GNDELK YAAMDA DEVRM VE MODERN ELETRS: TOK VE KPTA RNEKLER

zge Bayda SAYILGAN

KONUTUN

kinci Dnya Sava sonrasnda toplumun, sanatn, dncenin ve modernizmin rasyonel ilerleyiinin insan ve insan yaamnn tasarmn getirdii noktada tkanan bat medeniyetinin ortasnda; tpk nceki byk sava sonrasnda ykc sesleriyle toplumu ve o topluma ait sanat, felsefe ve yaamsal evreyi alaa eden dadaclar gibi, sitasyonistler de ncelikle topluma, sanata ve zellikle de kent insannn yaam tasarmna ba kaldrdlar. Haussmannn Paris ehrinin labirentvari mahallelerinin sokaklarnda konumlanan nl barikat savalar gibi bir yneten- ynetilen mcadelesinin, ynetilenlerin lehine dnmek zere bir daha yaanmamas adna dledii yeni bir ehir projesinin bugn stanbulda ve Trkiyenin hemen her kentinde dayatmac bir kent grnm olarak TOK veya Kipta evleri ile rnein Sulukule gibi veya Babyk gibi stanbul mahalle dokularnn kentsel dnm adna ya yksek ve simetrik apartmanlarla rlmesi ya da gittike merkezileen kent alanlarna yakn den mahallerin boatlarak, sakinlerinin yine benzer yapdaki sitelerin iine istiflenmesi bir tesadf deildir. Ayn anda sanat, kentsel tasarm, mimari, politika, teknoloji ve medya tarihleri iinde ele alnabilecek sitasyonist grubun seilmi olmas, 1958-1969 yllar arasnda yaynlanan yazlarnda ve manifestolarnda btn bu alanlara anarist bir tavrla saldrm, alaa etmi ve yeni bir durumlar dnyas d grm olmalarndan ileri gelmektedir. Teknolojinin nlenemez geliiminin, zerinde ahlaki bir kanya varma frsat tanmayacak bir hzla ilerledii ve insan yaam ile doay geri dnlemez bir biimde ekillendirdii bir an ivme kazand yllarda, modernizmin kentsel yaam evrelemesinin sadece balangcnda, Guy Debord ve sitasyonist arkadalarnn bu erken uyars olduka anlamldr. Sanat kavramna da saldran sitasyonistler, hapsedilmi sanatn rmlne karn, yaamn kendisini srekli deien, hibir duvara aslamayan veya bir ana hapsedilemeyen bir sanata dntrmeyi amalad. Yaam sanatnn ise dekoru phesiz kentsel evre olacakt. Sz konusu olan, iktidarn g aralarnn binalarn, meydanlarn, i-d tm mekanlarn oyunsal bir zeminde dntrecek ve gndelik yaamda gerekletirilecek bir devrimdir. Bu devrimsel dekorun iinde, her yaam bu devrimin sanat ve her insan da sanat olacakt aslnda. Bu da devrimin amalad sonucu getirecekti: Nihayet, sanatn sonunu. Bu makale, ellili yllar boyunca Guy Debord nclnde kardklar dergiler etrafnda etkinliklerini srdren, 60l yllarn siyasal ve sosyal hareket ve eylemlerine nclk etmi olan ve kendilerini rasyonalist statkocu kent ve insan yaam tasarmn bozuntuya uratmak amacyla, belirli yntemler kullanarak, insan yaamn dikte edilmi bir emirden bir iire dntrmeyi amalayan geici durumlar yaratmaya ve bu durumlarn rastlantsal dnyasn kent yaamnn gndelik akna geirmeye adam sitasyonistlerin dleri ile gnmz Trkiyesi iinde kentsel dnm adna yaanan ve aslnda statkocu bir devlet dzeninin hem insan yaamnn i-bo zaman ynetimi konusunda hem de insan evreleyen kentsel alannn ynetilebilir olmas asndan bu dlerin ne denli nem kazandn

ortaya koymaktr. Bugn iinde yaadmz kent insan iin yaratlm bir yaam alanndan ok ynetimsel bir aratr. Sitasyonistler bu sonucu ok nceden grmlerdi.

Giri nsann iinde yaad mekan, iinde yaad zamandan ayr tutulmas g bir olgudur. Zamann iinde diyalektik bir evrimle ile bugne ulaan tarih ise bize insann iinde bulunduu, rettii, hayatta kald, savat, smrd veya smrld, ina ettii veya ykt, skp kald veya zgrletii mekanlarn resmini de vermektedir. nsann insan olmas, yaad yer neresi olursa olsun, ncelikle doadan gelecek tehlikelere karlk topluluk halinde yaamas ve bu topluluktaki kadn ve erkek bireylerin yine doa ile olan savalarnda kullanmak zere alet retmelerine dayanmaktadr. Bu erken dnemlerde maaralar iinde yaayan insan, retim aralarnn ve zihinsel yapsnn gelimesi ile tarmsal ve hayvansal retime ve dolaysyla yerleik yaama geerken, yaad toplumsal mekan blen ilk itleri dikmeye balamtr. Fakat anaerkil dnemin eitliki toplum yaps iinde topran, rnn ve mekann mlkiyeti de tm toplulua ait bulunmaktadr. Ortaklaa retim, topraa yerlemi klan iin ortaklaa mlkiyeti zorunlu klyordu. Dolaysyla Erken Neolitik dnem boyunca tarm, hayvanclk ve av hayvanlarnn, evlerin, hayvanlarn ve baz aralarn mlkiyeti de tm topluma ait olmaktayd (Erbil, 2007). Bundan sonra ise insann eitliki toplum yaps, artan nfus, yeni retim aralarnn ard ardna kefedilmesi ve bunlarn zerindeki egemenliin ve mlkiyetin belirli kiilere gemesi ile snfl bir toplum yapsnn meydana gelmesi, kent adn verdiimiz yaam alannn ekillenmesinde etken olmutur. Yeni retim aralarnn, snfl toplumsal yap iindeki mlkiyeti, oluan art-deerin zenginleen bir kesimin elinde birikmesi ile sonulanmtr. Bu durum, toplumsal mekanda biriken art-deerin mlkiyetinin i ve d saldrlara kar korunmas gerekliliini getirmi ve artk kentsel bir mekana ilikin olarak ortaya kan devlet olgusu, bu amala yasalar ve eitli aralaryla kent mekan iinde kendi varl da korumann biimini yaratmtr. Tarihin bilinen en eski yaztlarndan olan Glgam Destan da, Smer lkesinin Uruk kent devletinin kral Glgamn yksn anlatr. Uruk Smer lkesinin Tufandan sonra ilk var olan ehirlerinden biriydi. O zamandan Glgama kadar drt kral ynetmi Uruku (, 2006: 10). Glgam Destan ise, Uruk kentinin zenginliini ve huzurunu, dardan gelecek tehlikelere kar koruyacak duvarn tasviri ile balamaktadr: Uruk'un drt bir yanna duvar ektirdi. Kutsal Eanna'nn ve temiz hazinenin duvarna bak! O duvar, didilmi ynden rlen bir urgan gibidir. Onun ke burlarn da gzden geir! Onun eini hi kimse yapamaz. ()Uruk duvarnn stne k! leri yr! Temeli gzden geir! Tula duvar incele. Acaba bunun tulalar pimi deil midir? Temeli yedi bilge kurmam mdr? (Ramazanolu, 1998) Eski kent devletlerinin duvarlar iinde olgunlaan uzmanlama, zanaatkarlk, ve pazar yeri olgular ile kentin fiziksel yaps da biimlenmeye balamtr. Kent dardaki iin bir ekim merkezidir. Bugn iinde yaadmz, metann dolam yeri ve bir gsteri olarak kapitalist kent de, tpk tarihteki bu ncl gibi, iinde tad snfl toplum yapsn barndran, bu yapnn retim ara, iliki ve biimlerini yanstan, aslnda grnmez

duvarlar olan ve ynetici yetkenin ideolojik yaps ile ekillenmi ve ekillenmekte olan bir mekan olarak grnmektedir.

On Dokuzuncu Yzylda Ykselen Kapitalizm ve Kentin tasviri Bat uygarl, Sanayi Devrimi ile birlikte ticari kapitalizmden snai kapitalist sisteme geerken, yeni toplumsal yaplarn olumasna ve bu yaplarn da toplumsal yaam mekan olarak kentsel evreyi biimlendirmesine sahne oldu. On dokuzuncu yzyln romantik sanatsnn doaya kalarnn hala srd yllarda, krsal blgelerden kente almak iin g eden ynlar oktan ii snfn oluturmular ve kentsel mekanda yerlerini almlardr. On dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda ehresi deien kenti izleyen modern sanat/dnr ise kitlelerin doldurduu sokak ve caddeleri akn, rkek ama ayn zamanda bu yeni manzarann, kalabaln deviniminin grntsnn cezbediciliine de kendini kaptrarak izlemitir. Bu dnem, bilindii gibi kapitalist sistemin iinde hzla deien gndelik yaam alkanlarnn, maddeci deerlerin ve kalabalklarn kentin caddelerinde hzla devinmesinin gemiin duraan yaam tarznn yerini almasna ahit olan bir nesli yirminci yzyla tar. Bu neslin sanatlar bir eylerin hzla ve geri dnlmez bir biimde deitiini on dokuzuncu yzylda fark etmiler ve sanki hibir ey deimiyormu gibi eski sanatn geleneini, mzelerinde ykseklere asmay ve akademilerde resmiyet kazandrmay srdren, stelik modernizmin ilk seslerini bastrmaya ve dlamaya alan emberi krmlardr. Arnold Hauserin modernizmin ve mevcut dzene ve gelenee bakaldrnn airi olarak nitelendirdii Charles Baudelaire, Edgar Allen Poenun Kalabalklarn Adam adl yksnde, Londra caddelerini dolduran yeni kent insann betimleyiine dikkati eker. Modern yaamn tablosunda duraanla yer yoktur, insan balarnn alkantl denizi sokaklarda, caddelerde ve meydanlarda srekli akp gitmektedir. O gne kadar insanlar, rnein, toplu tama arac gibi dar bir mekanda, uzun sre hi tanmadklar dierleriyle yz yze kapal kalmak zorunda kalmamlardr. Kalabalklarn adam kentin iinde yaayan farkl snflardan insan kitlelerinin akam olduunda nasl da birbirine kartn, saatler ilerledike caddelerde akp giden ehrelerin nasl deitiini irkilmeyle kark bir tr hayranlkla izlemektedir. (Saylgan, 2009:88). Londrann kalabalk cadde ve sokaklar Engelsin de dikkatinden kamamtr: Sonun balangcna ulamakszn ve kentin bitmek krn balamak zere olduu izlenimini verebilecek bir noktaya erimeksizin iinde saatlerce dolaabileceiniz Londra gibi bir kent, garip bir eydir. Bu dev merkezileme, bu iki-buuk milyon insann bir noktada ylmas, bu iki-buuk milyonun gcn yz kat artrmtr diye balyor Engels, 1845 gibi erken bir tarihte, byk kenti anlatrken. Duygusuz bir kalabaln modern kent insanna yaatt yabanclamay daha o gnlerde hissetmi olduu anlalyor: ()Sokaklardaki kargaada, insann midesini bulandrc, insan doasn isyan ettirici bir ey var. Her snftan, her rtbeden birbirini geip giden yz binlerce kii, ayn zellikte, ayn yetenekte, mutlulukta ayn kar olan insanlar deil mi? Ve hepsi, eninde sonunda,

ayn yolda, ayn eylerde mutluluu aramyor mu? Yine de sanki ortak hibir yanlar yokmu gibi, birbirleriyle hi ilgileri yokmu gibi birbirlerinin nnden geiyorlar; szsz tek anlamalar, kar karya yryen kalabalk akntlarnn birbirinin yolunu kesmemesi iin, herkesin kaldrmda kendi yakasnda kalmasdr; bu arada hi kimse tekine yle bir gz atma onurunu bahetmeyi dnmez. Yaban bir kaytszlk, herkesin zel kar iinde kendisini duygusuzca yaltmas, bu insanlar snrl bir alanda st ste yld lde tiksindirici ve rahatsz edici hale geliyor. (Engels, 1997: 52-53) Kent ve yabanclama olgusu arasndaki iliki ise aslnda 19. yzyldan ok daha eskilere dayanmaktadr. Nfusu zamanla bir milyona yaklaan Antik Roma kenti iin sylenmi magna civitas, manga solitudos sz, insann yabanclama ve kalabalk iindeki yalnzlk duygusuyla ok daha nceleri tanm olduunu gstermektedir. nsal Oskay da, de Tockvilleden yapt bir alntda kitle toplumunda insanlar aras ilikilere dikkati ekmektedir: De Tockville de insanlar arasndaki ilikilerin geniliinin artmasna karlk, younluunun ve derinliinin azaldn; insan kendi kalbinin yalnzl iine hapsettiini; yeni eitliin insanlar aralarnda bir ba olmakszn ylece yan yana koyduunu, syleyebilmitir( Oskay, 2000: 17). Modern toplumun airi Charles Baudelaire de Poeya benzer ekilde bakn modern yaamn antikitesi saylabilecek on dokuzuncu yzyln Paris kentine evirir: Modern sanatn sahnesi doa olamaz, kenttir; kent doa gibi hakiki deil sahtedir, sunidir; tanrsal deil, eytanidir. Kahramanlar da lanetlidir, ktdr, irkindir. Doa cennetse, kent cehennemdir. Baudelaire bir kentlidir: Ona gre sahici su, sahici k, sahici scaklk, kentin suyu, ve scakldr Sanatn malzemesi bunlardr(Artun, 2007:56). Baudelairein Poeyu ele almasna benzer bir ekilde Walter Benjamin de metann dolam ve gsteriyi barndran kentsel mekanda ve bu mekann sokaklarnda ve pasajlarnda vitrinleri, metann gsterili sunum biimlerini ve farkl sosyal snflarn dolamlarn ve karlamalarn izleyen modern ve lirik air Baudelaireden, flaneurden sz eder. Pasaj, Flaneur iin imekann cadde grnm iersinde somutlaan klasik biimiydi; byk maaza ise, imekann k dnemindeki dlama biimidir. Byk maaza Flaneurn son piyasa yeridir. Flaneur iin balangta cadde i mekana dnmken, imdi de imekan caddeye dnmtr ve Flaneur nasl daha nce kentin labirentinde gezdiyse, imdi de mallardan oluma bir labirentin iinde dolanp durmaktadr. (Benjamin, 2002: 148) Poenun Kalabalklarn Adam, Baudelairede Flaneure dnrken, sokaklarda, caddelerde, pasaj ve meydanlarda akp giden ve onu ilk grenlerde korku, itici bulma ve dehet duygularna (Benjamin, 2002: 223) yol aan kalabalk da bir kitleye dnmtr. Kitlenin hareketini belirleyen i ve bo zaman etkinlikleri kentin yaamsal ve mimari tasarmn oluturmaya balamtr. Ykselen

Byk ehir, byk yalnzlk, .n.

kapitalizm ve burjuva yaam biiminin ideolojisi, mekan ve bu mekan iindeki zaman kullanmn da tasar olarak kurmaya balamtr. Bu tasarmn olumasnda ise mimar Haussmannn Paris kentine 19. yzylda kazandrd ideolojik grnmn katksndan sz etmemek olanakszdr. Haussmannn kent tasarm, gemite, Parisin labirentvari sokaklarnda konulanm ii mahallerinin yerine, metann dolamn salayan ve ynetsel adan kontrol edilebilir son derece geni ve gsterili bulvarlar ile caddelerin yer almas anlamna gelmektedir. Bu tasarmda iin ve evin birbirine yakn olduu mahalle tipi yaplanma yerine i mekan ile konut mekannn ayrld yeni bir kent olgusu gelmitir. Elbette bu mekansal deiim, i ve bo zaman etkinlikleri ile insanlar aras ilikilerin yapsn da belirleyecek ideolojik bir ara olarak modern kenti kurmaya balamtr. Byk modern kentlerin genilemesi bu kentlerin belirli kesimlerine, zellikle merkezi konumlu blgelere yapay ve ou kez ok byk lde artan bir deer vermitir; bu blgelerde ykselen binalar, bu deeri artracak yerde drmektedirler, nk artk deien koullar karlayamamaktadrlar. Bunlar yklmakta ve yerlerini bakalar almaktadr. Bu hepsinden ok, en byk skklk ile dahi, kiralarn hibir zaman ya da ancak ok yava, belli bir azaminin stne ykselebilen merkezi konumlu ii evleri iin geerlidir. Bunlar yklmakta ve yerlerine dkkanlar, depolar ve resmi binalar dikilmektedir. Bonapartlk bu eilimi, Haussmann kanalyla, Pariste dalavere bireysel zenginleme uruna byk lde smrmtr.(...) Sonu olarak iiler kentlerin merkezinden d mahallelere srlmekte, ii meskenleri ve genel olarak kk meskenler nadir, pahal ve ou kez btnyle elde edilemez bir hale gelmekte, nk bu koullar altnda daha pahal konutlar ile ok daha iyi bir speklasyon alanna kavuan yap sanayi ancak istisnai olarak ii konutu yapmaktadr. (Engels, 2003: 22) Engelsin de belirttii gibi Baron Haussmann (1809-1891) sadece Parisin Yenilenme Projesinin deil, bugnk adyla kentsel dnm projelerinin de mimarlarndan biri olmutur. Bu anlamda Parisin 19. Yzyla ait grnmnde bulunan geni bulvarlar, kafeler ve hatta Eyfel Kulesinin metal konstrksiyonlu silueti de romantizmden ok sanayi devrimi ve kapitalist yaam biiminin birer simgesidir. Bu yaam biimi byk kent insannn gndelik yaamnda nemli deiimlere sahne olacaktr. ok gemeden 20. Yzylda mimar Le Corbusiernin (1887-1965) modern Paris d gndeme gelir: 1925te mimar Lecorbusiernin Paris iin ngrd topik plan, bugn neredeyse hemen her yerde, kentsel dnm planlarnda hayata geen kent siluetleri olarak karmza kmaktadr. Bu plan iktidarn kontrol mekanizmasnn da bir parasdr. Bu resim, Parisin kent tarihinde, iinde barikat savalarnn yapld, hkmetlerin devrildii, birbirini tanyan insanlarn bir araya gelip, birlik

olabildikleri, evlerin ve i yerlerinin birbirinden ayrlmad, komuluk ilikilerinin gerektiinde iktidara kar gelebilen mahalli birliklere olanak tand, kk, dar ve doal geliim iinde olumu eski kent sokaklarnn yklarak, yerine her adan kontrol ve mdahale edilebilir, geni ve dz sokaklarn inasn dleyen ve mimari olmann tesinde olan bir plann resmidir (Saylgan, 2009: 170).

Resim 1: LeCorbusiernin Parisin genelini kapsayan Plan Voisini, 1925

6 Sitasyonist Enternasyonal ve Gndelik Yaamda Devrim Sitasyonist Enternasyonal (SE), kurulmadan nce, kinci Dnya Savann bitiminden sonra, geriye ykntlarn brakan bir uygarln iinde byyen baz gen insanlar, evrelerinde yeniden kurulmakta olan sava sonrasnn dnyasna kar ncllerininkine benzer bir sknt ve fkeyi hissetmeye balamlard. Bunun kant, SEnin kurucu ayaklarn oluturan ve 40l yllarn sonu, 50li yllar boyunca etkinliini srdren baz gruplar olmutur: Sitasyonist Enternasyonal, ufak ama azimli Avrupal grubun temsilcilerinin sahip olduklar ortak noktalar ve beraber yapabilecekleri eyleri grmek iin bulumalarndan bir yl sonra, 1957 ylnda talyada kurulmutur. Bu grup Letrist Enternasyonal (1952de kurulmutur, Fransa kkenlidir.), IMIB The International Movement For An Imaginist Bauhaus(1953te kurulmutur, talya kkenlidir.) ve COBRA (1948de kurulmutur, Kopenhag, Brksel ve Amsterdam kkenlidir.)

Altkrkbe Yaynlar tarafndan baslan Sitasyonist Enternasyonelin, ilk blm olan Sitasyonist Enternasyonalin Sunumundan alntlanmtr. Trke evirisi Merve Darendeye ait olan metnin orijinali NOT BORED adl dergiden alnp evrilmitir. Sitasyonist metinleri yayn haklar sakl olmadndan kullanm, oaltlmas ve kaynak gsterilmeden datlmas mmkndr. Yazar ve tarihi belirli olmayan metnin alntland kii ve tarihe ilikin bilgi kaynak kitapta belirtilmemitir. Sadece NOT BOREDun katklaryla olduu yazldr.

Anselm Jappe, kitab Guy Debordda yle yazyor, Guy Debord, 1968de dnyay saran karkln kaynan, 1952de kendilerine Lettrist Enternasyonal diyen yoldan km bir avu gen insann fazlaca iip drive adn verdikleri sistematik gezintiler planlad birka kafe masasndan aldndan emindi. Lettristler esasen Isidore Isounun evresinde toplanm, Dadaist ve Srrealist gelenei izleyen bir grup avant garde sanatyd. Adlarn, Isounun iiri harfe indirgeme arzusundan almlard. (Matthews, 2008:58) Dada ve Dadann ykntlarndan doup, Dadann kart bir hareketle, kendini kurumsallatran ve hatta Andr Breton nclnde mahkemelerini bile kuran gerekstc gelenek, temeldeki etki ilevlerini srdrmekteydi. Grubun elemanlarndan Michle Bernstein yllar sonra, 1983te, gemie bakt zaman bu iki babasn hatrlar: Bizim nefret ettiimiz bir babamz vard: Gerekstclk. Bir de sevdiimiz bir babamz vard: Dada. Biz bu ikisinin evladydk diyerek bunu dorular (Marcus, 1999: 198). Debord, ve Isoudan ayrlan bir grup 1952 Kasmnda Lettrist Enternasyonali (LI) kurdu. POTLACH adl bir gazete kurdular. () Bu dnemde Fransa hzl bir modernlemeye maruz kalmt ve Lettristler tketim toplumunun bayalna svyorlard. LI, daha sonra ISde daha grnr hale gelen rgtsel bir ciddiyete sahipti. yelerin kuramlarna gre yaamalar ve burjuva toplumunu tamamen reddetmeleri bekleniyordu (Matthews, 2008: 59). Daha sonra Sitasyonist Enternasyonalin kuruluunda rol oynayan ekirdek gruplardan biri olan Lettrist Enternasyonal yelerini harekete geiren gd, sava sonras etraflarnda oluan kapitalist dzenin ideolojik grnmlerinden kaynaklanyordu. Bu yzden onlar da, dzenin dayatt yaam biimine ve nesnelemeye kar ktlar. Marksizmden ve Gndelik Yaamn Eletirisini yapan eski Marksist Henri Lefebvreden etkilenmilerdi ve amalar kapitalizmin ykld yere, baskc brokratik komnist bir ynetim kurmak kesinlikle deildi. Sitasyonist proje hem batnn kapitalizmini hem de dounun brokratik komnizmini tamamen ortadan kaldrp tarihte ilk defa gerek (anarist) sosyal demokrasiyi kurmay hedefleyen bir giriimin balangcyd. (der: Erdoan, Not Bored:15) Bu erken dnemlerinde kurduklar derginin ad bile onlarn art deerle olan davalarn sergiler nitelikteydi. stesinden gelinmesi gereken yoksulluk deil, maddi zenginlikti. Sitasyonist Enternasyonalin kurulduu 1957den etkinliini srdrd 1971e kadar geen sre iinde aamadan getiini kabul etmek mmkndr. Temelde ilgi ynlerini oluturan ve derin bir sadakat ve ballk gsterdikleri iki alan vard: doas gerei ikisi de aslnda topik olan, ada sanat ve radikal politika. (der: Erdoan, Not Bored, 2008: 17). lk dnemlerinde (1957-1961) topik sanat ve politikann, yaynladklar dergi, bror, sunumlar, yarattklar film, eylem ve mimari modellerle bir karmasn yarattlar. Bu dnemde kuramsal duruunu

srklenme, .n.

POTLACH : Eski trklerde ve baz eski Kzlderili kabilelerinde art rnn sahibi tarafndan verilen bir yemekle tketilmesi ve doygunluun almas durumunda ise ziyan edilmesi yoluyla toplumdaki eitlik seviyesinin dengede tutulmasn salayan bir kltre ait bayram.

oluturan grubun ikinci aamasnda, 1962den 1967ye kadar devam eden Sitasyonist Enternasyonal, vurgusunu eletirel gsteri teorisini gelitirmekten, sanat bazl politik eserler retme ynne kaydrmtr. 1967 ylnda bu kuramsal gelimenin meyvesi olarak Guy Debord Gsteri Toplumunu, Raoul Vaneigem ise Genler in Hayat Bilgisi El Kitab; Gndelik Yaamda Devrim eserlerini retmilerdir. 1968 ise bir dnm noktasdr. 68 Mays ayna yaylan devrimci hareketlerin balangcnda onlarn pay olmasnn yannda, grubun yaklak on yldr srdrd kuramsal ve eylemsel etkisi yadsnamaz. Mays 68, ina edilmi bir durumun esiz rneidir. 1968 ve 1971 arasndaki dnemde ise grup, daha ok Mays 68de, Paris ve dnda yaananlarn kaydedilmesi ve yorumlanmas ile uramtr. Sitasyonistler, kendilerini tanmlarken, ncelikle Sitasyonist diye bir eyin var olduu ama Sitasyonizm diye bir akmn olmadnn altn iziyorlard. Dadac nclleri gibi ykmak istedikleri antlarn yerine yeni antlar dikmeme konusunda uyanktlar. Dorudan anarizmden etkilenmemelerine ramen, evrelerinde grntlerini ve yaam biimini dokuyan kapitalist dzenin nasl iledii ve gerekten ne olduu, kapitalist burjuva sistemi ve yaam biiminin nasl tamamen ortadan kaldrlabilecei ve bundan sonra brokratik komnist bir sistemin gelmesinin nasl engellenebileceine dair fikirleri, onlar anarist sosyal bir demokratik sistem dne yaklatryordu. Sitasyonist Enternasyonalin dledii devrim, gemie olan trl toplumsal ballklar ve gelecee ynelik beklentilerden ok ana ve dolaysyla imdiki zamana odakland. 1940larn sonlarnda, genliinde Srrealist bir partizan olan ve sanat duygusunu kaybetmemi Marksist sosyolog Henri Lefebvre tarafndan iaret edilen yn izleyerek Sitasyonist Enternasyonal, birleik projelerini gemile badaan istekler ve beklentilerden ve szde gelimenin nesnelliinden ziyade gnlk hayat ile badaan istekler ve beklentilere, bireylerin znelliine dayandrmtr. SEye gre, hem modern sanat hem de radikal politika; toplumun ounluu iin burada ve imdi, bu hayatta, gn be gn- uzak bir gelecekte, Cennette ya da Byk Devrim sonras bir dnemde deil heyecan verici, tatmin edici ve annda etkili olmaldr. Her dakika vaatlerde bulunup ve yine bunlarn muhakkak salanacan duyururken, insani zenginletirme ve memnuniyet vermeyi ertelemeye devam eden sanat ve politika ortadan kaldrlmalyd. Kleci sistemin gemi dnemlerinde soylularn ve dinin tahtna oturmu olan burjuva snfnn deitirdii yarn d, teki dnya iin al ve l ideolojisinin yerine daha mutlu yarnlar iin almaya ve gerektiinde de lmeye hazr olma biimine dnmtr. Kapitalist burjuva demokrasisi ve yannda getirdii teknolojik devrimleri ile oluturduu yaamsal evre, ideolojisi gerei, bugn, imdiyi ve gndelik yaamn zamansal ve uzamsal kalitesini srekli, bu daha mutlu yarn d adna ertelemi ve elbette almay da yceltmitir. Bunu yaparken, gndelik yaamn sahnesi olan modern kent iindeki alma zaman ve alma mekann, dinlenme(almama) zaman ve mekanndan ayrarak, bo zaman bir tketim ve ideolojik bir tr zihinsel igal etkinliine dntrmtr. alma zaman ve mekan kullanma biimlerimizin rutin ve yinelemeli bir ritme oturtulmasna benzer bir biimde, bo zaman etkinlikleri de zamansal ve mekansal adan oktan semeli bir tketim kltrnn pazardr. Hayatta kalmak iin al, tketmek iin hayatta kal! Bu cehennemi dngde yaratma tutkusuna, hazza yer yoktur diyor Vaneigem 1967de ve devam ediyor: inde bulunduumuz sistem

iinde, her retkenlik ars klelie bir ardr. Niceliksel olan, iktisadi olan, kamusal ve zel yaam tahakkm altna almtr. Maddi- manevi her eyi tketme yeteneimiz, hiyerarinin basamaklarn k hzmz gsterir. Bizlere, yani toplumsal atomizasyonun kullanlr hale getirdii kk yurttalara toplumsal roller retilir. Tam olarak benimsenen her rol gsteri hiyerarisinde ykselmeyi salar. Yaam hazzndaki niteliin yerini, hza dayal nicelik almtr (Vaneigem, 1996). Bir anlamda Guy Debordun Gsteri Toplumu adl yaptnn glgesinde kalm ama onu kuramsal olarak tamamlayan Gndelik Hayatta Devrimin yazar Vaneigem (1996), Rasyonel akln zaferiyle birlikte br dnyada kurtulu inanc, yerini daha mutlu yarnlar umuduna brakm der ve ardndan, gerek ve somut bir devrimin nerede yaplmas gerektiinin iaretini verir: Kutsal dava, bilim, ilerleme adna strap, ehitler ve kayp kuaklar Her iki durumda da es geilen ey, iinde bulunduumuz andr, imdiki zamandr, gndelik hayatmzdr. Debordun sistematik kuram ile birlikte Vaneigemin iirsel ve etkili szleri, 68 Maysnda sloganlaan duvar yazlarna kaynaklk eder nitelikteydi. Byk nesnel zenginliklere ve sanayilemi dnyada iilerin eitli yeni rnler satn alabilmelerine ramen, gnlk hayatta artan bir znel yoksulluk vardr. SE, gsteri toplumunun sknt ve bayalna kfrediyordu. Sadece ekonomik mcadeleler veya politik anlamazlklara odaklanmak yerine, kapitalist toplumda gnlk hayat tanmlayan znel bask ve edilgenlik hislerinden bahsettiler. (Matthews, 2008:67) SE kendisi iin, kanlmaz bir ama olan Gndelik Yaamda Devrimin nasl, ne ekilde ve nerede yaplacana dair aralarn ve kavramlarn da gelitirmiti. Dntrlmesi gereken ncelikle, gndelik yaam saran, biimlendiren ve metalarn gsteri yeri olan kenttir. Nerede yaplacann cevab onlar niter ehircilik adn verdikleri bir tasarma gtrd. niter ehircilik ncelikle, tm sanatlarn ve tekniklerin birleik bir evre kompozisyonuna katk salayan aralar olarak kullanlmasna denir. Bylesine birbiriyle ilikili olan bir birlik, mimarinin geleneksel sanatlar zerindeki eski egemenliinden ya da uzmanlam teknolojinin ve ekoloji gibi bilimsel aratrmalarn anarik ehircilie halihazrda tek tk uygulanmasndan kyaslanamaz bir ekilde daha geni kapsaml olarak tahayyl edilmelidir. (der: Erdoan, Not Bored, 2008: 38). Erken dnem SE, gnlk kapitalist rutin ve rollerden kp, daha yksek bir tutkusal kalitede durumlar yaratmakla ilgileniyordu. ehir planlamas ve mimariyle ilgiliydiler. ehirde gezintilere kp ehir ortamn yeni bir biimde deneyimliyorlar, yaadklarn ve bulduklarn kaydediyorlard. Corafi evrenin (bilinli olarak dzenlenmi olsun veya olmasn) bireylerin duygu ve davranlar zerindeki belirli etkilerini inceliyor ve buna psikocorafya diyorlard. Sanatn gerekletirimi ve bastrmnn gerekliliine inanyorlard, ya da sanatn ayr bir yaam alan olarak bastrm ve sanatn tutku ve gzelliinin gnlk yaamda gerekletirimi veya ona entegrasyonuna. (Matthews, 2008: 60). SE gndelik yaamn mekan olan kentteki dolamlarn kentin iindeki yinelemeli rutini ykacak geici durumlar yaratma adna gerekletiriyordu. Kentin iinde, iten-eve ve evden-ie veya i-alveri-ev ve tam tersi ekilde akan ve egemen ideoloji tarafndan izilen rutin izgilerin yerine, kefetmeye, mekan-insan ilikisini ve mekann psikolojik etkilerini bulmaya, ideolojinin belirledii yaamn

dz mantksal zaman-mekan kurgusu yerine yaamn kent iindeki rastlantsal geliimine ynelik gezintilerdir bunlar ve birincil anlamnda yaplan bir gezintiden olduka farkldr. Temellerini, kent iinde yaplanan bir yaam biiminin ideolojisinin ekillerini inceleyen Poenun Kalabalklarn Adam veya Baudelairein Flaneurnde arayabileceimiz bu psikocorafik gezintilere ise drive adn verdiler. Sitasyonistler dergileri Situationniste Internationalin ilk saysnda bu aralar ve kavramlar aklamaya giritiler. na edilmi bir durumu, olaylarn niter bir evre ve oyununun kolektif organizasyonu tarafndan somut ve kastl olarak ina edilmi olan, yaamn bir an eklinde tanmladlar. Corafi evrenin kiilerin duygu ve davranlar zerindeki spesifik etkilerinin allmas anlamna gelen psikocorafya, srklenme aracl ile gerekletirilen bir eylemdi ve aslnda temel amac ina edilmi ve edilmesi istenebilecek devrimsel durumlar bulabilmekti. Bu anlarn inas gndelik yaam dntrecek ve gerek bir devrim, imdiki zamanda hayata geebilecekti.. Psikocorafyann keif yntemi olan srklenmeyi kent toplumunun artlarna bal olan deneysel davran modu: eitli evreler arasnda hzl bir gei teknii olarak tanmladlar. (SI, 1958). Guy Debord, 1956 ylnda Srklenme Teorisini kaleme aldnda, bir srklenmeyi tanmlar: Bir veya daha fazla insan belli bir sre boyunca, ilikilerini, almalarn, bo zaman aktivitelerini, tm olaan hareket ve eylem gdlerini brakrlar ve kendilerini blgenin ekiciliine ve orada vardklar karlamalara brakrlar. Bu etkinlikte ans insanlarn dndnden daha nemsiz bir unsurdur: bir srklenme bak asndan ehirlerin belli blgelere giriin ya da kn iddetli bir ekilde nne geen sabit akmlara, deimez noktalara ve vortekslere sahip psikocorafik konturlar vardr. (der: Erdoan; Debord, 2008: 42). te o zaman, ehir insann kendi eliyle izdii bir harita gibi ileyecektir; insan artk hayatn kendi yazd bir kitap gibi yaamaya balayacaktr. Bir sokan veya bir binann sayesinde birtakm jestler farkl bir sokan kurulmas gerektiini, bir binann iinde yaayanlarn jestlerine uyumlu olacak ekilde yeniden tasarmlanmas gerektiini, yeni jestlerin meydana getirilmesi gerektiini, hatta henz ortada olmayan bir ehrin ina edilmesi ve eskisinin yklmas gerektiini ima eder hale gelecektir. (Marcus, 1999: 182) 1950lerde modernizm etkisiyle, LeCorbusiernin Parltl ehrine benzeyen ve o dnemde Lettrist International yelerinin dikey getto veya apartman morgu adn verdikleri yaplar ykseliyordu. Sitasyonistler metalarn dolam yeri olan kentlerde psikocorafik keiflerini srdrrken, burjuva kapitalizmi de kendi dikey antlarn dikmeye devam ediyordu ve aslnda gnmzde de hala devam etmektedir. Psikocorafyann ve srklenmenin imkansz hale geldii bu kentsel planlamada, insan iin rastlantya,
Drive, Franszca olan kelime, baz kaynaklarda, yoldan sapma, yoldan kma, treme gibi anlamlarn karl olarak gsterilse de, bu makalade Greil Marcusun Ruj Lekesini Trkeletiren Grol Kocann kulland gibi, drive kelimesinin srklenme karl esas alnmtr. Srklenme, kelimenin sitasyonist kullanlna dier kaynaklardaki kullanmlardan ok daha uygun dmektedir. Makalenin geri kalannda Franszca drive szc yerine srklenme szc kullanlacaktr.

10

beklenmedik karlamalara veya srpriz herhangi bir grntye yer brakmayacak biimde bir ynetsellik hakimdir. Mahalli yapnn ve yaamn rastlantsall ile insann doasnn retimi olan, konut ile i alannn, bo zaman ve alma etkinlikleri ile bu yaamsal etkinliklerde kurulan sosyal ilikilerin arasna uzak fiziksel ve psikolojik mesafelerin girmedii yaam alanlarnda, ayn zamanda iktidara ve egemen ideolojiye kar birlemenin ve bir g haline gelmenin zor olmad tarihsel bir gerektir. Bununla birlikte, kapitalist burjuva yaam biiminin alt snflara da ideal olarak dayatt ve gnmzde de buna benzer konut alanlarnn projelendirildii kentsel alanlar, ideolojik olarak insan yabanclamaya ve yalnzlatrmaya gtren iktidar aralarndan biri olarak grlebilir. Byk kentlerde, apartmanlarda yllarca birbirini tanmadan geen yaamlar ve sadece i alanlar ve etkinliklerinde kurulup, snrlanan saysz ilikiler, modern kent insannn uzun zamandr alk olduu olgulardr. Gsteri balamnda, topya Le Corbusiernin Parltl ehiriydi, duvarlar olmayan bir hapishane; Hristiyan hayat tarzyla kapitalist hayat tarznn, tam bir uyum iinde bulutuklarn sylyordu Wolman, su ehriyle alma ehri bir arada kendini deimez bir gerek olarak sunuyordu. (Marcus, 1999: 380) . Oysa Sitasyonistler iin, gndelik yaam dntrecek olan ina edilmi durumlar sayesinde, bu ehir, metalarn dolam iin deil; zaman geirmek zerine kurulu olacakt. Sitasyonist harekete ismini veren ina edilmi durumlar,hayatn somut bir biimde, zerinde dnlp tartlarak, zgrce yaratlan anlar olacaktr. Bu anlarn her biri ise geici bir dekor zerinde yer alan jestlerden, zerinde yer ald dekorun meydana getirdii ve kendi kendine meydana gelen, bu nedenle de baka dekor ve jest biimleri reten jestlerden meydana gelecektir. Her bir durum olaylarn oyununa imkan salayan kuatc bir ortam olacaktr; her biri konumunu deitirecek ve kendi deiimine neden olacaktr. O zaman ehir artk metalarla iktidarn cirit att bir yer olmaktan kacak, psikocorafyann bir alan olarak grlmeye balanacaktr; bir baka deyile, insana bilinli bir ekilde rgtlenmi olsun veya olmasn, corafi evrenin bireylerin duygular ve davranlar zerinde sahip olduu zgl etkileri anlayp dntrme imkan salayacak olan gndelik zaman ve mekan epistemolojisi hakim olacaktr. ( Marcus, 1999:182). Zaten Sitasyonist Enternasyonal, etkinliklerine niter Bir rbanizm in adl ortak bir platformla balamtr (Valabregue, 2004). niter ehircilik, rnein, yiyecek ve iecein farkl trlerinin datmn olduu kadar akustik evreyi de belirlemelidir. Hem yeni biimlerin tasarmn hem de mimarinin, ehirciliin, iirin ve sinemann nceki biimlerinin dtournementn iermelidir. Hakknda ok konuulan btnleyici sanat, yalnzca ehircilik dzeyinde gerekletirilebilir. (der: Erdoan; Not Bored, 2008:38). Bu, sitasyonist dncenin sanat; sabit, duraan olan, durduka deerlenen ve ykseklere karlp, burjuva kltrne bir meta olarak hediye edilen sanat alaa etmesi ve sanat belirli bir kesime bir uzmanlk veya meslek alan olarak sunan sisteme kar durmas ile yaamn kendisini bir sanata ve her yaayan insan da o sanat icra eden bir sanatya dntrme

11

Dtournement, fr.: alntlama.

amacn sergilemektedir. Gndelik yaamda devrimin amac zaten yaamn kendisini dikte edilmi bir emirden, bir iire dntrmektir. iir gibi yaam da anlk olmaldr. na edilen durumlar, iirin vurgular gibidir. Mantksal dizgeden ok, iirin ve yaamn rastlantsal dizgesinden doarlar. Marks da komnist bir toplumda ressam yoktur der, olsa olsa dier etkinliklerin yannda resimle de uraan insanlar vardr diye yazmtr. Sanat kimsenin tekelinde olan bir meta deildir ve insann yaratma hazzndan doar. nsan kendinden kopuk, sabit, kalc ve mzelik yapt retmek yerine, gndelik yaamn bir sanata dntrmeli ve sahip olduu zamannn ritmini de kendi yaratcl belirleyebilmelidir. Gemii onaylayan bir sanat yok etmek iin, onun yerine geirilmek istenen srekli geici olan durumlarn inas gereklidir. na edilmi durumlar, yaratcs tarafndan yaanmak zere yaratlacaktr. Sonuta, diye yazar Gray, yaplmas tasarlanan ey dnyann en basit eyiydi: Hayallerimizi gerek klmay istemek. Bunun karsndaki dmanlar da son derece basitti: Bir taraftan ksr nesnel fantezi, dier tarafta da bu fantezinin znel tamamlaycs: Sanat dnyas () Gzellik olmadan yaayamayz, ama sanat bunu salayamaz artk. Sanat, artk yaamadmz bir yalandr ve herkesi yaamaktan alkoyan bir hile, gzelliin sahte vaadidir, uyum ile dorunun ykmnn telafi edilmesidir. Bir hile olarak sanat bastrlmaldr, bir vaat olarak ise gerekletirilmelidir ve bu da devrime alan kapnn anahtardr. ()Sanat yerine baka bir ey koymak zere iptal edilmelidir. Ortaya kacak olan gzellik sadece ve sadece durumlarn, yani geici olann, yaanm olann yarataca bir gzellik olacaktr (Marcus, 1999: 189-191) Tarih artk yle byk adamlarn veya onlar adna dikilen antlarn tarihi olmayacaktr, anlarn tarihi olacaktr: nsanlarn bir zamanlar bilinsizce geirdikleri, ama artk bilinli bir ekilde yaratacaklar anlarn tarihi. (Marcus, 1999:184) Sitasyonistler, srekli yinelenen deil ama yenilenen durumlarla ina edilmi bir dnya yaratmak iin srklenme dnda baka bir ara daha bulmulard: alntlama. alntlama teknik olarak, yaratma eylemini, var olan estetik yaptlar balamlarndan koparp, dntrerek, bazen paralayarak, kesip yaptrarak ve tm bunlar kendi dzeneine uydurarak gerekletirmek anlamna geliyordu. Sitasyonistler, bu ekilde popler kltr rnlerini ve sanatsal deer grnglerini alp, istedikleri gibi paralayarak tekrar bir araya getirdiler. Kullandklar kolaj teknii ise dadac ncllerinin sanat ve estetie olan isyankar yaklamlarn anmsatmaktadr. Kavram, SI dergisinin 1958de yaymlanan ilk saysnda yle aklanmtr; Daha nce kullanlan estetik elerin alnp deitirilmesinin ksaltlm biimi. Gemiteki ve bugnk sanat retiminin, daha stn bir ortam yaratmak zere i ie geirilmesi. Bu anlamda sitasyonist resim ya da mzikten deil, yalnzca bunlarn sitasyonist kullanmlarndan sz edilebilir. Daha basit

12

anlamyla, eski kltrn alnp deitirilmesi, bu alanlarn ypranp nemini kaybetmesini kantlayan bir propaganda biimidir. ( der: Erdoan, Not Bored, 2008:45).

Resim: 2 plak ehir- Parisin Psikocorafik Rehberi, Guy Debord Hayata geirip tamamlamak istediimiz alan iirdir, der SE 1958de.

LE gsteri ehrinin gbeinde bir olaslklar ehri yaratmak istiyordu. Ancak nce olumsuzlamalardan oluan bir ehir yaratmas gerekiyordu: ehrin alma ve sanattan oluan toplumsal unsurlarndan, retim ve ideolojisinden kurtulacak ve btn bu unsurlarn kar maddesi olarak ilev grecek bir ehir. Yeni ehir psikocorafik bir elence park olacaktr. (Marcus, 1999:373). Oyunsal bir zemin zerinde gerekleecek bu devrimde, Sitasyonist oyunun, klasik oyun kavramndan iki nemli fark vardr: Sitasyonist oyun, rekabet esini ve gnlk hayattan kopmay kkten bir biimde yadsr. Sitasyonist Enternasyonal, durumlarmz bir gelecekten uzak, ksa mrl olacaktr. Gei koridorlar. Bizim tek merakmz gerek hayattr; sanatn ya da baka bir eyin sreklilii ile zerre kadar ilgilenmiyoruz. Sonsuzluk bir insann eylemleriyle balantl olarak tasavvur edebilecei en hantal dncedir, derken, aslnda kendi varln da geici klyordu. Srrealistler gibi srekli kurallar reten ve en sonunda burjuva kltrnn esiz metalarna dnen bir gsteriye dnmeden kendini de yok etmeye kararlyd. Tpk sanatta olduu gibi herhangi bir kurallar sistemine dayal antsal iktidar biimini yadsd. Guy Debord, Gsteri Toplumunu, var olan gerein yerine temsili ve sahte olann getii bir kltr olarak tanmlad ve eserine modern retim koullarnn hakim olduu toplumlarn tm yaam bir gsteri birikimi olarak grnr tanmyla balad. Modern retim koullar, elbette modern tketimi de biimlendiriyor ve bununla birlikte bo zamann kullanmn da belirliyordu. Younlam kapitalizm, en ileri sektrnde, tamamen donanml zaman bloklar satna ynelir; bunlarn her biri belli saydaki meta eidini bir araya getiren btnletirilmi tek bir meta oluturur. Yaygnlam hizmet ve elence ekonomisinde bu, her eyin dahil olduu hesaplanm deme formlnn ortaya kmasna yol amtr (Debord, 1996: 86). Nasl harcanaca ve kaa mal olaca belirli zamanla birlikte, aslnda tamamen modern bir etkinlik tr olan bo zamann geirilecei mekan belirlenimi de kentten kama niyeti sunulmaktadr. Kapitalist yaam biiminde kalmas gereken bir kent, baka bir kent iin tatil mekan olarak satlabilmekte, doa ise elbette bundan payn almaktadr. Doa gibi, tarih de turizm metas olabilmekte, 2. Dnya Savann toplama kamplar bile birer meta olarak parasn harcayacak turisti hedefine almaktadr. Turizm, kartn, yani dzenli ve rgtl almay gerektiren bir bo zaman etkinliidir. Turizm, modern toplumlardaki toplumsal

13

pratiin ayr ve dzenli alanlar olarak alma ve bo zamann nasl rgtlendiine ilikin bir tezahrdr. Daha dorusu, bir turist olmak, modern dnyay tanmlayan niteliklerden biridir ve cretli almann byk dnmleriyle balantldr. alma, ayarlanm zaman aralklarnda ve belirli yerler iinde rgtlenmeye balamtr. (Urry, 1999: 181). Kentin iinde ve dnda sata sunulan bo zaman geirme mekanlar neredeyse tm dnyay temsili bir gsteriye evirmektedir. rnein, modern kitle turizmi, ehirler ve manzaralar sunar ama byle beeri ve corafi ortamlarda yaama gibi otantik tutkular tatmin etmek iin sunmaz; onlar saf, seri ve stnkr (insanlarn hakknda anlar anlatarak itibar kazanabilecei) gsteriler olarak sunar. (der: Erdoan, Not Bored, 2008). Atlyeden laboratuara kadar tm anlamn retim faaliyetini kendisi iin boaltarak kapitalizm, hayatn anlamn bo zaman aktivitelerine yerletirmeye ve retim faaliyetlerine de bu temele gre yeniden yn vermeye alr. Deborda gre gsteri ideolojidir ve iinde ideolojik sistemin zn sergiler: yoksullama, kleleme ve gerek yaamn yadsnmas. (Debord, 1996: 113). Burjuva demokrasisi alan insana verdii zgrlk alan olan bo zamanlar da ideolojik aralaryla geri almtr. Modern an ulat retim biimi ve seviyesiyle bo zamanlar srekli ve hzl bir biimde artsa ve kazanlyor gibi grnse bile snf mcadelesinde alan ve ynetilen snf tarafndan ideolojik anlamda kaybedilmitir: () Bu ayn zamanda, gzlerimizin nnde vuku bulan, snf mcadelesindeki nemi henz yeterince analiz edilmemi bir sava olan, bo zaman sava gereinin tannmasna baldr. Bu zamana dek ynetici snf, ideoloji ve burjuvann zevklerinin artc yan rnleri ile proletaryay sersemletmekte esiz bir ara olan bo zaman aktiviteleri iin ok geni bir sanayi sektr gelitirerek, devrimci proletaryann zorla ondan kopard bo zaman kullanmakta baarl olmutur. (der: Erdoan, Not Bored, 2008:39)

14

Yntem Gndelik yaamda devrim balamnda ele alnan iki rnek kurum Toki ve Kiptan belirlenmesi bu iki kurumun da son yllarda Trkiyede kentsel evrenin tasarmnda son derece etkin kurumlar olarak ilemekte olmalarna baldr. Toki Babakanla bal bir kurum olarak Trkiye apnda, farkl kentlerde mimari ve evresel tasarm projelerini hayata geirirken, stanbul Bykehir Belediyesine bal alan Kiptan etkinlii stanbul ile snrldr. ki kurumu bu almada yan yana getiren ortak amalar arasnda, Trkiyede artan konut ihtiyacn, her keseye gre konutlar ina ederek gidermek bulunmaktadr. Bununla birlikte, iki kurumun da evre tasarm ve mimari duru alarndan halka sunduklar ve kentsel evrenin siluetini biimlendiren ideal konut alan projelerinin fiziksel yaplar da nemli farkllklar gstermemektedir. Devlet tarafndan ideal olarak sunulan bu tr toplu konut alanlarnn insan yaam zerinde ksa ve uzun vadeli birtakm olumsuz sonular yaratt varsaym da bu kurumlarn alma kapsamnda hedefe alnmasnda etken olmutur. ncelemede kurumlarn kendi ama, vizyon ve sunum biimleri incelenmi, buna karlk olarak yarattklar mimari projelerin fiziksel yapsnn insan yaamna etkileri de dikkate alnmtr.

Buna ek olarak, Toki ve Kiptan ideal olarak sunduklar konut projelerinin bir aya olarak kentsel dnm ad verilen bir projeler btn de hayata gemitir. zellikle byk ve kalabalk kentlerde merkezde kalm mahalli yaplarn boaltlp, soylulatrlmas ve mahalli dokuyu oluturan sosyal iliki ann bu ama uruna yine devlet eliyle bozulmas sreleri yaanmtr. Bu balamda stanbulda Sulukule ve Babyk halklarnn direnileri de ele alnm ve olaylarn yaand dnemlere ait makale, bildiri ve gazete haberleri incelenerek, durum ortaya konmak istenmitir. Analiz, resmi web siteleri, konuyla ilgili dergi, makale, bildiri, fotoraf ve haberler gibi eitli kaynaklardan elde edilen dokmanlarn incelenmesi yoluyla gerekletirilmitir.

ktidarn Ynetimsel Bir Arac Olarak Kullanlan Ve deal Olarak Sunulan Konut Alan Modelinin Eletirisi: Toki Ve Kipta rnekleri Her iktidar, mekan iinde kendi antlarn oluturur. Bir kentin silueti o kentin iindeki yaam belirleyen ideolojinin biimini de alr. retim aralarnn belirli bir kesimin eline gemeye balad ve zel mlkiyet kavramnn olutuu kleci toplumsal yapda kentin evresine dikilen duvarlarn art deerin korunmas iin dikilen itlerden veya gnmzn modern kentlerinin evresinde oluan gvenlikli sitelerin yksek duvarlarndan bir fark yoktur. Bugn grnmez veya grnr duvarlarla evrili kent mekanlarnn merkezlerine bakld zaman, toplumun retim biim ve ilikilerini yanstan ideolojinin grntleri olarak gkdelenler, gemite kentsel mekann en merkezi ve nemli grnmne sahip dinsel tapnma mekanlarnn yerine gemitir. Tapnlan art deerin mabedi aslnda ataerkil toplumsal dzenin ileri bir aamas olan burjuva kapitalizminin, aralarnda uzunluk yar da olan reme organlar ticaret ve finans merkezi gkdelenleridir. Kent iktidarn ynetim aracdr. Mekansal tasarmn ideolojisi zamansal tasarm da etkilediinden, insan yaamn dorudan ynetme gcne sahiptir. Engels, byk modern kentlerdeki konut sorununu zmenin tek bir yolunu nerebilmektedir: Konut sorununu zmlemeyi isterken, ayn zamanda, modern byk kentleri korumay arzulamak byk samalktr. Oysa modern byk kentler kapitalist retim biiminin ortadan kaldrlmas ile ancak ortadan kaldrlabilir. (Engels, 2003: 52). Byk ve modern kentlerde ise konut sorununun temelinde yatan g olgusu ve nfus art Trkiyede plansz ve arpk yaplamaya neden olmutur. Bunun sonucunda, terk edilen krsaldan gelen insanlar, kendilerini kentin yamalarndaki arpk ve mahalli yaplanmalarda bulmutur. Bununla birlikte, Trkiyenin 1950lerden beri sregelen ge bal kentleme sreci, gnmzde eskiye oranla hzn yitirmi durumdadr. Trkiyede nfus art ve kentleme hzlar dmeye balamtr. Buna karlk, imar-inaat sektrnn alkanlklar iinde, yaratlan retim fazlasnn devam etmesi ve daha da artmas olasdr. Fakat arpk yaplama ncelikle devletin bilinli denetimsizlii ve yasal olmayan izinleriyle gereklemi bir olgu olarak durmaktadr. Trkiye, 1950li yllardan bu yana, kentleme, yaplama ve konut retiminde olaanst bir performans gstermitir. Bu performansn en arpc zellii, yetersiz sermaye birikimi ve altyap yatrmlar,

15

ayrca kii bana dk ortalama gelir dzeyleri bulunmasna karn, dnya llerinde yksek ve artc bir baar grafii gstermesidir Kentsel yatrmlar yaplsn, yaplama gereklesin ve konut retilsin de hangi koullarda olursa olsun tutumunun egemen olduu bu dnemler boyunca kamu, ynlendirme ve denetim grevlerinden geri durmu, buna karlk byk oranlar oluturan kaak yaplamann yasal statsn af yasalaryla kt zerinde tekrar tekrar dzeltmekten geri kalmamtr. (Balamir, 2005). Bugn, zellikle byk kentler bata olmak zere, eitli Anadolu kentlerinde de kentsel dnm ad verilen bir sre kenti ve kent yaamn biimlendirecek kararlar devlet eliyle almaktadr.

Kentsel dnm, kentsel canlandrma, kentsel yenilemengilizceden dorudan dilimize geen bu kavramlar aslen ngiltere ve Amerikada yrtlen bir dizi hkmet programnn adlarn oluturuyorlar. lk olarak kentsel alan ierisinde dilenenden youn yaplamaya maruz kalan blgeler iin dnlen ve uygulanan dzenlemelere dair ortaya kan bu sre, dnya apnda 1940larn sonlarndan gnmze uzanan gerilimli bir tartma konusunu da temsil ediyor. () Kentsel yenileme her ne kadar bizler iin ciddi bir aktellik tasa da, kavramsal olarak 20.yyn bana, Robert Mosesin New York dnm projesine kadar gtrlebilir. 1930dan 1970 lere kadar yeni kprler, viyadkler, konut projeleri ve kamusal parklar iin hazrlanan projelerin bandaki isim olan Moses, New York zerindeki tartmasz etkisi ve tek yntemli, tek hedefli almalar yznden dikkat ekici bir figr olduu gibi Parisin 19.yyda geirdii dnmn mimar Haussmannla da benzerlikler tar. Modern tarihte izini srebileceimiz en byk apl kentsel dnm etkinlii ise zaten phesiz Baron Haussmannndr. III.Napolyon tarafndan grevlendirilen Haussmann, neredeyse temelinden deitirdii Parisin kamusal alannda yaratt kuvvetli hareketin yararlar ve bedelleriyle, kentsel dnm projelerinin ilk rneklerinden birinin yaratcsdr. (Kaym, 2007).

16

Byk kentlerde, kentin merkezinde kalm mahalli yaplanmalar, eitli nedenlerle yklrken, orta ve dar gelirli snflar konut sahibi yapmak adna kent merkezinden grece uzak olan alanlarda yeni konut projeleri halka sunulmaktadr. Bu amala, kurulan ve kentin siluetini oluturan toplu konut projelerini hayata geiren iki kurulu, Toki ve Kipta, almalarna devam etmektedir. TOK, T.C. Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl lkemizin yaad hzl nfus art ve hzl kentleme sebebiyle oluan konut ve kentleme sorunlarnn zlmesi ve retimin artrlarak isizliin azaltlmas amacyla, 1984 ylnda Genel dare dnda Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi Bakanl kurulmutur. Bu tarihte yrrle giren 2985 sayl Toplu Konut Kanunu ile zerk Toplu Konut Fonu oluturulmutur. TOK, toplu konut yaplarnn sadece yapmn deil, kentsel tasarm da yapmakla grevli bir kurum olarak ileyiini srdryor. TOK Trkiye'de nemli bir kurum

Alntlanan metindeki vurgular metnin yazarna aittir.

oldu. ok byk kaynaklar kullanyor. En nemlisi devletin ve belediyelerin byk arsalarn kullanyor olmas. Son verilen haklarla yetkileri daha da artm durumda. Mimarlar olarak TOK'de byk kusur gryoruz. Bir tanesi yetkilerini idari ve yasal olarak doru ynde kullanmad eklinde. Ranta ynelmi durumda. Bu tarafn Mimarlar Odas daha iyi biliyor. Dier iki kusurunun da kentleme ve mimarlk ynnde olduunu dnyorum. (Tekeli, 2008). Mimarlar Odasnn 9 Austos 2008 tarihinde Anadoluda Konut Ve Toki Mimarl Panelinde bir sonu bildirgesi yaynlayan mimarlar, Tokiye bir ar yaptlar.

Bildirgede belirtildii gibi, Etkinliin temel amac, yeryznn en zengin tarihsel sivil mimari zenginliine sahip Trkiyede, Anadolu Uygarlklarnn bu esiz kimlik ve kltr kazanmlarna yakr nitelikteki bir mimarlk ve ehircilik anlaynn TOK uygulamalarnda gzetilmesinin salanmasdr. Katlmclar, lkeye egemen kimliksiz apartman yaplamasnn yeni olmadn; yaklak 50 yldr izlenen ranta dayal ve kat karl yap satlkla btnlemi imar politikalarnn bir rn olduunu saptamakla birlikte, TOK nin bu yanl daha da abartarak srdrmesini kamu kurumu nitelii ile badamayan bir tutum olarak saptamaktadrlar. TOK, yllarn imar duyarszln simgelemek, hatta yap-satln dorua kan rneklerini yaratmak yerine, ulusal deerlerle btnlemi, farkl seenek oluturacak daha mimarca bir duru gstermeli ve lkedeki yeknesak yaplamaya alternatif projelere nderlik etmelidir. Bu nedenle sregelen toplu konut projelerindeki, tm lkede tek tip ve karaktersiz bir mimariyi egemen klan tasarm ve yerleme tarz izgisinin gzden geirilerek; bir Kamu kurumu olan TOK eliyle Trkiye nin tek dze yaplamasna artk son verecek; yresel ve ulusal deerlerle birlikte evreye saygl, kentsel dengelere ve zelliklere bal ve saygl bir gelimenin lkeye kazandrlmas katlmclarn ortak dileidir. (Mimarlar Odas, 2008).

17

Kipta ise, 1987 ylnda yabanc sermaye ortakl ile imar plan ve mimari projeler yapmak zere MAR WEIDLEPLAN ismiyle kurulmutur. 1989 yerel seimlerinden sonra atl hale gelerek tasfiye edilme noktasna gelmi, akabinde yaplan 1994 yerel seimlerini takiben, stanbul Konut mar Plan Sanayi ve Ticaret A.. nvann alarak yeniden teekkl ettirilmi bir Bykehir Belediyesi Kuruluudur. Tokinin proje ve kentsel tasarm uygulamalarn stanbul zelinde gerekletiren bu kurumun da yaklam asndan farkl bir yan gzlemlenememektedir. Toplu konuta yaklam ve amalar arasnda, kendi misyon ve vizyonunu kamuya aklayan Kipta kendini yle sunmaktadr: "arpk ehirlemenin nlenebilmesi iin ada, estetik ve gvenilir yerleim birimlerinin hzl ve ekonomik ekilde retilmesi; bu yolla, kaak ve plansz yaplanmann nlenmesi stanbuldaki dzensiz yaplamann grld yerleimlerin planl bir ekilde uygun yerlere kaydrlmas; stanbul'daki dzensiz yaplamann grld

Alntlanan metindeki vurgular metnin yazarna aittir.

yerleimlerin planl bir ekilde uygun yerlere kaydrlmas; her gelir grubuna uygun konutlar retilmesi; yerleim birimleri oluturulurken su havzalar, orman alanlar, tarm alanlar, ehrin tarihi ve doal dokusunun korunmas; yerleim blgelerinin eitim, ulam, ticaret ve sanayi ile birlikte dnlerek tasarlanmas; kra blgelerde ina edilen yerleim birimlerinin aalandrlarak, stanbulumuzun teneffs imkannn artrlmas Kiptan grevleri arasndadr. Var olan mahallelerin dokularna ve yaam biimlerine zarar vermeden, arpklam blgelerin yaam koullarnn ve kalitesinin iyiletirilmesi iin projeler retmek yerine, kentin bu tr alanlarnda mahalli yaplanma iinde yaayan halkn evlerinden devlet eliyle ve kanun zoruyla karlmas ve kentin merkezine uzak, tasarm asndan kimliksiz ve monoton apartman bloklarna yerletirilmesinin belki de en gncel ve ac rnei yakn zamanda Sulukulede yaanmtr. stelik ellerinden yok pahasna alnan evlerinin yerine verilen yeni toplu konutlar iin borlandrlarak. Sulukuleye kimliini ve dokusunu veren Roman halk;

Sulukuleye dair snrl saydaki yazl kaynaa gre, bu blgeye 1054 ylnda Hindistandan gelmitir. Dnya tarihindeki Roman toplumunun ilk yerleim blgesi olarak kabul edilir. Sulukule, ilk yerleiminden bugne dans ve elence merkezi olarak ne kmtr..() Sulukulede meknsal yap elemanlar, dar sokaklar ve bu sokaklar evreleyen iki ila be hanenin paylat bitiik nizam iki katl avlulu evlerdir. Ancak bu sokaklara asl niteliini veren fiziksel zellikleri deil, renkli yaam biimidir: stanbulun gri renkleri bu sokaklarda yok, her ey daha renkli, daha grltl ve daha enlikli. () Dar sokaklar mahalle sakinlerinin nemli yaam alanlardr ve belediyeler tarafndan virane olarak adlandrlan evler, mahalleli iin gzeldir. () Bu blge burallar iin ierisi, hereyin serbest, herkesin rahat olduu yer; mahalle snrlarnn d ise dars, kurallarn varolduu ve insanlarn samimi ve rahat olmad yer olarak alglanmaktadr. Mahalleli iin varln devam ettirdii yer ev deil, mahalledir. Uyumak ve yemek piirmek dnda her tr aktivite dar sokaklarda yaplmaktadr. (Gzey, 2009).

18

Sulukulenin ona kimliini veren kltrden arndrlarak devlet eliyle soylulatrlmasna benzer bir durum stanbul Maltepede de gerekletirilmek istenmitir. Sulukule halk btn isyanna karn Tokinin Taoluktaki konutlarna yerletirilirken, Maltepe ilesinin 1 milyon metre karesini deitirecek kentsel dnm projeleri yine Kipta ve Toki tarafndan yrrle sokulmutur. rnein Babyk mahallesi Maltepenin en eski mahallelerinden biridir. Bu mahallede de emeki ailelerin isyanna polis zoruyla kar koyan devlet, yksek binalarn mahallenin iine dikmeyi baarmtr. stelik mahallede devlet gcne kar koyan mahalli birliklerin mcadelesi anaakm medya tarafndan da kamuya yeterince duyurulmam ve kentsel dnmn teki acmasz yz geni ynlarn bilgisinden saklanmaya allmr. Evrensel gazetesinin 2 Ocak 2009 tarihli saysnda olaylar yle anlatlmaktadr:

Yoksul ve emeki halk kent dna atmay planlayan Kentsel Dnm Projesi' asndan 2008, mcadelenin ve ksmi kazanmlarn yl oldu. Tartmalar da beraberinde getiren dnm projesi', rantsal dnme evrildi. Yoksul mahallelerin hedefe konduu projede halk, yllarca yaad, aln teri ve eziyetle yapt konutlarndan g etmeye zorland. () Aalarn sklmesine tepki gsteren vatandalara polis yine iddetle karlk verdi. Polisin biber gazl, plastik mermili ve coplu mdahalesinde, 7'si kadn 3' ocuk olmak zere 10 kii yaraland, onlarca kii gazdan etkilendi, 9 kii gzaltna alnd. () Bu olumsuzluklar yaanrken polis mahalleyi adeta igal etti. Babyk'te karakol kuran polis ekipleri, mahalleden tam 48 gn boyunca kmad. (Evrensel, 2009).

Bu tr direniler, Ankara ve zmir gibi dier byk kentlerde de gerekleti. Devlet, kentsel dnm ad altnda, emeki snfn kkl mahalli birliklerini direnilere aldrmakszn, zor kullanarak ykmak ve ykt mekanlara st orta snfn tketimine sunulacak olan apartman bloklarn dikmek iin Toki ve Kipta gibi kurumlar ynetsel g arac olarak kullanmaktadr. Emeki ve direnii mahalle sakinlerinin kent dndaki kimliksiz alt snf toplu konutlara ynlendirilmeleri ise sadece ranta ynelik bir kapitalist bir oyun olarak deil ayn zamanda emeki snfn birlik olabilmesinin koullarn oluturan mahalli dzenin de yklmasna yneliktir. ktidar kenti ite bu ekilde ynetsel bir ara olarak dzenlemekte ve tasarlamaktadr. Mahalle yaps; gerek sokaklarnn doal yaplan ve genellikle baheli ve avlulu evlerinin konumlanyla oluan doal mekansal yaps ile, gerekse iinde yaayan insanlarn sosyal ilikileri ve kimi zaman kimlikleriyle, onlar bir arada tutacak, ynetsel gce kar kontrol edilmesi zor direnilerin olumasna, rgtlenmesine ve srdrlmesine olanakl bir yap sunmaktadr. Babyk direniileri ile 19. yzyl Parisinin dar ve labirentvari sokaklarnda barikatlarn arkasnda savaan birlikler bu adan benzer grnmektedirler. Dzeltilmesi mmkn olan tm olumsuz fiziksel koullarna ramen, viran, varo veya irkin olarak sunulan mahallelerin karsnda, egemen ideoloji tarafndan ideal olarak sunulan toplu konut projeleri ve yaam biimleri, znde tketici Trk ailesine mutluluk vadeden gvenlikli, otoparkl, havuzlu veya ocuk parkl sitelerde, birbirini tanmayan, sosyal bir birlik kuracak kadar birbirinin sorunlarndan haberdar olamayan, nk oturduu yerin uzanda alp, ge saatte ulat evinde bo zaman etkinlikleri belirli tketim biimlerine indirgenmi birey ve ailelerin olumasna izin vermektedir. deal konut alann evreleyen ideal sokak yaps ise fiziksel anlamda iktidar tarafndan kolayca kontrol edilebilir biimlerde sunulmaktadr.

19

Sonu

Kent sadece bir mekan deildir, kent toplumsal, ekonomik, kltrel ve siyasal yaplarn iinde ve evresinde yaayanlarn karlkl etkileimlerinin hem balam hem de sonucudur. (Teymur, 1996). Yani kent bir yandan bir yaam evresi, bir yandan da srekli ak iinde bulunan toplumsal bir pratiktir. (Castells, 1997.) (Teymur ve Castellsten aktaran; Doan, 1999). Kapitalist kentin tarihsel evriminin geirdii aamalar izlendiinde, maln retimi, dolam, sunumu, pazarlanmas ve tketimine ynelik tasarmn zamanla kent yaamnn mekan ve zaman tasarmn iledii grlebilir. Kentin kendisi de metalaabilmekte ve hem ieridekiler hem de dardakiler iin bo zaman etkinliklerinin ilgin, mistik, tarihsel, doal, elenceli veya ekonomik tketim rn veya mekanna dnebilmektedir. Kent doal geliimi iinde, iktidarn egemen ideolojisinin de sunumunu sergiler. ktidarn ynetsel mekan olmann tesinde, aracna dnmtr. Gndelik yaamn mekansal ve zamansal boyutlarn dzenleyen, saatlere ve dakikalara blen, dzenli yollar veya bulvarlarla ak izgilerini belirleyen planl bir sistemin uygulann izlemek mmkndr. Zaten kent olgusu, eitliki anaerkil toplum dzeninden, zel mlkiyet ve art deer kavramlar ile tanan insann, ataerkil yaam biimine getii ge neolitik an sahnesinde grnm kazanmaktadr. Anaerkil dnemde, klan demokrasisi iinde, tm klan iinde barndran ve retim ve tketimde eitliki olan toplumsal yapnn konut mekan olan kerpi uzun evler bulunmaktayd. Kolomb ncesinde Amerikada insanlar uzun evler denilen ortak evlerde yaarlard. Tm soy ayn yerde ikamet etmekteydi. Arthur Wrightn ifadesine gre, Senekal rokualar da uzun evlerde oturmaktaydlar. (Erbil, 2007). Erken neolitik dnemin (.. 60003000) anaerkil toplumsal yapsnda, kadnn soyundan gelen klan yeleri, klan ii demokrasi iinde ortak mlkiyet hakkna sahiptiler. Klan demokrasisinden askeri demokrasiye gei, ataerkil dzende, kadnn retimden ve ekonomik yaamdan soyutlanmas ile deien dengeler iinde, art deer, zel mlkiyet, babadan ola geen miras ve soy, devlet, ordu ve yasa gc gibi kavramlarn insanolunun yaamna girmesi, bugnn modern devlet ve kentlerinin temellerini oluturdu. Kent, zel mlkn alnp satld ve korunmas gereken kutsallatrlm bir olgu oldu. Bu durum mirasn nasl blleceinden, aile yapsnn belirlenmesine kadar, insanlar arasndaki eitsizlii merulatran bir dizi yasa, Hammurabiden, tek tanrl dinlere, Roma hukukundan gnmze dein insan yaamn biimlendirdi. zel mlkiyeti kutsallatran devlet olgusu, elbette mlk korumak ve eitsiz dzeni devam ettirmek iin zor kullanmak durumundayd. Kent bu nedenle, gnmzde de kapitalizmin retim ve tketim arac olarak ileyen bir mekanizmasdr. retim ve tketim biim ve ilikilerinin sahnesidir. Bugn dnyann birok yerinde ve tarihin farkl zaman dilimlerinde olduu gibi, iktidar, kenti ideolojisine gre biimlendirmektedir. ncelemede yer verilen, devlet eliyle, Toki ve Kipta gibi kurumlar aracl ile ve gerektiinde silah zoruyla soylulatrlmak istenen Sulukule ve Babyk gibi yerlere mdahale, egemen ideolojinin yaptrmsal mdahalesidir ve dorudan gndelik yaama yneliktir. Modern insann gndelik yaam da ideolojik bir yapda dzenlenmitir. Buna gre, toplumun ekirdei olarak kabul edilen ataerkil aile dzeni, modern kent yaam iinde, gvenlikli, nezih, ferah, doa ile i ie veya kent merkezine yakn ama bir o kadar da kentin karmaasndan uzak gibi tantmlar iinde sunulan bir

20

yaam biiminin kskacna alnmaktadr. deal olarak sunulan konut ve evre tasarmlar, fiziksel yaplar ile sosyal ilikilerin de dzenlenmesini salar niteliktedir. Konut alanlarnn i mekanlarndan ayrtrlmas, yaam mekann alma ve bo zaman olarak keskin hatlarla ikiye blmeye yaramtr. Byk kentlerde, ulam da zorlatran bu keskin ayrmn nemli bir sosyal sonucu vardr. almak ve yaamak birbirinden keskin bir biimde ayrlmtr. nsan ilikilerini de zayflatan bu durum konut alanlarnda birbirini tanmadan yllarca yan yana oturan insan kitleleri ile i yaamnda yaanlan hakszlklara kar rgtlenmesi zorlaan bir alan kesim yaratmtr. stelik kapitalist sistem, kentlerde, kitle iletiim aralarnn da desteiyle ile bo zamanlar tam bir tketim etkinliine dntrmeyi byk lde tamamlamtr. 1950lerde topya olarak kabul edilen gndelik yaamda devrim, gnmzden bakldnda bugn iin gerekeleri asndan hakl duruma gelmitir. Guy Debordun Gsteri Toplumu da yazld tarihte gelecek asndan fazla karamsar bulunmu ve eletiri almtr, fakat geen zaman Debordun karamsarln dorular nitelikte gelimi ve sitasyonistlerin ngrleri byk lde gerek olmutur. Sitasyonistlerin gndelik yaam deitirmekle balayacak ve tm dnyay deitirecek bir dnya dleri de topik grnmdedir. Oysa ki, egemen ideoloji bugn olduu gibi tarih boyunca da, dorudan insann gndelik yaamna mdahale ederek kendini oluturmu ve merulatrmtr. Bugn modern bir insann bir gnn nasl geirecei sorusu, ekonomik bir sorudur. Tketmek iin alan insann yaam tasarm, dolaysyla iinde yaad mekann ve zamann kullanm sistemletirilmesi gereken olgular olarak hesaplanabilmektedir. Gsteri toplumunun sahnesindeki insann bir gn, nceden yazlm bir oyunun srekli tekrar gibidir. Oysa ama bu dikte edilmi yaam, bir iire evirmek olmaldr.

21

Kaynaka ARTUN, Ali, Baudelairede Sanatn zerklemesi ve Modernizm, Modern Hayatn Ressam, Charles Baudelaire, Trkesi: Ali Berktay, letiim Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 2007. BALAMR, Murat, Neden Kentsel Yenileme?, Dosya: Trkiyede Kentsel yiletirme ve Dnme likin Gncel neri ve Modeller, Mimarlk Dergisi 322, Mart-Nisan 2005, Kaynak: http://www.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm? sayfa=mimarlik&DergiSayi=35&RecID=570 BAUM, Kelly, Against Architecture, Art Lies, Issue 58, Summer 2008, http://www.artlies.org/index.php?issue=58&s=1 BENJAMIN, Walter, Pasajlar, Trkesi: Ahmet Cemal, Yap Kredi Yaynlar, 4. Bask, stanbul, Ocak 2002 I, Muazzez lmiye, Gilgame Tarihte lk Kral Kahraman, Kaynak Yaynlar, 6. Bask, stanbul, Kasm,2006.

DEBORD, Guy, Gsteri Toplumu ve Yorumlar, Trkesi: Ayen Ekmeki, Okan Takent, Ayrnt Yaynlar, 1. Bask, ubat 1996. DOAN, Ali Ekber, Kreselleme ve Kentlerin Dnm- Mersin rnei, Yksek Lisans Tezi, Danman: Do. Dr.Atilla Gktrk, Mersin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kamu Ynetimi Anabilim Dal, Ekim, 1999. ERBL, Pervin, Kibeleden Pandoraya Kadnn Tarihsel Yenilgisi, Arkada Yaynevi, Ankara, 2007 ENGELS, Friedrich, Konut Sorunu, Eri Yaynlar, 2003. GZEY, zlem, Kentsel Dnm, Sulukulede Kentsel Dnm: Devlet Eliyle Soylulatrma, Mimarlk Dergisi 346, Mart-Nisan 2009. Internationale Situationniste #1 (Paris, June 1958), Translated by Ken Knabb, Situationist International Anthology http://www.bopsecrets.org/SI/index.htm. KAYIM, E. Seda, Dntrlm Kentin Havas nsan zgr Klar M?, Mimarizm Mimarlk ve Tasarm Yayn Platformu, Kentin Tozu: Kentsel Dnm ya da Dnmszlk, 04.12.2007, http://www.mimarizm.com/KentinTozu/Makale.aspx?id=285&sid=284 LYNTON, Norbert, Modern Sanatn yks, Trkesi: Cevat apan, Sadi zi, Remzi Kitabevi, 3. Bask, 2004. MARCUS, Greil, Ruj Lekesi Yirminci Yzyln Gizli Tarihi, Trkesi: Grol Koca, Ayrnt Yaynlar, 1. Bask, stanbul 1999. MATTHEWS, Jan D. , Sitasyonistlere Marksist Giri, Trkesi:Merve Darende, Sitasyonist Enternasyonal, Altkrkbe Yaynlar, 1. Bask, 2008 RAMAZANOLU, Muzaffer (ev.), Glgam Destan, Cumhuriyet Gazetesi Yaynlar, 1998,. OSKAY, nsal, XIX. Yzyldan Gnmze Kitle letiiminin Kltrel levleri Kuramsal Bir Yaklam, Der Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 2000. SAYILGAN, zge Bayda, Dramatizme Bir Kar Duru: Sinemada Lirizm, Yaynlanmam Yksek Lisans tez almas, Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Enstits Sinema-TV Anasanat Dal, Haziran 2009. TEKEL, Doan, Yatakhane Kentler' Kent Yaamna Eklenmiyor, Sylei: Kvan akrolu, Yeni Mimar 65, Eyll 2008. URRY, John, Mekanlar Tketmek, Trkesi: Rahmi G. dl, Ayrnt Yaynlar, 1. Bask, 1999. VALABREGUE, Frdric, Sitasyonist Enternasyonal, syankar Yzyl Yirminci Yzyln Bakaldr Szl, Sel Yaynclk & Larousse, Trkesi: smail Yerguz,1. Bask, Nisan 2004. 22

VANEIGEM, Raoul, Genler in Hayat Bilgisi El Kitab, Gndelik Yaamda Devrim, Trkesi: Ali akrolu, Ik Ergden, Ayrnt Yaynlar, stanbul, Mays 1996. Internet: 2008'in Dnm -1- Kentlerde Srgnlerin Yl - Evrensel Gazetesinin 2 Ocak 2009 tarihli haberi: Kaynak: http://www.mimarlarodasi.org.tr/index.cfm? sayfa=Belge&Sub=detail&RecID=1479 Maltepenin 1 milyon metrekaresi deiecek Kaynak: http://www.arkitera.com/h26900-maltepenin-1-milyon-metrekaresi-degisecek.html Rak rak raki, yaktn bizi TOK 25 Mart 2009 tarihli haber, Kaynak: http://www.mimdap.org/w/?p=17217, TOK Tarihe, Kaynak: http://www.toki.gov.tr/ Kipta Misyon ve Vizyon, Kaynak: http://www.kiptas.com.tr/TR/KIPTAS/kip_misyon.asp Grseller: http://aftercorbu.com/wordpress/wp-content/uploads/2007/08/plan_voison_paris.jpg http://imaginarymuseum.org/LPG/debordpsychogeo.jpg 23