DLLERN FRES

Dnya Dillerine ve Trkemize, Farkl Bir Bak

OUZ DZGN

Stuttgart-2010

Bana Anadilimi reten, ninnileriyle ve masallaryla ruhumdaki Trke tohumunu smbllendiren Annem Bihter DZGNe, Sonsuz Sevgilerimle 2

NSZ Dil (Lisan, Language) ksaca; dnce, duygu ve isteklerin, bir toplumda ses ve anlam ynnden ortak olan geler ve kurallardan yararlanlarak bakalarna aktarlmasn salayan, ok ynl, ok gelimi bir dizge (sistem) * olarak tanmlanabilir. Dillerin ifresi adl bu kitapta yukarda zetle tanm yaplan Dil olgusunun nasl olutuunu, dem ve Havva Dili olarak adlandrlabilecek lk nsanlk Dilinin mhiyyetinin ne olduunu aklamaya alacaz. Dillerin ifresi dillerle ilgili merak edilen pek ok konuyu sorgulayan baz denemelerden oluan, alannda ilk saylabilecek bir kitap. Bu eserle ne amalamadmz syleyelim ncelikle. Sizi, bilimsel terimlerle bouturma gibi bir derdimiz yok. Yine Trkenin gzelliklerini anlatrken dier dilleri kmsemek 4

gibi bir anlaya da sahip deiliz. nsanlarmzn anlamayaca, ar bir dil kullanmak gibi bir gyemiz de asla olamaz. Doru olan sadece biziz, bizim grlerimizi benimsemeyenler ise yanl yoldadr da demiyoruz. Yazdklarmz bilimsel birer makale olarak da grmyoruz. Bu kitab hangi amala yazdnz? sorusuna samimiyetle yle cevap verebiliriz: Gndelik dilin sdeliinde yazlm denemeler yoluyla, cevabn bir trl bulamadnz dillerle ilgili problemlerin zmlerine, bir adm daha yaklamay umuyoruz. Dnya dilleri ve gzel dilimiz Trkenin zellikleri arasnda dolarken sizi de sorgulamalarmza misafir etmek istiyoruz. Trk ve Dnya dilbilim evrelerinde, dille ilgili tartmalar alevlendirerek, donuklam dilbilim almalarn canlandrmak da amalarmz arasnda. Grlerimize muhalif ya da mutabk olan herkesi bu tartmann iinde grmek istiyoruz. Sizinle birlikte gerekletireceimiz bu dil yolculuu srasnda, birbirinden farkl kabul edilen dil aileleri arasnda var olan ve hibir snrlamay kabul etmeyen snrsz benzerlikleri de greceiz. Trkenin ifresi balyla, sanal lemin Trkeye duyarl kentiklerinden tutun da, bz dilbilginlerimizin kymetli eserlerine kadar yaylm olan; artk insanln mal olmu baz 5

almalarm da bu kitapta toplamaya karar verdim. Dnya dillerinden bahseden bir kitap, elbette dnyann en dzenli dillerinden birisi olan Trkeden ve bu dilin ifrelerinden de bahsetmeliydi. Bu almada Trke ile AngloSakson dillerini de karlatrmaya altm. Bu karlatrma iini nesnel kstaslar yardmyla yapmay denedim. Anglo-Sakson milletleri ya da bu uluslarn dillerini kmsemek, bu dillerin muhtemel gzelliklerini inkr etmek gibi bir amacm ise asla olamazd. Bu nedenle Almanca ya da ngilizce gibi dillerin renilmesine de haliyle kar olamazdm. Anglo-Sakson dillerinin ve Trkenin birbirlerinden ayr dil evrenleri olduklar gereini her frsatta vurgulamaya altm. Benim vurguladm nokta, ayr bir evrene ait Anglo-Sakson kkenli kelimeleri ya da cmleleri, Trke dil evreni iersinde kullanmann anlamszlyd. Bu anlamszl ortaya koymak adna Trkenin dzen ynnden bu dillerden stn olduu gereini dile getirdim. Yoksa yabanc dillerin eitli sebeplerle renilmesine ya da retilmesine kesinlikle kar deilim. Anglo-Sakson kkenli dilciler de elbette kendi dillerini savunacaklardr. Onlarn kendi dillerini sevmelerini ve savunmalarn da saygyla karlyorum. nsan merkezli hayat grm gerei hibir millet, din, kltr, dil ayrm yapmadan btn insanlarn, bar iersinde 6

yaamas ise yegne arzumdur. Ancak bu arzu, nesnel bir bak asyla yaptm aratrmalar sonucunda Trkemizde grdm gzellikleri dnya insanlaryla paylamam engellemedi. Bu kitabn bilhassa SSye hazrlanan genlerimizin ve niversitelerde (limkentlerde) eitli fakltelerde okumakta olan genliimizin nnde yeni ufuklar aacana olan inancm bir kez daha yinelemek istiyorum. Zira biz almalarmz yaparken pheciliin imknlarndan yararlandk ve bize retilmi olan dil kurallaryla ilgili btn bilgilere pheyle baktk. Bu bilinli pheciliin dourduu sorulara kendimizce cevaplar bulduk. Bu bak asn benimseyen genlerimizin gelecekte byk gelimelere imza atacaklarn tahmin etmek bir kehanet olmayacaktr. Sorgulama feneri, kutsal inanlarmza ynlendirilmemek; sadece bilimle snrl kalmak artyla, gerekleri bulmamza, bulduklarmz daha da gelitirmemize katk salayacaktr. Dillerin ifresi kitab, Liselerde ve lkretimin eitli kademelerinde okumakta olan genlerimizin derslerine de yardmc olacaktr. Bunu dnmemizi salayan baz gerekelerimiz unlardr:
1- Kitabmzda yer alan Trkenin Matematiksellii, DNA ve Trke ilikisi, Trkenin Analitik Geometrisi, Kuantum Fizii ve Trke, Trkenin Felsefi Boyutu gibi almalarmz, genlerimizin Trkeyi

2-

3-

4-

5-

sevmelerini salayaca gibi onlarn ilgili bilim ve ilim dallarna ynelmelerine de neden olacaktr. Trkenin dilbilgisi yapsyla ilgili verdiimiz baz rnekler, bu dilin kurallarnn daha kolay renilmesini salayacaktr. Bu bilgilerin faydasn girecekleri snavlarda greceklerdir. Trke ile Anglo-Sakson dillerini karlatrdmz maddeleri okuyan bir renci, verdiimiz ipular sayesinde bata ngilizce olmak zere dier Anglo-Sakson dillerini daha kolay renebilecektir. Baz yabanc ve yapma dillerle ilgili olarak verdiimiz bilgiler, bu dillerin en kolay ekilde renilmesini salayacak ipularna sahiptir. Arapa, Ermenice, Zuluca, Esperanto, Kptice, Smerce, branice ve hatta Kzlderilice vd. dilleri merak eden genlerimiz iin bu kitap bir yol gsterici olacaktr. Dnya dillerinin ortak bir kkenden geldiini renen genlerimiz, dnya barna katk salamak adna farkl kltr ve inantaki milletlere sayg gstereceklerdir. Ayn zamanda bu genlerimiz, Trkenin gzelliklerini de renecekler, vatanlarna, milletlerine bal, z gvenlerini kazanm insanlar olarak yollarna devam edecklerdir.

Bu kitab oluturan yazlar hazrlarken, birbirinden deerli bilim adamlarnn eserlerinin yannda sanal lemin sunduu snrsz imknlardan da yararlandm. Faydalandm eserlerin ve balantlarn bir ksm yazlarmn 8

iinde ya da sonlarnda; dier kaynaklar da kitabn son blmnde belirtilmitir. Eserlerinden, almalarndan faydalandm btn bilim adamlarna da teekkrlerimi sunmak istiyorum. Elinizdeki kitabn yazar, lkesinin her alanda daha ileriye gitmesini arzulamaktadr. ahs hakkndaki tek dilei ise okurlar tarafndan hayr dualarla yd edilmektir. Kitabn birinci basksnda emei geen arkadalarma, tm Yaynevi alanlarna ve kitab okumakta olan siz deerli okuyucularma teekkr ediyorum. Umarm kitaptaki muhtemel kusurlarmz, hogr ile karlarsnz. Daha nice paylamlarda bulumak midiyle Ouz Dzgn --------------------------------------------------------* Prof.Dr. Doan AKSANn tanm (Her Ynyle Dil) dem ve Havva Dili teorisi Ouz Dzgn adl bir vatandamzn (kimdir bilmem) gelitirdii teoridir. (Eki Szlk) (http://sozluk. sourtimes. org/show. asp? t=dem+ve+havva+dili+teorisi)

DEM VE HAVVA DL Pek ok almamzda bir gerei ifade etmeye alyoruz. Btn diller aslnda tek bir kkenden gelmektedir, diyoruz. nk bunun manta en uygun olan gr olduunu biliyoruz. Zira insan denilen varlk ada bilimin de kabul ettii gibi tek bir atadan gelmise, insanla birlikte gelien dil de tek bir kkenden gelmi olmaldr. Bu dilin bir numunesini bebeklerin bebeke konumalarnda daha bilimsel bir ifadeyle babldama dneminde kardklar seslerde grebiliyoruz. Bilhassa b, m, v, g, d, a, , h, e sesleri gibi sesler bebeklerin de karmakta zorlanmad, bizce ilk insanlarn da rahatlkla kullandklar seslerdendir. Muhtemelen ilk insan ve onun yanndakiler bu bebeksi harflerden mteekkil bir dili konuuyorlard. Btn harfler bunlardan ibaretti demek istemiyorum elbette. Bu dil basit bir dil gibi grnse de btn dnya dillerini de iinde barndran ekirdek bir dildi. Fakat unu da syleyelim yanl anlalmamak iin. Biz hibir almamzda yle bir gr ne srmyoruz: Btn dnya dilleri Trkeden tremitir. demiyoruz. Yani vaktiyle dilimizdeki Arapa, Farsa ve dier yabanc kelimeleri iimize kolayca sindirebilmemiz iin gelitirilmi olan Gne Dil Teorisinin btn dnya dilleri kken olarak Trkeden gelir. eklinde ifade edilebilecek teoriyi savunmuyorum. Ancak onun 10

da bir gerei ifade ettiini, bu gerein de btn dnya dillerinin ortak bir kkenden geldii gerei olduunu sklkla ifade ediyorum. lk dnya dilinin Trke ya da baka bir dil olduunun kesin bir ekilde bilinebilecei grne katlmyorum. nk Trk diye anlan ulusun bir milletleme serveni vardr her millette olduu gibi. Bir topluluun milletlemesi de hemen olmamaktadr. lk insann yaratldn dnelim. Muhtemelen bu insann milliyeti sadece insanlk idi. blisle demin ilk mcadelesi de bunun bir gstergesidir. Herhalde ilk ulusun ya da boyun olumas iin en az bin yl gemesi, bu ilk insanlarn topluluklar halinde yeni corafyalarda yaamaya balamalar, hatta deiik inanlar benimsemeleri gerekecektir. Zira bir toplulua ulus diyebilmemiz iin onun alternatifi olan topluluklarn da olmas gerekir. Vaktiyle Japonlar dnyay sadece kendi adalarndan ibaret biliyorlard. Bu durumda Japonlar millet deillerdi. Fakat onlar dnya insanlarnn da varln hissettiler, o zaman bir millet olduklarn anladlar. Bu rnei daha belirginletirelim. lk insan topluluu ayn corafyada yayor, ayn dili konuuyordu. Elbette leheleme yer yer olumaya balamt ama bu insanlar tek bir dil konuuyorlard. nanlar, gelenekleri de birdi. Kartlar olan bir baka topluluk yeryznde yoktu. Bu nedenle bu 11

toplulua biz millet diyemeyiz. Bu topluluk olsa olsa saf bir insan topluluu idi. lk insan topluluu ulus bile deilken onun konutuu dili herhangi bir milletin dili olarak adlandrmamz ne kadar doru ve tutarl olabilir? Bugnk anladmz manada milliyeti olmayan bir insan topluluu vard o dnemde. Fakat zamanla gler balad. Bu gler de elbette yle gelii gzel olmuyordu. Kular ve baz hayvanlar ge srkleyen igdsel kamlar benzeri isel etkiler, ilk insan ailesinden, yurdundan, corafyasndan kopartt. lk insan, bu gleri yapmaya zorunluydu. nk byk bir plan vard ve bu plana gre, mesela Trkiye devletinin u Anadolu topraklarnda bugn var olaca, Afrikada bugnk devletsel ve toplumsal yaplanmann oluaca, branilerin nerede yerlemesi gerektii, Trk milletinin nerden varlk sahnesine kaca, Amerikann ne zaman kefedilecei; btn bunlar ve daha fazlas ngrlmt. te dillerin olumas ve bakalamas da bu plann kk bir parasyd. Ama etkileri ok byk olan kk bir paras... Bugn yeryznde kullanlan yaz sistemlerinin bile Fenike gibi ortak yaz sistemlerinden tredii bilinen bir gerektir. Hatta ilk bata harflerin ekillerinin insanlarn iliki iinde bulunduu varlklara benzetildii de bilinen bir gerektir. Gktrk yazsnda ka harfi ok eklindedir. nk ok kelimesi ka 12

sesini ifade eder. Yine be harfi ev eklindedir. Bildiimiz gibi ev kelimesinin asl eb kelimesidir. Gktrk alfabesinde eb imdiki be harfine karlk gelir. Bu da gsterir ki eski Trkede bir ksm harflerin okunular bugnk Anglo-Sakson kkenli dillerde olduu gibidir. rnein, bizim bugn ne eklinde telaffuz ettiimiz harfi ngilizler en eklinde, re eklinde telaffuz ettiimiz harfi er eklinde telaffuz ederler. te Gktrkede de harfler balarna bir nl getirilerek telaffuz ediliyordu. Mesela, ngilizce can (ken) yardmc fiili know (bilmek) fiilinden gelir. Trkede de ayn grevde ve anlamda -e bilmek fiili kullanlmaz m? Bu ve benzeri arzi ortaklklar ise cevherdeki, zdeki o mthi kkendaln yansmasndan ibarettir. u maara resimlerini bir hatrlayalm. Nereye gidilirse gidilsin; ilk insann izdii ekiller bile birbirleriyle benzerlik gstermektedir. Bu ekilleri ilk (ilkel) yaz olarak kabul edersek, ilk insann yaz sisteminde, kulland harflerin bile ayn olduunu aka grrz. Demek ki bu insanlarn ortak bir atadan geldikleri ve beraberlerinde tm ortak unsurlarn da gittikleri yerlere gtrdkleri grlmektedir. Hatta bu ortakl ilk insanlarn farkl corafyalarda olmalarna ramen kullandklar aletlerde, anlattklar efsanelerde, danslarnda, mziklerinde ve daha pek ok zelliklerinde de grmekteyiz. te dil de bu insanlarn 13

beraberlerinde gtrdkleri ortak unsurlardan birisidir. Dillerin bu denli bakalat ve birbirinden farkllat hatta binlerce farkl dilin var olduu gnmzde, btn dnya dillerinin az iddial almalarda on iki dil ailesine kadar indirgenmesi (Merrit Ruhlen) daha cretkr almalarda ise bu dil ailelerinin daha az saylarla ifade edilmeleri gsterir ki, dnya dilleri aslnda ortak bir kkenden gelmektedir. Dillerin nasl farkllatn ve tek bir kkenden nasl bakalatn aklamak iin baz deneyler de uyguladm. Hepinizin bildii kulaktan kulaa diye adlandrlan o oyunu rencilerime oynattm. Yani onlar bir yerde bu dil olayn anlamam iin birer denek olmay gnll olarak kabul ettiler. ncelikle n srada oturan bir rencinin kulana bir kelime fsldadm. Bu kelime kulaktan kulaa dolat ve farkl bir kelime olarak karma kt. rnein kelebek kelimesi, kelle paa kelimesine dnmt bir keresinde. Elbette bu bilinen ve de yaygn bir oyundu. Dildeki bakalamalarn anlatm iin de rnek gsterilen bir oyundu. Her denememde ilk sylenen kelimenin ya dzensiz ya da dzenli bir biimde deiime uradn grdm. Yaptm incelemeler ve aratrmalar neticesinde bu bakalamalarn 1- rencinin kiisel yetenekleriyle ilgili (duyma, alglama, dnme, hayal gc vb) 2. olarak da d etkilerle (grlt, retmenin varl, aklda kalan bir ark sz, yabanc bir dilin etkisi, savalar, bir 14

ulusun hkimiyeti altnda kalmak, gece izlenmi ve etkisinde kalnm bir film vb. ile) yakndan ya da uzaktan alakal olduunu grdm. Bu otuz kiilik snf leinde uyguladm bu deney, bin kiilik bir topluluk leinde uygulandnda kelime dzeyinde daha byk deiimlerin yaanacan tahmin etmek g olmasa gerek. Bir de bu kiiler kendi aralarnda kelimelerin bakalamalarna sebep olduklar gibi, onlarn soylarndan gelen nesiller de kendi aralarnda bu kelimelerin bakalamasna nclk edebileceklerdir. Aradan bin yl getiinde ise diller bambaka ekillere brnebileceklerdir. Bu ekilde pek ok farkl dil, lehe oluabilecektir. Ancak btn bu farkllamalarn ve de deimelerin varl da bize en bataki o sade ve tek dilli dnemi hatrlatacaktr. Hatta gnmzde kreselleme almalar, tek bir ortak dile, tek bir ortak devlete doru gidi meyli, aslnda bir balanga dn hamlesidir. Hatta kresellemeye kar kan evrelerin de ayn mahiyette ama kapitalizmsiz tek bir vatan, tek bir millet, tek bir dil olmal tarzndaki dnceleri de bu asla, ortak kkene dn araynn bir gstergesidir. Bir alabalk nasl ki, derenin ak ynnn tersine yzmek pahasna, doduu anavatanna, kkenine dnmek zorunda olduunu hisseder ve o kken mevkiine dner. Bunun gibi de insanlk, aslnda her eyin ortak olduu o ilk insanlk gnlerinin, kendi uuraltna genetiksel olarak kaytl 15

hlyasna doru komaktadr. Hatta Rab tarafndan gnderilen dinler de getirdikleri inan kavramyla bu tek millet bilincini farknda olunmasa da binlerce yldr canl tutan tetikleyicilerdir. Bahsettiimiz bu kken dilinin mahiyetini ise u anda tam manasyla bilememekteyiz. Bilim adamlarna den; bu karanlk noktalar aydnlatmaya almak olmaldr. te biz de almalarmzda; dilbilimcilerimizin, dnya bilim adamlarnn ilgilerini, bu karanlk noktalara ekmeye talibiz. Zira dorular sadece biz bulalm diye bir endiemiz yoktur. Ancak genlerimizi, insanmz, bilim adamlarmz bu alanda dnmeye, aratrmalar yapmaya zorlama gibi zor bir grevi omuzlanm bulunuyoruz. imdi bu sorumluk duygumuzun bir gerei olarak ilk insanlk dili ile ilgili kefettiimiz baz bulgular ya da gelitirdiimiz baz dnceleri sizlerle paylaacaz. dem ve Havva Dili Teorisi diye adlandrdmz bir grmzden bahsedeceiz. Az nce bahsettiim gibi bilim adamlarnn ounluu son zamanlarda gen bilimindeki ilerlemelerin de etkisiyle insanln ortak bir dii ve erkek atadan geldiini kabul etmektedirler. Bu gerei ise binlerce, on bilerce yl ncesinden dinler ortaya koymutur. artc bir ekilde pek ok gerei binlerce yl ncesinden bildiren kutsal kitaplar, pek ok alanda olduu gibi ilk 16

insann oluumu konusunda da bize yol gsterici olmaktadrlar. Biz kutsal kitaplarn lahiliini ya da gkselliini bu yazmzda tartma konusu yapmayacaz. Onlar bilimsel bir referans olarak kabul edeceiz. Bu kutsal kitaplarn en eskilerinden olan Tevratta ve daha sonralar da ncil, Kuran gibi kutsal kitaplarda ad geen dem ve Havva isimlerinden yola kacaz. lk insan hakknda bu denli iddial konuan en eski ve ilk insana en yakn yazl metinlerden biri olarak grdmz Tevrattaki bu birka kelimeyi inceleyeceiz. Bu iki ismin ilk insan tarafndan kullanlm sesleri ierebileceini kabul edeceiz ncelikle. A-D-E-M-H-A-V-V-A elbette bu yazdmz kelime sitillleri Kurandaki seslerden olumutur. Bu isimlerin braniceleri de ok farkl deildir aslnda. A-D-A-M- E-V-A ya da H-E-V-A Bu kelimeler isim olarak ilk insana verilebildiyse demek ki ilk insan bu kelimeleri oluturan sesleri karabiliyordu. Bu kelimelerdeki seslere bir dikkat edelim: A= Dz, geni ve kaln bir ses D= Disi, kapal bir ses 17

E= Dz, geni ve ince bir ses. M= Dudaks, kapal bir ses. Temel mantk olarak dem kelimesinde kullanlan seslerin en azndan birinin erkeksi birinin de diil olduunu kabul edeceiz. D=Erkeksi bir ses M=Kadns bir ses D= + M= Demek ki disi ses olan D sesi erkeksilii M sesi de diilii temsil ediyor. Demek ki demde diilik ve erkeklik ve dier btn ztlar potansiyel olarak mevcuttu. Erkekliin en ileri dzeyinde D sesi, aileye balang dzeyinde ise B, M sesleri gibi dudaks sesler daha belirgindir. Burada erkeklii cinsel bir kavram olarak grmyor, ztlklarn en celalli ksm olarak gryoruz. Diillik iin sylediklerimizde de cinsellii ifade deil negatiflii ya da Yingin Yangn ifade etmeye alyoruz. Hatta Kur-n diliyle ifade edilen dem kelimesindeki ae ztl da bu kelimede ekirdek olarak ztlklarn cem olduunu ispat eder. Havva kelimesine baktmzda ise: H=Grtlaks, srekli 18

V=Dudaks, srekli.. Dier nlleri az nce incelediimizden imdi incelemeyeceiz. Bataki h sesinin sonradan olumu bir ses olduunu var saysak da deien bir ey olmayacak. V sesi bildiimiz gibi dem kelimesindeki M sesiyle akrabadr. nce M sesi ya da B sesi oluur, daha sonra bu sesler V, F gibi seslere dnrler. Bu durumda asli M sesinden tremi olan V sesi Havva kelimesinde ortaya kmaktadr. Bu V sesi diil bir ses yani dudaks bir ses olarak bizim grmz ispat etmektedir. V sesi diildir ama bir o kadar da erkeksidir. Zira B sesinden tremitir. Aslnda diillik ve erillik bu noktada i ie girmitir. Bu da aslnda insan denilen varln ayrmnn onun cinsiyetinden deil de yapp edebildiklerinden, almasnn derecesinden, ilminden ve benzeri kesbi ynlerinden kaynaklandn ortaya koyar. Bu da apayr bir konu olduu iin bahsimizden haritir. Bu dem, Adam, Edm ve benzeri ekillerde telaffuz edilen kelime, kken olarak hangi kelimeden gelmektedir, sorusu kafay kurcalayabilir. Eer bu kelimenin em blm diilii temsil ediyorsa ki aslnda Babil dnemindeki varlklara ift isimler verilmesi geleneinin ta ilk insana ulatn da ispat edebilir bu. Ad blm de erkeksi blm olabilir. Tabii ki bu u an iin sadece bir 19

olaslktr. Bu yazmzn bu gibi blmleri de bir deneme olarak alglanmaldr. Havva bir kadn olarak karsndaki erkee dem ya da Adam diyerek seslenmektedir. Bu kelimeyi telaffuz edebilmek iin nce az genie alr ve A sesi karlr, alt die yakn olan dil d sesiyle birlikte st dile deer, sonuta da kelime m sesiyle dudaklarda biter Kendinizi su ierken ya da bir lokmay yerken dnn, dem, Adm, ya da Edm benzeri bir ses ktn fark edeceksiniz. Bu sesler aka yutkunma sesleridir. Havva bu sesleri karmakta ok zorlanmamt herhalde. dem sesini karmak Havva seslerini telaffuz etmekten daha zordur. Bu durum da Havva anamzn dili daha iyi konutuunu gstermektedir. Belki de dillere Ana Dili denmesinin ve dillerimizi annelerimizden renmemizin nedeni de onlarn dili daha iyi kullanmalarndan kaynaklanabilir. Bu dncemizi kantlayacak bilisel aratrmalar da var. Kadn Psikiyatrist Luan Brizendine, ''The Female Mind'' (Kadn Zihni) adl bir kitap yazm. Yazar kitabnda kadnlarn dil zeklarnn erkeklerden daha stn olduunu bilisel kantlarla ispatlyor. Bu durum da bayanlarn erkeklerden daha ok konumalarnn ardnda srr ortaya koyuyor. Bu durum kaltsal, genklerden gelen bir durum. Kadnlar Hz.Havvadan aldklar zellii muhafaza ediyorlar. Erkek yani demse eve yiyecek 20

getirmek iin dolamak, almak, avlamak zorunda olduundan daha kolay ve hzl telaffuz edilebecek seslerle eine hitap etmi olabilir. dem ve Havva elbette gndelik hayatta yemek yiyorlar, su da iiyorlard. Aslnda Havvann bu yutkunmas; onun deme yemek gibi, su gibi ihtiyac olduunu, demsiz gayet gsz, zayf olacan ortaya koyar. Sondaki m sesi de tm dudaks seslerde olduu gibi sevgiyi de ifade eder. dem ise eine Havva diye seslenerek nefes alp verirken karlan tabii sesin bir taklidini ortaya koyar gibidir. Demek ki dem de eine havaya, nefese ihtiya duyduu gibi muhta olduunu ifade ediyor. V sesi de dudaks bir ses olarak onun eine olan sevgisini ortaya koyar. Demek ki bu rneklerdeki ve benzeri sesleri karabilme kabiliyeti insanoluna yaratltan verilmitir. Kedilere miyav, kpeklere hav, koyunlara me detirten, onlarn baz sesleri karmalarn salayan evresel faktrlerden ok te igd denilen ve mahiyeti bilimce bir trl aklanamayan etkiler vardr. te bu sevk-i tabii ya da sevk-i ilahi diye adlandrlan etkiler sayesindedir ki ilk insan en az 9, 10 sesi karabiliyordu, bebeklerde olduu gibi. lk dil de zaten onun kard bu ilk seslerin eitli ekillerde kombinasyonundan oluuyordu. Bu ilk dille bir kere Ad sesini erkek, gl varlk iin kullanan Havva daha sonra tm gl ve erkeksi varlklar iin de Ad sesinden treyen kelimeler 21

oluturacakt. Havvann ocuklar da onun rettii bu dil sayesinde birbirleriyle anlaabileceklerdi. imdi u andaki dnya dillerinden bizi bu dem ve Havva-Eva kelimelerine gtrecek rneklere bakalm. ncelikle bykln, glln en st makamnda bulunan lah kavramn karlamak iin dnya dillerinde kullanlan kelimelere bir bakalm: Go(d)=ngilizce (T)engri=Trke (D)ei=Latince Hu(d)a=Farsa Eha(d) Ka(d)ir Same(d) (T)eala=Arapa (D)ingir=Smerce A(d)on=branice lah kelimesini karlamak iin eitli dillerde kullanlan bu kelimelerdeki bilhassa d, t disi seslerindeki benzerlik, bu kelimelerin dem kelimesindeki d disi sesini iermeleri bir tesadf olmasa gerek. Erkeksilikleri ile daha belirgin olan kelimelere bir bakalm: 22

Dady=ngilizce (Baba) Dede=Trke (Baba, Byk Baba) Father=ngilizce (Baba) Peder=Farsa (Baba) Brother=ngilizce (Erkek Karde) Ata=Trke (Baba, dede) Ced=Arapa (Dede) Birader=Farsa (Erkek Karde) Zad= Farsa (Olan ocuk ) Bu ve benzeri kelimelerdeki d, t disi seslerinin benzerlii de bu d sesinin erkeksiliini bize hatrlatan mstesna ortak dil kalntlarndan bazlardr. Hatta Trkemizdeki Da, Deniz, Ta gibi celalli varlklara verilen isimler de ortak bir dil mantnn izlerini tar gibi gzkmektedir. Dnya dillerinde dudaks sesler de genel itibariyle diilii ifade eden sesler gibi gzkmektedir. lk ortak dilde bu Eva kelimesinden mlhem olarak diil varlklar ifade etmek iin M, V benzeri dudaks seslerin kullanld bilinmektedir. Belki de bebein emme eyleminin bir nevi taklidi yoluyla karlan; annemsi ve kadns kavramlar ifade etmek iin kullanlan m sesine dnya dillerinde belirttiimiz ller nda sklkla rastlamaktayz. mm=Anne (Arapa) 23

Mam=Anne (ngilizce) Mother=Anne (ngilizce) Mader=Anne (Farsa) Aba=Anne, Abla (Trke) Bibi= Hala (Trke) Umay=Tanra (Trke) Women=Kadn (ngilizce) Meme=Meme (pek ok dilde) Em-=Emme fiili. Trkede ve dier dillerde kadnlarla ilgili olarak kullanlan pek ok kelimede bu dudaks seslere bilhassa da m sesine rastlarz. Yum:Tibet dilinde diiliin sembol dem kelimesinin sonundaki m sesi gibi dudaks baz seslerin erkekler iin de hususiletii grlmektedir. Bu sesin erkeksi bir ynnn de olduu bu rnekle ortaya kar: (B)aba=Trke (Baba) (B)ava=Farsa (Baba) (P)apa=Latince (Baba) (B)irader=Erkek karde (Farsa) (B)rother= Erkek Karde (ngilizce) E(b)u= Baba (Arapa) A(b)a=Baba (Aramice) (B)en=Oul (branice) (B)in=Oul (Arapa) (B)ar=Oul (Aramice) (P)ir=htiyar erkek (Farsa) (F)ather=Baba (ngilizce) (P)eder=Baba (Farsa) 24

(B)ey=Erkek byk Ya(b)= Tibet dilinde erkekliin sembol Btn bu kelimelerdeki b-p-f seslerindeki ortaklk, manadaki yaknlkla da birleince bizi ortak bir dile tamaz m? Bilhassa b sesi ve onunla akraba olan p ve f sesleri erkeksi kavramlar ifade iin seilmie benzemektedir. Ancak yine bir dudaks ses olan M sesi ise az nce verdiimiz rnekler de gsteriyor ki diil varlklar karlamak iin kullanlan bir ses olmutur ilk dnya dilinde. Bugn dnya dillerinde sevmek fiilini ifade eden kelimelerdeki baz seslerde de bir benzerlik gze arpar: Se(v) Lo(v)e Hu(b) Lie(b)e (B)use=pck (Farsa) (p)=Trke (M)a=Farsa (pme) ve benzeri rneklerden sevgi onla ilgili pek ok 25

kavramn da dudaks seslerle ifade edildiini grrz. Bu da ilk dnya dilinde bu tarz kelimelerin ortak olduunu gsteren ayr birer delil olarak belirmektedirler. Bu verdiimiz rnekler meselemize bir balang olmalar asndan yeterli gzkmektedir. Fakat btn dnya dilleri bilhassa Afrika, Avustralya vb. ktalarda yaayan yerli halklarn d etkilerden daha az etkilenmi dilleri ciddi almalarla incelenmelidir. Bu dillerde de bizim savlarmz destekleyecek deliller bulunabilir. Biz eitli imknszlklardan dolay bu dillere ulaamasak da onlarda da dier yaygn dnya dilleriyle benzer pek ok kelimenin, kuraln var olduunu bugne kadar yaptmz almalarn tutarllna dayanarak syleyebiliriz. Ancak bilimsel olarak bu grmz ispat etmek iin o dilleri; ses yaplarndan tutun da cmle kurulumlarna kadar incelememiz gerekmektedir. Bu imkn elde ettiimiz anda bu alandaki bulularmz da gzel lkemiz Trkiyemizle ve onun gzel insanlaryla paylaacaz; dier gr ve savlarmz paylatmz gibi. Umarz dnya insanlar ilk insan topluluunun o samimi, katksz birlikteliine ular bir gn. Bu birliktelikte ise btn uluslar getirmi olduklar farkllklar ile o insanlk topluluunu zenginletiririler. 26

Kim bilir belki gzel dilimiz Trke de mantkl ve formlize edilebilir ynleriyle, o insan topluluu tarafndan biliim dili olarak kabul edilir bir gn. Kim bilir belki de o gn, ok yakndr!

27

Gklerin ve yerin yaratlmas, dillerinizin ve renklerinizin farkl olmas da onun (varlnn ve kudretinin) delillerindendir. phesiz bunda bilenler iin elbette ibretler vardr. (Rum Suresi-22)

Ve btn dnyann dili bir ve sz birdi. Ve vaki oldu ki, arkta gtkleri zaman, inar diyarnda bir ova buldular ve orada oturdular. Ve birbirlerine dediler: Gelin, kerpi yapalm ve onlar iyice piirelim. Ve onlarn ta yerine kerpileri ve har yerine ziftleri vard. Ve dediler: Btn yeryz zerine dalmayalm diye, gelin, kendimize bir ehir ve ba gklere eriecek bir kule bina edelim ve kendimize bir nam yapalm. 28

Ve demoullarnn yapmakta olduklar ehri Rab grd ve dedi; te, bir kavmdirler ve onlarn bir dili var ve yapmaya niyet ettiklerinden hi bir ey onlara men edilmeyecektir. Gelin inelim ve birbirlerinin dilini anlamasnlar diye, onlarn dilini kartralm. Ve Rab onlar btn yeryz zerine oradan datt ve ehri bina etmeyi braktlar. Bundan dolay onun adna Babil denildi; nk Rab btn dnyann dilini orada kartrd ve Rab onlar btn yeryz zerine oradan datt. (Musann Birinci Kitab, Bab 11, 1- 9)

29

DNYA DLLERNN ORTAK KKEN Dillerin tek bir kkenden geldiini iddia ediyorduk. Bu iddia gerekten ispat edilmesi zor bir iddiadr. nk yz binlerce yl ncesinden bahsedilmektedir. O karanlk dnemlerin silinmi izleri zerinde ufak da olsa belirtiler var m onlara bakyoruz. Asl zor olan bu olsa gerektir. Zira daha yakn dil aileleri hakknda olduka fazla delil elimizde mevcuttur. rnein, yaplan aratrmalarda, birok dilin Hint-Avrupa Dil ailesinden geldii bulunmutur. Yine Ural-Altay dil ailesinin dier yeleri de saptanmaya devam etmektedir. Ancak btn bunlarn tesine inilememektedir. Eldeki tek veri dillerdir. Onlar da tahmin edeceiniz gibi asllarndan olduka farkllamlar, bir dilin farkl lehelere hatta farkl dillere dnmesi gibi, insanolunun ilk dili de ok farkl dillere, dil ailelerine

30

dnmtr. Bu ilk dilin kalntlarn bulmak zorlamtr. Dilimiz dndnce byk bir ksmnn ilk insanlk dilinden kaldn dndmz diller arasndaki baz ortak zelliklerden rnekler verelim: 1. Dnyadaki btn dillerde ahs zamirleri az seslerle ifade edilir. Byle bir yaptrm olmad halde, btn dillerin bu kurala uymas ayan- dikkattir. rnein: Trke: ngilizce: Arapa: Farsa: Almanca: Ben - Sen - O I -you - he Ene -Ente - Hu Men -Tu - U, A Ich -Du - Sie

2. Dnyadaki btn dillerde ekler genelde az seslerle ifade edilir. Bunun iin rnek verelim; Trke: (bulunma hali eki) -de > evde, okulda ngilizce: in, on > in the house: evde Arapa: fi > fil beyti Farsa: der > der mektep: okul 3. Dnya dillerinde kullanlan kelimeler genelde kken itibariyle az seslerin birleiminden oluur;

31

git-, come-, kerd- (yapmakFarsa), fil (yapmak-Arapa), weg (yolAlmanca) Bu rneklerde grld gibi dnya dillerindeki kelimeler kken itibariyle az seslerden olumaktadr. Bunun byle olmasn zorlayan bir kuvvet yoktur ancak ilk dilin etkileri kelimelerin bu zelliklerinde grlmektedir. 4. Btn dillerde sfat, isim, zarf, edat, fiil, ekler farkl formlarda da olsa grlmektedir. Hatta Aborjinler, Kzlderililer gibi baz kavimlerin soyut kelime hazinesi, Avrupa insannkinden olduka fazladr. rnein ngilizcede Trkede Farsada Arapada > > > > Good man. yi adam. Merd-i Ho Recul Hasen

Bu rnekler sfatlar iine alan rneklerdi. Elbette bu rnekleri oaltmak yine mmkndr. Fiillere, znelere ve dier unsurlara da rnekler vermek mmkndr. Ancak bu herkes tarafndan bilinen bir konu olduundan sadece bir iaret olarak yazdk. 5. Btn dillerde 3 oul 3 tekil ekim vardr. Fiillerin ve dier kelimelerin ekimlerini ifade eden bu ekimler btn dillerde farkl formlarda mevcuttur. 32

6. Btn dillerde genelde ak, kapal heceler vardr. rnek verelim; Kadn kelimesinde Ka ak dn kapal bir hecedir. Mikonem-ediyorum (Farsa) mi ak ko ak nem kapal hece.. Arapada Ehubbek-Seni seviyorum e ak hece, hub kapal hece, bek de kapal hecedir. Bu rnekleri oaltmak da mmkndr. Ancak imdilik bu iaretlerle yetiniyoruz. 7. Genelde btn dnya dillerinde nl ve nsz olmak zere benzer sesler vardr. A, e, , i, o, , ou, w, v, d, c, m, b, s vb. 8. Hint Avrupa dilleri kendi arasnda byk bir aile gibi grnyor. Demek ki bu dil grubu dier diller gibi tek bir kkenden kmtr ve dnyaya yaylmtr 9. Dnya dillerindeki say sistemlerinde, genelde az sesler bulunmaktadr. Bu sistem 10a kadarki saylarda genelde bir iki heceden oluur. yle rnek verelim: Trke= bir, iki, , be Farsa=yek, du, se, ar Japonca=i, ni, san, i Almanca=Ein, zwei, drei, fr, fnf gibi rnekler verilebilir. 33

10. Dnyadaki dillerin genelinde heyecan, aknlk, sevin ve korku bildiren kelimelerin vurgu ve tonlamalar birbirine benzemektedir. 11. Btn dnya dillerindeki yansmalar birbirine benzer. rnein: TRKE NGLZCE ALMANCA rlt Splashing Platshern krt Jingling Klirren Takrt Tapping Knatter Hrt Swish, Whisper Rascheln Hkrk Hiccough Schluchzen Yine Arapada Vesvese Trke Fsfstr. Bu rnekler elbette ki daha da oaltlabilir. Bize gre bu yansmalar ilk insanlk dilinden kalma safi ekillerdir. Dier kelimelerin bu kadar deiip, bu tr kelimelerinin byle kalmasnn nedeni; nsanlar devaml doa ile i ie yaamlardr. Doadaki bu kelimelere benzer sesler, insanlk hafzasn uyank tutmu ve bu kelimelerin unutulmasn engellemitir. Hatta bu kelimeler, zamanla deise de sonralar aslna dnmeye ynelmilerdir. Diller arasnda gnmzde de yzlerce yansma formu benzerlik gstermektedir.

34

12. Dnyadaki btn dillerde bir ekonomiklik kural mevcuttur. Yani, baz ifadeler kolaylk ve srat iin kltlr, ksaltlr. Birisine ngilizce; Do you know English? dediimizde onun bize verecei cevap en az Yes olacaktr veyahut da Yes I do formunu kullanacaktr. Bu rneklerde yes ve do kelimeleri know english kelime grubunun yerini tutmaktadr. Bu sorunun Trkesini sorduumuzu var sayalm. O halde cevap veren yine ksaca evet diyecektir. Trkede baz ekleri, kelimeleri ksaltma temayl vardr. Yapyom formu yapyorum formundan ru sesleri atlarak oluturulur. Buna benzer bir kural da Franszca ve Almancada vardr. Bu dillerde baz yerlerde r seslerini drme durumu vardr. Farsada da haber bildiren est yardmc fiilinin st sesleri halk dilinde der ve yeni form e olur. Bu kulanm Kurmani lehesinde de byledir. ngilizcede You are not ifadesi You arent eklinde ksaltlr. 13. imdi dnya dillerindeki ortak benzer sesler ieren anlamda baz kelimelere bir gz atalm.
Trke= ngilizce= Almanca= Arapa = Yamur rain regen matar GnGne sun sone ems Gk sky Himmel sema Yer Earth Erde Ard

35

Farsa=

baran

Hurid, mihr

suman

Cay

Bu rneklerde grld gibi, baz kelimeler ses itibariyle birbirlerine benzemektedir. Bu benzerlikler tesadf mdr acaba? Biz savmz asndan bunun tesadf olmad kansndayz. rnein, yamur kelimesini oluturmak iin genelde pek ok dilde akc sesler kullanlr. Ayrca dier benzer sesler de bize baz ipular vermektedir. Ayrca unu da iddia ediyorum ki; ilk insann dorudan iliki kurduu doa paralarn ifade eden sesler, gnmzdeki kullanm uzantlaryla karlatrlarak incelenseler; daha pek ok ortak kelime yakalanacaktr. rnek vermek gerekirse; kaya, ta kelimelerinin ngilizce rock, stone Farsa, sengsutun Almanca Stein kelimeleri aralarndaki benzerlikleri kimse inkr edemez . Bu benzerlikler bir kkendal gstermektedir. Tabii ki benzerlikler, bu dillerin ayn dil ailesinden olduunun da gstergesidir. Sub(su)Ab(Farsas)-Ma(Arapa)-Water(ngilizce) bu kelimelerde grnen ortak anlam ve ses 36

benzerlikleri de dikkat ekmektedir. Bu kelimelerdeki ortak dudaks sesler nemlidir. Ev(eb), House, Beyt, Mal vb. ayn anlama gelen baz kelimelerde de ses benzerlikleri vardr. Yine bu kelimelerde de dudaks nszler dikkat ekiyor. Yine Run(komak), yrmek, revan(yrmek), seyr vb kelimelerde de anlamla mutabk ses olaylar vardr. R sesinde bir ortaklk grlmektedir. -r sesinin harekete iaret etmesi de olduka ilgintir. Ya toprak(torbah), turab(Arapa) gibi akraba olmad var saylan bu iki dildeki anlamlar ayn ses benzerlii. 14. Dnya dillerinin ounda baz ekler ortak olarak kelimenin sonuna eklenir. rnein; ngilizcede -s, Almancada -er, in ekleri Farsada an ekleri gibi. Bunlar gibi birok rnek arand zaman bulunabilir. 15. Dnya dillerinin pek ounda zne bata yer alr. rnekler; Ben seni seviyorum. I love you. Ene ehubbek. 37

Men teekkur mikonem (Ben teekkr ediyorum) Ich liebe dich (Ben seni seviyorum) 16. ngilizce -ed, Trke -d gemi zaman ekleri arasnda bir benzerlik vardr. Almancada da gemi zamanda baz fiilerden sonra te gelir. Bu tr benzerlikler sonradan olusa da asla dn olaynn bir tezahr olabilirler. 17. Birok dilde ortak olarak kelimelere erillik ve diillik ayrm verilmektedir. Arapa, Franszca, Almanca gibi diller buna rnektir. 18. Dnya dillerindeki artikeller ve iaret zamirleri genelde tek sesle ifade edilen ve genelde anlamsz kelimelerdir. Bu, El-, the, das, der, ha vb. 19. Dnyadaki dillerin alfabe yaplarnda ve bu alfabelerin seslendiriliinde bir kardelik yaanmaktadr. Yunanca-gama Arapa-cim branice-cim vd. Bu alfabelerin ortak bir alfabeye dayanmas sebebiyle, seslendirili bile birbirine benzemitir. Telaffuzlar da farkllklar vardr. Hatta Yunan alfabesindeki harflerin sralannn Mu 38

medeniyetine dayand, bu harflerin dizili biiminin iaretsel olarak, bu dnemde yaanan tufan anlatt da iddia edilmektedir. Grek Alfabe sras: Alfa, beta, gamma, delta, epsilon, zeta, eta, teta, iota, kappa, lambda, mu Arap Alfabesi sralamas: Alif (Elif), be, te, se, cim, ha, h, dal, zel..sad, da, t, z.kaf, kef, lam, mim brani Alfabesi Sralamas: Aleph(Alef), Beth, Gimel, Daleth, He, Vau, Zayin, Cheth, Teth, Yod, Caph(Kaf), Lamed, Mem Grld gibi Mu medeniyetinin kulland dilin ifreli dizilimi pek ok dnya alfabesinde en azndan ilk sralarda korunmutur. Elbette sralamalarda baz kaymalar, karklklar da olmu gzkyor ama genelde bu alfabe sisteminin ortak bir kkenden kt belli olmaktadr. branicede Mem harfi Su anlamna gelmektedir. Bu harf muhtemelen Mu kelimesinden tremitir. O halde brnicedeki Mem kelimesi Sular altnda kalm Mu anlamna gelebilir. Yine Arapada su kelimesini karlayan Ma kelimesi de ayn ortak kkenin iaretleri olmaktadr. Latin 39

alfabesindeki harflerin sesleri dilimizde Ebced olarak adlandrlan sralamaya gre sralanmtr. Hatta bu Ebced sralamas Samilerin kulland en eski alfabenin sralamasna uygundur. Latin Alfabesi Ebced alfabesinde de kullanlan A, B, C, D .K, L, M, N gibi orijinal sralar yer yer muhafaza etmitir. Bu durum branicede daha belirgindir. branicedeki say deerlerine gre yaplan harf sralamas gnmz Latin Alfabesinin sralamasyla neredeyse ayndr. Grek alfabesindeki harfler de brani ve Arap alfabelerine benzer saysal deerlere sahiptir. brani ve Hint alfabelerinde de benzerlikler olduu bilinen bir gerektir. Hatta Hint dilinde Brahman kelimesi Brahim kelimesinden gelmektedir. Bu kelime ile brahim Abraham kelimeleri arasndaki ses benzerlii ikardr. Yine insann kendisine Hint dilinde Atman denir ki bu kelime ile dem Adam kelimesi arasndaki benzerlik de aikrdr. Bu konuyla ilgili aratrmalarmz branice ve Hinte Kardelii balkl yazmzda okuyabilirsiniz. 20. Kzlderili dili ve Trke arasndaki benzerlikler de nemlidir. Bu konuyu daha iyi anlamak iin Kzlderili ve Trke balkl yazmza bakabilirsiniz. ngilizcedeki meslek son eki olan er eki Trkedeki er yapm ekiyle benzerlik gstermektedir. Yazmak kelimesinden; Yazar fish (Balk) kelimesinden fisher (Balk) gibi rnekler

40

verilebilir. Japonca ile Trke arasndaki benzerlikler de ilgi ekicidir. 21. Pek ok dilde cmleyi soru ekline sokabilmek iin ayn vurgulama sistemi kullanlmaktadr. You are coming here? Sen buraya geliyorsun? rneklerinde olduu gibi btn dnya dillerinde dz cmleler hafif bir vurgulama deiikliiyle soru ekline dntrlebilmektedir. Bu soru eklini oluturmak iin herhangi bir eke ihtiya duyulmamaktadr. 22. Dnya dillerinde ekler genelde az seslerden olumaktadr. Bilhassa bulunma, ayrlma, ynelme ekleri gibi isme eklenen eklerin az seslerden olutuu grlmektedir. ngilizcede in, Trkede de, Arapada fi, Farsada der vb 23. Dnya dillerinin bir ksmnda baz ortak sesler baz fiil ya da kelimeleri oluturmak iin kullanlr. Bildiimiz gibi Trkedeki olmak fiilinin eski ekli Bol-dur. Bu ekil pek ok Trk lehesinde de halen kullanlmaktadr. Dnya dillerinin genelinde be, bu gibi olmak anlamna gelen fiilerin bol- fiiliyle ayn sesleri iermesi ilgintir. Yine eski Trkede A zamiri O anlamnda kullanlmaktayd. Almancadaki Er, 41

ngilizcedeki He gibi zamirlerle bu zamirin benzer sesleri iermesi artcdr. Yine gnmzde kullandmz O zamirinin benzerleri ngilizcede Who , Arapada Hu, Farsada O zamirleridir. Ben ahs zamirinin dier dillerde Men , min , me , wo(ince) gibi benzer dudaks seslerden oluan karlklarnn olmas da ayn zellii ortaya koymaktadr. Dillerin genelinde d, t sesleri erillii sembolize eder. Ata , Dede , Dady(Baba) gibi. m sesi de kadnl ve bilhassa annelii artrr: Mam , m , Mader , Meme , yum (Tibet dilinde diilik) 24. Dnya dillerinin ekserisinde sfatlar isimlerin nnde bulunur. rnek verelim: dvi go=iki inek(Sanskrite) two men=iki kii(ngilizce) Zehnte shler=onuncu renci(Almanca) 25. Dnya dillerinin tamamnda kelimelerin mastar hallerine de rastlanr. Gitmek To go(ngilizce) Gehen(Almanca)

42

Reften(Farsa) Zeheben(Arapa) vd 26. Btn dillerde Argo, jargon dilleri dediimiz alt diller mevcuttur. 27. Btn dnya dillerinde Tanr, Melek, Ruh, Cennet ve Cehennem gibi soyut kavramlarn karlklar vardr. 28. Baz diyarlarda baz insanlarn slkla veya iaretle anlamasna tek tk de olsa rastlanabilmektedir. Ancak insanlarn tamam seslerden oluan ve boaz, az, dudak, ses telleri, dil, kk dil gibi konuma organlarnn da yardmyla oluan konuma fiilini bilmektedirler. Bu da dil olaynn ilk insanla birlikte var olan bir olgu olduunu aklamaktadr. 29. Dnya dillerinin ounluunda yardmc fiil vardr. mek fiili kken olarak ermek (olmak) (er>e>i) kelimesinden gelir. Btn dnya dillerinde de yardmc fiil olarak olmak fiili kullanlr. O bir adam idi He was a man(ngilizce) 30. Btn dnya dillerinde, ataszleri, deyimler, masallar, hikyeler, destanlar, fkralar 43

birbirlerine benzer sluplarla szl olarak anlatla gelmitir. iir ve manzum ifadeler de btn dnya dillerinde karlatmz dil birlikleridir. 31. Btn dnya ocuklarnn baz kavramlara verdikleri isimler, karttklar sesler birbirini artrmaktadr. rnein mama kelimesi btn dnya dillerinde ocuk dilinde yemek ya da anne demektir. stelik anne babalarn ocuklaryla iletiim kurmak iin kardklar anlamsz sesler, yaptklar baz ilaretler de btn dnya dillerinde benzerlik gsterir. 32. Btn dnya dillerinde, hangi, ne, nasl, nerede, neden gibi soru kavramlarnn bir karl vardr: What(ne-ngilizce) Was(ne-Almanca) Ma(ne-Arapa) e(ne-farsa) 33. Dnya dillerinin ounda baz akrabalk kavramlar benzer seslerle ifade edilir. rnein; baba, papa, ebu, peder, father rneklerinde grlen p, b, f dudaks sesleri. Yine anne kavram da dnya dillerinin genelinde m dudaks sesini iinde barndrr. rnein; Mam, Mother, Mader, mm. Trklerde Umay olarak anlan Kutsal Ana anlamna gelen kelimede de m sesi hakimdir. Yine aba vb. kadnlarla ilgili Trke baz kelimeler yine bu m seslerini tarlar. 44

Trkemizdeki dede (Byk Baba)... ngilizcede de baba anlamna gelen ayn sesleri ieren dady kelimelerindeki d sesi benzerlii ilgintir. 34. ngilizce ve Trke incelendiinde iki dilde de benzer anlamlara gelen kelimelerin atlarnn ayn olduklar grlmektedir. rnein: uyumak fiili Trkede geisiz bir fiildir yani nesne almaz. Neyi uyudu? Sorusuna bir cevap alamayz. ngilizcede de uyumak fiili(sleep) geisizdir. Buna karlk Trkede geili olan ye- fiiline benzer olarak ngilizcedeki to eat fiili de geilidir yani nesne alr. Neredeyse btn fiillerde bu benzerlik vardr. Bu benzerlik pek ok dilde de vardr. 35. Almancada dzensizlemi ve bklm olarak kabul edilen baz kelimelerin aslnda bizdeki Byk nl Uyumu kural benzeri bir kurala tabi olduklarn fark ettim. Ancak bunun bir fark vard. Bizde ekler kelime kknn ses zelliklerine gre ekil alrken, Almancada kk, baz eklerin ses zelliklerine gre deiime uruyor. Bu olaya Bkmlleme denmektedir. Ancak bunun apak bir nl Uyumu eidi olduu ortadadr. Bir ka rnek verelim: flug-uu, flgel-kanat, flgge-uacak hale gelmi

45

fromm-dindar, frmmelei-dindarlk, frmmigkeit-dindarlk tabiiki ilk balarda yazma gre okuma daha okken bu zamanla azalm, bylelikle baz seslerin uyumu bozduu gzlenmitir. Fron-angarya, frnen-mptela / frost-don, frsteln-souktan titremek Sold-cret> sldling-cretli asker 36. Btn dillerde bizdeki Kk nl Uyumu benzeri bir uyumun var olduu, fakat bu uyumun dzensizlemeyle birlikte zamanla bozulduu grlmektedir. Dnya dillerinde bu uyum sadece kelimelerin kk ya da gvdelerinde grlmektedir. Bizde ise bu kural ekleri de kapsayacak bir biimde devam etmektedir. Bizim dil ailemizden olduka farkl olan Arapada bile byle bir kural hissedilmektedir. Dilimize gemi Arapa kelimelerin ou aslnda bizdeki kk nl uyumu kuralna uyar. rnein: Kitap, uur, kalem, cevap, selam, kelam, kmil, atl bunlar gibi pek ok rnek var. Avrupa dillerinde de table t(e)yb()l, train t()r(e)yn. 37. Btn dillerin ortak bir kkene dayand gerei mantn da bir iktizasdr. Bilindii gibi, insan mant her olay bir balanga dayandrmaa yatkndr. nk insanolunun 46

grd btn olaylarn bir balang her zaman iin vardr. Dil dediimiz konuma sisteminin de elbette bir balama noktas olacaktr. 38. Btn dnya dillerinin kapsaml bir aratrma neticesinde, benzer seslere sahip kelimeleri veya benzer zelliklere sahip kurallar bir izelge halinde ortaya konulsa, dnya dillerindeki ortak kelimeler ve kurallar aka ortaya kacaktr. 39. Dnya dillerinin bir ksmnda olumsuzluk bildiren ekler kaln sesler ierir. Yine bu ekler az seslerden oluurlar. L(a), n(a), n(o). 40. Dnya dillerinin say sistemlerin de benzerlikler gze arpmaktadr. ngilizcede bir anlamna gelen one (van okunur) v sesiyle yani dudaks bir sesle balar. Trkedeki bir kelime de ayn ekilde dudaks bir ses olan b- sesiyle balar. Yine Arapadaki vahid kelimesi de dudaks bir ses olan v- sesiyle balar. Latincedeki mono kelimesi de aynen dier rneklerde olduu gibi m- dudaks sesiyle balar. Bu bir kelimedeki bu dudaks ses, dnya dillerinde birlie doru gidiin bir iareti olabilir. Yine Trke drt kelimesi ile, ngilizce four , Farsa ar, Almanca fr, Arapa Erbaa kelimeleri arasndaki benzer sesler bize drt kavramnn ok eskiden de bir dnya dilinde r 47

sesine sahip olduunu bildirmez mi? Trke be, ngilizce five, Farsa pen, Latince penta, Arapa hamsun, Fince viisi kelimelerindeki b, f, v, m dudaks ses ortakl tesadf mi? Trke on, ngilizce ten, Almanca zehn(tsen) kelimelerinin ortak nsesi bize bir ortakl fsldamyor mu? 41. Dnyadaki btn bebekler ortak bir dili konuurlar. Bu ortak dille ihtiyalarn dile getirirler. stelik bir bebek hangi milletin yannda olursa olsun, kendisinin sevildiini, kendisine kzldn ve pek ok eyi anlar. Bebeklerin dillerindeki bu ortaklk bize insanln bebeklik dnemleri diyebileceimiz, ilk dnem insanlarnn dillerindeki ortakl gstermektedir. 42. Btn dnya dillerinin ortak mantksal ruha sahip olduunu kantlayan bir ka deneyden bahsedeceim sizlere. Bildiimiz gibi, bebekler (doduklar zaman), iekler ve hayvanlar, insanlarn dillerini bilmezler. Fakat bu canllarn mucizev bir ekilde farkl farkl dilleri konusalar da insanlarn dillerini anladn dolaysyla konuulan dilin mantksal ruhunu sezinlediklerini greceiz. Kaliforniya niversitesi retim yelerinden Dr. Larry Sherwitzin bir aratrmasndan bahsedeceim. Bu bilim insan, 600 erkekle yapt konumalar bir kasete kaydetmi. Bu konumalar yapanlarn ka kez beni bana ben benim gibi benlik ifade eden szleri kullandn saptam. Sonunda 48

grm ki, bu kelimeleri daha ok kullanan erkekler daha ok kalp hastas olma riskini tayor. Demek ki kalp gibi aklsz bir varlk bile insanlarn konumalarnn mantksal ruhunu sezinleyebilmektedir. Cansz baz varlklarn bile insanlarn farkl farkl konumalarna farkl molekler tepkide bulunduklarn ispatlayan bir deneyi sizlere anlatalm. Japon aratrmac Dr. Masaru Emoto on yl akndr srdrd deneyler sonucunda cansz, aklsz su maddesinin konuulanlar anladn ortaya koymu. Emotonun deneyinin sonucunda u anlalm; su moleklleri bir insan duyarllna sahip. Bu deneyi yaparken Dr. Emoto maddelerin kendine zg birer manyetik alanlar olduu gereinden yola km. stelik Emoto yapt deney sonucunda ortaya kan sonular birebir fotoraflayabilmi. Su molekllerinin bulunduu kabn yannda farkl ierikleri olan konumalar yapmlar. Mikroskopla yaplan inceleme sonucunda bu su molekllerinin her sesin ieriine gre ekil deitirdiini fark etmi. Kt szler ieren konumalarn yaplmas suyun ok zararl bir molekl yapsna dnmesini salayabiliyormu Emotoya gre. Bunun aksine suyun yannda iyilik, sevgi, dua ieren szlerin konuulmas da su molekllerinin olumlu ynde bakalamasna etki ediyormu. Su moleklleri dier seslerle muhatap olan ekillerinden daha da dzenli ve gzel bir ekle giriyormu. Bu deneyler de gsteriyor ki, dnyadaki btn dillerin ortak bir mantksal ruhu vardr. Biz bu tek 49

dnya dilinin farkl elbiseler giymesiyle farkllatn sansak da aslnda bu dil inli iin de, ngiliz iin de, Arap iin de ayndr. Konutuumuz diller ise buz dann grnen ksmdr.

50

DLBRL (MONOGENST) TEORLER Gne Dil teorisi de bahsedeceimiz Monogenist teorilerden biri. Ancak bu teori, kken dilini Trke olarak belirlemesi ile dier grlerden ayrlyor. Yani bu haliyle bu teori nev-i ahsna mnhasr bir teoridir. Tabii ki biz, Gne Dil Teorisinde olduu gibi dnyada konuulan ilk dil Trke idi demiyoruz. Pek ok almamzda da ifde ettiimiz gibi, bize gre ilk Dnya Dili, btn milletlerin dillerini iinde barndran ekirdek bir dildir. Milletlerin olumad bir dnemde, ilk dnya dilini daha o dnemde var olmayan bir milletin diline mal etmek bilimsellikten uzak tamamen duygusal bir iddia olacaktr. Fakat kkende btn Monogenist teoriler birbirlerine benzer. Btn bu teorilerin birbirinden olduka farkl ynleri de vardr. Alfredo Trombetti, Sapir, Morris Swadesh gibi dilbilimciler bizim savlarmza kkendalk edebilecek kuramlar ortaya atmlardr. Ruhlenin 51

1994te ifade ettii gibi: Dil bilimciler, HintAvrupa dil ailesinin bilinen akrabas olmad eklindeki kolayc hikyeyi benimsediler sz gnmz dilbilim anlayn eletiren bir ifadedir. Bu gr benimseyenlere gre karlatrmal metot 58000 yl iin kullanlabilirdi ki bu, HintAvrupa dil ailesinin bilinen yan iine alyordu. Bilhassa 1980den sonra geleneksel dilbilim grlerini eletiren oluumlar ortaya kmlardr. Bu oluumlar olduka da taraftar toplamlar bilim evrelerinden. Ancak Trkiyede ok deerli bilim adamlarmz olmasna ramen ve baz istisnalarn dnda bu Dnya Dillerinin Birlii gr resmi olarak kabul edilmemitir Ancak dnyada bilhassa da ABDde gen biliminde yaanan gelimeler, bilim adamlarn Dil Birlii teorilerine gtrmtr. Dnya Dillerinin Birlii teorilerini savunan bilim adamlarnn en son basamaklarndan biri olarak kabul edebileceimiz Merrit Ruhlen, 5000 civarnda olduu tahmin edilen dnya dillerini Greenbergin grleri nda nce 23, sonra 12 byk aileye ayrabilmitir. Bu aileler 1-Hoysan, 2-Nijer-Kordofan 3-Nil-Sahra, 4-Avustralya, 5-Hint-Pasifik, 6-Ostrik, 7-Dene Kafkas, 8-Afro-Asyatik, 9-Kartvel, 10-Dravit, 11-Avrasyatik, 12-Amorind Merrit Ruhlenin bu alanda yaplabilecek en son yenilii yapt kabul edilmektedir. Elbette yeni almalar, yeni kuramlar yeni aratrmalar vardr yaplan

52

Biz unu sylyoruz yllardr. Trkiyeden pek ok baarl dilci kmtr nk Trkenin mantkll onunla uraanlarn da almalarna yansmaktadr yer yer. Ancak bu denli mantkl ve de matematiksel bir dili olan milletten de Dilbilimin Temellerini Eletiren onun kklerini sorgulayan almalar kmaldr. Bir zihniyet yenilenmesi muhakkak gereklidir. Dilbilimin gelimesine teorileriyle katkda bulunanlar neden Rusyadan, ABDden, Fransadan ksn hep? Neden kendimizi bu denli kk gryoruz dnce bakmndan? Neden ncelikle bizim daha sonra da dnyann dilbilim anlayn kknden deitirecek farkl anlaylar gelitirmeyelim? lkemizde muhakkak bu alanda da yaplan almalar olmutur ancak bu almalar baz evrelerce pek de destek grmemektedir. Buradan ilgililere sesleniyoruz! vedilikle Dilbilim Aratrma Merkezleri kurulmas gereklidir. Ya da Trk Dil Kurumu gibi Kurumlar bnyesinde bata dilimizi, ardndan Anadolu dillerini ve daha sonra tm dnya dillerini aratracak merkezler tekil edilmelidir. Tevrat, ncil ve de Kuran gibi Kutsal kitaplarda bile gcn sembol olarak kabul edilen dil konusu bu denli nemsiz olsayd, daha Cumhuriyetin ilk yllarnda TDK gibi bir kurum kurulmazd. ABD, Rusya, Fransa gibi devletler dil aratrmalarna bu kadar nem vermezlerdi. Bizden hatrlatmas! 53

BRANCE VE HNTE KARDEL Sami dilleri ailesine mensup olduu bilinen hatta Arapa gibi dillerin olumasna da byk katklar bulunan branice ile Hint-Avrupa dil ailesinin balang noktas olarak kabul edilen Hinte arasndaki ilgin benzerlikleri ileyeceiz bu almamzda. Bizim yazlarmz okuyanlar dillerin oluumu konusunda savunduumuz savlarmz da ok iyi bilirler. Avrupa ve Amerikada Monogenist Diller teorisi olarak da bilinen Dilbirlii teorilerinin iinde kabul edilebilecek grlerimizi eitli delillerle ortaya koymaya gcmz yettiince devam edeceiz. Grlerimizi ncelikle ksaca zetleyelim. dem ve Havva Dili balkl almamzda da aka ortaya koyduumuz gibi bize gre aslnda balangta tek bir dil vard. Yani btn insanln ortak atalar olan Hz. dem ve Havvann konutuklar bir dil vard. Daha nceki yazlarmzda da ortaya koyduumuz gibi bu dil herhangi bir milletin ya da ulusun dili deildi. Zira milletlerin olmad sadece dem ve Havvann olduu o dnemde bir ya da birka ulustan bahsetmek elbette imknszdr. Elbette tm milletlerin, rklarn genetik zellikleri Hz. dem ve Havvann genlerinde temerkz etmiti. Daha sonra i ve d saiklerin de etkisiyle ama aslnda planl; programl bir ekilde, dier btn milletler de olutu. 54

Bize gre bu milletlerin konutuklar diller de tesadfen olumu olamazd. te bir ksm bugn halen konuulmakta olan binlerce farkl dil, aslnda tek bir kkenden yani lk nsanlk Dilinden kopup bakalaan dillerdir. lk insanlk dili ise ierdii sesler itibariyle basit gzkse de iinde barndrd mantkllk, dzenlilik bakmndan olduka mkemmeldi. Bu dil ekirdek bir dildi. Btn dnya dillerinin genetik zelliklerini iinde barndran ekirdek bir dil. O dilin iindeki planlar, kodlamalar i ve d etkenlerle etkileime getii andan itibaren planl bir ekilde yeni diller olumaya balayacakt. Bu dillerin deiimi, bakalamas nceden ngrlmt. Aynen doadaki, kinattaki dzenin bir byk patlamayla aniden balatlarak evrenin bugnk dzenli ekline gelmesinin de bir plann varln gstermesi gibi, doann bir paras olan dillerin dzenli bir ekilde gelimesi de bu dillerin planl bir ekilde, belli kurallar dhilinde gelitiini gstermekteydi. te bir zetini sunduumuz temel grlerimizin akabinde bu grleri destekleyecek yeni bulgularmzla konumuza daha bir aklk getireceiz bugn. Birbirinden olduka farkl dil aileleri olarak kabul edilen Sami Dil Ailesi ve Hint Avrupa dil ailesinin de aslnda ortak bir dilin farkllam iki blm olduunu ortaya koyacaz baz rneklerle. Bunu yaparken bir makaleden de faydalanacaz. Aslnda Yahudilerin Hindistandan gtn ispat 55

etmeye ynelik olarak hazrlanm bu makaledeki rneklerin bizi Ortak Bir Dile gtrecek rnekleri de havi olduunu anlamamz bu yazy yazmamza neden olmutur. Gene D. Matlockun yazsnda (Trke'ye Tercme Eden: Kemal Menemenciolu - Translation Copyright 2002 hermetics. org ) Yahudilerin doudan yani Hindistandan geldiini ifade eden savlarn doruluunu ya da yanlln tartmayacam bu yazmda. Biz sadece dil boyutundaki bu benzerliin tarihi ve corafi artlarn imknszlna ramen bu boyutlarda olmasnn bizim savlarmza destek vereceine inanyoruz Yazar ncelikle Hindistanda geen ve Tevratta da branice olarak belirtilen yer adlar arasndaki benzerlie dikkat ekiyor. Bu yer adlarnn manalarnn da artc bir ekilde benzer olmas bu iki farkl blgede de ortak olan Kken Dili kantlarna bizi gtrmez mi? Mesela Minoa kelimesi Hint Dilinde de benzer anlamda (lke, diyar anlamnda) kullanlmaktadr. Turbazu kelimesi hem Filistinde hem de Hindistanda bir kabilenin ad olarak kullanlm. Arebea (Arap) kelimesi aynen Hindistanda bir kabileyi, bir halk ifade etmek iin kullanlyor Peygamberimizin ismi Muhammed kelimesi ile Hinte Maha-Atma (Byk Ruh) kelimeleri arasndaki anlama varana kadarki paralellik tesadf olabilir mi? Yunan milleti anlamna gelen Helen kelimesi Hindistanda ayn ekilde Hindistanda da bir 56

kabilenin ad. Daha artc olarak Arabistandaki Mekke ehrinin ismine benzer ekilde ok nceleri bir milletin bakenti olarak Hindistanda kullanlm olan Mekke ehri arasndaki benzerlik de yalan olmasa gerek. Yahudilerin dua ederken kullandklar dua al Tallit ayn seslerle hem de ayn manada Hintede de kullanlm bir zamanlar. Yahudilerin ikinci kutsal kitabnn ad olan Talmud kelimesi Talmudra eklinde Kutsal Kitap manasnda Hintede yaayan bir kelime Tabii ki bunlar gibi daha binlerce yer ismi ve kelime artc bir ekilde benzerlik gsteriyor. branilerin kullandklar Tanr isimlerinin de benzerlerinin Hintede oklukla bulunmas iki, dilin arasndaki gemiteki ortakl aka ortaya koyuyor. branicede Tanr iin kullanlan btn n ekler aynen Hindularn aivizm kolunda da kullanlyor. branicede Yahvenin kken olarak Hinte Tanr anlamndaki iva kelimesi ile benzerlii ortadadr. Elakhim (Tanr) kelimesi ile Hinte Lakhimi (Tanr) kelimesi, adday (Tanr) kelimesi ile Hinte Saday (Tanr), branicede ift cinsiyetlilik anlamna gelen Yesoda kelimesi ile Hinte ayn manaya gelen ve bir Tanr iin kullanlan Yeoda kelimeleri arasndaki bu ilgin benzerlik acaba tesadf midir? Klim (Hilik) kholi (hilik), sefirot-sipat (ruhsal enerji merkezi), ye me ayin-ye me ayen (Yaratln amac), baal (Yahudilerin tapt 57

altn buza)-balasar(Hindistanda taplan Kutsal Boa), satan-satan (eytan) vb. dini terimleri ve daha binlercesi arasndaki inanlmaz benzerlik de bizi ortak bir lk nsanlk Diline gtrmyor mu? Hatta Tevratta da Hindistanda da kullanlan baz kabile adlar arasndaki ilgin benzerlie de bir bakalm isterseniz: AbriAmal Asaul Asheriya Azri Bal. Bala; Balah Bakru Baktu Maikri Malla; Maula Mallak Shahmiri Shaul Shavi Shora Shuah Ibri (1 Tarihler 24-27) Amal (1 Tarihler 7:35). Asahel (2 Tarihler 17:18) Asher (Tekvim 30:13) Azriel (! Tarihler 5:24) Baal (1 Tarihler 5:5) Bala (Yeu 19:3) Bokheru (1 Tarihler 7:6) Baca (1 Tarihler 8:38) Machir (Yeu 17:1) Maaleh (Yeu 15:3) Mallouck (1 Tarihler 6:44) Shamir (1 Tarihler 24:24) Shaul (1 Tarihler 4:24) Shaveh (Tekvim 14:17) Sherah (1 Tarihler 7:2) Shuah (1 Tarihler 4:11)

Btn bu rnekler bizim btn diller ekirdek bir dilden tremitir eklindeki tezimizle uyumlu rneklerdir. Bu durumda binlerce farkl dile kkendalk etmi, bu dil ailelerinin dahi aslnda ORTAK BR TEK DL olduu ispatlanm 58

oluyor. Pek ok yazmzda sylediimiz gibi Hz. dem btn dilleri iinde barndran bir ekirdek dil konuuyordu. Daha sonra onun evlatlar dnyann drt bir tarafna gtler. Bylelikle diller genlerindeki ya da onlar konuan farkl insanlarn konuma genlerindeki farkl farkl zelliklerin de tesiriyle bakalatlar. Hz. dem ve Havvann 10 ocuu olduunu var sayalm. te bu ocuklar doduklarnda onlarn gen yaplar, hatta beyinlerindeki konumay yneten sistemleri de birbirlerinden farkllk arz ediyordu. nk hem rk, hem de dil farkllamas zaten ngrlmt. Bu farkllklar olmasayd ne kutsal kitaplar, ne inanlar, ne dnyann bugnk ekli ne de insanlk namna oluturulan btn o felsefeler var olabilirdi? te bu eitlilik aslnda zaten olmas gereken bir eitlilikti ve de yle oldu. Yine bu eitliktir ki inananlarn te dnyadaki sonsuz mutluluunun da olmazsa olmazdr. Bu farkllklar, bu mcadeleler olmasayd dinler de var olmazd. Eer Arap milleti diye bir millet oluturulmasayd ve de bu milletin Arapa gibi gzel bir dili ekillendirilmeseydi bugnk Kuran olarak nasl var olacakt? Hatta inananlar btn bu olaylarn hatta Kuran- Kerimin dilinin bile Levh-i Mahfuzda ngrldne inanrlar ki bu da aslnda btn dillerin tasarlandnn baka bir kant deil midir? Elbette ki bu ngrme, bir zorlama anlamn iinde barndrmaz. Sonuta 59

herkes kendi seimlerini yapm ve o seimlerden sorumlu, fakat btn bu seimler de ne kadar zgr iradelere dayanrsa dayansn var olan, ileyen bir gizli plann yrmesine katk salamaktadrlar... Faydalandmz makalede grdmz ve asla kabul de edemeyeceimiz bizce hatal baz kelime benzerliklerine de deinmeden geemeyeceim. Bilindii gibi Hindistan, Gazneli Mahmud dneminde Mslmanlarn eline gemiti. Yine bilindii gibi o dnemde konuulan ortak ilim dili Arapa idi. Bu sebeple branice ile akraba olan ve pek ok benzer kelimeyi ieren Arapa da Hinteyi etkilemi ve bu dile yeni kelimeler vermitir. Bazen bu kelimeler de artc bir ekilde hem branicede hem de Arapada ufak ses farklaryla kullanlm olan ayn anlamlardaki ortak kelimelerdir. te yazarn Hinte ve branice arasnda ortak olarak gsterdii baz kelimeler de aslnda Arapa kkenli kelimelerdir. Bunlardan birisi branice Kabala (Kabllenme) kelimesine karlk gelmek zere Hintedeki (Kabl) kelimesinin kullanlmasdr. Bu ak bir yanltr. Zira az bir etimolojik aratrmayla bu kabul kelimesinin Hinteye Trkeye de getii gibi Arapadan gemi olduunu ortaya koyacaktr. Yine Hindistanda bir yer ad olarak kullanlan Toht Sliman kelimesinin branice ile ortak kkenli bir kelime olduunu kabul etmek de gereklere zd olacaktr. Zira taht kelimesi Farsa, 60

Sliman kelimesi de Kuran- Kerimdeki Sleyman kelimesidir. Taht- Sleyman (Sleymann taht) anlamndaki bu kelimeyi Hz. Sleymanla Tevratasyla Salamonla irtibatlandrmak anlamsz olacaktr. Yoksa bu bak asyla stanbuldaki ya da Trkiyenin drt bir tarafndaki yer, cami ve insan isimleri de incelense Arapann dolaysyla da slamn tesiri gz ard edilse, birileri bizim de branilerle akraba olduumuz hatta onlarn buradan gtn iddia edebilecektir. Bu da bilimsel gereklere zt olacaktr. Aslnda dillerine varana kadar ayn ortak kkenden gelmi insanlarn bu kadar ortak zelliklerini unutarak, grmeyerek birbirlerine dman olmalar ne kadar da zcdr? Yanl retilerin de tesiriyle srailde, Filistinde, Lbnanda ve dnyann pek ok yerinde masum insanlarn kann dkmek insanlara ne kazandracaktr? Btn insanlarn ortak ynlerine dayanan ortak bir dnya dzeni yerine devaml pohpohlanan kine, nefrete dayanan kan dkc bu dnya dzeni ne zaman sona erecektir? Sanrm bu dnya dzenini bar, sevgi dolu bir sisteme dntrmede biz dilcilere byk iler dmektedir. Ve sanrm Kutsal Kitabmzda bunun iin:

61

Gklerin ve yerin yaratlmas, dillerinizin ve renklerinizin farkl olmas da onun (varlnn ve kudretinin) delillerindendir. buyuruluyor. Kaynak: (Gene D. Matlock, B. A. , M. A. Trke'ye Tercme Eden: Kemal Menemenciolu Translation Copyright 2002 hermetics. org ) http://www. viewzone. com/matlock. html

62

ESPERANTO YAPMA DL VE TRKE Esperantoyu gelitiren kii, Polonyal Yahudi bilgin Doktor Ludoviko Lazaro Zamenhoftur... Bu bilgin 15 Aralk 1859da Polonyann Bielestok ehrinde domutur... O bilhassa HintAvrupa dillerinden pek ounu ok iyi bilmekteydi... Bu dillerin dzensizlikleri, dier milletlerce renilmelerinin gl, onu yeni bir dil arayna itmitir..Ona gre bu dil yeni dnya dili olacakt... Zaten Zamenhofun imzas olan Esperanto kelimesi de anlam itibariyle mit eden doktor anlamna gelmekteydi... Daha sonra 63

oluturduu yeni dilin nvan olacak olan bu kelime grubu tm dnyann ortak ve dzenli bir dilde bulumas midini iinde sakl tutan bir isimdi..imdi biz bu almamzda Esperanto namyla anlan yapma dil ile Trkemizi karlatracaz..alma sonucunda grlecektir ki, Esperanto, Hint-Avrupa dillerini ve bilhassa Avrupann kutsal dili Latinceyi tm dnyaya egemen klma abasnn bir aracdr. Bir bilgin tarafndan oluturulan ve dnyaca rabet grm bir dil olan Esperantonun, doal sreler iinde, tesadfen olutuu ne srlen dilimiz Trke ile girdii yarta nasl geride kaldn da gsterecektir bu alma..Sonuta ise Trkenin hem doal bir dil hem de dzenli, mantkl bir dil olarak dnya dili olabilecek tek dil olduu ortaya kacaktr... Eer bir Trk olmasaydm, baka milletten hakperest bir bilgin olsaydm yine de Trkenin stnln sylemekten ekinmeyecektim..Yani bu sylem milliyetilikten ok te bilimsel bir savdr... Zaten Jean Deny gibi yabanc dilbilimciler bile Trkenin dzen ynnden dier dillerden stnl gereini tm dnyaya ilan etmilerdir. Ben de bir Trk olarak, elbette yreimde, zihnimin kvrmlarnda sakl bu mcevheri ve onun gzelliklerini tm dnyaya gsterme akyla yanp tutuuyorum..Yaradann Trklere ve onlarn ahsnda tm Mslman milletlere verdii bu gzellii, yine bu dili oluturan Yaratcya bir teekkr edasyla, tm dnya insanlaryla paylamak gibi bir davann iinde buluverdim 64

kendimi... Trkenin gzelliklerine ulalmasn engelleyen yapay surlardan birisi olan Esperanto yapma dili, Trkenin dnya dili olmasn engelleyemeyecektir... nk Trke, tm gcyle barmaktadr... Ben u bilgi ve mantk ann tek dili olacam demektedir. Biz naizler ise sadece ona tercmanlk yapmaktayz..Konuan yine Trkedir. Zamenhof tarafndan uzun uralar ve dnceler sonucunda oluturulan Esperanto yapma dili, doal sreler iinde, kendiliinden olutuu iddia edilen Trkeninkine benzer kurallara da sahiptir..Zaten Esperanto dilini Hint-Avrupa dillerinden ayran zellikler de bu kurallarda gizlidir ounlukla..Peki neden Trke gibi harika ve de doal bir lisan varken bu bilgin gitmi yeni bir dil oluturmutur?stelik bu oluturulan dil pek ok ynden Trkeye benzemektedir..Neden insanlar hemen yaylabilecek, canl bir dil varken onun deiik bir versiyonunu, tm dnyaya yaylmas olduka zor olan bir dili yeniden oluturmulardr? Bizce bu aratrlmas gereken bir konudur..Zamenhofun Trkeyi bilmedii ne srlebilir.. Ancak 1880li yllarda, hem de Avrupann gelimi bir blgesinde pek ok dili ana dili gibi bilen bir bilgin, Trke ile ilgili hibir bilgiye sahip deildi iddias gln bir iddia deil de nedir? On ksur dili bilen bir adam herhalde merak edip, Trkeyi de incelemitir... Bylelikle o, bu dilden de ilham alm olabilir 65

yeni dil oluturma almasnda. Bazlar Zamenhof Trke ile ilgili bir ey kesinlikle bilmiyordu diyebilirler ve bunu da belgelerle ispat edebilirler... O halde yle bir sonu ortaya kmaktadr... Zamenhofun uzun almalar sonucunda gelitirdii dil, onunla pek ok benzer yne sahip olan Trke kadar, en azndan baz kurallar ynnden dzenliyse ve bu dil ancak 19.yyn sonlarn oluturulabildiyse, binlerce yldr matematiksel bir dzene sahip Trkenin stnl ispat edilmi olur... nk bin yl nce de dzenli olan bir lisann benzeri daha dn oluturulmusa, elbette nce var olan yarmay kazanm demektir..Trkenin Esperantodan stn taraf bu almamzda greceiniz gibi onun eskiden beri dzenli olmas deildir sadece..Bu ynleri, ilerleyen yazlarmzda incelemeye devam edeceiz... imdi u birinci maddeyi aklayalm.. Esperantoda da kelimeler yaplarna gre gruba ayrlrlar..Basit, tremi, birleik... Bu durum bilindii gibi Trkede de byledir... Yine bu dilde kelime yapm Hint Avrupa dillerinde olduu gibi bkmlleme yoluyla olmaz sadece eklerle yaplr... te burada Trkenin bir stnl fiili olarak ispatlanm olur... Tretme eklerle yaplr ancak bu ekler Esperantoda baa da eklenebilir... Burada bir mantk blnmesi vardr..Trke bu ynden de Esperanto dilinden stndr.. Btn ekler sondadr kesin mant Trkeyi Esperanto 66

dilinden daha mantkl bir konuma getirir... Bu ynyle Trke renilmesi daha kolay bir dil olmaktadr... Zira bu dili renmeye alan bir kii en azndan hangi ek bata, hangi ek sonda? eklinde bir kayg tamaz..Btn eklerin sonda olduunu bilir... Bylelikle Trkenin ek blmn kolayca renir... Trkede kelime bazndaki btn i eklere dtne gre ek meselesi kolayca renilirse Trke de renilmi demektir. te bu zellik Trkeye bariz bir stnlk verir... rnek: San > Sa San-a > Sa-lam San-eco > sa-lk San- > sa-al San-g-a > sa-lk-l rneklerde grld gibi Esperanto Trkenin kelime yapm zelliini almtr... Bu da Trkenin bu dilden stn olduunu ispat etmektedir.. Esperantoda baz rneklerde ekler baa gelmektedir Mal-san-o > sa-lk-sz-lk ( hastalk) Bu rnekte de grld gibi Esperanto dilinde olumsuzluk bildiren mal eki Trke ma- ekiyle 67

balantl olabilir..Bir de bilindii gibi Proto Trke dneminde baz kavramlar iin bir nek kullanlmaktayd... En azndan gnmze ulam baz kelime rneklerinden bunun byle olduunu anlamaktayz.. n- > b-in t(yit) > b-it Esperantonun Trkenin bu dnemlerdeki zellii ile bir balants var m bilinmez ancak Farsann etkisiyle Osmanlcada olumu bir biolumsuzluk neki vardr ki Esperantonun bundan etkilendii sylenebilir. Bi-are > are-siz Bi-hude > bo Bi-nihayet > nihayet-siz Bi-can > can-sz Bo-patr-no > kaynana Bu dildeki kk kelimeler de Trkedeki gibi eksizdirler.. Ancak kelime isimse sona o eki, sfatsa a eki, zarfsa e eki, fiilse i eki gelirPek ok kelime de isim olduuna gre bu o sesi adndan da anlalaca gibi bu dile hakim durumdadr..Bu da bu yapma dilin mzikal 68

boyutuna indirilen byk bir darbe olmutur..Trkede ise her ses yerli yerindedir..Pek ok farkl ses, bir bestedeki notalar gibi arda arda gelerek, cmlede bir ahenk oluturmaktadrlar.. Aslnda Trkede de bir kelimenin isim mi, fiil mi ya da baka tr bir kelime mi olduunu anlamak ok kolaydr..Mesela: -mak mastar eki isimle fiili birbirinden ayrt eder..simlere eklenen yapm ekleri de fiillere eklenmez..rnein bir +lk eki fiillere eklenmezZarf ve sfatlarn oluumu da eer kelimeler Trke ise eklerle kolaylkla gerekleir Esperanto dilinde ngilizcedeki gibi kelimeler bakalamazHangi eki alrlarsa alsnlar kklerini muhafaza ederler Trkede olduu gibi..Bu dilde kelimelerin oullatrlmas da kuralldr Trkedeki gibi..Sona gelen bir j ( y sesine karlk gelir) kelimeyi deiime uratmadan bakalatrr.. Baba-lar > patro-j rnekte de grld gibi bizim Hint Avrupa dillerinde grdmz dzensizlikleri bir Avrupal bilgin de grerek dzeltme yoluna gitmitir..Kelimelerin dzensizlemesi nlenilmeye allmtr..Bu da bizim tezlerimizi ispat etmektedir..Demek ki Hint-Avrupa dilleri bizim de iddia ettiimiz gibi gerekten dzensiz dillerdir..Trke ise Esperantodaki bu zelliin benzerini binlerce yldr zerinde 69

tamaktadr..Bu ynleriyle Trke ile hibir Avrupa dili yaramaz.. Esperanto dilinde de ismin i hali vardr..Bu dilde de i nesne eki kelimenin sonuna eklenir Trkede olduu gibi..Bu ek n sesiyle ifade edilir.. ikolata-(y) > cokolado-n ay- > teo-n Bu rnekler Trkede binlerce yldr var olan ve Hint-Avrupa dillerinde bulunmayan i nesne hali ekinin aslnda ok nemli ve akllca bir ek olduunu gstermektedir..Bu ynyle Trke Hint-Avrupa dilerine yine fark atmaktadr..Esperantoda Trkedeki gibi dier haller de eklerle ifade edilir.. -in hali(genetiv): Esperantoda bu hal De nekiyle oluturulur.. De brdoj > kular-n -e hali: Bu dilde ynelme hali al nekiyle Trkedeki gibi muhakkak gsterilir.. Al-m > ben-e>bana

70

Al-ku > kim-e -de hali: en n ekiyle yaplr.. En kiu > kim-de En -la cambro > oda-da -den hali: el ne ekiyle yaplr El -kio > ne-den El-stono > ta-tan Btn bu rnekler Trkenin stnln ispat eden rneklerdendir.. i hali eki olan n yi sona alp da dier hal edatlarn baa alan Esperanto bu ynyle Hint Avrupa dillerini artrr..Belki o bu oyunla Hint Avrupa dilini konuanlar kendi diline ekmeyi amalamtr.. Ancak grnen bir ey var ki baz ekleri sona baz ekleri baa getirmek de mantkszlktr..Mantkl bir dil oluturduunu iddia edenler bile byle mantkszlklar sahiplenebilmektedirler..Bu da Anglo-sakson dillerinin uuraltna tesirleriyle izah edilebilir..Demek ki bu dillerin mantk tahribat bu denli fazladr..Mantkl bir dil oluturanlar bile anlamasz ve gereksizce baz mantkszlklar yapabilmektedirler..Trke ise hibir bilgin tarafndan gelitirilmedii halde pek ok mantkszl kendiliinden tasfiye eden bir dildir..Bu da onun ayr bir stnldr.. 71

Mantkl bir dil olduu iddiasnda bulunan Esperanto bir baka mantkszlk rnei daha gsterir..Sfatlar belli eden a eki ile ayn zamanda sra saylar, ahs zamirleri ve dil adlar oluturulur..Trkede ise btn bu zelikleri ortaya koymak iin farkl farkl ekler kullanlr.. Bir-inci > unu-a ngiliz-ce > Angl-a Byk > Grand-a rnekte grld gibi Trkede farkl ekillerde gsterilen bir ok grev Esperanto dilinde ayn eklerle ifade edilmektedir ki bu da bu dilin ileri de dier Hint-Avrupa dilleri gibi dzensizleebileceinin bir gstergesidir..Elbette u andaki Trkenin tamamen istisnasz dzenli bir dil olduunu sylemiyorum.. Ancak dzenli bir dil olarak oluturulduu iddia edilen Esperanto dilinden daha dzenli ynleri var, diyorum.. Esperanto dilinde Trkedeki ki zamiri benzeri grev ifa eden bir ek vardr..Bu ek c ekidir.. To-c > beri-ki Esperanto dilinde Trkedeki Sayn kelimesine benzer bir ekilde mosto kelimesi 72

kullanlr..Bu kelime dii ve erkekler iin deimez.. Trkedeki gibi kelime nne gelir genelde. Baz Hint-Avrupa dillerinde olduu gibi Esperanto dilinde Tekil kelimeler iin bir ek yoktur aynen Trkede olduu gibi.. Ancak Esperanto Trkeye benzememek iin tm dzenlilik iddalarna ramen bir artikel alma gerei duymutur..Bu la artikeli aslnda Arapa el harf-i tarifinden bozma bir ektir..Ve de hi lzumu olmad halde bu ek Esperantoda kullanlmaktadr..Trkede ise bu konuda da bir istisna yoktur..Belki de Zamenhof bu kullanmnda haksz da saylmaz..Zira Almanca, Franszca gibi artikel mevzuunu abartm AngloSakson dillerinin dzensizlikleri aikaredir..O en azndan dii ve erkek ayrmn ortadan kaldrm, bir yerde artikeli pasifletirmitir..Onu adeta Trkedeki bu, u iaret sfatlar konumuna getirmitir..Demek ki bu artikel olay da uuraltndan silinmesi zor bir olaydr.. Bilindii zere Trkemizde bir kelimeyi soru yapabilmek iin mi soru edat kullanlr..Esperanto da soru yapmnda aynen Trkedeki gibi cu soru edatn muhakkak kullanr. Demek ki bir dil dzenliletirilmek isteniyorsa Trkeye benzetilmelidir.. Esperanto dilindeki say mant da aynen Trkedeki gibidir.. 73

 yz seksen(sekiz on) Tr cent okdek On be bin iki yz altm Dek kvn mil du cent sesdek Ancak grld gibi bu dildeki pek ok kelimede olduu gibi saylarda da kken olarak Latince esas alnmtr..Bu da bu dilin, tm dnyaya Avrupa kltrn bir okus pokus yntemiyle yayma amac tadn aka gstermektedir..Madem btn dnyann ortak bir dili olacaktr, neden Trke, Japonca, ince, Arapa gibi dillerden de kelimeler yoktur Esperantoda?Neden genellikle Latin kkenli dillerden kelimeler vardr?Byle bir dilin tm dnyaca benimsenmesi herhalde Avrupann ve de Kilisenin iine yarard..nk bu dili renen insanlar Latinceyi ve Latin kltrn, dolaysyla Anglo-Sakson kltrnn tahakkmn asla reddedemezler..Belki de o dnemde oluturulan bu dille Osmanlca Trkesi karlatrlsa daha anlaml sonular da kabilir..Trke gramerine giydirilmi , Trke, Arapa, Farsa, Rumca vb dillerden gelme kelimelerden oluan Osmanlca, bir dnem tm Trk slam aleminde hatta tm slam corafyasnda, edebi ve resmi yazlarda ortak dil olarak kullanlmt..Zaten Esperantonun ortaya 74

kt 1800l yllarda da Osmanl Devleti vard ve onun dili Osmanl Trkesi idi..Osmanlya kar eitli tarihi sebeplerden tr antipati duyan Avrupada, Esperanto gibi tm Avrupallar ve de Hristiyanlar birletirmeyi amalayan bir dilin ortaya kmas daha da anlaml olmaktadr..slam alemini birletiren bir Osmanlca ortak diline mukabil, Avrupay ve de Hristiyan alemini birletirecek bir Esperanto diliBunu pek ok Avrupa devletinin de destekleyecei aikardr. Bu da bu yapma dilin nasl bilhassa Avrupal milyonlarca insanca benimsendiini ve de tm dnya insanlarna dnyann ortak dili olarak nasl dayatldn aka gstermektedir. Ay adlarnda, saylarda ve pek ok kelimede Anglo-Sakson dillerinin ortak kelimeleri hakimdir..Bu da bu dille birletirilmek istenenin kimler olduunu gstermektedir. Birletirilmek istenenlerin Trkler ve Mslmanlar olmad aktr. Esperanto dilinde Trkedeki gibi ahs zamirleri farkl ekilde oul yaplrlar.. Ben-biz > m-n Sen-siz >c-v Fakat bu rneklerde de grld gibi m-n ve de c-v kelimeleri arasnda anlam kkendal olmakla birlikte kelime kkendal gzkmemektedir..Yani burada da bir dzensizlik 75

gze arpmaktadr.. M neden n, c neden v olmutur? Trkede ise bu kkendalk olduka aktr.. Ben kelimesinin asl bi dir.. n tekil ekidir.. Bi-n(Ben) z ise oul ekidir bi-z..Sen kelimesinin de kkeni si kelimesidir..Tekili Sin (Sen) oulu ise Si-z kelimesidir..imdi Trkenin buradaki mantksal stnl de olduka aktr.. Esperanto dilinde zamanlar muzari(imdiki ve geni zaman), gelecek zaman, gemi zaman olmak zere e ayrlr..Bu zamanlar iin srasyla AS , OS, IS son ekleri kullanlr..Emir kipi iin de u eki getirilir. Fiiller asla dzensizlemezler..En azndan bu byle ngrlr..Bu ynyle bu dil Trkenin fiillerini ve onlarn zaman durumlarn hatrlatr.. O oku-r > L leg-as Trkede 3. tekil ve oullar hari fiillerde ahs ekleri de kullanlrAslnda Proto-Trke dneminde bu ahs ekleri yoktu..Yani ilk dnem Trkesinde insanlar Ben okur-um demiyorlard..Sadece Ben okur diyorlard..Zamanla ahs zamirini daha da glendirmek gerei hissedildi ve bu ben, sen, o zamirleri kelime sonunda da sylenmeye baland.. Ben okur ben eski ekliyle Mn okur mn daha sonra bu fiilin sonundaki mn ekleti..Dier ahs zamirleri de byle olutu..Esperanto Trkenin ilk zamanlarn 76

andrmaktadr..Tabiri caizse bu dil Trkenin en ilkel dnemlerindeki eklini taklit etmitir..Bylelikle dzenli olmu grnts vermitir.. Ancak Esperantodaki eklerin sesleri bizce uygun seilmemitir.. AS, OS, IS sesleri kelime iinde ok da ayrt edilememektedir..Trkedeki gibi birbirlerinden farkl ekler aslnda daha da mantklca olurdu..Daha kolay aklda kalrlard bence..stelik zamanla bu seslerin telaffuzlar birbirlerini andrabilir..Bu durumda halk, farkl ekler gelitirmek zorunda kalabilir..Yine dilde oklukla tekrar edilecek olan bu eklerdeki s sesleri dile adeta Latince ya da Yunanca boyas srmtrBu da bilinli bir seim olmaldr..Dilin mzikalliini baltalayan seslerden birisi de bu s seslerinin oklukla tekrar olacaktr.. Bildiimiz gibi Hint-Avrupa dillerinde sfat-fiil, zarf-fiil gibi fiilimsilerden ziyade ki anlamna gelen zamirler kullanlr ve tm cmle deitirilir..Esperantoyu gelitiren Zamenhof bu eksiklii fark etmi olmal ki, Trkedeki fiilimsi eklerine benzer ekler gelitirmitir fiillere eklenmek zere.Bu da Trkenin bu zelliinin ok hakl bir zellik olduunu gstermeye yeten bir delildir. Bununla ilgili karlatrmal rnekler verelim: Ge-en sene > Pas-inta jaro / Gel-ecek yl > Venonta jaro

77

D-en adam > Fal-inta homo rneklerde grld gibi fiillere eklenen inta, inte, into, onta vb. ekler sayesinde Esperanto dilinde fiilimsiler oluturulmaktadr. Bu dier Anglo-Sakson dillerinde olduka farkl olmaktadr: The man who is standing front of the school is the teacher. Adam ki duruyordur okulun nnde, retmendir (Okulun nnde duran adam retmendir) Grld gibi ngilizcede Who zamiri kullanlarak sfat fiil oluturulmaktadr. (Ancak gnmzde Trke gibi doal veyahut da Esperanto gibi yapma dillerin etkisiyle bazen bir ksm ekler de fiilimsi eki olarak kullanlabilmektedir. Muhtemelen Trkede fiilimsileri oluturmada var olan bu mantkllk baka dilleri de etkilemitir.) te Esperanto bu mutat kullanm ortadan kaldrm ve yerine Trkedekine benzer mantkl bir sistemi ikame etmitir..Bu da Trkenin gayet mantkl bir dil olduunu gsteren bambaka bir rnek olarak nmzde durmaktadr.. 78

Esperantoda edilgenlik eklerle yaplmaktadr Trke de olduu gibi..Bu da Trkenin bu kuralnn ne kadar mantkl bir kural olduunu gstermektedir.. Ancak burada Esperanto bir yardmc fiil kullanma gerei hisseder AngloSakson dillerinden kalnt olarak.. Teo estas trink-ata varma > ay i-il-ir-dir scak/ ay scak i-il-ir Grld gibi Trkede edilgenlik bir il ekiyle halledilebilecek kolaylkta bir meseledir. Fakat Esperanto ortaya bir de estas(Farsada est, ngilizcede is, Latincede est olmak yardmc fiili) brakmtr..Bu estasata imdiki zaman ifade eder..Gemi zamanda estisata, gelecek zamanda estos atavd.. Trkenin Esperanto dilinden pek ok ynden stn olduunu ispat eden daha pek ok delil saylabilir. Ancak dikkatinizi bir baka mevzuya ekmek istiyorum..Esperantonun dier dillerden dzen ynnden stn olduunu iddia edenler aslnda Trkede de var olan zellikleri stnlk vesilesi olarak gryorlar..Binlerce yldr bu ince dzenlere ve mantkl yaplara sahip olan Trke, asl stn olarak anlmas gereken dildir bize gre.. Aslnda bu gerei mantk da haykrmaktadr.

79

Esperanto dilini yaymaya alanlar Trkenin bu gzelliklerini neden grmezden gelirler anlamyorum?Madem dnyada bir bar tesis edilmek isteniyor, o halde Avrupa tarafndan binlerce yldr teki kabul edilen Trklerin dzenli ve mantkl dili olan Trke, ortak dnya dili olarak kabul edilmelidir..Yoksa ite aln size ortak dnya dili, bakn ne ngilizce, ne Franszca yepyeni bir dil denilerek nmze frlatlan dilin aslnda Latince ve dier Anglo-Sakson dillerinin farkl bir dzlemde nmze sunulmas olduunu grmezden mi gelmemizi istiyorlar? Ouz Dzgn Kaynaklar: 1)Dnya Dili Esperanto-Hayreddin DURALKarde Matbaas- 1965-ANKARA

80

YAASIN MEVLD KARDELMZ Her dnde, snnet merasiminde, vefatlarda deiik slubuyla bin yla yakndr okunuyor Mevlid-i erif.. Mevlid doum anlamna geliyor. Nasl ki milad Hz.sann doumunu temsil ediyor bunun gibi, mevlid kelimesi de Hz. Muhammedin doumunu hatrlatr. Mevlidde anlatlan ulvi konularn derinliine vakf deil hi kimse.. mrnde yzlerce kez Mevlid dinlemi birine: Mirac nedir? diye sorsak, muhtemeldir ki bu konuyu, okuldaki Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersinden ya da baka bir dini kaynaktan renmemise bilemeyecek ve bize de aklayamayacaktr. Halbuki Mevlid-i erifte Mirac mucizesi geni bir ekilde anlatlmaktadr. Bu tr rnekleri oaltmak da mmkndr. Ancak konumuz Mevlidin anlalp anlalmamas deildir. Biz de bir din adam olmadmza gre bu gibi dni konular hakknda konumay din adamlarna brakyoruz. Ancak u bir gerektir ki; Mevlid-i erif, bin yla yakn tm Osmanl topraklarnda, btn Mslman unsurlar tarafndan benimsenmi iselletirilmi bir metindir. Bu milletin birlik rabtalarndan birisi de ite bu Mevliddir. Anlam, mahiyeti ne olursa olsun bu millet, Mevlide nem vermi, onu benimsemitir. Sleyman elebinin yazd Mevlid 1700l 81

yllarda slam bilginlerinden Ahmed-i Hni tarafndan Kurman Lehesine evrilmitir. Bu Mevlidin dili o dnemlerin dier Kurman Lehesi iirlerinde olduu gibi, Osmanl Trkesinde oklukla kullanlan Farsa ve Arapa kkenli terimlerle sslenmitir. Bu ortak terimler, Bosnadan ine, Gneyde de Afrika ilerine kadar ortak bir dil kullanldnn bariz bir rneidir. Hem de bu Mevlid, Sleyman elebinin Mevlidinden eviridir. Bildiimiz gibi Ahmed-i Hniden ok nceleri, Baba Tahir Hemedani, Faki-yi Tayran, Molla Ceziri, Nli, dris-i Bitlisi vb. air, yazar ve limlerin de itirak ettikleri, gelitirdikleri ortak bir medeniyet edebiyat olumutu. Bu edebiyatta ortak kelimeler ve terimler kullanlyordu. Demek ki bu dnemde Mslman btn unsurlar, bugn olduu gibi kardee yayorlard. Bu kardelik onlarn dillerine de yansmt. te bu vnlesi kardelii her frsatta hatrlamamz; bununla da iftihar etmemiz gerekmektedir. Bu kardelii bozmak isteyenlere birlik ve beraberliimizi koruyarak cevap vermeliyiz. unu da ifade edelim ki dier Mslmanlarn dillerinde olduu gibi Trke ve Kurman Lehesinde var olan kardelik, sadece Mevlitle snrl deildir. Bilhassa Osmanl Trkesi ile Kurman lehesi arasnda gnmze kadar gelmeyi baaran byk benzerlikler vardr. 82

1928den nce hatta 1940l yllara kadar kullandmz Arap Harfleriyle yazlan Trke Kurman Lehesi metinlerde, yazllar birbiriyle ayn olan binlerce terim ve kelimeyle karlarz. Bu gn ise Kurman Lehesi ve Trke arasnda yazlta grnen farkllklarn sebebi, kelimenin nasl telaffuz ediliyorsa yle yazlmasdr. Mesela Nevruz kelimesini ele alalm. Osmanl Harfleri kullanld zamanlarda, Trke ve Kurman Lehesinde bu Nevruz kelimesi ayn ekille yazlyordu. Bu durum btn Trk leheleri iin de geerliydi. Yani bu kelimeyi yazmak iin, ortak olarak, nun, vav, ra, vav, ze harfleri kullanlyordu. Bugnse Newroz-Nevruz farkllamasn, iki dilin farkllna yoranlar grdke insann glesi geliyor. Kelime aslnda ayn kelimedir. ki dildeki Newroz-Nevruz kelimelerinin farkl iki dilin kelimeleri olduunu iddia etmek bilgisizlikten ileri gelmektedir. Dnn bir kere, lkemizin herhangi bir blgesinde yaayan vatandalarmz kelimeleri telaffuz ettikleri ekilde yazmaya kalksalard, o zaman farkl farkl diller mi domu olacakt? Mesela oraya celeyrum eklindeki bir telaffuz, yazya geirildiinde farkl bir dile it olarak m kabul edilecek? Bu ifde Trkedir. Sadece telaffuzda ufak farklar olumutur. Bunun gibi u anda Kurman Lehesi ve Trke arasnda, aslnda ayn kkenden gelmi olan, 83

binlerce ortak kelime vardr. Fakat bu kelimeler, dil mensuplarnca nasl telaffuz ediliyorsa yle yazld iin yazmda farkllklar domutur. Bugn Irak Trkleri ve Krtleri yazmda ortak bir alfabe olarak slam Harflerini kullanmaktadr. Bu iki yazm dili incelendiinde, iki dildeki pek ok kelimenin ortak olduu aka grnecektir. Tabii ki gnmzde Arap Alfabesi kkenli Krt ya da Trkmen alfabeleri, bz slah almalaryla deiime de uramtr. Kelimeler okunduu gibi yazlmaya balanmtr. Bu nednele benzerlikler hemen gze arpmayabilir. Ancak daha ncelere ait metinler karlatrldnda iki dilde kullanlan kelimeler arsndaki benzerlik ikardr. Biz unu inkar etmiyoruz. Elbette Trke ve Kurman Lehesi arasnda Gramer ynnden bilhassa ekler, kelimelerin ekimleri ynnden farkllklar var. Ama iki dil sistemi birbirinden farkl gramer yaplarna sahip diye bilhassa Osmanl dneminde oluan benzerlikleri grmezlikten gelmek, iki toplumun da bir dnem ait olmakla ndkleri ortak kltr ve medeniyetten bahsetmemek, bunlar ortaya koymamak biraz garip deil mi? Yani yllarca gramer eitimi alp Kurman Lehesindeki Zevece kelimesinin Trkeye yine Arapadan gemi, Zevce, zevc, izdivac gibi kelimelerle benzer anlamlarda olduunu syleyememek, bu kelimeyi sanki o dilin asli bir unsuru gibi kabul etmek biraz yanl olmuyor mu? Ya da Teekkr 84

dikm kelimesi ile Teekkr ederim kelimesi arasndaki benzerlii ifade etmekten neden kanlyor? Daha bunlar gibi binlerce kelime ve terim var ki ortaktr. Bu kelimelerin ortakl bizi beyinlerin, kltrn, olaylara bak asnn hatta tarihi beraber yazmann ortaklna kadar gtrr. Samimi olmak ve bu milletin kardelii iin samimane gayret etmek gerekiyor. Elbette ki Ortak Dil ve Kltr inkr edilmeden, her kltr, lehe, dil yaanacak, yaatlacak. Ancak karde topluluklar arasndaki benzerlikler de ortaya konacak ki sevgi ve bar ktl yensin. Laf uzatmadan konuya geelim isterseniz. imdi size Trke; Kurman Lehesi Mevlitlerde var olan kelime ve terim kardeliini rneklerle gstermeye alacaz. unu da ifade edelim ki iki dilde var olan bu kardelik sadece Mevlitle snrl deildir. Yukarda bu konuyu geni olarak izah ettiimden bu konuya tekrar girmeyeceim. Allh adn zikredelim evvela Vacib oldu cmle ite her kula Allh adn her kim ol evvel an Her ii san eder Allh an Trke Mevlitteki bu beyitlerin benzeri Kurman Lehesi Mevlidin balangcnda stelik de ayn kafiye ve aruz lsyle karmza kyor.

85

Ez b bsmllahi ibtda kena, Razq 'aman u xasan piya kena. Dikkat ederseniz ir, kafiyeleri bile bilhassa ana seslerine benzetmeye alm. Aruz ls ise iki Mevlit de de Filtun/Filtun/Falun, Filun tarznda .. Tabii ki Mevlitler, genelde szl kltrle devam ettii iin vezinde baz bozulmalar olabilir. Nitekim Trke mevlitte de bildiimiz kadaryla baz eklentiler ve karmlar olmutur. ki beyitte de mana ayn Ez bi bismillahi ibtida kena (Ben ibtida yani evvela bismillah ile yani Allah adyla balarm) ki Mevlitte de Allah adn anmak sayesinde ilerin san olaca aka ifade ediliyor. Manadaki ve ekildeki benzerliklere her beyitte bir rnek bulmak mmkn. Mevlitlerdeki her bir beyiti incelemek uzun bir metin oluturacandan okuyucunun sklabileceini dnyor; bu belirgin rnekle yetiniyoruz. Fakat kelime ve terimlerdeki ortakla da deinmemiz gerekiyor. ki Mevlitte de ortak olan kelimeleri, terimleri yazacam imdi. Ancak unu syleyeyim ki elimdeki Kurman Lehesi Mevlidin baka varyasyonlar da incelense ki mesela elimdeki Mevlitte Merhaba fasl yok, ortaya daha byk benzerlikler de kaca kesin. Mesela Merhaba fasl olan Kurman Lehesi Mevlidi, Trke 86

mevlitten ayrt etmek neredeyse imkansz.. Sadece bestede bir farkllk var. Kurman Lehesi Mevlit daha hzl okunurken Trke mevlit daha bir ar makamda okunuyor. lgililere buradan seslenerek unu da sormak istiyorum; Trke Mevlidin bu ar makam deitirilemez mi? Bu mevlit, aslndan fazla da uzaklatrlmadan yeniden bestelenemez mi? Bu meseleyi de ehline brakyor; Kurman Lehesi Mevlitte var olan, Osmanl Trkesinde ve Kurman Leheside kullanlan ortak baz terimleri, kelimeleri yazalm:

Hamd kr Vcib Her Nefes efi Muhammed Mustafa Mevlud Lazm erbet Ru=Yz Adem Gnah Hasetsen Dnya Eer Kfr Biguman(phesiz) 87

Hesab Defter Edeb Kamu Kalb Feyz Nur Hem Bedel Rahmet Keyf Srur Meclis Cevab Kabir Sual Hazreti Sddk Kelam Cennet Mudam(devaml) Tazim Faruk(Hz. mer) Kadr(kymet) Ahmed Osman (Hz. Osman) Bedr Huneyn ehid eyh Uhud Rab 88

nki Fahr-i Rzi (Fahreddin-i razi, slam Bilgini) Habib(sevgili, Hz. Muhammed) Kuran- Kerim Kerim Medih(vme) Rahmetellil alemin(alemlere rahmet) Halas(kurtulma) Tamam Esselatu vesselam (Dua ve selam Hz. Muhammede olsun) Evvel Hallak(Yaratc) Zaman Mekan Hkm ah Ekber (En byk) Hikmet Kadir Hak Cihan Ak Meani (Manalar) Harf Savt (ses) Cihet (yn) Menzil Hidayet Bahr (Deniz) Merhamet Vcut 89

Nsf (Yarm) Hakikat Arz Krs Kalem Mekke Sebep Heybet Vakit Merhaba Evet Kurman Lehesi mevlitte yaayan ve Trkemizle ortak olarak kullanlan btn bu kelimeler, bizlere ruhlardaki, beyinlerdeki o kardelii hatrlatmyor mu? Ne dersiniz, bu vatann karde insanlarn birbirine drmek, nefreti yaymak isteyenlere kar Mevlit (Mevlud) Kardeliini balatmaya? Evet bizler Mevlit Kardeiyiz. Doumumuzda, dnmzde ve lmmzde ayn ortak kelimeleri, terimleri kullanan ortak bir medeniyetin fertleriyiz. Siz de Trke ya da Kurman Lehesi bir Mevlidi aln, okuyun. Ortaklklarmzdan te, etle trnak gibi bir btn olduumuzu fark edeceinize eminim. Yaasn Mevlid kardeliimiz!!!

90

ALMANCA ve TRKE RNEKLNDE DLLERN KARDEL Bildiimiz gibi her dilin kendine gre zel kurallar vardr. ngilizce ve Almanca gibi diller de kendilerine has pek ok kurallar bulunan ilgin dillerdir. Ancak bize gre, her dilin bnyesinde, o dilin balangtaki ortak bir kkenden geldiini gsteren ciddi benzerlikler bulunmaktadr. Bu sadece kelime benzerlikleriyle aklanabilecek bir durum deildir. Dilleri, dil ailelerinin snrlar iine hapsettiimizde btn o benzer zelliklerin de st rtlmektedir. Bu almamzda, zelde Alman dili rneinden yola karak st rtlm ilgin benzerlikleri sizlerle paylaacaz. Almanca, Hint Avrupa dillerinden Germen dilleri ailesine mensup bir dil olarak kabul edilmektedir. Ancak bu dil ile Ural Altay dil ailesine mensup kabul edilen Trke arasnda ilgin benzerlikler de bulunmaktadr. imdi maddeler halinde bu ilgin benzerlikleri sralayalm: SM TAMLAMALARI Alman dili bildiimiz gibi artikelli bir dildir. stelik bu dilin tamlama yapsnn Trkeye gre ters bir durum arz ettii bilinmektedir. Ancak son dnem Almancasnda kullanlan baz terkip ekilleri, Trke tamlama yapsyla tamamen uyumludur..

91

Dritte-Welt-Laden > nc dnya yk Erste-Klasse-Abteil> Birinci snf blme Schwarze-Loch-Paar > Kara delik ifti Yukarda grdmz kullanmlar, gnmz Almanca metinlerinde sklkla kullanlan kelime gruplarna ait bir ka rnektir. Normalde Alman dilinin kurallarna gre bu tamlama yaplar artikellerin de yardmyla ok farkl ekillerde tekil edilmelidiydiler. En azndan kelimeler uygun ekim (deklination) ekillerine sokulmalydlar. Ancak bu rneklerde tamamen Trke tamlama kurallarna uygun bir kullanm gze arpmaktadr. stelik Alman dilbilimciler, bu kullanmlarn muteber olduunu da ifade etmektedirler. nk bir Alman, bu kelime gruplarn okuduunda ne denilmek istendiini ok iyi anlamaktadr. Demek ki, bu tamlama yaps Almancann genlerinde kaytl bir kullanmdr. Yukardaki kullanmlar, Almanca gramer kurallarna gre yle yazlmalydlar normalde: Laden der Dritten Welt Erster klasse Abteil Paar des Schwarzen Lochs ngilizcede olduu gibi Almancada da s kullanlarak yaplan bir tamlama ekli vardr ki bu da Trkedeki tamlama sistemine tpa tp benzemektedir. Burada da bu s eki ahs isimlerinden sonra gelir genellikle: 92

Alis buch, Adems Haus/ Alinin kitab, Ademin evi BYK NL UYUMU KURALI Trkedeki ve Ural Altay dillerindeki Byk nl Uyumu kuralna benzer baz ses kurallar Almancada da vardr. Bildiimiz gibi Trke kelimelerda kaln nllerden sonra kaln nller, ince nllerden sonra da ince nller gelir. rnein: Gelecek, kadn, kalabalk, indirim, gzellik, byklk, szlama Almancada da bu kurala benzer bir kural, kelimeleri etkiler.. Kaln nller incelerek, dier nlleri de inceltirler ve bu sayede bir uyum gsterirler Jung>jnge, wunsch>Glckwnsch, ffnen, Bltentte, Mutter>Mtterchen NL BENZERLKLER Almanca ve Trkedeki nl sesler birbirlerine ok benzerler. Bu nedenle Trke konuan birisinin kula Alman dilini ok da yadrgamaz..

93

Almanca konuan birisi de Trkedeki seslere ainadr.. o, , , e, a, u, i, , gibi sesler iki dilde de kullanlmaktadr.. Trkede uzun nl olmad iddias ise, bin yz yl ncesinin Trkesi iin belki doru olabilir ama yaayan Trkede kesinlikle pek ok uzun nl vardr. Mesela: Var kelimesindeki a ksadr.. Ancak var olmak dediimizde artk uzun bir a kullanm oluruz.. Almancada da buna benzer kurallar vardr.. Grn (uzun ) Grnde (ksa ) vb Yine Trkemizde yumuak g () ve y seslerinin kullanld baz kelimeler, uzun nllerin ortaya kmasn salamlardr.. Bu ve sesleri okunmaz ama nl uzatlr: ne>ine, yi>ii, Salam>saalam, olan>oolan, alad, aalad Bu arada konusu gelmiken David Bergmann gibi baz yabanc dilcilerin bir yanlgsn da dile getirmek istiyorum. David Bergmann, Almanca yazlm Der die was? Ein Amerikaner im Sprachlabyrinth (Der die nedir? Dil labirentinde bir Amerikal) adl kitabnn 18 ve 19. sayfalarnda zetle yle diyor: Osmanl dneminde Trke, Arap yazsyla yazld iin nl harfler gsterilemiyordu. Ben 94

tahmin ediyorum ki Trkler, 17. yyda Viyana kaplarna dayandklarnda Avusturya yaz stilindeki nl yazmn ilk olarak kefettiler. Trkler buradan geri dndklerinde yzyllarca daha yaz dillerinde nller yoktu. Ancak birinci dnya savanda Trkler Latin yazsyla karlatlar ve bilhassa Almanlarda ve Avusturyallardan nl yazmn rendiler. Yazarn burada Trk dil yazm sistemiyle ilgili bilmedii pek ok gerek olduu ortaya kyor.. Yazar Osmanl dneminde Trkenin dorudan Araplarn kulland Arap yazm sistemiyle yazldn dnyor. Halbuki Osmanl kendi yazm sistemini oktan gelitirmiti. Bu yazm sisteminde, e, a, i, , u, , o, gibi sesler de gsteriliyordu. Elbette bu nllerin gsterimi iin he, vav, ye, elif gibi harfler kullanlsa da bu harfler Osmanl dilindeki e, a, , i, o, , u, nllerini gstermek iin kullanlyorlard. Hi kimse nl olarak kullanlan o harfleri ye, he, vav, elif diye okumuyordu. Osmanl Viyana kaplarna dayand srada da bu nlleri yazm sisteminde gsteriyordu. Hatta Trkler kendi nszlerini de bu Arap harfli kkenli alfabeye dahil etmilerdi. P, , j, nazal n, gibi Trk dilinde bulunan nszler bu alfabede kullanlmlard. Osmanlca yazm stilinin gelitirilmesi abalar ise Birinci dnya savandan sonra deil 18. ve 19. yzyllarda balamt. Tanzimat, Merutiyet ve Cumhuriyet dnemleri hep bu almalarla ilgili tartmalara 95

sahne olmutu. Ahmed Cevdet Paa, Dr. smail Hakk gibi bilginler o dnemde harflerin slah ile ilgili zgn fikirlerini ortaya koymulard. Btn bu tartmalar bir kenara brakrsak daha 13. yzylda yazlm olan Divan- Lgatit Trk adl ilk Trk Dil Bilgisi eserinde bile kelimelerdeki nllerin yer yer gsterildii aka grlmektedir. 16. yzylda Bergamal Kadrinin yazd Myessiretl Ulm kitabnda Osmanl yazm dilindeki nllerin varlna ahit olmaktayz. Yine 16. yzylda Muhyi Gleni tarafndan gelitirilen ilk yapma dil Baleybelen dilinin anlatld eserde Trk yazm sisteminde olduu gibi nlleri gsterecek harfler kullanlmaktadr. Yazar bu kitabnda, nl harfler kullanmad baz kelimelerin zerine harekeler koymak suretiyle nlleri gstermitir. Bu gsterimin yeterli ya da yetersiz olmas ayr bir konudur. Burada verdiimiz btn rneklerle ilgili detayl bilgilere kaynaka blmndeki balantlardan ulamanz mmkndr. Ancak David Bergmann gibi yazarlarn iddia ettikleri gibi Arap harflerine dayal Trk yazm sistemi kesinlikle Umlautlos (nlsz) bir yazm sistemi deildi. YAPIM EKLER Almancada da Trkede olduu gibi yapm eki benzeri baz ekler yeni kelimeler tretmede olduka ilektir.. rnein, -chen, -lich, ge-, be-, ver-, -ger, -keit, -heit, -ig, -ung ekleri Almancada 96

kelime tretmek iin kullanlan baz eklerdir.. Yine Almancada da Trkede olduu gibi yapm ekleri vastasyla uzun kelimeler kurulabilir. Ama elbette bu yapm ekleri Trkedeki yapm eklerinin kullanllna yetiemez: Gesundheit, Geschwindigkeit BRLEK KELMELER Bildiimiz gibi Trkede kelime tretme yollarndan birisi de, birleik kelimeler tekil etmektir: Bilgisayar, yazarkasa, bierdver Almancada da birleik kelime tekili Trkede olduu kadar yaygndr.. das bungsbuch, die Kaffetasse, der Fussballspieler Tabii ki Almancada Trkeden farkl olarak artikeller de kullanlr. Kullanlacak Artikelin seilmesi de Trkedeki bir zellii hatrlatr. Bilindii gibi Trkede en nemli ge devaml sondadr. nl uyumlar devaml sondaki sese gre gerekleir. Bunun gibi Almancada da birleik kelimelerin artikeli sondaki kelimeye gre belirlenir. Birinci kelime feminin, ikinci kelime maskulin olsa, bu birleik kelimenin artikeli de masculin yani der olacaktr. Birinci kelime maskulin, ikinci kelime de feminin olsa, artikel feminin yani die olur.. KAYNATIRMA HARFLER 97

Almancada da Trkede olduu gibi kaynatrma harflerine ihtiya duyulur. Bilindii gibi Trkede kaynatrma harfleri olarak y, , s, n harfleri kullanlr. Ali(n)in, Oya(y)a, alt()ar, anta(s) rneklerinde olduu gibi. Almancada Trkede kullanlan s, n kaynatrma harflerinin yannda e harfi de kullanlr. rnein: bung(s)buch, Banane(n)schale, Blume(n)vase, antwort(e)t, Ankara(n)er YKLEMN YER Almancada yklemin devaml ikinci srada olmas olduka kuvvetli bir kuraldr. Dier gelerin yerleri deiebilir ama yklem mutlaka ikinci srada olacaktr. zne de yklemden nce ya da hemen sonra gelecektir.. Ich gehe in die Schule Trkede ise bildiiniz gibi yklem genellikle sondadr. Elbette bu durum Almancadaki gibi olmazsa olmaz bir kural deildir. Trke bir cmleyi oluturan btn unsurlar, cmle iinde zgrce yer deitirebilirler.. Bu durum cmlenin anlamn bozmaz.. Ben okula gidiyorum

98

Ancak Almancada da baz kullanmlarda yklemin mutlaka sona geldiini fark ediyoruz. Bildiimiz gibi Almanca yan cmlelerde yklem mutlaka sona gelmelidir.. Bu kural bize Trke cmle yapsn hatrlatmaktadr tamamen.. Ich finde einen job, wenn ich gut deutsch sprechen kann (Ben bulurum bir i o zaman ki, ben iyi Almanca konu abilirim.) kinci cmleyi ele alalm ve Trkeyle kyaslayalm: Ich gut deustch sprechen kann (Ben iyi Almanca konu -a bilirim) Der Mann geht zu Arbeit, obwohl er sehr krank ist. (Adam gidiyor ie, olduu halde o ok hasta dr.) Er sehr krank ist.. (O ok hasta dr.) Bu rnekler Almancann genlerinin yklemi sonda kullanmaya uyumlu olduunu gsterir. O halde dil renme zorluklar arasnda bahsettiimiz cmle yapsndaki farkllklar Almanca ve Trke arasnda geersizlemektedir.. Almanca yan cmle tekilini doal olarak bilen bir Alman, ayn mantkla Trke cmleleri de kolaylkla 99

oluturabilecektir.. Grld gibi yan cmlenin kelime dizilii birebir Trke cmle dizimine uygun olmaktadr. Bu mthi benzerliin tesadfi olmas herhalde beklenemez SIFATLAR Bilindii gibi Trkemizde sfatlar, genelde isimlerden nce gelirler.. Bu durum Almancada da byledir..Ama elbette Almancada karmza yine artikeller kmaktadr.. Der schne Ball- Gzel top Das rote Buch-Krmz kitap UZUN KELMELER Hem Almancada hem de Trkede olduka uzun kelimeler oluturulabilmektedir: Muvaffakiyetsizletiriciletiriveremeyebilecekleri mizdenmisiniz Polymerisationsdurchschnittsgeschwindigkeitsme ssungsergebnskorrektursfehlerabzugzeichen NSZ BENZERLKLER Almanca ve Trke arasndaki ses yaps ilgin bir ekilde birbiriyle uyumludur.. Almancadaki btn nszler Trkede de vardr. Bu nedenle 100

bir Trkn Almanca sesleri renmesi ok da zor deildir.. Sadece Almancadaki z (tset) ve r gibi bir ka sesin telaffuzu kafamz kartrabilir ilk bata ama, bizim dil yapmz fazla da zorlamadklar iin bu seslere de ok abuk adapte olabilmekteyiz. Aadaki rneklerde sadece ses benzerliklerine yer verilmitir Glklich- gletlik Tasse-Kase Sabine-Sabiha Schule-ule Bosch-Bo Fakir-fakir Gerettet-Gerekli Tasche-Ta War-var Bu rnekleri elbette oaltmak mmkndr. ki dil arasnda sesleri ayn ya da benzer anlamlar ise farkl on binlerce kelime vardr.. BAYAN SMLERNDEK BENZERLK Almancada kullanlan bayan isimleri genellikle nl a, e, i sesleriyle bitme eyilimi gsterirler Bertina, Sabine, Blanche, Alia, Aria, Annemarie, Anni, Brune, Amara

101

Trkede de bilhassa eski dnemlerde bayan isimleri genellikle e, a isimleriyle bitmekteydi.. Tabii ki bunda bilhassa Arapann da etkisi olmutur: Aliye, Sabiha, Saliha, Mualla, Dilara, Aye, Fatma, Bedriye, Mehpare slamiyet ncesi dnemde de sonu nlyle biten bir ksm kullanmlara rastlamaktayz: Asena, Aybke, Akerke(), Aklay, ake, Kankey, Ulbike SONU: Alman dilini renen herkes, -chen kltme yapm ekiyle Trkedeki cik, -ik yapm eklerinin; ya da Trkedeki lik yapm ekiyle Almancadaki lich ekinin benzerliklerini mutlaka fark etmitir. Ya da bizim hayr anlamnda yoo deyiimiz gibi onlarn da n dediklerini duymusunuzdur. Elbettemize benzer ekilde doch kullanmna, ya da bilhassa eski Trkede kullanlan belki kullanmyla paralel olan sondern kullanmna bir ekilde rast gelmilerdir.. Almanyada yaadnzda, bilhassa argoda kullanlan oha kelimesinin ve ah, oh gibi baz nlemlerin ayn ekilde Alman dilinde de kullanldna ahit olabilirsiniz.. Elbette bu benzerlikleri oaltmak mmkndr. Ancak almamzn snrlar bakmndan bu 102

rneklerle yetinelim. Vaktimiz elverdii srece bu alanda yaptmz almalar sizlerler paylamaya devam edeceimiz.. Amacmz ise dillerdeki kardeliin ve barn, dalga dalga yaylarak insanlarn ruhlarna da nfuz etmesidir. Farkllklar dile getirmek elbette bir dereceye kadar faydaldr ama benzerlikleri sk sk hatrlamak da dosta yaamann yollarn aar bize.. Almanca ve Trke arasnda durum byleyken, elbette Ortadouda, Balkanlarda ve Ortaasyada konuulan dillerle Trkemiz arasndaki paralellikler de gzden geirilmelidir. Bu yapldnda bugn birbirine kaygyla bakan pek ok toplumun, dillerin kardeliinde buluacana inancmz tamdr Ouz Dzgn/Stuttgart/2010

KAYNAKA: http://canoo.net/blog/ http://www.evbilgisayari.com/tum-konular/615dillerdeki-en-uzun-kelimeler-1913-harfdenolusan-sozcuk.html http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DI LI/yusuf_akcay_alfabe_tartismalari.pdf http://tr.wikipedia.org/wiki/Div%C3%A2nu_L% C3%BCgati't-T%C3%BCrk 103

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dil_bilgisi http://turkoloji.cukurova.edu.tr/CAGDAS%20TU RK%20LEHCELERI/umay_gunay_manas_desta ni_kadin_adlari_bir_deneme.pdf http://diglib.princeton.edu/view?_xq=pageturner &_type=&_doc=%2Fmets%2Fislamic3s265.mets .xml&_inset=0&_filename=islamic%2F3s265%2 F00000008.jpf&_start=1&_index=11&_count=1 1&8=1&div1=5 Der die was? Ein Amerikaner im Sprachlabyrinth Rowohlt Taschenbuch Verlag 2009

104

YEN BR TRK LEHES; TRKMANCA Gzel dilimiz Trke, yeryznn btn corafyalarnda konuulan olduka yaygn bir dil bildiiniz gibi. Diller yayldklar blgelerin corafi zellikleri, yerel dilleri, tarihi olaylar gibi tesirlerle, farkl farkl ses, yap ve biim elbiselerine brnerek, farkl telaffuzlarla konuulabilmektedir. Bu farkl telaffuzlar ve biimler, standart kabul edilen dile yaknlklarna ya da uzaklklarna gre farkl isimlerle anlrlar. Azlar, iveler ve leheler gibi snflamalar, bir dilin snrlar iinde olan ama o dilin eitli etkilerle oluan farkl kullanmlarna iaret ederler. Akraba diller olarak snflandrdmz diller ise, ortak bir dilin lehelerinden tekaml eden, ama yeni bir duygu, dnce, ses, kltr ve biim boyutuyla farkl bir dil haline gelen mstakil dillerdir. Bu akraba diller arasnda benzerlikler oka olsa da, iki farkl dilin konuanlar ounlukla birbirileriyle anlaamazlar; ortak dilden oluan bu yeni dillerle dertlerini birbirlerine anlatamazlar. rnein, Almanca ve ngilizce birbiriyle akraba iki dildir ama bu iki dili konuan insanlar, yekdierlerinin dilini renebilmek iin dil kurslarna gitme gerei hissederler. Mevcut dil kullanmlar, yeni karlalan akraba dilin kodlarn btnyle zmeye yetmez ve iletiim, baz ortak-benzer kelimeler dnda olduka imkanszdr. Bildiimiz gibi, iki anahtarn 105

boyutunun, markasnn ayn ya da benzer olmas, o anahtarlarn ayn kapy aacan asla gstermez. nk anahtarlarn kapnn kilidinin yapsna uygun girinti ve kntlara ifreleresahip olmas gerekmektedir. Diller ne kadar benzer olsalar da, farkl girinti ve kntlara yani ifrelere sahip farkl anahtar sistemleridir. Bir dilin kilidini aabilmek yani onun anlam dnyasna girebilmek iin, ortak ifrelere dil yaplarna- ihtiya vardr. Mecazlar, dilbilgisi, ekler, sesler, kelimelerin formlar bazen de cmle ve kelime yaps olduka farkllam ya da deimitir. Bu iki farkllam dil arasndaki ortak kkeni kefetmek iin iyi bir gramer eitimine ihtiya vardr. Bu iki akraba dil arasndaki benzerliklerin mantn kavrayp, karlalan dili ok da iyi renmeden- yeni dille ilikiler a kurma melekesi ise, hem zeka, hem de youn bir eitimin-kltrn varlyla orantldr ve bu i herkesin harc deildir. Bata da sylediimiz gibi Trkemizin pek ok az ve lehesi bulunmaktadr. Televizyon, sanalalem (internet) ve de radyo yoluyla olduka aina olduumuz Karadeniz, Dou, Rumeli azlarnn yannda Azeri, Trkmen, Gagavuz lehe-azlar (Bilhassa Azeri Trkesinin bal bana bir az olduu sylenebilir) daha uzakta ise Kazak, Krgz, zbek, Tatar, Uygur lehelerini duymayanmz yoktur. unu da sylemek gerekir ki, kimi bilginler Trkenin leheleri tabirini kabul etmezler. Baz bilginlere 106

gre ise Trkenin Yakuta ve uvaa olmak zere iki lehesi bulunmaktadr. Baka baz bilginlere gre de bu iki lehe, Trkenin uzak lehesi, dier leheler ise yakn leheleridir. Daha 12. yzylda Kagarl Mahmud, pek ok Trk lehesinden on bine yakn kelimeyi derleyerek, bu farkl lehelerde kullanlan kelimelerin ortak bir dilin, yani Trkenin hazinesine ait olduklarn ortaya koymam myd? Leheler ayn marka, boyut ve ifrelere sahip anahtarlar gibidir. Bu anahtarlarn anlam kapsn amay zorlatran klavlar, izikleri olabilir ama onlar da hafif bir trplemeyle ortadan kaybolurlar. Yani farkllamalarn mant kavrandnda deiik lehelerin anlam ifreleri hemen zlr. Bu demektir ki, Leheler arasnda kurall baz deiimler olabilir. rnein, Y sesi Cye, D sesi ye, D sesi ise T sesine dnebilir. inde yaadklar ac olaylardan ve zulmlerden tandmz Dou Trkistanl Uygur Trklerinin konutuklar Uygur Lehesinde de bu deiimleri grmekteyiz. Mesela; Yiit kelimesi Cigite, Di kelimesi ie, Dei- fiili Tegi ekline dnebilir. Eklerde de baz ufak deiimler olabilir. rnein, isimden fiil yapm eki olan le eki, Uygur Trkesinde li eklinde telaffuz edilir. Bir rnek vermek gerekirse, cilt-le-mek kelimesi Uygur Trkesinde cild-li-mek eklinde telaffuz edilir. Seslerdeki ve eklerdeki kurall baz ufak farkllamalar hakknda bilgi 107

sahibi olduumuzda, karlatmz leheyi anlamakta hibir glk ekmeyiz. Hangi Trk lehesini konuursak konualm, az bir emek ve gayret gstererek dier leheleri anlayabilir ve de o leheleri konuanlar tarafndan rahatlkla anlalabiliriz. Bu genel bilgilerden sonra, yazmzn balnda iaret ettiimiz, Trkemizin henz yeni olumakta olan bir lehesinden ya da azndan bahsedebiliriz sanrm. Bildiimiz gibi ilk olarak 1950li yllarda Trkler, almak ve para kazanmak gibi hakl amalarla Avrupadaki baz lkelere g ettiler. ncelikle Almanyaya, ileriki yllarda da dier baz Avrupa lkelerine youn bir Trk ii g gerekletirildi. Babam da 60l yllarda Almanyaya genler arasndayd ve dier birok Trk ii gibi ilkokul nc snf mezunuydu. Bu iilerin pek ou herhangi bir okuldan mezun bile deildi. Kylerinden yola koyulmular ve bu koca lkeye ayak basmlard. Onlar eitimleri ya da bilgileri nemsenerek Almanyaya kabul edilmemilerdi. Almanya iin bu iilerin bedensel gleri n plandayd. nk onlarn bilim adamlarna ya da filozoflara deil de hakl sebeplerle i gcne ihtiyalar vard. gcn karlayacak olan bu insanlar Anadolunun pek ok yresinden adetleriyle birlikte bu yeni lkeye gelmilerdi. Karadeniz, Akdeniz, Dou, Gneydou, Marmara, Trakya, Anadolu blgelerinden kafileler halinde Almanyaya g eden Trkler, yresel azlarn 108

da ve o dnemin Trke kelimelerini de muhafaza ederek bu umut lkesine gelmilerdi. Btn bu zelliklerini yeni kuaklara da aktarmay ihmal etmediler. Bugn Almanyada hala daha Erzurum ya da Karadeniz azyla Trkmanca lehesi karm bir dil konuan kk ocuklarla karlatmzda armadan edemiyoruz. Biz bu yazmzda, zellikle Almanyada yaayan Trklerin dillerindeki baz deiimlerden yola karak yeni olumakta olan bir azn belki de lehenin baz zelliklerini sizlerle paylaacaz. Bu yeni oluan dili ister lehe ister az olarak adlandralm, kesin olan bir ey vardr ki, bu yeni Trke, standart Trkiye Trkesinden farkl bir Trkedir. Biz bu Trkenin farklln ortaya koymak iin lehe tabirini kullanacaz ama Trkenin bu yeni kolunun az olduunu savunanlarn hakl olabilecei ihtimalini de bir kenara not edeceiz. Almanyada yaayan 3 milyon civarnda Trk nfusun varlndan haberdarz. Bilhassa yeni nesil, Almancay anadilleri gibi akc konuuyor. Real Schule, Gymnasium ve niversitelerdeki Trk renci saysnn bir hayli artmas da, genlerimizin Almancay bir Alman renci kadar akc ve kurallarna uygun kullanabildiini gstermeye yetiyor. Okulda, sokakta, ite, markette, sinemada, lokantada ksacas ev dndaki her yerde Almanca konuan-dnen 109

genlerimizin Trkelerinde baz kkl deiimlerin olmayacan sylemek imknsz gibidir. (Evde de Alman televizyon kanallar ve internetle youn bir etkileim halinde olan gelerimizin Trkelerinin deimeyeceini dnmek olduka safdillik olur.) Bu durumda, bu lkede konuulan Trkenin, Trkiyede konuulan Trkeden farkllamaya baladn, Alman dilinin de etkisiyle yeni bir azn ya da lehenin oluma aamasnda olduunu hemen fark ederiz. Hatta bu yeni lehe yer yer Trkiye Trkesini bile etkilemektedir ki, birbirimize sklkla sorduumuz nasl gidiyor? soru terkibinin Almanca Wie gehts (Ihnen-dir)? sorusundan birebir eviri olduunu oumuz bilmeyiz bile..Meseleye Almanca asndan bakldnda, Trklerin konutuu Almancann da artk eski Almanca olmaktan uzaklamaya baladn aka grebiliriz.. imdi de yazmzn balnda Trkmanca olarak adlandrdmz yeni olumakta olan azn ya da lehenin baz belirgin zelliklerinden bahsedelim isterseniz. Bu deiimin Trkemizin gelecei asndan ne gibi tehlikeler ierdiini, bilhassa dilimizin anlam ve mecaz boyutunun Almanyada yaayan yeni nesil tarafndan nasl unutulmaya yz tuttuunu rneklerle gstermeye alalm:

110

KELME DEMLER Trkmancada Trke baz kelimeler artk neredeyse unutulmutur. Bu kelimelerin yerine artk Almanca baz kelimeler kullanlr. Bilhassa Almanyada yaayan son Trk kua, bu konuda olduka ansszdr. Saylar, gn, ay, mevsim isimleri, renk, sebze ya da meyve adlar, selamlama ifadeleri vb. pek ok Trke kullanm yerini Almancadaki karlklarna brakm durumdadr. imdi bu kelime deiimleri ile ilgili baz rnekler verelim: TRKYE TRKKES ALMANYA TRKES Tamam -Okey Merhaba -Hallo-Merhaba Allahasmarladk -Tschs Hayrl sabahlar - gnaydn -Guten Morgen Cuma -Freitag Yaz- Summer Temmuz -Juni Randevu- Termin

111

Tatil -Urlaub, Ferien Bayram -Fest Eczane -Aphoteke Hasta - Krank Snf - Klasse Ders -Unterricht i- Arbeiter Sinema -Kino Salatalk- Gurke Bayan, hanm- Frau Bay -Herr Sar- Gelb Kalem- Schrift Yazk- Schade Bilgisayar- Computer Kiralk- Vermieten

112

Cep telefonu -Handy imdi bu kelimelerden birkan cmle iinde kullanalm: Bugn terminim var. Ali kranka kt. Fest gn neredesin? imdi mate unterrichtimiz var.. Okey dedik ya! Ben gidiyorum artk, tschss! Bu freitag size geleceiz. Ben gurke yiyorum. Bu konuda imdilik bu kadarck rnekle yetinelim. Yeni neslin byk bir ounluu Almancada kullandklar kelimelerin ya da terimlerin Trke karlklarn bilmedikleri iin, bu yabanc kelimeleri Trkeye uyarlamaktadrlar. Bu insanlarmz kullandklar kelimelerin gnmz Trkesindeki karlklarn renseler de, gndelik konuma Trkesinde, muhataplarnca anlalabilmek iin, ister istemez Almanca kelimeleri ska kullanmaktadrlar.

113

DLBLGS DEKLKLER Bir dilin asli yapsn bozan en nemli deiiklik, bahusus gramer-dilbilgisi yapsnda gerekleen deiimlerdir. Avrupada konuulan, Trke ile akraba baz dillerin deiimi bu ynde olmutur. Fince, Macarca, svee, Estonca gibi dillerin Anglo-Sakson dillerinin de etkisiyle gramer yaplar kkl bir ekilde deimitir. Trkmanca lehesi de Almancann gramer yapsnn tesirinden uzak kalamamtr. Ancak bu deiimlerin bir ksm henz balang aamasndadr ve ok da yaygn deildir. Almanca dnen ve konuan Trkler, Trkeyi o yabanc dilin mantyla konumaya veyahut da yazmaya baladklarnda artk karmzda yeni bir az ya da lehe kmaktadr. Bu deiimlerden aklmza gelenleri aadaki ekilde zetleyebiliriz: 1) ok genel olmasa da yklem, Almancada olduu gibi cmlede ikinci sraya getirilir. Ben geliyorum oraya. imdi bitti bu i. ocuk alad derste.. 2) Bildiimiz gibi Trkede zne kullanlmadan da yklemin sonundaki ahs ekleri sayesinde 114

zne grevindeki ahs zamirini hemen buluruz. Ancak Anglo-Sakson dillerinde zne olan ahs zamiri muhakkak kullanlmaldr. Trkmanca lehesini kullanan Trkler, zne durumundaki ahs zamirlerini kullanma konusunda olduka muhafazakrdrlar. Ben sizi schulede (okulda) grdm. Sen geldin mi stadta (ehre) ? Onlar gittiler Trkiyeye.. 3) Almanca baz fiillerin ve kelimelerin anlam derinlikleri, dorudan doruya o kelimenin karl olan Trke kelimelere aktarlr. imdi bu konuyla ilgili birka rnek verelim: Almancada kennen fiili canl cansz her eyi tanmak anlamna gelir ama bu tanma bilme eylemini de ierir. Buradan yola karak Trke tanmak fiilinin bilmek anlamnda sklkla kullanldn duyarz. Trkemizde ise bu fiil bilhassa insanlar bilme anlamn ifade etmektedir. Aadaki rneklerde ise canl, cansz ya da insan, hayvan ayrm yaplmadn hemen fark edersiniz: Ben bu dersi tanmyorum-bilmiyorum. Bu kalemi tandn m?

115

O kpei tandm.. 4) Almanca ve ngilizce gibi dillerde dilleri ve milletleri ifade etmek iin ayn kelimeler kullanlr: trkische (millet), trkische (dil) Trk rencilerin sklkla Trke retmenleri iin Trk retmen tabirini kullanmalar gsteriyor ki, Trkmanca lehesinde Trk kelimesinin anlam tabakalar iine Trk Dili de eklenmeye balamtr. Bu ok genel bir durum olmamakla birlikte, nlem alnlmas gereken hayati bir dil sorunudur. 5) Anne babadan birisinin Alman olduu ya da evde Trke konuulmad durumlarda ise Trkenin gramer yaps btnyle Alman dilinin grameriyle yer deitirmektedir: Ben seviyor seni. Siz geliyor bura. Annem okuyor kitap ok. retmen seviyor seni ben. Ben istiyor gelmek.

116

6) Bildiimiz gibi Trke kelimelerde dii erkek ayrm yaplmaz. Trkmancada ise Almancann etkisiyle bu ayrmlara ska rastlanr. KuzenKuzine, Sekreter-Sekreterin, retmen-Lehrerin, Rektr-Rektrin gibi rnekler Trkmancada sklkla kullanlan kelimelerdir ve bu kelimelerin diillii, erillii ounlukla belirtilir. DL NCELKLERNN KAYBOLMASI: Trkmancada Trkiye Trkesinde bulunan pek ok incelik kaybolmaya yz tutmu durumdadr. rnein kkler retmenlerine Siz diye hitap etmeleri gerektiini bilmemektedirler. (Halbuki Almancadaki du-Sie ayrmnn ok iyi farkndadrlar) Bunun yerine kendi aralarnda kullandklar sen zamirini kullanmaktadrlar. Trkede akraba adlarna olduka nem verildiini bilmekteyiz. Ancak Trkmancada pek ok akraba ad unutulmu ya da yerini Almancasna brakmtr. Trkmancada Trk ataszleri ve deyimleri gibi dilin anlam boyutunu temsil eden kullanmlara ok az rastlanlr. Almancadan eviri deyimler ve ataszleri Trke olarak ifade edilir. Aa yaken eilir, sakla saman gelir zaman, bakarsan ba olur bakmazsan da rneklerindeki gibi ataszleri Trkmanca konuan birisi iin ilk etapta ok ey ifade etmeyebilir. Gze girmek, gze batmak, kulak kesilmek, ak kap brakmak, yangna krkle gitmek gibi deyimlerin iaret ettikleri anlamlar Trkmanca 117

konuan birisi iin olduka yabancdr. Bu kiinin bu konularda ciddi bir eitime tabi tutulmas gerekecektir. Yn ifadeleri tamamyla unutulmutur. Sa, sol ifadeleri yerine recht, links tabirleri kullanlr.. ALMANCADAN TRKEYE EVRLEN CMLE YAPILARI: Daha nce verdiimiz Nasl gidiyor? rneini burada da verebiliriz. Wie gehts ihnen-dir ? soru kalbndan evrilen bu ifade Naslsn? , Halin, keyfin nasl? sorularna karlk gelmektedir. Yamur yayor ifadesi yerine kullanlmaya balanan Hava yayor kullanm Es regnet kullanmnn etkisiyle olumu gibidir. EKLERDEK DEMLER: Bilhassa nesne (akkusativ) hali eki olan i eki kullanlmamaya balanmtr. Ynelme hali eki olan e ekinin de kullanlmad rneklere rastlanmaktadr. Baz Trke eklerse zellikle yapm ekleri- unutulmaya yz tutmu durumdadr. imdiki zaman, geni zaman ve gelecek zaman kullanmlar Almancadan etkilenmitir. mili gemi ve dili gemi zaman kullanmlar da birbiriyle karm durumdadr. Pek ok ekin kullanm olduka zayflamtr. Baz artikellere karlk olarak yer yer iaret zamirleri kullanlmaktadr.

118

Ben Stuttgart gittim. retmenim, ben ders bitirdim. Ben oraya gelirim. FLLERDEK DEMLER: Trke fiillerin kullanmnda da yer yer deiimlere rastlanr. Fiilin anlam ya da yaps Almancadan Trkeye uyarlanr. rnein, Bitirdim yerine Bittim fiili kullanlr. Trkede mzik aletlerini kullanmak anlamnda almak fiili kullanlrken, Trkmancada Almancann tesiriyle spielen fiilinden eviri oynamak fiili kullanlr. Tanmak fiili canl cansz her varlk iin bilmek anlamnda da kullanlr. rnein snava girmek fiili yerine test yazmak, film seyretmek yerine ise tamamen Almancann etkisiyle filme bakmak fiilleri kullanlr. Bazen Almanca bir kelimeyle Trke bir fiil bir arada kullanlr. Kranka kmak, termin almak, fahr yapmak (araba srmek), schnell olmak (hzl olmak), schreiben yapmak (yazmak), pause yapmak (teneffs yapmak), bersetzen yapmak (tercme etmek), diktat etmek (yazdrmak), prfung yapmak (snav yapmak), fliegen yapmak (uakla umak), einkaufen yapmak (alveri yapmak), kennenlernen etmek (tanmak), vertrag yapmak (szleme yapmak), kaufen etmek (satn 119

almak).. Baz Almanca kelimelerse, Trke baz yapm eklerini alarak fiilleirler Okeylemek, Dunkoflamak rneklerinde olduu gibi.. Hatta baz hoyrata kullanmlara imza atarak, srf deiik bir Trke kullanmak adna Almanca fiillerin sonuna dorudan Trke ekleri ekleyenlere de rastlamaktayz. YAZIMDAK DEMLER Almanyada verilen Trke ve Trk Kltr derslerine devam etmeyen genler, doal olarak Trke metinleri Alman yazm sistemine gre yazmaktadrlar. Bu da telaffuz ve yazm hatalarna sebep olmaktadr haliyle. Yazmdaki belli bal baz deiimleri maddeler halinde zetleyelim: 1) harfi yerine sch harflerinin kullanlmas; Ben ischteyim, yere dschtm 2) I harfi yerine i harfinin kullanlmas; akilli cocuk, sinifta kedi var, Aydin 3) Z sesini ifade iin S harfinin kullanlmas; kusu, as, kasmak 4) Trke kelimelerdeki Z harfinin TST eklinde okunmas, gazete (gatsete), zgr (tsgr) 5) Trke kelimelerdeki R harfinin yumuak ye yakn bir ekilde telaffuz edilmesi; radyo 120

(adyo), Arda (Ada), erik (eik) 6) Trke kelimelerdeki v sesinin f olarak telaffuz edilmesi; Vapur (Fapur), Vampir (Fampir), Vana (Fana).. 7) F harfi yerine V harfinin kullanlmas; Vatih (Fatih), Vay hatt (Fay hatt) 8) V sesi yerine kimi zaman W harfinin kullanlmas.. Aw, owmak 9) J harfinin Y eklinde telaffuz edilmesi; Ajda (Ayda), Ejder (Eyder) 10) Trke kelimeler yazldnda Y sesini ifade etmek iin J ya da harflerinin kullanlmas.. 11) harfi yerine bazen C bazen de Ch harflerinin kullanlmas; cocuk, oruch 12) U yerine , yerinede U harflerinin kullanlmas... Hatta sesi yerine UE seslerinin kullanlmas; Duezguen 13) yerine ounlukla G harfinin kullanlmas; grenmek, dogmak 14) Eklerin yazmnda nsz benzemelerinin dikkate alnmadan tek ek formunun yazlmas, bakd ya da bakdi, kad 15) Almancann yazm kurallarndan dolay btn isimlerin byk harfle balamas; Ali Okula giderken yannda bir Kitab gtrd. 16) Trke yazm kurallarnn bilinmemesinden dolay kesme iaretinin, de balacnn, mi soru ekinin, ki edatnn yazmlar gibi zel baz kurallara riayet edilmemesi

121

VURGU VE TONLAMALARDAK DEM: Bildiimiz gibi her dilin bir mzikal yaps vardr. Vurgular ve tonlamalar, dillerin ayrlmaz birer parasdr. Almancann etkisiyle Trkmancadaki vurgu ve tonlamalar olduka bakalamtr. Trkiye Trkesinden habersiz genler, Trke kelimeleri farkl bir vurgu ve tonlama yapsyla konuurlar. Bir Trkn konumasndaki vurgu ve tonlamalara dikkat ettiimizde onun Almanyada yaayp yaamadn kolaylkla anlarz. Elbette Fransa, Amerika, in gibi yabanc lkelerde uzun seneler yaayan Trklerin Trkelerinde de vurgu ve tonlama farkllamalarna rastlarz. rnek vermek gerekirse, Almanyada yetimi mehur sanatlarmzdan smail YKnn Trkesine benzer bir vurguyla konuur Almanyada yaayan soydalarmzn ounluu.. BU DL DEM NLENEBLR M? Bu almamzda anlattmz dil deiimlerinin byk bir ounluu, Trkiye Trkesinden ve Trk Kltrnden uzak kalmann doal bir sonucudur. Trkiyeden gelmi Trke ve Trk Kltr retmenleri tarafndan, Alman okullarnda verilen Trke derslerine devam eden Trk genlerinin, standart Trkiye Trkesini ve Trk kltrn zmsediklerini, ahsi 122

gayretlerine gre, yukarda bahsettiimiz hatalarn yzde seksen ya da doksanndan uzak kaldklarn memnuniyetle mahede etmekteyiz. Bu da gsteriyor ki, Trkmanca dediimiz yeni lehenin gelimesi, kken dilin reniminden uzak kalla doru orantldr. Eer velilerimiz ocuklarn Trke ve Trk Kltr snflarna yollamazlarsa, on-yirmi yl sonra, genlerimizin konutuklar Trkenin, yar Almanca yar Trke bir ucubeye dneceine kesin gzyle bakabiliriz. Bunun yannda genlerimiz dolayl olarak, Trkenin beslendii en nemli kaynak olan Trk kltr ve deerlerinden de uzaklaacaklardr. Dilleri bakalam, iddet, uyuturucu ve fuhu bataklarna srklenmi bir nesil istemiyorsak, bu konuya her eyden ok nem vermemiz gerekiyor. Elbette hkim kltr ve dilin etkilerinin dilimizde grlmemesi imkansz gibidir ama, bu etkileri en aza indirmek de bizim elimizdedir. Almanyada yaayan Trk genlerinin Trke renmelerinin nndeki btn engellerin kaldrlmas adna elimizden gelen btn gayreti gstermeliyiz ncelikle. Ardndan Trke ve Trk Kltr derslerinin itibarn arttrmak iin giriimlerde bulunmamz gerekiyor. Bu dersin semeli ders olmas ve Trkenin okullarda ngilizce ve Franszca gibi yabanc dil olarak okutulmasn salamak hususunda, btn Trk dernekleriyle ve ilgili Alman kurumlaryla ibirliine gitmemiz gerekiyor. Trke derslerinin kaldrlmasnn ima edilmesi bile Trk Derneklerini hemen harekete 123

geirmeli, bu derslerin devamn salamak adna ivedilikle etkili lobi almalarna giriilmelidir. ocuklarmzn aile ortamnda da Trke yaynlar takip etmesini salamak anne babalarn en birinci grevi olmaldr. Genlerimizin Trke kitap, internet, televizyon, gazete ve dergi gibi imknlardan faydalanmalarn salamak adna elimizden geleni yapmalyz. Trkiyeyle irtibatmz koparmamamz ve ocuklarmzla birlikte sk sk anakkale, stanbul, Ankara gibi tarihi ve kltrel neme sahip ehirlerimizi ziyaret etmemiz olduka nemlidir. unu da unutmamalyz ki, ocuklarmz bizim geleceimizdir ve yarnn dnyasnn nasl olacan anlamamz iin bugnn ocuklarna verdiklerimize bakmamz yeterli olacaktr. Ouz Dzgn/Stuttgart

124

TRKE VE ERMENCE Tm dnya dilleri eitli olaylarn sevkiyle birbirleriyle etkileim iine girmitir. Ermeniler ve Trkler yzyllarca bir arada dost olarak yaam iki millettir. Bu iki topluluk arasnda yzlerce yl yaanan gzel ilikilerin sonucunda daha 4.yyda Trke, Ermeni dilini kkten etkilemeye balamtr. Bu etkileme; fonetik, tretim, morfolojik, szdizimi vb. gibi birok ynden olmutur. Bu etkilerin varl dillendiren pek ok Ermeni dilbilgini de vardr. nl Grc Edebiyat lya avavadze, Ermenilerin bakalarnn efsanelerini kendilerininmi gibi zannettiklerini ifade etmektedir.Yine ayn zat, ezberci Ermeni dil bilginlerinin kendi dillerindeki her bir zellii, baka dillerden dillerine girmi kelimeleri, kendilerine mal etmelerini de eletirmektedir. Halbuki bu dildeki pek ok kelime ve ses zellii, Arapa ve Farsa gibi dillerin yannda bu dile Trkeden de gemitir. Ermeni bilgin Mordman, Ermeni dilinin Turani dillerden kkl bir ekilde etkilendiini belirtmitir. Yine bir baka bilgin Patkonov, yzyllar ncesinden Trk etkisinin Ermeni dilini etkilediini sylemitir. Patkanov daha 5. ve 6.yydaki Ermeni kaynaklarnda bulunan Trke kelimeleri tespit etmitir. rnein; gokar kelimesi daha bu 125

dnemde Ermeni diline girmitir. Bu kelime ile kkenda olarak go-ko kelimesi de vardr. Gokar ve Ko kelimeleri erkek koyun anlamnda her iki dilde kullanlmaktadr. Dier bir Ermeni dilbilimci Gukasyan da Patkanovla benzer grleri ifade etmektedir. Daha 5.yyda Ermeniceye giren baz Trke kelimeler unlardr; arg (iman), ark-ark, gokar-ko, zer-yer, torpah-toprak, hakan, tarhan, elteper vb.. Btn bu deliller gsteriyor ki, Ermeni dili, Seluklu, Osmanl ve Azeri Trkelerinden ok eitli zamanlarda etkilenmi bir dildir. Bu dnemlerde Ermeni Oymaklar ile Trk Ouz boylar arasnda ok gzel ilikiler kurulmutur. Sevartyan, Ermenilerin 12.yy ve sonralarnda Trkeyi ikinci dil olarak benimsediklerini, delilleriyle ortaya koymutur. Bir baka Ermeni dilbilgini Aaryan, 15.ve 19.yylar arasnda Ermeni yazl kaynaklarnda, 4200 civarnda Trke kelime tespit etmitir. Bu Trke kkenli kelimelerin bazlar unlardr: Bayat, balug(balk), bek(bey), biz, bostan, bostanc, deba, talan,gacag(kaak), nal , nalband, ban, tolma(dolma), bozba, oba, ana, ata, eziz(aziz), Gelet(galat), gap, gesd(kasd), gz(kz), yeas(yiyesi), helal, haram, a, aa, el, ilan, damga, donguz(domuz)vb rnektekiler gibi binlerce Trke kelime, Ermeniceye gemitir. Ermeniceye szcklerin yan sra Trke sz bekleri de gemitir. Bu geiler 126

tarzda olmutur: 1-Baz deyimler anlam itibariyle gemitir: Ne var ne yok? = in qa, in i qa? Anan lsn = merit merni Bir karn a, bir karn tok = mi por gut, imi por sovats Ar oturmak = tsanir ntel Aln yazs = oata gir Parman dilemek = mat gtsel 2-Baz Trke kelimeler aynen muhafaza edilmitir: k yerine koymak=Gji to dnel azad nefes almak=azad sunts kael kapya glle atmak=kaekin golla gnal helal st emmek=helal gat xmel deli eytan diyor=dali eytan asma 3-Baz sz gruplar Ermenice ye deimeden, 127

aynen gemitir. Ya baxt = ya bext (x> hrltl h sesi) Bir glle bahar olmaz Kl bana Tek elden ses kmaz Akl akldan stndr Tokun atan haberi olmaz Biri yer biri bakar, kyamet ondan kopar Verdiimiz rnekler gibi daha pek ok atasz ve deyim Ermeniceye Trkeden gemitir. Hoatur Abovyan, Per Prosyan, Gozoros Aayan, Gabriyel Sundukyan gibi onlarca bilgin Trkeden Ermeniceye geen bunca kelime ve sz grubunun varln ortaya koyan, ispatlayan kiiler olmulardr. Ermeniler, sz varlmzn yannda baz ulusal kiiliklerimizden , Trk msikisinden ve daha pek ok alanda bizden etkilenmilerdir. 19.yyda Hovanes Nazaryants Ermeni dilinde sylenen Nasreddin Hoca fkralarn derlemitir. Prof.Dr.Zakirolu Abdullayev Trk dilinin Ermeni dilini gramer bakmndan da etkilediini ifade etmitir. nl bilgin Trkenin etkisiyle 128

Ermenicede oluan yeni ses ve dizin zelliklerini yle sralamtr: 1-Ermenicedeki baz fiiller zellikle Azeri azndan etkilenerek ok anlaml konuma gelmilerdir. Almak, ekmek, bitmek, srmek 2- Ermeni dilinde pek ok yeni ses tremitir. nce e, ve sesleri aslen Ermeni dilinde olmayan fakat Trkeden Ermeniceye geen seslerden bazlardr. 3- Trkeden Ermeniceye pek ok ek de gemitir: -lik, -l, -i, -mc, -mi vb. gibi eklerle birlikte kalplam kelimeler de bu dile gemitir. Balux, tozlux, nianl, namuslu 4-Trke baz kelimelerle Ermenice fiiller birleerek birleik fiiller oluturmulardr. Azarlam inel(azarlam olmak) vb. 5-Trkeden Ermeniceye Pekitirme sfatlar da gemitir. Kpkrmz-qasgarmir

129

Sapsar-depdegin Kapkara-sepsev Tertemiz-ipida Dopdolu-leplesun unu da belirtmekte yarar vardr ki, Ermenice zerinde Trkenin yan sra Farsa ve Arapann da etkisi olmutur. 6-Ermeni Guzanlar(ozan) Trk dillerine ba vurarak Ermeni iirini gelitirmeye almlardr. rnein 10.yyda yaam Grikor Narekatsi iirlerinde sel, mum, derman, xaber(x=h), arkan vb birok Trke kelime kullanmtr. 7-Ermenice, Trkedeki tamlama yapsndan da etkilenmitir. Ermenicedeki tamlama yaps Farsadakine benzer ekildeyken Trkenin etkisiyle deimeye balamtr. Normalde bir Ermeni Ev Alinin demesi gerekirken imdi Trkedeki gibi Alinin ev demektedir. 8- Hint Avrupa dillerinin tamamnda olduu gibi Ermenicede de ortalar(sfat fiil) ki balac yardmyla yaplmaktayd. Ancak imdi Ermenicede sfat fiil oluumu, Trkedeki gibi eklerin yardmyla olmaktadr. 9- Eskiden Ermenicede ngilizcede olduu gibi 130

oul bir saynn niteledii isim de oul eki alrd. Be kitaplar gibi.. Ancak Trkenin etkisiyle zamanla sondaki oul eki bu gibi sfatlardan sonra kullanlmamaya balamtr. unu da bilmeliyiz ki, dilimizin yan sra kltrmz, folklormz, geleneklerimiz de Ermeni yaantsnda derin izler brakmtr. Halen, Ermeni illerinde Trke arklar, trkler ilgiyle ve beeniyle dinlenmektedir. Baz sanatlarmz Ermenilerin gnlnde taht kurmulardr. u anda Trkenin ana dil gibi konuulduu Ermeni kyleri vardr. Ermeni aklar pek ok mzik terimini Trkeden almtr. Ermenistann bakenti olan Erivan (Revan) kkl bir Trk-slam kentidir. Elbette Ermeniler yerletikleri blgedeki Trk kltrnden de derin etkiler almlardr. rnein; guzan (ozan), saz, santu, keman, kemanca, balama gibi onlarca terim Ermenicede yaamaktadr. Ayrca Ermeni dostlarmzn ruh dnyalarnda bizim ruh dnyalarmza yapt gibi ince klar brakan, Asl ve Kerem benzeri halk hikyeleri gibi hikyeler, halen Ermeni ellerinde insanlarn hayal dnyalarn trl trl renkleriyle zenginletirmeye devam etmektedirler. Ouz Dzgn

131

Not: Bu almada Elvset Zakirolu ABDULAYEV'in bilimsel yazlarndan faydalanlmtr. Onun "Trk Dillerinin Tarihsel Gelime Sorunlar" adl kitabn herkese tavsiye ederim. Kitap TDK yaynlarndan yaynlanmtr.

132

FLPNLERDE SMER Z Rusyada Volga nehri kysnda Samara adl bir yerleim blgesi var. Haritalardan bu blgeyi kefedebilirsiniz. Burann isminin kkenini kimse bilmiyor. Muhtemelen Mezoptamyadaki Smerin kkeni buradan geliyor. Tabii ki bu blgede yaplm arkeolojik almalar hakknda da fazla bilgimiz olmad iin o blgedeki yerleim tarihi konusunda bir ey syleyemiyoruz. Bildiimiz bir ey var ki Tataristan ve Kazakistan arasndaki bu blgenin ismi Samara. Yine artc bir benzerlik olarak bu blge de Volga nehri kysnda bir yer. Demek ki bu dnemde Samara uygarl tarm toplumu idi. Bizce orada yaplacak kaz almalar bunu kantlayan rnekler verebilir. Biz n Asyada Mezepotamya izine M. 3500l yllarda 133

rastlyoruz. Muhtemelen Orta Asyadaki bu Samaradan Samarllar daha nce gm olmallar. Yani en az M. 4000li yllardan bahsediyoruz. Arkeologlarn bulgularna gre bu blgede Paleolitic dnemden beri insan yaantsnn var olduu tespit edilmitir. Yani bu blge kkl bir uygarlk oluturmu olmaldr. Daha sonra eitli etkenler sonucu g etmek zorunda kalan bu uygarlk mensuplar eski uygarlklarn yeni kltrlerle de gelitirerek Mezopotamya ve Filipinlere gtrm olmaldrlar. Demek ki k noktas bu Samaradr. Bu bulgularmz ciddi bir ekilde aratrlmal, bu konuda daha bilimsel almalar yaplmal diyoruz. Bu tezimizi destekleyecek ikinci bir grmz ilk defa aklyoruz. Bize gre Orta Asyadan yola kan Samarlarn bir ksm farkl bir g yolu daha izleyerek Filipinlere kadar gitmilerdir. Muhtemelen sulak, nehirlerin bol olduu bir blge aray iinde idiler. Filipinlerin dousu da bu i iin olduka elverili idi. Belki de daha baka sebepleri vard buraya gelmek iin. te bu gibi sebeplerle Filipinlerin dousuna yerletiler. Bu blgenin adnn da artc bir ekilde Samar olmas olduka ilgintir. Yine baz yer adlar Smer yer adlar ile ayn denecek kadar benzerlik gsterir. Smerdeki Uruk ehri benzeri burada da Orus denen bir ehir vardr. Burann batsna Sulu deniz denir ki bu Sulu kelimesinin su ile benzerlii ortadadr. Smerlerde de 134

bataklk (Sug) gibi sulu blgeler iin benzer sesleri ieren terimler kullanlmtr. Yine Orta Asyadaki Ural Dalarnn ad olan Ural kelimesi Smerlerdeki Ur kelimesi ile kkenda olabilir bunu da gzden karmamak gerekir. Tabii ki u da bir gerek ki 1600l yllarda blgeye giren smregeci batllar, Dil ve Kltr asndan blgede byk bir tahribat yapmlardr. Pek ok yer ad bugn spanyolcadr. Bu nedenle blgedeki yer isimleri konusunda en aznda haritalar ya da ansiklopediler yardmyla yeterli bilgi elde edememekteyiz. u da bir gerek ki spanyolcaya evirilen ehir adlarnn eski ekillerini yerel halk muhtemelen biliyordur. Bunun iin de kapsaml bir aratrmaya ihtiyacmz var. Tabii ki yine bu alanda yaplm almlar da olabilir ama ben bunlara ulaamam da olabilirim. Zira bu almalar her trl imkanszlklar iinde yapmaktaym. Bu k da olasdr. Bunu syledikten sonra bulduumuz delilleri ortaya koymaya alalm. Smer ehirlerinden birisinin ismi de Larsadr. Bu ismin benzeri Filipinlerde de bir ehir ismi vardr. Leyse bir dnem Samar iin nemli bir ehir olmutur. Yine Smerlerdeki Laga ehir ismi de bu isme benzer gzkmektedir. Samarda yaayan halk Waraylar olarak anlmaktadr. Smer ehirlerinden birisinin adnn Warad olmas da 135

olduka ilgi ekicidir. Warad ve Waray arasnda hibir fark yok gibidir. Yine Samar lkesindeki Zumerraga ehri ile ile Smer arasndaki benzerlik de bizce tesadf olamaz. Bu Zumerraga kelimesinin sonundaki Aga kelimesine benzer ekilde Smerlerde Agade adl bir ehir vardr. Bu konuda ciddi aratrmalar yaplrsa sanrm nemli bulgulara ulalacaktr. Sadece Waray dilinin deil Smercenin de eitli dillerin etkisi altnda olmas iki dilin ortak ynlerini bulmamzda zorlayc bir unsur. spanyolca Waray dilini mthi bir ekilde istila etmitir. Yine Mslman halk arasnda da Arapann etkisi olduka fazladr. Smerlerde ise kaderin garip bir cilvesi olmal ki Arapa gibi Smi kkenli bir dil olan Akada, Smer dilini etkilemitir. Yine baz Hint-Avrupa kkenli tesirlere ufak apta da olsa rastlanr Smer dilinde. Tabii ki Waray dilinin bundan ok nceleri nasl bir ekilde olduunu bilmiyorum. Bu konu da bilim adamlarmzca aratrlrsa sanrm Smerlerin kkenini ve hatta Samarn kkenini aklamak adna.gzel sonular elde edilecektir. Samar ve Smer halklar arasnda ilgi ekici ikinci bir ortaklkta ikisinin de dillerinde var olan benzerliklerdir. Bilhassa ahs zamirlerinde karlatmz benzerlik olduka ilgintir. Samar ve Smerde de birinci tekil ahs zamiri ko, go, ga gibi kelimelerle ifade edilmektedir. 136

kinci tekil zamiri Smercede Za, zu eklinde Waray dilinde ise ka eklinde. Waray dilinde Niya o demekken Smer dilinde de ani o demektir. Yine bu dilde bu anlamnda kullanlan an, han kelimeleri de ilgi ekicidir. Yine Smercede bi insan d varlklar iin kullanlr. Trkede de bu zamiri bu noktada ilgintir. Yine Trkedeki u zamirinin benzeri Smercede su zamiri vardr ki benzerlik olduka aktr. Waray dilinde birinci oul kii Amon, namon ekillerindedir Smer dilinde de bu ahs me eklindedir. kinci oul ahs Waray dilinde Kamo, niyo ekillerindeyken bu ahs Smer dilinde Zunen eklinde ifade edilir. n oul ahsn eitli ekillerinin de iki dilde benzer olmas bizi gemiteki bir ortakla gtrmektedir artc olarak. Smer dilinde An eklinde ifade edilen bu zamir, Waray dilinde Nira eklinde ifade edilir. Bunlar ifade ettikten sonra Smerce ve Trkedeki ahs zamirlerinin benzerliinin de olduka mhim iaretler tadn vurgulayalm. Hatta bu ahs zamirleri kelimenin sonuna getirilerek Trkede olduu gibi iyelik de ifade ederler. rnein: Til-zu-Yaam-n unu da ifade edelim ki kelime dzeyinde Waray ve Smer dilleri arasnda grlen benzerlik Gramer dzeyinde bazen bozulmaktadr. Sanrz bunda bu insanlarn eitli 137

milletlerle etkileimde kalmalar ve onlarn dillerinden etkilenmelerinin tesiri vardr. Proto Trke dneminde bildiimiz gibi zne yklemden sonra da ifade edilirdi. Bunun benzeri olarak Waray dilinde zne ve yklem yer deitirmi grnmektedir. Bu olay bizdeki fiil sonuna eklenen ahs zamirlerinin oluumunu hatrlatr. Geliyor-um Yukarda birinci tekil ahs zamiri olarak verdiimiz ak, ko, go, ga rneklerine bir baktmzda Hint Avrupa dillerindeki birinci tekil ahs zamirinin de nasl olumu olduunu aklayabiliriz. Franszca j < Ag< ga. Hatta yerli lehelerdeki az kullanmlar Orta Asyadan gen Samarlarn dilinden unsur olarak aklanabilir. Bu zamirinin blgesel olmad bambaka blge olan Filipinlerin Samar blgesiyle yaplan salama ortaya kar. Buna ramen Smercede Men eklinde ayn ahs ifade etmeye yarayan zamir olduunu hatrlayalm. Bunun benzeri Waray Amon zamiri vardr ki buradaki Mon Men arasndaki benzerlik ortadadr. Bu bile ortakln ifadesidir. Irakta Abbasiler tarafndan Trk Ordugh olarak kurulan ve halen de bir ehir ad olan Samara kelimesi de olduka nemlidir. Bize gre bu isim bu blgeye bilinsiz bir ekilde verilmedi. Orada yaayan ve kendilerini Smerin devam olarak gren insanlar var olabilir. Trk 138

komutanlar da kendilerine yakn bulduklar bu insanlara ad olarak bu ismi kullanm olabilirler. Belki de bu Trkler de Orta Asyadaki Samara blgesini ok iyi bilen Trklerdi. Bu durumda blgede o dnemde yaayan Smer kalnts halklarn olduu ifade edilebilir. Zaten blgenin o zamanlarda harabelik ve tarihi kalntlarla dolu bir yer olmas bu yerin aslnda eski bir yerleim merkezi olabileceini gsterir. Baka aydnlatlmas gereken bir nokta Filistinde, srailde yaayan Samirilerdir. Samiriyye (omron) kentinde yaayan bu Smiriler bizce Smer halkndan olabilirler. M. 722 ylnda Asur mparatoru Sargon tarafndan Babil, Kuta ve Avardan getirdii halklar sraile yerletirmi olduklar belirtilir. Ancak bu Smirilerden nce de blgede Smiri olarak anlan insanlarn olduu aktr Hz. Musann M. . 1200l yllarda sraile Peygamber olarak gnderildiini biliyoruz. Kuran- Kerimde Taha Sresi 85. ayette tekil olarak bir Samiri ismi gemektedir. Acaba bu Samiri sadece bir kiinin ad mdr yoksa o dnemde de var olan bir halkn ad mdr? Bu da aratrlmas gereken bir konudur. Fakat eer bu Smiri kelimesi bizim tezimize uygun olarak Samar yani Smerden gen birisiyse, onun Buzaya tapmay istemesi olduka normal. nk Smerlerde pek ok Tanrnn olduu biliniyor. Muhtemelen bu Smer Gmeni de 139

kendi inancn Hz. Musa takipilerine retmeye almt. O halde Smerlerin Filistine gleri M. 1200l yllar buluyor. O Samiri de muhtemelen eski din ve kltr ortamndan kopamam birisiydi. Bunun tesiriyle Buzaya tapma gibi bir eylemin iine girdi. Boaya tapma inancna ilk olarak Smerlerde rastlanmas da meselemiz asndan olduka ilgintir. Kuranda Buzaya tapma iini neren kiinin Samiri olarak anlmas bu adan anlamldr. Smerdeki Tanr bolluu ve bilhassa Tarm toplumu olmalar nedeniyle, Boaya, Buzaya tapmalar Hz. Musa takipilerini kandran Samirinin bir Smer gmeni olduunu aka ortaya koyabilir. (Taha 85 -Allah: "Ama Biz, senin ardndan kavmini fitneye drdk ve Samiri onlar saptrd. " buyurdu. )Smerlerin taptklar baz dier tanrlar yleydi; Ea (Su Tanr), Boa, Anar (Gkyz Tanrs), Enlil (Yeryz Tanr), Kingu (Dev ve Canavar Tanrs), Lakmu (Ylan Tanr), Pazuzu (Ate Peri), Utu (Gne Tanr) Baz Smer tabletlerinde btn bu Tanrlarn isimlerinin tek bir laha ait olarak gsterildiini fark ediyoruz. Bu gerekler de Smer devleti ykldktan sonra Smerler ne oldu sorusuna bir yant bulmamz salyor. Onlar eitli yerlere gtler. Filistin de bu yerlerden birisiydi. Kuran- Kerimde geen Zmer sresinin isminin de konuyla balantl olabileceini syleyelim. Hatta bu srenin daha 140

balarnda Allahtan baka Tanrlara tapanlardan bahsedilmesi olduka ilgintir. Yine surenin sonlarnda insanlarn Zmer halinde Cennete ve Cehenneme sevk edilmeleri Smerlerin hem olumlu hem de olumsuzluklarna bir rnek olabilir. Yine belki de Smerlerin blk blk memleketlerinden hazin gleri de hissettirilmek istenmi olabilir. Zmer ismi belki bunu hatrlatmak iin sreye ad olmu da olabilir. Bunlar tabii ki aratrlmas gereken konulardr. Bu iddialarmda emin deilim ve gerei Allah bilir diyorum. Ancak bu mevzular aratrlmaldr. Bu aratrmalarn yaplmas gerektii, haddi zatnda Gezmez misiniz? Grmez misiniz? tavsiyelerinde bulunan Kurann emridir. Bilindii gibi Smerlerin devletleri M. 2000li yllarda Elamlar tarafndan yklmtr. Smerler blgede yaamaya devam etseler de dier kavimlerin istilalar belki de onlarn huzurunu kard ve zmreler halinde g etmek zorunda kaldlar. Onlarn Orta Asyadan bu blgeye muhtemelen de Filipinler civarna gleri bu ekilde yani Zmer (blk blk) eklinde olmutu. te Smiriler bu yerletirilen toplulua verilen isim olmutur. Muhtemelen Smer Halk anlamnda Smiri olarak anlm bu topluluk srail tarafndan Yahudi olarak kabul edilmektedir. Hlbuki onlar kutsal kitab kabul etmektedirler. Belki de srail soyundan olmadklar iin Yahudiler onlar kabul etmemi 141

de olabilir. Bu da Smirilerin baka bir milletten olduunu gsteriyor. Tarihi olaylar da bunu kantlyor. Buna gre Smiriler Smerlerin soyundan gelmi, Smer Devleti yklnca varlklarn muhafaza edebilmeyi baarabilmi bir halk olabilir. nk onlarn sraile g ettikleri topraklar Smer lkesinin topraklardr. Smiriler kendilerini Yahudi kabul etmekle birlikte ellerinde bulunan Tevrat gnmz Tevratndan olduka farkldr. Bu nedenle Smiriler Yahudileri Tevrat deitirmekle sularlar. Onlarn ibadetleri de olduka farkldr. Smiriler aynene Mslmanlar gibi abdest alrlar. Yine onlar kilise ya da havrada deil de Mescit benzeri yerlerde yaparlar ibadetlerini. Secde, rk, kyma hareketlerini yaparak kendilerine has bir namaz klarlar. Bu gibi ynleri Mslmanlara ok benzemektedir. Bugnk Smirilerin Buzaya tapan ve Hz. Musay reddeden Smirilerle pek alakas yoktur. nk bugnk Smiriler Allahtan baka bir eyi ibadeti kabul etmeyen, Hz. Musay peygamber olarak kabul eden ve seccadelerini yanlarndan ayrmayan dindar insanlardr. Hatta Smiriler srail politikalarn da beenmemekte Mslman ve Yahudilerin bir arada bar iinde yaamasndan yana olduklarn her frsatta dile getirmektedirler. Smerler yani Samaritanlar brani alfabesinin 142

gelimesine, Tevratn yaz sistemine byk katklarda bulunmulardr. Smer alfabesi ile brani alfabesi arasndaki benzerlikler de bunu ortaya koymaktadr. Yine Samaritan yani Samiriyye alfabesi ile Smer alfabesinin benzerlii Samirililerin Smerden gtn kantlayan ayr bir kanttr. Muhtemelen bu Samiri halknn pek ou Yahudileti ve Yahudi olarak kabul edildiler. Kalan Samiriler ise isimlerini korumay baarabilmilerdir. Bu arada Samiriyye dili ile Filipin Samar dilleri arasndaki benzerlie birinci tekil ahs ve 3. tekil ahs zamirlerindeki benzerlikleri rnek olarak gsterebiliriz. Elbette ne Samar dili ne de Samarya (Samiriyye) dili saf olmadnda bilhassa Samiri dili tamamen Semitik bir ekle dntnden bu gibi benzerlikleri bulmak bizim iin altn kadar deerli olmaktadr. Filipin Samar dilinde birinci tekil ahs Anok eklindedir. Bu ahs, Samiri dilinde ise Anaki eklindedir. O anlamna gelen 3. Tekil zamiri Samar dilinde Hiya, iya ekillerinde de olabilir. Samiri dilinde bu zamirler u, i eklindedir. Aslnda Samiri dili Aramicelemi bir grnm arz eder. Hatta gnmzde bu diller Arapalamaya balam gzkmektedir. Ancak yine de iki dil arasnda baka benzerliklerin olma ihtimali ciddiyetle aratrlmaldr. Benzerlikler bulunsa da karmza yine baz sorunlar kabilecei de gerektir. Zira Smerce bir Sami dili olan Akadann ve dier dillerin tesirindedir. Yani saf bir dil deildir. Bu nedenle baz bulgular 143

bizi yanltabilir. u gerei de ifade etmek istiyoruz ki Orta Asyadan sadece Filipinlere g olmamtr. Dnyann btn blgelerine bilhassa da Gney Asyadaki pek ok lkeye Samarlar tarafndan blk blk gler yaplmtr. Aslnda bu gen Samarlar tek bir rk deillerdi ancak onlarn iinde ounlukla Trkler bulunuyordu. Austric de denilen Gney Asya dillerinde bulunan Trke kkenli kelimeler de bu glerin ak bir delilidir. Yine yaptmz aratrmalar sonucunda sadece Filipinlerde deil pek ok Gney Asya milletlerinin dilinde Smer diliyle paralellikler bulunmutur. Bu da Smercenin Orta Asya kkenli olduunu ispat eden baka bir delildir. nk Gney Asya halklarnn birounun Orta Asyadan gt bilinen bir gerektir. rnein Japoncann bir lehesinde Smercede olduu gibi birinci tekil ahs zamiri gadr. Yine Atayal, Payvan ve Japonca gibi dillerde za, se, si, zo sesleri Smercede olduu gibi 2. tekil ahs zamiri olarak kullanlmaktadr. Smercedeki dier ahs zamirlerinin izine de pek ok Gney Asya dilinde rastlanmtr. Benzerlikler sadece ahs zamirleriyle kalmamtr. Mesele ana eklindeki ne soru zamiri Japoncada Nani, Kapampanganda Nanu eklindedir. Ve pek ok yerde de benzer ekildedir. Smercede Nereye? Anlamna gelen Mea zamirinin aynsna yakn Malay dilinde Mana eklinde 144

kullanlmaktadr. Hatta eklerde bile baz benzerlikler bulunmaktadr. Aratrmalarmz neticesinde bu konuda yaplan bilimsel bir almaya ulatk. (Bk. http://www. geocities. com/tokyo/temple/9845/sumer. htm kaynandan tercme ettiimiz baz rneklerle meseleyi aklayalm: Zamirler Smerce Austric Ben ga ga (Taulil), go (Solor), gau (Gao), gni (Savo) ga (Dialect Japanese? ) kaw (Khamti, Ahom, Sham, Tho-nung), ku (Siam, Lao, Black Tai), ke (Santa Cruz), -gu (Dawawa, Kakabai, Sinaki, Suau, Bohutu, object suffix) ga- (Bwaidoka, subject prefix)

Sen za. e, ze sau, si, su (Austro-Tai), hau (Manggarai) su (Atayal), su-, -sun (Paiwan), za (variant of sama), oze, ozo (Japanese) O/An ene eni (Vanua Lava, Mantion), ini 145

(Bank's Is. ), ine (New Hebrides), ina (Santa Cruz), ena- (Suau, Molima), ena (Manikion) Anlar e. ne. ne-ra (dative) inira (Vunapu, Penantsiro, Akei, Wailapa, Onlar Tutuba, Vao), enira (Tangoa), enir (Vanua Lava, inir (Gaua), ineira (Mota)

Interrogatives Ne? A. na? Ano? (Philippines, Indonesia), Uani? (Letemboi), Nani? (Japan), Nanu? (Kapampangan) Kim? A. ba? Si-apa (Malay/Indonesia from apa? "What? "), Pa? (Infit. , Ikiti), Pae? (Imreang, Ikiyau), Pah? (Loniel), Pai? (Weda, Sawai), Abhay? , Abe? (Nissaya Burmese, classified as Sino-Tibetan or Tibeto-Burmese, but of highly mixed characteristics including 146

agglutinative morphology. ) Epa? (Fasu) Aapi? (Kewa), Ibuge? (Foe), Bo? (Sakai) Ne zaman? Me-na-am? Mana nui? (Chamorro), Mangge? (Chamorro), mingyaal Kangi (Yap), mo (Bontok) Kande Nere? Me-a? Mana? (Malay, Indonesia) Tabii ki bu rnekler sadece belli baz Gney Asya lkeleri nazara alnarak verilmi rneklerdir. Elbette Smercenin dier Orta Asya kkenli dillerle de karlatrlmas bizi daha aklayc sonulara gtrecektir. Bizim rneimizdeki Waray dilinde Tatay baba anlamna geliyordu. Trkedeki Dede, Ata kelimeleriyle bu kelimenin benzerlii ortadadr. Yine ne zamiri ve onlarn trevlerindeki benzerlikler de olduka ilgintir. Bunlar gibi ekleri de kuatan pek ok rnek vardr ki ilgili dillerin ortak bir kkenden ktn dndrtmektedir. Ancak biz Smerce ile Filipinlerin Samar blgesindeki Waray dili arasndaki benzerlikleri kefettiimizde bu gibi almalardan haberimiz yoktu. Yani bu gibi almalardan etkilenerek o tezlerimizi ortaya atm deiliz. Bunu aka syleyelim. Aratrmamz neticesinde bulduumuz bu argmanlar da savmza delil 147

olarak kullanmann yerinde olacan dndk. Zaten biz o dillerin de kken olarak Trke gibi Ural Altay yani Orta Asya kkenli dillerden tremi olabileceini iddia ediyoruz. Yani Smerce ile Malezya, Endenozya, Filipinler gibi blgelerdeki halklarn dilleri arasndaki benzerlik bizi ortak bir kkene gtrr, diyoruz. Ancak bizim tezlerimizi de kuvvetlendiren bu bulgular bir eyi kesin olarak ortaya koyuyor. Smerce Hint-Avrupa ya da Sami kkenli bir dil deildir. O kesinlikle Orta Asya kkenli bir dildir. Onun pek ok ailesi dnyann pek ok blgesine yaylmtr. Smercenin Orta Asya kkenli Trke benzeri bir dille akraba olduunu kantlayan biimsel zellikler de mevcuttur. Bildiimiz gibi Smerce, Trke gibi ounlukla sondan ek alan bir dildir. Bu durumun istisnalar da yabanc baz dillerin tesiriyle olumu olabilir. Smercedeki ekler de Trke eklerle benzerlik gsterir. Smerce Trke - Ka-ta. Kap-tan, Kap-dan - Ka-n-i. Kap-n-u, KapI-y-I - Ka-na. Kap-y-a - Ka-gim. Kap-kimi - Ka-na(k). Kap-n-n - Ka-ta. Kap-da (Kaynak: http://www.compmore.net/~tntr/sumerturka.html)

148

Yine Smerce kelimelerdeki ve kelerinde sk sk grlen nl uyumlar da Trke gibi dillerin belirgin zelliidir. Unu, Aga, Bulug, nagada, nara, naakum, namdamgr, namkalag, namllu vb. Hatta Smerce pek ok kelimede Trkedekine benzer bir ekilde Kk nl Uyumu rneklerline de rastlanr. rim, neizigar namnutar ndiir nenna vb. (yamur, hamur gibi rneklerden Trkede dz geni nllerden sonra dar yuvarlak nllerin bulunabildiini anlyoruz. Hatta Smercede de bu zelliin Trkedeki gibi m nsznn yuvarlaklatrma zellii sonucu olutuunu grebiliyoruz namkurku. ) Smerce bir cmle ile ses benzerliinin, eklerin birleiminin ne boyutlarda olduunu ortaya koyalm: ka-ta-kar-ra ur-ra ab-su-su Az-dan kapar alacaklar zerre kadar demeyi Yine Smerce cmle dizimi de Trkeye (zne+Tmle+Yklem) benzemektedir: kur-re a-na-m mu-un-tur-re Yoksul-er ne kadar da zayftr Tabii ki yazl metinler genelde manzum ekilde olduu iin devrik cmlelere de haliyle rastlanabilir ancak dilin gramer yaps ounlukla Trkedeki gibidir. 149

Bu rneklere baknca siz de belki bir hatranz hatrladnz kim bilir? ocukluumuzda Ku Dili olarak rendiimiz bir dil vard. Hecelerin arasna ga sesini koyduumuz bir yapma dildi bu. Hatta bu dilin numuneleri divan edebiyatnda da fazlasyla verilmi. Mesela bu dille Smerleri u ekilde sylerdik. S-ge-me-ge-ge-ger. Tabii ki bu dilin eitli varyasyonlar da olabilir. Sanki bu dil bize Smerceyi hatrlatmaktadr. Belki de bu dil eski gnlere duyulan bir zlemle Turnalar gibi hi dnmeden gelitiriverdiimiz, ama kkenleri ta Smerde belki de Orta Asyada olan dilimizin eski bir eklinin sesten izlerini tayor olabilir. Belki de o bizim zlemimizin aslmza Turnaca kanatlanm (kulam) sesidir ve belki de bizi onunla mutlu klan bir anda tkene, Mezepotamya ovalarndaki o huzurlu gnlere bir ku gibi uacamzn bilinalt hayalidir. Kim bilir? Trke ile Smerce arasnda yukardaki rnekler gibi pek ok benzerlik ve paralellik vardr. Bu o kadar aktr ki Uzak dou dediimiz Gney Asyadaki dillerde bile Smerce ile paralellikler mevcuttur. Sanrz Smerlerin byk bir ounluu da Anadoluya gmtr ve Smerce Trkemizde yaamaya devam etmektedir. Yani Smerlerin dil miras kendisiyle kkenda olan Trklerin yaad Anadolu ehirlerinde, kylerinde, ilelerinde yaamaktadr. ki dilde ortak olan kelimelerin pek 150

ou ise Orta Asyadaki ortak kken ile aklanabilir. Orta Asyadan Anadoluya gelen Ouz Trklerinin bu topraklarda bin yldr yaamas ve yepyeni uygarlklar kurmas gibi Smerler de Orta Asyadan Mezepotamyaya gmler ve burada binlerce yl sren uygarlklar kurmulardr. Smerler pek ok milletle karmlar, insanlk iin gzel eserler vermilerdir. Yazy ilk bulan bilindii gibi Smerler olmutur. Muhtemelen Smerler Trklerin Eskiden beri Orta Asyada kulland bugn Futhark yazs olarak da bilinen bir yaznn bir benzerini bu topraklara getirmilerdir. Yine Smerler tarm alannda da byk yeniliklere imza atmlardr. Gelitirdikleri sulama sistemleri olduka ileri seviyededir. Bulunduklar blgede yeni dillerin ve halklarn olumasna, birbiriyle kaynamasna sebep olan Smer uygarl bu gibi ynleriyle Osmanl Medeniyetini de hatrlatmaktadr. Hatta Smerce, Osmanlca gibi bir ortak dil olabilmitir. ounlukla Sami dillerden ald kelimelerle dilini zenginletirmi, ortak bir dil oluturmasn bilmitir. Ancak onun iskeleti olan grameri ve kelime hazinesinin byk bir ounluu Smercenin Trke benzeri bir dil olduunu ortaya koymaktadr. Tabii ki bu alanda almalar da aratarak devam etmektedir. Bizim kanaatimiz ise Smercenin Hint-Avrupa ya da Sami kkenli bir dil olmaddr. Smerce bkml bir dil deildir ve Ural Altay dilleri gibi 151

eklemeli dillerdendir. Pek ok zelliiyle Trke ile paralel gzkmektedir. Bunu ortaya koymak iin iki dil arasnda benzer bulduumuz baz kelimeleri sizlerle paylaacaz. Sonu ne olursa olsun gerek udur ki Smerler iki nehir arasnda yani Frat; Dicle nehirleri arasnda byk ve kkl bir medeniyet kurmulardr. Pek ok inanc, kltr, milleti ve de dili etkilemiler, hatta oluturmulardr. Bunu da kendi aralarnda saladklar birlikle yapabilmilerdir. Egemenlikleri altndaki btn halklar ortak bir gaye altnda birletirmesini baarabilmilerdir. Oluturduklar salam ve esasl kanunlarla adaleti tesis etmilerdir. Hatta bu kanunlar kendilerinden sonraki pek ok uygarl da etkilemitir. Onlarn bu byk baarlarn saygyla anyor insanln bu uygar atalarnn huzurunda hrmetle eiliyorum. Sizleri de Trke ve Smercede benzer olduunu tespit ettiimiz baz kelimelerle ba baa brakyoruz: (nce Smerce kelimeler yazlmtr.)

Ada- Baba, Ata Adda- Yemek in kesilmi hayvan ls AdakAdda-gnderme, yollama Trkede attaolarak yaar. Adda ve Adak ayak" ilikisi 152

ilgintir da- su yolu, dere Aga- ta, mkemmellik, kusursuzluk, en st (Aa ile benzerlik var) Udu- toslamak Uga-kuzgun gi-g(z) gi- iki tarafl, karlkl Ugu- Onung, onlarn, br, kafatas, alkan renci, Ugu-Ay Uku-Kii, insanlar, Ah-ek Ak- yapmak, yerlemek l-El (Tayc) l-lke Ama-ana, aba ile benzerlii ak

153

Ama-kadn odas Eme-Dil (emme ile alakal) Eme-kadnlk organ Umu-Yal kadna (umac, humay ana) Unu-len n kelimesiyle alakal olabilir) Ar-vme, gzel gstermek Bizde utanma duygusu olarak gemi, Ara-Ar temiz- anlamnda. Uru, Ur- Kasaba, ehir, ky -Ur- eski Trkede kurmak, kanun anlamnda. Uru da bugnk anlamyla Kurulu, Kurum gibi dnlebilir. Trkede bu kelime hlen de kullanlmaktadr. Uru- Or eski Trkede erkek, kahraman, cesursi-z (ukur brakmak) Usu-Us (beceri, aklllk, hner, ustalk) Ussu-Sekiz s-p Usu-Otuz es- + u-on 154

ti- I (ay ) Uzu-Akam (Uyu-) Da, Dab-Tut (Tutmak) Dub-Top (Yn, kme) Dub, Tub TepGaba-Kabur-ga (Gs) Gub-Koy-, KurPab, Pap-Baba Sab-sap Sab-Kap Sib-aman, Kam Sub-yalamak (Su ile alakal gibi) Suba-aman Tab-bat Tab-Kop (Hep beraber) Zib- K, iz 155

Bid-Bok Didi- gen, yigit Gada-Keten Gid- gt ynetmekGud- gd gd kullanlr gldrmek iin yani mzmzlan, gl demek istenir. Gud-Guz sava askerGud- Ky, kent -yuvaGud-ksa Hud-kun -gnKad-katKid-Git ayrlma, alp gtrmek, uzaklamakKid- EtKad-Dok-uma Kud-Kuyu (oyuk) Mud-But arasnda bir alaka var gibi Mud da ayakla ilgili bir kelime. 156

Mud-Boy -akrabalk, kan baNad-Yat-ak Sed-Scak su, su ile alakal Sud, su- yudumlamak, souk Sud-Uzat Sud-Kut, Kutsal Tud, tu, du- domak Dag-Otag dinlenme yeri, oda, ev Dg-Diz Dug, du- Demek Gag- kakmak ivi Gig-Gece giceGug-Huy Kug-kuy (gm, kuyumcu) Lug-Ogul (Arlar iin) Muk-Bok Domuz ahr, pis yer anlamnda 157

Bag-Ba- kafes Sag-Sa gzellik, iyilik, iyi, talih Sig- s alak, yksek olmayan Sig-Sik- darbe, hareket, kalem darbesi, vurma ayrca sk- -dar, kstl- anlamlarnda da kullanlm. Sug-Sulak bataklk, suyla dolu, gl Sag-barsak Seg-So-uk buz, donmak seg kar anlamna da gelir. Tu-Bez, bayrak Sag-Se Zig-kHun-n Kin-Dzen, kanun, vazife herhalde Han kelimesi yerine kullanlyor. Sa-SaSi-Kes158

Hes-esir

Kaynaklar: http://www. sumerian. org/sumvcv. htm http://www. sumerian. org/prot-sum. htm http://www. sumerian. org/suma-e. htm

159

ESTONCA VE TRKE Bu almamzda Estonca ve Trke arasnda var olduunu grdmz baz benzerlikleri sizlerle paylamaya alacaz. Sanrz bu benzerlikleri grnce en az sizler de bizim kadar aracak ve aslnda dnya denilen u krede, Trk olduunu bildiimiz milletlerin dnda da Trke ile akraba olma ihtimali yksek dilleri konuan deiik milletlerin var olduunu 160

anlayacaksnz. imdi bu benzerlii ortaya koyacak baz rneklere bakalm: Tekil 1)Ben, min/mina -- ma 2)Sen/ sina -- sa 3)An, o, te/ tema -- ta oul 1)Biz, miz/ meie -- me 2)Siz/teie -- te 3)Anlar, onlar/ nemad -- nad rneklerden de anlald gibi Estonca ve Trkedeki ahs zamirlerinin tamam neredeyse birbiriyle benzerlik gstermektedir. Trkedeki bu gibi kelimelerin etimolojilerini bilenler iki dilin zamirleri arasndaki inanlmaz benzerlii hemen anlayacaklardr. Fince ile benzerlikleri de ok olan Eston dili Trkeye baz ynleriyle Finceden daha ok benziyor gzkmektedir. Bunda da onun corafi konumunun yannda kltrel baz zelliklerinin de etkisi olabilir. Estonca fiillere eklenen mastar eki ise Trkede kullanlan mastar ekiyle ayndr. Bu dilde mastar eki olarak Trkede de kullanld gibi ma eki kullanlmaktadr. stu-ma Otur-ma 161

Grld gibi iki dilde de fiiller mastar haldeyken sonlarna ma eki alrlar. Aslnda Trkede kullanlan mak mastar ile ma mastarlarnn kkenlerinin ayn olma ihtimalinin kuvvetli olduunu da dnrsek, Estonca bu ynyle tamamen Trkeye benzer gzkmektedir. ki dilde de eklerin kelimelere bititirilme ekilleri de birbirine benzer gzkmektedir. Yani iki dil de sondan eklemelidir. stelik iki dil de Anglo-Sakson dillerinin oundan farkl olarak fiillerine ahs ekleri getirerek onlarn znesiz de kullanlmalarna olanak salar. mina istu-n 'Ben oturur-(u)m' sina istu-d 'sen oturur-sun' tema istu-b 'o oturur-' meie istu-me 'biz oturur-(u)z' teie istu-te 'siz oturur-sunuz, suz' nemad istuv-ad 'onlar oturur-lar' Trkede dm olan 3. tekil ve 3. oul ahs eklerinin Eston dilinde var olduu aka gzkmektedir. Bu da bu dilin Trkenin erken dnemlerindeki grnmn andrmaktadr. Trke ile Estonca arasnda gze arpan dier bir ilgin benzerlik de hatta benzerlikten te aynlik de olmak fiilinde gze arpmaktadr. Estoncada da olmak fili neredeyse harfi 162

harfine Trkedeki ile ayndr. Farkl olarak sadece sona bir e sesi gelmitir. Bu ise ortakl ortadan kaldrmayacak kadar kk bir ayrntdr. OLE-MA (Estonca) OL-MA (Trke) imdi bu ilgin bir o kadar da mkemmel benzerlii de grmezlikten gelemeyeceimiz aktr. Deil grmezlikten gelmek; bu gzellii sizlerle paylamadan geemeyeceiz. Eston dilindeki bu kelime Hint-Avrupa dillerindeki olmak-be filine karlk gelmek zere kullanlmtr. Tarzanca dediimiz o Trke de aslnda ayn etkiyle yer yer espri maksatl ya da Trkeyi sonradan konuan yabanclar taklit maksatl konuulabilmektedir aramzda. Ben olmak iyi ya da Ben var iyi olmak. Gibi kullanmlar aslnda Hint-Avrupa dillerinin Trkeye izdmnn yanstlmasndan ibarettir. Yani Hint-Avrupa dilleri mant ile Trke konuulsayd bu ekilde konuulurdu. te Eston dostlarmz Hint-Avrupa dillerinin zellikle de Slav dilinin etkisiyle bu bize Tarzanca gelen konumay kabullenmiler, dillerine yerletirmilerdir. Aslnda bizim de kullandmz i-mek filinin yani ek fiilin mantna yakn bir mantkla da kullanlr bu olmak fiili.

163

Mina ole-n Ben im ngilizce karl I am Buradaki am karl olarak kullanlr ole- fiili. ki dil arasnda gemi zamanda da bir benzerlik gze arpar. Bildiimiz gibi bizde -di, -ti vb. ekler kullanlr gemi zamanda. te bu ti, -di sesi ile kkenda olmas kuvvetle muhtemel si eki ayn gibi gzkyor. Azdan k itibariyle bildiimiz gibi s ve t, d sesleri birbirleriyle akrabadr. Bazen s sesi t sesine bazen de t sesi s sesine pek ok dilde de rnekleri grld gibi birbirine dnebilmektedir. Fiilleri olumsuz forma sokmak iin bildiimiz gibi Trkede ma olumsuzluk ekini kullanmaktayz. Eston dilinde de olumsuzluk iin ek kullanlmaktadr. Burada da Slav dilinin tesir gzkmektedir. Hayr anlamna gelen ve Trke hayr kelimesi ile kkenda olma ihtimali yksek ei kelimesi olumsuzluk anlamn vermek iin fiilin nne getirilir. Dediimiz gibi burada Anglo-Sakson dillerine bir benzeyi gze arpar. Fakat olumsuzluk anlamn vermek iin kullanlan bir zellik vardr ki Proto-Trke dneminde de kullanlm fakat bugn ounlukla kullanmdan dmtr. Aslnda sanldnn aksine eski Trkede bilhassa fiillerin zt anlamlarn oluturmak iin n ek benzeri sesler kullanlmaktayd. Bu olayn kalnts kelimeler dilimizde halen yaamaktadr. 164

(y)itmek- b-itmek inmek- b-inmek Elimizdeki bunlar gibi kstl rneklerden yola karak diyebiliriz ki: Eski Trkede bilhassa nl ile balayan fiillerin zt anlamn ortaya koymak iin fiil nne en azndan b sesi getirilmekteydi. Bu rneklerle Eston dilindeki u rnei daha iyi aklayacamz sanyoruz: Olema-p-olema Proto-Trke dnemindeki az nce bahsettiimiz zellik bu rnekle Estoncada yayor gzkmektedir. Olema (olmak) fiilinin nne getirilen bir p ya da eski dnemlerde b nsz fiilin anlamn ilk anlamna zt bir ekle sokabilmektedir. Olema (Olma)- p-olema (olmama) (Yok olmak) aynen inmek-b-inmek rneinde olduu gibi ki dildeki saylar da birbirine benzerlik gstermektedir. (1) Bir, ilk ks (Bu ks bir anlam kaymas ile Trkede eklinde yayor olabilir) (2)Yiki, iki, eki- kaks (Baa bir k- sesi gelmi) (5)Be, bi- viis 165

(6)Kuus (bu kuus ile Dokuz saysnn son hecesinin benzerlii ilgintir. Belki de kuus ikiks()den deimitir. Bildiimiz gibi iki altdr. ) (7) Yedi, yetti seitse (seytse) (8) Sekiz-Kaheksa (seksene benziyor) (9)Dokuz-heksa (10) On-kmme (Trke kme kelimesi ile kkenda gibi gzkyor. Eski Trkede Bin anlamna gelen Tmen kelimesinin o zamanlarda ve imdi de askeri topluluklar iin kullanldn hatrlayalm) Elbette Trke ve Estonca arasndaki benzerlikler ve ortaklklar bunlardan ibaret deildir. ki dilin de nl, nsz uyumlar birbirine benzemektedir. ki dilde de ekler sonda bulunur. Elbette Eston dilinde Hint-Avrupa dillerinin tesiriyle baz istisnalar olumu olabilir. ki dilde de zne ve yklemin cmle iindeki yerleri neredeyse ayndr. ki dil arasnda birbirine benzer olan ve ayn kkenden geldikleri olduka ak olan binlerce kelime vardr. Bilhassa Trkenin eski dnemlerindeki kelime hazinesi ile Eston dilinde hal-i hazrda kullanlan pek ok kelime bir benzerlik tamaktadr. imdi de iki dil arasndaki baz benzer kelimeleri sizlerle paylaalm: Amerika-l amerik-lane (Trke li, -l eki ile 166

Estonca lane ekinin benzerlii ortada) Ya (ve anlamnda) - ja ancak - aga koltuk - tool dil-keel ata-isa (ata>ita>isa) ya da-voy hayr-ei ev (konut)- kodu (Kon- ya da ko-maktan geliyor gibi. Gecekonduyu hatrlayn) ogul-poeg (Baa bir p sesi alm) te(u)-et u-see ne, ni? -mis? (Trke soru edat miyi hatrlatyor) nere-kus (Trkede nere anlam eskiden de ku, ka kelimeleriyle ifade edilmi) ogul(kz)-ode kim-kes (Eski Trkede de benzer sesler kullanlm ayn anlamda; ki, ke) pek-vaga evet, ya-jah sorma-ksima gel-tule et(yapmak)-tege, tee Kork-ma kart-ma, karda/n Kulakla-ma(duyma)-kuul-ma ren-me(g-)-opi-ma Oku-ma-luge-ma Sy-le-met-le-ma (Trkedeki t- fiili ile benzerlii ortada) Grme-nagema 167

stuma-oturma (Ot kknden) Anlama, us-masaama Oturma(bekleme)otama (Ota kelimesinden gelebilir ota-ma) Gitme(gezme)kaima Bakma-vaatma Yazmakirjitma (Trkede de kullanlan tatan kan seslerin taklidi gr, kr ya da kaztma ile kkenda) Gzelilus (yi ile ya da ulu kelimesi ile kkenda olabilir. ) yi (doru)Oige (Eygden gelebilir) yihea Byk (zor)suur Tren (elence)-tore sevgi, sevme--soovik yourt--jogurt ya-voi Btn bu kelimelerin yannda Trk kelimesi ile ayn kkenden gelmesi muhtemel ve Estonlarn hafzasnda yer edinmi Trklere ait zellikleri ortaya koyan Tark kelimesi vardr. Bu Tark kelimesi u anlamlarda bu dilde kullanlmaktadr. acmak, szlamak, yanmak, zlmek, krlmak, incinmek, actan, sert, keskin, iddetli, abuk, evik, k, zarif, akgz, kurnaz, yakkl, gsterili ki dil arasnda grnen btn bu benzerlikler, insanl, kandan, nefretten, kavgadan daha gzel ve ulvi deerlerle donatmay hedefleyen bak alaryla ortaya konulduunda ve 168

incelendiinde, sonsuza kadar srecek bir paylamn ve dostluun anahtarlar olabileceklerdir. Eston ve Trk milletleri insan olma ortaklnn yan sra, bu gibi ortaklklarn da hesaba katarak birbirlerini ebedi dost bilmelidirler. Umarz bu ortaklklardan doacak sarslmaz dostluklar, gelecein bar dolu dnyasn ina etmede ihtiyacmz olan sevgi harcn dourabilir. Ve umarz gelecein dnyas bugnknden daha sevgi dolu olur. Not:Yazarn dilbilimle ilgili almalarn www. edebigazete. com sitesinde bulabilirsiniz. Kaynaklar: http://dict. ibs. ee/ http://www. cusd. claremont. edu/~tkroll/eesti. html

169

170

DNYA DLLERNDEK BENZERLKLERE RNEKLER

Trke Farsa Al veri ali dei Birer-birer bir bir Geldi geldi ifte coftek Yalanc yalani Ktek kotek Oda otak Alabalk kizilala Dileme dileme Hani hani Trke Farsa Patlcan badncan Darmadan derbodaun Yalanc yalani St zat Zonk zok iftleme coftgiri Kelek kelek Ci,c,ieki i Dank daun Ocak-

171

Dek toek Dr dr dr dr Denek deenek Katk katk Kk kuek Kaa kaov Yalniz yalkuz Kaak kaak Pilav pilav Tek-tk tek tuk yle ele Byle bele Kase kase

Nazl nazuli Pabu pabu Yaka yeqe Kr kur Hanum, Hanm Papak papak Kvrak kbrag A a Ne ne Polat polad Kap kapu Baba baba Kavurma korme

172

oban uban Kap kap Aa aga i ci

Nasreddin Hoca Molla Nasreddin Oda otak

173

TRKE Su Kafur Desimal Kervan Eski

ALMANCA schuld kampfer dezimal karawane einstig grieben

Eke

Kakrdak Miyav Leke

ekel

Kt,pis Nev
Leblebi,gevrek

miau

kot, kotig neu(yeni)

flecken gewehr

Odalk,cariye
Kaptan

odaliske
kapitan naphta sultan

kz

Neft

ochse juwel

Cevher Sultan eker Padiah Zhtl Papaan

Madde Simya Halep Pavian

zucker padischah zchtig papagei

materie alchimie

aleppo
maymun Dei khan

Cebir

Tausch

algebra akte

Akit senedi Han Akasya Yourt Adem ah

Mescid eytan Halife ey Stun Bant

akazie joghurt adam schah

moschee satan kalife sache stein

band sirup

urup

Sofi Tasavvuf

174

sufi

urbe-orba
Amiral ma

sufismus

suppe

admiral

Es lebe die deutsch-trkische Freundschaft! (Yaasn Alman-Trk dostluu!)

175

Zmrt Suffe Sitare Tabla Tambur Tarife Tatar Ten Teras Toprak Tezgah Tkrdamak Dip Turp Doru Trban 176

smaragd sofa stern tablett tamburin tarif tatar Teint terrase terrain theke ticken tief torf treu turban

Sedir ingene Zlf

zeder zigeuner zopf

177

TRKE NGLZCE
aa agha ada,urup syrup al halo ac ache ahtapot octupus gazel (geyik) gazel aka joke Arz(dnya) Earth Altn Golden Amirul ma(su emiri) Admiral Ant oath

TRKE NGLZCE
Salep salep Trban turban Semaver samavar Sucuk sausage Susam sesame ah shah algam(turp) turnip arlatan sharlatan eker sugar Tabut coffin(kefenle alakal) Tan dawn

178

Baston baton Baklava Baklawa Atlmak attack Balk bashlyk Atlet athlete Bey bey al Shawl Atlas atlas Bo, sama bosh Saten satin -li,-lik -ly yourt yogurt ayran airan

Teras terrace Tarak rake Stun stone Tlsm talisma Yasemin jasmin Ulumak howl Zindan dungeon erif (erefli) sherif Sfr zero April (Nisan) April Veyl(hayflanmak) Wail Kvr curly Kimyon cummin

179

bog (bok) bataklk arz (dnya) earth Altn Golden Ant(yemin) oath Baston baton Atlmak attack Atlas atlas Saten satin Bant(ba) bond Bahriye Marine Balgam phlegm Balina whale Dam dam

Kinin quinin Koza cacoon Kozalak kozalat Lahana cabbaqe (kabaktan gelmi) Leylak lilac Mareal marshal Tabla table Mermer marble Mrlt murmur Misk musk Azamet esteemed Kandil(mum) candle Nam name

180

Bekar bachelor Bent bond Kap cup Beher per Bet(kt) bad Bezelye peas Birader brother Mescid mosque Cebir algebra Cevahir,cevher jewel Cin,cinni genie akal jackal ene chin

Naml named Namzet nominated Numara number Amiral amirul ma kz ox Kutn(pamuk) cotton Peri fairy Pide pizza Potin boot Rak raki Itr(koku) adour Ky quay Sabun soap

181

nlamak chink inemek chew ini china it chintz orba, orba soup Dem time Dervi dervish Cemel(deve) Camel Divan divan Leb(dudak) lip Kimyac chemist Haha hashish Peder father

Safran saffron Firavun pharooh Garaz grudge Gevur ghiaour Guguk cuckoo Han khan Sultan sultan Doru true Halife calipha Hamak hammock Kahve coffe Karnabahar couliflower Ebru(ka) eyebrow

182

Sitare star Fstk pistachio Hamam hamam, turkish bath Lokum turkish delight Kervan caravan Kervansaray caravansarai Hoca hodja eytan satan Havva Eva Kaftan caftan

Kaar kosher Kayk caique Kaz goose Kereviz celery Kestane chestnut Kmz koumiss Kna henna Adem adem Kad cadi

183

ZULUCA VE TRKE Afrika neresi, Orta Asya neresi dediinizi duyar gibi oluyorum. Haritay alp baktmzda gerekten de Trklerin ok eskiden beri yaad yerleri gz nne aldmzda onlarn Afrikayla her hangi bir tarihi ilikisinin olmadn aka gryoruz. Osmanl dnemindeki ilikiler de Msr, Cezayir gibi Akdenize yakn yerlerle snrl kalmtr ou zaman. Belki de ok eski zamanlarda ya Trkler ya da bu Afrika kavimleri yer deitirmiler birbirlerini etkilemiler de olabilir; ama bu ispat olduka zor ve hatta 184

imknsz gzken bilimsellikten de uzak olacak bir gr olacaktr. Sebep her ne olursa olsun u kesindir ki, Afrika dillerinden avili ve Zulu dilleri ile Trke arasnda olduunu kefettiimiz ilgin benzerlikleri sizlerle paylaacaz. Her zaman sylediimiz gibi aslnda tek bir dil ailesi var ve biz bu dil ailesinin btn dnyadaki delillerini toplamaya olanca hzmzla devam edeceiz. ncelikle unu syleyelim, corafyann, tarihi ilikilerin bu derece imknszlna ramen Afrika dillerinde Trke ile ortak kelimeler olmas ORTAK DNYA DLNN varln gsteren ayr bir kant olarak insanln akl gzne kendini gsteriyor. Bilim adamlarna gre rnein Zulu dili Nijer-Kongo dil ailesi iinde yer alr Trke ise bildiimiz gibi Ural-Altay dil ailesinden kabul edilir. Bu birbiriyle birlemesi imknsz iki dil ailesi arasndaki ortaklklar ilk Kken Dilinin varlyla aklanabilir ancak. Ayrca medeniyetten olduka uzak kalm Afrika kavimlerinin dillerinde grdmz o dzen ve mantkllk da aslnda bu dillerin tesadfen olumayacan gsteren ayr bir delil olarak karmzda duruyor. O dzenli gramer yaplarnn bir akll dzenleyici tarafndan dzenlenmediini dnmek neredeyse imknsz. Bilimsel ve medeni seviyelerini gz nne aldmz da bunu Afrikann o yerli kavimleri yapamayacana gre herhalde bir bakas bir ekilde bu dilleri bilinli 185

bir biimde oluturdu ve gelitirdi. Bu da insan zihnine yerletirilmi dil kalplaryla ya da konuma genlerinin fark edemediimiz ama aslnda mantksal olarak kaydedilmi genetik dizgeleriyle aklanabilir. imdi ncelikle avili dili ile Trke arasndaki benzerlikleri ardndan Zulu dili ile Trke arasndaki benzerlikleri ortaya koyacaz. Yeri geldiinde dier dnya dilleriyle de ortak olan baz benzer kelimelerin varlna da iaret edeceiz. avili dilinde Ben zamiri artc bir ekilde adeta Trkedeki gibidir. Bu dilde ben, min, men zamirine karlk gelmek zere Mimi zamiri kullanlmaktadr. Daha artc olarak O, onlar anlamlarna gelen zamirlerin Trke O zamiriyle olan ilgin benzerliidir. Bu dilde Onlar iin Hao wao zamirleri kullanlr. Hatta zamirlerden ikincisinin Bu zamiri ile ilgili olduu sylenebilir: Bu>wu>wao Aslnda bu dilde Bu anlamna gelen (O anlamnda da kullanlan) zamir de ilgin bir ekilde O zamiriyle benzerlik gsterir. avili dilinde bu, u kelimelerini karlamak zere huu, huo zamirleri kullanlr ki bilindii gibi bu zamirler de O anlamn iinde barndran zamirlerdir. Buradan hareketle btn dnya dillerindeki u O zamiri ortaklna da deinmeden geemeyeceiz. 186

Trke o; Fars lehelerinde Av; Arapa Hu; ngilizce He; avilice wao, huu; Macarca ; Fince han; Eski Hint-Avrupa dili uh; svece han, hon; Tamilce avar; vb. (http://en. wikipedia. org/wiki/Gender-neutral_pronoun) rneklerde grld gibi bilhassa 3. kii zamiri olan O zamiri ilk insanlk dilinin en byk kalntlarndan biri olarak sadece avili ve Trke dilleri arasnda deil btn dnya dilleri arasnda yaamaya devam etmitir. Bu da dnya dillerinin aslnda tek bir dil olduunu gsteren kuvvetli delillerden birisidir. Bu iki dildeki pek ok kelime arasndaki benzerlikler de ilgi ekicidir. ocuk anlamna gelen toto kelimesi sanki ocuk kelimesini andryor gibidir. Bu dilde anne kelimesini karlamak zere mama kelimesi kullanlr ki bu btn dnya dillerindeki genel kullanmn bir benzeridir. Kz karde olarak kullanlan dada kelimesi artc bir ekilde Trkede de bebek anlamnda kullanlmaktadr ki aralarndaki anlam ilgisi olduka aktr. Yine baba anlamnda bu dilde kullanlan mbuyu kelimesi ve bundan daha belirgin olmak zere byk baba anlamna gelen babu kelimesi Trkedeki baba kelimesiyle ilgin bir benzerlik gsterir. Bu iki dil arasnda soru zamirleri asndan da artc benzerlikler vardr. Bir kere Trkede 187

olduu gibi bu dilde de soru zamiri ne zamiridir. Evet yanl duymadnz ni eklinde telaffuz edilen ne zamiri bu dilde de soru oluturmak iin kullanlr. Bu benzerlik bizi biraz daha heyecanlandrmaya yetiyor da artyor. Trkede olduu gibi Neden, Nasl vb. soru zamirleri de bu ni zamiriyle oluturulmaktadr. Bu zelliiyle bu dil sanki Trke ile ortak bir dil ailesindenmi gibi gzkmektedir ama elbette pek ok farkl zellik de iki dili ayrtrmaya yetmektedir. Bu dilde ile anlamnda kullanlan enye kelimesi de Trke nen, len eklinde eklemi kullanmlarla benzerlik gstermektedir. Bu dilde gibi anlamnda kullanlan kama kelimesi ile gibi kelimesi arsndaki ilgin benzerlik ortadadr. Nere anlamnda eski Trkede kullanlan kan, ka kelimelerinin bir benzeri olarak bu dilde de ko kelimesi kullanlr ki aradaki ortaklk artcdr. Kaya anlamna gelen kiwe kelimesi ile Trke kaya kelimesinin seslere varana kadar ki benzerlii tesadf deildir bizce. avili dilinde ina onun demektir ki ann>an>ina benzerlii artcdr. Bu dilde benimki anlamnda kullanlan zamir migodi ortak bir kkeni hissettirmektedir. Bu dilin gramer yaps da yer yer Trke ile paralellik gsterse de smrgeci uluslarn dillerinin etkisi sanrm bu dilin gramer yaplarn da bakalatrmtr. Fakat yine de Trke ile benzer bir dizilim gze arpar cmle iinde.

188

Ana penda- O sever anlamnda bir cmledir. Grld gibi zne batadr ve yklemse sondadr. Tabii ki cmle kurulular her zaman byle olmaz ama bu kullanmn varl da Trke ile bir benzerliin varlna ak bir ispattr. Ayrca Ana kelimesi ile An>On>o kelimesi arasndaki benzerlikte olduka ilgi ekicidir. imdi de Zulu dili ile olan benzerlikleri inceleyelim. Bu dilde de var olan benzerlikler olduka ilgi ekicidir. Hatta avili dilindeki benzerliklerden daha artc benzerlikler Zulu dili ile Trke acaba bir zamanlar ortak myd sorusunu sormamza imkan veriyor. Bu dildeki Tredekilerle ortak ahs zamirlerini bir sralayalm: TEKL 1-Ben-Mina, Bengi 2-Sen-Wena, Nina 3-O-U, Wa OUL 1-Biz-Sizo, si 3-Onlar-Bona, aba Benim=wami, bami 189

Senin=zenu, senu Grld gibi iki dil ayn dil ailesinden olduunu sylemeye yetecek kadar ortaklk var zamirler ynnden neredeyse. Tabii ki biz bunu iddia etmiyoruz u anda ama en azndan iki ayr dilin ortak bir kkenden geldiini de ortaya koymu oluyoruz. Sanrm bu bulu pek ok kabul de sarsacaktr dilbilim alanndaki. Elbette biz btn Afrika lehelerinde benzerlikelr bu derecededir demiyoruz ama baz Afrika lehelerindeki bu benzelikler bile bizim davamz ispat etmeye yetiyor. Ne zamirinin bu dilde de Trkedeki ne zamiriyle ayn olmas olduka ilgintir. Ne ni yini -ni [with enum. prefix] Nasl? Nigani Nicesin (Naslsn) ? ninjani? [pl. ] Hem seste hem de anlamdaki bu benzerlikler bize gre tesadf olamaz. Sanskrite ile Avrupann en cra kesindeki bir dilin benzerliklerini hem de kaybolmaya yz tutumu benzerliklerini bulan Avrupal dilciler bu dil ile Trke arasndaki benzerlii nasl olur da fark etmezler bunu anlamak olduka gtr. 190

Zulu dilinde ile, ve anlamna gelen nani, nyalo kelimelerinin Trke ayn anlamlardaki nen, nan, ile kelimeleriyle benzerlii ortadadadr. Sennen ben (Sen ilen ben) Trkedeki ana, anne, nine kelimelerini bir hatrlayalm. Bir ksmnn Hititeden dilimize getii de sylenen bu kelimeler Zulu dilindeki unina kelimesi ile benzer gzkmektedir. Yine Zulu dilinde dnya dillerinin genelinde Anne kavramn karlamak zere kullanlan dudaks seslerden nasibini almtr. Bu dilde dier bir anne anlamna gelen kelime umima kelimesidir ki bu kelimenin dnya dillerinde var olan ve genelde m dudaks sesini ieren kelimelerle benzerlii ortadadr. Baba anlamnda ise ubaba kelimesi kullanlr ki aslnda bu kelime baba kelimesinin ta kendisidir. Zulu dilinde dikkatimizi eken dier bir zellik de bilhassa bu dile sonradan giren kelimelerin nne Trkede olduu gibi I, U dar nllerinin getirlmesiydi. Tabii ki Trkede bu sesler r, l sessizleriyle balayan kelimelerin bana getiriliyordu. (Rza-riza, Limon-limon, Rum-Urum) te ayn zellik yani baz sessizlerin nne i, u dar nllerini getirme zellii Zulu dilinde de artc bir biimde mevcuttur. Bu dille Trke arasndaki dier nemli bir benzerlie de deinmeden geemeyeceim. Bildiimiz gibi cevab evet ya da hayr olan 191

soru cmleleri Hint-Avrupa dillerinde yardmc fiil yardmyla ya da sadece vurguyla yaplr: Are you good? -yi misin? You good? -yi misin? Trkede ise bu tr soru cmleleri fiil sonuna getirilen mi soru edatyla yaplr. Eskiden de qu soru edat kullanlmt. te Zulu dilinde de benzer bir zellik vardr. UyiNgisi na? Sen ngiliz misin? Grld gibi sondaki na sesi bizim mi soru edatmza tekabl etmektedir ki iki dilin bu zellikler gz nne alndnda ortak bir kkene dayanmadn iddia etmek olduka glemektedir. Bu soruya karlk olarak ya Evet ya da Hayr cevab verilecektir. te bu cevaplar da Trke ile o kadar benzerlik gsterir ki sanki Trkenin bir lehesi ile kar karyayz gibi grnmektedir. Evet-ehhe Hayr-Hayi ki dil arasndaki dier bir benzerlik de soru cmlelerinde sorunun bulunduu yerdir. Bildiimiz gibi Anglo-Sakson dillerinde soru baa gelir.

192

What is your name? Trkede ise bu tr sorularda soru zamiri sona gelir: Adn ne? te Zulu dilinde de ayn durum vardr. Bir soru cmlesi yazalm: Sorun ne? Bu cmle Zulu dilinde yle yazlr: Uphethweyi ni? Grld gibi gramer ynnden de iki dil arasnda benzerlikler vardr. Yaptmz aratrmalar sonucunda bizi daha da artan zaman eklerindeki ilgin benzerlik oldu. Bunu da rneklerle gsterelim: Bayazi -ya, -a imdiki ve geni zaman ekleri/Trkede yor, -ar ekleri Sikhathele kakhulu Athe, -ethe gemi zaman/Trkede -di, -ti, mti ekleri Ustha, -usuthi Kusasa ngizohamba

193

Zaku gelecek zaman ksaltlm zo/ -Zaku ekinin benzeri Trkede cak eki Angizukuhamba Yine gelecek zamanda bizde imdiki zamanda kullanlan anlam kaymalaryla da gelecek zamanda kullanlan yor (yo) ekine benzer bir ek vardr Ngiyoqela kusasa- Ben yarn balyom. Bu rnekler gibi daha yzlerce rnek var ki Trke ve Afrika dillerinden avili ile Zulu dilleri arasndaki benzerlii ortaya koymaktadr. Bu rnekler aslnda dnya dil aileleri eklinde yaplan snrlandrmalarn bilimi ksrlatrdnn da gstergesi olmaktadr. Afrika dilleri ile Trke arasnda benzerlik olabilme ihtimali bu nedenle insanlara garip de gelebilmektedir. Ancak btn dnya dillerinin ekirdek bir dilden dzenli bir ekilde trediini bilen bizler sadece bu bilgimizi kuvvetlendiriyoruz bu rneklerle. Ve aslnda bu gibi deliller ortaya karyor ki, balangta Tek Bir Dnya Dili vard. Hz. dem ve Nuhun konutuklar ilk insanlk dili. Ne kadar birletirici ve sevgi dolu bir gerek deil mi? Kaynaklar: http://www. africanlanguages. com/kdp/index.

194

php? l=en http://isizulu. net/

195

ANTK MISIR DL VE TRKE Bu almamzda Msrllarn yerel dili olan Kptice ile Trke arasndaki ilgin benzerlikleri ortaya koyacaz. Bizim temel savmz bilenler bu almayla neyi amaladmz da ok iyi anlayacaklardr Sami dilleri ailesinden kabul edilen Kptice dili ile - hem de binlerce yllk tarihi olan Hiyeroglif yaztlarndan yola klarak bulduumuz- Trke arasndaki benzerlikler bizi aslnda Ortak Dnya Diline gtreceklerdir. Bilhassa Avrupal bilim adamlarnn bu benzerliklerden bahsetmemeleri sanrm kendi dil teorilerinin rmesini istememelerinden dolaydr. te biz de bulacamz rneklerle genel kabul gren grlerin yanl olmasa bile eksik olduunu bir kere daha vurgulayacaz. Bilindii gibi Byk skender M. Kasm 332'de Msra girene kadar Msr iine kapank bir yap arz ediyordu. Elbette tekil manada bu lkeyi ve topraklarn gezen dolaan filozoflar da vard; ancak bu topraklarda yaayan halkn diline, kltrne ancak Helen Kral Byk skenderle birlikte etki edilebilmiti. Bu nedenle biz Eski Msr diline bu dnemde giren Yunanca kelimeleri, terimleri gz ard ederek daha eski dnemlerde de kullanlan Eski Msrca kelimelerden yola kacaz. 196

ncelikle Hiyeroglif iaret sisteminden bahsetmeden geemeyeceim. Bu iaret sistemi bugnk manada bildiimiz Alfabe sisteminden olduka farklyd. Aslnda bu sistem ilk insandan bu yana, duygu ve dnceleri ifade etmek iin kullanlan resim diline dayanan bir sistemdi. Baz varlklara o dilde verilen karlklar bilmek bu dilin zmlenmesini salayacaktr. Mesela Eski Msr dilinde gne anlamna gelen Ra kelimesi ve de sesini ifade etmek iin bir gne resmi kullanlmt. Rahip kelimesini ifade iin de bir rahip resmi kullanlmt. rnein Papaan resmi ya pa, pe sesini veriyordu ya da dorudan papaan varln ifade ediyordu. Sonuta bu varlklarn resimleri Eski Msr diline gre Alfabe amal olarak kullanlyordu. Elbette o dili bilmeyen bu resimleri okumakta zorlanacakt. Zira o resimlerdeki baz hayvanlarn, varlklarn o dildeki karln bilmeden o resmin hangi sesi karlayacan bilmek de imknsz olacakt. Gktrk yaztlarnda da buna benzer bir sistem kullanlmt. Bu yaztlarn alfabesinde b (eb) sesi eski Trkede (Ev) anlamna geliyordu ve bu resmin ekli ev eklindeydi. ift sesli Ok harfini ifade etmek iin ok resmi kullanlyordu. Aslnda bu rnekler de bugnk alfabe sisteminden nce kullanlan resimlere dayal yazl iletiim sisteminin varln da ispatlyordu. te Eski Msr Dili ile yazlm bu Hiyeroglifler 197

Fransz Dilbilimci Jean-Fronois Champollion tarafndan 1820li yllarda zlmt. Elbette bu bilim adamnn insanla sunduu bu katk yle basit bir katk deildi. Bugn pek almann yannda bizim almalarmz da aydnlatacak kutsal bir katkyd bu. imdi bizler de zlm ve eitli yaynlarla yaymlanm bu yaztlardaki baz kelimeler ve ekler zerinde durarak Trke ve Eski Msr dili arasndaki artc benzerlikleri belki de ilk olarak ortaya koymaya alacaz. (Bu alanda almalar yaplm olabilir, bilemiyorum ama bu benzerlikleri ORTAK DNYA DL tezi iin kullanan ilk aratrmac sanrm biz olacaz). Bunu ortaya koyarken Eski Msr dilinin aslnda Trke olduunu iddia etmeyeceiz. Ya da Trkenin bu dilden doduunu da sylemeyeceiz. Sadece mahiyeti tam da bilinmeyen lk nsanlk Diline bizleri gtrecek baz rnekleri sunacaz. Muhtemelen glerle ana vatanlarndan ayrlan Nuhun ocuklarnn ortak dilinin kalntlar olan bu rnekler bizi olduka heyecanlandrmtr. Umarz dnya bilim evreleri de daha kapsaml aratrmalarla bu ilk insanlk dilinin ortakln kantlamaya urarlar. Trkede kullanlan iaret zamirlerini hatrlayalm u, Bu vb te biz bu zamirlerin yakn anlamlarda Eski Msr dilinde var olduunu aka gryoruz. Yaztlarda bulunan Su kelimesi O, bu anlamnda bu dilde kullanlmtr. Bu Su kelimesi ile u 198

kelimesi arasndaki benzerlik ya da yine Bu, o anlamndaki Pu kelimesi arasndaki bu ilgin benzerlik tesadf olmasa gerek. Yine ayn anlamda kulanlan pe, pi kelimeleri de ilgintir. Yine (u, o) anlamndaki Si kelimesi de olduka ilgintir. stelik iki milletin karlamasnn dahi hem de binlerce yl nce imknsz olduu dnlrse bu ilgin benzerlikler tesadf deil de ok ncelerdeki ortak bir dilin varln gsteren delillerdir. Trkedeki b, sesleri yerine bu dilde p, s seslerinin kullanlmas da kurall bir gerei ifade edebilir. Bunu da sorgulamaya alacaz yeri geldiinde. Trkede kullanlan Tengri kelimesinin benzeri sesleri ieren ntr sesleri de olduka ilgintir. Byk, yce anlamna gelmek zere kullanlan Aa sesleri de Trkeden uzak olmasa gerek. Hatta Trkede kadn anlamnda da kullanlan Hanm kelimesi ayn anlamda bu dilde de ayn seslerle kullanlmaktadr ki bu da artcdr (hanhiomi). Trkede de im eklinde kullanlan (imen) kelimesinin bu dilde de cim eklinde var olmas Ortak dnya dilinin varln bizlere bir kere daha fsldyorlar. Btn bu benzerliklerin yan sra baz eklerdeki benzerlikler de olduka ilgi ekicidir. Bu dildeki ilgi hali eki Trkedeki gibi n ekidir. Yine bu dilde de ynelme ifade etmek iin e sesi kullanlmaktadr. Bu dilde de ile anlamnda olmak zere Trkede de karlklar bulunan in, nem (in, nen topraknan ) sesleri 199

kullanlmaktadr. Yine bilhassa Orhun abidelerinde ynelme, bulunma anlamlarnda kullanlan ra eki ayn seslerle ynelme anlamnda bu Antik Msr Dilinde aka grlmektedir. Sanki btn kelimesinin seslerinin yer deitirmii olan nbt kelimesi de btn anlamnda bu dilde vardr. Bu da kkenden uzaklatka oluan ses deiimlerinin, seslerin yer deitirmelerinin canl bir rnei olmaktadr Tanr kelimesinde olduu gibi. Btn dnya dillerinin genelinde anne kavramn ifade etmek iin genelde dudaks seslerin kullanld daha nceki almalarmzda ve baka bilim adamlarnn almalarnda ortaya konumutu. te bu dilde de anne kelimesini karlamak zere Mut kelimesinin kullanlmas dnya dillerinin ortaklna bizi gtrmektedir. Trkede baba anlamna gelen ata kelimesinin benzeri seslerini ieren bu dilde de kullanlan iwt kelimesi de artcdr. Bu dille Trke arasnda Hiyerogliflerin de ahitliiyle fiil baznda da benzerlikler vardr. Sylemek, demek anlamnda bu dilde Dd sesleri kullanlmaktadr. Bu seslerin Dedi eklinde okunmas da pekl mmkndr. Gitmek, kitmek fiillerine benzer ekilde ayn anlamlarda bu dilde de kim kelimesinin bulunmas, eski Trkede yemek anlamnda da kullanlan ham kelimesinin ouwm eklinde bu dilde de var olmas fiillerin benzerlii konusunda da ilgin rnekler oluturuyorlar. 200

Yukarda saydmz rneklerin dnda da daha yzlerce rnek Trke ve Eski Msr Dili arasndaki benzerlikleri gsteriyor. Farkl dil ailelerinden kabul edilen bu iki dil arasndaki bu ilgin benzerlikleri grnce lk nsanlk Diline biraz daha yaklatmz hissetmeden ve bu tatl hissin mutluluunu yaamadan edemiyoruz. demin ya da Nuhun ocuklarnn konutuklar o Ortak Dilin nasl bakalatnn baz yasalarn bulmak ve bu savlarmz rneklemenin, bizi Balangta tek bir mmet idiniz. kutsal sznn kylarna yanatrdn hissetmek de ruhumuzu rpertiyor. Umarz bu kk almalarmz daha byk gereklerin bulunmasna ufak da olsa bir katk salayabilirler. Umarz bu almalarmz dnyada barn, sevginin tesisine katkda bulunurlar. Kaynaklar: http://ancienthistory. about. com/od/egyptlanguage/ http://hometown. aol. com/egyptnew/glyph. html

201

202

TRKENN YTK KARDE KIZILDERLCE Kzlderili kabilelerinin hepsinin olmasa da bir ksmnn Trk kkenli olduunun sylendiini duyarz bazen. Ancak hakl olarak bu savn doru olup olmad konusunda phelere de kaplrz. Elbette bu insanlarn yani Kzlderili ya da bir galat- mehur olarak indians olarak anlan insanlarn kkeninin u veya bu olmasnn, yani kafataslarnn eklinin bizim iin ok da nemi yok. Sonuta onlar kendilerini u anda farkl bir halk ya da millet olarak tanmlyorlar. Kkenleri nereden gelirse gelsin bu insanlar binlerce yldr Amerika ktasnda yayorlar ve bu binlerce yllk sre de onlarn yepyeni bir millet olarak bakalamasna yeter bir sredir. Bulgar Trkleri daha ksa bir srede Bulgar milleti diye apayr bir millet olmulard bildiiniz gibi. Bunlara Trk soyundan gelen Finler ve Macarlar da eklenebilir. Fakat bu insanlarla bir ekilde akraba olduumuzu bilimsel verilerle ispat edebiliriz. Bunu ispat iin kullanlabilecek en nemli aralardan birisi de bildiiniz gibi dildir. Pek ok Kzlderili dilinin Ural-Altay kkenli diller olma ihtimali hem de kuvvetli olarak vardr 203

Bering boaz yoluyla Orta Asyadan Amerikaya gen Orta Asya halklarnn tamamnn da Trkler olduunu sylemek imknszdr. Ancak Kzlderili dillerini incelediimizde bu ktaya gen milletler iinde Trk milletinin de atalarnn var olduu kesindir. Yoksa Kzlderili dillerindeki Trke kkenli kelimeleri aklamamz asla mmkn olmazd. Elbette Osmanl dneminde Amerikaya gen Meluncanlar denen topluluun Kzlderililerin dillerini etkiledii gereini de unutmamamz yerinde olur. Zira Meluncanlar byk bir ihtimalle Osmanl Trkesi konuuyorlard. Bildiimiz gibi bu Trke, Arapa ve Farsa kelimeler itibariyle zengin bir leheydi. te Kzlderililerin yaknlarna yerletirilen Meluncanlarn Kzlderili dillerini etkilediini varsayarsak, bu dillerdeki baz kelimelerin Arapa ya da Farsa kkenli olma ihtimalini de gz ard etmememiz gerekir. Bir Kzlderili kavmi olan erokilerin dilindeki saat gibi Arapa kkenli kelimelerin de baka bir izah zor grnmektedir. stelik hadjo (haco) eklinde telaffuz edilen ve Osmanl Trkesinde ve gnmz Trkesinde sklkla kullanlan Farsa kkenli Hoca (Hace) kelimesi de ancak Meluncanlarn dillerinin etkisiyle aklanabilir. Biz bu gerei inkr etmemekle birlikte Orta Asyadan g edildii ekliyle Kzlderili dillerinde kalan Trke kelimeler zerine odaklanmak istiyoruz. Kk de olsa bulacamz 204

benzerlikler bizleri ortak bir kkene en azndan Moollarla, Japonlarla olduu gibi Kzlderililerin baz boylaryla da akraba olabileceimiz gereine bizi gtrr Bu gerek de belki Kzlderililerin Trkiyeye, Trklere daha scak bakmasna vesile olabilecek gelimeleri dourabilir. Bizim asl amacmz Trkenin kkl ve de byk bir dil olduunu gzler nne sermektir. Bu almalarmz neticesinde dnya milletlerinin ve bilhassa da Amerikann yerli halklarnn gzel dilimiz Trkemize sevgiyle bakmasn salayabilirsek mutlu oluruz. Bu amacmz da daha byk bir tali gayeye odaklanmtr. Biz Trkeyi sadece bir rkn dili olarak grmyoruz. Bu dil randan Yunanistana, Dou Trkistandan Bosna Herseke, Hindistandan Arnavutluka kadar binlerce yl yaanm byk bir medeniyetin ve de kltrn simgesi olmu bir dildir. nsanln kurtuluunun ise medeniyetimizin sahillerinde olduunu grmekteyiz. Trke de bu medeniyetin ve kltrn dili olarak bu medeniyete yarar ekilde, hametli, dzenli ve de gzel bir dildir. Dnya milletlerinin Trkeye ynelmesi demek, onlarn Trklemesi anlamna gelmez. Bizim de dnya insanlarn Trkletirmek gibi bir gayemiz asla yoktur. Zaten byle bir rk ve de asimle edici bir anlay benimsememiz mmkn de deildir. Belki byk bir medeniyetin ortak kltr dili olan Trke yoluyla insanlar, Dounun, 205

Asyann huzurlu limanlarna snarak, an bunalmlarndan kurtulabilirler. Reete bizim medeniyetimizdedir Reetenin dili ise Trkedir. Dnya insanlar kurtulularnn reetesini tam manasyla okumak istiyorlarsa Trkeyi renmek, sevmek zorundadrlar. Bu da ancak Trkenin gzelliklerini, zenginliklerini dnyaya haykrmakla mmkn olabilir. Yani Trke, harflerine kadar iine sindirdii, medeniyeti, dini, kltr haykrmak istemektedir. Bu bir boalma hamlesidir. Binlerce yln elmaslarla, mcevherlerle dolup tam birikimini baka kltrlere, dnyalara ulatrma abasnda olan nderimiz; Dilimiz Trkenin ricasn yerine getirmekteyiz. O bize kendisini gsterdi, biz de bu cizane aynalmzla onu dnyaya gsterme azmindeyiz. O bizle konutu, biz de u zavall mikrofonluumuzla onu evrene dinletme ak iindeyiz. te imdi Kzlderili diliyle bir yaknlk hisseden Trke bakalm nasl konumaktadr ve bu yaknl haykrmaktadr grelim: Kzlderililerin say sitemleri incelendiinde Trkenin bu dillerdeki izlerine rastlamaktayz: rnein bir saysn ayn anlamda stelik ayn seslerle baz Kzlderili kavimlerinin dillerinde bulmamz olduka artcdr. Bilhassa dilbilim alannda pek ok bilim adam yetitirmi Amerika bu gerekleri neden daha ak ve gl bir ekilde haykrmamaktadr bilinmez Biz Amerikann 206

yerli kavmi olan Kzlderilileri Kowboy (oban) filmlerinden rendiimiz kadaryla sava, kafa derisi soymay seven, beyazlar ldrme alkanlklar olan insanlar olarak tanmaktayz Hlbuki onlarn yzlerce yl katliamlara maruz kalan ve de bugn soyu nerdeyse tkenmi bir millet olduklarn da hatrlamamz gerekiyor. te bu zgrlne dkn kavmin in seddini defalarca am Trklerle ve dier zgrlne dkn orta asya milletleriyle akraba olduunu bu bir says bir kere daha ilan ediyor. Tarahumara Kzlderililerinin dilinde Trkedeki Bir says Bire eklinde Guarijo Kzlderililerinde ise ayn say Pire eklinde yine bu kelime ile ayn kkenden gelerek bakalaan Wihl (Bir>Whir>Wihl) Quileute dilinde binlerce yldr yaamay baaran Trke kelimelerdendir Yuki, Nuxalk gibi Kzlderili boylarnda bu Bir says Maw Panwi ekillerinde yaamaktadr ki bu kck rnekler bile binlerce ses ihtimali iinde Trkedeki Bir saysyla bu kadar benzer seslerle telaffuz edilmelerinin ortak bir kkenle aklanabileceini gsteren nadide rneklerdendir. Trk dillerinde hemen hemen hi deimeden iki ya da yiki eklinde telaffuz edilen iki says Bir saysndan daha yaygn bir ekilde ufak ses farkllamalaryla birlikte Kzlderili dillerinin tamamna yaknnda yaamay baarmtr. Baz kullanmlarda mesela; Jicarilla Apailerinde Naakii Bat Apailerinde Naki eklinde 207

balarna bir n nsz alarak yaamay baarmlardr Lavrentian dilinde Tigneny, Pomo dillerinde Kaw, Koyukon dilinde Netih, Powhatan dilinde Ninge, Carrier dilinde Nanki, ipewyanlarn dilinde Naki, Willapa dilinde Natke, Kato dilinde Nakaa, daha belirgin bir ekilde Sarcee/Tsuut'ina dillerinde Ekiyi, Pawne dilinde Pitku eklinde baa p nsz alarak, Inezeno Chumash dilinde Iskom eklinde, Cochimi dilinde kuak formunda, Karok lisannda xak (x=Grtlaks hrltl h) Havasupailarda Xuwak , Mojave dilinde Havik, Highland Chontallarn dilinde Oguh eklinde asln aka andrr bir ses dizgesiyle, Kueularda skay sesleriyle kullanlan kelimenin Trke kkenli ki, eki, yiki ekillerinde telaffuz edilen ki kelimesiyle benzerlii ar bir dilbilim bilgisini gerektirmeyecek ekilde aikrdr. Dier saylarda da ok benzerlikler olmakla birlikte bilhassa be says pek ok Kzlderili dilinde Trke be says ile benzerlik gstermektedir. Bu kelimenin Kueu dilinde piska, Mutsun Ohlone dilinde Parwes, sesler ters dnm bir ekilde Maya dilinde Job, Wyandotlarda adeta Trkedeki seslerle ayn biimde Wey (Be>We>Wey) eklinde telaffuz edilmesi de tesadf olmasa gerektir. Susquehannock dilinde Wisck, Seneca yerlilerince Wis, Mohawklarca Wis eklinde ve pek ok Kzlderili lehesinde benzer 208

ekillerde telaffuz edilen bu kelimelerin Trke Be kelimesi ile ortak bir kkenden geldiini sylemek iki kere iki drt eder demek kadar dorudur. Dier saylar da bilhassa ve drt saylar da drt kelimesini andracak seslerle Kzlderili dillerinde halen yaamaktadrlar. Yine Kzlderili dillerinde Su kelimesi Trke ile benzer ekilde yaamaya devam etmektedir Kzlderili lehelerinin ounda su yerine Akar akan ak gibi akan sular anlatan Trke kelimelerin kknden gelen kelimeler de kullanlmaktadr. Herhalde Amerikaya gen Trkler su ihtiyalarn Amerikada bolca bulunan Akarsular yoluyla karlamlar ve zamanla bu akar kelimesi su kelimesinin yerini tutmutu. imdi Kzlderili dillerindeki su anlamn karlayan kelimeleri rneklerle grelim. Bat Apaileri su kelimesinin biraz deiimii olana tu kelimesini kullanmaktadrlar. ipewyanlar, Willapalar, Katolar, Hupalar, Mattolalar, Navajolar, Sarceler da ayn kelimeyi su anlamnda kullanmaktadr. Bu kelime dier baz Kzlderili oymaklarnda da Tu, ta, to ya da benzer ekillerde kullanlmaktadr. Peltek bir ekilde bu su kelimesini telaffuz ettiinizde tu denileceini bir dnn. Ayn mantkla Koyukonlar to eklini kullanmakatdrlar. Etcheminler ise farkl bir ekilde Shamogoon eklinde bakalatrarak bu kelimeyi kullanmlardr Muhtemelen sub-akan 209

kelimeleri birleik telaffuz edilmi zamanla bu kelimeler Subakan>Sabakan>Samakan>Samokan>amok on>amogon eklinde deiimlere uramlardr. Tabii ki bu benzerlikler baka ekillerde de izah edilebilir. Ancak dier kzlderili dillerini incelediimizde bu savmz destekleyici argmanlara ulamaktayz. MaliseetPassamaquoddy dilinde su anlamnda kullanlan Samakan kelimesi, bizim amogon kelimesinin kkeni konusunda sylediklerimizin doru olabileceini aka gstermektedir. Hele bir de Powhatan dilinde su anlamn karlamak zere kullanlan Suckquahan kelimesini grmemiz bizim doru bir mantk zerinde olduumuzu adeta Kzlderili dilini Trkeye balayan ifreleri adm adm zme yolunda olduumuzu bize gstermitir. Sudagi eklindeki rnek de Pima Bajo dilinde yaayan ve bu savmz kantlayan delillerden birisi olarak kendini bize gstermektedir. Arikara dilinde bu su kelimesi tstoho(stoho) eklinde Trkedeki baz seslerini muhafaza ederek telaffuz edilir. Pawne dilinde isi bu su kelimesi daha da aikrdr; Kitsu' Bu kelimenin asl belki de gitsu yani giden, akan su olabilir. Chitimacha dilinde ise bu su kelimesi deiik bir yolla bakalam s>k deimesi yaanmtr. (Sub>Kub>Kuw>Ku) Achumawi dilinde baa gelen bir a nls bu kelimeyi farkllatrm 210

fakat s sesi aynen muhafaza edilmitir. Su kelimesi as kelimesine dnmtr. Cochimi dilinde su kelimesi tasi ekline dnmtr. ta-siSi kelimesi ile su kelimesi arasndaki benzerlik olduka aktr. Su kelimesinin akar kelimesi ile ifade edildiini ispat eden rneklerden olmak zere Cocopa dilindeki erkah kelimesini gsterebiliriz. Kirpik>kirpik kelimelerindeki deiimin bir benzeri akar>erka kelimeleri arasnda yaanm olabilir. Esselen dilindeki asanax(h) belki de sulak>sunak>asunak>asanak>asanax eklinde bir deiim geirmitir. Ya da bu kelime su-lk kelimesinden gelmitir. Ya da yine iinde su kelimesinin getii baka bir kkenden gelmitir bu kelime. Achumawi dilindeki deiime benzer bir ekilde, Karok dilinde de su>aas deiimi vardr. Saundustee eklinde bir kullanm Wyandotlarda kullanlmaktadr. Bataki sau sesleri ile Trke su kelimesinin sesleri arasndaki benzerlii sylemeye bilmem gerek var m? Muhtemelen eski Trkede Sub eklinde var olan kelimenin asl sab kelimesi idi. Zamanla bu kelime b dudaks sesinin de etkisiyle a sesinin yuvarlaklamasyla sub oldu. Belki de Kzlderili dilindeki bu sau rnei gibi rnekler daha ncelerdeki sab kelimesinin deiik bir biimde farkllamas yoluyla olumu da olabilirler.

211

Az nce Akar kelimesinin Kzlderili dillerinde su anlamnda kullanlm olabileceini ifade etmitik. te bu iddiay glendiren rneklerden birisi de Choctaw dilindeki Oka kelimesidir. Akar>Aka>oka hatta baz Kzlderili lehelerinde bu akar kelimesi sadece ka ekline bile dnmtr. Kzlderili dillerinde su kelimesi ile en kuvvetli balanty Mutsun Ohlonelerde grmekteyiz. Bu yerliler adeta Trke ekliyle su kelimesini kullanmaktadrlar. Biz su onlar ise Trkenin farkl bir azn konuurmu gibi ayn kavram iin si kelimesini kullanmaktadrlar. Coeur d'Alene yerlilerince kullanlan skwe kelimesinin de su kelimesi ile balantl olduu aktr. Az nce sulak ya da sulk kelimesinden gelen kelimeler olabileceinden bahsetmitik. te bu iddiamz kuvvetlendiren rneklerden biri olarak karmzda Sinkiuse dilinde Sawolik Wenai dilinde de Savulk kelimeleri durmaktadr. (Sublik>Suwlik>Sawolik) Colville ve Nespelem lehelerinde bu kelimenin Si'ulk eklinde telaffuzu iddiamz daha da glendirmektedir. Kalispel dilindeki Se'uliq rnei de sanki bize haklsnz der gibi haykrmaktadr. Bu durumda dier rneklerin tamam birletiinde gl bir delil ortaya kmaktadr. Bu deliller de unu kesin olarak ortaya koymaktadr ki Kzlderili dilleri ile Trke arasnda bir akrabalk

212

vardr. Biz farkl kelime rneklerini incelemeye devam edelim. Trklerin asrlardan beri ili dl olduu kpekleri bir hatrlayalm. Orta Asyada kpekleri evcilletirmi bir kavim elbette bu geleneklerini Amerika ktasnda da srdrm olabilir. O halde eski Trkede Kpek anlamn karlamak zere kullanlan, bugn de halen kullanlmakta olan t kelimesini bir arayalm bakalm. Abenaki dilinde it kelimesine benzer bir kelime adia kelimesi, Cree dilinde yine benzer bir kelime atim Montegnaislerde atemu Naskapi dilinde ise yine atim kelimelerinin bulunmas herhalde tesadf olmasa gerek. Gros Ventre dilinde ise adeta aynen bu kelime kullanlmaktadr. Bu kzderili halk it kelimesini et eklinde telaffuz ederek kullanmaktadr. Powhatanlar attemus, Sarcee/Tsuut'ina dilinde T-tc' eklinde it kelimesi baz sesler ilavesiyle yaamaktadr. Tlingitler it kelimesini keitl eklinde telaffuz etmektedirler. Vaylakiler ise yine ne bir n nsz ekleyerek bu kelimeyi n-ati eklinde yaatmaktadrlar. Demek ki Kzlderili lehelerinin ounda kurall bir deiim yaanmtr. Baz lehe ya da dillerde baa L baz lehelerde N baz lehelerde de t, x gibi nszler gelerek kelimeler bakalamtr adeta. Arikara dilinde de bu it kelimesinin nne x nsz gelmitir kelime xats eklinde

213

yerlemitir. Daha pek ok lehede it kelimesi ve trevlerine rastlamamz mmkndr. Bu sefer farkl bir yntemle birka Kzlderili dilini ayr ayr inceleyelim: Mesela imdi Abenaki diline bir bakalm. Bu dille Trke arasndaki benzerlikleri bulalm. Bu dilde Hey! nlemi Trkedekiyle neredeyse ayndr. Kway! eklinde telaffuz edilir. Tabii ki pek ok farkl dilin tesiriyle Kzlderili dillerinde byk bakalamalar da grlmtr ancak yine de Trke ile ortak ynler bu dillerde bulunmaktadr. Yine bu dilde sylemek, demek fiili Trkedeki de fiiliyle ayndr. Bir Abenaki de- fiilini karlamak iin -da- fiilini kullanr ki bataki sesi bu kelimenin de- kknden geldiini anlamamza engel deildir. Yine bildiimiz gibi eski Trkede yi anlamnda Eygu kelimesi kullanlrd te Abenaki dilinde bu kelime biraz farkllaarak yaamaya devam etmitir. y sesi L sesine dnmtr. Kelime karmza Oligu-oligo eklinde kmtr. Yine bu dilde baz Trke kelimeler ak olmasa da kelimelerle birlikte kalplaarak yaamaya devam etmitir. rnein O iyidir cmlesi Olig-en eklinde kurulur. Burada da eski Trkede bu, o anlamlarna gelen an kelimesini en eklinde bulmaktayz. sterseniz bir cmle inceleyelim. Ni didam oho. Bu cmleye baktmzda N sesinin M sesinden bakalatn Bu Ni kelimesinin aslnn Mi kelimesi olduunu unutmayalm. Bunu baka bir rnekle ispat da 214

edeceiz. Bir de burada Amerikada asrlardr hkm sren Anglo-Sakson dillerinin de etkisinin varln unutmamak gerektiini de syleyelim. Zira cmle dizilii bizi aldatabilir. imdi bu cmlenin anlamn syleyelim ayn dizilimle. Ben derim evet u didam kelimesine bir bakn. Dedim kelimesinden bakalam bir kelime gibi gzkyor Abenaki dilindeki zamirler de Trke zamirlerle benzerlik gstermektedir. Mesela O adln karlamak zere kullanlan zamirlerden birisi de YO zamiridir ki buradaki ses benzerlii olduka bellidir. Erkek anlamna gelen San-oba kelimesinde oba kelimesi erkeklii artran ap kelimesinden gelmitir muhtemelen. Yine kadn kelimesi yerine bu dilde behanm kelimesi kullanlr ki bugn de oklukla kullandmz Trke hanm kelimesinin ta kendisidir bu kelime. Yine bu gn demek iin bame gizakak kelime grubu kullanlr. Bame ile Bu, gizakak ile de gn ya da gnck kelimeleri arasndaki artc benzerlik de bir kkendal artrmyor mu? Bizi asl artan rnek yarn anlamna gelen Saba kelimesidir. Kurman lehesinde Sibe eklinde telaffuz edilen bu kelime Sabah kelimesinden gelmektedir. Ancak sabah kelimesi kken itibariyle Trke bir kelime deildir. Bu kelime Arapadan gemitir dilimize. O zaman unu syleyebiliriz. Osmanldan gp Amerikaya yerletirilen Meluncan Trklerinin dilerinin 215

etkisidir diyebiliriz bu benzerlik iin. Yine bu dilde hava anlamna gelen awan kelimesini ayn teoriyle izah edebiliriz. Demek ki yle ya da byle Trkler bir ekilde birbirlerini buluyor ve Trke yeni karlalan kavimin diliyle kendisi arasndaki eksiklii gidermek iin btn gcyle almakta, Trke kkenli olabilecek olan dile yeni kelimelerinden de ekleyebilmektedir. Biz kelimeleri incelemeye devam edelim. Gne kelimesi Abenaki dilinde gizos eklinde telaffuz edilir. Bu kelime ile gne kelimesi arasndaki ortaklk da aka grnmektedir. (gne>gizos). Ye haydi! bu dilde Mic ida eklinde sylenir. ida kelimesiyle hadi kelimesi arasndaki benzerlik ilgi ekicidir. Bu dilde anne ve baba anlamlarn karlayacak kelimeler de aka ortak bir kkeni iaret ederler. Bilindii gibi Trk lehelerinde Baba kelimesini karlamak zere Dede, dada gibi kelimeler de kullanlrlar ki bugn bu kelime byk baba anlamnda dilimizde de yaamaktadr. Abenakice de baba kelimesinin karl dada kelimesidir. Benzerlik bununla snrl deildir. Bildiimiz gibi ana, anne, nene kelimeleri Trkede anne kelimesine karlk olarak kullanlr. Abenaki dilinde ise anne kelimesine karlk olarak benzer ekilde nono kelimesi kullanlr ki bu benzerlik olduka artcdr. Yine bebek anlamna gelen ijiz kelimesinin ocuk kelimesi ile ayn kkenden 216

gelmediini de kimse syleyemez. Arada hibir ortak zellik olmasa da bu benzerlikler bizi derin derin dndrtmelidir. imdi de gelin baka bir Kzlderili lehesini, mesela Kueu dilini bir inceleyelim. Azeri Trkesinde yaamakta olan apar- (gtr-) kelimesini ufak bir farkla bu Kueu dilinde bulunca bizde sizler gibi ardk ncelikle. Ancak bu kelimenin bizim savlarmz destekleyici deliller grubuna dahil edilmesi de bizi ayrca sevindirdi. Apar- fiili Kueu dilinde Apay- eklinde telaffuz edilmekte. Sadece bir r>y deimesi olmu Ye- fiiliyle benzer bulduumuz aya- fiilinden de bahsetmeden geemeyeceim. Bu kelimenin A- kelimesinden gelmesi ise kuvvetle muhtemeldir. A-a- Aamak Hatta Tatar Trkesinde ye- fiilini karlamak zere Aa- kelimesinin kullanldn dnrsek bu Aya- fiilinin de Aa>Aa>aya ekline dntn kabul edebiliriz. Zaten telaffuzdaki benzerlik olduka aktr. Tatar Trkleri ocuklarna aa balam aa derler. Yani yemek ye olum ye derler. Muhtemelen bu kelimeler arasnda bir balant vardr. eyi (iyi) kelimesi bu dilde alli eklinde telaffuz edilir. Yine bu dilde akam tuta kelimesiyle ifade edilir. leden sonra tn-aydn kelimesini kullandmz bir hatrlayn. Trkede kn gndz tn kelimesi de akam ifade eder. Hatta tavuklarn tne-diini de syleriz bazen yani 217

akamladn anlatmak isteriz. te Kueu dilindeki akam anlamndaki tuta kelimesi de byk bir ihtimalle bizim t-n kelimesinin t, tu sesiyle alakadardr. Zaten sondaki n sesi tekillik ifade eden ektir. Kk t- kelimesidir. Gzel anlamna gelen kuyaylla kelimesinin kzel kelimesi ile ilikisi de asla inkr edilemeyecek kesinliktedir kuzel>kuyel>kuyal>kuyayl Tanr kavramn karlamak zere bu dillerin bazsnda kullanlan kelimeler de z Trke kelimeler olarak karmza kmaktadrlar. Hatta kltmenin yannda sevgi, teklik ifadesi olarak da kullanlan ik eki de Tanr iin sklkla kullanlr. Burada maksat Tanry kltmek deil onun tekliini ve ok sevildiini vurgulamaktr. Mesela apunik kelimesi kullanlr bazen Tanr kavramn karlamak iin. Bu kelime kken itiberiyle apa (gl, erkek) kelimesinden gelmi olabilir. Biricik g sahibi anlamnda da apunik kelimesi ile Tanrya yakarlm olabilir. Yine efendi manasna gelen kamak kelimesinin eski Trklerde din adam ve efendi grevindeki kam kelimesinden gelme olasl olduka fazladr. Yine Tanr manasnda kullanlan tayta tata kelimeleri Eski Trkede baba anlamnda kullanlan dede, dada kelimelerinden gelmi olabilir. Ya da bu tayta kelimesi tengri kelimesi ile alakal olabilir. Ancak birinci ihtimal bizce daha kuvvetlidir. Zira bu dilde tayta ve tata 218

kelimeleri baba, dede anlamlarnda da kullanlmaktadr. Bu dilde az manasna gelen as kelimesinin varl apak bir ekilde bizi Trkenin sahillerine gtrmektedir. Yine eski Trkede byk, g anlamlarna gelen kurak kelimesi de bu dilde byk anlamnda kullanlmaktadr. Belki de bu kelimenin Trke "gr" kelimesi ile bir kkendal bile vardr. Yine ok anlamnda bugn onca ekliyle kullanlan ana kelimesine de rastlyoruz. Yine byk anlamnda kullanlan biyiha kelimesi bizim yzmze byke bir tebessm kondurmay baaryor. (byk>biyik>biyih>biyiha). Bugn uyar- eklinde kullandmz kelime Kzlderililerde uyariy, uyay ekillerinde duymak, duyurmak anlamlarnda kullanlmaktadr. Zaten uy ve duy kelimeleri arasndaki ses benzerlii de ortadadr. Bu dillerin akraba diller olduklarn anlamak iin bu birka rnek bile yeter ancak biz gcmz yettiince rnekleri toplamaya devam edeceiz inallah. Bugn anlamnda kullanlan kun-an kelimesi de bize ok ey sylemektedir. an kelimesi eski Trkede de bu, o anlamlarnda kullanlmaktayd. kun kelimesinin kn kelimesi ile ayn kkenden olduunu sylemeye bile gerek yok sanrm. Ik ve ak anlamlarna gelen aik kelimesi de bize Trke olduunu sylemektedir. Belki de bu k 219

kelimesi kken itibariyle yine ak kelimesinden gelmektedir aydnlk anlamn karlamak zere. Ya da Kueu dilinde bu iki kavram aik eklinde telaffuz edilmektedirler. Bu kelimenin z Trke bir kelime olduunu herhalde ilkokula giden bir ocuk bile anlayverecektir. Kurman lehesinde keik Anadolu Trkesinde kek eklinde telaffuz edilen kz anlamndaki kelimenin bir benzerine ayn manada Kueu dilinde de rastlamaktayz. Bu dilde kaun kelimesi kz anlamnda kullanlan kelimedir. Bu kelime Trke Hatun>Kadun>Kadn eklinde deiime uram kelime ile de alakadar gibi gzkmektedir. Yine Trkede kadnlar iin kullanlan nene, nana kelimeleri de bu dilde kadnlar iin kullanlr. Bize gre bu dilde Trke ile akraba daha binlerce kelime var. Tabii ki sadece bu rneklere bakp da Kzlderili dilleri tamamen Trkedir ya da Trke kkenlidir dememiz bilimsel olarak mmkn deil. Amerika ktas yaknlarndaki Kayp Kta Atlantik ya da sulara gmlm olan Mu Ktasnn skinlerinden pek ounun Amerika Ktasna gm olabilecekleri; bu milletlerin dillerini de pek ok zellikleriyle beraber bu ktaya getirmi olabilecekleri de hesaba katlmaldr.ok nceleri dilleri Trkeden farkl 220

pek ok kavmin Orta Asyadan Bering Boaz yoluyla Amerika ktasna gtkleri de bilinmektedir.Elbette btn bu gler ve farkllklar bu ktada Homojen bir dil sistemi olumasn nlemi olabilir. Ancak yine de Kueu Kzlderilicesi gibi baz Kzlderili dillerinde Trke ile var olan benzerlikler gzden kamamaktadr. Bu aratrmalar Trkenin yazya geirilmemi ok eski formlarnn da ortaya kmasn salayacaktr. Bu rneklere bakarak dier dillerde var olan ancak delil yetersizliinden dolay anlayamadmz Trke kkenli pek ok kelimeyi de bulmu olacaz. Bu da insanlarmzn dilimize olan sevgisini bir kat daha arttracaktr. Bu ve benzer konular bundan sonraki yazlarmzda da incelemeye devam edeceiz. Biz sadece bir dikkat ekiciyiz. Gayemiz uyumakta olan dehalar uyandrmak. Bu konularla ilgili gerekli almalar yapmak konusunda ilgili bilim adamlarmza ok i dmektedir. Bu yazmzla onlar da Trke ve Kzlderili dilleri arasndaki benzerlikleri, ortak ynleri, aratrmaya davet ediyoruz. Biz bu kstl imknlarmzla bu gzellikleri grdysek herhalde ilimkentlerimizin deerli hocalar daha bilimsel, daha tarafsz almalarla kim bilir ne gzellikler yakalayacaklardr?

221

uras da bir gerek ki Kzlderili dilleri ve Trke arasndaki benzerlikler binlerce kelimeyle de snrlandrlamayacak dzeydedir. Biz bile bunu grmekteyiz. Amacmz; insanmzn ve dnya insanlarnn da bu gzellikleri grmesi. Belki de kapda bekleyen ve Fransada ayak sesleri duyulan Medeniyetler atmasn nleyebilmenin yegne aresi de dillerdeki, kltrlerdeki ve geleneklerdeki bu ve benzeri ortak ynleri ortaya koymaktr. Yce Yaratc da Kuranda Biz dilleri ve renkleri birbirinizi tanyasnz diye farkllatrdk. buyurmuyor mu? Diller, bu ve benzeri almalarla dnya insanlarnn kardee yaamasnn da bir teminat olabilir. Trke ise dnya insanlarn Yunusa, Hac Bekta- Veliye, Ahmed Yesevilere ve de tm dier gzelliklerimize yaklatracak altn bir kprdr. Dnya insanln kurtuluunun formlleri ise Trke ile yazlm binlerce ciltlik eserlerde fazlasyla vardr. Terrden, kandan, kinden kurtulmak iin tm dnya insanlarn Trkeye aryoruz; sevginin dili olan Trkeye. Ouz DZGN Kaynaklar: (Kayp Medeniyetler-Carpe Diem Kitap)www. native-languages. org/

222

KUANTUM FZ VE TRKE Evrendeki dzenin kurallarnn formllerle ve de eitli iaretlerle gsteriminden ibaret olan pek ok bilim dalnn, dilbilimde yansmalarnn olmas gibi, fizik biliminin de dilbilimde baz yansmalar olacaktr ve de olmutur. ncelikle mehur Shrdingerin Kedisi rneini hatrlayarak, kuantum fiziinin bize demek istediini anlamaya alalm. Shrdinger adl bilgin, varln normal artlar altnda var ya da yok olmasnn olaslnn Yzde 50 olduunu savunur. O bunu ispat etmek iin de laboratuarnda bir deney dzenei hazrlar. Kapakl bir kutunun iersine iple bal bir eki, ekicin tam decei yere de siyanr dolu bir ie koymutur. Bu kutuya daha sonra bir de kedi konulur. Kutunun kapa kapanr. Ortada bir belirsizlik vardr. eride var olan bir saya, radyo aktif bir ekirdein patlamasn kaydedecek, buradan gelen kt, bir byltc kutu iine aksettirilecektir. O da ekici harekete geirerek, siyanr iesinin krlmasna bylelikle de kedinin lmesine sebep olacaktr. Kedi bu durumda yzde elli l, yzde elli canldr. Bu teori bazlarn gre sama olarak kabul edilmektedir. Ancak bu teori tm evrene uyarlandnda evrenin her an yok olmas imkan dahilinde gibi gzkmektedir. Fakat evren milyonlarca yldr dzenli geliimini srdrmektedir. Demek ki evren belli bir 223

dzenleyici tarafndan en dzenli yne ynlendirilmektedir. Yoksa kuantum fiziinin syledii hakikat, bizi her an yok olma korkusuyla dolu kbuslara itecektir. Bu kurala gre, bir dildeki kelimeler her an bakalaabilecektir. Bu ihtimal yzde ellidir. Bu dillerin dzenli olarak kalmalar da yzde elli ihtimal dahilindedir. ngilizce daha ok dzensizleme ihtimalini seerken, Trkenin dzenlilemesinin srr nedir? Bu bir tesadf mdr? Bence bu tesadf deildir. Fakat Trkenin bu kurala uyarlayabileceimiz bir blm vardr. O da kelimelerin farkl vurgu ve tonlamalarla farkl anlamlara gelecek ekilde kullanlmalardr. Trkede olumlu olarak kabul edilen bir fiil dnelim. Bu Geliyorum fiili olsun. Bu fiilde grdnz gibi olumsuzluk eki yoktur. Bu fiilin olumsuz ekli gelmiyorum dur. Shrdingerin Kedisi rneine gre, geliyorum kelimesinin olumlu ya da olumsuz olmas yzde elli ihtimalle mmkndr. Hafif bir vurgu deiiklii ile bu kelime kzgnlk annda bamz sallayarak sylediimiz ve olumsuzluk ifade eden geliyorum geliyorum eklindeki vurgusuyla sylenebilir. Bu kullanm tariz sanatnn bir benzeridir aslnda. Yani, sa gsterip sol sallamak. Bir arkadamz ok kibirlidir, mesela ona sen ok mtevazsin deyiveririz. Burada amacmz onu yermektir, vmek deil. Ancak bu kelimenin yzde elli gerek manasnda olabilecei ihtimali de sakl 224

tutulur. Bu sz sylediimiz ahs itiraz ederse, canm ben sana kt bir ey demedim ki mtevazsin dedim sadece deyiveririz. Ya da bir kelime hafif bir vurgu deiikliiyle btn bir cmlenin anlamn deitirebilir. imdi aaya yazacam cmlenin anlamn syleyin ltfen: Gen adamn yanna gitti. imdi bu cmledeki gen kelimesi ya adam kelimesinin sfatdr ya da kendi bana bir isimdir. Bu iki seenein doruluk olasl yzde elli, yzde ellidir. Yani buradaki gen kelimesi yzde elli isim ve yzde elli sfattr. rencilik gnlerimizde Trke dersinde bize sk sk verilen Oku baban gibi kt olma rneini hatrlayalm. Bu cmlede birbirine zt iki farkl anlam vardr. Burada kiiye ya babas gibi kt olmamas, ya da babas gibi okumas tlenmektedir. Bu iki seenein doruluk olaslklar yzde ellidir. Yine Trkede tek bana yazlan baz e sesli kelimelerin de hangi anlam karlayaca yzde elli olaslkla bilinir. rnein, al kelimesi almaktan al fiilini mi yoksa krmz manasndaki al rengi mi anlatmaktadr? Ya da yz kelimesi say olan yz mdr yoksa surat manasndaki yz mdr? Her iki seenek de yzde elli yzde elli dorudur. Belki 225

de Trkenin bu gibi ynlerinde Kuantum Fizik yasalarnn tesiri vardr. Evrendeki tm yasalar bize gre, bnyesinde barndran Trke, neden kuantum fiziinin ekirdeklerini de iinde barndrmasn? unu da syleyelim. Kuantum Fizii alannda ortaya atlan teoriler de aslnda ou zaman problemlerin zmnde yetersiz kalrlar. Bizim almamz, Trkeyi dnya bilim adamlarna ve de insanlarna sevdirmek adna yaplmtr. Bu yazmz ncelikli olarak Trkenin beenilirliini arttrmak ve bu dilin bilim evrelerince tartlmas, incelenmesi gerektiini ifade etmek iin yazlmtr. Aslnda Kuantum Fiziinin dillendirdii belirsizlikler, Trkede ok azdr, istisnadr. Ancak Trkenin her istisnasndan baka bir kurala kap alabilir. O halde fizikilerimiz, Trkenin fizik bilimiyle irtibatl incelemesini de yapmaldrlar. Biz sadece onlara minik bir davetiye gnderdik. Trke yaamaktadr. O btn diller gibi belki de daha fazla, evrenin parasdr. Belki de o evrenin dzeninden szlm bir dildir. Trke bu mantkla incelendiinde ondaki pek ok gzellik de kendisini gsterecektir. Bu ekilde Trkemiz, bilim dili olarak, tm dnyaca kabul edilecektir. Bu bir topya ya da hayal deildir. Gelecek bunu ok ak bir ekilde ortaya koyacaktr. Trkenin sadece fizikle deil tm bilimlerle olan ilikisi de artk ortaya konulmaldr. Bu alanda bilim 226

adamlarmza ve dilcilere ok i dmektedir. Baka bir rnek vererek konuya bir hatime ekelim. Biz de bu rneimizde bir kedi kullanalm. Bu da Ouzun kedisi Minno olsun (Minno ocukluumda beslediim bir kedinin adyd) KK KED SEVD: Kk bir ocuk, kedi sevdi. Bu anlamn doruluk olasl, yzde ellidir. (ocuun biri bir kediyi sevdi) KK KED SEVD: Kk bir kedi, baka birini sevdi. Bu anlamn da kastedilmi olma olasl yzde ellidir. (Kk bir kedi sevme eyleminde bulundu)

227

TRKEDEK ERL VE DL KELMELER Bize hi retmediler Trkedeki kelimelerde de dii erkek ayrm olabileceini. Belki de onlar da bilmiyorlard. Bu blmde Trkede baz kelimelerde diilik, erkeklik ayrm yapldn size ispatlamaya alacam. Tabii ki bu ayrm artikeller yoluyla yaplmaz Trkemizde Almancada ya da dier baz bkml dillerde olduu gibi. imdi ltfen bayanlarn isimlerini ve erkeklerin isimlerini bir dnn. Biz doadan da pek ok ismi ocuklarmza ad olarak veriyoruz. Peki, bu isimlerin hangisinin erkee, hangisinin bayana konulacan nereden biliyoruz? Bu aslnda bizim uuraltmza atalarmzdan miras olarak kaytl. Hi kimse kzna Kaya, Demir gibi isimler vermeyi dnmez. Hi bir kimse de oluna iek, idem gibi isimler koymaz. Neden? nk doadaki bu varlklara bizler farknda olmadan diilik, erkeklik vermiiz de ondan. Buna gre Trkede bitki isimleri dii kabul edilir. Sert, celalli varlklarn isimleriyse erkek. Kesin l bu deil tabii ki. Bu kuralda istisnalar oktur. Baz isimler de ntr yani hem erkee, hem de diiye veriliyor. rnein ay diidir Trkede. Eski destanlarda bile Ay kz ismi 228

olarak geer. Tabii ki bu kullanmn istisnai uygulamalar vardr, gnmzde de olmutur bu istisni uygulamalar. Gne ise erkektir. Gn ismi erkeklere verilir. rnein Ogn, Ergn gibi. Elbette bu kelimenin diiler iin kullanld rneklere de nadiren rastlanr. Buradaki mantk da mkemmeldir. Ay edilgendir. Ik kayna deildir. I gneten alr. Gne etkendir. Bu durumda gne erkek, ay dii olmaktadr. Kutadgu Bilig adl eserde Kn-Togd ve AyTogd kullanmlar vardr. Burada da grlecektir ki Kn-Togd (Gn-Dodu) Etken olandr, yni Hkmdardr. Ay-Togd (Ay Dodu) ise edilgendir yni vezirdir. Demek ki Trkemizde erillik-diillik ifade eden bz kelimeelr etkenlikedilgenlik kartl iin de kullanlmlar. Tabii ki bu her zaman olmamtr. sterseniz Trkemizdeki baz kelimelerle Almancadaki baz kelimeleri kyaslayalm. Bakalm Almancadaki diilik ve erkeklik mantyla bizim kelimelerimizdeki diilik ve erkekliin bir paralellii var m? Almancada manzara, resim, renk gibi kelimeler diidir yani feminin Biz de renk, resim, manzara kelimelerini dii olarak kabul ediyoruz. Bu kelimeleri birer isim olarak kzlara m, erkeklere mi verirdiniz? Bunu dnn. Bu isimlerin uuraltmzda dii olarak kaytl olduu, bu denemeyle ortaya kacaktr. Tabii ki Almanca gibi dillerde var olan diillik-erillik mant ile Trkedeki diillik-erillik mant arasnda baz 229

benzerlikler olsa da yer yer farklar da bulunur. Belki de balangta belli bir manta ve kurala dayanan diillik-erillik uygulamalar baz dillerde tamamen klielemitir. Bu durumda da mantkszlklar, kuralszlklar alm ban yrmtr. Doktor deyince aklmza erkeksilik arm yaplrd. Bu kelimeyi bir isim olarak koysaydk herhalde erkek ocuuna koyardk. Zaten doktor kelimesi Almancada masculin yani erkek. Elbette bayanlarn da sklkla Doktor olmaya balad gnmzde dii ve eril ayrm Doktor kelimesinin sonuna eklenen Bey ya da Hanm kelimeleriyle salanmaktadr. Bu ynyle Trkede kelimeleri kesin kurallarla dii ya da erkek diye belirlememenin de yararlar olduu grlr. Almancada olduu gibi bu kelimeye kesin olarak dii deseydik bayanlar iin farkl bir kelime bulmak zorunda kalcaktk iine dtmz paradokstan kurtulmak iin. Ancak Hemire rneinde olduu gibi baz kelimeler vardr ki tamamen diilemilerdir. Zaten bu kelime Arapa kkenli bir kelimedir ve anlam itibariyle Kz Karde anlamn ifade etmektedir. Elbette bu kelime de erkekler iin kullanldnda zamanla galat- mehur olacak ve lugat- fasihten de evlalaacaktr. Bizce bu durumda erkek hemireleri ifade etmek iin baka bir kelime tretilmelidir. Salk, Salk Memuru, Shhyeci, Salkeri vb.

230

Az nce iek rneini vermitik ve Trkede bu kelime dii demitik. Almancada ve pek ok dilde de iek kelimesi diidir. Mesela, ir kelimesi de erkeksi bir isimdir bizde. Almancada da air kelimesi erkeksidir. Anadolu insan, toprak ana tabirini sklkla kullanr. Yani toprak, Trkede dourganl, diilii temsil eder. Almancada da toprak (erde) kelimesi diidir. oban deyince aklmza hemen bir erkeksilik geliverir. Almancada da bu kelime erkek olarak kabul edilmitir. Eer ak kelimesi bir isim olsayd bu ismi erkeklere mi verirdiniz, kzlara m? Sanrm ounluk bu ismin kzlara daha ok yakacan sylemitir. Hatta dnn bir kere bu kelimenin yakn anlamls Sevgi kelimesini erkeklere mi veriyorsunuz, kzlara m? Tabii ki kzlara. Demek ak ve sevgi kelimeleri dii birer kelimedir. Trk kelimesi genelde bayanlara isim olarak konuluyor. Herhalde mzik kelimesini de isim olarak kullansaydk, bu kelimeyi bayanlara ad yapardk. nk bu kelime dii bir kelime. Almancada da bu byle. Tatl kelimesi de dii bir kelime Almancada. Bizde de bu byle. Yukardaki rneklerde grld gibi Trkemizde de dii ve erkek kelimeler var. Fakat bu kelimeler Almancada olduu gibi artikellerle esir edilmemiler. Hem bu kullanmlar btn Trk lehelerinde de kesin olarak ayn deildir. Ve de u kelimeler sadece diilere ya da bu kelimeler sadece erkeklere verilecek diye 231

elimizde kesin emirnmeler bulunmamaktadr. Bu nedenle bz Trk lehelerinde diilere verilen bir isim, baz Trk lehelerinde erkeklere verilebiliyor. Almancadaki ya da dier dillerdeki diil ve eril kelimelerin bizim dilimizdekilerle tamamen paralel olduunu sylemiyorum. Elbette her dilin diillik ve erillik mantnda baz farklar olabiliyor. stelik kelimelerin bu zellikleri, sadece insanlara isim koyarken dikkate alnr. Bilinli olarak uygulanmazlar. Geleneklerle, toplumsal kurallarla, kltrle ekillenirler. Yani AngloSakson dillerinde olduu gibi diilere diil, erkeklere de eril zamir kullanm Trkede yoktur. Ya da diil eril artikeller dilimizde yoktur. Bu gibi sebeplerle Trke eitliki bir dildir, her cinse eit bakar. Hatta Trke btn kinatn unsurlarn el ele vermi karde varlklar olarak grr ki O zamirinin hem diiler, hem eriller, hem canllar hem de canszlar iin kullanlmas bu gerei gsterir. Hint Avrupa dillerinde var olan dzensizlik kural yine bu konuda da karmza kyor. Mesela Franszca, ngilizce gibi pek ok dilde kelimelerin diillii ve erillii mantksallktan uzaklam durumda. Belki de Avrupal bilim adamlar bu nedenle Esperanto gibi yapma diller gelitirme peinde kouyorlar. Belki de onlar kendi dillerindeki bu kuralszlklardan, dzensizliklerden kurtulmak istiyorlar. 232

Belki ok eskilerde belki de on binlerce yl nce, atalarmz kullandklar kelimelerin diiliini, erkekliini daha iyi biliyorlard. Belki de sadece onlarn baz kullanmlar bize miras kalabildi. Eer benim bahsettiim bu mantkla Trke baz kelimeleri incelersek, bu kelimelerin de bizlere eril ya da diil zellikleri artrdn fark edebiliriz. Bu aslnda bizi bir yerde ilk ekirdek dile de gtryor. Bu dil, btn dillerin birletii nokta. Btn dnya dillerinde benzer ekillerde baz kelimeler insanlarda erillik ve diillik artryorsa, bu kelimelerin ruhunun ortak bir kkenden gelmesi kuvvetle muhtemeldir. TRKEDEN ARAPAYA GEM KELMELER Bu kitabmzn eitli yerlerinde ve imdi okuyacanz blmde Osmanl Trkesi tabirini oklukla kullanyoruz. Trklerin tm dnyaya, kltr, medeniyet, edebiyat ynlerinden stnlk salad en gl dnem Osmanl dnemi olmutur. Bu sebeple, Trkeden dnyaya kelime yaylm en ok bu dnemde olmutur. Dnya zerinde geni bir alana yaylan Osmanl, idaresine ald ve eitli sebeplerle ilikiye girdii milletlerin dillerinden de tabii 233

olarak, kelimeler almtr. Bu sayede Osmanl Trkesi dediimiz, Trkenin yeni bir lehesi olumutur. Osmanl gibi medeniyet sahibi ve tm dnya zerinde egemen bir devletin dnya dillerinden unsurlar almas gayet doaldr. Ancak Osmanl ald yeni kelimeleri adeta Trkeletirmi, bu kelimeleri Trkn mal yapmasn bilmitir. Bu yeni alnan kelimeler Osmanl Trkesinde iyice yerletikten sonradr ki, tekrar Osmanlnn egemen olduu dier toplumlara yaylmtr. Osmanlnn dier dillerden kelime alm aalk duygusundan kaynaklanmamtr. Zira padiahnn bir fermanyla Fransadaki iren bir baloyu durdurabilen ve padiahlar fermanlarnda Fransadan, Fransa vilayeti diye bahseden bir devlet, elbette Fransaya ar hayranlndan dolay bu dilden kelimeler almamtr. Tabii ki kn yaklat Tanzimat dnemi bahsimizden haritir. Osmanl Yunancadan veya dier dillerden kelimeler alrken, bu milletlerin medeniyetlerinden etkilenip de bu kelimeleri alm deildir. Zira Osmanlnn reayas konumunda olan Yunan milleti snk bir vaziyetteydi ve o zaten kendisi Osmanl medeniyetinden etkiler almaktayd. Yunancadaki Trke kelimeler ve Yunanlarn adetlerindeki Mslman Trk izleri bunun canl birer ahididirler.

234

Demek ki Osmanl ta Tanzimat dnemine kadar, zaten kendisi asli bir medeniyet kayna olduu ve kendine her ynden yettii iin, hibir medeniyete hayran olmamtr. Bu sebeple de Osmanl Trkesine bu dnemde yabanc kelimelerin girme sebepleriyle, gnmzde dilimize yabanc kelimelerin girme sebepleri bir deildir. Gnmz Trkiyesi kltrel, medeni, siyasi ve ekonomik ynlerden bat toplumlarndan geride olduu iin, insanlarmz bu toplumlara zenmektedir. Bunun sonucunda da dilimizden, adetlerimize kadar tamamen bat peyki bir duruma gelmi bulunmaktayz. Her ynmzle baty taklit etme modasnn dilimizde de yansmalar grnmektedir. Bu bir milletin kayboluudur adeta. Bu kaybolutan kurtulmann yegne aresi, kendi kltrmz, medeniyetimizi, adetlerimizi ve dilimizi yeniden tm kuvvetli ynleriyle birlikte renmek, bu rendiklerimizi de hayata geirmektir. Biz eer kendi medeniyetimizi kurarsak, o zaman insanmz haliyle ne batya ne douya zenmeyecektir. O kendisi gibi olacaktr. Bunun iin de en bata dilimizin gzelliklerini renmemiz ve onun stnlne nce kendimiz inanmamz gerekir. Milletimiz eer dilinin dier dillerden daha aa olmadn, onun da pek ok gzellikleri bulunduunu tam manasyla anlarsa; buna inanrsa, dilini yabanc dillerin istilasndan seve seve kurtarmak iin gnll olacaktr.

235

imdi Trkemizin dnyann en kkl dillerinden olan Arap dilini nasl etkilediine ahit olacaz. Trklerin Arap dilini etkilemeleri bu birka kelime al veriiyle snrl deildir tabii ki. Arap dilini Arap milletinden ok kullanan, onu felsefi, edebi terimlerle zenginletiren Trkler olmutur. Baz Trk kkenli felsefeciler, bilim adamlar Arap dilinin Felsefe dili olabilmesi iin ellerinden gelen gayreti gstermiler, Yunanca felsefi terimlerine karlk gelebilecek ve Arapada daha nce hi kullanlmayan yeni yeni kelimeler, terimler retmilerdir. Meselemizi aklamak iin bir baka rnek daha verelim. Arapada eskiden Varlk kelimesini karlayacak bir kavram yoktu. nk byle bir kullanma da ihtiya yoktu. Daha sonra Yunan felsefe metinleriyle karlaan ve bu metinleri Arapaya evirmeye gayret gsteren ounluunu da nl baz Trklerin oluturduu felsefeciler, bu gibi kavramlar karlamak iin yeni kelimeler tretme yoluna gittiler. Yunanca esse (varlk) kelimesine karlk gelmesi iin vecede kknden gelen Mevcud, oulu olarak da Mevcudat kelimesi kullanld. Yine ayn mantkla Cosmos kelimesini karlamak iin Kane kknden gelen Kinat kelimesi gelitirildi. Khronos (hareket) kelimesi iin hareke kknden gelen Hareket kelimesi oluturuldu. Yine bn-i Sina karlat Analiyse kelimesine karlk bulmakta gecikmedi ve Tahlil kelimesini buldu. O, tartma manasna gelen Dispute kelimesinin 236

karl olarak da Cedel kelimesini yerletirmiti. Daha nce Arap dilinde bir karl olmayan Logic kelimesini karlamak zere Nataka kknden gelen Mantk kelimesini, Mslman Trk filozoflar gelitirdi. Osmanl Edebiyatlarnn Arapadan alarak kullandklar yle vezinler vardr ki, bu kullanmlar Araplar arasnda sonradan yaylmtr. Bu vezinler Osmanl Edebiyatnda iirlere henk katmak iin kullanlmtr. Osmanl Trkesinde tretilen pek ok kelime sonradan Arapa ve Farsa gibi dillere gemitir. rnein; Hilal-i Ahmer kelime grubu kken olarak Arapadr. Ancak bu kelime grubu daha nce Araplar tarafndan bu ekilde hi kullanlmamtr. Bu terkibi yapp, kullanma koyan millet Trkler olmutur. Bu Hilal-i Ahmerin Trke karl Kzlaydr. Hilal-i Ahmer terimi Kzl Ha terimine karlk olarak oluturulmutur. Btn Mslmanlar temsil etmesi asndan da Arapa kelimeler kullanlmtr. Tabii ki bu Trk filozoflarn Arap milletinin dilini zengin etmek gibi bir kayglar yoktu. Onlarn kaygs slam dnyasnn ilim dili olan Arapay tm felsefi terimleri karlamaya yeterli bir dil haline getirmekti. Bu Mslman Trk bilginler, Arap diline bu terimleri kazandrrken kendi dillerinden de istifade ediyor olmalydlar. nk Trkede bu gibi terimlere karlk oluturmak hi de zor 237

deildi. Mantkl bir yaps olan Trke, yapm ekleri sayesinde yepyeni anlamlar, kavramlar karlayabilecek bir gce sahipti. Hatta bu dil, kendi dini kavramlarn bile kendisi retebilecek derinlikteydi. Umak, tamu gibi teler lemlerini karlayan kavramlar bile Trkenin kendisinde mevcuttu. Allah kavram (tam karlamasa da) Trke olan Tengri kelimesiyle ifade ediliyordu. Uygur Budist metinlerini incelediimizde de grrz ki, Trkler dillerinin zenginliinden dolay kendi dini terimlerini de ounlukla kendi dillerinden tretmilerdi. Elbette din konusunda bu denli kavram retebilen bir dil, felsefe konusunda adeta kanatlanrd. te Mslman Trk alimleri Arap dilini gelitirirken kendi dillerinin bu zenginliinden de istifade etmi olmalydlar. Demek ki, Trkenin Arapay etkilemesi sadece bu dile giren Trke kelimelerle aklanacak basitlikte deildir. Trklerin ve Trkenin Arapaya daha kkl tesirleri olmutur diyebiliriz. Bunlar sylerken Arap dilini kmsediimizi de kimse dnmesin. Arapann da Trkeye baz tesirleri olmutur. Hatta Fatiha suresini oluturan kelimelerin tamamna yakn dilimize girmitir. Bu verdiim rnek gstermektedir ki Trkler Kutsal Kitabmz Kuran- Kerimin etkisiyle dillerini Arapann tesirlerine amlardr. Arapann Trkeyi etkilemesi iir dilimizin gelimesi asndan da etkili olmutur.En azndan dilimizde yeni uzun nller olumu, bu uzun 238

nller de Trkeye ayr bir musiki derinlik katmtr. Arapa kendi stnln ve evrensel bir vahiy dili olabileceini zaten Allahn kendisini semesiyle ispatlamtr. Arap dilinin baka dillerden etkilendiini sylemek, ne gnahtr, ne de Kuran kltme anlamn tar. Kuran- Kerimde Allah kendisi bizzat Arapadan farkl kelimeleri kullanarak da konumutur. rnein, kalem kelimesi Yunanca kkenli bir kelime olup, Kuranda gemitir. Bu Kuran asla kltmez. Aslnda Kalem kelimesinin bu kitaba alnmas kalemi ycelten ve ilahi hakikatleri akllaryla bulan filozoflara, ilahi bir takdiri de ifade eder. Yine Kuran- Kerimde brnice, Aramice, Rumca, Srynice hatta Hinte kkenli kelimelere bile rastlanmaktadr. nk Kuran- Kerim tenazzulat- kelamiyye zelliine sahiptir. Yni o dnem Araplarnn anlayabilecei konuma diline yakn bir dilde indirilmitir. Elbette Araplarn konutuklar dil olan Arapa da baka dillerden etkilenmektedir bir dil olduu iin.Bu nedenle Kuran- Kerimde farkl kkenden gelen kelimelerin bulunmas olduka doaldr. Yukarda da dediimiz gibi Arapay slam alemindeki konumundan alaa edebilecek bir g de sz konusu deildir. O yine dualarmzda, ezanlarmzda kendini bize duyuran, gzel ve geni bir anlam derinliine sahip gl bir dil 239

olarak kalacaktr. Trkenin ya da baka bir dilin de o dilin bu stn ynleriyle yarmak gibi bir kaygs da yoktur zaten. Ezann, Kuran- Kerimin ya da namazda okunan surelerin Arapa olmas artk bir eir-i slmiye (islmn Sembol) olmutur. Bu nedenle onlarn deitirilmesi dahi teklif edilemez. Ne Ezan, ne de Namaz Sureleri asli dilinin dnda baka bir dilde, ibadet iin kullanlamaz. Elbette Kuran- Kerimin, Ezann ya da namaz surelerinin meallerini, Trke evirilerini okumamz gerekmektedir. Elbette din adamlarnn da belirttii gibi bundan byk yararlar edinebiliriz. Ancak okuduklarmzn o metinlerin asllar olmadn, anlamamz iin dilimize evrilmi aklamalar olduklarn bilmemiz gerekiyor. Sadece u gerei sylemek istiyoruz. Trke pek ok dili etkiledii gibi felsefi Arapadan tutun halk Arapasna varana kadar bu dile etkilerde bulunmutur. Haliyle Trke de gl bir dini dil olan Arapadan pek ok kelime alarak etkilenmitir. Arapa ve Farsa gibi dillerden de etkilenmi olan Osmanl Trkesi, yabanc dillerden ald kelimeleri bir kpr vazifesi yaparak Arapaya geirmitir. Yine bizzat z Trke pek ok kelime de Arapaya gemitir. u andaki Arapa szlkler Trke kelimeler ynnden sansrlenmi olduundan bizim iin yeterli aratrma kayna olmamaktadrlar. Bu 240

alma elimizdeki dar imknlar kullanlarak hazrlanm bir almadr. Bu nedenle kusurlarmza msamaha ile bakacanz umuyoruz. Baz Trke kelimeler, Arapada deiik ekillerde telaffuz edilmektedir. Bu kelimeleri parantez iinde gsterdik. Eer bir kelime dier dillerden dilimize gemi bir kelimeyse onu da gstermeyi uygun bulduk. Genelde Arapaya Osmanl dneminde pek ok kelimemiz getii iin Osmanl Trkesi tabirini kullandk. Eer Arapaya geen kelimenin baka dillerden dilimize girdiine dair bir delil bulamamsak ya da onun z Trke bir kelime olduunu dnmsek, o kelime iin Trke tabirini kullandk. Tabii ki bu kelimeler iinde de farkl kkenli kelimeler olabilir. Umarm bu naiz almamzn, Trk Dilbiliminin gelimesine ufak da olsa bir katks olur. imdi sizleri Trke kanalyla Arapaya gemi baz kelimelerle ba baa brakyoruz: Abajur-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa Abanoz-Yunanca>Osmanl Trkesi>Arapa Afyon-Yunanca>Osmanl Trkesi>Arapa Ada-Trke>Arapa(Muakkad-kk akda) Ahtapot-Yunanca(Octopus)>Osmanl Trkesi>Arapa 241

Akasya-Yunanca>Osmanl Trkesi>Arapa Akbaba-Trke>Arapa(Ukab) Pehlivan-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Cambaz-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Krmz-Trke>Arapa(Krmzun) Alay-Trke>Arapa Albm-Latince>Osmanl Trkesi>Arapa Ambar-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Amiral-Osmanllar Arapadan gelitirdi>Arapaya geti Ampul-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa(Ambule) Ard-Trke>Arapa(Arar) Ariv-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa(Arif) Artezyen-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa(Artuvazi) Asfalt-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa 242

Atlas-Yunanca>Osmanl Trkesi>Arapa Bustani(bahvan)-Farsa Bostan kelimesinden>Osmanl Trkesi>Arapa Bahi-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Baht-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Balya>Almanca>Osmanl Trkesi>Arapa(Bale) Barut-Osmanl Trkesi>Arapa Bez-Trke>Arapa(Bezzun) Bezelye-Osmanl Trkesi>Arapa(Bazila) Bezirgan-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(Bezzaz) Biftek-Franszca>Trke>Arapa Bilardo-talyanca>Trke>Arapa Bilye-talyanca>Trke>Arapa Bodrum-Osmanl Trkesi>Arapa(bedrum) Bostan-Osmanl Trkesi>Arapa Serseri-Osmanl Trkesi>Arapa(Sarsar) 243

Buket-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa(Baketun) Bulgur-Trke>Arapa(Burgul) Burgu-Trke>Arapa Burmak-Trke>Arapa(Bermen) Blbl-Osmanl Trkesi>Arapa Ceket-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa Cumhuriyet-Arapadan Osmanlda ilk kullanld>Arapa anta-Osmanl Trkesi>Arapa(anta) avdar-Trke>Arapa(cavdar) avu-Osmanl Trkesi>Arapa(Cavi) ek-Trke>Arapa(ik) Polat-Trke>Arapa(Fulaz) engel-Osmanl Trkesi>Arapa(engel) Dut-Trke>Arapa(Tut) ini-Osmanl Trkesi>Arapa(Sni) 244

uha-Osmanl Trkesi>Arapa(Cuhun) uval-Osmanl Trkesi>Arapa(CuvalkTrkedeki lk eki de k eklinde gemi) Dama-Osmanl Trkesi>Arapa Damacana-Osmanl Trkesi>Arapa Davul-Trke>Arapa(Tubul) Dem-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Dervi-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Divan-Osmanl Trkesi>Arapa Domates-ngilizce>Trke>Arapa(Tamatmun) Dzine-Osmanl Trkesi>Arapa Efendi-Osmanl Trkesi>Arapa Meneke-Osmanl Trkesi>Arapa(Benefse) Kestane-Trke>Arapa(kestena) Onba-Trke>Arapa(Evavi) Eyll-branice>Osmanl Trkesi>Arapa

245

Fanus-Osmanl Trkesi>Arapa Fare-Trke>Arapa Fayton-Osmanl Trkesi>Arapa Fra-Osmanl Trkesi>Arapa(Fura) Frn-Osmanl Trkesi>Arapa(Furnun) Fstk-Trke>Arapa(Fustuk) Fndk-Trke>Arapa(bunduk) Firuze-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Fi-Osmanl Trkesi>Arapa(Fie) Fiek-Osmanl Trkesi>Arapa (Fike) Fitil-Osmanl Trkesi>Arapa Garaj-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa(Karacun) Gargara-Trke>Arapa General-Trke>Arapa(Ceneral) Gergedan-Osmanl Trkesi>Arapa Haner-Osmanl Trkesi>Arapa(Hancer) 246

Han-Osmanl Trkesi>Arapa(Konaklanan yer) brik-Osmanl Trkesi>Arapa briim-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(breysem) Kaftan-Osmanl Trkesi>Arapa Kakts-Yunanca>Osmanl Trkesi>Arapa Kalbur-Trke>Arapa(Grbalun) Kandil-Latince>Osmanl Trkesi>Arapa Kanepe-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa Karanfil-Yunanca>Osmanl Trkesi>Arapa Karton-Osmanl Trkesi>Arapa Kauuk-Osmanl Trkesi>Arapa(kavutuk) Kehribar-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa (Kehriman) Kelepe-Farsa>Trke>Arapa(Kelebun) Keman-Osmanl Trkesi>Arapa Kereviz-Farsa>Trke>Arapa(Kerefsun) 247

Korsan-Osmanl Trkesi>Arapa(Kursan) Kfte-Osmanl Trkesi>Arapa(Kfte) Krk-Trke>Arapa(Kirun) Kse-Trke>Arapa(Kevsec, kusec) Kumru-Osmanl Trkesi>Arapa(Kumriyyun) Kunduz-Trke>Arapa(Kundus) Kme-Trke>Arapa(Kmetn) Kspe-Osmanl Trkesi>Arapa(Ksbetn) Lades-Osmanl Trkesi>Arapa (Elyedes) Lale-Osmanl Trkesi>Arapa(Bu dilde Lale Gul demek bu da Glden gelir) Lavanta-talyanca>Osmanl Trkesi>Arapa Tas-Trke>Arapa(Tast) Leylak-Osmanl Trkesi>Arapa(Leylek) Leylek-Trke>Arapa(Laklak) Loca-Osmanl Trkesi>Arapa(Lucun)

248

Madalyon-Osmanl Trkesi>Arapa (Medelyun) Makarna-talyanca>Osmanl Trkesi>Arapa (Mekrunetn) Mandalina-Osmanl Trkesi>Arapa (Menderin veYusuf Efendi) Manolya-Trke>Arapa(Manulya) Mareal-Osmanl Trkesi>Arapa(Trkler gelitirmitir) Margarin-Yunanca>Trke>Arapa Marmelat-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa Maydanoz-Osmanl Trkesi>Arapa(Bakdunes) Mekik-Osmanl Trkesi>Arapa(Mekuk) Mermer-Trke>Arapa Midye-Trke>Arapa Milyarder-Franszca>Trke>Arapa Milyoner-Franszca>Trke>Arapa Mobilya-Osmanl Trkesi>Arapa Mumya-Osmanl Trkesi>Arapa 249

Musiki-Osmanl Trkesi>Arapa Cevher-Osmanl Trkesi>Arapa(Cevher) Naftalin>Osmanl Trkesi>Arapa Nankr-Osmanl Trkesi>Arapa(Nakirun) ie-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Neft-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Ney-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Niadr-Osmanl Trkesi>Arapa Nisan-Osmanl Trkesi>Arapa Niasta-Osmanl Trkesi>Arapa(Neaun) Okyanus-Osmanl Trkesi>Arapa Ortanca-Trke>Arapa(Urtansiyye) demek-Trke>Arapa(Edde) Paket-Osmanl Trkesi>Arapa(Bakit) Palamut-Trke>Arapa(Ballutun) Pancar-Trke>Arapa (Bencer) 250

Pantolon-Osmanl Trkesi>Arapa Pabu-Osmanl Trkesi>Arapa Papatya-Trke>Arapa(Babunacun) Paa-Osmanl Trkesi>Arapa (Baa) Patates-ngilizce>Osmanl Trkesi>Arapa(Batates) Patlcan-Trke>Arapa(Badncan) Pedal-Osmanl Trkesi>Arapa(Bedal) Peksimet-Trke>Arapa(Baksimat) Pelerin-Osmanl Trkesi>Arapa Perin-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(Beram) Pergel-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(Berkel) Pervane-Osmanl Trkesi>Arapa(Bervane) Portakal-Osmanl Trkesi>Arapa(Burtukalun) Pudra-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa Reine-talyanca>Osmanl 251

Trkesi>Arapa(Ratinecun) Sac-Trke>Arapa Sala-talyanca>Osmanl Trkesi>Arapa Samur-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Sarn-Osmanl Trkesi>Arapa(Shrc) Satran-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(etranc) Sele-Trke>Arapa Servi(Aa)-Farsa>Trke>Arapa(Servun) Sigara-Osmanl Trkesi>Arapa(Sicara) Siil-Trke>Arapa(Sll) Sinema-Franszca>Osmanl Trkesi>Arapa Sini-Trke>Arapa(Snyye) ah-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa algam-Trke>Arapa(alcam) amdan-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(amadan)

252

amfst-Trke>Arapa(Fustuka) alvar-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa(Servalun) Tabur-Trke>Arapa Tabure-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa aklaban-Osmanl Trkesi>Arapa(aklabatunTakla) Tarn-Osmanl Trkesi>Arapa(Darsnyyun) Taze-Trke>Arapa(Tazecun) Tebeir-Osmanl Trkesi>Arapa(Tabair) Tencere-Trke>Arapa(Tancara) Teneke-Trke>Arapa Topuz-Trke>Arapa(Dubbusun) Kese-Osmanl Trkesi>Arapa(Kisun) Tura-Trke>Arapa Uskumru-Trke>Arapa stbe-Osmanl Trkesi>Arapa(sfide)

253

stp-Osmanl Trkesi>Arapa(Ustubbetun) Vaak-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Vernik-Osmanl Trkesi>Arapa (Verni) Vida-Bu kelime bizde yabanc ama Arapada Trke-Burgu Kiraz-Trke>Arapa(Kerezun) Vine-Trke>Arapa(Vinetn) Yaka-Trke>Arapa Yasemin-Osmanl Trkesi>Arapa Yamak-Arapada Trke Brg kelimesinden gelen Burgun kelimesi kullanlr. Bu Brg kelimesi de bizden ok uzaklardaki Afganlar gibi kavimlerce de barts anlamnda kullanlr. Hardal-Trke>Arapa(Hartal) Ssen(Zambak)-Trke>Arapa(Sevsen) Zerzevat-Farsa>Osmanl Trkesi>Arapa Kaynaklar: Trke-Arapa Szlk (Fono) Trke-Arapa Szlk(Ensar Neriyat) Trke-Farsa Szlk (Fono) bn-i Sina Felsefesi ve Ortaa Avrupasndaki Etkileri(Prof.Dr. A.-M.GOICHON-Prof.Dr. smail YAKIT-tken)

254

TRKENN SES HENG Trkemizde kullandmz pek ok kelime tabiat olaylarnn izlerini tamaktadr. Sanki dilimizde her bir szcn kendini anlatan ayr bir lisan vardr. rnein; souk kelimesini inceleyelim. Souk kelimesini oluturan sesler, ierdikleri anlam da pekitirecek ekilde souk sesler. Souk bir havada dar ktmzda duyacamz sesler, sanki bu souk kelimesinin iine saklanm. Bu kelimeyi duyduumuzda bir frtnann uultusunu duyar gibi oluruz. Souk kelimesindeki o, , u sesleri bir rzgrn uultusunu andrr. Bataki s sesi yapraklarn ve rzgrn sesini hatrlatr. Sondaki k sesi de gk grlemesine bir gnderme gibidir. te bir kelimemizde pek ok tabiat olay adeta resmedilmitir. Bir baka kelimeyi ele alalm. rnein; K kelimesinde , sesleri adeta bir ak ifade eder. Yamur ve kar yanda duyduumuz sesler bu kelimede toplanm gibidir. Scak kelimesi sesleri itibariyle de anlam gibi scakl ortaya koyar. Bir sobada odunlarn yann hatrlayalm. nce ate yaklr. Bu esnada havann zelliinden dolay s sesi ortaya kar. Ardndan c, a, k sesleri bir odunun yanarken kard sesleri yanstr. Yine Trkemizde baz soyut anlamlar 255

karlayan kelimelerde rastladmz ses yaps, duygulara tercman olacak niteliktedir. rnein korku kelimesi duyulduunda bile kalbe bir korku salar. Bu szcn iindeki kaln sesler ve k sesleri Trklerin korktuklar tabiat olaylarnn ve dier korkularnn seslerini ierirler. Kln sesleri, gk grlemeleri, depremde kan grlt gibi Trk insannn hafzasna kaznm byk felaketlerin bir hulasas gibi olan bu kelime, gerekten manidardr. Bu kelimenin ortasndaki akc r sesi de yine Trklerin eskiden beri sayg duyduklar suyun akn hissettirir. Sevgi kelimesinin kk olan sev kelimesi sevginin scakln ve akcln, inceliini anlatr. Buradaki s sesi akc bir sestir. Bu sevginin kalpten kalbe aktna iaret eder. Yine e sesi sevginin inceliine iaret eder. Sondaki dudaks v sesi sevme fiilinin doal bir sonucu olarak oluacak pme fiiline iaret eder. Sev fiilini syleyen kimsenin son mertebede dudaklar yuvarlaklar, pme konumuna gelir. Annesini seven bir ocuk, ocuunu seven bir anne ve eini seven bir insan, sevgisini en son mertebede perek ortaya koyar. p- fiilinde de benzer bir gzellik vardr. Bu fiili syleyen bir kimsenin dudaklar yuvarlaklar ve o kimse zaten havaya bir pck yollar. Bu gibi ses zellikleri Trklerin duygusalln ve sevgiye dknln gsteren birer rnektir. Trke konuan insanlar dinleyen yabanclar, bu dilin farklln hissetmektedirler. Hatta eitli 256

duygular Trke ile ifade ettiimizde dilimizi bilmeyen yabanc insanlar ne demek istediimizi iyi kt hissetmektedirler. Olumsuz, kt szler sylediimizde kelimelerin tabii sesleri, tonlamalar ve vurgular anlama gre sertlemektedir. Sevgi, mutluluk ieren szler sylediimizde de dilimizin kulaklarda ho bir sada brakt bilinmektedir. Bunu anlamak iin eski Trke yazn rnlerinden rnekler verelim: Buna bitig bitigma Kl tigin ats yolug tigin bitidim. Yigirmi kn olurup bo taka bo takma kop Yolg tigin bitidim. Bu szleri dinlediimizde bir taa bir demirle vurulduunu hissederiz. stelik bu vurularn ok da sert olmadn ince ve nazik vurular olduunu seslerin inceliinden de anlarz. Zaten bu szlerde Yolg Tiginin talara yazlar kazd anlatlmaktadr. Anilki Tadkng orung boz atn binip tagdi Bu szlerde ata binme olayndan bahsedilmekte. Bu anlama uygun olarak da bu szlerde atn giderken kard sesler bir musiki eklinde duyulmaktadr. Kl tiginig az erin irtir tmz ulug sng sngm. Alp al ak atn binip tagmi kara Trgi bodunug anda lrmi alm

257

Bu cmlelerde de bir savan anlatld anlalmaktadr. Kl seslerini, at seslerini, bu szlerde duyabiliriz. Akn sihirli arks yzlerce dildedir. spanya neesiyle bu akam bu zildedir. Yelpaze evrilir gibi birden dnleri, veyle devrili, al, rtnleri Bu msralar sz stadmz Yahya Kemalden alntdr. Bu ktay dinlediimizde kulamza iirde ifade edilmek istenen anlama uygun seslerin (aliterasyon) dizilmi olduunu grmekteyiz. Bu Trkenin ses ve ek zenginliinin verdii mthi bir imkndr. Elbette Trkemizde kullandmz her bir kelimede bu rneklerdeki gibi muhteem ses zellikleri olmayabilir. Ancak bu kadar rnek bile Trkenin gzelliini gstermeye yeter de artar sanrm. Biz yine de konumuzla ilgili birka rnek daha vermek istiyoruz: Titremek kelimesi adeta syleyenin azn titretmektedir. t ve r seslerinin arka arkaya gelmesi titreyen bir nesneyi anmsatmaktadr. Alamak kelimesinin asl ylamak, lamak kelimeleridir. Bu y-, - sesleri alayan, inleyen bir insann kartt sesleri yanstmaktadr. Aksrk kelimesi de benzer bir yansmay ierir. irkin kelimesini 258

incelediimizde bu kelimenin iren kelimesinde olduu gibi dinleyende iren armlar yapaca muhakkaktr. Gzel kelimesinde ise gerekten gzel bir eda vardr. Bu kelime bize gl kelimesini hatrlatr. Belki de Farsada Gul eklinde telaffuz edilen bu iek ismi Trkeye girdiinde gzel kelimesinin etkisiyle gzelletirilmi olabilir. Ya da bu gul kelimesi gl- fiilinin etkisi altnda da kalm olabilir. Gl iei hem glen hem de gzel bir iektir. Belki de kendisine bu anlamlar yklenen gl, bu zelliklerden dolay, Mslmanlarca, glmenin ve gzelliin kayna olarak kabul edilen Hz. Muhammedi temsil etmeye layk grlmtr. Yine bir baka kelime olan Karga kelimesini duyduumuzda, kargann t sesini ve karaln hissederiz. Sprge kelimesinin kk olan spr- fiili sprgenin sprme esnasnda kartt sesi anmsatmyor mu? Krek kelimesi de topraa srten krein sesini sprgede olduu gibi yanstmaktadr. Srt- fiili bile bir yansma iermektedir. Bu fiildeki sesler nesnelerin birbirine srtnrken kardklar sesleri artrmaktadrlar. te bunlar ve benzeri binlerce kelime, dilimize ayr bir ahenk katmaktadr. Trkeyi konuan insanlar sanki tabiat dillendirmektedirler. Trk dili tabiat yanstan bir ayna gibi grnmektedir. 259

Trkeyi konuan bir insan, dier dillere nazaran tabiatla daha i ie bir dil kullanmaktadr. Bu gn doaseverlerimizin slogan ve pankartlarnda doay yanstmaktan uzak ngilizceyi kullanmalar ne zcdr! Hatta tm dnyadaki doaseverler yazl; szl eylemlerinde, tabiatn dzenli bir dili olarak adlandrlabilecek Trkeyi kullanmaldrlar.

260

DNA VE TRKE ARASINDAK LK DNA kelimesi Deoksiribonkleik Asit kelime beinden ksaltlmtr. DNA bir eit kk Kader Programdr. Canllarn tm hayat program DNA kromozonlarnda kaytldr. DNA, canllarn hafzasdr. Tm gemiimizin yaamsal zellikleri DNAlar vastasyla bize ve bizden sonraki nesillere aktarlr. Dilbilimcilerin ounluuna gre, diller de birer canl varlktr. O halde dillerin de kendilerine gre genleri ve yaplarn daha sonraki zamanlara aktaracaklar DNAlar vardr. Dier dilelrde olduu gibi Trkemizin de kendine has DNAlar vardr. Bu DNAlar vastasyla Trkemizin zellikleri asrlar ncesinden bugne kadar gelmitir. imdi Trkemizin DNA sistemine doru bir yolculuk yapacaz. ncelikle Trkenin asrlarca ncesinden bugne aktard zellikleri, sesleri var mdr? Yoksa Trke tamamen deimi midir? Bunu anlayacaz. imdi Orhun Abidelerinden baz blmleri inceleyelim; Trk begler bodun, bun eiding! Trk bodunug tirip il tutskngn bunta urtum; yanglp lsikingin yeme bunta urtum. 261

Trk Beyler milleti (bodunu), Bunu iitin! Trk milletinin dirilip il tutacan buna vurdum. Yanlp leceini de buna vurdum (hak ettim) Bu cmlelerde Trkenin binlerce yl nceki ve sonraki halini kar karya gryoruz.. Eer dillerin zelde Trkenin kendine has bir gen ya da DNA yaps olmasayd, bugn binlerce yl nce kullandmz kelimeler yaamayacak, yok olacaklard. Ancak hl bin ksur yl nce kullandmz pek ok kelimeyi bugn de stelik daha da gzellemi biimleriyle kullanmaktayz. imdi yukardaki cmlelerdeki kelimeleri bugn kullandmz ayn kkenden gelen kelimeelrle karlatralm. Trk-Trk, grld gibi Trk kelimesinin eski hali daha ok sese sahipti. Bu kelimenin imdiki ekli ise, olduka gzellemi bir durumda. Beg-bey beg kelimesi sonundaki g sesinden dolay kaba gzkmektedir. Ancak bu g sesi zamanla sanki dzenleyici bir elin katksyla y sesine dntrlmtr. Bu ekilde beg kelimesi daha da yumuam, incelemi yani kulaa daha gzel gelen bey szcne dnmtr. Bu deiimlere ramen Trk-Trk ve beg-bey kelimelerinin kkenleriyle benzerlikleri ortada. Yani byk bakalamalar, bozulmalar olmam ama kelimeler asli DNAlarn da muhafaza ederek daha bir incelemi, gzellemilerdir. ngilizce 262

gibi baz dillerde ise kelimeler zamanla bkmllemeye, bakalamaya doru giderler. Tabii ki dnya dillerinin ounda kendilerine gre bir gzelleme meyli vardr. Kesinlikle o dilleri kmsediimizi kimse dnmesin. Bodun kelimesi diriltilmeye allan bir kelimedir. Ancak bu kelime bugn yerini kulaa daha ho gelen millet kelimesine brakmtr. Millet kelimesi hangi kkenden gelirse gelsin artk Trkedir. Bodun kelimesi baz Trk lehelerinde de yaamaya devam etmektedir ancak oklukla kullanlan kelime millet kelimesidir. Yine -ler(oul eki) halen dilimizde muhafaza edilmektedir. Bu da Trkenin dilbilgisi zelliklerini binlerce yla ramen muhafaza ettiini gstermektedir. Trkenin dilbilgisinin(gramerinin) salaml tartlmaz. Bu noktadaki DNAlar daha kuvvetlidir. Nasl ki bugnk balklar yz binlerce yl nceki balklarla benzer zelliklere sahiptir. nk ayn DNA yaps ilk balktan bugnk balklara kadar aktarlmtr. Bunun gibi Trke, dier kurallar olan dzenlileme, inceleme ve gzelleme gibi zelliklerini devam ettirmekle birlikte, gramer ynnden kendini korumaya deiime, bakalamaya direnmeye almaktadr. Bu da Trkenin DNA yapsn kantlayan baka bir belgedir. Yukarda verdiimiz cmlelerdeki kelimeleri karlatrmaya devam edelim: 263

Bun-bunu grld gibi dzenlileme kural burada da kendini gsteriyor. Eskiden nesne hali ekinin sadece ve i ekilleri vard. Yani u, ekilleri yoktu. Ancak zamanla kk nl uyumu kuralnn bugnk hali olutu. Dzenlilik bylelikle daha da artt. Ayrca Trke kelimeler kulaa daha da ho gelmeye balad. Ancak nesne hali eklerinin de bu kelimesi gibi zamirlerin de asl deimedi. Eiding-iitin kelimeleri arasndaki benzerlik de ortadadr. Ufak ve kurall baz deiiklikler dnda eid- fiili aynen bugn de iit- eklinde yaamaktadr. Yine 2. oul emir kipi eki olan eski ing eki de in eklinde bugn de varln devam ettirmektedir. Grld gibi sondaki g sesi kaybolmu ama bu Trkenin kulaa daha da ho gelmesini salamtr. Ancak ek ounlukla korunmaya devam etmitir. Btn bu verdiimiz rneklerde grld gibi dier dillerde olduu gibi Trkenin de kendine has bir DNA yaps vardr. Trke, gn getike daha ho, daha dzenli, daha iirsel bir dil olmaktadr. Bu da Trkenin gzelliini ispat eden baka bir delil olarak kaydedilecektir. Ayrca Trke, bu ynyle bize canllarda deimeyen baz gensel zellikler olduunu fsldamaktadr.

264

Bize de aslnzdan uzaklamayn ama baka milletlerin teknolojilerini, iyi ynlerini aln der gibi asldan uzaklamadan deiimi, dzenlilemeyi tlemektedir.

265

TRKENN MATEMATKSELL VE FELSEF BOYUTU Byk nl uyumu kuralnn matematiksellii: Bildiimiz gibi Trkede bir kelimenin ilk hecesi kaln nlyle balyorsa, dier heceler de kaln nlyle, ilk hece ince nlyle balyorsa, dier heceler de ince nlyle devam eder. imdi bu kurala uyan ve uymayan rnekleri grelim: K(i)t(a)p> bu kelimede i=ince, a=kaln olduundan bu kelime kurala uymaz. Bunu matematiksel olarak yle gsterebiliriz: i= -1 olsun, a= +1 olsun -1. 1= -1 yani sonu olumsuz Birisi eksi dieri art olursa, sonu eksi olduu gibi, birisi ince dieri kaln olduunda da sonu olumsuzdur. K(i)t(a)p()= Burada kaln nllerin tamamn yine +1 olarak alacaz. -1. 1. 1=-1 bir tane eksi dierlerini de eksi yapyor. Olumlu birka rnek verelim imdi de: (o)c(u)k= 1. 1=+1 sonu olumlu, pozitif (i)nc(e)= -1. -1= +1 sonu yine olumlu

266

Eer bu kaln nlleri ift, ince nlleri de tek saylar olarak kabul etsek; ift sayyla ift saynn toplam ift olur. Sonu ift karsa iki say bir biriyle ayndr yani uyumludur demektir. ift+ift=ift Tek sayyla tek saynn toplam da ifttir. Demek ki tek sayyla tek say da birbiriyle uyumludur. Tek+tek=ift Fakat tek sayyla ift saynn toplam tektir. Demek ki, tek say ile ift say birbirinden farkldr. ift+tek=tek Kaln+kaln=uyumlu nce+ince=uyumlu nce+kaln=uyumsuz Kaln+ince=uyumsuz Saylarn ikisi de eksi olursa sonu yine olumludur. Bu rnekleri oaltabiliriz. Sanrm burada anlatmak istediklerimiz anlalmtr. Trke bilim dili deil diyenler, Trkenin bu matematiksellii karsnda ne diyecekler? Trkeyi ve Trkleri an gerisinde grmeye alan Bat, Trkemizin bu matematiksel mucizesinin farkna varacaklar m? Onlar bunun farkna varmasa da biz Trkemizin gzelliinin farkndayz. Bu yle subjektif bir gzellik de

267

deil. Matematiksel olarak ispat edilen bir gzellik

NLLER KPNN ZLMES Sihirli bir kpmz var bizim. Bu kp Trkenin gzelliini gsteren matematiksel harikalardan biri. stelik bunu bir Trk de bulmam. Bu kb ilk defa izen bir yabanc, bir Fransz. Ona bu yardmndan ve kefinden dolay teekkr ederken, kendime de sitem ediyorum: Neden ben de Trkenin daha deiik matematiksel zelliklerini ortaya koymayaym? Zaten ben de yola bu niyetle koyuldum ilk bata. Size de bunun iin sesleniyorum: Neden siz de Trkenin daha deiik gzelliklerini ortaya koymayasnz? Ancak yabanclar bizim dilimizi bizden daha iyi biliyorlar. Bizde de dnya standartlarnda dilbilimciler yok deil. Bir Doan AKSAN bence pek ok yabanc dilbilimciyle boy lecek donanmda. Daha ismini bilemediimiz baka niversite hocalarmz da mevcut, bunu biliyorum. Ancak Trke her ey gibi tek bir bak asyla deil farkl farkl bak alarnn verileri nazara alnarak incelenmeli. Yz dhinin yapmay beceremeyecei yksek bir dzende olan Trkeyi bir iki kii nasl tam manasyla, tm gzellikleriyle zebilir? Trkenin bir 268

ifresi var. Bu ifre mutlaka zlmeli. Bu ifreyi zmek iin ilk admlardan birini Franois Deny adndaki bir dil okulu rencisi atm. Bu ifreyi zmek iin ben de bir adm atmak istiyorum. Belki o adm attm, belki de mr boyu o adm atmak iin uraacam. Ama ncelikle ilk adma vefadr. Bu admdan karlacak dersler var. Bu nller kp izilirken u forml kullanlm: c 3 N=2 > N=2 > N=8 Sonra Franois Trkenin bir gizemli ifresini zmenin heyecanyla nller kpn, nllerin tm zelliklerini gsterecek ekilde iziyor. Aslnda o kendisi bir ey yaratmyor. Sadece Trkenin var olan ama bilinmeyen bir zelliini gzler nne seriyor. Bizler de aratrmalarmzda ite buna talibiz.

Grld gibi Kbe de aslnda bir kp grnmnde. nller Kpyle Kbenin ekli arasnda bir iliki olamaz m? Kbe kelimesi kp anlamna gelmektedir zaten. Belki de yce Yaratc, bu nller kpyle bir eit Kbeyi 269

yani boyutsuzluun ve zamanszln sembol olan kp eklini Trke zerine resmetmitir. Belki de bu sadece Trkenin dzeninin bir baka delilidir. Ancak Trkenin byle bir gzelliinin olduu aktr. stelik kp insann ok boyutluluunu da sembolize eder. Zaten kabe insan kalbinin de bir nevi semboldr. nsan kalbi ve ruhu ise beden gibi snrl deil aksine sonsuz yani boyutsuzdur.

ekil: nller kp

TRKENN MATEMATKSELLNE RNEKLER Yine matematiin dier bir konusu olan simetriye de bu kurallar uyarlayabiliriz. Bir nller dorusu olduunu var sayalm. Bu nller dorusunun ortas 0 noktas olsun. Bu nller dorusunda A noktas dz nlleri sembolize etsin.

270

Kk nl Uyumu kuralnn birinci blm iin; A (a, e, , i) 0 A(a, e, , i) __|___________________ |__________________|_____ Bu rnekte grld gibi dz nller dz nllerle 0 noktasna gre simetrik olmaktadrlar. Ayn simetri zelliini B. . U. K iin de kullanabiliriz. A (a, o, u, ) 0 A(a, o, u, ) __|____________________|_________________ __|______ A(e, , , i) 0 A(e, , , i) _|_____________________ |___________________|_____

271

Burada da kaln nllerin kaln nllerle, dz nllerin de dz nllerle simetrik olduu grlebilir. Trkedeki seste kelimeler de birbirleriyle ses itibariyle e anlaml kelimeler ise anlam itibariyle simetrik grnmektedir. Ak-Ak, Yz-Yz, Bin-BinMektep-Okul, Al-Krmz, Ak-Beyaz Trkede her zaman 1+1=2 olmayabilir. Aslnda btn dillerde bu byledir. Yani; zne(1) +Yklem(1) = Cmle(1) 1+1=1 oldu. Demek ki 1+1 her zaman 2 etmez. Trke ve dier diller bunu bize ispat ederler. Trkede en nemli e sondadr. Ali bugn okula geliyor. Bu kurala gre bu cmlede en nemli kelime geliyor kelimesidir. O zaman bunu matematiksel olarak yle ifade edebiliriz. Geliyor>okula>bugn>Ali aslnda Trkede zne de nemlidir ancak cmleden zneyi 272

karttmzda cmlenin anlam bozulmaz. Zaten yklemde zne de vardr. 1000>100>10>0 bu cmlede 0 etkisiz elemandr. 0 says olmasa da bu saylarn toplam ayndr. 1000+100+10=1110 1000+100+10+0=1110 imdi bu rneklerden Trkede znenin lzumsuz olduu karlmamaldr. Sadece unu sylyoruz Trkede zne grnte olmadan da cmlede ahs ekleri bize zneyi verir. rnein; Geliyor. Bunu bir sayyla ifade edelim. 100 Biz bu geliyor kelimesinin bana O zamirini koysak da koymasak da fiilin znesinin O olduu bellidir. (O)Geliyor. imdi bu 100 saysnn nne + iaretini koysak da koymasak da bu saynn art olduu bellidir. Ancak say olduunda bu iareti muhakkak koymam gerekir. Bunun gibi eer cmlede yklem yoksa biz cmleye bu iaretini koyarz. Yani cmle eksiltilmi bir cmle olur. Daha dorusu cmle ortadan kalkar. Sadece kelime elimizde kalr. Yklem olmadan cmle olmaz. Trkede kelimelere getirilen btn ekler muhakkak sondadr. Bunun istisnas yoktur. Bu halde burada mthi bir dzen gze arpmaktadr. imdi bunu daha iyi anlamaya alalm:

273

Kk+ek nce kelime kk vardr, sonra ek gelir. simler iin de fiiller iin de bu byledir. rnein: gr-d kelimesinde de kitap+lk kelimesinde de ek sonda gelir. O halde Trkemizdeki ek iin yle bir forml yapabiliriz. Ekli kelime=kk+ek Bunun bir salamasn yapalm. Kk=ekli kelime-ek bir ek bir ekli kelimeden karldnda sonu sfrdr. O halde kk eksiz olan kelimedir. Ya da ekli kelime-kk=ek yani ekli kelimeden kk ktnda geriye sadece ek kalacaktr. 3=2+1 2=3-1 1=3-2 ekli kelime=kk+ek kk=ekli kelime-ek ek=ekli kelime-kk

2+1 3 eder matematik kuralnn kesinliinde bu kural kendini gsterir. Bu da Trkedeki kurallarn matematiksel yapsnn baka bir eklini bize gsterir. Trkede bildiimiz gibi cmlenin olmazsa olmaz zne ve yklemdir. Eer zne ortada gzkmese de, bizler Gizli bir znenin var olduunu biliriz. Buraya geldi. Bu cmlede grnte bir zne yoktur. Ancak eyleme baktmzda biz zneyi, yani iin yapcsn buluruz. Bunun gibi kinatta pek ok eylem ve i yaplmaktadr. Bulutlar arasndan yamur gelir, iekler byr, dnya gnein 274

etrafnda gezer ve galaksiler birbirlerinin arasndan birbirlerine arpmadan geerler. Bu eylemlerin zneleri ise yok gibidir, grnmez. Bu eylemlerin olumasna bahane gsterdiimiz sebepler de aslnda edilgendir, yaplmaktadrlar. te bu evrendeki fiilleri bir zneye vermemiz ise mantn gerekliliidir. O halde Trkedeki gibi gizli bir zne vardr. Btn bu ileri yapan 3. tekil kii zamirini buluruz. Bu zamir Odur. O ise her eyin ve her eylemin Yaratcs olmaktadr. Zahirde gizlidir ama o fillerinin eylemlerinin iindedir. Eserden eseri yapana karsak, onu buluruz. Trkemizde de zne aslnda eylemin iinde gizlidir. Eylemin ahs eki bize zneyi verir.

275

TRKEDEN FELSEF MESAJLAR Kita(pt)a bu kelimede grld gibi p sesi ince d sesini etkileyerek sertletirmitir. Trkemizde sert nszler yumuak nszleri etkiler. Yani sert nszle biten bir kelimeden sonra yumuak nszle balayan bir ek gelirse, yumuak nsz sertleir. Bu halde doann bir kural ortaya kmaktadr. Gl olanlar, zayf olanlar etkilerler. Onlar asimle ederler. Kendilerine benzetirler. Demek ki, dilimiz bize unu tlemektedir: Her zaman gl olun. Gemite inin gcne, stnlne kanmadnz gibi, imdi de dier kltrlerin aldatc gcne kanmayn. Kendinizdeki byk gc kefedip btn kltrleri siz etkileyin. Burada kastettiimiz sadece maddi g deildir. Manevi gc de elde etmemiz gerekmektedir. Asl g bize gre manevi stnlktr. Bunun yannda zaten maddi stnlk de gelecektir. nk manevi gc temsil eden nller sert nszleri de etkilemekte ve onlar yumuatmaktadrlar. 276

rnein: kitap+>kitab grld gibi sert p sesi yumuad b oldu. Eer manevi deerlerimize sarlrsak, nmzde hibir engel duramaz. Dmann elik zrhlar da olsa onlar yeneriz. Atalarmzn klelii kabul etmemesindeki, zgrlk uruna dalar eritmesindeki sr, dilimizin bu zelliinde sakl olabilir. Bu zelliin Trk milletinin uur altna gizli bir etkisi olmu olabilir. Bizler nl harfler gibi zgr olmalyz. En sert ve etkileyici medeniyetlere bile kanmamal, onlar anakkalede olduu gibi biz etkilemeliyiz. Trkede bildiimiz gibi en nemli ge her zaman sondadr. Trkemizde fiiller zaman ve ahs eklerini alrlar. Bu fiiller bu ekleri gelii gzel almazlar. Adeta felsefi anlam boyutu yksek olan bir sra takip ederler. Sanki binlerce felsefeci oturmu ve bu sralamay ayarlam gibidir. Trkemizde; Eylem+zaman+kii sralamas fiilleri olutururken takip edilen sradr. rnein; Gel-iyor-um bu cmlede gel eylem, i yor zaman(imdiki), (u)m da kiiyi gsterir. imdi en nemli ge sondadr prensibini bu fiile uygularsak, buradaki en nemli ge, kii olacaktr. Buradaki kii varlklar lemini, varlklarn ahsiyetlerini temsil eder. Eer kii varlk sahnesinde deilse, o zaten bizim anladmz tarzda bir kii deildir ve ona 277

zamann bir etkisi olmaz. O, zaman st bir boyutta olur. Fakat eer kii varsa onun bir an, gemii ve bir gelecei de olacaktr. Yani varlk varsa onun bir momenti de olacaktr. Bir cismin koordinatlarn zaman hesaba katmadan hesaplamamz zordur. Kendimize bakalm. Hepimiz birer ahsz. Hepimizin birer benlii var. O halde bizler zamanla snrlanmz. Kiiden sonra nem sralamasnda zaman ikinci sradadr. nk kii i ve eylem yapabilmek iin zamana muhta. Daha dorusu i ve eylem zamanl bir boyutun zellii, sonucudur. Zaman olmasayd i ve eylem de olmazd diyebiliriz. Ahirette bile zaman vardr. Eylem ise varlk ve zamann kanlmaz zelliidir. Varl olan ve zamanla snrl her varlk eylem halindedir. rnein; atomlar birer kiidir. Atom kiileri zaman nehrine girerler. Zaman nehrinde atomlar hareket ederler ve eylemi olutururlar. Var edilmi her nesneyi bir kii olarak kabul edeceiz. Bu kiilerin bir zaman ve bir eylemi vardr. Orhun abidelerini dnn. Bu antlar varlk sahnesine girdiklerinden, zaman dairesine de girmilerdir. Zaman dairesinin bir sonucu olarak bu yaztlar eskimilerdir. Eer zamanszlk boyutunda olsalard eskimeyeceklerdi, nk eylemleri olmayacakt. Onlarn eylemi eskimek olmutur. Demek ki, Trke matematiin ve felsefenin de dilidir. Trkedeki kelime ve eklerin dizilimi bile bo deildir. Bu olayn arkasnda bile byk felsefi hakikatler vardr. Soru ekinin de bizce felsefi bir anlam vardr. Soru eki mi genelde 278

ahs ekinden nce gelir. Zaman ekinden de sonra gelir. Dnyaya gelen kii botur. Yani sorularla doludur. Kk bir ocuk bu boluu sorularla doldurur. Aslnda insanolu zamana, ihtiyarlamaya ve lme kar devaml sorular yneltir. Buradaki soru eki onu temsil eder. Bu mi soru eki dier zamanlardan farkl olarak, hikye bildiren gemi zamanda kii ekinden sonra gelir. Bu durumda buradaki soru eki, kiiden daha nemli olmaktadr. Bize gre; burada verilmek istenen bir mesaj vardr. Kinatn yaratln dnn. nsanlar iyi kt buna bir tarih verebiliyorlar. Ya bu varlk leminin ncesi? te buradaki mi soru eki buna iaret ediyor. Kiiden nce, varlktan nce baka bir lem vard. Ne idi bu lem? Aratr, bul, dn diyor. Hawking gibi bilim adamlar bu lemi aratrmaya koyulmulardr. Ancak zamandan, kiiden nceki lem, boyut, telerin tesi u anda ancak imanla anlalabilecek, kabul edilebilecek bir boyuttur. Hz. Muhammed Mirata Cebraili de geride brakarak bu leme ayak basmtr. te o lem bizim iin mi? Yani bir bilinmezdir, sorudur, imtihandr Kaynama Olaynn Felsefi Boyutu Trkemizde nlyle biten bir kelimeden sonra, nlyle balayan bir ek geldiinde bu iki nl arasna y, , s, n harflerinden birini koyarz. Biz bu kurala kaynama diyoruz. 279

rnein: Bura-a>bura(y)a gibi Bu kaynama harflerini kullanmazsak iki nly yan yana yazamayz. Arapa ve Farsa dillerinden dilimize girmi baz kelimelerde iki nlnn yan yana yazld grlr. rnein; saat. Aslnda burada saat kelimesinin ikinci nls olarak grnen kelime grtlaks bir ses olan ayn harfidir. Bu nedenle bu ses Trkemizde de gsterilmitir. Fiil kelimesinde de ayn zellik mevcuttur. kinci i sesi esreli ayn sesidir. Ayn harfi de nsz bir harftir. Trkede iki nlnn yan yana olduu rneklerin ounda bu zellik vardr. Dua, faal, miad, buut, Said vb Ya da nllerden birisi uzundur dieri de ksa. Bu durumda iki nl yan yana bulunabilir. Bu rnekler de Arapa ve Farsa kkenli kelimelerde bulunur. kinat, nil eer bu kelimelerdeki uzun nller olmasayd yani kelimeler kainat, nail eklinde olsayd bu kelimelerdeki i sesleri y sesine dnrd. Fide kelimesindeki a nls zamanla ksa olarak okuna okuna, onun yanndaki i nls y sesine dnmtr. Ancak aile kelimesindeki uzun a sesi halen muhafaza edildiinden yanndaki i nls de muhafaza edilmitir. Ancak biz bu kelimeyi sylerken fark etmeden y kaynatrma harfini a ile i arasna katarz. A(y)ile deriz. Aslnda btn dier rneklerde de fark etmeden halkmz iki nl arasna bir nsz ses koyar. Saat genellikle sa()at diye telaffuz edilir. Fiil denmez i uzun bir nl gibi okunur. Ya da iki i sesi arasna bir 280

 sesi gelir. Dua>du(v)a, Said>sayit vb. rnekler de ayn mantn rndr. Demek ki Trke iki nly yan yana kabul edemiyor. Aslnda bu asimilasyonu reddir. Bu Trkenin yok olmamaya kar bir manifestosudur. Yani Trke der ki, ben bkmllemeye, ihtiyarlamaya doru gitmeyeceim. Gerekten iki nlnn yan yana geldii kelimelerde ileriye doru mthi deiimler olmaktadr. rnein; ne asl kelimesi nasl diye bambaka bir kelimeye bu ekilde dnmtr. nk nllerden biri atlmak zorundadr. Bu da kelimelerde deimenin bir balangcn oluturur. Trke ise deil Trke kelimeleri, yabanc dillerden gelme kelimeleri bile koruma temaylndedir. Yine Allaha smarladk kelime grubu Allasmarladk ekline dnmtr. Trke kendisini bu ekilde deforme olmay nlemek istemektedir. Evliliklerde bile ayn ftrata sahip insanlarn beraber yaamas ok zordur. Birisi sertse birisi yumuak olacaktr. Birisi ok bilgiliyse birisi az bilgili olacaktr. te Trkede de iki nl birbiriyle uyuamaz. Bu nllerin birbirlerinden boanmalarn nlemek iin devreye y, , s, n harflerinden biri kurall olarak girer. ki ks insan birletirmek iin ortada bir hakem olmaldr. te Trke uur altlarmza bu kural da tlemektedir. Trke bir kitap gibi okunsa, insanlarn dzenini salayacak btn kurallar onda bulunabilirdi. Zaten vardr. Bu kurallarn Trk insannn bilinaltna mthi etkileri 281

olmaktadr ve olmutur. Benim abam da Trkeyi tm insanla bir kitap gibi okutmaktr. nsanmzn kaynamas iin baz deerlere ihtiya vardr. Bu deerler olmassa bir unsur ortadan kaybolacak demektir. nller nszleri de etkileyecek kadar gldr demitik. nllerin bu gleri birbirlerini de etkilemektedir. Ne asl rneinde olduu gibi aznlk ounlua tabi olmaktadr. Bu kelime grubu nesil ekline de dnebilirdi fakat nasl olmutur. nk a, daha fazla e ise bir tane2 says birden ok olduuna ve gl olduuna gre bu e sesinin ans yoktur ya a sesine dnecektir ya da yok olacaktr. Yani bunu matematiksel olarak ifade edelim: 2>1 ya da doal saylarda arpma ilemini hatrlayalm. Doal saylarda iftle tek arplrsa sonu yine ift olur. Burada (a, ) ift olarak, (e) de tek olarak kabul edilse, ift. tek=ift olacaktr. Yani (a, ). (e)=(a, ) olacaktr. Cmlelerdeki kelimelerin diziliinin felsefi boyutu: Trkede cmleyi oluturan kelimeler de gelii gzel dizilmezler. rnein: Ali yarn kitap okuyacak.

282

zne+zaman tmleci+nesne+yklem Kinatta yaplan her iin bir yapcs vardr. Bu nedenle ncelikle varlk sahnesinde ii yapacak bir kiinin tezahr etmesi gerekir. O olmadan eylem de olmaz. Evet, bu ileri yapmak iin Ali yaratlmtr, varlk sahnesine konulmutur. Ali varlk sahnesine gelmitir ve artk o zamanla snrldr. Bir zamana ihtiyac vardr. O zamanla yalanmaktadr, vcudu da eskimektedir. Belli bir zaman iinde yaayan Ali, nesnelerle iliki kurmaktadr. O bir varlk olarak ya bir nesneyi etkileyecek, ya da kendisi etkilenecektir. Aslnda Ali etkilediinden ok etkilenir de. Zaman onu etkiler, okuduu kitap da onu etkiler. Hem fiziki hem de psikolojik ynden etkilenir Ali. Bu etkileimlerin sonucunda Ali bir i yapacaktr. Etki tepkiyi douracak ve btn nesnelerle lene kadar Ali, etkileimde bulunacaktr. Bu etkileim de eylemleri meydana getirecektir. Yani Ali en son mertebede bitmek tkenmek bilmeyen bir eylemin iinde bulacaktr kendisini. Eylemin bitmesi Alinin lm olacaktr. Bu cmledeki kelimelerin yerleri Trkenin imknlar el verdii lde deitirilebilir. Bu ekilde yeni yeni felsefi yorumlar yaplabilir. Kelimelerdeki kkler ve ekler: Trkede ekler hep kk kelimeden sonra gelir. Kinatn da bir kkeni vardr. Btn kinat bu kken zerine giydirilmi eklerdir. Her ey ve 283

btn sebepler aslnda hakikatin zerinde birer ektir. Bu ekler ortadan kalktnda kke ularz. Gidiyorlar kelimesinin eklerini ortadan kaldrdmzda geriye, git- fiili kalr. Atomlar, elektronlar, sebepler gibi milyonlarca eki ortadan kaldrdmzda, sonuta bir tek kke ularz. O da her eyin sahibi ve yaratcs olan yce varlktr. O her eyin kkeninde olan varlktr.

Byk nl Uyumu Kural: Byk nl uyumunda kaln ve ince nller birbirleriyle uyum iindedirler. Bu da mthi bir dzeni bize gstermektedir. Kalnlardan sonra kalnlar, incelerden sonra inceler gelir. Her nl yerini vazifesini bilir. Aslnda btn evrende bu uyumun bir benzeri vardr. Her ey dengeli bir ekildedir. Denge bozulduunda uyum da bozulur. te Trke evrendeki bu dengenin adeta Kartezyen haritasdr. Evrendeki dzen kanunlar adeta Trke haritasnda gsterilmitir. Bu dzen sahipsiz ve kendi kendine olamaz. Her dzeni dzenleyen bir dzenleyici vardr. Bu kinattaki dengeyi dzenleyen bir dzenleyici varlk da olmaldr. Evrende Yokluk Yok: nsanolu normal artlar altnda kendine gvenmekte bazen gurura kaplmaktadr. Ancak o 284

bazen zerinden kalkamayaca musibetlerle karlar. Ezilir, adeta yok olur. Fakat onun yok olacan sandmz yerde, o yeniden dirilir. lm bile insan yok edemez. Nasl ki, sert nszler lrler fakat daha da yumuayarak, letafet kazanarak hayatlarn srdrrler. Tamamen yok olmazlar. Trke bize gerek yokluun yok olduunu da retir. Evet, yokluk diye bir ey yoktur Trke dnyasnda. nl Azrailiyle karlaan sert nsz, lr gibi yapar ama aslnda lmez. O yumuak bir nl olarak hayatn srdrr. Kitap kelimesi a nlsyle karlanca kitaba olur. P sesi, b sesine dnr. Hi bir ey vardan yok olmaz prensibi Trke iin de geerlidir. Bazen bakarz, bir kelimeden nl dm. Burun burnu olmu mesela. Fakat sondaki u sesini karttmzda aslnda ikinci hecedeki u sesinin lmediini yaadn anlarz. O buram buram hayat kokar. Ben lmedim yayorum, der bize. Biraz dikkatle Burnu kelimesini eelesek, burada bir u sesinin daha olduunu anlarz. te o mezarlklarda yok oldu sanlan ruhlar baka bir boyutta vardrlar aslnda. En azndan onlarn hafzalarda yaadna herkes inanr. Peki ya hafza ve hayal lemi beyin anteninin baka lemlerden ald frekanslarn bir sonucuysa! Bazen de yumuak nszler lrler, sert bir nszle karlatklarnda. lmn sertliinden daha sert bir ey var m? te insanolu da lmle karlar bir gn. O sert ve souk kavramla. Ancak nasl ki, yumuak nszler lmez, sert bir 285

nsze dnrler, bunun gibi de insan lmle lmez. O bir halden baka bir hale geer. u dnyadaki yaamndan daha kuvvetli bir yaama geer. te Trke, bize ldkten sonra dirilmenin gerekliini de anlatr. Umak ve Tamuya ok eski zamanlardan beri inanan Trklerin uuraltnda Trk dilinin bu incelikleri etkili olmu olamaz m? Belki de olmutur. Belki de Trklerin inanc Trkeyi etkilemitir. Ama bir gerek var ki ortada, o gerek de yokluk diye bir nesnenin Trkede olmaddr. Gizli zne rnei de bizim davamz ispatlayan dier bir rnektir. ok Yi(y)enler Daralr: Burada bahsettiim manevi darlama. Yemekten kastsa haram yemek ya da israf etmektir. Bildiimiz gibi Trkemizde dz geni nllerden sonra y nsz, zellikle de yor eki gelirse, dz geni nsz darlar. nk y sesi i, sesine yakn bir sestir. Bu seslerin k yerleri birbirine benzer. Bu nedenle y sesi nne geldii dz geni sesleri etkiler. nk y sesinin k da dz sesler gibidir. Y sesi karlrken az dzdr. Bu sebeple bu y sesinin gidip de o, seslerini darlatrmas, onlar u, yapmas beklenemez. rnein, ala- fiiline yor ekini ekleyelim. Alayor diyemiyoruz. Alyor daha uygun oluyor. Demek ki, eytan bizi kandrrken bizdenmi gibi davranr. Yoksa o bizi asla kandramaz. Nefis 286

ktlk yapmay, haram yemeyi bize emreder. Biz bu emirlere kanp, onlara uyduumuz anda manen darlarz. O manevi geniliimiz ortadan kalkverir. O halde bizler gzel deerlerimizi kaybetmek istemiyorsak, kt arkadalardan (rnein; kumardan) kamalyz. Yoksa bu arkadalar bizleri manen ve maddeten zayflatr. Hatta kumar gibi arkadalara yaklarsak, mali ynmz de daralr. sraf ve kumar gibi arkadalar fertlerin olduu gibi milletlerin de ekonomik ynden daralmasn, gerilemesini salayan olumsuz etkenlerdir. te Trkenin bu zellii bize Kt arkadalardan kann, yoksa manen ve maddeten daralrsnz demektedir. Klrsek byrz: Baz insanlar alakgnlll alaklk olarak alglar. Ne yanl dncedir. Aalarda ne kadar ok meyve varsa, onlarn dallar o kadar ok yerlere eilir. Meyvesiz aasa, dimdik durur ylece. imdi herkes ben meyvesiz aa deilim diyor kendi kendine. Bu bile gururun bir gstergesi deil mi? Eer meyvelerin varsa, brak bunu bakalar sylesin. Sen ne diye bunu bakalarna syletmeye urayorsun? nsan ortaya koyduu eserlerle byr, kendine dzd methiyelerle deil. Elbette Budist rahipleri gibi al eline tencere kap kap dola demiyorum. Trke iin, din iin, devlet iin olabildiince gururlanmaya hakkn var. Eer onlarla gururlanmasan yanl. Eer dilini savunmazsan, 287

dinini, baka devletlere kar devletini savunmazsan vatan hainisin. Sana git de kitap yaz da demiyorum. Ben anglo sakson istilasn kabul etmiyorum demen yeterli. Ya da savunduun dier davalar en azndan kalben savunman da olumludur. Btn bunlarn tesinde normal yaantmzda alak gnll olmamz gerekli. Aslnda o tarih sahnesinde dev ruhlaryla dimdik ayakta duran bykler de hep alak gnllydler. Zaten onlar byle bydler. te Trke de bize alak gnlll tlyor. Trkedeki btn kelimelerin kkenleri aslnda ok kk kelimelerdir. Hatta Trkedeki btn kelimelerin kkenleri iki sese indirgenebilir. rnein; gzlk kelimesinin kkeni aslnda g- kelimesidir. Gerekten bu kelime kck bir kelimedir. Eer bu kelime kkln kabul etmeseydi, nasl yzlerce kelimeyi oluturup byyebilirdi? Eer bu kelime acizliini anlayp ekler almasayd, nasl yep yeni kelimeler, isimler, sfatlar, filler oluturabilirdi? Demek ki, nce kklmz, acizliimizi hissedeceiz. ncelikle yaratcya kar aciz olduumuzu bileceiz. Sonra tm kinat bizim emrimizde olacak. Ne kadar ucuz bir ticaret deil mi? nsan ilikilerinde de acaba mtevazler mi beenilmekte, yoksa kibirliler mi? Elbette herkes kibirliden kaar. nsanlar alakgnllleri daha ok severler. Alakgnll olmak her ynden kazanl deil mi? te aln size bir Trke dersi daha. Trke adeta bizimle konuuyor. O bizi

288

adeta devaml iyilie ynlendiriyor. Ne mutlu Trkeyle iyilie kanatlananlara! nsz Dmesinden bret Al! Dedelerimiz ninelerimiz hep syler: Dmez kalkmaz bir Allah diye. Ne kadar da doru sylemiler. nsanolu bu, bazen der, bazen kalkar. nsan her dnde yeni bir dnn kaplarn aramal. Her dnte yeni dler kurmal. Her dte dmanlarndan uzaklamal. Nedir insann dmanlar? Cehalet Baka yok mu? Dediinizi duyar gibiyim. Belki de bazlar u da dman, bu da dman diye saymaya balamtr bile. Ancak btn ktlklerin ba cehalettir. Okumayan, dnmeyen insandan her ey beklenir. Bakalarn anlamayan ya da anlamaya almayan cahiller de yok deil. Evet, onlar da cahil. ki mer vard Hz. Muhammedin yannda. Birisi adildi, dieri cahil. Onun lakab da zaten cahildi. Neden cahildi peki bu Ebu Cehil? nk o yan bandaki nuru gremedi. nk o yalan seti. Bu nkler arttrlabilir. Cehalet cmle ktln badr ite. Cahil olmayan insanlar dtklerinde yeniden, yeni bir dirili hamlesiyle ayaa kalkmasn bilirler. nk onlar dnrler. nk onlar d grrler. nk onlar dmanlarn bilirler. te Trkede de baz dler yok deil. nller der, nszler der. Ancak bu dler yeni bir dn dourur. te u nsz dmesini hatrlayn. Bu nsz dmesinin dndrdkleri var bizde. Baz 289

insanlar tm kinata kyasla o kadar k(k) olduklar halde yine de gururlanrlar. nk onlarn k si vardr. Nedir bu k? . Kuvvet, kazan, kzgnlk, konuma, kfr, kumar, kara para, kaslar Bu kleri arttrmamz elbette mmkn. te insanolu bu k lerine gvenir ve nihayetsiz k(k)ln birden unutuverir. Tam bu esnada o insan bir musibetle karlar, ya da bir ekilde der. Maddi, manevi skntlara girer. O zaman o insan k(k)ln anlar ve btn o k lerin hibir nemi olmadn, onlarn da bir gn debileceini idrak eder. te bizim k(k) insandan bu aamadan sonra, sonsuzluk karsnda kck olduunu anlar. te kk kelimesi Trkede bir kltme eki olan ck ekini aldnda biz bunlar dnrz. nk bu ck eki k(k) kelimesinin k sini drr. Bu olay insanoluna der ki: Ey insanolu! Bu k lerine sakn gvenme! imdiden sonsuzluk karsnda kk olduunu idrak et. Eer sen bunu imdi anlamazsan, bir gn bir ekilde anlarsn ve sonsuzluk karsnda kck oluverirsin.

290

TRKENN ANALTK GEOMETRS

Analitik Geometri Nedir? Geometrik almaya cebrik analizi tatbik eden ve cebrik problemlerin zmnde geometrik kavramlar kullanan bir matematik dal. Btn bunlar kartezyen sistem denilen bir koordinat sisteminin kullanlmasyla mmkndr. Kartezyen kelimesi, batda analitik geometride ilk ilmi almay yapan Ren Descartes'tan gelmektedir. Fransz dnr Descartes'n ok nemli bir buluudur. Descartes'a gelinceye kadar geometri problemleri ayr ayr yntemlerle, sistemsiz olarak ve anlak gcyle zmleniyordu. Descartes'n Kartezyen koordinat sistemini kullanarak ve cebir dilini geometriye uygulayarak bulduu bu yntemle geometri problemleri cebir denklemelerine evrildi ve cebirle zmlendikten sonra geometri diliyle akland. Birok fizik probleminin zm de bu yntemle kolaylam oldu. 291

Uzay analitik geometride temel bir konu, bir erinin veya belirli artlar altnda herhangi bir doru veya noktann kendi hareketiyle meydana getirdii yzeyin denklemidir. Denklem, eriyi meydana getiren her bir nokta kmesi tarafndan salanan saysal terimlerle ifade edilir. Mesela, merkezi balangta olan birim yarapl daire, balangtan, birim uzaklktaki noktalar kmesidir. Bir ember zerindeki herhangi bir nokta (x,y) koordinatlarna sahipse, birim yarapl emberin denklemi : x + y = 1 olur. Bu denklem, ember zerindeki her noktann koordinatlar tarafndan salanr. Benzer ekilde x + y= 4 denklemi merkezi balangta ve yarap iki birim olan emberin denklemidir. Baz geometrik ifadeler eitsizliklerle ifade edilebilir. Mesela; x + y < 1 yukarda tarif edilen emberin iindeki btn noktalar; x + y > 1 denklemi de dndaki btn noktalar ifade eder. 1 < x + y < 4 eitsizlii x + y = 1 ve x + y = 4 denklemi bu iki ember arasndaki alann noktalarn gsterir. Analitik geometri, x ve y eksenlerine bir noktada dik olan nc bir z ekseni ile geniletilir. x, y ve z eksenleriyle gsterilen bir denklem yzey ifade eder. Mesela, x + y + z = 1 merkezi balangta yarap bir 292

birim olan krenin denklemidir. Yzeylerin ve erilerin nemli zelliklerini aratrmada kullanlan analitik geometri metatlarson asrda bilimin en nemli aralarndan biri haline gelmitir. "http://tr.wikipedia.org/wiki/Analitik_geometri"'d an alnd

Yukarda alntladmz Analitik Geometri tanmna uygun olarak biz de Trkemizin bir Kartezyen Koordinat Sistemini oluturmay hayal etmitik. Bu hayale ulamak adna bir ilk adm olarak, Byk nl Uyumu, Kk nl Uyumu Kural gibi baz dil kurallarn x, y koordinatlar zerinde gstermeye altk. Elbette bir ilk olan bu almay uygularken baz kusurlarmz da olmu olabilir. Ancak bu sistemin ileride daha uygulanabilir ve yaygn bir sisteme dneceine olan inancmz muhafaza ederek, eksik ynleri de bulunsa, buluumuzu siz okurlarmzla paylamaya karar verdik. Umarz bu paylammz beenirsiniz.

293

Byk nl Uyumu Kuraln ksaca yle tarif edebiliriz: Bir kelimenin birinci hecesinde kaln bir nl (a, , o, u) bulunuyorsa, dier hecelerdeki nller de kaln; ince bir nl (e, i, , ) bulunuyorsa dier hecelerdeki nller de ince olur Bu blmde Byk nl Uyumu Kuraln ilk defa, koordinat dzleminde adeta bir matematik kuraln aklar gibi aklayacaz. Bu rnekle Trkenin matematikselliini anlamaya ynelik bir adm daha atm olacaz. ncelikle Limon kelimesini inceleyelim. Bakalm bu kelimenin koordinatlar bizim kuralmza uygun mu? unu da belirtelim. ki nokta arasndaki doru kesiirse kelimedeki nller uyumsuz, eer iki doru paralel olursa kelimedeki nller de uyumlu olarak kabul edilecekler.

294

Y i e a u o X

Grafik 1: X: Kaln nller Y: nce nller

Bu grafikte i ve o noktalarnn kesitii grlmektedir. Bu durum gstermektedir ki limon kelimesi Byk nl Uyumu Kuralna uymaz. nk i sesinden sonra o sesi gelmez.

imdi izeceimiz grafikte de byk nl uyumu kuralna uyan bir rnek greceiz Yaz kelimesinin Trke uzayndaki koordinatlarn 295

bulalm.Grld gibi a ve nlleri birbirine paraleldir.O halde burada uyum vardr.Bakalm bunu grafikle nasl gstereceiz.Bu rnei de incelerseniz, Trkenin tam bir matematik dili olduunu kavrarsnz. Grafik 2:

Y i e a X

X: Kaln nller

Y: nce nller

nlleri ince olan bir kelime bulalm. rnein; bilezik kelimesi. Bakalm bu kelime byk nl uyumu kuralna uyuyor mu? Ayn olan sesleri tek ses gibi kabul edelim. Aadaki grafikte Trkenin matematiksel ynn eminim hayretlerle izliyorsunuzdur. Trkede kefedilmeyi bekleyen daha ne gzellikler var bir 296

bilseniz! Belki siz de Trkemizin bir baka gzelliini bulur ve insanlarla paylarsnz, kim bilir?

Grafik 3:

i e a

(i, e, i)

X: Kaln nller

Y: nce nller

Bilindii gibi Trkemizde bir kelimenin ilk hecesi dz nlyle balyorsa, dier heceler de dz nlyle devam eder. Yine Trke bir kelimenin ilk hecesi yuvarlak bir nlyle balyorsa, bunu takip eden hecenin nls ya dz geni, ya da dar yuvarlak olur. Bu kurala

297

Kk nl Uyumu bilmeyenimiz yok gibidir.

Kural

dendiini

Kk nl Uyumu Kuralnn matematikselliini rneklerle grmeye alalm. K (a) l (e) m kelimesindeki nller Byk nl Uyumu Kuralna gre uyumsuzlar.. Formel bir dille ifde edecek olursak, birisi eksi birisi art.. Ancak bu kelimeyi oluturan sesler Kk nl Uyumu Kuralna gre birbirleriyle uyumlular. nk iki hecenin nlleri de dz nldr. Yani ikisi de Koordinat grafiindeki x dorusundalar.. Birisi eksi kutbunda dieri art kutbunda ama ortak zellikleri ikisinin de x dorusu zerinde olmas.. Analitik geometrideki bu x dorusu gibi, bu kelimenin nlleri de dz dorusu zerindedir.. Trkenin bu kuraln grafikler zerinde gstermeye alalm. lk defa gerekletirilecek bu uygulamay nasl yapacamz da aklayalm isterseniz. Kaln dz nlleri x dorusunun + blmne, ince dz nlleri de yine bu x dorusunun blmne yerletireceiz. Yine kaln yuvarlak nlleri y dorusunun + ince yuvarlak nlleri de y dorusunun blmne yerletireceiz. Bu izeceimiz grafik, kuralmzn birinci blmn aklayacak. Yani dz nllerden sonra dz nller gelir . Bu demektir ki, dz nller dz nllerle paraleldir.. Bu doruda da dz nllerin paralellii grlmektedir. 298

Grafik 4: Y a o X e i u X

X: Yuvarlak nller

Y: Dz nller

Yukardaki grafikte yaz kelimesini oluturan a ve nllerinin birbirine paralel olduu grlmektedir. O halde yaz kelimesi K..U.Kna uyar.

imdi de balon kelimesini grafiimizde inceleyelim. Bakalm bu kelimenin nlleri birbiriyle uyumlu mu?

299

Grafik 5:

Y a o e i u X

X: Yuvarlak nller

Y: Dz nller

Bu grafikte grld gibi balon kelimesinin a ve o nlleri burada kesimektedir. O halde burada K..U.Kna uyma sz konusu deildir. Btn bu rneklerde grld gibi Trkemiz, Analitik Koordinatlarla da ifde edilebilecek kurallara ship matematiksel bir dildir. Trkemizdeki btn bu rnekler oaltlabilir. Deiik kurallara da benzer matematiksel yntemlerle yaklalabilir. Bu alanda yaplacak 300

almalar dilimizin daha baka gzelliklerini de ortaya koyabilecektir.

301

NTERNET MLSI Bu almamzda TDKya bir neride bulunacaz. Artk hayatmzn ayrlmaz bir paras olmu Sanalba hakknda olacak nerimiz. Bu neri sadece Trk Dil Kurumuna deil Milli Eitim Bakanlna da ynelik olacak. ncelikle bir gerei ortaya koymak gerekiyor. Sanalba yani nternet artk hayatmza istesek de istemesek de girmi durumda. Devaml Sanal lemin Trkemizi bozduunu sylyoruz ya da bu sylemi eitli vesilelerle eitli meknlarda iitiyoruz. Trkiyedeki pek ok okulda artk bilgisayar var. Bunun doal bir sonucu olarak Sanalbaa girmeyen rencimiz, gencimiz de yok. Mesenger denilen Mesajlama sistemleri ya da Chat Odas olarak telaffuz edilen sanal Sohbet Odalar aile ii sohbetlerden, sokaktaki arkada ortamlarndan daha revata genlerimiz hatta byklerimiz arasnda. Bu olayn olumlu ynleri var elbette. Bunlara deinmeyeceim hliyle. Bizi ilgilendiren Trke ile ilgili olan ynne deineceim meselenin. Bu deinii yaparken de yetkililere seslenmeye alacam olanca samimiyetimle. nsanlarmzn gndelik hayatta Yes Ok vb pek ok yabanc kelimeyi sklkla kullanmaya baladna ahit oluyoruz. Bunda sanalbadaki Sohbet Odalarnn da byk bir pay var elbette. te bizim nerimiz bu noktada kendini gsterecek. Bildiimiz gibi Trke yaayan bir 302

dildir ve o her alanda elbette kullanlacaktr. Sanalba da bizim hayatmzn bir gerei ise Trke o alanda da elbette kullanlacaktr. Bundan daha doal bir ey yoktur. Fakat Mektup, Dileke, Tebrik Kart yazmann kendine has kurallar olduu gibi Sanalbada da yazmann bize uygun, Trkeyi yadsmayan, yazm geleneimizi kuatan aklc kurallar olmaldr. Bu kurallar da okullarmz vastasyla ivedilikle rencilerimize retilmelidir. retmenlerimiz bilhassa da Trke ve Edebiyat dersi retmenleri bu Sanalba Yazm Kurallarn rencilere retmelidirler. Tabii ki bunun da olabilmesi iin ncelikle bu kurallarn ihtisas ehli kiilerce yazya geirilmesi ardndan da yazya geirilen bu kurallarn Milli Eitim Mfredatna girmesi art. Bir renci mektubun ya da resmi bir mektup olan dilekenin nasl yazlmas gerektiini rendii gibi o nasl sanal sohbet yaplr bunu da renmelidir. Belki de bugn Sanalba yazmnda karlatmz bu sorunlar bir kafa karklnn rn de olabilir. Sanyorum ki bu kurallar renen insanlarmz Trkeye ve Trk Yazm Geleneine uygun sanal yazlar yazabilecektir sohbet ortamlarnda. Bildiimiz gibi sanal ortamlarda ksaltmalar sratlilik asndan olduka nemli. Borsada da bu ksaltmalar oklukla kullanlyor. ncelikle TDK bu ksaltmalar da bir kurala balamal bizce. rnein ne haber? (naber) yerine nbr mi yazlacak yoksa nabr mi yazlacak? Ya da 303

bu kullanm hi olmamal m? Ya da Ya, Cinsiyet, Yer anlamlarna gelen ngilizce kelimelerden ksaltlm olan asl yerine ne konulacak? Ksaltmann ekonomiklii/iktisdilii bir kenara frlatlarak Ya, cinsiyet, yer ya da mekn m denilecek yoksa YCM diye ksaltlarak m yazlacak bu kelimeler? Yes yerine evet yazlaca herkesce malum ama bu evet ksalatlarak evt eklinde mi yazlacak yoksa aynen evet eklinde mi yazlacak? Ya da ok yerine kullanacamz tamam kelimesi tmm eklinde mi ya da tm eklinde mi yazlacak? Yoksa bu kelime hi ksaltlmayacak m? Yine sanal sohbetlerde sklkla kullanlan Slm ksaltmas aynen muhafaza edilecek mi yoksa buna Selam denmesi gerektii mi ifade edilecek? nsanlarmzn bilhassa yabanc sanal sohbet ortamlarnda yaptklar bir yanltan da bahsetmeden geemeyeceim bu yazmda. Bizim lkemizin on tane ismi yoktur bildiimiz gibi. Trkiyenin ismi sadece ve sadece Trkiye olabilir. Elbette bir Fransz, bir ngiliz ya da bir Alman kendi dil yapsna gre telaffuz edecektir lkemizin ismini. Onlarn kendi yazm sistemlerinin de tesiriyle, lkemizin ismini kendi telaffuzlarna gre yazmalarn bir dereceye kadar msamaha ile karlayabiliriz. Ancak Trke konuan bir insann Trkiye yerine Turkey kelimesinin kullanmas olduka zcdr. Bu, vaktinde itiraf edeyim ki benim de yaptm bir 304

hatadr. Ancak nemli olan hatay bilmek ve yanltan dnmektir. Artk gelin bu Turkey kullanmn hibir yazmamzda kullanmayalm ve onun yerine Trkiye ya da baz mazeretlerle Turkiye yazmn kullanalm. Bu ekilde yabanclar da lkemizin ismini doru telaffuz etmeye, onlar lkemizin ismini bizim telaffuzumuza uygun yazmaya da tevik etmi oluruz. Peki, btn bu kullanmlar gerekli dzeltmeler yaplarak uyguland diyelim. Sanal Sohbet yaz trnn genel kurallar nasl olacak? Ska kullandmz elektronik mektuplar nasl kullanacaz? Sze balarken hangi hitap cmlelerini yazacaz? Bu elektronik mektubun bir yerlerinde muhatabmzn byklerinin ellerinden, kklerinin gzlerinden pecek miyiz? Bu mektup nasl ve hangi cmlelerle sonlandrlacak? Tabii ki i bunlarla da bitmiyor. Asta, ste dair yaplan sanal yazmalardaki kurallar nasl olacak? Ne dnyorsun kardeim mektup gibi ya da dileke gibi yaz demekle de mesele hallolmuyor. Muhakkak ki Sanal Mektubun, Sanal Sohbetin Mektuptan ya da dilekeden farklar olacak. Peki, bu farklar neler olacak? Ya da bu deiik trler arasndaki benzerlikler nelerdir? Aslnda bu sralayp durduumuz sorular Trke dersinin ya da Bilgisayar dersinin mfredatna eklenecek ek birka konuyla cevaplandrlabilir. Bu alanda zaten oturmakta olan bir yazm gelenei de vardr 305

ama bu gelenek iinde pek ok yanl da barndrmaktadr. Bizim isteimiz de dorularn yanllardan ayklanmas ve uygun olan kurallarn ortaya konmasndan da baka bir ey deildir. Gnmz Trke mfredatnda Standart Trkiye Trkesinde kullanmdan dm pek ok konunun hlen gndemde tutulduunu dnrsek (Mesela; -e yazmak yardmc fiili yaklama bildiren yardmc fiil olarak lkemizin ounluu tarafndan hi kullanlmad halde halen retilmeye devam ediliyor) amzn bir gerei ve de byk bir sorunu olan bu konulara da deinilmesi yanl olmayacaktr. TDK yeni Yazm klavuzlarnda bu konulara da deinebilir. En azndan bu yeni yaz trlerinin kurallarnn ciddi bir ekilde alannda yetkin kiilerce, kurullarca belirlenmesi, insanlarmzn kafasndaki karklklarn yannda, bu yazmalardaki yanl anlalmalar da nler, diye dnyorum. Umarm demek istediklerimiz anlalmtr. Yazmzn ieriindeki hatrlatmalar ve neriler de umarz ilgili yerlere ular. Ben de maalesef sk sk yazm yanllar yapm olan ve yazm kurallarna uymann nemini pimanlklarla hisseden birisi olarak, bu konunun dilcilerimizin ve dier ilgililerin gndemine girmesini arzuluyorum. Belki bu konularda yaplan ciddi almalar vardr da bizim haberimiz yoktur bunlardan. Bu da olabilir tabii ki. Ancak TDK ve 306

Milli Eitim Bakanlnn bahsettiimiz konularla ilgilenen yetkililerinden; bu mevzular zerinde yaplan almalar hakknda da bilgi istemem doal karlanmaldr. Bu almalar hakknda bana ulaacak bilgileri de okuyucularmla paylamaktan onur duyacam ifade etmek istiyorum. Gzel dilimiz Trke adna yaplan bylesine anlaml almalar ayakta alklamay kendime en birinci vazife olarak gryorum. Tm okuyucularma ve ilgililere en derin sayglarm sunuyorum. TDKNIN TRKE ALIMALARINA VERD NEM GSTEREN MEKTUPLARINDAN RNEKLER TDK'dan nternet mls Balkl Yazmza Gelen Cevap : T. C. ATATRK KLTR, DL VE TARH YKSEK KURUMU Trk Dil Kurumu Bakanl Say : B. 02. 1. KDT. 5. 02. 10. 00- 232 Konu : Sayn Ouz Dzgn,

307

lgi: 18/ 01/ 2007 tarihli yaz. nerileriniz Gncel Trke Szlk ve Yazm Klavuzu alma Grubunda grlecektir Bilgilerinizi rica ederim. Prof. Dr. kr Halk AKALIN Trk Dil Kurumu Bakan TDKdan Baka Bir Yazmza Gelen Cevap: T. C. ATATRK KLTR, DL VE TARH YKSEK KURUMU Trk Dil Kurumu Bakanl Say : B. 02. 1. KDT. 5. 02. 10. 00Konu : Sayn Ouz DZGN, lgi: 10/ 02/ 2007 tarihli yaz. Trk Dil Kurumunun Genel A sayfasnn http://tdk. org. tr/TR/BelgeGoster. aspx? F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFD157 CB4DF4A46466 adresinden kesme iaretinin kullanmyla ilgili bilgilere ulaabilirsiniz. Dilimiz Trke iin gsterdiiniz ilgi ve

308

duyarlla teekkr eder, almalarnzda baarlar dilerim. Prof. Dr. kr Halk AKALIN Trk Dil Kurumu Bakan

TRKENN FRES
nsanlar genellikle duygularyla yaarlar. Akllaryla yaadklarn ne sren bilim adamlar bile, pek ok savlarnda duygularnn esiridir aslnda. u anda dnyada byk bir yaylma alan bulmu olan Hint Avrupa (Anglo-Sakson) dil ailesine mensup ngiliz dilini konuan bilim adamlar, byle bir znel yaklamla kendi dillerini en stn dil konumuna oturtmulardr. Onlara gre btn dnya, ngilizceyi konuursa medenileecektir. Anglo- Sakson kltrne ship baz bilim adamlar, En ok yaylan ve bkmlleen dil, en stn dildir demektedirler. Bu gre gre, gnmzde Trke, ngilizceye gre olduka aa basamaklardadr. En alt basamakta ise ince gibi diller vardr. Bizim bu almay yapmaktaki amacmz; bunlar gibi gzel dilimizi hafife alan grleri, bilimsel yntemlerle yeryznden tamamen ortadan kaldrmaktr. Bizim bu kadar cesaretli konumamz salayan Trkenin muhteem 309

dzenidir. Nasl ki, her ey zddyla bilinir, bunun gibi Trkenin dzeni ortaya konulduktan sonra, artk dier bz dillerin dzensizlikleri gn gibi aikar olacaktr. Tabii ki dzensiz olan dillerin de dier dillerden ayrlan gzel ynleri olabilir ve vardr. Bunu da dilbilimciler ortaya koyacaktr. ngilizce, ok mkemmel ve dzenli bir dil olduundan dolay bu kadar yaylmamtr. Belki bu dili konuanlarn bilimsel ve ekonomik stnlkleri, dier insanlar, bu dili renmeye itmitir. Bir zamanlar, bilimde, edebiyatta kendilerini Fars ve Arap toplumlarndan aa gren milletler, bu toplumlarn dillerini renmiler; bu dilleri gerek sahiplerinden daha iyi kullanmlardr. Bunun gibi, bugn de bat dillerine bir ynelme, doal olarak gereklemitir. Bilindii zere Seluklu Devletinde Farsa, Resmi Dil olarak kabul edilmitir. Arapa ve Farsann etkileriyle Trkenin Osmanlca olarak tannan yeni bir lehesi olumutur. Bu yeni oluumlar, dillerin doal gelimesine katkda bulunan tabii etkileimlerin sonucudur. Bu bak asyla bakldnda, btn dnya dillerinin birbirini etkilmi olduu gerei de aka grlecektir. Bu etkileim, dillerin doasnda var olan bir kanunun tezahrdr.. Aslnda btn dnya dilleri gzeldir. Her bir dilin ayr bir gzellii de muhakkak vardr. Bizim bu almay yapmaktaki amacmz, dier dillerin 310

kt ve irkin olduunu savunmak deildir. Bizim amacmz yzlerce yldr yabanc (bizim iimizden de baz yabanclar km) bilim adamlarnca kmsenen; Yunus Emrelerin, Hac Bekta- Velilerin, Hoca Ahmet Yesevilerin gzel dilini yani Trkeyi savunmaktr. Aslna baklrsa, Trkenin savunulmaya da ihtiyac yoktur. Trke zaten tm gzellikleriyle kendini savunmaktadr. Bizim gayemiz de kendi bak amzla grebildiimiz gzellikleri sizlerle paylamaktr. Trkenin gzellikleri bizim sylediklerimizden ibarettir dersek, bizler de Trkeyi kmsemi oluruz. Elbette biz, buz dann grnen ksmyla ilgilenebildik. Uzak amacmz, Trkenin bilinmeyen daha pek ok gzelliklerine de ulaabilmektir. ncelikle unu belirtmeliyiz ki, Trke, dnyann tamamna yaylm bir dildir. u anda da Ermenilerden Arnavutlara kadar onlarca halkn ikinci bir dil olarak konutuu mkemmel bir dildir. Trke, pek ok dnya milletinin dilinde kkl deiiklikler yapm bir dildir. Bugn Yunancada yzlerce Trke kelime vardr. Srplar, Osmanldan miras kalan Devlet kelimesini hala kullanmaktadrlar. Birok dili de etkilemi bir dildir Trke. Baz dil bilginleri Trkenin kkenlerinin sadan nce 15 binlere dayandn ifade etmektedirler. Hatta baz cesaretli dil bilginleri, biraz abartl bir iddiayla Hint Avrupa dillerinin 311

kkenin de n Trke olduunu iddia etmektedirler. Anadoludaki baz medeniyetlerin de n Trklerin medeniyeti olduu Trkologlar ve Dil Bilginleri tarafndan ispat edilmektedir. Hitite ve Smercenin n Trke diller olduu da iddia edilmektedir. Elbette bu iddialarn bilimsellii tartmaldr. Smerce, Trke kkenli bir dil olmasa da Smerler dneminde Trkenin Smer topraklarnda konuulmakta olduu, Smercedeki Trke kelimelerden anlalmaktadr. Btn bu deliller gsteriyor ki Trke on binlerce yldr yaayan bir dildir. Baz Mezopotamya ve Anadolu medeniyetlerinin dillerinin Gramer yaplar, Trkeye ok benzemese de, ok eitli ynlerden Trkenin bu dilleri derinden etkiledii grlmektedir. Bu da Trkenin erken dnemlerdeki tesirini gstermektedir. Btn bu rneklerden de anlalaca gibi Trke, gerekten kkl bir dildir. Bu dil, tarihte a aan ve a kapatan bir medeniyetin Ortak Dili olmu gzel bir dildir. Bugne kadar Trkenin stnln ve gzelliini anlatan pek ok kitap neredilmitir. Bizim, Trkeyi Anglo-Sakson kelimelerin istilasna kar muhafazaya altmz gibi, bizden binlerce yl ncesinde de Kagarl Mahmud, Fahreddin Mubarekah, Zemaheri gibi Mslman Trk bilginleri, yazdklar birbirinden deerli eserlerle, Trkenin en azndan dier diller kadar gzel bir dil olduunu ispata almlard. Bizim bu 312

mutevazi almamz da ayn geleneksel almalarn, bir farkl anlayla devamndan ibarettir. Anlay farkmz udur: Artk bizim iin tehlike, Farsa ve Arapa gibi diller deildir.. Onlarla zaten bir sulh (bar) tesis ettik. Bizim iin u andaki mesele, AngloSakson dillerinin ahlaki bakmdan olumsuz yan etkileriyle, bizim edebi dilimizi, ebediyen yok etmek zere yaptklar edepsiz saldrlara mukavemet etmektir.. Bu alanda da pek ok baarlara imza atlmtr.. Pek ok bilginimizin pek ok nadide almalar, insanmz uyandrmaya devam etmektedir. Ancak byle ulvi vazifeler, fani ahsiyetlere bina edilemez. Trkeyi korumak vazifesi, tm milletin vazifesidir. lmi vasf ne olursa olsun, herkesin Trkeyi savunmaya ve korumaya hakk vardr. Yeter ki Trkeyi korumak adna sylenenler, ilmi delillerle kuvvetlendirilsin. Biz bu almamzda, Trkenin muhteem dzenini gstermeye altk. Bunu yaparken sade bir dil kullanmaya da zen gsterdik. Zira ulamak istediimiz kitle geni bir kitledir. Bu kitlenin ilkretim rencisinden, niversite Hocalarna kadar eitli fertleri vardr. Maddeler halinde Trkenin Anglo-Sakson kkenli dillerden Dzenli olan ynlerini tespite altk. imdi laf fazla uzatmadan sizleri, Gzel Dilimizin ifrelerle ve gzelliklerle dolu dnyasyla ba baa brakyorum. Umarm siz de 313

Trkenin hazinelerinden birine ulamak iin, bir ifre zersiniz:

1. Trkemiz fiil ynnden gerekten ilek bir dildir. Dier dillerden isim alm olsa da ok sayda fiil almamtr. ngilizcenin %80inin Latince, Franszca gibi dillerden alnt olduu bilinmektedir. Gnmzde Trkiye ve Orta Asya Trkeleri incelendiinde Trkenin asliyetini doal deimeler dahilinde koruduunu grmekteyiz. Belli bir zaman diliminde baz kelimeler alnmsa da bu kelimeler halk diline fazla nfuz etmemi, devlet diline has kalmtr. Hatta pek ok Osmanl Padiahnn iirleri incelenirse bu Pdiahlarn ne tatl bir Trke kullandklar ortaya kacaktr. Trke bilim dili olabilecek, kendine yetebilen nadide dillerden birisidir. Yavuz Sultan Selimin Edebi Sanatlarla zenginletirdii ve ah smaile gnderildii rivayet edilen, o dnemin Trkesiyle yazlm bir ktasn sizlerle paylaalm:

314

1 1 2 3 4 Sanma ahm Herkesi sen Sadkane Yar olur,

2 herkesi sen dost mu sandn belki ol ayar olur,

3 sadkane belki ol alemde dildar olur,

4 yar olur ayar olur dildar olur serdar olur

Bu iiri incelediimizde Osmanl Trknn ince edebi zekasn mahede edebiliyoruz. Orhun abidelerindeki iirsel sluba fazla armamak gerekir. Bu slup daha da gzel sslemelerle Osmanl dneminde de devam etmitir. iir, Mslman Trkn de hayatnda ayrlmaz bir para olmutur. (Not: Nu iirin inceliklerini rencilerime anlatyordum. Bir kz rencim, bu iirdeki edebi sanatn benzerini uygulad ok gzel bir iir yazd.. stelik 5-10 dakika iinde yazd bu iiri.. Pek ok rencim de bu iire birer nazire yapt. ) Daha nce hibir iir deneyimi olmayan ve fazla da okumay sevmeyen bu ocuklara byle sanatl bir iiri yazdran nedir? Elbetteki o ocuklarn analarndan st emdikleri srada ruhlaryla ve kulaklaryla emdikleri Trke st, bu mthi kabiliyetlerin domasna sebep olmutur. Trke en okumuunu da, hi okumamn da iire, edebiyata meftun eden 315

nadide bir dildir. Ak Veysel gibi ok az tahsil grm insanlara o lmsz eserleri yazdran neden, kendi ilerindeki deha ve yeteneklerin Trke banda snbllenmesinden ibarettir. 2. Trkedeki kuralllk Trkeyi ezber dili olmaktan karmakta bir mantk dili haline getirmektedir. Hint Avrupa dillerinde birok Dzensiz Fiil ve Kelimeler youn bir ezber faaliyetini gerektirmektedir. ngilizce, Gramer kitaplarnda geen yzlerce dzensiz fiil bize bu hakikati haykrmaktadr. Herkesin bildii bir Go- fiilinin Past Tense (Gemi Zaman) hali Went eklindedir. nsann mantn Go dan Went e gtrecek hibir mantksal kpr kurulamamaktadr. Byle yzlerce dzensiz formu ezberlemek gerekmektedir. Ancak Trkemizde bu kelimenin karl olan Git- fiilinin dili gemi zaman hali, Git-ti eklindedir. Bu kelime bir ti ekiyle kknden bakalamadan olumaktadr. Dier btn fiillerde istisnasz ayn ekler mantksal bir srele yeni fiiller kurmaktadr. Bu dier eklerde ve zamanlarda da ayn ekilde grlmektedir. Demek ki Trke, ezberden ziyade mant ne alan yegne dillerden birisidir. Bu adan yabanclar tarafndan renilmesi baz ses zelliklerinin dnda- kolay bir dildir. 3. Hint-Avrupa dillerini konuan dil bilginleri tarafndan ortaya atlan bir iddia da Hint Avrupa dillerinin dier dil ailelerinden stn olduu 316

iddiasdr. Bu iddiaya gre diller yaplar bakmndan 3 ekle ayrlmaktadr: 1)Tek Heceli (Yalnlayan) Diller: ince bu dil grubuna rnek gsterilir. Bu dilde bir kelime farkl tonlama ve seslerle farkl manalar oluturmaktadr. 2) Sondan Eklemeli Diller : Trke, Japonca, Macarca gibi sondan eklemeli ve dzenli yaplar ieren diller bu gruba girmektedir. 3)Bkml Diller: ngilizce, Franszca gibi iinde dzensiz fiiller ve kelimeler bulunan diller bu gruba girmektedir. Bkml Dillerde kelimelerin kkleri ve yeni ekilleri arasnda mantksal, etimolojik, fonetik ilikiler kurmak ok zordur. Avrupal baz dilbilimciler, bkml dillerin en stn diller olduunu iddia etmektedir. Bize gre bu iddia tutarszdr. Ben Bkml Dillerin bazlarn, deiime ve bakalamaya her an ak ihtiyarlam diller olarak grmekteyim. Dzenini muhafaza etmi bir binayla dzensizlie doru giden, harap olmu bir bina ayn deildir. Bunun gibi Trke ile Anglo-Sakson dilleri arasnda da o kadar fark vardr. Trke dzenini muhafaza etmi bir bina gibidir. ngilizce gibi AngloSakson dilleri ise bakalamaya yz tutmu, dzensizlemi kelimelere sahiptir. Trkenin haricindeki dilleri kmsediimiz 317

dnlmemelidir. Bize gre btn diller gzeldir. Btn dillerin kendilerine has gzellikleri vardr. Ancak baz diller dzen ynnden dier dillerden daah stn grnmektedir. Trkemiz de Dzenlilik ynnden bu gibi dillerden stndr. Bu noktada bizim nerimiz udur: Diller yaps bakmndan 2 ana grupta incelenmelidir. Biz btn dnya dillerini Dzensiz ve Dzenli Diller eklinde ifde edebileceimiz iki ana balkta inceleyebiliriz. Belki bu iki ana gruba bir de Yar Dzenli Diller baln da ekleyebiliriz. Bu nerimize uygun snflandrma yapalm: 1-DZENL DLLER 2-DZENSZ DLLER 1-Trke Japonca Arapa Eski Latince Grcce erkezce Macarca 2-ngilizce Franszca Almanca 318 olarak rnek bir

Rusa 4. Anglo-Sakson dillerinde fiilimsilerin yapm Trkemizden olduka farkl bir ekil gstermektedir. Trkemizde fiilimsiler -an, esi, -erek, -ince gibi eklerin yardmyla oluturulmaktayken Anglo-Sakson dillerinde ayn yap birka farkl cmlelerin birlemesiyle tekil edilmektedir. (Bkz: Adem ve Havva Dili) 5. Hint Avrupa dillerinde bir danklk gze arpmaktayken, Trkede eklerin salad geni apl bir dzenlilik grlmektedir. Trkemizde bir cmleyi oluturan unsurlar birbirlerine canl birer harla kaynam gibi grnmektedirler. Cmleye grev ykleyen ekim ekleri cmleden karldnda cmlenin anlamlarnda da bozulmalar olacaktr. Ekler kelimeleri birbirine balayarak cmleyi bir btn hline getirmektedirler. Okul-un n-n-de oyna-yan ocu-un kitab-n- ban-a m getir-ecek-sin? rnekte de grld gibi ekler vastasyla btn bir cmle tek vcut olmu gibi gzkmektedir. Hatta kelimelerdeki nl, nsz uyumlar gibi zellikler de cmleye ayr bir uyum katar. 6. Trkemizde bir cmleyi ok eitli ekillerde ifde edebiliriz:

319

Ben okula gidiyorum. Ben gidiyorum okula Okula ben gidiyorum. Okula gidiyorum ben. Gidiyorum okula ben. Gidiyorum ben okula. Trkemizde cmlelerin birbirinden ok farkl dizilimlerle ifade edilebilme zgrl vardr. Trke bu yaps itibariyle tam bir edebiyat dilidir. Trkemizin bu zellii sayesinde duygular, dnceler en gzel ekilde ifade edilir. Trkenin gramerindeki bu esneklik dier Anglo-Sakson dillerinde yoktur. Bu dillerde cmle, belli bir yapya hapsedilmitir. Hafif bir unsur deiiklii cmlenin anlamn tamamen deitirebilmektedir. 7. I am going to school. gidiyorum) (Ben okula

Trkede ahs zamirini kardmzda anlam bozulmamaktadr ancak yukardaki rnekten de anlalaca gibi ngilizcede durum byle deildir. Bir rnek verelim: (Ben) Okula gidiyor um > (1. Tekil ahs eki) 320

Bu cmledeki fiilin sonundaki ahs eki sayesinde birinci tekil ahs zamiri muhafaza edilmektedir. Yaratc, savalar, gler nedeniyle hzl yaamas gereken Trklerin diline byle kolaylklar vermitir ki; ifade edilmek istenen dnce ve duygular abuka ifade edilsin. Bir de buradan unu anlamamz gerekiyor, Trke bu esnek yapsyla birok dili de etkilemi olabilir. Bu da incelenmesi gereken bir konudur. 8. Hint- Avrupa dillerini konuan baz byk filozoflar, dillerinin mantk d ve kuralsz unsurlar ierdiini kabul etmilerdir. Bu filozoflar, dillerinin savurgan da olduunu ne srmlerdir. Platon, Kratylos Diyalogunda Yunanca bir eser- kendi kullandklar (Yunanca gibi) dillerin, bilgileri yanl anlamaya sebep olabileceini, bu nedenle mantkl ve kurall bir dile ihtiyalar olduunu ak yreklilikle belirtmitir. Descartes de ayn ekilde kurall ve dzenli bir dil arayndadr. Dzensiz fiillerle; kelimelerle dolu bir dilin bilim ve felsefe dili olamayaca, daha birok filozof tarafndan kabul edilmitir. Belki de btn bu Avrupal filozoflar Trkeyi yeterince inceleme imkn bulsaydlar, Trkeyi, Felsefe ve Bilim dili olarak benimsemilerdi bile. 9. Trkemiz yapm ekleri sayesinde yeni kelime tretebilme zelliine sahiptir. Bylelikle kelimelerin ve fiillerin tannmayacak ekilde 321

bakalamas nlenmitir. Hint-Avrupa dillerinde bu ekler ok az ilevseldir. Genelde kelime tretme, kelimenin bakalamas yoluyla yaplr. nl filozoflarn beenmedii noktalardan biri de budur. Bugn ngilizcede yaayan pek ok kelime iki kelimenin ba harflerinin birletirilmesiyle oluturulmutur. (RAM kelimesi Random Access Memory kelime grubunun ba harflerinden oluur) Trkedeki ilevsel yapm ekleri sayesinde byle garabetlere rastlanlmaz. rnein; ngilizcede gitti diyebilmek iin go fiilini bakalatrarak went ekline dntrrz. Kkle yeni yap arasnda bir farkllk vardr. Trkede ise yapm ve ekim eklerinin ileklii sayesinde bir sorun kmamaktadr. Git- fiilini dili gemi zaman formuna sokmak iin yapmamz gereken kelimeyi bakalatrmadan sonuna bir -di eki eklemektir. Kelime Gitti eklinde kkn de muhafaza ederek yeni bir kullanma hazrdr. 10. ngilizcede fiillerin dnda da baz kelimeler kuralszdr. Birok kelimenin oul halleri byledir: child(ocuk)- childreen(ocuklar) woman(kadn)- women(kadnlar) man(adam)- men(adamlar)

322

Trkemizde ise byle bir karklk yoktur. oul hal ler eki ile salanr. stelik bu ler eki de sesten oluur. 3 oulluun ifadesidir. Bu oul ekinde ayr bir mzikallik de vardr. Sondaki r sesi sayesinde devam eden, akp giden bir okluk (kemiyet) nazara veriliyor.. 11. ngilizcede ve dier Anglo-Sakson kkenli dillerde nne say sfat alan kelimeler, say birden bykse, oul eki alrlar. Trkede byle bir olay yoktur. Nesneyi belirten say zaten okluk ifade ettiinden nesneye bir oul eki eklenmez. Biz iki kalem deriz iki kalemler demeyiz. Mantksal olarak zaten biliriz ki, iki says okluu ifade eder. Yani 1kedi+2kedi=3kedi olur. 12. ngilizcede baz fiiller birok farkl anlam birden ierirken, Trkede her bir eylemi karlayacak ses yaps mevcuttur. to take = almak, gtrmek, ekmek(fotoraf) anlamlarn ifade eder..Fakat Trkemizde btn bu anlamlar karlayacak farkl fiiller kullanlr. Yabanc Dillerden dilimize tercme ettiimiz baz fiiller fotoraf ekmek fiili rneinde olduu gibi asl dildeki fiilin anlamndan hareketle kullanlmaktadr. Bu da yabanc dillerin etkisini aka gstermektedir. 13. Trke, ahs zamirlerinde bir ses ahengi vardr. Ben>Sen >O/Biz>Siz>Onlar rneklerinde 323

grld gibi 1.ve 2.tekil ahslar kendi aralarnda; sondaki -n sesi bakmndan bir uyum iindedirler. oul ahslarda ise z uyumu vardr. Hint Avrupa dillerinde byle dzenlilikler bulunmaz. rnein; Almanca 1.tekil: Ich, 2.Tekil: Du zamirleri, ngilizce I ve You bu zamirler arasnda bir ses uyumu yoktur.. 14. Anglo-Sakson dillerindeki ahs zamirlerinin ynelme, tamlama belirten halleri dzensiz olarak oluturulur. Ben (I), Benim (My) Beni, Bana (Me) vd.. 15. Trkede nemli unsur devaml sondadr. Kelimeler, geler ve ekler, nemli unsuru savunmak iin adeta bir kale vazifesi yaparlar. Ben kitab bugn okudum. cmlesinde nemli ge olan okudum kelimesi kalp ya da beyin kelime olduu iin muhafaza edilmitir. Bir de bu sayede eylemin ne olaca konusundaki merak devaml taze tutulur. Dinleyici sondaki eylemi anlayabilmek iin cmlenin tamamn dikkatle dinler.. 16. Trkenin herkes tarafndan kabul edilen bir matematiksel bir yaps vardr. Bunu ispat eden bir kp aaya naklediyoruz. Bu nller kp ilk olarak Trkenin dzenine k olmu bir Fransz bilgin olan Jean DENY tarafndan izilmitir:

324

Geni nller: a, e, o, (Kpn solu) Dz nller: a, e, , i (Kpn st) Dar nller: , i, u, (Kpn sa) Kaln nller: a, , o, u (Kpn n) nce nller: e, i, , (Kpn arkas) 17. Trkede bir szckte hkmdar mesabesinde olan e yklemdir. Hangi e bu hkmdarn yanna yaklarsa, nemi o derecede artar. Bu nedenle Ykleme yakn olan ge dier gelere nazaran daha vurgulu telaffuz edilir. 18. Anglo-Sakson kkenli dillerde bir cmleyi edilgen yapabilmek iin o cmleyi tamamen deitiririz. Trkemizde ise bir -l ve -n eki yeterlidir. Btn Ural Altay dillerinde benzer bir zellik vardr. ngilizcede edilgen durumda nesne baa getirilir. The book is being read bu pasivei (edilgeni) bir de aktive (etken) yapalm. He is reading the book. Grld gibi cmlenin ekli tamamen deiti.. 325

Trkemizde byle bir zorluk yoktur. Ayn cmleyi Trke yazalm. Kitap okunuyor Grld gibi bir tek n eki sayesinde yklem edilgen atl olmutur. Ayn cmleyi etken yapalm, (O)Kitap okuyor Grld gibi sadece bir sesi atarak cmleyi yine etken yaptk. Bu durum Trkemizin gzelliini gsteren rneklerden ddece birisidir. 19. ngilizcenin mazisi 500 yl civarndadr. Trkenin ise 15 bin yllk bir mazisi olduu ispat edilmektedir. stelik Proto Trkenin Hint Avrupa dilleri dahil bir ok dili etkiledii de iddia edilmektedir. ngiltere 11.yyn 2. yarsnda az gelimi bir yerdi. Bu dnemde ngilizlerin atalar ottan yaptklar evlerde yayorlard. O dnemlerde bizim edebiyatmz zirve noktasn yayordu. Yunus Emreler, Hac Bektalar, Hoca Ahmet Yeseviler gzel Trkemizle birbirinden edebi eserler ortaya koyuyorlard. Dnya Dilbilimcilerinin de kabul ettii gibi ngilizcenin en az yzde 60 belki de daha fazlas Latince, Yunanca gibi dillerden alnmtr. Kendi kelime hazinesi ise %15 belki de daha azdr. Trke ise en az 10 bin sene ilenmi kkl, dzenli ve salam bir dildir. 20. Bir ok nl alim ve bilgin Trkenin gzelliini; zengin yapsn kavram olmal ki; en gzel eserlerini bu dille vermilerdir. Onlar dnemlerinin ortak dili olan Arapay ya da dier dnya dillerini kullanabilirlerdi ancak 326

Trkeyi tercih ettiler. Yunus Emre (Divan) Hoca Ahmet Yesevi (Divan), Hac Bekta Veli (Nefesler) Nazm Hikmet, Orhan Pamuk, Atilla lhan, Nurullah Gen, Ahmet Turan Alkan, Yahya Kemal, Tevfik Fikret, Osman Yksel Serdengeti, Necip Fazl ve daha binlerce ismi aklmza gelmeyen farkl grlerin temsilcileri, gzel Trkemizi kullanmlar, bu dili btn dnyaya tantmlard. 21. ngilizcede Get , have gibi baz fiiller pek ok anlama gelecek ekilde kullanlabilmektedir. ngilizce konuan kimseler de bu eylemleri ok kullanan kiilere tembel demektedir. nk bu eylemlerin belirsiz olduu ve gereksiz yere kullanld samimiyetle ifade edilmektedir. Bu eylemler kullanldnda yanl anlamalara yol aabilmektedir. Yaayan ngilizcede bu eylemler sklkla kullanlmaktadr. Trkemizde ise her bir eylem yerli yerinde ve karkla mahal vermeyecek ekilde kullanlmaktadr. 22. Trkemizde kelimeler ok az deiime urar.. Bilhassa fonetik ynden oluan deimeler ok az seviyededir. Bilhassa kitap ve yazn Trkesinde bu deiimler olduka azdr. Ancak Anglo-Sakson dillerinde bu deiim had safhadadr. ngilizcedeki ya da Franszcadaki gibi kelimelerin aslndan ok farkl seslere dnmesi rnekleri Trkemizde grlmez.

327

23. Trkemizde istisna yok denecek kadar azdr. Her istisna da ayr bir kuraln, dzenin balangcn gsterir. Trkemiz devaml dzene ve gzellemeye doru ilerlemektedir. 24. Trkemizde dier pek ok dilin aksine akraba adlar ayrntl bir ekilde mevcuttur. zellikle, aabey, abla, karde, bac, teyze, yeen, kuzen, amca, day, hala gibi pek ok akrabalk ifade eden kelime Trkeyi konuan toplumlarn akrabala verdii nemi aka gstermektedir. Bu durumda Trke, akrabalar aras muhabbetin ifade edilmesi asndan en uygun dillerden biri olarak karmza kmaktadr. 25. Orhun abideleri gibi eski Trklere ait antlar incelediimizde, o dnemlerde kullanlan pek ok fiilin u andaki Trk lehelerinde de yaadn grmekteyiz. Hatta binlerce yl nce konuulan Trkenin pek ok zellii bugn de yaamaktadr. Trkenin bu kelime ve ekleri muhafaza etme zellii, bu dilin kuralllnn; salamlnn ak bir tezahr olarak gzkmektedir. Ama pek ok Hint Avrupa dilinde bildiimiz gibi fiiller, deiik zaman ekimleri esnasnda bile deiebilmekte, aslyla hi ilgisi olmayan konuma girmektedirler. 26. Trkemiz yapm eklerinin younluu bakmndan Hint Avrupa dillerinden ayrlr. Yapm ekleri sayesinde ok kolay bir ekilde bir 328

kelime, baka bir anlam karlayacak ekle dntrlebilmektedir. ngilizcede ly, ness, less vd. gibi snrl sayda ilek yapm eki varken, Trkemizde yzlerce yapm eki halen kullanlmaya devam etmektedir. Antik alarda yaam pek ok felsefeci Hint Avrupa dillerini incelemi, kendi dillerinin dzensizlikleri karsnda mantkl ve dzenli dili oluturma gayretine girimilerdir. Onlar en ok zorlayan konulardan birisi de dillerindeki fiillerin ve kelimelerin dzensiz bir biimde tremeleri olmutur. Bu felsefeciler dillerindeki bu eksiklii gidermenin yapm ekleri kullanarak mmkn olacan ifade etmilerdir. Esperanto gibi yapma dillerin oluturulmasnda da ayn arayn izleri grlmektedir. 27. Trkede birleik zamanlarn oluturulmas olduka kolaydr. ki zaman eki yan yana srasna uygun bir ekilde kullanlverir ve mesele hallolmu olur. Ancak ngilizce gibi baz dillerde yardmc fiil kullanlma zorunluluu vardr. Trkede ikinci bir zaman ekinin eklenmesini salayan i- yardmc fiili dtnden bu eklerin birbirine grnrde hibir kelime yardm olmadan eklenmesi, Trkenin devaml dzene doru yryecek ekilde programlandnn ak bir kant gibidir. Ben geliyordum. (Ben geliyor idim) I was coming. 329

28. Trkemiz dnya dilleri ierisinde bilinen en eski dillerden birisidir. Ve bu zelliiyle hibir etki altnda kalmadan kendi seyrinde gitmesini bilmi mstesna dillerden birisidir. Prof. Dr. Osman Nedim TUNA pek ok ikna edici delile dayanarak Trkenin en asgari 8.500 yanda olduunu hesaplamtr. Onun en byk delillerinden birisi, Smer yaztlarnda olduka youn bir ekilde bulunan Trke kelimelerdir. Bu bulgulardan yola kan bilgin Trkenin en az 8.500 yl ncesine uzanan bir gemii olduunu ispat etmektedir. ngilizce gibi diller ise en ok 600-700 sene mazisi olan dillerdir. Trke gibi kkl bir gemii olan bir dil, elbette bu ynyle de pek ok dilden stndr. 29. Prof. Dr. Oktay SNANOLU Bye Bye Trke adl eserinde Trke ve Japonca arasndaki ilikilere deinmitir. Trke ve Japonca arasndaki benzerlikler olduka artcdr. Bu durum, Trkenin ok kkl bir dil olduunun baka bir kantdr. Yine Profesr Elvset Zakirolu ABDULLAYEV Trk Dillerinin Tarihsel Gelime Sorunlar adl eserinde Trkenin Ermeni dilini pek ok ynden etkilediini ve deiime urattn reddedilmesi imkansz delillerle ispat etmitir. Trkenin Arapay, Farsay ve hatta ngilizceyi de etkiledii aikar bir gerektir. u

330

anda Arapa, Farsa ve ngilizcede pek ok Trke kkenli kelime mevcuttur. 30. Trke, edebiyat dili olmak iin de olduka elverili bir dildir. Trkede nazma benzeyen atasz, deyimler hazinesi olduka zengindir. Hatta Orhun abidelerini inceleyen baz bilginler, bu abidelerdeki yazlarn iir olabileceini savunmutur. Trkenin iirsel slubundan kaynaklanan bu durum, Trkemizin nazma yatknln gsteren bir rnektir. 31. Trk dili gibi, konuanlarnn sosyal yaantsn aksettiren dil yok gibidir. Orhun abidelerindeki Trke incelendiinde ses yaps itibariyle bu kitabelerdeki dilin gebe ve sava bir topluma ait olduu gzkmektedir. Bu abidelerde olduka fazla kullanlan k, t, d, g, a, benzeri sesler bize bir savataki kln seslerini, atlarn nal seslerini hatrlatmaktadr. Ayrca bu ve benzeri sesler Trkeye ayr bir azamet katmaktadr. Bu dnemde Trke dmanlarn yreine korku salmay baaran ses yapsna sahip bir dildir. Ancak zamanla toplumsal yapnn deimesi ile birlikte Trkede de baz deiimler olmutur. Bylelikle Trke, yeri geldike olduka yumuak, yeri geldike olduka sert bir dil ola gelmitir. Kl Tigin Yaztnn Dou yznde geen bir ibareyle tezimizi rneklendirelim:

331

Trt bulu kop yag ermi s slepen trt buludak bodunug kop alm kop baz klm balgg ykntrmi tizligig skrmi ilger kadrkan yka tegi kir temir kapgka tegi konturm ekin ara (Drt bucak hep dmanm. Ordular gndererek, drt bucaktaki halklar hep alm, hep (kendilerine) baml klmlar. Ballara ba edirmi, dizlilere diz ktrmler. Douda Kadrgan (Kingan) dalarna kadar, batda Demir Kap'ya kadar (halklarn) yerletirmiler. (Bu) iki (snr) arasnda) Grld gibi yukardaki ifadeler anlamlarna uygun sesleri de iererek gzel bir ahenk oluturmulardr. imdi gayet yumuak ifadeleri ieren bir rnek yazarak Trkenin bu gzelliini ortaya koymak istiyorum. Trkeyi en gzel kullanan irlerimizden olan Yahya Kemalin Ak Hikyesi adl iirinden bir blm: h o akam o trenden gln! O gl kalbime aksettii an Duymadm ilk atein dtn; avka benzer bir k zannettim. Macera balamak zereymi o gn. Srecekmi bu ate yllarca. 332

Bir taraftan Yakack, mor dalar... Bir taraftan da deniz, h adalar... O gn mrmde, kader, Geecek ak resimletirmi Bu gzel erevede. Bu gzel iir incelendiinde grlecektir ki, gayet yumuak ifadeler kullanlmtr ak ifade etmek iin.. Devaml tekrar edilen , m, n, r vb. nszleri; e, , i gibi ince sesler ak adeta resmetmilerdir. Elbette daha pek ok ses ahengi (Aliterasyon ve Asonans) rnekleri de iirde mevcuttur. Bu durum irin iir dehasn gsterdii gibi, Trk dilinin duygular ifade edebilmedeki muhteem gcn de kantlar. Bu arada yeri gelmiken 2008 yln Yahya Kemal BEYATLI Yl lan eden Kltr Bakanlmz da tebrik etmek istiyorum. Umarm bundan sonra dier irlerimizin ve edebiyatlarmzn anlar da bu gibi uygulamalarla yaatlr. Onlarn da hayrla yd edilmeleri salanr. Trk kltr ve edebiyatna hizmet etmi yaayan edebiyatlarmzn onurlandrlmalar ise ncelikli hedefimiz olmaldr. 32. Bir gazetede Srbistanl Profesr Mirjana Teodosiyeviin Trkeyi vn ve bu dile olan sevgisini anlatn okumutum. Srpada on bin Trke kkenli kelimenin var oluu Srplar Trkeye ilgi duymaya itmektedir. Osmanlnn bu Hristiyan tebaas bile Trke pek ok 333

kelimeyi dillerinde bugne kadar yaata gelmitir. Bugn Srp genlii Trkeye byk ilgi duymaktadr. Hatta bayan Prof. Teosodovi, niversitedeki Srp genlerin Trke iirlerden ok holandn, genlerin Trkenin mzikalliine hayran kaldklarn ifade etmektedir. Bu da Trkemizin apayr bir gzelliini de ortaya karmaktadr. Acun Firarda adl programda bir yabanc bayan Acuna, Konutuu dilin kulaa ok ho gelen bir dil olduunu ak yreklilikle ifade etmiti. Dilimiz gerekten baka dilleri konuanlarn da samimi itiraflaryla kulaa ho gelen dzenli bir dildir. 33. Trke binlerce yllk gemii olan ve halen de canl olan bir dildir. Vaktiyle tm dnyaya yaylan bu dil, bugn de Adriyatikten in seddine kadar farkl corafyalarda yaayan yz milyonlarca insan tarafndan konuulmaktadr. Almanya ve Avrupann pek ok lkesinde Trke ikinci en ok konuulan dildir. Dzeniyle, yaygnl ve canllyla bu dil Dnya Dili olmaya aday bir dildir. 34. Trkedeki nl seslerin zenginlii dikkat ekmektedir. Bu nller dilimize ayr bir gzellik katmaktadr. Zengin nl hazinesine ship olduklarndan dolay Trke konuanlar baka dillerdeki nlleri seslendirmekte zorlanmazlar. Pek ok Hint Avrupa dilinde olmayan , , i gibi nller gerekten dilimize bir ayrcalk katmaktadr. 334

35. Trkemizde baka dil mensuplarnn sylemekte zorlanaca ekilde yan yana iki sessiz bulunmaz. Hint Avrupa dillerinde bulunan tren, global rneklerinde olduu gibi iki nszn iilk hecede yan yana gelmesi gibi bir durum sz konusu deildir. 36. Kafkas dilleri gibi baz dillerde o derece fazla sessiz harf vardr ki, baka dil mensuplar bu derece youn sessizleri karmakta zorlanmaktadr. Bu dillerdeki bu zellik, bu dillerin renilmesini zorlatrmaktadr. Fakat yine de Kafkas dilleri pek ok bakmndan AngloSakson kkenli dillerden stn gzkmektedir. Trkemizdeki nsz sesler ise tm dnya dillerinin genelinin ses sistemlerinde var ola gelen seslerdir. Bu nedenle Trkede telaffuzu ok zor bir nsz sese rastlanmaz. Bir dili dnya dili yapan zelliklerden biri olan bu zellik, dilimizin ses yapsnn renilmesini olduka kolaylatrmaktadr. 37. Aslen Trk olan pek ok bilgin, Arapa, Farsa gibi dilleri o dilleri konuanlardan daha iyi konumulardr. Mevlana, Zemaheri, Fahreddin Mbarekah gibi pek ok Trk ilim adam Arapa, Farsa gibi dilleri ok iyi renmiler ve kullanmlardr. Onlarn bu dilleri bu denli iyi renmelerinde Trkemizin 36. maddede zikrettiim zelliklerinin de byk pay olmutur. u anda da baka lkelerde yaayan 335

vatandalarmzn yabanc dilleri o lke vatandalarndan daha iyi ve daha dzenli konutuu da bir gerektir. Erevizyon ark yarmasnda ngilizce ark ile aldmz dl, biraz da bu dilin Sertap Erener tarafndan iyi kullanlmasnn erefine olmu olabilir. 38. Kagarl Mahmud gibi bir Trk bilgini daha 11. Asrda Trkedeki kelime daarcnn on bin civarnda olduunu, bu kelimeleri tek tek derleyip Divan- Lugatit Trk adl eserine alarak ispat etmitir. Bu alimimiz o dnemin artlarna gre yapt aratrma ve incelemelerle 7.500 civarnda kelimeyi lgatine alabilmitir. Ancak kaba bir tahminle halk arasnda kullanlan bu kelime saysnn en az on bin civarnda olduunu syleyebiliriz. Hatta Trkemiz daha 5. ve 6. yzyllarda Ermenice gibi dilleri etkilemeye balam, bu gibi dillere daha o dnemlerde kelimeler vermeye balam mstesna bir dildir. Bu gnk Ermenicede Trke kkenli binlerce kelimenin olduu da Ermeni dil bilginlerince de bilinen; kabul edilen bir gerektir. 39. Trkede Hint Avrupa dillerinde olduu gibi varlklara diilik veya erkeklik verme olay yoktur. rnein ngilizcede O zamiri kadn ve erkekte farkldr. (He-She) Bu olay kadn ve erkek arasnda kkl bir ayrm yapldn gstermektedir. Trkemizde ise O zamiri, hem kadn hem erkei ifade etmektedir. Franszca, Almanca gibi dillerde her bir nesneye diilik, 336

erkeklik, ntrlk verilmektedir. stelik bu diilik ve erkeklik, ou zaman gelii gzel olmakta, belli bir mantk takip etmemektedir. Diiye ayr, erkee ve ntre ayr artikel ykleyen bu diller bakalar tarafndan kolay kolay renilememektedir. Trkemizde ise byle bir sorun olmad iin bu dili renmek bu ynyle olduka kolaydr. 40. Baz sanal aydnlar, Trk dilinin bilim dili olmadn iddia etme gafletinde bulunmulardr. Biz sadece duygusal bir younlukla bu meseleye deinmiyoruz. Osmanl, gerekten de Trkeyi bilim dili konumuna getirmitir. Bu dneme kadar slam dnyasnda bilim dili olarak Arapa ve Farsa kullanlmaktayd. Ancak Osmanl aydnlar, Arapa ve Farsa eserleri de Trkeye evirerek byk bir hizmet yapmlardr. Osmanl aydnlar Franszcadan ve dier Avrupa dillerinden Trkeye pek ok bilimsel eser evirmilerdir. Daha 16.yy.dan itibaren yabanc dillerdeki pek ok bilimsel eser Trkeye evrilmitir. Hatta bugn Avrupa ve Amerikadan gelen bilim adamlar Osmanl arivlerinde, eski ktphanelerde sabahlamaktadrlar. Osmanl alfabesiyle yazlm bu Trkeyi, biz Trklerden daha iyi bilen aratrmaclar, pek ok bilimsel veriyi bu kitaplardan kopyalayarak kendi literatrlerine eklemektedirler. Demek ki Trke, baty etkileyecek kadar pek ok bilimsel alanda eserlerin verildii, verilebildii bir dildir. Evet gzel Trkemizle Dini, bilimsel, edebi dallarda 337

binlerce eser yazlmtr. Bize den Trkenin bir lehesi olan Osmanlcay daha iyi renerek bu gzide eserleri gn yzne karmaktr. Sadece Osmanl deil, Seluklu ve dier Trk devletlerinde de Trke pek ok ilmi eser ortaya konmutur. (Edebiyata fazla ilgisi olmayan baz kiilerin Arap harfleriyle yazlm metinleri grdklerinde bu metinlere Arapa dediklerini duyuyoruz. Bu manta gre Latin harfleriyle yazlan Trkeye de Latince demek gerekirdi. Nasl bu harflerle yazlan dile Trke diyoruz, bunun gibi Osmanl harfleriyle yazlan binlerce eser de Trkedir. Osmanl alfabesi Arap alfabesinden farkldr. Osmanl alfabesinde Arap alfabesinde olmayan ama Trkede olan pek ok harf vardr. P, , j, nazal n, yumuak harfleri gibi harfler Osmanl alfabesinde var olan harflerdir. Yani Osmanl Alfabesi, Arap alfabesi kkenli olmakla birlikte, byk bir oranla Trk ses sistemine uyarlanm bir alfabedir.) 41. Btn evrende byk bir dzen gze arpmaktadr. Atomlardan galaksilere, hcrelerden insanlara kadar bu kainatn her bir esi inanlmaz bir dzen iermektedir. Dnya dilleri ierisinde evrendeki bu dzeni iinde barndran yegane dillerden biri de Trkedir. Hatta Trke, cmlenin btnnden tutun da harflerine varana kadar byk bir dzen grlmektedir. Trkedeki her kuraln bir tutarll ve mantksal bir aklamas vardr. Zaten Trk dili ile uraanlarn ayrca bir mantk 338

ilmi urasna ihtiya duymadan, mantksal dnn zirvelerine k da bu nedenledir. 42. Trkede btn ekler sondadr. Ancak dier pek ok dilde ekler ya bata, ya iki hece ortasnda ya da sonda gelmektedir. Yani bu tr diller insann zihninde mantk blnmesi oluturmaktadrlar. Ancak Trke; istisnasz ekler sondadr kuralna kesin olarak baldr. Bu dili renecek olanlar da u ek bata m olacakt, bu ek ortada m olacakt u da sonda m olacakt gibi tereddtlerle uramazlar. Btn ekler sondadr derler ve mantk blnmesinden kurtulurlar. Dil birikimlerinin ek konusunu btn ekler sondadr cetveli zerinden hafzalarna kolaylkla ve dmdz olarak izerler. 43. Trkler tarihin ilk alarndan beri Yaratcnn varlna inanan bir toplum olmutur. Trklerin uuraltnda devaml bir Yaratc kavram olagelmitir. Roma, Yunan, ran, Hint medeniyetlerinde ok Tanrl dinlerin etkilerini grmekteyiz. Hatta bu ok Tanr fikri e inerek bu gnk Avrupaya da miras kalmtr. Orhun abidelerinde Trklerin tek bir Tanrya inandklar aka grlmektedir. Belki de dil ve inan arasnda bir balant vardr. Trke gibi HintAvrupa dillerine nazaran daha tutarl ve mantkl bir grnm arz eden Arapa ve branice gibi dilleri konuanlarn da teden beri Tek Allah inancna sahip olmalar da ayan- dikkattir. Hatta Hintenin Sanskrite dneminde de Tek Allah 339

inanc hakim olmu olabilir. nk bu dnemin dili de dzen arz etmektedir. Bana gre, inanlar etkileyen pek ok unsurdan birisi de dillerin dzenliliinin veya dzensizliinin uuraltna yapt etkiler olabilir. Dzensiz bir dil, yaantda ve inanta da bir dzensizlie yol ayor olabilir. Ancak bu iddiann ciddi bir ekilde aratrlmas gerekmektedir. Dier dillerle bu dilleri konuan kimselerin inanlar arasnda kesin bir ba kurma donanmn ve birikimini kendimde gremiyorum. zelde sadece sevgili dilimiz Trkemiz ve Allah inancmz arasndaki ilikinin bir vaka olduuna inandm belirtmekte yarar gryorum. Tarihi aratranlar greceklerdir ki, ilk dzenli orduyu kuran millet de Trk milletidir. Trk tarihinin daha pek ok dzeni barndrdna eminim. imdi inantaki bu mantksallktan tutun da, orduda, devlet ynetiminde, geleneklerde grnen bu hassas dzen dnyaya dzen (nizam- alem) vermeyi amalam bir milletin, o dzenli diliyle alakal deildir demeye kimin gc yeter? Ve bunu sylemek kimin haddidir? 44. Trkemizdeki baz eklerin anlamyla da yakn ilgisi bulunmaktadr. Geni zaman, imdiki zaman ekleri gibi eklerin akkan seslerden olumas olduka ilgintir. Geni zaman kavram devamll, bir ak belirtmektedir. Bu kavramn anlamna uygun bir ekilde, Trkemizde geni zaman eki olan r eki de akkan, hareketli bir ektir. Yine aa yukar benzer anlamlar ieren 340

ve zaman kaymalaryla muzarileen (geni zaman, imdiki zaman) imdiki zaman eki yor da y ve r gibi akc sesleri iermektedir. Bu pek ok dilde rastlanlamayacak bir durumdur. Trkedeki gelecek zaman eki de olduka ilgintir. Adeta bir ku sesini andran bu cek, cak eki Trklerde teden beri ayrln sembol olan kulara (turnalara) iaret eder gibidir. Kular zgrdr, uzaktr ve bir manada da gelecektir. nsann gznde uup giden her ku ulalmazdr ve bir yerde gelecei de sembolize eder. Yine Trkemizdeki grlen gemi zaman eki olan d eki dilin dilere demesiyle karlan bir sestir. Dil adeta bu sesi karrken dar doru ynelmektedir. Pek ok dilde belirginlik ifadesi olan der, the, das, te, ta gibi sesler yine ayn mantkla kullanlmaktadr. Bu d eki de gemite olan olayn grldn, belirgin olduunu sesleriyle de gstermektedir. Rivayet bildiren zaman eki m ekinde de ayr bir henk vardr. 45. Pek ok kii Rusa, Yunanca sunucularn Televizyonlardaki hzl konumalarn grp armaktadr. Trkemiz ne kadar hzl konuulsa da seslerin yutulmasna imkan vermeyen bir yapya sahiptir. rnein, ngilizceyi bir kii kitaptan rendii ekliyle konuabilir ancak kulak ainas olmadan bu dille konuulanlar anlayamaz. Trke renen bir kimse ise konuulanlar anlamak iin kitaptan rendikleriyle yetinebilecektir. Yani Trke, 341

renildikten sonra telaffuzu ok kolay bir dildir. Ve dolaysyla duyulduunda da ok kolay anlalabilmektedir. Hatta ngilizceyi renen bir kimse, bu dilde konuurken cmledeki elerin yerlerini deitirirse farkl anlamalara yol aabilir. Ancak Trkeyi yeni renen bir kimse vurgulamas ne olursa olsun, elerin yerlerini deitirse de anlalr. Hatta byk nl uyumu, kk nl uyumu gibi kurallara dikkat edilmese de Trke ifadeler anlalabilir. Ve yine dilimizde manay pekitiren unsurlardan biri olan ahs ekleri kullanlmasa da konuann ne demek istedii anlalacaktr. Bu kullanmlara birka rnek verelim: Ben seni seviyorum cmlesi yerine Trkeyi yeni renen bir ngiliz, Seviyor ben seni Ben seni seviyor Ben seviyor seni Seviyor seni ben Cmleleri gibi eksik, devrik cmleler kursa da sylenmek istenen hemen anlalacaktr. Elbette yabanc dilleri konuanlar da dillerini yeni renmeye alanlarn konumalarn tek tk anlarlar. Ancak bu dillerdeki artikellerin, edilgen yaplarn yanl ve eksik kullanm anlam btn btn deitirebilmektedir. 46. Bir kelimenin z Trke olup olmad ok kolay anlalabilmektedir. Bir lkokul rencisi bile Trke bir kelimeyle Arapa veya Farsa 342

kkenli bir kelimeyi birbirinden ayrt edebilmektedir. Bu Trkenin kuralln ve dzenliliini gsteren ayr bir delildir. Byk nl Uyumu ve Kk nl Uyumu kurallar yardmyla bir kelimenin z Trke olup olmadn anlayabiliriz. Bu kurallarn istisnalar ise olduka azdr. rnein bir 5. snf rencisi Kitap kelimesinin Byk nl Uyumu kuralna uymadndan dolay z Trke bir kelime olmadn anlayabilir. Yine balon kelimesinin kk nl uyumu kuralna uymadn sezen bir 7.snf rencisi bu kelimenin Trke kkenli olmadn ok rahat syleyebilir. Ancak Hint Avrupa dillerinde bir kelimenin baka bir kkenden geldiini anlamak o kadar da kolay deildir. Kelimenin kkenini anlayabilmek iin kkl bir kelime kkeni bilgisine sahip olmak gerekir. 47. Trkede tamlamalardaki elerin yeri deise de o sz grubunun tamlama olduu anlalr. rnein, Alinin kitab nerede? cmlesi Kitab Alinin nerede? eklinde sylense de buradaki Kitab Alinin terkibinin belirtili isim tamlamas olduu anlalverir. Bu tamlamann tamlanan blmndeki ekler buna imkan vermektedir. Ancak ngilizce gibi dillerde tamlamay oluturan unsurlarn yerleri ekler deimeden deitirilse anlam bakalar. rnein, Where is Alis book? yerine Where is books Ali? diyemeyiz. Where is book of school? (Okulun kitab nerede?) cmlesi yerine, 343

Where is school of book? (Kitabn okulu nerede) dediimizde bambaka anlama gelen bir cmle oluur. ngilizcede ekleme imkanlarnn kstll bizi bu iinden klmaz duruma drmektedir. 48. ngilizce gibi baz dillerde sra saylarnn eklerindeki farkllklar bu saylarn renimini zorlatran bir unsurdur. rnein ngilizcede one (van) bir iken First, birinci anlamna gelir. Yine two, iki anlamna gelirken second ikinci anlamna gelir. Saylar sra says yaplabilmek adna olduka bakalatrlmaktadr. Bu dilin bu konuda yetersiz ve dzensiz olduu aka grnmektedir. Trkede ise bir sayy sra says yapmak iin sonuna nci ve inci eklerini eklemek yeterli olacaktr. Bir > Birinci, iki> ikinci, > nc vd 49. Anglo-Sakson dillerinde ahs zamirleri de bakalaabilmektedir. rnein ngilizcede Ben I (AY) eklinde sylenirken benim, my benimki mine eklinde kullanlr. Trkede ise zamirlerin hangi kkten geldii ve hangi eki ald aka bellidir. Ben, Ben-im, ben-im-ki Bu ekler btn kelimeler iin kurall ve dzenli olarak uygulanr. Yine ngilizcede Bayanlar iin o zamiri she iken bayanlar iin onun, her eklinde kullanlr. Trkede ise zamirlerde de bir kuralllk hakimdir. 344

50. Hint-Avrupa dillerinden Almanca gibi dillerde eklerin ounluu baka dillerden gemitir. rnein Almancada; a-analyse, antiantiklerikal (papalk dman) dis-diskret (ketum), epi-epidemie (salgn hastalk), konkongress (kongre), kor-korrekt (doru), ex-extra (ayriyeten), il-illegal (kanuna aykr), imimaginar (hayal), vize-vizekonig (kral yardmcsburadaki vize Osmanl Trkesindeki Vezir kelimesinden geme olabilir) vd Trkemizde ise ekler, binlerce yldr kullanla gelmi olan Trke kkenli eklerdir. stelik Osmanlca dneminde bile Trke yabanc ekler ounlukla almamtr. Yabanc ekli kelimeler zaten dier bir dilden rnein Farsadan ekli olarak dilimize aktarlm ve yle yerlemitir. Yoksa bu dillerin ekleri dilimizde hibir zaman ilerlik kazanmamtr. 51. Almanca gibi baz Hint Avrupa dillerinde simlerin aldklar artikeller durumlarna gre ekime uratlr. rnek olarak u tabloya bakabilirsiniz;

345

Singular=Tekil

Plural=oul

Yaln hal lgi hali Ynelme Nesne hali

Erkek cinsi Der Des Dem Den

Dii Cinsi Die Der Der Die

Nesne Cinsi Das Des Dem Das

Die Der Den Die

Yukardaki tabloda grld gibi isimlerin diiliine ve erkekliine gre aldklar artikeller de farkllk arzetmektedirler. Dikkat edildiinde grlecektir ki, diiler iin iki artikelle yetinilmektedir. Die ve Der artikelleri. Erkeklerde ise der, des, dem, den artikelleri olarak nominatif, genitiv, datif, akkusatif halleri ayr ayr belirginletirilmitir. Erkek ve kadn ayrm burada aikare grlmektedir. Trkemizde ise byle rneklere rastlanmaz. Hem bu artikel meselesi baka dil mensuplarnca renilmesi zor dzensiz bir yap arz etmektedir.

346

52. Almanca, ngilizce gibi dillerdeki yapm eklerinin ou kalplam ve canl olmayan eklerdir. Yine bu yabanc dillerden alnan ekler bile zamanla bu dillerde eski anlamn yitirmitir. rnein ver eki eskiden, geti, uzaklat anlamlarnda kullanlan bir ekken imdi, sebep bidiren bir ek olarak kullanlmaktadr verbluten (kan kaybndan lmek) 53. ngilizcede baz adlar, hem oulluk hem tekillik ifade eder. Trkemizde byle bir kullanm yoktur. rnein, aircraft kelimesinin oulu aircraft? Yine deer kelimesinin oulu deer? kelimesidir. Yani gayet mantksz bir ekilde bir kelime ayn anda tekilken bir yandan da oul olmaktadr. Bu durum teslis akidesini anmsatmaktadr. Ayn anda Tanr tek iken yine ayn anda yani ouldur. Bu olay belki de inanlarn dile yansmasn gsteren bir rnektir. 54. zellikle ngilizcenin bilim dilinde, baz kelimelerin oullar da kuralsz yaplr. Trkemizde byle bir dzensizlie rastlamak mmkn deildir. rnein; medium/media stimulus/stimuli vb. Bu gibi kelimeler genelde Latince kkenli kelimelerdir ve dzensiz bir biimde oullarlar. oul olmalarn salayacak belli bal bir kural yoktur. 347

55. ngilizcede sfatlarda da bir kuralszlk mevcuttur. rnein: good-iyi better-daha iyi best-en iyi Bu rnek birbirleriyle gya ayn kkten gelmitir ama birbirleriyle aralarnda bir yazm ilgisi bulunmamaktadr. Ana dili ngilizce olanlar dnda bir bakasnn bu anlam ilgisini kavramas ok gtr. Ancak Trkede kkten en deiik hale tretilmi kelime bile mantksal bir srele tretilmi gibi gzkmektedir. yiDaha iyi- En iyi kelime gruplar ve bu kelime gruplar iinde bulunan zarflar belli bir dzen ve mantkla oluturulmaktadr. Bu zarflar btn sfatlar iin kullanlabilir. (Gzel, daha gzel, en gzel Kt, daha kt, en kt vd.) grld gibi kelime deimemekte, bir yabancnn iin mantn kavramas halinde renebilecei kolay bir hal almaktadr. 56. ngilizcede kiplerin edilgen ve dili gemi zamandaki ekilleri deimektedir. Mesela e-bilmek manasndaki Can kipinin dili gemi zamandaki ekli could olmaktadr. Trkede byle bir deiim yoktur. Her grev kelimeye belli baz eklerle yklenir, ebilir, -ebildi, -ebilmi gibi.. Trke, bu ekliyle mantk dili olduunu ispatlamaktadr.

348

57. ngilizcede fiiller azdr. Bu yetersizlii telafi iin bu dilde edatlarn yardmyla bir fiil, bazen kuralsz bir ekilde pek ok anlama gelebilmektedir. Get about-dolamak Get away-kamak Get away with-cezasz atlatmak Give in-teslim olmak Go down-inmek Get up-ynetmek,kalkmak. Have-sahip olmak,yapmak. 58. ngilizcede dnl fiili oluturmak adna yeni bir cmle kurulur. Almak-to accustom ones self Yorulmak-to fatque ones self Dinlemek-to rest ones self Isnmak-to warm ones self Trkede ise Dnllk bir tek fiille ve ekle yaplr: Tara-n-dm Yor-ul-dum 59. ngilizce gibi Anglo-Sakson dillerinde baz soru zamirlerinde bulunma hali ya da ynelme hali bulunmad halde bu ekler varm kabul edilir

349

here= bura-ya bura-da where= nere-ye nere-de 60. Bazlar ngilizcede eylemleri karlayan benzer, fakat farkl kelimelerin saysnn ok olduunu sylerler. Bu dorudur. Ancak bu kelimeler incelendiinde grlr ki, bu fiillerin ou, bu dile baka dillerden gemitir. Bu mantkla Trkeye baktmzda Trkedeki fiillerin de olduka zengin olduunu szyleyebiliriz. pour-bir yerden bir yer dkmek spill-yanllkla dkmek drop-kazara drmek pour-katmak spill-dkmek ngilizceye yabanc dillerden gemi pek ok fiili rnek gsterip, ite ngilizce ne zengin bir dil, demek, ngilizcenin stnln ortaya koyuyorsa, Trkedeki yabanc kkenli kelimelerden hareketle biz de Trkenin daha stn olduunu ortaya koyabiliriz. Bu halde Trkeye Farsa ve Arapadan gemi on binlerce kelimeyi de nazara almak gerekir ki; Trkedeki fiil zenginlii o zaman daha da iyi anlalr. Fakat biz yine de btn dillerin kendine has gzellikleri barndrdna inanyoruz. Elbette

350

Anglo-Sakson dillerinin de kendilerine has pek ok gzellii olabilir. 61. Anglo-Sakson dillerini konuanlarn bir iddias daha vardr. Onlar, dillerinin zellii olarak, karlatklar nesnelere karlk olacak kelimeleri annda tretebildiklerini iddia ederler. Sanki Trkede byle bir zellik yok gibi bunu bize kar bir stnlk vesikas kabul ederler. Halbuki halkn konutuu Trkeyi incelediimizde, bizim ismini ngilizce olarak sylediimiz pek ok kavramn Trk azlarnda z Trke karlklaryla yaadklar grlmektedir. lek yapm ekleri sayesinde pek ok kavrama karlk bulabilme zellii olan Trke, ei dnyada bulunmayan bir dildir. rnein u Bilgisayar kelimesi, belki Computer kelimesinden daha kapsaml bir ekilde o aletin grevini yanstmaktadr. Bat dillerinde yeni bulunan baz kavramlara rnein; elementlere isim verilirken mantkl ve anlama dayal bir yntem izlenmemektedir. Madem bat dilleri karlalan kavramlara hemen yeni adlar koymaya msaittir o halde neden Germanyum, aintanyum, polonyum, berkiliyum, unununiyum vb.. gibi o elementin hibir zelliini yanstmayan isimler konulmaktadr. Trkeyi konuanlar ise asla byle yollara tevessl etmezler. Trkenin zenginlii sayesinde o kavrama anlam bakmndan da karlk olacak kelime hemen ortaya kverir. Bu 351

kelimenin, o kavramn pek ok zelliini karlayacak nitelikte olmasna da dikkat edilir. ngilizcede, Trkedeki szck ve sz karl olarak tek kelime yani Word kullanlr. Ancak Trke, szck ile sz arasndaki ayrm yapmtr. Bu kavramlarn daha da belirginlemesini salamtr. Elbette azdan kan ve daha bir btncllk, daha bir yarg ifade eden szle, szck ayn eyler olmasa gerek. Szck daha kk yarglar ve ses birimlerini kapsayan bir addr. Bu nedenle sz kelimesinin sonuna bir ck eki gelerek bu anlam ayrm belirginlemitir. te Trke en ufak bir anlam ve grev farklln gsteren mstesna bir dildir. Printer yerine yazc, scanner yerine tarayc, refrigerator yerine buzdolab kelimelerinin yerlemesi olduka anlamldr. Bu rnekler, Trkenin teknolojinin en son merhalesini bile adlandrabilecek zenginlikte olduunu gstermektedir. Bizim dilcilerimizin eksii, kendi oluturduklar kelimelerin halk tarafndan kabul grp grlmeyeceini dnmeden yaygnlamasn istemeleridir. Aslnda bunun tam tersi olsa, yani Trkeyi en saf ekliyle konuan halka sorulsa, o doruyu syleyecektir. Binlerce yldr pek ok kavrama karlk gelecek kelimeyi bu Trk halk oluturmutur. O halde yeni kelimeler tretirken yine sz hakk onlarn olmaldr. Geliigzel kelimeler tretmek yerine 352

halka yaylabilecek, halkn beenisini kazanacak, ekonomik kelimeler tretilmelidir. Demek ki bir kelime tretilmeden nce iyi bir kamuoyu aratrmas yaplmal, halkn Trkesine bavurulmaldr. Trke her bilimsel kavrama karlk yeni kelimeler tretebilecek gtedir. Ancak Faks kelimesi yerine sylenmesi zor olan, belgegeer kelimesini yerletirmeye alrsak amacmza ulaamayz. Zaten bunu, Trkenin kendisi kabul etmez. Bu kelimede grld gibi iki tane ge yan yana gelmekte ve bu durum kelimenin telaffuzunu gletirmektedir. Trke, iirsel yapsyla bu gibi kullanmlar tasfiye etmesini bilir. Yine e sesi de telaffuzda dier bir gl dourur. Faks kelimesi yerine belki belgesayar, belgeyazar vb kelimeler kullanlsayd, dilimizi Faks kelimesinden kurtarm olurduk.. Bugn halkmz belgegeer kelimesinden bozma belge kelimesini kullanmaktadr. buuk yandaki kzm bile baz yabanc kkenli kelimelere annda karlk bulmaktadr. Trke konuan btn ocuklarda ayn zellik vardr. Bu da yapm eklerinin sunduu bir imkandr. Kzm ppet kelimesini bir trl sylemez. Hi kimseden renmedii halde bu kelime yerine ekme-m kelimesini kullanr. Yine o Lego kelimesi yerine Takma-m szcn kullanr. stelik bu kelimeler ona hibir kimse tarafndan retilmemitir. O 353

anlamn bildii kelimelerle farknda olmadan yeni karlat kavramlara karlk gelecek kelimeler tretebilmektedir. Trke konuan btn ocuklarda belli bir yaa kadar bu durum gzlemlenebilir. 62. Trke, dardan ald kelimeleri adeta Trkeletirmektedir. O, kelimelere kendi kurallarn tatbik etmektedir. Ancak bu kelimeleri btn btn de aslndan uzaklatrmamakta, onlarn orijinalliini de korumann bir yolunu bulmaktadr. Kitap kelimesi Arapa kkenli bir kelimedir. Bu kelimenin asl Kitab kelimesidir. Yani bu kelimenin aslnda son sesi b sesidir. Trke ise kendi dzeni itibariyle sonda b sesini bulunduramayacandan bu b sesini sert p sesine dntrmtr. Bylelikle bu kelime Trkelemitir. Fakat Trke, bu dili konuan insanlarn ftratna uygun bir ekilde hogrl bir dil olduundan, bu kelimeyi aslndan tamamen koparmamtr. Zaten iinde var olan bir kural gerei Kitap kelimesine nlyle balayan bir ek geldiinde bu p sesi aslna yani b sesine dnr. Kitap, Kitaba, kitab ekillerinde olduu gibi.. Yine baz Arapa kkenli kelimelerin sonunda iki nsz bulunmaktadr. rnein; Hiss kelimesi.. Trkede bu kelime his eklinde telaffuz edilerek Trkeletirilir. Fakat his kelimesi etmek yardmc eylemini aldnda sondaki s sesi ortaya kverir: Hissetmek Pek ok yabanc kelimede bu durum grlmektedir. Trke, iine ald kelimeleri 354

tamamyla asimle etmemektedir. Onlar adeta tm gcyle yaatmaya almaktadr. Bu ynyle dnyada Trkeye benzer baka bir dil gsterilemez. Dilin bu gzellii Trkeyi konuan insanlara da yansmtr.. Bir baka rnek de fikir eklinde Trkeletirilen ama asl fikr olan kelime benzeri kelimelerdir. Bu tr Arapadan gelmi kelimeler de tamamen asimle edilmezler. Bu tr kelimeler de sonlarna nlyle balayan bir ek aldklarnda ikinci nl der. Fikri, fikre vb.. 63. Trkenin dier bir gzellii de dilbilgisi aratrmalar iin olduka uygun bir dil olmasdr. Trkeyi ekli yani Morfolojik ynden incelemek isteyen biri hi zorlanmayacaktr. Az bir urala kelimenin kkn, ekini bulabilecektir. Bunlar da tire izgileriyle ok rahat ayrabilecektir. Ancak Franszcay, Almancay ya da ngilizceyi morfolojik ynden aratrmak isteyen biri olduka zorlanacaktr. Trkedeki kelimelerin kken incelemesini yani etimolojik incelemesini yapmak da gayet kolaydr. Trkede hibir zaman nek bulunmamas bunu salayan unsurlardan birisidir. Trke daima sondan ek alr, kuraln bilen birisi Trkeyi kken ynnden ok rahat inceleyebilecektir. Anglo-Sakson dillerinde ise kelimenin kkeni ounlukla neklerle kartndan ve kaynatndan ya da kelimelerde dzensiz deiimler, bakalamalar olduundan etimolojik aratrmalar olduka zordur. 355

64. Trkedeki btn kelimelerin kkleri tek balarna bir anlama ve yargya sahiptirler. zelikle Franszcada kkler genelde tek balarna bir anlam ifade etmezler. Eklere, zamirlere muhtatrlar. Trke kelimeler ise hibir eke veya zamire ihtiya duymadan, kk halleriyle bir yarg ifade edebilirler. rnein: git- fiili tek bana emir bildirmektedir stelik hibir eke de ihtiyac yoktur. 65. Trkedeki baz kelimelerdeki kaln nller medenilemeyle paralel olarak incelemeye balar. Bu bir kuraln delinmesi gibi grnmektedir ama aslnda baka bir kuraln da balamasdr. Trkedeki baz kelimeler ehir diline getike nlleri itibariyle incelmeye yz tutar. Ana-anne, karda-karde, alma-elma rneklerinde olduu gibi..Elbette bu ok da yaygn deildir. Ancak Trkenin iinde tetiklenmeyi bekleyen byle bir eyilim vardr. Bu temayller Trkenin gn getike daha da inceleeceini ve mzikalleeceini gsteren birer delillerdir de aslnda.. rnein kar-koca tabirlerinin kaba bulunarak braklmalar ve bunlarn yerine e, hanm kelimelerinin yerlemesi, Trkedeki bu temayl gsteren ayr bir gstergedir. ocuk kelimesinin yerini ou zaman kk kelimesi almaktadr. Bu da bylesine bir meylin iaretisi olabilir. Farsa Gol, gul kelimesinin Trkede Gl

356

kelimesine dnmesi de meselemizi aydnlatmak asndan ayr bir rnektir. Artk kaba olarak kabul edilen ancak zamannda oka kullanlan kelimeler yerlerini daha incelemi ve kibarlam kelimelere terk etmektedirler. rnein avrat ,yosma ,hatun , kar , hatta kadn kelimeleri artk Trkenin deien mantna gre deiik versiyonlarla yer deitirmektedir. Hanm ve bayan kelimeleri bu kelimelere nispeten daha akc olan h, y ve daha annemsi olan b, m seslerini aldklarndan muhafaza edilmektedirler. Ksacas Trkede kelimeleri anlamlarna uygun seslerle kullanma temayl ilk alarda olduu gibi bugn de daha renkli ve gzel bir ekilde yaamaktadr. Arapa, Farsa ve Rumca gibi dillerden gelen baz kelimeler ise bu deiimi desteklemektedirler. 66. Hint Avrupa dillerinde kullanlan ekim eklerinin birden fazla grevi olabilir. Bir ek hem okluk bildirirken hem de farkl bir grevi ifade edebilir. Trkemizde her grev iin ayr bir ek bulunmaktadr. Bu da anlam karkln nleyici gzel bir zelliktir. Trke hakknda eletiri konusu yaplan ar ek birlemeleriyle uzun kelimeler olumas olay ise asla bir kusur deildir. Baka dillerde ayr ayr kelimelerle hatta cmlelerle anlatlan bir yargnn, dncenin Trkede eklerle anlatlmas nasl bir kusur olabilir? Trkenin bu zellii her duyguyu, her dnceyi zgrce ve ok ar kelime 357

kullanmna gitmeden kullanmay saladndan alklanmas gereken bir zelliktir. Pek ok rnek verebiliriz ama gncel olmas dolaysyla nternette e-postalar yoluyla dolaan bir cmleyi rnek verelim. Afyonkarahisarllatramadklarmzdan msnz? cmlesi. Bu kelimenin (cmlenin) ngilizcesi: Are(1) not (2) you (3) one (4) of (5) those (6) people (7) whom (8) we (9) tried (10) unsuccessfully (11) to (12) make (13) resemble (14) the (15) citizens (16) of (17) Hashish (18) Black (19) Tower (20)? (18, 19, 20. kelimeler yerine Afyonkarahisar szc yazlmas bana daha uygun gibi geliyor. Zira bu kelime zel bir isimdir. Baka dilde de aynen ifade edilmelidir) rnekte de grld gibi Afyonkarahisarllatramadklarmzdan msnz? cmlesini, ngilizceye tamamen evirmek iin pek ok kelime kullanmak zorunda kalrz. Kurallara balanm, dzenli olan baz eklerin renimi, kullanm, yepyeni kelimelerin ezberlenmesinden ve kullanlmasndan daha kolaydr. Sonuta ayn dzenli ekler kullanlarak oluturulacak binlerce cmle vardr. Fakat ngilizcede yukardaki rnekte de grld gibi kurall ekler yerine, kelimeler kullanlr. Bu kelimeler de elbette cmlenin anlamna gre deiiklikler gsterecektir. Trkede yeniden zne kullanm ihtiyac da yoktur.. Uzunluk bakmndan bu iki cmle arasnda fazla fark yoktur. ngilizcede ayn cmleyi kurabilmek iin 358

20 ayr kelimeyi ve o kelimelerin anlamlarn renmek gerekmektedir. O halde Trkenin bu ynden kusurlu olduunu sylemek apayr bir kusurdur. stelik bu verdiimiz basit rnein dnda yle rnekler vardr ki, Trkedeki eklerle ifade edilen anlamlarn, daha fazla ekonomiklik saladn gstermektedirler Sanal lemde dolarken ilgin bir cmleyle karlatm. Bu ngilizce cmle yleydi: Three witches watch three Swatch watches. Which witch watch which Swatch watch? ( cad adet saate bakyorlar. Hangi cad hangi saate bakyor?) Elbette ngilizce cmlelerde her zaman yukardaki gibi benzer sesli kelimeler bir araya gelmez. Ancak beni tebessme getiren bu rnei sizlerle paylama gerei duydum. u da bir gerektir ki ngilizce konumalarda en sk tekrarlanan sesler h, o, w vb. seslerdir. u bir gerektir ki, bu seslerin sklkla tekrar edilmesi kulaa ho gelmemektedir. Ku sesleri ya da su rltlar ile uyuyabiliriz ama horlama sesleri arasnda gzlerimizi uyku tutmaz. Demek ki ses ok nemlidir.. 67. Anglo-Sakson dillerini konuanlardan bazlar Trkenin zor bir dil olduunu savunur. Bu iddiada bir bakma hakllar. nk Trkenin sistemi, bu iddia sahiplerinin alt Hint Avrupa 359

dil ailesinin sisteminden olduka farkldr. Elbette allan bir dil sisteminden bambaka bir dil sistemine gemek, o kadar da kolay deildir. Bizim iin de ngilizceyi, Franszcay renmek o kadar kolay deildir. nk o dillerin sistemleri, bizim dilimizin dahil olduu Ural-Altay dil ailesinden olduka farkldr. Bir gn rencilerimle anakkaleden feribotla Geliboluya geiyorduk. Maksadmz anakkalede yatmakta olan atalarmzn ehitliklerini ziyaret etmekti. Feribotta, atalarnn mezarlarn ziyarete gelen ngiliz geziciler de vard. Tabii ki rencilerim doal bir merak sevkiyle bu yabanclarla konumak istediler. Bir iki geziciyle konumaya baladk..Trke renip renmediklerini sordum. Trkenin ok zor bir dil olduunu ve bu dili bu nedenle renemediklerini ifade ettiler. Ben de kendilerine Trkenin mantkl, kurall ve akla uygun bir dil olduunu gcm yettiince aklamaya altm. Bunu kendileri de anlamt. nk ok kesin bir ekilde bana katldklarn ifade ediyorlar ve bunu hissettiriyorlard. O gn iin bilimsel ngilizce seviyem ok iyi olmadndan onlara sylemek istediim pek ok gerei de syleyemedim. Gerekten de ngilizce, Trkler iin o kadar da kolay bir dil deildir. Bu gn hazrlanan Gramer kitaplar, kolaylatrlm ve yontulmu ngilizcenin yabanclara retilmesini amalayan 360

kitaplardr. Bu kitaplarda geen cmle yaplar, dzensiz fiiller, kelimeler nisbeten hafifletirilmi ve avam bir ngilizin de anlayabilecei seviyeye indirgenmi yaplardr. Aslnda Shekspirin ngilizcesi o kadar da kolay renilebilecek bir ngilizce deildir. stelik biz, bugnk ngilizceye de kolay diyemeyiz. Azaltlm haliyle bile be yzden fazla dzensiz fiil, isim ve sfat iinde barndran bir dile nasl basit diyebiliriz? Belki bizim yanlmz ngilize, Fransza Trkeyi retmek gibi bir vazifeyi kendimize ykleyemeyiimizdir. Bu vazifeyi omuzlarmza alrsak, elbette, onlarn anlayabilecei ekle indirgenmi dil bilgisi kitaplar da basabiliriz. rnein ben kitab okuyorum cmlesinde yklemin yeri sondadr. Ancak ngilizcede yklem hemen zneden sonra gelir. Bu kullanm Trkemizde de zaten mevcuttur. Ben okuyorum kitab bu ekil de Trkeye gre yanl deildir. Trkeyi yeni renen bir ngiliz, bu ekilde meramn ok rahat ifade edebilir. Biz onu bu kulanmyla rahatlkla anlarz. Yine bir ngiliz, ahs zamirini ve zneyi her cmlede kullanmaya almtr. Brakalm Trkeyi konuurken de devaml ben, sen, o gibi zamirleri srekli kullansn.. Yine byk nl uyumu kural gibi manta uygun kurallar anlamakta zorlanan yabanclar da kabilir. Onlara kat bir tutumla yaklamak 361

yerine, dili renmeye gei srecinde, baz kolay kullanmlar da gsterebiliriz. rnein, azaltlm kelimesi kken olarak azal- fiilinden gelmektedir. Bu fiilin azaltilmi, azaltulmu gibi Byk nl Uyumu kuralna uymayan kullanmlarnn da Trke konuanlar tarafndan anlalacan gz nne alarak, yabanclarn bu tr kullanmlarna msamaha ile yaklamak gerekir. Belki de bylelikle dilimiz daha ok yaygnlama imkann bulabilir. 68. Trkemizde haber kipleri imdiki zaman, gelecek zaman, geni zaman, grlen gemi zaman, duyulan gemi zaman olarak kullanlmaktadr. Bu zamanlar dnya dillerinin ounluunda bulunan ortak zamanlardr. ngilizcedeki gibi dier dillerin mantk yaplarna uymayan zaman anlay Trkede mevcut deildir. ngilizceyi sonradan renen birisi, hatta ngilizce konuanlarn ou, aslnda pek ok zaman kipini kullanmazlar. Onlar da belli bal zaman kiplerini kullanrlar. Trke bu ynyle kolay renilebilecek dillerden birisidir. Birleik zamanlarn oluturulmas ise olduka matematikseldir, formlize edilebilir niteliktedir. Bu Trkenin dzenliliinin bir baka gstergesidir. 69. Trkede renk adlar genelde benzetmeler, somutlatrmalar yoluyla oluturulur. Bylelikle Trke, doay iyi inceleyenlerin ve gzlemleyenlerin dili olduunu ispat eder.. 362

ngilizcede rnein Brown kelimesi tamamen kalplam bir kelimedir.. Trkede bu kelimenin karl Kahverengi olmaktadr.. Grld gibi burada bir somutlatrma vardr. Kelime sadece ezberlenmekle kalmamakta, hayale de, dnceye de adeta resmedilmektedir. Kahveyi grm olan birisi kolaylkla bu rengi karabilir. Yine turuncu derken turungillere bir arm yaplmaktadr. Hemen bu meyvenin rengi aklmza geliverir. Bylelikle bu rengi daha iyi kavrarz. Son yllarda yaygnlaan ampanya sars tabiri de ayn mantn rndr. Yine yeil (<yasl) kelimesi ya kelimesinden gelmekte otu, imeni hatrlatmaktadr. Gnmzde de bilinen yedi rengin tonlarn anlatmak iin benzetmeler, somutlatrmalar kullanlmaktadr. rnein; imen yeili, ala yeili, fstk yeili, krmznn bir tonu olan ve dudak rengine benzeyen yavruaz, turkuaz mavisi, krem rengi vb Bu da Trkenin ne kadar manta uygun bir dil olduunu gsteren baka bir delildir. 70. Trkemizde ngilizce veya dier AngloSakson dillerinde olan bkmllk yoktur. Bu da kelimenin aslna ulamamz kolaylatran bir unsurdur. Baz dilciler dillerinin bkml olmasn vn kayna olarak gsterebilmektedir. Halbuki dilin bklmeden, krlmadan, deimeden dzgn ve dzenli bir biimde ayakta kalmas daha da vnlmesi gereken bir durum deil midir? 363

71. Baz Hint Avrupa dillerinde kelimenin tekilliini ifade etmek iin yaln haldeki kelimelere ek getirilir. Trke ise buna gerek grmemitir. Zira oul olduu belirtilmeyen bir kelimenin tekil olduu zaten malumdur. Malumu ilam ise abestir. 72. Baz Hint Avrupa dilleri erkek iin ayr, kadn iin ayr fiil ekimlerine, kelime kullanmlarna yer verir. Bu da o dilin kolaylkla renilmesini zorlatrr. Trkemiz ise, erkek kadn ayrm yapmaz. Trkemizde Feminin, masculin (DiiErkek) ayrm yaplmadan her cins iin ayn ekiller kullanlr. 73. ngilizcede letirme eki yoktur. Trkeden stn olduu sylenen bu gibi dillerde letirme ekinin olmamas byk bir eksikliktir. Trkemizde ise bir sayy bltrmek iin er, -er eklerini kullanmamz yeterli olmaktadr. rnein, bir-er, iki-er, er Fakat ngilizcede byle bir imkanmz yoktur.. letirmeyi bu dilde ifade edebilmek iin each, apiece gibi kelimeler kullanlr. 74. Trkemizde bazen isim tamlamalarnn tamlayann kullanmadan da merammz ifade edebiliriz. rnein, onlarn biri dememize gerek yoktur. Biri dediimiz zaman merammz anlalverir. Ancak ngilizcede one of them demek zorundayz. Yoksa ne demek istediimiz 364

anlalmaz. Bizdeki tamlanan eki sayesinde bu i gerekten kolaydr. 75. Baz dillerde bir ksm seslerin fazlaca tekrar edildiini grrz. rnein; bilhassa Amerikan ngilizcesinde ha, wa, u gibi seslerin oka tekrar edildiini grrz. Yunanca gibi dillerde ise t, s seslerinin fazlaca tekrar edildii aikardr. Bu sesler adeta bu dillerin birer sembol olmutur. Trkemiz eski Trke dneminde gerekten te, dan, k gibi seslerin oka tekrar edildii bir dildi. Fakat slamiyetle birlikte Trke, zamanla inceldi ve bugnk gzel kvamna ulat.. Bir yerde Arapa, Farsa gibi diller Trkenin durgunlam olan daha da inceleme temayln tetiklemitir. Trkeyi dinleyen yabanclar, her sesin yerli yerince yerletirildiini grdklerinden onun devaml tekrar eden seslerini anlamakta zorlanmaktadrlar. Trkenin bu mzikal yapsna da hayran kalmamak elde deildir.. 76. Trkemizde bulunan pekitirme sfatlarnn (Simsiyah, bembeyaz, sapsar, masmavi) bir benzeri dier dillerde yok gibidir. stelik bu pekitirme sfatlar Ermenice gibi pek ok dile Trkeden gemitir. Bu zellik Trkenin icad bir zelliktir. Sfatlarn derecelerini daha da arttrmak iin gerekten akllca bir zmdr. stelik si-m, be-m, sa-p, ma-s derken kullanlan m, p, s sesleri yle gelii gzel kullanlmazlar.. 365

77. Bilindii gibi bir mzik eseri alnrken ne denli farkl sesler ve ne denli farkl notalar dzenli bir ahenkle kullanlyorsa, o eser o derece kulaa ho gelir.. Anadolu Ateinin tm yabanclar byleyii de biraz bu zelliinden kaynaklansa gerek.. Bunun gibi Trkemizdeki kelimelerdeki eklerde bulunan seslerin farkll, vurgu ve tonlamalarn uyumu, nl-nsz uyumlarnn ahenkleri, uzun seslerin yerli yerince oluu, kulaa ho gelen, -l, -y, -r, -n, - gibi seslerin tekrar bir btn olarak baktmzda Trkeyi ses telleriyle karlan bir musikiye dntrmtr.. Bu da Trkenin inkar edilemez ayr bir gzelliidir. 78. Trkede baz cmlelerin boyutlu resimlerde olduu gibi, ufak vurgu deiiklikleri sayesinde ok deiik anlamlara gelmesi, dnya dillerinde bir rnei sadece yalnlayan dillerde grlen mstesna bir zelliktir. Trkenin bu zellii, pek ok dnya dilinin oluumunun Trkeyle irtibatl olabileceini de bize hatrlatmaktadr. Bu konuyla alakal olarak kendi yazdm bir iiri aaya alntlyorum: BOYUTLU R Alayacaksan ala yakala gl Alayacak san, alaya kala gl

366

Bende derman yarin; al al gl Bende der mani, yar in, al al gl! Glsen de glmesen de yardir gl 'Gl sende, glme sende yar' der, gl Anla! sev! gider yoksa alayan gl Anla sevgi, der: 'yoksa, ala! yan! gl.' DZGN sever, koar peinde, der: 'gl gl' Dzgn sev er, ko ar peinde, der! gl gl. 79. ngilizcede karlama iin kullanlan Welcome kelimesi, hibir deiiklie uramadan Hoa kal manasnda yeniden kullanlr. Trkemizde ise her bir kavram iin bir kelime kullanlmas mecburiyeti hissedilir. Ho geldin kelimesi ile gelen kii karlanr.. Hoa kal kelimesiyle de gelinen yerden ayrlnr. 80. ngilizcede yi gnler anlamn ifade eden Good Bye kelime grubu aslnda God be with you cmlesinden ksalmtr. Bu cmlenin manas Tanr seninle olsun demektir. Demek ki ngilizce, sadece kelimeleri deil cmleleri bile bakalatrmaktadr. Trkede ise cmlelerde ufak tefek ses dmeleri bazen olsa da, bu gibi kkl farkllamalara ok az rastlanr. slamiyeti kabullerinden sonra Trkler, neredeyse bin yldr Allaha smarladk cmlesini kullanmaktadr. Trke, zellikle Allah, Resul, Kitap gibi kutsallk ifade eden kelimelerin cmle iinde 367

bakalamamas iin olduka titiz davranmaktadr. Tabii bu durumun da istisnalar muhakkak vardr. 81. Trkemiz, Arapa gibi kkl dillere bile kelimeler vermi bir dildir. Bilhassa Arap Dili lgatlerinde bundan 50, 60 yl ncesine kadar bulunan pek ok Trke kelime karlmtr.. Ancak buna ramen halk dilinde pek ok Trke kelime halen yaamaktadr. Kzlala kelimesi Alabalk kelimesinden bakalam bir Trke kelime olarak Arapada yaamaktadr. Yine burgu kelimesi Trke bir kelime olarak vida anlamnda Arapadaki baz lehelerde kullanlmaktadr. Bu rneklerde olduu gibi halk arasnda yaayan yzlerce Trke kelimenin olduu da muhakkaktr. , Hatta baz yerlerde kapy kapat demek isteyen Arap dostlarmz Sekrul bab cmlesi yerine Kappat ulbab cmlesini kullanmaktadr. Kapat kelimesi Trkedir. Yine Pakistan gibi baz devletlerin dilleri bile Trkeden kkl bir ekilde etkilenmitir. Pakistanllarn konutuu dil Ordu dilidir. Bu dili Mslman Trkler gelitirmitir. Ordu kelimesi, dilimizde ordu, askeri birlik manasnda halen kullanlmaktadr. Tacike, Orduca gibi dillerde pek ok Trke kelime, baz seslerin bakalamasyla da olsa halen yaamaktadr.

368

Orduca, Kurman Lehesi, Zazaca, erkezce, Grcce, Lazca, Tacike, Arnavuta, Bonaka, Ermenice, Srpa, Yunanca, ngilizce, Almanca, Franszca vb onlarca dile girmi olan Arapa ya da Farsa kkenli kelimeleri, bu dillere tayan dil Trkedir. Zira ne Farslar, ne de Araplar, Trklerin ulat; yzlerce yl ynettii milletlere bu denli yaknlamay baaramamlardr. Sadece Mslman Trkler, bu milletlere ulamlardr. Bilhassa Balkanlardaki halklarn Mslmanlamasna vesile olan da Mslman Trklerdir. Adeta Trke, pek ok milleti birletirmeyi baaran kpr bir dil olmutur. 82. Trke, pek ok dille etkileime girmitir. Dier dillere kelime verdii gibi baka dillerden kelimeler de almtr. Ancak bizce Trke baz dilleri daha kkl bir biimde etkilemitir. Bilhassa ince deiik yaps sayesinde Trke kelimeleri iinde sindirmeyi baarmtr. Bu yaps sayesinde in dili, Trke kelimeleri kamufule edebilmitir. Elbette yaplacak bir almayla bu dildeki Trke kelimeler de hemen ortaya kacaktr. Moolcann Trke ile %60 paralel olduunu da sylemeye gerek yok. Pek ok ek ve kelimenin iki dilde de ayn olduu ortadadr. Bulunma hali eki iki dilde de de, da ekidir. ki dilin de ahs zamirleri ve ekleri birbirlerine olduka benzerdir. Sakal kelimesi Moolcada Sahal, g kelimesi H, bilig, bilgi kelimesi aynen 369

bilig eklinde muhafaza edilmektedir. Bunlar gibi daha binlerce benzer kelime vardr iki dilde. ki dilin de ayn dil ailesinden olmas bu benzerlikleri aklayan ikinci bir yorumun da kaynadr. Bu iki dilin benzerlii gayet normaldir. Trke Rus dilini de etkilemi ve bu dile yeni kelimeler vermitir. rnein, iek kelimesi bu dilde tsvesti eklinde kullanlmaktadr. Yine bala- kelimesi Rusada pakovat kelimesidir ki, bu kelimenin bag- kelimesinden geldii kesindir. Yine bu dilde lik, li gibi baz ekler biraz farkllaarak yaamaya devam etmitir. rnein; tsvet-nik> iek-lik, umeliybilikliYine oban kelimesi Rusada aban, kesik kelimesi kusok, dartmak (tartmak) kelimesi, dyorgat, bag (ba) kelimesi jaba eklinde bu dilde yaamaktadr. Demek ki, Trke en ummadmz dilleri bile etkilemitir. Bu etkiler, gnmzde de yaamaya devam etmektedir. Bugn Yahudilerin bir dili olan Ladino dilinde bile yzlerce Trke kkenli kelime yaamaktadr. 83. Trkemiz, daha bin yl ncesinden uruna kitaplar yazlan ve kendisine adeta ak olunan mkemmel bir dildir. Binlerce yldr Trkenin stnln, gzelliini ispat eden almalar yaplagelmitir. Demek ki, akll ve dnen insanlar, Trkenin dzenini ve stnln kefetmilerdir. Bu konuyla ilgili bizim de bir 370

szmz olsun diyerek kitaplar yazmlardr. Dille ilgili hibir milletin bu denli alma yapmad, belki bunun aklndan bile geirmedii bir dnemde, Trkenin gzelliini ispata alan birka kitabn yazlabilmesi bile bal bana Trkenin gzelliini ispat eden ayr bir delildir. En koyu karanlklar iinde bile kendini gsterebilen bir k kayna, gerekten kuvvetli bir enerjiye sahiptir. Bunun gibi dille ilgili hibir almann yaplamad, dilbilim asndan karanlk saylabilecek bir dnemde, kendini birka kitapla tm gzellikleriyle ortaya koyan bir dil, o derece gl bir dildir. 84. Anglo-Sakson dillerini konuan bilim adamlarnn dillerinin yetersizliklerinden ikayet ettiklerinden bahsetmitik. rnein Richard Dawkins Tanr Yanlgs adl kitabnn 112.sayfasnda, maneviyat inkar eden dier grlerine nazaran daha mantklca bir iddia dile getiriyor. Dawkinsin ngilizce hakkndaki grlerini yorumsuzca naklediyoruz. Cinsiyet zamirleri kt hretlerinin yannda bilinlendirme konusunda yol gstericidirler ve ngilizce dili cinsiyet zamirleri konusunda olduka talihsizdir. (He or She must ask himself or herself whether his or her sense of style could ever allow himself or herself to write like this. Dnce yapsnn byle bir yaz yazmasna imkan verip vermeyeceini kendine sormal.) Ancak eer dilin bu talihsizliiyle baa kmasn 371

baarabilirsek, insan rknn yarsnn (kadnlarn) hassaslklarna kar bilincimiz artacaktr. Man (Adam), mankind (nsanolu), The Rights of Man (nsan Haklar), all men created aqual (Tm erkekler/insanlar eit yaratlmtr), one mano ne vote (Bir erkek/insan bir oy); ngilizce, kadnlar srekli dlyormu gibi grnr. Genliimde kadnlarn erkeklerin/insanlarn gelecei (the future of men) gibi bir ifadeden onurlarnn krlabilecei hi aklma gelmezdi. Yazarn yukarya alntladmz grlerini dikkatle okuyanlar, onun Trke benzeri bir dil araynda olduunu aka fark eder. Yazarla ayn grte olan Avrupal bilginlerimizin Dzenin Dili olan Trkeyi kullanmalarn ve yaygnlatrmaya almalarn kendilerine neririz. Zira Trk Dili grameri erkek egemen bir gramer deildir. O, onun, ona, kendisinin vb. rneklerdeki zamirler, kadnlar ve erkekler iin ayndr, cinsiyete gre farkllamazlar. Hem Trkede Anglo-Sakson dillerinin ounda mevcut bulunan dii ya da eril artikel ayrm yoktur. stelik nsan kavram Erkek kelimesiyle asla ifade edilmez. nsan (Human) kelimesi hem erkek, hem de kadnlar ifade etmek iin binlerce yldr kullanlr. Hatta Mslmanlarn kullandklar Allah kelimesi de diil ya da eril bir kelime deildir. O ntr bir kelimedir. Sadece diilik ve erkeklii olmayan Yaratcya has olarak kullanlr. Buradan 372

hareketle dnya insanlarnn da diil ya da eril olmayan bu kelimeyi God kavramn ifade etmek iin kullanmalar daha eitliki olacaktr. Zira Yaratc adna kullanlan btn dier isimlerin bir kart cinsi muhakkak vardr. Mesela God kelimesi eril bir isim olarak kabul edilir. Tanr kelimesi de eril kabul edilir ki dii Tanr iin Tanra ifadesi kullanlmas bu gerei ispat eder. Allah kelimesinin ise hibir diil ya da eril arm yoktur. Arapada, Kuran ayetlerini ifade etmek iin de hiye (Diil o) zamiri kullanlr. Kuranda Erkek suresi yoktur ama Nisa (Kadn) suresi mevcuttur. Kuran- Kerimde de kadnlar ve erkekler iin nas (nsanlar) tabiri kullanlr. Kutsal Kitabmzda kadnlar kesinlikle erkekletirilmeye allmaz ve onlarn diil ynleri muhafaza edilir. Kuran- Kerimde de Allah, kendisini ifade etmek iin Nahnu (Biz) zamirini kullanr ki bu zamir, diiler iin de eriller iin de ayndr. Allah iin kullanlan Huve (Eril o) zamirine gelince, bu zamir Arapada erillerin dnda mahiyeti bilinmeyen varlklar iin de kullanlr Hatta hviyet (Oluk) kelimesi dahi bu Huve kelimesinden gelmektedir. Farabiye gre bu zamir teklik ve ahsiyet gibi anlamlar da ifade eder. (http://sosyalbilimler.cu.edu.tr/tezler/1030.pdf / sh. 14) Btn bu ifadelerden de anlalaca zere Huve (O) zamiri sadece eriller iin kullanlan bir zamir deildir Arapada. Mahiyeti bilinmeyen varlklar iin de kullanlr ki Allah iin kullanlmas da bu zelliinden dolaydr. 373

Demek ki hem dilimiz hem de kutsal dinimiz diil-eril ayrmclnn tek panzehiri olmaktadr. 85. Trkenin tarihin bilinen ya da bilinmeyen dnemlerinde pek ok dili etkilendiinden bahsetmitik. Trkenin Latinceyle hatta HintAvrupa dilleriyle ortak baz ekleri, kelimeleri kullanmas, btn dnya dillerinin ortak bir kkeni olduu tezini kuvvetlendirdii gibi Trkenin kkl dnya dilleri etkileme gcn de ortaya koyar. ki tez de bizim savunduumuz grler arasndadr ve hangi tez doru olursa olsun hakl olduumuz ortaya kacaktr. Sanal alemde dolarken www.dilimiz.com sitesinde karma kan bir makale almalarmda yalnz olmadm bana hatrlatt. Prof. Dr. Vecihe Hatibolu gibi baz bilim insanlarnn da bizim pek ok grmzle ve dier almalarmzla uyumlu saylabilecek grleri olduunu fark ettim. Sayn Prof. Hatibolunun baz grlerini aaya aynen naklediyorum: Bilim verilerine gre Trke ile Latince arasnda bir aratrma, karlatrma yaplacak olursa, kkende, yani menede, bu iki dilin baz szck ve ekler bakmndan ayn kaynaktan yararlandklar grlr. imdilik bilinmeyen bir ada, Trke ile Latince ayn kaynaa yakn dolaylarda kullanlm, sonra da bu kaynaktan ve birbirinden uzaklamlardr. Bu tr yaknlklar Trk gramercisi A.C. Emre daha nce [6] Trke ile Hint-Avrupa szckleri 374

arasnda aklamaa almsa da, burada ilenen ekler zerine durmam ve yapt karlatrmalar da eski Trkeye, yani Orhun ve Uygur Trkesine dayandrmamtr. Dillerin, yzyllar boyunca kolay kolay kk veya ek yaratamadklar bilindiine gre, pek ok dilin kk ve ek bakmndan ortak bir kaynaktan ya da birbirlerinden yararlandklar daima sz konusudur. Trkenin ekleriyle Hint-Avrupa dillerinin ekleri arasnda, zellikle Latincenin baz kk ve ekleri bakmndan, ok yakn bir benzerlik bulunduu kolay kolay inkr edilemez [7]. "ne" szc Latincede eylemlerin sonuna gelmekte ve ek gibi kullanlmaktadr : "venisti-ne = geldin mi?", "vidisti-ne = grdn m?", "viditne = grd m?" gibi. "ne" szc Latincede de Trkede olduu gibi soru kavramndan baka "olumsuzluk" kavram da verir: "ne veniat = gelmesin" gibi. Trkede olduu gibi Latincede de "ne" szcnn ikilenmesiyle de "olumsuzluk" kavram salanr: "neque venit neque me vidit = ne geldi ne beni grd = gelmedi, beni grmedi" gibi. Bu tr yaknlklar "tesadf" diye yorumlanamaz, nk bu yaknlklar bir tek szck veya ekte grlmemekte, bir dizide, bir 375

sralanta olaylarn gelimesinde grlmektedir. Trkenin en eski kaynaklarnda geen kii ve soru adllaryla Latincenin kii ve soru adllar, karlatrlacak olursa u yaknlklar ortaya kar: Kii Adllar Trke ------------------------------------------------------------------------------men (ben) sen [9] ol miz (biz) siz ol-lar Latince ------------------------------------------------------------------------------me te ille, illa, illud nos vos ille, illa, vb. Grlyor ki her iki dilin birinci kii tekil adl "m" dudak nszyle, ikinci kii tekil adl ise "s-" ya da "t-" gibi bir di nszyle, nc kii tekil adl da nl ile balamakta ve "l" nsz ile 376

kurulmaktadr. 86. Trk Dil Kurumunun baarl almalarndan birisi olan Trke Verintiler Szl, Trkeden dier dillere geen kelimeleri baarl bir ekilde ortaya koyuyor. Bu alma bizim yllardr dile getirdiimiz bir gerei nesnel bir ekilde ortaya koymu oldu. TDKy bu almadan tr tebrik ediyorum. almayla ilgili Milliyet Gazetesinde yaymlanan bir haberden alnt yaparak bu szln mahiyeti hakknda bilgi vermi olalm: TDK Danman Prof. Dr. Recep Toparl, imdiye kadar Trkeye Arapa ve Farsa gibi dillerden geen szcklerin kitaplatrldn, byle bir almann ilk kez yapldn belirterek, kitabn nmzdeki aylarda baslacan syledi. almay yapan Karaaa'a gre ise dnyada bir dilden baka dillere giden szckleri bir araya getiren baka bir szlk yok. Trke'nin imparatorluk dili olmasnn, ok sayda komu lkeye szck vermesine neden olduunu belirten Karaaa, "Kitapta 8 bin 500 madde var. Tek tek szck olarak deerlendirdiimizde ise 20 binden fazla szck var" dedi. Kkten babaya Trkenin dier dillere verdii baz szckler ve anlamlar yle: 377

ABA (Ynden yaplan kuma): Rusa.: ab "kaln ipten gevek dokunmu kuma" Ermenice: aba "ynl kumatan yaplm palto" Srpa: haba "kaln uha" AIK Farsa: aig (aasz ve ak yer, alan) Rumence: acc, (st rtl olmayan) Yunanca: ah-ai (ak ak, aka) ikmav (ak mavi) ADA Bulgarca: ad, adalya (adal) Arnavuta: had BABA Farsa: baba (baba, sayg deer yal) Rusa: bab, baby (byk baba, dede) Bulgarca: bab, bab, bba, babya, babyko, bubyko BACANAK Farsa: bacanak Rusa: bacnak Yunanca: bacankis ADIR ince: chdi'r Urduca: atr (padiah iin kullanlan byk emsiye) Yunanca: adri (adr; dank ev veya oda) AKAL talyanca: sciacallo, jacal, sciacal (avnn zerine atlmaa hazr kimse; dehet gnlerinde vurgunculuk yapan kimse; gsterili cenaze trenleri dzenleyen kimse) 378

Franszca: chacal-chakal EL ince: 'erqin ngilizce: elchee KK Farsa: ksk Franszca: kiosque ngilizce: kiosk, kiosque Srpada 9 bin Trke szck Trke Verintiler Szl almasna gre, Trkeden dier dillere geen yaklak olarak szck saylar yle: ince 300 Farsa 3000 Urduca 227 Arapa 2000 Rusa 2500 Ermenice 4260 Ukraynaca 800 Macarca 2000 Rumence 3000 Bulgarca 3500 Srpa 9000 eke 248 talyanca 146 Arnavuta 3000 Yunanca 3000 ngilizce 470 Almanca 166

379

http://www.milliyet.com.tr/2007/10/09/yasam/yas 01.html Aslnda btn bu deliller dnya dillerinin Ortak bir Kkenden geldiini de aka ortaya koyan rneklerdir. Bu kitapta verilen rneklerdeki gibi dil almalarnn yaplmas, dnya insanlarnn ihtiya duyduu bar ve hogrnn yaygnlamas asndan da nemlidir. Hem kendi z kimliimizi kaybetmemek, hem de btn Kutsal Kitaplarn syledii gibi tm dnya insanlaryla Ortak Bir Kkenden gelmi olduumuzu bilmek, bizi birbirimize daha ok yaknlatracaktr. Bu gerekleri grdmzde Kutsal Kitabmzda geen aadaki ayetlerin ne demek istediini daha iyi anlayacaz: Gklerin ve yerin yaratlmas, dillerinizin ve renklerinizin farkl olmas da onun (varlnn ve kudretinin) delillerindendir. phesiz bunda bilenler iin elbette ibretler vardr. (Rum Suresi-22)

Not: Trkenin ifresi adl almay ilk olarak 2002 - 2003 yllar arasnda gerekletirdim. Bu dnemden balayarak Trke ile ilgili almalarmz sanal

380

alemdeki pek ok internet sitesine hzl bir ekilde yayld. Baz saygn bilim adamlarmz, Trke ile ilgili almalarmz kitaplarna alma nezaketi gsterdiler. Mesela Sayn M. Baki GKE, 2007 ylnda niversiteler iin hazrlad Trk Dili Ders kitabnda; Trkenin ifresi adl almamzn bir blmnn yaynladlar. Ben tabii ki bulgularm gelitirme, almalarmdaki mevcut eksiklikleri dzeltme arayma devam ettim. Okuduunuz 86 adet (aslnda daha arttrlabilecek) maddenin her biri, bu arayn tatl birer meyvesidir. Elbette yine de eksikliklerimiz olacaktr. Ulvi gayemiz dikkate alnarak, kusurlarmza msamaha ile baklmas ise tek midimizdir.

FAYDALANILAN DER KAYNAKLAR: 1) Her Ynyle Dil-Prof. Dr. Doan AKSAN 1995 TDK-Ankara 2) Dil Denen Mucize-Prof. Dr. Walter PORZG 1995 TDK-Ankara 3) Trk Dili Gramerinin Temel Kurallar-Jean DENY1995 TDK-Ankara 3) Trkiye Rehber Ansiklopedisi 4) Byk Tarih ansiklopedisi-Ylmaz ZTUNA 6) Yeni Trk Ansiklopedisi 5) Fince Cep Szl-Fono 6) Almanca szlk-Fono 7) ngilizce Szlk 8) Kim Korkar Shrodingerin Kedisinden-Ian Marshal, Danah Zohar (Orhan DZ tarafndan evrilmi) Gelenek Yaynlar-stanbul 381

9) lkretimde Trke retimi-Yrd. Do. Dr. Banu YANGIN-MEB 1999 Ankara 10) Kendi Kendine renmek in AlmancaProf. Dr. Rahmi ZTOPRAK-nklp yaynlar 11) Orhon Yaztlar-Talat TEKN-Simurg1998 12) Trk Dillerinin Tarihsel Gelime SorunlarProf. Dr. Elvset Zakirolu ABDULLAYEVAnkara 1996-TDK 13) Practical English Grammar-Artun ALTIPARMAK-Milliyet yaynlar 14) Trk Dilbilgisi 2, Yap Bilgisi Do. Dr. Mukim SAIR-Erzurum 15) Bye Bye Trke-Prof. Dr. Oktay SNANOLU-Otopsi 16) Balangtan Yirminci Yzyla Trk Dili Tarihi-Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun-Aka 17)Trke- Farsa Szlk (Fono) 18) Trke- ngilizce Szlk (Redhouse) 19) Telaffuzlu Trke-Farsa Ortak Deyimler Szl ( Prof.Dr. A. Naci TOKMAK-Simurg)

382