KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

DENEY RAPOR NOTU

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

AKIM VE GERLM TRANSFORMATRLER

DENEY RAPOR NOTU

l Transformatrlerinin Kullanl Amalar: Yksek gerilim ve byk akmlarn l aletleri ile llmesinde byk zorluklar vardr. l aletlerinin, yksek gerilimden yaltlmas veya alet bobinlerinin yksek akmlara dayanabilecek byklklerde imal edilmesi belirli deerlerden sonra mmkn olmaz. Bu nedenle yksek gerilim deerleri ve byk akmlarn llmesinde l transformatrleri kullanlr. l transformatrlerinin sekonder devrelerinde, yksek gerilimler ve yksek akmlar l aletlerinin gvenle alabilecei deerlere indirilir. l transformatrleri lmelerin gvenli, kolay ve doru bir ekilde yaplmasna yardmc olduu gibi, alanlar da yksek gerilimlerden korur. Bunlara Redktrler denilmektedir. l transformatrleri trafolarnn sekonder devrelerine, ampermetre, voltmetre, wattmetre, rleler ve baz kontrol cihazlar balanabilir. Bu transformatrlerin yklerinin yalnz l aletleri veya rleler olduundan gleri olduka dktr. l transformatrlerinin primer ve sekonder ular arasnda herhangi bir faz fark yoktur. Her iki sarg birbiriden bamsz sarlmtr. l Transformatrleri eitleri: Genel olarak akm ve gerilim llmesinde kullanldklarndan, akm ve gerilim transformatrleri olarak 2 ana gruba ayrlrlar. 1)Akm Transformatrleri: Gerilimin alak veya yksek olmasna baklmakszn byk akmlarn llmesinde kullanlrlar. Buna gre akm transformatrleri. AG devrelerinde, l aletleri ile llemeyecek kadar, yksek akmlarn llmesinde, YG devrelerinde de akmn gvenli bir ekilde llmesi iin l aletlerini, yksek gerilimden yaltmakta kullanlr. Akm transformatrlerinin, primer devreleri, kaln telden az spirli, sekonder devreleri ise, ince telden ok spirli yaplrlar. Nve ekli, mantel veya ekirdek tip olabilir. Saclarn magnetik endksiyonu ok yksektir. Bu lme yanllklarn gidermek asndan gereklidir. Nvenin ak younluu ok dktr, nvenin doymas lmede yanllk yaratr. Akm transformatrlerinin dntrme oran, K = I 1 I 2 dir. Primer akmlar; 10-12-15-20-25-30-40-50-60-75-110-150200-300-600-1000-2000-4000A olabilir. Sekonder akm ise ou zaman 5Adir. Ancak 1A ve 2Ade olabilir. Akm transformatrlerinin sekonder devreleri ksa devrede alrlar. Bu nedenle yksz braklmamaldr. Zira yksz braklrsa, sekonder devre sargs aks, primer devre sargs aksna gre ters ynde olan magnetik ak ortadan kalkar. Bu durumda, sekonder sarm says ile orantl olarak, yksek gerilimler endklenerek sarmlarn izolasyonu bozulur. Magnetik aknn yksek olmas nedeniyle, demir kayplar artarak nveyi str. Ayrca transformatrlerin sekonder devreleri ve gvdeleri topraklanmaldr. Akm transformatrlerinin dntrme oranlar deitirilebilir. rnein, pens-ampermetre, 50/5 oranl bir akm transformatrnde, primer sargs iki spirli olursa 30/5, 3 spirli olursa 20/5, 4 spirli olursa 15/5 dntrme oranna sahip olur. Akm transformatrlerinin de hata snrlar vardr. Hatas,

h=

I 1 KI 2 100 olarak I1

bulunur. Hata mknatslanma akmndan dolay oluur. Bu nedenle, ok iyi salar kullanlmaldr. 2)Gerilim Transformatrleri: Genel olarak 600Vtan fazla olan gerilimlerin llmesi iin yaltm zorluklar nedeniyle, l aletleri kullanlmaz. Bilindii gibi, l transformatrleri; l, kumanda, koruma, ayar ve izolasyon amalar ile kullanlmaktadr. Gerilim transformatrlerinin primer gerilimleri ebeke gerilimine eittir. Sekonder gerilimi ise; 100-110V gibi kk gerilim deerleridir. Transformatrlerin, sekonder devresine balanan voltmetre, herhangi bir ileme gerek kalmadan, dorudan, llmesi istenen gerilim deerine gre, ayar edilir. Bylece okuma ve ilem hatalar azaltlm olur. Gerilim transformatrlerinin gleri ok kk(10VA-500VA) olup, bunlarda da l aletlerinde olduu gibi kalite snflar(0,1den 5e kadar) vardr. Bu transformatrler ok kk gerilim altnda veya yksz iletilmelidirler. Ksa devreye dayankszdrlar. Gerilim transformatrlerinin anma gleri; 10-15-25-30-75-100-150-500-30040-500VA olup, kalite snflar; 0,1-0,2-0,5-1-3-5 deerlerindedir.

Yaplan Deneyler: 1-)Akm Transformatrnn Polarite Kontrol: Deney dzenei uygun ekilde kuruldu ve kaynak yardmyla ufak bir gerilim verilip, l aletinin iaretine gre polarite belirlendi. 2-)Akm Transformatrnn Doyma Karakteristiinin Belirlenmesi: Deneyde transformatrnn primer taraf bota brakld ve sekonder tarafndan, oto transformatrnn yardmyla verilen gerilim deerleriyle birlikte sekonder devreden geen akm deerleri kaydedildi. Ama, transformatr nvesinin, hangi gerilim deerinden sonra, verdii akm deerinin deimedii durumu bulmaktr. Sonular; Gerili m Akm 1,06 9 0,01 2,06 7 0,02 3,3 5 0,0 3 4,14 0,04 5,17 0,05 6,14 0,06 7,34 0,10 8,15 0,19 9,05 0,35 10,0 0,60 11,0 0,94 12,0 1,35 13,0 1,85

1.8

1.6

1.4

1.2

Im (Amper)

0.8

0.6

0.4

0.2

6 V2 (Volt)

10

12

14

Grafikten de grld gibi dorusal alma blgesi 68 Volt arasndadr. Erinin dirsek noktas burasdr. Bu deerden sonra transformatr doymaya girmeye balamtr ve deerler hatal okunabilir.

3-)Akm Transformatrnn evirme Orannn Belirlenmesi: Ayn primer akm geecek ekilde birbirinden farkl evirme oranlar olan 3 adet akm transformatr birbirlerine seri balanarak geen akmlarn sekonderde ki evirme oranlar okundu bylece primer ve sekonder akmlar arasndaki evirme oran belirlendi. 10/5 lik transformatr iin I 2 = f (I 1 ) erisi izilmitir. Daha sonra her transformatr iin yzde evirme oran hatalar hesaplanmtr. Sonular; Primer Akm (A) 2 4 6 I2 (A) 1 2 3 I3 (A) 0,30 0,60 0,95 I4 (A) 0,30 0,60 0,95

I1 (Amper)

0.5

1.5

2.5

I2 (Amper)

Yzde evirme Oran Hatalar:

% =

I1 I 2 100 Forml tm hesaplamalar iin kullanlacaktr. I1

2 1 100 = %50 2 % = 42 100 = %50 4 % = 63 100 = %50 6

10/5lik Transformatr in:

% =

30/5lik Transformatr in:

% =

2 0,3 100 = %85 2

2 0,3 100 = %85 2

% =

4 0,6 100 = %85 4

4 0,6 100 = %85 4

% =

6 0,95 100 = %84,167 6

6 0,95 100 = %84,167 6

100/5lik Transformatr in:

% =

% =

% =

Bu balant ekli ,(eer transformatrler zde ise) ularn harf iaretlemesinde bir hata olup olmadn anlamak iin de kullanlr. A2 ve A3 ampermetreleri eit ve fark deerini elde eden ampermetre de bir deer gstermiyorsa yaplan iaretleme veya balant ekli dorudur. Aksi durumda, fark deerini elde eden ampermetre de grlen deer, A2 ve A3 ampermetrelerinin her birinin 2 kat deerini gsterir(A2 ve A3 ampermetre deerleri eittir). Sonular; Primer Akm (A) 2 5 I2 (A) 0,91 2,45 I3 (A) 0,31 0,85 I4 (A) 0,60 1,58

4-)Akm Transformatrnn, Fark Akm Belirlemesi Deneyi:

Sorular ve Cevaplar: 1) Deneylerin yapllar anlatmndan sonra tablolarda izildi. 2) Deneylerin yapllar anlatlrken yorumlar yapld 3-a) Anma geilimi 34,5kV, ksa devre akm Ik=8kA olan bir tesiste kesicinin ama sresi tk 0,1sndir. Bu tesiste 30/5/5Alik bir akm transformatr kullanlmtr. Bu tesiste kullanlacak akm transformatrnn Ith akmnn deerini hesaplaynz. Hem l hem koruma amal bu transformatr etiket deerleri ile karakterize ediniz.

I th I K t K I th = 100 I n
In = I th 2529 = = 25,29 A 100 100 I dyn= 1,2 I th = 1,2 2529 = 3035 A

Srekli alma Akm= 1,2 I n Nominal Primer Akm=30A

= 1,2 25,2 = 30,3 A

Nominal Sekonder Akm=5A alma Frekans=50Hz alma Scakl=0....45C Termik Anma Amas=2529A Dinamik Anma Akm=3035A Koruma snf 15 aras alnr. Hassasiyet snf 0,11 aras alnr. 3-b) 265 kVA gcnde (cos=0,9) 400Vluk bir dizel jeneratr grubunun her faznn akmnn, faz aras ve bir faz geriliminin, frekansnn, gc ve g katsaysnn llmesi istenmektedir. Gerekli lme tesisine ait kutuplu balama emasn iziniz, akm ve gerilim transformatrlerinin evirme oranlarn ve l aletlerinin skala deerlerini belirleyiniz.

P = S cos = 265 0,9 = 238,5kW

I=

265 10 3 3 400 0,9

= 425 A

Bu deer transformatrn primerinden geen akm deeridir.

Akm transformatrlerin evirme iin, oran 600/5A seilmelidir. nk yaklak, baka bir deer yoktur.

600 = 120 kar. Bu durumda, akm 5 425 transformatrnden geen akm deeri skalada, I = = 3,542 A olarak gsterilir. 120
Akm transformatrnn evirme oran,

K=

Gerilim Transformatrleri ise; Faz-Faz aras iin; 400/100V olarak seilir ve

400 = 4 olarak bulunur. Skalada deer 100V olarak gsterilir. 100 230,94 400 = 2,3094 olarak bulunur. Skalada deer = 230,94V faz-ntr gerilimi olur ve K = 100 3 K=

100V olarak gsterilir.

T.C KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

REAKTF G KOMPANZASYONU

DENEY RAPOR NOTU

DENEY RAPORUNDA STENENLER: 1- Tablo-1deki Sadece U, L ve R deerlerine bal kalarak dier stunlar hesaplayp aldnz deerlerle karlatrnz. ltmz deerler: L R I cos P S Sra U (V) (H) () (A) (W) (VA) 220 0.31 48 4,66 0,97 945 975 1 220 0.20 48 4,75 0,97 964 994 2 220 0.15 48 4,87 0,97 990 1020 3 220 0.12 48 4,94 0,96 992 1030 4 220 0.10 48 5,06 0,95 1010 1050 5 Teorik olarak hesaplanan deerler:

SIRA 1 2 3 4 5

U (V) 220 220 220 220 220

L R XI (H) () () 0,31 48 97,39 0,20 48 62,83 0,15 48 47,12 0,12 48 37,69 0,10 48 31,41

I (A) 5,11 5,77 6,54 7,42 8,37

14,1 14,1 14,1 16,26 18,2

cos P QL (W) (VAr) 0,97 1253,4 2543,1 0,97 1598 2091,8 0,97 2053,03 2015,4 0,96 2642,7 2075,1 0,95 3362,73 2200,5

QT (VAr) 2228,3 1690,4 1500 1304,3 1095

S (VA) 2835,2 2632,3 2877 3360 4018,7

C (F) 146,5 111,2 98,65 85,78 72,01

(f=50 Hz) * XL = 2fL * Z = R //j XL *I=U/Z * P = IR * QL = IXL * QST.=Ptan

* QT=QL-QST * S=P+jQL * C = QT / (2f U2 ) * = arc(cos)

*Hesaplar ilk iki sra iin yapp dierlerinin sadece tabloya sonucunu yazacam.

Sra 1 iin hesaplar; XL = 2 x 50 x 0,31 = 97,39 () Z = 48 // j97,39 = 43,05 () I = 220 / 43,05 = 5,11 (A) = arc(0,97) = 14,1 P = 5,11 x 48 = 1253,4 (W) QL = 5,11 x 97,39 = 2543,1 (VAr) QST. = 1253,4tan(14,1) = 314,83 (VAr) QT = 2543,1 - 314,83 = 2228,3 (VAr) S = 1253,4 + j2543,1 = 2835,2 (VA) C = 2228,3 / (2 x 50 x 220) = 146,5 (F)

Sra 2 iin hesaplar; XL = 2 x 50 x 0,20 = 62,83 () Z = 48 // j62,83 = 38,14 () I = 220 / 38,14 = 5,77 (A) = arc(0,97) = 14,1 P = 5,77 x 48 = 1598 (W) QL = 5,77 x 62,83 = 2091,8 (VAr) QST. = 1598tan(14,1) = 401,4 (VAr) QT = 2091,8 - 401,4 = 1690,4 (VAr) S = 1598 + j2091,8 = 2632,3 (VA) C = 1690,4 / (2 x 50 x 220) = 111,2 (F) 2- Kompanzasyonda kullanlan faz kondansatr gruplarnn iersindeki kondansatrler neden gen baldr? Yldz baland durumlar var mdr? Birka cmle ile aklaynz. C=Q/U denkleminden ve yldz-gen balantlarn akm denklemlerinden de anlalaca gibi gen balantda kullanlan kapasite deeri, yldz balantda kullanlan kapasite deerinin te bir bykl kadardr. Bu yzden gen balant daha uygundur. Yldz balant yapld durumlar da vardr. Gerilim seviyesinin daha byk olduu yerlerde yaplabilir. 3P = 30 KW = 86.5 U = 400 V Ia = 79 A 5adet A Grup motor P = 75KW = 95,6 V = 400V Ia =142A 3 adet B Grup motor Plamba = 36 W cos = 0,90 150 adet Aydnlatma 08:00 - 20:00 Harici ykler S = 30 KVA cos = 0,90

Pg =

Pg =

Pg = 34,68 KW P = 3.U .I . cos P cos = 3.U .I cos = 0,63 QA = P. tan QA = 42,34 KVAR

Pg = 78,45 KW P 3.U .I cos = 0,8 QB = P. tan cos = QB = 59,36 KVAR

Qlamba = 75 xPlamba x tan Qlamba = 1,308 KVAR Plamba = Plamba x 75 Plamba = 2,7 KW

Qtoplam = 2.QA + 2.QB + Qlamba Qtoplam = 84,68 + 118,72 + 1,308 Qtoplam = 204.71KVAR

Ptoplam = 2.PA + 2.PB + Plamba Ptoplam = 69,36 + 156,9 + 2,7 Ptoplam = 228,96 KW
Qc = P.(tan 1 tan 2) Qc = 228.96.[tan(42,27) tan(11,48)] Qc = 161,62 KVAR

Qtoplam Ptoplam tan = 0,894 cos 1 = 0,74 cos 2 = 0,98 tan =

Xc = Xc =

U2 Qc

4002 = 0,989 161,62.103 C = 3,2mF

20.00 08.00
Qtoplam = 5.QA + 3QB + Qlamba + Qyk Qtoplam = 211.7 + 178,08 + 2,616 + 13.08 Qtoplam = 405,476 KVAR Ptoplam = 5.PA + 3.PB + Plamba + Pyk Ptoplam = 173.4 + 235,35 + 5,4 + 27 Ptoplam = 441.15 KW

Qtoplam QC1 Ptoplam tan = 0,55 cos 1 = 0,88 cos 2 = 0,98 tan =

QC = P.(tan 1 tan 2) Qc = 441,15 x[tan(28,36) tan(11,48)] Qc = 148,54 KVAR

Xc = Xc =

U2 Qc

4002 = 1,077 148,54 x103 C = 2,96mF

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESS LABORATUARI DENEY RAPORU

ADI SOYADI NUMARASI DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

: : : : AIRI GERLM VE DK GERLM KORUMA RLES :

Ar ve Dk Gerilim Koruma Rleleri Hakknda Teorik Bilgiler G Sistemlerinde Korumann Amac Koruma Sistemlerinin Tasarm
Elektrik g sistemlerinde kullanlan cihazlar ekonomik ynden olduka pahaldrlar ve hata durumlarnda da bu cihazlar sistem iinde byk sorunlara neden olabilirler. Mesela, hatann yol at arzalar sebebiyle, sistemde oluan kesintilerde tm sistemi etkileyeceinden, ekonomik kayp miktar daha fazla olabilir. Bu nedenle, g sistemlerinde koruma cihazlarnn nemi ok byktr. Koruma cihazlar, hatal ve ar yklenmi cihazlar veya sistemin bu durumdaki blmlerini sistem d brakarak, cihazda ve kiide olabilecek zararlar engelleyen ve arzalarn etkilerini snrlandran cihazlardr. Koruma Sistemlerinin Tasarm: Bir koruma sisteminde, olmas gereken 4 adet gereklilik vardr ve bunlar aada aklanmtr. Seicilik: Bir sistemde oluan hatada, hatann olutuu blgeye en yakn koruma elemanlarnn devreye girmesidir. Yani, hata olutuu anda, devrede bulunan elemanlarn en azn devreden karmaya ya da hatasz duruma en yakn alma durumunu salamaya denir. Sistemdeki tm koruma elemanlar, bir hata annda devreye girerse, bu durum sistemde istenmeyen durumlara neden olabilir. Sistemdeki her bir koruma eleman, sorumlu bulunduu blgedeki hatalardan mesul olmaldr. Hassasiyet: Kullanlan koruma elemanlarnn, kk hatalar ile byk hatalar ayrt edebilecek zellikte seilmesine dikkat edilmelidir. En kk hatalar bile alglayabilmek iin bunu salayacak hassasiyet rlelerine ihtiya vardr. Bu durum sistemin kararl almas iin de nemlidir. Bunun yannda, koruma elemannn, kullanm yerine gre, hassasiyet derecesi gereken konumda olmaldr. Kk arzalarnda takip edilip byk arzalara sebep olmas nlenmelidir. Gvenirlilik: Korumann en belirgin zellii gvenilir olmasdr. Koruma cihazlar gvenilir olmaldr. stenen gvenlik araln salayabilmek iin, gereken (artlardan daha fazlas olmak zere) elemanlar ayarlamak gerekir. Hatann tespitinde ve sistemde gerekli zel alma durumlarnda en iyi (yani hatasz) koruma amalanr. Hzllk: Sistemin hzl almas hatalar ve zarar snrlar ve daha gvenli bir sistem oluturur. Sistem, istenilen hata aralndan nce devreden karlabilmeli ya da sistem gvenli bir konuma alnabilmelidir. Ar Gerilim Etkisi: Ar gerilim, magnetik devrede oluturaca ar ak nedeniyle ekirdee zarar verebilir ve bu akda ekirdein doymasna ve kendisine yakn ksmlarda olan iletkenlerde FUKO AKIMLARInn meydana getirdii kayplarn olumasna neden olur. Dk Gerilim Etkisi: Motorun kalkta nominal hza ulamamasna veya alrken hzn dmesine ve ar akm ekmesi nedeniyle ar yklenmeye neden olurlar. Ar akm motorun ar snmasna ve hatta motorun yanmasna neden olur. Bu da istenmeyen bir durumdur.
2

Ar Gerilim ve Dk Gerilim Koruma Rlesinin almas Ar gerilim ve dk gerilim koruma rlesi, sistemdeki gerilim deerini srekli lerek, gerilim deerinin, belirtilen deerin stne ktnda veya altna dtnde, ayarlanan bir zaman dilimi sonunda rle kontaklarn devreden kartarak sistemi koruyan bir eit rledir. Bu rle, zerinde bulunan gerilim trafosu (bu trafo gerilim deerini, l alnabilecek bir seviye indirir) zerinden sisteme balanr ve sistemdeki faz-faz aras gerilime gre alr. Dk ve ar gerilim snrlar rlenin kullanld yere gre belirlenir. Ayrca rle korumas dz veya ters zaman karakteristikli (ekil 1) olarak seilebilir.
V V

ekil 1. Dz ve ters zaman karakteristik deer grafikleri

Yukardaki ekillerden de anlalaca gibi dz zaman karakteristikli rlede t zamannn, gerilimle hibir ilikisi yoktur. Buna karn, ters zaman rlesinde gerilim deeri zamana gre deikenlik gstermektedir. Gerilim deeri ykseldike, t zaman ksalmakta gerilim dtke t zaman artmaktadr. Oluan hataya takiben, karakteristik sresi sonunda rleler devreye aarlar. Karakteristik sresi boyunca sistem uyar sinyali verir.Koruma rlesinin zerinde SGR ve SG1 ad verilen iki tane anahtarl bilgi giri blm vardr.Bu anahtarlarn 0 veya 1 konumlarna gre sisteme bilgi girii yaplr. Sistemdeki rle iki biimde alr. Ya uyar sinyali verir veya hem uyar sinyali hem de kontrol ettii kesiciye kendisinden sonraki devreyi enerjisiz brakmas iin ama (trip) sinyali gnderir. U > ise, Ar gerilim balang deeri SS1 TS1 U < ise , Dk gerilim balang deeri SS2 TS2 Ar gerilim uyar sinyali Ar gerilim trip sinyali Dk gerilim uyar sinyali Dk gerilim trip sinyali

SGR giri blmndeki anahtarlarla koruma rlesindeki kullanlacak olan rle kontaklar ve ilemler belirtilir. rnek olarak; SGR/1i 1 yapalm. Bunun anlam < U dk gerilim blokaj sinyali. Blok diyagramdaki devreyi takip ettiimizde SGR/5inde 1 konumuna alnaca grlmektedir. Eer biz SGR/6y da 1 konumuna alrsak, A rlesinin aktif etmi oluruz. Yani TRIP 1 sinyali verir. SGR/8 1 konumuna alrsak B rlesi devreye girer.Bu ekilde blok diyagramdan kullanlacak olan rlelerin seimi yaplm olur.Kullandmz rle ile iki tane cihazn kontrol yaplabilmektedir.Yaplan deneyde, SGR anahtarlarnn hepsini bir konumuna alarak,

tm rleleri kullanma atk. SG1 giri blmndeki anahtarlar ile, koruma rlesindeki ar ve dk gerilim deerleri iin, kullanlacak olan zaman sabitlerini belirleriz. SG1/1-2 Bu anahtarlar yardmyla, U > ar gerilim durumunun balang sresi belirlenir. Bu sre zarfnca, rle hibir k vermez sadece kendisine belirtilen zamann dolmasn bekler. SG1/1 0 1 0 1 SG1/3-4 SG1/2 0 0 1 1 Balang Zaman 0.1 sn 1 sn

10 sn 60 sn

Ar gerilim durumu iin kullanlan t iletim sresini ve dz veya ters zaman olduunu belirlemek iin kullanlr. SG1/3 0 0 1 1 SG1/4 0 1 0 1 letim Modu Dz Zaman Dz Zaman Ters Zaman Ters Zaman Sre Seimi 0.05.....1.00sn 0.5.....10.00sn A Erisi Seti B Erisi Set

SG1/5

Dk gerilim durumundaki blokaj iin kullanlr. SG1/5=0 Set edilen dk gerilim deerinden aa dnce lm yaplr ve zaman sabitleri iler. SG1/5=1 Eer llen deer 2*Un deerinin altna derse, sistem bloke edilir yani rleler aarak devreyi keser.

SG1/6-7

Bu anahtarlar ile U< dk gerilim iin kullanlan t iletim sresini ve dz veya ters zaman olduunu belirlemek iin kullanlr. SG1/6 0 1 0 1 SG1/7 0 0 1 1 letim Modu Dz Zaman Dz Zaman Ters Zaman Ters Zaman Sre Seimi 1..10 sn

10..100 sn C Erisi Seti C Erisi Seti

SG1/8

Bu anahtar yardmyla U< dk gerilim durumunun balang sresi belirlenir. SG1/5 =1 olursa SG1/6-7-8 devre d kalr. SG1/8=0, balang zaman 0.1 sn SG1/8=1, balang zaman 30 sn

Deneyin Amac: Elektrik g sistemlerinde kullanlan, koruma yntemlerinden biri olan ar ve dk gerilim koruma rlesinin incelenmesi.

ettiklerini rendik. lk olarak rlenin kontrol etmesi gereken bir gerilim deeri olduunda, gsterge zerinde bir LED sinyali yanar. Gsterge ayar dmesine, 1.basta, llen en yksek gerilim deeri okunur, 2.basta, hassasiyeti arttran k arpan grnr, 3.basta llen en dk gerilim deer grlr, 4. basta rlenin reset edilmesinden sonraki minumum deeri grlr, 5. basta, ar gerilim sebebiyle yaplan ama saysn verir, 6.basta dk gerilim sebebiyle yaplan ama saysn verir. lk yaptmz deney, ar gerilim ile yapld. U> ar gerilim deerini 110 V olarak belirledik.SG1 anahtarlarnn konumu 10011110 (158) aldk. Sisteme 120.8 V deerini gerilim ayarlayc sverker cihazyla verdik, 3.036 sn sonra devreyi at. 130.1V deerini verdik, 3.032 sn sonra devreyi at. Dk gerilim deneyinde, U < dk gerilim deerini 85V(bu deer mmkn olduu kadar U < deerinden kk alnmal ki sonucu ksa zamanda alnabilsin) olarak belirledik. SG1 anahtarlarnn konumu deimedi ayrca SGR anahtarlarnn hepsi 1 konumundayd. Devreye 70.66V uyguladk, 4.339 sn sonra devreyi at. Devreye 75V uyguladk, 22.23 sn sonra devreyi at. Devreye 50.9V uyguladk, 0.344 sn sonra devreyi at. Rle zerinde bulunan step dmesine, 1s kadar basnca, ekilde de grld gibi k yanan blgedeki admn deerini dijital gstergede gstermektedir. Ksa ksa basldnda (0.5 sn) ekranda nceki bilgiler okunmaktadr. Bylece, deerler ekranda grlerek, istenilen ayar dzeyi ayarlanabilmekte ayrca register(kaydedici)lerdeki bilgiler okunabilmektedir.SG1 anahtarlarnn 1 veya 0 olmas durumuna gre bir desimal karl bulunur. Bu deer gstergede desimal olarak grnr.

Deneyin Yapl: ncelikle, rle zerindeki komutlarn ne anlamlar ifade

Sonular: Aldmz deerleri stte akladm. imdide karakteristik izimlerini veriyorum. lk grafik Ar gerilim, ikinci grafik ise dk gerilim iin izilmitir.
Zaman (sn)

3.037

3.0365

3.036

3.0355

3.035

3.0345

3.034

3.0335

3.033

3.0325

3.032 120

122

124

126

128

130

132 Volt (V)

Zaman (sn)

25

20

15

10

0 50

55

60

65

70

75 Volt (V)

rnek, olarak gstergede numaramn son 3 rakam olan 065 deerini okuduumuzu varsayalm. Bunun binary sistemdeki alm 01000001dir. Burada her bir bitin anlam yledir SG1/1=1 ve SG1/2=0 durumunda, tablodan baktmzda, ar gerilim iin, balama sresi 1 sn. olarak belirlendiini grrz. SG1/3=0 ve SG1/4=0 durumunda, tablodan baktmzda, ar gerilim iin t > iletim zamannn dz zaman rlesi olduunu ve rlenin zerindeki ayar dmesinden bizim ayarladmz bir deere gre (0.05....1sn) aacan gsterir. SG1/5=0 durumunda, konumunda llen deer, Un deerinden alt deere dtnde sistem bloke edilecektir. SG1/6=0 ve SG1/7=1 durumunda, tablodan baktmzda dk gerilim iin t<(k<) iletim zamannn ters zaman rlesi olduunu ve C erisine gre aacan gsterir. Bu deer formle gre hesaplanr ve bulunur veya grafik yardmyla da bulunabilir. SG1/8=0 durumunda, bunun anlam U< dk gerilim konumu iin balang deerinin 0.1 sn olarak seildiini gsterir.

rnekte, sistem iin, U > deeri 100 v olsun. Biz sisteme 120 v uygularsak 1sn sonra sistem uyar sinyali verecek ve bizim belirlediimiz t > deeri kadar(0.05...1sn) bekledikten sonra trip (ama) sinyali verecektir. Ayn ekilde U < deerini 54 v olarak alalm. Sisteme 40 v uyguladmzda 0.1 sn sonra uyar sinyali verecek ve formlde yaplan hesaplamalara gre belli bir zaman dilimi sonunda devreyi aacaktr. Ek olarak, ENTES firmasna ait, koruma rlesinin katalog bilgileri verilmitir. ENTES firmasna ait koruma rleleri tek faz, faz, ar gerilim ve dk gerilim olarak gruplandrlmtr. Bu rlelerde, ani deiimlerde oluabilecek amalar, 0.110sn ayarlanabilir ama gecikmesiyle nlenmitir. ebeke gerilimi Umin ve Umax deerini getiinde, rle zaman saymn balatr ve sre sonunda istenilen deerlere ulamaz ise rle kontaklar aar ve gstergede ikaz yanar. Ayrca ebeke gerilimi 0.5 Un veya 1.5 Un deerine ulatnda zaman gecikmeden devresini aar.

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

BURN BARAN 030205065 A3-3 DFERANSYEL RLE 03.04.2007

DENEY RAPOR NOTU

Raporda stenenler: 1. Deneye balamadan nce rle hakknda, baz teknik bilgiler edinildi. Daha sonra yine ayn firmann rle ile ilgili eitim maksatl olan simlasyon program kullanld. Bu programdan rlenin karakterine baklp hangi noktalarda ama yapp yapmayaca gzlendi. Kendi belirlediimiz deerlerle karakteristik oluturduk ve simlasyon programnda gzlemledik. Sonra bizim belirlediimiz P/In [%] , S [%] , I2tp/In parametre deerleri rleye girilerek hangi akm deerlerinde ama yapt gzlemlendi. P/In [%] S [%] I2tp/In 50 50 1,0 5 10 3,0 30 30 2,0 Akm trafosu primeri 300/5A, sekonderi 2500/5A seildi. Primerden 116A ve sekonderden 2034A gemesi durumu iin karakteristii belirleyelim. Sekonder akmlarn hesaplarsak; I s1 = I s2 116 x5 = 1,933 A 300 2034 x5 = = 4,068 A 2500
I 1 + I 2 1,933 + 4,068 = = 3A 2 2 id =| I 1 I 2 |=| 1,933 4,068 |= 2,135 A ir =

Alttaki karakteristii incelerseniz bu deerler pembe izginin (alma karakteristiinin) stnde olduu iin rlemiz ama yapacaktr.
Diferansiyel Rlenin Kararl alma Blgeleri
5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0 1 2 3 Ir 4 5 6

Seri 1 Seri 2 Seri 3

Deneyde simlasyon yaptmz rleyi sverker aygt ile kullanp uygulamasn grdk. Rle, maksimum ayarda I=2,2 A deerinde at; Minimum ayarda ise; I=0,2 A deerinde at.

Id

2. Korunacak elektrik makinesinin her faz sargsna, kablolarda veya enerji iletim hatlarnda bir faz iletkeninin bana ve sonuna birer akm transformatr yerletirilir. Diferansiyel rle fark akmna dayal lm yapar. Arzasz durumda fark akmlar sfr olacandan devre amaz. Herhangi bir ksa devre durumunda ise ek olarak arza akm olaca iin aar. Diferansiyel rlede kullanlan akm trafolarnn sekonder akmlar birbirlerine ne kadar eit olurlarsa o rle de o kadar kararl alr. Eer kullanlan akm trafolar birbirlerine tam eit olmazlarsa veya evirme oranlar birbirinden farkl olursa veya trafolarn magnetik zellikleri farkl olursa, rlenin koruma sahas dnda bir ksa devre olduunda sekonder akmlar birbirine eit olmasna ramen bir fark akm oluacaktr ve bu da hatal amaya neden olacaktr. Bu yzden akm trafolar seilirken dikkat edilmelidir.

3. Evet kullanrm. nk trafolarda tek arza akmdan kaynaklanmaz. Mesela Bucholz rlesi trafo yann kontroln yapar. Ar snma sonucunda yan kard dumana gre ama yaptrr veya alarm verir. Ayrca trafoda sarg scakln, ya scakln len termometreler vardr ve gerekirse bunlarda ama verebilirler. Buna ek olarak kesici, ayrc, parafudr, korona halkalar, eer yeraltndan iletim yaplacaksa kablo bal gibi baz koruma elemanlar da kullanlmaktadr. Bunlarn kullanlmasnn tek sebebi tketiciler deildir. Trafo pahal bir elektrik makinesi olduu iin koruyucu elemanlarla arzann minimum hasarda durdurulmas gerekir.

4. Eer g trafosu kademe deitiriciliyse ve bu trafo iinde adi diferansiyel rle kullanlm ise her kademe deiikliinde trafonun sekonder akm da deiecek ve ilk deere gre ayarlanm olan akm trafolar hatal ama yaptracaklardr. Bu nedenle adi diferansiyel rle seici koruma iin uygun deildir. Bu durumu ortadan kaldrmak iin daha seici zellie sahip yzde diferansiyel rleler kullanlmtr.

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

BURN BARAN 030205065 A3-3

HARMONK ANALZ VE HARMONK FLTRE DZAYNI

10.04.2007

DENEY RAPOR NOTU

DENEY RAPORUNDA STENENLER: 1-) Deneyde yaplanlar ksaca anlatnz. 1.1 Fazl Transformatrlerde Harmonik lm: lk olarak 3 adet bir fazl transformatrn, Yy bal fazl transformatr balants kuruldu.

ekil 1.1 3 adet bir fazl transformatrn, Yy bal fazl transformatr balants lk nce trafonun primer tarafnn ntr hatt bal deilken, sekonder taraflarn faz-ntr gerilimleri llp harmoniklerin genlikleri Tablo 1.1e kaydedildi. Daha sonra ntr hattn balayp faz-ntr gerilimlerini tekrar inceledik ve deerleri Tablo.1e kaydettik. Deneyin ikinci ksmnda, 3 adet bir fazl transformatrn, Dy bal fazl transformatr balants kuruldu. Bu balant eklinin montaj emas ekil 1.2de grlmektedir.

ekil 1.2 3 adet bir fazl transformatrn, Dy bal fazl transformatr balants Bu montaj emasnn sekonder gerilimlerini lerek elde edilen deerleri Tablo 1.1e kaydettik.

Vrms Yy Balant y Balant 64

THBv 21,2

110,4

8,2

Harmonik Derecesi Volt % Vn Volt % Vn Amper % In

1 62,3 97,7 109,5 99,7 2,63 85,2

3 13,3 20,8 8 7,3 1,5 49,6

5 1,4 2,2 3,5 3,2 0,5 16,6

Tablo 1.1 Farkl Balant Gruplarndaki Transformatrlerden alnan lmler 1.2 Elektronik Balastl Floresan Lambada Harmonik lm ve Filtre Tasarm: Bu deneyde ise; elektronik balastl floresan bir lambada meydana gelen harmonikleri, bu harmoniklerin giderilebilmesi iin gerekli filtre tasarmn ve kullanlan filtre ile harmoniklerin nasl azaltldn grmek amacyla ekil 1.3teki deney montajn kurduk.

ekil 1.3 Elektronik Balastl Floresan Lambada Harmonik Analizi Deney Montaj emas Deney montajn kurduktan sonra filtre devrede deilken harmonikleri lp tabloya kaydettik ve filtrelenmesi gereken harmonik iin gerekli filtre devresi elemanlarnn hesaplamasn yaptk. Bu deney iin 3. harmoniin filtrelenmesi istenmitir. Gerekli harmonik frekans: fn = n * f1 fn = 3 * 50 = 150 Hz Daha sonra filtreyi devreye alp yeni lmler yaptk ve tabloya kaydettik.
Irms THB Filtre bal deilken Filtre balyken 0,14 0,55 Amper 77,8 % In Amper 30,5 % In I1 0,08 63,2 0,52 95,3 I2 0,03 22,7 0 0,1 I3 0,07 52,7 0,15 27,4 I4 0,02 16,7 0 0,2 I5 0,05 35,9 0,03 6,1 I6 0,01 9,3 0 0,3 I7 0,03 19,7 0,04 7,4 I8 0 1,2 0 0,4 I9 0,01 10,7 0,03 4,7

Tablo 1.2 Elektronik balastl floresan lambadan alnan lmler

% In = In / Irms

2-) Tablo 1.1de elde edilen gerilim harmoniklerine gre gerilim dalga eklini iziniz. Yy balantda 1. 3. ve 5. gerilim harmoniklerine ve bileke gerilime gre dalga ekilleri;

Dy balantda 1. 3. ve 5. gerilim harmoniklerine ve bileke gerilime gre dalga ekilleri;

 65.......... < x <= 0 3-) f(x)= fonksiyonun fourier katsaylarn (A0 An Bn) bulun. 56..............0 < x <=

f(t) = Ao+ A0 =

(A
n =1

cos nt + Bn sin nt )

1 T

f (t ).dt

A0 =

1 [ 65.dt + 56.dt ] 2 0
An =

A0 = 60,5

An =

1 f (t ). cos(nt ).dt T 0 2
T

[ 65. cos(nt ).dt + 56. cos(nt ).dt ]

0 0

An = 0

Bn =

1 1 f (t ).sin(nt ).dt Bn = [ 65. sin(nt ).dt + 56. sin(nt ).dt ] T 0 0 2 Bn = -18/n (n=tek saylar iin)

f(t) = 60,5+

( n
n =1

18

sin nt ) , (n=tek iin)

f(t) = [60,5] + [(-18/).sint] + [(-6/).sin3t] +. eklinde olur.

4-) Kompanzasyon deneyi raporunda sorulan soruda, sistem 24 saat boyunca gndzdeki ykler devrede ise, sistemde olduu varsaylan 7. harmonii yok edecek pasif filtre elemanlarnn deerlerini belirleyiniz. Not: Filtre devresi 50 Hzde cos=0,98 olacak ekilde seiniz. A Grup Motorlar B Grup Motorlar Aydnlatma Plamba = 36W Cos=0,90 150 adet Harici Ykler Akm Trafosu Dntrme Oran (k) P = 30kW = %86,5 U = 400V In = 79A 5 adet P = 75kW = %95,6 U = 400V In = 142A 3 adet S=30kVA Cos=0,90 Primer Akm 50,100,150,200,300, 400,500,600,800,1000, 1500,2000,3000 Sekonder Akm: 5A

A grubu motor: Pg = P / = 30 / 0.865 = 34,68 kW Pg = 3 * U * I * cos Qg = Pg * tan B grubu motor: Pg = P / = 75 / 0.956 = 78,45 kW Pg = 3 * U * I * cos Qg = Pg * tan Aydnlatma: Plamba = 36 W Cos = 0,90 Qlamba = P * tan = 17,43 Var 08:00 20 : 00 (Gndz)Vardiyas: Pt = 34,68 * 2 + 78,45 * 2 + 0,036 * 75 Qt = 42,34 * 2 + 59,36 * 2 + 0,01743 * 75 = arctan(Qt/Pt) = 41,8 St = Pt + jQt = 228,96 + j204,71 Pt = 228,96 kW Qt = 204,71 kVAr cos = 0,745 St = 307,1341,8 kVA gerekli deer. cos =78,45 / 3 * 400 * 142 = 0,797 Qg = 59,36 kVAr cos =34,68 / 3 * 400 * 79 = 0,633 Qg = 42,34 kVAr

Qc = Pt*(tan1-tan2) = 228,96 * (tan41,8 tan 11,47) = 158,26 kVAr Qt = Qc + Qf Qf = Qt Qc Qf = 204,71 158,26 Qf = 46,45 kVAr Qc = U/Xc Qf = U/XL ve ve Xc =1/2fC Xf = 2fL ise, ise, Qc = U2fC Qf = U/2fL olur.

7. harmonii yok etmek iin; fr = 1 2 LC = 350 Hz L*C = 2,068*10-7 C = 158,26 / (2**50*400) L = 65,692 mH C = 3,148 F

C = Oc / ( 2**f*U2 ) L*C = 2,068*10-7

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

SAYALAR

DENEY RAPOR NOTU

DENEY RAPORUNDA STENENLER: llen deerler: Zaman Akm Gerilim Tketilen Enerji (dk) 1 2 3 4 (A) 13,4 13,4 13,3 13,1 (V) 210 210 210 210 (kWh) 18,84 18,89 18,94 18,98

1. Tketilern enerji miktar; W = P.t P: g (watt) t: zaman (saat) 1. dakika 2. dakika 3. dakika 4. dakika P = V.I (tek fazl) W = V.I.t olarak hesaplanr. W1=210*13,4*(1/60)/1000=0,0469 kWh W2=210*13,4*(1/60)/1000=0,0469 kWh W3=210*13,3*(1/60)/1000=0,0466 kWh W4=210*13,1*(1/60)/1000=0,0458 kWh

harcanmtr.

2. Yukardaki formlde tketilen enerji o zaman aralnda llen gerilim ve akm deerlerinin zamanla arplmasyla bulunmutur. Ancak dijital sayatan okunan deerler o gne kadar llen toplam enerji miktardr. llen iki endeks arasndaki fark alnrsa bizim hesapladmz deere yakn bir deer kadar enerji harcamas olduu grlr. rnekle aklamak gerekirse 2. dakika iin ltmz deerleri karlatralm; W2-W1=18,8918,84=0,05 kWh 3. Elektronik elektrik sayalar ilerinde bulunan bir analog dijital dntrc yardm ile enerji lm yaplacak sistemin ebekeden ektii akm ve gerilimden rnekler alr. Daha sonra alnan bu rnekler lojik 1/0 iaretlerine dntrlerek bir mikro denetleyici tarafndan ilenerek LCD ekrana yanstlr. Ayn zamanda ilenen iaretler bir bellee depolanr. Depolanan veriler gerektiinde bir optik port aracl ile okunabilir. 4. Mekanik sayalarda bulunan hareketli aksamlar elektronik sayalarda bulunmaz ve bu sayede bakm istemezler. Uzun mrldrler. Elektronik sayalar lojik mantyla alabildiinden istenildii ekilde kontrol edilebilir. Ayrca elektronik elektrik sayalar genel olarak oklu tarifeye uygun olan sayalardr. Gn ierisinde farkl zaman dilimlerindeki tketimleri kaydetmektedirler. Bu farkl zaman dilimlerinde kaydedilen tketimler, her tketim dilimi iin uygulanan tarife bedeli ile arplarak aboneye fatura edilmektedir. Elektronik sayalar sayesinde tketici elektrik enerjisini, talebin youn olmad saatlerde tketmeye zendirilerek hem santrallerin ve ebekelerin ar yklenmesinin nne geilebilir hem de tketiciye daha karl bir elektrik enerjisi sunulabilir. u da unutulmamaldr ki elektronik sayalar daha hassas lm yaptklar iin yasa d mdahaleler zorlamtr. Bu farklar yznden elektronik sayalar mekanik sayalara gre daha stndr.

5. Avantajlar; Kontrol mekanik sayalar gibi olmad iin mdahale etmek zordur ve lke ekonomisi asndan daha gvenilir sonular verirler. Btn deerler bilgisayar ortamnda alnp kaydedildii iin ekstradan evlere saya okumas iin TEDAn eleman yollamasna gerek yoktur. 1 gn iinde 12 zaman dilimine programlanabilme ayrca her zaman dilimi iin 4 tarifeden birini seebilme zellii. Bellek hatas, gerek zaman hatas ve pil zayf hatas gibi hatalar kendileri belirleyip bildirebilmektedirler. Yasad mdahaleleri tespit edebilir. ok zamanl tarife gibi yeni uygulamalardan istifade edebilir. Dezavantajlar; Bu sayalarn ilk yatrm maliyetleri dier mekanik elektrik sayalarna gre daha fazladr. Nominal akmn 23 katna dayanabilmektedirler. 6. fazl saya deneyinde sayalarn ykn karakteristiine gre cevap verdiini grdk. Devre emasnda reaktif sayalardan ikincisinin giri k ularn ters evirmemizin sebebi kapasitif yklerin lmn almaktr. evirmeseydik iki reaktif sayatanda sadece endktif yklerin lm sonularn alacaktk. Mesela devrede rezistif bir yk varsa aktif saya dnmeye balar. Eer devrede endktif yk olursa reaktif sayalardan birincisi dnecek dieri biraz ters dnp duracaktr. nk iindeki kanca sayesinde kilitlenecektir. Biz kapasitif yk arttrdka dolaysyla endktif yk azalacaktr ve saya yavalayacaktr. Ne zamanki ykmz kapasitif karakteristie geerse o zaman ikinci reaktif saya dnmeye balar ve dier saya biraz terse dnp kilitlenir. te saya disklerindeki dn hzlarnn deimesinin sebebi bunlardr.

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

TOPRAK ZGL DRENCNN ve TOPRAKLAMA DRENCNN LLMES

DENEY RAPOR NOTU

DENEY NCES HAZIRLIK RAPORUNDA STENLENLER:

1. =2aR ifadesi nasl elde edilmitir? ifadesi, toprak zgl direncini ifade eder. Toprak zgl direnci, birim torak ktlesinin sahip olduu direntir. Genellikle, m, cm toprak zgl direncinin ifadesinde kullanlr. zgl diren birimlerinden mm/m genellikle metaller iin kullanlr. Toprak zgl direncinin deerleri zeminin cinsine, dane, sktrma ve nemlilik durumuna gre verilirler. Bu deerler zgl torak direncinin lme ile salanamad durumlarda kullanlr. Toprak zgl direnci yukardaki formlle bulunabilir. Formldeki R ifadesi meger cihaz ile gerilim elektrotlar arasnda kalan toprak hacminin direncidir. a ise elektrotlar arasndaki akl ifade eder. Denklemi ispatlamak gerekirse;

J = ak younluu

IT=2X2j j= IT / 2X2 E= .j E= ( IT / 2X2) U= E dx = ( IT/2X2) dx = ( IT/2) (1/ X2) dx U=( IT ) / ( 2a) ( U/ IT ) = / ( 2a) R = / ( 2a) = 2Ar
2. Koruma topraklamas ve iletme topraklamas nedir? Koruma Topraklamas: letme akm devresine ait olmayan iletken tesisat ksmlarnn topraklanmasdr. Trafo aseleri, tm demir aksam, parafudrlar da koruma topraklamasna balanr. letme Topraklamas: Trafolarn veya generatrlerin yldz noktalarnn topraklanmasdr. Topraklama izoleli kablo ile topraklama levhasna balant yaplr. 3. Kullanlan topraklayc eitleri nelerdir? Nasl seilir? Topraklayc: Tehizatlarn, paratonerlerin, parafudrlarn topraklanmas iin kullanlan, topraa gmlen iletken malzemedir. Toprak elektrodu da denmektedir. Topraklama elektrotlar olduka eitli ekillerde tasarlanp yaplabilirler.

Topraklayc olarak aadaki malzemeler: ubuk topraklayc veya boru topraklayc, erit veya rgl iletken topraklayc, Levha topraklayc (kullanlmas tavsiye edilmiyor) Kresel ve yar kresel topraklayclar, Temel topraklayc, Topraa gml beton iindeki demir donat kullanlabilir.

Not: zellikle elik kafes yaplarn tm metal ksmlar iyi bir topraklama etkisi elde edilecek ekilde topraklanmaldr. Topraa gml veya toprakla temasta bulunan toprak altndaki dier uygun konstrksiyon ksmlar. Kresel Topraklayclar: ok kullanlmayan fakat teorik incelemede fizik ve matematik modellerin kolay kurulabildii bir elektrot cinsidir. Yar Kre Topraklayclar: Bu tip elektrotlarda ok kullanlmamakla beraber, yine teorik aklamalar iin ok kullanlan bir modeldir. Levha Topraklayclar: Basit sistemlerin topraklanmasnda kullanlan pek tavsiye edilmeyen bir elektrot tipidir. Levha elektrotlarn kalnl topraklama direncine bir katk getirmez. Levha topraklayclarn yerine daha ekonomik olan halka veya zgara eklinde yaplm elektrotlar kullanmak da elde edilen neticeyi deitirmez. erit Topraklayclar: ok kullanlan, uygulanmas kolay, ekonomik bir topraklama malzemesidir. Aralarnda alar yaparak, yldz eklinde denmi erit iletkenler iyi netice verir. 4. Topraklama ihmal edilirse ( yaplmazsa veya uygun topraklama yaplmazsa ) neler olabilir? Topraklama ihmal edilirse, elektrik tesislerinde, evlerimizde, iyerlerimizde ba gsteren hatalar ve yldrm dmesi sonucunda insan hayat ile ilgili elektrik arpmas ve yanklar meydana geldii gibi yangnlar da ba gsterebilir. Ayrca olaya sadece insan ynnden deil de iletme ynnden de bakarsak topraklama uygun olmad taktirde elektrikle alan makinelerimi, cihazlarmz zarar grebilir ve potensiyel fark oluabilir ve bu aletlere dokunan iilerin hayatlar sz konusu olabilir.

5. Elektrik arpmasna kar ilk yardm tedbirleri nelerdir? zerinden elektrik akm geerek elektrie arplan bir kimse komaya girmise tekrar hayata kavuturmak iin vakit kaybetmeden aadaki ilk yardm tedbirleri uygulanr: Kazazedenin elektrik arpmasna maruz kald hatal akm devresi derhal kesilir; bunun iin duruma gre fi prizden ekilir, anahtar alr veya sigorta karlr. Eer akmn derhal kesilmesi mmkn olmazsa, elektrik tesisleri, mesajla kuru bir tahta paras, bir baston veya benzeri, kolayca tedarik edilebilecek yaltkan bir cismin aracl ile kazazededen uzaklatrlr. Eer elektrik tesislerinin uzaklatrlmas mmkn olmazsa, bu takdirde kazazede, elbisenin kuru olan ksmlarndan ekilerek veya kazazedeyi kuru bir bez veya elbise paras ile tutarak, gerilimin altnda bulunan tesis ksmndan uzaklatrlr. Bu esnada yardm eden kimselerin de ayn zamanda elektrik arpmasna maruz kalmamalar iin, kazazedenin el, kol, ayak veya bacak gibi plak vcut ksmlarndan tutarken ayn zamanda topraklanm madeni ksmlara temas etmemeye ve iletken zemine basmamaya dikkat etmeleri gerekir. Komaya girmi olan kazazedenin elbiselerini kartmak iin zaman kaybetmeden derhal suni teneffs uygulanr ve bu ie olumlu sonu alnncaya kadar uzun zaman devam edilir. Kazazedenin ldne kesin olarak kanaat getirilmeden, mesela lm morluu ba gstermeden veya k tutulduunda gz bebeklerinde daralma olduu srece suni teneffse nihayet verilmemelidir. Bir taraftan suni teneffs yaptrlrken dier taraftan da hastaneye veya en yakn ilk yardm merkezine telefon ederek shhi yardm istenmeli ve ambulans arlmaldr. Kazazede amblnsla hastaneye nakledilirken dahi bir taraftan oksijen verilirken dier taraftan derhal suni teneffse devam edilmelidir. Kazazedeye suni teneffs yaptrmak iin gelitirilmi cihazlar vardr. Ancak bunlar hastanelerde ve ilk yardm merkezlerinde bulunduklarndan, bu cihazlar olmadan da suni teneffs yaptrlabilir. Elektrik arpmasnn ba gsterdii yerlerde hi bir zaman zel suni teneffs cihazlar bulunmadndan ve esasen bunlar tedarik edinceye kadar hastann bekletilmesine msaade edilmeyip derhal suni teneffse balanmas art olduundan, arasz suni teneffs uygulanmasnn nemi ok byktr. Suni teneffs, nefes alma merkezlerinin dinlenmesini ve rahatlamasn salar; bylece suni teneffs yaptrlan hasta bir sre sonra kendiliinden nefes almaya balar. Bu sre icabnda 5 saat veya daha fazla srebilir. Onun iin nbetleerek suni teneffs yaptrabilmek iin bir ka yardmcnn hazr bulundurulmasnda fayda vardr. Suni teneffs yaptrlacak kazazede, havadar ve rahat bir yere srt st yatrlr. Nefes almay kolaylatrmak iin yakas alr, varsa kravat zlr. Azn mideden gelen veya azda kalm olan yiyecek artklarndan temizlenmesi ve ayet varsa, takma dilerin karlmas arttr. Dilin geri ekilerek boaz tkamamasna dikkat edilir. Bunun iin dilin daima az iinde serbest olmas salanr.

KOCAEL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK MHENDSL BLM

ELEKTRK TESSLER LABORATUARI DENEY RAPORU

AD SOYAD NUMARA DENEY GRUBU DENEYN ADI DENEY TARH

ORTA GERLM ve ALAK GERLM PANOSU TANITIMI

DENEY RAPOR NOTU

DENEY NCES HAZIRLIK RAPORUNDA STENLENLER:

1. Bir tesise gelen orta gerilimden alak gerilim panosundan beslenen kullanclara kadar kullanlan sistemleri aratrp, neler olduunu maddeler halinde yaznz. Tesise gelen orta gerilimi alak gerilime dntrmek amac ile datm trafosuna ihtiya vardr. Bu trafonun primer ve sekonderinde de baz sistem elemanlar vardr. Bunlar; kesici, akm trafosu, gerilim trafosu, ayrcdr. Ayrca koruma amacyla sigorta da kullanlmaktadr. Burada akm ve gerilim trafolarnn kullanm amac akm ve gerilim deerlerini lmektir genellikle. Kesici, ayrc ve sigorta ise koruma amal kullanlmaktadr. Alak gerilim panosundan nce ise panoyu veya yk devreye alp karmak amacyla farkl tipte kesiciler bulunmaktadr. 2. Kontaktrlerin amacn ve tiplerini aratrnz. Kompanzasyon kontaktrlerini dier sistem kontaktrlerinden ayran zellikler nedir, belirtiniz. Kontaktrler uzaktan kumanda etmek veya korumak amacyla kullanlan tehizatlardr. Termik rlelerle birlikte kullanld zaman cihazlar ve tesisleri ar yk akmlarna kar korurlar. Kontaktrleri iki grupta inceleyebiliriz: i) Kuvvet kontaktrleri; 3 ve 4 adet ana kontak bulundururlar. ii) Yardmc kontaktrler; ana kontaktrn zerinde 6Alik normalde ak ve normalde kapal kontaklar bulunduran elemanlardr. Kompanzasyon kontaktrlerinden bahsedecek olursak; Kondansatrler ilk devreye alndnda 115 kHz arasnda frekans ve anma akmnn 180 katna kadar kabilen, ok ksa sreli yksek akmlara sebep olurlar. Bu akmlar snrlamak iin dizayn edilen kompanzasyon kontaktrleri kullanlr. Bu sayede kontaktrn mr normal kontaktrlere gre % 100 artar. 3. Gnmzde kullanlan ve kullanm azalan orta gerilim kesicilerini aratrnz ve karlatrmalarn bir tablo halinde yaznz. Kesiciler ksa devre akmlarn ve yk akmlarnn kesilmesinde kullanlan aygtlardr. Ayrca bu kesim ilemince oluacak arkn sndrlmesi iin ideal zmdrler. Tipleri: Basnl haval kesiciler Yal kesiciler Vakumlu kesiciler Az yal kesiciler SF6 Gazl kesiciler

eitli Kesme Teknolojilerinin Karlatrma Tablosu

Teknoloji Yangn Dielektriin kontrol Kaak olduunda gvenirlilik Gerilim kademesi Dayankllk Ama kapama darbeleri Kesme kapasitesi snr Hzl tekrar kapama Boyut Montaj kolayl Yerel imalat olana Yenileme olana Cihaz maliyeti Bakm maliyeti Yetenek Yal Zayf
-

Haval ** *** ** * ** *** *** ** * * ** *** * ** yi

*

Vakum ** ** *** ** *** *** ** ** *** ok yi

**

SF6 ** ** ** *** *** *** ** *** *** *** ** * ** ***

Mkemmel
***

4. G ve datm transformatr tiplerini ve kullanlan korumalar belirtiniz, birka cmle ile aklaynz. G trafolar, birka kVA lk kk trafolardan 500 1000 MVA lk byk trafolara kadar deiik glerde imal edilirler. G trafolarnda koruma amal diferansiyel rle, bucholz rlesi, kesici, ayrc, parafudr, ya scaklk gstergesi ve sarg scaklk gstergesi gibi elemanlar kullanlr. Birkandan bahsedecek olursak, diferansiyel rle ar akmlarda ve ksa devrede fark akmna gre trafoda koruma salar. Bucholz ise trafo yann ksa devre annda veya ar yk ektii durumda ar snmasyla oluan gazlarn durumuna gre alarm ve ama komutu verdiren bir korumadr. Datm trafolar ise; primeri 10,15,20,34.5 kV olarak ayarlanan, sekonderi ise seilen nominal gerilime gre belirlenen trafolardr. Yaltm malzemesi olarak trafo ya veya epoxireine (kuru tip) kullanlr. Datm trafolarnda koruma dzeni olarak bucholz rlesi, ift kontakl termometre ve ya scakln len termometre kullanlr.