SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNE MHENDSL BLM

MKM104 TEKNK RESM-II

DERS NOTU

Akn Ouz KAPTI

2012
TEKNK RESM - II Sayfa 1

NDEKLER

1. YZEY LEME ARETLER 1.1. Yzey leme aretiyle Verilen Bilgiler 1.2. Yzey aretleri Dzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar Uygulama 1: ablon Dosya Oluturma Uygulama 2: Yzey areti Uygulamas Uygulama 3: Yzey areti Uygulamas 2. BOYUT TOLERANSLARI 2.1. Tolerans Alan 2.2. Tolerans Kalite Gruplar Uygulama 4: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas Uygulama 5: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas Uygulama 6: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas Uygulama 7: Boyut Tolerans Hesaplama Uygulamas 2.3. Boyut Toleranslarnn Gsterilmesi 3. GEOMETRK KALTE TOLERANSLARI 3.1. Geometrik Kalite Toleranslarnn izime Eklenmesi Uygulama 8: Boyut Tolerans ve Geometrik Kalite Tolerans Uygulamas Uygulama 9: Boyut Tolerans ve Geometrik Kalite Tolerans Uygulamas

4 4 5 6 10 11 13 14 14 16 17 17 17 18 19 22 23 24

Uygulama 10: Boyut Tolerans ve Geometrik Kalite Tolerans Uygulamas 25 4. VDALI BALANTILAR 4.1. Vida Resimlerinin izilmesi 4.2. Vida Resimlerinde Verilmesi Gereken Bilgiler 4.3 Vida eitleri 4.4. Cvata ve Somunlarn Emniyete Alnmas Uygulama 11: Vida Uygulamas Uygulama 12: Vida Uygulamas Uygulama 13: Vida Uygulamas Uygulama 14: Vida Uygulamas 27 29 30 31 33 35 36 36 37

TEKNK RESM - II

Sayfa 2

5. ML-FLAN BALANTISI N KULLANILAN YNTEMLER 5.1. Kamal Balantlar 5.2. Pimler 5.3. Pernolar 5.4. Klipsler 5.5. Segmanlar Uygulama 15: Rijit Kavrama Detay ve Montaj Resmi Uygulamas Uygulama 16: Kasnak Detay ve Montaj Resmi Uygulamas Uygulama 17: Kebent Detay ve Montaj Resmi Uygulamas Uygulama 18: Flan Detay ve Montaj Resmi Uygulamas 6. YAYLAR 6.1. Yay eitleri 6.2. Yaylarn Teknik Resimlerde Gsterilmesi Uygulama 19: Basn Emniyet Valfi Detay ve Montaj Resmi Uygulamas 7. DL ARKLAR 7.1. Dili ark Terimleri Uygulama 20: Dili ark Detay ve Montaj Resmi Uygulamas 8. RULMANLI YATAKLAR Uygulama 21: Rulmanl Yataklara Ait izim Uygulamalar Uygulama 22: Dner Punta izim Uygulamas Uygulama 23: Dili ark Yataklama Uygulamas 9. RESM OKUMA UYGULAMALARI KAYNAKA

38 39 40 41 41 42 43 46 48 50 52 52 54 55 60 61 62 67 69 70 71 72 77

TEKNK RESM - II

Sayfa 3

1. YZEY LEME ARETLER: Bir makine parasnn fonksiyonu ile yzey kalitesi arasnda dorudan bir iliki vardr. rnein, bir plastik enjeksiyon kalbnda zel yntemlerle kalp yzeylerinin parlatlmas gerekirken, bir motor gvdesinin d yzeyleri dkmden kt ekliyle kullanlabilmektedir. Makine paralarnn yzeyleri iin ngrlen yzey zellikleri, teknik resim zerine eklenecek zel iaretler ve aklamalarla belirtilmelidir. Bu zel iaret ve aklamalar Trk Standartlar Enstits tarafndan TS 2040 numarasyla standart hale getirilmitir. Buna gre, yzey zelliklerinin resim zerinde belirtilmesi iin ekil 1.1deki sembol kullanlmal ve ilgili yzeye ait drt farkl tr bilgi sembol zerinde a, b, c ve d ile gsterilen yerlerde ifade edilmelidir. Bu bilgilerle ilgili aklamalar aada verilmitir.

ekil: 1.1. Yzey ileme iareti. 1.1. Yzey leme aretiyle Verilen Bilgiler: a: Mikrometre (m) veya mikroin (in) cinsinden (Ra) przllk deeri ya da przllk snf numaras buraya yazlr. Bu deerler aadaki Tablo 1.1de belirtilmitir: Tablo: 1.1. Przllk snf numaralar ve przllk deerleri. Przllk Deeri (Ra) (m) 50 25 12.5 6.3 3.2 1.6 0.8 0.4 0.2 0.1 0.05 0.025 (in) 2000 1000 500 250 125 63 32 16 8 4 2 1 N12 N11 N10 N9 N8 N7 N6 N5 N4 N3 N2 N1 Przllk Snf Numaras

TEKNK RESM - II

Sayfa 4

b: Yzeye uygulanacak ilem trn belirten ifade buraya yazlr. (temizlenmi, boyanm, sertletirilmi, kaplanm, honlanm, raybalanm, parlatlm, frezelenmi, talanm vb.) c: m cinsinden msaade edilebilir yzey dalgallk deeri buraya yazlr. d: leme izlerinin ynn belirten iaret buraya yazlr. Bu iaretler ve anlamlar u ekildedir: = X M C R P leme izleri semboln uyguland grnn izdm dzlemine paralel leme izleri semboln uyguland grnn izdm dzlemine dik apraz ileme izleri ok dorultulu karmak ileme izleri Dairesel ileme izleri Radyal ileme izleri Noktasal, dorultusuz ileme izleri

1.2. Yzey aretleri Dzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar: 1. Yzey iaretleri l izgileri kalnlnda ve l rakamlar byklnde olmaldr. 2. Yzey iaretlerini oluturan genler simetri eksenleri ilenecek yzeye dik olacak ekilde resim zerine yerletirilmelidir. 3. aretler ait olduklar yzeyin ana izgileri zerine konulmaldr. Yeterli alan olmamas durumunda, yzeye ait l snr izgisi ya da bu amala izilecek bir yardmc izgi zerine de konulabilir. 4. Dnel yzeylere tek iaret kullanlmas yeterlidir. Ancak simetrik yzeylerin her biri ayr ayr iaretlenmelidir. 5. parasnn tm yzeyleri ayn yzey kalitesi koullarnda ilenecekse resim zerine iaret konulmaz. Bunun yerine, resmin st tarafna ve normal iaretin 1,5 kat byklkte ortak bir iaret konulur. 6. paras yzeylerinin ounluu ayn yzey kalitesi koullarnda ilenecek ve az saydaki yzey ise farkl kalitede ilenecek ise, bu yzeylerin iaretleri ait olduklar yzeylere konulur. Yzeylerin ounluuna ait iaret ise, yine 5. maddede olduu gibi, ortak iaret olarak resmin st tarafna konulur. 7. aretler ait olduklar yzeyin lsnn verildii grne konulurlar. 8. Grnmeyen kenarlara, trtl ekilmi yzeylere, matkapta/preste alm deliklere yzey iareti konulmaz. 9. E alan yzeyler ayn yzey kalitesinde olacandan tek yzey iareti yeterlidir. 10. Dili arklarn dilerine ait yzey iaretleri blm dairesi zerine konulur.

TEKNK RESM - II

Sayfa 5

Uygulama 1: Aada belirtilen sayfa ayarlarn yaparak ve yzey iareti iin nitelikli blok oluturarak bir ablon dosya hazrlaynz. (Seilmesi gerekenler italik, yazlmas gerekenler italik-bold olarak gsterilmitir. iareti enter anlamndadr.) A. Yeni Dosya Oluturma: Command: Startup Enter new value for Startup <0>: 1 New Use a Wizard Quick Setup leri 210x297 Son Grid ON View Zoom All B. izim Katmanlarnn (Layers) Oluturulmas: Format Layer New Layer Name (Katman ismi) 0 1 Eksen 2 Grnmez 3 l 4 Tolerans 5 Tarama Red Green Blue Magenta Cyan Color (Renk) White Line Type (izgi tipi) Continuous Center 2 Hidden 2 Continuous Continuous Continuous Line Weight (izgi kalnl) 0.50 0.20 0.35 0.20 0.20 0.20

Format Lineweight Adjust Display Scale: % 20 olarak ayarla. C. Yaz Stili Oluturulmas: Format Text style New Style name: Yazya isim ver OK Font name: Arial, Oblique angle: 15, Height: 0 Apply Close D. llendirme Stili Oluturulmas: Format Dimension style Modify Text Text style bir nceki admda oluturduun yaz stilini se Text height: 3 Symbols and arrows Arrow size: 3 OK Close E. Nesne Yakalama Aralarnn Seilmesi: Tools Drafting settings Object snap Clear all End, Mid, Cen, Qua, Int, Tan, Per aralarn seiniz OK

TEKNK RESM - II

Sayfa 6

F. Yzey leme aretini izerek Nitelikli Blok Haline Getiriniz: Yzey iareti aadaki ekilde grlmektedir (ekil: 1.2-I). Bu iaret, kenar uzunluu 4 mm olan bir ekenar gen eklinde izilir ve bu genin sa taraftaki kolu 4 mm uzatlr. Yatay bir uzant daha eklenir. aretin iki farkl kullanm ekli vardr: Sadece yzey przll bilgisi (a bilgisi) verilecekse yatay uzant izilmez. (Bundan sonra bu iaret Yzey-1 olarak anlacaktr. ekil: 1.2-II). Yzey przllne ilaveten yzeye uygulanacak ilemin tr (b bilgisi), yzey dalgallk deeri (c bilgisi) ve yzeyde kalan izlerin yn (d bilgisi) bilgileri de verilecekse yatay uzant izilir. (Bundan sonra bu iaret Yzey-2 olarak anlacaktr. ekil: 1.2-III).

ekil: 1.2. Yzey ileme iareti. (I: Yzey iareti zerinde bilgilerin gsterilmesi, II: Yzey-1 iareti, III: Yzey-2 iareti). Aadaki komutlar kullanarak sembol iziniz. (Seilmesi gerekenler italik, yazlmas gerekenler italik-bold olarak gsterilmitir. iareti enter anlamndadr.) Command: Line Specify first point: Ekranda Herhangi bir nokta se Specify next point: @4<180 Specify next point: @4<-60 Specify next point: @8<60 Specify next point: @8<0 Copy komutunu kullanarak, izilen sembolden bir tane daha elde ediniz. Aada verilen ilem srasn takip ederek, sembollerden birisini Yzey-1 ve dierini Yzey-2 olacak ekilde dzenleyiniz. Yzey-1 Blounun Oluturulmas: Draw Block Define Attributes Tag: a Prompt: Yzey Przll Justification: Center Text style: Oluturulan yaz stilini se Height: 2 Insertion point: Specify on screen OK

TEKNK RESM - II

Sayfa 7

Pick points: 1 noktas (ekil: 1.2-IIdeki 1 noktasn se. Seimi yaparken herhangi bir osnap iaretinin aktif olmamasna dikkat et.) Draw Block Make Name: Blok ismi olarak Yzey-1 yaz. Base Point: Pick points aracyla 2 noktasn se. Objects: Delete seeneini iaretle Select objects aracyla pencere aarak eklin tamamn se OK ekil ekrandan kaybolacak ve blok ktphanesinde kullanma hazr olarak yerini alacaktr. Yzey-2 Blounun Oluturulmas: Draw Block Define Attributes Tag: a Prompt: Yzey Przll Justification: Center Height: 2 Insertion point: Specify on screen OK Pick points: 3 noktas (ekil: 1.2-IIIdeki 3 noktasn se. Seimi yaparken herhangi bir osnap iaretinin aktif olmamasna dikkat et.) Tag: b Prompt: lemin Tr Justification: Left Height: 1.5 Insertion point: Specify on screen OK Pick points: 4 noktas Tag: c Prompt: Yzey Dalgall Justification: Left Height: 2 Insertion point: Specify on screen OK Pick points: 5 noktas

TEKNK RESM - II

Sayfa 8

Tag: d Prompt: zlerin Yn Justification: Left Height: 2 Insertion point: Specify on screen OK Pick points: 6 noktas Draw Block Make Name: Blok ismi olarak Yzey-2 yaz. Base Point: Pick points aracyla 7 noktasn se. Objects: Delete seeneini iaretle Select objects aracyla pencere aarak eklin tamamn se OK ekil ekrandan kaybolacak ve blok ktphanesinde kullanma hazr olarak yerini alacaktr. Oluturulan Bloklarn izime Eklenmesi: Insert Block Name: izime eklenecek blou e OK Bloun izime eklenecei noktay se. (Bu nokta insertion point dir. Yzey-1 iin 2, Yzey-2 iin ise 7 noktalarnn izim zerinde akmas istenilen noktalardr.) Daha nce tanmlanm zelliklere (Yzey Przll, lemin Tr, Yzey dalgall, zlerin Yn) atanmas istenilen deerler sorulacaktr. Bu deerler girilerek blok izime eklenir. izime eklenen bir blok daha sonra seilerek zellikleri deitirilebilir. Insert Komutunun Dier Seenekleri: Insertion point: Eklenme noktasnn koordinatlarn girmeye olanak verir. Specify On-screen seeneiyle ekranda yer seimi yaplr. Scale: Blok leini deitirerek ekleme yapmaya olanak verir. Specify On-screen seeneiyle ekranda lek seimi yaplabilir. Uniform scale seenei x/y/z eksenleri iin ortak lek faktr tanmlama imkn verir. Rotation: Blou belirtilen a kadar dndrerek eklemeye olanak verir. Specify On-screen seeneiyle ekranda dndrme ilemi yaplabilir. Explode: Blou bileenlerine ayrarak eklemeye olanak verir. G. Oluturduun Dosyay ablon smiyle Kaydet: Bu ders sresince yaplacak olan tm uygulamalarda ablon dosyas alarak izim yapldktan sonra save as seenei ile farkl bir isim verilerek kaydedilecektir. ablon dosyas srekli kullanma hazr olarak tutulacaktr.

TEKNK RESM - II

Sayfa 9

Uygulama 2: Silindirik-simetrik bir makine parasnn yarm kesit alnm grn ve lleri verilmitir. Parann I, II, III ile gsterilen yzeyleri N6 kalitesinde (Ra= 0,8 m), dier tm yzeyler N8 kalitesinde (Ra= 3,2 m) ilenecektir. Parann tam kesit grnn izerek llendiriniz ve yzey iaretlerini resme ekleyiniz.

ekil: 1.3. Uygulama 2 - soru.

ekil: 1.4. Uygulama 2 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 10

Uygulama 3: ki grn ve lleri verilen vites kutusu atalnn eklini izerek belirtilen yzey durumlarn ekil zerinde gsteriniz. I ve II ile gsterilen yzeyler talanm (N6 veya Ra = 0,8 m) III ile gsterilen yzey frezelenmi (N7 veya Ra = 1,6 m) IV ile gsterilen yzey raybalanm (N5 veya Ra = 0,4 m) V ile gsterilen yzey tornalanm (N8 veya Ra = 3,2 m) Para dvme elikten yaplmtr. Dier tm yzeyler olduu gibi kalacaktr. Dvme kalitesi N10 veya Ra = 12,5 m dir. lenmemi yzeyler maviye boyanacaktr.

ekil: 1.5. Uygulama 3 - soru.

TEKNK RESM - II

Sayfa 11

ekil: 1.6. Uygulama 3 - cevap.

ekil: 1.7. Uygulama 3 - model.

TEKNK RESM - II

Sayfa 12

2.

BOYUT TOLERANSLARI:

Bir makinenin kendisinden beklenen ilevi tam olarak yerine getirebilmesi iin, makineyi oluturan elemanlarn ngrlen boyutlar, yzey kalitesini ve geometrik kaliteyi salayabilmeleri gereklidir. Ancak, takm tezghndaki boluklardan, imalat ve lm yapan kiiden, imalatn ve lmn yapld ortam koullarndan ve kullanlan l aletinin duyarllndan kaynaklanan nedenlerle, ngrlen boyutlarn hi hatasz olarak elde edilmesi mmkn olamamaktadr. Bu nedenle, toplam hatann nceden belirlenen alt ve st limitler arasndaki kabul edilebilir bir aralkta tutulabilmesi istenir. Bu arala tolerans alan ad verilir. Tolerans alannn geni olmas imalat kolaylatrr ve maliyeti azaltr. Ancak buna karlk makine parasnn fonksiyonel zelliklerini ve montajn olumsuz ynde etkileyebilir. Aada ele alnan basit rnekte, 50 mm apl bir mil iki ucundan yataklanm ve zerine bir dili ark taklmtr. Dili ark ile mil arasnda kama, tespit vidas, pim, kaynak vs kullanlmamtr ve moment iletimi sk geme balantsyla salanmaktadr. Dili ark-mil ve yatak-mil balantlarnn her ikisinde de anma ls ayn fakat ilevsel beklentiler farkl olacaktr. Milin yataklarda en az srtnmeyle dnmesi, fakat dili ark gbeine gre ise hi dnmemesi istenir. Bu zt gereksinimler tolerans verilerek salanabilir ve her durumda gbekte yeterli sklk ve yataklarda da yeterli boluk oluur.

ekil: 2.1. Boyut tolerans. Mil ap: 50

0/-100 300/200

Yataklarn i aplar: 50 Dili ark i ap: 50 Mil tolerans Yatak tolerans Dili ark tolerans

-150/-300

: 50,000-49,900 = 0,100 mm = 100 m : 50,300-50,200 = 0,100 mm = 100 m : 49,850-49,700 = 0,150 mm = 150 m

TEKNK RESM - II

Sayfa 13

2.1.

Tolerans Alan:

Toleransn ifade edilmesi iin tm dnyada geerli olan bir sistem gelitirilmitir. Buna gre tolerans, bir harf ve bir say ile gsterilir. Harf, tolerans alannn sfr izgisine (nominal anma ls) olan uzakln, say ise tolerans kalite grubunu (ya da baka bir ifadeyle tolerans alannn geniliini) ifade eder. Byk harfler d aplar (delik) iin, kk harfler ise i aplar (mil) iindir. Sfr izgisi, deliklerde H tolerans alannn alt sapmasndan, millerde ise h tolerans alannn st sapmasndan geer. Tolerans alannn yeri geme trn belirler. Geme trleri serbest (boluklu) geme, belirsiz (ara) geme ve sk gemedir. Tablo: 2.1. Tolerans alanlar. Delik Mil A B C D E F G H J K M N P R S T U V X Y Z a b c d e f g h j k m n p r s t u v x y z

ekil: 2.2. Boyut toleransnda geme trleri. 2.2. Tolerans Kalite Gruplar:

20 tolerans kalite grubu oluturulmutur. Bu gruplardan ilk alts mastarlar ve l aletleri iin, sonraki yedili grup (IT5 IT11 aras) makine yapm iin ve son yedi tanesi ise (IT12 IT18 aras) kaba imalat iindir. Her grup iin bir katsay (k) belirlenmitir. Bu katsay arttka i kabalar ve tolerans alan geniler. Kalite gruplar ve katsaylar aadaki tabloda grlmektedir.

TEKNK RESM - II

Sayfa 14

Tablo: 2.2. Kalite gruplar. Mastarlar ve l Aletleri Kalite Grubu IT 01 IT 0 IT 1 IT 2 IT 3 IT 4 Katsay (k) Makine Yapm Kalite Grubu IT 5 IT 6 IT 7 IT 8 IT 9 IT 10 IT 11 Katsay (k) 7 10 16 25 40 64 100 Kaba malat Kalite Grubu IT 12 IT 13 IT 14 IT 15 IT 16 IT 17 IT 18 Katsay (k) 160 250 400 640 1000 1600 2500

Tablo: 2.3. ap gruplar. 1-3 30-40 140-160 315-355 3-6 40-50 160-180 355-400 6-10 50-65 180-200 400-450 10-14 65-80 200-225 450-500 14-18 80-100 225-250 18-24 100-120 250-280 D = (Dalt.Dst)1/2 24-30 120-140 280-315

Her gruba ait tolerans deeri (T), kalite katsays (k) ile para apna gre hesaplanan tolerans biriminin (i) arplmasyla bulunur. Para ap iinde ayrca yukardaki tabloda grlen ap gruplar oluturulmutur. D: Para ap veya ap grubu iin ortalama ap (mm), k: Kalite grubu katsays, i: Tolerans birimi ve T: Tolerans (m) olmak zere i = 0.45x(D)1/3 + D/1000 (D500 iin), T = ixk bantlar kullanlarak toleransla ilgili hesaplamalar yaplr. rnein 40 mm apl 8. kalite bir mil iin tolerans deeri: T = ixk = [0.45x(40)1/3 + 40/1000]x25 = 40 m olarak hesaplanr. i = 0.004xD + 2.1 (D>500 iin)

TEKNK RESM - II

Sayfa 15

ekil: 2.3. Boyut toleransnda terimler. Uygulama 4: Anma ls 60 mm olan mil-kasnak balants iin H7/m6 gemesi uygulanacaktr. Milin st sapmas -10 m dir. Aadaki tabloyu doldurunuz. i = 0.45x(D)1/3 + D/1000 = 0.45x(60)1/3 + 60/1000 = 1.822 T6 = ixk6 = 1.822x10 = 19 m T7 = ixk7 = 1.822x16 = 30 m

H7/m6 60+0.03/0 /60-0.01/-0.029 Delik60.03/60.0 /Mil59.990/59.971

Uygulama 4 A EB EK T S AS min. Boluk max. Boluk Delik (H7) Mil (m6)

TEKNK RESM - II

Sayfa 16

Uygulama 5: 125 mm apl mil ve bu mile taklacak flan arasnda D7/h6, T8/h7 ve J8/h7 gemeleri uygulandnda oluacak sklk ve boluk deerlerini hesaplaynz. (125 mm ap iin toleranslar: T6= 25 m, T7= 40 m, T8= 63 m, D7 iin AS= +145 m, T8 iin S= -122 m, J8 iin S= +41 m) Uygulama 5

D7/h6 125+0.185/+0.145 1250/-0.025 Delik125.185/125.145 Mil125.0/124.975

T8/h7 125-0.122/-0.185 1250/-0.04 Delik124.878/124.815 Mil125.000/124.96

J8/h7 125+0.041/-0.022 1250/-0.04 Delik125.041/124.978 Mil125.000/124.96

min. Sklk max. Sklk min. Boluk max. Boluk Geme Tr Uygulama 6-7: Bir mil ve zerine taklacak makine eleman iin aadaki tabloda belirtilen gemelerin uygulanmas dnlmtr. Tabloyu doldurunuz ve geme trn belirleyiniz. Uygulama 6 Delik Mil min. max. min. max.
+0.035 0.0 +0.025 +0.003 +0.022 0.0 +0.038 +0.023 +0.054 0.0 -0.036 -0.09

H7 / k6
TOLERANS SIKILIK BOLUK

H6 / n5

H8 / f8

GEME TR Uygulama 7 Delik Mil min. max. min. max.

+0.035 0.0 -0.036 -0.071 +0.025 0.0 +0.059 +0.043 +0.021 0.0 +0.021 +0.008

H7 / f7
TOLERANS SIKILIK BOLUK

H7 / s6

H7 / m6

GEME TR

TEKNK RESM - II

Sayfa 17

2.3. Boyut Toleranslarnn Gsterilmesi: izime boyut tolerans vermek iin nce tolerans eklenecek boyut normal olarak llendirilir. Daha sonra ilgili l seilip sa tklanarak zellikler (properties) mensnden toleranslar (tolerances) seilir. Aada belirtilen hususlar dzenlenerek ilgili toleransn izime eklenmesi salanr. ly se Sa tkla Properties Tolerances Tolerance display: izime boyut tolerans eklemek iin tanmlanm olan drt yntemden uygun olan seilir (ekil 2.4.) None: Tolerans yok. Symmetrical: Bu seenek, alt ve st sapmas saysal olarak eit olan toleranslar iin kullanlr. Deviation: Bu seenek, alt ve st sapmas saysal olarak farkl olan toleranslar iin kullanlr. Limits: Bu seenek, ana lnn, alt ve st sapmalar eklenerek veya karlarak belirlenen, alt ve st snr deerleri eklinde gsterim yapmak iin kullanlr. Basic: Bu seenek, temel llerin kutu iine alnmas iin kullanlr.

ekil: 2.4. izime boyut tolerans ekleme yntemleri. Tolerance limit lower: Bu blme alt sapma deeri (AS) yazlr. Yazlan deer negatif olarak izime eklenir. Pozitif alt sapma verilmek isteniyorsa alt sapma deeri negatif olarak yazlmaldr. Tolerance limit upper: Bu blme st sapma deeri (S) yazlr. Yazlan deer pozitif olarak izime eklenir. Negatif st sapma verilmek isteniyorsa st sapma deeri negatif olarak yazlmaldr. Tolerance post vert: Tolerans deerlerini ana lnn alt kesine yazdrmak iin Bottom, ortasna yazdrmak iin Middle, st kesine yazdrmak iin Top seenekleri seilmelidir. Tolerance precision: Tolerans deerinin virglden sonraki basamak saysn ifade eder. Bindelik deer ieren toleranslar iin 0.000 seenei seilmelidir. Tolerance text height: Tolerans deerinin normal lye gre daha kk yazlmas iin, bu blmde verilecek katsay ile llendirme yaz ykseklii arplr. 0.7 deeri uygundur.

TEKNK RESM - II

Sayfa 18

3. GEOMETRK KALTE TOLERANSLARI: Bir makine parasnn paralellik, diklik, dorusallk, dzlemsellik, dairesellik, silindiriklik, e merkezlilik, simetriklik, yalpalama ve para zerindeki detaylarn konumu gibi geometrik zellikleriyle ilgili olarak tanmlanm olan toleranslarn izime eklenmesi iin Geometrik Kalite Toleranslar kullanlr. Bir geometrik kalite tolerans, birisi tolerans ve dieri bu toleransn kendisine gre verildii referans ifade eden iki ayr modlden olumaktadr. Tolerans modl genellikle gzl (bazen iki veya drt gzl) bir kutu eklindedir. Bu kutunun birinci gzne geometrik kalite toleransnn sembol, ikinci gzne toleransn mm cinsinden saysal deeri ve nc gzne ise referans belirten byk harf yazlr. Referans modl ise iine referans gsteren byk harfin yazld tek gzl bir kutu eklindedir. Tolerans ve referans modllerinin izime eklenme biimleri ile bu modller zerinde kullanlan sembol, rakam ve harflerin anlamlar ekil 3.1, 3.2 ve 3.3de verilmitir.

ekil: 3.1. Geometrik kalite toleranslar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 19

ekil: 3.2. Geometrik kalite toleranslar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 20

ekil: 3.3. Geometrik kalite toleranslar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 21

3.1. Geometrik Kalite Toleranslarnn izime Eklenmesi: Tolerans modl Closed filled ok tipi kullanlarak, referans modl ise Datum triangle filled ok tipi kullanlarak, Dimension Multileader komutuyla izimdeki ilgili yzeye eklenir. Bu ok tipleri bir defaya mahsus olarak ablon dosya zerinde u ekilde ayarlanr: Format Multileader Style New New Style Name: Tolerans (Tolerans oku iin isim verilir) Continue Leader Format Arrow Head Closed filled ok tipi seilir. Arrow Size: 4 OK New New Style Name: Referans (Referans oku iin isim verilir) Continue Leader Format Arrow Head Datum triangle filled ok tipi seilir. Arrow Size: 4 OK Tolerans ve referanslarn izime eklenmesi srasnda kullanlmak istenen Multileader tipi Format Multileader Style Tolerans veya Referans seilir Set Current Close eklinde aktif duruma getirildikten sonra DimensionMultileader komutu kullanlarak oklar izime eklenir. Daha sonra DimensionTolerance komutu kullanlarak bu oklara geometrik kalite tolerans eklenir. ekil 3.4de verilen iletiim kutusundaki Sym blmnden verilecek toleransa ait sembol seilir. Bu semboller ve anlamlar ekil 3.5te belirtilmitir. Tolerance blmne toleransn mm cinsinden saysal deeri yazlr. Datum blmne ise, A, B, C eklinde, referans ekseni veya yzeyi belirten byk harf yazlr.

ekil: 3.4. DimensionTolerance komutuyla gelen geometrik kalite tolerans iletiim kutusu.

ekil: 3.5. Geometrik kalite tolerans sembolleri ve anlamlar.

TEKNK RESM - II

Sayfa 22

Uygulama 8: ki grn ve lleri verilen silindirik-simetrik parann eklini izerek belirtilen toleranslar ekil zerinde gsteriniz. 4x8 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0.02 mm apl daire iinde kalmaldr. 4x15 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0.04 mm apl daire iinde kalmaldr. Boyut toleranslar: 56 iin S: +0.1, AS: 0 ve 120 iin S: +0.05, AS: -0.15

ekil: 3.6. Uygulama 8 - soru.

ekil: 3.7. Uygulama 8 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 23

Uygulama 9: Aada iki grn verilen para zerinde I, II, III, IV ve V rakamlaryla belirtilen geometrik kalite toleranslarnn anlamlarn yaznz. Parann izometrik perspektifini izerek para zerinde ka adet yzey olduunu belirleyiniz.

ekil: 3.8. Uygulama 9 - soru. Tablo: 3.1. Uygulama 9 - cevap. I II III IV zometrik perspektif:

TEKNK RESM - II

Sayfa 24

Uygulama 10: ki grn ve lleri verilen silindirik-simetrik parann eklini izerek belirtilen toleranslar ekil zerinde gsteriniz. I yzeyi: Ana eksen etrafnda bir tam tur dn iin en fazla yalpalama 0.03 mm. II ve III yzeyleri: Ana eksen etrafnda bir tam tur dn iin en fazla yalpalama 0.04 mm. III yzeyi: Parann alt yzeyine dik olan 0.015 mm aralkl iki yzey arasnda bulunmaldr. IV yzeyi: Parann alt yzeyine paralel ve 0.25 mm aralkl iki yzey arasnda bulunmaldr. V yzeyi: 0.01 mm yarap fark olan iki ideal daire arasnda olmaldr. VI yzeyi: 6x10 deliklerin konumlar, belirtilen merkez etrafndaki 0.04 mm apl daire iinde kalmaldr. Delik ekli 0.01 mm yarap fark olan iki ideal daire arasnda kalmaldr. Boyut toleranslar: 42 mm para ykseklii iin S: 0, AS: -0.15 ve 20 delik iin 0.01.

ekil: 3.9. Uygulama 10 - soru.

TEKNK RESM - II

Sayfa 25

ekil: 3.10. Uygulama 10 - cevap.

ekil: 3.11. Uygulama 10 - model. TEKNK RESM - II

Sayfa 26

4. VDALI BALANTILAR: Makine paralarnn birbirlerine balanmasnda, sklebilen balama elemanlar olarak vida, somun ve cvatalar byk nem tarlar. Vidalar, silindirik yzeyler zerine helisel oluklarn almasyla oluturulurlar. Dik gen eklindeki bir kt parasnn, evresi bu dik genin tabanna eit olan bir silindir zerine sarldn dnelim. Bu durumda, genin hipotensnn silindir zerindeki izi, vidann bir diini oluturur. genin dier dik kenar vidann admna (hatve), genin eimi helis asna ve silindir ap ise vida ortalama apna eit olur. Aadaki ekil metrik vidalarda vida ve somun dilerine ait temel lleri gstermektedir. Buna gre: d: Di st ap (anma ls) d0: Vida ortalama ap d1: Di dibi ap h: Hatve (adm) H: Di ykseklii H1: Vida ve somun dilerinin kavrama ykseklii : Helis as d0 = d-H1 d1 = d-2xH1 h = xd0xtg H = 0.866xh H1 = 0.6495xh mm mm mm mm mm mm

ekil: 4.1. Vida diine ait temel ller.

TEKNK RESM - II

Sayfa 27

Tablo: 4.1. Standart vidalarn di alar lleri ve TS numaralar. Vida Tr Metrik Vida Whitworth Vida Trapez Vida Testere Vida Yuvarlak Vida Di Profil As 600 550 300 300 300 TSE Numaras TS 61 / 1-15 TS 61 / 16-20 TS 61 / 21-29 TS 61 / 30-31 TS 61 / 32-34

Tablo 4.2. Standart metrik vida lleri. Vida Anma ap (d) 3 4 5 6 8 10 12 14 16 20 24 30 36 42 Hatve (adm) (h) 0,5 0,7 0,8 1 1,25 1,5 1,75 2 2 2,5 3 3,5 4 4,5 Vida Ortalama Di Dibi ap ap (d0) (d1) 2,675 3,545 4,48 5,35 7,188 9,026 10,863 12,701 14,701 18,376 22,051 27,727 33,402 39,077 2,387 3,141 4,019 4,773 6,466 8,16 9,853 11,402 13,546 16,933 20,319 25,706 31,93 36,479 Matkap ap (dm) 2,5 3,3 4,3 5 6,8 8,5 10,2 11,8 14 17,5 21 26,2 32,5 37

TEKNK RESM - II

Sayfa 28

4.1. Vida Resimlerinin izilmesi: Bir vida (d vida) ve somuna (i vida) bakldnda aadaki ekilde olduu gibi gerek biimleriyle grlrler. Fakat hem izilmesi zor olduu ve hem de izimi daha karmak hale getirecei iin, vida ve somunlarn teknik resimleri vida dilerini ifade eden ince dz izgiler kullanlarak izilirler. izim iin pratik olarak (d1= 0.8xd) alnr. Yandan grnlerde ise (vida iin i tarafta, somun iin d tarafta olmak zere) di dibi izgisini belirten lk daire paralar izilir.

ekil: 4.2. Vida resminin izilmesi.

ekil: 4.3. Vida resminin izilmesi. Alt Ke Bal Civata ve Somun Resminin izilmesi d l b n m k AA : Civata anma ap : Civata boyu : Di boyu : Civata ba ykseklii : Somun ykseklii : Civata ve somunun altgen ap : Civata ve somunun anahtar az ap (n= 0.7xd) (m= 0.8xd) (k= 2xd)

TEKNK RESM - II

Sayfa 29

ekil: 4.4. Alt ke bal cvata ve somun resminin izilmesi. 4.2. Vida Resimlerinde Verilmesi Gereken Bilgiler: Standart d vidalarn iziminde, vidann az says, yn ve hatvesi belirtilmelidir. Bu bilgiler, Tablo 4.3te grld gibi, vida di st apn gsteren l izgisi zerinde gsterilirler. Vida Az Says: Vida aft zerine sarlan helis adedi, o vidann az says olarak bilinir. Az says arttka vidann hatvesi de byr. rnein iki azl bir vidann tur bana eksenel ilerlemesi, tek azl vidaya nazaran iki misli olacaktr. ok azl vidalar, devir saysnn dk, buna karlk ilerleme miktarnn yksek olmasnn istendii, vidal presler ya da kamera hareket dzenekleri gibi sistemlerde kullanlrlar. Vida Yn: Bisiklet pedal ya da zmpara ta gibi baz zel hallerde, sistemin alma yn vidann zlmesine sebep olabilmektedir. Bu gibi durumlarda vida sa vida olarak deil sol vida olarak retilir. Sa vidalar saa doru dndrlerek, sol vidalar ise sola doru dndrlerek sklrlar. Bir vidann sa vidam yoksa sol vidam olduunu anlamak iin vida yere dik olarak tutulur. Bu durumda vida dileri saa doru ykseliyorsa sa vida, sola doru ykseliyorsa sol vida olduu anlalr. Sol vidann belirtilmesi iin vidann grnr bir yerine S (=sol) ya da LH (=left hand) iareti vurulur. Bu bilgi teknik resim zerinde de ayrca belirtilmelidir. Vida Hatvesi: nce di vidalar, standart vidalardan farkl olarak, byk apa kk adml vida almasyla retilen zel uygulamalardr. rnein, M20 vida iin mil ap 20 mm, hatve 2.5 mm ve helis as 2.48o dir. Ayn apa 1.5 mm hatveli bir vida alacak olursa, helis as 1.18o olan, ince dili zel bir vida elde edilmi olur. Bu rnek, ince dili vidalarda helis asnn kldn gstermektedir. Helis as kldke otoblokaj (sistemin kendi kendini kilitli tutma eilimi, sarsntl ve darbeli alma durumlarnda da skl kalma, zlmeme hali) zellii iyileir.

TEKNK RESM - II

Sayfa 30

Tablo 4.3. Vidalarn llendirilmesi. Vida Dii Tipi lnn Verili Biimi (Belirtilen bilgiler di st ap lsnde verilirler.) Metrik Normal Di Metrik nce Di Whitworth Normal Di Whitworth nce Di Whitworth Boru Dii Trapez Di Testere Dii Yuvarlak Di Sol Vida ok Azl Vida M vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st ap verilir. M vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st ap ve hatve verilir. n (parmak) cinsinden di st ap verilir. W vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st ap ve bir in boydaki di says verilir. R vida iaretiyle birlikte in cinsinden di st ap verilir. Tr vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st ap ve mm cinsinden hatve verilir. Ts vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st ap ve mm cinsinden hatve verilir. Yv vida iaretiyle birlikte mm cinsinden di st ap ve bir in boydaki di says verilir. Yukardaki kurallar geerli olmak zere lnn sana SOL ya da LH yazlr. Yukardaki kurallar geerli olmak zere l izgisinin altna parantez iinde az says yazlr. M 30 M20x1.5 1 W52x8 R2 Tr100x12 Ts60x9 Yv40x3 M30 SOL M30 (2 Azl) rnek

4.3. Vida eitleri: Saplamalar: Her iki tarafna da di alm basz cvatalara saplama ad verilir. Sk sk sklp taklan balantlarda tercih edilirler. Saplamann bir taraf makine gvdesinde sabit kalacak ekilde nceden kuvvetle sklr. Balanacak para yerine takldktan sonra saplamalara taklan somunlarla balant gerekletirilir. Sklecei zaman ise sadece somunlar karlr. Saplamalar yerinde kalr. Gvdesi Toleransl Cvatalar: Byk momentler ileten makine elemanlarnda gvdesi toleransl olarak talanm cvatalar, raybalanm deliklere taklarak kullanlrlar. Bu uygulama yaplmad takdirde, alma annda cvata yuvasndaki boluk nedeniyle oluacak byk kesme kuvvetleri cvatann ksa srede kesilmesine neden olur. Esnek Cvatalar: Eksenel kuvvetlerin tesiriyle balant elemannda meydana gelmesi muhtemel fiziki deiikliklerin kalc olmasn nlemek amacyla kullanlrlar. Esnek cvatann gvde ap bir miktar inceltilir. Cvataya gelen kuvvetlerin tesiriyle, cvata

TEKNK RESM - II

Sayfa 31

malzemesinin esnekliinden dolay inceltilmi ksm bir miktar uzar. Kuvvet ortadan kalknca cvata eski boyuna geri dner ve kalc bir deformasyon olumaz. Esnek cvatalarda cvatann zlmemesi iin ilave bir emniyet sisteminin dnlmesine gerek yoktur. Silindirik ve Hava Bal Gmme Anahtarl (allen) Cvatalar: Cvata bann oturaca yerin somun anahtarnn giremeyecei kadar dar olduu ve cvata bann darda kalmasnn istenmedii durumlarda kullanlr. Hava bal cvatalar, daha ince malzemelerin cvata ba darda kalmadan balanmalarnda kullanlr. Hava form, cvatann delik ekseni dorultusunda sklmasna da yardmc olur. Dz ve Yldz Tornavida Azl Vidalar: Tornavidayla sklp zlebilecek kadar kk olan sac paralarn balantlarnda dz ya da yldz tornavida azl vidalar kullanlr. Yldz form daha kuvvetli skma yaplabilmesini salar ve skma srasnda vidann bozulmasn nler. Ucu Pimli Vidalar: Basz olarak yaplm, ucunda silindirik ya da konik bir pim olan, gvdesine boydan boya di alm bir vida eididir. Tespit amacyla kullanlr. Matkap Ulu Vidalar: Sac balantlarnda delme ve vidalama ilemlerini ayn anda yaparak iilii azaltmak iin dnlm bir vida eididir. 5 mm ye kadar saclara uygulanr. Vida ayn zamanda matkap ucu gibi alaca iin kaliteli malzemeden retilir ve sertletirilirler. Sac Vidalar: Sac vidalar keskin dili ve byk admldr. 2.5 mm ye kadar saclar iin kullanlrlar. Somun grevi grecek olan sac paraya kendisi di aacandan sert malzemeden yaplrlar. Kubbeli Somunlar: Bu somunun bir taraf kubbe eklinde kapaldr. Bunun amac cvatann darda kalan ksmn korumak ve somuna gzel bir grn kazandrmaktr. Trtll Somunlar: Kalp ve aparatlar gibi somunun sk sk elle zlp sklmasnn gerektii yerlerde d ap byk tutulan ve zerine trtl alm somunlar kullanlr. Tal Somunlar: Cvatal bir balantnn bir maal pimle sklmeye kar emniyete alnmasnn istendii durumlarda tal somunlar kullanlr. Somunun st ksmnda pimin geebilecei kanallar almtr. Somun iyice skldktan sonra pim bu kanallardan ve cvata ucundaki delikten geirilir. Pimin ular iki yana doru kvrlarak balant tamamlanr. Kelebek Somunlar: kalplar ve benzeri aparatlarn pratik olarak elle balanp zlmeleri iin yaplm somunlardr. Yardmc bir gere kullanmadan sadece elle sklp zlrler. evresi Kanall Somunlar: evresine karlkl olarak drt kanal alm bu somunlar ayar ilemleri iin kullanlrlar. Bu kanallardan, ayar ileminden sonra somunun emniyete alnmasnda da yararlanlr. Normal somunlara gre daha byk apl ve daha ince yaplrlar. Sadece aplarna gre yaplm zel ay anahtarlar ile sklp zlebilirler. Halkal Somunlar: Makinelerin kaldrlmasnda, bir yerden baka bir yere tanmasnda kullanlrlar. Mapa adyla da anlan halkal somun veya vidalar makine arln emniyetle tayacak ekilde seilirler. Rondela: Vidal balantlar sklrken somun ve cvata ba i yzeyini andrrlar. zellikle sk sk zlp sklan balantlarda bu durum daha barizdir. yzeyinin bozulmamas ve skma kuvvetinin daha homojen yaylmas iin rondelalardan yararlanlr. Preste baslarak ya da torna tezghnda ilenerek retilirler.

TEKNK RESM - II

Sayfa 32

ekil: 4.5. Somun eitleri. Anahtarlar: Somun anahtarlar ve tornavidalar balant elemannn ekline ve kullanm yerine gre farkl biimlerde tasarlanr ve retilirler. ekilde sk kullanlan anahtarlara rnekler grlmektedir.

ekil: 4.6. Anahtarlar. 4.4. Cvata ve Somunlarn Emniyete Alnmas: Deiken alma artlarnda, sarsnt ve titreimlerin etkisiyle, zellikle de vida helis asnn byk olduu durumlarda cvatal balantlarn kendiliinden zlmesi ihtimali vardr. Bu ihtimale kar balant emniyete alnmaldr. Emniyete alma ilemi aada belirtilen ekillerde yaplabilir: Yaptrma: Vida ve somun dileri arasna srlen sentetik bir maddenin skma ileminden sonra donmasyla diler birbirine yaptrlr. Byle bir balantnn zlebilmesi iin 130 oC nin zerindeki scaklklara kadar stlmas gerekir.

TEKNK RESM - II

Sayfa 33

 Yayl Rondela: Vidal balantlar emniyete almak iin ska bavurulan bir yntem yayl rondela kullanmaktr. Bu elemanlar yay kuvveti uygulayarak vida ve somun dileri arasndaki srtnme etkisini artrmak suretiyle balantnn zlmesini nlerler. Kontra Somun: Emniyete alma iin bavurulan dier bir yntem ift somun kullanmaktr. Kontra somun olarak isimlendirilen ikinci somun ilave bir srtnme kuvveti salayarak balantnn kendiliinden zlmesini nler. Emniyet Sac: Ayn zamanda rondela ilevi de gren bu elemanlar, balant gerekletikten sonra iki trnan farkl ynlerde kvrlmalaryla kendiliinden zlmeye kar bir engel tekil ederler. Emniyet Teli: Bu yntemin uygulanabilmesi iin cvata balar nceden uygun ekilde delinmi olmaldr. Emniyet telinin iki cvata arasnda ekilde grld gibi balanmasyla sistem emniyete alnm olur.

ekil: 4.7. Cvata ve somunlarn emniyete alnmas.

TEKNK RESM - II

Sayfa 34

Uygulama 11: Boyu 30 mm olan M10 alt ke bal bir vidann ve somununun n, st ve solyan grnlerini iziniz ve bu grnleri M10 Vida n M10 Vida st M10 Vida Solyan M10 Somun n M10 Somun st M10 Somun Solyan isimlerini kullanarak blok haline getiriniz. Tablo: 4.1. Uygulama 11 - cevap. d l d1= 0.8xd n= 0.7xd m= 0.8xd k= 2xd 3k/4 10 mm 30 mm 8 mm 7 mm 8 mm 20 mm 15 mm

ekil: 4.8. Uygulama 11 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 35

Uygulama 12: 20 mm kalnlkl bir plaka, alt ke bal M20 cvatayla makine gvdesine tespit edilmitir (b= l= 50 mm). Balantya ait kesit resmini iziniz.

ekil: 4.9. Uygulama 12 - cevap.

Uygulama 13: 20 mm kalnlkl iki plaka, alt ke bal M20 cvata ve somunla birbirine tespit edilmitir (b= l= 75 mm). Balantya ait kesit resmini iziniz.

ekil: 4.10. Uygulama 13 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 36

Uygulama 14: Aada perspektif grn verilmi olan makine paras, 2 adet M16 alt ke bal vidayla (b= l= 45 mm) bir gvdeye balanacaktr. Montaj resmini, n ve st grn olarak 1:1 leinde iziniz ve llendiriniz. n grnte tam kesit alnz.

ekil: 4.11. Uygulama 14 - model.

ekil: 4.12. Uygulama 14 - cevap.

TEKNK RESM - II

Sayfa 37

5. ML L-FLAN B BALANT TISI N K KULLANIL LAN YNT TEMLER: : Flan e eklindeki bi makine e ir elemannn ( (kavrama, kasnak, dil ark, vola makara, tambur, k li an, pervane merdane v bir mil zerine ba e, vb.) lanmas iin kullanla abilecek yn ntemler ek 5.1de kil verilmi Bu yn tir. ntemler aa daki gibi t tanmlanabilirler: 1. Mil ve flan yekpare retilmesi nn e i, 2. Sk geme tolerans u e uygulayarak presleme, k 3. Trtl ekm ilemi uy me ygulayarak b balama, 4. Konik mile tal somu ve atal p kullana e un pim arak balam ma, 5. Kare kesitl mile somu ve ronde ile balam li un ela ma, 6. Kama kulla anarak bal lama, 7. Kamal mil uygulamas, 8. Kama, som ve rond ile balama, mun dela 9. Sert lehiml leme yoluyl balama, la 10 Tespit vid ile bal 0. das lama, 11 Pim ile ba 1. alama, 12 Skma kovan kullan 2. narak srtn bayla balama. nme

kil:5.1. Mil-flan bala ants iin ku ullanlabilec yntem cek mler. ek

TEKNK RESM - II

Sayfa 38 a

5.1. Kamal Balantlar: Mil-flan arasnda moment iletimini salamak zere kullanlan eleman kama olarak isimlendirilir. Balca kama eitleri ekil 5.2de gsterilmitir. Bu kamalar dz kama, burunlu kama, uygu kamas, yarm ay kama, oyuk kama ve teet kama eklinde sralanabilir. Kamalar; Uygu kamas A bxhxl TS 147/2, Burunlu kama bxhxl TS 147/6, Oyuk kama bxhxl TS 147/7-8, Dz kama bxhxl TS 147/9, Teet kama bxhxl TS 147/20 rneklerinde grld gibi, srasyla genilik/ykseklik/uzunluk lleri verilerek TS147 standardnda belirtilirler.

ekil: 5.2. Kama trleri. Burunlu kamalarda kama st yzeyi 1:100 orannda eimlidir. Eim yn ok iareti ile belirtilir. Bu tip kamalar yerlerine aklarak takldklar iin, bu kamann kullanld uygulamalarn iziminde, kama st yzeyi ile flann kama kanal arasnda boluk gsterilmemelidir. Uygu kamalar, milin kama kanalna skca altrlarak ve vidayla tespit edilerek, hibir dorultuda oynamayacak ekilde yerine taklrlar. Kama st yzeyiyle flann kama kanal arasnda boluk vardr. Yan yzeyleriyle moment iletirler. ekil 5.3te grld gibi, kama aln yzeyinin dz veya yuvarlak olmas, tespit vidas ve ektirme vidas olmas veya olmamas kriterlerine gre, A, B, C, D, E, F, G ve H tipi uygu kamas olmak zere sekiz farkl tr vardr. Bu harflerin anlamlar u ekildedir: TP A: Yuvarlak alnl, tespit vidasz, TP B: Dz alnl, tespit vidasz, TP C: Yuvarlak alnl, bir tespit vidal, TP D: Dz alnl, bir tespit vidal, TP E: Yuvarlak alnl, iki tespit vidal, bir ektirme vidal, TP F: Dz alnl, iki tespit vidal, bir ektirme vidal, TP G: Dz alnl, pahl, bir tespit vidal, TP H: Dz alnl, pahl, iki tespit vidal.

TEKNK RESM - II

Sayfa 39

ekil: 5.3. Uygu kam tipleri. . mas 5.2. Pim mler: Pimler b birbirine tak klan makin paralarn karlkl konumlar tespit et ne nn l rn tmek iin ku ullanlan balant elemandr u tipleri vardr: r. Silindir Pim: Aln yzeyi y rik yuvarlak (y yuvarlatma yarap pim apna e alnr), dz veya y m it d pah kr lm (15o) o olarak izili ir. Konik P Pim: 1:50 o orannda kon niklik verile erek retilen pimlerdir. n entikl Pim: B li yk boluk klu, raybalanmam deliklerde m d merkezleme amal ku e ullanlan pimlerd dir. Skma Kovan: Y eliind yaplan ve sertleti Yay den irilen, kulla anld yerd srekli skln de s koruyan pimlerdir. n atal P Pim: Cvata ve pernol emniye alma am a lar ete macyla kull lanlan pim mlerdir. Yar daire m kesitli t tellerden ya aplrlar. ki atal st ste katland nda kesit dairesel ol Ularn kolay t lur. nn almas iin atal b boylar fark tutulur. kl

ekil: 5.4. Pim tipleri. t

TEKNK RESM - II

Sayfa 40 a

5.3. Per rnolar: Oynak mafsall ba alantlarda kullanlan ve nispeten byk a retilen pimlere perno ad n apl n verilir. Genellikle h11 toleran nsnda retilir ve yzey yleri talanr. Bal, pi imli, vidal, trnakl , ve segm kanall o man olma durum muna gre s nflandrl rlar.

ekil: 5.5. Perno tipleri. ipsler: 5.4. Kli Hzl m montaja uygu endstri un, iyel tip balama elema grubudu Fazla yk tamayan kk an ur. n, vida ve somunlarn ya da nokt kaynan kullanld yerler i uygundu n ta n d in ur.

ekil: 5.6. Klips tipleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 41 a

5.5. Segmanlar: Mil veya flan zerine alan kanallara yerletirilerek, bu blgelere taklan elemanlarn eksenel hareketlerini nleyen elemanlardr.

ekil: 5.7. Segman tipleri.

ekil: 5.8. Segman uygulama rnekleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 42

Uygulama 15: Bir flanl rijit kavramann ekli ve boyutlar aada verilmitir. Flanlar, alt adet M16 gvdesi toleransl cvatayla birbirlerine, iki adet Uygu kamas A 12x8x65 TS 147/2 ile millere balanmaktadr. Yzey toleranslar: Flan oturma yzeyleri ve cvata yuvalar iin yzey kalitesi N7 (veya Ra = 1.6 m), Dier tm yzeyler iin yzey kalitesi N10 (veya Ra = 12.5 m) dir. Boyut toleranslar: Cvata yuvas: Flan yuvas: Mil yuvas: 18 iin 64 iin 40 iin S: +0.021 S: +0.018 S: +0.025 AS: 0 AS: +0.002 AS: 0

Geometrik kalite toleranslar: Cvata yuvalarnn merkezlerinin belirlenmi merkez noktas etrafndaki 0.06 mm apl daire iinde kalmas gerekmektedir. Flan oturma yzeylerinin eksene dik olan 0.02 mm aralkl iki yzey arasnda kalmas gerekmektedir. 1. Kavramann bir flanna ait detay resmini 1:1 leinde, N ve SOL YAN (tam kesit) grn olarak iziniz. Belirtilen toleranslar ve para llerini gsteriniz. 2. Birinci admda izmi olduunuz flan resmini ve cvata-somun bloklarn kullanarak kavramann montaj ak emasn iziniz. 3. Montaj ak emasn kullanarak kavramann montaj resmini iziniz.

ekil: 5.9. Rijit kavrama flannn ekli ve lleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 43

ekil: 5.10. Rijit kavrama flannn detay (yapm) resmi (Cevap: 1).

ekil: 5.11. Rijit kavramann montaj ak emas (Cevap: 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 44

ekil: 5.12. Rijit kavramann montaj resmi (Cevap: 3).

ekil: 5.13. Rijit kavrama kat modeli.

TEKNK RESM - II

Sayfa 45

Uygulama 16: ekli ve boyutlar aada verilen V kasnak, bir kama (Uygu kamas A 10x8x35 TS 147/2) ve M20 somun-rondela kullanlarak ekli ve boyutlar ekil 5.13te verilen mile balanacaktr. 1. Kasnan yapm resmini 1:1 leinde, N ve SOL YAN (yarm kesit) grn olarak iziniz. 2. Birinci admda izmi olduunuz kasnak resmini ve cvata-somun bloklarn kullanarak kasnan montaj resmini iziniz.

ekil: 5.14. Kasnak mili lleri.

ekil: 5.15. Kasnak yapm resmi (Cevap: 1).

TEKNK RESM - II

Sayfa 46

ekil: 5.16. Kasnak montaj resmi (Cevap: 2).

ekil: 5.17. Kasnak kat modeli.

TEKNK RESM - II

Sayfa 47

Uygulama 17: L 50x65x9 kebentten ekildeki gibi kesilmi bir para, iki adet M10 cvata ve rondela kullanlarak bir makine gvdesine balanacaktr. Daha sonra sert lastikten yaplm bir tekerlek, perno ve mil segman kullanlarak kebente monte edilecektir. 1. Kebent, sert lastik tekerlek, perno ve mil segmannn N ve SOL YAN grnlerini 1:1 leinde iziniz. 2. Birinci admda izmi olduunuz grnleri ve cvata bloklarn kullanarak montaj resmini iziniz.

ekil: 5.18. Kebent, sert lastik tekerlek, perno ve mil segman (Cevap: 1).

TEKNK RESM - II

Sayfa 48

ekil: 5.19. Montaj resmi (Cevap: 2).

ekil: 5.20. Montaja ait kat model.

TEKNK RESM - II

Sayfa 49

Uygulama 18: Bir makine parasnn yarm kesit alnm durumdaki eik perspektifi ve lleri verilmitir. 1. Makine parasnn detay resmini, N ve SOL YAN (tam kesit) grnlerden oluacak ekilde 1:1 leinde iziniz ve llendiriniz. Aada verilen bilgileri detay resmi zerinde gsteriniz. Boyut tolerans: Mil-gbek balants iin H8/h9 gemesi ngrlmtr. (34 iin delik tolerans H8: +0.039/0, mil tolerans h9: 0/-0.062) Geometrik Tolerans: 8xR5 delik merkezlerinin, belirlenmi delik merkezi etrafndaki 0.03 mm apl daire iinde kalmas ve 120 lik d silindirik yzeydeki maksimum yalpalamann bir turluk dn iin 0.03 mm yi amamas gerekmektedir. Yzey Durumu: 120 lik d silindirik yzey talanm (N6 veya Ra= 0.8 m), dier tm yzeyler ise tornalanmtr (N8 veya Ra= 3.2 m). 2. Bu makine paras ekli ve boyutlar verilmi olan mile M20 alt ke somunla balanmaktadr. Tam kesit SOL YAN grn olarak montaj resmini iziniz.

ekil: 5.21. Flan ekli ve lleri.

TEKNK RESM - II

Sayfa 50

ekil: 5.22. Flan detay (yapm) resmi (cevap 1).

ekil: 5.23. Montaj resmi (cevap 2).

TEKNK RESM - II

Sayfa 51