Kosova 1

TC.
BABAKANLIK DEVLET ARVLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn No: 87 REPUBLIKA E TURQIS DREJTORIA E PRGJITHSHME E ARKIVAVE SHTETROR T QEVERIS S REPUBLIKS S TURQIS Departamenti i Arkivit Osman
OSMANLI ARV BELGELERNDE
KOSOVA VLAYET
VILAJETI I KOSOVS N DUKUMENTET ARKIVORE OSMANE
stanbul 2007
TC. BABAKANLIK DEVLET ARVLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn No: ??????? REPUBLIKA E TURQIS DREJTORIA E PRGJITHSHME E ARKIVAVE SHTETROR T QEVERIS S REPUBLIKS S TURQIS Departamenti i Arkivit Osman
OSMANLI ARV BELGELERNDE
KOSOVA VLAYET
VILAJETI I KOSOVS N DUKUMENTET ARKIVORE OSMANE
stanbul 2007
Proje Yneticisi Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr
Proje Sorumlular Do. Dr. Mustafa BUDAK Genel Mdr Yardmcs Dr. nder BAYIR Osmanl Arivi Daire Bakan Dr. Ahmet Zeki ZGER Yayn leri Koordinatr
Yayna Hazrlayanlar H. Yldrm AANOLU Sebahattin BAYRAM Ylmaz KARACA Ahmet Semih TORUN Mmin YILDIZTA
Arnavuta zet Tercmeler Refike SLEVS (Kosova Devlet Arivi) Arnavuta Resimalt Tercmeler Ayten ARDEL Grsel Tasarm ve Uygulama Hamdi Akyol Belge Fotoraflar efik KANYILMAZ
Bask-Cilt Dzey Matbaaclk stanbul 2007
NDEKLER
KISALTMALAR NSZ Do. Dr. Yusuf SARINAY, Devlet Arivleri Genel Mdr NSZ Dr. Jusuf OSMAN, Kosova Arivleri Genel Mdr
12 14 15 16
PARATHNIE Doc. Dr. Yusuf SARINAY Drejtor i Prgjithshm i Arkivave Shtetrore t Republiks s Turqis PARATHNIE DREJTORI I ARKIVAVE T KOSOVS Dr. Jusuf OSMANI EMRAT E DISA TOPONIMEVE T VJETRA DHE EMRTIMI I TYRE N KOHN E SOTME
17
ESERDE GEEN BAZI YER ADLARI ve GNMZ DLLERNDEK KARILIKLARI
18
DAR VE MLK DZENLEMELER

ORGANIZIMI ADMINISTRATIV PRONSOR DHE CIVIL
KOSOVADA DAR VE MLK DEKLK YAKOVA KAZASININ TEKRAR PRZRENE BALANMASI MTROVEDE MUHACR MAHALLES
22 25 27
NDRYSHIME N QEVERIN CIVILE N KOSOV BASHKIMI I SRISHM I KAZAS S GJAKOVS ME PRIZRENIN LAGJJA E MUHAXHIRVE N MITROVIC
SYAS HAYAT
JETA POLITIKE
ARNAVUTLARIN OSMANLI DEVLETNDEN AYRILMAK STEMEDKLER CEMYET- TTHADYE- PRZRENN KURULMASI VE ALDII KARARLAR CEMYET- TTHADYECE DEBRE AHALSNE GNDERLEN BEYANNAME ARNAVUT AHAL LER GELENLERNN DEVLETE BALILIKLARINI BLDRD KOSOVA VE DER RUMEL VLAYETLERNDE, KOMU DEVLETLERN OSMANLI DEVLET ALEYHNDEK FAALYETLER KOMU DEVLETLERN KOSOVA VLAYET ZERNDEK EMELLER VE FAALYETLER
31 39 57 61 69
SHQIPTART NUK DSHIROJN T NDAHEN NGA SHTETI OSMAN DOKUMENT MBI VENDIMET E MARRA N MBLEDHJEN E THEMELIMIT T LIDHJES S PRIZRENIT DEKLARAT E LDHJES S PRIZRENIT DRGUAR QYTETARVE T DIBRS PROCESVERBAL ME PRMBAJTJEN E PREMTIMIT T KLERIKVE SHQIPTAR AKTIVITETET KUNDR SHTETIT OSMAN N VILAJETIN E KOSOVS DHE VILAJETET TJERA N RUMELI SI DHE N SHTETET FQINJE PRETENDIMET DHE AKTIVITETET E SHTETEVE FQINJE NDAJ VILAJETIT T KOSOVS
73
KOSOVADA BAZI AHISLARIN AVUSTURYA DEVLET HESABINA CASUSLUK YAPTIKLARI KOSOVA SAVAININ 500. YILDNMNDE GVENLK TEDBRLERNN ARTTIRILMASI SIRP MEKTEB TALEBELERNN MSLMAN OKULLARINA GEMEK STEDKLER KOSOVADAK ASAY SORUNLARININ, KOMU DEVLETLERN VLAYET ZERNDEK EMELLERNDEN KAYNAKLANDII RUSYANIN MTROVEYE KONSOLOS TAYN HUSUSUNDAK ISRARI MTROVE RUS KONSOLOSU HAKKINDA HALKIN TUTUMU AVUSTURYANIN OSMANLI DARESNDEK BLGELERDE DEMRYOLU NA EDEMEYECE
77 79 80 83
DISA PERSONA N KOSOV SPIUNOJN PR SHTETIN AUSTRIAK NGRITJA E NIVELIT T SIGURIS ME RASTIN E 500 VJETORIT T BETEJS S KOSOVS DSHIRA E NXNSVE SERB PR T KALUAR N SHKOLLA MYSLIMANE SHTETET FQINJE T VILAJETIT T KOSOVS BURIM I PROBLEMEVE T SIGURIS N KOSOV
86 88 91
INSISTIMI I RUSIS PR EMRIMIN E NJ KONSULLI N MITROVIC VEPRIMET E POPULLIT NDAJ KONSULLIT RUS N MITROVIC AUSTRIA NUK MUND T NDRTOJ HEKURUDHA N VENDET Q JAN NN ADMINISTRATN E SHTETIT OSMAN REALIZIMI I SIGURIS DHE NDJEKJA E AKTIVITETEVE T KONSULLIT RUS N MITROVIC
MTROVE RUS KONSOLOSUNUN FAALYETLERNN ZLEND VE GVENLNN SALANDII MTROVE RUS KONSOLOSUNUN SUKASTE URADII RUSYA MPARATORUNUN MTROVE KONSOLOSUNUN KATLNN DAM EDLMEMESN STED PEKTEN GELEN BR HEYETN MTROVE AVUSTURYA KONSOLOSUNU ZYARET RUMEL VLAYETLERNDEK YABANCI MEMURLARIN VAZFELERNN SONA ERD PRTNE SANCAINDA MEBUS SEM
92
93 95
SITUATA E KRIJUAR MBAS ATENTATIT NDAJ KONSULLIT RUS N MITROVIC KRKESA E PERANDORIT T RUSIS PR MOS DENIMIN ME VARJE T VRASSIT T KONSULLIT RUS N MITROVIC NJ DELEGACION NGA PEJA VIZITON KONSULLIN E AUSTRIS N MITROVIC MBARIMI I MISIONIT T NPUNSV T HUAJ N VILJAETIN E RUMELIS ZGJEDHJA E DEPUTETIT T SANXHAKUT T PRISHTINS
97 98 101
ASKER KONULAR
SHTJE USHTARAKE
VULITRINDA DRLKLERN TESPT VE SAYIMI
104 107 110 112 114
NUMRIMI DHE REGJISTRIMI I PASURIVE N VUITRN NDALIMI I T ARDHURAVE N VUITRN BLERJA E ARMVE PR NEVOJA USHTARAKE N PRIZREN TETOV DHE SHKUP SHNDRRIMI I KALAS S PRIZRENIT N KAZERM PRKRAHJE VULLNETARE N PRIZREN PR NBROJTJEN E ATDHEUT
VULITRINDA DRLK DEM PRZREN, KALKANDELEN VE SKPTEN ASKER HTYALAR N SLAH SATIN ALINMASI PRZREN KALESNN KILAYA DNTRLMES PRZRENDE VATAN SAVUNMASINA GNLL DESTE
GOSTVARDA KILA YAPIMI GLAN KAZASINDA KILA NASI
117 119
NDRTIMI I NJ KAZERME N GOSTIVAR NDRTIMI I KAZERMS N KAZAN E GJILANIT
KTSAD VE SOSYAL HAYAT

JETA EKONOMIKE DHE SHOQRORE
VULITRINDAK VEBA SALGINININ DEVLET GELRLERNN DMESNE DE SEBEP OLDUU PRZRENL EHT BNBAI AL BEYN ALESNE YARDIM SADRIAZAMIN KOSOVA ZYARET KOSOVAYA GNDERLEN MUHACRLERN TEDAVS KOSOVADA ERKEZ MUHACRLERNE AHAL TARAFINDAN YAPILAN YARDIMLAR VULITRINDA PAZAR KURULMASI KOSOVA VLAYET LER GELENLERNN LSTES (1880) MUHTA DURUMDAK MTROVEL GAZYE ARAZ YARDIMI MUHACRLERE ZAHRE YARDIMI KOSOVA VLAYET LER GELENLERNN LSTES (1902) MADUR FTLERE KRED VERLMES KOSOVADA YAMURDAN ZARAR GREN FTLERE YARDIM SULTAN MEHMED READIN KOSOVAYI ZYARET KOSOVA, SELANK VE MANASTIR AHALSNN PADAHIN RUMEL ZYARETNDEN MEMNUN KALDIKLARI PEK VE PREOVAYA HKMET TABB TAYN
123 125 126 127 128 131 133 143 145 147 157 158 159 166
ZVOGLIMI I T ARDHURAVE SHTETRORE NGA EPIDEMIA E MURTAJS N VUITRN NDIHM PR FAMILJEN E DSHMORIT MAJOR ALI BEU NGA PRIZRENI VIZITA E SADRIAZEMIT N KOSOV SHRIMI I MUHAXHIRVE T DRGUAR N KOSOV NDIHM NGA POPULLI PR MUHAXHIRT ERKEZ
THEMELIMI I TREGUT N VUITRN REGJISTRI I DISA PERSONAVE M T POPULLARIZUAR N VILAJETIN E KOSOVS (1880) DHURIMI I TOKS VETERANIT T VARFR N MITROVIC NDIHM DHN MUHAGJIRVE PR KAFSHT E TYRE REGJISTRI I FISNIKVE T KOSOVS (1902) KREDI PR BUJQIT E DMTUAR NDIHM PR BUJQIT Q KAN PSUAR DME NGA T RESHURAT E MDHA N KOSOV VIZITA E SULLTAN MEHMED RESHATIT N KOSOV SHPREHJA E KNAQSIS S POPULLSIS NGA KOSOVA SELANIKU DHE MANASTIRI ME RASTIN E VIZITS S SULLTANIT N RUMELI EMRIMI I MJEKVE QEVERITAR N PEJ DHE PRESHEV GRUMBULLIMI DHE SHITJA E LKURS N PEJ DHE PRIZREN
168 180
PEK VE PRZRENDE DERCLK
HUKUK
LIGJI
VULITRIN KAZASI REAYASI KANUNU PRZREN BEYNN DUKAKN HALKINA YAPTII HAKSIZLIKLARIN NLENMES
185 188
LIGJI PR RAJN E KAZAS S VUITRNS ELIMINIMI I PADREJTSIVE T BEUT T PRIZRENIT BR POPULLSIS S DUKAGJINIT
METRUK EYANIN SAHBNE TESLM HUSUSUNDA NOVABIRDA KADISINA HKM HAYATINDAN ENDE EDLEN NOVABIRDA KADISININ ARANILMASI PRZRENDE EKIYA TAKB PRZREN TAHSLDARININ ER HKMLERE GRE YARGILANMASI PRZRENDE EKIYA TAKB PRZRENDE HAS DRLKLERNN TASARRUFU KOSOVADA TCARET MAHKEMES KURULMASI PRZRENDE TCARET MAHKEMES KURULMASI
190 191 192 193 194 195 196 199
VENDIM I GJYKATS PR KADIN E NOVOBRDS PR DORZIMIN E RROBAVE T BRAKTISURA PRONARIT HULUMTIMIE RRETH JETS S GJYKATSIT T NOVOBRDS NDJEKJA E REBELVE N PRIZREN GJYKIMI I NNPUNSIT TATIMOR T PRIZRENIT SIPAS AKTEVE T SHERIATIT NDJEKJA E REBELVE SHQIPTAR N PRIZREN PRDORIMI I T KORRAVE N PRIZREN THEMELIMI I GJYKATS S TREGTIS N KOSOV THEMELIMI I GJYKATS S TREGTIS N PRIZREN
MAR FAALYETLER
AKTVTETE NDRTMORE
PRTNEDEK LAB NEHRNE KPR YAPIMI / KOSOVADAK GAZ MESTAN TRBESNN ONARIMI PRTNEDEK KPRLERN TAMR ETTRLMES VULITRINDAN GEEN NEHR ZERNE KPR YAPILMASI PRTNEDE ASKER HASTANE NASI PRTNE LE BOSNA ARASINDA TELGRAF HZMETLERNN BALADII PRZRENDEN SKPE TELGRAF HATTI NASI PRZRENDEK BAZI RESM BNALARIN YENDEN NASI PRZRENDE POSTAHANE TESS PRZREN HKMET KONAI N YEN BR ARV DEPOSU YAPILMASI KOSOVA VLAYETNDE MAR FAALYETLER PRTNEDEK FTEHAMAMIN TAMR MTROVE KAZASINA HKMET KONAI YAPIMI PEK HKMET KONAININ YENDEN YAPILMASI KOSOVADA YEN NAHYE MERKEZLERNE HKMET KONAI NASI
203
NDRTIMI I URS S LUMIT LLAP N PRISHTIN DHE RESTAURIMI I TYRBES S GAZIMESTANIT N KOSOV RENOVIMI I URAVE N PRISHTIN NDRTIMI I URS MBI LUM N VUITRN
204 206 208 210 212 215 217 220 223 229 231 237 239
NDRTIMI I SPITALIT USHTARAK N PRISHTIN FILLIMI I SHRBIMEVE TELEGRAFIKE N RELACION PRISHTIN BOSNJE NDRTIMI I RRJETIT TELEGRAFIK PRIZREN SHKUP RINDRTIMI I DISA NDRTESAVE PUBLIKE N PRIZREN THEMELIMI I POSTS N PRIZREN NDRTIMI I NJ DEPOJE ARKIVORE PR NDRTESN ADMINISTRATIVE T PRIZRENIT AKTIVITETET NDRTIMORE N VILAJETIN E KOSOVS MEREMETIMI I IFTEHAMAMIT N PRISHTIN NDRTIMI I NDRTESS ADMIMISTRATIVE N MITROVIC RINDRTIMI I NDRTESS ADMINISTRATIVE N PEJ NDRTIMI I NDRTESAVE SHTETRORE N QENDRAT E NAHIJEVE T REJA N KOSOV
1902 SENESNDE KOSOVA VLAYETNDEK MAR FAALYETLER KOSOVA VLAYETNDE KPR VE YOL YAPIMI
240 247 248 249 250
AKTIVITETET NDRTIMORE N VILAJETIN E KOSOVS N VITIN 1902 NDRTIMI I URAVE DHE RRUGVE N VILAJETIN E KOSOVS RENOVIMI I TYRBES S SULLTAN MURATIT I N KOSOV SIGURIMI I MJETEVE PR RRUGN KRYESORE GJAKOV - PRIZREN SI DHE RRUGVE T TJERA VRSHIME T MDHA N MITROVIC
KOSOVADA SULTAN I. MURAT TRBESNN TAMR YAKOVA VE PRZREN ARASINDAK ANA YOL VE DER YOLLAR N DENEK GNDERLMES MTROVEDE SEL BASKINI
DN
BESIMI
KOSOVADAK SULTAN I. MURAT TRBESNN HZMETKRLARI VE MUAFYETLER PRZREN FATH SULTAN MEHMED CAMNE HATP TAYN GLANDAK LATN KLSESNN TAMR PRZRENDE KATOLK KLSES NASI PRTNEDE FATH SULTAN MEHMED CAMNN ONARIMI PREPOLDE KLSE NASI SKP MEVLEVHANESNN TAMR YAKOVADA CAM TEFR SKPTE BULGAR KLSESNN SIRPLAR ALEYHNDEK FAALYETLER GLANDA KLSE TAMR BO BULUNAN SKP METROPOLTL N PATRKHANENN UYARILMASI TALEB
255 258 261 262 267 269 274 276 279 281 283
MIRMBAJTSIT DHE KUJDESTART E TYRBES S SULLTAN MURATIT DHE SHKARKIMI NGA OBLIGIMET CAKTIMI I HOXHS N XHAMIN E FATIH SULLTAN MEHMETIT N PRIZREN RESTAURIMI I KISHS LATINE N GJILAN NDRTIMI I KISHS KATOLIKE N PRIZREN RESTAURIMI I XHAMIS S FATIH SULLTAN MEHMETIT N PRISHTIN NDRTIMI I KISHS N PREPOLE RENOVIMI I MEVLEVIHANS N SHKUP RENOVIMI I XHAMIS N GJAKOV AKTIVITETET OPOZITARE KISHA BULLGARE NDAJ SERBVE N SHKUP RENOVIMI I KISHS N GJILAN KRKESA PR T DHN VRETJE PR POZITN E SHKAKTUAR N PATRIKANN E SHKUPIT NGA MITROPOLITI DRGIMI I PREDIKUESVE N MAT BOGAZ DHE DIBR T EPRME SHTRUARJA E XHAMIS S SULLTAN MURATIT I N PRISHTIN NGA SULLTAN ABDYL HAMIDI II PR PAGESN E TYRBEDARIT T TYRBES S TATAR HANIT N PEJ NDRTIMI I KAMBANAVE N DISA KISHA N FSHATRAT E KAZAS S RODOVISHIT T VILAJETIT T KOSOVS NDRTIMI I SINAGOGS N KAZAN E SHTIPIT
MAT, BOAZLAR VE DEBRE- ZR TARAFLARINA VAZ GNDERLMES II. ABDLHAMDN PRTNEDEK SULTAN I. MURAD CAMN TEFR ETTRMES PEKTEK TATAR HAN TRBES TRBEDARININ MAAININ DENMES KOSOVAYA BALI RADOVTE KAZASINDAK BAZI KY KLSELERNE AN TAKILMASI TP KAZASINDA HAVRA YAPIMI
284 285 286 290 294
ETM
EDUKIMI
PEK VE YAKOVA HALKININ ETMNE NEM VERLMES GEREKT PRZRENDE HIRSTYAN MEKTEB AILMASI PRZRENDE LKOKUL NASI PRZRENDE ORTA OKUL NASI PRTNE GOTOVE KY ORTODOKS OCUKLARI N OKUL AILMASI KOSOVA VLAYETNE BALI TPTE NA EDLEN MEDRESEYE HAMDYE SM VERLMES
300 304 307 309 310 313
NEVOJA E EDUKIMIT T POPULLSIS S PEJS DHE GJAKOVS HAPJA E SHKOLLS KRISHTERE N PRIZREN NDRTIMI I SHKOLLS FILLORE N PRIZREN NDRTIMI I SHKOLLS S MESME N PRIZREN HAPJA E SHKOLLS PR NXNSIT ORTODOKS N FSHATIN GOTOVISH T PRISHTINS DOKUMENTI PR EMRTIMIN E MEDRESES S SAPO NDRTUAR ME EMRIN HAMIDIJE MEDRESE KJO E CILA NDODHET N SHTIP - VILAJETI I KOSOVS NDRTIMI I SHKOLLS FILLORE N PRIZREN HAPJA E 162 SHKOLLAVE N VILAJETIN E KOSOVS HAPJA E SHKOLLS FILLORE DHE GJIMNAZIT N VILAJETIN E KOSOVS NDTIMI I NJ SHKOLLE N QYPRILI
PRZRENDE LKOKUL TESS KOSOVA VLAYETNDE 162 TANE OKUL AILMASI
317 319 323 324
KOSOVA VLAYETNDE YEN LKOKUL VE LSE AILMASI KPRLDE MEKTEP NASI
NFUS
POPULLSIA
KOSOVAYA MUHACR SKNI 1880 SENES KOSOVA VLAYET NFUS STAT (SADECE ERKEKLER) 1895 SENES KOSOVA VLAYET NUFS STATST (KADINLAR DAHL) 1900 SENES KOSOVA VLAYET NFUSU KOSOVAYA GELEN BONAK MUHACRLERN RUMEL VLAYETLERNE SKNI RUMEL VLAYETLERNE HIRSTYANLARDAN GVENLK GREVLS TAYN
331 333 336 339 343 344
VENDOSJA E MUHAXHIRVE N KOSOV STATISTIKA E POPULLSIS N VILAJETIN E KOSOVS M 1880 ( VETM MESHKUJT ) STATISTIKA MBI POPULLSIN N VILAJETIN E KOSOVS M 1895 (BASHK ME FEMRAT) POPULLLSIA E VILAJETIT T KOSOVS N VITIN 1900 VENDOSJA E MUHAXHIRVE BOSHNJAK Q KAN ARDHUR N KOSOV N VILAJETIN E RUMELIS EMRIMI I PUNONJSVE T KRISHTER T SIGURIS N VILAJETIN E RUMELIS
VAKIF
FONDACIONE
YAKOVADA BZEBN SLEYMAN AA VAKFININ HESAP DKM KOSOVADA SULTAN I. MURAD TRBESNE KTABE KONULMASI
349 353
LLOGARIA E GRUMBULLIMEVE T VAKFIT T BZEBN SYLEJMAN AGS N GJAKOV VENDOSJA E MBISHKRIMIT N TYRBEN E SULLTAN MURATIT N KOSOV
FERZOVK KASABASINDA II. ABDLHAMD ADINA YAPILAN CAM KOSOVADA SULTAN MURAT TRBESNN TAMR
354 355 356 359
NDRTIMI I NJ XHAMIE N FERIZAJ N EMR T ABDYLHAMITIT II RESTAURIMI I TYRBES S SULLTAN MURATIT N KOSOV RESTAURIMI I XHAMIS FAZLL AHMET PASHA N QYPRILI LIBRI I SHRBIMIT T KONTABILITETIT T FONDACIONEVE T VITIT 1908 N KOSOV
KPRLDE FAZIL AHMET PAA CAMNN TAMR KOSOVA EVKF MUHASEBES TARAFINDAN DZENLENEN 1908 SENESNE AT MUHASEBE DEFTER
EKLER
SHTESAT
EK I: 1844TE PRTNE KASABASININ NFUSU LE SOSYAL ve EKONOMK YAPISI
363
SHTES I: GJENDJA SHOQRORE DHE EKONOMIKE E POPULLSIS S QYTETIT T PRISHTINS N VITIN 1844 PROFESIONET N QYTETIN E PRISHTINS DHE T ARDHURAT VJETORE REGJISTRI I LAGJEVE DHE SHTPIVE N PRISHTIN
PRTNE KASABASINDAK MESLEKLER VE YILLIK GELRLER PRTNE KASABASI MAHALLE ve HANE SAYILARI LSTES PRTNEDE MESLEK GRUPLARININ GELR DAILIMI (1844) PRTNEDE MESLEK GRUPLARININ DAILIMI (1844) EK II: 1844TE VULITRIN KASABASININ NFUSU LE SOSYAL ve EKONOMK YAPISI VULITRIN KASABASINDAK MESLEKLER VE TOPLAM YILLIK GELRLER VULITRINDA MESLEK GRUPLARININ DAILIMI (1844) VULITRINDA MESLEK GRUPLARININ GELR DAILIMI (1844) VULITRIN KASABASI MAHALLE VE HANE SAYILARI LSTES EK III: KOSOVA VLAYETNDEK VAKIFLAR
388 389 390 391 392 393 394 395 397 404 405 406 407 408 409 410 411 412
SHPRNDARJA E T ARRDHURAVE NGA PROFESIONET E NDRYSHME N PRISHTIN (1844) SHPRNDARJA N GRUPE SIPAS PROFESIONEVE N PRISHTIN (1844) SHTES II: GJENDJA EKONOMIKE DHE POPULLSIA N QYTETIN E VUITRNS PROFESIONET N QYTETIN E VUITRNS DHE T ARDHURAT VJETORE SHPRNDARJA N GRUPE SIPAS PROFESIONEVE N VUITRN (1844) SHPRNDARJA E T ARDHURAVE NGA PROFESIONET E NDRYSHME N VUITRN (1844) REGJISTRI I LAGJEVE DHE SHTPIVE N QYTETIN E VUITRNS SHTES III: INSTITUCIONET BAMIRSE OSE FONDACIONET N VILAJETIN E KOSOVS
BLM BALII
FOTORAFLAR
Pritine Saat Kulesi ve Fatih Sultan Mehmed Camii - Kulla e Sahatit n Prishtin dhe Xhamia e Fatih Sulltan Mehmetit Prizren Hkmet Kona - Ndrtesa Qeveritare n Prizren Kosova Mebsu Ziver Bey (1876) - Deputeti i Kosovs: Ziver Beu pek Mebsu Bedri Bey (1908) - Deputeti i Pejs : Bedri Beu 1908 Osmanl Meclis-i Mebsnndaki Kosoval mebslar - Deputet e Kosovs t Parlementit Osman t vitit 1908 Prizren Mebsu erif Efendi - Deputeti i Prizrenit : erif Efendiu Prizren Mebsu Yahya Bey - Deputeti i Prizrenit: Yahya Beu Pritine Mebsu Sava Stepanovi Efendi - Deputeti i Pirshtins: Sava Stepanoviq Prizren Mebsu Vehbi Efendi - Deputeti i Prizrenit: Vehbi Efendiu Sultan Readn Kosova ziyareti dolaysyla sslenen Pritine stasyonu Stacioni i Prishins i zbukuruar me rastin e vizits s Sultan Reshatit n Kosov Prizren milli katolik kyafetlerinden - Veshja Kombtare e Katolikve t Prizrenit Prizrenden genel bir grnm - Pamje e Prgjithshme nga Prizreni Sultan Readn Kosovay ziyaretinde ikmetine tahsis olunan Pritine Hkmet Kona Ndrtesa Qeveritare ku qndroi Sulltan Reshati gjat vizites s tij n Kosov Sultan Readn Kosovay ziyareti mnasebetiyle sslenen Pritine Hkmet Kona caddesi Rruga e ndrtess Qeveritare e stolisur me rastin e vizites s Sulltan Reshatit n Kosov Mitrovie Tren stasyonu - Stacioni i trenit n Mitrovic Mitrovieye baka bir adan bak - Nj tjetr pamje nga Mitrovic Vardar Nehri zerinde Tahta Kpr, skp - Ura prej druri nbi lumin Vardar, Shkup Hamdi Bey, Pritine Mebsu - Deputeti i Prishtins: Hamdi Beu aban Paa, Pritine Mebsu - Deputeti i Prishtins: Shaban Pasha Kosoval mebuslar (1909), eref Efendi, Yahya Bey (Prizren), Hasan Bey (Pritine) Deputett e Kosovs (1909): Sheref Efendiu, Yahya Beu (nga Prizreni), Hasan Beu (nga Prishtina) Hasan Bey (Pritine) - Hasan Beu (nga Prishtina) skp Asker Rdiyesi, hoca ve talebeleri - Msuesi dhe nxnsit e Shkolls Ruzhdije Ushtarake t Shkupit Gilan Redif Dairesi ve Deposu - Zyra e Rezervistve dhe Depoja e saj n Gjilan skp Kalesi ve Klas - Kalaja dhe Garnizoni i Shkupit skp Asker Hastahanesi - Spitali Ushtarak n Shkup skpte bir kla - Nj garnizon n Shkup skp stasyonunda ahali - Njerz t grumbulluar para Stacionit hekurudhor n Shkup Un Fabrikas, skp - Fabrika e Miellit, Shkup
19 20 53 53 55 55 55 55 55
75 75 81
85
85 87 89 99 100 100
101 101 102 109 109 113 115 120 124
10
osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti
skpte Vardar Nehri kys - Pamje bregu t lumit Vardar n Shkup skpte bir sokak - Pamja e nj rrugice t Shkupit Cuma namazn klmak ve Murad Hdavendigrn trbesini ziyaret etmek zere, Sultan Mehmed Readn Kosova Sahrasna var (Mays, 1911)- Mbrritja e Sulltan Mehmed Reshadit n Fushn e Kosovs me qllim faljen e namazit t xhumas dhe vizitn e tyrbes s Sulltan Muratit Halife ile birlikte Cuma namaz klmak iin Murad Hdavendigr Trbesine gelen Arnavut kardelerimiz - Vllezrit tan shqiptar q kan ardhur tek tyrbja e Sultan Murait pr t falur namazin e xhumas sbashku me halifen skpte, Vardar Nehri kysnda bir tabakhane - Punishte regjje lkure n breg t lumit Vardar, Shkup Pritinede padiah grmek iin bekleyen ahali - Turma e njerzve n pritje t ardhjes s Padishahut n Prishtin Mehed-i Hdavendigrda mill kyafetleri ile Arnavut reisleri Prijsit shqiptar t veshur sipas veshjes kombtare shqiptare n tyrbn e Sulltan Muratit Mustafa Paa Camii ve Hkmet Kona, skp - Xhamia e Mustafa Pashs dhe Ndrtesa Qeveritare, Shkup Sultan Readn Kosova ziyaretini kapak konusu yapan Resiml Kitab mecmuas Prmbledhja e Librit t Ilustruar, n kapakun e t cilit sht trajtuar vizita e Sulltan Reshadit n Kosov skp civarnda asker sevkiyat bakmndan gayet mhim Pritine Kprs -
129 141
167
167 181 182
187 189
197
Ura e Prishtins n vilajetin e Shkupit q luante nj rol t rndsishm prsa i prkat lvizjes s trupave ushtarake
Vardar Nehri ve Takpr, skp - Lumi Vardar dhe ura e gurit Shkup Demiryolu Kprs, skp - Ura mbi hekurudh, Shkup Belediye Hastanesi, skp - Spitali i bashkis, Shkup Takpr, skp - Ura e gurit Shkup Vardar Nehri zerinde Tahta Kpr, skp - Ura prej druri mbi lumin Vardar, Shkup Mitrovieden genel grnm - Ura prej druri mbi lumin Vardar, Shkup Pritine Tren stasyonu - Stacioni i trenit n Prishtine Tabakhane ve Demirkpr, skp - Punishtja e regjjs s lkurs dhe Ura prej Hekuri, Shkup Vardar Nehri, skp - Lumi Vardar, Shkup Vardar Nehri kys, skp - Bregu i lumit Vardar, Shkup Sultan Murad Trbesini ziyaret eden Padiah Mehmed Read Populli e priti me ngrohtsi Padishahun, Mehmed Reshadin, teksa shkonte t vizitonte Tyrben e Sulltan Muratit Burmal Cami, skp - Xhamia Burmall, Shkup Pritinede Fatih Sultan Mehmed Camii - Xhamia e Sulltan Mehmet Fatihut n Prishtin Yakova kasabasndan genel bir grn - Pamjie e prgjithshme e kasabas s Gjakovs Mekteb-i btida, skp - Shkolla fillore, Shkup btidai Mekteb, skp - Shkolla fillore, Shkup skp dad Mektebi - Liceu, Shkup Takpr ve civar, skp - Tashkpry dhe rrethina, Shkup Pritinede ahali - Turma e Njerzve n Prishtin Prizren mslman kadn kyafeti - Prizren kyl erkek kyafeti - Malisyal hristiyan kadn kyafeti Veshja e gruas muslimane Prizrenase - Veshja e fshatarit nga Prizreni - Veshja e malsores Katolike Mitrovie Tren stasyonu - Stacioni i Trenit, Mitrovic Kosova Sahrasnda Sultan Murad- Hdavendigr Trbesi - Tyrbeja e Sulltan Muratit n fushn e Kosovs Sultan Murad- Hdavendigr Trbesi, Kosova - Tyrbeja e Sulltan Muratit n fushn e Kosovs
200 205 205 209 213 227 235 245 245 251 251
257 257 267 277 298 321 321 327 328
335 337 346 351
BLM BALII
11
KISALTMALAR
A. DVNS. AHKR.d A. DVNS.MHM.d a.g.e. a.g.m. A. MKT. MHM A. MKT. NZD A. MKT. UM bkz. BOA C. AS C. EV C. ML C. NF DH. D DH. MU DH. SNM DH. TMIK Do. Dr. EV.d HAT HH. THR . AZN . DFE . DH . HR . HUS . MBH . MF . MVL . D .. MV s. D D. NF T.C. TFR. 1. KV vb. Y. A. HUS Y. EE Y. MTV Y. PRK. ASK Y. PRK. AZJ Y. PRK. AZN Y. PRK. BK Y. PRK. MF Y. PRK. MK Y. PRK. MYD Y. PRK. TKM Y. PRK. UM
Divan- Hmyn Sicilleri Rumeli Ahkm Defterleri Divan- Hmyn Sicilleri Mhimme Defterleri Ad geen eser Ad geen makale Sadaret Mektubi Mhimme Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrak Sadaret Mektub Kalemi Umum Vilyt Evrak Baknz Babakanlk Osmanl Arivi Cevdet Askeriye Cevdet Evkf Cevdet Maliye Cevdet Nafia Dahiliye Nezareti dare Evrak Dahiliye Nezareti Muhabert- Umumiye daresi Dahiliye Nezareti Sicil-i Nfus Mdriyeti Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelt ve Islaht Komisyonu Evrak Doent Doktor Evkf Defterleri Hatt- Hmyn Hazine-i Hassa Tahrirt rde Adliye ve Mezhib rde Defter-i Hakan rde Dahiliye rde Hariciye rde Husus rde Mabeyn-i Hmayun rde Maarif rde Meclis-i Vl rde ura-y Devlet stanbul niversitesi Meclis-i Vkel Sayfa r-y Devlet r-y Devlet Nfia Trkiye Cumhuriyeti Rumeli Mfettilii Kosova Evrak Ve benzeri Yldz Sadaret Hususi Evrak Yldz Esas Evrak Yldz Mtenevvi Maruzat Evrak Yldz Perakende Evrak Askeri Maruzat Yldz Perakende Evrak, Arzuhal ve Jurnaller Yldz Perakende Evrak Adliye ve Mezhib Nezareti Maruzat Yldz Perakende Evrak Bakitabet Dairesi Maruzat Yldz Perakende Evrak Maarif Nezareti Yldz Perakende Evrak Mfettilikler ve Komiserlikler Evrak Yldz Perakende Evrak Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkn- Harbiye Dairesi Yldz Perakende Evrak, Tahrirt- Ecnebiyye ve Mbeyn Mtercimlii Yldz Perakende Evrak Umumi
12
Hicr 1318 (M. 1900) tarihli Avrupa-i Osman haritasndan yararlanlarak izilmitir.
KOSOVA VLAYET HARTASI
NSZ
Arivlerin en nemli materyali olan belgeler, aradan uzun yllar gese de, bizlere kendilerini ifade etmeye devam ederler. Bu adan bakldnda belge, gemiten gnmze uzanan bir kpr vazifesini de stlenmektedir. nsan hafzasnn unuttuu birok nokta, belgeleri tetkik etmekle yeniden ortaya kar. Belgeler milli hafzalardaki hatralar canlandrarak kimi zaman yeni dostluklarn kurulmasn, kimi zaman da var olan dostluklarn temellerinin glendirilmesini salarlar. Bilindii zere son dnem Osmanl idar yaplanmasnda Kosova Vilayeti, gnmz Kosova idar snrlarnn neredeyse katndan daha bykt. Dolaysyla elinizdeki eser bu erevede daha nceden hazrlanan Osmanl Ynetiminde Makedonya adl eserin kapsam geniletilmi bir hali olarak da deerlendirilebilir. Ancak eserde seilen belgelerin ou, gnmz Kosova idar snrlar iinde yer alan Pritine, Prizren, Gilan, Mitrovia, pek vb. ehirlerden olumaktadr. Osmanl Ariv Belgelerinde Kosova Vilayeti adl eseri neretmekteki ana gayemiz, iki lke halk arasnda yzyllardr yaanan birliktelii tekrar hatrlamak, var olan dostluk temellerimizi glendirmek, araya giren zamann eskittii kltr kprsn yeniden kurmaktr. Tarih hzla akp gidiyor. Son yllarda deien dnya dengeleri erevesinde, byk skntlar eken Kosova insan, kendine yeni bir gelecek ve yeni bir yol araynda dost ve karde Trk insannn desteini her zaman yannda bulacaktr. Eserimiz; dar ve Mlk Dzenlemeler, Siyas Hayat, Asker Konular, ktisad ve Sosyal Hayat, Hukuk, Din, Eitim, Nfus ve Vakf konu balklarnda tematik olarak dzenlenen ve kendi bal iinde kronolojik olarak sralanan 1530-1912 yllar arasndaki 110 belge ile harita, plan, fotoraf vb. grsel malzemeden olumaktadr. Ayrca kitabn sonunda yer alan Ek 1 Pritine Temettuat Defteri ile Ek 2 Vultrn Temettuat Defterinden yararlanlarak hazrlanan tablo ve grafiklerin, blgenin iktisad tarihinin aydnlatlmasnda byk katklar olacaktr. Yine Ek 3te de Kosova Vilayetinde geen vakf isimlerinden tespit edilebilenlerin belge referanslarna ait tablo da yre insanlarna bir fikir vermesi amacyla hazrlanmtr. Bu vesileyle kitabn hazrlanmasnda emei geen Babakanlk Osmanl Arivi personeline ve zetleri Arnavutaya tercme eden Kosova Arivinden Refike Slevsiye teekkr ederim. Bu tercme sayesinde eserden yalnz Trkiyede deil, Kosovada da istifade edilecek olmasndan dolay duyduum memnuniyetimi de ifade etmek isterim. Trkiye ve Kosova dostluunun kalc olmas temennisiyle... Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr
14
NSZ
Kosova ve ahalisi, Trk devleti ve milletiyle be yzyl akn bir sre boyunca sk ilikide idi. Bu ilikiler, Kosovallarn hayat ve ruhlarnda derin izler brakmtr. Bu izlere yazl belgelerde, mimarde, sanatta, kltrde, geleneklerde vb. yerlerde rastlamak mmkndr. Bu kaynaklara bavurmadan, bu sahada yaayan topluluklarn ve bu erevede Arnavutlarn kltrel ve tarih gemiinin gereki bir ekilde ve tam olarak aydnlatlmas mmkn deildir. Tarihi, arivci, mimar ve dier aratrmaclarn gelecekte birinci derecede neme sahip olan Osmanl belgelerinden yararlanmalar gerekir. Kosova kltr ve tarihi asndan otantik belgelerle en zengin kaynan Osmanl Arivi olduu phesizdir ve bu belgeler Kosovann gemiinin aydnlatlmasnda en gvenilir kaynaklardr. Kosova Arivinde Osmanl belgelerinin ne yazk ki ok kk bir ksm muhafaza edilebilmitir. Bunun sebebi de uzun sreli Srp igalcilerin (1912 ylndan sonraki) hakimiyetidir. Bu hakimiyet sresince Osmanldan kalma yazl evrakn nemli bir ksm siyas amalarla ya imha edilmi veya buradan baka yerlere nakledilmitir. Bu belgelerin yokluundan bilim adamlarmz, tarih aratrmalar iin Srbistan, Avusturya, Almanya, talya, Fransa, ngiltere vb. lkelerin arivlerinden yararlanmak durumunda kalmlardr. 1998-1999 Kosova savandan sonra, Kosova Arivinin Dnya Arivciler Konseyine girme frsat domutur. 2002 ylndan itibaren Kosova Arivi, Dnya Arivciler Konseyi A Kategorisi yesidir. Bunu mteakiben eitli lke arivleriyle dorudan ibirliimiz balamtr. Kosova Arivinin ibirlii protokol uygulad lke arivleri arasnda, 2005 ylndan itibaren T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl de yer almaktadr. Bu anlama erevesinde Osmanl Arivi Daire Bakanlnda daha youn ve koordineli bir ekilde ariv aratrmalarnda bulunma imknna kavutuk. Bu ibirlii, Osmanl dneminde Kosovann gemiine ilikin birinci derecede kaynak olan, Osmanl kkenli ariv belgelerinin yaynlanmasyla daha da geliecektir. Bir dnemin siyas artlarndan tr belirgin olamayan, Kosova ile Trkiye arasnda eskiden var olan dostluk ilikilerinin artk giderek gelitii ve daha da belirgin bir hal ald sezilmektedir. Ortak yaynlarn balangcn oluturan Osmanl Ariv Belgelerinde Kosova Vilayeti adl kitap, yalnz dnemi gereki bir ekilde aydnlatmakla kalmayp iki lke ve bu erevede Trk ve Arnavut halk arasndaki dostluk ilikilerinin derinletiinin de bir gstergesi olacaktr. Dr. Jusuf OSMAN Kosova Arivleri Genel Mdr
15
PARATHNIE
Dokumentet arkivore vazhdojn t na informojn edhe pas viteve t tra, dhe si t till jan materiali m me rndsi t madhe t arkivave. Shikuar nga ky aspekt, dokumentet jan nj funksion t nj ure, e cila shtrihet pre t s kaluars n ditn e sotme. Shum shtje t harruara n kujtesn e njeriut, mund t riprtrihen me analizimin e dokumenteve arkivore. Me ringjalljen e kujtimeve kombtare prmes dokumenteve, nga nj her mund t ndrtohen miqsi t reja, por edhe nga nj her mund t prforcohen themelet e nj miqsie ekzistuese. Dihet se Vilajeti i Kosovs nn administrimin Osman, ka qen tri her m i gjer se kufijt e Kosovs s sotme. Andaj teksti t cilin e keni n duar, mund t konsiderohet si nj vllim m i gjer i tekstit t botuar m par, me titullin Maqedonia nn Administrimin Osman. Por dokumentet e botuara n kt tekst, kryesisht jan nga qytetet t cilt ndodhn brenda kufijve t Kosovs s sotme, si Prishtina, Prizreni, Gjilani, Mitrovica, Peja etj. Qllimi kryesor i botimit t punimit Vilajeti i Kosovs n Dokumentet Arkivore Osmane sht, rikujtimi i miqsis disa shekullore ndrmjet t popujve t dy vendeve, prforcimi i themeleve t miqsis ekzistuese, si dhe rindrtimi i urs kulturore e cila na sht dmtuar brenda nj periudhe t ditur kohore. Historia sht duke rrjedhur dhe duke kaluar shpejt. Me ndryshimin e ekuilibrit botror, gjat viteve t fundit populli i Kosovs ka vuajtur shum. N krkim t nj rruge t nj ardhmrie m t bukur, populli i vuajtur Kosovar, gjithnj do ta ket pran prkrahjen e popullit vlla turk. Punimi sht renditur n kapituj t tematikave t caktuara si, Rregulloret Administrativo Pronsore, Jeta Politike, shtjet Ushtarake, Jeta Ekonomiko Shoqrore, Drejtsia, Besimi, Edukimi, Popullata dhe Vakfet, si dhe n nj rradhitje kronologjike prej vitit 1530 deri m 1912, dhe e begatuar me materiale pamore si, 110 dokumente dhe harta, plane, fotografi etj. N shtojcat 1 dhe 2 gjendn tabelat dhe grafiket e prgatitura n baz t Temettat Defteri i Prishtins dhe Temettat Defteri i Vullqitrns (Vushtrris), dhe se kto shtojca mund t shrbejn n kuptimin m t mir t historis ekonomike t regjionit n at periudhe. Po ashtu shtojca e tret sht prgatitur me nj tabel n t ciln jan shnuar vakfet t identifikuar, si dhe dokumentet n t ciln ndodhn informatat. Tabela n fjal sht prgatitur pr tu dhn ide popullats s ktij vendi lidhur me vakfet n fjal. N kt rast dua t nderoj personelin Arkivit Osman t Kryeministris s Turqis dhe zonjushn Refike Slevsi nga Arkivi i Kosovs, e cila na ndihmoi prkthimin e prmbajtjeve t dokumenteve n gjuhn shqipe. Dua t shprehi knaqsin time pr faktin se punimi krahas Turqis, do t shfrytzohet edhe n Kosov. Me dshir q miqsia ndrmjet Turqis dhe Kosovs t jet e prjetshme... Doc. Dr. Yusuf SARINAY Drejtor i Prgjithshm i Arkivave Shtetrore t Republiks s Turqis
16
PARATHNIE
Kosova dhe populli i saj plot pes shekuj ishte shumanshm e lidhur ngusht me shtetin dhe popullin turk. Kto lidhje kan ln gjurm t thell n shpirtin dhe jetn e kosovarve. Gjurm t tilla hasen n dokumente t shkruara, n arkitektur, n art, kultur, folklor, tradit, etj. Prandaj, pa shfrytzimin e ktyre burimeve sht e pamundur t ndriohet plotsisht dhe realisht e kaluara historike e popujve t ksaj hapsire, e sidomos e kaluara e popullit shqiptar. Historiant, arkivistt, arkitektt dhe t tjert n t ardhmn duhet t shfrytzojn dokumentet osmane q jan njherit edhe dokumente t dors s par. Ska dyshim q arkivat turke jan m t pasurat me dokumente arkivore autentike pr t kaluarn e Kosovs dhe ato dokumente jan burimet m t besueshme dhe m reale pr ndriimin e historis dhe t kulturs s Kosovs. N Arkivin e Kosovs fatkeqsisht ruhet nj numr tepr i vogl i dokumenteve osmane. Arsyeja e nj mungese t till sht sundimi i gjat i regjimit serb q nga viti 1912, ku shum dokumente me shkrim osmano-turk jan shkatrruar ose jan bartur nga vendi, kryesisht pr motive politike. Punonjsit tan shkencor n krijimtarin e tyre historike shkencore, n munges t ktyre dokumenteve kan qen t shtyr ti shfrytzojn, dokumentet e arkivave serbe, austriake, gjermane, italiane, angleze, frenge, etj. Pas mbarimit t lufts s 1998-1999, arkivave t Kosovs iu mundsua q, si t pavarura, t inkuadrohen n rrjedhat botrore t arkivistiks, dhe n vitin 2002, Arkivi i Kosovs sht pranuar n Kshillin Ndrkombtar t Arkivistve, n kategorin A, si arkiv kombtar. Pastaj filluan lidhjet dhe bashkpunimet direkte me shum arkiva t vendeve tjera t bots. N mesin e vendeve q Arkivi i Kosovs nnshkroi protokolin e bashkpunimit n vitin 2005 sht edhe Drejtoria e Prgjithshme e Arkivave pran Kryeministris s Turqis. Kjo mundsoi q t fillojn, n mnyr intensive dhe t koordinuar hulumtimet arkivore n Babakanlik Devlet Arivleri Genel Mdrlg, Osmanli Arivi Daire Bakanligi. Ky bashkpunim po zgjrohet edhe me botimin e dokumenteve arkivore t proveniencs osmane t vlefshme si burime primare pr t prezantuar n mnyr reale t kaluarn historike t Kosovs dhe m gjer t periudhs osmane. N kt mnyr edhe m tepr po dshmohet dhe po thellohen marrdhniet miqsore n mes t Kosovs dhe Turqis, marrdhnie kto q kan ekzistuar edhe m par, por pr shkak t rrethanave politike q ndodhej Kosova nuk kan mundur t dshmohen. Libri Vilajeti i Kosovs n dokumentet arkivore osmane q sht nism e botimeve t prbashkta do t jet jo vetm baz pr t ndriuar at t kaluar n mnyr reale, por sht edhe dshmi pr thellimin e marrdhnieve n mes t ktyre dy vendeve, e sidomos t popullit shqiptar me popullin turk. Drejtori i Arkivave t Kosovs Dr. Jusuf OSMANI
17
ESERDE GEEN BAZI YER ADLARI ve GNMZ DLLERNDEK KARILIKLARI EMRAT E DISA TOPONIMEVE T VJETRA DHE EMRTIMI I TYRE N KOHN E SOTME Sra No Nr. rendor 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Trke Gjuh Turke Debre Drenie (Drenia) Ergiri Ferizovik Gerekar (Clekar) Gilan Golava Grice Gusine pek slatine (Slatine) Slakova kodra tip Kalkandelen Komaran Kprl Kuruovie(Krueva) Luma Manastr Mitrovie (Mitrovia) Novabrda Prepol Pritine Prizren Rahofe Talca skp Vultrn (Vtrn) Yakova Yenipazar Arnavuta Gjuh Shqipe Dibra Drenica Gjirokastre Ferizaj Gjlekar Gjilan Golava Korce Gusinje Peja Slatin Slakovc Shkodr Tetovs Komaran Krushevc Luma Mitrovic Nobrd Prishtin Prizren Rahovec Shkupi Vushtrija Gjakov Yenipazar Srpa Gjuh Serbe Debar Drenice Urosevac Dulekare Gnjilane Glava Gusinje Pec Slatina Slavoce Shkodra Stip Tetovo Komorane Veles Krusevac Luma Bitola Mitrovica Novo Brdo Prijepolje Pristina Prizren Orahova Plevlja Skopje Vulctrn Dakovica Novi Pazar
18
Pritine Saat Kulesi ve Fatih Sultan Mehmed Camii Kulla e Sahatit n Prishtin dhe Xhamia e Fatih Sulltan Mehmetit (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/24c)
19
Prizren Hkmet Kona

/ Ndrtesa Qeveritare n Prizren
20
(.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-76/13)
DAR VE MLK DZENLEMELER

ORGANIZIMI ADMINISTRATIV PRONSOR DHE CIVIL
21
KOSOVADA DAR VE MLK DEKLK Prizren Kasabas, skp Valiliine vilayet merkezi olacandan Kalkandelen, Vranye ve pek Kazalarnn Prizren ve dier kazalarn da kaymakamlkla idare edilmek zere skp tarafnda kalacak ekilde idar deiiklie gidilmesi NDRYSHIME N QEVERIN CIVILE N KOSOV Pr arsye se qyteti i Prizrenit do t bhet qendr e prefekturs s Shkupit, kazaja e Kallkandelenit, Vrajs dhe Pejs si dhe nnprefekturat e kazave tjera, duhet t bjn ndryshime n administratn e qeveris (3 Korrik 1850)
BOA, . MVL, 5186
Maliye nzr atfetli efendi hazretleri Prizren Kasabasnn skb valilerine makarr- ittihz ile bir tabur askir-i nizmiye-i hazret-i ahanenin ikmesi hakknda vuku bulan ifade ve mtlaa zerine Dr- r-y Asker ve Meclis-i Vlda cereyn eden mzkert hk-i py- hmyn- hazret-i ehinhye arz ve istzn olunup skb valisi atfetli paa hazretleri dairesi halkyla kalkp Prizrene giderek orada ikamet eylemesi ve Prizren Kaymakam Kapcba Ahmed Beyin dahi maa- hlsi olan yedi bin be yz kuru ile skb kaymakam olmak zere oraya gitmesi ve asker maddesinin dahi devletli se-
22
rasker paa hazretlerine havalesi hususlarna fermn- kermet-beyn- hazret-i ehinh eref-sudr buyurulup mcebince keyfiyet serasker-i mrunileyh hazretlerine bildirilmi olmakla bermantk- emr u fermn- hmyn- hazret-i Padiah hazinece icra-y icabna himmet eyleyeler deyu buyuruldu. F 10 B sene [12]66 / [22 Mays 1850] **
skb Eyaletinin bizzat idare olunan kazalar Maa-nevh skb Kazas Kratova Kazas Koana Kazas Kumanova Kazas Eridere Kazas vraniye Kazas [Toplam] Prizren Kaymakaml kazalar Maa nevh Prizren Kazas pek Kazas Yakova maa Altunili Kazas [Toplam]
Aded 1 1 1 1 1 1 7 Aded 1 1 1 3
idar ve mlk dzenlemeler
23
Atfetli efendim hazretleri Meclis-i Vldan kaleme alnp manzr- evket-mevfr- hazret-i Padiah buyurulmak zere evrak- melffesiyle bereber takdim klnan mazbata melinden mstefd olduu vechile Prizren Kasabas skb valilerine makarr ittihz olacandan melff pusulada gsterildii zere mnasebet-i mevkiiyesine gre valilerin idare-i ztiyesinde bulunmak zere Kalkandelen ve Kumanova ve vraniye ve pek Kazalarnn makarr- vali olan Prizren tarafnda ve dier kazalarda kaymakamlk ile idare etdirilmek zere skb cnibinde kalmas tezekkr olunmu ise de ol bbda her ne vechile irde-i seniyye-i cenb- cihanbn mteallik ve eref-sudr buyurulur ise ona gre harekete mbderet olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 21 sene [12]66 / [2 Temmuz 1850]
Marz- ker-i kemneleridir ki Esbi-pr-y ibcl olan ibu tezkire-i smiye-i veklet-penhleriyle mazbata-i mezkre ve evrak- melffesi meml-lihze-i mal-ifze-i hazret-i ehriyr buyurulmu ve husus- mezkrun tbk- istzn- vl-y safneleri vechile icra-y iktizs mteallik ve eref-sudr buyurulan irde-i seniyye-i cenb- Tcdr muktez-y lsinden olarak mrruz-zikr mazbata evrak- merkme ile beraber yine taraf- sm-i saflerine iade ve tesyr klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 22 sene [12]66 / [3 Temmuz 1850]
24
YAKOVA KAZASININ TEKRAR PRZRENE BALANMASI Prizrenden ayrlarak skpe balanan Yakova Kazasnn tekrar Prizrene balanmas BASHKIMI I SRISHM I KAZAS S GJAKOVS ME PRIZRENIN Riinkuadrimi i srishm i Kazas s Gjakovs n trupin administrativ t Prizrenit, q m par shkputej nga trupi administrativ i Prizrenit dhe inkuadrohej n trupin administrativ t Shkupit (16 Dhjetor 1850)
Atfetli efendim hazretleri Maliye nzr atfetli efendi hazretlerinin manzr- l buyurulmak zere takdim klnan takrrine Meclis-i Vldan yazlan zeylde gsterildii vechile Yakova Kazas mukaddemce Prizren Kaymakamlndan bit-tefrk skbe ilhk olunmu ise de kaza-i mezbrun Prizrene alt ve skbe yirmi alt saat mesafede bulunmas cihetiyle matlb olan hsn-i idare hsl olamadndan kem fis-sbk Prizren Sancana ilhk tezekkr olunmu ise de ol bbda her ne vechile irde-i seniyye-i hazret-i Padiah mteallik ve eref-sudr buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 9 Safer sene [12]67 / [14 Aralk 1850]
Marz- ker-i kemneleridir ki Zver-i enmele-i izz olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle takrr-i mezkr manzr- evket-nr- hazret-i Cihandr buyurulmu ve tezekkr ve istzn buyurulduu vechile kaza-i mezkrun kem fis-sbk Prizren Sancana ilhk mteallik ve eref-sudr buyurulan emr u irde-i seniyye-i cenb- Tcdr icab- cellinden olarak mezkr takrr yine savb- sm-i Sadret-penhlerine bas tesyr klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 11 Safer sene [12]67 / [16 Aralk 1850]
25
BOA, . MVL, 5883
BOA, . D, 106/6321
26
MTROVEDE MUHACR MAHALLES Mitroviede Saraybosna muhacirleri tarafndan oluturulan Gazi sabey Mahallesinin isminin Saray Mahallesi olarak deitirilmesi LAGJJA E MUHAXHIRVE N MITROVIC Ndrrimi i emrit t lagjes, nga lagjja e Gazi Isa Beut q sht quajtur m par n lagjja e Sarajit, e cila sht e prbr prej muhaxhirve t Sarajbosns n Mitrovic (6 Prill 1891)
Bb- l Daire-i Sadret med-i Divan- Hmyn
Devletli efendim hazretleri Kosova Vilyeti dahilinde Mitrovie Kasabasnn bre Nehri1 cihetinde birka seneden beri Saraybosna muhacirleri tarafndan ina olunan hneler mahalle eklini ald ve ine-i ahali ile bir de cami-i erif yapld cihetle mezkr mahallenin evvelce yd olunduu Gazi sabey nmnn Saray Mahallesi nmna tebdiliyle muamelt- mukteziyenin ifas hususunun Dahiliye Nezret-i Cellesine havalesi tezekkr olunduuna dair r-y Devlet Dahiliye Dairesinin mazbatas leffen arz u takdim klnmakla ber-mceb-i mazbata icra-y icab hususunda her ne vechile emr u irde-i seniyye-i cenb- Padiah mteallik ve eref-sudr buyurulur ise mantk- lsi infaz edilecei beynyla tezkire-i senver terkm olundu, efendim. F 26 aban sene [1]308 - F 24 Mart sene [1]307 / [5 Nisan 1891] Sadrazam Kmil
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olup melffuyla manzr- l buyurulan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleri zerine mcebince irde-i seniyye-i hazret-i Padiah eref-mteallik buyurulmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 27 aban sene [1]308 ve f 25 Mart sene [1]307 / [6 Nisan 1891] Serktib-i Hazret-i ehriyr Sreyya
1 Gnmzde bu nehrin Trke ad bar, Arnavuta ad bri eklindedir.
27
28
SYAS HAYAT
JETA POLITIKE
29
BOA, Y. PRK. AZJ, 1/25
30
ARNAVUTLARIN OSMANLI DEVLETNDEN AYRILMAK STEMEDKLER nemli bir ksm Srp, Bulgar ve Yunan Devletlerine terk edilen ve geri kalan ksm da yine bu devletlerin igali tehlikesiyle kar karya olan Arnavutlarn yaad corafyada, Rumelideki dier kavimlerin aksine, Mslman ve Hristiyan Arnavutlarn din ve milliyetlerini korumak iin Osmanl Devletinden ayrlmak istemedikleri / Berlin Antlamasnda ngrlen Arnavutluk slahatnn kesinlikle Mslman Arnavutlarn aleyhine olduu ve slahatn uygulanmas durumunda blgelerinde aznlk durumuna decekleri / Bulgaristann bir Makedonya Meselesi karma peinde olduundan Selanik, Manastr ve Kosovaya silahl eteler gnderdii / Arnavutlarn bulunduu blgelerin muhafazasndaki en nemli arenin, Arnavutlarn yaad vilayet ve sancaklarnn tek bir vilayet ats altnda birletirilip bana ehliyetli bir valinin tayin edilmesi olduu, bu yaplmad takdirde Arnavutlukun ksa bir sre ierisinde elden kabilecei ve sonrasnda ise Osmanl Devletinin Rumelideki varlnn tamamen sona ereceine dair Arnavut temsilcilerin blgeyle ilgili dnceleri ve Sultan II. Abdlhamidden talepleri SHQIPTART NUK DSHIROJN T NDAHEN NGA SHTETI OSMAN Nj pjes e madhe e trevave shqiptare q kan mbetur nn sundimin e shtetit serb, bullgar dhe grek edhe pse vendet e tjera q ende nuk jan nn sundimin e tyre, jan n rrezik, prkundr popujve tjer n Rumeli. Shqiptart q i prkasin besimit islam po edhe ata t krishter, pr ta ruajtur identitetin e vet nuk duan t ndahen nga shteti osman. N Marrveshjen e Berlinit sht parapar q reforma shqiptare sht kundr shqiptarve t besimit islam, dhe nse zbatohen kto reforma shqiptart e besimit islam do t mbeten pakic n vendin e vet. Bullgaria pr ta ndez shtjen e Maqedonis drgon eta t armatosura n Selanik, Maqedoni dhe Kosov. E vetmja zgjidhje ishte q t gjitha vilajetet dhe sanxhaqet shqiptare t mblidhen n nj vilajet dhe ta detyrojn (angazhojn ) nj vali m t dalluar, nse nuk merren parasysh krkesat e popullit shqiptar. Ekziston frika se shum shpejt shteti osman do ta humb fuqin e vet n Rumeli. Krkesa i shtrohet Sulltan Abdylhamidit II prej prfaqsuesve shqiptar (27 Gusht 1879) Mbeyn-i Hmyn- Mlkne Bakitbet-i Cellesine Arnavudluk ktas Devlet-i Aliyye-i Osmaniyyenin Rumelindeki memlikinin ehemmi ve hususuyla ahren vuku bulan inklbt zerine bu kta Rumelinin dorudan doruya Saltanat- Seniyyenin taht- idaresinde kalan memlikin nsf olup akvm- mtecvirenin kesb etdikleri vsat ve kuvvet ve kendilerinde grlen mddeiyt zerine hlen ve istikblen ehemmiyet-i mevkiiye ve siyasiyesi bir kat daha artmdr. Rumelinde bulunan sair ahali ekseriyet zere Rum ve Slav olup bunlarn ise maksad ve iddialar malum olduundan Rumelinde Arnavud kavminden baka tavan Devlet-i Aliyye-i Osmaniyyenin zr-i cenh- mstelziml-felhnda kalma arzu edecek hibir kavim bulunmayp bu kavm-i sdkn ekser efrd mslim olmak mnasebetiyle Hilfet-i uzm-y slmiyeden ayrlma hibir vakit kabul edemeyecekleri ve zaten din ve milliyetlerini muhafaza edecek har melce olmayp mazallahi tel milel-i mtecvireden biri Arnavudluka itle-i dest-i istila ederse o anda Arnavudlarn imdiye kadar keml-i serbest ile muhafaza etdikleri cinsiyet ve kavmiyetleriyle beraber nazarlarnda her eyden aziz olan mezheb ve milliyetlerini dahi elden karp mahv olacaklar gibi bu kavmin Hristiyan bulunan efrd dahi cinsiyetle-
siyas hayat
31
32
rini muhafaza edebilmek iin taht- tbiiyet-i Osmaniyyede bulunmakdan baka are bulamayacaklarndan bunlarn dahi mslim vatandalaryla mttefik olmalar tabi ise de e fide ki Yunanllarla Slavlar ve Arnavudluka teden beri gz dikmi olan dier baz komular kendi maksdlarnn husln temin ve teshl zmnnda emvl-i desyis-i maddiye ve maneviye ile Arnavudlukun tebaa-i gayr- mslimesini ifal ve kendi nfuzlar altna almak esbbn istihsl ve istikml etmekde ve bir dereceye kadar bu ideki ikdmtlarnn gnden gne semeresini iktitfa muvfk olmakda bulunduklarndan Arnavudlukun Allah gstermesin bir gn bsbtn ecnebilerin nfuzu altna gemesiyle Devlet-i Aliyye-i Osmaniyyeye edecei hizmetden mahrm kalmas ekk bheden vreste olan ezm- muhtart- tiyedendir ki devlete bu nokta htrlardan dr edilmemek muktezyt- hliyeden add olunsa sezdr. Muht- ilm-i lem-ml-i l buyurulduu zere Devlet-i Osmaniyyenin Rumelinde beksnn temini mcerred Arnavudlukun muhafaza-i dimesine ment ve mtevakkf olup Arnavudlukun bulunduu hl-i htr-nk umumiyet zere Devlet-i Aliyyeye dahi taalluk ve mnasebet-i tmmesi bulunduu cihetle bu tehlikenin n alnmak iin her trl tedbr-i seraya teebbs olunmak ehemmiyeti edn bir mlhaza ile anlalr mevddandr. El-hsl Arnavudlukun ehemmiyeti ne derece byk ise tehlikeleri de o kadar byk ve o kadar ok olduundan bu tehlikelerin n alnarak bu ktann hlen ve istikblen beksnn temini devlete dnlecek mevddn en mhim ve mstacellerindendir. Rumelinde kalan Memlik Devlet-i Aliyyenin umumu srasnda Arnavudlukun dahi slh- ahvli iin Berlin Muhedesinin yirmi nc bendine tevfkan her vilyetde bir komisyon teekkl edecek ise de sair mahaller iin bis-i selmet olacak olan bu slht taksimt- hzra zerine Arnavudlukun bilakis bsbtn mahvn d olup nk Arnavudlukda vilytn imdiki taksimi muktezsnca baz vilytn ekseriyeti Rum ve Bulgarda kalp ahali-i slmiye ekalliyetde bulunacakdr ki taksim-i vilyt- hzra hududlarna pek dikkatle bakld suretde mesel Yanyann Yunan ve Kosova Vilyetinin eski Srbiye nmyla Manastr Vilyeti dahi Bulgaristann metlib ve iddialarna mutabk tesadf etmi olduu anlalyor. Bu takdirde Arnavudluk ktasnca devam eden fikr-i ecnibe her gn meydana konulan iddia ve metlib bu suretde dahi kuvvet bulduundan fazla baz elviyede r-y umumiyeye mracaat olunsa hususiyet-i mlkiye ve milliye iin ahali-i slmiye reyden mahrum bulunacak bir suretle taksim edilmi olduklarndan bu cihetlerde ahalinin ekseriyet-i rsyla slht nm altnda vki olacak icrat her hlde Rum ve Slav ile sair cinsiyetlerin menfaatine mutabk olmakla beraber Rumlarla Slavlar ve sair akvm- mtecvire Arnavud kavminin nmn bile inkr edip bu akvmn her biri bundan istifade ile maksadlarn tesre ve Arnavudlukun bir parasn alp orann ahalisini kendi cinsiyetine evirmee muvffak olacaklar derkrdr. te bunlar imdiye kadar Arnavudlukun para para bulunmasndan istifade ederek bu maksadlarna hayli hizmet etmi olduklar gibi bu defa slht- vilytn imdiki taksimi zerine icra olunacak olursa maksadlarn bir kat daha ileriye srp adeta az zaman zarfnda Arnavudluku nm kle alnmayacak bir hle getireceklerdir. Arnavudlar bu tehlikeleri grp Saltanat- Seniyye ve Hilfet-i Kbr-y slmiyeden ayrlma da lmden beter add etdiklerinden vatanlarnn tamamyla bir nokta-i ittihada getirilmesini ve dmanne mukabele edebilecek bir hlde bulundurulmasn ehass- ml edinmekde olup v-
siyas hayat
33
34
kan bu fikre biraz gece uyand ve hkmt- mahalliyenin muventna mazhar olamad cihetle Berlin Konferansna Arnavudlarn hakl vze-i ikyetleri iidilemeyerek Arnavudlukun hayli mevki-i mhimmesi Karada ve Srbiyenin eline gediyse de Yunann bi-gayr hakkn taleb ve iddia etmekde olduu ve Arnavudlukun bir cz-i ehemmi olan Narda ve Preveze cihetinin saye-i muvaffakiyet-vye-i hazret-i Padiahde kurtarlaca ve umum Arnavud kavmi tarafndan bu mevkie imdiden kurtarlm nazaryla bakld derkrdr. Bununla beraber gerek bu cihet ve gerek Ayastefanos Muhedesinin Bulgaristana vermi olduu yerler ve Srbiyenin iddias altnda bulunan mahaller ki Arnavudlukun slsnndan ziyadedir. imdilik kurtulmu ise de akvm- mezkrenin mddelar bki olup entrikalar dahi yer altndan ilemekde ve hatta Srbiye Emretinin kongrede muayyen olan hududa kni olmayp ve bu hududun hudud- tabi olmad vesile edinip tayrini umumen Avrupadan istemekde olduu gibi Bulgaristan Emreti dahi her gn Selanik ve Manastr ile Kosova Vilyt dahiline bir takm eteler sevkiyle il-i nire-i fesadla Ayastefanos Muhedesinin izdii haritann istihsline vesile edinmek zere lem-i siyasete bir Makedonya Meselesi karmaa alp ve bir dereceye kadar oralarn huzurunu kaldrp maksdnn mukaddemtn hzrlamakda bulunduundan istikbl iin dahi muayyen mehd olan bu tehlikenin n alnmak iktiz eder. mdi bunun are-i mcerredi Arnavudluk ktasnn bir nokta-i ittihada cemiyle bir vilyet tekil olunmak ve muahharan icra olunacak slht bu vilyet nmna icra edilmek icab edip nk bu takdirde ekseriyet Arnavudlarda ve ehl-i slmda kalacandan slht gerek memleketin refah ve saadetini ve gerek devletin temin-i istikblini iktiz etdirir bir suretde olacak ve akvm- mtecvireye bir sed ekilip ifalt ve entrikalarn n alnm bulunacakdr. Byle olduu hlde Arnavudlukun muhtac bulunduu tanzimt dahi tamim ve icra olunarak bugne dein vergi ve asker vermekden mstesna kalm ve bir hl-i vahetde yaamakda bulunmu pek ok taraflar daire-i intizam ve inkyda alnacak ve bu vechile devletin vridt imdiki mikdarnn defaten iki misline bli olaca gibi bu ktadan hn-i hcetde alnabilecek asker dahi iki yz bin kiiden eksik olmayp ecat ve cesaret-i ftriyeleri de msellem olduundan Rumelinde Devlet-i Aliyyenin bir hsn- metni hkmnde bulunacakdr. Bundan mad Hristiyan ahali dahi zaten ve taban sdk olup teden beri devlet urunda mslman vatandalaryla beraber kanlarn dkegelmi ve baz taraflarda komularnn nfuzu altna gemeleri mahz noksan-i slht ve mesv-i idareden ileri gelmi olmakla bu slht grnce onlarn dahi teye beriye meyil etdirilmek tehlikesinden kurtarlp istikbl iin hibir muhtara kalmayaca phesizdir. El-hsl Devlet-i Aliyyenin Rumelinde bek-y evketinin mevkfun aleyhi olan Arnavudluk kta-i mhimmesinin kurtarlmasyla devletin temin-i istikbl etmesi bu ktann yani maa-Narda Preveze ve Yanya, Ergiri, Berat, Grice, Manastr, Debre, Prizren, skb, Pritine ve kodra Sancaklarnn bir vilyete cemiyle ehliyet ve dirayeti ve namus ve iffeti msellem bir ztn vali nasbna ve ondan sonra vlid-i mcid hazret-i ehriyrnin icra buyurmu olduklar Tanzimt- Hayriyenin tamimiyle zt- hazret-i Padiahnin vaz ve icra-y efkr- medeniye-nisrnda bulunduklar slht- esasiyenin umum srasnda oraca da icrasna mtevakkfdr. Zira malum olduu zere imdiye kadar kodra ve Kosova ve Manastr ve Yanya Vilyetlerini muhtart- mziyeden muhafazalar iin nasl ki seksenden ziyade tabur askir-i muntazama ve gayr- muntazamann istihdamyla vridtlarnn kffesini sarf ve istihlk eylemi iseler buralarn ehemmiyeti evvel-
siyas hayat
35
kinden iki- derece ziyadelemi olduundan devlet vilyt- mezkrede elbetde daha ziyade yani yz yirmiden mtecviz tabur asker istihdamna mecbur bulunacak ve bununla beraber yine bin trl muhtart iinde kalacakdr. Amma idare-i vilyetin tevhd ve slh hlinde muhafaza-i hudud iin o mikdar askere lzum kalmayp yz tabur yerine hums derece askir ile muhafaza-i hudud ve emniyet-i umumiyenin tak-
36
rr ve tesisi gayet sehl olacan taahhd edercesine temin etmi olsak hilf deildir. Bu hesabca vilyt- mezkrenin hl-i hzr zere ibksndaki mazarrat ve tevhdi hlinde husle gelecek fevid ve muhassent bir kere muvzeneye alnrsa tevhd-i idareden cihet-i siyasiyesinden baka mlkiye ve askeriyece hazine-i devlet fevkalde hem tasarruft icra eylemi hem de bir kavmi aksm- mteaddideye taksim ile idareyi teettt hlinden kurtarm olacandan her hlde yalnz bu iki kalemden tasarruft- klliye hsl olacandan mad her ube-i idare dahi byle pek ok muhassent clib-i mevd grnd cihetle mesele-i ahreden devlete olan zayita mudil zahmetsizce bir kuvvete mlik olmu olacakdr ki bu tedbirle Arnavudluk ktas hem tasallut- ecnibden emin ve hem de hsn-i intizam- idarenin verecei fevidle az zaman iinde bedyi-i medeniyete karn olaca arz ve izahdan vrestedir. Bu tedbirlere teebbs olunmad hlde Arnavudlukun pek az bir zamanda ad-y mtecvirenin yed-i zabtna geip taksim edilecei gibi Devlet-i Osmaniyyenin de bu ktay elden karmakdan pek ok mutazarrr olup hd-negerde Rumelinde beksnn mmkn olamayaca hakikat-i ahvle muttali olanlarn malum ve musaddakdr. Blda marz huzur- l klnan muhtart Ayastefanos ve muahharan Berlin Muhedesinin inikd ve intir zerine herkesin nazarnda taayyn ederek vatann mehlik-i tiye ve hliyesi nazar-hr olmu ve binenaleyh geen sene Temmuz dahilinde Yanyada ve sonradan Prizrende bir cemiyet akd olunarak ahvl-i mehde ve muayyenenin her cihetini hk ve idare-i umrun srat-i islhyla tevhd-i idare-i vilyt msted iki kta arzuhl ve lyiha tanzim ile devletli Rasim ve Nazif Paalar hazertna ve muahharan makam- cell-i Sadret-i Uzmya dier bir lyiha takdim olunmu ve suret-i resmiye ve gayr- resmiyede ehemmiyet-i maslahatn mtetebbit ve teferrut anlatlm ise de ne istidnn mutasarrf ve mbten olduu esas zerine bir eser ve ne de ecnibin bir mddetdir tenfz-i mle vesile edindikleri s-i ahvl ve idarenin slh hakknda bir icrat grlm olduundan umum Arnavudlar sika-i sadakatle bu mecr-y hzrann nihayetini ve bunu takib edecek olan bir seylbe-i belnn ehemmiyetini gayet mdhi grp u vadi-i marza tafsil-i mecr ile taayyn-i mhiyt olunmasyla beraber nazargh- merhim-iktinh- lye mracaat- kernemiz lzumunu are-i mnferid hkmnde grm ve binen al zlik Arnavud kavm-i sdknn Hilfet-i mukaddesiye olan irtibt ve ubdiyet-i tabiiyelerine itirren buralar mvekkillerimiz bulunan btn Arnavudluk nmna keml-i ehemmiyetle istirhm ve niyaza ictisr ve bir srat-i kmile ile buralar tedkik edip lzum grecei tafsilt dahi bu ker-i kemnelerinden almak zere bir komisyon- lnin tekili ile bir neticenin ihsn maddesinin dahi ilvesine ibtidr olman ol bbda ve ktbe-i ahvlde emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 10 Ramazan sene [1]296 ve f 15 Austos sene [12]95 / [27 Austos 1879] (Mhrler)
siyas hayat
37
5a
Y. PRK. MYD, 2/1_3-4
38
CEMYET- TTHADYE- PRZRENN KURULMASI VE ALDII KARARLAR Arnavutlarn yaad topraklar Osmanl Devletinden koparmay ve Mslmanlar Rumeliden atmay hedefleyen Avrupa devletlerinin dncelerine kar Manastr, Debre, Kosova, Pritine, Prizren, skp, Yenipazar, Preveze, Yanya, Ergiri ve Berat Sancaklar ileri gelenlerinin Mderris Hac mer Efendinin bakanlnda, 2 Ekim 1879 tarihinde Prizren Mara Tekkesinde bir araya gelerek Prizren Heyet-i ttihadiyesini kurduklar / Says hkmete 10a kartlmas dnlen Arnavut vilayetlerinin sz konusu toplant kararlarna gre tek bir vilayette birletirilerek ehliyetli bir valinin atanmasn istedikleri ve talepler gereklemeden hibir slahat kabul etmeyecekleri DOKUMENT MBI VENDIMET E MARRA N MBLEDHJEN E THEMELIMIT T LIDHJES S PRIZRENIT N kt dokument theksohet themelimi i Lidhjes s Prizrenit kundr ideve t shteteve evropiane pr prjashtimin e myslimanve nga Ballkani (Rumelia) dhe shkputjen e trojeve shqiptare nga shteti osman. Lidhja themelohet me pjesmarrjen e klerikve nga sanxhaqet e Manastirit, Dibrs, Prishtins, Shkupit, Jeni Pazarit, Prevezs, Janins, Ergirit dhe Beratit. Takimi mbahet me 2 tetor 1879 n teqen Marash t Prizrenit nn kryesimin e Myderriz Haxhi Ymer Efendiut. N kt takim merret vendimi q dhjet vilajetet shqiptare t cilat planifikohej t themeloheshin nga Qeveria Osmane, t bashkohen n nj vilajet t vetm dhe t emrohet nj vali m i aft ( kompetent ). Klerikt shqiptar nuk do t pranojn asnj reform para prmbushjes s krkesave t lartprmendura. (3 Tetor 1879)
F 21 Eyll sene [12]95 / [3 Ekim 1879] lcat- hkm-i zaman ile bin iki yz doksan alt senesi ehr-i evvalin on beinci aramba gn nefs-i Prizrende Mara Tekkesinde Gega ve Toska yani umum Arnavudlukun ressyla ahali vekillerinden mrekkeb inikd eden cemiyet-i umumde esas olmak zere husust- tiyetl-beyn bit-tezekkr Cemiyet-i ttihadiyece icabnn icrasna karar verilmidir. Birinci madde Cemiyetimiz ve btn Arnavud kavmi mazallahu Tel har bir devlet ve hkmet idare ve himayetini ve slmiyetin aheng-i umumsinden ayrlmay lmden beter nazaryla bakarak hibir vakit bir suretle kabul edemeyeceimizden Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ve Hilfet-i Kbr-y slmiyeye irtibt- kmile ve Padiahmz evketli kudretli el-Gazi Sultan Abdlhamid Han efendimiz hazretlerine sdk- ubdiyet ve tbiiyetle mftehir olduumuz btn leme kar iln ve tebyn ve sdk ve mtvaatmz devlet-i mera-i metbamza arz ve temin edilecekdir. kinci Madde Evvel din-i mbnimizin sniyen Devlet-i Aliyye ile beynlerinde mnakid olan mukvele iktizsnca Avusturya Devletinin igal-i askersi altnda bulunan nikt- selse-i malumedir ki Talca, Prepol ve Priboy mevkileridir. Ondan berisinden bil-itibar Yenipazar Sanca ve Plave ve
siyas hayat
39
40
siyas hayat
41
Gusine Kazalar ieriye yani Arnavudluka alnarak Prizren ve kodra ve Debre ve Berat ve Ergiri ve Maa-Narda Preveze ve Yanya ve Grice ve Manastr ve skb ve Pritine Sancaklarn hv bugn yedimizde vki bulunan vatanmzn mttehiden muhafazasna ve mazallahu Tel bu yerlerin herhangi bir noktasna dman tasallut ve tecavz ile veyahud hlen ve istikblen devlet ve har tarafdan buna aksi bir karar verilir ise ve bir de Avusturyallarn igal-i askerlerinin altnda bulunan ibu noktalardan tecavz veyahud zulm ve taadd vuku bulaca tahakkuk eder ise der-akab Prizren Heyet-i ttihadiyesi tarafndan bb- devlete arz- keyfiyet olunmakla beraber umum Arnavudluk ahalisi yek-vcud olduu hlde ayrca yaplan kararnme vechile msellahan mdafaa ve bi-eyyi hlin vatanmzn her trl mdahaltdan vikyesine allacakdr. nc Madde Arnavudlukun hlen ve istikblen her trl mdahalt- dmandan masniyeti ve husl-i saadet-hli bu ktann mnkasm olduu Yanya ve kodra ve Manastr [ve] Kosova drt vilyetin lavyla idaresinin mnhasran bir vilyete cemine mtevakkf ve mbten olduu derkr idnden devlet ve millete mutazammn olaca muhassent ve fevidi gsterilerek mezkr vilyetler merkezlerinin ehemmiyet-i mevkiiyeleri hasebiyle mutasarrflk suretiyle idare olunarak vilyete taksimt- hzra yerine btn Arnavudluk iin yeniden bir vilyetin tekil ve ehliyet ve dirayeti ve namus ve rzn devlet ve millete msellem bir ztn vali nasb ve tayini hususuna msaade-i Padiah istihsline sdk- mes ve makderet olunacakdr. Drdnc Madde Gasb ve sirkat ve katl gibi efl-i kerha eran ve aklen memn ve mezmm olarak hibir vakit ve l-siyyem byle bir zaman- nzikde byle hllerin vukuundan ve yekdiere husmetden tevakk ve ictinb farz- ayn olduundan bi-mennih Tel heyet-i ittihadiyemizce vuku bulacak teebbstn husl-i semeresiyle vilyetin tekiline ve milletimizin inzimm- rsyla devlete ittihz buyurulacak usul ve idarenin tesisi ve icrasna kadar bu gibi efl-i kabhann katan vukua gelmemesine efrdmza varncaya kadar cmlemiz tarafndan takayyd ve ihtimm olunacak ve geen sene ittifak ve ittihad olunduundan bil-itibar imdiye kadar her ne sirkat ve gasb olunmu ise o makle eyler bi-eyyi hlin ashbna iade olunaca gibi bunun ve sair crm ve cinayet mtecsirleri ve yed bad-ezn dahi mazallahu Tel bunun hilfnda hareket edenler olur ise o misilller bakaca tanzim olunacak kararnme-i muvakkate mcebince tedb edilecek ve bununla beraber dahil-i daire-i ittihad olan res ve eraf- memleket esbb- ittihad ve ittifakmzn taharrsiyle an-samimil-kalb ciddi bir suretle say ve hsn-i hizmete mecbur olup bu hizmet ve sadakatdan iktirn ve ittihada halel verecek suretde bedhht te beri temellk ve taleb-i menfaat- ahs ile ilk- tohum- nifak edenler olur ise o makleler hain ve casus- din ve vatan nazaryla baklp millete tedblerine msraat olunacakdr. Beinci Madde Bi-mennih Tel vilyetin tekiline kadar Prizrende bir heyet-i ittihadiyenin lzum- vcudu mttefekunaleyh olup buna dair bakaca bir kararnme tanzim olunacandan blda muharrer umr iin muktez olan teebbstn icrasna cmlemiz mttefikul-efkr olduumuzu ve cm-
42
lemiz bu bbda besa verdiimizi mbeyyin ibu mazbata temhr klnd. Cenb- Hd kffeten ml ve harektmzn mcib-i nect- dreyn olan eriat- mutahhara-i Ahmediyeye mutabk olmasn myesser ve tevfikt- celle-i Rabbniyesini cmlemize rehber buyursun. min. F 17 evval sene [12]96 ve f 21 Eyll sene [12]95 / [3 Ekim 1879] Manastr Sanca Malik Ahmed brahim Es-Seyyid Ali Rza Debre Sanca Abdullah brahim Mahmud Hasan Zhd Abdullah brahim Yusuf Zihni lyas Kosovada Pritine Sanca smail Zeynel Abdlvahab lyas Yusuf Ziyaeddin Mehmed evki Salih Mehmed erif Zeynelabidin Prizren Sanca Yusuf Abdullah Sadk Sdk Hasan Fevzi Receb smail Hakk Mehmed Kahraman Mustafa Ruhi skb Sanca Abdlbaki Abdurrahman Remzi smail Hakk Yenipazar Sanca Mahmud Hayri Ed-D Debreli Ali Osman Nuri Eyb Grice Sanca l-i Aba Alu Preveze ve Yanya ve Ergiri ve Berat Sanca Toskalk erafndan ve vekillerinden Dersadetde bulunmu olan zevt- malumenin cemiyete mevrd evval sene [12]96 ve Eyll sene [12]95 tahrirt- mterekleri mcebince mebsen Prizrene gelen mer evki Abdullah Hsn
Hl-i hzr ilcatyla bu kere inikd eden cemiyet-i aciznemizde din ve vatanmzn bi-lutfillahi Tel her trl muhtartdan mahfziyet ve masniyeti esbb taharr ve mtlaa edilerek bu maksadmz noktasna vsln birinci hatvesi olmak zere elviye-i malumeyi cmi olan btn Arnavudlukun bir idare altna cemiyle bir vilyetin tekili zmnnda bb- devlete mracaat olunmas tensb ve telgrafla arz- keyfiyet olunmu ve bi-mennihil-kerm bu vilyetin teekklne ve res-i vilyetde meclis-i umum inikdyla usul-i idarenin teesssne kadar geen sene bil-ictim verilen besay teyiden Devlet-i Aliyye-i ebediyyd-devama tbiiyet ve zt- evket-simt- hazret-i Padiahye sadakat ve ubdiyetimize ibe-i halel getirilmeyecek derece asayi-i mahallyi muhafaza ve Hd-negerde dmanlar tarafndan vatanmza tecavz ve taadd vukuunda hemen kuvve-i umumiye ile mdafaa esbbn imdiden istihzr etmek ve dahil-i daire-i ittihad olan mahaller uabtnn mercii olup ber-vech-i t vezif-i muayyenesi dairesi dahilinde kffe-i mzkert ve ihtart umum Arnavudluka nfiz ve messir bulunmak zere merkezi Nefs-i Prizren Kasabas olarak Cemiyet-i ttihadiye tekiline mttefikan karar verilmidir.
siyas hayat
43
44
siyas hayat
45
Cemiyet ve uabt- ttihadiyenin Suret-i Tekilt ile Vezifi Her karyede mteekkil olan ihtiyr meclisleri o karyede Cemiyet-i ttihadiyenin uabt- mlhakas makamnda bulunacakdr. Karyeler uabt- mlhakas ol karyenin tbi olduu mdrlk ube-i mlhakas veyahud kaza ubesi tarafndan vuku bulacak ir ve ihtar der-akab icra etmek vazifesiyle mkellefdir. Mdrlk olan mevkide kur-y mlhakas intihb tahtnda olarak neferden ekal olmamak artyla lzumu kadar azdan mrekkeb ube-i mlhaka nmyla birer meclis tekil olunacakdr. Mdrlk uabt- mlhakas res-i kazadaki ube tarafndan vuku bulacak ir ve ihtar derakab infaz etmeye mecburdur. Her kazada nevh-i mlhakasnn mtehayyiznndan birer zt bulundurularak nefs-i kasaba mntehablaryla beraber yedi neferden ekal olamamak zere lzumu mikdar azdan mrekkeb birer ube tekil olunacakdr. Merkez Heyet-i ttihadiyesi tezekkr ve tensb edecei hususta dair kazalar uabtna vuku bulacak ir ve ihtarlar der-akab ve sratle infaz ve icra olunacak ve irt ve ihtart- vka iinde yn- kabul olabilecek bir mnia zerine icras kbil olmayan cihetler bulunur ise onlarn esbb- mcibesi gsterilerek ve vakit geirilmeyerek Merkez Heyet-i ttihadiyesine cevaben bildirilecekdir. Maa-Narda Preveze ve Yanya ve Ergiri ve Berat Sancaklarnn Heyet-i ttihadiye Merkezine bud mesafeleri mnasebetiyle mnferiden muhaberenin mlhaza-i taassrne binen her sancakdan er zevt- mntehabe bulundurulmak ve merkezi mahallince ehemmiyet-i mevkiiyesine gre Narda veyahud Preveze bulunmak zere bir ube tekili olunup Merkez Heyet-i ttihadiyesi tarafndan vuku bulacak ir ve ihtar ibu ube vastasyla elviye-i mezkre uabtna tebli ile icab icra klnacak ve icabt- hl ve zamana gre ube-i mezkre cnibinden Cemiyet-i ttihadiyeye beyn olunacak mtlat Cemiyet-i ttihadiyece taht- nazar- itinaya alnacakdr. Merkez Cemiyet-i ttihadiyesi ber vech-i t sancak ve kazalar mntehablarndan mrekkeb olup Mderris Hac mer Efendi hazretlerinin riyseti tahtnda bulunacak ve efendi-i mmileyhin bir mazeret-i eriyyesi zuhurunda mntehablardan kendisinin tevkl edecei zt riyset edecekdir Cemiyet kitbeti ise az-y mntehabenin en iktidarls cnibinden ifa veyahud heyete haricden bir ktib tedarikine himmet buyurulacakdr. Az-y mmileyhim muteber ve ahalinin emniyetini kazanm ehliyetli ve hamiyetli takmndan olmalar ve cmlesi ahalinin taht- intihbnda bulunmalar mertdur. Merkez Heyet-i ttihadiyesinde adi ve hasbel-iktiz fevkalde olarak zarur vuku bulacak masrfta her kazann hl ve istidtna gre Cemiyet-i ttihadiye rey ve tensbiyle ubelere ve kezlik ubelerce vuku bulacak bu gibi masrft- zarurye kazalar ahalisine bit-taksim umum tarafndan tediye ve tesviye olunacakdr. Merkez Heyet-i ttihadiyesi her trl ihtimalta kar medr- emniyet olmak ve tatbik-i ittihz olunmak zere evvel emirde az-y mntehabenin mhr ve imzalarn hv kffe-i uabta birer mazbata gnderecekdir. Merkez Heyet-i ttihadiyesi kffe-i mzkertn az-y mntehabenin slsn ekseriyet-i r-
46
syla kararladracak ve bu suretle slsn ekseriyet-i rsyla hsl olan kararlarda ekalliyet ekseriyete tbi olup tasdik edeceklerdir. Merkez Cemiyet-i ttihadiyesinde kffe-i mzkert iin verilecek kararlar mazbatalara rabt ile zrlerini az-y mntehabe mhr-i ztleriye temhr edecekler ve kaza uabtna vuku bulacak ir ve ihtarna az-y mntehabenin umumen mhr-i ztleriyle memhr mazbataya merbt olacakdr.
Reis Hac mer Efendi Hazretleri Prizren Az Sancandan Kalkandelen Kazasndan Luma Kazasndan Maa-Gusine Yakova Kazasndan 1 1 1 Yenipazar Sancandan 1 Yenipazar Sancandan Az Pritine Sancandan Az Pritine, Gilan, Preova Kazalarndan pek ve Vultrn Kazalarndan 1
skp Az Sancandan skp Sancandan 2
Manastr Sancandan Manastr Sancandan
Az 2
Debre Sancandan Debre Sancandan
Az 2
kodra Az Sancandan kodra Sancandan 1
Preveze, Yanya, Ergiri ve Berat ve Grice Sancaklarndan Her sancakdan birer ve nihayet be sancakdan iki az
Umumiyt Arnavudlukda skin olan umum ahali bir vatan evlad olup din ve mezheb mugayereti uhuvvet-i vataniyeye hibir vakit mni olamayacandan herhangi din ve mezhebe tbi olur ise olsun her snf ahalinin can mal ve rz taht- muhafaza-y umumiyede olarak emin ve masndur ve hl-i hzr harekt- askeriye vukuunda bu rakkaya her ferd dikkat ve riyete mecburdur. Ber-vech-i bl vilyetin tekiline ve idare-i muntazama tesisine kadar harn katl, cerh, darb, namusunu hetk etmek dierin hukukunu cebren ahz, gasb ve sirkat ve din, vatana hiyanet eylemek gibi her nevi crm ve cinayet mtecsirleri kurdan merkeze varncaya kadar uabt ve Cemiyet-i ttihadiye ve ahali tarafndan katan himaye ve vikye olunmayp o maklelerin derdestle Hkmet-i Seniyyeye teslimlerine hkmt- mahalliyeye pek ziyade teshlt ve muvenet ibrz olunacakdr. Bu makle crm ve cinayet ashbnn icra-y cezalarnda hkmet-i mahalliye memurlarnn imz [ve] tesmh grlr ise m-fevklerine ve nihayet bb- devlete kadar arz- ikyetle gerek bu makle mcrim ve canilerin ve gerek o misill memurlarn cezasz kalmamalarna uabt ve Cemiyet-i ttihadiye tarafndan sarf- mes ve gayret klnacakdr. Bu gibi crm ve cinayet ashbndan firar edip de hayyen derdestleri mmkn olamayanlar
siyas hayat
47
48
siyas hayat
49
haklarnda uabt ve Cemiyet-i ttihadiye hkmt- mahalliye ile bil-ittifak eriata mutabk ve hfz- asayi ve inzicr- mme maksadyla usul-i beldeye muvfk bir suretle behemehl cezalarnn ifasna ve bu makleleri istishb ve muhafaza edenler haklarnda dahi fil-i crm ve cinayet muamelesinin icrasna itina edilecekdir. Cemiyet ve uabt- ittihadiyenin ber-vech-i bl ittihz ve icra edecei tedbr-i cezaiyeden dolay bilhare mcrim ve caniler veyahud onlarn vris ve vekilleri tarafndan cemiyet ve uabt- ittihadiye aleyhinde vuku bulacak iddialar mesm olamayacakdr. Hkmet-i Seniyye memurlar tarafndan efrd- vatan hakknda bi-gayr hakkn bir muamele-i zulm ve gadr vuku bulur ise bu gibi mazlumn ve mazrn uabt ve Cemiyet-i ttihadiye tarafndan vikye ve muhafaza olunarak memurn-i mmileyhim haklarnda taraf- Hkmet-i Seniyyeden icra-y cezalarna Cemiyet-i ttihadiyece bezl-i makdr olunacakdr. Memuriyete taalluk ve temelluk mnasebetiyle veyahud ahs bir menfaat kasdyla Cemiyet-i ttihadiye maksadna mugayir vaz ve hareket ve devlet ile millet arasna veyahud efrd- vatan beynine ilk-y tohum- nifaka cret ederek hain-i vatan ve casus nazaryla baklacaklar her ne kadar vahiyetde bulunur ise bulunsun familyasyla beraber Arnavudlukdan harice kp gitmeye Cemiyet-i ttihadiye tarafndan icbr edileceklerdir. Tertibt- Askeriye Dahil-i daire-i ttihad olan mahallerden indel-iktiz sevk olunabilecek kuvve-i askeriye geen seneki ictimda tertib edilip u kadar ki hkm-i zaman iktizsnca bugn btn Arnavudlukun all ve marzleri mstesna olmak zere on be yandan altm yana kadar olan ahalisi umumen asker ve muhafaza-i din ve vatan urunda feda-y cana hzr olduundan evvel emirde uabt imdiden her kazann blda muharrer esnn dahilinde olan efrd- umumiyesini drt snf itibaryla bir hnede drt ve daha ziyade nfus olanlar birinci ve nfuslular ikinci ve iki nfuslular nc ve bir nfuslular drdnc snf olmak zere der-akab sebt-i defter edip zbitnn intihb birle bir kta knye defterini sratle Cemiyet-i ttihadiyeye gnderecekdir. Vilyetin teekklne ve idare-i muntazama teessne kadar mazallahu Tel ad-y mtecvireden vatanmz aleyhinde bir hareket ve tecavz vukuunda kasdn ve maslahatn ehemmiyetine gre silah altna alnp sevk edilmesi lzm gelen askerin evvelki tertibe ve bu kere yaplacak defterlere gre kazalara taksimen tayin mikdar ve bunlarn hsn-i intizam ve vefret-i askeriyelerinin muhafazas ve tayint ve levzmtn tedarik ve istihzr ve suret ve vakit ve mevki-i sevk ve hareketlerinin etrafyla bit-tezekkr uabta ir hususunun Cemiyet-i ttihadiyenin cmle-i vezifindendir. ndel-iktiz bir mahalle sevk olunacak askerin tayint ve idare ve sair levzm tertibt- umumiyesinin tezekkr ve uabta ir ile ve o vasta ile mevki-i file ve icraya vaz ber-vech-i bl Cemiyet-i Umumiyenin cmle-i vezifinden ise de askir-i mrettebeden l-ekal birinci ve ikinci snflar iin defaten birer ift ark tedariki ve Cemiyet-i ttihadiyenin hle mnasib ve mutedil her kazaya tayin ve ir edecei zere en az bir mhlk tayintlar erzak ve bedelinin sratle nasl istihzr olunacann teemml ve tefekkr ubelerin birinci vazifesidir. Cemiyet-i ttihadiye tarafndan her ne vakit asker iin bir ir ve ihtar vuku bulur ise aranlacak askerin ibu deftere bil-mracaa hemen birinci snfdan ve kifayet etmez ise ikinci ve srasyla nc ve drdnc snflardan doldurup tayin olunacak mevkie sevk edilmek ve bu usul
50
ile aranlacak mikdar birinci snfdan dolduu hlde dier sunfdan aranlmayp kuvvetz-zahr braklmak ve bu hizmet-i vataniye bedenen ifa olunup katiyen bedel kabul olunamamak ve her trl suistimltdan tevakk olunmak ubelerin vazife-i mahsusasdr. Manastr Sanca Ali Ferid Alu Mehmed Rasim Es-Seyyid Ali Rza Osman ani Tevfik Malik Ahmed Debre Sanca Abdullah brahim akir Salih Zeynel Hasan Zhd brahim Yunus Zhd lyas Mehmed erif Hasan mer Zeynelabidin lyas Kosovada Pritine Sanca Abdlvahab Yusuf Ziyaeddin Hasan Zhd
Prizren Sanca Mehmed Kahraman Es-Seyyid Mehmed skb Sanca Abdlbaki Abdurrahman Fevzi smail Hakk Yenipazar Sanca Mahmud Hayri Grice Sanca Preveze, Yanya, Ergiri, Berat Sancaklar Toskalk eraf ve vekillerinden Dersadetde bulunmu olan zevt- malumenin Cemiyete mevrd f evval sene [12]96 ve f Eyll sene [12]95 tarihli tahrirt- mterekeleri mcebince mebsen Prizrene gelen, Arnavudlukun kuvve-i umumiyesi hfz- vatan hususunda her vakit mttehid ve yekdierine muvin olup iktizs hlinde bir cihetin br tarafa da yardm olaca derkr ise de dmanlarmzn mevkiine gre Arnavudluk asker-i mrettebesi ber-vech-i t mahallere mdafaa edeceklerdir. Yakova, pek, Gusine ve Nefs-i Prizren Kazalar Karadaa mdafaa edecekdir. Elbasandan mad Debre ve Manastr ve skb ve Pritine Sancaklar ve Kalkandelen ve Luma Kazalar Srbiye ve Bulgaristana mdafaa edecekdir. Preveze ve Yanya ve Ergiri ve Berat ve Grice Sancaklarna starova ve Elbasan Kazalar Yunana mdafaa edecekdir. Yenipazar Sanca Srp ve Avusturya ve Karada arasnda tesadf ederek yerinden kmldanmas caiz deildir. Mazallah Avusturyann tecavz hlinde Arnavudlukun kuvve-i umumiyesi mdafaa edecekdir. mer evki ** Abdullah Hsn Ed-D Debreli Ali Osman Nuri Eyb Hasan Hsn Abdurrauf smail Hakk Mustafa Ruhi
siyas hayat
51
BOA, Y. PRK. ASK, 3/17
52
Kosova Mebsu Ziver Bey (1876) Deputeti i Kosovs: Ziver Beu (Resimli Kitab, c. 1, s. 329)
pek Mebsu Bedri Bey (1908) Deputeti i Pejs : Bedri Beu (Resimli Kitab, c. 2, s. 990)
Telgrafnme Mahreci Prizren Numaras 1605 Kelimesi 290 Tarih 22 Eyll [12]95 / [4 Ekim 1879]
Mbeyn-i Hmyn Bakitbet-i Cellesine Umum Arnavudluk res ve ahali vekillerinden mrekkeb bu kere inikd eden cemiyet-i kernemizde Devlet-i Aliyye-i Osmaniyyeye ve Hilfet-i Kbr-y slmiyeye tebaiyet ve Padiah- efham evketli kudretli Gazi Sultan Abdlhamid Han efendimiz hazretlerine sdk- ubdiyet-i kemternemiz esas ittihz olunarak selmet-i milliye ve vataniyemiz hakknda cereyn eden mzkert- aciznemizde vatanmzn muhtart- hzra ve tiyesinin refi esbbnn birincisi Arnavudlukun Yanya, kodra, Manastr ve Kosova nmyla drt vilyet zerine olan imdiki taksimt- idaresinin tevhdiyle umum Arnavudluka bir vilyetin tekili ve ehliyet ve iffeti devlet ve millete musaddak bir valinin tayini irdesi olup taksimt- hzrann ifas hlindeki mazarrat ve tevhd-i idare hususundaki muhassent Dersadetde bulunan Arnavudluk eraf vekilleri tarafndan takdim klnan lyihada tafsil olunduuna ve her end nikt- selsede bile Avusturyallar zerine hcum edilmek hususundaki heyecan- ahali irde-i seniyye vechile saye-i hazret-i Padiahde imdilik teskn olunmu ise de bundan ve gerek Srbiye ve Karada Bulgar ve Yunanllarn grlp iidilmekde olan tedarikt mlinden umumen halecnda bulunulduuna binen selmet-i milliye ve vataniyemizin tedbr-i mukteziyesi marz-i devlet dairesinde vilyet-i celle ile mttehiden ve seran ittihz ve icra olunmak zere mezkr lyihada mnderic sancaklara Yenipazar Sancann dahi ilvesiyle umum Arnavudluka bir vilyetin tekili evsf- mezkre ile muttasf bir valinin tayini hususuna msaade ve inyet-i hazret-i Hilfet-penhyi istirhm ve cmlemiz burada ve pek ziyade halecnda olduumuz hlde bu bbda tebrt ve msaade-i cenb- zllullahye intizr eyleriz. ml ve efkrmz bu devlet ve millete merbtiyet-i ebediye ve hidemt- mstahseneden gayr bir manaya haml edenler cmlemizi boyunlarna alm olacaklar marzdur. Fermn. F 21 Eyll sene [12]95 / [3 Ekim 1879]
siyas hayat
53
Manastr, Debre, Grice, skb, Pritine, Yenipazar, Prizren, kodra, Yanya, Preveze, Berat, E[r]giri Sancaklar vekilleri:
Mustafa Ruhi Ali mer Hseyin Hsn Mehmed evki Tahir Sleyman Mehmed Osman Nuri
brahim Edhem Rza Zhd
Malik Hasan Yusuf
Ahmed Mehmed Esad lyas Ziyaeddin Hsn
Hakk Fevzi Numan
brahim Receb Sabit
Hayrullah Nuri smail Hakk Kahraman Mehmed Said Ulvi Tevfik Hasan Zhd Ali smail
Mehmed Bedri Zeynelabidin Abdullah Mahmud Hamdi Hakk Ali Draga Ahmed Mehmed mer evki Hasan Rasim Yusuf brahim
Zeynelabidin Sadk Sdk Abdlbaki Abdurrahman Srr akir Dervi Ali smail Abdlhalim
54
Prizren Mebsu erif Efendi Deputeti i Prizrenit : erif Efendiu
Prizren Mebsu Yahya Bey Deputeti i Prizrenit: Yahya Beu
Pritine Mebsu Sava Stepanovi Efendi Deputeti i Pirshtins: Sava Stepanoviq
Prizren Mebsu Vehbi Efendi Deputeti i Prizrenit: Vehbi Efendiu
1908 Osmanl Meclis-i Mebsnndaki Kosoval mebslar Deputet e Kosovs t Parlementit Osman t vitit 1908 (Osmanl Mebslar Albm, BOA Ktphanesi, No.1080)
55
5b
Y. PRK. MYD, 2/1_2
56
CEMYET- TTHADYECE DEBRE AHALSNE GNDERLEN BEYANNAME Arnavutlarn yaadklar yerlerin tek bir vilayet altnda birletirilmesi talebinin hkmete kabul edilmemesi zerine, cemiyetin Prizren, skp, Pritine ve Yenipazar halkndan 10.000 kiiyi silahlandrp skp ve Kprlye gndermeyi kararlatrd ve Mahall idarelerin cemiyete balanmas hususlarnda Cemiyet-i ttihadiye-i Prizren tarafndan Debre Sanca ahalisine gnderilen beyanname DEKLARAT E LDHJES S PRIZRENIT DRGUAR QYTETARVE T DIBRS Pas refuzimit nga Qeveria Osmane t krkess s Lidhjes s Prizrenit pr bashkimin e trojeve shqiptare n nj vilajet t vetm, u vendos q t armatoseshin mbi 10.000 burra nga Prizreni, Shkupi, Prishtina dhe Jeni Pazari dhe t drgoheshin n Shkup dhe Quprili. N deklaratn n fjal theksohet nevoja e bartjes s kompetencave prej pushtetit lokal tek Lidhja e Prizrenit. (5 Shkurt 1881)
Cemiyet-i ttihadiye-i Prizren
Debre Sanca eraf ve hanedan ve bil-cmle ahali-i hamiyet-mendn hazertna Avrupa dvel-i Hristiyaniyesinin aks-y maksd mmet-i Muhammediye vcudunun dnyadan refi maddesine mnhasr olup bu maksadlarna nil olmak ise umum ehl-i slmn hmisi ve halifesi bulunan Devlet-i Aliyyenin mahvna ve Devlet-i Aliyyenin mahv dahi evvel emirde Avrupadan yani Rumeliden def u tebdine ment ve bu da Rumelide Devlet-i Aliyyeden ayrlmak istemeyen ve ecat ve besletle hretgr-i fak olan bir kavm-i sdkn ekseriyetle mlik olduklar u Arnavudluk ktasnn kabza-i Devlet-i Aliyyeden karlmasyla dmenn- mtecvireye taksim edilmesi hususuna mutevakkf idni yakinen bildiklerinden efkr ve amllerini bu noktaya hasr edip gece gndz almakda bulunduklar ve teden beri tutduklar meslekler ve alelhusus u senelerde sr- muzrras zuhura gelen muharebeler ve beynlerinde tertib olunan kavmiyete ve vuku bulan ittifaklarla icra klnan kongre ve konferanslarn verdii netyic-i vahme beikde olan etfle varnca malum ve hveyd bir keyfiyet olduundan bu bbda tatvl-i makla hcet yokdur. mdi gerek umum ehl-i slmn ve gerek devlet-i metbamzn beks mcerred Arnavudlukun beksna mtevakkf olduu derkr olduundandr ki drt seneden beri umum Arnavudluk ahd misk ve yekdieriyle ittihad ve ittifak edip beksnn mevkfun aleyhi olan drt vilyetin bir vilyete tevhdi keyfiyetinin bb- devlete kirren [ve] mirren arz ve istirhm etmi ise de ne are ki bb- devleti ihta etmi ve umum Memlik-i Osmaniyyenin mahvna almakdan geri durmadklar derkr bulunmu olan bir takm edn ve hain-i din ve devlet olan zevt- muzrra ibu emr-i hayrn icrasna mni olduklarndan baka Arnavudlukun mahv ve berbadna bd olmak maksadyla on vilyete taksimi ve Avrupann tertib eyledii Girid ve Rumeli-i arknin nizmtn hemen icra etmek zere Yunann metlib-i vhiyesini kabul ederek Yunan meselesinin bir saat evvel halliyle Arnavudlukda ittihad ve ittifaka sebeb olanlarn tard u tebdine katiyen karar verdikleri kulamzla iidilmi gibi mevsken olunan istihbr zerine kanaat hsl ol-
siyas hayat
57
58
mudur. mdi ecat ve beslet ve salbetle hretgr olan Arnavud kavminin din ve vatan ve namuslarn dmenn- din ve vatan aya altna brakp dnya ve hirete mahrumiyetlerini mstelzim olan bir sktu kabul edemeyecekleri derkr ve tabi bulunduundan ibtid vatanmzn sniyen devletimizin ve slisen umum ehl-i slmn mahvndan vikyeten teden beri karargr olan tevhd-i vilyetin icrasna tevekkelt alellh Prizren ve skb ve Pritine ve Yenipazar Sancaklar mberet etmidir. yle ki tevhd-i vilyet icra klnmaynca Devlet-i Aliyyenin slhta dair hibir emrini kabul etmemek ve daire-i ittihad nokta-i er-i erif havlinde idare eylemek ve tevhd-i vilyetin icras aleyhinde vuku bulacak her bir mevnie kar durmak zere u drt sancak ahalisinin silah altna alnmas ve on bin asker mikdar skb ve Kprlye izm klnmas ve mahall hkmetlerinin umr ve memuriyetinin dahi ittihad merkez ve ubeleriyle birledirilmesi hususlarna karar verilmi ve mevd- mezkrenin icrasna dahi besmele-ke ibtid olunmudur. Arz ve beyndan mstan olduu zere din ve vatan ve namusumuzu yed-i addan kurtarmak iin tevhd-i vilyetden baka are bulunmadndan ecat ve beslet ve hamiyetle umum Arnavudluka fik olan Debre Sancann dahi akd ve tevsk olunan besa ve muhedtmz iktizsnca bu harekt- mera ve maklemize itirak iin itb edecei derkr ise de her bir umr ve husust ve teebbst ve harektmz ifahen dahi arz etmek ve lzm gelen tedbr-i messirenin tezekkr ve icras zmnnda meclis-i fevkaldemiz erafndan Fraerli Abdl Bey ve Pritineli Abdurrahman Paazde Ziya Bey ve skb erafndan el-Hc Abdlbaki Efendi ve pek erafndan Abdl Efendi ve Yakova erafndan el-Hc Yunus Efendi ve Prizren Tahrirt Mdr Yakub Efendi hazert veklet-i mutlaka-i sahha ile bu kere ol tarafa izm klnm olmakla bu bbda dinen ve aklen ve milliyeten her bir Arnavudun muvazzaf olduu ibu vazife-i mukaddesenin ifasna zerre kadar rehavet gstermeyecei gibi alel-husus teden beri Arnavudluk yzn ak eden Debre kahramanlar cmleden ziyade gayret ve hamiyet ibrz buyuracaklar emr-i ikr olmakla ol bbda emr u fermn efendilerimiz hazertnndr. F 5 Reblevvel sene [12]98 ve f 23 Knn- Sn sene [12]96 / [5 ubat 1881]
Prizren erafndan Vekil (Mhr) Toskalk erafndan Abdullah Hsn Pritine erafndan es-Seyyid Mehmed Ziya Pritine Mfts Zeynelabidin Yakova ulemasndan Hasan Hsn Ed-D mer Vultrn Vekili Hac Mehmed Gilan Vekili Halid Hulusi Pritine Vekili Yusuf Ziya skb Vekili Mehmed Yaar Yenipazar erafndan Vekil erif skb erafndan Abdlbaki pek erafndan Zeynel Kalkandelen ulemasndan Abdurrauf
siyas hayat
59
5c
Y. PRK. MYD, 2/1_5
60
ARNAVUT AHAL LER GELENLERNN DEVLETE BALILIKLARINI BLDRD Cemiyet-i ttihadiyenin gayesinin padiaha sadk bir ekilde din ve vatan korumak zere kurulduu, ancak yabanc glerin kkrtmasyla ilerinde baz kt niyetli kiilerin devlete kar silaha sarld, memlekette asayiin salanmas zerine bunlarn yola getirildii, cemiyetin faaliyet alanndaki vilayet ve sancaklardaki ahalinin bundan byle vergilerini deyecekleri ve yaplacak asker dzenlemelere rza gsterip devlete her trl destei verecekleri, Arnavutlarn artk vilayetlerin birletirilmesi dncesinden vazgeip yrrle konacak kurallara uyacaklar ve aksi davranta bulunanlar hkmete teslim edeceklerine dair blge ileri gelenlerinin taahhdn ieren mazbatas PROCESVERBAL ME PRMBAJTJEN E PREMTIMIT T KLERIKVE SHQIPTAR Klerikt shqiptar nga Lidhja e Prizrenit deklarohen se qllimi i themelimit t Lidhjes sht ruajta dhe mbrojtja e atdheut dhe besnikria ndaj sulltanit. Me provokimin e disa shteteve fqinje disa persona me qllime t kqija armatosen dhe rebelohen kundr shtetit. Ndaj ktyre personave ndrhyn shteti dhe i arreston pr t siguruar rendin publik. Popullsia vendase e mbshtet shtetin dhe premton se do t kryej t gjitha obligimet prball shtetit. Ata gjithashtu premtuan se do t respektojn t gjitha ligjet ushtarake t shtetit n fuqi. Procesverbali n fjal prmban premtimin e klerikve shqiptar lidhur me at, se ata q nuk do tì prmbahen ktij vendimi do t sillen para drejtsis. (30 Prill 1881)
Cenb- Rabb-i msten muhy-i mlk millet ve gevher-i yekt-y saltanat olan Padiah- mal-menkabet ve nir-i envr- adalet veli-nimet-i b-imtinn ve ehh- Cihan efendimiz hazretlerini il hirid-devrn erke-pir-y evket n buyursun. min. Gegalk ktasnda saye-i tb-vye-i hazret-i Padiahde sde-nin-i emn emn olan Arnavud akvmnn birka senedir beynlerinde mnakid Cemiyet-i ttihadiyesinin maksd ve mli rza-y merhim-irtiz-y cenb- ehriyrye muvfk arz- hidemt- sdkadan ibaret olup vezif ve tekiltn mutazammn bittanzim zri Cemiyt- ttihadiye Heyeti tarafndan tahtm olunup el-yevm burada mevcud bulunan end kta mazbatann mellerinden anlalaca zere efkr ve maksd- kernemiz daire-i inkyd ve mtvaatkrde muhafaza-i din vatan ve kta-i mezkrede meskn olan tebaa-i hazret-i Padiahden mnf-i er-i erif ve mugayir-i kanun- mnf hl ve hareket ve crm ve kabahat ashbnn derdestiyle tedbt- lzmesi icra olunmak zere Hkmet-i Seniyyeye teslim edilerek bu makle ehs- muzrrann def-i mazarratlar esbbn istihsl eylemek vel-hsl Hilfet-i Kbr-y Saltanat- Seniyyeye olan irtibt ve taalluk- sahh-i aciznemizi an be-an rbta-pezr-i istikrar ve keml etmek ciht- sadakat-intimsna mnhasr olduu hlde bu maksadmz ibe-i arzdan slim bir vasta-i hakikiye ile arz- ser-perde-i zllullah eylemek esbbnn huslne em-endz- intizr ve inklbt- sbka ve lhikann mstelzim olduu hayret ve dehet iinde perian- zihn ve efkr iken Cenb- Hakkn bu millet-i merhume-i slmiyeye bahyi-i ezelsi ve mevhibe ve ihsn- lem-yezelsi olan veli-nimet-i b-minnetimiz Padiahmz efendimiz hazretlerini cilvegh- snht- ilhiye olan mirt- kalb-i hmyn- hikmet-mehn- mlknelerine iniks eden bu maksd- sdka-i memlknemiz bit-takdir tefahhus ve tefakkud- ahvl-i kemternemiz emrinde Yeniehir ve mlhakt kolordu-y hmynlarnn Fevkalde Umum Kumandanln haiz olan devletli Dervi Paa hazretleri gibi hidemt- mekresi mehur- zaman ve tecr-
siyas hayat
61
62
bet-gerde-i Padiah- adalet-nian olan bir mir-i hakkniyet-semri izm buyurmu ve byle bir vasta-i celleye niliyetimiz hakk- aciznemizde takdir-i kymeti muhl bir lutf- alelde ve teden beri aradmz vakit ve gn ve saat bu zaman inyet-itiml olmakla arz- meser-i kr ve mahmedetde hayretzede olduumuz hlde temd-i mr evket-i veli-nimet-i b-minnet duas zba-efz-y lisan- sadakat olmudur. te cemiyt- mttehide-i aciznemizin maksad ve arzusu bu merkezde olduu hlde merhim ve efk- ammesi zll-efgen-i kffe-i tebaa-i vezir-i destn ve cenh- refet ve himayeti saye-bah- furuk- slmiyn olan metb- mufahhammz Padiah- ln efendimiz hazretlerinin dahi maksad- hayr-mersad- adalet ve evkat-gstersi mir-i mrunileyh hazretleri tarafndan cmlemize baka baka ifahen ve b-ilnnme-i mahsus telkn ve tefhm olunarak tbiiyet ve metbiyet kazyye-i mhimme-i mukaddesesi bir noktada ictim etmi ve eer ki iimizde noksan-i idrk ve izn ashbndan olup baz bedhhnenin ilktna farzaten ve uyn- intibh ve ibreti beste olan baz ehs- r-gerdn merkez-i itaat ve inkyd olarak istiml-i silaha cret eylemi ise de itil eden nire-i ri ve cidl zhre-ikf- her-ad olan satvet-i khire-i Saltanat- Seniyyeye inzimm eden mir-i mrunileyh hazretlerinin b-yr-i tedbr-i sibe-i mkil bir endzne ve kuvve-i cundiye-i ahanenin gsterdii tehdidt- cziye-i beslet-perverneleriyle rehn-zevl ve bu makle ehs- nksul-izn mazhar- tedb ve g-ml olmu ve bi-havlillahi Tel memleketimizin her taraf ve cihetinde asayi iade olunarak emniyet ve istirahat- umumiye crsmegr-i istikrar ve keml olduu hlde cmlemiz kuvve-i mncezibe-i satvet ve miknet-i mlkne ile rbta-bend-i merkez-i itaat ve inkyd olup fm bad rza-y mal-irtiz-y cenb- Padiahye muhalif hl ve hareketden mcnebeti feriz-i esasiye-i tbiiyetden add ve umr emrinde akd-rite-i ahd misk ve bu taahhdt- sdknemizi muhafaza hususunda icra-y ittifak edilmidir. yle ki mezkr mazbatalarda mastr olduu zere dahil-i daire-i ttihad olan Prizren ve Kosova ve Manastr ve Yenipazar ve skb ve Debre ve kodra Vilyet ve Sancaklar ahalisi keml-i itaat ve inkyd-krde olarak Devlet-i kaviyy-evket-i Osmaniyyenin kffe-i teklif ve mrettebt- resmiyesini hibir kasaba ve karye mstesna olmamak zere tediye ve ifaya ve Tanzimt- Hayriye ve tenskt- askeriyeyi bil-istisn icraya msraat ve bu ktada meskn bil-cmle Arnavudlarn tahrri henz icra olunmayan nfusunun tahrrine ve yoklamalar icra edilmeyen mahallerin icra-y yoklamalarna ve muvazzaf nfus memurlarnn tayin etdirilmesine mbderet vel-hsl idare-i muntazama-i mlkiyeye tahattum ve terettb edecek kffe-i husustn mevki-i icraya vaz esbbnn istikml ve istihsline keml-i ehemmiyet ve teebbst- sera ile mberet u ilel ve emrzdan slim ve ifa-y hidemt- cihadiyeye slih olan sunf- ahali-i mutavattnadan olup esnn- sitte haricinde kalanlarndan altm yana kadar olanlar bil-istisn bil-kayd eref-bah- mevki-i sudr ve snh buyurulacak emr u irde-i mekrim-bhire-i cenb- Padiah mcebince muhafaza-i vatan hizmetinde kullanlmak zere bunlardan alay ve tabur ve blk tekil ve tertibine hemen mberet olunmak ve bu tertibt dahilinde bulundurulacak askir-i ahane askir-i mstahfza-i umumiye nmyla yd edilmek ve ilerinden hizmet-i cihadiyesi sebkat etmi ve Hilfet-i seniyye-i hazret-i Padiahye sadakat ve ubdiyeti tecrbe olunmu mtehayyizn ve hnedn- memleketden ileride tahsil-i fnn-i askeriye ile bil-imtihan liyakat ve ehliyetleri sbit ve nmyn olanlar terf etdirilmek zere imdilik fahr olarak ber-vech-i marz tekil olunacak askir-i mustahfza-i umumiye taburlarna mlzm- snden kolaalk rtbesine kadar zbit tayin ve hn-i iktizda ihtiyact- zarurye ve mb-
siyas hayat
63
64
remelerinin define medr olmak iin ihtiyat olarak senede mikdar- mrettebi ikml klnmak zere mahsult ve hububt- mtenevvia-i ztiyemizden idarelerine kfi zehir-i mukteziye masrf ahalinin inesiyle ina edilecek anbarlara iddihr klnmak ve ahalinin yedlerinde bulunan esliha ve cephnenin yoklamas bil-icra hidemt- cihadiyede bulunacak efrd- ahaliye kifayet eyleyecek derecede ve Hazine-i Maliyenin hasbez-zaman tesadf eyledii mzyakaya mebn devlet-i metbamza br olmayacak suretde noksan grlecek esliha ve cephnenin esmn ahali tarafndan be taksit ile be senede tesviye olunmak artyla esliha ve cephne mbyaasna ve kezlik ine-i umumiye ile devletin tensb ve tasvb eyleyecei mahallerde debboylar inasna ve slifl-marz iddihr olunacak zehirden mad askir-i mustahfza-i umumiyenin kendi elbiseleriyle ikier ift arklar hzr ve mkemmel bulundurulmasna bil-ittifak karar verildiinden bu kararn muhafazasna dikkat ve emr-i cihada ve tahsil-i rza-y Padiah- adaletmutda sarf- m-hasal- makderet edeceimizden bu arzu-y hakik-i memlknemizin saha-i icraya slini mrunileyh hazretlerinin muttasf olduklar salbet-i diniye ve ehliyet-i bhiresine ber-keml olan itimad ve emniyet-i kernemiz hasebiyle kendilerine tevd etdiimizden taraflarndan tayin buyurulacak vesit-i icraiye ve teferrut- sairesi hakknda tanzim edecei usul ve kavidin icrasna muvenet ve ire-i teshlt eyleyeceimizi ve ledel-iktiz bu ktann mnkasm olduu kasabt ve kurya azmetle marz-i l-i cenb- Padiahye muvfk ve mnasib ve slht ve tanzimt ve tekilt ve tadlt- mlkiye ve askeriyeye mtensib olacak her trl hidemt- sdkay vel-hsl eir-i sadakat ve tbiiyete mtehattim harekt- mtvaatkryi ifaya mecbur olduumuzu ve her naslsa baz ecnib ve ashb- arzn ilkt- seyyiesi olarak tekili arzu olunmu olan tevhd-i vilyt arzusunun fm bad arz- mevki-i istirhm etmeyip iinde bulunduumuz hl ve mevki ve zamana mlyim ve muhafaza-i din ve vatana ve ecnib ve erbb- arzn maksd- tasallut-cyne ve ilkt- mefsedet-engznesini avn-i Hak ve eref-snih olacak emr u irde-i Padiah ile defe lzm olacak suretde taraf- eref-i cenb- gt-stnden vaz ve tesis buyurulacak usul ve kavid-i idare-i hkmete arz-gerden-i inkyd ile kta-i mezkrede mutavattn olup marz-i lye muhalif hl ve harekete ve crm ve kabahate ictisr edenler askir-i nusret-meser-i cenb- ahanenin inet-i satvet ve besletiyle derdest olunarak hkmt- Saltanat- Seniyyeye teslim edeceimizi ve lde-i irk-b- mefsedet olan ve sevbk- seyyit malum bulunan sgr u kibr ahaliden her kim olur ise olsun onlar dahi bir daha avdet edememek ve bunlarn emvl-i gayr- menkleleri hkmet ve kendi vekilleri marifetiyle frht edilerek ve buradan btn btn kat- rite-i alka etdirilerek esmn zimmet-i mriyeleri olanlarn zimmetlerine mahsb olunmak ve bakyyesi kendilerine it edilmek artyla maa-familya memleketimizden tard u tebd olunmas istirhmnda bulunduumuzu taahhd etdiimizden marzt mebsta-i kernemizi hk-i py- sipihr-itil-y cenb- ehriyrye arz etmek zere blda marz vilyt ve elviye ahalisi nmna olarak ibu mazbatamz bit-tanzim takdim klnd. Ol bbda ve ktbe-i ahvlde emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F gurre-i Cumdelhire sene [1]298 ve f 18 Nisan sene [1]297 / [30 Nisan 1881]
siyas hayat
65
66
Mrimrndan Kalkandelenli Mehmed Esad Mrimrndan Kalkandelenli Mazhar- nr- ilh Hasan Mrimrndan Debreli Mehmed Sadk Mrimrndan Debreli mazhar- nr- ilh lyas Mrimrndan Gusineli Ali pek erafndan Mehmed Bra Pritine erafndan Es-Seyyid Mehmed Ziya pek erafndan Halil Ed-D Mdderris Yakova ulemasndan smail Hakk Ed-D Mevlden Mft-i Prizren Tahir Ed-D Mevlden Debre Mfts Yunus Zhd Ed-D Mevlden Resne Mfts Zeynelabidin Ed-D Prizren ulemasndan Ali Ed-D Prizren ulemasndan Mderris Ahmed Nazif Ed-D pek ulemasndan Mderris Ahmed Ed-D Yakova ulemasndan Mderris Hfzul-Kurn Mehmed Emin Prizren erafndan Dervi Ali Prizren erafndan Hayrullah .. pek erafndan aban Hamdi Vultrn erafndan Abdurrahman Hilmi
Yakova vchundan Abdullah Gostivar pek vchundan Aydn Prizrenli sa Prizrenli Rstem Prizrenli erif Osman Prizrenli Mustafa Sabri Prizrenli Hasan Prizrenli Mehmed Cemid Luma vchundan Luma vchundan Hayreddin Luma vchundan mazhar- nr- ilh lyas Luma erafndan Malik Luma erafndan Malik Luma erafndan smail Prizren vchundan Mustafa Nail Prizren vchundan Davud Prizren vchundan el-hc Ramazan Ortodoks mutebernndan Prizrenli Mano lya Ortodoks mutebernndan Prizrenli Tabib Zaharya Ortodoks mutebernndan Prizrenli.... Ortodoks mutebernndan Prizrenli (mhr)
pek erafndan Salih Ed-D Prizren meyihinden Vehbi Ed-D Prizren meyihinden eyh Mehmed Ed-D Prizren meyinden ehabeddin Ed-D Yakova ulemasndan Hasan Hsn
Ortodoks Desop Vekili Prizrenli (Mhr) Katolik mutebernndan (silik) Prizrenli Katolik (silik) Ortodoks mutebernndan (silik) Ortodoks mutebernndan Prizrenli Gorge
Gilan erafndan Hseyin Hsn Prizren erafndan Yakub Prizren erafndan Ramazan Hakk Mitrovie erafndan Ali Draga Prizren erafndan Sami
Ortodoks mutebernndan Prizrenli Miladin Katolik mutebernndan Prizrenli Jano Katolik mutebernndan Prizrenli Flip Stikova... Katolik mutebernndan Prizrenli Tavra Gorgi Katolik mutebernndan mesfr Prizrenli Tercman
Yakova vchundan kr aban Yakova vchundan Selman Yakova vchundan Yusuf bn-i Ahmed Yakova vchundan Yakub Yakova vchundan Yusuf Ziya Gilan erafndan Sami Said Prizrenli Beraveranl Halil Murad Yakova vchundan Bekir Yakova vchundan Mehmed Sadk Yakova vchundan Bende-i Hda aban
Andriya Tonev Katolik piskoposu Prizrenli (mhr) Katolik mutebernndan Prizrenli mha Simone
siyas hayat
67
BOA, A. MKT. MHM, 498/68_6
68
KOSOVA VE DER RUMEL VLAYETLERNDE, KOMU DEVLETLERN OSMANLI DEVLET ALEYHNDEK FAALYETLER Srbistann, Kosova, Manastr ve Selanik Hristiyanlarn, Osmanl Devleti aleyhine isyana tevik amacyla blgeye drt papaz gnderdii / Yunanistann Rumelinin dier blgelerinde bulunan Rum Hristiyanlar kkrtt / Prizrendeki Rusya konsolosunun pek ve Dean Manastrlarna silah ve mhimmat sevk ettii / Mlk ve asker memurlarn daima uyank davranarak tedbirler almalar gerektii / Yenipazar, skp ve pek Manastrlarna gnderilecek memurlarca aramalarda bulunulmas AKTIVITETET KUNDR SHTETIT OSMAN N VILAJETIN E KOSOVS DHE VILAJETET TJERA N RUMELI SI DHE N SHTETET FQINJE Pr nxitjen e kryengritjes krishtere kundr shtetit osman u drguan katr priftrinj n Serbi, Kosov , Manastir dhe n Selanik. Ndikimi i Greqis te grekt e krishter n rajone t ndryshme t Rumelis. Drgimi i armve dhe municioneve n Manastirin e Deanit dhe t Pejs nga konsulli i Rusis n Prizren. N mnyr q npunsit civil dhe ushtarak t jen gjithmon syel dhe t gatshm duhet t merren t gjitha masat e nevojshme; t kontrollohen npunsit dhe materiali q drgohet n manastirin e Jeni Pazarit (Pazarit t Ri), Shkupit dhe Pejs (14 Nntor 1888)
Kosova ve Selanik ve Manastr Vilyetlerine Mahremne Srp tebaasndan ve cemiyet-i ruhniye azsndan olup vilyet-i behiyyelerinin / Kosova Vilyetinin baz mahallerini doladkdan sonra Pritineye gelmi ve ibu seyahati vilyet-i mezkrede mtemekkin Hristiyan ahaliye baz telkint- mefsedetkrnede bulunmak maksadna mstenid olduu imzas tahtnda tutulan mektublar mnderictndan anlalm olan Papas Ratovi mezkr mektublarn hatt- destiyle muharrer olduunu ikrr eyledii gibi ahali-i Hristiyaniyeyi hkmet aleyhine kyma tevik etmek ve kym teshl yolunda hzr ve mheyy bulunmalarn ihtar eylemek iin Srbistandan memuren o taraflara geldiini ve vuku bulacak masrfna medr olmak zere skbde mukim Srb konsolosundan b-ilmuhaber ake aldn ve dolad mahallerdeki Hristiyanlarn Hkmet-i Seniyye aleyhine kym etmek iin keml-i germ ile tedarikt- hafiyyede bulunmakda olduklar ve Srbistan ve Bulgaristan Hkmetlerinin hudud- hakan boyunca istihkmt ina etmekde ve tedarikt- harbiyelerinin ikmline fevkalde sarf- mes eylemekde bulunduklarn ve Prizrende bulunan Rusya konsolosu dahi Hristiyanlara tevz olunmak zere Karada tarkyla pek ve Dean Manastrlarna hafiyyen esliha ve mhimmt ve saire gndermi ve gndermekde bulunmu idn ve Dean Manastrndaki mahzende birok esliha ve mhimmt saklanm olduunu ifade eyledii ve merkmdan baka papasn daha tebdl-i cme ve ekl ile Yenipazar ve skb ve Gilan cihetlerinde dolamakda olduklar anlalmasna ve Rumeli ktasnn sair mahallerinde bulunan Rum Hristiyanlarn dahi ihtille tevik iin
siyas hayat
69
70
Yunanistan tarafndan her drl tohum- fesad salmakda olmasna nazaran Rumeli ktas u aralk pek ziyade ehemmiyet kesb etmi ve merkmun yalnz beyn eyledii pek ve Dean Manastrlarnda deil Rumeli ktasnda bulunan manastrlarn ekserinde gizli pek ok esliha-i nriye ve mhimmt- harbiye mevcud olmas melhz bulunmu olduundan memurn-i Mlkiye ve Askeriyece daima keml-i basretle hareket edilmesi ve zikrolunan Dean Manastrnn icab vechile bit-taharr sakl olan silahlarn meydana karlarak zabt ve msderesi ile bu yolda efkr- ahaliye ilk olunan mefsidin men-i tesir ve sirayeti emrinde hl ve mevkile mtensib tedbr-i teyakkuzkr icras ve merkm papasn Divan- Harb-i rfye teslim olunarak ikml-i istintkyla hakknda muamele-i kanuniyenin ifas ve dier papasn dahi elde edilmeleri vesilinin istihsli zmnnda vilyet-i behiyyeleriyle Selanik ve Manastr Vilyet-i Cellelerine ve kumandanlklara tebligt icras ve fakat bu bbda ikyeti mcib bir gne ahvl vukua getirilmemek ve ikyet vukua getirilecek olursa mesuliyeti tamamen memurlarna aid olmak zere ahkm- kavnn ve nizmta ve usulne tatbikan muamele olunmas hususuna irde-i seniyye-i cenb- Padiah eref-mteallik buyurulmu ve Selanik ve Manastr Vilyet-i Cellelerine de vesy-y mukteziye ifa klnmdr. Bil-cmle memurn-i Mlkiye tarafndan enderun- Memlik-i ahanede bedhhnn icra-y mefsidine meydan verilmemesine aled-devam dikkat ve itina olunmas farzadan olmasyla bu bbda ez-ser-i nev tahkikt ve tecessst- kaviyye ve hafiyye icrasyla Yenipazar ve skb ve Gilan taraflarnda gezdikleri merv olan papasn dahi elde edilmesine ihtimm, Selanik ve Manastr vilyetlerine tesvlt ve ifsadt- bedhhneye zinhr meydan verilmemesine sarf- makderet ve himmet buyurulmas siyknda ukka ile beraber pek ve Dean Manastrlarna mstaid ve muktedir birer memur irsliyle reis-i ruhnsini grp ve manastrda baz esliha olduu rivayet edildiini lisan- mnasib ve mlyim ile ifade edip eeri Hkmet-i Seniyyeye kar olan msdakatlarna nazaran rivayet-i vkaya itimad olunamaz ise de bu gibi ahvlde her iki tarafn ekk itibhda kalmas muvfk- hl olmayacandan bahisle manastrn kendisiyle beraber taharrsine lzum grnd dermiyn ile emr-i taharriytn icras ve yed esliha-i mahfza ve memna bulunur ise zabt ve msderesi ve manastrn taharrsine reisi tarafndan muhalefet olunduu hlde eya-y memna-i mahfza arlamamak iin manastr haricen taht- muhafazaya alnarak bunun kang millete mensub olduunun derhal telgrafla Bbliye bildirilmesi ve bir de Papas Ratoviin oraca tutulan istintkndan bir suretinin irsl olunmas hususlarna sarf- m-hasal makderet ve himmet buyurulmas siyknda ukka. F 10 Reblevvel sene [1]306 - F 2 Tern-i Sn sene [1]304 / [14 Kasm 1888]
siyas hayat
71
BOA, Y. PRK. MF, 2/72
72
KOMU DEVLETLERN KOSOVA VLAYET ZERNDEK EMELLER VE FAALYETLER Avusturya, Srbistan, Karada ve Bulgaristan Emaretinin Kosova Vilayeti halkn kendilerine meylettirmek arzusunda bulunduklar, Avusturyann blgedeki Katolikleri ayn mezhepten olmalar sebebiyle kendi vatandalar gibi himaye edip kendilerine meylettirdikleri Bulgarlara da bir takm mal destekler salayarak skp Sancann baz kazalarnda nizamlara aykr olarak 70 okul ile 13 kilisenin inasna vasta olduklar, Avusturyallarn Bulgarlar araclyla Rum Patrikhanesine bal Hristiyanlar aleyhine yaptklar mezhep propagandasnn Ortodokslarn birbirlerine ve mezheplerine olan ballklarn artrd, Kosova valisinin Avusturya konsolosunun tesiriyle Bulgar cemaati lehine hareket ettii, skp Bulgar metropolitinin sorumlu olduu fermana aykr hareketlerde bulunmasna vali tarafndan kanunsuz bir ekilde izin verildii, Srplarn Ortodoks mezhepdalar lehine eitli teebbslerde bulunduklar ve blgede aka Avusturyann mdahale ve igaline zemin hazrland yolunda Manastr Maarif mdrnn arz PRETENDIMET DHE AKTIVITETET E SHTETEVE FQINJE NDAJ VILAJETIT T KOSOVS Njoftimet e drejtorit t arsimit t Manastirit lidhur me pretendimet e mbretrive t Austris, Serbis, Malit t Zi dhe Bullgaris pr afrimin e popullsis s Vilajetit t Kosovs. Mbshtetje nga ana e Austris pr qytetart e fes katolike t Kosovs pr arsye t besimit t prbashkt si dhe mbshtetje financiare e bullgarve pr ndrtimin e 70 shkollave dhe 13 kishave ilegale. Solidarizimi i komuniteteve ortodokse pas propagands s Austris kundr besimtarve t patrikans ortodokse me seli n Stamboll, propagand kjo e cila ndrmjetsohet nga bullgart. Sjelljet e valiut t Kosovs n favor t bullgarve, nn ndikimin e konsullit t Austris. Me lejimin e paligjshm t valiut t Shkupit, Mitropoliti bullgar i Shkupit nuk i prmbahet urdhress adekuate. Tentimet e serbve pr t vepruar n favor t invazionit t Austris duke krijuar raporte bashkpunimi me bashkbesimtart e tyre (8 Maj 1893)
Atebe-i uly-y mertebe-i hazret-i Hilfet-penhye Kosova Vilyeti Avusturya ve Srp ve Karada ile Bulgaristan Emretine hem-civar olduundan mcvirlerin her birleri derece derece vilyet-i mezkre ahalisini kendilerine meyl etdirmek arzusunda bulunduklar ve bunlardan en ziyade efkr- muzrrasn yrtmek esbb ve vesil ihzr eyleyen Avusturya olmakla vilyet-i mrunileyhda mevcud Katolikleri hem-mezhebleri olduklarndan kendi demleri gibi himaye eyledikleri ve cemaat-i mezkre maksadn temin edemeyeceinden her trl desyis istimli ve byk fedakrlk ihtiyr ile Bulgarlar dahi efkrna meyl etdirmi hatta skb Sancann baz kazalar ile Kalkandelen Kazasnda nizmt- seniyyeye mugayir olarak mceddeden yetmi mekteb ile on kilise Bulgarlar tarafndan ina edilmi ve bunlarn masrf- inaiye ve dimesine Bulgarlarn serveti msaade etmeyecei cihetle masrf- vkann ksm- kllsi Avusturyal tarafndan tesviye olunmakdadr. Avusturyal, Bulgarlar vastasyla efkr- fsidesini tevs etmekde bulunduundan ve teden beri Rum Patrikhnesine merbt Hristiyanlar Bulgarlara muhalif olduklarndan tevhd-i efkr- Hristiyaniye hsl olamayaca cihetle Ortodoks cemaatinin mevcudunu mahvetmek maksad ile bir hayli ifaltda bulunmakdadr. Avusturyalnn ibu harekt ve Bulgarlarn vilyet-i mezkrede ilerlemesi Srplnn efkrn fevkalde kabartm olmakla onlar da Ortodoks cemaatinin mevcudunu muhafaza ve kendilerine meyl etdirmek zere env- teebbst ve byk fedakrl iltizm eyledikleri mertebe-i sbta varmdr. Her memur zerine vcib olan vazife umum tebaa hakknda muamele-i mtesviye gstermek iktiz eder iken Bulgar cemaatine mshele gsterildii ve sr- teshl cmlesinden olarak skb Bulgar metropolidinin hmil olduu fermn- lnin mfd- mnfi skb ve Kalkandelen ile Kumanova ve Kratova ve Palanka ve Pre-
siyas hayat
73
ova Kazalarna mnhasr iken tib ve Radovite ve Koana Kazalarnda yeniden Bulgar metropolidi bulundurmak irde-i hikmet-de-i cenb- zllullahlerine vbeste ve mahsus olduu takdirde Bulgar metropolidinin mezkr tib ve Koana ile Radovite Kazalarna mdahale ve icra-y umr- mezhebiye eylemesine vali-i vilyet tarafndan msaade ve ruhsat verileceini anladm anda vazife-i ubdiyet-i kerneme farz- ayn olan sadakat iktizsnca merkm metropolidin zikrolunan kazalarda memuriyet-i ruhniye icras caiz olamayacan vali-i vilyete ifahen arz etmi ve tesirsiz kalacan derk etmi olduumdan resmen bir de mzekkire takdim edip ifade ve ir- aciznem kanaat vermedii suretde daire-i idesinden istzn eylemesini istirhm etmiken asla sg edilmeyerek metropolide msaade verip icra-y ruhniyet etdirmidir. bu muamele Ortodoks cemaatine ziyade tesir etdii gibi Srplnn dahi efkrn galeyn etdirip Srp konsolosunun Ortodoks cemaatiyle ihtiltlarna meydan vermidir. Mektib-i Hristiyaniyenin ruhsat- resmiyeye rabt hususuna erefmteallik buyurulan irde-i ilhm-de-i gt-stnleri muktez-y mnfi zere her cemaatin mensub olduu mezheb zere muamele edilmesi ve Rum Patrikhnesine merbt Ortodoks cemaati[ne] imtiyz- mukarrert vechile ruhsatnme verilmesi Marif Nezretinden tebli olunup Ortodokslarn mazhar olduklar niam- celle-i hazret-i mlknelerine kar tezyd-i sadkat eylemeleri meml ve nevan-m Srplnn mdahalesini takll edecei melhz bulunduu hlde husus- mezkr Avusturyalnn klliyen maksadna mnf geldiinden vali-i vilyetin hemps olan Avusturya konsolosunun eser-i ifali olarak Kosova Vilyetinde Ortodoks cemaatinden yabanc olarak yirmi ksur hne halk Rum lisan zere sylediklerinden beri zkr ve bir de insa mahsus iki hne Rum mektebi bulunduu cemaat-i mezkrenin dahil-i vilyetde yz on mektebi bulunup bu mekteblerde minel-kadm Srp ve Slav lisan zere telif olunmu kitablar okunmakda olduundan bunlar imtiyzdan mahrm etmekle Bulgarlar tezyd maksad ile vali-i vilyetin efkrn tahvl ve arz olunan yz on mektebe Srp mektebi nmyla ruhsat verilmesini iltizm etdirmidir. Bu fikir suret Srplya hdim bulunur ise de Avusturyalnn maksadna ziyade hizmet edecei ber-vech-i zr arz olunur. yle ki, vali-i vilyetin makam- Sadretle Adliye Nezretine ir eylediinin hulsa-i mfd Kosova Vilyetinde mevcud Hristiyanlar Srp milletine mensub olmalar muhtemel ise de Bulgarlarn tedbir-i hareketleri semeresi olarak btn Hristiyanlar Bulgar eyledikleri ve Ortodoks mektibine Srp nmyla ruhsat verilmesi maddesi olduundan ve ir- mezkrdan Avusturyal u vechile istifade edecekdir ki ir- mezkr kabul olunmad suretde Hristiyanlar imtiyz nimetinden mahrm edileceinden Bulgarla temyl edecekleri ve ir- mezkr hud-negerde kabul olunup da mevki-i icraya konulur ise ve defaten yz on mekteb Srplya nisbet edilir ise Srplnn en muazzam arzusu temin edilecei ve bu hl Kosova Vilyetince bir rii d olacandan Avusturyalnn vilyet-i mezkrede vuku bulacak ri dermiyn ederek belki igalini taleb etmekle azm bir gile tevld edecei imn- nazarla anlalaca meydanda iken vali-i vilyet bu cihetle atf- nazar- dikkat etmedii ekser ezhn eseflendirmekdedir ve ahvl-i marza vechile Kosova Vilyetinin kesb eyledii muhtara hemen ezhn- umumiyeye arpmakdadr ve vali-i vilyetin harekt ve muamelt- vkas nokta-i Hilfet-i Kbrya kem-yelk sadkatle hdim olmadn yalnz kerlerince deil hukuk- mukaddese-i ahanelerini bilir cmle ukal indinde meczm bir hldedir. Vilyet-i marza muhtac- slh bulunduu ve bu da btn dnyay tenvr etmi olan karha-i ilhm-de-i cenb- Hilfetpenhlerinden eref-sdr olacak tedbr-i meymeneye vbeste ve mnhasr olaca mtlaa-i ksrnemce mteyakkn olduu marzdur, efendimiz. F 26 Nisan sene [1]309 / [8 Mays 1893] Manastr Marif Mdr Abdurrahman Srr
74
Sultan Readn Kosova ziyareti dolaysyla sslenen Pritine stasyonu Stacioni i Prishins i zbukuruar me rastin e vizits s Sultan Reshatit n Kosov (Resimli Kitab, c. 5, s. 515)
Prizren milli katolik kyafetlerinden Veshja Kombtare e Katolikve t Prizrenit (Resimli Kitab, c. 1, s. 569)
siyas hayat
75
BOA, Y. PRK. ASK, 95/33
76
KOSOVADA BAZI AHISLARIN AVUSTURYA DEVLET HESABINA CASUSLUK YAPTIKLARI Arnavutlarn meskun olduu blgelerde istihbarat toplamak, blgenin haritalarn karmak ve ahali ileri gelenleriyle iyi ilikiler kurmak gibi bir takm almalarda bulunan ve Avusturya Prizren Konsolosluu tarafndan ynlendirilen baz ahslarla ilgili bilgilerin Kosova Kumandanlnca tahkik edilip baz pheli ahslarn izlemeye alnd DISA PERSONA N KOSOV SPIUNOJN PR SHTETIN AUSTRIAK Vzhgimi i personave t cilt bashkpunojn me konsullin austriak n Prizren pr t mbledhur informata, pr prgatitjen e hartave regjionale si dhe krijimi i marrdhnieve t mira me prijsit e popullats, n vendet e banuara me shqiptarz (7 Nntor 1893) Makam- Serasker Mektub Kalemi Husus Gya Kosovadan mehz bir mektubda Avusturyann Prizren ehbenderhnesinde birka vakitden beri ktib snfnda fazla memurlar bulundurulmakda ve bunlar ise tebdil-i kyafet etmi ve Avusturya zbitn ve mhendisleri olup Arnavudluk havalisinin hafiyyen haritasn ahz etmekle ve mahll-i mezkrenin ahvl-i hzrasyla u srada pek ve Yakova cihetindeki vekyie dair malumt- mkemmele istihsline muvaffak olmaa ve Katolik Arnavudlarn ser-mednyla mnasebt- lzme peyd eylemee gayret eden birer casus olduuna bhe ve mahal kalmamakda olduu beyn edildii ahren Belgrad gazetelerinin birinde derc edilmi ve keyfiyet clib-i dikkat bulunmu olduundan ber-mantk- emr u fermn- cenb- Hilfet-penh taraf- acizneme it-y malumt buyurulduunu mutazammn resde-i dest-i tevkr olan 12 Tern-i Evvel sene [1]309 tarihli tezkire-i hususiye-i aliyyeleri zerine ol bbda suret-i mahremnede tahkikt- mkemmele ifasyla hsl olacak malumt- sahhann ir b-telgrafnme-i aciz Selanikde nc Ordu-y Hmyn Kumandanlna izbr klnmd. Mezkr kumandanlkdan bu kere cevaben vrid olan telgrafnmede skb Avusturya Konsolosu Schumacher ile Doktor George Dihek nmnda birisinin 31 Temmuz sene [1]309 tarihinde Prizrende bulunarak iki hafta kadar olan ikametlerinde Latinler ile grp Yanyevo Kilisesini ziyaret etdikden sonra Kaanik tarkyle skbe avdet eylemi olduklar ve imdiki hlde ise Prizren Avusturya Konsoloshnesinde alt mhdan beri nakklkla itigal eden Francesko isminde mechll-ahvl bir ahsdan mad kimse bulunmad mahallinin ir zerine Kosova Kumandanlndan bildirildii ir olunmudur. Suret-i ira nazaran oralarda mechll-ahvl ehsn dolamakda bulunduklar anlalmakda olup bunlarn ahvl ve harektnn nazar- dikkat ve tefti altnda bulundurularak men-i mefsedetleri esbbnn istikmli zmnnda mahall memurn-i mlkiyesince mtebassrne hareket olunmas iin Bbliye tebligt- lzme ifas mnasib gibi mtlaa olunmu ise de irde-i seniyye-i hazret-i Hilfet-penh her ne merkezde eref-snh ve sudr buyurulur ise hikmet ve isabet onda olaca derkr bulunmakla ol bbda emr u irde efendim hazretlerinindir. F 28 Reblhir sene [1]311 ve f 26 Tern-i Evvel sene [1]309 / [7 Kasm 1893]
Serasker
Rza
siyas hayat
77
BOA, Y. PRK. MYD, 8/53_2
78
KOSOVA SAVAININ 500. YILDNMNDE GVENLK TEDBRLERNN ARTIRILMASI Kosova Savann be yznc senesi mnasebetiyle Srbistanda yaplmas kararlatrlan gsteriler dolaysyla snr blgelerinde meydana gelebilecek olumsuzluklara kar tedbirli olunmas gerektii NGRITJA E NIVELIT T SIGURIS ME RASTIN E 500 - VJETORIT T BETEJS S KOSOVS Ngritja e nivelit t siguris n vijn kufitare me Serbin gjat protestave t planifikuara n Serbi, me rastin e 500- vjetorit t Betejs s Kosovs (20 Qershor 1899)
Kosova Muharebesinin be yznc senesine musdif olan Hazirann drdnc gn Srbistanda icras mukarrer olan nmyilerden dolay hudud boyunda bir gn fenalk zuhuruna mahal braklmamas zmnnda mteyakkzne davranlmas ve bu bbda vesit-i mtemine ile tahkikt- sera bil-icra istihsl olunacak malumtn peyderpey ir lzumu Kosova Vilyetiyle Yenipazar ve Talca Mutasarrflna tavsiye ve izbr olunmu idi. Talca Kumandan ve Mutasarrflndan vrid olup bir sureti leffen arz- pye-i serr-i evket-masr klnan ifreli telgrafnmede mezkr nmyide hzr bulunmak zere Avusturya memlikinde bulunan Slavlar tarafndan Srbiyeye mebslar izm klnaca gibi Bosna ve Hersek ahali-i Hristiyaniyesinin dahi ol vechile mebs izm etmelerine Avusturyann msaade edecei rivayet olunuyor ise de hasbelhl buna sahh nazaryla baklamayaca ve bununla beraber Srp serserilerinin hudud- hakaniye tecavzlerine dair hissiyt olmad gibi Talca Hristiyan ahalisinde imdilik bir gne s-i fikr istimm olunmam ise de Yenipazar ve Kosova cihetlerinden Srbistana firar eden baz Hristiyanlarn Srp ekyasyla birleip o yolda bir fikr-i tecavzde bulunmalar melhz olmasna mebn kaide-i ihtiyata riyetden geri durulmad gsterilmi ve vilyet-i mrunileyh ile Yenipazar Mutasarrflndan alnacak malumtn dahi peyderpey arz ve beynna msraat olunaca derkr bulunmu olmakla ol bbda ve ktbe-i ahvlde irde ve fermn hazret-i veliyylemr efendimizindir. F 21 evval sene [1]306 ve f 8 Haziran sene [1]305 / [20 Haziran 1899] Yver-i Ekrem Kullar Dervi
siyas hayat
79
10
SIRP MEKTEB TALEBELERNN MSLMAN OKULLARINA GEMEK STEDKLER Srbistann siyas menfaat salamak amacyla Rusyann yardmlaryla Prizrende atklar ruhban mektebinin 30 kadar rencisinin, retmenleriyle aralarnda meydana gelen anlamazlk ve gerginlik sebebiyle Mslman okullarna kayt yaptrmak zere mracaat ettikleri DSHIRA E NXNSVE SERB PR T KALUAR N SHKOLLA MYSLIMANE Aplikimi i 30 nxnsve serb, pr kalimin e tyre n shkollat myslimane nga shkolla teologjike ortodokse n Prizren, si rrjedhim i nj konflikti me nj msimdhns. Kjo shkoll ishte hapur me ndihmn e Rusis pr prfitime politike t Serbis (2 Shkurt 1900)
BOA, Y. MTV, 197/168
80
Prizrenden genel bir grnm Pamje e Prgjithshme nga Prizreni (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-76/3)
Yldz Saray- Hmynu Bakitbet Dairesi
skbden ifre Srpllarn menfi-i siyasiyelerini temin etmek maksadyla Rusya Devletinin intyla Prizrende ruhban mektebi nmyla birok sene evvel alan idd derecesindeki mekteb seneden seneye Srpllarn muavenet-i filiye ve ciddiyeleriyle kesb-i ehemmiyet ve cesmet etmekde iken bu sene muallimleriyle kirdn beyninde hsl olan bir eser-i mnferet ve beynnetden dolay tebaa-y mlkneden otuz kadar kirdn buraya gelerek inyet ve tfet-i veli-nimet-i b-minnet-i azamye iltic ile mektib-i slmiyeye kayd ve kabullerine msaade buyurulduu hlde dier arkadalarn da bu yola celb ve imle edeceklerini beyn ve istid etmekde olduklarndan istidlar vechile bunlarn ve bundan sonra geleceklerin taksim suretiyle civar vilyetlerdeki mektib-i iddyeye kayd ve kabullerine msaade buyurulur ise mekteb-i mezkrca husle gelen ehemmiyeti hayliden hayliye rahnedr edecei hissolunmasna nazaran ifa-y muktezs ment- fermn- ldir. Ol bbda. F 21 Knn- Evvel sene [1]315 / [2 ubat 1900] Kosova Valisi Hafz Mehmed
siyas hayat
81
11
BOA, Y. PRK. D, 2/65
82
KOSOVADAK ASAY SORUNLARININ, KOMU DEVLETLERN VLAYET ZERNDEK EMELLERNDEN KAYNAKLANDII Bir milyona yakn nfusunun % 90n Osmanl Devletine sadk Mslman Arnavutlarn oluturduu Kosova Vilayetindeki asayi sorunlarnn, komu devletlerin ve zellikle Avusturya Hkmetinin vilayet zerindeki emellerinden kaynakland, bu devletlerin blgeye gnderdikleri konsoloslar ve papazlar vastasyla ayrlk dnceleri yaymaya altklar, gelimelerden en ok eitimsiz halkn etkilendii / Prizrendeki hadiselerin Avusturya Prizren konsolosu tarafndan karttrldn bildiren ura-y Devlet azasndan Arnavut asll Mehmed Bra bin Hdaverdinin, msaade edildii takdirde sorumluluk almaya hazr olduunu bildirdii SHTETET FQINJE T VILAJETIT T KOSOVS BURIM I PROBLEMEVE T SIGURIS N KOSOV N kt periudh Vilajeti i Kosovs kishte afr 1 milion banor. Shqiptart e Vilajetit t Kosovs 90% i prkisnin besimit islam dhe ishin t ndershm prball Ports s Lart. N kt koh problemet e siguris n Vilajetin e Kosovs, vinin nga shtetet fqinje dhe n mnyr t veant nga Austria, e cila kishte drguar konsuj dhe priftrinj, me qllim q t krijoj prarje n popull. N kt rast ndikimi m i madh ishte tek popullsia e pashkolluar. sht vrtetuar se shkaktar i kryengritjes n Prizren ka qen konsulli i Austris. Prfaqsuesi i Organit t Lart n Ministrin e Drejtsis Mehmed Byshra Bin Hydaverdi me origjin shqiptare njofton se: Nse i jepet leja mund ta merrte prgjegjsin pr ta stabilizuar gjendjen (1899 - 1900)
Nezd-i hikmet-vefd-i lde vreste-i arzdr ki, Kosova Vilyeti alt sanca ve bir milyon nfusa karb sekeneyi hv olup bu ahalinin yzde doksan nisbetindeki ksmn zt- evket-simt- cenb- Hilfet-penhlerine sadakatlaryla mftehir ve cengverlikleriyle mtehir slm Arnavudlar tekil ediyor ve bunlar da ekseriyetle pek ve Prizren, Pritine Sancaklarnda bulunuyor. mdi kavmiyet ve diynet gibi inhill-i n-pezr kuvvetlerle Makam- Uzm-y Hilfet-i Seniyyelerine merbt bulunan Arnavud tebaa-i ahanelerinin Hkmet-i Seniyye ve Devlet-i Aliyyelerine ne derece mnkd ve sdk olduklar derkrdr. Halbuki Arnavudlarn evsf- ftriye ve merbtiyet-i maneviyelerinin bahetdii kuvvet-i sadakat nisbetinde mevcudiyet-i kavmiyelerinden Hkmet-i Seniyyece lykyla istifade olunamamakda olup bu da devlet ve memleketin menfi-i hliye ve istikbliyesini fark ve temyz iin lzm gelen marifden b-behre olarak henz zulmet-i cehl ve n-dn iinde bulunmalarndan ileri gelmekde ve bu sebeble hkmet-i mahalliyenin ber-vefk- dilhh- l idareye adem-i muvaffakiyeti ve nfuz- hkmet ve n- devletin muhafaza olunamayarak ikide birde devleti igal ve halkn huzur ve emniyetini ihll eder bir takm itit zuhur etmekdedir. Hkmet-i mtecvire ve b-husus Avusturya bu hlden bil-istifade ekseriya konsoloslar ve muvazzaf Latin papaslar ve ahali-i Hristiyaniye vastasyla fesad k etmekde ve ahaliyi Saltanat- Seniyyeden tebrd etmeye gayretle Arnavudlukun seflet-i hzrasyla Bosnann terakkiy-
siyas hayat
83
tn ityn ve muhafaza-i kavmiyet ve lisan gibi bir takm efkr- siyasiye telkn ve hele mukaddem Karadaa terk edilen Gusine ve Plave ve Kolain ve Pole kylerinin hslt muhede mcebince tebaa-i ahanelerine it edilmediinden zaaf- Hkmet-i Seniyyeyi gstermek isteyerek efkr- ahaliyi vesit-i muhtelife ile talt ve tev etmekdedirler. Hatta celb maksadyla ve yine papaslar vastasyla baz resya para vermekde ve eraf- evladn meccnen Avusturya ve Almanya mektibine kabule hzr olduklarn ilk etmekdedirler. B-husus geenlerde hayr ve erri fark etmez kimselerin tekil etmek istedikleri hlde saye-i hazret-i Padiahlerinde def ve tedb olunan erbb- fesad misill bir takm cemiyt- siyasiye tekiline gayret eyleyip ahaliyi vesit-i mteaddide ile ktle davet etmekde ve bir tarafdan da Avrupa matbt ile s-i tesirta almakdadrlar. Nitekim Avusturya Prizren konsolosu mahz ilk-y fesad etmek zere bilhassa Yakovaya azmetle Rza Beyin hilf-girnyla grerek ve ahaliyi tevik ederek silah patlamasna sebeb-i mstakil olduu edn tahkikt ile meydana kar. Kullar bu vakay vaktiyle bil-istihbr hk-i py- ulyya arz edilmek zere bilhassa Mbeyn-i Hmyn- mlknelerinde baz bendegn- ahanelerine arz etmek ve tahff-i meseleye medr olacak ve asker sevkine mahal kalmayacak marztda dahi bulunmu idiysem de keyfiyet atebe-i seniyyelerine vaktiyle arz olunmadndan on gn sonra tahmin-i aciznem zere asker sevkine mecburiyet hsl olmu olduunu keml-i teessfle grdm. Muahharan mmileyh Rza Beyin celbi iin Bahriye nzr paa kullar vastasyla tebli olunan irde-i seniyye-i cenb- mlkneleri zerine hemen kendisinin buraya gelmesinde dellet ve gayret-i bendegnem vuku bulmudur. evket Beyin celbi iin de bu kullar tavassut etmidir. Hkmt- mtecvire-i sagrenin Kosova havalisi hakkndaki efkr ve teebbst dahi bakaca suret-i mahsusada arz olunacakdr. Arnavudlukun fethinden beri ecdad- bendegnemin slik olduklar eser-i sadakate tebaan kullarnn dahi il hiril-mr arz- hizmetinden baka bir vazifem olmadndan ve o havalide her ne zuhur ederse marz-i ahaneleri vechile def ve tesviyesini min gayr haddin taahhd eder derecede sadakat-i ubeydnem ber-keml idnden karn-i msaade-i hikmet-de-i cenb- mlkneleri buyurulduu takdirde oralarca ve vilyt- mtecvirece kffe-i ahvl ve vukuta dair vki olacak istitlt ve istihbrt ile mtlaa olunabilecek tedbir ve teebbst- mmkinenin derhal arz ve ihbaryla ifay vecbe-i sadakat arzusunda bulunduumdan iin ehemmiyet ve mahremiyetine gre bir merci-i mahsusun tayinine msaade-i irde-i seniyye-i hazret-i Hilfet-penhlerinin emr u fermn buyurulmasn hasbes-sadka arza cret eylerim. Ol bbda ve ktbe-i ahvlde irde ve fermn veli-nimet-i b-imtinn Padiahmz efendimiz hazretlerinindir. [1317 / 1899 - 1900] r-y Devlet azsndan Arnavud abd-i memlklar Mehmed Bra bin Hdaverdi
84
Sultan Readn Kosovay ziyaretinde ikmetine tahsis olunan Pritine Hkmet Kona Ndrtesa Qeveritare ku qndroi Sulltan Reshati gjat vizites s tij n Kosov (Resimli Kitab, c. 5, s. 514.)
Sultan Readn Kosovay ziyareti mnasebetiyle sslenen Pritine Hkmet Kona caddesi Rruga e ndrtess Qeveritare e stolisur me rastin e vizites s Sulltan Reshatit n Kosov (Resimli Kitab, c. 5, s. 512)
85
12
RUSYANIN MTROVEYE KONSOLOS TAYN HUSUSUNDAK ISRARI Arnavut reislerinden sa Bolatinin Mitrovieden srgn edileceine dair Rusya Bykeliliine verilen szn bir yldr gerekletirilmemi olmasn Rusya Hkmetinin kabul etmeyip sz konusu ahsn bir an nce gnderilerek buraya tayin olunan konsolosa beratnn verilmesi, verilmedii takdirde 48 saat iinde Rusyann bu talebini bir ltimatomla sunaca, ayet yine gereklemezse Rusyann Osmanl Devleti ile mnasebetlerini kesecei INSISTIMI I RUSIS PR EMRIMIN E NJ KONSULLI N MITROVIC Shqetsimi i Rusis pr mos realizimin e premtimit t dhn pr internimin e Isa Buletinit nga Mitrovica. Krkesa pr internim m t shpejt t personit n fjal dhe dhnia e shkress s akreditimit pr konsullin e emruar. Nse ndodh e kundrta, planifikohet t bhet ngrirja e marrdhnieve t Rusis me shtetin osman (7 Shtator 1902)
BOA, Y. A. HUS, 434/12_3
Bb- li Daire-i Hariciye Mektub Kalemi Aded 2048 Huzur- Sm-i Hazret-i Sadret-penhye Marz- ker-i kemneleridir 3 Cemziyelhir sene [1]320 tarihli tezkire-i acizye zeyldir: Rusya Sefarethanesine memur- mahsus izmyla Mitrovieye tayin olunan konsolosun bir mddet daha tehir-i azmeti zmnnda tabligt- mnsibe icra etdirilmesine mebn bu sabah
86
Mitrovie Tren stasyonu Stacioni i trenit n Mitrovic (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90635/17)
nezd-i kerneme gelmi olan sefaret batercman Msy Maksimof, Mitroviede bulunan sa Polatinac [Bolatin] nm ahsn oradan tebd olunaca cenb- hkmet-i seniyyeden bir sene mukaddem taahhd buyurulmu olduu hlde bunun eln infz olunmad ve bu hlin oralarda nfuz- hkmetin fikdn u zafna dl olmak zere telakk olunaca ve konsolosun oraya azmeti bir mddetcik daha tehir olunsa bile konsolosluk tesis olunmu olduu cihetle konsolosun oraya izmndan Rusya Hkmetince sarf- nazar kbil olmad gibi kabul dahi olunamayaca cihetle ahs- merkmun bir an evvel oradan tebdi ile konsolosa lzm gelen bertn hemen its lzmeden bulunduu ve aksi takdirde krk sekiz saat zarfnda merkmun tebdini ve konsolosun tasdikini bir ltimatom ile taleb ve yine srr olunduu takdirde kat- mnasebete mecburiyet hsl olacan ifade eylemi ve marzt- mesbkaya ve ba tercman- mmileyhin u ifadesine nazaran ifa-y icab merhn- rde-i aliyye-i Sadret-penhleridir. Emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 4 Cumadelhire sene [1]320 ve f 25 Austos sene [1]318 / [7 Eyll 1902] Hariciye Nzr (Tevfik)
siyas hayat
87
13
MTROVE RUS KONSOLOSU HAKKINDA HALKIN TUTUMU Rus konsolosunun Mitroviede greve balamas mnasebetiyle evre kylerden birok Hristiyan ahalinin ziyaretine gelmesinin, Arnavutlar bir hayli rahatsz ettii gz nnde bulundurularak olumsuz bir duruma meydan vermemek iin alnan tedbirlerin daha da artrlmasnn yerinde olaca VEPRIMET E POPULLIT NDAJ KONSULLIT RUS N MITROVIC Mbasi fillon punn konsulli rus n Mitrovic, vizitohet nga shum fshatar t krishter t rrethins. Kjo vizit q i bhet konsullit rus i shqetson shqiptart n rajon. Mbas shqyrtimit t situats rreth shqetsimit t popullit shqiptar, merren t gjitha masat paraprake q t mos ndodh ndonj mosmarrveshje (31 Janar 1903)
BOA, Y. MTV, 239/89
88
Mitrovieye baka bir adan bak Nj tjetr pamje nga Mitrovic (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-76/4)
Makam- Serasker Mektub Kalemi Husus
Mitrovieye muvsalat eyleyen Rus konsolosunun tehyie klnan hneye sl edildii nc Ordu-y Hmyn Miriyet-i Celilesinin ir zerine 29 evval sene [1]320 tarihli tezkire-i hususiye-i aciznemle arz- hkipy- l klnm idi. Mmileyh konsolosun vrdu mnasebetiyle kurdan klliyetli ahali-i Hristiyaniye gelmekde ve bu hl Arnavudlarn gcne gitmekde ise de sye-i satvet-vye-i hazret-i Hilfet-penhde mugyir-i maraz-i l bir hl vukuuna meydan verilmeyeceine dair miriyet-i mrunileyhdan bu kere vrid olan telgrafnmenin suret-i mtercemesi leffen arz ve takdim klnm ve takviye-i inzibat ve tezyd-i takayyudt ile bir gn ahvl-i gayr- marziye zuhuruna imkn braklmamas iin b-telgrafnme-i aciz miriyet-i mrunileyhya vesy-y cevabiye ifas derdest bulunmu olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 2 Zilkade sene [1]320 ve f 18 Knn- Sn sene [1]318 / [31 Ocak 1903]
Serasker
Rza
siyas hayat
89
14
BOA, MV, 105/64
90
AVUSTURYANIN OSMANLI DARESNDEK BLGELERDE DEMRYOLU NA EDEMEYECE Avusturya Hkmetinin Osmanl Devletinin izni olmadan Talca ve Yenipazar dahilinde ve eski Bosna Vilayetinin idaresi Avusturyaya braklmayan ksmnda demiryolu inasna hakk olmad, ancak bu yolda bir teklif gelmesi durumunda sz konusu hattn Mitrovie-Selanik hattyla birletirilip Yenipazar ve Senie zerinden geirilmesinin nerilebilecei, fakat Avusturya Hkmetinden bu yolda bir teklif gelmedii mddete bir faaliyet ierisine giriilmeyecei AUSTRIA NUK MUND T NDRTOJ HEKURUDHA N VENDET Q JAN NN ADMINISTRATN E SHTETIT OSMAN Pa plqimin e shtetit osman, nuk lejohet q shteti i Austris t ndrtoj hekurudha n Tashlixhe dhe Jeni Pazar si dhe n ato vende, t cilat nuk i takojn shtetit t Austris. N kt drejtim mund tì ofrohet ndonj propozim pr t bashkuar lidhjen Mitrovic- Selanik dhe mund t kalohet mbi Jeni Pazar dhe Sjenic. Mirpo, nse nj propozim i till nuk vjen nga Austria, ather nuk lejohet t ndrtohet asgj (4 Shkurt 1903) Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabt Varakasdr Hulsa-i Meli Avusturya Hkmetinin Saraybosnadan bed ile Talcaya doru ina etmekde olduu demiryolunu Kosova Vilyetinin nerelerinden geirmek ve nereye kadar temdd etmek tasavvurunda bulunduuna dair Rumeli Vilyt- ahanesi Mfettiliinden gelen tahrirt ve bil-muhabere taraf- Seraskerden mebs tezkire zerine sebk eden ira cevaben Hariciye Nezretinden vrid olan 23 evval sene [1]320 tarihli tezkire kret olundu. Karar bu tezkirede Avusturya Hkmeti Saltanat- Seniyyenin rey muvfakat olmadka Talca ve Yenipazar dahilinde ve kadm Bosna Vilyetinin idaresi bilfil kendisine mevd bulunmayan aksmnda demiryolu inasna hakk- ahdsi olamayaca ve bu bbda teklift- resmiye vki olursa ifa-y muktezs Hkmet-i Seniyyenin takdirine vbeste olduu ve yed u srada Avusturya Hkmeti tarafndan byle bir teklif vukuuyla Hkmet-i Seniyyece muvfakat olunduu ve hatt- mezkrun blda zikrolunan tezkire-i Seraskeride beyn olunduu zere MitrovieSelanik hattyla birledirilmesi tensb edildii hlde ibu hattn Yenipazar ve Senie zerinden geirilmesi muvfk- maslahat grnp iin cihet-i askeriyesine gelince iki memleket imendiferinin yekdierine ilsk takdirinde birinin dar ve dierinin geni hat olmas baz mehzri dfi grndnden ahren Ruslar dahi kendi hatlarn Avrupa imendiferleriyle ilskda bu sureti tercih eyledikleri misill Avusturyallarn yapmakda olduklar Bosna imendiferi dar yol olduu cihetle bizim Mitrovie hattnn hl-i hzr vechile nokta-i iltiska kadar geni olarak temddi lzumu gsterilmi ve Avusturya Hkmeti tarafndan bu hususda imdiye kadar bir gne teklif vukua gelmeyip Hkmet-i Seniyye cnibinden zikrolunan demiryol hakknda teebbsta ibtidr olunmas muvfk- maslahat olamayaca mlhaza klnm olduundan bu bbda bir gne faaliyt zuhur eder ise icab kararladrlmak zere evrak- mebhs- anhnn imdilik hfz tensb edildi. F 6 Zilkade sene [1]320 / [4 ubat 1903] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
siyas hayat
91
15
MTROVE RUS KONSOLOSUNUN FAALYETLERNN ZLEND VE GVENLNN SALANDII Kasaba dnda bir kye giderek gece ge saatlere kadar orada kalan Rusyann Mitrovie konsolosunun korunmasna son derece aba sarf edilmekte ise de bu durumun 3. Ordu Mirliince gvenlik asndan uygun bulunmad REALIZIMI I SIGURIS DHE NDJEKJA E AKTIVITETEVE T KONSULLIT RUS N MITROVIC Shqetsimi i batalionit t tret pr sigurin e konsullit rus, pasi q ai do mbrmje del jasht qytetit dhe shkon deri n nj fshat ku kthehet mbas gjysms s nats (25 Mars 1903)
BOA, Y. MTV, 241/168
Makam- Serasker Mektub Kalemi Rusya Devlet-i fahmnesinin Mitroviede bulunan konsolosunun Martn dokuzuncu Pazar gn saat on bir kararlarnda kasabadan kp yarm saat mesafede bulunan svinyar2 karyesine giderek gece saat bire kadar orada kald ve geri muhafazasna son derece allmakda ise de hususuyla u srada ge vakitlere dein kasaba haricinde bulunmak pek de muvafk grlmedii Mitrovie Frkas Kumandanl Vekletinin irna atfen nc Ordu-y Hmyn Miriyet-i Cellesinden vrid olan telgrafnmede beyn ve izbr olunmu ve keyfiyetin Bbliye teblii derdest bulunmu olmala muht- ilm-i l buyurulmak zere arz- malumta ibtidr klnd. Ol bbda emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 27 Zilhicce sene 1320 ve f 12 Mart sene 1319 / [25 Mart 1903] Serasker Rza
2 Gnmzde Svinjare.
92
MTROVE RUS KONSOLOSUNUN SUKASTE URADII Mitrovie Rus konsolosunun 30 Mart 1903 tarihi akam kasaba dnda dolamakta iken Mitroviedeki 17. Nizamiye Alay askerlerinden Onba brahim bin Halid tarafndan mavzer tfeiyle yaraland, sulu onbann yakaland, konsolosun tedavisi iin husus trenle Mitrovieye doktor gnderildii SITUATA E KRIJUAR MBAS ATENTATIT NDAJ KONSULLIT RUS N MITROVIC Me 30 mars t vitit 1903, duke shtitur n mbrmje jasht qendrs s qytetit, sht plagosur me revole konsulli rus nga ushtari Ibrahim bin Halid, me grad rreshter i kmbsoris. Atentatori u arrestua, ndrsa pr shrimin e konsullit sht drguar nj mjek me tren special n Mitrovic (31 Mars 1903)
16
Yldz Saray- Hmynu Bakitbet Dairesi skbden ifre Gayet mhim ve mstaceldir Mitrovie Kaymakamlndan imdi alnan telgraf bugn akam zeri saat on buuk raddelerinde mitrovie Rusya konsolosu iki kavasyla beraber kasabaya on dakika mesafedeki caddesinde dolamakda iken Mitroviedeki nizamiye on yedinci alaynn drdnc taburunun birinci bl onbas olup istasyon civarnda cephnelik cihetinden kasabaya gelmekde olan Gilan Kazal brahim bin Halid tarafndan mavzer tfengiyle arkasndan cerh edildii ve crihin askir-i ahane tarafndan mecrhan derdest olunduu bildirilmi ve konsolosun tedavisi iin akerlerini tedavi etmekde bulunan Ferik Jak Paa imdi tren-i mahsusla mitrovieye azmet bulunmu olduu maruzdur. Fermn. 18 Mart 1319 [31 Mart 1903] Kosova Valisi Hafz Mehmed
siyas hayat
93
BOA, Y. MTV., 242/7
17
BOA, Y. A. HUS, 447/5_2
94
RUSYA MPARATORUNUN MTROVE KONSOLOSUNUN KATLNN DAM EDLMEMESN STED Rusya mparatorunun Mitroviede ldrlen konsoloslarnn katili hakknda Divan- Harp tarafndan verilen idam cezasn, ilenen cinayetin ne derece vahim olduunun tasdiki olarak deerlendirdii, ancak katilin idam cezasnn affedilerek kamu vicdann rahatlatacak baka bir cezaya arptrlmasn talep ettii KRKESA E PERANDORIT T RUSIS PR MOS DENIMIN ME VARJE T VRASSIT T KONSULLIT RUS N MITROVIC Edhe pse ishte dnuar me vdekje nga Gjykata Ushtarake vrassi i konsullit t Rusis n Mitrovic, q t qetsohet ndrgjegjja publike, krkesa e perandorit t Rusis sht q tì falet dnimi me vdekje, por t dnohet n mnyra t ndryshme (29 Prill 1903)
Bb- l Daire-i Hariciye Tercme Odas Hariciye Nezretine 29 Nisan sene [1]903 tarihli Rusya Sefretinden vrid olan takrrin tercmesidir. Rusya Konsolosu Msy eprinyann katili brahim nm ahsa dair 25 Nisan sene [1]903 tarihli tezkire-i aliyye-i nezret-penhleri ahz olundu. Zt- devletleri Divan- Harb tarafndan katil-i merkm hakknda it olunan idam cezasnn icras taleb-i senvernem zerine tehir olunduunu ihtr ile beraber metb- mfahhamm hametli mparator hazretlerinin bu bbdaki niyyt- liyesini bildirmekliimi iltimas buyurmulardr. Divan- Harb ktil hakknda idam cezasn hkm etmek suretiyle merkm brahim tarafndan k olunan cinayetin derece-i vehmetini lykyla derk ve teyakkun etmi olduunu ire ve isbat etmidir. Maamfih metb- mufahhamm hametli mparator hazretleri muttasf olduklar hissiyt- mfikne icabnca ktil-i merkmun idam cezasndan afv buyurulmas zerinde bulunduklarndan bu arzularn zt- evket-simt- hazret-i Padiahye arz ve ibla senverlerini memur eylemilerdir. Metb- mufahhamm ibu arzusun zt- ehriyrye arz ve ibl buyurmalarn zt- devletlerinden rica eder ve menfi-i Devlet-i Aliyye hakkndaki hrmet ve riayetinin delil-i bhiresini bid-defat ve hatta ahren dahi Hkmet-i Seniyyeye ibrz etmi olan bir devletin resm bir memuruna kar k olunan kasd- cinayetkrnenin istilzm eyledii nefret-i mmeyi izle edecek bir cezaya mahkum edilecei cezm ve itikadnda bulunduumu ityn eylerim. Beyn- hl tecdd-i temint- ihtirmkrye vesile-i ittihz klnd. [29 Nisan 1903]
siyas hayat
95
18
BOA, Y. PRK. UM, 68/56
PEKTEN GELEN BR HEYETN MTROVE AVUSTURYA KONSOLOSUNU ZYARET pekten Mitrovieye gelen bir papazn beraberindeki heyetle birlikte Avusturya konsolosuna giderek konsolosun geliini tebrik ettikleri ve mmkn olduu takdirde evcil hayvanlarn saym ve tespitinin yaplmamas iin hkmete araclk yapmasn ve konsoloslukta bir hizmete kabul edilmelerini talep ettikleri; Avusturya konsolosun, Katolikler ile Mslmanlar arasnda bir problem bulunup bulunmad eklindeki sorusuna gemite aralarnda baz mnferit hadiseler meydana gelmise de rahat ve huzurlarnn yerinde olduunu, Mslmanlarla iyi geindiklerini, buna karlk Mitroviedeki Rusya konsolosunun hkmetin ilerine mdahale ederek Hristiyanlar himayeye alt ve Hristiyanlar tarafndan Mslmanlar hakknda yaplan ikyetlerin ounun aslsz olduunu ifade ettikleri NJ DELEGACION NGA PEJA VIZITON KONSULLIN E AUSTRIS N MITROVIC Nj delegacion nga Peja n krye me nj prift viziton konsullin e Austris dhe shpreh urimet e veta pr ardhjen e tij n Mitrovic. Krkesat e ktij delegacioni ishin q konsulli t ndikoj tek qeveria q sa m pak t bhet regjistrimi i kafshve shtpiake si dhe t bhet punsimi i disa qytetarve n konsullat. Pyetja e konsullit ishte rreth mosmarrveshjeve n mes t katolikve dhe qytetarve t besimit islam. Edhe pse ndonj her kan ndodhur disa mosmarrveshje t vogla, megjithat t dy palt jetojn s bashku dhe pa asnj problem. Nga ana e delegacionit sqarohet se konsulli i Rusis q gjendet n Mitrovic shpesh her ndrhyn n punt e shtetit duke dashur q tì ofroj qytetart, t cilt i takojn besimit t krishter si dhe shum ankesa t qytetarve t krishter q bhen pr qytetart e besimit islam jan t pa baza (11 Shkurt 1904)
Yldz Saray- Hmynu Bakitbet Dairesi skbden ifre Suret Bugn akam zeri eref-tevrd olan telgrafnme-i lleri derhal Mitrovieye tebli klnd. imdi kaymakamlkdan bir telgrafnme de pekden oraya gelen papas ile rfek-y malumesi Avusturya konsolosuna giderek konsolosun vrdunu tebrik eylemi olduklar ve mmkn olduu takdirde hayvant- ehliyeyi tahrr etdirmemek iin tavassut eylemesini ve gelenlerden bir ksm konsoloshnede bir hizmete kabul olunmas taleb ve dermiyn eyledikleri ve konsolosun Katoliklerden Mslmanlar ile ne suretle geindikleri ve bir gne eziyetde bulunup bulunmadklar hakknda vki olan sualine kar mslmanlar ile gzel bir suretde imrar- evkt eylemekde olduklarn ve geri beynlerinde katl ve cerh gibi baz iddia hdis olmu ise de muslaha-i dem komisyonlar beynlerini telf etdikden imdiki hlde pek rahat bulunduklarn ve Mitroviedeki Rusya konsolosu hkmetin ilerine mdahale ile Hristiyanlar himayeye almakda ve Hristiyanlar tarafndan mslmanlar hakknda vuku bulan itiknn eksersi kizb ve isnddan ibaret idn ifade eyledikleri ve oradan ikametghlarna daldklar ve bugn dahi bunlardan birka kii yine konsolosla grecekleri haber verilmekde olduundan alnacak malumtn bildirilecei ir olunmakla arz olunur.
96
Mbeyn-i Hmyn Bakitbet-i Cellesine Mitroviede Avusturya konsolosuna mracaat eden Katolik halknn sebeb-i ictimlar hakknda vuku bulan tahkikt mbeyyin Pritine Mutasarrflndan alnan telgrafnme sureti blya naklen arz olunur. Fermn. Fi 29 Knn- Sn sene [1]319 / [11 ubat 1904] Yvern- Hazret-i ehriyrden Kosova Valisi Ferik akir
siyas hayat
97
19
RUMEL VLAYETLERNDEK YABANCI MEMURLARIN VAZFELERNN SONA ERD Byk devletlerin teklif ve srarlaryla 1903 senesinden itibaren Selanik, Kosova ve Manastr Vilayetlerinde istihdam edilmelerinde zorunluluk duyulan yabanc memurlarn grevlerine Mart 1909 tarihinden itibaren sz konusu devletlerin de muvafakatlaryla son verildiinden dolay blgedeki Osmanl memurlarnn vazifelerinde daha dikkatli olmalar gerektii MBARIMI I MISIONIT T NPUNSV T HUAJ N VILJAETIN E RUMELIS Mbas vitit 1903 me insistimin e shteteve t mdha n Vilajetin e Selanikut, t Kosovs dhe Manastirit sht marr vendim q t angazhohen pr t punuar npuns t huaj. Mirpo, n vitin 1909 prap me insistimin e shteteve paraprake sht marr vendimi pr ndrprerjen e kontratave t npunsve t huaj. Pr kt arsye npunsit osman duhet t ken m shum kujdes n detyrat e veta (28 Gusht 1909)
BOA, DH. MU, 2-2/59_2
98
Vardar Nehri zerinde Tahta Kpr, skp Ura prej druri nbi lumin Vardar, Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/20c)
Bb- l Daire-i Sadret Mektub Kalemi Aded 2003 Dahiliye Nezret-i Aliyyesine Saadetli efendim hazretleri Dvel-i muazzamann teklif ve srar zerine bin yz on dokuz senesinden itibaren Selanik, Kosova, Manastr Vilyetlerinde kabul ve istihdamlarna mecburiyet hsl olan memurn-i ecnebiyeden jandarma tensiktna memur zbitlerin kontratolar Martdan itibaren fesh edilerek memuriyetlerine nihayet verilmi ve Maliye Komisyonunun sene-i hliye Eyll ibtidsndan itibaren ilgsna ve mtekiben ajan sivillerin de katiyen infikklarna bu kere dvel-i mrunileyhim tarafndan izhr- muvfakat edilmidir. Devletlerin hakkmzda gsterdikleri bu muamele-i cemle bi-lutfih Tel hsn-i suretle teesss ve teeyyd eden idare-i cedde-i mertamza hrmetden ve kffe-i vilyt- Osmaniyye ile beraber Rumelide dahi memurn-i ecnebiyenin bulunduklar zamandan ziyade ibrz- sr- intizam edeceimize itimad ve emniyetden mnbais ve devletlerin idare-i mertamz hakkndaki itimadlarnn tezydnden hsl olacak fevid-i addenin derect izahdan mstan olmakla memurn-i mlkiye ve adliye ve maliye ve zbta ve sairenin evvelkinden ziyade hsn-i ifa-y vazifeye itina etmeleri esbbnn aled-devam istikmline sarf- himem ve mes buyurulmas siyknda tezkire-i muhlis terkm olundu. F 12 aban sene [1]327 - F 15 Austos sene [1]325 / [28 Austos 1909] Sadrazam Hseyin Hilmi
siyas hayat
99
20
BOA, DH. MU, 58/25
Hamdi Bey, Pritine Mebsu Deputeti i Prishtins: Hamdi Beu (Resimli Kitab, c. 3, s. 37)
aban Paa, Pritine Mebsu Deputeti i Prishtins: Shaban Pasha (Osmanl Mebslar Albm, BOA Ktphanesi No.1080)
100
Kosoval mebuslar (1909), eref Efendi, Yahya Bey (Prizren), Hasan Bey (Pritine) Deputett e Kosovs (1909): Sheref Efendiu, Yahya Beu (nga Prizreni), Hasan Beu (nga Prishtina) (Resimli Kitab, c. 2, s. 993)
Hasan Bey (Pritine) Hasan Beu (nga Prishtina) (Resimli Kitab, c. 1, s. 428)
PRTNE SANCAINDA MEBUS SEM Hac Mustafa Hamdi Efendinin vefatyla boalan Pritine Sanca Mebusluuna aban Paann seilmesi ZGJEDHJA E DEPUTETIT T SANXHAKUT T PRISHTINS Pas vdekjes s Haxhi Mustaf Hamdi Efendiut, bhet zgjedhja e Shaban Pashs si deputet n Sanxhakun e Prishtins (26 Janar 1910) Dahiliye Nezreti Muhabert- Umumiye Dairesi ube: 1
Meclis-i Mebusn Riyset-i Cellesi Cnib-i lsine Pritine Sanca Mebsu merhum Hac Mustafa Hamdi Efendinin yerine aban Paa hazretlerinin intihb mazbatas suretiyle Meclis-i dare-i Vilyetden tanzim ve Heyet-i Teftiiyeden tasdik edilen mazbatas Kosova Vilyetinden alnan tahrirt melfftyla beraber leffen takdim klnmdr. Ol bbda. F 13 Knn- Sn sene [1]325 / [26 Ocak 1910]
siyas hayat
101
skp Asker Rdiyesi, hoca ve talebeleri/Msuesi dhe nxnsit e Shkolls Ruzhdije Ushtarake t Shkupit
(.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-92/8)
102
ASKER KONULAR
SHTJE USHTARAKE
103
21
BOA, Mhimme Defteri 7, Hkm no: 2649
VULITRINDA DRLKLERN TESPT VE SAYIMI Vultrnda baz timarlarda ortaklktan dolay yaanan meselelerin giderilmesi ve alan reayann karlat kanun d hareketlerin nne geilmesi iin yaplacak tespit ve saym neticesine gre timarlarn olabildiince mtereklikten kurtarlmas / Kylerde dzenini kuran sipahilerin ellerinden dirliklerinin alnarak bir bakasna verilmemesi / Baz sipahilerin hileye ba vurarak timarnn tamamn gstermemi olabilecei varsaylarak bu konuda dikkatli davranlmas / Rumeli ile Vultrn Sanca arasndaki ihtilafl kylerin tahrir esnasnda ait olduu yere yazlarak timar snrlarnn belirlenmesinde karkla meydan verilmemesi hususunda Dukakin beyine hkm NUMRIMI DHE REGJISTRIMI I PASURIVE N VUITRN Akti i drguar Beut t Dukagjinit lidhur me shtjet si: rregullimi i shtjeve t lindura nga bashkpronsit e tokave n Vuitrn; shptimi i tokave nga bashkpronsit pas numrimit dhe regjistrimit t pasurive si dhe pengimi i veprimeve t kundrligjshme n Vuitrn; mbetja e pasuris n duar t spahinjve ( pronarve t toks) t cilt e sigurojn rendin publik n fshatra ; rritja e interesimit dhe e vmendjes ndaj disa spahinjve, t cilt nuk e deklaronin pasurin e sakt.; zgjidhja e mosmarrveshjes ndrmjet Vilajetit t Rumelis dhe Sanxhakut t Vuitrns lidhur me fshatrat kufitare si dhe zgjidhja e problemit kufitar gjat regjistrimit t pronave. (11 Nntor 1568)
104
Dukakin Beyi Kasm Beye hkm ki Tahrr etdiin sancaklarda sipahilerin baz karyede hisseleri olup iinde mahllmz vardr ve hayli mddet elimizdedir deyu geri hisselerine tlib olup ol takdirce karyeler bir alnp mstakil verilmee kbil olmayp mterekli olduu ilm olundu. mdi ve evvelde tahrrinden murad hisseler mterekli olan giderilip beher karye yine yazlrsa mstakil hlde olana verilip mterek sipahilerin reyya taaddleri bir kyde iftlii ve dzeni ve alka-i kesresi var iken elinden alp hara vermek dahi mnasib deildir buyurdum ki varacak bu bbda basar zere olup mmkn olduu zere her karyeyi yazsna gre mstahk olanlara tevz edip mterekli etmemesine say ve ikdm eyleyesiz ki itirak zere verilen karyenin reysna tarafeynden taadd v tecavz olunmaya ve hn-i tahrrde reysyla mttefik olup timarnn tamam mahsuln yazdrmayp veyahud reysna tenbih edip noksan zere yazlmasn evvel sipahilerin karyeleri hl tevzde ziyadeye mtehammil id malum ve zhir ola denk gibi hile ve huda eden sipahilerin kylerin yazsna gre tlib olup mstahk olanlara veresin ki sairlerine gayret-nm ola ve asl- timar bin ve drt bin ake olup beylerbeyiden maa-ziyade deyu bir eksik edenlere hl tevzde bertlar mcebince bir eksik zere verilip asl- timarlar ne mikdar ise ona gre verip sonradan ziyade ile bir eksik yetidirip sipahilere noksan denden tekml olunmak zere tevch edip veyahud asl- timarlara mstahk olduklarna kabul ederlerse ber-vech-i bedel deyu kayd edip veresin ki sonradan ol timar bir hara verilmek lzm geldikde onun kabul etdii ber-vech-i bedel ref olunup asl- timar ne mikdar ise ona gre verile ve baz sipahiler mcerred terakklerin ilhk etmek iin harn hissesin ferat etdi deyu haberi yok iken bertlarna ilhk etdirip tevzde nm hissem zerimdedir ferat etmedim deyu bert mcebince timar taleb edermi onun gibi kimesnelerin cmlesi bir yere cem olup ahvllerin ber-taraf olmaynca timarlarn tevch etmeyesin ferat etdii sahh olana elinden giden mikdar noksan zere verip ferat gayr- vki olanlara mlhak olduklar mikdar verip ferat etdi deyu hilf- vki olup ilhk eden sipahilere ol mikdar noksan zere tevch edesin ve Vultrn Sancanda olan baz karye topraklar mahlt olmakla Rumeline dp baz dahi Rumelinde iken liv-i mezbr semtine dm tahrrde her karye semti mahalline yazlp sipahileri gelip tlib olduklarnda kyleri kang sancaa dm ise defter-i cedde ona gre kayd eyleyesiz bil-cmle tevzde ilm-i basret zere olup mehm-emken sipahileri ve rey taifesini synet eyleyesin ve her sipahiye verilen timarlar hilf- semtde olmayp semtli semtli tedarik edip tevch eyleyesin. 21 Ca. 976 / [11 Kasm 1568]
asker konular
105
22
BOA, Mzehheb Fermnlar, no: 714
106
VULITRINDA DRLK DEM Vultrn Sancann Komaran kynde Hseyin adl sipahinin asker birliine gitmediinden dirliinin elinden alnarak Mustafa adl ahsa verilmesi NDALIMI I T ARDHURAVE N VUITRN N fshatin Komaran t Sanxhakut t Vuitrns, pr mos shkuarjen n shrbimin ushtarak Hysen Spahis, i jan ndaluar t ardhurat personale, t cilat i jan dhn Mustafs (5 Korrik 1700)
Nian- erif-i sm-mekn- sultan ve tur-y garr-y cihan-sitn- hakan hkm oldur ki Zuem ve erbb- timar Devlet-i Aliyyemin mutemed bir askeri olup seferler imtiddyla tevcht umru gh seraskerlere ve gh serhad kalelerinde olan muhafzlara tefvz olunmakla zemet ve timarn ekseri sepet ve kimi nizl olup muhtell ve mevve olmakla derdeste muhtac olup hliy taht- l-baht- [Osman] zere cls- hmyn vki olmakla umumen tecdd-i berevt fermnm olman f m bad nizlar def olup nizm verilmek iin derdestiyet zere tecdd ve tevch olunmak bbnda hatt- hmyn- evket-makrnum mcebince fermn- lnm sdr olman kdvetl-emsil vel-akrn Vultrn Sanca Alaybeyisi brahim zde kadruh sdde-i saadetime mektub gnderip liv-i mezbrda ve nahiyesinde Komaran nm karye ve gayrdan on bin iki yz on dokuz ake timara mutasarrf olan Hseyin memur olduu Gusine nm mahalde fermn olunan palanka binasna varmayp bayra altnda mevcud bulunmayp timar ol vechile mahll olmakla bundan akdem yararl arz olundukda ibtiddan on bin ake timara ve bin ake terakkye evmir-i erifem verilen orta boylu el gzl ak kal rfi-i tevk-i refu-n- hakan Mustafaya verilmek bbnda inyet ricasn arz etmein Defterhne-i miremde mahfz olan rznme-i hmynuma mracaat olundukda timar- mezbr brahim zerinde bulunmakla sancanda skin olup alaybeyisi bayra altnda sefere emek artyla derdestiyet zere tevch olunmak iin sene isn aere ve mie ve elf Muharreminin evstnda hkm-i erifim verildikden sonra tezkiresi ihrac olunmak fermnm olman zikrolunan on bin iki yz on dokuz ake timar vech-i merh ve derdestiyet zere Gusine Palankasnda bayra altnda mevcud bulunmayan hn-i tahvlinden ibtid ve terakksi bedelinden ziyadesiyle merkm Mustafaya tevch olunup verdim ki zikrolunur(*) ve buyurdum ki badel-yevm taht- yedinde olup tasarruf klp ol ki vezif-i hidemt- mebrre-i mevfre ve mes-i mekre-i askir-i mansredir ber-mceb-i defter-i hakan b-kusur mer ve medd kla ol bbda efrd- ferdeden kinen men-kn ve keyfe m-kn ve sebeben minel-esbb ve nevan minel-env ve vechen minel-vch hi ehad mni ve dfi olmaya yle bileler almet-i erife itimad klalar.
(*) Fermann iinde geen tablo 108. sayfadadr.
asker konular
107
22
Karye-i Komaran tbi-i m. 3.421 Karye-i Krazeve 1.932 Karye-i slavoe der-nezd-i karye-i m. 647 yekn 6.000 sah Karye-i Progofa tbi-i Lab 6.200
Karye-i Mitincik nm- dier Birnie tbi-i m. 5.000
Karye-i Kupine tbi-i mezbr 3.500
Karye-i mlaman tbi-i Golava 1.000
Karye-i Jeli Vode Tbi-i Vultrn 1.300
Mezraa-i Gropine tbi-i m. Nezd-i karye-i Kupine tli-i m. 500 yekn 16.500 minh 7.500 ake 1.500
Karye-i Pasoma tbi-i Vultrn 3.500
Karye-i Klaiik tbi-i Topolnie 1.500
Karye-i Granik tbi-i Vultrn 999 yekn 5.999 ake 1.500 sah
Karye-i Yasenovik tbi-i Vultrn 4.000
Karye-i Gorna-Kuruovie nm- dier Duovie tbi-i m. 1.999 yekn 5.999 ake 1.000 sah
Karye-i Balaban tbi-i Golava 2.900
Karye-i Yadoye ? tbi-i m. 1.800 yekn ake 4.700 ake 700 sah
Karye-i Gorna Brezie nm- dier Brestiik tbi-i Lab 300
Karye-i Gerekar tbi-i Golava 1.000 yekn ake 4.000 ake 500 sah
Karye-i Baniska tbi-i Lab 3.499 yekn ake 5.999 ake 2.999 ake 2.019
Karye-i Pirlor tbi-i Golava 2.000
Mezraa-i Prozofa nezd-i karye-i Gorna-slatine 500
Yekn Ake 13.219 sah
18.1.1112 [5 Temmuz 1700] Be-makam- Kostantiniyye-i Mahrse
108
Gilan Redif Dairesi ve Deposu Zyra e Rezervistve dhe Depoja e saj n Gjilan (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-76/2
skp Kalesi ve Klas Kalaja dhe Garnizoni i Shkupit (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90436/3)
109
23
PRZREN, KALKANDELEN VE SKPTEN ASKER HTYALAR N SLAH SATIN ALINMASI Prizren, Kalkandelen ve skpten satn alnd halde Cephane-i mireye eksik teslim olunan pitovlarn geri kalanlarnn bir an nce gnderilmesi; yeni pitov ve akmak ta satn alnmas iin Cephane-i mire nzrna izin verilmesi BLERJA E ARMVE PR NEVOJA USHTARAKE N PRIZREN TETOV DHE SHKUP Edhe pse jan bler pistoletat n Prizren, Tetov dhe Shkup, n qendrn e grumbullimit t armve mungon nj numr i madh i tyre, prandaj krkohet q sa m shpejt t sillen pistoletat n vendin e grumbullimit t armve. sht lejuar q kjo qendr mund t blej pistoleta dhe gur akmaku srish (6 Tetor 1828)
BOA, C. AS, 34340
110
26 Ra. [1]244 / [6 Ekim 1828] Cephne-i mire nzr efendi bendelerinin Bblilerine takdim eyledii bir kta takrri mefhmunda askir-i mansre iin bundan akdem memur mbyaas olduu bin drt yz be ift pitov mbyaa ederek Bb- Seraskerye teslim etmi ve Cebehne-i mirede mevcud pitov kalmam olduundan ve bundan akdem irmen Sanca Kaymakam Vecih Paa bendelerine yazlan emirnme-i sm mcebince paa-y mmileyh Prizren ve Kalkandelen tarafndan gelen pitov tcirlerini mahall-i hara koyuvermeyerek Dersadete sevk etmekde idnden hk-i py- veliyyl-niamlerinden istzn eyledii vechile ledel-iktiz askir-i mansreye verilmek zere Cephne-i mire iin bin be yz ift pitovun ez-ser-i nev mbyaas irde buyurulur ise bahsnn icmline idhali zmnnda ilmuhaberi ve alel-hesab olarak bakaca nakden elli bin kuru its hususunu ve liv-i erif ve Serasker tertibi olan akmak ta tekmlen mbyaa olunarak teslim-i Cephne-i mire olunmu ise de imdiye dein Ordu-y Hmyn ve mahll-i saireye tavz suretiyle klliyetli akmak ta verilerek mevcudu hitmna resde olduuna ve bad-ezn Anadolu ta yalnz talim iin askir-i mansreye verilerek Ordu-y Hmyn ve kl- hakaniyeye Arnavud ta mbyaa ve irsli irde-i ifh muktezsndan idne binen bulunduu mahalden tedarik ve mbyaa olunmak zere yz elli bin mikdar Arnavud ta ile elli bin mikdar talim iin Anadolu ta mbyaa olunmas irde buyurulur ise mbyaas feysiyle lzm gelen bahs kezlik icmline idhali iin ilmuhaber-i mezbra derc klnmasn tahrr ve inh eder sdr olan fermn- lleri mcebince kuyda mracaat ve iktizs sual olundukda iki yz krk senesinde beher ifti krkar kurua olarak Prizren Kazasndan bin ift ve Kalkandelen Kazasndan bin ift ve skb Kazasndan kezlik bin ift ki ceman bin ift pitov tertib olunmu ve bahlarna mahsben onar bin kuru alel-hesab gnderilmi ve tertibt- mezkreden Prizren Kazasndan alt yz elli ve Kalkandelen Kazasndan elli ift pitov vrid ve teslim-i Cephne-i mire olup ksrunun vrduna dair kayd bulunmad ve askir-i mansre ve timarl svarileri iin mukaddem beher ifti krk sekizer kurua olarak mbyaa olunan pitovlardan mad fit- mezkre bin ift pitovun nzr- mmileyh marifetiyle mbyaas iin ibu sene-i mbareke evhir-i abannda ilmuhaberi verilmi id derkenrdan mstebn olmakla bu suretde ber-mceb-i inh mezkrul-mikdar pitov ve akmak tann badel-mbyaas irde buyurulduu hlde ruhsat mil Cephne-i mire Rznamesine ilmuhaberi its icab edip ancak Cephne-i mire iin alel-hesab olarak iki yz bin kuru verilmek zere end rz mukaddem tezkire verilmi olduundan ve mbyaa olunacak pitov ve akmak tann badel-mbyaa bahs dahi Cephne-i mire icmline idhal olunacandan bakaca alel-hesab its mutlaka rey-i llerine ment mevddan id Bamuhasebeden derkenr olunmudur. Bu suretde inh olunduu mikdar pitov ve akmak ta mbyaas irde buyurulur ise baka alel-hesab tezkiresi verilmek lzm gelmeyip derdest olan alel-hesab tezkiresi iin verilecek akeden uydurulmak zere ruhsat hv ilmuhaberi its ve mahll-i malumeden mretteb pitovlardan el-hlet hzih iki bin bu kadar ift pitov gelmemi olduundan srat-i irslleri iin evmir-i erife sdr ment- rey-i lleri id malum- devletleri buyuruldukda emr u fermn devletli saadetli sultanm hazretlerinindir.
asker konular
111
24
PRZREN KALESNN KILAYA DNTRLMES Prizren civarnda bulunan askerlerin toplu halde ikamet ve rahatlar iin Prizren Kalesinin klaya evrilmesi ve gerekli ihalenin yaplarak bahar mevsimiyle beraber hamam, hastane ve sair binalarn inaatna balanlmas SHNDRRIMI I KALAS S PRIZRENIT N KAZERM Kalaja e Prizrenit shndrrohet n kazerm, me qllim q ushtart t jen nn nj kulm dhe t ndihen m komod. Prgatitet tenderi pr ndrtimin e hamamit, spitalit dhe ndrtesave t tjera, ndrtimi i t cilave duhet t fillohet n pranver (24 Prill 1853)
BOA, . MVL, 9624
Atfetli efendim hazretleri Meclis-i Vlnn Maliye Nezret-i Cellesinin melff takrri ile beraber manzr- l buyurulmak iin takdim klnan mazbatas melinden mstebn olduu vechile Prizren mevkiinde bulunan cnd- nizmiye-i hazret-i ahanenin topluca bir mahalde ikameleriyle istihsl-i asayi ve rahatlar zmnnda Prizren Kalesinin kla heyetine tahvli ve inas derece-i vcbda olan hamam ve hastahne ve ebniye-i sairenin bil-kef iki yk elli be bin be yz bu kadar kurula vcda gelecei anlalm ise de mevsim-i ebniye gzr eylediinden her nasl olsa mahall-i mezkrun evvel baharda tesviye ve inasna mberet olunmak icab edeceinden tertibt ve sair tekellftndan sarf- nazarla metnet ve rasnetine dikkat olunmak zere kaide-i tasarrufiyeye bir-riye
112
skp Asker Hastahanesi Spitali Ushtarak n Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-76/4)
tekrar usul-i mnkasas icra olunarak masrf- mezkreden aa yapmaa her kim tlib olur ve kav kefil ire eder ise kontrato ve erit-i kaviyyeye rabt olundukdan sonra icra-y iktizsna baklmak zere keyfiyetin seran bu tarafa ir hususunun skb valisi devletli paa hazretlerine iryla suret-i hlin nezret-i mrunileyhya bildirilmesi tezekkr olunmu ise de ol bbda her ne vechile emr u fermn- cenb- Padiah mteallik ve eref-sudr buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd efendim. F 15 Ra sene [12]69 / [23 Nisan 1853]
Marz- ker-i kemneleridir ki Enmele-pr-y tazm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle mezkr takrr ve mazbata manzr- mal-mevfr- hazret-i Padiah buyurulmu ve tezekkr ve istzn buyurulduu vechile husus- mezkrun vali-i mrunileyh hazretlerine iryla suret-i hlin nezret-i mrunileyhya bildirilmesi eref-rz-i sunh ve sudr buyurulan irde-i seniyye-i cenb- ehinh iktiz-y lsinden olarak mrruz-zikr takrr ve mazbata yine savb- sm-i saflerine iade ve tesyr klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 16 Ra sene [12]69 / [24 Nisan 1853]
asker konular
113
25
PRZRENDE VATAN SAVUNMASINA GNLL DESTE Prizrende bulunan Mslman ve gayr- mslim ahalinin vatann savunmas iin 4.000 kiilik gnll bir asker g oluturduklar PRKRAHJE VULLNETARE N PRIZREN PR NBROJTJEN E ATDHEUT N Prizren, ushtria pr mbrojtjen e atdheut prbhet prej 4000 vetash popullsi myslimane dhe jomyslimane (29 Maj 1877)
BOA, . DH, 61062
Devletli efendim hazretleri Mesele-i hzradan dolay her tarafa gsterilen sr- gayret ve hamiyet cmlesinden olmak zere Prizren Kasabas ahali-i mslime ve gayr- mslimesi muhafaza-i vatan farzasnda ittifak ederek drt bin kadar nfus- muhtelite kendi hhe ve rzalaryla blkler tekiline ve redif zbitn marifetleriyle harekt- harbiye talimine ibtidr ve bu srada dahi umumen daavt- evket ve muvaffakiyet-i cenb- ehinhyi tilvet ve tekrar eyledikleri ifadesine dair Prizren Muta-
114
skpte bir kla Nj garnizon n Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/20d)
sarrflndan vrid olan telgrafnmenin sureti manzr- l buyurulmak iin arz u takdim olunmakla mes-i marza-i vatan-pervernenin tahsnini hv mahalline cevabnme tastri ve keyfiyetin Takvim-i Vekyi nshalaryla dahi iln ve neri ment- irde-i seniyye-i hazret-i ehriyr id beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 15 Ca sene [12]94 / [28 Mays 1877]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle melff telgrafnme manzr- l-i hazret-i Padiah buyurulmu ve ber-mceb-i istzn mes-i marzann tahsnini hv mahalline cevabnme tastri ve Takvim-i Vekyie dahi derci mteallik ve eref-sudr buyurulan irde-i seniyye-i cenb- ehinh mantk- mnfinden olarak mezkr telgrafnme savb- sm-i Sadret-penhlerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 16 Ca sene [12]94 / [29 Mays 1877]
asker konular
115
26
BOA, Y. MTV, 35/134_1
116
GOSTVARDA KILA YAPIMI Kalkandelene bal Gostivar nahiyesinde ahalinin yardmlaryla ina edilecek klann temelinin atld NDRTIMI I NJ KAZERME N GOSTIVAR Vnia e gurthemelit t kazerms n Gostivar t Tetovs. Kjo kazerm planifikohej t ndrtohej me ndihma t popullsis (31 Tetor 1888)
Telgrafnme
Geldii Yer skb Kelime 225 Numara 7794 Tarih F 19 Tern-i Evvel sene [1]304 / [31 Ekim 1888]
Yver-i Ekrem-i Hazret-i Padiah Dervi Paa Hazretlerine Kalkandelen Kazasnda Gostivar Nahiyesindeki cnd- cenb- mlknenin istikml-i esbb- istirahatleri maksadyla hamiyet-mendn ahali-i mahalliye cnibinden ve ineten bir taburun istibna kfi baraka inas kararladrldnn kaza-i mezkr kaymakamlndan bildirildii geende Prizren Mutasarrflndan ir ve ahali-i mahalliyenin bu bbdaki keml-i arzu ve hhileri de izbr olunmasyla byle baraka inasndan ise saye-i muhassent-vye-i hazret-i Padiahde ondan mhim ve nfi bir eser-i hayr vcuda getirilmi ve c-be-c dahil-i vilyetde husle getirilen ve messest- askeriyeye zamme olmu olmak zere krgir bir klann yaplmas daha mnasib olaca hakknda mahalline icra olunan vesy mazhar- hsn-i telakki olarak geen Pazar gn askir-i ahane ve memurn ve ahali-i mahalliye hzr olduu hlde kurbanlar zebhiyle vaz- esas- resm-i bina bil-icra emr-i inata germ-i tam ile mberet ve bu vesile ile dahi davt- aliyye-i hazret-i Hilfet-penhnin tekrar u tezkryla ifa-y vecibe-i ubdiyet edildii bu kere mahallinden cevaben bildirilmi ve nimet-i adl ve refet-i hazret-i cihanbn ile mbh ve bu saye ile teden beri o misill meser-i hayriyeye s olan ahali-i mahalliyenin ve bu bbdaki dellet-i lzmeden geri durmayan Prizren mutasarrfyla Kalkandelen kaymakamnn gsterdikleri gayret hamiyet bil-vch rehn-i tahsn grlerek takdir ve memnuniyeti hv cevab yazlm olduu arz olunur. F 19 Tern-i Evvel sene [1]304 / [31 Ekim 1888] Kosova Valisi Faik
asker konular
117
27
BOA, . AS, 1318 Ra./21
118
GLAN KAZASINDA KILA NASI Gilan Kazasnda yaplmas kararlatrlan kla iin gerekli parann temin edilmesi NDRTIMI I KAZERMS N KAZAN E GJILANIT Sigurimi i mjeteve pas marrjes s vendimit pr ndrtimin e kazerms n Gjilan (17 Korrik 1900)
Atfetli efendim hazretleri Kosova Vilyetinde kin Gilan Kazasnda inas taht- vcbda bulunan kla iin hamiyetmendn ahali tarafndan olunacak ineden mad sarf muktez iki yz elli bin doksan iki kuruun sarfna mezniyet its hakknda Dahiliye Nezret-i Cellesinden gelen tezkire zerine keyfiyet taraf- vl-y Seraskerye ledel-ir mebla- mezkrun sene-i hliye bdcesindeki inat karlndan tesviyesi mmkn olamamasna mebn tahsist- nizmiyeye ilvesi hakknda cevaben vrid olan tezkire arz u takdim klnm olmakla ol bbda her ne vechile irde-i seniyye-i hazret-i Hilfet-penh eref-snh ve sudr buyurulur ise mantk- lsi infaz edilecei beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 15 Safer sene [1]318 - F 31 Mays sene [1]316 / [13 Haziran 1900] Sadrazam (mza)
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olup melfflaryla beraber manzr- l buyurulan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleri zerine mcebince irde-i seniyye-i cenb- Hilfet-penh eref-sudr buyurulmu olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 20 Reblevvel sene [1]318 ve f 4 Temmuz sene [1]316 / [17 Temmuz 1900] Serktib-i Hazret-i ehriyr Tahsin
asker konular
119
skp stasyonunda ahali /

Njerz t grumbulluar para Stacionit hekurudhor n Shkup
120
(.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/10b)
KTSAD VE SOSYAL HAYAT

JETA EKONOMIKE DHE SHOQRORE
121
28
BOA, C. ML, 10993
122
VULITRINDAK VEBA SALGINININ DEVLET GELRLERNN DMESNE SEBEP OLDUU Vultrn ve bal merkezlerin cizyesinin tahsili vazifesinin eski sadrazamlardan Hurid Ahmed Paann uhdesinde olmasna ramen blgede yaylan veba hastal sebebiyle len insan kayplarndan tr devlet gelirlerinde azalma grld ZVOGLIMI I T ARDHURAVE SHTETRORE NGA EPIDEMIA E MURTAJS N VUITRN Pr shkak t nj epidemie si sht murtaja n Vuitrn dhe rrethin numri i t vdekurve sht rritur aq shum sa q n at pjes ku gjendet udhheqsi Hurshid Ahmed Pasha mungon nj sasi e madhe n pagat tatimore (5 Korrik 1816)
Mcebince yazla skb Sanca Mutasarrf Mrimrn- kirmmdan Malik Paaya hkm bu iki yz otuz bir senesine mahsben Vultrn ve tevbii kalemi cizyesinin cibyeti Sadr- sbk dstr- vezirim Hurid Ahmed Paa icllehnun ber-vech-i emanet uhdesine ihale olunup mrunileyh dahi sen ki paa-y mmileyhsin uhde-i sadakatine ihale ve tefvzle seneden beri ol havaliye mstevl olan veba hastal sebebiyle ekser reys mrd ve helk olduundan mal- mrye noksan terettb eyledii nmyn olduuna binen keyfiyet mrunileyh tarafndan istzn olunarak kalem-i mezbr ve hv olduu Pritine ve Novabrda Kazalarnda mevcud bulunan ehl-i zimmet reynn bir ferdi haricde kalmayarak evraklar tevz ve mal- cizyeleri tahsil ve n-tevz kalan evrak ile hslt tarafndan mrunileyhe irsl olunmu olduunu mebn slifz-zikr Vultrn ve Pritine ve Novabrda kadlar kta ilmlarnda haberleriyle etmeleriyle kuyda mracaat olundukda Vultrn kalem-i mezbr ve tevbii kalemi cizyesinin senev sekiz bin drt yz altm bir aded evsat ve edn ve evrak ve maa-mevkf ve nsf kefilleme otuz iki bin yz yirmi sekiz buuk kuru mal olup mebla- mezbrun drt bin iki yz on yedi buuk kuru mevcibe ve yirmi drt bin alt yz altm iki kuru ashb- ocakla ve bin drt yz krk sekiz buuk kuru irsliye olarak havaleye mretteb id ve sene-i mezkreye mahsben kalem-i mezbr ve tevbii cizyesi merkmul-mikdar evrak ve mal ile mrunileyhin ber-vech-i ihale uhdesine kaydolunup cizye-i mezkrenin gayr ez-ocaklk pein ve mevkf ve irsliye ve nsf kefilleme ve harc- aklm olan ceman sekiz bin iki yz yetmi sekiz kurua mbirine teslimen Dersadetime irsl ve Hazine-i mirem ve mahallerine teslim olunmak bbnda sene-i sbka evil-i Zilhiccesinde mrunileyhe hitaben sdr olan emr-i erifim ve bert boas mrunileyhin Dersadetimde mdr-i umru Yahya zde mecduhya teslim olunmu ve cizye-i mezbrun mukayyed
iktisad ve sosyal hayat
123
Un Fabrikas, skp Fabrika e Miellit, Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90436/14)
olan mezkrul-mikdar cizye evrakndan ber-mceb-i ilmt n-tevz kalan yedi yz iki aded evsat ve bin drt yz seksen alt aded edn evrak kalemine teslim ile mad bin sekiz yz elli dokuz aded evsat ve iki bin drt yz on drt aded edn evrak sadaka olunarak hslt olan yirmi iki bin yedi yz kurudan gayr ez-teslimt ve havalt ksr kalan mebliden bu defa nakden ve polie vechile on be bin kuru tarafndan vrd ile teslim-i Hazine-i mire oldukdan sonra dokuz bin iki yz elli kuru ocakla mahsben Hazine-i miremden red ve bki kalan be bin yedi yz elli kuru ird kaydolunmu olduu Cizye Muhasebesinden derkenr olunmakla bu suretde sene-i mezkreye mahsben gayr ez-kefilleme ve harc- aklm cizye-i mezkrenin hslt olan yirmi iki bin yedi yz kuruu Hazine-i mirem ve havale olunan mahallere tamamen eda ve teslim olunup ol vechile kapanm olmakla keyfiyet malumun olmak iin ilm- hli mir btakrr ibu emr-i linm sdr ve ... ile tisyr olunmudur. mdi vuslnde sene-i merkmeye mahsben cizye-i mezbrun gayr ez-kefilleme ve harc- aklm hslt olan yirmi iki bin yedi yz kuru Hazine-i mirem ve havale olunan mahallere tamamen ve kmilen eda ve teslim birle kapand malumun oldukda ona gre amel ve harekete bezl-i himmet eylemen bbnda fermn- lnm sdr olmudur. F 9 sene 1231 / [5 Temmuz 1816]
124
PRZRENL EHT BNBAI AL BEYN ALESNE YARDIM Silistre Muharebesinde ehit olan Prizren ileri gelenlerinden Binba Ali Beyin ei ve ocuklarna Padiahn hediyesi olarak bir miktar para verilmesi NDIHM PR FAMILJEN E DSHMORIT MAJOR ALI BEU NGA PRIZRENI Nga Sulltani, nj sasi t hollash i dhurohen familjes s majorit Ali Beu nga Prizreni, i cili ka rn n betejn e Silistres (13 Tetor 1858)
29
Devletli atfetli efendim hazretleri Prizren vchundan ve askir-i muvazzafa binbalarndan olup Silistre Muharebesinde ehiden vefat etmi olan Ali Beyin zevce-i metrkesi ve olu ile kerimelerine maluml-mikdar atiyye-i seniyye its hakknda olan tezkire-i aliyye-i seraskerlerinin arz u takdimini mutazammn tezkire-i aciz ve hmiine muharrer irde-i seniyye-i cenb- Padiah manzr- l-i sipeh-slrleri buyurulmak zere leffen irsl klnm ve tesviye-i muktezs Maliye Nezret-i Cellesine havale ve ir olunmu olmakla oraca dahi icabnn icrasyla tezkire-i mezkrenin iade buyurulmas bbnda irde efendimindir. F 27 Safer sene [12]75 / [6 Ekim 1858]
Marz- ker-i kemneleridir ki Mel-i emr u ir- l-i veklet-penhleri ve irde-i seniyye-i hazret-i Padiah mantk- celli malum- bendegnem olmu ve mcebince iktizs bil-icra slifz-zikr tezkire-i smiye-i dverneleri yine leffen pgh- mal-iktinh- hidvlerine iade ve isr klnm olmakla her hlde emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 6 Ra. sene [12]75 / [13 Ekim 1858]
125
BOA, A. MKT. NZD, 266/59
30
SADRIAZAMIN KOSOVA ZYARET Sadrazam Mehmed Emin Paann Kosova sahrasn ziyareti VIZITA E SADRIAZEMIT N KOSOV Vizita e Sadriazem Mehmet Emin Pashs n Fush Kosov (16 Shtator 1860)
BOA, . DH, 30721
Atfetli efendim hazretleri Zt- hazret-i sadrazamnin ehr-i crnin yirmi nc Pazar gn Niden kalkp rgp ve Kurunlu Kazalarna urayarak aramba gn saat alt kararlarnda Kosova sahrsna gelmi olduklarna dair gelen telgrafnme manzr- l buyurulmak iin irsl-i sy- vllar klnd beynyla tezkire-i senver terkm klnd. F 29 S sene 1277 / [16 Eyll 1860]
Marz- ker-i kemneleridir ki Enmele-zb-i ihtirm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle zikrolunan telgrafnme manzr- evket-nr- cenb- mlkne buyurularak yine savb- sm-i saflerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F selh-i S sene [12]77 / [16 Eyll 1860]
126
KOSOVAYA GNDERLEN MUHACRLERN TEDAVS Arzular dorultusunda iskn edilmek zere Kosova blgesine gnderilip burada ve Kumanova kazasnda hastalanan muhacirlerin tedavileri iin yaplan almalardan dolay memnuniyet duyulduu SHRIMI I MUHAXHIRVE T DRGUAR N KOSOV Shprehje e knaqsis ndaj punonjsve t shndetsis pr angazhimin q e kan treguar ndaj muhaxhirve n Kosov dhe n kazan e Kumanovs, t cilt jan vendosur me dshir (4 Dhjetor 1861)
31
skb Valisi Mustafa Paa Hazretlerine Kosova sahrasnda vlarn arzu ile oraya gelerek Kumanova Kazasnda kalm olanlar ile sahra-y mezkra gelmi ve kendilerine hastalk rz olmu olan muhacirne askir-i ahane ve memleket tabibleri marifetleriyle ne vechile tedavi olunduu ve ol bbda verilen mazbatann gnderildii ifadesine dair f 29 Safer sene [12]78 tarihi ve yirmi numaras ile murakkaman tevrd eden tahrirt- behiyyeleri meli ve mezkr mazbata medds malum- senver oldu. Bunlar Saltanat- Seniyyenin saye-i merhamet-i liyesine iltic eyledikleri cihetle zaten ve maslahaten vesil-i huzur ve rahatlarnn istihsli lzmeden olduundan ve muhacirn-i merkmeye ol suretle tedavi etdirilmesi emrinde vuku bulan himmet-i devletleri mcib-i mahzziyet olduu beynyla ukka. F gurre-i R sene [1278] / [4 Aralk 1861]
127
BOA, A. MKT. UM, 504/35
32
KOSOVADA ERKEZ MUHACRLERNE AHAL TARAFINDAN YAPILAN YARDIMLAR Kosovada iskn olunan erkez muhacirlerine Pritine ve Prizren ahalisinin yapt ayn ve nakd yardmlardan memnuniyet duyulduundan durumun Takvim-i Vekyide duyurulaca NDIHM NGA POPULLI PR MUHAXHIRT ERKEZ T publikohet n shtypin Takvim-i Vekaji knaqsia pr ndihmat q i ka br populli i Prishtins dhe i Prizrenit pr muhaxhirt erkez q jan vendosur n Kosov (16 Tetor 1864)
BOA, A. MKT. MHM, 314/100
Muhacirn Komisyonu Riyset-i Cellesine Kosovada iskn olunan muhacirn-i erkiseye Prizren ve Pritine Kazalar memurn ve ahalisi taraflarndan olunan ine hakknda baz ifadeyi hv Prizren Sanca mutasarrf saadetli paa hazretlerinin vrd eden tahrirt melff defter ile beraber irsl-i sy- vllar klnm ve keyfiyet Takvim-i Vekyie derc ve iln etdirilmek zere bulunmu olmakla oraca dahi icabnn icras ment- himmet-i behiyyeleridir.
128
skpte Vardar Nehri kys Pamje bregu t lumit Vardar n Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/20b)
Takvim-i mezkr Saye-i inyet-vye-i hazret-i Padiahde Kosovada iskn olunan muhacirn-i erkiseye Prizren Mutasarrf saadetli Nazif Paa hazretleriyle Prizren ve Pritine Kazalar memurn ve ahalisinden bazlar taraflarndan ineten bir hayli ake ve elbise it klnm olduu irt- mahalliyeden mstebn olmu ve bu bbda mutasarrf- mrunileyh ile memurn ve ahali-i mmileyhim cniblerinden ibrz edilen sr- himmet ve ftvvet dorusu yn- takdir ve mahzziyet grnm olmakla keyfiyetin emsali misill Takvim-i Vekyie derciyle iln etdirilmesi siyknda ibu mzekkire terkm klnd. 15 Ca sene 1281 / [16 Ekim 1864]
129
33
BOA, . DH, 36809
130
VULITRINDA PAZAR KURULMASI Vultrn Kazasnda Cumartesi gnleri pazar kurulmas / Vultrn Telgrafhanesinde lzum grlen eksikliklerin giderilmesine izin verilmesi THEMELIMI I TREGUT N VUITRN Dita e shtun t vendoset pr dit tregu n Vuitrn. T lejohet prmbushja e mungesave t posts n Vuitrn (14 Dhjetor 1864)
Atfetli efendim hazretleri Prizren Sancana tbi Vultrn Kazasnn cesmeti ve ahalisinin kesreti cihetiyle kaza-i mezbrda beher hafta Cumartesi gnleri pazar ikmesi hakknda vuku bulan istid ve inh makrn- msaade-i seniyye buyurulduu hlde mahalline ve kaydnn tashhi iin Defterhne-i mireye iki kta emr-i l tasdr ve telgrafhnenin tamirine lzum grnen kd ve hasr ve koltuk [ve] sandalye ve eya-y sairesinin keif ve tahmin olunduu vechile on bin drt yz doksan dokuz kuru masrafla tesviyesi istznna dair Maliye Nezret-i Cellesinin iki kta takrri melfftyla beraber arz u takdim klnm olmakla ber-mceb-i istzn icra-y iktizlarnn nezret-i mrunileyhya havalesi hakknda her ne vechile emr u fermn- cenb- Padiah eref-snh ve sudr buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm olundu, efendim. F 14 Receb sene 1281 / [13 Aralk 1864]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle evrak- marza manzr- mal-nr- hazret-i Padiah buyurulmu ve husust- merkmenin ber-mceb-i istzn icra-y iktizlarnn nezret-i mrunileyhya havalesi eref-sudr ve snh buyurulan emr u fermn- mekrim-beyn- cenb- cihanbn mantk- cellinden olarak evrak- merkme yine savb- sm-i safnelerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyylemrindir. F 15 Receb sene 1281 / [14 Aralk 1864]
131
34
BOA, Y. PRK. UM, 3/44
132
KOSOVA VLAYET LER GELENLERNN LSTES (1880) Kosova Vilayetine tabi Pritine, pek, Gilan, Vultrn, Preova, Yenipazar, Mitrovie, Trgovite, Akova, Berane, skp, Kumanova, Palanka, Kratova, Koana, tib, Radovite ve Talca sancak ve kazalarndaki ileri gelenlerin isim listesi REGJISTRI I DISA PERSONAVE M T POPULLARIZUAR N VILAJETIN E KOSOVS (1880) Regjistrat me emrat e personave m t popullarizuar n Vilajetin e Kosovs jan ai i Prishtins, Pejs, Gjilanit, Vuitrns, Preshevs, Jeni Pazarit, Mitrovics, Trgovishts, Akovs, Berans, Shkupit, Kumanovs, Pallanks, Kratovs, Koans, Shtipit si dhe regjistri i sanxhakut t Radovishit dhe Taslixhes (6 Tetor 1880) PRTNE SANCAI Faziletli Mft Efendi Abdurrahman Paazde Ziya Bey Hac Agu Aazde Mehmed Aa Sleyman Aazde Ali Efendi Ltfullah Beyzde Ali Bey Hac erifzde Beytullah Aa Gaziolu mer Bey Badadzde Hac Beer Hac Ago Beyzde Hac Ali Bey Tccardan Ahmed Efendi Tccardan Emin Aa Tccardan Mustafa Aa Emin Aazde Hafz Receb Sahodol Hac Bayram Aa Ali Aa San Hac Selim Aa San Dervi Aazde Sleyman Aa Zaim Adil Aa Hac Hasan Aa Honi Receb Aa Hac Muhtarzde Murad Aa Yakoval Receb Aa Haci Jivod olu Vitko Aa Kuyumcu Gabev Aa
PEK KAZASI Halil Bey Hac Ahmed Bey Bra Bey Zeynel Efendi eremet Jadeler Hac Aydn Sipahi aban Bey Kk Alinin Halil Aa aban Bae olu smet Aa Ahmed Aann Hac Mehmed Aa Yunus Aa Terzi Usta Mustafa Aa Aydn Usta Mehmed Aa Bilal Zenber Deve (Zenberedve) olu Ali Aa Zeko Kutlu Bey Pakev Aa ukin Yevo Aa
GLAN KAZASI Melik Beyzde zzet Bey Hac Malik Beyzde Mustafa Bey Tccar Hseyin Aa bin brahim Aa Hac Arifzde Said Aa Maksud Aazde Mustafa Efendi Bodcal Receb Aazde Sleyman Aa Papas Vaso veled-i Yeva Haci Pavle veled-i Risto Tccar Vaso veled-i Dio
VULITRIN KAZASI Hac Yusuf Efendi Hseyin Mnib Efendi Ali Rza Efendi Hasan Fehmi Efendi Hafz smail Efendi Hac Mehmed Aazde Abdurrahman Aa Hasan Sipahi brahim Sipahi Hseyin Sipahi Hasan Aa Osman Aa Kahraman Aa Haydar Aa Yergev Aa Milto Aa Mite Aa Hristo Aa
133
PREOVA KAZASI Mehmed Aa Osman Aa Maksud Efendi eyhzde Mehmed Aa YENPAZAR SANCAI Rikb- Hmyn kapcbalarndan Hac Ahmed Aa avik Sleyman Bey bin Osman Bey Osman Efendi bin Abdullah Aa Murad Aa bin Ahmed Aa Yusuf Efendi bin Yakub Aa Dervi Aa bin Adem Aa Amir Efendi bin Halid Aa Hac mer Aa bin Mus3 tafa Aa Ferkovik Antov Yosef Topik Simo veled-i Milika Kara Markovik stako Yovan
3 Bu Osmanl belgesinde isimlerin sonunda geen vik eki, Mahalli lisanda vi diye telaffuz edilmektedir. Ferkovik, Kaba Begovik gibi yazlan isimlerin asl Ferkovi, Kaba Begovitir.
134
Gorik Yovan Gobelik Teo Rojabl Radenko Semerci Ernes bin Mitre YENPAZAR KAZASI Murad Bey bin Mehmed Bey Eyb Bey bin Cafer Bey Mderris Ali Efendi Mft Hac Eref Efendi bin Hac Yahya Efendi Sleyman Efendi bin Alican Efendi Mustafa Aa bin Ali Aa Sleyman Aa bin Hac Hseyin Abdlkerim Efendi bin brahim Efendi MTROVE KAZASI Ali Aa Draga bin Hac Ferhad Aa Korovik Mehmed Aa Hac Kurtezde Ali Aa Kmilovik Mehmed Aa Yakoval mer Aa
135
TIRGOVTE KAZASI Dergh- l kapcbalarndan brahim Aazde Murad Aa Hac Sleyman Aazde Fazl Aa Hseyin Aazde Hac Abdlgani Aa Abdullah Aazde Halid Aa Mehmed Aazde Ahmed Efendi Tutinli Hasan Aa Yusuf Aazde Eyb Aa Murad Aazde Arslan Aa Danyal Aazde Bayram Aa Baltoyenli Oykan Aa Rafeli Abdl Aa stefan bin Aleks Dulbal Radiyevaye Dobrinyeli Pavle
AKOVA KAZASI Kaba Begovik Ali Bey Dergh- l kapcbalarndan Kaba Begovik brahim Bey
136
Hac Mustafann Murad Efendi bin Abdullah Efendi Koovik Osman Aa Orivik Sleyman Aa Orivik Murad Aa Derovik Hac brahim Aa Krvikzde Hamza Bey ehovikzde Tahir Bey Orivik Halil Aa Martik Niko Marik Milisav Mile veled-i Niko Klpovik Mihaylo Lopovik Sava
BERANE KAZASI Hac Salih Beyzde Mehmed Bey Murad Beyzde Salih Aa Dolmaginzde Hseyin Aa Alemdarovik Muharrem Aa Borisavi Vaso Aa stakovi Mile Aa Boynicik Grgo Aa Dumcik Aa Dumcik Niko Aa
137
SKB SANCAI Yaar Bey bn-i Hac Mehmed Ali Bey Galib Bey bn-i brahim Bey Abdlhalim Bey bn-i Mustafa Bey Edib Bey bn-i elebi Aa Hac Ataullah Bey bn-i Hac Murtaza Bey Hac Mustafa Bey bn-i Reid Bey Hac Hseyin Bey bn-i Mustafa Bey Abdullah Bey bn-i Nureddin Bey Malik Bey bn-i Reid Bey Tahir Bey bn-i Hac Yahya Efendi kr Bey bn-i Galib Bey Hac Abdurrahman Bey bn-i Hac Abdlbaki Bey Murtaza Bey bn-i Murtaza Bey Receb Bey bn-i smail Bey Cavid Bey bn-i Zekeriya Bey Osman Bey bn-i mer Bey Mnir Bey bn-i Hac Abdurrahman Bey atrzde Raid Bey bn-i Ltfi Bey Hasan Aa bn-i Osman Aa Hseyin Aa bn-i Mehmed Aa Esad Efendi bn-i Hac Mehmed Aa smail Efendi bn-i Hac Ali Efendi Mustafa Aa bn-i Memi Aa
138
iko Hasan Aa bn-i Mehmed Aa Orman Aas Ahmed Aa bn-i Hasan Aa Raid Aa bn-i Hac Osman Aa Haci Kosti Aa Yorgi Aa Mumcu Mile veled-i ev Niko Aa Bogdan Aa stoyane Gale Ersev veled-i Dimitri Aa Mitko veled-i Kosta Aa Srac Kosta Aa Sarraf Sakitov Hayim Yosef Eron veled-i Haym Behor veled-i Mente
KUMANOVA KAZASI Melik Bey bn-i Mustafa Bey Bahri Bey bn-i Mustafa Bey Byk Yaar Bey bn-i Halim Bey Ali Bey bn-i Mahmud Bey Halim Bey bn-i Mahmud Bey Tahsin Bey bn-i Mahmud Bey Hsn Bey bn-i Mahmud Bey Ramiz Bey bn-i Galib Bey Kk Yaar Bey bn-i Sadk Efendi smail Aa bn-i Mehmed Aa Ali Aa bn-i Agu Zaimzde Agu Aa bn-i Fettah Zaimzde Behcet Aa bn-i Fettah Zaimzde Hac Murtaza Aa bn-i Edhem Aa Said Aa Molla Halil Kerim Aa Emin Efendi Hseyin Efendi Denko Aa Novaselli Taso Aa stanefeli Taso Aa Kose Yovan Aa Bablofal Mihaylo Nakoyko Rum milletinden Zagoral Hariz Aa Jurli Aa Koe Mitre Aa
PALANKA KAZASI Bahri Bey bn-i Ahmed Bey Kad Hasan Efendi bn-i Numan Efendi Mderris Hac Hasan Efendi Ko Mustafa Aa Hac Mustafa Aa lo Aa bn-i eko orbac Cirilolu Jijo stoyan Aa
KRATOVA KAZASI Kuruuzde Mehmed Efendi Sleyman Bey bn-i eyh Salih Bey Mehmed Emin Bey bn-i Murtaza Bey Yaar Bey bn-i eyh Salih Bey Ali Bey bn-i Abdullah Bey Mehmed Emin Efendi bn-i Ali Efendi Necib Efendi bn-i Ataullah Efendi Nureddin Efendi bn-i Bahtiyar Efendi Hurid Efendi bn-i Kadri Bey Too olu Gorgi Efendi Mito Aa veled-i Too Hristo Aa veled-i Nako Haci Gorgi Aa veled-i Nako Todos Aa veled-i Arsev zletoval Haci Dimitri Aa Arzov Aa veled-i Haci Dimitri Ratkovieli Haci Mitos Aa Talamancal Haci Mitre Aa
KOANA KAZASI Rza Efendi bn-i shak Efendi Kadzde Zeynullah Efendi Durak Bey bn-i Ali Bey brahim Aa bn-i Tahir Aa Hamet Efendi bn-i Necib Efendi Mehmed Efendi bn-i smail Efendi elebizde Hseyin Bey Yaar Bey bn-i Raid Aa Mustafa Aa bn-i Emin Aa Mehmed Efendi bn-i Hac Bey Aackzde Ahmed Aa mer Efendi bn-i Hac brahim Aa Adil Efendi bn-i Mehmed Aa Barakel Haci Yovan Aa Sabuncu Mio olu Rivnes Aa Haci Bogatin Aa svetko olu Yovan Aa Giya olu Mite Aa Haci stanko Aa Papa Ligor Efendi
139
TB KAZASI Murtaza Bey bn-i Kadri Bey Mustafa Bey bn-i Hseyin Bey Muharrem Bey bn-i akir Bey brahim Bey bn-i Sleyman Aa zzet Bey bn-i Kzm Bey Celaleddin Bey bn-i Ahmed Aa Veli Bey bn-i Ahmed Aa Haci Yanko Aa Koca Ane Aa Haci Gorgi Aa Hahamba Vekili Hoce Baruh Karakadzde Mehmed Aa bn-i Emin Aa Karakadzde Eyb Aa bn-i Said Aa Karakadzde dris Aa bn-i Bekir Aa Abdurrahman Aa bn-i Ahmed Aa Halil Aa bn-i Muhtar Khya Eyb Aa bn-i Mustafa Aa Rifat Efendi bn-i Kad Ahmed Efendi Pir Mustafa Aa bn-i Hseyin Hac Ali Aa eyh Salih Efendi bn-i Serdar Zaimzde Hasan Aa unda Hseyin Aa bn-i Krk bi Aa Koca Aa veled-i stane Mate Panayota Aa Ribar Risto Aa Mita lo Aa Lazo Haci Dimitri Karnda Efrem Koca konom Aa Vitordon Aa stavre Miti Aa Krk Haci Postol Aa Toan Yovane Aa Nae Andon Aa Mirkadev olu Devi Aa
RADOVTE KAZASI Sami Bey Mustafa Bey eyh Neet Efendi Dervi Aazde Mehmed Bey Said Bey
140
skpte bir sokak Pamja e nj rrugice t Shkupit (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90436/9)
Agu Aa Hasan Aa Haci lo Aa Hristo Aa Papas Haci Novril Boce Kostantin Aa Risto stefan Aa
TALICA SANCAI Bayro Beyzde Mahmud Aa Dirende Mehmed Bey erebo Salih Aa Mollo Bey Hac Abdi Aa Oval Mehmed Bey Kk Salih Bey Dervi Bey Osman Bey ehsuvar Bey Rstem Aann Raid Aa Hac Osman Aa Klah Ali Aa Hac Rusvaylarn Abdi Aa Hac Ataullah Efendi Hac Salih Kadzde akir Efendi Halil Kavazo Bey brahim Aa Bobie Ahmed Aa Selman Paazde Seyfullah Bey Dervi Kzkzde Hac Abdi Aa Sleyman Paazde Ali Bey Sleyman Paazde Hasan Bey Dirende Davud Bey Ragb Efendi Manovik Osman Bey Mtevell Emin Efendi Mollovik Mustafa Aa Babik stefo Aa Kenisovik Kno Aa Haci Yeftovik Gorgi Aa Haim Beyzde Osman Bey Vaso Aa Selman Paazde smail Bey Valovik Mehmed Aa Hanik Yusuf Aa Salih Bey Ahmed Bey Hac Mehmed
Vilyet dahilinde mtavattn sunf- tebaa-i ahaneden kdem ve haysiyet ve servet ve emlke beynel-ahali masrf ve mmtaz bulunanlarn esmsi kaza kaza bl-y defterde arz olunmudur. F 24 Eyll sene [12]96 - F 2 Za [1]297 / [6 Ekim 1880]
141
35
BOA, . DFE, 1316 M./6
142
MUHTA DURUMDAK MTROVEL GAZYE ARAZ YARDIMI Mitrovie Kazasna bal Luzite ky ahalisinden olup Yunan savanda sakat kalan Zekeriyaya ihtiyac sebebiyle skpn Buluhane (Bulaani) kynden arazi verilmesi DHURIMI I TOKS VETERANIT T VARFR N MITROVIC Veteranit Zekerija nga fshati Luzisht, kazaja e Mitrovics, i cili mbetet invalid n betejn greke, i dhurohet toka n fshatin Bulaqani afr Shkupit (5 Quershor 1898) Bb- l Daire-i Sadret med-i Divan- Hmyn 108 Atfetli efendim hazretleri Yunan Muharebesinde mecrh ve sakat olarak saye-i ihsn-vye-i cenb- Padiahde tekd icra buyurulmu ise de dier biraderinin el-n silk-i askerde bulunmas hasebiyle memleketinde seksen yan mtecviz pederi ile ailesinin iesi kendisine mnhasr olduundan bunlarn temin-i idareleri zmnnda mnasib mikdar arazi it ve ihsn hakknda Kosova Vilyeti dahilinde vki Mitrovie Kazasnda Luzite karyesi ahalisinden ve efrd- redfeden Zekeriya bin Avka tarafndan vuku bulan istid zerine Maliye ve Defter-i Hakan Nezret-i Celleleriyle bilmuhabere skbde Buluchne4 karyesinde sekiz ktada yirmi iki dnm bir evlek mahll arazi bulunduu anlalm ve bu gibilerin terfh ve ikdr n- merhim-i nian- l iktiz-y cellinden bulunmu olduundan arazi-i mezkrenin sadaka-i fiyet-i cihan-kymet-i hazret-i Hilfet-penh olmak zere msted-i merkm uhdesine tefvzi ve mahalline tebligt- lzme icras hususunun Defter-i Hakan Nezret-i Cellesine havalesi ve taraf- vl-y Seraskerye malumt its tezekkr edildiine dair r-y Devlet Maliye Dairesinin mazbatas arz u takdim olunmakla ol bbda her ne vechile emr u fermn- hmyn- cenb- Hilfet-penh eref-snh ve sudr buyurulur ise mantk- lsi infaz olunaca beynyla tezkire-i senver terkm olundu, efendim. F 11 Muharrem sene [1]316 - f 20 Mays sene [1]314 / [1 Haziran 1898] Sadrazam
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olup melffuyla manzr- l buyurulan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleri zerine mcebince irde-i seniyye-i cenb- Hilfet-penh eref-sudr buyurulmu olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 15 Muharrem sene [1]316 ve f 24 Mays sene [1]314 / [5 Haziran 1898] Serktib-i Hazret-i ehriyr Tahsin
4 Gnmzde skpe bal Bulaani ky.
143
36
BOA, MV, 96/39
144
MUHACRLERE ZAHRE YARDIMI Kosova Vilayetindeki Osmaniye kynde iskn edilen Bonak muhacirlere bedeli, gelecek hasat mevsiminde denmek zere zahire datlmas NDIHM DHN MUHAGJIRVE PR KAFSHT E TYRE Shprndarja e ushqimit t kafshve (tagjis) pr kafsht e muhaxhirve boshnjak n fshatin Osmanije n Vilajetin e Kosovs. Mirpo, kta muhaxhir kushtzohen q n vitin e ardhshm, t njjtn sasi t ushqimit t kafshve ( tagjis ) q kan marr, mbas nj viti duhet ta kthejn prsri (11 Tetor 1898)
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabt Varakasdr
Hulsa-i Meli
Bu defa Osmaniye karyesinde iskn etdirilen otuz hnede yz seksen dokuz nefer Bosna muhacirlerinin gelecek vakt-i hasada kadar tayintlar iin yarmar kyyeden bil-hesab yirmi sekiz bin yz elli kyye zahireye ihtiyac grnd Kosova Vilyetinden bildirildiinden bahisle icra-y icabna dair Dahiliye Nezretinin 25 Cumdell sene [1]316 tarihli tezkiresi okundu.
Karar Nezret-i mrunileyhnn tezkiresinde beyn olunduu vechile badel-iskn ihtiyaclar tahakkuk eden muhacirne keflet-i mteselsile ile tavzan zahire its emsli icabndan bulunduundan muhacirn-i merkmeye dahi gelecek vakt-i hasadda tamamen istf olunmak zere yirmi sekiz bin yz elli kyye zahirenin mahallinde veyahud civarlarnda mr zahiresi var ise ondan ve mrye aid zahire bulunmad takdirde ryic-i vakte tevfkan bedeli emvl-i mahalliyeden bit-tesviye ol mikdar zahirenin mbyaasyla ve keflet-i mteselsile ile tavzan b-sened muhacirn-i merkmeye tevz ve its hususunun vilyet-i mezkreye tebliinin nezret-i mrunileyhya havalesi ve Maliye Nezretine de malumt its tezekkr ve tensb klnd. 25 Ca. [1]316 - 30 Eyll [1]314 / [11 Ekim 1898] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
145
37
BOA, Y. MTV, 228/43
146
KOSOVA VLAYET LER GELENLERNN LSTES (1902) Kosova Vilayeti sancak ve kazalarndaki Mslman ahalinin ileri gelenlerinin isim ve memleketleriyle kabilelerini belirten liste REGJISTRI I FISNIKVE T KOSOVS (1902) Regjistri mbi t dhnat personale t fisnikve mysliman n sanxhaqet dhe kazat e Vilajetit t Kosovs (15 Prill 1902)
Kosova Vilyeti Mektub Kalemi Aded: 61 Mbeyn-i Hmyn Bakitbet-i Cellesine
Atfetli efendim hazretleri Vilyet dahilindeki ahali-i sdka-i slmiyeden en ileri gelenlerin isim ve kabilelerinin ve merhum Hac Zeynel Efendinin kabilesinden en ileri gelen kim olduunun arz ve ir hme-pr-y tazm ve tefhm olan 1 ubat sene [1]317 tarihli telgrafnme-i l-i safnelerinde emr u irde buyurulmas zerine mlhaktdan istifsr- keyfiyetle pek Sancandan mad mahallerin cevablar vaktiyle istihsl olunmu ise de liv-i mezkr mutasarrf- sbknn o srada tahvl-i memuriyeti hasebiyle oraya aid malumt mutasarrf- lhkn vrdundan sonra yani imdi alnabilmi ve binenaleyh gerek merkez ve gerek mlhakt- vilyet iin muktez defter bu kere tanzim olunup leffen takdim edilmidir. Vilyet dahilinde en ileri gelen ahali-i sdka-i slmiye marz defterde muharrer zevtdan ibaret olup merkez sancann Kprl, Osmaniye, Palanka, Kratova, Orhaniye Kazalaryla Pritine Sancann Preova Kazalarnda yn- arz kimse bulunmad irt- mahalliyeden anlalm ve Hac Zeynel Efendi merhumun kabilesinden en ileri gelen kim olduu bahsine gelince defter-i marzdan malum- l buyurulaca vechile bu kabileden saadetli Yaar Paa ile Binba Kahraman Aann dierlerine nisbeten daha nfuzlu olduklar pek Mutasarrflnn ir cmlesinden bulunmakla beraber Yakova mfti-i sbk olup Kprl niybetinde bulunan Numan Efendinin dahi Hac Zeynel Efendinin kabilesinin en ileri gelenlerinden bulunduu Kprl Kaymakamlndan bildirilmi olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 6 Muharrem sene [1]320 ve f 2 Nisan sene [1]318 / [15 Nisan 1902] Kosova Valisi Read
147
148
Kosova Vilyeti dahilinde en ileri gelen ahali-i slmiyenin isim ve memleketleriyle kabilelerini hv defterdir.
Liv ve kazalarn esmsi
leri gelen ahali-i slmiyenin isim ve memleketleriyle kabileleri skb Sanca
Mlhazt
Nefs-i skb
Erafdan Belediye Reisi saadetli Salih Beyefendi, Erafdan saadetli Mnir Beyefendi, Meclis-i dare-i Vilyet az-y sbkasndan Humbarac izzetli Yaar Bey, Hac Galib Beyzde rifatli Halil Bey, Meclis-i dare-i Vilyet az-y sbkasndan rifatli Hac Hseyin Bey, Humbarac rifatli Ahmed Bey, Ruf eyhi Saaddin Efendi, Mevlev eyhi Ali Efendi, Mderris Sleyman Zeki Efendi, Mderris Nabi Efendi, Mderris Arslan Efendi, Mderris Hac Rauf Efendi, Mderris Ahad Efendi, Belediye azsndan Filinta Selim Aa, Gazi sa Bey mtevelllerinden Selim Aa, Marif azsndan izzetli Necib Efendi, pekli rifatli Yunus Aa, Debreli rifatli brahim Efendi Melm eyhi Salih Efendi, Meclis-i dare azsndan izzetli Hsn Efendi, erafdan zzet Bey, erafdan Bahri Bey, erafdan Halil Aa Kadri Bey, Faik Bey, Rasih Efendi, Tccardan Ahmed Aa akir Efendi, Salih Efendi, Adil Efendi, Hamid Efendi, Vitos karyeli Hac Numan Efendi, Hac Rza Efendi, Arabgirli Mehmed Efendi, Kesriyeli Naim Efendi Preovadaki Trnofa karyeli Mderris smail Efendi, Kumanoval Mft Hafz Behcet Efendi, Lipkova karyesinde Vilyet stnf Mahkemesi az-y sbkasndan ehabeddin Efendi, Nili Abdurrahim Bey, Nili Cavid Bey, Kumanoval Ali Bey, Kumanoval Ramiz Bey, Kumanoval Mustafa Bey, Belediye Reisi Mehmed Aa, Ali Aa, Zaim Aa
skbde silsile-i kabil takib olunmamakdadr.
tib Kazas
tibde silsile-i kabil takib olunmamakdadr.
Radovite Kazas
Mmileyhimin Arnavud ress derecesinde znfuz olmadklar irt- mahalliyedendir. Mmileyhimin mahallince ileri gelenlerden addolunabilecekleri bir kabileye mensub bulunmadklar mahallinden bildirilmidir.
Koana Kazas
Kumanova Kazas
Kumanovada yle sahib-i nfuz ve iktidar kimse yok ise de mevcuda nisbetle mmileyhimin mutebern- mahalliyeden bulunduklar kaymakamln ir cmlesindendir.
149
150
leri gelen ahali-i slmiyenin isim ve memleketleriyle kabileleri Pritine Sanca
Mlhazt
Nefs-i Pritine
Sopa kabilesinden Mft Faziletli Mustafa Hamdi Efendi hazretleriyle biraderleri Beria kabilesinden Nfus Memuru saadetli Ali Efendi, Krasnik kabilesinden izzetli Yusuf Aa, Krasnik kabilesinden ve Meclis-i dare-i Liv azsndan izzetli Cemil Aa ale kabilesinden saadetli Hseyin Paa, Sopa kabilesinden Said Aa, Krasnik kabilesinden Mustafa Bey, Krasnik kabilesinden Gavran Raid Aa, Helbean kabilesinden evki Efendi, Helbean kabilesinden Sleyman Aazde Mustafa Aa ale kabilesinden Mft Halim Efendi, ale kabilesinden Belediye Reisi Mehmed Aa, Ga kabilesinden Mustafa Aa, Ga kabilesinden kr Aa, Draga kabilesinden Aydn Bey, biraderi Ferhad Bey, Korvik kabilesinden Bekir Aa Beria kabilesinden saadetli Yusuf Paa hazretleri, biraderi Sleyman Efendi, biraderzdesi Zeynullah Aa, Mderrisnden Hac Mahmud Aazde Hafz mer Efendi, ar mam Hac Abdlkadir Efendi, Garovik kabilesinden Tahrirt Ktibi Receb Remzi Efendi, Hac Hseyin Aazde Hafz smail Efendi, Macun kabilesinden Haydar brahim Aa, Macun kabilesinden Kahraman Hzr Aa, ale kabilesinden Mrsel Aazde Sleyman Aa Mft-i sbk Hac Eref Efendi, Savt kabilesinden Hamza Zafik Mehmed Efendi, Osman Aazde Mehmed Mirat Bey, mahdmu Rza Bey, Eyb Beyzde Akif Bey, biraderi mer Bey, Hac Ali Beyzde Salih Bey, arovik Osman ve Ali beyler, Begovik Osman Bey, Aguovik Hamid ve Celil ve Beytullah aalar, Nukik Hurid Efendi, biraderleri Receb ve Hseyin ve Mirat aalar, Mderriszde kr ve Hilmi efendiler, Mft-i esbakzde Hilmi Aa, Kuakoval Mustafa Aa, Belediye Reisi Arif Efendi, Altumalem Cami-i erifi mam ve Hatibi Kalmend kabilesinden Hafz Ramazan Efendi, Arab Cami-i erifi mam ve Hatibi Abdurrahman Efendi, Yenivarolu Muharrem Aa, Grbovik Sinan Aa
Gilan Kazas
Mitrovie Kazas
Vultrn Kazas
Yenipazar Kazas
151
152
leri gelen ahali-i slmiyenin isim ve memleketleriyle kabileleri Prizren Sanca
Mlhazt
Nefs-i Prizren
Ga kabilesinden Faziletli erif Efendi, Faziletli Halim Efendi, Mft Faziletli Emin Efendi, Krasnik kabilesinden eyh Vehbi Efendi, Mderris Vehbi Efendi, Sopa kabilesinden saadetli Ramiz Paa, Maksud Aa, ani Efendi, Kaba kabilesinden ve Podrime kolundan Saray- Hmynda mstahdem Rstem Aa Kaba Beria kabilesinden Mustafa Leyta, Beria kabilesinden Hseyin Dac, Krasnik kabilesinden Bayram Kne, Sa kabilesinden slm Sipahi Drale kabilesinden Mirliv saadetli Mehmed Paa, Abdurrahman Paazde Hakk Paa, Esad Paazde Yusuf Bey, Receb Paazde dier Yusuf Bey, Drale kabilesinden Belediye Reisi Rifat Aa Senie Sanca
Luma Kazas
Kalkandelen Kazas
Nefs-i Senie
Gatovik saadetli Mustafa Paa, spahovik Ahmed Efendi ve Hac Abdi Aa, Ko kabilesinden Nfus Memuru Zeynel Efendi, Meclis-i dare Ktibi Lomik mir Efendi, biraderi Mirat Efendi, dieri akir Efendi, avik Yusuf Efendi, Peter kolundan Tuzineli Hoca Nail Efendi Degopolanl Hordo Aa Haydar Baik, brahim Bey, Ko kabilesinden Luca Haim Aa, ve Dalhovik Mft Yusuf Efendi, Kuovik Osman Aa, Derovik Hac Ali Aa, Bihver kolunda Luzanal Gorovik Mustafa Bey, Zakunlu Sleyman Bey, Suboval Haydar Baik, Mirat Bey, Radolikli Hamza Bey, Bistrice kolunda Buan Yakub Efendi Kalik kabilesinden Haim Aa, Aydn Aa, Bekir Aa, Vrane karyeli smail ve Ahmed beyler, Maslik kabilesinden Ramazan Aa, akir Aa Dolmagik Hac brahim Aa, Agovik Mirat Efendi, Agovik akir Efendi, Agovik Sleyman Efendi Talca Sanca
Akova Kazas
Kolain Kazas
Yenivaro Kazas
Nefs-i Talca
Meclis-i dare saadetli Mehmed Paa, Kurbanik Mehmed Hulus Efendi, Erafdan Hamdi Bey, Mirat Bey, Bekir Efendi, Hac Ali Aa
Prepol Kazas
erif Aa, brahim Aa, Mirat Bey
153
154
leri gelen ahali-i slmiyenin isim ve memleketleriyle kabileleri pek Sanca
Mlhazt
Nefs-i pek
Saadetli Halil Paa hazretleri, Saadetli Zeynel Efendi, Saadetli Hsrev Paa, Krasnik kabilesinden saadetli Yaar Paa, ehsuvar Bey, Hac aban Beyzde Abdlaziz Bey, Mderris Hac Ahmed Efendi, Mderris Abdullah Efendi, Krasnik kabilesinden Jandarma Binbas rifatli Kahraman Aa, ale kabilesinden Jandarma Binbas rifatli Abdurrahman Aa, Krasnik kabilesinden Jandarma Mlzm Aydn Aa, Debblar Kethds Halil Aa, Rugovadan Sadri Bardo, Kadri Bayro Beria kabilesinden saadetli Murtaza Paa, Yvern- hazret-i ehriyrden Miralay Rza Bey, Tfenk[ci]yan- hazret-i ehriyrden ve Krasnik kabilesinden Pritine Jandarma Kumandan Miralay izzetli Bayram or Bey biraderi Jandarma Yzbas Murtaza Aa or Bey, Krasnik kabilesinden Jandarma Yzbas Mehmed Aa or, skb Jandarma Taburu Kumandanlnda mstahdem Miralay izzetli Kemal Bey, Vilyet Jandarma Alaynda msfereten mstahdem Binba erif Bey, Ga kabilesinden ve resdan Sleyman Aa Erafdan ve Meclis-i dare azsndan Mustafa Efendi, Mahkeme Baktibi Ahmed Efendi, smail Aa Mal Mdr mer Efendi, Radnovi Hac Hayreddin, Sordosot Osman Mecuseki, Halid Hoca Kolina, Hac Abdullah Tusu, Plaveli Mehmed Bey, Rahaso Aa, Halil Seydo Belediye Reisi Hoca Bardo Efendi, Ramadosevik Abdl ve Sinan ve Yusuf ikolar ve Aydn efendiler, Nukaevikli Tahir Aa
Merhum Hac Zeynel Efendinin kabilesinden Yaar Paa ile Binba Kahraman Aalarn dierlerine nisbeten daha nfuzlu bulunduklar irt- mahalliyedendir.
Yakova Kazas
Trgovite Kazas Gosina Kazas
Berane Kazas
155
38
BOA, MV, 124/80
156
MADUR FTLERE KRED VERLMES pek ve skpte yaanan alk ve kuraklktan madur olan iftilere Kosova Vilayeti btesinden kredi verilmesi KREDI PR BUJQIT E DMTUAR Kredi prej buxhetit t Vilajetit t Kosovs, pr bujqit e dmtuar t Pejs dhe t Shkupit pr shkak t varfris dhe thatsirs (15 Shkurt 1907)
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabt Varakasdr
Hulsa-i Meli pek Kazas dahilinde birok karye ahalisi yiyecek tedarikinden aciz kalarak bazlar alkdan lmek derecesine geldiklerinden bahis ile derece-i ihtiyaclar bit-tedkik defteri tanzim ve irsl olunmak zere bin lirann ve skbde devam eden kuraklkdan dolay ziyade muhtac olan zrra da alt bin lirann keflet-i mteselsile ile Hazine-i Celleden ikrz lzumuna dair Kosova Vilyetinden vuku bulan irt zerine Dahiliye Nezreti makamndan mrsel tezkireler kret olundu.
Karar pek Kazasnda ve skbde yemeklie iddetle muhtac olan kur ahalisinin tehvn-i ihtiyac mtehattim olup u kadar ki bu misill ihtiyact iin Vilyt- Selseye Dersadetden para irsli lzm gelmeyeceinden Kosova Vilyeti emvl-i umumiyesinden ve bdcesinde dahil olan masrf- melhza tertibinden tesviye klnmak ve Vilyt- Selse Maliye Komisyonunca da muamele-i lzme ifa olunmak zere hemen bin be yz lirann ihtiyac tahakkuk edenlere keflet-i mteselsile ile b-sened tavzan its hususunun vilyet-i mezkreye telgrafla tebliinin nezret-i mrunileyh makamna ir tezekkr klnd. F 24 Muharrem sene [1]327 / [15 ubat 1907] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
157
39
KOSOVADA YAMURDAN ZARAR GREN FTLERE YARDIM Kosovada iddetli yamurlarn etkisiyle tohum alamayan iftiye satlmak zere Anadoludan tohum temin edilmesi NDIHM PR BUJQIT Q KAN PSUAR DME NGA T RESHURAT E MDHA N KOSOV T sillen farra prej Anadollit pr ata bujq q nuk kan pasur mundsi t marrin far pr shkak t reshjeve t mdha t shiut n Kosov (12 Shtator 1910)
BOA, DH. MU, 129/32_1
Dahiliye Nezreti Muhabert- Umumiye Dairesi ube: 1 Ziraat Bankas Mdriyet-i Umumiye-i Behiyyesine Bu sene Vilyet dahilinde kesretle yaan yamurlardan hububt hasarzede olarak zrrn ekser mahallerde tohum bile alamadklar ve bir ksm yerlerde elde edilen tohumlar da pek fena ve zaf bir hlde bulunduu cihetle tohumsuzluk veya tohumun fenal yznden sene-i tiyede mahsultn tenkusuna mahal kalmamak ve orada bedel-i misliyle zrra satlmak zere Anadoludan bir milyon kyye tohum celbi lzumu Kosova Vilyetinden ehemmiyetle ir klnmasna nazaran mezkrul-mikdar tohumluun seran tedarik ve irsli esbbnn istikmliyle neticesinin inbsna himmet buyurulmas bbnda. F 30 Austos sene [1]326 / [12 Eyll 1910]
158
VIZITA E SULLTAN MEHMED RESHATIT N KOSOV Me datn 15-17 qershor t vitit 1911 kishte ardhur pr vizit n Prishtin Sulltani i shtetit osman Mehmed Reshati. Pritja e Sulltanit nga qytetart e ktij vendi ishte mjaft e mir. Ai pati takime me persona t nivelit m t lart ushtarak dhe civil. Me kt rast u shfaqn programe t ndryshme artistike nga t rinjt, t cilt jan grumbulluar nga rrethe dhe qytete tjera. Ditn e premte sht vizituar Tyrbja e Hydavendigarit. N kt vend jan mbledhur shum qytetar, n mesin e t cilve edhe Sylejman Batusha dhe Isa Buletini. N kt ceremoni shum qytetar t krishter t rajonit jan t gatshm pr faljen e namazit t xhumas, q bhet nga imami Ismail Hak Efendiu nga Manastiri. Me kt rast lexohet njoftimi i Sulltanit dhe sadriazemi mban nj fjalim para popullit t tubuar. Gjithashtu me kt rast vendoset edhe gurthemeli i medreses nga dora e Sulltanit. Kjo medrese do t ndrtohet pr ata q nuk mund tì kryejn obligimet tatimore. Nga ana e Sulltanit dhuroheshin 30.000 grosh, pr ndrtimin e medreses 5.000 si dhe pr t varfrit 1.000 grosh (16 Qershor 1911)
5 1389 ylnda Kosova Ovasnda meydana gelen ve Osmanl Ordusunun zaferiyle sonulanan savatan sonra harp sahasn gezdii srada bir Srpl tarafndan hanerlenerek ehit edilen Sultan I. Murad Hdavendigrn i organlar ehit olduu yere gmlm ve buraya bir makam trbe yaplmtr. Mehed-i Hdavendigr adyla tannan bu yapnn orijinal ekli bilinmemekle beraber Evliya elebinin teklifi ve Sadrazam Melek Ahmet Paann emriyle trbenin duvar iine alnd bilinmektedir. Trbe 1909 (1327) tarihinde Sultan Readn emri ile onarlmtr (Hakk nkal, Osmanl Hanedan Trbeleri, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1992, s. 278-279).
159
BOA, BEO. NGG. d, 907/55-12, sayfa 39-42
SULTAN MEHMED READIN KOSOVAYI ZYARET Osmanl Sultan Mehmed Readn 15-17 Haziran 1911 tarihlerinde Pritineye geldii, ahalinin scak ve samimi duygularla Padiah karlad, mebuslar, mlk ve asker memurlar, ulema, ruhan reisler, eraf ve dier ileri gelenlerin ayr ayr kabul edildikleri, evre ky ve kasabalardan gelen genlerin Padiahn bulunduu yerin nnde gsteriler yapt, Cuma 5 gn Hdavendigr Gazinin trbesinin ziyaret edildii, ziyarete kalabalk bir topluluunun yan sra Sleyman Batu, sa Bolatin ve sair ileri gelenlerin katldklar, pek ok Hristiyan kylnn trenlerde hazr olduklar, Manastrl smail Hakk Efendinin imamlnda Cuma namaz klnd, Padiahn beyannamesi okunup sadrazamn ahaliye bir konuma yapt, mehedin yannda yaplacak medresenin temelinin bizzat padiah tarafndan atld, Padiahn borlarn demekte zorlanan borlulara yardmc olmak amacyla 30.000, ina edilecek olan medrese iin 5.000 ve fakirlere de 1.000 kuru ihsan buyurduu
40
160
Pritineye Muvsalat- Hmyn Zt- hazret-i Padiah saat bede Pritineye eref-muvsalat ve zt- ahanelerine mahsus olmak zere istasyon binas dahilinde ihzr edilmi olan salonda bir mddet istirahat ve badeh drt atl gerdne-i saltanatlarna rkiben ve mstakbelnin hr ve samimi alklar arasnda Nefs-i Pritineye azmet buyurmulardr. Bir saat kadar imtidd eden ibu ose tarkn gzerghnda askir-i Osmaniyye iki tarafda suff- ihtirm tekil eyledikleri gzergh- hmyn- ehriyr- ulviyyet-irlarn istikble keml-i itiyak ile itbn olan Arnavud ahali ile mlml bulunmakda ve gerdne-i hmynu bizzat cer etmek arzusunu izhr eylemekde idiler. bu hrmet ve muhabbet mahzziyet-i ahaneyi mcib olmu ise de bittab tecvz buyurulmamdr. Zt- hazret-i Padiah l-y vl ile ve srekli alklar arasnda daire-i hkmete eref-muvsalat buyurmular ve akabinde toplar endhtyla rsime-i selm ve ihtirm ifa klnmdr. Bir mddet ihtirmdan sonra resm-i kabul mttehaz program mcebince tde mnderic olduu zere icra edilmidir. Mebusn nmna skb Mebusu Said Efendi bir nutuk ird ile umum Kosova ahalisinin hakk- hmyn- hazret-i Hilfet-penhde vki hissiyt- samimnelerinden bahisle kudm- hmynlarn tebrik ve arz- ho med eylediklerini beyn etmi ve zt- hazret-i Padiah dahi: Milleti grmek zere geliimden ve karben mehedi ziyaret edeceimden dolay pek ziyade mesrrum. Bu seyahati ihtiyrdan maksadm ansr arasnda itilfa hizmetdir. Bu maksadn husln grmekle memnuniyet ve mesrriyetim mtezyiddir. buyurmulardr. Badeh erkn- memurn-i mlkiye ve meclis-i idare ile heyet-i belediye huzur- hmyna dahil olduklarnda vatana, millete kar hidemt- mebrre ve sadakatkrnede bulunmalar ehass- ml-i hmynlar bulunduu ve her bir ferd uhdesine muhavvel vezifi tamamen ifa eylemesiyle vatann terakk ve tel edecei bedh ve ikr olduunu beyn eylemilerdir. Erkn ve zbitn- askeriyenin dahi huzur- mlkneye duhllerinde Kumandan Cavid Paaya hitaben: u takdim etdiiniz mer-y gzde-i askeriye ve zbitna teekkr ederim. Ordu devletin ruhudur. Ruhsuz vcud yaayamayaca gibi ordusuz devlet de yaayamaz. nyet-i Hakla ordunun gnden gne terakk etdiini grdmden dolay minnetdrm. kelimt- taltifiyesini ird buyurmulardr. bu merasimin hitmnda Kalkandelenli Mderris Hoca Bekir Efendi tarafndan bir dua-y bel kret edilmi hzirun minhn olmular ve zt- evket-simt efendimiz hazretleri ibu duaya itirak buyurmulardr. bu resm-i kabul merasimi saat dokuz rddelerinde hitm bulmudur. Gerek skbde ve gerek Pritinede icra buyurulan resm-i kabul listesi ber-vech-i zr derc olunur: Mebusn- vilyet, vali ve erkn- vilyet, kolordu heyeti, mft efendi, ulema ve meyih ve res-y ruhniye, meclis-i idare ve belediye heyetleri, eraf ve mutebern, mlhaktdan gelen heyt- mntehabe, mlhaktn ttihad ve Terakki heyt- mntehabesi, marif heyeti, konsoloslar. yn buyurulan msaade-i seniyye zerine Pritine ve Vultrn havalisinden gelmi ve kyafet-i milliyelerini lbis bulunmu olan yzlerce genler ikametgh- Padiahnin bahesinde davul, zurna, kaval alarak, mill rakslar icra ederek ibrz- srr ve dmn eylemiler ve nil-i iltift-
161
162
Padiah olmulardr. Burada dahi zt- hazret-i Padiah vali ve kumandan, erkn- askeriye ve mlkiyeye ve sair icab edenlere hedy-y mnasibe ihsn buyurmulardr. Hazirann nc Cuma gn Salt- Cumann Hdvendigr- Gazi hazretlerinin mehed-i mbarekleri kurbnde icras musammem olmakla her tarafdan fevc fevc gelip ictim etmi olan muvahhidn ile sahr dolmu idi. Mehed-i mezkrun pghnda vki tepede zt- hazret-i Hilfet-penhye mahsus ve ecdad- izmlarnn muharebtda istiml etmi olduklar ota- hmyn rekz edildii gibi yemninde dahi minber ve mihrb ve krs ihzr edilmidir. Zt- hazret-i Hilfet-penh saat bir rddelerinde ikametgh- hmynlarndan hareketle yolda ihzr edilmi olan bir adrda biraz rmdan sonra mehed-i mezkredeki ota- hmynu terif buyurmulardr. Bu esnada ayndan fzl- muhterem Manastrl smail Hakk Efendi hazretleri yz binlerce cemaate, Padiaha, vatana, Merutiyete sadkatin dinen ne derecelerde mcib-i felh- dirayet olduu hakknda vuku bulan ve saatlerce imtidd eden vaaz u nasihati gayet ulv bir manzara tekil etmekde idi. Maiyyet-i seniyyede gelmi olan ulema ile ulema-i mahalliye dahi saflar arasnda dolaarak muvahhidne uhuvvet-i Osmaniyye nmna pend etmekde ve ehid-i muazzam Hdvendigr- Gazinin yt- Kurniyeye ibtinen vuku bulan nesyihi tekrar etmekde ve ehl-i zimmete ibrz- efkat ve muhdenet vecbe olduunu sylemilerdir. Sleyman Batu, sa Bolatin ve sair res-y mehre ahali miynnda bulunduu gibi pek ok Hristiyan kylleri dahi ibu merasimde hzr bulunmulardr. Maiyyet-i seniyye-i mlknede ehzdegn hazertyla, sadrazam paa, Harbiye, Dahiliye, Marif nzrlaryla Mbeyn-i Hmyn erkn olduu hlde badel-hutbe cemaat-i kbr ile Salt- Cuma eda olunmudur. Hitabet ve imamet vazife-i nazfesi mrunileyh smail Hakk Efendi hazretleri tarafndan ifa edilmidir. Namaz mtekib yine mrunileyh tarafndan tilvet olunan duaya cmleten minhn oldukdan sonra sadrazam paa hazretleri zt- hazret-i Hilfet-penhnin nm- hmynlarna beynnme kret eylemek zere krsye kmlardr.
Beynnme-i Hmyn Suretidir. Hdvendigr- Gazi hazretlerinin devletin satveti urunda hayat- kymetdrn terk ve feda eyledii yere gelerek mehed-i mbareki ziyaret ve devletimin tel-i evketi uruna vakf- hayat miskn tekrar eyledim. Hdvendigr- Gazi hazretlerinin hatrtyla ml bir ktada sene-i sbkada sefk-i dim vukuu beni dilhn etmi idi. Fakat bunun mfsidlerin teviktndan ileri gelmi oluduunu bu seyahatim esnasnda tebaamdan grdm meser-i sadakatkr nazarmda isbat eylemidir. te bu sebebe binen hdist- zileden maznn ve mahkm olanlarn kanun- mahsusunda msaid erit dairesinde mazhar- afv- ahane olduklarn iln ederim. Kan gtmek deti memleketi mesibe dr etmekde olduundan bunun ref ve lavn ve b-kudret medynlarn verecekeleri deynlerin ceyb-i mlknemden tesviyesini irde ederim. Arnavud evladlarmn cmlesi nectn kanuna itaatde olduunu takdir ederek bunun hilf- ilktda bulunacak fesedeye ittib eylemezler ve kan gtmek detini terk ile haklarn kanunda ararlar ise Hdvendigr- Gazi hazretlerinin rh- erifi mesud olacakdr. Hemen millet ve devletimin tel ve saadeti hakkndaki dualarmn nezd-i ilhde karn-i kabul olmasn Hlk- azamdan tazarru ve niyaz eylerim.
163
bu beynnme-i hmynun hitmn mtekib Sadrazam Hakk Paa hazretleri irticlen bir nutuk irdyla ahaliye nesyihde bulunmu zt- hazret-i Padiahnin eser-i merhameti sene-i sbka vukat- messifesinin netyicini klliyen izle etdiini ve bu eltf- aliyyeyi takdir eden tebaa-i sdknenin ilkt- muzrraya kaplmamalar lzumunu ihtar eylemidir. Mtekiben ttihad ve Terakki murahhaslarndan mer Naci Bey ile Trabzon ve Erzurum heyetlerinden birer zt tarafndan dahi nutuklar ird olunmu ve cmlesi Arnavudcaya tercme ve ahaliye tefhm edilmidir. Zt- hazret-i Padiah mehed-i Hdvendigr badez-ziyre taraf- seniyyelerinden tesis olunacak olan medrese-i ilmiyenin vaz- esas resmini bizzat icra buyurmulardr. Medresenin ina olunaca mahalle bir ota- hmyn rekz edilmi ve zt- hazret-i ehriyr maiyyet-i ahanelerinde ehzdegn ve nuzzr hazertyla Mbeyn-i Hmyn erkn bulunduu hlde mahll-i mezkru terif ve biraz rmdan sonra temel mahalline azmet ve dest-i mekrim-peyvest-i hmynlar ve merasim-i mutde ile ilk temel tan vaz buyurmulardr. Badeh zt- hazret-i Padiah ota- mezkrde bir resm-i kabul icra ve heyt, erkn- mahalliyeyi huzur- hmynlarna kabul ve cmlesine bezl-i iltift buyurmulardr.
164
bu merasim saat on rddelerinde hitm bulmakla azmetde olduu vechile avdetde dahi ahalinin srekli alklar arasnda l-y vl ile ikametgh- hmyna muvedet-i seniyye erefvki olumudur.
bu merasime dair sadrazam paa tarafndan Sadret kaymakam ve Adliye nzr beyefendi hazretlerine keide edilen telgraf suretidir. Zt- hmyn- hazret-i Padiah maksad- asl-i seyahatleri olan Murad Hn- Evvel hazretleri mehed-i mbareklerine bil-fiye vsl olarak orada yz bini mtecviz cemiyet-i kbrnn fevern- hissiyt- sdkas arasnda Salt- Cumay eda buyurduklar ve o srada bilumum memlik ve millet-i Osmaniyyenin selmet ve saadetine duahn olduklar ve geen seneki gibi hdistdan dolay mahkm ve maznn bulunan mcrimn-i siyasiyenin afvna ve ryet-i davalarnn sulhen tesviyesi hususunda ihsn ve tfet-i seniyyeye ve baz vesy-y aliyyeye dair irdt- seniyye taraf- senverden ahaliye tebli ve tefhm olunarak cmlenin tezhrt- evk ve dsi ve hissiyt- umumiye-i ubdiyet-krsi gayr- kbil-i tasvir id tebr olunur. Zt- hazret-i ehriyr bu geceyi Pritinede geirecek ve yarn sabah hareket buyuracaklardr. F 3 Haziran sene [1]327 / [16 Haziran 1911] Sadrazam Hakk Taraf- hazret-i ehriyrden b-kudret medynlar iin otuz bin ve ina edilecek olan medrese iin be bin ve fukarya bin lira ihsn buyurulmudur. Hazirann drdnc Cumartesi gn zt- hazret-i Padiah saat birde Pritineden mfrakat buyurmulardr. kametgh- hmyndan istasyona kadar askir-i ahane stde-i mevki-i tekrm olduklar ve ahalinin dua ve alklar arasnda mrr ile l-y vl istasyona vsl olmu ve zt- hazret-i Padiah daire-i mahsusada bir mddet rm buyurulmu ve bery- tey istasyon civarnda toplanm olan Arnavud tebaann izhr eylemi olduklar hissiyt- ihlskrne ve tezhrt- sadakat-irne derece-i kusvya vsl olmudur. Zt- evket-simt- hazret-i Tcdrye rkib olduklar tren gzergh- hmyndaki istasyonlarn eksersinde tevakkuf etmi ve bu esnada hakk- ehakk- mlknede fevkalde sr- tazm ve tekrm-i ibrz olunduu gibi skb stasyonunda hk-i py- ahaneye iek buketleri ve dier istasyonlarda dahi mtenevvi hedy arz olunmudur. Tren Ustrumca ahalisinin vuku bulan istirhmt zerine mezkr istasyonda epeyce bir mddet rm eylemidir. Kprl stasyonunda dahi zt- ahaneye sniye ve mahmid-i seniyye-i mlknelerini mutazammn bir kta arz u takdim klnmdr. Btn hat boyunca azmet-i hmyn esnasnda vuku bulan merasimin ayn ve yn- samimiyet ve muhabbetle tekrar edilmi ve akam saat on ikide Selanik stasyonuna muvsalat buyurulmu ve azmet-i hmynda icra edilmi olan merasim avdet-i seniyye-i mlknede dahi aynen icra edilmi ve Padiah- stde-sft efendimiz hazretleri ikametgh- hmynlarna tahsis olunan daire-i hkmeti terif buyurmulardr.
165
41
KOSOVA, SELANK VE MANASTIR AHALSNN PADAHIN RUMEL ZYARETNDEN MEMNUN KALDIKLARI Selanik, Kosova ve Manastr vilayetleri devlet ileri gelenleri ile halknn Padiahn Rumeli seyahatinden dolay memnun kaldklarn bildirdikleri SHPREHJA E KNAQSIS S POPULLSIS NGA KOSOVA SELANIKU DHE MANASTIRI ME RASTIN E VIZITS S SULLTANIT N RUMELI Shprehja e mirseardhjes nga ana e popullsis dhe klerikve nga Kosova, Selaniku dhe Manastiri, pr vizitn e br n Rumeli nga Sulltani (24 Qershor 1911)
BOA, . MBH, 1329 C./12
Mbeyn-i Hmyn- Mlkne Bakitbeti 100 Rumeliye eref-vuku bulan seyahat- seniyye-i mlkne esnasnda Selanik ve Kosova ve Manastr Vilyt merkez ve mlhakt memurn-i mlkiye ve askeriyesi ile bil-cmle sunf- ahali taraflarndan izhr olunan meser-i srr ve dmn ve ihtisast- msdakat-ir mahzzyet-i seniyye-i cenb- tcdryi mcib olduunun hitm- seyahat- seniyyede vilyt- mezkre valileri vestatyla cmleye tebli ve tebri eref-sudr buyurulan irde-i seniyye-i cenb- Padiah iktiz-y cellinden olmakla emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 26 Cumdelhire sene [1]329 - F 11 Haziran sene [1]327 / [24 Haziran 1911] Serktib-i Hazret-i ehriyr Halid Ziya
166
Cuma namazn klmak ve Murad Hdavendigrn trbesini ziyaret etmek zere, Sultan Mehmed Readn Kosova Sahrasna var (Mays, 1911) Mbrritja e Sulltan Mehmed Reshadit n Fushn e Kosovs me qllim faljen e namazit t xhumas dhe vizitn e tyrbes s Sulltan Muratit (Resimli Kitab, c. 5, s. 517)
Halife ile birlikte Cuma namaz klmak iin Murad Hdavendigr Trbesine gelen Arnavut kardelerimiz Vllezrit tan shqiptar q kan ardhur tek tyrbja e Sultan Murait pr t falur namazin e xhumas sbashku me halifen (Resimli Kitab, c. 5, s. 518)
167
42
PEK VE PREOVAYA HKMET TABB TAYN pek Sanca Hkmet Tabipliine, masraflar hazine ve belediyeden karlanmak zere toplam 1.500 kuru maala Tikve Doktoru Hasan Muhyiddin ve Preova Kazas Tabipliine Bekir Hsn Efendilerin tayin edildikleri / Talcaya da tabip tayin edilmesi EMRIMI I MJEKVE QEVERITAR N PEJ DHE PRESHEV Emrimi i mjekut t deritanishm t Tikveshit Dr. Hasan Muhijiddini n detyrn e mjekut qeveritar dhe emrimi i Dr. Beqir Hysni Efendiut n detyrn e mjekut t Kazas s Preshevs, me pag mujore prej 1500 kurush, pag kjo e cila sigurohet nga thesari dhe buxheti komunal. Emrimi i nj mjeku n Tashlixhe (Pleve). (4 Shtator 1912)
BOA, DH. D, 136-2/5_23, 26, 27, 28, 38, 39, 40, 41, 43
Dahiliye Nezreti Muhabert- Umumiye Dairesi
pek Tabbetine Hasan Muhyiddin Efendinin tayin edildii Kosova Vilyeti Behiyyesine 7 Mays sene [1]328 ve 335 numaral tahrirt- behiyyeleri cevabdr. pek Sanca tebbetine hazineden ve daire-i belediyeden muhassas ceman bin be yz kuru maala Tikve tabibi Hasan Muhyiddin Efendi tayin klndndan muvsalatnda harcrahnn it ve hizmete mbereti tarihinin inbs ve tesviye-i maat hakknda ber-mceb-i nizm muamele ifas Meclis-i Tbbiye-i Mlkiye ve Shhiye-i Umumiye Riysetinin irna binen beyn olunur. F 27 Mays sene [1]328 / [9 Haziran 1912] **
168
Dahiliye Nezreti Muhabert- Umumiye Dairesi
Hulsa: Preova Tabbetine dair
Kosova Vilyet-i Behiyyesine 15 Mays sene [1]328 tarihli ve 367 numaral tahrirt- behiyyeleri cevabdr: Preova Kazas tabbetine Bekir Hsn Efendinin tayin klnd Meclis-i Tbbiye-i Mlkiye ve Shhiye-i Umumiye Riysetinden cevaben izbr olunmudur. Ol bbda. 7 Haziran sene [1]328 / [20 Haziran 1912]
**
169
Meclis-i Umr- Tbbiye-i Mlkiye Ve Shhiye-i Umumiye Riyseti Aded: 305 Dahiliye Nezret-i Cellesine
Nzr beyefendi hazretleri Kosova Vilyetinden takdim olunup mazrfen tevd buyurulan 15 Mays sene [1]328 tarihli ve yz altm yedi numaral tahrirtn cevabdr: Preova Kazas tabbetine bu kere Tabib Bekir Hsn Efendinin tayin klnd meclisden ifade ve slifl-arz tahrirt leffen takdim ve iade klnmdr, efendim hazretleri. F 2 Receb sene [1]330 ve f 4 Haziran sene [1]328 / [17 Haziran 1912] Meclis-i Tbbiye-i Mlkiye ve Shhiye-i Umumiye Reisi Vekili (mza)
**
170
Kosova Vilyeti Tahrirt Kalemi Aded 32894/367 Dahiliye Nezret-i Cellesine Nzr beyefendi hazretleri 6 Mays sene [1]328 tarihli ve 32482/323 numaral tahrirta lhikadr Preova Kazasnca koleraya kar tedbr-i mnia ittihz ve icras iin mnhal olan kaza-y mezkr tabbetine seran bir tabibin tayini ve ehr bin kuru maan Hazine-i Celleden its muktez id Pritine Mutasarrflndan bu kere de izbr olunmakla suret-i ira ve marzt- sbkaya gre iktizsnn tesr-i ifa ve inbs rica olunur, efendim hazretleri. F 11 Cemdelhire sene [1]330 ve f 15 Mays sene [1]328 / [28 Mays 1912] Kosova Valisi (mza)
**
171
Umr- Tbbiye-i Mlkiye Ve Shhiye-i Umumiye Nezreti Tahrirt Kalemi Aded 553 Dahiliye Nezret-i Cellesine Atfetli efendim hazretleri Muhabert- Umumiye Dairesinin birinci ubesi ifadesiyle eref-tevrd eden 7 Austos sene [1]328 tarihli ve iki yz otuz be numaral tezkire-i aliyye-i nezret-penhlerinin cevabdr: Hazine-i Maliyeden etibb maatna karlk olmak zere tahsist ahz ve istihsl edilinceye kadar Talca tabibi maann hastahne tahsistndan tasarruf edilecek mebladan its muktez-y hle ve tabiat- maslahata muvfk olacann savb- smlerine arz ve ir meclisden ifade ve evrak- vride leffen takdim ve iade klnm olmakla ol vechile ifa-y muktezsna msaade buyurulmas marzdur. Ol bbda emr u irde hazret-i men lehl-emrindir. F 22 Ramazan sene [1]330 ve f 22 Austos sene [1]328 / [4 Eyll 1912] Meclis-i Tbbiye-i Mlkiye ve Shhiye-i Umumiye Reisi nmna (mza) **
172
Kosova Vilyeti Tahrirt Kalemi Aded 35426/713 Dahiliye Nezret-i Cellesine Nzr Paa hazretleri Muhabert- Umumiye Dairesi Birinci ubesi ifadesiyle tastr olunan 15 Temmuz sene [1]328 tarihli ve 62824/629 numaral tahrirt- aliyye-i nezret-penhleri Talca Mutasarrflna ledet-tebli cevaben alnan tahrirtda Talca belediye tabibi Yenipazardan naklen tayin olunduu ve hazineden verilen maan istirddna imkn olmad ve tabib-i mmileyhin istifa ederek sancan tabibsiz kalmasndaki mehzr-i shhiye ile beraber gmrklerimizin tahlil ve muayenesiz kalmasn ve hastahnenin insiddn mcib olacandan ve saireden bahisle iktizsnn ifasyla tabib maann hazineden its imkn bulunamad hlde hastahne iin muhassas olan krk alt bin kurudan ve tasarruf ve tasarruf edilecek paradan its lzumu izbr olunmu ve mezkr tahrirt sureti melfftyla beraber leffen takdim klnm olmakla mnderictna nazaran iktizsnn ifa ve inbs rica olunur, efendim hazretleri. F 22 aban sene [1]330 ve f 24 Temmuz sene [1]328 / [6 Austos 1912] Kosova Valisi Vekili nmna Nib (Mhr) **
173
Talca Muhasebecilii Aded 83 Huzur- l-i Mutasarrfye Talca Belediye Tabibi Avram Molho Efendiye it edilen Mart maann istirdd hakknda makam- defterdarden vrd eden telgrafnme zerine f 19 Nisan sene [1]328 tarih ve otuz be numaral mzekkire ile arz edilmi idi. Mmileyhin maa bdceye idhal edildii ve havalenme irsl edilecei sebk eden muhabere zerine vilyet-i celleden bildirildii taraf- vllarndan yazlan derkenr mcebince mebhs muamele tehir edilmi ise de henz bir emir vrd etmediinden ileride bir gn mkilt ve mesuliyete mahal kalmamak zere mebla- mezkru mal sandna teslimi ve aksi takdirde biz-zarur istirdd iin mahkemeye mracaat olunacann belediye doktoruyla belediye riyset-i aliyyesine teblii vesilinin istikml buyurulmas msterhamdr. F 8 Temmuz sene [1]328 / [21 Temmuz 1912] (Mhr) **
174
Huzur- l-i Cenb- Mutasarrf- Ekremlerine Marz- bendeleridir Acizleri f 9 Tern-i Sni sene [1]328 tarihinde Yenipazardan terfan 1.200 kuru maala Talcaya tayin olunup sene nihayetine kadar maatm muntazam bir suretde belediye tarafndan tesviye edilmi idi yz yirmi sekiz senesi belediye vridtnn gayr- msaid olmasndan tabib maa bdceye idhal edilmeyerek emsali misill Maliyeden its iin makamt- idesine tevl eden muhabert neticesinde bugne kadar muvfk bir cevab gelmedi. Gelen cevablarda kffe-i masrf- belediyeye tercihan tabib maann its zikrediliyorsa da ktib ve avularn maan kesmek cihetine gidilmesi de muvfk olamayaca malum- smleridir. Her ne kadar Mart maa (gelip de geri alnan havale mcebince) Maliyeden, Nisan ve Mays ma-
175
at da belediyeden it edildi ise de badem veremeyecekleri tertib ve tanzim etdikleri bdceden anlalarak taraf- acizlerine de bery- malumt ihbar edildi. Maamn nerede verilecei sekiz aydan beri kesb-i katiyet edemediinden on be Temmuza kadar vazifeme devama ibu mddet mnkaz olduundan beret-i zimmet mazbatamn tertibi iin lzm gelenlere evmir-i lzmenin itsn istirhm ve istid eylerim. Ol bbda emr u irde efendim hazretlerinindir. F 2 Temmuz sene [1]328 / [15 Temmuz 1912] Talca Belediye Tabibi Avram Molho **
Tabibe Hazine-i Celleden maa tahsis etdirilmesi iin muhabert- messire cereyn etmekde olduu malumdur. Keyfiyet bu defa da ve keml-i ehemmiyetle vilyete arz olundu. Neticeye kadar tabib maann belediyenin her trl masrfna tercihan ve muntazaman tesviyesi zarurdir. nk memleketin ahvl-i shhiyesi her eyden mhimdir. Memleketin tabibsiz kalmas asla ve kat tecvz olunamaz. Shhat-i memleketin temini belediyenin akdem vezifindendir. Bu vazife ifa edilmedike belediyenin memlekete ifa eyleyecei hidemt- saireden semert- nfia istihsl olunamaz. Binenaleyh belediye bdcesinin bir kere daha tedkiki ve ihtiyact ve masrf- sairenin tenks ve taksri ve bir tarafdan da menbi-i cedde-i vridt taharrsi ile tabibe hazineden maa tahsis olununcaya kadar tabib maann its esbbnn istikmline sarf- himmet olunmas zmnnda Belediye Riyseti Veklet-i Behiyyesine F 2 Temmuz sene [1]328 / [15 Temmuz 1912]
**
176
679 Belediye Tabibi Avram Molho Efendi tarafndan takdim klnp emr u havale buyurulan ibu arzuhl ile zahrndaki evmir-i smiye-i mutasarrf- ekremleri belediye meclisinde mtlaa olundu. Shhat-i umumiyenin muhafazasndaki lzum ve bunun iin belediye tabibinin tavzfindeki vcb heyet-i belediyece de tamamyla takdir edilmekde ve tabibin karlmamas hakkndaki evmir-i aliyyelerine mtbaata allmakda ise de evvel ve hir arz olunduu vechile inklbdan sonra belediyeye aid rsm ilg edilerek ve buna mukabil ehirde tenvr ihds kbile tayini ve evvelce sekiz yz kurudan ibaret olan tabib maann bin iki yz kurua ibl ve saire suretiyle belediyenin masrf bilakis artm ve malum- lileri olduu zere belediye bsbtn kapanacak bir hle gelmi iken geende himmet-i smiyeleri ve semhat- ahali sayesinde duhliye resminden bir ksm- kalli yeniden tatbik olunarak belediyenin ancak fevt-i l-yemt olduu tedarik yani insiddndan tahls edilebilmi ise de bu miynda senelii on drt bin drt yz kuruu bu-
177
lan tabib maann tesviyesine katiyen imkn bulunamam olduundan ve belediyenin vridt ve masrfn hv olup leffen takdim klnan ve masraf stunundan bir kuruun bile tenzline imkn bulunmayan cedvel mnderictndan dahi belediye tabibi maann verilemeyecei gibi esasen bu cedvele birok ihtiyactn bile karlksz kald malum- lleri olacandan Hkmet-i Seniyyece bu maan tesviyesine bir are bulunmazsa tabibin kabul-i istifas zarur ve o takdirde memleketin tabibsiz ve shhat-i umumiyenin bakmsz kalaca marzdur. Ol bbda. F 9 Temmuz sene [1]328 / [22 Temmuz 1912] (Mhr) **
178
Kosova Vilyeti Tahrirt Kalemi Aded 999/392 Talca Mutasarrflnn Tahrirt Suretidir F 27 Mays sene [1]328 tarihli tahrirt ve 8 Mays sene [1]328 tarihli telgrafnme-i aliyye-i vilyet-penhlerine arza-i cevabiyedir: Talca Belediye Tabibi Avram Efendiye Hazine-i Celleden maa tahsis olunduu sene-i hliye ibtidsnda Defterdrlkdan Muhasebecilie ir ve havalenmesi de tisyr olunmasna binen Muhasebece tabib-i mmileyhe Mart maa tesviye olunduu hlde birka gn sonra memurn-i mrunileyhdan yine Muhasebecilie vrid olan telgrafnmede havalenin yanllkla verildii ve binenaleyh verilen maan tabibden istirdd lzm gelecei beyn olunmudur. Keyfiyet Muhasebece tabib-i mmileyhe tefhm edildikde mmileyhe hkmete kendisi Yenipazardan buraya naklen tayin olunmu ve burada belediyece kendisine maa verilemeyecei anlalmas zerine terk-i memuriyetle azmet etmek zere iken mutasarrf- sbk tarafndan kendisine maann hazinece tesviye olunaca tefhm edilmesine mebn bir ay hizmet etdii ve ay nihayetinde muhasebece davet olunarak maann tesviye edildiini ve bunun kendisinin kabahati ve sarf etdii mezkr paray iadeye tkati olmadn, olsa da verse o bir aylk cretinin nereden eda edileceini bilemediini ifade eylemi ve belediyede hazinece tabibe maa tahsisi olunduu ve Mart maann verildii anlalmasna binen o vakit bdcesinden bu parann tenzl edilmesine ve sonradan kudret-i maliyesi hsl olamamasna mebn tediyeye muktedir olamayacan beyn etmi ve mahkemeye mracaat hlinde istirdda imkn- kanun olamayaca tedkikt- vkadan anlalarak Muhasebenin bu bbdaki mzekkiresi leffen takdim klnmdr. Dier tarafdan kendisine hazineden maa tahsisi hakkndaki muhabere semeredr olmadndan ve belediyece de verilemeyecei suret-i katiyede kendisine tebli edildiinden bahisle memuriyetinden afv hakknda it edilip ledel-havale belediyece zahrna belediye bdcesinin bunu tesviyeye zerre kadar iktidar olmadndan afv hakkndaki istifasnn kabul zarur olduuna dair derkenr yazlan arzuhl dahi matviyyen huzur- smlerine il klnd. Sancan tabibsiz kalmasndaki mahzurt- shhiye ile beraber hudud gmrklerimizin de tahlil ve muayene vazifesini ifa eden belediye doktorunun fikdn vridt ve muamelt- rsumiyeyi dne kadar izrr edeceini evvel ve hir arz eylediim cihetle imdi yeniden arz ve tafsiltdan ihtirz eylerim. Yalnz ahren Talcada hkmetden verilen tahsist- dime ile bir hastahne kd olunduu malum- smleridir. Tabib istif ve infikk ederse tabibsiz kalacak olan hastahnenin de insidd tabi ve zarur ve bunun burada hsl edecei tesirt- gayr- marziyye dahi arzdan mstandir. Binenaleyh belediyece verilemeyecei katiyen anlalan tabib maann hazinece de iadesine imkn bulunamazsa bunun hastahne iin muhassas olan krk alt bin kurudan senenin drt aynn mrrundan messesenin sonra kd edilmesinden dolay sene nihayetine kadar tasarruf edilebilecek olan parann tesviyesine bri msaade buyurulmasn istirhm eylerim, efendim. F 15 Temmuz sene [1]328 / [28 Temmuz 1912]
179
43
PEK VE PRZRENDE DERCLK pek ve Prizrende dericilik sanatnn gelitirilmesi iin Beykoz Debbahanesinden usta gnderilmesi GRUMBULLIMI DHE SHITJA E LKURS N PEJ DHE PRIZREN Drgimi i nj eksperti nga Debbaghana e Bejkozit pr t br aftsimin e puntorve pr prpunimin e lkurs (28 Shtator 1912)
BOA, DH. D, 108-1/39
180
skpte, Vardar Nehri kysnda bir tabakhane Punishte regjje lkure n breg t lumit Vardar, Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/23c)
Ticaret ve Ziraat Nezreti Sanayi Mdriyet-i Umumiyesi Husus: 45 Hulsa: pek ve Prizren Sancaklar Debbat Ustas Einli stavri mahalline vuslyle ie mberet etdiine dair Dahiliye Nezret-i Cellesine Devletli efendim hazretleri 20 Mays sene [1]328 tarihli ve altm numaral tezkire-i aliyye-i nezret-penhlerine cevabdr: pek ve Prizren Sancaklarnda tarz- cedd debbat ve telvni talim eylemek zere oraya azmet edecek olan Beykoz Debbahnesi amelesinden Einli stavri veled-i Anastaa talimt- mukteziye it ve maa ve her iki sancaa azmet ve avdet harcrah iin havaleten Kosova Vilyetine gnderilen yirmi be bin kurudan celb olunan bin be yz ksr kuruu kendisine bit-teslim izm klnmdr. Mmileyhin geen Austosun on ikinci gn Prizrene vusl ile ie mberet etdii bu kere vilyet-i mrunileyhdan vrid olan tahrirtdan anlald Sanayi Mdriyet-i Umumiyesi ifadesiyle beyn olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 16 evval sene 1330 ve f 15 Eyll sene [1]328 / [28 Eyll 1912] Ticaret ve Ziraat Nzr namna Muavin (mza)
181
Pritinede padiah grmek iin bekleyen ahali / Turma e njerzve n pritje t ardhjes s Padishahut n Prishtin
(Resimli Kitab, c. 5, s. 513)
182
HUKUK
LIGJI
183
44
BOA, TT. d, no: 167, s. 315-318
184
VULITRIN KAZASI REAYASI KANUNU Vultrn reayas kanunu LIGJI PR RAJN E KAZAS S VUITRNS Ligji pr rajn e Kazas s Vuitrns (8 Tetor 1530)
Kanun- Rey-y Vilyet-i Vultrn Rey-y kefereden mzevvec olsun mcerred olsun yirmi be ake ispen alnr ve harac alnr ve budaydan ve arpadan ve alefden ve dardan ve avdardan ve kapludan ve sair keyl olunan hububtdan onda bir ve yz kilede kile salarlk alnr. Ol takdirce yedide sekizde bir olur ve bu yerin hml stanbul kilesiyle alt kile vaz olunmudur ve Novabrda Kadlyla Pritine Kadlnn budaynn yk otuz iki akeye ve sair mahltun yk on be akeye ve rann cibri yirmi iki akeye ve Vultrn Kadlnn budaynn yk otuz drt akeye ve sair mahltun yk yirmi akeye ve rann dahi yirmi iki akeye ve Plasnie kadsnn budaynn yk krk ake kymete vaz olunmudur. Be-emr-i Padiah- lem-penh ve her mzevvecden ikier ake resm-i odun ve beer ake resm-i otlak alnr. Ve ikier resm-i bostan alnr ve ba olan yerlerde mslmanlardan resm-i dnm alnr ve kefere yedide sekizde bir verir ve ol mslmnn raiyyet ban tasarruf eder, sair rey gibi yedide sekizde r verir. Ve be ake resm-i tekne verir. Kendi yerin koyup har sipahi yerine eken reynn rn sahib-i arz alr ve kendi timar eri tekrar alr. Kendi yerin koyup hara yere vard iin ve kovan olduu yerlerde r alnr. Ve r tamam olmaycak her kovanda bir ake alnr. Ve det-i anm defter-i atkde iki koyuna bir ake kaydolunmu, imdiki hlde emr-i Padiahyle her koyuna bir ake alnr. Ve gerdek hakk kzdan otuz ake ve duldan on be ake alnr. Ve sipahiye mteallik olan hssa tarladan sipahi olan tohumu verip ekdirirse nsf alr, tohumu vermezse rub alr. Ve yabanda yryen hnzrdan ikisinde bir ake alnr ve besili olandan her birinden bir ake alnr. Ve derbend olan kur halkndan hneden hneye bir kile buday ve bir kile arpa ve onar ake ispen alnr ve harac alnr ve koyun hakk alnr ve resm-i arsne alnr ve crm-i cinayet sair rey gibi alnr avrz- divanden muflardr. Ve deirmen olan yerlerde yl yrse otuz ake ve alt ay yrse on be ake alnr. Ve bzr olan yerlerden brgir satandan iki ake ve alandan iki ake alnr. Ve srdan bir ake ve alandan bir ake alnr. Ve morina balnn yknden sekiz ake alnr. Ve sazan balnn yknden alt ake alnr. Ve meyve yknden ake alnr. Ve buday yknden ve arpa yknden ikier ake alnr, un yknden iki ake alnr. Ve alef-i mahltdan ykden bir ake alnr. Hamr yknden iki ake alnr. F gelicek her fdan on beer ake alnr. Sarmsak yknden er ake alnr. Kavun karpuz yknden ikier ake alnr. Yapa yknden bir ake alnr. Kettn yknden sekiz ake alnr. Bez yknden iki ake alnr. Zeytinya yknden on iki ake alnr. Ve ol ki tereke araba ile gelse brgir yk hesab zere bc verir. Ve satlan yadan ve baldan ve mumdan ve demirden fil-cmle vezn olunanlardan satandan bir ake ve alandan bir ake alnr. Ve raiyyet r hfz iin kyde sipahiye anbar yapar ve ky-
hukuk
185
186
Mehed-i Hdavendigrda mill kyafetleri ile Arnavut reisleri Prijsit shqiptar t veshur sipas veshjes kombtare shqiptare n tyrbn e Sulltan Muratit (Resimli Kitab, c.5, s. 519)
de anbar yapmazsa akrab bzra iletir ve sipahi rasn satmak iin iki ay monopolye dutar. Ve bir rey haric karye snrnda ba dikse veya satn alsa sahib-i arza rn verdikden sonra kendi timar erine otuzda bir medre veya otuz cibrde bir cibr hayrabon deyu veregelmilerdir. Kanunlardr iki cibr bir hml olur yirmi kelender bir cibr olur.
Kanun- htisb ve hzrt Muhtesib narh verse her bir yke bir ake alr ve ol kasab ki mizanla satar haftada bir ake alr. Narh etse mizanla satmasa muhtesib nesne almaz. Taradan bzergn ve eri gelse, hl yerde otursa bzr etse iki pul kefereden mslmndan buuk [ake] alr. Kimesnenin dkkn iinde oturup bzr etse muhtesibe nesne vermez ve ihzr iin varsa iki ake alr ve kimesnenin hakk olursa elli akede bir ake alr. Meyve yknden birer ake alr. Ve balk yknden birer ake ve tuz gelip tekneye dkp terazi urup satdklarndan her tekneden ikier ake alr. Ve haricden satlmaa gelen hamr yknden ve fsndan birer ake alr. Ve ra yknden ikier pul alr ve terazide hilf edip eksik satanlardan kanun zere cerme alnr, eer lzm gelirse boynuna tahta glle geirip gezdireler. F 15 Safer 937 / [8 Ekim 1530]6
6 Belgenin tarihi 167 numaral Tahrir Defterinin 192. sayfasnda bulunmaktadr.
hukuk
187
45
PRZREN BEYNN DUKAKN HALKINA YAPTII HAKSIZLIKLARIN NLENMES Pazar kurulmad iin Prizren pazarna giden Dukakin ahalisine aslsz sular isnat edilerek haksz kararlarla hapse atld eklinde Dukakin beyinin Padiaha gnderdii mektup zerine Padiahn Prizren beyini, kanunlara riayet edip adaletle hareket etmesi eklinde uyarmas ELIMINIMI I PADREJTSIVE T BEUT T PRIZRENIT BR POPULLSIS S DUKAGJINIT N munges t tregut n Dukagjin, qytetart e ktij vendi jan t detyruar q obligimet e tyre tì kryejn n tregun e Prizrenit. Beu i Prizrenit prdor dhun t pajustifikueshme ndaj qytetarve t Dukagjinit duke i arrestuar pa kurrfar argumenti. Pr kt arsye begu i Dukagjinit prmes letrs e njofton mbretin pr sjelljen e paligjshme t begut t Prizrenit. Mbas ktij informimi mbreti ia trheq vrejtjen beut t Prizrenit q t mos shkelet dhe ligji drejtsia (11 Dhjetor 1565)
BOA, A. DVNS. MHM. d, No: 6, Hkm no: 538
188
Mustafa Paa Camii ve Hkmet Kona, skp Xhamia e Mustafa Pashs dhe Ndrtesa Qeveritare, Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90436/2)
[Derkenar:] Dukakin Beylii kethdsna verile F 16 Cemziyelevvel sene 973 / [9 Aralk 1565] Prizren kadsna hkm ki, Hliy Dukakin beyi dergh- muallma mektub gnderip sanca sabistn ve khistn olmakla pazar yeri olmayp sanca dahilinde eer Dukakin ve hslar kadlklarnn reysnn ekseri bb- maietleri ve kr [u] kisbleri iin Prizren pazarna vardklarnda ehsdan baz kimesneler nice fukarya isnd- m-lem-yekn eyleyip toprak kadsna getirilmeyip Prizren kadsna istim etdirmekle Prizren Sanca beyi tarafndan habs olunup veyahud feth-i hakanden beri isyan ve tuyan zere olan Kkkanta nm karye keferesine istimlet verilip her vechile yollar emn emn ve mrr eden ehl-i tccar ve sair yende v revende istirahat ve itmnn zere iken ahali-i Kanta keferesi dahi vech-i maalar hususunda birka nefer dahi Prizren pazarna geldiklerinde bir kimesne: Benim karndam katl olunmudur deyu kerrten kffeleri Prizren Mahkemesine ihzr edip gayr- vki hidler ikamet etdirmekle sancakbeyi cnibinden habs olunup halslar bbnda defatle demler gnderilip tlklar myesser olmayp sdr olan kazaya mahall-i hdisede toprak kadsna mracaat etdirilmemekle fukar ve gurabya zulm-i sarh olduundan mad yalnz mesdd ve ehl-i tccar mnkat olmasna sebebdir deyu ilm eylemein buyurdum ki hkm-i erifim varacak gresin kaziyye arz olunduu gibi ise bundan akdem Memlik-i Mahrseme defatle ahkm- erife gnderilip her husus mahall-i hdisede istim olunmak emrim olmudur. Ol emr-i hmynuma muhalif zikrolunan pazara varan Dukakin reysna kimesneyi er ve kanuna muhalif dahl etdirmeyesin ki vki olan kaziyyelerin toprak kads mahall-i hdisede er-i erif muktezsnca grp ber-taraf eyleye. Ol bbda hilf- er-i erif ve mugayir-i emr-i mnf i olmakdan saknasn. yle bilesin. 18 Ca 973 / [11 Aralk 1565]
hukuk
189
46
METRUK EYANIN SAHBNE TESLM HUSUSUNDA NOVABIRDA KADISINA HKM Niin istilas esnasnda babasnn, eyalarn topraa gmerek baka bir diyara katn ve fakat bu eyalarn daha sonra bakalar tarafndan bulunarak yamalandn iddia eden Novabrda Kazas Domorove Ky ahalisinden mer adl ahsa, babasndan intikal eden sz konusu eyalarn teslim ettirilmesi hususunda Rumeli valisine ve Novabrda kadsna gnderilen hkm VENDIM I GJYKATS PR KADIN E NOVOBRDS PR DORZIMIN E RROBAVE T BRAKTISURA PRONARIT Omeri nga fshati Domoroc i kazas s Novobrds, n kohn e pushtimit t Nishit sht detyruar q ta l gjith pasurin e prindrve t tij duke e futur at n dhe. Ai gjithashtu u detyrua q t largohet edhe vet nga vendi. M von njoftohet se kto gjra i jan plakitur nga disa persona. Pr kt arsye gjykata i lshon vendim valiut t Rumelis dhe kadis s Novobrds pr dorzimin e ksaj pasurie personit n fjal (13-23 Gusht 1742)
BOA, A. DVNS. AHKR.d, No: 1, Hkm no: 98
Rumeli valisine ve Novabrda ve ... kadlarna hkm ki Novabrda Kazasna tbi Domorove nm karyeden mer nm kimesne gelip bundan akdem vki olan Ni istilsnda bunun babas ... nm kimesne mlik olduu eyasn havfndan ni yere defn eyleyip kendisi diyar- hara firar edip diyar- harda babas mezkr fevt olmakla eya-y mezkru yine karye-i mezbre skinlerinden Stoyanko olu Mehemko ve Perzovik olu Esyaso ve torunu Peryo nm zimmler bin yz elli senesinde karp yama ve gret eyledikleri mhede olmakla bu dahi birka defa mesfrlardan taleb eyledikde hilf- er-i erif vermekde taalll ve muhalefet zere olduklarn bildirip babasndan mntakil mesfrlarn yama ve gret eyledikleri eyam mezkrlardan alverilip hilf- er-i erif taalll etdirilmemek bbnda hkm-i hmynum rica eyledii ecilden sen ki vezir-i mrunileyhsin marifetinle erle grlmek iin yazlmdr. F evst- C sene 1155 / [13-23 Austos 1742]
190
HAYATINDAN ENDE EDLEN NOVABIRDA KADISININ ARANILMASI Pritine, Kumanova, Alacahisar, vraniye ve Kaanik Kazalar civarnda hizmetileriyle birlikte kaybolan eski Novabrda Kads Hasan Efendi iin gerekli aratrmalarn yaptrlmas HULUMTIMIE RRETH JETS S GJYKATSIT T NOVOBRDS T bhen t gjitha hulumtimet pr ish gjykatsin e Novobrds, Hasan Efendiu, i cili ka humbur afr kazave t Prishtins, Allaxhahisarit, Vrajs ose Kaanikut, s bashku me shrbtort e vet (14-24 Maj 1744) Rumeli valisine Pritine ve Kumanova ve Alacahisar ve vraniye ve Kaanik ve Novabrda ve ... kadlarna hkm ki Sbk veziriazam olup hl Bosna valisi olan vezirim Mehmed Paa edmallahu tel iclleh sdde-i saadetime mektub gnderip Fatma nm hatunun zevci olan zmre-i kuztdan Hasan nm kad bundan akdem Novabrda Kazas nibi iken be nefer hizmetkrlaryla n-bedd olup yedi seneden beri haberleri zuhur etmemekle bundan esbak cnib-i merkma adam gnderip keyfiyetlerin istifsr eyledikde Pritine ve Kumanova ve Alacahisar ve vrniye ve Kaanik nm be aded kazalarn beynlerinde zyi oldular deyu Novabrda Kazas ahalisi ihbar etmeleriyle mezbre hatun be nefer yetimleriyle der-i devlet medrma arzuhl-birle istirhm ve yetimlerine merhameten husus- mezbru tefti ve tefahhus ve vki-i hl arz ve ilm olunmak iin vezir-i mrunileyhe hitaben emr-i erifim sdr ve dergh- muallm avularndan Hac Mehmed avu zde kadruh mbir tayin ve eytm- merkmn taraflarndan ve vkelsyla Bosnaya varmalaryla lkin Novabrda Kazas ve zikrolunan be aded kazalar eyalet-i Rumeline vki olduuna binen tafahhus olunmayp verese-i mezbrnun ancak matlblar tefahhus ve mazanna ittihz olunan mahallerden her kimler ise ahz u er badet-terfu icra-y hak olunmak olmakla sen ki Rumeli valisi vezir-i mrunileyhsin sana hitaben emr-i erifim sudruna muhtac olduun arz etmein sen ki Rumeli valisi vezir-i mrunileyhsin marifetinle erle grlp tefahhus ve al eyyi hlin ihkk- hak ve icra-y er olunup keyfiyet-i sahhi zere arz ve inh olunmak bbnda fermn- linm sdr olmudur deyu. F evil-i R sene 1157 / [14-24 Mays 1744]
47
hukuk
191
48
PRZRENDE EKIYA TAKB Prizrende halkn can, mal ve namusuna sataan bir grup ekyann yola getirilmeleri iin gerekli tedbirlerin alnmas NDJEKJA E REBELVE N PRIZREN T merren t gjitha masat ndaj nj grupi hajdutsh, t cilt plakitin, torturojn dhe dhunojn qytetart e Prizrenit (22 Qershor-2 Korrik 1744)
Prizren Kazas Nibine hkm ki Sen ki Prizren Nibi mevln ... zde ilmuhsun mektub gnderip havss- Prizren Kazasnda skin ulema ve suleh ve yenieri ve fukar meclis-i ere varp kaza-y mezbre tbi Trnoladin karyesinden Eskiye olu Ahmed bin brahim ve Lumal Osman Kafir Safter ve Hasdani lyas ve Vasili ve Holi Hasan ve Ku Hseyin nm kimesneler ekya zmresinden olup birbirleriyle yek-dil ve yek-cihet ve kaza-y mezbrda ve civarda olan kur ahalilerinin emvl ve eya ve mevlerinin yama ve gret ve katl-i nfus yaramaza mun ve ehl-i rza mhn kaza-y mezbreden cebren ve kahren hilf- er ve bi-gayr hakn on kese akeden ziyade rey fukarsn tecrm ve ahz u habs ve er ve mazarratlarndan cmle ahalinin perakende ve perian olmalarna bis bd ve merkmlarn s-i hllerinin kaza-y mezbr ahalilerinden ve civarlarndan olan skb ve Prizren Hobre ahalilerininin keyfiyet-i ahvlleri sual olundukda f nefsil-emr merkmn aklerin keyfiyet-i hlleri minvl-i muharrer zere olmakla bu bbda hkm-i hmynum verilmek ricasna vki hli bil-iltims arz eylediin ecilden mahallinde erle grlp ehs- mezkr zerlerine nil olunur ise haklarndan gelinmek iin arz olunmak bbnda fermn- lnm sdr olmudur. F evst- C sene 1157 / [22 Haziran-2 Temmuz 1744]
192
PRZREN TAHSLDARININ ER HKMLERE GRE YARGILANMASI Prizren Kasabasnn baz hizmetleri iin masraf yapan Kurt Yusuf Beye verilmek zere Prizren kadsnn bilgisi dahilinde ahaliden toplanan paralar zimmetine geiren Prizren Tahsildar Veysi Aann eri hkmlere gre yarglanmas GJYKIMI I NNPUNSIT TATIMOR T PRIZRENIT SIPAS AKTEVE T SHERIATIT Kurt Jusuf Beu ka shpenzuar nj shum t caktuar pr disa shrbime n qytetin e Prizrenit. Pr kompensimin e ktyre shpenzimeve vendoset q t grumbullohet nj shum parash nga popullsia. Pr kt pun angazhohet npunsi tatimor Vejsi Aga. Npunsi n fjal mjetet e grumbulluara i prvetson dhe pr kt arsye nga kadiu i Prizrenit krkohet q Vejsi Aga t gjykohet sipas aktit t sheriatit. (25 Nntor - 4 Dhjetor 1746)
49
Prizren Sanca mutasarrfna ve Prizren kadsna hkm ki Sen ki Prizren Kads mevln-y mmileyh el-Hc Sleyman zde fazluhsun. Mektub gnderip medine-i Prizren skinlerinden Kurd Yusuf Bey demekle marf kimesne meclis-i ere varp bundan akdem bin yz elli be senesinde medine-i mezbre ahalileri ve vilyet umru iin ake harc ve umr- mhimmi gr deyu mezbr Yusufa emir ve mezbr dahi bi-artir-rc emirleriyle kendi malndan be yz kuru harc u sarf ve umrlarn grp badeh mebla- mezbru taleb eyledikde ahali-i merkme mebla- mezbru beynlerinde tevz ve taksim ve hl medine-i mezbreden tahsildrlar olan Veysi Aa demekle marf kimesne mebla- mezkru tahsil edip mezbr Yusufa eda eyle deyu havale ve emr etmeleriyle mezbr Veysi ber-minvl-i muharrer bermceb-i defter ahali-i merkmeden bit-tamam tahsil ve ahz u kabz edip mebla- mezbr Veysinin zimmetinde kalmakla taleb eylediinde edada taalll ve ahali-i merkmeden sual olundukda mebla- mezbru mezbr Veysi vech-i merh zere tahsil ve hl zimmetinde olduun vukf- tmm olan kimesnelerden cemm-i gafr ihbar etmein ol bbda hkm-i hmynum verilmek ricasna bil-iltims arz eylediin ecilden mahallinde erle grlmek iin yazlmdr. F evst- Za sene 1159 / [25 Kasm-4 Aralk 1746]
hukuk
193
50
PRZRENDE EKIYA TAKB Etrafna toplad 50-60 kadar Arnavut ekyasyla birok evi basp rza geme, gasp ve yamada bulunan Prizren Kazasnn Ahumca kynden Yusuf Hoca adl ahsn yakalanarak yarglanmas ve sonu hakknda stanbula bilgi verilmesi NDJEKJA E REBELVE N PRIZREN Urdhres pr arrestimin dhe gjykimin e Jusuf Hoxhs nga fshati Ahumxha i Kazas s Prizrenit s bashku me 50 - 60 hajdut t tjer shqiptar, t cilt dhunojn femra si dhe plakitin shtpit e qytetarve . Pr kt rast duhet t njoftohet Stambolli (20 -30 Prill 1747) Ber-vech-i arpalk Prizren Sanca mutasarrfna, Prizren kadsna hkm ki Havss- Prizren Kazas Nibi mevln Osman zde ilmuh mektub gnderip Prizren Kazasnda skin ulema ve suleh ve zuem ve erbb- timar ve sair ahali meclis-i ere varp kaza-i mezbra tbi Ahumca nm karyede skin Yusuf Hoca demekle marf kimesne kendi hlinde olmayp zmre-i ekyadan olmakla daima ibdullah ve ahali-i fukary env- hile ile rencde ve bundan akdem bir takrb ile liv-i mezbra mtesellim iken rey fukarsn hilf- er ve bi-gayr hakkn ahz ve der-zencir ve tecrm eylediinden mad medine-i mezbre skinlerinden Veli nm zam ile karnda Mustafa kendi hllerinde ve rzyla mukayyed olup ve zerlerine eran bir nesne sbit olmu deil iken hilf- er ve bigayr hakkn elli-altm mikdar Arnavud ekyalaryla hnesini basp ve haremine girip ehl iyllerine taarruz ve hetk-i rz ve hnesinde mevcud bulunan emvl ve eyasndan ber-mceb-i defter bin be yz kuruu mtecviz gret ve yine kaza-i mezbra tbi Beane nm karyede skin Ali ve Osman nm kimesnelerin dahi hnelerin basp alt kyye sm ve yirmi aded inek ve kz ve altm res koyun ve otuz res kei ve sair mevcud ber-mceb-i defter bin kurudan mtecviz emvl ve eyasn gasb u gret ve yine karye-i mezbrede Ali nm zamin dahi iftliin basp iftliinde olan hayvantlarndan on be aded kz ve alt aded inek ve otuz res koyun ve yirmi res kei ve iftlik-i mezbrda mevcud bulunan emvl ve eyasn yama ve gret ve ehl iyllerine taarruz ve hetk-i rz eylediin cmlesi huzur- erde al tarki-ehde ihbar ve taraf- erden davet-i er olundukda tegallb sebebiyle itaat- er-i erif etmeyip ve icra-y hak mmkn olmamakla vki-i hli hkm-i hmynum verilmek ricasna bil-iltims arz etmein mahallinde erle grlp thmet-i mezkre zerine eran sbit olur ise kendisi habs ve keyfiyeti Dersadetime arz ve ilm olunmak iin yazlmdr. F evst- R sene 1160 / [20 -30 Nisan 1747]
194
PRZRENDE HAS DRLKLERNN TASARRUFU Prizren Sancanda mutasarrflarn deime zamannn hasat mevsimine denk gelmesi sebebiyle mrimrn hss olarak belirlenmi olan kylerde ekin ve ba hasadna kimin tasarruf edecei hususundaki anlamazln: Hasat hangi mutasarrf zamannda yaplrsa re onun sahip olmas gerekir. eklindeki kanun dorultusunda zmlenmesi PRDORIMI I T KORRAVE N PRIZREN Pr shkak t ndrrimit t prefektit n sezonin e t korrave n Sanxhakun e Prizrenit, ka ndodhur nj mosmarrveshje rreth t korrave dhe te vjelave n ato fshatra t ashtu quajtura mirimiran hassi. Prodhimi nga t korrat dhe t vjelat q bhet, i takon atij prefekti q sht gjat asaj kohe n funksion. N kt mnyr ligji duhet t rregullohet (8-18 Gusht 1747)
51
Rumeli valisine Prizren ve ... kadlarna hkm ki Sbk Prizren Sancana mutasarrf olan Salih dme ikbluh gelip Prizren Sanca mrimrn- mmileyhe elli sekiz evvali gurresinde tevch ve altm senesi abannn onuncu gnnden Hac Hasan Paaya verildii teveccht kuydtnda mukayyed olmakla mrimrn- mmileyhe liv-i mezbr hss karyelerinin tereke ve kezlik batnn hsllar tahvli tarihine dmekle tarafndan ahz u kabz etdirilip halk tarafndan mdahale olunmamak bbnda sen ki vezir-i mrunileyhsin sana hitaben emr-i erifim sudrunu istid ve kanunu grldkde mrimrn hss karyelerinin tereke mahsulnden itibar hasada olup ve vakt-i hasad bir yerde tereke eriip kemlin bulup biilmek caiz olan vakit olup biilmek ve harman olmak lzm olmamakla ol vakit her kimin tahvli tarihine der ise cmle mahsul onun tarafndan kabz olunmak ve hasad- r-i ba dahi zm eriip kemlin bulup ekle kabiliyet gelmi ola ol zaman kimin tahvli tarihine der ise r-i ba onun olmak kanun id derkenr olmakla kanun zere sen ki vezir-i mrunileyhsin sana hitaben emr-i erifim sudru bbnda iftihrul-emcid vel-ekrim bilfil reisl-kttbm olan el-Hc Mustafa dme mecduh ilm etmein mmileyhin ilm mcebince amel olunmak bbnda fermn- lnm sdr olmudur. F evil-i sene [1]160 / [8-18 Austos 1747]
hukuk
195
52
KOSOVADA TCARET MAHKEMES KURULMASI Kosova Vilayetinde ticaret mahkemesi kurulmasna izin verilmesi THEMELIMI I GJYKATS S TREGTIS N KOSOV T lejohet themelimi i Gjykats s Tregtis n Vilajetin e Kosovs. (1 Prill 1878)
B0A, . DH, 62361
Atfetli efendim hazretleri Kosova Vilyeti dahilinde bulunan mehkim-i tccardan verilen hkmleri istnf iin merkez-i vilyetde henz bir mahkeme-i ticaret tekil etmemesi ashb- meslihi Selanik Vilyeti Mahkeme-i Ticaretine mracaata mecbur eylediinden ve bu hl mddet-i istnfiyenin tehirinden dolay ashb- dev hakknda gadri mcib olduundan usul ve nizma tevfkan masrf hslt- vkadan tesviye edilmek zere mezkr Kosova Vilyeti merkezinde bir mahkeme-i ticaret tekili istznna dair Adliye Nezret-i Cellesinin takrri leffen arz u takdim klnm olmakla ol bbda her ne vechile irde-i seniyye-i cenb- mlkne eref-mteallik buyurulur ise mantk- mnfi infaz edilir, efendim. F 27 Ra sene [12]95 / [31 Mart 1878] (mza)
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i veklet-penhleriyle melff takrr manzr- mal-mevfr- hazret-i Padiah buyurulmu ve ber-vech-i istzn masrf hslt- vkadan tesviye olunmak zere vilyet-i mezkre merkezinde bir mahkeme-i ticaret tekili mteallik buyurulan irde-i seniyye-i cenb- mlkne mantk- cellinden olarak slifl-beyn takrr savb- sm-i hidvnelerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. (mza)
196
Sultan Readn Kosova ziyaretini kapak konusu yapan Resiml Kitab mecmuas Prmbledhja e Librit t Ilustruar, n kapakun e t cilit sht trajtuar vizita e Sulltan Reshadit n Kosov (Cilt 5, Say 30)
197
53
BOA, . D, 87/5178
198
PRZRENDE TCARET MAHKEMES KURULMASI Prizrende ticar faaliyetlerin youn olmas sebebiyle bir ticaret mahkemesi kurulmasna izin verilmesi THEMELIMI I GJYKATS S TREGTIS N PRIZREN Pr shkak t aktiviteteve t mdha ekonomike, n Prizren, duhet t themelohet Gjykata e Tregtis (24 Korrik 1887)
Bb- l Daire-i Sadret med-i Divan- Hmyn
Devletli efendim hazretleri Adliye Nezret-i Cellesinin r-y Devlete havale olunan tezkiresi zerine Dahiliye Dairesinden tanzim olunup melff pusula ile beraber arz u takdim klnan mazbata melinden mstebn olduu vechile Prizren Sanca meslih-i ticariyesinin kesreti hasebiyle orada ticaret mahkemesinin tekili ve hsltnn masrfna adem-i kifayeti hlinde heyetin emsali misill garmeten istf-y istihkk etmek zere bunun iin senev tahsisi lzm gelen yirmi bin be yz kuruun sene-i hliye muvzenesinde muharrer mevd- mahssasna ird ve masraf vechile zeylen idhaliyle sarf hususunun nezret-i mrunileyhya havalesi tezekkr klnm olmakla ol bbda her ne vechile emr u fermn- hmyn- cenb- ehinh eref-snh ve sudr buyurulur ise hkm-i celli infaz edilecei beynyla tezkire-i senver terkm olundu, efendim. F 2 Zilkade sene [1]304 - F 11 Temmuz sene [1]303 / [23 Temmuz 1887] Sadrazam Kmil
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleriyle melff mazbata ve pusula manzr- l olmu ve ber-vech-i istzn icra-y icab hususuna irde-i seniyye-i cenb- Padiah eref-mteallik buyurularak mezkr mazbata ve pusula iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 3 Zilkade sene [1]304 ve f 12 Temmuz sene [1]303 / [24 Temmuz 1887]
Serktib-i Hazret-i ehriyr Sreyya
hukuk
199
skp civarnda asker sevkiyat bakmndan gayet mhim Pritine Kprs /

Ura e Prishtins n vilajetin e Shkupit q luante nj rol t rndsishm prsa i prkat lvizjes s trupave ushtarake
200
(Resimli Kitab)
MAR FAALYETLER
AKTVTETE NDRTMORE
201
54
BOA, C. NF, 95
202
PRTNEDEK LAB NEHRNE KPR YAPIMI / KOSOVADAK GAZ MESTAN TRBESNN ONARIMI Pritine Kazasnn Bosna yolunda Lab Nehri zerindeki kprnn yeniden yaplabilmesi iin, nehrin nne Vultrnda set ekilerek ynnn deitirilmesi ve Mahmudpaa Kprsnden gemesinin salanmas / Kosovadaki Sultan Muradn sancaktar Gazi Mestan Trbesinin tamir ettirilmesi hakknda Pritineli Hseyin Paazde Mir Mustafa Beye emir NDRTIMI I URS S LUMIT LLAP N PRISHTIN DHE RESTAURIMI I TYRBES S GAZIMESTANIT N KOSOV T bhet rindrtimi i urs s lumit Llap n rrugn e Bosnjs n Kazan e Prishtins, n Vuitrn, parandalimi dhe ndrrimi i kahes s lumit, si dhe t ndrtohet kalimi npr urn e Mahmut Pashs. Urdhres pr prishtinasin Hysen Pashazade Mir Mustafa Begun pr restaurimin e Tyrbes n Gazimestan, t sanxhaktarit t Sulltan Muratit n Kosov (Prill-Maj 1791) Sah Buyuruldu Pritineli Hseyin Paazde Mr Mustafa zde mecduhya hkm Pritine Kazasnda Bosna Caddesinde vki Nehr-i Lab zerine Yabimos Kprsnn mceddeden binas ve nehr-i mezkrun Vultrn pghnda sedd bendi ile Mahmudpaa Kprsnden cereyn etmesi ve Kosova nm mahalde merhum ve mafrun leh Sultan Murad Han aleyhir-rahmet vel-gufrnn trbesi tamiri ve Pritineye karb merhum- mrunileyhin sancakdr Gazi Mestann trbesi tamiri hususlarn sen ki mr-i mmileyhsin hl Sadrazam ve Serdr- ekrem-i mansrul-alemim Yusuf Paa iclleh ve ikbleh Bosnadan hn-i azmetinde sana ihale ve bin be yz kuru it ve ksru dahi gnderilmek zere olduu serdr- ekrem-i mrunileyh tarafndan mukaddem lisanen tenbih ve ifade olunduuna binen mrunileyhin mukaddem tenbih ve irdesi zere zikrolunan kprnn mceddeden bina ve nehr-i mezkrun ber-vech-i muharrer sedd bendiyle Mahmudpaa Kprsnden cereyn ve mrruz-zikr trbelerin seran tamir ve tekmlleri emrine dmen-dermiyn- gayret ve badet-tekml ksr iktiz eden mebla her ne ise defter edip defter-i mezkru Ordu-y Hmynuma ibsa srat eylemen fermnm olman mahsusan ibu emr-i erifim sdr ve ... ile irsl olunmudur. mdi slifz-zikr kprnn binas ve trbelerin tamiri ve nehrin arada bulunan mahalden icras ve seran tekmlleri haberi senden matlb id ve ksr iktiz eden mebla defteri vrdunda irsl olunmak zere olduu ve tehir ve tevakkuflarna bir vechile rza-y aliyyem olmad malumun oldukda blda zikrolunan kprnn mceddeden bina ve nehr-i mezkrun seddi ve arada bulunan mahalden icras ve trbelerin tamirleri mukaddem serdr- ekremim mrunileyh tarafndan sana tenbih ve tefhm olunduu vechile seran bina ve icra ve tamir ve acilen tekmlleri emrine dmen-dermiyn- gayret ve ksr iktiz eden masrf her neye bli olur ise defter edip defter-i mezkru Ordu-y Hmynuma tesyre ikdm ve dikkat ve imz ve teshlden ittik v mcnebet eylemen bbnda. F evhir-i sene [120]5 / [Nisan-Mays 1791]
imar faaliyetleri
203
55
PRTNEDEK KPRLERN TAMR ETTRLMES skp Eyaletine bal Pritine Kazasnda harap durumdaki kprlerin ak eksiltme usulyle tamir ettirilmesi RENOVIMI I URAVE N PRISHTIN Tenderi pr renovimin e urave t shkatrruara n Kazan e Prishtins, Vilajeti i Shkupit (1 Maj 1852)
BOA, . MVL, 8285
Atfetli efendim hazretleri Meclis-i Vlnn Maliye Nezret-i Cellesinin melff takrriyle beraber manzr- l buyurulmak iin takdim klnan mazbatas melinden mstefd olduu vechile skb Eyaleti dahilinde kin Pritine Kazas caddesinde harb olarak iki bin alt yz bu kadar kuru masrafla vcuda gelecei kefolunup tamirinin lzum- hakiksi inh olunan kprlerin mahallinde nizm vechile mnkasasnn icrasyla Nfia tertibinden tesviye olunmak zere yapdrlmas hususunun nezret-i mrunileyhya havalesi tezekkr klnm ise de ol bbda her ne vechile emr u fermn- hazret-i ehinh mteallik buyurulur ise ona gre harekete mbderet olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 10 Receb sene [12]68 / [30 Nisan 1852]
Marz- ker-i kemneleridir ki Esbi-zb-i izz olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle mezkr mazbata ve takrr meml-i nazar- mal-eser-i hazret-i Padiah buyurulmu ve ber-mceb-i istzn zikrolunan kprlerin mahallinde nizm vechile mnkasasnn icrasyla Nfia tertibinden tesviye olunmak zere yapdrlmas hususunun nezret-i mrunileyhya havalesi mteallik ve eref-sudr buyurulan emr u irde-i seniyye-i cenb- mlkne muktez-y lsinden olarak slifzzikr mazbata ve takrr yine savb- sm-i Sadret-penhlerine iade ve tesyr klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 11 Receb sene [12]68 / [1 Mays 1852]
204
Vardar Nehri ve Takpr, skp Lumi Vardar dhe ura e gurit Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/21c)
Demiryolu Kprs, skp Ura mbi hekurudh, Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/19c)
205
56
VULITRINDAN GEEN NEHR ZERNE KPR YAPILMASI Vultrn Kazasndaki Sitnece Nehri zerinde yaplan kprnn masrafnn Nfia gelirlerinden karlanmas NDRTIMI I URS MBI LUM N VUITRN Mbulimi i shpenzimeve pr ndrtimin e nj ure mbi lumin Sitnic, n Kazan e Vuitrns nga t ardhurat e ndrtimit (3 Gusht 1852)
BOA, . MVL, 8666
Maliye Nezret-i Cellesinin Meclis-i Vlya it buyurulan bir kta takrri melinden mstebn olduu vechile Pritine Kazasna tbi Vultrn Kazasnda vki Nehr-i Sitnece zerine ina olunan cisr masrf olup altm alt senesi vergi malndan sarf ve it klnm olan yz altm iki buuk kuruun ber-mceb-i nizm sene-i merkme Nfia vridtndan olarak mal- mezkr ile ird ve masrafnn icras Meclis-i Vlda dahi tezekkr klnm ise de ol bbda ne vechile irde-i seniyye-i veklet-penhleri mteallik buyurulur ise ona gre icra-y muktezsnn nezret-i mrunileyhya havalesi bbnda emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 3 N sene [12]68 / [21 Haziran 1852] (Mhrler) **
206
Atfetli efendim hazretleri Meclis-i Vldan kaleme alnp Maliye Nezret-i Cellesinin melff takrri ile beraber manzr- l buyurulmak iin takdim olunan mazbata melinden mstefd olduu vechile Vultrn Kazasnda vki Nehr-i Sitnece zerine ina olunan cisrin masrf olan yz altm iki buuk kuruun altm alt senesi Nfia vridtndan olarak ird ve masrafnn icras tezekkr klnm ise de ol bbda her ne vechile emr u fermn- cenb- ehinh eref-snh buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 15 L sene [12]68 / [2 Austos 1852]
Marz- ker-i kemneleridir ki Enmil-zb-i tekrm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle zikrolunan mazbata ve takrr meml-i nigh- evket-iktinh- hazret-i ehinh buyurulmu ve ber-mceb-i istzn mebla- mezbrun sene-i merkme Nfia vridtndan olarak ird ve masrafnn icras mteallik ve eref-sudr buyurulan irde-i seniyye-i cenb- mlkne iktiz-y lsinden bulunmu ve mrruz-zikr mazbata ve takrr yine savb- vl-y saflerine iade ve tesyr klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 16 L sene [12]68 / [3 Austos 1852]
imar faaliyetleri
207
57
PRTNEDE ASKER HASTANE NASI Pritine Kasabasnda ordugh olarak kullanlan Kosova sahrasndaki asker hastanenin ar yalardan dolay yklmas nedeniyle Redif deposu yannda yeni bir hastanenin yaplmas NDRTIMI I SPITALIT USHTARAK N PRISHTIN Ndrtesa e spitalit ushtarak n Prishtin shfrytzohej si kazerm e fushs s Kosovs dhe rrnohej nga reshjet e teprta. Prandaj ndrtohet nj spital i ri afr depos s rezervistve. (15 Nntor 1860)
BOA, . MVL, 19459
Atfetli efendim hazretleri Pritine Kasabasnda ordugh ittihz olunan Kosova sahrsnda on be bin kuru masrafla askir-i ahane iin etraf itden ina edilen hastahnenin kesret-i brn cihetiyle mnhedim olmasna mebn mevcud bulunan kereste ve sairenin kasabaya nakliyle redif debboyunun yannda hem hastahne olmak ve hem de ileride mhimmt- hiymiye ve eya-y saire-i askeriye hfz edilmek zere nihayet otuz bin kuru masrafla bir hastahnenin inasna mberet klnm olmas pek yolunda olmakla metnet ve rasnetine mahallince nezret ve rikkat olunmak ve masrf dahi ol mikdar tecavz etmemek zere ikml-i inas zmnnda mahalline mezniyet it-
208
Belediye Hastanesi, skp Spitali i bashkis, Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90436/5)
s ve bunun masrfnn ve gerek mnhedim olan hastahne masrf bulunan on be bin kuruun kabul ve mahsbu hususunun Maliye Nezret-i Cellesine havalesi tezekkr olunduuna dair Meclis-i Vldan kaleme alnan mazbata manzr- l buyurulmak iin arz u takdim klnm olmakla ol bbda her ne vechile emr u fermn- hazret-i Padiah mteallik ve eref-sudr buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F selh-i Reblhir sene 1277 / [14 Kasm 1860]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i ibcl olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle mezkr mazbata manzr- evket-mevfr- hazret-i mlkne buyurulmu ve husus- mezkrun ol vechile icra-y iktizs mteallik ve eref-sudr buyurulan emr u irde-i seniyye-i cenb- ahane iktiz-y mnfinden olarak mazbata-i merkme yine savb- l-i saflerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F gurre-i Cemziyelevvel sene [12]77 / [15 Kasm 1860]
imar faaliyetleri
209
58
PRTNE LE BOSNA ARASINDA TELGRAF HZMETLERNN BALADII Telgraf hatt ina olunan Bosna ile Pritine arasnda Trke haberlemeye balanld FILLIMI I SHRBIMEVE TELEGRAFIKE N RELACION PRISHTIN BOSNJE Fillon informimi n gjuhn turke pas ndrtimit t rrjetit telegrafik ndrmjet Bosnjs dhe Prishtins (5 Nntor 1862)
BOA, . HR, 11145
Hariciye Nezret-i Cellesine Marz- kerleridir ki Bir vakitden beri Mostarla Bosna Telgrafhneleri beyninde Trke muhabere olunmakda ise de Bosna ile Pritine beyninde hatt- telgraf olmad cihetle Dersadete olacak muhabert Franszca olarak Neme huttundan tet olunmakda idi. Halbuki bu kere saye-i muvaffakiyetvye-i hazret-i Padiahde mahall-i mezkra dahi hatt- telgraf temdd olunarak bittab Trke icra-y muhabere olunmakda bulunmu olduu muht- ilm-i l-i nezret-penhleri buyurulmak zere beyn- hle ictisr klnd. Ol bbda emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 6 Cemziyelevvel sene [12]79 ve f 17 Tern-i Evvel sene [12]78 / [30 Ekim 1862] Kmil **
210
Atfetli efendim hazretleri Bosna ile Pritine beyninde telgraf hatt olmad cihetle Dersadete olunacak muhabert bir vakitden beri Franszca olarak Neme huttundan tet klnmakda olduu hlde saye-i muvaffakat-vye-i hazret-i Padiah mahall-i mezkra dahi hatt- telgraf temdd olunup Trke icray muhaberta balanlm idne dair telgraf mdr saadetli beyefendi hazretlerinin vrid olan tezkiresi mcerred manzr- l-i hazret-i ehinh buyurulmak iin arz u takdim klnd beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 11 Ca sene 1279 / [4 Kasm 1862]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleriyle mezkr tezkire meml-i nazar- evket-eser-i cenb- Cihandr buyurulmu ve zikrolunan takrr yine savb- l-i safnelerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 12 Ca sene 1279 / [5 Kasm 1862]
imar faaliyetleri
211
59
PRZRENDEN SKPE TELGRAF HATTI NASI Prizrenden skpe bir telgraf hatt ina edilmesi NDRTIMI I RRJETIT TELEGRAFIK PRIZREN SHKUP Ndrtimi i nj rrjeti telegrafik Prizren Shkup (8 Janar 1863)
BOA, . DH, 34073
Atfetli efendim hazretleri Prizrenden skbe dahi bir hatt- telgraf inas menfii mstelzim olaca beynyla ol bbda baz ifadeyi mutazammn skb valisi devletli paa hazretleri tarafndan gelen telgrafnme zerine Telgraf daresiyle muhabereyi mil olan tezkire manzr- l-i hazret-i Padiah buyurulmak iin arz u takdim klnd. Revi-i ira nazaran hatt- mezkrun inasna kfi Prizren hatt levzmndan mevcud tel ve fincan olduu gibi direk ve levzmt- sairesinin dahi ahali cnibinden tedarik ve tanzimi kararladrld anlalm idnden ve zikrolunan hattn Prizren hatt inasnda mstahdem mhendis Ahmed Efendi marifetiyle temdd ve inas mnasib olacandan muvfk- emr u irde-i seniyye-i cenb- cihanbn buyurulduu hlde hatt- mezkrun m-
212
Takpr, skp Ura e gurit Shkup (.. Nadir Eserler Ktphanesi, 90623/19d)
hendis-i mmileyh marifetiyle hemen inasna mberet olunmas hususunun vali-i mrunileyhe iryla Telgraf daresine dahi ifade-i keyfiyet klnaca beynyla tezkire-i senver terkmine ibtidr olundu, efendim. F 16 Receb sene 1279 / [7 Ocak 1863]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle evrak- marza manzr- evket-mevfr- cenb- cihanbn buyurulmu ve hatt- mezkrun ber-mceb-i istzn hemen inasna mberet olunmas hususunun vali-i mrunileyhe iryla Telgraf daresine dahi ifade-i keyfiyet klnmas mteallik ve eref-sudr buyurulan emr u fermn- isabet-unvn- hazret-i Padiah muktez-y mnfinden olarak evrak- merkme yine savb- sm-i saflerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 17 Receb sene 1279 / [8 Ocak 1863]
imar faaliyetleri
213
60
BOA, . MVL, 22723
214
PRZRENDEK BAZI RESM BNALARIN YENDEN NASI Prizrendeki hkmet kona, hapishane, telgrafhane ve zaptiye koularnn ak eksiltme usul veya mahall meclis sorumluluunda yeniden yaptrlmas RINDRTIMI I DISA NDRTESAVE PUBLIKE N PRIZREN Rindrtimi i ndrtess administrative, burgut, zyrs telegrafike, shtpis s arrestit me metodn e tenderimit apo nn mbikqyrjen e kshillit t pleqsis. (23 Shkurt 1864)
Atfetli efendim hazretleri Meclis-i Vlnn mazbata-i marzas melinden mstebn olduu vechile Prizren Hkmet Konayla hapishnesi gayet harb olarak memurn-i mevcudenin ikametleri ve mahbusnin muhafazas kbil olamayacandan ve mezkr hapishne hkmet dairesinin haricinde bulunduundan arsas frht olunarak konak ve hapishne ve bir kk telgrafhne ile zabtiye koularnn mceddeden inas ledel-kef iki yk on bin bu kadar kurula vcuda gelecei ve satlacak arsa esmn zerine biraz ey ilve olunduu suretde konak tamiri masrfndan ve telgrafhne bedel-i crndan hazine kurtulaca mlbesesiyle mezkr arsann frhtuyla yaplacak binalarn mnkasalar bil-icra kefinden aa masrafla tlib bulunur ise onun ve bulunamad takdirde kefini tecavz etmemek ve metnetine dikkat ile daha aa masrafla vcuda getirilmek zere mahall meclis marifetiyle tesviyesi zmnnda hazinece ifa-y muktezsnn Maliye Nezret-i Cellesine havalesi tezekkr olunmu ise de ol bbda her ne vechile emr u fermn- hazret-i mlkne eref-snh ve sudr buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 14 Ramazan sene 1280 / [27 ubat 1864]
Marz- ker-i kemleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i safneleriyle mazbata-i merkme manzr- evket-mevfr- hazret-i ehriyr buyurulmu ve husus- mezkrun tezekkr ve istzn olunduu vechile hazinece ifa-y muktezsnn nezret-i mrunileyhya havalesi eref-snh ve sudr buyurulan emr u irde-i seniyye-i hazret-i ehinh mantk- mnfinden olarak mazbata-i mezkre yine savb- sm-i Sadret-penhlerine iade klnm olmakla ol bada emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 15 Ramazan sene 1280 / [23 ubat 1864]
imar faaliyetleri
215
61
BOA, . DH, 42018
216
PRZRENDE POSTAHANE TESS Prizrende teekkl edecek bir posta merkezinin mal gelirleriyle kendi masraflarn karlayamayaca n grlmse de ihtiyaca verecei cevap dikkate alnarak bu merkezin almas ve memurlarnn tayin edilmesi gerektii THEMELIMI I POSTS N PRIZREN Edhe pse parashihej q posta e cila do t themelohej n Prizren, me t ardhurat vetjake nuk do t mund ti mbulonte shpenzimet e veta, pr hir t krkesave theksohej domosdoshmria e themelimit t posts dhe t emrimit t npunsve postar. (4 Aralk 1869)
Meclis-i dare-i Posta
skb Vilyet-i Cellesinin Dahiliye Nezret-i Cellesine mevrd inhda muharrer olduu vechile Prizrende mceddeden postahne kd olunduu suretde alet-tahmin vuku bulacak masrf ber-vech-i zr beyn olunur. Hademe ve sair maalar Beher ehr (kuru) Tatar maa 600 Mdr maa 400 cr 100 1.100 12 ehr senev (kuru) 13.200 Kirahne ineleri Beher ehr (kuru) Prizrende kd olunacak menzilhneye 1.000 Kalkandelen bu dahi 1.000 skb menzilhnesinin ine-i sbkas zerine zamm lzm gelen 500 2.500 12 ehr senev (kuru) 30.000 Ber-vech-i bl hademe ve mdr ve cr olarak bir senede its icab eden 13.200 Ber-vech-i muharrer kirahne iin its lzm gelen ine-i seneviye Ceman yekn (kuru) 30.000 43.200
Prizren Vilyetinden Dahiliye Nezret-i Cellesi makam- lsine ve nezret-i mrunileyhdan Nfia Nezret-i Cellesine ve oradan da savb- llerine irsl ile meclis-i aciznemize ha-
imar faaliyetleri
217
61
218
vale buyurulan tezkire-i aliyye ile melffu bulunan tahrirt- cevabiyenin hulsa-i mfd Prizrende bir menzilhne ile balca bir posta merkezi kdndan ibaret olup ifa-y muktezs arz u amk mtlaa olundukda bl-y mazbata-i aciznemizde gsterildii vechile mezkr Prizrende mceddeden kd olunacak menzilhneler ile skb Menzilhnesine zamm lzm gelen ine ve ikame edilecek mdr ve tatar ve saire maatyla postahne cr takrben senev krk bin iki yz kurua bli olaca misill mezkr postahnenin kd lzum- hakik tahtnda olduu dahi ir- mahalliyeden anlalm olmakla suret-i hle nazaran ifa-y muktezs ment- rey-i lleri id beynyla mazbata-i aciznemiz terkmine ibtidr klnman her hlde emr u fermn hazret-i men lehl-emrindir. F 3 Receb sene [12]86 ve f 27 Eyll sene [12]85 / [9 Ekim 1869] [Prizren dare Meclisi azlarnn mhrleri]
** Atfetli efendim hazretleri Prizrende bir posta merkezi kdyla memurlarnn tayini lzumuna dair Prizren Vilyetinden vrid olan tahrirt zerine Maliye ve Nfia Nezret-i Celleleriyle muhabert mil tezkireler takmyla arz u takdim olundu. Zikrolunan posta merkezi iin lzumu olan menzilhneler inesiyle mdr ve tatar maalarnn ve posta merkezi kirasnn senevsi takrben krk bin kurua bli olaca anlalm ve mahall inhsnda dahi merkez-i mezkrun kdnda lzum- kav irdyla beraber imdi hslt masrafna vefa etmese bile ileride tekbl edecei gsterilmi olmakla mrunileyhimya havalesi hakknda her ne vechile irde-i seniyye-i cenb- mlkne mteallik ve eref-sudr buyurulur ise ona gre hareket olunaca beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 28 aban sene [1]286 / [3 Aralk 1869]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tazm olan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleriyle evrak- marza manzr- l-i hazret-i ehriyr buyurulmu ve zikrolunan posta merkezinin ber-vech-i istzn kd zmnnda icra-y icabnn nezret-i mrunileyhimya havalesi eref-rz-i snh ve sudr buyurulan emr u fermn- mal-unvn- cenb- ahane mantk- mnfinden olarak evrak- merkme yine savb- sm-i dstrnelerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 29 . sene [12]86 / [4 Aralk 1869]
imar faaliyetleri
219
62
PRZREN HKMET KONAI N YEN BR ARV DEPOSU YAPILMASI Prizren Hkmet Konandaki ariv deposunun tamamen dolmu olmas sebebiyle yeni bir ariv deposu yaplmas NDRTIMI I NJ DEPOJE ARKIVORE PR NDRTESN ADMINISTRATIVE T PRIZRENIT Pasi q depoja arkivore e ndrtess administrative t Prizrenit ishte mbushur prplot, paraqitej nevoja pr nj depo t re (28 Shtator 1870)
BOA, . DH, 43118
Atfetli efendim hazretleri Prizren Vilyeti Hkmet Konanda vki mahzenin evrak- mevcudeyi istba gayr- kfi olmasndan ni otuz bin kuru sarfyla mceddeden bir bb mahzenin inas istznna dair vilyet-i mezkre idare meclisinden vrid olan mazbata ve resm ol bbda Maliye Nezret-i Cellesiyle muhabereyi mil tezkire ve Dahiliye Muhasebesinden yazlan mzekkire ile beraber arz u takdim klnd. Revi-i ira nazaran mahzen-i mezkrun inasna lzum grnm olmasyla mzekkire-i marzada beyn olunduu vechile mebla- mezbr Dahiliye bdcesinin inat tertibine mahsben emvl-i mahalliyeden tesviye olunmak zere zikrolunan mahzenin inas iin mahalline mezniyet ve nezret-i mrunileyhya dahi malumt its hakknda her ne vechile
220
emr u irde-i mal-ifade-i cenb- Padiah eref-rz-i snh ve sudr buyurulur ise hkm-i celli infaz olunaca beynyla tezkire-i senver terkmine ibtidr klnd. F gurre-i Receb sene [1]287 / [27 Eyll 1870]
Marz- ker-i kemneleridir ki Resde-i dest-i tekrm olan ibu tezkire-i smiye-i Sadret-penhleriyle evrak- marza manzr- mal-mevfr- hazret-i Tcdr buyurulmu ve zikrolunan mahzenin ber-mceb-i istzn inas iin mahalline mezniyet ve nezret-i mrunileyhya dahi malumt its eref-sudr ve snh buyurulan emr u irde-i seniyye-i cenb- mlkdr muktez-y mnfinden olarak evrak- merkme yine savb- sm-i hidvlerine iade klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyyl-emrindir. F 2 Receb sene [1]287 / [28 Eyll 1870]
Prizren Hkmet Kona ariv deposunun plan Skica e depos s arkivit t ndrtess qeveritare n Prizren
imar faaliyetleri
221
63
BOA, D. NF, 1997/12_2
222
KOSOVA VLAYETNDE MAR FAALYETLER Ni Kasabasndaki Arnavutpazar adl mahalde kurulan ve pler sebebiyle halk saln tehdit eden pazarn daha msait olan Leskofakapsna tanmas / Selanikten denize dklen Vardar Nehrinin skp ile Kprl arasnda bulunan byk ta sebebiyle Kprl Kazasndan yukarda kalan yerlerin nehir zerinde alan nakliye vastalarndan mahrum olduklarndan bu tan krdrlmas / pek Kazasnda kereste kesimine mahsus bulunan Strafnogora adl ormana gidilecek yol zerindeki byk kayann kereste nakline engel olmasndan tr krdrlmas/ Selanik Vilayeti snrna kadar tamamlanm olan skp Sanca zerinden Selanike giden byk yolun Selanik-Usturumca arasnda kalan ksmnn ikmal edilmesiyle 1 milyon metre mesafeye yakn yol tesviye ve tanzim olunarak vilayet dahilinde hemen hemen gayr- muntazam yol kalmayaca / skp Sancann arazisi pamuk ve kk boya ziraatna elverili olduundan, Ticaret Nezaretince cins pamuk ve kk boya tohumu gnderilmesinin uygun olaca AKTIVITETET NDRTIMORE N VILAJETIN E KOSOVS N mnyr q t mos shkaktohet ndonj rrezik pr shndetin e qytetarve nga mbeturinat e tregut, i cili ishte ndrtuar n vendbanimin e ashtuquajtur Arnaut Pazar n qytetin e Nishit, tregu duhet t kalohet n vendin e quajtur Leskofqakaps. N lumin Vardar n mes t Shkupit dhe Qyprilis, i cili derdhet n detin e Selanikut ndalohet thyerja e gurit t madh, pr vendbanimet e eprme n Kazan e Qyprilis. Thyerja e nj shkmbi t madh q shkakton shum pengesa pr zdrukthtar n rrugn e Stafnagors, q sht e vetmja rrug pr bartjen e lnds s par n Kazan e Pejs. Deri n kufirin e Vilajetit t Selanikut sht kryer rruga e madhe q shkon mbi Sanxhakun e Shkupit pr Selanik. Pr prfundimin e pjess s rrugs q shkon pr Selanik Strumic ka afr nj milion metra rrug. Pagesa ose investimi pr rregullimin e rrugve bhet me qllim q t mos mbetet asnj rrug pa u rregulluar. Toka e Sanxhakut t Shkupit sht shum pjellore dhe sht e prshtatshme pr mbjelljen e pambukut dhe rrz ngjyruese ( rubia tinctorum), prandaj duhet q fara t sillet nga Ministria e Tregtis (17 Janar 1871)
Daire-i Nfia Numara 451 Mazbata Birinci defa olarak Prizren Vilyeti merkezinde ictim eden meclis-i umumde cereyn eden mzkert hv tanzim ve takdim olunup r-y Devlete havale buyurulan mazbatalardan alt ktas Nfia Dairesinde kret ve mtlaa olundu. Drt ktasnn hulsa-i melleri Ni Kasabas vasatnda ve kale haricinde kin Arnavudpazar nm mahalle birok araba ve hayvant tecemmu ile hsl olan sprnd ve mzahraftdan oras mezbele ve bataklk hline girerek bundan hdis olan taaffnt havay tayr ve ihll etmekde olduundan ve Leskofakaps nm mahal ise pazar ikmesine daha elverili bulunduundan zikrolunan pazar beriye nakil ile imdiki
imar faaliyetleri
223
63
224

Kosova 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kosova 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC.

OSMANLI ARV BELGELERNDE

OSMANLI ARV BELGELERNDE

Bask-Cilt Dzey Matbaaclk stanbul 2007

ESERDE GEEN BAZI YER ADLARI ve GNMZ DLLERNDEK KARILIKLARI

DAR VE MLK DZENLEMELER

104 107 110 112 114

GOSTVARDA KILA YAPIMI GLAN KAZASINDA KILA NASI

NDRTIMI I NJ KAZERME N GOSTIVAR NDRTIMI I KAZERMS N KAZAN E GJILANIT

KTSAD VE SOSYAL HAYAT

PEK VE PRZRENDE DERCLK

190 191 192 193 194 195 196 199

240 247 248 249 250

284 285 286 290 294

300 304 307 309 310 313

PRZRENDE LKOKUL TESS KOSOVA VLAYETNDE 162 TANE OKUL AILMASI

317 319 323 324

KOSOVA VLAYETNDE YEN LKOKUL VE LSE AILMASI KPRLDE MEKTEP NASI

331 333 336 339 343 344

354 355 356 359

101 101 102 109 109 113 115 120 124

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

167 181 182

257 257 267 277 298 321 321 327 328

335 337 346 351

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

KOSOVA VLAYET HARTASI

Prizren Hkmet Kona

(.. Nadir Eserler Ktphanesi, 779-76/13)

DAR VE MLK DZENLEMELER

BOA, . MVL, 5186

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

idar ve mlk dzenlemeler

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

idar ve mlk dzenlemeler

BOA, . MVL, 5883

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

Bb- l Daire-i Sadret med-i Divan- Hmyn

1 Gnmzde bu nehrin Trke ad bar, Arnavuta ad bri eklindedir.

idar ve mlk dzenlemeler

BOA, Y. PRK. AZJ, 1/25

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

Y. PRK. MYD, 2/1_3-4

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

skp Az Sancandan skp Sancandan 2

Manastr Sancandan Manastr Sancandan

Debre Sancandan Debre Sancandan

kodra Az Sancandan kodra Sancandan 1

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

BOA, Y. PRK. ASK, 3/17

osmanl ariv belgelerinde kosova vilayeti

brahim Edhem Rza Zhd

Malik Hasan Yusuf

Ahmed Mehmed Esad lyas Ziyaeddin Hsn

Hakk Fevzi Numan