T.C.

STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI RETM BLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

APRAZ SEVKYATTA ARA ROTALAMA

HAZIRLAYAN Gamze irin 2501070837

TEZ DANIMANI Prof. Dr. Necdet zakar

stanbul - 2010

APRAZ SEVKYATTA ARA ROTALAMA

Gamze irin

Tedarik zinciri i aknn etkin bir ekilde ilerleyebilmesi, tedarik zinciri ynetiminin en nemli faktrlerindendir. Bundan dolay birok iletme, mteri memnuniyeti ve toplam maliyetlerini drmek iin verimli birok yntem gelitirmektedir. Bu yntemlerin arasnda stok seviyesini azaltan ve hzl rn akn salayan apraz sevkiyatta yer almaktadr. Bu tezde, apraz sevkiyat maliyetlerin byk bir ksmn oluturan tama maliyetlerini azaltmak iin gelitirilen ara rotalama problemleriyle birlikte ele alan btnleik bir model incelenmitir. Literatrde yer alan almalardan yararlanlarak lojistik sektrnde yer alan bir iletme zerinde ara rotalama tekniklerinden biri olan tabu arama algoritmas uygulanarak en uygun rota bulunmutur.

Anahtar Kelimeler: Tedarik Zinciri Ynetimi, Lojistik Ynetimi, Yaln Lojistik, apraz Sevkiyat, Ara Rotalama Problemleri, Tabu Arama Algoritmas

iii

VEHICLE ROUTING SCHEDULING FOR CROSS-DOCKING

Gamze irin

ABSTRACT

The efficiency of supply chain work processes is the most important factors of supply chain management. For this reason, many companies develop various techniques to boost customer satisfaction and bring down the total costs. Cross docking, which decreases the inventory levels and helps the products flow fast, is one of these techniques. In this dissertation, an integrated method is examined to decrease the transportation costs that generate the most of the cross docking costs. By benefiting from the

literature on this subject, tabu search algorithm, one of the vehicle routing techniques, is used on a company from logistic industry to find the best route.

Key Words: Supply Chain Management, Logistics Management, Lean Logistics, Cross Docking, Vehicle Routing Problem, Tabu Search Algorithm

iv

NSZ
Gnmzde, birok iletmenin, karmak mteri taleplerini, mterilerin istekleri dorultusunda karlamas gerekmektedir. Bundan dolay, iletme kararlarnn tam merkezinde mteri bulunmaktadr ve firmalar mterilerini tatmin edebilmek iin yer aldklar deer zincirine bal btn yelerle aralarndaki koordinasyonu gelitirmeye almaktadrlar. Dier bir deyile tedarik zinciri ynetimi karmak mteri taleplerinin gerekletirilmesinde etkin rol oynamaktadr. Tedarik zinciri ynetimi uygulamalar ierisindeki en nemli faktrlerden biride tedarik zincirindeki fiziki akn etkinliidir. nk datm sreci, toplam maliyetin %30unu oluturmaktadr. Bu yzden, birok iletme malzeme aklarnn etkili kontrol iin metotlar aratrmakta ve gelitirmektedir. Bunlar arasnda yer alan apraz sevkiyat, stou azaltmak ve mteri tatminini gelitirmek iin iyi bir metottur. Ayn zamanda ara rotalama ile apraz sevkiyat btnlemesinin nemi zerinde de durulmas gerekmektedir. Ara rotalama problem yntemleri arasnda literatrde ska karlatmz algoritmalardan biride tabu arama algoritmasdr. Bu algoritmann en byk avantaj yerel optimum noktalarda ksr dngnn olumasn engellemektir. Y. H. Lee, J. W. Jung ve K. M. Lee, algoritmay hzlandrmak ve daha iyi sonular elde etmek amacyla tabu arama algoritmas temeline dayanarak yeni bir model nermitir. Bu alma ile model lojistik sektrnde yer alan bir iletmenin verileri zerinde uygulayarak aralar iin en uygun rota gzerghnn elde edilmesi hedeflenmitir. Sahip olduu bilgi birikimi ve tecrbeye, ilgisini ve desteini de katarak tez almamn en bandan itibaren bana yol gsteren deerli tez danmanm Prof. Dr. Necdet zakra teekkrlerimi sunarm. Ayrca almamn uygulama srecinde yardmlarn esirgemeyen Yurtii Kargo Avrupa Blge Mdr Mustafa Pnarcka ve Yurtii Kargo Surd Transfer Merkezi alanlarna teekkr ederim. Yalnzca bu alma sresince deil, yksek lisans almalarmn balangcndan itibaren gsterdikleri sonsuz sabr, destek ve ilgiden dolay deerli aileme en byk ve en iten teekkrlerimi sunarm. Gamze irin stanbul, 2010 v

NDEKLER
Sayfa Z ........................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................. iv NSZ..................................................................................................................... v NDEKLER .......................................................................................................... vi TABLOLAR LSTES .............................................................................................. xiv EKLLER LSTES ............................................................................................... xvi KISALTMALAR LSTES ........................................................................................ xix GR....................................................................................................................... 1

1. TEDARK ZNCR VE TEDARK ZNCR YNETM ............... 2

1.1. 1.2. 1.3. Tedarik Zinciri Kavram .............................................................................. 2 Tedarik Zinciri Yaps ................................................................................. 3 Tedarik Zinciri Trleri ................................................................................. 6 Ham Tedarik Zinciri ............................................................................ 6 Olgunlam Tedarik Zinciri ................................................................ 7 Tedarik Zinciri ................................................................................. 7 Geniletilmi Tedarik Zinciri ................................................................ 7 z izlemeli Tedarik Zinciri ................................................................... 7 D Kaynakl Tedarik Zinciri ................................................................ 8 retim Odakl Tedarik Zinciri .............................................................. 8 Finansal Odakl Tedarik Zinciri ........................................................... 8 Pazarlama Odakl Tedarik Zinciri ........................................................ 8 Deer Zincirleri................................................................................ 9 Mteri Sipari evrimi ......................................................................10 Stok Yenileme evrimi ......................................................................11 malat evrimi ...................................................................................12 Satn alma evrimi ............................................................................13

1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. 1.3.5. 1.3.6. 1.3.7. 1.3.8. 1.3.9. 1.3.10. 1.4. 1.4.1. 1.4.2. 1.4.3. 1.4.4. 1.5. 1.6. 1.7.

Tedarik Zinciri evrimleri ........................................................................... 9

Tedarik Zinciri Ynetimi Kavram ..............................................................14 Tedarik Zinciri Ynetiminin Tarihsel Geliimi ............................................15 Tedarik Zinciri Ynetiminin Nedenleri .......................................................17 vi

1.8. 1.9. 1.10. 1.11.

Tedarik Zinciri Ynetimi Amalar .............................................................18 Tedarik Zinciri Ynteminin nemi .............................................................20 Tedarik Zinciri Ynetiminin Konular ......................................................22 Tedarik Zinciri Ynetiminin Faydalar ....................................................25 Tedarik Zinciri Ynetiminin Datcya Olan Faydalar ....................27 Tedarik Zinciri Ynetiminin letmeye Olan Faydalar .....................27 Tedarik Zinciri Ynetiminin Tedarikiye Olan Faydalar ..................28 Tedarik Zinciri Ynetimin Avantajlar ..............................................29 Tedarik Zinciri Ynetimi Dezavantajlar ..........................................29 Stratejik Planlama ..........................................................................30 Pazarlama ve Sat ........................................................................31 Lojistik ............................................................................................31 Bilgi teknolojileri .............................................................................31 Finans ............................................................................................31

1.11.1. 1.11.2. 1.11.3. 1.12. 1.12.1. 1.12.2. 1.13. 1.13.1. 1.13.2. 1.13.3. 1.13.4. 1.13.5.

Tedarik Zinciri Ynetiminin Avantajlar ve Dezavantajlar ......................29

Tedarik Zinciri Ynetim Sistemi Faaliyetleri ...........................................30

2. LOJSTK VE LOJSTK YNETM..................................................32

2.1. 2.2. 2.3. Lojistik Kavram ........................................................................................32 Lojistiin Yaps ........................................................................................35 Lojistik Sreleri .......................................................................................36 Tedarik Lojistii..................................................................................37 retim Lojistii ...................................................................................39 Datm Lojistii .................................................................................39 Geri Dn Lojistii ...........................................................................41

2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11.

Lojistik Ynetimi Kavram .........................................................................42 Lojistik Ynetiminin Tarihsel Geliimi ........................................................45 Lojistik Ynetiminin Nedenleri ...................................................................57 Lojistik Ynetiminin Amalar ....................................................................58 Lojistik Ynteminin nemi ........................................................................58 Lojistik Ynetiminin Konular .....................................................................60 Lojistik Ynetiminin Faydalar ................................................................63 Lojistik Ynetimindeki Avantajlar ve Dezavantajlar ................................64 Lojistik Ynetimindeki Avantajlar ....................................................64 vii

2.11.1.

2.11.2. 2.12. 2.12.1. 2.12.2. 2.12.3. 2.12.4. 2.12.4.1. 2.12.4.2. 2.12.4.3. 2.12.4.4. 2.12.4.5. 2.12.4.6. 2.12.5.

Lojistik Ynetimindeki Dezavantajlar ..............................................65 Mteri Hizmetleri ..........................................................................68 Stok Planlama ve Ynetimi ............................................................68 Tedarik ...........................................................................................69 Ulatrma .......................................................................................70 malatnn Depolad Dorudan Ulatrma ...............................71 Dorudan Ulatrma Ve Ulam Srasnda Birletirme ................71 Datmcnn Depolad ve Paket Taycnn Teslim Ettii A...72 Datmcnn Depolad Son Mil Ulatrma ................................72 malatnn veya Datmcnn Depolad, Mterinin Ald A .73 Perakendecinin Depolad, Mterinin Ald A .......................73 Depolama ......................................................................................73

Lojistik Ynetim Sistemi Faaliyetleri ......................................................66

3. YALIN DNCE VE YALIN LOJSTK ........................................74

3.1. 3.2. 3.3. Yaln Dnce Kavram ............................................................................74 Yaln Dncenin Tarihsel Geliimi ..........................................................74 Yaln Dncenin lkeleri ..........................................................................75 Deer ................................................................................................76 Deer Ak........................................................................................76 Srekli Ak .......................................................................................76 ekme ...............................................................................................77 Mkemmellik .....................................................................................77

3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.3.4. 3.3.5. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9.

Yaln Dncenin Faydalar ......................................................................78 Yaln Lojistik Kavram ...............................................................................81 Yaln Lojistiin Nedenleri ..........................................................................81 Yaln Lojistiin Amalar ...........................................................................82 Yaln Lojistiin Faydalar ...........................................................................83 Yaln Lojistikte Kullanlan Yntemler .........................................................83 Sipari ve Teslimat ............................................................................85 Srekli Yenileme Program (CRP) ..............................................85 Hzl Cevap (QR) ........................................................................85 Bilgisayar Destekli Sipari (CAO) ...............................................86 Entegre Tedarikiler (IS) .............................................................86 viii 3.9.1.1. 3.9.1.2. 3.9.1.3. 3.9.1.4.

3.9.1.

3.9.1.5. 3.9.2. 3.9.2.1. 3.9.2.2. 3.9.2.3. 3.9.2.4. 3.9.3. 3.9.3.1. 3.9.3.2. 3.9.3.3. 3.9.3.4. 3.9.3.5. 3.9.3.6.

Senkronize retim (SP) ..............................................................87 Satc Stok Ynetimi (VMI) ..........................................................88 Ortak Stok Ynetimi (CMI) ..........................................................88 Alc Stok Ynetimi (BMI) ............................................................88 Devaml Stok Ynetimi (PIS) ......................................................89 Dorudan Maaza Teslimat (DSD) ............................................89 Entegre Datclar (IF) ...............................................................89 Ulam Havuzu (TP) ...................................................................90 Verimli Birim Ykler (EUL) ..........................................................90 Gvenlik Kafesi Sralama (RSC) .................................................90 apraz Sevkiyat (CD) .................................................................91

Stok Ynetimi ....................................................................................88

Nakliye ve Datm ............................................................................89

4. APRAZ SEVKYAT ..............................................................................92

4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. apraz Sevkiyat Kavram .........................................................................92 apraz Sevkiyatn Yaps .........................................................................92 apraz Sevkiyatn Tarihsel Geliimi .........................................................93 apraz Sevkiyatn Kapsam......................................................................95 apraz Sevkiyatn Nedenleri ....................................................................96 apraz Sevkiyatn nemi .........................................................................96 apraz Sevkiyatn Gereksinimleri, Alt Sistemleri, Aklamalar ..........98 Verimli Mteri Yant .................................................................98 Tedarik Zinciri Ynetimi ..............................................................98 apraz Sevkiyatn Merkezi ve Ara stasyonlar ...........................99 EAN Kodu...................................................................................99 Srcsz Tama Sistemi .......................................................100 Trans Faster System ..............................................................100 Pick Faster System ................................................................100 niteleri ve Tayclar .............................................................101 Tek Aamal apraz Sevkiyat Modeli .......................................102 ki Aamal apraz Sevkiyat Modeli ..........................................103 ok Aamal apraz Sevkiyat Modeli .......................................103 ix 4.6.1.1. 4.6.1.2. 4.6.1.3. 4.6.1.4. 4.6.1.5. 4.6.1.6. 4.6.1.7. 4.6.1.8. 4.6.2. 4.6.2.1. 4.6.2.2. 4.6.2.3.

4.6.1.

apraz Sevkiyat Modelleri ...............................................................101

4.6.3.

apraz Sevkiyat ve Ynelimleri .......................................................104 Datc ve Mteri Hedefli apraz Sevkiyat .............................104 apraz Sevkiyatn Uygulama Alanlar.......................................106

4.6.3.1. 4.6.3.2. 4.7. 4.7.1. 4.7.2. 4.7.3. 4.7.4. 4.8. 4.8.1. 4.8.2.

apraz Sevkiyatn Gerekletirilmesi ......................................................107 apraz Sevkiyatn n Koullar .......................................................107 apraz Sevkiyatn Uyguland ve Uygulanmad Durumlar ...........108 apraz Sevkiyatn Uygulanma Admlar ..........................................108 apraz Sevkiyat Uygulamasna rnekler ........................................109 apraz Sevkiyatn Avantajlar ..........................................................110 apraz Sevkiyatn Dezavantajlar ....................................................111

apraz Sevkiyatn Avantajlar ve Dezavantajlar .....................................110

5. ARA ROTALAMA PROBLEMLER VE YNTEMLER ......112

5.1. 5.2. Ara Rotalama Problemi Tanm .............................................................112 Ara Rotalama Probleminin Temel Bileenleri ........................................113 Talep Yaps ....................................................................................113 Malzeme Tipi ...................................................................................114 Datm / Toplama Noktalar ............................................................114 Ara Filosu ......................................................................................114

5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6.

Ara Rotalama Probleminin Prensipleri ..................................................115 Ara Rotalama Probleminin Eniyileme ltleri ......................................116 Ara Rotalama Probleminin Amalar .....................................................116 Ara Rotalama Problemi Trleri ..............................................................116 Dinamik ve Statik evre Durumuna Gre ARP ................................117 Rotalama Durumuna Gre ARP ......................................................118 Kstlarna Gre ARP .......................................................................119 Yollarn Durumuna Gre ARP..........................................................120 Kesin Yntemler ..............................................................................121 Dal ve Snr Algoritmas ............................................................121 Dal ve Kesme Algoritmas ........................................................122 Kme Kapsama Algoritmas .....................................................122 Clarke ve Wright Tasarruf Algoritmas ......................................124 x

5.6.1. 5.6.2. 5.6.3. 5.6.4. 5.7. 5.7.1.

Ara Rotalama Problemi Yntemleri .......................................................120 5.7.1.1. 5.7.1.2. 5.7.1.3.

5.7.2.

Klasik Sezgisel Yntemler ...............................................................123

5.7.2.1.

5.7.2.2. 5.7.2.3. 5.7.2.4.

Clarke ve Wright Gelimi Tasarruf Algoritmas ........................125 Eleme Tabanl Tasarruf Algoritmas ........................................125 Sral Ekleme Sezgisel Algoritmas ...........................................126

5.7.2.4.1. Mole ve Jameson Sral Ekleme Sezgiseli ............................126 5.7.2.4.2. Cristofides, Mingozzi ve Toth Sral Ekleme Sezgiseli ...........127 5.7.2.5. Basit Kmeleme Yntemi .........................................................128 5.7.2.5.1. Sprge Algoritmas .............................................................128 5.7.2.5.2. Fisher ve Jaikumar Algoritmas ............................................130 5.7.2.5.3. Bramel ve Simchi-Levi Algoritmas .......................................131 5.7.2.6. 5.7.2.7. 5.7.2.8. 5.7.2.9. 5.7.2.10. 5.7.3. 5.7.3.1. Budanm Dal ve Snr Algoritmas ...........................................131 Ta Yapra Algoritmas ...........................................................132 nce Rotala Sonra Grupla Algoritmas .....................................133 Tek Rotal yiletirmeli Sezgisel Algoritmas..............................133 ok Rotal yiletirmeli Sezgisel Algoritmas .............................133 Benzetimli Tavlama ..................................................................134

Meta sezgisel Yntemler .................................................................133

5.7.3.1.1. ki Erken Benzetimli Tavlama ...............................................134 5.7.3.1.2. Osman Benzetimli Tavlama ..................................................135 5.7.3.1.3. Van Breedamn Giriimleri ...................................................136 5.7.3.2. 5.7.3.3. 5.7.3.4. 5.7.3.5. 5.7.3.6. Deterministik Tavlama ..............................................................136 Genetik Algoritmalar .................................................................137 Karnca Algoritmas ..................................................................138 Yapay Sinir Alar .....................................................................139 Tabu Arama..............................................................................141

6. TABU ARAMA ALGORTMASI .......................................................142

6.1. 6.2. Tabu Arama Algoritmasnn Tanm ........................................................142 Tabu Arama Algoritmasnn Ana Bileenleri ............................................142 Balang zm ..........................................................................142 Hamle ..............................................................................................144 Komuluk Yaps..............................................................................146 Aday Listesi .....................................................................................148 Bellek Yaps ...................................................................................149 Ksa Sreli Bellek ............................................................................149 xi

6.2.1. 6.2.2. 6.2.3. 6.2.4. 6.2.5. 6.2.6.

6.2.7. 6.2.8. 6.2.9. 6.2.10. 6.2.11. 6.2.12. 6.3. 6.4.

Tabu Listesi .....................................................................................150 Aspirasyon Kriteri ............................................................................151 Uzun Sreli Bellek ...........................................................................152 Kuvvetlendirme ve eitlendirme .................................................152 Tabu Sresi .................................................................................154 Sonlandrma Kriteri ......................................................................154

Tabu Arama Algoritmasnn leyii .........................................................155 Tabu Arama Algoritmas Trleri ..............................................................157 ki Erken Tabu Arama Algoritmas ...................................................157 Osman Tabu Arama Algoritmas ......................................................157 Tabu Rota Algoritmas .....................................................................158 Taillard Algoritmas ..........................................................................158 Xu ve Kelly Algoritmas ....................................................................159 Rego ve Roucairol Algoritmas ........................................................160 Rochat ve Taillard Adaptif Hafza Tabanl Algoritma ........................161 Toth ve Vigo Tanecikli Tabu Arama Algoritmas ..............................162 Barbarosolu ve zgr Algoritmas .................................................162 Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas Modeli ....................................163 Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas Uygulanmas .........................167 Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas iin Saysal rnek ..................170

6.4.1. 6.4.2. 6.4.3. 6.4.4. 6.4.5. 6.4.6. 6.4.7. 6.4.8. 6.4.9. 6.5. 6.5.1. 6.5.2. 6.5.3.

Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas ......................................................163

7. UYGULAMA ............................................................................................174
7.1. 7.2. 7.3. 7.4. X Kargo irketi........................................................................................174 X Kargo irketinin leyii .......................................................................174 Problemin Tanmlanmas ........................................................................177 Problem le lgili Parametreler .................................................................177 Toplama ve Sevkiyat Dmleri ......................................................177 Aralarn zellikleri ..........................................................................181 Dmler Aras Mesafeler ...............................................................182 Dmler Aras Sreler ...................................................................184 Aralarn Operasyonel Maliyetleri ....................................................186 Dmler Aras Ulam Maliyetleri ...................................................187 Talepler ...........................................................................................190 xii

7.4.1. 7.4.2. 7.4.3. 7.4.4. 7.4.5. 7.4.6. 7.4.7.

7.4.7.1. 7.4.7.2. 7.4.7.3. 7.5. 7.5.1. 7.5.2. 7.5.3. 7.5.4. 7.6. 7.7.

Sabah Talepleri ........................................................................190 len Talepleri .........................................................................192 Akam Talepleri ........................................................................194

Mevcut Durum ........................................................................................196 Sabah Aralarn Rotalama ..............................................................196 len Aralarn Rotalama ..............................................................204 Akam Aralarn Rotalama .............................................................208 Mevcut Rota Maliyeti .......................................................................217

nerilen Algoritmann Oluturulmas ......................................................219 nerilen Algoritmann Sonular .............................................................227

SONU VE NERLER........................................................................................231 KAYNAKA .........................................................................................................232

xiii

TABLOLAR LSTES
Sayfa Tablo 1.1: Tedarik Zincirinde ki atma Alanlar ...................................................19 Tablo 1.2: TZYnin Konular ...................................................................................22 Tablo 1.3: Tedarik Zinciri Ynetimi Konular ...........................................................23 Tablo 1.4: Tedarik Zinciri Ynetimi Baarlarna rnekler ......................................27 Tablo 2.1: Lojistik Srelerinin Maliyet Dalm .....................................................37 Tablo 2.2: Lojistiin Geliim Aamalar ..................................................................48 Tablo 2.3: Lojistik ile likili Olan Edstriyel Ortam Deiiklikleri .............................51 Tablo 2.4: Lojistik Hakkndaki nemli Faaliyetler ...................................................53 Tablo 2.5: Lojistikteki olas dnleimlerin farkl irket fonksiyonlarna etkileri .......64 Tablo 3.1: Yalnn faydalar ....................................................................................79 Tablo 4.1: apraz Sevkiyatn Mteri ve retici in nemi ...................................97 Tablo 4.2: apraz Sevkiyatn Kullanm .................................................................97 Tablo 6.1: Parametre deerleri.............................................................................170 Tablo 6.2: Her ara iin ziyaret edilen 10 dm ortaya kan .............................170 Tablo 6.3: Her ara iin ziyaret edilen 30 dm ortaya kan .............................171 Tablo 6.4: Her ara iin ziyaret edilen 30 dm ortaya kan izelge .................171 Tablo 6.5: nerilen algoritma ve 30 replikasyon iindeki sralama karlatrma ..173 Tablo 7.1: apraz Sevkiyat Merkezlerine Gre ube Dalm .............................174 Tablo 7.2: apraz Sevkiyat Merkezleri .................................................................179 Tablo 7.3: Trakya ve Anadolu apraz Sevkiyat Merkezine Bal ubeler ............179 Tablo 7.4: Ara Bilgileri ........................................................................................181 Tablo 7.5: SMler Arasndaki Mesafeler .............................................................182 Tablo 7.6: Trakyadaki Dmler Aras Mesafeler ................................................183 Tablo 7.7: Anadoludaki Dmler Aras Mesafeler ..............................................183 Tablo 7.8: SMleri Arasndaki Sreler ................................................................184 Tablo 7.9: Trakyadaki Dmler Aras Sreler ....................................................185 Tablo 7.10: Anadoludaki Dmler Aras Sreler ................................................185 Tablo 7.11:Operasyon Maliyetini Oluturan Birimler .............................................186 Tablo 7.12: Aralara Gre Operasyon Maliyeti .....................................................186 Tablo 7.13: Araca Gre Yakt Maliyeti ..................................................................187 Tablo 7.14: ofr ve Kurye Masraflar ..................................................................187 Tablo 7.15: Aylk ofr ve Kurye Gideri ...............................................................188 xiv

Tablo 7.16: SMler Aras Ulam Maliyetleri .......................................................188 Tablo 7.17: Trakyadaki Dmler Aras Ulam Maliyetleri .................................189 Tablo 7.18: Anadoludaki Dmler Aras Ulam Maliyetleri ...............................189 Tablo 7.19: Sabah .S.M.lerinden Trakya SMine Gelen Kargo Miktarlar ........190 Tablo 7.20: Sabah SMlerinden Anadolu SMine Gelen Kargo Miktarlar .........191 Tablo 7.21: len Trakya SM ubelerinde Biriken Kargo Miktarlar ..................192 Tablo 7.22: len Anadolu SM ubelerinde Biriken Kargo Miktarlar ................193 Tablo 7.23: Akam Trakya SMye ubelerden Gelen Kargo Miktarlar ...............194 Tablo 7.24: Akam Anadolu SMye ubelerden Gelen Kargo Miktarlar ............195 Tablo 7.25: Sabah stanbula Dier SMlerden Gelen lk Be Aracn Rotas ......196 Tablo 7.26: Sabah stanbula Dier SMlerden Gelen Son Be Aracn Rotas ....197 Tablo 7.27 :Sabah Trakya ube Aralarnn Rotas .............................................202 Tablo 7.28 :Sabah Anadolu ube Aralarnn Rotas ...........................................203 Tablo 7.29: Trakya len Ringi Ara Ratas ........................................................205 Tablo 7.30: Anadolu len Ringi Ara Rotas ......................................................207 Tablo 7.31 :Akam Trakya ube Aralarnn Rotas .............................................208 Tablo 7.32 :Akam Anadolu ube Aralarnn Rotas ...........................................209 Tablo 7.33: Akam stanbula Dier SMlerden Gelen lk Be Aracn Rotas ......216 Tablo 7.34: Akam stanbula Dier SMlerden Gelen lk Be Aracn Rotas ......217 Tablo 7.35: Trakya SM len Ringi Maliyetleri ..................................................218 Tablo 7.36: Anadolu SM len Ringi Maliyetleri ................................................219

xv

EKLLER LSTES

Sayfa ekil 1.1 : Basit Tedarik Zinciri A .......................................................................... 3 ekil 1.2 : Tedarik Zinciri Diyagram ........................................................................ 4 ekil 1.3 : Tedarik Zincirinin Drt Ana evrimi ........................................................ 9 ekil 1.4: ABDde Tarihinde TZY Etkinlikleri ...........................................................16 ekil 1.5: TZYHiyarerisinde Stratejik, Taktiksel ve Operasyonel Aamalar ...........24 ekil 1.6: Tedarik Zinciri Ynetimi Faaliyetleri ........................................................30 ekil 2.1: Lojistikteki Anahtar Paralar, Ana Aklar ve Baz Lojistik Termolojiler ...33 ekil 2.2: Lojistik Birleenlerin Anahtalar ...............................................................34 ekil 2.3: Basit Bir Lojistik A .................................................................................35 ekil 2.4: Lojistik Srelerinin Basit Gsterimi ........................................................36 ekil 2.5: Tedarik Lojistiinin Yeri ..........................................................................38 ekil 2.6: Datm Lojistiinin Yeri ..........................................................................40 ekil 2.7: TZYde Geri Dn Lojistiinin Yeri ........................................................41 ekil 2.8: Lojistik Elemalarnn Katma Deerini Maliyetlerle Birlikte Gsterilmesi ...42 ekil 2.9: Lojistikte Yedi Doru...............................................................................43 ekil 2.10: Lojistiin Kapsamndaki Deiimler ......................................................45 ekil 2.11: Lojistikten Tedarik Zincirine Doru Geliimi ..........................................47 ekil 2.12: Lojistiin Entegrasyonu ........................................................................52 ekil 2.13: Farkl Endstriler iin Lojistiin nemi ..................................................59 ekil 2.14: Lojistik Planlama Hiyararisi .................................................................60 ekil 2.15: Farkl Planlama Zamanlarndaki Grlerin Fonksiyonu .......................61 ekil 2.16: Farkl Planlama Dzeyleri iin Ana Lojistik Unsurlarnn Bazlar ..........62 ekil 2.17: Lojistik erevesi inde Lojistik Faaliyetleri .........................................67 ekil 2.18: Depolamann malat Tarafndan Yapld Dorudan Ulatrma .........71 ekil 2.19: Ulam Srasnda Birleme A .............................................................71 ekil 2.20: Depolamann datmc, teslimat paket taycnn yapld a............72 ekil 2.21: Depolamann Datmc Tarafndan Yapld Son Mil Teslimat ............72 ekil 2.22: Depolamann imalatnn/datmcnn yapld, mterinin ald a...73 ekil 3.1: Yaln Dnce Tarihinin Bir Zaman izelgesi .........................................74 ekil 3.2: Yalnn Prensipleri ..................................................................................75 ekil 3.3: Yaln Deer Ak ...................................................................................81 xvi

ekil 3.4: Verimli Tketici Yant .............................................................................84 ekil 3.5: Verimli Siparii Tamamlama Konsepti ....................................................84 ekil 4.1: apraz Sevkiyatn Yaps .......................................................................92 ekil 4.2: apraz Sevkiyattan nce .......................................................................94 ekil 4.4: EAN Kodu Grnm .............................................................................99 ekil 4.5: EAN Kodu Okuyucu Reflektr ..............................................................100 ekil 4.6: Tek Aamal apraz Sevkiyat Modeli ...................................................102 ekil 4.7: ki Aamal apraz Sevkiyat Modeli ......................................................103 ekil 4.8: ok Aamal apraz Sevkiyat Modeli ...................................................104 ekil 4.9: Datc Hedefli apraz Sevkiyat ..........................................................105 ekil 4.10: retici Hedefli apraz Sevkiyat ..........................................................105 ekil 4.11: Merge-In-Transit ve apraz Sevkiyatn Kyaslanmas ........................106 ekil 5.1: Ara rotalama probleminin ekilsel gsterimi ........................................112 ekil 5.2: Ak ve Kapal Ulu Ara Rotalama Problem ekilleri...........................118 ekil 5.3: Sprge Algoritmas Admlar ...............................................................129 ekil 5.4: Fisher ve Jaikumar Algoritmas in Kurulan Yap .................................130 ekil 5.5: Bramel ve Simichi-Levi Algoritmas rnei ...........................................131 ekil 5.6: Karncalarn Davranlar ......................................................................138 ekil 5.7: Basit Sinir A rnei ...........................................................................140 ekil 6.1: Yer deitirtme Hareketi .......................................................................144 ekil 6.2: Deitirme Hareketi ..............................................................................145 ekil 6.3: Atlama Hareketi ....................................................................................145 ekil 6.4: 2-opt Hareketi .......................................................................................146 ekil 6.5: Belli Bir Yaplandrmann Komuluu ...................................................147 ekil 6.6: Uygun Olan Noktadan Uygun Olmayan Noktaya Gei rnei ............147 ekil 6.7: Uygun Olmayan Noktadan Uygun Olan Noktaya Gei rnei.............148 ekil 6.8: Tabu Aramann Drt Boyutu .................................................................149 ekil 6.9: Tabu Listesinin Yaps ..........................................................................150 ekil 6.10: Tabu Listesi Dolumu ...........................................................................151 ekil 6.11: Basit zm Uzaynda lk Kuvvetlendirme Aamas...........................152 ekil 6.12: eitlendirme ile Yerel Minimumdan Ka .........................................153 ekil 6.13: Basit zm Uzaynda kinci Kuvvetlendirme Aamas ......................154 ekil 6.14: TA Algoritmas zm Prosesleri .......................................................155 ekil 6.15: Tabu Arama Algoritmas Basit Ak emas .......................................156 ekil 6.16: Xu ve Kelly Algoritmasna Gre Problemin Ak A ...........................159 xvii

ekil 6.17: L Aamal Tahliye Zinciri.....................................................................160 ekil 6.18: Adaptif Hafza Prosedrnde Yeni Bir Ksmi zmn Yaratlmas ....161 ekil 6.19: Tekli apraz Sevkiyat Merkezi iin nerilen A ..................................163 ekil 6.20: lk zmn retilmesi rnei ...........................................................167 ekil 6.21: Yakn Bir zmn retilmesi rnei ................................................168 ekil 6.22: Tolerans deeri ortalama yzde hatas ...............................................172 ekil 7.1: Akam Trakya SMdeki Aralarn Yerleimi ........................................175 ekil 7.2: Akam Anadolu SMdeki Aralarn Yerleimi......................................175 ekil 7.3: Sabah Trakya SMdeki Aralarn Yerleimi ........................................176 ekil 7.4: Sabah Anadolu SMdeki Aralarn Yerleimi ......................................176 ekil 7.5: apraz Sevkiyat Merkezlerini Harita zerindeki Yerleri ........................178 ekil 7.6: Anadolu ve Trakya SMlere Bal ubelerin Harita zerindeki Yeri ....180 ekil 7.7: Sabah stanbula Dier SMlerinden Gelen Aralarn Rotas ..............198 ekil 7.8: Sabah Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 1 .......................................199 ekil 7.9: Sabah Anadolu .S.M.deki apraz Sevkiyat 2 ....................................200 ekil 7.10: Sabah Trakya SMdeki apraz Sevkiyat ..........................................201 ekil 7.11: len Trakya SMdeki Ring Aralar Rota Haritas ...........................204 ekil 7.12: len Anadolu SMdeki Ring Aralar Rota Haritas .........................206 ekil 7.13: Akam Trakya SMdeki apraz Sevkiyat ..........................................210 ekil 7.14: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 1.....................................211 ekil 7.15: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 2.....................................212 ekil 7.16: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 3.....................................213 ekil 7.17: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 4.....................................214 ekil 7.18: Akam Anadolu SMdeki ube Aralar Geldikten Sonraki S .........215 ekil 7.19: Trakya .S.M.ye Ait Kodlar ................................................................220 ekil 7.20: Anadolu .S.M.ye Ait Kodlar .............................................................222 ekil 7.21: nerilen Algoritmaya Girilen Verilerin Kodlar .....................................222 ekil 7.22: nerilen Algoritmann Balang zm Kodlar ..............................223 ekil 7.23: nerilen Algoritmann Optimizasyon Kodlar ......................................226 ekil 7.24: nerilen Algoritma Sonularn Gsteren Kodlar ................................226 ekil 7.25: Trakya SMye Ait Rota .....................................................................227 ekil 7.26: Trakya SMye Ait Sonu Grafii .......................................................228 ekil 7.27: Anadolu SMye Ait Rota ...................................................................229 ekil 7.28: Anadolu SMye Ait Sonu Grafii .....................................................230

xviii

KISALTMALAR LSTES

ARP BMI BRP BTT CAO CD CLM CMI CPFR CRP CSCMP SM DARP DSD EAN ECR EDI EPC ERP EUL GSP IF ILN IS JIT LODER MIS MRP MRP-II NP-hard

: Ara Rotalama Problemi : Buyer Managed Inventory : Business Process Reengineering : Basit Tepe Trmanma : Computer Aided Ordering : Cross Docking : The Council of Logistics Management : Co-Managed Inventory : Collaborative Planning, Forecasting and Replenishment : Continuous Replenishment : The Council of Supply Chain Management Professionals : apraz Sevkiyat Merkezi : Dinamik Ara Rotalama : Direct Store Delivery : European Article Number : Efficient Consumer Response : Electronic Data Interchange : Electronic Product Code : Enterprise Resource Planning : Efficient Unit Loads : Gezgin Satc Problemi : Integrated Forwarders : International Lunar Network : Integrated Suppliers : Just In Time : Lojistik Dernei : Management Information Systems : Material Requirements Planning : Manufacturing Resource Planning : Non- Deterministic Polynomial-Time Hard xix

PIS QR RFID RSC SARP SP TA TP TQM TZY VMI XML YSA

: Perpetual Inventory System : Quick Respond : Radio Frequency Identification : Roll Cage Sequencing : Statik Ara Rotalama : Synchronized Production : Tabu Arama : Transport Pooling : Total Quality Management : Tedarik Zinciri Ynetimi : Vendor Managed Inventory : Extensible Markup Language : Yapay Sinir Alar

xx

GR
Kresel boyutta artan rekabet ve ticaret hacmi dorultusunda iletmelerin sadece kendi fonksiyonlarn yerine getirmek deil, tedarik zinciri boyunca, her bir aamada ilgili aktivitelerini birbirine entegre edebilmesi gerekmektedir. Bunun yan sra iletmeler uluslararas piyasalarda rekabet edebilir fiyatlarla, tam zamannda arzn gerekletirmelidir. Gnmzde retim maliyetlerinin yaklak deerler arz etmesi, iletmeleri lojistik faaliyetlerini gelitirmeye ynetmitir. Bu ekilde rakiplerin bir adm nnde olmak mmkn olabilmektedir. Bu aratrma ve gelitirmelerin sonucunda ulalan yeni anlay, yaln lojistik olarak isimlendirilmektedir. Yaln Lojistik ile firma ierisindeki baz sreleri hzlandrmak amacyla karkla neden olan etmeler kaldrlmaya allmaktadr. Yaln lojistiin birincil hedefi mteri memnuniyetidir. Yaln Lojistik firmalar aras balarn gl tutarak tam zamannda sevkiyat yaplmas amalar. Dolaysyla toplam maliyeti en dk seviyede tutmaktr. Bu hedeflere ulaabilmek iin kullanlan birok ara vardr. Yakn zamanda ortaya kan aralardan biride apraz sevkiyattr. apraz sevkiyat operasyonel adan ele alndnda optimum ekilde gerekletirilmesi gereken bir rotalama ortaya kmaktadr. Literatrde yer alan kaynaklarda yksek kalitede sonular reten ve ou kez de en iyi sonular veren tabu arama algoritmas zerinde durulmutur. Bu balamda, birinci blmde, tedarik zinciri ve tedarik zinciri ynetimi ile ilgili genel bir bilgi verilmitir. kinci blmde, lojistik ve lojistik ynetimi kavramlar ve temel faaliyetleri detaylandrlmaktadr. nc blmde, 90l yllarda ortaya kan yaln lojistik ve buna sebep olan yaln dnce anlay ele alnarak bu anlayn gerekletirmesinde kullanlan aralar zerinde ksaca durulmutur. Drdnc blmde, yaln lojistik aralarndan biri olan apraz sevkiyat kavram detayl bir ekilde incelenmitir. Beinci blmde, aralarn rotalanma problemleri ve yntemleri ksaca incelenerek uygulanlacak olan algoritmann seimine karar verilmitir. Altnc Blmde, karar verilen tabu arama algoritmas detaylandrlarak yeni bir boyut kazandrlmtr. Son blmde ise lojistik sektrnde yer alan bir iletmenin mevcut ileyii inceledikten sonra bu iletmenin sz konusu olan rotasyla algoritma sonular karlatrld. Sonu olarak iletmeye uyarlanmas nerilen algoritmann operasyonel adan potansiyel getirileri aklanmaktadr.

1. TEDARK ZNCR VE TEDARK ZNCR YNETM

1.1. Tedarik Zinciri Kavram

Tedarik zincirinin gelimesinde nemli rol oynayan ABDnin i anlay, 1900l yllarn ilk dnemlerinde retim odakl iken, 1930lu yllarda sat ve 1950li yllardan sonrada pazarlama odakl bir ynelim gstermitir. 1980li yllardan itibaren hizmet anlay hzla geliirken, mteri memnuniyeti odakllk ve pazar odakl hareketler nem kazanmtr. Hammaddeden niha mteriye ulaan tm ak zinciri, 1960l yllardaki paral yapdan, 1980lerde btnleik yapya gemitir. (anc ve Erdal, 2003: 49). Bu yllardaki gei, firmalarn maliyetleri drmeleri, farkl pazarlarda daha iyi rekabet edebilmeyi salayan yeni imalat teknolojilerini ve stratejilerini kefetmeleriyle balamtr. Yaln retim, kanban, toplam kalite ynetimi ve bunun gibi stratejiler ok yaygnlat ve bu stratejileri uygulamak iin byk harcamalar yapld. Getiimiz birka yl ierisinde birok batl firmann retim maliyetlerini mmkn olan en alt dzeye kadar indirmeyi baard. Gnmzdeki kresel pazarda ise, mteri isteklerinin giderek artmas ve rn evrimlerinin ksalmas nedeniyle iletmelerin kar ve pazar paylarn arttrmak iin yatrm yapmaya ynelten bir anlay ortaya kmtr. (Kula, 2007:5). Karmza kan bu anlay tedarik zinciri ynetimi olarak ifade edilmitir. Bu balamda tedarik zinciri tek bir iletme ile snrl kalmamtr. Birden fazla iletmeyi kapsayan tedarik zinciri yaps, tek bir iletme gibi davranarak kaynaklarn ortak kullanm ile hizmet veya rn yaratmay hedeflemitir. Hammaddenin yeryznden karlmasyla balayan ve rnn tekrar kullanlmasyla veya atlmasyla sona eren tedarik zinciri, hammaddelerin temin edilmesinden nihai mteriye ulatrlmas, tamir, bakm veya rnn ierdii zararl maddelerin yok edilmesine kadar btn faaliyetlerin, sistemlerin, varlklarn ve kiilerin oluturduu bir adr. Tedarik zinciri, tedarikilerden, retim merkezlerinden, depolardan, datm merkezlerinden ve perakendeci maazalarndan olutuu gibi ayrca hammaddeler, proses ii stoklar ve tesisler arasnda tanan bitmi rnlerden oluur (Trkz, 2007:3). Baka bir ifadeyle, tedarik zinciri, hammadde salayclar, hammadde ve yar mamulleri ilenmi rne dntrmesi yani retim ilemleri srasnda tedarik ileri ile uraanlar ve bunun dnda bitmi rnlerin datm kanallarnda nihai 2

tketiciye ulatrlmas srasnda deer yaratan btn unsurlar kapsar (alyan, 2002:57). Ksacas tedarik zinciri (lojistik a), tedarikinin tedarikisinden mterisinin mterisine, nihai rnn retilmesi ve nihai tketiciye ulamas srasnda deer yaratan btn abalar kapsar. Bu sistem hammadde salayclar, retim ilemleri, datm kanallar ve mteriler olmak zere drt temel birleenden olumaktadr (Eker, 2006:23). Bundan dolay, nihai rn veya hizmetin son alcya ulamasna kadar geen btn aamalar tedarik zincirinin bileenlerini oluturmaktadr. 1.2. Tedarik Zinciri Yaps

Tedarik zincirinde, mteri ihtiyalarn karlamak amac ile bir veya birden daha fazla sayda fabrika tarafndan retilen nihai rn veya hammaddeler, geici olarak depolandktan sonra perakendeciler araclyla son mteriye ulamaktadr. Daha nce belirttiimiz gibi tedarik zinciri tedarikilerden, imalatlardan, depolardan, mteriler ve bu tesisler arasnda akan hammaddelerden, ara mamllerden ve nihai rnlerden olumaktadr (Kula, 2007:1).

ekil 1.1 : Basit Tedarik Zinciri A (Rebstock, Fengel, Paulheim, 2008;20).

Sekil 1.2de gsterilen tedarik zinciri, yeryznden hammaddeyi (demir cevheri, ya, ahap ve besin gibi) karan ve sonra bunlar hammadde tedarikisine (kereste firmas ve ham besin distribtrleri gibi) ulatran firmalar ile balamaktadr. Sipari ve mamul reticilerinden gelen zelliklerin almn yapan bu tip firmalar, hammaddeleri mteriler tarafndan kullanlan mamllere (sa levha, alminyum, bakr, kereste ve besin maddeleri gibi) dntrrler. Mterilerden (son rn reticileri) gelen sipari ve zelliklere cevap veren maml reticileri, ara maml (elektrik teli, kumalar, boru tesisat paralar, civatalar, plastik kalp paralar, ilenmi yiyecek maddesi gibi) yapmak ve satmaktadrlar. Son rn reticileri (General Motors ve Coca Cola gibi firmalar) bitmi rnlerin montajn yaparak perakendecilere, bunlar yeniden satan toptancya veya distribtrlere satmaktadr. Paralar toptancdan sonra, perakendecilere ve son olarak da mteriler tarafndan satn alnmaktadr (Wisner, Leong, Tan, 2005:6).

ekil 1.2 : Tedarik Zinciri Diyagram (Wisner, Leong, Tan, 2005:7). Mteriler, maliyet, kalite, ulalabilirlik, dayankllk ve tannmlk gibi faktrlere dayanarak rnleri almakta ve satn alnan rnlerin ihtiya ve beklentilerine cevap vermesini beklemektedirler. Tedarik zincirindeki firmalarda bu beklentileri karlamaya almaktadrlar (Wisner, Leong, Tan, 2005:7). 4

Tedarik zinciri rn veya hizmet ak ynyle kstlanmamaktadr. Tedarik zinciri hammaddeden son mteriye akan aktiviteler olarak grmektedir. Tedarik zincirinde son mteriden hammaddeye tersine aklarda grlmektedir. rnler iade edilmekte veya rnlerde sorun kabilmektedir. Kullanlan rnlerin geri dn de tersine tedarik zinciri aracl ile salanmaktadr. Bu yzden tedarik zinciri tek ynl deil, iki ynl bir sre olarak dnlmektedir (Gen, 2009:264). ekil 1.2de de grld gibi Tedarik zinciri boyunca, orta ve son mteriler, rnlerini iade edebilir, tamir garantisine ihtiya duyabilir, rn tek kullanmlk olarak deerlendirebilir veya geri dnm srecine katabilirler. Bu tarz ters lojistik aktiviteleri tedarik zincirinin kapsam iindedir (Wisner, Leong, Tan, 2005:7). ekil 1.2deki tedarik zincirinin ortasnda grlen firma, odak firma olarak tanmlanmaktadr. ekilde belirtilen ve daha sonraki blmlerde de aklanacak olan odak firma, son rn montaj firmas iken, bu yaklam ayn zamanda tedarik zinciri ile ilikili, ynetsel yaklama sahip olan herhangi bir firma iin de geerli olabilir (Wisner, Leong, Tan, 2005:7). Malzeme Ak, tm fiziksel ihtiya nceliklerini ve bunlarn tedarik, nakliye, tevik, alma-ileme, depolama, ayrma ya da malzemelerin iadesi zincirinin tmn kapsamaktadr. Bilgi ak, tedarik zinciri iindeki bilgi lojistii grevi olan malzeme akna ait, planlama, ynetme ve kontrol iin gerekli olan tm bilgileri kapsamaktadr (Topuba, 2007:5). Bu nedenle, tedarik zinciri, retim, datm, malzemelerin geri dnm, paralar, son rnler ve servisi salayan btn fonksiyonlar ieren mteriye bulunabilir rn ve servis salayan firmalar serisi btndr. Btn rnler, deiik tedarik zincirleri ile mterilere ulamaktadr (Wisner, Leong, Tan, 2005:7). Tedarik zincirini aamalandrmak istersek, bu aamalar yle sralayabiliriz (Ciravolu, 2006:13): Mteriler (tketiciler), Perakendeciler (bayiler), Datmclar (genel distribtrler, toptanclar), malatlar (nihai rn reten), Tedarikilerinden (yan sanayi, taeron) oluur.

Her tedarik zinciri yukarda saydmz aamalardan olumak zorunda deildir. Uygun tedarik zinciri tasarm, mteri ihtiyalarna ve her bir tedarik zinciri aamasnn yklendii role bal olacaktr (Ciravolu, 2006:13). 1.3. Tedarik Zinciri Trleri

Endstri almalar ve aratrmalar srasnda Kulkarni ve Sharma birok tedarik zinciri tanm ve tedarik zinciri yorumlaryla karlamlar. Bu almalara dayanarak tedarik zincirini u ekilde snflandrmlardr (Kulkarni, Sharma, 2004:8): Ham tedarik zinciri, Olgunlam tedarik zinciri, tedarik zinciri, Geniletilmi tedarik zinciri, z izlemeli tedarik zinciri, D kaynakl tedarik zinciri, retim odakl tedarik zinciri, Finansal odakl tedarik zinciri, Pazarlama odakl tedarik zinciri, Deer zinciri ( komple tedarik zincirleri). 1.3.1. Ham Tedarik Zinciri Ham tedarik zincirleri eski stiline dada uygun ve geveke organize edilmi temel bir trdr. Departmann depolar arasnda iyi bir koordinasyon vardr. Bu da daha ncesine gre irketin operasyonlar hakknda daha iyi gr elde etmeyi salar. Buradaki sreler zerindeki baz gelimeler izlenilebilmesinden dolay tedarik zinciri olarak adlandrlr. Daha ok kk lekli sanayiler ve yardmc niteler tarafndan kullanlmaktadr (Kulkarni, Sharma, 2004:8).

1.3.2. Olgunlam Tedarik Zinciri Olgunlam tedarik zincirleri; irketlerin ite doru olan bu diye dnd ve baarlacak her eyin baarld tek tedarik zinciridir. Tm faaliyetler organize bir ekilde yaplr, irketler tedarikileri ve datclar ile ilikilerini gelitirmi ve zincir boyunca iyi bir bilgi al verii sz konusudur. Ancak boru hattndaki dier tedarik zinciri giriimlerinin hibiri yoktur. Bu zincirler daha ok gda sektrnde kullanlmaktadr (Kulkarni, Sharma, 2004:9). 1.3.3. Tedarik Zinciri tedarik zincirleri gelimi kurumsal kaynak planlamas paketlerini uygulayan ve i operasyonlarn iyi ayarlanm olan ve iyi koordineli irketler tarafndan ok sk kullanlmaktadr. Ancak, kendi katlar ierisinde tedarikiler ve distribtrler yer almamaktadr. Bu irketler kendilerini tamamen i optimizasyonu elde etmeye adamlardr. Bu kategorideki irketler, tm sektrlerden ve btn irket tiplerinden oluabilmektedir. (Kulkarni, Sharma, 2004:9). 1.3.4. Geniletilmi Tedarik Zinciri Geniletilmi tedarik zincirleri katmanlar ierisinde yer alan tedarikilerini ve distribtrlerini kapsayarak irket snrlarn genilemek amacyla optimize edilmitir. Ancak bu irketler sadece en st distribtrleri ve en st tedarikilerine konsantre olurlar. Bu anlamda bu ksmi bir btnlemedir. D ortaklar ile iletiim kurmak iin web siteleri ve belirli web sayfalarn kullanrlar. Fakat insan mdahalesi olmakszn sorunsuz tam entegrasyonlarnda eksiklik sz konusudur. Tedarik zincirinin tm sektrlerini genel olarak kapsamasyla birlikte zellikle otomotiv sektrnde yaygndr (Kulkarni, Sharma, 2004:9). 1.3.5. z izlemeli Tedarik Zinciri z izlemeli tedarik zincirleri mteri merkezli deil irket merkezli tedarik zinciri olduundan dolay katmanlar ierisindeki btn ortaklarn bir araya getirmeye alan retim irketleri tarafndan kullanlmaktadr. Pazarda hatr saylr bir hzlarnn olmasna ramen, bu toplam optimizasyon nedeniyle deildir (Kulkarni, Sharma, 2004:9).

1.3.6. D Kaynakl Tedarik Zinciri D kaynakl tedarik zincirlerinin genellikle giden lojistik, gelen lojistik, ilikiler, bilgi ak vb. faaliyetlerini gerekletiren lojistik partnerlerinin bulunmas sz konusudur. Bu firmalar karar verirler ve tedarik zincirini izlerler. Bu zincir ok nadir olarak kullanlr ve bu ekilde ihracat firmalarnn bazlarnn varl bulunmutur. Sadece tedarik ve ihracat gibi en uygun alternatiflerin bulunup retimin bulunmad bir yapdr (Kulkarni, Sharma, 2004:9). 1.3.7. retim Odakl Tedarik Zinciri retim odakl tedarik zincirleri, kapasite ve igc optimizasyonu retmek gibi bir gndem noktasna sahiptir. retim dier btn aktivitelerden nce gelir. Buda ou gibi dk deerli eler yaplr ve eitli kanallar araclyla satlr. Dolaysyla, pazarlama ve datm nispeten ilgilendikleri konular deildir (Kulkarni, Sharma, 2004:10). 1.3.8. Finansal Odakl Tedarik Zinciri Finansal odakl tedarik zincirleri veya daha ok nakit dngs olarak bilinen zincir, negatif i sermayesi (alacak hesaplar, art stoklar, az bor hesaplar) ile bir iletme salar. Bu, baka yerde kullanmak iin yksek nakit tutan firmalardan farkldr. Mallarn ak hzldr. Talep zerine, rnler dntrlr, datlr ve tedarikilerin deme yaplacak hesaplarna nce deme yapan mterilere satlr. Bu zincir ilk mali bir hedefi oluturur, daha sonra lojistik ve planlamay oluturur. zellikle hzl tketim mallar sektrndeki byk irketler bu zinciri tercih ederler (Kulkarni, Sharma, 2004:10). 1.3.9. Pazarlama Odakl Tedarik Zinciri Pazarlama odakl tedarik zincirleri veya mteri tedarik zincirleri, mteri bir sipari verdii zaman tetiklenen zincir trlerinin siparii iin ina edilmitir. En yaygn olarak bilgisayar donanm sektr ve tketici zevklerine hakim olan dier sektrlerde kullanlr. Bu tedarik zinciri son derece duyarl ve eviktir (Kulkarni, Sharma, 2004:10).

1.3.10. Deer Zincirleri Deer zincirleri esas btnlemedir. Bu zincirin amac paralarn

optimizasyonu deil toplam optimizasyondur. Bu tedarik zincirin de atklarn bertaraf edilmesi, verimlilik iyiletirilmesi vb. gibi benzer konular ele alnr. ok yaygn olmasa da bu nihai tedarik zincirleri birka irketin gndeminde yer almaktadr (Kulkarni, Sharma, 2004:10). 1.4. Tedarik Zinciri evrimleri

Tedarik zinciri optimizasyonunun genel amalar kalite geliimleri ve buna ek olarak zaman ve maliyetin azaltlmasdr. Tedarik zinciri ynetiminin ana oda ise deer zinciri ilemleridir. Potansiyel olarak, ham maddenin tedarikinden yar mamul ve son rnn toptanc, perakendeci ve mterilere kadar btn deer zinciri aamalarnn kontroln tedarik zinciri ynetimi evrelemektedir. Lojistii ve dier servislerle ilgili konular da kapsamaktadr. Bu yzden tedarik zinciri ynetimi evrim prosesleri, mteri siparileri, stok yenileme, imalat ve satn alma evrimlerini ve her birinin planlama ve kontrol aktivitelerini evrelemektedir. Paulheim, 2008:21). (Rebstock, Fengel,

ekil 1.3 : Tedarik Zincirinin Drt Ana evrimi (Meier, Stormer, 2009:113). 9

ekil 1.3te de grld gibi biz bu evrimleri maddeler halinde yazmak istersek aadaki gibi olur; Mteri Sipari evrimi Stok Yenileme evrimi malat evrimi Satn alma evrimi Bu evrimlerin her biri, birbirini takip eden iki tedarik zinciri aamas arasnda yer almaktadr. Tedarik zincirindeki drt evrim birbirinden kesin izgilerle ayr halde incelenmez. Tedarik zinciri bileenlerinin rollerini ve sorumluluklarn belirleyebilmek iin tedarik zincirine evrim olarak bakmakta fayda vardr (Kula, 2007:3). 1.4.1. Mteri Sipari evrimi Mteri ve perakendeci arabirimlerinden oluan bu evrim, mterinin geliinden mteriye sipariinin teslimine kadar olan sreleri kapsar (Kula, 2007:4). Mteri Gelii; Mterinin satn alma ilemini yapaca yere gelmesidir. Mteri Sipari Girii; Mterilerin perakendeciye hangi rnleri satn almak istediklerini bildirmesi ve perakendecinin bu rnleri mteri iin ayrmas srecidir. Mteri Siparii Karlama; Mteri sipariinin karlanmas ve mteriye gnderilmesi srecidir. Mteri Siparii Teslimi; Mteriye sipariinin ulatrlmas ve mterinin deme yapmas srecidir. Bu sre ayn zamanda rn bilgilerinin gncellenmesinde ierir (Kula, 2007:4). Tedarik zincirindeki faaliyetler tedarik zinciri elemanlarnn beraber

almasn koordine etmektedir. Bu aamada firma tedarik zinciri iindeki rollerini, nihai mterinin ihtiyalarn, en yakn mterilerin ihtiyalar ve bu ihtiyalarn i operasyon ihtiyalarna nasl evrildiini anlamaldr. Bir kez bu ihtiyalar, rnler ve servisler birletirilebilindiinde ve tedarik zincirine verimli olarak entegre edildiinde, baarl tedarik zinciri ynetimi ve yararlar gerekletirilmi olur (Eker, 2006:31).

10

1.4.2. Stok Yenileme evrimi Perakendeci ve datmc arabirimlerinden oluan bu evrim, gelecekte oluacak perakendeci talebini karlamak iin siparilerin vermesinden teslimine kadar olan sreleri kapsar. Ama, minimum maliyetle stoklar yenilemek ve istenen rnlerin stokta bulunma orann arttrmaktr (Kula, 2007:4). Perakendeci Sipari Tetikleyici; Mteri sipariinin perakendeci tarafndan karlanmas sonucu stoklar azalr ve bu stoklarn belirli bir dzeyin altna dmesi, stoklarn yenilenmesini gerektirir. Bundan dolay datmcya ya da imalatya gnderilecek stok yenileme siparii oluturulur. Perakendeci Sipari Girii; Perakendecilerin, datmcya veya imalatya hangi rnleri satn almak istediklerini bildirmesi ve bu rnlerin perakendeci iin ayrlmas srecidir. Perakendeci Sipari Karlama; Perakendeci sipariinin karlanmas ve perakendeciye gnderilmesi srecidir. Mteri sipariinin karlanmasndan fark mteri sipari miktar perakendeci sipari miktarna oranla daha azdr. Perakendeci Sipari Teslimi; Perakendeci siparilerinin ulatrlmas ve deme yapma srecidir. Bu sre ayn zamanda perakendecinin stok kaytlarn gncellemesini de ierir (Kula, 2007:4). Bu sre ierisinde rnler tamamlandktan sonra mterilere deiik tama yollar ile teslim edilirler. rnlerin doru zamanda, doru kalitede ve doru hacimde mterilere sevk edilmesi firma, firma mterileri ve eitli datm eleri arasnda iyi bir planlama ve ibirlii gerektirmektedir. Yaplacak planlamalardan biride maliyet ve datm arasnda karlatrmalar yaplarak nakliye ynetim kararnn verilmesidir. Bunlardan kara yolu tamacl genel olarak tren tamaclndan daha maliyetlidir fakat kara yolu tamacl daha esnek ve daha hzldr. Hava yolu tamacl, dier nakliye yntemlerinden daha pahal ve daha hzldr. Deniz yolu tamacl en yava ve en ucuz nakliye yntemidir. Boru hatt tamacl ise petrol, su, doal gaz ve sulu imento tamaclnda kullanlr. Nakliye ynetim kararndan nce ise mteri isteklerini baarl bir ekilde gidermek iin firmalar mteri ihtiyalarn tanmal ve ayn zamanda tama, depolama, paketleme ve bilgi servislerinin doru etkileimini salanmaldr. (Eker, 2006:30).

11

1.4.3. malat evrimi Perakendeci ve imalat veya datc ve imalat arabirimlerinden oluan imalat evrimi, mteri siparileri, perakendeciden veya datmcdan gelen stok yenileme siparileri, mteri talep tahminleri ve elde bulunan rn miktarnn yetersiz olmas ile datmc (perakendeci) veya imalat stoklarnn yenilenmesi ile ilgili tm sreleri ierir (Kula, 2007:5). Nihai rn Deposundan, Datcdan, Perakendeciden ya da Mteriden Sipari Gelileri; Bu sre esnasnda nihai rn deposu ya da datc gelecekteki mteri talep tahminlerine dayanarak sipari miktarlarn imalatya bildirir. Baz durumlarda mteri ya da perakendeci, imalatya dorudan da sipari verebilir. retim izelgeleme; Bu srete imalat, gelen siparileri retim izelgesine ekleyerek istenilen retim miktarlarna bal olarak her rne ait retim srasn belirler. malat retimde birden fazla retim hatt kullanlyor ise hangi rnn hangi hatta retileceini belirlemelidir. zamannda rnn sevk edilmesini salamaktr. malat ve Sevkiyat; Bu sre istenilen siparilerin retilmesi ve retilen siparilerin sevkiyatn kapsamaktadr. Datc, Perakendeci ya da Mteriye Teslim; malatnn rn nihai rn deposu, datmc, perakendeci ya da mteriye teslim etmesi ve rn karlnda imalatya demenin yaplmas faaliyetlerini ierir (Kula, 2007:5). Operasyonel eler, paralarn bitmi rnlere dntrlmesi ilemlerinde, rnn doru miktarda retilmesinin ve bitmi rnlerin belirli kalite, maliyet ve mteri hizmet ihtiyacnn karlamasnda nemlidir. Firmalar yl ierisinde oluan talep deiikliklerinden dolay gemi talepleri ve haftalk veya aylk retim planlarn izlemek iin baz tahmin teknikleri kullanrlar. Eer firmann tahminleri gereklemez ise, daha ok ya da daha az stok ile kar karya kalnabilir. Sonuta stoklar tkenirse firmann maliyet ve kalc igc kaybna neden olmaktadr. Bu yzden stok ynetimi de talep tahmin teknikleri kadar nemlidir. Firmalar genellikle stok ynetimi iin Malzeme htiya Planlama yazlm sistemlerini kullanmaktadr. Bu tip bir sistemin zellikleri, rn saysna, karmaklna ve tedarik zincirinin dizaynna 12 Ama ise en dk maliyetle, istenilen kalite dzeyindeki rnleri retmek ve istenilen sevkiyat

bal olarak deiiklikler gstermektedir. Perakendeciler, satn aldklar her rnn kodlarn okuturlar ve sipariler girilir. Datm merkezindeki stok yeniden doldurulmaya ihtiya duyulur ve rnleri perakendeciye satan imalatlar ile birlikte sipariler oluturulur. Bu sipari iletiimi ve stoklarn tespit edilebilirlii, fazla stok eilimini azaltarak tedarik zincirini destekler. Stok ynetiminin dier bir ekli ise tam zamanl retim sisteminin kullanmdr. Ama, hzl ve esnek bir sistem yaratmaktr. Bu tip sistemi uygulamak, daha hzl teslim zaman, daha az stok seviyesi ve daha iyi kalite ile sonulanr (Eker, 2006:29). 1.4.4. Satn alma evrimi malat ve tedariki arabirimlerinden oluan satn alma evrimi imalatn retim izelgesine uygun olarak gerekletirilmesi iin gerekli malzemelerin elde edilmesini salayan tm sreleri kapsar. Bu evrimde imalat tedarikilere hammadde veya yar mamul siparii verir. Bunun zerine tedarikiler hammadde ve yar mamul stoklarn yenilerler. malat ile tedariki arasndaki iliki datmc ile imalat arasndaki iliki gibidir. Tek fark, perakendeci siparileri belirsiz olan mteri siparileri tarafndan tetiklenir iken, hammadde ve yar mamul miktarlar retim izelgesi hazrlandktan sonra kesin olarak belirlenebilmektedir (Kula, 2007:6). Geleneksel bir satn alma evriminde birden fazla tedarikiye ynelme, rekabeti fiyatlandrma ve ksa dnemli anlamalar zerinde durmaktadr. Bu tedarikinin yeterlilii ve tedarikinin uzun vadede satn alma organizasyonuna katklar yerine rnn fiyatna odaklanmasna yol amaktadr. Gnmzde, rekabet avantaj kazanmak amac ile firmalar daha uzun dnemli imalat ilikilerini gelitirmeye ynelmektedirler. Gelen malzemenin kalitesi, sevkiyat zaman ve satn alma fiyat, tedariki yeterliliine baldr. Bundan dolay, en nemli kriterlerden biri tedariki ynetimidir. Tedariki ynetimi, firma tedarikilerinin mteri isteklerinin yerine getirmesini salamak anlamna gelmektedir. Bu, tedarikilerin yeterliliinin deerlendirilmesini ve sonra bunlarn gelitirilmesini salamaktadr. Etkili bir tedarik ynetimi almas zamanla firmalarn dk performansl tedarikileri belirlemesini ve geri kalan yksek performansl tedarikiler ile baarl ve gvenilir ilikiler kurmasn salamaktadr. Bu tedarikiler, satn alan firmaya ve tm tedarik zincirine byk faydalar salayabilmektedir (Eker, 2006:28).

13

1.5.

Tedarik Zinciri Ynetimi Kavram

Firmalarn, tedarikleri iin kresel kaynaklara ynelimleri giderek artmaktadr. Kendi iine ve dna malzemelerin akn koordine etmenin daha etkili yollarn aramak iin tedarik zincirindeki bu kresellemeye kanlmaz hale gelmitir. Firmalar ve distribtr kanallar zaman ve kaliteye dayanarak bugn daha fazla ilerleme kaydetmitir. Mteriye hatasz rnn daha gvenilir ve daha hzl bir ekilde gnderilmesi, artk rekabetin avantaj olarak grlmemektedir fakat pazarda olabilmek iin basit bir gereksinimdir. Mteri devaml olarak rn daha hzl, tam zamannda ve hatasz olarak talep eder. Bunlarn her biri tedariki ve distribtrler arasnda bir dzenlemeyi gerektirir (Mentzer, 2001:3).Bu kresel ynelim ve rekabete dayanan performans art, pazaryeri deikenliinden dolay hzla gelien teknoloji ve katkda bulunan btn ekonomik koullar ile birleti. Bu deikenlik, tekil firmalarn blmlerini ve distribtr kanallarn daha fazla esnek olmasn gerekli klmaktadr. Bu faktrlerin hepsi firmalar iin ok nemli olan tedarik zinciri ynetiminin konseptini oluturur (Mentzer, 2001:4). Tedarik zincirindeki faaliyetlerin ynetimiyle ilgili olan tedarik zincirinin ynetiminin literatrde deiik tanmlamalar mevcuttur. Bu tanmlar iinde en kapsamls saylabilecek olanlardan biri yledir. Tedarik zinciri ynetimi; kolektif verimli yetkinlikleri, firma ii ve yksek rekabeti kesien tedarik kanallar boyunca yerleik firma dndaki i ortaklarn birletiren i fonksiyonlarnn kaynaklar, yeniliki zmler ve pazar rnlerinin aklarn senkronize eden yeniliki zmleri gelitirme zerine odaklanm tedarik sistemlerinin kuvvetlendirilmesi, servisler ve esiz bilgiler, bireyselletirilmi mteri deerlerinin kaynaklarn aratran srekli gelien bir dncedir (Ross, 2000:9). Dier bir ifade ile Tedarik zinciri ynetimi tedarikileri, imalatlar, datmclar ve mterileri etkin bir ekilde btnletirerek, rnlerin doru miktarda, doru yerlere, doru zamanda ulatrmak iin btn sistemin maliyetlerinin en aza indirilmesi ve hizmet dzeyi ihtiyalarnn karlanmas iin kullanlan yaklamlar btndr (Kobu, 2007:1). TZY kaynak ve tedarik, dnm ve tm lojistik ynetimi faaliyetleri de dhil tm faaliyetlerin ynetimini ve planlamasn kapsar. nemli olarak, ayn zamanda koordinasyon ve tedarikiler, araclar, nc parti hizmet salayclar ve mteriler

14

gibi kanal ortaklar ile ibirliini de ierir. Esas olarak, tedarik zinciri ynetimi iinde ve irket genelinde arz ve talep ynetimini btnletirir [2]. Mentzere gre, bir sistem olan tedarik zinciri ynetimi, bireysel irketlerin uzun dnemde performansn ve bir btn olarak tedarik zincirinin gelitirilmesi amacyla tedarik zinciri ierisinde belli bir irket ve iletmeler arasndaki geleneksel i koordinasyonu stratejileridir (Mentzer, 2001:2). Ksaca, tedarik zinciri ynetimi, iletme ve son kullancnn memnuniyeti iin geniletilmi rn zelliklerinin yaplmasn ieren tasarm, retim, tedarik zinciri sreci operasyonlardr (Ayers, 2006:10). 1.6. Tedarik Zinciri Ynetiminin Tarihsel Geliimi

1950lerde ve 1960larda, ticari ortaklklar oluturmak, rn kalitesinin iyiletirilmesi, sre tasarm ve esnekliinin artrlmasna nispeten daha az dikkat edilirken ABD reticileri maliyetlerini azaltmak ve verimlilii artrmak iin seri retimi kulland. Yeni rnlerin tasarm ve geliimi yava ve sadece kurum ii kaynaklara, teknolojilere ve kapasitelere dayanyordu. Stratejik alc ticaret ortaklklar yoluyla teknoloji paylam ve uzmanl, o gne kadar hi duyulmamt. Fabrika katndaki srelerin, alr makineyi korumak ve dengeli malzeme akn devam ettirmek, stok srecindeki byk yatrmlarla sonulanan iler iin mevcut hz stok ile kesildi (Wisner, Leong, Tan, 2005:11). 1960 ve 1970lerde, malzeme ihtiya planlama sistemleri (MRP), imalat kaynak planlama sistemleri (MRP-II) gelitirildi ve etkin malzeme ynetiminin nemi retim ve depo maliyetleri olarak tannd. Satn alnan paralar ve malzemeler iin gerekli olan i iletiim gelitirilirken, stok maliyetini daha fazla azaltmak iin bilgisayar yetenekleri ve stok gelimilii takip yazlm bytld (Wisner, Leong, Tan, 2005:12). Bununla birlikte, depolama ve tama fonksiyonlar ile mteri hizmet seviyeleri btnletirilerek tedarik zinciri ynetimi geliiminin bu safhasna baka bir ifade ile fiziksel datm ynetimi aamasna geilmitir. Bu aama, malzeme ynetimi ve fiziksel datm safhas olarak da isimlendirilir (Topuba, 2007:7). 1980ler tedarik zinciri ynetimi iin ara yllard. Youn kresel rekabetin balad 1980li yllarda ( ve bugn) daha dk maliyet, daha yksek kalite, retim verimlilii ve teslimat sreleri teklifleri ABD reticileri iin bir tevik salad. Planlama 15

ve retim sorunlarn azaltmak iin kk stok ile JIT retim ortamnda, firmalar potansiyel yararlar, stratejik ve kooperatif ticaret alc mterileri ilikilerinin nemini fark etmeye balad. Bu ortaklar veya ittifaklar kavram JIT ve TQM ile denenmi reticiler olarak ortaya kt (Wisner, Leong, Tan, 2005:12).

ekil 1.4: ABDde Tarihinde TZY Etkinlikleri (Wisner, Leong, Tan, 2005:12). 1990larda daha da iddetlenen ABDdeki rekabetin yannda artan lojistik ve stok maliyetleri, piyasann kresellemeye doru eilimi, gelien kalite ile ilgili zorluklar, retim verimlilii, mteri hizmetleri, yeni rn tasarm ve gelitirme de artt. Bu sorunlar ile baa kmak iin, reticiler sertifikal, yksek kalitede mkemmel hizmet verebilir nne sahip tedarikilerden belli saylarda satn almaya balad ve bu tedarikilerin yeni rn tasarm ve geliimi ile ilgili faaliyetlerinin yan sra maliyet, kalite ve hizmet gelitirme giriimlerini de ierdi. Dier bir deyile, irketler fark etti ki eer sadece en iyi tedarikilerine ilerinin ounu vermeye balasayd sonra karlnda bu tedarikilerden rn teslimlerindeki iyiletirmeler yardmyla tasarruf, kalite, rn tasarm ve kendi rnlerinin imalatnda kullanlan srelerde, malzemelerde ve bileenlerde yakn iliki sayesinde maliyet tasarrufu oluturmu olabilirdi. Bu alc ticaret ittifaklarnn ou ok baarl olduklarn kantlamtr (Wisner, Leong, Tan, 2005:13).

16

En son, tedarik zinciri ynetimi yazlm sunucularnn hzl geliimi normalde tedarik zinciri ynetimi ve tedarik zinciri ynetimi evrim ve destei entegresi olan elektronik ticaret birleimini ierir. Firmalar, elektronik veri deiimi (EDI) ve internet zerinden stoklama, lojistik, malzeme satn alnmas, nakliye ve dier fonksiyonlarn, daha etkin ve proaktif i ynetimi ve mteriye yant verme stili oluturmak iin entegrasyonu salamak amacyla tedarik zinciri ortaklar ile bilgi paylamna sahiptir (Wisner, Leong, Tan, 2005:14). 1.7. Tedarik Zinciri Ynetiminin Nedenleri

1980li yllarda, irketler maliyetleri drmek, daha farkl pazarlarda rekabet etmek iin yeni retim teknolojilerini ve stratejilerini kefettiler. Tam zamannda retim, kanban, yaln retim, toplam kalite ynetimi gibi stratejiler ok popler oldu ve kaynaklarn byk miktar bu stratejileri uygulamak iin sermaye olarak kullanld. Ancak son birka yl iinde, birok irketin retim maliyetlerini pratik olarak mmkn olan seviyeye drebilecei netlik kazand. Bu irketlerin ou tarafndan kar ve pazar payn artrmak iin yaplmas gereken bir sonraki admn etkili bir tedarik zinciri ynetimi olduu kefedildi (Smichi-Levi, Kaminsky,2004:7). letme karllnda nemli bir faktr olan tedarik zinciri ynetiminin ortaya k ve bymesi ile birlikte artk belirli kuvvetler mevcut pazarlara hkim oldu (Wright, Race, 2004:210). Bu kaymann temel nedenleri maddeler halinde yledir (nal, 2008:12): Operasyonlarn iyiletirilmesi, D kaynak kullanm seviyelerinin artmas, Tama maliyetlerinin artmas, Rekabet basklar, Kresellemenin artmas, E-ticaretin neminin artmas, Tedarik zincirinin karmakl, Stok ynetimi ihtiyacdr.

17

1.8.

Tedarik Zinciri Ynetimi Amalar zinciri ynetiminin amac, genel olarak retilen deerin

Tedarik

maksimizasyonudur. Tedarik zincirinin rettii deer ile bitmi rnn mteri gzndeki deeri ve mteri ihtiyacn karlamak iin tedarik zincirinin harcad abann arasndaki farktr. ou ticari tedarik zincirleri iin bu deer, tedarik zinciri ynetiminin krll ile doru orantldr. Bu karllkta, mteriden elde edilen gelirlerin ve tedarik zinciri boyunca oluan genel maliyetlerin arasndaki farktr (Ceylan, 2009:10). Tedarik zinciri ynetiminin amalarn gruplamak istersek aadaki gibi nicel ve nitel amalar eklinde inceleyebiliriz. Tedarik zinciri ynetiminin nitel amalar (en, 2008:17): Mteri memnuniyeti, Esneklik, Bilgi ve malzeme ak entegrasyonu, Tedariki performans. Tedarik zinciri ynetiminde nicel amalar (en, 2008:17): Malzeme minimizasyonu, Satlarn maksimizasyonu, Kar maksimizasyonu, Stok yatrm minimizasyonu, Yatrm geri dn maksimizasyonu, Doluluk oran maksimizasyonu, rn gecikmelerinin minimizasyonu, Mteri teslim sresinin minimizasyonu, Temin sresinin minimizasyonu. Bu amalara ulaabilmek iin firmalarn, tedarikileri ve tedarikilerinin tedarikileri ile mterileri ve mterisinin mterileri arasnda yani tedarik zincirinin tamamnda iletiim ve bilgi paylamnn artrmas gerekmektedir. Zincirin etkinliinin 18

arttrlmasnda btn bilgi ve planlarn tedarikiler ve mteriler arasnda paylalmasnn nemi byktr. Gnmzde, rekabet artk firmalarn tek balarna aralarnda deil iinde yer ald tedarik zincirleri arasnda da yaanabilmektedir (Topuba, 2007:8). Etkin bir tedarik zinciri ynetimi, iletmenin retim ve pazarlamayla ilgili faaliyetlerini pozitif ynde etkileyerek daha fazla mteri memnuniyeti, daha etkin ve verimli bir iletmenin varln salayacak, daha dk maliyetler ve daha yksek kar ile birlikte istikrarl olarak bymeyi salayacaktr (Topuba, 2007:8). Tablo 1.1de, fonksiyonel amalar ve bunlarn stok, mteri memnuniyetleri ve toplam maliyet zerinde yaratt etkiler gsterilmitir. Bu tabloya gre, stok, mteri hizmetleri ve toplam maliyette artlar iin oklar yukar ve hedeflerdeki dlerin sonucu iin oklar aa doru ayarland. Koyu ok, fonksiyonel amalarn istenen sonularla rtt anlamna gelmektedir. rnein, fonksiyonel amacn istenen etkileri ulatrma maliyetlerini drmek iin toplam maliyeti azaltacaktr ama fonksiyonel bir hedefi, artan stok etkisi ve azalan mteri istekleri ana istenene etki ettiidir. Bu tablo tedarik zinciri boyunca ynetim amalar ve organizasyon snrlar tesindeki nlemlerin temel atsn gstermeye almaktadr (Carmichael, 1998:21). Tablo 1.1: Tedarik Zincirinde ki atma Alanlar (Carmichael, 1998:21).

Tedarik zincirinde yksek datm hz hedeflendiinde; stok seviyeleri, mteri hizmetleri ve toplam maliyet artmaktadr. Mteri hizmetlerindeki art 19

istenen sonuta da olduu iin yukar ynl koyu bir okla belirtilmitir. Ancak, bu amacn stok ve toplam maliyetler zerinde etkisi istenen sonular dorultusunda deildir. Bu nedenle oklar ak renklidir. Benzer olarak, yksek mteri hizmeti hedefi, mteri hizmetleri ile; dk depolama maliyeti hedefi, stok ve toplam maliyet ile; stoklarn azaltlmas hedefi, stok ve toplam maliyet ile; dk igc maliyeti hedefi, toplam maliyet ile ayn dorultuda gerekletii iin bu oklar koyu renklidir. 1.9. Tedarik Zinciri Ynteminin nemi

Tm firmalar, mterilere rn ve hizmet getiren organizasyonlar zincirinin bir paras iken, tedarik zincirlerinin btn kesinlikle herhangi bir gerek yntemle ynetilmemektedir. Firmalar bamsz olarak birok sektrde de almaya devam etmektedir. Yneticiler iin genellikle sadece kendi i gnlk operasyonlarna odaklanmak daha kolaydr. Mterilerin ikyetleri, ge olan tedariki teslimatlar, yetitirilmek zere olan iiler, denmek zere krediler ve onarlmak zere olan donanmlardan sonra bir iliki kurmak ve dier tedarik zinciri yntemi abalar iin yeterli zaman ayrlmaldr. (Wisner, Leong, Tan, 2005:9). Birok firma, gnlk problemlerin mevcut olduu bir ortamda almas ve deer arttrc eylerle karlamasna ramen tedarik zinciri ynetimi abalarndan uzun dnemde yararlanr. Byk miktarlarda stok bulunduran firmalar, birok tedariki, karmak rn yneticileri ve byk satn alma btesine sahip deerli mterileri olan firmalarn ou tedarik zinciri ynetiminin pratikliinden faydalanmaktadrlar. Bu firmalar iin makul tedarik zinciri ynetimi baarlar, dk satn alma ve stok maliyetleri, daha iyi kalitede rn, daha st dzeyde mteri hizmeti ve sat anlamna gelmektedir (Wisner, Leong, Tan, 2005:10). Nitekim 1998 ylnda Amerikan irketleri tedarik ile ilgili faaliyetlere 898 milyar dolar veya ABDnin gayri safi milli hslasnn yaklak yzde 10u kadarn harcad. 2000 yl srasnda, bu maliyet 1 trilyon dolarn zerine karken, 2001 ylnda 957 milyar dolara dt ve 2002 ylnda 910 milyar dolar oldu (Smichi-Levi, Kaminsky, Simchi-Levi,2004:7). Ayrca ABDdeki ulam ve stok tama maliyetleri 2005 ylnda 1,1 trilyon dolar oldu, artan yakt fiyatlar ve faiz oranlarndan dolay son 10 ylda yzde 77nin zerine kt (Wisner, Leong, Tan, 2005:10). Bu rakamlar, retim tesislerinin, depolar ve tedarik zincirinin farkl bileenlerini de ierisine alan tedarik 20

zinciri boyunca rnlerin kontrolnn, hareketinin, depolamann maliyetlerini iermektedir. Ne yazk ki, bu byk yatrm genellikle tedarik zincirindeki gereksiz stok, yetersiz ulam stratejileri ve dier gereksiz uygulamalar nedeniyle birok gereksiz maliyet bileenini ierir (Smichi-Levi, Kaminsky, Simchi-Levi,2004:7). Bylece tedarik zincirinde maliyetleri kesmek iin birok frsat var oldu. artc olmayan bir ekilde, etkin bir tedarik zinciri boyunca maliyetleri azaltmak veya nemli lde geliri artrmak iin bir takm irketlerden faydalanlabiliyor (SmichiLevi, Kaminsky, Simchi-Levi,2004:8). Yneticiler, tedarik zinciri ynetimi abalar daha fazla tedarik zinciri katlmcs (dier nemli tedarikiler, anahtar mteriler ve lojistik hizmetleri gibi) daha sonrada ikinci aama tedarikileri ve mterileri kapsamak iin kkten balayabilir (rnein, sadece bir anahtar tedariki ile) ve zaman ierisinde ina edebilir olduunu fark etmeliler. Bu ekilde, daha ksa srede ve ok daha verimli maliyet tasarrufu asndan, kalite gelitirme ve hizmet seviyesinin ykseltilmesi bu entegrasyonla gerekletirilecei ifade edilir (Wisner, Leong, Tan, 2005:10). Tedarik zinciri ynetimi faaliyetleri sonucu, dk tedarik zinciri maliyeti ve daha iyi mteri hizmetlerini ierir (Eer satn alma miktarlarna ilk bata karar verilmi ve nakliyat irketlerine zamannda teslim edilmise, varsa az biraz stoksuzluk olur. laveten; retim miktarlar daha az olur, nakliyat maliyetleri ve retim zamanlarnda azalma meydana gelir. ). Ticari tahminler; kam etkisinin tedarik zincirindeki her bir firmada %12-25 fazla maliyetle sonulanacan ileri srmektedir ki bu da korkun bir rekabet dezavantaj yaratabilir. te bu Kam etkisinin azaltlmas sonucundaki dk maliyetler, daha iyi kalite, potansiyel olarak daha fazla malzeme aratrma yatrm anlamndaki yksek kar marj, daha iyi retim yntemleri, daha gvenilir nakliye ve depolama tesislerine neden olabilir. Ayrca, olgun tedarik zinciri boyunca i ilikileri olduu gibi, firmalar daha iyi tesislerde mteri iin daha iyi rnler ve daha iyi hizmetler iin daha rahat yatrm sermayesinin farkna varrlar. Zamanla, mteriler tedarikileri ile daha fazla bilgi paylaacak ve tedarikiler mterilerin yeni rn tasarm abalarna katlmak iin daha inandrc olacaklardr. Bu iyi entegre olmu tedarik zinciri, firmalara nemli avantajlar salayacaktr (Wisner, Leong, Tan, 2005:11).

21

1.10. Tedarik Zinciri Ynetiminin Konular Tedarik zinciri ynetimi, bir irketin hemen hemen btn aktivitelerini etkiler. Tedarik zinciri ynetiminin kurulular veya kurulu birimleri arasndaki ibirliine ve ilikili ara yzlere younlamaktadr (Knolmayer, Mertens, Zeier, 2002:6). Tablo 1.2: TZYnin Konular (Knolmayer, Mertens, Zeier, 2002:6).

22

nal, Knolmayer, Mertens, Zeierin snflandrmalarna ek olarak tedarik zinciri ynetiminin konularna Tablo 1.3teki gibi taktik konular da ekleyerek, tedarik zinciri ynetimi konularn aamada snflandrmtr. Tablo 1.3: Tedarik Zinciri Ynetimi Konular (nal, 2008:43).

Stratejik Aama; Firmalar zerinde uzun vadeli etkileri olan talep tahmin periyotlar ile ilgilidir ve yllarca srebilir. Stratejik plan, tedarik zinciri ynetiminde depolarn ve fabrikalarn says, yeri ve kapasitesi ile ilgili olan kararlar btnleik olarak gelitirilebilir veya alternatif olarak retim blmlerine veya rn ailelerine indirgenerek gelitirilebilir. Genel olarak, stratejik planlar hazrlanrken sistemin btn unsurlarnn deitirilebilir nitelikte olup, yeni retim blmleri alabilir ya da mevcut blmler kapatlabilir, sermaye artrlabilir, stratejik rn yerletirmeleri yaplabilir. (Paksoy, t.y.:441). Taktiksel Aama; Zaman periyotlar uzundur, genel olarak 12 ile 24 aylk sreler ierisinde gncelletirilen kararlardr. Makineden btn fabrikaya kadar geniletilebilen kaynaklarn sralanmas, hangi rnn retilecei ve hangi rnn hangi fabrikada imal edilecei ya da hangi tedarikinin seilecei gibi bilgiler ve ilikiler mevcuttur. Daha geni olarak satn alma ve retim kararlarn, stok ve ulam politikalarn, talep tahmini kapsar (Paksoy, t.y.:441). Operasyonel Aama; Fabrika iinde, snrl kapsamda ve ksa periyotlu bir sretir. Kaynaklar ve talepler sabittir veya biliniyordur. Kritik olduu dnlen

23

eitlilik genellikle bir istisnadr. Bu aama, izelgeleme, tedarik zaman verme, rotalama, kamyonlarn yklenmesi gibi gnlk kararlar kapsar. (Paksoy, t.y.:441).

ekil 1.5: TZYHiyarerisinde Stratejik, Taktiksel ve Operasyonel Aamalar (Furman, Pardalos, 2009:193). Furman ve Pardalos, ekil 1.5te tedarik zinciri ynetimi planlama hiyerarisi iin stratejik dzey, taktiksel dzey ve operasyonel dzey olmak zere stratejik dzeyi tanmlayan bir ereve sunmutur.

24

1.11. Tedarik Zinciri Ynetiminin Faydalar Tedarik zinciri ynetiminin tanm iinde, tedarik zincirinin daha rekabeti bir ortam yarattn vurgulamtk. Tedarik zinciri ynetimi uzun dnemdeki rekabeti konumunu gelitiren bir yaklam olarak grlebilir. Bunun sonucunda ortaya kan faydalarn da u ekilde sralayabiliriz (Knolmayer, Mertens, Zeier, Dickersbach, 2009:5): Yksek kar; Yksek gelir salayarak; o Daha iyi koordineli tasarm sreleri ile pazarlama sresinin ksaltlmas, o Stoklar yeniden pozisyonlandrarak daha iyi hizmet seviyesi sonucunun elde edilmesi, Byk marjlar ile rnleri satmak, daha mmkn maliyetlerle etkin tedarik, retim ve lojistik sreleri salamak, Kilitli varlk ve sermayelerin azaltlmas; Daha verimli tedarik, retim ve datm ile stok veya sabit varlklarn azaltlmas, Nakit dngs sresinin ksaltlmas, Daha iyi planlama ile faydal sonular; Tedarik ann iyi tasarm, Fabrika, depo ve tama sisteminde daha kesin kapasite tayini, rn ve paketleme odakl lojistik, Etkin sistem entegrasyonunun faydalar, Optimizasyon algoritmalar ve sezgiseller ile gnlk kararlarn alnmasn, mevcut rnler veya kapasiteler iin alnan kararlarla ilgi atamalar, ksa vadede kapasitelerin ayarlanmasn destekler.

25

Bu olaylar niin meydana geldi ve sonular ne olabilir tanlar ile ilgili bilgi alverii, tedarik zinciri ortaklar arasnda bilgi alverii veya IT sistemler araclyla ilerleyen tedarik zincirindeki dier eleman olaylar hakkndaki bilginin faydalar sz konusudur. Dzenlemeler ve szlemeler ile denetimin uygunluu yani sistemlerin yararlar, verimli tahmin teknikleri, veri madencilii veya szme mekanizmas uygulamalar ile erken uyar sinyallerinin verilebilmesi. Hizmet ve gvenilirlik performans; Bu gruptaki en iyi performans edeerlerinden yaklak %13-25 (talep tarihi) ve %8-10 (teslim tarihi) zerinde tam zamannda teslimat avantajna sahiptir. irketlerin %75 tahmin hassasiyeti ile en iyi performans %95i aar. Yant verme ve esneklik performans; Mterilerinin isteklerini yerine getirme performans en iyisi olan irketlerin hzndan ortalama 5 kat daha hzldr. En iyi uygulayclar daha esnek bir tedarik zincirlerinde alarak talepteki beklenmeyen dalgalanmalara daha hzl cevap verir. retimin l zamanlarna, ortalama 8 kat kadar hz kazandrr. Maliyet ve mevcut performans; En iyi uygulayclar, srekli dk iletim maliyetine (ortalama irketlerin maliyetinden %50 daha az) sahiptir. En iyi uygulayclar, meslektalarndan %65ten daha dk stok seviyeleriyle altrrlar. Bu i sermayesinin genel performansnda nakit dngs zaman olarak nemli avantaj salar. En iyi uygulayclar, sabit varlklar zerinden kazan salar.

26

Tablo 1.4: Tedarik Zinciri Ynetimi Baarlarna rnekler (nal, 2008:12).

Tedarik zincirinin uygulaycs olan birok iletme uygulama sonucunda gzle grlr sonular elde etmitir. Bunlardan bazlar Tablo 1.4ten incelenebilir. 1.11.1. Tedarik Zinciri Ynetiminin Datcya Olan Faydalar Tedarik zinciri ynetimin datcya olan faydalar ayr bir ekilde ele almak istersek (Ceylan, 2009:11): Daima hazrda rn bulundurabilir, Stok yatrm riski azalr, Stok ynetimi maliyeti azalr. Tedarik zincirinin alt kategorilerine doru gidildike stok tutan nitelerin says artmakta iken nite bana den sat ise bununla orantl olarak dmektedir (Ceylan, 2009:11). 1.11.2. Tedarik Zinciri Ynetiminin letmeye Olan Faydalar Tedarik zinciri ynetimin iletmelere olan faydalarn, zdemir yapt almasnda u ekilde sralamtr (zdemir, 2004:93): Gereksiz kaynak kullanmndan kanlmas, Zaman israfnn azaltlmas, 27

Teslimat performansnn iyilemesi, Stoklarn azalmas, evrim sresinin ksalmas, Tahmin doruluunun artmas, Zincir boyunca verimliliin artmas, Zincir boyunca maliyetlerin dmesi, Kapasite gerekleme orannn artmas. Bu yararlar ayn zincirde yer alan btn firmalar arasndaki iletiimin tam olarak kurulmas, zincir boyunca faaliyetlerin birlikte koordinasyonu ve kontrol ile talepteki belirsizlikler azaltlr. Bylece zincirdeki firmalarn stoklara fazla yatrm yapmas gerekmez. Bu durum planlamalarda kolaylk ve maliyetlerde azalmay beraberinde getirecektir. Zincirinin btnnde maliyetlerin azaltlmas, verimliliin artrlmas, karllk ve mteri tatmini gibi amalara ulalr (zdemir, 2004:93). 1.11.3. Tedarik Zinciri Ynetiminin Tedarikiye Olan Faydalar Tedarik zinciri ynetiminin tedarikilere olan faydalar (Ceylan, 2009:13): Sat artna neden olur, D etkenlere kar nlem alnabilir, Rakiplere kar stnlk salar, Satn gidiat ile ilgili bilgi vererek, ngr ve planlama avantaj salar, Salam firmalarla uzun sreli gven ve deer faktrne dayal bir ticari ilikiye zemin hazrlar. Her zaman hazrda mal bulunduran bir mteri, stok miktarn azaltarak, daha uygun maliyetlerle alabilen bir retici ve uzun vadeli stratejik planlar yapabilen bir tedariki ilikileri salayacaktr. Sonuta, bu iliki karl bir birliktelik oluturacaktr (Ceylan, 2009:13).

28

1.12.

Tedarik Zinciri Ynetiminin Avantajlar ve Dezavantajlar

1.12.1. Tedarik Zinciri Ynetimin Avantajlar Tedarik zinciri; tketici ile balayan ve u noktas hammadde tedarikileri olan bir yn iletme yerine bunlarn tamamn ifade eden tek bir firma grnmndedir. Tedarik zinciri, irketlerin i almalarn uygun ve basit bir ekle getirmektedir. Bunun yan sra tm tedarik zincirinin almasn incelemekte ve almalar iyiletirme amacyla da irketlerin tketiciye kar yapmalar gerekenleri salamaktadr. Tedarik zinciri ynetimi fiyat, kalite ve teknoloji gibi sistem ktlarnn gelitirilmesine ve uygulamalarn uyumlu, btnlemi ve yksek performansl olarak almasn salamaktadr. Tedarik zinciri ynetimi uygulamalar, ok ynl ve kullanl geliim aktiviteleri iin temel oluturmaktadr. Uyumlu stratejiyi, haberlemeyi ve i sreci ynetimini gelitirmektedir. Mteri ve tedariki younlamasn salar, sanayinin vizyonunu ve aratrmasn birletirir (Engin, 2005:9). Dolaysyla tedarik zinciri ynetiminin beklenen avantajlar hammadde kaynaklarndan son tketiciye kadar btn alanlarda ortaya kmaktadr. Ekonomik hesaplamalar, tedarik zinciri ynetiminin daha dk ve sevkiyat ile alan iletmeler iin dengelemelerin iyi yapabildiini gstermektedir (Engin, 2005:9). 1.12.2. Tedarik Zinciri Ynetimi Dezavantajlar Gnmzde retim yapan firmalarn hemen hemen hepsi tedarik zinciri ynetimi sistemine sahiptir. Fakat bu sistemlerin birou gelitirilmemi, karmak, kontrol edilmez veya tam entegrasyonu ve birleik fonksiyonel sistemi gerekletirememi durumdadr. Tedarik zinciri ynetimi; srekli gelimemilik ile yksek performans arasnda bulunmaktadr. Rekabet pozisyonunun gelitirilmesi durumunda firmann bu sreklilik iindeki pozisyonun nerede olduunun incelenmesine ihtiya vardr. Tedarik zinciri ynetimi her zaman olmasa da ncelikli aktiviteler nedeniyle ok zaman kaybna neden olur ve bu yzden istenilen seviyede tedarik zinciri ynetimi uygulamas sonucu alnamaz. Dezavantajlardan biride ilikilerin srekliliinin salanmasnda ve ortaya kan anlamazlklarn elimine edilmesinde yaanan zorluklardr. Bunun yan sra seilen kuruluun istenen seviyede beklentileri karlayamamas da sz konusu olup bir dezavantaj olarak saylabilir (Engin, 2005:10). 29

1.13. Tedarik Zinciri Ynetim Sistemi Faaliyetleri Tedarik zinciri ynetimi, tedarik zincirinde verimsizlikten stok kontrolne, nakliye planlamasndan retim planlamasna ve mteri ilikilerine kadar birok alan denetlemektedir. Temel olarak ekil 1.6deki gibi tedarik zinciri ynetimi be faaliyeti iermektedir ( Gen, 2009:264).

ekil 1.6: Tedarik Zinciri Ynetimi Faaliyetleri ( Gen, 2009:264). 1.13.1. Stratejik Planlama Stratejik planlama firmadaki tekrarlarn nlemesine yardmc olarak, almlar hakknda bir tablo verir. Bu bilgilere ve bunun yannda teslim skl, hizmet, deme koullarna da dayanarak firma kendisi iin en uygun satcy seebilir. Ayrca sistem iinde yava hareket eden bileenleri elimine ederek, idari maliyetleri drerek, satn alnan bileenlerin fiyatn %5-15 arasnda drebilir (Trkz, 2007:14).

30

1.13.2. Pazarlama ve Sat Pazarlamann ncelikli grevi tespit etmek, oluturmak ve bir kuruluun rn ya da hizmet iin taleplerinin karlanmasna yardmc olmaktr. rn odakl bir ortamda, doru dzeylerin varl ve stok trleri bu misyonu yerine getirmek iin ok nemlidir. Pazarlama eilimleri mteri ihtiyalarn karlamak amacyla rne yer salamak iin ekstra ve yeterli stok tutan olumlu bir manzaraya sahiptir. Pazarlamann stou tutma arzusu da yeni rn teklifleri ve devaml byyen pazar hedefleri ile yrtlr (Coyle, Langley, Gibson, Novack, Bardi, 2009:331). 1.13.3. Lojistik Perakendeciler, nakliyatlar, dier datm ve hizmet firmalar iin ok nemli olan lojistik doru rnn, gereken yere, gereken zamanda ve optimum maliyetle ulamasn etkileyen tm faktrlerin planlanmasn ve kontroln ierir. Kresel pazarlarda lojistik ynetimi rekabet iin iyi bir kaynaktr (Trkz, 2007:26). 1.13.4. Bilgi teknolojileri Tedarikiler, reticiler ve mteriler arasnda firmann isel ve dsal sistemlerini ieren bilgi ak etkin tedarik zinciri ynetimi iin hayati nemdedir. Firmalar ve bireyler aras bilgi transferi salanmaldr. Ayrca bu teknoloji ile her rnn retimden teslimata kadar nerede olduu takip edilebilir (Trkz, 2007:34). 1.13.5. Finans Stoklar gelir tablosunu hem de kuruluun bilanosunu etkiler. Stoklar, bilano zerinde bir varlk ve ykmllk ayn zamanda gelir tablosuna nakit ak etkisi oluturur. Finans genellikle stok dngsn artrmak, ykmllkleri ve varlklar azaltmak ve organizasyondaki nakit akn artrmak iin dk stoa olumlu bakar (Coyle, Langley, Gibson, Novack, Bardi, 2009:331).

31

2. LOJSTK VE LOJSTK YNETM

2.1. Lojistik Kavram

Lojistik kavram Franszcadan gelen askeri bir kavram olup ordular savaa hazrlama ve sava kazandracak tm hizmet desteini vererek savata ayakta tutma hizmetidir. Endstriyel askeri kullanmnda ise daha geni bir anlam vardr; kaynaktan kullancya rnlerin ve malzemelerin akn yneten bir sanattr. (Magee, Copacino, Rosenfield, 1985:2). nsanolunun ihtiyalarnn belirlenmesiyle ortaya kan lojistik, tarihin derinliklerinden gnmze kadar i ie olduumuz bir olgudur. Ancak sanayi devrimiyle birlikte dnyann yaad hzl gelimeler, tketicilerin artan ihtiyalar ve getiimiz yzylda kresel dzeyde yaanan savalar, aratrmaclar lojistik kavram zerinde daha ok dnmeye sevk etmitir (Bahar, 2007:3). Lojistiin neminin bymesine paralel olarak bununla ilikili olan isimlerin saysnda da art olmutur ve farkl tanmlar kullanlmtr. Bugne kadar datm ve lojistik iin kullanlan baz farkl isimler unlardr: fiziksel datm, i lojistii, malzeme ynetimi, satn alma ve tedarik, rn ak, pazarlama lojistii, tedarik zinciri ynetimi, talep zinciri ynetimi ve ok daha fazlas vardr (Rushton, Croucher, Baker, 2008:4). Gereki olmak gerekirse doru ve doru olmayan tanm vardr. nk rnler farkl, irketler farkl ve sistemler farkldr. Lojistik eitli, dinamik, esnek olan bir fonksiyondur. eitli kstlara ve alt evreye uyumu ile taleplere gre deimek zorundadr. Bu yzden literatrde ve i dnyasnda birok terim sk sk birbirinin yerine kullanlr. Lojistiin yaygn olarak kabul edilen grnm aadaki gibi bir ilikidir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:4): Lojistik = Tedarik + Malzeme Ynetimi + Datm Bunlarn yan sra, lojistik, fiziksel ak ve bilgi ak ile ilgilidir. Ayn zamanda hammaddeden bitmi rnn son datmna kadarki depolamay da ierir. Bu yzden datm, mteri ya da son kullancya kadar nihai rn asndan ak ve depolamay temsil ederken; tedarik ve malzeme ynetimi, retim sreci boyunca aklar ve depolamay temsil eder. Asl vurgu bilginin neminin yan sra fiziksel aklar, depolama ve tersine lojistiktir. ekil 2.1de bu farkl elerin ve aklarn 32

gsterilmesinin yan sra baz ilikili lojistik terminolojilerinin nasl uygulanabilecei de belirtilmitir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:4).

ekil 2.1: Lojistikteki Anahtar Paralar, Ana Aklar ve Baz Lojistik Termolojiler (Rushton, Croucher, Baker, 2008:5). Ders kitaplarnda birok lojistik tanm mevcuttur. Bunlardan en kapsaml olanlar aada sunulmutur. Lojistik, mterilere daha iyi hizmet sunabilmek amacyla stok ynetimi, rn paketleme ve etiketleme, sigorta ve bankaclk ilemleri, mallarn hareketi ile ilgili olan eyler, snr formaliteleri, v.b. ile ulamn entegrasyonudur (Sudalaimuthu, Raj, 2009:2).

33

Lojistik, mteri ihtiyalarna uygun olmas amacyla kaynaktan tketim noktasna planlama sreci, uygulama, etkili kontrol, verimli ak, rnlerin depolanmas, hizmetler ve ilgili bilgilerin hepsidir [1]. Lojistik, iletmelerin kar maksimizasyonu amacyla malzemeleri, paralar ve tamamlanan mamulleri stratejik bir ekilde depolayan, akn salayan, kontrol eden ve ynetsel sorumluluu dizayn etmeye yarayan bir sistemdir (Wood, Barone, Murpy, Wardlow, 1995:4).

ekil 2.2: Lojistik Birleenlerin Anahtalar (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). Lojistik, hammadde, yar mamul ve mamulden oluan madde ve

malzemelerin tedarik noktalar, fabrikalar, depolar, pazar yerleri ve tketicilerinden oluan farkl ulam noktalar arasnda firmalarn bu mal ve hizmetlerden beklentisini karlamak amacyla uygun dzeylerde ve gvenli bir ekilde tanmasn yerine getirmeyi organize etmeleridir (Eker, 2006:2). Malzemelerin tanmas, tedarik ve datm, depolama ve stok kontrol, ulatrma faaliyetleri, tasarm, bakm ve destek ile ilgili faaliyetler btndr (ncegil, t.y.:52). 34

lkemizde lojistik ynetimi alannda profesyonellii gelitirmek amac ile kurulmu olan Lojistik Derneinin (LODER) tanmna gre lojistik, satn alma, d ticaret operasyonlar, depolama, elleleme, stok kontrol, rnlerin datm, arakargo takibi gibi faaliyetlerin btn olarak ifade edilmitir [3]. Ksaca, mal ve hizmetlerin salanmasna ynelik etkinliklerin ynetimi, rgtlenmesi ve planlamas bilimidir [4]. 2.2. Lojistiin Yaps

Yk dalmnda geleneksel ileri kanal, hammaddeleri, yar mamulleri ve bitmi rnleri tedarikilerden, reticiye, distribtrlere ve son olarak tketicilere aktarr. Birok durumda, ayrca ters kanalda mevcuttur. Tedarik zincirinde geri trmanma olarak da isimlendirilen bu ters kanala ise atklar, paketler ve bozuk ya da eskimi rnler akmaktadr. Datm sektrnn zel bir kesminin amac olan toplamadaki bu durumlarda (kusurlu bir rn gibi), datclar satn almalar geri alacaktr ve daha sonra rn ve paralar geri dnme gidecektir. Bylece mterilerden reticilere ya da datm merkezlerine onarm, geri dnm veya dner nedeniyle geri gelen gnderilen mallarn hareketi yani geri lojistik ya da tersine datm firmalar endielendirir [5].

ekil 2.3: Basit Bir Lojistik A [5]. 35

2.3.

Lojistik Sreleri

Lojistik faaliyetleri ekil 2.4te de grld gibi iletmenin tedarik srecinde, retim srecinde ve datm srecinde yer almaktadr. Bundan dolay lojistik faaliyetleri, farkl iletme srelerinde farkl anlaylarla yerine getirilmektedir. rnein tedarik aamasndaki nakliye ve depolama ilemleri ile retim sonras datm aamasnda yer alan nakliye ve depolama ilemleri birbirinden farkldr. Bu, zincir ierisinde hareket eden rn zelliklerinin ve kanalda iletmelerden sonra yer alan mterinin beklentilerinin deimesinden kaynaklanmaktadr (Kksolak, 2006:7).

ekil 2.4: Lojistik Srelerinin Basit Gsterimi (Kksolak, 2006:9). Lojistiin fark aamalarnda farkl sreler gerekletii gibi, bu srelerinde farkl miktarlarda maliyetleri vardr. Soplenin hazrlad Tablo 2.1de de bu maliyetleri yaratan eler esas alnarak, maliyetlerin yzde ifadelerini inceleme frsat bulabiliriz. Sonu olarak, datm lojistiinin maliyeti %65lik bir pay ile en yksek iken retim lojistii maliyetinin % 7lik bir pay ile en dk olduunu grmekteyiz.

36

Tablo 2.1: Lojistik Srelerinin Maliyet Dalm (Sople, 2007:8).

2.3.1. Tedarik Lojistii retim ncesi lojistik, giri lojistik veya Inbound lojistii olarakta isimlendirilen tedarik lojistii, retim ncesi gerekletirilen irketlerin tedarikileri ile ilgili olarak hammadde veya yar mamuller konusundaki rota seimi, ara, kargo takibi, tama, stok muhafazas, teslim alma, sipari, tedarik, depolama gibi faaliyetlerin tedarik zinciri erevesinde dzenlenen bir btndr. Tedarik lojistii sreci, tamamen retim ncesi gerekletirilen ve kaynaklarn retim hattna tanmasna hizmet eden bir sretir (Eker, 2006:7). Ayn zamanda letmeye giren btn rn aklarn ve onlara ait bilgi aklarnn planlanmasn, ynetimini ve kontroln de kapsamaktadr. Tedarik lojistiinin temel amac ise tedarik piyasalar ve retim arasndaki balanty kurarak burada bir kpr grevi grmek ve deer katmaktr [6]. Koban ve Yldrr Keser tedarik lojistiinin faaliyetlerini maddeler halinde ifade etmitir. Buna gre tedarik lojistii (Koban, Yldrr Keser, 2007:4); Kullanlacak malzeme eidine, Bu malzeme iin ne zaman ve ne kadar ihtiya duyulduuna, Malzemenin tedarik edilecei imalatya, Malzemenin imalatya tama ekline, Malzeme, imalatya gelince ne ekilde kabulnn yaplp depolara alnacana karar verilir.

37

ekil 2.5: Tedarik Lojistiinin Yeri (Gourdin, 2006:3). Tedarik lojistii operasyonlar iki aamada gerekletirilmektedir. lk

aamada, btn srecin kontrol altnda tutulmasna imkn veren karlkl bilgi akdr. Bunun yan sra hizmet salaycnn seimi, stok ynetimi ve yk aknn birletirilmesi bu aama ierisindedir. Bunlara ek olarak dier bir operasyon ise, maln fiziki akn ilgilendirmektedir. Burada hizmet alan firma, hizmeti salayacak olan firmadan hammaddeye ilikin stok ynetiminin gerekletirmesini, baz zellikli rnlerin retimi srasnda ihtiya duyulan gerek zamanl tedarik ihtiyac dolaysyla retim hattna yakn depolama faaliyetinin yaplmas veya dorudan retim zincirine datmn yaplmas, baz durumlarda retimin hemen ncesinde paketlerin almas ve rnlerin hazrlanmas gibi ilemlerin gerekletirilmesini talep etmektedir (ncegil, t.y.:53). Stoklar azaltmak, iletme maliyetlerini azaltmann en hzl yollarndan biridir. Ancak bugnn tam zamannda retim kltr ile sipariten sevkiyata kadar geen sre ksaltarak daha hzl bir ekilde cevap verebilmektir. Eskiden imalatlarn yksek miktarda hammadde stoklama lks var iken bugn ok fazla stok, yaplan ile ilgili satlar ve operasyonlarn planlanmasnda yetersizlik, baarsz ngrler veya yetersiz retim planlama gibi ciddi ve maliyetli sorunlar getirir. Tedarik lojistiini ynetmek, hem tedariki hem de imalatlar iin bir meydan okumadr. Lojistik hizmeti veren firmalar, imalat yapan mterilerinin bir yandan deien ve beklenmeyen talebini karlayabilecek kadar hammaddeye sahip olmay garanti 38

ederken bununla birlikte stoa en az maliyetle nasl salanmas gerektiini bulmaya almaktadr. (Eker, 2006:8). 2.3.2. retim Lojistii retim lojistii, gelen malzeme ve paralarn mamule dntrlmesi esnasnda yaplan tamalar, ara depolamalar, buna ait olan bilgi aklarnn planlanmas, ynetimi ve kontroln iermektedir. Bu sistemdeki lojistik faaliyetler malzeme nakli ad altnda tamamen iletme ii bir fonksiyon olarak dnlr. retim ynetiminin kapasite planlamas, ykleme programlama faaliyetleri ile malzeme nakli arasnda sk bir ballk vardr. malat destei dncesinin btn, retimin nasl yapldndan ziyade hangi rnlerin, ne zaman ve nerede imal edilecei zerine younlar. retim lojistii srayla u aamalardan olumaktadr (Koban, Yldrr Keser, 2007:7); Malzeme ihtiya planlamasnn altrlmas, Planl siparilerin ve satn alma taleplerinin oluturulmas, retim siparii ama, retim iin depodan mal ekme, retim, Depoya giritir. 2.3.3. Datm Lojistii retim sonras lojistik, k lojistii ve outbound lojistii olarakta

isimlendirilen datm lojistii ise tamamlayc bir unsur olan reticilerden mamullerin toplanarak stoklanmas ve mterilere datlmasn salayan sistemin ilemesiyle oluan sretir (ncegil, t.y.:53). Lojistik sistemde son aama olan datm lojistii sreci rnlerin mterilere doru olan fiziksel hareketleriyle ilgilidir. Datm sisteminde mteri ile iletiim sz konusu olduundan dolay olduka nemlidir. stenilen miktar ve zamanda rnn mteriye ulatrlmas salanmad srece daha nce yaplm olan olumlu almalar anlamsz bir hal alacaktr (Koban, Yldrr Keser, 2007:8).

39

Bu srecin kapsamndaki konular (Koban, Yldrr Keser, 2007:8); Datm depolarnn yeri, Depolama koullar, Talep edilmi olan rn miktar ve teslim zaman, rnn ambalajlanmas, Sre, kalite ve maliyet asndan uygun tama ynteminin belirlenmesi eklindedir.

ekil 2.6: Datm Lojistiinin Yeri (Gourdin, 2006:3). Tedarik lojistiinde de olduu gibi, datm lojistii de bilgi ak ve fiziksel ak olarak nitelendirilen iki temel aama etrafnda gerekletirilmektedir. Bu aamalardan birincisi bilgi ak ile ilgilidir. Datm lojistik sreci, fiziki datm kanallarn da iine alan ve maln mteriye ulancaya kadar olan faaliyetlerin ift tarafl bilgilendirilme yolu ile kontrol altnda tutularak mteriye en uygun artlar altnda ulatrlmasna imkn tanmaktadr. Operasyonun btn aamalar taraflar arasnda salanan bilgi ak ile kontrol altnda tutulur. Dier aama ise fiziki ak salayan operasyondur. Bu operasyonla retim hattnn bitiminde rnn paketlenmesi ve etiketlenmesiyle balayan, verilen siparilerin hazrlanmasn salayan, mteri isteklerine ynelik baz hizmetlerin yaplmas ve son olarak baz 40

durumlarda mterilere ynelik paketlerin almas, mallarn raflara yerletirilmesi gibi datm sonras baz hizmetlerin de verilmesi amalanmaktadr (ncegil, t.y.:53). 2.3.4. Geri Dn Lojistii Reverse logistics executive council, ters lojistik olarakta isimlendirilen geri dn lojistiini, planlama, uygulama, kontrol, hammaddenin maliyet etkisi, stok sreleri, nihai rnler ve ilgili bilgilerin tketim noktasndan balang noktasna tekrar deer kazanma ve uygun bir ekilde elden karma amacyla oluturulan ak sreci olarak tanmlamtr [7].

ekil 2.7: TZYde Geri Dn Lojistiinin Yeri (Meade, Sarkis, 2002:285). Geri dn lojistii, retim sektrnde son mteriden satcya ya da hizmet sunucuya geri gelen iadeleri, defolar, kaplar veya kutular ve paketleme malzemelerini iermektedir. Bu malzemelerin geri dntrlmesine, iadelerin veya defolularn dier maazalara yeniden dnmesine yardm etmektedir. Dier bir deyile; rnlerin istiflendii kasalarn toplanmas, evreye duyarl olan geri dnm mmkn ambalaj malzemelerinin toplanmas, hatal rnlerin nihai kullancdan veya nihai kullancya ynelik datm andan geriye alnmas faaliyetlerindeki tamalar, geri dn lojistii olarak adlandrlmaktadr (Koban, Yldrr Keser, 2007:11) .

41

2.4. Lojistik

Lojistik Ynetimi Kavram ynetimi sektrnn en ok tannan ve en profesyonel

organizasyonlarndan biri olan eski adyla The Council of Logistics Management (CLM), yeni adyla The Council of Supply Chain Management Professionals (CSCMP)a gre tedarik zinciri ynetiminin bir paras olan lojistik ynetimi, mterilerinin ihtiyalarn karlamak amacyla retim prosesinde kullanlan madde ve malzemelerin akn, depolamasn, tamamlanan mamulleri, bunlarla ilikili hizmetleri ve bilgileri, retim noktalar ve tketim noktalar arasndaki bilgi al veriini planlayan, uygulayan ve etkinliini kontrol eden bir sistemdir [2].

ekil 2.8: Lojistik Elemalarnn Katma Deerini Maliyetlerle Birlikte Gsterilmesi (Rushton, Oxley, Croucher, 2004:15). 42

Lojistik bir irketin greceli maliyet konumuna katkda bulunmak, farkllama salayan katma deer aktiviteleri (ekil 2.8) ile rekabet avantaj salamak iin bir temel oluturmaktr (Branch, 2009:1). Lojistik Derneinin (LODER) tanmna gre, lojistik ynetimi, mteri gereksinmelerini karlamak amacyla, retim noktalar ve tketim noktalar arasndaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yndeki aklar ile depolanmalarnn etkin ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas ve kontroln kapsayan tedarik zinciri srecinin bir aamasdr [3]. Sudalaimuthu ve Raj, ekil 2.9de grlen yedi Dler adyla bilinen lojistik ynetimi tanmn u ekilde aklamtr. Lojistik ynetimini, doru rnn, doru miktarda, doru artlarda, doru yerde, doru zamanda ve doru mteri iin doru maliyetle elde edilebilirliini salama faaliyetlerinin btn olarak ifade etmitir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:3). Bu tanm ile lojistiin temel faaliyetlerini vurgulamann yannda mteri isteklerinin karlanmasnn nemi zerinde durulmaktadr. Bu tanmdaki her bir e Sudalaimuthu ve Anthony Raj tarafndan u ekilde ifade edilmitir;

ekil 2.9: Lojistikte Yedi Doru (Rushton, Croucher, Baker, 2008:36). Doru rn: uandaki ya da gelecekteki ortaya kabilecek bir mteri gereksinimidir. Biz bu mterilerden, baz yabanc lkelerdeki mteriler gibi irket dndaki bir mteriyi anlarz. u anda birok irket, retim srecinin her bir parasnda, ii veya departmann dier fonksiyonlara hizmet verdii bir felsefe ile alr. Kalite, maliyet ve teslimat sorunlar sadece mteri iin nihai rnde deil her aamada nemlidir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:11). 43

Doru yer: rnn mteri iin gereken yere gitmesi herkesin bildii bir gerektir. Bunu gerekletirebilmek iin, takibin hangi kontrol sistemleri ile gerekletirilmeli, siparii veren kimin olduu, sipariin nereye teslim edilecei, sipariin ne zaman teslim edilecei ve datm sistemlerinin ne olduu gibi sorular bilinmelidir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:12). Doru miktar: Gerekli olan rnn miktar tespit edilmelidir. Perakende sat maazalarnda, mteri gerekli olan rn miktarna karar verir. Lojistikte, operasyon yneticileri tarafndan belirlenen miktar durumlaryla daha ok ilgileniriz

(Sudalaimuthu, Raj, 2009:12). Doru koullar: rn tketildii andan dizayn mrnn sonuna kadar kullanlabilir olmaldr. Mteriye verilecek olan bir kymal brek zehirli, bir magazin dergisi nemli ya da yrtk olmamaldr. Koullardaki sorunlar malzeme tama sisteminin gvenliini ve paketlemeyi ilgilendirir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:12). Doru zaman: Eer bir mteri belli bir teslimat bekliyor ise, teslimat salamak iin aba harcanacaktr. irketlerin tam zamannda operasyon politikalar tam zamannda sevk edilmeme konusu zerinde ciddi etkileri vardr. Doru zaman en hzl zaman anlamna gelmemektedir. Doru zaman, mterinin teslimatn yaplaca zaman anlamna gelir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:12). Doru mteri: rettii standart bir rn deiik ekillerde paketleyen bir irket olabilir. rnein, Sainsburys bir tedarikiye fstk ezmesi siparii verebilir ve iyi bir raf grnts iin fantezi kavanozlarn olmasn beklerler. rn ayn zamanda gsterisiz pakete sahip ve dk maliyetli olmasn isteyen sandvi reticileri iin catering biiminde verilebilir. Bu uygun rnn uygun mteriye ulatrmasn salamak gerekir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:12). Doru maliyet: Bunun anlam, ulamn en ekonomik ekilde kullanlmas, dk stok seviyesi, minimum sayda seyahat, en ucuz paketleme formu ve dier faktrlerdir. Tm faktrler irket ierisinde dier fonksiyonel hedefleri ile sk sk eliir. rnein, en ucuz tama formu, bir mavna veya kamyon kullanarak suda tamann birleimi olabilir. Bu stok seviyelerinde ve teslim srelerinde itme etkisi olacaktr. Pazarlama, mavna on gnlk bir yol sresine sahip olmasna ramen rekabeti olmak iin gnlk bir teslimat sresi teklifi gerekebilir. Lojistik kstlar zerine kurulu en iyi sistemin salanmas gereklidir (Sudalaimuthu, Raj, 2009:12).

44

2.5.

Lojistik Ynetiminin Tarihsel Geliimi

Lojistik sistem gelimeleri; sistemin nemi nedeniyle evrenseldir. Baarl bir sistem, denenmemi ve teorik olarak stn bir sistem iin hemen terk edilemez. Tesis, nakliye sistemleri, iletiime ve teknolojiye yatrm ve dier kurumlarla ilikiler datm sistemlerindeki deiiklilikleri etkilememektedir. Yava olsa da datm kapasitesinin geliimi sosyal ve ekonomik insan ilikilerinde nemli etkiler brakmtr (Laarhoven, Berglund, Peters, 2000:425). Datm ve lojistik unsurlarnn temelinde, her zaman retim, depolama, mal ve rnlerin hareketi vardr (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). Bundan 1000 yl ncesinde dahi rnlerin tanmas ve depolanmas yaplmaktayd. Lojistik kavram ekil 2.10 da lojistik entegrasyonunun tarihsel geliiminde de grld gibi gnmzde, tm faaliyetleri ayr ayr ynetme iinden farkl olarak bir biriyle etkileimli faaliyetlerin entegre olarak gerekletirilmesi zerinde durmasyd (Kksolak, 2006:14).

ekil 2.10: Lojistiin Kapsamndaki Deiimler (Hieber, 2002:6). Lojistik ve datm, i ve ekonomik ortam ierisinde hayati fonksiyonlar olarak kabul edilmesine ramen bu yakn zaman ierisinde gerekletirmeye balanmtr. Lojistik, gnmzde ok farkl operasyonlarn ve kurulularn baarlarnda nemli rol oynar hale geldi. Aslnda, lojistik iin temel kavramlar ve gereke yeni deildir. 45

Bunlar eitli geliim aamalarndan gemitir fakat hala ilikili teknikler ile birlikte sistem teorisi, deer zincirleri ve dengeleme tahlilleri gibi temel fikirler kullanmaktadr (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). 1800l yllardaki sanayileme ile birlikte retim ve maliyet kavramnn nemi artmtr. Artan retim ise daha ok hammadde ve rnn tanmasna sebep olmutur (Eker, 2006:12). Sanayi devriminin ardndan, 1900l yllarn banda iletmeler mevcut pazarlarndaki taleplerini dengelenmiler ve yeni pazarlara doru ynelme eilimine girmilerdir. Bu durum nakliye, depolama, datm gibi lojistik ile ilgili fonksiyonlarn tek tek ele alnmasna sebep olmutur. Bu dnemdeki taleplerin ok byk miktarlarda olmas, iletmelerin bu alanlardaki maliyetleri dikkate almasn engellemitir (Kksolak, 2006:14). 1901 ylnda ilk kez John Crawl ABD hkmeti iin hazrlad Tarm rnlerinin Datm hakkndaki raporu da tarm rnleri ve bunu etkileyen datm maliyetlerinden bahsetmitir. Lojistiin nemli bir maliyet unsuru ve rekabette nemli bir fonksiyon olduu 20. yzyln ortalarna doru anlalmtr (Eker, 2006:12). Lojistik ilk olarak askeri anlamda karmza kmtr. Tarih boyunca lojistiin nemi, yeterlilikler ile savalarn kazanlmas ya da yetersizlikler ile savalarn kaybedilmesi araclyla gzler nne serilmitir (Eker, 2006:12). Bundan dolay lojistik ile ilgili ilk uygulamalar, asker alanlarda olmutur. Esas nemi ise 2. Dnya sava srasnda anlalp lojistie bilimsel bir konu gzyle baklmaya balanmtr. 2. Dnya sava srasnda ordularn gelimi silah, ara ve donanmn, saysal fazlalktan daha nemli husus olduunun farkna varlmtr. Bu rnlere sahip olmann yan sra, bunlarn uzman kiiler tarafndan kullanlp, srekli etkin olmas da son derece nemlidir. Btn bunlar, lojistik destein nemli bir e olduunu ortaya koymaktadr (Uur, 2007:61). 2. Dnya Sava sonrasnda ABDdeki birok irkette, lojistiin nemini fark etmitir. ekil 2.11de tm lojistik faaliyetlerin entegre olmasn salayan modern bir eilim ile lojistik ile ilgili ve bamsz olan her etkinliin fonksiyonu oluturur (Voortman, 2004:16).

46

ekil 2.11: Lojistikten Tedarik Zincirine Doru Geliimi (Branch, 2009:37). Hieberin almalarndan yararlanarak bu srecin aamalarna ksaca giri yapmak istersek, lk aamasnda, lojistik ynetimi tamamen merkezi olmayan kurumsal operasyon aktiviteleri, depolama ve nakliye ile ilgili nceliklerinin taktiksel fonksiyonlarndan oluuyor olduu algland (Hieber, 2002:36). kinci aamada, lojistik fonksiyonlarn hedefinin merkezi bilinli olarak lojistik operasyon maliyetleri ve mteri hizmetlerinin optimizasyonunda karakterize edildi (Hieber, 2002:36). nc aama, iki ynetim kavramndan oluuyordu. lki stok planlama, sipari ileme, retim planlama ve satn alma gibi lojistiin ekirdek fonksiyonlarnn entegrasyonu olarak tanmlanabilir. kinci kavram, tedarik ile balayan mteriye teslim ile sonulanan btn tedarik kanaln ele almak iin irket dnda lojistik uzants etkileiminin bulunmasdr (Hieber, 2002:36). Drdnc yani son aama tedarik zinciri ynetiminin ortaya kmasdr (Hieber, 2002:36). Tablo 2.2 bu drt aama hakknda n bilgi edinmemize yardmc olacaktr.

47

Tablo 2.2: Lojistiin Geliim Aamalar (Hieber, 2002:36).

Lojistiin geliimindeki bu aamalar daha detayl olarak grmek ve tarih aralklar eklinde incelemek istersek u ekilde olur; 1. Aama: Depolama ve Nakliye 1950ler; Bu dnemde datm sistemleri dzensiz ve planszd. reticiler rnleri retirdi, perakendeciler datrd ve rnler bir ekilde dkknlara ulatrlrd. Datm, geni olarak tama sanayileri ve reticilerin kendi bnyesindeki filolar tarafndan temsil edilirdi. Datmla ilgili eitli fonksiyonlar arasnda ok az olumlu kontroller ve gerek olmayan irtibatlar sz konusuydu (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). 1960lar; Dnyadaki ekonomik dalgalanmalar ve deien eilimler, 1960l yllarda lojistik kavramnn gelimesi iin uygun bir zemin hazrlamtr. Bilhassa pazarlama anlaynn gelimesiyle birlikte, bunu destekleyen faaliyetlerden biri olarak ele alnan lojistik kavram da gndeme gelmeye balamtr (Tezcan, 2007:5). 1960lardaki fiziksel datm kavram, Afrikann ynetime katlm iin geerli bir alan olduunun yava yava farkna varlmas ile gelitirildi. Ulatrma, depolama, malzemelerin tanmas ve paketleme gibi fiziksel aktiviteler dizisine sahip olan bu 48

tanmlama, birbirine bal ve daha etkili bir ekilde ynetilirdi. zellikle, etkin bir sistem yaklam ve toplam maliyet asndan kullanlacak eitli fonksiyonlar arasndaki iliki kavramlarna yer verilmiti. Bir fiziksel datm yneticisinin gzetimi altnda, dk maliyet ve gelimi hizmet salamak amacyla bir dizi datm dnlemesi plan yaplrd ve ynetilirdi. Balangta, bunun yararlar tedarik zinciri yoluyla rnlerinin akna yanstmak iin datm ilemlerini gelitiren reticiler tarafndan kabul edilmiti (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). 2. Aama: Toplam Maliyet Ynetimi 1970ler; 1970lerdeki petrol krizleri esnasndaki tamaclk maliyetleri ve stok tama maliyetlerindeki artlar, st yneticilerin lojistiin nemini kavramalarn salamtr (Bahar, 2007:12). Bu datm kavramnn geliimi iin nemli bir on yl olmutur. Bir rgtn fonksiyonel ynetim yapsna datm dhil etmesi gerekli olan baz irketler tarafndan byk bir deiiklikti. Ayrca on ylda datm zincirinin kontrolnde ve yapsnda da deiiklikler grld. retici ve tedarikilerin gcnde bir d oldu ve byk perakendecilerde belirgin bir art oldu. Byk perakende zincirleri, ilk olarak blgesel konseptlerini veya maazalarna tedarik etmek iin yerel datm depolarn baz alnarak datm yaplarn gelitirdiler (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). Bunun sonucu olarak, farkl depolar arasnda, depolama ve tama fonksiyonlar ve mteri hizmet seviyeleri btnletirilmi ve tedarik zinciri ynetimi geliiminin ilk aamas olarak adlandrlan fiziksel datm ynetimi aamasna geilmitir. Bu dnem, ayn zamanda malzeme ynetimi ve fiziksel datm aamas olarak da adlandrlmaktadr (Topuba, 2007:7). Kavramsallatrma ve itibar kazanma dneminin en son faktr bilgi teknolojilerinin byk geliimidir. Ayn zamanda, irketlerin lojistik sistemlerini daha gereki olarak analiz etmesini salayan stok kontrol ve yerleimi iin kullanlan kantitatif modellerle yeni kan lojistik alan, lojistikle ilgili maliyetleri kontrol etmek ve kar zarar lmek iin daha etkili ynetim uygulamalar oluturdu. Bu ikinci aama lojistiin itibarn artran teorik temeli oluturdu (Demir, 2008:15).

49

3. Aama: Entegre Lojistik Ynetimi 1980ler; 1980lerde global rekabet, olduka hzl olan maliyet artlar ve datm maliyetlerinin net tanm, datm iindeki profesyonelliin nemli oranda art iin katkda bulundu. Bu profesyonellik ile maliyet tasarrufu lmlerini belirlemek ve izlemek iin gerekletirilen giriimler ve uzun dnemli planlamalar dorultusunda harekete geilmitir. Bu lmler, stok tutma ve bilgisayar kullanmnda bilgi ve kontrol gelitirmek amacyla ciddi kltmeleri ve merkezi datm iermektedir. Bilgi ve ekipman teknolojilerinde nc parti datm sektrnn bymesi, bu irketlerin gelimelere nclnde ayrca byk nem tayordu. Datm faaliyetleri ierisinde entegre lojistik sistemleri iin gerekli kavramlar gelecee dnk olan irketler tarafndan kabul edildi (Rushton, Croucher, Baker, 2008:7). letiim ve bilgisayar teknolojisindeki gelimeler bu durumun en nemli noktalarndandr. Bu nemli gelimeler, btnleik lojistik kavramlarna yerleerek, uygulama alan bulmasna olanak tanmtr. Btnleik lojistik ynetimi sayesinde iletme yararna kullanlan btn lojistik alanlar arasnda byk lde karlkl dayanma salanmtr (Tezcan, 2007:5). Bu dnemde tedarik zinciri ynetiminin ikinci aamas olan lojistik safhasna geilmitir (Topuba, 2007:7). 4. Aama: Tedarik Zinciri Ynetimi 1990lar; 1990lar sadece kuruluun kendi snrlar iindeki temel ilevleri kapsayacak ekilde sre daha da gelitirildi. Ayrca bu ilevlerinin dnda son mteriye rnn tedariki iin katkda bulunur. Bylece tedarik zinciri kavram, pazarda bir rn almaya dhil olan birok farkl organizasyonun olabileceini tanr. Bu yzden rnein retici ve perakendeciler birlikte nihai mteriye doru, doru rnlerin etkin ve verimli akn salayan boru hatt lojistiinin oluturulmasna yardmc olmak iin ortaklk iinde hareket etmelidirler. Bu ortaklk veya ittifaklar da tedarik zinciri iindeki nc ahs firmalar (lojistik firmalar) gibi dier araclar iermektedir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:8). 1990larn ortalarn getikten sonra yneticiler, tedarikilerden alnan mal ve hizmetlerin, firma mterilerinin ihtiyalarn karlama yetenei zerinde nemli bir etkisinin olduunu fark etmilerdir. Ayn zamanda yneticiler kaliteli rn retmenin 50

de tek bana yeterli olmadnn farkna varmlardr. rnlerin ne zaman, nerede, nasl, ne kadar miktarda ve ne kadar maliyette olacann kararn verilip etkin bir yntemle bu rnn mteriye ulatrmak, yeni bir baar yntemi olmutur. Btn bu gelimeler sonucunda, firma yneticileri yalnzca kendi firmalarn ynetmenin yeterli olmadnn da farkna varmlardr. Bylece, kendilerine girdi temin eden yukar yndeki btn firmalarn yer ald an ve ayn zamanda son mteriye rnleri ulatran ve sat sonras hizmetleri veren aa ynl btn firmalarn yer ald an btnnn ynetiminde yer almalar gerektiini anlamlardr (Topuba, 2007:8). Tablo 2.3: Lojistik ile likili Olan Edstriyel Ortam Deiiklikleri (Hieber, 2002:37).

2000 ve sonras; Ticari kurulular rakiplerine kar konumlarn gelitirmek ya da korumak, pazara yeni rnler getirmek ve operasyonlarnn karlln artrmak iin birok zorlukla kar karyadr. zellikle i hedeflerinin yeniden tanmlanmas ve tm sistemlerin yeniden mhendisliinin tannmas, gelitirilmesi iin bu birok fikrin gelimesine yol amtr (Rushton, Croucher, Baker, 2008:8).

51

ekil 2.12: Lojistiin Entegrasyonu (Rushton, Croucher, Baker, 2008:30). Rushton, Croucher ve Baker lojistiin entegrasyonunu ekil 2.12da her aama iin ayr ayr ematize etmitir. 52

1900l yllardan gnmze kadar lojistik hakkndaki nemli faaliyetler Voortmannn hazrlad Tablo 2.4teki gibidir. Tablo 2.4: Lojistik Hakkndaki nemli Faaliyetler (Voortman, 2004:17-18). nem

Tarihler

Olay John F. Crowell, Tarm

1901

rnlerinin datm sanayi raporu. Arch W Shaw,

Tarm rnleri ve bunu etkileyen faktrlerin datm maliyeti ile ilgili ilk metindir.

1916

problemleri iin bir yaklam. LDH Weld, Tarm rnlerinin pazarlanmas. Fred E. Clark,

Bu metin ile lojistiin stratejik ynleri tartld.

1916

Pazarlama programlar ve datm kanallar kavramlar tantld. Pazarlama, rnlerin mlkiyeti ve fiziksel datm bakmndan transferlerini etkileyen abalar olarak tanmland. Lojistik terimleri tanmlayan ilk metinlerden biridir. Askeri lojistik operasyonlarnn nasl

1922 1927 1941-1945

Pazarlamann prensipleri. Ralph Borsodi, Datm aamalar.

2. Dnya Sava.

datm faaliyetlerine entegre olabilecei grlmtr.

1945

Delta Nu Alpha, Ulam Birlii kuruldu. Amerikan Trafik ve

Tamaclkta eitimin tevik edilmesi amacyla ilk Amerikal birlik organize edildi.

1946

Ulatrma Cemiyeti kuruldu (AST&L).

Ulam test ve belgelendirmesi iin ilk profesyonel topluluktur.

53

1950ler

Pazarlama kavram gelitirildi.

irketler mteri memnuniyeti zerinde durmaya balad. Mteri hizmetleri daha sonra lojistiin ke ta haline geldi. Bu konferans, nde gelen i ve eitim yetkilileri, akademisyenler ve uygulayclar iin pazarlamann fiziksel datm bakmndan incelemesi gerektiinin zerinde durur.

Paul D. Converse, 26. 1954 Boston datm konferansndaki pazarlamann dier yars.

Howard T. Lewis, James W. 1956 Culliton ve Jack D. Steele, Fiziksel datmda havann rol. 1960lardan nce Lojistik ynetimi kavramn uygulamak ve Raytheon irketinin unmarket kavramn tantmas. kabul etmek amac ile en erken bildirilen irket abasdr. Raytheon ABD pazar iin datm merkezlerinden birini hava yk tamacl sistemi ile kulland. Michigan Devlet niversitesi ve Ohio Devlet niversitesi Enstits lojistik program. Edward W. Smykay, Donald 1961 J. Bowersox ve Frank H. Mossman, Fiziksel datm ynetimi. Lojistik alannda toplam maliyet analizi kavram tantld.

1960lardan nce

Lojistik uyarc ve eitimciler yetitirmek iin ilk resmi eitim programlarn gelitirilmitir.

Fiziksel datmda ilk metinlerden biridir. Fiziksel datmda sistem yaklam tartld.

54

nde gelen i ve eitim yetkilisi, ABDde 1962 Peter Drucker, Ekonominin kara ktas. datmnn nemini kabul ediyordu. Birok bilim adam bu makalenin uygulayclar zerinde nemli bir etkiye sahip olduuna inanyordu. Fiziksel Datm Ynetimi Ulusal Konseyi kuruldu. 1963 1988te ismi Lojistik Ynetimi Konseyi olarak deitirildi. Donald J. Bowersox, 1969 Fiziksel datm geliimi, mevcut durum ve potansiyel. Michael Schiff, Fiziksel 1972 datm ynetiminde muhasebe ve kontrol. Douglas M Lambert, Bir 1976 stok maliyet metodolojisinin geliimi: stok tutma maliyeti ile ilgili bir alma. Bernard J. La Londe ve 1976 Paul II Zinszer, Mteri servisi: anlam ve lm. Baarl bir lojistik ynetiminin gereklemesi iin muhasebe ve finansal bilgilerin neminin farkna varld. Entegre lojistik ynetimi kavramn tarihsel bir perspektiften incelenmitir. Eitim ve retim amac ile lojistiin tm alanlarnda uzmanlar bir araya getiren ilk kurulutur.

Stok tama bileenleri maliyeti ve ayrca firmalar iin kendi stok tama maliyetini hesaplamak amacyla metodoloji gelitirdi.

ABDnin nde gelen kurulularnda mteri hizmeti faaliyetleri deerlendirilmesinin ilk kapsaml durumudur. Dereglasyon dnemindeki ilk mevzuat:

1977-1978

Amerikan havayolu dereglasyon eylemlerine gei.

havayolu sektrnde daha rekabeti bir ortam salamak, ayn zamanda tayclar ve sevkiyatlar iin nemli etkiler yaratmak.

55

1978

Fiziksel datmda verimliliin lm.

Lojistikteki mevcut verimlilik lmnn deerlendirmesi hakkndaki kapsaml olan ilk almadr. Bu tekniklerin yaygn kullanmnn, entegre lojistik faaliyetleri ve etkinliin maksimize etmesi iin gereklilii vurgulanmtr. Teknikler, lojistik, retim, pazarlama ve dier fonksiyonlar arasndaki ilikilerinin vurgulanmasna iaret etmektedir. Hz esnekliini korumak iin demiryollarna ve nakliyatlarla szleme yapmaya izin verildi. Okyanuslarda nakliye serbestletirildi;

1970ler 1980ler 1980 1984

MRP, MRPII, DRP, DRPII ve tam zamannda retim gibi lojistikteki tekniklerin uygulanmas ve gelitirilmesi.

ABDnin demiryollar hareketlerine geii.

Nakliye hareketlerine gei.

Uluslararas tamaclk faaliyetlerini etkileyen ilk nemli yasadr.

1984

Graham Sharman, Lojistiin yeniden kefi. William D. Harris & James R. Stock, Pazarlama ve

irketlerin lojistiin nemini kavramas iin st ynetime ihtiya olduu tespit edildi.

1985

fiziksel datmn yeniden datm: tarih ve gelecek perspektifi. Ronald Ballou, Temel lojistik ynetimi.

Lojistik yer seimlerinde hesaplama kullanmnn nemini vurgulad.

1987

Lojistik konumu kararlarnda, hesaplama kullanmnn nemi vurguland. nternet datm deitirdi. Mteriler her

1990lar

nternetin ortaya k

yerden her rn satn alabilir ve daha geni hizmet salayc seeneklerine sahip olabilir duruma geti.

56

2.6.

Lojistik Ynetiminin Nedenleri

Baz yneticiler, ayr ayr tedarik, retim ya da sat operasyondaki etkinsizliin toplam sistemin dengesini bozmasna neden olan kmaz sokak olduunu grmlerdir. Bir retim hattnda yksek performans iin zel ara dzenlemesi, mamln dk birim maliyetine neden olabilmektedir. Ancak, retim kapasitesi pazar talebinin karakteri ve miktarndaki deiiklikleri karlayabiliyor ise etkili olabilmektedir. Bununla birlikte nemli bir rekabet arac olan lojistik sistemde perakendeciler ve reticiler fiziki datmda ekonomik davranarak pazarda rekabet salamaya alrken karlar atmaktadr. Tedarik sistemi, zincir perakendecisi iin birok kaynaktan mal kabul etmede en etkili yol olabilir. Ancak reticinin fiziki datm sistemiyle atr. Yasal ve endstriyel engeller ve pazarlama amalarndaki farkllklar bu sorunlarn zmn zorlatrr. Ayn zamanda son 20 ylda birok teknolojik gelime gereklemitir. Model oluturma ve karar destek kapasiteleri, lojistik sistem dizayn yapanlara ve yneticilere lojistik sistemi bir btn olarak inceleme imkn salam, lojistik sistemde bir elemann deiiminin btn sisteme etkisini gstermitir. Lojistik sadece maliyetlerin minimize edildii iin bir paras olmak yerine nemli bir stratejik konu halini almtr. Gnmzde ise mamul kalitesine verilen nem, dnya apnda kaliteli mteri hizmetini iermek zere geniletilmitir. Dier yandan finansal endieler reticileri ve datclar lojistik sistem yatrmlarn ve maliyetlerini ynetmeye itmitir. Bylece atan bu basklar ynetimin lojistik sistem dizayn ve operasyonuna ilgi duymaya zorlamtr (Demir, 2008:23). Lojistik ynetiminin ortaya kmas srecinde etkili olan baz nedenleri Kobu u ekilde sralamtr (Kobu, 2006:206): Tama mesafelerinin ve tama maliyetlerinin artmas, retim teknolojilerinin birok alanda doyma noktasna ulamas nedeniyle yneticilerin maliyetleri drmek amacyla lojistik alanna ynelmesi, Stok kontrolnde tam zamannda tedarik (JIT), malzeme gereksinim planlamas (MRP), kanban ve bunun gibi sistemlerin kullanmnn yaygnl, Mamul eitlerinin gelien ve deien tketici isteklerini karlamasnda zorluk ekilmesi ve bu eitliliin hzla artmas,

57

Bilgisayar kullanmnn giderek yaygnlamas ve haberleme sistemlerinin gelimesi, evreyi korumak amac ile kullanlm malzemelerin yeniden kullanlmak iin ilenmesi, Byk ve ok uluslu retim ve sat firmalarnn giderek oalmas lojistik ynetiminin ortaya k nedenleri olarak saylabilir. 2.7. Lojistik Ynetiminin Amalar

Lojistik ynetiminin amac, lojistik ynetim masraflarnn asgari seviyeye indirilmesinin yannda, tama ve donatm aralarnn seimini de kapsamaktadr. Dier bir amac ise ihtiya duyulan maddelerin satn alnmas, stoklarn ve depo byklnn planlanmas ve ynetilmesidir (zcan, 2008:281). Uur ise lojistik ynetiminin amalarn aadaki gibi sralamtr (Uur, 2007:64): Sipariten teslimata kadar olan sre ierisinde hzl yant vermek, Minimum stok bulundurmak, Minimum maliyet (Yklerin Birletirilmesi, Konsolidasyon, Verimlilik), Yksek kalite, dk hasar ve yksek verimlilik, Yk, ara takibi vb. izlenebilirliin gerekletirilmesi, Yaam evrim destei, yedek para, ambalaj malzemesi, hurda geri toplama ve evresel duyarllk vb. srdrlebilirliidir. 2.8. Lojistik Ynteminin nemi

Lojistik, bir btn olarak i ve ekonomi kavramlarn dikkate almak iin nemlidir. Lojistik lke ekonomisini etkileyen insan ve malzeme kaynaklarnn yaygn kullanmn salayan nemli bir aktivitedir (Rushton, Croucher, Baker, 2006:10). Her ne kadar retici ve perakendeciler iin lojistiin nemini hayal etmek, datmdan daha kolay olsa da, gerekten her trl organizasyon lojistie gerek duymaktadr. Her organizasyon bir rn retebilmek iin belli operasyonlar kullanr ve her organizasyon rnn mterilerine ulatndan emin olabilmek iin datm sistemine gerek duyar. Gemite, datm ounlukla deerinin altndayd. Bu dier iletme giderlerine maliyeti eklenen nemli bir hizmet olarak kabul edildi. Ancak son 58

yllarda nemini kabul ettirmitir ve nemli lde tasarruf yaplabilir bir alandr. Bu yeni grnm, lojistiin nemli olduunu syleyerek zetleyebilir. nk lojistik (Waters, 1999:205) ; Esastr, Pahalldr, Karll dorudan etkiler, Bir organizasyon ve mteriler arasndaki ana balanty salar, Teslim sresini ve hizmet dzeyini etkiler, Rekabet avantaj salayabilir, Gvenlik konular ile kamuya poz verir, Tesislerin yerine ve boyutuna en iyi ekilde karar verir, Baz ilemleri yasaklayabilir (ar yk tama gibi) Dier kurulularn gelimesini tevik edebilir.

ekil 2.13: Farkl Endstriler iin Lojistiin nemi (Angerer, 2006:2). ekil 2.13te ise farkllatrma (yani bir pazarlama arac olarak lojistik) ve rasyonelletirme (yani maliyet tasarrufu metodu olarak lojistik) durumlar altnda 59

perakende ve eitli endstri sektrleri iin lojistiin nemini gsteriyor (Angerer, 2006:2). Perakende sektr iin lojistiin nemi, rnlerin satm niteliine dayandrlr. Gnlk gda maddeleri gibi en ok tketilen rnler nispeten daha ucuzdur ve mteriler genellikle kalite veya fiyat karlatrmas yapmadan satn alr. Yine de dier sektrlerde de lojistiin nemi giderek artmaktadr (Angerer, 2006:2). 2.9. Lojistik Ynetiminin Konular

Lojistikte, farkl planlama zamanlarndaki anlaylar yanstan belirli bir hiyerariyi sz konusudur. Genel olarak stratejik, taktiksel ve operasyonel olarak snflandrlr. Bu ekil 2.14te temsil edilmitir. Bu planlama hiyerarisinin farkl aamalar tarafndan kapsanan birok planlama faktr zerinde duran ana planlama aamas ile arasnda bir rtme vardr. Lojistiin bu eitli ynlerinin greceli nemi, irketler arasnda farkllk gsterebilir. rnein ulam modelinin seimi, baz firmalar iin ilk stratejik karar ve ayrca bir sonraki taktiksel karardr. Bu, yeni global lojistik operasyonlara balayan firmalar iin stratejik bir karar olabilecei gibi prensip olarak yerel bir pazara dayal bir tedariki konumunda ve uzun mesafeler arasnda ihracat yapan baka bir firma iin stratejik bir karar olabilir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:18).

ekil 2.14: Lojistik Planlama Hiyararisi (Rushton, Croucher, Baker, 2008:19).

60

ekil 2.14 ayn zamanda bu konularn, planlama ve kontrol ile etkileimini de gsterir. Bu farkl elementlerin her ikisi de etkili ve verimli bir lojistik operasyonun gereklemesi iin gereklidir. Bu iki kavram arasndaki fark zihinde canlandrmann bir yolu da yledir; Planlama; ilemin dzgn almas iin dzenlemeleri kesinletirmek ile ilgilidir. Doru eyi yapyor olmak iin etkin bir operasyonun hazrlanmas ve planlamasdr. Kontrol; doru ekilde almasnn ynetilmesi ile ilgilidir. Doru eyi yapyor olduundan veya operasyonun verimli bir ekilde altndan emin olmaktr (Rushton, Croucher, Baker, 2008:19).

ekil 2.15: Farkl Planlama Zamanlarndaki Grlerin Fonksiyonu (Rushton, Croucher, Baker, 2008:20). ekil 2.15 stratejik, taktiksel ve operasyonel planlamann baz ynleri ve bu zaman gr arasndaki farklar zetlemektedir. Bu farkl ynlerin uygunluu ve nemi, iletmenin bykl, tr, rn vb. faktrlere gre olacaktr. Bu planlama gr ve yaplan her nemli karara ilikin etkilerin farknda olmak nemlidir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:19).

61

Stratejik dzey, firmalar zerinde uzun sreli etkiye sahip kararlar ierir. Bu lojistik a zerindeki malzeme aklarnn kapasiteleri, retim tesisleri, depolarn kapasiteleri, yerleri ve saylarna ilikin kararlardr. Taktiksel dzey, genellikle haftada bir kez, ayda bir kez ya da her eyrekte bir gncellenen kararlar ierir. Bu satn alma ve retim kararlar, stok politikalar, hangi sklkla mterinin ziyaret edecei gibi ulam stratejilerini ierir. Operasyonel dzeyde kararlar planlama, rotalama ve kamyonlarn yklenmesi gibi gnlk kararlardr (Simchi-Levi, Chen, Bramel, 2005:3). Geni anlamda bu planlama hiyerarisi iinde lojistik iin ok farkl unsurlar belirlemek mmkndr. Daha nce belirtildii zere, bu bir irketten dierine bir ilemden dierine gre deiir. Bunlardan bazlar ekil 2.16te belirtilmitir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:20).

ekil 2.16: Farkl Planlama Dzeyleri iin Ana Lojistik Unsurlarnn Bazlar (Rushton, Croucher, Baker, 2008:21).

62

2.10.

Lojistik Ynetiminin Faydalar

Tketiciden balayp, hammadde tedarikilerine kadar olan bir yn iletme yerine, bunlarn tamamn ifade eden tek bir firma grnmndeki lojistik ynetimi; fiyat, kalite ve teknoloji gibi ktlarn gelitirilmesini ve btn bu uygulamalarn uyum ierisinde, btnlemi ve yksek performansl olmalarn mmkn klar. Lojistik ynetimi uygulamalar; ok ynl ve ok kullanl geliim aktivitesi iin temel oluturmaktadr. Uyumlu stratejik yap, haberleme ve i sreci ynetimini gelitirir. Mteri/tedariki younlamasn salamakla birlikte sanayinin vizyonunu ve aratrmasn birletirmektedir. Dolaysyla lojistik ynetiminin beklenen yararlar hammadde kaynaklarndan son tketiciye kadar btn alanlarda ortaya kmaktadr (Ylmaz, 2006:41). Bu faydalar maddeler halinde sralayacak olursak u ekilde olur (Kazanolu, 2008:6): Bitmi olan rnlerin veya hammaddelerin temini ve dnyada herhangi bir yere sevkiyat salanr, Merkezcil, yerel ynetim ile global iletme ve ynetim stratejileri benimsenir, Zamannda bilgi paylam ile birlikte toplam tedarik zincirinin grlebilirlii salanr, Endstrinin genelinde bilginin ynetimi salanr, Tedarik zinciri organizasyonunun, yksek performans salayacak takmlar halinde yeniden organizasyonu salanr, Tedarik zinciri ile biliim sistemi oluturulmas araclyla maliyet ve lm standartlarna ulalr. Lojistik ynetiminin baaryla uygulayan firmalarn elde ettikleri baz baarlar aadaki gibidir (Sezgin, 2008:30): % 50 azalan stok, % 40 artan zamanndaki teslimatlar, % 27 azalan kmltif dnm zaman, % 17 artan ciro, % 20 azalan cirodaki lojistik sistemin toplam maliyetlerinin pay,

63

Sipari gelmeden paketleme yaplmayaca iin % 50 azalan mamul stoku, Stok yalnzca 2 kat artarken sipari verildiinde stokta mal

bulunmamasndan kaynaklanan kayplar 9 kat azalmtr. 2.11. Lojistik Ynetimindeki Avantajlar ve Dezavantajlar

Lojistik ynetiminin avantajlar ve bunun yan sra dezavantajlar da vardr. Rushton, Croucher ve Baker lojistik ynetiminin bir irketin fonksiyonlarna olumlu ve olumsuz etkilerini bir tablo oluturarak belirtmitir. Tablo 2.5: Lojistikteki olas dnleimlerin farkl irket fonksiyonlarna etkileri (Rushton, Croucher, Baker, 2008:18).

2.11.1. Lojistik Ynetimindeki Avantajlar Ekonomik dnm ve lojistiin altyapsndaki gelimelerini dikkate almadan, istatistiksel veriler (gnlk deneyimler ile desteklenen) hala Orta ve Dou Avrupadaki lojistiin hzla modernlemesi gerektiini gsterir. Buradaki mevcut durumun avantajlar da vardr (Waters, 2007:386).

64

Hem imalatta hem de hizmette modern lojistik zmlerinin uygulanmas ve tanmlanmas artt, irketlerdeki lojistik sistemi etkinlii ve verimlilii artt, Modern lojistik alt yapsna daha fazla yatrm yapld, Lojistik salayclarn gelmesiyle ykselen modern lojistik zmler, Mteri hizmetlerinde nemli ilerleme ve hizmet sektrnn hzla gelimesi, Mteri engelleri ve snrlar kaldrld (Snr altyapsnn dinamik geliimi tarafndan elik edildi.), Avrupa dzenlemelerinin kabul edilmesi ile ortak Avrupa pazarna eriimin kolayl, Modernleme ve artan rekabet nedeniyle yksek lojistik verimlilii, Lojistik yatrm iin sermaye ve mali destee daha fazla eriim. 2.11.2. Lojistik Ynetimindeki Dezavantajlar Watersn maddeler halinde sunmu olduu lojistik ynetiminin

uygulanmasndaki dezavantajlar u ekildedir (Waters, 2007:386): Mevcudu ykseltmek ve genellikle ok kt olan sistemler iin yeni bir ulam yapsnn (zellikle yollar) ok yava gelimesi, irketlerin rgtsel gszl (zellikle kk ve orta boyuttaki yatrmclar) ve finansal istikrarszl, Etkili lojistii getiren endstrilerde potansiyel yabanc yatrmclar iin Orta ve Dou Avrupann ekiciliini dren yksek maliyetli lojistik faaliyetleri, Entegre lojistik hizmetleri iin dk talep (bu ilemlerin olduka etkili sunumuna ramen), Modern ynetim kavramlar uygulanmasnn karmak ve yava srelerinin sonucu olarak lojistik faaliyetlerinin paralanmas ve tedarik zincirinde btnleik bir yaklam tevik etmemesidir.

65

2.12.

Lojistik Ynetim Sistemi Faaliyetleri Lojistik Ynetimi sistemi aadaki faaliyetleri ierebilir (Branch,

2009:39); Mteri hizmetleri, Stok kontrol, Tedarik, Tamaclk, Depolama ve saklama, Endstriyel ambalaj, Malzemelerin teslimi, Siparilerin yerine getirilmesi, Talep tahmini, retim planlama ve izelgeleme, Tesis yeri, Geri mal tama, Para ve servis destei, Kurtarma ve hurda bertaraf. Bu liste olduka kapsamldr. yi gelimi lojistik departmanl baz kurulularn, lojistik alanndaki bu faaliyetlerin hepsi sorumluluklar ierisinde yer almayabilir (Branch, 2009:39). Franzelle ise bu faaliyetleri ekil 2.17deki gibi mteri hizmeti ve sipari ileme, stok planlama ve ynetimi, tedarik, ulatrma, depolama olmak zere be ana blmde incelemitir.

66

ekil 2.17: Lojistik erevesi inde Lojistik Faaliyetleri (Frazelle, 2002:9).

67

2.12.1. Mteri Hizmetleri Mteri hizmeti, sat ve pazarlama iin harici olarak lojistikle balant kurar. Kayp satlardan dk maliyetler salayan mteri hizmetleri politikas, stok tama ve datm tanmland ve uyguland zaman mteriye cevap verme optimize edilir (Frazelle, 2002:12). Mteri hizmetleri ok boyutludur ve herhangi bir kuruluun lojistik abasnn nemli bir parasdr. Geni anlamda tm lojistik abalarn kts: mteri hizmetleri ve baz memnuniyet seviyesi sonular, lojistik sisteme eninde sonunda alc salar. Ancak pek ok kurulu mteri hizmetlerinde daha dar bir ilevsel gre sahiptir. rnein zel sipariler, zarar iddialar, geri dnler, fatura sorunlar vb. gibi eyler iin bir firmann bir mteri hizmetleri departmanna veya bu ikyetleri ele alabilen mteri hizmetleri alanna sahip olmas gerekir. Bu dzeydeki bir hayal krkl da organizasyonu da bir btn olarak etkiyebilir, tm lojistik abalarn etkisiz hale getiren bir tatminsizlie yol aabilir (Gourdin, 2006:5). Mteri hizmetlerinin ierdii aktiviteler (Frazelle, 2002:13); Mteri hizmetleri politikasnn devamll ve gelitirilmesi, Mteri memnuniyetinin izlenmesi, Siparilerin girii, Siparilerin ilenmesi, Faturalama ve tahsilt. 2.12.2. Stok Planlama ve Ynetimi Stok ynetimi, mteriler siparilerini verdikleri zaman, firmann bu elere sahip olamama riskine kar elde bulunduklar ek rnler ile sreklilii salayan maliyetlerin dengesidir. Bu grev stok seviyelerini yava yava azaltan firmalarda daha karmak bir hal almtr. Bu durumda sz konusu olan sorun stok eksikliini karlamak iin lojistik ynetiminin geri kalann ynetmektir ki bylece mteri hizmetlerine zarar verilmez. Ancak, btn bunlara ramen ilgilerin hepsi stoklar azaltma ynndedir. Bununla birlikte u da var ki hala birok pazar iin mteri hizmetleri gerekli olmaya devam etmektedir (Gourdin, 2006:5).

68

Yneticiler, bu nedenle belirli bir piyasada ek rnlere ihtiyacn olup olmadnn ve eer ihtiya var ise elerin ounun nasl olmas gerektiinin kararlarn vermeleri gerekir. Ayn zamanda hammadde ve bileen paralarn stoklar, firmann kendi retim izgisi, bitmi rn iin mterinin rnn son stoklarn maliyetleri ile rnlerin elde bulundurulmamasndan kullancs olduu sz etmeye deer eylerdir. Mterilerin farkl ihtiyalar, elde bulundurulan kaynaklanan maliyetlerin dengesi uygun bir stok politikas formlasyonu araclyla deerlendirilebilmelidir. Hi kukusuz stoklar elde tutma maliyeti vardr. Bundan dolay firmalar mteri memnuniyetleri ve kendilerini korumak iin kesinlikle gerekenden daha fazla stoa sahip olmak istemez (Gourdin, 2006:5). Stok planlama ve ynetiminin ierdii aktiviteler (Frazelle, 2002:13); Tahminler, Sipari kalite mhendislii, Hizmet seviyesinin optimizasyonu, Doldurma hz planlama, Plana gre stoklarn yerletirilmesi. 2.12.3. Tedarik Tedarik, operasyonlar gerekletirebilmek iin rnlerin faturalanmas, depolanmas, ihrac ve gerekli malzemelerin yeniden temindir. Desteklenmi glerin ihtiyalar tm tedarik gayretleri yrtmektedir. Tedarik sistemleri, operasyonda deiiklikleri ierecek ekilde organize edilmelidir (Corps, 2007:56). Tedarikin ierdii aktiviteler ekil (Frazelle, 2002:13); Tedariki hizmet politikasnn devamll ve gelitirilmesi Kaynak, Tedarikilerin entegrasyonu, Sipari formu ileme, Satn alma ve deme.

69

2.12.4. Ulatrma Kaynaklar arasndan seilen tedarik noktas ile mteriler arasndaki balanty kuran fiziksel ulatrmay, mteri hizmetleri politikasnn bir paras olarak seilen hizmet olarak ifade edebilir. Lojistik faaliyetleri listesindeki drdnc maddeyi ulatrmaya ayrdk. nk nakliye emas gelitirilmeden nce, noktalara teslimat ve tepki sresi gereksinimlerine mteri hizmetleri szlemesinde ve toplama noktalarna ise tedarik plannda yer verilmitir (Frazelle, 2002:14). Ulam balang noktasndan tketim noktasna rnlerin fiziksel ak anlamna gelir. Ayn zamanda retim aamasna getirilmi olan hammadde ve mteriye sevk edilecek olan bitmi rnleri de ierebilir. Ulam, birok lojistik sisteminde iki nedenden dolay byk bir rol stlenmitir. lki; birok lkedeki ulam yasalar, kuruluu gemie gre daha dk maliyetle daha iyi hizmet salamak iin bilgili yneticilere frsatlar yaratmtr. kincisi; tam zamanl stratejilerin poplerliine karlk stok seviyelerinin dt gibi; nakliyat da, sklkla mteri hizmetleri servisi seviyeleri zerindeki potansiyel bozucu etkiler iin dengelenirdi ki aksi takdirde bu durum stok azalmalarndan kaynaklanrd. (Gourdin, 2006:5). Lojistik, mterilerine ulam ya da retim mallarnn eitli ulam modellerini gz nnde bulundurmak zorundadr. Ulamn be temel modeli vardr. Hava, zellikle toplu eler iin hzl fakat pahalldr. Demiryolu, zellikle toplu eler iin yava ve ucuzdur. Karayolu, orta hzl ve orta derecede pahal ama ok esnek bir yoldur. Denizyolu, yava ve baz mallar tanma esnasnda paslanma gibi nedenlerden dolay hasar grebilir. Boru hatt, su ve petrol gibi akkanlarn tanmas iin yararldr (Voortman, 2004:4). Ulatrmann ierdii aktiviteler ekil 2.17de ki gibi (Frazelle, 2002:14); A tasarm ve optimizasyonu, Sevkiyat ynetimi, Filo ve konveyr ynetimi, Tayc ynetimi, Nakliye ynetimi.

70

2.12.4.1.

malatnn Depolad Dorudan Ulatrma

rn, perakendeciyi atlayarak dorudan imalatdan nihai mteriye sevk edilir. Eer var ise, Perakendecinin ilevi siparii almak ve teslimat isteini imalatya bildirmekten ibarettir. Perakendeci stok bulundurmaz, tm stoklar imalat tarafndan tutulur. Mteriden imalatya bilgiler perakendeci aracl ile iletilir ve rnler imalat tarafndan dorudan mteriye sevk edilir (Kula, 2007:1).

ekil 2.18: Depolamann malat Tarafndan Yapld Dorudan Ulatrma (Kula, 2007:1). 2.12.4.2. Dorudan Birletirme Ulam srasnda birletirme, siparii oluturan, farkl yerlerden gnderilen eitli rnler ulam srasnda bir araya getirilir. Ulam srasnda birletirmedeki bilgi ve rn ak ekil 2.19da gsterilmitir. (Kula, 2007:3). Ulatrma Ve Ulam Srasnda

ekil 2.19: Ulam Srasnda Birleme A (Kula, 2007:4).

71

2.12.4.3.

Datmcnn Depolad ve Paket Taycnn Teslim Ettii A

Stoklar, imalatlar tarafndan fabrikalarda tutulmaz, datmclar tarafndan ara depolarda tutulur ve teslimatlar paket tayc irketler tarafndan yaplr. ekil 2.20, depolamann datmc ve teslimatn paket tayc tarafndan yapld alardaki rn ve bilgi ak gstermektedir (Kula, 2007:5).

ekil 2.20: Depolamann datmc, teslimat paket taycnn yapld a (Kula, 2007:5). 2.12.4.4. Datmcnn Depolad Son Mil Ulatrma

Datmc/Perakendeci, bir paket tayc kullanmakszn rn mterinin evine kendisi teslim eder. Paket tayc aracl ile teslimattan farkl olarak, son mil teslimatta datmc mteriye ok yakn olmak zorundadr. Dolays ile daha fazla sayda depoya ihtiya vardr. ekil 2.21, depolamann datmc tarafndan yapld son mil teslimat gstermektedir (Kula, 2007:6).

ekil 2.21: Depolamann Datmc Tarafndan Yapld Son Mil Teslimat (Kula, 2007:6).

72

2.12.4.5.

malatnn

veya

Datmcnn

Depolad,

Mterinin Ald A Burada stoklar imalat ya da datmc tarafndan tutulur ve mteri online ya da telefon aracl ile sipari verip sipariini kendisine bildirilen yerden teslim alr. Sipariler, eer gerekiyorsa imalatlar tarafndan teslim alnaca noktalara sevk edilir (Kula, 2007:7).

ekil 2.22: Depolamann imalatnn/datmcnn yapld, mterinin ald a (Kula, 2007:8). 2.12.4.6. Perakendecinin Depolad, Mterinin Ald A

Bu seenekte, stoklar perakendeci tarafndan tutulur ve mteri ya perakendeciye gelip istedii rn seer ya da telefon, internet aracl ile sipari verip gelir sipariini alr. rnlerin yerel olarak stoklanmas stok maliyetlerini arttrr. Ancak bu art, talebi yksek olan rnlerde ok kk olmaktadr. Genel olarak, rnlerin perakendeci de stoklanmas stoklar arttrr (Kula, 2007:9). 2.12.5. Depolama Depolama ve malzeme tama, stok tutmann fiziksel ihtiyalarn ele alr. Depolama, alan ynetmek iin gerekli olan grevleri kapsar. Malzeme tama, bu alan ierisindeki mal hareketi ile ilgilenir. Bylece, depo says, boyutu, dzeni ve tasarm ile ilgili konular ele alnr. Ayrca, sistemlerde her tesis iin, tesisin iine ve dna mal tamak gerekir. Akas, bir kuruluun stok politikalarnn, depolama ve tama ihtiyalar zerinde dorudan etkisi vardr. Dolaysyla, kk stok hareketinin bir sonucu olarak daha az depolama alan gereksinimi vardr (Gourdin, 2006:5). 73

3. YALIN DNCE VE YALIN LOJSTK

3.1. Yaln Dnce Kavram

Yaln dnce kavram, yaln bir retim sistemine, yaln bir firmaya, yaln bir deer zincirine ulama dncesidir [8]. Ayn zamanda yaln dnce, deer yaratmak amacyla srekli olarak artklar ortadan kaldran bir kurulu tanmndaki tm insanlar araclyla dinamik, bilgiye dayal ve mteri odakl srelerdir (Murman, Allen, Cutcher-Gershenfeld, McManus, Nightingale, Rebentisch, Shields, Stahl, Walton, Warmkessel, Weiss ve Windnall, 2002:90). Yaln dncenin amac, ynetimin ilgi merkezini deitirerek, deerlerin israftan elimine edilmesini salamak, kaynaklarn retimini ve rn etkileyecek almalara odaklanmak, israflardan arnarak zenginlii yakalamaktr. Her olgunun temelinde ilk olarak dnce ve hayal olduu gibi, yaln lojistiin temelinde de; yaln dnce bulunmaktadr. letmeler nasl yaln olunacan, ne gibi srelerin gerektiini dnp byle bir yaklam nasl hayata geirebileceklerini, uygun yntemler ile tasarlamak durumundadrlar [8]. 3.2. Yaln Dncenin Tarihsel Geliimi

Yaln dnce grn tamamen benimsemek iin tarihsel balamda -tarm sisteminden zanaat sistemine, zanaattan seri retime ve seri retimden yaln dnceye geliimi- anlamak nemlidir (Murman, Allen, Cutcher-Gershenfeld, McManus, Nightingale, Rebentisch, Shields, Stahl, Walton, Warmkessel, Weiss ve Windnall, 2002:96).

ekil 3.1: Yaln Dnce Tarihinin Bir Zaman izelgesi (Murman, Allen, CutcherGershenfeld, McManus, Nightingale, Rebentisch, Shields, Stahl, Walton,

Warmkessel, Weiss ve Windnall, 2002:100). 74

ekil 3.1de dnemlerdeki dncenin baskn modelleri ile seri retim ve zanaatn ilikisini zetler. Baarl endstriyel paradigmalarn ortaya k ve yayl tek seferde olmamt. Nispeten uzun vadeli evrimsel sreleri, yzyllar kapsayan zanaat sistemi durumu, yaklak bir yzyllk seri retim ve onlarca yllk yaln dnce durumunu da iine alr. Karma modeller genellikle herhangi bir modelin net hkimiyetinden nce gelir. rnein; 19. yzylda nde gelen sanayi iletmeleri, zanaat ekilli rnler ayrca deiebilir zellikli paralar ile karma veya ge zanaat sistemi olarak karakterize edilmitir. Ve yaln dnce 1940lardan gnmze kadar kresel yaylma yolcuu, adaptasyonu ve geliimi devam etmektedir (Murman, Allen, Cutcher-Gershenfeld, McManus, Nightingale, Rebentisch, Shields, Stahl, Walton, Warmkessel, Weiss ve Windnall, 2002:96). 3.3. Yaln Dncenin lkeleri

sraflarn ortadan kaldrlmasn temel alan yaln dncenin be temel ilkesi (Taylor, Brunt, 2001:147):

ekil 3.2: Yalnn Prensipleri (Maskell, Baggaley, 2004:296). Deer; Yaln, mteri bak asndan neyin deer tekil ettii gibi kesin bir tanm ile balar. Deer Ak; Tm deer ak boyunca israflardan uzak; tasarm, sipari ve rn retmek iin gerekli tm admlar olarak tanmlanr. Srekli Ak; Kesinti, sapma, geri akm, bekleme veya israf olmakszn bu eylemleri deer ak yaratarak gerekletirmek. ekme; Mteri tarafndan tam zamannda ne yaplaca ekilir. Mkemmellik; Srekli ardk israf tabakalarn kaldrmaya aba gsterir .

75

3.3.1. Deer Yaln mteriler tarafndan deeri olan rn zellikleri ve karakterlerinde mteri gzyle grnmnde ne deer tekil ettiinin kesin bir tanm ile balar. (Maskell, Baggaley, 2004:297). Deeri, retici yaratrken bu deer ancak nihai mteri tarafndan tanmlanabilir. Deerin doru tanmlanmad zamanlarda olmutur. rnein Amerikan firmalar ksa dnemli rekabet taktikleri ve zincirin bandaki tedarikilerden kar transferi yntemleri araclyla deer yarattklarn dnrler. Genellikle mhendisler tarafndan ynetilen ve teknik donanm ok gl olan Alman firmalar, deeri rnn teknik karmakl ve teknoloji ile balantl olarak tanmlama eiliminden kaynaklanmaktadr. Japonyada ise deerin nerede yaratld konusu nem kazanmaktadr. Hlbuki asl yaplmas gereken, deeri mteri perspektifinden bakarak yeniden dnmektir. Deer tanmnn anlaml olabilmesi iin mterinin ihtiyalarn, belli bir zaman ierisinde ve belli bir fiyattan karlayan belli bir rn veya hizmet cinsinden ifade edilmesi gerekmektedir (Kula, 2005:689). 3.3.2. Deer Ak rnn, hammaddeden mterilere teslim edilmesi boyunca gerekleen ardk srelerdir. Normalde bir deer ak, ayn retim srelerini kullanan bir rn grubu tarafndan tanmlanr (Maskell, Baggaley, 2004:297). Deer ak, belli bir rnn iletmedeki kritik ynetim grevinden geirilmesi iin gerekli olan tm belli admlar gsterir: kavramsal boyutla balayp, ayrntl tasarm ve mhendislik almalarndan retimin balamasna kadar ki sreci ieren problem zme grevi, siparilerin alnmasndan balayp ayrntl izelgeleme almalaryla teslimatn yaplmasn ieren biliim ynetimi grevi ve hammaddeden mteriye ulaan nihai rnn dnmn ieren fiziksel dnm grevidir [10]. 3.3.3. Srekli Ak Deer tanmlanp deer akndaki israflar ayklandktan sonra geride kalan deer yaratan aamalarn art arda srekli ak halinde gerekletirilmesini

76

salamak, yaln dncenin bir dier ilkesi ve nemli boyutta tasarruf potansiyeli tayan aamasdr (Kula, 2005:690). Gnmzde bir rnden milyonlarca yerine sadece onlarca veya yzlerce talep edilen ufak parti retim ortamnda, tm rn eitleri iin srekli ak gerekletirmek ve bunu mteri talebindeki dalgalanmalara uydurmak gerekmektedir. Bunu baaran iletmelerde retkenlik ve kalite dzeyinde ciddi sramalar salanabilmitir. rn, deer yaratan bir admdan dierine, bir ret bir ilet ilkesiyle hi kesinti olmakszn aktarlabildiinde, ak sresi ve retkenlikte ciddi tasarruf salanabilir. Ancak akn salanmas yeterli deildir. stenmeyen rnleri hzla aktmak sonuta sadece israf olacaktr (Kula, 2005:690). 3.3.4. ekme Mteri talebinin ekilmesiyle balayan deer ak boyunca rn akn maksimize etmek iin tasarlanm retim srecidir (Maskell, Baggaley, 2004:297). Yaln dncenin dier bir ilkesi olan ekme, deerin mteri tarafndan kaynandan ekilmesini ngrr. ekme, sonraki aamalarda yer alan mteri istemeden nceki aamalarda hibir ekilde rn ya da hizmet retilmemesi anlamna gelmektedir. ekme ilkesi, nihai mterinin belli bir rn iin yapt talep ile balar, rn mteriye ulaana kadar geen tm aamalar geriye doru izleyip her aamann bir ncekinden talep etmesiyle retimi balatmak eklinde uygulanr. ekmenin uygulanmas sonucu, stoklara gerek kalmaz, istenmeyen retimin yol at hurda ve fireler engellenir, her bir tezgh iin izelgeleme yapmaya gerek kalmaz, prosesin bana doru talep dalgalanmalarn olumas engellenir, tm rnlerin her trl kombinasyonda retilmesi mmkn hale gelir ve talepteki deiimlere uyum salanr. Mteriler beklentilerinin zamannda karlanacandan emin olduklar ve stokta kalm rnleri elden karmak iin kampanyalar gerekmedii iin talep de bu nedenle istikrar kazanr (Kula, 2005:690). 3.3.5. Mkemmellik Mkemmellik, mterinin ektii rnlerin bozulmam akta %100 kaliteli olarak akmas eklinde tanmlanr (Maskell, Baggaley, 2004:297).

77

Mkemmellik, yaln dnceyi oluturan ilkeler ierisinde sonuncudur. Organizasyonlarn deeri doru olarak tanmlamasyla balayp, deer akmn belirledikten sonra, rn baznda deer yaratan aamalarn srekli olarak akmasn ve mterilerin deerleri firmalardan ekmesini saladklar zaman alanlar bir taraftan rnleri mterilerin gerek ihtiyalarna ynelmesi, dier taraftan da i ykleri, zamanlar, maliyetleri ve hatalar azaltma srelerinin sonunun olmadn grmeye balarlar. Bu noktada da mkemmellik ulalabilir bir hedef olarak grlmeye balar. Mkemmelliin en nemli hzlandrcs ise effaflktr. Yaln bir sistemde herkesin btn her eyi grebilmesi nedeniyle, deer yaratmann daha farkl ve iyi yollarn bulmalar daha kolaydr. Bunun yan sra sistemler, iyiletirmeleri gerekletiren alanlara annda ve genellikle olumlu geri bildirim salamaktadr. Bu zellik yaln i ortamlarn hzlandrc en temel unsurlardan biridir. Mkemmellie ulamann yolu ise, radikal yollardan ilerleyerek balangtan bitie kadar btn firmalar kapsayan deer akmnn btnne ynelik kaikaku uygulamasnn gerekletirilmesidir [10]. 3.4. Yaln Dncenin Faydalar

Kurulularn birou yaln dncenin uygulanmas srecini ya da yaln dnceyi kucaklayan bir srama yapmay dnyor. Kurulular zerinde byle gl bir etkiye sahip olan yaln dnce ile asl vurgulanmak istenler ksaca, deer aklar arasndaki plerin ortadan kaldrlmasnn yararlar, bu olumlu etkilerin karll ve mteriler iin rekabet avantaj olarak geri dnen deerdir (Burton, Boeder, 2003:103). Bir organizasyonun finansal performans hem maliyet hem de byme asndan etkilenebilir. Satlarda ift haneli byme yaratma yetenei maliyeti azaltmak dorultusunda brt marjlar iyiletirmek olarak deitirildi. Deer aklarndaki plerin eliminasyonu tarafndan ortaya km byk miktarda azaltlm kullanlamayan maliyetler sz konusudur. Birok deer ak bileenlerinde %5 - %30 orannda katma deer ieriine sahip olmak nadir deildir. Bunun anlam deer akndaki plerin %70 - %90n ortadan kaldrma frsatn sunmaktadr. Tablo 3.1de eitli endstrilerde ki bu belgelenmi faydalar gsterilmektedir (Burton, Boeder, 2003:104).

78

Tablo 3.1: Yalnn faydalar (Burton, Boeder, 2003:103).

Klasik biriktir ve beklet retim sistemi, mterinin ektii srekli ak sistemine dntrld zaman, tm bu sistemde igc verimlilii iki katna kacak, ilerin tamamlanma zamanlaryla birlikte sistemdeki stoklar %90 orannda azalacaktr. kazalar ile retim srelerindeki hurda oranlar ve mteriye ulaan hatal rnlerde yar yarya azalma gerekleecektir. Yeni rnlerin pazara sunulma sreleri yarya inecek, rn gruplar erevesinde ok dk ilave maliyetlerle rn eitlilii artrlacaktr. Ayrca, gerekli sermaye yatrmlar son derece mtevaz dzeylerde kalacak, hatta mevcut tesis ve ekipmanlarn sat mmkn olabilirse negatif deerlere dahi debilecektir. Bu gelimeyi, mkemmellik yolundaki kaizen ile salanacak srekli ufak iyiletirmeler izleyecektir. Deer akmnn yeniden dzenlenmesine ynelik radikal aamay tamamlayan iletmeler, iki, yl ierisinde ufak iyiletirmeler ile verimlilik oranlarn yeniden iki katna kartp, Stoklar, hata oranlarn ve n srelerini yarya indirebileceklerdir. Ardndan da kaikaku ve kaizen uygulamalar bileimi artk sonsuz iyiletirmeler getirebilecektir [9]. Burton ve Boeder yaln dncenin dsal ve isel olarak organizasyon asndan faydalarn incelemitir. Ve sonu olarak bu faydalar u ekilde inceleyebiliriz (Burton, Boeder, 2003:103).

79

Dsal; Bir alma felsefesi araclyla mterin ihtiyalarn ve pozisyonlarn yant vermeyi bekleyen bir organizasyon ortam oluturur. Kurulan rgtsel g, mteri beklentilerini belirler ve rakipler iin bunun benzerini yapmak zordur. Performans kyaslamas yapar ve hangi rakibin deerlendirileceine kar iyi bir uygulamadr. Gelirlerin yksek karll, rn marjlar ve hisse senedi fiyatlar, Stokta, maliyette, kalitede, esneklikte ve tepki srelerinde mevcut olan gereksizleri azaltr. Mteri ilikilerini ve tasarmdan retime teslime kadar tedariki katlmn kolaylatrr (Burton, Boeder, 2003:104). sel; Mterilere, tedarikilere ve i organizasyona tek bir kurumsal model olarak baklr. Gnlk operasyonlarn stratejilerini ve vizyonunu yaratmak iin insanlar ve sistemleri sralar. Toplam ii gelitirmek iin entegre bir ereve sunar. Temel i srelerine kar insanlarn birletirilmesi ile organizasyonel yaplar kolaylatrlr. Genel i stratejileri ile gnlk iyiletirme stratejilerinin gnlk korelsyonunu salamak amalanr. Basit grsel uygulamalar zerinden fonksiyonlarda ve bilgiler arasnda alr. Tm alanlarn retkenliini arttrr ve rgtsel bilgiyi geniletir (Burton, Boeder, 2003:103).

80

3.5.

Yaln Lojistik Kavram

Yaln lojistik, istenilen servis dzeyinde ve en dk maliyet ile, hammaddenin, sre ii stoklarn ve bitmi rnlerin fiziki yerleimlerini ve hareketlerini kontrol etmek iin dizayn edilen ve ynetilen sistemlerin oluturulmasnda kullanlan gelimi yetkinliktir (Gzeldal, t.y. :1). Baka bir ifade ile yaln lojistik, yaln retimin lojistik boyutu olarak tanmlanabilir. Dnem, hizmetler iin uygulanm olabilir ama yaln olarak isimlendirilebilen lojistik kavramlar, yaklamlar ve teknikler asndan zengin bir etki alan olarak retime odaklanrz nk onlar ya Toyota retim sisteminin bir paras ya da farkl balamlarda uygulamalardan adapte edilirdi (Baudin, 2004:28).

ekil 3.3: Yaln Deer Ak (Brewer, Button, Hensher, 2005:176). Yaln yaklam; retimi destekleyecek kadar minimum stok tutup bunun yakndan izlenerek her rnn tketim oranna gre retimi seviyelendirerek planlamak, ngrlebilir bir ekilde yerletirmeler yapmak iin gelen lojistii organize etmek ve problemlerle karlald anda kar tedbirlerle yant vermek eklindedir (Artk, 2008:67). 3.6. Ercan Yaln Lojistiin Nedenleri yaln lojistie geiin nedenlerini aadaki maddelerin

yalnlatrlmasn istemesinden kaynaklanmaktadr (Ercan, 2008:28): Sipari sresinde yalnlama: Lojistik performans asndan doru bilginin nemi tarihsel olarak takdir edilmektedir. Lojistik operasyonlar iinde sipari srelerinde bilginin ncelikli bir nemi bulunmaktadr. Mevcut bilgi teknolojileri, yeterliktedir. en talepkar mteri gereksinimleri ile ba edebilecek

81

Stok ierisinde yalnlama; Bir firmann stok gereksinimleri tesis a ve istenilen mteri hizmetinin seviyesi ile dorudan ilikilidir. Bir firma mteriye verdii her hizmetin stounu tutabilir. ok az ticari operasyon bu lkste bir stok taahhdn kaldrabilir nk risk ve toplam maliyet ok yksektir. Stok stratejisinin amac en az stok ihtiyac ile istenilen mteri hizmetine ulamaktr. Ulatrma fonksiyonunda yalnlama; Ulatrma, stoun corafi olarak yer deitirmesi ve konumlandrlmasn ieren lojistik faaliyetinin nemi ve grnr maliyetinden dolay, dikkatli ynetimsel zen gerektirmektedir. Depolama, malzeme idaresi ve paketleme fonksiyonlarnda yalnlama; Depolama, malzeme idaresi ve paketleme, bir iletmenin lojistik operasyonlarna etkin bir ekilde entegre edildii takdirde lojistik sistem ierisinde rn aknn hzn kolaylatrmaktadr. Hizmet a ierisinde yalnlama; Bir firmann hizmet yaps ierisinde rnlerini veya malzemelerini mterilere ulatrmak olduundan bu yana a tasarm lojistik ynetim iin ncelikli bir sorumluluk haline gelmitir. Tipik lojistik tesisler ise; retim fabrikalar, depolar, apraz ykleme operasyonlar ve perakende maazalardr., 3.7. Yaln Yaln Lojistiin Amalar lojistiin hedefi, tedarik, retim ve datm operasyonlarnn

operasyonel gereksinimleri en yksek verimlilikle desteklemektir. Tedarik zinciri kapsamnda, i ve d operasyonlar tek bir entegre sre gibi birbirine balamak iin mteriler, malzemeler ve hizmet tedarikileri asndan operasyonel senkronizasyon ok nemlidir (Baudin, 2004:11). Herhangi bir ticari kuruluun amalar farkl bak alarndan farkl ekillerde zetlenebilir. retim lojistii iin biz iki fler, yani etkinlik (effectiveness) ve verimlilik (efficiency) de diyebiliriz (Baudin, 2004:28). Ercan yaln lojistiin amalarn u ekilde sralamtr (Ercan, 2008:34): sraflarn azaltlmas ve bu israfn nlenmesi, Mteri hizmet dzeyinin arttrlmas,

82

Toplam maliyetin en aza indirilmesi, Karmak deer zincirinde tasarruf potansiyeli, Stoklarn en az dzeye indirilmesi, Ak srelerinin ksaltlmas ve hzn arttrlmasdr. 3.8. Yaln Lojistiin Faydalar

Yaln lojistiin ierdii baz faydalar yledir (Frohne, 2008:281); Elverisiz toplu onarmlar optimum onarm ak lehine aamal olarak azaltld. Yava veya belirsiz ulam, yksek hz veya gvenilir teslimat ile deitirilmitir. Byk iletim stoklar, kk zel stoklara drld. Stoun kaplad alan mmkn olan en dk seviyelere drld. Statik sreler srekli iyileme ile dinamik hale getirildi. Byk stoklar kk stoklara drld. Lojistik yenilikler alt yapy kolaylatrr. 3.9. Yaln Lojistikte Kullanlan Yntemler

Yalnn amalar ierisinde yer alan verimli tketici yantn, iki tarafl olarak incelememiz mmkndr. ekil 3.4te de grld gibi verimli tketici yant, talep taraf ve arz taraflarndan olumaktadr. Talep taraf, kategori ynetimini olutururken; arz taraf, tedarik zinciri olarak ifade edilir. Yaln lojistik, daha ncede sz ettiimiz gibi tedarik zincirinin dolaysyla arz ksmnn ierisinde yer alr. Tedarik zinciri ynetimi de verimli sipari tanmlama, verimli alma standartlar ve verimli yntemdir. Yaln lojistik, verimli sipari tanmlama kapsamndadr (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:301).

83

ekil 3.4: Verimli Tketici Yant (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:301). Verimli sipari tanmlama blmnde, mevcut problemlere zmler aramak amacyla kullanlan birok yntem mevcuttur. Bu yntemleri de kategorize etmek gerekirse ekil 3.5teki gibi sipari ve teslimat, stok ynetimi, nakliye ve datm olmak zere ayrabilir ve kullanlan aralar bu kategorilere gre inceleyebiliriz (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:301).

ekil 3.5: Verimli Siparii Tamamlama Konsepti (Zentes, Morschett, SchrammKlein, 2007:302).

84

3.9.1. Sipari ve Teslimat 3.9.1.1. Srekli Yenileme Program (CRP) Srekli yenileme (Continuous Replenishment) ile serbest ak tarafndan siparilerin yerine getirilmesi ve teslimat sistemlerini gelitirmek amalanr. Bu ekilde nakliye stoklar nemli lde azaltlabilir. Bu sistemler gerek zamanl talebi tanmlamak, merkez depolar ve perakende sat noktalar araclyla tedarikiden dorudan rn ekmek iin en son sat noktalar bilgilerini kullanr. Srekli gelime sistemi bylece gerek zamanl talep kullanm zerinden son kullanc gereksinimlerine odaklanarak bu rn akn senkronize edebilir, apraz sevkiyata, hazr ambalaj depolamaya ve otomatik tama ya izin veren datm sistemleri tarafndan rnlerin akmas ile de balantldr. Ayn ekilde, boru hattnda da stoklar minimum olarak tutulur veya tamamen elimine edilir (Rushton, Croucher, Baker, 2008:231). Verimli tketici yant iin stok ynetimindeki en nemli kavram tketici talebine dayal rnlerin srekli akn ifade eden srekli yenilemedir. Temel fikir perakende sat iin tam zamannda aktarmak ve bylece tedarik zincirinin her aamasnda stok azaltmaktr. Srekli yenileme sistemleri retim ve teslimatta tedarik srelerini azaltmak amacyla gerek zamanl aktarm salayan tedarikiler ve perakendeciler iin balant salayan bilgi sistemlerine entegre edilmesi gerekir (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:302). 3.9.1.2. Hzl Cevap (QR) Bu terim ncelikle stok yenileme ile balantl olarak kullanld. u anda byk lde verimli tketici yantnda yerini almtr (Lowe, 2002:195). Hzl cevap (Quick Respond), tedarik zincirindeki rn akn hzlandrmak iin gelitirilmi bir konsepttir. Sipariin tamamlanma srelerini azaltmak amacyla tekstil endstrisinde rn akn hzlandrmak iin gelitirilmi ve zellikle de taleplerdeki yksek deikenlik ve rn eitlilii hzl deien pazarlara daha uygundur. Temel amac, moda endstrisindeki ar stoklamay ve stokta bulundurmamay azaltmaktr. Moda endstrisi, rn eitliliin yksek olmas, dk talep ngren ksa bir dng ile karakterize edilir ve satn almada byk etkisi vardr. Sat sezonuna yerletirilmesi iin birden fazla sipari verilmesine izin 85

vermek iin hzl yant, arz ile talep arasndaki en iyi ilerlemeyi salar (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:302). 3.9.1.3. Bilgisayar Destekli Sipari (CAO) Bilgisayar destekli sipari (Computer Aided Ordering) tedarik zincirindeki kapsaml stoun ikinci yarsn (depo datm merkezinden perakende sata kadar olan rn hareketi) kapsar. lk yarsnda, reticiden srekli gelime sistemine doru ilerleyen birok zincirden biri olan depoya veya datcya harekettir. Bilgisayar destekli sipariin amac ynetime mdahale minimal olacak ekilde sat veri tarama, datm verileri ve sat tahminlerinin gncel ve gemi bilgiler gibi eylere dayanarak otomatik stok yenileme siparileri oluturmaktr (Seuring, Goldbach, 2002:200). Bilgisayar destekli sipari sistemi bilgisayarlarn kullanm araclyla bir maaza dzeni hazrlar. Bu entegre bilgiler (Solt, Whiteoak, 1996:7); Maaza profili, Gerek ve tahmini maaza satlar, Emniyet stok seviyesi, Lojistiksel verimli sipari miktarlar, Kesin maaza raf ve depo stok seviyeleri, Talebi etkileyen zel faktrler. 3.9.1.4. Entegre Tedarikiler (IS) Entegre tedarikiler (Integrated Suppliers) malzemelerin, hammaddelerin ve ambalajn tedarik katman ile tedarik zinciri arasndaki blmn gelitirmek amal bir kavramdr. Bilgi paylam ile her iki tarafta rn akn hzlandrmak ve ortak bir alma ilikisi gelitirmek iin siparilerin retim ve teslimat sresi, miktarlar ve maliyetlerinde muhakeme yapabilir (Baresel, Distel, Klaus, Prockl, Stein,

Zimmerman, 2000:12). Buna gre entegre tedarikiler tm tedarik srecini kapsar. Bunlar (Baresel, Distel, Klaus, Prockl, Stein, Zimmerman, 2000:12); Talep akndaki tedarikiye malzeme ihtiya transferi ile birlikte retim ve tedarik planlamasndaki sinyallerin entegrasyonu, 86

Tamamlama ak ve rnlerin demeleridir. Entegre tedariki kavram ile tm faaliyetlerde reticiler ve tedarikiler arasnda kurulan stratejik i ilikisi boyunca atk zaman ve parann elimine edilmesi amalanr. Entegre bir sre tketicinin ihtiyalarn karlamak iin en iyi yol iken ayn zamanda tedarik zincirinin esnekliini ve maliyetlerini optimize eder (Baresel, Distel, Klaus, Prockl, Stein, Zimmerman,2000:12). Entegre tedarikilerin faydalar ise (Baresel, Distel, Klaus, Prockl, Stein, Zimmerman,2000:13); stoklar azaltr, ynetimle ilgili maliyetleri azaltr, teslim srelerini ksaltr, retim maliyetlerini azaltr, servis dzeyini gelitirir. 3.9.1.5. Senkronize retim (SP) Tedarikinin retim ve planlama srelerine retici talep sinyallerini entegre edebilme yeteneidir. Malzeme ihtiya tahminleri ve fiili stok seviyesi, tedariki retim planlamas iin bilgi temelini oluturur. Tedarikinin retim sreci ve kullanm kapasitesi dzeyi kstlarnn kombinasyonunda, retim en etkin ekilde talep sinyalleri senkronize edilecektir (Baresel, Distel, Klaus, Prockl, Stein, Zimmerman, 2000:27). Temel senkronize retim (Synchronized Production) modelinde, tedariki stok maliyetleri, kapasite kullanm, tedarik sresi, malzeme ihtiya tahminleri ve stok seviyelerine gre tedariki optimal retim plann belirler. Senkronize retim, mterilerin talep sinyallerine nemli faydalar salar. Bu faydalar u ekilde sralanabilir (Baresel, Distel, Klaus, Prockl, Stein, Zimmerman, 2000:27); Stok seviyesini azaltma, Geniletilmi planlama ufku ile daha iyi bir kapasite kullanmn destekler. retim planlama, gelitirilmi kapasite kullanm iin byk partiler, kk partilere yakn ve fiili talepler arasnda parti bykl dzeyinde olabilir. Gelecek kapasite gereksinimleri hakkndaki kapsaml bilgi ile tedariki retimini dengelemeyi baarr. Bu ekilde inilerin ve klarn daha az ortaya kmas muhtemeldir. ok acil siparilerindeki nemli azalma, fazla mesai veya ok kk parti byklkleri gibi pahall giderlerden kanr.

87

3.9.2. Stok Ynetimi 3.9.2.1. Satc Stok Ynetimi (VMI) Satc stok ynetimi (Vendor Managed Inventory), her bir sat yeri veya perakendeci datm merkezindeki perakendeci stounu korumaktan sorunlu olan satclar tarafndan karakterize edilir. Asl hedefi ksalan tedarik zinciri ve tedariki tahminlerine odaklanarak maazalarda stok bulundurmamak ve tedarik zincirindeki stou azaltmaktr. Perakendeciler iin, satc stok ynetimi bazen tedarik zincirinde kontrol kayb ile ilikilendirilir (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:303). Satc stok ynetimi, satlar ve stok verileri asndan her iki taraf arasnda srekli bir bilgi transferini gerektirir ve satc siparileri oluturur (geri sipariler gibi). deal koullar altnda; stok miktar, perakendecilerin ani talepleri, minimal dzeydeki stou ile azalan stok bulundurmama ile karlalmas durumunda yenilenir (Zentes, Morschett, Schramm-Klein, 2007:304). 3.9.2.2. Ortak Stok Ynetimi (CMI) Ortak stok ynetiminde (Co-Managed Inventory) pratik olarak, perakendeci ve tedariki stok seviyelerinin bakm ve ayarndan ortaklaa sorumludur (Lowe, 2002:44). Ortak stok ynetimi, tedarikiler ve perakendeci ile ortak almay gerektirir. Gerekletirmek istenen ama, tamamen tedariki ynetimli stok gerekletiren tedarikiler zerinden gnlk ynetimle teslim etme yerine ortaklaa ynetimli stok tarafndan talepler karlanr. Byle bir yaklam, ilikilerin daha iyi gelitirilmesi ile bilgi alveriini btnletirir (Emmet, Crocker, 2006:65). 3.9.2.3. Alc Stok Ynetimi (BMI) Alc stok ynetimi (Buyer Managed Inventory), reticinin herhangi bir etkisi olmakszn tccarlar araclyla bilgisayar tabanl rn sipariidir. Alc stok ynetimi teknii, satc stok ynetimi (VMI) ve ortak stok ynetimi (CMI) tekniklerinin bir alt formudur. Ancak satc stok ynetimi ve ortak stok ynetiminin aksine, ticari irket sadece kendi sipariinden sorumludur. En fazla, eer tmnde bir snrl neri fonksiyonu var ise reticiler yapabilir. Alc stok ynetimi ile yksek performansl

88

elektronik veri prosesini (EDP) destekleyen sevkiyat sistemini desteklenir ve sipari prosesinin stratejik nemi kabul edilir [11]. 3.9.2.4. Devaml Stok Ynetimi (PIS) Devaml stok ynetimi (Perpetual Inventory System), depodaki miktarn kaytlarn tutar ve stok belli bir seviyeye dt zaman takviye yapar. Bu sistemde, yeni sipari noktas ve sipari miktar sabitlenebilir fakat inceleme sreci ve talep oran deikendir. Devaml stok ynetiminde, srekli incelemesi veya stok seviyelerinin gzlenmesi gerekir. Ama yeni sipari noktasna ulald zaman mmkn olan en hzl ekilde bunu renmektir. nceleme yeni sipari noktasna ulald zaman grsel olarak fiziksel stoun fark edilmesi gibi devaml stok kaytlarnn analizinden oluabilir. Devaml stok sistemi, yksek maliyet eleri iin mmkn olan ihtiyacn yakn kontroldr. (Liu, Esogbue, 1999:10). 3.9.3. Nakliye ve Datm 3.9.3.1. Dorudan Maaza Teslimat (DSD) Dorudan maaza teslimat (Direct Store Delivery), bir i sreci olarak tanmlanr. Bu i srecinde, reticiler hem satar hem de dorudan sat noktalarna veya ek rn ve pazar ile ilgili sat, bilgi toplama veya ekipman hizmeti ve herhangi bir toptanc veya perakendeciyi atlama gibi hizmetlerde dhil olmak zere tketim noktasna rnleri datr (Otto, Schoppengerd, Shariatmadari, 2009:48). Dorudan maaza teslimat (DSD) eitli sanayiler iin rnlerin sat ve datm metotlarnn anahtardr. Tketici rnleri endstrisinde, dorudan maaza teslimat deer zincirinin btn paralarna geni bir alanda i faydalar sunan sre gibi stratejik anahtar byme alanlarndan biridir. Bugn, dnyann en hzl tketici rnleri irketlerinin 30nun 24 dorudan maaza teslimat i srecini kullanmaktadr [12]. 3.9.3.2. Entegre Datclar (IF) Firmalar datmlarn gerekletirirken farkl farkl yntemler kullanmaktadr. Bunlar arasnda perakendeciler ve lojistik firmalar araclyla datmlarn gerekletirilmesi saylabilir. Perakendeciler araclyla gerekletirilen datmda

89

reticiler perakendecilerden rnlerin datmyla ilgili stratejik bilgileri bunun iin kurulan firmalar araclyla gerekletirmelerini istemektedirler (Mau, 2003:78). Lojistik firmalarnn kullanm ise perakendecilere oranla daha yaygndr. Bu firmalar datmn salanmasyla birlikte rnlerin datmyla ilgili stratejik bilgilerin belirlenmesinde gerekletirmektedir (Mau, 2003:78). Bu seeneklerin birletirilmesine entegre datclar (Integrated Forwarders) denir. 3.9.3.3. Ulam Havuzu (TP) Ulam havuzu (Transport Pooling), maliyetlerin drlmesi iin kullanlan tekniklerden biridir. rnlerin retici firmadan lojistik firmasna ulam bir depoda toplandktan sonra gereklemektedir. Bunun en iyi ekilde gereklemesi iin retici firma ile lojistik firma arasndaki koordinasyonun en iyi ekilde salanmas gerekmektedir. Dnyann en byk yedinci spermarket zinciri Alman Rewe firmas ile GmbH lojistik firmas bu teknii kullananlara rnek olarak gsterilebilir (Mau, 2003:77). 3.9.3.4. Verimli Birim Ykler (EUL) Verimli birim ykler (Efficient Unit Loads) tedarik zinciri, birincil gruplama ve rnlerin tanma boyunca ulam ve tamay kolaylatrmak iin bir anahtar rol oynar. reticiler, perakendeciler ve servis salayclar tarafndan kullanlan birim ykler anahtar maliyet faktrdr. Bunlar tama, depolama, ileme ve paketleme zerinde etkilidir, perakende sat fiyatnn %12 - %15 araln temsil eder. Gelitirilmi daha verimli birim ykler verimli tketici yantnn (ECR) baarsndaki bir kriterdir. Bununla birlikte perakende sat fiyatlarnn %1.2si kadar tasarruf salad tahmin edilmektedir (Allcock, Verhuist, 1997:5). Verimli birim yklerin amac, uyum ile birlikte mevcut ve gelecekteki tedarik zincirinin etkinlii ve verimlilii, nakliye ve depolama rnlerinin entegrasyonunu gelitirmek (Allcock, Verhuist, 1997:5). 3.9.3.5. Gvenlik Kafesi Sralama (RSC) Gvenlik kafesi sralamas (Roll Cage Sequencing), maazadaki datm ilemlerinin yerine perakendecinin datm merkezini optimize etmeyi amalayan bir teknolojidir. Bu nedenle perakendecinin datm merkezindeki gvenlik kafesi, 90

maaza raflar boyunca rnlerin yerleme srasna gre yklenmesi salanr. Ayn rn grubuna ait rnler gvenlik kafesi biraz fazla ykl olsa dahi birlikte gruplandrlr. Bu baz rnlerin ezilmeye kar duyarllndan dolay daha karmak hale getirilmesine ramen, ideal olarak, bu rnler gvenlik kafesinin en stne koyulan ilk, alttaki de en son boaltlmaldr (Solt, Whiteoak, 1996:29). Geleneksel perakendecinin datm merkezi dzenlemeleri, perakendecinin datm merkezlerindeki toplama seferlerini optimize etmek iin yaplandrlmtr. Eer gvenlik kafesi, maaza dzenine uymayacak ekilde doldurulur ise, verimsiz maaza operasyonlar ortaya kar. Gvenlik kafes sralama maaza dzenini yanstmak iin perakendecinin datm merkezindeki dzenleme ile etkindir. Bu mmkn olsa dahi, perakendecinin datm merkezi birden fazla maaza formatnda (ve bu nedenden dolay birden fazla dzende) grev yapmaktadr (Solt, Whiteoak, 1996:29). 3.9.3.6. apraz Sevkiyat (CD) Crossdock kelimesinin tam olarak Trke bir karl olmamakla birlikte apraz sevkiyat olarak evirebiliriz. Malzemelerin gelen aralardan boaltlmas, gidecekleri yerlere gre ayrlarak ellelenmesi, minimum stokla ya da saatlik stokla alarak malzemelerin mterilere gnderilecek olan aralara yklenmesi ilemlerini kapsar. Farkl noktalardan gelen malzemelerin ayn noktaya gidecek olanlarnn birletirilmesi de yaplr. Lojistik uygulamalarnda apraz sevkiyatn yaplmas yeni bir uygulama olmakla birlikte, yaln retim, yaln dnce almalarnn sonucunda ortaya kmtr (Yldz, 2008:43).

91

4. APRAZ SEVKYAT
4.1. apraz Sevkiyat Kavram

apraz sevkiyat (Cross Docking) devam eden sreler ierisindeki rn ve malzemeleri datm merkezinden apraz sevkiyata gre son varaca yere kadar stoksuz olarak ulatrlmasn tanmlar (Apte, Viswanathan, 2007,102). Tedarik zincirinde apraz sevkiyat gelitirildikten sonra, farkl yerlerdeki rnler var yerine ulatrlmadan nce apraz sevkiyat merkezinde toplanr. Sonra apraz sevkiyat merkezinde rnler varacaklar yere gre snflandrlr, rnler apraz sevkiyat merkezinden ayr ayr varacaklar yerlere tanr (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:248). 4.2. apraz Sevkiyatn Yaps

ekil 4.1: apraz Sevkiyatn Yaps [13]. 92

apraz sevkiyatn iki anahtar noktas ezamanl varlar ve birletirmelerdir. ekil 4.1deki aralarn tm tedarikiden apraz sevkiyat havuzuna ayn zamanda varr. Eer tm aralar apraz sevkiyat havuzuna ezamanl varmazlar ise, baz aralar beklemek zorunda kalrlar. Bu yzden, bekleme srelerini azaltmak iin teslim alma sreci ierisindeki tm aralarn zamanlamalarnn senkronize olmas gerekir. Var yerlerine gre tm rnler snflandrlr ve apraz sevkiyat havuzundaki her bir araca yklenir. Bu birletirme (konsolidasyon) olarak adlandrlr. Daha sonra, rnlerin sevkiyat iin tm aralar apraz sevkiyat havuzundan var yerine gider. Eer tedarik zincirinin fiziksel ak ierisindeki ezamanl var ve birleme kolayca baarlabilirse, tm rnler tedarikiden mteriye hibir kesinti olmadan tanr. Bundan dolay, stok dzeyinin ve sevkiyat iin teslim sresinin azalmasn bekleyebiliriz (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:248). Etkili apraz sevkiyat uygulamas, toplama ve teslim srelerinin her ikisi de dikkate alnmaldr. Tedarikiden apraz sevkiyat havuzuna gelen fiziksel aka toplama sreci olarak adlandrlr. Toplama srecindeki esas sorun apraz sevkiyat havuzuna ezamanl vartr. Bundan dolay, ezamanl varlar iin ara rota tespiti ve planlamasn dikkate almamz gerekir. apraz sevkiyat havuzuna, ulaan rnler var yerlerine gre kesin gruplar halinde snflandrlr. Bu rnler daha sonra depolamakszn ve geciktirmeksizin mterilere teslim edilir. Bu yzden, apraz sevkiyat havuzuna ulaan rnlerin miktar apraz sevkiyat havuzundan teslim edilen rn miktarna eit olmas gerekmektedir. apraz sevkiyat havuzundan mterilere olan bu sre teslim sreci olarak adlandrlr. Toplama sreci gibi, ara rota tespiti ve planlamas sorunu da dikkate almaldr. Bylece, tedarik zincirindeki fiziksel ak toplama, apraz sevkiyat ve teslimat dhil tm srelerin birleik optimizasyonu ile gelitirilebilir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:248). 4.3. apraz Sevkiyatn Tarihsel Geliimi

Geleneksel datm iki seenekten birini takip etmeye meyillidir. lk seenek, kaynak tabanl datm, irketler stoklarn bir merkezde toplar ve mterilerine tipik olarak daha tam dolu olmayan aralar veya paket datm (tam dolu aralar kullanlmasna ramen) ile gnderir. kinci seenek ise piyasa tabanl sistemlerdir. Buna gre, irketin yerel depolarndan mteri siparileri doldurulur ve daha sonra yaknndaki mterilere en iyi teslim yntemleri ile sevk edilir (Copacino, 1997:119). 93

Bugn, birok irket, pek ok koulda kaynak tabanl ve piyasa tabanl datmn en iyi zelliklerini kombine eden nc bir seenek zerinde dnmtr. Her bir seenek iin apraz sevkiyat datm deerlendirmesini neren bir ereve ile avantaj ve dezavantajlarnn ne olduunu inceleyebiliriz. Kaynak tabanl datm, giden aralar tam dolu iken veya minimum stoun nemli bir husus olduu zamanlarda kullanlabilir. Ancak bu seenek, ksa teslimat srelerine ihtiya duyulduunda veya nemli bir miktarn nakliyesinin tam dolu olmayan aralar ve paket tayclar ile gnderildii zaman bu seenek ok iyi almaz. Piyasa tabanl datm, ksa teslimat srelerine ihtiya duyulduunda veya stok tama maliyetinin daha az nemli olduunda tercih edilir. Ancak yksek tama maliyetleri, deiken talep modeli ve yksek stokta bulundurma gereksiniminden dolay bu seenei kullanmay daha az ekici hale getirir (Copacino, 1997:119).

ekil 4.2: apraz Sevkiyattan nce [13]. ekil 4.3: apraz Sevkiyattan Sonra [13]. apraz sevkiyat operasyonlar ou zaman kaynak tabanl ve piyasa tabanl datmn en iyi zelliklerini birletiren ve birok koul altnda daha dk toplam maliyette daha iyi mteri hizmeti salar. apraz sevkiyat operasyonlar, birden fazla stoklama yerinden kanarak oluturulan stok yatrmndan yararlanmaya izin verir. apraz sevkiyat sistemleri piyasa tabanl depolarda ortaya kan rnn pahall ift tanmn elimine eder. Ayrca, kaynak tabanl tam dolu olmayan aralarn ve paket datmlarnn uzun teslim sreleri, hzl tam dolu aralarnn rnleri yerel teslimat iin ynlendirildii yerlere hareketi ile ortadan kaldrlr. Birok koulda, apraz sevkiyat datmna adapte olmak lojistik performansnda bir srama yaratr (Copacino, 1997:121).

94

Tarihsel olarak, nakliye irketleri kk ykleri merkezdeki kk paletler ve kamyonetler araclyla getirmek, ara hareketlerini optimize etmek iin uzun mesafelerde rnlerin paketlenmesi iin kullanlrd. 1980lerde Wal-Mart gibi kitle satclar bu konsepti uygulamt ve byk lekte apraz sevkiyata da balamt. Halen yumuak rnlerin %90nn ve sert rnlerin %35inin, Wal-Martn datm merkezleri araclyla apraz sevkiyat gerekletiriliyor. Yakn zamanda otomotiv sektrnde de popler olan apraz sevkiyat ilk perakende sektrnde ortaya kt. apraz sevkiyat, uanda birok sektrde kullanlmaktadr (Ray, 2010:168). Ancak apraz sevkiyat operasyonlar her koul iin uygun deildir ve dikkatle deerlendirilmesi gerekir. nk bu sistemleri uygulayabilmek iin birinci snf bilgi sistemleri gibi gelimi planlama yeteneklerine ihtiya vardr. Bu darlklara ramen, birok irket mteri hizmetleri ve maliyet avantajlarn elde etmek iin apraz sevkiyat kullandlar(Copacino, 1997:121). 4.4. apraz Sevkiyatn Kapsam

apraz sevkiyat 90l senelerin balarnda ortaya atlan bir fikirdir. apraz sevkiyat ayn zamanda aprazlama balant anlamna da gelmektedir. retici ve mteri arasndaki stoun kaldrlmasn amalayan apraz sevkiyata, bundan dolay deposuz mal nakliyesi de denilmektedir. Bu sistemin kullanlmasyla birlikte geleneklerin dna klmtr. rnlerin gelen aralardan boaltlmas, gidecekleri yerlere gre ayrlarak ellelenmesi, malzemelerin mterilere gnderilecek olan aralara yklenmesi ilemlerini kapsamaktadr. Bu durumun gerekletirilebilmesi iin ok byk miktarlarda stoun kaldrlmas hedeflendiinden dolay byk miktarda yatrmlar yaplmasn gerektirmektedir. Bu maliyetleri indirmek iinde seenekler aranmtr. Bu seeneklerden biride daha akc bir nakliye iin just in timed. Stoksuz olarak gerekletirilen bu sistem ile en ok zamandan kazanlr ve daha hzl, daha akc bir sistem oluturulur (Baethge, 2007:2). reticilerde bu konsept ierisine entegre edilir ve kendilerine uygun apraz sevkiyat modelini uygularlar. Ksa vadeli aratrmalara bal olarak gerekleen bu sistem zaman ve maliyet gibi maddelerden oluan reticinin ykn de azaltr. Sonu olarak byk miktarlarda parayla bu sistem kurularak stoklar minimum seviyeye indirilir (Baethge, 2007:2).

95

4.5.

apraz Sevkiyatn Nedenleri

Son zamanlarda, irketler zerindeki bask giderek artmaktadr. Bu irketler bu basky azaltmak adna geleneksel sistemden karak daha hzl, daha dzgn ve daha esnek bir ekilde datm yapabilmek istemektedirler. Byle bir datm sisteminin gerekletirilebilmesi, mteri odakl olarak retici, depolama ve nakliyenin iyi bir ekilde ayarlanmasn gerektirir. Bu sistem ile zaman ve maliyetler minimize edilmelidir. Bunun salanmas da akc bir ekilde ilerleyebilecek ok iyi bir nakliye sisteminin kurulmasna baldr (Baethge, 2007:1). Ayn zamanda birok irketin kark mteri isteklerini karlamas gerekmektedir. Bylece birok irket eitli istekler iin yksek seviyede eviklik, esneklik ve gvenilirlik elde etmeye alyorlar. Ancak tekil bir irketin operasyonlar, mteri tatmininin gelitirilmesinde snrl kalmaktadrlar. nk tekil irketlerin operasyonlar tedarik zincirinde dier irketlerin ters etkisine sahip olabilir. Bu sebepten, tedarik zinciri ynetimi; birok irket iin mteri tatminlerini etkili bir ekilde gelitirmeleri iin ekicidir. (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:247). Tedarik zinciri ynetimi uygulamalarnda en nemli eylerden biride tedarik zinciri fiziki aknn kontrolnn etkinliidir. Datm srecinin toplam maliyetin %30unu oluturmaktadr (Apte, Viswanathan, 2000:95). Bu yzden, datm prosesinin etkili ynetimi ierisinde malzeme aknn gelitirilmesi, mteri tatmininin iyiletirilmesi de zorunlu bir aktivite olarak gz nnde bulundurulmutur. Bylece, birok irket malzeme aklarnn etkili kontrol iin metotlar aratryor ve gelitiriyorlar. Bu metotlardan, apraz sevkiyatn stou azaltmak ve mteri tatminini gelitirmek iin iyi bir metot olduu dnlyor. Bu da birok irketin tedarik zinciri ynetimlerinin fiziksel akn ynetmek iin apraz sevkiyat setiklerinin gstergesidir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:247). 4.6. apraz Sevkiyatn nemi

Distribtrlkte farkl strateji bulunmaktadr. Bunlardan ilki apraz sevkiyattr, ikincisi direkt maln sevkiyat, sonuncuda geleneksel depolama sistemidir. Bu sistemlerin tek bana kullanm ok azdr. irketler ise yava yava apraz sevkiyatn nemini kavrayarak buna gei yapyor. Dier irketler ise bu

96

geii planlam durumdadr. apraz sevkiyatn en iyi kullanclarndan biride Metro Grosmarkettir (Baethge, 2007:13).

Tablo 4.1: apraz Sevkiyatn Mteri ve retici in nemi (Baethge, 2007:13). te ve dta iyi bir ekilde planlanan ve uygulanan apraz sevkiyat ile depolamadan kaynaklanan maliyetler ortadan kaldrlr, teslimat sresi indirilir ve personel says azaltlr. Sonu olarak toplam maliyette en alt seviyeye indirilir. (Baethge, 2007:13).

Tablo 4.2: apraz Sevkiyatn Kullanm (Baethge, 2007:13).

97

4.6.1. apraz Sevkiyatn Gereksinimleri, Alt Sistemleri, Aklamalar apraz sevkiyatn gerekleebilmesi iin belli gereksinimlere ve alt sistemlere ihtiya duyar. Bu gereksinimleri, Baethge imdi inceleyeceimiz maddeler olarak sralamtr. 4.6.1.1. Verimli Mteri Yant

Bu sistemi oluturan zincirdeki kopukluklar gidermek hedeflenmitir. Esas olarak verimli mteri yant ile sadece retim ve mal datmn deil bununla birlikte pazar aratrmasn da kapsanmaktadr. irketlerin politikalarna gre bu aratrmalar farkllk gsterir. Fakat temel olarak hangi maln ne kadar, nerede, ne ekilde satlaca gibi sorulara cevaplar aranr. Bu sistemin oluturulmas iin balangta koordinasyonun byk nemi vardr. irketler bu koordinasyonu elektronik sistemler zerinden gerekletirmektedirler. Fazla retimi ve stou nlemek amacyla bu koordinasyon en iyi ekilde gerekletirilmelidir (Baethge, 2007:3). 4.6.1.2. Tedarik Zinciri Ynetimi

Tedarik zinciri ynetimi ana datclarn birlikte almas ve aralarndaki bilgi alveriini salayan bir zincirdir. Bu olay bir irketin ierisinde de gerekletirilebilir. Satn alma, retim, depolama, bakm onarm, paketleme ve nakliye gibi blmler toplu olarak ele alnarak bu aktiviteler en iyi ekilde planlanr ve en iyi ekilde yrtlmesi salanr. Btn bunlarn gerekletirilmesinde irket politikas ve tketicilerin talepleri nemli rol oynamaktadr. lk aamada tedarik zinciri ynetimi, stou azaltmak ve bununla ilgili maliyetlerin azaltlmasn amalar. Bu ama yeterli miktarda rn gndermek ve mmkn olduu kadar az stok bulundurmak ile salanr. Bu hedefin, ksa srede gerekletirilemeyecei anlalm, tedarik zinciri ynetimi, izole edilmi bu hedeften dolay ortaya kan problemleri azaltmak iin geniletilmi ve hedeflerini oaltlmtr. apraz sevkiyatta, tedarik zinciri ynetimindeki nakliye zincirinin bir parasdr (Baethge, 2007:3).

98

4.6.1.3.

apraz Sevkiyatn Merkezi ve Ara stasyonlar

rnlerin depoya girmesi ile depodan kmas ayn anda gerekleir. Yani akc bir ekilde rnn giri ve k salanr. Burada rn depoya girdii anda direkt olarak mteriye gidecek ekilde aralara yklenir. Bu sistem ile stok ve ayrma ilemleri ortadan kaldrlr. apraz sevkiyat denilen bu sistem yksek maliyetler gerektirir. Bu sistemin gerekletirilmesi iyi koordine edilmesine baldr (Baethge, 2007:4). ki eit lojistik zinciri vardr. Bunlardan birincisi, irketin kendi bnyesindeki apraz sevkiyattr. Bu lojistik zincirinde apraz sevkiyatn merkez ve ara istasyonlar hammadde veya yar maml stoklarnn bulunduu ana depo olarak kullanlr. kincisi de, irket d lojistik sisteminin kullanmdr. Buradaki merkez ve ara istasyonlar dolunum, paketleme ve etiketleme gibi ilemlerinde gerekletirilebildii yerlerdir (Baethge, 2007:5). 4.6.1.4. EAN Kodu

EAN (Europen Article Number), Avrupada ve Trkiye'de yaygn olarak kullanlan bir barkod standarddr. Barkod kodunun ierisinde lke kodu, firma kodu gibi bilgiler bulunur. EAN daha ok perakende satlan rnlere standart barkodlama getirmek amac ile oluturulmutur. Bu sayede numaralama ilemi bir merkez kontrolnde gerekletirilerek, rn barkodlarnn farkllamas salanabilmektedir [14].

ekil 4.4: EAN Kodu Grnm (Dean, Evans, Hall, 2000:201). Verimli bir apraz sevkiyat sistemi iin de gerekli bir sistemdir. Bu sistem araclyla rnler tespit edilir ve paketler uygun olan ykleme yoluna gnderilecek ekilde yklenir. Bu sayede hangi rn hangi kapda ykleme yaplacak ise rnn o kapya ynlendirilmesi salanr (Baethge, 2007:5).

99

4.6.1.5.

Srcsz Tama Sistemi

Genellikle apraz sevkiyat merkez ve ara istasyonlarnda kullanlan bir bant sistemdir. Bu sistemde EAN kodu okuyucu reflektrler araclyla mallar ayrlr. gcn azaltmak, rnn tanmasn hzlandrmak, ok az stokla veya stoksuz olarak almak amalanmtr (Baethge, 2007:5).

ekil 4.5: EAN Kodu Okuyucu Reflektr (Mulcahy, Dieltz, 2003:572). 4.6.1.6. Trans Faster System

Depolama sistemlerinden biriside hzl datm sistemidir. Bu sistem Krusche AGnin patentini alm olduu Trans Faster ve Trans Moverdan olumaktadr. ki paradan oluan bu sistemin ierisinde paralel hareketli bir platform ve bir kpr vinci vardr. Hazrlama alannda bulunan paletlerdeki rnler platform araclyla ara depolama blmne yklenirler. ok az stok veya stoksuz bir datm amalayan bu sistem ayrca yerden kazan salar, giri - klar ve eleman saysn azaltr (Baethge, 2007:5). 4.6.1.7. Pick Faster System

Srcsz tama sistemini ve trans faster system a kapsayan bu sistemin 2002 ylnda patenti alnmtr. rnler otomatik olarak depolama aralaryla depolama blmlerine ynlendirir. Srcsz tama sistemleri ile de direkt olarak ykleme alanlarna sevk edilir. nsan gcne gerek kalmayan bu sistem ile yerden ve zamandan kazan salanr (Baethge, 2007:6). 100

4.6.1.8.

niteleri ve Tayclar

Tayclar, zel ve normlu tayclardr (Baethge, 2007:6). niteler belirli alanlar olan blgelerdir. Bu alanlarda dolunumlar

gereklemektedir. apraz sevkiyat iin malzemelerin karland toplama alan, daha sonra mterilere gre tasnif edildii birletirme alanna ve gitmeye hazr malzemelerin bekledii sevkiyat alanna ihtiya vardr (Yldz, 2008:44). Toplama Alan; Burada farkl tedarikilerden gelen kamyon ykleri teslim alnr. rnler, kk kamyon yklerini birletirilmesi veya byk treylere yeniden yklenmesi iin apraz sevkiyat noktasna gelir. Mal kabul alannda alan iiler paletleri uygun olan mal kabul hattna yerletirir (Ray, 2010:170). Birletirme Alan; Bu alanda, malzemeler sralanr, birletirilir ve yeniden

paketlenir. Baz durumlarda, apraz sevkiyat operasyonlar, ilemlerin hacmine bal olarak birka saat ile bir gn arasnda bir sre ile malzemelerin kalabilecei geni depolama alanna ihtiya duyar. Depolama operasyonlarnn amac maaza ya da market raflar iin datm sevkiyatn hazr hale getirmektir. Depolama alannda harcanan srenin daha az olmas ayn zamanda apraz sevkiyat operasyonlarnn daha verimli olmas anlamna gelmektedir (Ray, 2010:170). Sevkiyat Alan; burada sevkiyatlar var noktalarna ulatrlmak zere datm kamyonlarna yklenir (Ray, 2010:170). 4.6.2. apraz Sevkiyat Modelleri Literatrde ok eitli miktarda apraz sevkiyat modeli yer almaktadr. En ok karlalan modeller u ekildedir; Coca Cola Perakendeci Aratrma Konseyi, 1992 ylnda apraz sevkiyat, karmak, orta seviye ve basit apraz sevkiyat olarak ele almtr (Joia, 2003:192). Andersen Consulting, 1994 ylnda apraz sevkiyat, srekli akan, birletirme hareketli ve datm hareketli apraz sevkiyat olmak zere blme ayrmtr (Kotzab, Bjerre, 2005:133). 1994 ylndaki Etkin Mteri Yant Sanayi Projesine gre apraz sevkiyat, palet dzeyinde ve kutu dzeyinde apraz sevkiyattan olumutur (Joia, 2003:192). Danimarka EAN Kodu Kurumu, 2001 ylnda, maazaya veya markete zel apraz sevkiyat ve yeniden paketlemeli apraz sevkiyat olmak zere ikiye ayrmtr (Kotzab, Bjerre, 2005:133).

101

Bu modellerin belli ballarndan biride Beathgenin yapm olduu ayrmdr. Bu ayrma gre, apraz sevkiyat; tek aamal apraz sevkiyat, iki aamal apraz sevkiyat ve ok aamal apraz sevkiyat olmak zere tanedir. Bu modelleri birbirinden ayran zellikler aamalar ve admlardr. Fakat btn hepsinde ulalmak istenen hedef ayndr. Bir modelin seiminde mevcut reticilerin ve market zincirlerinin bykl byk nem tamaktadr. rn aknn en iyi ekilde salanabilmesi iin modelin seimi gerekletikten sonra da kontrollerinin yaplmas gerekliliidir (Baethge, 2007:7). 4.6.2.1. Tek Aamal apraz Sevkiyat Modeli

En yaygn olarak kullanlan modeller tek aamal ve iki aamal apraz sevkiyat modelleridir. Tek aamal apraz sevkiyat modelinde sadece bir tane rn toplama alan mevcuttur. nceden rnler, mterin sipariine ve onlarn isteklerine gre ayrlr, paketlenir ve rn toplama alanna gnderilir. Buradan da ara depolama yaplmadan direkt olarak mterilerin aralarna yklenir. Bunun salanabilmesi iin mterilerin sipari miktarlarn ve isteklerinin iyi bilinmesi gerekir (Baethge, 2007:7).

ekil 4.6: Tek Aamal apraz Sevkiyat Modeli (Ertek, 2005:15).

102

4.6.2.2. ki aamal

ki Aamal apraz Sevkiyat Modeli sevkiyat modelinde rnler mterilerin sipari

apraz

miktarlarna gre ayrlr, paketlenir ve apraz sevkiyat merkezine gnderilir. Bu modelde de ara depolama yaplmamaktadr. apraz sevkiyat merkezinde toplanan rnler mterinin hangi ubesine, hangi rnn ve ne miktarda rnn gidecei bilgilerine gre tekrardan ayrlr ve aralara yklenir. Bu modelde hzl toplama sisteminin kullanm sz konusudur (Baethge, 2007:8).

ekil 4.7: ki Aamal apraz Sevkiyat Modeli (Ertek, 2005:16). 4.6.2.3. ok Aamal apraz Sevkiyat Modeli

ki aamal apraz sevkiyat da kapsayan ok aamal apraz sevkiyat modelinin dier modellerden ayrm, apraz sevkiyat merkezlerine getirilen rnlerin mteriye ulatrlmasnn yan sra rnn dolunumu, montaj, paketlenmesi ve etiketlenmesi gibi ilemlerinde gerekletirilebilmesini kapsamaktadr (Baethge, 2007:9).

103

ekil 4.8: ok Aamal apraz Sevkiyat Modeli (Ertek, 2005:17). 4.6.3. apraz Sevkiyat ve Ynelimleri apraz sevkiyat, modellerinin dnda datc veya mteriye yaknlna gre de snflandrlabilir. Bu snflandrmada planlama ve ynetme en dikkat edilmesi gereken konulardr. Ayn zamanda kullanlmak istenilen herhangi bir apraz sevkiyat modeli iin lojistik zinciri de gz nnde bulundurulmaldr (Baethge, 2007:9). 4.6.3.1. Datc ve Mteri Hedefli apraz Sevkiyat

apraz sevkiyat, kaynan bulunduu blgeye yaknl ya da mterilerin bulunduu blgeye yaknlna gre snflandrlabilir. Bu iki blge iin de apraz sevkiyat merkezi btn mterilere rnlerin datm yapmaktadr (Baethge, 2007:9). lk konsept, datclarn bulunduu blgeye yakn olan apraz sevkiyat merkezleridir. Bu modelde apraz sevkiyat merkezlerinin yaknnda bulunan datclardan rnler toplanr. apraz sevkiyat merkezlerinde toplanlan rnler buradan btn mterilere datlr. Bu model zaman kaybna neden olmaktadr. (Baethge, 2007:10). 104

ekil 4.9: Datc Hedefli apraz Sevkiyat (Baethge, 2007:10). kinci konsept ise reticilerin bulunduu blgeye yakn olan apraz sevkiyat merkezlerdir. Bu modelde btn datclardan gelen rnler apraz sevkiyat merkezlerinde toplanr ve rnler apraz sevkiyat merkezlerinin yaknnda bulunan mterilere datlr. Bu model kk apta firmalarn rnlerini uzak olan apraz sevkiyat merkezlerine ulatrmasnda sorunlar oluturabilir. (Baethge, 2007:10).

ekil 4.10: retici Hedefli apraz Sevkiyat (Baethge, 2007:10). Bu konseptler genellikle birletirilerek kullanlr. Bu kullanmda apraz sevkiyat merkezlerinin saysna baldr. Ayn zamanda retici saysnn fazla

105

miktarda olmas farkl merkezlerin oluturulmasna sebep olabilir. Kurye, paket ve posta datmnda sk sk kullanlan bir yntemdir (Baethge, 2007:10). 4.6.3.2. apraz Sevkiyatn Uygulama Alanlar

apraz sevkiyat, uygulama alanna gre bee ayrmak mmkndr. Bunlar imalatta apraz sevkiyat, distribtrde apraz sevkiyat, tamada apraz sevkiyat, perakendede apraz sevkiyat ve frsat apraz sevkiyat olarak sralayabiliriz. Bu seimin gerekletirilebilmesi iin uygulama alanlarnn iyi bilinmesi gerekir. Ayrca irketin hedef ve motivasyonu da bu seimde etkilidir (Baethge, 2007:11). malatta apraz Sevkiyat; reticilerin hammadde ve yar mamulleri temin etmek ve birletirmek iin kullandklar bir yntemdir. Bu ekilde, az bir stok veya stok bulundurmayan bir retim iin gerekli olan malzemelerin ulam salanr (Baethge, 2007:11). Distribtrde apraz Sevkiyat; Farkl satclardan temin edilen rnler apraz sevkiyat merkezlerinde birletirilir. Bilgisayar distribtrlerin sklkla kulland bir yntemdir. Bu teknie ayn zamanda merge-in-transit te denilmektedir (Baethge, 2007:11).

ekil 4.11: Merge-In-Transit ve apraz Sevkiyatn Kyaslanmas (Diaz, 2006:68). Tamada apraz Sevkiyat; Genellikle lojistik firmalar tarafndan kullanlan bu sistem ile aralarn tam dolu bir ekilde tamay gerekletirmesini

106

hedeflemektedir. Ayrca depolamay azaltr, maliyetleri drr ve evreyi korur (Baethge, 2007:11). Perakendede apraz Sevkiyat; Migros gibi perakende firmalarnn kulland bir yntemdir. reticilerden ve toptanclardan gelen rnler apraz sevkiyat merkezlerinde toplanr ve farkl maazalara gre ayrlarak sevkiyat salanr. Burada mmkn olduu kadar rn miktarlarna dikkat edilerek her yerde depolamann minimum olmas salanr. Ama yeterli miktarda rnn en ksa srede ulatrlmasdr (Baethge, 2007:12). Frsat apraz sevkiyat; Frsat apraz sevkiyat tek bana kullanlabilecek bir sistem deildir. Dier sistemlerin ierisinde kullanlr. Burada ama tekrar paketleme maliyetlerini ve personel maliyetlerini drmek iin kullanlan bir yntemdir. nk apraz sevkiyat merkezine gelen mal ikinci bir ilem grmeden k salanr (Baethge, 2007:11). 4.7. apraz Sevkiyatn Gerekletirilmesi

apraz sevkiyatn gerekletirilebilmesi iin ilk aamada firmann belli n koullar salamas gerekir. Bu koullarn salanmasyla birlikte firmann ierisinde bulunduu durumunda apraz sevkiyatn uygulanabilirlii iin nemlidir. Btn bu artlarn uygunluu sz konusu ise uygulamann admlar takip edilerek apraz sevkiyat gerekletirilebilir. 4.7.1. apraz Sevkiyatn n Koullar apraz sevkiyatn gerekletirilebilmesi iin belli nkoullar salamas gerekir. Bunlar da u ekilde sralayabiliriz (Ertek, 2005:24): Tam anlamda szleme ve tm partiler iin srekli gzlem gerektirir. Taraflar arasndaki iletiim etkin bir ekilde salanmaldr. Sistemin ileyiinden dolay malzeme aklarnn mkemmel bir ekilde koordine edilmesini gerektirir. Birbiriyle ilikili birok karar, ok sayda zaman ve kaynak ksd altnda doru bir ekilde alnmas gerekir. Matematik modellerinin kullanlmas bu durumun gerekletirilebilmesini salar. Mkemmel kalite gereksinimleri salanmaldr.

107

apraz sevkiyat maliyetinin ve karnn karlatrmas gerekir. apraz sevkiyat baz rnlerin tanmasnda kar elde edilmesini salarken, baz durumlarda ise yksek harcamalara ve tedarik zinciri srecinde risklere neden olabilir. rnein, baarl bir apraz sevkiyat uygulamasnda azaltlan stoklar, igc ve depolama alanlarnn oalmas sonucu avantajlar elde edilebilir. te yandan; firmalar teknolojiye ok byk bir yatrm yapmak durumundadrlar. Tm partiler asndan apraz sevkiyat sisteminin maliyeti, getirisi ve riski hakknda ortak bir karara varlmaldr. 4.7.2. apraz Sevkiyatn Uyguland ve Uygulanmad Durumlar Genellikle, apraz sevkiyat havuzunda stok bulundurulmaz. Eer talep dalgalanmalar ve apraz sevkiyat havuzu kapasitesi limitlerinden dolay sklkla stok meydana geliyor ise, apraz sevkiyat sistemi ilemez. Bu durumda baz stoklar depolarda belirsiz gelecek taleplerin karlanmas iin depolanmaldr. Ancak, eer rn talepleri sabit ise, talepleri daha doru bir ekilde tahmin edebiliriz. Bu sebeple sabit talepli ve birim stok maliyeti dk olan rnler iin en uygun olan apraz sevkiyat srdrmeliyiz. rnein, bakkaliye veya tarm rnleri sabit talepleri ve dk birim stok maliyetleri olan tipik rnlerdir. Tazelik ve dngnn ksa periyotlarndan dolay bu rnlerin mterilere hzl bir ekilde teslim edilmesi gereklidir. Bundan baka, bu rnler iin birim stok maliyeti olduka dktr. Bylece bu rnler apraz sevkiyat aracl ile sevkiyat iin uydundurlar (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:248). 4.7.3. apraz Sevkiyatn Uygulanma Admlar apraz sevkiyatn uygulanma admlar yledir (Ertek, 2005:44); Eer satc bazl stok sistemi uygulanyorsa, bilgi perakendeciden tedarikiye gnderilir. Tedariki ambarnda tanacak rnler iin paletler ve etiketler

bulundurmaktadr. Bu paletler tek tipte veya ihtiyaca gre hazrlanm birka tipte olabilir ve zerlerindeki etiketlerde rn ad, rn kodu, nereye ve hangi tarihte gnderilecei gibi bilgiler yer almaktadr.

108

Tedariki, apraz sevkiyat sistemiyle tayaca ykleri kamyona ykler. Tedariki, apraz sevkiyat operatrne n sevkiyat ihbarn (Advance Shipping Notice) gnderir. Tayc apraz sevkiyat operatrne rnn var tarihini ve zamann bildirir. apraz sevkiyat sisteminde tedarik lojistiinde rn girilerinin yapld kap belirlenir ve igc ve tehizat bu blgeye ynlendirilir. Datm lojistiinin yaplaca ambar kaps belirlenir. Datm lojistii, taycs alma zaman, ykleme bilgileri, var yeri, nakliyat tarihi ve saati konularnda bilgilendirilir. Perakende dkkn, datm lojistii detaylar hakknda bilgilendirilir. Tedarikinin nakliyatn gerekletirdii rnleri tayan kamyon veya kamyonet, gidilecek yere varr. Tedarikinin gnderdii rnlerin kk bir yzdesi nakliyatn doru yapldndan emin olmak adna manel kontrollerden geirilir. Tedarik lojistiinde tamada kullanlan paletler ambarn datm kapsna transfer edilir ve datm gerekletirecek olan kamyon / kamyonetlere yklenir. Datm kamyonu apraz sevkiyat alann terk eder ve geri dner. 4.7.4. apraz Sevkiyat Uygulamasna rnekler apraz sevkiyatn uygulamalaryla birok sektrde karlamak mmkndr. Bu sektrler arasnda perakende, otomotiv, telekomnikasyon, elektronik ve tekstil saylabilir (Ertek, 2005:28). Perakende endstrisindeki apraz sevkiyat uygulayan uluslar aras firmalarn belli ballar Wal-Mart, ASDA, Track n Trail, Canadian Tire, Saks, Sears ve Belktir (Ertek, 2005:28). apraz sevkiyatn otomotiv sektrnde de uygulamas olduka yaygndr. Toyota, Californiada kurduu datm merkezi ile mterilerine Japonyadan getirdii yedek paalarn teslim sresini 25 gnden 11 gne indirmitir. Bu yaklak 109

gnlk tahmin edilen 250.000 hareketin te biri apraz sevkiyattr. Buna benzer ekilde Amerikadaki Mitsubishi Motor firmas da, llinoisteki Mitsubishi montaj fabrikasna komu olarak apraz sevkiyat tesisi kurarak, rnler en fazla iki saat iinde her rnn ambarna ulatrlmas JITe dayanarak salanmtr. Bunun baka bir rneine de ngilteredeki Goodyear firmas, geleneksel tedarik zincirinden apraz sevkiyata gemesiyle birlikte, hizmet seviyesini artrd, stoklarn azaltt, depolama alanlarn ortadan kaldrd ve i gcn azaltt. Neticede, operasyon maliyetlerinde %12 oranda bir azaltma salad (Ertek, 2005:29). apraz sevkiyatn telekomnikasyon ve elektronik sektrlerindeki rnekleri de olduka fazladr. Tipik olarak ok ksa dng sreleri ile birlikte aamalar hz kazanmtr. Bu uygulamay gerekletiren firmalara Tompson Consumer Electronics, Panasonic, Ericsson, and National Semiconductor rnek olarak verilebilir (Ertek, 2005:32). apraz sevkiyatn uygulama alanlarndan bir dieri de tekstil sektr idi. ocuk giyim ve mobilya firmas olan YoungWorld, kadn spor giyim firmalarnn en nemlilerinden biri olan Capacity Inc., tekstil ve mobilya firmas Urban Outfitters apraz sevkiyat uygulayan tekstil firmalarndan bazlardr (Ertek, 2005:33). 4.8. apraz Sevkiyatn Avantajlar ve Dezavantajlar

apraz sevkiyatn avantajlar ve bununla birlikte dezavantajlar da mevcuttur. Bunlar alt balklar halinde inceleyeceiz. 4.8.1. apraz Sevkiyatn Avantajlar apraz sevkiyatn avantajlarn Ertek almalar sonucunda u ekilde sralamtr (Ertek, 2005:34); rnlerin en verimli ekilde birletirilmesi, Depolamann elimine edilmesiyle birlikte stok seviyesinin azaltlmas, Hzl rn aknn salanmas, Teslimatlarn daha sk gerekletirilmesi, Azalan stok ve hzl rn ak ile stok azalmasnn nemini kaybetmesi, Azalan malzeme tama ile igc ihtiyac ve i gc maliyetlerinin azalmas, 110

Daha az malzeme tamadan dolay azalan stok hasar maliyetleri, Yer ihtiyacnn azaltlmas, Mterilerin tam zamannda stratejisini desteklemesi, Tedarikiler iin demelerin hzlandrmas, Tedarik zinciri ortaklar ile ilikileri gelitirmesi, Daha sk teslimatlar ile eksik siparilerin tamamlanmasn daha hzl bir ekilde gerekletirilmesi apraz sevkiyatn avantajlar olarak saylabilir. 4.8.2. apraz Sevkiyatn Dezavantajlar Ertek apraz sevkiyatn dezavantajlarn u ekilde sralamtr (Ertek, 2005:34); Stok bulundurmama riski: tedarikilerde her hangi bir rnn mevcut olmamas, tedarik zincirindeki herhangi bir gecikme, koordinasyondaki baarszlk. apraz sevkiyatn ana kazanc stoklarn azaltlmasndan ve igc maliyetlerinden olumaktadr. Bu, sendikalarn i kayb korkusuna sebep olur.

111

5. ARA ROTALAMA PROBLEMLER VE YNTEMLER

5.1. Ara Rotalama Problemi Tanm

Ara rotalama problemleri, bir mteri serisine hizmet salayan ara grubunun, optimum rota serisine karar vermek iin kullanlr. Bu ok nemli ve allan bir kombinatoryal optimizasyon problemlerindendir. Ara Rotalama Problemlerine (ARP) 1959 ylnda Dantzig ve Ramser tarafndan bir giri yaplmtr. Benzinin benzin istasyonlarna teslimat ile ilgili bir gerek dnya uygulamasn gerekletirmitir. Ayrca bunun iin ilk matematiksel programlama modelini ve algoritma yaklamn kurmulardr. Birka yl sonra, 1964te Clarke ve Wringht, Dantzig ve Ramser yaklamn gelitirerek probleme sezgisel bir zm nermilerdir. Bu iki almay takiben, yzlerce model ve algoritma, optimum ve optimuma yakn zml ara rotalama probleminin farkl versiyonlarn sunmulardr. ARP bugne kadar zerinde en fazla yntem gelitirilen optimizasyon problemlerinden biridir (Toth, Vigo, 2002: xvii).

ekil 5.1: Ara rotalama probleminin ekilsel gsterimi (Tfekier, 2008:7). Ara Rotalama Problemi (ARP), merkezi bir depodan corafi olarak dalm eitli talep noktalarna datm veya toplama rotalarnn, ara filosunun kat ettii toplam mesafeyi minimize edilecek ekilde datm ve toplama rotalarnn tasarlanmas problemidir (Eryavuz, Gencer, 2001:139). Belirli kapasitelere sahip bir dizi ara bir merkez depoda konumlandrlr. Bunlar bir dizi mteri sipariine hizmet vermek iin mevcuttur. Her bir mteri 112

sipariinin zel bir yeri ve bykl vardr. Yerler arasnda ulam maliyetleri mevcuttur. Ama aralar iin en az maliyetli rota gruplarn bulmaktadr. yle ki tm mteriler bir kez ziyaret edilir ve ara kapasitelerine bal kalnr (Hasle, Lie, Quak, 2007:400). Ara rotalama problemi, datm ynetiminin kalbidir. Ara rotalama probleminin en basit ekline genel ara rotalama problemi denir. Genel ara rotalama probleminde, birinci ehir depo olmak zere n adet ehir ve m adet ara vardr. Her bir aracn kapasitesi Q ve i dmnden j dmne olan mesafe cij olarak tanmlanr. Ara rotalama problemi ile m adet aracn rotas belirlenirken (Eryavuz, Gencer, 2001:140); Her bir ehir yalnz bir defa ziyaret edilir. Her bir ara, rotasna ayn depo ile balar ve sonlanr. Rota says ve konfigrasyonu ile ilgili kstlar vardr. Ara rotalama problemleri konusu altnda yaplan almalarda, talep merkezlerinin belli bir dnem iindeki talep miktarlarnn sabit olarak alnd gzlenmektedir. Hlbuki birok ara rotalama problemi trnde bu miktarlarn bulank olarak dnlmesi daha mantkl olabilmektedir. Bu durumun dikkate alnmas ile optimum zmde toplam tama maliyetinin nemli lde drlmesi salanabilir (Gngr, Erglen, 2006:53). 5.2. Ara Rotalama Probleminin Temel Bileenleri

Ara rotalama probleminin temel bileenlerini; talep yaps, tanacak malzemenin tipi, datm/ toplama noktalar ve ara filosu oluturur. 5.2.1. Talep Yaps Ara rotalama problemlerinde talepler statik ya da dinamik olabilirler. Statik talebin olduu durumlarda talep nceden bilinmektedir. Dinamik talebin olduu durumda ise baz dmlerdeki talepler bilinmekte bazlar ise ara rotasnda devam ederken belirlenmektedir (eker, 2007:33).

113

5.2.2. Malzeme Tipi Aralar ile ok eitli malzemeler tanmaktadr. Bunlardan bazlar; tehlikeli maddeler, gda maddeleri, gazete datm, p toplama Btn bunlar basit paketler olarak adlandrlr ve probleme ilave bir karmaklk getirmezler. Dier taraftan renci servisleri; gvenlik, etkinlik, eitlik gibi ilave baz amalar, problemin daha karmak bir yapya sahip olmasn salar. Tehlikeli maddeleri tayan aralarn rotalarnn belirlenmesinde ise corafi zellikler byk nem tamaktadr (Aydemir, 2006:20). 5.2.3. Datm / Toplama Noktalar Ara rotalama problemlerinin ounda, mterilerin bulunduu yer datm noktalar, depolar ise toplama noktalardr. Tketim mallarnn fabrikalardan perakendecilere datm buna gzel bir rnektir. Depolar genellikle aracn rotasnn balad ve bittii yerlerdir (Eryavuz, Gencer, 2001:140). Depo saysna gre problem, tek depolu problem ve ok depolu problem olarak isimlendirilebilir. ok depolu problemlerde, depolarn her biri aralaryla ilerini yrtebildiinden dolay, problem birka bamsz tek depolu ara rotalama problemine dnr. Ara bir depodan kp, baka bir depoda ykleme/boaltma yapabilir. Bu durumda problem bir btn olarak ele alnmaldr. Datm noktalar sabit ve nceden biliniyor ise hangi noktalara, hangi aralarn hizmet verecei belirlenmelidir. Dier durumda datm noktalar potansiyel yerler arasndan seilecei iin ilave bir yerletirme karar gerekir. Baz ara rotalama problemlerinde datm ve toplama noktalar ayndr. rnein renci servislerinde okul, gidite datm noktas, duraklar toplama noktas; renciler evlerine dnerken ise okul depo, duraklar ise datm noktalardr (Eryavuz, Gencer, 2001:140). 5.2.4. Ara Filosu Ara rotalama problemlerinde aralarn hareketleri, maliyetlere sebep olmaktadr. Baz problemlerde homojen dier bir deyile ayn kapasiteli ve kstl aralarla, baz problemlerde ise kapasiteleri farkl heterojen aralarla rotalama yaplmaktadr. Ara rotalama problemlerinde aralarn kapasitelerinin bilindii ve ounlukla aralarn ayn kapasitede olduu varsaylr. Filo heterojen ise filodaki aralarn tama kapasiteleri farkldr. Bu durum hangi ara tipinin, hangi rotaya 114

hizmet vereceinin belirlenmesi ilave bir karar gerektirir. Aralarn dier zellikleri arasnda; hz, yakt tketimi, tanacak malzemeye uygunluu, aralarn yk kapasitesi, gidebilecei maksimum yol ve ykleme boaltma saylabilir. Bu kstlarn rotalama kararlarna dorudan etkisi yoktur. (Ylmaz, 2008:5). 5.3. Ara Rotalama Probleminin Prensipleri

Literatrde ok sayda ara rotalama problemleri ve bu problemlerin her biri iin gelitirilmi ok sayda algoritma bulunmaktadr. Ancak bu algoritmalarn hi biri gnlk yaamda iletmeler iin en optimum zm verememektedir. Bundan dolay aratrmaclar bugn hala ara rotalama problemlerinde en etkin ve iyi sonular verebilecek algoritmalar yaratmak iin almaktadrlar (eker, 2007:37).

Aratrmaclar ve bu konunun uygulayclar daha baarl bir rotalama iin,

aadaki sekiz prensibin dikkate alnmasn nermilerdir (Golden, Raghavan, Wasl, 2005:108 ). Noktalar ierisinden birbirine en yakn olanlar seilmelidir. Bunun araclyla toplam gidilen yol ksalr. Farkl gnlerdeki datmlar birletirilmelidir. Benzer noktalardaki datmlar birletirilerek, ayn rotalarn yakn tarihlerde tekrar gidilmesi engellenir. Rotalara, balarken mmkn olan en uzak nokta seilmelidir. Yaplacak olan rotalamalarn ekli, gzya eklinde olmaldr. Bu ekilde uzak noktalara ulamda kazan elde edilebilecektir. Mmkn olan en yksek kapasiteli aralar kullanlmaldr. Bu sayede toplam maliyetler azalacak ve avantaj elde edilecektir. Eer yaplabiliyor ise datm ve tedarik ayn aralarla yaplmaldr. Bu ekilde toplam maliyet ve bunun yan sra gereken zaman da azalacaktr. Rota dndaki noktalara ulamda, kk aralar kullanlmaldr. Eer gerekiyor ise datmlarn ve tedariklerin zamanlar tekrardan kararlatrlarak zaman tasarrufu salanmaldr.

115

5.4.

Ara Rotalama Probleminin Eniyileme ltleri

Ara rotalama problemleri iin karlalan eniyileme ltlerinden en yaygn olanlar aadaki gibidir (Tfekier, 2008:8); Rota Says, Toplam Rota Uzunluu: Mevcut olan rotalarn uzunluklarnn toplamdr. Rota Sresi: Seyahat, ykleme, boaltma ve dinlenme srelerinin toplamdr. Mteri Memnuniyeti: Tketim mallarnn tanmas ile maln tam zamannda mteriye ulatrlmasyla salanr. 5.5. Ara Rotalama Probleminin Amalar

Ara rotalama problemleri iin genellikle zt olan birka amacn varl kabul edilebilir. Tipik amalar unlardr (Toth, Vigo, 2002: 4): Aralarn toplam gidecei mesafeyi veya rota sresini azaltmaya alarak global tama maliyetlerinin minimize edilmesi, Tm mterilerin taleplerini karlamak koulu ile gerekli olan ara saysnn minimizasyonu, Ara rota sreleri ve ara ykleri asndan tm rotalarn dengelenmesi, Mteri hizmetleri ile ilgili sorunlarn minimizasyonudur. 5.6. Ara Rotalama Problemi Trleri

Ara rotalama problemleri deiik parametrelere ve bu parametrelerin etki alanlarna gre eitli gruplara ayrlmaktadr. Ara rotalama problemleri en genel hatlarla; mteri taleplerinin stokastik veya deterministik olmasna, aracn balang noktana dnp dnmemesine, toplam zamana veya toplam mesafeye, zaman penceresine veya ara kapasitesine, gidi-dn mesafelerinin eit olup olmad gibi kstlara gre eitli gruplara ayrlr (Ylmaz, 2008:9).

116

5.6.1. Dinamik ve Statik evre Durumuna Gre ARP Statik evre durumuna gre olan ara rotalama problemlerinde, problem zlmeden nce problem hakkndaki kstlar, talepler, kapasiteler, maliyet bilgileri gibi gerekli olan deikenler bilinmektedir ve bu bilgiler problemin zm aamasnda da sabittirler. Yaplan almalarda da ounlukla Statik Ara Rotalama Problemi (SARP) zerinde almalar yaplm olan bu problem, deterministik ARP olarak da karmza kmaktadr. Gerek hayatta SARP zm yntemleri, nceden miktar ve zaman bilinen talepler iin rota planlar oluturmakta ve servis sistemlerinin genel olarak deerlendirilmesinde kullanlmaktadr (Erol, 2006:8). Dinamik ara rotalama, gerek zamanl biimde hizmeti gelitirmek iin geleneksel olarak oklu talepleri karlamak amacyla aralarn sevkiyat anlamna gelir. Aralar; taksiler, kamyonlar, gemiler, uaklar, vs. olabilir. Dinamik Ara Rotalama Problemi (DARP) lojistik sreci ilerlerken aniden yeni talep noktalarnn ortaya kmas, mterinin talep miktarnn deimesi, baz yollarn kapanmas veya trafik skkl sebebiyle ulam sresinin uzamas gibi beklenmeyen durumlar karsnda hzl bir ekilde yeni kararlarn verilmesini gerektirecek durumlarda ortaya kmaktadr (Psaraftis, 1988:1). Dinamik ara rotalamann statik ara rotalamadan farklarnn bazlar ok aktr, bazlar ise ok ak deildir. Ana farkllklar aadaki listedeki gibidir. Dinamik ara rotalama iin (Psaraftis, 1988:2); Zaman boyutu esastr, Problem ak ulu olabilir, Gelecekle ilgili bilgiler bilinmeyebilir veya kesin olmayabilir, Yakn dnem ierisinde gerekleen olaylar daha nemlidir, Bilgileri gncelleyen mekanizmalar gereklidir, Tekrar sralama ve deitirme kararlar olabilir, Hzl hesaplamada sreler nemlidir, Belirsiz erteleme mekanizmalar nemlidir, Ama fonksiyonu farkl olabilir, Zaman kstlamalar farkl olabilir, 117

Dk olan ara filosu boyutu deikeni esnektir, Kuyruk deerlendirmeleri nemli olabilir. 5.6.2. Rotalama Durumuna Gre ARP Ara rotalama problemleri, bir aracn bir iletme birimi iin almas dier bir ifade ile rotalarn bir iletme biriminden balayarak ayn iletme biriminde sona ermesi veya aracn iletme birimlerinden bamsz olarak seyir gzergahnn en son mteride bitirilebilmesi durumlarna gre ak ve kapal ulu olmak zere iki farkl ekilde incelenir (Erol, 2006:8). Ak ulu ara rotalama problemleri, onlarca yl nce ne srlmtr ama hala aratrmaclar tarafndan tatmin edici bir zm iin ok az bir ilgi gsterilmitir. Ak ulu ara rotalama problemi belirli bir talep ve bilinen corafi konumlar ile bir dizi mteriye hizmet eden ara filosu iin rotalarn tanmlanmasdr. Her rota bir dizi mteridir. Bu rota depo ile balar ve mteri ile biter (Wang, Wu, Zhao, Feng, 2006:999). Bu tr problemler genellikle aralarn kiraland sistemlerde uygulanr. Ara sadece gidi iin kiralanarak dn planlamas yaplmaz (Tfekier, 2008:10).

ekil 5.2: Ak ve Kapal Ulu Ara Rotalama Problem ekilleri (Tfekier, 2008:10). Kapal ulu ara rotalama problemlerinde, her rota bir iletme biriminden balatlp, ayn iletme biriminde bitirilmelidir. Literatrdeki almalar genellikle kapal ulu ara rotalama problemleri ile yaplmakta olup, test problemleri kapal ulu ara rotalama problemi iin mevcut olduundan gelitirilen yntemler kapal ulu ara rotalama problemi zerinden birbirleriyle kyaslanmaktadr (Erol, 2006:9). 118

5.6.3. Kstlarna Gre ARP Ara rotalama problemlerinde, gerek hayatta kurulan lojistik sistemlerin tamamen modellenip zmlenmesi zor olduundan dolay belirli baz nemli kstlar seilip dier unsurlar gz ard edilerek optimum sonu bulunmaya allmtr. Bu kstlardan nemlileri ara ykleme, mesafe ksd, zaman pencereleri ve ykleme boaltma durumlardr. Bundan dolay ara rotalama problemleri gz nne alnan kstlarn isimleri ile beraber anlmakta, kstlarla ara rotalama problemleri trlere ayrlmaktadr (Erol, 2006:10). Kapasite kstl ara rotalama problemleri; bir serim zerinde tm aralar tarafndan kat edilen toplam mesafeyi minimum yapan ve her dme bir defa uranlacak ekilde, merkez dme bal, kapasite kstlarn amayan m adet rotann belirlenmesi problemidir (Tfekier, 2008:9). Kapasite kstl ara rotalama probleminde, tm mteriler teslimatlar ve deterministik taleplere karlk gelir, nceden bilinir ve paralanamaz. Aralar birbirleriyle ayndr, tek bir merkez depoya baldr ve yklenen aralar iin sadece kapasiteler snrlandrlr. Bunun amac tm mterilere hizmet verebilmek iin toplam maliyeti (arlkl ilevi olan rota says, rota uzunluu ve seyahat sresi) en aza indirmektir (Toth, Vigo, 2002: 5). Mesafe kstl ara rotalama problemleri; ara rotalama problemlerinin her bir aracn gittii maksimum toplam mesafe ek ksdnn eklenmesidir (Chiong, Dhakal, 2009:31). Mesafe ksd genellikle geici bir kst ve seyahat maliyeti olarak kullanlan zaman olarakta yorumlanr (Hasle, Lie, Quak, 2007:401). Zaman pencereli ara rotalama problemleri; kapasite kstl ara rotalama problemlerinin her bir dme zaman penceresi olarak tanmlanan [a,b] zaman aral ksdnn eklenmesi ile gelitirilmi halidir (etin, Gencer, ty:1). Zaman pencereli ara rotalama problemi, merkez bir ana depodan, corafi olarak dalm mterilerin (talep merkezlerinin) ihtiyalarn belirtilen zaman aral iinde karlamak iin en az aral, en ksa mesafeli rotalar bulmay amalar (Erol, 2005:iii). Toplama ve datm kstl ara rotalama problemi; toplama ve datm ilemlerini birlikte kapsayan bir ara rotalama problemi trdr. Btn datm taleplerinin depodan balad ve btn toplama taleplerinin depoya getirilmesi gerektii, bu sayede de mteriler arasnda mal aknn olmad bir durum dikkate 119

alnr. Baka bir alternatif, ksd tm mterilerin tam olarak bir kez ziyaret edilecei hale getirerek esnetmektir. Baka bir basitletirme de her bir aracn mallar toplama ilemine balamadan nce datm ilemlerini tamamladn varsaymaktr. Ama, ara akn ve toplam dolam sresini minimize etmek ve bunu yaparken aralarn mallarn mterilere datmak iin ve mterilerden toplad mallar depoya getirmek iin yeterli kapasiteye sahip olmasna dikkat etmektir. Her rotaya atanm olan toplam miktar ara kapasitesini amyorsa ve ara mterilerden mal toplamak iin yeterli kapasiteye sahipse zm uygundur (Ylmaz, 2008:16). 5.6.4. Yollarn Durumuna Gre ARP ARP iki nokta arasndaki yol mesafelerinin geli ve gidi mesafelerinin eit olup olmamas bakmndan ikiye ayrlmaktadr (Erol, 2006:12). Simetrik ara rotalama problemi bir dizi rotann toplam seyahat maliyetini en aza indirme karar mekanizmas olarak ifade edilir. rnein (Barnhart, Laporte, 2007: 368); Her mteri tam olarak sadece bir rota tarafndan ziyaret edilir, Her rota depoda balar ve depoda biter, Ara kapasitesini amayan rotalar tarafndan toplam mteri talepleri karlanr, Her rotann uzunluu belli bir snr amaz. Baz durumlarda ara rotalama problemlerindeki gidi dn mesafeleri birbirine eit olamayabilir. Bu tip kapal ulu ara rotalama problemlerinde aralarn ilk olarak hangi mteriye gidecei nem kazanmaktadr. Bu da rotann dn ynn saptayarak rota mesafesinin hesaplanmasn gerektirmektedir. Bu tip problemler Asimetrik Yollu Ara Rotalama Problemleri olarak adlandrlmaktadr (Erol, 2006:12). 5.7. Ara Rotalama Problemi Yntemleri

Ara Rotalama Problemi, iletmelerin datm kanallarnda rotalama yaplmas srasnda ortaya kan ve bu kapsamdaki maliyetleri nemli lde belirleyen, sralama ve gruplamann yapld NP-hard kombinatoryal optimizasyon

120

problemidir. Bu tr problemlerin zm yntemleri, kesin ve yaklak yntemler olmak zere iki gruba ayrlmtr (Erol, 2006,143). Kesin yntemlerin optimum sonucu vermesine karn sadece kk boyutlu problemlere uygulanabilmektedir. Bu problemlerin, ok fazla ilem gereksinimi olduu iin zm uzun srmektedir (Erol, 2006,143). Problemin NP-hard oluu ve problem boyutunun artmasyla birlikte zm sresinin stel olarak artmas sonucu, zm iin yaplan almalar daha ok yaklak yntemler zerinde younlalmasna sebep olmutur (Derya, 2008;3). Yaklak yntemler, byk boyutlu problemlerde daha az ilemle ve ksa hesaplama sresiyle optimuma yakn, iyi kalitede zmler retmektedir. Yaklak yntemler, klasik sezgisel ve meta sezgisel yntemler olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Klasik sezgisel yntemler orta kalitede zmlere hzl bir ekilde ulamaktadr ve bu yntemlerin en nemlileri ierisinde Tasarruf, Sprge ve Ta Yapra yntemleri bulunmaktadr. Ara rotalama problemleri iin en etkili sonular veren algoritmalar ise meta sezgisel algoritmalardr. Klasik sezgisel algoritmalara gre ilem sresi daha uzun olsa da hafza tabanl algoritmalardan Tabu Arama ve Adaptif Hafza yntemleri, ARP iin en iyi zmleri bulan tekniklerdir (Erol, 2006,143). 5.7.1. Kesin Yntemler Kesin yntemler araclyla en uygun sonular bulunmaktadr. Ancak zellikle byk lekli problemlerin zmnde zm zaman ok uzun olabilmektedir. Kesin yntemler matematiksel programlama tabanl yntemler olup, ortak zellikleri en uygun sonucu vermeleridir (eker, 2007:56). Ara rotalama probleminin zm iin Toth ve Vigo kesin yntemlerin ierisine giren algoritmalar dal snr, dal kesme ve kme kapsama algoritmalar olarak belirlemitir (Toth, Vigo, 2002: xvii). 5.7.1.1. Dal ve Snr Algoritmas

Dal ve snr algoritmas zm uzayn alt problemlere ayrmak ve daha sonra her bir alt problemi ayr ayr optimize etmek iin bl ve ele geir stratejisini kullanr [15]. Dal ve snr algoritmas ile zlecek problem bir minimizasyon problemi olarak ortaya atlr. Dal ve snr algoritmalar, bir aa olarak canlandrlan durum 121

uzaynda en dk maliyetli zm dmn arayan bir aratrma iine girer (Temel, 1989:14). Dal ve snr algoritmasn, iki temel fikre balarz. Bunlardan birincisi, arama alan olarak bir arama aac formu dzenlemektir. Fikirleri dzeltmek iin, ne kullanacamz gsteren bir ikili arama aacna karar veririz. Aacn her dm problemin bir deikenine tekabl eder ve dmn dndaki iki dal deikenin reddedilmesi veya kabul edilmesine tekabl eder. Dal snr algoritmasndaki dal arama aacndaki dallar kefetme sreci anlamna gelir (Hachtel, Somenzi, 1996:152). 5.7.1.2. Dal ve Kesme Algoritmas

Dal ve kesme algoritmas tamsayl dorusal programlarn zm iin kombinatoryal optimizasyon yntemidir. Bu algoritma dal ve snr algoritmasnn bir trevidir [16] Bu metot tam say ksd olmayan dorusal program, dzenli simpleks algoritma kullanarak zer. Optimum bir zm elde edildiinde ve bu zm tam say varsaylan bir deiken iin tam say olamayan deer ierdiinde, tm uygun tamsay noktalar tarafndan tatmin edilen ama mevcut kesirli zm tarafndan bozulan daha ilerdeki lineer kstlar bulmak iin kesme dzlemi algoritmas kullanlr. Eer byle bir eitsizlik bulunursa, buna lineer programa eklenir ve bylece daha az kesirli farkl bir sonu bulunabilir. Bu proses tam sayl zm bulunana veya artk kesme dzlemi bulunmayana kadar tekrar eder [16]. 5.7.1.3. Kme Kapsama Algoritmas

Kme kapsama problemi, literatrde genellikle rtleme problemi covering problem, le probleme de recouvrement gibi isimlerle yer almaktadr (Korkmaz, 2004:42). Kme rtleme problemleri 0-1 tam sayl programlama modelinin zel bir hlidir. Bu problemler, gerek dnya problemleri olarak olduka fazla uygulama alan bulmaktadr (Korkmaz, 2004:37). Datm ve rotalama problemleri, plnlama problemleri ve yerletirme problemleri sk sk kme rtleme yapsnda karmza kmaktadr. Bu yap sayesinde yerleim, ara ya da insanlar tarafndan her bir mterinin ihtiyacn karlayabilir (Bali, Gencer, 2002:2). 122

5.7.2. Klasik Sezgisel Yntemler Ara rotalama problemleri iin birka sezgisel yntem nerilmitir. Sezgisel yntemler daha ok 1960 ve 1990 yllar arasnda gelimitir. Gnmzde en ok kullanlan yap ve gelitirilen prosedrdr. Bu yntemler arama alan olduka snrl bir arama gerekletirirler ve genellikle az bir hesaplama sresi iinde iyi kalitede zmler retilir. Bununla birlikte, bu yntemlerin hesaplamalarnn ou, kolayca gerek hayatta karlalan eitli kstlar iin uzatlabilir. Bu nedenle bu yntemler hala ticari paketlerde yaygn olarak kullanlr (Toth, Vigo, 2002: 109). Sezgisel yntemler kategori altnda snflandrlr. Yapsal sezgisel yntemler, zm maliyetleri gz nne alnarak kademeli olarak uygun bir zm oluturur fakat kendi bana bir gelime aamas iermez. ki aamal sezgisel yntem de, iki doal bileene ayrlr. Bunlar, bu iki aama arasndaki olas geri besleme dngs ile birlikte, uygun rotalardaki keleri kmelenme ve gncel rota yapsdr. ki aamal sezgisel yntem, nce grupla sonra rotala ve nce rotala sonra grupla olmak zere iki snfa ayrlmtr. lk durum olan nce grupla sonra rotala ynteminde, uygun gruplamalarda ilk organize edilen kelerdir ve bir ara rotas kelerinin her biri iin ina edilir. kinci durum olan nce rotala sonra grupla ynteminde, ilk olarak btn aralar iin bir rota ina edilir ve daha sonra uygun ara rotalar blmlere ayrlr. Sonuncusu da iyiletirmeli sezgisel yntemlerdir. Bu yntemler, herhangi bir uygun zm ara rotalar iinde veya arasnda bir dizi kenar, ke deiiklii oluturarak iyiletirmeye yneliktir (Toth, Vigo, 2002: 110). Sezgisel yntemler ierisindeki balca algoritmalar u ekilde listeleyebiliriz (Toth, Vigo, 2002: 110) ; Yapsal sezgisel yntemler Clarke ve Wright Tasarruf Algoritmas Clarke ve Wright Gelimi Tasarruf Algoritmas Eleme Tabanl Tasarruf Algoritmas Sral Ekleme Sezgisel Algoritmas o Mole ve Jameson Sral Ekleme Sezgiseli o Cristofides, Mingozzi ve Toth Sral Ekleme Sezgiseli

123

ki aamal sezgisel yntemler nce Grupla Sonra Rotala o Basit Kmeleme Yntemi Sprge Algoritmas Fisher ve Jaikumar Algoritmas Bramel ve Simch-Levi Algoritmas

o Budanm Dal ve Snr Algoritmas o Ta Yapra Algoritmas nce Rotala Sonra Grupla Algoritmas yiletirmeli sezgisel yntemler Tek Rota yiletirmeli Sezgisel Algoritmas ok Rota yiletirmeli Sezgisel Algoritmas 5.7.2.1. Clarke ve Wright Tasarruf Algoritmas

Clarke ve Wright tasarruf algoritmas ara rotalama problemleri iinde en iyi bilinen sezgisel yntemlerden biridir. Bu yntem Clarke ve Wright tarafndan 1964 ylnda gelitirilmitir. Ara says sabit olmayan problemler iin uyguland gibi rotas belli olan veya olmayan problemler iinde iyi sonular verir. ki gzergah (0,,i,0), (0,j,,0) uygun bir ekilde tek bir rotada (0,,i,j,,0) birletirildii zaman bir mesafe kazanc (sij = ci0 + c0j cij) oluturulur. Bu algoritma aadaki gibi alr (Birinci adm hem paralel hem de ardk srmleri iin ayndr.) [15]; Adm 1: Tasarruflar Hesaplama i, j =1,, n ve ij iin (sij = ci0 + c0j cij) tasarruflar hesaplanr, i =1,,n iin n ara rotas olutur, bir art gstermeyecek ekilde tasarruflar dzenlenir.

124

Adm 2: En Uygun Birletirme (Paralel Srm) Birletirme, tasarruf listesinin bandan balar. Bir tasarruf gz nne alndnda, birletirilebilen mevcut iki rotann uygun olup olmadn belirler. (0,j), (i,0) silinerek, (i,j)yi eklenir ve (0,j) balangl, (i,0) bitili rota birletirilir. Adm 2: Rota Uzatma (Ardk Versiyon) Her rota (0, i, , j, 0) sra ile ele alnr. lk tasarrufa (sij) karar verilir ve bu tasarruf, (k,0) ile biten veya (0,1) ile balayan herhangi bir rota ile mevcut rota uygun ekilde birletirmek iin kullanlr. Birletirmeyi gerekletirmek ve mevcut gzergah iin bu ilemler tekrar edilir. Birletirmek mmkn deil ise bir sonraki rota zerinde dnlr ve yeniden ayn ilemler uygulanr. Uygun rota birletirmesi gerekletirildii zaman durulur. 5.7.2.2. Clarke ve Wright Gelimi Tasarruf Algoritmas

Orijinal Clarke and Wright tasarruf algoritmasnn dezavantaj, iyi rotalar retmesine ramen baz evresel yollarda dhil olmak zere rotalarn sonlarna doru bunu koruyamamasdr. Bunu dzeltebilmek amacyla Gaskell (1967) ve Yellow (1970) tarafndan tasarruf hesaplama fonksiyonu sij = ci0 + c0j cij olarak deitirilmi ve bu sayede keler arasndaki mesafe terimi ile arlandrlarak daha etkin bir tasarruf deeri elde edilmitir (Toth, Vigo, 2002: 111). 5.7.2.3. Eleme Tabanl Tasarruf Algoritmas

Desrochers ve Verhoogun 1989 ylnda ve Altinkemer ve Gavishin 1991 ylnda yaptklar benzer aklamalar, bu standart tasarruf algoritmasnda yaplan ilgin bir deiikliktir. Sk, k rotasna ait nokta kmesi ve t(Sk) bu noktalara ait Gezgin Satc Probleminin (GSP) optimum zm ise her admdaki tasarruf miktar p ve q rotalarnn birletirilmesi Spq = t(Sp) + t (Sq) t(Sp U Sq)) ile bulunmaktadr. Eleme tabanl tasarruf algoritmasna gre rotalar Spq deerlerine gre bykten ke sralanarak kapasite ksd da dikkate alnp uygun bir ekilde birletirilmektedir. Bu temel algoritmann olas bir eklide t(Sk) deerleri yerine tam olarak onlar hesaplama yaklamn da iermektedir [15]. Baka bir eleme tabanl tasarruf yaklam Wark ve Holt tarafndan aklanmtr. Buna gre eleme arlklar olarak s tasarruf miktar deeri alnmakta 125

fakat baz durumlarda belirli bir olasla gre rotalar paralara da blnebilmekte veya birletirilebilmektedir. Rotalarn her birletirilme ileminden sonra eleme arlklar hesaplanmakta, eer tm gruplar birbirleri ile elenirse rastgele olarak baz gruplar seilerek ikiye blnmektedir. Bu yntem iterasyonlar boyunca gruplardan oluan bir aa gibi gelierek uygun zm retilir (Toth, Vigo, 2002: 113). 5.7.2.4. Sral Ekleme Sezgisel Algoritmas

Sral Ekleme Sezgisel Algoritmas, ara saysnn deiken olarak alnd fakat ykleme kapasitesi bilinen problemler iin gelitirilmi bir yntemdir. Burada sre genel olarak balang rotalarnn oluturulmas ve bu rotalarla ilgili talep noktalarnn rotaya en az maliyet artna sebebiyet verecek ekilde eklenmesine dayanmaktadr. Bu konuyla ilgili iki alma yer alacaktr. Bunlardan 1976da Mole ve Jameson tarafndan gelitirilen model, bir iterasyonda sadece bir rota ele alnmaktadr. Christofides, Mingozzi ve Toth ise 1979da bu yntemi sral ve paralel rota oluturan yordamlar kullanarak uygulamlardr (Erol, 2006:33). 5.7.2.4.1. Mole ve Jameson Sral Ekleme Sezgiseli

Mole ve Jameson, bir rotann alt yapsna kadar ulamak iin ve parametrelerini kullanlr. Algoritmann aamalar yledir (Toth, Vigo, 2002: 114): (i,k,j) = cik + ckj cij (i,k,j) = c0k (i,k,j)

Adm 1: Rota Balangcn Oluturma Eer btn tepe noktalar bir rotaya ait ise durulur. Aksi durumlarda gelitirilen yeni bir (0,k,0) rotas oluturulur. Adm 2: Gelecek Nokta Her bir rotalanmayan k tepe noktas, uygun btn yakn tepe noktalar (r) ve gelitirilen yeni rota (s) iin ek maliyet (i,k,j) = min[(r,k,s)] hesaplanr. Eer uygun ekleme yok ise adm 1e geri dnlr. Aksi durumda, en iyi k noktas, gelitirilen rotann eklenebilmesi mmkn olan btn rotalanmayan noktalar (k) zerinde (i,k,j) = max [(ik, k, jk)] verimli bir noktadr. k, ik ile jk arasna eklenir.

126

Adm 3: Rota Optimizasyonu Mevcut rota 3-opt prosedr ile optimize edilir ve ikinci adma gidilir. Mole ve Jameson algoritmasnda kullanlan ve parametreleri

deitirilerek farkl ekleme kurallar belirlenebilir. rnein = 1 ve = 0 alnarak, rotalara en az mesafe artna sebep olacak talep noktalar eklenebilir. = = 0 alndnda ise rotada yer alan en yakn nokta ile arasndaki mesafenin en az olduu mteri rotaya eklenecektir. Eer = ve > 0 olursa, depoya en uzak nokta rotaya eklenecektir (Toth, Vigo, 2002: 115). 5.7.2.4.2. Cristofides, Sezgiseli Cristofides, Mingozzi ve Toth ksmen daha karmak olan ve ayrca kullancnn kontrol altnda iki parametreli (, ), iki aamal ekleme sezgiselini gelitirmitir. Bu algoritmann aamalar yledir (Toth, Vigo, 2002: 115): Aama 1: Sral Rotalama Yaps Adm 1: lk Rotalama lk rotann endeksi k, 1e eit olarak ayarlanr. Adm 2: Ek Maliyetler Herhangi bir rotalanmam ik noktas, k rotasna ilk deerini atamak iin seilir. Her bir rotalanmam i noktas iin si=c0i+ciik* ekleme maliyeti hesaplanr. Adm 3: Tepe Noktann Eklenmesi k noktasna eklenmesi uygun olan rotalanmam noktalarn grubu olarak Skda Si*=mini si bulunur. k rotasna i* tepe noktas eklenir. 3-opt algoritmas kullanlarak k rotas optimize edilir. k rotasna atanabilir noktalar kalmayana kadar bu adm tekrarlanr. Adm 4: Gelecek Rota Eer btn noktalar rotaya eklendiyse durulur. Aksi takdirde ki = k+1olarak ayarlanr ve adm 2ye geri dnlr. Mingozzi ve Toth Sral Ekleme

127

Aama 2: Paralel Rotalama Yaps Adm 5: Rotay Balatma Aama 1in sonunda elde edilen rota says (k) kadar Rt=(0,it,0) (t=1,,k) rota kmesi oluturularak balanr. Oluturulan kme, J={R1,,Rk}dir. Adm 6: Maliyetleri Birletirme Rt J olan her bir uygun rota ile henz birletirilmemi olan her bir tepe noktas (i) iin ti=c0i+cii hesaplanr. t*i=mint{ ti}i salayan Rt* ile i tepe noktas birletirilir ve btn noktalar ile bir rota birletirilinceye kadar bu adm tekrar edilir. Adm 7: Maliyetleri Ekleme J Rt olan herhangi bir rota alnr ve J:=J\{Rt} olarak ayarlanr. Her i tepe noktas Rt ile birletirmek iin ti=minR J{ ti} ve Ti= ti - ti* hesaplanr. Adm 8: Tepe Noktalarnn Eklenmesi Rt* rotasna uygun olarak eklenebilen Rt rotas ile rotalanmam nokta grubu Stde Rt rotasndaki tepe noktas (i*) en tatmin edici T i*=maxi St {Ti} 3-opt algoritmas kullanlarak Rt rotas optimize edilir. Rt rotasna eklenebilecek daha fazla nokta kalmayana kadar bu adm tekrarlanr. Adm 9: Sonucun Kontrol Eer =IJI ise adm 6ya gidilir. Aksi takdirde, eer tm noktalar atanmsa algoritma durdurulur. Eer rotalanmam noktalar kalrsa aama 1in adm 1inden yeni rotalar yaratmaya balanr. 5.7.2.5. Basit Kmeleme Yntemi

Burada basit kmeleme yntemi mevcuttur. Bunlar sprge algoritmas, Fisher ve Jaikumar Algoritmas ve Bramel ve Simchi-Levi algoritmasdr (Toth, Vigo, 2002: 116). 5.7.2.5.1. Sprge Algoritmas

Bu algoritma ARPnin dzlemsel rneklerine uygulanr. Uygun kmeler ilk olarak depoyu merkez alan nn ekseni zerinde dnerek ekillenir. Bir ara rotas her kme iin bir GSP zlerek elde edilir. Bu algoritma ilk olarak 1971 ylnda Wrenin kitabna gemektedir fakat bu konuyu Gillett ve Miller (1974) popler hale 128

getirmitir. Bu metodun basitletirilmi yrtme sistemi yledir: Her i tepe noktas polar koordinat sisteminde (Qi, ri), ile gsterilir. Burada Qi ay ve ri n uzunluunu gstermektedir. Keyfi olarak seilen i* noktasna Qi* = 0 deeri atanr ve merkezi (0,i*) ilk ndan 0 da konulanan geri kalan ay hesaplar. Kenarlar ve alar Qinin artaca ekilde sralanr. Algoritmann admlar u ekildedir (Toth, Vigo, 2002:117);

ekil 5.3: Sprge Algoritmas Admlar (Erol, 2006:39). Adm 1: Rota Sfrlama Kullanlmam k arac seilir. Adm 2: Rota yapma En kk aya sahip rotalanmam kenardan balayarak ara kapasitesini veya maksimum rota uzunluunu amayacak ekilde noktalar k aracna atanr. Eer rotalanmam noktalar kaldysa 1. Adma dnlr. Adm 3: Rota Optimizasyonu GSP ile zlerek ayr ayr her aracn rotas optimize edilir.

129

5.7.2.5.2.

Fisher ve Jaikumar Algoritmas

Fisher ve Jaikumar algoritmas (1981), iyi bilinen algoritmadr. Gruplar oluturmak iin bir Genelletirilmi Atama Problemi (GAP) zlr. k ara says sabittir. Algoritmann admlar aadaki gibi aklanabilir (Toth, Vigo, 2002: 117);

ekil 5.4: Fisher ve Jaikumar Algoritmas in Kurulan Yap (Erol, 2006:40). Adm 1: ekirdein Seilmesi Problemin yer ald dzlemi, tepe noktalar depo olacak ekilde mteri talep miktarlar ve kapasite kstlar dikkate alarak k adet koniye blnr. Her bir koni iin koniyi tam ortadan blen bir doru parasnn ortasnda yer alan sanal j k tohum noktas belirlenir ( k = 1,...,k ) (jk tohum noktas k konisi iin maliyet hesaplamada kullanlacaktr). Adm 2: Mterilerin ekirdeklere Atanmas Her i mterisi ve her k grubu iin, grubun ekirdei ile ilgili olarak bir yerletirme maliyeti dik hesaplanr. dijk = min (c0i+cijk+cjk0,c0jk+cjki+ci0)-(c0jk+cjk0) Adm 3: Genelletirilmi Atama Genel Atama Problemini dij maliyeti, qi talep miktar ve Q ara kapasite deerine gre zlr ve gruplar tamamlanr. Adm 4: GSP zm Genel Atama Problemi ile gsterilen gruplardaki mteri kmeleri iin GSP zlr.

130

5.7.2.5.3.

Bramel ve Simchi-Levi Algoritmas

Bramel ve Simichi-Levi lokasyon iki aamadan oluan sezgisel olarak tanmlamtr. Birinci aamada, tohum noktalarnn yeri, Kapasite Kstl oklu Tesis Lokasyonu Belirleme Problemi ile zlerek bulunmaktadr. kinci aamada kalan noktalar yava yava ayrlan rotalarn iine dhil edilir (Toth ve Vigo, 2002:118).

ekil 5.5: Bramel ve Simichi-Levi Algoritmas rnei (Erol, 2008:). Algoritmann ileyi admlar aada belirtilmektedir (Erol, 2006:40). Adm 1: Toplam taleplerin C ara kapasitesini gemeyecek ekilde mteriler gruplanarak n adet tohum noktasna balanrlar. Tohum noktalarnn koordinatlar, oluturduklar grup iinde yer alan mterilere toplam mesafesinin minimum olmas salanr. Adm 2: lave olarak merkez depo da eklenir ve bir rota oluturulur. Aracn mterilere ziyaret sras, ekleme mant ile belirlenir. Bir k grubunda yer alan tm noktalar Tk = {0, i1,...,iL} ise rastgele bir nokta seilerek balang rotas oluturulur. Daha sonra, aadaki maliyet fonksiyonlarndan biri seilerek rotaya eklenecek talep noktas inin sras daha nce rotalanm noktalar ile belirlenir: Direkt maliyet: dik = mink= 1,..,l {2ciik } En yakn nokta maliyeti: dik = mink {ciki + ciik+1 - cikik+1 } 5.7.2.6. Budanm Dal ve Snr Algoritmas

1976 ylnda Chritofides, Mingozzi ve Toth tarafndan basit bir arama aac yaps kullanan bu algoritmay gelitirmitir. Arama aacnn her seviyesinde tek bir dal bulunmakta, her iterasyonda rotalanmam bir mteri seilerek onun iinde yer almas mmkn rotalar zerinden sonu bulunmaya allmaktadr. Budanm DalSnr algoritmasnn admlar aadaki gibidir(Erol, 2006:41): 131

Adm 1: Rota indeksi deikeni h = 1 atanr. Rotalanmam nokta kmesi Fh=V / {0} olarak dzenlenir. Adm 2: Eer Fh = ise algoritma durdurulur. Aksi takdirde kapasite ksd da dikkate alnarak Fh kmesinden rotalanmam bir i noktas seilir. iinde yer ald Ri rota kmesi oluturulur. Adm 3: Btn r rotalar iin ki bu rotalarn hepsi Ride yer alr. f(r) = t(Sr U {0}) + u(Fh \ Sr) deerleri hesaplanr. Burada Sr, r rotasnda yer alan noktalar kmesi, t(Sr U {0}) ifadesi Sr U {0} nokta grubundan oluan GSP nin iyi bir zm deerini vermektedir. Ayn zamanda u(Fh \ Sr) ise rotalanmam mteriler iin en ksa arama aac uzunluunu vermektedir. Adm 4: Ri rota kmesi ierisinden minr Ri = { f(r) } salayan r* rotas seilir. Rota indeksi h deeri bir artrlr ve rotalanmam mteri kmesi Fh = Fh-1 \ Sr* olarak gncellenir ve adm 2ye gidilir. 5.7.2.7. Ta Yapra Algoritmas Tasarruf ve ekleme maliyeti fonksiyonlarnn lineer kombinasyonu kullanlarak i mterisinin

Ryan, Hjorring ve Glover 1993 ylnda sprme algoritmasnn doal bir uzants olan bu yntemi ta yapra olarak isimlendirdi. seim yaplr [15]: Min k S
dkxk aik x k

Burada ta yapraklar

denilen birok rota oluturulur ve aadaki alt problem kmesi zlerek son bir

Su kstlara gre;

k S

=1

( i=1,2,n )

xk= 0 ya da 1 (k S), S rotalar kmesi olmak zere, sadece ve sadece k zme ait olduunda xk=1 olur. aik, inin k rotasna ait olmas durumunda 1e eit olan ikili sistemdeki parametredir. dk ise k ta yaprann maliyetidir. Eer rotalar, kelerin bitiik noktalarnda ise bu problem dairesel zellik gstereceinden polinimal zaman dikkate alnarak zlr [15].

132

5.7.2.8.

nce Rotala Sonra Grupla Algoritmas

Bu grupta yer alan metotlar ilk aamada evre kstlarn dikkate almadan byk bir Gezgin Satc Problemi turu olutururlar ve ikinci bir aamada bu turu uygun ara rotalarna ayrrlar. Bu yaklam ara saysnn snrl olmad problemlere uygulanr. Bu ilk olarak, ikinci aamadaki problemin standart bir en ksa yol problemi olduunu ve O(n2) zamannda zlebileceini aratrm olan Beasley tarafndan ne srlmtr. En ksa yol probleminde i ve j dmleri arasndaki dolam maliyeti dijnin, c0i+c0j+lij ye eittir (lij, gezgin satc problemi turunda iden jye gitme maliyetidir.). nce rotala sonra grupla sezgiselinin dier yaklamlarla rekabet edebilir zellikte olduunu kantlayan bulgulara mevcut deildir [15]. 5.7.2.9. Tek Rotal yiletirmeli Sezgisel Algoritmas

Ara rotalama problemleri iinde en ok gelitirilen yntemler Linin -opt metodu olarak aklanabilir. Bu yntemde adet yol bir rotadan karlarak mmkn olan permtasyonlar da rotann eitli noktalarna eklenmektedir. Mevcut zmden daha iyi bir zm bulunmas halinde yntem, bu yeni rotay kt olarak vermektedir. 0(n)sresi ierisinde bir zmn -opt kontrol oluturulabilir. Genel olarak bir ARP de -opt algoritmas 0(n2) srede sonu bulmas beklenmektedir. opt yntemi zerinde deiiklikler yaplarak rnein art arda gelen belli sayda nokta yer deitirilerek bu sre ksaltlabilmektedir (Toth ve Vigo, 2002:121). 5.7.2.10. ok Rotal yiletirmeli Sezgisel Algoritmas yiletirme algoritmalar uygun olan bir zmn kenar ve dmleri ara rotas iinde veya ara rotalar arasnda birbirleri ile deitirerek uygun bir zmn aranmasdr. ARP iin ok rotal iyiletirme sezgiselleri, ok rotann bulunduu problemlerde kullanlrken her bir rotada ayn anda ilem yaparlar [15]. 5.7.3. Meta sezgisel Yntemler Son zamanlarda ara rotalama problemi iin birok meta sezgisel yntem nerilmitir. Ara rotalama problemlerine uygulanabilen meta sezgisel yntemler alt ekildedir. Bunlar; Benzetimli Tavlama, Deterministik Tavlama, Genetik Algoritmalar, Karnca Algoritmas, Yapay Sinir Alar ve Tabu Aramadr (Toth ve Vigo, 2002:129).

133

5.7.3.1.

Benzetimli Tavlama

Benzetimli Tavlama ismi demirin tavlanmasndan gelmektedir. Demirin ok yksek scaklklarda ok yksek enerjilere sahip olabilen bir metal olma zellii ve ayn zamanda ilenen demirin scakl nispeten dk olmasna karn enerjisi yksek durumlarla karlalabilir. Benzetimli tavlamada ise ama fonksiyon deeri daha nce bulunanlardan yksek olmasna karn daha iyi sonular veren zmlerle karlalabilir [17]. Benzetimli tavlama, zm kalitesizliine neden olan lokal optimumlardan kanmay salayan bir trmanma ileminin temel dinamiklerine izin vermeye alan bir yntem olarak alglanabilir. D=f(x)-f(xt) iken D 0 ise S' zm yeni zm olarak kabul edilir. Aramann lokal optimumdan uzaklamas iin, D>0 ise ama deerini arttran hareketler e
-D/T

olaslyla kabul edilirler. Burada T scaklk

parametresidir. Tnin deeri ok yksek bir deerden 0a yakn dk bir deere kadar deikenlik gsterir. Bu deerler soutma izelgesi ile kontrol edilirler. Tavlama benzetiminin t. terasyonun da N(x) arasndan bir x zm rastsal olarak seilir. f(x)<f(xt) ise x t+1 xe eit kabul edilir. Aksi halde; xt+1 = x, xt, pt olaslyla 1-pt olaslyla
-D/T

pt genellikle tnin ve f(x)-f(xt)nin azalan bir fonksiyonudur. pt genellikle e tanmlanr [15]. 5.7.3.1.1. ki Erken Benzetimli Tavlama

olarak

Ara rotalama problemleri iinde benzetimli tavlamann ki erken uyarlamas Robuste, Daganzo, Souleyrette ve Alfa, Heragu, Chen tarafndan gerekletirilmitir. lk duruma gre, yazarlar bir komu yapy birka mekanizmay birletirerek tanmland; bir rota parasn geri evirmek, ayn rotann baka bir parasna bir rota parasnn hareketi, iki rota arasndaki nokta al verii gibidir. Algoritma drt rnek (n=80, 100, 120, 500) zerinden test edildi fakat mevcut alternatif metotlar ile karlatrmalar yoktur. kinci uygulamada, Alfa, Heragu ve Chen arama prosesleri iin ilk zm yapp, 3-opt takip etmeyi ve nce rotala sonra grupla bir sezgisel yntemini kulland. Bu metot rnekte (n=30, 50, 75) uyguland ve rekabeti sonular retemedi (Toth ve Vigo, 2002:130). 134

5.7.3.1.2.

Osman Benzetimli Tavlama

Osman Benzetimli Tavlamasnn uygulanmas daha karmak ve daha baarldr. Bu yntem daha iyi bir balang zm kullanld, algoritmann baz parametreleri deneme aamasnda dzenlendi, daha fazla komu zm aratrld ve daha iyi emalar ortaya kmtr. Bu algoritmann komuluk yaps, -yer deitirme teknii ile oluturulur. Bu teknikte ilk olarak rastgele p ve q rotalar seilir, lSpl ve lSql olmas kouluyla yine rastgele Sp ve Sq mteri kmeleri oluturulur. Sp ve Sq arasndaki noktalar uygun bir ekilde yer deitirilerek zm iyiletirilmeye allmaktadr. Eer kmelerden biri bo kme olursa, bir rotadan dier rotaya basit nokta aktarm yaplr. ki rotadan oluturulabilecek kme kombinasyonlarnn says ve seilen Sp ve Sq ok fazla olduundan dolay, bu teknik =1 veya =2 ile uygulanmaktadr. Arama, mevcut zmden daha iyi bir zm elde edilinceye kadar bu ilemlere devam edilir. Bu algoritma ara says belirsiz olan simetrik ara rotalama problemleri zerinde test edilerek gelitirildi. Bu yntemin admlar yledir (Toth ve Vigo, 2002:131): Aama 1: ni algoritmas Adm 1: lk zm Clarke ve Wright Tasarruf algoritmasn tarafndan ilk zm oluturulur. Adm 2: ni -yer deiimi yntemi ile zm uzay aranr. zmde iyiletirme salanmayncaya kadar devam ettirilir. Eer btn komu zmler incelendii halde iyiletirme mmkn deilse durdurulur. Aama 2: Benzetimli Tavlama Arama Adm 1: lk zm Clarke ve Wright algoritmas ile zm retilir veya aama 1in sonunda elde edilen zm bu aamada balang zm olarak kullanlr. Hibir gelitirme olmakszn komu zmlerin oluturma aamas -yer deiimi teknii ile tamamlanr. En yksek ama fonksiyonu fark deeri max , en dk fark deeri min kaydedilir ve arama srasnda bulunan uygun zmlerin says, ye atanr. Q1=max, = 0, k =1, k3=3, t=1, x*=x1 olarak ayarlanr. x1 mevcut zm olur ve x*=x1dir. 135

Adm 2: Sonraki zm xtnin komu zmleri, -yer deiimi yntemi ile aranr. f(x) < f(xt) koulunu salayan bir x zm ile karlalrsa, xt+1 = x olacak ekilde ayarlanr. f(x)< f(x*) ise x* = x ve Q* = Qk olacak ekilde ayarlanr. Eer tm komu zmlerinin deeri xtin deerinden daha iyi deil ise x1in komularndan en iyi olan zm x olarak ayarlanr. xt+1 = x, xt, pt olaslyla 1-pt olaslyla

Eer xt+1 = xt olur ise, =1 olarak ayarlanr. Adm 3: Scakl Gncelleme Nadiren gerekleen art kural: Eer =1 ise, Qt+1=max{Qt/2, Q*}, =0, k =k+1 olacak ekilde ayarlanr. Normal olarak gerekleen azal kural: Eer =0 ise, Qt+1 = Qt / [(n + n t )maxmin] olacak ekilde ayarlanr ve t=t+1 olarak atanr. Eer k = k3 ise algoritma durdurulur, aksi takdirde adm 2ye geri dnlr. 5.7.3.1.3. Van Breedamn Giriimleri

Van Breedam, benzetimli tavlamann kullanlan farkl komu yaplarnn birka versiyonu test etti ve karlatrd. Testler Christofides, Mingozzi ve Toth rneklerinde de yaplmtr. Bu deneyler, en iyi benzetimli tavlama stratejisini belirlemek iin yardmc olacakt ancak genel olarak tabu arama stnlne dayal sezgiseller desteklenildi (Toth ve Vigo, 2002:133). 5.7.3.2. Deterministik Tavlama

Deterministik Tavlama, bir hareketin kabul iin deterministik kuraln kullanm dnda Benzetimli Tavlamaya benzer bir ekilde alr. Bu tekniin iki standart uygulamas snr kabul ve seyahat kaytlarnn tutulmasdr. Bir snr kabul algoritmasnn t iterasyonun da, eer (xt+1)(x)+Q1 ise zm xt+1dir. Burada Q1 t kullanc kontrol parametresidir. Seyahat kaytlarnn tutulmasnda, bir kayt arama boyunca x* en iyi kayttr. t iterasyonda, eer (xt+1)Q (xt) ise zm xt+1dir. 2 Burada Q2 genellikle 1den biraz byk kullanc kontrol parametresidir (Toth ve Vigo, 2002:133).

136

5.7.3.3. Sezgisel

Genetik Algoritmalar kullanlabilecek arama tekniklerinden biride Genetik

olarak

Algoritmalardr. Hollandn 1960l yllarn sonlarna doru yapt almalar bu algoritmann temelini oluturur. 1975 ylnda renebilen makinelerin tasarmn aratran Holland renme ileminin; tek bir organizmann yan sra trlerin nesiller boyunca evrimsel uyumu ile gerekletiini fark eder. Genetik algoritmalarn geliim sreci buna dayanmaktadr. Bu algoritmalar, hayatta kalabilen ve zelliklerini yeni nesillere aktarabilen organizmalarn davranlarn taklit etmektedirler. Bu srecin taklit edilmesinin nedeni, iyi zmleri iftletirerek bireylerin gl zelliklerinin alnmasyla daha iyi sonular elde etmektir (Tfekiler, 2008:19). Genetik algoritmann admlar yledir (Kurt, Semetay, 2001:2): Adm 1: Balang n adet kromozom ieren poplasyon oluturulur. Adm 2: Uyumluluk Her x kromozomu iin uyumluluun f(x) zerinde deerlendirmesi yaplr. Adm 3: Yeni poplsyon Toplumdan uygunluklarna gre iki ata seilir (daha iyi uyum, seilme ansn artrr.). Yeni bir fert oluturmak iin ebeveynlerin bir aprazlama olaslna gre aprazlanr. Eer aprazlama yaplmazsa yeni fert anne ve babann ayns olacaktr. Yeni ferdin mutasyon olaslna gre kromozom iindeki konumu deitirilir. Yeni bireyin yeni poplsyona eklenir. Adm 4: Deitirme Oluan yeni poplsyon kullanlr. Adm 5: Test Eer sonu tatminkr ise algoritma durdurulur. Aksi takdirde adm 6ya gidilir. Adm 6: Dng Adm 2ye geri dnlr.

137

5.7.3.4.

Karnca Algoritmas

Koloni halinde yaayan karncalar, problem zme konusunda rnek alnabilecek davran zellikleri gsteren hayvanlardr. Karncalar yuvalarndan yiyecek kaynana ve yiyecek kaynandan yuvalarna uzanan en ksa yolu bulabilmektedirler. Karncalar, yuva-yiyecek arasndaki yolun bozulmasndan dolay ortaya kacak artlara uyum salayarak, yeni bir en ksa yol kurma yeteneine sahiptirler. Bu en ksa yolu bulmak iin karncalar tarafndan kullanlan ve karncalar arasnda haberlemeyi salayan maddeye feremon denilmektedir. Karncalar, hareket halindeyken yola belirli miktarda feremon maddesi brakrlar. Gitmek iin seecekleri ynn belirlenmesinde feremon miktarnn byk nemi vardr. Karncalarn feremon miktar fazla olan ynleri tercih etme olasl, feremon miktar az olan ynleri tercih etme olaslnda daha fazladr. Bundan dolay karncalar en uygun yolu en ksa sre ierisinde bulabilmektedirler (Tokayl, 2005:46).

ekil 5.6: Karncalarn Davranlar a) Karncalar A-E arasndaki yolu izlemektedirler. b)Engel koyulan yolda karncalar hangi yn seeceklerine rastgele karar verirler. c)Ksa olan yolda daha fazla feromen birikir (Alaykran, Engin, 2005:70). Ara rotalama problemleri iin karnca algoritmas 1997 ylnda kapasite kstl ara rotalama problemlerinin en temeli zerinde duran Bullnheimer tarafndan tasarlanmtr [15]. 138

1999 ylnda Gambardella, Tailard ve Agazzi tarafndan ara rotalama problemlerinin daha karmak versiyonlar iin oklu karnca kolonisi sistemi gelitirilmitir. Bu algoritma (seyahat mesafesini minimum yapan koloni ve ara saysn minimum yapan koloni) oklu ama fonksiyonun baarl bir ekilde optimizasyonu iin tasarlanan yapay bir karnca kolonisi hiyerarisi ile organize edildi [15]. Karnca algoritmas iin kullanlan admlar yledir (Toyakl, 2005:50): Adm 1: Tm ehirlere belirli miktarlarda bi( t ) karnca yerletir. Buna gre karncalarn tabu listesi yenilenir. Her hattn koku miktar sfrlanr. Adm 2: Her ehirdeki tm karncalar iin eer j Ni ise pij(t)=0 fakat j Ni ise pij(t)={[ij(t)][ij]}/{[ij(t)][ij] ile hesaplanan pij( t ) deerine bal olarak hareket etmek amacyla j.ehir seilir. Karnca k, j.ehre hareket ettirilir ve j. ehri k. karncann tabu listesine dhil edilir. ij(t,t+1)=ij(t,t+1)+Q/dij ile feromen miktarn yinelenir. Her kenar (i,j) iin, ij(t+1)=p.ij(t)+ij(t,t+1) hesaplanr. Bu admdaki ilemler tabu listesi dolana kadar tekrarlanr. Adm 3: Bulunan en ksa tur hafzaya alnr. Durdurma kriterini salanyor ise Adm 4 e gidilir. Aksi takdirde, tm tabu listesi boaltlr. Tm ehirlere belirli miktarda karnca yerletirilir ve Adm 2 ye geri dnlr. Adm 4: En ksa tur yazlr ve algoritma durdurulur. 5.7.3.5. Yapay Sinir Alar

Yapay sinir alar, insan beyninin zelliklerinden biri olan renme yolu ile yeni bilgiler tretebilmek, yeni bilgiler oluturabilmek ve kefedebilmek gibi yetenekleri herhangi bir yardm almadan otomatik olarak gerekletirebilmek amac ile gelitirilmi olan bilgisayar sistemleridir. Bu yetenekleri geleneksel programlama yntemleri ile gerekletirmek olduka zordur veya mmkn deildir. Bu nedenle, yapay sinir alar bilim dalnn, programlanmas ok zor veya mmkn olmayan olaylar iin gelitirilmi adaptif bilgi ileme ile ilgilenen bir bilgisayar bilim dal olduu sylenebilir (ztemel, 2006:29).

139

Yapay sinir alar, insan beyninin bilgi ileme sisteminden esinlenerek gelitirilmi bir bilgi ilem teknolojisidir. Yapay sinir alar ile basit biyolojik sinir sisteminin alma ekli taklit edilir. Taklit edilen sinir hcreleri nronlar ierirler ve bu nronlar eitli ekillerde birbirlerine balanarak yapay sinir an olutururlar. Bu alar ile renme, hafzaya alma ve veriler arasndaki ilikiyi ortaya karma kapasitelerine sahiptirler. Dier bir ifadeyle, YSA'lar ile hedeflenen normalde bir insann dnme ve gzlemlemeye ynelik doal yeteneklerini gerektiren problemlere zmler retmektedir. Bir insann, dnme ve gzlemleme yeteneklerini gerektiren problemlere zmler retebilmesinin ana sebebi, insan beyninin ve dolaysyla insann sahip olduu yaayarak veya deneyerek renme yeteneidir [18].

ekil 5.7: Basit Sinir A rnei (Gurney, 1997:3). Yapay sinir alarnn temel ilevleri u ekilde belirtilebilir: ngr veya tahminleme (sat tahminleri, hava tahminleri, at yar tahminleri, evresel riskler), snflandrma ve kmeleme (Mteri profilleri, tbbi tehis, ses ve ekil tanma) ve kontroldr (Erken uyar iin uaklarda ses ve titreim dzeyleri). Ayrca, veri birletirme, kavramsallatrma ve filtreleme iin de kullanlabilir. Yapay sinir alarnn uygulama alanlar olarak endstriyel, finans, askeri ve savunma, tp ve salk, mhendislik, robotbilim, grnt ileme, rnt tanma, iletiim sanayi ve elence amal tahmin olarak saylabilir (Uur, Knac, t.y.:1).

140

5.7.3.6.

Tabu Arama

Tabu Arama algoritmas ilk kez F. Glover tarafndan insan hafzasnn almasndan esinlenilerek nerilmi bir arama yntemidir. TA esas olarak, basit tepe trmanma (BTT) ynteminin negatif ynlerini gidermeyi amalamaktadr. BTT mevcut aday zme, bir komuluk ilemi uygulayarak, yeni adaylar retir. Yeni adaylar bir deerlendirmeye tabi tutulduktan sonra bu deerlendirme ile zmn sonuca yaknl llr. Yeni adaylar ile eski adaylar ierisinden zme en yakn olan eskinin yerini alr. BTT bu haliyle ksr bir dngye sebep olabilmektedir. Komuluklar kapsamnda birbirine eit deerdeki iki ya da ikiden daha fazla komu arasnda taklp kalabilir. Arama yaplan alann zellikleri veya BTT ynteminin iyi seilmemesi, herhangi bir denetim mekanizmas kullanlmadan yaplan aramay yerel en iyi noktalara ynlendirebilir. Fakat gerek hayattaki problemler yerel en iyilerin ok olduu, fakat global iyinin az olduu, hatta baz durumlarda tek olabildii problemlerdir. Ksacas ksr dng kanlmaz hale gelir (lker, zcan, t.y.:3). Tabu arama algoritmas ksr dngden kurtulmak iin hafza kullanlmasn, hatrlamay nerir. Daha nce ziyaret edilmi ya da herhangi bir nedenle ziyaret edilmesi istenilmeyen aday zmlerle ilgili zellikler, tabu listesi ad verilen, ksa dnemli hafzaya benzer bir yapda tutulur. Yntem bu listedeki hamlelerin belirli bir sre yaplmasn yasaklar. Bylece arama yerel bir en iyi noktadan kurtularak asl sonuca yaklaabilir. Bu temel altyapnn yan sra, tabu arama yntemlerinde aramay belirli bir noktaya ynlendirebilecek uzun dnem hafza yaplar da kullanlmtr (Gonzlez-Velarde, Laguna, 2002:3).

141

6. TABU ARAMA ALGORTMASI

6.1. Tabu Arama Algoritmasnn Tanm

Tabu kelimesi Polenezya dilinden yani Tongadan gelmektedir. Tonga adas yerlileri kutsal olmas nedeniyle dokunulmaz olan eyler iin bu kelimeyi kullanrlard. Websters Dictionaryye gre bu kelime ayrca koruyucu bir nlem olarak gelenek ve greneklere dayandrlan bir yasak veya bir risk yaratt iin yasaklanan ey olarak tanmlanr (Glover, Laguna, 1998:3). Optimizasyon problemlerinde ise, optimum zm elde etmek amacyla kullanlan yasaklar ve kstlamalar ifade etmektedir (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3918). TA tekniine ait ilk almalar 1986 yllarnda Glovera aittir. Zeki problem zme prensiplerini ortaya karmaya almtr. Bundan dolay TAnn yapay zeka ve optimizasyon alanlarn birletiren kavramlara dayand sylenebilir. TA ynteminin z, yerel optimallik snrlarn amak iin tasarlanan prosedrlere dayanr. TA yerel optimalliin tesindeki zm uzayn kefetmek iin yerel bir sezgisel arama prosedrne klavuzluk eden bir meta sezgiseldir (eker, 2007:73). 6.2. Tabu Arama Algoritmasnn Ana Bileenleri

Tabu Arama algoritmasnn (Tabu Search Algorithm) ana bileenleri aada srasyla verilmektedir. 6.2.1. Balang zm Tabu arama algoritmasn uygulayabilmek iin ncelikle ilk zme ihtiya duyulur. lk zm elde edebilmek iin farkl yntem kullanlr. Her yntem tabu arama algoritmas iin uygun bir balang zm retir. Bu yntemler, hzl hesaplama yapabilmek ve balang zmnn eitliliini salamak iin dizayn edilmitir. Bu ekilde tabu arama algoritmas gelitirilmi olur. Bu yksek kalite zmler bulmada faydal olan farkl balang zmlerinin bulunmas eitlilii salar (Brandao, 2009:718). En yakn komu yntemi: lk, tip 1 ile balayan ara tipi seilir. Eer rotalanmam mteriler ara yk tama kapasitesi asndan kabul edilmezse, daha sonra aracn tipi bir birim kadar arttrlr ve bu rotalanmam mterinin en az biri, bu ara tipi tarafndan hizmet edilene kadar tekrarlanr. Daha sonra, depodan 142

en uzak olan rotalanmam mteri ara balangc olarak seilir. Henz rotalanmam ve rota mterilerine en yakn olan bir sonraki mteri rotaya eklenir. Ayrca bu mterinin aracn yk tama kapasitesi asndan kabul edilebilir olmas gerekir. Seilen mteri, rota mesafesini en az miktarda arttran yere gre en yakn komusu rotaya eklenir. Bu proses mevcut rotaya mteri kabul edilmeyinceye kadar tekrar edilir. Bu gerekletii zaman yeni bir ara seilir ve tm proses btn aralar rotalanana kadar devam eder. Gendreaunun GENIUS algoritmas GENI ve US olmak zere iki prosedrden oluur. GENI GSP turu oluturmak ve US bu turu gelitirmek iin kullanlr. Bu yntemde, btn rotalar ina edildikten sonra seyahat mesafesini azaltmak iin rotalarn her birine US uygulanr (Brandao, 2009:718). En yakn komu art ekleme yntemi: Bu yntem, bir nokta dnda en yakn komu yntemi ile tam olarak ayn ekilde alr. Bir rotaya ilk mteri yerletirildikten (Aracn rotaya tayini en yakn komu ynteminde de tanmlanmt.) sonra bu rotadaki herhangi dier komunun kabul edilebilirlii, d-mahalleye ait olmas ek kouluna gerek duyar. Bu mahalle, rotadaki her bir mterinin d-en yakn komular tarafndan oluturulur. d deeri sadece tip 1in aralarnn kullanld varsaylarak elde edilen rota bana den tahmini ortalama mteri says olarak tanmlanr. ncelikle gerekli aralarn says, toplam talebin ara kapasitesine blnerek tahmin edilebilir. Daha sonra d deeri, ara saysnn toplam mteri saysna blnmesiyle elde edilir. Mevcut rotaya kabul edilecek daha fazla mteri olmad zaman ekleme aamas uygulanr. Bu aamada, mevcut rotann maliyetini en az arttran kapasite asndan kabul edilebilir rotalanmam mteri her zaman eklenir. Baka mteri eklenemedii zaman btn mteriler rotalanana kadar yeni bir ara ile tm proses tekrar edilir (Brandao, 2009:718). Dev Tur Yntemi: Balangta, btn mterileri kapsayan GSP turu ina edilir. Tur depo ile balar ve her zaman yeni bir mteri GENI prosedr kullanlp sipari numaras izlenerek eklenir. Uygun rotalarda tur blm u ekilde yaplr: blm depoya bitiik mteri ile balar (Tur ilk eleman depo olan ve ikinci eleman mteri olan bir vektr ile temsil edilir). Daha sonra, minimum kapasitesi mteri talebine eit veya fazla olarak seilir ve mevcut rota balatlr. Bu rotada, kapasite asndan kabul edilebilir olan mteriler tek tek tur tarafndan tanmlanan srasn takip eder. Daha fazla kabul edilebilir mteri kalmad zaman, proses henz rotalanm mterilerin eliminasyonundan kaynaklanan ksa tur ile tekrarlanr. Bu proses, turda daha fazla mteri olmad zaman sona erer (Brandao, 2009:18). 143

6.2.2. Hamle Tabu aramadaki komuluklarn tanmlanmas iin drt eit hamle kullanlr. Bunlardan rotalar aras harekettir ve drdnc, rota ii harekettir ki bu hareketlerden elde edilen rotalar, rotalar aras hareketler ile gelitirilir. Rotalar aras hareketler yer deitirme, deitirme ve atlama hareketleri; rota ii hareket 2-opt prosedrdr (Montane, Galvao, 2006:604). Yer deitirme: Bu hareket, ekil 6.1de gsterildii gibi rotalardan birinde ve baka bir rotaya dhil olan birer mteri yer deitirir. ki rotann her birindeki her bir mteri ve mmkn olan btn rota iftleri iin uygulanabilmesi bu hareketin ilkesidir. ekil 3teki rnekte pi mteri birinci rotadan kartlp ikinci rotaya eklenir (Montane, Galvao, 2006:604).

ekil 6.1: Yer deitirtme Hareketi (Montane, Galvao, 2006:604). Deitirme: Bu hareket, ekil 6.2deki gibi iki rota arasndaki mterilerin deitirilmesini kapsar. ki rota arasndaki mterilerin deiiminin btn olas kombinasyonlar ve btn olas rota iftleri iin uygulanmas bu hareketin ilkesidir. ekil 6.2teki rnekte pi ve qi mterileri iki rota arasnda deitirilmitir (Montane, Galvao, 2006:604). Bu hareketin uzantlar iki yolun deitirilmesi iin uygun ise biz geniletilmi deitirme hareketi olarak isimlendiririz. Bu durumda, farkl mteriler rotalar aras aktarlr eski rotadaki dzen korunur (Montane, Galvao, 2006:604).

144

ekil 6.2: Deitirme Hareketi (Montane, Galvao, 2006:605). Atlama: Bu hareket, daha nce aklanan geniletilmi deitirme hareketinin belirli bir durumudur ve seilen iki rotann her birinin iki paraya blnmesinden oluur. Bu, her rotadan bir yay kaldrlp iki yeni yay eklenir ve ilk rotann balang blm ikinci rotann son blmne srasyla balanarak elde edilir. ekil 6.3te bu gsterilmitir. ki rotann her bir olas blmleri ve btn olas rota iftleri iin uygulanmas bu hareketin ilkesidir (Montane, Galvao, 2006:604).

ekil 6.3: Atlama Hareketi (Montane, Galvao, 2006:605).

145

2-opt: Bu yntem rota ii harekettir. Bu yntemin amac, herhangi hareket ile elde edilen zmleri gelitirmektir. Rotaya ait iki yakn olmayan yay yer deitirmesi dier iki yay tarafndan gzden geirilmesini ierir. Bu ekilde rota balants tekrardan kurulur. Proses rota uzunluunun daha fazla azalmas mmkn olmayana kadar tekrarlanr. Bu hareketin rnei ekil 6.4te gsterilmitir (Montane, Galvao, 2006:604). Bu admlar bir yazlm dilinde opt adndaki bir fonksiyon iine kodlanld takdirde 3-opt algoritmas opt(opt(rota)) ile, 4-opt algoritmas ise opt(opt(opt(rota))) ile tekrarlamal bir ekilde elde edilebilir (Erol,2006:6). Herhangi rotalar aras hareketten sonra ara ykleri hareket iindeki iki rotann her mterisi iin gncellenmesi gerekir. Gncelleme prosesi genel denklemler araclyla tanmlanr. Fakat bu yntemde atlanr (Montane, Galvao, 2006:604).

ekil 6.4: 2-opt Hareketi (Montane, Galvao, 2006:605). 6.2.3. Komuluk Yaps ekil 6.5de komular ile birlikte genel zellikleri olan bir x noktas gsterilmektedir. Verilen bir gei mekanizmas, xin bir komusu herhangi bir noktadr ve xden bu noktaya basit bir gei araclyla ulalabilir. Burada uygun ve uygun olmayan komular mevcuttur. Uygun olanlar arasnda genellikle sadece ekici yaplara ilgi vardr (Lee, El-Sharkawi, 2008:105).

146

ekil 6.5: Belli Bir Yaplandrmann Komuluu (Lee, El-Sharkawi, 2008:106). ekil 6.6 uygun olmamasna ramen xin komu yaplar da ilgi ekicidir. Bunun nedeni, baz durumlarda istenilen ekici uygun zm iin ekici uygun olmayan yapya geici olarak gei daha ksa bir yol olabilir (Lee, El-Sharkawi, 2008:105).

ekil 6.6: Uygun Olan Noktadan Uygun Olmayan Noktaya Gei rnei (Lee, ElSharkawi, 2008:107).

147

ekil 6.7te ekici uygun olmayan yapdan ekici uygun olanna tamamlayc geii gsterilir. Bu strateji tipi yerel optimumu bol olan karmak sistemin iyi bir rnei olan gei genileme planlama problemi de baarl bir ekilde uygulanmaktadr (Lee, El-Sharkawi, 2008:105).

ekil 6.7: Uygun Olmayan Noktadan Uygun Olan Noktaya Gei rnei (Lee, ElSharkawi, 2008:108). Uygun olmayan noktalar arasnda gei, ama fonksiyonundaki uygun olmayan maliyetleri temsil etmek iin ceza terimlerinin eklenmesi ile kolaylar. Bu nedenle, uygun olmamadan dolay maliyet bileenleri iin gerek maliyetteki azalma dengelerden daha fazla ise, geie izin verilir (Lee, El-Sharkawi, 2008:105). 6.2.4. Aday Listesi Aday listesi, ar byk komuluklarn her birinde ya da her bir zaman alc alternatifin deerlendirilmesinde, en ekici komunun elde edilmesi iin limitli bir arama tarafndan taranmasdr (Lee, El-Sharkawi, 2008:114). Tabu arama, deerlendirme yapabilmek iin hamle aday listesini kullanr. Aramaya devam edebilmek iin aday listesi seilir. Aday listesi tabu arama performansnda nemli bir role sahiptir (Joubert, 2007:84).

148

6.2.5. Bellek Yaps Tabu aramadaki bellek yaps; yenilik, frekans, kalite ve etki boyutlarna dayanarak almaktadr (Glover, Laguna, 1998:4).

ekil 6.8: Tabu Aramann Drt Boyutu (Glover, Laguna, 1998:4). Kalite boyutu, arama boyunca iyi zmleri ziyaret etme yeteneine bavurur. Bu balamda hafza, iyi zmler iin ortak olan eleri tanmlamak amacyla kullanlr. Etki boyutu, arama srasnda yaplan seimlerin sadece kalite deil yap bakmndan da etkisini inceler (Glover, Laguna, 1998:4). Yenilik tabanl ve frekans tabanl olmak zere iki eit hamle bellei sz konusudur (Joubert, 2007:84). 6.2.6. Ksa Sreli Bellek Ksa sreli yenilik tabanl bellek, zm uzay boyunca tabu olarak ayarlanan son T hamle etrafndaki evrimi yasaklar. Yakn zamanda gerekleen hamleler, tabu listesi olarak adlandrlan bir mekanizmada saklanr. Listedeki hamle says, T olarak gsterilen tabu listesi boyutuna gre belirlenir. Liste ilk giren ilk kar prensibi ile alr. zm konfigrasyonu olan tabu listesinde dier yenilik bilgileri saklanr. T deerinin byk olmas, hamlelerin ve zmlerin tabu olarak daha uzun kalmasdr. Tabu zm listesi, rotalar arasndaki para deiimleri tarafndan yakn zaman ierisinde oluturulmu zmler grubudur. zmler tamsay dizide kodlanmtr. Ayrca zmn toplam maliyeti de diziye eklenir (Joubert, 2007:84). TAda tabu listesi ve aspirasyon kriteri ksa dnemli hafza grevi grmektedir (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3920).

149

6.2.7. Tabu Listesi TAda arama boyunca en iyi komu tasarmlarn elde edilmesini salayan hareketler yapay bir hafzaya kaydedilir. Bu yapay hafza kullanlarak aramada nceki tasarmlarn tekrar elde edilmesini salayacak hareketler yasaklanr. Arama esnasnda yaplmasna izin verilmeyen bu hareketlere tabu denir. Tabu hareketler, tabu listesi ad verilen ve yapay hafza grevi gren tek boyutlu bir listede muhafaza edilir (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3919). Bu veri yaps ekil 6.2de

gsterilmektedir. Burada her stun her bir durumun (k) zelliklerini (a(k)) temsil etmektedir (Erol, 2006:53).

a1(1) a2(1)

a1(2) a2(2)

a1(k) a2(k)

a1(ITsI) a2(ITsI)

ekil 6.9: Tabu Listesinin Yaps (Erol, 2006:54).

rnein; TA da herhangi bir iterasyonda X tasarmndan bu tasarmn en iyi komusu olan Y tasarmna bir hareket gerekletiinde bu hareketin tabu listesine kaydedilir. Mevcut bir X tasarmndan h 1 hareketi ile en iyi Y komu tasarmna gidilsin, Y=h1(X). Bir sonraki iterasyonda mevcut tasarm olan Y tasarmnn en iyi komu tasarm X olabilir. Y tasarmndan h2 hareketi ile X tasarmna gidilir, X=h2(h1(X)). Bu olasln gereklemesi durumunda aramada ayn tasarm etrafnda bir evrim oluacaktr. Tabu listesi ile bu durum yasaklanmakta ve aramann zm uzaynda farkl alanlara ynelmesi salanmaktadr. TA da yaplan bir hareketin ne kadar sreyle tabu listesinde kalaca tabu listesi uzunluu ile belirlenir. Tabu listesinin yenilie dayanan bir hafza yaps bulunmaktadr. Buna gre tabu olan hareketlerin says tabu listesi uzunluuna eritiinde tabu listesinin en banda olan en eski hareket listeden karlr. Liste bir sra yukar hareket
150

ettirilerek listenin ikinci srasndaki hareket birinci sraya, nc srasndaki hareket ikinci sraya gelir bu ekilde devam edilerek en son tabu olan hareket sondan bir nceki sraya gelir. Boalan son sraya ise yeni yaplan hareket yerleir (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3919).

(a) Bo Durumdaki Tabu Listesi

(b) Ksmen

Dolu

Durumdaki

Tabu Listesi

(c) Dolu Durumdaki Tabu Listesi

ekil 6.10: Tabu Listesi Dolumu (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:103). 6.2.8. Aspirasyon Kriteri Aspirasyon kriteri, yaplan bir hareket sonucunda imdiye kadar elde edilen en iyi tasarmdan daha iyi bir tasarm bulunursa bu hareket tabu olsa dahi kabul edilir. Bu kriterle kabul edilen bir hareketin tabu olma durumu kaldrlmaz ve hareket tabu listesinden karlmaz. Sadece hareketin tabu olma durumu aspirasyon kriterini salad iin geici olarak gz ard edilir. TAda tabu listesi dnda aspirasyon listesi ad verilen ve tek bir deer ihtiva eden bir liste daha vardr. Bu listeye arama boyunca optimizasyon snrlayclarn salayan tasarmlar kaydedilir. Arama esnasnda snrlayclarn tamamn salayan bir tasarmla karlaldnda bu tasarm aspirasyon listesine kaydedilir. Herhangi bir iterasyonda aspirasyon listesindeki tasarmdan daha hafif bir tasarm bulunursa bu tasarm tabu olan bir hareket sonucunda elde edilmi bile olsa kabul edilir ve aspirasyon listesindeki mevcut tasarmn yerini alr (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3920). 151

6.2.9. Uzun Sreli Bellek Uzun sreli frekans tabanl bellek, en umut verici komular arasnda arama yapmaya izin verir. Frekans tabanl hafza tabu hamlenin ka kez alt hakknda ek bilgi salar. Zaman ve bellek gereksinimlerini hafifletmek iin tabu zmlerinin niteliklerinin kaydedilmesi bir gelenektir ve zmn kendisi deildir (Joubert, 2007:84). Uzun dnemli hafza ile arama esnasnda elde edilen en iyi tasarmlara dn yaplarak bu tasarm blgelerinde daha detayl bir aratrma yaplmas salanr. Bylece bu blgelerde bulunabilecek daha iyi tasarmlarn elde edilmesi olasl deerlendirilir. Uzun dnemli hafza aramann lokal olarak kuvvetlenmesini, global olarak ise eitlenmesini salamak iin kullanlr. (Deertekin, lker,

Hayaliolu, 2006:3920).
6.2.10. Kuvvetlendirme ve eitlendirme Her meta sezgisel gibi tabu arama, potansiyel olarak en uygun zmleri elde etmek gibi etkili bir arama srecine rehberlik etmeyi amalamaktadr. Tam olarak en gelimi yerel aramann en belirgin eksiklii olan yerel optimuma taklmay gidermeye alr. Bir kez byle bir yerel optimuma ulaldnda, tabu aramann meta stratejisi, bu yerel optimumdan zm uzaynn dier blgelerini kefetmeye alr. Dolaysyla tabu arama hem kuvvetlendirme hem de eitlendirme ynlerini birletirir (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:107).

ekil 6.11: Basit zm Uzaynda lk Kuvvetlendirme Aamas (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:107).

152

Bu, tabu listesi ile zm kombinasyonlarnn seim mekanizmas ile elde edilir. Her admda mmkn olan en iyi komu zm semek kuvvetlendirmenin hedefidir. Ancak hafza, zmler zerindeki izin verilmeyen hareketler tarafndan arama zerinde eitlendirme etkisine sahiptir. yle ki kuvvetlendirme daha fazla mmkn deil ise komu gruplar snrlandrlabilir. Btn iyiletirilmi zmler tabu olarak ifade edildii zaman bu meydana gelir. Arama sreci zm uzaynn kefedilmemi blgelerine ve ziyaret edilmemi iyiletirilmi zmlere varmas ile birlikte bir sonraki yerel optimumla karlancaya kadar tekrar kuvvetlendirmesi gerekleir (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:107).

ekil 6.12: eitlendirme ile Yerel Minimumdan Ka (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:108). Bize bu davran minimizasyon probleminin basit 2 boyutlu zm uzay tarafndan gsterilir. zmlerin ekil 6.11teki gibi dzenlendiini varsayalm. Eri boyunca ilerlemek zm kalite deerinin gelimekte olduunu gsterir. S1 zmyle balayarak ilk yerel minimuma (S5) ulancaya kadar aramada ilk kuvvetlendirmeyi gerekletirecektir. Bu noktadan kamak amacyla, zm S4e geri dnmek veya zm S6ya ilerlemek gibi iki olaslk vardr. En son ziyaret edilen zme geri dnmeyi yasaklayan bir tabu listesi kullandmz varsayarsak, bu durumda S4 tabu olur ve S6 ile devam edilir. Yine s5e geri dnmek mmkn olmad iin S7ye gidilir. ekil 6.12daki gibi arama ilemi S9a kadar bir eitlendirme safhas olarak devam eder. Bu noktada iyiletirilmesi mmkn olmayan tabu zmler mevcuttur ve ekil 6.13deki gibi sre tekrardan kuvvetlendirmeye geer (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:107).

153

ekil 6.13: Basit zm Uzaynda kinci Kuvvetlendirme Aamas (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:108). Kuvvetlendirme ve eitlendirme arasndaki denge tabu listesinin uzunluu ile kontrol edilir. Uzun tabu listeleri eitlendirme etkisini kuvvetlendirir. Uzun tabu listelerinin yeni zmler bulmay engellediine dikkat edilmelidir. Hatta ziyaret edilmemi zmler yasaklanm olacak ve bu yzden etkili kuvvetlendirme neredeyse imknsz hale gelecektir. Tersine tabu listesi ok ksa olursa, kuvvetlendirme zorunlu hale gelecek ve muhtemelen aramann yerel optimumu terk etmesi mmkn olmayacak (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:108). 6.2.11. Tabu Sresi Tabu listesinin uzunluu olduka nemlidir. Tabu listesinin ok uzun olmas durumunda aramada hareketlerin ou tabu olacandan TAnn hareket kabiliyeti azalr. Tersine tabu listesinin ok ksa seilmesi durumunda ise ayn tasarmlar etrafnda evrim olabileceinden arama balang tasarmnn yaknnda lokal bir optimuma yaknsayabilir. Buna gre tabu listesi uzunluu T olmak zere tabu listesine kaydedilen bir hareketin, bu hareketten sonra T adet yeni hareket yaplncaya kadar tekrar edilmesine izin verilmez. T adet yeni hareket yapldktan sonra hareketin tabu durumu kaldrlr ve bu hareket tabu listesinden kartlr (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3919). 6.2.12. Sonlandrma Kriteri Tabu arama algoritmasnn sona ermesi iin bir durdurma kriterine ihtiya duyulur. Bu kriterlerden en ok kullanlan, algoritma iin nceden belirlenmi 154

maksimum iterasyon saysna ulald zaman arama sona erdirilir (Joubert, 2007:85). Alternatif durdurma kriterleri arasnda, seilen bir komu zmn komusunun olmamas, belirli bir zm deerine ulalmas, algoritmann bir yerde tkanmas ve daha iyi sonu retememesi durumlar saylabilir. tekrarlanr (Ylmaz, 2008:48). 6.3. Tabu Arama Algoritmasnn leyii Bu kriterlerden birinin gereklemesi kadar geen sre ierisinde her iterasyonda ilemler

TA zm uzayndaki arama ilemini komu arama ile gerekletirmektedir. Komu aramada, herhangi bir olas tasarmn dier olas tasarmlardan oluan komular olduu kabul edilir. Optimizasyon probleminde ise olas birok

tasarm ierisinden ama fonksiyonunu minimum yapan tasarm aranr. Bu amala zm uzaynda hareket mekanizmasyla mevcut tasarmdan bu tasarma komu olan tasarmlara gidilir (Deertekin, lker, Hayaliolu, 2006:3919).

ekil 6.14: TA Algoritmas zm Prosesleri (Zapfel, Braune, Bgl, 2010:103).

TA, bir balang seimini ele alarak bu seimin komularn belirler. Bir ama fonksiyonu gz nne alnarak komular deerlendirilir. Bu deerlendirme srasnda arama listesi hafzada tutulur. Bylece arama ilemi gittike snrlanmaya balar. Deerlendirilen komular tabu arama listesinde yoksa ve aspirasyon kriterini salyorsa, bulunmu en iyi zm ile karlatrlr ve arama listesine eklenir. Son zm o ana kadar bulunmu en
155

iyi sonu ise yeni balang zm olarak seilir. Bu ilem durma kriteri salanana kadar tekrar eder (etin, 2007:18).

ekil 6.15: Tabu Arama Algoritmas Basit Ak emas (Gzpek, Gen, 2009:253). 156

6.4.

Tabu Arama Algoritmas Trleri

Toth ve Vigo tabu arama algoritmasnn dokuz trn incelemitir. 6.4.1. ki Erken Tabu Arama Algoritmas Ara rotalama problemlerinde tabu arama uygulamalarnn ilk

denemelerinden birini Williard gerekletirmitir. Burada zm, 2-opt veya 3-opt geerli zmlerinden ulalabilen btn uygun zmler olarak tanmlanan komularn ve depolarn oaltlmasyla dev bir tur haline dnr. Sonraki zm, en iyi tabu olmayan hareket olarak belirlenir. Williard bu yaklam ile birlikte snrl bir hesaplamay sunmutur (Aarts, Lenstra, 2003:316). Pureza ve Frane, bir zmn komularn farkl bir rotadaki bir tepe

noktasna hareket veya uygunluu korunurken iki rota arasndaki noktalarn deiimi olarak tanmlamtr. Williard, en iyi tabu olmayan uygun hareketi her iterasyondan semitir. Williard algoritmas, zellikle iyi sonular retmedi. leri aratrmalar tabu arama almalarn yapabilmek iin daha gelimi arama mekanizmalarnn gerekli olduunu gstermitir (Toth ve Vigo, 2002:134). 6.4.2. Osman Tabu Arama Algoritmas Bu algoritma ile Osman -yer deitirme tekniini nermitir. Bu uygulamada Osman uygun bir balang zm retmek iin =1ve ini aamasnda =2 kullanr. =2 deeri ara rotalar arasndaki tekli, iftli tepe noktas deiimleri ve tekli, iftli tepe noktas karm hareketlerine izin verir. Osman bir komu zm seimi iin iki strateji ele almtr. lk olarak ele alnan, zmn tm komuluklar taranp en iyi kabul edilebilir tabu olmayan komu zm seilir. kincisi ise, tarama srasnda bulunan, mevcut zmden daha iyi ilk en iyi kabul edilebilir komu zm seilerek algoritmaya devam edilmektedir. Daha iyi bir zm bulunamamas halinde en iyi komu zm ele alnmaktadr. Osmann yapm olduu gzlemler dorultusunda ayn durdurma kriterleri ile ilk en iyi kabul edilen daha iyi sonular retir ama en iyi kabul edilenden daha yava bir deikendir. Bu algoritmada zmlerin tabu listesinde kalma sresi sabit olup kuvvetlendirme prosedr ve uzun sreli bellek mekanizmas uygulanmamtr (Rego, Alidaee, 2005:150).

157

6.4.3. Tabu Rota Algoritmas Daha nceki tabu algoritmalar ile karlatrldnda, Gendreau, Hertz ve Laportenin tabu rota algoritmas birok yeniliki zellikleri ierir. Komu zmleri bulmak iin bir genel ekleme prosedr kullanlmlardr. Bu mekanizmaya gre komu zm, bir rotann bir noktasnn kopartlp baka bir rotaya eklenmesi ile elde edilmektedir. Tabi ki bu mevcut olan bir rotay ortadan kaldrmak veya yeni bir rota oluturmakta olabilir. Genel ekleme prosedr, rotann yerel optimizasyonlar gerekletirilirken, bir rota zerindeki iki yakn komu arasnda bir tepe nokta ekleyerek oluur (Aarts, Lenstra, 2003:318). Tabu Rota yntemi gerek anlamda bir tabu listesi kullanmaz. Fakat bu tabu listesinin yerine rotalar aras transfer olan noktalar hafzada tutulmakta, buna da tabu etiketleri ad verilmektedir. Bu yntemde tabu etiketleri kullanlarak iterasyonlar srasnda ayn zmler reten bir dngye girmemek iin u ekilde bir zm retilmitir: Bir r rotasndan s rotasna nokta tandktan sonra gelen t adet iterasyonda ayn noktann ilk rotasna tekrar eklenmesi engellenmektedir. Buradaki t deeri 5 ile 10 arasnda hesaplanan rastgele bir saydr. Tabu Rota algoritmasnda eitlendirme stratejisi bir rotadan dier bir rotaya tanan noktann tanma frekansyla orantl bir ekilde terimin ama fonksiyonuna eklenmesi ile gerekletirilmektedir. Bylelikle kritik noktalarn rotalar arasnda al veri yaplma olasl dengelenerek zm uzay daha iyi bir ekilde taranmaktadr. Yntemin kuvvetlendirme stratejisi ise balangta belli sayda zm retilip bu zmler zerinde arama ileminin yaplmasdr, daha sonra ise bulunan en iyi zm zerinden ana algoritma yrtlmektedir (Toth ve Vigo, 2002:135). 6.4.4. Taillard Algoritmas Taillard algoritmas, Tabu rotalama algoritmasnn baz zelliklerini ieren tabu arama uygulamasdr. Bu algoritma yerel minimumlara ve uygun olmayan zmleri kabul etmeyen - yer deitirme teknii kullanr. Tabu rota algoritmasnn kullanmndan daha kolaydr ve ayn sre ierisinde daha ok iterasyonun gerekletirilmesine izin verir. Genel ekleme prosedr yerine standart eklemeleri kullanr. Tabu mekanizmas ve uzun sreli bellek politikalar tabu rota algoritmasyla ayndr (Toth ve Vigo, 2002:137).

158

Taillard algoritmasnn yeni zellii, ana problemi alt problemlere blmektir. Bu dzlemsel problemlerde alt problemler, deponun merkezde bulunup dzgn olarak depo evresine dalan noktalarn balang blme ilemi ile sektrlere ayrlmas belirlenir. Her bir alt problem paralel hesaplamalarla bamsz olarak zlr fakat noktalardan yan yana bulunanlar bir sektrden dierine periyodik olarak gemesi gerekmektedir. Bu, depo merkezde ve noktalar dzgn olarak dald zaman bir anlam kazanr. Dzlemsel olmayan veya deponun merkezde olmad problemlerde, blme ilemi en ksa yollar gz nne alnarak merkezi depoda balayan aa yapsna gre oluturulmaktadr. Bu ayrtrma yntemi zellikle paralel uygulamalar iin uygundur. Bu stratejilerin kombinasyonu mkemmel saysal sonular verir (Toth ve Vigo, 2002:137). 6.4.5. Xu ve Kelly Algoritmas Xu ve Kelly, 1996 ylnda iki rota arasndaki nokta deiimleri, salnml tahliye zinciri ile komularn belirler. Tahliye zincirine, a zerindeki akn minimum yaplmasyla karar verilir. ekil 6.16deki grlen aama 2deki eriler bir mterinin bir rotadan yer deitirip deitirmediini ve aama 3te bir rotaya yeniden girip girmediini belirlemek iin 0, 1 akna sahiptir (Rego, Alidaee, 2005:152).

ekil 6.16: Xu ve Kelly Algoritmasna Gre Problemin Ak A (Rego, Alidaee, 2005:152). Birka mteri ayn rotadan ayrlabilir ya da ayn rotaya girebildiinden dolay btn eri maliyetleri sadece bir yaklamdr. nceki algoritmalarn bazlar gibi ayrk 159

rotalar opt-3 ve opt-2 ilemleri aracl ile periyodik olarak tekrar eniyilenir. Kapasiteye uygun orta seviyede uygulanabilir zmlere (=1ile) izin verir, sabit tabu sresi kullanlr ve uzun dnemli frekans tabanl hafza uygulanr. En iyi bilinen zmlerin havuzu korunur ve arama prosedr periyodik olarak bu havuzun zmlerine uygulanr. Geni kapsamda bu algoritma, kapasite kstl ara rotalama problemleri iin birok iyi zm retmitir fakat birka parametre ayar gerektirdiinden dolay zaman alc ve karmaktr (Rego, Alidaee, 2005:152). 6.4.6. Rego ve Roucairol Algoritmas Rego ve Roucairol algoritmas 1996 ylnda L aamay ya da rotay ieren tahliye zincirini, komularn belirlemek iin kullanr (Rego, Alidaee, 2005:152). Yazarlara gre bir rota zinciri, bir rotada bulunan ardk noktadan oluan (vi-1k, vik-1, vi+1k) bir gruptur ve L seviyeli bir yer deitirme zinciri prosedr ise k. rotada bulunan (vi-1k, vik-1, vi+1k) (k = 0 ,..., L) nokta lsnn (vi-1k, vik-1, vi+1k) (k = 1 ,..., L) nokta ls ile son kalan noktaya kadar yer deitirilmesi ile gereklemektedir. Bu sre sonunda hibir rotaya yerletirilemeyen viL noktas ise ele alnan birinci rotaya vi-1L ve vi+1L noktalarnn arasna eklenmektedir. Komu zmler bulunurken kapasite ksd dikkate alnmakta, bu sayede uygun rotalar oluturulmaktadr. Farkl rotalardan nokta zincirleri bulunurken noktalarn birbirine yaknlk durumu gz nne alnmaktadr. Bu prosedrn paralel uygulamalar da gelitirilmitir. Bu tabu arama uygulamas iyi sonular vermitir fakat yeterli miktarda iyi bilinen bir algoritma deildir (Toth ve Vigo, 2002:137).

ekil 6.17: L Aamal Tahliye Zinciri (Rego, Alidaee, 2005:153).

160

6.4.7. Rochat ve Taillard Adaptif Hafza Tabanl Algoritma Adaptif hafza tabanl algoritma Rochat ve Taillard tarafndan 1995 ylnda olaslkla eitlendirme ve kuvvetlendirme bal altnda sunulmutur. Bu metot tek bana bir ara rotalama problem sezgiseli olarak kabul edilmemelidir. Ancak daha ok birka sezgisel programla birlikte ve birka balam ile uygulanabilir genel bir prosedr olarak kabul edilebilir (Rego, Alidaee, 2005:152).

ekil 6.18: Adaptif Hafza Prosedrnde Yeni Bir Ksmi zmn Yaratlmas (Toth ve Vigo, 2002:139). Adaptif hafza tabanl algoritmada iyi kalitede bir grup zm bir havuzda toplanmakta ve arama sreci boyunca havuz dinamik olarak gncellenmektedir. Havuzdaki zmlerde yer alan rotalar yeni bir zm oluturmak zere periyodik olarak seilirler. Bu seim ileminde iyi kaliteli zmlere daha fazla arlk deeri verilerek o zmlerde yer alan rotalarn seilme ans artrlmaktadr. Ayrca algoritmada yeni bir zm oluturulurken ayn zmn iki defa kullanlmas engellenmektedir. ekil 6.18da A, D ve H rotalar iki hafza zmnden kartlyor. Bu algoritma 14 standart ara rotalama probleminin tm iin en iyi bilinen zmleri oluturmu ayrca bulunamayan en iyi 2 zm retmitir (Toth ve Vigo, 2002:138). 161

6.4.8. Toth ve Vigo Tanecikli Tabu Arama Algoritmas Tanecikli Tabu Arama algoritmas baka umut verici bir kavramd. Ara rotalama problemlerinde mkemmel sonular elde eden bu algoritmayla Toth ve Vigo araclyla 1998 ylnda tanld. Tanecikli Tabu Arama algoritmasnn arkasndaki ana fikir, bir grafiin uzun kenarlar en iyi zme ait olma olaslnn kk olduu gzlemidir. Bu nedenle, ortalama e uzunluu eiini aan uzunluklarn hepsi ortadan kaldrlarak, umut vermeyen birka zm arama sresinde dikkate alnmaz. Toth ve Vigo v=c kullanlmay nerdi. Buradaki algoritma sresinde deeri [0.1, 0.2] arasnda deitirilen bir seyrekletirme parametresi ve c hzl bir sezgiselle elde edilen bir problemde yer alan tm kenarlarn ortalamasdr. Eer [1.0, 2.0] ise, grafikte geriye kalan kenarlarn yzdesi %10 ile %20 aralnda olmaktadr. Bu da algoritmann iyi zm veren arama blgelerine younlamasn salamaktadr. Eer zm belirli bir iterasyon sresince gelimezse, uygulamada deeri dinamik olarak drlmekte ve periyodik olarak ilk atand deere geri dndrlmektedir. Komu zmler, ayn rota iinde nokta yer deiimi veya iki rota arasnda nokta al veriinden meydana gelmektedir. Yazarlar bir prosedrn tm potansiyel deiimlerini O(IE(v)I) zaman ierisinde E(v) = {(vi, vj) E: dij v} U I den incelemenin mmkn olduunu sylemitir. Burada I, yksek kalitedeki zmlere ait olan veya depoya giden nemli bir dizi kenardr. Sonu olarak, Toth ve Vigo Tabu Arama algoritmasnn birka zelliini ieren bir Tanecikli Tabu Arama versiyonu uyguland. Tanecikli Tabu Arama ok ksa hesaplama sreleri iinde mkemmel sonular retir (Toth ve Vigo, 2002:138). 6.4.9. Barbarosolu ve zgr Algoritmas Barbarosolu ve zgr hibir eitlendirme stratejisi iermeyen ve sadece uygun zmleri aratran olduka basit bir tabu arama algoritmasn tanmlamtr. Komu zmler, -yer deitirme teknii araclyla yeni rotalarn merkezine yakn ve mevcut rotalarn merkezinden nispeten uzak noktalar olarak tanmlanmtr. Rota bir 2-opt prosedr uygulamasyla eniyilenir (Toth ve Vigo, 2002:138).

162

6.5.

Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas

Gncel problemlerde de karlalabilecek olan ara rotalama ile apraz sevkiyat entegrasyonun nemini vurgulayan Hae Lee, Jung ve Min Lee bu konu zerinde almalar yapmtr. Toplam maliyeti minimum yapmak amacyla en uygun apraz sevkiyat deposu ile ara rotalama karar iin bir matematik modeli nermitir. nk bu almada NP- hard olarak bilinen bu problem tabu arama algoritmasna dayanan yeni bir sezgisel algoritmann gelitirilmesidir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:249). 6.5.1. Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas Modeli ekil 6.19de gen ekiller tedarikileri, yuvarlak olan ekiller ise perakendecileri temsil etmektedir. Toplama aralar apraz sevkiyat merkezinden balar ve ezamanl olarak apraz sevkiyat merkezine dner. Daha sonrada sevkiyat aralar hareket eder ve turunu tamamladktan sonra geri dner. Bu model ile T planlama sresi iinde ulam maliyetleri ve aralarn operasyon maliyetleri toplamn minimuma indiren en iyi ara rotasn belirlemek amalanmtr (Liao, Lin, Shih, 2010:6870). Ayrca aralarn apraz sevkiyat merkezlerine var sreleri ve ara saylarn da belirlenmektedir. Sevkiyat srecindeki aralarn ayrl ve var kst deikenleri, aralara yklenilebilecek rn miktar ve apraz sevkiyat havuzuna ezamanl var ara plann dikkate almalyz (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:250).

ekil 6.19: Tekli apraz Sevkiyat Merkezi iin nerilen A (Liao, Lin, Shih, 2010:6870).

163

Deikenler; P = Toplama srecindeki dmler serisi D = Sevkiyat srecindeki dmler serisi O = apraz sevkiyat havuzu n = Dmlerin says (imalatlar ya da perakendeciler) m = Mevcut aralarn says Q = Maksimum ara kapasitesi pi = i.toplama dmndeki yklenen miktar di = i.sevkiyat dmndeki boaltlan miktar tcij = i.dmden j.dme ulam maliyeti ck = k aracnn operasyonel maliyeti yij = toplama srecinde i.dmden j.dmne ulaan rnlerin miktar zij = sevkiyat srecinde i.dmden j.dme ulaan rnlerin miktar ti = i.dmdeki aracn ziyaret uzunluu etij = aracn i.dmden j.dme gitmesi iin geen sre DTik = k aracnn i.dmden ayrl sresi ATk = k aracnn apraz sevkiyat havuzuna (toplama srecinin biti sresi) var sresi Karar Deikeni; Xkij : 1, 0, eer k arac i. dme gitmesi yoksa 164

Problemimiz iin Tabu Arama algoritmasndan esinlenerek gelitirilen matematik model aadaki gibi aklanabilir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:250). Ama fonksiyonu;
n n m m n

Min

tcij xkij + ck xk0j

k=1 j=0

(1)

i=0 j=0 k=0

Kstlar;
n m

xkij = 1
i=0 k=0 n m

(2)

xkij = 1
j=0 k=0 n
k

(3)

x ip - xkpj = 0
i=0 n j=0

p,k

(4)

xk0j 1
j=1 n

(5)

xk0j 1
i=1 m n

(6)

xk0j m
k=1 j=1

(7)

yij + zij Q.xkij

n i=1 n

k,

(i,j)

(8)

pi = di
i=1

(9)

165

pj yji yij = 0
n

eer j P, eer j D, eer j 0,

i,l i,l i,l (10)

- pi
i=1

0 zij zji = dj
n

eer j P, eer j D, eer j 0,

i,l i,l i,l (11)

di
i=1 n n
k k

t ix ij + etkijxkij T
i=0 j=0 i=0 j=0

(12)

DTkj = (etij+DTki+tj)xkij ATk = (DTki+eti0)xki0 ATk = ATk

k k kk

(13) (14) (15)

(1)de bu problemin ama fonksiyonu gsterilmektedir. Bu toplam ulam maliyetinin ve sabit ara maliyetlerinin toplamnn belirlenmesini ierir ve biz bu maliyeti minimum yapmak isteriz. (2) ve (3) bir aracn uramak ve ayrlmak zorunda olduu bir dm gsterir. (4) ardk ara hareketlerini aklar. Aralar apraz sevkiyat merkezine varp varmadn, apraz sevkiyat merkezinden ayrlp ayrlmadn (5) ve (6) gsterir. (7) apraz sevkiyat havuzundan ayrlan ara saylarnn mevcut ara saysndan (m) daha az olmas gerektii gsterilir. (8) belirli aralarn iine yklenen rnlerin miktar aracn maksimum kapasitesini amamas gerektiini aklar. (9)da rnlerin korunma akn aa karlr. (10) ve (11) toplama ve sevkiyat srelerinde rotalardaki (dmler arasnda) rnlerin miktarn gsterir. (12)de her bir dm iin yaplan toplam ziyaret sresi ve dmlere yaplan toplam seyahat sresi toplamlarnn, planlanan T sresinden daha az olmasi gerektiidir. (13) toplam var sresi, ziyaret uzunluu ve hareket etme sresi tarafndan aralarn adan ayrlma srelerini aklar. (14)te apraz sevkiyat havuzuna var sresini aklar. Ve (15) apraz sevkiyat havuzuna ezamanl var koullarn belirtir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:250). 166

6.5.2. Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas Uygulanmas Toplama ve sevkiyat problemi, bir nevi ara rotalama problemi olarak kabul edilebilir (Mosheiov, 1998:669). Bu sorun, daha sonra bir NP-hard problemi olarak snflandrlmtr. Bu nedenle, uygun bir sre ierisinde iyi bir zm elde edebilmek iin etkin bir meta sezgisel algoritma kullanmak gerekir. Barbarosolu ve zgre gre, Tabu Arama algoritmas en uygun meta - sezgisel algoritmadr (Barbarosolu, zgr, 1999:255). nk eitli komularn yaratt yerel zmlerden kamak, yerel zmlere cevap vermeyi engellemek ve kullanlan arama srelerinin hafzasna sahip olmak mmkndr. Bu yzden, bu almada tabu arama algoritmas aralarn etkili operasyonel stratejisini bulmak iin kullanlmtr. nerilen algoritmann ilk zm ekil 6.19te aklanan prosedr ile oluturulmutur. lk ara iin, uygun btn rotalar mevcut dme ayrlan ara tarafndan aranr. Sonra, bir aday listesi iin nakliye maliyeti minimum nakliye maliyeti oran dan az olan rotalar oluturulur. Aday listesinden rastgele olarak seilen bir rota ve ilgili dm, ara iin tahsis edilir. Bu ara kapasitesine ulaana kadar devam eder ve ayn prosedr kalan btn aralar iinde altrlr. ekil 6.20 rotalar ayrmak iin ara 1in tolerans () nerede 1,5 e eit olduu prosedrn aklamaktadr. Mevcut dmlerden uygun dm bulundu ve iki dm seildi. nk ulam maliyetlerinin oran minimum ulam creti (30) 1,5 toleranstan daha azdr. Daha sonra, iki rota iinden rastgele seilen dm ara 1 iin ayrlr (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:252).

ekil 6.20: lk zmn retilmesi rnei (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:252).

167

ekil 6.21 yakn zmlerin jenerasyon rneini gstermektedir. Ara 1 iin iki dm arasndaki ulam maliyeti dier yollardan daha fazla olan iki rota bulunmaktadr. Daha sonra, dier rastgele seilen ara 2 iin seilmi iki rota ilgili rotalar ile deitirilir. Eer herhangi bir ilgili rota yok ise veya ek ara kapasitesi gerekli ise, ardk iki rota deitirilebilir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:252).

ekil 6.21: Yakn Bir zmn retilmesi rnei (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:252). nerilen algoritma aadaki gibi zetlenebilir (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:252): Adm 1: Balatma zmler retmek iin ya ilk deeri atanr. Adm 2: lk zmn retimi 2.1 Toplama sreci 2.1.1 Rota iin bir ara seilir. 2.1.2 Mevcut dmde uygun tm yollar aranr. Mevcut konumdan ulam maliyeti oran, dan az ulam maliyeti olan rotalarn aday listesi oluturulur. 2.1.3 Aday listesinden bir rota ve ilgili dm rastgele seilir. 2.1.4 Seilen bir ara iin seilen dmdeki rn miktar, ara kapasitesinin altnda ise 2.1.2 ve 2.1.3 tekrarlanr. Eer bir aracn kapasitesini aar ise, 2.1.5 altrlr. 2.1.5 Rota iin baka bir ara seilir ve 2.1.2, 2.1.3 ve 2.1.4 tekrarlanr. 168

2.2 Sevkiyat sreci Toplama srecindeki ayn admlar tekrarlanr. Adm 3: Tabu Arama Algoritmas 3.1 Yakn bir zm retimi 3.1.1 Toplama sreci 3.1.1.1 ki dm arasndaki ulam maliyeti dier dmlerden daha

fazla olan iki rota bulunur. 3.1.1.2 Rastgele seilen baka bir ara iin benzer rotalar ile iki rota

deitirilir. Eer herhangi bir benzer rota yok veya ek ara kapasitesi gerekiyor ise, ardk iki rota deitirilir. 3.1.1.3 Eer toplam maliyet artarsa, mevcut zm en iyi zm

olarak tutulur. Eer deil ise, 3.1.1.1 altrlr. 3.1.1.4 3.1.1.1, 3.1.1.2 ve 3.1.1.3 tekrar ederek en iyi zm bulunur.

3.1.2 Sevkiyat sreci Toplama srecindeki ayn admlar tekrarlanr. 3.2 Tabu listesi retimi 3.1.1.4in sonucunda tekrarlanan iftler (rota, ara) bulunur ve tabu listesine eklenir. 3.3 art 1i sonlandrma Eer tabu aramalar snr saysn almadysa, 3. adm tekrarlayn. Adm 4: art 2yi Sonlandrma Eer retilen ilk zm snr saysn amadysa, 2. ve 3. admlar tekrarlayn.

169

6.5.3. Gelitirilmi Tabu Arama Algoritmas iin Saysal rnek nerilen algoritmann performansn lebilmek iin bir saysal rnek zerinden gidilecektir. Bu yntem sezgisel algoritmadan daha uzun srede sonulanmaktadr. Kolaylk salamak amacyla, i dmne bir aracn ziyaret etmesi gereken uzunluun (ti), 0 ve planlanan sreninde (T), 16 saat olduu varsaylmtr. Tablo 6.1de, parametrelerin deeri gstermektedir. 10, 30 ve 50 aral rastgele retilen problemler sonunda ortaya kan izelge Tablo 6.2, Tablo 6.3 ve Tablo 6.4te srasyla gsterilmektedir. ki dm arasndaki her ulam maliyeti asimetrik olarak oluturulur(Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:253). Tablo 6.1: Parametre deerleri (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:253).
Problem 1 10 10 960 70 1000 uniform(20,200) uniform(48,560) uniform(5,50) 4 6 Problem 2 30 20 960 150 1000 uniform(20,100) uniform(48,480) uniform(5,20) 7 23 Problem 3 50 30 960 150 1000 uniform(20,200) uniform(48,560) uniform(5,30) 12 38

n m T Q ck etij tcij pi, di toplama dm says sevkiyat dm says

Tablo 6.2, 10 dm ziyaret eden 6 ara iin ortaya kan rotay gsterir. Toplama srecinde be ara ezamanl olarak apraz sevkiyat havuzuna 284 dakikada geldi ve tm sreleri tamamlamas 645 dakika srd (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:253). Tablo 6.2: Her ara iin ziyaret edilen 10 dm ortaya kan izelge (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:254).
Aralar Ziyaret edilen dmler (balang zaman) 1 0(68) 2(190) 1(234) 0(284) 2 0(0) 4(156) 0(284) 3 0(96) 3(184) 0(284) 4 0(284) 10(377) 6(400)8(494) 0(645) 5 0(284) 9(432) 7(527) 0(591) 6 0(284) 5(343) 0(393) Toplama dmleri=1-4; Sevkiyat dmleri=5-10; Toplam maliyet=10102; apraz sevkiyat sresi=284 dk.

170

Tablo 6.3: Her ara iin ziyaret edilen 30 dm ortaya kan izelge (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:254).
Aralar Ziyaret edilen dmler (balang zaman)

1 0(41) 4(62) 2(92) 0(181) 2 0(0) 7(59) 6(99) 0(181) 3 0(69) 1(116) 0(181) 4 0(35) 3(114) 0(181) 5 0(64) 5(128) 0(181) 6 0(181) 22(202) 16(400)24(256) 26(281) 13(321) 18(358) 0(381) 7 0(181) 29(202) 9(400) 14(259) 23(300) 10(322) 0(356) 8 0(181) 30(215) 20(238)12(269) 11(304) 8(237) 0(356) 9 0(181) 19(215) 21(262)17(300) 25(324) 0(363) 10 0(181) 27(233) 28(259)15(281) 0(323) Toplama dmleri = 1-7; Sevkiyat dmleri = 8-30; Toplam maliyet = 14373; apraz sevkiyat sresi = 181 dk.

Tablo 6.4: Her ara iin ziyaret edilen 30 dm ortaya kan izelge (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:254).
Aralar Ziyaret edilen dmler (balang zaman) 0(116) 7(143) 11(189) 0(338) 0(125) 6(245) 0(338) 0(0) 3(195) 5(278) 0(338) 0(171) 2(262) 0(338) 0(201) 9(284) 0(338) 0(127) 1(224) 0(338) 0(73) 8(233) 0(338) 0(181) 12(217) 10(247) 0(338) 0(83) 4(245) 0(338) 0(338) 44(364) 45(385)30(410) 31(432) 20(457)15(479) 27(518) 22(567) 0(632) 11 0(338) 16(365) 33(388)17(415) 25(447) 0(555) 12 0(338) 27(359) 35(388)18(409) 41(431) 0(570) 13 0(338) 39(399) 46(428)32(450) 21(472) 14(494) 38(631) 0(731) 14 0(338) 42(504) 26(568)40(589) 29(632) 37(674) 0(727) 15 0(181) 23(441) 34(510)48(536) 50(560) 0(582) 16 0(338) 36(412) 43(451)28(488) 13(532) 0(633) 17 0(338) 19(474) 49(504)24(533) 0(677) Toplama dmleri = 1-12; Sevkiyat dmleri = 13-50; 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Toplam maliyet = 28253,2; apraz sevkiyat sresi = 338 dk.

Tablo 6.3te, 30 dm rotalamak iin 10 araca ihtiya vard. Toplama srecinde altrlan 5 ara apraz sevkiyat havuzuna ezamanl olarak 181 dakikada ulat ve tm ilemleri sonulandrmak 381 dakika srd. Tablo 4, 50 dm iin sonular gsterir. 9 ara apraz sevkiyat merkezine ezamanl olarak

171

338 dakikada ulat ve tm sreleri tamamlamas 731 dakika srd (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:253). Bu probleme, makul bir sre iinde iyi bir zm bulmak iin, tabu kullanm sresi uzunluu 3 ve iterasyon says 1000 olduu varsayld. Ancak kritik bir neme sahip olan tolerans deerinin etkisini aratrmak amac ile rastgele oluturulmu problem ile en iyi zm elde eden yukardaki 10, 30 ve 50 dmleri problemlerinin eit olmas denendi. Daha sonra, (16)ya gre hesaplanan ortalama yzde hata deeri 30 tekrarlamadan sonra raporland (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:254). 100 x (Sezgisel zmn toplam maliyeti en iyi zmn toplam maliyeti) En iyi zmn toplam maliyeti (16)

ekil 6.22: Tolerans deeri ortalama yzde hatas (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:255). ekil 6.22 deien tolerans deeri ile ortalama yzde hatay gsterir. Ancak, bu ortalama yzde hata ve tolerans deeri arasnda kesin bir iliki olduunu sylemek zordur. Yani, toleransn artan ya da azalan deeri ortalama yzde hatann artt ya da azaldn garanti edemez. Ancak, 1,3, 1,4 ve 1,5 tolerans deerleri ile daha kk ortalama yzde hata elde edilmesine olmasna ramen, bu tolerans deerlerinin dier tm deerlerden daha iyi olduunu sylemek mmkn deil. Ayrca, problem iin en kt durumda dahi ortalama yzde hatas %6dan daha 172

az bir zm elde edebiliriz. Bu nedenle, tolerans deeri 1,0 den 2,0 'ye kadar, 0,1 aralklarla artarak ayarlanr (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:255). nerdiimiz algoritmann etkisini bulmak iin, her bir problem iin 30 tekrarlama zerinden sralama ile algoritmamzn sonucunu karlatrdk. Tablo 5, nerilen algoritma ve sralama arasnda toplam maliyetin ortalama hatasnn en fazla %4 olduunu gsterir. Bu nedenle, nerdiimiz algoritmann verimli olarak iyi bir zm bulunabilmesinin mmkn olduu sonucuna varabiliriz (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:256). Tablo 6.5: nerilen algoritma ve 30 replikasyon iindeki sralama karlatrma (Hae Lee, Jung, Min Lee, 2006:255).

173

7. UYGULAMA
7.1. X Kargo irketi

X Kargo Servisi A.. Y Holdinge bal irketlerdendir. Y Holding tama grubunda X Kargo dnda X Kurye ve X Lojistikte bulunmaktadr. X Kargo irketinin bnyesinde, Trkiye genelinde bugn 9 apraz sevkiyat merkezi ve bu merkezlere bal 86 ubesi, 250 aratan oluan filosu ve 1000 alan ile liderlik koltuunda oturmaya devam etmektedir. Tablo 7.1: apraz Sevkiyat Merkezlerine Gre ube Dalm
i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 apraz Sevkiyat Merkezi Trakya apraz Sevkiyat Merkezi Anadolu apraz Sevkiyat Merkezi Marmara apraz Sevkiyat Merkezi Ege apraz Sevkiyat Merkezi Akdeniz apraz Sevkiyat Merkezi Karadeniz apraz Sevkiyat Merkezi Anadolu apraz Sevkiyat Merkezi Dou Anadolu apraz Sevkiyat Merkezi Gney Dou Anadolu apraz Sevkiyat Merkezi ube Adedi 10 10 8 12 10 8 12 8 8 86

7.2.

X Kargo irketinin leyii

86 adet ubeye gn ierisinde mterilerden gelen kargolar, saat 12:00de merkezlerden yola kan irket ring aralar ile ubelerden toplanarak var noktalarna ulatrlmak zere bal olduu apraz sevkiyat merkezlerine ulatrlr. Ring aralar ktktan sonra ubelerde tekrardan biriken kargolar ise, saat 17:00de ubeler kapandktan sonra ube aralarna yklenerek bal olduu apraz sevkiyat merkezine gelir ve burada toplama alannda yerini alr. ekil 7.1 ve ekil 7.2de grld gibi sevkiyat alannda hali hazrda bekleyen apraz sevkiyat aralarna kargolar bant sistemi yardmyla yklenir. Bu tr kargo gnderileri giden kargo olarak adlandrlmaktadr. Bu srada kargonun var yeri, geldii ubenin bal olduu apraz sevkiyat merkezi ise kargolar depo olarak isimlendirilen araca yklenir.

174

ekil 7.1: Akam Trakya SMdeki Aralarn Yerleimi

ekil 7.2: Akam Anadolu SMdeki Aralarn Yerleimi Btn ubelerin kargolar apraz sevkiyat merkezlerine ulatktan sonra dier apraz sevkiyat merkezlerine ait olan kargolar szlemeli aralara yklenerek var noktalarna gnderilir. Sabaha kar ait olduklar apraz sevkiyat merkezlerine ulaan bu kargolar tayan aralar ekil 7.3 ve ekil 7.4de de grld gibi 175

toplama alanlarnda sralanarak beklerler. Saat 8:00de gelen ube aralar sevkiyat alannda sralanrlar ve kendilerine ait olan kargolar alarak ubelerine geri gnderilirler.

ekil 7.3: Sabah Trakya SMdeki Aralarn Yerleimi

ekil 7.4: Sabah Anadolu SMdeki Aralarn Yerleimi 176

Belirli sebeplerden dolay geciken ve sabah datmna yetiemeyen apraz sevkiyat merkezlerinin szlemeli aralar len ringini beklerler. len saat 12:00 olarak belirlediimiz irket ring aralar var ubelerine gre ynlendirilirler. Bu aralar ubelere ait kargolar brakmakla birlikte ubeler tarafndan toplanan kargolar da alarak apraz sevkiyat merkezine dnmektedirler. Bunun gibi bir apraz sevkiyat merkezinden dier bir apraz sevkiyat merkezine ulaarak var ubesine ynlendirilen kargolar iin gelen kargo olarak ifade edilmektedir. apraz sevkiyat merkezlerinde ve ube ileyilerinde herhangi bir

olumsuzluk (trafik kazas, doal felaketler) olmad srece standart olarak tm birimlerde bu ekilde gerekletirilmektedir. 7.3. Problemin Tanmlanmas

stanbulda bulunan Trakya ve Anadolu apraz Sevkiyat Merkezleri ve bu merkezlerin her birine bal 10ar adet ube arasnda sistematik olarak uygulanan ileyi sistemi; 08.00 ubelere giden, 12.00 Ring, 17.00 ubelerden gelen. Bu ileyi gnlk olarak gelen veriler dorultusunda belli bir plana sokularak sorunsuz bir ekilde gerekletirilmektedir. Ring rotas kapal ulu olduundan dolay mevcut durum ile nerilen algoritma sonularn karlatrmak zere seilmitir. 7.4. Problem le lgili Parametreler

Problemimizin zmn gerekletirebilmek iin gerekli olan parametreler vardr. Biz bu parametreleri u ekilde sralayabiliriz. 7.4.1. Toplama ve Sevkiyat Dmleri irketimizin bnyesindeki apraz sevkiyat merkezleri ve bu merkezlerin bulunduklar yerler harita zerinde ekil 7.5te ve bu yerlere ait ayrntl bilgiler Tablo 7.2de verilmitir.

177

ekil 7.5: apraz Sevkiyat Merkezlerini Harita zerindeki Yerleri 178

Tablo 7.2: apraz Sevkiyat Merkezleri

i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 .S.M. Adlar Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM .S.M. Adresleri kitelli Organize Sanayi Eyp Sultan Mah. Sanayi Cad. Koukavak Mah. alayan Mah. Ankara Bulvar Sanayi Cad. Atatrk Mah. Seyrantepe Sanayi Mah. le Baclar Sancaktepe Osmangazi Bornova Muratpaa Canik Altnda Yakutiye Merkez l stanbul stanbul Bursa zmir Antalya Samsun Ankara Erzurum Diyarbakr

stanbulda yer alan Trakya ve Anadolu SMye ait 10ar adet ubenin adresleri Tablo 7.3, harita zerinde gsterimi de ekil 7.6da verilmitir. Tablo 7.3: Trakya ve Anadolu apraz Sevkiyat Merkezine Bal ubeler
i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 ube Adlar Arnavutky b. Bakrky b. Beikta b. Beylikdz b. Bykekmece b. atalca b. Eyp b. Fatih b. Saryer b. Silivri b. Beykoz b. ekmeky b. Kadky b Kartal b. Maltepe b. Pendik b. Sultanbeyli b. Tuzla b. mraniye b. skdar b. Bal Olduu .S.M. Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Trakya SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM Anadolu SM ube Adresleri Merkez Mah. Sakzaac Mah. Cihannuma Mah. Cumhuriyet Mah. Fatih Mah. Ferhatpaa Mah. Muratpaa Mah. Hasan Halife Mah. Merkez Mah. Piri Mehmet Paa Mah. Ortaeme Mah. Merkez Mah. Rasimpaa Mah. avuolu Mah. Altayeme Mah. Bahelievler Mah. Ahmet Yesevi Mah. Aydntepe Mah. Atakent Mah. Tavas Hasan Aga Mah. le Arnavutky Bakrky Beikta Beylikdz Bykekmece atalca Eyp Fatih Saryer Silivri Beykoz ekmeky Kadky Kartal Maltepe Pendik Sultanbeyli Tuzla mraniye skdar l stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul stanbul

179

ekil 7.6: Anadolu ve Trakya SMlere Bal ubelerin Harita zerindeki Yeri 180

7.4.2. Aralarn zellikleri Trakya ve Anadolu apraz sevkiyat merkezlerinin her birine ait 4er adet ve toplamda 8 adet ring arac bulunmaktadr. Bu merkezlere bal olan 20 ubenin her birinde 1er adet olmak zere toplamda 20 adet ube arac mevcuttur. Tablo 7.4: Ara Bilgileri
Aracn levi Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Toplama-Datm Aracn Sahibi Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Szlemeli Trakya Ring Trakya Ring Trakya Ring Trakya Ring Anadolu Ring Anadolu Ring Anadolu Ring Anadolu Ring Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Trakya ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Anadolu ube Aracn Markas Mercedes Mercedes Ford Mercedes Mercedes BMC Mercedes Mercedes Mercedes Mercedes Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Aracn Cinsi Dorseli Kamyon Dorseli Dorseli Kamyon Dorseli Kamyon Kamyon Kamyon Kamyon Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Kamyonet Aracn Plaka No 34 KAR 65 34 UY 5154 34 HN 567 34 GHN 56 34 NHA 53 34 DBH 98 34 TAC 77 34 NN 7896 34 BBG 56 34 RDS 11 34 GBV 86 34 HH 271 34 DE 100 34 NS 501 34 MEH 59 34 UMM 65 34 YRT 54 34 VA 440 34 KNJ 87 34 DRF 34 34 FRV 78 34 DEA 76 34 GRM 93 34 MER 57 34 UVM 15 34 YRT 34 34 VAG 42 34 ZKR 59 34 GMZ 34 34 HH 272 34 DE 101 34 NS 501 34 GRM 93 34 MEH 60 34 UPM 69 34 YAT 54 34 VN 446 34 MPR 89 Aracn Kapasitesi 80 60 80 80 40 80 40 60 60 60 15 15 15 15 15 15 15 15 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30

k 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

181

SMler arasnda gerekleen kargo transferlerinde kullanlan aralar, szlemeli aralardr. Szlemeli aralarnn yetersiz kalmas sonucunda da ara kiralama yoluna gidilmektedir. Bu aralara ait bilgiler Tablo 7.5te belirtilmitir. 7.4.3. Dmler Aras Mesafeler Bilinmesi gerekli olan parametrelerin arasnda dmler arasndaki

mesafelerde bulunmaktadr. Bu problemde dmler ile kastedilen ubelerim ve apraz sevkiyat merkezlerimdir. Bunlar arasndaki mesafelerin bilinmesi ile ulam maliyetlerimin deeri de bulunabilir. Biz bu mesafeleri kendi aralarnda kategorize ettiimizde 3 snfa ayrmamz mmkndr. lki; btn apraz sevkiyat merkezlerin kendi aralarndaki mesafelerdir. kincisi; Trakya apraz sevkiyat merkezi ve bu merkeze ait ubeler arasndaki mesafelerdir. Son olarakta; Anadolu apraz sevkiyat merkezi ve bu merkeze ait ubeler arasndaki mesafelerdir. Tablo 7.5de, Tablo 7.6de ve Tablo 7.7da gruplara ayrdmz bu mesafeler yer almaktadr. Tablo 7.6 ve Tablo 7.7de ifade edilen 0 ubelerin bal olduu apraz sevkiyat merkezini ifade etmektedir. Tablo 7.5: SMler Arasndaki Mesafeler
j 1 2 Anadolu SM 3 Marmara SM 4 5 Akdeniz SM 6 Karadeniz SM 7 Anadolu SM 8 Dou Anadolu SM 545 879 879 889 330 9 Gney Dou Anadolu SM 768 889 330

Trakya SM

SMleri Arasndaki Mesafeler (km)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM 57 262 580 753 762 466

57

262 216

580 530 327

Ege SM

753 701 686 466

762 711 775 1004 981

466 417 408 587 558 416

1249 1475 1200 1303 1294 1304 1473 1418 1241 1091

216 530 701 711 417 327 686 775 408

466 1004 587 981 558

416 545 768

1249 1200 1294 1473 1241 1475 1303 1304 1418 1091

182

Tablo 7.6: Trakyadaki Dmler Aras Mesafeler

j 0 1 2 3 4 5 Byk ekmece 6 7 8 9 10

Trakya SM

Arnavutky

Beylikdz

Bakrky

Beikta

atalca

Saryer 67 26,3 84,1 9 mraniye 6,5 22 27,3 9,5

Dmler Arasndaki Mesafeler (km)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Trakya SM Arnavutky Bakrky Beikta Beylikdz Bykekmece atalca Eyp Fatih Saryer Silivri 25,1

25,1 18,5 23,8 24,5 27,1 39,2 12,4 14,9 23,8 56,5 31,2 36 30,4 33,2 41,9 22 28,5 40,6 61,1 71

18,5 31,2 23,8 36 16,4

16,4 28,1 30,8 53,7 12,8 10,1 33,1 43,3 46 3,7 3,7 61,2 14,1 7,5

16,9 78,5

24,5 30,4 28,1 43,3 27,1 33,2 30,8 46

23,9 33,6 32,1 51,5 36,1 19,6 37,4 35,8 55,2 31,9 49,1 51,6 5,8 5,8 26,4 26,3 69 35,5

39,2 41,9 53,7 61,2 23,9 19,6 12,4 22 12,8 14,1 33,6 37,4 49,1 7,5 32,1 35,8 51,6 67

26,4 67,8 69 84,1

14,9 28,5 10,1

23,8 40,6 33,1 16,9 51,5 55,2 56,5 61,1 71

78,5 36,1 31,9 35,5 67,8

Tablo 7.7: Anadoludaki Dmler Aras Mesafeler

j 0 Anadolu SM 1 Beykoz 2 ekmeky 3 Kadky 4 Kartal 5 Maltepe 6 Pendik 7 Sultanbeyli 8 Tuzla 10 skdar 25,8 20,4 16 26 9,5

Dmler Arasndaki Mesafeler (km)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Anadolu SM Beykoz ekmeky Kadky Kartal Maltepe Pendik Sultanbeyli Tuzla mraniye skdar 32 9,8

32

9,8

22,5 16,8 17,3 13,3 33 30 19 15,1 6,3 6,3 7,1 11,6

4,9

22,2 17,5 22,7

19,1 30,7 19,1

41,4 35,6 49,5 20,1 27,6 24,2 12,6 32,3 25 7,1 26

19,4 17,2 8,4 8,4 15,1 25 26

22,5 30,7 19,4 16,8 17,3 33 30 17,2 19

33,2 13,2 19,7

22,1 14,5

11,6 20,9 19,4 17,8 15,3 9,4

13,3 41,4 24,2 4,9 35,6 12,6

22,1 20,9 15,3 9,4 22,1

22,1 21,5 35,9 31,8 34,1

22,2 49,5 32,3 33,2 14,5 19,4 17,5 20,1 6,5 13,2 22

17,8 27,3 21,5 31,8 16 26 35,9 34,1

22,7 27,6 25,8 19,7 20,4

Silivri

Eyp

Fatih

183

7.4.4. Dmler Aras Sreler Problemdeki aralarn rotalanmas iin en gerekli olan parametrelerden biridir. Bu parametre, etij olarak sembolize edilir. i. dmden j. dme en ksa ulam sreleri Tablo 7.8, Tablo 7.9 ve Tablo 7.10de gsterilmitir. rnein Anadolu apraz sevkiyat merkezi ile Marmara apraz sevkiyat merkezi arasndaki mesafeyi bulmak istersek Anadolu SM 2.dm ve Marmara SM 3.dm olduundan dolay et2,3 bulmamz gerekir. fade ettiimiz iki dmde SM olduundan dolay Tablo 7.8de et2,3 deeri aranr. Bu deerin, 3 saat 21 dakika olduu tablodan kolayca bulunabilir. Eer aranan sre Trakya SM ile ubeleri arasnda olsayd deer Tablo 7.9da ve Anadolu SM ile ubeleri arasnda olsayd Tablo 7.10de aranrd. Dmler arasndaki en ksa ulam sreleri bulunur ve dier kstlarnda yardmyla iterasyonlar oluturulur. Tablo 7.8: SMleri Arasndaki Sreler
j 1 2 3 4 5 6 7 8 Dou Anadolu SM 17:29 16:35 17:01 20:12 18:23 08:52 12:05 12:05 12:29 06:24 9 Gney Dou Anadolu SM 17:38 17:06 17:26 18:40 15:07 12:34 12:29 06:24

SMleri Arasndaki Sreler (saat)

etij

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM 01:30

01:30

04:16 03:21

08:26 07:31 04:23

10:45 09:46 09:17 07:21

09:50 08:54 09:51 13:50 13:20

05:48 04:54 05:05 08:16 07:49 05:43

04:16 03:21 08:26 07:31 10:45 09:46 09:50 08:54 05:48 04:54 17:29 16:35 04:23 09:17 09:51 05:05 17:01 17:26

07:21 13:50 08:16 20:12 18:40 13:20 07:49 18:23 15:07

05:43 08:52 12:34

Gney Dou Anadolu SM 17:38 17:06

Anadolu SM

Karadeniz SM

Marmara SM

Anadolu SM

Akdeniz SM

Trakya SM

Ege SM

184

Tablo 7.9: Trakyadaki Dmler Aras Sreler

j Dmler Arasndaki Sreler (saat) etij Trakya SM Arnavutky Bakrky Beikta Beylikdz Bykekmece atalca Eyp Fatih Saryer Silivri 00:47 00:32 01:06 00:38 01:05 00:38 00:37 01:15 00:49 01:09 00:41 01:19 00:53 01:12 00:12 00:57 01:24 01:23 01:31 00:44 00:40 00:22 00:46 00:29 00:25 00:51 00:56 01:15 00:28 00:56 00:24 00:18 00:54 00:59 01:21 00:16 00:38 01:15 01:03 00:36 01:19 01:24 01:43 00:49 00:48 01:19 01:55 01:44 01:52 01:03 00:58 00:59 01:39 01:39 02:03 0 Trakya SM 1 Arnavutky 2 Bakrky 3 Beikta 4 Beylikdz 5 Byk ekmece 6 7 8 9 10

atalca

Saryer 9 mraniye

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

00:47 00:32 00:38 00:37 00:41 00:57 00:22 00:28 00:38 01:19 01:06 01:05 01:15 01:19 01:24 00:46 00:56 01:15 01:55 00:38 00:49 00:53 01:23 00:29 00:24 01:03 01:44 01:09 01:12 01:31 00:25 00:18 00:36 01:52 00:12 00:44 00:51 00:54 01:19 01:03 00:40 00:56 00:59 01:24 00:58 01:15 01:21 01:43 00:59 00:16 00:49 01:39 00:48 01:39 02:03

Tablo 7.10: Anadoludaki Dmler Aras Sreler

j Dmleri Arasndaki Sreler (saat) etij Anadolu SM Beykoz ekmeky Kadky Kartal Maltepe Pendik Sultanbeyli Tuzla mraniye skdar 01:01 00:28 00:52 00:38 01:03 00:34 00:28 01:07 00:32 00:22 00:29 00:58 00:30 00:28 00:10 00:24 01:14 00:49 00:43 00:16 00:22 00:13 01:12 00:32 00:49 00:38 00:41 00:43 00:43 01:29 01:04 00:58 00:25 00:35 00:41 00:41 00:31 00:45 00:12 00:27 00:36 00:31 00:39 00:39 00:52 00:41 01:08 00:54 00:44 00:32 00:31 01:13 01:13 01:02 00:24 0 Anadolu SM 1 2 ekmeky 3 Kadky 4 5 Maltepe 6 7 Sultanbeyli 8 10 skdar 00:24

Beykoz

Pendik

Kartal

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

01:01 00:28 00:38 00:28 00:29 00:24 00:13 00:43 00:31 00:41 00:52 01:03 01:07 00:58 01:14 01:12 01:29 00:45 01:08 00:34 00:32 00:30 00:49 00:32 01:04 00:12 00:54 00:22 00:28 00:43 00:49 00:58 00:27 00:44 00:10 00:16 00:38 00:25 00:36 00:32 00:22 00:41 00:35 00:31 00:31 00:43 00:20 00:42 00:47 00:41 00:39 01:13 00:52 01:02

Tuzla

185

Silivri

Eyp

Fatih

7.4.5. Aralarn Operasyonel Maliyetleri Aracn operasyonel maliyetleri (ck); aracn bakm onarm maliyeti, ypranma pay, trafik sigortas, kaskosu, ara fenni muayenesi ve egzoz muayenesi olarak saylabilir. Yllk olan giderler ayla dntrlr ve buna aylk giderler eklenir. Sonuta, bir aracn toplam aylk operasyonel maliyeti bulunur. Tablo 7.11:Operasyon Maliyetini Oluturan Birimler
Aylk aracn bakm onarm maliyeti (TL) Yllk aracn ypranma pay (TL) Yllk aracn trafik sigortas (TL) Yllk kasko (TL) Yllk ara fenni muayenesi (TL) Yllk egzoz muayenesi (TL) Toplam Maliyet (TL) 300 400 300 1500 200 30 502,5

Bu maliyet sadece irkete ait olan ring aralar iin geerlidir. Ring aralarmn kapasitelerinin marka ve modellerinin ayn olmasndan dolay toplam aylk operasyonel maliyetleri de ayndr. Tablo 7.12: Aralara Gre Operasyon Maliyeti
k 1 2 3 4 5 6 7 8 Sahibi Trakya Ring Trakya Ring Trakya Ring Trakya Ring Anadolu Ring Anadolu Ring Anadolu Ring Anadolu Ring Aracn Tr Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Iveco Plaka No 33 GBV 86 34 HH 271 34 DE 100 34 NS 501 34 MEH 59 34 UMM 65 34 YRT 54 34 VA 440 Toplam Operasyon Maliyeti ck(TL/ay) 502,5 502,5 502,5 502,5 502,5 502,5 502,5 502,5

Sabah 08.00de kargolarn apraz sevkiyat merkezlerinden alan ve akam 17.00de ubelerini kapatp kargolarn apraz sevkiyat merkezlerine brakan aralar ubelere aittir. Bundan dolay bu aralarn ulam maliyetleri ve operasyon maliyetleri ubeler tarafndan karlanr. apraz sevkiyat merkezleri arasndaki talepleri karlayan uzun yol aralar szlemeli aralar olduundan dolay operasyonel maliyetleri ve ulam maliyetleri szleme ierisinde yer alan bedele dhildir. Buda daha nceden belirttiimiz gibi km bana 1TL+KDVdir. 186

7.4.6. Dmler Aras Ulam Maliyetleri Ulam maliyeti (tcij) ile kastedilen ey aracn i.dmden ayrlp j.dme varana kadar geen sre zarf ierisindeki btn maliyet birimlerinin toplamdr. Bu maliyet birimleri, yakt maliyetleri ve ofr maliyetlerinden olumaktadr. Yakt Maliyeti: Aralarn km bana tkettii yakt maliyeti aracn bykl dorultusunda deikenlik gsterir. Mevcut aralarm ierisinden kapasitesi 30m3n stndeki aralarm (kamyon ve dorseli aralar) km bana 1,03 TL yakar iken 30m 3 ve altndaki aralarm (ring ve ube aralar) km bana 0,8 TL yakmaktadr. Tablo 7.13: Araca Gre Yakt Maliyeti
Yakt Maliyeti (TL/km) Kamyon ve Dorseli Ring ve ube 1,03 0,8

ofr ve Kurye Maliyeti: Aracn ierisinde arac kullanan ofr ve kargolarn ubelere indirilmesini salayan kuryeler bulunmaktadr. ofr ve Kurye maliyeti, ofr ve kurye iin yaplan harcamalarn toplamdr. Bu harcamalar; ofr ve kuryenin maalar, yemek masraflar, servis masraflar, sigortalar, damga vergileri, isizlik ii paylar, gelir vergileri, yazlk ve klk olmak zere giyim masraflarndan olumaktadr. Bu masraflar balklar ve TL cinsinden karlklar Tablo 7.14de srasyla belirtilmitir. Tablo 7.14: ofr ve Kurye Masraflar
ofr Maa (TL) Yemek (TL) Servis (TL) Sigorta+Damga Vergisi+ilik i Pay+Gelir Vergisi (TL) Senelik Giyim Masraf (TL) Kurye Maa (TL) Yemek (TL) Servis (TL) Sigorta+Damga Vergisi+ilik i Pay+Gelir Vergisi (TL) Senelik Giyim Masraf (TL) Klk Yazlk Klk Yazlk 860 180 120 260 150 100 820 180 120 250 150 100

187

Belirtilen masraflardan yllk olanlar aylk haline dntrlr. Bu ilemden sonra btn aylk masraflar toplanarak toplam aylk ofr ve kurye gideri bulunur. i.dm ile j. dm arasndaki ulam maliyetlerini bulabilmek iin gerekli olan ofr ve kurye giderleri saatlik olarak bulunmaldr. nk i.dmden j.dme ulancaya kadar geen sre saatliktir. Sonu olarak aylk ofr ve kurye maliyetlerinin aylk alma saatlerine blnmesi gerekmektedir. Tablo 7.15: Aylk ofr ve Kurye Gideri
Aylk ofr Gideri (TL) Aylk alma Sresi (saat) Saatlik ofr creti (TL/saat) 1440,83 240,00 6,00 Aylk Kurye Gideri (TL) Aylk alma Sresi (saat) Saatlik Kurye creti (TL/saat) 1390,83 240,00 5,80

Bulunan yakt maliyeti gidilecek yolun uzunluu ile, ofr ve kurye maliyeti gidilecek yolun sresi ile arplr ve bu iki deerin toplam, toplam ulam maliyetini verir. Bu deere operasyon maliyetinin de eklenmesiyle i.dmden j.dme gitmek iin gerekli olan toplam maliyet bulunur. Tablo 7.17 ve Tablo 7.18 dmler arasndaki toplam maliyetleri gstermektedir. apraz sevkiyat merkezleri arasndaki sevkiyat gerekletiren aralarn szlemeli olmasndan dolay bu aralarn maliyeti km bana 1TL + KDV olarak hesaplanr ve arac gnderen SM tarafndan denir. Bunlara ait bilgiler ise Tablo 7.16te yer almaktadr. Tablo 7.16: SMler Aras Ulam Maliyetleri
j 1 Trakya SM 2 Anadolu SM 3 Marmara SM 4 Ege SM 5 Akdeniz SM 6 Karadeniz SM 7 Anadolu SM 8 Dou Anadolu SM 643 389 9 Gney Dou Anadolu SM 906 389

SM'leri Arasndaki Ulam Maliyetleri (TL) tcij

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM 67,3 309 684 889 899 550 1474 1741

67,3

309 255

684 625 338

889 827 809 550

899 839 915 1185 1158

550 492 481 693 658 491

1474 1741 1416 1538 1527 1539 1738 1673 1464 1287

255 625 827 839 492 1416 1538 338 809 915 481

550 1185 1158 693 658

491 643 906 1037 1049

1037 1049

1527 1738 1464 1539 1673 1287

188

Tablo 7.17: Trakyadaki Dmler Aras Ulam Maliyetleri

j 0 Anadolu SM 1 2 ekmeky 3 4 5 6 7 Sancaktepe 8 9 10

mraniye 14,3 16,4 5,3 10,8 17,9 14,5 22,2 17,5 25,9 7,8 9 mraniye 22

Dmler Arasndaki Ulam Maliyetleri (TL) tcij

Kadky

Maltepe

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Anadolu SM Beykoz ekmeky Kadky Kartal Maltepe Pendik Sancaktepe Tuzla mraniye skdar 26,1

26,1 8,07 18,3 15,7 25,1 15,8

13,7 26,9 14 6,9

14,1 24,5 15,4 12,3 5,12

10,8 33,7 19,8 20,4 5,81 9,46

4,03 29,1 10,3 21,2 18 17,1 12,6

18,1 40,3 26,4 27 11,8 15,8 7,68 18

18,5 22,6 21,1 16,1 16,6 13,1 21,2 29,3 27,8 7,8

8,07 15,7 18,3 25,1 15,8 13,7 26,9 14

6,9 5,12 5,81 18 11,8 17,9 16,6

14,1 24,5 15,4 12,3 10,8 33,7 19,8 20,4 4,03 29,1 10,3 21,2 18,1 40,3 26,4 14,3 16,4 5,3 27 10,8

9,46 17,1 15,8 14,5 13,1 12,6 7,68 22,2 21,2

18 17,5 29,3 25,9 27,8

18,5 22,6 21,1 16,1

Tablo 7.18: Anadoludaki Dmler Aras Ulam Maliyetleri

j Dmler Arasndaki Ulam Maliyetleri (TL) tcij Anadolu SM Beykoz ekmeky Kadky Kartal Maltepe Pendik Sancaktepe Tuzla mraniye skdar 28,8 10,2 21 17,9 16,9 12,4 3,98 17,9 17,4 29,1 15,5 24,9 26,7 24,3 33,5 25,9 40 16,3 22,4 15,7 13,9 15,3 19,6 7,97 26,1 5,26 20,9 6,83 12,2 20,2 18,2 26,8 10,7 16 5,09 5,76 13,6 11,7 17,8 16,5 9,39 14 15,7 14,4 12,9 10,8 7,62 22 21 18 14,1 25,7 18,4 27,6 7,71 0 Anadolu SM 1 Beykoz 2 ekmeky 3 Kadky 4 5 Maltepe 6 7 Sancaktepe 8 10 skdar 16 21 7,71

Pendik

Kartal

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

28,8

10,2 15,5

21 24,9 15,7

17,9 26,7 13,9 6,83

16,9 24,3 15,3 12,2 5,09

12,4 3,98 17,9 17,4 29,1 33,5 25,9 40 16,3 22,4

19,6 7,97 26,1 5,26 20,9 20,2 18,2 26,8 10,7

5,76 13,6 11,7 17,8 16,5 9,39 14 15,7 14,4 12,9

10,8 7,62 18

Tuzla

14,1 18,4 25,7 27,6

189

skdar

Beykoz

Pendik

Kartal

Tuzla

7.4.7. Talepler 7.4.7.1. Sabah Talepleri

Sabaha kar ehirleraras ve ehir ii aralar ile Trakya ve Anadolu SMye gelen kargolarn bu merkezlere bal olan ubelere gre dalmlar Tablo 7.19 ve Tablo 7.20daki gibidir. Tablo 7.19: Sabah .S.M.lerinden Trakya SMine Gelen Kargo Miktarlar
zij j Trakya apraz Sevkiyat Merkezinden Sevk edilen pi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Byk ekmece

Arnavutky

Beylikdz

Bakrky

Beikta

atalca

Saryer

Silivri 0 6 4 1 1 1 4 0 5 22 20 0 2

Eyp

Fatih

pi

Trakya apraz Sevkiyat Merkezinde Toplanan di Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM di Sabah Sevki Edilen Sabah ube Arabasndan Kalan Sabah Sevkiyata Yetiemeyen

0 1 2 3 4 5 6 7 8

4 4 1 0 4 0 2 0 0 15 11 0 4

11 3 2 0 1 7 8 1 1 34 30 3 1

2 5 2 5 0 5 6 0 0 25 20 0 5

4 0 1 3 0 7 1 0 2 18 15 0 3

1 1 1 2 3 0 2 0 15 25 20 0 5

0 1 2 3 2 1 5 1 0 15 10 0 5

8 3 0 2 2 5 2 7 5 34 30 0 4

0 3 4 2 3 2 4 1 2 21 16 0 5

0 4 3 1 4 2 6 5 0 25 20 0 5

30 30 20 19 20 30 40 15 30 234 192 3 39

190

Sabah saat 8.00 ube aralarna yetiemeyen Trakya SMye gelecek olan Ege SM arac ve Akdeniz SM arac, Anadolu SMye gelecek olan Akdeniz SM arac kargolarnn datm len ringine sarkmaktadr. Ayn zamanda ube aralarnn kapasite ksdndan dolay ykleyemedii kargolarn datm da len ring aralaryla gerekletirilmektedir. Tablo 7.20: Sabah SMlerinden Anadolu SMine Gelen Kargo Miktarlar
zij j Anadolu apraz Sevkiyat Merkezinden Sevk edilen pi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Sultanbeyli

ekmeky

mraniye

Kadky

Maltepe

skdar 3 4 9 3 2 3 3 0 1 28 26 0 2

Beykoz

Pendik

Kartal

Tuzla

pi

Anadolu apraz Sevkiyat Merkezinde Toplanan di Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM di Sabah Sevki Edilen Sabah ube Arabasndan Kalan Sabah Sevkiyata Yetiemeyen 1 5 1 3 1 0 8 0 0 19 18 0 1

0 1 2 3 4 5 6 7 8

1 3 1 4 2 0 4 0 1 16 14 0 2

6 8 5 0 2 0 14 0 0 35 30 3 2

1 0 2 2 1 2 7 1 2 18 17 0 1

2 0 3 4 1 1 4 0 0 15 14 0 1

3 6 2 6 1 0 2 0 3 23 22 0 1

1 2 3 7 1 0 5 3 0 22 21 0 1

1 0 0 5 2 3 4 0 3 18 16 0 2

1 7 4 6 2 1 4 1 0 26 24 0 2

20 35 30 40 15 10 55 5 10 220 202 3 15

191

7.4.7.2.

len Talepleri

len ringine kan aralarn kargolar, sabah aralara smayan kargolar ve sabah datmna yetiemeyen ehirleraras aralarn kargolarndan olumaktadr. len kargolarnn datlmasnn yan sra, ubelerde birikmi olan kargolar da toplar. Tablo 7.21: len Trakya SM ubelerinde Biriken Kargo Miktarlar
zij J Trakya ubelerden Trakya SM Sevk edilen pi Trakya ubelerden En Son Ulaaca Yer di Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM di 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Byk ekmece

Arnavutky

Beylikdz

Bakrky

Beikta

atalca

Saryer

Silivri 0 1 1 0 0 1 0 1 0 4 0 2 2

Eyp

Fatih

pi

0 1 2 3 4 5 6 7 8

0 0 1 2 0 0 1 1 0 5

1 0 0 2 1 0 1 0 0 5

0 1 0 0 0 2 1 1 1 6

1 0 1 1 0 1 1 0 0 5

1 1 1 1 1 0 0 0 1 6

0 1 1 0 1 0 1 0 1 5

0 0 0 1 1 1 0 0 1 4

1 0 1 1 0 1 0 0 1 5

0 1 1 0 1 0 1 1 0 5

4 5 7 8 5 6 6 4 5 50

Sabah ube Arabasndan Kalan Sabah Sevkiyata Yetiemeyen Ringde Toplam Datlacak

0 4 4

3 1 4

0 5 5

0 3 3

0 5 5

0 5 5

0 4 4

0 5 5

0 5 5

3 39 42

192

Tablo 7.22: len Anadolu SM ubelerinde Biriken Kargo Miktarlar

zij j Anadolu ubelerden Anadolu SM Sevk edilen pi Anadolu ubelerden En Son Ulaaca Yer di Trakya SM Anadolu SM Marmara SM Ege SM Akdeniz SM Karadeniz SM Anadolu SM Dou Anadolu SM Gney Dou Anadolu SM di 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Sultanbeyli

ekmeky

mraniye

Kadky

Maltepe

skdar 0 0 1 1 1 0 2 0 1 6 0 2 2

Beykoz

Pendik

Kartal

Tuzla

pi

0 1 2 3 4 5 6 7 8

1 0 0 0 0 1 1 1 0 4

0 1 0 0 1 0 0 1 1 4

1 1 2 2 1 0 2 0 0 9

0 0 1 0 0 1 1 0 1 4

0 0 1 1 1 0 1 0 1 5

1 0 0 1 0 0 1 0 1 4

0 1 0 0 0 0 1 1 0 3

0 0 0 0 0 1 2 0 2 5

1 1 0 1 0 1 1 1 1 7

4 4 5 6 4 4 12 4 8 51

Sabah ube Arabasndan Kalan Sabah Sevkiyata Yetiemeyen Ringde Toplam Datlacak

0 1 1

0 2 2

3 2 5

0 1 1

0 1 1

0 1 1

0 1 1

0 2 2

0 2 2

3 15 18

193

7.4.7.3.

Akam Talepleri

Akam saat 17.00de ubelerin kapanmasyla birlikte ubelerde biriken talepler ube aralar ile Trakya ve Anadolu SMye getirilir. Bu taleplerin blgelere gre dalm Tablo 7.23da ve 7.24de gsterilmitir. Tablo 7.23: Akam Trakya SMye ubelerden Gelen Kargo Miktarlar
yij j 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Gney Dou Anadolu SM 0 4 2 0 1 1 2 3 2 0 15

Dou Anadolu SM

Anadolu SM

Karadeniz SM

Marmara SM

Anadolu SM

Akdeniz SM

Trakya SM

Ege SM

Trakya apraz Sevkiyat Merkezinden Sevk edilen pi

pi

Trakya apraz Sevkiyat Merkezinde Toplanan di

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Arnavutky Bakrky Beikta Beylikdz Bykekmece atalca Eyp Fatih Saryer Silivri di

2 2 1 1 0 0 5 6 0 3 20

5 4 3 2 2 1 3 1 1 3 25

3 3 3 1 3 1 1 3 2 0 20

2 0 4 1 3 3 1 2 2 2 20

0 2 0 0 0 2 1 2 4 4 15

0 3 3 0 0 0 2 3 1 3 15

3 11 2 2 1 2 8 5 2 4 40

0 1 2 3 0 0 2 0 1 1 10

15 30 20 10 10 10 25 25 15 20 180

194

Tablo 7.24: Akam Anadolu SMye ubelerden Gelen Kargo Miktarlar

yij j 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Gney Dou Anadolu SM 0 1 2 5 0 4 1 3 7 2 25

Dou Anadolu SM

Anadolu SM

Karadeniz SM

Marmara SM

Anadolu SM

Akdeniz SM

Trakya SM

Ege SM

Anadolu apraz Sevkiyat Merkezinden Sevk edilen P

pi

Anadolu apraz Sevkiyat Merkezinde Toplanan di

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Beykoz ekmeky Kadky Kartal Maltepe Pendik Sultanbeyli Tuzla mraniye skdar di

4 4 3 1 4 1 5 0 0 3 25

1 0 5 0 4 5 3 0 2 0 20

1 3 4 0 5 4 1 5 6 1 30

2 0 5 5 1 5 3 2 1 6 30

5 2 3 1 2 0 1 7 2 2 25

1 1 3 0 2 3 1 4 4 1 20

5 9 4 5 2 5 10 6 2 2 50

1 0 1 3 0 3 0 3 6 3 20

20 20 30 20 20 30 25 30 30 20 245

195

7.5.

Mevcut Durum 7.5.1. Sabah Aralarn Rotalama

Trkiyenin drt bir yanndan stanbula ulatrlacak olan kargolar mevcuttur. Mterilerin ubelere getirdikleri bu kargolar ubelerin kapanmasyla birlikte bal olduklar apraz sevkiyat merkezlerinde toplanr. Toplanan kargolar hangi blgeye ulatrlacak ise o blgenin aracna yklenir ve ait olduu apraz sevkiyat merkezine ulatrlr. Bu problemde rol oynayan 10 aracn rotalanmas Tablo 7.25 ve devam Tablo 7.26deki gibidir. Tablo 7.25: Sabah stanbula Dier SMlerden Gelen lk Be Aracn Rotas
k k. Aracn Modeli Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) stanbul Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati (ATk) lem Sresi k Saati Braklan Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3 3

1 Mercedes 34 KAR 65 80 100,00 40 Diyarbakr 02.08.2010 02:00 0 Ankara 02.08.2010 14:29 00:20 14:49 40 889 12:29 889 00:20 12:49

2 Mercedes

3 Ford

4 Mercedes

5 Mercedes

34 UY 5154 34 HN 567 34 GHN 56 34 NHA 53 60 100,00 20 Erzurum 80 100,00 40 Samsun 80 93,75 75 Ankara 40 100,00 40 Ankara

02.08.2010 02.08.2010 02.08.2010 02.08.2010 02:00 0 Ankara 02:00 0 Ankara 14:49 0 Baclar 14:49 0 Baclar

02.08.2010 02.08.2010 02.08.2010 02.08.2010 14:05 00:15 14:20 20 879 12:05 879 00:15 12:20 07:43 00:20 08:03 40 416 05:43 416 00:20 06:03 20:37 00:25 21:02 75 466 05:48 466 00:25 06:13 20:37 00:20 20:57 40 466 05:48 466 00:20 06:08

Diyarbakr, Erzurum ve Samsun aralar, stanbul kargolarnn da bulunduu tam dolu aralardr. Ankaraya urayan bu aralar, stanbul dndaki kargolarn buraya brakr. Geriye kalan kargolar uygun aralarla birletirilerek Anadolu ve Trakya apraz sevkiyat merkezlerine ulatrlr.

196

Tablo 7.26: Sabah stanbula Dier SMlerden Gelen Son Be Aracn Rotas
k k. Aracn Modeli Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) stanbul Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri 1. Ara Birim Var Saati lem Sresi k Saati stanbul Yk Hacmi (m ) k-1 Aras Mesafe (km) k-1 Aras Sre (etij) Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati (ATk) lem Sresi k Saati Braklan Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3 3 3

6 BMC 34 DBH 98 80 100,00 80 Ankara 02.08.2010 14:49 0

7 Mercedes 34 TAC 77 40 87,50 35 Antalya 03.08.2010 00:00 0

8 Mercedes 34 NN 7896 60 100,00 60 zmir 03.08.2010 00:00 1 Sancaktepe 07:31 00:20 10:06 40 530 07:31

9 Mercedes 34 BBG 56 60 83,33 50 Bursa 03.08.2010 00:00 0

10 Mercedes 34 RDS 11 60 83,33 50 Sultanbeyli 03.08.2010 03:41 1 Baclar 05:11 00:15 05:26 20 57 01:30

Sancaktepe Sancaktepe 02.08.2010 19:43 00:25 20:08 80 417 04:54 417 00:25 05:19 03.08.2010 09:46 00:20 10:06 15 701 09:46 701 00:20 10:06

Baclar 03.08.2010 11:36 00:20 11:56 40 57 01:30 587 00:40 11:56

Sancaktepe Sancaktepe 03.08.2010 03:21 00:20 03:41 50 216 03:21 216 00:20 03:41 03.08.2010 05:11 00:15 05:26 20 57 01:30 114 00:30 01:45

Antalya, zmir ve Bursadan gelen aralarn stanbul kargolar aralar doldurmaya yeterli olduundan dolay, bu aralar direkt olarak Anadolu apraz merkezine ve daha sonrada da Trakya apraz sevkiyat merkezine gelmektedir. Fatih Sultan Mehmet Kprsndeki 06.00-10.00 ve 16.00-22.00 saatleri arasnda kamyon ve trlarn giriinin yasak olmasndan dolay baz aralar sabah ube aralarna yetiememektedir. Sabah stanbula dier apraz sevkiyat merkezlerinden gelen aralar yk miktarlarna gre ekil 7.6 zerinden inceleyebiliriz. Bu ekillere gre aralar zerindeki her bir kutu 10m3 ifade etmektedir 197

ekil 7.7: Sabah stanbula Dier SMlerinden Gelen Aralarn Rotas

198

ekil 7.8: Sabah Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 1 Sabah erken vakitte gelen Marmara .S.M. arac ile depoda bekleyen Anadolu SMnin kargolar bir arata birletirilir ve Trakya SMye ulatrlr. Trakya SMde mevcut olan Anadolu SM ye ait kargolar da alarak tekrardan geri dner.

199

ekil 7.9: Sabah Anadolu .S.M.deki apraz Sevkiyat 2 Sabaha kar gelen Anadolu, Ege ve Trakya SM aralarnn Anadolu SMye bal ubelere ait olan kargolar sabah saat 8.00de ube aralarna ekil 7.7de grld gibi yklenir.

200

ekil 7.10: Sabah Trakya SMdeki apraz Sevkiyat Trakya SMde bu ileyi ekil 7.7de grld gibidir. Marmara ve Ankara SM aralar sorunsuz bir ekilde Trakya SMye ulamaktadr. Ulaan bu kargolar bekleyen ube aralarna yklenir. Ege ve Akdeniz SM aralar ise kpr yasa nedeniyle len ringlerine kalmaktadr.

201

Trakya ve Anadolu apraz sevkiyat merkezlerine ulaan ve ube aralarna yklenen kargolar ubelere ulatrlmak zere yola kar. Tablo 7.27 :Sabah Trakya ube Aralarnn Rotas
k k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Son Birim Var Tarihi Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) lk-Son Aras Mesafe (km) lk-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre i. Trakya ubesi k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Son Birim Var Tarihi Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) lk-Son Aras Mesafe (km) lk-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3 3 3 3

1 34 KNJ 87 30 36,67 11 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Arnavutky 03.08.2010 08:47 00:10 08:57 11 25,1 00:47 25,1 00:10 00:57 6 34 MER 57 30 33,33 10 Baclar 03.08.2010 08:00 0 atalca 03.08.2010 08:57 00:10 09:07 10 39,2 00:57 39,2 00:10 01:07

2 34 DRF 34 30 100,00 30 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Bakrky 03.08.2010 08:32 00:10 08:42 30 18,5 00:32 18,5 00:10 00:42 7 34 UVM 15 30 83,33 25 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Eyp 03.08.2010 08:22 00:10 08:32 25 12,4 00:22 12,4 00:10 00:32

3 34 FRV 78 30 50,00 15 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Beikta 03.08.2010 08:38 00:10 08:48 15 23,8 00:38 23,8 00:10 00:48 8 34 YRT 34 30 50,00 15 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Fatih 03.08.2010 08:28 00:10 08:38 15 14,9 00:28 14,9 00:10 00:38

4 34 DEA 76 30 50,00 15 Baclar 03.08.2010 08:00 0 03.08.2010 08:37 00:10 08:47 15 24,5 00:37 24,5 00:10 00:47 9 34 VAG 42 30 66,67 20 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Saryer 03.08.2010 08:38 00:10 08:48 20 23,8 00:38 23,8 00:10 00:48

5 34 GRM 93 30 66,67 20 Baclar 03.08.2010 08:00 0 03.08.2010 08:41 00:10 08:51 20 27,1 00:41 27,1 00:10 00:51 10 34 ZKR 59 30 66,67 20 Baclar 03.08.2010 08:00 0 Silivri 03.08.2010 09:19 00:10 09:29 20 56,5 01:19 56,5 00:10 01:29

Beylikdz Bykekmece

202

Tablo 7.27 ve Tablo 7.28de sabah gelen ube aralarna ait bilgileri inceleyebiliriz. Burada aralara smayan kargolar len ringi ile ubelere ulatrlr. Tablo 7.28 :Sabah Anadolu ube Aralarnn Rotas
k k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Son Ara Birim Var Tarihi Var Saati lem Sresi k Saati
3 3

1 34 GMZ 34 30 60,00 18 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Beykoz 03.08.2010 09:01 00:10 09:11 18 32 01:01 32 00:10 01:11 6 34 MEH 60 30 70,00 21 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Pendik 03.08.2010 08:24 00:10 08:34

2 34 HH 272 30 46,67 14 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 ekmeky 03.08.2010 08:28 00:10 08:38 14 9,8 00:28 9,8 00:10 00:38 7 34 UPM 69 30 56,67 17 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Sultanbeyli 03.08.2010 08:13 00:10 08:23 21 4,9 00:13 4,9 00:10 00:23

3 34 DE 101 30 100,00 30 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Kadky 03.08.2010 08:38 00:10 08:48 30 22,5 00:38 22,5 00:10 00:48 8 34 YAT 54 30 53,33 16 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Tuzla 03.08.2010 08:43 00:10 08:53 16 22,2 00:43 22,2 00:10 00:53

4 34 NS 502 30 46,67 14 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Kartal 03.08.2010 08:28 00:10 08:38 17 16,8 00:28 16,8 00:10 00:38 9 34 VN 446 30 80,00 24 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 mraniye 03.08.2010 08:31 00:10 08:41 24 17,5 00:31 17,5 00:10 00:41

5 34 GRM 93 30 73,33 22 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 Maltepe 03.08.2010 08:29 00:10 08:39 14 17,3 00:429 17,3 00:10 00:39 10 34 MPR 89 30 86,67 26 Sancaktepe 03.08.2010 08:00 0 skdar 03.08.2010 08:41 00:10 08:51 26 22,7 00:41 22,7 00:10 00:51

Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre i. Anadolu ubesi k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m3) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Son Ara Birim Var Yeri Var Tarihi Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3

22 13,3 00:24 13,3 00:10 00:34

203

7.5.2. len Aralarn Rotalama Trakya ve Anadolu SMlerine bal 10 adet ubenin sabah datmna yetiemeyen ve ube aralarna smayan kargolar len saat 12.00da kan irket ring aralar ile ubelere getirilir. Ayn zamanda ubelerde biriken kargolar da bu srada toplar ve 15.30a kadar ubelerden ayrlr.

ekil 7.11: len Trakya SMdeki Ring Aralar Rota Haritas 204

Tablo 7.29: Trakya len Ringi Ara Ratas

k k. Aracn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) 3 Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Saati lem Sresi k Saati 3 Sevk edilen Yk Hacmi (m ) 3 Toplanan Yk Hacmi (m ) 3 Net Yk Hacmi (cm ) k-1 Aras Mesafe (km) k-1 Aras Sre (etij) Var Yeri Var Saati lem Sresi k Saati 3 Sevk edilen Yk Hacmi (m ) 3 Toplanan Yk Hacmi (m ) 3 Net Yk Hacmi (cm ) 1-2 Aras Mesafe (km) 1-2 Aras Sre (etij) Var Yeri Var Saati lem Sresi k Saati 3 Sevk edilen Yk Hacmi (m ) 3 Toplanan Yk Hacmi (m ) 3 Net Yk Hacmi (cm ) 2-3 Aras Mesafe (km) 2-3 Aras Sre Var Yeri Var Tarihi Var Saati lem Sresi 3 Yk Hacmi (m ) 3-Var Aras Mesafe (km) 3-Var Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre 1 34 GBV 86 15 80,00 9 Baclar 03.08.2010 12:00 2 atalca 12:57 00:20 13:17 5 5 9 39,2 00:57 Arnavutky 14:41 00:20 15:01 4 5 10 41,9 01:24 2 34 HH 271 15 53,33 8 Baclar 03.08.2010 12:00 3 Silivri 13:19 00:20 13:39 2 4 10 56,5 01:19 Byk ekmece 14:37 00:20 14:57 5 6 11 31,9 00:58 Beylikdz 15:09 00:20 15:29 1 5 15 3,7 00:12 Baclar 03.08.2010 15:34 00:20 10 24,5 00:37 116,6 01:20 03:54 3 34 DE 100 15 93,33 14 Baclar 03.08.2010 12:00 2 Bakrky 12:32 00:20 12:52 9 5 10 18,5 00:32 Fatih 13:16 00:20 13:36 5 5 10 10,1 00:24 4 34 NS 501 15 100,00 15 Baclar 03.08.2010 12:00 3 Eyp 12:22 00:20 12:42 7 3 11 12,4 00:22 Beikta 13:07 00:20 13:27 3 6 14 14,1 00:25 Saryer 15:03 00:20 15:23 5 5 14 16,9 00:36 Baclar 03.08.2010 14:05 00:20 14 23,8 00:38 67,2 01:20 02:25

3. Ara birim

2. Ara birim

1. Ara birim

Baclar 03.08.2010 15:48 00:20 9 25,1 00:47 106,2 01:00 04:08

Baclar 03.08.2010 14:04 00:20 10 14,9 00:28 43,5 01:00 02:24

Var

205

Trakya SMye ait ring aralarnn rota haritas ekil 7.11de ve bu aralara ilikin ayrl sreleri, var sreleri, doluluk oranlar gibi bilgiler Tablo 7.29de mevcuttur. Anadolu SMye ait ring aralar rota haritas ise ekil 7.12te ve aralara ilikin ayrntl bilgiler Tablo 7.30da yer almaktadr.

ekil 7.12: len Anadolu SMdeki Ring Aralar Rota Haritas

206

Tablo 7.30: Anadolu len Ringi Ara Rotas

k k. Aracn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) 3 Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Saati lem Sresi k Saati 3 Sevk edilen Yk Hacmi (m ) 3 Toplanan Yk Hacmi (m ) 3 Net Yk Hacmi (cm ) k-1 Aras Mesafe (km) k-1 Aras Sre (etij) Var Yeri Var Saati lem Sresi k Saati 3 Sevk edilen Yk Hacmi (m ) 3 Toplanan Yk Hacmi (m ) 3 Net Yk Hacmi (cm ) 1-2 Aras Mesafe (km) 1-2 Aras Sre (etij) Var Yeri Var Saati lem Sresi k Saati 3 Sevk edilen Yk Hacmi (m ) 3 Toplanan Yk Hacmi (m ) 3 Net Yk Hacmi (cm ) 2-3 Aras Mesafe (km) 2-3 Aras Sre Var Yeri Var Tarihi Var Saati lem Sresi 3 Yk Hacmi (m ) 3-Var Aras Mesafe (km) 3-Var Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre 1 34 MEH 59 15 26,67 4 Sancaktepe 03.08.2010 12:00 3 Sultanbeyli 12:13 00:20 12:33 1 3 6 4,9 00:13 ekmeky 13:05 00:20 13:25 2 4 8 12,6 00:32 Beykoz 14:17 00:20 14:37 1 4 11 19,1 00:52 Sancaktepe 03.08.2010 15:06 00:20 11 17,3 00:29 53,9 01:01 03:26 2 34 UMM 65 15 26,67 4 Sancaktepe 03.08.2010 12:00 2 skdar 12:41 00:20 13:01 2 6 8 22,7 00:41 mraniye 13:25 00:20 13:45 2 7 13 9,5 00:24 3 34 YRT 54 15 40,00 6 Sancaktepe 03.08.2010 12:00 2 Maltepe 12:29 00:20 12:49 1 5 10 17,3 00:29 Kadky 13:17 00:20 13:37 5 9 14 15,1 00:28 4 34 VA 440 15 26,67 4 Sancaktepe 03.08.2010 12:00 3 Kartal 12:28 00:20 12:48 1 4 7 16,8 00:28 Pendik 13:04 00:20 13:24 1 4 10 7,1 00:16 Tuzla 14:05 00:20 14:25 2 5 13 9,4 00:41 Sancaktepe 03.08.2010 15:08 00:20 13 22,2 00:43 55,5 00:43 03:28

3. Ara birim

2. Ara birim

1. Ara birim

Sancaktepe 03.08.2010 14:46 00:20 13 32 01:01 64,2 00:31 03:06

Sancaktepe 03.08.2010 14:15 00:20 14 22,5 00:38 54,9 00:38 02:35

Var

207

7.5.3. Akam Aralarn Rotalama Tablo 7.31 :Akam Trakya ube Aralarnn Rotas
k k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre k k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3 3 3 3

1 34 GBV 86 30 50,00 15 Arnavutky 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:47 00:10 17:57 15 25,1 00:47 25,1 00:10 00:57 6 34 UMM 65 30 33,33 10 atalca 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:57 00:10 18:07 10 39,2 00:57 39,2 00:10 01:07

2 34 HH 271 30 100,00 30 Bakrky 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:32 00:10 17:42 30 18,5 00:32 18,5 00:10 00:42 7 34 YRT 54 30 83,33 25 Eyp 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:22 00:10 17:32 25 12,4 00:22 12,4 00:10 00:32

3 34 DE 100 30 66,67 20 Beikta 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:38 00:10 17:48 20 23,8 00:38 23,8 00:10 00:48 8 34 VA 440 30 83,33 25 Fatih 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:28 00:10 17:38 25 14,9 00:28 14,9 00:10 00:38

4 34 NS 501 30 33,33 10 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:37 00:10 17:47 10 24,5 00:37 24,5 00:10 00:47 9 34 KNJ 87 30 50,00 15 Saryer 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:38 00:10 17:48 15 23,8 00:38 23,8 00:10 00:48

5 34 MEH 59 30 33,33 10 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 17:41 00:10 17:51 10 27,1 00:41 27,1 00:10 00:51 10 34 DRF 34 30 66,67 20 Silivri 03.08.2010 17:00 0 Baclar 03.08.2010 18:19 00:10 18:29 20 56,5 01:19 56,5 00:10 01:29

Beylikdz Bykekmece

208

Tablo 7.32 :Akam Anadolu ube Aralarnn Rotas

k k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre k k. ube Aracnn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati lem Sresi k Saati Yk Hacmi (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3 3 3 3

1 34 GMZ 34 30 66,67 20 Beykoz 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 18:01 00:10 18:11 20 32 01:01 32 00:10 01:11 6 34 MEH 60 30 100,00 30 Pendik 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:24 00:10 17:34 30 13,3 00:24 13,3 00:10 00:34

2 34 HH 272 30 66,67 20 ekmeky 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:28 00:10 17:38 20 9,8 00:28 9,8 00:10 00:38 7 34 UPM 69 30 83,33 25 Sultanbeyli 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:13 00:10 17:23 25 4,9 00:13 4,9 00:10 00:23

3 34 DE 101 30 100,00 30 Kadky 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:38 00:10 17:48 30 22,5 00:38 22,5 00:10 00:48 8 34 YAT 54 30 100,00 30 Tuzla 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:43 00:10 17:53 30 22,2 00:43 22,2 00:10 00:53

4 34 NS 502 30 66,67 20 Kartal 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:28 00:10 17:38 20 16,8 00:28 16,8 00:10 00:38 9 34 VN 446 30 100,00 30 mraniye 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:31 00:10 17:41 30 17,5 00:31 17,5 00:10 00:41

5 34 GRM 93 30 66,67 20 Maltepe 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:29 00:10 17:39 20 17,3 00:29 17,3 00:10 00:39 10 34 MPR 89 30 66,67 20 skdar 03.08.2010 17:00 0 Sancaktepe 03.08.2010 17:41 00:10 17:51 20 22,7 00:41 22,7 00:10 00:51

209

Akam saat 17.00da ubeler kapanmaktadr. Bu saate kadar toplanan kargolar, ube aralarna ykleyerek bal olduu apraz sevkiyat merkezine getirilir. Bu srece ait bilgiler Tablo 7.31 ve Tablo 7.32de yer almaktadr. Merkezde toplama alannda sralanan ube aralar, sevkiyat alannda bekleyen blgelere ait apraz sevkiyat merkezlerinin arabalarna bant sistemleri araclyla yklenir.

ekil 7.13: Akam Trakya SMdeki apraz Sevkiyat 210

ekil 7.14: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 1 Trakya SMden gelen 10 numaral ara ile birletirilmi halde gelen Marmara SM ve Ege .S.M. kargolar, Anadolu SMye dier .S.M. aralarndan daha erken gelmektedir. Bu Trakya kargolarnn yanna Anadolu kargolarn da eklemek amal kargolar farkl iki araca yklenir.

211

ekil 7.15: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 2 Boalan 10 numaral araca Anadolu SM merkezinin Trakya SMye ait kargolar yklenerek Trakya SMye gnderilir.

212

ekil 7.16: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 3 Trakya SMden erken gelen dier bir ara ise 8 numaral aratr. Bu ara ierisinde Akdeniz SMye ve Anadolu SMye ait kargolar mevcuttur. Anadolu SMde mevcut olan Akdeniz SM kargolarn yklemek amacyla bu ara ierisindeki Anadolu SMye ait kargolar depo olarak tabir ettiimiz araca yklenir.

213

ekil 7.17: Akam Anadolu SMdeki apraz Sevkiyat 4 ubelerin kapanmasyla Anadolu SMye ulaan aralarn kargolar dier SM aralarna yklenir. ube kargolar arasnda Anadolu SMye ait kargolar mevcut ise ertesi sabah gelen ube aralarna yklenmek zere depo olarak isimlendirdiimiz araca yklenir.

214

ekil 7.18: Akam Anadolu SMdeki ube Aralar Geldikten Sonraki S

215

ubelerden gelen kargolar SM aralarna yklendikten sonra uygun kargolar uygun aralarla birletirilerek ekil 7.18teki gibi varacak yerlere ulatrlr. Buradaki 1,2 ve 3 nolu aralarn gri renkle belirtilen ksm Ankaradan alnan dier kargolardr. Bu rotalara ait ayrntl bilgiler ise Tablo 7.33 ve Tablo 7.34te yer almaktadr. Tablo 7.33: Akam stanbula Dier SMlerden Gelen lk Be Aracn Rotas
k k. Aracn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) stanbul Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri 1. Ara Birim Var Saati lem Sresi k Saati stanbul Yk Hacmi 3 (m ) k-1 Aras Mesafe (km) k-1 Aras Sre (etij) Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati (ATk) lem Sresi k Saati Braklan Yk Hacmi 3 (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3

10 34 RDS 11 60 66,67 40 Baclar 04.08.2010 00:00 1 Sancaktepe 01:30 00:15 01:45 25 57 01:30 Baclar 04.08.2010 03:15 00:15 03:30 25 57 01:30 114 00:30 03:30

9 34 BBG 56 60 83,33 50 Sancaktepe 04.08.2010 01:45 0

8 34 NN 7896 60 83,33 50 Sancaktepe 04.08.2010 01:45 0

7 34 TAC 77 40 100,00 40 Baclar 04.08.2010 00:00 1 Sancaktepe 01:30 00:25 01:55 40 57 01:30

6 34 DBH 98 80 93,75 75 Sancaktepe 04.08.2010 00:00 0

Bursa 04.08.2010 05:06 00:20 05:26 40 216 03:21 216 00:20 03:41

zmir 04.08.2010 09:16 00:25 09:41 75 701 07:31 701 00:25 07:56

Antalya 04.08.2010 11:41 00:20 12:01 40 753 09:46 810 00:45 12:01

Ankara 04.08.2010 04:54 00:25 05:19 80 417 04:54 417 00:25 05:19

216

Tablo 7.34: Akam stanbula Dier SMlerden Gelen lk Be Aracn Rotas

k k. Aracn Plaka No Aracn Kapasitesi Doluluk Oran (%) stanbul Yk Hacmi (m ) k Yeri (i) k Tarihi k Saati (Dtik) Ara Birim Says Var Yeri Var Tarihi Var Var Saati (ATk) lem Sresi k Saati Braklan Yk Hacmi 3 (m ) 3-Son Aras Mesafe (km) 3-Son Aras Sre (etij) Toplam Mesafe (km) Toplam lem Sresi (ti) Toplam Sre
3

5 34 NHA 53 40 100,00 40 Sancaktepe 04.08.2010 00:00 0 Ankara 04.08.2010 04:54 00:20 05:14 40 417 04:54 417 00:20 05:14

4 34 GHN 56 80 100,00 80 Baclar 04.08.2010 00:00 0 Ankara 04.08.2010 05:48 00:25 06:13 75 466 05:48 466 00:25 06:13

3 34 HN 567 80 100,00 35 Ankara 04.08.2010 06:13 0 Samsun 04.08.2010 11:56 00:20 12:16 40 416 05:43 416 00:20 06:03

2 34 UY 5154 40 100,00 30 Ankara 04.08.2010 06:13 0 Erzurum 04.08.2010 18:18 00:15 18:33 20 879 12:05 879 00:15 12:20

1 34 KAR 65 80 100,00 40 Ankara 04.08.2010 06:13 0 Diyarbakr 04.08.2010 18:42 00:20 19:02 40 889 12:29 889 00:20 12:49

7.5.4. Mevcut Rota Maliyeti X kargo irketinin ileyiini sabah, len ve akam olmak zere 3e ayrmtk. Ortaya kan rota maliyetlerini de sabah, len ve akam maliyetleri eklinde incelememiz mmkndr. Sabah gerekleen ara hareketlerinden biri, geceden yola kan dier SMlerden gelen szlemeli aralardr. Bu aralarn rota maliyetlerini, arac hangi SM gnderdiyse o SM karlar. Gece ge vakitte ya da sabaha kar ulaan bu aralara ait kargolar sabah saat 8.00de gelen ube aralar almaktadr. Bu aralarn rota maliyetlerini ubelerin kendileri karlamaktadr. len saat 12.00de SMden ayrlan ve 15.30da datma balayacak ubelere kargolarn yetitirecek olan ring aralar SMlere ait olduu iin tm rota masraflar SMler tarafndan karlanr.

217

Akam saat 17.00de ubelerin kapanmas ile birlikte kargolar ube aralar ile SMlere getirilir. Burada da sabah olduu gibi rota maliyetleri ubeler tarafndan karlanr. Geceden yola kmak zere hareket eden SMlerde toplanan kargolar, aralarn ait olduu SMler tarafndan var yerlerine ulatrlr. Bu maliyetler ierisinde SMler tarafndan karlanan ve dier SMlerle arasnda bir balants olmayan len ringi karlatrma yapabilmek iin en uygunudur. Bu yzden firmann mevcut ring rotas ile algoritmann oluturduu ring rotas karlatrlacaktr. Tablo 7.34te ve Tablo 7.35te Trakya SM ve Anadolu SMlere ait ring rota maliyetleri her bir ara ayn zamanda her bir rota iin ayr ayr hesaplanmtr. Trakya SMdeki toplam ring maliyeti 2440,35 TL iken Anadolu SMdeki toplam ring maliyeti 2298,64 TLdir. Toplamda maliyet 4738,99dir. Tablo 7.35: Trakya SM len Ringi Maliyetleri
k k. Aracn Plaka No k Yeri Ara Birim Says k-1 Aras Maliyet (TL) 1. Ara birim Var Yeri 1 34 GBV 86 Baclar 2 31,83 atalca 34,21 Arnavutky 2 34 HH 271 Baclar 3 45,85 Silivri 26 Byk ekmece 3,06 Beylikdz 25,1 Baclar 248 91,14 692,33 783,47 24,5 Baclar 234 99,4 653,25 752,65 14,9 Baclar 144 38,24 402 440,24 3 34 DE 100 Baclar 2 15,06 Bakrky 8,28 Fatih 4 34 NS 501 Baclar 3 10,1 Eyp 11,48 Beikta 13,81 Saryer 23,8 Baclar 145 59,2 404,79 463,99 287,98 2152,37 2440,35

1-2 Aras Maliyet (TL) 2. Ara birim Var Yeri

2-3 Aras Maliyet (TL) 3. Ara birim Var Yeri

3-Var Aras Maliyet (TL) Var Yeri Toplam Sre (dk) Toplam Ulam Maliyeti tcij (TL) Toplam Operasyon Maliyeti ck (TL) Toplam Maliyet (TL)

218

Tablo 7.36: Anadolu SM len Ringi Maliyetleri

k k. Aracn Plaka No k Yeri Ara Birim Says k-1 Aras Maliyet (TL) 1. Ara birim Var Yeri 1 34 MEH 59 Sancaktepe 3 4,03 Sultanbeyli 10,34 ekmeky 15,71 Beykoz 26,1 Sancaktepe 206 56,17 575,08 631,26 14,25 Sancaktepe 186 40,55 519,25 559,8 18,31 Sancaktepe 155 48,93 432,71 481,64 2 34 UMM 65 Sancaktepe 2 18,5 skdar 7,8 mraniye 3 34 YRT 54 Sancaktepe 2 18,31 Maltepe 12,31 Kadky 4 34 VA 440 Sancaktepe 3 13,67 Kartal 5,81 Pendik 7,68 Tuzla 18,11 Sancaktepe 208 45,28 580,67 625,94 190,93 2107,71 2298,64

1-2 Aras Maliyet (TL) 2. Ara birim Var Yeri

2-3 Aras Maliyet (TL) 3. Ara birim Var Yeri

3-Var Aras Maliyet (TL) Var Yeri Toplam Sre (dk) Toplam Ulam Maliyeti tcij (TL) Toplam Operasyon Maliyeti ck (TL) Toplam Maliyet (TL)

7.6.

nerilen Algoritmann Oluturulmas

Young Hae Lee, Jung Woo Jung ve Kyong Min Leenin nerdii algoritma MATLAB R2007 programnda ncelikle Trakya .S.M.ye ait koordinat, talep, uzaklk ve sre bilgileri girildi.
function [DLn,cityn, Demands,Names,MeanCost,excelTimes]=mtsp_trakya(ncity,nvehic) Center=[41.051217,28.796775]; cityn=[ 41.184855,28.743839; 40.979361,28.883581; 41.047617,29.007565; 41.017292,28.627989; 41.034823,28.587112; 41.142904,28.460405; 41.049805,28.911531; 41.016743,28.946005; 41.168478,29.056019; 41.081227,28.273541]; for i=1:1:nvehic

219

cityn=[cityn; Center]; end cityn=[ cityn(:,2) cityn(:,1)]; Demands=[5; 5; 6; 5; 6; 5; 4; 5; 5; 4]; Names={ 'Arnavutkoy Sb.'; 'Bakirkoy Sb.'; 'Besiktas Sb.'; 'Beylikduzu Sb.'; 'Buyukcekmece Sb.'; 'Catalca Sb.'; 'Eyup Sb.'; 'Fatih Sb.'; 'Sariyer Sb.'; 'Silivri Sb.'; 'Trakya CSM'; 'Trakya CSM'; 'Trakya CSM';'Trakya CSM'}; for i=1:1:nvehic Demands=[Demands; 0]; End %% Cost table DLn=[ % Costs for cities to cities 0 25.50076968 29.3325762 24.934511 27.20728492 34.20825231 17.97690008 23.25883488 33.094511 49.82225019; 25.50076968 0 13.43135224 22.88148052 25.07425444 43.64005883 10.47761092 8.276643519 26.99618924 57.65212191; 29.3325762 13.43135224 0 35.20535012 37.38993056 49.70560667 11.484837 6.147482639 13.81496528 63.71766975; 24.934511 22.88148052 35.20535012 0 3.058321759 19.48051312 27.29786748 26.12244792 41.84728492 29.39618924; 27.20728492 25.07425444 37.38993056 3.058321759 0 16.0077392 30.37883488 29.12341532 44.84825231 25.99522184; 34.20825231 43.64005883 49.70560667 19.48051312 16.0077392 0 39.894511 41.94367188 54.44392843 28.88341532; 17.97690008 10.47761092 11.484837 27.29786748 30.37883488 39.894511 0 4.771095679 21.52148052 55.05115451; 23.25883488 8.276643519 6.147482639 26.12244792 29.12341532 41.94367188 4.771095679 0 21.43328704 56.01115451; 33.094511 26.99618924 13.81496528 41.84728492 44.84825231 54.44392843 21.52148052 21.43328704 0 68.28779803; 49.82225019 57.65212191 63.71766975 29.39618924 25.99522184 28.88341532 55.05115451 56.01115451 68.28779803 0]; MeanCost=mean(mean(DLn)); Cen2Cities=[20.46509356 15.06219136 19.35135224 19.90315876 22.01593268 31.82702836 10.10025656 12.14941744 19.35135224 45.84728492]; % Distances for Center to cities A = Cen2Cities'*[1 1 1 1]; B=inf*ones(4,4); C=[Cen2Cities; Cen2Cities; Cen2Cities; Cen2Cities]; DLn=[DLn A; C B]; %% Time distance excelTimes=xlsread('time_trakya.xls'); end

ekil 7.19: Trakya .S.M.ye Ait Kodlar

220

Trakya .S.Mye ait bilgilerin kodlar yazldktan sonra Anadolu .S.M.ye ait bilgiler de yazlarak nerilen algoritmann kodlar yazlr.
function [DLn,cityn, Demands,Names,MeanCost,excelTimes]=mtsp_anadolu(ncity,nvehic) Center=[40.982585,29.223796]; cityn=[ 41.145198,29.088007; 41.031942,29.172883; 40.99399,29.026018; 40.89483,29.198914; 40.930784,29.134254; 40.884699,29.236652; 40.973612,29.263415; 40.851713,29.297436; 41.023622,29.111042; 41.019625,29.014125]; for i=1:1:nvehic cityn=[cityn; Center]; end cityn=[ cityn(:,2) cityn(:,1)]; Demands=[4; 4; 9; 4; 5; 4; 3; 5; 7; 6]; Names={ 'Beykoz Sb.'; 'Cekmekoy Sb.'; 'Kadikoy Sb'; 'Kartal Sb.'; 'Maltepe Sb.'; 'Pendik Sb.'; 'Sancaktepe Sb.'; 'Tuzla Sb.'; 'Umraniye Sb.'; 'Uskudar Sb.'; 'Anadolu CSM'; 'Anadolu CSM'; 'Anadolu CSM';'Anadolu CSM'}; for i=1:1:nvehic Demands=[Demands; 0]; End %% Cost Table DLn=[ % Costs for cities to cities 0 15.70606096 25.07618924 26.94896316 24.47522184 33.72631752 29.06993056 40.32921971 16.4487066 22.63715664; 15.70606096 0 15.79857832 14.02219136 15.4458044 19.76148052 10.34219136 26.36438272 5.298321759 21.08244792; 25.07618924 15.79857832 0 6.900256559 12.30941744 20.35231964 21.20148052 27.03522184 10.78122396 16.12051312; 26.94896316 14.02219136 6.900256559 0 5.121934799 5.811095679 17.99135224 11.804837 17.89496528 16.58219136; 24.47522184 15.4458044 12.30941744 5.121934799 0 9.460256559 17.05593268 15.8067718 14.49399788 13.05399788; 33.72631752 19.76148052 20.35231964 5.811095679 9.460256559 0 12.61631964 7.683869599 22.18412616 21.18509356; 29.06993056 10.34219136 21.20148052 17.99135224 17.05593268 12.61631964 0 18.01593268 17.51954572 29.31812404; 40.32921971 26.36438272 27.03522184 11.804837 15.8067718 7.683869599 18.01593268 0 25.86606096 27.78799576;

221

16.4487066 5.298321759 10.78122396 17.89496528 14.49399788 22.18412616 17.51954572 25.86606096 0 7.796643519; 22.63715664 21.08244792 16.12051312 16.58219136 13.05399788 21.18509356 29.31812404 27.78799576 7.796643519 0]; MeanCost=mean(mean(DLn)); Cen2Cities=[26.09980228 8.069417438 18.31135224 13.66941744 14.07761092 10.83664352 4.026515239 18.11231964 14.25399788 18.49593268]; % Distances for Center to cities A = Cen2Cities'*[1 1 1 1]; B=inf*ones(4,4); C=[Cen2Cities; Cen2Cities; Cen2Cities; Cen2Cities]; DLn=[DLn A; C B]; %% Time distance excelTimes=xlsread('time_anadolu.xls'); end

ekil 7.20: Anadolu .S.M.ye Ait Kodlar Bu almadaki veriler, Young Hae Lee, Jung Woo Jung ve Kyong Min Leenin aratrmalarna dayanarak belirlenmitir. Algoritmann ilk zm iin gerekli olan tolerans deeri 1.5, tabu listesi uzunluu 3, aday listesi uzunluu10, durdurma kriteri olarak ele alnan iterasyon says 1000 olarak ayarlanmtr. Firmann mevcut olan ara says verisi, rotaya balama sre ve rotalama sreside eklenmitir.
clc clear; clf; CityNum=10; % City number to go numNode=CityNum; % Set this value as number of node VehicleNum=4; % Vehicle number StartTime=datenum('12:00','HH:MM'); StopTime=datenum('00:10','HH:MM'); MaxVehicTime = datenum('4:30','HH:MM'); [dislist,Clist,Demands,Names,MeanCost,Times]=mtsp_trakya(CityNum, VehicleNum); %Write here to special function of the distribution region MaxIterationNumber=20; % Termination steps Alfa=1.5; Tolerance = MeanCost*1.5; CityNum = CityNum + VehicleNum; % Because of method + see line 16 TabuMatrix=zeros(CityNum);% Tabu List BestSolutionDistance=Inf; %Initial value of the BestSolutionDistance TabuLength=3; % Tabu length CandidateLength=10;% Candidate length

ekil 7.21: nerilen Algoritmaya Girilen Verilerin Kodlar

222

nerilen algoritmann dier Tabu Arama Algoritmalarndan nemli fark daha ncede bahsettiimiz gibi balang zmnn oluturulmas idi. Balang zme ait kodlar ekil 7.21deki gibidir.
%% Initial path generator % Method: Add number of vehicle times center point to destination at exactly same % locations and set their distances between themself as % infinite VehicleMaxLoads=[15 15 15 15]; % Write here load capacities of the vehicles + its dimension must be same with number of vehicle replan=1; while replan replan=0; VehicleCurrLoads=[0 0 0 0]; % Initially set current vehicle loads as zero + its dimension must be same with number of vehicle CurrentSolution=CityNum; % Add start point to first location CityCheck = zeros(1,numNode); vehic=1; city = 1; selCity = randperm(numNode); while ~all(CityCheck) && vehic<=VehicleNum % Check all destination has been reached and all vehicle is assaigned if VehicleMaxLoads(vehic)>(VehicleCurrLoads(vehic)+Demands(selCity(city))) % If it is feasible load CurrentSolution=[CurrentSolution, selCity(city)]; % Add destination to path VehicleCurrLoads(vehic)=VehicleCurrLoads(vehic)+Demands(selCity(city)); % Load vehicle with load of the destination CityCheck(selCity(city)) = 1; % Set as reached destination city=city+1; else CurrentSolution=[CurrentSolution, CityNum-vehic]; % Send vehicle to center since its load capacity is full vehic=vehic+1; end end CurrentSolution=[CurrentSolution, CityNum]; % Initial path solution and add start poin again as last location if vehic>VehicleNum replan=1; % Re-generate path if it is not feasible else for i=1:1:CityNum-1 if dislist(CurrentSolution(i),CurrentSolution(i+1))>Tolerance replan=1; break end end end end

ekil 7.22: nerilen Algoritmann Balang zm Kodlar 223

Oluturulan balang zmnn gelitirilmesi iin kullanlan deitirme hareketi veopt-2ye ait kodlar ekil 7.23dir. Ayrca sonucu gsteren ekil ve grafie ait kodlar ekil 7.24te gsterilmitir.
%CurrentSolution=[CurrentSolution, CityNum]; % Initial path solution and add start poin again as last location BestSolution=CurrentSolution; % Initialize CurrentSolution as BestSolution selCity = CurrentSolution; SolutionList=zeros(CandidateLength,CityNum+1); % Candidates will be listed there p=1; clf; figure(1); drawTSP(Clist,BestSolution,BestSolutionDistance,p,0,Names); % Draw first figure selCityOld=selCity; while (p<MaxIterationNumber+1) % Generate loops number of MaxIterationNumber times if CandidateLength>CityNum*(CityNum)/2 % Check that constraint disp('The number of candidate solutions, Not more than n*(n-1)/2 (Number of full domain solution)'); CandidateLength=(CityNum*(CityNum)/2)^.5; break; end ArrS(p)=CalDistv6(dislist,CurrentSolution); i=1; ChosedPairNodes=zeros(CandidateLength,2); % Candidate list %% Choose candidate neighbor solutions while i<=CandidateLength replan=1; counter = 0; while replan counter = counter + 1; if counter > 1000; error('###Hey! I am stucked here! Please try again!### Probably your time constraint is so small!') end replan=0; VehicleCurrLoads=[0 0 0 0]; % Set load capacities as zero again CityCheck = zeros(1,numNode); vehic=1; city = 1; reselect=1; ccounter = 0; while reselect ccounter = ccounter + 1; if ccounter > 50000; error('###Hey! I am stucked here! Please try again!### Probably your Candidate list length is too large!') end SwitchNodes=ceil( ((CityNum-2)*rand(1,2)) + 2); % 2-opt method; switch two node to generate candidate solutions if SwitchNodes(1)==SwitchNodes(2) reselect = 1; else reselect = 0; end for u=1:1:i

224

if ChosedPairNodes(u,1) == max(selCityOld(SwitchNodes(2)),selCityOld(SwitchNodes(1))) && ChosedPairNodes(u,2) == min(selCityOld(SwitchNodes(2)),selCityOld(SwitchNodes(1))) reselect = 1; break end end end selCity=selCityOld; selCity(SwitchNodes(1)) = selCityOld(SwitchNodes(2)); % Switch nodes selCity(SwitchNodes(2)) = selCityOld(SwitchNodes(1)); % Switch nodes ChosedPairNodes(i,:) = [max(selCityOld(SwitchNodes(2)),selCityOld(SwitchNodes(1))), min(selCityOld(SwitchNodes(2)),selCityOld(SwitchNodes(1)))]; % Hold switched nodes here %Same path generation fashion as initial path generation vehicTime=datenum('00:00','HH:MM'); for city=2:1:CityNum+1 if selCity(city) <= numNode VehicleCurrLoads(vehic)=VehicleCurrLoads(vehic)+Demands(selCity(city)); vehicTime=vehicTime + datenum(datestr(Times(selCity(city1),selCity(city))))+StopTime; else vehicTime=vehicTime + datenum(datestr(Times(selCity(city-1),selCity(city)))); if VehicleMaxLoads(vehic)<(VehicleCurrLoads(vehic)+Demands(selCity(city))) || datenum(datestr(vehicTime,'HH:MM')) > datenum(datestr(MaxVehicTime,'HH:MM')) replan=1; break else vehicTime=datenum('00:00','HH:MM'); vehic = vehic + 1; end end end end SolutionList(i,:) = selCity; i=i+1; end %% Sort candidate list; best distance value to worst value for i=1:CandidateLength CandidateList(i,1)=i; CandidateList(i,2)=CalDistv6(dislist,SolutionList(i,:)); % Evaluate distances of all path end [fs fin]=sort(CandidateList(:,2)); for i=1:CandidateLength SortedCandidateList(i,:)=CandidateList(fin(i),:); % Sorted CandidateList -> SortedCandidateList end %% Find best solution - Check Tabu List if SortedCandidateList(1,2)<BestSolutionDistance % If BestSolutionDistance is improved BestSolutionDistance=SortedCandidateList(1,2); % Set distance of best candidate solution as BestSolutionDistance for m=1:CityNum for n=1:CityNum if TabuMatrix(m,n)~=0

225

TabuMatrix(m,n)=TabuMatrix(m,n)-1; % Decrease TabuMatrix by 1 end end end TabuMatrix(ChosedPairNodes(1,1), ChosedPairNodes(1,2))=TabuLength; % Add to Tabu list used path configuration CurrentSolution=SolutionList(SortedCandidateList(1,1),:); % Set best candidate solution as CurrentSolution BestSolution=CurrentSolution; selCityOld= CurrentSolution; else %If BestSolutionDistance is not improved for i=1:CandidateLength if TabuMatrix(ChosedPairNodes(i,1), ChosedPairNodes(i,2))==0 % Check tabu list CurrentSolution=SolutionList(SortedCandidateList(i,1),:); % If it is not tabu, add best candidate to current solution selCityOld= CurrentSolution; for m=1:CityNum for n=1:CityNum if TabuMatrix(m,n)~=0 TabuMatrix(m,n)=TabuMatrix(m,n)-1; % Decrease TabuMatrix by 1 end end end TabuMatrix(ChosedPairNodes(1,1), ChosedPairNodes(1,2))=TabuLength; % Set best candidate solution as CurrentSolution break; else test=1; end end end Arrbsf(p)=BestSolutionDistance; drawTSP(Clist,BestSolution,BestSolutionDistance,p,0,Names); % Draw updated path p=p+1; p BestSolutionDistance end

ekil 7.23: nerilen Algoritmann Optimizasyon Kodlar

%% Draw Solution graphic hold on ColouringDraw(Clist,BestSolution,Names,numNode,StartTime,StopTime,Times) Colourize figures % Plot BestSolution and Current solution graphic to see performance of the algorithm figure(2); plot(Arrbsf,'r'); hold on; plot(ArrS,'b');grid; title('Serach'); legend('Optimal Solution','Current Solution'); hold off

ekil 7.24: nerilen Algoritma Sonularn Gsteren Kodlar 226

7.7.

nerilen Algoritmann Sonular

Tabu algoritmasndan esinlenilerek gelitirilen yeni algoritma MATLAB R2007ada kodlanm ve denemeler AMD Turion X2 Dual- Core Mobile RM-74, 3.0 GHz, 2 GB Ram bulunan bir bilgisayar sisteminde yaplmtr. nerilen algoritma ile elde edilen rotalar koordinat dzlemi deerleri dorultusunda ekil 7.25 ve 7.27de, bu rotalarn elde edilmesi srecinde her iterasyon iin elde edilen maliyetlere ait grafikler ise ekil 7.26 ve 7.27de gsterilmektedir.

ekil 7.25: Trakya SMye Ait Rota nerilen algoritma ile elde edilen Trakya SMye ait rotalarn var sreleri u ekildedir; Rota 1( 9 Rota 2 ( 4 3 1) 7) =14:31 =14:59 Rota 3 ( 2 Rota 4 ( 5 8) 10 = 13:44 6 ) =16:05

227

ekil 7.25 zerinde gsterilen rotalar arasnda rota 1; yeil; rota 2, sar; rota 3, turkuaz ve rota 4, lacivert olarak gsterilmitir.

ekil 7.26: Trakya SMye Ait Sonu Grafii Trakya SMye ait toplam ulam maliyeti 264,264 TL olarak bulunmutur. Firmann uzun yllar sonucu elde ettii deneyimlere gre toplam ulam maliyeti 287,98 TL idi. Bu demek oluyor ki nerilen algoritma ile toplam ulam maliyetlerinden %8,2353lk bir kazan saland. Elde edilen toplam operasyon maliyet ise rotalarn toplamda yol ald sreyi (679 dk) saatlik operasyon maliyeti (2,7917 TL) ile arplarak bulunan 1895,5416 TLdir. Firmann deneyimlerine gre elde edilen sonu ise 2152,38 TLdir. nerilen algoritma ile toplam operasyon maliyetlerinden %11,933lk bir kazan salanmtr.

228

Toplam ulam maliyeti ile toplam operasyon maliyetinin toplanmas ile elde edilen toplam maliyet 2159,8056 TLdir. Firmann deneyimlerine gre elde edilen sonu ise 2440,35 TLdir. Sonu olarak % 11,496lk bir iyiletirme sz konusudur.

ekil 7.27: Anadolu SMye Ait Rota nerilen algoritma ile elde edilen Anadolu SMye ait rotalarn var sreleri u ekildedir; Rota 1 ( 2 Rota 2 ( 10 1 5) 9) = 15:06 = 14:01 Rota 3 ( 6 Rota 4 ( 4 8 3) 7 ) = 14:08 = 13:48

ekil 7.27 zerinde gsterilen rotalar arasnda rota 1; laciverti; rota 2, turkuaz; rota 3, yeil ve rota 4, sar olarak gsterilmitir.

229

ekil 7.28: Anadolu SMye Ait Sonu Grafii Trakya SMye ait toplam ulam maliyeti 179,5497 TL olarak bulunmutur. Firmann uzun yllar sonucu elde ettii deneyimlere gre toplam ulam maliyeti 190,93 TL idi. Bu demek oluyor ki nerilen algoritma ile toplam ulam maliyetlerinden %5,96046lk bir kazan saland. Elde edilen toplam operasyon maliyet ise rotalarn toplamda yol ald sreyi (543 dk) saatlik operasyon maliyeti (2,7917 TL) ile arplarak bulunan 1514,97 TLdir. Firmann deneyimlerine gre elde edilen sonu ise 2107,71 TLdir. nerilen algoritma ile toplam operasyon maliyetlerinden %26,6517lik bir kazan salanmtr. Toplam ulam maliyeti ile toplam operasyon maliyetinin toplanmas ile elde edilen toplam maliyet 1694,5197 TLdir. Firmann deneyimlerine gre elde edilen sonu ise 2298,64 TLdir. Sonu olarak % 26,28lik bir iyiletirme sz konusudur.

230

SONU VE NERLER
Youn rekabet ortamnda; karmak tedarik zincirinin, lojistik ve tamaclk srelerinin etkin bir ekilde ynetilebilmesi, srelerin tamamnda katma deerli ktlar yaratlabilmesi ve rekabet avantaj salanabilmesi ile gerekletirilebilir. Lojistik faaliyetlerin gerekletirilmesinde dikkat edilmesi gereken nokta mteri ihtiyalarn eksiksiz olarak karlayacak en iyi datm eklinin planlanmasdr. Bu datm eklinin planlanmasnda, ara ykleme ve rotalama en nemli konulardr. Uygun kapasiteyle yklenmi aralarn mteri noktalarna en ksa mesafeyi kullanarak en ksa zamanda ulamas; toplam datm maliyetlerinin azaltlmasnda, mteri memnuniyetinin arttrlmasnda ve firmann rekabet koullarnda daha avantajl konuma gemesinde byk imkn salamaktadr. Bunun gerekletirilebilmesi de baz tekniklerden faydalanlarak salanr. apraz sevkiyat, tedarik zincirinde yer alan fiziksel akn kontrol iin etkin bir yntemdir. Bu almada tedarik zincirindeki toplama ve sevkiyat sreleri ile apraz sevkiyat modeli btnleik olarak ele alnmtr. apraz sevkiyat merkezini dikkate alan optimum ara rotalama izelgesini belirlemek iin matematik model arayna geilmitir. Literatrde incelenen almalarda, problemin NP-hard oluu ve problem boyutunun artmasyla birlikte zm sresinin stel olarak artmas sonucu, zm iin yaplan almalar daha ok meta sezgisel yntemler zerinde younlamasna neden olmutur. Tabu arama algoritmasna dayanarak gelitirilen bir algoritmann kullanmna karar verilmitir. Kargo datm, gnlk hayatta genellikle firmalarn tecrbelerine dayanarak yaplmakta, bu nedenle ortaya kan planlar, maliyet veya sre asndan istenilen dzeyde olmamaktadr. almada mevcut problem iin ele alnan algoritma Matlab yardmyla zlm ve mevcut uygulamaya oranla maliyet azalm salanmtr. Ayrca, birletirilmi para toplama sistemi ile ara kapasite kullanm orannda art salanrken, yaplan toplam tama kilometre cinsinden azalmtr. Bu sayede enerji kaynaklar daha verimli kullanlm ve bunun bir sonucu olarak doal evrenin korunmasnda fayda salanmtr.

231

KAYNAKA

Aarts, Emile; Lenstra, Jan Karel: Local Search in Combinatorial Optimization, Wiley & SonsPriceton, New Jersey, 2003. Alaykran, Kemal; Engin, Orhan: Karnca Kolonileri Metasezgiseli ve Gezgin Satc

Problemleri zerinde Bir Uygulamas, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, 20: 1, s.69-76, 2005. Allcock, Ray; Verhuist, Robert: The Efficient Unit Loads Report, A. T. Kearney,1997. Angerer, Alfred: The Impact of Automatic Store Replenishment on Retail: Technologies and Concepts for the Out-of-Stocks Problem, Springer Science Business Media, 2006. Apte, Uday M.; Viswanathan, S.: Effective cross docking for improving distribution efficiencies, International Journal of Logistics, 3, pp.91302, 2000. Artk, Onur: Yaln Lojistik ve Bir 3PL irketinde Deer Ak Analizi, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, 2008. Aydemir, Emrah: Esnek Zamanl Pencereli Ara Rotalama Problemi ve Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, 2006. Ayers, James B.: Handbook of Supply Chain Management Auerbach

Publications, FL, April 2006.

232

Baethge, Sebastian: Cross-Docking-Konzepte, GRIN Verlag, Germany, 2007. Bahar, Erdin: Lojistikte Risk Ynetimi ve Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2007. Bali, zkan; Gencer, Cevriye: K. K. Lojistik Komutanl 3nc, 4nc, 5nci Kademe Depolarnda Kme rtleme Yaklam le Bir yiletirme almas, KHO Savunma Bilimleri Dergisi, s.1-17, 2002. Barbarasolu, Glay: zgr, Demet: A Tabu Search Algorithm fort he Vehicle Routing Problem, Computers & Operations Research, s.255-270, 1999. Baresel, A.; Distel, S.; Klaus, P.; Prockl, G.; Stein, A.; Zimmerman, R.: Integrated Suppliers ECR is Also for Suppliers of Ingredients, Raw Materials and Packaging, ERC Europe and Fraunholfer Application Center Transport Logistics and Communication Technology, 2000. Barnhart, Cynthia; Laporte, Gilbert: Transportation: Handbooks in Operations Research and Management Science, North-Holland, Amsterdam, 2007. Baudin, Michel: Lean Logistics: The Nut and Bolts of Delivering Materials, Productivity Press, New York, 2004. Branch, Alan E.: Global Supply Chain Management and International

Logistics, Routledge, New York, 2009.

233

Brandao, Jose: A determinitic tabu search algorithm for the fleet size and mix vehicle routing problem, European Journal of Operational Research, pp.716-728, 2009. Brewer, Ann M.; Button,Kenneth J.; Hensher, David A.: Handbook of Logistics and Supply Chain Management, Elsevier, 2005. Burton,Terence T.; Boeder, Steven M.: The Lean Extended Enterprise: Moving Beyond the Four Walls to Stream Excellence, J. Ross Publishing, USA, 2003. Carmichael, Don: Supply chain planning systems in manufacturing,

Unpublished Master Thesis in Manufacturing: Management and Technology, 1998. Ceylan, Abdullah: Mobilya Sektrnde Tedarik Zinciri Ynetimi ve Bir

Uygulamas, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2009. Ciravolu, Gzin: Tedarik Zinciri Ynetimi Uygulamalar Ve Performans zerine Etkilerinin Analizi, Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi, 2006. Cook, William; Lovasz, Laszlo; Seymour, Paul: Combinatorial Optimization, DIMACS Series in Discrete Mathematics and Theoretical Computer Science, American Mathematical Society, USA, 1995. Copacino, William C.: Supply Chain Management: The Basics and Beyond, St. Lucie, Boca Raton, 1997.

234

Corps, U. S. Marine: Marine Corps Operations, Cosimo, New York, 2007. Coyle, John J.; Langley, John; Gibson, Brian; Novack, Robert A.; Bardi, Ed: Supply Chain Management : A Logistics Perspective, 2009. alyan, Vural: Kresel Rekabet Ortamnda Tedarik Zinciri Ynetimi Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi, 2002. anc, Metin; Erdal, Murat: Lojistik Ynetimi, Utikad Yaynlar, stanbul, 2003. etin, Mustafa: Gezgin Satc rnek Problemlerinin Optimum Sonularnn Grid Aracl le Hesaplanmas, Yksek Lisans Tezi, Balkkesir niversitesi, 2007. Dean, Dixie A.; Evans, Roy; Hall, Ian: Pharmaceutical Packaging Technology, Taylor and Francis, London, 2000. Deertekin, S. zgr; lker, Mehmet; Hayaliolu, M. Sedat: Uzay elik erevelerin Tabu Arama ve Genetik Algoritma Yntemleriyle Optimum Tasarm, MO Teknik Dergi, Yaz 259, s.3917-3934, 2006. Demir, Emrah: Okul Tatlar Rotalama Problemi iin Tamsayl Karar Modeli, Yksek Lisans Tezi, Bakent niversitesi, 2008. Eker, zge: Lojistik Ynetimi Ve Tedarik Lojistii Srecinde Performansn Arttrlmas, Yksek lisans tezi, stanbul Teknik niversitesi, 2006.

235

Emmet, Stuart; Crocker, Barry: The Relationship-Driven Supply Chain: Creating a Culture of Collaboration throughout the Chain, Gower Publihing Limited, 2006. Engin, Abdullah: Wal-Martta Radyo Frekans Kimlii Uygulamas & Tedarik Zinciri Ynetimi, Yksek Lisans Tezi, Osmangazi niversitesi, 2005. Ercan, Ali: Yaln Lojistik ve Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2008. Erol, Vural: Ara Rotalama Problemleri in Populasyon Ve Komuluk Tabanl Metasezgisel Bir Algoritmann Tasarm Ve Uygulamas, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2006. Ertek, Grdal: A Tutorial on Cross docking, International Logistics and Supply Chain Congress, stanbul, 2005. Eryavuz, Mehmet; Gencer, Cevriye: Ara Rotalama Problemine Ait Bir Uygulama, Sleyman Demirel niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, C: VI, No:1, s.139-155, 2001. Frazelle, Edward: Supply Chain Management: The Logistics of Supply Chain Management, The McGraw-Hill Companies, USA, 2002. Frazelle, Edward: World-Class Warehousing and Material Handling, The McGraw-Hill Companies, USA, 2002.

236

Frohne, Philip T.: Quatitative Measurements for Logistics, McGraw Hill, New York, 2008. Furman,Kevin C.; Pardalos, Panos M.: Optimization and Logistics Challenges in the Enterprise, Springer Dordrecht Heidelberg London, New York, 2009. Gen, Mitsuo; Cheng, Runwei: Genetic Algorithms&Engineering Optimization, Wiley, New York, 2000. Gen, Ruhet: Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetiminin Yntem ve Kavramlar, Detay Yaynclk, Ankara, 2009. Glover, Fred; Laguna, Manuel: Tabu Search, Kluwer Academic Publishers, Norwell, 1998. Golden, Bruce L.; Raghavan, S.; Wasl, Edward A.: The Next Wave in Computing, Optimization, and Decision Technologies, Springer Science Business Media, New York, 2005. Gonzlez-Velarde, Jose; Laguna, Manuel: Tabu Search with Simple Ejection Chains for Coloring Graphs, Annals of Operations Research, Vol.CXVII, Numbers 1-4, pp.165-174, 2002. Gourdin, Kent: Global Logistics Management, Blackwell Publishing, 2006. Gzpek, Didem; Gen, Gaye: Hcresel Alarda Kanal Planlama Problemine Tabu Arama Yaklam Harran niversitesi, anlurfa, 11 ubat -13 ubat 2009.

237

Gurney, Kevin: An Introduction to Neural Networks, Routledge, Taylor & Francis Group, London, 1997. Gngr, brahim; Erglen, Ahmet: Bulank Ara Rotalama Problemlerine Bir Model nerisi Ve Bir Uygulama, Ynetim ve Ekonomi, Cilt: XIII, No:1, Celal Bayar niversitesi, Manisa, 2006. Gzeldal, mer: Lojistik Operasyonda Sre yiletirme ve Uygulamas, t.y. Hachtel, Gary D.; Somenzi, Fabio:Logic Synthesis and Verification Algorithms, Kluwer Academic Publishers, Boston, 1996. Hae Lee,Young; Jung,Jung Woo, Min Lee, Kyong: Vehicle Routing Scheduling for Cross-Docking n Supply Chain, Computers & Industrial Engineering, 51, s.47-256, 2006. Hasle, Geir; Lie, Knut-Andreas; Quak, Ewald: Geometric Modelling, Numerical Simulation, and

Optimization: Applied Mathematics at SINTEF, SpringerVerlag Berlin Heidelberg, 2007, Hieber, Raft: Supply Chain Management: A Collaborative Performance Measurement Approach, Hochschulveriaag AG, Zrich, 2002. ncegil, Burcu: Lojistik Hizmetlerinin hracat htiyalar erevesinde

Gelitirilmesi, XI. D Ticaret Genlik Kurultay Paneli, t.y. Joia, Luiz Antonio: IT-Based Management: Challenges and Solutions, Idea Group Publishing, Hersley P.A., 2003. 238

Joubert, J.W.: A Tabu Search Solution Algorithm, University of Pretoria etd, chapter 5, pp. 83-91 Kazanolu, Yiit: Lojistik Ynetimi Srecinde Tedarik.i Seimi ve Performans Deerlendirmesinin Gerekletirilmesi: niversitesi, 2008. Knolmayer, Gerhard; Mertens, Peter; Zeier,Alexander: Supply Chain Management Based on SAP Systems: Order Management in Manufacturing Companies, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, New York, 2002. Koban, Emine; Yldrr Keser, Hilal: D Ticarette Lojistik, Ekin Kitapevi, 2007. Kobu, Blent: retim Ynetimi, 13. bs, Beta Yaynlar, stanbul, 2006. Korkmaz, Mehmet: Kme rtleme Modeli Kullanlarak Optimum Yangn Yneylem AHP ve Aratrmas DEA, Teknikleri Tezi, ile Ege Doktora

Gzetleme Noktalarnn Belirlenmesi, Sleyman Demirel niversitesi Orman Fakltesi Dergisi, Seri: A, Say:1, s37-49, 2004. Kotzab, Herbert; Bjerre, Mogens: Retailing in a SCM-Perspective, Copenhagen Business Scholl Press, Copenhagen, 2005. Kula, Ufuk: Tedarik Zinciri Ynetimi Ders Notlar, Tedarik zinciri ynetimi dersi, Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi Endstri Mhendislii Blm.

239

Kula, lk: Yaln Fabrika Simlasyon Oyunu, V. Ulusal retim

Aratrmalar Sempozyumu, stanbul Ticaret niversitesi, 2527 Kasm 2005. Kulkarni, Sarika; Sharma, Ashok: Supply Chain Management: Creating Linkages for Faster Business Turnaround, Tata McGraw-Hill Publishing Company Limited, New Delhi, 2004. Kurt, Mustafa; Semetay, Cumali: Genetik Algoritma ve Uygulama Alanlar, Marmara

niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Makine Blm, 2001. Kksolak, Bekir T.: Dnyada ve Trkiyede Lojistik Eitimi, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, 2006. Laarhoven, Peter Van; Berglund, Magnus; Peters, Melvyn: Third-Party Logistics in Europe-Five Years Later,

International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol.XXX, Iss: 5, pp.425 - 442, 2000. Lee, Kwang Y.; El-Sharkawi, Mohamed A.: Modern Heuristic Optimization Techniques: Theory and Applications to Power Systems, John Wiley and Sons, New Jersey, 2008. Lio, Ching-Jong; Lin, Yaoming; Shih, Stephen C.: Vehicle Routing with Cross-Docking in the Supply Chain, Expert Systems with Applications, pp.68686873, 2010. Liu, Baoding; Esogbue, Augustine O.: Decision Criteria and optimal inventory processes, Kluwer Academic Publishers, Norwell, 1999.

240

Lowe, David: The Dictionary of Transport and Logistics, Kogan Page, London, 2002. Magee,John F.; Copacino,William C.; Rosenfield,Donald B.: Modern Logistics Management: Integrating Marketing,

Manufacturing, and Physical Distribution, John Wiley&Sons. Inc., Canada, 1985. Maskell, Brian; Baggaley, Bruce: Practical Lean Accounting: A Proven System for Measuring and Managing the Lean Enterprise, Productivity Press, New York, 2004. Mau, Markus: Supply Chain Management: Prozessoptimierung entlang der Wertschpfungskette , WILEY-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, Weinheim, 2003. Meade, Laura; Joseph, Sarkis: "A conceptual model for selecting and evaluating third-party reverse logistics providers", Supply Chain Management: An International Journal, Vol.VII, Iss: 5, pp.283-295, 2002. Meier, Andreas; Stormer, Henrik: eBusiness & eCommerce: Managing

The Digital Value Chain, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2009. Mentzer, John T.: Supply Chain Management, Sage Publications, California, 2001. Montane, Fermin Alfredo Tang; Galvao, Roberto Dieguez: A Tabu Search Algorithm for the Vehicle Routing Problem with Simultaneous Pick-up and Delivery Service, Computer and Operations Research, pp. 595-619, 2006. 241

Mosheiov, G. Mosheiov: Vehicle routing with pick-up and delivery: Tour-partitioning heuristics, Computers and Industrial Engineering, pp. 669684, 1998. Murman, Earll; Allen, Thomas; Gershenfeld, Joel Cutcher; McManus, Hugh; Nightingale, Deborah; Rebentisch, Eric; Shields, Tom; Stahl, Fred; Walton, Myles; Warmkessel, Joyce; Weiss, Stanley; Windnall, Sheila: Lean Enterprise Value: Insights from MITs Lean Aerospace Initiative, Palgrave, New York, 2002. Otto, Andreas; Schoppengerd, Franz Josef; Shariatmadari, Ramin: Direct Store Delivery: Concepts, Applications and

nstruments, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany, 2009. zcan, Selami: Kk ve Orta Byklkteki letmelerde Lojistik Ynetiminin nemi, Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, C.V, No:10, s.276-300, 2008. zdemir, Ali .: Tedarik Zinciri Ynetiminin Geliimi, Sreleri ve Yararlar, Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 23, s. 87-96, Temmuz-Aralk 2004. ztemel, Ercan: Yapay Sinir Alar, Papatya Yaynclk, stanbul, 2006. Paksoy, Turan: Tedarik Zinciri Ynetiminde Datm Alarnn Tasarm ve Optimizasyonu: Malzeme htiya Kst Altnda Stratejik Bir retim Datm Modeli, t.y. Rebstock, Michael; Fengel, Janina; Paulheim, Heiko: Ontologies Based Business ntegration, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2008. 242

Rego, Cesar; Alidaee, Bahram: Metaheuristic Optimization Via Memory and Evolution: Tabu Search and Scatter Search , Kluwer Academic Publisher, Norwell, 2005. Ross, David F.: Competing Through Supply Chain Management: Creating Market-Winning Strategies Through Supply Chain Partnerships, Kluwer Academic Publisher, 2000. Rushton, Alan; Croucher, Phil; Baker, Peter: The Handbook of Logistics and Distribution Management, Kogan Page Limited, London, 2008. Rushton, Alan; Oxley, John; Croucher, Phil: The Handbook of Logistics and Distribution Management, Kogen Page Limited, London, 2004. Seuring, Stefan; Goldbach, Maria: Cost Management in Supply Chains, Physica-Verlag

Heidelberg, New York, 2002. Sezgin, Toygar: Lojistik Kavram ve Trkiyedeki Uygulamalar, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, 2008. Simchi-Levi, David; Chen, Xin; Bramel, Julien: The Logic of Logistics: Theory, Algorithms, and Applications for Logistics and Supply Chain Management, Springer Science Business Media, New York, 2005. Solt, Ronald Van; Whiteoak, Phil: Efficient Replenishment and EDI: Efficient Replenishment Techniques, Roland Berger&Partner, 1996.

243

Sople, Vinod V.: Logistics Management: The Supply Chain Imperative, Dorling Kindersley Pvt. Ltd., India, 2007. Sudalaimuthu,S.; Raj, S. Antony: Logistics Management for International Business: Text and Cases, PHI Learning Private Limited, New Delphi, 2009. eker, kran: Ara Rotalama Problemleri ve Zaman Pencereli Stokastik Ara Rotalama Problemine Genetik Algoritma Yaklam, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2007. en, Esin: Kobilerin Uluslararas Rekabet Glerini Arttrmada Tedarik Zinciri Ynetiminin nemi, Ankara: Babakanlk D Ticaret Mstearl hracat Gelitirme Ett Merkezi, 2008. Taylor, David; Brunt, David: Manufacturing Operations and Supply Chain Management: The Lean Approach, Thomson Learning, London, 2001. Temel, Cevriye: Dal-Snr Algoritmas ile Tesis Yerleim Dzenlenmesi: Bilgisayar Destekli Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, 1989. Tezcan, Il: Sektrel Lojistik Ynetimi Sistemlerinde Depo Tasarm Metodolojisi, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2007. Topuba, Cenk: Tedarik Zinciri Ynetimi ve Is Sektrnde Bir Uygulama: Viessmann A.., Yksek Lisans Tezi, Yeditepe niversitesi, 2007.

244

Toth, Paolo; Vigo, Daniele: The Vehicle Routing Problem, Siam Monographs on Discrete Mathematics and Applications, Philadelphia, 2002. Tokayl, Mehmet Aydn: Zaman Pencereli Ara Rotalama Problemi iin Bir Karar Destek Sistemi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, 2005. Tfekier, Hakan: ki Amal Ak Ara Rotalama Problemi in Bir zm Yaklam, Yksek Lisans Tezi, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2008. Trkz, zge: Tedarik Zinciri Ynetiminde Datm Gereksinim Planlamas, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi, 2007. Uur, Aybars; Knac, Ahmet Cumhur: Yapay zek teknikleri ve yapay sinir alar kullanlarak web sayfalarnn snflandrlmas, Ege niversitesi, t.y. Uur, Nazan: Bir nc Parti Lojistik irketinde Kalite Fonksiyonu Yaylm Uygulamas, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, 2007. lker, zgr; zcan, Ender: izge Boyama Problemleri in Evrimsel Tabu Algoritmas, t.y. nal, Gkhan: Lojistikte Hizmet Salaycs Seiminde AHP ve Topsis Yntemlerinin Uygulanmas, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi, 2008.

245

Voortman, Craig: Global Logistics Management, Fine published, Cape Town, South Africa, 2004. Wang, Wanling; Wu, Bin; Zhao, Yanwei; Feng, Dingzhong: Particle Swarm Optimization for Open Vehicle Routing Problem, In Computational Intelligence, Vol. MMMMCXIV, pp. 999-1007, 2006. Waters, Donald: Global Logistics: New Directions in Supply Chain

Management, Kogan Page Limited, 2007. Waters, Donald: Operations Management, Kogan Page Limited, London, 1999. Wisner, Joel D.; Tan, Keah-Choon; Leong, G. Keong: Principles of Supply Chain Management: A Balanced Approach, South-Western, Mason, Ohio, 2009. Wood,Donald F.; Barone, Anthony; Murpy, Paul; Wardlow, Daniel L.: International Logistics, Kluwer Academic Publishers, USA, 1995. Wright, Nevan J.; Race, Peter: The Management of Services Operations, Seng Lee Press, Singapore, 2004. Yldz, Salih Kerem Berk: Lojistik Ynetiminde Milkrun Planlamas ve apraz Sevkiyat, Yksek Lisans Tezi, Koceli niversitesi, 2008. Ylmaz, lhan: Lojistik Ynetimi Asndan nc Parti Lojistik

letmelerinin Tedarik Zincirindeki Rol ve Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, 2006. 246

Ylmaz, ule: ok Depolu Ara Rotalama Probleminin Karnca Kolonisi Optimizasyonu le Modellenmesi ve Bir zm nerisi, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, 2008. Zpfel, Gnther; Braune, Roland; Bgl, Michael: Metaheuristic Search Concepts: A Tutorial with Applications to Production and Logistics, Springer Heidelberg Dordrecht London, New York, 2010. Zentes, Loachim; Morschett, Dirk; Schramm-Klein, Hanna: Strategic Retail Management: Text and International Cases, Gabler, Wiesbaden, 2007.

[1] [2] [3] [4] [5]

:http://www.britannica.com (08.05.2009) :http://cscmp.org/aboutcscmp/definitions.asp (18.09.2009) :http://www. loder.org.tr (13.11.2009) :http://www.tdkterim.gov.tr (14.11.2009) :http://www.people.hofstra.edu/geotran/eng/ch5en/conc5en/ forwardreversedistribution.html (02.12.2009)

[6]

:http://www.globaltradingplatform.com/umitseckin.com/lojistikcesitleri.html (10.12.2009)

[7] [8]

:http://www.rlec.org/glossary.html (19.12.2009) http://www.genelbilge.com/yalin-uretim-nedir-2.html/ (21.12.2009)

[9]

:http://www.yalinenstitu.org.tr/index.php?option=com_content &task=view&id=140&Itemid=14 (05.01.2010)

[10]

:http://www.paylasbizle.net/sosyal-bilimler/2573-yalin-dusunc eninanlami.html (12.02.2010)

[11]

:http://www.compudata.ch/content.cfm?content=77 (21.02.2010) 247

[12]

:http://www.springer.com/business+&+management/ business +for+professionals/book/978-3-540-77212-5 (06.03.2010)

[13]

:http://www.people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch5en/ conc5en/ crossdocking.html (15.04.2010)

[14]

:http://www.setag.com.tr/Barkod/index.php?sayfa=2 (17.05.2010)

[15] [16] [17]

:http://neo.lcc.uma.es/radi-aeb/WebVRP/ (09.06.2010) :http://en.wikipedia.org/wiki/Branch_and_cut (25.06.2010) :http://www.niziphaber.com/muhendisokulu/index.php?option= com_content&task=view&id=31&Itemid=2 (29.06.2010)

[18]

:http://tr.wikipedia.org/wiki/Yapay_sinir_a%C4%9Flar%C4%B1 (01.07.2010)

248