Zaman Kazanmak

ZAMAN KAZANMAK KANSERL NSANLAR N DESTEK Bu Kitap siz kanserli insanlar iin yazlmtr. Bu sorunda siz neredesiniz? Kanser olduunuzu daha yeni renmi olabilirsiniz. Ya da tedavi gryor olabilirsiniz. Hangi noktada olursanz olun, deiik duygularnz olabilir. Bu duygularnz kabul etmeye almanz ve onlarla nasl yaayacanz yapabildiiniz kadar iyi renmeniz nemlidir. Kanserle ilgili duygularnz uzun sre sizinle birlikte olabilir. Bu kitap sizin iindir ancak yaknlarnz iin de yardmc olabilir. Sizin ne yaadnz daha iyi anlamalarna yardm edebilir. Hi yakn akrabanz olmasa veya ailenizden uzakta yaasanz bile aile olarak kabul edeceiniz arkadalarnz olabilir. Sizin iin aile ne anlam ifade ediyorsa bu kitab sizi seven ve gzeten bu kiilere okutun.

Kimse yarnki afan yksn bilmez. Ashanti (Afrika) Atasz

Giri Kanser hayatnz deitirecek Milyonlarca insan bugn kanser gemiiyle hayattadr. Onlar iin kanser tansiyon ykseklii veya eker hastal gibi kronik bir hastalktr. Herkes gibi kanserli insanlar da tedavileri sona erse bile yaamlarnn sonuna dek dzenli kontrollere gitmelidir. Ancak dier kronik salk sorunlarndan farkl olarak, kanserli insanlar tedavileri bittikten sonra muhtemelen ila almaya veya zel gdalar yemeye ihtiya duymazlar. Kanseriniz varsa, her trl ar, sz ve hastalk belirtisine dikkat edebilirsiniz. Kk arlar bile sizi endielendirir. Hatta lm hakknda dnebilirsiniz. Bunlar dnmek normal olsa da hayata odaklanmak nemlidir. Her ne kadar baz insanlar bu nedenle lseler de pek ok hasta baaryla tedavi edilmitir. Dierleri ise bu hastalktan lmeden nce uzun sre yaayacaktr. Bu nedenle kanser ve tedavisiyle yaarken her gn en iyisini yapmaya aln. nsanlar kanseri ok deiik ekillerde karlar Bu kitap dier kanserli insanlardan renmenize yardm etmek iin yazlmtr. Bu kitabn yazlmasna pek ok insan hastalar, onlarn aile bireyleri ve arkadalar- yardmc olmutur. Kitabn her blmnde onlarn yorumlarn greceksiniz. Dier insanlarn kanseri nasl karladn grmek sizin kendi duygularnz anlamanza yardm edebilir. Kanserin getirdii zel sorunlarla dierlerinin nasl ba ettiini grmek kendinizin karlat sorunlarla baa kacak yollar bulmanzda yardmc olabilir.

Deerli hasta ve hasta yaknlarmz; bu kitapklar sizlere Hematoloji Uzmanlk Dernei tarafndan hastalk srecinde karnza kabilecek sorunlarn zmnde yardmc olabilmek amacyla hazrlanmtr. Hematoloji Uzmanlk Dernei , Hematoloji uzmanlar tarafndan kurulan , kar amac gtmeyen bir sivil toplum kuruluu rgtdr. Derneimizin temel amalarndan birisi hematoloji alannda farkndalk yaratmak , bilgiyi tabana yaymaktr. Bu amala derneimiz gerek yazl gerekse de grsel medyada Trke ierik yaratp, hasta bilgilendirme toplantlar , destek guruplar kurup sizlere yardmc olmay hedeflemektedir. Derneimiz tarafndan hazrlanan www.kanhastaliklari.net adresinden deiik hematoloji hastalklar ve bunlarn tedavileri konusunda geni bilgilere ulaabilir , sorularnza bir uzman tarafndan yant bulabilirsiniz. Bu kitapklarn hazrlanmasnda Amerika NCI ( Ulusal Kanser Enstits ) tarafndan hazrlanan hasta bilgilendirme brorlerinden yararlanlmtr. Kendilerine teekkr ederiz. Hematoloji Uzmanlk Dernei Adna Do.Dr.Birol Gvenc Genel Sekreter Prof.Dr.Sleyman Diner Bakan

NDEKLER

Kanser olduunuzu renmek Umut nkar fke Korku ve endie Stres Ar lekleri Veya Ar Gnlkleri Kontrol ve zsayg znt ve depresyon Sululuk Yalnzlk Minnettarlk zet: Kanser olduunuzu renmek Aile meseleleri Ailedeki rolnzde deiiklikler Eler ve Partnerler ocuklar Yetikin ocuklar Yakn arkadalar zet: kanser ve aileniz Kanser Hakkndaki Duygularnz Paylamak Arkadalarnz Ve Ailenizin Kanserinizle lgili Kark Duygular Vardr yi Bir Dinleyici Bulmak Konumak in yi Bir Zaman Semek fkeyi fade Etmek Duygularnza Kar Drst Olun Konumadan Paylamak zet: Kanser Hakkndaki Dnce Ve Duygularnz Paylamak Kanseriniz Hakknda Bilgi Edinmek Ve Daha Kontroll Hissetmek Salk Grevlilerinizden Bilgi Almak Tedavi Seeneklerinizi renmek Kanseriniz Hakknda Daha Fazla Bilgi Edinmek zet: Kanseriniz Hakknda Bilgi Edinmek Ve Kontrol Yeniden Kazanmak nsanlar Birbirlerine Yardm Ediyor Aile ve arkadalar Dier kanserli insanlar Destek gruplar Manevi yardm Salk Grevlileri Hastanedeki insanlar Bakclar (hasta yaknlar) zet: nsanlar Birbirlerine Yardm Ediyor Yeni Bir z maj le Baa kmak Halsizlik Kendi z majnz Aktif kalmak

7 8 8 8 9 9 11 11 12 12 13 13 14 14 15 16 16 17 20 20 21 21 21 22 22 22 23 23 24 24 25 26 26 26 27 27 28 29 30 32 32 34 35 36 36 36

Yardm almak Einizin Kanseriyle Yzlemek Buluma (flrt) zet: Yeni Bir z maj le Baa kmak Her Gn Yaamak Gnlk Yaantnz Srdrmek almak Para Kayglarn Ynetmek Gelecek Hakknda Dnmek zet: Her Gn Yaamak

35 36 37 37 39 39 40 41 41 42

Duygularnz
Kanser olduunuzu renmek Kanser olduunuzu rendikten sonra pek ok deiik duygunuz olacaktr. Bu duygular gnden gne, saatten saate hatta dakikadan dakikaya deiebilir. Yaayacanz deiik ruh hallerinin bazlar unlardr: Umut nkar fke Korku Stres Endie Depresyon znt Sululuk Yalnzlk Minnettarlk Tm bu duygular normaldir. Doktorun; zgnm, test sonularnz kanseriniz olduunu gsteriyor dediini duydum. Baka hibir ey duymadm. Aklm bamdan gitti ve sonra srekli ayn eyi dndm; Hayr, bir yerde bir hata olmal Kanseriniz olduunu renmek ok gibi gelebilir. Siz nasl tepki verdiniz? Donakalm, korkmu veya kzgn olabilirsiniz. Doktorun sylediine inanmam olabilirsiniz. Arkadalarnz ve aileniz yannzda, ayn odadayken yalnz hissetmi olabilirsiniz. Bu duygular normaldir. Pek ok insan iin tehis sonras ilk birka hafta ok zordur. Kanser szcn duyduktan sonra nefes alamam, sylenenleri dinleyememi olabilirsiniz. Evinizdeyken dnememi, yemek yiyememi, uyuyamam olabilirsiniz. Kanserli insanlar ve yaknlar ok farkl duygu ve heyecanlar yaayabilirler. Bu duygular ok sk ve aniden deiebilir. Bazen unlar hissedebilirsiniz: Kzgn, korkmu, endieli, Kanser olduuna gerekten inanmama, Kontrolsz ve kendine bakamayan, zgn, sulu veya yalnz,

Gelecee ilikin gl bir umut duygusu. Bu blm, insanlarn kanser olduunu rendiinde hissettikleri pek ok duyguyu incelemektedir. Umut nsanlar kanser olduklarn kabul ettikten sonra sklkla bir umut duygusu tarlar. Umutlu olmak iin pek ok neden vardr. Kanser tedavisi baarl olabilir. Bugn kanseri olan milyonlarca insan hayattadr. Kanseri olan insanlar tedavi srasnda bile aktif yaantlarna devam edebilirler. Kanserle birlikte ve kanseri aarak yaama ansnz daha nce hi olmad kadar artmtr. nsanlar sklkla kanser tedavileri bittikten sonra yllarca yaamaktadr. Baz doktorlar bu umut duygusunun vcudunuzun kanserle baa kmasnda yardmc olduunu dnmektedir. Bilim insanlar umutlu bir bak ve olumlu tutumun insanlarn daha iyi hissetmesine yardmc olup olmadn aratrmaktadr. Umut duygunuzu destekleyecek baz yntemler unlardr: Umutlu duygularnz yazn ve bakalaryla paylan Gnnz her zaman olduu gibi planlayn Kanser olduunuz iin yapmaktan holandnz eyleri snrlamayn Umutlu olacak nedenler bulun Tabiatta, dini ya da manevi duygularnzda umudu bulabilirsiniz. Aktif hayatlarna devam eden kanserli insanlarn hikayelerinde (bu kitaptakiler gibi) umudu bulabilirsiniz. Gece ne kadar uzun olursa olsun, afak skecektir. Hausa (Afrika) atasz nkar lk tan konduunda, kanser olduunuz gereine inanmak veya kabul etmekte glk yaayabilirsiniz. Buna inkar denir. Bu, tehisinize almak iin zaman kazandracandan yardmc olabilir. nkar ayn zamanda gelecek hakknda umutlu ve daha iyi hissetmeniz iin zaman kazandrr. Bazen inkar ciddi bir problemdir. ok uzun srerse, ihtiyacnz olan tedaviyi almanzdan alkoyabilir. Siz kabul etseniz bile, dier insanlarn sizin kanser olduunuzu inkar etmesi de problem olabilir. yi haber, pek ok insann (kanserliler ve onlar sevip gzetenler) dnerek inkarn stesinden geldiidir. Tedavi balad zaman, hastalarn ou kanser olduklar gereini kabul ederler. fke Kanser olduunuzu kabul ettikten sonra fkeli ve korkmu hissedebilirsiniz. Niin ben? diye sormak ve; Kansere, Size bakan salk grevlilerine,

Salkl arkada ve yaknlarnza kzmak normaldir. Dindar biriyseniz, Tanrya bile fke duyabilirsiniz. fke bazen korku, panik, d krkl, endie, acizlik gibi gstermesi zor olan duygulardan kaynaklanabilir. Kzgnlk hissediyorsanz, her ey iyiymi gibi davranmayn. Aileniz ve arkadalarnzla bu konuda konuun. ou zaman konumak sizi daha iyi hissettirecektir. (Kanser Hakkndaki Duygularnz Paylamak Blm 3e bakn.) Korku ve Endie Kanser kelimesi tandm herkesi korkutur. Bu insanlarn dier her eyden fazla korktuu bir tehistir Kanser olduunuzu renmek korkutucudur. Korku ve endieleriniz unlarla ilgilidir: Kanser ya da tedavisi yznden ar ekmek Tedavinin sonucu olarak hasta hissetmek ya da farkl grnmek Ailenize bakmak Faturalarnz demek inizi srdrmek lmek Aileniz ve yakn arkadalarnzn da benzer korku ve endieleri vardr: Sizi zgn ya da ar iinde grmek Size yeterince destek, sevgi, anlay gsterememek Siz olmadan yaamak Kanser hakkndaki baz korkular hikayeler, sylentiler ve eski bilgilere dayanr. Pek ok insan ne bekleyeceini bilirse daha iyi hisseder. Kanser ve tedavisi hakknda bilgi edindikten sonra daha az korkarlar. Prostat kanserli bir erkein szleri bunu dorulamaktadr: Kanserim hakknda okuyabildiim kadar ok ey okudum. En ktsn hayal etmek olabilecekleri bilmekten daha korkutucu. Gerekleri bilmek beni daha az korkutuyor. Stres Vcudunuz kanseriniz olmasnn stres ve endiesine tepki verir. unlar fark edebilirsiniz: Kalbiniz daha hzl atar Ba arlarnz ve kas arlarnz olur Yemek istemezsiniz veya daha ok yersiniz Karn ars ekersiniz veya ishal olursunuz Sallantda, zayf ya da sersemlemi hissedersiniz Boaznzda veya gsnzde skma hissedersiniz

10

ok fazla ya da ok az uyursunuz Dikkatinizi toplamakta glk ekersiniz. Stres vcudunuzun hastalkla olmas gerektii kadar mcadele edememesine de yol aabilir. Pek ok ekilde stresle baa kmay renebilirsiniz: Egzersiz yapmak Mzik dinlemek Kitap, iir, dergi okumak Mzik yapmak ya da el sanatlar gibi hobilerle uramak Srtst yatp yavaa nefes alp vermek gibi geveme ya da meditasyon yapmak Aileniz ya da yakn arkadalarnzla konumak. Stres ile ilgili kayglarnz varsa doktorunuzla konuun. Size bir sosyal hizmet uzman veya danman nerebilir. Stres ile baa kma yollarn reten bir kurs, eitim de bulabilirsiniz. zm; stresi kontrol etme yollarnz bulmak ve stresin sizi kontrol etmesine izin vermemektir. Birbirinizle konumak birbirinizi sevmektir. Kenya atasz Hemen herkes ar ile ilgili endie etse de, sizin iin bir problem olmayabilir. Bazlarnn hi ars olmaz. Bazlar da arada bir ar eker. Kanser ars hemen her zaman giderilebilir. Arnz varsa doktorunuz daha iyi hissetmeniz iin aadaki gibi yollar nerebilir: lalar Soutucu ya da stc paketler Masaj yaptrmak ya da sakinletirici mzik dinlemek gibi rahatlamalar Mutlu ve sakin hissettiiniz bir yer hakknda dnmek gibi hayal kurma terapileri Film izlemek, bir hobiyle uramak, aklnz arnzdan uzaklatracak herhangi bir i yapmak gibi dikkat datmak. Ary kontrol etmek iin pek ok yol vardr. Doktorunuz arnz hakknda bilgi sahibi olmak istei ve ihtiyac duyar. Arnz olur olmaz bilgi vermelisiniz. Arnzla ilgilenmek, bu blmde bahsedilen dier duygularla baa kmada da yardmc olabilir. Arnz salk grevlinize tarif ederken u ayrntlar anlatn: Ary nerede hissediyorsunuz Nasl bir ar hissi (keskin, knt, zonklayc, srekli) Ar ne kadar iddetli Ne kadar sryor Ary ne hafifletiyor, ne daha kt yapyor

11

Ar iin hangi ilalar alyorsunuz ve ne kadar ie yaryorlar. Hastalnz gizlerseniz iyilemeyi bekleyemezseniz. Etyopya atasz Ar lekleri Veya Ar Gnlkleri Ar lekleri veya ar gnlkleri ne kadar ar hissettiinizi tarif etmek iin kullanabileceiniz aralardr. Bu aralar, doktorunuza arnz tedavi iin yntemler bulmada da yardmc olabilir. Hissettiiniz ar hakknda konuabilecek tek insan sizsiniz. Ar sz konusu olduunda doru ya da yanl cevap yoktur. Pek ok ar leinde arnz 0 ile 10 aras bir rakamla derecelendirmeniz istenir. rnein artk hi ar hissetmiyorsanz arnz 0 ile derecelendirmelisiniz. Hayatnzda imdiye kadar hissettiiniz en kt ar ise 10 ile derecelendirmelisiniz. Arnz tarif etmek iin 0 ile 10 arasnda herhangi bir sayy kullanabilirsiniz. Bir ar lei kullanrken aral belirttiinizden emin olun. rnein Bugn benim arm 0 ile 10 arasnda 7 iddetinde diye sylemelisiniz. Ar gnl arnz tarif etmek iin kullanabileceiniz bir baka aratr. Gnlkte ar leinin yannda, arnza neden olduunu dndnz ve kendinizi daha iyi hissetmenize yardmc olan eyleri de yazarsnz. Kontrol ve zsayg Kanser olduunuzu rendiiniz ilk anda hayatnzn kontrolnz dnda olduunu hissedebilirsiniz. Byle hissedebilirsiniz, nk: lecek misiniz yaayacak msnz merak edersiniz, Gnlk yaantnz doktor muayeneleri ve tedavilerle bozulmutur, nsanlar sizin anlamadnz tbbi kelime ve terimler kullanrlar, Holandnz eyleri yapamayacaksnz gibi hissedersiniz, aresiz hissedersiniz, Sizi tedavi eden salk profesyonelleri yabancdr. Kontrol kaybetmi gibi hissetseniz de ilerin bana geebilmenin yollar vardr. rnein: Kanser hakknda renebileceiniz kadar ok ey renin. Kanseriniz Hakknda Bilgi Edinmek Ve Daha Kontroll Hissetmek adl Blm 4deki bilgilere bakn. Sorular sorun. Sylediklerini anlamadnzda veya bir ey hakknda daha fazla bilgi istediinizde salk grevlilerinize sorun. Kanserinizin tesine bakn. Pek ok kanserli insan meguliyetleri olduunda kendilerini daha iyi hissederler. alma programnz ayarlamanz gerekse de ie gitmeye devam edebilirsiniz. Mzik, el ii, okuma gibi hobilerle uraabilirsiniz.

12

Kanserli bir kadn u yorumu yapmaktadr: Daha iyi hissetmeye baladktan sonra kendimi yaratclkla ilgili yeni k kaplar ararken buldum. Bir gn fotoraflk kursuna gideceime dair kendime sz vermitim. Yeni hobimle ilgili tatmin duygusu hayatmn dier alanlarnda da daha iyi hissetmeme yardm etti. znt ve Depresyon Kanserli pek ok insan zgn ve depresyonda hisseder. Bu herhangi bir ciddi hastala verilen normal cevaptr. Depresyondayken, ok az enerjiniz olur, yorgun hissedersiniz veya yemek istemezsiniz. Depresyon bazen ciddi bir problemdir. znt ve aresizlik duygusu tm hayatnz kaplamsa depresyonda olabilirsiniz. Aadaki kutu depresyonun 8 ortak belirtisini listelemektedir. Bu belirtilerden biri ya da daha fazlas hemen her gn sizde varsa salk grevlinize bilgi verin. Yznz gnee dnn ve glgeler arkada kalsn. Maori atasz Depresyonun erken belirtileri Sizin iin problem olan belirtileri iaretleyin: aresiz ve umutsuz olduunuz ye da hayatn anlam olmad duygusu Aileniz ya da arkadalarnz ile birlikte olma konusunda ilgisizlik Holandnz hobi ve aktiviteler konusunda ilgisizlik tah kayb, yemee ilgisizlik Uzun sreler boyunca ya da her gn defalarca alamak Uyku problemleri, ok az ya da ok fazla uyumak Enerji dzeyinde deiiklikler Kendini ldrme dnceleri. Bu durum lm ve lme konusunda sk dnmek kadar kendini ldrmek konusunda plan yapmak ya da giriimde bulunmay da kapsar. Depresyon tedavi edilebilir. Doktorunuz ila yazabilir. Duygularnz hakknda bir sosyal hizmet grevlisi ya da danmanla konumanz da nerebilir. Sululuk Pek ok kanserli insan sululuk hisseder. rnein sevdiiniz insanlar zdnz iin kendinizi sulayabilirsiniz. Duygusal ve maddi olarak dier insanlara yk olduunuz iin endielenebilirsiniz. Bakalarnn salkl olmasn kskanp bu duygudan utanabilirsiniz. Kansere yol aabileceini dndnz yaama biiminiz iin kendinizi sulayabilirsiniz. rnein gnelendiiniz iin cilt kanserine veya sigara itiiniz iin akcier kanserine yakalandnz dnebilirsiniz. Bu duygular normaldir. Meme kanserli bir kadn unu sylemitir: Hastalma neden olduum iin sulu hissettiimde kanserli kk ocuklar dndm. Bu beni kanserin ylece olabildiine inandrd. Benim suum deildi.

13

Aileniz ve arkadalarnz da sulu hissedebilir, nk; Siz hastayken onlar salkldr, Size istedikleri kadar yardm edemezler, Skntl ve sabrsz hissederler. Sizin ihtiyacnz olan bakm ve anlay salayamadklarn dndklerinde de sululuk hissedebilirler. Danmanlk ve destek gruplar bu sululuk duygularnda yardmc olabilir. Siz ya da ailenizden biri bir danmanla konumak ister ya da destek grubuna katlmak isterse doktorunuz veya hemirenize syleyin. Paylalan sevin ikiye katlanr, paylalan znt yarya iner. sve atasz Yalnzlk Kanserli insanlar sklkla yalnz veya dier insanlardan uzak hisseder. Arkadalarnzn kanserinizden bahsetmekte zorland ve sizi ziyaret etmediini grebilirsiniz. Bazlar sizi telefonla arayamayabilir bile. Holandnz hobi ve aktivitelere katlamayacak kadar hasta hissedebilirsiniz. Baz zamanlar da sevdiiniz ve nem verdiiniz kiilerin arasndayken bile nelere katlandnz kimsenin anlamadn dnebilirsiniz. Kanserli dier insanlarla bir araya geldiinizde daha az yalnz hissedebilirsiniz. Pek ok insan bir destek grubuna katldnda ve benzer zorluklarla yzyze gelen dier insanlarla konutuunda daha iyi hisseder. (nsanlar Birbirlerine Yardm Ediyor, Blm 5e bakn) Herkes bir destek grubuna katlmak istemeyebilir veya katlamayabilir. Bazlar tek bir kiiyle konumay tercih edebilir. Yakn arkadanz, aile bireyiniz, sosyal hizmet grevlisi veya danman ya da inan veya manevi topluluunuzdan biriyle konumakla daha iyi hissedebilirsiniz. Minnettarlk Birok kt gnm oldu ama biliyorsun, onlar hakknda konumak istemiyorum. Onlar unuttum. Hep iyi eyler hakknda dnyorum, torunlarmla birlikteyken, kiliseye/camiye gittiimde, arkadalarmla birlikteyken ok iyi zamanlarm oldu. Baz insanlar kanserlerini bir uyanma ars olarak grrler. Hayattaki kk eylerden keyif almann nemini anlayabilirler. Daha nce hi gitmedikleri yerlere giderler. Balayp bir tarafa braktklar ileri bitirirler. Arkadalar ve aileleriyle daha ok zaman geirirler. Krlan ilikileri tamir ederler. Balangta zor olabilir ama hayatnzdaki neeyi bulabilirsiniz. Sizi glmseten eyleri not edin. Her gn yapmaktan holandnz eylere dikkat edin. Sabah kahvesini imek, bir evcil hayvanla oturmak, bir arkadala konumak kadar basit eyler de olabilir. Bu kk gnlk aktiviteler size huzur ve keyif verebilir. Sizin iin daha anlaml gelen eyler de yapabilirsiniz. Herkesin hayatna anlam katan kk ya da byk zel eyleri vardr. Sizin iin ehrinizdeki bir baheyi ziyaret etmek olabilir. Belirli bir kilisede/camide dua etmek olabilir. Sevdiiniz bir sporu yapmak olabilir. Neyi seerseniz, size keyif ve minnettarlk getiren eyleri, yapabildiinizde kucaklayn.

14

zet: Kanseriniz Olduunu renmek Kanserle yaamay renirken pek ok duygunuz olacak. Bu duygular gnden gne, saatten saate hatta dakikadan dakikaya deiebilir. nkar, fke, korku, stres ve endie, depresyon, znt, sululuk ve yalnzlk duygularnn tm normaldir. Umut hissetmek de yledir. Kimse her zaman neeli deilken, umut sizin kanser deneyiminizin normal ve olumlu bir parasdr.

Aile meseleleri
Kanser sizin ve etrafnzdaki insanlarn hayatn deitirecek. Gnlk yaantnz deiebilir Roller ve grevler deiebilir likiler zorlanabilir veya glenebilir. Para ve sigorta ileri problemlere yol aabilir. Bir sre biriyle yaamanz gerekebilir. Gnlk ev ileri ve getir gtr ilerinde yardma ihtiyacnz olabilir. Pek ok insan kendileri, arkadalar ve aileleri kanser hakknda ve nasl hissettirdii hakknda konuurlarsa birbirlerine daha yakn hissetmektedir. Ailenizin kanserinize nasl tepki verecei sizin gemite zor zamanlar nasl karladnzla ok balantldr. Aileler birbirine benzemez. Sizin aileniz bir e, (kar ya da koca) ocuklar ve ebeveynler ierebilir. Birlikte yaadnz kii veya yakn arkadanz da aile olarak kabul edebilirsiniz. Bu kitapta aile siz ve sizi sevip destek olanlar iin kullanlmaktadr. Kanser sadece hastal olan kiiyi deil tm aileyi etkiler. Ailenizdeki insanlar kanserinizle nasl urayor? Belki sizin gibi korkmu ya da kzgndrlar. Kanseriniz ilk tehis edilip siz tedaviye gitmeye baladnzda gnlk hayat herkes iin deiebilir. rnein ailenizden birinin iten izin alp sizi tedaviye gtrp getirmesi gerekebilir. Gnlk ev ilerinde ve alverilerde yardma ihtiyacnz olabilir. Baz aileler kanser hakknda konumay kolay bulabilir. Kanserin hayatlarna getirdii deiiklikler hakkndaki dncelerini kolayca paylaabilirler. Baz aileler ise kanser hakknda konumay daha zor bulabilir. Bu ailedeki insanlar problemlerini yalnz zyor olabilir ve duygular hakknda konumak istemeyebilirler. Boanm olan veya baka kayplar olan aileler kanser hakknda konumakta daha fazla problem yaayabilir. Akcier kanserli bir kadnn dedii gibi: Kanserim hakknda konumak balangta zordu. Kocam ve ben 5 yl nce boanmtk ve bu yzden annem yanma tand ve olanlar ile ilgili yardm etti. Nihayetinde eski kocama kanserim hakknda haber verebildim ve olanlarn anlamasna yardm etti. Ailemiz ok eyi atlatmt ve bunu da atlatacaz. Bana gre hayattaki sabit olan tek ey deiimdir.

15

Aileniz duygular hakknda konumakta sorun yayorsa yardm almay dnebilirsiniz. Doktorunuz veya hemireniz sizi, ailenizdeki insanlar iin kanserin ne anlama geldiini konumalarnda yardmc olacak bir danmana ynlendirebilir. Pek ok aile, yapmas zor olsa bile, kanserle birlikte uratklarnda birbirlerine daha yakn hissetmektedir. Ailedeki rollerinizdeki deiiklikler Ailede biri kanser olduunda herkes yeni roller ve sorumluluklar alr. rnein bir ocuktan daha ok ev ii istenebilir veya ein faturalar demesi, alveri ya da bahe ii yapmas gerekebilir. Aile bireyleri bazen bu yeni rollere uyum salamakta sorun yaayabilir. Yeni duruma uyum salamak Sevdikleri kiinin kanser olmas nedeniyle gerekecek rol deiikliklerine almakta pek ok ailede sknt yaanabilir. Para. Kanser ailenizin harcayaca ya da biriktirecei paray azaltabilir. alamyorsanz, ailedeki herhangi biri alma ihtiyac hissedebilir. Siz ve aileniz salk sigortas hakknda daha ok bilgi edinme ihtiyac hissedebilir ve neyin kapsam iinde, neyin sizin tarafnzdan karlanmas gerektiini bulmak durumunda kalabilirsiniz. Pek ok insan para ileriyle uramay skntl bulur. (Daha fazla bilgi iin sayfa 58de balayan Her Gn Yaamak Blm 7ye bakn.) Hayat dzenlemeleri. Kanserli insanlarn bazen yaadklar yeri veya birlikte yaadklar kiileri deitirmeleri gerekebilir. Kanseriniz olduu iin ihtiyacnz olan bakm almak zere birinin yanna tanmanz gerekebilir. Bu zor olabilir, nk en azndan ksa bir sreliine de olsa bamszlnz kaybediyormusunuz gibi gelebilir. Tedavi iin evinizden uzak bir yere seyahat etmeniz de gerekebilir. Tedavi iin evden uzak olmanz gerekiyorsa yannza birka ey aln. Bylece yabanc bir yerde bile tandk bir eyler olur. Gnlk aktiviteler. Faturalarn denmesi, yemeklerin piirilmesi veya ocuklarn takmna koluk gibi grevlerde yardma ihtiyacnz olabilir. Bakalarndan bunu istemek size zor gelebilir. Kaln barsak kanseri iin tedavide olan gen bir baba unlar sylyor: Hastaneden eve dndmde yeniden ileri yrtmeyi istedim ama gcm yoktu. Yardm istemek ok zordu! ocuklarmn benim toparlanmama katkda bulunduklarn hissettiklerini fark ettiimde yardm kabul etmek daha kolaylat. Bir plan gelitirmek Bakalar yardm nerdiinde bile, hala kendiniz iin bir eyler yapabildiinizi bilmelerini salamak nemlidir. Gcnz yettii srece kararlar vermek, ev ileri yapmak, sevdiiniz hobilerinizle uramak gibi gnlk ilere devam edin. Yardm istemek bir zayflk belirtisi deildir. Birini altrmak ya da bir gnllden yardm almak konusunu dnn. Destek gruplarndan ya da derneklerden gnll bulabilirsiniz. cretli yardmc ya da gnlller unlarda yardmc olmal: Banyo yapmak, giyinmek gibi fiziksel bakmlar, Temizlik, alveri gibi ev ileri, zel gdalar ya da ilalar vermek gibi beceri gerektiren bakm. Geici bakm. Sizin kendiniz iin zamana ihtiya duymanz gibi aile bireylerinin de dinlenme, elenme ve dier ileri yapmak iin zamana ihtiyac vardr. Geici bakm insanlarn ihtiya duyduu zaman bulabilecekleri bir yoldur. Geici bakmda aile bireyiniz bir sreliine yokken baka birinin evinize gelip size bakmasdr. Geici bakmla ilgili daha fazla bilgi istiyorsanz doktorunuz veya sosyal hizmet grevlisine

16

sorun. Eler ve partnerler Kocamn kanserinden korkmutum. Her zaman bana bakmt ve her eyi birlikte yapmtk. Tedavisi srasnda ona yardm edecek kadar gl olamayacamdan korktum. Toparlanamayacandan korktum. Onunla korkularm hakknda konumaktan korktum nk onu zmek istemedim. Kocanz, karnz ya da hayat arkadanz kanserden sizin korktuunuz kadar korkabilir. kiniz de endieli, aresiz ya da korkmu hissedebilirsiniz. Sevdiiniz biri tarafndan baklmay zor bulabilirsiniz. nsanlar kansere deiik biimlerde tepki verir. Bazlar kanseri ciddi bir hastalk olarak kabul etmez. Dierleri mkemmel bakc olmak iin ok urar. Bazlar ise kanser hakknda konumay reddeder. Pek ok insan iin gelecei dnmek korkutucudur. Siz ve yaknlarnz korku ve kayglarnz hakknda konuabilirseniz yardm olur. Bu duygularnz hakknda ikinizle de konuacak bir danman ile grmek isteyebilirsiniz. Bilgi paylamak Einizi tedavi kararlarna katmak nemlidir. Doktorunuzla birlikte grebilir ve kanserinizin tipi hakknda bilgi alabilirsiniz. Genel belirtiler, tedavi seenekleri ve yan etkiler konusunda bilgi edinmeyi isteyebilirsiniz. Bu bilgi ikinizin gelecekle ilgili planna yardm edecektir. Einizin vcudunuza ve hissettiklerinize nasl yardm ve bakm salayabileceini de bilmeye ihtiyac vardr. Ayrca kolay olmasa da, gelecek hakknda dnmeniz ve kanserden kurtulamamanz durumuyla ilgili plan yapmanz gereklidir. Bir mali danman veya avukatla grmek yardmc olabilir. Yakn durmak Herkes ihtiya duyulmak ve sevilmek ister. Ailede siz her zaman gl olan olabilirsiniz ama imdi einizin size yardm etmesi iin izin vermelisiniz. Bu, yastnz kabartmak, size souk iecek getirmek ya da kitap okumak kadar basit de olabilir. Einize cinsel yaknlk duymak da nemlidir. Tedavideyken seks ilginizi ekmeyebilir, nk yorgunsunuzdur, karnnz aryordur ya da sancnz vardr. Ancak tedavi bittikten sonra yeniden sevimek isteyebilirsiniz. O zamana kadar siz ve einiz birbirinize yaknlk gstermek iin yeni yollar bulmalsnz. Bu, dokunma, tutma, kucaklama, sarlma olabilir. (Yeni z majnzla Ba Etmek, Blm 6ya bakn.) Uzaklama zaman Einizin hayatnda bir denge duygusunu korumaya ihtiyac vardr. Kiisel bakm ve ileri iin zamana ihtiya duyar. Kanser hakkndaki duygularn deerlendirebilmek iin zamana ihtiyac vardr. En nemlisi herkesin dinlenme zamanna ihtiyac vardr. Sevdiiniz kii uzaktayken yalnz olmak istemiyorsanz, geici bakm almak ya da bir arkadanzn yannzda kalmasn istemek dnlebilir. (Sayfa 32deki Hasta Yaknlarna bakn.) Ailenin akam konutuunu ocuk sabah konuacaktr. Kenya atasz ocuklar ocuklarnz kanser olduunuzu rendiinde ok zgn ve yklm olacaklarsa da her ey normalmi gibi davranmayn. ok kk ocuklar bile bir sorunu hissederler. yi hissetmediinizi veya onlarla eskiden olduu kadar zaman geirmediinizi greceklerdir. ok sayda ziyareti ve telefon grmeniz olduunu ve tedavi ve doktor muayeneleri iin evden ayrldnz greceklerdir.

17

ocuklara Kanserden Bahsetmek 18 aylk ocuklar bile dnmeye ve etraflarnda olan biteni anlamaya balarlar. Drst olmak ve ocuklara hasta olduunuzu ve doktorlarn sizi iyiletirmeye altn sylemek nemlidir. Onlarn en ktsn hayal etmesine izin vermektense doruyu sylemek daha iyidir. ocuklarnza soru sormak ve duygularn ifade etmek iin zaman verin. Sizin cevaplayamayacanz sorular sorarlarsa onlara cevab aratrp bulacanz syleyin. ocuklarla konuurken onlarn anlayabilecei kelime ve terimler kullann. rnein Onkolog yerine Doktor, kemoterapi yerine ila deyin. ocuklarnza onlar ne kadar sevdiinizi syleyin ve sizin bakmnza yardm etmeleri iin yollar nerin. ocuklar iin yazlm kanser hakkndaki kitaplar paylan. Doktorunuz, hemireniz veya sosyal hizmet grevlisi uygun kitaplar nerebilir. ocuklarnzn hayatndaki dier yetikinlerin sizin hastalnz bilmelerini salayn. Bunlar retmenler, komular, kolar veya ocuklarla fazladan zaman geirebilecek dier yaknlar olabilir. Bu yetikinler ocuklarnz aktivitelerine katabilecekleri gibi duygu ve kayglarn da dinleyebilir. Doktor veya hemireniz de ocuklarla konuup onlarn sorularn cevaplayabilir. ocuklarn tbbi konular anlamasna yardm edip onlara psikolojik ve duygusal destek verecek bir uzman da olabilir. ocuklar nasl tepki verebilir ocuklar kansere ok deiik biimlerde tepki verebilir. rnein: Kafas karm, korkmu veya yalnz, Sulu hissedip syledii veya yapt bir eyin kansere neden olduunu dnen, Sakin olmalar veya evde baz ileri yapmalar sylendiinde kzgn, Eskiden olduklarndan daha dikkatsiz, Daha kk yataym gibi davranan, Okulda ya da evde problem karan, Evden ayrlmaktan korkan tavrlar iinde olabilirler. imdi annem kanser oldu ya, her ey deiti. Onunla birlikte olmak istiyorum ama arkadalarmla da taklmak istiyorum. Kk kardeimle ilgili yardmma ihtiyac var ama benim de gerekte istediim eskisi gibi futbol oynamak. Genler Ve Bir Ebeveynin Kanseri Genler yaamlarnda ailelerinden kopup bamsz olmaya altklar bir dnemdedir. Bir ebeveynin kanser olmas durumunda kopmak onlar iin zor olacaktr. Kzgn olabilirler, bir eyler yapmaya alabilir, balarn derde sokabilirler. Genlerle duygularn konumaya aln. Kanseriniz hakknda ne kadar bilmek isterlerse o kadar anlatn. Grlerini sorun ve mmknse kararlarnzda yardm etmelerini salayn. Genler hayatlarndaki dier insanlarla konumak isteyebilirler. Arkadalar, zellikle de ailelerinde ciddi hastalk olanlar byk bir destek kayna olabilir. Dier aile yeleri, retmenler, kolar ve manevi liderler de yardmc olabilir. Gen ocuklarnz korku ve duygular hakknda gvendikleri ve kendilerine yakn hissettikleri insanlarla konumalar konusunda cesaretlendirin. Baz yerlerde ebeveynleri kanser olan genler iin de destek gruplar vardr. Sosyal hizmet uzmanna internette benzer gruplar sorun. Pek ounun canl sohbet odalar ve forumlar vardr. Daha fazla bilgi iin bu kitapn i kapandaki kaynaklara bakn.

18

Her yataki ocuklarn bilmesi gerekenler: Kanser hakknda ocuunuzun yapt, syledii, dnd hibir ey kansere yol amaz. Baka birinden kanser bulamaz. Sizde kanser olmas ailede baka birilerinin kanser olaca anlamna gelmez. Sizde kanser olmas bu yzden leceiniz anlamna gelmez. Gerekte kanserli pek ok insan uzun sre yaamaktadr. Bilim insanlar kanseri tedavi etmek iin pek ok yeni yol bulmaktadr. Ailede kanserle yaamak hakknda ocuunuz yalnz deildir. Ailelerinde kanser olan baka ocuklar da vardr. Hastalnz konusunda kafas karm, kzgn veya korkmu olmak normaldir. ocuunuz kanser olduunuz gereini deitirmek iin hibir ey yapamaz. Aile bireyleriniz deiik davranabilir nk sizin hakknzda endieleniyorlar. Size ne olursa olsun ocuklarnza baklacandan emin olacaksnz. Ne yapabilecekleri hakknda Tabaklar ykamak veya size bir resim izmek gibi gzel eyler yaparak size yardm edebilirler. Hala okula gitmeli ve spor aktiviteleri ve dier elenceli eylere katlmaya devam etmeliler. retmenler, aile bireyleri ve manevi liderler gibi dier yetikinler ile konuabilirler.

Yetikin ocuklar Kanser olduunuz iin imdi yetikin ocuklarnzla ilikileriniz deiebilir: Onlardan salk bakm ile kararlar vermek, faturalar demek, evin bakmn salamak gibi yeni grevler stlenmelerini isteyebilirsiniz. Doktordan aldnz bilgilerin aklamasn isteyebilir ya da sizinle doktor muayenesine gidip doktorlarn dediklerini dinlemelerini isteyebilirsiniz. Duygusal destek iin onlara gvenebilirsiniz. rnein arkadalar ve dier aile bireyleri arasnda arabuluculuk yapmalarn isteyebilirsiniz. Sizinle bolca zaman geirmelerini isteyebilirsiniz. Bu durum zellikle ileri ya da kendi kk ocuklar varsa zor olabilir. Onlardan destek ve teselli istemek vermek deil zor gelebilir. Beslenme ya da banyo yapma gibi fiziksel bakmnz iin yardm ettiklerinde kendinizi sakat gibi hissedebilirsiniz.

19

Yumurtalk kanserli bir kadnn yetikin kznn dedii gibi: Annem ailemizin temel tayd. Herhangi birimizin bir problemi olduunda yardm iin ona gidebilirdik. imdi biz ona yardm etmek zorundayz. Sanki biz ebeveyn, o ocuk gibi oldu. i daha da zorlatran ey bizim de bakmamz gereken kendi ocuklarmz ve gidecek iimiz olmas. Yetikin ocuklarnzla Konumak zgn ve sizin hakknzda endie ediyor olsalar da yetikin ocuklarnzla kanser hakknda konumak nemlidir. Tedaviniz hakknda konuurken onlar da dahil edin. Sizin dnce ve isteklerinizi bilsinler. Kanserden kurtulamamanz durumuna hazrlkl olmallar. Yetikin ocuklar da ebeveynlerinin lmnden endie ederler. Kanser olduunuzu rendiklerinde onlar iin ne kadar nemli olduunuzun farkna varabilirler. Size ok yakn deillerse sululuk duyabilirler. Sizden uzakta yaadklar veya baka grevleri olduu iin sizinle ok vakit geiremezlerse kt hissedebilirler. Bu duygularn bazlar onlarla konumay daha da zorlatrabilir. Yetikin ocuklarnzla konumakta sknt yayorsanz, doktorunuzdan hep birlikte grebileceiniz bir sosyal hizmet grevlisi ya da danman nermesini isteyin. Zamannzn ounu yetikin ocuklarnzla geirin. Her birine ne ifade ettiinizi konuun. Sadece sevgi deil, endie, znt ve fke de dahil tm duygularnz ifade edin. Yanl eyler syleme endiesi tamayn. Saklamaktansa duygularnz paylamak daha iyidir. Derdini sylemeyen derman bulamaz. Trk atasz Kanseri Olan nsanlarn ocuklarnn Kanser Riski Sizin kanseriniz olduunda, ocuunuz kendisinin ayn kansere yakalanma riskini merak edebilir. Baz kanser tiplerinde aileden ocua geite daha yksek risk vardr. Ancak bu her tip iin geerli deildir. Ayrca herkesin vcudu deiiktir. Buna ramen ocuklarnz kayglysa, doktorla kendilerinin kansere yakalanma risklerini konumallar. Bir kiinin kansere yakalanma riskini deerlendirmede gen testleri bir yol olabilir. Baz gen testleri yararl olsa da, her zaman insanlara aradklar cevaplar veremeyebilirler. Siz ya da ailenizden biri kanser iin gen testleri hakknda daha fazla bilgi renmek istiyorsanz doktorunuzla konuun. O sizi bu alanda zel eitim alm birine ynlendirebilir. Bu uzmanlar seeneklerinizi dnmeniz konusunda yardm edebilir ve sorularnz cevaplayabilir. Bugnlerde insanlar daha uzun yaadklarndan, kanserli pek ok insan yal ebeveynlerine de bakyor olabilir. rnein ebeveynleriniz iin alveri yapyor, onlar doktora gtrp getiriyor olabilirsiniz. Sizinle yayor da olabilirler. Kanseriniz hakknda ebeveynlerinize ne kadar bilgi vereceinize karar vermelisiniz. Kararnz haberi ne kadar anlayabilecekleri ve nasl baa kacaklarna dayanabilir. Salklar iyiyse hastalnz hakknda onlarla konumay dnn. Kanseriniz olduu iin, imdi ebeveynlerinize bakmak iin yardma ihtiyacnz olabilir. Sadece siz tedavideyken yardma ihtiyacnz olabilir. Ebeveynlerinizin bakmnda uzun sreli bir deiiklik yapmanz da gerekebilir. Aile bireyleri, arkadalarnz, salk grevlileri ve kamu grevlileri ile nasl edebileceklerini konuun.

20

Yakn Arkadalar Kendinizi itlerle deil arkadalarnzla koruyun. ek atasz Arkadalarnz kanser olduunuzu rendikleri anda endielenmeye balayabilirler. Bazlar nasl yardm edebileceklerini sylemenizi isterler. Dierleri ise nasl yardm edebileceklerini merak eder ama size nasl soracaklarn bilemezler. Arkadalarnzn bu haberle baa kmasna yardm etmek iin onlarn size bir ekilde yardm etmelerine izin verebilirsiniz. Arkadalarnzn iyi yapt ve yapmaktan rahatsz olmad eyleri dnn. htiyacnz olabileceini dndnz eylerin bir listesini yapn. Bu ekilde, nasl yardm edebileceklerini sorduklarnda, ihtiya listenizi paylatrabilir ve onlarn yapmak istedii bir eyi yapmalarna izin verebilirsiniz. rnek ihtiya listesi: Tedaviye gittiim gnlerde bebee bak. Kt gnlerim iin donmu yemekler hazrla. badet yerimde dua listesine adm ekle. Gittiinde ktphaneden bana birka kitap getir. Yapabildiin zamanlar ay veya kahve imeye gel. Dierlerine ziyaret veya telefon iin uygun olduumu syle. (Veya u anda ziyaret iin uygun olmadm syle.) zet: Kanser ve Aileniz Kanser yalnz sizin hayatnz deil etrafnzda yaayanlarn hayatn da deitirecektir. Aileleri ve arkadalar deiik biimlerde etkileyecektir. Baz aileler iin kanser hakknda konumak zor olabilir. Aile yaantsnn ak deiebilir. Aile iindeki rol ve grevler deiecektir. likiler skntya girebilecei gibi glenebilir. Para ve sigorta ileriyle uramak genellikle zor olur. En azndan bir sreliine yaadnz yeri ve birlikte yaadnz kiileri deitirmeniz gerekebilir. Kanserin sizin ve ailenizin hayatn nasl deitirdiini dnrken, yardm almak iin aileniz dndakileri de dnn. Ev ilerinde ve getir gtr ilerinde yardma ihtiyacnz olabilir. Geici bakm, srekli size bakanlarn ok ihtiya duyduklar molay salayabilir. Danmanlk ve destek gruplar ailenizde kanserin ortaya kard sorunlarla baa kmanzda yardmc olabilir. Pek ok aile, kanser hakknda, ortaya kard sorunlar hakknda ve duygular hakknda ak ve drst olmalarnn kanserin neden olduu deiikliklerle baa kmada yardmc olduunu grmtr.

21

Kanser hakkndaki duygularnz paylamak Duygularnz hakknda konumak kanserle baa kmanzda yardmc olabilir. yi bir dinleyici sein. Duygularnz paylamak iin iyi bir zaman sein. fke duygularnz anlayn. Duygularnzn ne olduu konusunda doru szl olun. Konumak iin aileniz dnda birini bulma ihtiyac hissedebilirsiniz. Kanser tamamen kendi banza idare etmek iin ok ardr.

Arkadalarnz Ve Ailenizin Kanserinizle lgili Kark Duygular Vardr Sizin kanserle ilgili ok iddetli duygularnz olduu gibi aileniz ve arkadalarnz da ona bir tepki verecektir. rnein aileniz ve arkadalarnz: zntl duygularn saklar ya da inkar eder, Kanseriniz iin sulayacak birilerini bulur, Biri kanserle ilgili konuursa konuyu deitirir, Gerek bir neden olmakszn lgn gibi davranr, Kanser hakknda akalar yapar, Her zaman neeliymi gibi davranr, Sizin kanseriniz hakknda konumaktan kanr, Sizden uzak durur veya ziyaretlerini ksa tutar. yi Bir Dinleyici Bulmak Kanseriniz olmasnn nasl hissettirdii hakknda konumak zor olabilir. Ancak zor olsa da konumak yardmc olabilir. Pek ok insan duygu ve dncelerini yakn ailesi ve arkadalaryla paylatnda daha iyi hissettiini grmtr. Arkadalar ve aile bireyleri her zaman size ne syleneceini bilemeyebilirler. Bazen sadece iyi bir dinleyici olarak size yardmc olabilirler. Size her zaman t vermek ya da ne dndklerini sylemek durumunda deillerdir. Sadece sizi nemsedikleri ve sizle ilgili kayg duyduklarn gstermelerine gerek duyabilirler. Ailenizden ya da arkadalarnzdan baka biriyle duygularnz hakknda konumay yararl bulabilirsiniz. Bunun yerine, kanserlilerden oluan bir destek grubuna katlabilir ya da bir danmanla konuabilirsiniz.

22

Tek bir ok kolayca krlr ama destedeki on tanesi deil. Japon atasz Konumak in yi Bir Zaman Semek Baz insanlar duygular hakknda konumadan nce zamana ihtiya duyar. Hazr deilseniz u anda kanserim hakknda konuacak gibi hissetmiyorum diyebilirsiniz. Bazen de siz konumak istediinizde aileniz ve arkadalarnz dinlemeye hazr olmayabilir. Dier insanlar iin kanser hakknda ne zaman konumak gerektiini bilmek ok zordur. Bazen insanlar konumak istediklerinde bir iaret gnderirler. unlar yapabilirler: Kanser konusunu gndeme getirirler Yeni bir kanser tedavisi hakknda biraz nce okuduklar bir gazete haberi gibi kanserle ilgili eylerden bahsederler Sizinle daha ok zaman geirirler Sinirli davranr ya da komik olmayan akalar yaparlar Ne dndklerini ya da nasl hissettiklerini sorarak insanlarn daha rahat hissetmeleri iin yardmc olabilirsiniz. Bazen insanlar duygularn kelimelere dkemezler. Bazen sadece kucaklamak ve birlikte alamak isterler. Mide kanserli bir erkek unu sylemitir: Kz kardeimle kanserim hakknda konumak gerekten ok zor olmutu. Sonunda ona Gerekten endielendiini ve korktuunu biliyorum. Ben de yleyim. Hadi konualm. dedim. Konuyu ben gndeme getirdiim iin ok rahatlamt. fkeyi fade Etmek Pek ok insan kanserle urarken fkeli veya sinirli hisseder. Size bakan insana fkeli veya sinirli olduunuzu fark edebilirsiniz. Daha nce sizi hi rahatsz etmeyen kk eylere sinirlenebilirsiniz. nsanlar her zaman duygularn ifade edemez. fke bazen kelimeler yerine hareketlere yansr. ocuklara ya da kpee bardnz fark edebilirsiniz. Kaplar arpabilirsiniz. Niye fkeli olduunuzu bulmaya aln. Belki kanserden korkuyorsunuz veya para konusunda endie ediyorsunuz. Tedaviniz hakknda bile kzgn olabilirsiniz. lerlemi kanseri olan bir adam unu sylyor: Baz gnler ok fkeli oluyor ve hrsm bir eyden karmak istiyordum. Byle gnlerde karma veya kzma deil, her zaman kanserime kzmaya altm. fke ykseldiinde sonularn dnn. Konfiyus Duygularnza Kar Drst Olun Baz insanlar yle deilken bile neeli grnmeye alrlar. Eer neeli davranrlarsa znt ya da fke hissetmeyeceklerini dnrler. Veya kanserle kendi balarna ba edebiliyormu gibi grnmek isterler. Bazen aileniz ve arkadalarnz da sizi zmek istemez ve sanki hibir ey onlar rahatsz etmiyormu gibi davranmaya alrlar. Neeli olmakla kanserinizin gideceini de dnebilirsiniz. Kanseriniz olduunda neenizin kamas iin pek ok neden vardr. Kt gnler de olacaktr. Aslnda deilken neeliymi gibi davranmak zorunda deilsiniz. Bu, ihtiyacnz olan yardm almanz engelleyebilir. Drst olun ve sadece olumlular deil tm duygularnz hakknda konuun.

23

Karacier kanserli bir yal kadn unu sylyor: yi niyetli arkadalarn olumlu, iyimser olma ve mutlu son tleri sessizlie davet anlamna da gelebilir. Onlara bunu sorun. Yapmaktan holanacanz son eyken, yznze sahte bir glmseme yerletirmeniz iin zorlamalarna izin vermeyin. Konumadan Paylamak Pek ok kii iin hasta olmak hakknda konumak zordur. Dierleri kanserin kiisel veya zel bir konu olduunu hisseder ve konu hakknda aka konumakta zorlanr. Sizin iin konumak zorsa, duygularnz paylamann dier yollarn dnn. rnein, duygularnz hakknda yazmay yararl bulabilirsiniz. Eer zaten yoksa bir gnlk tutmaya balamak iin iyi bir zaman olabilir. Duygularnz hakknda yazmak onlar ayrmak iin ve onlardan bahsetmek iin iyi bir yol olabilir. Balamak iin tm gereken bir eyler yazmanz ve yazmaya devam etmektir. Gnlkler kiisel olabilir veya paylalabilir. nsanlar bir gnl birbiriyle konuma yolu olarak da kullanabilir. Kanseriniz hakknda yaknzdaki kiiyle konumay zor buluyorsanz paylalan gnlk balatmay deneyebilirsiniz. Birlikte setiiniz bir yere bir kitapk ya da bloknot brakn. Paylamak ihtiyac hissettiinizde iine yazn ve zel yere brakn. Sevdiiniz kii de aynn yapacaktr. kiniz de yksek sesle konumadan birbirinizin nasl hissettiini biliyor olacaksnz. zet: Kanser Hakkndaki Dnce Ve Duygularnz Paylamak Kanser tek bana uramak iin zordur. Her ne kadar bu konuda konumak balangta zor olsa da, pek ok insan dnce ve duygularn paylatnda kanserleriyle uramann daha kolay olduunu grmtr. unlar aklda tutun: yi bir dinleyici sein. Kimsenin size t vermesine ya da ne yaplmas gerektiini sylemesine ihtiyacnz olmayabilir. Bunun yerine sizi dinleyecek ve u anda sizin iin hayatn neye benzediini anlamaya alacak birini istiyor olabilirsiniz. Byle bir insan bulmak iin aileniz dna bakmanz gerekebilir. Paylamak iin iyi bir zaman sein. Bazen insanlar sizinle kanser hakknda konumak istediklerini bilmeniz iin iaretler yollayacaklar. Bazen de siz dierlerine dnce ve duygularn sorabilirsiniz. fkeyi anlayn. Bazen fkeli kelimeler fke dnda hsran, endie ve znt gibi duygulardan kaynaklanabilir. Niye fkeli hissettiinizi ve niye ifade etme ihtiyac duyduunuzu bulmaya aln. Bu duygulardan kamayn paylan ve anlamaya aln. Duygularnza kar drst olun. Kt hissetmenin de normal olduunu hatrlayn. Neeli davranmak dierlerine gerekte nasl hissettiini yanstmayacak ve gerek duygularn saklamak zarar bile verebilecektir. Yardm iin kamu kaynaklarn kullann. Bir destek grubu veya danman daha fazla destek salayabilir.

24

Kanseriniz hakknda bilgi edinmek ve daha kontroll hissetme lk kanser olduunuzu rendiinizde gnlk hayat altst olmu gibi hissedebilirsiniz. Kanser tipiniz ve tedavisi konusunda daha fazla bilgi edinmek size daha duruma hakim olmu duygusu verebilir. Kanser tipiniz ve tedavisi hakknda u yollardan bilgi edinebilirsiniz: Size salk hizmeti verenlere sorabilirsiniz Doktor muayenelerinde notlar alabilirsiniz kinci bir gr alabilirsiniz Kanser Danma Servisini arayabilirsiniz nternette kanserinizin tipini aratrabilirsiniz Halk ktphanesini veya hastalar ve aileleri iin olan hastane ktphanelerini ziyaret edebilirsiniz. Kanseriniz hakknda bilgi edinmek size doktorunuzla hangi tedavinin uygun olduunu konuurken yardmc olur. Balangta bunalm hissettim. Fakat bilgi topladka doktorumla kanserim hakknda konuurken daha rahat ve tedavim hakknda kararlar vermeye hazr hissettim. Kanser insanlarn hayatlarndaki kontrol duygusunu yok edebilir. Geleceinizin belirsiz olduunu hissedebilirsiniz ve lecek misiniz, yaayacak msnz bilemezsiniz. Salnzla ilgili kararlar vermenize yardmc olmalar iin pek az tandnz doktorlara gvenirsiniz. nsanlar kanser ve tedavisi hakknda renebildikleri kadar bilgi edindike daha duruma hakim hissederler. Ne bekleyeceklerini bilirlerse karar vermenin daha kolay olduunu sylemektedirler. Siz kanseriniz ve tedavisi hakknda ne kadar bilgi sahibisiniz? Salk Grevlilerinizden Bilgi Almak Doktorlar, hemireler ve dier salk grevlileri size kanser ve tedavisi hakknda pek ok ey retebilir. Ancak bazen insanlar ok korktuu ve kafas kart iin renmekte glk ekebilir. Bu duygular yeni bilgi renmeyi zorlatrabilir. Endie arttnda hatrlamak zorlar. Fakat yapabileceiniz renmeyi kolaylatracak eyler vardr. Doktor veya hemirenize kanserinizin tipini ve evresini yazmalarn syleyin. ok deiik kanser tipleri ve her tipin kendi zel ismi vardr. Evre kanser kitlesinin boyutu ve vcudunuzda ne kadar yayldn ifade eder. Kanserinizin adn ve evresini bilmek unlara yardm edecektir: Kanseriniz hakknda daha ok bilgi edinirsiniz Doktorunuz ve siz hangi tedavi seenekleriniz olduuna karar verirsiniz. htiyacnz olduu kadar ok soru sorun. Doktorunuzun sorularnz ve kayglarnz bilmesi gereklidir. Sorularnz yazn ve doktor muayenesine gelirken yannzda getirin. Bazen daha ileri zamanlarda da sorularnz yollayabilirsiniz. Doktorunuz sorularnz nceden bilirse size bilgi hazrlayabilir. Eer ok fazla sorunuz varsa doktorunuz ve siz bunlar

25

hakknda konumak iin ayr bir zaman planlayabilirsiniz. Sorularnz aptalca ve anlamsz grnse de endie etmeyin Tm sorularnz nemlidir ve bir cevab hak eder. Ayn soruyu birden fazla sormak normaldir. Doktorunuzdan daha basit kelimeler kullanmasn ve size yeni olan terimleri aklamasn istemeniz de normaldir. Anladnzdan emin olmak iin doktorunuzun sylediklerini kendi kelimelerinizle tekrarlayn. Doktora giderken yannzda birini gtrn Doktorunuzu greceiniz zaman aileden ya da arkadalarnzdan birine sizinle gelmesini syleyin. Bu kii dinleyip notlar alarak ve soru sorarak yardmc olabilir. Sonra doktorun sylediklerini siz ikiniz konuabilirsiniz. Sizinle gelecek birini bulamazsanz doktorunuzdan aileden ya da arkadalarnzdan biriyle telefonda konumasn isteyin. Doktorla konumanz not aln ya da kaydedin. Pek ok hasta doktoruyla konutuklarn hatrlamakta zorluk yaar. Not almak ya da kaydetmek mmkn m sorun. Sonra notlar gzden geirin ya da kayd dinleyin. Bu, konutuklarnz hatrlamanza yardm eder. Aileniz ve arkadalarnzn bu notlar grmesini de isteyebilirsiniz, bylece doktorun sylediklerini onlar da renebilir. Her yolun iki yn vardr. Rus atasz Tedavi Seeneklerinizi renmek Tedavi seeneklerinizi u ekilde renebilirsiniz: Doktorunuza sorarsnz kinci bir gr alrsnz Kanser danma servisini arasnz nternette kanserinizin tipi hakknda okursunuz. Doktorunuzdan tedavi seeneklerinizi anlatmasn isteyin. Bazen yardmc olabilecek birden fazla tedavi vardr. Her tedavinin nasl etkili olduunu ve nasl yan etkileri (tedaviye reaksiyon) olduunu sorun. Doktorunuz istediiniz tedaviyi semenizi sylerse, seenekler hakknda renebileceiniz her eyi renin. Bu konular deerlendirmek iin tedavi balamadan nce zamana ihtiyacnz varsa doktorunuza syleyin. Kanser hastalarna bakan bir doktordan (bir onkolog) ikinci bir gr aln. Onkolog ilk doktorunuzun nerdii tedavi plann onaylayabilir. Baka bir nerisi de olabilir. Pek ok salk sigortas ikinci bir gr almay deme plannda kabul etmektedir. Sizin polienizin ikinci gr almay karlayp karlamadn renmek iin polienizi okuyun, sigorta irketini arayn veya sosyal hizmet grevlisiyle grn. Kanser danma servisini arayabilirsiniz. Onlar size cevap verebilir ya da deiik kanser tiplerinde tedavi seenekleri hakknda bror yollayabilir. Kanser tipiniz hakknda internette bilgi aratrabilirsiniz. (kanser.gov.tr, ukdk.org, kanser.org, turkkanser. org.tr)

26

Bulutlarn toplandn grrseniz, yamur suyu toplanmaya hazrlann. Gola (Afrika) Atasz Kanseriniz Hakknda Daha Fazla Bilgi Edinmek Kanseriniz hakknda daha fazla bilgi iin pek ok yol vardr. Kitaplar, dergi makaleleri okuyabilir, internette aratrabilirsiniz. Bunlarn sonunda rendiklerinizle ilgili doktorunuzla konuun. Anlamadnz eyleri size anlatabilir, yanl ya da size yararsz konular syleyebilir. Kanser hakknda daha fazla bilgi almann baz yollar: Doktorunuzdan sizin kanseriniz ya da genel olarak kanser hakknda yazl malzeme (kitapk ya da veri dosyas) isteyin. Halk ktphanesinde kanser bilgisi aratrn ya da hastane veya tp fakltesindeki hasta ve hasta yaknlar iin olan ktphaneyi ziyaret edin.

Hastanenizi arayn ve hastalar ve aile bireyleri iin kanser programlar olup olmadn renin. Pek ok hastanede eitimler ve destek gruplar vardr. nterneti aratrn. www.kanser.gov.tr iyi bir balang olabilir. Kanser danma merkezini arayabilirsiniz. zet: Kanseriniz Hakknda Bilgi Edinmek Ve Kontrol Yeniden Kazanmak Kanseriniz olduunu rendiinizde hayatnzn artk sizin kontrolnzde olmadn hissedebilirsiniz. Gnlk hayatnz altst olmu gibidir. Pek ok insan iin kontrol yeniden kazanmak kanserleri hakknda olabildiince ok bilgi renmekle balar. Doktor ve hemirelerinizle konuun. Ktphaneden, internetten, kanser danma servisinden kanseriniz ve tedavi seenekleriniz hakknda yardm edecek bilgi aratrn.

nsanlar birbirine yardm ediyor Kanser olduunuzda ihtiyalarnz ok artsa da, bunlar karlamak iin yardm istemek zordur. htiyacnz olan yardm iin bavurabilecekleriniz: Aile ve arkadalar Kanseri olan dier insanlar Destek grubunda tantnz insanlar Manevi veya dini topluluunuzdaki insanlar Salk grevlileri Bakclar Kimse kanserle yalnz yzlemek durumunda deildir. Kanserli insanlar bakalarndan yardm ister ve alrsa kanserle baa kmay daha kolay bulacaklardr.

27

Yardm istemeyi veya almay zor bulabilirsiniz. ncesinde kendi kendinize bakabiliyordunuz. Belki yardm istemenin zayflk olduunu dnyorsunuz. Belki baka insanlarn sizin iin baz eyleri yapmann zor olduunu bilmelerini istemiyorsunuz. Tm bu duygular normaldir. Kanserli bir erkein dedii gibi; Ben her zaman gl olandm. imdi yardm istemek iin dierlerine bavurmak zorundaym. Balangta kolay olmad ama dierlerinin destei zor zamanlar atlatmamda bana yardmc oldu. nsanlar bakalarna yardm ettiklerinde iyi hisseder. Ancak arkadalarnz sizin yannzdayken nasl davranacaklarn veya ne diyeceklerini bilemeyebilir. Bazlar sizden kanr bile. Bununla birlikte siz onlardan yemek piirmek veya okuldan sonra ocuklar almak gibi belirli bir ey istediinizde ok daha rahat hissedebilirler. Aile ve arkadalar, dier hastalar, manevi veya dini nderler ve salk grevlilerinin yardm edebilecei pek ok yol vardr. Ayn biimde sizin de bakclarnza yardmc ve destek olabileceiniz yollar vardr.

Aile ve arkadalar Aile ve arkadalar size pek ok deiik ekillerde destek olabilir. Fakat sizin ne yaplaca konusunda ipucu ya da fikir vermenizi bekleyebilirler. Bazen sizin yardm isteyip istemediinizden emin olamayan arkadanz ilerin nasl gittiini grmek iin arayabilir. Bu kiiye, rnein bir getir gtr iinde ya da doktora muayeneye giderken yardma ihtiyacnz olduunu syleyebilirsiniz. Aile bireyleri, arkadalar: Size arkadalk edebilir, size sarlabilir, elinizi tutabilir, Siz umut ve korkularnzdan bahsederken dinleyebilir, Araba kullanmakta, yemekte, getir gtr ilerinde veya ev ilerinde yardm edebilir, Sizinle doktor muayenesine ya da tedaviye gelebilir, Dier aile bireyleri ve arkadalara nasl yardm edeceklerini syleyebilirler. lerideki yolu renmek iin geri dnenlere sorun. in Atasz Dier kanserli insanlar Aileniz ve arkadalarnz yardm etse de, u anda kanseri olan veya kanser geiren dier insanlarla grmek isteyebilirsiniz. Sklkla bu kiilerle dier insanlarla konuup tartamadnz konular konuabilirsiniz. Kanserli insanlar sizin nasl hissettiinizi anlayabilir ve: Sizinle ne beklemek gerektiini konuurlar Kanserle nasl baa kp normal bir hayat yaadklarn anlatrlar Her gnden keyif almann yollarn renmenizde yardm ederler Size gelecek gnler iin umut verirler. Dier kanserli insanlarla grmek istediinizi doktor veya hemirenize syleyin. Ayrca hastanede, doktorunuzun muayenehanesinde veya destek grubunda dier kanserli insanlarla grebilirsiniz.

28

Destek gruplar Kanser destek gruplar kanserli ya da kanserden etkilenmi insanlar iin yaplan toplantlardr. ahsen, telefonla ya da internetten katlm olabilir. Bu gruplar siz ve sevdiklerinizin benzer problemleri yaayan dier insanlarla konumasna izin vermektedir. Baz gruplarda konuma dnda bir ders de vardr. Hemen tm gruplarda toplanty yneten bir lider vardr. Bu lider bazen bir kanserli, bazen danman, bazen de sosyal hizmet grevlisi olur. Bir destek grubunun sizin iin uygun olmadn dnebilirsiniz. Grubun yardmc olmayacan ya da duygularnz hakknda dier insanlarla konumak istemediinizi dnebilirsiniz. Belki de toplantlarn sizi zecei ya da depresyona sokacandan korkabilirsiniz. Destek gruplar herkes iin olmayabilir. Baz insanlar baka trl destek aramay seebilirler. Fakat pek ok insan onlar ok yararl bulmaktadr. Gruplardaki insanlar sklkla unlar yaparlar: Kanseri olmann nasl bir ey olduunu konuurlar Birbirlerine daha iyi hissetme, daha umutlu olma, yalnz olmama konusunda yardmc olurlar Kanser tedavisindeki yenilikleri renirler Kanserle baa kmann yollar konusunda neriler paylarlar. Bir kadn unlar sylemektedir: Dier kanser hastalaryla ilk defa birlikte oturduumda ve onlarn dudaklarndan kendi korkularm, fkelerimi ve sevinlerimi duyduumda ne kadar honutluk duyduumu anlatamam. Bu insanlarla tamamen drst olabilirsiniz. Bu seanslarn bazlarndan rahatlamaktan bam dnerek ayrldm. Destek gruplarnn tipleri Baz gruplar tm kanser tiplerine odaklanr. Bazlar ise rnein kadnlar iin meme kanseri, erkekler iin prostat kanseri gibi tek bir tip kanserle ilgili konuur. Gruplar herkese ak da olabilir, belli bir ya, cinsiyet, kltr ya da din grubuna ynelik de olabilir. rnein baz gruplar da genler veya gen ocuklar iin de olabilir. Baz gruplar kanserle ilgili tm ynlere odaklanr. Bazlar ise tedavi seenekleri, zsayg, znt ve keder gibi bir iki bala odaklanr. Baz gruplarda kanserliler bir gruptayken, yaknlar baka bir grupta toplanmaktadr. Bylece insanlar gerekten ne dndklerini ve hissettiklerini syleyebilir ve birilerinin duygularn incitmekten korkmaz. Baka gruplarda hastalar ve aileleri birlikte toplanr. Bu gruplardaki toplantlarda insanlar her iki tarafn duygularn renme frsat bulmaktadr. Telefon destek gruplar herkesin bir telefon hattn arayp balandklar ve birlikte konutuklar bir biimdedir. Tm lke apnda benzer deneyimleri konuup paylaabilirler. cret ya ok dk ya da yoktur. Bilgisayarla internet zerinden canl balantlarn yapld gruplar da vardr. nsanlar sohbet odalarnda, listelerde ya da ynetilen tartma gruplarnda e-posta yoluyla birbiriyle grr. nsanlar bu evrimii gruplar gndz ya da gece herhangi bir zamanda katlabildikleri iin sevmektedir. Bu ayn zamanda toplantlar iin seyahat edemeyen kiiler asndan da iyidir. evrimii gruplarda en byk sorun rendiklerinizin doru olup olmadndan emin olamamanzdr. nternetten rendiiniz kanser bilgilerini mutlaka doktorunuzla konuun.

29

Destek gruplar ile ilgili seenekleriniz varsa ksa ziyaretler yapp neye benzediklerini grebilirsiniz. Hangisinin size mantkl geldiine bakn. Pek ok destek grubu cretsizdir, bazlar ok dk cretler alabilir. Salk sigortanzn destek gruplarn karlayp karlamadn renin. Destek gruplarn bulabileceiniz yerler Pek ok hastane, kanser merkezi, topluluk ve okullar kanser destek grubu sunmaktadr. Size yakn bir destek grubu bulmann yollar: Yerel hastanenizi arayp kanser destek grubu sorun, Sosyal hizmet grevlinize destek grubu sorun, Gruplar iin internetten arama yapn. Yerel basnn salk kelerinde kanser destek grubu ilanlar arayn. Kk bir yardm byk bir merhametten daha iyidir. Kelt atasz

Manevi yardm Kanserli pek ok insan hayatlarnn anlamna ok daha derinden bakmaktadr. Maneviyat, dnyaya bak yolunuz ve kendi yerinizi anlaml klmanzdr. Maneviyat; inan veya din, inanma, deerler ve var olma nedenidir. Manevilik herkes iin deiik anlam ifade edebilir. ok kiisel bir konudur. Pek ok insan maneviyatn bir camiye, kiliseye, sinagoga giderek yaayabilir. Bazlarysa eitimle ya da gnll almayla yaar. Dierleri de kendine zel deiik yntemlerle yaayabilir. Kanser kiinin maneviyatn etkileyebilir. Bazlar kanserin inanlarna yeni ya da daha derin bir anlam kattn fark eder. Bazlaryla inanlarn kaybettiini syler. rnein unlar olabilir: Niye kanser olduunuzu anlamaya alrsnz Hayatn amacn ve kanserin hayatn dzenine nasl uyduunu merak edersiniz Tanr ile olan ilikinizi sorgularsnz. Pek ok insan inancnn huzur kayna olduunu grr. Dua ettiklerinde, dini kitaplar okuduklarnda, meditasyon yaptklarnda ya da manevi topluluklarnn yeleriyle konutuklarnda kanserle daha kolay baa ktklarn grrler. Dierleri ise kendilerine zaman ayrrlar. Bir gnle yazarlar, rahatlatc eyler okurlar ya da basite yanstrlar. Kanserli bir adamn kars unu sylemektedir: Kocamn hastalyla tek bama baa kamazdm. Kt zamanlar atlatmak ok zordu. Ama inancm bana g verdi ve yle huzura kavutum. nsanlar kanserin deerlerini deitirdiini de fark ederler. Sahip olduklarnz ve gnlk grevleriniz daha nemsiz grnebilir. Sevdiiniz kiilerle daha ok zaman geirmeye, bakalarna yardm etmeye, darda bir eyler yapmaya veya yeni bir eyler renmeye karar verebilirsiniz.

30

Salk Grevlileri Pek ok kanser hastasnn onlarn bakm iin beraber alan salk grevlilerinden oluan bir tedavi ekibi vardr. Bu ekipte doktorlar, hemireler, sosyal hizmet grevlileri, eczaclar, diyetisyenler ve dier salk grevlileri yer alr. Muhtemelen bu insanlarn tmn ayn anda bir arada grmeyeceksiniz. Gerekte ekibinizdeki salk grevlilerinin bazlaryla hi karlamayacaksnz. Doktorlar Kanserli insanlarn ounun iki veya daha ok doktoru vardr. Bunlardan birini daha sk grrsnz. Bu kii ekibinizin lideridir. Sadece sizinle grmez ayn zamanda tedavi ekibinizin tmyle de alr. Doktorunuz nasl hissettiinizi mutlaka bilsin. Ne zaman hasta, skntl ya da ar iinde olduunuzu ona syleyin. (Daha fazla bilgi iin sayfa 11deki ar lei ve ar gnl konusunu okuyun) Doktorunuz nasl hissettiinizi bilirse: Sizin iyiye mi ktye mi gittiinizi anlayabilir Baka ila ya da tedaviye ihtiyacnz olup olmadn deerlendirebilir htiyacnz olan daha fazla destek iin yardm edebilir. Doktorunuza sizi ne sklkta greceini, ne sklkta testler yaplacan ve tedavinin ie yaradn ne zaman reneceinizi sorun. Hemireler Byk ihtimalle tedavi ekibinizdeki dier herkesten daha ok hemirenizi greceksiniz. Hastanedeyseniz gn iinde birok defa sizi kontrol edeceklerdir. Evdeyseniz ziyareti hemireler evinize gelip tedavi ve bakmnza yardmc olabilirler. Hemireler ayn zamanda kliniklerde ve doktor muayenehanelerinde de alrlar. Hemirelerle gnlk kayglarnzla ilgili konuabilirsiniz. Size, belirli bir ilacn sizi hasta hissettirebilecei gibi, ne beklemeniz gerektiini syleyebilirler. Umut ve destek nerebilirler ve aileniz ve arkadalarnz ile duygularnz hakknda nasl konuabileceinizi syleyebilirler. Hemireler tedavi ekibinizdeki tm dier salk grevlileriyle alrlar. Daha fazla yardma ihtiyacnz olur ya da isterseniz onlara syleyin. Eczaclar Eczaclar yalnz reeteleri dzenlemez, ayn zamanda aldnz ilalarla ilgili eitim de verir. Size yardmc olabilecekleri konular: lalarn nasl etkilediini size anlatrlar lalar ne sklkta alacanz anlatrlar Yan etkiler ve nasl baa kacanz anlatrlar lalar kartrmann yol aaca tehlikeler konusunda uyarrlar Yememeniz gereken gdalar veya gnete uzun kalmamak gibi yapmamanz gereken eyler konusunda size bilgi verebilirler. Diyetisyenler Kanserli insanlarn sklkla beslenme ve sindirme problemi vardr. Beslenme problemleri kanser ilalarnn ve dier tedavilerin yan etkisi olabilir. Ayrca ok zgn olup itahlarn kaybettikleri ve yemeyi istemedikleri

31

zaman da olabilir. Diyetisyenler size salkl, tad gzel, yemesi kolay gdalar retebilir. Kemoterapi alrken gdalarn metal tadn engellemek iin plastik atal kak kullanmak gibi yemeyi kolaylatrc yollar da nerebilirler. Doktor veya hemirenize kanser hastalarnn zel ihtiyalarn bilen bir diyetisyen nermelerini isteyin. Sosyal hizmet grevlileri Sosyal hizmet grevlileri hastalar ve ailelerine gnlk ihtiyalarn karlamada aadaki biimlerde yardm ederler: Aileniz ve yaknlarnzla kanseriniz hakknda konumanz Depresyon, znt, keder gibi duygularnzla baa kmak Problem zmek ve stresle baa kmak Yaadnz yere yakn destek gruplar bulmak Faturalarn denmesi gibi para konularn zmek Patronunuzla kanseriniz ve i konularn konumak Gelimi salk direktifleri, yaam vasiyeti gibi evrak ilerini halletmek Polienizin neleri kapsayp neleri kapsamad gibi salk sigortas hakknda bilgi vermek Hastane, klinik ya da doktor muayenehanesine ara ayarlamak Evde bakm hemirelerinden ziyaret ayarlamak. Hasta eiticileri Hasta veya salk eiticileri kanser hakknda daha fazla bilgi edinmenize yardm eder. htiyalarnza uygun bilgi bulur. Anlalmas zor konular aklamakta uzmandrlar. Pek ok hastane ve tedavi merkezi salk eiticileri tarafndan ynetilen kaynak merkezine sahiptir. Bu merkezlerde kitap, video, bilgisayar ve sizin ve ailenizin ihtiya duyaca dier aralar vardr. Bunlar sizin kanser tipinizi, tedavi seeneklerinizi, yan etkileri, kanserle birlikte ve kanserden sonra yaamanzla ilgili nerileri kapsar. Doktor veya hemirenizden bir hasta eiticisiyle grmeyi isteyin. Psikologlar Pek ok insan kanser gibi ciddi bir hastalkla yz yze geldiinde ok zgn olur. Psikologlar siz ve ailenizle endieleriniz hakknda konuarak yardmc olur. Sadece sizi zen eyi ortaya karmanzda yardm etmezler, ayn zamanda bu duygu ve kayglarla ba etmenizde de yollar retirler. Kanserli insanlara yardm etmek zere eitim alm bir psikologla grmek isterseniz doktor veya hemirenize syleyin. Pek ok sosyal hizmet grevlisi de bu grevi karlayabilir. Psikiyatristler Bazen kanserli insanlar depresyona girer veya dier psikiyatrik (akl sal) sorunlara yakalanr. Psikiyatristler bu bozukluklar iin ilalar reete edebilen tp doktorlardr. Sizinle konuabildikleri gibi ihtiyacnz olan akl sal hizmetini bulmanza da yardm ederler. Bir psikiyatristle grmeye ihtiyacnz olduunu dnyorsanz bunu doktorunuza syleyin.

32

Lisansl Danmanlar Ve Dier Akl Sal alanlar Lisansl danmanlar, din grevlileri, manevi liderler, uygulayc hemireler ve dier akl sal alanlar duygularnz, kayglarnz ve endielerinizle baa kmada size yardmc olabilir. unlar yapabilirler: Stres, depresyon, znt gibi duygular hakknda konumanza yardmc olurlar Destek gruplarn ve terapi seanslarn ynetirler teki patronunuz ya da ocuunuzun okulu ile ilgili arabulucu gibi davranrlar Yaadnz yere yakn dier salk grevlileri salk birimlerine ynlendirirler. Size yakn akl sal alanlarn bulmak iin doktorunuza veya yerel kanser merkezine bavurun. Hastanedeki insanlar Pek ok hastane sizin hastanede yatnz biraz daha kolaylatrmak iin eitli personel altrr. Hastane avukatlar doktorunuz, hemireniz veya sosyal hizmet grevlinizle konuamayacanz dndnz konular ve kayglarnzda size yardmc olur. Siz ve salk bakm ekibiniz arasnda kpr grevi yaparlar. Hasta ynlendirici kanser bakmyla uraan hastalar ve yaknlarna yardmc olur. Formlarn doldurulmas, randevularn dzenlenmesi, arabayla gelip gitme ve salk bakmnz kolaylatracak dier her eyde yardm ederler. Taburculuk planlayc sizin ve ailenizin hastaneden ayrlma ilemlerinizde yardmc olur. Takip randevularnzn dzenlenmesi, evde ihtiyacnz olan eylerin temini gibi konularda size yardmc olur. Gnlller hastanedeki hastalar sk ziyaret ederek onlara huzur ve destek salar. Kitap, yapboz ve benzeri eyler de getirirler. Gnlllerin ou da kanserlidir. Bir gnllyle grmek isterseniz hastane personeline bilgi verin. Bakclar (hasta yaknlar) Bakclar banyo yapma, giyinme, yemek yeme gibi gnlk ilerde hastaya yardm eden kiilerdir. Bunlar sklkla aile yeleri ve yakn arkadalardr. Sizin gibi bakclarnzn da yardm ve destee ihtiyac vardr. Bakclarnza yardm iin unlar yaplabilir: Bir ekip oluturmak Bakclarnz srekli bilgilendirmek Fazladan yardm bulmak Bakclarnza yardm iin yapabileceklerinizi yapmak Mizah duygunuzu korumak Tek ynl arkadalk yoktur. Maasai (Afrika)Atasz

33

Bir ekip oluturun Bir bakclar ekibi oluturun bylece tek bir bakcya bal kalmazsnz. Ekip iinde insanlar u grevleri dnerek yaparlar: Sanzn ykanmas ve srt masaj yaplmas Alverie gidilmesi veya yemek yaplmas Doktor muayenehanesine gtrp getirme Banka ya da postaneye gitmek gibi ayak ileri Mutfa temizlemek veya imleri bimek Okuldan sonra ocuklarn alnmas Bakclarnz bilgilendirin Bakclarnza tedaviniz ve bakmnzla ilgili bilgi verin. Doktorunuz veya hemirenize size en ok yardm eden kiiyle konumalarn syleyin. Kanseriniz, tedavisi ve bir acil durumda yaplacaklarla ilgili bilgi vermelerini isteyin. Siz de unlar yaparak yardm edebilirsiniz: nemli telefon numaralarnn listesini yapn. Bu liste doktorunuz, hemireniz, eczacnz, aile bireyleriniz, komularnz, arkadalarnz, manevi liderinizin numaralarn iermeli. Bu listenin kopyasn evdeki her telefonun yannda bulundurun. Bakclarnzn aldnz ilalar bilmesini salayn. Tm ilalarnzn bir listesini yapn. Her ilacn adndan baka ne sklkta ve ka tane aldnz da yazn. Bundan baka, takip edebilmeleri iin yan etkileri ve varsa ila alerjinizi de bilmelerini salayn. Listenizi gncel tutmay da unutmayn. nemli evraklarnz bilmelerini salayn. Bakclarnza sigorta polienizi, sosyal gvenlik evraklarnz, gelimi salk direktifleri veya yaam vasiyetinizi ve vekaletnamenizi nerede sakladnz gsterin. Yaadnz Yerde Yardm Bulun Pek ok ehirde toplum gnllleri vardr. Bu insanlar yaadklar ya da altklar yere yakn kiilere yardm ederler. Gnllleri bulmak iin u yollar ie yarayabilir: Yerel gazetelere bakn Hastanenize, ktphanenize veya ibadethanenize sorun Salk mdrlklerine sorun Kanser danma servisini arayn. Baz ehirlerde, geici bakm, evde bakm ve bakmevi hizmetleri de vardr. Geici bakm programlar sizin asl bakcnz dardayken sizinle kalmas iin birilerinin ayarlanmasdr. Geici bakm hakknda daha fazla bilgi iin yerel hastane, evde bakm kuruluu veya bakmevini arayabilirsiniz.

34

Evde bakm programlar hemirelik bakm veya kendi evinizde banyo, giyinme gibi kiisel ihtiyalarnza yardm iin dzenlenmitir. Doktorunuzun bu hizmetleri dzenlemesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi iin doktorunuz veya hemirenizle grn. Bakmevi lmek zere olan hastalar iin byk bir huzur ve destek kayna olabilir. Tbbi bakmyla yardmc olur ve hastalar ve ailelerinin duygularn ifade etmesine imkan salar. Baz ehirlerde bakmevlerinde geici bakm da verilmektedir. Size yakn bakmevleri hakknda daha fazla bilgi iin doktorunuza sorun. Seeneiniz olmad zaman cesaret ruhunu harekete geirin. Yahudi Atasz Bakclarnza bakn Kanser ve tedavisi size bakanlar da dahil herkes iin zordur. Bazen bakclar halsiz derler ve stres yznden hasta olurlar. Bakclarnz mola vermeleri konusunda cesaretlendirin, bylece ayak ilerini yapabilir, hobilerine frsat bulur ya da sadece dinlenirler. Bakclarnz bir destek grubuna katlmak ve kanserli insanlara bakan dier insanlarla grmek isteyebilir. Yaknlarda bir destek grubu bulmak iin yerel hastane ya da kanser merkeziyle balant kurun. Bakclarnzdaki depresyon bulgularn takip edin. Eer birinde depresyon bulgular grrseniz onunla konuun. Bakcnz profesyonel destek almas iin tevik edin. Onlar kendilerine bakarken size baka insanlarn yardm edebileceini syleyin. Depresyon bulgular hakknda daha fazla bilgi iin sayfa 9a bakn. Mizah Anlaynz Koruyun Aileniz ve arkadalarnzla akalamaktan holanyorsanz, durmayn. Sizi zen eylere glmek de mmkndr. Pek ok insan iin mizah kontrol duygusunu yeniden kazanmak iin bir yoldur. Yeni kanser cerrahisi geiren bir kadn unu sylemektedir: Ameliyatmdan sonra bana taklm bir sr tp falan vard, bunun baz ziyaretilerimi rahatsz ettiini syleyebilirim. Onlarn benim ileri teknoloji rn vr zvrma gzlerini diktiklerini grnce ben de Biyonik Kadn olduum eklinde bir aka yaptm. Hepsi gld ve rahatlad ve sonra konuabildik. Ve teekkr ederim demeyi unutmayn. Bakclarnz onlarn yardm, destei ve sevgisine verdiiniz deeri bilsin.

zet: nsanlar Birbirlerine Yardm Ediyor Kanserli insanlar sklkla kanserleri nedeniyle ihtiyalarnn deitiini grrler. Gnlk hayatn grevleri ba etmesi zor bir hale gelir. Duygular youn olabilir. Manevi sorular olduundan daha byk grnr. htiyalar byk de olsa kanserli pek ok insan yardm istemekte zorlanrlar. Pek ok insan yardm iin nereye bakacaklarn bilemezler. Yardm isteyebileceiniz insanlar: Aile ve arkadalar. Pek ok insan nerecekleri bir eyin bir yemek, doktora gtrp getirme, telefonla arama size yardmc olmasndan mutlu olur. Size yardm nermek isteyebilirler ama sizin ne istediinizi ya da neye ihtiyacnz olduunu bilemeyebilirler. Kanseri olan dierleri. Kanseri olan insanlar sklkla zel bir ba paylarlar. Yaadklarn dierleriyle paylamak ve dierlerinin nasl baa ktklarn renmek sizin iin gn kayna olabilir.

35

Destek gruplar. Pek ok tipte destek grubu vardr. Bir grupta nelerden holanacanz dnn ve salk grevlilerinizden bu tip bir grup bulmalarn isteyin. Manevi yardm kilisenizden, sinagogunuzdan, caminizden ya da baka bir dini merkezden gelebilir. Ya da bunu okuyarak, bakalaryla konuarak, meditasyon yaparak ya da dua ederek bulabilirsiniz ve size huzur ve g salar. Salk grevlileri hem toplum iinde hem de hastanededir. zel eitilmi bir insanlar topluluu ihtiyacnz olan her trl yardm salayacaktr. Bakclar sizin gnlk bakmnz salar. Size bakarlarken kendilerine de bakmalar gerektiini hatrlayn.

Yeni bir z imaj ile baa kmak Kanserseniz ve kanser tedavisi gryorsanz deiiklikler oluur. Kanserden nce olduu kadar enerjiniz olmaz. Vcudunuz nceki gibi deildir. Bekarsanz randevularnz utan vericidir. Cinsel hayatnzda yeni skntlar olur. Biriyle birlikteyseniz, ilikinizde deiiklikle kar karya kalrsnz. Bu deiiklikleri kabul etmek zordur. Ancak pek ok kanserli insan zamanla; Hayatn iinde aktif olarak kalarak, htiyalar olduunda yardm isteyerek, Sevdikleriyle cinsellik ve yaknlk konusunda ak olarak yeni bir z imaj gelitirirler. Kanser ve tedavisi grnnz ve duygularnz deitirebilir. Cerrahi yara izi brakr ve grnnz deitirir. Kemoterapi salarnzn dklmesine yol aar Radyasyon yorgun hissetmenize neden olur. Baz ilalar kilo aldrr ya da imi hissettirir. Tedaviler beslenmeyi zorlatrabilir. Midenizi bozabilir ve kusturabilir. Veya yle hasta hissettirir ki yemek istemezsiniz. Baz tedaviler gebe kalmay veya gebe brakmay zorlatrabilir. Kanser tedavileri haftalar ya da aylar srebilir. yi haber, bu yan etkilerin ounun tedavi bitince yok olmasdr. Pek ok insan yan etkiler konusunda olabildiince ok ey bilmek ister ki bylece doktoruyla onlar

36

tedavi etme yollarn konuabilsin. rnein doktor kiinin ilacn deitirebilir ya da yemek iin yeni gdalar nerir. Gelecekte ocuk sahibi olmay isteyebileceinizi dnyorsanz, kanser iin tedaviye balamadan salk grevlinizden sizi bir dourganlk uzmanna ynlendirmesini isteyin. Halsizlik Kanser iin tedavi gren pek ok insan halsizlik (ok yorgun olma veya ok az gc olma)hisseder. ok enerjik hissettikleri iyi gnleri olduu gibi, ok yorgun olduklarnda kt gnleri olabilir. Bu halsizlik tedavi bittikten bir sre sonra kaybolur. Baz kiilerde dzelme aylar bulabilir. Doktorunuza egzersiz konusunu sorun. Aratrmalar kii yorgun olduunda egzersizin yardmc olduunu belirtmektedir. Hafif yry bile ie yarayabilir. nsanlarn sizin hem iyi hem de kt gnleriniz olduunu bilmesine izin verin. Daha iyi hissettiiniz gnlerinizde zel bir eyler yapn. ok yorgun hissettiiniz gnlerde dinlenin. Planlarnz deitirmeniz gerekse bile, halsizlik hissettiinizde bakalarna bunu sylemekten korkmayn. Kanserimden nce her zaman enerji doluydum, tam gn alrdm, eve gelince aile etkinliklerine katlrdm, tenis oynardm ve aktif bir sosyal hayatm vard. imdi enerjimi biriktirmek ve programm kemoterapim temelinde kurgulamam gerekiyor. Baz gnler o kadar yorgun oluyorum ki, yataktan kalkmak bile aba gerektiriyor. Kendi z majnz Her birimizin nasl grndmz konusunda bir zihinsel fotorafmz, bir z imajmz vardr. Her zaman grntmzden honut olmasak da z imajmz kabul ederiz. Kanser ve tedavisi z imajnz deitirebilir. Sa dklmesi veya cerrahi nedeniyle yara izleriniz gibi deiiklikler olabilir. Bu deiikliklerin bazlar (sa dklmesi gibi) kemoterapi bitince dzelecektir. Dierleri ise (yara izleri gibi) her zaman grntnzn bir paras olacaktr. Her kii farkl yollarla deiir. Baz deiiklikleri insanlar fark edecek, bazlarn ise yalnz siz fark edeceksiniz. Baz deiiklikleri seveceksiniz, bazlarna uyum salamak ise zaman gerektirecek. Bu deiikliklerle baa kmak zor olabilir. Ancak zamanla pek ok insan bunlar kabul etmeyi renecektir. Aileniz ve arkadalarnz sizi olduunuz gibi sevdiini gstererek size yardmc olabilir. Aktif kalmak Pek ok insan aktif kalmann yararl olabildiini bulmutur. Yzme, bir spor yapma veya bir egzersiz grubuna katlma gibi aktif olma durumunun yeni imajnz kabul etmede yararl olacan greceksiniz. Aktif kalmanzn yollar konusunda doktorunuzla konuun. Hobiler ve gnll almalar da kendi z imajnz gelitirmenize yardmc olabilir. Okumak, mzik dinlemek ya da diki dikmek denenebilir. Birine okuma yazma retmeyi deneyebilir ya da evsiz barnanda gnll alabilirsiniz. Bakalarna yardm iine katldnzda veya holandnz bir eyler yaptnzda kendiniz hakknda daha iyi eyler hissettiinizi greceksiniz. Yardm almak Rekonstrktif cerrahi (Plastik cerrahi). Kanser cerrahisi grntnz deitirdiyse plastik cerrahi isteyebilirsiniz. ou hasta, bu tip bir cerrahinin yeni z imajlar ile daha kolay baa kmalarna yardmc olduunu hissettiklerini sylemitir. rnein bir cerrahi yara izinin grntsn iyiletirmek iin bu tr bir cerrahi seebilirsiniz. Pek ok sigorta irketi rekonstrktif cerrahiyi karlamaktadr. Protez cihazlar. Kanser nedeniyle vcudunuzun bir parasnn kesilmesi gerekirse, kesilenin yerine bir

37

protez cihaz (sahte ya da insan yapm) konulabilir. rnein bacanz kesilirse, kaybettiinizin yerine bir protez bacak isteyebilirsiniz. Pek ok sigorta irketi protez cihazlar karlamaktadr. Peruklar ve earplar. Kanser tedavisi sanz kaybetmenize yol aabilir. Banz scak tutmak ve gneten korumak iin kapatmak isteyebilirsiniz. Peruk ya da earp kullanmann nasl grndnz de etkilediini hissedebilirsiniz. Peruunuzu tedavi balamadan almak iyi bir fikirdir. Bylece peruu kendi sanzn rengi ve ekline uydurabilirsiniz. Peruunuzu sanz kaybetmeden nce de takmaya balayabilirsiniz. Kafa deriniz hassas ve arl olacandan, iyi uyan ve kandrmayan bir peruk veya earp bulmaya aln. Peruunuzun cretini gelir vergisinden debilirsiniz. Bazen deiik renkte veya eskisinden farkl olsa da, tedaviniz bittikten sonra byk ounlukla salarnz tekrar byyecektir.

Einizin Kanseriyle Yzlemek Bir efkatli kelime k ayn stabilir. Japon atasz Baz iftler kanseri birlikte karladklarnda daha gl olurlar. Hayatlarna yeni bir yoldan bakarlar. Eskiden byk grnen problemler artk yle grnmez. Baka baz iftler kanserle urarken daha fazla problem yaayabilir. Bir psikolog unu sylyor: iftin kanser tedavisinden nce iyi iletiimi varsa, bu yeni sorunlarla mcadelede muhtemelen daha gl bir temelleri oluyor. Ancak iliki zaten problem yayorsa, kanserle birlikte gelen yeni sorunlarla yzlemek daha zor olabiliyor. Cinsel Hayatnz Deiebilir Bazen kanserliler ve eleri birbirlerine olan sevgilerini gstermekte sorun yaayabilir. rnein bir adam karsnn kendisinden ona kanser bulaaca korkusuyla kendisini hi pmediini sylemitir. Gerekte insanlar birbirlerine kanser bulatramazlar. Sevdiiniz kii sizden kanser bulaacandan korkuyorsa ona doktorunuzla konumasn syleyin. Kanser ve tedavisi nedeniyle insanlar cinsellikte de problem yaayabilir. rnein grnnzden holanmazsnz ve sevimek istemezsiniz. Bu olursa, einizle konuun. Einiz byk ihtimalle sizi vcudunuzdan daha ok sevmektedir. 45 yandaki bir adam unu sylemektedir: Karm mastektomi (meme aldrma) ameliyat olduu iin ona olan sevgimin azalmadn anlamakta zorland. Onun kanserden kurtulmas konusunda daha kayglydm. Onu sol memesi iin deil dier pek ok zellii iin sevdiime ikna etmek zorunda kaldm. Einiz sizinle sevimekten korkabilir. Sizi incitmekten veya siz kendinizi iyi hissetmezken sevimekten korkabilir. Sevimek istediinizi veya sadece sarlmak, pmek, kucaklamak istediinizi einiz bilsin. Sevimeden de mahremiyetiniz srebilir. Bazen kanser ve tedavisi seksle ilgili baka problemlere yol aabilir. Halsizlik sizi o kadar yorar ki sevimek istemezsiniz. Cerrahi, belli pozisyonlar arl yapabilir. Prostat cerrahisi bir erkein sertleme sorunlar yaamasna yol aabilir.

38

Baz tedaviler kadnlarda vajina kuruluuna neden olabilir. Bazen orgazma ulamak g olabilir. Kendinizi beceriksiz hissetseniz de yardm edebilecek biriyle seks hayatnz hakknda konuun. Sorunlarnz varsa doktorunuz veya hemirenize syleyin. Alabileceiniz ilalar olabilir veya birbirinize zevk vermenin baka yollar olabilir. Bazlar da kanserle urarken nasl yakn kalabildiklerini renmek iin dier iftlerle konuabilir. Grnnz yznden deil kim olduunuz iin zel olduunuzu hatrlayn. Mizah duygunuz, idrak yeteneiniz, sevimliliiniz, saduyunuz, zel becerileriniz ve ballnz sizi zel klar. Seks bir ilikide tek temel deildir. Sevgi ve saygy ifade etmenin yollarndan sadece biridir. Buluma (flrt) Bekarsanz, bulumalar konusunda endie yaayabilirsiniz. Eskisi gibi grnmediinizden korkabilirsiniz. Yeni biriyle nasl veya ne zaman kanseriniz hakknda konumanz gerektiini bilemeyebilirsiniz. Meme kanserli bir kadn bulumann onun korktuundan ok daha kolay olduunu sylemektedir. Hastal hakknda ne zaman konumas gerektiini hissetmitir. Bulutuu kiilerle kanserinin hi sorun olmadn sylemitir. Erkek arkadama meme kanserimden ve vcudumu grmesine ynelik isteksizliimden bahsettim. ok rahatlatcyd. Onun iin problem olmadn, vcudumun nasl grnd deil benim kim olduumun nemli olduunu syledi.

zet: Yeni Bir z maj le Baa kmak Kanserseniz ve kanser tedavisi gryorsanz deiiklikler yaarsnz. Kanserden nce olduu kadar enerjiniz olmaz. Vcudunuz nceden olduu gibi deildir. Bekarsanz, bulumalarnz skntl olabilir. Cinsel hayatnzda yeni problemlerle karlaabilirsiniz. Bu deiikliklerin kabul edilmesi zordur. Fakat kanserli insanlarn ou zamanla yeni z imajlarn kabul etmeyi u yollarla renirler: Hayatn iinde kalarak, htiyalar olduunda yardm alarak, Sevdikleriyle yaknlk duygular ve seks konusunda ak konuarak.

39

Her gn yaamak Kanser olduunuzda her gn dolu dolu yaamak u anlamlara gelir: Gnlk hayatn grev ve zevkleriyle bir arada olmaya devam etmek Mmknse ie geri dnmek Gelecek iin planlar yapmak Kanserle yaamak hayatnzda karlatnz en byk dert mi? Pek ok insan iin yledir. Pek ok insan iin kanserle uramak ve lm dncesiyle yzlemek hayat deitirici bir olaydr. ou kii iin bu, pimanlklar azaltmak ve yeni ncelikler belirlemek zamandr. Kanserim gnlerimi nasl geirdiim konusuna daha yakndan bakmam salad. Onlarn snrl olabileceini fark edince, onlar olabildiince iyi hale getirmeye altm. Zamanm benim iin gzel olacak ya da keyif salayacak biimlerde geirmek iin kendime sz verdim. Her gnnz olabildiince normal yaamaya aln. Kedinizi sevmek veya gnbatmn izlemek gibi yapmaktan holandnz kk eylerden keyif aln. Arkadanzn dn ya da torununuzun lise mezuniyeti gibi byk olaylardan memnuniyet duyun. Her mevsim kendi keyfini getirir. spanyol atasz Gnlk Yaantnz Srdrmek Yeterince iyiyseniz gnlk yaantnz srdrn. Gnlk yaant ie gitmek, aile ve arkadalarla zaman geirmek, hobilere katlmak ve hatta yolculuklar yapmaktr. Ayn zamanda kanserle ilgili duygularnza da zaman ayrn. Ayrca, aslnda deilken neeli davranmak konusunda dikkatli olun. Duygularnzdan saknmak sizi daha iyi deil daha kt yapar. Zamannz nasl geireceiniz konusunda dnmek iin u sorular kullann: Kimle olmaktan holanyorum? Kim beni gldryor? Zamanm nasl geirmek istiyorum? Beni ne mutlu hissettiriyor? Tutkularm neler? En ok nelerden holanyorum? En az sevdiklerim neler? Daha nce denemeyip de yapmak istediim bir ey var m?

40

Elence Bazen kanserli insanlar daha nce hi yapmadklar yeni, elenceli eyler denerler. rnein siz hi scak hava balonuna bindiniz mi ya da derin deniz balkl yaptnz m? Hangi elenceli eyleri yapmak istediniz ama hi zaman bulmadnz? Kanserli bir kadn unu sylemektedir: Biz hastalar hayatmz ok sklkla ciddi aktivitelerle dolduruyor ve bizi mantkl tutacak aptal eyler yapmay ihmal ediyoruz. Bir eyi yapmak zorunda olduunuz iin deil sadece elence iin yapn. Ama kendinizi de ok yormamaya dikkat edin. Baz insanlar ok yorgun olduunda depresyona girer. Mutlaka yeterince dinlenin ki gl hissedin ve bu elenceli aktivitelerden keyif aln. Fiziksel Aktiviteler ou insan yzme, yoga, yry ve bisiklet binme gibi fiziksel aktivitelerde yer aldnda daha fazla enerjileri olduunu fark eder. Bu tip aktivitelerin onlar gl tutmaya yardm ettiini ve iyi hissettirdiini grrler. Her gn bir miktar egzersiz: Daha iyi hissetme ansnz artrr Kaslarnz zinde tutar yilemenizi hzlandrr Halsizlii azaltr Stresi kontrol eder tah artrr Kabzl azaltr Zihninizi kt dncelerden uzaklatrr. Daha nce hi fiziksel aktivite yapmamsanz bile imdi balayabilirsiniz. Seveceinizi dndnz bir ey sein ve bunun iin doktorunuzdan onay aln. Yatakta kalmak zorunda olsanz bile baz egzersizler yapabilirsiniz. Yavaa balayn, gnde sadece 5-10 dakika aktivite yapn. Yeterince gl hissettiinizde, bu zaman 30 dakika veya daha fazlaya karabilirsiniz. Bu aktiviteyi yaparken arnz olursa doktor veya hemirenize syleyin.

Yolculuk dldr Tao atasz almak Kanserli insanlar sklkla ie geri dnmek isterler. leri onlara sadece gelir salamaz, ayn zamanda bir alkanlk duygusu salar. almak insanlara kendileri hakknda iyi hissetmelerini salar. e dnmeden nce hem patronunuzla, hem de doktorunuzla konuun. inizi yapacak kadar iyi olduunuzdan emin olun. Daha az almanz veya iinizi baka trl yapmanz gerekebilir. Baz insanlar

41

kemoterapi veya radyasyon tedavisi grrken alabilecek kadar iyi hissederler. Dierleri tedavileri bitene kadar bekleme ihtiyac hisseder. Patronunuz Ve Arkadalarnzla Konumak e dn konusunda gergindim. Amirime ve i arkadalarma ne syleyeceim byk dertti. Destekleyici olacaklarn biliyordum ama onlarn artk benim eskisi kadar iyi alamayacam dnmelerinden korkuyordum Patronunuz ve i arkadalarnzn size kanser olmadan ncekine gre farkl davrandklarn grebilirsiniz. Ne syleyeceklerini bilmediklerinden ve duygularn incitmek istemediklerinden bir ey sylemeyebilirler. Veya sizin kanseriniz hakknda konumay m yoksa sadece iinize odaklanmay m tercih edeceinizi bilemeyebilirler. Yapabiliyorsanz mizah kullann veya aka yapn. Mizah buzlar eritebilir ve insanlarn daha rahat hissetmesini salar. Kanseriniz hakknda konumak istiyor musunuz ve ne zaman? Patronunuz ve i arkadalarnz bunu bilsin. Dndnzden daha kolay olduunu greceksiniz.

Para Kayglarn Ynetmek Kanserliler ve ailelerinin maddi skntlar ok ciddidir. Bir hastalk srasnda seeneklerinizi gzden geirmek konusunda zaman veya enerjiyi bulamayabilirsiniz. Bununla birlikte ailenizi maddi olarak da korumanz gerekir. Hastane faturalar konusunda hastanenin finans danmanlaryla grebilirsiniz. Farkl deme planlar veya indirim iin giriimde bulunabilirsiniz. zel Sigortanz var ise irketin belli tedavileri kapsam iine aldn dorulatmak isteyebilirsiniz. Ben para iin almyorum. Sosyal haklar iin alyorum. Sosyal haklarmz olmazsa her eyi kaybedebiliriz.

Gelecek Hakknda Dnmek Tedavinizin tesine bakarak kendinizi tekrar iyi hissettiinizde ne yapmak istediiniz hakknda dnebilirsiniz. Pek ok insan hedefler oluturmann yararl olduunu grmtr. Hedefler oluturmak onlara hakknda dnlecek ve ona doru allacak bir eyler verir. Hedefler ayn zamanda insana gelecek hafta, gelecek yl, gelecekte ulaaca yere odaklanmasn salar. Kanserli bir adamn dedii gibi: Tedavim bittiinde Avrupaya seyahat etmeye karar verdim. Tedavi zamann ziyaret etmek istediim lkeleri aratrarak ve dier gezginlerin ilk azdan yazdklarn okuyarak geirdim. Yeni bir fotoraf makinesi aldm ve nasl kullanlacan rendim. Ayrca Franszcam da tazeledim. Hedefler ayn zamanda zor zamanlar atlatmada da yardm eder. Gerekte pek ok kanser hastas doktorlarnn beklediinden daha iyi duruma gelir nk onlar bir dne gitmek veya torunlarnn doumunu grmek istiyordur. Kanserli bir insan iin evini dzene koymak akllcadr. Bir vasiyet oluturmay ve sevdiklerinizle lmnz halinde yaplacaklar konumay dnn. Ayrca fotoraflarnz albme koyabilir, ailenizin gemiini yazabilir, sahip olduunuz baz eyleri gzden geirebilirsiniz. Evini dzene koymak pes etmek demek deildir. Aslnda kanserli insanlarn her gnn dolu geirmesi ve gelecek hakknda dnmesinin bir yoludur. Bu eyler hasta veya salam herkes iin anlalr eylerdir.

42

Yarn beklerseniz yarn gelir. Yarn beklemezseniz yarn gelir. Senegal Atasz Gelimi salk direktifleri Kanserli hastalar gelecekle ilgili pek ok seenekle kar karya kalr. Gelimi salk direktifleri, siz kendiniz iin karar veremeyeceiniz zamanlarda nasl tedavi edilmek istediinizi belirten yasal katlardr. Bu katlar sevdiklerinize ve doktorlarnza yardmcdr. Gelimi salk direktifi hazrlamak pes etmek demek deildir. Bu tr kararlar vermek sizi kontrol altnda tutar. steklerinizi herkes tarafndan takip etmeleri amacyla bilinir klarsnz. Bu, gelecek hakknda daha az endielenip bugn daha dolu yaamanz salar. Gelimi salk direktifi unlar ierir: Vasiyet: para ve eyalarnzn varislerinize nasl datlacan ierir Yaam vasiyeti lme yaknken ne tr bir tbbi bakm istediinizi insanlara bildirir. Vekaletname siz karar veremezken tbbi kararlar vermesi iin bir kiiyi atamaktr Mutemetlik sahip olduunuz para ve eyalar vermek iin.

Tedavi bittikten sonra Tedaviniz bittikten sonra hayata kanserden nce olduu gibi dnmeyi bekleyebilirsiniz. Gerekte hayatn dzene girmesi iin bir zamana gerek vardr. Bu zor bir dnem olabilir.

zet: Her Gn Yaamak Kanserle yaamak demek uzun da olsa ksa da olsa, hayatnzn kalann nasl yaayacanza daha yakn bir bak demektir. Gnlk grevleri yapn ve elenceli ileri yapn. Dolu bir hayat iin ikisi de gereklidir. Yapabiliyorken, size hayat zengin ve anlaml klan eyleri dnn. Kanserli pek ok insan iin her gn dolu dolu yaamann anlam: Gnlk hayatn grev ve zevklerine dahil olmak Mmknse ie geri dnmek, Gelecek iin planlar yapmaktr.

43

Hematoloji Uzmanlk Dernei

Adres : Atatrk Bulvar 169/40 Bakanlklar Ankara Tel : 0-312-4257952 web:www.hematoloji.org.tr e-mail: bilgi@hematoloji.org.tr