Trk Dilleri 14 (2004): 03- 26

Trk Dillerinde Kutadgu Bilig evirileri-

Mehmet lmez

Kutadgu Bilig'i ele alan ilk kitap Klaproth'un Trkeye Uygur-
Dili ve zerine olarak a-
bugnden 184 geriye, 182'ye gitmektedir.
Kutadgu Bilig'in Uygur harfleriyle olan dayanan bu
kitaba verilen isim, yorumlar ile
dan bir hayli Btn bunlarla ilgili
1985'te nszde yer
Klaproth, Uygurlar, ve blgeye iin: Hami,
Turfan ve evresi) sayfalarda kimi szckleri ("gk", "g-
"ay" vb.) Almanca, Ugor dilleri ve Finceyle bu
blmnden sonra, blmne geilir ve burada Kutadgu Bilig'de
geen szcklere yer verilir, kimi yerde ince akra-
ba olup Daha o dnem, Klaproth Eski Trke (bu-
rada Uygurca) teori szn ince ::;J(. tian "gk" ve ::;J(.:E-' tian li ile
(s. 9).2
Konuyla ilgili ikinci kitap ise Vambery'nin dnem Arap ve Uy-
gur harfli metinlere de yer olarak Kutadgu Bilig'i ele alan
Kutadgu Bilig'in blmlerinden beyitlere yer
*
2
3
Daha nce adla Kebike (1. 995: 43-52) bir lde
ve biimidir.
KLAPROTH, JULIUS: Abhandlung ber die Sprache und Schrift der Uiguren. Paris.
[Nachdruck der Ausgabe von 1820 mit einem Vorwort von WOLFGANG-
EKKEHARD SCHARLIPPHamburg 19851
Eski Trke tetjri szyle ilgili olarak en yeni inceleme iin Stefan Georg'un
"Trkisch/mongolisch tengri 'Himmel, Gotf und seine Herkunft
(Studia Etymologica Cracoviensia, 6. cilt, 2001: 83-100).
Uigurische Sprachmonumente Kudatku Bilik. Hermann Vambery, Innsbruck 1870
Osnabrck 1985).
104 MEHMET LMEZ
- fJJ/ o!ujQ.
t:t'
- /:?) OL .)P

F 0A
verilen metin ile Almanca evirilerinin
Uygur harfleriyle matbaada metne de yer
TT.
Versificirte Vorreclc.
-,u:. fb 1
t9 F-- 2
- 0,u!u. ijo- 3
0P I 4
tr:- t:A 5
IL
Yerslelrtc Yorred.
1 OI.wl1 bil' 01 J.mmul.( tin ozt'
2 Ululduk idisl zuI
3 .Tel' kk idisi olmlaik bil'le
4 sngis aiz Isamuld.m ruzi
5 aeiu koimuz ol bu tinlikin
hamd-i nlrti nnggo. ol,c sezn
jaratkan tretken ma kadir kemal
ruzini [eksan kole
jetrr mn lizi
jetrr ierr ganlilpn
1 C:olt \'or allc
Viel Lob und Dank ist auch
2 Ilcsitzer von Grsse, cin clorreicher Gott,
Ersclmf und erzeugt cr Alles mil Vollkornmcnheit.
il Er ist Herr von Hinnuel unu Erde und alter Gescliiipfe i
Nuhmug cr auf gleicher Weise Alien,
4 Vielen erlheiJt er
GiM Allen zu essen, isst selher
5 Er lasst hungrig der mit Sed" [ctg;;.t:.,::.
'l'ci;cl ulles h:lt:l 'll:.
ve evirisine gre Uygur harfli metnin
4. ilk beyit R. R. Arat s. 4)
Kutadgu Bilig zerine btnlkl ancak Radloff'un
Uygur harfli 189'da
yapan Radloff 1891' den itibaren metnin ile evirisini de ya-
Radloff'un sonra Kutadgu BiIig
zerine da, R. R. Arat' gelinceye
metnin ele alan bir metin ve eviri
Rahmeti Kutadgu Bilig metnini zerin-
4
W. Radloff, Kudatku Bilik. Faesimile der uigurisehen Handsehrift der K.K.
Hofbibliothek in Wien. St.-Petersburg 1890; Das Kudatku Bilik des Jusuf Chass-
Hadschib aus Biilasagun. Theil i. Der Text in Transeription, Sr.-Petersburg 1891.
TRK DiLLERiNDE KUTADGU 105
den ise tam 57 geti.> Trkenin en nemli biri olan Ku-
tadgu Bilig'in bu metin olarak bir ok e-
da, Sir G. Clauson'un eski SSCB'de
Drevnetyurkskiy slovar"da (Eski Trkenin birinci
elden malzeme olarak Daha sonra yine
rudan Arat bu metne metnin bugnk Trkeye
evirisi ve yine onun n olarak
Geri geen sonunda W. Radloff ilk nceleri sadece
Uygur harfli nshaya olarak daha sonra Arap harfli
her iki yazmaya dayanan bir metin
da, Trkdilbilimi evrelerinde de zere bu metnin
dnemden uzak olarak, Altay lehelerinin ses zelliklerine
gre da bugn iin bir
bu metin ve evirisine olarak Kutadgu Bilig'in
eski Sovyetlerde Rusa.f ABD' de evirileri Dankoff'a
bu evirinin harfi harfine bir eviri met-
nin kimi ve dzeltileri de Rusa
evirinin inse manzum zellikle belirtelim.
Bu evirilerin Kutadgu Bilig'in Trk dillerine
5
6
7
8
9
Kutadgu Bilig I, Metin. R. R. Arat, TOK Ankara 1947(1979
2
, i 99i 3 1999
4
).
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig. eviri: R. R. Arat, TTK 1959 (I 995
5
) ; R. R. Arat,
Kutadgu Bilig, III indeks. Yay. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yce. TKAE
1979.
A. Jaubert'in JournaL Asiatique'de I825'te ve J. Klaproth'un I820'de
i 970'lere iin bkz. A. Dilaar. Kutadgu
Bilig TOK, Ankara i 972, i 9882; ait,
Kutadgu Bilig metnine dayanan belli ise R.R.
Arat, Kutadgu Bilig lll, indeks, haz. K. Eraslan, O.F. Sertkaya, N. Yce, TKAE,
istanbul 1979; Semih Tezcan, "Kutadgu Bilig Dizini zerine", Belleten, TTK, C.
XLV/2, Nisan 1981, 178, ss. 23-78; Ahmet B. Ercilasun, Kutadgu Bilig
Grameri -Fiil-, Gazi niversitesi yay., Ankara 1984.
Yusuf Balasagunskiy, Blagodatnoye maniye llOcyep 6aJIaCaryHCKI1H, EJlGw-
amuoe snanue I, ev. Sergey ivanov, 558 s., Moskova 1983; A. N. Kononov'un
"Balasagunlu Yusuf-un (ss. 495-517) ve S. ivanov'un "Balasagunlu
Yusuf'un Kutadgu Biligi" (ss. 5i 8-538) inceleme birlikte.
Ysuf Hajib, Wisdom of RoyaL GLory (Kutadgu BiLig), A Turko-Islamic
Mirrorfor Princes, Translated, with an Introduction and Notes by Robert Dankoff.
The University of Chicago Press, Chicago and London i 983; iin bkz. Talat
Tekin, Trk Dilleri 1991, ss. 197-200.
106 MEHMET LMEZ
evirilerinden de sz etmek gerekecek. Arap harfli ve manzum
da zellikle Yeni Uygurca YUyg.) ve Kazaka evirilerden sz
Olduka bir dnemde ve lkemiz
kitapseverleri henz nedeniyle KB 'in
Kazaka evirisini duyurma de bu vesile
Yeni Uygurca evirisi ise yirmi ncesine
dayanmakta, da Trkdilbilimi evrelerinde bilinmektedir.
6645 beyitlik bu sonra dilinde
yeniden ncelikle tarih olarak daha eski olan
eviriden oeviri i 984 Byk boy (ya. 19 x
26 cm), ciltli bir kitap, Milletler yani "Halklar
yine Milletler Basma Zavodi, yani "Halklar (harfiyen
ise o iin 10 Yuan Bu
ilk yeri olan (Kebike)'in toplumsal
iin kaynak olma varana tam bir
knyesini vermeyi de gryorum (bugn 1 Euro).
ilk sayfada Latin harfleri ve Arap harfleri ile olarak
ve yer almakta. ilke olarak
Latin harflerine dayanan bir alfabesiyle Orta Trke metin,
sol ise Arap harfleri ile evirisi Kapak
buna gre Bilik, Yusuf Has hacib, Milletler
II Kutadgu Bilik, Cusup Has Hacip, Uygur Aptonom Rayonluk
penler Akademisi Milletler Edibiyati Tetkikat teripidin
. teyyarlandi" bilgileri yer almakta. izleyen sayfada metni nazma
10
Kutadqu Bilik, Yusuf hajib, Ncxriyati [Kutadgu Bilig, Yusuf Has
Hacib, Milletler Nazma ekenler: Apdurehim tkr, Ehmet Ziy'I,
Memtimin Yusup; Apdulla
Muhemmidi, Mehmut Zeyid; Hattatlnr: Tursun Gazi, Sa Yifu, Eli.; 1368 s.,
Uygur Aptonom rayonluk Penler Akademiyisi Milletler Edibiyati
Tetkikat teripidin teyyarlandi, Milletler teripidin
qilindi. Kitaphanisi teripidin tarqilidu, Milletler Basma Zavodi'da besildi,
i 984. yil, 5. ayda qetim qilindi, i 984. yil, 5. ayda Beycin'da qetim besildi,
qattiq i Oyuan. knyesinde Arap harfleri ile
bilimsel yntemiyle olup, matbuatta var olan Latin
harfleriyle Yani e yerine if, ka! yerine q, t yerine x

TRK DiLLERiNDE KUTADGU EViRiLERi 107
Kutadgu Bilig'u: 1984'te (Yeni) UygurcaevirisininArap Harfli
metni ve sslemeleri
yer almakta. Hemen devamla Balasagunlu Yusuf'un
Abdukerim Nesridin tasvir} bir resmi yer almakta.
MEHMET LMEZ
Kutadgu BiUg'in 1984'te (Yeni) Uygurcaevirisinin Latin Harfli
eviriye gemeden nce de Kutadgu Bilig'in her ait birer
ve
tutulan yollar ("Kutadgu Tiranskiripsiyisi
risida) ve Kutadgu Bilig ait tarihi bilgilerin de yer
TRK DiLLERiNDE KUTADGU csvmn.sat 109
uzunca bir nsz tmukaddime) yer S. )8'den itibaren iinde-
kiler (mnderice) daha sonra yer
Tabii bu metinde yer alan ve Arat dnemine" ait eski 960-
70' lere bugn Yeni metni bugnk
ses kaynaklanan okuma
(Arat metni bilig, YUyg. bilik) esas olarak
ise Arat metni Arat metnine gre B blmnden
rnek vermek gerekirse ilk iki beyit ve evirisi
uqan bir bayat ol kamuqda aza
ekx hamd-u egdi anar ok; soza
uluqluk idisi z'l-jolal
yaratqan tertgen mg kadir karnal
!J'>1
, ,
Jtnl5 r L9 0&"'J':; d0
UWl
)
beyitlerin Trk harfleri ile ise gibi:
bir bayat ol aza
hernd-u gdi anar ok seza
idisi z'f-celal
trtgen me kadir kemal
***

8, B blm.
110 MEHMET LMEZ
Kadir bir huda u, cimidin oza
tola kp medh anala saza
igesi, kadir z'l-celal
tretken ve kadir kemal
Yine Arat tarafindan evirisi gibidir:
"Her nce kadir ve bir olan gelir, sonsuz hamd ve sena da
ancak ona Byklk sahibi, z'l-cell; yaratan, treten ve kudretin
kemaline sahip olan 12
Yukardaki YUyg. eviride de zere kimi Orta Trke
szckler YUyg. 'da birlikte kimisinin de yerini YUyg.
uygun Arapa rnekle: Orta Trke OT)
anar>- YUyg. anata; OT '" YUyg. ulugluk; OT yaratgan '" YUyg.
yaratkan; OT trtgen '" YUyg. tretken; OT kamug yerine Ar. cimi
cem') szn buluruz. 13 OT gdi (ET g- eyleminden) '" YUyg.
medh Ar. me bir yerde de OT (oku: yerine yine
Trke bir szck tola ve kp geer.
metnin yer D da bir rnek vermeden geerney-

bayat birlo sezg
trtgan igidgon koqrgon idirn
ekx egdi birlo trnan min, sona
uOJ. an bir bayatka anar yok. fana
yaopz yr kek kn ay birlo ttn
tertti ha layik ed edlok bu kn
tilgdi tertti bu
bir ek bol todi
12
13
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, eviren R. R. Arat, TTK, Ankara 1959; 199J5, s.
3.
cimi iin bkz. Uygur Tilinin Tom 2, 1991, s. 607 a:
cimi sup. hemme, barlik. ptkl.
TRK KUTADGU III



"iJ",s*; e d
14
(ss. 36-37)
bayat birle szg
trtgen igidgen kergen idim
gdi birle tmen
bir bayarka angar yok fena
yir kk kn ay birle tn
trtti d dlek bu kn
tiledi trtti bu
bir k bol tidi
(Arat 1947: 17)
ljuda ati birle szm
Treltken, strgen, kergen izim.
Arap harfli metinde beklenen, gerileyici
belki bir olarak e/ifl
112.
MEHMET LMEZ
Tola medhi birle tmen min sen
Kiidir bir ana yok pen:
Konur yer, kk, kn ay birle tn
Yaratti zaman, vakit, mehluk ve kn.
U halap yaratti, yaraldi ptn,
U birle didi "bol", bar oldi ptn.
Son olarak da Kutadgu Bilig'in en gzel blmlerinden biri olan yaruk
ulug Bugra Han gdisin ayur (YUyg. "parlak bahar pesli ve
Han medhisi bayanida"; R.R. Arat "Parlak bahar mevsimini ve
byk medhini syler") blmn iki-
beyti salt evrimiyle vermekle
oso kaldil>rtdn yoli
azun tgko uxtmah
yaopz yr kafur ktip
bozanmak tilor dunya kerkin ?tip
?rinig k,i'xi'OJ. srdi osin
yaruk yaz yana dawlot yasin
(s. 52)
esip keldi baharnin yeli,
cahan ati cennet yoli.
konur yer ipar toldi, kfur ketip,
bizenmek tiler dunya krkem etip,
capii kcglap yazgi esin,
parlak yaz yene kurdi devlet yasin
(s. 53)
15
bu szck, bir dizgi sonucu olsa gerek, i" (yani i) ile kaldi

TRK KUTADGU 113
.R.R. Arat (63-65. beyitler): bahar eserek geldi;
sslemek iin, cennet yolunu Kfr gitti, kara toprak misk ile doldu;
dnya kendisini ssleyerek bezenmek istiyor. Bahar eziyetli
srp, gtrd; parlak yaz tekrar saadet kurdu."
YUyg. evirinin gereken zelliklerinden birisi de eviride
bugn iin olan veya olan Orta
Trke szcklerin ve yeri geldike
bu son beyitte kafur ve esin szckleri son blmnde,
kafur "ak, ve tebiiti bir bil dura", esin (rzgar, yel,
esinti)" olarak gibi Orta Trke et- "dzenlemek,
sslemek" gelen Trke bir eylemin yerine, metnin Yeni Uygur-
yine Trke bir eylem, eski runik harfli metinlerde dahi
bize- "sslemek, tezyin etmek" < bediz+e- < bediz "ss,
ziynet") eylemi Eski Trkeden gelen kimi szck
ve eylemler ise ipar < ET konur < ET konur, ya < ET ya
"yay".
*
Bu eski Uygurca evirinin bugn elimizde yeni
Uygurca bir eviri daha var.16 Sz nsz
blmnde Balasagunlu, bir Uygur olarak ll. Esirde
edip, peylasop ve dlet Yusup Has Hacip teripidin
Bilig hazirki zaman Uygur edebi tilidiki
nesri vetinimizdiki az sanlik milletler klassik
edebiyati tetkikti saheside yene bir on
gre
Kutadgu Bilig 1986 ineeye de Kutadgu Bilik
dastaninin esli nushisinin transkripsiyisini Hazirki Zaman Uygur edebi tili
boyie nezmi ve nesri ve Henzue tercimisini
aptonom rayonimiznin ictimi pen sahesidiki nuktilik tetkikt
temisinin biri idi. esli nushisinin transkripsiyisi ve nezmi
1984 - Henzue tercimisi 1986 - kilindi. "Kutadgu Bilig
metninin Uygur edebi dili ile
ve halinde ve ince evirisini zerk
blgemizin toplum bilimleri nemli inceleme biri
16 Yusup Ijas Hacip, Kutadgu Bilik, Harirki Zaman Uygur Tilidiki Nesrl
U. A. R. Penler Akaderniyisi Milletler Edebiyati Tetkikat
teyyarlidi, 942 s. , 199
114 MEHMET LMEZ
idi. metninin ve evirisi 1984
ince evirisi 1986 (s. 1)
Bu eviride listesi verilir.
Kaynaklar, knyeleriyle de, Yeni Uygurca evirileriyleyer
Nesri tvendiki materiyallardin paydiliniIdi:
6. V. Nadelyayev, E. katarliklar: Kedimki Tillar
7. Kilavson: 13. Esrdin Trki Tillar Etimologiye
8. Serni. 4..J.u) Tezan: Bilik Tizimi Trk
Til Kurumi Jumali, 178. san, Enkere.I? (s. 2-3).
eviri ise A blm ile, 1. sayfadan Ar. bismillahirrahmanirrahim
sznn ile Kyngi ve ismi bilen

1984 eviriden blmlerden rnek verecek olursak,
her iki eviri ufak grrz:
B 1-2
U kudretlik. birle buda hemmisidin ilgiridr
Barlik medhiyiler mensuptur
(U) igisi, kadir ve zlcalal
Yaratkan, treldrgen, kdir (ve) kamildr
(s. 4)'
bir para da bahar
yillik (bahar) esip keldi
Dunyani n cennet yolini ati
Boz yerdin kafur dek (karlar) ketip, ipar bilen
Dunya hsnige tolup bezenmekni istidi
Bahar yekimsiz-f heydidi,
Nurluk bahar saadet okyasini 19 yene betlidi
31)
17
18
19
gereken, Trk Til Kurumu de Trk Tarih Kurumu Jurnali idi.
yekimsiz < kt, sefil"
okyasini < ok "okunu ve
TRK DiLLERiNDE KUTADGU EviRiLERi 115
Bu hayli eski eviriden sonra daha yeni bir eviriye, biraz
da Kazaka eviriye gz Elimizdeki Kazaka eviri Kazakistan' da
ama hemen bir lkede, Trkistanda
evirinin gerekte Kazakistan' da
Kiril harfli Kazaka eviriye dayanmakta. Bunu da arka i
yer alan bul kitap 1986 - Sovettik Kazakstan
'run da say
cmlesinden
20
21
UM l.$jr' \-<",,-_ll <\..iL;- 0
LC).);1
0
d
;"'w <\..i,s
0
LJi\}il_0lc
j L;-
..:rJil
Kutadgu rmi'de Kazaka evirisinin Arap Harfli
dayanan bugnk Kazak dilinde ET'den gelen y- sesleri
j- ile sylenip Rus harfleriyle j ()K) ile da, kesimde, zellikle
Trkistanda Kazaklar bu sesin c- olarak biliyoruz.
Kazakistan 'da Kazaka kitaplarda geen
yani "yazar, muharrir; yazan, katip"
evirinin. tam Cusup Balasagun, Kum Bilik, Kne trki tilinen avdargan cane
szi men tsinikterin cazgan - Kazakstan Lenin
Askar Egevbayev, Ulttar 1989, 1006 s. [Eski Trk dilinden 'eviren ve
yine nsz ile yazan, Kazakistan Lenin Askar
Egevbayev]. Kazaka evirinin
geniz n'si harflerini
116 MEHMET LMEZ
. -p
evirinin Kazaka Bilik. Yine Yusuf Has
Hacib'in da Kazaka uygun olarak Cusup Balasagun olarak
. .
Tabii beklenen Cusup Balasagun de Balasagunluk
Cusup, yani "Balasagunlu Yusuf'tur. Uygurca evirinin aksine, Kazaka
eviri kk boyda Latin harfli de yer
Kazaka eviriye Kitap yine
Halklar bu kez "halk"
yerine YUyg.' da gibi Arap kkenli millet de Trke olup
sonra Mangakaya geen, yine buradan Kazakaya geen' bir szck
gryoruz: Ulttar

iindekiler s. 1:
galimnifi lmeydi sz) alimin lmez, yani,
iyinin bilginin bilimi, lmez (nsz)" evirmenin
uzunca bir yer almakta; s. 65: i. Kirispe (kara szben
ile s. 68: II. Kirispe (lenmen "2.
halinde s. 79: III. "konusu"; s. 88:
Bilik; s. 1090: Tsinikter yani,
YUyg. eviri ile Kazaka metinden de
geen beyitlere yer R.R. Arat B blmne ait
ilk iki beyit
c" Ui;''J.,.. ..
.
22
23
Kazk. ult < Mong. ulus < ET "lke, yurt; halk; (MK, ky; (MK,
Argu) Szck, Karayca-Rusa-Lehe Szlk'e gre yine bir toprak
etmek iin bugn (?) Karayeada hala ulus "vadi".
Yeni szckler tretirken sadece eski kaynaklara, Eski Dil
Devrimi'nin gibi, Trk Dillerine bakmakta da byk
yarar olsa gerek. Tabii Trkdilbiliminin verileri, ses belli kurallar
gz edilmeksizin. Burada sz konusu edilen teriminin
olarak, Ar. kkenli nesir (Ar. .)-IoU-i nasr) yerine Trke kkenli gzel bir
Kazak buluyoruz, bugn bizde Arapa nesir sz yerine
yolu olarak manzum eserlere gre daha kolay olan
Kazakada kara sz ile ifadeyi sadece
Kazaklarda Kazaklarda ve da buluruz: Kzk.
xapacesen )Ka3blJIraH (karaszben Eski
Uyg. kara nam "mensur stra", S. Tezean, Eski Uygurca Hsan Tsang Biyografisi
X. Blm, Ankara 1975,426.
TRK KUTADGU 7
" .,0' ,'.>'>"
.
. ',' ,"'.,'

Kudiretti bir hak alapka,
Sogan martebe de, madak ta!
Pak, Z'l-celal, iyesi,
kemel kadir-kiyesi.
(s. 68)
Bu blmn sonunda ise metnin Fihrist'l-ebvab yani
"blmlerin, fihristi" gelmektedir. Kazaka metinde ise bu
sz ile R.R. Arat metnine gre: 1. bab tengri 'azze
ve' gdisin ayur, yani bab. azze ve eellenin medhini
syler."24 Bu ifadenin ise iin olduka Eziz va
telJridilJ25 kudirettiligi Devamla tek tek btn

metin gelince, Bilik, Bismillahirrahmanirrahim, .
sonra yukarda blm gelir. Bap izleyen
,Kazaka eviriden de beyit almakla yetinelim:
Alla ay m szdin elibin
caratkan bir tenirimi
24
25
KB Metin, s. eviri, s. 8.
-din eki bizim Trkedeki -in, -nin ekinin tenridin yani
118 MEHMET LMEZ
Kurmeti kp, min da bir
zaval cak, hakka kil kadir ...
ol: kk, ay, kn tndi,
Kara cer, el, zaman, bul kndi.
26
Yukardaki Kazaka eviride de yine ET' den gnmz
bir hayli kadim sz grrz: ayt- "sylemek, (daha eskiden, Uygur
dneminde) sormak", carat- "yaratmak", kp "ok", kk < kk
"mavi gk", cak < yok, kn < kn tn < tn "gece", OT yer
yerine ise Kazakada kara ile kara cer'i buluyoruz.
"Parlak Bahar vgs" ise Kazaka eviride
Carkm caz, asa kadirli uhk Bugra Han kasyeti
Tovgardan esti kelip kktem celi,
cohn krkem ceri.
Kara cer, ketip cupar
Bezenbek bohp, dniye krkin
(s. 98)
Burada duyurmaya evirilerin ortak zellikleri,
evirilerin eserin uygun olarak (Kazk. LelJ) halinde
Bu da, Kutadgu Bilig'in yeniden halinde bir kez daha
bugnk Trkeye nemini gsterir. Ne ki
Kiril harfli Kazaka metni grmek mmkn Bu .evirinin
evirilerin da ben
olsam da, A. Elevbayev'in yer alan bir dipnottan
1972' de zbeke bir evirinin da: ortaya
(s. 4).27 Elimizdeki evirilerin bizim iin bir nemi de,
bu evirilerin YUyg. ve Kazk. dil malzemesi Son
Kutadgu Bilig, kendisini Trkeye, aktaracak
beklemektedir.
26
27
di eklerini de bizdeki -i, yi ekleri anlamak gerekir, tndi "geceyi", kndi
"gn".
bkz. YUyg. yeni eviri, s. 3: K. Kerimov, "Kutadgu Bilig", Harirki Zaman
zbek Tevsif", 1971.
TRK DiLLERiNDE KUTADGU EviRiLERi 119
Kutadgu Bilig' in bu evirilerinin da
bir evirisi de bu evirinin ile eviriden bir
sayfa yer

975

.BaJlaCaFLIH
MOcKBa
.HHK.
1998 .
120 MEHMET LMEZ
i THpyyJlOpJ],yu6aaphIlHlH HyJ],a:ii YJlYY,
BHp 03YHe TaTblHTyy ypMaT RbWYY.
AJl yJlyK Aa, l\y'ITyy ,Ll,arhl '[(meMena,
Arapyy na, Keropyy na mOl,
Iltepne, HOKTl I\yn l\OprOH1Wu areca,
Cara eMyp 6epreu narhI oay!
Bapnux iHanra. 11'lep.lmC 6epA.li,
Baapu TonJloiiT, Lay 61f.116eHT IpmellAH.
5 as Hoii6oCTOIl naM ImpOT,
lliaapHue am, cyy fieper.
THJlreHJ],HIl 60JlTypaT,
Maapa TyllJce - aoonocyn 30p KhlJlaT.
HYAaHhlMJ],hlH .aJPII1CIIHe hlpaxMaT, i .
lliOJlyH HWJI,Ll,On mypraH)J,eprl
HaJlRThIH an MyxaMMJ], nSHraM6ap,
Henrvn mY3Y Repo rypran Re3Y an.
yJlyy yUJ],opmeMuruH,
BHJlHMJ],yyrl - TepeH, 6HJlHM Jl.eH,H3H.
LO "lIeRcH3 6aanyy 6HJlHMJ],epJl.HH unrpecn,
AHhI xaaaer Ta6ap RIIM l3Y?
i CH3 "ypallAarbl MyxaMMt'A ryypacu ana 6apa maTaT.
30
eviriden bir blm (= Arat s. 4)
Son olarak, Kutadgu Bilig'in Trk dillerine evirilerinin
bizim iin eviriler zamanda dil malzemesi
kitaplar Toparlayacak olursak, Radloff'un
ilk evirilerden veya eviri denemelerinden sonra, bizim
la eviriler gelmektedir:
TRK DiLLERiNDE KUTADGU EviRiLERi 121
zbeke evirinin
122 MEHMET LMEZ
1. eviri Radloff'un Almanca evirisidir.
2. R.R. yine kendi metin Trke eviri
(1959),
3. zbeke eviri (1971),
4. Sovyetlerde Rusa eviri (1983),
5. Amerika'da eviri (1983),
6. rmi'de Uygurca eviri (1984),
7. Kazakistan'da Kazaka eviri (1986),
7. in 'de semelerin yer ince eviri (1986),28
8. rmi' de Arap harfli Kazaka eviri (1989),
9. rmi'de ikinci Uygurca eviri (1991).,
10. in' de ve beyitleri ieren eviri
11. Trkiye'de yeni eviri (S. bak. bu M.

12. in' de ikinci, ancak metnin btnn kapsayan ince eviri
KJ'C,)'CP
;::: .1\ /\ Ar'
.....::l1J. ,Ji"l, ,..IL

3I--LJ.\.Hv'l E

(:. F,l.
Rusa evirinin
28
Bkz. 1991'deki YUyg. yeni evirinin Teyyarliguilardin
s. 1.
TRK KUTADGU 123
ABHANDLUNG
DlE
SP c D SC
DER
RIF
NEBST UND ANDErtEN lJH;UUISCllEN SPUACIIPJWllEN.
AUS DI,:II UBEllSETZUNGSIlOFE ZU I'EIONG.
HERAUSGEGEBEN
VON
KI.JAPRTII.
PARIS,
IN DER KNIGLICIIEN DRUCKEREY.
1820.
Klaproth
124 MEHMETLMEZ
TJIGURJSOIIE SPIll\.OIIN[ONUMENTE
UND DAS
KDDA.TKU
TEXT lifITTnANSSCRIPTION UND mnmSETZUNG NETIST ETNEM UTGunrsCII
!TltUTSCHEN UND J.lTlfOGRAFTTIrEN AVS DEM ORIGTNAT.TEXTE
nES U lllUK
llBRMANN VAMBERY,
o. . prorelrur der criemalifcheu OlD der krinigHcheo Uuivt:rfiHil eu Pe,
i JaqueUe lo u"t.-kau pua1L .'GlI' ,t4
tompo_li tilaol l'uue du' cellu 00 la
de ducumcDu i Ci iLC
une r&roW dlll'node pJquor 1.& d'aurcer
I.. de (J.4UblHIT Vl. Ilee des Journal
AailUquo, 1825, Bilite 9.)
NElJDRUCK llER AUS(;AUEINNSURllU; 1870
VERLAG OSNAI3RCK 1985
Vambery
TRK DiLLERiNDE KUTADGU EviRiLERi 125
Dankoff'un evirisinin
126 MEHMET LMEZ
ince evirinin k a p a