UKUROVA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

YKSEK L SANS TEZ

Halil brahim OLU

PAMUKLU DOKUNMU KUMALARIN REAKT F BOYARMADDELERLE BOYANMASI VE UYGULAMA YNTEMLER N N NCELENMES

TEKST L MHEND SL ANAB L M DALI

ADANA, 2006

UKUROVA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

PAMUKLU DOKUNMU KUMALARIN REAKT F BOYARMADDELERLE BOYANMASI VE UYGULAMA YNTEMLER N N NCELENMES

HAL L BRAH M OLU YKSEK L SANS TEZ TEKST L MHEND SL ANAB L M DALI

Bu Tez 24/02/2006 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii le Kabul Edilmitir.
mza............ mza.................... mza..................

Prof.Dr.R.Turul Oulata
DANIMAN

Do.Dr.Osman Babaarslan
YE

Prof.Dr.Melih Bayramolu
YE

Bu tez Enstitmz Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr. Kod No Prof.Dr.Aziz ERTUN Enstit Mdr
mza ve Mhr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden

kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere

Z YKSEK L SANS TEZ

PAMUKLU DOKUNMU KUMALARIN REAKT F BOYARMADDELERLE BOYANMASI VE UYGULAMA YNTEMLER N N NCELENMES Halil brahim OLU UKUROVA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS TEKST L MHEND SL ANAB L M DALI Danman : Prof. Dr. R. Turul OULATA Yl: 2006, Sayfa:187 Jri : Prof.Dr.R.Turul OULATA : Do.Dr.Osman BABAARSLAN : Prof.Dr.Melih BAYRAMOLU Bu almada, pamuk elyafnn ve boyarmaddelerin genel zellikleri hakknda bilgiler verilmi, renk lm sistemleri ve renk haslklar aklanmtr. Reaktif boyarmaddelerin btn zellikleri detayl olarak anlatlmtr. Pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda kullanlan tm yntemler ayrntl ekilde incelenmitir. Ayrca bu yntemlerin eitli parametrelere gre karlatrlmas yaplmtr. almada; seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile farkl sklk, gramaj ve rg yapsndaki 8 pamuklu dokuma kuma, farkl tonda (20g/L, 60g/L, 120g/L) ve drt farkl ynteme gre (pad-batch, pad-steam, pad-termozol, ektirme) boyanmtr. Boyal kuma numunelerine renk lm ve eitli haslk testleri uygulanmtr. Elde edilen sonulardan bazlar aada verilmitir. En ak ton iin ektirme ve pad-batch yntemlerinde renk elemesi grlmtr. ektirme yntemine gre yaplan boyamalarda rg yapsnn, renk iddeti zerinde bir etkisi olmad grlmtr. Ter ve k haslklar zerinde boyama ynteminin olduka etkili olduu tespit edilmitir. ektirme ynteminde en yksek k ve ter hasl sonularna ulalmtr. Anahtar Kelimeler : Reaktif Boyarmaddeler, Pamuk, Kuma Boyama Yntemleri.

ABSTRACT MSc THESIS

DYEING OF COTTON WOVEN FABRICS WITH REACTIVE DYES AND INVESTIGATION OF THE APPLICATION METHODS Halil brahim OLU UNIVERSITY OF UKUROVA INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING Supervisior : Prof. Dr. R. Turul OULATA Year: 2006, Page:187 Jury : Prof.Dr.R.Turul OULATA : Assoc.Prof.Dr.Osman BABAARSLAN : Prof.Dr.Melih BAYRAMOLU In this project, color measurement systems and color fastness are explained, after giving some information about general properties of cotton fiber and dyes. The whole properties of reactive dyes are given in detail. All application methods used for dyeing of cotton fabric with reactive dyes are investigated in detail. And also, these methods are compared with themselves according to various parameters. In this MSc Thesis, 8 cotton vowen fabrics which have different weave, yarn density and weight are dyed with selected vinylsulfhon reactive dye at 3 different shades (20g/L, 60g/L, 120g/L) according to 4 diffrent methods (pad-batch, padsteam, pad-termozol, exhaust). Color fastness tests and color measurement test are applied to dyed fabrics. Some of the obtained results are given following. The results showed that, color match was seen between exhaust and pad-batch methods at the lightest shade. It was seen that pattern weave doesnt have any influence upon the color strength at the exhaust dyeing method. It was also found that application methods have very much influence upon perspiration and light fastness. With exhaust dyeing, the highest perspiration and light fastness properties were obtained. Key words: Reactive Dyes, Cotton, Fabric Dyeing Methods

II

TEEKKR Bu tez almasnn yaplmasnda gerekli btn kolayl gsteren ve her konuda bana destek olan deerli danman hocam Sayn Prof. Dr. R. Turul OULATAya teekkr bir bor bilirim. Boyama almalarnn yaplmasnda, laboratuvarlarn aan BOSSA T.A. yetkililerine; personel mdr Regaib Beye, terbiye iletmeleri genel mdr Ahmet Aytekine, kimya laboratuar efi Ali Glaya, laborantlar; lker Tamkuca, Murat Mutluda, smail Abik ve Haluk Szene teekkr ederim. Ayrca zel abalarndan dolay kimya laboratuvar formeni Abdullah Bozana ve deerli laborant arkadam Bahtiyar Pikine ok teekkr ederim. Haslk almalarnda bana ok yardmc olan TB TAK Adana-SAM Tekstil lme ve Deerlendirme Laboratuvar merkez sorumlusu Huriser ARIKa, arkadam Mehmet Zahit Bilire ve blmmzn deerli akademik personeline teekkr ederim. Ayrca desteini esirgemeyen deerli hocalarm r. Gr. Mehmet BEBEKL ve r. Gr. Fsun Doba KADEMe zel olarak teekkr ederim. Yksek lisans eitimimde bana maddi olarak destek salayan TB TAK kurumuna ve eitim hayatm boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme teekkr ederim.

III

 NDEK LER

Sayfa No

z I Abstract... II Teekkr.. III indekiler ...IV izelgeler Dizini..................................... XII ekiller Dizini. XV Resimler Dizini... XVI 1. G R .. 1 2. NCEK ALIMALAR.. 3 3. PAMUK ELYAFI VE GENEL ZELL KLER 8 3.1. Pamuk Elyafnn Kimyasal Yaps.. 8 3.2. Pamuk Elyafnn Fiziksel zellikleri.. 11 3.3. Pamuk Elyafnn Kimyasal zellikleri... 12 3.3.1. iirici Maddelerle Reaksiyonlar 13 3.3.1.1. Suyun Etkisi 13 3.3.1.2. Sodyum Hidroksitin Etkisi..13 3.3.1.3. Sv Amonyan Etkisi 14 3.3.2. Eterleme.14 3.3.2.1. Burumazlk Dayanm14 3.3.2.2. Reaktif Boyama.. 14 3.3.2.3. G Tutuurluk14 3.3.2.4. ok Fonksiyonlu zellikler 16 3.3.3. Esterleme16 3.3.3.1. Asetilleme16 3.3.3.2. Formaldehitsiz Burumazlk Dayanm...16 3.3.3.3. norganik Asitlerin Esterleri17 3.3.4. Bozunma, Zarar Grme...17 3.3.4.1. Ykseltgenme..17 3.3.4.2. Asitlerin Etkisi.18 3.3.4.3. Bazlarn Etkisi. 18

IV

Sayfa No 3.3.4.4. Biyolojik Bozunma. 19 3.3.4.5. Piroliz, Is Etkisiyle Bozunma 19 3.3.4.6. UV ve Yksek Enerji Radyasyonu..20 3.3.5. Enzimatik Modifikasyon 20 4. BOYARMADEDELER VE RENK KAVRAMI22 4.1. Renk ve Kimyasal Yap likisi.. 22 4.2. Boyarmaddeler ve Genel zellikleri...25 4.3. Boyarmaddelerin Snflandrlmas. 27 4.3.1. Boyarmaddelerin znrlklerine Gre Snflandrlmas... 28 4.3.1.1. Suda znen Boyarmaddeler 28 4.3.1.1.(1). Anyonik Suda znen Boyarmaddeler.. 28 4.3.1.1.(2). Katyonik Suda znen Boyarmaddeler. 28 4.3.1.1.(3). Zwitter yon Karakterli Boyarmaddeler... 29 4.3.1.2. Suda znmeyen Boyarmaddeler. 29 4.3.1.2.(1). Substratta znen Boyarmaddeler. 29 4.3.1.2.(2).Organik zclerde znen Boyarmaddeler29 4.3.1.2.(3). Geici znrl Olan Boyarmaddeler29 4.3.1.2.(4). Polikondensasyon Boyarmaddeleri.. 30 4.3.1.2.(5). Elyaf inde Oluturulan Boyarmaddeler. 30 4.3.1.2.(6). Pigmentler.30 4.3.2. Boyarmaddelerin Kimyasal Yaplarna Gre Snflandrlmas..30 4.3.3. Boyarmaddelerin Boyama zelliklerine Gre Snflandrlmas 31 4.3.3.1. Direkt Boyarmaddeler. 32 4.3.3.2. Kp Boyarmaddeler 33 4.3.3.3. nkiaf Boyarmaddeler 34 4.3.3.4. Asit Boyarmaddeleri35 4.3.3.5. Metal Kompleks Boyarmaddeleri36 4.3.3.6. Dispers Boyarmaddeler... 37 4.3.3.7. Bazik (Katyonik) Boyarmaddeler37 4.3.3.8. Pigment Boyarmaddeler..38

Sayfa No 4.4. Renk lm ve Karlatrmas 39 4.4.1. Trikromatik Kolorimetri 39 4.4.2. Ik Kayna ve Metamerizim. 41 4.4.3. CIELAB Renk Sistemi ... 41 4.5. Renk Haslklar43 5. REAKT F BOYARMADDELERLE PAMUUN BOYANMASI.. 47 5.1. Reaktif Boyarmaddelerin Geliimi 47 5.2. Reaktif Boyarmaddelerin Avantaj ve Dezavantajlar. 48 5.3. Reaktif Boyarmaddelerin Kimyasal Yaps 49 5.4. Reaktif Boyarmaddelerin Snflandrlmas 51 5.4.1. Reaktif Gruplara Gre Snflandrma. 51 5.4.2. Kromofor Gruplara Gre Snflandrma. 54 5.4.2.1. Azo Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler. 54 5.4.2.2. Metal Kompleks Azo Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler... 55 5.4.2.3. Antrakinon Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler.. 55 5.4.2.4. Trifenodioksiazin Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler55 5.4.2.5. Formazan Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler 56 5.4.2.6. Fitalosiyanin Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler56 5.4.3. Elyaf ile Gerekleen Rekasiyona Gre Snflandrma...56 5.4.3.1. Nkleofilik Substitusyonla Reaksiyon Veren Reaktif Boyarmaddeler.. 57 5.4.3.2. Nkleofilik Adisyonla Reaksiyon Veren Reaktif Boyarmaddeler57 5.5. Reaktif Boyarmaddelerde Reaktivite ve Substantivite58 5.6. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuun Boyanmasnda Temel Kavramlar.. 60 5.6.1. Hidroliz ve Reaktivite. 61 5.6.2. Substantivite 62 5.6.3. Difzyon Oran63 5.6.4. ekim ve Fiske Dereceleri.. 64

VI

Sayfa No 5.6.5. Elyaf-Boyarmadde Arasndaki Ban Dayankll... 64 5.6.6. Bazik Ortamn Gereklilii...65 5.6.7. Boyanacak Mamuln Gerekli zellikleri... 66 5.6.7.1. Yakma lemi.. 66 5.6.7.2. Hal Skme lemi. 67 5.6.7.3. Aartma lemi67 5.6.7.4. Merserizasyon lemi.. 67 5.7. Reaktif Boyarmaddelerle Pamua Uygulanan Boyama Yntemleri.. 67 5.7.1. Reaktif Boyarmaddelerle ektirme Yntemine Gre Boyama...68 5.7.1.1. ektirme Yntemine Gre Boyamann Avantaj ve Dezavantajlar.69 5.7.1.2. Boyarmadde Seimi 70 5.7.1.3. Scaklk ve pHn Ayarlanmas... 71 5.7.1.4. Tuz ve Yardmc Maddelerin lavesi.. 71 5.7.1.5. Ard Ykama lemleri..72 5.7.1.6. Reaktif Boyarmaddelerle ektirme Makinelerinde Pamuklu Kuman Boyanmas 72 5.7.1.6.(1). Reaktif Boyarmaddelerle Jiggerde Boyama. 73 5.7.1.6.(2). Reaktif Boyarmaddelerle Haspelde Boyama74 5.7.1.6.(3). Reaktif Boyarmaddelerle Overflow ve Jette Boyama 76 5.7.2. Reaktif Boyarmaddelerle Emdirme Yntemine Gre Boyama...76 5.7.2.1. Emdirme Ynteminin Avantajlar ve Dezavantajlar. 78 5.7.2.2. Boyarmadde Seimi 79 5.7.2.3. re ve Alkali lavesi79 5.7.2.4. Flotte Oran ve Fiksaj Sresi...79 5.7.2.5. Reaktif Boyarmaddeler in Kullanlan Emdirme Yntemleri.. 80 5.7.2.6. Pad-Batch Yntemine Gre Boyama.. 82 5.7.2.6.(1). Pad-Batch Ynteminde lem Ak. 82

VII

Sayfa No 5.7.2.6.(2). Pad-Batch Ynteminde Kalite ve Proses Parametreleri.84 5.7.2.6.(2).(a). Bekletme Sresinin Etkisi.. 84 5.7.2.6.(2).(b). Flotte Scaklnn Etkisi... 85 5.7.2.6.(3). Pad-Batch Ynteminin Avantajlar.. 86 5.7.2.7. Pad-Roll Yntemine Gre Boyama 86 5.7.2.7.(1). Pad-Roll Ynteminde lem Ak.. 87 5.7.2.8. Pad-Jig Yntemine Gre Boyama.. 88 5.7.2.8.(1). Pad-Jig Ynteminde lem Ak..88 5.7.2.9. Pad Steam Yntemine Gre Boyama. 89 5.7.2.9.(1). Pad Steam Ynteminde lem Ak.90 5.7.2.9.(2). Pad Steam Ynteminde nemli Parametreler.. 91 5.7.2.10. Pad Dry Yntemine Gre Boyama92 5.7.2.10.(1). Pad Dry Ynteminde lem Ak...92 5.7.2.10.(2). Pad Dry Ynteminde nemli Parametreler93 5.7.2.11. Termofiksaj Yntemine Gre Boyama. 95 5.7.2.11.(1). Termofiksaj Ynteminde lem Ak.95 5.7.2.11.(2). Termofiksaj Ynteminde nemli Parametreler96 5.7.2.12. Ya Fiksaj Yntemine Gre Boyama97 5.7.3. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuklu Kumalara Uygulanan Boyama Yntemlerinin Karlatrlmas97 5.7.3.1. Boyarmadde Verimi 98 5.7.3.2. Su Tketimi. 98 5.7.3.3. Kimyasal Madde Tketimi..99 5.7.3.4. Atk Su Miktar99 5.7.3.5. Enerji Tketimi100 5.7.3.6. Uygulamann Kolayl-Zorluu.101 5.7.3.7. Boyama Sresi.101 5.7.3.8. Haslk zellikleri.102

VIII

Sayfa No 5.7.3.9. Yatrm ve Kullanm Maliyetleri.102 5.7.3.10. Uygulama Alanlar 103 5.7.4. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuun Boyanmasnda zel Uygulamalar ve Gelimeler 104 6. MATERYAL VE METOD. 106 6.1. Materyal.. 106 6.1.1. Pamuklu Dokuma Kumalar106 6.1.2. Boyarmadde ve Kimyasallar108 6.1.3. Cihazlar .. 109 6.2. Metot113 6.2.1. n Terbiye lemleri113 6.2.1.1. Aartma lemi113 6.2.1.2. Ykama lemi. 113 6.2.1.3. Kurutma lemi114 6.2.1. 4. Yakma lemi..114 6.2.1.5. Merserizasyon. 114 6.2.1.6. Kurutma ..114 6.2.2. Boyama Uygulamalar.114 6.2.2.1. Pad Batch Yntemi..115 6.2.2.2. Pad-Termofiksaj Yntemi... 116 6.2.2.3. Pad-Steam Yntemi.117 6.2.2.4. ektirme Yntemi...117 6.2.3. Renk lm.. 119 6.2.4. Haslk Testleri..119 6.2.4.1. Ik Hasl Testi..119 6.2.4.2. Ykama Hasl Testi...119 6.2.4.3. Srtnme Hasl Testi120 6.2.4.4. Ter Hasl Testi..120 7. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLEND RME 121 7.1. Renk lmlerinin Deerlendirilmesi 121

IX

Sayfa No 7.1.1. Kumalarn Renk Koordinatlar.. 121 7.1.2. Renk lmlerinin Karlatrlmas...122 7.1.2.1. Her Kuma in Boyama Yntemlerinin Karlatrlmas.. 122 7.1.2.2. A1 A2 A3 ve A4 Numaral Kumalarn Karlatrlmas.. 131 7.1.2.3. A6 ve A8 Numaral Kumalarn Karlatrlmas.. 136 7.1.2.4. A4 ve A7 Numaral Kumalarn Karlatrlmas.. 138 7.2. Haslk Sonularnn Deerlendirilmesi140 7.2.1. Ik Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi140 7.2.1.1. Pad-Batch Yntemine Ait Ik Hasl Sonular140 7.2.1.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ik Hasl Sonular..142 7.2.1.3. Pad-Steam Yntemine Ait Ik Hasl Sonular...143 7.2.1.4. ektirme Yntemine Ait Ik Hasl Sonular. 144 7.2.1.5. Uygulanan Yntemlerin Ik Hasl Sonularnn Karlatrlmas. 145 7.2.2. Srtnme Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi..146 7.2.2.1. Pad-Batch Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular..146 7.2.2.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular. 148 7.2.2.3. Pad-Steam Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular. 149 7.2.2.4. ektirme Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular150 7.2.2.5. Uygulanan Yntemlerin Srtnme Hasl Sonularnn Karlatrlmas. 151 7.2.3. Ykama Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi 152 7.2.3.1. Pad-Batch Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular.152 7.2.3.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular. 154 7.2.3.3. Pad-Steam Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular 155

Sayfa No 7.2.3.4. ektirme Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular...156 7.2.3.5. Uygulanan Yntemlerin Ykama Hasl Sonularnn Karlatrlmas. 157 7.2.4. Ter Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi158 7.2.4.1. Pad-Batch Yntemine Ait Ter Hasl Sonular158 7.2.4.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ter Hasl Sonular..161 7.2.4.3. Pad-Steam Yntemine Ait Ter Hasl Sonular164 7.2.4.4. ektirme Yntemine Ait Ter Hasl Sonular..167 7.2.4.5. Uygulanan Yntemlerin Ter Hasl Sonularnn Karlatrlmas. 170 8. SONULAR VE NER LER 172 Kaynaklar 175 zgemi.178 Ekler 179

XI

 ZELGELER D Z N

Sayfa No

izelge 3.1. Tipik Pamuk Liflerinin Kompozisyonu..9 izelge 3.2. Pamukta Bulunan Metaller.10 izelge 4.1. Genel Uygulama Alanlarna Gre Her Bir Kimyasal Snfn Dalm Yzdeleri... 31 izelge 5.1. Farkl Reaktif Gruba Sahip Trifenodioksiazin Boyarmadde rnekleri .... 55 izelge 5.2. Reaktif Boyarmaddelerle Yaplan Emdirme Yntemine Gre Boyama Metotlar...81 izelge 5.3. Emdirme Metotlarnn Uygun Olduklar Kuma Formlar. 81 izelge 6.1. A1 Nolu Kuman Genel zellikleri. 106 izelge 6.2. A2 Nolu Kuman Genel zellikleri. 106 izelge 6.3. A3 Nolu Kuman Genel zellikleri. 107 izelge 6.4. A4 Nolu Kuman Genel zellikleri. 107 izelge 6.5. A5 Nolu Kuman Genel zellikleri. 107 izelge 6.6. A6 Nolu Kuman Genel zellikleri. 108 izelge 6.7. A7 Nolu Kuman Genel zellikleri. 108 izelge 6.8. A8 Nolu Kuman Genel zellikleri. 108 izelge 6.9. Kumalarn Fularddan Gei Hzlar ve Uygulanan Val Basnlar... 115 izelge 6.10. Pad-Batch Boyama Reetesi. 115 izelge 6.11. Pad-Termofiksaj Boyama Reetesi...116 izelge 6.12. Pad-Steam Boyama Reetesi.... 117 izelge 6.13. ektirme Ynteminde Kullanlan Boyama Reetesi 118 izelge 7.1. A1 Numunesine Ait Renk Karlatrmas 123 izelge 7.2. A2 Numunesine Ait Renk Karlatrmas 124 izelge 7.3. A3 Numunesine Ait Renk Karlatrmas 125 izelge 7.4. A4 Numunesine Ait Renk Karlatrmas 126 izelge 7.5. A5 Numunesine Ait Renk Karlatrmas 127 izelge 7.6. A6 Numunesine Ait Renk Karlatrmas. 128 izelge 7.7. A7 Numunesine Ait Renk Karlatrmas .129

XII

Sayfa No izelge 7.8. A8 Numunesine Ait Renk Karlatrmas .130 izelge 7.9. A1, A2, A3 ve A4 Numaral Kumalarn Baz zellikleri. 131 izelge 7.10. Pad-Batch Yntemine Gre A1, A2, A3 ve A4n Karlatrlmas.132 izelge 7.11. Pad-Steam Yntemine Gre A1, A2, A3 ve A4n Karlatrlmas.....133 izelge 7.12. Pad-Termofiksaj Yntemine Gre A1, A2, A3 ve A4n Karlatrlmas.....134 izelge 7.13. ektirme Yntemine Gre A1, A2, A3 ve A4n Karlatrlmas.135 izelge 7.14. A6 ve A8in Renk Karlatrmalar 137 izelge 7.15. A4 ve A7in Renk Karlatrmalar 139 izelge 7.16. Pad-Batch Yntemine Ait Ik Hasl Sonular 141 izelge 7.17. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ik Hasl Sonular... 142 izelge 7.18. Pad-Steam Yntemine Ait Ik Hasl Sonular 143 izelge 7.19. ektirme Yntemine Ait Ik Hasl Sonular.. 144 izelge 7.20. Uygulanan Drt Yntemin Ortalama Ik Hasl Sonular 145 izelge 7.21. Pad-Batch Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular... 147 izelge 7.22. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular. 148 izelge 7.23. Pad-Steam Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular...149 izelge 7.24. ektirme Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular. 151 izelge 7.25. Uygulanan Drt Yntemin Ortalama Ya Srtnme Hasl Sonular... 152 izelge 7.26. Pad-Batch Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular. 153 izelge 7.27. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular... 154 izelge 7.28. Pad-Steam Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular.155 izelge 7.29. ektirme Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular... 157 izelge 7.30. Pad-Batch Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular. 158 izelge 7.31. Pad-Batch Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular...160 izelge 7.32. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular.. 162 izelge 7.33. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular 163

XIII

Sayfa No izelge 7.34. Pad-Steam Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular 164 izelge 7.35. Pad-Steam Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular. 166 izelge 7.36. ektirme Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular.. 168 izelge 7.37. ektirme Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular 169

XIV

RES MLER D Z N

Sayfa No

Resim 6.1. Yatay Fulard (Werner Mathis)......109 Resim 6.2. IR Kurutucu (Werner Mathis).. 109 Resim 6.3. Pad-Steam Makinesi (Werner Mathis) .110 Resim 6.4. Kondanse Makinesi (Werner Mathis) . 111 Resim 6.5. HT Numune Boyama Makinesi (Werner Mathis) ... 112 Resim 6.6. Renk lm nitesi (Datacolor).. 112

XV

EK LLER D Z N

Sayfa No

ekil 3.1. Sellozun Kimyasal Yaps 8 ekil 3.2. Sellozdaki Serbest OH Gruplar .. 12 ekil 3.3. Sellazn Kopard Sellozdaki Glikosidik Balar... 20 ekil 4.1. CIE Standart Iklar .. 41 ekil 4.2. CIELAB Renk Uzay.. 43 ekil 4.3. Multifiber Refakat Bezi rnei.. 46 ekil 5.1. Reaktif Boyarmaddenin ematik Yaps ... 49 ekil 5.2. Diklortriazin Yaps 51 ekil 5.3. Haloprimidin Yaps .. 52 ekil 5.4. ift Monoklortriazin Grubu... 53 ekil 5.5. eitli Reaktif Boyarmaddelerin Selloza Kar Reaktiflii.. 59 ekil 5.6. Klasik Jigger Boyama Makinesinde ematik lem Prensibi..73 ekil 5.7. Tipik Bir Yatay Fulard Yaps 77 ekil 5.8. Pad-Batch Yntemine Gre lem Ak 83 ekil 5.9. Pad-Roll Tesisinde ematik lem Basamaklar .... 87 ekil 5.10. Pad-Jig Tesisinde ematik lem Basamaklar 89 ekil 5.11. Tek Banyolu Ara Kurutmal Pad-Steam Yntemi ... 91 ekil 5.12. Pad-Dry Yntemi n Kurutmal lem Basamaklar93 ekil 5.13. Termofiksaj Ynteminde lem Basamaklar... 95 ekil 5.14. eitli Boyama Yntemlerinde Ksmi ve Toplam Maliyetlerin Karlatrlmas103 ekil 6.1. ektirme Yntemi Boyama Program118

XVI

1. G R Tekstil endstrisinde retilen mamullerin kullanm zellikleri ve albenisi asndan en ok neme sahip blm, terbiye blmdr. Tekstil terbiyesi; deiik formdaki tekstil materyalinin renklendirme ncesi hazrlk ilemleri, renklendirme ilemleri ve eitli kullanm zelliklerinin kazandrld bitim ilemleri olmak zere farkl aamadan olumaktadr. Bu aamalardan renklendirme, zellikle giysilik kumalar ve ev tekstili rnleri gibi yksek moda ieriine sahip tekstil rnlerinin ticari baarsnda ok nemli bir anahtar faktrdr. Renklendirme denilince akla boyama ve bask ilemleri gelmektedir. Ancak boyama ilemleri daha yaygn olarak grlmektedir. Dnya tekstil endstrisinde en yksek kullanm oranna sahip elyaf pamuk elyafdr. Reaktif, kp, direkt, kkrt ve azoik boyarmaddeler, pamuk elyafnn boyanmasnda kullanlabilen boyarmaddelerdir. Sahip olduklar zelliklerden dolay reaktif boyarmaddeler; pamuklu rnlerin boyanmasnda yaygn olarak kullanlan temel boyarmadde snfdr. Reaktif boyarmaddeler, reaksiyona dier boyarmaddelerden ve elyafa farkl olarak ba lif ile makromoleklleriyle girebilmekte kovalent

balanabilmektedirler. Reaktif boyarmaddelerin renk serisi tamdr ve renkler ok parlaktr. Ayrca reaktif boyarmaddelerin soukta boyayabilmeleri byk enerji tasarrufu saladndan, bu snf boyarmaddeler ok ksa zamanda hzla gelimitir. Boyarmadde reticisi firmalar tarafndan farkl reaktif gruplara sahip, mono-, bi- ve polifonksiyonel yapda olan, geni bir reaktivite ve substantivite aralna sahip reaktif boyarmaddeler gelitirilmitir. Bu geni aralktaki zelliklere sahip reaktif boyarmaddelerin gelitirilmesi, tekstil materyallerine farkl ekillerde aktarlmasn da gndeme getirmitir. Bugn pamuklu kumalar iin kullanlan reaktif boyarmaddeler, emdirme ve ektirme yntemine gre deiik ekillerde uygulanmaktadr. Dokuma kumalar iin kullanlan emdirme makineleri rme mamuller iin uygun deildir. rme mamullerle tm emdirme yntemlerine gre allamamaktadr. rme mamuller iin farkl konstrksiyonda baz emdirme makineleri gelitirilmitir.

Baz reaktif boyarmaddeler sadece emdirme yntemine uygunken, baz reaktif boyarmaddeler ektirme yntemine uygundur. Baz reaktif boyarmaddeler ise, hem emdirme hem de ektirme yntemine gre yaplan boyamalarda rahatlkla kullanlabilmektedir. Boyamalarda ekonomiklik ve istenen haslk zelliklerinin salanmasnn n planda olduu dikkate alndnda, tm yntemlere uygun reaktif boyarmaddelerle pamuklu kumalarn boyanmasnda hangi yntemin seilmesi gereklilii byk nem arz etmektedir. Bu noktadan hareketle yaplan tez almasnda; pamuklu dokuma kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda en ok kullanlan drt boyama ynteminin (ektirme, pad-batch, pad-steam ve pad-termofiksaj), emdirme ve ektirme prensiplerinin ikisine de uygun olan seilmi vinilslfon esasl bir reaktif boyarmadde baz alnarak, renk lmleri ve piyasada sk uygulanan haslk testleri zerinden karlatrlmas yaplmtr. Uygulama ekilleri laboratuvar artlarnda boyarmadde reticisi firmalarn teknik verilerine gre deneysel almalar yaplarak aratrlmtr. Elde edilen boyal kumalarn haslk testleri (k, ter, ykama, ya srtnme) TSE standartlar ve ISO standartlarna gre belirlenmitir. Yaplan deneysel almada farkl rg yaps, gramaj ve sklktaki kumalar seilerek bu parametrelerin renk iddeti zerindeki etkilerine de baklmtr. Yaplan tez almasnda ayrca ikinci blmde reaktif boyarmaddelerle pamuun boyanmas zerinde yaplan birok alma ksaca anlatlmtr. nc blmde pamuk elyafnn genel yaps ve kullanm oranlar verildikten sonra kimyasal zellikleri zerinde detayl olarak durulmutur. Drdnc blmde renk kavram, boyarmaddelerin yaplar ve snflandrlmas anlatldktan sonra kolorimetri ve renk haslklar konular aklanmtr. Beinci blmde reaktif boyarmaddelerin yaplar, zellikleri, snflandrlmalar konular detayl olarak incelendikten sonra pamuklu kumalara iin uygulanan tm yntemler ayr ayr ele alnmtr. Beinci blmn son ksmnda ise bu yntemler nemli parametreler baz alnarak karlatrlm ve yeni teknikler hakknda ksa bilgi verilmitir.

2. NCEK ALIMALAR Pamuun reaktif boyarmaddelerle boyanmasndaki zayf noktalar gidermek iin birok alma yaplmaktadr. Pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmas zerine yaplan almalar, zellikle en ekonomik ve yeterli haslk zelliklerine sahip boyamann gerekletirilmesi zerinde younlamaktadr. Bu amala; etkili kromoforlarn gelitirilmesi zerinde, tuz yklemesi ve atk sularn renginin alnp tekrar kullanlmas zerinde, bifonksiyonel ve polifonksiyonel reaktif boyarmaddelerin gelitirilmesi zerinde ve farkl ortamlarda boyamalarn gerekletirilmesi Boyama ekonomiklik konusunda (Ultrasonik enerjinin kullanlmas, emdirme reaktif sperkritik karbondioksit ortamnda boyama) almalar yaplmaktadr. yntemleri n plandadr. asndan Pamuklu bakldnda, mamullerin yntemlerinde boyarmaddelerle

boyanmasnda zerinde durulan bir dier alternatif konu da pamuun modifiye edilip daha sonra boyanmasdr. Modifiye ilemi ile boyarmaddenin fiksaj yzdesi arttrlmaktadr. Aada pamuklu mamullerin reaktif boyarmaddelerle boyanmas konusunda yaplan baz almalar ksaca anlatlmtr. Leblanc, M. A. (1987) ; pamuklu kumalarn iki banyolu ynteme gre (paddry pad-steam) reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda, iki banyo arasndaki kurutma yerine vakumlu emme tertibat kullanmtr. Buharlama ncesi yaplan vakum ilemi ile zellikle yksek afiniteye sahip boyarmaddelerde fikse orannn normal yntemden daha ok olduunu gstermitir. Kank, M. (1988) ; pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle pad-batch yntemine gre boyanmasnda, folye iinde bekletme ile vakumlu ortamda bekleme ilemlerini karlatrmtr. Her iki yntemin de birbirine yakn sonular verdiini belirtmitir. Lewis, M. D. ve Lei, X. (1989) ; sellozik liflerin kimyasal modifikasyonu ile mevcut reaktif boyanma zelliklerinin gelitirilebileceini gstermilerdir. Bunun iin pamuklu bir kuma poyamid-epiklorhidrin reinesiyle n ileme tabi tutarak ardndan reaktif boyarmaddeyle boyamlardr. Deneyler sonunda modifiye ilem

grm kuma ile grmemi kumalarn renk deerleri, k haslklar ve fiske deerlerini karlatrmlar ve olumlu sonular elde etmilerdir. Smith, C. B. ve Thakore, K. A. (1991) ; reaktif boyarmadde banyolarna ultrasonik enerjinin etkilerini incelemilerdir. Vinilslfon esasl bir reaktif boyarmaddenin ultrasonik enerji altnda hidrolize olma durumunu aratrmlardr. Homojen sistemlerde olumlu sonu elde etmilerdir. Sre, scaklk ve kimyevi kullanm konusunda ultrasonik sistemlerin konvansiyonel sistemlere gre olduka farkl olabileceini ortaya koymulardr. Imada, K., Harada, N. ve Yoshida, T. (1992) ; zellikle pamuklu rme kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda optimizasyon almalar yapmlardr. Boyama sresi, boyama dengesi (birincil ve ikincil ekme), boyarmadde tipi ve eklenen yardmc kimyasallar arasndaki ilikiyi incelemilerdir. pH kontrol ile yardmc kimyasal eklenmesiyle her reaktif boyarmadde iin optimum bir ekim ve fiske gerekletiini belirtmilerdir. Bylelikle kazanlan avantajlarn; ksa boyama sresi, yksek renk tekrarlanabilirlii olduunu ortaya koymulardr. Keqiang, C., Hubei, W., Perkins, W. S. ve Reed, I. E. (1994) ; pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda kullanlan boyama banyolarnn, boyama ileminden sonra ozonlanarak tekrar kullanlmas zerinde almlardr. ana renk ve ayrca bunlarn bir kombinasyonu ile boyamalar gerekletirmiler ve boyama sonras oluan atk flotteleri kartrp filtremilerdir. Daha sonra atk flotte iindeki boyarmaddeleri ozonla ktrmlerdir. Elde edilen ozonlanm flotteden %90 alnm, %10 taze musluk suyuyla birletirilmi ve kimyasal olarak sadece %10 orannda tuz eklenmitir. Bu flotteyi tekrar boyama ileminde kullanmlar ve bu olay ard arda 5 kere tekrar etmilerdir. alma sonucunda yaplan karlatrmalarda renk tekrarlanmas mkemmel km ve birbirine ok yakn sonular elde etmilerdir. Isyel, H. (1997) ; pamuklu rme kumalarn reaktif boyarmaddelerle ektirme yntemine gre boyanmasnda tuz ve soda deriimleri ile boyama scaklnn boyama kuvvetine etkisini incelemitir. almasnn sonucunda tuz ve soda deriimlerinin artmasnn boya kuvvetini arttrdn ortaya koymutur.

Sayal, V. (1998) ; pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmas sonucu oluan atk flotteyi yeniden deerlendirme yoluna gitmitir. Bunun iin ana renkte ve bu rengin bir kombinasyonu ile 4 boyama flottesi hazrlayp boyamalar yapmtr. Daha sonra atk flottelerin hepsini kartrp, demir iyonlu hidrojen peroksit ile boyarmaddeleri flotteteden uzaklatrm, pH azaltmak iin bir miktar asit haricinde hibir kimyevi kullanmadan %100 yenilenmi bu flotteyle tekrar boyamalar gerekletirmitir. Bunu da arka arkaya kez tekrarlamtr. Renk tekrarlanabilirliinin koyu tonlarda olduka iyi ktn gstermitir. Bu yntemin kimyevi kullanm ve enerji tketimi ynnden olduka ekonomik olduunu gstermitir. Shamey, M. R. ve Nobbs, J. H. (1999) ; pamuk ipliklerinin bobin formunda reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda bilgisayar kontroll bir makine tasarlamlardr. Bylece boyama banyosu scakl, basnc, flotte ak oran ve yn, pH ve flottedeki boyarmadde konsantrasyonu gibi parametrelerin hem ekranda gsterilmesini hem de otomatik kontrol edilmesini salamlardr. Yang, Y. ve Li S. (2000) ; polyester/pamuk karm kumalarn dispers/reaktif boyarmaddelerle tek banyo yntemine gre boyanmasnda, yksek scaklkta bir alkali ilemi gelitirmileridir. lemin temelinde bazik ortamda boyama zellii gsterebilen bir dispers boyarmadde ve yksek scakla dayankl bir reaktif boyarmadde seimi olduunu belirtmilerdir. Boyamaya etki eden tm artlar (pH, scaklk, boyama sresi, baziklik, tuz, konsantrasyonlar ve boyarmadde yaplar) incelemilerdir. Bu ilem sayesinde zamandan kazan, enerji ve su tketiminin azaltlmas artmada kullanlan kimyevilerden kazan salandn gstermilerdir. Bu ilemin konvansiyonel sisteme gre tek dezavantajnn ise daha az boyarmadde almnn grlmesidir. Hauser, P. J. (2000) ; pamuk boyamasnda kirlilik ve enerji gereksinimini azaltc yeni bir proses gelitirmitir. Bu modifiye prosesiyle pamuk elyafndaki kovalent ba yapabilen katyonik boyarmadde alanlarn arttrmtr. Modifikasyon ilemi iin 2,3-epoksipropil trimetil amonyum klorid bileiini kullanmtr. Deneyinde pamuklu rme kumalar kullanm ve reaktif ve direkt boyarmaddelerle ektirme yntemine gre boyamalar yapmtr. Daha sonra ilem sresi, renk

haslklar, gerekli enerji miktar ve atk seviyesi ynnden karlatrma yapm ve olumlu sonular elde etmitir. Yumuak, N. (2001) ; reaktif ve dispers boyarmaddelerle boyanm materyallerin renk haslklarnn iyiletirilmesi zerine almalar yapmtr. Nikelklorr, baryumslfat ve baryumklorr gibi kimyasallar kullanarak pamuk ve pamuk/polyester kumalar zerinde bayama deneyleri yapp haslklardaki deiimi karlatrmtr. Eren, H. A. ve Ani, P. (2003) ; tek admda boyanm polyester/pamuk karml kumalarn renk haslklarnn gelitirilmesi iin 6 deiik ard ykama ilemleri uygulamlar ve haslklar kontrol etmilerdir. Redktif ykamann karlmasnn tek adml boyama ynteminde, koyu tonlarda haslklarn dk kmasna neden olduunu ve bunun da oksidatif ykama ile zlebileceini gstermilerdir. Eren, H. A. ve Ani, P. (2004) ; polyester/pamuk karmlarnn tek adml alkali boyama ynteminde boyarmadde seimini incelemilerdir. Pamuk iin reaktif boyarmadde olarak mononikotinat triazin (MNT) esasl boyarmaddelerin, yksek scaklklara dayankl ve ntr ortamda boyayabilen zellik gstermesi sebebiyle, tek adml boyama yntemi iin en uygun boyarmaddeler olduunu gstermilerdir. Ayrca reaktiflii daha az olan reaktif boyarmaddelerin, bu yntem iin daha uygun olduunu aklamlardr. Maeda, S., Kunitou, K., Hihara T. ve Mishima, K. (2004) ; polyester/pamuk esasl kumalar dispers/reaktif boyarmaddelerle tek banyo yntemine gre sperkritik karbondioksit ortamnda boyamlar ve konvansiyonel termofiksaj yntemiyle sonular karlatrmlardr. yi renk iddeti ve ykama haslklar elde etmilerdir. Renk haslklarnn termofiksaj yntemine gre olduka yksek ktna dikkat ekmitir. Ahmed, N. S. E. (2005) ; pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle ektirme yntemine gre boyanmasnda kullanlan inorganik tuz sodyum slfat yerine bir organik tuz olan sodyum edat kullanlmasn incelemitir. almasnda pamuklu kumalar hem sodyum slfat hem de sodyum edat ile farkl boyama parametrelerinde boyam ve renk iddetleri ile haslklar kontrol etmitir.

almasnn sonucunda sodyum edat tuzunun boyarmadde alm ve fiksaj konusunda iyi bir potansiyeli olduunu kantlamtr.

3. PAMUK ELYAFI VE GENEL ZELL KLER Dnyadaki tm tekstil lifleri iinde ok byk neme sahip olan pamuk elyaf, sahip olduu zelliklerden dolay zellikle giyim malzemesi olarak asrlardr deerini korumay bilmitir. Pamuk bitkisinden retilen pamuk elyaf, tek hcreli tohum liflerindendir. Pamuk, Gossypium ailesine mensup pamuk bitkisinin tohumuna bal olarak bulunan doal bir tohum elyafdr. Pamuk, esas kimyasal yaps selloz olan en nemli bitkisel liftir. 5000 yl akn bir sredir dnyada en yaygn kullanlan elyaftr (Yakartepe veYakartepe,1993). Pamuk retimi, 2005 yl itibariyle yaklak 26 milyon tondur. Genel olarak bakldnda 1980-2003 yllar arasnda dnya pamuk tketimi yllk %1,6 artarken, toplam lif tketimi yllk %2,6 artmtr. 2000 yl itibariyle, dnya pamuk tketim miktar tm lifler iinde yaklak %40lk bir paya sahiptir. Bu rakamlar pamuk elyafnn nemini aka ortaya koymaktadr (MacDonald ve Vollrath, 2005; Townsend, 2005). 3.1 Pamuk Elyafnn Kimyasal Yaps rrlama ve mekanik temizlemeden sonra, ham pamuk elyaf yaklak %95 orannda selloz iermektedir. Sellozun kimyasal yaps ekil 3.1de gsterilmektedir.

ekil 3.1. Sellozun Kimyasal Yaps (Lewin, 1998)

Pamuk elyaf bnyesindeki selloz harici bileenlerin byk bir ksm, primer duvarda ve etrafnda bulunmaktadr. izelge 3.1de tipik bir pamuk elyafnn kompozisyonu verilmitir. izelge 3.1. Tipik Pamuk Liflerinin Kompozisyonu ( Lewin,1998) Bileenler Selloz Protein Pektik Maddeler Kl Ya Toplam eker Pigment Dierleri (Kuru arln %si) Genel Deiim Aral 95,0 88,0-96,0 1,3 1,1-1,9 1,2 0,7-1,2 1,2 0,7-1,6 0,6 0,4-1,0 0,3 0,1-1 Eser Mik. 1,4

Terbiye ilemlerinden sonra, pamuk zerinde bulunan bu selloz harici maddeler uzaklatrlr ve pamuk elyafndaki selloz oran yaklak %99a kar. izelge 3.1de gsterilen sellozik olmayan bileenler; azot ierikli bileikler (Protein), yalar, pektik maddeler, organik asitler, ekerler ve inorganik tuz reten kl eklindedir. Pigmentler ise ok dk miktarlarda bileen olarak pamuk yapsnda grlmektedir. Bu bileenlerin miktarlarn etkileyen ana parametreler u ekilde sralanabilir: 1. Toprak yaps, 2. klim yaps ve hava koullar, 3. Zirai uygulamalar, 4. Pamuk cinsi Selloz harici maddeler eitli kimyasallarla pamuktan uzaklatrlabilirler. Bu maddelerin tamamna yakn, seyreltik sodyum hidroksit zeltisiyle pamuun kaynatlmas ve daha sonra ykanmas sonucu uzaklatrlr. Azot ierikli bileikler, dier sellozik olmayan bileenler iinde en fazla orana (%1-2) sahiptir. n terbiye ilemi grm pamuktaki nitrojen ierikli protein oran yaklak %0,22 oranndadr. Pamuk elyaf ve primer duvar hem protein ve serbest aminoasit hem de protein olmayan azot iermektedir. Tespit edilen serbest amino

asitler unlardr: glutamik asit, aspartik asit, valin, serin ve treonin. Pamuk ya (%0,4-1,0), elyafn primer duvarnda yer almaktadr. Pamuk yzeyi arttka ve lif inceldike ya miktar artmaktadr. Ya, pamuk elyafndan dzgn iplik erilmesi iin gerekli yalayc grevini grmektedir. Fakat pamuk ya ayn zamanda pamuun mukavemetini azaltmaktadr. Pamukta bulunan ekerler; bitkisel ekerler ve bceklerden kaynakl ekerler olmak zere iki tipte bulunurlar. Bitkisel ekerler ounlukla monosakkaritler, glikoz ve fruktoz olarak, az miktarda da disakkarit olarak bulunmaktadr. Pektik maddeler byk oranda primer duvarda bulunmakta oup, elyafn kuru arlnn %0,7-1,2sini oluturur. Ham elyaftaki organik asitler, ounlukla malik asid (%0,5) ve sitrik asittir(%0,07). norganik tuzlar (fosfatlar, karbonatlar ve oksitler) ve organik asitlerin tuzlar, kl olarak %1,2 orannda verilmitir (Lewin,1998). Pamukta bulunan metaller, zellikle iplik retimi, kasar ve boyama gibi terbiye ilemlerinde problemlere yol atndan, byk dikkat gerektiren bileenlerdir. Ca, P, S, K ve Fe bitkiye ait metallerdir; Mg, Al, Si, Fe, Cr, Se, Hg, Ni, Cu, K ve Ca topraktan gelen metallerdir. Lewin (1998)in bildirdiine gre Brushwood ve Perkins(1994) eitli blgelerde pamuk elyafnn metal ieriini aratrmlar ve pamuktaki hangi metallerin ne kadar bulunduunu tespit etmilerdir. izelge 3.2de pamuktaki metal ierii verilmitir. izelge 3.2. Pamukta Bulunan Metaller (Brushwood Lewin,1998den) Metal ppm Potasyum 2000-6500 Magnezyum 400-1200 Kalsiyum 400-1200 Sodyum 100-300 Demir 30-90 Mangan 1-10 Bakr 1-10 inko 1-10 Arsenik <1 Fosfor 180-1000 ve Perkins,1994:

10

Pamukta bulunan metaller, rmede ve rotor iplik retiminde srtnme problemlerine neden olurlar. Peroksit aartmalar magnezyum tuzlarndan etkilenir. Ayrca demir ve bakr niform olmayan bir aartmaya neden olurlar. zlmeyen kalsiyum ve magnezyum tuzlar boyamaya tesir ederler. Bakr metali ise bitmi denim kumalarn sarln arttrmaktadr. Demir metali elyafn, boyamay etkileyen kalc pembe veya kahverengi olmasna neden olabilmektedir. Tekstil atk sularnda en ok ilgilenilen metaller bakr ve inkodur. Bu metaller pamuk elyafnda ok dk miktarlarda olduunda atk sularda problem tekil etmemektedir. Metaller, uygun ykama ve aartma ilemleriyle pamuktan uzaklatrlr ve renklendirmede doacak problemler nlenmi olur. 3.2. Pamuk Elyafnn Fiziksel zellikleri Mikroskopla bakldnda; yass, bkml hortum veya eride benzer bir yaps vardr. Bkmler yzeye dzgnsz grnm verirler. Kesiti bbrek veya fasulye eklindedir. Lmen denilen bir merkezi kanal vardr. Elyafn boyu 1 cmden 6 cmye kadar olabilir. 1 cmden ksa olanlar linterdir. 1-2,5 cm aras ksa kesikli lifler, 2,5 3,5 cm aras orta kesikli lifler ve 3,5 cmden uzun olanlar uzun kesikli lifler olarak snflandrlr. Lif incelii genel olarak 12-45 mikron arasnda deimektedir. Rengi genellikle beyazdr. Kahverengi ve krem renkli olan pamuklar da vardr. Parlak bir elyaf deildir. Doal bir matl vardr. Parlaklk merserizasyon ilemiyle arttrlr. Mukavemeti genel olarak 3 - 4,5 g/denye arasndadr. Islandnda mukavemeti %1020 orannda artmaktadr. Uzama elastikiyeti %3-10 arasnda olup, ketenden fazla yn ve ipekten daha az bir uzama gstermektedir. Normal artlar altnda, %8,5 orannda nem alma kabiliyetine sahiptir. Statik elektriklenme ve pilling problemi yoktur. Younluu 1,54g/cm3 olup, birok tekstil lifinden daha ar bir yapya sahiptir (Yakartepe ve Yakartepe,1996).

11

3.3. Pamuk Elyafnn Kimyasal zellikleri Pamuk elyaf byk lde selloz yapsnda olup, pamuun kimyasal reaktifliini selloz polimeri belirlemektedir. Selloz polimeri, 1 ve 4 numaral karbon atomlarndan birbirine balanm -d glikozdan meydana gelmitir. ekil 3.2de sellozun serbest OH gruplar gsterilmitir.

ekil 3.2. Sellozdaki Serbest OH Gruplar (Lewin,1998) Sellozun bu kimyasal yapsndaki 2-OH, 3-OH ve 6-OH gruplar, sellozun bir polialkol etkisi gstermesine neden olmaktadr. Kimyasal maddelerin selloz molekllerine etkisi byk lde bu gruplar zerinden olmaktadr. Selloz molekllerinden oluan zincirler birbirlerine molekller aras hidrojen kprleriyle balanrlar ve bylece mikrofibriller oluur. Mikrofibrillerden de makrofibriller meydana gelmektedir. Makrofibriller de lif yapsnda organize olmu ekilde bulunurlar. Pamuk elyafnn, yumuak artlar altnda dietilaminoetil klorid ile reaksiyonunu baz alan kimyasal lm OHlarn reaksiyona girme yeteneklerinin azalan sraya gre 2-OH > 6-OH >> 3-OH eklinde olduunu gstermitir. Hidroksil gruplarnn toplam reaktiflii ve 2-OH, 3-OH ve 6-OH gruplarnn relatif reaktiflii, iirici n ileme, ayraa ve tepkime artlarna gre farkllklar gstermektedir (Lewin,1998).

12

3.3.1. iirici Maddelerle Reaksiyonlar Pamuk elyafnda; su, sodyum hidroksit ve sv amonyak imeye neden olmaktadr. 3.3.1.1. Suyun Etkisi Selloz, hidrofilik zellikte olup, suyun varlnda ime etkisi gstermektedir. Su moleklleri selloz moleklleri iindeki kristalitlerin ierisine giremezler, yani intermiselar bir tepkime gsterirler. Ayrca kristalitlerin d yzeyiyle de tepkimeye girerler. Kristalitler lif eksenine paralel ekilde uzandndan, d yzeydeki OHlarla dipol ekim kuvvetleri ve hidrojen kprleri zerinden balanan su moleklleri, lif kesitinde imeye neden olmaktadr. Uzunluktaki art ise ok azdr. Pamuk liflerinin slandklarnda, rejenere selloz liflerinin aksine mukavemetlerinde art grlmektedir. Bunun temel sebebi de kristalin blgelerin fazla oluu ve makromolekl zincirlerinin uzun olmasdr. 3.3.1.2. Sodyum Hidroksitin Etkisi Pamuun sv sodyum hidroksit zeltisiyle imesi, nemli bir ticari ilemdir ve merserizasyon olarak adlandrlr. Lityum hidroksit ve potasyum hidroksit bazlar da pamuun merserizasyonunu gerekletirebilir, fakat normal olarak sodyum hidroksit kullanlmaktadr. Sodyum hidroksitle muamele sonucunda, pamuklu kumalarn boyarmadde afinitesi, kimyasal reaktiflii, stabilitesi, mukavemeti, parlakl ve dzgnl gibi zellikleri gelimektedir. lem grm pamuktaki yapsal deimeler; kristal yapnn selloz Iden selloz IIye dnmesi, kristalitlerin uzunluunun azalmas, nem almann artmas ve kristalinite derecesinde azalma olarak belirlenmitir (Warwicker ve ark,1966:Lewin, 1998den) .

13

3.3.1.3. Sv Amonyan Etkisi Pamuk elyafnda imeye neden olan bir dier kimyasal madde sv amonyaktr. Sv amonyak nce amorf blgelerdeki serbest hidroksil gruplaryla reaksiyona girdikten sonra kristalin blgelere szar ve oradaki hidrojen kprlerini krarak reaksiyona girer. Lewin (1998)de belirttiine gre, Lewin ve Roldan (1971); pamuun sv amonyakla muamelesi ve ykanmas sonucunda kristalinite indeksinin %79dan %30-40a dtn ve ayrca kristalit byklnn 54 dan 34-37 ya dtn tespit etmilerdir. Dairesellik ve homojenlik artmtr. Amonyakla muameledeki germeye bal olarak mukavemet byk lde ykselmi ve kopma uzamasnda azalma grlmtr. Liflerin boyanabilme yeteneklerinde ayrca art gzlenmitir. 3.3.2. Eterleme Selloz eterleri genel olarak ok stabildirler. Eterlemi pamuklarn ou hem asidik hem de bazik ortamlarda alt gruplarn hidrolitik ayrmasna kar ok direnlidir. Bu dayankllktan dolay, pamua uygulanan birok kimyasal apre ilemi eterletirme reaksiyonlar zerine kurulmutur. Burumazlk yksek terbiyesi, su geirmezlik, g tutuurluk ve anti mikrobiyal apreler bu reaksiyon tipine rnek olarak gsterilebilir. Kondenzasyon reaksiyonu temelli ilemler en stabil pamuk trevlerini retmektedir. Dier yandan, adisyon reaksiyonu temelli ilemler daha az stabil olan selloz eterleri oluturmaktadr. Stabilitedeki bu dmenin nedeni adisyon reaksiyonunun dengesinin doasndan kaynaklanmaktadr. Selloz eterlemesinin bu iki yapsnn bilinen rnekleri olan karboksi metilleme ve siyanoetilleme ortamda alkali varlnda gerekletirilir (Lewin,1998). Selloz eterler genel olarak Sel-OR eklinde gsterilir. Eter grubundaki R ile gsterilen, alkil, aromatik, heteroalkil, heteroiklik ve dier alt gruplar olabilir. Pamuk elyafnn etilen oksitle verdii eterleme reaksiyonu u ekildedir:

14

Sel-OH + H2COCH2

Sel-OCH2CH2OH

(3.1)

Fakat oluan bu hidroksietil grubu kimyasal adan yksek reaktiflie sahiptir ve dier etilen oksit moleklyle tepkimeye girerek uzun alt grup zincirlerinin olumasn salar. Bu ileme a eterlemesi denir ve sonuta Sel-O(CH2CH2O)nH oluur. 3.3.2.1. Burumazlk Dayanm Pamuun eterleme tepkimelerinden en nemlisi, kumularn burumaya kar dayanmnn gelitirildii apre ilemleridir. Aldehitler; formaldehit ve gliyoksal, iki selloz zincirindeki OH gruplaryla reaksiyona girerek onlar tek zincire dntrr ve bylece birbirine balanan zincirlerden dolay materyalin buruma zellii geliir. Burumazlk yksek terbiyesinde farkl kimyasallar da kullanlmaktadr. 3.3.2.2. Reaktif Boyama Bir dier ticari eterleme reaksiyonu da pamuun reaktif boyarmaddelerle boyanmas ilemidir. Bu konu zerinde ileriki blmlerde detayl bilgi verilmitir.

3.3.2.3. G Tutuurluk Yanmaya kar diren gsterme zellii, pamuk elyafna uygulanan nemli apre ilemlerinden biridir. Yanmaya kar kalc direnci arttran birok kimyasal gelitirtmesine ramen, deiik nedenlerden dolay ok az pratik uygulamaya uygundur. zellikle azot ve fosfor ieren bileikler g tutuurluk zerinde ok etkili olduklarndan kullanlmaktadrlar. G tutuurluk apresi de bir eterleme reaksiyonudur.

15

3.3.2.4. ok Fonksiyonlu zellikler Sellozik liflerin N-metilol bileikleriyle eterleme reaksiyonu gstermesiyle esnek kompozit bir yap oluur. Eterleme ilemiyle; kalc t ve yaylanma zellii, kir iticilik, antimikrobiyal zellik gibi birok zellik materyale kazandrlabilir. 3.3.3. Esterleme Sellozdaki hidroksil gruplar; karboksilli asitlerle, anhidridlerle,

izosiyanatlarla ve ketonlarla tepkimeye girebilirler. Bu ekilde selloz esterleri oluur ve ayrca lif, iplik ve kuma yapsnda orijinallik bozulmaz. lem ncesi doal pamuktaki kristalinite oran yksek olup, zincirler arasndaki hidrojen kprleri kimyasal ajanlarn szmasn engellemektedir. Bu nedenle monofonksiyonel karboksilli asitler ve anhidritlerle esterleme reaksiyonu ncesi elyafa iirici ajanlarla muamele yaplmas gerekmektedir. 3.3.3.1. Asetilleme Erilmi veya dokunmu pamuklu mamullerinin asetillemesi sonucunda materyalin s direncinde art gzlenmektedir. Blgesel olarak asetillenen pamuk t masalarnda ve scak bal amar preslerinde kaplama olarak kullanlmaktadr. 3.3.3.2. Formaldehitsiz Burumazlk Dayanm Her moleklnde 3-4 karboksil grubu bulunan polikarboksilik asitlerle pamuk sellozunun yksek scaklkta apraz balanmasnn gereklemesiyle, formaldehitsiz burumazlk yksek terbiyesi materyale kazandrlmaktadr. En etkili asitler; BTCA(1,2,3,4 btantetrakarboksilli asit), trikarboksilik asit ve sitrik asittir(Lewin,1998).

16

3.3.3.3. norganik Asitlerin Esterleri Pamuk elyaf inorganik asitlerle de esterleme reaksiyonu gstermektedir. Pamuk linterlerine uygulanan nitrik asitlerle selloz nitratlar elde edilmektedir. %13 orannda azot ieren bu selloz nitratlar pamuk barutu olarak bilinirler. Yksek scaklkta mono veya diamonyum fosfatla muamele sonucu pamuk elyafnn g tutuurluu gelimektedir. 3.3.4. Bozunma, Zarar Grme Tekstil lifleri iindeki pamuun yerinin en nde olmas byk lde, pamuun grd ilemler srasnda kimyasal zarara kar koyma kapasitesine baldr. Belirli artlar altndaki muamelelerin pamua zarar veriyor olmas, pamuun bozunmas zerine almalar zorunlu klmtr. Pamuun bozunmasna neden olan balca maddeler; asitler, bazlar, ykseltgen ajanlar, s, radyasyon ve enzimler eklindedir. 3.3.4.1. Ykseltgenme Selloz molekllerini oluturan glikoz yaptalarnda ykseltgenebilecek farkl alkol gruplar mevcuttur. rnein 6. karbondaki birincil alkol grubunun bir derece ykseltgenmesiyle aldehit, iki derece ykseltgenmesiyle karboksilli asit oluur. 2 ve 3 konumunda bulunan ikincil alkollerin sert koullarda bir derece ykseltgenmesiyle ketonlar oluur. Bu artlarn trne gre bu blgede C-C ba kopabilir ve halka alr. artlar devam ettiinde makromolekller paralanrlar ve oksisellozlar olumu olur. Oksisellozlar indirgen zellik gsterirler. zellikle pamuklu materyallerin aartlmas ileminde ykseltgen maddelerle alld iin ok dikkat edilmesi gerekmektedir. Lewin (1998), pamuk bnyesindeki bu gruplarn tespit edilmesi iin deiik metotlarn uygulandn belirtmitir.

17

3.3.4.2. Asitlerin Etkisi Pamuun asitlerle bozunmas olay, aadaki reaksiyonda grld gibi glikosidik balarn hidrolizi sonucu olumaktadr. Reaksiyon 3 admda gerekleir. Glikosidik balarn kopmas sonucu karbonyum iyonu formasyonu gzlenmektedir. Lewinin (1998), belirttiine gre, Bemiller (1967), glikozitlerin hidrolizi tamamen analog olarak gereklemektedir. Homojen hidrolizde, %72lik slfirik asitle muamelede, %90 orannda D-glikoz randman elde edilmektedir.

(3.2)

Tekstildeki ilemlerde pamuk elyaf iin seyreltik sv asitler kullanlr. Elyaf karm oranlarnn belirlenmesinde ise pamuu paralamak ve zmek iin slfirik asit zeltisi veya scak fosforik asit zeltisi kullanlmaktadr. 3.3.4.3. Bazlarn Etkisi Pamuk elyaf bazlara kar ok iyi diren gsterir ve belirli artlarda baz zellikleri bazlarn etkisiyle geliir. Ama ar artlarda (scak bazlarla muamele), pamukta bozunma grlmektedir. Lewinin (1998)de belirtiine gre, Isbell (1944),

18

sellozun scak alkali muamelesinde gerekleen temel mekanizmasnn, betaalkoksil karbonil eleminasyon reaksiyonu olduunu gstermitir.

(3.3)

3.3.4.4. Biyolojik Bozunma Sellozun biyolojik bozunmasna sellaz enzimleri neden olmaktadr. Bu sellaz enzimleri, birok mikroorganizma tarafndan retilmektedir. Enzimatik bozunmann balca reaksiyon eidi hidrolizdir. Bakteri ve mantarlarn neden olduu mikrobik zarar, pamuklu kumalara olabilecei gibi, kozalarn patlamasndan sonra toplama ncesinde ve sonrasnda ve depolama srasnda da gerekleebilmektedir. 3.3.4.5. Piroliz, Is Etkisiyle Bozunma Pamuk liflerinin sya kar gsterdikleri tepki; scakln, stma sresinin, elyafn nem ieriinin ve havadaki nem orannn bir fonksiyonu eklindedir. Ayrca, kristalin blge durumu ve polimerizasyon derecesi ile stma eidi de termal bozunmay etkilemektedir. Sre, scaklk ve eklenen katalitik materyal ierii pirolizi etkileyen temel faktrlerdir. Pamuk lifleri 140Cnin zerine stldnda, mukavemet kayb ve karbonil ile karboksil gruplarnda art grlmektedir. Mukavemetin tamamen kaybolmas iin, oksijen varlnda, 200C ve zerinde birka saat tutulmas ile ortaya kmaktadr. 200Cnin zerinde sl dekompozisyon ve depolimerizasyon balamaktadr. 200 ve 300C arasnda birincil uucu dekompozisyon geliir. Sellozun 400Cnin zerine stlmasyla kalan tek madde kmrdr.

19

3.3.4.6. UV ve Yksek Enerji Radyasyonu Sellozun grnr ve UV kla ilikisi fotokimyaya, yksek enerjili radyasyonla ilikisi de radyasyon kimyasna girmektedir. Ik zellikle pamuklu kumalarn zarar grmesine neden olmaktadr. Gnein ultraviyole nlar pamuun zamanla oksiselloza dnmesine neden olur ve mukavemet der. 2-3 hafta direkt gne na maruz kalan pamuun mukavemeti %50 orannda dme gstermektedir (Yakartepe ve Yakartepe,1996). Yksek enerjili radyasyon sellozun oksidatif depolimerizasyonuna neden olmaktadr. Dk dozajlarda lif zelliklerinde deime grlmese de yksek dozajlarda pamuun fiziksel ve kimyasal zelliklerinde deime gzlenmektedir. Pamuun oksidatif depolimerizasyonu ierdii karbonil ve karboksil gruplarn artmasyla orantldr. 3.3.5. Enzimatik Modifikasyon Tekstil uygulamalarnda kullanlan enzimler; hal skmede kullanlan enzimler, yzey liflerinin uzaklatrlmas iin kullanlan enzimler, yumuak tutum veren enzimler ve boyanm pamuun renk zelliini gelitirmede kullanlan enzimler eklindedir. Her enzimin etki ettii belirli maddeler vardr. Tekstilde kullanlan enzimler sellozu oluturan glikoz yaptalar arasndaki oksijen kprlerini koparan enzimlerden deildir. Sellaz veya 1,4--glukanaz enzimleri direkt zinciri oluturan oksijen kprlerini koparmaktadrlar. ekil 3.3de bu olay gsterilmektedir.

ekil 3.3. Sellazn Kopard Sellozdaki Glikosidik Balar (Lewin,1998)

20

Enzimlerin stabilitesi, ortamdaki hidrojen iyonu konsantrasyonuna baldr. Enzimlerin pamuk elyafnn terbiye ilemlerinde kullanlmasnn en nemli nedenlerinde biri de, enzimlerim ekolojik adan gvenli olmalardr.

21

4. BOYARMADEDELER VE RENK KAVRAMI 4.1. Renk ve Kimyasal Yap likisi Baer ve nancnn (1990) belirttiine gre, 1868 ylnda Graebe ve

Lieberman organik bileiklerin renkli olmasnn, doymam karakterde olmalar ile ilikili olduunu fark ettiler. Yaplan denemelerde, renkli organik bileiklere hidrojen katldnda renk kayboluyor, ayn bileiklerden hidrojen kartldnda renk tekrar ortaya kyordu. Deneme sonunda rengin, molekldeki doymamlktan ileri geldii tezi gnmzde halen baka sebeplerle birlikte renkliliin temel artlarndan saylr. Daha sonra 1876da Wittin ortaya koyduu kromofor grup teorisi ile, bir bileiin renginin moleklde doymam karakterde nitrozo veya nitro (-N=O), karbonil (C=O), azo (-N=N-) gibi gruplar ile zayf asidik veya bazik karakterde amino (NH2), hidroksil (-OH) gibi gruplarn reaksiyonlarndan ileri geldii ortaya atld. Kromofor gruplar doymam karakterdeki renk verici gruplardr. Kromofor gruplarn yan sra moleklde oksokrom ad verilen renk arttrc gruplar da yer almaktadr. Kromofor ve oksokrom gruplar tayan bileiklere de kromojen ad verilir. Fakat Wittin teorisi tm renk olaylarn aklayamaz. nk, bir grubun kromofor zellik gsterebilmesi iin gerekli koullar ile kromofor ve oksokrom gruplar arasndaki etkileim ve ilikiyi aklayamamaktadr. rnein; tetrameitl-pamino trifenil karbinol bileiinin renksiz olmasna karlk, hidroklorr yeil renklidir. Bundan sonraki gelimeler birbirinden tamamen farkl iki yoldan yrmtr. Birincisi, Willstatlerin merikinoid teorisi, ikincisi ise Dilthey ve Winzingerin koordinatif doymamlk teorisidir. 1888de Armstrong ve Nietzky tarafndan yaplan aratrmada, kinon ve kinoid yapdaki bileiklerin renkli olduu bunlarn indirgenmesi ile benzoid yapda ve renksiz bileiklerin meydana geldii gzlenmitir. Bu aratrmalar, bu sonulara dayanarak kinon halkasn kromofor kabul etmitir. Btn boyarmaddelerde kinoid yapnn bulunmas gerektiini ileri srmlerdir.

22

Bu teorinin, kromofor-oksokrom teorisiyle aklayamadmz tetrametil pamino trifenil karbinol bileiinin asidik ortamda kinoid yapya dnmesi nedeni ile renklendii aklanrsa da baz kinonlarn renksiz olmas, yeterli olmadn ortaya koymutur. Koordinatif doymamlk teorisinde, koordinatif doymam atomlar (tek atomlar) kromofor olarak sayldlar. Koordinatif doymam atom, sz konusu atomun dorudan doruya balayabilecei en ok sayda atom veya atom gruplar balam olan atom demektir. rnein; etilen, benzen, grafit. Koordinatif doymamlk teorisine gre kromofor etkisi bileik iyon haline getiinde daha da artar. Seimli k absorbsiyonunu aklamaya yeterli olmadklarndan merkinoid ve koordinatif doymamlk teorileri rezonans teorileriyle birletirildi. 1931 ylnda F. Arndt tarafndan ortaya atlan ara hal teorisine gre bir bileik iin yazlabilen iki forml iki ayr maddeyi deil bir tek maddeyi gsterir. Bu bir tek maddenin gerek elektron dalm iki veya daha fazla snr forml ile gsterilen formller arasnda bulunur. Dalga mekanii ve kuantum teorisinin uygulamalar, spektroskopi yntemindeki gelimeler n niteliinin anlalmas iin yeni ufuklar amtr. rnein spektroskopi yardm ile btn organik bileiklerin molekllerinde kromofor grup bulunsun veya bulunmasn belirli bir n absorbladklar ispat edilmitir. Baz bileiklerin renkli oluu bunlarn absorpsiyon bantlarnn tesadfen spektrumun gze grnen blgesinde olmasndandr. Bu sebeple renk genel bir olayn zel bir durumudur. Molekllerdeki elektronlar deiik enerji seviyelerinde bulunabilirler. Standart scaklk ve basn koullarnda en dk enerji seviyesinde bulunanlarn durumlar temel durum olarak tanmlanr. Elektronlar temel durumdan enerji absorplayarak daha yksek enerji seviyelerine kabilirler. Alnabilen enerji miktar kuantum teorisine gre ancak belli bir kuant deerinde olabilir. Temel durumdaki enerji seviyesi E0 ise daha yksek enerji seviyeleri E1, E2, E3,.. En eklindedir. Enerji absorplam olan elektronlar kuantum teorisine gre temel durumda iken bulunduklar orbitallerden karak daha yksek enerjili orbitallere geerler. Bu

23

duruma uyarlm durum denir. Absorplanan k enerjisi bu iki orbitalin enerji seviyeleri arasndaki farka eittir. E = En-E0 = h . (4.1)

Burada; E : Absorplanan k enerjisi, h : Plank sabiti, : Absorplanan n frekans eklindedir. Frekans, n dalga boyu ile ters orantl olduundan absorplanan enerji ne kadar byk olursa absorplanan n dalga boyu da o kadar kk olur. Rengin meydana geliini aklayan teorilerden biri de molekler orbital teoridir. Bir molekl orbitali tam olarak doldurulmam en d atomik orbitallerin giriimi sonucunda meydana gelir. Atomik orbitallerin giriimi ile daima iki molekler orbital teekkl eder. Bunlardan dk enerjili olan ba orbitalidir. ve ba orbitalleri; yksek enerjili olan ise anti ba orbitalleridir. * ve * eklinde gsterilir. Ayrca molekln ba enerjisine katkda bulunmayan atomik orbitallerde yer alan elektronlara da iftlememi veya bamsz elektronlar denir. Basit bir molekln enerji seviyeleri artan sraya gre: < < n < * < * eklindedir (Zollinger, 2003). Organik molekln k absorpsiyonu yapmas ile elektronik geiler meydana gelir. Bu ekilde molekl deiik enerji seviyelerindeki orbitallerin elektronlarnn daha st seviyelere gemesi ile uyarlm olur. Organik molekllerde durumlarna gre 3 trl elektron vardr. -elektronlar : Doymu hidrokarbonlarn tek balar yalnz elektronlarn ierirler. Bu balar ok kuvvetli olduklarndan uyarmak iin yksek enerjiye ihtiya duyar. Bu tip bileikler renksizdirler. n-elektronlar : Azot, hidrojen, oksijen veya kkrt gibi hetero atomlarn ba oluturmayan elektronlardr. n-elektronlar elektronlarna nazaran daha gevek balanmlardr. ki elektronik geie urarlar. n * geii daha ok karbonil grubunda grlr. En az k enerjisine ihtiya duyar. n * geii ise eter, alkol, amin, slfr ve alkil halojenrlerde grlr.

24

-elektronlar : Doymam bileikler elektronlar yannda -elektronlarn da ierirler. Uzak UV blgesindeki kuvvetli absorpsiyonlar * geiinden, yakn UV blgesindeki zayf absorpsiyonlar n * geiinden ileri gelir. Boyarmadde molekllerinde elektronik geiler daha karmaktr. nk; molekllerinde konjge durumda bir ok ba ierirler. Molekler orbital teori, konjge zincir ieren bir molekldeki elektronlar C zinciri boyunca uzanan bir elektron bulut olarak kabul eder (Baer ve nanc, 1990). 4.2. Boyarmaddeler ve Genel zellikleri Bir materyale, uygun reaksiyon maddeleriyle veya kendiliinden afinitesi olan ve birlikte muamele edildikleri materyale renklilik kazandran kimyasal bileiklerdir. Boyarmaddeler, doal ve sentetik boyarmaddeler olmak zere iki eittir. Pratikte, bugn kullanlan btn boyarmaddeler sentetik boyarmaddelerdir. Bir bileiin zerine den nlarn absorbe edilmesi, bunun enerjisinin bileiin molekllerindeki elektronlarn aktiflemesi iin gerekli enerjiye tekabl etmesi ile mmkndr. Yani elektronlar, aktiflemeleri iin gerekli enerjiye tekabl eden nlar (rengi) absorbe ederler geri kalann yanstrlar (Yakartepe ve Yakartepe,1993). ift balardaki elektronlarnn kolaylkla aktifleebilmeleri nedeniyle, grlen spektrum blgesinde (400-700) bir absorbsiyon iin bileikte ift balarn bulunmas arttr. Bugn kullanlan sentetik boyarmaddelerin ounda ift ba ieren molekl olarak; benzen, naftalin, antrasen gibi aromatik ekirdekler kullanlmaktadr. Mor tesi nlar (UV) absorbe ederek aktifletirmeleri nedeniyle, bu ekirdekler tek balarna renksiz olarak grnrler. Ancak yakn ultraviyole nlarn grebilen bcekler iin bunlar renklidir. nsan gznn bunlarn rengini fark edebilmesi "kromofor (renk meydana getirici)" denilen ve aromatik ekirdeklerin mor tesi nlar blgesinde olan absorbsiyonu grnr spektrum blgesine kaydran belirli gruplarn molekle balanmas ile mmkndr. Kromofor, organik bir molekl iinde renkli grnm salayan atom, atom grubu veya elektronlardr. Kromofor gruplarnn hepsi ift ba

25

ierirler (-N=N-, azot grubu; -N=0-, nitro grubu; -N=0, nitroso grubu; C=0, karbonil grubu;....). Kromofor ieren aromatik halkal sistemlere kromojen denir. Bunlara "oksokrom denilen elektron verici hidroksil, amin, karboksil, slfo gibi 1. dereceden substituentlerin ve "antioksokrom" denilen karbonil, nitrozo gibi 2. dereceden substituentlerin balanmasyla hem renk koyular, hem de renkli bileik liflere kar bir afinite kazanarak boyarmadde nitelii tar (Yakartepe ve Yakartepe,1993). Oksokrom, boyarmadde iinde rengi ve boyama zeliklerini etkileyen ve kromofor grubun evresinde bulunan substitue (ikincil) gruplardr. Boyarmaddeler, renkli doymam organik molekller olarak etkili bir ekilde aplike edilebilmesi iin, liflere afiniteye sahiptir. Lif zerine boyarmaddeler, bir veya birka fiziksel bala balanr. Bu fiziksel balar; hidrojen balar, Vander Waals, elektrostatik veya koordinatif balardr. Belirli durumlarda (reaktif boyarmaddeler) kovalent balarla kimyasal olarak balanrlar. Boyarmaddeler pasta, toz, granl ve sv eklinde satlr. Organik pigmentler, daha ok younlatrlm dispersiyonlar ve pastalar eklinde satlrlar. Boyarmaddeler ierdikleri gruplara gre suda znr veya znmezler ya da geici znrlk kazanrlar. Kalc znrlk gruplar; -SO3Na, -NH3CI, -NR3CI, OH, -NH2 olup asit, direkt, reaktif, bazik boyarmaddelerde kullanlmaktadr. Geici znrlk gruplar ise, -ONa, -OSO3Na olup kp boyarmaddelerin yapsnda bulunmaktadr (Yakartepe ve Yakartepe,1993). Boyarmaddeler, uzmanlar tarafndan gelitirilen baz test prosedrlerine gre standartlatrlmtr. Bu parametreler aada sralanmtr. 1. zeltideki rlatif renk iddeti, 2. Yansma lclerine gre rlatif renk iddeti ve kalan renk farklar, 3. znrlk ve zelti stabilitesi, 4. Reaktif boyarmaddeler iin elektrolit stabilitesi, 5. Sv boyarmaddelerin viskozitesi, 6. Dispersiyon davran ve zellikleri (Hunger, 2003).

26

4.3. Boyarmaddelerin Snflandrlmas Boyarmaddeler, doal ve sentetik boyarmaddeler olarak iki temel gruba ayrlrlar. Doal boyarmaddeler; doal kaynaklardan elde edilen renk maddeleridir. Bunlar genellikle bitkisel kaynakldr. Ayrca birka hayvansal kaynakl (bcek) olanlar da mevcuttur. 1860'dan sonra balayan sentetik boyarmadde retimine kadar, tekstilde tm renklendirmeler doal boyarmaddelerle gerekletiriliyordu. trlerinden ve madeni ya da hayvansal kaynaklardan elde etmilerdir. Bu tip boyarmaddeler artk ok miktarda kullanlmamakla beraber, dou lkelerinde belirli bir oranda hal boyaclnda ve dnyann birok yerinde ulusal zanaatlarda kullanlmaktadrlar. Balca bitkisel boyarmaddeler; fustik (sar renk veren aa), sumak, cathechu (hint helvas otu), madder, henna, safran, logwool, indigo ve alizarin'dir. Hayvansal boyarmaddeler; krmz bcei, mrekkep bal, laka, iskerlet moru, balk ve kk bcek trlerinden elde edilir. Madenler; prusya mavisi, krom sars ve demir kahverengisi gibi boyarmaddelerin kaynan oluturur (Yakartepe ve Yakartepe,1993). Sentetik Boyarmaddeler; doal kaynaklardan elde edilmeyen, organik kimyasal hammaddelerden retilmi boyarmaddelerdir. Sentetik boyarmaddeler ilk defa 1856'da kmr katranndan retilmitir. Kmr katranndan yaplm saysz boyarmadde bileii, imdi doal boyarmaddelerin yerine gemitir. Bu sentetik boyarmaddeler srekli olarak renk stnl ve hasl asndan gelitirilmektedir. Rengin kalc gzellii, rnde nemli bir faktrdr. u an tekstil boyama ilemlerinde sentetik boyarmaddeler kullanlmaktadr. Boyarmaddeleri; renk, kullanm yeri, ticari ismi, kimyasal yap, znrlk ve aplikasyon ekline gre olmak zere eitli ekillerde snflandrmak mmkndr. Kimyasal yap ve aplikasyon esas ile snflandrma en yaygn olandr. lkel insanlar, boyarmaddeleri, iek, kabuklu yemi, meyve ile bitkisel yaamn dier

27

4.3.1. Boyarmaddelerin znrlklerine Gre Snflandrlmas Baer ve nanc (1990), Boyarmaddeler; sudaki znrlklerine gre, suda znen boyarmaddeler ve suda znmeyen boyarmaddeler olmak zere iki gruba ayrlmaktadr. 4.3.1.1. Suda znen Boyarmaddeler Boyarmadde molekl en az bir tane tuz oluturabilen grup tar. Boyarmaddenin sentezi srasnda kullanlan balang maddeleri suda zndrc grup iermiyorsa bu grubu boyarmadde moleklne sonradan eklemek suretiyle de znrlk salanabilir. Ancak tercih, sentezin banda balang maddelerinin iyonik grup iermesindedir. Suda znen boyarmaddeler tuz tekil edebilen grubun karakterine gre e ayrlr. 4.3.1.1.(1). Anyonik Suda znen Boyarmaddeler Suda znen grup olarak slfonik (-SO3 -), ksmen de karboksilik (-COO -) asitlerin sodyum tuzlarn ierirler (-SO3Na ve COONa). Boyarmaddelerde renk anyonun mezomerisinden ileri gelir. Asit ve direkt boyarmaddeler bu gruba girerler. 4.3.1.1.(2). Katyonik Suda znen Boyarmaddeler Molekldeki znrl salayan grup olarak bir bazik grup (-NH2) asitlerle tuz tekil etmi halde bulunur. Asit olarak anorganik asitler HCl veya (COOH)2 gibi organik asitler kullanlr.

28

4.3.1.1.(3). Zwitter yon Karakterli Boyarmaddeler Bu boyarmaddelerin molekllerinde hem asidik hem de bazik gruplar bulunur. Bunlar bir i tuz oluturur. Boyama srasnda bazik veya ntral ortamda anyonik boyarmaddeler gibi davran gsterirler. 4.3.1.2. Suda znmeyen Boyarmaddeler Tekstil endstrisinde ve dier alanlarda kullanlan ve suda znmeyen boyarmaddeler, eitli alt gruplara ayrlmaktadr. Bunlar; substratta znen, organik zclerde znen, geici znrl olan, elyaf iinde oluturulan boyarmaddeler gibi snflardr. 4.3.1.2.(1). Substratta znen Boyarmaddeler Suda ok ince sspansiyonlar halinde datlarak zellikle sentetik elyaf zerine uygulanan dispersiyon boyarmaddeleri bu snfa girer. Bu tip boyarmaddeler substratta znen boyarmaddeler diye adlandrlabilir. 4.3.1.2.(2). Organik zclerde znen Boyarmaddeler Bu snfa giren boyarmaddeler her eit organik zcde znrler. Solvent boyarmaddeleri kullanlrlar. 4.3.1.2.(3). Geici znrl Olan Boyarmaddeler eitli indirgeme maddeleri ile suda znebilir hale getirildikten sonra elyafa uygulanabilirler. Daha sonra elyaf iinde iken yeniden ykseltgenerek suda znmez hale getirilirler. Kp ve kkrt boyarmaddeleri bu gruba girerler. de denilen bu boyarmaddeler sprey veya lak halinde uygulanabilirler. Matbaa mrekkebi, vaks ve petrol rnlerinin renklendirilmesinde

29

4.3.1.2.(4). Polikondensasyon Boyarmaddeleri Son yllarda gelitirilen ve elyaf zerine uygulanrken veya uygulandktan sonra birbiri ile veya baka molekllerle kondanse olarak byk molekller oluturan boyarmaddelerdir. nthion boyarmaddeleri elyaf zerinde sodyum slfr ile polimer yapda dislfrleri olutururlar. 4.3.1.2.(5). Elyaf inde Oluturulan Boyarmaddeler ki ayr bileenden elyaf iinde kimyasal bir reaksiyonla oluturulan boyarmaddeler bu snfa girerler. Bunlar suda znmeyen pigmentlerdir. Azoik boyarmaddeler ve fitalosiyaninler bu snfa girer. 4.3.1.2.(6). Pigmentler Elyafa ve dier substratlara kar afinitesi olmayan ve boyarmaddelerden farkl yapda bileiklerdir. Pigmentler sspansiyonlar halinde kuruyan ya ve reineler iinde uygulanrlar (Baer ve nanc, 1990). 4.3.2. Boyarmaddelerin Kimyasal Yaplarna Gre Snflandrlmas Boyarmaddeleri yapsal olarak snflandrrken molekln temel yaps esas alnabildii gibi molekln kromojen ve renk verici zellikteki ksm da esas olarak alnabilir. Aada boyarmaddelerin sentez ve pratik uygulamann gz nne alnd bir snflandrma verilmitir. 1. Azo Boyarmaddeleri 2. Nitro ve Nitrozo Boyarmaddeleri 3. Polimetin Boyarmaddeleri 4. Arilmetin Boyarmaddeleri 5. Aza [18] Annulen Boyarmaddeleri 6. Karbonil Boyarmaddeleri

30

7. Kkrt Boyarmaddeleri Bunlarn iinde en yaygn olan boyarmadde cinsi azo boyarmaddeleridir. Organik boyarmaddelerin en nemli snfn oluturan azo boyarmaddelerinin says, dier tm boyarmadde snflarnn toplamna eittir. Kpe ve kkrt boyarmaddeleri dnda dier tm boyama yntemlerinde kullanlan boyarmadde yapsnda azo grubuna rastlanr. izelge 4.1de genel uygulama alanlarna gre her bir kimyasal snfn dalm yzdeleri verilmitir. izelge 4.1. Genel Uygulama Alanlarna Gre Her Bir Kimyasal Snfn Dalm Yzdeleri (Shore, 1990: Holme, 2003ten) Kim. Snf Asit Baz Direkt Disp. Mord. Pigm. Reak. Sol. Vat Ametalik Azo 20 5 30 12 12 6 10 5 Met Kom. Azo 65 10 12 13 Tiazol 5 95 Stilben 98 2 Antrakinon 15 2 25 3 4 6 9 36 ndigoid 2 17 81 Kinaftalon 30 20 40 10 Aminoketon 11 40 8 3 8 30 Fitalosiyanin 14 4 8 4 9 43 15 3 Formazan 70 30 Metin 71 23 1 5 Nitro, Nitroso 31 2 48 2 5 12 Triametan 35 22 1 1 24 5 12 Ksanten 33 16 9 2 2 38 Akridin 92 4 4 Azin 39 39 17 3 19 Oksiazin 22 2 40 9 10 Thazin 55 10 10 25

4.3.3. Boyarmaddelerin Boyama zelliklerine Gre Snflandrlmas Genel olarak tekstil boyamacl yapanlar, boyarmaddeleri kimyasal yaplarna gre deil de onun hangi yntemle elyaf boyayabileceiyle ilgilenirler. Boyarmaddelerin aplikasyon yntemine snflandrlmas, uygulama asndan ok

31

byk nem arz etmektedir. Buna gre boyarmaddeleri u ekilde snflandrmak mmkndr : 1. Reaktif Boyarmaddeler 2. Direkt Boyarmaddeler 3. Kp Boyarmaddeler 4. nkiaf Boyarmaddeler 5. Kkrt Boyarmaddeler 6. Asit Boyarmaddeler 7. Metal Kompleks Boyarmaddeler 8. Krom Mordant Boyarmaddeler 9. Dispers Boyarmaddeler 10. Bazik Boyarmaddeler 11. Pigment Boyarmaddeler Bu snflandrmada; kp, kkrt, direkt, reaktif ve azoik boyarmaddeler genel olarak sellozik liflerin boyanmasnda kullanlr. Asit, metal kompleks, krom mordant boyarmaddeleri ise genel olarak protein esasl liflerin boyanmasnda kullanlr. Yapay liflerin boyanmasnda ounlukla, bazik, dispers ve pigment boyarmaddeler kullanlmaktadr. Bu gruplarn bazlar hakknda ksaca bilgi verildikten sonra reaktif boyarmaddeler zerinde detayl olarak durulmutur. Boyarmadde seiminde; elyafa uygunluk, kullanlan boyama yntemine uygunluk, gerekli haslklar karlamas ve boyanan malzemenin kullanlaca yer ana kriterlerdir. Bunun yannda; sahip olduu renk skalasnn genilii, ucuzluu, piyasada bulunabilirlii, nans tekrar edilebilirlii, dzgn boyama eldesinin kolay olmas tercih nedenleridir. Reaktif boyarmaddeler Blm 5te ayrntl olarak incelenmitir. Bu nedenle bu blmde reaktif boyarmaddeler zerinde durulmamtr. 4.3.3.1. Direkt Boyarmaddeler Yakartepe ve Yakartepe (1993), Molekl yaplar bakmndan byk bir ksm disazo ve poliazo boyarmaddeleri olan direkt boyarmaddelerle, pamuk ve rejenere

32

selloz liflerinin boyanmas ucuz ve basit bir ekilde yaplabilir. Direkt boyarmaddelerin selloz asetat, sentetik lifler, yn ve rejenere protein liflerine afiniteleri hi yoktur veya ok az afiniteleri vardr. Bu nedenle (zel markalar hari) bu tip liflerde uygulanmazlar. En nemli zellikleri, suda znmeleri ve herhangi bir zel ilem yaplmadan lif tarafndan alnabilmeleridir. Bu yzden direkt boyarmaddeler adn almlardr. Elyafa kar substantiviteleri yksektir. Suda znmelerini yaplarndaki slfo gruplar, nadiren de karboksil gruplar salar. Bu nedenle direkt boyarmaddeler, anyonik boyarmaddelerdir. Genellikle doal ve rejenere selloz elyaf boyarmaddesi olan bu snfn baz yeleri; deri, yn, ipek, naylon elyafn boyanmasn da salar. Bu nedenle bu snfa substantif boyarmaddeler de denir. Bu snf boyarmaddeler; ucuzluklar, boyanma ilemlerinin ok basit oluu ve boyama esnasnda elyafn hi bir ekilde ypranmamas ve geni bir renk gam gibi stnlkleri yan sra, orta derecede, ya (ykama, ter ve su) haslklara dk k haslklarna sahiptir. Direkt boyarmaddelere metal tuzlar ile son ilem uygulanarak ya haslklarnn arttrlmas mmkndr. Direkt boyarmaddeler boyama ilemlerine gre iki ana snfa ayrlrlar: Dorudan boyayan direkt azo boyarmaddeler ve son ilemli direkt azo boyarmaddeler. 4.3.3.2. Kp Boyarmaddeler Genellikle keto gruplar ieren ve normal olarak redksiyona tabi tutulmu halde bir enol olarak lyko formunda sulu bazik banyodan elyafa aktarldktan sonra, lif iinde ykseltgenerek tekrar znmez keto yaps haline getirilen, suda znmeyen boyarmadde snfdr. Kendi maliyetleri kadar, uygulama metotlarnn da maliyet ykseklii sebebiyle pahaldrlar. Bu boyarmaddeler; pamuk, keten ve rayon iin haslklar ok yksek boyarmaddelerdir. Ayn zamanda yn, polyamid, polyester, akrilik ve modakriliklere mordan kullanlarak uygulanabilirler. Kp boyarmaddeler snf olarak, zellikle de antrakinon tipleri a ve tm ya ilemlere kar yksek haslklar gsterirler. Ya

33

haslklarn iyi olmas, suda znmez bileiklerin oluturulmasndandr. Ik haslklar da genellikle ok iyidir ve 3-8 arasndadr. Kp boyarmaddelerin tmnn yksek haslklara sahip olmad bilinmelidir, ancak kp boyarmaddeler boyama ve baskda kuvvetli has renkler olarak bilinen kar boyalarn da temelini olutururlar. konuda Kp kkrt boyarmaddeler sadece a, asitlere ve alkalilere kar direnli deil, ayn derecede ykseltgen aartclara direnlidir. Bu boyarmaddelerinden stndrler. nk, kkrt boyarmaddeler klorlu ykamalara kar has deildirler. Yksek fabrikasyon haslklar nedeniyle, iplii boyal parlak kullanlacak mamullerde temel boyarmadde iyidir (Yakartepe ve Yakartepe, 1993). Kp boyarmaddeler, znmeyen pigmentlerdir. Ancak kuvvetli bir indirgen madde, rnein; alkali (sodyumhidroksit) gibi, ierisinde znm hidroslfit kullanlarak suda znr hale getirilirler. Kuma bu zeltiye daldrlr. Bunu izleyen admda ak hava ile temas ya da bikromat gibi ykseltgeme banyolar iine daldrlarak boyarmadde tekrar znmez hale getirilerek lifin bir paras gibi yap kazanr. Kp boyarmaddelerinin renkleri, reaktif ve substantiflere nazaran olduka donuktur. Bu zellikle merserize olmam mamullerde daha belirginleir. Bunun yannda, esas dezavantajlar ok adml proses gereksinimleri ve ok sayda kimyasal gerektirmeleridir. Boyarmadde nce sudkostik ve hidroslfit ile suda zlr hale indirgenir, sonra kuma zerine uygulandktan sonra oksitlenir. Kp boyarmaddelerinin bazlar, zellikle k etkisi altnda kullanlan mamullerde oksidasyon katalizatr etkisi gstererek liflerin zarar grmesine neden olur. Ancak bazlar da a kar dayankll arttrrlar. Bir ksm hi etkilenmez. Kp boyarmaddeler, ok az istisnalar olmasna karn, aka tanmlanabilen iki kimyasal gruba ayrlrlar: Antrakinon ve indigo. 4.3.3.3. nkiaf Boyarmaddeler Tekstil maddesi zerinde, znmeyen azo boyarmaddelerini oluturmak iin kullanlan boyarmaddelerdir. nkiaf boyarmaddeleri, azoik boyarmaddelerin bir snfdr. Nans tekrar edilebilirlii

34

eididir. nkiaf boyarmaddeleri nispeten az miktarda kullanlr, parlak krmz nanslar iin ok poplerdir. Bunu sar ve siyah izler. Ancak oranj, kahverengi, violetler ve dier renk eitleri de retilmektedir. Ik hasl ve klor dayanm nedeniyle parlak naftol krmz mehurdur. Bu boyarmaddeler, direkt boyarmaddelere gre ok stn ya haslklar verirler. Ik haslklar ise ktden mkemmele kadar deiir. Bunlarn selloz zerindeki haslklar, kplerden sonra ikinci sradadr. Merserize ve aartma ilemlerine de dayankldrlar. Ancak bu zellikler, kp boyarmaddelerde daha iyidir. nkiaf boyarmaddelerinin dezavantajlar; dk srtme haslklar ve reete hazrlamada hesaplamalarn karklldr. nkiaf boyarmaddeleri; pamuk, keten, jt, rayon, zel amalarla naylon ve asetat liflerinde de kullanlrlar. Bu boyarmaddelerin uygulama yntemleri, diazolama ile ilgisi bakmndan, diazolama boyarmaddelerininkine benzer. nce naftol liflere emdirilir. Daha sonra diazolama komponenti kenetlenerek, lif zerinde znmez naftol boyarmaddesi oluturulur (Yakartepe ve Yakartepe, 1993). 4.3.3.4. Asit Boyarmaddeleri Boyama ileminin asidik banyoda gerekletirilebilmesi nedeniyle bu ismi alan asit boyarmaddelerinin ou, molekl arlklar 300-500 arasnda olan slfonik asitlerin sodyum tuzlardr. Molekllerinde 4e kadar slfonik asit grubu bulunur. Bu grup, kuvvetli asidiktir ve tuzlar hidroliz olmaz. Anyonunun byklnden dolay sulu zeltide bir ksm agregat halinde bulunur ve bir kolloidal elektrolit gibi davranr (Baer ve nanc, 1990). Asit boyarmaddeleri, yn liflerinin dzgn ve egal bir ekilde boyanmasn salayan, zel bir parlakla sahip anyonik boyarmaddelerdir. Protein elyafna substantiflii ile karakterize edilirler. Genellikle bir asitle; kuvvetli, orta, zayf asidik ortamda uygulanrlar. Asit boyarmaddeleri, yn karml dokumalar iin de kullanlabilirler, nk sentetik lifleri de iyi haslklarla boyarlar. Ayn zamanda asetat, naylon, akrilik ve modakrilik liflerinin boyanmasnda kullanlrlar. Bu boyarmaddeler klorlanm yn ve ipein baslmasnda da uygundurlar.

35

Asit boyarmaddeleri ounlukla azo boyarmaddeleridir. Ticari olarak, antrakinon ve trifenil-metan esasllar da nem tar. Asit boyarmaddeleri bir veya daha fazla slfonik veya karboksilik asit tuzu fonksiyonel gruplar ierirler. Bunlar suda znrlk salarlar. Asit boyarmaddeleri ucuzdur ve k haslklar iyidir. Renkleri canl ve parlaktr. Ancak ykama haslklar baz tiplerinde iyi deildir ve kuru temizleme haslklar vasattr. Terlemeye dayanmlar da dktr. Asit boyarmaddeleri yn liflerine, + ykl amonyum gruplar zerinden, elektrostatik ekim kuvvetleri ile balanrlar. H kprleri ve Van der Waals kuvvetleri de rol oynar (Yakartepe ve Yakartepe, 1993). 4.3.3.5. Metal Kompleks Boyarmaddeleri Yn ve sentetik (zellikle polyamid, akrilik ve polyester) lifler iin uygulanabilen bir eit asit boyarmaddesi trdr. En fazla yn ve polyamid lifleri iin kullanlrlar. Poliretanlar iin de uygundur ve dorudan boyamaya imkan salarlar. Asl renk veren maddenin yan sra, yapsnda krom, nikel veya kobalt metallerinin bir veya daha fazla atomunu ieren, olduka byk molekllerden oluurlar. ki esas tipi vardr; birinci grupta, bir metal iyonu bir boyarmadde molekl ile bir kompleks meydana getirir (1:1 metal kompleks boyarmaddeleri). kinci grupta, bir metal iyonu, iki boyarmadde moleklyle kompleks meydana getirir (1:2 metal kompleks boyarmaddeleri). Mamuln iine boyarmaddenin difzyonu iin, birinci tipte kuvvetli asidik banyo veya dier tipte ntr banyo gerekir. Metal kompleks boyarmaddeler liflere elektrostatik balar, H kprleri, Van der Waals kuvvetleri ve koordinatif balarla balanrlar. Yksek derecede k, ya ve ter haslna sahip boyamalar elde edilir (Yakartepe ve Yakartepe, 1993). Dinkleme ve asit dinkleme haslklar, 1:1 metal komplekste ok iyi deildir. Dzgn bir boyama gtr. Boyama artlarnn dikkatli uygulanmas gerekir. Yapak, tarama band, dokuma ve rg ipliklerinin ve kumalarn boyanmasnda kullanlrlar. Renkler iyidir, ancak parlak mavi ve yeiller elde edilemez. stenilen renk tonunu tutturmak kolaydr.

36

4.3.3.6. Dispers Boyarmaddeler Dispersiyon boyarmaddeleri hidrofob karakterli, suda znmeyen

boyarmaddelerdir. Dispersiyon boyarmaddeleri iki formda bulunurlar; mikrodispers granller veya toz boyarmaddeler, sv boyarmaddeler. Dispersiyon stabilitesi, kolay kartrabilirlik, hazr pH ve doal yaps itibariyle kprmemesi, sv boyarmaddeler iin nceden hazrlanm baz gereksinimlerdir. Sv boyarmaddeler, kolay kullanm zelliklerine sahip olmakla birlikte, depolama esnasnda konsantrasyon deiimi, kme, buharlama gibi, muhtemel olumsuzluklarla kar karyadr. Sv boyarmaddelerin depolanmas ve kullanlmas, zel nlemler gerektirmektedir. Sblimasyon hasl dk olan ve ancak sulu ortamlarda iyi boyama zelliklerine sahip boyarmaddeler, selloz asetat, triasetat ve polyamid liflerinin boyanmas iin kullanlr. Bu tr mamullerin boyanmasnda termofiksaj yntemi nadiren kullanlr. Sblimasyon haslklar iyi ve orta olan boyarmaddeler, carrier veya HT metodu ile boyamada kullanlrlar. Bazen byle boyarmaddeler, termofiksaj yntemi ile polyester zerinde uuk tonlar elde etmek iin uygundur. Yksek sblimasyon haslna sahip boyarmaddeler, termofiksaj metodu iin seilmilerdir. Byle boyarmaddelerin sulu ortamda boyama zellikleri dktr ve termofiksaj yntemi ile aplikasyonlar esnasnda yksek scaklk, zaman ve optimum kontrole ihtiya gsterirler. Dk sblimasyon hasl gsteren boyarmaddeler, burumazlk yksek terbiyesi gibi, izleyen kondanse ilemler srasnda problem olutururlar (Yakartepe ve Yakartepe, 1993). 4.3.3.7. Bazik (Katyonik) Boyarmaddeler Sulu zeltilerde art ykl renkli iyonlarna ayran katyonik boyarmadde grubudur. Tanenle mordanlanm pamua ve akrilik liflerin asidik tiplerine afinitesi olan katyonik boyarmaddeler, snf olarak renklerinin parlakl ile kendini belli ederler.

37

Olaanst parlak renkler veren bazik boyarmaddeler, ok eitli renklerde mevcutturlar. Bunlar, akrilik ve baz polyesterler iin uygundur. Doal liflerde kullanldklarnda k, ykama, ter ve atmosfer gazlarna has deildirler. Ykama ve srtme ile kma eilimi gsterirler. Balca kullanm alanlar olan akriliklerde, iyi k ve ya haslklar ve parlak renkler verirler. Katyonik boyarmaddelerin akrilik lif zerinde ya haslklar, lif-boyarmadde balarnn ok stabil olmas nedeniyle ok iyidir. Dier lifleri boyamada pratik olarak kullanmlar yoktur. Kalclndan ok, renklerin temizliinin ve parlaklnn nemli olduu alanlarda kullanm bulmaktadr. ndirgen maddelerin etkisine kar diren gstermeleri nedeniyle, baz andrma bask tiplerinde renkli andrma boyarmaddesi olarak kullanlrlar (Yakartepe ve Yakartepe, 1993). Bu boyarmaddelerin kimyasal yaplar di- ve triaril karbonyum ve bunlarn aza analoglar eklindedir. Ancak, bazik boyarmaddeler snf iinde, yapsnda azo grubu ieren ve son yllarda kefedilmi boyarmaddeler de bulunmaktadr. Katyonik azo boyarmaddelerinin yapsnda (+) ykl grup olarak genellikle amonyum katyonu bulunmaktadr (Baer ve nanc, 1990). 4.3.3.8. Pigment Boyarmaddeler Yakartepe ve Yakartepe (1993), zellikle baskda gittike nem kazanan bir boyarmadde snfdr. Bunlar genel olarak suda ve organik solventlerde znmezler, tekstil liflerine afiniteleri yoktur. Bu nedenle dier boyarmaddelerden farkl bir renklendirme teknii kullanlarak tekstil mamulne aktarlrlar. Genellikle pamuklu ve sentetik liflerden yaplm kumalar iin kullanlsa da, tm elyaf eitlerine aplikasyonlar mmkndr. Liflere afiniteleri olmadndan, kumaa aktarlmas ve kuma tarafndan tutulmas binder ad verilen reineler yardm ile olur. Daha sonra yksek scaklklarda kondanse ilemine tabi tutulurlar. Pigment boyamalarda k hasl mkemmeldir ve genelde btn renkler iyi haslklar verir. Bunun yannda, eer renk ok koyu ise, boyamann srtme haslklar iyi deildir. Pigmentlerin ve reinelerin olaanst gelitirilmeleri ile gnmzde ok daha koyu renklerin boyanmas da mmkn hale gelmitir.

38

Organik pigmentler, anorganik pigment renklerine nazaran daha saf ve daha parlaktr. Anorganik pigmentler, birok ar metal elementlerinin, oksitleri, slfatlar, karbonatlar, silikatlar ve kromatlarn kapsar. Bahsedilen metaller; titanyum, inko, baryum, kurun, antimon, zirkonyum, kalsiyum, alminyum, magnezyum, kadmiyum, demir, molibden ve kromdur. Anorganik pigmentler genellikle daha ucuzdur, havaya daha dayankldr ve organik pigment renklerine gre kimyasal dayanmlar daha fazladr. 4.4. Renk lm ve Karlatrmas Herhangi bir rengin saysal deerlerden yararlanlarak yaplan lm ve deerlerin baka yer ve zamanda karlatrlmas ilemi kolorimetri olarak tanmlanabilir. Renklerin saysal olarak llmesi iin 1931de toplanan Uluslar aras komisyonda (CIE) standart bir yntem kabul edilmitir. Bu yntem bilgisayar ile renk belirleme konusu ortaya knca byk nem kazanmtr (Baer ve nanc, 1990). Bir rengin tanmlanabilmesi iin aadaki yntemlerden biri kullanlabilir. 1. Spektrofotometrik yntem, 2. Trikromatik kolorimetri, 3. Monokromatik kolorimetri, 4. Renk atlas, 5. Boyac yntemi. Bu yntemlerden, zellikle trikromatik kolorimetri yntemi saysal olarak renklerin karlatrlabilmesine olanak tanyan ve en ok kullanlan renk lm yntemidir. 4.4.1. Trikromatik Kolorimetri Herhangi bir renk, primer rengin (krmz, yeil, mavi) kartrlmas ile meydana gelmektedir. Belirli bir renk, bu rengin karmlarnn llmesi yolu ile standardize edilebilir. Bu ynteme trikromatik kolorimetri denir. Trikromatik

39

kolorimetri, bir beyaz yzey ile, lm yaplacak renkli cisim yzeyin aydnlatlmalar sonucu, yzeylerden gelen nlarn birbirleriyle kartrlmas eklinde yaplr. Beyaz yzeye ayr renk kaynandan gelen n beyaz yzeyden yansyan ksm ile beyaz kla aydnlatlm renkli cisimden yansyan nlar, grntleri yan yana gelecek ekilde gze yollanr. Burada krmz, yeil ve mavinin miktarlar cismin rengini verecek ekilde ayarlanr. Her iki blgede de ayn renk elde edildiinde renk miktarlar belirlenir. Cihazdaki skala birimleri bu primer rengin eit miktarlarnn kartrlmas ile beyaz renk elde edilecek ekilde ayarlanmtr. Bu yntemle bir rengin hem miktar hem de kalitesi boyutlu olarak tanmlanabilmektedir. Bir C karm rengi C = R + G + B eklinde gsterilir. R, G ve Bye tristimulus deerleri denir. Bunlar CIE tarafndan 700 nm dalga boylu krmz; 546,1 nm dalga boylu yeil ve 435,8 nm dalga boylu mavi olarak standardize edilmitir. Kolorimetreden okunan R,G ve B deerlerini cebirsel olarak ifade etmek gereklidir. Renkteki krmz (R), yeil (Y) ve mavi (M) bileenlerinin miktarlarn saysal olarak ifade edebilmek iin bunlarn karmdaki oranlar hesaplanr. r = R / (R + G+ B); g = G / (R + G+ B); b = B / (R + G+ B) (4.2)

Burada; r,g ve b deerlerine kromatisite koordinatlar ad verilir. Saf krmz iin g = 0, b = 0 ve r = ldir. Ayn ekilde yeil iin g = l ve mavi iin de b = 1dir. Beyaz cisimde r = g = b = 0,333 deerine eittir. Kolorimetreden okunan r, g ve b deerleri, okuma hatalarn ortadan kaldrmak zere, uluslararas kurulular tarafndan standardize ve modifiye edilmitir. x, y ve z koordinatlarndaki rengin modifiye edilmi deerleri X, Y ve Z ile gsterilir (Baer ve nanc, 1990). x = X / (X + Y + Z); y = Y / (X + Y + Z); z = Z / (X + Y + Z) (4.3)

40

4.4.2. Ik Kayna ve Metamerizim Ik olmadan renk oluumu sz konusu deildir. Bu nedenle farkl k kaynaklarnn renk lmlerine etkisi nemli derecede gereklemektedir. Renk lmlerinde kabul edilen belirli standart klar mevcuttur. D65 olarak kabul edilen standart k gn dr. CWF, kar beyaz ve TL84 de vitrin olarak adlandrlan dier standart klardr. Bu standart klarn spektral enerji dalm ekil 4.1de gsterilmektedir.

ekil 4.1. CIE Standart Iklar: D65- Gn , F2-CWF, F11- TL84 (Datacolor, Teknik Blten) Belli bir k altnda iki renkli cismin tristimulus deerleri ayn olup, bu renkler birbiriyle eleniyor ama farkl bir k altnda bu tristimulus deerleri farkl kyor ve elenme salanamyorsa bu iki renk arasnda metamerizim vardr ve bu iki renge metamerik renk denir (Datacolor, Teknik Blten). 4.4.3. CIELAB Renk Sistemi CIELAB renk sistemi, XYZ renk sisteminden gelitirilmitir. Renk farkllklarnn llmesi, bu sistemde daha kabul edilebilir dzeydedir. Belirlenen

41

bir standart renk ile numune renk arasndaki renk farkllnn hesaplanmasnda bu yntem kullanlmaktadr. CIELAB renk sisteminde L*, a*, b*,c*, h deerleri renklerin tanmlanmasnda kullanlan ana parametrelerdir. Bu parametreler, X, Y ve Z deerlerinden hesaplanmaktadr. Aada bu formlle verilmektedir (Bayer, 1991 ve Allen, 1971: Isyel, 1997den). L* = 1,16.(Y /Yn)1/3 -16 a* = 50[(X/Xn)1/3 - (Y/Yn)1/3] b* = 200[(Y/Yn)1/3 - (Z/Zn)1/3] c* = (a*2 + b*2)1/2 h = Arctan(b* / a*) Burada; L* : Ikllk deeri. Renk uzaynda dik eksendir. Siyah iin 0, beyaz iin 100dir. Bu iki deer arasnda deiim gsterir. L* deeri ykseldike rengin parlakl artar. a* ve b* : Kromatik koordinatlar. CIELAB renk uzaynda +a* krmz yn, -a* yeili, + b* sary, -b* ise maviyi gstermektedir. c* : Kroma. Renk uzaynn merkezinden yatay dorultuda uzaklatka rengin kroma deeri artar. Rengin doygunluu konusunda bilgi verir. h : Bir nesnenin temel rengidir (krmz, mavi, sar gibi). c* ile apsis dzlemi arasndaki adr. h as; +a* boyunca 0 ve 360, + b* iin 90, -a*da 180, -b* iin ise 270dir. Rengin bykl konusunda bilgi verir. Xn, Yn, Zn : deal beyaz iin tritimulus deerleri. ekil 4.2de CIELAB renk uzay gsterilmektedir. (4.4) (4.5) (4.6) (4.7) (4.8)

42

Beyaz L* Yeil

Sar b* c* h a*

Krmz

Mavi Siyah

ekil 4.2. CIELAB Renk Uzay (Zollinger, 2003) CIELAB renk sisteminde renkler ya L*, a*, b* ya da L*, c* ve h ile belirtilebilir. Renk farkll lmnde; numunenin L*, a*, b* ve c* deerlerinden standardn srayla L*, a*, b* ve c* deerleri kartlarak L*, a*, b* ve c* deerleri bulunur. Bu hesaplamalarn haricinde E ve H iin iki hesap daha yaplmaktadr. Bu hesaplamalar aada verilmitir. E = (L2 + A2 + B2 )1/2 H = (E - L2 C2 )1/2 4.5. Renk Haslklar Renk hasl, boyal veya baskl bir tekstil materyalinin retim aamalarnda ve kullanm srasnda karlat eitli etkenlere kar ierdii boyarmaddeyi vermeme, koruma direncidir. Boyarmaddenin haslklar, esas olarak iki adan incelenir : 1- Fabrikasyon haslklar 2- Kullanm haslklar Fabrikasyon haslklar; boyamadan sonra karbonize, merserize, ykama gibi terbiye ilemlerine tabi tutulacak mamullerin boyanmasnda aranlmaktadr. rnein; iplii boyal gmleklik kumalar daha sonra aartma, bazik ilem, merserize, (4.9) (4.10)

43

burumazlk apresi gibi ilemlere tabi tutulur. Bu durumda, piirme hasl, klorlama hasl, peroksit hasl, merserize haslnn incelenmesi gerekir. letmelerde boyarmadde seimi yaplrken mamuln daha sonra grecei ilemler dikkate alnmaldr. Kullanm haslklar; tekstil mamulnn kullanm srasnda gerekli haslklardr. rnein; demelik kumalarda srtnme hasl, perdede k hasl, mayoda deniz suyu hasl, yazlk kumalarda ter hasl, ykama hasl vb. dir. Bir soldurucu kuvvete maruz kaldnda rengi az deien materyalin renk hasl iyidir denir. rnein, ykamadan dolay renk deiimine (akmaya ve solmaya) ok iyi kar koyan kuma, ykamaya kar iyi bir haslk gsteriyor demektir. Eer renk tutulamyorsa kuman ykamaya kar hasl ktdr. Her renk, haslk testi yapldktan sonra test edilen kuma ile orijinal kuma arasnda mukayese yaplr. Ayrca akma iin refakat bezleri karlatrlr. Ik hasl dndaki tm haslklar gri skala ile deerlendirilir. Ik hasl ise mavi yn skalas ile deerlendirilir. Ik kayna, renk haslk testlerinin deerlendirilmesinde gz nne alnmas gereken nemli bir etmendir. Renk haslk testlerindeki temel esas, mamuln neye ka hasl aranyorsa o ortamda belli artlar altnda mamuln teste tabi tutulmasdr. rnein tere kar renk hasl testinde mamul, insan terinin zelliklerini gsteren kimyasal zeltinin iinde belli sre bekletilir ve sonuta akma ve solma deerleri gri skala ile derecelendirilir. TSde Renk Haslklarnn Tayini kategorisinde, boyal ve baskl mamullerin renk haslklarnn saptanmas iin 40 dolaynda standart vardr. Renk haslklarndan bazlar unlardr: Ticari ve ev tipi ykama hasl Ik hasl Srtnme hasl Sblimasyon hasl tleme hasl Klor hasl Peroksit hasl

44

Hipoklorit hasl Deniz suyu hasl Ter hasl Kuru temizleme hasl Asit hasl Alkali hasl Karbonizasyon hasl

Renk haslklarna etki eden faktrler aada sralanmtr. 1. Boyarmadde cinsi, 2. Boyarmadde konsantrasyonu, 3. Boyarmaddenin agregasyon derecesi, 4. Substratn kimyasal ve fiziksel yaps, 5. Uucu maddelerin polimer matriksine difzyonu, 6. Boyarmadde/elyaf balar zerindeki potansiyel enerji transferi, 7. Atmosferin yaps; nem miktar ve reaktif kirlilik durumu( SO2, NO2, O3 vb.) 8. n terbiye ilemleri. 9. Apre ilemleri ( Zollinger, 2003). Boyarmaddeler uygulama yntemlerine ve kimyasal yaplarna gre eitlilik gsterir. Her boyarmadde cinsinin haslk dereceleri de birbirinden farkldr. Boyarmadde reten firmalarn rettikleri boyarmaddelerin kaliteleri farkldr. Bu da renk hasln etkiler. Elyafn cinsi, kendisini boyayacak boyarmaddenin cinsini tayin eder. rnein polyester dispers boyarmaddelerle boyanabilirken, yn asit boyarmaddeleriyle boyanabilmektedir. Ayrca polyesterde boyarmaddenin elyafla ba yapmas diye bir ey sz konusu deildir. Polyester ektirme yntemine gre boyanr ve yksek scaklkta makromolekl zincirleri gever ve aralar bir miktar alr. Bu boluklara boyarmaddeler yerleir ve mamul oda scaklna soutularak ieride boyarmaddeler hapsedilmi olur. Bu nedenle polyester kumalarn renk haslklar yksektir. Bu olay gz nne alndnda boyarmadde molekllerinin byk olmas onlarn daha zor kacan gsterir ve hasl ykselten bir etken olarak deerlendirilir

45

Boyarmaddenin agregasyon derecesi ve k hasl zellikleri, kristalin blge miktaryla ters orantldr (Prati ve ark.: Zollinger, 2003) Boyarmaddeler tekstil materyaline temelde iki farkl yntemle aktarlr. Bunlar, emdirme ve ektirme yntemleridir. ektirme ynteminde yksek scaklkta ve basn altnda boyama yaplr. Bu yntem ok pahal ve kaliteli bir yntemdir. Bu nedenle ektirme yntemine gre boyanm materyalin renk hasl, emdirme yntemine gre boyanm materyalin renk haslndan daha iyi kabilmektedir. Renklendirme ncesi grlen ilemlerin dzgn ve eksiksiz olarak yaplmas renk haslklarn olumlu ynde etkiler. Renklendirilmi kumaa uygulanan birok apre kuman renk haslklarn nemli derecede ykseltir. Haslk testlerinde akma sonular iin genellikle multifiber kullanlmaktadr. Multifiber refakat bezi karm elyaftan mteekkil kumalarda, renk akmas deerlendirilmesinde kullanm kolayl salad iin tercih edilir. Multifiber refakat bezini oluturan elyaf cinsleri ekil 4.3te verilmitir. Selloz Asetat Pamuk (Kasarlanm) Polyamid (Naylon 6.6) Polyester (Terlen) Akrilik Yn (Kamgarn)

ekil 4.3. Multifiber Refakat Bezi rnei Haslk deerlendirmelerinde Gri skala kullanlmaktadr. Gri skala 1den 5e kadar derecelendirilmi, akma ve solma iin ayr iki skaladr. A02 ve A03 olarak adlandrlr. Akma iin kullanlan gri skalada orijinal refakat bezi beyaz renkle gsterilir. Solma iin kullanlan gri skalada ise orijinal kuma gri renkle gsterilir.

46

5. REAKT F BOYARMADDELERLE PAMUUN BOYANMASI Hunger (2003), Sellozik lifler iin kullanlan boyarmaddelerin te birini reaktif boyarmaddeler oluturmaktadrlar. u an kullanlan reaktif boyarmaddeler ok geni bir aralkta eitlilik gsterirler ve tm boyama yntemlerine gre boyayabilmek mmkndr. Elde edilen renkler parlak tondan, mat tonlara kadar deimektedir. Ya haslklarnn direkt boyarmaddelerden iyi olmas da bir baka avantajlardr. lkemizde pamuklu boyanmasnda dokuma ve rme sektrlerinde en ok kullanlan boyarmaddeler reaktif boyarmaddelerdir. Suda znr gruplar ierdiklerinden direkt boyarmadde zeltileriyle boyama yaplabilmektedir. 5.1. Reaktif Boyarmaddelerin Geliimi Reaktif boyarmaddelerin en nemli ayrt edici zellii, uyguland tekstil materyaliyle kovalent ba yapmasdr. Bu nedenle, boyarmadde molekl liflerde bulunan OH, SH ve NH2 gruplaryla adisyon ya da subtitsyon reaksiyonu verebilecek zel gruplar iermelidir. Hungerin (2003) birdirdiine gre, Cross ve Bevan (1895) ilk kez sellozik liflerle kovalent ba yapabilen boyarmaddeler gelitirdiler. Fakat kullandklar ok adml proses uygulama asndan ok zor ve karmakt. Schrterin (1906), slfonil klorid temelli boyarmaddelerle ilk almalar baarszlkla sonuland. Fakat Gnther daha sonra isotoik anhidrid treviyle selloza balanmay gerekletirdi. Boyamada alternatif bir yaklam da nce lifleri modifiye etmek, daha sonra renklendirmektir. Peacock (1926); 4-nitrobenzildimetilfenil amonyum hidroksit ve 3nitrobenziloksimetilpridinyum klorid ile selloz modifiye edildi ve ardndan indirgenme, diazolama ve boyama ilemi gerekletirildi. Bir dier ilem de Haller ve Heckerndorn tarafndan bulundu. Selloza nce siyanurik klorid bulunan organik zc ile muamele edilip, amino grup ieren boyarmadde ile rn renklendirildi. Endstriyel anlamda gelitirilen ilk reaktif boyarmadde yn iin gelitirilmitir ve klorasetilamino, kloeetanslfonil gruplar avantaj kazanmtr. Daha sonra

47

vinilslfonil ve 2-slfoksietanslfonil gruplarnn hem yn hem de selloz iin uygun olduu anlald. Heyna ve Schumacher 1940larda bu tipteki ilk boyarmaddelerin patentini aldlar ve vinilslfon boyarmaddeleri byk nem kazanmaya devam etti. 1952de yn iin kan ilk boyarmadde Remalan ticari adna sahipti, bir yl sonra monoklortriazin grubuna sahip Cibalan boyarmaddeleri Ciba-Geigy tarafndan piyasaya srld. 1953te Rattee ve Stephen klortriazin ieren boyarmaddeleri bazik sulu zeltilerde ekonomik olarak selloza aplike etmeyi baardlar. 1956da ICIn Procion MX boyarmaddelerini karmasnn ardndan, 1957de Hoechst firmas Remazol, Ciba-Geigy de Cibacronu kard. 1960da Bayer Levafixi, Sandoz da Drimareni piyasaya srd. Dier nemli gelimeler, ok gruplu boyarmaddelerin gelitirilmesi (Solidazol, Casella, 1975; Sumufix Supra, Sumitomo, 1981), flortriazin reaktif boyarmaddelerinin gelitirilmesi (Ciba-Geigy, 1978), flortriazin ieren ok gruplu boyarmaddelerin (Ciba-Geigy,1988) retilmesidir (Hunger, 2003). Reaktif boyarmaddelerin geliimi gnmzde hzl bir ekilde devam etmektedir. 5.2. Reaktif Boyarmaddelerin Avantaj ve Dezavantajlar Reaktif boyarmaddelerle sellozik liflerin boyanmasnda u avantajlar sz konusudur: 1. Ik haslklar ok iyi, ya haslklar yksektir. Ykama haslklar katyonik ard ykamalarla arttrlabilir. 2. Parlak ve canl renklerin elde edilmesine olanak tanrlar. Reaktif boyarmaddelerle elde edilen parlak renklerle ancak ipek zerine uygulanan asit boyarmaddelerin parlakl kyas edilebilir. 3. Renk gam (renk serisi) tamdr. 4. Kombinasyon boyamalarda iyi uyum gsterirler. 5. Tm boyama yntemlerine uygundurlar. Bu boyarmaddelerin basit ve hzl aplikasyon teknikleri, ekonomik adan nemlidir. 6. Yksek lde tekrarlanabilirlik gsterirler.

48

7. Yksek znrle sahip boyarmaddelerdir. 8. Azo grubuna ait reaktif boyarmaddeler kolay andrlabildiinden, andrma baskda zemin rengi olarak rahatlkla kullanlabilir. 9. Fiyatlar kp boyarmaddelerden daha dktr. Reaktif boyarmaddelerle sellozik liflerin boyanmasnda grlen dezavantajlar ise yledir: 1. Bazik zeltilere kar haslklar ve klor haslklar iyi deildir. nterbiye ilemlerine (merserize, aartma, kaynatma gibi) dayankl olmadklarndan dokuma retimi iin iplik formunda boyamada pek kullanlamazlar. 2. Perboratl ykama haslklar baz vinilslfon tiplerinde ok iyi deildir. Zamanla renkte alma meydana gelir. 3. Reaktif boyarmaddelerle boyama sonras yaplan ard ilemler uzun ve zaman alcdr. Dikkat edilmezse ya haslklar dk kar. Ard ilemlerin maliyeti yksektir, su ve atk su problemi oluturur. 4. Merserize olmam mamullere afiniteleri dktr. 5.3. Reaktif Boyarmaddelerin Kimyasal Yaps Reaktif boyarmaddeler, tekstil elyaf ile bir kovalent ba oluturmak zere reaksiyon veren boyarmaddelerdir. Yaplarnda bulunan reaktif grup, selloz, yn, ipek, poliamid gibi elyaf trleri ile reaksiyon verebildiinden bu elyaf snflar iin boyarmadde olarak kullanlabilir. Bir reaktif boyarmaddenin karakteristik yaps ematik olarak ekil 5.1de gsterilmitir.

ekil 5.1. Reaktif Boyarmaddenin ematik Yaps (Baer ve nanc,1990)

49

S : (suda znebilen grup) Selloz ve protein elyaf boyayabilen reaktif boyarmaddelerde 1-4 adet sulfonik asit grubu bulunur. Moleklde znrlk salayan bu zel gruplara poliamid elyaf boyayan reaktif dispersiyon boyarmaddelerde rastlanmaz. Bunlarla dispers boyama yntemine gre boyama yaplr. C: (molekle renk veren grup) Reaktif boyarmaddenin moleklnde, renk verici grup olarak kimyasal snflamada grlen her snfa rastlamak mmkndr. Ancak genelleme yapmak gerektiinde sar, turuncu ve krmz boyarmaddelerin monoazo yapsnda, mor, koyu krmz ve lacivert renklerin bakrl mono ve disazo yapsnda, parlak ve ak mavi renklerin antrakinon ve fitalosiyanin trevleri olduu sylenebilir. B: (kpr balar) Molekldeki renkli grup ile reaktif grubu birbirine balayan NH-, -CO- ve SO2- gibi gruplardr. Bunlarn kpr grevi grmekten baka etkileri de vardr. rnein reaktif grubun reaktivitesi zerine etki eder. Bir amino kprsnn dissosiyasyonu reaktiviteyi 10 kat drebilir. Byle durumda substantivite ve buna bal olarak balanma hz der. Ayrca kpr balarnn en nemli zellii boyarmadde ile elyaf bann ayrlmasn nlemesidir. R: (reaktif grup) Elyaftaki fonksiyonel grup ile kovalent ba oluturan gruptur. Reaktif grup ile reaksiyon verebilecek olan fonksiyonel gruplar, sellozda hidroksil, yn ve ipekte ise amino, karboksil, hidroksil ve tiyoalkol gruplardr. Poliamidde ise bir ka tane u amino ve karboksil grubu vardr. Btn bu gruplar nkleoflik karakterdedir ve bu nedenle reaktif grubun yapsndaki elektrofilik merkeze katlrlar. Boyamann yapld ortamda su da mevcut olduundan sudaki hidroksit iyonlar da reaktif grup ile reaksiyon verebilir. Yani boyarmaddenin hidrolizi sz konusudur. Hidroliz olmu boyarmadde, elyaf ile reaksiyona girmez. Elyaf-boyarmadde balanma reaksiyonu ile su-boyarmadde hidroliz reaksiyonu birbirleri ile yarma halinde olduundan artlar balanma reaksiyonu yararna olacak ekilde hazrlanmaldr. kinci olarak reaktif boyarmaddelerle boyamann baars elyaf-boyarmadde arasndaki kovalent

50

ban stabilitesine de baldr. Bu ban ykama ve apre ilemlerinde hidrolize kar dayankl olmas nemlidir (Baer ve nanc,1990). 5.4. Reaktif Boyarmaddelerin Snflandrlmas Reaktif boyarmaddeleri; reaktif grubun yapsna gre, kromofor grubun yapsna gre ve elyafla girdikleri reaksiyonun eidine gre snflandrmak mmkndr. 5.4.1. Reaktif Gruplara Gre Snflandrma Reaktif boyarmaddelerin reaktif gruplar, tekli (monofonksiyonel), ikili (bifonksiyonel) ve oklu (polifonksiyonel) olmak zere farkl sayda bulunabilmektedir. En bilinen tek reaktif gruba sahip boyarmaddeler, siyanrik klorid trevleridir (2,4,6-triklor, 1,3,5-triazin). Bunlar sentetik potansiyeli geni olan molekllerdir. nk, triazin halkasndaki 3 klor atomu farkl reaktivite gstermektedir. Amino grup ieren bir kromofor ile siyanrik kloridin kondensasyonu ile yksek reaktiviteye sahip diklortriazinil boyarmaddeleri elde edilir. ekil 5.2de bu yap gsterilmektedir.

ekil 5.2. Diklortriazin Yaps (Hunger, 2003) Bu yksek reaktiviteye sahip boyarmaddeler, hidrolize kar hassastr. Klor atomlarndan ikisi, rnein amin oya da alkoksil gruplaryla, yer deitirirse, monoklortriazinil boyarmaddeleri elde edilir.

51

Bu yapdaki reaktif boyarmaddeler, daha dk reaktiviteye sahip olup, sellozu ektirme yntemine gre yksek scaklkta (80C) boyayabilmektedirler. Bu tip boyarmaddeler zellikle bakrda avantajldr. Monoklortriazinil boyarmaddelerinin reaktivitesi, klor atomu yerine flor atomu kullanlmasyla artar. Bu sayede ektirme yntemine gre boyamada daha dk scaklkta (40C) boyama yaplabilir. 1,3,5-triazinlere ek olarak, dier heteroiklik snflar da pamuk boyamaclnda nemli kullanm alan bulmulardr. zellikle haloprimidin boyarmaddeleri buna rnek olarak gsterilebilir. ekil 5.3de haloprimidin yaps gsterilmektedir.

ekil 5.3. Haloprimidin Yaps (Hunger, 2003) Bu boyarmaddelerin reaktivitesi triazinlerden daha dktr. nk, fazla karbon atomu halkann yeteneini azaltmaktadr. Ekonomik adan iyi olan heteroiklik gruplardan oluan liste ayrca, diklorkinoksalin ve diklorfitalazinleri de iermektedir. Her ikisinde de ba yaps karbonil grubu zerinden kromofor ve heteroiklik halkann balanmas eklindedir. Boyarmadde pazarnda en byk etkiye sahip reaktif grup, 2slfoksietilslfonil grubudur. Bu durumda alkali ile muamele, slfrik asitin eleminasyonuna ve elyaf ile boyarmaddenin ba yapabilmesine izin veren vinilslfonil formunun olumasn salamaktadr. Reaktif vinilslfonlar ayrca, 2kloretilslfonil trevlerinden hazrlanabilir. Bu mekanizma u ekildedir:

Alkali

Kromofor-SO2-CH2- CH2-X X : OSO3H, Cl

Kromofor-SO2-CH2=CH2 + HX

(5.1)

52

Son yllarda, etilslfonil ve vinilslfonil gruplarnn saysz trevleri gelitirtmektedir. 1980lerin ortasndan bugne kadar, boyarmaddelerin gerekli yksek fiksaj deerleri ift reaktif gruba sahip reaktif boyarmaddelerin gelitirilmesiyle baarlmaktadr. ift reaktif gruplu boyarmaddeler iki gruba ayrlmaktadrlar. Bunlar; iki reaktif grubu da ayn olanlar, farkl iki reaktif grup ierenler eklindedir. ekil 5.4de gsterilen rnek birinci kategoriden olup, iki adet monoklortriazin grubu uygun bir kpr bayla birbirlerine balanmlardr.

ekil 5.4. ift Monoklortriazin Grubu (Hunger, 2003) Reaktif boyarmaddelere bu bak asyla, farkl kromofor gruplar

balayabilme ansn gndeme getirmitir. Bu ekilde daha belirgin renk tonlarnn elde edilme olana da kazanlm olmaktadr. Ayn iki reaktif gruba sahip boyarmaddeler kategorisinde, iki vinilslfon veya 2-slfoksietilslfonil ieren boyarmaddeler de yer almaktadr. Bu boyarmaddelerin, yksek fiksaj deerlerinin yannda ekonomik ve kolay retilebilirlii de nemli avantajlarndandr. Gruplar birbirinden farkl olan reaktif boyarmaddeler ilk kez 1959da tanmlanmtr. Bu bifonksiyonel boyarmaddeler 1980lerde ilk kez piyasaya srlmtr. Bu rnler, farkl reaktiviteye sahip iki gruptan oluan boyarmaddeler olarak snflandrlr: daha yksek reaktiflii olan 2-slfohidroksietilslfonil grubu ve daha dk reaktiviteye sahip monoklortriazinil grubu. Ilkta ve soukta boyayan ift reaktif gruplu reaktif boyarmaddeler, halotriazinil ve vinilslfonil gruplaryla hazrlanmakatdrlar. Triazin halkas ve elyaf arasndaki ba bazik artlarda dayanklyken, vinilslfonil grubu ile lif arasndaki ba asidik ortamlara dayankldr. Bu nedenle bu boyarmadde ile boyanan materyalin iyi haslk dayanm geni bir pH aralnda korunabilmektedir. Diklortriazinil, diklorkinoksalinil veya

53

diflorklorprimidil gruplar ieren bifonksiyonel reaktif boyarmaddeler, daha yksek asit hasl gstermekte ve peroksit ieren ykamalarda ok iyi davran sergilemektedir. Bifonksiyonel reaktif boyarmaddelerin nemi gittike artmasna ramen, sadece monoklotriazin/vinilslfon ve monoflortriazin/vinilslfon esasl boyarmaddeler ticari deer tamaktadrlar. kiden fazla gruba sahip reaktif boyarmaddelerin gelitirilmesinin, sadece boyarmadde fiksaj zerinde kk bir etkiye sebep olduu grlmtr. Bu nedenle boyarmadde pazarndaki nemi ikinci plandadr (Hunger, 2003). 5.4.2. Kromofor Gruplara Gre Snflandrma Reaktif boyarmaddelerin sentezlenmesinde akla gelebilecek her trl kromofor grup kullanlr. Bunlar; monoazo ve disazo boyarmaddeler, metal kompleks azo boyarmaddeler, formazan boyarmaddeler, antrakinonlar, trifenodioksiazinler ve fitalosiyaninlerdir. Ana boyarmadde reticileri tarafndan retilen rnlerde ou zaman kromofor gruplar deikenlik gstermektedir. 5.4.2.1. Azo Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler Reaktif boyarmaddelerin ou bu gruba girmektedir. Kromofor yaplarnda azo (-N=N-) grubu bulundururlar. Boyarmadde spektrumundaki her renk uygun yapsal modifikasyonlarla elde edilebilmektedir. Bu modifikasyonlara; monoazo ve disazo yaplar, tekli ya da oklu aromatik ve heteroiklik halka sistemlerinin kombinasyonlar girmektedir. C.I. Reactive Orange 1, C.I. Reactive Red 8 ve C.I. Reactive Red 12, reaktif azo boyarmaddelerine rnek olarak verilebilir.

54

5.4.2.2. Metal Kompleks Azo Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler zellikle k hasl yksek renkler metal kompleks azo boyarmaddeleriyle elde edilmektedir. Bakr kompleksi ieren azo boyarmaddeler geni renk aralna sahiptirler (sar, mor, kahverengi, yeil, siyah). C.I. Reactive Red 23 metal kompleks azo boyarmaddelerine bir rnektir (Hunger, 2003). 5.4.2.3. Antrakinon Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler Antrokinon temelli reaktif boyarmaddeler; parlaklklar, iyi k haslklar ve asidik ve bazik ortamlardaki kromofor dayankll asndan nemlidirler. Ticari reaktif antrakinon boyarmaddelerin renk tonlar; mordan maviye kadar deimektedir. C.I. Reactive Blue 19 bu snfa girmektedir (Hunger, 2003). 5.4.2.4. Trifenodioksiazin Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler Bu olarak snfa ait boyarmaddeler, kromoforlar, trifenodioksiazin yksek halkal yapsndan

tretilmektedirler. Dioksiazin kromoforlar, asit ve bazlara kar duyarldrlar. Genel trifenodioksiazin derecede aglomerasyon gstermektedir, dzlemsel dzenlenmelerinden dolay substantiviteleri artmaktadr. izelge 5.1de farkl reaktif gruba sahip trifenodioksiazin boyarmadde rnekleri verilmitir. izelge 5.1. Farkl Reaktif Gruba Sahip Trifenodioksiazin Boyarmadde rnekleri (Hunger, 2003) C.I. Ad Reaktif Grubu Sat Tarihi Reactive Blue 163 Diklortriazin 1975 Reactive Blue 172 Fosfonik Asit 1978 Reactive Blue 187 Triazilamonyum 1979 Reactive Blue 198 Monoklortriazin 1982 Reactive Blue 204 Monoflortriazin 1983 Reactive Blue 224 Slfatoetilslfon 1986

55

5.4.2.5. Formazan Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler Formazan yapsndaki boyarmaddelerinin bakr kompleksleri ile, krmzdan yeilimsi maviye kadar renk retilebilmektedir. Trifenodioksiazin yaplar gibi yksek molar emilim gsterirler. Bu boyarmaddeler, 1-(2-hidroksifenil)-3-fenil-5-(2karboksifenil)formazan yapsndan tretilmektedir. Yapdaki halka desteklenen gruplarla rnn reaktivitesini ve znrln arttrmaktadr. Bu gruba ait rnek boyarmaddeler unlardr: C.I. Reactive Green 15, C.I. Reactive Blue 70, C.I. Reactive Blue 83, C.I. Reactive Blue 84, C.I. Reactive Blue 104, C.I. Reactive Blue 160. 5.4.2.6. Fitalosiyanin Grubu eren Reaktif Boyarmaddeler Suda znen reaktif fitalosiyanin boyarmaddeleri, dier boyarmadde snflaryla elde edilemeyen parlak turkuaz ve yeil renkleri salarlar. En nemli reaktif fitalosiyanin boyarmaddesinde, merkezi atom olarak bakr veya nikel bulunur, slfonik asit gruplaryla subtitue olurlar ve ayrca reaktif gruplar slfonamid kprleri zerinden balanrlar. C.I. Reactive Blue 15 bu gruba girmektedir(Hunger, 2003). 5.4.3. Elyaf ile Gerekleen Reaksiyona Gre Snflandrma Reaktif boyarmaddeler, uygulandklar elyaf ile aralarnda temelde iki farkl reaksiyon gstermektedirler. Bunlar, nkleofilik adisyon ve nkleofilik substitsyon reaksiyonlardr. Bu iki temel reaksiyonun haricinde; birka adisiyon ve eliminasyon reaksiyonu ile reaksiyon veren reaktif boyarmaddeler, elyaf ile asidik ortamda reaksiyon veren reaktif boyarmaddeler, polifonksiyonel balama bileikleri ile reaksiyon verebilen reaktif boyarmaddeler az da olsa mevcuttur.

56

5.4.3.1. Nkleofilik Substitusyonla Reaksiyon Veren Reaktif Boyarmaddeler Nkleoflik substitusyon reaksiyonu iki kademede yrr. Birinci kademede, tekstil elyafn nkleofilik fonksiyonel grubu bazik ortamda katalizlenerek, reaktif grubun elektrofilik merkezine katlr. kinci kademede ise nkleofilik yapda bir baka grubun eliminasyonu gerekleir. Reaksiyon sonunda elyaf ile boyarmadde arasnda bir ester ba meydana gelir. Nkleofilik sbstitsyon ile reaksiyon verebilen reaktif gruplar balca iki snf altnda toplnr: Triazinil trevleri ve dier heterosiklik gruplar. Aada bir reaktif boyarmaddenin sellozla yapt nkleofilik substitsyon reaksiyonu gsterilmitir (Isyel, 1997).

(5.2) 5.4.3.2. Nkleofilik Adisyonla Reaksiyon Veren Reaktif Boyarmaddeler Bu gruplar, nce bazla katalizlenen bir eliminasyon reaksiyonu, ardndan yine bazla katalizlenen bir katlma reaksiyonu verirler. Katlma reaksiyonu tekstil lifinin fonksiyonel grubuna olur. Bu boyarmaddeler genellikle vinilslfon (-SO2CH=CH2), slfatoetilslfon (-SO2-CH2 - CH2- OSO3Na) veya kloroetilslfon (-SO2 - CH2- CH2-Cl) gibi gruplardr. Aadaki eitliklerde vinilslfon esasl reaktif

57

boyarmaddenin gsterilmektedir.

sellozla

yapt

nkleofilik

adisyon

tepkime

admlar

Bm-SO2CH2CH2OSO3Na

Bm-SO2-CH=CH2 + NaHSO4

(5.3)

Bm-SO2-CH=CH2 + NaHSO4 + HO-Selloz

Bm-SO2CH2CH2-O-Selloz (5.4)

5.5. Reaktif Boyarmaddelerde Reaktivite ve Substantivite Reaktif boyarmaddelerde lif ile reaksiyona girme koullar ve mekanizmas, boyarmaddedeki gruplarn reaktiflik derecesine bal olarak deimektedir. Boyarmaddenin hangi boyama yntemine gre uygulanaca, kromofor ve reaktif grup tarafndan belirlenmektedir. Reaktif grup ayrca reaksiyon sresi zerinde de etki sahibidir. Blm 5.4.1de ayrntl olarak anltlan reaktif gruplarn zellikleri farkllklar gstermektedir. rnein, diklorprimidin boyarmaddeleri, monoklortriazin boyarmaddelerinden daha hzl reaksiyona girmektedirler. Reaktif boyarmaddelerde reaktivite, heteroiklik halkaya, subtituent grubun zelliklerine ve dier subtituentin zelliklerine baldr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). ekil 5.5de reaktif boyarmadde markalar iin reaktiflik sras verilmitir. Reaktiflik scaklk ve pH ile deiebilmektedir.

58

PROCION M (Zeneca) Diklortriazin LEVAFIX E (DyStar) Diklorkinoksalin REMAZOL (DyStar) Vinilsulfon PROCION II (Zeneca) Monoklortriazin CIBACRON (Ciba) Monoklortriazin DRIMARENE (Clairant Sandoz) Kloropirimidin PRIMAZINE (BASF) Akrilolamino Artan Reaktifiik

ekil 5.5. eitli Reaktif Boyarmaddelerin Selloza Kar Reaktiflii (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) Vinilslfon esasl Remazol boyarmaddeleri haricindeki tm reaktif

boyarmaddelerin yapsnda reaktif grup olarak heteroiklik halkal bileikler bulunmaktadr. Elyaf ile boyarmadde arasnda kurulan kovalent ba, halkaya bal bir subtituent grubun elyaftaki fonksiyonel gruplar ile (-OH, -NH2, -SH) yer deitirmesi sonucu olumaktadr. Substantivite kromofor gruba baldr. Boyarmaddenin flotteden ayrlp elyaf zerine geme kabiliyeti olarak tanmlanr ve kuvveti boyarmadde cinsine gre deimektedir. Substantivite ayrca, scaklk, flotte konsantrasyonu, pH ve boyanacak materyalin yapsna gre deimektedir. Reaktif boyama sonras uygulanan ard ykama ilemlerinde elyaf zerine tutunan fikse olmam boyarmaddelerin kolay uzaklatrlabilmesi substantivite tarafndan belirlenir. Substantivite dk olursa daha kolay uzaklatrma gerekletirilir. Reaktif boyarmaddeler genelde dk substantiviteye sahiptirler.

59

Yksek reaktiflie sahip boyarmaddelerle soukta boyama yaplr. Reaktiflik yksek olduu iin scaklk ykseltilmeden ve alkali miktarn arttrmadan elyaf boyarmadde reaksiyonu gerekletirilebilmektedir. Soukta boyayan reaktif boyarmaddelerin avantajlar unlardr: 1. Boyamann daha hzl yaplmas, 2. Daha az kimyasal tketimi, 3. Daha az enerji sarfiyat, 4. Tekrarlanabilme olaslnn daha yksek olmas, 5. Yksek boyarmadde verimi. Dk reaktiviteye sahip boyarmaddeler ise scakta boyayan reaktif boyarmaddeler olarak isimlendirilirler. Boyama scaklklar 60-80Cdir. Reaksiyon kabiliyetleri dktr. Bu nedenle daha fazla alkali ilavesi ve scakln yksek tutulmas gerekmektedir. Hidroliz tehlikesinin dk olmas ve daha iyi bir nfuziyet gstermeleri bu tiplerin avantajlardr. 5.6. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuun Boyanmasnda Temel Kavramlar Genel olarak reaktif boyarmaddelerle pamuun boyanmas direkt

boyarmaddelerle yaplan boyamalara benzemektedir. Bu ikisi arasndaki temel fark ise elyafla reaktif boyarmadde arasnda gerekleen kovalent badr. Boyama zelliklerini belirleyen temel parametreler, boyarmaddenin; elyafa olan afinitesi (substantivite), difzyon kabiliyeti, reaktiflii ve elyaf-boyarmadde bann dayanklldr. Reaktif boyarmaddedeki reaktif grubun yaps ve says hem fiksaj zelliklerini hem de boyanm materyalin ya haslklarn belirlemektedir. Patent literatrnde 300den fazla elektrofilik grup tanmlanmtr. Bu geni aralktan sadece 10dan biraz fazlas sellozik liflerin boyanmasnda pratik neme sahiptir.

60

5.6.1. Hidroliz ve Reaktivite Boyarmadde ve elyaf arasnda gerekleen iki tip reaksiyon vardr. Bunlar, adisyon ve substitsyon reaksiyonlardr. Vinilslfon esasl boyarmaddelerin pamuk elyaf ile verdii reaksiyon nkleofilik adisyon tepkimesidir. Bu tepkime aada verilmitir.

(5.5) Aada mekanizmas verilen monoklortriazin reaktif boyarmaddeleri gibi boyarmaddeler gerekletirirler. de sellozik liflerle nkleofilik substitsyon reaksiyonu

(5.6) Subtitsyon grubu olarak, elektron younluu azaltlm heteroiklik halkaya sahip heteroiklik gruplar kullanlmaktadr. Hidroliz (sudaki hidroksitlerle oluan reaksiyon) veya alkooliz (selloz anyonuyla gerekleen reaksiyon) oluumu oran, heteroiklik nkleonlardan, substitentlerden ve ayrlan gruplarn yaplarndan etkilenmektedir. Nkleofilik substitsyon reaksiyonunda reaktif gruplarla selloz anyonu arasnda ester ba oluurken, nkleofilik adisyon reaksiyonunda vinilslfonla hidroksil arasnda eter ba meydana gelmektedir (Hunger, 2003). Hidroliz ve alkooliz birbirleriyle yarr vaziyette gereklemektedir. Yksek pHta selloz-O-/OH- oran azalr. Ayrca, hidrolizin aktivasyon enerjisi, alkoolizden daha yksektir. pH arttka ve scaklk ykseldike boyarmadde yapsna gre genelde alkooliz oran dmektedir. Bu nedenle scakln boyarmaddeye gre

61

optimum olmas gereklidir. Buna gre, farkl scaklkta boyayabilen reaktif boyarmaddeler vardr. Bunlar scakta boyayan (80C), lkta boyayan (60C) ve soukta boyayan (40C) reaktif boyarmaddelerdir. Hidrolizin neden olduu iki byk saknca vardr. Bunlar; hidrolize urayan boyarmaddenin boyama zelliini kaybedip boyama verimini drmesi ve hidrolize uram boyarmaddelerin lif yzeyine mekanik olarak tutunup ya haslklarn dmesine neden olmasdr. Hidrolizi azaltmak iin yol mevcuttur. Birinci olarak daha az su kullanm salayan emdirme metodu uygulamaktr. Ya da boyarmaddenin selloz lifine afinitesi arttrlmaldr. Fakat bu olay, hidrolizin de artmasna neden olmaktadr. Baz ilavesinin mmkn olduunca geciktirilmesi en etkili yoldur. Baz ortama ilave edilmeden nce reaksiyon yavatr ve hidroliz ok dk seviyelerdedir. Baz ilave edilince hidroliz de artar. Bazik ortamda lif ile reaksiyon hz, hidrolizden daha fazla olsa da %15-20 boyarmadde kayb sz konusudur. Haslk ve uygulama zelliklerine ek olarak boyarmaddenin elyaf zerine fiksaj olma yzdesi de nemlidir. Bu yzde, elyafla kovalent ba yapan boyarmadde miktarnn elyafa uygulanan toplam boyarmadde miktarna oran ile hesaplanr. Fiksaj yzdesi bata reaktif gruba bal olmakla beraber baka faktrlere de bal olarak deimektedir. Genel olarak, scaklk ve pHn yksek olmas fiksajn artmasna neden olmaktadr. Boyamann ekonomiklii zerinde etkili bir faktrdr. Fiksaj olaynda hibir zaman %100 verim alnamaz. Selloz ile boyarmadde arasndaki reaksiyon kantitatif deildir. Yani, sellozun her -OH grubuna bir boyarmadde molekl balanmaz. Bu nedenle selloz molekllerinin boyarmadde molekllerine olan doygunluk derecesi olduka dktr. Boyamada sellozun sadece %1i boyanabilmektedir. Boyal pamuun boyanmam pamukla ayn kimyasal zellik gstermesinin temel sebebi budur (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). 5.6.2. Substantivite Substantivite, kimyasal reaksiyon dnlmeden boyama dengesi kurulduktan sonraki elyaf zerindeki boyarmadde miktarnn, boyarmadde zeltisinde bulunan

62

boyarmadde miktarna oran olarak tanmlanmaktadr. Substantivite, elyafla boyarmadde arasndaki reaksiyonun gereklemesi iin gerekli bir n kouldur. Alkali ilavesinde elyaf zerine tutunmam boyarmaddeler hidrolize urarlar ve boyama zelliklerini kaybederler. Tek reaktif gruba sahip boyarmaddeler iin, yksek substantivite fiksaj blgesinin daha byk olmasyla yakndan ilgilidir. Substantivite, byk lde boyarmadde yapsndaki renk verici gruplara (kromofor) baldr. Ayrca proses parametrelerinden de etkilenmektedir. Genel anlamda bakldnda yksek substantivite ile, dk boyama scakl, dk flotte oran, boyama banyosuna elektrolit (sofra tuzu, sodyum slfat) ilavesi ve dk boyarmadde konsantrasyonu salanabilmektedir. Merserize pamuklarn ve rejenere sellozlarn substantiviteleri, merserize olmam pamua gre daha yksektir. Pratik uygulamalarda substantivite iin belirli limitler vardr. Eer substantivite ok yksek olursa, elde edilen renk dzgnsz olur, fikse olmam boyarmaddelerin uzaklatrlmas zor olu ve ya haslklar dk kar. 5.6.3. Difzyon Oran Difzyon oran, boyarmaddenin elyafn i ksmlarna transfer olma orandr. Yksek difzyon oran, dengenin hzl kurulmasna ve boyarmadde adsorpsiyonundaki dzensizliklerin hzl giderilmesine olanak tanr. Difzyon hz ayrca, hidrolize uram boyarmaddelerin uzaklatrlmasn kolaylatrr. Arttrlm boyarmadde substantivitesi, sk sk dk difzyon oranlaryla birleir. Scakln 1020C arasnda arttrlmas difzyon orann iki kat arttrr. Kuman grd nterbiye ilemleri de difzyon orann etkilemektedir. Pamuun merserize edilmesi difzyon orann arttrr (Hunger, 2003).

63

5.6.4. ekim ve Fiksaj Dereceleri Yaplan boyama sonucunda, boyarmaddenin verimini tanmlamakta, ekim ve fiksaj dereceleri kullanlmaktadr. ekim, birinci ve ikinci ekim olarak iki basamakl olup, genel olarak ekim miktar u eitlikle hesaplanmaktadr: %E = 100 x (C - CS) / C Burada; %E: ekim yzdesi, C olarak tanmlanmaktadr. Fiksaj yzdesi hesaplanrken, hidroliz olmu boyarmadde miktar da gz nne alnmaktadr. %F = 100 x (M MS MU) / M (5.8) : (5.7) lk zeltide bulunan boyarmadde

konsantrasyonu (g/l), CS : Son zeltide bulunan boyarmadde konsantrasyonu (g/l)

Burada; %F : Fiksaj yzdesi, M : lk zeltide bulunan boyarmadde ktlesi (g), MS : Son zeltide bulunan boyarmadde ktlesi (g), MU : Ykamayla uzaklatrlan boyarmadde ktlesi (g) olarak tanmlanmaktadr. 5.6.5. Elyaf-Boyarmadde Arasndaki Ban Dayankll Reaktif boyarmaddelerin eitliinin ok fazla olmasndan dolay, haslklarn genelletirilmesi zordur. Ya haslklarn byk lde reaktif grup tarafndan belirlenmesine ramen, dier haslk zelliklerinin ou, boyarmaddenin tmne veya kromofor grubun yapsna gre deimektedir. Reaktif boyarmaddelerin ounluunu oluturan azo ve antrakinon boyarmaddeleri farkl haslk zelliklerine sahiptir. Fitalosiyanin, formazan ve trifenodioksiazin trevleri de ayrca nemlidir. Bunlara ek olarak uygulama artlar ve bitim ilemleri de haslk zelliklerini

64

etkilemektedir. Mesela baz reine apre maddeleri k haslnda bir miktar de neden olmaktadr. Reaktif grubun eidine gre, elyaf-boyarmadde bann hidroliz olmaya kar dayankll nemli farkllklar gstermektedir. Adisyon tepkimesiyle selloza balanan vinilslfon boyarmaddeleri, eter ba oluturur ve bu ba asidik hidrolize kar mkemmel dayankllk gsterir. Bu ban alkali zeltilere kar stabilitesi dk olduundan, scak sodyum karbonat zeltisine kar hasl ktdr. Genel olarak substitsyon reaksiyonu veren boyarmaddelerin elyafla yaptklar ban stabilitesi alkali zeltilere kar iyidir. Fakat elektron ekici subtitentlerin varlnda bu iyi haslk derecesi nemli lde azalmaktadr. 5.6.6. Bazik Ortamn Gereklilii Reaktif boyarmaddelerle pamuun boyanmasnn bazik ortamda

gerekletirilmesinin iki sebebi vardr. Birincisi, sellozun bazik ortamda reaksiyona girme isteinin fazla olmasdr. Dier sebep ise; bazn, klor atomu ieren heteroiklik halkal boyarmaddelerden reaksiyon srasnda ortaya kan HCl asidini ntrletirmesidir. Bylece asidin liflere zarar vermesi engellenir. Baz, HClyi ntralize ederek ortamdan uzaklatrmasnn yannda kimyasal denge asndan reaksiyon hzn arttrarak dengeyi boyarmadde/elyaf ynne evirir. Ayrca substite etan trevlerini ihtiva eden boyarmaddelerde ise, subtitentin koparak esas reaktif grup olan vinil grubunun meydana gelmesi bazik ortamda mmkn olmaktadr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Reaktif boyarmaddelerle pamuun boyanmasnda ounlukla bazik ortam kullanlsa da az da olsa farkl ortamda boyayabilen reaktif boyarmaddeler de mevcuttur. Fosfonat grubu ieren boyarmaddeler asidik ortamda mamule uygulanr. Drt seviyeli nikotinik asit trevleri ise ntr ortamda mamul boyamaktadr. Bu boyarmaddeler byk lde polyester-selloz karmlarnn boyanmasnda kullanlmaktadr (Hunger, 2003).

65

5.6.7. Boyanacak Mamuln Gerekli zellikleri Pamuklu malzemeler, boyama ncesi ilemlerle flotteyi niform ve hzl emebilecek hidrofillikte, ntr durumda boyamaya sokulurlar. rme kumalar, koyu ton boyamalarda ham halde (gl bir slatc ile) ya da bir n ykamadan sonra boyanabilirler. Dokuma kumalardan hal maddeleri mutlaka sklmelidir. nk; hal maddelerinin boyarmaddelere kar belirli bir afiniteleri vardr. Reaktif boyarmadde, niastann -OH gruplar ile de reaksiyona girer. Reaktif boyarmaddelerin l ya da olgunlamam pamuu boyamasnda byk bir deikenlik mevcuttur. Bu nedenle; baz durumlarda merserize, kostikleme ya da yar merserize gibi sudkostik muamelesi gerekir. Sudkostik ilemi sonras malzemenin boyarmadde alma yetenei artar ve ayn boyama koyuluunda daha koyu boyamalar elde edilir. Reaktif boyarmaddelerin renkleri ok parlak olduu iin, baz durumlarda n aartma olmadan da tatminkar sonular elde edilebilmektedir. Hal skme ve bazik ilemden sonra aartmann yaplmamas, sre ve maliyetten tasarruf salar. Aartma gerekli durumlarda, boyamadan nce kuma zerinde alkali, peroksit ve klor artklarnn iyice uzaklap uzaklamad kontrol edilmelidir. Aksi halde; reaktivitede bir kayp ve boyarmaddenin balangta ksmen zarar grmesi sz konusudur. Mamul niform bir ekilde ntr olmaldr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Pamuklu dokunmu kumalar, reaktif boyarmaddelerle boyanmadan nce genel olarak grdkleri temel nterbiye ilemleri; yakma, hal skme, aartma ve merserizasyondur. 5.6.7.1. Yakma lemi Gerek iplik retim aamasnda gerekse ipliin grd dier ilemler sonucu (zellikle dokuma) ipliklerin zerinde ince elyaf uuntular bulunur. Bunlara hav tyckleri denir. Hav tyckleri parlakl azaltt gibi boyama ve bask gibi ileriki ilemlerde dzgnszle neden olur. Yakma ilemi sayesinde bu uuntular kuma zerinden yaklarak uzaklatrlr.

66

5.6.7.2. Hal Skme lemi Hal maddesi olarak niasta kullanlmsa, kumaa hal skme ilemi uygulanmas gerekir. Enzimlerle hal skme ilemi gerekletirilir. Eer suda znebilir hal maddeleri kullanlmsa, sadece ykama yaplr. 5.6.7.3. Aartma lemi zellikle pamuklu kumalarda bulunan ya, mum, parafin gibi yabanc maddeler kumalara hidrofob bir zellik kazandrr. Bu hidrofobluk kuman boyanmas srasnda dalgal boyamalara ve boyarmaddenin kumaa tam nfuz etmemesine neden olur. Ayrca pamuun kendine has sarmtrak rengini bozuturup ona beyaz bir grnm kazandrmak iin aartma ilemi yaplr. Genel olarak hidrojen peroksit aartmada kullanlan ykseltgen maddedir. 5.6.7.4. Merserizasyon lemi Pamuklu kumalar, gerilim altndayken souk deriik sodyum hidroksit zeltisinden geirilirler. Bu ileme merserizasyon denir ve merserzasyon ile u zellikler materyale kazandrlr: 1. Lif kesiti ier ve lifler daireselleir 2. Mukavemet artar 3. Parlaklk artar 4. Daha koyu tonlarda boyanabilme gerekletirilir. 5.7. Reaktif Boyarmaddelerle Pamua Uygulanan Boyama Yntemleri Reaktif boyarmaddelerle hem diskontin (ektirme), hem de yar kontin ve kontin emdirme metotlar uygulanabilmektedir. Emdirme metotlarnn uygulanmas ok yaygndr. Bir boyarmaddenin hangi boyama metoduna uygun olup olmadnn

67

seimi; boyarmaddenin ierdii reaktif gruplar, boyarmaddenin difzyon hz (difzyon kabiliyeti) ve substantivitesi ile saptanr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Bu zellikler, boyarmadde bnyesinde renk veren gruplarn zelliklerine baldr ve bunlar boyarmaddeler arasnda farkl bir durum gsterirler. Yani, baz reaktif boyarmaddeler scak ektirme metoduna, bazlar souk bekleme metoduna uygun iken bazlar da her iki metoda uyum gsteren zelliklere sahiptir. Yaplan deneysel almada her iki ynteme de uyum gsteren vinilslfon esasl krmz renk bir reaktif boyarmadde ( C.I. Reactive Red 198) seilmitir. Reaktif boyarmaddelerin %20si baskda kullanlrken, %30u emdirme yntemine gre boyamalarda, %50si ise ektirme yntemine gre boyamalarda kullanlmaktadr (Hunger, 2003). 5.7.1. Reaktif Boyarmaddelerle ektirme Yntemine Gre Boyama ektirme yntemine gre boyamada uzun sre ve uzun flotte oran (1:3ten uzun) ile boyama yaplmaktadr. ilem admndan oluur. Bunlar; boyarmaddenin lifler tarafndan alnmas, boyarmaddenin liflere fiksaj ve fikse olmam boyarmaddenin uzaklatrlmasdr. ektirme yntemine gre mamul boyanmas iin kullanlan boyama makineleri; elyaf ve bobin boyama makineleri ile jigger, haspel, overflow ve jet makineleridir. u an gzlenen genel eilim bu makinelerde kullanlan flotte orann drmektir. Dokuma kumalar iin flotte oran 1:3, rme kumalar iin ise 1:5 olarak uygulanabilmektedir (Hunger, 2003). Boyama kademeli veya hepsi iinde yntemlerinden birine gre yaplabilmektedir. ektirme ynteminde boyarmadde alnma orann etkileyen faktrler aada sralanmtr. 1. Boyarmaddenin substantiflii, 2. Elyaf cinsi, 3. Flotte oran, 4. Boya banyosu pH, 5. Boyama scakl,

68

6. Tuz konsantrasyonu, cinsi ve flotteye ilave ekli, 7. Baz konsantrasyonu ve cinsi, 8. Boyarmaddenin mevcut dzgnleme zellikleri, 9. Boyarmadde konsantrasyonu., 10. Boyarmaddenin kimyasal reaktivitesi, 11. Mamuln grd nterbiye ilemlerinin yeterlilii, 12. Boyama cihaznn tipi, 13. Boyama sresi (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). ekme hz ise; Lifin kendisine, Boyarmaddenin diftzyon hzna, Boyama koullarna (rnein ; flottenin hareketi , s , lif yzeyinin lif ktlesine olan oran) baldr. Bu etkenler , kullanlan yardmc maddelerle olumlu ynde artrlabilir. 5.7.1.1. ektirme Yntemine Gre Boyamann Avantaj ve Dezavantajlar Bu yntemin avantajlar u ekilde sralanabilir: 1. 3. lem sresi ve scaklk istenildii gibi ayarlanabilir. lem kontin ynteme gre daha basittir. Hesaplama ve ilave flotte takviyesi kolaydr. 4. Ba son fark, kanat fark, migrasyon gibi boyama hatalar olmaz. 5. Ksa metrajdaki partiler iin uygundur. 50 metrelik kupon kumalarn dahi boyanmasna olanak tanr. 6. Yatrm maliyetleri dktr. 7. Bu ynteme gre alan makineler ok amal olarak kullanlabilir. rnein; overflowda bazik ilem, aartma, boyama, ykama apre ilemleri yaplabilir. Bu yntemin dezavantajlar ise unlardr: 2. Kadife gibi havl yzeylerin tatmin edici bir ekilde boyanmas mmkndr.

69

1. Kuma halinde boyamada, mamul, birok makinede halat halinde ilem grdnden krk izi oluma riski vardr. Levent boyama aparatlar ve jigger bu ynteme gre enine ak halde alan iki makinedir. Ancak, bunlar her mamul iin uygun deildir. 2. Kalc krk izi oluma tehlikesi olan kumalarda kullanlmaz. 3. Uzun flotte oran nedeniyle maliyetlidir. 4. Makineye mamul doldurma ve boaltma zahmetlidir. 5. retim hz dktr. lem sresi, stma, soutma, doldurma boaltma iin gerekli sre uzundur. 5.7.1.2. Boyarmadde Seimi ektirme yntemine gre boyama ileminde substantivitesi yksek ve orta seviyede olan boyarmaddeler kullanlmaktadr. Substantivite fazla olduundan hidroliz de fazla olmakta ve fiksaj oran dmektedir. Fiksaj yzdesini arttrmak iin flotte orann mmkn olduunca ksa tutmak ve bol miktarda tuzu flotteye eklemek gerekir. Yksek reaktiviteye sahip boyarmaddeler dk scaklkta zlrken, dk reaktiflii olan boyarmaddeler kaynar suda zlrler. zme ilemi srasnda kullanlan re hem znrl arttrr hem de soutma etkisi gsterir. re zellikle emdirme ynteminde kullanlmaktadr. ektirme yntemine gre boyamalarda ok nadir kullanlr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Optimum boyama koullar, boyarmaddenin reaktivitesine baldr. Soukta boyayan boyarmaddeler, 30-50Cde pH 10-11de uygulanrken, scakta boyayan boyarmaddeler 70-90Cde ve pH 11-12de uygulanmaktadr. pH ayar iin baz olarak sodyum karbonat ve sodyum hidroksit kullanlmaktadr (Hunger, 2003). Trkiyede ektirme yntemine gre yaplan boyamalarda %70 orannda scakta boyayan reaktif boyarmaddelerle boyama yaplmaktadr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). su, atk su , kimyevi madde, boyarmadde, yardmc madde tketimi, stma, soutma enerji giderleri asndan

70

5.7.1.3. Scaklk ve pHn Ayarlanmas Reaktif boyarmaddelerle boyamada scakln 10C arttrlmas, boyarmaddenin reaksiyon hzn 4 kat arttrmaktadr. Boyarmaddenin lifler tarafndan alnmas dk scaklklarda fazladr. Yksek scaklkta difzyon ve dzgnleme fazla olur. Scaklk art substantiviteyi drrken, reaktiviteyi arttrr. Boyarmaddenin fikse olmas iin gerekli scaklk, boyarmaddenin cinsine ve baza gre deiim gsterir (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Yakartepe ve Yakartepe (1998), pHn 1 derece artmas reaksiyon hzn 9-10 kat arttrr. pH ayar iin baz olarak sodyum karbonat ve sodyum hidroksit kullanlmaktadr. Ayrca sodyum bikarbonat ve trisodyumfosfat da kullanlabilir. Bunlardan hangisinin tercih edilecei, boyarmadde cinsine boyama metoduna gre belirlenir. Reaktif boyamada en ok kullanlan baz kalsine sodadr ( % 98 susuz sodyumkarbonat). 5.7.1.4. Tuz ve Yardmc Maddelerin lavesi Tuz ilavesi substantiviteyi arttrmaktadr. Fakat tuz ilavesinin hepsinin bir defada yaplmas, eer miktar oksa, dzgnsz boyamaya neden olur. Bunu nlemek iin tuz porsiyonlar halinde verilmelidir. Tuz olarak glauber tuzu (sodyum slfat) veya sofra tuzu (sodyumklorr) kullanlmaktadr. Sofra tuzunun suda znmesi daha yksek ve kolaydr. Ayrca sofra tuzu, atk su asndan daha avantajldr. Glauber tuzunun safl yksek olan, tercihen kalsine veya kurutulmu olan kullanlmaldr. Tuz ve alkali dnda flotteye slatc, krk nleyici, kpk giderici gibi yardmc maddeler de eklenebilir. Islatclar, mamuln niform ve hzl slanmasn salarken, kayganlatrc etkisi krk tehlikesini azaltmaktadr. Genelde non-iyonik slatclar kullanlr.

71

5.7.1.5. Ard Ykama lemleri Boyamadan sonra ykama yaplr. Ykamann amac elyaf zerine tutunan hidrolize uram boyarmaddelerin mamulden uzaklatrlmasdr. nce souk sonra scak durulamann ardndan tekrar souk durulama yaplr. stenirse asetik asitle ntrletirme de yaplabilir. Ykama ilemi ya haslklara byk lde etki ettii iin dikkat edilmesi gereken bir ilemdir. Ykama iddeti substantiviteye gre ayarlanr. ektirme ynteminde yksek substantiviteye sahip boyarmaddeler kullanld iin hidrolize uram boyarmaddelerin uzaklatrlmas zordur. Scaklk, zaman, banyo deiim says ykama ileminin sonucunu etkiler. Sabunlama yaplacaksa, 1-3 g/l ykama maddesi ieren flotte ile 90-95Cde 1530 dakika muamele yaplr. Fiksatr kullanm ile hidrolize uram boyarmaddelerin bir ksm mamule fikse edilerek rengin koyulamas salanabilir. Fiksatrler ykama saysn azaltr ve bylelikle su tketimi ve atk su miktarn azaltr. Durulama says boyarmadde cinsi ve boyama koullarna gre deiiklik gsterir. ektirme yntemi iin kullanlabilecek ard ykama ilem admlar u ekildedir: 25-30Cde 2 dakika durulama 90Cde 90Cde 30Cde 30Cde 30C'de 30Cde 2 dakika durulama 2 gr/lt non-iyonik deterjanla ykama 2 dakika. durulama 2 dakika durulama 2 dakika durulama 2 dakika durulama

5.7.1.6. Reaktif Boyarmaddelerle ektirme Makinelerinde Pamuklu Kuman Boyanmas ektirme yntemine gre kuma boyanmas iin kullanlan boyama makineleri; jigger, haspel, overflow ve jet makineleridir. u an gzlenen genel eilim bu

72

makinelerde kullanlan flotte orann drmektir. Dokuma kumalar iin flotte oran 1:3, rme kumalar iin ise 1:5 olarak uygulanabilmektedir (Hunger, 2003). 5.7.1.6.(1). Reaktif Boyarmaddelerle Jiggerde Boyama Pad-batch ynteminin yaygnlamasna ramen jiggerler hala dokunmu pamuklu kumalarn boyanmas iin geni olarak kullanlmaktadrlar. Reaktif boyarmaddelerle jiggerde boyamada grlen nemli bir problem, boya banyosu ile kuma topunun eitli blgeleri arasnda belirgin scaklk farklarnn oluabilmesidir. ekici silindirin, kendinden daha scak olan kumatan s almas da ba son farkna neden olabilmektedir. Jigger boyama makineleri 1:2-1:6 flotte oranlarnda alabilmektedir. Jigger boyama makinelerinin en byk avantaj flotte orannn dier ektirme makinelerinden daha dk olmasdr. ekil 5.6da ematik olarak bir jigger makinesi gsterilmitir.

ekil 5.6. Klasik Jigger Boyama Makinesinde ematik lem Prensibi: A-Kuma silindirleri, B-Kuma, C-Sevk silindirleri, D-Flotte teknesi, E-Flotte (Yakartepe ve Yakartepe, 1993) Kumalarn, sulandrlm asetik asit kullanlarak ayarlanm pH 6-7 derecesinde hazrlanmas suretiyle erken fiksajn nlenmesi ve sk, youn

73

dzgnsz konstrksiyonlarda nfuzun ve dengeli dalmn salanmas ile balayan normal bir boyama ilemi aada anlatlmtr. nce boyarmadde ilk iki pasajda eit olarak ilave edilir sonra ayn ekilde iki pasajda tuz ilavesi yaplr. Dk ya da orta substantiflie sahip boyarmaddeler kullanldnda boyarmadde ve tuz ilk iki pasajda birlikte ilave edilebilir. Jigger en az 30 dakika (en az iki pasaj) alr ve bundan sonraki iki pasajda alkali ilavesi yaplr. Daha sonra jigger allan sarma bal olarak bir 30-60 dakika daha altrlr. Boyarmadde banyosunun aktlmasndan sonra kuma iki pasaj souk tarmal ykamada altrlr ve gerekli grlrse ard ilem yaplr. Son iki ykamada banyo scakl 50-60C ye ykseltilir (eer tam sarg allyorsa tekrar edilir) ve eer imkan varsa bir skma ya da aktma silindiri kullanlr. Son olarak 4 ile 6 pasaj deterjanl kaynar su ile yine allan sargnn kalnlna bal olarak ilem grr ve temizleme iin de durulama pasajlar yaplr. Jigger boyamada pasaj, sargnn bir taraftan dierine aktarlmasdr. lem detaylar deiebilir. rnein; baz boyarmaddeler sofra tuzu yerine glauber tuzu kullanm gerektiren, znrlk ya da agregat oluturma problemleri gsterir. 60Cde boyama zorunlu olabilir. Bu durumlarda 1:1 sodyumkarbonatsodyumbikarbonat karm ile kapal jiggerler tercih edilir. Renk veya haslk sebepleri ile boyarmadde seimini scakta boyayanlar ynnde deitirmek gerekebilir (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). 5.7.1.6.(2). Reaktif Boyarmaddelerle Haspelde Boyama Bu makinelerde 1:15 1:30 gibi uzun flotte oranlarnda allr. Baz kumalar boyama ncesi basit bir slatma gerektirirler. En ok karlalan problemler; anma, halat izi ve karga aya denilen hata ve yol yol izgiler olumasdr. Tp kumalar iin iyi bir iirme yaplmaldr.

74

rnek olarak bir diklorotriazinil reaktif boyarmaddesiyle haspelde boyamann ilem admlar anlatlmtr. Boyamaya 30Cde balanr ve scakln her noktada ayn olmas salandktan sonra 5 daakika iinde boyama zeltisi eklenir. Ardndan 1 saat ierisinde10-15 dakikalk aralarla gerekli tuz miktarn defada ve her seferinde bir ncekinden daha fazla ilave edilir. Son tuz ilavesinden yaklak 15 dakika sonra 20-30 dakika daha boyamaya devam edilir. Bu noktada banyoya ilave edilecek olduka az miktarda karbonatn tek bir doz halinde 5 dakika boyamaya devam edildikten sonra pH deeri, iyice sulandrlm kostik soda zeltisinin iki porsiyon halinde 10 dakikalk bir sre iinde ilave edilmesi ile 10,5-11e ykseltilir. Her reaktif boyarmadde iin pHn kontrol edilmesi tavsiye edilir. Bundan sonra boyama 30Cde 30-45 dakika devam eder, daha sonra nanslama ya da ykama admlar gelir. Nanslama iin ilave yaplmadan nce banyo (5gr/lt) sodyum bikarbonat ilavesi ile pH 9a getirilir; bu salandktan sonra boyarmadde konulur ve 10 dakika daha beklenilerek pH eski deerine getirmeye yetecek kadar kostik soda zeltisi ilave edilir. 20 dakika sonra ykama ilemine balamadan nce renk bir kez daha kontrol edilir. Bikarbonat-karbonat olarak anlan boyama ilemi, standart reetelerle tatmin edici sonular vermeyen zor kumalar iin ortaya karlmtr. stenilen boyarmadde almn niform olarak salayabilmek iin kuma boyarmadde zeltisi iinde 5 dakika 50Cde altrlr. Bundan sonra tm tuz ilavesi yaplarak boyama 30 dakika daha devam eder. zlm (ya da pasta halindeki) bikarbonat ilave edilerek bir 30-40 dakika daha 50Cdc beklenir ve pHn ykseltilmesi iin karbonat ilave edilir. Daha nce de belirtildii gibi eer nans ayarlamas gerekiyorsa, boyarmadde fiksaj iin bir 30 dakika daha bekledikten sonra ykamaya geilir (Yakartepe ve Yakartepe, 1998).

75

5.7. 1.6.(3). Reaktif Boyarmaddelerle Overflow ve Jette Boyama Atmosferik ve HT koullarnda alan, farkl konstrksiyonlarda ok sayda jet ve overflow boyama makineleri vardr. Bu makinelerde flotte oran 1:5 ila 1:10 arasndadr. Bu makinelerin flotte oran genel olarak haspelden dk, jiggerden yksektir. Flotte oran dtke; su sarfiyat azalr, daha az atk oluur ve daha az kimyevi kullanlr. Bu makineler, pamuklu dokuma kumalarn yannda rme kumalarn hazrlnda ve boyanmasnda kullanlmaktadr. Kuman yksek hzda almas klasik haspelden 5 kat fazla anma probleminin grlmesine neden olabilmektedir. zellikle jetlerde grlen kuvvetli trblans da kpk oluumuna sebep olmaktadr. Bunun iin kpk nleyiciler kullanlr. Fakat bu maddeler de kaymaya neden olup, dzgn boyama kalitesinin dmesine neden olabilirler. 5.7.2. Reaktif Boyarmaddelerle Emdirme Yntemine Gre Boyama Emdirme yntemine gre boyama, mamuln boyama banyosundan geirilip sklmas ile balar. Daha sonra hangi metoda gre fikse edilecekse o metot uygulanr. Ksa flotte oranlarnda allmas su, boyarmadde, kimyevi ve yardmc madde tketimini azaltrken, atk su oluumunu da azaltmaktadr. Emdirme ynteminde kullanlan temel makine fulardlardr. ekil 5.7de tipik bir yatay fulard yaps ematik olarak gsterilmitir.

76

ekil 5.7. Tipik Bir Yatay Fulard Yaps, a-Kuma, b-Empregnasyon teknesi, cEmdirme kortesi, d-Tekne iindeki flotte hacmini azaltma paras, e- ndirekt stma, f-Kaydrak, g-Skma silindirleri, h-Emdirilmi kuma (Yakartepe ve Yakartepe, 1993) Emdirme yntemi ana ilem kademesinden oluur: 1. Emdirme, 2. Fikse, 3. Ykama ve sabunlama ilemleri. Emdirme, mamuln durumuna gre; kurudan yaa veya yatan yaa uygulanabilir. Emdirme yntemi fularda uygulanr ve iki nemli zellii vardr. Bunlar; 1. Ksa flotte oran (1:1,5 banyo oranndan az), 2. Ksa muamele sresi eklindedir. Bu iki zellik, ektirmenin (tam banyo) tam tersidir. Emdirme ile aplikasyonda, mamuln flotteden gei sresinin ok uzun tutulmasna gerek yoktur. Fakat ok ksa geilerde de aplikasyon yeterince gereklemez. Tekstil mamulnn slanmas, boyarmadde ve kimyevilerin aplikasyonu iin yeterli sre salanmaldr. Bu ilemde boyarmadde ve alkali beraber verilebilecei gibi ayr ayr da verilebilir. Hepsinin bir arada verilmesine tek banyolu yntem, ayr ayr verilmesine iki banyolu yntem olarak adlandrlr. Tek banyolu proseste, flotte stabilitesi nemlidir. Flotte stabilitesi, boyarmaddenin zamann bir fonksiyonu olarak hidrolize uramas olaydr. Boyarmaddenin reaktiflii arttka, uzun bekleme srelerinde renk

77

iddetindeki kayp gittike artar. Bu nedenle boyarmadde zeltisi ayr, alkali zeltisi ayr teknelerden fularda pompalanr. Ayrca fulardn tekne hacmi dk tutulmaktadr. Bu ekilde boyarmadde ile alkali zeltisi bir araya geldikten 5 dakika sonra tamamen yer deitirmi olmaktadr (Hunger, 2003). Emdirme yntemine gre boyama, kontin ve yar kontin ekilde uygulanabilmektedir. 5.7.2.1. Emdirme Ynteminin Avantajlar ve Dezavantajlar Emdirme ynteminin avantajlar aada sralanmtr. 1. Flotte orannn ksal, su kullanm ve atk su miktarnn dk olmas, 2. Kullanlan boyarmadde ve kimyasal madde tketiminin azl, 3. Enerji giderlerinin dkl, 4. Uzun partilerin ekonomik bir ekilde boyanmas, 5. Ayn tonda boyama istenen uzun metrajlarda uygunluu , 6. Makinenin doldurma, boaltma, temizleme sresinin kesikli metoda gre ksa olmas, 7. lem tekrar edilebilirliinin ektirme metoduna gre daha yksek olmas, Emdirme ynteminin dezavantajlar ise unlardr: 1. Yatrm giderinin yksek olmas, 2. Uzun metrajl partiler iin uygun olmas, 3. Skma merdanelerinin konstrksiyon olarak hassas olmas ve bakm gerektirmesi, 4. Ba-son fark, kanat fark, migrasyon gibi boyama dzgnszlkleri, 5. Flotte konsantrasyon hesaplarnn daha hassas ayarlanmas gereklilii, 6. Kontin sistemlerin Trkiyede retilmemesi. 8. Kalc krk izi tehlikesi olan kumalar iin uygun olmasdr.

78

5.7.2.2. Boyarmadde Seimi Boyarmadde seiminde, ba son farknn oluma tehlikesi gz nne alnmaldr. Ba son fark, kuman ilk ksm ile son ksm arasnda grlen ton fark hatasdr. Yksek substantiviteye sahip boyarmaddelerde, skma ileminden sonra kumaa tutunan boyarmadde miktar ok olduundan, flotteye dnen boyarmadde miktar dk olmaktadr. Bylelikle ilk durumdan daha dk bir boyarmadde oran meydana gelir ve bu da ton da deiime neden olur. Dk substantivite gsteren reaktif boyarmaddeler, iyi znrlk gsterirler ve reaktiflik zellikleri kontrol edilebilir. Bu nedenlerden dolay reaktif boyarmaddeler emdirme yntemine uygun bir boyarmadde snfdr. Yine de boyarmadde seiminde substantivitesi mmkn olduunca dk reaktif boyarmaddeler tercih edilmektedir. 5.7.2.3. re ve Alkali lavesi Boyarmadde zeltileri hazrlanrken, zellikle emdirme ynteminde, re kullanlr. re, boyarmaddenin znrln arttrr, sellozik liflerin imesine neden olur, agregasyon derecesini drr ve difzyonu kolaylatrr. Emdirme ynteminde alkali olarak, sodyum hidroksit ve soda kullanlr. Alkali ilavesinden sonra hidroliz tehlikesi ykseldiinden dolay, emdirme yntemlerinde iki banyolu yntem uygulanabilmektedir. Fakat bu yntem zaman alc ve dikkat gerektirmektedir. Boyarmadde flottesiyle emdirilen kuma ara kurutmaya alnr, daha sonra alkali zeltisinden geirilip fiksaj ilemi uygulanr. 5.7.2.4. Flotte Oran ve Fiksaj Sresi ektirme yntemine gre ok dk flotte oranlarnda allmas emdirme ynteminde hidroliz tehlikesinin dk olmasn salamaktadr. Ayrca su, boyarmadde ve kimyevi tketiminin de daha az olmasn salamaktadr. Emdirme

79

ynteminde kullanlan ksa flotte oran ile boyarmadde alm ve fiksaj yzdesi artrlabilir. Reaktif boyarmaddelerde, hem ksa hem de uzun fiksaj sreleri ayarlamak mmkndr. Ksa fiksaj sresi ile yaplan hzl fiksaj ilemi, hem ekonomiktir hem de retkendir. Fakat problemli mamullerde, dzgnlk, difzyon ve szmann daha iyi olmas iin yava fiksaj yaplmas uygundur. 2-48 saat aras uygulanan fiksaj sreleri yar kontin sistemler olarak kabul edilmektedir. Mesela, kotin bir sistem olan pad-steam yntemine fiksaj sresi 60 saniye iken yar kontin bir sistem olan pad-batch ynteminde en az 2 saat olup bu sre 48 saate kadar kabilmektedir. 5.7.2.5. Reaktif Boyarmaddeler in Kullanlan Emdirme Yntemleri Reaktif boyarmaddelerle yaplan emdirme yntemine gre boyamalar; yar kontin ve kontin olarak tek banyolu ve iki banyolu yaplabilmektedir. izelge 5.2de bu yntemler verilmitir. Emdirme yntemlerinin dokuma pamuklu kumalar, viskon ve keten mamuller zerindeki uygulamalar yannda, selloz esasl erit ve dier dar dokumalara uygulanmalar da mmkndr. kuma formlar gsterilmitir. izelge 5.3te bu yntemlerin uygun olduklar

80

izelge 5.2. Reaktif Boyarmaddelerle Yaplan Emdirme Yntemine Gre Boyama Metotlar (Kank, 1988)
Boyana Yntemleri Yar Kontin Yntemler Tek Banyolu Pad-Batch ki Banyolu Aklama Alkali ve boyarmadde ayn banyoda emdirilir, fiksaj iin bekletilir. Boyarmadde zeltisiyle emdirme - ara kurutma alkali zeltisiyle emdirme ve bekletmeden oluur. Fularda boyarmadde zeltisiyle emdirilen mamuln, jigerde alkali zeltisiyle fiksaj tamamlanr. Alkali ieren boyarmadde zeltisiyle emdirilen mamul bir enfraruj kanalndan geirilerek termo bekletme odasna alnr. Alkali ieren boyarmadde zeltisiyle emdirilen mamul n kurutma ve buharlamadan geirilerek fikse edilir. Boyarmadde zeltisiyle emdirme -kurutma - alkali zeltisiyle emdirme ve buharlama admlarndan oluur. Alkali ieren boyarmadde zeltisiyle emdirilen mamul uzun sreli kurutma ilemine tabi tutulur. Alkali ieren boyarmadde zeltisiyle emdirme, ara kurutma ve yksek scaklkta yaplan fiksaj admlarndan oluur. Boyarmadde zeltisiyle emdirilen mamul ara kurutmadan sonra scak alkali zeltisiyle fikse edilir.

Pad-jig Pad-Roll Tek Banyolu

Kontin Yntemler

Pad-Steam

ki Banyolu

Pad-Dry

Termofiksaj Pad-Ya Fiksaj

izelge 5.3. Emdirme Metotlarnn Uygun Olduklar Kuma Formlar (Bebekli, 2000)
Boyama Yntemleri Metot Dokuma Kuma * * * Materyal Cinsi rme Kuma Havl Kuma Havlu, kadife Havlu, kadife Havlu , kadife

Yar Kontin Pad-batch Pad-roll Pad-jig

Kontin

Pad-steam Pad - dry Pad-termosol

* : ok uygun

:uygun

* * zellikle pes ve pes / pamuk - : kullanlmaz

Havlu, kadife -

81

5.7.2.6. Pad-Batch Yntemine Gre Boyama Pad-batch yntemi (souk bekletme), reaktif boyarmaddeler iin ilk kez 1957de kullanlmtr. En az yatrm gerektirmesi ve ekonomik ynden avantajl olmas nedeniyle ok tercih edilen bir boyama metodudur. Dokuma kumalar iin, zellikle elbiselik ve demelikler iin pad-batch yntemi nemini gittike arttrmaktadr. Son zamanlarda rme mamuller iin de eitli fulard konstrksiyonlar gelitirilmitir. 1000 m ile 10000 m arasndaki parti uzunluklar pad-jig sistemi iin uzun, kontin fabrika yatrm iin ise ok ksadr. Fakat bu yntem iin gayet uygundur. Dier yar kontin yntemler olan pad-jig ve pad-roll yntemleri, sahip olduklar dezavantajlardan dolay sellozik rnlerin boyanmasnda yerlerini byk lde pad-batch yntemine brakmlardr. Pad-batch yntemi tek banyolu ve iki banyolu olarak yaplabilse de iki banyolu ynteme ancak tek banyolu yntem uygulanmyorsa bavurulmaktadr. Bu nedenle tek banyolu pad-batch yntemi dikkate alnmaktadr. Pad-batch yntemine uygun reaktif boyarmadde seiminde, yksek reaktivite, dk substantivite ve iyi znrlk dikkate alnmaktadr. Reaktivite fiksaj sresinde etkili iken substantivite zellikle dzgn boyama ve ard ilemlerin uygulanmasnda etkilidir. Boyarmaddelerin farkl kimyasallar varken znrlnn iyi olmas da boyarmadde seiminde gz nne alnr. 5.7.2.6.(1). Pad-Batch Ynteminde lem Ak Pad-batch yntemine gre yaplan boyamalar 3 admdan olumaktadr. Bunlar; emdirme, bekletme ve ard ykama ilemleridir. ekil 5.8de pad-batch yntemine gre ilem ak verilmitir.

82

Sarma donanm

Bekletme donanm

Ykama-skma niteleri

Skma

Kuma Girii Fulard Dok Ama Dok Sarma

ekil 5.8. Pad-Batch Yntemine Gre lem Ak (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) Emdirme aamasnda, hazrlanan boyama banyosundan kuma geirililir ve skma silindirleriyle belirlenen alnan flotte oranna gre sklr. Fulardn teknesine boyarmadde zeltisi ile alkali zeltisi srayla 4:1 orannda pompalanr. Bu ekilde hidroliz tehlikesi azaltlm olur. Alnan flotte oranna gre sklan kuma doka sarlr ve zeride hava almayacak ekilde bir folyeyle kaplanr. Gerekli nterbiye ilemlerinden gemi kuma, ak ende ayarlanm sabit bir hzla fulardan geirilir. Gei hz ve skma silindirlerinin basnc ile alnan flotte oran ayarlanmaktadr. Fulrdlarda kullanlan otomatik besleme nitesiyle, zamanla teknede azalan flotte miktar ilk seviyesine karlr. Ayrca alkali ve boyarmadde zeltilerini ayr ayr pompalardan dozajlayan kartrma nitesi de fulardlarda yer almaktadr. Dokuma kumalarn sarmnda, kuman st ste dzgn sarlmasna ve sarma geriliminin dk tutulmasna dikkat edilir. Sarm tamamlandktan sonra hemen folye ile kaplamaya geilir. Bekletme aamasnda, doka sarlan kuma, temelde reaktif boyarmaddenin yapsna bal olarak, belirli bir sre ortam artlarnda bekletilmektedir. Bekleme srasnda dok srekli dndrlr. Bylece boyarmaddenin g engellenmi olur. Bekletme scakl, emdirme scaklndan 2-5C daha yksek olmaldr. Eer kuma scakl d ortam scaklndan fazla olursa kumata lekelenmeler grlr. Bekletme sresi sonunda fiksaj ilemi tamamlanm olur ve ard ykama ilemlerine geilir. Ard ilemlerle, kuma zerine tutunan boyarmaddelerin uzaklatrlmas amalanmaktadr. Bu boyarmaddeler elyafla kovalent ba yapamam boyarmaddelerdir. Boyarmaddenin substantivitesine gre ykamann kuvveti

83

ayarlanr. Eer substantivite yksekse ykama artlar arlatrlr. Ard ykama ilemleri mamuln ya haslklar zerinde byk neme sahiptir. Ard ykama ilemlerinin tam yaplmamas mamuln ya haslklarnn dmesine neden olmaktadr. Ykama ilemi her trl ykama makinesinde yaplabilir. Ama ekonomiklii asndan kontin ak en ykama makineleri ard ykama ilemleri iin kullanlmaktadr. 5.7.2.6.(2). Pad-Batch Ynteminde Kalite ve Proses Parametreleri Pad-batch yntemine gre boyamalarda gerekli haslk zelliklerine sahip, hatasz boyamalar elde etmek iin aada sralanan parametreler gz nne alnmaldr. 1. Flotte scakl, 2. Alnan flotte oran, 3. Flotte yenilenme oran, 4. Banyo hazrlama teknii, 5. Kuma gei hz, 6. Reaktivite, 7. Substantivite, 8. Hidroliz zellikleri, 9. Muamele sresi, 10. Bekletme sresi, 11. Ard ykama ilemleri ve tekrarlanabilirlik (Wersch, 1992). Bu parametrelerden birou nceki blmlerde aklanmtr. Bu nedenle bu ksmda; bekletme sresi ve flotte scaklna deinilmitir. 5.7.2.6.(2).(a). Bekletme Sresinin Etkisi Pad-batch yntemine gre reaktif boyarmaddelerle boyamada, bekleteme sresiyle banyo stabilitesi arasnda iliki vardr. Banyo stabilitesi yksekse bekleme

84

sresi uzun, stabilite dkse bekleme sresi ksa olmaktadr. Banyo stabilitesi boyarmaddenin reaktivitesi ile de ilgilidir. Reaktif boyarmaddenin reaktiflii yksekse banyo stabilitesi dktr. Ksa sreli fiksaj iin materyalin homojen slanmas boyamann dzgnl asndan nemlidir. Bu nedenle mamuln grd nterbiye ilemleri, boyamann kalitesi zerinde ok nemli bir yere sahiptir. Yksek banyo stabilitesine sahip boyarmaddelerin kullanlmas uzun fiksaj sresi gerektirmektedir. Bunlar 12 saatten 48 saate kadar bekleme sresi gerektirmektedirler. Boyarmaddenin bu yava reaksiyon hz, scakalk farkndan dolay kenarlarda grlebilecek youmadan dolay kuma kenarlarnda lekelenmelere sebep olabilir. Ayrca souk havalarda kuma dokunun i ksmnn scak, d ksmnn ise ortamdan dolay souk olmas boyamann dengesiz olmasna neden olabilmektedir. Ayrca kostik soda kullanlmas ile, kuma partisinin havayla temas srasnda karbondioksitin pH drmesi veya dier asidik buharlatrmalarn neticesinde kenarlarda fiksajn yetersiz kalma ihtimali vardr. Bu durumu nlemek iin eitli nlemler alnmaktadr. Bu nedenlerden dolay yksek reaktiflie sahip boyarmaddelerle ksa fikse sresi uygulanmas daha avantajldr. Bu boyarmaddelerin banyo stabilitesini gelitirmek amacyla, kk fulard hacimlerinin ve dozajlama nitelerinin kullanlarak alkali ile bir arada kalma sresinin drlmesi ve eitli tuzlarla alkaliyi tamponlamas uygulanmaktadr. Ayrca bu tip almalarda flotte scakl da gz nne alnr. nk, scakln artmas hidrolizi arttrmaktadr. Fikse sreleri boyarmadde yaplarna gre farkllk gstermektedir. Bu sreler boyarmadde retici firmalar tarafndan verilmektedir. rnein, diklortriazin esasl, reaktiflii yksek reaktif boyarmaddeler iin fikse sresi 2 saat iken trklorprimidin esasllar iin bu sre 48 saat ve vinilslfon tiplerde 2-16 saat olarak uygulanmaktadr. 5.7.2.6.(2).(b). Flotte Scaklnn Etkisi Flotte scakl, banyo stabilitesini dolayl olarak etkilemektedir. Scaklk art boyarmaddenin reaktifliini arttrr. Reaktifliin artmas da hidroliz olma orannn

85

artmasna neden olur. Bu nedenle de flottenin stabilitesi, azalmaktadr. Flotte scakl bu nedenden dolay kontrol altnda tutulmaktadr. Genel olarak flotte scakl 20-25C olacak ekilde alma yaplmaktadr. Boyarmaddenin yksek scaklktaki suda zlp iyice soutulmamas, yaz dneminde iletme suyunun scaklnn daha yksek olmas, nterbiye ilemlerinden gelen kuman kurutma sonras yeterince soumadan boyamaya alnmas, boyama flottesinin scaklnn artmasna neden olabilmektedir. Boyarmadde zeltisinin hazrlanmas srasnda kullanlan renin etkilerinden birisi de zeltiyi bir miktar soutmasdr. 5.7.2.6.(3). Pad-Batch Ynteminin Avantajlar Pad-batch ynteminin sahip olduu nemli avantajlar aada sralanmtr. 1. Yatrm maliyeti dktr, 2. retim maliyetleri dktr, 3. Enerji tketimi azdr, 4. retim yksektir, 5. Ekonomiklii yksektir, 6. Kimyevi tketimi azdr, 7. evre kirlii asndan daha iyidir, 8. Kaplad alan azdr, 9. Rengin tekrarlanabilirlii iyidir, 10. Hzl renk deiimi sz konusudur, 11. Ara kurutma aamas gerektirmez, 12. Ya haslklar mkemmeldir, 13. Kuman grn iyidir (Wersch, 1992). 5.7.2.7. Pad-Roll Yntemine Gre Boyama Pad-roll yntemi (scakta bekletme yntemi); emdirme, ara kurutma, doka sarma, termo bekletme ve ard ykama ilemleri admlarndan oluur. Kuma nce 20-

86

25Cdeki boyama banyosundan geirilir. Daha sonra termo bekletme odalarnda bekletilen kuma, sre sonunda ykanr ve kurutulur. Pad-roll ynteminin pad-batch yntemine gre fark bekletmenin scakta yaplmasdr. Difzyonun zor olduu kumalarda (ar viskon ve astarlk kumalarda) bu metot tercih edilmektedir. Bu yntem reaktif boyarmaddelerle pamuklu kumalarn boyanmasnda artk tercih edilmemektedir. 5.7.2.7.(1). Pad-Roll Ynteminde lem Ak Pad-roll yntemine gre alma zel pad-roll tesislerini gerektirmektedir. Padroll tesislerindeki ilem ak ekil 5.9da ematik olarak verilmitir.

IR kurutma Emdirme Levende sarma Termo bekletme Ykama Kurutma Boyanm kuma

ekil 5.9. Pad-Roll Tesisinde ematik lem Basamaklar (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) Pad-roll ynteminde emdirme tek banyolu olarak yaplr. Flotteyi ieren tekne, hidroliz tehlikesi iin kk tutulmaktadr. Yine pad-batch ynteminde olduu gibi otomatik besleme sistemleri ve kartrma niteleri pad-roll ynteminde kullanlan fulardlarda yer almaktadr. Boyama banyosuyla emdirilen kuma skldktan sonra bir n kurutmaya tabi tutulmaktadr. Bu kurutma ilemiyle mamuln scakl termo bekletme odas iin arttrlmaktadr. Kurutmadan kan kuma levende sarlr. Sarm dzgn uygun gerilimde yaplmaldr. Sarlan levend termo bekletme odasna alnr ve kuma uygun scaklkta, belirlenen sre boyunca tutulur. Bu aama boyarmaddenin kumaa fiksajnn yapld aamadr. Termo bekletme odalarnda ya ve kuru scaklklar dikkate alnmaktadr.

87

Fiksaj sresi bittikten sonra kumaa ard ykama ilemleri uygulanr ve ba yapmayan boyarmaddeler kumatan uzaklatrlr. Ykamann ardndan kuma kurulur ve boyama ilemi tamamlanm olur. 5.7.2.8. Pad-Jig Yntemine Gre Boyama Pad-jig yntemi (emdirme-jiggerde fiksaj), pad-batch ve pad-roll gibi bir yar kontin bir boyama yntemidir. Pad-jig yntemi iin, bir fulard ve bir jigger yeterlidir. Yntemin ana prensibi, kuman ntr boyarmadde zeltisiyle emdirilmesi, ara kurutmadan geirilmesi ve jiggerde alkali, tuz zeltisiyle boyarmaddenin fiksajnn yaplamas esasna dayanr. Fiksaj sonras ykamaya geilir. Ykama ister jiggerde ister farkl bir ykama makinesinde yaplabilir. Pad-jig yntemine gre boyama ile, fiksaj zor kumalara daha iyi nfuziyet ve daha iyi bir yzey grnts elde edilir. Scakta boyayan boyarmaddeler de bu yntemde kullanlabilir. Genel olarak, pad-jig yntemine gre yaplan boyamalar pad-batch yntemine gre yaplanlara gre bir avantaj salamamakla birlikte, daha fazla makine, enerji ve i gc gerektirmesi bu alandaki nemlerini kaybetmelerine neden olmutur. Ara kurutmal sistemlerin fiksaj yzdesini arttrmas pad-jig ynteminin pad-batch yntemine gre avantaj gibi grlebilir. Fakat ara kurutma ileminin ek maliyet dourmas bu avantaj nemli klmamaktadr (Kank, 1988). 5.7.2.8.(1). Pad-Jig Ynteminde lem Ak ekil 5.10da gsterilen pad-jig tesisinde ilem basamaklar; emdirme, ara kurutma, jiggerde fiksaj, ard ykamalar ve kurutma eklindedir.

88

Emdirme

Kurutma

Jiggerde fiksaj

Ykama

Kurutma

ekil 5.10. Pad-Jig Tesisinde ematik lem Basamaklar (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) Emdirme aamasnda kuma, boyarmadde zeltisi ve anyonik bir yardmc madde ile emdirilir. Alnan flotte oran bu yntemde daha dk (pamuklularda %65-70) tutulmaktadr. Emdirilmi kuma ara kurutmaya tabi tutulduunda, boyarmadde verimi nemli lde (%30) artmaktadr. Fakat bu ilem ek maliyet dourmaktadr. Daha sonra kuma jiggerde direkt fiksaja da alnabilir, 30 dakika dndrlerek de bekletilebilir. kinci yol kalitenin artmasna olanak tanmaktadr. Kuma zerindeki boyarmaddenin jiggerdeki alkali zeltisine akmamas yksek miktarda tuz jigger flottesine eklenir. Jiggerde fiksaj ilemi 90C civarnda balatlr ve alkali ilavesine balamadan tuzun tm banyoya konulmu olmaldr. Jiggerde belli sayda pasaj uygulandktan sonra ard ykama ilemlerine geilir. Ard ykma ilemleri dier emdirme yntemlerinde yaplana benzer. Ykamadan sonra kurutma yaplr ve kuma boyanmas tamamlanm olur.

5.7.2.9. Pad Steam Yntemine Gre Boyama Pad-steam yntemi (emdirme-buharlama), kontin bir yntem olup, tek banyolu ve ift banyolu olarak uygulanabilmektedir. Kontin metotlar iinde pamuklu kumalarn reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda en ok tercih edilen yntemdir. Dokuma, rme kumalar ve havl yaplarn boyanmasna uygundur. ndirgenme riski tayan boyarmaddeler iin oksidasyon maddeleri flotteye eklenmektedir. Yksek miktarda ilk yatrm maliyeti gerektirmesine karn, pad steam yntemi ok byk kuma partilerinin boyanmasnda avantajldr. ilik ve tama masraflar gz nne alnrsa pad-steam yntemi ektirme yntemine gre daha avantajldr. Bu

89

makinelerde ksa flotte oranlarnn kullanlmas; boyarmadde, su ve kimyevi tketimi asndan yine ektirme yntemine gre avantaj salamaktadr. Elyaf boyarmadde arasndaki ban oluumu yksek scaklkta ok ksa srede gereklemektedir. Boyarmaddenin reaktiflii arttka bu sre de ksalmaktadr. Dk reaktiviteye sahip boyarmaddeler ise daha uzun fiksaj sresi gerektirmektedirler. 5.7.2.9.(1). Pad Steam Ynteminde lem Ak Pad-steam yntemine gre boyama farkl ekilde yaplabilmektedir. Bu yntemler u ekilde sralanabilir: 1. Tek banyolu, kurutmal pad-steam yntemi, 2. Tek banyolu, kurutmasz pad-steam yntemi, 3. ift banyolu pad-steam yntemi. Tek banyolu pad-steam yntemlerinde, kuma alkali ve boyarmadde zeltisiyle emdirilir. Emdirme sonras kurutma yaplrsa, kurutmal pad-steam kurutma yaplmazsa ya pad-steam olarak isimlendirilir. Ya pad-steam ynteminin kurutmal ynteme gre baz avantajlar vardr. Bu avantajlarn ilki, kurutma kademesinin kaldrlmasndan dolay kazanlan enerji tasarrufudur. Ayrca, boyarmadde veriminin daha yksek olmas, rejenere sellozlarda ve merserize pamuklarda daha avantajl olmas ve ara kurutmadan kaynaklanan migrasyon olay olmadndan boyarmaddenin elyaf iine nfuziyeti daha iyidir. Tek banyolu kurutmal yntemde, 20-25Cde %70-80 civarnda alnan flotte oranyla emdirilen kuma, 90-140Cde ara kurutmaya tabi tutulur. Ara kurutma sonras doymu buharla 30-90 saniyede 102-105Cde boyarmadde fiksaj yaplr. Daha sonra ard ykama ilemleri uygulanr ve kuma kurutulur. ekil 5.11de bu yntemin ilem admlar ematik olarak gsterilmitir.

90

Kurutma

Buharlama

Kurutma

Boyarmadde ve kimyasal flottesi ile emdirme

Ykama

ekil 5.11. Tek Banyolu Ara Kurutmal Pad-Steam Yntemi (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) ki banyolu pad-steam ynteminde, ilk olarak kumaa, boyarmadde zeltisi fulardda emdirilir. Daha sonra 110-140Cde kumaa ara kurutma uygulanr. Ara kurutma adm atlanrsa kumata boyarmadde verimi dk olur. Sonraki ilem adm ise alkali zeltisinin kumaa emdirilmesidir. Bu flotte yksek tuz oranna sahiptir. ok miktarda tuz kullanlmas boyarmaddenin kumatan ayrlmasn nlemekte ve fiksaj yzdesini arttrmaktadr. Boyarmaddenin znrl istenirse re kullanlarak arttrlabilir. Boyarmadde fiksaj, doymu buharla yaklak 103Cde 30-90 saniyede tamamlanr. Yeni bir proses teknii olan Eco-flash teknii, sperstlm buharla (20-30 s, 180Cde) yaplan bir ilem olup kurutma ve boyarmadde fiksajn birletirmitir. ndirgenmeye kar hassas olan boyarmaddeler iin zayf bir ykseltgen yardmc madde flotteye eklenebilir (Hunger, 2003). 5.7.2.9.(2). Pad Steam Ynteminde nemli Parametreler Pad-steam ynteminde kullanlan temel kimyasallar, baz, tuz ve redir. Bunlarn haricinde migrasyon nleyici maddeler ve oksidasyon yardmc maddeleri de kullanlmaktadr. Baz olarak genelde, sodyumbikarbonat ve soda kullanlmaktadr. Dk scaklklarda tepkimeye giren boyarmaddelerde baz miktar dk, yksek scaklklarda tepkimeye giren boyarmaddelerde baz miktar yksek tutulmaktadr. kinci durumda genelde kalsine soda kullanlmaktadr. re, pad-steam ynteminde birok ie birden yaramaktadr. Boyarmaddenin znrln arttrmas renin salad faydalardan biridir. re ayrca, kurutma srasnda suyun buharlatrlarak uzaklatrlma orann drr. Eer kurutma

91

sonras kuma zerinde nem kalmazsa boyarmadde ile elyaf arasndaki reaksiyon durur. Yksek scaklklarda dahi renin zme ve higroskopik zellikleri orta ve koyu tonlarn eldesinde ok etkilidir. Bunlarn yannda re, kurutma srasnda migrasyon problemlerine sebep olabilmektedir. Migrasyon tehlikesi zellikle orta ve koyu tonlarda yksektir. Sodyumalginat gibi koyulatrc maddelerin flotteye eklenmesi kurutma aamasnda grlen migrasyon tehdidini en aza indirir. Bu maddenin fazla miktarda kullanlmas da penetrasyonun ktlemesine neden olmaktadr. Migrasyon zellikle dzgn olmayan skma ve homojen olmayan kurutmadan kaynaklanmaktadr. Ara kurutma srasnda boyarmadde fikse olmaya balamaktadr. Bu nedenle ar kurutmadan kanlmaldr. Buharlama sresi yani fiksaj sresi belirlenirken; scaklk, baz konsantrasyonu ve kullanlan yardmc maddeler gz nne alnr. Buharlama sresi 20-30 saniyeden 6 dakikaya kadar kabilir. 5.7.2.10. Pad Dry Yntemine Gre Boyama Bir dier kontin emdirme metodu olan pad-dry yntemi (emdirme-kurutma), admdan olumaktadr. Bunlar; kuman boyama flottesiyle emdirilmesi, kurutma ilemiyle boyarmadde fiksajnn gerekletirilmesi ve ard ilemlerin uygulanmas eklindedir. Pad-dry ynteminin pad-steam ynteminden fark fiksajn buharla deil syla gerekletirilmesidir. Pad-dry ynteminde kurutma ve fiksaj simultane olarak gerekletirilir. Bu yntemde orta ve yksek reaktiflie sahip boyarmaddeler tercih edilir. 5.7.2.10.(1). Pad Dry Ynteminde lem Ak Pad-dry ynteminde tek banyolu boyama uygulanr. stenirse emdirme sonras bir ara kurutma uygulanabilir. ekil 5.12de n kurutmal bir pad-dry yntemi ematize edilmitir.

92

Kuma girii Kuma k IR n kurutma Emdirme Kurutma Ykama Kurutma

ekil 5.12. Pad-Dry Yntemi n Kurutmal lem Basamaklar (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) Emdirme ileminde boyarmadde ve kimyeviler bir arada tek banyoda verilmektedir. Emdirme sonras niform bir ekilde sklan kumalar istenirse bir n kurutmaya tabi tutulabilirler. Emdirme sonras direkt kurutmaya da geilebilir. Kurutma, normalden uzun tutularak, boyarmaddenin fikse olmas salanr. Kurutma sresi; kurutma scaklna, kuman cinsine ve kurutucunun kapasitesine baldr. Kurutma 100/140Cde 6-8 dakika / 1,5-2 dakika sreyle yaplr. Kurutma, fiksaj iin 45-60 saniye uzatlr. Hot-flue kurutucu kullanlyorsa, optimum renk deerine ulamak iin nem ieriini en az % 15-20 olacak ekilde ayarlamak arttr. Diklortriazinil boyarmaddeleri kullanldnda hot-flueden gei zaman 103-105Cde en az (kuma tipi ve renk iddetine bal olarak) 2-5 dakika civarnda olmaldr (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) . Kumalar, kurutucudan kar kmaz ykama ilemine alnr. Aksi halde, alkali varlnda k etkisi ile anormal hzl bir solma ortaya kma ihtimali vardr. Ard ilem; souk durulama, scak durulama, kaynama derecesinde iki kez sabunlama, iki scak durulama, iki souk durulama eklinde 8 tekneli kontin ykama makinesinde yaplabilir. 5.7.2.10.(2). Pad Dry Ynteminde nemli Parametreler Kurutucu ierisinde nem olup olmamas, mutlaka tespit edilebilmelidir. Tm nemin giderilmesi iin gereken zaman, boyarmadde-lif reaksiyonunun tamamlanmas iin gereken sreden daha uzun olmak zorundadr. nk; bu reaksiyon iin rutubet

93

esastr. Boyarmadde-lif reaksiyonunun tamamlanmas salandnda, ilem grm kuman zerinde % 15 kadar nem kalmasna izin verilebilir. Buhar stmal silindirli kurutucularda fiksaj yaplmas, yaygn olarak kullanlmaktadr. nk bu makinelerde daha yksek fiksaj yzdesi elde edilmektedir. Ancak, ar snma sonucunda ortaya kan beneklenme ve iki yzllk (yz-ters migrasyonu) sorununa dikkat etmek gerekir. Her iki hata da balang ve biti silindirlerindeki buhar basncn drmek, baz zel durumlarda ilk iki silindirin sarlmas ile kontrol edilebilir. Yzeyi kabartma desenli kumalar da olduka zor migrasyon problemleri nedeniyle silindirli kurutucularda allamaz, basit konstrksiyonlu kumalar allabilir. Silindir yzeyi scakl 105C iken, rnein ortalama arlkta bir kuma yaklak 70Cde kalr. Bunun sonucunda da temas zamannn iinde uzun bir sre belli bir nem kalr. Kurulua eriildiinde kuma scakl ykselir ve boyarmaddeelyaf reaksiyonu oluur. Reaksiyon tamamlanmadan kuman tam kurumamas nemlidir. Silindirli kurutucu ve hot-flue kurutucularda elde olmayan nedenler, bazik kuman kahverengiye dnmesine neden olur ki bunu gidermek olduka zordur (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Pad-dry ynteminde kullanlan kimyeviler daha nce anlatlan emdirme yntemleriyle ayndr. Baz, re, migrasyon nleyici ve oksidasyon maddesi ile boyarmadde zeltisi birletirilerek boyama banyosu oluturulur. re; nem ekici ve boyarmaddenin znmesini arttrc etkisi yannda, selloz liflerini iirici, boyarmadde molekllerinin agregasyon derecesini drc ve difzyonu hzlandrc etki gsterir. re; boyarmadde verimini arttrr ve liflerin ierisine nfuz etmi boyama eldesini kolaylatrr. Organik oksidasyon maddesi, mamul zerinde pislik ve hal artklar var ise, bunlarn boyarmaddeyi indirgeme tehlikesini nlemektedir. Son durulamaya boyarmadde fiksaj maddesi ilave edilebilir.

94

5.7.2.11. Termofiksaj Yntemine Gre Boyama Termofiksaj yntemi, bir dier kontin boyama yntemidir. Tek banyolu sisteme gre uygulanan bu yntem; emdirme, kurutma, termofiksaj ve ard ilemler eklinde ilem admlarndan olumaktadr. Bu yntem iin scakta boyayan reaktif boyarmaddeler tercih edilir. Termofiksaj ynteminin iki temel avantaj vardr: 1. Boyarmadde fiksajnn iyi olmas, 2. Olgunlamam pamuk liflerinin kaplanmas (Hunger, 2003) 5.7.2.11.(1). Termofiksaj Ynteminde lem Ak Termofiksaj yntemine gre boyamada uygulanan temel ilem basamaklar ekil 5.13te ematik olarak verilmitir.

Kuma rulosu Kuma k Emdirme Ara kurutma Termofiksaj Ykama Kurutma

ekil 5.13. Termofiksaj Ynteminde lem Basamaklar (Yakartepe ve Yakartepe, 1998) Boyarmadde ve alkali tek banyoda kumaa emdirilir. Tercih edilen alkali genelde sodyumkarbonattr. Daha dk reaktif boyarmaddeler iin sodyumbikarbonat tavsiye edilmektedir. Emdirme ileminden sonra kuma kurutulur. Kurutma sonras kuma zerinde %10-15 aras nem kalmaldr. Bu snrn almas boyarmadde fiksaj yzdesini drr. Ara kurutma en iyi hot-fluede yaplr. Hava pskrtmeli kurutucular ve en avantajls, giri ksmnda IR kurutucu ile kombine edilmi hot-flue veya hava pskrtmeli kurutucular en uygunudur. Kurutma srasnda bir miktar fiksaj oluur. Bu aama migrasyonu minimize edici nlemler alnd takdirde zellikle kritik bir aama deildir.

95

Bir sonraki aama boyarmaddenin scak hava ile fikse edilmesi aamasdr. Termofiksaj; hot-flue, kondense makinesi, ramz ve silindirli kurutucuda yaplabilir. Boyarmaddenin reaktifliine gre, scaklk 150-200C, sre 1-2 dakika olarak ayarlanr. Ard ilemler dier kontin yntemlerdekine benzer olarak yaplmaktadr (Hunger, 2003). 5.7.2.11.(2). Termofiksaj Ynteminde nemli Parametreler re, termofiksaj ynteminde dikkat edilmesi gereken bir kimyevidir. re znrl artrr, fikse ilemi srasnda boyarmaddeyi zc grev stlenir ve pamuk liflerinin kahverengilemesini nler. Fakat yksek scaklklarda re, paralanarak amonyak gaz aa kar ve renin bir ksmnn sblime olup kurutucunun souk yerlerinde yeniden younlaarak, kurutucunun kirlenmesine, damlama lekelerinin meydana gelmesine sebep olur. Bu nedenle, re yerine boraks da kullanlmaktadr. Baz olarak, soda veya sodyumbikarbonat kullanlabilir. Yksek scaklklarda ve reaktiflii daha dk boyarmaddelerde sodyumbikarbonat daha avantajldr. Orta derecede scaklklarda termofiksaj 100-120Cde, yksek scaklkta termofiksaj da 190-210Cde yaplr. Yksek derecede termofiksaj, pamuk/polyester karmlarnn reaktif/dispers boyarmaddelerle boyanmasnda iki boyarmaddenin de fiksajn salamas asndan avantajldr. Emdirme-kurutma-fikse eklinde boyamalarda, boyarmaddelerin klor haslklar dier yntemlere gre daha dk kmaktadr. Termofiksaj ileminin iddeti arttka klora kar daha az dayankl boyamalar elde edilir. Bunun nedeni; renin 133Cnin zerinde hzla dekompoze olmas, ancak nem kaldnda renin bozumasdr. renin belli boyarmaddelerin varlnda kuru hava artlarnda dekompoze olmas, boyarmaddelerin klor haslklarnn gerilemesi ve baz durumlarda k haslklarnn dmesini beraberinde getirir (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). Is ile fiksaj ilemine dayal tm emdirme prensibine dayal boyama yntemlerinde, optimum fiksaj sresi uygulanmaldr. Eer sre ok ksa olursa, elyaf-boyarmadde bann tamamlanamamasndan dolay renk kayb grlr. ok

96

uzun fiksaj srelerinde ise, zellikle vinilslfon esasl reaktif boyarmaddelerde, elyaf-boyarmadde bann kopma riski vardr. 5.7.2.12. Ya Fiksaj Yntemine Gre Boyama Alkali ok metodu veya bazik ok metodu olarak bilinen bu yntem; boyarmadde zeltisi ile emdirme, ara kurutma, yksek konsantrasyonda tuz ve alkali ieren scak flotteden (95C civar) geirme ve ard ykama ilem admlarndan olumaktadr. Aktiflii fazla olan boyarmaddeler iin tavsiye edilir. Tuz, ikinci emdirme flottesinde boyarmaddenin akmasn engellemek iin ilave edilir. Ayn zamanda flotte oran dk tutulur. Ortas dolu U veya V kvetler ksa flotte hacmi iin avantajldr. Baz olarak 150 gr/l kalsine soda veya 50 ml/l 38Be sudkostik kullanlr. Tuz konsantrasyonu birinci durumda 100 gr/lt, ikinci durumda 250 gr/ldir. Emdirme sresi birinci durumda 10-30 saniye, ikinci durumda 3-5 saniyedir (Yakartepe ve Yakartepe, 1998). 5.7.3. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuklu Kumalara Uygulanan Boyama Yntemlerinin Karlatrlmas Reaktif boyarmaddelerle pamuklu kumalarn boyanmasnda uygulanan emdirme ve ektirme yntemlerinin birbirleriyle karlatrlmasnda gze alnan parametreler aada sralanmtr. 1. Boyarmadde verimi, 2. Su tketimi, 3. Kimyasal madde tketimi, 4. Atk su miktar, 5. Enerji tketimi, 6. Uygulamann kolayl-zorluu, 7. Boyama sresi, 8. Haslk zellikleri,

97

9. Yatrm ve kullanm maliyetleri, 10. Uygulama alanlar. 5.7.3.1. Boyarmadde Verimi Boyarmadde verimi, fiksaj yzdesi olarak nitelendirilir ve elyafla ba yapan boyarmadde miktarnn, flottedeki toplam boyarmadde miktarna oran olarak tanmlanr. Fiksaj yzdesinin yksek olmas iin ekim derecesinin de yksek olmas gerekmektedir. ekim ve fiksaj derecesi, temelde boyarmaddenin reaktivitesi ve substantivitesi ile ilgilidir. Reaktif boyarmaddelerin substantiviteleri genelde dk olduu iin flotte oran, bu ekim ve fiksaj derecesini nemli lde etkilemektedir. Flotte oran arttka, boyarmadde verimi dmekte; flotte oran azaldka, boyarmadde verimi artmaktadr. Bilindii zere ektirme yntemine gre alan makinelerde uzun flotte oranlar kullanlmaktadr. Bu nedenle ektirme ynteminde boyarmadde verimi daha dk olmaktadr. Emdirme yntemlerinde ise ksa flotte oran kullanlmas boyarmadde veriminin yksek olmasn salamaktadr. Pamuklu kumalar iin uygulanan tm emdirme yntemlerinde birbirine benzer flotte oranlar kullanlmas, bu yntemlerde yakn boyarmadde verimi alnmasna neden olur. Fakat proses parametrelerinde deiiklik yaplmas ile farkl fiksaj yzdeleri elde edilebilmektedir. rnein, pad-jig ynteminde ara kurutmann yaplmasyla, pad-batch ynteminden daha yksek fiksaj derecesi elde edilmektedir. 5.7.3.2. Su Tketimi Boyama srasnda kullanlan su miktar ynden nem arz etmektedir. Birincisi, suyun kendi maliyetidir. kinci olarak, su miktarnn artmas kullanlan enerji miktarnn da artmasna sebep olmaktadr. Su miktarnn nem arz ettii son olay ise atk su oluum miktardr. Kullanlan su miktarnn artmas, oluacak atk su miktarnn artmas demektir ve bu atk suyun artlmasnn belli bir maliyeti vardr.

98

Flotte oran kullanlan su miktarn etkileyen temel parametredir. ektirme yntemlerinde ok miktarda su kullanm grlrken, ksa flotteyele alan emdirme yntemlerinde dk su kullanm grlmektedir. Kankn (1988) belirttiine gre, Schuierer (1985), Boyama yntemlerinde mamuln kgsi bana den su miktar kullanlan ynteme gre aadaki dzeylerdedir. Bu miktarlara ard ykama ilemlerinde kullanlan su da dahildir. Jigger Pad-steam Ya-fiksaj Pad- batch Haspel : 35 l/kg : 28 l/kg : 28 l/kg : 27 l/kg : 100 l/kg

Grlecei zere ektirme yntemlerinde su kullanm, zellikle yksek flotte oranlarnda alan haspel boyama makinelerinde olduka fazladr. 5.7.3.3. Kimyasal Madde Tketimi Flotte oran, kimyasal madde tketimini de etkilemektedir. Flotte orann artmas kimyasal madde tketimini arttrmaktadr. Bu nedenle emdirme yntemlerinde daha az miktarda kimyasal madde tketimi sz konusudur. Emdirme yntemleri kimyasal madde tketim miktarlar konusunda, kendi aralarnda birbirlerine yakn deerlere sahiptir. ektirme yntemlerinde kullanlan farkl makineleri farkl flotte oranlarnda almaktadr. Jiggerler dk flotte oranlarna sahip olduklarndan kimyasal madde tketimleri dktr. Haspellerin ise yksek flotte oranlarnda almalar bu yntemi kimyasal madde tketimi asndan da dezavantajl klmaktadr. 5.7.3.4. Atk Su Miktar Atk su miktar, boyama srasnda kullanlan su miktaryla doru orantldr. Boyama atk sular, kullanlan boyarmaddeler ve kimyasallardan dolay evre kirlilii asndan problem tekil etmektedir. Bu nedenle boyama sonucu oluan atk

99

sular artlmak zorundadrlar. Atk su miktar arttka, artma maliyeti de artmaktadr. Bu nedenle yksek miktarda atk su oluumuna neden olan yntemler, ekonomiklik asndan byk sknt oluturmaktadr. Flotte orannn artmas kullanlan su miktarn ve dolaysyla atk su oluumunu arttrmaktadr. Bu nedenle ektirme yntemine gre yaplan boyamalar, emdirme yntemlerine gre daha yksek miktarda atk su oluumuna sebebiyet verirler. Son yllarda zellikle bu atk su oluumunu azaltmaya ynelik almalar, yaplmaktadr. Bu almalar arasnda; sperkritik karbondioksit ortamnda pamuun boyanmas ve eitli yollarla artlan atk sularn yeniden deerlendirilmesi zerinde durulmaktadr. 5.7.3.5. Enerji Tketimi Terbiye ilemlerinde yksek miktarda enerji kullanlmas, bu ilemlerin maliyetleri zerinde olduka etkilidir. Enerji maliyetleri, zellikle pamuklu mamullerin ya terbiye ilemlerinde %30-35lik bir paya sahiptir. Bu enerjini yaklak %20si de boyama ilemlerinde harcanmaktadr (Kank, 1988). Boyamada enerji tketiminin bu kadar yksek olmas, yaplacak tasarruflarn nemini olduunu ortaya koymaktadr. Boyamada harcanan enerji, en ok stma ve soutma srasnda kullanlmaktadr. Yaplan eitli almalarda flotte oran ile enerji tketimi arasnda balant olduu ortaya konulmutur. Flotte orannn artmas kullanlan su miktarn arttrr ve dolaysyla enerji tketim miktar da artar. Bunun haricinde boyama scakl ve ara kurutmann olup olmamas da enerji tketim miktarn etkilemektedir. ektirme yntemine gre alan makinelerde uzun flotte oranlarnn kullanlmas ve HT boyamalarn sk yaplmas bu makinelerin enerji tketimlerinin yksek miktarda olmasna neden olmaktadr. Emdirme yntemine gre uygulanan boyamalar, soukta yaplmakta ve ksa flotte oranlar kullanlmaktadr. Bu nedenle emdirme yntemlerindeki enerji sarfiyat ektirmeye gre daha dktr. Emdirme yntemleri ise enerji tketimi asndan; kendi aralarnda boyarmaddenin fiksaj ekli ve scakl ile ara kurutmann olup

100

olmamasna gre farkllklar gstermektedir. Pad-batch ynteminde az enerji sarfiyat grlrken, iki banyolu pad-steam ve pad-termozol yntemlerinde yksek enerji tketimi grlmektedir. Emdirme yntemleri arasnda, boyarmadde fiksaj iin scaklk art istemeyen pad-batch yntemi, enerji tketimi asndan dier tm yntemlere gre en ekonomik boyama yntemidir. 5.7.3.6. Uygulamann Kolayl-Zorluu Boyama yntemlerinde, uygulamann yaplnn zahmetli olup olmamas ve gerekli iin says gibi faktrler de nemlidir. i says retim maliyetleri asndan nemlidir. Pad-batch, pad-roll ve pad-dry yntemleri iin tek ii gerekirken; padsteam ve termofiksaj yntemlerinde iki ii gereklidir. ki banyolu yntemler, tek banyolu yntemlere nazaran daha dikkat gerektiren yntemlerdir. ektirme yntemine gre alan haspel, overflow ve jet boyama makinelerinde boyama yapmak iin, kuman halat formuna getirilmesi, kuman belli arlklarda paralara ayrlmas gibi n hazrlk ilemleri gerektirmesi yntemin daja zahmetli olmasna neden olmaktadr. 5.7.3.7. Boyama Sresi Boyama sresinin uzun olup olmamas, pratik uygulamada byk nem arz eden dier bir zelliktir. ektirme ynteminde gerekli n hazrlk ilemleri iin geen sre, boyama iin geen sre ve boyama sonras yaplan ilemler iin geen sre dikkate alndnda kontin sistemlerin daha ksa srede tamamland aka grlecektir. Yar kontin sistemler, kontin sistemlerden daha uzun sreye ihtiya duymaktadr. zellikle pad-batch ynteminin, kullanlan reaktif boyarmaddenin yapsna gre olduka uzun fiksaj sresi gerektirmesi, yntemi en fazla sre gerektiren boyama yntemi klabilmektedir.

101

5.7.3.8. Haslk zellikleri Yaplan boyamalar sonucunda elde edilen boyanm pamuklu kumalarn gsterdikleri haslk zellikleri zerinde, boyama yntemlerinin nasl bir etkiye sahip olduu bu tez kapsamnda yaplan deneysel almayla incelenmitir. Ik hasl, temelde boyarmaddenin yapsna baldr. Ya haslklar byk lde ard ykama ilemlerine baldr. Ykama ilemlerinin etkili yaplp yaplmamasna gre ya haslklar dk ya da yksek kmaktadr. Boyama sonras yaplan ykama ilemleriyle, elyafla kovalent ba yapmam kumaa tutunan boyarmaddelerin kumatan uzaklatrlmas esas alnmaktadr. Yaplan ykamann iddetini, byk lde boyarmaddenin substantivitesi belirler. Substantivite yksekse hidrolize uram boyarmaddelerin kuma zerinden uzaklatrlmas zor olacaktr. ektirme yntemlerinde kullanlan reaktif boyarmaddelerin substantivitelerinin, emdirme ynteminde kullanlanlarn aksine, yksek olmas boyama sonras yaplan ykama ilemlerinin daha etkili olmasn gerektirmektedir. 5.7.3.9. Yatrm ve Kullanm Maliyetleri Boyama yntemlerinin ilk yatrm ve amortisman maliyetleri incelenirken, zellikle retim kapasitesi dikkate alnmaldr. eitli boyama yntemlerinde makinelerin yer ihtiyac asndan yaplan karlatrmalar, pad-batch ynteminin olduka az yer gerektirdiini ortaya koymutur. Pad-batch ynteminde sabit maliyetler; ilk yatrm maliyetinin dk olmas ve az yer gerekmesi nedeniyle, dier yntemlere gre daha dktr. ekil 5.14te diskontin, yar kontin ve kontin boyama yntemlerindeki toplam ve ksmi maliyetler karlatrlmtr.

102

300 Yar Kontin Yar Kontin

Diskontin

Kontin

200

A: ilik B: Yatrm C: Bakm D: Elektrik E: Buhar F: Su

100

Jigger

Pad-Batch

Pad-Steam

ekil 5.14. eitli Boyama Yntemlerinde Ksmi ve Toplam Maliyetlerin Karlatrlmas (Kank, 1988) Uygulanan yntemlerin hepsinin uygun olduu belli parti uzunluklar vardr. 2000 mye kadar parti uzunluu jigger gibi kesikli yntemler iin uygunken, 200010000 m aras parti uzunluklar yar kontin sistemler iin, 10000 mden daha fazla parti uzunluklar ise kontin sistemler iin uygundur. Gnmzde parti sipari miktarlarnn ksalmas, zellikle orta byklkte parti uzunluuna siparileri yaygnlamas, yar kontin sistemleri ve dolaysyla pad-batch yntemini avantajl klmaktadr. 5.7.3.10. Uygulama Alanlar Kuma yapsndaki farkllk, boyamada uygulanacak yntemi etkilemektedir. Kumalar boyanabilme ekillerine gre; dokuma, rme ve havl yaplar olmak zere farkl kategoriye ayrlabilir. Genel olarak dokuma kumalarla, tm boyama yntemlerinde rahatlkla allabilmektedir.

103

Fakat rme kumalar, zellikle esnek yaplar ve boyut stabiliteleri asndan, boyama ileminde dikkat gerektirmektedir. Emdirme yntemlerine gre boyamalar iin pek uygun olmayan rme kumalar, ancak zel aparat ve makine konstrksiyonlaryla bu yntemlerde kullanlabilmektedir. zellikle pad-batch yntemi ile artk rme kumalar boyanabilmektedir. Pad-roll, pad-jig, pad-dry ve termofiksaj yntemleri iin rme kumalar uygun deildir. Havl kumalarn boyanmasnda, havlarn olumsuz etkilenmemesi boyama ynteminin seilmesinde gz nne alnan esas parametredir. 5.7.4. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuun Boyanmasnda zel Uygulamalar ve Gelimeler Pamuun reaktif boyarmaddelerle boyanmasndaki zayf noktalar gidermek iin birok alma yaplmaktadr. Etkili kromoforlarn (rnek: trifenodioksiazin, mavi renk iin bakr formazan) gelitirilmesi ile, geni bir renk tonu aralnda, k hasl nemli derecede gelitirilmitir. Fakat krmz iin reaktif boyarmaddeler k hasl konusunda hala kp ve naftol boyarmaddelerden daha dktr (Hunger, 2003). Reaktif boyarmaddelerle boyamada, tuz yklemesi ve atk sularn renginin alnp tekrar kullanlmas zerinde de almalar yaplmaktadr. Ozonlama ilemiyle atk sudaki reaktif boyarmaddelerin artlp kalan atk suyun tekrar kullanlmas (Keqiang, 1994) ve demir iyonu ieren hidrojenperoksit zeltisi ile rengin giderilmesi (Sayal, 1998), konularnda yaplan almalarda olumlu sonular alnmtr. Kullanlan tuz miktarnn azaltlmas zerinde de almalar devam etmektedir. norganik tuz olan sodyum klorr yerine de biyolojik olarak paralanabilir olan trisodyum sitrat tuzunun kullanlmas boyamada kullanlan tuz miktarnn azaltlmasn salamtr (Prabu, 2002: Ahmed, 2004ten). Bir dier alma ile; polikarboksilik asit tuzlarnn kullanlmas ile, sodyum klorrden daha yksek ekim ve fiksaj derecelerinin elde edildii kantlanmtr (Rucker ve Guthrie, 1997: Ahmed, 2004ten). Reaktif boyamada sodyum slfat yerine, alkali kullanmadan sodyum edat

104

kullanlmas da ekim ve fiksaj dereceleri asndan belli bir potansiyel tekil etmektedir (Ahmed, 2004). Monofonksiyonel reaktif boyarmaddeler yerine gelitirilen bifonksiyonel ve polifonksiyonel reaktif boyarmaddeler ile ok nemli bir adm atlmtr. Homo veya hetero yapda olabilen bu boyarmaddeler; farkl reaktiflie sahip, geni bir boyama zellii gstermektedir. Ayn zamanda ilem gvenilirlii ve haslk zellikleri de bu boyarmaddelerin Boyama kullanlmas yntemleri ile gelitirilmitir. bakldnda, Vinilslfon emdirme ve triazin kombinasyonlar en iyi etki gsteren boyarmadde kombinasyonudur (Hunger, 2003). asndan yntemlerinde ekonomiklik n plandadr. ektirme ynteminde ise kullanlan flotte orann drmek iin almalar devam etmektedir. Sper stlm buharla 180Cde yaplan fiksaj ilemi ile ok ksa srede boyarmadde fiksaj gerekletirilebilmektedir. Pamuklu mamullerin reaktif boyarmaddelerle boyanmasnda zerinde durulan bir dier alternatif konu da pamuun modifiye edilip daha sonra boyanmasdr. Modifiye ilemi ile boyarmaddenin fiksaj yzdesi arttrlmaktadr. Ultrasonik enerjinin kullanlmas ve kontin sistemlerde vakum tertibatnn kullanlmasnn, reaktif boyarmaddelerle pamuun boyanmasnda nemli etkilere sahip olduu ortaya konulmutur. Reaktif boyarmaddelerle pamuun boyanmasnda son olarak zerinde allan konu; sperkritik karbondioksit ortamnda boyamalarn gerekletirilmesi zerindedir (Kraaan ve ark., 2004; Bach ve ark., 2002; Maeda ve ark., 2004)

105

6. MATERYAL VE METOD 6.1. Materyal 6.1.1. Pamuklu Dokuma Kumalar Yaplan deneysel almada; 98/2 Pamuk/Elastan ierikli, farkl rg yaplarnda ve ayn n terbiye ilemlerinden gemi 8 farkl dokuma kuma kullanlmtr. Kumalar Bossa T.A.den temin edilmi olup, hepsi Amerikan sawgin pamuk elyaf ieriklidir. Kumalarn genel zellikleri 6.1-6.8de verilmitir. Kumalarn seiminde; iletmede kullanlan yaygn kuma tipleri olmas dikkate alnmtr. izelge 6.1. A1 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) D 2/1 (S) Ring-20/1 Pamuk/Elastan-92,5+7,5 19,8 (Z) Ring- 40/1 24 58 172

izelge 6.2. A2 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) Krep rg Ring-20/1 Pamuk/Elastan-92,5+7,5 19,8 (Z) Ring- 40/1 24 62 188

106

izelge 6.3. A3 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) Bezaya Trevi Ring-20/1 Pamuk/Elastan-92,5+7,5 19,8 (Z) Ring- 40/1 24 59 186

izelge 6.4. A4 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) D 2/1 (S) - D1/2 (Z) Ring-20/1 Pamuk/Elastan-92,5+7,5 19,8 (Z) Ring- 40/1 24 57 180

A1, A2, A3 ve A4 numaral kumalar birbirlerinin desen varyant olup, grdkleri nterbiye ilemleri ve artlar ayndr. Bu kumalarda atk ve zg ipliklerinin numaralar ve bkmleri ayn olup, temelde rg yaplarndan kaynakl olarak sklklarda ve gramajda farkllklar sz konusudur. izelge 6.5. A5 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) Saten rg Ring-30/1 Pamuk/Elastan-91,2+8,8 20,5 (Z) Ring-50/2 30 57 216

107

izelge 6.6. A6 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) D 2/2 (Z) Ring-40/2 Pamuk/Elastan-96,4-3,6 27,4 (Z) Ring- 40/1 26 59 195

izelge 6.7. A7 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) D 2/1 (Z) D1/2 (S) Ring-20/1 Pamuk/Elastan-92,5+7,5 19,8 (Z) Ring- 30/2 - 30/1 25 31 209

izelge 6.8. A8 Nolu Kuman Genel zellikleri rg yaps Atk plii Numaras(Ne) Atk plii Bkm(T/) zg plii Numaras(Ne) Atk Skl(tel/cm) zg Skl(tel/cm) Kuma Gramaj(g/m2) 6.1.2. Boyarmadde ve Kimyasallar Yaplan almada kullanlan reaktif boyarmadde vinilslfon esasl Remazol Red RB %133 (C.I. Reactive Red 198) olup, hem emdirme hem de ektirme yntemlerinde boyamaya uygundur. Toz formunda bulunan ve soukta znen bir reaktif boyarmaddedir. Yaplan boyama almalarnda re, kostik soda, tuz, sodyum silikat, sodyumbikarbonat gibi kimyasal maddelerle slatc, su sertlii giderici ve migrasyon nleyici gibi yardmc maddeler kullanlmtr. D 2/2(Z) Ring-20/1 Pamuk/Elastan-92,5+7,5 19,8 (Z) Ring- 40/1 40/2 34 46 260

108

6.1.3. Cihazlar Boyama almalar Ykleme ayar pnmatik Bossa T.A. fabrikasnn kimya laboratuvarnda olup, kuma gei hz 10 m/daka kadar

yaplmtr. Emdirme yntemi iin Werner Mathis HVF yatay fulard kullanlmtr. arttrlabilmektedir. Resim 6.1de bu fulard gsterilmitir.

Resim 6.1. Yatay Fulard (Werner Mathis) Ara kurutmalar, Werner Mathis firmasnn KTF moedli olan IR kurutucuda yaplmtr. Bu modelin maksimum kaca scaklk 250 C olup, 0,1-2 m/dak kuma gei hzlarnda almaktadr. Bu kurutucu Resim 6.2de verilmitir.

Resim 6.2. IR Kurutucu (Werner Mathis)

109

Buharla fiksaj iin kullanlan steam makinesi, Werner Mathis PSA Pad-steam makinesidir. 0,2-10 m/dak hzlarnda alan ve buhar scakl100-130C olabilen bu makine Resim 6.3te gsterilmitir.

Resim 6.3. Pad-Steam Makinesi (Werner Mathis) Termofiksaj ilemi iin Werner Mathis firmasnn LTE-S modeli bir kondanse makinesi kullanlmtr. Kurutma scakl maksimum 250Cye kadar kabilen ve makine iinde numune bekletme sresi ayarlanabilen bu kurutucu, Resim 6.4te gsterilmitir.

110

Resim 6.4. Kondanse Makinesi (Werner Mathis) ektirme yntemine gre boyamalarda Werner Mathis Labomat BFA24 modeli bir HT numune boyama makinesi kullanlmtr. 24 tp kapasiteli olan bu cihazn tplerinden birine, flotte miktar kadar sadece su konur ve bu tp referans tp olarak kullanlmaktadr. Cihaz bu tpe gre scaklk kontroln gerekletirmektedir. Tp hacmi 200ml olan bu cihaz 20-140C scaklk aralnda almaya imkan sunmaktadr. Istma IR prensibine gre olup, soutma iin su kullanlmaktadr. Cihazn, Resim 6.5te verilmitir.

111

Resim 6.5. HT Numune Boyama Makinesi (Werner Mathis) Yaplan boyamalarn renk iddetlerini karlatrmak iin Datacolor SF600 Plus Spektrofotometre kullanlmtr. Renk okuyucu kafa, bilgisayar ve yazcdan oluan bu cihazn renk okuyucu nitesi Resim 6.6da gsterilmektedir.

Resim 6.6. Renk lm nitesi (Datacolor) Ayrca tartmlar iin hassas terazi, kondisyonlama iin de Nve etv kullanlmtr.

112

6.2. Metod Numune kumalar boyanmadan nce gerekli n terbiye ilemlerinden gemilerdir. Daha sonra belirlenen yntemlere gre boyanmlardr ve renk iddetleri ile haslk deerleri llmtr. 6.2.1. n Terbiye lemleri Seilen tm kumalarn grdkleri n terbiye ilemleri ayn olup, uygulanma sralar u ekildedir : 1. Pad-Batch Kasar 2. Ykama 3. Kurutma (ve Fiksaj) 4. Yakma 5. Merserizasyon 6. Kurutma ( ve Egalize) Her kumaa uygulanan bu ilem admlarnda kullanlan proses deikenleri, kumalarn sklklar, gramajlar gibi parametrelere gre deikenlik gstermitir. 6.2.1.1. Aartma lemi Kumalara kesikli ynteme gre souk kasar ilemi uygulanm ve ilem sonras kumalar 12 sa dndrlerek bekletilmilerdir. Kumalara hidrojen peroksit ile (H2O2) optiksiz kasar uygulanmtr. 6.2.1.2. Ykama lemi Kumalar 12 saat bekletildikten sonra aartma ilemi sonulanmtr ve suda zlebilir hale dntrlen doal renkli maddeler ykama ile uzaklatrlmtr. Ykama 50C de tamal ykama olarak gerekletirilmitir.

113

6.2.1.3. Kurutma lemi Kurutma ilemi 190C de gerekletirilmitir. Bu srada fiksaj ilemi de yaplmtr. 6.2.1. 4. Yakma lemi Kumalara rolik zerinde yakma ve kuma zerinde yakma ilemi (2 ve 3 numaral pozisyonlar) uygulanmtr. Sadece n yzleri yaklan kumalarn, beklerle olan mesafeleri 12mm olarak, ve gei hz 120m/dak olarak ayarlanmtr 6.2.1.5. Merserizasyon Merserizasyon ileminde 28 Be sodyum hidroksit ile souk muamele gerekletirilmitir. Gei hzlar 40 m/dak olarak ayarlanmtr. 6.2.1.6. Kurutma n terbiye ilemlerinin son adm olan bu aamada kumalar 190C de kurutma ve ierdii elastandan dolay egalize ilemine tabi tutulmulardr. 32m/dak kuma gei hznda uygulanan bu ilemden sonra kumalar artk boyamaya uygun hale gelmilerdir. 6.2.2. Boyama Uygulamalar Yaplan deneysel almada, vinilslfon esasl reaktif Remazol Red RB boyarmaddesi ile 20-60-120 g/L (Emdirme), %1-3-6(ektirme) olmak zere 3 farkl tonda, seilen kuma numuneleri ile aadaki boyamalar uygulanmtr. 1. Pad Batch Yntemi 2. Pad Steam Yntemi ( ki banyolu) 3. Pad-Termofiksaj Yntemi

114

4. ektirme Yntemi Emdirme yntemlerinde kullanlan boyarmadde miktarlar ile elde edilecek renk tonunun ektirme ynteminde de ayn olmas iin fulard skma basnlar ve kuma gei hzlar ayarlanarak alnan flotte oran %50 seviyesinde tutulmutur. Alnan flotte seviyesinin %50 olmas iin kumalarn fularddan gei hzlar ve uygulanan val basnlar izelge 6.9da verilmitir. izelge 6.9. Kumalarn Fularddan Gei Hzlar ve Uygulanan Val Basnlar Kuma Cinsi Val Basnlar Gei Hz (bar) (m/dak) A1 1,3 3 A2 2 3 A3 1,4 3 A4 1,7 3 A5 1,6 5 A6 2 3 A7 5,6 2 A8 2,3 3 6.2.2.1. Pad Batch Yntemi 8 pamuklu dokunmu kuma numunesine vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile 20g/L, 60 g/L ve 120 g/L olmak zere farkl tonda pad batch boyama yntemi uygulanmtr. Pad-Batch boyama reetesi izelge 6.10da verilmitir. izelge 6.10. Pad-Batch Boyama Reetesi Boyarmadde/Kimyasal Miktar Remazol Red RB %133 (g/L) 20 60 120 re (g/L) 50 50 50 38Be Cam Suyu (cc/L) 95 95 95 38Be Kostik Soda (cc/L) 28,5 38,5 38,5 Kire nleyici (cc/L) 1 1 1 Islatc (cc/L) 2 2 2 Numune kumalar, hazrlanan pad-batch boyama flottelerinden, fulardda izelge 6.9da verilen hz ve basn deerlerine gre geirildikten sonra plastik

115

rulolara sarlmtr. Kumalarn zeri folye ile hava geirmeyecek ekilde sarldktan sonra kumalar bu ekilde 16 saat bekletilmilerdir. Bekleme sresinin ardndan folyeler alm ve ard ykama ilemlerine geilmitir. Ard ykama ilemleri; souk su ykamas, 95Cde 15 dakika kaynar su ykamas ve tekrar souk su ykamas eklinde yaplmtr. Kumalara daha sonra 170Cde 1 dakika kurutma ilemi uygulanmtr. 6.2.2.2. Pad-Termofiksaj Yntemi 8 adet pamuklu dokunmu kuma numunesine vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile 20g/L, 60 g/L ve 120 g/L olmak zere farkl tonda padtermofiksaj boyama yntemi uygulanmtr. Kumalar ilk nce izelge 6.11de verilen boyama reetesine gre, nceden belirlenen hz ve basnta fularddan geirilmi, daha sonra 120Cde 1 dakika ara kurutmann ardndan 150Cde 3 dakika termofiksaj ilemine tabi tutulmulardr. izelge 6.11. Pad-Termofiksaj Boyama Reetesi Boyarmadde/Kimyasal Miktar Remazol Red RB %133 (g/L) 20 60 120 re (g/L) 100 100 100 Soda (g/L) 20 30 30 Migrasyon nleyici (cc/L) 10 10 10 Anti Oksidant (cc/L) 10 10 10 Kire nleyici (cc/L) 1 1 1 Islatc (cc/L) 2 2 2 Kumalara uygulanan fikse ileminin ardndan ard ykama ilemlerine geilmitir. Ykama ilemleri pad-batch yntemi ile ayn artlarda yaplmtr. Son kurutma 170Cde 1 dakika olarak uygulanmtr.

116

6.2.2.3. Pad-Steam Yntemi 8 adet pamuklu dokunmu kuma numunesine vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile 20g/L, 60 g/L ve 120 g/L olmak zere farkl tonda iki banyolu pad-steam boyama yntemi uygulanmtr. Bunun iin izelge 6.12de verilen boyama reetesine gre, kumalar fularddan geirilmitir. izelge 6.12. Pad-Steam Boyama Reetesi Boyarmadde/Kimyasal Miktar Remazol Red RB %133 (g/L) 20 60 120 re (g/L) 100 100 100 Migrasyon nleyici (cc/L) 10 10 10 Anti Oksidant (cc/L) 10 10 10 Kire nleyici (cc/L) 1 1 1 Islatc (cc/L) 2 2 2 Fularddan geirilen kumalara 120Cde 1 dakika ara kurutma uygulandktan sonra kumalar pad-steam makinesine alnmlardr. 250 g/L tuz ve 12,5 cc/L kostik soda (38 Be) ieren steam fulardndan geirilen kumalar, 102Cde 1 dakikka doymu buhar etkisinde braklmlardr. Buharla fiksaj ileminin ardndan makinenin ykama teknelerinden geen numune kumalar, 170Cde 1 dakikka kurutmaya tabi tutularak boyamalar neticelendirilmitir. Pad-steam makinesinin 5 adet ykama teknesi olup, kumalara uygulanan ykama artlar u ekildedir: 1. Tekne : 60Cde su 2. Tekne : 90Cde su 3. Tekne : 70Cde su 4. Tekne : Souk su 5. Tekne : Ntrletirme (souk asetik asit zeltisi) 6.2.2.4. ektirme Yntemi 8 adet pamuklu dokunmu kuma numunesine vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile %1lik, %3lk ve %6lk olmak zere farkl tonda ektirme

117

yntemine gre boyama uygulanmtr. izelge 6.13te verilen reetedeki miktarlara gre ve flotte oran 1/8 alnarak HT numune boyama makinesinde tpler ierisinde boyama gerekletirilmitir. izelge 6.13. ektirme Ynteminde Kullanlan Boyama Reetesi Boyarmadde/Kimyasal Miktar Remazol Red RB %133 (%) 1 3 6 Tuz (g/L) 60 60 60 Soda (g/L) 5 5 5 Kostik Soda (cc/L) 4 4 4 Krk nleyici (cc/L) 1 1 1 yon Tutucu (cc/L) 1 1 1 Sodyum Fosfat (g/L) 1,7 1,7 1,7 Kumalar 8,5 g arlnda kesilmilerdir ve flotte oran ve boyama yzdesine gre gerekli boyarmadde ve kimyasal miktarlar hazrlanmtr. Boyama 60Cde 60 dakika srmtr. ekil 6.1de kumalara uygulanan boyama program verilmitir.

15

45

60C
1/dak

Soda

10

10

Boyarmadde Kuma Yardmc maddeler

Tuz

Soda

ekil 6.1. ektirme Yntemi Boyama Program Numunelerin makinede boyanmas bittikten sonra, tpler makineden karlarak kumalar alnm ve ard ykama ilemlerine geilmitir. Ykama ilemleri dier

118

yntemlerde uygulanan artlarda gerekletirilmitir. Ykamadan sonra kumalar 170Cde 1 dakika kurutulmulardr. 6.2.3. Renk lm Numune kumalarn boyama ilemleri tamamlandktan sonra

spektrofotometrede renk iddetleri llmtr. Kumalarn desen yapsna uygun lm kafalar kullanlmtr. CIELAB renk lm sistemine gre tm kumalarn parametreleri belirlenmi ve birbirleriyle karlatrlmas gerekletirilmitir. 6.2.4. Haslk Testleri Numune kumalara son olarak haslk testleri uygulanmtr. Kumalarn k, ter, ykama ve ya srtnme haslklar aadaki standartlara gre tespit edilmitir. Ik ve ykama hasl testleri Adana Tbitak- SAM laboratuvarnda, srtnme ve ter hasl testleri de .. Tekstil Mhendislii laboratuarlarnda gerekletirilmitir. 6.2.4.1. Ik Hasl Testi TS EN ISO 105-B02 standardna gre boyal numune kumalara, Ksenon ark lambas ile yapay a kar renk hasl testi uygulanmtr. Test srasnda scaklk 50C, nem de % 40 olarak ayarlanmtr. 5. mavi yn skalasnn gri skalada 4 kadar solduu zaman test bitirilmitir. 6.2.4.2. Ykama Hasl Testi BS EN ISO 105 ve TS 7584 standartlarna gre boyal numune kumalara B2S kodlu ticari ve ev tipi ykamalara kar renk hasl testi uygulanmtr. Ykama hasl test cihaznda 50Cde 30 dakikada ykama ilemi gerekletirilmitir. lgili standarda gre, tplere iinde 4g/L ECE ve 1g/L Sodyum perborat bulunan 150

119

mLlik ykama zeltisi ve

hazrlanan test numuneleriyle birlikte srtnmeyi

salamak amacyla 25 elik bilye konulmutur. 6.2.4.3. Srtnme Hasl Testi TS EN ISO 105-X12 standardna gre boyal numune kumalara srtnmeye kar renk hasl testi uygulanmtr. Belirlenen ebatta kesilen kumalar, krokmetreye yerletirilmi ve 10 saniyede 10 kez gidi geli hareketi yaplarak kumalarn ya srtnme haslklar kontrol edilmitir. Ya srtnme testi iin pamuklu refakat bezi kendi arl kadar slatlmtr. 6.2.4.4. Ter Hasl Testi prEN ISO 105-E04 standardna gre boyal kumalarn asidik ve bazik zeltilerdeki renk haslklar llmtr. nsan terinin pH deerine yakn deerlerde bir bazik bir de asidik zelti hazrlanmtr. Hazrlanan zeltilerin ierikleri unlardr: Bazik deney zeltisi iin; 0.5 g/L Histidin Monohidroklorr Monohidrat 5 g/L Disodyum Hidrojen Orta Fosfat 5 g/L Sodyum Klorr Bu zeltinin pH deeri NaOH ile 8e ayarlanmtr. Asidik deney zeltisi iin; 0.5 g/L Histidin 2,2 g/L Sodyum Dihidrojen Orta Fosfat 5 g/L Sodyum Klorr Bu zeltinin pH deeri NaOH kullanlarak 5.5a karlmtr. Hazrlanan deney numuneleri bu zeltilerde 30 dakika slanmalar iin bekletildikten sonra perspirometreye yerletirilmiler ve etvde 37Cde 4 saat bekletilmilerdir. Sre sonunda cihazdan karlan numuneler serbest halde oda scaklnda kurutulmulardr.

120

7. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLEND RME Vinilslfon esasl C.I. Reactive Red 198 reaktif boyarmaddesi ile krmz renginin 3 farkl tonunda (ak, koyu, ok koyu ton) ve 4 farkl ynteme gre (padbatch, pad-steam, pad-termofiksaj, ektirme) boyanan pamuklu dokunmu kuma numunelerinin ilk nce renk lmleri yaplm ve renk iddetleri karlatrlmtr. Daha sonra da kumalara, piyasada srekli uygulanan 4 farkl haslk testi (k, ykama, ter ve ya srtnme haslklar) uygulanmtr. 7.1. Renk lmlerinin Deerlendirilmesi Renk lmlerinin deerlendirilmesi ilemine, ilk nce boyal tm kumalarn renk koordinatlarnn belirlenmesi ile balanmtr. CIELABa gre spktrofotometrede llen deerler bilgisayara aktarlmtr ve daha sonra MS89 renk standard esas alnarak, eitli parametrelere gre karlatrmalar yaplmtr. MS89 standardnda iki renk arasndaki farkn toleranslar D65 iin yledir : E iin 1,50, H iin 0,75, L ve C iin 1,0. Piyasada yaygn olarak kullanlan bir dier standart olan CMC standardnda ise tolerans 1,0 kabul edilmektedir. ki kuman E, H, L ve C deerleri arasndaki fark 1,0n altnda ise, bu iki kuman ayn renk iddetinde olduunu kabul etmektedir. 7.1.1. Kumalarn Renk Koordinatlar Kumalarn 4 yntem ve 3 ton iin elde edilen renk koordinatlar (CIELAB ve XYZ renk sistemleri) 3 farkl standart k iin belirlenmitir. Bu klar u ekilde sralanabilir: 1. D65/10 : Gn I, 2. msTL84-10 : Vitrin I, 3. CWF/10 : Kar Beyaz . Uygulamada kullanlan 8 farkl kuman tm yntemlerle elde edilen renk koordinatlar EKLER ksmnda izelgeler halinde verilmitir.

121

7.1.2. Renk lmlerinin Karlatrlmas Bu aamada, ilk etapta her kuma iin ayr ayr tm tonlarda uygulanan boyama yntemleri, pad-batch yntemiyle karlatrlmtr. kinci olarak birbirlerinin desen varyantlar olan A1, A2, A3, A4 numaral kumalar kendi aralarnda karlatrlmtr. nc karlatrma ise ayn rg yapsna sahip iki kuma; A6 ve A8 arasnda yaplmtr. Renk lmlerindeki son karlatrma ise yine benzer rg yapsndaki A4 ile A7 arasnda gerekletirilmitir. 7.1.2.1. Her Kuma in Boyama Yntemlerinin Karlatrlmas Bu karlatrmada tm kumalarn renk iddetleri, kendi iinde, pad-batch yntemi baz alnarak MS89 standardna gre karlatrlmtr. Bu karlatrmann amac ayn miktarda boyarmadde ile boyanan kumalarn renk iddetine, uygulanan 4 farkl boyama ynteminin etkisi olup olmadnn tespit edilmesidir. izelge 7.1de A1 numunesine ait MS89a esas alnarak yaplan renk karlatrmas, PASS-FAIL sistemine gre verilmitir. PASS-FAIL sistemi, iki renk iddeti arasndaki farklar iin, standarda gre belirlenmi toleranslarn altnda ise PASS (iki renk birbirinin aynsdr), deilse FAIL (iki renk birbirinin ayns deildir) eklinde sonu veren pratik bir uygulama sistemidir.

122

izelge 7.1. A1 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 0,72 0,71 1,11 4,30 4,59 4,86 7,33 7,84 8,30 4,02 4,56 4,46 5,07 5,51 5,00 8,93 9,57 9,48 2,72 3,23 2,92 1,91 2,08 2,09 2,33 2,62 2,65 H -0,61 -0,60 -1,01 -3,77 -4,04 -4,24 -6,34 -6,62 -7,03 3,73 4,38 4,14 -4,76 -5,25 -4,41 -7,96 -8,44 -7,92 2,57 3,15 2,74 1,83 2,05 2,02 -1,65 -1,73 -1,66 C 0,37 0,38 0,43 1,17 1,25 1,09 2,24 2,60 2,13 -0,31 -0,24 -0,24 -0,67 -0,41 -0,70 0,83 1,49 0,82 0,23 0,26 0,30 -0,32 -0,10 -0,18 0,77 1,16 0,74 L 0,10 0,08 0,13 -1,70 -1,79 -2,11 -2,93 -3,31 -3,88 1,47 1,25 1,64 -1,58 -1,61 -2,25 -3,95 -4,25 -5,13 0,85 0,68 0,95 0,43 0,37 0,50 -1,45 -1,60 -1,93 Karar PASS PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

izelgeden de grld zere bu kuma iin, sadece ektirme ynteminin %1lik tonu ile pad-batch ynteminin 20g/Llik boyama uygulamalarnda bir eleme gzlenmitir. ektirme yntemi iin ton arttka aradaki renk farkll da gittike krmz-mavi renk dorultusunda artmtr. Pad-termofiksaj yntemi ile pad-batch yntemleri arasnda renk iddetleri nemli farkllklar gstermitir ve ton koyulatka bu farklar iyice almtr. Pad-steam yntemi ile pad-batch yntemi arasndaki renk fark, renk tonunun artmasndan pek etkilenmemitir. L ile gsterilen renk dolgunluu/incelii ve C ile gsterilen renk canll/baskl byk lde toleranslar gememitir. Fakat E ve H deerleri srekli

123

toleranslarn dnda kmtr. izelge 7.2de A2 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.2. A2 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF Pad Pad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 1,25 1,29 1,61 3,75 3,97 4,18 5,91 6,33 6,76 4,63 5,27 5,35 2,94 3,21 2,74 8,87 9,48 9,38 3,77 4,38 4,05 1,36 1,64 1,69 1,86 2,12 2,13 H -1,04 -1,08 -1,44 -3,23 -3,39 -3,54 -5,04 -5,25 -5,70 4,44 5,15 5,15 -2,81 -3,11 -2,44 -7,74 -8,19 -7,61 3,61 4,30 3,86 1,36 1,61 1,68 -1,06 -1,10 -1,07 C 0,67 0,67 0,69 1,21 1,35 1,20 2,05 2,30 1,92 -0,26 -0,18 -0,23 -0,56 -0,44 -0,66 0,77 1,46 0,70 0,23 0,21 0,26 0,00 0,25 0,10 1,04 1,31 0,99 L -0,16 -0,23 -0,22 -1,48 -1,58 -1,87 -2,32 -2,68 -3,09 1,29 1,08 1,43 -0,67 -0,66 -1,04 -4,25 -4,54 -5,43 1,04 0,84 1,21 0,03 0,14 0,12 -1,13 -1,25 -1,54 Karar FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

Bu kumaa ait sonular incelendiinde, ektirme ynteminin %1lik tonu iin toleranslarn ok az dna kld grlecektir. Bu da A1 numunesiyle yakn sonu kt anlamna gelmektedir. Yine ektirme ynteminde boyama koyulatka, iki renk arasndaki sapma da gittike artmaktadr. Pad-termofiksaj ynteminde ise renk hibir zaman ayn ya da yakn kmamtr. En yakn deer 60g/Llik boyamada grlmtr. Pad-steam yntemi ile pad-batch yntemi arasndaki renk fark ak ton

124

hari birbirine yakn deerler kmasna ramen, toleranslarn dnda kaldndan FAIL sonucu gzlenmitir. izelge 7.3te A3 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.3. A3 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 0,47 0,40 0,82 2,57 2,74 2,92 5,39 5,77 6,20 1,75 2,11 2,38 1,92 2,06 1,75 7,96 8,50 8,37 2,51 3,05 2,73 1,82 2,17 2,26 2,05 2,32 2,34 H -0,15 -0,13 -0,60 -2,15 -2,27 -2,44 -4,75 -4,99 -5,42 1,73 2,11 2,38 -1,80 -1,94 -1,43 -6,95 -7,29 -6,75 2,43 2,99 2,62 1,81 2,11 2,23 -1,42 -1,47 -1,46 C 0,32 0,25 0,36 0,98 1,07 0,97 1,75 1,91 1,68 -0,10 0,02 -0,01 -0,42 -0,28 -0,47 1,20 1,90 1,25 0,27 0,33 0,34 0,13 0,49 0,30 1,13 1,43 1,21 L 0,31 0,29 0,42 -1,00 -1,10 -1,28 -1,85 -2,17 -2,49 0,22 0,13 0,13 -0,54 -0,61 -0,90 -3,68 -3,94 -4,78 0,60 0,52 0,69 0,14 0,18 0,18 -0,96 -1,10 -1,36 Karar PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

Bu numune iin de ektirme %1de renk elemesi grlmtr. Yine ton arttka ektirme yntemi ile pad-batch yntemi arasndaki renk fark artmaktadr. Ton arttka ektirme yntemiyle boyanan kuman krmzl/mavilii ve canll artmaktayken doygunluu azalmaktadr. Pad-termofiksaj yntemi ile pad-batch yntemi arasndaki renk farkll her 3 tonda da kendini gstermitir. Pad-steam

125

yntemi iin de renk farkll sz konusu olup, rengin koyulamasnn bu fark arttrmad grlmektedir. izelge 7.4te A4 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.4. A4 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 0,50 0,52 0,81 3,17 3,38 3,53 5,73 6,17 6,65 3,17 3,65 3,76 4,56 4,87 4,47 7,79 8,37 8,32 1,22 1,51 1,50 1,36 1,68 1,70 2,06 2,37 2,40 H -0,35 -0,40 -0,72 -2,66 -2,83 -2,92 -4,96 -5,22 -5,73 3,09 3,61 3,68 -4,11 -4,43 -3,60 -6,85 -7,23 -6,83 1,20 1,47 1,47 1,35 1,62 1,68 -1,22 -1,29 -1,32 C 0,35 0,33 0,36 1,09 1,21 1,05 1,97 2,19 1,87 -0,10 -0,01 -0,06 -0,44 -0,03 -0,38 1,04 1,69 1,04 0,12 0,24 0,19 0,11 0,44 0,28 1,23 1,53 1,22 L 0,06 0,04 0,08 -1,33 -1,41 -1,68 -2,08 -2,46 -2,76 0,71 0,55 0,76 -1,93 -2,03 -2,63 -3,57 -3,87 -4,65 0,22 0,23 0,25 0,12 0,12 0,13 -1,12 -1,28 -1,59 Karar PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

Bu numune iin de ektirme %1de, pad-batch ile ayn tonda renk elemesi grlmtr. Ton arttka ektirme ynteminin, pad-batch yntemine gre krmzl/mavilii ve canll artmakta, renk giderek incelmektedir. Padtermofiksaj yntemi ile pad-batch yntemi arasndaki renk farkll, her 3 ton iin de aka gzlenmitir. Pad-steam yntemi iin de renk farkll sz konusu olup,

126

zellikle 20g/L ve 60g/Llik boyamalarda sadece H deerleri toleransn dnda kmtr. izelge 7.5de A5 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.5. A5 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr E H C L Karar Yntem Yntem Pad-Batch D65 3,78 -3,61 -0,38 -1,06 FAIL ektirme %1 20g/L msTL84 4,55 -4,45 -0,32 -0,91 FAIL CWF 4,07 -3,85 -0,35 -1,28 FAIL Pad-Batch D65 5,49 -5,32 0,12 -1,37 FAIL ektirme %3 60g/L msTL84 6,11 -5,98 0,07 -1,24 FAIL CWF 6,03 -5,77 0,07 -1,75 FAIL Pad-Batch D65 5,15 -4,46 1,74 -1,88 FAIL ektirme %6 120g/L msTL84 5,54 -4,74 1,85 -2,17 FAIL CWF 5,84 -4,98 1,64 -2,58 FAIL PadPad-Batch D65 2,83 2,25 -1,46 0,91 FAIL Termofiksaj 20g/L msTL84 2,98 2,41 -1,44 0,98 FAIL 20 g/L CWF 3,31 2,77 -1,39 1,14 FAIL Pad Pad-Batch D65 2,78 -3,43 -1,28 -0,41 FAIL Termofiksaj 60g/L msTL84 3,20 -2,80 -1,50 -0,42 FAIL 60 g/L CWF 2,69 -2,35 -1,23 -0,46 FAIL Pad Pad-Batch D65 10,03 -9,54 -0,80 -3,00 FAIL Termofiksaj 120g/L msTL84 10,79 10,28 -0,40 -3,24 FAIL 120 g/L CWF 10,45 -9,51 -0,78 -4,25 FAIL Pad-Steam Pad-Batch D65 1,51 0,14 -1,43 0,46 FAIL 20 g/L 20g/L msTL84 1,57 0,07 -1,47 0,54 FAIL CWF 1,53 0,18 -1,38 0,64 FAIL Pad-Steam Pad-Batch D65 2,19 0,31 -2,16 0,14 FAIL 60 g/L 60g/L msTL84 2,50 0,19 -2,48 0,32 FAIL CWF 2,40 0,29 -2,36 0,34 FAIL Pad-Steam Pad-Batch D65 3,44 -3,32 -0,72 -0,49 FAIL 120 g/L 120g/L msTL84 3,78 -3,67 -0,72 -0,53 FAIL CWF 3,61 -3,44 -0,83 -0,70 FAIL Bu kuma iin yaplan tm karlatrmalarda renk elemesi gzlenmemitir. ektirme ve pad- termofiksaj yntemlerinde byk renk farkllklar ortaya kmtr. Pad-steam ynteminin 20g/Llik boyamasnda farklar standardn dnda, fakat snr deerlere yakn deerlerdedir. Tonun koyulamas zellikle E deerlerini arttrmtr. Bu kumata renk elemelerinin dier kumalara gre farkl kmasnn

127

nedeni, kuman saten rgl olmasndan kaynakl parlak bir yapya sahip olmas dnlebilir. izelge 7.6da A6 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.6. A6 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 0,89 0,93 1,10 5,01 5,29 5,47 4,49 4,82 5,19 2,01 2,46 2,74 4,11 4,45 4,03 6,98 7,48 7,39 3,42 4,12 3,70 1,03 1,32 1,29 2,65 3,04 3,00 H -0,41 -0,19 -0,65 -4,34 -4,53 -4,60 -3,49 -3,55 -4,09 2,00 2,45 2,74 -3,88 -4,25 -3,55 -5,73 -5,95 -5,47 3,25 4,00 3,49 -0,32 -0,15 -0,02 -1,33 -1,27 -1,38 C 0,78 0,91 0,88 1,47 1,70 1,48 2,55 2,83 2,62 -0,01 0,11 0,02 -0,63 -0,42 -0,67 1,90 2,60 1,94 0,49 0,51 0,54 0,73 1,14 0,95 2,12 2,53 2,31 L 0,12 0,06 0,11 -2,03 -2,12 -2,55 -1,24 -1,61 -1,82 0,13 0,19 0,11 -1,22 -1,24 -1,77 -3,50 -3,73 -4,57 0,95 0,84 1,11 -0,65 -0,65 -0,87 -0,89 -1,11 -1,34 Karar PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL

ektirme ynteminin %1lik renk tonunda pad-batch yntemiyle ayn renk iddeti elde edilmitir. Tonun koyulamas yine bu kumata da renk farknn almasna neden olmutur. Pad-termofiksaj yntemiyle elde edilen renk iddeti, dier kumalarda grld gibi, hibir tonda ve kta pad-batch yntemiyle eit kmamtr. Bu yntem iin tonun koyulamas E deerini gittike arttrmtr.

128

Pad-steam ynteminde bu kuma iin 60g/Llik boyamada renk elemesi grlmtr. 20g/L ve 120g/Llik boyamalarda ise renkler farkl kmtr. izelge 7.7de A7 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.7. A7 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF Pad Pad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF Pad Pad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 1,29 1,38 1,48 1,92 2,03 2,27 5,30 5,66 6,00 2,90 3,49 3,74 1,82 1,89 1,67 6,55 7,01 6,90 3,26 4,04 3,66 1,51 2,07 1,85 2,36 2,85 2,55 H C L Karar FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

-0,58 1,15 -0,14 -0,40 1,31 -0,24 -0,74 1,26 -0,24 -1,32 1,36 -0,31 -1,28 1,50 -0,47 -1,71 1,42 -0,47 -4,16 2,86 -1,64 -4,20 3,20 -2,05 -4,66 2,97 -2,34 2,87 0,12 0,37 3,46 0,26 0,40 3,71 0,15 0,39 -1,57 -0,49 -0,79 -1,67 -0,30 -0,85 -1,09 -0,51 -1,16 -5,12 1,79 -3,67 -5,26 2,57 -3,85 -4,71 1,86 -4,70 3,10 0,68 0,74 3,87 0,85 0,75 3,48 0,75 0,87 1,20 0,91 0,09 1,60 1,31 0,06 1,50 1,09 0,07 0,54 2,28 -0,28 0,79 2,70 -0,43 0,60 2,43 -0,48

Bu kuma iin tm deerlerde herhangi bir elenme grlmemektedir. Fakat ektirme ynteminin %1lik tonuna dikkatlice baklrsa sadece canllk parametresindeki kk bir sapmadan dolay FAIL sonucunun verildii grlecektir. Bu da bu kuman, dier kumalarda grlen elemeyle paralellik gsterdiini ortaya koymaktadr. Tonun koyulamas renk sapmalarn, ektirme yntemi iin,

129

iyice arttrmtr. Pad-termofiksaj ynteminde dier kumalarda olduu gibi renk elenmesi gzlenmemitir. Pad-steam yntemi iin ise en yakn renk farkllklar 60g/Llik boyamalarda ortaya kmtr. izelge 7.8de A8 numunesine ait renk karlatrmas sonular verilmitir. izelge 7.8. A8 Numunesine Ait Renk Karlatrmas (MS89) Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Yntem Yntem Pad-Batch D65 ektirme %1 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %3 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 ektirme %6 120g/L msTL84 CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 20g/L msTL84 20 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 60g/L msTL84 60 g/L CWF PadPad-Batch D65 Termofiksaj 120g/L msTL84 120 g/L CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 20 g/L 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 60 g/L 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam Pad-Batch D65 120 g/L 120g/L msTL84 CWF E 0,82 1,02 0,89 3,19 3,39 3,52 5,47 5,89 6,35 5,07 5,80 5,71 3,28 3,57 3,06 6,09 6,57 6,55 5,41 6,44 5,69 2,19 2,72 2,49 1,94 2,16 1,89 H 0,18 0,49 -0,16 -2,25 -2,21 -2,43 -4,43 -4,54 -5,15 4,85 5,67 5,46 -3,12 -3,44 -2,68 -5,08 -5,32 -5,00 5,21 6,31 5,41 2,05 2,48 2,33 0,54 0,66 0,38 C 0,76 0,86 0,82 1,97 2,22 2,06 2,71 3,06 2,77 -0,21 -0,14 -0,19 -0,58 -0,42 -0,64 1,28 1,91 1,32 0,61 0,57 0,65 0,73 1,09 0,82 1,86 2,05 1,84 L 0,27 0,23 0,32 -1,10 -1,29 -1,51 -1,73 -2,17 -2,47 1,48 1,24 1,67 -0,83 -0,85 -1,31 -3,10 -3,35 -4,02 1,33 1,14 1,64 0,25 0,29 0,30 0,01 -0,09 -0,07 Karar PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

A8 numaral bu numune kumata ektirme %1lik ton iin renk elemesi grlmektedir. Sadece vitrin iin ektirme ile boyanan numune hafif canl kmtr, bu nedenle FAIL sonucu verilmitir. Fakat canllktaki bu sapma dier kumalar da gz nne alndnda ihmal edilebilecek boyuttadr. ektirme yntemi

130

iin tonun artmas; E deerlerini arttrm, kuman pad-batch yntemiyle boyanan kumaa gre daha kzl ve daha canl olmasna neden olmutur. Pad- termofiksaj ynteminde yine bir renk elenmesi gzlemlenmemitir. Pad-steam ynteminde de renk elenmesi yoktur ve en ok renk fark ak tonda boyamada grlmektedir. Tm kumalarn sonularna toplu bakldnda; ektirme yntemiyle pad-batch ynteminin seilen ak tonda boyanma sonularnn ayn renk iddeti verdii aka ortaya kmtr. ektirme yntemi iin boyama tonunun arttrlmas, boyarmadde fiksaj yzdesini azaltmtr ve bu nedenle pad-batch yntemiyle renk elemesi grlmemitir. Pad-termofiksaj yntemiyle elde edilen renk iddeti hibir zaman pad-batch yntemiyle ayn kmamtr. Bu da bu iki yntemle, ayn miktarda boyarmaddeyle farkl renk iddetleri elde edildiini gstermektedir. Pad-steam yntemiyle elde edilen renk iddetleri her ne kadar pad-batch yntemiyle elde edilen renk iddetlerine yakn olsa da kullanlan standardn tolerans deerleri dnda kalmtr. Bu da, bu iki yntemin birbirlerin farkl oranda boyarmadde fiksajn gerekletirdiklerini gstermektedir. 7.1.2.2. A1 A2 A3 ve A4 Numaral Kumalarn Karlatrlmas Birbirlerinin desen varyantlar olan, grdkleri nterbiye ilemleri ve tm ilem koullar ayn olan bu kumalarn sklklar, rg yaplar ve gramajlar izelge 7.9da verilmitir. izelge 7.9. A1, A2, A3 ve A4 Numaral Kumalarn Baz zellikleri Kuma Ad A1 A2 A3 A4 Desen Yaps D 2/1 (S) Krep Yap Bezaya Trevi D 2/1(S) D1/2(Z) Atk Skl (tel/cm) 24 24 24 24 zg Skl (tel/cm) 58 62 59 57 Gramaj (g/m2) 172 188 186 180

Desen yaplar ve gramajlar arasndaki farkn boyamadaki renk iddetlerine etkisinin incelenmesi iin A1 numaral kuma baz alnmtr. Karlatrmalar bu

131

kumaa gre yaplmtr. izelge 7.10da bu 4 kuman pad-batch yntemine gre karlatrma sonular verilmitir. izelge 7.10. Pad-Batch Yntemine Gre A1, A2, A3 ve A4n Karlatrlmas Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Kuma Kuma D65 A2 A1 msTL84 (20g/L) (20g/L) CWF D65 A2 A1 msTL84 (60g/L) (60g/L) CWF D65 A2 A1 msTL84 (120g/L) (120g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (20 g/L) (20g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (60 g/L) (60g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (120 g/L) (120g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (20 g/L) (20g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (60 g/L) (60g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (120 g/L) (120g/L) CWF E H C L Karar PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS

0,26 -0,09 -0,19 0,14 0,23 -0,08 -0,15 0,15 0,29 -0,16 -0,14 0,20 0,50 -0,49 -0,04 -0,04 0,59 -0,58 -0,07 -0,06 0,59 -0,59 -0,05 -0,05 0,43 -0,34 -0,25 0,10 0,49 -0,40 -0,27 0,09 0,46 --0,39 -0,22 0,10 0,41 0,27 -0,21 0,23 0,43 0,31 -0,20 0,22 0,42 0,25 -0,19 0,28 1,10 -1,10 -0,10 -0,09 1,26 -1,24 -0,18 -0,13 1,34 -1,33 -0,12 -0,11 0,86 -0,81 -0,11 -0,27 0,94 -0,89 -0,09 -0,30 0,98 -0,89 -0,14 -0,37 0,58 0,31 -0,22 0,44 0,61 0,40 -0,23 0,40 0,59 0,22 -0,19 0,51 0,30 -0,19 -0,23 0,03 0,41 -0,26 -0,31 0,04 0,43 -0,32 -0,28 0,05 0,33 -0,21 -0,25 -0,03 0,40 -0,24 -0,32 -0,02 0,32 -0,18 -0,26 -0,03

Pad-batch yntemi esas alndnda, A2 ve A4 numaral kumalar tm tonlarda A1 nolu kumala elemitir. A3 numaral kuma ise, sadece 20g/Llik boyamada A1 ile bir eleme gstermitir. Dier iki tonda ise, sadece H deerleri limitlerin dna kmtr. Bu da A3 numaral kuman renginin biraz daha krmz olduunu gstermektedir. A3 numaral kuman bezaya trevi olmas ve baz alnan A1 numaral kuman dimi rgye sahip olmas pad-batch yntemi ile boyamada az da

132

olsa farklla neden olmutur denebilir. izelge 7.11de pad-steam yntemine gre yaplan karlatrma sonular verilmitir. izelge 7.11. Pad-Steam Yntemine Karlatrlmas Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Kuma Kuma D65 A2 A1 msTL84 (20g/L) (20g/L) CWF D65 A2 A1 msTL84 (60g/L) (60g/L) CWF D65 A2 A1 msTL84 (120g/L) (120g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (20 g/L) (20g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (60 g/L) (60g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (120 g/L) (120g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (20 g/L) (20g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (60 g/L) (60g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (120 g/L) (120g/L) CWF Gre E 1,06 1,17 1,11 1,09 1,16 1,13 0,46 0,51 0,52 0,14 0,17 0,16 1,29 1,37 1,36 0,60 0,66 0,73 1,11 1,31 1,11 0,80 0,85 0,85 0,31 0,34 0,34 A1, H A2, C A3 L ve A4n Karar FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL PASS PASS PASS PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL PASS PASS PASS PASS PASS PASS

0,97 -0,16 0,39 1,09 -0,18 0,36 0,98 -0,18 0,48 -0,96 0,26 -0,47 -1,01 0,34 -0,48 -0,92 0,27 -0,60 0,25 0,04 0,38 0,23 -0,10 0,44 0,20 0,03 0,48 0,13 -0,06 -0,02 0,17 -0,05 -0,01 0,15 -0,07 -0,01 -1,10 0,29 -0,60 -1,16 0,37 -0,62 -1,10 0,28 -0,75 -0,59 0,013 -0,03 -0,60 0,13 -0,05 -0,71 0,15 -0,05 -1,07 -0,19 -0,24 -1,28 -0,17 -0,22 -1,05 -0,19 -0,30 -0,65 0,27 -0,38 -0,60 0,33 -0,40 -0,65 0,26 -0,48 0,21 0,01 0,22 0,19 -0,10 0,26 0,14 -0,02 0,30

Pad-steam yntemine gre bu 4 kuman boyanmasnda her kuma iin FAIL sonucu grlmtr. Grlen bu FAIL sonularnda tek sapma H deerinde olmutur. Rengin krmz/mavi ya da sar/yeil olduu hakknda bilgi veren H deeri A2 iin 120g/Llik boyamada limitlerin arasnda kalrken, A3 iin 60g/Llik, A4 iin ise 20 g/Llik boyamada snrlarn dna kmtr. Bu sonular rg

133

yapsnn, pad-steam ynteminde pad-batch ynteminden daha etkili olduunu gstermektedir. izelge 7.12de pad-termofiksaj yntemine gre yaplan karlatrma sonular verilmitir. izelge 7.12. Pad-Termofiksaj Yntemine Gre A1, A2, Karlatrlmas Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr E H C Kuma Kuma D65 0,64 0,63 -0,09 A2 A1 msTL84 0,71 0,70 -0,05 (20g/L) (20g/L) CWF 0,86 0,85 -0,08 D65 1,77 1,45 -0,26 A2 A1 msTL84 1,88 1,55 -0,40 (60g/L) (60g/L) CWF 1,84 1,36 -0,27 D65 0,19 -0,15 -0,09 A2 A1 msTL84 0,22 -0,19 -0,10 (120g/L) (120g/L) CWF 0,17 -0,11 -0,11 D65 1,97 -1,71 -0,01 A3 A1 msTL84 2,15 -1,94 0,16 (20 g/L) (20g/L) CWF 1,92 -1,48 0,06 D65 2,17 1,86 -0,04 A3 A1 msTL84 2,33 2,05 -0,17 (60 g/L) (60g/L) CWF 2,14 1,64 -0,04 D65 0,25 0,21 0,12 A3 A1 msTL84 0,35 0,29 0,19 (120 g/L) (120g/L) CWF 0,34 0,30 0,16 D65 0,44 -0,32 0,02 A4 A1 msTL84 0,46 -0,35 0,08 (20 g/L) (20g/L) CWF 0,42 -0,22 0,03 D65 0,49 0,45 0,18 A4 A1 msTL84 0,59 0,54 0,23 (60 g/L) (60g/L) CWF 0,50 0,46 0,16 D65 1,05 0,90 -0,20 A4 A1 msTL84 1,13 0,97 -0,24 (120 g/L) (120g/L) CWF 1,12 0,91 -0,18 A3 ve A4n L 0,03 0,04 0,04 0,99 0,99 1,20 -0,06 -0,06 -0,08 -0,99 -0,91 -1,21 1,11 1,09 1,38 0,02 0,02 0,02 -0,30 -0,28 -0,36 0,05 0,05 0,06 0,50 0,52 0,63 Karar PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS FAIL FAIL FAIL

Pad-termofiksaj yntemine gre boyama sonular detayl incelendiinde, A4 numaral kuman A1 ile sadece 120g/Llik boyamada elemedii grlmektedir. Bu farklk sadece H deerindeki kk bir sapmadan kaynaklanmaktadr. A2 ve A3 numaral kumalarn A1 ile renk elemesi gstermedii durumlarda ise farkllk E,

134

L ve H deerlerinden kaynaklanmaktadr. zellikle A4n

ve A1in dimi

yapsnda olmas, A2nin krep ve A3n bezaya esasl olmas gz nne alndnda, A1 ve A4n elemesi ile A2 ve A3n A1 ile nemli farkllklar gstermesi, pad-termofiksaj ynteminde rg yapsnn renk iddeti zerindeki etkili olduunu ortaya koymaktadr. izelge 7.13te ektirme yntemine gre yaplan karlatrma sonular verilmitir. izelge 7.13. ektirme Yntemine Gre A1, A2, A3 ve A4n Karlatrlmas Karlatrlan Baz Alnan Ik Tr Kuma Kuma D65 A2 A1 msTL84 (20g/L) (20g/L) CWF D65 A2 A1 msTL84 (60g/L) (60g/L) CWF D65 A2 A1 msTL84 (120g/L) (120g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (20 g/L) (20g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (60 g/L) (60g/L) CWF D65 A3 A1 msTL84 (120 g/L) (120g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (20 g/L) (20g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (60 g/L) (60g/L) CWF D65 A4 A1 msTL84 (120 g/L) (120g/L) CWF E 0,55 0,56 0,56 0,35 0,36 0,35 1,11 1,15 1,24 0,85 0,88 0,86 0,86 0,92 0,90 1,05 1,14 1,21 0,68 0,69 0,65 0,90 0,94 0,95 1,29 1,20 1,31 H -0,48 -0,51 -0,49 0,24 0,33 0,35 0,74 0,60 0,72 0,58 0,60 0,53 0,48 0,48 0,44 0,64 0,54 0,50 0,51 0,55 0,46 0,71 0,59 0,70 0,65 0,60 0,61 C 0,03 0,05 0,06 -0,14 -0,24 -0,36 -0,49 -0,55 -0,51 -0,19 -0,32 -0,31 -0,50 -0,55 -0,51 -0,58 -0,66 -0,62 -0,31 -0,35 -0,32 -0,42 -0,45 -0,48 -0,65 -0,75 -0,69 L 0,40 0,39 0,41 -0,04 -0,03 -0,04 -0,45 -0,50 -0,53 -0,72 -0,70 -0,76 -0,32 -0,36 -0,38 -0,42 -0,49 -0,51 -0,55 -0,50 -0,48 -0,22 -0,15 -0,17 -0,55 -0,63 -0,29 Karar PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS PASS

izelgen de grlecei zere ektirme yntemine gre boyamada, tm renk elemeleri PASS vermitir. Bu da ektirme yntemine gre yaplan boyamalarda

135

rg yapsnn renk iddeti zerinde bir etkisi olmadn ortaya koymutur denilebilir. 7.1.2.3. A6 ve A8 Numaral Kumalarn Karlatrlmas A6 ve A8 numaral kumalar ayn rg yapsna ( 2/2 Z dimi) sahip olup, farkl sklk ve gramajlara sahiptirler. Bu kumalarn genel zellikleri materyal metot ksmnda detayl olarak verilmitir. Bu kumalar iin karlatrma parametresi, dier zellikleri ayn olduu iin, sklklar zerinden gramaj farkllklar olarak belirlenmitir. A8 nolu kuma 260g/m2lik gramaja, A6 nolu kuma da 195g/m2lik gramaja sahiptir. Ayrca atk ipliklerinin bkmleri ve numaralar da gz nne alnacaktr. izelge 7.14te bu kumalara ait tm yntemlere gre renk karlatrmalar gsterilmektedir.

136

izelge 7.14. A6 ve A8in Renk Karlatrmalar (MS89) Kar. Kuma Baz Alnan Kuma A6 (20g/L) A6 (60g/L) Boyama Yntemi Ik Tr D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF E H C L Karar

A8 (20g/L) A8 (60g/L)

Pad-Batch Pad-Batch Pad-Batch

A8 A6 (120g/L) (120g/L) A8 (20g/L) A8 (60g/L) A6 (20g/L) A6 (60g/L)

PadTermofiksj PadTermofiksj

A8 A6 Pad(120g/L) (120g/L) Termofiksj A8 (20g/L) A8 (60g/L) A6 (20g/L) A6 (60g/L) Pad-Steam

Pad-Steam

A8 A6 Pad-Steam (120g/L) (120g/L) A8 (20g/L) A8 (60g/L) A6 (20g/L) A6 (60g/L) ektirme ektirme ektirme

A8 A6 (120g/L) (120g/L)

0,77 0,79 0,81 0,94 1,11 1,03 0,76 0,88 0,83 3,73 4,05 3,81 1,08 1,18 1,12 1,56 1,71 1,68 2,50 2,83 2,55 2,03 2,23 2,12 2,39 2,66 2,68 1,18 1,26 1,19 1,73 1,86 1,83 1,03 1,13 1,06

0,21 0,21 0,15 -0,64 -0,75 -0,73 0,08 0,07 0,19 3,10 3,51 2,94 0,08 0,00 0,09 0,70 0,65 0,62 2,25 2,64 2,18 1,78 1,96 1,69 2,03 2,11 2,06 0,82 0,92 0,66 1,46 1,59 1,46 -0,95 -1,05 -1,01

-0,53 -0,57 -0,48 -0,69 -0,81 -0,72 -0,73 -0,83 -0,75 -0,72 -0,90 -0,75 -0,96 -1,06 -0,93 -1,24 -1,39 -1,27 -0,28 -0,34 -0,30 -0,29 -0,46 -0,33 -0,39 -0,89 -0,59 -0,47 -0,54 -0,48 -0,34 -0,43 -0,33 -0,38 -0,39 -0,31

0,52 0,51 0,63 -0,04 -0,01 -0,01 0,20 0,27 0,30 1,95 1,81 2,31 0,47 0,53 0,62 0,65 0,74 0,90 1,06 0,95 1,29 0,93 0,97 1,23 1,20 1,36 1,61 0,72 0,67 0,87 0,87 0,85 1,05 -0,12 -0,13 -0,13

PASS PASS PASS PASS FAIL PASS PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

Pad-batch yntemine gre boyamada, genel olarak her tonda da A6 ve A8 arasnda renk elemesi grlmtr. Bu iki kuman teorik olarak iplik

137

numaralarnn ayn olmas gz nnde bulundurulursa gramaj farkllnn, pad-batch yntemine nemli derecede etkisinin olmad grlmektedir. Dier ynteme gre yaplan boyamalarda ise, A6 ve A8 arasnda genel olarak renk elemesi grlmemitir. Sadece pad-termofiksaj ynteminde 60g/Llik boyamda bir eleme grlmtr. Tm bunlar gz nne alndnda, bu yntem iin gramaj farkllnn ve iplik bkmnn renk iddeti zerinde etkili olduu sylenebilir. 7.1.2.4. A4 ve A7 Numaral Kumalarn Karlatrlmas A4 ve A7 numaral kumalar benzer rg yapsna sahip olup, farkl sklk ve gramajlara sahiptirler. Bu kumalarn genel zellikleri materyal metot ksmnda detayl olarak verilmitir. Bu kumalar iin karlatrma parametreleri; birinci planda zg skl ve numaras daha sonra gramaj farkll olarak dnlmtr. A7 nolu kuma, Ne 30/1 ve Ne 30/2 zg ipliiyle retilmi olup 209g/m2lik gramaja, A4 nolu kuma da Ne 40/1 zg ipliiyle retilmi olup 180g/m2lik gramaja sahiptir. izelge 7.15de bu kumalara ait, tm yntemlere gre renk karlatrmalar gsterilmektedir

138

izelge 7.15. A4 ve A7in Renk Karlatrmalar (MS89) Kar. Kuma Baz Alnan Kuma A4 (20g/L) Boyama Yntemi Ik Tr E H C L Karar

D65 msTL84 CWF D65 A7 A4 Pad-Batch msTL84 (60g/L) (60g/L) CWF D65 A8 A4 Pad-Batch msTL84 (120g/L) (120g/L) CWF D65 A7 A4 PadmsTL84 (20g/L) (20g/L) Termofiksj CWF D65 A7 A4 PadmsTL84 (60g/L) (60g/L) Termofiksj CWF D65 A7 A4 PadmsTL84 (120g/L) (120g/L) Termofiksj CWF D65 A7 A4 PadSteam msTL84 (20g/L) (20g/L) CWF D65 A7 A4 PadSteam msTL84 (60g/L) (60g/L) CWF D65 A7 A4 PadSteam msTL84 (120g/L) (120g/L) CWF D65 A7 A4 ektirme msTL84 (20g/L) (20g/L) CWF D65 A7 A4 ektirme msTL84 (60g/L) (60g/L) CWF D65 A7 A4 ektirme msTL84 (120g/L) (120g/L) CWF A7 (20g/L) Pad-Batch

1,57 -1,40 1,98 -1,85 1,71 -1,52 2,65 -2,55 3,00 -2,92 2,74 -2,56 2,50 -2,44 2,83 -2,77 2,81 -2,72 1,76 -1,57 2,05 -1,93 1,71 -1,41 0,87 -0,02 1,06 -0,18 0,96 -0,07 0,98 -0,81 1,06 -0,93 1,00 -0,73 0,56 0,55 0,64 0,63 0,57 0,56 2,90 -2,70 3,13 -2,95 3,04 -2,74 0,88 -0,69 0,89 -0,70 0,98 -0,81 1,89 -1,66 2,05 -1,87 1,90 -1,57 1,26 -1,25 1,44 -1,43 1,42 -1,41 1,81 -1,77 1,95 -1,91 1,92 -1,83

-0,52 -0,55 -0,54 -0,46 -0,39 -0,54 -0,45 -0,47 -0,53 -0,32 -0,22 -0,30 -0,87 -1,04 -0,96 -0,36 -0,28 -0,40 0,09 0,09 0,04 0,10 0,17 0,06 0,30 0,31 0,22 0,04 0,19 0,13 -0,10 -0,15 -0,10 -0,12 -0,09 -0,13

-0,49 -0,47 -0,58 -0,56 -0,52 -0,79 -0,32 -0,35 -0,45 -0,73 -0,64 -0,92 0,01 0,08 0,07 -0,42 -0,41 -0,56 0,05 0,06 0,05 -1,07 -1,03 -1,32 -0,44 -0,46 -0,51 -0,89 -0,81 -1,06 -0,11 -0,14 -0,13 -0,38 -0,38 -0,55

FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL PASS FAIL PASS FAIL FAIL PASS PASS FAIL PASS FAIL FAIL FAIL PASS FAIL FAIL FAIL FAIL PASS FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL FAIL

Pad-batch ynteminde renk elemesinin grlmemesi, zgdeki sklk ve numara farkllnn bu yntemde etkili olduunu gstermektedir. Daha ince zg

139

ipliiyle ve daha sk dokunan A4 kuma, A7 kumana gre daha kzl kalmtr. ektirme yntemine gre boyamada da benzer sonular grlmtr. Pad-steam ve Pad-termofiksaj yntemlerinde ise birbirine yakn renk sonular grlmektedir. 7.2. Haslk Sonularnn Deerlendirilmesi Renk lmlerinin tamamlanmasnn ardndan boyal kumalarn k, ter, srtnme ve ykama haslklar llmtr. Bu aamada ilk nce tm kumalarn genel haslk deerleri analiz edilmi, daha sonra belirlenen gruplarn karlatrmalar yaplmtr. 7.2.1. Ik Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi Ik hasl sonular uygulanan 4 yntem iin ayr ayr gruplara ayrlp incelenmitir. 7.2.1.1. Pad-Batch Yntemine Ait Ik Hasl Sonular izelge 7.16da pad-batch yntemiyle boyanm kumalarn k hasl sonular verilmitir.

140

izelge 7.16. Pad-Batch Yntemine Ait Ik Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Sonu A1 3 A2 3 A3 3 A4 3 20 A5 3 A6 3 A7 4 A8 5 Ortalama 3 A1 5 A2 5 A3 5 A4 4 60 A5 5 A6 4 A7 4 A8 5 Ortalama 5 A1 5+ A2 5+ A3 5 A4 5 120 A5 5 A6 5+ A7 5+ A8 5+ Ortalama 5+ Pad-batch yntemine gre yaplan boyama sonucu llen k hasl deerleri; boyama konsantrasyonundan etkilenmitir. Uygulanan farkl ton iin farkl deerler alnmtr. Renk tonunun arttrlmasyla boyanm numunelerin k haslklarnda art olduu aka gzlenmektedir. Artan boyarmadde konsantrasyonu ile birlikte elyaf yapsna kovalent bala balanan boyarmadde miktar da artmaktadr. Yapya fikse olan bu boyarmadde miktarnn artmas, k haslndaki bu ykselmenin nedeni olarak grlebilir.

141

7.2.1.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ik Hasl Sonular izelge 7.17de pad-termofiksaj yntemiyle boyanm kumalarn k hasl sonular verilmitir. izelge 7.17. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ik Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Sonu A1 2-3 A2 2-3 A3 2-3 A4 2-3 20 A5 2-3 A6 2-3 A7 2-3 A8 3 Ortalama 2-3 A1 2-3 A2 2-3 A3 2-3 A4 2-3 60 A5 2-3 A6 2-3 A7 2-3 A8 2-3 Ortalama 2-3 A1 2-3 A2 2-3 A3 2-3 A4 2-3 120 A5 2-3 A6 2-3 A7 2-3 A8 3 Ortalama 2-3 Pad-termofiksaj ynteminde her renk tonu iin ayn k hasl sonular grlmtr. Bu da k haslnn bu yntemde, boyarmadde konsantrasyonundan etkilenmedii gstermektedir. Ayrca elde edilen k hasl sonular olduka dk kmtr.

142

7.2.1.3. Pad-Steam Yntemine Ait Ik Hasl Sonular izelge 7.18de pad-steam yntemiyle boyanm kumalarn k hasl sonular verilmitir. izelge 7.18. Pad-Steam Yntemine Ait Ik Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Sonu A1 5 A2 4 A3 4 A4 4 20 A5 4 A6 4 A7 4 A8 5 Ortalama 4 A1 5 A2 5 A3 5 A4 5 60 A5 5 A6 5 A7 5 A8 5+ Ortalama 5 A1 5+ A2 5 A3 5 A4 5 120 A5 5 A6 5 A7 5 A8 5+ Ortalama 5 Pad-steam yntemine gre yaplan boyamada elde edilen k hasl sonular, 20g/Llik renk tonu iin ortalama 4, dier iki renk tonu iin de ortalama 5 olarak kmtr. Ak ton iin daha dk k hasl kmtr. Bu sonular da pad-steam yntemine gre yaplan boyamada, boyarmadde konsantrasyonun k hasl zerinde bir noktaya kadar etkili olduunu gstermektedir.

143

7.2.1.4. ektirme Yntemine Ait Ik Hasl Sonular izelge 7.19da ektirme yntemiyle boyanm kumalarn k hasl sonular verilmitir. izelge 7.19. ektirme Yntemine Ait Ik Hasl Sonular Renk Tonu (%) Kuma Cinsi Sonu A1 4 A2 4 A3 4 A4 4 1 A5 3 A6 4 A7 4 A8 5 Ortalama 4 A1 5+ A2 5+ A3 5+ A4 5+ 3 A5 5 A6 5 A7 5 A8 5+ Ortalama 5+ A1 5+ A2 5+ A3 5+ A4 5+ 6 A5 5+ A6 5+ A7 5+ A8 5+ Ortalama 5+ ektirme yntemine gre yaplan boyama sonucu llen k hasl deerlerine genel olarak bakldnda, dier yntemlerden daha yksek k hasl sonular grlmektedir. ektirme ynteminde de renk tonu k hasl sonularn etkilemitir. Ik hasl sonular bu yntemde, renk tonun artmasyla art

144

gstermektedir. Bunun nedeni olarak, artan boyarmadde yzdesi ile kumaa fikse olan boyarmadde miktarnn artmas grlebilir. 7.2.1.5. Uygulanan Yntemlerin Ik Hasl Sonularnn Karlatrlmas izelge 7.20de numunelere uygulanan 4 farkl boyama ynteminin farkl renk tonu iin ortalama k hasl sonular gsterilmitir. izelge 7.20. Uygulanan Drt Yntemin Ortalama Ik Hasl Sonular Ton/Yntem Pad-Batch Pad-Termofiksaj Pad-Steam ektirme 20g/L 3 2-3 4 4 60g/L 5 2-3 5 5+ 120g/L 5+ 2-3 5 5+ Yaplan almada uygulanan 4 yntemin ortalama k hasl sonularna bakldnda, pad-termofiksaj ynteminin en dk k hasl sonularna sahip olduu aka grlmektedir. Pad-termofiksaj ynteminde ayrca k hasl sonucu, uygulanan renk tonundan etkilenmemitir. Yani ton iin de ayn kmtr. Bu yntemde dk k haslnn elde edilmesinin nedeni olarak; uygulanan yksek scaklktaki fiksaj ileminin, boyarmadde-elyaf yapsna zarar vermesi dnlebilir. Kurulan elyaf boyarmadde ba yksek scaklkta gerekletiinden, bu fikse ilemi srasnda boyarmaddenin yaps da zarar grmektedir. Zayflam bu boyarmadde yapsnn a maruz kaldnda bozunmas ve rengin solmas daha ksa srede gereklemektedir. ektirme yntemine gre boyamayla en yksek k hasl sonular elde edilmitir. Bunun sebeplerinden biri, fiksaj sresinin uzun tutularak elyafboyarmadde bann gl ekilde kurulmasnn salanmasdr. Yksek scaklklara klmamas elyafa ve boyarmaddeye zarar vermemektedir. Uygulanan uzun sreli boyama ileminde; kuma ve boyarmadde bir arada olup, srekli birbirleriyle temas halindedirler. Pad-steam ve pad-batch yntemi ile yaplan boyamalar sonucu elde edilen k hasl deerleri, farkl tonlarda birbirlerinden farkl kmtr. 20g/Llik renk

145

tonunda uygulanan iki banyolu pad-steam yntemi daha yksek k haslna sahipken, 120g/Llik renk tonunda pad-batch yntemi daha yksek k hasl sonularna sahiptir. Bu olay da u ekilde aklanabilir: Pad-batch ynteminde fiksaj sresi uzun olduu iin, yksek konsantrasyondaki boyarmaddelerin elyafa balanmas da rahatlkla gereklemektedir. Pad-steam ynteminde ise fiksaj sresi ksa olduundan, yksek konsantarasyondaki boyarmaddenin fiksaj pad-batch yntemindeki gibi olmamaktadr. Ama dk konsantrasyondaki boyamalarda padsteam yntemindeki bu ksa fiksaj sresi, yksek k hasl iin yeterli kalmaktadr. Bu sonular gsteriyor ki; byk lde boyarmaddenin yapsna bal olan k hasl deeri, uygulanan boyama ynteminden nemli lde etkilenmektedir. 7.2.2. Srtnme Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi Srtnme hasl sonular uygulanan 4 yntem iin ayr ayr gruplara ayrlp incelenmitir. 4 farkl ynteme gre boyanan kuma numunelerine ya srtnme hasl uygulanmtr. 7.2.2.1. Pad-Batch Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular izelge 7.21de pad-batch yntemiyle boyanm kumalarn ya srtnme hasl sonular verilmitir.

146

izelge 7.21. Pad-Batch Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Sonu A1 3/4 A2 3/4 A3 3/4 A4 3/4 20 A5 3/4 A6 3/4 A7 3/4 A8 3/4 Ortalama 3/4 A1 2/3 A2 3 A3 3 A4 3 60 A5 2/3 A6 3 A7 3 A8 2/3 Ortalama 3 A1 2 A2 2 A3 2 A4 2 120 A5 2 A6 2 A7 2 A8 2 Ortalama 2 Pad-batch yntemine gre yaplan boyama sonucunda llen ya srtnme hasl sonularnn, renk tonuyla ters orantl olduu aka grlmektedir. Uygulanan renk tonunun artmasyla elde edilen ya srtnme hasl deerleri azalmaktadr. 20g/Llik boyamada elde edilen haslk sonucu kabul edilebilir dzeydeyken, dier iki ton iin bu durum sz konusu deildir. Bu da seilen boyarmadde iin uygulanan koyu tonlarda pad-batch ynteminin dezavantajl olduunu gstermektedir. Ya haslklarn byk lde elyafla ba yapmam, elyafa tutunan hidroliz olmu boyarmaddelerden etkilendii gz nne alnrsa, pad-batch ynteminde yaplan koyu ton boyamalarda daha kuvvetli ard ykamalarn yaplmasnn gerektii ortaya kmaktadr.

147

7.2.2.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular izelge 7.22de pad-termofiksaj yntemiyle boyanm kumalarn ya srtnme hasl sonular verilmitir. izelge 7.22. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Sonu A1 3/4 A2 3/4 A3 3/4 20 A4 3/4 A5 3 A6 3/4 A7 3 A8 3 Ortalama 3/4 A1 2/3 A2 2/3 A3 3 60 A4 3 A5 2/3 A6 2/3 A7 2/3 A8 2/3 Ortalama 2/3 A1 3 A2 3 A3 3 120 A4 3 A5 2/3 A6 3 A7 3 A8 2/3 Ortalama 3 Pad-termofiksaj yntemine gre yaplan boyamalarda ya srtnme hasl renk tonundan genel olarak olumsuz etkilenmitir. En yksek haslk sonucuna 20g/Llik boyamada ulalmtr. Bu boyamada dikkat eken husus 120g/Llik renk tonunda elde edilen ya srtnme haslnn yksek kmasdr. Bunun nedeni olarak, Padtermofiksaj ynteminde fiksaj srasnda bir miktar hidroliz olmu boyarmaddenin

148

scakln etkisiyle fiksajnn gereklemesi dnlebilir. Elyaf zerine tutunan, ba yapmam boyarmadde miktar ne kadar az olursa ya haslklar o kadar yksek kmaktadr. 7.2.2.3. Pad-Steam Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular izelge 7.23te pad-steam yntemiyle boyanm kumalarn ya srtnme hasl sonular verilmitir. izelge 7.23. Pad-Steam Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Sonu A1 3/4 A2 3/4 A3 3/4 A4 3/4 20 A5 3/4 A6 3/4 A7 3/4 A8 3 Ortalama 3/4 A1 2/3 A2 2/3 A3 3 A4 3 60 A5 3 A6 3 A7 2 A8 2/3 Ortalama 3 A1 2 A2 2 A3 2 A4 2 120 A5 2 A6 2 A7 2/3 A8 2 Ortalama 2

149

Pad-steam yntemiyle elde edilen haslk deerleri pad-batch yntemiyle elde edilen sonularla ayn kmtr. Uygulanan renk tonunun artmasyla elde edilen ya srtnme hasl deerleri azalmaktadr. 20g/Llik boyamada elde edilen haslk sonucu kabul edilebilir dzeydeyken, dier iki ton iin bu durum sz konusu deildir. Bu da seilen boyarmadde iin uygulanan koyu tonlarda pad-steam ynteminin dezavantajl olduunu gstermektedir. Bu dezavantaj ortadan kaldrmak iin yaplan ard ykama kuvvetinin arttrlmas gerekmektedir. 7.2.2.4. ektirme Yntemine Ait Srtnme Hasl Sonular izelge 7.24te ektirme yntemiyle boyanm kumalarn ya srtnme hasl sonular verilmitir. izelgeye dikkatli bakldnda ektirme yntemine gre elde edilen ya srtnme haslklarnn, uygulanan renk tonundan etkilendii grlecektir. Renk tonunun artmasyla, dier yntemlerde olduu gibi, ya haslklarn dt gzlenmektedir. Yine uygulanan en ak renk tonu iin elde edilen haslk deeri 3/4 dzeyindeyken, dier iki ton iin bu durum sz konusu deildir.

150

izelge 7.24. ektirme Yntemine Ait Ya Srtnme Hasl Sonular Renk Tonu (%) Kuma Cinsi Sonu A1 3/4 A2 3/4 A3 3/4 1 A4 3/4 A5 3/4 A6 3/4 A7 3/4 A8 3/4 Ortalama 3/4 A1 3 A2 3 A3 3 3 A4 3/4 A5 3 A6 3 A7 3 A8 3 Ortalama 3 A1 2/3 A2 2/3 A3 2/3 6 A4 2/3 A5 2/3 A6 2/3 A7 2/3 A8 2/3 Ortalama 2/3

7.2.2.5.

Uygulanan

Yntemlerin

Srtnme

Hasl

Sonularnn

Karlatrlmas izelge 7.25de numunelere uygulanan 4 farkl boyama ynteminin farkl renk tonu iin ortalama ya srtnme hasl sonular gsterilmitir.

151

izelge 7.25. Uygulanan Drt Yntemin Ortalama Ya Srtnme Hasl Sonular Ton/Yntem Pad-Batch Pad-Termofiksaj Pad-Steam ektirme 20g/L 3/4 3/4 3/4 3/4 60g/L 3 2/3 3 3 120g/L 2 3 2 2/3 Genel olarak uygulanan 4 yntemin ya srtnme haslklarna bakldnda, 20g/Llik renk tonu iin ayn sonularn alnd grlecektir. 60g/Llik renk tonunda ise pad-termofiksaj ynteminde yarm puan daha dk ya srtnme hasl elde edilmitir. 120g/Llik boyamada ise en yksek ya srtnme hasl pad-termofiksaj yntemiyle elde edilmitir. Pad-steam ve pad-batch yntemlerinde ise en dk sonu grlmektedir. Pad-steam ynteminde en koyu renk tonu iin grlen en dk renk hasl sonucunun bir nedeni, ard ykamann makinede kontin olarak uygulanmasndan kaynaklanan daha dk etkili ard ykama ilemleri olabilir. Tm ya srtnme hasl sonularna bakldnda, uygulanan yntemlerin birbirlerine gre ok ak bir fark olmad grlmektedir. 7.2.3. Ykama Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi Ykama hasl sonular uygulanan 4 yntem iin ayr ayr gruplara ayrlp incelenmitir. 7.2.3.1. Pad-Batch Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular izelge 7.26da pad-batch yntemiyle boyanm kumalarn ykma hasl sonular verilmitir.

152

izelge 7.26. Pad-Batch Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 4/5 4/5 4 4 4 Akma As Pa PA PE Ak 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Y 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Pad-batch yntemiyle boyanan kuma numunelerine uygulanan ykama hasl testlerinden elde edilen sonularn ok yksek olduu grlmektedir. Renk tonunun artmasnn akma sonularn etkilemedii, solma sonularnda ise sadece en koyu tonda yarm puan de neden olduu grlmektedir. Sonularn hepsi yksek dzeyde olup, pad-batch yntemine gre boyama yntemi ykama haslklar ynnden uygundur.

153

7.2.3.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular izelge 7.27de pad-termofiksaj yntemiyle boyanm kumalarn ykma hasl sonular verilmitir. izelge 7.27. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 Akma As Pa PA PE Ak 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Y 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Pad-termofiksaj yntemiyle elde edilen ykama sonular olduka yksek kmtr. Renk tonunun bu yntemde etkisinin olmad grlmektedir. Pamuklu

154

kumalara uygulanan bu standart ykama ilemi, boyanm pamuklu kumalar haslk ynnden pek zorlamamaktadr. 7.2.3.3. Pad-Steam Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular izelge 7.28de pad-steam yntemiyle boyanm kumalarn ykma hasl sonular verilmitir. izelge 7.28. Pad-Steam Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Pa 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 Akma PA PE Ak 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Y 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

155

Pad-steam yntemine gre yaplan boyamalar sonucunda elde edilen ykama hasl deerlerine bakldnda ilk gze arpan 120g/Llik boyamada pamuk zerinde grlen akmada yarm puanlk haslk dmesidir. Bunun nedeni olarak, boyama sonras yaplan ard ykama ileminin bir miktar yetersiz kald sylenebilir. Genel olarak ykama hasl sonular olduka yksek kmtr. 7.2.3.4. ektirme Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular izelge 7.29da ektirme yntemiyle boyanm kumalarn ykma hasl sonular verilmitir. ektirme yntemine gre yaplan boyamalarn akma sonularnn hepsi en yksek deerdedir. Renk tonunun artmas akma sonularn etkilememitir. Solma deerleri ise %1 ve %3lk renk tonunda 4 kmtr. Bu deer dier yntemlere gre yarm puan daha dktr. Ama genel olarak bakldnda elde edilen ykama hasl sonular bu yntem iin kabul edilebilir dzeydedir.

156

izelge 7.29. ektirme Yntemine Ait Ykama Hasl Sonular Renk Tonu (%) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4 4 4 4/5 4/5 4 4/5 4 4 4/5 4 4 4 4/5 4 4/5 4 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 Akma As Pa PA PE Ak Y 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

7.2.3.5. Uygulanan Yntemlerin Ykama Hasl Sonularnn Karlatrlmas Uygulanan 4 yntemin genel olarak ykama hasl sonular benzer kmtr. Akma deerleri gz nne alndnda elde edilen haslk sonular tm yntemlerde ok yksektir. Solma sonular ise, ektirme ynteminin ilk iki tonu hari, tm yntemlerde ayn kmtr. Bu sonular nda uygulanan bu 4 yntemin, ykama hasl konusunda, birbirlerine gre farkllk tekil etmedii grlmektedir.

157

7.2.4. Ter Hasl Sonular ve Deerlendirilmesi Ter hasl sonular uygulanan 4 yntem iin ayr ayr incelenmitir. 7.2.4.1. Pad-Batch Yntemine Ait Ter Hasl Sonular izelge 7.30da pad-batch yntemiyle boyanm kumalarn asidik ter hasl sonular verilmitir. izelge 7.30. Pad-Batch Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Pa 3/4 4 4 4 4/5 4/5 3/4 3/4 4 2/3 2/3 2/3 2/3 3 2/3 2 2 2/3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Akma PA PE 3/4 5 4 5 3/4 5 4 5 4 4/5 4 4/5 3/4 5 3/4 4/5 4 5 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 3 4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 Ak 4/5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 Y 4/5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 3 3 3 3 3 2/3 2/3 2/3 3

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

158

Asidik solma sonular pad-batch yntemi iin tm tonlarda 4/5 kmtr. Bu deer, olduka yksek olup renk tonunun artmasndan etkilenmemitir. Bu yntemde elde edilen asidik akma deerleri ise farkllk gstermektedir. ncelikle asidik akma sonularnn, renk tonunun artmasyla dt gzlenmektedir. Multifiberdeki pamuk zerindeki akma sonular incelendiinde, renk tonunun 20g/Lden 60g/Lye kmas asidik akma sonucunu nemli lde drmtr. Bu durum polyamid iin de geerlidir. Yn ve akrilikte ise bu ton artndan dolay 1 derecelik d grlmtr. Asetat iin 60g/Lden 120g/Lye geite nemli bir haslk ktlemesi grlmektedir. Polyester zerindeki akma sonular ise en yksek kmtr. Reaktif boyarmaddelerin zellikle pamuun yannda, polyamid ve yn zerinde de etkili olduu dnlrse, bu liflerdeki asidik akma sonularnn zellikle en koyu tonda olduka dk kmas normal karlanabilir. Pamuk zerindeki asidik akma sonular baz alndnda pad-batch ynteminde, zellikle 60 ve 120g/Llik boyamalarda dk asidik akma sonular grlmektedir. izelge 7.31de pad-batch yntemiyle boyanm kumalarn bazik ter hasl sonular verilmitir.

159

izelge 7.31. Pad-Batch Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Pa 4/5 4/5 4 4 4/5 4/5 3/4 3/4 4 2 2/3 2/3 2/3 3 2 2 2 2/3 1/2 1/2 1/2 1/2 2 1/2 1/2 1/2 1/2 Akma PA PE 5 5 5 5 4/5 5 4/5 5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 5 5 3/4 4 3/4 4 3/4 4 3/4 4 3/4 4 3 3/4 3 3/4 3 3/4 3/4 4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 2/3 3/4 Ak 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Y 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 3 3 3 3 3 2/3 2/3 2/3 3

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Bazik solma sonular, asidik akma sonularyla paralellik gstermektedir. Renk tonundan etkilenmeyen bazik ter hasl solma sonular, olduka yksek kmtr. Bazik ter hasl akma sonular iin ayn durum sz konusu deildir. Genel olarak bazik akma sonularna bakldnda, renk tonunun artmasyla haslk deerlerinde bir d gzlenmektedir. Bu durum; artan boyarmadde miktaryla, hidrolize urayan boyarmadde miktarnn artmas ile aklanabilir.

160

Pamuk zerindeki akma sonularnn dier liflerden kt olmas, boyadmz numunelerin pamuk olduu dnldnde, dikkat ekmektedir. Pamuk zerindeki akma sonular, zellikle 60 ve 120g/Llik boyamalarda olduka dk kmtr. 60 g/Llik renk tonunda polyamid, yn ve akrilikte grlen bazik akma sonular orta dzeydedir. Polyester ve asetat zerindeki bazik akma sonular bu renk tonunda daha yksek kmtr. Ancak 120g/Llik boyama sonucu elde edilen bazik ter hasl akma sonular asetat hari dk kmtr. Bu yntem iin asidik ve bazik ter hasl akma sonular karlatrldnda, asidik akma sonularnn bazik akma sonularndan daha yksek olduu grlmektedir. Bunun temel sebebi, seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile pamuk elyaf arasnda kurulan ban eter ba olmasdr. Nkleofilik adisyonla elyafa balanan vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile elyaf arasndaki kovalent ba asidik ortamlara kar dayankl olup, bazik ortamlara kar dayankszdr. Genel olarak pad-batch yntemine gre yaplan boyamalar sonucunda elde edilen pamuk zerindeki akma sonular baz alndnda, zellikle koyu tonlarda bu yntemin dk ter hasl akma sonularna neden olduu grlmektedir. 7.2.4.2. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Ter Hasl Sonular izelge 7.32de pad- termofiksaj yntemiyle boyanm kumalarn asidik ter hasl sonular verilmitir.

161

izelge 7.32. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 4 4/5 4/5 4/5 4 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 Pa 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 3/4 3/4 3/4 3/4 3 3 3 3/4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Akma PA PE 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 3 4/5 3 4/5 3 4 3 4 3/4 4/5 2/3 4 2/3 4/5 2/3 4/5 3 4/5 3 4/5 3 4/5 3 4/5 3 4/5 3/4 4 3 4 3 4/5 3 4/5 3 4/5 Ak 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4 3/4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 4 4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 Y 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4 3/4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 4 4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 4

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Pad-termofiksaj yntemine gre yaplan boyama sonucunda elde edilen asidik ter hasl solma sonular 4n zerindedir. Akma sonularna bakldnda genel olarak pad-batch ynteminden yksek haslklar kt grlmektedir. Asetat ve polyester zerinde grlen asidik akma sonular olduka yksek olup, renk tonundan etkilenmemitir. Akrilik ve yn iin elde edilen akma sonular ise tonda da 3/4'n zerinde kmtr. Pamuk ve polyamidde ise en dk akma sonular grlmtr. izelge 7.33te pad-termofiksaj yntemiyle boyanm kumalarn bazik ter hasl sonular verilmitir.

162

izelge 7.33. Pad-Termofiksaj Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 Pa 4 4 4 4 4 4 4 4 4 2/3 2/3 2/3 3 3/4 2/3 2/3 2/3 2/3 3 3 3/4 3 3/4 3 3 3 3 Akma PA PE 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 3 4/5 3/4 4 3/4 4 4 4/5 3 4 3/4 4/5 3/4 4/5 3/4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4 4 4/5 4 4/5 4 4/5 Ak 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 4 4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 Y 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4 3/4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 3/4 4 4 4 3/4 4 3/4 3/4 3/4 4

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Bu yntem iin elde edilen bazik ter hasl solma sonular 4/5 kmtr ve renk tonunun artmasndan etkilenmemitir. Bazik akma sonular ise asidik akma sonularna yakn deerlerde kmtr. Polyester ve asetat iin 4/5 kan haslk deeri tm renk tonlarnda deimemitir. Bunun sebebi kullanlan kuma ve boyarmadde yapsnn bu liflerden farkl olmasdr. Polyamid, akrilik ve yndeki akma sonular birbirinin ayndr. Bu lifler iin, zellikle 60g/Llik boyama tonunda en dk haslk sonular gzlenmitir.

163

Pamuk elyaf gz nne alndnda, en dk akma sonularnn kt gzlenmektedir. Boyanan kumalarn da pamuk elyafndan yaplm olmas, bu dkln temel sebebidir. zellikle dikkat edilmesi geren sonu pamuk zerindeki akma sonucudur. 60 ve 120g/Llik renk tonlarnda olduka dk akma sonular grlmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta pamuk iin, bazik akma sonularnn, asidik akma sonularndan genel olarak daha dk kmasdr. Bunun temel sebebi de seilen reaktif boyarmadde ile elyaf arasnda kurulan eter badr. 7.2.4.3. Pad-Steam Yntemine Ait Ter Hasl Sonular izelge 7.34te pad-steam yntemiyle boyanm kumalarn asidik ter hasl sonular verilmitir. izelgeden grlecei zere pad-steam yntemi iin elde edilen asidik ter hasl solma sonular, 4/5 kmtr. Solma sonular, renk tonunun artmasndan etkilenmemitir. Asidik akma sonular ise, dier yntemlere gre olduka dk kmtr. Akma sonular renk tonunun artmasndan nemli lde etkilenmitir. Renk tonunun artmas haslk sonularnn dmesine neden olmutur. zellikle 60g/Llik tondan 120g/Llik tona geite nemli haslk kayplar gzlenmitir. Polyester ve asetat zerinde grlen haslk sonular da zellikle en koyu tonda dier yntemlerden dk kmtr. Akrilik ve ynde grlen akma deerleri polyester ve asetattan daha dk kmtr. zellikle en koyu tonda grlen sonu olduka dktr. Bu durum, ykamann yetersiz kalmas ve ynn asidik ortamda reaktif boyarmaddelerle etkileime gemesine balanabilir. Polyamid ve pamukta ise en dk sonular gzlenmitir. Polyamidin zayf asidik ortamda reaktif boyarmaddelerle etkileime getii gz nne alnrsa, bu dk sonucun polyamidde kmas aklanabilir. Pamuk elyaf zerindeki akma sonucu nemlidir. zellikle koyu ve en koyu tondaki boyamalarda olduka dk akma deerlerine sahiptir. Ykamann iddeti bu yntemde yetersiz kalmtr.

164

izelge 7.34. Pad-Steam Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 4 4 4 4 4/5 4 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 Pa 3/4 4 4 4 4 4 4 4 4 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 Akma PA PE 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2/3 4/5 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 Ak 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 2/3 3 Y 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 2 1/2 1/2 1/2

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

izelge 7.35de pad-steam yntemiyle boyanm kumalarn bazik ter hasl sonular verilmitir.

165

izelge 7.35. Pad-Steam Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (g/L) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 4 4 4 4 2/3 4 Pa 3/4 4 3/4 4 4 4 4 3/4 4 1/2 1/2 1/2 1/2 2 2 2 2 2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 Akma PA PE 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 3 4 3 4 3 4 3 4 3 4 3 4 3 4 3 4 3 4 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3/4 2 3 2 3 2 3 Ak 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2/3 2 2/3 Y 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 3/4 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 2 1/2 2 1/2

20

60

120

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Bu yntemle elde edilen bazik ter hasl solma sonular, asidik ter hasl solma sonularyla benzerlik gstermekte olup, olduka yksek kmtr. Ayrca renk tonunun artmas bu sonular etkilememitir. En ak tondaki boyamalarda grlen akma sonular genel olarak olduka yksek kmtr. Sadece pamukta yarm puan dk bir haslk sonucu grlmektedir. kaynaklanmtr. Bu yaplan boyamalarda pamuklu kuma kullanlmasndan

166

60g/Llik boyamalarda ise sadece asetat haslk deerini korumutur. zellikle pamuk ve polyamid zerindeki haslk deerleri nemli lde dmtr. Polyamid elyafnn da reaktif boyarmaddelerle zayf asidik ortamlarda boyand gz nne alnrsa, ykama iddetinin yetersiz kalmas bu iki elyaf zerinde dk sonularn kmasna neden olmutur. En koyu tonda yaplan boyamalarda ise, asetat hari tm liflerde dk haslk sonular grlmtr. zellikle pamuk, yn ve polyamidde en dk haslk sonular gzlenmektedir. Bilindii zere bu elyaf da reaktif boyarmaddelerle boyanabilmektedir. Bu yntemde fiksaj sresi ksadr. Renk tonunun artmasyla mamule uygulanan boyarmadde miktar artmaktadr ve bu artan boyarmadde miktarnn fiksaj yetersiz kalmaktadr. Bu nedenle, elyaf zerinden daha ok boyarmadde uzaklatrlmas gerekmektedir. Ykama iddetinin bu yntemde yetersiz kalmas, bu dk haslk sonularnn kmasna neden olabilir. Pad-steam yntemine gre yaplan boyamalar, ter hasl asndan ak tonlara elverili olup, renk tonunun artmas ile ykama artlarnn nemli lde arttrlmas gerekmektedir. 7.2.4.4. ektirme Yntemine Ait Ter Hasl Sonular izelge 7.36da ektirme yntemiyle boyanm kumalarn asidik ter hasl sonular verilmitir. ektirme yntemine gre yaplan boyama ilemi sonucunda elde edilen asidik ter hasl solma sonular dier yntemlerle ayn kmtr ve renk tonunun artmasndan etkilenmemitir. Akma sonular ise renk tonunun artmasndan genel olarak olumsuz etkilenmitir. En ak tonda yaplan boyama sonucunda elde edilen asidik akma deerleri, ok yksek kmtr. Dier yntemlere nazaran yksek haslk deerleri grlmtr. %3lk renk tonunda yaplan boyama iin elde edilen haslk deerleri de genel olarak daha yksektir. Pamuk ve polyamidde dier yntemlerde de grlen daha dk sonular, bu yntemde de grlmtr. Fakat pamuk ve polyamid iin grlen bu deerler, dier yntemlerinkinden daha yksek kmtr.

167

En koyu tonda gerekletirilen boyama sonucunda elde edilen en dk akma deerleri pamuk ve polyamidde grlmektedir. Bu tondaki boyamalar iin de ektirme yntemi daha yksek haslk sonularna ulamtr. izelge 7.36. ektirme Yntemine Ait Asidik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (%) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4/5 4/5 Pa 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 3/4 3/4 4/5 4 3 4 4 4 4 3 3 3 3 2 3 3 3 3 Akma PA PE 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4 4/5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 4/5 5 3/4 4/5 3/4 4/5 4/5 3/4 3/4 4/5 2/3 4 3/4 4/5 4 4/5 4 4/5 3/4 4/5 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2 3/4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 2/3 4 Ak 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 3/4 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3/4 3/4 3/4 3 3/4 3/4 3/4 3/4 Y 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4 4 3/4 3 3/4 3/4 3/4 3/4

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

izelge 7.37de ektirme yntemiyle boyanm kumalarn bazik ter hasl sonular verilmitir.

168

izelge 7.37. ektirme Yntemine Ait Bazik Ter Hasl Sonular Renk Tonu (%) Kuma Cinsi Solma A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 Ortalama 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 As 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 4/5 4 4/5 4 4 4/5 Pa 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 3/4 3/4 3/4 4 3 4 4 4 3/4 3 3/4 2/3 2/3 2 2/3 3 3/4 3 Akma PA PE 5 5 5 5 5 5 5 5 4/5 4/5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 4/5 4/5 3/4 4 4/5 4/5 4 4/5 4 4/5 4 4/5 3/4 4 4 3/4 3/4 4 3/4 4 2/3 3/4 3/4 4 3/4 4 3/4 4 3/4 4 Ak 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 3 3/4 3/4 3 3/4 3/4 3/4 3/4 Y 5 5 5 5 4/5 5 5 5 5 4/5 4/5 4/5 4/5 3/4 4/5 4/5 4/5 4/5 4 4/5 3/4 3/4 3 3/4 3/4 3/4 3/4

As:Asetat, Pa: Pamuk, PA: Polyamid, PE: Polyester, Ak: Akrilik, Y: Yn

Bu yntem iin elde edilen bazik solma sonular dier yntemlerle elde edilen sonularla ayn kmtr ve renk tonunun artmasnn solma haslklarna bir etkisi olmamtr. Akma sonularna bakldnda, renk tonunun artmasnn haslk sonular zerinde olumsuz bir etkiye sebep olduu grlecektir. %1lik tonda yaplan boyamalarda bazik akma sonular ok yksek kmtr. Bu sonular dier yntemler iinde en yksek deerlerdir.

169

Renk tonunun %3e karlmas ile pamuk ve polyamidin akma deerlerinde nemli bir d grlmektedir. Boyanan kuman pamuklu ve kullanlan boyarmaddenin reaktif olmas bu iki elyafta grlen dmenin temel sebebidir. En koyu boyama tonunda elde edilen bazik akma sonular ilk iki tondan daha dk olmasna ramen, bu yksek miktardaki boyarmadde kullanm gz nne alndnda dier yntemler de dnldnde daha yksek sonulardr. Pamuk elyafnda grlen 3 deeri bu tondaki en dk deerdir. ektirme yntemine gre yaplan boyamann ter hasl sonular genel olarak dier yntemlerden yksek kmtr. Bunun sebeplerinin banda, uzun fiksaj sresinin kullanlmasndan kaynakl boyarmaddenin kumala srekli temas halinde olmas ile iyi bir nfuziyetin salanmas gelmektedir. 7.2.4.5. Uygulanan Yntemlerin Ter Hasl Sonularnn Karlatrlmas Pamuklu kumalara uygulanan drt yntemle elde edilen ter hasl sonularna genel olarak bakldnda, asidik ve bazik tm solma sonularnn ayn olduu grlmektedir. Akma sonular ise yntemler arasnda farkllk gstermektedir. zellikle multifiberdeki pamuk esas alndnda asidik akma sonularnn bazik akma sonularndan bir miktar daha yksek olduu grlmektedir. Bunun temel sebebi, seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile pamuk elyaf arasnda gerekleen reaksiyonun tipidir. Nkleofilik adisyonla elyafa balanan vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile elyaf arasnda eter ba olumaktadr. Kurulan bu ba yaps, asidik ortamlara kar dayankl olup, bazik ortamlara kar hassastr. Yntemlerin birbirine gre asidik ve bazik akma sonular karlatrldnda en yksek sonulara ektirme ynteminde ulalmtr. ektirme yntemindeki ter haslnn dier yntemlerden yksek olmasnn balca sebebi, belli scaklkta uzun fiksaj sresinin kullanlmasdr. Dier yntemlerde ya yksek scaklkta ksa sreli fiksaj (pad-steam ve pad-termofiksaj) ya da soukta ok uzun sreli fiksaj (padbatch) uygulanmaktadr. En ak tonda yaplan boyamada ektirme yntemi dndaki yntemlerle elde edilen asidik ve bazik ter hasl akma sonular hemen hemen ayn kmtr. Fakat

170

dier tonlar gz nne alndnda pad-termofiksaj ynteminin, pad-batch ve padsteam yntemlerinden daha yksek sonulara sahip olduu grlmektedir. Pad-batch ve pad-steam yntemleri genel olarak birbirine yakn haslk deerleri gstermektedir. Fakat en koyu tonda yaplan boyama gz nne alndnda, pad-batch ynteminin biraz daha yksek haslk sonularna sahip olduu grlmektedir. Boyama ilemlerinden sonra uygulanan ard ykama ilemlerinin iddetlerinin ve saylarnn arttrlmasyla elde edilen bu ya haslk deerlerinin bir miktar ykseltilebilecei gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca boyamadaki renk tonunun ya haslklara nemli derecede etkisi olduu da dikkatten kamamtr.

171

8. SONULAR VE NER LER Seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile, farkl renk tonunda ve drt ayr ynteme gre uygulanan boyama yntemleriyle elde edilen pamuklu boyanm numunelerin renk lmleri ve haslk testlerinin sonular gz nne alndnda aadaki sonular elde edilmitir. 1. ektirme ynteminin %1lik tonu ile pad-batch ynteminin 20g/Llik boyama uygulamalarnda genel olarak renk elemesi gzlenmitir. Bu da boyarmaddenin fiksaj oranlarnn bu renk tonu iin her iki yntemde de ayn olduunu gstermektedir. ektirme yntemi iin ton arttka aradaki renk farkll da azalan fiksaj derecesinden dolay gittike krmz-mavi renk dorultusunda artmtr. 2. Pad-termofiksaj yntemiyle, pad-batch yntemi arasnda hibir tonda renk elemesi grlmemitir. Bu da bu iki yntemle, ayn miktarda boyarmaddeyle farkl renk iddetleri elde edildiini gstermektedir. 3. Pad-steam yntemiyle elde edilen renk iddetleri her ne kadar pad-batch yntemiyle elde edilen renk iddetlerine yakn olsa da kullanlan standardn tolerans deerleri dnda kalmtr. Bu da, bu iki yntemin birbirlerin farkl oranda boyarmadde fiksajn gerekletirdiklerini gstermektedir. 4. Yaplan karlatrmalarda (izelge 7.13) ektirme yntemine gre yaplan boyamalarda rg yapsnn, renk iddeti zerinde bir etkisi olmad grlmektedir. Bunun nedeni, uzun sreli belli scaklkta fiksaj ileminin yaplmasdr. Dier yntemde rg yapsnn renk iddeti zerinde bir etkiye sahip olduu grlmektedir. 5. Sklk ve gramajn deimesi tm yntemlerde belli oranlarda renk elemelerini etkilemitir. 6. Yaplan almada uygulanan 4 yntemin ortalama k hasl sonularna bakldnda, pad-termofiksaj ynteminin en dk k hasl sonularna sahip olduu aka grlmektedir. Bu yntemle elde edilen sonular olduka dk (2-3) kmtr. Bu yntemde dk k haslnn elde

172

edilmesinin nedeni olarak; uygulanan yksek scaklktaki fiksaj ileminin, boyarmadde-elyaf yapsna zarar vermesi dnlebilir. Kurulan elyaf boyarmadde ba yksek scaklkta gerekletiinden, bu fikse ilemi srasnda boyarmaddenin yaps da zarar grmektedir. Zayflam bu boyarmadde yapsnn a maruz kaldnda bozunmas ve rengin solmas daha ksa srede gereklemektedir. 7. ektirme yntemine gre boyamayla en yksek k hasl sonular elde edilmitir. Bunun sebeplerinden biri, fiksaj sresinin uzun tutularak elyafboyarmadde bann gl ekilde kurulmasnn salanmasdr. Yksek scaklklara klmamas elyafa ve boyarmaddeye zarar vermemektedir. Uygulanan uzun sreli boyama ileminde; kuma ve boyarmadde bir arada olup, srekli birbirleriyle temas halindedirler. 8. Pad-steam ve pad-batch yntemi ile yaplan boyamalar sonucu elde edilen k hasl deerleri, ak tonda pad steam ynteminde daha yksekken, en koyu tonda pad-batch ynteminde daha yksek kmtr. Bu olay da u ekilde aklanabilir: Pad-batch ynteminde fiksaj sresi uzun olduu iin, yksek konsantrasyondaki boyarmaddenin elyafa balanmas da rahatlkla gereklemektedir. Fakat pad-steam ynteminde fiksaj sresinin ksa olmasndan dolay fiksaj yetersiz kalmtr denilebilir. 9. Ya srtnme hasl asndan uygulanan drt yntemin ak tonlarda birbirleriyle ayn deerlere sahip olduu grlmtr. 120g/llik boyamada pad-steam yntemi en dk haslk deerine sahipken, pad-termofiksaj yntemi en yksek haslk deerine sahiptir. 10. Uygulanan 4 yntemin genel olarak ykama hasl sonular benzer kmtr. Akma deerleri gz nne alndnda elde edilen haslk sonular tm yntemlerde ok yksektir. Solma sonular ise, ektirme ynteminin ilk iki tonu hari, tm yntemlerde ayn ve yksek kmtr. Bunun nedeni olarak, ykama artlarnn yapy fazla zorlayacak iddette olmamas olabilir. Bu sonular nda uygulanan bu 4 yntemin, ykama hasl konusunda, birbirlerine gre farkllk tekil etmedii grlmektedir.

173

11. Asidik ve bazik ter hasl solma sonular drt yntemde de 4/5 olarak kmtr. Bu da solma zerinde, yntemlerin birbirlerine gre ayn etkiye sahip olduunu gstermektedir. 12. zellikle multifiberdeki pamuk esas alndnda asidik akma sonularnn bazik akma sonularndan bir miktar daha yksek olduu grlmektedir. Bunun temel sebebi, seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile pamuk elyaf arasnda gerekleen reaksiyonun tipidir. Nkleofilik adisyonla elyafa balanan vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile elyaf arasnda eter ba olumaktadr. Kurulan bu ba yaps, asidik ortamlara kar dayankl olup, bazik ortamlara kar hassastr. 13. Yntemlerin Bunun nedeni, birbirine gre asidik ve bazik akma sonular karlatrldnda en yksek sonulara ektirme ynteminde ulalmtr. belli scaklkta uygulanan fiksajn sresinin uzun olup, boyarmadde ve kuma arasnda iyi bir nfuziyetin salanmasdr. En ak tonda yaplan boyamada ektirme yntemi dndaki yntemlerle elde edilen asidik ve bazik ter hasl akma sonular hemen hemen ayn kmtr. Fakat dier tonlar gz nne alndnda pad-termofiksaj ynteminin, pad-batch ve pad-steam yntemlerinden daha yksek sonulara sahip olduu grlmektedir. En koyu tonda yaplan boyama gz nne alndnda, pad-batch ynteminin pad-steamden biraz daha yksek olduu grlmektedir. Yukardaki sonular dikkate alndnda uygulanan boyama ynteminin haslklar zerinde ne derecede etkili olduu, aka grlmektedir. ektirme yntemine gre boyamalar genel olarak haslklar asndan olduka iyi kmtr. Fakat bilindii zere ektirme yntemi dier yntemlerden daha pahal bir sistemdir. Haslklar ve maliyeti optimum yapmak boyamann kalitesi asndan temel hedeftir. Yaplan bu alma ile, seilen vinilslfon esasl reaktif boyarmadde ile uygulanan boyama yntemlerinin haslk ve renk iddeti asndan birbirlerine gre avantaj ve dezavantajlar ortaya koyulmaya allmtr. leriki almalarda, farkl reaktif gruba sahip ve farkl kromofor yaplarnda reaktif boyarmaddelerle bu ekilde allmas dnlebilir.

174

KAYNAKLAR AHMED, N. S. E., 2005, The Use of Sodium Edate in the Dyeing of Cotton with Reactive Dyes, Dyes and Pigments, 65 : 221-225. AN , P., EREN H. A., 2003, Improving the Fastness Properties of One-Step Dyed Polyester/Cotton Fabrics, AATCC Review, 3(4): 20-24. _____, 2004, Dye Selection for Alkaline One-Step Disperse-Reactive Dyeing of Polyester/Cotton Blends, AATCC Review, 4 (7) : 23-27. BAER, ., NANICI,Y.,1990, Boyarmadde Kimyas, Marmara niversitesi Matbaas, stanbul, 216s. BEBEKL , M., 2000, Boyarmadde Kimyas Ders Notlar, ukurova niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm, Adana(yaynlanmam). CID, M. V. F., KRAAN, M., VEUGELERS, W. J. T., WOERLEE, G. F., WITKAMP, G. J., 2004, Kinetics Study of a Dichlorotriazine Reactive Dye in Supercritical Carbon Dioxide, the Journal of Supercritical Fluids, 32: 147-152. Datacolor nternational, 2003, Colorimetric Fundamentals, Teknik Blten. HAUSER, P. J., 2000, Reducing Pollution and Energy Requirements in Cotton Dyeing, Textile Chemist and Colorist, 32(6) : 44-48. HOLME, I., 2004, Recent Advencesin the Dyeing and Finishing of Cotton Fabrics, eviren : GKTEPE, F., Tekstil Maraton, Ocak-ubat (1) : 59-75. HUNGER, K., 2003, Industrial Dyes, Wiley-VCH, Weinheim, 660s. IMADA, K., HARADA, N., YOSHIDA, T., 1992, Recent Development in Optimizing Reactive Dyeing of Cotton, Textile Chemist and Colorist, 24(9) : 83-87. ISIYEL, H., 1997, Baz Reaktif Boyarmaddelerin Farkl Koullardaki Boyama zelliklerinin ncelenmesi, stanbul Teknik niversitesi Yksek Lisans Tezi, stanbul. KANIK, M., 1988, Pamuklu Mamullerin Reaktif Boyarmaddelerle Boyanmasnda Kullanlan Yar Kontin Boyama Yntemlerinin Karlatrlmal Olarak ncelenmesi, Uluda niversitesi Yksek Lisans Tezi, Bursa.

175

KEQIANG, C., HUBEI, W., PERKINS, W. S., REED, I. E.,1994, Dyeing of Cotton Fabric with Rective Dyes Using Ozonated Spent Dyebath Water, Textile Chemist and Colorist, 26(4): 25-28. LEBLANC, M. A., 1987, The Impact of Vacuum Extraction on the Continuous Dyeing of Cotton with Reactive Dyes, Textile Chemist and Colorist, 20 (1): 3944. LEWIN, M., PEARCE, E. M., 1998, Handbook Of Fiber Chemistry, New York, 1083s. LEWIS, M. D., TAPLEY, K. N., 1999, Peroidate Oxidized Cellulose for Dyeing with Alkylamino Dyes, Textile Chemist and Colorist, 31(5) : 20-26. LEWIS, M. D., LEI, X., 1989, Improved Cellulose Dyeability by Chemical Modification of the Fiber, Textile Chemist and Colorist, 21(10): 23-29. MACDONALD, S., VOLLRATH, T., 2005, The Forces Shaping World Cotton Consumption After the Multifiber Arrangement, USDA, Tenik Blten. MAEDA, S., KUNITOU, K., HIHARA, T., MISHIMA, K., 2004, One-Bath Dying of Polyester/Cotton Blends with Reactive Disperse Dyes in Supercritical Carbon Dioxide, Textile Research Journal, 74(11): 989-994. SHAMEY, M. R., NOBBS, J. H., 1999, Computer Control of Batchwise Dyeing of Reactive Dyes on Cotton, Textile Chemist and Colorist, 31(2): 35-39. SAYAL, V., 1998, Dyeing of Cotton Fabric with Reactive Dyes Using Hydrogen Peroxide Renovated Spent Dyebath Water, Textile Chemist and Colorist, 30(1) : 17-19. SCHMIDT, A., BACH, E., SCHOLLMEYER, E., 2003, The Dyeing of Natural Fibres with Reactive Disperse Dyes in Supercritical Carbon Dioxide, Dyes and Pigments, 56: 27-35. SMITH, C. B., THAKORE, K. A., 1991, The Effect of Ultrasound on Fiber Reactive Dye Hydrolysis, Textile Chemist and Colorist, 23(10): 23-25. TARAKIOLU, I., 1996, Tekstil Terbiyesi ve Makinalar, Ege niversitesi Yayn zmir, 110s. TOWNSEND, T., 2005, The World Cotton Outlook, ICAC, Teknik Blten.

176

WARWICKER, J. O., JEFRIES, R., COLBRAN, R. L., ROBINSON, R. N., 1966, A Review of the Literature on the Effect of Caustic Soda and Other Swelling Agents of the Fine Structure of Cotton, Pamphlet No:93, Manchester. WERCH, K., 1992, Ranges for Dyeing by Pad-Batch Method, Melliand, 5(73): E198. X-RITE, 2005, Color Basis, Teknik Blten. YAKARTEPE, M., YAKARTEPE, Z., 1993, T.K.A.M. Tekstil Ansiklopedisi, Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Merkezi Yayn, stanbul, cilt 5-6, 2158s. _____, 1998, T.K.A.M. Genel Tekstil Terbiyesi, Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Merkezi Yayn, stanbul, cilt 16, s1627-1691. YANG, Y., LI, S., 2000, One-step Dyeing of Polyester/Cotton with Disperse/Reactive Dyes, Textile Chemist and Colorist, 32(3) : 38-45. YUMUAK, N., 2001, Reaktif ve Dispers Boyalarla Boyal Malzemelerin Renk Haslklarnn yiletirilmesi in Yaplabilecek lemlerin ncelenmesi, ukurova niversitesi Yksek Lisans Tezi, Adana. ZOLLINGER, H., 2003, Color Chemistry, Wiley-VCH, Zrih, 637s.

177

ZGEM 1981 ylnda Adanada doan Halil brahim OLU, ilk, orta ve lise renimini Adanada tamamladktan sonra 1998-1999 eitim retim ylnda ukurova niversitesi Tekstil Mhendislii Blmnde lisans renimine balamtr. Lisans eitimi boyunca VAKSAdan burs almtr. 2003 ylnda Mhendislik-Mimarlk Fakltesini birincilikle bitirdi. 2003-2004 eitim-retim ylnda ukurova niversitesi Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda yksek lisans renimine balad. Yksek Lisans renimi srasnda bir yl TB TAKtan burs alan Halil brahim olu, halen yksek lisans rencisi olarak renimine devam etmektedir.

178

EK-1. A1 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Ik Tr D65 ektirme msTL84 %1 CWF D65 ektirme msTL84 %3 CWF D65 ektirme msTL84 %6 CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 20g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 60g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 120g/L CWF D65 Pad-Steam msTL84 20g/L CWF D65 Pad-Steam msTL84 60g/L CWF D65 Pad-Steam msTL84 120g/L CWF Pad-Batch D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 120g/L msTL84 CWF Boyama Metodu L* 46.13 49.67 46.33 38.55 42.15 37.75 35.54 38.30 34.29 43.44 47.09 43.59 38.90 42.16 38.54 36.75 39.99 35.98 44.47 48.31 44.73 35.13 38.49 34.06 33.22 36.14 31.75 46.40 49.80 46.70 35.76 39.03 34.70 31.21 33.70 29.41 a* 58.30 53.73 43.80 57.43 51.56 42.88 55.07 48.83 40.79 56.96 52.47 42.70 53.63 48.46 39.68 53.61 47.97 39.55 58.36 53.98 44.01 53.30 47.48 39.35 50.88 44.52 36.92 56.90 52.50 42.53 54.50 48.42 40.24 48.77 41.98 34.90 b* 2.45 6.63 0.38 10.24 14.61 6.56 13.45 17.62 9.26 6.61 11.12 4.63 8.59 12.57 5.93 11.46 15.48 8.22 5.62 10.25 3.58 14.89 19.14 11.15 16.98 20.72 12.85 2.98 7.02 1.21 13.40 17.51 9.68 17.77 21.06 13.44 C* 58.36 54.20 43.80 58.33 53.59 43.38 56.69 51.82 41.83 57.34 53.63 42.95 54.31 50.06 40.12 54.82 50.41 40.39 58.63 54.95 44.16 55.34 51.19 40.90 53.64 49.10 39.09 56.98 52.96 42.55 56.13 51.49 41.39 51.91 46.97 37.40 h 2.41 7.03 0.50 10.11 15.82 8.69 13.72 13.84 12.73 6.62 11.97 6.20 9.11 14.54 8.50 12.06 17.89 11.74 5.50 10.76 4.65 15.61 21.95 15.82 18.46 24.96 19.19 3.00 7.62 1.62 13.81 19.88 13.53 20.02 26.63 21.07 X 26.31 31.76 25.21 18.99 22.94 17.10 16.16 13.33 14.12 23.29 28.37 22.21 18.55 22.25 17.14 16.83 20.12 15.14 24.62 30.18 23.62 15.55 18.70 13.72 13.80 16.22 11.82 26.25 31.56 25.28 16.23 19.36 14.32 12.18 13.97 10.13 Y 15.37 18.14 15.52 10.40 12.60 9.95 8.77 10.60 8.15 13.45 16.09 13.55 10.60 12.60 10.39 9.41 11.24 9.00 14.17 17.04 14.35 8.57 10.36 8.04 7.64 9.08 6.97 15.57 18.26 15.79 8.88 10.68 8.35 6.74 7.86 6.00 Z 15.39 9.93 10.60 7.90 5.15 5.51 5.76 3.75 4.01 11.82 7.64 8.15 8.55 5.53 5.90 6.74 4.36 4.66 12.87 8.35 8.92 5.28 3.43 3.66 4.20 2.71 2.89 15.36 9.83 10.54 5.85 3.80 4.05 3.46 2.21 2.35

179

EK-2. A2 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Ik Tr D65 ektirme msTL84 %1 CWF D65 ektirme msTL84 %3 CWF D65 ektirme msTL84 %6 CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 20g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 60g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 120g/L CWF Pad-Steam D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam D65 120g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 120g/L msTL84 CWF Boyama Metodu L* 46.54 50.09 46.77 38.28 41.87 37.50 34.38 37.58 33.00 43.43 47.08 43.60 37.30 40.46 36.73 36.90 40.08 36.14 43.70 47.54 43.85 35.84 39.28 34.89 32.66 35.49 31.12 46.02 49.42 46.29 35.78 39.02 34.74 30.82 33.38 29.16 a* b* C* h X 26.75 32.32 25.69 18.74 22.64 16.88 15.13 17.97 13.08 23.20 28.28 22.15 17.14 20.46 15.61 16.88 20.14 15.20 23.82 29.20 22.70 16.21 19.58 14.42 13.40 15.67 11.40 25.80 31.05 24.83 16.23 19.34 14.34 11.87 13.73 9.98 Y 15.67 18.49 15.85 10.25 12.42 9.81 8.19 9.85 7.54 13.45 16.08 13.56 9.70 11.53 9.39 9.48 11.30 9.08 13.63 16.43 13.73 8.93 10.82 8.44 7.38 8.75 6.70 15.29 17.93 15.48 8.89 10.67 8.37 6.62 7.71 5.90 Z 15.94 10.28 10.97 7.76 5.06 5.41 5.16 3.36 3.59 11.60 7.43 7.98 7.41 4.79 5.11 6.86 4.43 4.73 12.01 7.79 8.32 5.71 3.71 3.96 3.99 2.58 2.75 15.12 9.73 10.37 5.98 3.88 4.15 3.44 2.21 2.35

58.37 1.92 53.95 6.11 43.90 -0.11 57.29 10.25 51.45 14.63 42.78 6.63 54.08 14.14 47.68 18.11 39.88 9.85 56.58 7.19 52.17 11.73 42.37 5.31 52.99 9.86 47.58 13.74 39.08 6.94 53.28 11.24 47.67 15.21 39.24 8.06 58.15 6.56 53.66 11.24 43.80 4.38 54.07 14.16 48.38 18.53 40.06 10.57 50.70 17.14 44.20 20.76 36.72 12.83 56.66 2.88 52.36 6.93 42.42 1.07 54.43 12.89 48.35 16.92 40.18 9.16 48.58 17.36 41.84 20.58 34.80 13.07

58.40 1.89 54.30 6.47 43.90 359.86 58.20 10.15 53.49 15.88 43.29 8.80 55.90 14.66 51.00 20.80 41.08 13.87 57.04 7.24 53.47 12.67 42.71 7.15 53.90 10.54 49.52 16.11 39.69 10.06 54.45 11.91 50.04 17.69 40.06 11.61 58.52 6.44 54.82 11.83 44.02 5.72 55.89 14.68 51.80 20.96 41.43 14.79 53.52 18.68 48.83 25.16 38.83 18.38 56.73 2.91 52.82 7.54 42.43 1.45 55.94 13.32 51.23 19.28 41.21 12.85 51.53 18.66 46.63 26.19 37.17 20.59

180

EK-3. A3 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Boyama Metodu ektirme %1 ektirme %3 ektirme %6 PadTermofiksaj 20g/L PadTermofiksaj 60g/L PadTermofiksaj 120g/L Pad-Steam 20g/L Pad-Steam 60g/L Pad-Steam 120g/L Pad-Batch 20g/L Pad-Batch 60g/L Pad-Batch 120g/L Ik Tr D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF L* 45.06 48.57 45.16 37.57 41.03 36.67 34.43 37.58 33.05 45.47 49.04 45.88 37.04 40.28 36.40 36.84 40.14 36.09 44.52 48.35 44.75 36.04 39.50 35.10 33.25 36.20 31.79 45.88 49.28 46.14 35.82 39.02 34.76 31.63 34.17 28.92 a* 58.03 53.37 43.52 56.53 50.54 42.07 53.87 47.46 39.68 56.37 52.33 42.31 53.30 47.85 39.39 53.85 48.27 39.80 58.14 53.79 43.82 54.17 48.48 40.14 51.43 45.07 37.46 56.64 52.23 42.32 54.30 48.19 40.06 49.03 42.35 35.18 b* 3.15 7.31 0.94 10.59 14.79 6.82 13.93 17.82 9.62 4.89 9.26 3.36 10.31 14.29 7.22 11.72 15.87 8.53 5.73 10.38 3.69 14.05 18.42 10.45 16.58 20.34 12.43 3.22 7.27 1.41 12.26 16.22 8.52 17.10 20.40 12.82 C* 58.12 53.86 43.53 57.51 52.66 42.62 55.64 50.70 40.83 56.59 53.15 42.44 54.29 4S.94 40.04 55.11 50.82 40.70 58.42 54.78 43.98 55.96 51.86 41.48 54.04 49.45 39.47 56.73 52.73 42.35 55.67 50.84 40.96 51.92 47.01 37.44 h 3.11 7.80 1.23 10.61 16.31 9.21 14.50 20.58 13.63 4.95 10.03 4.55 10.95 16.63 10.38 12.28 18.20 12.09 5.63 10.92 4.81 14.54 20.80 14.59 17.87 24.29 18.36 3.26 7.93 1.90 12.72 18.60 12.00 19.23 25.73 20.03 X 25.14 30.33 23.94 18.01 21.63 16.10 15.13 17.94 13.08 25.17 30.60 24.38 17.00 20.35 15.42 16.94 20.32 15.26 24.62 30.17 23.60 16.38 19.78 14.59 13.91 16.37 11.92 25.65 30.85 24.66 16.24 19.30 14.33 12.48 14.37 10.47 Y 14.59 17.25 14.65 9.85 11.89 9.36 8.22 9.86 7.56 14.88 17.63 15.18 9.56 11.42 9.22 9.45 11.34 9.05 14.20 17.07 14.37 9.03 10.95 8.55 7.65 9.11 6.99 15.18 17.82 15.38 8.91 10.67 8.38 6.92 8.09 6.20 Z 14.29 S.23 9.85 7.33 4.78 5.11 5.22 3.40 3.63 13.86 8.93 9.52 7.17 4.64 4.96 6.71 4.34 4.63 12.86 8.34 8.91 5.81 3.78 4.04 4.28 2.77 2.95 14.86 9.57 10.20 6.14 3.99 4.26 3.69 2.37 2.52

181

EK-4. A4 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Boyama Metodu ektirme %1 ektirme %3 ektirme %6 PadTermofiksaj 20g/L PadTermofiksaj 60g/L PadTermofiksaj 120g/L Pad-Steam 20g/L Pad-Steam 60g/L Pad-Steam 120g/L Pad-Batch 20g/L Pad-Batch 60g/L Pad-Batch 120g/L Ik Tr D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF L* 45.40 48.90 45.52 37.76 41.25 36.88 34.20 37.32 32.78 44.04 47.68 44.25 39.01 42.32 38.60 35.98 39.14 35.10 45.01 48.68 45.34 35.74 39.17 34.74 32.91 35.75 31.36 45.48 48.91 45.71 35.53 38.72 34.43 31.07 33.48 29.28 a* 58.00 53.38 43.50 56.66 50.71 42.17 53.61 47.17 39.44 56.85 52.47 42.62 54.02 48.83 40.00 53,03 47.31 39.04 57.45 53.25 43.27 53.87 48.23 39.95 50.73 44.26 36.75 56.78 52.35 42.48 54.13 47.97 39.89 48.27 41.50 34.47 b* 3.00 7.14 0.81 11.03 15.27 7.30 14.22 18.09 9.87 6.29 10.79 4.44 9.10 13.18 6.37 12.19 16.17 8.85 4.49 8.90 2.64 14.44 18.80 10.78 17.13 20.77 12.90 3.27 7.37 1.38 13.11 17.08 9.32 17.38 20.57 13.12 C* 58.08 53.86 43.51 57.72 52.96 42.80 55.46 50.52 40.66 57.20 53.57 42.85 54.78 50.58 40.50 54.42 50.00 40.03 57.62 53.99 43.35 55.87 51.76 41.38 53.55 48.89 38.95 56.88 52.87 42.50 55.69 50.92 40.96 51.31 46.32 36.88 h 2.96 7.62 1.07 11.01 16.76 9.82 14.85 20.98 14.06 6.32 11.62 5.95 9.56 15.11 9.05 12.94 18.87 12.78 4.47 9.49 3.50 14.38 21.29 15.09 18.66 25.14 13.34 3.30 8.01 1.87 13.62 19.60 13.15 18.81 26.37 20.85 X 25.48 30.72 24.30 18.19 21.87 16.28 14.93 17.66 12.86 23.85 29.04 22.83 18.71 22.48 17.24 16.14 19.23 14.40 24.95 30.42 24.06 16.12 19.45 14.30 13.57 15.87 11.55 25.27 30.45 24.25 15.99 19.00 14.07 12.02 13.74 10.01 Y 14.83 17.52 14.92 9.95 12.02 9.47 8.10 9.71 7.44 13.86 16.54 14.01 10.66 12.71 10.43 9.00 10.74 8.55 14.55 17.34 14.73 8.87 10.76 8.37 7.49 8.88 6.81 14.89 17.52 15.06 8.77 10.50 8.22 6.68 7.76 5.95 Z 14.60 9.43 10.06 7.30 4.76 5.09 5.08 3.30 3.53 12.33 7.86 8.48 8.45 5.47 5.83 6.23 4.03 4.29 13.70 8.86 9.46 5.61 3.65 3.89 4.07 2.63 2.80 14.54 9.37 9.99 5.83 3.78 4.04 3.48 2.23 2.36

182

EK-5. A5 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Ik Tr D65 ektirme msTL84 %1 CWF D65 ektirme msTL84 %3 CWF D65 ektirme msTL84 %6 CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 20g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 60g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 120g/L CWF Pad-Steam D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam D65 120g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 120g/L msTL84 CWF Boyama Metodu L* 49.02 52.38 49.45 39.37 42.99 38.62 35.35 38.64 33.89 44.24 47.90 44.43 36.80 40.04 35.90 37.44 40.53 36.76 44.67 48.57 44.85 37.96 41.62 37.23 34.02 37.14 32.47 46.51 50.39 46.74 37.07 40.72 35.91 32.40 35.11 30.55 a* 57.24 53.22 42.99 58.31 52.39 43.53 55.75 49.10 41.15 57.10 52.71 42.87 53.50 47.83 39.46 52.60 47.15 38.76 59.04 54.55 44.54 56.31 50.78 42.02 53.37 46.85 39.07 59.96 55.49 45.26 56.92 50.79 42.29 51.02 44.17 36.81 b* 0.53 4.43 -1.13 10.02 14.40 6.39 14.92 18.99 10.41 6.11 10.63 4.21 11.88 15.98 8.49 9.12 12.90 6.04 6.05 10.80 3.88 12.43 17.03 9.04 17.23 21.24 12.85 4.17 8.87 2.08 15.15 19.81 11.15 17.90 21.45 13.34 C* h X Y Z

57.24 0.53 29.16 17.61 18.63 53.41 4.76 35.01 20.49 11.98 43.01 358.50 28.39 17.96 12.77 59.17 9.75 19.86 10.87 8.37 54.33 15.37 23.97 13.15 5.46 44.00 8.35 17.94 10.44 5.84 57.72 14.98 16.14 8.67 5.35 52.65 21.14 19.16 10.45 3.49 42.44 14.19 13.89 7.95 3.73 57.43 6,11 24.11 14.01 12.53 53.77 11.40 29.36 16.71 8.09 43.07 5.60 23.06 14.14 8.62 54.80 12.52 16.84 9.43 6.65 50.43 18.48 20.14 11.28 4.30 40.36 12.14 15.06 8.96 4.58 53.38 9.84 17.18 9.78 7.67 48.88 15.30 20.44 11.57 4.96 39.22 8.85 15.58 9.41 5.29 59.35 5.85 24.98 14.31 12.84 55.61 11.20 30.65 17.25 8.33 44.71 4.98 23.87 14.44 8.90 57.67 12.45 18.29 10.06 7.02 53.56 18.54 22.25 12.26 4.57 42.98 12.14 16.53 9.66 4.89 56.08 17.89 14.76 8.02 4.41 51.44 24.39 17.45 9.62 2.86 41.12 18.20 12.60 7.29 3.05 60.11 3.98 27.11 15.65 14.92 56.19 9.08 33.14 18.74 9.65 45.31 2.63 26.00 15.82 10.30 58.90 14.90 17.68 9.58 5.97 54.52 21.31 21.39 11.69 3.89 43.74 14.77 15.56 8.96 4.15 54.06 19.33 13.27 7.26 3.78 49.11 25.90 15.38 8.56 2.43 39.15 19.92 11.06 6.46 2.58

183

EK-6. A6 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Boyama Metodu ektirme %1 ektirme %3 ektirme %6 PadTermofiksaj 20g/L PadTermofiksaj 60g/L PadTermofiksaj 120g/L Pad-Steam 20g/L Pad-Steam 60g/L Pad-Steam 120g/L Pad-Batch 20g/L Pad-Batch 60g/L Pad-Batch 120g/L Ik Tr D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF L* 47.14 50.70 47.42 39.31 42.90 38.60 34.11 37.20 32.58 46.86 50.31 47.33 38.42 41.54 37.89 36.53 39.70 35.65 44.35 48.77 45.20 37.16 40.68 36.33 33.68 36.67 32.18 47.14 50.38 47.45 35.90 39.06 34.81 31.47 33.87 29.76 a* 58.47 54.16 43.99 57.43 51.72 42.89 53.78 47.19 39.49 56.00 52.07 41.95 52.94 47.63 39.01 53.26 47.55 39.18 58.68 54.23 44.20 55.16 49.55 41.00 52.03 45.61 37.94 55.94 51.68 41.73 53.96 47.83 39.70 47.91 41.26 34.18 b* 2.02 6.23 0.08 9.43 13.79 5.92 14.92 18.79 10.45 4.25 8.44 2.84 9.11 12.92 6.23 12.53 16.55 9.20 5.71 10.31 3.64 13.07 17.49 9.60 16.64 20.46 12.42 2.32 6.12 0.60 13.06 16.97 9.28 16.49 19.56 12.25 C* 58.50 54.52 43.99 58.20 53.53 43.30 55.81 50.79 40.85 56.16 52.75 42.04 53.72 49.35 39.50 54.71 50.35 40.25 58.36 55.20 44.35 56.69 52.55 42.10 54.63 49.99 39.92 55.99 52.05 41.74 55.52 50.75 40.77 50.67 45.66 36.31 h 1.98 6.57 0.10 9.32 14.93 7.86 15.50 21.71 14.82 4.34 9.21 3.87 9.76 15.18 9.08 13.24 19.19 13.21 5.56 10.77 4.71 13.33 19.44 13.18 17.73 24.16 18.13 2.38 6.75 0.83 13.61 19.53 13.16 19.00 25.37 19.71 X 27.41 33.14 26.40 19.64 23.71 17.80 14.89 17.57 12.74 26.51 32.06 25.80 18.02 21.47 16.50 16.59 19.78 14.83 25.18 30.80 24.14 17.43 21.09 15.65 14.31 16.84 12.24 26.79 32.03 25.88 16.23 19.27 14.31 12.21 13.97 10.24 Y 16.13 19.01 16.34 10.84 13.09 10.43 8.06 9.65 7.35 15.91 18.68 16.27 10.32 12.20 10.03 9.29 11.07 8.83 14.51 17.41 14.68 9.62 11.67 9.18 7.86 9.36 7.17 16.13 18.74 16.36 8.95 10.69 8.40 6.85 7.94 6.14 Z 16.36 10.55 11.25 8.51 5.54 5.92 4.90 3.18 3.40 15.15 9.73 10.38 8.15 5.27 5.62 6.38 4.12 4.39 13.17 8.54 9.12 6.51 4.23 4.52 4.41 2.85 3.04 16.23 10.42 11.11 5.99 3.89 4.15 3.75 2.40 2.55

184

EK-7. A7 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Ik Tr D65 ektirme msTL84 %1 CWF D65 ektirme msTL84 %3 CWF D65 ektirme msTL84 %6 CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 20g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 60g/L CWF PadD65 Termofiksaj msTL84 120g/L CWF Pad-Steam D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Steam D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Steam D65 120g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 20g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 60g/L msTL84 CWF Pad-Batch D65 120g/L msTL84 CWF Boyama Metodu L* 47.32 50.74 47.63 37.88 41.28 37.05 34.86 38.01 33.60 45.74 49.14 46.15 38.49 41.52 38.01 36.97 40.05 36.20 45.06 48.76 45.33 37.42 40.88 36.66 33.56 36.46 31.98 46.52 49.60 46.78 36.78 38.82 35.93 31.65 34.00 30.07 a* 57.27 53.10 43.03 56.35 50.45 41.92 53.85 47.60 39.72 55.30 51.31 41.37 51.91 46.76 38.17 52.16 46.72 38.32 57.69 53.40 43.40 54.93 49.43 40.82 51.52 45.04 37.43 54.42 50.22 40.50 53.07 47.27 39.02 47.41 40.98 33.89 b* 1.34 5.36 -0.49 9.71 13.81 6.06 12.54 16.42 8.41 4.62 8.76 3.17 8.71 12.44 6.02 11.23 15.11 8.11 5.05 9.53 3.13 12.01 16.37 8.67 16.74 20.48 12.47 1.83 5.42 0.13 10.41 14.10 7.03 14.81 17.78 10.76 C* h X Y Z

57.29 1.34 27.30 16.26 16.82 53.37 5.76 32.88 19.04 10,82 43.04 359.35 26.39 16.50 11.55 57.19 9.78 18.23 10.02 7.72 52.30 15.31 21.85 12.04 5.03 42.36 8.22 16.37 9.57 5.38 55.30 13.11 15.45 8.43 5.69 50.35 19.03 18.32 10.09 3.70 40.60 11.95 13.46 7.82 3.95 55.49 4.78 25.19 15.08 14.16 52.05 9.69 30.43 17.71 9.10 41.50 4.38 24.44 15.38 9.70 52.63 9.53 17.89 10.36 8.31 48.38 14.89 21.26 12.19 5.35 38.64 8.96 16.44 10.09 5.70 53.35 12.15 16.73 9.52 6.89 49.10 17.92 19.91 11.28 4.44 39.17 11.95 15.08 9.11 4.74 57.91 5.00 25.06 14.59 13.51 54.25 10.11 30.55 17.40 8.73 43.52 4.12 24.09 14.78 9.32 56.23 12.33 17.58 8.76 6.88 52.07 18.33 21.25 11.79 4.47 41.73 11.99 15.87 9.35 4.78 54.17 18.00 14.14 7.80 4.35 49.48 24.45 16.57 9.25 2.81 38.45 18.42 12.05 7.08 3.00 54.45 1.92 25.78 15.66 15.96 50.51 6.16 30.68 18.09 10.24 40.50 0.18 24.88 15.85 10.90 54.08 11.10 16.75 9.42 7.02 49.33 16.61 19.82 11.14 4.54 39.64 10.22 15.01 8.97 4.85 48.67 17.35 12.25 6.93 4.10 44.67 23.45 14.02 8.01 2.63 35.56 17.62 10.38 6.26 2.79

185

EK-8. A8 Nolu Kuman Renk Koordinatlar Boyama Metodu ektirme %1 ektirme %3 ektirme %6 PadTermofiksaj 20g/L PadTermofiksaj 60g/L PadTermofiksaj 120g/L Pad-Steam 20g/L Pad-Steam 60g/L Pad-Steam 120g/L Pad-Batch 20g/L Pad-Batch 60g/L Pad-Batch 120g/L Ik Tr D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF D65 msTL84 CWF L* 45.58 49.12 45.70 37.85 41.37 36.99 33.94 36.99 32.53 42.97 46.46 43.05 37.19 40.14 36.66 35.02 37.91 34.02 42.88 46.78 42.83 35.72 39.08 34.60 32.06 34.62 30.22 45.92 49.10 46.17 35.41 38.40 34.34 30.80 33.03 28.10 a* 58.06 53.54 43.62 56.65 50.76 42.20 52.96 46.60 38.91 55.45 50.99 41.39 51.34 46.03 37.67 50.97 45.21 37.21 58.45 53.72 44.00 54.12 48.19 38.98 50.34 43.27 36.07 55.32 50.99 41.23 52.53 46.49 38.50 46.64 40.01 33.08 b* 2.80 7.01 0.62 10.73 15.04 7.05 13.75 17.53 9.45 7.16 11.47 5.17 8.88 12.46 6.08 12.61 16.27 9.20 7.83 12.74 5.46 14.54 18.85 10.75 17.99 21.29 13.43 2.49 6.22 0.72 12.09 15.76 8.39 16.11 18.99 11.99 C* 58.12 54.00 43.62 57.65 52.94 42.78 54.72 49.79 40.04 55.91 52.26 41.71 52.10 47.68 38.16 52.51 48.05 38.33 58.99 55.21 44.34 56.04 51.75 41.40 53.45 48.22 38.49 55.37 51.37 41.24 53.90 49.09 39.41 49.35 44.29 35.18 h 2.76 7.46 0.82 10.72 16.50 9.48 14.55 20.62 13.66 7.36 12.68 7.12 9.82 15.14 9.16 13.90 19.79 13.89 7.72 13.35 7.07 15.04 21.36 15.05 19.66 26.20 20.42 2.58 6.96 0.99 12.96 18.73 12.30 19.05 25.39 19.92 X 25.67 31.02 24.51 18.26 22.00 16.37 14.64 17.28 12.62 22.52 27.28 21.41 16.76 19.85 15.32 15.07 17.78 13.35 23.09 28.34 21.78 16.13 19.36 14.20 12.95 14.85 10.76 25.37 30.30 24.43 15.62 18.44 13.78 11.62 13.20 9.72 Y 14.96 17.69 15.05 10.00 12.09 9.53 7.98 S.53 7.32 13.14 15.61 13.19 9.64 11.33 9.36 8.51 10.04 8.02 13.08 15.85 13.05 8.87 10.70 8.30 7.11 8.31 6.33 15.21 17.68 15.39 8.71 10.32 8.17 6.57 7.55 5.88 Z 14.82 9.56 10.20 7.43 4.84 5.17 5.08 3.30 3.53 11.33 7.30 7.79 7.62 4.92 5.25 5.74 3.70 3.94 11.00 7.14 7.63 5.58 3.62 3.86 3.66 2.36 2.51 15.21 9.77 10.41 6.02 3.90 4.16 3.61 2.31 2.45

186

EK-9. A2 Numaral Kumaa Ait Birim Rapor X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X

EK-10. A4 Numaral Kumaa Ait Birim Rapor X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

187