ALE HUKUKU

GR
IA.

ALE KAVRAMI ve ALE HUKUKUNUN KONUSU

ALE KAVRAMI nsan topluluunun ekirdei ailedir. Aile, toplumun en kk yap tadr. Dar anlamda aile,

kar ve kocadan meydana gelen topluluktur. Bu haliyle dar anlamda kullanlan aileye evlilik birlii ad verilmektedir. MK. md. 185, 186, 188, 191, 195 evlilik birlii kavramna yer vererek bu anlamda aileyi ifade etmek istemitir. Geni anlamda aile, kar, koca ve ocuklardan meydana gelen topluluktur. Velayeti dzenleyen Medeni Kanunun 315. maddesi vd. bu anlamda aileyi ele almtr. En geni anlamda aile, ev otoritesine tabi olarak ayn at altnda yaayan kimselerden meydana gelmi insan topluluudur. Bu kavrama, ana baba ve ocuklar dnda kan bayla bal olan hsmlar, kayn hsmlar, bir szleme ilikisi nedeniyle aileyle bir arada yaayan ii, hizmetli ve yardmclar girmektedir. MK. md. 367- 370 bu tr aileyi ev dzeni ad altnda ele almtr. Toplumsal bir olgu ve messese olan aile, byk nemi dolaysyla Anayasada dzenlenmitir. yle ki; Anayasann 41. maddesinde, Aile, Trk toplumunun temelidir. Devlet ailenin huzur ve refah iin zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ve uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilat kurar. nlemleri almak devlete bir grev olarak ykletilmektedir. Anayasann 20. maddesine gre; Herkes, zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz. Bylece aile hayatnn gizliliinin korunmas Anayasa ile teminat altna alnmtr. B. ALE HUKUKU Aile hukuku, Medeni hukukun, kiilerin aile hukuku evresindeki ilikilerini dzenleyen ksmdr. Medeni Kanun aile ilikilerini aile hukuku baln tayan ikinci kitabnda dzenlemitir. Bu kitap ksma ayrlr. Birinci ksm evlilik hukukudur. Bu ksmda, evliliin nasl kurulduu, devamnda hangi hkmlere tabi olaca ve nasl sona erecei hususlar dzenlenmitir. kinci ksm ise, hsmlk hukukudur. Bu ksmda, ister evlilik iinde domu olsun ister evlilik d birlemeden, kiinin ana babas ve dier hsmlaryla doumla kurulan ilikisi ve bu ilikiye balanan hkmler yer almtr. Son ksm ise, vesayet hukuku olarak adlandrlr. Bu ksmda, normal bir aile dzeninin hkm yer almaktadr. Bylece Trk toplumunda ailenin nemi belirlenmekte, ailenin, anann ve ocuklarn korunmas iin gerekli

koruyuculuundan yoksun kkler ya da korunmaya muhta erginler iin devlet kontrol altndaki bir tekilatn yani vesayet tekilatnn nasl ileyecei hususlarna yer verilmitir. II1) ALE HUKUKUNA HKM OLAN LKELER liki Tiplerinin Snrl Sayda ( numerus clausus) lkesi Borlar Kanunundan farkl olarak aile hukukunda, fertlerin kurabilecei ilikiler snrl ekilde kanunda ngrlmtr. Fertler ancak baz ilikileri kurup kurmamakta serbesttirler. rnein, kiiler evlilik ilikisi ierisine girip girmemekte serbesttirler. Ancak bir defa evlenmeye karar verirlerse, o zaman aile hukukundaki evlenme ve evlilie ait kurallara uymak zorundadrlar. Grld zere, taraflar Medeni Kanunda belirtilen ilikiler dnda kendi aralarnda serbeste herhangi bir iliki dzenleyemeyecekleri gibi, Medeni Kanunda dzenlenen ilikilerin artlar ve sonularn da serbeste kararlatramazlar. 2) Geni lde Emredici Kurallara Dayanma Aile hukukunda yer alan kurallarn ounluu emredici niteliktedir. Bir dier ifadeyle, aile hukuku alanndaki ilikilerde irade zgrlne yer verilmemitir. 3) ocuklar ve Zayflar Koruma Aile hukuku, ocuklar ana ve babalarna kar, vesayet altndaki kiileri vasi ve vesayet organlarna 4) kar korumaktadr. Ayrca, korunma amacyla belirli nitelikteki kimselerin zgrlklerinin kstlanmas da ayn amaca yneliktir. Devletin Mdahalesi Ailenin toplumun temeli olarak grlmesi sebebiyle, Medeni hukukun bir dal olmasna ramen bu alanda kamu otoritesi byk lde kendini hissettirmektedir. rnein, devlet, evlenmenin yetkili merci nnde yaplmasna byk nem vermektedir. Evlendirme merasimi hazrlklar devletin denetimi altndadr. Devlet mutlak butlan sebebiyle evlenmenin feshi davas ama hakkn sakl tutmutur. Ayrca evlenme erginliine erimemi olanlarn evlenebilmesi hakim kararna baldr. Evlilik hayatnda ocuklarn korunmasna ve vesayete ilikin pek ok alanda devlet, mahkemeler ve vesayet organlar araclyla mdahalede bulunur1. 5) ekle Ballk Aile hukuku ilikilerinin kurulmalarnda ve sona ermelerinde genellikle ekil zorunlu klnmtr. Evlenme, boanma, soybann reddi, kstlama, vasi atama, evlatlk ilikisinin kurulmas ve ortadan kaldrlmas gibi hususlarda birtakm ekil mecburiyetleri getirilmitir. 6) Eitlik lkesi Bunun sebebi, bir taraftan aile birliini ve toplum dzenini, dier taraftan ise aile fertlerini koruma amac gdlmesidir.

Dural/z/Gm, Trk zel Hukuku Cilt III, Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul, 2010

743 sayl Medeni Kanunu yrrlkten kaldran 4721 sayl yeni Medeni Kanunda, yrrlkten kalkan Medeni Kanundan farkl olarak, kadn erkek eitliine dayal dzenlemelere yer vermitir. Nitekim kanunkoyucu Anayasann 41. maddesine ( 3.10.2001 gn ve 4709/17 S. Kanun ile ek ibare olarak) Aile, eler arasnda eitlie dayanr hkmn ngrmtr.

BRNC KISIM EVLLK

BRNC BLM EVLLK BRLNN OLUMASI
BRNC AYIRIM NANLANMA
IKAVRAM ve HUKUK NTEL MK. md. 118 Nianlanma evlenme vaadiyle olur. hkmne yer vererek nianlanmann, evlenmenin n aamas olduunu ifade etmek istemitir. Taraflar evlenmeden nce nianlanarak nianllk kiisel durumunu kazanrlar. Nianlanma aile hukuku nitelikli bamsz bir akit olup, ileride birbirleriyle evlenmek isteyen ayr cinsten iki kiinin, bu isteklerini karlkl olarak aklamalardr. Bylelikle, ileride evlilik birliini kurmak isteyen iki kii, birbirini tanma imkanna hasl olacak, karlkl aile yaantlarn renerek, evlenmeye hazrlk dnemini, nianllk hukuki ilikisi ierisinde geireceklerdir2. Nianlanmann hukuki mahiyeti, zerinde tartlan bir konu olmakla birlikte, hakim gr, nianlanmann bir medeni hukuk szlemesi olduu ynndedir3. Bu gr bamsz szleme gr olarak isimlendirilir.

IIi.

NANLANMANIN KURUCU UNSURLARI Karlkl Evlenme Vaadi Nianlanmann varl iki tarafn karlkl evlenme vaadinde bulunmasna baldr. Sadece

bir tarafn evlenme vaadi, nianlanmann olumasna imkn vermez4. Nianlanma vaadinin yaplmas ekle bal deildir. Bu balamda, nianlanma iin merasim yaplmas ya da yzk taklmas ne
2 3

Akntrk, s. 227 Dural/z/Gm, s. 14; ztan, s. 405 4 Yarg. 2. HD. 8.9.1949, 2871/4269

nianlanmann varl ne de geerlilii iin bir arttr5. Fakat her ne kadar, taraflarn yzk takp takmamas ya da nian merasimi yaplm olup olmamas niann varl iin nemli deilse de, ileride bir ihtilafn kmas halinde, niann varl ya da yokluunu ispat ynnden nemli bir rol oynar. Nianlanma szle veya yaz ile yaplabilecei gibi, bu yndeki irade aklamas ak veya zmni de olabilir. Nianlanma akdi kiiye sk skya bal haklarnn aklanmasyla doar. Bu balamda, nianlanma iradesinin yalnzca nianlanacak olanlar tarafndan aklanmasnn gerekmesi nedeniyle, nianlanma akdinin temsilci vastasyla yaplmas mmkn deildir. Fakat arac ile yaplabilmesi mmkndr. Zira arac, sadece taraflarn irade beyanlarn birbirine gtrr. B. Nianlanacak Kiilerin Ayr Cinsten Olmalar Nianllar ileride evleneceklerine gre, farkl cinsten olmalar gerei kendiliinden anlalr. Zira ayn cinsten iki kiinin evlenmesinin yok hkmnde olmas sebebiyle nianlanmalar da yokluk sonucunu dourur. Taraflardan birinin sonradan cinsiyetini deitirmesi halinde, nianllk kendiliinden geersiz hale gelir. IIIA. 1) NANLANMANIN GEERLLK ARTLARI KYE BALI KOULLAR Ayrt Etme Gc Nianlanma akdini yapacak olanlarn ayrt etme gcne sahip olmalar kouldur. Zira ayrt etme gc olmayanlarn yapabilecekleri geerli bir irade aklamas olmamas sebebiyle nianlanma akdi geersiz olur. 2) Yasal Temsilcinin Rzas MK. md. 118/IIye gre; Nianlanma, yasal temsilcilerinin rzas olmadka k veya kstly balamaz. Buna gre, nianlanma akdinin btn sonularn dourabilmesi iin, kii snrl ehliyetsiz ise yasal temsilcisinin rzas gerekir. Nianlanma srasnda velayet hakkna ana babadan biri sahipse sadece onun rzas yeterlidir. Eer snrl ehliyetsiz kk vesayet altnda ise, vasinin rzas gerekir. Snrl ehliyetsizin kstl olmas halinde ise, nianlanma akdinin geerlilii yine yasal temsilcisinin rzasna baldr. ii. 1) MUHTEVAYA LKN KOULLAR Kesin Bir Evlenme Engelinin Varl Medeni Kanunumuz evlenme engellerini aka belirttii halde, nianlanma engelleri hakknda dzenlemeye gitmemitir. Bununla beraber evlenme engellerinin mahiyetleri itibariyle nianlanmaya da uygulanacan kyasen kabul etmek gerekir. O halde bir kimsenin hali hazrda
5

Dural/ z, Gm, s. 15;

evli olmas, evlenmeye engel olacak derecede akl hastal, MK. md. 129da belirtilen kiiler arasndaki nianlanma geersizdir. 2) Ahlak ve Adaba Aykr Olmama Bu konuda zerinde durulmas gereken konu ikinci nianlanmadr. Burada bir ayrm yaplmas gerekir. yle ki; nianl iken ikinci defa nianlanan kii, bu davran ile birinci nian bozmak istemise, zellikle bunu szleri ve davranyla aklamsa, gerekte ayn anda iki nianllk sz konusu deildir. Zira birinci nian sona erdirilmitir, ikincisi geerlidir. Buna karlk bir kii ayn zamanda iki nianll birlikte yrtmek zere ikinci defa nianlanmsa ikinci nianlanma ahlaka aykrlk sebebiyle hkmszdr.

Nianlanma akdinin koula veya zamana bal olarak yaplabilmesi mmkndr. Buna gre; nianlananlarn, nianllk durumunun ileri bir tarihte balamasn kararlatrmalarna bir engel yoktur. rnein; 1 nisanda nianlanma konusunda anlaan taraflarn, nianllk ilikisinin 1 hazirandan itibaren balamasn kararlatrmalar mmkndr. Byle bir durumda 1 hazirandan nce nianllk hkmleri uygulanmaz ve taraflardan biri bu tarihten nce nianlanmaktan vazgeerse nian bozma hkmleri uygulanmaz. Ayrca, kararlatrlan artn geciktirici ya da bozucu olmas mmkndr. Nianllardan birinin snf gemesi halinde nianlln balayacann kararlatrlmas halinde art geciktirici, bir ameliyatn baarl olmamas halinde nianllnn sona ereceinin kararlatrlmas durumunda art bozucudur. IVA. NANLILIIN HKMLER Sadakat Ykmll Nianllardan her biri, nianlln devam sresinde, dier nianlya kar sadakatle ykmldr. Evlenmeyi vaad etmi kiilerin, birbirlerinin evlenme isteini olumsuz ekilde etkileyecek davranlardan kanmalar da bu kapsamdadr. Sz konusu ykmllk, drstlk kuralndan ve rf ve adetten kaynaklanr6.Sadakat ykmllne aykr davranlar, dier nianlnn nian bozmas iin hakl bir sebep oluturur ve bu sebeple niann bozulmas halinde, nian bozan tarafa, kusurlu dier nianldan tazminat isteme imkan verir ( MK. md. 120). B. Destekten Yoksun Kalma ve Manevi Tazminat steyebilme Nianllardan birinin ldrlmesi halinde, dier nianl nc kiilerden destekten yoksun kalma tazminat talep edebilir. Zira nianlnn lm ile sa kalan nianl, mstakbel ein

Dural/ z, Gm, s. 25

desteini kaybetmitir ( BK. md. 45/II). Ayrca, nianllardan birinin lm zerine sa kalan nianl, lme sebep olan kiiden manevi tazminat isteminde bulunabilir ( BK. md. 47). iii. ahitlikten ve Hkimlikten Kanma Hakk Nianllardan biri, dierinin davac ya da daval olduu bir davada ya da nianlnn sank olduu bir ceza davasnda tanklk yapmaktan kanabilir ( HUMK. md. 245 b. 1; CMK. md. 47 b. 1). Bu dzenlemeler nianlnn dierinin bir yakn olmas sebebiyle ilgilidir. Ayn ekilde, nianllardan biri dieri ile ilgili davada hkimlikten ya da hakemlikten kanabilir. Dier taraf da srf bu sebeple hkimi ya da hakemi reddedebilir. D. Evlenmeyi Gerekletirme Evlenme iin gerekli ilemlere girimek ve sonunda gerekli ekilde evlenme iradesini aklamak ykmll, bu husustaki vaadin doal bir sonucudur. Fakat u hususu da nemle vurgulamak gerekir ki; evlenmeden kanan nianl evlenmeye zorlanamaz. Zira MK. md. 119/Ie gre; Nianllk evlenmeye zorlamak iin dava hakk vermez. Evlenmeden kanma hli iin ngrlen cayma tazminat veya ceza art dava edilemez; ancak yaplan demeler de geri istenemez.. Bu dzenleme Medeni Kanunun evlenmenin tamamen serbest irade ile gereklemesine nem vermesinden kaynaklanmaktadr. Belirli bir nian ilikisinde, bir nianlnn, gerekli zamanda ykmlln yerine getirmeyeceinin anlalmas, dier nianlya nian bozmas iin hakl sebep salar. Bu hakl sebeple nian bozmu olan taraf, kusurlu olan nianldan tazminat isteyebilir ( MK. md. 120). E. Nianlnn Medeni Kanun Anlamnda Yakn Saylmas Medeni Kanun iki yerde bir kiinin yaknlarnn korkutulmasn, onlara kar su ilenmesini meyyideye balamtr. MK. 151 bir kimsenin yaknlarndan birinin hayat, sal veya namus ve onuruna ynelik pek yakn ve ar bir tehlike ile korkutularak evlenmesini bir nisbi butlan sebebi saymtr. MK. md. 510 ise birinci bendinde, yaknlarndan birine kar ar bir su ilenmesi ni mirastan karma sebebi olarak dzenlemitir. Her iki maddede geen yaknlar deyiminin kapsamna nianl da girer.

V-

NANLILIIN SONA ERMES Nianlln sona ermesinden, var olan ve geerli bir nianlanmann sona ermesi

anlalr. ayet nianlln varl ve geerlilii iin aranan artlar gereklememise, nianlln sona ermesi deil, hkmszl sz konusu olur. Aada ise geerli bir nianlln sona erme haller incelenecektir: 6

A.

Evlenme Nianllarn evlenmesi, nianlln normal sona ermesi sebebidir. Bu durumda artk, taraflar

arasnda baka bir aile hukuku ilikisi olan evlilik balar. Nianllardan birinin baka bir kimse ile evlenmesi halinde de nianllk sona erer. Ancak bu halde nian, bakasyla evlenen nianl tarafndan haksz olarak ( eer niann bozulmasnda kar tarafn kusuru yoksa) bozulmu olur ve niann bozulmasnn sonular doar. B. Nianlnn lm veya Evlenmenin Kesin mknsz Hale Gelmesi ya da Kesin Bir Nianllardan birinin lm nianll sona erdirir. lm dnda evlenmenin imknsz hale geldii dier hallerde de nianllk sona erer. Taraflardan birinin cinsiyet deitirmesi hali bu duruma rnek gsterilebilir. Ayn ekilde, evlilik iin kesin bir evlenme engelinin meydana gelmesinde rnein; nianllardan birinin iyileemeyecek ekilde akl hastas olmas ya da nianllardan birinin dierini evlat edinmesi halinde de nianllk kendiliinden sona erer. Buna karlk, nianllardan birinin cinsi grevlerini yerine getiremeyecek ekilde yaralanmas, sakatlanmas, hastalanmas, ameliyat geirmesi evlenme engeli olmad iin nianll sona erdirmez. Fakat sz konusu durumlar, dier tarafn nian bozmas iin hakl sebep oluturabilir7. C. Taraflarn Anlamas Taraflar anlaarak nianlanma ilikisini sona erdirebilirler; nianlanmay ortadan kaldran bu anlamaya ikale ad verilir. Sz konusu anlama da nianlanma szlemesi gibi ekle tabi olmayan bir szlemedir. Taraflar anlaarak nianlla son vermilerse, ortada niann bozulmas durumu sz konusu olmad iin, taraflar maddi ve manevi tazminat isteyemeyecekleri gibi, nianllarn ana ve babalar da ya da bunlar gibi hareket edenler de tazminat isteyemezler. Bu durumda sadece hediyelerin geri verilmesi talep edilebilir ( MK. md. 122). D. Bozucu artn Gereklemesi le Bozucu arta bal nianlanmada, nianllk batan itibaren kurulmutur. Ancak, ileride art gerekleince nianllk ilikisi kendiliinden sona erer. Bu durumda verilen hediyelerin geri verilmesi dnda taraflarn birbirlerinden herhangi bir talepleri sz konusu olamaz. Fakat sz konusu art gerekleinceye kadar nianlln genel hkmlerinin uygulama alan bulmas dolaysyla bu devrede MK. 120 vd uygulama alan bulabilir. E. Nian Bozma Nianllardan her biri, nianllk ilikisine tek tarafl irade aklamas ile son verebilir. Zira kanunkoyucu nianllarn mutlaka evlenme akdi yapmalarn ngrmemitir. Bu balamda, irade
7

Evlenme Engelinin Meydana Gelmesi

Dural/z/Gm, s. 27

serbestsi prensibine gre, nianllardan her biri hakl bir sebep olsa da olmasa da nian bozabilir ( MK. md. 119/I). Bu durumda ayrca, evlenme akdini yapmaktan kanma hali iin ngrlen cayma tazminat veya cezai art dava edilemez; ancak yaplan demeler de geri istenemez ( MK. md. 119/II). u hususu da vurgulamak gerekir ki; ayrt etme gcne sahip kkler ve kstllar, nianll yasal temsilcinin rzas olmadan bozabilirler. Zira nian bozma kiiye sk skya bal bir haktr. Keza ayn sebepledir ki, her ne kadar nianlanma iin yasal temsilcinin izni gerekse de, sz konusu nianlln yasal temsilci tarafndan sona erdirilmesi mmkn deildir. Niann tek tarafl irade beyan ile sona erdirilmesine nian bozma ad verilir. Nian bozma hakl bir sebebe dayanabilir ya da nian haksz bir ekilde bozulabilir. 1) Hakl Bir Sebebe Dayanarak Nian Bozma Nianlln devamn ve evlenmeyi, drstlk kural erevesinde bir taraftan beklenemez klan sebepler nian bozmak iin hakl sebep oluturur8. Niann hakl bir sebeple bozulmas, niann sona erme sonularn etkiler. Hakl sebep, kar tarafn kusurundan kaynaklanabilecei gibi, her iki tarafn kusurunun bulunmad hallerde de sz konusu olabilir. Ancak, niann bozulmas bir tarafn kusurlu davranna dayanmakta ise bunun sonucu nian bozan tarafn tazminat isteme imkn doar. Hakl sebep rnekleri; Nianlsnn bir karakter zelliini ya da nianlanmadan ok nceye ilikin ho olmayan zel hayatn renme, iddetli hayat felsefesi ya da inan ayrl, dier nianlnn devaml ve ar bir hastala yakalanmas, evliliin mutlulukla sonulanmayacana ilikin hakl inan, nianlya ilgi duymama, nianly bakas ile aldatma, nianlnn sk sk sarho olmas, bir nianlnn uygun sre iinde geerli bir sebep olmadan evlenmemesi, nianlya kar kt muamelede bulunulmas, genel olarak boanma sebeplerinden birinin nianllk srasnda ortaya kmas9. u hususu nemle vurgulamak gerekir ki; saylan bu rnekler snrl sayda deildir, dolaysyla baka olaylar ve olgular da niann bozulmas iin hakl sebep tekil edebilir. Bu balamda nian bozan tarafn hakl sebebe dayanp dayanmadn, nian bozmak iin gsterilen sebebin yeterli bir hakl sebep oluturup oluturmadn ihtilaf halinde takdir yetkisi hakime aittir ( MK. md. 4). Hakim somut olayda, taraflarn karlkl sosyal durumlarn, evrelerini, meslek ve mevkileri ile dier hususlar da gz nnde tutacaktr. 2) Hakl Bir Sebebe Dayanmakszn Nian Bozma Nianllardan birinin hakl bir sebep olmakszn nian bozmas veya kendi kusurundan kaynaklanan bir sebeple nianlla son vermesi niann haksz bozulmas durumunu oluturur. Bu durumda haksz olarak nian bozan taraf dier nianlya tazminat demek zorunda kalr.
8 9

ztan, s. 411; Dural/z, Gm, s. 30 Dural/z, Gm, s. 30; ztan, s. ; 412

VI-

NANIN SONA ERMESNN SONIULARI Nian ister hakl bir sebebe dayanarak ister haksz olarak bozulmu olsun, hediyeler iade

edilir. Maddi ve manevi tazminat davalar ise, niann haksz bozulmas halinde sz konusu olur. A. MADD TAZMNAT ( MK. md. 120) "Nianllardan biri hakl bir sebep olmakszn nian bozduu veya nian taraflardan birine ykletilebilen bir sebeple bozulduu takdirde; kusuru olan taraf, dierine drstlk kurallar erevesinde ve evlenme amacyla yapt harcamalar ve katland madd fedakrlklar karlnda uygun bir tazminat vermekle ykmldr. Ayn kural nian giderleri hakknda da uygulanr. Tazminat istemeye hakk olan tarafn ana ve babas veya onlar gibi davranan kimseler de, ayn koullar altnda yaptklar harcamalar iin uygun bir tazminat isteyebilirler. Grld zere nian haksz yere bozan ya da kusuru ile niann bozulmasna yol aan taraf tazminat demekle ykmldr. Buna gre; Bir tarafn nian bozmasndaki hakl sebebi, dier tarafn kusurlu davran tekil ediyorsa

( rnein, nianlnn bakalaryla flrt etmesi, nianlsna kt davranmas ), bu takdirde nian bozan kar taraftan tazminat isteyecektir. Bir tarafn nian bozmasndaki sebep kendi kusurlu davranndan domusa ( rnein; kumarda

btn servetini kaybetmi, zhrevi hastala yakalanmsa), kar taraf nian bozandan tazminat isteyebilir. Niann bozulmasna neden olan hakl sebep hibir tarafn kusuruna dayanmyorsa, nianllar

birbirlerinden tazminat talep edemezler. Bir taraf hibir hakl sebep yokken nian bozmusa dier taraf tazminat isteyebilir.

Maddi tazminat talep edilebilmesinin bir dier koulu ise, niann bozulmasndan doan maddi bir zararn mevcut olmasdr. denecek olan masraflar ve tazmin edilecek zararlar kusursuz olan nianlnn, nianlanmann geerli olduuna gvenerek iyiniyetle yapt masraflardr. Bu balamda nianlnn isteyecei tazminat menfi tazminattr. Bir dier ifadeyle; neticeye ulamayan nianllk yznden uranlan, nianlanma yaplmasayd uranlmayacak zarardr. Bu kapsama u masraflar girebilir. yle ki; niann haksz olarak bozulmas sebebiyle zarara urayan nianl, ncelikle nian masraflarn isteyebilir. rnein; nian treni iin kiralanan yerin kira bedeli gibi kinci olarak, kusursuz nianl kusurlu nianldan evlenme amacyla yapt masraflarn tazminini isteyebilir. rnein, oturulacak evin kiralanmas, mble satn alnmas, balay seyahati iin yaplan hazrlklar

u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; ister nianlanma iin olsun ister evliliin yaplacana gvenilerek yaplm olsunlar, bunlarn drstlk kuralna ( MK. md. 2) uygun olarak yaplm olmalar gerekir. Bir masrafn ar olup olmad, drstlk kuralna uygun olup olmad; mahalli adetler, aile gelenekleri ve taraflarn sosyal seviyeleri gibi eitli unsurlar gznnde bulundurularak tespit edilir. Masrafn yaplmasna kar taraf muvafakat etmise, masraf iyiniyetle yaplm saylr10. Tazminat davas, haksz yere nian bozan ya da kendi kusuru ile niann bozulmasna sebebiyet veren nianl aleyhine alr. Nianl lmse dava miraslarna kar alr. Maddi tazminat davasnda davac, nian kendi bozmusa kar tarafn kusuruna dayanan hakl bir sebebin vatln; nian daval tarafndan bozulmu ise hakl bir sebep yokken niann bozulduunu ispat edecektir. Ayrca niann haksz yere bozulmasndan kaynaklanan maddi zarara uradn da kantlamaldr. Davacnn iddiasn ispatlamas halinde, hakim takdir yetkisini kullanarak uygun bir tazminata hkmeder. Hakim tazminat miktarn tespit ederken, davacnn da niann bozulmasndaki roln, yaplan masrafn davacnn malvarl iin arzettii deeri vs. dikkate alr. Hakimin hkmedecei miktar genellikle yaplan masrafn altnda kalr fakat gerekirse masrafn tam karlnn tazminine karar verilmesinde hukuken bir engel bulunmamaktadr11. Tazminat talebi, sadece nianl tarafa deil, onun ana babas veya onlar gibi hareket eden kimselere de tannmtr ( MK. md. 120). Bu balamda, ana baba ya da onlar gibi hareket edenler, drstlk kuralna uygun olarak yaptklar nian masraflar ve evlenmenin yaplaca kanaatiyle yaptklar masraflar isteyebilirler. u hususu nemle vurgulamak gerekir ki; ana baba ya da onlar gibi hareket edenler nianllar iin deil de nian sebebiyle kendileri iin yapm olduklar masraflar ( rnein; dn iin diktirilen elbiseler, yol giderleri) iin tazminat talebinde bulunmazlar. Ana baba gibi hareket edenler den kast ise nian ya da evlenmenin yaplaca kanaatiyle nianllar iin masraf yapan kimselerdir. Bu kiiler, herhangi bir hsm olabilecei gibi, bir kurum ya da kzn, evinde uzun sre alt aile olabilir. MK. md. 123e gre; tazminat davas, niann bozulmasndan itibaren 1 yln gemesi ile zamanamna urar.

Tazminat davas ( Niann bozulmasndan itibaren 1 yl iinde ) Davac

10 11

Daval

ztan, s. 413 Dural/z/Gm, s. 35

10

- Nianl - Nianlnn ana babas - Nianlnn ana babas gibi hareket eden kimseler

- Nian haksz yere bozan veya bozulmasna sebebiyet veren nianl - Nianlnn lm halinde miraslar

B.

MANEV TAZMNAT ( MK. md. 121) Niann bozulmas yznden kiilik hakk saldrya urayan taraf, kusurlu olan dier

taraftan manev tazminat olarak uygun miktarda bir para denmesini isteyebilir. Manevi Tazminat Davasnn Koullar 1) Nianlanma akdi, tek tarafl irade beyan ( Bozma) ile sona erdirilmelidir. Nianlln lm ile sona ermesi ya da her iki tarafn anlaarak nianll sona erdirmeleri halinde manevi tazminat talep edilemez. Ayrca manevi tazminat isteyen nianlnn maddi tazminat isteme hakknn bulunup bulunmamas nemli deildir. Zira bu davalar birlikte alabilecei gibi ayr ayr da alabilir. 2) Tazminat isteyen nianlnn kiilik hakk bir zarara uram olmaldr. Niann bozulmas sebebiyle manevi tazminat hakl gsterecek ekilde bir kiilik hakk ihlalinin sz konusu olmas halinde, kiilik hakk zedelenen nianl dier nianldan manevi tazminat talep edebilir. zellikle nianlnn terk edilmesi, onun erefini yaralyor ve evresinde kk dryorsa kiilik hakknn zarara urad sylenebilir. Manevi tazminat hakl klacak olay, nianlnn salnn bozulmas ya da tehlikeye dmesi de olabilir. rnein; niann bozulmas sonucunda nianlnn depresyon geirerek uzun sre tedavi edilmek zorunda kalmas manevi tazminat talebini hakl gsterebilir. Yargtaya gre, srf nianllnn uzun srm olmas, manevi tazminat istemek iin yeterli deildir12. Fakat kk bir yerde niann bozulmas, kz iin manevi tazminat istemeyi gerektirecek ekilde manevi zarara yol aar13. 4) Davalnn kusurlu olmas MK. md. 121e gre; manevi tazminat demesi gereken nianlnn kusurlu olmas gerekmektedir. Niann hakl sebep olmadan bozulmas, niann bozulmasna kusuru ile sebep olmas durumunda kusurun varl kabul edilebilir.

12 13

3:HD.26.5.1988, 1633/5788 (YKD 1988, c. XIV. 1073) HGK. 17.1.1979, 230/7 (YKD 1979, c. V. 565)

11

Manevi tazminat talebinde bulunan nianlnn kusuru ile ilgili doktrinde tartmalar mevcuttur. yle ki; baz yazarlar, Eski MK. md. 85ten farkl olarak MK. md. 121in, manevi tazminat isteyen nianlnn kusursuz olmasn aramadn, dolaysyla sz konusu nianlnn artk hi kusurunun bulunmamasnn aranmayacan ve bu balamda kusurunun dier nianlnnkinden daha az olmasnn yeterli olacan savunmaktadrlar. Buna gre; manevi tazminat isteyecek olan nianlnn ya hi kusuru olmayacak ya da kusuru dier nianlnn kusurundan daha az olacak, bir dier ifadeyle kendisinden manevi tazminat istenen nianlnn kusurlu davran ile manevi zarar arasndaki illiyet ban kesecek kadar ar olmayacaktr14. Fakat doktrinde baz yazarlar ise, manevi tazminat talebinde bulunan nianlnn zararn ortaya kmasnda hi kusurunun bulunmamas gerektiini savunmaktadrlar15. Yukardaki artlarn mevcut olmas halinde, zarara urayan nianl dier nianlya kar manevi tazminat davas aabilir. Nianlnn snrl ehliyetsiz olmas halinde, manevi tazminat isteminin kiiye sk skya bal bir hak olmas sebebiyle, sz konusu davann almas iin yasal temsilcinin izni gerekmez. Fakat tam ehliyetsiz olan nianl iin, istisnaen yasal temsilcinin dava aabileceinin kabul edilmesi gerekir16. Zira niann bozulmasndan dolay kzn duyduu znt dolaysyla ayrt etme gcn kaybetmesi halinde, yasal temsilcinin manevi tazminat davas aamayacan kabul etmek, kanunun amac ve adaletle badamaz. Ayrca u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; maddi tazminattan farkl olarak, manevi tazminat isteme hakk sadece nianllara tannmtr. Bu balamda nianllarn ana ve babalar ya da onlar gibi hareket edenler, niann bozulmas sebebiyle MK. md. 121e gre manevi tazminat talep edemezler. Manevi tazminat davas, niann sona ermesini takip eden 1 yl iinde almaldr. Aksi takdirde dava zamanamna urar. Dava almsa hakim uygun bir tazminata hkmeder. Tazminata sadece para olarak karar verilir. Dolaysyla para yerine baka bir manevi tazminat trne hkmedilemez dileme). C. HEDYELERN ADES ( MK. md. 122) Nianllk evlenme dndaki bir sebeple sona ererse, nianllarn birbirlerine veya ana ve babann ya da onlar gibi davrananlarn, dier nianlya vermi olduklar allmn dndaki hediyeler, verenler tarafndan geri istenebilir. Hediye aynen veya mislen geri verilemiyorsa, sebepsiz zenginleme hkmleri uygulanr. ( rnein; knama, zr

14 15

Dural/z/Gm, s. 38 ztan, s. 415; Akntrk, s. 49 16 Dural/z/Gm, s. 39; Ouzman/Dural, s. 49

12

Hediye, nianlanma ve nianllk dolaysyla, bir nianlya verilen ve ekonomik deeri olan her trl kazandrmadr. Bu kapsama, nian yzkleri, mcevher, eitli eya, para vs. hediye girer. Nianllarn birbirlerine verdikleri mektup ve fotoraflarn hediye saylp saylmayaca hususu doktrinde tartmal olmakla beraber, baskn gr, hediye saylmayaca ynndedir17. Zira, mektup ve resimler allmn dnda hediye saylmazlar, stelik maddi deerleri de bulunmamaktadr. Hediyelerin geri istenebilmesi iin, kanuna gre u koullarn varl gereklidir: 1) Hediye nianllk dolaysyla verilmi olmaldr. Hediyenin geri istenebilmesi iin, mutlaka nianllk dolaysyla verilmi olmas gerekir. Bu balamda hediye, nianlanma srasnda verilmi olabilecei gibi nianllk devam ederken de verilmi olabilir. Baka bir sebeple verilen hediyelerin geri istenmesi, bu kapsamda mmkn deildir. 2) Geri istenecek hediyenin allmn ( mutad) dnda olmas gerekmektedir. Hangi hediyelerin allm d saylaca hususu, yerel rf ve adet, taraflarn sosyal durumlarna baklarak hakim tarafndan takdir edilir. Hediyenin bedelinin ok yksek olmas onun allmn dnda bir nitelie sahip olduu ynnde karine tekil eder. Yargtayn son kararlarna gre; mahkeme bu konuda bilirkiiye bavurabilir18. 3) Nianllk, evlenme dnda bir sebeple sona ermi olmaldr. MK. md. 121e gre; nianllk yalnzca evlenme ile sona ermise hediyelerin geri istenmesi sz konusu olmaz. Buna karlk, nianllk, lm, gaiplik, anlama ile ya da niann bozulmas sonucu sona ermise hediyeler geri verilecektir. Ayrca u hususu da nemle vurgulamak gerekir ki; tazminat taleplerinden farkl olarak, hediyelerin geri istenmesi, kusurlu olma artna balanmad iin, niann bozulmasnda kusurlu olan nianl ( ana babas ya da onlar gibi hareket edenler) da kusuruna ramen verdii hediyelerin iadesini talep edebilir. 4) Hediyelerin iadesi, nianl, ana babas ya da onlar gibi hareket edenler tarafndan talep Hediyenin geri istenebilmesi iin bu kiilerin, dier nianlya allmn d hediyeler vermeleri gerekir. Ayrca, MK. md. 122 dnda kalan kimselerin nianllara, nianllarn birbirlerinin hsmlarna verdikleri hediyeler ile nianllarn hsmlarnn birbirlerine vermi olduklar hediyeler MK. md. 122 kapsamnda istenemez. Bu ekilde verilenlerin geri istenip istenemeyecei hususu balama ve sebepsiz zenginleme kurallarna gre belirlenir. edilebilir.

17 18

ztan, s. 416; Dural/z/Gm, s. 41; Ouzman/Dural, s.52 3. HD. 11.10.1993, 3716/16194; 3. HD. 21.3.1995, 3204/3699

13

Uygulamada ska karlalan balk paras ad altnda verilen para ya da eya, bir nianl tarafndan dier nianlya ya da onu temsilen babasna ya da baka bir kimseye verilmise, bunlarn MK. 122 kapsamnda geri istenmesi mmkndr. Fakat bir nianl ya da ana babasnn dier nianlnn ana ve babasnn ahsna verdii para ya da mallar hakknda MK. md. 122nin uygulanmas mmkn deildir19. Zira nianlln sona ermesi halinde bu paralar ya da mallar ancak sebepsiz zenginleme hkmlerine gre geri istenebilir. Davaclar, hediyenin aynen geri verilmesini isterler; eer hediye aynen mevcut deilse mislen denmesini ister. Hediyeler mislen de geri verilemiyorsa, bu durumda hediyenin karl sebepsiz zenginleme hkmlerine gre talep edilir. Buna gre; eer kii, kendisine verilen hediyeyi, iyiniyetle elden karmsa, hibir iade borcu yoktur. Fakat iyiniyetle de olsa elden kan eyin karlnda malvarlna baka bir ey girmise, malvarlndaki bu deer art orannda iade ykmll devam eder. Hediye ktniyetle elden karlmsa, maln deerini iade ile ykmldr ( MK. md. 122/II). unu da belirtelim ki; geri verme borcuna sebepsiz zenginleme kurallar ancak, hediye ister gayri misli ister misli olsun hibir ekilde aynen ifa edilemiyorsa uygulanacaktr. rnein; nianl kendisine verilen Cumhuriyet altnlarn bozdurmu ve harcamsa iadesi talep edildii zaman piyasadan bunu temin edip geri verecektir, yoksa parasn vermekle yetinmeyecektir. Hediyenin iadesini talep sresi, nianlln sona ermesinden itibaren 1 yldr.

KNC AYIRIM EVLENME

IEVLENMENN HUKUK MAHYET Evlenme nianllarn evlilik birliini meydana getirmek iin yaptklar bir hukuki ilemdir. Evlenmenin hukuki mahiyeti doktrinde tartmaldr. Buna gre bir gr, taraflarn evliliin hkmlerini kararlatrmakta, deitirmekte serbest olmadklarn, bunlarn ancak kanunen dzenlenen evlilik statsne girmek hususunda iradelerini akladklarn ileri srerek, evlenmenin bir art tasarruf olduunu kabul etmektedir. Trk hukukunda doktrinde ve yarg kararlarnda kabul edilen dier gre gre ise20; evlenme aile hukukuna zg bir akittir. Bu gr, evlenmeyi, taraflarn, bu hususta karlkl ve birbirine uygun irade beyanlarnn meydana getirdii kanaatine dayandrmaktadr. Evlenme ekle tabi bir hukuki ilemdir. ki tank ve evlendirme memuru nnde gerekleir. Evlendirme memuru her iki tarafa da birbirleriyle evlenmek isteyip istemediklerini sorar ve olumlu
19 20

6. HD. 9.4.1974, 3194/3424(K1974, 3136) Dural/z/Gm, s. 46; ztan, s. 420; Akntrk, s. 55

14

cevap almas zerine evlenmenin her iki tarafn rzas ile yaplm olduunu beyan eder. Fakat bu beyan kurucu deil aklayc mahiyette bir beyandr. Zira MK. md. 142ye gre; Evlenme, taraflarn olumlu szl cevaplarn verdikleri anda oluur ifadesinden de aka anlalaca zere evlenme taraflar iradelerini akladklar anda tamamlanmaktadr. Memurun grevi ise, sadece evlenmenin taraflarn aklamas ise yaplm olduunu aklamaktan ibarettir. Bu sebeple evlenmeyi bir aile hukuku szlemesi olarak kabul etmek gerekir. Nitekim, Yargtay da bir tihad Birletirme Kararnda21, memurun beyann kurucu olmad grn benimsemitir. yle ki; kararda aka memurun,,, evlenmenin yasaca akdedilmi olduunu sylemesi bile evlenme akdinin meydana gelmesi iin esasl unsur olmad gibi denilmektedir. IIEVLENMENN GEREKLEMES N ARANAN ARTLAR Evlenme akdinin yaplabilmesi iin maddi ve ekli koullarn varl gerekmektedir. Evlenmenin maddi koullar; taraflarn evlenme ehliyetine sahip olmas ve ortada evlenme engellerinin bulunmamasdr. Evlenme ile ilgili ekli koullar ise, evlenme trenine hazrlk safhas, evlenme treni ve evlenmeden sonraki ilemlere yneliktir. A. 1) EVLENMENN KURULMASINA LKN MADD NTELKTEK ARTLAR EVLENME EHLYET ( Olumlu art ) Evlenme ehliyeti, bir kimsenin evlenme akdi yapabilmek hususunda sahip olmak zorunda bulunduu ehliyet olup, Medeni Kanunda, genel hak ve fiil ehliyetinden ayr ve biraz farkl dzenlenmitir. Bu balamda genel fiil ehliyetinin zel bir halidir22. Evlenme ehliyeti, fiil ehliyetine paraleldir; fakat artlar itibariyle fiil ehliyeti ile ayn deildir. Evlenme ehliyetinin artlar, ayrtetme gc, evlenme ya ve ayrt etme gcne sahip kk ve ayrt etme gcne sahip kstllar iin yasal temsilcilerinin iznidir. aAyrt Etme Gc MK. md. 125: Ayrt etme gcne sahip olmayanlar evlenemez. Bu maddeyle kanunkoyucu ayrt etme gc olmayanlarn evlenmeye ehil olmadklarn dzenlemitir. Ayrt etme gc, makul surette hareket edebilme yetenei olup, yaplan iin sebep ve sonularn anlayabilecek durumda olmay ifade eder. Bu balamda ayrt etme gc, nisbi bir kavram olup, her evlenmek isteyen ahs ynnden varlnn ayrca incelenmesi gerekir. Evlenme asndan ayrt etme gc ise, evlenmenin anlam ve amacn anlayabilecek, evlenmeye bal ykmllk ve devleri kavrayabilecek yetenee sahip olmaktr. Evlenme akdi yapacak kimse, evliliin ahlaki
21 22

BK 14.6.1965, 3/3 ztan, Aile Hukuku, 5. Bas, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004, s. 101

15

deerini anlayamyorsa, evliliin beraberinde getirdii btn ykmllkleri ayramyor demektir ki, artk byle bir kimsenin evlenme ehliyetinden de sz edilemez. Ayrt etme gcnden devaml surette mahrum bir kimsenin, evlenme akdi yapmas halinde evlilik mutlak butlanla sakattr ( MK. md. 145/ b. 2). te yandan kiinin, ayrt etme gcnden geici olarak mahrum olduu bir srada yapt evlenme akdi ise nisbi butlanla sakattr ( MK. md. 148). Ayrt etme gcnn var olup olmadn aratrmak ve tespit etmek hakime den bir grevdir. Hakim, sz konusu kimsenin aranan anlamda ayrt etme gcne sahip olup olmadn tespitte bir psikiatr raporuna dayanacaktr23. bEvlenme Ya ve Yasal Temsilcinin zni Kanunkoyucu, taraflarn evlenebilmesi iin evlenme ya olarak farkl ya ngrmtr: ba. Normal Ergin Olma Ya : 18 yan tamamlam olanlar, btn hukuki ilemleri yapmaya

ehil olduklar gibi evlenme akdini yapabilirler. Bunun iin yasal temsilcilerinin iznine gerek yoktur. Ayrca u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; MK. md. 12de dzenlenen mahkeme kararyla kazanlan erginlik, evlenme yan beraberinde getirmez; zira bir kimsenin bir ii yapabilecek ya da bir iletmeyi idare edebilecek fikri olgunlua ulamas, onun ayn zamanda evlenme ehliyetine de sahip olduu anlamna gelmeyebilir. Dolaysyla, kazai rt halinde de kiinin 17 yan doldurmu olmas gerekir. Bir dier ifadeyle, MK. md. 12ye gre, erginliine karar verilmi olan kimse, ergin olmasna ramen, kanunun evlenme iin arad olaan evlenme yana bile ulamad iin, evlenme hakk domadan evlenemez. Fakat u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; evlenmek isteyen kimseler hem mahkeme kararyla ergin olmu hem de evlenme yana gelmilerse ( 17 yan tamamlamlarsa), velayet ya da vesayet altnda olmadklar iin evlenme iin artk ana babalarnn rzalar aranmaz, bir dier ifadeyle hi kimsenin iznini almadan evlenebilirler, fakat bu kiiler olaan evlenme yan tamamlamam ise hakimin izni gereklidir24. Son olarak zerinde durulmas gereken nokta, evlenmeyle ergin olan ( MK. md. 11/II) bir kimsenin, evliliin lm ya da boanma ile sona ermesi durumunda ikinci defa evlenmek isterse, yasal temsilcinin izninin gerekip gerekmediidir. ncelikle sz konusu kii, evlilik srasnda ya da ilk evliliin bitiminden ve fakat ikinci evlilikten nce yasal erginlie erimise, artk evlenme ynnden tam ehliyetli olduu iin, hi kimsenin rzasna gerek olmadan evlenebilir. Aksine, daha normal evlenme ya olan 17yi doldurmamsa bu yaa gelinceye kadar evlenemez. Ancak 17 yan

23 24

ztan, s. 102 ztan, s. 110; Dural/z, s. 52

16

doldurduu zaman, artk velayet ya da vesayet altnda olmad iin, yasal temsilcinin rzas aranmakszn evlenebilir25. bb. Olaan Evlenme Ya: MK. md. 124/I: Erkek veya kadn onyedi yan doldurmadka Ancak

evlenemez. Grld zere, Medeni Kanun erkek veya kadn ayrm yaplmakszn her iki cins iin de evlenme yan 17 olarak belirlenmitir. Burada 17 yan tamamlanmas gerekmektedir. evliliin geerli olabilmesi iin, ayrca yasal temsilcinin izni de gerekmektedir. Aslnda kural olarak, ayrt etme gcne sahip kkler, kiiye sk skya bal haklarn bizzat kullanrlar. Bu itibarla evlenme hakk da kiiye sk skya bal bir hak olduuna gre; ayrt etme gcne sahip kn bu hakkn tek bana kullanabilmesi gerekirdi. Ancak, kanunkoyucu, bu kadar nemli bir meselede, ayrt etme gcne sahip kn bu hakk tek bana kullanmasnn isabetli olmayaca gerekesinden hareketle, yasal temsilcisinin evlenme akdinin yaplabilmesi hususunda iznini bildirmesini istemitir ( MK. md. 126; Evlenme Ynetmelii, md. 20/b.4). Kk vesayet altnda ise vasinin, velayet altnda ise velisinin izni gerekmektedir. Velayet hakk ana babaya birlikte aitse, snrl ehliyetsizin evlenebilmesi iin ikisinin de rzas bulunmaldr. Buna karlk, velayet hakk birine aitse, sadece onun rzas yeterli olur. Snrl ehliyetsiz evlatlk ise, velayet hakk evlat edinene ait olaca iin rza gsterecek olan da odur. u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; yasal temsilci, evlenecek olan snrl ehliyetsizin yerine irade aklamasnda bulunacak deildi; o sadece evlenecek olan snrl ehliyetsizin yapm olduu evlenmeye ilikin iradesine onay verecektir. Bir dier ifadeyle, evlenmeye ynelik irade yine snrl ehliyetsiz tarafndan aklanacak, yasal temsilci sadece evlenmeye raz olacan aklayacaktr. Rza kural olarak, evlenmek iin mracaatn yapld srada verilmelidir, en ge evlenmenin yaplmas annda verilmi olmas aranr. zne ilikin belgenin noterden onaylanm olmas gerekir ( MK. md. 136). Szl icazet geersizdir. Yasal temsilci, ister veli ister vasi olsun, evlenmeye izin vermezse, snrl ehliyetsiz hakime bavurarak evlenmeye izin vermesini isteyebilir ( MK. md. 128). Hakim, karar vermeden nce, izin verilmemesinde hakl bir sebebin bulunup bulunmadn tespit iin yasal temsilciyi dinler ve sebebi hakl bulmazsa evlenmeye izin verir. Bylece, hakimin karar, yasal temsilcinin izninin yerine geer ve evlenmek iin yaplan bavuruda, yasal temsilcinin izni yerine bu belge sunulur. Son olarak u hususu da belirtmek gerekir ki; yasal temsilcinin izni konusunda anlatlanlar ayrt etme gcne sahip kstllar iin de geerlidir. Bu balamda, ayrt etme gcne sahip kstl, ancak yasal temsilcisinin izni varsa evlenme akdini yapabilir ( MK. md. 127). Kanunkoyucu burada sadece vasinin iznini aram, sulh ve/veya asliye mahkemesinin de iznini istememi, sadece vasinin iznini yeterli grmtr. Ayrca, ayrt etme gcne sahip kstl evlenmi olsa da vesayetten kurtulamaz.
25

Dural/z, s. 52

17

cc.

Olaanst Evlenme Ya : MK. 124/IIye gre; hkim olaanst durumlarda ve pek

nemli bir sebeple onalt yan doldurmu olan erkek veya kadnn evlenmesine izin verebilir. Olanak bulunduka karardan nce ana ve baba veya vasi dinlenir. ncelikle unu belirtmek gerekir ki; burada, bir kimse genel olarak evlenmek iin ergin saylmamakta, belirli bir kimse ile evlenmesi iin, istisnaen mahkemece izin verilmektedir. Bir dier ifadeyle mahkeme, ancak talepte bulunan kiinin belirledii bir kimse ile evlenmesine izin vermektedir. Bu bakmdan belirli bir kimse ile istisnaen evlenmesine izin verilen birisi, o kii ile herhangi bir sebeple evlenmezse mahkemenin verdii izne dayanarak baka bir kimse ile evlenemez26. MK. md. 124e gre; mahkemenin evlenmeye izin vermesi iin u artlarn bulunmas gerekir:

Erkein ve kadnn 16 yan tamamlam olmas: Erkek ve kadn 16 yan tamamlamam ise,

evlenme akti yapmalar hibir ekilde mmkn deildir. 16 yan dolduran kii, rza iin dorudan doruya hakime kendisi bavurabilir, yasal temsilcinin bu beyana katlmas gerekmez. Fevkalade bir hal ve mhim bir sebebin varl: Fevkalade bir hal ve mhim bir sebebin

varln tespitte, hakim takdir hakkn MK. md. 4e gre; kullanr. nemli sebebe rnek olarak; kzn daha kk yata evlenmeyi kabul eden bir lkeye gidii, nianl kzn ksz veya yoksul olmas, nianllardan birinin lm tehlikesi iinde kaybolmas veya kzn hamile olmas vs. gsterilebilir. Karardan nce mmknse yasal temsilcinin dinlenmesi: Eski Medeni Kanunun aksine, Yeni

Medeni Kanun hakimin izin vermesinden nce yasal temsilcinin dinlenmesi art deildir. Bu balamda, hakim olanak varsa yasal temsilciyi dinleyecektir. Bylece, yasal temsilcinin dinlenmesi, evlenmeye izin iin nart olmaktan karlmtr. Dolaysyla hakim olanak bulduka ana babay veya vasiyi dinleyecek, fakat rzalarn aramayacak, karar kendisi verecektir.

Evlenmeye izin vermeye grevli ve yetkili mahkeme, talepte bulunan kiinin yerleim yeri Aile Mahkemesidir. zerinde durulmas gereken bir konu da, 16 yan doldurup da hakimin iznini almadan evlenen kiinin evliliinin akbetinin ne olaca hususudur. Kadnn hamile olmas veya bu arada normal erginlik yana henz erimesi haricinde kanunda bu konuda ak bir hkm mevcut deildir. Doktrindeki baskn gre gre; kanundaki bu boluun MK. md. 153/IIden yararlanarak kyasen doldurulmal ve yasal temsilciye nisbi butlan davas amak hakknn verilmelidir27.
26 27

Ouzman/Dural, s. 62; Dural/z/Gm, s. 49 ztan, s. 108; Dural/z/Gm, s. 54; Akntrk, s. 215

18

2)

EVLENME ENGELLERNN BULUNMAMASI ( Olumsuz art ) Evlenme akdinin yaplabilmesi iin kanunda ngrlen evlenme engellerinin

bulunmamas gerekir. Hemen belirtmek gerekir ki; evlenme engellerinin hepsinin yaplan evlenmeye etkisi ayn deildir. Bazlarnn varl ( kesin evlenme engeli), evlenmenin mutlak butlanla sakat olmas sonucunu doururken; bazlar ( kesin olmayan evlenme engelleri) yaplan evliliin geerliliini etkilemez. aaa. KESN EVLENME ENGELLER Hsmlk

MADDE 129. Aadaki kimseler arasnda evlenme yasaktr: 1. stsoy ile altsoy arasnda; kardeler arasnda; amca, day, hala ve teyze ile yeenleri arasnda, 2. Kayn hsml meydana getirmi olan evlilik sona ermi olsa bile, elerden biri ile dierinin stsoyu veya altsoyu arasnda, 3. Evlt edinen ile evltln veya bunlardan biri ile dierinin altsoyu ve ei arasnda. aaa) Kan Hsml MK. md. 129a gre; stsoy ile altsoy arasnda; kardeler arasnda; amca, day, hala ve teyze ile yeenleri arasnda evlenmek yasaktr. Kanun usul fru hsmlnda, evlenme yasan snrsz kabul etmitir. Bir dier ifadeyle usul fru arasndaki yaknlk derecesi kanc dereceden olursa olsun evlenmeleri yasaktr. Yansoy hsmlar arasndaki nc dereceye kadardr. nc dereceden sonra evlenme yasa kalmaz. Bu balamda iki karde ocuu ( amca, day, hala, teyze ocuklar ) evlenebilir. St kardeler arasnda da evlenme engeli yoktur. bbb) Kayn Hsml Eler arasndaki evlilikle doan kayn hsml, evlilik birliinin sona ermesi ile ortadan kalkmaz. Bu balamda, evlilik birlii sona ermi olsa da elerden biri ile dierinin altsoyu ve stsoyu arasnda evlenme yasa vardr. rnein; bir kii einden boanp kaynvalidesi ile evlenemez. Ama einin kardei ile evlenebilir. ccc) Evlatlk likisi Evlat edinen ile evlatln veya bunlardan biri ile dierinin altsoyu ve ei arasnda evlenme yasaktr. O halde, rnein evlatlk evlat edinenin ocuu ya da ei ile evlenemez. bb. Mevcut Evlilik

19

Trk hukuk sistemi tek evlilii kabul etmitir. Bu itibarla evli bir kimsenin yapaca ikinci evlilik mutlak butlan yaptrmna tabi olur. Buna gre, daha nce evli olan bir kimsenin yeniden evlenebilmesi iin, Evlenme lm ile sona ermise, lm gsteren vesikay; Evlenme, boanma ile sona ermise, kesinlemi boanma ilamn, Evlenme iptal ile sona ermise kesinlemi iptal ilamn, E gaip olmusa, gaiplik ile birlikte boanma istenmise, boanma ilamn, veya gaiplik karar

alndktan sonra mahkemeden evliliin sona erdirilmesini istemise, kararn bir rneinin hakime ibraz edilmesi gerekir. Yetkili ve grevli mahkeme, davacnn yerleim yeri asliye hukuk mahkemesidir. cc. Akl Hastal MK. md. 133e gre; akl hastalar, evlenmelerinde tbbi saknca bulunmad resmi salk kurulu raporuyla anlalmadka evlenemezler. Bu itibarla, evlenmelerinde tbbi saknca bulunmad resmi salk kurulu raporuyla anlalan akl hastalar evlenebilir. bKESN OLMAYAN EVLENME ENGELLER Kesin evlenme engellerinden herhangi birinin bulunmas evlenmeyi mutlak butlanla hkmsz hale getirirken; kesin olmayan evlenme engellerinin varl evlenmeyi etkilemez. Bir dier ifadeyle; kesin olmayan bir evlenme engeli varsa evlendirme memuru evlenmeyi yapamaz. Fakat her naslsa evlenmeyi yapacak olursa, evlenme geerliliini korur, iptal edilemez. aa. Kadn in Yasal Bekleme Mddeti ( ddet ) MK. md. 132/Ie gre; Evlilik sona ermise, kadn, evliliin sona ermesinden balayarak yz gn gemedike evlenemez. Sadece kadn ynnden sz konusu olan bu hkmn getirili amac, soyba ( nesep ) karkln nlemektir. Kadnn ocuunu dnyaya getirmesi ile birlikte 300 gnlk sre kendiliinden sona erer ( MK. md. 132/II). Ayrca u iki halde de hakim sz konusu sreyi kaldrmakla ykmldr, bu konuda hakime takdir yetkisi tannmamtr: 1) kadnn gebe olmadnn anlalmas b); kadnn eski kocas ile yeniden evlenmeyi istemesi 300 gn dolmadan, kadnn tekrar evlenmesi halinde, evlilik geerli bir evlilik olarak devam eder. bb. Evlenmeye Engel Hastalklar Medeni Kanun, akl hastal dnda herhangi bir hastal evlenme engeli olarak ngrmemitir. Buna karlk, Umumi Hfzshha Kanunu baz bulac hastalklar evlenme engeli olarak belirlemitir. yle ki; sz konusu kanunun 123. maddesine gre; frengi, belsoukluu, czzam gibi hastal olanlarn iyiletikleri ya da bulama tehlikesinin getii hekim raporu ile belgelenmedii 20

srece evlenemeyeceklerini ngrmtr. Ancak, byle bir hastaln varlna ramen evlenilecek olursa bu evlenme geerlidir. B. 1) EVLENMENN EKL ARTLARI EVLENME BAVURUSU LE LGL BMSEL KOULLAR Birbiriyle evlenecek olan erkek ve kadn, ilerinden birinin oturduu yer evlendirme memurluuna birlikte bavururlar. Evlendirme memuru, belediye bulunan yerlerde belediye bakan veya bu ile grevlendirecei memur, kylerde muhtardr. Bavuru evlenecekler tarafndan yazl veya szl olarak yaplr. Erkek veya kadndan her biri nfus czdan ve nfus kayt rneini, nceki evlilii sona ermi ise buna ilikin belgeyi, kk veya kstl ise ayrca yasal temsilcisinin imzas onaylanm yazl izin belgesini ve evlenmeye engel hastalnn bulunmadn gsteren salk raporunu evlendirme memuruna vermek zorundadr ( MK. md. 36). Evlenecek taraflar, isterlerse belgeleri inceleyen evlendirme memuru huzurunda, isterlerse alacaklar evlenme izin belgesi ile yurt iinde veya yurt dnda istedikleri yerde evlenebilirler. Fakat evlendirme koullarnn anlalmas veya evlenmeye izin belgesinin verilmesinden balayarak alt ayn gemesi halinde evlendirme memuru evlenme trenini yapamaz ( MK. md. 140 ). 2) NKH TREN SIRASINDA UYULMASI GEREKEN EKL KOULLAR Bunlardan bazlarna uyulmamas yaplan evlenmenin geersizliini gerektirmezken, bir ksmna uyulmamas evlenmenin yokluu sonucunu dourur. aUYULMAMASI DURUMUNDA EVLENMENN YOKLUU SONUCUNU

DOURAN EKL KOILLAR aa. Kadn ve erkein karlkl ve birbirine uygun iradelerini aklamalar Evlenme akdi yaplrken her iki tarafn da hazr bulunmas gerekmekte olup iradeler karlkl ve birbirine uygun aklanmaldr. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki; evlenmenin kiiye sk skya bal bir hak olmas sebebiyle temsilci vastasyla irade aklamasnda bulunulamaz. bb. Evlenmenin Yetkili Evlendirme Memuru nnde Yaplmas Evlenme ileminin buna yetkili memurlar nnde deil de bir baka makam veya kii huzurunda yaplmas halinde evlenme hukuk leminde domamtr. Zira bu durumda yok evlilik sz konusudur. Evlenmenin resmi memur nnde yaplmas art klnd iin, sadece dini tren ile yaplan evlenmeler de yok evliliktir. bTREN SIRASINDAK DER EKL KOULLAR 21

Evlenme treni evlendirme dairesinde yaplr. Ancak tren evleneceklerin istemi zerine evlendirme memurunun uygun bulaca dier yerlerde de yaplabilir. Ayrca, MK. md. 141e gre, evlenme iki tank huzurunda ak olarak gerekletirilmelidir. Fakat tanklarn katlmam olmas evlenmenin geerliliini etkilemez28. MK. md. 142 c. 2de ise, evlenmenin ne zaman gereklemi saylaca hususu dzenlenmitir. yle ki; evlenme, taraflarn olumlu szl cevaplarn verdikleri anda oluur. Bu balamda, evlendirme memuru herhangi bir sebeple aklamay yapamazsa ya da evlenme deftere geirilip imzalanmazsa da evlenme geerlidir29. 3) EVLENME TRENNDEN SONRAK LEMLER Evlenenlere aile czdan verilmesi, evlenmenin nfus idaresine bildirilmesi ve aile ktne tescili, isteyenlerin dini merasim yapabilmeleri evlenme treninden sonraki ilemlerdir. Ancak u hususu nemle belirtmek gerekir ki; evlenmenin geerli olmas dini evlenmenin yaplm olmasna bal deildir, isteyenler resmi nikhtan sonra dini nikh da yapabilirler. Tm bu ilemlere uyulmamas, evliliin geerliliini etkilemez.

KNC BLM EVLLN GENEL HKMLER

BRNC AYIRIM EVLLK BRLNN ORGANZASYONU
IA. ELERN HAKLARI KONUTU SEME HAKKI MK. md. 186ya gre; eler, oturacaklar konutu birlikte seerler. Yeni Medeni Kanunun deyimiyle aile konutunu, elerden birinin tek bana seme hakk yoktur. B. EVLLK BRLN YNETME HAKKI

28 29

ztan, s. 429; Dural/z, s. 67

22

Eler evlilik birliini birlikte ynetirler ( MK. md. 186/II). Bu balamda eler; ihtiyalarnn karlanmas, evin bakm, birtakm giderlerin yaplmasnda eit sz hakkna sahiptir30. Elerden biri tek bana bu konuda karar vermeye yetkili deildir. C. 1) EVLLK BRLN TEMSL YETKS Elerin Temsil Yetkisinin Kapsam

Elerden her biri, ortak yaamn devam sresince ailenin srekli ihtiyalar iin evlilik birliini temsil eder. Ailenin dier ihtiyalar iin elerden biri, birlii ancak aadaki hllerde temsil edebilir: 1. Dier e veya hakl sebeplerle hkim tarafndan yetkili klnmsa, 2. Birliin yarar bakmndan gecikmede saknca bulunur ve dier ein hastal, baka bir yerde olmas veya benzeri sebeplerle rzas alnamazsa. Eler, evlilik birlii devam ettii srece ailenin srekli ihtiyalarn karlamak iin temsil yetkisine sahiptirler. Buna gre; ortak yaamla maddi bir balant iinde olup ( skl nem tamayan ), evlilik birliinin gnlk ve olaan ihtiyalarn salamaya ynelik hukuksal ilemleri yapmada eler kanun gerei tek bana yetkilidir. rnein; ev iin ( beslenme, giyim, snma, su, elektrik) yaplan hukuksal ilemler, gnlk kullanma ynelik basit ev aletlerinin edinimleri gsterilebilir31.Srekli ihtiyalarn dnda kalan ailenin dier ihtiyalar iin ise, elerden birinin tek bana hareket etmesi, dier ein rzasna veya hakimden izin alnmasna baldr. Fakat dier ein hastal, baka yerde olmas veya benzeri sebeplerle rzas alnamyorsa ve birliin yarar bakmndan gecikmede saknca da var ise dier ein rzasn almadan hukuki ilem yapabilir. Dier ihtiyalara rnek olarak; motorlu tat vastas alma, seyahat iin yaplan masraflar, bir dairenin kiralanmas, evin gzelletirilmesi iin deiiklik yaplmas, hayat sigortas, bankadan para alma, ocuun zel okula verilmesi32 2) Temsil Yetkisinin Kullanlmasnn Sonular

MADDE 189. Birlii temsil yetkisinin kullanld hllerde, eler nc kiilere kar mteselsilen sorumlu olurlar. Elerden her biri, birlii temsil yetkisi bulunmakszn yapt ilemlerden kiisel olarak sorumludur. Ancak, temsil yetkisinin nc kiilerce anlalamayacak ekilde almas hlinde eler mteselsilen sorumludurlar. Elerin tek balarna veya birlikte evlilik birliini temsil yetkilerinin snrlar ierisinde yaptklar hukuksal ilemlerden dolay eler ilem taraf nc kiiye kar tm malvarlklaryla mteselsilen sorumlu olurlar. Elerden biri temsil yetkisini aarak ilemde
30

Eski Medeni Kanunda birliin ynetimi ile ilgili tm kararlar koca tarafndan alnmakta olup, birliin bakan olarak n planda onun varl kabul edilmekteydi. Kadn, kocasnn yardmcs olarak evlilik birliinde yer almaktayd. 31 Dural/z/Gm, s. 167 32 ztan, s. 189, 436

23

bulunduunda ise, ile m taraf nc kii iyiniyetli ise bir dier ifadeyle, ein yetkisini atn bilmiyor ve bilmesi de gerekmiyorsa eler yine mteselsilen sorumludurlar. Buna karlk ilem taraf nc kii iyiniyetli deil ise, ilemde bulunan e tek bana sorumludur. Grld zere; elerin temsil yetkilerini atklar noktada dahi, yetkilerini atklar nc kiilerce bilinmedii veya bilinemedii lde dier ein mteselsil sorumluluu devam eder33. 4) Temsil Yetkisinin Kaldrlmas MADDE 190. Elerden biri birlii temsil yetkisini aar veya bu yetkiyi kullanmada yetersiz kalrsa hkim, dier ein istemi zerine temsil yetkisini kaldrabilir veya snrlayabilir. stemde bulunan e, temsil yetkisinin kaldrldn veya snrlandn, nc kiilere sadece kiisel duyuru yoluyla bildirebilir. Temsil yetkisinin kaldrlmasnn veya snrlanmasnn iyiniyetli nc kiilere kar sonu dourmas, durumun hkimin kararyla iln edilmesine baldr. Ailenin srekli ihtiyalarna ilikin ilerin yaplmas srasnda, elerden birinin temsil yetkisini ktye kullanmas halinde ( rnein; evlilik birlii ile ilgili olarak lzumsuz masraflar yapmas, birliin ihtiyalarnn dnda borlandrc ilemlere girmesi, lks saylacak ilemler yapmas, birbirlerine hesap vermekten kanmas vbgibi), dier e MK. md. 190a gre; o ein temsil yetkisinin kaldrlmasn mahkemeden talep edebilir. Kaldrlmas talep edilecek temsil yetkisi, srekli ihtiyalarn karlanmas iin elerin sahip olduu olaan temsil yetkisidir. Ailenin dier ihtiyalarna ilikin temsil yetkisi ise zaten her an geri alnabilir34. Temsil yetkisinin snrlandn veya kaldrldn dier e, nc kiilere ancak kiisel olarak duyurur. nc kiilerin iyiniyeti, durumun hakim kararyla ilann yaplmas halinde sona erer. Bir dier ifadeyle, bu ilandan sonra nc kiiler, ein temsil yetkisinin kaldrldn bilmediklerini ileri sremezler. MK. md. 191/Ie gre; kaldrlan veya snrlanan temsil yetkisine ilikin karar, koullarn deimesi halinde, elerden birinin istemi zerine hakim tarafndan kaldrlr. lk karar ilen edilmi ise, deiiklie ilikin karar da ilan olunur ( MK. md. 191/II). D. ELERN ve MESLEK SEME HAKLARI Elerden her biri, i ve meslek seiminde dierinin iznini almak zorunda deildir35 ( MK. md. 192 c. 1). Ancak meslek ve i seiminde ve bunlarn yrtlmesinde evlilik birliinin huzur ve yarar gz nnde tutulur ( MK. md. 192 c.2). IIA.
33 34

ELERN YKMLLKLER Evlilik Birliinin Mutluluunu Salama: Evlenmekle eler, mterek hayatta huzuru ve

mutluluu salamak iin ellerinden geleni birlikte yapmakla ykmldrler (MK. md. 185/II).
Dural/z/Gm, s. 169 ztan, s. 192 35 Yrrlkten kaldrlan Medeni Kanun, kadnn bir meslek veya sanatla uramasn kocann iznine balamt. Anayasa Mahkemesi, sz konusu maddeyi, eitlik ilkesine aykr bularak daha sonradan iptal etmitir.

24

B.

Sadakat Gsterme Ykmll: MK. md. 185/IIIe gre; elerden herbiri dierine kar

sadakatle ykmldr. Baka biri ile ok yakn hissi balant kurmak, ein snrlarn aklamak, sadakat ykmllnn ihlali kavramnn kapsamna dhildir. C. ocuklarn Bakmna ve Eitimine ve Gzetimine zen Gsterme Ykmll MK. 185/IIye gre; eler birlikte ocuklarn bakm ve eitimine ve onlarn gzetimine zen gsterme ykmll altndadrlar. Bu ykmllk ein bakasndan olan ergin olmayan ocuklarn da kapsar ( MK. md. 338/I). D. E. Yardm Ykmll: Eler birbirlerine yardmla ykmldrler. Bu ykmllk maddi Giderlere Katlma Ykmll: MK. md. 186/IIIe gre; eler, evlilik birliinin ve manevi olabilir. giderlerine gleri orannda emek ve malvarlklar ile katlrlar. IIIA. ELERN KSEL STATS SOYADI Kadn, evlenmekle kocasnn soyadn alr; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nfus idaresine yapaca yazl bavuruyla kocasnn soyad nnde nceki soyadn da kullanabilir. Daha nce iki soyad kullanan kadn, bu haktan sadece bir soyad iin yararlanabilir ( MK. md. 187). Boanma hlinde kadn, evlenme ile kazand kiisel durumunu korur; ancak, evlenmeden nceki soyadn yeniden alr. Eer kadn evlenmeden nce dul idiyse hkimden bekrlk soyadn tamasna izin verilmesini isteyebilir. Kadnn, boand kocasnn soyadn kullanmakta menfaati bulunduu ve bunun kocaya bir zarar vermeyecei ispatlanrsa, istemi zerine hkim, kocasnn soyadn tamasna izin verir. Koca, koullarn deimesi hlinde bu iznin kaldrlmasn isteyebilir. Ayrca u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; eler, evlenme akdi yaplmadan nce anlaarak, kadnn soyadnn aile soyad olacan kararlatrabilirler. Bu durumda, MK. md. 27/Iden yararlanrlar. Bu balamda erkek, soyadnn deitirilmesini hakl bir sebebe dayanarak isteyebilir36. B. VATANDALIK Trk Vatandal Kanununa gre; bir Trk ile evlenen yabanc kadnn kendi vatandaln muhafaza edecei ve yabanc ile evlenen Trk kadnn da Trk vatandalnda kalabilecei kabul edilmitir. IVA. ELERN HUKUK LEMLER GENEL OLARAK

36

ztan, s. 162

25

MK. md. 193e gre; kanunda aksine hkm bulunmadka, elerden her biri dieri ve nc kiilerle her trl hukuk ilemi yapabilir. nemle vurgulamak gerekir ki; eler arasndaki ilemlerden dolay cebri icra yasa, bundan nceki uygulamann aksine artk kaldrlmtr. Bu nedenle, eler birbirleriyle hukuki ilem yaptklarnda borlarn gerei gibi ifa etmelidirler. Aksi takdirde, alacakl olan dier e, cebri icra yoluna bavurabilir. Elerin birbirleriden olan alacaklar iin cebri icra yasann kaldrlmasna ramen, evlilik birlii devam ettii srece, eler arasndaki ilemler nedeniyle doan alacaklar bakmndan zamanamnn ilemeyecei kural korunmutur. B. ALE KONUTU LE LGL HUKUK LEMLER MK. md. 194: Elerden biri, dier ein ak rzas bulunmadka, aile konutu ile ilgili kira szlemesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu zerindeki haklar snrlayamaz. Rzay salayamayan veya hakl bir sebep olmadan kendisine rza verilmeyen e, hkimin mdahalesini isteyebilir. Aile konutu olarak zglenen tanmaz maln maliki olmayan e, tapu ktne konutla ilgili gerekli erhin verilmesini isteyebilir. Aile konutu elerden biri tarafndan kira ile salanmsa, szlemenin taraf olmayan e, kiralayana yapaca bildirimle szlemenin taraf hline gelir ve bildirimde bulunan e dieri ile mteselsilen sorumlu olur. Bu dzenleme, elerin nc kiilerle dierinin rzasn almadan hukuki ilemler yapabilme yetkilerine aile konutu bakmndan getirilmi bir snrlamadr. Aile konutu, elerin ortak yaamlarnn merkezini oluturan konuttur. Bu konut, elerin iradelerine uygun olarak srekli bir ekilde birlikte yaamalarna hizmet eden oturma yeridir. Kanunkoyucu, Trk Medeni Kanununun 194. maddesi ile, aile konutu zerinde ayni veya ahsi hakk olmayan ei bu madde ile korumak istemitir. KNC AYIRIM EVLLK BRLNN KORUNMASI Medeni Kanunda birliin korunmas amacyla yargcn mdahalesine ve baz nlemler alabilmesine yer verilmitir. Bu balamda, evlilik birlii ierisinde eler, yklendikleri ykmllkleri yerine getirmez ya da evlilik birliine ve yrtmne ilikin nemli kararlarda uyumazla derlerse, hakimden evlilik birliine mdahalede bulunmasn isteyebilirler. Evlilik birliinin korunmasna ynelik nlemler konusunda yetkili mahkeme, MK. md. 201/Ie gre, elerden herhangi birinin yerleim yeri mahkemesidir. Bu suretle tedbirlerin alnmasnda kolaylk, srat, abuklatrma amalanmtr. Elerin yerleim yerleri farkl ve her ikisi de nlem alnmas isteminde bulunmu ise, yetkili mahkeme ilk istemde bulunann yerleim yeri mahkemesidir ( MK. md. 201/II). nlemlerin deitirilmesi, tamamlanmas veya kaldrlmas konusunda yetkili

26

mahkeme, nlem kararn veren mahkemedir. Ancak, her iki ein de yerleim yeri deimise, yetkili mahkeme elerden herhangi birinin yeni yerleim yeri mahkemesidir ( MK. md. 201/III). Evlilik birliinin korunmasna ynelik nlemler konusunda grevli mahkeme ise, aile mahkemeleridir. Aile mahkemesi kurulmayan yerlerde ise grevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. IMK. md. 195e DAYALI GENEL KORUMA Evlilik birliinden doan ykmllklerin yerine getirilmemesi veya evlilik birliine ilikin nemli bir konuda uyumazla dlmesi hlinde, eler ayr ayr veya birlikte hkimin mdahalesini isteyebilirler. Genel tedbirler kavramnn kapsamna, hakimin eleri veya elerden birini uyarmas, otoritesini kullanarak onlar uzlatrmaya almas ve elerin ortak rzas ile uzman kiilerin yardmn istemesi girer. Hakimin eleri uyarmasnn zel hukuk ve ceza hukuku ynnden bir yaptrm yoktur. IIELERN EVLLK BRL GDERLERNE LKN PARASAL KATKISININ

BELRLENMES Eler, ortak yaamn devam ettii sre ierisinde MK. md. 196ya dayanarak, yapmalar gereken birlik giderlerine ilikin parasal katknn tespitini isteyebilirler. Zira MK. md. 196ya gre; Elerden birinin istemi zerine hkim, ailenin geimi iin her birinin yapaca parasal katky belirler. Ein ev ilerini grmesi, ocuklara bakmas, dier ein iinde karlksz almas, katk miktarnn belirlenmesinde dikkate alnr. Bu katklar, gemi bir yl ve gelecek yllar iin istenebilir. Eler aras ortak yaamn hakl bir sebeple sona erdii hallerde bu belirleme, MK. md. 197/II ve IIIe gre olur. IIIBRLKTE YAAMAYA ARA VERLMES HALNDE ALINABLECEK

NLEMLER MK. md. 197, eler arasndaki ortak yaamn sona ermesi halini, evlilik birliini koruyucu bir tedbir olarak dzenlemektedir. Buna gre; Elerden biri, ortak hayat sebebiyle kiilii, ekonomik gvenlii veya ailenin huzuru cidd biimde tehlikeye dt srece ayr yaama hakkna sahiptir. Birlikte yaamaya ara verilmesi hakl bir sebebe dayanyorsa hkim, elerden birinin istemi zerine birinin dierine yapaca parasal katkya, konut ve ev eyasndan yararlanmaya ve elerin mallarnn ynetimine ilikin nlemleri alr. Elerden biri, hakl bir sebep olmakszn dierinin birlikte yaamaktan kanmas veya ortak hayatn baka bir sebeple olanaksz hle gelmesi zerine de yukardaki istemlerde bulunabilir. Elerin ergin olmayan ocuklar varsa hkim, ana ve baba ile ocuklar arasndaki ilikileri dzenleyen hkmlere gre gereken nlemleri alr. 27

Kanun ortak yaama ara verme sebebi olarak alternatifli art ngrmtr: ein kiilii, ekonomik gvenlii veya ailenin huzurunun tehlikeye dmesi. Bunlardan birinin somut olayda gereklemesi yeterlidir. Ayrca, MK. md. 197ye gre; elerden birisinin hakl bir sebep olmakszn dier ele birlikte yaamaktan kanmas veya ortak hayatn baka bir sebeple olanaksz hale gelmesi zerine de MK. md. 197/IIde ngrlen istemlerde bulunulabilir. Ein dier ei evden kovmas, ayrlk veya boanma davas atktan sonra davas kabul edilmedii iin eve dnmek isteyen ei dier ein eve almay reddetmesi bu hallere rnek olarak gsterilebilir37. IVBORLULARA YNELK NLEMLER MK. md. 198e gre; Elerden biri, birliin giderlerine katlma ykmlln yerine getirmezse, hakim onun borlularna, demeyi tamamen veya ksmen dier ee yapmalarn emredebilir. Sz konusu dzenleme, zel bir cebri icra tedbiri niteliindedir38. Bu tedbirin uygulanabilirliinin temel art, elerden birinin evlilik birliinin giderlerine katlma ykmlln yerine getirmemesidir. Talimat konusu, elerin zel hukuk ilikilerinden doan alacaklardr. Hakimin bu talimatndan sonra bile e, alacann alacakls olarak kalr. Sadece var olan alacak zerinde alacaklnn tasarruf yetkisi ortadan kalkar. u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; borlulara ynelik dier ee deme yapma talimat eler iin tedbir kararnn kesinlemesi ile hkm ve sonu dourur. Buna karlk, talimatn, muhatap borluya kar hkm ve sonu dourabilmesi iin kararn kendisine bildirimi arttr. VTASARRUF YETKSNN SINIRLANMASI

MK. md. 199: Ailenin ekonomik varlnn korunmas veya evlilik birliinden doan mal bir ykmlln yerine getirilmesi gerektirdii lde, elerden birinin istemi zerine hkim, belirleyecei malvarl deerleriyle ilgili tasarruflarn ancak onun rzasyla yaplabileceine karar verebilir. Hkim bu durumda gerekli nlemleri alr. Hkim, elerden birinin tanmaz zerinde tasarruf yetkisini kaldrrsa, re'sen durumun tapu ktne erhedilmesine karar verir. ncelikle unu belirtmek gerekir ki; svire ve Trk hukukundaki hakim gr; MK. md. 199da yer alan snrlamann bir fiil ehliyeti snrlamas deil, mahkeme karar ile salanan bir tasarruf yetkisi snrlamas olduu ynndedir39. Mahkeme karar ile ein sahip olduu belirli bir malvarl deeri zerindeki tasarruf yetkisi snrlanr. Buna gre; hak sahibi, sz konusu malvarl deeri zerinde, ancak dier ein izni veya
37 38

Dural/z/Gm, s. 177 Dural/z/Gm, s. 178 39 ztan, s. 227; Dural/z, s. 181;

28

icazeti ile tasarrufta bulunabilir. zin verilmeden yaplan tasarruf ilemi geersizdir. Fakat sz konusu geersiz tasarruf ilemi, tasarruf yetkisine ilikin eksiklii giderici icazetin verilmesiyle, batan itibaren ve tam olarak geerli hale gelir. Kanunkoyucu, MK. md. 199da ana nlem olarak tasarruf yetkisi snrlamasn kabul ederken; ikinci ve nc fkralarda ana nlemin istenilen sonucu salamasn destekleyici nlemlerin alnmas hususunda hakime ynelik dzenlemeler getirmitir. yle ki; hakim belirli malvarl unsurlar zerinde hak sahibi ein tasarruf yetkisini kstladktan sonra, yine orantllk ilkesi kapsamnda gerekli olan dier nlemleri alacaktr; tanr maln veya kymetli evrakn mahkeme, banka veya nc bir kiiye saklanmak zere tevdi edilmesi; ein bankadaki hesaplarnn bloke edilmesi vs. Ancak MK. md. 199/III, tanmazlara ilikin olarak alnacak ek nlemler bakmndan hakime bir takdir yetkisi tanmam olup, snrlama konusu tanmazn tapu ktndeki sayfasna, kendiliinden ( resen ) erh ettirmek grevini de yklemitir.

Yukarda saylan ve hakim tarafndan evlilik birliini korumaya ynelik alnan bu tedbirler MK. md. 200e gre kaldrlabilir. yle ki; koullar deitiinde hakim, elerden birinin istemi zerine kararnda gerekli deiiklii yapar veya sebebi sona ermise nlemi kaldrr. nlemlerin deitirilmesi, tamamlanmas veya kaldrlmas konusunda yetkili mahkeme, nlem kararn veren mahkemedir. Ancak her iki ein de yerleim yeri deimise, yetkili mahkeme elerden herhangi birinin yeni yerleim yeri mahkemesidir.

NC BLM EVLLK BRLNN ORTADAN KALKMASI

Evlilik Birliinin Ortadan Kalkmas

lm, lm Karinesi, Gaiplik, Cinsiyet Deiiklii

Evlenmenin Hkmszl

Boanma

29

IA.

EVLENMENN LM, LM KARNES, GAPLK ve CNSYET DEKL LE SONA ERMES LM, LM KARNES Elerden birinin lm ile evlilik birlii kendiliinden sona erer. Hakim kararna

ihtiya yoktur. lm ile sa kalan ein kiisel durumu deiir; e evli olmaktan kar ve dul kiisel durumu kazanr. Ancak kocann lmesi halinde kadn, kocann soyadn tamaya devam eder. ocuklar varsa velayet hakk ee geer. Bir kimse hakknda lm karinesi uygulanm ve bu balamda mahallin en byk mlki amirinin emriyle knyesine l kayd dlmse, kii lm kabul edilir ve lmn meydana getirdii tm sonular burada da ortaya kar. Bu balamda evlilik birlii de kendiliinden sona erer. B. GAPLK KARARI Gaiplik, evlilik birliini kendiliinden sona erdirmez. Ein gaiplik bavurusu ile birlikte veya gaiplik kararndan sonra evliliin feshi davas amas gerekir ( MK. md. 131/I,II).

C.

CNSYET DEKL Evlenmenin kurucu unsurlarndan biri de, ayr cinsten kiiler arasnda yaplm olmasdr.

Ayn cinsten kiiler arasndaki evlilik yok hkmndedir. Fakat elerin evlilik birliinin kurulmasndan sonra cinsiyetini deitirmesi halinde evliliin akbetinin ne olaca hususunda kanunda ak bir dzenleme mevcut deildir. yle ki; aslnda MK. md. 40a gre; cinsiyet deitirme ameliyatlarna izin verilmesi iin evli olmamak gerektiinden evli bir kimsenin kurallara uygun olarak cinsiyetini deitirmesi sz konusu olamaz. Ne var ki evli olan bir kimse MK. md. 40 a aykr olmasna ramen, de facto ( yasal olmayan bir ekilde ) cinsiyetini deitirmi olabilir. Bu durumda o kiinin srf evli olduu iin hukuken onun cinsiyetini deitirmediini kabul etmek ve onu hala eski cinsiyetinde varsaymak, kamu dzenine aykr olur. Burada butlan sebepleri kanunda tketici olarak sayld iin, butlana gidilemez. Bu durumda evliliin yok hale geleceini kabul etmek daha uygun olur40. IIA. EVLENMENN HKMSZL EVLENMENN YOKLUU

40

Dural/z/Gm, s. 74

30

Evlenmenin kurucu unsurlarnn bulunmad hallerde evlenmenin yokluundan sz edilir. Yok olan evlenme, batan itibaren hukuk alannda yer almad iin kendiliinden hkmszdr. Ayrca bir dava almasna gerek yoktur. Ancak, evlenmenin yokluu ihtilafl ise, yokluun tespiti iin bir tespit davas alabilir. Karar, sadece yokluu tespit eder, evlenme karar anndan itibaren deil, batan itibaren geersizdir. Ayrca hakim herhangi bir davada yokluu fark ederse, bunu resen dikkate alr. rnein; alm olan bir boanma davasnda, evliliin yok olduunu gren hakim, bunu tespitle yetinir ve boanmaya karar veremez. Zira yok olan evlenmede boanma sz konusu olmaz. Taraflar yokluu her zaman ileri srebilirler ve aradan uzunca zamann gemesi bu durumu dzeltemez. Ayrca her ilgili, yanl kaydn dzeltilmesi amacyla, yokluun tespiti iin her zaman tespit davas aabilir. Evlenmenin Yokluu Halleri Evlenmenin ayn cinsten iki kii arasnda yaplm olmas ki tarafn evlendirme memuru nnde hazr olmamalar, bir dier ifadeyle evlenecek

kimselerin karlkl ve birbirine uygun irade beyanlarn, evlendirme memuru huzurunda yapmam olmalar B. Evlenmenin resmi memur nnde yaplmam olmas MUTLAK BUTLAN ( KESN HKMSZLK ) Kurucu unsurlar tam olarak var olduu iin kurulmu olan bir evlenmenin geerli olarak hkm ve sonu dourmas iin kesin olarak bulunmas gereken hususlarn bulunmamas halinde evlilik mutlan butlanla sakattr. Mutlak butlanla geersizlik sebepleri Medeni Kanunda snrl sayyla dzenlenmitir: Elerden birinin evlenme srasnda evli olmas ( Mevcut evlilik ) Ayrt etme gcnden srekli yoksunluk Evlenmeye engel olacak derecede akl hastalnn bulunmas ( MK. md. 133e gre; akl hastalar ancak hastalklarnn evlenmeye mani olmadn gsteren bir salk kurulu raporu varsa evlenebilirler. te byle bir rapor olmadan evlilie mani bir akl hastal olan kiinin evlilii mutlak butlan ile batldr.) Yasak derecede hsmlk - stsoy ile altsoy arasnda, kardeler arasnda, amca, day, hala, teyze ile yeenler arasnda - Kayn hsml meydana getirmi olan evlilik sona ermi olsa bile elerden biri ile dierinin stsoyu ile altsoyu arasnda evlenmek yasaktr.

31

Yok evlenmeler batan itibaren hibir hukuki sonu dourmad halde, mutlak butlanla geersiz olan evlenmeler yapldklar andan itibaren varlk kazanr ve geerli bir evlilik gibi hukuki sonularn dourur ( MK. md. 156 ). Butlanla sakat bir evlilik hakim kararyla ortadan kaldrlabilir ve hakim tarafndan ortadan kaldrlncaya kadar da geerli bir evlilik gibi hukuki sonularn dourmaya devam eder. Bu balamda geersizlik karar geriye yrmez, verildii andan itibaren ileriye ynelik olarak hkm ve sonu dourur41. Dolaysyla; Evlilik sona erinceye kadar ve sona ermesinden sonraki 300 gn iinde doan ocuklar soyba ile kocaya baldrlar, bir dier ifadeyle mutlak butlanla geersiz olan bir evlilik hakim kararyla ortadan kaldrlsa bile batl evlilikten doan ocuklar, ana baba iyiniyetli olmasalar bile evlilik iinde domu saylrlar. Eler arasndaki rejimin tasfiyesi, maddi ve manevi tazminat ve nafaka ve soyad aynen Evliliin butlan ile sona erdirilmesi halinde, evlenirken iyiniyetli olan e bu evlenme ile boanmadaki esaslara tabidir ( MK. md. 158/II). kazanm olduu kiisel durumunu korur ( rnein; vatandalk ). Mutlak butlan davas, Cumhuriyet savcs tarafndan resen alabilecei gibi, ilgili olan herkes tarafndan alabilir. Fakat evlilik sona ermise Cumhuriyet savcs resen mutlak butlan davas aamaz. Ayrt etme gcnn sonradan kazanlmas veya akl hastalnn iyilemi olmas durumlarnda mutlak butlan davasn yalnzca akl hastal iyileen veya ayrt etme gcn kazanan e aabilir. Evliyken yeniden evlenen kimsenin nceki evlilii butlan karar verilmeden nce sona ermise ve ikinci evlenmede dier e iyiniyetli ise bu evlenmenin butlanna karar verilemez. Ayrca u hususu da belirtmek gerekir ki; mutlak butlan davalarnda sre snrlamas sz konusu deildir. Sz konusu dava artlar mevcut olduka her zaman alabilir. C. NSB BUTLAN ( PTAL EDLEBLRLK ) Medeni Kanunda saylan birtakm nedenlerin varl halinde, belirtilen kiilerce ve ngrlen sreler iinde evliliin iptali salanabilir. Evlenmenin nisbi butlanla geersizliini gerektiren nedenler de Medeni Kanunumuzda snrl sayda dzenlenmitir. Sz konusu nedenler unlardr:
41

Ayrt etme gcnden geici yoksunluk rade Sakatlklar

ztan, s. 466

32

Elerden birinin evlenme konusundaki iradesinin hata, hile ya da tehdit nedenlerinden biri ile sakatlanm olmas durumunda iradesi sakatlanan ee evliliin nisbi butlan davas ama hakk tannmtr. Yanlma Madde 149: Aadaki durumlarda elerden biri evlenmenin iptalini dava edebilir: 1. Evlenmeyi hi istemedii veya evlendii kiiyle evlenmeyi dnmedii hlde yanlarak bu evlenmeye raz olmusa, 2. Einde bulunmamas onunla birlikte yaamay kendisi iin ekilmez bir duruma sokacak derecede nemli bir nitelikte yanlarak evlenmise. Aldatma Madde 150: Aadaki durumlarda elerden biri evlenmenin iptalini dava edebilir: 1. Einin namus ve onuru hakknda dorudan doruya onun tarafndan veya onun bilgisi altnda bir bakas tarafndan aldatlarak evlenmeye raz olmusa, 2. Davacnn veya altsoyunun sal iin ar tehlike oluturan bir hastalk kendisinden gizlenmise. Korkutma Madde 151: Kendisinin veya yaknlarndan birinin hayat, sal veya namus ve onuruna ynelik pek yakn ve ar bir tehlike ile korkutularak evlenmeye raz edilmi e, evlenmenin iptalini dava edebilir. Yasal Temsilcinin zninin Bulunmamas

Kanunkoyucu snrl ehliyetsizin ( ayrt etme gcne sahip kk ve kstl ) evlenebilmesi iin yasal temsilcinin rzasn aramtr. Bu rza beyan olmadan yaplan evlilikler nisbi butlanla sakat evliliklerdir. Fakat bu kuraln iki istisnas mevcuttur: 1) Yasal temsilcinin rzasn almadan evlenen kiinin sonradan 18 yan doldurmak suretiyle ergin olmas veya kstl olmaktan kmas ya da, 2) Kadnn gebe kalmas hallerinde evlenmenin iptaline karar verilemez ( MK. md. 153/II).

Nisbi butlan nedenlerinin varl halinde, mutlak butlan hallerinde olduu gibi, evlenme kendiliinden hkmsz olmaz, bir nisbi butlan davasnn almas gerekir. Sz konusu dava yenilik douran bir davadr. Ayrca mutlak butlanda olduu gibi burada da nisbi butlanla sakat olan bir evlenme hakim tarafndan iptal karar verilinceye kadar geerli bir evlenmenin tm sonularn dourur ( MK. md. 156). Nisbi butlan davas, ayrt etme gcnden geici yoksunluk ya da irade sakatl sebebiyle alyorsa, davac, ayrt etme gcn kazanan ya da iradesi sakat olan etir. Buna karlk, yasal temsilcinin izninin bulunmad gerekesiyle alan davada davac yasal temsilcidir. Ayrca nisbi butlan davasnn almas hak drc sreye tabi tutulmutur. yle ki; MK. md. 152ye gre; iptal

33

davas ama hakk, iptal sebebinin renildii veya korkunun etkisinin ortadan kalkt tarihten balayarak alt ay ve her hlde evlenmenin zerinden be yl gemekle der. 1) 2) 3) MUTLAK BUTLAN ve NSB BUTLAN ARASINDAK BENZER TARAFLAR Mutlak butlan ve nisbi butlann her ikisi de hakimin karar ile evlilii geersiz hale getirir. Her ikisi de ancak kanunda dzenlenen sebeplere dayanlarak alabilir. Her iki dava da bozucu yenilik douran dava niteliinde olup, bu davalar sonucu verilen

kararlar da yenilik douran kararlardr. Zira bu davalar sonucu verilen kararlarla var olan bir hukuki durum yani evlilik sona ermektedir. 4) Uygulanacak yarglama usul asndan her iki dava iin de boanmaya ilikin hkmlere atf yaplmtr. Buna gre sz konusu davalar; MK. md. 168e gre; elerden birinin yerleim yeri veya davadan nce son alt aydr birlikte oturduklar yer mahkemesidir. 5) Gerek mutlak butlan davas gerekse nisbi butlan davas sonunda verilen butlan karar gemie etkili deildir. Bu balamda batl olan evlenme, butlan kararnn kesinlemesinden itibaren ileriye etkili olarak hkmsz hale gelir ve bu ana kadar da geerli bir evlenmenin tm sonularn dourur. Dolaysyla; Batl olan evlenme iinde ya da butlan kararnn kesinlemesinden itibaren 300 gn iinde

doan ocuklar evlilik iinde domu saylrlar. Ana ve babann iyiniyetli ya da ktniyetli olmas bu konuda nem tamaz. Ayrca butlan kararndan sonra ocuklarn ana ve babalar ile ilikilerinin dzenlenmesine, velayete ve nafakayla ilgili meselelere boanmaya ilikin hkmler uygulanr ( md. 157/II). Evlenmenin iptali halinde; kadnn soyad, mal rejiminin tasfiyesi ile tazminat ve nafaka Elerin evlenmeyle kazandklar kiisel durumlarn butlan kararndan sonra da hakknda da boanmaya ilikin hkmler uygulanr. koruyabilmeleri, iyiniyetli olmalarna baldr. yiniyetten kast; ein ya da elerin evlenme srasnda evlenmeyi batl klan bir sebebin bulunduunu bilmemeleri ve gerekli zeni gstermelerine ramen bunu renememi olmalardr. E bu anlamda iyiniyetli deilse evlenmeyle kazand kiisel durumunu iptal kararndan sonra koruyamaz. Trk Vatandal Kanununa gre; kadnn iptal kararndan sonra evlenmeyle kazand Trk vatandaln koruyabilmesi iin de iyiniyetli olmas gerekir. Butlan karar ocuklarn ana ve babalarna kar ya da ana babann ocuklarna kar mirasln etkilemezse de, iptal karar ile birlikte elerin bu sfatla birbirlerine kar olan yasal miraslklar sona erer. Ayrca; elerden birinin alm olan butlan davas kesin hkme

34

balanmadan lmesi halinde miraslk durumunun akbeti MK. md. 159da dzenlenmitir. yle ki; Evlenmenin butlann dava etme hakk miraslara gemez. Ancak, miraslar alm olan davay srdrebilirler. Dava sonucunda evlenme srasnda iyiniyetli olmad anlalan sa kalan e, yasal miras olamayaca gibi, daha nce yaplm olan lme bal tasarruflarla kendisine salanan haklar da kaybeder. MUTLAK BUTLAN ve NSB BUTLAN ARASINDAK FARKLAR Mutlak butlan kamu dzenini ilgilendirir. Nisbi butlan ise kamu dzeniyle ilgili deildir. Mutlak butlan sebebiyle dava amak hakk, her ilgiliye ve Cumhuriyet savcsna

1) 2)

tannmtr. Oysa nisbi butlan sebebiyle dava amak hakk sadece elere ve yasal temsilcisinin rzasnn aranmas halinde yasal temsilciye tannmtr. 3) tabidir. 4) Mutlak butlan ve nisbi butlan sebepleri farkl olup her ikisine ilikin nedenler de kanunda tahdidi olarak saylmtr. Mutlak butlan davasnn almas sreyle snrlandrlmamtr, her zaman alabilir. Oysa nisbi butlan sebeplerinin varl halinde alacak butlan davas 6 ay ve 5 yllk hak drc srelere

Ayrca u hususu da belirtmek gerekir ki; aadaki durumlardan birinin varl halinde evlendirme memuru evlendirmeyi yapmayacaktr. Ancak buna ramen evlenme yaplacak olursa, bu eksikliklerden birinin varl evlenmenin geerliliini etkilemez. 1) Kadnn bekleme sresinin bitiminden nce evlenmesi : MK. md. 154 e gre; evlilii sona eren kadnn yeniden evlenmesi iin MK. md. 132de ngrlm olan 300 gnlk sreyi beklemeden evlenmesi evlilii geersiz klmaz. 2) Baz ekil kurallarna uymama: MK. md. 155e gre; Evlendirmeye yetkili memur nnde yaplm olan bir evliliin kanunun dier ekil kurallarna uyulmamas sebebiyle butlanna karar verilemez. Buna gre; eler evlenmeden nce yaplmas gereken ilemleri yapmadan ya da evlenme merasimine tanklar katlmadan yetkili memur nnde evlenecek olurlarsa evlenmenin batl saylmasna karar verilemez42. IIIBOANMA

42

Dural/z/Gm, s. 98

35

Evlilii sona erdiren sebeplerden biri de boanmadr. Boanma sadece kanunda ngrlen sebeplerin varl halinde alacak bir dava ile ve hakim karar ile mmkndr. Boanma davasn eler aar, fakat ok istisnai hallerde yasal temsilci de aabilir. A. BOANMA SEBEPLER Boanma sebeplerini genel ve zel sebepler olmak zere iki balk altnda toplayabiliriz. Boanma Sebepleri

Boanmann zel Sebepleri 1) aZina Hayata Kast, pek kt veya onur krc davran Su ileme ve haysiyetsiz hayat srme Terk Akl hastal ZEL BOANMA SEBEPLER Zina ( MK. md. 161 )

Boanmann Genel Sebebi

- Evlilik Birliinin Sarslmas

Evli bir erkek veya kadnn ei dnda nc bir kiiyle isteyerek cinsel ilikiye girmesidir. Bu durum, sadakat ykmllne aykr davran niteliinde olduundan43 dier ee boanma davas ama hakkn verir. Zina yapan e aleyhine boanma davas alabilmesi iin bu ein dava hakk olan e tarafndan affedilmemi olmas gerekir ( MK. md. 161/III). Zina nedeniyle boanma davasnn, boanma nedeninin ( zinann) renilmesinden itibaren alt ay ve en ok zinann yapld tarihten itibaren 5 yl iinde alm olmas gerekir. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki; zina su olmaktan karlmtr. bHayata Kast ve Pek Kt veya Onur Krc Davran ( MK. md. 162) Hayata kast, bir ein dierini ldrme niyetini baz fiillerle aklamasdr. Pek kt veya onur krc davranta elerden birinin, dier ee pek fena davranmas aranr. Ei dvmek, a brakmak, ikence etmek, hakaret etmek vs. pek kt veya onur krc davran kavramna girer.

43

Eler birbirine sadakat gstermekle ykmldr. Bu grevin ihmali,ortak hayat ekilmez hale getirir. Yarg. 2. HD., 20.09.1976, 5323/6399, Zinaya teebbs dahi boanma nedeni tekil eder.Yarg. 2.HD. 20.09.1976, 5323 6399

36

Davaya hakk olan ein boanma sebebini renmesinden balayarak alt ay ve her hlde bu sebebin doumunun zerinden be yl gemekle dava hakk der. cSu leme ve Haysiyetsiz Hayat Srme ( MK. md. 163) Elerden birinin yz kzartc bir su ilemesi halinde dier e boanma davas aabilir. rnein; ein adam ldrmesi, dolandrclk, gveni ktye kullanma, hrszlk fiillerinin ilenmesi boanma sebebidir. Elerden birinin haysiyetsiz hayat srmesi yznden boanmaya hkmedilebilmesi iin evlilik birliinin devam dier e iin ekilmez hale gelmi olmaldr. Yukardaki sebepler dolaysyla boanma davasnn her zaman almas mmkndr, kanunkoyucu belli bir sre ngrmemitir. dTerk ( MK. md. 164) Terk, elerden birinin ortak hayattan ayrlmasdr. E mterek hayata devam etmemek zere, evlilik birliinin getirdii ykmllkleri yerine getirmemek amac ile dier ei brakp gitmise ve hakl bir sebep olmakszn eve dnmyorsa terk fiili sz konusudur. Ayrca, dierini ortak konutu terk etmeye zorlayan veya hakl bir sebep olmakszn ortak konuta dnmesini engelleyen e de terk etmi saylr. Terk sebebiyle boanma davasnn alabilmesi iin u koullar aranr: 1) 2) 3) Eler arasnda ayr yaama en az 6 ay devam etmi olmaldr. Terk edilen e, terkin zerinden en az 4 ay getikten sonra hakime bavurmaldr. Hakim terk eden ee, 2 ay iinde eve dnmesi iin ihtarda bulunmaldr.

Evi terk eden e bu sre sonunda eve dnmez ise dier e boanma davas aabilir. eAkl Hastal ( MK. md. 165) Akl hastalnn boanma nedeni olabilmesi iin aada belirtilen koullarn gereklemesi gerekir: Elerden biri evlenmeden sonra hastalanm olmaldr ( Zira evlenmeden nce akl hastal,

evlenmeye engel tekil edecek derecede ise zaten kesin evlenme engelidir). Dier e iin ortak hayat ekilmez hale gelmi olmaldr. Hastaln gemesine olanak bulunmad resmi salk kurulu raporuyla tespit edilmelidir.

Akl hastalna dayanarak boanma davas ama hakk belli bir sreye balanmamtr. 2) GENEL BOANMA NEDENLER

37

MK. md. 166da tr genel boanma sebebi dzenlenmitir. Bunlardan birincisi ( dar anlamda ) evlilik birliinin sarslmasdr ( MK. md. 166/I, II). Dier iki halde ise evlilik birliinin sarslm olduu faraziyesinden hareket edilmitir. Bu haller, elerin birlikte dava amalar ya da birinin at davay dierinin kabul etmesi ( MK. md. 166/III) ve alm olan bir boanma davasnn reddinden sonra elerin kanunda ngrlen sreyi ortak hayat yeniden kurmadan geirmeleri yani evlilik birliinin yeniden kurulamamasdr ( MK. md. 166/IV).

a-

Evlilik Birliinin Temelden Sarslmas

MK. md. 166/I ve IIye gre; Evlilik birlii, ortak hayat srdrmeleri kendilerinden beklenmeyecek derecede temelinden sarslm olursa, elerden her biri boanma davas aabilir. Yukardaki fkrada belirtilen hllerde, davacnn kusuru daha ar ise, davalnn alan davaya itiraz hakk vardr. Bununla beraber bu itiraz, hakkn ktye kullanlmas niteliinde ise ve evlilik birliinin devamnda daval ve ocuklar bakmndan korunmaya deer bir yarar kalmamsa boanmaya karar verilebilir. Grld zere kanunda evlilik birliinin sarslmas sonucu dava alabilmesi baz koullarn varlna balanmtr: olmal bElerin Boanma Hususunda Anlam Olmalar ( MK. md. 166/III) Evlilik birlii temelden sarslm olmaldr. Bu sarslma sonucunda, elerden mterek hayat srdrmelerinin beklenemez olmas

gerekir. Bu konuda hakimin takdir yetkisi sz konusudur. Davacnn kusurunun daha ar olduu itiraz yaplmam olmal veya itiraz reddedilmi

MK. md. 166/IIIe gre; Evlilik en az bir yl srm ise, elerin birlikte bavurmas ya da bir ein dierinin davasn kabul etmesi hlinde, evlilik birlii temelinden sarslm saylr. Bu hlde boanma karar verilebilmesi iin, hkimin taraflar bizzat dinleyerek iradelerinin serbeste aklandna kanaat getirmesi ve boanmann mal sonular ile ocuklarn durumu hususunda taraflarca kabul edilecek dzenlemeyi uygun bulmas arttr. Hkim, taraflarn ve ocuklarn menfaatlerini gz nnde tutarak bu anlamada gerekli grd deiiklikleri yapabilir. Bu deiikliklerin taraflarca da kabul hlinde boanmaya hkmolunur. Bu hlde taraflarn ikrarlarnn hkimi balamayaca hkm uygulanmaz.

38

Grld zere evlilik en az 1 yl srm ise, elerin birlikte bavurmas ya da bir ein dierinin davasn kabul etmesi halinde, evlilik birlii temelinden sarslm saylr. Bu balamda kanunkoyucu evlilik birliinin temelinden sarsldna dair karine kabul etmi olup, elere anlamal boanma imkan vermitir. Hakimin MK. md. 166/III uyarnca boanma karar verebilmesi iin; Evlilik en az 1 yl srm olmaldr. Eler mahkemeye birlikte bavurmu ya da bir e, dier ein davasn kabul etmi olmaldr. Hakim taraflar bizzat dinleyip iradelerini serbeste akladklarna kanaat getirmelidir. Hkim taraflarn dzenledikleri, boanmann mali sonular ve ocuklarn durumu

hususundaki anlamay uygun bulmaldr. Ayrca u hususu da nemle vurgulamak gerekir ki; kural olarak MK. md. 184 b. 3e gre; Taraflarn bu konudaki her trl ikrarlar hkimi balamaz. Fakat bu konuda sz konusu kuraln bir istisnas mevcuttur. yle ki; MK. md. 166/IIIe gre; Bu hlde taraflarn ikrarlarnn hkimi balamayaca hkm uygulanmaz. c- Mterek Hayatn Kurulamamas ( Fiili Ayrlk ) ( MK. md. 166 /IV ) MK. md. 166/IVe gre; Boanma sebeplerinden herhangi biriyle alm bulunan davann reddine karar verilmesi ve bu kararn kesinletii tarihten balayarak yl gemesi hlinde, her ne sebeple olursa olsun ortak hayat yeniden kurulamamsa evlilik birlii temelden sarslm saylr ve elerden birinin istemi zerine boanmaya karar verilir. Hakimin belirli bir sre ortak hayatn kurulamamasna dayanarak evlilik birliinin sarslm olmas nedeniyle boanma karar verebilmesi iin; olmas, Bu kararn kesinletii tarihten itibaren 3 yl gemi olmas Bu sre iinde her ne sebeple olursa olsun ortak hayatn yeniden kurulamam olmas Boanma sebeplerinden herhangi biriyle alm bulunan davann reddine karar verilmi

gerekir. Hakim elerden herhangi birinin boanma kararnn reddinin kesinlemesinden itibaren 3 yln geip gemediini kontrol eder. Eer bu sre tamamlanmsa hakim boanma kararn vermek zorundadr. B. 1) BOANMA DAVASI BOANMA DAVASI LE AYRILIK KARARI ARASINDAK LK

39

Boanma davas aan kii, boanmaya karar verilmesini ister. Ancak, davac dilerse, boanma davasnda, ayrla karar verilmesini de isteyebilir ( MK. md. 167 ). Boanma sebebi ispatlanm olursa hakim, boanma veya ayrla karar verir ( MK. md. 170 ). Fakat davac boanmaya deil, ayrla ilikin olarak dava amsa, hakim boanmaya karar veremez, ayrla karar vermelidir ( MK. md. 170/II). Boanma davas alm, fakat hakim ayrla hkmetmeyi uygun bulmusa, ayrla 1 yldan 3 yla kadar bir sre iin karar verebilir. Bu sre ayrlk kararnn kesinlemesiyle ilemeye balar ( MK. md. 171 ). Sz konusu sre bitince ayrlk durumu kendiliinden sona erer. Ayrlk sresi iinde ortak hayat yeniden kurulamamsa elerden her biri boanma davas aabilir ( MK. md. 172/I-II).

2)

BOANMA DAVASINDA YARGILAMA LE LGL DZENLEMELER ve GEC

NLEMLER aYetkili ve Grevli Mahkeme MK. md. 168e gre; boanma ve ayrlk davasnda yetkili mahkeme, elerden birinin yerleim yeri veya boanma davasnn almasndan nce son defa alt aydan beri birlikte oturduklar yer mahkemesidir., Grevli mahkeme ise, 4782 sayl Aile Mahkemelerinin Kurulu Grev ve Yarglama Usullerine Dair Kanunun 4. maddesine gre asliye hukuk mahkemesi derecesinde olan aile mahkemesidir. Aile mahkemesi olmayan yerlerde dava asliye hukuk mahkemesinde grlr. bDavada Uygulanacak Usul Boanma davalarnda, ekimeli yarg ( nizal kaza ) yntemi geerlidir. Boanma ve ayrlk davalarnda uygulanacak usuller MK. md. 184te dzenlenmitir. yle ki; 1. Hkim, boanma veya ayrlk davasnn dayand olgularn varlna vicdanen kanaat getirmedike, bunlar ispatlanm sayamaz. 2. Hkim, bu olgular hakknda gerek re'sen, gerek istem zerine taraflara yemin neremez. 3. Taraflarn bu konudaki her trl ikrarlar hkimi balamaz. 4. Hkim, kantlar serbeste takdir eder. 5. Boanma veya ayrln fer' sonularna ilikin anlamalar, hkim tarafndan onaylanmadka geerli olmaz. 6. Hkim, taraflardan birinin istemi zerine durumann gizli yaplmasna karar verebilir. Bunun dndaki hallerde Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu uygulanr.

40

Ayrca u hususu da belirtmek gerekir ki; Aile Mahkemelerinin Kurulu ve Yarglama Usullerine Dair Kanunun 7. maddesine gre; Aile mahkemeleri, nlerine gelen dava ve ilerin zelliklerine gre, esasa girmeden nce, aile iindeki karlkl sevgi, sayg ve hogrnn korunmas bakmndan elerin ve ocuklarn kar karya olduklar sorunlar tespit ederek bunlarn sulh yoluyla zmn, gerektiinde uzmanlardan da yararlanarak tevik eder. Sulh salanamad takdirde yarglamaya devam olunarak esas hakknda karar verilir.

c-

Geici nlemler MK. md. 166ya gre; Boanma veya ayrlk davas alnca hkim, davann devam

sresince gerekli olan, zellikle elerin barnmasna, geimine, elerin mallarnn ynetimine ve ocuklarn bakm ve korunmasna ilikin geici nlemleri re'sen alr. Boanma davas almas zerine, elerin ve ocuklarn bu durumdan zarar grmeleri muhtemeldir. Bu balamda kanunkoyucu hakime zellikle elerin barnmasna, geimine, eerlin mallarn ynetimine ve ocuklarn bakm ile korunmasna dair geici tedbirleri alma konusunda yetki vermitir. Ayrca bunlarn dnda hakim gerekli grecei tedbirleri de alabilir. Elerin Barnma ve Geimi in Alnacak Tedbirler : Boanma ve ayrlk davasnn almas her ne kadar elere ayr yaama hakk verirse de evlilik birlii devam eder. Buna paralel olarak kar kocann birbirlerine kar bakm ykm de devam eder. Bu bakmn nasl olaca eler arasnda kararlatrlrsa bu anlama uygulanr. Elerin anlaamamalar halinde, hakim, dava ald zaman elerden birinin geimini teminde glk ektii durumlarda, dierinin onun geimine ne kadar katkda bulunacana da karar verir. Bu balamda ein dier ee dava devam ettii srece yapaca bu yardma tedbir nafakas ad verilir. Bu nafakann miktarn hakim taraflarn mali durumlarn gz nnde bulundurarak belirler. Yargtaya gre, dzenli geliri olan e lehine tedbir nafakasna karar verilemez44 Tedbir nafakasna hkmedilirken boanma davasn kimin at, imin kusurlu olduu gznnde tutulmaz45. Zira nemli olan taraflarn mali durumudur. Tedbir nafakasnn denmesi, kararn alnd tarihten deil de boanma davasnn ald tarihten itibaren balar. Bir dier ifadeyle mahkemenin verecei karar davann almas anna kadar gemie etkilidir. Tedbir nafakas boanma ya da ayrlk kararnn kesinlemesi ile sona erer. ocuklarn Bakmna likin Tedbirler : Dava srasnda eler, ayr yaayacaklar iin ocuklarn hangi ein yannda kalaca, dier ein onlarn geimine nasl katkda bulunaca, kiisel

44 45

Yarg. 2. HD. 12.11.2005, 13308/16082 ztan, s. 477

41

ilikilerinin nasl devam edecei de hakim tarafndan belirlenir. ocua denecek nafakaya itirak nafakas ad verilir.

C. 1) a-

BOANMANIN SONULARI ELER YNNDEN SONULARI Elerin Kiisel Durumlar Boanma halinde kadn, evlenme ile kazand kiisel durumunu korur ( MK. md. 173/I). Bir

dier ifadeyle kadn, boanma halinde, evlenme ile kazand kayn hsmln, vatandaln, erken rtn korur. Ancak evlenmeden nceki soyadn yeniden alr. Kadnn boand einin soyadn kullanmakta menfaati bulunduu ve bunun kocaya bir zarar vermeyecei ispatlanrsa, kadnn istemi zerine hakim kocasnn soyadn tamasna karar verebilir ( MK. md. 173/II). Koullarn deimesi halinde hakim bu iznin kaldrlmasn isteyebilir. bKadn in Bekleme Sresi Evlilik sona ermise, kadn, boanmadan sonra 300 gn sreyle evlenemez ( MK. md. 132). Nesep karklklarna yol amamak iin konulan bu bekleme sresi iinde kadn doum yaparsa artk bu sre de sona erer ( MK. md. 132/II). Ayrca kadnn nceki evliliinden gebe olmadnn anlalmas veya boanan elerin yeniden birbirleri ile evlenmek istemelerinde mahkeme bu sreyi kaldrr ( MK. md. 132/III). cMal Rejiminin Tasfiyesi Boanma sonucunda elerin bal olduu mal rejimi uyarnca mal rejiminin tasfiyesi gndeme gelir ( MK. md. 179). dMiraslk Haklar ve lme Bal Tasarruflarla Salanan Yararlar Boanan eler, bu sfatla birbirlerinin yasal mirass olamazlar ve boanmadan nce yaplm olan lme bal tasarruflarla kendilerine salanan haklar, aksi tasarruftan anlalmadka kaybederler ( MK. md. 181/I). Boanma davas devam ederken davay aan e lrse, onun miraslarndan birisinin davaya devam etmesi ve daval ein kusurunu ispatlamas halinde de sa kalan e miras olamaz ve lme bal tasarrufla kendisine salanan haklar aksi tasarruftan anlalmadka yitirir ( MK. md. 181/II). eTazminat Boanma davas sonucunda maddi ve manevi zarara urayan e, dier eten tazminat isteyebilir.

42

aa)

Maddi Tazminat MK. md. 174e gre; Mevcut veya beklenen menfaatleri boanma yznden zedelenen

kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir madd tazminat isteyebilir. Maddi tazminatn talep edilebilmesi iin boanmada kusuru bulunmayan ya da daha az kusurlu olan tarafn mevcut veya beklenen menfaatinin boanma nedeniyle zedelenmi olmas gerekir ( MK. md. 174/I). Buna gre artlar; Boanmada kusuru daha az olan taraf maddi tazminat talebinde bulunabilir. Boanmaya sebebiyet veren tarafn kusurlu olmas gerekir. ki taraf da kusursuz ise maddi Tazminat isteyenin boanma yznden bir zararnn domas gerekir.

tazminata hkmedilemez. Maddi tazminatn toptan veya durumun gereklerine gre irat biiminde denmesine karar verilebilir ( MK. md. 176/I). rat biiminde denmesine karar verilen madd tazminat alacakl tarafn yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin lm hlinde kendiliinden kalkar; alacakl tarafn evlenme olmakszn fiilen evliymi gibi yaamas, yoksulluunun ortadan kalkmas ya da haysiyetsiz hayat srmesi hlinde mahkeme kararyla kaldrlr. Taraflarn mal durumlarnn deimesi veya hakkaniyetin gerektirdii hllerde iradn artrlmas veya azaltlmasna karar verilebilir. Hkim, istem hlinde, irat biiminde denmesine karar verilen madd tazminat veya nafakann gelecek yllarda taraflarn sosyal ve ekonomik durumlarna gre ne miktarda deneceini karara balayabilir. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki; maddi tazminat davas boanma hkmnn kesinlemesinden itibaren 1 yl iinde alabilir ( MK. md. 178) ve bu konuda yetkili mahkeme nafaka alacaklsnn yerleim yeri mahkemesidir ( MK. md. 177).

bb)

Manevi Tazminat MK. md. 174/IIye gre; Boanmaya sebep olan olaylar yznden kiilik hakk saldrya

urayan taraf, kusurlu olan dier taraftan manev tazminat olarak uygun miktarda bir para denmesini isteyebilir. Boanma sonucunda taraflardan birinin manevi tazminat talebinde bulunabilmesi iin u koullarn gereklemesi gerekir. Tazminat talep eden tarafn boanmaya yol aan olaylar sebebiyle kiilik hakk saldrya Dier taraf kusuru ile boanmaya sebebiyet vermi olmaldr. uram olmaldr.

43

Tazminat talebinde bulunan tarafn daha az kusurlu olmas yeterlidir, kusursuz olmas

aranmaz46. MK. md. 174/II, karl olan eski MK. md. 143/IIden farkl olarak tazminat isteyecek olan ein hi kusurunun bulunmamasn aramam, sadece kiilik haknn zedelenmi olmasn talep iin yeterli grmtr. Dolaysyla davacnn kusuru bu balamda Borlar Kanununa gre tazminattan indirim sebebi saylabilir. O halde davacnn kusuru ile davalnn kusuru eit ya da davacnn kusuru, davalnnkinden daha fazla ise manevi tazminat talebi sz konusu olmaz. Hakim, manevi tazminat olarak paradan baka bir eye karar veremez. Ayrca MK. md. 176/IIye gre, manev tazminatn irat biiminde denmesine karar verilemez. Manevi tazminat davas boanma hkmnn kesinlemesinden itibaren 1 yl iinde alabilir ( MK. md. 178) ve bu konuda yetkili mahkeme nafaka alacaklsnn yerleim yeri mahkemesidir ( MK. md. 177).

f-

Yoksulluk Nafakas MK. md. 175e gre; Boanma yznden yoksullua decek taraf, kusuru daha ar

olmamak artyla geimi iin dier taraftan mali gc orannda sresiz olarak nafaka isteyebilir. Bu hkme gre; bir tarafn nafaka isteyebilmesi iin; Nafaka talep eden, dier taraftan daha az kusurlu olmaldr. Taraf boanma nedeniyle yoksullua dmelidir. Tazminattan farkl olarak, nafaka talep edilen e kusursuz olsa da, artlar olumusa, artlarn olumasyla nafaka deyecek ein mali olanaklaryla orantl olarak, nafaka miktarn hakim belirler. Bu belirlemeyi yaparken, nafaka deyecek ein mali imkan dnda, nafaka isteyen ein gelir ve giderlerini de gz nnde tutmaldr. Her halde yoksulluk nafakas, kar tarafn zorunlu ihtiyalarn karlayacak miktarda olmaldr. Yoksulluk nafakasnn maddi tazminatta olduu gibi, toptan veya durumun gereklerine gre irat biiminde denmesine karar verilebilir ( MK. md. 176/I). rat biiminde denmesine karar verilen yoksulluk nafakasnn, alacakl tarafn yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin lm hlinde kendiliinden kalkar; alacakl tarafn evlenme olmakszn fiilen evliymi gibi yaamas, yoksulluunun ortadan kalkmas ya da haysiyetsiz hayat srmesi hlinde mahkeme kararyla kaldrlr. Taraflarn mal durumlarnn deimesi veya hakkaniyetin gerektirdii hllerde iradn artrlmas veya azaltlmasna karar verilebilir. Hkim, istem hlinde, irat biiminde denmesine

boanma sonucu yoksullua decek ein nafaka talep etmesi mmkndr.

46

Dural/z, s. 145

44

karar verilen madd tazminat veya nafakann gelecek yllarda taraflarn sosyal ve ekonomik durumlarna gre ne miktarda deneceini karara balayabilir. Yoksulluk nafakasna ilikin davann, boanma hkmnn kesinlemesinden itibaren 1 yl iinde almas gerekir ( MK. md. 178). Alacak yoksulluk nafakas davasnda, nafaka alacaklsnn yerleim yeri mahkemesi yetkilidir ( MK. md. 177).

2)

BOANMANIN OCUKLAR YNNDEN SONULARI Velayet Hakim, boanma kararnda ocuklarn durumunu ve ana baba ile olan ilikilerini dzenlemek

zorundadr. MK. md. 182ye gre; mahkeme boanma veya ayrla karar verirken, olanak bulunduka ana ve babay dinledikten ve ocuk vesayet altnda ise vasinin ve vesayet makamnn dncesini aldktan sonra, ana ve babann haklarn ve ocuk ile olan kiisel ilikilerini dzenler. Buna gre; hakim, velayet hakknn ana veya babadan hangisine braklacan veya ocua bir vasi atanmas gerekip gerekmediine resen karar verir. Hakim velayet hakkn elerden birine brakmsa dier e ile ocuk arasndaki ilikiyi de dzenler. Grld zere evlilik devam ederken kural olarak ana ve baba tarafndan birlikte kullanlan velayet, boanma sonucunda hakim tarafndan ana ya da babadan birisine verilir. Velayetin verilmesinde, ocuun kimin yannda olursa daha iyi yetiecei hususu nemli olduu iin, elerin mali durumlar ya da boanmadaki kusurlar ok byk rol oynamaz. Bu balamda, hakim ocuun daha iyi yetiecei kanaatinde ise, onu, mali durumu iyi olmayan ya da boanmada kusurlu olan tarafa da verebilir47. rnein; 2. HD. bir kararnda, mahkemece anann zinas sabit olmasna ramen, babann durumu ve ocuklarn yan gz nnde bulundurarak velayeti anaya vermitir48. Boanma kararndan sonra bir ocuun domas halinde, bu ocuun velayetinin kime verilecei hususunun tespiti iin ayr bir dava almas gerekir. Yoksa velayet kendiliinden boanma kararnda dier ocuklarn velayetinin verildii ana ya da babaya gemez. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki; MK. md. 183 e gre; Ana veya babann bakasyla evlenmesi, baka bir yere gitmesi veya lmesi gibi yeni olgularn zorunlu klmas hlinde hkim, re'sen veya ana ve babadan birinin istemi zerine gerekli nlemleri alr. Bu balamda, velayet hakkna sahip olan tarafn lmesi halinde, velayet dorudan doruya dier tarafa gemez; bu hususta hakimin karar vermesi gerekir49; hakim velayet hakkn sa kalan ana veya babaya verebilecei gibi,
47 48

Dural/z/Gm, s. 139 Yarg. 2. HD. 6.3.1962, 646/1497 49 ztan, s. 471; Dural/z/Gm, s. 139

45

vesayet makamndan ( sulh mahkemesi ) ocua bir vasi tayin edilmesini de isteyebilir. Bunun gibi, velayet kendisine verilmi olan ana ya da babann yeniden evlenmi olmas da tek bana velayetin ondan alnmasn gerektirmez, bu durumun yannda baka olgularn da velayetin alnmasn hakl gstermesi gerekir. ocukla Kiisel liki Kurulmas Boanma sonucunda ocuun velayetinin ana ya da babadan birine verilmesiyle, sadece dierinin ocuk zerindeki velayeti sona erer, fakat ocuk ile kiisel iliki kurma hakk devam eder. Nitekim MK. md. 182/Ie gre; hakim boanmaya karar verirken, kendisine velayet verilmeyen tarafn ocuk ile ilikisini de dzenlemek zorundadr. Bunun yannda MK. md. 323e gre de; Ana ve babadan her biri, velyeti altnda bulunmayan veya kendisine braklmayan ocuk ile uygun kiisel iliki kurulmasn isteme hakkna sahiptir. Velayetin kullanlmas kendisine verilmeyen ein ocuk ile kiisel ilikilerinin dzenlenmesinde hakimin sadece dikkate almas gereken ey ocuun menfaatidir. Bu balamda zellikle ocuun salk, eitim ve ahlak bakmndan yararlar esas tutulur. Dolaysyla hakim burada, velayet hakkna sahip olmayan ana ya da baba ile ocuun grme saatini, yerini, ocukla tek bana m yoksa bir refakat ile mi greceini, ocua faydal olacak ekilde belirleyecektir. Ayrca MK. md. 325e gre; Olaanst hller mevcutsa, ocuun menfaatine uygun dt lde ocuk ile kiisel iliki kurulmasn isteme hakk dier kiilere, zellikle hsmlarna da tannabilir. Ana ve baba iin ngrlen snrlamalar nc kiiler iin kyas yoluyla uygulanr. Hkmden de anlalaca zere, ana ve baba dnda kalan kiiler de boanma halinde ocukla aralarnda kiisel iliki kurulmasn hakimden isteyebilirler. Bu ilikinin kurulmas iin ana veya baba ile kiisel iliki kurulmasndan farkl olarak, burada ilgilinin talepte bulunmas gerekir. ocua tirak Nafakas Balanmas Boanm olma, kendisine velayet verilmemi olan ana ya da babann ocuun bakm masraflarna katlma ykmllne son vermez. MK. md. 182/IIye gre; velayet hakk kendisine verilmeyen e, ocuun bakm ve eitim giderlerine gc orannda katlmak zorundadr. te, velayet kendisine verilmeyen ein ocuun bakm ve eitim giderlerine katlma amacyla dedii nafakaya itirak nafakas ad verilir. Sz konusu durumun ocuklarn korunmasna ynelik olup, kamu dzenine ilikin olmas nedeniyle hakim bu konuda resen karar verir. tirak nafakasnn miktarnn belirlenmesinde, bunu deyecek kiinin ve ocuu kendisine brakld ana ya da babann mali gc ile ocuun ihtiyalar gz nnde bulundurulur.

46

tirak nafakas, kararn kesinlemesiyle denmeye balanr ve kural olarak ocuk ergin oluncaya kadar devam eder. Ancak, ocuk ergin olmasna ramen eitimine devam ediyorsa, itirak nafakas eitim sona erinceye kadar devam eder ( MK. md 328/II).

DRDNC BLM EVLLK BRLNDE MAL REJMLER

IGENEL OLARAK Medeni Kanunumuzun 202 282. maddeleri arasnda mal rejimi tipleri ve bunlarn ayrntlar dzenlenmitir. Kanunkoyucu, bu hkmlerde edinilmi mallara katlma, mal ayrl, paylamal mal ayrl, mal ortakl olmak zere balca 4 tip mal rejimine yer vermitir. Bu mal rejimi trlerinden edinilmi mallara katlma rejimi yasal mal rejimidir. yle ki; eler, mal rejimi szlemesi yaparak, yasal mal rejimi dnda kanunda belirlenen dier rejimlerden birini seebilirler ( MK. md. 202/II). Bunu yapmamlarsa yasal mal rejimi olan edinilmi mallara katlma rejimine tabi olurlar. Mal rejimi szlemesi, elerin evlenmeden nce veya sonra yaptklar, aralarnda geerli olmasn istedikleri mal rejimi sistemini belirledikleri veya aralarndaki mal rejimini deitirdikleri ya da kaldrdklar szlemedir. Mal rejimi szlemesi, noterde dzenleme ya da onaylama eklinde yaplr. Bununla birlikte, taraflar, evlenme bavurusu srasnda taraflar hangi mal rejimini setiklerini yazl olarak da bildirebilirler ( MK. md. 205). Ayrca u hususu da belirtmek gerekir ki; mal rejimi szlemesi, ancak ayrt etme gcne sahip olanlar tarafndan yaplabilir. Kkler ile kstllar, mal rejimi szlemesi yapabilmek iin yasal temsilcinin rzasn almak zorundadrlar. IIA. YASAL MAL REJM: EDNLM MALLARA KATILMA REJM Genel Olarak Medeni Kanunda yasal mal rejimi olarak edinilmi mallara katlma rejimini kabul etmitir. Bu mal rejimine hakim olan temel ilke, elerin evlilik sresince emekleri karl elde ettikleri mallar zerinde hak sahibi olmalardr. Bir dier ifadeyle, bir e emeiyle bir mal edinirse, dier ein de bu emekte az da olsa bir katks mevcuttur. Edinilmi mallara katlma rejimine hkim olan ilkeler 1) 2) 3) Emek karl edinilen mallarda hak sahiplii ilkesi Hak sahipliinin evlilik sresince edinilen mallarla snrl olmas ilkesi Kural olarak, hak sahibi olan ee ayni deil, bir alacak hakk tannmas ilkesi: yle ki; malik

kimse tasfiye aamasnda onun mal ona iade edilir, dier ee sadece pay orannda bir miktar

47

demede bulunulur. Edinilmi mallara katlma rejimimde kural olarak elere tannan alacak hakknn istisnasn u dzenleme oluturur: MK. md. 240a gre; Sa kalan e, eski yaantsn devam ettirebilmesi iin, len eine ait olup birlikte yaadklar konut zerinde kendisine katlma alacana mahsup edilmek, yetmez ise bedel eklenmek suretiyle intifa veya oturma hakk tannmasn isteyebilir; mal rejimi szlemesiyle kabul edilen baka dzenlemeler sakldr. Sa kalan e, ayn koullar altnda ev eyas zerinde kendisine mlkiyet hakk tannmasn isteyebilir. Hakl sebeplerin varl hlinde, sa kalan ein veya len ein yasal miraslarnn istemiyle intifa veya oturma hakk yerine, konut zerinde mlkiyet hakk tannabilir. B. Yasal Mal Rejiminin Balama ve Bitme An Edinilmi mallara katlma rejimi u iki halden biriyle balar: Eler evlilik bavurusunda veya sonradan noterde dzenleme veya onaylama eklinde bir szleme yaparak seimlik mal rejimlerinden birini sememilerse, evlenme szlemesinin tamamland anda balam olur. VEYA Eler aralarnda bir szleme yaparak o gne kadar var olan seimlik mal rejimini ( mla ortakl, mal ayrl veya paylamal mal ayrl )deitirebilirler. O halde yaplacak bir szlemeyle edinilmi mallara katlma rejimine gei yaplrsa o andan itibaren edinilmi mallara katlma rejimi geerli olur.

Edinilmi mallara katlma rejimi u hallerde sona erer: Elerden birinin lm ile rejim lm annda kendiliinden sona erer. Baka bir mal rejimine geme halinde kendiliinden sona erer. Evliliin mahkemece verilen boanma veya iptal hkmnn kesinlemesiyle mevcut mal rejimi dava tarihi itibariyle sona erer. Mevcut rejimin hakim karar ile mal ayrlna dntrlmesi halinde sona erer. yle ki; MK. md. 206ya gre; Hakl bir sebep varsa hkim, elerden birinin istemi zerine, mevcut mal rejiminin mal ayrlna dnmesine karar verebilir. zellikle aadaki hllerde hakl bir sebebin varl kabul edilir: 1. Dier ee ait malvarlnn borca batk veya ortaklktaki paynn haczedilmi olmas,

48

2. Dier ein, istemde bulunann veya ortakln menfaatlerini tehlikeye drm olmas, 3. Dier ein, ortakln mallar zerinde bir tasarruf ileminin yaplmas iin gereken rzasn hakl bir sebep olmadan esirgemesi, 4. Dier ein, istemde bulunan ee malvarl, geliri, borlar veya ortaklk mallar hakknda bilgi vermekten kanmas, 5. Dier ein srekli olarak ayrt etme gcnden yoksun olmas. Elerden biri ayrt etme gcnden srekli olarak yoksun ise, onun yasal temsilcisi de bu sebebe dayanarak mal ayrlna karar verilmesini isteyebilir.

C. 1)

Edinilmi Mallara Katlma Rejiminde Mal Gruplar Edinilmi Mal Edinilmi mallar her ein bu mal rejiminin devam sresince karln vererek elde ettii

malvarl deerleridir ( MK. md. 219). Buna gre, bir malvarl deerinin edinilmi mal olarak kabul edilebilmesi iin, edinilmi mallara katlma rejiminin balad gnden sona erdii ana kadar geen sre ierisinde edinilmesi gerekir. Aada saylanlar kanunen edinilmi mal olarak kabul edilmitir: 1. almasnn karl olan edinimler, 2. Sosyal gvenlik veya sosyal yardm kurum ve kurulularnn veya personele yardm amac ile kurulan sandk ve benzerlerinin yapt demeler, 3. alma gcnn kayb nedeniyle denen tazminatlar, 4. Kiisel mallarnn gelirleri, 5. Edinilmi mallarn yerine geen deerler. Bir ein btn mallar aksi kantlanncaya kadar edinilmi mal kabul edilir ( MK. md. 222) 2) Kiisel Mal Elerin sahip olduklar mallardan veya malvarl deerlerinden bazlar bizzat

kanundan dolay, bazlar ise eler arasnda yaplan bir szleme dolaysyla kiisel mal saylr. Kanundan Dolay ( MK. md. 220) 1. Elerden birinin yalnz kiisel kullanmna yarayan eya ( rnein; tra takm, kol saati )

49

2.

Mal rejiminin balangcnda elerden birine ait olan veya bir ein sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir ekilde karlksz kazanma yoluyla elde ettii malvarl deerleri ( rnein; elerden birinin evlenmeden nce ald dolaysyla evlenirken zaten var olan arabas, ee ailesinden miras kalan tanmaz, saysal lotodan kan ikramiye )

3. 4.

Manevi tazminat alacaklar Kiisel mallar yerine geen deerler

Szlemeden Dolay ( MK. md. 221) Eler aralarnda yapacaklar mal rejimi szlemesiyle; 1. Bir meslein icras veya iletmenin faaliyeti sebebiyle doan edinilmi mallara dahil olmas gereken malvarl deerlerinin kiisel mal saylacan kararlatrabilirler. 2. Kiisel mallarn gelirlerinin edinilmi mallara dhil olmayacan

kararlatrabilirler.

3)

Payl Mal Belirli bir maln elerden birine ait olduunu iddia eden kii bunu ispat etmek zorundadr.

Elerden hangisine ait olduu ispat edilmeyen mallar onlarn payl mlkiyetinde saylr ( MK. md. 222)

KNC KISIM SOYBAI

BRNC BLM SOYBAININ KURULMASI
IA. KAN BAINA DAYANAN SOYBAININ KURULMASI OCUK LE ANA ARASINDA SOYBAININ KURULMASI ocuk ile ana arasnda soyba doumla kurulur ( MK. md. 282/I). ocuun evlilik iinde domas ile evlilik dnda domas arasnda Soybann kurulmas asndan bir fark yoktur. ocuun doumu annda soyba kendiliinden kurulmu olur.

50

B.

OCUK LE BABA ARASINDA SOYBAININ KURULMASI ocuk ile baba arasnda soyba, ana ile evlilik ( ocuun evlilik iinde domas veya evlilik

dnda doan ocuun ana ve babasnn sonradan evlenmesi ) , tanma ve babalk davas sonucunda kurulur. 1) aOCUUN EVLLK NDE DOMASI veya EVLLK NDE ANA RAHMNE DMES Babalk Karinesi Medeni Kanun ocuk ile babas arasnda soybann kurulmasna ilikin olarak bir karineye yer vermektedir. yle ki; MK. md. 285/Ie gre; Evlilik devam ederken veya evliliin sona ermesinden balayarak yz gn iinde doan ocuun babas kocadr. Bu karine uyarnca, evlilik devam ederken veya evliliin sona ermesinden itibaren 300 gn iinde doan ocuk ile o evlilikteki koca arasnda soyba kurulacak, bir dier ifadeyle koca, ocuun babas saylacaktr. bKarinenin rtlmesi ( Soybann Reddi ) Babalk karinesi adi bir karinedir, aksi ispatlanabilir. Bu durumu kanun soybann reddi olarak ifade etmitir. Soybann reddi, yenilik douran dava nitelii tayan soybann reddi davasnn alarak babalk karinesinin rtlmesini ve bylece ocuk ile baba arasndaki soybann ortadan kaldrlmasn ifade eder. Koca, baba olduu karinesini rterek soyban reddedebilir. Bu dava ana ve ocua kar alr. Koca doumu ve baba olmadn veya anann gebe kald srada baka bir erkek ile cinsel ilikide bulunduunu rendii tarihten balayarak bir yl iinde bu davay amaldr. u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; Anayasa Mahkemesi, MK. md. 2879/Ide ngrlen her halde doumdan balayarak 5 yl ibaresini, kocann Soybann reddi davas ama hakknn doumdan itibaren 5 yllk sre ile snrlanmasnn, kiinin maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakknn zn zedeler nitelik tad ve kocann temel hak ve zgrlklerini hukuk devleti ve adaleti ilkeleriyle badamayacak surette snrlad gerekeleriyle Anayasaya aykr bularak iptal etmitir50. Dava ama sresinin gemesinden nce kocann lmesi veya gaipliine karar verilmesi ya da srekli olarak ayrt etme gcn kaybetmesi hallerinde kocann altsoyu, anas, babas veya baba olduunu iddia eden kii, doumu ve kocann lmn, srekli olarak ayrt etme gcn kaybettiini veya hakknda gaiplik karar alndn renmelerinden balayarak 1 yl iinde soybann reddi davas aabilirler ( MK. md. 291/I).

50

Anayasa Mahkemesinin 25.6.2009 tarihli, 2008/30E., 2009/96K. sayl Karar, RG. 7.10.2009, say: 27369

51

Soybann reddi davas kiiye sk surette bal bir hakkn kullanlmasna ilikin olduu iin, koca snrl ehliyetsiz de olsa, soybann reddi davasn yasal temsilcilerinin rzasna ihtiya duymadan aabilir. Kocann tam ehliyetsiz olmas halinde ise yasal temsilcilerinin koca adna soybann reddi davas amas mmkn deildir. Ancak, MK. md. 291 hkm artlar erevesinde dier ilgililerin kendi adlarna dava ama hakk sz konusu olabilir51. ocuk da soybann reddi davas aabilir. Bu dava ana ve kocaya kar alr. Sz konusu dava, ocuun ergin olduu tarihten balayarak en ge 1 yl iinde almaldr. Ergin olmayan ocua kayym atanr. Kayym, atama kararnn kendisine tebliinden balayarak bir yl, her hlde doumdan balayarak be yl iinde soybann reddi davasn aar. Belirtmek gerekir ki; ocua kayym atanmam veya ocua atanan kayym tarafndan dava almam olmas, ocuun ergin olduktan sonra dava amasna engel tekil etmez. Soybann reddi davas, taraflardan birinin dava veya doum srasndaki yerleim yeri mahkemesinde alr ( MK. md. 283 ). Grevli mahkeme ise, Aile Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve Yarglama Usullerine Dair Kanunun drdnc maddesi gereince Aile Mahkemesidir. MK. md. 284e gre; serbeste takdir eder. Taraflar ve nc kiiler, soybann belirlenmesinde zorunlu olan ve salklar ynnden tehlike yaratmayan aratrma ve incelemelere rza gstermekle ykmldrler. Daval, hkimin ngrd aratrma ve incelemeye rza gstermezse, hkim, durum ve koullara gre bundan beklenen sonucu, onun aleyhine domu sayabilir. Soybann reddi davasnda ispat yk hususu MK. md. 287 ve 288de dzenlenmitir. yle ki; ocuk evlilik iinde ana rahmine dmse, Soybann reddini ileri sren davac, kocann baba olmadn ispatla ykmldr ( MK. md. 287). Evlenmeden balayarak 180 gn getikten sonra ve evliliin sona ermesinden sonraki 300 gn sonra doan ocuk, evlilik iinde ana rahmine dm saylr. ocuk evlenmeden nce veya ayr yaama srasnda ana rahmine dmse, Soybann reddini ileri sren davac, sadece bu olguyu ispatla ykmldr ( MK. md. 288/I). Ancak, gebe kalma dneminde kocann kars ile cinsel ilikide bulunduu konusunda inandrc kantlar varsa, kocann babalna ilikin karine geerliliini korur. Soybana ilikin davalarda, hakim maddi olgular resen aratrr, kantlar

51

Dural/z, s. 255

52

2)

EVLLK DIINDA DOAN OCUUN ANA ve BABASININ SONRADAN EVLENMES Evlilik dnda doan ocuk, ana ve babasnn birbiriyle evlenmesi halinde kendiliinden

evlilik iinde doan ocuklara ilikin hkmlere tabi olur ( MK. md. 292). Ana ve baba evlenme srasnda veya evlenmeden sonra nfus memuruna durumu bildirirler. Yetkili nfus memuru, elerin evlenme srasndaki veya evlenme akdi yapldktan sonraki yerleim yerindeki nfus memurudur. u hususu da nemle belirtmek gerekir ki; sz konusu bildirimin yaplmam olmas, ocuun evlilik iinde doan ocuklara ilikin hkmlere tabi olmasn engellemez ( MK. md. 293/II). Evlenme ile kurulan soybana itiraz edilebilecei hkme balanmtr ( MK. md. 294). yle ki; sonradan evlenme yoluyla soybann kurulmasna, itiraz edebilir. tiraz edenler, kocann baba olmadn ispatla ykmldrler ( MK. md. 294) Tanmann iptaline ilikin hkmler kyas yoluyla burada da uygulanr. Bu balamda, itiraza ilikin davann tabi olduu sre, tanmann iptaline ilikin davann tabi olduu hak drc sreleri belirleyen MK. md. 300 hkmne tabidir. Buna gre; ana veya babann yasal miraslar veya Cumhuriyet savcs tarafndan alan dava, ocuun sonradan soybann kurulmasn salayan evliliin gerekletiini ve kocann baba olmadn rendikleri tarihten balayarak 1 yl ve her halde evlenmenin gerekletii tarihten itibaren 5 yl gemeden alr. Yetkili ve grevli mahkeme, taraflardan birinin dava veya doum srasndaki yerleim yeri mahkemesinde alr ( MK. md. 283 ). Grevli mahkeme ise, Aile Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve Yarglama Usullerine Dair Kanunun drdnc maddesi gereince Aile Mahkemesidir. 3) TANIMA Ana ve babann yasal miraslar ocuk, ocuun lm veya ayrt etme gcn kaybetmesi halinde ocuun altsoyu Cumhuriyet savcs

53