AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

MODERN DEVLETN IPLAK SURET

The Bare Aspect of the Modern State Abdurrahman SAYGILI

ZET Modern devlet dediimiz yapy anlamak iin, modern ncesi oluumlara da bakmak gerekir. Bylece siyasal iktidarn bir blm olan modern devleti daha net anlayabiliriz. Her eyden nce, modern devlet, siyasal iktidarn kurumsallam halidir. Baka bir ifadeyle, modern devlet, siyasal iktidarn en ar ve modern almdr. Devletsiz toplumlardan ve kutsallatrlm siyasi iktidardan fakl olarak, kurumsallam siyasal iktidarda, yasay syleyen de, onu uygulayan da farkl organlardr. Artk yasa-uygulama birlii ortadan kalkmtr. Modern devlet, fiziksel, rasyonel ve hukuksal zelliklere sahiptir. Modern devletin omurgas, meru iddet tekelidir ve egemenlik ve snrlarla birlikte devletin fiziksel yapsn meydana getirir. dari merkezileme anlamna gelen brokrasiyle ise, devlet rasyonel bir nitelik kazanr.

Dr., Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi retim Eleman (kamusal@hotmail.com).

61

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Meruiyet kaynann Tanrdan koparlmas ve tebaann yurttalarn almas, devletin hukuksal yapsn gsterir bizlere.

yerini

Anahatar Szckler: Modern devlet, iddet tekeli, Egemenlik, Snr, Brokrasi ABSTRACT It is necessary to examine the pre-modern forms to understand the structure called the modern state so that we can understand clearly the modern state as a part of political power. First of all, the modern state is an institutionalized form of political power. In other words, it is the most serious and modern development in political power. In institutionalized forms of political power, law-making and enforcement bodies are different organizations, unlike the stateless societies and the sanctified political power. Anyhow, the unity of law-making and enforcement has been destroyed. The modern state has substantial, rational and juridical characteristics. The spine of the modern state is the legitimate monopoly of violence. The legitimate monopoly of violence is a substantial structure of the state which is composed of sovereignty and boundary. Bureaucracy, which means administrative centralization, reaches a rational nature in the modern state. The juridical structure of the modern state demonstrates to us that the source of legitimacy does not belong to the god and that the citizen supersedes the tebaa (vassal). Keywords: Modern state, Monopoly of violence, Sovereignty, Border, Bureaucracy

GR Modern devlet dediimiz yapy anlamak iin, modern dnemin yannda modern ncesi dneme de bakmak gerekir. Bylece, siyasal iktidarn bir blm olan modern devlet daha net anlalabilir. Her eyden nce, modern devleti, siyasal iktidarn kurumsallam hali olarak tespit etmek yanl olmaz. Baka bir ifadeyle, modern devlet, siyasal iktidarn en ar ve modern almdr. 62

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

Modern devlet, siyasal iktidarn dnm ekseninde kurumsallam siyasal iktidara karlk geldii iin, devletsiz toplumlardan ve kutsallatrlm siyasi iktidardan fakl olarak, yasay syleyenin de onu uygulayann da farkl organlara tekabl ettii bir yaplanma gsterir. Artk yasa-uygulama birlii ortadan kalkmtr. Yasa-uygulama birliini ortadan kaldran modern devlet yaplanmas, fiziksel, rasyonel ve hukuksal zelliklere sahiptir. Modern devletin omurgas meru iddet tekelidir ve egemenlik ve snrlarla birlikte devletin fiziksel yapsn meydana getirirler. Bununla birlikte, devlet, idari merkezileme anlamna gelen brokrasi sayesinde rasyonel bir nitelik kazanr. Meruiyet kaynann Tanrdan koparlmas ve tebaann yerini yurttalarn almasyla beraber devletin hukuksal yaps ortaya km ve modern devletin resmi bylece tamamlanm olur. Bu makalenin bal, modern devletin plak sureti eklinde tercih edilmitir. Zira plak suret eklindeki bir tamlamann modern devleti anlamakta ve anlatmakta nemli bir ilevi bulunduunu dnyorum. Suret, szlklerde, drt farkl anlama gelecek ekilde kullanlr. Lakin bu anlamlardan zellikle ikisi, dierleri yannda, modern devleti anlatmak asndan nemlidir. Suretin bir anlam, grn karlarken, dier anlam yol, tarz karlar. Buradan hareketle, szcn bu iki anlam, modern devlete uyarlanabilir. Grn, modern devletin somutlamasn; dier bir deile, fiziksel yapsn, yani onun iddet tekeli, egemenlii ve snrlaryla karmzda duruunu ifade eder. Yine grn, ikinci olarak, modern devletin tarzn ifade eder ki, bu da, modern devletin gndelik yaamda davran ekline karlk gelir. Gndelik hayata mdahale de, brokrasi ve hukukla vastasyla olur. te bu gerekelerle, suret kelimesinin kullandm, ancak bununla yetinmedim ve onu daha belirgin klmak iin plak sfatn ekledim. Bylece, modern devletin hem grnnn hem de tarznn, aslnda dikkatle bakldnda, ne kadar yaln olduunu vurgulamak istedim.

63

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

I. Modern Devleti Anlama abalar: Toplumsal ktidarn Bir Biimi Olarak Siyasal ktidar Siyasal iktidar, toplumsal iktidarn bir biimi olarak tanmlamak yanl olmaz. Zor kullanmn srdrlebilir klma amacyla kullanlacak maddi ve rgtsel olanaklar zerindeki kontrol anlamna gelen siyasal iktidar, ekonomik iktidar ve kuralc iktidarn yannda toplumsal iktidarn nc biimini oluturur. Toplumsal iktidarn nc biimi olan siyasal iktidar, her alana yaylabilen ve hassas bir olgu olarak tarif edilmektedir.1 Toplumsal iktidarn dier biimleriyle birlikte, []hem daha geni toplumsal gereklikler oluturmak ve biimlendirmek iin, hem de ok daha kapsaml ve uzun mrl topluluklar oluturabilmek, biimlendirmek ve korumak iin vazgeilmez bir ortamdr siyasal iktidar.2 Ancak unun altn net izmek gerekir ki, siyasal iktidar ile devlet zde deildir. zellikle kurumsallam siyasal iktidar devletten ok daha kapsaml bir olgudur.3 Dolaysyla modern devletten bahsedilirken bu noktann aklda tutulmas yararl olur. Siyasal iktidar ilikisinin ikili unsurlar zerine ina edildii genel olarak kabul grr. Ve bu ikili unsurlar, en basit toplum tipinden en karmak olanna kadar, btn toplu tiplerinin mutlaka uymak zorunda olduklar unsurlardr. Bu unsurlar, kimi zaman otorite-g, kimi zaman yasa-uygulama, bazen ilke-kullanm ve bazen de asa-kltr.4 Ama bunlar arasnda en revata olan, yasa-uygulama ikiliidir. Toplum tiplerini ayrt etmekte bu ikilik kullanlr. Sz konusu ayrt etme ilemine girimeden nce, btn toplum tiplerinde/siyasal iktidar tiplerinde ortak olan baz zelliklere de deinelim.

Gianfranco Poggi, Devlet: Doas, Geliimi ve Gelecei, ev. Aysun Babacan, stanbul Bilgi niversitesi Yay., stanbul 2007, s. 4 2 Poggi, Devlet: Doas, Geliimi ve Gelecei, s. 24. 3 Cemal Bali Akal, ktidarn Yz, 3. Bask, Dost Kitabevi Yay., Ankara 2005, s.325. 4 Cemal Bali Akal, Yasa ve Kl, Afa Yay., stanbul 1991, s. 8.

64

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

Toplum tiplerine bakldnda, tm toplum tiplerinin uygulama glerini bir yasaya dayandrdklar dikkati eker. Yasaya dayanmayan hibir uygulama makbul deildir nk. Yasa, uygulamay merulatrmann bir n koulu, hatta uygulamann varlk sebebidir. Yine btn toplum tiplerinde, kurban trenlerine rastlanmaktadr. Gerek gerek gerek simgesel olsun, kurban etme edimi, toplumlar iin vazgeilmezdir. lkel toplumlarda bu yamyamlk eklinde gzlemlenirken,5 modern toplumlarda kurumsal riteller biiminde var edilir. Kurban edilenler; ocuklar, hayvanlar veya nesneler yahut toplumun genelinin tekiletirdikleri olabilir. Aada toplum tiplerinin birbirlerinden ayrmas balk altnda incelenecektir. Ancak ayrntl bir incelemeye girimeden nce, ksaca, bu ayrm belirginletirelim. Toplumlar, yasa ile uygulamann birbirinden kesin olarak ayrld toplumlar ve yasa ile uygulamann birletii toplumlar olarak ikili bir ayrma tabi tutulabilir. Ve ilk ayrmdan hareketle bu toplumlar da ikiye ayrlabilir: Yasa ile uygulamay birbirinden ayran toplumlar; yani, devletsiz toplumlar ve siyasi iktidarn kutsallat toplumlar. Devletsiz toplumlarda, toplum iinde konumu farkllam bir kii veya grup bulunmaz. Aksine bu toplumlar kendi kendilerini ynetirler. Toplum yneten-ynetilen eklinde blnmemilerdir. Oysa siyasal iktidarn kutsallat toplumlarda, bir kii ya da grup dinsel bir ilev donanarak toplum iinden syrlr. Bylece kutsalln temsilcisi/simgesi olur. Ancak burada nemli bir nokta vardr. Bu temsilci/simge toplum tarafndan denetlenir ve toplumsal kontrol toplumun elindedir. nder yasay syler, ancak uygulayamaz. Daha akas, bunu uygulamaya muktedir deildir. Yasa ile uygulamann birletii toplum tipinde, toplum, artk toplumsal kontrol kaybetmitir. Toplumsal kontrol mekanizmalarn elinde bulundurmaz. Bu ilev baka bir odaa tevdi edilmitir; ndere
5

Bkz. Marvin Harris, Yamyamlar ve Krallar (Kltrlerin Kkenleri), ev. M. Fatih Gm, mge Yay., Ankara 1994.

65

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

nder, yasay hem syleyen hem de uygulayandr. imdi bu ayrmn ayrntlarn incelemeye gemeden nce son bir nokta var ki onu aklayalm: Yasay. Latincede nl bir deyim vardr: Dura lex sed lex.6 Yasa yasadr elbet ve bunun sonucu olarak da kendisini, toplum nezdinde ya da bireyler baznda daima hatrda tutmak ister. Her yasann acmasz olduu nasl doru deilse, gerektiinde acmasz olmayan ey de yasa deildir. Acmaszl akla kazyan yasa hatrlanmak iin her zaman ayn yntemi kullanmaz; dneme ve topluma gre deikenlik gsterir. Modern ceza hukukunun temel ilkelerinden olan yasasz su ve ceza olmaz ilkesi aslnda, yasann yazsz var olamayacana atf yapar. Yaz yasa iin icat edilmitir. Yazl olan akla kaznandr.7 Toplumlar da yelerinin aklna yasalarn kazmak ister. Bylece toplumsal yaamn kurallar unutulmam olacaktr. Devletsiz toplumlarda yasa vcutlara kaznr: Vcutlara ilenen yasa, ilkel toplumun blnme tehlikesiyle kar karya kalmasn, toplumdan ayr bir iktidarn, onun denetiminden kurtulabilecek bir iktidarn olumasn nler. kenceyle retilen ilkel yasa, kimsenin kolay kolay unutamayaca bir ekilde eitsizlii yasaklar. Toplumun zn meydana getiren ilkel yasa, yasay, uygulama iradesini temsil eden bireyin de zn meydana getirir.8 Vcuda kaznan yasayla, toplumun yeleri iaretlenmi olur. Bu, herkesin eit olduu anlamna gelir: Ne iktidar sahibi ol ne de boyun e. Bylece yasa toplumdan ayr bir varla brnmez, toplumla btnleir.9 Modern toplumlar ise, yasann bu toplumsal btnln yok ederler. Toplumu yasadan ayrrlar; ikame ettikleri ise, yasa koyucu akl
6 7

Acmasz da olsa yasa yasadr. Pierre Clastres, Devlete Kar Toplum, ev. Mehmet Sert/M. Nedim Demirta, Ayrnt Yay., stanbul 2006, s. 151. 8 Clastres, Devlete Kar Toplum, s. 158. 9 Clastres, Devlete Kar Toplum, s. 161.

66

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

olur. Zira yasa koyucu akl, toplumu, akln ilkeleri erevesinde ina etmeyi tasarlar. Akln ilkesi gerei olarak blnmemi toplumlarda var olan szde kaosun sona erdirilmesi gerekir, yani dzenin kurulmas arttr. Bu yzden, yasa, devletsiz toplumlarda var olan gerek eitlii, kt zerine yazm olur. Kt zerinde olmak artyla herkes yasa nnde eittir. Eitlik gerek dnyadan alnarak hukukun karanlk dnyasna, kara kapl yasaya hapsedilir. Toplumun yeleri yine iktidar sahibi deildir, ancak bu kez boyun emek zorundadrlar. Yasa, egemenin syledii, onun kelam olarak iktidarn da mutlak sahibidir. A- Siyasal ktidarn Dnm Ekseninde Toplum Tipleri 1- Devletsiz Toplumlar Toplum tipleri arasndaki farklln temelinde, yasa ile yaptrm (uygulama) arasndaki iliki yer alr. Buradan hareketle sylenirse, Devletsiz toplumlarda yasa ile uygulama birbirinden ayrlmam, yani siyasal iktidar farkllamamtr. Yasay syleyen de onu denetleyen de toplumun kendisidir. Bu toplum tipinde bir ndere rastlanmaz. Daha genel bir ifadeyle, sz konusu toplum tipinde devlet eklinde bir mekanizma bulunmamaktadr. Devletin olmamas, yneten/ynetilen ayrmn beraberinde getirdii iin aznlk-ounluk eklinde bir farkllama ortaya kamamakta; dolaysyla, bir taraf dier tarafa itaat etmek, sayg gstermek gibi pozisyonlara girmemekteydi. Ksaca emir-riayet ikilii bulunmamaktayd. Toplumun tek ura, doa gleriyle mcadele etmekti. Fakat buradan hareketle, bu toplum tipinde toplumsal denetimin ve onun aralarnn bulunmad sonucuna ulamamak gerekir. Ulalacak sonu, bunlar uygulayacak stn bir gcn olmamasdr. nk blnmemi toplumlarda, o toplumun mensubu her birey kendi kendisinin iftisi, yargc, devlet adam ve rahibidir ayn zamanda. Herkes bakasnn zel katksn beklemedii iin toplumsal denetim dorudan ve aracszdr. Dolaysyla, bu toplum tipinde mekanik dayanma hkm srer. Dzey yatay bir dzeydir.

67

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Blnmemi toplumlarda, siyasal iktidar yaygn olarak kullanld iin onun ilevlerindeki tek farkllama, dinsel rgtlenme dzeyinde grlmekteydi. Bu yzden blnmemi toplumlarda dinsel rgtlenme eitlilik gstermedir. Klanlar arasnda dinsel eitlilik fazladr. Ama hibir dinsel inan dier bir dinsel inantan stn deildir. Ancak bahsedilen bu eit iliki bozulduunda, toplum da blnmeye balar. O zamana kadar kmelerin eit olan dinsel inanlar, bir kme nderinin kendi klannn dinsel inannn stnln kabul ettirmesiyle, artk toplumsal yap bakalamtr. Daha nce soyut olan kutsallk oda, insan biimine brnr. Bu temsili grevi gren ise, nderin varldr. Devletsiz toplumlarda, nder, iktidarsz bir nderdir. Onun tek zellii, sz sahibi olmasdr ki, sz, hem teknik bir stnl ifadesidir hem de bir dev niteliindedir. Eni sonu nder denilen kii, bir hakemden baka bir ey deildir. Uyumazlk durumunda toplumsal bar yeniden tesis eden bir hakemnder denilen bu iktidarsz hakemin sz toplumun dier kesimlerince ou kez kle alnmaz. nk nderin sznn ieriinden ok, sylemin kendisi bir ileve haizdir ve nder bu sylemin gcn kendisine mndemi siyasi gce dntrmek, baka bir deile siyasi gc ele geirmek iin asla kullanmaz. Kullanmas ya da kullanma giriimi onun mahvna sebep olur. Toplum nderi tarumar eder.10 nderine herhangi bir g atfetmeyen bu toplum modelinden baka bir toplum modeline geilmesine ne sebep oldu sorusu zihinlerde bir cevap arayna neden olur. Bilindii gibi, toplumsal yapda, blnmemi toplumlardan blnm toplumlara doru bir evrilme (bunun bir evrilme olduu phelidir!) yaanmtr. Soruya dnersek, cevaplarn ok da net olmadn grrz. Bu sorunun cevabn, iki gruba ayrarak inceleyebiliriz.11 Evrimci gre gre, insanl srden devlete ulatran sre doal ve kanlmazdr. nsanlk, tarih boyunca, hep aama kat ederek, yani
10 11

Akal, ktidarn Yz, s. 127. Akal, ktidarn Yz, s. 128 vd.

68

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

evrilerek bir adm ileriye gitmitir. Devletin olmad bir iktidar yapsndan, devletin olduu bir iktidar yaplanmasna doru Baka bir gr ise, devletli topluma geiin evrimle aklanamayacan, bunun tamamen rastlantsal olduunu ileri srer; blnmemi toplumun blnmeye balamasnn nedeni, rastlantsal bir d dinamiktir. Bu noktadan hareket eden Emmanuel Terray, devletlerin oluumunu birbirinden bamsz iki srecin akmasnn rn olarak grr. Terrayn bahsettii srelerden birincisi, srekli bir mekanizmadr. Onunla soybana dayal toplumlar, hkim sosyal yaplarn iinde kendilerine ok az yer bulmu ya da hi bulamam kiileri snrlara doru iterler. kincisi, balanglarn, belli bir kesinlikle tarihte bulabileceimiz bir olgudur: Uzak mesafeli ticaretin geliimesi[]Demek ki, bu iki ayrks durumun karlamas bir biimde rastlantsal bir olaydr ve devletimizin douu, hangisi olduunu da bilmediimiz bir tarihi zorunluluun sonucu deildir. Tacirler ile paral [blnm] toplumlarn birbirleriyle temasndan devlet ortaya ktna gre, bu durum aklanabilir ve anlalabilir, ama temas olgusunun kendisi rastlantsal alana aittir.12 Grld gibi, bu gr, devletin ortaya kn rastlantsal bir karlamayla (ticaretle) aklamaktadr. 2- Kutsallam Siyasi ktidar Kutsallam toplumlar, blnm toplumlardr. Toplum iinde baz kiiler Yasay syleyen olarak, kutsall temsil ederler ve bu yzden de dier kiilerden farkllarlar. te bu yzden, toplum yneten-ynetilen eklinde ayrlm, farkllam, blnm olur. Baka bir ifadeyle, toplum, siyasal iktidara bir kutsallk atfederek blnr. Bu bir dnmn ifadesidir; artk devlet ortaya kmtr. Marcel Gauchetin deyiiyle, Devlet, toplumdaki blnml tam bir aklkla ortaya koymasyla, toplum yelerini ynetenlerle ynetilenlerin ayr tabiatlara sahip insan trleri olduklarna inandrmasyla, bireylerin kendilerini tanmlama noktasnda ylesine bir ayrm yaratmtr ki, genel olarak, bu
12

Emmanuel Terray, Devlet, rastlant ve zorunluluk. Bir tarih zerine dnceler, ev. Grbz Sar, Devlet Kuram, der. Cemal Bali Akal, Dost Yay, Ankara 2000, s. 99.

69

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

sosyal yaplanma biiminin kendisinden ncekilere hi benzemedii inanc olumutur. Devlet, aslnda, insann insana baka bir anlam yklemesi, emretme/itaat etme blmlenmesinde bir kme insann bir dier kme insana yabancl anlamna gelmektedir.13 Sz konusu siyasi iktidar tipinde de, yani devletin ilk oluum modelinde, tpk devletsiz toplum tipinde olduu gibi, Yasa ile Uygulama birbirinden ayrlmamtr. Yasay syleyen de uygulayan da ayndr. Ama bu kez Yasay syleyen bir nderdir. Szn sahibi olan ayrcaln da sahibidir ve fakat gsz bir ayrcalnAncak yine de bu toplum tipinde, toplum yasann szn bir bakasna brakm olsa da, denetimi hala kendi elinde tutmaktadr. Bu yzden yasa ile uygulama birlii varln korur. Kutsallam siyasi iktidar tipinde, nder kutsal olmayandan arndrlr, soyutlanr ve ar biimde kutsallatrlr. Siyasi iktidarn kutsallamasnn ilk evrelerinde, kral ya da nder/ef olmak yani kutsal olmak sanldnn aksine tercih edilen bir ey deildi. nk kutsalln temsilcisi, en iren eyleri yapabilecek, tabular ineyebilecek bir yaratk olarak kabul ediliyordu. Tahta kan kral, klc elinden alnm, topluma kar ezik bir kiinin tasviriydi. Kral yasay syleyendir ve bununla yetinmek durumundadr. Bu toplumlarda, yasa ile kl tek kiinin elinde olamaz. Kral Tanrnn temsilcisi olarak yasay syleyendir, onu uygulayansa bir bakas. nderin/Kraln tek ayrcal, teknik olarak donanml (szn sahibi olmas anlamnda) olmasdr. Bu donanm, ayn zamanda ona hakemlik grevini de ykler. Kral toplum iindeki birliin, barn, geleneksel deerlere saygnn erdemlerini sralayarak uzlamazlklarn stesinden gelen kiidir. O, aslnda tecrit edilmi birisidir. Kutsallatrlarak tecrit edilir; edilir ki, ynetmesi engellenmi olur.14 Kraln bedeni kutsalln da odadr.
13

Marcel Gauchet, Anlam Borcu ve devletin kkenleri. lkellerde din ve siyaset, ev. Ozan Erzden, Devlet Kuram, der. Cemal Bali Akal, Dost Yay., Ankara 2000, s. 36. 14 Akal, Yasa ve Kl, s. 97, 100.

70

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

Kutsallatrlm siyasi iktidar modelinde, kutsallk srekli deildir. Bunun kant, kutsallatrlan kraln lmyle kutsal ile kutsal olmayan bann kopmasdr. Bylece siyasi iktidarn sreklilii kesintiye urar ve ancak yeni kraln/nderin tahta kmasyla yeniden tahsis edilir. Bu sre, her seferinde bir oyun eklinde sergilenir. Ta ki, kral bu oyundan sklncaya ve oyunun metnini kendisine gre deitirinceye kadar Kral oyunu kendine gre yazmaya balar. Daha nce savaya biilen rol, kendine kapar. Savann klcn eline geirir. Yasay hem syleyen hem de uygulayan olur. Siyasi iktidar bylece kurumsallar. Kraln bir elinde asa, tekisinde kl vardr. 3- Kurumsallam Siyasi ktidar Siyasal iktidarn klc eline geirmesi, zorlayc gc de eline geirmesi anlamna gelir. Yasa ile uygulama bir kaynakta birlemitir. Meru iddet kullanma tekeli siyasal iktidardadr. ktidar, artk iktidarn kullanabilecek konuma geer ve toplumsal kontrol tersine dner; toplumun elindeki kontrol, siyasi iktidarn eline geer. Kutsalln temsilcisi olan kraln bedeni lmsz hale gelir, uygulama ilevine kutsal bir ilev eklenir. Krallk sonsuzdur bundan sonra. Kutsalln temsilcisi Papalkla krallk arasnda bir mcadelenin de habercisidir bu gelimeler. Devlet dinsel iktidara, Kilise de siyasal iktidara sahip olma gayretine giriir. Buna Laikleme sreci ad verilir. Eer laikleme, cismani olanla dnyevi olann birbirinden ayrlmas ise ya da baka bir ifadeyle Papann otoritesiyle (auctoritas) yasay uygulayan kraln gcnn (potestas) birbirine kartrlmamasysa, bu klliyen bir yalandr. nk ancak devletsiz toplumlarda ve kutsallatrlm toplumlarda yasa ile uygulama birbirinden ayrlmtr. Bir zamanlar Katolik kilisesinin iktidar kuram da bu dorultudadr. VIII.yya kadar Katolik Kilisesi, Tanrsal olanla dnyevi olann kesinlikle birbirinden ayrlmasn savunmutur. Papann deyiiyle, ancak eytan bu iki ilevi birletirmeye alr. Fakat, VIII.yyn ortalarnda Katolik Kilisesi bu grnden ark eder. Cemal Bali Akaln aktard zere, II. Sephanus, ilk kez dnyevi 71

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

anlamda siyasi bir rol oynayarak, Franklarn kral Ksa Pepinle anlama yapar ve Papalka bal topraklarn, dnyevi haklarn onun tarafndan tannmasn salar.15 Grlecei zere, gerek kralln gerek Kilisenin savlar ayndr: Yasayla uygulamay birletirmek. Yasa ile uygulama birleirse, g, tek elde toplanm olacakt. Laiklik, ruhani iktidar asndan kral, cismani iktidar asndan Kiliseyi/Papal snrlamak olarak anlalrsa, tarihte bu hi olmam demektir. Tarihsel sre bize gsterir ki, kurumsallam siyasi iktidar dnda, toplumlar, kutsal kutsal olmayandan, dinsel nderi uygulaycdan, ilkeyi kullanmdan, yasay uygulamadan kati suretle ayrm toplumlardr. Dolaysyla, [l]aiklik, dinsel alanla dnyevi alann birbirinden uzak tutulmas, bamszlatrlmas deil, biraraya getirilmesi, glerin birletirilmesidir.16 Kurumsallam siyasi iktidarda iki g birleir; adna da Kuvvetler Birlii denir. Kutsal olanla kutsal olmayan ayrm, bylece kurumsallamayla tarumar edilmi, blnmemi toplumlardaki tek ve gerek Kuvvetler Ayrl derin bir kuyuya gmlmtr. Kurumsallama bu ayrln altn dinamitlemi, kuvvetleri bir daha ayrlmamak zere kenetlemitir. Ancak sonralar, bir Fransz, Montesquieu, ortaya km ve eski bir pla tekrar almaya balamtr: Kuvveler Ayrln Kuvvetler Ayrlnn ge mucidi olarak nitelendirilen Montesquieu17, Kanunlara, ruhunu verir. Fakat bu ruh biroklar tarafndan yanl anlalr ve belki Montesquieuy bile artacak kadar baka sonulara ulalr. nk Montesquieu Kanunlarn Ruhunda18 yarglama gcnden ayr bir g olarak bahsetmez. Yarglama, ilevi Yasaya baland iin bir g deildir. Yarglar, Yasay koyann szlerini dillendiren azlardr19 ve bu yzden talidirler. Montesquienn dncesinde, yarg, srekli bir organ olarak tasavvur edilmez; o, ne
15 16

Akal, Yasa ve Kl, s. 119. Akal, Yasa ve Kl, s. 121-122. 17 Bu niteleme iin bkz. Akal, Yasa ve Kl, s. 122. 18 Montesquieu, Kanunlarn Ruhu zerine I ve II, ev. Fehmi Balda, Toplumsal Dnm Yay., stanbul 1998. 19 Akal, Yasa ve Kl, s. 123 ve Montesquieu, Kanunlarn Ruhu, Cilt I, s. 237.

72

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

uzmanlamal ne de srekli olmaldr. Bunun sebebi ok anlalrdr; yarg organlar srekli olduklar takdirde bir g olarak varlk kazanm olacaklardr. Bu da, kanunlarn ruhuna halel getirir; syleyen az, dnenin yerine geer, yani iktidara sahip olur. Siyasal iktidarn yasa ile uygulamay bedenine ait bir uzuvmu gibi sahiplenmesi; tabir caizse, eytanslatrmas, modern devletle belirginlemitir. eytan, modern devletle birlikte, yeryzne iner ve dnyevileir; kurumsallam iktidarn en ar ve modern alm olarak kimlik kazanr. B- Kurumsallam Siyasi ktidarn En ar ve modern alm: Modern Devlet Hi kuku yok ki, siyasal iktidar, modern bir kavram olarak ya da modernliin bir yaratm eklinde deerlendirilemez. Daha nce de ifade edildii gibi, toplumun olduu yerde, siyasal iktidar da hep var olmutur. Ancak siyasal iktidar, duraan olmadndan, dier deile dnme uradndan toplumsal yaplara gre farkllk sergilemitir ve onun en ar ve modern alm da modern devlette vcut bulmutur. Siyasal iktidarn ar abisi olarak modern devletin birok tanm yaplmtr. Genel olarak, iddet tekelini elinde bulundurmas, brokratik olarak yaplanmas, egemenlii Tanrnn ve dolaysyla Kilisenin elinden skp almas ve bunu snrlarla evrelemesi, Modern Devletin yapsn tahlil etmek iin sylenenlerdir. Bu erevede G. Poggi yle bir tanm dener: Modern devlet[], devlet dairelerindeki memurlarn srekli ve talimatlara uygun almalar yoluyla ynetimi salamak iin oluturulmu karmak kurumsal dzenlemeler[dir]. Bu dairelerin toplam olan devlet belli snrlar dahilindeki bir toplumda ynetim iini stlenir. Hem hukuken hem de mmkn olduunca fiilen ynetime ilikin tm g ve olanaklar tekelindedir. lke olarak salt ynetimle ilgilenir. Ynetime bak as ise, kendi zel karlar ve davran kurallar erevesindedir.20
20

Gianfranco Poggi, Modern Devletin Geliimi- Sosyolojik Bir Yaklam, ev. ule Kut/Binnaz Toprak, stanbul Bilgi niversitesi Yay., stanbul 2001, s. 15.

73

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Grlecei zere, Poggi modern devleti ynetim zerinden tanmlar. Zygmunt Bauman ise, modern devletin bahvanlk duruunu hatrlatr bize. Ona gre modern devlet, baheci bir devlettir. Baumann dncesinde baheci devlet bir metafordur. Bu devlet, egemenliindeki insanlar, akln yasalaryla uyumlu, dzenli bir topluma dntrmek iin onlar kapsaml bir ekilde incelemeyi misyon edinmi, kutsal bir cihat gc olarak dodu. Rasyonel bir ekilde tasarlanan toplum, modern devletin causa finalisi [nihai amac] ilan edilmiti.21 Modern devletin nihai amac toplum olduuna gre, dzeni salamak iin onu ekillendirmek gerekecekti. Toplumun rasyonel tasarm, onun iinde rasyonel olmayanlarn ayklanmasn zorunlu klmaktayd. te Baumann ayrks otlar dedii,22 toplumun terbiye edilmemi kesimi, bahvan misyonunu stlenmi modern devletin toplum mhendislii iin arad tekiydi. Modern devletin mkemmel ve rasyonel toplum ideali, korkun gteki iddet tekeliyle birleince, ona gizil olan barbarln ne boyutlara ulaaca ortaya kar: Nazi Soykrm. Nazi soykrm, ne ar Almanlarn Yahudilerden nefreti ne de Hitlerin hastalkl ruhuyla tam olarak aklanabilir. Soykrm (Nazi ya da bakas fark etmez) tamamen modern devletin bir sonucudur. Bauman bu dnceyi yle ifade eder: Modern soykrm, duygularn denetlenemeyen bir patlamas ve neredeyse amaszca yaplan, tamamen irrasyonel bir eylem deildir. Bu aksine, karmak ve mat olan toplumsal gerekliin yaratamad mphemlikten arnm homojenlii yapay aralarla gerekletirmeye alan, rasyonel bir toplum mhendislii uygulamasdr.23 Soykrm modern devleti okumak iin olduka yararldr. nk soykrm modern ruhun bir evladdr; ilerlemenin ve toplumsal sorunlarn nihai olarak zlebileceine dair inancn meru evlad.24 Baka bir ifadeyle, Aydnlanmann toplum tasarmnn bir zlmesidir soykrm.
21

Zygmunt Bauman , Modernlik ve Mphemlik, ev. smail Trkmen, Ayrnt Yay., stanbul 2003, s. 34. 22 Zygmunt Bauman, Yasa Koyucular ve Yorumcular (Modernite, Postmodernite ve Entelekteller zerine), ev. Kemal Atakay, Metis Yay., stanbul 1996, s. passim. 23 Bauman, Modernlik ve Mphemlik, s. 55. 24 Bauman, Modernlik ve Mphemlik, s. 45.

74

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

Bu zlmeyi salayan da, Aydnlanmann ruhuyla daha da donanml hale gelmi modern devletin t kendisidir. imdi barbarln ve uygarln en gl silahlaryla donanm modern devletin iini amann tam vaktidir. II. Modern Devletin Yaps ya da Otopsisi A- Modern Devletin Fiziksel zellikleri 1- Modern Devletin Omurgas: Meru iddet Tekeli25 Meru iddet tekeli, Giddensn snflandrmasyla modernitenin kurumsal boyutlarndan bir tanesidir. Bu kurumsal boyut, devletin fiziksel iddet zerinde sahip olduu g eklinde de tanmlanabilir. Devlet, bu gc zerinde tekelletirdiinde, bireylerin bireylere, gruplarn bireylere ve aslnda devletin de belli koullar dnda bireylere iddet kullanmasn alkoyuyor demektir. Devlet bu alkoymay iki gce tevdi eder ve gndelik yaamda bu iki g iddetle yz yze kalr. Sz konusu iki g ise, snrlar ierisinde polis, snrlarda ise ordudur. Meru iddet tekelini aklamadan gemeden evvel onun gvdesinde yer alan bir kavram, yani iddeti aklamak gerekir. iddet, genel olarak, bir baka insani varla kastl olarak fiziksel zarar vermek eklinde tanmlanmaktadr.26 iddet onu uygulayan aktr tarafndan meru olarak grlse bile, ona maruz kalan ya da tank olan tarafndan meru olarak nitelendirilmeyebilir. Bu yzden, iddet, hukuk tarafndan ele alnp tanmlanm; zellikle ceza hukukular iddeti, insann benzerine kar giritii, onlardan nemli ya da nemsiz hasarlar ya da yararlar oluturan hareketler 27 olarak alglamlardr. iddet, aktr tarafndan belli bir amaca ulamak iin bir ama olarak kullanlabilecei
25

Bu balk altndaki dncelerimi byk oranda Modern devletin polis teorisine giri balkl yazmdan alntlandrdm. Bkz. Abdurrahman Saygl, Modern devletin polis teorisine giri, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, Say: 4, Aralk 2004, s. 51-52. 26 David Riches, iddet Olgusu, Antropolojik Adan iddet, der. David Riches, ev. D. Hattatolu, Ayrnt Yay., stanbul 1998, s.14. 27 Yves Michaud, iddet, ev. C. Muhtarolu, Cep niversitesi, letiim Yay., stanbul 1991, s. 9.

75

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

gibi, bir strateji olarak da kullanlabilir. Bu noktada tm iddet eylemlerinde ortak olan bir ekirdek amacn olduu kabul edilir. ekirdek ama iddetin meru grlmesini salar.28 Ancak iddet eylemi birok durumda aktrn denetimini aabildii iin29 ara amacn meruiyetini yok edebilir. Grld gibi iddet, kii ya da kiilerin eylemleri esas alnarak aklanmakta; aktrn insan dnda bir varlk olaca genellikle kabul edilmemektedir. Oysa modern devletin en nemli zelliklerinden birisinin iddet aralarn tekelinde tutmas akla geldiinde bu sav eksik kalmaktadr.30 Modern devletin bu fiziksel zellii hakknda yaplan kuramsal aklamalara bakldnda; devletin iddetin snrlarn kendisinin belirledii;31 iddet ya da fiziksel gcn mutlaka kullanlmasnn gerekirse, bunun ancak devlet tarafndan kullanlabilecei ve son olarak da sadece byle bir durumda iddet kullanmnn meru olaca eklindeki argmanlarn ileri srld ilk bata gze arpmaktadr. Bu abann en bilinen temsilcisi de Max Weber'dir. Weber'e gre, devlet, amalarna baklarak tanmlanamaz; ancak, kendine zg somut aralar asndan tanmlanabilir. Bu aralar da phesiz fiziksel g ve iddet kullanmdr.32 Elbette iddet, devletin olaan ya da tek arac deildir diyen Weber, unu da eklemeyi ihmal etmez: [A]ma iddet kullanm devlete zg bir aratr.33 Weberin bak asyla, iddet kullanma hakknn tek kayna devlettir ve bu hakk baka kurumlara ya da bireylere devretme hakk
28 29

Michaud, iddet, s.15-18. Hannah Arendt, iddet zerine, ev. Blent Peker, Seme Eserler 6, letiim Yay., stanbul 2003, s. 10. 30 Sancar modern devletin omurgasnn iddet tekeli olduunu sylemektedir. Bkz. Mithat Sancar, iddet, iddet Tekeli ve Demokratik Hukuk Devleti, Dou-Bat Dergisi, Say 13, 2001, s.27. 31 Anthony Giddens, Modernliin Sonular, ev. E. Kudil, 2. Basm, Ayrnt Yay., stanbul 1998, s. 57-58. 32 Max Weber, Sosyoloji Yazlar, ev. Taha Parla, letiim Yay., stanbul, s. 132. 33 Weber, Sosyoloji Yazlar, s. 132.

76

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

yalnzca devlete tannmaktadr.34 rnein modern devletin bir kurumu olan polis ve dzenli ordu birlikleri de bu hakk kullanan en ilkel kurumlardr. Baz yazarlar, Weberin yukarda bahsedilen dncesini polis rnei zerinden kalkarak aklamlardr. Bu yazarlara gre, demokratik toplumlarda polisin korunmasndan yararlanma ile polisten korunma arasnda paradoksal bir durum bulunmaktadr.35 iddet tekeline sahip olmakla birlikte, iddetle birebir iliki iinde olan, yine polisten bir bakas deildir.36 Norbert Eliasn da belirtmi olduu gibi, []fiziksel iddet tekelleri hlihazrda normal olarak hkmetler tarafndan iletilip denetlenmekte ve yrtc organlar olarak asker ve polis tarafndan temsil edilmektedir. Dier birok insani bulu gibi bunlar da ift anlaml olmulardr: Tpk atein kontrol edilmesinin yemek piirmede medeni bir ilerlemeyi salamas kadar kulbe evlerin barbarca yaklp yklmasna da yok am olmas gibi; tpk atom enerjisinin hem verimli bir enerji kayna hem de korkutucu silah oluu gibi, fiziksel iddet zerinden tekel oluturmas ynndeki toplumsal bulu da eit derecede ift anlamldr[]nemli olan, iddet tekelinin bu iki ilevi arasndaki dengedir.37 iddet tekelinin bu dengeleyici gc, hem toplumsal olarak hem de bireysel olarak edilginlemeyi salar. Bu edilginleme de, modern-ncesi dnemle modern dnemin arasndaki farka iaret etmektedir. Buna karlk, Zygmunt Bauman modern dnemin, insann douuyla birlikte sahip olduu barbarlk ve iddet eiliminin yok edildii ya da en azndan bask altna alnarak trplendii bir durum olarak tasvir edildiine dikkati ekerek, aslnda bunun bir yanlsamadan ibaret olduuna dem vurur. Baumana gre, modern uygarln iddet iermeyen karakteri tam bir yanlsamadr[] Uygarlama srecinde
34 35

Weber, Sosyoloji Yazlar, s.132-133. Gary Marx, Police and Democracy, http://web.mit.edu/gtmarx/www/dempol.html, eriim tarihi: 25/01/2010, s. 1. 36 Norbert Elias, iddet ve Medeniyet: Fiziki iddet zerindeki Devletin Tekeli ve Bunun hlali, Sivil Toplum ve Devlet: Avrupada Yeni Yaklam, der. John Keane, ev. E. Akn ve dierleri, Ayrnt Yay., stanbul 1993, s. 199. 37 Bkz. Elias, iddet ve Medeniyet:, s. 199-200.

77

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

gerekte olan ey, iddetin daha etkili biimde yeniden dzenlenmesi ve iddete yeni alanlar almasdr[] iddetin varlna son verilmemi, yalnzca gzden uzaklatrlmtr.38 Giddens ise, Baumana benzer bir ekilde, Weberyen iddet tekeline devletlerin hibir zaman eriemeyeceini ileri srmektedir. Ona gre, rgtl su ve aile ii iddet, devletlerin etkin denetimini andran iki kronik iddet eklidir.39 Dolaysyla, modern devletin iddet tekeli aslnda baz hallerde daima askda kalmaya mahkmdur. iddetin askya alnd bu durumlar dnda, modern devletin kendisinden kaynaklanan bir ykclk hali daha vardr. Bu da, iddet tekelinin imdiye kadar hibir devlet oluumunda grlmeyen devasa yok etme gcdr. te bu gizil yok edicilik gc, modern devletin eytansldr. Modern devlet, donand tekel sayesinde kt ellerde korkun bir silah haline gelebilir. Yahudi soykrm, Eski Yugoslavyada yaananlar bu korkun silahn zihinlerden silinmeyen rnekleridir. 2- Egemenlik Egemenliin modern devletle birlikte ortaya ktn sylemek yanl olmaz. Hatta yanl yapmamak iin egemenliin modern devleti grnr kldn sylemek lzum eder. Modern devletle egemenliin doum gnleri bu yzden ayndr: On altnc yzyl her ikisinin de doduu yzyldr. Bununla birlikte, egemenliin, modern siyasi-hukuki kavramsallatrma srecinin birincil kurucu kavram olduunun da altn izmek gerekir.40 Aada, egemenlik, kavramlatrlmas (J. Bodin), toplum szlemesiyle balants (T. Hobbes) ve olaanst halde elinde tuttuu yetkiler (C. Schmitt) asndan, ok ksa olarak incelenecektir.
38

Zygmunt Bauman, Modernite ve Holocaust, ev. Sha Serthabibolu, Sarmal Yay., stanbul 1997, s. 131. 39 Aktaran Christopher Pierson, Modern Devlet, ev. Dilek Hattatolu, ivi Yazlar Yay., Ankara 2000, s.27. 40 Cemal Bali Akal, ktidarn Yz, s. 64. Egemenlik kavram ve kavramdaki dnmler hakknda bkz. Blent Algan, Deien Egemenlik Anlay ve Kreselleme Balamnda nsan Haklar, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, Say: 2728, Yl: 2006, s. 65 vd.

78

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

Ancak bu inceleme sonucunda, modern devletin egemenliini ilan eden snrlarn resmi izilebilir. a- Egemenliin Kavramlatrlmas: Jean Bodin Kavramsal olarak egemenliin ilk kullancs, Jean Bodindir ve kavramn tarihesini Bodin ile balatmak da adettendir.41 Bodin, egemenliin devletin z olduunu syler. Ona gre, Nasl ki kenarlar, pruvay, pupay, gverteyi birarada tutan omurgaya sahip olmayan bir gemi biimsiz bir tahta ynndan baka bir ey deilse, btn yeleri ve bunlarn paralarn, btn aileleri ve dernekleri tek bir beden eklinde birletiren egemen erki olmayan bir devlet de devlet deildir.42 Bu ereveden hareket eden Bodine gre, egemenlik, yurttalar zerindeki en yksek, en mutlak ve en srekli gtr. Bu tanm, ayn zamanda egemenliin niteliklerini de gsterir. Bodinin dncesinde egemenliin zellii vardr: Egemenlik, baka bir g tarafndan snrlanamayan bir gtr ve bu yzden de mutlaktr. Onun mutlak olmas her eyin stnde olmas anlamna gelir ki, bu, onun yasalar kimseye danmadan var edebilmesini salar. Tabii ki, yasalar yapma, onu yok etme ve deitirme yetkilerini de kapsar. Egemenin koyduu, deitirdii ve bozduu yasalar, onun egemenliinin yansmasdr. Egemenliin dier bir gstergesi de, onun srekli olmasdr: Bodine gre, egemenlik sreklidir. []Egemen prens, egemenlik hakkn mr boyu kullandktan sonra, tacyla birlikte kendinden sonra gelene aktarr[]Fransa Krallndaki kral ld, yaasn kral deyii, bu anlayn en ak gstergesidir.43 1610 ylnda Fransada IV. Henrinin lm zerinde Marie de Medicis ile bir anslyenin arasnda yaanan diyalog bu adan reticidir. Kraln ldn haber vermeye gelen
41

Carl Schmitt, Siyasal lahiyat- Egemenlik Kuram zerine Drt Blm, ev. A. Emre Zeybekolu, Dost Kitabevi Yay., Ankara 2000, s. 23. 42 Levent Kker/Mehmet Ali Aaoullar, Kral Devlet ya da lml Tanr, mge Yay., Ankara s. 19. 43 Kker/Aaoullar, Kral Devlet ya da lml Tanr, s. 23.

79

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Marie de Medicise, Madam der anslye, Fransada Krallar lmez. Gerekten de Fransada krallar lmezler. Ama bu sadece Fransaya zg deildir. Avrupada da krallar lmez, zira onlar siyasal bir bedendir ve len onlarn sadece fiziksel bedenleridir; egemenliin grnts olan siyasal bedenleri ise ebedidir. Bu, yani egemenliin sreklilii tezi, Bodinin modern devlet kuramna getirdii en byk katk olarak deerlendirilir.44 Yasa ile uygulama bylelikle birlemi olur. Kral artk hem auctoritas hem de potestastr. Egemenliin mutlak ve snrszl yanna onun blnmez, devredilemez olduunu da eklemek gerekir. Bodin egemenin egemenlii temsil ettiini sylemekle beraber, bu gc ona tevdi etmez. Egemenin snrn egemenlik oluturur. Dolaysyla, egemenlik devredilemezdir. Bu devredilemezlik onun blnemeyecei anlamna da gelir. Yani, egemenlik ikiye ayrlamaz; krallar egemenliin bir paras, blm deillerdir. Onlar egemenliin somutlat, grnr klnd temsilcilerdir sadece, o kadar. Ancak bazen bu birbirine karabilir: egemenlik devlette soyut, kralda somut bir hal alr.45 Kral biri kamusal dieri zel olmak zere iki beden iinde yaar. Kral zel bedeni zerinde tasarrufta bulunurken, kamusal bedenine malik deildir. Yukarda krallarn lmeyeceinden bahsetmitik. Evet, krallar lmez, fakat bu onlarn ldrlemeyecei anlamna da gelmez. Krallar da ldrlebilir, ancak len doal bedendir. ldrlemez ve lmez olan siyasal bedendir: Kral bu bedeni yznden kraldr; siyasal iktidarn kurumsallam halidir; XIV. Louisnin deiiyle, O artk Devlettir: modern devletin merkezilemesi; bir oluu, blnmezliidir.46 Bu blnemezlik auctoritas asndandr. Oysa potestas bakalarn devredilebilir. Zira potestas devlet biimi deil, ynetim eklidir. b- Modern Devletin sim Babas: Thomas Hobbes Bodinin kavramsallatrd egemenlik, Thomas Hobbesla birlikte toplum szlemesine balamtr. Hobbes, Leviathan olarak adlandrd
44 45

Kker/Aaoullar, Kral Devlet ya da lml Tanr, s. 23. Kker/Aaoullar, Kral Devlet ya da lml Tanr, s. 25. 46 Kker/Aaoullar, Kral Devlet ya da lml Tanr, s. 26-27.

80

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

egemen ile mutlakln, snrszln ve devredilmeliini kuramsal bir temele kavuturmutur. Eer auctoritas ile potestasn tek merkezde topland ve bu merkezin de rasyonel merulukla donatld siyasal yap modern devletse, Hobbesun kuramnda beliren mutlak iktidar anlay modern devletin ta kendisidir.47 Hobbesun siyaset felsefesindeki yenilii, devleti laikletirmesindedir. nk Hobbes devletin kkenini kendisinden nceki dnrlerden farkl olarak Tanrsal iradeyle ilikilendirmez; dayanak olarak toplum szlemesini kabul eder. Toplum szlemesi ise, doa durumunun lavedilmesiyle varlk kazanr. Hobbesun devlet kuramn anlamak iin doa durumu ile neyi kastettiini incelemek gerekir. Hobbesun kuramnda, doa durumu, devletin tarihsel kkenini aklamann bir yolu deildir. Doa durumu sadece mantksal bir varsaym, bilimsel bir kurgudur Hobbesun kuramnda. Peki, nedir o zaman doa durumu? Doa durumu, kendisinden korkulacak bir g olmamas halinde hayatn ne ekilde idame edileceini anlatr bize. Yani doa durumu devletin zorunluluunun bir varsaymdr. Devletin olmad bir durumda, hayatlarmz, daha dorusu bekamz nasl srdrmek zorunda kalacamz hatrlatmann bir aracdr. Srekli bir iddet; bir lm kalm savann, ksacas korkunun hkmdarlnn bir varsaymdr. Ancak Hobbes byle bir doa durumunun belki de hi var olmadn hatrlatr. Hatta hatrlatmakla kalmaz, byle bir eyin olmadna olan inancn da dillendirir.48 Bu yzdendir ki, Hobbesun doa durumu bir varsaymdr. Farazi olmakla birlikle byle bir ortamn varl halinde, daha dorusu devlet olmadka herkes herkese kar daima sava halinde49 olacaktr. Devletin olmamasnn insanlarn srkleyecei felaketi amann tek yolu, doa durumundan ka, toplumsala ynelmekte yatar. Birbirinin kurdu olan insan (homo homini lupus) kuraca szlemeyle -toplum
47 48

Kker/Aaoullar, Kral devlet ya da lml Tanr, s. 161. Thomas Hobbes, Leviathan, ev. Semih Lim, YKY, stanbul, s. 95. 49 Hobbes, Leviathan, s. 94.

81

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

szlemesiyle- felaketi aacaktr. Devlet savan sonu, barn ta kendisidir. nk sava, siyasetin (devletin ) bulunmad bir durumun, doa durumunun zelliidir. Hobbesun dncesinden hareketle, nerede sava varsa, orada devlet (siyaset) yoktur denilebilir. Toplum szlemesi, barn belgesi, devletin bir adan tasdikidir. c) Byk Engizisyoncu Ya da Egemenlik Kuram zerine Drt Blm: Carl Schmitt ve Modern Devletin Egemenlii Yarm asrdan fazla bir zamandr Carl Schmittin bir gnahkr olduu, birok cenahta dillendirilegelmitir. nk O, Nazi barbarlnn tescilli bir savunucusu,50 Nazilerin ba hukukusu ve iflah olmaz bir Yahudi dmandr.51 Ama ayn zamanda Schmitt, 20. yzyln grd en byk fenomenlerden birisidir: akl ak, insan hayrete drecek kadar iyi donanml, entelektel bir hukukudur zira. te belki de bu yzden, bir hayalettir Schmitt: uzunca zaman kilerde tutsak edilmi bir hayalet Artk bu hayalet kilerden kurtulmutur, ama bu kez onu avlamaya alanlarla saklamaya alanlar arasnda skp kalmtr. Bu arada kalml, burada zecek deiliz hi kukusuz. Fakat Schmitt, modern devleti savunan ve kuramsal olarak tahlil eden bir dnr olarak en azndan baz noktalardan incelenmeyi hak ediyor. Schmittin bir tarafndan tuttuumuz nokta, onun egemenlik zerine dnceleri olacak bu balk altnda. Egemen, olaanst hale karar verendir.52 Siyasal lahiyat: Egemenlik Kuram zerine Drt Blm kitabnn ilk ve en vurucu cmlesidir bu ve Schmittin ifadesiyle, burada sz geen olaanst hal ifadesinden[] devlet kuramnn genel bir kavramnn

50

fade elebiye aittir. Bkz. Aykut elebi, Devlet Toprak Egemenlik: Carl Schmitt'in Dncesinde Siyasal Kavram ve Kurucu ktidar Sorunu, maj Yay., Ankara 200 s. 26. 51 Bkz. Yahudi Zihniyetiyle Mcadele (Der Kampf gegen den jdischen Geist) 52 Schmitt, Siyasal lahiyat, s. 13.

82

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

anlalmas[]53 gerekir. Buradan hareket eden Schmitt egemenlik kuramn temellendirir. Carl Schmitt, egemenlik zerine yaplan hibir incelemenin Bodini es gemediine deinerek, onu kuramnn balang noktas yapmaktadr. Schmitte gre, Bodinin egemenlik anlaynn alamet-i farikas, egemenin yrrlkteki kanunlar ilga etme yetkisidir.54 Bu snrsz bir yetkidir. O vurucu cmleyi bir kez daha hatrlarsak (egemen, olaanst hale karar verendir), olaanst halin ilannn niin egemenliin varlk koulu olduunu anlayabiliriz. Bunun anlam basittir: olaanst hal ilanyla birlikte hukuk askya alnm, yani ondan geri adm atlmtr; geri adm atlmayan, baki kalansa devletten bir bakas deildir. Olaanst halde devlet, hukuku, kendini koruma hakkna dayanarak askya alr.55 Baka bir ifadeyle, devlet, karar alr; bu karar da, hukuki normun geerlilii karsnda devletin varlna tartmasz bir stnlk tannmas anlamna gelir. phesiz ki, byle bir ask durumunun anlaml olmas iin hukuk dzeninin, yani normal bir durumun var olmas lazmdr. Anayasal dzenin olaanst hali, bir istisna olarak dzenlemesi, aslnda normal bir dzeni gstermesi; bunlarn hepsi, srf bu yzdendir.56 3- Snrlarn Ortaya k Geleneksel devletlerde, modern devletin aksine, snrlara (border) rastlanmaz. Bu devletlerde snrlar yerine snr boylarndan (frontier) sz edilir. Sz konusu bu farkllk sadece terimsel bir farkllk olmann tesindedir. Snr boyu, bir devletin, merkezin siyasi otoritesinin dank ya da zayf olduu eper blgelerindeki bir alan (baka bir devlete bitiik

53 54

Schmitt, Siyasal lahiyat, s. 13. Schmitt, Siyasal lahiyat, s.16. 55 Schmitt, Siyasal lahiyat, s. 19. 56 Schmitt, Siyasal lahiyat, s. 21.

83

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

olmaz gerekmez) ifade eder.57 Daha ak sylenecek olunursa, snr boylar, iki ekilde olur: ki ya da daha fazla devlet arasnda belirli bir blnme trn eklinde veya Tek bir devletin yerleik olmayan ve yerleik blgeleri arasndaki blnme eklinde. Yine bu ekil kendisi ierisinde ikiye ayrlr: Birincil yerleim snr boylar (primary settlement frontiers) ve ikincil yerleim snr boylar (secondary settlement frontiers). Birincil yerleim snr boylar, bir devletin ya hibir yerleimciye sahip olmayan topraklar ya da kabile cemaatlerini barndran yerlere doru genileyen blgeleridir. kincil yerleim snr boylaryla ise, bir devletin topraklar ierisinde seyrek olarak yerleilen blgeleri kastedilmektedir.58 Bunun yannda modern devlete zg bir kavram olan snr ise, iki veya daha fazla devleti ayran ve birletiren, bilinen ve corafi olarak belirlenmi bir izgidir. Giddens, geleneksel devletlerin snr boylar ile modern devletin snrlar arasndaki fark ok gzel belirtir: Modern olmayan devletlerde surlarla evrili snrlar, merkezi otoritelerin dzenli denetiminin ok dnda kalan snr boylardr; devlet bydke, bu durum daha da belirginlik kazanr. Surlar, ne Romada ne de inde terimin bugn kullanld anlamyla ulusal egemenlikin snrlarna tekabl etmez, daha ziyade derinlemesine bir savunma sisteminin d uzantsn olutururdu. Modern devletin snrlar doal savunma snrlar ile akabilir, fakat bu, savataki bir devletin kaderi asndan nemli olsa da, snrlarn karakteri ile ilgili deildir. Snrlar,

57 58

Anthony Giddens, Ulus Devlet ve iddet, ev. Cumhur Atay, Devin Yay, 2005, s. 73. Giddens, Ulus Devlet ve iddet, s. 72-73.

84

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

devletin egemenliini belirlemek iin izilen izgilerden baka ey deildir.59 Egemenliin neredeyse somut gstergeleri olan snrlarn bir ilevi, kendisini d tehditlere kar grnr klmaksa, dier ilevi i tehditlere kar ceberut olabilecei izlenimi vermektir. Ceberutluk modern devlete mndemi olmakla birlikte, snrlarn dnda bu nitelii her zaman ie yaramaz. Ama snrlarn ierisinde bu, o kadar da kolay sylenemez. Snrlarn varl, bir yandan ordunun varln daimi klarken, te yandan polisin mevcudiyetini merulatrr. Bu yzden, modern devletin snrlar, ordunun ve polis tekilatnn tescil edilmesini salar. Milli gvenlik, devletin li menfaatleri, kamu sal ve dzeni gibi ne kadar hukuki olduklar tartma gtren kavramlar, ancak ve ancak snrlarn varlyla anlam kazanrlar. ve d dmanlarn tespiti, snrlar var olan bir devletle mmkndr ancak. nk egemenlik dediimiz ey, gerekte, bir haritayla izilmi snrlardan baka bir ey deildir. Bu yzden, modern devlet, snrlar belirginletirilmi bir devlettir. Hareket kabiliyeti belirginletirilmi bu devlet, fiziksel zellikleriyle grnr olur ya da baka bir ifadeyle kendisini grnr klar. Ancak grnrln tasdik etmek iin, modern ncesi devletlerde olmayan bir eye ihtiya duyar: Rasyonaliteye Rasyonellik modern devletin hem Tanryla ban koparr hem de onu tekniklikletirerek soyutlar. Bylece modern devlet teknik bir devlete dnr; saysz idari mekanizmayla ileyen, ahlaki kaygs olmayan ccelerle ileyen dev bir mekanizma halini alr. Devletin bu teknik dnm beraberinde kaytszl ve sorumsuzluu da getirir. Soykrm gibi modern ncesi dnemde grlmesi mmkn olmayan kymlar, brokratik ileyi sayesinde alelade teknik bir i olarak icra edilir. Buna dhil olanlar, brokrasinin demir kafesinin iinde, rutin bir i yapyormuasna kaytszlkla hayatlarna devam edebilirler. Teknik,
59

Giddens, Ulus Devlet ve iddet, s. 75.

85

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

ahlaki sorumluluun stn sk sk rter. Ahlaki sorumluluun stn rten battaniye, brokrasiden bir bakas deildir. B- Modern Devletin Rasyonel zellii: Brokrasi60 Modern devletin brokratik bir devlet olmasnn yannda, onun her yerde brokratikletiini de sylemek gerekir.61 Bu yzden, brokrasi, modern devlet iin vazgeilmez bir aratr. Zira brokrasi modern devletin makine dairesi ilevini grmektedir ve var olmad takdirde modern devletin devamll tehlikeye girebilecek, daha da nemlisi devlet plak kalarak grnrl artacaktr. Modern devletin plak kalmas, edilgenletirilmi toplumda iddetin grnr klnmas anlamna gelir. Baka bir anlatmla, iddetin hapsedilmesi, yani bir nevi grnmez klnmas devasa brokratik yapyla perdelendii iin onun yok olmas modern devletin o mehur meru iddet tekelinin zemininde de bir kayma meydana getirecek, bylece kurgusu bozulacak, bu da onun sorgulanr olmasna yol aacak ve hatta bekasn tehlikeye sokacaktr. Bu tehlikeyi bertaraf etmek ve/veya hi var olmamasn salamak iin, brokrasinin de yardmyla, iddet toplumun gndelik yaantsndan uzaklatrlm ve toplum edilgenletirilmitir.62 Sz konusu bu edilgenletirmeyi srdrebilmek baz kurumlara ihtiya duyulmu, bu kurumlar polis ve ordu eklinde vcut bulmutur. Ancak kurumlarn da desteiyle gerekleen edilgenletirmenin baarya ulap ulamad tartma konusudur. Baumana gre, edilgenletirme iddeti azaltmak bir yana bilakis onu daha da arttrm, bunun sonucunda i dzenin salanmas iin bir zm olarak militaristlemeye ynelinmitir. Misal vermek gerekirse, polis, brokratik ynetim teknolojisi iinde teknik ynden stn bir konuma gelmi, dolaysyla bask aralar merkezilemi ve bylece iddet younlamtr.63 Brokrasinin iddeti nasl
60 61

Bu konuda u makaleme baklabilir: Modern devletin polis teorisine giri, s. 54-56. Weber, Sosyoloji Yazlar, s. 314. 62 Bkz. sayfa 14. 63 Bauman, Modernite ve Holocaust, s. 132.

86

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

younlatrdn daha iyi tahlil edilmesi iin M. Weberin brokrasi hakkndaki grleri nemlidir. Weber brokrasiyi, modern toplumdaki byk lekli rgtlenmelerin idaresinin soya dayal (jenerik) biimi olarak grmtr. Brokrasi ussallamann zgl biimidir. Modern devletin daha nceki devlet modellerinden fark, idaresinin usa/akla dayal oluudur. Weber brokrasinin bir kez kurulduktan sonra artk ortadan kaldrlmas en zor sosyal yaplardan biri olduunu belirtmitir. Brokrasi der Weber, toplu eylemi rasyonel dzenlilik kazanm toplumsal eyleme dntrmenin balca aracdr. Weber bunun ile brokrasinin g ilikilerinin toplumsallamaya yarayan bir arac olduunu ifade etmek ister. Hesaplanabilir kurallar (usa dayal kurallar da diyebiliriz bunlara) brokrasi iin vazgeilmezdir. nk brokrasi ne denli insan faktrn mekanizmann dna karrsa, o denli kusursuz geliecektir. Brokrasinin asl niteliine yaklaabilmek iin resmi ilerden sevgi, nefret ve tm irrasyonel, kiisel ve duygusal eler arndrlmaldr.64 Aksi halde nesnellikten uzaklalacak ve insan faktrnn olumsuz etkisi, yani manevi yn sisteme zarar verebilecektir. Weber bu dnceyi yle ifade eder: Bir kez kurulmu bulunan aygtn nesnel vazgeilmezlii, zgl ve 'kiisellikten arnm' niteliiyle birlikte, brokratik mekanizmann kiisel inanmla dayanan feodal dzenlerdekinin tersine-onu denetlemesini bilen herkesin elinde kolaylkla alabilmesi anlamna gelir. Bir dman blgeyi igal ettikten sonra rasyonel dzene sahip bir grevliler sistemi przsz ilemeye devam edebilir; yksek grevlilerin deitirilmesi yeterlidir. Kalan grevli ordusu almaya devam eder, nk bu herkesin karnadr, tabii bata dman olmak zere. 65 [i.b.a.]

64 65

Weber, Sosyoloji Yazlar, s. 306. Weber, Sosyoloji Yazlar, s. 313.

87

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Brokrasi, manevi yn ya da kiisellii dlayarak, ahlaksal sorumluluun yerine teknik sorumluluu koyar.66 Teknik sorumluluun sonucu olarak ve hiyerarinin de yardmyla brokratik ileyi, emir ve emrin sonucu arasndaki illiyet ban koparr. Daha ak bir ifadeyle, bu; brokratik hiyeraride yer alan ou grevlinin verecei emrin sonular hakknda tam bilgisi olmadan emir verebilecei anlamna gelir.67 Bizatihi modern devlet, tm dilileri birbirine kenetlenen bir makine, aralarnda egdm salam ok sayda grevin hizmetindeki tek bir merkezden gelen bilgiyle harekete geen ve o merkezce ynetilen bir makine gibi tasarlanmtr. Bu makine benzetmesi idari aygt iin dier paralara nazaran daha fazla geerlidir. Bu adan bakldnda, devlet yalnzca bir mekanizma deildir; etkinlikleri srasnda her biri bir bakasna kaynak salayan ya da onu kstlayan ok sayda kk paralardan oluan karmak ve incelikli bir mekanizmadr.68 Ve bu mekanizma almak iin bir katkya ihtiya duyar. Bu katk da, hukuktur. C- Modern Devletin Hukuksal zellii Modern devletten bahsetmenin zorunlu bir koulu da hukuktur. Hukuk, mallar zerinde denetim kurulmasn ve anti-sosyal olarak kabul edilen davranlar zerinde bastrma pratiklerinin uygulanmasn salamak yannda, siyasal iktidar rgtleme ve baz uygulama biimlerini de programlamaktadr. Bylece hukuk, modern ncesi devletlerdeki gl ilevine daha da gl bir ilev eklemitir. Artk, hukuk, ne Tanrnn kelam ne de irrasyoneldir; o, yasal-ussal meru bir zeminde hareket eden; rgtleyici, programlayc; kendisine itaat edecek kiileri -yurttalar- ikna ederek kuran bir katalizrdr.

66 67

Bauman, Modernite ve Holocaust, s.133. Bauman, Modernite ve Holocaust, s. 134. 68 Poggi, Modern Devletin Geliimi, s.119.

88

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

1- Yasal-Ussal Meruiyet Her devlet modeli iin geerli bir ey varsa, o da hepsinin meruiyet sorunuyla kar karya olduudur. nk her devlet tebaasnn veya yurttalarnn otoritesine inanarak ona boyun etmesini ister.69 Bu, modern devlet iin de geerlidir. Modern devletin ressam Max Webere gre, modern devlete en uygun meruluk modeli, yasal-ussal meruiyettir. nk modern devlet ncesinde, iktidar, meruluk kayna olarak cismani olmayana dayanyordu. Baka bir ifadeyle, iktidarn kayna dnyevi olmayand, yani imdinin terimleriyle sylenirse gayri akli bir kaynakt. Mutlak monarilerin zlmesi ve modern devletin filizlenmesiyle, meruiyetin kayna da deimek zorunda kald. Artk meruiyetin kayna, aklilemiti. Bu aklileme hukukta da kendini gsterdi. Bylece, hukukun kayna, Tanrya deil, akla dayal hale gelmitir. Modern ncesinin din ve gelenek kaynakl meruluu yerine insanlarn sorgulayabildii, gerektiinde ykp yeniden yaptklar meruluk vard bundan sonra Meruiyetin Tanrnn ve dinin egemenliinden kopmasyla hukuk da doal hukuktan gbek ban kendisi koparm ve pozitif hukuk varln ilan etmitir. Sebep artc deildir; pozitif hukuk, snrlar belli, ngrlebilir, yazl ve devletin kendi koyduu kurallarn bir toplamdr.70 Pozitif hukukun ngrlebilir yaps sayesinde, eski modellerin aksine bu modele tabii olanlar gvenlik ierisinde yaayabileceklerdir. Kargaa, kaos veya yarn muktedir olann hangi kural koyacan bilmeden yaamak yerine, modern insan nn grebilecektir. Pozitif hukuk kurallar Tanr kelam da olmadndan, yani kolayca deitirilebildiinden gelien koullara ayak uydurabilecektir. Modern devletle hukukun ilikisi bylece bir sarmak misali birbirine dolanacaktr. iddet tekelinin kullanm hukuk sayesinde geleneksel

69 70

Poggi, Modern Devletin Geliimi, s. 122. Poggi, Modern Devletin Geliimi, s. 123.

89

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

zordan ayrlacak, hukukun herkese eit mesafeden yaklaan yapsyla belirginleecektir. Bylece, modern ncesinde Tanr egemenliinde ve fakat eitsiz bir dzende tebaa olarak yaayanlar, modern devletle birlikte eit haklara sahip, merkezi bir konumda rol alan; adna yurtta denilen zne/nesnelere dnecektir. 2- Yeni Bir zne/Nesne: Yurtta Yurttalk, salt modern devlete zg bir yaratm deildir. Ama Antik adan beri var olan yurtta, ancak modern devletin oluumuyla birlikte merkezi bir konuma oturmutur. Mazisi ok eski olan yurtta, moderniteyle birlikte devletin kurucu zne-nesnesi olarak canlanm ve devletin normatif bir savunusunun beine yerletirilmitir.71 Yurttan bu merkezilemesinde hi kukusuz Fransz Devriminin rol byktr. Fransz Devrimi sayesinde yurtta yeni bir zne konumuna ykselmi, dier bir ifadeyle evrensel bir stat kazanmtr.72 Bylece egemenlik kraln bedeninden yurttan bedenine aktarlmtr. Peki o halde, egemenliin yeni taycs olduu sylenen yurtta kimdir? Ya da daha doru bir soru eklinde formle edersek, modern devletin yurttalktan anlad tam olarak nedir? Piersonun Heldten aktardna gre, [y]urttalk, ilkesel olarak siyasi topluluk (iinde) bireylere eit haklar ve grevler, zgrlkler ve snrlamalar, gler ve sorumluluklar veren bir statdr .73 Ancak bu tanm eksiktir. Bu yurttaln sadece bir yndr. Brubaker yurttaln bundan baka tanmlayc u zelliklerinden bahseder: Yurtta oluun resmi snrlanmas; ortak haklar ve ortak ykmllkler yaratan medeni eitliin kurulmas; siyasi haklarn kurumlatrlmas; yurttalar ve yabanclar arasndaki ayrmn hukuki olarak akliletirilmesi ve ideolojik olarak vurgulanmas; ulusal egemenlik
71 72

Pierson, Modern Devlet, s. 201. Pierson, Modern Devlet, s. 53-54. 73 Pierson, Modern Devlet, s. 52.

90

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

retisiyle yurttalk ve ulus olmak arasnda ban btnlemesi; yurtta ile devlet arasnda, eski rejimin aracl, dolayl iliki karakteristiinin yerini, yakn, dorudan ilikilerin almas.74 Tm bu niteliklerin billurlamas Fransz Devrimiyle olmu; Devrim, hem ulus devleti hem de ulusal yurttaln modern kurumunu ve ideolojisini icat etmitir. Bu anlamda, modern devletin merkeze konumlandrd bir yaratm olarak yurttaln drt belirleyici karakteristiinden bahsedilebilir. Her eyden ziyade, yurtta olmak, bir siyasi topluluun yesi olmaktr. Bu siyasi topluluk da ulus-devlettir. Ulus-devletin yesi olarak yurttalar, belirli haklara veya imtiyazlara ve bunlarla birlikte bir dizi grev ve ykmllklere sahip olurlar. Haklar/imtiyazlar beraberinde grevler/ykmllkler getirirler. Biri olmadan dieri dnlemez olur. Ulus-devletin hak ve grevle eperlenmi yeliinin resmi bir yelik olduunun altn izmekte yarar var. Modern ncesinde olduu gibi artk yurttalk, cinsiyet veya dinsel aidiyet asndan snrlanmaz. Yurttaln ikinci karakteristii, yurttaln bir stat ilikisi olduudur. Bu u anlama gelir: Bizler ulus-devletlerin iinde domu bireyler olarak, yurttalmz kendimiz tayin etmeyiz. Yurttalk bazen nerede doduumuza bazen de anne ve/veya babamza bal olarak iinde yaadmz ulus devlete gre statlendirilir. Bir kez bir devletin yurttal elde edilirse, onu kaybetmek kolay deildir. Ama aksi de ayn ekilde dorudur. Yani, baka bir devletin yurttaln kazanmak da bir o kadar zordur. Kazanlmak istenilen yurttalk iin devlet bin dereden su getirecek, birok art nnze srecektir. Yurttaln baka bir karakteristii, onun bir haklar dizisi olmasdr. Yurttalk her eyden nce pozitif bir yasal statdr. Bu statye bir kez girildikten sonra devlet de dhil herkese kar ileri srlebilecek yasal

74

Aktaran iin bkz. Pierson, Modern Devlet, s. 202.

91

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

haklar elde edilir. Hatta yurttalk haklar, en st belge olan Anayasalarda yer almaktadr. Yurttaln son karakteristii ise, onun grevler dizisi olmasdr. Gerekten de yurttalk bir hak olduu kadar bir grevdir de. Bunun da en iyi rnei, zorunlu askerlik grevidir. Yurtta askerlik hizmetiyle devleti korumakla mkellef klnmtr. Keza oy hakkna benzer bir rnek tekil eder. Oy hem bir hak hem de bir dev eklinde formle edilmitir. Bylece yurtta kendisini yneteceklerin seimine katlarak ynetime meruiyet ve yasallk katm olacaktr. Yurttaln karakteristiklerine belki biri daha eklenebilir: Yurttalk eitlik demektir ayn zamanda. Modern ncesi devlet modellerinde, yurttalk istisnai ve belli kiilere hasredilen bir karaktere sahipken, modern devletle birlikte herkese eitlenmek istenmitir. Ulus-devlet snrlarnda yaayan ve o devletin yasalar erevesine giren herkes eit yurttalardr. Yurttalar arasnda eitler-daha az eitler gibi bir derecelendirme yoktur. Btn Yurttalar eittir ve yabanclardan (yurtta olmayanlardan) stndr. Ve yine kt zerinde de olsa eitler aras birinciler yoktur. SONU Kurumsallam siyasal iktidarn en ar ve modern alm olan modern devlet, Avrupaldr; daha ak sylemek gerekirse, Bat Avrupann bir icaddr. On beinci ve on altnca yzylda tedrici olarak doan modern devletin olgunlamas ise on yedinci yzyl bulur. On yedinci yzylda olgunlaan modern devletin; modern kapitalizm, modern bilim- felsefe ve zelikle Hristiyanln modern formu olan Protestanlk gibi belli parametreleri bulunur.75 Modern devletin siyasal iktidarn bir alm olmas, siyasal iktidar da modern dneme zg klmaz. Siyasal iktidar, modern devletten ve
75

Heinz Lubasz, Introduction, The Development of the Modern State, ed. H. Lubasz, Macmillan, 1964, s. 1.

92

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

moderniteden ok nceleri var olmutur. Bu adan bakldnda, modern devlet, siyasal iktidarn dnm srecinde en son halkadr. Dnmn son halkas olan modern devletle birlikte, modern ncesi iktidar tiplerinde grlen yasa-uygulama (yaptrm) birlii, bunlarn farkl organlara tevdi edilmesiyle bozulmu ve yepyeni bir yap ortaya kmtr. Bu yeni yap, toplumsal iktidar ve dolaysyla siyasi iktidar deitirir. Deiim, topluma ait olan kontrol ve denetimi de yerinden eder. Artk toplum, kontrol eden ve denetleyen aktr deil, aksine kontrol edilen ve denetlenen bir nesnedir. zne/nesne kipleri arasndaki gel-gitler yeni siyasal iktidar modelinin eytanslnn da bir gstergesidir. Modern devlet kutsallam siyasal iktidar tipinde olduu gibi kaynan kutsalda bulmaz. Devletin kutsalla olan ba kaybolur ve by bozumuyla rasyonelleir. Akln dzeni kutsala galebe alar. Zira akl, kutsalla olan illiyet ban kesmeye, mitleri yok etmeye muktedir olduunu ilan eder. Fakat bu by bozumu devleti kutsallktan ve mitlerden yalnzca grnr dzeyde kurtarr. Modern devlet ykp yok ettiini iddia ettii kutsalla gark olmutur oktan. Modern devlet, kutsallam siyasi iktidarn mirasn devralr. Tebaay ykan ve yerine yurtta geiren devlet, yurtta ulusla birletirerek onu kutsar. Modern devlet anlaynda merkezi konumda olan brokrasiyle, kiisel ilikilerin yok edildii dnlrken, gerekte emir-itaat sisteminin ierisine szan kiiselliin nasl szde bir teknik ie dnt gzden kaar. Dolaysyla, akln egemenlii devleti ekillendiremez. Daha vahim bir hal ortaya kar. Eski dzende kutsallk zerinden ileyen devletin bu yn, modern devlete miras yoluyla dhil olur. Bir tarafta, akln dzeninin hkm srd, dier tarafta ise kutsalln cirit att modern bir yap. te modern devlet bundan dolay eytansdr. Eski dzenin iine sirayet ettii kutsallkla ve modern dnemin yaratm olan rasyonellikle donanm devasa bir mekanizmadr modern devlet. Bir de buna toplumsal kontrol ve denetimin toplumun elinden alndn ve farkl organlarn 93

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

egemenliinde olduunu eklersek, eytansln boyutlarn daha iyi anlalr. Hi phe yok ki, modern devlet; snrlar belli, egemenliin kaynann akl olduu, toplumsal ilikilerin hukuk vastasyla sregittii, koca dililerden olumu devasa brokratik ama bunlarn dnda bir o kadar da kutsal bir devlettir. Modern devletin iki yz vardr. Bir yz, toplumu zgrletirme olana sunarken, dier yz cezalandrma tehdidini tar. Modern devletle birlikte, kutsallam siyasal iktidarn kutsallk odaklar ortadan kalkmaz, sadece biim deitirir. Tanrnn yerini ulus alr, kutsal kitabn yeriniyse hukuk. Yasa ve uygulama artk devletsiz toplumlarda olduu gibi, toplumu gc elinde tutamaz, bilakis toplum bunlarca kuatlr. Ksacas, modern devlet, sunduu zgrln bir o kadarnn da kaybna yol aar.

94

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

KAYNAKA AKAL Cemal Bali, ktidarn Yz, 3. Bask, Dost Kitabevi Yay., Ankara 2005. AKAL Cemal Bali, Yasa ve Kl, Afa Yay., stanbul 1991. ALGAN Blent, Deien Egemenlik Anlay ve Kreselleme Balamnda nsan Haklar, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, Say: 27-28, Yl: 2006. ARENDT Hannah, iddet zerine, ev. Blent Peker, Seme Eserler 6, letiim Yay., stanbul 2003. BAUMAN Zygmunt, Modernite ve Holocaust, ev. Sha Serthabibolu, Sarmal Yay., stanbul 1997. BAUMAN Zygmunt, Modernlik ve Mphemlik, ev. smail Trkmen, Ayrnt Yay., stanbul 2003. BAUMAN Zygmunt, Yasa Koyucular ve Yorumcular (Modernite, Postmodernite ve Entelekteller zerine), ev. Kemal Atakay, Metis Yay., stanbul 1996. CLASTRES Pierre, Devlete Kar Toplum, ev. Mehmet Sert/M. Nedim Demirta, Ayrnt Yay., stanbul 2006. ELEB Aykut, Devlet Toprak Egemenlik: Carl Schmitt'in Dncesinde Siyasal Kavram ve Kurucu ktidar Sorunu, maj Yay., Ankara 2007. ELIAS Norbert, iddet ve Medeniyet: Fiziki iddet zerindeki Devletin Tekeli ve Bunun hlali, Sivil Toplum ve Devlet: Avrupada Yeni Yaklam, der. John Keane, ev. E. Akn ve dierleri, Ayrnt Yay., stanbul 1993. ERZDEN Ozan, Devlet Kuram, der. Cemal Bali Akal, Dost Yay., Ankara 2000.

95

Modern Devletin plak Sureti

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

GAUCHET Marcel, Anlam Borcu ve devletin kkenleri. lkellerde din ve siyaset, ev. Ozan Erzden, der. Cemal Bali Akal, Dost Yay., Ankara 2000. GIDDENS Anthony, Modernliin Sonular, ev. E. Kudil, 2. Basm, Ayrnt Yay., stanbul 1998. GIDDENS Anthony, Ulus Devlet ve iddet, ev. Cumhur Atay, Devin Yay, 2005. HARRIS Marvin, Yamyamlar ve Krallar (Kltrlerin Kkenleri), ev. M. Fatih Gm, mge Yay., Ankara 1994. HOBBES Thomas, Leviathan, ev. Semih Lim, YKY, stanbul. KKER Levent /Mehmet Ali AAOULLARI, Kral Devlet ya da lml Tanr, mge Yay., Ankara 1994. LUBASZ Heinz, Introduction, The Development of the Modern State, ed. H. Lubasz, Macmillan, 1964. MARX Gary, Police and http://web.mit.edu/gtmarx/www/dempol.html, 25/01/2010. Democracy, eriim tarihi:

MICHAUD Yves, iddet, ev. C. Muhtarolu, Cep niversitesi, letiim Yay., stanbul 1991. MONTESQUIEU, Kanunlarn Ruhu zerine I ve II, ev. Fehmi Balda, Toplumsal Dnm Yay., stanbul 1998. PIERSON Christopher, Modern Devlet, ev. Dilek Hattatolu, ivi Yazlar Yay., Ankara 2000. POGGI Gianfranco, Devlet: Doas, Geliimi ve Gelecei, ev. Aysun Babacan, stanbul Bilgi niversitesi Yay., stanbul 2007. POGGI Gianfranco, Modern Devletin Geliimi- Sosyolojik Bir Yaklam, ev. ule Kut/Binnaz Toprak, stanbul Bilgi niversitesi Yay., stanbul 2001.

96

AUHFD, 59 (1) 2010: 61-97

Saygl

RICHES David, iddet Olgusu, Antropolojik Adan iddet, der. David Riches, ev. D. Hattatolu, Ayrnt Yay., stanbul 1998. SANCAR Mithat, iddet, iddet Tekeli ve Demokratik Hukuk Devleti, Dou-Bat Dergisi, Say: 13, 2001. SAYGILI Abdurrahman, Modern devletin polis teorisine giri, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, Say: 4, Aralk 2004. SCHMITT Carl, Siyasal lahiyat- Egemenlik Kuram zerine Drt Blm, ev. A. Emre Zeybekolu, Dost Kitabevi Yay., Ankara 2000. TERRAY Emmanuel, Devlet, rastlant ve zorunluluk. Bir tarih zerine dnceler, ev. Grbz Sar, Devlet Kuram, der. Cemal Bali Akal, Dost Yay, Ankara 2000. WEBER Max, Sosyoloji Yazlar, ev. Taha Parla, letiim Yay., stanbul.

97