8

NSZ

Meden Bilgiler ve Atatrk'n El Yazlar adl kitap Prof. Dr. A. Afetinan tarafndan ilk kez 1930'da Vatanda iin Meden Bilgiler adyla yaymlanmtr. Art arda basklar yaplan ve uzun yllar ortaokullarda ders kitab olarak okutulan Vatanda iin Meden Bilgilerin byk ounluu Atatrk'n dorudan doruya kendisinin kaleme ald belgelere dayanmaktadr. A. Afetinan daha sonra bu belgeleri Atatrk'n 25. lm yldnm nedeniyle Trk Tarih Kurumu'nun dzenledii konuma, dizisinde Atatrk'n vatandalk hak ve vazifeleri zerindeki dnceleri konusunu ele alarak dinleyicilere sunmutur. Bunun byk bir ilgi grmesi zerine
8

meslektalarnn da destek ve yardmyla belgelerin tmn, Atatrk'n lmnn 30. yldnmnde elinde bulunan notlar da ekleyerek Meden Bilgiler ve Atatrk'n El Yazlar (Trk Tarih Kurumu, Ankara 1969) adyla yaymlanmtr. Bu yapt iki blmden olumaktadr. Birinci blm A. Afetinan tarafndan Atatrk'n yazlarna dayanarak onu biraz daha genileterek, ayrca seim, vergi, askerlik konulan da eklenerek hazrlanmtr. Burada yer alan seim, vergi ve askerlik konulan kitabn hazrland yllardaki

yasa ve koullara gre yazlmtr. Nitekim vergi blm, 0 zamanki Babakanlk mstear ve iktisat profesr Kemal (Tengirenk) Beyefendi ile maliye profesr ve Byk Millet Meclisi, bakanvekili Hasan (Hsn Saka) Beyefendi' den edinilen bilgilerin, notlarn yine gnn maliye bakan kr Saraolu tarafndan gzden geirilip, o gnk yasalara gre eksiklerinin giderilmesiyle, hazrlanmtr (agy s. 94). kinci blm ise devlet dzenine ilikin olup Ktahya milletvekili Recep (Peker) Bey tarafndan hazrlanm ve onun adyla kitapta yer almtr. Bu kitab oluturan belgeler, Trkiye Cumhuriyeti devletinin uygar lkeler arasndaki yerini ancak bilinli ve zgr dnebilen yurttalar yetitirilmesiyle alabilecei gereini gren Atatrk'n, bu amala 1929 gz ile 1930 Ocak ve ubat aylarnda yazm olduu yazlardr. Bu yazlarn nasl ortaya ktn A. Afetinan, kitabnn giriinde yle anlatmaktadr: 1929/1930 ders yllarnda Ankara Musiki Muallim Mektebinde retmenlik grevime, 'Yurt Bilgisi ve Tarih' dersleri vermek zere balamtm. Yurt bilgisi iin okutacam ders kitabn Atatrk grd zaman yeterli bulmamt. Kitabn konulan ise kendisini

ilgilendirdii iin evvela benim Fransz Lisesinde okuduum dnstruction civique> kitabmdan baz tercmeler yapmam istedi. Ayn zamanda, bu konulara ait eitli kitaplar, genel sekreteri Tevfk Bykolu'na aratrtarak Almancadan baz tercmeler yaptrmt. Kendisi Franszcadan ve Trkeden. okuduklarna bu tercmelerden de istifade ederek, baz konular bizzat yazm veya bizlere, yani bana ve genel o sekretere dikte ettirmitir. Benim o zamanki almalarm bu konulara ait kitaplar aramak, okumak ve icabederse tercme ederek notlar almak idi. Bu suretle 'yurt bilgisi' derslerimi program uyarnca yeni incelemelere gre veriyordum. Yine Meden Bilgiler ve Atatrk'n El Yazlar kitabnn giri blmnde anlatld zere 'Yurt Bilgisi' dersleri iin bu yolla ortaya kan konular Atatrk'n sofrasnda ve evresinde tartlarak, yurdun eitli blgelerinde bulunan aydn kiilerin grleri sorularak deerlendirilmi ve ondan sonra Atatrk kendi yorumunu katarak kaleme almtr. Atatrk'n bu kitab oluturan yazlarndan, gnmzde birok yaz ve kitapta kaynak olarak yararlanlmaktadr. Bu yazlar kukusuz, kiide toplumun bir bireyi olarak yurttalk bilincinin

gelimesi asndan ve Atatrk'n dorudan doruya kendi grlerinden tannp anlalmas asndan byk bir nem ve deer tamaktadr. Bu yazlarn, bugnn Trkesine aktarlmas grevi Trk Dil Kurumu tarafndan, Kurum'un resmi devlet dairesi yaplmasndan ksa bir sre nce, Aralk 1982'de 33/1158 sayl yrtme kurulu karar ve Prof. Dr. A. Afetinan'm izniyle bana verilmiti. Byk bir kvanla ve tutkuyla altm. Ancak A. Afetinan'n ekledii, tamamen o gnn koullarna ve yasalarna gre yazlm olan seim, vergi ve askerlik blmlerini buraya almadm. Buna karlk A. Afetinan'n Atatrk'n dncelerini tamamlayc nitelikte olan tmcelerini olduu gibi braktm. Bundan baka A. Afetinan'n yaymlad blmde yer almayan kimi eksik sayfa ve blmleri de ekleyerek Atatrk'n grlerini bir btn olarak ortaya koymaya altm.
11

Atatrk'n burada yer alan grleri O'nun aklc, acl ve an aan kiiliinin baka bir kantdr. Bugn Atatrk ilkelerinin anlalmasna, yorumlanmasna, o ilkelerin toplumumuz iin tad deerin kavranmasna k tutan, yol gsterici nitelikte olan bu deerli grlerin gnmz Trkesiyle yaymlanmas, kiiye byk sorumluluk ykleyen bir grevdi. Bu nedenle, onlan gnmz Trkesine aktarrken Atatrk'n'tmce yapsna ve biemine olabildiince bal kaldm. Ancak kimi yerlerde yeni szckleri kullanrken, anlatmn akcln salamak iin tmce yapsn deitirmek gerekiyordu. Bu durumda da zgn tmcedeki anlamn, vurgunun yitirilmemesini gz nnde bulundurarak tmceleri kurmaya altm. almam zaman iinde pekitirip dzeltirken, Atatrk'ten yaplan baka Trkeletirmeleri de okudum ve kendimi 12 denetledim. Uzun bir sreden beri zerinde zenle alp bugnn Trkesine aktardm bu yapt, yetkililerin, eletirilerine ak, itenlikli bir denemedir. Bana bu olana veren Prof. Dr. A. Afetinan Hanmefendi'yi rahmetle anar, bata eski Trk Dil Kurumu Genel Yazman sayn Cahit Klebi'ye ve o gnk yrtme kurulunun sayn yelerine teekkrlerimi sunarm.

Ayrca, Atatrk'n kendi eliyle yazd (ki, el yazlaryla yazlm sayfalardan rnekler, bu kitapn sonuna eklenmitir) Yurttalk Bilgilerinin ada Yaynlar arasnda kmasn salayan; dizgi, bask, dzeltme srasnda eitli yardmlarn esirgemeyen sayn Sami Kara- ren'e de teekkrlerimi sunmaktaym. Nuran TEZCAN

13

ULUS

Trkiye Cumhuriyeti'ni kuran Trkiye halkna Trk ulusu denir. [351 (1)]* Ulus sznden ne anlalr; ne anlalmas gerekir? Bunu anlataym: Szlerimin kolay anlalmas iin yine Trk ulusuna bakacam; nk yeryznde ondan daha byk, ondan daha eski, ondan daha temiz bir ulus yoktur ve btn insanlk tarihinde de grlmemitir. Bugnk Trk ulusuna, bir resim tablosuna bakar gibi bakalm ve imdiye dein edindiimiz bilgilerin yardmyla dnelim; bu tabloda neler gryorsak, bu tablo bize neler anmsatyorsa, onlar birer birer syleyelim:
14

1) Trk ulusu, bir halk ynetimi olan Cumhuriyet'le [351 (1)] Bu ve bundan sonra srp gidecek olan keli ayra iindeki bu saylar, Trk Tarih Kurumu'nca 1969 ylnda yaymlanan Prof. Dr. Afetinan'n Meden Bilgiler kitabnda Atatrk'n el yazlarnn yer ald sayfa ve blmleri gstermektedir.

ynetilen bir devlet kurmutur. [352 (2)] 2) Trk devleti laiktir. Her yetikin dinini semekte zgrdr. 3) Trk ulusunun dili, Trkedir. Trk dili yeryznde en gzel, en zengin ve en kolay olabilecek bir dildir. Bu nedenle her Trk, dilini ok sever ve onu ykseltmek iin alr. Bir de Trk dili, Trk ulusu iin kutsal bir hazinedir. nk Trk ulusu, geirdii saysz sarsntlar iinde ahlaknn, erdemlerinin, gelenek ve greneklerinin, anlarnn, kendi yararlarnn, ksaca bugn kendi ulusalln oluturan her eyin diliyle korunduunu gryor. Trk dili, Trk ulusunun yreidir, belleidir. 4) Trk ulusu Asya'nn batsnda [353 (2)] ve Avrupa'nn dousunda olmak zere kara ve deniz snrlaryla ayrlm, dnyaca tannm, byk bir yurtta yaar. Onun adna Trk Eli, Trk Yurdu derler. Trk Yurdu ok daha bykt. Yakn ve uzak alar dnlrse, Trke yurtluk etmemi bir anakara (kta) yoktur. Btn yeryznde Asya, Avrupa, Afrika Trk atalarna yurt olmutur. Bu gerekleri eski ve zellikle yeni tarih belgeleri gstermektedir. [354 (4)] Fakat bugnk Trk ulusu, varl iin bugnk yurdundan memnundur. nk Trk, derin ve nl gemiin, byk ve gl atalarnn kutsal kaltlarn bu yurtta da koruyabileceine; o kaltlar,

imdiye dein olduundan ok daha fazla zenginletirebileceine inanmaktadr. '

5) Trk ulusunun her bir bireyi, baz ayrlklar dnda, genellikle birbirine benzer. Kimi yaradl ayrlklarn ise doal karlamak gerekir. nk Mezopotamya, Msr koyaklarndan balayan ve bilinen tarihten nce, Sibirya steplerinden balayarak Orta Asya, Rusya, Kafkasya, Anadolu, dnk ve [355 (5)] bugnk Yunanistan, Girit ve Romallardan nceki Orta talya ksacas Akdeniz kylarna dein yaylm, yerlemi ve birbirinden farkl iklimlerin etkisi altnda baka soylardan gelen insanlarla binlerce yl yaam kaynamtr. Bu denli eski, bu denli byk insan topluluunun bugnk ocuklarnn tamamen birbirlerine tpatp benzemelerine olanak var mdr? Hibir zaman ve hibir yerde kk bir ailenin bile ocuklarnn btnyle birbirlerine benzedikleri grlmemitir. Trkleri yalnz bir
16

noktada, iklim farkllklar olmayan dar [356 (6)] blgede ortaya km sanmak doru deildir. Trkleri yukarda sylediimiz gibi, ok geni bir yeryz alannda ortaya km; ailelerin birleerek (klan) ve soplarn birleerek boy (kabile) ve boylarn birleerek z (airet) ve zlerin de birleerek siyasal bir topluluk olan 'el' (medine) ve en son olarak da 'el'lerin bir zekte (merkezde) birlemesiyle byk bir toplum oluturmulardr. < Byk Trk topluluunu

oluturan budunlarn nitelikleri ynnden aralarnda byk bir ayrm bulunmamakla birlikte [357 (7)] geni bir soy kaynandan gelmeleri ve nfus younluu alarndan dnlecek olurlarsa Trk budunlar arasndaki manevi ban gevek olmas, eitli adlar altnda, eitli roller oynamalar ok doaldr. Bu nedenledir ki, tarih, olaylarn yazd budunlar nerede, nasl ve hangi adla tandysa o biimde yazmtr. Byle olmakla birlikte, bugnk Trk ulusunun asl, ayn kkenin, ayn uzun ve ortak gemiin saptad belli tiptir, Trk tipi. 6) Bu son szlerden anlalyor ki, Trk ulusunu oluturan

insanlarn tarihi birdir. 7) Trk ulusunun ortak nitelii [358 (8)] olarak yansyan baka
17 bir yan daha vardr. > * Gerekten dikkat edilecek olursa, Trklerin

aa yukar hep ayn ahlak anlayna sahip olduklar grlr. Bu yksek ahlak, baka hibir ulusun ahlakna benzemez. Ahlakn ise ulusun oluumundaki yeri ok byktr ve ok nemlidir. Bu nemi iyice anlamak iin ahlak zerine birka sz sylemek yerinde olur. Ahlak dediim zaman, ahlak kitaplarnda yazl olan tleri demek istemiyorum; undan dolay ki, ahlakllktr [359 (9)] diye yaptmz davranlar ve yapmaktan ekindiimiz davranlar; kitaplarda yazl

olan ya da birtakm ahlak reticilerinin nerdikleri eylerden daha nce gelir. Ve bu davranlar, o szlerden, tlerden ayr olarak, onlara kesinlikle kulak vermeksizin insanlarn yapt davranlardr. Davran, kuramlarn ynlendiricisi ve buyurucusudur. Ahlak kurallarnn nasl konulmas gerektii, ahlakllk olduu anlalan davranlar yapldktan, denendikten sonra anlalr. Bir i, her neye ilikin olursa olsun insann bir g kullanmasn, yorulmasn [360 (10)] gerektirir. nsanlar zorunlu olmadka kendilerini yormak istemezler. Oysa kimi iler vardr ki, kendiliinden, insana, onu yapmak iin, iinden gelen bir istek, bir eilim esinler ve o i, istenen bir i olur. te, ahlaksal davranlar da ayn zamanda hem zorunlu ve hem de istenen davranlardr.
18 Bir iin, davrann ahlaksal bir deer tamas onun,

< >: Bu ayra iine alnm blmler, Atatrk'n el yazlaryla yazlm metinde olup da rahmetli Prof. A. Afetinan'n Meden Bilgilerinde bulunmayan blmlerdir. tek tek insanlarn tesinde daha yce, daha stn bir kaynaktan domasndandr. O kaynak toplumdur; ulustur.

[361 (11)] Gerekte ahlaksal dzen, tek tek belli kiilerin tesinde ve stnde yalnz toplumsal, ulusal olabilir. Ulusun toplumsal dzeni ve gvenlii, bugnk ve gelecekteki rahatl, mutluluu, esenlii ve korunmuluu, uygarlkta ilerleme ve ykselmesi iin insanlardan her bakmdan ilgi, aba, zveri, gerektiinde seve seve z- varln gzden karmay isteyen ulusal'bir ahlaktr. Her ynden gelimi ve eksiksiz bir dzeye ulam bir ulusta, ulusal ahlak gerekleri, o ulusun bireylerince, yleki usa vurulmakszn vicdan sesiyle ve duygusal bir gd ile yaplr. En byk ulusal duygu, ulusal coku, ite budur. [362 (12)] Ulus analarnn, ulus babalarnn, ulus retmenlerinin ve ulus byklerinin; evde, okulda, orduda, fabrikada her yerde ve her ite ulus ocuklarna, ulusun her bireyine bkmakszn ve srekli
19 olarak verecekleri ulusal eitimin amac, ite bu yksek ulusal

duyguyu salamlatrmak olmaldr. 8) Ahlakn, ulusal, toplumsal olduunu sylemek ve o, ortak vicdann dile gelmesidir demek, ayn zamanda ahlakn kutsal niteliini de tanmaktr. Ahlak kutsaldr; nk ayn deerde ei yoktur ve baka hibir tr deerle llemez.

Ahlak kutsaldr; nk en byk ahlaksal gereklik [363 (13)] sahibi olan bir gerekletiriciye dayanmaktadr. O gerekletirici de yalnz ve yalnz toplumdur. Ondan baka bir gerekletirici yoktur. Tanrsallk, deitirilmi, simgesel olarak dnlm olan toplum da iermekdir. nk vicdanlarmz zerinde etkili olan ruhsal yaam, toplum bireyleri arasndaki etki ve tepkilerden oluur. Gerekte toplum youn bir dnce ve ahlak etkinliklerinin odadr. 9) Din birliinin de bir ulusun [364 (14)] kuruluunda etkili olduunu syleyenler vardr. Ne var ki, biz, bizim gzmzn nndeki Trk ulusu tablosunda bunun tersini grmekteyiz. Trkler, slam dinini benimsemeden nce de byk bir ulus idi.
20

Bu dini benimsedikten sonra, bu din, ne Araplarn, ne ayn dinde bulunan ranllarn, ne de Msrllarn ve bakalarnn Trklerle birleip bir ulus oluturmalarna yol at. Tersine, Trk ulusunun ulusal balarn gevetti; ulusal duygularn, ulusal cokusunu uyuturdu. Bu ok doaldi. nk Muhammed'in kurduu din btn [365 (15)] ulusallklarn stnde yaygn bir Arap ulusuluu politikasna dayanyordu. <Bu Arap dncesi, mmet szc ile ifade olundu. Muhammed'in dinini kabul edenler kendilerini

unutmaya, hayatlarn Allah szcnn her yerde ykseltilmesine adamaya zorunlu idiler. Bununla birlikte Allah'a kendi ulusal dilinde deil, Allah'n Arap budununa gnderdii Arapa kitapla ibadet ve duada bulunacaklard. Arapa renmedike Allah'a ne dediini bilmeyecekti. Bu durum karsnda Trk ulusu birok yzyllar boyunca ne yaptn, ne yapacan bilmeksizin, adeta bir szcnn [366 (16)] bile anlamn anlamadan Kur'an' ezberleyip beyni sulanm hafzlara dndler. Balarna geebilmi olan hrsl hkmdarlar, Trk ulusunca ne olduu, kim olduu belirsiz cahil hocalar azyla salan ate ve azap ile, korkun bir karanlk ve karklk iinde kalan dini, kendi tutkular ve politikalar uruna bir ara olarak kullandlar. Bir yandan Araplar zorla buyruklar: altna aldlar, bir yandan Avrupa'da Allah szcnn kutsal parolas altnda Hristiyan uluslarn ynetimleri altna aldlar. Fakat onlarn 21 dinlerine ve ulusallklarna ilimeyi dnmediler. Ne onlar mmet yaptlar, [367 (17)] ne de onlarla birleerek gl bir ulus yarattlar. Msr'da belirsiz bir adam halifedir diye, yok ettiler, hrkasdr diye, bir palaspareyi halifelik belgisi ve stnl olarak altn sandklara koydular. Halife oldular. Kimi zaman douya, kimi zaman batya, kimi zaman da drt bir yana saldra saldra Trk ulusunu Allah iin, peygamber iin topraklarn, karlarn ve benliini unutturacak, yalnz Allah yolunda olacak denli derin bir kendinden gemilik ve

yorgunluk beiinde uyuttular. Ulusal duyguyu yok eden, bu dnyaya deer verdirmeyen; yoksulluklar ve yoksunluklar ve ktlkler ba gstermeye balaynca da, asl gerek mutlulua ldkten sonra br dnyada kavuulaca inancn alayan dinsel

dogma [368 (18)] ve dinsel duygu, ne var ki ulusun uyanp akl

bana geldii zaman, u ac gerei grmesine engel olamad. Bu korkun manzara karsnda kalanlara, kendilerinden nce lenlerin ahiretteki mutluluklarn dnerek ya da bir an nce lmeye dua ederek ahirete kavumay tleyen bir din duygusu, dnyann en ac tokadyla Trk ulusunun vicdanndaki adrn ykt; arllar, Trk dmanlar olan Arap llerine gitti. Trklerin ortak vicdan, derhal yzlerce yllk gle ve alp ilerleme tutkusuyla, byk bir cokuyla arpyordu. Ne oldu? Trk'n ulusal duygusu artk ocanda atelenmiti. Artk Trk, cenneti deil, eski ve gerek 22 byk Trk atalarnn kutsal kaltlarnn,[369 (19)] son Trk 'el
Merinin savunma ve korunmasn dnyordu. te dinin ve din duygusunun Trk ulusunda brakt an. >

10) Trk ulusu, ulusal duyguyu, din duygusuyla deil, fakat insanlk duygusuyla yan yana dnmekten zevk alr. Vicdannda ulusal duygunun yannda insanlk duygusunun onurlu yerini her zaman korumakla vn duyar. nk Trk ulusu bilir ki, bugn tuttuu dnlmez uygarlk yolunda bamsz; fakat kendileriyle

kout dzeyde ilerledii tm uygar uluslarla [370 (20)] karlkl insancl ve uygar iliki, elbette gelimemizi srdrmek iin gereklidir. Ve yine bilinmektedir ki, Trk ulusu her uygar ulus gibi, gemiin btn evrelerinde bulularyla, bulgularyla uygarlk dnyasna katkda bulunmu insanlarn, uluslarn deerini bilir ve onlarn insanla braktklar kaltsal anlar saygyla korur. Trk ulusu, insanlk evrenine gnlden bal bir ye ailedir. [371 (21)] zetleme: Btn bu sylediklerimizi ksa bir ereve iine sokmak istersek, yle diyebiliriz: Trk ulusunun ortaya knda etkisi grlen doal ve tarihsel olgular unlardr: a) Siyasal varlkta birlik b) Dil birlii c) Yurt birlii ) Soy ve kken birlii d) Tarihsel yaknlk e) Ahlak yaknl
23

Baka Uluslarn Ortaya klar Trk ulusunun oluumunda tm bir arada var olan bu koullar, baka uluslarn oluumunda hemen hemen yok gibidir. Daha genel

bir tanm yapabilmek iin diyelim ki, bir topluma [372 (22)] ulus diyebilmek iin bu koullarn ayn zamanda tmnn ya da bir blmnn bir arada olmas gerekir. Btn uluslar tamamen ayn koullar altnda kurulmam olduklarna gre Trk ulusu iin yaptmz gibi, baka her ulus iin ayr ayr irdelemeler yaplmadka ulus kavramn genel ve bilimsel olarak tanmlamak gtr. nk belirlediimiz koullar, insanlarn ulus olarak oluumunda genellikle yardm etmi koullardr. Ne var ki, bu oluum biiminden baka, hemen hemen bu koullarn hibirinin etkisi sz konusu olmadan gereklemi [373 (23)] ulus oluumlar da vardr. rnein: ngilizler ile Kuzey Amerikallar ayn dili konumalarna karn ayr ayr uluslardr. < Sonra, svire'de dilleri ve kkenleri baka baka olan aznlk vardr: Alman, Fransz, talyan. Bunlar svireli ad altnda tek bir ulus olarak saylmaktadrlar. >
24

Gney Amerika'da beyazlarla yerliler dirsek dirsee yaayan Amerikallardr. Bugn byk, ada uluslardan olan Franszlarn, ngilizlerin, eitli soylarn karmas sonucunda ortaya kt bilinmektedir. [Bir ulusun oluumunda topran nemini bsbtn yok sayanlar da vardr. Bu dncede olanlar, toprak yalnzca alma ve urama alandr, diyorlar.

imdi u noktaya dikkat edelim: Franszlarla ngilizler arasndaki savalar her iki ulusta uluslama balarn glendirdi.] 1 Alman uluslamas, Napoleon'a kar yaplan savalardan; spanya uluslamas, Fasllarla [374 (24)] yaplan savalardan dodu. Eski kk Yunan hkmetleri ranllara kar koymak iin birletikten sonra Yunan uluslamas balar. Trklerin, her eye karn btn alarda ulusal dayanmasn ve balarn korumalar, hemen her zaman srekli sava durumunda bulunmalarndandr. Son devrim yllarnda birlik gcnn domasnda, iinde bulunulan sava durumunun etkisi byk ve nemlidir. Bu bilgilere gre sava, trl soylardan gelen insanlarn birlemesinde en gl etkendir. [375 (25)] Ulus neye denir?25 sorusuna, bugnk ada anlaylara uygun, bilimsel bir tanm verebilmek iin yrttmz irdelemeyi yeterli sayalm. Onun zerinde bir an durup dnelim. Bugn Trk Cumhuriyetini kurmu olan Trk ulusunu irdelerken saptadmz koullar yeniden gzden geirelim:

1 Keli ayra iindeki blmler Prof. Dr. A. Afeti- nan'a aittir.

a) Siyasal varlmzn dnda, baka lkelerde, baka siyasal topluluklarla isteyerek ya da istemeyerek yazglarn birletirmi, bizimle dil, soy, kken birlii olan ve stelik yakn, uzak [376 (26)] tarih ve ahlak yaknl grlen Trk topluluklar vardr. Tarihin binbir olaynn ak sonucunda ortaya kan bu durum, Trk ulusu iin ac bir andr, ne var ki, Trk ulusunun oluumundaki soyluluu ve dayanmay gerek tarih ve gerekse bilim alarndan kesinlikle sarsmaz. b) Bugnk Trk ulusunun siyasal ve toplumsal birlii iinde kendilerine Krtlk, erkezlik, Lazlk ya da Bo- naklk dncesi alanmak istenmi yurtta ve ulus- talanmz vardr. Ancak gemiin zorbalk dnemlerinin bir sonucu olan bu yanl adlandrmalar, -dmana alet olmu birka, [377 (27)] gerici, beyinsiz dnda- ulus bireyleri zerinde zntden baka bir etki yaratmamtr. nk 26 ulusun bu bireyleri de genel Trk toplumu gibi ayn ortak gemie, tarihe, ahlak anlayna ve hukuka sahip bulunuyorlar. <Ayr ve byk bir ounlua sahip bir topluluk olduunu ileri srm ve bu yzden Trklerle birleip bir ulus kurmak istememi olan Araplar, -hem de dinlerini kabul ettiimiz halde- acaba bugnk bamllklarndan memnun mudurlar?>

[378 (28)] c) Bugn iimizde bulunan Hristiyan, Musevi yurttalar, yazglarn ve geleceklerini Trk ulusallna kendi vicdanlarndan gelen istekleriyle balandktan sonra kendilerine yan gzle yabanc diye baklmas, uygar Trk ulusunun soylu ahlakndan beklenebilir mi? Ulusun Genel Tanm Bundan sonra ortak ulusal dncenin, ahlakn, duygunun, cokunun, an ve geleneklerin ulus bireylerinde olumasn ve kklemesini salayan ortak gemiin, birlikte yaratlm ve yaanm tarihin, vicdanlar ve kafalar dorudan doruya birletiren ortak dilin [379 (29)] uluslarn oluumunda en nemli etkenler olduunu bir kez daha vurguladktan sonra ulus zerine, ikincil eleri gz nne almadan, mmkn olduu kadar her ulusun 27 yapsna uyabilecek bir tanm biz de verelim: a) Zengin bir an kaltna sahip bulunan; b) Birlikte yaamak konusunda ortak istek ve uzlamada itenlikii olan;

c) Ve sahip olunan kaltn korunmasn birlikte srdrmek konusunda [380 (30)] iradeleri ortak olan insanlarn birlemesinden ortaya kan toplulua ulus ad verilir. Bu tanm iyice dnlecek olursa, bir ulusu oluturan insanlar arasndaki balarn deerine, gcne ve vicdan zgrlyle insanlk duygusuna verilen nem kendiliinden anlalr. Gerekten gemiten kalan ortak utku ve ac kalt;

Gelecekte gerekletirilecek ortak izlence; Birlikte sevinmi olmak, birlikte aym umutlan belemi olmak.
Bunlar elbette bugnn uygarlk anlaynda, btn teki [381
28 (31)] koullarn stnde bir anlam ve kapsam tar.

[Bir ulus kurulduktan sonra bireylerinin, devlet yaamnda, ekonomide ve dnce yaamnda ortaklaa almasyla ortaya kan ulusal kltrde, kukusuz ulusun her bireyinin alma pay, katks ve hakk vardr. Buna gre bir kltrden olan insanlardan oluan toplulua ulus denir, dersek ulusun en ksa tanmn yapm oluruz.]

Bundan nce belirlediimiz tanma dayanarak diyebiliriz ki, uluslama sorunu, bireysel ve ortak zgrlk sorunudur. yleyse sorunu ilke olarak dile getirelim. Uluslama ilkesi Bir ulusun, baka uluslara gre doal ya da sonradan kazanlm, kendine zg karakterlere sahip olmas, baka uluslardan ayrlan bir organik yap oluturmas, ou kez onlardan ayr olarak, onlara kout bir gelimeye aba gstermesi olgusuna uluslama ilkesi [382 (32)] denir. Bu ilkeye gre her birey ve her ulus kendisine kar iyi niyetli olunmasn ve topraklarna tam olarak sahip olmay istemek hakkna
29 ve bu hakkn kullanlmasn yasaklayan ya da snrlayan her trl

engeli yok etmek hak ve zgrlne sahiptir. Bu ilke, bize hangi uluslarn zgr, hangilerinin zgrlnden u ya da bu biimde yoksun olduklarn, yani ulus adn tamaya yarar olmadklarn kolaylkla gsterir. [383 (33)] < imdi kendi kendinize sorunuz! 1) inliler ulus mudur? -Hayr! Niin? 2) Afganllar ulus mudur? -Hayr! Niin

3) Hintliler, Trablusgarpllar, Tunuslular, Fasllar, Suriyeliler, balarnda krallar olan Irakllar, Msrllar, Arnavutlar, btn bu mmeti Muhammed zgr mdrler, ulus mudurlar?2 -zgr deildirler, ulus deildirler. mmettirler, bamsz deildirler. Niin? 4) Trkler zgr mdrler, ulus mudurlar? -Evet! Niin > Trk Ulusuluu [Trk ulusuluu, ilerleme ve gelime yolunda ve uluslararas ilgi ve ilikilerde, btn ada uluslara kout ve onlarla bir uyumda yrmekle birlikte Trk toplumunun kendine zg niteliklerini ve balbana bamsz zben- liini sakl tutmaktr.]
30

[Bilmeli ki, ulusal benliini bilmeyen uluslar, baka uluslarn avdr. 1923 Gazi M. Kemal]
DEVLET

2 Mutlulukla belirtiriz ki, bu lkeler, o gnler iin belirtilen bu gerei deitirmeyi baarar savamlar vererek, uluslar arasndaki onurlu yerlerini aldlar.

5 Kasm 1929 Sal akam [384 (16)] Ulusun ne olduunu aklarken, demitim ki, Trk ulusu, bir halk ynetimi olan cumhuriyetle ynetilir, bir Devlettir. imdi, devlet ne demektir, bunu aklayarak anlataym: Devlet dediimiz zaman her eyden nce bir insan topluluu, bir ulus varl anlalr. [385 (17)] Bundan sonra, bu insan topluluunun corafya snrlaryla belirlenmi bir toprakta yerlemi olduu grlr. Yine ulus konusunda demitim ki, Trk ulusu, Asya'nn batsnda ve Avrupa'nn dousunda olmak zere kara ve deniz snrlaryla ayrlm, dnyaca tannm byk bir yurtta yaar, onun adna Trk Eli derler. Ulus olma sorununun bireysel ve ortak bir zgrlk 31 sorunu [386 (18)] olduunu biliyoruz. Yani bir ulusu oluturan bireylerin, o ulus iinde her trl zgrl; yaama zgrl, alma zgrl, dnce ve vicdan zgrl gvence altna alnmaldr. Yine bir ulusun genel btnnn her trl zgrlnn salanm olmas gerekir. Yani kendi topraklarnda, dardan hibir karma ve snrlandrma olmakszn zgr ve bamsz olarak

yaamas ve almas gerekir. [387 (l9)] te devlet, gerek bireylerin zgrln salamak iin ulus zerinde bir yetkeye (nfuz) ve gerek ulus ve lke bamszln koruyabilmek iin kendine zg bir yetke ve gce sahip olmaldr. yleyse, devlet: Belli bir toprakta yerlemi ve kendine zg bir

gce sahip\ olan bireylerin btnnden oluan bir varlktr.

[388 (20)] Devletin sahip olduu gc anlatrken bu gc

kendine zg diye nitelendiriyoruz. Gerekte devleti kuran ulusun

barnda ilev kazanan yetke gc, kii olarak hi kimse tarafndan verilmemitir. O, bir siyasal yetkedir ki, devlet kavramnn znde vardr. Devlet, bu gc halk zerinde kullanmak ve [389 (21)] ulusu darda temsil etmek ve baka uluslara kar savunmak yetkisine sahiptir.
32

Bu siyasal yetke ve erke irade ya da egemenlik denir. Egemenlik [390 (22) ] Mademki devlet bir iradeye, bir egemenlie sahiptir, onu gstermek ve yerine getirmek iin birtakm aralara gereksinimi vardr.

Bu aralar ieren devlet dzeninde millet meclisi ve hkmet rgt temeldir. amzda, bu temel olan rgtr\ dayand gelenek- lemi birtakm ana ilkeler vardr. a) Demokrasi ilkesi halklk[39i (23)] Bu ilkeye gre irade ve egemenlik, ulusun tnne aittir ve ait olmaldr. Demokrasi ilkesi, ulusal egemenlik ilkesi biimine dnmtr. b) Temsili hkmet ilkesi: Bu ilke ulusal egemenliin kullanmn ve yrtmn dzenler. c) Devletin anayasasn belirleyen yasann, teki yasalarn

stnde olmas ilkesi: [392 (24)] Bu ilke, ada anayasa hukukunda

yasall ve adli dengeyi salayan ilkedir. Bu saydmz ilkeler (a, b, c) demokrasi ilkesinin anayaps olarak grlr. Gerekten demokrasi ilkesi uygulamadaki deerini ancak bu saygmz ilkelerle kazanr. A) Demokrasi ilkesi, devlette egemenliin var olmas iki temel sorun ortaya karr:
33

1) Egemenlik neden ibarettir? [393 (25)] Egemenliin ieriinde ne vardr? Snrlan nedir? Egemenlie dayanarak meru yollarla hangi eylemler yaplabilir? Bu, devletin egemenlii, sorunudur. Bu sorunda, devlet, i dayanandan, ulustan, ayr olarak soyut bir biimde dnlyor. Ve bu yolla siyasal gcnn nitelii ve snrlan belirlenmek isteniyor. Devletin topluluklarn siyasal varl gc, barnda yaayan bireylerin hangi ve

dolaysyla

snrlanmtr;

lde

snrlanmtr? Bunu kamu hukuku belirler. Devletin, baka devletlerin ve kendi kuruluunda yer almayan baka [394 (26)] insanlarn varl dolaysyla egemenliin lsn de devletler hukuku gsterir. Bu nedenle devletin egemenlii sorunu
34

tam anlamyla bir anayasa hukuku sorunu deildir. 2) Egemenlik konusunun ortaya koyduu ikinci bir temel sorun da devlette, devlet iinde egemenlik sorunudur. Bu dorudan doruya anayasayla ilgilidir. Kamu hukukunun ve devletler hukukunun, snrlarn belirledii egemenlik, kime aittir?

unu sylemek gerekir ki, devlet tzel bir kavramdr. Gerekte, ynetenler, egemenlii kullanrlar. yleyse devleti [395 (27)] ynetenler kimler olmaldr? Siyasal gcn, meru olabilmesi iin devletin, soyut egemenlii, eylemli olarak kimin eline braklmaldr? te bu sorunlara yant veren demokrasi ilkesidir.

Devlet Biimleri Tarihin ve hukukun incelenmesi, bize, egemenliin balca deiik biimde kullanldn gstermektedir. I) Saltanatlk (hkmdarlk - monari): Egemenlik, kral, imparator, ah, padiah, prens, emir gibi trl sanlar alabilen 35 hkmdarn, yani yalnz bir kiinin tekelindedir. Egemenlii kullanan, devletin btn memurlar, yalnz bir kii adna hareket ederler. Devlette son iradeyi yalnz hkmdar belirler. [396 (28)] Hkmdar, yalnz bana devleti ynlendirir, ynetir ve her eyi o buyurursa, byle bir devletin hkmetine mutlak hkmet denir. Byle bir devlette, hkmdar Devlet benim der; sava aar, bar

antlamas yapar, yasalar koyar, vergiler koyar, lkenin gelirlerini istedii gibi kullanr. Ksacas lke sanki onun maliknesidir. Eer hkmdar, yasalar hazrlayan milletvekillerinden oluan bir meclis kabul etmise, o zaman merutiyet hkmeti olur. Bu tr hkmette de sonunda her ey hkmdarn son szne baldr. Merutiyet hkmetinde hkmdar, bir yurttaa, [397 (29)] bir hkmet kurdurur, lkeyi onunla ynetir. ngiltere, Belika, talya merutiyet hkmetleriyle ynetilmektedir. II) Snflk (takmerki - oligari) Bu tr hkmette, egemenlik, birka kiinin, birka ailenin ya da halkn bir kesiminin elindedir. Soylu erki (aristokrasi), snfln (oligari) baka bir biimidir; burada egemenlik, sekinlerin, soylular snfnn elindedir. III) Demokrasi (Halklk):
36

Demokrasi halkn

temeline

dayanan aittir.

hkmetlerde

egemenlik,

halka,

ounluuna

Demokrasi ilkesi, egemenliin ulusta olduunu, baka bir yerde olamayacan gerekli klar. Bu yolla demokrasi ilkesi, siyasal gcn, egemenliin [398 (30)] kaynana ve meruluuna dayanmaktadr.

[Demokrasinin tam ve ak olarak uyguland hkmet biimi

cumhuriyettir.]
Demokrasi lkesinin erii Demokrasi temeli, bugn ada anayasann genel bir belgisi gibi grnmektedir. Saltanatlk (monari) ve snflk (oligari) artk zaman gemi ereti biimlerden baka bir nitelikte dnlemezler, geri daha imdi bile balarnda hkmdarlar bulunan devletler vardr. Fakat bunlarn hemen hepsi, demokrasi ilkesini kabul etmektedirler. Artk egemenliin sahibi olduunu ileri srme cesaretinde bulunabilecek bir hkmdar pek azdr. [399 (31)] Bir ulusun eylemli olarak demokrasi ilkesini ilan etmesi, o ulusun ounluunun, toplumsal gcnn bir sonucudur. Ulus, yeterince gl olursa, gc ve erki eline alr. Bu olay kimi zaman ayaklanmayla, kimi zaman da hkmdarla barl bir anlama yaparak gerekleir. Artk bugn, demokrasi dncesi srekli ykselen bir denizi andrmaktadr.
37

Yirminci yzyl, birok bask hkmetlerinin bu denizde boulduunu grmtr. Rus arl, Osmanl Padiahl ve Hilafeti, Almanya ve Avusturya - Macaristan mparatorluklar bunlarn balcalarndandr. [400 (32)] Bundan baka demokrasi ile ynetilen Portekiz gibi lml hkmdarlklarn, demokrasinin daha ak bir biimde uygulanmasn zorunlu klan cumhuriyet karsnda silindii grlr. Son olarak bugn ngiltere, Belika gibi byk, eski

demokrasilerin ynetimlerinin de daha belirgin ve daha iyi dzenlenmi bir demokrasinin gerekletirilmesi yolunda altklar grlmektedir. Demokrasi dncesi, ada anayasann bir belgisi olmakla birlikte bu dnce, ok eskidir.
38

Demokrasi dncesinin ierii ve anlam zerinde gerektiince aydnlanabilmek iin, onun [401 (33)] tarihini ksaca anmsatmak yararl olur. Demokrasi lkesinin Tarihsel Geliimi Bundan 7000 yl nce, Mezopotamya'da insanln ilk uygarln kuran Smer, Elam ve Akad budunlarnda demokrasi ilkesi

uygulanmtr. Gerekte, bu (Trk) budunlar birleik bir cumhuriyet kurmulardr. Bundan sonra Atina ve sparta gibi Yunan kentleri, bir tr demokrasi ile ynetilirlerdi. Roma da demokrasi hayat yaamt. [402 (34)] Trkler, en eski tarihlerde bile nl kurultaylaryla ve bu kurultaylarda devlet bakanlarn semeleriyle, demokrasi dncesine ne denli bal olduklarn gstermilerdir. Son tarih dnemlerinde Trklerin kurduktan devletlerde balarna geen padiahlar, bu yoldan ayrlarak zorba olmulardr. Krallarn ve padiahlarn bask ynetimlerine dinler dayanak olmutur. Krallar, halifeler, padiahlar evrelerini saran papazlarn, hocalarn etkisiyle Tanrsal haklara inanm ve dayanmlardr. Egemenliin, bu hkmdarlara, Allah tarafndan verilmi [403 (35)] olduu kuram uydurulmutur. Buna gre, hkmdar ancak Tanrya kar sorumludur. Erk ve egemenliinin snn yalnz din kitaplarnda aranabilir. Tanrsal haklara dayanan bir mutlakiyet temeli karsnda, demokrasi ilkesinin, gsterdii ilk tutum olduka alak gnllcedir. O, nce hkmdan devirmeye deil, onun yalnz glerini snrlamaya, mutlakiyeti kaldrmaya alt. Bu alma 400-500 yl ncesinden balar. lkin erkin, ulustan geldii; erk,
39

yeteneksiz ve yetersiz bir ele derse, [404 (36)] onun geri alnabilecei ve bu erkin milletvekillerinden oluan bir meclis tarafndan kullanlmas gerekecei dile getirildi. 16. yzylda demokrasi ilkesi, hkmdarlarn yetkesini (nfuz) krmak iin siyasal savam arac olarak kullanld. Bu savamlarda, en son olarak ortaya atlan dnceler unlardr:

Erk ulusa aittir. Onu, yasa erevesinde bir hkmdara vermitir. Kimi durumlarda geri alabilir.
18. yzylda ise, demokrasi dncesi, kar konulmaz bir g ve akm durumuna geldi. Demokrasi ilkesi, ulusal egemenlik ilkesi biimine girdi ve anayasaya geti. [405 (37)] Artk ulusla hkmdar arasnda szleme yapma dncesi ortadan kalkt. Ortaya, egemenlik
40

blnp paralanamaz ve bakalarna braklmaz, dncesi kt.

Bu dnceyi yle akladlar: Egemenlik bireylerin yani tek tek kiilerin iradelerinin stnde, yine bireylerin oluturduklar ulusun ortak kiiliine dayanan genel ve ortaklaa bir iradedir. Bu nedenle egemenlik tektir, paralara ayrlamaz ve egemenliin ortaya

koyduu ortaklaa irade, onun sahibi olan, ortak kiilik, ulusa hibir zaman bakasna aktarlamaz ve braklamaz. Demokrasi lkesinin Belirgin Nitelikleri [406 (38)] Demokrasi ilkesi, egemenlii kullanan arac kim olursa olsun, temel olarak ulusun egemenlie sahip olmasn ve sahip kalmasn gerektirir. Bu noktay birka szle aklayalm: a) Demokrasi, temelde siyasal niteliklidir. Demokrasi, bir sosyal yardm ya da bir ekonomik rgt dizgesi deildir. Demokrasi, maddi refah sorunu da deildir. Byle bir gr, yurttalarn, siyasal zgrlk gereksinimlerini uyutmay amalar.
41 [407 (39)] Bizim bildiimiz, demokrasi, zellikle siyasaldr; onun

amac, ulusun, ynetenler zerindeki denetimiyle, siyasal zgrl salamakdr. b) Demokrasinin birinci zelliiyle ortak, ikinci bir zellii daha vardr. O da udur: Demokrasi dnceye dayanr; bir kafa sorunudur. Herhalde bir mide sorunu deildir. Ynetim ilkesi de adalete ball ve erdem, ahlak sahibi olmay gerektirir.

Demokrasi, yurt sevgisidir, ayn zamanda babalk ve analktr. c) Demokrasi, gsterir. ) Son olarak demokrasi, eitlikidir; bu nitelik, demokrasinin bireyci olmas niteliinin zorunlu bir sonucudur. Kukusuz, btn bireyler ayn siyasal haklara sahip olmaldrlar. Demokrasinin bu temelde bireycidir; bu nitelik, yurttan

egemenlie, insan sfatyla [408 (40)] katlmas dolaysyla kendini

bireyci ve eitliki niteliklerinden genel ve eit oy ilkesi kar.

CUMHURYET

Balarnda

hl

Tanrnn

vekili,

glgesi

sfatn

tayan
42

hkmdarlar bulundurmakla birlikte egemenliini kazanm uluslar olduundan sz etmitik. Gerekte bu uluslarn mensup olduklar [409 (41)] devletler, ulusun setii milletvekillerinden oluan meclislere sahiptirler. Ulusun egemenliini bu meclisler temsil eder. Yasa nermek hakk meclis yelerine ve bakanlar kuruluna aittir. Hkmdar, devleti temsil eder. Hkmeti kuran yurtta, grnte hkmdar tarafndan seilir. Fakat gerekte hkmet bakam, ulusun gvendii, gl siyasal partilerin liderleridir; bunlarn

kurduklar hkmetler ulusu ve lkeyi ynetirler ve meclise kar sorumludurlar. Bu akladmz trdeki hkmetler temsili hkmetlerdir ve gerekte demokrasi ilkesi yrrlktedir. Ancak bunlar tam anlamda demokrat hkmetler deildirler. [410 (42)] Demokrasinin tam anlamyla lks, btn ulusun, ayn zamanda ynetici durumda bulunabilmesini, hi olmazsa devletin son iradesinin, ulus tarafndan dile getirilip gsterilmesini ister. Ne yazk ki, uluslarn bykl, dnsel eitim dzeyleri, bu lknn uygulanmasnda, bu lkden bsbtn yoksun kalmay douracak nlemsizliklerden kanmay da gerektirir. Bu nedenle, demokrasi ilkesinin en ada, en aklc uygulaymn [411 (43) ] salayan ynetim biimi Cumhuriyet'tir. Cumhuriyette son sz, ulus tarafndan seilmi meclistedir. Ulus adna her trl yasalar o yapar. Hkmete gvenoyu verir ya da onu drr. Ulus, setii milletvekillerinden memnun kalmazsa, belli sreler sonunda bakalarn seer. Ulus, egemenliini, devlet ynetimine katlmasn, ancak zamannda oyunu kullanmakla salar. Cumhuriyetin hkmeti, bir usul ve tarzda, snrl bir sre iin seilmi bir cumhurbakanna verilir. Babakan, [412 (44) ] o belirler; bakanlar kurulunu oluturacak bakanlar da, babakan, milletvekilleri arasndan seer.
43

Dnyadaki devlet biimleri, biri tekine gre kimi ayrmlarla, ok deiir. Bununla birlikte, hepsi genel olarak, ele alp irdelediimiz biimlere indirgenebilir: hkmdarlk, snflk (oligari), halk cumhuriyeti. Kendini belli bir dine balayan (teokratik) devlet biimi de vardr. Rus arl ve Osmanl Saltanat byle idiler. ar, kilisenin bakan idi; sultanlar da halife sann taknmlard. Ayn ekilde dini siyasetten ayrm laik hkmetler de vardr. Amerika, [413 (45)] Fransa, Trkiye Cumhuriyeti gibi. Hkmdarlklarda, devlet bakanl orununa kalt yoluyla gelinir. I Cumhuriyet, milletvekillerinden oluan meclis ve belirli bir sre iin seilmi olan devlet bakanyla, ulusal egemenliin korunmuluunun en iyi gvencesidir. Cumhuriyette, meclis, cumhurbakan ve hkmet, halkn zgrln, gvenliini ve huzurunu ^nmek ve salamaya almaktan baka bir ey yapamazlar. nk bunlar bilirler ki, kendilerini iktidar ve yetki mevkiine belirli bir sre iin getiren [414 (46)] irade ve egemenliin sahibi ulustur. Ve yine bunlar bilirler ki, iktidar mevkiine saltanat srmek iin deil,
44

ulusa hizmet iin getirilmilerdir. Ulusa kar sorumluluk ve grevlerini ktye kullandklarnda u ya da bu biimde ulusal iradenin kendi haklarnda da ilemesiyle kar karya kalabilirler. Ulus tarafndan, ulus adna devleti ynetmeye grevlendirilenlerin, gerektiinde ulusa hesap verme [415 (47)] zorunluluu, laubali ve keyfi davranla badatrlamaz. Oysaki sahip olduu erk ve yetkinin Tanr'dan geldiine inanan ve yalnz ona kar br dnyada hesap verebileceklerini varsayan ve devleti, lkeyi kendisine braklm bir kalt malikne olarak kabul eden bir hkmdar, kendisini her trl ba ve snrlamann dnda tutar. Byle bir ynetimde ulusun benlii, zgrl sz konusu bile 45 olamaz. Bu nedenle yetkileri snrlandrlm bile olsa, hkmdarlk ynetim biimi demokrasiye, ulusal egemenlik ilkesine [416 (48)] uygun deildir. Hkmetin, belirli insanlarn, snflarn elinde bulunmas da ulus varlnn kesinlikle kabul edemeyecei bir durumudur. Btn ulusun ounlukla, devlet ynetimine katlmasna engel olan bu snflk (oligari) ynetim biimi de bir zmrenin kendi karlarn salamak iin, btn ulusa ait olan egemenliin zorla ele geirmesinden baka bir ey deildir.
I

ANAYASAMIZ [417 (49)]

Trkiye Cumhuriyeti'nin anayasas, en ada ulusal egemenlik ana ilkelerini ve hkmlerini kapsar. Her zaman bellekte kalmas iin burada birka maddeyi olduu gibi yineleyelim: a) Egemenlik kaytsz artsz ulusundur. b) Trkiye Byk Millet Meclisi, ulusun tek ve gerek temsilcisi olup ulusun adna egemenlik hakkn yalnz o kullanr. c) Yasama yetkisi ve yrtme erki Trkiye Byk Millet [418 (50)] Meclisinde ortaya kar ve orada toplanr.

Anmsatma: Bizim anlaymza gre siyasal g, ulusal irade ve

egemenlik, ulusun bir birlik ve btnlk halindeki ortak kiiliine aittir, birdir, blnemez, paralanamaz ve bakasna braklamaz. Ulusta olduu gibi, onun temsilcisi olan tek mecliste odaklamtr. Yani glerin blnmesi gr, bizim iin temel deildir. [Yalnz grevler u yolla yerine getirilir. Buna gre:

46

Trk ulusunun ynetim biimi glerin birlii temeline dayanan bugnk devlet biimimizdir. Bu devlet biiminde Byk Millet Meclisi ulus adna egemenlik hakkn kullanr. Cumhurbakan ve bakanlar kurulu onun iinden kar. Egemenlik birdir, kaytsz artsz ulusundur. Devlet kurulularnn en uygunu budur. Yalnz grevler u yolla grdrlr: c) Meclis yasa yapma yetkisini dorudan kullanr. d) [419 (51)] Meclis, yrtme yetkisini kendisinin setii cumhurbakan ve onun atayaca bakanlar kurulu araclyla kullanr. Meclis, hkmeti her zaman denetler ve drebilir. e) Yarg yetkisi, ulus adna, usul ve yasas erevesinde bamsz mahkemelerce kullanlr.
47

DEMOKRASYE KARI OLAN ADA AKIMLAR [420 (52)]

Bizim devlet kuruluumuzda, temel ilkemizi oluturan, demokrasinin, ayrc niteliklerini tanmladk. Demokrasinin bu biimde kavranmasna kimi kuramlar kar kmaktadr. 1) Bolevik kuram, 2) htilalci siyasal sendikaclk kuram, 3) kar gruplarnn temsili kuram. Bu kuramlarn, demokrasi kurammza kar saldrmakta ne denli haksz olduunu aklayalm: 1) Bolevik kuramnn Rusya'da uygulanan biimine bakalm. Btn Rus ulusu iinden, [421 (53)] yalnz iilerden, deniz ve
43 kara kuvvetlerinden oluan bir aznlk, ekonomik temellere dayal

komnist

partisi

ad

altnda

birleerek

bir

diktatrlk

kurmulardr. Amalarnda ulusal deildirler, kiisel zgrlk ve eitlik tanmazlar. Halk egemenlii ilkesine uymazlar. erde ounluu, zorla bask ile kendi grlerine boyun emek zorunda tutarlar. Darda propagandayla ve ihtilal rgtyle btn dnya uluslarna kendi ilkelerini yaymaya alrlar.

Oysa, hkmet kurmaktan ama, nce bireysel [422 (54)] zgrln salanmasdr. Bolevik hkmet biiminde zorbalk nitelii grlmektedir. Bir toplumun, bir blk insann grlerinin zorla tutsa olarak yaamas biimine, doal ve akla uygun bir hkmet modeli olarak bakmaya olanak yoktur. 2) htilalci siyasal sendikaclk kuramna inananlar da her trl siyasal kurulular, yalnz kendi karlar dorultusunda altrmak ve sonunda siyasal g ve egemenlii ellerine geirmek isteyen ii gruplardr. Bunlar amalarn zorla gerekletirme frsatn beklerken [423 (55)] zaman zaman genel grevler yaparak, hkmet adamlar zerinde etkili oluyorlar ve kimi ileri kendi karlarna uygun decek biimde zmlettiriyorlar; yava yava varlklarn duyuruyorlard. Bunlar ngiltere, Fransa ve Almanya'da etkilerini gstermektedirler. Almanya'da bu kuramclara az ok bir doyum salamak iin, millet meclisi yannda ekonomik ierikli fakat yeleri bu kuramclardan oluan bir meclis kurmulardr. Bizde de Yksek Ekonomi Kurulu (l ktisat Meclisi) vardr. Fakat bu, herhangibir bask zerine deil, dorudan doruya hkmetin, yararl grmesinden tr danma amacyla [424 (56)] oluturulmu bir kuruldur.
44

3) kar gruplarnn temsili kuram: Trl meslek, sanat ve iadamlar, toplum iinde ayr ayr birer zmre, birer kk topluluk olarak dnlrse, her bir zmrenin birbirinden farkl karlar vardr. Bundan tr diyorlar ki, her zel kar sahibi gruplarn, her biri mecliste kendilerini ayr ayr temsil etmelidirler. Bu durumda, seim, ulusun [425 (57)] bireyleri tarafndan deil bu gruplar tarafndan ve gruplarn karlar lsnde gerekletirilecektir. Mecliste bu gruplarn birka birleip iktidara gelince yalnz kendi karlar iin alacaklardr. Buna kim engel olacaktr? te, bu nedenlerden dolaydr ki, biz bunu ve bundan nceki kuramlar, lkemiz ve ulusumuz iin uygun grmyoruz. Biz, lke halk bireylerinin ve trl snflarn birinin tekine yardmn ayn deerde [426 (58)] ve nitelikte gryoruz, hepsinin karlarnn ayn lde ve ayn eitlik duyarllyla salanmas iin almak isteriz. Bu yolun, ulusun genel refah ve devlet yapsnn glenmesi iin daha uygun olduu kansndayz. Bizim gzmzde ifti, oban, ii, tccar, sanatkar, asker, doktor, ksacas, herhangi bir toplumsal kesimde ya da kuruluta alan bir yurttan, hak, kar ve zgrl eittir. Devlete bu anlay ile en yksek lde yararl olan ve ulusun gvenini ve iradesini yerinde kullanabilmek bizce, [427
45

(59)] bizim anladmz anlamda, halk hkmeti ynetimi ile gerekleir. < Ulusu temsil eden ve yneten Byk Millet Meclisinin ve hkmetin dayand parti de bu temel ilke erevesinde hibir ayrm gzetmeksizin tm Trkiye halkm kapsayan, ulusun ortak karlarn gz nnde tutan ve amalayan parti (Cumhuriyet Halk Partisi) dir. Parti, ulusa, milletvekillerinin seiminde yol gstermek, dnsel ve ilevsel yaamda, ortak ulusal terbiyede, [428 (60)] halklk bilin ve anlayn gelitirerek byk bir grevi yerine getirmektedir. >

46

YURTTAA KARI DEVLETN GREVLER [429 (1)]

Derslerimizin balangcnda, ulusun kurduu devletin ve hkmet rgtnn yurttalara kar ykml olduu grevleri ve yetkileri, genel olarak saymtk. Bu grevlerin nitelikleri incelenirse, yle bir sralama yaplabilir: a) lke iinde gvenlik ve adaleti salayarak ve srdrerek, yurttalarn her trl zgrln korumak. b) D siyaseti ve baka uluslarla ilikileri iyi ve olumlu bir biimde ynlendirerek, lke iinde de her trl savunma glerini her zaman hazr bulundurarak ulusun bamszln gven altna almak ve korunmuluunu [430 (2)] salamak ve bu uurda baka kar yol kalmazsa ulusun haklarn silahla savunmak. Bu iki tr grev, devletin en bata gelen grevlerindendir. Denilebilir'ki, devlet kurmaktan ama, bu iki grevin yerine getirilmesini salamaktr. nk bu grevler, yurttalarn tek tek kiiler olarak yapmaya glerinin yetmeyecei ilerdir. Dahas yurttalarn, bu grevlerin bir blmn bile yapmaya kalkmalar doru deildir. nk o zaman, anari olur, devlet kalmaz. rnein,
52

bir yurtta, kendi kendine, bir yabanc devletle siyasal bir grme ve ilikide bulunamaz. Bir yurttan, lke savunmasnda bana toplayabilecei birtakm kimselerle, kendi bana hareket etmesine izin verilemez. [431 (3)] Bir yurtta, kendi zgrln ve hakkn, kendi maddi gcne dayanarak salamaya kalkamaz. Bu konular, kiilerin gleri ve giriimleriyle deil, ulusun iradesini elinde bulunduran devletin gc ve nfuzu ile salanabilir. Bu iki tr grevden baka, devletin stlendiini belirttiimiz grevleri de baladmz sra ile iinde syleyelim: c) Yollar, demiryollar vb. gibi bayndrlk ileri, ) Eitim ve retim ileri, d) Salk ileri, e) Sosyal yardm ileri, E) Tarm, ticaret ve ileyimcilie (zanaat) ilikin ekonomik iler. [432 (4)] Bu son sylediimiz ileri, devletin yapmamas, kiilere brakmas gerektiini ileri srenler vardr. Bu gr uygun bulup izleyenlere bireyci derler.
53

Ulusun genel ve ortak karlarna ilikin siyasal ve dnsel ilerde olduu gibi, her trl ekonomik ilerin de kiilere braklmayp devlete yaplmasnn daha uygun olaca kuramn savunan devletiler de vardr. Biz, devletimizce uygulanmas uygun olan ilkeyi, belirlemek iin bireyci ve devletilerin dayandklar noktalar ve bir de demokrasinin en belirgin niteliklerini gz nnde [433 (5)] bulundurarak bir irdeleme yapalm: Bilindii zere, Trkiye Cumhuriyeti, demokrasi temeline dayanan bir devlettir. Demokrasi temelde siyasal ieriklidir; dnseldir, dnceye dayanr, bireycidir, eitlikidir. Demokrasinin bu ana noktalarna gre, yurttan siyasal
54 zgrln ve almasn salamak yurttan bilimsel, toplumsal,

sanat ve ahlak gibi dnsel alanlarda gelimesini salamakla ilgilenmek ve yurttan ulusal egemenlie, usul erevesinde katlma hakkn ve btn yurttalarn eit siyasal haklara sahip olmalarn [434 (6)] salamaktan ibaret olan noktalar, devletin, yurttaa kar, balca grevlerinin snrn gsteren iaretlerdir. yleyse, demokrasi temeline dayanan bir devlet, sosyal yardm sistemi ya da bir ekonomik kurulu sistemi deildir. Bunun iin bu

alanlara ilikin ilere, devletin karmamas, btn bu nitelikteki ileri bireylere ya da bireylerden oluan ortaklklara brakmas mmkndr. Bu olanan lsn anlamak iin devletin, ulusa ve lkeye kar yerine getirmek [435 (7)] zorunda olduu temel grevlerinin, ikinci derecede olan grevlerle ilgi ve balantlarn dnmek gerekir. Devlet, gvenlik ve huzuru salamak iin, lkeyi savunmak iin, salkl, iyi gelimi, anlaylar, ulusal duygular, yurt sevgileri yksek vatandalar ister. Devletin, ite ve dta ulus ilerini yaptraca yksek yetenekli yurttalara gereksinimi vardr. Devlet, btn yurttalarn, devletin yasalarn anlayp onlara
55

uyma gereini kavramalarn, lkenin gvenlii ve savunmas iin nemli grr. Devlet, btn yurttalarn hangi ileyimcilik ve meslekdalnda oIursa oIsun [436 (8)] arnzdaki gelime ve ilerlernelerin gerektirdii Ide baarl olmalaryla yakndan iIgilidir. Bu nedenledir ki, yurttalarn eitim ve retimiyle, salyla yakndan ilgilenmek zorundadr.

Devlet, lkenin gvenlik ve savunmas iin karayollaryla, demiryollaryla, limanlarla, deniz tatlaryla, telgrafla ve telefonla, 'lkenin hayvan gcyle ve her trl tama aralar ile ulusun genel maddi varlyla yakndan ilgilenir. lke ynetiminde ve savunmasnda bu saydklarmz, toptan, tfekten, her trl silahtan daha" nemlidir. [437 (9)] zellikle para, her trl aracn stnde bir var olma silahdr. Bu saydmz alanlardaki ilerden ekonomi ile ilgili oIanIar, dorudan doruya devletin zorunlu grevlerinden grnmemekle birlikte, o grevlerin yerine getirilmesinde etkilidirler. Bu alanlardaki ileri, kiilere ya da ortaklklara btnyle brakabilmek iin, bu ilerin, devletin karmas
56

ya da yardm sz konusu olmadan, devleti, temel grevlerini yerine getirmede zor durumlarda brakmayacana emin olmak gerekir.

[438 (10)] Grlyor ki, ekonomik iIer ve kimi toplumsal iler, bir bakma bireylerin karlaryla ilikilidir. Bunun iindir ki, bireyciler, bu ilere devletin karmasn kii

zgrlne karma gibi grrler. Ne var ki, bu iler iinde dolayl olarak btn ulusun ortak karna dokunan ve dayanan noktalar da vardr. Bu nedenle, devletilerin hakl olduklar noktalar kabul etmek yerinde olur. zel kar, ou kez genelin karyla eliir bir durum da alabilir. Bir de zel karlar, sonunda rekabete dayanr. Oysaki,yalnz, bununla ekonomik dzen kurulamaz. [439 (11)] Bu sanda olanlar, kendilerini serap karsnda aldanlmaya brakanlardr. Kiiler, ortaklklar, devlet rgtne gre zayftrlar. Serbest rekabetin toplumsal sakncalar da vardr; zayflarla glleri yarmada kar karya brakmak gibi ... ve dahas kiilerin, kimi byk ortak karlar doyurucu nitelikte karlamaya gleri yetmez.
57

Bu gibi ilerde, kiilerin kurma olana bulamayacaklar geni ve gl bir kurulu gerekebilir ya da bu gibi ilerde, kiiler, yeterli lde kar salayamayacaklar iin o ilerden vazgeebilirler.

Oysa, o iler ulusa yaamsal bir nem tar ve devlet onu yapmak zorundadr. [440 (12)] Herhalde, uluslarda, zgrlk ve uygarlk gelitii lde, devletin, grevleri ve sorumluluklar artar.

Yaam gelitii oranda aralar da artar. ok ara, ok ve byk bir gle ynetilmeyi gerektirir. G arttka kurallar da artar. Bir toplumun arac ve kural ise devlettir. Bundan baka devletin bireye gre olan hrs da baka niteliktedir. O, kamunun ortak karlarn ve ilerlemesini dnr. Kiiler, zel kar hrsndan, ne lde uzak- latrlabilir; bu gerekten dnlmeye deer. [441 (13)] Herhalde devletin, siyasal ve dsel konularda olduu gibi, kimi ekonomik ilerde de dzenleyiciliini, ilke olarak kabul etmek uygun grlmelidir. Bu durumda kar karya kalnacak zorluk udur: Devlet ile bireyin karlkl etkinlik alanlarn ayrmak. Devletin, bu alandaki etkinlik snrn izmek ve dayanaca
58

kurallar belirlemek, te yandan yurttan kiisel giriim ve etkinlik zgrln kstlamam olmak, devleti ynetme yetkisi verilmi olanlarn [442 (14)] belirlemesi gereken sorunlardr. lke olarak devlet, bireyin yerine gememelidir. Fakat kiinin gelimesi iin, genel koullan gz nnde bulundurmaldr. Bir de bireyin kiisel etkinlii, ekonomik ilerlemenin temel kayna olarak kalmaldr. Kiilerin gelimesine engel olunmamas, onlarn her

adan olduu gibi, zellikle ekonomik alandaki zgrl ve giriimleri nnde, devletin kendi etkinliiyle bir engel oluturmamas, demokrasi ilkesinin en nemli temelidir. yleyse, diyebiliriz ki, bireylerin gelimesinin, engel karsnda kalmaya [443 (15)] balad nokta, devlet etkinliinin snrn oluturur. Buna gre genellikle zaman ve ortam iinde srekli zel bir nitelik gsteren, ekonomik bir ii, devlet zerine alabilir. rnein, byk ve dzenli bir ynetimi gerektiren ve zel kiiler elinde tekellemek tehlikesi gsteren ya da genel bir gereksinmeyi karlayan bir ii, devlet zerine alabilir. Madenlerin, ormanlarn, kanallarn, demiryollarnn, deniz ulam ortaklklarnn devlete ynetimi ve para ihra eden bankalarn ulusallatrmas; ayn ekilde su, gaz, elektrik ve benzeri ilerin yerel [444 (16)] ynetimlerce yaplmas yukarda akladmz trden ilerdir. 59 Bu akladmz anlamda ve anlayta devletilik, zellikle toplumsal, ahlaksal ve ulusaldr. Ulusal servetin dalmnda daha stn bir dorulukla alp emek verenlerin daha yksek refah, ulusal birliin korunmas iin kanlmaz bir kouldur. Bu koulu, her zaman gz nnde bulundurmak, ulusal birliin temsilcisi olan devletin en nemli grevidir.

Kamu yararna alan genel kurulularn oaltlmas, devletin nemle gz nnde tutmas gereken bir sorundur. Ancak [445 (17)] bu yolla salt karcla dayanan etkinlikler snrlanabilir. Bu durum yurttalar arasnda ahlaksal dayanmann gelimesine yardm eden en nemli etkendir. lkede, her trl retimin artmas iin, devlet asndan zel giriimin ok gerekli olduunu nemle belirttikten sonra, belirtmeliyiz ki, devlet ve birey birbirine kart deil; birbirinin btnleyicisidir. Devlet ve birey dediimiz zaman, bu szcklerin soyut anlamn deil; tek gerek olan toplumsal insanc, yani toplum iinde [446 (18)] yaayan bireyleri demek istiyoruz. te bu insann, iki trl kan vardr. Bu karlardan bir blm kiiseldir, teki blm ise ortaktr. Toplum yaamn koruyup srdren bu ortak karlardr. yice dnlecek olursa, bu iki tr kann birbirine denk olduu anlalr. nk toplumsal bir varlk olan insann yaam iin her iki kar ayn lde gereklidir. Buna gre, bizce devlet ve birey szckleri ister genel, ister zel karlardan biri dnlm olsun, her iki durumda da toplumsal insan [447 (19)] dile getiren ve aklayan iki deyitir. Yani unu demek istiyoruz ki, ne yalnz bana
60

bir birey ve ne de bireylerden soyutlanm bir devlet dnyoruz. Devlet bireylerin oluturduu ulusal top- lululuun gze grnen biimidir. Ancak birey, emeinin gelirini, devlet de toplumsal gelimeden tr ortaya kan geliri almak zorundadr. Bu grlerin bizim durumumuzla daha yakndan olan ilikisini irdeleyelim: Cumhuriyetimiz daha ok gentir; gemiten kendisine kalt olarak geen, btn byk nem tayan iler, an gereklerini karlayacak, onlarla baa kabilecek lde deildir. Siyasal ve dnsel yaamda olduu gibi, ekonomik ilerde de [448 (20)] kiisel giriimlerin sonucunu beklemek doru olmaz. nemli ve byk ileri ancak ulusun genel servetine ve devletin btn kurulularna kullanlmasn ve ve gcne
61 dayanarak

ulusal

egemenliin grevli olan

yrtlmesini

dzenlemekle

hkmetin, olabildiince zerine alp baarmas yolu seilmelidir.

Baka kimi devletlerin ikinci derecede grebilecei ve kiisel giriimlere braklmasnda sakncas olmayan ilerden birou, bizim iin yaamsal nemi olan birinci derecede devlet grevleri arasnda saylmaldr. zetle, Trkiye Cumhuriyetini [449 (21)] ynetenlerin,

demokrasi ana ilkesinden ayrlmamakla birlikte lml devletilik ilkesine uygun yrmeleri, bugn iinde bulunduumuz durumlara, koullara ve zorunluluklara uygun olur. Bizim izlenmesini uygun grdmz lml devletilik ilkesi, btn retim ve datm aralarn kiilerden alarak, ulusu, bsbtn baka temellere dayal bir biimde dzenlemek amacn gden sosyalizm ilkesine dayanan kollektivizm ya da kominizm gibi zel ve bireysel ekonomik giriim ve etkinlie olanak vermeyen bir sistem deildir. [zet olarak bizim izlediimiz devletilik, bireysel alma ve etkinlii temel ilke saymakla birlikte, olabildiince az zaman iinde ulusu refaha ve lkeyi bayndrla eritirmek iin ulusun genel ve yksek karlarnn gerektirdii ilerde, zellik ekonomik alanda devleti dorudan doruya ilgilendirmektedir.]

ZGRLK

27 Ocak 1930 Pazartesi [Demitik ki devlet yurttalarn her trl zgrlnn korunmuluunu salar. imdi zgrln ne olduunu kavramaya alalm:] zgrlk, insann, dndn ve dilediini salt (mutlak) olarak yapabilmesidir. [450 (1)] Bu tanm, zgrlk szcnn en geni anlamdr, insanlar, bu anlamda zgrle hibir zaman sahip olamamlardr ve olamazlar. nk, bilinmektedir ki, insan, doann yaratdr. Doann kendisi bile salt zgr deildir; evrenin yasalanna bamldr. Bu nedenle insan ilk nce, doa iinde doann yasalanna, koullarna, nedenlerine, etkenlerine baldr. rnein, dnyaya gelmek ya da gelmemek insann elinde olmamtr ve deildir. nsan, dnyaya geldikten sonra da, daha ilk anda doaya ve baka birok yarata kar gsz durumdadr. Korunmaya, beslenmeye, baklmaya, bytlmeye gereksinimi vardr. zgrln Tarihsel Geliimi
57

[451 (2)] lkel insanlarn, doann her eyinden; gk grltsnden, geceden, taan bir rmaktan ve yrtc hayvanlardan, dahas birbirlerinden korktuklarn biliyoruz. lk duygusu ve dncesi korku olan insann her dndn ve dilediini kesin olarak yapmaya kalkm olmas dnlemez. lkel insan topluluklarnda, ata korkusu ve bunun tesinde de byk boy ve budunlarda, ata korkusunun yerine geen Tanr korkusu, insanlarn kafalarnda ve davranlarnda saysz yasaklar yaratmtr. Yasaklar ve bo inanlar zerine kurulan birok gelenek ve grenekler, insanlar dncelerinde ve davranlarnda kstlamtr. O denli ki, kiisel dnce ve davran zgrl gibi bir hak kavram bilinmemitir. Topluluklarn bana geebilen kiiler, 58topluluu Tanr adna ynetirlerdi. [452 (3)] Her trl hak ve yetki onlarda idi. Kiinin hakk, zgrl sz konusu deildi. Buraya dein olan dncelerimizi, yle bir sonuca

balayabiliriz: nsan nce doann tutsa idi; sonra, buna gkten g ve yetki alan birtakm insanlara tutsak olmak eklendi. nsan topluluklar byyp devlet durumuna geldike, insanlar zerindeki bask da o lde artt. Devletin banda bulunan adamn hakk,

snrsz ve koulsuz, salt bir g olarak kabul ediliyordu. Devlet biimi imparatorluk ya da cumhuriyet olsun, bunun fazla bir nemi yoktu; bireyin kiisel bir hakk da sz konusu deildi. Eski zamanlarda, insanlarn ortaya koyduu uygarlklarn en yksek dnemlerinde bile durum byle idi. [453 (4)] Bireyin hakk, hkmdarn karna olarak, Tanrsal hak iindeydi. Bu hakka dayanarak, hkmdar uyruundaki insanlarn zgrlne istedii gibi sahip olabilirdi; bu bireyin hakkna saldrganlk saylmazd. Hkmdarn gc iin, dinlerin koyduu snrdan baka bir snr tannmyordu. Hkmdarn yapmamas gereken ey, ancak Tanr'nn yasaklad ey olabilirdi. nsanlar, dnsel gelimede ilerledike, nereden geldiklerini
59 ve ne olduklarn yani kendi kkenlerini daha ak bir biimde

dnmeye baladlar; yava yava onun bykln daha iyi anlayabildiler ve deerlendire- bildiler. [454 (5)] Doann her eyden stn ve her ey olduu anlaldka, doann ocuu olan insan, kendinin de bykln ve onurunu anlamaya balad.

te, insanlar bu kavray aamasna ulatktan sonradr ki: doann insana verdii btn yeteneklerin, zgrce etkinlik gstermesi ve gelimesi gerekir; bu gereklilik doaldr; doann verdii haktr dncesine vardlar. Artk bundan sonra birey ile hkmdar ve devlet arasnda, hak davas ve hak savam balar. Bu savam, devletlerin i gelimelerinin tarihidir. XVI. yzylda ileri srlen dnceler yle idi: Hkmdar, buyruklaryla, yasalaryla [455 (6)] Tanrsal hakk olduu gibi, doal hakk da bozamaz. Doal hakkn da Tanr tarafndan verildiini kabul etmek gerekir. k noktas bu dnce olduka, hkmdarn erk snrnn temelini, Tanrsallk dncesi ve Tanrsal irade oluturdu.
60 nk, doal haklar da ayn temele balanmt. Hkmdar bu snra

ve lye bal kalyor idiyse, bu ball dinsel bir grev sayd iindi, yoksa kiinin hkmdara kar istemde bulunabilecei hibir hak tannm deildi. Bireysel haklar kuram, doal hak dncesi, Tanrsallk dncesi temelinden, gkten koparlarak yeryzne indirilmitir, ondan sonra [456 (7)] ortaya kabilmitir.

Bireysel zgrlk Bireysel haklar kuramnn temeli yle kuruldu: Her trl hakkn

kkeni bireydir. nk gerek zgr ve sorumlu olan yaratk yalnz insandr.

[457] Buna gre, bireyin yalnzca doal hak ve ahlaksal sorumluluu ile baml klnm olan salt bamszl, btn uygarlk kurumlarndan nce gelen ilk durum olarak, ilk balang noktas gibi kabul olunuyor. Fakat te yandan insanlarn, toplumsal ve siyasal kurumlar gelitirmesi de doal ve gereklidir. Bu toplumsal ve siyasal kurumlarn bir blm ise zorunlu ve yazgsal yasalarn hkmlerine gre evrimleir. Bu yazgnn var olduu oranda ve zeknn, bu yazgnn gidiini ve ynn kavrayp deerlendirebildii lde, insanlarn zgrlk ve iradeleri, bu yazgya boyun eme zorundadr. 61 nsanlar, davranlarn, bu yazgnn gidiine ve ynne uydurmak [458 (8)] zorundadrlar. Bu zorunluluk durumu, gerekte kanlmas mmkn olmayan bir sonucu, daha mkemmel ve daha uyumlu yapmaktr. Doann ve tarihin bir rn olan ulusun bireyleri, srekli bu gerekle kar karyadrlar ve ona sayg duyarlar. Byle bir ulusun kurduu devletin de temeli ve erei bireysel hak olur.
Bireyin birinci hakk, doutan getirdii yeteneklerini zgrce gelitirebilmesidir. Bu gelimeyi salamak iin, en iyi yol ise bireye

bakasnn ayn deerdeki hakkn zarara uratmakszn, tehlike ve zarar kendisine ait olmak zere, ona kendi kendini, istedii gibi ynlendirmeye ve ynetmeye izin vermektir.

[459 (9)] Bireysel haklarn oluturduu eitli zgrlklerin tm amac, ite, bu zgrce gelimeyi salamaktr. Bu haklara sayg duymayan, gstermeyen siyasal toplum, temel grevini de yerine getirmemi olur ve devlet, varlnn ama ve anlamnm yitirmi olur. Toplumsal zgrlk ada demokraside bireysel zgrlkler bir deer ve nem kazanmtr; artk bireysel zgrlklere devletin ve hi kimsenin karmas sz konusu deildir. Ancak bu denli yksek ve deerli olan bireysel zgrln uygar ve demokrat ulusta neyi anlatt, zgrlk szcnn [460 salt (10)] olarak Bu dnlebilen bireysel
62

anlamyla zgrl

anlalamaz. Sz konusu olan zgrlk, toplumsal ve uygar insan

zgrldr.

nedenle,

dnrken, her bir bireyin ve sonuta ulusun ortak karn ve devlet varln gz nnde bulundurmak gerekir. Anlalyor ki, bireysel zgrlk salt bir zgrlk olamaz. Bakalarnn hak ve zgrl ve ulusun ortak kar bireysel zgrl snrlandrr. Bireysel zgrl snrlandrma, devletin de grevi ve temelidir.

nk devlet, bireysel zgrl salayan bir rgt olmakla birlikte, ayn zamanda btn zel etkinlikleri, genel ve ulusal amalar iin birletirmekle ykmldr. zgrlk, bakasna zarar vermeyecek

her trl kullanm yetkisinde bulunmaktr.3 [461 (11)] denildii

zaman yurtta zgrlnn, yalnz bunun ama edi- nildii, devletin bu amac gerekletirmek iin bir ara olduu anlatlm olur. Ne var ki, bu ara, ulusun, genel kar amacn koruyacaktr. yleyse bireysel zgrle snr olarak bakalarnn zgrlnn snrn(*) gsterirken bireysel zgrln, ulusun genel karnn gerektirdii lden daha fazla kstlanamayaca kabul edilmi oluyor. Bu dnce basittir, fakat uygulanmas ok gtr. nk bireysel zgrln ls, devlet etkinliini zayflatmamas gerekir. Devletsiz bir toplum, ya da zayf bir devlet hayatnn sonucu, herkesin herkese kar savamdr. Bu savamn, ounluun 63 zgrln bomayacak biimde dorultularak gerekletirilmesi gerekir. [462 (12)] Bu dorultma ii bireyin sorumluluuna, giriimlerine ve gelimesine engel olacak lye vardnlma- maldr. Yurttalarn

3 Tekilt Esasiye Kanunu, madde 68. 3 Tekilt Esasiye Kanunu, madde 68

giriim ve sorumluluk duygular ne lde geliirse, devlet iin o denli iyidir. Bireysel zgrlkten, ne lde zveride bulunulmas

gerekecei, iinde bulunulan zamana ve lkeye gre deiir. Olaanst dnemler, olaanst nlemler gerektirebilir. Bir de zgrln ktye kullanlmas, zgrln geici, fakat geni apta kstlanmasn gerektirebilir. Btn bu nlemleri ve kstlamalar tanmak gereklilii, devlet dncesini ve kavramn gsterir. [463(13)] Bu noktalardaki nlemlerin etkisini ve snrlarnn geniliini plmek, byk bir sanattr. Devlet sanat, ite budur.* [Bu sanatta baarl olma derecesi, zgrlklerin snrlarn izen yasada grlebilir. nk bu snr ancak yasayla izilir ve belirlenir. uras kesindir ki] yurttalarn, genel zgrl ve esenlii iin bireylerden, ancak devlet iin gerekli olan bir blm zgrlklerini braklmas istenebilir. Trk ulusunun tarihini gz nne getirelim, daha dne dein altnda ezildii bask, tutsaklk ve zorbaln kara, kanl penesini duymamak mmkn deildir.
64

[464 (14)] Trk, zorbalk ve tutsaklk zincirlerini koparabilmek iin, i ve d dmanlar karsnda kendi yaamn ortaya att; ok kanl ve tehlikeli savamlara girdi, saysz zverilere katland; baarl oldu, ancak ondan sonra zgrln kazand. Bu nedenle zgrlk, Trkn yaamnn ta kendisidir. Artk Trkiye'de her Trk zgr doar, zgr ya- ** ar. Trkn bugnk ulusal ve siyasal terbiyesi ve yksek deerlilii, onun amacn ve bulunduu durumu belirlemitir. [465 (15)] Trkler, demokrat, zgr ve sorumluluk tayan yurttalardr. Trk Cumhuriyeti'nin kurucular ve sahipleri dorudan doruya kendileridir. Trk kiisel zgrlnden ve karlarndan
65

anayasada belirlenmi olan lde Cumhuriyet'e brakmtr. Cumhuriyet, bireyin ona brakt bu zgrlkleri, bireyin ve Trk ulusunun ierde zgrln, darda da bamszln salamak iin kullanr.

ZGRLN ETLER [466 (1)] 25 Ocak 1930 Bir ulusun, kltr ykseldike, bireysel zgrln alanlar da geniler ve oalr. [rnein, ilkel bir insanla, uygar bir insann zgrlk gereksinimleri ayn deildir. nsan toplumlar uygarlatka,] trl biimlerde, birbirinden ayr ve bamsz zgrlkler ortaya kar. Bu zgrlkler, kapsam ve niteliklerine gre iki blme ayrlrlar: I) Bireyin maddi karlarna dayanan zgrlkler. II) Bireyin dnce hayatndaki zgrlk haklar. I. blm iinde sayabileceimiz zgrlklerin balca- lan unlardr: 1) Kiisel zgrlk, 2) Konut dokunulmazl, 3) Bireysel iyelik (mlkiyet), 4) Ticaret, alma ve ileyimcilik zgrlkleridir. 1) Szcn dar anlamyla, kiisel zgrlktr. Yani serbeste gitmek, gelmek, ulusal topraklarda kalmak ya da oradan kmak
66

hakkna sahip olmaktr (yolculuk yapma ve yerleim hak ve zgrl). Bununla birlikte yasad tutuklamalardan, hapis ya da herhangi bir cezadan korunmu olmak gvencesidir. [Kiinin zgrl insanln zorunlu bir gereidir.] 2) Konut dokunulmazl: [467 (2)] Bu hak, kii gvenliinin devam ve devam edip gitmesidir. nsan, evinin sahibidir ve oraya ancak istediini sokar. Bir insann evine, hkmetin karmas, yalnz yasann belirledii durumlarda ve yasal yolla olabilir. 3) Bireysel iyelik hakk: Bir insann, kendi emeinin rn olan her eye sahip olmas, bireyin, devletin kara- mayaca yksek haklarndandr. nsan, namusluca sahip olduu mal ve mlkn istedii gibi [468] kullanabilir, satabilir, satmayabilir, istediine
67 verebilir, onlar ykp yok edebilir, yani istedii gibi kullanabilir. Eski

alarda byle deildi; bunun tam tersi idi, insanlar, kendi istekleri dnda, aileleriyle, oturduklar yerle birlikte satlabilirlerdi. Bireysel iyelik hakkn snrlayan tek ey, kamu yarar iin kamulatrmadr. Bununla birlikte hkmetin, belediyelerin, yerel ynetimlerin, hangi zorunlu durumlarda, hangi usul ve biimde kamulatrma belirlenmitir. yapabilecekleri, kamulatrma yasalaryla

Dnce ve kalem rn olan her yapt da sahibinin hakkdr. Bu hak, Telif Hakk Yasas ile gvence altna alnmtr. 4) Ticaret, alma ve ileyimcilik zgrl: nsan, yaamn kazanmak iin istedii ite, meslekte ve sanatta alabilir, bu ynden serbesttir. Ancak bu zgrln kamu yaran iin usa yatkn olan, birtakm yasal snrlamalara ve koullara baldr. rnein, bir st, bir ekmeki birtakm salk kurallarna uymak zorundadr. [469 (3)] Bir tccar, yabanc lkeden getirdii mallar, gmrk vermeden yurda sokamaz. Herkes lkede, istedii gibi, retmenlik, avukatlk, doktorluk yapamaz; bunun iin yasalara uygun olarak birtakm niteliklere sahip olmas gerekir.
68

Bunlardan baka, devletin, siyasal ya da kamu yaran ve gvenlii amacyla tekeli altnda bulundurduu ileri bakalar yapamaz, [iki ve ttn gibi.] Btn bu engellerin yan sra insan iin her zaman yeterli lde bir alma ve para kazanma zgrl vardr.

II. blme giren zgrlkler, daha [470 (4)] ok dorudan doruya bireyin dnsel yaamna ilikin zgrlk haklandn Bunlardan balcalar: 1) Vicdan zgrl, 2) Toplant zgrl, 3) Basn zgrl, 4) Demek kurma zgrl, 5) Eitim - retim zgrl. 1) Vicdan zgrl: Her birey, istediini dnme, istediine inanma, kendine gre bir siyasal dnceye sahip olma, inand dinin gereklerini yerine getirme ya da getirmeme hak ve zgrlne sahiptir. Hi kimsenin dnce ve vicdanna bask
69 yaplamaz. Vicdan zgrl, kiinin salt ve karlamaz olan

haklarnn en nemlilerinden biri olarak tannmaldr. [471 (5)] Uygarln geri olduu, bilginin henz gelimedii alarda, dnce ve vicdan zgrl, bask altnda idi. nsanlk, bundan ok zarar grmtr. zellikle, din koruyucusu grnne brnm olanlarn, gerei grebilen ve dnebilenlere, syleyebilenlere kar yaptklar zulm ve ikenceler insanlk tarihinde her zaman kirli, korkun olaylar olarak kalacaktr.

Trkiye Cumhuriyeti'nde, her yetikin dinini semede zgr olduu gibi, belli bir dinin trenlerini yapmada da serbesttir; yani dinsel tren yapma zgrl de dokunulmazdr. Doal olarak dinsel trenler toplumun gvenliini bozamaz ve halkn greneine aykr olamaz, siyasal gsteri biimine de dntrlemez. Gemite ok grlm olan bu gibi durumlara, artk Trkiye Cumhuriyeti hibir biimde katlanamaz. [472 (6)] Ayrca Trkiye Cumhuriyeti snrlan iinde btn tekkeler, zaviye ve trbeler yasayla kapatlmtr. Tarikatlar kaldrlmtr. eyhlik, dervilik, elebilik, halifelik, falclk, byclk, trbedarlk vb. yasaktr. nk' bunlar gericilik yuvalan ve bilgisizlik damgalandr. Trk ulusu, byle kurumlara ve onlara katlm olanlara katlanamazd ve katlanmad da.
70

[Laiklik Trkiye Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur. Devlet ynetiminde btn yasalar, kurallar ve dzenlemeler bilimin ada uygarla getirdii ilke ve biimler dorultusunda, dnya gereksinimlerine gre yaplr ve uygulanr. Din anlay vicdana bal olduundan, Cumhuriyet, dinle ilgili dnceleri, devlet ve dnya ilerinden, politikadan ayr tutmay, ulusumuzun ada ilerlemesinde balca baar etkeni olarak grr].

2. Toplant yapma zgrl ve 3. Basn zgrldr. Bu iki zgrlk ayn ilkeye dayanr. O ilke de insanlarn, dncelerini zgrce syleyebilmek ve yaynlamak hakkdr. Yurttalar, kendi eitim ve retimleri iin ve halkn yaran asndan dnce [473 (7)] alveriinde bulunmaldrlar. Dndklerini istedikleri gibi syleyebilmelidirler. En byk gerekler, kavray ve anlaylar dncelerin, zgrce ortaya konmas ve tartlmas ile ortaya kar ve ykselir.

Toplant, insanlarn birlikte dnp konumak ya da baka birinin szlerini dinlemek amacyla, geici olarak bir araya gelmeleridir.
Toplant insanlarn, bireyi
71

birlikte

izlemek

iin

toplanmalarndan ya da insanlarn, birlikte yapmak iin srekli olarak bir araya gelmeleri durumundan ayrt edilmelidir. [475 (8)] Toplant, ada yaplan kiisel bir ar zerine, arllarn toplanmasyla yaplan zel toplanma da deildir. lkenin dirlik ve dzenini bozacak biimde ve yerlerde toplanmak, doal olarak, yasaktr.

Toplant zgrl, basn zgrlnden daha eskidir. Ne var ki basn zgrl, basmclk tekniinin ve gazeteciliin ilerlemesiyle daha byk bir nem kazanmtr. [474] Toplant yapma zgrl, anayasamz gereince bireylerin doal haklarndandr. Bu zgrlk ancak, 'Genel Toplantlar Yasas' erevesinde gerekletirilebilir. nk gvenlik ve toplumsal ve siyasal dzeni koruma ile ykml olan hkmetin, gereken nlemleri alabilmesi iin toplant gn ve yerinin, zamannda usul erevesinde bildirilmesi gerekir. [476 (6)] Basn zgrl, yurttalarn, gnlk ya da belirli srelerle kan gazetelere, dergilere yazaca yazlar ya da yapaca resimler araclyla, ve yaymlayaca kitaplarla dncelerini
72 serbeste ve aka bildirmesidir. Tiyatro, sinema ve gramafon,

radyo, telgraf da dncelerin yaynlanmas ve duyurulmas iin en nemli ve etkin aralardr. Bir insann herhangi bir yerde syledii szler orada bulunanlar arasnda kalr; etkisi ancak bir an iindir ve snrldr. Ne var ki, bu szler, radyo ile sylenirse, btn dnya iitebilir. Telgraf da dncelerin yaylmasnda en hzl aratr. Ancak sz bir plaa geerse, zellikle, bir gazeteye, bir kitaba geerse, dnce saptanm olur ve btn dnyada okunur, doal olarak

gelecek [477 (2)] kuaklara ular. Herhangi bir yzeye yaplan resim ve yazlan yazlar, ve ayn ekilde yaplan heykeller de dnceleri yaatan yaptlardr. Trl aralarla saptanan ve hzla yaynlanan dnceler, btn insanln ilerlemesine ve tarihe byk katkda bulunur. Kamuoyu Ulusal egemenlik temeline dayal temsili bir hkmette kamuoyu byk bir rol oynar. Basn ve toplant zgrlkleri olmadan ve kamuya ilikin iler hakknda geni bir eletiri [478 (8) ] ortam yaratlmadan, kamuoyu grevini yerine getiremez. Ulusal egemenlik ve temsili hkmet dncesinin yaylmas ve ykselmesi ancak kamuoyunun etkinlii ile olabilir.
73

Hkmetin dncesi, lkenin dncesini temsil etmelidir. Hkmet, lkenin dncesini anlayabilmek iin, bu dncenin ortaya kmasna yol aan aralara sahip olmaldr. Geri hkmet, seim zamanlarnda ulusun dncelerini yakndan [479 (9)] renir, seilen meclisler de ulusun dncesini temsil eder. Ne var ki, seim zamanlarnda ulusun yanstt dnceler, hep ayn kalmaz. Bu nedenle, meclislerin, bu dnceleri temsil edebilmesi uzun zaman srmez. Kamuoyu ulusun iinden taan, her tr

dncenin bulunduu bir denizdir. O denizde eitli akmlar, eitli tartma dalgalan yaratr. [480 (10)] Kamuoyu, ruhsal bir dnyadr. Orada, ortaya kan dnce savam, dikkatli gzlerden gizli kalamaz. Eski alardaki demokrasilerde bu dnce savam, btn yurttalarn her gn bir arada toplanarak yaptklar toplantlarda gerekletiriliyordu. Bugn yurttalarn sayca okluu ve uygar yaamn yurttalara ykledii gnlk iler onlarn maddeten ve her gn bir arada toplanmalarna olanak [481 (11)] brakmamtr. Bu nedenle kamuoyu, bir dnce ortam olmutur ve bu ortamda kamuya ilikin ilerin eletirilmesi u nitelikleri gsterir: I) Eletiri ve tartma btnyle zgrdr. Bu zgrl herkes,
74 hi kimsenin etkisi olmadan ve kendi kendine kullanr. Hkmeti ve

meclisi dikkatli tutan g eletiri zgrldr. II) [482 (12)] Kamuoyunun eletiri zgrl, balca birok yayn yapma yoluyla olur. Yayn, yolsuzluklara engel olur ve hkmetin ynetim yollarn doru ve yerinde kullanma grevlerini yerine getirme zorunda tutar. Yayn, en etkili denetleme yoludur. Bu noktada eletirinin kolay,

fakat bir eyi yapmann g olduu gereinin unutulmamas gerekir. Onun iin: [483 (13)] III) Kamunun iyilii dncesi, her trl eletiri ve tartmada, her zaman en bata gz nnde tutulmas ve temel alnmas gereken bir dncedir. leri srlen dnceler, kamunun iyilii adna ortaya atlmaldr. Bu dnce, k noktas olunca, eletiri ve tartma devletin de yararna yaplm olur ve yurttalarn toplumsal, siyasal eitim dzeylerinin ykseltilmesini de salar. IV) Kamuya ilikin ileri eletiri [484 (14)] zgrl, hkmet ile halk arasnda bir anlama ortam yaratr. Hkmet yayn organlar araclyla kamuoyunu anlar ve gerektiinde onu gerekli belgelerle aydnlatr. Hkmetin, halk ve halkn, hkmeti anlamas, onlarn
75 bir btn olarak birlemelerini ve ylece kalmalarn salar.

Kamuoyunun Kendi Kendine rgtlenmesi [485 (15)] Hkmet tutum ve davranlarn dzenlemek iin, kamuoyuna nem verince, kamuoyu rgtlenir. Kamuoyunun srekli, yararlanlabilecek bir durumda hazr bulunmas, onun ancak bir rgte sahip olmasyla mmkndr. Bu rgt de serbest eletiri ve

tartma alandr. Bu alan, srekli ak tutulmal ve srekli, eitli ve deiik dncelerle beslenmelidir. Bu ise basnn almas ve kamu yararnn her gn yeniden yeniye tartlmasyla olur. Kamuoyunun iledii, canl olduu bir lkede, gazeteler yaymlanmasa halk aknla urar ve lgna dner. [486 (16)] Szn ettiimiz bu dnce rgtnde, u zellikler grlr: 1) Dnce rgt, bir aznln ya da birtakm sekin insanlarn yaratt, ortaya koyduu bir kurumdur. Kukusuz, halk kitlesi bu rgte katlr. Ne var ki, baka alanlarda, ilerde olduu gibi, bunda da halk kitlesinin rol etkin deildir. Geri halk, yayn yanstp iletir ve dncelere yanda toplar, fakat dnceleri ortaya koyan, ortaya atan ve yayn alannn odak noktasn oluturan halk deildir.
76 2) ada dnce rgtnde, gerekte iki seme tabakann

etkinlii vardr. Bu snflardan biri basn giriimlerini gerekletiren ve ynetenlerdir. Basn, dnceleri ortaya [487 (17)] koymak ve yaymlamak iin gerekli aralardr. Siyasal dnceleri de reten basndr. Basn giriimleri, gazete, dergi ve kitap basma yoluyla gerekleir. Basnn siyasal dnceler retmedeki rol, ok daha baka niteliktedir. nk siyasal dnceleri ortaya atan, her zaman,

siyasal gruplar ve zmreler gibi belli dnce dernekleridir. Kabul edilmesi gereken udur ki, siyasal dnceler, siyasal partilerin karna olarak onlar tarafndan ortaya konur. [488 (18)] Yoksa halk topluluu iinde kendiliinden ortaya kmaz. c) yice bilinmelidir ki, gazeteler, okul kitaplar deildir. Kimi aa dzeyde insanlarn para ile yaptrdklar basn savamlar vardr. En di yalanlan duyurmada ve yaymada basnn kullanld bir gerektir. Basn ve dnce zgrlnn kar karya bulunduu baka tehlikeler de vardr. Basn ve dahas dnce derneklerinin, ulusal hkmetin etkisinden kurtularak, siyasal ve ekonomik kimi gizli amalara alet olmasndan korkulur. Basnn para ile satnalnabilmesi, uluslararas yksek para evrelerinin, basn zerinde gizli etkisi ya da yalnzca yabanc devletlerin, rtl deneinin etkisi, ite bunlann kamuoyunu aldatmalarndan ve yanltmalarndan ok korkulur. Nedir ki, zgrlkten kacak olan [489 (19)] bu ktlk ya da olumsuzluklar, kesinlikle zmsz deildir. lkin basn zgrlne meru bir snr izilir. kincileyin, gazeteler, zel bir rgt kurarak, bununla kendi zerlerinde ahlaksal bir etki yaratrlar. Balangta bir kazan iinden baka bir ey olmayan gazetecilik, zamanla
77

toplumsal bir kurulu durumuna gelebilir. Bundan baka halkn dnsel ve siyasal eitim dzeyi ve tutumu da bir gvencedir. Halk, belli gazeteleri okumaya ve onlar birbiriyleriyle denetlemeye ve gazetecilik yalanlarna inanmamaya alrlar. Btn bunlarn tesinde her eyin ak olmasyla iyi niyetin [490 (20)] gelieceine ve nemli sorunlar zerinde iyi niyetli insanlarn her zaman ounluu oluturacaklarn kabul etmek uygun olur. nk her zaman dnyann yans ve bir zaman da dnyann tm aldatlabilir. Ne var ki, btn dnya her zaman aldatlamaz, kandrlamaz. Deneyimler gstermitir ki, her eyi sylemekten insanlan yasaklamak, kesinlikle olanak ddr. Fakat, ulusal eitim, ulusal grg, grenek ve byk manevi glere kar hkmetin uygun grd tutumu sayesinde, bakaldrc dncelerin yaylmasna olanak vermeyecek toplumsal [491 (21)]78bir ortam yaratlabilir. Fakat, herhalde her eyin sylenmesine izin vermek ve bunun karsnda da syleyenlerin dncelerini eyleme dntrmelerine seyirci kalp yalnzca nlemler getirmekle yetinmek anlamszdr. Btn halkn, eyleme getii gn, onlar tutuklayacak g yoktur. Nasl tbbi bir salk koruma varsa, ayn ekilde toplumsal bir salk koruma da vardr. Her ikisi ayn ilkeye dayanr. Maddi mikroplan yok etme olana olmad gibi, manevi mikroplan da yok etme olana yoktur. [492 (22)] Fakat kiinin vcudunda bedensel bir salk

yaratma mmkn olduu gibi, toplumsal yapda da manevi bir salk yaratma ve bu yolla bir g ortam hazrlama olana vardr.

Gazeteler [493] Trkiye Cumhuriyeti'nde, gazete karmak, kitap

yaymlamak, basmevi amak iin uyulmas gereken kurallar, basn yasas ve basmevleri yasasnda belirlenmitir. Zararl yayn ve kiilere saldrma durumunda yaplacak ilem, bu yasalarda ve ceza yasasnda yazldr. Bu konuda, bizce sylenecek szler, yle zetlenebilir: Basn, genel yaamda ve cumhuriyetin ilerlemesi ve gelimesi iin tad grevler yksektir. Basn tam ve geni olarak sahip olduu zgrl iyi yolda kullanlmas konusunun ne denli ince ve hassas bir konu olduu aktr. Her trl yasal badan nce, kalem sahibi bir kimse, bilime, gereksinimlere ve kendi [494 (23)] siyasal grlerine olduu kadar yurttalarn haklarna ve lkenin, her trl zel grn stnde olan yksek karlarna da dikkat etmek ve sayg gstermek manevi zorunluluundadr. Ancak byle bir zorunlulukla genel dzen salanabilir. Bununla birlikte basn zgrlnden ortaya kabilecek olan olumsuzluklar ortadan kaldracak etkili yol, kesinlikle gemite
79

sanld gibi basn zgrln kstlama yolu deildir. Basn zgrlnden doacak olan sakncalarn ortadan kaldrlmas yolu, yine dorudan doruya basn zgrldr.

80

DERNEK KURMA VE ETM-RETM ZGRL 5 ubat 1930 aramba

4) Dernek kurma zgrl [495 (1)] 5) Eitim-retim zgrl Dernek, belli kiilerce bilgilerini ya da almalarn srekli olarak birletirmek amacyla kurulan bir topluluktur. [496] ocuk Esirgeme, Kzlay Dernekleri, Trk Ocaklar, Kadnlar Birlii, [Trk Hava Kurumu, Trk Tarih Kurumu] gibi kulpler de birer dernek saylrlar. retim bir kimsenin, kendi bilgisini bakalarna ret- mesidir.
81

Buradaki eitim-retimden ama, aile iinde yaplan ders verme ve ders alma deildir. Bir okul aarak lke genelinde retim yapmaktr. Dernek kurma ve eitim-retim zgrlkleri teki bireysel zgrlklerden farkldr. nk bunlar ortak bir etkinliin, srekli uygulann gerektirir. Bu nedenle, yalnz bireysel haklar olarak deerlendirilemezler.

Dernek Kurma [497 (2)] Dernekler, bir yandan toplumu destekler, fakat bir yandan da kurulan dernekler, devlet iinde bal bana birer rgt ve birer g olacaklarndan, devlet iin tehlikeli de olabilirler. Bu nedenle, dernek kurma, anayasamzda, bireylerin doal haklarndan saylm olmakla birlikte, ayrca bir yasayla belirlenmitir. Dernekler yasasna gre: a) Dernek, kurulduktan hemen sonra kesinlikle hkmete, usul erevesinde bildirilmelidir. b) Var olan yasalara, genelin trelerine aykr, meru olmayan bir temele dayanan ya da [498 (33)] devlet bamszln, hkmet biimini bozmak, aznlklar birbirir- lerinden ayrmak amac gden dernekler kurulamaz.
82

c) Irk ve cinsiyete dayanan ve soyluluk sanlaryla siyasal dernek kurmak yasaktr.

c) Dernek yelerinin, on sekiz yan doldurmu olmalar kouldur. d) Gizli dernek kurmak, kesinlikle yasaktr.

f) Derneklerin toplandklar yerde herhangi bir silah bulundurmak yasaktr. Yalnz kulplerde gvenlik grevlilerine bilgi vermek kouluyla eskirim ve avclk gibi sporlara ilikin silahlardan gerektii kadar bulundurulabilir. Eitim-retim zgrl Eitim-retime gelince, bu da [499 (4)] ok nemli ve hassas bir konudur. Devlet, yurttalarn retim ve eitimi ile ok ilgilidir. Bir kere, ilkretimi zorunlu tutar ve genellikle retim hkmetin denetimi altnda ve onun programlan erevesinde olur. nk retim zgrl, nitelii dolaysyla karmaktr. Bir yandan, bireysel zgrln gereidir, fakat ortak bir kurulua dayanr. Onun iin retime yasayla zel bir dzen verilmesi [500 (5)] gerekir. Anayasada, da buna ilikin olan madde udur: Hkmetin 83 denetimi ve gzetimi altnda ve yasa erevesinde her trl retim serbesttir. Tevhid-i Tedrisat yasasna gre Trkiye snrlan iinde btn bilim ve retim kurumlan Mill Eitim Bakanlna (Maarif Vekleti) baldr.

Yalnz Harp Okulunun kkeni olan askeri liseler, Mill Savunma Bakanlna (Mill Mdafaa Vekleti) braklmtr. Haber Verme ve ikyet Hakk Trkler, gerek kendilerine, gerekse kamuya ynelik olarak yasalara ve kurallara aykr grdkleri durumlarda, ilgili makama ve Trkiye Byk Millet Meclisine [501 (6)] kiisel olarak ya da toplu olarak haber verebilirler ve ikyette bulunabilirler. Kiisel olarak yaplan bavurunun sonucunun dileke verene yazl olarak bildirilmesi zorunludur.4 Bu ikyet hakk, sylendii gibi bir hakszla kar ikyet niteliinde olursa, bireysel hak olur. Fakat yasalardan ikyet ve yasalarn deitirilmesine ilikin bir neri niteliinde olursa, bu durum yurttan siyasal giriimi demek olur. Bunun usul ve snr yasayla belirlenmitir.

4 Tekilt Esasiye Kanunu, madde 82

Yasa nerme hakk, Meclis yesine ve Bakanlar Kuruluna verilmitir.5 Bunun dnda siyasal dnce ve eilimini gstermek isteyen yurtta, kitap yazarak ve basndan [502 (7)] yararlanarak isteini gerekletirebilir. Kamuoyuna uyma yolunu seen hkmetler ya da meclisler bunlar gz nnde bulundururlar. Bireysel Hak ve Siyasal Hak Bireysel hak, siyasal hak demek deildir. Bireysel haklara, yurttalk haklan ya da kamu ya da sosyal haklar gibi adlar verenler olmutur. Ad ne olursa olsun bireysel haklar, siyasal haklar dediimiz eylerden bakadr. Siyasal haklar, yurttalarn hkmete katlmasn salayan haklardr, bunun en ak ve belli rnei siyasal seimdir. Siyasal haklardan, ancak [503(8)] yasann bu haklan kendilerine verdii yurttalar yararlanabilir.
85

5 Tekilt Esasiye Kanunu, madde 15

Siyasal haklar, cinsiyet, ya ve yetenek ayrm yaplmakszn ulusun her bireyine verilmitir.6 Bireysel haklar ise, ilke olarak cinsiyetleri, yalan ve yetenekleri ne olursa olsun, ulusu oluturan her bireye aittir. Bu haklarn bir blm de grdmz gibi, birtakm koullara baldr, bunun iki nedeni vardr: 1) Bu haklar kullanldklarnda [504 (9)] siyasal bir etkinlik yaratabilirler, bu etkinlik hkmete dorudan doruya katlmak demektir. Basn zgrl, toplant zgrl ve dahas gelecein yurttalarn yetitirme amac gden retim zgrl gibi. 2) Bireysel zgrln, henz eylemli olarak kullanamayanlarn korunmas sz konusudur. rnein, alma zgrl kimi durumlarda snrlandrlr. ocuk ve kadnlar konusunda olduu gibi. zgrln Korunmas ve Yaptrmlar [(505 10)]

6 Tekilt Esasiye Kanunu, madde 10

ada anayasalarda, bireysel haklar ve yurttan siyasal haklan belirlenmitir. Ne var ki, haklarn, eylemli olarak kullanlmas iin, onlarn nasl kullanlacan ve snrlarn izen yasalar da gereklidir. Byle olmazsa, anayasada salanan haklar, kullanlamaz, birer sz olarak kalr. Bu nedenle, haklarn kullanlmasn belirleyip dzenmek, kesinlikle gerekli bir kuraldr. [506 (11)] Anayasa ve bu yasann ieriini, hkmlerin uygulanmasn belirleyip dzenleyen yasalar yurttalarn doal ve siyasal hak ve zgrlklerinin yaptrmlardr. Fakat asl yaptrm, hkmettir. Yurtta zgrln tanyan, ona sayg gsteren, onun salanmasn ve korunmasn, en birinci grev olarak kabul eden siyasal ynetim biimi doaldr ki, demokrasi temeline dayanan cumhuriyettir. Eskiden zgrlklerin korunmas gibi bir sorun sz konusu deildi, nk zgrlk, yoktu. BANAZLII AMA (HOGRLLK)
87

[507 (1)] zgrlk, kukusuz ki, glkle salanabilir; fakat, herkese kar, banazl aan tutumlar ve hogrl davranlarla korunabilir.

zgrln, vicdan ve din zgrlnn ne olduunu biliyoruz (Notlar s. 53). Trkiye Cumhuriyeti'nde herkes Tanr'ya istedii gibi ibadet eder. Hi kimseye dinsel dncelerinden tr bir ey yaplmaz. Trk Cumhuriyeti'nin resmi dini yoktur. Trkiye'de, hi kimse dncelerini bakalarna zorla kabul ettirmeye kalkamaz ve byle bir eye izin verilmez. Artk gerekten inanan dindarlar, iten inan sahipleri, zgrln gereklerini renmi [508 (2)] grnyorlar. Btn Bunu bunlarla birlikte, iin din zgrlne, genellikle ne vicdan zgrlne kar banazca tutum bsbtn ortadan kalkm mdr? anlayabilmek banazl amann olduunu irdeleyelim: nk bu kavramn ierdii anlam, anlay, herkesin kendisine gre anlamasna ok elverilidir. Din zgrln bir hak olarak grmek istemeyen acaba kalmad m?
88

Vicdan zgrlnn, insan ruhunun, Tanr 'nn yce nfuzu altnda, dinsel yaam ynetmek iin sahip olduu haktan baka bir ey olmadn [509 (3)] bellemi olanlar, acaba bugn nasl dnmektedirler? Bu gibiler, kendisi gibi dnmeyenlere ilerinden olsun kzmyorlar m?

Bu sylediimiz anlayta olduu sanlan kimselere, zgr dnceli kiiler, acaba bir acma duygusuyla zlerek bakmyorlar m? Bu saydklarmz gibi, deiik inanlar olan kimseler, birbirlerine kin, nefret besliyorlarsa, birbirlerini aa gryorlarsa ve dahas yalnzca birbirlerine acyorlarsa, bu gibi kimselerde hogr yoktur, bunlar banazdrlar. Oysa hogr sahibi olan bir kii, ne [510 (4)] kendi yurttann, ne de herhangi bir insann kendi vicdanna ait inanlarna kar kin duyar; tam tersine sayg duyar. Hi olmazsa bakalarnn, kendininkine uymayan inanlarn bilmemezlikten, duymamazlktan gelir.
89

Banazlktan kurtulma, hogr sahibi olma budur. Fakat doruyu sylemek gerekirse, diyebiliriz ki, zgrl zgrlk iin sevenler, banazl amann ne demek olduunu anlayanlar, btn dnyada pek azdr. Her yerde genel olarak yaygn olan banazlktr. Her yerde grlebilen bar ortamnn [511 (5)] temeli, banazlk ile zgr dncenin birbirine kar kin ve nefreti stndedir; temelin yklmamas, kin ve nefret tabanndaki dengeyi salayan fazla g sayesindedir.

Bu sylediklerimizden kan sonu udur: Aramzda, artk zgrlk engelleyicilerinin kalmadn sanp, yalnz bizim gibi dnen ve duyanlarla yaadmz yargsna varmak gtr. yleyse grlen, banazl ama deil, zayfln gsz brakt banazlktr. Kukusuz, dncelerin, inanlarn baka baka olmasndan yalanmamak gerekir. nk btn dnceler ve inanlar bir noktada birleirse, bu, devinimsizlik belirtisidir, lm demektir. Byle bir durum, elbette istenilen bir durum deildir. Bunun iindir ki, gerek zgrlkler banazl amann genel bir karakter olmasn isterler. Fakat iyi niyetle de olsa banazln neden olduu yanllara kar dikkatli olmaktan vazgeemiyorlar. nk iyi niyetle hibir zaman, hibir ey [513 (7)] dzeltilememitir. nsanlarn, ruhun rahatlamas iin yakldklann biliyoruz. Herhalde bunu yapan engizisyon papazlarn, iyi niyetlerinden sz ediyorlar ve iyi i yaptklarn sanyorlard. Belki de bu dncelerinde gerekten itendiler. Ne var ki, bir beyinsizlii ya da bir hyaneti, bir i kalbna uydurmak g deildir; ve sonuta bu da bir ad deitirme sorunudur, diyebiliriz.

[514 (8)] te bu nedenledir ki, hogry, gerekten bir aldrmazlk lsne vardrmamak gerekir. Bu ok nemlidir. Geri zgr olmak, herkesin hakkdr; bunun iin gerek zgrlkler, zgrlkten yana olmayanlara kar daha geni davranlmasn isterler. Fakat bunlarn, hibir zaman elleri, ayaklan bal kurbanlk koyun durumuna boyun eecekleri kesinlikle sanlmamaldr. Unutulmamaldr ki, kimi insanlar gelecei, gemiin arasndan grmekte direnirler. Bunlar, ilgimizi [515 (9)] kestiimiz geleneklere kar balln kesinlikle yeniden salanmasn isterler. Bu tr insanlar, kendisinin inand gibi inanmayan kimseleri, istedikleri gibi ezemezlerse, kendilerini cenderede hissederler. Herhalde banazl amak, istenen bir durum olduu gibi, yaygnlamas, genel bir karakter durumuna gelmesi, dnsel eitiminin yksek olmasna baldr.

BLM [516 (1)]

nsanlann, maddi adan, dnsel ve yaamsal adan birtakm gereksinimleri vardr; toplumun da ortak gereksinimleri vardr. Herkes, kiisel gereksinimlerini tek bana salayamaz. Toplumun yelerinden her biri, bir i, bir ey yapar. Btn bu iler, her insann ve toplumun gereksinimlerini salar. Demek oluyor ki, bir toplumun ve onun yelerinin ileri, bireyleri arasnda blnmtr. Buna i blm derler. blm, uygarln her evresinde vard ve vardr. lkel [517 (2)] kavimlerde, kkl bir dzenleme ile iler, kadnla erkek arasnda blnmtr. Erkek, av gibi hayvansal yiyecekleri, kadnda meyve toplamak, tarmla uramak gibi bitkisel yiyecekleri salama ilerini yaparlard. lerin byle blnm olmas, kadnla erkein, yeteneklerine gre deildi. Tamamen dinsel bir anlaya dayanyordu, birtakm bo inanlar yzndendi. Bugn bile Afrika'da vardr. [518 (3)] rnein, kadnn inee dokunmas iyi saylmayan bir eydi. Kadnlar fstk ya karrken erkeklerin orada bulunmas gnahtr.- Bunun yan sra ilkel

insan topluluklarnda, u trl de bir i blm oldu; rnein, kimi oymaklar, yalnz mlekilik; kimileri de yalnz silah yaparlard. Esnaf topluluklarnn kurulduu dnemde i blm artt. nk her esnaf topluluu bir i gryordu. Kimile- yin ayn ileyemcilik dal birok kollara [519 (4)] ayrlr; marangozluk, doramaclk gibi. Dahas bir ileyimcilik dalna ait iler, ayr ayr insanlara grdrlr; rnein, odun ilkin oduncular, sonra bkclar, sonra doramaclardan geer. Bugnk byk sanayi anda ise, i blm ok ileri gitmitir. Her lkede, binlerce retim alan vardr. blm, maddi ilerde olduu gibi, [520 (5)] dnsel ve siyasal, ynetimle ilgili ilerde de artmtr; rnein, bilim, her biri bal bana bir konu ve ynteme sahip birok blmlere, birimlere
93 ayrld. Bir kiinin, bir bilimi btnyle kavramasna artk olanak

kalmad. blmn gelitiren etkenlerin banda nfus okluu gelir. Sanat ve mesleklerin okluu ve bunlarn ayr ayr kiiler tarafndan yaplmas, yani i blm sayesinde yaam koullar, kolaylatrlp [521(6)] dayanlabilir bir duruma getirilebilmektedir. Ayn zamanda byk uzmanlarn yetimesi, yaratclklar ve ilerlemeler hep bu yolla olmaktadr.

 blm insanlar arasnda var olan doal ve tarihten gelen balara yeni birok gl balar katmtr. Bu yeni balar, insanlara birbirlerinin eksiklerini tamamlatan ve yalnz bugn deil, yarn da kurtarmay amalayan balardr.

94

DAYANIMA [522 (7)]

nsanlar birbirine baldr.

Bilim, toplumlarn bykln, gizini insanlara amtr; bu giz, birbirlerine olan balardr. Btn insanlar, toplumsal bir vcudun organlardr ve bu nedenle birbirine baldr. [Bu karkl ba, herkesi bakasnn sorumluluuna da kartrr. Bir de insanlar, lenlerin kltrel kaltlar olduklarndan, aralarndaki balar, her zaman, her yerde sz konusudur. Bu balar, doaldr, toplumsaldr ve ekonomiktir. Bu doal [523 (8)] ban bize rettii udur: zellikle, i blm ve kltrel
91

kaltlk nedeniyle herkes sahip olduu eyin, dahas kendi kiisel varlnn en byk blmn atalarna ve ayn zaman diliminde yaad insanlara borludur. Eer byle ise, yani eer her yerde, insann insana kar bir borcu varsa, btn borlar gibi bunun da denmesi gerekir. Bu borlar, kim tarafndan denmelidir?

 nsanlar arasndaki doal ve toplumsal balardan [524 (9)] yararlanarak servet kazananlar tarafndan! nk eer gelmi gemi, ad bilinmeyen binlerce, birbirine zincirleme bal insanlar olmasayd, bu servet birikimi de olmazd. Kime denmeli? Doal ve toplumsal badan yararlanamayp zarar grenlere! Geri bu alacakllarn kii olarak tek tek bilinmelerine olanak yoktur. Fakat bu tr kiilerin, temsilcileri vardr; devlet ya da birok sosyal yardm kurumlan... Nasl denmeli? Bir kez, devlete vergi, zellikle artar vergi olarak ve sonra [525 (10)] kendiliinden, ba olarak yardm kurumlarna verilebilir. Bu sylediklerimizden, insanlarn birbirine bal ve birbirlerine yardmc olmaklndan tr, gemiin ve 92 bugnn nimetlerinden hepsinin, eit lde yararlanamam ve yararlanamamakta olduklar anlalyor. Bu eitsizlii gidermek iin bir kesim insandan, teki kesim insanlar iin adeta dence (tazminat) isteniyor.

Bu birbirinden ayrmllk gsteren yararlanma olanaklarnn ortaya kmasnn balca nedeni, kukusuzdur ki, insanlarn trl nitelikleri ve yetenekleri dolaysyla birbirlerine benzememeleridir. [526 (11)] Bu noktada yle bir gr ileri srlmektedir. Gelierek ilerlemenin amac, insanlar birbirine benzetmektir; dnya bir birlie doru gitmektedir; insanlar arasnda snf, derece, ahlak, giyim - kuam, dil gibi l ayrlklar gittike azalmaktadr. Tarih, yaama kavgasnn birbirinin rk, din, kltr, grg ve greneine yabanc olanlar arasnda ktn gstermektedir. Birlie doru gidi, bara doru gidi demektir. Dayanma nedir? konusunda bir fikir edinmek iin en uygun olan dn ve gr, bu son irdelemeler olabilir.
93 [527 (12)] Ne var ki, yalnzca bir dnce olarak ele aldmz

dayanma kuramlar, uygulamada sosyal yardmlar ad altnda toplanabilir. Bu sosyal yardmlara, devlet sosyalistliine yaklaarak

ulalabilir. Bu yol, yasa yoludur. rnein: 1) yasas,

2)

Kentlerin ve iyerlerinin salk ynnden korunmas [yasas], 3) Salgn hastalklara kar korunma [yasas] inin, yalla ve i kazalarna kar sigorta [yasas], 5) Hasta ve yal yoksullara zorunlu yardm [yasas], 6) ifti sandklan [yasas], 7) Yardm dernekleri kurulmas [yasas], 8) Toplu konut yaplmas [yasas], Okul ocuklar iin okullarda kooperatifleri kurulmas [yasas]. [528 (13)] Btn bu tr derneklere, devlet btesinden yardm

4)

9)

yaplr; bu ve buna benzer olanaktan yaratmak iin de yasalar dzenlenir ve uygulanr. [Bylece dayanma kuram, sosyal yardm yollaryla gerekletirilmi olur.] Dayanmann, bu saydmz biimde, uygulamalar oktur; 94 fakat bu tr uygulamalar her yerde benimsenmi deildir, hatta birok eletirilere de uramaktadr. zellikle dayanma kuramnn uygulanmasnda, bireyin sorumluluk duygusunu zayflatan ya da yok eden bir davran olarak grmek isteyenler vardr. Bunlar diyorlar ki, gszlmz, kusur ve ayplarmz toplumun stne atmak [529(14)] bireysel sorumluluu ortadan kaldrmaktr. Oysa, ahlak yasasnn temeli, bireysel sorumluluktur.

Bu eletiriler, zorla ve hukuksal olarak, toplumsal bor dncesini bir yana brakmaya yetebilir. Dayanmann, ahlakn temelini oluturduu dncesi de salam bir sav olmayabilir. Ne var ki, dayanmann uygulamada unlar rettii de grlmektedir: 1) Bakasna olan iyilik, bize de iyiliktir; bakasna olan ktlk bize de ktlktr. [530 (15)] Bu nedenle, iyilikten yana olmak ve ktlkten kanmak gerekir. 2) Yaptmz iler, evremizde sevinler ya da zntler olarak yanklanr, bu durum bize vicdan grevlerini duyurur. 3) Dayanma, bizi bakalar iin hogrl ve anlayl yapar. nk bakalarnn kusurlarnda, bizim de istemeyerek ounlukla su paymz olduunu gsterir.
95

zet olarak, dayanma herkes kendisi iin yerine herkesin, herkes iin dncesini ortaya karr. [531 (16)] Bu dnce, toplumsaldr, insanclldr. ulusaldr, geni ve yksek anlamyla insann

ALIMA-MESLEK [532 (1)]

alma, bireysel \e toplumsal bir zorunluluktur. I) Maddi varlk gerei:

a) Mal ve para varl, insann kendisi iin gereklidir, nk insann yaama ynelik gereksinimleri vardr; bunlar karlanp giderilmedike insan yaayamaz. nsann, dnsel ve ahlaksal gereksinimleri vardr; bunlar giderilmedike, insanlk ve ahlak ynnden bamszl korunamaz. nsan gibi yaanamaz; insann ruh dnyas kararr. b) Maddi varlk aile ve devlet asndan da gereklidir. nk yarnna gvenle bakamayan bir insan, bir aile kurmay dnemez ya da yaama olanaklarndan yoksun aileler kurulur. Yaama olanaklar kstl olan ailelerden oluan bir devletin varl da salam olmaz. Bir insan iin mutluluk denilen ey, bu saydmz koullarn ya- ratlmasyla olur. [533 (2)] nsan maddi, dnsel ve toplumsal yaam olanaklarndan yoksun kalrsa, skntya der ve umutsuzlua kaplr. Gzlerini gelecee evirmeksizin yaar. nceleme ve
96

aratrma iin zaman bulamaz. Kiinin dnme yaam durur. Yaam onun iin artk bir tutsaklk olur. radesini yitirir. Anlalyor ki, insann belli bir maddi varl (servet) edinmesi gerekir. nsann bu maddi varl edinmesi iin de almas gerekir. Ne var ki insan, yalnz zgrlk arac olarak maddi varla sahip olmaldr. Yoksa maddi varla tutsak olmak iin deil... Kukusuz herkes ayn salk, ayn yaradl ve yetenekte deildir. Fakat herkes ayn yaam yasasma baldr. almadan hibir ey kazanlmaz. Herkes belli bir biim ve snr iinde, bir yandan yeteneinin, gcnn, kkeninin ve evresinin etkisi altndadr, te yandan da gereksinimlerinin basks altndadr. te insan, bu kart koullar iinde yararl bir sonu elde etmeye almak zorunluluundadr. Yararl bir sonutan sz ediyoruz; evet, nk, herhangi bir sonuca ulamakszn uramak, alma saylmaz. Hibir ey yapmamak ya da sonusuz, anlamsz eylerle uramak da alma yasasna gre byk sutur. II. Her eyi kazanmak gerekir. Doa kendiliinden bir ey vermez, her eyi kazanmak gerekir. Kazanmann yollan nelerdir? Bir tip olarak en ilkel, plak ve her eyden yoksun bir insan ele alalm, Bu tip insan iin, [534 (3)] kalttan sz edemeyiz. nk
97

setiimiz rnek, ailesiz, belli bir yerde oturmayan, ilkel bir insandr. Bu noktada, kazanmann doal yasalarn arayacak olursak, yalnz tek bir ilke grnr: almak... Bundan baka yol yoktur. nsan doal olarak, kendi kendisine sahiptir. Bu zellik, insan, btn dnyaya sahip klabilir. Yani, insan zeks, becerileri ve yaratlaryla, iradesiyle btn teki eleri kendine balayp yetkesi altna alabilir. Bu, bize almann yksek deerini, ahlaksal niteliini ve her eyden kutsal olan bir hakk, alma hakkn gsterir. [535] alma insanlarn bedensel glerini gelitirir ve toplumsal yaam iin gerekli olan eyleri salar. almakszn, dnce ynnden gelimek ve ahlak olgunluuna erimek de olanakszdr.

Tembellik, btn ktlklerin anasdr.

III. alma bir ceza ekme deildir. almaktan, bir cezadan, bir skntdan, bir ktlkten kaar gibi kamak ok kt bir eydir, nlemsizliktir. almak, gerekte, zahmet veren bir ey deildir. Yalnz seilen ile, kiinin yetenekleri ve zevkleri arasnda uygunluk olmaldr. [536 (4)] almak ilk skntlarn, ilk isteksizliklerin stesinden gelindikten sonra en byk zevktir. almay ceza saymak, onun

hoa giden olumlu ve iyi yanlarnn tadna varmamak, doaya kar byk hakszlk olur. [537] nsan, yapt iin, elinin altnda ya da kafasndaki eserinin byyp ilerlemekte olduunu grmekten ne byk bir zevk duyar. Bu eser, ister iftinin ekini toplamas, ister mimarn yaps ya da yontucunun yontusu, ister bir bilginin ya da bir sanatnn buluu, kitab olsun, hepsi de ayn zevki verir. Bu zevk ise btn ekilen skntlar, zorluklar, saban ardnda dklen terleri, sanatnn, dnrn kimi zaman ok zntl ve skntl olan yor- gunluklann hemen unutturur. IV. almak toplumsal bir grevdir: [nsan alr, ama iini ancak toplumun varlyla gelitirip olgunlatrabilir. Yararl, deerli bir duruma getirebilir. Ancak toplumun varl dolaysyladr ki, kendisiyle teki alanlar arasnda srekli bir alveri, iletiim dzeni olumutur. Eer yaplan iin, kimseye yaran yok ise, almak verimsiz bir uratan te olmaz. Bu nedenle, topluma yararl iler yapmak gerekir; bu durum, almann toplumsal bir grev olduu yargsna gtrr.
99

[538] almak genel bir yasadr; gelir sahipleri, zenginler de bu yasann dnda kalamazlar; var olan servetini, ulusal servetin artmasna katks olacak yolda kullanmaldrlar. Bir zengin, bedensel bir g tketerek almak zorunluluundan kurtulmu olabilir; fakat byle bir durumda etkinliini dnsel ynde gstermelidir.

[Trk ulusunun bamszl, bugnk ocuklarnn doru grll ve yorulmak bilmeyen alma tutkularyla byk ve parlak olacaktr. (1923) Gazi M. Kemal]
MESLEK NASIL SELR VE NASIL GEREKLETRLR? [539 (6)]

I. Meslek seimi: Her zorla yaplan alma insana kat ve ar

gelir. nsann almaktan holanmas ve zevk almas iin ura alann, yani mesleini yeteneklerine uygun ve gc ile orantl olarak semi olmas gerekir. Bu nedenle, genlikte en nemli sorun, meslek seimidir. Kiisel mutluluk ve ayn zamanda toplumsal yarar buna baldr. Herkes yetenei ile orantl bir mevkide bulunmaldr. ou zaman bir gen, bir meslei, onun d grnteki yararlarna kaplp semi ise, kendisine verilen grevin zorluklarnn [540 (7)] stesinden gelebilecek nitelikte ve gte deil ise, an lde ve

gereksiz, yararsz almalar yapmak zorunda kalr. Sonunda ya hi baaramaz ya da dzeyinin altnda kalr ve mutsuz olur. Bundan baka, bu ii daha iyi yapabilecek baka bir kiinin yerini almakla, hakszlk etmi olur. Genler, kskanlk duygusundan ve bakalarnn elde ettii parlak sonularn dne kaplmaktan saknmaldrlar. lllk ve toplumsal grev kaygs bunu gerektirir. Biri, subay niformasnn srmalar houna gittii iin asker olmak ister, teki de bir yazarn ya da ressamn kazand servet ve n, onun gzlerini kamatrd iin, zeka, yetenek ve retim durumunu gz nnde bulundurmakszn yazar ya da sanat olmak istese, bu gibi davranlarn sonucu ounlukla d krkldr. Baka bir adan konuya bakacak olursak, byle kiiler gerekte toplum iin yitirilmi deerlerdir, nk bunlar doru olarak ynlendirilmi olsalard, kendilerine daha iyi bir yaam salam olurlard; ve bylece de insanln mutluluu arttrlm olurdu. [541(8) ] Herhalde usa yatkn ve doru olan budur: Herkes kendi yeteneine gre bir i tutmaldr. nsann deeri, her ite belli olur. ini iyi yapan kiinin bulunduu durum ne olursa olsun, o iyi bir insan olabilir. nsan, kendine gre bir meslek semeyip de baka bir ura alanna ynelmekle zgrln snrlandrm ve geleceini, sanldndan ok daha fazla yanl yolda belirlemi olur. nk

101

seilen bir yoldan dn, pek kolay deildir, her meslein kendine zg gerekleri, yol ve yntemleri vardr. Bunlara insan, zorunlu olarak uyar, bal kalr. II. Meslein Erdemleri: Her meslek belli yetenekler ve zel nitelikler ister. Bu, kukusuz bir gerektir. Fakat kimi ortak olan erdemler vardr ki, bunlar ayn zamanda, kiinin baars ve kendisine verilmi ilerin yolunda gitmesi iin gereklidir. EJn aa basamaktan en yukarya kadar genel koullar ayndr: st dzeydekilere nem verme, sayg ve doruluk; astlara ilgi gsterme ve stlenilen ite zel aba, doruluk, soukkanllk gsterme. Bu gibi erdemler olmadan, ne arkadalar arasnda iyi ilikiler kurulur ve ne de yaplan ite baarya ulalr. Meslein kiiye
102 ykledii grev, yalnz o kiinin baarsn ve gvenliini deil, belki

daha ok toplumun refahn ilgilendirir. [542 (9)] Yurt, btn ocuklarnn almas, yardm ve katklaryla yaar ve ayrca, toplumun dzeneinde ie yaramayan hibir para yoktur. Devleti yneten bakanla, yurdun refahna, elinin iiyle katkda bulunan sanatkr arasnda yalnz kk bir ayrlk vardr; o da udur: Birinin grevi tekinden daha nemlidir. Ama her

ikisi de iyi yaplmak kouluyla, ahlak ynnden ayn deeri tamaktadr. Bu nedenle, herkes kendisine den iten memnun olmaldr. Meslei ne olursa olsun, sonuta bir yarar ortaya karacak ve bir grevi yerine getirmi olacaktr. nsan, grevini yreklilik, ataklk, dorulukla ve namusluca yaparsa, elinden geleni yapm olur. Ayn zamanda bu grevi, tekilerine kar kskanlk ve ekememezlie dmeden yapmaldr. Yolunda, yalnz olmayacaksn; orada ayn eree varmak isteyen bakalaryla birlikte yryeceksin. Bu yaam yarnda, bakalar yetenekleri dolaysyla sizi geebilirler. Bir baar, elinizden kaabilir. Bundan dolay onlara kzmaynz ve elinizden geleni yapmsanz,
103 kendi kendinize de kzmaynz. Gerekte nemli olan abadr. nsann

elinde olan ve onu mutlu eden yalnz abasdr.

III. Giriim dncesi: Bir tembellik ya da ahlak geveklii", ounlukla insan, atalarnn yaptklar ayn ite ve ayn noktada tutuklu brakr. [543 (10)] Babam, bykbabam byle yaptlar. Ben niin baka trl yapaym derler. Kuaktan kuaa d yaamn koullan deiir. Yeni koullara uymayan ve gelenekte direnen kiilerin yalnz kalmas, zayfla dmesi, ykma uramas ve dahas yok olmas kanlmaz bir sonutur. Bugn hi kimse, bir gezi yolculuu iin yava giden eski bir arabann, yolun gzelliklerinden yararlanmak iin daha uygun bir tama arac olduunu ileri sremez. Bir ite, ekspres treniyle giden bir yarmacyla, yar sz konusu olunca, at arabasyla gitmek ge kalmak iin en emin tattr. Her ey byledir. Her eyde, en iyi olan ve insann kendi gcyle oranl olan aranmaldr. nsan, yreklilik gstermeli ve tehlikeyi gze alabilmelidir. nsan, her yeni giriimde ayr bir coku ve zevk duyar, kendi deerini ve gcn anlar. O zaman kendi kendisinin deerini daha iyi anlar, ve evresinde de kendisine deer verdirir. Tek bana kalnca, kendi gszlnn acsn eker.

[Zafer, zafer benimdir diyebilenin, baar, baaracam diye balayann ve baardm diyebilenindir. (1924) Gazi M. Kemal]

YURTTALARIN DEVLETE KARI GREVLER [544 (1)]

25 Ocak 1930 Notlarmzn banda ve devletin yurttalara kar grevleri konusunun ilendii blmde, devletin eitli ve birok grevleri olduu aklanmt. Grld ki, devletin grevlerini yerine getiren hkmetin, bu grevleri yapabilmesi iin ve bunda baarl olabilmesi iin, 105 yurttalarn da devlete kar birtakm grevlerle ykml olmas zorunluluu vardr. Bu grevleri, burada gerektii kadaryla aklayacaz. Yurttan, devlete kar belli bal grevleri unlardr: A) Devlete, eitli adlar altnda vergi vermek, B) Askerlik yapmak, C) Seime katlmak. Bu en byk grev olduu gibi, ayn zamanda en kutsal haktr da.

1U3

[545]zgrlk,

insann

tam

olarak,

dndn

yapabilmesidir. (Tekilt Esasiye, madde 15) Bireylerin, topluma kendi istekleriyle braktklar haklardan geriye kalann, diledikleri gibi kullanabilmeleridir.