ve D Alemlerde Dnme ve Kefetmeye Dayal Bir Yolculuk

nsz
Bu almada temel amacm, okurlar en byk sorulara kar ilgili hale getirmek ve evreni anlama adna aba gsteren zihinler oluturmaya katkda bulunmak eklinde zetlenebilir. Bizde dnme ve aratrma, yzyllardan beri durgun. Bat karsnda byk bir eziklik iindeyiz. Okuyan, dnen ve aratran bireyler yetitirmek zorundayz. Bununla beraber, kainat doru anlamak her birey iin vazgeilmez bir neme sahiptir. Bu iddiasz kitap, eya ve hadiseleri halla etme adna kk bir deneme saylabilir. nsan zihnini harekete geirecek ve derin dncelere salacak byk sorularn ne kadar aknlk verici ve ilgiye deer olduunu gsterebilmek, mit ediyorum ki okuyucuda byk bir merak duygusu ve aratrma ak meydana getirecektir. Elinizdeki kitaptan yapacam u alntlarla belki daha iyi fikir verebilirim: Bilim gnmzde aklanamayan sorularla doludur. Bunlarn temelinde kainatn nasl ortaya kt, canllarn nasl meydana geldii ve maddeden ibaret bir et paras olan beynin uur (ya da bilin) dediimiz hisleri, alglar, nasl meydana getirdiidir. Bu sorular bilim adamlarn en ok megul eden, zihinlerini en ok zorlayan sorulardr. kinci muazzam soru, canllk dediimiz eyin nasl ortaya ktdr. Bu konuda bilim adamlar iki farkl gr daha dorusu senaryo zerinde durmaktadrlar. Birincisi molekllerden basit bir hcrenin kendi kendine olmasdr. Dieri de canllarn uzaydan gelmi olmasdr. Uzay ok byk olduu iin ya da sonsuz evren modelinde ok sayda evren olduu iin, bu evrenlerin birinden birinde mutlaka bir canl oluabilir ve oradaki ortamn gelimeye msait olduu lde geliir. Grnen evrende yz milyar civarnda galaksi, her bir galakside yaklak yz milyar yldz olduunu hatrlayalm. Fakat rastgele canl oluma ihtimali gene de bunlardan ok kk grnmektedir. Dolaysyla ilk canlnn nasl var olduu, evrimsel biyolojinin en zor sorusu olarak durmaktadr. Hatta birok biyoloji uzman, hcrenin Yaratc tarafndan dzenlendiine inanmaktadr. nk DNA, proteinler ve hcre iinde grev yapan organeller ok karmak yapdadr, kendi kendine organize olmas pek mmkn gzkmemektedir. Evrenin maddi yapsnn nasl olduu nasl alt henz anlalm deildir. Mslman, grnmeyen melek adnda varlklarn bu ileyii Allahn emriyle yaptna inanr. Bilim adamlarnn bulduu kefettii

eyler bu olaylara bir isim takmaktan ibarettir. Mesela ekim denen hadise nasl olur? Buna hibir aklama getirmeden bilim adam ekim kanunu bunu yapar der. Halbuki o kanunun nasl bir gc olabilir? Kanunlar matematiksel soyut varlklardr ve bu zellikte bir ey madde zerine tesir edemez. Edebilmesi iin maddeye hkm geen varlk trleri olmaldr. Evreni bir bilgisayar gibi dnelim. Bunun iletim sistemi, kainattaki btn kanunlar bnyesinde barndran ruhtur. Aslnda kuantum fizii bu konuda ipular vermektedir. Kuantum fiziine gre bir ey gzlenmedike var olmaz. Yani ilimden kudrete kma uurlu gzlemle olur. Bylece ruh, kainatta gizli olan nesneleri boyutlar insann bilgisine sunan bir manevi bir cevherdir. Ruh olmasayd ya da almasayd ne kendimizin ne de evremizin farknda olamayacaktk. Cenab- Allahn uurlu varlklara mesaj Kuran-I Kerim oku emriyle balamaktadr. Mslmann vazifesi kainat bir kitap gibi okumaktr. Her kitap okuyucusuna bir eyler anlatmak ister. Kainat da insana ok mhim eyler anlatr. nsan kalbini ve akln kullanarak bu mesajlar zmelidir. En temel mesaj, btn olup biten eylerin tek elden ynetildii ve Yaratcnn tek olduudur. Byk dnr Muhammed kbalden bir alntyla bitirelim: slam derinden yaayan Mslmanlar, ilk zamanlarda ok faydal iler yapm olsa da bugnk modern bilim ve felsefeden taze ilhamlar almaktan uzaklam durumdadr. Nerdeyse sekiz asrdr slam medeniyetinde dnce canll kaybolmu, sadece eski kitaplara yazlan aklama kitaplara hasrolmutur. slamda dnme hala ok eski geleneklere bal ve Bat dncesinin yannda ocuksu bir seviyede kalm durumdadr. slam dncesi yeniden canlandrlmal ve modern bilimdeki gelimelerden kopuk kalmamaldr. Zaten bugnlerde modern bilim kendi iinde materyalist dnceden uzaklaacak gelimeler yaamaktadr. Dnmenin bir sonu ve snr olmad iin, belki de bu alma yeni, orijinal ve geree daha yakn ilmi almalara ve dncelere yol aabilecektir.

Giri
Benlik duygusu (ene) insana verilmi bir emanettir. nsan kainat bu benlii kullanarak anlar. Kainatn bir sahibi vardr ve onun zerinde tasarruf etmektedir. Diledii zaman yamur yadrr, diledii zaman zelzele yaptrr, diledii zaman da kyameti kopararak bu dnyaya bir son verir. nsan da kendi vcuduna kendisini sahip kabul eder. Aslnda bu bir zandr. O vcud da kainatn bir paras, yani Yaratcnn bir mlkdr. Fakat benlik burada vehmi bir snr izer, vcudun kendine ait olduunu dnr. Gren ve iiten bir kii grme ve iitmenin ne olduunu, nasl bir ey olduunu anlar. Benlik sayesinde bunlar yaad iin her trl duygular ve hisleri anladka bu duygu ve hislerin kaynaklarn aratrmaya balar. Mesela merhamet duygusunu yaayan, hisseden biri bunu benliiyle yaar, bakalarna veya kendisine acma eklinde bunu hisseder. Buradan Allah- Tealann Rahman ve Rahim isimleri hakknda fikir edinir, bunlarn ne anlama geldiini az ok anlamaya balar. Veya adalet duygusuyla hareket eden, hakkn arayan ve hakszlara yardm eden bir kii Allah- Tealann Adil ism-i erifini kavrama yolunda mesafe kat eder. Bylelikle eyann hakikati olan esma-i ilahiye benlik yoluyla zlmeye balar. Benliin bir emanet olduunu fark etmeyen veya kabul etmeyenler zerlerindeki tecellilerden Allaha yol bulamaz, kendi kendilerinde taklr kalrlar. Dier zmre ise benlii gerek sahibine verir, bylece Nefsini

bilen Rabbini bilir sznn geerliliini ortaya koyarlar. nk Allah- Teala, isimlerinin bir oda olarak yaratt insanda bu isimlerin tecellilerini gstermektedir. nsan nefsindeki baz zellikler zddyla, bazs da aynyla Allah gstermektedir. Aciz ve fakir oluu, her eyin stesinden gelemeyii, isteklerine arzularna yetiememesi Allahn Kudret, Rahmet, Cmertlik, Gna sfatlarna bir aynadr. nsandaki gzel ahlak ve vicdan ise dorudan Allah gsteren iaretlerdir.

Allah- Tanmak
Allah tanmak kalble olur. Akl, kalpte tecelli eden esmay anlamaya alr. Mesela iimizde bir sknt, kalbimizde bir kabz hali hissettiimizde bizi skan, daraltan, bunaltan biri olduunu dnrz. Tam tersi iimizde bir inirah duyduumuzda yani kalbimiz bast hali yaadnda bu sefer bizim gnlmz genileten biri olduunu anlarz. Aslnda her iki hal de Allah- Tealann el-Kabz ve el-Bast isimleriyle yapt tecellilerden ibarettir. Allahn koyduu belli kurallar vardr. Bu kurallara uyanlar Allaha yaklam olurlar. nk seven sevdiini ciddiye alr, itaat eder. Bunun neticesi Cenab- Hak onlara baz perdeleri aralayarak baz srlar gsterir. Onlarn gren gz iiten kula olur. Yani eyay gzel gsterir, gzellikleri gsterir, gzel eyleri duyurur, her eyiyle gzel bir hayat yaatr. El-Hayy Cenab- Hakkn isimlerindendir. Bir an nurlu bir hayat yaamak, milyonlarca sene karanlk bir hayat yaamaktan iyidir. Asl hayat, Allaha yakn, kalbin zmrt tepelerinde yaanan hayattr.

Allah- Tealann Varlnn Bilinmesi zerine Baz Dnceler

Temel baz sorular cevaplamak iin Kuran- Kerim ve snnet-i sahihadan faydalanacaz. Bizim bilgi teorimiz olduka ak ve nettir nk vahye

dayanmaktadr. Fakat gnmz bilim ve felsefesindeki gelimeler baz konular yeniden ele almay gerekli klmaktadr. 1- Tanrya gerek duymadan evreni aklama fikri (S. Hawking) 2- Charles Darwinin evrim teorisi 3- Gerekliin toplum tarafndan yaratld dncesi Biz bu yazmzda sadece birinci maddeyle ilgilenecek, dier konular uzmanlara brakacaz. Tanrsz bir dnya mmkn mdr? Allahn varln bir rpda gsteren birka noktay madde madde sralayalm: 1234567Kainattaki mkemmellik Dzen (kanunlarn kusursuz ileyii) Canllar alemindeki harikalklar Peygamberler ve mucizeleri Kutsal kitaplar ve Kuran Kabe ve Hac Dini tecrbeler

evremize baktmzda her ey ylesine yerli yerinde grnmektedir ki sanki nceden planlanm bir evre dzeni, yaanlr bir dnya iinde neet ettiimiz ortaya kmaktadr. Son yllarda fizikiler fizik kanunlarnn, uzay boyutlarnn ve kanunlardaki sabitlerin ok hassas ayarlanmas sonucu canllar iin yaanabilir bir ortam oluabildiini kefettiler. Her eyin birdenbire yklp mahvolmasn engelleyen eylerden biri hi deimeden maddeyi kontrol eden fizik kanunlardr. Kuran- Kerim bu kurallarn ileyiini salayan grnmeyen varlklar olduunu syler ve melek adndaki bu varlklara inanmak mslmanca bir imann artlarndandr. Fizik kanunlar evrenin her yerinde ayndr. Matematiksel bir kesinlikle alrlar. Canllk apayr bir ekilde Allah gsterir. Orada delil getirmeye gerek yoktur nk bir canly veya canl topluluunu izleyen insann bylenip Yaratcy dnmemesi ok zordur. Allah- Teala sebepler perdesiyle gizledii varln canllar dnyasnda perdeyi kaldrarak aa vurmutur. Cenab- Hakkn isimlerinden biri de Hayy (hayat sahibi, diri) dr. Peygamberlerin yaam harikalklarla doludur ve incelenmeye deer. Gsterdikleri mucizeler sayszdr. Byle bir aratrma iin en salam kaynak Kuran- Kerimdir. Ayrca peygamberler ve zellikle son peygamber Hz. Muhammed Mustafa sav yce rnek ahlakyla da Allah- Zlcelalin Rububiyetini Rab oluunu gsterirler. nsan- kamil diyebileceimiz btn fertler, ki bata nebiler parlak bir ayna gibi Allah gsteren ahitlerdir. Allahn saysz ismi vardr. Bunlardan 99 tanesi bize bildirilmitir. Kuran- Kerim Allah- Tealann isimlerini aklayan srlarla dolu bir kitaptr. Farkl farkl grnmleri olan bu isimler sayesinde Allah- Tealay tanmak kolaylamaktadr. Kuran, kendisinden evvelki Tevrat ve ncil gibi kitaplar dorulayc olarak gnderilmi son kitap ve en byk mucizedir. Her ey o

kitabn iinde vardr. nk ezeli ve sonsuz ilmin bu dnyadaki izdmdr. Kabe ve yzbinlerce insann orada yaptklar ibadetler grkemli ve ihtiaml bir ekilde Cenab- Hakkn Uluhiyetini gsterir. Bir milyon insann ayn anda secdeye kapanmas yle bir ruh hali oluturur ki evrenin sahibinin huzurundayz gz kamatrc bir manevi iklimde Onun nnde eilip alalp tevazu iinde Onun yceliini kendi acizliimizi ifade ediyoruz demektir. Hac ibadeti dnyada ei benzeri olmayan ve incelenmesi ya da daha iyisi yaanmas gereken bir fenomendir, mucizevi bir olaydr. Bir kiinin dua halinde Rabbine yalvarmas srasnda hissettii eyler dini tecrbedir. Mslmanlarn en temel ibadeti olan namazda ya da Allah anp zikrederken duyulan eyler de dini tecrbeye girer. Dini yaant mesela oru tutma akam iftar etme gece teravih namaz klma gibi eyler de yani dinin hayattaki tezahrleri birinci elden yaanan her trl tecrbe dini tecrbedir ve kiinin din hakknda duyup hissettii eyler vicdannda zel bir bilgi oluturur. Bu bilgiyle insan Rabbini tanr. Vicdannda salam bir ekilde Rabbini duyup hisseden birinin d dnyadaki aldatmaca ve propagandalarla Allahszla, Tanrtanmazla dmesi ok zordur. nk dini tecrbe dolayszdr. Kii bunu direk olarak yaar ve hisseder. Rabbinin kendisine ahdamarndan daha yakn olduunu, lp topran altna girdiinde sadece Ondan fayda geleceini Ona dayanp gvenmesi gerektiini anlar. ahsen tanma frsat bulduum iki ateistten biri dualarnn kabul olmadndan dolay ateist olduunu dieri ise kendisinden stte ona emir verecek bir varlk bulunmas dncesinden rahatsz olduu iin ateist olduunu sylemilerdi. Demek ki insanlarn yaad deneyimler ve i dnyalarndaki tercihler Allahn varl hakkndaki dncelerini etkilemekte hatta oluturmaktadr. Halbuki dua bir ibadettir, neticesine baklmaz. Sonu almak iin deil, Allah deer verdii iin dua edilir. nk dua ibadetin zdr. nsan nefsi hibir kural tanmadan serbest yaamak ister. Fakat Kuran- Kerim bu dnyada insanlarn imtihana tabi tutulduunu aka belirtmektedir. Ayrca Allahn emir ve yasaklarnn pek ok hikmetleri vardr. rtmek anlamna gelen kfr, gerei grp bildii halde onu kabule yanamamak, onu rterek onsuz yaamaya almaktr. Fakat gerek birgn gerek olarak insann karsna kar ve insan onunla yzlemek durumunda kalr. Allahn varln bilme iman ve yakin gibi terimlerle anlatlr. man kalbte yaklan bir nurdur. Yakin ise iinde hi phe bulunmayan imandr. Buradan syleyebiliriz ki, inanma akln sahas dna kmaktadr. Allah dilediine hidayet verir. Hakikati aratrma buna vesile olabilir. nsan dnyaya bir kere geleceine gre gerei bulmas ve doru yaamas en

nemli eydir. Bundan dolay da hem szleriyle, hem hareketleriyle Allahtan kamil iman ve yakin istemelidir

Doru Bilgiye Ulamak

nsanlar genellikle evrelerinden edindikleri bilgilere gre yaarlar. Halbuki bunlarn iinde yanllar olabilir. Doruyu yanltan ayrmak iin bilgiye eletirel gzle bakabilmek nemlidir. Felsefe bu tr bir sorgulama yapabilme zelliini insana kazandrr. Bu noktada phe faydaldr. nk taklitten tahkike gtrr. Bir bilgi salamsa phe onu rtemez, ancak batl ve bo inanlar, deersiz yanl bilgileri yok eder. Yerinde kullanldnda phe faydal bir aratr.

slama Gre Matrix

Matrix program nedir? nsann duyularna eitli veriler vererek onlara belli bir hayat yaatan onlar kandran bir program. Ryalarmzda bu tr eyler bazen olur. Hayali gerek sanrz. Bu konu, zerinde ok durmaya deer bir konu mudur? Bir kandrmacaya kurban gitme ihtimalimiz ne kadardr? Aslnda bunu bir misal kabul edersek u gerei ifade edebiliriz ki: Nefis ve eytan bu dnya hayatn gzel ve ssl gstermektedir. Mesela zengin olmak bal bana gaye yaplacak bir hedef midir? Ya da bir aile sahibi olmak bal bana ok deerli bir ey midir? Yaplmas gereken eyleri erteleyip nefsin houna giden eyleri bir an nce yaptrtmak isteyen iimizdeki sesler bizi kandrmaya almyor mu? nsan ycelten niyeti azmi ve uradr. nsan daha hassas yaamaya baladka eytann hileleri de tuzaklar da geliir. Gzel ahlak sahibi olmak ok ok nemlidir.

Fen Bilimleri ve Felsefeden Gelen Sapknlk

Bugnn zelliklerinden biri de dalaletin fen ve felsefeden gelmesidir. Dalalet yanl ve sapk inanlar demektir. Bilimin putlatrlmas da diyebileceimiz bu hadise iinde yaadmz aa zg bir durumdur. Bilim adamlar ve bilime inanan insanlarn belli bir ksm bilimin her eyi zeceini, her eyi aklayacan dnmekte ve bilimin gerei bize reten tek kaynak olduuna inanmaktadrlar. Bilimin snrlar be duyu ile alglanan verilerle yaplan deneyler ve bunlarn aklla anlalma abasdr. Halbuki be duyu ve akl dnda kalan eylerin

varolmas da pekala mmkndr. Biz bilgiyi bilimsel bilgiyle snrlarsak bilginin sahasn ok daraltm oluruz. Mutlak ve yanlsz bilgi sahibinden gelebilecek bir bilgi varsa ki dini bilgi erevesinde buna vahiy denmektedir, bu vahye dayal bilgi akla ve bilimlere yol gsterecek mutlak kesin bir bilgi olacaktr. Bunun iin dinin oluumunu ve vahyi incelemeliyiz. Son din olan slam dini 23 yl iinde inen vahiyle tamamlanmtr. Kurana baktmzda insan ve kainat hakknda bilgi veren pek ok ayetle karlarz. Ayrca Kuran varlklar aratrmay yani bir bakma bilim yapmay desteklemektedir. Ancak yaratl Allaha izafe etmekte, Onun ilerinde hibir orta olmadn zellikle vurgulamaktadr. Bilimin sebep sonu ilikisi grd yerde Kuran Allahn sanatn grr ve vurgular. nk sebepler de sonular da bizzat Allah tarafndan yaratlmaktadr. Her eyin arkasnda Allahn eli vardr. Sebep sonu ilikisi dediimiz olaylarda bile sebep ve sonucu ayr ayr ve birbiri ardndan yaratan Allahtr. Mesela bir pamuun yanmas olayn dnelim. Ate pamua deerse pamuk alev alr ve yanmaya balar. imdiye kadarki tecrbelerimizde hep bunu grmzdr. Bu ilikiyi yani atein demesiyle pamuun yanmas ilikisini srekli tekrar tekrar grdmzden pamuu yakan eyin ate olduunu dnmeye balarz ve bunu iyice kabulleniriz. Halbuki bizim gzlediimiz atein demesiyle pamuun yanmasnn arka arkaya gelmesinden baka bir ey deildir. Nitekim bir sonraki seferde atein demesine ramen pamuun yanmamas (mantk kurallarna gre) mmkndr. te burada fizik kurallar ile mantk kurallar arasndaki fark grm oluyoruz. Dolaysyla atein pamuu yakacan dnmemizin tek sebebi imdiye kadar hep byle grm olma alkanlmzdan baka bir ey deildir. Sanlann aksine atein iinde kendinden kaynaklanan baka cisimleri yakma kudreti gc mevcut deildir. O da Cenab- Hakkn bir klesidir ve Ona itaat eden bir mahlukudur. Nitekim yle emir ald iin brahim (as) yakmamtr. Ey ate! brahime serinlik ve selamet ol dedik Fizik kanunlar da Allahn dilemesiyle bir olay baka bir olaya balar. Mesela bir ta havaya atlnca yere der. ekim kanunu olmasayd yere dmezdi. Ik farkl bir ortama girdii zaman krlmaya urar yani yrngesi deiir. Bunlar fizik kanunlardr. Nedensellik, yani her eyin bir nedeninin olmas, bu kanunlarn srekli deimeden ilemesiyle ortaya kmaktadr. Kuantum fiziinde nedensellik yara almtr. Baz kuantum olaylarn nedenini fizik aklayamaz. Burada nedensellik kesin olarak deil olaslk olarak iler. Yani byk bir olaslkla unun olacan ya da yle bir hadisenin olma olaslnn ok dk olduunu kuantum fizii bize syler. Kuantum fiziinde kanunlar olaslk kanunlar eklindedir. Hayatmzda yani psikolojimizde de nedensellik belli lde geerlidir. Belli olaylar, mesela, ok sevdiimiz birini grmek bizi heyecanlandrr.

Ruhumuzda yaadmz i atmalar bizi depresyona iter. Salkl iletiim ve diyalog ruh salmz olumlu ynde etkiler. Yani belli tr olaylar belli trden sonular doururlar. Aynen fizikte ve dier alanlarda olduu gibi nsann mayasnda olaylarn sebeplerini, arka plann aratrma gds vardr. Bu olmasayd bilim de ortaya kmazd. Bilim bir inceleme alannda genel geer kanunlar bulma abasdr. Fizik, kimya, biyoloji, psikoloji ve sosyoloji gibi isimler altnda evrendeki yap ve sistemleri inceleyen insanlar, olaylarn srlarn zp bilinmezlikleri bilinir hale getirme ura iindedirler. Her trl kanun bir kanun koyucuyu gerektirir. Kanun koyucu olmadan o kanun niye ilesin ki? Olaya maddenin zellikleri asndan bakarsak da maddeye o zellikleri verenin kim olduu sorusu ortaya kar. Belirli bir madde, mesela bir temel parack olan elektron niye yle deil de byledir? Bu sorular bizi her eyin sahibi ve sanatkar olan Yce Yaratcya gtrr. Bilim yamurun yamasn belli sebeplerle aklar. Fakat din yamurun bir rahmet olduunu syler. Dini bak daha kuatc ve daha insanidir. Elbette her ikisinin yeri ayr ayrdr. Bilim, evrende ileyen kanunlar bulur ve bunlarla hadiselere aklama getirmeye alr. Halbuki bu kanunlar bata koyan kimdir? Bilimsel ura bir nevi bilmece oyunu gibidir. Cenab- Hakk merhametiyle kainat zlebilecek ekilde yaratmtr. Fakat sonsuz bilgi karsnda bilmecenin baz paralarn zdk diye gururlanmak, her eyi biliyoruz veya bilebiliriz diye kibirlenmek olsa olsa bir nevi kstahlktr. Evet, asrmzda dalalet, fen ve felsefeden geliyor. Bu durumda ne yapmalyz, bize den nedir? Gnmzdeki bilimin ve felsefenin iddialarn anlamak, en az byk bilim adamlar ve felsefeciler kadar o konular hakknda bilgi sahibi olmak ve onlarn iddialarn rtmektir. Ya da temelde bir yanllk varsa onu kefedip ortaya koymaktr.

Fizik ve Felsefe
Fizik be duyuyla alglanabilen varlklar aratrr. Felsefe ise her eyi sorgular, bu sorulara aklla cevap bulmaya alr. Mesela kainatn yaratcs olan Allahn varl konusu fiziin kapsamna girmez, fakat felsefe tarihinde Allahn varln ispatlama adna pek ok ura verilmitir. Bunlardan biri yledir: Kainatta her eyin bir nedeni vardr, hibirey sebebsiz yere olmaz. yleyse bu kainatn da bir varolu sebebi olmaldr. O da kainat yaratan yaratma g ve kudretine sahip olan Allahtr. Fizikiler bugnlerde evrenin bolukta bir kuantum dalgalanmas ile baladn dnmektedirler. Kuantum fizii boluk hakknda da bilgi verir. Boluun aslnda yokluk olmad, temel paracklarn yaratlp yok edildii srekli dalgalanan, kaynayan bir deniz olduunu anlatr. Ayrca

kuantum dncesine gre bir eyin var olmas iin gzlenmesi gerekir. Bunu da insan gibi uurlu canllar yapar. Evrenin yaratl insanla irtibatlanm olur. Okunmayan bir kitabn nasl manas yoksa evren de gzlemciler olmadan yok hkmndedir. Byk mutasavvflardan bnl Arabi ye gre kainat bir ayna gibi Allahn isimlerini gsterir ve bu aynann cilas insandr. nsana btn isimler retilmi, yeryznde halifelik konumu verilmitir. nsan hem evreni anlama hem de mdahele etme yetkisiyle donatlmtr. nsan olmasayd kainatn yaratlmas tam olmazd. Yaratma ilim dairesinden kudret dairesine kmadr. Bunu yapan, her fiilin sahibi olan Cenab- Haktr. Fakat Allah kendi ruhundan insana fledii iin darndan bakldnda insan bamsz, kendi fiillerini hareketlerini kendisi yaratan bir varlk gibi grlmektedir. nsann evreni gzlemesiyle evrenin var olmas aslnda ruhun perde olmasyla Allahn kendi sanatn grp kendi iradesiyle evreni halden hale evirmesidir. Allahn yaratma sfat insanda bu ekilde tecelli eder yani grnr. Daha ak sylersek insann yaratlnda bir sr vardr. nsandaki ruh ilahi bir nefhadr. Allah insan Rahman suretinde yaratmtr. Yani btn isim ve sfatlarn gsterecek ekilde insan donatmtr. Varlk insanla anlamn bulur, kainatta makro planda grnen btn isimler insanda mikro planda grnrler. Mesela kainatta her ey bir ilme gre cereyan eder. nsan da bu ilimleri zmeye, varln anlamn kefetmeye alr. Bylece Allah- Tealann isimlerinden biri olan Alim, insanda o insann apna, kabiliyetine ve seviyesine gre yansr. Kainat Allahn isimlerini gsterdii bir arenadr. nsan kk kainattr. Ama fiziki yap olarak kktr. Yoksa manevi yaps itibariyle ok deerlidir. Allahn btn isimlerine parlak bir aynadr. Kendisini tanmas ile Rabbini bilecektir. nsan birok duygularla donatlmtr. Bu lcklerle kainatta ve nefsinde cereyan eden hadiseleri anlar, oradan isim ve sfatlara gei yapar. Mesela yz milyarlarca galaksiyi ve otuz milyon canl trn yaratan Allahn kudretini grr. Kendi apndaki snrl gcyle bunu karlatrdnda Onun bykln ve yceliini anlama imkan bulur. Veya iindeki gzellik duygusu, gzele onu ak eden hissiyat kainat ve insan en gzel ekilde yaratan Allahn cemalini Cemil yani gzel oluunu ona idrak ettirir. Fizik kanunlarnn evrende mutlak geerlilii de kanun koyucunun yani Rabbl Aleminin amaz nizamn gstermektedir. Allah kainat yle bir ekilde yaratmtr ki bilim adamlar bunu zdke, yaratln srlarna vakf olduka matematiksel bir sistemin nasl ve hangi ilim sahibi tarafndan kurulduu karsnda hayret etmilerdir. nk tan topran matematik bilip ona gre hareket etmesi garip ve acaip bir gerektir. Kat hal fizii tan zelliklerini inceleyen bilimdir ve bilgisayarlar meyve vermitir. Gene cansz ve uursuz ktleler olan Gnein, gezegenlerin ekim kanununu bilip ona gre davranmas, yrngelerinin belli matematiksel kanunlara gre belirlenmesi kainatta bir bilginin hakim

olduunu gzler nne sermektedir. Bu bilginin kayna, tm evreni belli kurallara gre ileten bir g olmaldr. yle ki kainatta hibir hareket ylesine, tesadfi deildir. Hepsi kesin olarak belirlenmi kanunlara gre olmaktadr. Fizikiler bu kanunlar kefetmek iin urarlar. Daha sonra bunlar maddeye uygulanr ve madde kontrol altna alnmaya allr. Buradan da teknoloji doar. Gzellik ve Evren Kainattaki gzellik kainatn Yaratcs hakknda bize fikir verir. Gzellik nedir? Her eyin yerli yerinde olmas, grnt ve manzaralarn insann iine ferahlk ve lezzet vererek akmas gibi tabirlerle aklamaya altmz bir eydir. Fizikiler kanunlardaki gzellikten bahsederler. Bu, kanunlarn matematik yaps itibariyle gze hitap etmesi, inceleyenleri bylemesi veya en azndan artmasdr. Bir proteinin atom atom bytlm resmi karsnda hayranlk duymamak zordur. Molekler alemde bile bir gzellik sz konusudur. Canllar alemi zaten neredeyse gzellik zerine kuruludur. nk bir canl trn erkei gzel bir dii bulup onunla iftlemek ister ve hayat bu sayede devam eder. Gzel bir iir yazabilmek veya byle bir iirin gzelliini takdir edebilmek insanda gzelligi anlama ve deerlendirme duygusu olduunu gstermektedir. Bu duyguyla insan yldzl gkyzne, tropikal ormanlara veya okyanus diplerine baktnda bu muhteem manzaralar onu bylemektedir.

Gzellik ve Evren
Kainattaki gzellik kainatn Yaratcs hakknda bize fikir verir. Gzellik nedir? Her eyi yerli yerinde olmas, grnt ve manzaralarn insann iine ferahlk ve lezzet vererek akmas gibi tabirlerle aklamaya altmz bir eydir. Fizikiler kanunlardaki gzellikten bahsederler. Bu, kanunlarn matematik yaps itibariyle gze hitap etmesi, inceleyenleri bylemesi veya en azndan artmasdr. Bir proteinin atom atom bytlm resmi karsnda hayranlk duymamak zordur. Molekler alemde bile bir gzellik sz konusudur. Canllar alemi zaten neredeyse gzellik zerine kuruludur. nk bir canl trn erkei gzel bir dii bulup onunla iftlemek ister ve hayat bu sayede devam eder. Gzel bir iir yazabilmek veya byle bir iirin gzelliini takdir edebilmek insanda gzellii anlama ve deerlendirme duygusu olduunu gstermektedir. Bu duyguyla insan yldzl gkyzne, tropikal ormanlara veya okyanus diplerine baktnda bu muhteem manzaralar onu bylemektedir.

Hayatn anlam nedir?

Sevmek ve sevilmek. renmek ve bildiklerini yaamak. Hayat olduu gibi kabullenmek. Zorluklara kar sabredebilmek. Nimetlere kretmek ve aztmamak. marmamak, kstahlamamak her zaman edebi korumak.

Niin Varz?
Herey zddyla bilinir. Saln kymetini hasta olunca anlarz. Nimetlerin deerini a olunca, grmenin deerini ama birini grnce anlarz. Varln anlam da yoklukla bilinir... Hayatn deeri ve anlam da lmle bilinir. Bunun iin lm sk sk hatrlamak tavsiye edilmitir. lm dnmek hayatta olduumuzu ve bu hayatn en gzel ekilde deerlendirilmesi gerektiini bize bildirir. Hayat ok karmak olgularla, imtihanlarla doludur. Bazen kaybettiimiz zaman kazanrz, bazen kazandmz zaman kaybederiz. En iyisi hayat olduu gibi kabullenmek, kabul edebilmektir. nk bir de te dnya, lm tesi hayat vardr. Orada nasl muamele greceimizi bilmiyoruz. Bildiimiz birey varsa, hibireyin kaybolmayaca, tamamen adilane daha da tesi rahmani bir karlk bulacamzdr. nk Allah- Teala rahmetim gadabm gemitir, Allah nefsine rahmeti yazd gibi haberler vermitir. Hayattan zevk almay herkes ister. Ama zevk budalas olmamak gerekir. Hayattan gaye iman- billah, marifetullah ve muhabbetullahtr. Varl zmeden, neyin ne olduunu en azndan temel dzeyde anlamadan yaamak insana yakr bir davran deildir. Bilenlerle bilmeyenler bir olmaz. lim ok nemlidir. nsan ncelikle gerei, hakikati aratrmaldr. Bu varln nereden gelip nereye gittiini, arkasnda ne olduunu nemsemelidir. Hakikat ak insan kainatn sahibine, Yaratcsna gtrr. Kalbte yanan iman nuruyla kainata baklnca herey bambaka grnr, hereyden Allah'a giden bir yol bulunabilir. Marifet tanmak demektir. Allah bizi bu dnyaya kendisini tanmamz iin gndermitir. Kainat, eya ve hadiseler hep O'nu tantan mesajlar ierir. Bize den bu mesajlar anlamaya almaktr. En byk mesaj Allahn kitab Kuran- Kerimdir. nsanlarn ounun cehennemlik olmas ya da gerekten uzak yaamalar kainatn varln abes yapmaz. nk tarih iinde ok deerli insanlar, insan- kamiller de yaam, varln ne anlama geldii zerinde derin derin dnmlerdir. Onlar, Sen bu gkleri ve yeri bouna yaratmadn der,

yaratln hikmeti zerine dnrlerdi. Kuran ise bu yaratln insann imtihan iin olduunu bildirmektedir. Kainat hayatla, hayat insanla deer bulmutur. nsann Allah nazarnda deeri kymeti ok fazladr. Zaten kainatn yaratlmasndan maksat insandr. Zamandan ve mekandan mnezzeh olan Allah yere ge smam, mmin kulumun kalbine sarm buyurmutur. nsann Allah bilme abas elbette sonulanacak trden deildir. Bu sonsuz bir sretir. Ebedi hayatta devam edecektir. Burada gremediimiz Rabbimizi orada grme imkan olacaktr. Kii bu dnyada edindii marifet ufkuna gre cennet nimetlerinden istifade edecektir. Dolaysyla marifetullah konusu, marifette derinlemek ok mhim bir meseledir. Allahn 99 ismi bize bildirilmitir. Bu isimleriyle srekli Onu anmak, Onu isimleri ve fiilleriyle, icraatiyle tanmaya almak Allah katnda ok deerlidir ve Allah sevgisini dourur. Allah sevgisi kalbte olutuu zaman dnyann dadaas insana zarar vermez, korkulacak hibirey kalmaz. nk kainatn sahibi o kiiye dost olmutur.

Hikmet
Eyay olduu gibi bilmek diye tarif edilen hikmet ayn zamanda olaylar arasndaki ilikileri kavrama anlamna da gelir. Bir eyin hikmetini bilmek onun niin yle olduunu anlamak demektir. Bu dnya hikmet yurdu, br dnya yani ahiret ise kudret yurdudur. Burada her ey bir sebebe balanmtr. Gerein bilgisi gizli ve perdelidir. Doruya ulamak veya evreni anlamak bir aba gerektirir. Kime hikmet verilmise ona pek ok hayr verilmitir ayeti hikmete sahip olmann ok deerli olduunu anlatmaktadr. Baa gelen her olayn bir sebebi hikmeti vardr. Bir ayet-i kerimede banza gelen ktlkler nefsinizden, iyilikler ise Allahtandr buyurulur. Hibirey sebepsiz ve bo yere deildir. Bu ilikileri ve Allahn ahlakn anlayp ders karmamz istenmektedir. Mesela Allah ou zaman affeder ama baz zaman gelir ikaz eder. O, en byk terbiyeci Rabbl alemindir. Hatalarmzdan ders karmamz gerekir. Hayat bilinli yaamak hikmete gtrr. Hikmet sahibi kii hayatndan ikayette bulunmaz, bir bela bir musibetle karlanca vardr bir hikmeti der. nk her ey Allahtan gelmektedir. Erzurumlu brahim Hakk Hz bunu ok veciz ve gzel yle ifade etmitir: Hak erleri hayrerler Sen sanma ki gayr eyler Mevla grelim neyler Neylerse gzel eyler

Peygamber Efendimiz (Aleyhissalat Vesselam)

Alt haslet ile dier peygamberlerden stn klndm: Cevmiulkelim (ok mn tayan szckler) bana verildi; (dmann yreine atlan) korkuyla bana yardm edildi; ganimet mallar bana helal klnd; yeryz benim iin mescid ve tahr (temiz) klnd; yaratlmlarn hepsine gnderildim ve peygamberler benimle son buldular Tirmizi, Siyer, 5 Dnya ile benim ne alkam var. Ben, dnyada bir aa altnda glgelenip de brakp giden bir yolcu gibiyim. Tirmiz, Zhd, 44; bn Mce, Zhd, 3 hsan senin Allah gryor gibi Ona kulluk yapmandr; sen Onu grmesen bile O seni gryor... Buhar, Tefsr (31) 2; Mslim, man, 5, 7 Cennet epeevre nefsin houna gitmeyen eylerle sarlm, cehennem de (beden arzu ve itihlar kabartan) ehevtla... Buhr, Rikak, 28; Mslim, Cennet, 1 Ben salih kullarma, telerde, yle eyler hazrladm ki, ne gz grm, ne kulak iitmi ne de kimsenin hayaline gelmitir. Buhr, Tevhid, 35; Mslim, Cennet, 4, 5 Hikmetin ba Allah korkusudur. El-Mnv, Feyzl-Kadir-3:574, Acln, Kef'l-haf, I, 421

hlasl Yaam
hlasl kullua Allah ok deer verir. hlas saf, katksz, duru demektir. Yani Allahn rzas dnda bir gaye gtmeden yaplan iler, ameller, hizmetler ihlasldr. Benlik dncesi olmadan, ben yapyorum, ben ediyorum demeden kendini sfrlayp her eyi Ondan bilerek yaplan almalar deerlidir. nsana hidayeti, hizmet ak ve evkini veren Allahtr. Allah bizi baz hayrl ilerde kullanabilir. Burada bize den bu gerei fark etmek ve kretmektir. Yzbinlerce batl inan ve inan iinden tek doru yol olan

slam kabul etmek, Kurana inanmak ve balanmak, peygamberimizi tanmak ve sevmek en byk ltuf ve ihsanlardr. hlas kran manilere kar ok dikkatli olunmaldr. eytan ihlasl kullarla ok urar. Eer ihlas bozulmazsa eytan baarl olamaz ama ihlasta problem olursa eytan eksik gedikleri kullanarak insan drebilir. Mesela rahat etme dncesi ihlas bozar. Aslolan Allahn deer verdii eyleri yapmak, kendini deil bakalarn dnmektir. Kii kendisi iin istediini bakas iin istemezse kamil mmin olamaz. Dnya nimetlerine tamah gstermek de ihlas krar. Dnya ksa bir sre iin uradmz bir misafirhane gibi grlmelidir. Zaten ecel gizlidir. Dnya kesben yani alma ynyle deil kalben terk edilmelidir. Kalpte dnya sevgisi olmamaldr. En salkls orta bir yol tutup her eyde dengeyi yakalamak, ne ok byk zenginlere zenmek ne de isyan ettirecek derecede fakirlie dmektir. Eldeki imkanlara her zaman kanaat edilmelidir. Aslolan mminin gaye-i hayalidir. dealist insan dnyevi imkanlar birer ara olarak grr. Basit eylere balanp kalmaz. br dnyann ok daha gzel olduunu, cennet hayatnn bu dnyann en mutlu hayatyla kyaslanamayacak lde stn olduunu bilir. Allah daha ok tanm insanlar ise cenneti dahi hedef yapmaz, Onun honutluunu, rzasn, marifetini ve muhabbetini ararlar. hlas, mmin kardelerimizin baarlaryla gururlanmay, onlarn baarsn kendi baarmz gibi grmeyi gerektirir. nk btn mslmanlar tek vcud gibidir. Birbirilerine dayanarak, birbirinin kusurlarn grmeyerek daha tevik ederek mslmanlk, slam toplumu geliebilir, glenebilir.

nsan zerine
nsann mahiyeti nefis, akl ve kalb denilen ana unsur zerine tesis edilmitir. Nefis insandaki biyolojik yn seslendirir. Ben acktm, una una sahip olmak istiyorum diyen nefistir. Akl veya zihin insann bilgiye bakan ynn temsil eder. Doruyu yanltan ayran, dnmeyi yapan meleke akldr. Kalb de duyulan hissedilen eylerle ilgilidir. Sevgi, merhamet, tevazu, kibir, korku, mit hep kalbte yer alan duygulardr. man da kalbte Allahn yakt bir nurdur. nsan Allah- Teala ile kalbiyle irtibat kurar. Ba gz ile grlemeyen baz eyler kalp gz ile grlr, anlalr. nsan sahip olduu bu l yapy dengeli kullanrsa ykselir. Sadece aklla yaamak birok ynden eksiklik dourur. Mesela insann baz duygular krelebilir. Akl ihmal etmek de doru yanl demeden pek ok eyin peinden srklenmesine yol aar. Nefis terbiye edilirse insan ahlaken olgunlar. Hep ktl isteyen bencil nefis ki bu nefsin ilk mertebesidir, kendini sorgulamaya eletirmeye

balarsa kendini knayan nefis adyla anlmaya balar. Allah Kuranda bu tr nefis zerine yemin etmitir. Sorgulanmadan yaanan hayat yaanmaya demez. nsan hayvandan ayran farklardan belki de en nemlisi budur. Nefse daha sonra eitli ilhamlar gelmeye balar. Bunlar eytandan veya melekten gelebilir. eytani olan ilham Rahmani olandan ayrmak iin kitap ve snnet ok iyi bilinmeli, Peygamber Efendimizin (s.a.v) ve byk velilerin hayat, davranlar, esas alnmaldr. Kitap ve snnete aykr bir ilham geliyorsa bu eytandandr. Tatmin olmu nefis demek olan nefs-i mutmainne mertebesinde ibadetler kiiye zor gelmez bilakis zevk verir. Allahn emir ve yasaklarna uymak konusunda kii zorlanmaz. Nefs-i radiye mertebesinde kul Allahtan raz, nefs-i mardiyye mertebesinde Allah kuldan raz olur. Bu mertebeleri geenler safiye ve kamile mertebesine ularlar ki bylelerinin says ok ok azdr. Akl doruyu yanltan ayran, olaylar arasnda sebep sonu ilikileri kurmamza yarayan bir nurdur. Akln kullanmayanlar karanlk iinde kalrlar. Bir saat tefekkr bir sene nafile ibadetten hayrldr. nk insan hayvanlardan ayran evrenin mkemmelliini alglayabilme, buradan Yaratcnn sanat ilmi ycelii karsnda hayrete varabilmesidir. Ayrca akl pratik hayatta da yanllardan bizi korur. Tecrbelerden sonular karr. Bir mslman ayn delikten iki defa sokulmaz. Sistematik dnr, tedbirli temkinli olur. Risk analizi yapar. Bir eye karar verirken nem srasna gre her eyi hesaba katar. Yapt ii mkemmel eksiksiz yapmaya alr. Kalbin mertebeleri ise sonsuzdur. Cenab- Allah Yere ge smam, mmin kulumun kalbine sarm buyurmulardr. Kalb insandaki manevi duygularn merkezidir. Gayb aleminden gelen feyizleri, nurlar cisim alemi olan bedene tar. slami heyecan, sevgi, dostluun scakl hep kalpte duyulur. Kalple yaplan Lailaheillallah zikri ok deerlidir. Kalbin Allah dndaki eylerle yani masiva ile alakasn keser. Zaten kalpler ancak Allah anmakla tatmin olur. Dnyevi zevkler geici bir haz verse de arakasndan znt, elem ve keder brakr. Mhim olan kalbin ibresinin her zaman Allah, Allahn honutluunu gstermesidir.

nsan- Kamil
slam dininin ayrc zellikleri haya ve edeptir. Haya imandandr. slam dini byl bir dindir. Akl ve mantn ok ok tesindedir. Tm varln ak, sevgi ve muhabbet zere kurulu olduunu syler. Her ey Allah yani Yaratcsn tesbih etmekte, yceltmekte, vmektedir fakat insanlar bunu anlayamazlar. Gzle grlmeyen varlklar vardr ve kainatn tedbir ve

idaresinde Allahn emirlerini icra etmekte, mahlukatn tesbihatn da Allaha arz etmektedirler. Byle elle tutulmayan, gzle grlmeyen eylerin bulunduu bir dnyada yaadmz bir realitedir. nsanda bu gayb alemine alan pencereler hkmnde latife denilen duygular, alclar yaratlmtr. Bunlardan en bilineni, kalp veya gnl diye isimlendirilen insani duygularn merkezi otura diyebileceimiz latifedir. Sevdiimiz birini ya da bir eyi kalbimizle severiz. mann otura kalptir. Kalp katlaabilir ya da kararabilir. Bu durumda temizlenmesi saflatrlmas gerekir. Bu da kalpteki manevi hastal mesela dnya sevgisi, mecazi ak, riyakarlk, yalanclk vb tespit ve tedavi ederek mmkn olur. Maddi hastalklar iin tb doktorlar olduu gibi, manevi hastalklar iin de gnl doktorlar vardr. Bata peygamberler ve onlarn yolundan izinden giden evliyaullah, ki bunlara kamil insanlar denmitir, kiilerin gnllerindeki hastalklar tedavi eder ve onlara gerek insan olmann yollarn gsterirler. Ahlakn gzellemesi, imann kemale ermesi, kalpte Allah sevgisinin ve kulluk bilincinin artmas kamil insanlarn rehberliinde gerekleir. Mutlak manada insan- kamil Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi vesellem)dir. Alimler Onun varisleridir. Olgun insan diye tercme edilebilecek insan- kamil tasavvufi literatrde Allahn isim ve sfatlarn en parlak ekilde yanstan aynadr.

slama Gre Bilim

slama gre bilim Allahn izin verdii lde evreni anlamaya almaktr. Allah- Teala evreni rastgele deil belli bal kurallara gre yaratmtr. Evrene fizik ilmi asndan baktmzda bu kurallara fizik kanunlar denmektedir. Kimya veya biyoloji asndan da her bilimin kendine gre kanunlar vardr. Gnmz biliminin temel problemi sebep sonu ilikilerini bulup kanunlar ortaya koyduunda bu kanunlar sayesinde evrenin o ekilde ilediini ifade etmesidir. Mesela havaya atlan ta niin yere der sorusuna fizik bilimi ekim kanunu diye cevap verir. Halbuki ekim kanunu soyut bir ifade, bir isimden ibarettir. Fizik evreni etkileyebilme gcn nereden alabilir? Kat zerinde yazl matematiksel bir ifade olan bir kanunun, evrende uygulanabilmesi iin cisimleri ekim kanununa uyduran bir g olmaldr. te bilimin problemli taraf budur. Kanunlarn neden var olduklar, neden geerli olduklar sorgulanmamaktadr. Kanunlarn karakteri de ilgintir. Mesela fizik kanunlar evrenin her yerinde ayndr, hi deimez. Zamanla da deimezler. Byk kk demeden evrende her ey bu kanunlara uyar. Mesela ekim kanunu karsnda bir galaksiyle bir atomun fark yoktur.

Kanunlarn varl da bir muammadr. Evrenimiz hibir kanun ve kuraln olmad bir evren de olabilirdi. Sonsuz kanun takmndan yani kmesinden belli kanunlarn seilmesi de bir iradeyi bir seimi akla getirmektedir. Her eyi bilememize ramen baz eyleri bilebiliyoruz. Kainat bu ekilde kurulmutur. Kainat hakknda kurduumuz modellerle her geen gn daha hassas hesaplamalar yapabiliyoruz. Fakat bu modeller gerei ne kadar yanstr ondan emin olamyoruz. Bildiimiz tek ey bunlarn hesaplamalarmzda kolaylk saladdr. Yani evrenin yaps ve ileyiini tamamen yanl biliyor olabiliriz. Fakat ok ilgin bir ekilde kurduumuz modeller hesaplamalarda deneylerle ok uyumlu sonular vermektedir. Klasik mekanik kainat bir saat gibi modellemiti. Kuantum mekanii ise kainat bir bilgi ak olarak dnmektedir. Yaadmz boyutlarda her ikisi de birbirine yakn sonular vermektedir. lim bir nokta idi, cahiller onu oaltt Hz Ali (ra) ye izafe edilen bir szdr. Buradaki nokta tevhid, yani Allahn birlii noktasdr. Kuran btn bilgiyi ierir ama srlarn zmek gerekmektedir. slama gre bilim, Kuran ayetlerini ve hadis-i erifleri esas alarak kainat, eya ve hadiseleri yorumlamaktr. Kuran- Kerimde her eyin bir lye gre yaratld, yldzlarn gezegenlerin gnein hareketlerinin hep bir hesaba gre olduu apak belirtilmitir. Bilim adamna den Kurandaki iaretleri fark edip ona gre aratrmalar yapmak ve bulduu eyleri mutlak kabul etmeyip kendi anlaynn rn olduunu ifade etmektir. nk Kuran herkese kabiliyetine gre farkl eyler anlatr.

Kainatn leyii
Evreni ok eitli ekillerde modellemek mmkndr. Fabrika gibi, saat gibi dnmek ya da bir bilgisayara benzetmek En iyi anlama yollarndan biri de kainat bir kitaba benzetmektir.

KUANTUM DNYASI
Bu yaznn amac kuantum fizii hakknda btncl ve doyurucu bir bilgi vermekten ok okuyucuyu meraklandrmak ve kafasnda soru iaretleri oluturmaktr. Maddenin akl almaz davran, paralel evrenler teorisi, bilin, varolma ve uurlu gzlem gibi konularda siz okurlarmza bilimin snrlarnda keyifli bir yolculuk yaptrmak istiyoruz.

Kuantum fiziini kimse anlamyor feynman

Bir teoriyi icad edenler dahi anlamyorsa bakalarnn anlamas nasl beklenir? Feynmann formlasyonuna gre bir parack mesela bir elektron bir noktadan dier bir noktaya giderken olas btn yollarn gerekleme ihtimali hesaba katlr.

Maddenin davran aklalmaz yani klasik manta uymuyor

Klasik fizikte bir maddenin uzay-zamanda yani evrende sadece bir yrngesi vardr. Kuantum fiziinde ise sonsuz yrnge mmkndr ve karmza kmaktadr. Bunun en basit bir rnei ift yark deneyinde karmza kar.

Bir elektron iki yarktan birden geiyor

Tek bir tanecik olan elektron nasl iki yarktan birden geer ve giriim deseni oluturur? unu da belirtelim ki, elektronun hangi delikten getiini tesbit etmek iin bir dzenek kurulduunda elektron bu sefer tek yani belirli bir delikten gemekte, giriim deseni de bozulmaktadr. Nasl bir deney tertib edersek elektron da ona gre davranmaktadr. Kainata sorduumuz sorunun ekline gre bir cevap almaktayz

Schrodinger denklemi olaslklar veriyor

Bir fiziksel olayn gerekleme olasln veren denkleme veya formle Schrodinger denklemi denir.

Kuantum fizii artc ok edici bir teori

Klasik fizikteki nosyonlar (kavramlar) iyiden iyiye altst edildii iin kuantum fizii anlalmas g kabul edilmesi zor bir teori bir dnce sistemi olarak durmaktadr.

Transistr, bilgisayar, internet, laser, hep fizikilerin kefidir

Kuantum fizii maddenin doasn anlamamz salar. Bunun neticesinde de maddenin zelliklerini kullanarak yeni teknolojik uygulamalar doabilir.

Yariletkenler, nanoteknoloji, ipler, elektronik devreler Evrendeki birlik

Ayr gibi grnen nesnelerin arasnda eitli balar vardr. oklukta birlik tecelli etmitir. Farkl farkl nesneler ve hadiseler ayn kurala gre ilemekte, ok eitli varlklarn hareketlerinin arkasnda ayn el mahede edilmektedir.

Birleik alan teorileri

Fizikilerin en byk hedeflerinden biri evrenin farkl ynlerini veya zelliklerini tarif eden teorileri birletirebilmektir. nk evren tek bir yap olduuna gre evrenin farkl ynlerinin tarif eden teoriler arasnda bir eliki olmamaldr. Buna evrendeki zerafet ya da simetri diyebiliriz.

EPR paradoksu
Einstein, Podolsky ve Rosen kuantum fiziinin non-lokal (yerel olmayan) bir teori olduunu ispat ederek teorinin tutarl olmadn gstermek istediler. Yerel olmamak demek kainatn bir blgesindeki bir paracn baka bir blgesindeki baka bir parac k hzndan daha hzl bir ekilde etkileyebilmesidir. Uzaktan etki olarak da anlatlan bu fenomen izafiyet teorisiyle elimekteydi.

Telepatik ba
Birbirilerinden ok uzak iki parack arasnda sanki yan yanalarm gibi bir ba tespit edilebilmektedir. Bu kuantum fiziininin bir zelliidir ve klasik fizikte mmkn deildir.

Lokalitenin bozulmas krlmas

Kuantum fiziinden nce hibir teori lokaliteyi bozmamt. Yani k hzndan da hzl etkileimler iermiyordu. Kuantum fiziine gre muazzam mesafelerdeki nesneler anlk olarak birbirinden haberdar olabilir birbirini etkileyebilir.

Paralel evrenler teorisi

(Fizik) kanunlar birbirinden azck farkl sonsuz evrenin bulunduu dncesi veya varsaym son zamanlarda kuvvet kazanmaya balamtr. Bu teori kuantum fiziindeki paradokslar zd iin kabul grmeye balamtr. Mesela ift yark deneyinde bir elektronun iki yarktan birden gemesi, evrenlerin yarsnda bir delikten dier yarsnda dier ikinci delikten geerek tek evrende imkansz grnen bir olay mmkn hale gelmektedir.

Einstein, Tanr zar atmaz dedi ve kuantum fiziini kabul etmedi

Einstein, deterministik bir evrene inanyordu. Fiziksel sistemlerin deiiminin olaslk hesaplarna gre cereyan edeceini kabul etmedi.

Belirsizlik ilkesi Heisenberg olaslklar herey mmkn

Belirsizlik ilkesine gre bir elektronun hzyla konumunu ayn anda lemiyorduk. Maddenin zelliklerinin doasnda bir belirsizlik vard.

Kuantum fizii ve bilin

Kuantum fiziinde bilincin nemli bir rol olduu dnlmektedir. nk fiziksel byklkler gzlem olayyla gereklik kazanmakta bunu yapan da bilinli gzlemci olmaktadr.

Gzlem olay uur lm problemi

lm problemi kuantum fiziinin en etin ve en felsefi problemidir. nk fiziin iine uuru yani bilinci sokmak demek, fiziin tmden deimesi demektir. Fakat uuru da evrenin ileyiine yerletirmek daha net basit ve tutarl bir resmin olumasna meydan vermektedir.

dealist dncede evren ve maddenin mahiyeti

dealist dnceye gre kendi ayaklar zerinde duran kendi bana varolan madde diye bir ey yoktur. Evren uurlu varlklar ve onlara verilen alglardan ibarettir. Bu uurlu varlklar yaratan ve o alglar veren Tanrdr. Bir misal vermek gerekirse, mesela beynimize ok fazla miktarda duyu verisi gz, kulak vs gibi organlardan her an gelmektedir. Bu verilerin kayna idealizme gre d dnya deil Tanrdr. Kendi terminolojimizle sylersek, Allah bize dnyada her an farkl eyler gstermekte, farkl eyler yaatmaktadr.

Zamanda yolculuk
Zamanda geriye doru yolculuk birtakm elikiler dourduundan mmkn grlmyordu. Fakat paralel evrenler teorisine gre zaman iinde geriye giden bir zaman yolcusu iki farkl paralel evrene gei yapabilmektedir. Bu da paradokslar nlemektedir. teki trl gemie gidip bykbabasn bykbabas henz ocukken ldren bir zaman yolcusu ne olacaktr? Gerekten ldrmeye muvaffak olsa hi domam olmas gerekirdi. Bu da bir paradokstur nk o zaman bykbabay kim ldrecektir?

Gzlemi yapan uurlu egolardr.

Ego, uuru olan, yani evresinin farknda olan bir znedir. zne, grd ya da iittii zaman, uurlu bir gzlem yapm olur, tabi zel olarak uursuz bir halde mesela uyurgezerlik vb halde bulunmuyorsa Bu uurlu gzlem kuantum fiziine gre dalga fonksiyonunun kmesine ve potansiyel varln somut gerek varlk haline gelmesine yol aar.

Hibirey uurlu olarak gzlenmedike var olmaz.

Bir eyin varlndan bahsedebilmemiz iin onunla temas kurmamz, onun zelliklerini bilmemiz gerekir. Burada bir rnek vermek gerekirse hi kimsenin okumad bir kitap ve o kitabn iindeki bilgi yok hkmndedir.

Hibir katlmcnn olmad bir seminerin hibir anlam yoktur. Modern fizik de bu temel inan dorulamakta, lm yaplmadan fiziksel byklklerin gereklik kazanmayacan sylemektedir.

Ruh ve madde
Ruh ve madde varln iki boyutudur. Ruh ona verilen cihazat vastasyla gzlem yaparak maddeyi yokluk halinden varlk haline yani potansiyel varlktan somut gerek varla ya da ilmi vcuddan hakiki vcuda karmaktadr. Tabi ki bu yaratma fiilini Cenab- Hak yapmaktadr fakat her eyde olduu gibi burda da ince bir perde vardr. Hatta perde yok gibidir.

Sicim teorisi, karadelikler, dier alemlere gei-yolculuk

Sicim teorisi fizikilerin gelitirdii en son teorilerden biridir. Paracklarn nokta eklinde deil sicim eklinde olduunu varsaymtr. Byk yldzlar yakt bitip kt zaman karadelik olurlar. Bu karadeliklerden k dahi kurtulamamaktadr. Karadeliklerin dier evrenlere alan kaplar olduu eklinde speklasyonlar mevcuttur. Sicim teorisine gre evren 11 boyutludur.

CERN de yzyln deneyi

CERN aratrma merkezinde geenlerde yaplan deney, fizikilerin teorilerini test etmek iin yaptklar nemli bir deneydi. Asl amalardan biri maddenin zelliklerinden biri olan ktlenin nasl olutuu idi.

Ktlenin orijini
Ktle kavram genel ekim olgusunda ve eylemsizlik fenomeninde karmza kar. Cisimlerin niin ktleye sahip olduklarn hala bilmiyoruz.

Tanrya ihtiya duymadan evreni aklama, Hawking

Son dnem fizikilerinden S. Hawking, fiziin ileri gitmesiyle belki de yalnzca baz denklemleri kullanarak Tanr kavramna ihtiya duymadan evreni aklayabileceini iddia etmitir. Halbuki burada Allah bilgisinin eksiklii apak grnmektedir. Allah, baz felsefecilerin dnd gibi evreni balatp kendi haline brakan bir ilah deil, her an her yerde hazr ve nazr denklemlere geerlilik ve hayat veren, bir ve tek olan Allahtr

Kuran- Kerimin derin srlar

Kuranda apak anlamlar dnda mecazi, kinayeli, sembolik anlatmlar da mevcuttur. Kuran ezeli ve sonsuz ilim sahibi Zattan geldii iin baz alimlere gre iinde her eyi ierir. Fakat grebilmek iin srlarna vakf olmak gerekir.

Hereyin ilmi mevcut

Ya ve kuru ne varsa bu kitaptadr ayetinden yola karak Kuran- Kerimin sonsuz bilgi ierdii, her eyi anlatt anlalabilir. Tabi bunu kabul etmek de bir iman meselesidir.

Sonsuz ilim sahibi Zattan geliyor

Allahn ilmi sonsuzdur. Gemiten gelecee yaplacak her eyi bilir.

Ik metaforu, aydnlanma, akl bir nur

Nur kavramnn pek ok anlam vardr. Bunlardan bir tanesi de akl nurudur. nk cehalet, bilgisizlik karanlndan insan aydnla karan akl nurudur.

Tasavvuf ve kuantum fizii ilikisi

Her iki anlayta da gerekliin temekli madde deil uurdur. Ruh ve mana madde zerine baskndr. Mesela kuantum fiziinde gzlem ve gzlemci sonucu etkiler. Ortada bamsz bir gereklik, kendinde nesne yani madde yoktur. Madde bir yaklamdr.

zgrlk postmodern anlay yeni kltr kesin doru yok belirsizlik esas
Benlik kar tarafla ilikiden ibarettir. Gereklik sosyal olarak oluturulur. Doru bilgi konusunda tek bir otorite yoktur, eitli grler vardir.

Madde nedir?
Madde aslnda bir program yani kurallar btndr.

Hayal ve rya
Hayal ya da ryada duyu verileri beynin dndan gelmez. Bunlar bilincin farkl boyutlar olarak dnmek mmkndr.

Kurallar btn kanunlar fizik

Evrendeki her para her sistem fizik kurallarna gre ilemektedir. Fizik ise belli sayda temel kuraldan olumutur.

letim sistemi evrenin doas yaps

Evren belli kurallara gre ilemektedir. Bilim adamlar bu kurallar bulur mhendisler bunlardan faydalanarak teknoloji retir.

Ik hzna ulamak: Inlama

Inlama insanolunun idealidir. Ik hzyla bir yerden bir yere gitmektir.

Klliyet Kesbetmek
Mesela herkes tarafndan okunan beenilen bir yazar olmak klliyet kesbetmektir. Evrensel olma ya da klasikler arasna girme baz sanat eserlerine nasip olur. Ama insan ruhu klliyet kesbetmeye ak elverili bir yapdadr. Baz insanlar mesleklerinde ok ileri gidip herkes tarafndan beenilen sevilen ya da deer verilen karakterler haline gelirler. Buna klliyet kesbetme denir. badetlerde klliyet kesbetme o iin zirvesine kma, idealini yakalama ve btn evrenle bir olup o ibadeti gerekletirmedir. Canl cansz btn varlklarn ibadetini Mabud-u Mutlaka arzetme, onlar bir btnn parasym gibi grme, hepsini layk olduu yerde yaratan Allaha hamd etme gibi eylerle klliyet kesbedilir. nsandan evrene srama uurla olur. Kozmik uur denilen ruh haline erien kii tam bir skunet ve huzur bulur. nk paralarda grlmeyen byk resim artk ortaya kmaya balamtr. Byk resmi gren hikmet sahibi olur. Her eyin her eyle balantsn, neyin niin olduunu anlar en azndan hisseder. Onun iin karanlk bir nokta kalmaz. Her ey byk bir birlik srrnn gz kamatran tecellileri iinde nura gark olur. Czi iken klliyet kesbetme, yani, para iken btn olma terbiye ve geliimle olur. Her insan doduunda ailesinin, milletinin bir parasdr. Evrensel olmak, klli hakikatlere yani btncl her yerde geerli olan prensip ve gereklere ulaabilmek iin ok iyi bir eitim almas, kendini gelitirmesi ve iradesini en verimli ekilde kullanmas gerekir. ou insan her bakmdan klliyet kesbedemez. Klli hakikatlerin belli bir parasna ulaabilir. Tam anlamyla klliyet kesbetmi ruh, Efendimiz sav, klli hakikatlerin tamamn ieren kitap ise Kuran Kerimdir. Dier btn insanlar Ona benzedikleri lde deer kazanrlar. nk o btn gzel ahlak cem etmi yani kendisinde toplamtr. Yazlan btn kitaplar ve sanat eserleri de Kurandan pay aldklar lde mutlak geree yaklam olurlar.

MATRIX FLMNDEN YOLA IKARAK DETERMNZM ve ZGR RADE KAVRAMLARININ SLM TASAVVUFU BAKI AISINDAN BR NCELEMES
[ 16 Temmuz 2003, stanbul ] Al Konumas: ncelikle hepiniz ho geldiniz. Kuantum fizii, tasavvuf, determinizm ve zgr irade balamnda zgrlk sorununu gncel ve popler bir film olan Matrix zerinden deerlendireceiz bugn burada. Konumacmz Sn. Salih ADEM, A.B.D. Maryland niversitesinde felsefe doktoras ve fizik yksek lisans yapmakta. Kendisinin ismini medyadan duymu olabilirsiniz. Uluslararas Fizik Olimpiyatlarnda Trkiyeye orta te iken bronz ve lise birinci snfta ilk altn madalyay kazandrarak o zamann medyasnda hakknda epey yazlmt. Sz Salih ADEM e veriyorum. I. Blm Salih ADEM: Teekkr ediyorum, ho geldiniz. smailin dedii gibi Matrix filmini bir k noktas yaparak bir takm felsefi sorunlar birlikte tartmak ve incelemek iin buradayz, bir araya geldik. Her halde ou dinleyici Matrix filmini izlemitir. Ben de burada da birka defa izleme imkn buldum Trkiye de, daha nce ABDde de izlemitim. Tabi ok deiik tabakalar ve katmanlar olan bir film. Felsefeden, psikolojiye, sosyolojiye, oradan belki bilim kurgu ve sanat ynleriyle de ok deiik alardan deerlendirilebilecek bir film. Benim daha ok burada ortaya koymak istediim perspektif, Matrix in felsefi arka plan ve Matrix ile ortaya kan, gndeme getirilen, tartlan bir takm temel felsefi sorunlar ve bu sorunlara bilhassa slam tasavvufunun getirmi olduu cevaplar. Niin slam tasavvufu dersek, iinde bulunduumuz topraklarda yaadmz bir

din slam ve yine bu topraklarda yaam Mevlana gibi, Yunus Emre gibi byklerin, sayg duyduumuz insanlarn ortaya koyduu ve yaad bir gelenek var. Bunun tesinde belki slam dnyasnda ite Muhyiddin Arabi, mam- Rabbani ve Abdlkadir Geylani gibi byk zatlarn ortaya koyduu sistematik, felsefi nitelikleri olan almalar var. Tabi bunlara felsefi alanda alma demek belki biraz tam doruyu, gerei yanstmayabilir ama felsefi problemlere en azndan deiik bak alar getirdiklerini grebiliyoruz. Evet, Matrix te ortaya konan en temel sorun, d dnyann varl veya gereklii sorunu. Bu soruna verilen cevap noktasnda ok deiik felsefi akmlar tarih ierisinde ortaya km. Bunlar ite materyalizm, idealizm vesaire gibi snflandrmak mmkn. ki ana problemi aslnda incelemek istiyorum burada. Bir tanesi dediimiz idealizm-materyalizm tartmas, yani gereklik dediimiz ey, temelinde manevi veyahut da zihinsel mi ya da maddi veyahut da cismani mi? Dier ikinci tartma da determinizm ve zgrlk tartmas veya determinizm, indeterminizm veya slam' i terminolojiyi kullanrsak ite Mutezile ve orta yol olan ehli snnet ekollerinin bu kader meselesine getirdii yaklamlar. imdi bunlar tabi her dinde, her toplumda, her ada nerdeyse tartla gelmi ve bireysel olarak ta herkesin kafasnda zaman zaman mutlaka oluan sorulardr diye tahmin ediyoruz. Birinci sorudan balayalm isterseniz; soru u: D dnyann varln nerden biliyoruz? D dnyann varln... Elbette bu konuda ortak bir cevaba varabiliriz. Bu da duyu verileri, yani dardan bize ulaan duyu verileri, yani k, ses, dokunma, yani bu masann varln dokunma duyusuyla alglyoruz. Yani beyne ulaan bir takm uyarlarda bu uyarlar beyinde yorumlanyor, ileniyor, deerlendiriliyor ve bize bir d dnya resmi oluturuyor beyin. Biz bu resimden yola karak bir d dnyann varlna hkmediyoruz. Peki, ikinci sorumuz: madde nedir? Madde dediimiz ey bu su, cam, tahta, koltuk, sandalye, genelde bunlar maddi varlklar olarak bildiimiz eyler. Tabi hava daha byle elle tutulmayan ama yine madde kategorisine alyoruz onu da. Nedir o zaman madde? yle bir tanm belki sylenebilir bunlarn tabi hepsine itiraz edebilirsiniz

bunlar benim aklma gelen yaklamlar. Dokunarak, grerek, iiterek veya daha baka duyu verileri ile varlna hkmettiimiz eyler. Yani fiziksel nesneler, fiziksel dnyann olutuu yap ta diye bileceimiz bir ey madde. imdi, sadece beynimize ulaan etkilerin uyarlarn deneyimliyoruz. Yani bizim yaadmz deneyimler sonuta beynimizde

ulaan uyarlar. Bunun dnda bir eyi deneyimleyemiyoruz. Yani burada unu demek istiyorum. Burada koltukla ben birebir bir iliki ierisine hi bir zaman giremiyoruz. Bu koltuun benim beynimde oluturduu etkileri ancak fark edebiliyoruz. Bu koltuktan yansyan klar gzme giriyor, gzde retina tabakasnda birtakm kimyasal reaksiyonlara sebebiyet veriyor oradan sinirlerle beyine iletiliyor, beyinde grme merkezinde deerlendiriliyor falan. En sonunda beyinde olumu olan bir reaksiyonu veya bir uyary ben algladm zaman burada bir koltuk var koltuun kendisiyle veya d dnyadaki her hangi bir nesneyle direkt birebir bir temasa hibir zaman geemiyorum. yle ise maddenin bamsz ve sabit varlna nasl kani oluyoruz? Yani madde deimiz eyi dorudan gzlemleyemiyorsak ya da dorudan temas kuramyorsak maddeyle, madde diye bir eyin varln niin herkes byle ok doal, ok normal ve artk sradan bir gereklikmi gibi kabul ediyor? Bu soruyu incelemek istiyoruz ikinci olarak. Burada da biraz dnnce yle bir ipucu ortaya kyor. Duyu verileri rast gele deil, birbirleriyle fevkalade karmak fakat deimez bir dzen ierisinde bal. Yani yle diyelim, mesela u masa bana bir takm duyu verileri sunuyor. Ben bu odadan ktm zaman, kp gidiyorum mesela tekrar geliyorum, tekrar geldiimde ayn konuma getiimde bu masadan bana tekrar ayn tr duyu verileri geliyor. Veya gittiim zaman mesela ben gece diyelim yattm uyudum, ondan sonra ertesi gn kalktm tekrar geldim ki bunlar mutlaka gzlemlemisinizdir byle eyleri. Ne oluyor ayn konumdan ayn perspektiften baktm zaman ayn duyu verilerini alyorum. Veya bir tan dmesini ele alalm. Bu ta derse deiik pozisyonlarda grlyor. Ayn ta veya baka ta tekrar attmzda yine belli zaman dilimlerin de yine belli noktalardan getiini gryoruz. Dolaysyla kinatta gzlediimiz olay u: Rast gele bir duyu verisi bombardmanna tabi tutulmuyoruz, byle sistematik ve dzenli bir

duyu verileri bombardmanna tabi tutuluyoruz. Ve bu sistematiin zmlenmesi veya deifre edilmesi fizik dediimiz bilimin konusunu tekil ediyor. Mesela fizik kanunlar dediimiz ey aslnda bize ulaan duyu verilerinin birbirleriyle olan ilikilerini ortaya koyan bir kanunlar veya kurallar mecmuas. Matrix'te bunun karl Matrix' teki program, Matrix program. Matrix programna gre btn oradaki bireylere bir takm duyu verileri veriliyor. Ve bu duyu verileri belli bir sistematik ierisinde verildii iin o bireyler sanki bir d dnya ierisindeymi gibi bir alglamaya giriyorlar. Dolaysyla bizim u anda bulunduumuz yaadmz bu gerek dnya ile Matrixte yaayanlar arasnda nitelik olarak bir fark yok. Nicelik olarak olabilir. Mesela biz diyelim baz eyleri ok daha derinden hissediyor olabiliriz oradaki bilgisayar programnn verdii uyarlarn iddeti daha zayfsa, mesela bir n iddetini Matrix deki bireyler bizden daha az zayf bir ey olarak alglyor olabilirler. Bunlar kartrmyoruz ama nitelik olarak baktmzda onlar da byle bir duyu verileri sistematii, biz de duyu verileri sistematii ierisindeyiz. Zaten Matrixte de verilmek istenen ana mesaj buydu. Biz belki gerekten u anda gerek dnyada deiliz bir Matrix in ierisindeyiz yani bir bilgisayar program tarafndan bize verilen verileri alglyoruz veya idrak ediyoruz, u an iinde bulunduumuz durum itibariyle. Zaten bir soru da bu varsa gerekten biz bunu bilebilir miyiz, yani gerekten Matrix iinde miyiz, yoksa gerek dnyada myz? Btn bu deerlendirmelerden sonra iki tane varsaym ortaya kyor. Yani bu sorular az ok anlald. Tekrar edeyim isterseniz. D dnyann varln nereden biliyoruz? Madde nedir? Bir de sadece beynimize ulaan uyarlarn etkilerini deneyimliyorsak maddenin bamsz ve sabit varlna nasl kani oluyoruz? Bu son soruda asl demek istediim u; belki de bizim sadece beyinlerimize bir takm uyarlar geliyor. D dnyada madde dediimiz ey belki aslnda yok. Belki de Matrix teki gibi bir tpteyiz, bir laboratuardayz, beynimize bir takm veriler geliyor eer gerekten byle ise bir kere u sandalyenin fiziksel varlndan bahsetmek mmkn olmaz artk deil mi? Ben u an burada bir sandalye var zannediyorum ama gerekte sandalye yok. Sandalyenin sadece verileri geliyor bana. Ben ondan yola karak sandalye var zannediyorum. Dolaysyla ne olmu oluyor. Fiziksel gereklik

veya dnya hakkndaki btn kanaatlerimiz yanl olmu oluyor. Eer Matrix deki gibi bir durum varsa yani. imdi bunun byle olup olmadn bilemeyeceimiz iin tarih boyunca iki ana felsefi akm ortaya km. ki varsayma dayanyor bunlar. Birinci varsaym materyalizm. Materyalizm varsaym d dnya asl gerekliktir diyor, bizden veya bilinli gzlemcilerden bamsz olarak vardr. Yani bu aslnda bizim doutan beri devam ettire geldiimiz klasik anlaytr aslnda. Yani ounlukla hani belki burada sorsak materyalist ka kii var diye, belki kimse el kaldrmaz ama aslnda yaay tarzmza veya inancmza, pratik olarak bakldnda materyalist olarak yayoruz. nk neden? Diyoruz ki masa veya sandalye gerekten maddi bir varlk olarak var ve sabit. Ben burada olmasam, bu masay gzlemlemesem bile bu masa burada olmaya devam ediyor dediimiz anda aslnda biz materyalist ereve iine girmi oluyoruz. Peki, bunu byle deildir diyen var m? Yani Bu gayet doal ve kabul edilebilir bir ey deil mi? diye sorarsanz, tarih ierisinde deiik filozoflar tarafndan sorgulanm. Mesela en mehurlar Berkeley. George Berkeley adndaki rlandal filozof. Bu filozof var olmak, alglanmaktr diyor. Yani bir eyin var olmas, alglanmas demektir. Yani alglanmayan ey var olmaz. Yani ormanda bir aa dse, kimse onun sesini duymasa, bu aacn dmesi bir grlt karr m? te idealist felsefeye gre bu aa ses kartmaz. nk sesi alglayan idrak eden bir gzlemci yok, ses kartsa bile ses kavramn veya sesin oluturaca hissi duyular alglayacak bir varlk olmad iin ses kartp, kartmad dahi sylenemez. Gibi bir cevap veriyor idealistler. dealistler ne diyor o zaman asl gereklik bilin, yani nefs veya ruh dur. Burada tabi bilincin nereye dayandn, ikinci nc blmlerde bilin konusuna girmeye alacaz. Bilincin tam olarak srr zlm deil felsefede. Tartlagelen byk problemlerdendir bilin dediimiz ey. uur yani. Biz nasl oluyor da belli eylerin farknda oluyoruz. Farkndalk dediimiz ey mesela, bu farkndalk illa ki benim kendi varlm veya kendi kiiliimi fark etmem deil o kiisel farkndalk. Yani bireysel olarak benim kendimi bilmem. Veya ite Trk vatanda olarak bilmem. nsan olarak bilmem. Bir koltuktan bir sandalyeden ayrt edebilmem kendimi. Bu kendilik bilinci denilen ey. Bir

de bunun tesinde bildiimiz normal bilin var ki bunun hayvanlarda da olduu kabul ediliyor veya syleniyor. Bu normal bilin de d dnyadaki eylerin farknda olmak mesela una dokunduum zaman burada bir soukluk hissetmem, mesela n yansd zaman burada bir parlt olduunu grmem, bunun farknda olmam. Bu masaya ite dokunduum zaman bir dokunma hissi almam. Btn bunlar d dnya ile benim aramda bir iliki kuruyor. D dnya ile benim i dnyam arasnda, bu ilikiyi kuran eye uur veya bilin diyoruz. te bu bilincin doas bilinmiyor uan. Ve hala aratrlan felsefi, bilimsel sorunlardan biri. Hatta bir Web sitesi vard, yle bir balk atmlar ite; gelmi gemi veya u anda bilim adamlarnn urat en zor on problem nedir diye bir anket yaplyor. O ankete de her isteyen katlabiliyor Internet zerinden. Birinci kan soru, bilin sorusu. Yani beyin dediimiz et paras nasl farkndal oluturuyor veya nasl biz hisler veya duyulara sahip olabiliyoruz beynimiz vastasyla? Beyin bu bilinci veya uuru nasl retiyor? Bu soru %30 civarnda oy alarak birinci sraya yerlemi. yle bir kyaslama yapalm mesela. Kinatn veya evrenin nasl meydana geldii sorusu bunun altnda kalyor yani evren dediimiz ey bu gereklik veya varlk nasl ortaya km yani, bundan bile daha zor bir soru bu bilim adamlar iin. nk undan dolay, imdi kinatn veya evrenin nasl olutuunu BG-BANG teorisi gibi deiik teorilerle artk akla yaklatrm durumdayz. Hani bir kuantum dalgalanmas oldu, ite bir patlamayla geliti galaksiler vesaire, bir kulp bulmular az ok diyebiliriz ama burada, bilin sorununda zmn nasl olabileceine dair en ufak bir ipucu bile yok. Yani bu ufak et paras nasl olabilir de, bir et paras nihayetinde, bir bilin oluturabilir? Bu soru gerekten kafalar allak bullak ediyor. dealizm zaten bu sorundan kamak iin veya materyalizmin erevesi iindeki bu sorunun bykln fark ettii iin yle bir iddia koyuyor; asl gereklik bilintir, madde bilinte cereyan eden bir srece bizim yklediimiz bir manadr. Yani bu u demek aslnda yani madde dediimiz ey aslnda bir isimlendirme. Neyi isimlendiriyoruz biz? Bize gelen duyu verilerinin belli bir sabitlik ierisinde olmasndan dolay o sabitlii ortaya koyan eye veya nesneye madde diyoruz. Mesela nedir bu sabitlik? u sandalyeden rnek vereyim, u

sandalyeye ben bir metre uzaklkta duruyorum yaklak olarak. Bir metre ilerlediim zaman bu sandalyeye temas ediyorum. Efendim buna belli bir adan baktm zaman belli bir renk gryorum. Btn bu duyu verilerini topladmz zaman, bu alglarn veyahut da duyu verilerinin kmesi (kme yani, set anlamnda, ngilizce set anlamnda kme) bir kmeye biz sandalye veya koltuk adn veriyoruz. Demek ki bu koltuk dediimiz ey bir duyu verileri kmesi oluyor. Aslnda bu adan bakldnda, o zaman maddenin ya da fiziksel gerekliin temelinde olan ey duyu verileri olmu oluyor, duyu verilerine indirgenmi oluyor. Hlbuki materyalist bak asna gre bu koltuk neye indirgenebiliyor, atomlarna indirgenmesi gerekiyor. Atomlar zaten gzlenemedii iin plak gzle grlemedii iin bir gereklik ifade etmiyor idealist felsefede. imdi idealist felsefenin dolaysyla z, bilinci veya ruhu diyelim artk, ruh ifadesini kullanalm nk daha ok beden ve ruh ikileminden sz edeceiz. Hani insanlarda hem beden bir de ruh olmasndan, bu ruhu asl olarak kabul edip beden dediimiz eyin o ruhun bir bakma rettii ey olduunu ortaya koyuyor idealizm. Bu aslnda dikkatle dnrsek, dinlerdeki yaratl fikrine daha yakn. nk yaradla gre nedir, bir yaratc yani tanr maddeyi yoktan var etmitir. Ve tanr madde cinsinden deildir. Btn dinler bunu kabul ediyor. Dolaysyla madde cinsinde olmayan bir ey maddeyi meydana getiriyor. dealizmde de bu var. Yani ne olduunu bilemediimiz bir ey ruh, ama madde cinsinde olmadn biliyoruz, maddeyi meydana getiriyor. Bu idealizmin dinlere biraz daha yakn olduunu gsteriyor, materyalizmden. Ama idealizm felsefesi u dindir veya bu dindir veya bu dine paraleldir dersek biraz abartm oluruz olay. Byle demeye gerek yok ama sadece bir yaklam sunuyor. Ancak ilgin bir paralellii de konumamn banda bahsettiim slam tasavvufuyla bu idealist felsefe arasnda kurabiliyoruz. Tasavvuf bykleri ite isim vermek gerekirse mam- Rabbani diye mehur olmu Ahmet el-Faruki el-Sirhindi hazretleri, kinat hakknda, kinatn hakikati hakknda yle bir ifade kullanyor: Allah, diyor, harici lemi his ve vehim mertebesinde yaratmtr. Bu ok ilgin ve orijinal bir tespit. Dikkatli dnrsek, tekrarlayalm, harici alem dedii bu d alemi Allah, his ve vehim mertebesinde yaratmtr.

Demek ki insanlardaki his ve vehimle bir alakas var kainatn. Hani Budist ve baka felsefelerde illzyon ve mayadr falan gibi ifadeler kullanlyor, tm bu grdnz ey aslnda bir ryadr vs. Hadis-i erifle Hz. Ali ye atfedilen bir sz de vardr, ite insanlar uykudadrlar, ldkleri zaman uyanrlar gibi, yani grdmz her eyin bir rya olduuna dair Fakat burada ok daha net bir ifade var, harici alem his ve vehim mertebesinde yaratlmtr, yani biz, vehmimizden dolay, bize ulaan duyu verilerini yle yaplandrdmzdan, karmzda bir gereklik, bir madde varm gibi dnyoruz demi oluyor aslnda. Evet, bilin kelimesi gemiti. Bilincin bir tanmn, benim kiisel bir tanmm, bunu da sorgulayabilirsiniz; u ekilde tanmlamaya alyorum: uur; d dnyay i dnyaya balayan bir nur olarak tarif ediyorum uuru. Hani niin nur diyorum, tabi bunun dayand baz temel kkenler var, aslnda akas Kuran- Kerimde bir ayetten ilham alarak diyelim veya onunla irtibatlandrarak bu noktaya gelmitim ben. Allah gklerin ve yerin nurudur meali, ifadesi geiyor Kuran- Kerim de. mam- Gazali bu ayet zerine bir kitap yazyor. lgilenenlere tavsiye edebiliriz Mikat-l Envar diye. Bu kitapta bu ayeti tefsir ediyor. Ayn zamanda Peygamber Efendimizin (s.a.v) lk yaratlan benim nurumdur eklinde bir hadisi erifi de var. imdi o nurla bu nur arasnda da bir irtibat var. Yani imdi niye nur ile uur arasnda bir irtibat kurduk, undan dolay; i dnyay d dnyaya balayan bir ey bu nur demitik. imdi i dnya dediimiz ey insann nefsi veya enfs dediimiz ii. D dnya ise harici lem denilen ey. Bunlar o kadar kopuk ki birbirinden, o kadar kopuk ki, hibir ekilde bunlarn, bu iki lemin birbiriyle kaynamas veya rtmesi sz konusu deil. Bugnk bu materyalist yaklamn bilin sorununa bir are bulamamasnn altnda bu var. Neden kopuk, yle bir rnek verelim mesela: d dnya ile ben hi temas kurmamama ramen u bardak benim tamamen dmda olmasna ramen, nasl oluyor da bu bardan benim iimde bir kopyas meydana geliyor? Yani bu bardan bir fiziksel gereklii var, bir de benim zihnimde bardak yani benim iimdeki bardak var. Benim iimdeki bardakla dmdaki bardak arasndaki uyumu ne kuruyor? Fizik

kanunlar bu uyumu kuramaz nk fizik kanunlar sadece fizik leminde geerlidir. yle bir kanun olmas gerekir ki fizik lemiyle hisler lemini bir araya balayabilsin. Bu noktada tam bir birlik olmas gerekiyor kinatta ve o birlikten aa doru dallanp budaklanarak fizik ve his lemlerinin olumas gerekiyor. imdi bu oluumlar falan tasavvuf bykleri incelemiler, ite o birliin okluun, odaklanarak koni gibi dnrsek birletii noktada bir birlik var. Buna, madde ve manann birleik noktas diyebiliriz. Tasavvufi terminolojide bu, Nur-u Muhammedi olarak anlatlm. imdi bu birlie en yakn nokta, burada bu topluluktaki btn okluk paralarn birletiren bir nokta oluyor. Bu okluun hepsi bu noktadan kt iin burada bunlar birlemi oluyor yani. te bu birletii ve her yne yayld bu noktaya biz nur diyoruz. Nur demiler yani. Bu nur, btn alemi, hem iten hem dtan kuatyor, maddi manevi her eyi birletiriyor. Onun iin Allah gklerin ve yerin nurudur ifadesi var. Allahn biz tabi Zatn idrak edemeyiz. Onun iin o ayetin sonunda diyor ki: biz misallerle insana anlatrz. Misaller veririz. Yani burada bunu bir misal olarak dnmek lazm, yani bir k gibi dnmemek lazm tabi ki. Ik ayr nur ayr. Nur tabi biraz manevi yn olan, insan aydnlatan, hani bazen iimizde byle bir ferahlk duyarz, huzura kavutuumuzu hissederiz falan, ite o zaman iimiz nur' lanm olur. man bir nurdur deriz iman nedir, iman gzle grnen bir ey deil. Ama inandmz zaman hayata bak amz deiir yani aydnlanrz. O zaman iman bir nur olmu olur. Akl da bir nurdur mesela aklla nk doruyu yanltan ayrt ediyoruz ve karanlk olan hayatmz aydnlatm oluyoruz bir bakma. te aydnlanma a falan diyoruz. Akln putlatrld bir ey aslnda aydnlanma a. Burada u sonuca balayp hemen aray veriyorum. Materyalizmin problemi bilinci aklamaktan aciz kaldr. Bunu u anki filozoflar aka ifade ediyorlar. uurun zor problemi diyebiliriz buna. Chalmers adnda bir filozof bu terimi ortaya att ve imdiye kadar yaplan aklamalarn bu probleme hibir ekilde dokunamadn, yanna bile yaklaamadn ortaya koydu. Bilinemezcilik yaklam var imdi bu problem karsnda. imdi filozoflarn takld tavrlar sylyorum. Baka bir filozof bilinemezcilii savunuyor, diyor ki insan akl snrl olduu iin

hibir zaman bu uur problemini zemeyecektir diyor. Yani beynimiz bunun iin evrimlemedi, tabi evrime balyor her eyi materyalist filozoflar. Evrimin neticesinde ortaya kan insan beyni kendini idrak edecek, kendi bilincini kavrayabilecek kapasitede deildir eklinde bir yaklam, insan aklnda snra bakyor yani. Sonra materyalizmin sonu ya da paradigma devrimini savunanlar var ki ben de bu guruptan saylabilirim. Yani bu artk baz sorunlarn ortaya kp zlemeyecek gibi bymesi falan materyalizm paradigmasnn veya dnya grnn yava yava sonunun geldiini yani atrdamaya falan baladn gsteriyor. Demek ki bir deiime gidiyor dnya, yani insanlk. Ve bu deiimin sonucunda tahminim veya ngrm, insann i dnyasn kefettii bilin ve ruha dayal bir evren, bilim ve hakikat anlay doabilir. Yani bu yeni paradigmada ncelik maddeye veya fizie deil psikolojiye, ite insann kendini tanmasna ki bu ok eski zamanlardan beri filozoflarn syleye geldikleri eyler, yani kendini tan diye. Bizde de mesela hadisi erif var; Nefsini bilen Rabbini bilir. Esas olan insann kendini tanmasdr. O kendini tanma srecinden sonra ortaya kacak olan evren, bilim ve hakikat anlay ngrsnde bulunuyorum. Materyalizme dikkat ederseniz, atomlar esas alyor materyalizm. Zerre de denebilir. imdi zerreleri esas alp bu zerrelerden bir bina, bir yap kurmaya alyor materyalizm. Dolaysyla okluktan birlie ulamaya alyor. u anki aba biraz o, fizikte falan. Hlbuki bu abann ok ciddi sorunlar var nk bu atomlarn arasndaki irtibat nasl gerekleiyor? Yani btn bu atomlar bir meclis yapp anlatlar da ondan sonra unlara karar verip u kanunlar biz uygulayacaz deyip bunlar uygulamaya m baladlar, byle bir uygulama sreci ne zaman gerekleti veya atomlara bu bilgi nasl aktarlyor? Yani burada hadi diyelim bir merkez kuruldu, santral merkezi. Bu santralle atomlar arasnda nasl bir alveri yaplyor? Yani bu korkun problemlere yol ayor ki, Hz. Bedizzaman yle ifade ediyorlar bunu, her bir atoma her bir zerreye ilahlk vermek gerekiyor bu durumda. br trl ise sadece tek bir ilah var kabul ediliyor, her ey o Birin yansmalar gibi grlyor.

II. Blm kinci blmde zgrlk ve determinizm problemini incelemek istiyorum. imdi zgrl u ekilde tanmlamlar filozoflar. ki trl tanmlamlar. Birisi baka trl davranabilmek, yani mesela ben biraz nce ay itim, ay imeyebilir miydim? ay itim ama tekrar o ay imeyebilir miydim? Veya u an mesela epeydir su imiyorum ama su imi olabilir miydim? Yani baka bir ekilde davranm olabilir miydim? kinci tanmsa, kimse tarafndan mecbur braklmamak. Yani, kimsenin zorlamas altnda olmadan hareket etmek. imdi dikkat ederseniz zaten insanlarn ou itibariyle, yani normal insanlar, ikinci tanma uyuyoruz zaten. Kimse bizi bir ey yapmaya zorlamyor. Grn itibar ile baktmzda btn hareketlerimizi kendi isteklerimizle, kendi iimizden gelen drtlerle veyahut da irademiz dediimiz eyle yapyoruz. Fakat birinci sorunun cevabn vermek o kadar kolay deil. Yani, gerekten ben baka trl davranabilir miydim? Yani bu unun gibi, dnyaya bir daha gnderilseydim farkl bir hayat yaayabilir miydim? Ama dnyaya bir daha gnderilip 2006 ylnda balamayacam gene ayn doum tarihimle, 1977 de dodum mesela ben 1977 de doum tarihim neyse, tekrar ayn artlar altnda tekrar dnyaya gnderilmi olsaydm, yani kinat tekrar sarlsayd, bunu film gibi dnrsek o filmi bir daha balatsaydk farkl davranabilir miydik biz insanlar? imdi bu konuda gerekten fikirler deiik deiik. Yani filozoflarn deiik grleri var. Akas ben birok yaklamdan ve delilden de destek alarak baka trl davranlamayaca konusuna yaknm. Yani bu una geliyor, yani dinlerde kader denilen eye geliyor, yani kader dediimiz mutlak bir bilgi sz konusu. Bu, Alim-i Mutlak ifadesi ile kendini buluyor. Yani btn her eyin, gemiten gelecee btn zerrelerin, efendim hareketlerini dahi bilebilen bir g veyahut bir bilgi, bir bilenin bilgisinde her ey sonuta batan sona kadar belirlenmi olacak ve bunun dnda bir eyin cereyan etmesi sz konusu deil ve dolays ile byle bir eyi kabul ettiin zaman, yani Allah a inandmz takdirde, otomatik olarak kadere de inanmanz gerekiyor o zaman. Ama baka trl davranamama bizim zgr olmadmz anlamna gelmiyor. te o

probleme geleceiz. Yani biz baka trl davranamazdk ama yine de zgr olarak davranm olurduk o zaman ite Baka trl davranamadmz durumdaki zgrlk, ne anlam ifade eder? konusunu irdelemeye alacaz bundan sonraki ksmlarda. imdi bu meseleyi biraz daha netletirmek iin bir filozof deneyim makinesi diye bir simlasyon ortaya atyor. ok ilgin bir dnce deneyi bu aslnda. yle bir soru soruyor aynen Matrix teki gibi, sizi bir tpe balayacaklar, beyninize bir sper bilgisayarla bir takm veriler verilecek. Fakat fark u olacak siz nnzdeki mesela bir, iki, , on yl neyse hayatnz tamamen kendi isteinizde programlayabileceksiniz. Ama bu yle bir programlama ki her en ince detayna kadar sizin kontrolnzde olan bir programlama. Yani dakika, dakika, saniye, saniye ne yapacanz, banza neler gelecei, nerede tatil yapacanzdan, ne tr zevkleri tadacanza, yahut da ne tr seyahatlere kp ne tr elenceler yaayacana kadar, ama saniyesi saniyesine tanmlanmas olacak. Byle bir eyi programlamak ister misiniz? Yani oraya girip ben iki ylm artk yle yaayacam ya da ben lnceye kadar u ekilde yaayacam diye ister misiniz diye bir soru soruyor. Ben size ynelteyim bu soruyu hayatnz bu ekilde programlamak ister misiniz? Evet, isteyen var m? Grdm kadaryla bu toplulukta bunu isteyen pek yok. Bu kii, bu delilii ortaya atan zat, tane problem ortaya koyuyor, tane sorun sylyor. Yani bu programlamann ne iin istenmeyeceine dair. Birincisi diyor ki, biz deneyimlemek deneyimlemek, veriler deil yapmak isteriz bir takm eyleri. imdi bir bir de yapmak var. Deneyimlemek pasif olarak, siz bir ediliyor veya belli eyleri yayorsunuz,

yerde oturuyorsunuz, sanki bir sinemada film izler gibi. Yani size belli bombardman hissediyorsunuz. te bu bir eyi deneyimlemek, bir de yapmak var.

Yapmak da ise bizde aktif bir boyut var. Yani irade dediimiz eyle iimizden gelen bir takm eyleri biz darya byle sanki dikte etmeye alr gibi yani kinatta bir eyleri deitirmeye alr gibi, ierden dar doru ynelmi bir enerji ak gibi tasavvur ederiz. Byle bir ey cereyan

ediyor. Yani yapmak mesela unu yaptm bunu ettim falan hatta bir ey yapp edince, ok da byle kendimize gvenimiz gelir. Yani unu becerdim bunu yaptm falan gibi. imdi bu yapma eyi olmayacak orada. Dolaysyla bu insann bir takm duygularnn tatmin olmamasna yol aacak, ondan dolay bir problem olarak grlyor, birincisi bu. kincisi; diyor ki ok ilgin noktalar ortaya karyor, tanktaki insan yani o deneyimleri geiren insan aslnda diyor aciz bir et yndr. Yani bu insann cesur mu, nazik mi, zeki mi, akac m, sevgi dolu mu olduu veya olmad hibir zaman bilinemez. Neden bilinemez? nk her eyi zaten kendisi programlad. Her eyi programlad iin hibir risk almad. Dolaysyla onun gerek kiilii ve gerek karakteri hibir zaman ortaya kamayacak. Mesela nazik bir insansanz siz, programlamada bir boyut ekleyeceksiniz ve kesinlikle insanlara zarar vermeyeceim diyeceksiniz. Burada anlalan, en azndan sizde nazik olma niyeti olduudur. Fakat gerekten nazik olduunuzu anlamanz iin sizin nnze srpriz bir takm hadiselerin kmas lazm. Mesela sizi o kadar bunaltan o kadar zorlayan baz olaylarla karlaacaksnz ki o anda bile nazik olabiliyor musunuz? O anda nazik olabilirseniz gerekten nazik insansnz. Yani mesela biri size kfretti afedersiniz, byle trafikte ok sktnz filan veya geldi birisi durduk yerde tokat vurdu. imdi bu tokada karlk siz ne yapacaksnz? te nemli deil falan, bir sebebi vardr m diyeceksiniz yoksa siz de kalkp bir tokat m vuracaksnz. te bu unpredictible (tahmin edilemez) dediimiz srpriz bir hadise olmadka insann gerek kiilii ortaya kmyor hibir zaman. Ondan dolay byle bir yorumda bulunuyor veya baka bir rnek verelim. Cesur diyoruz mesela. Cesur olduunuzu siz nasl zannediyorsunuz? te byle cesur cesur hareketler yaptnz bir program ortaya koyuyorsunuz, mesela gidiyorsunuz byle hayvanat bahesinin iine giriyorsunuz, aslanlarla falan yatyorsunuz ama hibir ey olmuyor size. Ama gerekten birdenbire aldk sizi aslann yanna koyduk, orda bakalm ne hale geliyoruz, o zaman gerekten cesur mu korkak m olduunuz orada ortaya kacak. Dolays ile ite gereklerle yz yze gelme dediimiz ey var. Bir ok insan zaten iyi niyetlidir yani iinde bir iyi niyet tar. yi bir insan olmak

ister, fakat gerek hadiselerle yzletii zaman insann gerek deeri veya kymeti ortaya kyor. Az nce siz 77ye tekrar sarp yeniden oynamaya baladnz zaman tercihlerin deimeyeceini sylemitiniz. Dolays ile bir st veya z gereklik diyelim buna, bu hi deimiyor. Bu gereklik her kimin gereklii ise de bu deimiyor. Kavanozun iindekinin gereklii ile dndakinin gereklii arasnda bir tek sylediiniz o bilin olay devreye giriyor. Ama neticede ikisinde de, sizin o savunmanza binaen sylyorum, 77den tekrar sarp filmi oynayacanza dayanarak sylyorum, o deimiyor ikisinde de esir konumunda deil mi? Salih ADEM: Aslnda ikisinde de biz o program yaamak zorundayz, alnyazs da diyebiliriz aslnda. Fakat ilgin olan, o farka geleceiz imdi, sizin dediiniz noktaya yani. Yapay bir programla gerek dnya arasndaki fark nedir ona geleceiz ki nc madde de buydu: Bilgisayar program altnda programlanm bir hayat tamamen bize bir insan yapm deneyim sunuyor. nsan yapm bir gereklik, yapay bir gereklik diyelim. Fakat bu dnyada biz daha derin bir gereklikle kar karya kalma potansiyeline sahibiz. Ne demek daha derin, yani sfrdan baladmz sfrdan gzmz ap baktmz dnelim bu evrene. Bu evreni kimin programladn bilmiyoruz ve bu evreni programlayan varsa byle bir programlaycnn kapasitesi ve snrlarn da bilmiyoruz. Hlbuki insan yapm bir programn snrlar belli. Bizim nmze ne karaca belli. Bize yaataca ac ve zevklerin snr belli. Hlbuki kinattaki, kinat programlayan, kinatn programlaycsnn bize yaatabilecei eylerin bir snr olmayabilir. Eer inanyorsak, zaten az nce bahsettik bu birlik noktasnda, Tanr diye adlandrlan, ite o bir nokta, nokta bile demek de belki uygun deil o Bir olansa sonsuz ve snrsz. Sonsuz ve snrsz olduu iin de bize yaataca deneyimlerin de sonu ve snr yok. Onun iin de zaten cennet ve cehennem gibi kavramlar da mesela ayn zamanda derinleme ierisinde de bir ebediyet var. Yani sadece zamansal deil, bir ebediyet ve sonsuzluk deil, o zaman ierisinde gelitike o zevklerde de

bir derinleme var. Yani mesela bugn ben bu ay ierken aldm zevkin belki ertesi gn iki misli bir zevk, ertesi gn drt misli zevk alarak, bu birikimin de katlanarak artmas sz konusu ve bunun bir snr da yok. nk o zevki verecek, verebilecek potansiyelde olan zatn bir snr yok ve o zaman insan yapm programla gerek program arasnda veya gerek dnya arasnda byle bir farkllk ortaya kyor. Byle bir u noktada adam bu eletiriyi getiriyor. Yani kendi kendimizi snrlam oluruz o ekilde. nk kendi ufkumuza gre belirli bir program olacaktr o. br trl ise olaslklar sonsuz. in bir yn daha var. O da zgrlk veya yar zgrlk meselesi. Biz aslnda kendi zgrlmze gre, yani kendi irademize gre bir hayat yayormu gibi grnyoruz. Ama iradenin ortaya kmas iin bizim kontrolmzn dndan birka ey baz eyler olmas lazm ki irade ortaya ksn. Onun iin aslnda bu tezat gibi bir ey oluyor, yani aslnda sonsuz zgrlk, iradenin gelimesine mani oluyor. Salih ADEM: rade ancak o ekilde geliebiliyor. Yani sonsuzluk olduu zaman. nk sonsuz olaslk olduu iin bizi snrlayan bir ey yok, olaslklar snrlayan bir ey yok. br trl sonlu bir snrlama sz konusu olsayd tabi ki iradenin belli bir tepe noktas olacakt. Ben bir ey syleyebilir miyim? Dediniz ki balarda, kader vardr. Kaderde geri dnsek de yaadmz hayat ayn ekilde yaardk nk izilmi kaderimiz var. Kadere inanyorsak da budur. Ben bunun Halk slamndaki eksik bir bilgilenmeden doduunu dnyorum. Sizden de aslnda baka trl bir aklama bekliyordum. Benim bugn biraz soruturup, aratrdmda bu konuda vardm sonu, peki madem bizde her ey belli, madem belli bir program var, onu yaayacaz niye buradayz, niye Allah bize iradeyi verdi? Halbuki benim ite bu hususta yaptm aratrmadan vardm sonu u oldu. Bizler zgrz. Sonsuz seenek arasnda istediimiz seenei semekte zgrz. Kader denilen ey Allahn bunu nceden bilmesi. Allahn bunu nceden belirlemesi

deil. Yani biz geri dndmzde baka eyleri seebiliriz. Baka eyleri de seebiliriz ve Allah onu da bilir... Salih Adem: Peki, konuyu biraz daha geniletelim. oklu evren modeli var kuantum fiziinde. Yani bu oklu evren modeline gre bizim bu iinde bulunduumuz evren aslnda sonsuz evrenden bir tanesi. imdi dolays ile bu sonsuz evrenden bir tanesinde yayoruz fakat aslnda baka bir evrende de yaayabilirdik. Yani o zaman sen imdi bir sara hastas da olabilirdin. Fakat ilgin olan u ki btn bu sonsuz evrenlerdeki sonsuz olaslklar ve seimlerin hepsini de Allah biliyor. Dolays ile burada bizim o sonsuz evrenler ierisinde hangisinde yer aldmz sorunu ortaya kyor ve bu noktada yle ilgin bir ey kyor. Bizim amzdan biz zgrz, Allah asndan zgr deiliz. Bu dediiniz nokta ok ciddi olarak olay aydnlatan bir nokta. nk bizim amzdan baktmzda biz zaten zgr olmasaydk dediiniz gibi mesuliyet olmazd fakat Allah asndan biz zgr olsaydk Allah bizim hakkmzda her eyi bilmemi olurdu. nk zgr demek, onu da yapabilir bunu da yapabilir. Allah onun iin her eyi bilir. Olay tamamen bak asna geliyor. Yani deiik makamlara veya mertebelere gre hakikat farkllayor. st noktadan grlen hakikatle altlardan grlen farkllayor. oklu evren modelinde bu problem yle bir ekil alyor: Mesela yle dnelim, ok deiik evrenler olsun. Bunlarda sizin sonsuz olaslklarnz var. Bunlarn her biri bir evren, bir numaral evren, iki, bu ekilde gidiyor. imdi bu olaslklarn hepsi birden Allah tarafndan biliniyor. Bu olaslk sisteminde bir deime olmas sz konusu deil. Ancak mesela biz kasetin bir sarmnda birinci evrende kendimizi bulabiliriz, baka bir sarmnda burada bulabiliriz. Bulunduumuz evrene gre farkl bir hayat yaayabiliriz. Bu zgrl douruyor. Yani burada deiik evrenlerde gezebilme potansiyeli olmas lazm, eer gerekten bizde dediimiz hakiki irade varsa ki bu da bir inan meselesidir aslnda. Yani inanyorsak eer buna ki bunu savunan filozoflar var. Kant mesela, bunun byle olduuna inanr. Ama mesela David Hume gibi materyalist filozoflar tam bir ilzyon veya bir yanlsama olarak gryorlar. Bu tamamen inan meselesine

geliyor. Benim ahsi inancm sorarsanz ben gerekten irademiz olduunu dnyorum. O zaman bu u anlama geliyor, ben bir daha dnyaya gelsem birinci deil mesela altnc kinatta olabilecektim ve baka tercihler de yapabilecektim. Her bir evreni bir resim gibi dnn, o resim deiti artk. Birinci evren birinci resim, ikinci evren ikinci resim. Siz birinci resimde bir aatnz mesela burada da diyelim tilkiydiniz, ya da bir kutunuz. nsan olarak burada iyi insand, burada daha iyi insan, burada kt insand falan. Evren dediimiz eylerin ierisinde ruhi ve manevi boyutlar da ekliyoruz. Yani bu evren sadece maddi evren deil. Ruh yapmz veya baka yaplarmz da iinde. Kinat dediimiz ey aslnda bir btnlk ieriyor. Onun gibi sonsuz alternatifler olduunu sylyor. Yani bizim mesela yaayacamz deneyimler, hisler, duygular da bu evrenin ierisine dhil. Ama bakn, bu paralel evrenler birbirleriyle ayn zaman dilimini paylayor. Hani zaman yolculuu falan diyorlar ya. Zaman yolculuu ancak bu ekilde mmkn olabilir. Bir kii ayn evrene tekrar gelemez. nk o zaman elikilere yol aar bu. Ama baka bir evrenin gemiine gidebilirsiniz. Bildiim kadaryla paralel evrenlerde de insan olan insan olur, baka bir ey olan baka bir ey olur. Baka bir yerde tilki, bir yerde aa bir yerde insan olamaz. yle derler!.. Salih ADEM: Tabi ben de ayn eyi sylyorum. Burada ku olan kutur. O deimez artk. Bizim evrenimiz gibi ayn. Yani bu baka bir galakside baka odaklarda bir evren deil aslnda. Sadece farkl tercihlerin yer ald bir evren. Mesela bu evrende ben bunu bir defa kartrdm (ay kartryor), dier evrende iki defa kartrdm mesela. ki defa kartrdm evren bir paralel evren. Aslnda farazi olarak var. Ama bunlarn gerekten var olup olmadklarn da bilemiyoruz. Var ya da yok. Bilemiyoruz aslnda. Sadece bunu metafiziksel olarak kurgulayabiliriz. Allah her eyi biliyor dediimiz zaman, o lafzlar da bildii iin, onlar da Allah n

indinde bir yerlerde vardr diyebiliriz. Bunu biraz devam ettirelim isterseniz. Bu blm biraz uzuyor. imdi biraz speklasyon yapmak istiyorum, msaadenizle. Zaman zaman dndm mevzulara getirdiim baz yaklamlar paylamak istiyorum. Bir takm almlar. Sizden de tepkiler alrsam ok memnun olacam. imdi maddenin en kk yap ta nedir? Fizikilerin en nemli sorularndan biri. Materyalist ereveyi kabul ettiiniz zaman bir realite var, bir gereklik var. Bunu neye dayandryor? Yani neyden meydana geldiini anlamak, kinatn srrn zmek iin soru haline geliyor materyalist erevede. Her eyin en temeline, en kne inmek gerekiyor. Bunun iin hatta milyarlarca dolar para harcayarak ite hzlandrclar falan yapyorlar Amerika da. imdi biraz durmu durumda bu almalar. nk gereksiz bulunuyor baz evreler tarafndan. Oras ayr bir mesele. Ancak bugn gelinen noktada; btn her eyi aklayan, maddenin ne olduunu bilmemize olanak salayacak en gelimi teori olarak sicim teorisi adnda bir teoriden bahsediliyor. Bu sicim teorisi maddenin o kadar derinine iniyor ki, on zeri eksi otuz santimetreye tekabl edecek boyutlardan konuuyor bu teori. Atomdan, ekirdekten ok ok ok daha kk bir boyut bu. Burada sicim gibi yaplar dnlyor. Yani tek boyutlu, kapal veya ak olabilen sicimler bunlar. Bu sicimler ne yapyor? Titreim yapyor. Yani bir telin titreimi gibi. Bu titreimin enerjisine gre veya ald ekle gre paracklar meydana geliyor. Elektron, proton veya quark dediimiz paracklar meydana geliyor. Quarklar birleirse protonlar oluuyor mesela. Bu detaylarn tesinde bu sicimlerin ilgin yan u ki, bu sicim teorisiyle dier teorilerle aklanamayan bir ok soruyu aklamak veya zmek mmkn oluyor. O yzden cazip geliyor insanlara. Yoksa bu teori hibir zaman denenmi deil. Bu kadar kk boyutlara hibir zaman inilmiyor, inilmesi de mmkn deil.

Kuantum ve genel grelilii empoze ettiiniz zaman bu sicimlere, denklemler ancak on bir boyutta tutarl bir ekilde zlebiliyor. Bunun ilgin sonucu u; grdmz evren on bir boyutlu evren zerinde bir duvar veyahut da bir glge veyahut da bir izdm hkmnde. Mesela izdm meselesinde yle dnlebilir. Kre gibi bir ey dnelim, bu krenin u duvar zerine izdmn aldmzda ne olacaktr? Bir daire meydana gelecektir. Dolaysyla gerek evren boyutluysa, buradaki izdm olan evren iki boyutlu olacaktr. Ayn eyi, analoji yapalm, on bir boyutlu bir evren var, drt boyutlu izdmnde yayoruz. Sicim teorisi byle diyor. imdi speklasyona nasl geiyoruz? Speklasyon: benim srekli kafam kurcalayan bir ey vard. Kuran- Kerim de srekli yedi kat gkten bahsediliyor. Gkler ve yer. Bu konuda tabi deiik temsilciler, deiik yorumlar yapmlar. te gezegenleri dnenler olmu, galaksi sistemlerini falan. Benim de aklma gelen, acaba bunlar boyut olabilir mi? Bu yedi kat gk meselesi? Elmal Hamdi Yazr n tefsirinde buna iaret ediliyor. Bu yedi kat sema aslnda daha ileri, ekstradan boyutlar olabilir eklinde o da bir yorum yapm. Hlbuki o zaman sicim teorisi falan diye bir ey yok. Biliyorsunuz bin dokuz yz otuzlarda falan yazyor o tefsiri. Dolaysyla en azndan byle bir ey dnlebileceini yazyor. Tabi kesin byle falan filan deil. Bu zaten imknsz. Byle bir ey dndmzde yle bir alm kyor. Yedi kat sema eer bu yedi ekstra boyuta karlk geliyorsa her bir sema boyutu ve her bir gk boyutu kendinden bir ncekini kuatan bir yap olmu oluyor. Yani i ie byle kreler gibi. Daha yukarlara ktka siz, gerei veyahut da evreni geni bir ekilde kuatyorsunuz. Hani bir insann ne kadar yukardan bakarsa, hadiseleri bilmesi veya deerlendirmesi o kadar tutarl veya o kadar gereki olur ya, sema boyutlarnda ykseldike de sizin hadiseleri nceden bilebilme kapasiteniz artyor. lgin eyler de kyor. Mesela kader ile ilgili baz hususlarda yle yaklamlar var. Baz eyler mesela deiebiliyor kader ierisinde, baz eyler ise deimiyor. Veyahut da nebi dediimiz zatlarn baz keifleri oluyor. Mesela diyorlar ki u zamanda u gerekleecek. Banza yle bir olay gelecek. Bir rya grlyor mesela, yle bir ey yaanacak. Ama olay gereklemiyor. te bu gerekleme,

gereklememe meselesi, hangi semadan bize bu bilginin bize ulatyla alakal. Eer mesela u semadan ulatysa, daha yukardaki semada gerekleen bir olay, alttaki semadaki olay bozabiliyor veya etkileyebiliyor. Hibir ekilde etkilenmeyecek olan bir bilginin, en st, semalarn da stndeki, Kuran- Kerim de Ar diye ifade edilen ve Ar- Azam denilen yerden gelmesi gerekiyor. Kuran- Kerim in bir Ar- Azam dan indirildiini reniyoruz yine Kuran- Kerim in kendisinden. Dolaysyla Ar- Azam dan indiriliyor, nereye? Yeryzne, Peygamber efendimizin kalbine indirildi. imdi dolaysyla oradan bakld zaman Kuran btn gemii, gelecei, iinde hibir yanlma, bir hata pay olmadan bilen veya kuatan bir noktadan gelmi oluyor. Bizim konumuzla alakas ne? Alakas u; Kinat, Kuran ve nsan slam tasavvufuna gre, hakikatin deiik yz. Ama insan deyince, insann kmil anlayn dnmek lazm. nsann kamili de mutlak manada yine Peygamber efendimiz (s.a.v.). Mesela o insann hakikatine bakmlar. Yani insann bir hakikati var, kinatn bir hakikati var, bir de Kuran dediimiz eyin. Bu ey aslnda ayn ey, yani ayn madalyonun yz gibi dnn. imdi eer kinatta yedi tane boyut varsa, insan da kinatn bir lei, mikro kozmos dediimiz eyi ise eer, insanda da ekstra boyut dediimiz ekstra ynler olmas lazm. Bunlar da yine tasavvuf bykleri deiik latifeler olarak tarif etmiler. Mesela ne gibi latifeler? nsanda bir kere bir nefis var. Nefis dediimiz zaten bildiimiz bu istekleri ortaya koyan, iimizden gelen eyleri falan ortaya koyan ey. Bunun tesinde bir akl var. Akln tesinde bir kalp var. Ondan sonra sr denilen bir ey var. Ruh var. Bunlarn hepsi Kuran- Kerim de ifade edilen latifeler. Bu latifeler ne oluyor? Yani insann kendi iinde derinlemesiyle kinat artk baka pencerelerden alglamaya balyor. Olaylarn perde arkasn grme diye bir tabir vardr. Bir insan bu odaya bakt zaman bir ey grr mesela. Daha derin bakan biri burada daha baka eyler grr. Burada illa bunu ekran gibi bir eyin almas diye alglamamak lazm. Oradan karlan anlam olabilir, oradan karlan mana olabilir, oradan karlan yorum olabilir. Bu yorumdaki derinlik, insann kendi iindeki derinlikle orantl olur. Yani kendi iinde ne kadar derinleirse bir insan, d dnyadaki hadiselerin de o kadar arka plann, o

kadar Yani

yzn

anlayabilir

hale

geliyor.

imdi

buradan

zgrlk

kavramna geiyorum. Bu artlar altnda zgrl nasl tanmlayacaz? zgrlk dediimiz ey, serbeste davranabilme, istediimizi seebilme idi. Hlbuki urada baktmz zaman insann aslnda o byk dairede, byk resimde ciddi manada bir zgrlnn olmad ortaya kyor. nk bir daha dnyaya gnderilme ansmz yok. Bu yaadmz sistem ierisinde gerekten zgr olmamz neye bal? zgrln iki tanm ortaya kyor. Birisi nefsin zgrl, birisi de hakiki zgrlk diyebileceimiz hakiki hrriyet. ki tr zgrlk kyor ortaya. Burada hakiki hrriyeti tanmlayabilmek iin, hakikat nedir sorusuna cevap vermemiz lazm. Hakikat nedir sorusuna ok deiik felsefeciler farkl cevaplar vermiler. Materyalist felsefeciler, hakikat atomlardr; atomlarn hareketindendir hakikat dediimiz ey demiler mesela. dealist felsefeye gre ruhlardr ve ruhlarn yaad tecrbelerdir. Mslman anlayna gre, slam dinine gre hakikat aslnda tektir, Cenab- Hak, Vacib-l Vcut, Ehad, Samed, Hay, Kayyum gibi isimlerdir. Doksan dokuz tane ismi var. Allahn aslnda tek hakikat olduu anlatlr Kuran- Kerim de. Allahn bir ad da Hak tr mesela. Cenab Hak deriz, tabir olarak geer. O zaman hakikat Allahsa ki slam inancna gre yle, o zaman hakiki hrriyet de Allahn hrriyeti olmu oluyor. Yani Allahn dilediini yapmas. Tanrnn hrriyeti nasl bir hrriyettir? Bir filozof byle bir soru soruyor. Her eyi biliyorsa, kendi yapp etmelerini de nceden biliyordur, byle bir durumda nasl hr olabilir? imdi buna nasl cevap vereceiz? Yani Tanr bir sre sonra ne yapacan biliyorsa nasl hr olabiliyor? Bir kere bu soruda yle bir sakatlk ortaya kyor. Tanry sanki zaman ierisindeymi gibi bir dnme var. Deil mi, kendimiz gibi dnyor. Burada bir hataya dyor. kincisi; bu birlik aslnda yle bir birlik ki, kavramlar dahi bir birlie ulayor burada. Burada dikkat ederseniz iki tane kavram var. nceden bilme ve o bildiini yapma. Birisi ilim, birisi kudret diye sfat olarak gemi. lim ve kudret denilen iki ayr sfat, aslnda bu nurdan sonra bu sfatlar var. Bunlar slam aleminde mutasavvflar tarafndan ortaya konulmu veyahut da kefedilmi eyler. Bu kavramlar, bir st noktada, hepsi birleip tek bir gereklie dnyor. Yani mesela mam Rabbani bir

defasnda yle bir ifade kullanyor, Allah n zat diyor, ayni ile ilim olduu gibi, ayni ile kudrettir, ayni ile hayattr. Yani zat mertebesi diye geiyor bu birlik. Bu zat mertebesi zaten aklmzn almas mmkn olmayan bir ey. Yani bu yle bir ey ki btn sfatlarn birleip tek bir ey olduu, birlik veya ehadiyyet. Ehad ismi geiyor mesela Kuran da hlas suresini biliyoruz. O Ehaddr yani birdir, tektir. te o teklik yle bir teklik. te bu teklik noktasnda her ey artk akln snrlarn da am bir ekilde, o dilediini yapar diyor. nk onu snrlayacak bir ey yok. O teklik noktasnda o tamamen kendisini ortaya koyuyor. Onun kendisini ortaya koymasnn almna biz kinat diyoruz burada. Mesele burada insann kainat ile olan ilikisini, btn bu sisteminde o birlikle olan ilikisini zmek. Yani o iliki zld zaman biz gerek hrriyetin ne olduunu anlayacaz. O zaman hrriyet, o birlik noktasndan gelen hrriyetin bir yansmas olacak. imdi bu alm meselesine gireyim mi, girmeyeyim mi bilmiyorum. Fakat Muhyiddin Arabi Hazretlerinin yle bir yaklam var. Be tr lem mertebesi koyuyor buraya. En alttaki eye ahadet lemi diyor. Bu bildiimiz fiziksel lem. Bizim lemimizin de stnde bir sr baka lemler koyuyor yani. En son buradaki ite zat dediimiz bilinemezlik noktas var, arada ise pek ok farkl lemler var. Bu lemlerde bu ekilde ykselme meselesi, insann klliyet kesbetmesi (kazanmas) ile alakal. Bunlar yine terminolojik ifadeler. Deiik eserlere bavurulabilir bunlarn ne manaya geldiini anlamak iin. Klliyet kesbetmek, insann czi u snrl halinden veyahut da durumundan yola kp, uradan bir nokta olarak yola kp, uraya ykselmesi ile oluyor. imdi herkes kendi yapsna gre uygun olan bir yapdan ykseliyor. Mesela uradan balayan bir insann byle bir ykselme gstermesi mmkn deil. nk herkes farkl bir yaratlta. Yaradl yapsna gre bir ykselme oluyor. Ama ykseldike birleiyorlar. Hani byle ey derler mesela, ok farkl dinlerin mensuplar kendi dinlerinde ilerledike veya ykseldike ayn eyi sylemeye balyorlar. Mevlana gibi. Ne olmutu mesela, Hristiyanlara da sayg duymaya balamt, Mslman olmasna ramen. nk o bir noktaya, ortak noktaya doru geliyor. Aslnda insanlar iin de ayn ey sz konusu. Burada insann ne kadar ykselebildii ile alakal. Buraya

ykseldike o birlie yaklayor. Bizde hani o ok kullanlan bir ifade vardr, Allah a yaklamak gibi. badet ettike insan Allah a yaklar falan gibi bir ey. te o insann bu sreci yani. Bunlar yapan eski devirde bu tasavvuf bykleri olmu, bu srece de seyr-i sluk demiler. sre. Mira hadisesi de aslnda bununla alakal. Yani Peygamber Efendimiz ykselerek bu semalar ap Allah la konumas, muhatap olmas var. Muhatap olma aslnda bir nurun, bu zatla muhatap olmas yani. Zaten soruyorlar ya hani, Allah grdn m? Ben bir nur grdm diyor. Yani farkl bir boyutta bir cereyan oluyor, bir mkleme oluyor belki. Bunlar iin ben size mam- Rabbani nin Mektubat- Rabbani adl iki cilt eseri var. Onu tavsiye ediyorum. Nebilik ile peygamberlik ok farkl eyler olarak anlatlyor. yle izah ediyor. Nebi kendi aynasnda mahede ediyor Allahu tealay. Yani o kendi kapasitesinde, kendi ftrat veya kendi snrlar erevesinde. Oysa onun grd veya mahede ettii gereklik Allahn bizzat gereklii olmuyor. Fakat peygamberler iin, mesela bir odada pencere ak, gnein bizzat kendisini grmek gibi. Orada gne bizzat ulayor. Yani arada bir ayna veyahut da bir yanstc falan olmadan. Byle olmasa vahiy dediimiz eyin balayc zellii olmaz. Yani peygamber efendimize gelen bilgiler bizim iin balayc. Yani biz o emirlere veya yasaklara muhatabz. Dier peygamberler iin de yle. Mesela bir peygambere bir vahiy geldii zaman onun mmeti, onun evresindeki insanlar ona tabi olmak zorunda oluyor. Ona tabi olmadklar zaman mesul oluyorlar. Ebedi cehenneme gitme ihtimali var inanmad zaman. Bir nebi iin bu deil. Bir insan bir nebiye tabi olmak zorunda deildir. Nebinin dediinin dnda hareket edebilir. Zorlayc, balayc deil. nk o nebi kendi ftrat, kendi yapsna gre Allah bulmutur. Dier insan yine farkl bir yoldan Allah a ulaacaktr. Bir seyir bu, bir

Nebilik daha ok yeni bir kuralla, yeni bir kitap getirmeden ondan nceki resul veya peygamberin mesajn aktaran insan olarak, eli olarak anlatlyor. Resul iin, yeni bir kitap lzm. Mesela Hazreti Musa, Hazreti sa resuldr. nk kitap verilmi onlara. Soru: Sonsuz evrenden bahsettik. Bana gelen aya ben iki tane eker

attm, eer ncy atsaydm belki eker daha erken bitecekti. Burann hizmetlisi daha erken eker almaya gidecekti. Btn evren ona gre deiecekti. Ama sonsuz olmasnn nedenini anlamadm. Mesela ben iki eker attm, bu birinci evren, nc ekeri atsaydm, bu ikinci evren, siz de ne bileyim bir pas dediniz, nc evren, bir pas dediniz drdnc evren, oradakilerden hangisinin sonsuz tane seenei var ki, sonu sonsuz evrene kyor? Salih ADEM: Benim yapabileceim mesela snrsz gibi grnen

seenekler var. Mesela bir kurabiye, iki kurabiye yiyebilirim, hi kurabiye yemeyebilirim. Buraya bir adm hareket edebilirim, gzm kapatabilirim, srtm kayabilirim Evren sonsuz ise eer, o sonsuzun sonsuz kombinasyonu kadar sonsuz evren doacaktr. Ama sonsuza taklmaya gerek yok. ok evren de diyebiliriz. Soru: Konuyla alakas yok ama aklma taklm bir eydir bu hep. Kuran- Kerim de okuduunuz zaman, iki tane dil var. Biz seni unun iin yarattk mesela. Ya da ikinci bir azdan yazlyormu gibi, Beni bunun iin yaratt diye bir ey var. Bunun sebebi nedir, niye yle yazlm. Salih ADEM: ok gzel bir nokta. Geen sene benim de kafam kurcalamt. Biraz aratrdm. Biz ve ben arasndaki farkta yle bir ey var. Biz, Allahn vahidiyet tecellisiyle, yani celali ve kuvvetiyle yapt ve belli kanunlara gre cereyan ettirdii ilerde, mesela melaikenin araclk yapt iler diyebiliriz buna, mesela Kurann indirilmesi. Kurann indirilmesi bir melek vastasyla olmutur deil mi? O bir sretir ve byk bir azametli bir hadisedir aslnda. Bir takm perdeler vardr arada. Allahn

bir de direkt muhatap olmas vardr. Mesela bir kul var, iten olarak Allah a yneldiinde veya yalvardnda, bir noktaya gelir ki arada hibir arac olmadan bizzat birebir muhatap olur. Dua noktasnda en azndan. te orada, o tr ilikileri ifade eden noktada ben kullanlm. O da var. Mesela hlas suresinde var. De ki O Allah birdir. Mesela yle bir anlam ifade ediyor orada. u birlik noktasna geliyor. Yani hibir ey sylenemiyor orada sfat olarak. Bu birlik noktasn nasl tarif edeceiz? Birlik diyoruz da, birlik bile aslnda bir kelimedir yani. Birlik bile burada sylenmez. Hibir ey sylenemedii iin O ifadesi kullanlr. O bilinemeyen, mevcudu mehul diye ifade edilir burada. Bilmek, idrak etmek sz konusu deildir. Bilenemeyen Allah ismi ile isimlendirilmitir, isimlendirme Allah ismi ile isimlendiriliyor, daha sonra da o Allahn bir olduu syleniyor. nce isimlendirip sonra bir olduunu sylyor. Yani bu tam Allahn isim ve sfatlaryla alakal. Okuduum kaynaklar ve kardm yorumlarla. Ama dediim gibi mam Rabbaninin Mektubat mesela, gzel bir kaynaktr o. Muhyiddin-i Arabi Hazretlerinin de bu konuya k tutan eserleri var. Yani tane farkl anlatm var. nn de kullanld yerler farkl diyorsunuz. Salih ADEM: Yani bu kesinlikle rastgele deil onu sylemek istiyorum.

Onun dnda seenekler de olabilir. Bir ey sorabilir miyim? Materyalizmin balangcnda, ok eskiden Yunana indiimiz zaman, evrenin sonsuzdan beri var olduu iddia ediliyordu. Evrenin bir balangc olmad iddia ediliyordu. Sonra ite BigBang teorisi kt. Ondan sonra maddenin bizim duyularmzdan bamsz olarak var olduunu iddia ettiler falan. Ondan sonra savata kolu kopmu bir generalin avucunun iinin kandn hissetmesi falan, btn bunlara ramen srekli bir eyler gelitirilip bu zamana kadar ayakta durmay baard. Peki, sizin bu bahsettiiniz bilinci tanmlayamamas nasl sonunu getirecek, onu anlamadm?

Salih ADEM:

Muhakkak

bence

kyamete

kadar,

yani

kyamete

inananlar iin, kyamete kadar bu devam edecek. Yani materyalist, belki yeni yeni akmlar da kacak. Nasl komnizm, Marksizm gibi akmlar kt ve hala devam ediyor veya bazlarna gre kt falan. te insanlar akmlar retiyorlar, fikir retiyorlar ama retim olarak, yani u an byk retim olarak baktnz zaman, materyalizm hkim dnyaya. Yani Amerika daki en st kademedeki bilim adamlarnn, mesela Amerikan Bilimler Akademisi var, yzde doksandan fazlas materyalist ve ateist. Yani inan noktasnda Allaha inanmyorlar. Anketler bunu gsteriyor. Ama bu materyalist paradigmann insanlara aklamada zorland eyler var. Ben onlar ortaya koymaya alyorum. Yani bu devrim falan aka grlmyor tabi. Bu hakikatleri grp, hani olaylarn perde arkas demitik ya, onlar biraz inceleyip biraz yorum karmaya altka byle bir sonuca varyorum. Baka biri ayn olaylar grp, tam tersi bir yoruma da varabilir. Soru: Sizce materyalizm gemi yz yllara gre poplerliini yitirdi mi? Bildiim kadaryla on dokuzuncu yy. da son derece modaym Avrupa da falan. Salih ADEM: Tabi o kadar deil u anda. Materyalizmin dourduu baz boluklar var insan hayatnda. Amerikada mesela ite birok bilim adam Budizme, meditasyona falan yneliyor, vs. falan nk kendi iindeki ruh gcn, enerjisini harekete geirmek, aktive etmek istiyorlar. Dou felsefelerini aratryorlar, mutlaka yani bir sorgulamaya gidiliyor gibi. Bat medeniyeti veya bat dncesi anlamnda sylyorum. Bunun bir yansmas olabilir. Bilin problemi de burada belki bir iaret, ke ta olabilir diye dnyorum. III. Blm

nsan kiiliinin katmanlarndan bahsettik. En dtaki katmana mesela nefis diyelim. Nefis doduumuz zaman zaten ocukluktan itibaren deien, gelien byle bizim en d, hibir eye ihtiya duymadan davranlarmzla

kendini ortaya kardmz hayvani zellikleri anlatmak iin kullanlm. nsann biyolojik yapsndan kaynaklanan zellikleri de vardr. Mesela acktnda yemek yemek, susadnda hemen su imek, kzdrld zaman kavga etmek. nsandaki hayvani zellikleri tarif eden, ama tam olarak hayvani de deil aklla da birleerek hareket ettii iin kendi karn, menfaatini gderek kendini bu dnyada en faydal olacak ekilde bir hayat tarz, yaam tarzn gerekletirmeye alan bir zellii, bir yapsn tarif ediyor insann. Ruhi ynn hi dnmediimiz zaman, maddi adan baktmz zaman insan bu. Bu nefis. Bu nefis kendi bana brakld zaman, yani hibir terbiyeye, hibir eitime, hibir din eitimi grmedii zaman, nefs-i emmare dzeyinde kalyor. Bunu ok sk da duymu olabilirsiniz. Kuran- Kerimde de geen bir ifade bu Nefs-i Emmare. Aslnda bu dzeyde kalan nefis gelitii zaman, insanlar olgunlat zaman, Nefs-i Emmare bitiyor deil. Emmare dediimiz nefis mertebesi her olgun insanda bile olan bir dzey. Bu dzeye debilir mesela bir insan. Bu dzeyler i ie olarak var olan dzeyler. Nefs-i Emmare bir sorgulamaya gittii zaman, sorgulad zaman, ite hayatn anlamn, ben niye buradaym gibi, sorgulayp mesela bir dine baland zaman, yani dini bir hayat yaamaya alt zaman Nefs-i Levvame oluyor. Bu daha ok kendini knayan, sorgulayan nefis diye geebilir. Bu ayn zamanda Nefs-i Mlheme diye de anlm. Mlheme de ilham edilen, yani ilhamlara ak nefis demek. nk insan kendini byle bir srete sorgulamaya balad zaman, bu sorgulama nedir? Artk bir araytr deil mi? Hakikati aramaya alyor yani bu nefis. Hakikati aramaya alt iin Allah ona ilhamlar vermeye balyor. Zaten sinyaller var. O sinyalleri artk sezmeye de balyor biraz. Mesela melaikeden veyahut da eytandan, her ikisinden de olabiliyor bu. eytan da nk bu sre ierisinde yaayan insanla ok urayor. nk sorgulama srecinde doru yolu bulursa onun iin bir kayp olacak. nk eytann amac zaten insanlar saptrmak. Onu saptrmaya alyor bu ilham alma srecinde, vesveseler veriyor. te efendim inancn sorgulayan vesveseler veyahut da Kurann gerekliini veya Allah kelam mdr, deil midir? Peygamber Efendimiz ile alakal vesveseler olabilir. Deiik konularda vesveseler. Hatta bizzat yani

yaad her olay vesvese olabilir. Yani byk apta vesvese olmas art deil. badetteki vesvese mesela. badete kendini verememe, konsantre olamama mesela. Tm bunlar eytann insanla uramasndan dolay. te buradaki eyler eytandan gelen ilham. Bir de melaikeden ilhamlar var. Bu iki ilhama ak bir hale geliyor ve Mlheme Nefis adn alyor. Ve bu ilhamlar deerlendirip, sebat edip, bu sorgulamaya devam edip gayret gsteren insanlarn, bu levvame dzeyde ne kadar kalaca Allahn ona yapaca inayetle alakal, onun yardmna bal. O sreci anca Nefs-i Mutmaine haline geliyor. Yani bu tatmin olmu nefis. mana ermi demek. Mutmaine ile Emmare o kadar farkl ki arada korkun bir uurum var. Dardan ikisi de ayn insan gibi grnyor ama. Mesela basit bir rnek vereyim. Yeme ve ime konusunda Nefs-i Emmare bir ey yerken o ackma hissi ile o hissini tatmin iin bir nevi saldrarak, onu alyor ve onu yiyor. Onu sahiplenme hissi ile yiyor. Nefs-i Emmare budur. Nefs-i Mutmaine ise kr iin yiyor. O ihtiyacn giderip, mesela bir gda alacak, kredecek. Ve daha sonra o enerji ile mesela Allaha kulluk vazifesini yerine getirecek, ibadet edecek. Olaylara bak as, perspektifi o kadar farkl. Mutmaine tatmin olmu dedik, srekli zaten Allahn huzurundaym gibi yaamaya alyor veya yayor. Her davran kontroll. Nefs-i Emmare ise, dnyada tamamen sadece o var ve her ey onun kullanmna sunulmu bir ey gibi gryor. Onlar kullanmak, elde etmek, yok etmek, paralamak, tamamen kendi menfaati iin bir hayat yayor yani Nefs-i Emmare. imdi her ikisine de bakarsak, her ikisinin de bir hrriyeti var. Nefs-i Emmare nin hrriyeti cannn istedii eyleri yaama, yapma, elde etme hrriyeti. Amerikada ok bahsi geen, vurgulanan hrriyettir bu. Heykelini de dikmiler, herkes istediini yapar, istedii gibi yaar mantnn yansd bir Nefs-i Emmarenin hrriyeti var aslnda orada. slam medeniyetinde veya tasavvufta, bu sreci yaayp Nefs-i Mutmaine olanlarda hakiki hrriyet dediimiz hrriyete ulama sz konusu. Bu dzeydeki hrriyetin zellii, bu dzeydeki insann kendi bilgisi ve gr ile deil, klli kanunlarn nda, spesifik durumlarda da hususi ilhamlarla hareket etmesi. Yani belli bir olay karsnda ne yapp ne edecei, artk vahiyle belirlenmi. Yani Allahn indirdii Kuran bir l olarak alyor, bir rehber olarak alyor. Bu

lye gre hareket ediyor. Dnda kalan baz spesifik konularda hususi ilhamlarla, Allahtan ald ilhamlarla yolunu buluyor. O yzden hibir zaman yanl yapmyor. Yanl yapsa bile hemen tvbe ediyor mesela. Veya yanl yaptrmyor Allah ona. Soru: Kitabn dnda kalan hususi konular dediniz, byle bir ey olabilir mi? Salih ADEM: Kitabn dnda deil. Kitabn aka belirtmedii konular.

Baz kurallar aka gemiyor. te burada nasl hareket edeceiz? Burada mesela ilhama dayal olabilir veyahut da ilham falan deil yani olay germeye gerek yok. Btn ilahiyatlar bir araya gelip, bir konuda karar vererek icma da yapabilirler. u, u programlarn izlenmesi dinen uygun deildir mesela. Byle bir ey de yoksa? Yani bazen yle eylerle karlayor ki insan, kimseye sorma durumu da yok. Bir fetva alaca makam da yok. O zaman sadece kendisi ile Allahn huzurunda kendi bana karar vermek durumunda. te o durumlarda Allah onu yalnz brakmyor, ilham veriyor nasl hareket etmesi gerektii konusunda. Onu demek istiyorum yani. Orada artk sorgulamadan bilen var demektir. Orada artk Allah vardr, niye vardr demeden, sorgulamadan bilen insan vardr. Gryormu gibi inanmak. Mesela dediiniz doru. hsan uuru diyoruz mesela. badet ederken, Allah onu gryormu gibi ibadet etme ufku mesela. Ondan sonra huzura ermek, iinde bir huzur duymak. Burada bir iki ey eklenebilir mi? Hani bir kiiye diyorlar ki falan kii doksan dokuz yolla Allahn varln ispata alyor. O da diyor ki, demek ki hala Allahn varlndan phesi var ki, ispat etmeye alyor. Salih ADEM: Yani evet yakine ermise, aka grd iin delillerle

uramyor insan Bunlar makam olarak bileceiz. Bunlarn iini dolduracak olan yine insandr. Dua nemli. Dua dediimiz ey sadece elleri avular ap Allah

a yalvarmak deil. Dua dediimiz ey, bir eyin dorusunu, hakikatini aratrmak. Bir gayret iinde olmak. Baz eylerden dolay sknt ekmek mesela. Sknt niye ekilir? Mesela yaad hayattan dolay sknt ekilir. Mesela daha iyi bir hayat iin sknt ekmek. Btn bunlarn hepsi fiili dua iinde geiyor. Yani aktif dua. Bu dualarn hepsine cevap verecek olan yine Allah tr. Sonuta Allahn o duaya cevap vermesine gre bu insanlar hareket ediyor ve st dzeyleiyor. Allah cevap vermese o duaya, o zaman biz Nefs-i Emmareden yukar kamayz. Yani inayeti onun iin diyorum. Yoksa burada sre byle otomat ileyen bir sre deil. Biz sadece bize deni yapyoruz. Onsan sonra o ykselme srecini ileten veya onu gelitiren Allah Teala. Burada son nokta itibariyle unu diyelim. Deiik yollar sz konusu. Dua bunlarn ierisinde belki, vastalardan biri. Duann da znde u var ki; insann kendinin acizliini ve ihtiyacn hissetmesi. Acizlik ununla alakal. Kinat ve insan niye yaratld? Kinat ve insann yaratlmas, Allahn kendini bildirmesi ve tantmas iin. Allah kudretini gstermek istiyor, insan yaratyor, aciz bir ekilde yaratyor. Aciz yaratnca Allahn kudretini biz anlamaya balyoruz. Mesela baz olaylarn altndan kalkamaynca, daha stn bir kudrete, gce snmak. te baz eyleri elde edemediimiz zaman, ite fakir oluruz, zengin olan, elinde her eyi bulunduran zata snmak. Aslnda insan her noktada acizdir, Allahn dilemesi ve yaratmas olmadan parman bile oynatamaz. nsan bu ekilde her zaman Allaha muhta olduunu anladnda, yani acizliinin bilincine vardnda, ite tam bu noktada Allah buluyor. Dolaysyla bu hadiselerle yaay ierisinde Allah la bir dostluk kurmak. Allah la birebir bir iliki kurmaya balyor. Aslnda bizim bu dnyaya gnderilme sebebimiz de bu zaten. Allah a dost olabilmek ve ite bu Allahn dostlar da veli olarak anlyor zaten.

Matrix ve Felsefe

Hi gerekten ayrt edilemiyecek kadar gereki bir rya grdnz m? Byle bir durumda ryada olduunuzu nasl anlarsnz? Matrix filminin balang noktas bir dnce deneyidir. Eer yle deil de byle olsayd eklinde ifade edilebilecek bir dnce deneyi Yaadmz artlar u anda bildiimiz veya tahmin ettiimiz gibi deil de daha baka trl olsayd nasl olurdu? te dnce deneyinin balang noktas budur. Matrixte pek ok felsefi konu ilenmitir: Gerek, kader, irade, tercih, zihin, idealizm vb Platonun maara alegorisi, Descartesin kt cini gibi pek ok felsefi rnek belli yerlerde karmza kmaktadr. Platonun maara alegorisinde insanlar bir maaraya hapsolmu darya kamamaktadrlar. Sadece bir delik vastasyla gelen gne onlara eitli varlklarn glgelerini gstermektedir. Zincirlerini krp dar kabilen insanlar gerei btn ihtiamyla grebilmektedir. Plato biz dnyallarn da byle bir maara iindeymi gibi gereklerin yalnzca glgesini grdn savunmutur. Descartes ise zihnimize gelen alglar yerine baka alglar vererek bizi artacak bir kt cinden bahseder. Bylece yanmzda aslnda scak bir bardak ay varken bu kt cin sanki zehirli bir ylan varm gibi gstermektedir. imdi asl soru udur:Byle bir cinin var olup olmadn nereden bilebiliriz? Pek ok son dnem post-modern filozof gercein son yzylda ortadan kaybolduunu savunmutur. Gerekle yzyze olmak yerine simulasyonlarn iinde yaamaktayz?? Gerein ortadan kaybolmas ne demektir? nsanlarn gerekle bann kopmas demektir. Gerek insani deerlerin yaanmamas, insann bir bakma robotlatrlmasdr. Matrix filminde temel soru nedir? Yaadmz hayatn gerek olup olmad Birileri tarafndan oluturulmu yapmack bir hayat m sryoruz yoksa gerein farknda myz? Gerek bize bildirilse onun peinden gider miydik? Bir kandrmacann iinde miyiz yoksa bizi kandrmaya alanlarn niyetlerini iyzlerini biliyor muyuz? Bilimin ve salkl medyann grevi bunlar ortaya karmada bize yardm etmektir. Pek ok inanta sembolik olarak hayat bir yolculua benzetilmitir ve bu yolculuun birtakm kurallar vardr. Sorumluluk duygusu, ilim ve aratrma ak bizi harekete geirir. Mesela Musa (as) yeryzndeki en bilge kiinin Hzr (as) olduunu renmi ve Onu tanmak istemitir. Bir hadis-i erifte ise lim inde dahi olsa alnz buyurulmaktadr. Bildiimiz eyler bizi bir yerlere gtrr. Meselelerin iyzn renmek bizi birtakm seimler yapmaya zorlar. Gerei bilmek nedir? Gerei bilmek, eyleri olduu gibi bilmektir. Hile, kandrmaca ve aldatmacalardan beri olmaktr. Felsefe, niye buradaym, ne olup bitiyor gibi genel ve byk

sorularla ilgilenir. Bildiimizi bildiklerimizi nasl ve nereden biliyoruz, doru bilgi olduklarndan nasl emin olabiliriz gibi sorular sorar. uur yani bilin nedir? Biz niye uurluyuz? Bir ey niin yanl veya doru olur? Matrix-1 daha ok insan beyninin ok gelimi bilgisayarlar vastasyla duyu verileri asndan kandrld zerine kurgulanmtr. nsanlarn beyinleri (aslnda tm vcudlar) gerekte makinelerin elinde esir iken insanlar beyinlerine gelen veriler sayesinde renkli bir dnya hayat yaadklarn zannetmektedirler. Matrix-2 de dnme ve felsefe dnda birtakm ritellere de yer verilmektedir. nsann ayn zamanda bedensel bir varlk olduu vurgulanmaktadr. Matrix-3 de ise iradenin gc ve insann iradi seimlerinin nemi anlatlyor. Akl zgrletirmek her trl batl sapk yanl inantan kurtarp insann inanrsa her eyi yapabileceine kendisini hazrlamasdr. nk inanan insan ylmaz ve inand eyi yapacak ekilde beynini kullanr. Matrix, Hristiyanlkta olduu gibi insan ruhunda mndemi muazzam bir gcn varolduunu kabul eder ve bu gc kullanmak iin bedensel veya zihinsel her trl engeli ortadan kaldrmaya alr. Rya ile gerei nasl ayt ederiz? nsanlar uykudadr, ldkleri zaman uyanrlar hadis-i erifine gre biz aslnda bu dnyada uyku halindeyiz fakat kendimizi uyank zannediyoruz. Uykudaki insann rya grmesi gibi, biz de bu dnyada his ve vehimden ibaret bir eyler gryoruz, bunlar gerekmi gibi dnyoruz. Halbuki bunlar tabire muhta sembollerdir. Matrix insanlar uyanmaya davet etmektedir. Uyanklk bilinci lsnde insan gerei daha iyi kavrar. Zaten uyku hali, bilinsizlik halidir. Burada uykudan maksat geree kar uykudur. Gerekleri bilmeme ve farknda olmama eklinde bir uyku halinden bahsediyoruz. Filmdeki ba karakter Neo seilmi kiidir. Bu Yahudi-Hristiyan geleneinde geen, kyamete yakn gelecei mjdelenen, insanl kurtaracak ok ileri zelliklere sahip olan ahstr. Aydnlanm yani geree ulam kiiyi de sembolize eder. Geree ulamak bir sonu deil ayn zamanda bir balangtr. Burada sorumluluk, yani kiinin ne yapmas gerektii sorusu balar. Bilinemezcilik yani gerein bilinemeyii karsnda insanlar eitli yollara bavurmulardr. Kimi bir peygamberi takip etmi, kimi akl ve deney yoluyla gerek bilgiye ulamaya abalam, kimileri ise bu sorunu hasralt edip byle bir problem yokmuasna yaama yolunu semitir. Matrixte olaylarn belli gler tarafndan kontrol edilen sradan bir dnyada gemesi de eletirilmektedir. Felsefi adan Matrix filmi aslnda idealizm de denen Berkeleyin felsefesini anlatmaktadr. Hatta onun zerine kuruludur. Bu felsefeye gre varlk grntden ibarettir. Varolmak alglanmaktr.

D dnyay ne lde bilebiliriz? Kanta gre duyu alglarndan yola karak d dnya hakknda hkm vermek o kadar da kolay deildir. nk bize ulaan alglar zihnimizin kategorileri tarafndan ekillendirilmektedir. D dnyann varln nerden biliyoruz? D dnyann varln... Elbette bu konuda ortak bir cevaba varabiliriz. Bu da duyu verileri, yani dardan bize ulaan duyu verileri, yani k, ses, dokunma, yani bu masann varln dokunma duyusuyla alglyoruz. Yani beyne ulaan bir takm uyarlarda bu uyarlar beyinde yorumlanyor, ileniyor, deerlendiriliyor ve bize bir d dnya resmi oluturuyor beyin. Biz bu resimden yola karak bir d dnyann varlna hkmediyoruz. Peki, ikinci sorumuz: madde nedir? Madde dediimiz ey bu su, cam, tahta, koltuk, sandalye, genelde bunlar maddi varlklar olarak bildiimiz eyler. Tabi hava daha byle elle tutulmayan ama yine madde kategorisine alyoruz onu da. Nedir o zaman madde? yle bir tanm belki sylenebilir bunlarn tabi hepsine itiraz edebilirsiniz bunlar benim aklma gelen yaklamlar. Dokunarak, grerek, iiterek veya daha baka duyu verileri ile varlna hkmettiimiz eyler. Yani fiziksel nesneler, fiziksel dnyann olutuu yap ta diye bileceimiz bir ey madde. imdi, sadece beynimize ulaan etkilerin uyarlarn deneyimliyoruz. Yani bizim yaadmz deneyimler sonuta beynimizde ulaan uyarlar. Bunun dnda bir eyi deneyimleyemiyoruz. Yani burada unu demek istiyorum. Burada koltukla ben birebir bir iliki ierisine hi bir zaman giremiyoruz. Bu koltuun benim beynimde oluturduu etkileri ancak fark edebiliyoruz. Bu koltuktan yansyan klar gzme giriyor, gzde retina tabakasnda birtakm kimyasal reaksiyonlara sebebiyet veriyor oradan sinirlerle beyine iletiliyor, beyinde grme merkezinde deerlendiriliyor falan. En sonunda beyinde olumu olan bir reaksiyonu veya bir uyary ben algladm zaman burada bir koltuk var koltuun kendisiyle veya d dnyadaki her hangi bir nesneyle direkt birebir bir temasa hibir zaman geemiyorum. yle ise maddenin bamsz ve sabit varlna nasl kani oluyoruz? Yani madde deimiz eyi dorudan gzlemleyemiyorsak ya da dorudan temas kuramyorsak maddeyle, madde diye bir eyin varln niin herkes byle ok doal, ok normal ve artk sradan bir gereklikmi gibi kabul ediyor?

Misaller Dnyas
Bu dnyada her ey gerei gsteren bir misaldir. evremizde grdmz eyleri yaratan Yce Yaratc bunlarn ok daha gzellerini ve mkemmellerini yaratabilir. Nitekim cennetteki nimetlerin asl buradakilerin ise nmune olduu belirtilmitir. Misal, kendisinden baka bir eye iaret eden ey demektir. Mesela n bilgiye karanln cehalete kpein fkeye iaret etmesi gibi

Ryalarmzda grdmz her ey bir semboldr ve bir eylere iaret eder. Rya tabirleri bunlar zmek iaretleri anlamak iin yaplr. nsanlarn aslnda uykuda olduu hadisi ile bu bilgileri birletirirsek, bu dnyada grdmz her ey aslnda tabire muhta bir ryadr. Demek geceleri rya iinde rya gryoruz. Baz olay ve nesneleri kendimiz rahata yorumlarken bazen eya ve hadiseleri uzman kiilere yorumlatmak gerekebilir. Bir giriimde baarsz olmak o tr ilerle uramamak eklinde yorumlanabilecek iken daha ok zerine gitmek daha ok uramak eklinde de yorumlanabilir. Burada inanlarmz ve sezgilerimiz devreye girmektedir. ok hayrl bir ii bozacak bir yanl yaptmzda bir tr ceza grebiliriz. Burada da nemli olan o yanl anlayp tekrar etmemektir. Kuranda, Allah, gerei gsteren pek ok misaller verir. Bunlardan bir tanesi nur ayetinde verilen misaldir. Orada mikat, misbah, zcace gibi tabirler aslnda duvardaki oyuk, lamba ve cam anlamna gelmekle birlikte baka baz eyleri temsil etmektedirler. Bu metnin d anlam ve i anlam vardr. anlamlarndan biri insann din, peygamber ve akl yoluyla hidayete davet edilmesidir. Akln altrmayan ve gerei aramayan insan yanmayan karanlk bir lamba, akln kullanan vahye tabi olan insan ise yanan, ldayan hem kendini hem evresini aydnlatan bir lambadr. Hidayet bir nurdur ve Allah dilediini bu nura eritirir. Tasavvuf bykleri misal alemi adnda bir alem ortaya koymular ve bunun ruhani alem ile maddi alem arasnda bir ara alem olduunu dnmlerdir. Mesela kyamet gn lm bir ko suretinde getirilip boazlanacaktr. Bylece o andan itibaren lm diye bir ey olmad olmayaca anlatlmaktadr. Misaller vererek bir konuyu anlatmak anlamay kolaylatrmaktadr. Ataszleri ve deyimlerde bunu hep grrz. Damlaya damlaya gl olur, akl kesmek, dil uzatmak vb Bir bardak ay imek veya birine ay smarlamak aslnda bir misaldir, bir semboldr. O kiiyle muhabbet etmek, bir ba kurmak iin vesiledir. Gnl ne ay ister ne ayhane, gnl muhabbet ister gerisi bahane Tasavvufta cilve tabiri ok kullanlr. Bir gzelin gzelliini bir gsterip bir rtmesi gibi O da isimlerini kainatta cilvelendirmektedir. Bunun anlam nedir? Bir iekte grnen Cemil ismi, o iein prsyp lmesiyle gizlenmektedir. Bir hayvann karnnn doymasnda grnen Rezzak ismi, alkta gizlenir. Veya bir evin ayakta durmasnda sz sahibi olan Kayyum ism-i erifi bir depremde ev yklrken gizlenir. te ble isimlerin bir grnp bir gizlenmesi ile kainat akar gider. Bu da hayatn ve evrenin anlamn oluturur. Bu ekilde soyut manevi kavramlara dayal bir evren tasavvuru, maddi atomlara dayal bir tasavvurdan ok daha iyi ve dorudur. Eyann hakikati Allahn isimleridir. Bunu biraz amaya alalm

Eyann hakikatini anlamak ve ortaya koymak iin varlk nedir sorusunu cevaplamamz gerekmektedir. Bu soruyu soran ve cevabn bulacak olan insandr. Bilimleri insandan bamsz yle havada duran mutlak dorular gibi grmek yanltr. nsanlarn kabul ettii paradigmalar bilime yn vermekte hatta bilime temel tekil etmektedir. Yamur mcessem rahmettir dediimizde az nce bahsettiklerimiz biraz akla kavumu oluyor sanki Rabbimiz yamuru bize vermekle aslnda rahmetiyle muamele etmek istiyor. Yeni domu bebee annesinin stn vermekle rahmetini gsteriyor. te burada asl varlk, asl var olan rahmettir. Maddi unsurlar o rahmetin grnd ekillerdir, formlardr. Aristo felsefesinde buna ciddi olarak deinmiti. Fakat daha sonraki felsefi okullarda bu mesele es geildi. Tasavvufta ayna misali ok kullanlr. Tm varlklar-eya Cenab- Hakk gsteren aynalardr. Fakat aynalarn kabiliyetleri, aplar farkl farkldr.

Hayal
Hayal ettiimiz eyler, ne vardrlar ne de yokturlar. Varlk ve yokluk aras snr blgede duran eylerden biri de olaslklardr. Kuantum fizii bu olaslklarla alr. Biraz daha aarsak, bir gzlem yaplmadan evvel kuantum parac veya sistemi deiik alternatiflerin st ste ama olaslk olarak varolduu bir durumda bulunurlar. Ama gzlemden sonra alternatiflerden birinin varl kesinlik kazanr. Hayatmzda pek ok deiik alternatifle kar karya kalrz ve bunlarn iinden bir seim yaparz. Hayalgc burada bize alternatif malzemeyi salar. Byk sufilerin bazlarna gre tm evren hayaldir. Vehimden ibarettir. Asl varlk Cenab- Hakktr. Kainattaki eya Onun isimlerinin glgelerinin glgelerinden ibarettir. Yani eya varolmak iin Ona baldr. Varlk Allahn bir sfatdr. Btn dier varlklar Allahn var etmesi veya dilemesiyle varlkta dururlar. te bundan dolay mutasavvflara gre varlk sfat eyaya izafe edilmesi ok yakk almaz. Eyaya yok demek de mmkn deildir. yleyse eya ne var ne yok denilen hayal blgesindedirler. Fakat bu hayale bir sabitlik verilmitir. Bundan dolay eyann hakikati sabittir.

Mslmann bilime kar duruu nasl olmaldr?

ncelikle unu syleyelim ki bilim, insanlarn rettii bir faaliyettir. Galile ve Newtondan sonra bilim batda byk bir hzla gelimi, bizde ise tefekkr aratrma ve bilimsel faaliyetler adna bir durgunluk yaanmtr. Geri Avrupa slam biliminden ok ey almtr, zellikle deneysel metodu

bizden aktarmtr ama tarihsel artlar iinde slam dnyas bilimde belli bir durgunlua girmitir. Bugn okullarda eitimini aldmz tm bilimsel konular Batl bilim adamlar tarafndan kefedilmi teroriler veya kanunlardr. Mesela biyolojide evrim teorisi Charles Darwin tarafndan ortaya atlmtr. Fizikte madde ve enerjinin birbirine dnm Albert Einstein tarafndan bulunmutur. Bilimlerin temelleri Batl bilim adamlar tarafndan atlmtr. Bilimin evrenselliinden sz edilse de bilimde paradigma adnda bir kavram mevcuttur. Bu da gizli bir ekilde bilimin altyapsnda ileyen kabul grm dorulardr. Mesela evrim kart bir makaleyi byk bilim dergilerinde yaynlatamazsnz. Popler bilim dergileri bile metafizik kavramlara kar materyalist evrimci bir tarz tutturmular, insanlara byle bir dnyagr vermeye almaktadrlar. Bugn yaplacak ey Sznt, Fountain gibi dergilerle veya bamsz almalarla imani ve Kurani temellere dayanan bir bilim anlaynn gelimesine zemin hazrlamaktr. Bilimde balang noktas ok nemlidir. Bir Yaratc fikrini devreye sokmadan olaylar aklama istei bugn yaygndr. Bu, bilimin ulaabilecei son noktaya kendi bana gitmek istemesi gibi grlebilir. Aklayamadmz eyleri bunu Allah byle istedi tarz cevaplarla izaha kalkmak da bilimin ruhuna terstir. nk bilim olaylarn hikmetini aratrr. Neden yle deil de byle olduunu anlamaya alr. Aklamalarmzdaki eksik ve gedikleri Allahn yaratmasyla doldurma fikrine boluklar dolduran Tanr denmektedir. Halbuki bilimin aklad konularda kainatta icraat yapan gene Allah cc tr. Bir olgunun bilimsel olarak aklanmas onu Allahn yapt bir i olmaktan karmaz. Bat biliminde dlen hata budur. Aklanan eyler sebeplere verilmektedir. Mesela yamurun yamas elbette belli tabiat kanunlarna gre olmaktadr. Fakat bu, yamurun bir rahmet olmasna, Allah tarafndan gnderilmesine ters deildir. Allah icraatini rasgele deil belli kanunlara gre yapmaktadr sadece Bu dnya byle kurulmutur. Allah ilerini belli sebeplere balam, daha dorusu sebeplerle gizlemitir. Tabi bu da Allahn varln kabul etme konsunda bir imtihan meydana getirmektedir. Veya ekim kanununu ele alalm. Bu kanun gezegenlerin hareketi gibi pek ok eyi aklamaktadr. Bilimin bir eyi aklamas onu Allahn yapmadn gstermez. Gzle grlr bir ey olmadan Allah gezegenleri gnee balam onun etrafnda dndrmektedir. Elektrik veya k iin de benzer eyler sz konusudur. Bu fenomenler hep belli kurallara gre cereyan etmektedir. Fizik kanunlar bilakis Allahn ilmini, ilerini ne kadar mkemmel yaptn, her eyi bir sisteme baladn ve bu kurallar deitirmeden kainat idare ettiini gstermektedir. Fizik kanunlar matematiksel ifadelerdir, matematik diliyle ifade edilirler. Evrenin ileyii matematiksel bir kesinlikle cereyan etmektedir. Fakat kuantum fizii deterministik yani gemiin gelecei mutlak bir ekilde

belirledii evren anlayn deitirmitir. Matematiksel kesinlik olasla dnmtr. Bir bakma zgr iradeye, duaya yer almtr. imdi kuantum fizii evrenin balangcndan beri vard. Yalnzca biz onu kefedememitik. Onun byk boyutlardaki bir yaklam olan klasik Newton fizii kefedilmiti. Yani fizikte dnya grleri de zamanla deimektedir. Fizik, Allahn evreni nasl yarattn anlama adna gitgide doruya daha ok yaklama abas olarak dnlebilir. Bilim yanllanarak ilerler. Bir teori yanll gsterilene kadar kabul edilir, kullanlr. Teorinin yanll da deneyle gsterilir. Atomik boyutlardaki gzlem ve deneyler klasik fiziin geersizliini ortaya koymutur. Bilimlerdeki paradigmalar iyi sezmek gerekir. Aslnda her bilim Allahn bir ismine dayanmaktadr. Tb ilmi afi ismine, Matematik ve Geometri Musavvir Mukaddir isimlerine, Biyoloji Hayy ismine, Fizik Halik ismine vb dayanr. Yani burada asl mesele kainatn anlalmasnn Allahn isim ve sfatlarnn deimezliine dayanmasdr. Deimeyen kanunlara gre kainat iledii iin bilim yapabiliyoruz. Allahn adetinde (yani snnetullahta) bir deime bulamazsn ayeti, Kuranda gemektedir. Allahn yaratma ekli kurallar kanunlar hep ayndr. Bu hem bizim ders karmamz iin hem de gelecee ynelik tahminlerde bulunabilmemiz iin bir nimettir. Bat biliminin paradigmas genelde ateist ve materyalisttir. Mucizeyi doast olaylar kabul etmez. lahi olana, dine, imana pheyle yaklar. Bilimi dinden ayr tutar. Halbuki slami yaklamda bilim dinin bir boyutudur. nk btn ilimler zl olarak Kuranda mevcuttur. Allahn Alim sfatnn bir tecellisidir.

Namazn Srlar
Namaz en kymetli en byk ibadettir. Manas ok derindir. Namaz vastasyla velayetin her trlsne ulalabilir. Namazn hakikati ancak temiz bir ruh ve kalple anlalabilir. Kendini byk ve yeterli gren insan namaza yanamaz. Gelecek endiesiyle kalbi tir tir titreyen hakiki mmin namaz hakkyla eda eder. Her ann gerektirdii bir ey vardr. nsan zerindeki nimetlerin krn ifade etmek ve mesuliyetleri iin yardm istemek adna kainatn sahibine yalvarr. Onun karsnda iki bklm olur. Bunu itenlikle yapabiliyorsa namazn hikmetine uygun bir harekette bulunmu olur. Sabr ve namazla Allahtan yardm isteyiniz buyurulmaktadr. Namazda aslolan konsantrasyon, vecd ve dinginliktir. Bu zellikler huu kavramyla ifade edilmitir. Huu iinde klnan namaz fayda verir, fuhiyat yani irkinliklerden korur. Allah gryormuasna klmak namaza deer katar, kalitesini ykseltir. Bu da farkndalk lsnde oluur.

Namaz mminin miracdr. Yani manen ykselmesi ve Allah- Tealaya yaklamasdr. Namazdaki her bir hareketin bir manas vardr. Secde an Rabbe en yakn olunan andr. nsan kendini ne kadar kk grrse Allah katnda o kadar byr. Kalp saflatka insan namazda tarifi imkansz eyler hisseder.

Nedensellik
Her eyin arkasnda Allahn eli vardr. Sebep sonu ilikisi dediimiz olaylarda bile sebep ve sonucu ayr ayr ve birbiri ardndan yaratan Allahtr. Mesela bir pamuun yanmas olayn dnelim. Ate pamua deerse pamuk alev alr ve yanmaya balar. imdiye kadarki tecrbelerimizde hep bunu grmzdr. Bu ilikiyi yani atein demesiyle pamuun yanmas ilikisini srekli tekrar tekrar grdmzden pamuu yakan eyin ate olduunu dnmeye balarz ve bunu iyice kabulleniriz. Halbuki bizim gzlediimiz atein demesiyle pamuun yanmasnn arka arkaya gelmesinden baka bir ey deildir. Nitekim bir sonraki seferde atein demesine ramen pamuun yanmamas mantk kurallarna gre mmkndr. te burada fizik kurallar ile mantk kurallar arasndaki fark grm oluyoruz. Dolaysyla atein pamuu yakacan dnmemizin tek sebebi imdiye kadar hep byle grm olma alkanlmzdan baka bir ey deildir. Sanlann aksine atein iinde kendinden kaynaklanan baka cisimleri yakma kudreti gc mevcut deildir. O da Cenab- Hakkn bir klesidir ve Ona itaat eden bir mahlukudur. Nitekim yle emir ald iin brahim (as) yakmamtr. Ey ate! brahime serinlik ol dedik Fizik kanunlar da Allahn dilemesiyle bir olay baka bir olaya balar. Mesela bir ta havaya atlnca yere der. ekim kanunu olmasayd yere dmezdi. Ik farkl bir ortama girdii zaman krlmaya urar yani yrngesi deiir. Bunlar fizik kanunlardr. Nedensellik, yani her eyin bir nedeninin olmas, bu kanunlarn srekli deimeden ilemesiyle ortaya kmaktadr. Kuantum fiziinde nedensellik yara almtr. Baz kuantum olaylarn nedenini fizik aklayamaz. Burada nedensellik kesin olarak deil olaslk olarak iler. Yani byk bir olaslkla unun olacan ya da yle bir hadisenin olma olaslnn ok dk olduunu kuantum fizii bize syler. Kuantum fiziinde kanunlar olaslk kanunlar eklindedir. Hayatmzda yani psikolojimizde de nedensellik belli lde geerlidir. Belli olaylar mesela ok sevdiimiz birini grmek bizi heyecanlandrr. Ruhumuzda yaadmz i atmalar bizi depresyona iter. Salkl iletiim ve diyalog ruh salmz olumlu ynde etkiler. Yani belli tr olaylar belli trden sonular doururlar. Aynen fizikte ve dier alanlarda olduu gibi

nsann mayasnda olaylarn sebeplerini, arkaplann aratrma gds vardr. Bu olmasayd bilim de ortaya kmazd. Bilim bir inceleme alannda genel geer kanunlar bulma abasdr. Fizik, kimya, biyoloji, psikoloji ve sosyoloji gibi isimler altnda evrendeki yap ve sistemleri inceleyen insanlar, olaylarn srlarn zp bilinmezlikleri bilinir hale getirme ura iindedirler. Her trl kanun bir kanun koyucuyu gerektirir. Kanun koyucu olmadan o kanun niye ilesin ki? Olaya maddenin zellikleri asndan bakarsak da maddeye o zellikleri verenin kim olduu sorusu ortaya kar. Belirli bir madde, mesela bir temel parack olan elektron niye yle deil de byledir? Bu sorular bizi her eyin sahibi ve sanatkar olan Yce Yaratcya gtrr.

Nur stne Nur

Her ey Onun nurundan yaratlmtr. Btn eya Onu tanr Ona selam verirdi. Tm kainatta bir birlik hakimdir. Bu birliin kayna da gene ayn nurdur. Melekler nurdan yaratlmlardr. Tm kainatta tasarruf melekler vastasyla Allahn emri ile olur. Nur unsuru ilim ve hikmet ardr. Yani nur ilim ve hikmet ile ilgilidir, bir bakma onu tar.

Srr- tevhid nedir?

Her fiilin arkasnda birtek failin olduunu grmektir. Bu fail kimdir niye sorulduunda eitli isimler karmza kar. Mesela bu fail gzeldir. Burada Cemil ismi gizlidir. Veya bu fail merhametlidir, buradan Rahim ismine varrz. Onun yarat yaratmas da sanatldr. Sani-i Hakim en gzel ekilde yaratr. nk hikmet sahibidir, her eyi yerli yerinde yapar. Sebepleri yaratmasnda perde yapmtr. Her eyin arkasna bir sebep koyarak kendisini gizlemitir. Esbab perdedar- dest-i kudret ola akln nazarnda yani akl Allahn kudret elini deil sebepleri grr. irkin veya kt gibi grnen veya yle zannettii eyleri Cenab- Allaha vermemi olur. Allahn birlii hem vahidiyyet hem de ehadiyyet eklinde tezahr eder. Btn kainatn Yaratcs tek Allah olduu gibi her bir varlk da tek tek Allah gsterir, Allahn mlkdr, sanatdr, Allahla irtibatldr. Bir orduda genel bir emirle erlere bir duyuru yaplmas vahidi tecelli iken bir neferin bir general tarafndan telefonla aranarak bir ile vazifelendirilmesi ehadi bir tecellidir.

Mesela fizik kanunlar kainatn her yerinde ayndr, deimez. Ayn zamanda en byk galaksiden en kk atoma btn her ey bu kanunlara uyar.

uur ya da Bilin
evremizin farknda olmak ve bir eyler hissetmek anlamna gelen bilin ayn zamanda duygu ve hislerle dolu bir i dnyaya sahip olmak eklinde de tarif edilmektedir. Mesela uyku hali bilinli olmadmz bir haldir. Uykudayken evremizin farknda olmayz. Bilin ve farkndalk yakn kavramlardr. evresinin farknda olup hibir yere arpmadan bir evin iinde dolaabilen bir robot bilinli olmayabilir. Ya da uyurgezer halimizi dnelim. Uyurgezer bir insan gece kalkp mutfaa gidip bir eyler yiyip iebilir fakat kesinlikle bunlar yaparken bilinli deildir. Bilinli olmak iin beynimize gelen verilerin deerlendirildikten sonra bir i dnya oluturacak ekilde souun scan krmznn krmzlnn yeilin yeilliinin ikolatann tadnn algland hissedildii bir durumu yaamak gerekmektedir. Bu kabiliyete sahip olan varlklara bilinli diyoruz. inde hibirey hissetmedii halde hissediyormu gibi tepkiler veren, mesela zerine kaynar su dkldnde aaahhh diye ses karan yapay zeka robotlar yaplabilir, programlanabilir. Peki bunlar uurlu mudur? Elbette deildir. Neden? Bata sezgilerimiz bize byle sylemektedir. kincisi bu robot bilinli gibi davranmay taklit etmektedir. Bilinci taklit etmekle bilinli olmak ayn ey deildir. Geri bilincin canl-cansz her varlkta derece derece mevcut olduunu syleyen bir gr daha vardr ki bu gre gre bilinsiz varlk yoktur. Fakat byle bir iddiay dorulayacak veya yanllayacak bir yntem de bilmiyoruz. Neticede bilin konusu gizemli bir konu olarak kalmaktadr. Gene de bilinci, bilinli varlklarn gsterdii belirtilerden anlamaktayz. Mesela alama, kiinin zntl ac veren bir ruh hali iinde olduuna iaret eder. Ya da yksek sesle konuma, yerinde duramama o kiideki heyecan gsterir. Hal, tavr ve mimiklerden kar tarafn bizi anladn hissederiz. Asl soru bilinli davrann tm zelliklerini gsteren bir yapay zekann bilinli olup olmayaca sorusudur. nsan beyninin grme, iitme, anlama vs gibi btn fonksiyonlarn yapabilen bir elektronik beyin uurlu olur mu? Burada nemli olan nokta udur: Bu yapay zeka grmeyecek, grmeyi taklit edecektir. Yani grm gibi bilgi sahibi olacak ve buna gre davranacaktr. Grmenin bilgisi ile grmenin kendisi farkl eylerdir. Mesela bir metre ileride bir kap var demek ve bu kapnn btn fiziksel zelliklerini anlatmak ile o kapy grmek ok farkl eylerdir.

Tasavvuf zerine

Tasavvuf insan ruhunun saflama ameliyesidir. Potansiyel insann gerek insan olma serveni de denebilir. nsan iinde ok byk cevherlerle donatlm bir varlktr. Kalb, ruh, sr gibi derin boyutlar vardr. Mesela bir insan evresine kar ok iyi ve baarl grlebilir fakat mhim olan kalbinde gizledii gerek duygulardr. Gizliyi ve a bilen Allah ekle ve surete bakmaz kalbe deer verir. Ruhun olgunlamas iin pek ok yol vardr fakat en kestirmesi rnek insan Peygamber Efendimiz (sav) e uymaktr. Kalbte dnya sevgisi, gsteri arzusu, bencillik, saldrganlk ve nefret gibi kt vasflar olmamaldr. Kamil bir mrid yani rehber, talebesini bu bakmlardan eitir ve gzel ahlak sahibi olmasna alr. Ayrca zikir ve tefekkr yoluyla da mrid yani talebe akln, kalbini, ruhunu besler. yi ve gzel olan ne varsa kazanmaya alr. Cmertlik, affedicilik, insanlarn kusurlarn grmeme, hogr gibi vasflar benliine mal etmek iin aba sarfeder. Kitap ve snnete uygun yaamak, Allahn houna gider. Allahn honut olaca davranlar yapmak kiiye Allah sevgisini kazandrr. Seyr-i sluk denilen Allaha yaklama yolculuunda en kestirme yol, en hzl vesile ihlastr. hlas elde eden kii ok abuk yol alr. hlas zedeleyen gurur, kibir, riya gibi eylerden dikkatle kanmak gerekir. hlas, iine Allahn rzasndan baka mlahazann girmedii safi niyetlerle yaplm kulluktur. Mesela yersiz bir korkuyla Allah iin yaplacak ileri terk etmek de ihlas krar. nk asl korkulmaya layk olan Allahtr. Hem belli bir hizmeti grp hem de dnyalk adan rahat etmek iin yaplan iler iine dnyevi arzular kart iin bulanr, safln kaybeder. Burada da ihlasn darbe grmesi szkonusudur. nsan hayatn dinini en gzel ekilde yaamaya gre kurgulamaldr. Dier btn meseleler olsa da olur olmasa da olur tarznda dnlmelidir. Byle bir yaant ihlasa uygun saylabilir. hlasl olduunu dnmek bile ihlas bozar. Benlik mlahazas tamamen terk edilmelidir. Tasavvuf byklerinin en byk tecrbeleri benlikten tecerrd edip kendilerini amalar olmutur. Allah iin yaplan bir ite benlik dncesi olmamaldr. Yani ben yapyorum, ben ediyorum, ok gzel yaptm, ettim eklinde fiilleri kendine mal etme ihlas ldrr hatta bu tr davranlar irke girer.

Tefekkr zerine
Bir ey zerine derin derin dnme, fikirlerin baka fikirleri dourmas srecine tefekkr denir. Tefekkr dinimizce ok deerli grlmtr. nsana verilen akl nimetinin kr byle eda edilir. Yaratl zerinde, kainatn ileyii ve mkemmellii zerinde, verilen nimetler zerinde tefekkr etmek insan olmann gereidir.

Tefekkr enfsi (i alem) ve afaki (d alem) olmak zere ikiye ayrlr. alemi dnmek bir nevi nefis muhasebesi yapmak, bamza gelen olaylar anlamlandrmaya almaktr. Yani kendimizi merkeze koyup bizi dorudan ilgilendiren meselelere odaklanmaktr. nsann kendini analiz etmesi, eksik ve kusurlarn dnmesi onlar dzeltme adna neler yapabilecei zerine fikir yrtmesidir. D alem zerinde dnme ise gkleri, yeri, bunlarn iindeki yaratlmlar dnmedir. Yldzlar, aalar, bitkileri, hayvanlar dnme, her birinin ne kadar gzel ve sanatl yaratld karsnda hayranlk duyma, her eyin ileyiindeki mkemmel dzeni anlama afaki tefekkr ile olur.

Tevhide Gre Kainat

Kainat bizim bak amza gre bir anlam kazanmaktadr. Hayat bir insana tamamen anlamsz ve sama gelebildii gibi, baka birine sonsuz manalarla dopdolu hikmet ve gzellikler tayan bir sre eklinde grnebilmektedir. Tm bu ztlklarn kayna kainatn Yaratcs, insana hayat veren bir Zatn varln kabule veya redde dayanmaktadr. Allahsz bir kainat anlay her eyi tesadflere ve maddenin hareketlerine balarken, kainatn Yaratcs ve Yneticisi olan Allahn varlna ve birliine inanan bir kii kainatta her eyin bir olan Allahn izni ve emriyle cereyan ettiini kabul ettiinden her eyde bir gaye, bir ama, bir anlam ve bir gzellik grebilmektedir. Pekala rasyonel olarak, yani aklmz son noktasna kadar kullanarak bu iki grten hangisinin doru olduunu tesbit etmek mmkn mdr? Bu yazmzda ilk nce bu sorunun cevabn aratracaz. Kainatn Yaratcs hakkndaki bilgi insann be duyuyla ulaamad gayb alanna girmektedir. Yani Allahn varln laboratuarda deney yaparak gstermek mmkn deildir. Ancak Allahn varlna dair iaretler ve deliller be duyu ile algladmz alandan karlabilir. Bu iaret ve delillerden Allaha ulamak ise yoruma tabidir. Bunun yannda peygamber adyla anlan Allah- Tealadan vahiy alan seilmi baz insanlar Allahn varln bildirmektedir. Bu zel insanlarn peygamber olduunu insanlara kabul ettirmek iin Allah- Teala onlarn eliyle birtakm mucizeler gstermitir. Allahn varln kabul etmek istemeyen kiiler ya bu mucizeleri toptan inkar etmekte veya onlar Allahtan baka sebeplere balamaktadrlar. Hayatn anlam sadece bu tarihi mucizelere dayanamaz. Kainattaki her varlk ve olay, peygamberlerin ve onlarn yolundan giden veli zatlarn hayatlar, kutsal kitaplar ve bilhassa hibir harfi deimeden gnmze ulam en byk mucize Kuran, Allahn varln gsteren iaretlerdir. Her ey Allahn varln gsteren bir iaret olarak alglanabilir. Herhangi bir ey sanatl yaps ve kainat iindeki dier varlklarla ilikisi itibariyle bir anlam ifade etmektedir. Bu anlamn ne olduunu zmek akl ve kalbin birlikte almasyla hikmete ulama veya hikmet nda cereyan edecek

tefekkr ameliyesinin bir neticesi ve insann varolu gayelerinden biridir. Hikmetin, eyann hakikatini bilme veya eyler nasl ise o ekilde onlar bilme olduunu hatrlarsak, bylelikle, kainattaki varlklarn hakikati, bir baka deyile, ifade ettikleri anlam insana grnmeye balayacaktr. Mesela yediimiz gdalar enerji elde etmeye yarayan maddeler olarak tketebileceimiz gibi bu lezzetli ve nefis yiyecekleri bizim iin Yaratan Allaha kretmek iin de deerlendirebiliriz. Bylelikle meyve, sebze, tahl vs gibi yiyecek maddelerinin anlam bak amza gre farkl deerler kazanmaktadr. Uyku bir dinlenme vastasdr. Helal kazan insann hayatn devam ettirmesi iin gereklidir. Btn bunlar, yani yeme, uyuma ve helalinden kazanma, insann kainatn Yaratcs sonsuz gzellie sahip Cenab- Hakk tanmas iin gnderildii dnya hayatn srdrebilmesi iin gereken elerdir. Asl ama bu hayat ve hayatn iindeki nimetleri veren Zat bilmeye almaktr. Kainattaki varlklar yaratlmtr. Yaratlmlarla Yaratc arasndaki fark sonsuzdur. Yaratc hibir ekilde yarattklarna benzemez. Yaratcnn gzellii sonsuz, rahmeti sonsuz, sevgisi sonsuz, ilmi sonsuz, kudreti sonsuz, sfatlar hep sonsuzdur. Sonlu ve fani varlklar Ondaki bu gzel zelliklerin varln gstermek iin yaratlmlardr. Usuz bucaksz gkyz Onun azametini ve kudretini, annelerin efkati Onun rahmetini, insanolunun kainat anlama abas olarak rettii fizik, kimya, biyoloji, astronomi, jeoloji, tp gibi bilimler Onun ilmini gstermektedir. Kainattaki her ey Onun isim ve sfatlarn bildiren mektuplardr. lim ve kudreti sonsuz Yaratc her eyi sanatl yapmaktadr. Maddeciler her eyin gzel olmasn evrim sreci iinde tekaml etmesine balamaktadrlar. Byle bir evrimin olduunu gsteren kantlar eksik olduu gibi, bahsedildii gibi bir evrimin olabilmesi iin bile ortam artlarnn ve fizik kanunlarnn ok hassas bir ekilde ayarlanmas gerekmektedir. Ortam artlarnn evrime uygun zemin hazrlamas trilyonlarca gezegenden biri olan Dnyann tesadfen byle hayata elverili olmas ile aklanacak olsa bile yldzlarn, gezegenlerin ve hayatn evrimine imkan salayacak fizik kanunlarnn sonsuz bir kanunlar kmesi iinden seilmesi kainatta canllarn bulunmasn isteyen bir radenin varln gstermektedir. Alternatif bir aklama, kainatn bir tane olmayp farkl kanunlarla ileyen sonsuz evrenin bulunduunu ve bizim iinde bulunduumuz evrenin iledii kanunlarn hayat netice verecek ekilde olduunu kabul etmektir. Bir tane evrenin varl Yaratcsna iaret ederken, sonsuz evrenin var olmas Allahn varlna ok daha kuvvetle iaret edecektir. Ayrca, kuantum fiziine gre sonsuz evrenden yalnzca iinde bulunduumuz evren gzlemlendii iin fiziksel varlk kazanacak, dierleri ilmi varlk dzeyinde kalacaktr. Hayatn anlam niyetlerimize ve bak alarmza gre belirlenmektedir. man nazaryla kainata baklnca her ey Cenab- Allah tesbih eden yani Onun varln, birliini ve yceliini bildiren nesneler haline gelmektedir. Tabi bunu byle grebilmek biraz da kalp duruluuna baldr. mannn gerektirdii ekilde yaamayanlarn kalplerinde oluan pas kainat gzlemlerken eyay ve hadiseleri bir sis perdesi arkasndan bulank grmeye yol aacandan her eyden Allaha bir yol bulmak ve grlen her eyde Allah hatrlamak mmkn olmayacaktr. Byleleri Allah apak bildiren ezan, namaz ve Kuran gibi iaretlerde Allah hatrlar, dnyevi eylerle megul olurken Onu unuturlar. Tam inanm ve inand gibi

yaayan biri ise her eyde Allah grd iin her an Onunla beraber olur ve hep Allahn huzurunda olduunun bilinci iinde yaar. Balangtaki sorunun cevabna gelirsek, peygamberlerin ve bilhassa son peygamber Hz. Muhammed sallallah aleyhi vesellemin getirdii nurla kainata baklrsa, akl ve kalp bu nurla nurlanmsa insan hem kainatta yani d dnyada hem de kendi nefsinde yani i dnyasnda Allahn varlna ve birliine iaretler, deliller bulacaktr. Hz. Muhammed Mustafa sallallah aleyhi vesellemin srlarn aklad kainat, binbir ismiyle Allah tarif eden bir kainattr. Bu isimleri renmek isteyenler Ceven-i Kebir isimli duann Trke aklamasna bakabilirler. Bu kainatta bulutlar Allahn rahmet tecellisi olan yamuru getirmekte, imek ve gk grlts Allah hatrlatan iaretler, eit eit meyveler, sebzeler ve etler rzk verici, merhametli ve yaratcln en gzel derecesindeki bir Allaha, uzaydaki yldzlar gkyzn ssleyen bir Yaratcya, insann iindeki ahlak yasas veya bozulmam vicdan dorudan iyilii emreden ve ktlkten sakndran bir Rabbe iaret etmektedir. Hayatn anlaml ve doru bir ekilde yaamak isteyen herkes, ncelikle hakikati kefetmek sonra da Hakka boyun emek durumundadr. Cenab- Hakka gre, yani Onun istedii ekilde veya baka bir deyile hakikati bilmenin gerektirdii ekilde yaamann ad slam, bu ekilde yaayan kii de mslmandr. slam, teslim olmak, boyun emek demektir. Ama una buna deil, olunmas gereken ekilde olmak ve yaplmas gereken eyleri yapmak iin mutlak gerei kabul edip benimsemek ve bu geree gre yaamaktr. Herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda yaplmas gereken ey ne ise onu yapmak, mmkn yollarn iinde en gzel ekilde hareket etmektir. Bu ekilde hareket ettike insan gerei daha derinden kavramaya balar. Gerek, filozoflarn yapmaya alt gibi salt dnce yoluyla kavranamaz. lim ve amelin, yani bilgi ve davrann birlikte gitmesi gerekir. Doru bilgilere gre yaamaya alan biri kainat hakknda ve kendisi hakknda git gide daha doru grlere ulamaya balar. nsann dnyadaki konumunu ve hayatn anlamn zmek felsefecilerin ura alan olmutur. Ama peygamberlere bu bilgi dorudan, hem de en doru kaynaktan verilmitir. nk insan ve kainat en iyi bilen, elbette onlar yaratandr. Hayatn manas insann vicdanna dorudan verilmitir. O da iyiyi, doruyu, gzeli aramak ve yaamaya almaktr. Baz eyler apaktr ama gzler krelmemise grlr. Burada kastettiimiz gzler, bataki gzler deil basiret denilen kalp gzdr. Hrs, ehvet, fke, makam ve dnya sevgisi, kibir, haset gibi duygular kalp gzn kreltir. nsann apak dorular grmesine engel olur. Hak dini kabul etmek ve yaamak insan bu tr kt duygulardan temizler. Bu da zamanla insann hakikati daha net grebilmesini salar. nsan hayvanlardan ayran ve stn klan en nemli fark soyut kavramlarla dnebilmesidir. Eyay isimlendirmek, sonra bu isimleri kullanarak iir yazmak, edebiyat yapmak, bilim yapmak, sanat eserleri ortaya koymak ve btn bunlarla maddeye bir anlam yklemek insann iidir. Halbuki hayvan, biyolojik ihtiyalarn karlama peinde mr srer. nsan, hayvanlk dzeyinde hatta kretmezse daha da aa derecede bir hayat srebilecei gibi kainatn ve hayatn manasn kefetme abas iinde kalp ve ruhun derece-i hayatna karsa yeryznde Allahn halifesi olma erefinde bir hayat da yaayabilir. nk en temel hakikatler kalple

anlalabilir ve ruhun bir boyutu olan iradenin insana salad dinamizmle hayata geirilebilir. Hayat kalp ve ruh ufkunda yaamak adeta bambaka bir boyuta girmektir. nsan bu boyuta tayan disipline tasavvuf ad verilmitir. Tasavvuf, slam hakikatinin insan vicdannda duyulmas mesleidir. Tasavvufu yaayan kii tevhidin mertebelerinde yol alr. nce Allahn koyduu dzene tabi olur. slam dininde belirtilen emir ve yasaklara hassasiyetle riayet eder. Sonra Allah tanmaya ve sevmeye balar. Kainattaki btn varlklar Onun isim ve sfat tecellilerini yanstan aynalar olarak deerlendirir. Bu aynalarda yansyan manalar alp suretleri terk eder. Bilip grd bu manalar tasavvuf yolcusunun marifetini artrr ve bylece Allah daha ok bilmeye ve daha ok sevmeye balar. Sonra tek hedefi Ona ulamak olur. Her eyi bu yolda kullanr. Ona yaklat lde bakalarnn da her eyin sahibi, insana muazzam deer veren ve insan kendisini temsil edebilecek donanmda yaratan, yere ve ge smad halde kendisini bilebilecek kalple insan donatan, her eyi insann istifadesine veren, sevginin, merhametin, iyiliin, gzelliin, doruluun ve btn hayrlarn kayna olan Zat tanmasn, bilmesini, sayg ve sevgi duymasn ister. Allah ve Onu en iyi bilip bildiren son nebi Hz. Muhammed sallallah aleyhi vesellemi tantmak iin bildiklerini insanlara anlatmaya alr. nsann yaratl srr, hikmetlerin z, hakikatlerin kayna benlikten kurtulup tevhide ermektir. Bu da ancak kalbin tam olarak Allaha teslim olmasyla olur. Ordudaki rtbesiz bir asker gibi emredileni en gzel ekilde yapmak iin tm varln ortaya koymak, yeri gelince her eyden vazgeebilmek ve her zaman uyank, dikkatli ve temkinli yaamak insan en hzl ekilde Allaha gtrr. Nefis keyfine ve hevasna gre yaamak istedii iin Allahn emirlerine kar kar, emredileni deil cannn istediini yapmak ister. Nefsin istek ve hareketlerinin merkezinde kiinin benlii vardr. Gerekten inanm ve tevhide gre yaayan bir insann hareketlerinin merkezinde ise Allah(c.c.) vardr. Allah merkezli bir hayat gzellik iinde gzelliktir, peygamberlerin ve velilerin hayatdr. Onda her ey yerli yerindedir. srafa ve irkinlie yer yoktur. Abesle itigal szkonusu deildir. Tmden hikmet ve hayrdr. Sabr, kr, kanaat gibi hallerin hepsinde Allah hatrlama ve Onunla beraber olma vardr. Davranlara haya ve edep hakimdir. Fiiller ve hareketler hep Allah rzas eksenlidir. man ve slam, ihsan uurunu netice vermi, Allah gryormuasna yaanan, bundan dolay da hep iyiliklerle dolu olan bir hayattr. Gnde be kez Allah kullarn dergah- Uluhiyetine kusurlarn, aczlerini, fakrlarn, tazim, hrmet ve muhabbet duygularn ifadeye arr. Bu davete icabet eden kullar kainattaki en byk hakikat olan tevhide imanlarnn gereini yapm olurlar. Namaz ad verilen bu ibadette kul Rabbiyle konuur, duygularn ifade eder ve bylelikle kainatn sahibiyle irtibat kurduu bir mira yapm olur. Mirac, ykselme demektir. Kul, dnya artlarndan ve sebepler ortamndan ykselerek sebeplerin Yaratcsnn huzuruna kar, Ona derdini dker, skntlarn syler, yalvarp yakarr. steklerini Ona aar, Ondan yardm diler ve dilenir. Cenab- Hakk kulunun istedii eyleri ya aynen verir, ya daha iyisini verir

ya da ahirete brakr. Ama O mutlaka kulunun sylediklerini iitir ve cevap verir. Skntlar ierisinde kvranan biri bu skntlar verenin Allah olduunu, Allahn da dertleri ve musibetleri kulunu imtihan etmek iin gnderdiini bilirse skntlara tahamml gc artar. Sabrederse hayrl neticelere ulaacan bildiinden diini skp sabretmeye alr. Gzel nimetlerle karlaan ve mutlu olan biri ise kreder, kredince de Allah nimetini artrr. ster sknt, bela ve musibetle karlasn, isterse rahatlk, bolluk, bereket ve nimetlerle karlasn birinci durumda sabredecei, ikinci durumda ise kredecei iin her ikisi de mmin iin hayr olur, her iki durumda da Cenab- Allahtan mkafat grr. Yani mmince yaayan kii her durumda karldr, kazanldr. Allah mminlerin nefis ve mallarn Cennet karlnda satn almtr. Cennet, insann cannn ektii ve holand her eyi bulaca bir mkafat yeridir. Allah, Cenneti, kendisine inanp gzel iler yapan kullar iin hazrlamtr. Dnyadaki nimetler, Cennetteki asllar iin nmunelerdir. Btn bu nimetlerin tesinde mminler Cennette Allahn cemalini grmekle erefleneceklerdir. Cennetteki nimetler dnya nimetlerini unutturacak lde gzel olduu gibi, Allahn cemalini grme de Cennet nimetlerini unutturacaktr. Tm bu gzelliklere ulamann art ise nefsini ve maln bu dnyada Allaha satmak, yani her eyini Allah yolunda kullanmaktr. Mesela gzn Allahn yasaklad eylere bakmaktan men etmek, eya ve hadiselerde Allahn sanatn, hikmetlerini, rahmetinin, cemalinin ve dier isimlerinin tecellilerini grmek, ibret almak, tefekkr etmek ve kretmek iin kullanmaktr. Kalbini kt duygulardan ve dnya sevgisinden temizlemek, Allahtan bakasna ait sevgileri kalbinden karp atmaktr. Bu Allahtan baka kimseyi sevmemek deil, sevdiklerini Allahtan tr ve Allah iin sevmek demektir. Maln Allah yolunda kullanmak, ihtiya duyduundan fazlasn yeri geldiinde Allah iin vermek, bunun tesinde sahip olduu eylerin aslnda bir emanet olduu bilinci iinde yaamaktr. Zaman da bir nimettir ve nasl deerlendireceimize baklmak zere bize emanet olarak verilmitir. Zaman doru kullanarak para, mal, bilgi gibi pek ok ey elde edebiliriz. Fakat zaman Allah yolunda kullanmak demek, o an artlar ne yapmay gerektiriyorsa, yani Allahn rzas hangi ilerde ise onlar yapmak demektir. Bunun iin ise o devirde nbvvetin varisi kimse Ona tabi olup Onunla veya temsilcileriyle istiare ederek hareket etmek gerekir. Bunun neticesi ahirette bire bin belki yediyz bin verecek hayrl ve bereketli iler yapmak, fani mrn bakiye tebdil etmektir. Allahn rzas ise daha byk bir karlktr. Onu teraziye koymak veya tartmak mmkn deildir. Hayat byle semereli, bereketli ve huzurlu geen bir insann kainat gr de ok anlaml olur. Hayat sevmeye balar. Tm varlklar sever. Ama bu sevgi fayda ve menfaatten kaynaklanan bir sevgi deildir. Her ey ona gzel grnd iin sever. tii ayn tad, kokusu, barda ve taba ona ok irin ve scak gelir. Kulland alet ve malzemelerle yakn bir ba kurar ve onlara kar bile vefal davranr. Hayatn paylat tm arkadalarn ok aziz tutar ve onlar ok sever. Anne ve babasna hrmet ve sayg gsterir, deer verir, onlara ok derin bir muhabbet duyar. Hayatn anlamn ona reten hocalarna, stadna ve mridine kopmaz bir bala bal ve tam bir teslimiyet iindedir. Zaman zaman onlar eletirse bile, bu,

onlarn dediklerini daha iyi anlamak iindir. Allah ve Peygamberini sallallah aleyhi vesellem ise her eyden ok sever, Onlara kar her zaman edep ve tazim iinde olur. Kainattaki btn varlklar Allahla irtibatlandrd iin onlar da sever, anlamaya alr. Sanatl yaplarn ve harika tanzimlerini grdke, hem onlara hem de onlar Yaratana derinden bir alaka duymaya balar. Kainattaki varlklarn en sanatls ve en mkemmeli insandr. Mmin kii insana ve insan hayatna ok deer verir. zellikle, insanlarn kalbini krmamaya alr. Yanllkla rencide ettii, incittii veya kalbini krd kiiler olursa, hediye ve jestlerle veya zr dileyerek onlarn gnln almaya alr. Kalpten kalbe giden bir yol vardr. Bu yolu ok iyi deerlendirir ve byk fedakarlklar gstererek insanlarn gnlne girmeye alr. Srekli eytandan Allaha snr ve kazand kredileri hep Allah ve Resulnn sallallah aleyhi vesellem davas yolunda kullanr. nk insanln kurtuluu ancak bu yolla mmkndr. Allah ve Peygamberini tanmayan, dinlemeyen kiiler bu dnyada aknlk iinde bocalamakta, kendilerine ve evrelerine zarar vermekte, br dnyada ise can yakc, kk drc, elem verici, korkun bir azaba doru srklenmektedirler. Bu, Allahn insanlar iin koyduu kanunu olup, hi kimsenin bunu deitirmeye gc yetmez. nsanlar sevip onlar hakiki insanlk seviyesine karmaya almak, en byk ve en erefli uratr. Bu kesinlikle en deerli meslektir, nk peygamber mesleidir. Bu meslein en mhim esaslar uhuvvet ve ihlastr. Mminleri kardei gibi grp onlarla birlik olma, birlii bozmadan ve zedelemeden hareket etme, kararlarn istiare ederek verme bu yolun gereklerindendir. hlasl ve samimi olmak, ilerini yaparken hep Allahn rzasn dnmek, riyakarlktan, kendini ve yapt ileri beenmekten, kendisiyle ve yapt ilerle vnmekten, ikiyzllkten, her trl fenalktan, irkinlikten ve pislikten kanmak, hayat temiz ve drst yaamak, ibadet- taata ehemmiyet vermek, oru tutmak, teheccd klmak, evrad- ezkara vakit ayrmak, iffetini korumak, haya ve edep sahibi olmak, Allahn huzurundaym gibi hareket etmek, namazlarda huu iinde olmak, namazlardan sonraki tesbihat yapmak, afak ve enfs zerinde bol bol tefekkr etmek, dzenli Kuran okumak, tefsir okumak, hadis okumak, siyer okumak, Peygamber Efendimizin sallallah aleyhi vesellem ahlakyla ahlaklanmaya almak, Allahn ahlakyla ahlaklanmaya almak, nefsini unutup kardelerini dnmek, kardelerinde fani olmak, Rasulullahta sallallah aleyhi vesellemde fani olmak, daha sonra da Allahta fani olmak, sonra Allahta beka bulmak, Allahn grdrmesiyle grmek, Allahn iittirmesiyle iitmek, Allahn kudretiyle i grmek, Allahn hayat vermesiyle yaamak ve hissetmek, Allahn vcud vermesiyle var olmak, kardelerini tenkit etmemek, kardelerinin gpta damarn tahrik etmemek ve kardelerinin meziyetleriyle akirane iftihar etmek veraset-i nbvvet mesleinin erkandr. Hayatn bu prensipler nda bu izgide srdrenler kainatn en deerli varlklardr, hatta denebilir ki kainat bu ahslarn yzsuyu hrmetine ayakta durmaktadr. nk onlar, Sen olmasaydn kainat yaratmazdm hitabna mahzar olmu son nebi Hz. Muhammed Mustafa sallallah aleyhi vesellemin kardelerim diyerek iltifat ettii, bu devirdeki varisleridir. Bu son sylediklerimiz ok byk iddialar olarak grlebilir, ancak yukarda bahsettiimiz prensipleri yaayan insanlar

tarafndan iaretleri grlmekte ve hissedilmektedir. Daha nce de ifade ettiimiz gibi, belli eyleri grebilmek iin belli ekilde yaamak gerekir. Doru yaanan hayat, sihirli bir mercek veya bir drbn gibi kiiye dorular gsterir. Yani, kainat doru alglayabilmek iin doru yaamak elzemdir. Doru nazar, doru niyet ve her eyi Allah gsteren bir sembol gibi grmek insan adm adm hakikate yaklatrr. Hakikate yaklatka Allah ve Resul sallallah aleyhi vesellem daha ok sevilir, kainat daha gzel grlr ve insann deeri artar. yle ki, Cenab- Hakkn insann kalbine her an yetmi defa nazar ettiine vakf olan arif, hem kendisini hem de dier insanlar Allahtan gelmi Kabeden daha deerli emanetler olarak grr, zerlerinde titrer. Bata kendisini ve evresindekileri, nihayet yeryzndeki btn insanlar gnah, isyan ve kfr tehlikelerinden korumak iin rpnr, gayret eder. Kendisini ve tm insanlar Allahn istedii iyiliklerle ve gzelliklerle donatmak, imanda derinlemelerini ve salih ameller yapmalarn salamak iin alr. Bylelikle insanlar Allahla buluturur ve onlara Cennetin yolunu gsterir. Nihayet btn iyi insanlar Cennette buluacaklardr ve asl hayat da ahiret hayatdr. u bir gerek ki, Cennet yolu dikenli ve zordur. Nefsin istekleri ve eytann telkinleri insanlarn ounu Cehenneme doru srklemektedir. Hatta, Allahn rahmetle muamelesi olmadan kimse Cennete giremez. Fakat bu, Allahn kurduu dzendir ve hikmetlerle doludur. Her ey yerli yerindedir ve gzeldir. Alim, Hakim, Cemil ve Sbhan olan Allahtan yanl veya irkin bir ey sudur etmez. Onun yaratmas, dzeni ve sistemi kusursuzdur. Allahn tertemiz ve gnahsz kullar olan melekler Allah btn noksanlklardan ve kusurlardan tenzih etmi, ancak kendilerine retilen kadar bilgiye sahip olabileceklerini itiraf etmi ve Allahn her eyi bilen Alim ve her ii hikmetlere dolu olan Hakim olduunu ilan etmilerdir. Ancak insanolu yalana, hileye ve kandrmacaya aktr. Batl bazen hakikat zannederek alr. Yanllar ve dorular insanolunun dnyasnda i ie girmitir. Yalanclk, dolandrclk, artmaca ve kandrmaca gibi hile ve oyunlar bu dnyann dzeninin paralardr. Hakikat arayn deerli klan da bunlardr. nsanolu bu dnyada imtihan olmaktadr. Her ey insanolunun lehine veya aleyhine olabilir. Bu tamamen insann eya ve hadiseler karsndaki duruuna baldr. Nimetler nikmete dnebilecei gibi musibetler lezzete de dnebilir. Aslnda dzen tamamen harikadr. Normal grnen eylerde bile bak asna bal olarak fark edilen- bir olaanstlk vardr. Hayat anlaml ve ok mkemmel ileyen bir sistemdir. Kainat ve insan birbirini tamamlamakta, kainattaki deerler insanla ortaya kmaktadr. Kainat kabuk ise insan zdr. Kainat ara insan amatr. Kainattaki her ey insann hizmetine sunulmutur. Kabe bile insanlarn tavaf etmesi iin vardr. Her eye deerini kazandran insandr, insann bak ve deerlendirmesidir. Tevhide gre kainatn merkezinde insan vardr. Kainat, insan merkezli bir kainattr. Her eyin deeri insanla anlalr ve bilinir. Her eyin stnde insan vardr, o da Allaha kuldur ve Allah tanyp itaat etmek iin yaratlmtr. mandan sonra marifetullah, muhabbetullah ve zevk-i ruhaniye ulamak insann gayesidir. Her ey o zaman anlam kazanacaktr. Daha dorusu, bu yolda ilerledike, insan varoluun anlamn git gide daha derinden duyacak, hayretten secdeye kapanacaktr. O zaman Kurann, Efendimizin aleyhissalat vesselamn

ve kainatn ayn eyi anlatt anlalacak, tevhid hakikati insann btn zerrelerince hissedilecektir. Kalbin vsat alan ok genitir. Cenab- Hakk bir hadis-i kudsisinde Yere ge smam, mmin kulumun kalbine sarm buyurmutur. O Rahman ve Rahimdir. Gklerin ve yerin sahibidir. Buyruklar kesin ve evrilemez olandr. Bir eyin olmasn dilediinde Ol! der, olur. Peygamberlerinin eliyle mucizeler gsterir. Velilerine kerametler verir. Herkesle kalp telefonu yoluyla bir diyalou, bir alverii vardr. Hibirey Ona zor ve ar gelmez. Her ey Ona kolaydr. nk her ey Onun emrindedir. Gz ve kulak kalpten gelen feyizlerle nurlanmsa her eyi gzel grr ve doru iitir. Ondan gelen nameler kulaktan kalbe girer, Ondan gelen ltlar gzden kalbe geer. Her ey kalpte toplanr ve orada deerlendirilir. Kalp bozulmusa insann ii zordur. Hem de ok zordur. Byle bir insan maalesef iyiyi kt grr, kty iyi zanneder. Batl hakikat diye koynunda saklar. irkefi misk diye yzne gzne srer. Hristiyan ve Yahudilerin ou bu durumdadr. Uzak dou dinlerine mensup olanlar, putperestler ve ateistlerin durumu ise daha vahimdir. Onlar kainatn Yaratcsn bile tanmamakta veya Onun izzet, azamet, ululuk, byklk, ycelik, Ceberut, Uluhiyet ve Rububiyetine hi yakmayan ortaklar komaktadrlar. Allahn btn isim ve sfatlar irki reddeder. O hem ilahlnda, hem zelliklerinde, hem de fiillerinde tektir. Mesela, Ondan baka hakiki rzk verici yoktur. Bize yemek piiren eimiz veya annemiz, meyve sebzeleri satan pazarc, tahllar yetitiren ifti, bakkal, spermarket veya toprak hep sebeplerdir. Bu ve btn sebepler kendi balarna deil, Allahn var etmesiyle ayakta durmakta, var olmaktadr. Yediimiz ekmein topraa buday tohumu olarak ekilmesinden soframza gelmesine kadar btn fiilleri yaratan Allahtr. Hatta bize ekmee kar bir itah duygusu veren, ekmei tuttuumuz ve azmza getirmek iin kullandmz eli yaratan, ekmei inediimiz eneyi ve dileri yaratan, inemeyi kolaylatrmak iin tkrk bezlerini ve tkr yaratan, ekmei azmza koyma, ineme ve yutma fiillerini yaratan, sindirim sistemini ve hazm fiilini yaratan hep Allahtr ve bunlarda bizim hibir mdahelemiz yoktur. Tek yaptmz ekmek yemeyi tercih etmekten ibarettir. Allah- Teala bizi, tercihlerimizi hayata geirebilecek bir donanmda yaratm ve bize tercihlerimize gre deer vermektedir. ok yemeyi az yemeye tercih eden biri kalbini ldrr. Zinay evlilie tercih eden biri gnaha girer, kalbini karartr ve Allahtan uzaklar. Byle birinin hemen tevbe etmesi gerekir. Tevbe, kiinin iledii gnahtan pimanlk duymas ve bir daha o gnah kesinlikle ilememeye karar vermesidir. Hayatn keyf iinde zevk ve sefa peinde srmeyi mslmanca yaamaya tercih eden biri Allah unutmu demektir ve Allah da ona kendisini unutturur. Yani bu kii doru mu yanl m yayorum diye kendisini muhasebeye ekmez, gereklerle yzlemez, bylece bir nevi uyku ve sarholuk hali iinde yaam srer. Eer bu ekilde lm onu yakalarsa br dnyada ok byk ihtimalle rezil rsvay olur, azap eker. Bu ekilde lmese bile, yaad bu hayat onun manevi donanmna ok zarar verir, baz latifelerini ldrebilir. Ayrca, her gnahtan kfre giden bir yol vardr, ki bu ok daha tehlikelidir. ledii gnahlara Allahn ve meleklerin muttali olmasn istemedii iin Allah ve melekleri yok saymak ister veya br dnyada ceza grecei dncesi onu rahatsz ettii iin ahireti inkara

meyleder. Byle korkun zararlar olan bir yola girmek hi akl kar deildir ama kalbin hidayetten ve Hak dinden kaymas durumunda nefis merkezli yaamaya balayan insan akln dinlemez olur veya kendi kendini kandrr da akln yanl amalarna ulamak iin kullanmaya balar. Nefis, kalp ve akl insanda en nemli latifedir. Kalp Allaha bal, nefis ve akl da kalbin emrinde olursa insan ykseklerin ykseine kar. Hakiki ve kamil insan olur. Tersi durumda, yani kalp l veya bozuk, nefis azgn, akl da nefsin emrinde olursa ite bu nefis insan ktlklere ve sonunda piman olaca irkin ilere gtrr. nk nefis her zaman ktl emreder. Akl ise insann hedeflerine ulamak iin kulland bir alettir. nsann kalbi dnya sevgisiyle doluysa akln da dnyalk hedeflerine ulamak iin kullanr. Kalpte Allah sevgisi varsa akl Allaha ulamak veya yaklamak iin kullanlr, kii, nasl daha iyi iler ve daha gzel bir kulluk yaparak Allahn honutluunu kazanabilirim diye dnr. Akln baskn olduu insanlar ise gerek hakkndaki sorularla ve phelerle imtihan olurlar. Sorularna aldklar cevaplar onlar tatmin etmeyebilir, phelerinden kurtulamayabilirler. Burada yaplacak olan ey akln neticede Allahn yaratt bir alet olduunu hatrlamak ve Hak dinle ilgili var zannedilen phelerin, tereddtlerin ve elikilerin dinin znden deil dini anlamaya alanlarn eksik veya hatal bak as, deerlendirme, kstas ve kriterlerinden kaynaklandn kabul etmektir. Baz kiiler bunu kabul etmek istemeyebilir ama zaten bunu kabul etmek bir dine girmenin art, Allahn kiinin kalbinde yarataca iman nurunun gerektirdii teslimiyetin ve insafl deerlendirmenin bir neticesidir. Bu ekilde dnen bir kiinin batl bir dinde neet ederse orada saplanp kalabilecei sylenirse, samimiyetle hakikati arayan birinin kalbinin batl bir dinde tatmin olmayacan, nk kalbi yaratan ve ona sinyaller gnderenle insanlar Hak dine davet edenin ayn tek Allah olduuna dikkat ekmek isteriz. Allah, Rahman ve Rahimdir, samimiyetle gerei arayan kulunu Hak dine hidayet eder, bu kiinin mr yetmez de Hak dini bulamazsa ona azap etmemesi umulur. O ayn zamanda Veduddur. Yani seven ve sevilendir. Hakimdir, ileri hikmet dolu olandr. Byle bir Allaha ulamak isteyen kiinin zulm ve hakszla uramas kesinlikle imkanszdr. Bilakis O, kendisine yaklamak isteyenlerin yollarn dzeltir, ilerini kolaylatrr, her trl yardm yapar. Eer sorunlar kyorsa bunun kaynan kii kendisinde aramaldr. O temizlenenleri sever. Kii tevbe istifar etmeli, gnah kirlerinden temizlenmelidir. Kul haklarndan kurtulmaldr. Yapt her ii gzel yapmaya almaldr. Enaniyeti ve vnmeyi terk etmelidir. Mecazi sevgilerden kurtulmaldr. Kalbini dua ile yalnzca Ona raptetmelidir. Her eyde Onu grmeli, Onu bilip Onu sevmeli ve Ona tevazu, zillet, hakaret iinde yalvarmal, acz ve fakrn Ona kar efaati yapmal, her eyini ve her fiilini Ondan bilip kendisini sfrlamal, kendisini bir hi olarak grmeli ve btn bunlar nasip ettii iin Ona kretmeli, huzurunda iki bklm olup halisane kulluk yapmaya almaldr. Srekli edep, mahviyet ve tevazu iinde bulunmaya almaldr. Nefsiyle bir an bile ba baa kalmamak iin, kalbinin masivaya meyletmemesi iin, srekli hakikatlerin farknda uyank yaamak iin, her zaman Cenab- Hakkn huzurunda bulunuyormu gibi durabilmek iin, yapt ileri Allah- Tealann ve Efendimiz aleyhissalat vesselamn teftiine arz edecek ekilde salam, temiz ve gzel yapabilmek iin dua etmeli ve elinden

gelen gayreti gstermelidir. Kulluk zordur, hatta mkemmel kulluk yapabilmek en zor eydir. Ama Allah Rahimdir, her zorlukla beraber bir kolaylk vardr. Bize den gayret etmektir. Baar Allahtandr. Allahtan geldik ve Allaha dneceiz.

Varln Birimleri
Var olan eyleri nesneler, olaylar veya olgular olarak kategorize edebiliriz. Mesela birinci snflandrmada varlk masa, sandalye, kalem, kat, insan, kedi gibi eylerin toplamdr. kincisinde saat 12:30 da iki arabann arpmas, 7.30 da yaplan kahvalt, 9:15 te gidilen sinema gibi olaylarn toplamdr. ncsnde ise krmz koltuk odann solunda bo durmaktadr, uradaki beyaz ciltli kitabn boyu 25 cm kadardr gibi olgularn toplam bize dnyay verir. Yani dnya bunlardan ibarettir diyebiliriz. Varln temel birimi olarak Kuran kelimeyi gsterir. Buna delilimiz Aalar kalem denizler mrekkep olsa Rabbinin kelimeleri yazmakla tkenmezdi ayetidir. Bir de sa (as) Allahn bir kelimesi olarak anlatlmtr. Meselenin birka boyutu vardr. Birincisi olmu ve olacak her eyin yazl olmasdr. Yani aslolan bilgidir. lahi bir bilgi vardr ve varlklarn zn tekil etmektedir. Maddenin asl Allah- Tealann ezeli ilmidir.

Bir Varlk Sistemi

Varolmak, alglanmak, hissedilmek, farkedilmek, grlmektir. Varln z nurdur. Nur, kendisi grnen ve bakalarn gsteren eye denir. Varln nurlanmas onun daha aydn, daha belirgin ve geree daha yakn olmasdr. Alglayan ve alglanan olmadan varolutan sz edilemez. Verici ve alc olmadan bir yaynn izlenemeyecei gibi, hatibi konuturann muhatap olmas gibi Kuantum fiziinde gzlem yaplmadan sonu fiziksel byklk varolmaz. Gzlemden evvel fiziksel sistem veya nesne eitli olaslklarn sperpozisyonu halindedir. Yani tek bir varlk deil, oklu potansiyel-varlk halindedir. Gzlem bu ilmi varl somut varlk haline dntrr. u anda yaptmz gzlemlerle evren yaratlmaktadr. Yaratma nedir? Eyann daire-i ilimden daire-i kudrete karlmasdr. Projesi izilmi bir evin inaat ustas ve ameleler tarafndan ina edilmesi o evi sanki yokluktan varla karacaktr. Yazmzda bu tr bir yaratmay kastediyoruz. Az nce yukarda geen bahis anlalrsa, kuantum

fiziindeki gzlem olaynn bir tr yaratma olduu anlalacaktr. Fakat bu yaratmay yapan kimdir? Gzlemi yapandr. Gzlemi yapan kimdir? Gzlemi yapan, Semi ve Basir (iten ve Gren) Allah(c.c.) tarafndan bize flenen ruhtur. Ruh zaten emir alemindendir ve srl bir varlktr. Hayy isminden gelen canllar Allah denilen Ezeli ve Ebedi hayat sahibi Bilinemez Zatn gzlemlerinin glgesi olan gzlemler yapmakta, bu da yaratmay netice vermektedir. Metafiziin fizie baland veya yaklat noktalar: ryalar, misal alemi, kuantum fizii Allah gklerin ve yerin nurudur, yani, yoklua varlk rengi verendir. Varlk ve nur arasndaki iliki nedir? Nur, varln ekirdei, zdr. nk ilk yaratlan Nur-u Muhammedidir. Byk Patlama (Big Bang) in varln balangc olduu kesin deildir. nk o patlamadan nce ok sayda baka patlama olmu, ok sayda evren yaratlm olabilir. Nur, aydnlanma, belirme, aa kmadr. Yani bir lm, bilgi edinme, farkndalk sahibi olma nurlanmadr ve potansiyel varl derece derece somut varlk haline getirir. Be duyu, hayal ve akl hep eit eit nurlardr. Bunlardan en karanlk olan be duyu, en aydnlk olan da akl nurudur. Varlk derecelidir yani mertebeler szkonusudur. Hayatn da dereceleri vardr. Ruhun hayat derecesi ile bedeninki elbette bir deildir. Ruh bir anda pek ok yerde bulunabilir. drak olay rahmetin tecellisidir ve o da bir nurdur. drak edilen ile idrak eden arasnda zel bir ba bir iliki kurulmu olur. Paralar birbirinden haberdar olan bir sistem kurulmu, dzenlenmi

"Nur" kavram pek ok eye iaret ettii gibi, uura da karlk geliyor. nk farkndalk olmadan varlk belirmiyor, ortaya kmyor... Ruh nedir? Allah'n kendisinden fledii, emir ve iradeden gelen "nurani" bir cevherdir. Nur kavram ile varlk kavram arasndaki balant burada kuruluyor... Varlk, nurun ok eitli ekillerde ortaya kp belirmesinden baka bir ey deildir. Bu belirme ise ancak, madde tesi bir varlk olan Ruhun ileyii ile gereklemektedir. Bu dnya artlarnda, Ruh, beden araclyla eyann farkna varmakta ve bedene bal olarak yaamaktadr. Fizik kanunlar nasl maddi nesnelerin nasl davranacan belirliyorsa, Ruh da taalluk ettii bedenin nasl yaayacan, neleri fark edip nasl hareket edeceini belirleyen bir kanundur. Yani kapasitesi lsnde hem eyann farkna varmakta, hem de eyay ynetmektedir. Baka bir deyile ruh, uurlu bir kanundur. Kendisinin ve evresinin farkndadr. ekim kanunu uurlu olsayd yani ona da uur giydirilseydi o da ruh gibi bir kanun olurdu. Ruhun kanuna benzetilmesi, onun lmszl asndan ok manidar... Kur'an da zaten "De ki o yani ruh rabbimin emrindendir" buyuruyor... Kanunlarn ileyiiyle ilgili kk bir not: Ktlelerin birbirini neden ektii konusunda hibir fikrimiz yok. Sadece "bu byle" deyip bir kanun olduunu ifade ediyoruz. ekim kanunu niin var, ekim sabiti niin o deerde gibi sorular aklanmadan duruyor, aklanmay bekliyor.

Varolu Muammas
Varlk neden var? Evrenin var olmamas yani hibireyin var olmamas mantken mmkn iken niin baz eyler var ve var olmaya devam ediyor? Bu sorular bizi derinden ilgilendirmektedir nk biz de varln bir parasyz. Bu sorulara kar lakayt kalmak gerein ve gizemin zerine rtl perdeyi kaldrma abasndan kanmak demektir. Elbette insann, insan aklnn bir kapasitesi vardr fakat varoluun temel sorularn cevaplandrmak insan olmann gereklerindendir. Fizikiler, fizik kanunlar varsa ve geerliyse evrenin ortaya kaca dncesindedirler. Halbuki halktan birine sorsak evrenin Allah tarafndan yaratldn syler. Birok felsefeci evrenin balangc olmadna inanmtr. Bu konuda pek ok gr ortaya atlm, tartmalar yaanm ve yaanmaktadr. Mesela canllarn oluumu konusunda evrim teorisi doal sebepleri yaratc gibi grr, dindar insanlar ise canllarn akll bir dizayn ile lim, rade, Kudret sahibi bir Yaratc tarafndan var edildiine inanmaktadrlar.

Her eyin maddi sebeplerle olutuunu dnen gr materyalizmdir. Fizikilerin dncesi benzer olsa da daha farkldr nk kanunlar madde cinsinden deildir. Fizik kanunlar bir kanun koyucu Yaratcya yer amaktadr. nk kanunlar iradeyi, ilmi, kudreti gerektirir. Fakat Yaratcnn kendi koyduu kanunlarla snrl olduunu dnmek elbette yanl olur. Allah diledii zaman fizik kanunlar dnda icraatler de yapabilir. Bunlara mucize veya keramet denmektedir.

Varolu veya Varlk zerine

Varlk deyince varolan her eyi kastediyoruz. Her eyi bilmek mmkn deildir fakat her eyin bir haritasn karp ana hatlaryla varl anlamak imkan dahilindedir. Kainat bir aaca benzetilmitir, bu aacn meyvesi insandr. Canl cansz btn varlklar iinde insan en erefli konumdadr. rade sahibi olduu iin imtihan edilmek zere bu dnyaya gnderilmitir. Bilim, sanat, felsefe, teknoloji hep insann rettii eylerdir. Kainatn varolu anlam insandr. zellikle de insan- kamil yani kulluk bilinciyle uurlu yayan insandr. Allahn emir ve yasaklarna muhatap olduu iin insan keyfi yaayamaz. Nefsini terbiye edip kalbini temizlemek durumundadr. nsanlara yaayta rnek olarak gnderilen Peygamberimiz sav dir. O Allah katnda o kadar deerlidir ki kainat Onun hrmetine yaratlmtr. lm yokluk deildir. lm tesi hayat vardr. Kabirde bir hayat, sonra hesap gn daha sonra da ebedi cennet veya cehennem hayat yaanacaktr. Bu dnyadaki yaaymza gre orada muamele greceiz.

Varoluun aknl
Hayret verici eylerden biri de var oluumuzdur. nk bunu garanti edecek hibirey yoktu. Var olmayadabilirdik. Ya da, byle bir dzenin iinde kendimizi buluumuz, Heideggerin frlatlmlk dedii hibireyi kontrol etme, seme hakkmz ya da ansmz olmadan dnyada varz, bulunuyoruz ve yayoruz. te bu, korkun varolu problemidir. Dnyaya geldiimizde harikulade ileyen bir dzenle kar karya kalrz. Bata, zayf ve gszken bize yardm eden, koruyup kollayan annebabamz vardr. Onlarn himayesinde gelime imkan buluruz. Canl-cansz her eyin kendine gre bir sistemi, bir ileyii vardr. Zamanla hayatn lmle son bulduunu reniriz ve bu olup bitenlere bir anlam vermeye alrz. Din ve felsefe bu anlam araynda insanlarn bavurduu kaynaklardr. Evren o kadar mkemmel ilemektedir ki ou zaman bu byk sorular unutulup gider. nsanlarn ou detaylarda boulur. lm insana byk

sorular hatrlatr. Sonunda topran altnda yok olup gidecek olduktan sonra bunca ilim, sanat ve yaanan eylerin ne deeri olacaktr? nsan bir hrriyete sahip olduunun da farkna varr. Ona bir seme kabiliyeti veya ans verilmitir. Nerede ne yapmas gerektiine karar vermek durumundadr. Bu da ayr bir problem dourur nk hem doru hareketi bulmak hem de yapmak kolay olmayabilir. nsanlarn ou bu sorunu evreye uyarak aar. Derinlemesine dnp dorunun peinden gidenlerin says ok ok azdr. nsann varoluu iradi bir varolutur. radesini kullanmamas mmkn deildir. Hayvanlardan ok daha stn kabiliyetlerle donatlmtr. Btn bunlar sanki insandan beklenen bir eyler olduunu ima eder. nsan kendini ve dnyay tandka hayranl, aknl daha da artar.

Bilgi ve Varlk
Bilinme ve varolma da diyebileceimiz vicdan ve vcud, bilgi ile varlk arasndaki ilikiyi ifade etmektedir. Varlk olmadan bilgi neyi bilecektir? Ya da bilgi olmadan varlk neye gre var olacaktr? Sanki bu iki kavram bir noktada birlemek durumundadr. Bilgi ve varln birletii bu nokta uurdur. Nur da diyebileceimiz bu mertebede, bilgi ve varlk birbirinden ayrlmaz hale gelmitir. Bu nokta ayn zamanda afak ile enfsn, d dnya ile i dnyann da birleik noktasdr. Bu noktay anlama tevhid yani birlik srryla ilgilidir. Sonsuz evren dnelim. Bu sonsuz evren olabilecek her eyi kapsayacaktr. Her ey bir yerlerde mevcut olacaktr. Bize gre bilginin neticesi ayarlanm dzenlenmi gibi grnen eyler okluun, sayca fazlaln eseri olacaktr. Burada kudretin yani yaratma gcnn ayn ilim olduunu, varlktaki okluun zel bir bilgiye ekstradan ihtiya brakmadn grrz. Bunun gibi bilgi, seme kabiliyeti, yaratma yani var etme gibi btn sfatlar sonsuzlukta birleip tek ey olurlar. Sonsuz, snrlar ve farkllklar ortadan kaldran gizemli bir kavramdr. Bataki soruya dnersek, bilgi ve varlk Sonsuz Varlkta birleecektir. Btn dinler bu sonsuz varl tanr ve ona eitli isimler verilir. slam dininde Sonsuz Varln zel ismi Allahtr.

Nur-u Muhammedi ve Yaratl

Nur-u Muhammedi (asm) bir ekirdek gibi dallanp budaklanarak bu evreni netice vermitir. Yaratlta ncelikle bilgi esastr. Her ey belli bir bilgiye gre yaratlr. Allahn sonsuz ilmi btn yaratlmlar kuatm, onlar her eyiyle belirlemitir. kinci gerekli olan ey de hammaddedir. Bizim evrenimizde hammadde esirdir. Esir fizikteki kuantum vakum ya da spersicimler gibi dnlebilir. Btn her ey ondan yaplmtr. Nur-u Muhammedi (sav) olmadan, olas evrenler ilim halinden kudret haline kamazd. nk bir projenin hayata geirilmesi bir iradeyi gerektirir. rade ise bu olas evrenin yaratmaya deip demeyeceine karar verir. Sen olmasaydn varl yaratmazdm sz bu gerei yanstr. Fizikte son gelimeleri ieren kuantum mekaniine gre gelecein gemii etkilemesi mmkndr. Peygamber Efendimizin (sav) kullukta inanlmaz derecede yksek bir performans gstereceini ezeli ilmiyle bilen Hak Teala Hz tabir caizse Onun (sav) yzsuyu hrmetine kainat yaratmtr. Allaha her ey kolaydr. Yalnz biz Onun icraatini anlamakta zorluk ekiyoruz. Fizik ve btn ilimler Onun ilminden bir noktadr veya bir damladr. Her ey Onun plan ve programna gre kaza ve kader kanunlarna gre cereyan etmektedir. Her eyin sahibi Odur. Peygamberimizi sav bu derece stn klan Onun sav yce ahlak idi. Onun sav ok byk ok yce bir ahlak zere olduu Kuran- Kerimde bildirilmektedir. Kendisi de Ben gzel ahlak tamamlamak iin gnderildim buyurmulardr. Kuantum fiziine gre gzlem eyann varoluunda ok mhim bir yer tutar. uurlu gzlem olmadka eyann varl ilim mertebesinde kalr. Daire-i ilimden daire-i kudrete kmas ve somut varlk haline gelmesi iin uurlu gzlemciler tarafndan fark edilmeli yani alglanmaldr. Bunu yapan eye nur diyoruz. Eyann alglanmas ise uurlu gzlemciler tarafndan yaplmaktadr. Dikkat ve farkndalk olmadan uurlu gzlem yaplamaz. Mesela uyku halinde bilin yani uur devre ddr, dolaysyla d dnyay gzlem szkonusu deildir. uurun ilemesini almasn salayan ey nurdur. Hepimiz her an gzlem yapyoruz. Kalplerin temizlii nispetinde gzlemler nurlu olur. Varlk ve eya nurani, nurlu grlr. Eyann hakikati yle dzenlenmitir ki btn fizik kanunlar nurdan yaratlm varlklar olan meleklerle icra edilmektedir. Her ey ondan vazifeli melek vastasyla Allah tespih etmekte, Allahn yceliini ifade etmektedir. Eyann meleklerle ilgili yann grmek iin nuranilemek gerekir. Bu da uurlu

yaamak ve yksek farkndalkla Allaha ve Onun elisine tabi olmakla gerekleir. Yaratln en enteresan ynlerinden biri btn eyann tm varln hilikten yaratlmasdr. Fakat Allahn ezeli ilminde her eyin asl, esas, program mevcuttu. Buna ayan- sabite demilerdir. Yani her eyin zamanst veya zamandan bamsz varln ifade eden zne denmektedir. Olas her eyin varolmas mmkn iken herhangi bir eyde kendi kendini ya da baka bir eyi var etme gc bulunmamaktadr. Varl vcuda getiren sadece Ol! emrinin sahibi Yce Allahtr. Allah dndaki varlklar Onun yaratmasyla var olur, ayakta dururlar. Allah gklerin ve yerin nurudur ayetinin belirttii gibi varln yok olup gitmesini engelleyen, varl varlkta tutan Allahtr. Bu da Onun nuruyla olmaktadr. Nur, uurun z ve temeli olduuna gre kainatn ayakta durmas Allahn kendi sanatn, gzelliini ve yceliini yaratt eserlerde grmesi iin olmaktadr. Allah kendi isim ve sfatlarn hem dorudan bilir, hem de yaratt eserler vastasyla bilir. Bu bir bakma, ok stn kabiliyetli bir sanatkarn kabiliyetlerini ortaya koymak istemesi ve bunu yaparak potansiyel haldeki kabiliyetini aktel-somut hale karmasdr. Yaratln z ve esas Allahn dilemesidir. Allahn diledii oldu, dilemedii olmad. Allah- Teala Peygamber Efendimizi sav semi ve Ona mualla bir konum vermeyi dilemitir. Sonunda her eyi Onun nuruyla yokluktan varla karmtr. Hz. Muhammed Mustafa sav varlk ile Allah- Zlcelal arasnda gene tabir-i caizse bir kpr mesabesindedir. O sav olmasayd varlk ortaya kmayacakt, nk anlalmayacakt. Anlalmayan bir kitabn yaratlmas abestir, Cenab- Hakk cc ise abesle itigalden mnezzehtir. u kainat bir insana benzetilse nur-u Muhammedi asm onun akl olur. Kainatn en deerli ksm, onun beyni bu nursa ve nasl insan her eyi akl nuruyla anlyorsa kainat anlamak, en byk sorular zmek, biz neden buradayz, nereden geldik nereye gidiyoruz tarz mthi sorular cevaplandrmak Peygamber Efendimizi tanmak, Onun sav hayatn incelemek ve sylediklerini yaamakla mmkn olacak demektir. Yaratl muammas, bizim niin ve nasl var olduumuz, Efendimizin hayatnda ve szlerinde sakldr. Onun sav getirdii en byk mucize, Ona sav vahyedilen Kuranda yani kitapta insanlarn ve cinlerin Allaha kulluk iin, baka bir yorumla da Allah tanmak iin yaratld belirtilmitir. Yaratmak Allaha kolaydr, asl zor olan laykyla kulluk yapabilmek, Onu tanmak iin gayret gstermektir. Allahn 99 ismi vardr. Bu isimler Rabbimizi bize tantr. Mesela besmelede geen Rahman ve Rahim isimleri onun ne kadar merhametli olduunu anlatmaktadr. Nur ismi de Allah cc n zati isimlerinden biridir. Her eyi yokluk ve cehalet karanlklarndan karan Odur. Adil ismi Onun ktlkleri grdn, bunlar yapanlar birgn elbet cezalandracan bize retir. Yaratlan her eyde bu isimlerin tecellilerini yani akislerini

grmek mmkndr. Anne-babann ocuk stnde titremesi, yaan yamurun kupkuru topraa hayat vermesi vs hep rahmeti gsterir. Elektrik, ate, vs gibi k veren nesneler Nur isminin mahhas grnmleridir. Akl nuru, hidayet ve iman nuru ise daha mcerret ya da manevi nurlardr. Hepsi de Nur isminden yansrlar. Gnah ileyip tevbe etmeyen kavimlerin balarna gelen semavi felaketler Adil ismini gsterir. Mminin vazifesinden uzaklamasndan doan halleri dzeltmek iin gnderilen ikaz edici efkat tokatlar da adaletin, Adil isminin yansmalardr. Dolaysyla kainatta her ey Cenab- Hakkn isimlerini gsterir. Burada varlk kavramna sadece nesne olarak deil ayn zamanda olay olarak bakmak gerekir. Eya ve hadiseler, yaanan sreler hep Onun isimlerinin grnmesidir. Eya ve hadiseleri bu ekilde grmek iin ise kalb gzyle bakp akl nuruyla deerlendirmek gerekir. Varlk var olmayadabilirdi. Varln var olmas, bunu deneyimleyenler iin harika bir eydir. Cierlerine tertemiz havay oksijeni doldurmak, masmavi gkyzn bir an olsun seyretmek bunlar paha biilmez hazinelerle sahip olunamayacak nimetlerdir aslnda Varl alglamak, yaratl zerinde dnmek de insana nasip olmutur. Bunca varlk arasnda insann yeri ok mmtazdr. nsanlarn iinde insan olmann deerini ve zelliini en iyi kavrayan Efendimiz asm nce kendi hayatnda bilfiil yaayarak sonra da bakalarna anlatarak insan- kamil olma erefini gstermitir. nsan- kamil varlkta zerine den rol en iyi ekilde oynayan, olmas gerektii gibi yaayp kulluk yapan insandr. Bunun iin varln devam ve temadisi insan- kamile baldr. Deeri anlalmaz hale geldiinde Cenab- Hakk bu dnya defterini kapatacak ve her trl hesabn grlecei te dnyay aacaktr. Allah- Teala insan Rahman suretinde yarattn sylemitir. Allah merhametiyle hi yoktan insan diye bir tr varlk yaratm ve btn isimlerini onun zerinde yanstmtr. Onu yeryzne halife yapmtr. nsanda yansyan hayat sfat veya Hayy ismi sayesinde insan yaamakta, duymakta, grmekte, en genel anlamyla hissetmektedir. Adil isminin tecelli etmesiyle insan karlat hadiselerde adalet aramakta, adaletin tesis edilmesini istemekte, bunun iin mahkemeler kurmaktadr. Alim isminin tecellisiyle niversitelerde ilmi aratrmalar yaplmakta, herkes bilgilenmek istemektedir. Ksacas, Allah- Tealann btn isimlerinin odak noktas olmak insann mazhariyetidir. nsana benlik verilmitir. Kainatn srlar bu benlik sayesinde zlmektedir. nk insan kk bir kainattr. Kainatta tecelli eden isim ve sfatlar mikroplanda insanda da tecelli etmektedir. Benlik yznden insan kendini kendine sahip sanr. Sahip olduu his ve duygular, yap ve organlar veya mal mlk benlik duygusu ile gerek sahibinden habersiz olarak kendisininmi gibi deerlendirir. Benliin srrn, yani gerek olmadn kavrayan insan kendisi de dahil her eyi sahibine verir ve zulmden, hakszlktan kurtulur. Not: Yaratclk denilen fenomen orijinal bir eyler ortaya koyma, yepyeni bir ey meydana getirme Allah cc da bulunan yaratclk sfatnn insanda grnmesidir. Buna rnek olarak ok farkl bir bina tasarm, ya da ok

orijinal bir film senaryosu gsterilebilir. Byle bir eyi ortaya koyan insan tabir caizse bir tr yaratclk sergiliyor demektir.