ICS 13.

110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

NSZ
Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 1050 (1996) standard esas alnarak, TSE Mhendislik Hizmetleri Hazrlk Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 14 Nisan 1997 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

NDEKLER
0 - GR..................................................................................................................... 1 1 - KAPSAM............................................................................................................... 1 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1 3 - TARFLER............................................................................................................. 2
3.1 - ZARAR (HASAR) ...................................................................................................... 2 3.2 - TEHLKEL HADSE .................................................................................................. 2 3.3 - GVENLK TEDBR ................................................................................................. 2 3.4 - BAKYE RSK ............................................................................................................ 2

4 - GENEL KURALLAR ............................................................................................. 2

4.1 - TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................... 2 4.2 - RSK DEERLENDRMES BLGLER..................................................................... 4

5 - MAKNE SINIRLARININ TAYN .......................................................................... 4 6 - TEHLKENN TANITIMI ........................................................................................ 4 7 - RSK TAHMN ..................................................................................................... 4
7.1 - GENEL ...................................................................................................................... 4 7.2 - RSK ELEMANLARI .................................................................................................. 5
7.2.1 - Risk Elemanlarnn Bileimi ................................................................................................. 5 7.2.2 - Arlk (Olmas Mmkn Zararn ve Hasarn Derecesi) ...................................................... 5 7.2.3 - Zararn Meydana Gelme htimali ......................................................................................... 5

7.3 - RSK ELEMANLARININ TESPTNDE GZ NNE ALINACAK HUSUSLAR........ 6

7.3.1 - Tehlikeye Maruz Kalan kiiler.............................................................................................. 6 7.3.2 - Tehlikeye Maruz Kalmann Tipi, Skl ve Sresi ............................................................... 6 7.3.3 - Tehlikeye Maruz Kalma le Tesirleri Arasndaki liki .......................................................... 6 7.3.4 - nsan Faktrleri .................................................................................................................... 7 7.3.5 - Gvenlik Fonksiyonlarnn Gvenirlii ................................................................................. 7 7.3.6 - Gvenlik Tedbirlerin lemez Hale Getirilme veya Yanltlma mkanlar ............................ 7 7.3.7 - Gvenlik Tedbirlerinin dame Ettirilebilme Kabiliyeti ........................................................... 8

8 - RSK DEERLENDRMES (KIYMETLENDRLMES) ........................................ 8

8.1 - GENEL ...................................................................................................................... 8 8.2 - RSK AZALTMASI HEDEFNE VARILMASI............................................................... 8 8.3 - RSK MUKAYESES.................................................................................................. 8

9 - DOKMANLAR .................................................................................................... 9 EK A......................................................................................................................... 10 EK B......................................................................................................................... 15 EK C......................................................................................................................... 17

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

MAKNELERDE GVENLK - RSK DEERLENDRMES PRENSPLER 0 - GR

A tipinde bir gvenlik standard olan bu standardn fonksiyonu, EN 292-1:1991 Madde 6' da ifade edilen risk deerlendirmesi ilemlerinin tutarl ve sistematik olarak yaplabilmesi iin gereken prensipleri ortaya koymaktr. Bu standard makine tasarm safhasnda alnacak kararlar hakknda rehber olarak kullanlr (bk.EN 292-1: 1991 Madde 3.11), C ve B tiplerindeki standardlarn temel gvenlik ve salk kurallarna (bk. EN 292-2 : 1995/A1 EK A) uygun olmasn salamak amacyla, birbirleriyle tutarl ve uyumlu olarak hazrlanmasna yardmc olur. Bu standard kullanarak temel gvenlik ve salk kurallarna kurallarna (bk. EN 292-2 :1995/A1 EK A) uygunluk hakknda bir hkme varlamaz. Bu standardn, tasarm metotlar hakknda temel talimatlar salayan el kitaplarna ve eitici kurs programlarna dahil edilmesi tavsiye olunur.

1 - KAPSAM
Bu standard, makine mrnn btn safhalarndaki (bk. EN 292-2 :1991 Madde 3.11a) risklerin deerlendirmesi amacyla, makineye ait tasarm, kullanma, hadise, kaza ve zararlarla ilgili bilgi ve tecrbenin bir araya getirilmesi suretiyle yaplan ve risk deerlendirmesi olarak isimlendirilen ilemler iin genel kurallar ortaya koyar. Bu standard, yrtlecek risk deerlendirmesi ilemlerinin kabul edilmesi iin gerekli olan bilgiler hakknda rehber olarak kullanlr. lemler; tehlikelerin tantlmas, riskin tahmini ve deerlendirmesidir. Bu standardn amac, makinenin gvenlii hakknda verilecek kararlar hususunda tavsiyelerde bulunmak ve yrtlen risk deerlendirmesi ileminin dorulanmas iin gerekli olan dokman tiplerini vermektir. Bu standard, baka yerlerde (mesel kitaplarda ve dier referans dokmanlarda) bulunacandan dolay, risklerin tahmini ve tehlikelerin analiz metotlar hakknda detayl aklamalar kapsamaz. Bu metotlarn bazlar hakknda zetler sadece bilgi amacyla verilmitir (bk. EK B).

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standardlarda atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yaplan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standardn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardn en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC vb. No EN 292-1:1991 Ad (ngilizce) Safety of machinery - Basic concepts, general principles for design; Part1 : Basic terminology, metodology EN 292-2 : 1991 Safety of machinery;Basic /A1:1995 concepts; general principles for design; Part 2 :Technical principles and specifications EN 60204-1:1992 Safety of machinery;-Electrical equipment of machines; Part 1 : General requirements (IEC 2041:1992 , tadilat) Guidelines for the inclusion of CEN/CENELEC safety aspects in standards Memorandum N (Identical to ISO/IEC Guide 9 : 1994 51:1990) TS No TS EN 292-1 Ad (Trke) Makinelerde - Gvenlik -Tasarm iin temel kavramlar, genel prensipler-Blm 1: Temel terimler, metodolji Makinelerde - Gvenlik -Tasarm iin temel kavramlar, genel prensipler- Blm 2: Teknik prensipler ve zellikler Makinelerde Gvenlik Makinelerin Elektrik Donanm Blm 1 : Genel Kurallar

TS EN 292-2

TS 10316 EN 60204-1

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

3 - TARFLER
Bu standardn amac bakmndan EN 292-1de verilen tarifler ile aada verilen tarifler uygulanr:

3.1 - ZARAR (HASAR)

Sala veya mala verilen fizik yaralanma veya ziyandr (CEN/CENELEC Memorandum N: 9 :1994 Madde 3.4).

3.2 - TEHLKEL HADSE

Zararn meydana gelmesine sebep olan hadisedir.

3.3 - GVENLK TEDBR

Riski azaltan veya tehlikeyi gideren vastadr.

3.4 - BAKYE RSK

Gvenlik tedbirleri alndktan sonra arta kalan riskdir.

4 - GENEL KURALLAR
4.1 - TEMEL KAVRAMLAR
Risk deerlendirmesi (takdiri, assessment), makinedeki tehlikelerin, sistematik bir yolla gzden geirilmesine imkn veren bir dizi mantk admdr. Gerekli olduu durumlarda risk deerlendirmesini mteakip EN 292-1 Madde 5de tarif edildii gibi risk azaltmas yaplr. Bu ilemin tekrar tekrar yaplmas ile tehlikelerin mmkn olduu kadar giderilmesi ve gvenlik tedbirlerinin alnmas gerekletirilir. Risk deerlendirmesi aada verilen hususlar kapsar (bk. ekil 1): Risk analizi, a) Makinenin snrlarnn tayin edilmesi (bk.Madde 5); b) Tehlikelerin tantlmas (bk.Madde 6); c) Risk tahmini (bk.Madde 7) Risk deerlendirmesi (kymetlendirilmesi, evaluation), (bk.Madde 8) Risk analizi, makinenin gvenlii hususunda hkm verilmesine, sra ile imkn salayacak risk deerlendirmesi (kymetlendirilmesi) iin gerekli bilgileri temin etmelidir. Risk deerlendirmesi hkm kararlara dayanr. Bu kararlar, nicel metotlarla, mmkn olduu kadar tamamlanm olan nitel metotlar ile desteklenmelidir. Nicel metotlar, tahmin zararn arl ve boyutu byk olduunda bilhassa uygundur. Nicel metotlar, alternatif gvenlik tedbirlerinin deerlendirmesi ve daha iyi koruma salayan tedbirlerin tayini hususunda faydaldr. NOT - Nicel metotlarn uygulanmas mevcut olan faydal verilerin miktar ile kstldr ve bu yzden ou uygulamalarda sadece nitel risk deerlendirmesinin yaplmas mmkn olur. Risk deerlendirmesi, takip edilen ilemlerin ve elde edilen sonularn dokman haline getirilmesi ile yrtlmelidir.

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

BALA

Makinenin snrlarnn tayin edilmesi (bk.Madde 5)

Tehlikenin tantm (bk.Madde 6)

Risk tahmini (bk.Madde 7)

Risk deerlendirmesi (kymetlendirilmesi) (bk.Madde 8)

Makine gvenli mi?

HAYIR

Risk azaltmas Risk azaltmas ve uygun gvenlik tedbirlerinin seimi risk deerlendirmesinin bir paras deildir. Daha fazla aklama iin EN 292-1:1991 Madde 5 ve EN 292-2 'ye baknz. EKL 1 - Gvenlii Salamak Amacyla Tekrarlamal lem

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

4.2 - RSK DEERLENDRMES BLGLER

Risk deerlendirmesi ve herhangi nitel ve nicel analiz hakknda verilecek bilgiler aadakilerinden uygun olanlar kapsamaldr: makinenin snrlarn (bk. Madde 5); makinenin mrndeki btn safhalar iin kurallar (bk EN 292-1 Madde 3.11); tasarm resimlerini veya makinenin yapsn belirten dier vastalar; g beslemesi ile ilgili kurallar; mevcutsa, kaza ve hadise gemii; sala zararl olup olmad hakknda herhangi bilgi. Makinenin tasarm gelitirildiinde ve tadilat yaplmas gerektiinde bu bilgiler gncelletirilmelidir. Deiik tipte makinelerdeki benzeri tehlikeli durumlar arasnda kyaslama yapmak ekseriya mmkndr. Ancak bu durumlardaki tehlikeler ve kaza vakalar hakknda yeterli bilgilerin olmas artr. Kaza gemiinin olmamas, kazalarn az sayda veya az younlukta olmasndan dolay riskin az olduu hemen farzedilmemelidir. Nicel analiz yapmak iin veri tabanlarndan, kitaplardan, laboratuvarlardan ve imaltlarn kataloglarndan alnan bilgiler, uygun olduklarna emin olunmas artyla kullanlabilir. Verilerde olan belirsizlik dokmanlarda belirtilmelidir.(bk. Madde 9) Tecrbe ile elde edilen uzman grlerine (mesel Delfi teknii- bk. EK B) dayanan veriler, nitel verileri tamamlamak amacyla kullanlabilir.

5 - MAKNE SINIRLARININ TAYN

Risk deerlendirmesi ; makine mrnn btn safhalarn (bk. EN 292-1 Madde 3.11a) ; EN 292-1 Madde 3.12 de tanmlanm olduu gibi amalanan kullanma artlarn (hem makinenin doru kullanlmasn ve altrlmasn hem de tahmin kt kullanma ve dzensiz alma neticesinde ortaya durumlar) dikkate alarak makinenin snrlarn (EN 292-1 Madde 5.1); makinenin tahmin kullanlma durumlarna ait btn bilgileri (sanayi, sanayi d ve evde), kullananlarn cinsiyeti, ya, daha ok hangi ellerini kullandklar veya fizik kbiliyetlerinin snrn (mesel grme veya iitme zrller, anatomik boyutlar ve mukavemet); aada belirtildii gibi tahmin kullanclarn; operatrler (eitilmi ve beceri sahibi bakm personeli veya teknisyenler); stajyer ve raklar; alelade vatandalarn eitim, tecrbe veya kabiliyetlerinin beklenen seviyelerini; mkul artlarda orada bulunmas tahmin edilen tehlikeye maruz dier personeli hesaba katmaldr.

6 - TEHLKENN TANITIMI
Makinedeki btn tehlikeler, tehlikeli durumlar ve hadiseler tantlmaldr. Bu ileme yardmc olmak gayesiyle EK Ada misller verilmitir (Makine tarafndan meydana getirilen tehlikelerin tarifleri hususunda daha geni bilgi iin EN 292-1 Madde 4e baknz). Tehlikelerin sistematik analizinin yaplmas iin muhtelif metotlar mevcuttur. Buna ait misller EK Bde verilmitir.

7 - RSK TAHMN
7.1 - GENEL
Tehlikelerin tantlmasndan sonra (bk. Madde 6), her bir tehlike iin Madde 7.2'de verilen risk elemanlarnn tayin edilmesi suretiyle risk tahmini yaplmaldr. Bu elemanlarn tayin edilmesi srasnda Madde 7.3'de verilen hususlar dikkate alnmaldr.

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

7.2 - RSK ELEMANLARI

7.2.1 - Risk Elemanlarnn Bileimi
Belirli bir hal veya teknik bir ilemdeki risk, aada verilmi elemanlarn bir bileimi olarak ortaya kabilir; Zararn arl (olmas mmkn zararn (hasarn) derecesi), Zararn meydana gelme ihtimali; a) Kiilerin tehlikelere maruz kalma skl ve mddeti, b) Tehlikeli hadiselerin meydana gelme ihtimali, c) Zarar snrlamak veya zarardan kanmak amacyla teknik veya insan imknlar (tehlikenin farknda olma, hzn azaltmas, acil durdurma tertibat, takviyeli kumanda vb. leri). Bu elemanlar ekil 2 'de gsterilmi, ilve detaylar ise Madde 7.2.2 ve Madde 7.2.3'de verilmitir. Mtalaa edilen tehlikeden kaynaklanan ve olmas mmkn zararn AIRLII Tehlikelere maruz kalma skl ve mddeti, Tehlikeli hadiselerin meydana gelme ihtimali, Zarar snrlama veya zarardan kanma Bu zararn MEYDANA GELMES EKL 2 - Risk Elemanlar Tehlikelerin sistematik analizinin yaplmas iin muhtelif metotlar mevcuttur. Buna ait misller EK Bde verilmitir NOT - Bir ok durumda bu elemanlar tam olarak tayin edilemez, ancak tahmin edilebilir. Bu husus bilhassa meydana gelmesi mmkn olan zararn olabilme ihtimaline uygulanr. Meydana gelmesi mmkn olan zararn arl, baz durumlarda ise kolayca tesbit edilemez (mesel zehirli maddeler veya gerilim (stres) yoluyla sala zararl olma durumlarnda olduu gibi). nin bir fonksiyonudur

Mtalaa edilen tehlikeyle ilgili RSK

7.2.2 - Arlk (Olmas Mmkn Zararn ve Hasarn Derecesi)

Arlk aada verilen kriterler dikkate alnarak tahmin edilebilir; a) Korunmas gereken aada verilen nesnelerin yaps; Kiiler, Mal, mlk, evre, b) Yaralanma veya sala zararl olmann aada verilen arl; Hafif (normal olarak iyileebilir), Ciddi (normal olarak iyilemez), lm. Zararn ve hasarn aada verilen boyutu (her bir makine iin); Bir kii, Bir ok kii.

7.2.3 - Zararn Meydana Gelme htimali

Zararn meydana gelme ihtimali, Madde 7.2.3.1 il Madde 7.2.3.3 dikkate alnarak tahmin edilmelidir. 7.2.3.1 - Tehlikeye maruz kalmann sresi ve skl Tehlikeye maruz kalma aada verilen kriterler dikkate alnarak tahmin edilebilir; Tehlikeli blge iine ulama ihtiyac (mesel normal alma, bakm veya onarm gibi), Ulamann ekli, tabiat (mesel malzemelerin elle beslenmesi), Tehlikeli blge iinde sarfedilen zaman sresi, Ulamas gereken personelin says, Ulama skl. 7.2.3.2 - Tehlikeli hadiselerin meydana gelme ihtimali htimal aada verilen kriterler dikkate alnarak tahmin edilebilir; 5

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

Gvenirlik ve dier istatistiki veriler, Kaza gemii, Sala zararl olma gemii, Risk mukayesesi (Madde 8.3).

NOT - Tehlikeli bir hadisenin meydana gelmesi teknik veya insan meneli olabilir. 7.2.3.3 - Zarardan kanma veya zararn snrlanma imknlar Bunlar aadaki durumlara baldr: a) Makinenin: 1) Beceri sahibi olan kiiler tarafndan, 2) Beceri sahibi olmayan kiiler tarafndan, 3) nsansz olarak altrlmas; b) Zarara sebep olabilecek tehlikeli hadiselerin olaylarn: 1) Ani olarak, 2) Hzl olarak, 3) Yava olarak ortaya kma hz; c) Riskin: 1) Genel bilgilendirme ile, 2) Dorudan gzlem ile, 3) Gsterge cihazlar vastasyla farkedilmesi; d) Zararn snrlanmas veya zarardan kanlmas iin insan imknlarn (refleks, eviklik, imknlar vb.): 1) Mmkn, 2) Baz artlar altnda mmkn, 3) mknsz, eklindeki halleri e) Makine hakknda pratik tecrbe ve bilgi: 1) Szkonusu makine, 2) Benzeri makine, 3) Tecrbe edilmemi makine.

ka

7.3 - RSK ELEMANLARININ TESPTNDE GZ NNE ALINACAK HUSUSLAR

7.3.1 - Tehlikeye Maruz Kalan kiiler
Risk tahmini ilemi yaplrken, tehlikeye maruz kalan btn kiiler dikkate alnmaldr. Bu kiiler kavramna operatrler (EN 292-1:1991 Madde 3.21) ve makine tarafndan etkilenecei mkul artlarda tahmin edilen dier kiiler de dahildir.

7.3.2 - Tehlikeye Maruz Kalmann Tipi, Skl ve Sresi

Mtala edilen tehlikeye maruz kalmann (uzun vadede sala zararl olma dahil) tahmin edilmesi ileminde makinenin btn iletme tarzlar ve alma metotlarnn analizi yaplmal ve dikkate alnmaldr. Bu bilhassa kurma, eitim, ilem deiimi veya dzeltme, temizlik, arza bulma ve bakm esnasnda oluan ulama ihtiyacn (EN 292-1:1991 Madde 3.11) etkiler. Risk tahmini ilemleri, gvenlik fonksiyonlarnn askya alnmasnn (devre d edilmesinin) gerekli olduu (mesel bakm esnasnda) durumlar iin hesaba katlmaldr.

7.3.3 - Tehlikeye Maruz Kalma le Tesirleri Arasndaki liki

Tehlikeye maruz kalma ile tesirleri arasndaki iliki dikkate alnmaldr. st ste birikmi maruz kalmann tesirleri ve synerjistik (amillerin beraberce etkilemesiyle ortaya kan ve ferdi olarak yaptklar tesirlerin toplamndan daha byk olan tesir) tesirler de dikate alnmaldr. Bu tesirlerin mtalaa edilmesiyle yaplan risk tahmini, mmkn olduu kadar, uygun olduu kabul edilen verilere dayandrlmaldr.

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

NOT - Kaza ile ilgili veriler, belirili tipteki gvenlik tedbiri ile belirli tipteki makinenin kullanlmas ile ilgili yaralanmann arln ve ihtimalini gstermek iin mevcut olabilir.

7.3.4 - nsan Faktrleri

nsan faktrleri riski etkileyebilir ve bu yzden risk tahmininde dikkate alnmaldr. Bu, misl olarak aada verilenleri kapsar; Kiilerin makineyle yapt etkileimi, Kiilerin birbirleriyle etkileimi, Psikolojik hususlar, Ergonomik tesirler, Verilen bir durumda kiinin eitimi, tecrbesi ve kabiliyetine bal olan riskin farkedebilme kapasitesini. Tehlikeye maruz kalan kiinin kabiliyetinin tahmin edilmesinde aada verilen hususlar dikkate alnmaldr; Makinenin tasarmnda ergonomik prensiplerin uygulanmas, Gereken vazifelerin yrtlmesi iin tabi olan veya gelitirilmi kabiliyetleri, Riskleri farkedebilmeleri, Gereken vazifelerin kasten veya kazen; sapma olmakszn, yaplmas esnasndaki gven seviyesi, Gerekli olan ve tarif edilmi bulunan emniyetli alma usullerinden saptrmaya olan meyil. Eitim tecrbe ve kabiliyet riski etkiler, ancak bunlardan hibiri gvenlik koruma tedbirlerinin veya tehlikenin tasarm yoluyla bertaraf edilmesinin yerini almamaldr.

7.3.5 - Gvenlik Fonksiyonlarnn Gvenirlii

Risk tahmini elemanlarn ve sistemin gvenirliini dikkate almaldr. Risk tahmini aada verilen hususlar yerine getirmelidir: Zararla neticelenen durumlar tantmal (mesel elemanlarn arzas, g arzas, elektrik beslemesindeki bozukluklar), Uygun olduu durumlarda alternatif gvenlik tedbirlerinin mukayesesini yapmak amacyla nicel metotlar kullanmal, Uygun gvenlik fonksiyonlarnn, elemanlarnn ve tertibatlarnn seimini salamak iin gereken bilgileri salamaldr. Kritik gvenlik fonksiyonlarn (EN 292-1:1991 Madde 3.13.1) salayan elemanlar ve sistemlere zel dikkat gsterilmelidir. Birden fazla gvenlik tedbirinin bir gvenlik fonksiyonuna katkda bulunduu durumlarda, bu tertibatlarn seimi gvenirlik ve performans asndan tutarl olmaldr. Tavsiye edilen gvenlik tedbirleri arasnda i idaresi, doru davran, dikkat, ahsi koruyucu donanmn uygulanmas, beceri veya eitimin dahil olduu durumlarda, teknik tedbirleri onaylamak amacyla bu gibi tedbirlerin nispeten az olan gvenirlii risk tahmininde dikkate alnmaldr.

7.3.6 - Gvenlik Tedbirlerin lemez Hale Getirilme veya Yanltlma mkanlar

Risk tahmininde, gvenlik tedbirlerinin ilemez hale getirilme veya yanltlabilme imknlar dikkate alnmaldr. Risk tahmininde hesaba katlacak dier bir faktr de, sistemin ilemez hale getirilmesini tahrik ve tevik edecek ve onunla ilgili olan; Gvenlik tedbirlerinin retimi yavalatp yavalatmad veya dier faaliyetlere veya kullanc tercihlerine mdahale edip etmedii, Gvenlik tedbirinin uygulanmasnn zor olup olmad, Operatrn dnda baka kiilerin mdahil olup olmad, Gvenlik tedbirlerinin fonksiyonu bakmndan tannp tannmad veya kabul edilip edilmedii. Gvenlik tedbirinin ilemez hale getirilme imkn alnan tedbirin tipine (mesel ayarlanabilen koruyucu, programlanabilen alglama tertibat) ve tasarm detaylarna baldr.

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

Programlanabilir elektronik sistemlerin kullanlmas gvenlikle ilgili bilgisayar yazlmna erime, uygun ekilde tasarmlanmad ve izlenmedii takdirde, ilve bir ilemez hale getirilme veya yanltlma imknn da beraberinde getirir. Risk tahmini gvenlikle ilgili fonksiyonlarn dier makine fonksiyonlarndan ayr olmad ve ulamann mmkn olduu yerleri tantmaldr. Bu durum, zellikle tehis veya ilem dzeltme gayesiyle uzaktan erimenin gerekli olduunda (EN 60204-1:1992 Madde 12.3.5) nemlidir.

7.3.7 - Gvenlik Tedbirlerinin dame Ettirilebilme Kabiliyeti

Risk tahmini gereken seviyede koruma salamak amacyla gvenlik tedbirlerinin gerekli artlar iinde idame ettirilebilmesinin mmkn olup olmadn gz nne almaldr. NOT - Gvenlik tedbiri dzgn bir tertip iinde almaz ise, bu durum makinenin kullanlmasna devam etmeyi salamak amacyla gvenlik tedbirlerin ilemez hale getirilmesini veya yanltlmasn tahrik ve tevik eder.

8 - RSK DEERLENDRMES (KIYMETLENDRLMES)

8.1 - GENEL
Risk tahmini yapldktan sonra, riskin azalp azalmadn veya gvenliin salanp salanmadn tayin etmek amacyla risk deerlendirilmesi (kymetlendirilmesi) ilemi yaplr. Risk azaltma ilemi gerekiyor ise uygun gvenlik tedbiri seilir ve uygulanr, bu ilem tekrarlanr (bk. ekil 1). Bu tekrarlama srasnda alnan yeni gvenlik tedbirinin ilve bir tehlike yaratp yaratmadnn tasarmc tarafndan kontrol edilmesi nemlidir. lave tehlikeler meydana gelir ise, bunlar tarif edilmi tehlikeler listesine dahil edilmelidir. Riskin azaltmas hedefine varlmas (bk. Madde 8.2) ve olumlu sonulanan risk mukayesesi (bk. Madde 8.3) makinenin gvenli (EN 292-1:1991 Madde3.4) olmasn temin eder.

8.2 - RSK AZALTMASI HEDEFNE VARILMASI

Aadaki artlarn meydana getirilmesi risk azaltma ileminin hedefine vardn gsterir: Tasarm veya daha az tehlikeli malzeme ve cisimlerin eskisinin yerine kullanlmasyla veya koruyucular vastasyla tehlikenin giderilmesi veya riskin azaltlmas, Amalanan kullanmaya gre yeterli ekilde korumay temin eden tipte koruyucularn seilmesi, Devreden kartlma veya aldatlma ihtimali veya zararn arl veya gereken vazifenin yrtlmesinde engel olmas bakmndan uygulama iin seilen koruyucu tipinin uygun olmas, Makinenin amalanan kullanma artlar hakknda verilen bigilerin yeteri kadar ak olmas, Makinenin kullanlmasna ait alma usulleri, makineyi kullanan kiilerin veya makinedeki tehlikelere maruz kalan kiilerin kabiliyetleri ile tutarllk gstermesi, Makinenin kullanlmas iin tavsiye edilen gvenli alma usullerinin ve ilgili eitim kurallarnn yeterince tarifinin yaplmas, Kullancnn makine mrnn deiik safhalarndaki bakiye riskler hakknda kifayetli olarak bilgilendirilmesi, Bakiye riskleri ortadan kaldrmak amacyla ahsi koruyucu donanmlarnn kullanlmas tavsiye ediliyor ise, buna ihtiya duyulan hallerin ve eitici kurallarn yeterince tarifinin yaplmas, Alnan ilve tedbirlerin yeterli olmas (bk. EN 292-2:1991 Madde 6).

8.3 - RSK MUKAYESES

Risk deerlendirilmesi (kymetlendirilmesi) ileminin bir paras olarak, benzer makineler arasnda aada verilen kriterlere uyulmas artyla makinedeki risklerin mukayesi yaplabilir; Benzer makineler gvenli olmal, Her iki makinenin amalanan kulllanmlar ve uygulanan teknolojileri mukayese edilebilir olmal, Tehlikeler ve risk elemanlar mukayese edilebilir olmal, Teknik hedefler mukayese edilebilir olmal, Kullanma artlar mukayese edilebilir olmal. Bu mukayese metotlarn kullanlmas, zel kullanma artlar iin (mesel, et kesmekte kullanlan erit testere, aa kesmekte kullanlan erit testere ile mukayese edildii durumlarda, malzemenin deimesiyle ortaya kan risk deerlendirilmelidir.) bu standardda tarif edilen risk deerlendirme ileminin takib edilmesine olan ihtiyac ortadan kaldrmaz.

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

9 - DOKMANLAR
Bu standardn amac bakmndan risk deerlendirmesi dokmanlar takip edilen ilemleri ve elde edilen sonular gstermelidir. Bu dokmanlar aada verilenleri ilgili ise kapsar; a) b) c) d) e) f) g) Deerlendirmenin yapld makine (mesel zellikler, snrlar, kullanma amac vb.), Yaplan ilgili varsaymlar (mesel yk, dayanm, gvenlik faktrleri), Tantlm tehlikeler, Tantlm tehlikeli durumlar, Risk deerlendirmesinde mtalaa edilen hadiseler, Risk deerlendirmesinde esas alnan bilgiler (bk. Madde4.2), Kullanlan veriler ve kaynaklar (mesel kaza gemileri, benzeri makineye uygulanm olan risk Azaltma ileminden elde edilmi tecrbeler), Kullanlan verilerle ilgili belirsizlik ve risk deerlendirmesi zerindeki etkisi, Gvenlik tedbirleri vastasyla ile varlacak hedefler, Tantlm tehlikelerin giderilmesi veya riskin azaltlmas iin alnm gvenlik tedbirleri (mesel standard veya dier artnameler), Gvenlik tedbirleri uygulandktan sonra makinedeki bakiye riskler, Nihai olarak yaplan risk deerlendirmesinin sonucu. (bk. ekil 1).

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

EK A
(Bilgi iin verilmitir) TEHLKELER, TEHLKEL DURUMLAR VE TEHLKEL HADSELERE AT MSLLER ZELGE A.1 NO TEHLKELER EN 292-2 : 1991 / A1:1995 Ek A 1.3 EN 2921: 1991 EN 2922: 1991

Tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler Mekanik tehlikeler 1 parasnn veya makine paralarnn, sebep olduu , misl oarak; a) ekil b) Bulunduu yer c) Ktle ve kararllk (yer ekimin tesiri altnda hareket eden elemanlarn potansiyel enerjisi) d) Ktle ve hz (kontrollu veya kontrolsuz hareket eden elemanlarn kinetik enerjisi) e) Yetersiz mekanik dayanm Aadaki sebeplerle makinede potansiyel enerjinin birikimi , misl olarak, f) Elastik elemanlar (yaylar) g) Basn altndaki gazlar veya svlar, h) Vakum tesiri 1.1 Ezilme tehlikesi 1.2 Makaslama tehlikesi 1.3 Kesme veya blme tehlikesi 1.4 Taklma tehlikesi 1.5 Kapma veya yakalama tehlikesi 1.6 Darbe tehlikesi 1.7 Delme veya saplanma tehlikesi 1.8 Srtnme veya anma tehlikesi 1.9 Yksek basnl svlarn fkrma tehlikesi 2 Elektrik tehlikesi, aadaki sebeplerden meydana gelebilir: 2.1 Personelin elektrik tayan paralarla temas (dorudan doruya,) 2.2 Personelin arza durumunda elektrik tayan paralarla temas (dolayl) 2.3 Yksek gerilimi tayan paralara yaklama 2.4 Elektrostatik olaylar 2.5 Ksa devre, ar yk, vb. sebeplerle kimyevi etkilerin, eriyen paralarn kmas gibi termik radyasyon veya dier olaylar (fenomen.) 3 Termik tehlikeler (aadaki tehlikelerle sonulanan:) 3.1 Ar scak malzeme veya nesne, alev, veya s kaynaklarndan yaylan radyasyon veya patlama ile temas neticesinde ortaya kan yanklar 3.2 Scak veya souk ortamn meydana getirdii sala zararl etkiler

4.2

3.1, 3.2, 4

1.5.3, 1.6.3

4.2

3.8, 6.2.2

1.3

4.2.1

1.3.2 1.5.1 ,1.6.3 1.5.1 1.5.1, 1.6.3 1.5.2) 1.5.1, 1.5.5

4.2.1 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3

3.8 3.9, 6.2.2 3.9 3.9,6.2.2 3.9 3.9

1.5.5, 1.5.6, 1.5.7 1.5.5

4.4

4.4

10

ICS 13.110 4 4.1 4.2 5 5.1 5.2 6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 7 7.1

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

Grltnn meydana getirdii tehlikeler, (aadakilerle sonulanr): itme kayb, dier psikolojik rahatszlklar, denge kayb, dikkat dalmas gibi) Konumalarn akustik sinyallerle v.bleri ile giriimi Titreimin sebep olduu tehlikeler Elde tutularak kullanlan makineler eitli sinir sistemi ve damarlara ait rahatszlklara sebep olur; Btn vcudu etkileyen titreim, bilhassa uygun olmayan vct duruu olduunda. Radyasyonun sebep olduu tehlikeler Dk frekans, radyo frekans radyosyonu, mikro dalgalar Kzl tesi, grnr ve mor tesi dalgalar X ve gamma nlar Alfa, beta nlar, elektron veya iyon nlar, ntronlar Lazerler Makinelerde ilenen, kullanlan veya tketilen malzeme veya cisimlerin sebep olduu tehlikeler, mesel; Zararl, zehirli, korozif ve/veya tahri edici svlarn, gazarn, dumann, ttsnn ve tozun teneffs veya temas edilmesi suretiyle olan tehlikeler Yangn veya patlama tehlikesi, Biyolojik, mesel mantar, ve mikro biyolojik (virus veya bakteri ) tehlike Makine tasarmnda ergonomik prensiplerin ihmal edilmesinin sebep olduu tehlikeler Salksz vcud duruu veya ar efor sarfetme

1.5.8

4.5

3.2, 4

1.5.9

4.6

3.2

1.5.10

4.7

1.5.10, 1.5.11 1.5.12

4.7 4.7

3.7.3, 3.7.11

1.1.3, 1.5.13, 1.6.5 1.5.6, 1.5.7 1.1.3, 1.6.5, 2.1

4.8

3.3b, 3.4

7.2 7.3 8 8.1

4.8 4.8

3.4

1.1.2.d, 1.1.5, 1.6.2, 1.6.4 1.1.2.d 2.2 1.1.2e 1.1.4 1.1.2d 1.1.2d, 1.2.2, 1.2.5, 1.2.8, 1.5.4, 1.7 1.2.2 1.7.1

4.9

8.2 8.3 8.4 8.5 8.6

nsan el-kol veya ayak-bacak anatonomisinin yeteri kadar gz nne alnmamas ahsi koruyucu donanm kullanlmasnn ihmal edilmesi Ortamn yetersiz aydnlatmas Ar zihin yk veya zihinin yk altnda olmas, gerilme (stres), vb. nsan hatas, insan davran

4.9

3.6.1, 6.2.1, 6.2.3, 6.2.4, 6.2.6 3.6.2 3.6.6

4.9 4.9

3.6.5 3.6.4 3.6, 3.7.8, 3.7.9, 5, 6.1.1 3.6.6, 3.7.8 3.6.7, 5.2

8.7 8.8 9 10

El kumandalarnn yetersiz tasarm, yerletirilmesi veya tantlmas Grnt ekran birimlerinin yetersiz tasarm, yerletirilmesi Tehlikelerin kombinasyonu Beklenmeyen alma, beklenmeyen hzda, ar hzda alma (veya benzeri dzensiz almalar)

4.10

11

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6

Kumanda sisteminin kesilmesi/ bozulmas Enerji beslemesinin kesildikten sonra tekrar kurulmas Elektrik donanmlar zerinde harici tesirler Dier harici tesirler( yerekim, rzgar vb.) Yazlmdaki hatalar Operatr tarafndan meydana getirilen hatalar (insan karakteri ve kabiliyeti ile makine arasndak uyumsuzluun sebep olduu bk. 8.6) Mmkn olan en uygun artlarda makinenin durmasnn imknszl Takmn dn hzlarndaki deimeler G beslemesindeki arzalar Kumanda devresindeki arzalar

1.2.7, 1.6.3 1.2.6 1.2.1, 1.5.11, 4.1.2.8 1.2.1 1.2.1 1.1.2d, 1.2.2, 1.2.5, 1.2.8, 1.5.4, 1.7 1.2.4, 1.2.6, 1.2.7 1.3.6 1.2.6 1.2.1, 1.2.3, 1.2.4, 1.2.5, 1.2.7, 1.6.3 1.5.4 1.3.2 1.3.3

3.7, 6.2.2 3.7.2 3.7.11 3.7.3 3.7.7 3.6, 3.7.8, 3.7.9, 5, 6.1.1 3.7, 3.7.1, 6.1.1 3.2, 3.3 3.7, 3.7.2 3.7, 6.2.2

4.9

11 12 13 14

15 16 17

Balama elemanlarndaki hatalar 4.9 alma esnasndaki paralanmalar 4.2.2 Cisimlerin veya akkanlarn frlamas, 4.2.2 fkrmas 18 Makine kararlnn kaybolmas/ters 1.3.1 4.2.2 dnmesi 19 Kiilerin tkezlemesi, kaymas, dmesi 1.5.15 4.2.3 (makine ile alkal olarak) Hareket sebebiyle olan ilve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler 20 Hareket fonksiyonu ile ilgili olarak 20.1 Motorun almas esnasnda hareket etmesi 3.3.2, 3.3.4 20.2 Src yerinde olmakszn hareket etme 3.3.2 20.3 Btn paralarn gvenli konumda 3.3.2 olmakszn hareket etmesi 20.4 Pedalla kumanda edilen makinede ar hz 3.3.4 20.5 Hareket esnasnda ar salnm 3.4.1 20.6 Makinenin yavalama, durma ve hareketsiz 3.3.3, 3.3.5 kalma kabiliyetindeki yetersizlik 21 alma mahallinin (src mahalli dahil ) makine zerine balants 21.1 alma mahalline (mahallinden/ mahallinde) 3.2.1, 3.2.3, ulama esnasnda personelin dmesi 3.4.5, 3.4.7 21.2 alma mahallinde egzoz gaz /oksijen 3.2.1 noksanl olmas 21.3 Yangn (src mahallinin yanabilen yapda 3.2.1, 3.5.2 olmas/ yangn sndrclerinin olmay) 21.4 alma mahallinde mekanik tehlikeler: 3.2.1 Tekerleklerle temas, 3.2.1, 3.4.3 Devrilme, Cisimlerin dmesi, cisimlerden gemesi, 3.2.1, 3.4.4 Yksek devirde dnen paralarn 3.4.2 paralanmas, 3.3.4 Makine paralar veya takmlar ile personelin temas etmesi( pedal kumandal makinelerde). 21.5 alma mahallinden yetersiz gr 3.2.1 21.6 Yetersiz aydnlatma 3.1.2 21.7 Yetersiz oturma yeri 3.2.2

5.5, 6.2.1 3.3 3.3, 3.8 6.2.5 6.2.4

12

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

21.8 21.9 21.10 22 22.1

alma mahallinde grlt alma mahallinde titreim

Yetersiz tahliye /acil k imknlar Kumanda sistemi sebebiyle; Kumandalar/kumanda tertibatlarnn 3.2.1, 3.3.1, uygunsuz olarak yerletirilmesi 3.4.5 22.2 Tahrik modu ve/veya kumandalarn hareket 3.2.1, 3.3.1, modunun uygunsuz olarak tasarmlanmas 3.3.3 23 Makinenin tanmasndan doanlar 3.1.3 (kararllk noksanl) 24 G kayna ve gcn iletilmesine bal olarak 24.1 Motor ve aklerden kaynaklanan tehlikeler 3.4.8, 3.5.1 24.2 Makineler arasnda gcn iletilmesinden 3.4.7 kaynaklanan tehlikeler 24.3 Ekleme ve yedekte ekmeden kaynaklanan 3.4.6 tehlikeler 25 nc kiilere / kiilerden tehlike 25.1 Yetkisiz kullanma/ altrma 3.3.2 25.2 Durdurulduu konumdan kayma 3.4.1 25.3 Grmenin veya akustik ikaz vastalarnn 1.7.4, 3.6.1 yetersizlii /noksanl 26 Srcye/operatre yetersiz talimat 3.6 verilmesi Kaldrma sebebiyle olan ilve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler 27 Mekanik tehlikler ve tehlikeli hadiseler 27.1 Aadakiler sebebiyle, yklerin dmesi, apmas, makinenin yana yatmas 27.1.1 Kararllk noksanl 4.1.2.1 27.1.2 Kontrol edilemeyen ykleme, boalma, 4.2.1.4, devrilme, momentin ar olmas 4.3.3, 4.4.2a 27.1.3 Hareketlerin kontrol edilemeyen genlii 4.1.26a, 4.2.1.3 27.1.4 Yklerin beklenmeyen / istenmeyen 4.1.26c hareketleri 27.1.5 Yetersiz tutma tertibatlar/aksesuarlar 4.1.26e, 4.4.1 27.1.6 Birden fazla makinenin arpmas 4.1.2.6b 27.2 Kiilerin yk desteklerine ulamas 4.3.3 27.3 Raydan kma 4.1.2.2 27.4 Paralarn yetersiz mekanik dayanm 4.1.2.3 27.5 makara , tamburlarn tasarmndaki 4.1.2.4 yetersizlik 27.6 Makinedeki zincir, halat ve kaldrma 4.1.2.4, aksesuarlarnn yetersiz seimi/ birletirilmesi 4.1.2.5, 4.3.1, 4.3.2 27.7 Srtnme kayb sebebiyle ykn aaya 4.1.2.6d kaymas 27.8 Normal olmayan montaj/ deneme/ kullanma/ 4.4.1, bakm sebebiyle 4.4.2d 27.9 Yk ile kii arasndaki etkiler (ykn yapt 4.1.2.6b, darbe/kar arlk) 4.1.2.7, 4.2.3 28 Elektrik tehlikesi 28.1 Aydnlatmadan kaynaklanan 4.1.2.8 29 Ergonomik presiplerin ihmali sebebiyle

3.2.1 3.2.1, 3.2.2, 3.6.3 3.2.1

13

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

4.1.2.7, 4.4.2c Yeraltnda alma sebebiyle olan ilve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler 30 Aadakiler sebebiyle olan mekanik tehlikeler ve tehlikeli hadiseler; 30.1 Gle alan tavan desteklerindeki kararllk 5.1 noksanl 30.2 Raylar zerinde yryen makinenin 5.4 hzlanma veya fren tertibatndaki bozukluk 30.3 Raylar zerinde yryen makinenin 5.4, 5.5 ladam kumandasndaki bozukluk veya noksanlk 31 Kiilerin hareketinin kstlanmas 5.2 32 Yangn ve patlama 5.6 33 Gaz, toz, vb. emisyonu 5.7 Kiilerin tanmas, kaldrlmas sebebiyle olan ilve tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseler 34 Aadakiler sebebiyle olan mekanik tehlikeler ve tehlikeli hadiseler 34.1 Yetersiz mekanik dayanm- yetersiz gvenlik 6.1.2 katsays 34.2 Yk kontrolunda bozukluk 6.1.3 34.3 nsan tayclarndaki kumanda bozukluklar 6.2.1 (fonksiyon, ncelik) 34.3 nsan taycsnn ar hzlanmas 6.2.3 35 nsan taycsndan kiilerin dmesi 1.5.15, 6.3.1, 6.3.2, 6.3.3 36 nsan taycsnn dmesi, devrilmesi 6.4.1, 6.4.2 37 nsan hatalar, insan davranlar 6.5

29.1

meydana gelen tehlikeler Src mahallindeki yetersiz gr

14

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

EK B
(Bilgi iin verilmitir) TEHLKELERN ANALZ VE RSKLERN TAHMN EDLMES N METOTLAR B.1- GENEL Tehlike analizi ve risk tahmini iin bir ok metotlar mevcuttur, bunlardan ancak bir ka tanesi bu ekte verilmitir. Ayrca tehlike analizi ile risk tahminini birletiren analiz teknikleri buraya dahil edilmitir. Her bir metot belirli uygulamalar iin gelitirilmitir. Bu yzden makinen zel uygulamalar iin bu metotlarn detay baznda deitirilmeleri gerekebilir. Risk analizinin yaplmasnda kullanlan iki temel tip vardr; birisi tmdengelim metodu, dieri tmevarm metodudur.Tmdengelim metodunda son olayn gerekletii farzedilir ve bundan sonra olaya sebep olabilecek olaylar aratrlr.Tmevarm metodunda bir elemann arzaland farzedilir. Mteakiben yaplan analizler, bu arzann sebep olabilecei olaylar aa karr. B.2 - N TEHLKE ANALZ (TA ) (Preliminary Hazard Analysis -PHA) TA, bir tmevarm metodu olup, gayesi belirli bir sistem/alt sistem/elemanlarn btn safhalar iin kazaya yol aan tehlikeleri, tehlikeli durumlar ve hadiseleri tanmlamakdr. Metot, kazalarn meydana gelme imknlarnn tantlmasn, yaralanma veya sala zarar derecesinin nitel olarak deerlendirmesini tarif eder. Bundan sonra, gvenlik tedbirleri teklif edilir ve onlarn uygulamalarna ait sonular verilir. TA, yeni tehlikelerin tespit edilmesi ve dzeltme yaplmas iin tasarm, yapm ve kademeleri srasnda, gerekli ise yenilenmelidir. Elde edilen sonularn gsterilmesi eitli yollarla yaplabilir (mesel izelge, aa vb.). deney

B.3 - BYLE OLSA METODU (What-If Method) "Byle olsa" metodu bir tmevarm metodudur. Nispeten basit uygulamalar iin makinenin tasarm, altrlmas ve kullanlmas gzden geirilir. Her bir kademede byle olsa tipindeki sorular formle edilir ve eleman arzalarnn tesirlerinin veya makinede tehlikeleri meydana getiren ilem hatalarnn deerlendirilmesi iin bu sorular cevaplandrlr. Daha karmak uygulamalar iin, bu hususlarn deerlendirmesinde byk tecrbe sahibi personelin belirli bir grn koordine etmek iin kontrol listesi kullanlarak ve ilgili ilemler bllerek, byle olsa metodu en iyi ekilde uygulanabilir. Operatrn pratii ve i bilgisi denetlenir. Donanmlarn uygunluu, makine tasarm, kumanda sistemleri ve gvenlik donanmlar deerlendirilir. lenen malzemelerin tesirleri gzden geirilir, alma ve bakm kaytlar denetlenir. Genel olarak, makinenin kontrol listesi ile deerlendirmesi aada tarif edilen daha karmak metotlarn kullanlmasndan nce gelir. B.4 - ARIZA MODU VE ETK ANALZ (AMEA )(Failure Mode and Effects Analysis -FMEA)) AMEA eleman arzasnn ve neticesinin deerlendirmesinin ana gaye olduu yerlerde kullanlan bir tmevarm metodudur. altrma ilemlerinin veya operatr hatalarnn nemli olduu durumlarda dier metotlarn kullanlmas daha uygun olabilir. AMEA analizinde, her bir eleman iin her bir arza modu mtala edildiinden dolay, bir soy aac metodundan daha ok zaman alc olabilir. Baz arzalarn meydana gelme ihtimali daha dktr. Bu arzalarn derinlemesine analizi yaplmaz ise, bu karar dokmanlarda belirtilmelidir. Bu metot IEC 812 "Sistem gvenirliinin analiz teknikleri - Arza modu ve ilemler (AMEA (FMEA))" da belirtilmitir. tesirlerinin analizi iin

B.5 - KUMANDA SSTEMLER N ARIZA SMULASYONU Bu tmevarm metodunda deney ilemi iki kritere dayanr; kumanda sisteminin teknolojisi ve karmakl. Prensip olarak aadaki metotlar uygulanr: Teorik kontrol ve analiz esnasnda tantlm performans bakmndan gerek devre zerinde pratik deneyler ve gerek elemanlar, bilhassa pheli alan iindeki elemanlar zerinde arza simlasyonu,

15

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

Kumanda davrannn simlasyonu (mesel donanm ve/veya yazlm modelleri vastatyla). Kumanda sisteminin gvenlikle ilgili karmak paralarnn denenmesi yaplrken sistemi bir ok alt gruplara blmek ve arayzeylerini mnhasran arza simlasyon deneylerine tabi tutmak ou zaman gerekli olabilir. Bu teknik makinenin dier paralarna da uygulanabilir. B.6 - MOSAR Metodu (Risklerin sistematik analizi iin organize edilmi metot) MOSAR sistemi, 10 basamakl bir tam yaklamdr. Analiz edilecek sistem (makine, ilem, tesis, vb.) bir birbiriyle etkileen ok sayda alt sistem olarak mtalaa edilir. Tehlikeler, tehlikeli durumlar ve tehlikeli hadiseleri tanmlamak amacyla bir izelge kullanlr. Gvenlik tedbirlerinin yeterli olup olmad, nce ikinci bir ve sonra birbirleriyle olan bamll dikkate alnarak nc bir izelgeye gre gzden geirilir. AMEA gibi bilinen metotlar kullanan bir alma yaplarak olmas mmkn tehlikeli arzalarn nemi belirtilir. Bylece bir kaza senaryosu tam olarak ortaya karlm olur. Bu senaryolar, mutabakat salanarak, bir arlk izelgesi iinde ardan hafife doru sralanabilir. Mutabakat ile bir izelge daha hazrlanr, gvenlik tedbirlerleri vastasyla salanacak gayelerin arl ile balant kurulur ve teknik ve teekkl etmi tedbirlerin performans seviyeleri belirtilir. Gvenlik tedbirleri daha sonra mantk soy aac ile birletirilir edilmi kabule ayan bir izelge vastasyla analiz edilir. ve bakiye riskler mutabakatla tarif

B.7 - ARIZA SOY AACI ANALZ (ASA) (Fault Tree Analysis FTA) ASA, istenmeyen olarak mtalaa edilen bir hadiseden yola karak yrtlen ve istenmeyen hadiselere yol aan btn kritik yollarn bu metodu kullananlarca bulunmasn salayan bir tmdengelim metodudur. Tehlikeler veya en nemli olaylar, evvel tanmlanr. Daha sonra bu tehlikeli hadiselere yol aan btn mnferit arzalarn kombinasyonu hata aacnn hata mantk formatnda gsterilir. Daha sonra mnferit arza ihtimallleri tahmin edilerek ve uygun aritmetik ifadeler kullanlarak en nemli ihtimal hesaplanabilir. En nemli olay ihtimalindeki ilem deiiminin yapt tesir, hemen deerlendirilir ve bylece ASA, alternatif gvenlik tedbirlerinin yapt tesirin aratrlmasn kolaylatrr. Bunun ayrca, kaza sebeplerinin tayininde de faydal olduu tespit edilmitir. . Bu metot IEC 1025 "Arza Soy Aac Analizi" de tarif edilmitir. B.8 - DELPH TEKNK Uzmanlarn byk bir ksmna bir ok basamaklarda danlr, bylece ilve bilgilendirme ile birlikte bir nceki basaman sonular btn katlmclara iletilir. nc veya drdnc basamaklar srasnda, o zamana kadar zerinde anlama salanamam hususlar zerinde isimsiz sorgulama yaplr. Temel olarak, Delphi, fikir retmekte kullanlan bir tahmin metodudur. Bu metot zellikle uzman saysn snrl tuttuunda etkilidir.

16

ICS 13.110

TRK STANDARDI

TS EN 1050/Nisan 1997

EK C
(Bilgi in Verilmitir) BIBLYOGRAF IEC 812 IEC 1025 Sistem gvenirlii iin analiz teknikleri - Arza modu ilemleri ve analiz tesirleri (AMEA) Arza Soy Aac Analizi (ASA)

17