Ahmet Şeri̇f İzgören Di̇kkat Vücudunuz Konuşuyor

bo sayfa
ve Ynetim Serisi 2
DKKAT VCUDUNUZ KONUUYOR

ve Ynetim Serisi 2
ELMA YAYINEV
Genel Yayn Ynetmeni Editr Dzelti Fotoraf ve izimler Mizanpaj Kapak Dzeni Yayn Ekibi Basmevi : : : : : : : Gaye Dinel Demet Uyar Hayriye Gl, Reyhan Tutumlu, Tuba Yldrm Ahmet erif zgren Yksel nsal Rza Kaamak Gl Balc, Timuin Karaku, Ahmet ahin, Aydil nal, Altnay elik : Yorum Matbaaclk
1. Basm Nisan 1998 48. Basm Nisan 2010
t e m s i l c i l i k l e r i m i z
Akdeniz Blgesi CDR Eitim ve Danmanlk Nebi Acar Tel: (242) 247 72 72 nebi@izgorenakin.com Ege Blgesi Nazl Uluer Tel: (555) 621 28 53 nazliuluer86@gmail.com Bursa Alp Datm Kitap Krtasiye Orhan Yalnkl Tel: (224) 223 01 19 orhanalp8@hotmail.com anakkale Ay Kitapl Metin Kren Tel: (286) 217 22 24 ayisigikitapligi@gmail.com stanbul Altnay elik Tel: (554) 498 52 50 altinay@elmayayinevi.com zmir Pan Kitabevi Aykut Yenersu Tel: (232) 369 11 99 pankitabevi@pankitabevi.com.tr Yakn Kitabevi M. Nusreddin zbay Tel: (232) 421 81 69 yakinkitabevi@yakinkitabevi.com.tr Kayseri OAG Eitim Danmanlk Gken Acuner Tel: (352) 234 17 18 gokcen@izgorenakin.com Nazilli niversitem Kitabevi Burin Turhan enol Tel: (256) 315 51 55 universitemkitabevi@hotmail.com Samsun Endls Kitabevi Davut al Tel: (362) 435 96 07 enduluskulturmerkezi@hotmail.com
Her trl kitap talebinizi temsilciliklerimizden, www.elmayayinevi.com adresimizden, telefon veya faks araclyla yaynevimizden yapabilirsiniz. Kitaplarmzla ilgili grlerinizi www.elmayayinevi.com adresindeki web sitemizde belirtebilirsiniz.
Kitabn tm yayn haklar ELMA YAYINEV ne aittir. Yazl izin alnmadan ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz. Trkiyede baslmtr. ELMA, AKADEM ARTI YAY. A..nin bir markasdr. Copyright 1998, ELMA Publishing House
ISBN: 978-975-6093-11-5
Her bir eitiminiz ahsmn ve irketimin alanlarnn bireysel Dr. Barbaros Kon erif Bey,
geliimine katma deer yaratmakla kalmad; bu eitimler, hayat tarzmzdaki farkll bize gsterip farkl bak alar salad.
Denta A nsan Kaynaklar Mdr

On yldr bu niversitedeyim, 700 kiilik salon ikinci defa doluyor.
Bir o kadar renci de darda kald. lki, Rauf Denktan konumasyd, onda rencileri imzayla getirmitik. Mikrofon kullanmadan bu kadar renci soluksuz dinledi. Mkemmel bir seminerdi. rencilerin sizi bu kadar sevmesinin nedeni ok ak. Kenan Baaran
Dou Akdeniz niversitesi retim yesi

yaammda alm olduum, bende ve arkadalarmda iz brakan, pratik anlamda destek vereceine inandm, nadir ve di. Tebrik ediyorum. Faruk Yarman kurumumuzun st ynetimini kaynatran elenceli bir eitim-
Havelsan Genel Mdr

Scak, samimi, kesinlikle hayata dair... Bugne kadar aldm en verimli eitimdi. Filiz Mzrak
Trk Kzlay nsan Kaynaklar Mdr

Kesinlikle tm hayatm boyunca kullanacam bilgi ve yntemleyeceini tahmin etmezdim. Zekiye afak lere sahip oldum. Bir eitimin beni ve hayatm bu kadar etki-
Metesan nsan Kaynaklar Uzman
Bedenimizin dili i dnyamzn sesidir. erideki bilgiler gerek anlamda bize k tutuyor. ok etkileyici bir kitap. Yekta Gngr zden
Anayasa Mahkemesi Eski Bakan

nsan yaam ile dorudan ilgili olan bu konunun renilmesi redatna girmesi gerektiine de inanyorum. Dr. Mehmet Atay
iin bu kitabn herkes tarafndan okunmas ve milli eitim mf-
Cumhurbakan Eski Badanman

Bu konudaki hemen hemen btn kitaplar okudum. Fakat bu
Siyaset Bilimi Doktoru
kitap gerekten ok farkl ve etkileyici. Benim iin en nemli nokta ise, bu kitab bir Trkn bize uygun rneklerle yazm olmas. Ellerinize salk. Hakan Eryiit
Bankas
Kitab elinize aldnzda kesinlikle brakamyorsunuz, arkadalarma verdiimde de ayn eyi grdm, eline alan saatte bitiriyor. ok ilgin, yeni kitaplarnz bekliyoruz. H. Babr Lekeri
Subay
Kitabnz okudum. Gerekten ok faydalandm. Kitabnzn bizlere, yani Trkiye artlarna gre hazrlanmas, klasik bir eviri veya bizim i hayatmzla ilgisiz olmamas takdire ayandr. Sleyman Tapsz
Yeilhisar Kaymakam
Sonuta beni yle etkiledi ki yazarn dier kitaplarn da son derece keyif alarak, her cmlesini bilgilenerek okudum. Hlya Ferruholu
Dikkat Vcudunuz Konuuyor kitabyla tesadfen karlatm.
Buski Bilgi lem Daire Bk.

Denizli Belediyesinin nnde kitabnz okurken yanma bir kz geldi. Selamlatk, kitabnz okuduunu syledi. Harika bir kitap! kimiz de mutlu olduk. Doktor olma kararm Avcunuzdaki Sa olun. Ebru Ylmaz Bu kitapta yazarn en ok vurgulad nokta u: Bu bilgileri kullanarak yapaylamayn, doal olun. Baka insanlar bu bilgilemeyin. Sadece size uygulayan olursa ne yaptn bilin ve salecek gzel bir t ya da art olarak yeter. Aye Gler riniz nedeniyle birka hareketi yznden yarglayp karar vervunmaya gein. Sadece bu tavsiyesi bile bir kitaptan alnabi-
Kelebeki okuduktan sonra almtm. Genler iin k gibisiniz.
Bize vcut dili ile ilgili ipucu verecek kitabn bu kltrn iinden okuyucuya muhabbet ediliyormu havas vermesi ortaya gzel
biri tarafndan hazrlanmas, konuma dili kvamnda yazlarak bir alma karm. Methini ok nceleri duyduum ve baz maktan geri kalmad. Erdal Azman
beklentiler iinde elime aldm bu kitap, beklentilerimi yantla-
ade garantisini grnce iade ederim diye aldm, baucu kitabm oldu. kran Ylmaz
Seminer iin teekkr etmek istiyorum. Harikuladeydi. kta birok kii Bugne kadar dinlediimiz en iyi konferanst yorumunu yapt. Saolun. Hakk Can Saylan
Bilkent niversitesi Mhendislik Topluluu

Benim adm Agil. Azerbaycandanm, MBA mastr yapmaktaym. Kitabnzda son derece isabetli ve mthi eylerle karlatm. Kitaplarnz burada herkes okuyor. Sizi ok severler. mn kalemini almsnz, sizin yannzda eylemise problem caktr?
Kafama taklan bir mesele oldu. Bir yerde nutuk syleyen adayok, sizden hayli kenarda eylemi olsayd alternatifiniz ne olaAgil Memmedi
Ekonomist
Bana Masallar, Nisan Gneini ve Gneyde Kimsenin Bilmedii O Byl Sahillerde Esen Meltemleri Hatrlatan Tatl Kza... Ocak 1999 zmir
10
11
Yazarn Uyars
letiim denilen ey, doal ve kendiniz olmaktr. inizdeki n d dnyaya yansmasdr. nsanlarla kurduunuz ilikinin iine yapaylk girerse dostluklar, iten ve insanlk dolu bir hayat unutun. Bu kitapta size Amerikan tarz kitaplarda olduu gibi yapayl pompalamaya almadm. Onlarn kltryle bizim kltrmz arasnda dalar kadar fark var. Bizimki sayg ve sevgi zerinedir, onlarnki ise para ve g. Kitap sizin u anki tavrlarnz sakn deitirmesin. Sakn fazla etkilenmeyin. letiim insanlar arasnda kpr kurmaktr, insanlar ynetmek ve insanlara bask kurmak deil. Kitaptaki otorite oyunlarn, nelerle kar karya olduunuzu, sizi patlam msr gibi tketmeye alan modern kltr gstermek iin anlattm. Sadece bunlar fark etmeyi ve bunlarn etkisi altnda kalmamay renin. nsanlarn anlk hareketlerine bakarak sakn kiilikleriyle ve duygularyla ilgili kararlar vermeyin ve kendiniz olun. Sevgiyle, insanlkla, itenlikle dolu kendiniz... Brakn, nz dar olduu gibi yanssn, deimeden. evrenizi ancak yle aydnlatabilirsiniz.
12
13
NDEKLER
nsz ...................................................................................15 Dikkat Vcudunuz Konuuyor ..............................................19 Blgeler ve Hkimiyet Alanlar ..............................................37 Ellerin Verdii Mesajlar .........................................................49
evremizdeki Grnmez Alanlar .........................................42 Elin Konumlar ......................................................................49
Dilenci Konum .................................................................49 Diktatr Konum................................................................54 Tehdit Konumu ................................................................58
El Skma Trleri ....................................................................63
Ss Kpekleri...................................................................64 Pehlivanlar .......................................................................64 Bitiriciler........................................................................65 Eller Kenetli ......................................................................70 Ellerin nde ve Arkada Birlemesi...................................74
Ellerin Anlattklar ..................................................................70
Haldun Dormen Duruu...................................................79
El Yzde ..........................................................................80 Baparman Verdii Mesajlar ........................................83 Ellerin Birbirine Srtlmesi ...............................................87 Savunma ..............................................................................89 Kol Kavuturmalar............................................................89 Kollar Yanda El Belde ......................................................95 Gizli Kol Kavuturmalar ....................................................97 Bacak Bacak stne Atma ...........................................100 Ayaklar arp Konumunda.............................................104 Meydan Okuma Oturuu ...............................................101
14
Ban Konumu ve Baklar .................................................118
Gzler, Baklar, Ban Kullanm ........................................ 109
lgi Bak........................................................................118 Mfetti Bak................................................................119 Hulusi Kentmen Bak ...................................................121
Yzn Blgeleri ve Baklar ................................................122
Resmiyet Bak .............................................................123 letiim Bak .................................................................123 Flrt Bak .....................................................................124
Masalar ..............................................................................128 Yuvarlak Masalar ...........................................................131 Dikdrtgen Masalar .......................................................129
Makam Odalar, Dnyas, G Oyunlar ......................... 127
Alar ..................................................................................133 Aynalama, Yalan, Flrt ....................................................... 139
Kare Masalar .................................................................132
Aynalama...........................................................................139 Yalan..................................................................................143 Flrt ....................................................................................162 Beyin, Duygular ve Bedenimiz ........................................... 169 Renklerin Yaamnda Kullanm ...................................... 179 Son Sz ............................................................................. 199 Kaynaka ........................................................................... 208 Aksesuarlar ........................................................................155
15
Bilgi bir k gibidir, szacak bir yer bulur ve ieri girer. Pablo Neruda1
Bazen su altnda o gne kadar hep grdnz, fakat hi fark etmediiniz bir ey grrsnz; inip yakndan incelediinizde, dokunduunuzda, o gne kadar kefetmediiniz, inanlmaz, byl bir canlyla kar karyasnzdr. Bugne kadar hep gznzn nnde olan bu byl canly nasl da fark etmediinize aarsnz. Ben de bu kadar youn bir biimde kullandmz, verdiimiz mesaja asl anlam ykleyen bu dili ans eseri fark ettim. 1987 ylndan beri i yaamnn iindeyim. Bunun yaklak sekiz ay dndaki blm, irili-ufakl, sivil-asker, zel sektr-devlet gibi eitli gruplarda yneticilikle geti. O gnden beri zerinde altm, birok kaynaktan okuduum, asl nemlisi i yaam iinde ve ynetimde kullandm bir konu oldu. Verdiim seminerlerin birounun sonunda benden bu konuda bir kitap yazmam istediler. Dikkat Vcudunuz Konuuyoru yazmadan nce okuduum kitaplarda ncelikle unu grdm: Amerikalnn kendi kltrne uygun olarak yazd bilgileri alp Trkiyedeki i yaamna olduu gibi adapte etme ansnz hi yok. Tabii, bu kltrler arasnda benzerlikler olduu da yadsnamaz. Hattuataki Yazlkayada Hitit Kral ippuliumann yaztlarnda geen Tanr Hessupu, yzyllar sonra Hindistanda Tanr Zui olarak grrsnz. Ayn Tanr Egede Olymposun zirvesine Zeus ismiyle kar. skender dou seferine ktnda tanrlarna Anadoluda rastlar ve ok arr. Ayn Tanr bugn Batda Zuinin gnnde, yani (Tuesday) sal gnnn isminde yaar. Kltrler arasnda baz benzerlikler olduu doru; ama bu benzerlikler bir sre sonra her lkede farkllklar gsterir. Bu yzden kitabn bizim kltrmz yanstmasna dikkat ettim. Okuduum kitaplarda benim dikkatimi en ok eken konulardan biri de, hep
1 Neruda, Pablo (1954). Santiago niversitesi konuma metni.
16
bahsedilen konuya ok uygun ve pek de inandrc olmayan Hi unutmam sat mdrm bir gn... diye balayan senaryolar oldu. Baz kitaplarda ise herkesi salak yerine koyan ve sadece kendi davranlarnn ne denli profesyonelce olduunu anlatan, satr aralar hep salaklar iin baarnn 10 altn anahtaryla dolu olan alayc blmleri okudum. Kitabn iinde bu tr ibarelere rastlamayacaksnz. Mesajn kodlanmas, alc tarafndan irdelendikten sonra dnglenmesi ve bireye ikilemlenmesi gibi teoriler de grmeyeceksiniz. Dilin bizim konutuumuz dil olmasna ve yurt dndan verdiim rnekler haricinde ngilizce bir terim kullanmamaya dikkat ettim. Kitapta ok fazla isimle karlaacaksnz. Bunun nedeni, bilginin ok deerli olduunu ve her trl bilgiyi aldm insanlarn isimlerini vermem gerektiini dnmemdir. Tm bildiklerimiz bakalarndan rendiklerimizdir. Bu kitab yazmamda bana bir eyler reterek yardmc olan tm dostlarn isimlerini bir sayfada toplanm bulacaksnz. Kaynaka blmnde alnt yaptklarmn yan sra, alnt yapmam olmama ramen, bu kitab yazarken, bende birtakm fikirlerin olumasna katkda bulunan, konuyla ilgili okuduum kitaplarn isimlerini de yazdm. Robert Colteway, Alman bir arkeologdur ve Babilin Asma Bahelerinin peinde kazlar yapar. nce surlar bulur ve Babilin Asma Bahelerini bulduunu zanneder; ama yanlmtr. Kazlarda bulduu 25000 tabletin hibirinde Babilin Asma Bahelerinin ismi bile gemez. nk Babilin Asma Baheleri yoktur! Egede zeytin ve peynirle beslenen Platonun rencileri Douya gittiklerinde, mthi ve zengin bir dnyayla karlarlar. Yunanistana dndklerinde orada grdkleri envai eit meyveleri, baheleri ve uygarl abartarak anlatrlar; gittike anlatlanlara daha fazla inanlmaya balanr. Sonunda hepimiz, olmayan Babilin Asma Bahelerini dnyann yedi harikasndan biri zannederiz.
nsz 17
Sradan eyleri gznzde byterek mucizevi eylere dntrmeyin, bunun yerine mucizevi eyleri sradan eylere dntrn diyor Francis Bacon. Kitapta anlattklarmn gnlk yaamdan uzak olmamasna altm. Kimi yazarlarn beden dili ile ilgili abartl bulduum yorumlarn, kimi hareketlere ykledikleri anlamlar, gnlk yaantmzda ve i yaamnda hi grmediim iin kullanmadm. Sahte Asma Baheler yaratmamaya altm. Beden diliyle ilgili ok temel, hepinizin bildii konulara ise (eer biri esniyorsa uykusu gelmitir gibi) kitab, bizlere saf muamelesi yapan, yumurta piirme makinesi kullanma talimatlarna evirmemek iin deinmedim. Onun iin kitapta basit konulardan ok, ayrntlara rastlayacaksnz. Bir ili ataszdr: Sinek ter iindeki kz drtm, Tarlay srerken amma yorulduk deil mi? demi. Bu kitab yazarken bana ok ey reten dostlarmn, bana bu zaman ayrmam salayan ZGREN&AKINl ekip arkadalarmn ok byk katks oldu. Eer, bu kitap bilginin bu lkede birka kap altndan szmasna bir sinek kadar katkda bulunursa, ne mutlu bana. Ahmet erif zgren Ekim 1998 Ankara
18
Kusursuzluu kk eyler oluturur; ama kusursuzluk kk bir ey deildir.
19
ou zaman ok yaknmzdakilerin srf burnumuzun dibinde olduklar iin asl zelliklerini deil de ikincil zelliklerini fark ederiz. Orhan Pamuk2
DKKAT VCUDUNUZ KONUUYOR

Karmzdaki insanla iletiim kurarken, bir mesaj iletirken 3 kanal kullanrz. Sz: Burada ierikten bahsediyorum, sylediiniz cmleleri yazl dnn. Ses: Tonlama, vurgu, telaffuz. Beden Dili: Mimikler, vcudun duruu, baklar, mesafeniz vs. Karmzdaki kii duygularmz bu kanaldan alglar. imdi ltfen kaleminizi alp karnzdakinin duygularn anlamaya alrken veya siz duygularnz karya aktarrken bu kanaln etkilerini dnerek bunlara, toplam % 100 olacak ekilde birer not vermenizi istiyorum. (Yazn. nk, bu daha sonra, kitab okumaya balamadan nceki yarglarnz kontrol etme olana salayacaktr. Doru cevaplar arka sayfada bulacaksnz.) Notlamay yaptktan sonra devam edebilirsiniz.
SZ SES BEDEN DL % _____ % _____ % _____ +_____________ _
100
2 Pamuk, Orhan (2003). Kara Kitap. stanbul: letiim Yaynlar.
20
Biriyle dans ettiinizi dnn, fonda alan arkdaki sz (ierik), mzik (ses) ve dans (beden dili) karnzdaki zerinde farkl oranda etkiler brakacaktr.
MESAJIN ULAMA KANALLARI

SZ %7
SES
% 38
BEDEN DL % 55
Ferris & Mahrebian (1967). Inference of attitudes from nonverbal communication in two channels. The Journal of Counselling Psychology, Cilt 31, sayfalar 248-252.
Dikkat Vcudunuz Konuuyor 21
Bunlar, Prof. Dr. Albert Mahrebian ve Ferrisin 1967de yapt bir aratrmann sonular. Bu trdeki hemen hemen btn kitaplarda bu aratrmann sonularn bulacaksnz. eitli bilimsel aratrmalarda farkl sonular ortaya km olsa da sonular birbirine ok yakndr. Son dnemdeki baz aratrma sonularnda sz blmnn etkisinin % 15e kadar ulat grlyor. Fakat bugne kadar duygu aktarmnda szn etkisinin bu orann zerine ktn gsteren bir aratrma yok. imdi itiraznz duyar gibiyim: Ben patronumun sylediklerini dinlerim, hareketler o kadar nemli deil. Ne yani, o kadar korktuum karmn szleri benim bir kulamdan giriyor dier kulamdan kyor mu? Nayr!
ocuk bana evlenme teklif ediyor, nasl syleyeceine mi bakacam?
Hadi ordan, alm kalemi eline uyduruyor! (Bu sonuncuyu syleyen arkadaa teessf ediyorum.) Bakn cmle u: Nazl, benimle evlen!
Bu cmleyi muhallebicide yznzde hafif bir glmseme, sevgilinizin gzlerine bakarak ve ellerini tutarak sevgili dostum Semih Sergenin ses tonuyla sylemenizle, sz hi deitirmeden, sesi ve beden dilini deitirerek, yani Reha Muhtarn ses tonunu kullanp, bir elinizle masaya vurup dier elinizin iaret parman Saadettin Teksoy gibi uzatarak NAZZLI BENMLEN EVLENN!!! diye barmanz arasnda sonu olarak byk bir farkllk olduunu greceksiniz; yani ne sylediiniz deil, nasl sylediiniz nemli. Ne yazk ki mesaj iki ielerini algladmz gibi alglarz. indekinden ok paketi sizi etkiler ve syleyi biiminiz, yani sesinizi ve vcudunuzu kullannz karnzdaki zerinde asl etkiyi brakr.
22
Maam yetersiz, biraz art istiyorum.
Maam yetersiz, biraz art istiyorum.
Maa art istemeye gelen bir alannzn size bunu birinci resimdeki gibi sylemesiyle, ikinci resimdeki gibi sylemesi arasnda etki asndan byk fark olacaktr (Benim iin fark etmez, ikisinde de maa art yapmam diyor olabilirsiniz; ama en azndan birini dvmek zorunda kalmayacanz kesin. nann ben fotoraf ekerken kendimi zor tuttum!). Tabii, bu oranlarn her konumada byle olduu sylenemez. Kiilerin kltr dzeylerine, konuulan konuya, atmosfere, mesajn duygu mu, dnce aktarm m oluuna gre szn, sesin ve beden dilinin etkileri farkldr.
Bu konuda anlatmz dnyorum; o yzden, bir dedii bir dediine uymayan, Hi unutmuyorum bir keresinde yle nemli bir sz sylemiti, bu lke iin yle bir fikir oluturdu diyemediiniz politikaclar yllardr devlette nemli yerlerdedir. Evet, ne sylediiniz deil, nasl sylediiniz nemli. Hibir eyi iyi sylemek, politikada nemli noktalara gelmek iin nemli olabilir. Politikaclara kitabn yalanla ilgili blmnde yine deineceiz. Sayn Asl zyrekin stanbulda yapt bir aratrma, Trkiyede bat blgelerinde yetienlerin beden dillerini daha az kullanrken, gney kkenli olanlarn ok daha fazla kullandn gsteriyor. Ayn ekilde kltr dzeyi arttka beden dili kullanmnn azald grlr. Prens Charles, Kralie Elizabeth gibi soylularn konuurken ellerini ve vcutlarn hi kullanmadklarn grrsnz. ngilterede Eton College gibi okullarda rencilerin koltuk altlarna kitaplar yerletirip topluluk karsnda yle konumalar salanr. Bir sre sonra renciler kollarn hareket ettirmemeyi renirler. Prens Charlesn ocuklar bugn ayn okulda okuyorlar. Oysa Margaret Thatcher, krsye elini nasl vurmas gerektii konusunda pop imaj menajerlerinden ders ald.4 Kruschevin ne syledi4 Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York: Routledge.
24
ini kimse pek hatrlamaz, ama Kba krizi srasnda Birlemi Milletlerdeki konumasnda ayakkabsn karp krsye vurmasn kimse unutmaz (bizim politikaclar, olur da bu kitab okurlarsa meclis orap kokusundan geilmez). Bakn hi kprdamadan konuuyorum, ne kadar da kltrlym demeyin, sylediklerinizin etkisinin azaldn grrsnz. letiimde doal olmak ok deerlidir; yoksa, dublajl brahim Tatlses filmlerine benzersiniz. Filmde, adam mthi bir dublaj sanats seslendirmi, mthi kibar konuuyor; trk balaynca aneey any... Beden dilinin kullanm (szsz iletiim) kk yalarda ok fazla iken, ya bydke azalr. Baz ocuklar iin gibi ok az kullandklarn greceksiniz. Ayn ma kk
sylenir: Bym de klm, bu kategoriye girenlerin bilmiliklerinin yan sra, beden dillerini de bykler bir ocua ve yal bir adama seyrettirip anlattrdnzda, kk ocuk gol anlatrken koturup, topa vurup donyadis gol atmtr, binaenaleyh diyebilir. gol atan futbolcu kadar heyecanl bir performans gsterirken; yal izleyici hi kprdamadan Lefter KkanKadn ve erkek arasnda da baz farklar var. rnein,
ceket giyerken erkeklerin ilk nce sa kolunu, kadnlarn
da daha ok sol kolunu kullandklar tespit edilmi (bu beynin loblarnn kullanm ile ilgili). Yine yalan sylerken ha ok yukar bakmay tercih ediyorlar ve erkekler yalan runlarna gidiyor. Bu rnei verdiim seminerlerde toplu ye! Kesinlikle doru. erkekler gzlerini aaya doru karrken, kadnlar da-
sylerken gzlerini ovuturuyorlar, kadnlarn eli ise bu-
olarak hep ayn tepkiyi aldm: Makyajlar bozulmasn di-
imdi ltfen sadece banz kullanarak bir evet iareti yapar msnz? imdi de yine banzla h, hayr anlamna gelen iareti yapn (bunlar Eminn-Taksim otobsnde, Konak-Karyaka vapurunda ya da Ankarayda yapyorsanz etraftakiler deli zannedebilir). Evet tm dnyada ayn, insanlar ban yukardan aaya doru sallyor. Hayr da tm dnyada ayn, insanlar balarn iki yana doru sallyorlar. Hayr, biraz nce sizin de yaptnz gibi balarn geriye atarak ve gzlerini vahice arkaya doru devirerek yapan millet var: Trkler, Yunanllar ve Suriyeliler. Bir de talyann sadece Sicilya blgesinde, yani gneyinde yaplyor. Kk bir ocua mama uzattnzda yemeyecekse kafasn iki yana doru sallar veya yana doru evirir; bu, ocuun doal bir hayr tepkisidir. Fakat ya bydke renmenin etkisiyle bu tepkiler farkllk gsterir. ki ulus ise bu hareketin tam tersini yapyor: Getiimiz gnlerde Sheratonda, nsan Kaynaklar Trkiye Bulumasnda yaptm bir konumada, Emniyet Genel Mdrlnden bir bey, Arnavut rencilerin evet ve hayr iaretlerini tam tersi ekilde kullandklarn syledi. Arnavut rencilere Trkiyeye ilk geldiklerinde Yemek yer misiniz? diye soruyorlar. ocuklar kafalarn evet anlamnda iki yana sallaynca Herhlde yemeyecekler diye saatlerce a brakyorlar. Bursada tantm Bulgaristan gmeni olan bir vatandamz, bana Bulgarlarn da evet ve hayr iaretlerini tam tersi ekilde yaptklarn syledi. Bulgaristan ve Arnavutluktaki bu farkllk, Yunanllarn hayr iin bizim
Peki dnyadaki farkllklar ve benzerlikler ne? ncelikle temel duygularn tm dnyada ayn yz mimikleri ile gsterildiini belirtmem gerekir. Bir Japon da mutluysa yznden anlarsnz, Senegalli bir taksi ofr de levyeyi ekip sizi dvmeye geliyorsa, kzgnl yznden bellidir. Ama vcudun blgesel hareketlerinde baz farkllklar vardr.
26
ok ilgintir ki 1997 ylnda Bilkent niversitesinde retim yelerinden, rencilerden ve alanlardan oluan yaklak 200 kiilik bir toplulua yaptm bir konumada, insanlardan balaryla hayr yapmalarn istediimde, kafalarn yarsnn yukar doru kalkarken, dinleyicilerin dier yarsnn da balarn saa sola salladn grdm. Hayr dier milletler gibi yapan grup daha ok Inter-Star dizileriyle byyen, Pepsicilerin generation-next yapmak iin milyonlarca dolar harcadklar ya grubuydu. Globalization ad altnda mthi sistematik bir Americanization yrtlen dnyada renmeyle ve beyin ykamayla beden dilinde genel bir benzeme olmas kanlmaz grnyor. u an mzik kanallarnda program sunan VJler (vjk) ayn abartl hareketleri bundan 10-15 yl ncesi TRTde yapsalard duyma engelliler iin Amerikadan sunucu getirmiler dncesine kaplabilirdik; ama alyor ve reniyoruz. Ben bu globallemenin, 1950li 1960l yllarda byklerimize Clark ekmeyi reten rahmetli Clark Gable ile baladna inanyorum. O bak hlen birok pastane, kraathane, niversite kamps gibi umuma ak yerlerde ayn ciddiyetle icra edilmektedir.
gibi kafalarn arkaya atmalar Balkanlarda bu konuyla ilgili genel bir farkllk olduunun bir gstergesi. Biz kafay iki yana sallamay, yazk anlamnda kullanrz. Bu, onaylamadmz bir durumu ya da olumsuz bir duyguyu ifade etmek iin kullandmz bir harekettir. Batda hayrn yan sra katlmama anlamnda da kullanlr. Ak oturumlarda kart gr savunan kii kamera onu gsterdiinde, onaylamadn gstermek iin kafasn iki yana sallar. Bizde hayr anlamnda kafanz btn bir oturum boyunca geriye atma ve kalarnz kaldrma ansnz olamaz. Belki bunun yerine Deniz Baykal glmsemesi kullanlabilir.
Clark eken bir gencimiz (kendisi evli ve bir ocuk babas).
Ayn gencimiz baka bir Clark tarz deniyor; Kemal Sunal tarz (kendisi yine evli ve yine bir ocuk babas).
28
Akam eve gittiniz, sofrada en sevdiiniz yemein tadna baktktan sonra, mkemmel olmu anlamnda yaptmz iaret budur.
Mkemmel hareketi
Ktahya Gen Adamlar Derneinde (KGAD) yaptm bir konumada Erkan Gral, bir ansn anlatt: talyada nemli bir i balants yapmlar ve akam yemee klm. Yemei nasl bulduu sorulduunda, Erkan Bey bizim mkemmel hareketini dierlerine doru yapm, herkesin yz aslm. Hareketi anlamadlar herhlde diye tekrar ettiinde yzler daha gerilmi ve sonra da buz gibi bir geceyle yemei bitirmiler. Birlemi Milletler Orta Avrupa Grubuna liderlik, takm almas gibi eitimler verirken grupta Finlandiyadan Ermenistana, Amerikadan Filipinlere kadar rencilerim oluyor, o gruplardan birinde iki talyan ynetici olan Marko
ve Furyoya sorduumda talyanlarn bu hareketi Ne zrvalyorsunuz? anlamnda kullandn sylediler. talyan futbolcularn hakeme itiraz ederken bu hareketi yaptklarn greceksiniz. Ayn hareket Suudi Arabistan, Suriye ve srailde yavala (vayye) anlamnda kullanlr. Kbrsta verdiim bir seminerde, Kbrs Trkleri arasnda bu iaretin eskiden gnn greceksin anlamnda kullanldn sylediler. talyanlarn bir yemei beendiklerinde iaret parmaklarn yanaklarnda sabitleyip mmm diye evirdiklerini, NATOda yabanc subaylar eitirken rendim. imdi talyadaki o geceyi gznzde canlandrn. Bizimki ahane diyor, onlar zrvalamayn anlyor.
Baparmak iareti benim iin su altnda k yapyoruz anlamna gelirken, baka birine Fazilet Partisini artrabilir, kimi lkelerde (rnein ABD) ayn iaret baar anlamnda kullanlrken, baz lkelerde kfr anlamna gelir.
Baparmak hareketi
30
Bu iareti Filistinde yaparsanz Hizbullah taraftar olduunuz anlalr. Mslman birok lkede (rnein ran) ve Avustralyada bu hareket kfr anlamnda kullanlr. 1996 ylnda, Banglade Parlamentosunda Denizcilik Bakan Abdur Rab bu hareketi yaptnda, parlamento ve basn birbirine girmiti. Ayn hareketi bizim meclisimizde yaptnzda olumsuz bir ey ifade etmez. Kuzey-Gney Savanda Kuzeyli askerler her gn tekmil veriyorlard: Five people are killed (5 kii ldrld), ksaca five key Kimse lmemise bugn len yok anlamnda OK (Ovv-Key) diyorlard.
OK iareti su altnda bir problem yok anlamnda kullanlrken, Trkiyede yolda bir vatandaa bu iareti yaparsanz gznze yumruu yersiniz. Japonlar ise ayn iareti para anlamnda kullanr. Bugn Amerikada bu iaret (OK) problem yok veya baar anlamnda kullanlr. Latin lkelerinde ise ayn iaret kfr anlamna gelir. John Kijnerin,5
5 Kijner, John. The New York Times, 29.08.1996.
OK iareti
bir Amerikan gazetesinde yaymlad yazsnda okumutum; 1950de Richard Millhous Nixon, Amerikann gney snrnda konumaya gider ve toplanan Latin halka iki eliyle OK iareti yapar, topluluun tepkisi ok sert olur, kfr ediyor zannederler. Ayn iareti Fransada yaparsanz da deersiz, sfr anlamna gelir.
Churchill 8 Mays 1945te Whitehallda, kinci Dnya Savann bitiminde 50.000 yurttana, aznda g simgesi puroyla zafer iareti yapyor.
6 National Geographic dergisi, Austos 1965.
32
Churchillin kinci Dnya Sava sonras iaret ve orta parman kullanarak V Victory (Zafer) kelimesinin ilk harfini yaparak zaferi sembolize etmesi, tm dnyada bu iaretin zafer iin kullanlmasna neden olmutur. Ayn iareti avucunuzu kendinize evirerek yaparsanz, Trkiyede 2 anlamna gelir, ngilterede ise karnzdakine boynuzlu diyerek kfr etmi olursunuz. Bunun kkeni ise be yz yl ncesine dayanr. Franszlar savalarda esir aldklar ngiliz okularn, kurtulduklar zaman yay kullanmasnlar diye, iaret ve orta parmaklarn ke7
Fotorafta, Winston Churchilli lm zerine Austos 1965te ona ayrlan National Geographic kapanda zafer iareti yaparken gryorsunuz.
National Geographic dergisi, Austos 1965.
serler. Agincourt ve Crecy Savalarn kazanan ngiliz okular, sava meydanndan kaan Franszlara avu ileri kendilerine dnk bir ekilde iaret ve orta parmaklarn havaya kaldrrlar ve Parmaklarmz kestiniz; ama biz kazandk derler. Bylece bu hareket gnmz ngilteresinde kfr olarak kullanlmaktadr.
Yaser Arafat zafer iareti yaparken, Filistinlileri de ayn hareketle liderlerine cevap verirken gryorsunuz. lkelerinin sraile verilmesini arka planda organize eden ngiltere Babakannn yaratt bir slogan.
Sri Lanka, Hindistan veya Taylandda bir ocuu bana dokunarak veya hafif fiskelerle sevmeye kalkarsanz bu bir faciaya yol aabilir. Bu lkelerde ban ruhun bulunduu yer olduuna inanlr. Bizlerin dur diye bildii iareti, avu da dnk, be parmak yukarda, Bat Afrikada yaparsanz kardakine Se-
34
nin be baban var! diye kfretmi olursunuz, durmak yerine arabay zerinize srerler. Yunanistanda da bu kfr olarak alglanr.
Avu yukar bakar ekilde parmaklar kapal, sadece iaret parman ileri geri hareket ettirerek yaptmz arma hareketi, Yugoslavya ve Malezyada, sadece hayvanlar armak iin kullanlr. Avustralya ve Endonezyada ise hayat kadn arma anlamna gelir.
lkeden lkeye farkllklar o dzeydedir ki kuzey lkelerinde insanlar fazla hareket yapmadan konuurlarken, iki Arap uzaktan grrseniz sar dilsiz vatandalar anlamaya alyorlar zannedersiniz. Danimarkallar ve Kuzey Avrupallar ise Tutankamon tarz fazla hareket etmeden anlarlar. Prof. Dr. Robert Kraussun 1940l yllarda New Yorka gelen mlteciler hakknda yapt bir aratrmada, talyan ve Yahudi olanlarn dier gmenlere gre ok daha fazla hareket yaparak konutuu saptand. Yahudilerin el hareketlerinin kk apl olmasna karlk, talyanlarn jestleri daha abartlyd ve Krauss, bunu iki dilin farkl ritimlerine balyor.
% 80 ilk olarak iaret parmanz kaldrarak saymaya baladnz, biz Trkler saymaya iaret parma ile balarken, Batllar baparmaklar ile saymaya balyorlar. 1999 ylnda ngilterede Northampton niversitesinde Avrupa Topluluu bnyesinde yrtlen bir ynetici yetitirme programnda ders vermem istendi. Katlan ngi-
imdi sa elinizi yumruk yapn! (u anda toplu tama aralarnn dnda olan okurlarmz kastediyorum.) Da ha sonra parmaklarnz bir, iki, , diye tek tek aarak saymaya balayn.
lizlere saymalarn istediimde hepsi baparmaklaryla baladlar. Bu da beden dilinde birok hareketin renme ile olutuunu ve kltrden kltre deitiini gsteren bir rnek. inliler saymaya sere parmaklaryla balar. Bir seminerimde, dinleyicilerden birinin sere parma ile saymaya baladn grdm. Byle bir rnei ilk defa gryordum. Nereli olduunu sorduumda Trabzonluyum, niye sordunuz? cevabn aldm. Trabzon ve dousunda beden dili farkllklarn aratrmak istiyorum (Karadenizde nereye giderseniz gidin Siz laz msnz? diye sorduunuzda Biz laz deiliz daha doudakiler laz derlermi. Byle byle en uca kadar laz bulamadan gitme ihtimaliniz var). Trk Silahl Kuvvetleri Eitim Doktrin Komutanlnda (EDOK) yaptm bir konumaya katlan subaylar arasnda bulunan Azerbaycanl subaylar, bizdeki Hayr hareketinin onlarda Ne diyorsun? anlamna geldiini anlattlar. Ege Gen Adamlar Derneinde (EGAD) yaptm bir konumada, yllardr Trkiyede yaayan Mr. Winfred da beden dilinde Almanyayla byk farkllklar olduunu sylemiti. Sonu olarak beden dili tm dnyada byk farkllklar gsteriyor ve bunlar bilmek byk avantaj.
36
Dier blme gemeden nce ltfen bu resmi bir dakika boyunca inceleyin.
37
Bu adam herhangi bir mlke sahip deil; mlk ona sahip. Diyojen
BLGELER VE HKMYET ALANLARI

Evlerde herkesin belli koltuklar vardr. Sofrada herkes ayn sandalyeye oturur, iftler ayn yata paylar, kesinlikle herhangi bir akam yerlerini de deitirmezler. steyen okur, bunu deneyebilir. Bugn erken hareket edip yeil dikine izgili pijamanz ve atletinizi giydikten sonra karnzn tarafna yatp bekleyin, o t pt einizin NOOLUYOS! nidasyla kafanza tencereyi geirdiini greceksiniz.
Maaralarda yaadmz alardan bu yana hepimizin kendimize ait alanlar ve blgeleri oldu ve bunlar savaarak savunduk. Modern yaamla birlikte blgeler kesin snrlarla veya baltalarla izilemez oldu. Gndelik yaammzda kendi alanmza sklkla girilmeye baland, maara devrinde olduu gibi birbirimize saldramadmz iin (tabii, bu konuda stanbulu bu snflandrmann dnda tutuyoruz) fazlasyla agresif ve gergin olabiliyoruz. Hayvan dostlarmz da kendilerine ait alanlar olutururlar ve o blgeye dier hayvanlarn girmesini istemezler. Kpeklerin koku alma duyusu insanlara gre yaklak yz kat daha fazladr. Parklarda her aacn altnda durup azar azar ilerini yapan kpekler aslnda kendi
38
blgelerini iaretleme abasndadrlar. Yine kediler, byk akrabalarnn yaptklar gibi aalara srnerek blgelerini kokuyla belirlemeye alrlar. Bylece Zamannda uradan bir arazi kapatamadk duygumuzun, aynsnn hayvanlarda da olduunu grm oluyoruz. Herhangi bir i grmesine gittiinizde unutmayn, o blge her ne kadar bahsettiimiz ekillerde iaretlenmemise bile tamamyla karnzdaki kiinindir. Eer yanllkla masasna dokunursanz taciz edersiniz. 1997 yl Eyllnde bir yneticiyle grmem vard; ne imek istediimi sorduunda ay istedim. Fakat her zaman masann nnde duran sehpa o an orada olmad iin eer barda yanllkla o yneticinin masasnn zerine koysaydm, ki yllar nce deneyimsiz bir grmeci iken bunu kesin yapardm, bu olumlu grme, mthi bir olumsuzlukla bitebilirdi (grme boyunca benim barda kafamda tamam garip kat, ama olsun).
Sahiplenme iin zellikle dokunmay kullanrz. Bir dn salonuna girerken, sevgilimize, eimize sarlr veya dokunuruz. Bu dokunuu Bu benim ona gre! anlamnda kullanrz. Genelde hanmlar bu mesaj etrafa vermede bizden daha kibar olduklar iin, bizim yaptmz
Tarafsz bir yere yemee gittiinizi dnn, masa otomatik olarak ikiye blnr. Yars sizin, yars da karnzdaki arkadanzndr. Onun blgesindeki tuzluu isteyin ve yemeinize dkn, fakat geri vermeyin, kendi blgenize koyun, iki dakika sonra arkadanzn tuzu alp zaten deniz suyu kadar tuzlu olan orbasn tuzladn ve tuzluu tekrar kendi blgesine koyduunu greceksiniz. Sizin tarafnzdaki kl tablasn aktrmadan onun blgesine itin, be dakika sonra kl tablas sizin blgenize geri gelir.
Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 39
gibi kollaryla bir boma harektna girmek yerine, zerinizden olmayan kepekleri silkelerler ya da ceketinizden hayali salar toplarlar. Zaten sk olan kravatnz dilinizi dar karacak ekilde skarlar. Bu, dier diilere Bu adam benim, bulana kadar canm kt, kimse yanamasn mesajn verir. Siz saf saf Dn kafa st dtm, dnp bakmad. imdi kravatm dzeltiyor, deerimi anlad. Rabbime krler olsun! diye dnrken, o etrafa gerekli mesaj vermektedir. Sahibi olduunuz i yerinde duvarlara dokunup yaslanabilirken, bir bakasnn yerinde bunu yapamazsnz. Kendi mahallesinde bir aaca veya diree tek elini yaslayp duran genler bunu baka bir mahallede yaptklarnda meydan okuma anlamna geldiini bilirler.
Yeni araba alan birinin, arabasyla bir fotorafn ekmek istediinizde verecei poz % 99 aadaki resimde greceimiz gibi olacaktr (biyolojik olarak iki ayan birden arabaya dayama imkn olmad iin bununla yetinir).
Yeni ald arabayla poz veren bir beyefendi.
40
Peki ayn kii byk bir itahla poz verirken bir sonraki fotorafta grdnz gibi yoldan geen alakasz biri elini ve ayan arabaya dayasa ne olur? te bir i grmesinde karnzdaki kiinin masasna dokunduunuzda, zel bir eyas ile oynadnzda ayn duygular yaanr.
Konuyla alakasz biri gelip poza giriyor.

Yurt dnda yaptm bir dizi i toplantsnn en sonuncu ve en nemlisinde yaadm bir deneyimi anlatmak istiyorum. Toplantda benim yanmda oturan ve uluslararas deneyimi olan bir ynetim danman ayaa kalkt (lkeyi ve ismi kitapta vermek istemedim) ve Trkiyedeki yksek enflasyondan, isizlik oranlarndan, son drt ylda ka hkmet ve babakann deitiinden kesin rakamlar ve istatistikler vererek bahsetmeye, lkenin yaad politik kaos, dinci akmlar ve terr rneklerini tam bir Batl tekniiyle, ok etkileyici bir tarzda anlatmaya balad. Toplantda olan dier yneticilerin sessizce ve ok etkilenerek dinlemeye baladklarn grdm.
Belli ki dersini ok iyi almt. ki- gn iinde oluturduumuz o olumlu atmosfer (Turkish kebap good, Turkish rak good havas) bir anda dalmaya balamt. Danman, ses tonu, nceden hazrlanm konumas, araya girmenize imkn vermeyen tarzyla etkili bir sunuun tm prensiplerini kullanarak bir konteyner inciri berbat etmek zereyken, ben bir ey yapmaya baladm. Bir anda o etkileyici konumada teklemeler, unutmalar balad. Bu arada ben kimsenin dikkatini ekmeyen, hatta danmann da bilinli olarak fark etmedii eylemime devam ediyordum. ki saniye araya giremeyeceiniz o etkileyici konuma, ats ak in evlerine dnd. Ben araya girdim, ayaa kalktm ve konumaya baladm. Trkiyedeki kalknma hzyla, onlarn kalknma hz arasndaki dev fark rakamlaryla verdim (ben de dersimi alp toplantya yle girmitim). Babakan deitirme hzmzn en azndan talyadan az olduunu, darbelerin de Meksikadan daha az ve dzenli aralklarla yapldn ve Turkish hamamn good, Turkish delightn da good olduunu anlatan bilgilerle atmosferi dzelttim. Bizim iin ok nemli olan bir antlamay imzaladk. Peki ne yapmtm? Ayaa kalkmadan nce, yanmda oturan danman, masada Cross marka parlak gm dolma kalemini brakmt. O etkileyici konuma srerken ben kalemi aldm, kapan takp karmaya, elimde evirmeye, bir eyler karalamaya baladm. Orada kalemle oynadmda, danman, fotoraf ektirdii yeni arabasna bir yabanc tarafndan ayak dayanan kiiyle ayn duygular yaamaya saldramad, tartamad ve ek ayan diyemedii iin de teklemeye balamt. Eer teklemese ve uvallamasa benim onun sunuunun iine girmem olas deildi. Bir i grmesine gittiinizde karnzdakinin masasna barda koymanz ya da elinizle masasna dokunmanz ayn etkiyi yapar.
42
Bir i grmesine gittiinizde tm ofis malzemeleri karnzdaki kiiye aittir. Dokunmaya balarsanz byk bir rahatszlk yaratrsnz. Kimi zaman eer inisiyatifi ele geirmeniz gerekiyorsa, masadaki bir kalemlikle oynayabilir ya da sadece bir kdn yerini deitirebilirsiniz. O masaya en ufak dokunu bile karnzdakinin otoritesini sarsacak, sizin onu pek kaale almadnz hissettirecektir. Aslanla boa bir i anlamas yapmlar. Boa, aslana: Hadi koum bu anlamay bir slatalm demi, aslan: Aabey, sa ol ben gelmeyeyim, yengen evde bekler demi, boa: Kardeim biz de evliyiz, bu kadar da klbk olunmaz ki dediinde, aslan: Tabii, beni evde inek beklemiyor demi. Grmeyi yaptnz broda sizi kimin beklediine bakn ve ona gre davrann.
eitli kitaplarda bu mesafe deiik llerde verilmitir. Grnmeyen bu blgeler lkeden lkeye, ehirden ehire deimektedir. zel alan ya da dier bir deyile mahrem blge sadece anne babamz, sevgilimiz, eimiz ya da ok ok yaknlarmzn girebildii blgedir. Bu alana baka biri girerse kalp daha hzl atmaya ve stres ykselmeye balar. Kama istei veya saldrganlk hissi duyarsnz. O yzden kalabalk spermarketlerde ve sokaklarda herkesin yz asktr. Londra metrosunda da, Ankara metrosunda da kimsenin yznn gldn gremezsiniz; nk herkesin zel alan rahatsz edilmektedir. Asansrde de ayn duyguyu yaarsnz. Darda sohbet ettiiniz insanlarla beraber asansre binersiniz, bir anda gizli iletiim kurallar ilemeye balar; kimse gz gze gelmez. Katlar gsteren dmelere
Duran suyun iine bir ta attnzda etrafnda oluan halkalar gibi bizim de bedenimizin evresinde gremediimiz halkalar vardr.
evremizdeki Grnmez Alanlar
Etrafmzdaki grnmeyen blgeler.8
8 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. New York: Doubleday.
44
hep beraber dikkatli birer opera izleyicisi huu ve edasyla bakmaya balarz. imdi asansre bindiniz, mahrem blgeniz rahatsz ediliyor, kama ihtimaliniz yok, saldrsanz Bir manyak var asansrde, adam dvyor diye adnz kar; o yzden birbirimizi yok sayp hep beraber lambaya bakar ve katlar sayarz. Bee, drt, ... Bu alann taciz edildii dier bir durum da sorgulardr. Batda etraf ak bir sandalyeye oturtulan sank sorgulanrken, polis hep yandan yanaarak (bunun nemini alarda greceksiniz) ve yanna iyice yaklap zel alann taciz edip dokunarak sorular sorar, psikolojik olarak byk bask altna giren sank suunu daha kolay itiraf eder. nl sunucu Erkan Yola da, Evet-Hayr programn sunarken, yarmacnn hep yaknnda durur ve zellikle sk sk yaknna ekme numaras ile dokunurdu. Mahrem blgesi rahatsz edilen bu insanlar, tm konsantrasyonlarn kaybedip rahatlkla evet hayr numarasna derlerdi. Eer Yola bu sorular karsndaki kiiyi bir masann arkasna alarak ve mesafe koyarak sorsa bu kadar kolay evet dedirtemezdi. Yllar nce bu program pazar gnleri TRTde seyrederken, eminim Ne kadar kolay tuzaa dyorlar diye dnmsnzdr. Ekrandan seyretmekle, size dokunularak cevap vermeniz arasnda inanlmaz bir fark olduunu imdi daha iyi gryorsunuzdur, diye dnyorum. Rock konserlerinde ve TVde grdmz arabesk ilahlarnn(!) konserlerinde dinleyicilerin bu denli lgnca davranabilmesinin nedeni de, birbirlerine mthi yakn olmalar ve herkesin birbirinin zel alannda olmas yznden saldrganlk duygusunun artmasdr. Vahi ve tempolu mzik de bu duyguyu artrr. Statlarmzdaki arbedeyi ve holiganl dnn, insanlar ayakta arbede
hlinde tk tk deil de birbirinden uzak koltuklarda oturuyor olsalar byle bir saldrganl yapamazlar. Birbiriyle st ste baran dner bakl drt adam aln, bombo bir Mithat Paa Stadyumuna (eskiler bilir) bir kiiyi numaral, bir kiiyi kapal, bir kiiyi gazclar, bir kiiyi de deniz tarafndaki kale arkas tribne gelecek ekilde oturtun ve Hadi delirin bakalm! deyin, bakn saldrganlk yapabiliyorlar m?
On be ilin evik kuvvet mdrlerine ve mdr yardmclarna verdiim bir eitimde bu konuda hemfikir olduk. Polisin dikkat etmesi gereken en nemli noktalardan biri de olay karma potansiyeline sahip gstericilerin mmkn olduunca birbirinden uzakta tutulmasdr.
Ev ve arabada bu alan byr. Normalde 50 cm olan zel alannzn bir anda ok arttn grrsnz. Bu yzden apartman giriinde saygyla geip yol verdiimiz insanlarla, arabada yol verdin vermedin, yol benimdi senindi kavgalarna gireriz. Bize zg i ie apartman yaam da zel alanlarna girilen insanlarn saldrganlna yol amaktadr. imdi dnn, eer tk tk apartmanlarda deil de filmlerde grdmz o geni baheli tek katl evlerde yayor olsaydk, birbirimize kar yine de bu denli saldrgan olur muyduk?
zel alandan bir sonraki blge kiisel alan (50-120 cm) diye geer. Buraya uzun sreli altmz i arkadalarmz, dostlarmz girebilir ve iletiim iin iyi bir alandr. Ama irketinize kargo getirmek iin gelmi olan eleman eer 1.20den yakna girerse rahatsz olursunuz. Yine seminer veren biri bu mesafeden yakna girmemeli. Bir yabancnn bulunmas gereken yer (ben buna nc blge diyorum) sosyal alandr (1.20-3.60). 3.60 ve sonras ortak alandr. Bu blgeye herkes girebilir.
46
Bu alanlar cetvelle izer gibi 1.20-3.60 aras eklinde ayrma ansmz yok. Tm bu alanlar lkeden lkeye ve lke iindeki yrelere gre deiir. Metrekare bana az sayda insan den yerlerde bu alanlar otomatikman genilemektedir. Krsal alanlarda yetimi insanlarn bu zel blgeleri, ehirde byyenlere gre ok daha genitir. Bu nedenle el skrken, sarlrken; ehirde yetimi biri yannza girerken, ky kkenli bir insan mmkn olduunca uzanzda kalr. stanbulda bu mesafenin 2-3 santimetreye, otobslerde de sfra dtn biliyoruz deil mi?
Dokunarak sahipleniriz. Bir avc avna dokunarak poz verir. Sizin sahip olduunuz bir eye bakas dokunamaz.
48
49
Hi kimsede, yamurda bile, yok byle kk eller. E. E. Cummings9
ELLERN VERD MESAJLAR

Eller, dncelerin ifadesinde en gl olan destekleyicilerdir. Tm yaratclmz ellerimizle dnyaya yanstrz. Resmi, heykeli, yemei ellerimizle yapar; dncelerimizi dnyaya ellerimizle indiririz. Ufack bir dokunma yzlerce ho kelimeden daha etkili olabilir. Elleri takip etmek dncelerle ilgili ipular verecektir. nsanlar dncelerini farknda olmadan ifade edebilirler. Ellerin temel konumu vardr: dilenci, diktatr ve tehdit.
Elin Konumlar
Arka sayfadaki resimde greceiniz dilenci, yani ak konum size neyi hatrlatyor? Dilenci Konum
9 Kse, Samet (2002). Cummings Profilden alntdr, sayfa 159. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
50
Evet, rahatlk, isteme, belki yalvarma (dua eden insanlar dnn, ellerini yukar ters konumda kaldrp dua eden birini hi grdnz m?), yani eliniz dilenci konumdayken sylediiniz bir ey karnzdakileri rahatsz etmeyecektir; bir otorite hissi uyandrmayacaktr. Dilenci konumu, iletiim
Elin dilenci konumu
Ellerin Verdii Mesajlar 51
kurmak, ikna etmek ve Bak elimde bir ey saklamyorum, doruyu sylyorum demek iin iyi bir kullanm olarak kabul edilir. Konutuunuz toplulua kollarnz aarak avularnz ak yaklayorsanz onlarla iletiim kurma abasnda olduunuzu karnzdaki topluluk rahatlkla alglar. Eller belin yukarsnda ve ak olduundan bir ey saklamadnz hissettirirsiniz. Sizi dinleyenler gven ve kucaklama hissini yaarlar. Politikaclar bunu ok sk kullanrlar.
Berlusconinin seildii aylarda yaymlanan drt ayr fotoraf. Drdnde de eller belin yukarsnda, avular ak. Bakn hibir ey saklamyorum diyor. renilmi bir hareket. En ilginci son fotoraf: Mahkeme heyetiyle konuurken arkadan ekilmi. Mahkemede byle konumazsnz. Avular ak, Bakn, hi yolsuzluk yok, rvet vermedim diyor. Berlusconi; Chirac, Putin, Blair, aron ve Schrderle birlikte bu konuda Avrupadaki en eitimli politikaclardan biri.
52
10
Bush Yaptmz her ey yasal aklamasnda. Sadece Irakta 2003ten bu yana bombalamalarda 655.000 sivil ld. Kolsuz, bacaksz, anasz, babasz sryle ocuk ortalkta kalm. Filistinde ambargo var, ocuklar ilaszlktan lyor. Siz, Bushun kollar ak, avular bize dnk fotoraflarn grrsnz hep. Iraka girme nedeni olarak gsterdikleri bir tane kitle imha silah bulunamad. Bakn, Blairin o aklamasndaki fotorafna. Nasl masum deil mi? Bizden saklad hibir ey yok. Avularn gsterirler bize. Iraktan gelen bir Trkmen okurum O kadar ok kolsuz, bacaksz ocuk var ki anlatamam demiti. Bu yzden bu ellere dikkatli bakn, nasl temizler deil mi?
10 Hrriyet gazetesi, 12 Mays 2006.
Tony Blair bembeyaz gmleiyle Irakn Basra kentinde bir okulda; dnyadan haberi olmayan kk bir ocuk Blairin yanan pyor. Btn dnya basnnda bu fotoraflar yer ald. Baca olmayan, enesi kopmu, yz yank ocuklar hi grmediniz. 655.000 lnn zerine hl kollar bacaklar kopuyor, bombalar patlyor; ama bu adamlarn gmleklerine hi kan sramyor, gmlekleri bembeyaz.
Iraktaki ABD igal glerinin bandaki Tommy Franks. Ebu Garip Cezaevinde kollar, bacaklar gz gre gre krlan, tecavz edilen Irakllarla ilgili susuzluklarn aklyor. Avular ak, bir elinde kalem. Kalemin anlamn ileride greceiz.
54
Kapal konum ise insanlarn beyninde bir anda otoriteyi artrr. Kpek eitmi olanlar bunu bilir. Kpee avu aay gsterir bir ekilde kolunuzu aa indirir ve yksek sesle Otur Cimbo! dersiniz (imdi evli erkek okurlarmz Aaa hanm evde bana aynen byle davranyor! diyor olabilirler, ben de yazarken benzeri eitimleri eitli kereler aldm fark ettim). Ayn kpee, glmseyerek avularnz ak, kibar ve yumuak bir tonda Cimbo, oturur musun, ltfen! dediinizde byk ihtimalle Cimbo: Niye oturaym ki bir kere avular ak! Sen benim zerimde otorite kuramyorsun kardeim; dileniyor musun, emir mi veriyorsun? Allah Allah! diye el kol hareketlerinde bulunacaktr. Unutmayn, karnzdakine mesaj % 7 sylediklerinizle verirsiniz, % 93 de sesiniz ve beden dilinizle.
Diktatr Konum
Diktatr konum
Burada, toplulua yaptnz konuma ve sunularda zellikle nereceim ey, kollarnz ak, avularnzn yukar bakyor olmas ve ellerinizi hep bel hizasnn stnde tutuyor olmanzdr. Bu dinleyicilerin sizi alglamalarn kolaylatrr ve iletiimi olumlu ynde etkiler.
Hitleri dnn, dnyann en etkili liderlerinden biridir. Eitimlidir ve modern bir ulusu peinden savaa srklemeyi baarmtr. imdi ltfen kitab brakn ve televizyonda belgeselde grdmz Fhrerin arka plandan ekilmi siyah beyaz grntsn dnn. Btn o kalabala, milyonlara elini diktatr konumda uzatp Hayl Hitler! Nazi selamyla hitap etti ve btn bir ulus ayn iareti birbirine tekrar etti, Alman ulusu birbirinin beynine
Hitler
56
ayn mesaj kodlad. Otur Cimbo, yoksa sabun olursun! Hitler sarslmaz bir karizma ve otorite oluturdu, koca bir ulusu savaa soktu. Peki ayn Hitler, o kalabala avularn dilenir bir ekilde gsterip Serdar Ortan ses tonu ve yznde Rahmetli Kemal Sunaln glmsemesiyle Hayyll Hiiitler! deseydi sizce dnyay bir savaa sokabilir miydi? (Duvara bo bo bakp srarla evet diyenler ltfen kitabn devamn okumasnlar, kitab aldklar kitapya gidip yalvar yakar geri vermeye alsnlar; nk bu grubu ikna ansm yok). Herhangi bir tartmay durdurmak veya bastrmak isteyen bir bakan, bir arabay otoriter bir ekilde yavalatmak isteyen bir trafik polisi, beraberindeki milletvekillerini otorite altna almak isteyen bir parti bakan avular aa bakarak, ellerini diktatr konumunda bastrarak konuacaktr.
Bir konumasnda Tansu iller.
imdi Tansu illeri dnn ltfen. Evet, hep sa eli
avu aa dnk (kapal konum) ve bastrarak konuur. Avcunu hi amaz. Yllardr siyaset sahnesinde (bu kitap 1999 Ocak sonunda bitti ve sadece Demirelin Cumhurbakanl dneminde yedi babakan deimi, u srada da ayn politikaclar ayn liderler srasyla babakan hi gremezsiniz, yapay ve sonradan renildii belbu hareketleri retirler. olacaklar) ve yze yakn bykl, kaarl, kurt, erkek millet-
vekilini esas duruta bekletiyor. Avcunu ak konumda li bir ekilde aa doru bastrdn greceksiniz. Yabanc danmanlara on binlerce dolar dersiniz ve size
Tansu illerin TBMMdeki bir konumas, elini baskn olarak avcu aaya gelecek ekilde indirip kaldrarak konumasn srdryor. Devlet Baheli, Blent Ecevit ve Hsamettin zkann el hareketlerini kitabn devamnda yorumlayabilecek dzeye geleceksiniz.
58
iller sadece Mesut Ylmazdan bahsederken, iaret parman, yumruunu skarak tehdit konumuna getirir. Bu ebeveynlerin, byklerin, amirlerin, retmenlerin, subaylarn kulland, beyinde tehdidi inceden inceye hissettiren korkutucu bir harekettir.
Tehdit Konumu
Tehdit konumu Deniz Baykal bu konumasnda: Hkmete n koulsuz girebiliriz, diyor olabilir. Eer byle diyorsa sakn inanmayn ve parmana bakn. Parmak: ok koulumuz var, hkmete girdikten sonra da canm skld anda hkmeti drrm, diyor olabilir; ama olmayabilir de!
Eer yeni genel mdr glmseyerek Arkadalar burada, senelerce hep beraber mesut bahtiyar alacaz derken, bu iareti yapyorsa ve iaret parman kullanyorsa, ben buna tehdit parma diyorum. Bilin ki karnzda sizi Bizans askerleri ya da Profilo buzdolab gibi gren yavru bir Cneyt Arkn var. Yumruk tehdittir. Yumruun sklma iddeti tehdidin derecesini gsterir; bu yumrua bir de iaret parma eklenmise tehdit, bir yerlere ynelmeye balam demektir. erie deil, vcudun verdii ipularna bakn.
Irak Sava sonras Bush ve Blairin kimyasal silah konusunda bilerek yalan syledikleri ortaya km. Fotoraf ekilirken Putin, iaret parman uzun sre byle tuttu. Grmenin ieriini kimse bilmiyor; ama bakn haberdeki son cmle ne: Putin, Tony Blairi halad.
Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, bu konumasnda, ok mutlu bir yl geireceiz! dese bile parmak Sen arkadaki! diyor. aret parma bilinaltmzda tehdit ve her an kafama bir anayasa kitap gelebilir duygusu yaratr. Baklar ise ilerleyen blmlerde yorumlayabileceksiniz.
60
Clinton, tehdit ederken sa eliyle krsye ve dnyaya dokunuyor, ya Saddamdan ya da Ladinden bahsediyor. Monica Lewinskyden bahsetseydi mahcup ve buulu gzlerle konuacakt, gvenilirliini ve drstln anlatan mavi kravatn takacakt.
Davranlar grlebilir. Tutum, duygu ve dnceler grlemez.
Davran Duygu nan Dnce
GRLEBLR GRLEMEZ
Grlemeyen tm bu dnce, duygu, tutum, inan gibi soyut kavramlar insanlarn davranlarnda yakalarsnz. Mutlu bir insan nasl glmsyorsa, honut olmayan biri de ayaklarnn duruuyla herhangi bir ipucu verebilir. Beyin gemite olabilir veya gelecei yayordur. Ama beden an yaar. Siz de o an beynin yaadklarn bedenden yakalayabilirsiniz. lerideki blmlerde bu konuyla ilgili ok ilgin rnekler bulacaksnz. Amerikada bir ktphanede yrtlen aratrmada, gnn belli saatlerinde okurlara kitaplar tezgha braklarak verildi. Belli saatlerde ise kitaplar tezgha braklmadan elden verildi ve bu srada da hafif bir el temas saland. Ktphane knda uygulanan ankette, el temas salanan okurlarn ktphane hizmetlerine ok daha olumlu baktklar, dokunulmayan okurlarn ise, ktphane hizmetlerini ilgin bir ekilde iyi bulmadklar grld (imdi, kitap yaymlanp da yneticiler bu bilgiyi okuduktan sonra bakn, biz abartrz ya, Migroslarda kart verirken el okamalar, Beendikte poetinizi alrken hafif temaslar, kimi irketlerde inlemeler... vs.).
Mesut Ylmazn Almanyaya 1997 ylnda yapt ziyarette, Helmut Kohl tarafndan karlanmasn televizyondan izledim. Kohl, elini diktatr konumunda saylabilecek ekilde uzatt, Mesut Ylmaz elini mecburen ak konumda, yani avucu yukar gelecek ekilde verdi. Elin, benim dilenci konumu diye adlandrdm bu duruu, 3-5 saniyelik el skma sresi ierisinde Kohlun Burada patron
Dokunmak ok etkili ve nemlidir, bir el skmayla karnzdakinin dncelerini olumluya evirme ansnz ok fazladr. El skarken baka etkiler de brakabilirsiniz.
62
Herhangi bir kitab okuyarak, bir beden dili ya da sat eitimi alp karnzda brakn hafif baskn bir ekli, p babann elini eklinde el uzatanlara ne yapacaksnz? Tuttuum gibi bileini bkerim alimallah diyenler, yanl dnyor. Bu kitapta geen, anlatm zor olan iki zel teknikle rahatlkla halledilebilecek bir sorun.
benim mesajn Ylmazn beynine kodlad. Batl bir i adam ile el skrken bunu mutlaka yaarsnz. Ellerini sizin elinizi hafif bastracak biimde baskn ve diktatr konumda uzatrlar. Trkiyede yerlemi Batl firmalardan size gelen satclarn elinizi bu ekilde sktn greceksiniz. Peki bunu nasl aarsnz?
2001 sonlarnda, srail Babakan Ariel aron ve Trkiye Babakan Blent Ecevit tokalayorlar. aronun Ecevitin elini, ne kadar kontrol ele geirecek ekilde ve avcu yere bakar biimde sktna dikkat edin. Ecevitin beynine de bizim beynimize de gc kodluyor. aronun arkasndaki uzun boylu koruma, Ecevitin o dnemki korumas Komiser Recai Birgn, Emniyet Genel Mdrlndeki eitimlerim srasnda tam bir gn beden dili konusunda eitim ald. aron, onun elini skmaya kalksa o nasl tokalaacan biliyor. Trkiyenin Babakan bilmiyor, aslnda brakn Eceviti, politikaclarmzdan hangisini koyarsanz koyun oraya, dnda hibiri bu konuda ciddi eitimli deil. (Bu yorum yapldnda Ecevit hayattayd. Allah rahmet eylesin.)
Beden dili ile ilgili ilk almalar, Amerika Birleik Devletlerinde balad. Bu bilgiyi de ilk olarak istihbarat ve devlet ynetiminde kullanmaya baladlar. Size, Amerikan Kara Kuvvetleri arivinden alnan ilgin bir fotoraf gstermek istiyorum. ABD Bakan Harry S. Trumann bir tarafnda Churchill, bir tarafnda Stalin; Bakan her ikisinin de elini, otoriteyi eline geirecek ekilde, baskn olarak skyor.
11
Postdam Konferans, Temmuz 1945. Elinizi normal bir durumda iki tarafa doru uzattnzda, elinizin iki tarafa doru, avcunuz yukarda olacak ekilde gittiini grrsnz. Truman ise bilinli bir ekilde tersini yapyor.
El skanlar tiplemelerine gre ayr kategoride toplayabiliriz: a) Ss Kpekleri b) Pehlivanlar c) Bitiriciler
11 National Geographic dergisi, 1945. ABD Kara Kuvvetleri Fotoraf Arivi.
El Skma Trleri
64
Onlarla el skrken artk daha fazla yaamak istemediinizi fark edersiniz. Genelde hanmlarla bu derdi yaarsnz. Size ellerini verirler, eli alrsnz hibir ey hissetmezsiniz, sallayp geri verirsiniz. Naylon poet mi salladnz? Amcaya merhaba de kzm denilen bir kaniin patisini mi tuttunuz, anlamazsnz. lkemizdeki hanmlarsa ar dindar erkeklerin ellerini skarken ayn hissi yaarlar. Kimi zaman eliniz havada bile kalabilir. Byle bir durumda yanndakine dnn ve Siz almaz mydnz? diye sorun. Kendisine ve karsndakine gvensizlik, iletiim kurmama istei, motivasyon dkln karya vermenin en kolay yolu olarak kabul edilebilir. Profesyonellie hi yakmadn rahata syleyebilirim.
Ss Kpekleri
zm, 21 aspirini ayn anda iin.
Pehlivanlar, size medeni cesaretlerini gstermeye, ilgi ve dikkatlerini anlatmaya, kendilerine ne kadar gvendiklerini ve i bitirici olduklarn gstermeye tokalamayla birlikte balayacaklarn bilirler; buna inanrlar ve bu konuda muhtemelen nceden evde ciddi
Pehlivanlar
zm, tokalama srasnda gideceiniz yne doru hareketlenmek olmal. Odanza beraberce halay ekerek gidemeyeceiniz iin elinizi brakmak zorunda kalacaktr.
Bitiriciler
ciddi alrlar, diye tahmin ediyorum. Kimi hanmlar, bu konuda erkeklerden daha uzmandrlar. Eliniz bir mengeneye girer, kurtulamazsnz. Yukarda yznze glen adam, aada Sana bir z gvenimi gstereyim de gr diye skar da skar. Ta ki yznz mor renkten sarya dnmeye, kalp atnz yavalamaya balayncaya dek. Bu duruma mutlaka hazrlkl olun, bir hanm misafirim, beni hazrlksz yakalayarak kkken Cincibir gazozlarnn (artk Cincibir kmyor, ne ok severdim!) azn ba parmanzla kapatp gazn kartmak iin salladnz gibi sallad, stm bam kahve oldu.
Bunlarla daha ilk kez karlamsnzdr; ama elinizi bir elleriyle tutarken dier elleriyle de elinizin akta kalan blmn sarar ve okarlar. Siz Bayram deil, seyran deil, Allahtan ortalk kalabalk diye dnrken elinizi bir trl kurtaramazsnz. Yzszlkleri artt oranda, eli yukar gitmeye ve kolunuzu geriden tutmaya balar. Bu ancak yakn bir dosta yapabileceiniz, karlkl itenlii anlatan bir tutu eklidir, hayatnzda ilk defa grdnz bir adam bunu yapyorsa ondan korkun. Bunu genelde politikaclar yaparlar, el skrken elleriyle yapay bir dostluk mesaj verirler. Bayan politikaclar bunu yaparak erkeklerin beyninin kesindeki bir yere cinsel mesaj
66
gnderirken, erkek politikaclarda bunun en st dzey rine bunu yaparsa o zaman itenlii anlatr.
drdm enseden aslma hareketidir. Yakn dostlar birbiGetiimiz gnlerde bir televizyon kanalnn ana haber En ilgin grnt, Yalm Erezin elini skt tm liderlere
ekli, Hasan Celal Gzel hareketi adyla literatre kazan-
blteni iin benden gr istendi. Konu, Yalm Erezin hkmet grmesindeki beden diliyle ilgili mesajlard. (iller hari) dier eliyle de mutlaka dokunmasyd. Bu eline dokunurken, FP Lideri Kutann dirseine, Ecevitte daha yukar, en yakn olduu Ylmazn ise neredeyse hkmetin kuruluu iin bir yardm beklentisinin en ak
gstergesiydi. Fakat dier eliyle Deniz Baykaln sadece omzuna dokunuyordu. Liderler arasnda bir mahalle arkada olsa ensesini de tutabilirdi (Hasan Celal Gzel hareketi). lgin bir ekilde el skma riteli srasnda karlk olarak liderlerden, Ereze dier elleriyle dokunan sadece Ylmaz ve Ecevit oldu. Dierleri dokunmadlar, bu teklediiyle ilgili iyi bir ipucuydu (ben haberi hazrlayan merakla toplandklarn ve dinlediklerini grdm). televizyoncuya, bu yorumlar ekrana bakarak yaparken da onu gerek anlamda hangi liderlerin koulsuz desarkama dndmde, haber arkasndaki dier kiilerin zm, aynsn yapn. Yznzde daha ikircikli bir glmsemeyle elleri, daha fazla okayn ve daha uzun tutun. Dier elle ensenize mi dald? Siz de enseyi yakalayn, onlar birbirini tanr. Unutmayn deli deliyi grnce o-
man saklarm! Bu benden daha yzsz ya da Onun da benden bir kar var herhlde deyip yannzdan hzla uzaklaacaktr.
12
Kostas sa elini kontrol alacak ekilde dominant uzatrken sol eliyle, Erdoann kolunu kavram. 68. sayfadaki fotoraf ise Erdoann bu konuda bilgili olduu dnem. Karamanlis elini dominant uzatmasna ramen babakann avucunu ak bulamad. Babakan da dier eliyle onu kavrad.
12
Hrriyet gazetesi, 16 Austos 2004.
68
13
Babakan Erdoan ve Yunanistan Babakan Kostas Karamanlis Viyanada, Avrupa Topluluu hkmet bakanlar toplantsnda. kisi de beden dili konusunda iyi eitimli. Karamanlis sol eliyle Erdoann kolunu mmkn olduu kadar yukardan tutarak hem samimiyetini hem de hkimiyetini anlatmaya alyor. El ne kadar yukardan kavrarsa hkimiyet, beklenti, kar, samimiyet (grmenin yapsna gre) o kadar yksektir.
Yukardan dokunmak g gsterisidir. st, astn omzuna eliyle dokunur. Bu, sahiplenmeyi ve gc anlatr. Ast, ste aynsn yapamaz. El ne kadar omza veya enseye yaknsa g o kadar fazladr.
13 Sabah gazetesi, 13 Mays 2006.
2005te ayn hafta iinde ekilen bu iki grntde Tayyip Erdoan, talyan Babakan Berlusconi ve Krgzistan Babakan Tanayevi iki eliyle tutuyor. Bu fotoraf da gc ve stn olmay anlatr. Bilinli ve hkimiyet kurmak iin yaplan profesyonel bir davran.
70
imdi ellerin eitli durularnn size ne gibi gizli ipular verebilecei zerinde duralm. Kenetli eller, genel bir olumsuzluun, bir hayal krklnn habercisidir. Bir i grmesinde sizi ziyarete geldiklerinde dikkat edin. O ilk balang blm bitmek bilmez. Dilbilimde buna fatique communion14 denir. letiim kurmak iin gsterilen hani o ilk abalar. Bunda genelde pek baarl olduumuz sylenemez. Daha daha naslsnz? sorusu sadece Trkede vardr. Otobslerde Memleket nire? ve onu mutlaka izlemesi gereken inden mi? sorularndan oluan bu iletiim kurma biimi, kz istemelerde de vardr. Timur ve Beyaztn ordular gibi kar karya gelen kalabalk aile gruplar, buz gibi bir sessizlikten sonra birinin (ki onun ad genelde Kamberdir) ortaya kp Eee, havalar da soudu! demesiyle iki rakip aile, havalar zerine yarm saat geyik yaparlar. Beyefendi ernobilden sonra byle oldu. Evet, bu El Nino byle yapt. Eller Kenetli
Ellerin Anlattklar
Haklsnz Monika Lewinsky yznden dzelmedi gitti mevsimler (o da yabanc kelime ya!).
grmesinde sizi ziyarete gelenler, genelde asl konuya girmek iin yaklak yarm saat Beikta teknik direktrnn Erturulu niye libero oynattndan Amokachiyi takmdan kesmekte ne kadar hatal olduuna kadar konumak zorunda hissederler. Byle bir durumda, ellerinizin masann stnde birbirine kenetli olduunu greceksiniz.
14 Fatique Communion: Sohbet balatmak iin kullanlan standart szlerin dilbilimdeki uluslararas ismi. Kitap boyunca benden zenti ngilizce kelimeler duymayacaksnz. Benim dilim bana yeter. Sadece bazen burada olduu gibi aratrma yapacaklar iin bilimsel kaynak belirtirken kullanacam.
Resimde, Prof. Dr. smail stelin harao rg zerine yaptm on be dakikalk bir konuma sonrasndaki ellerini gryorsunuz.
Bu duru yznze yanstmamaya altnz, beyninizdeki olumsuzluun ellerinize yansmasdr. Grme yarm saati geip de karnzdaki koltua kayklarak Aslnda hem enflasyonun hem de gneydou sorununun ipak zlebileceinden, aslnda kedeki kokoreinin benden ve ondan fazla kazandndan ve aslnda biz millet olarak tembeliz arkada, bak sallandracan iki kiiyi... diye devam ederken, kenetli ellerinizin iyice yukar ykseldiini grrsnz. Bu olumsuzluun, bkknlnzn ne dzeye geldiinin bir gstergesidir. Olumsuzluk arttka kenetli eller daha yukar kmaya balar. Eer karnzdaki ellerini bu ekilde tutuyorsa ite bu nedenle siz de grmeyi daha fazla srdrmemelisiniz.
72
Grmemiz iki saati gemi, ben deerli dostum smail Beye Bir blk komutanmz vard, beni ok severdi. Askerde hi nbet tutmadm, ok rahattm, hi dayak yemedim diye, anlatyorum; grmemizin nc saatine denk gelen resmi, yayn ilkelerimiz nedeniyle yaymlamyoruz.
Trk Dileri Bakan Abdullah Gl ve ABD eski Dileri Bakan Colin Powell basn toplantsnda. Her ikisi de bir i gerginlii iinde (eller kenetli) bir ihtimal farknda olmadan biri dierini aynalyor olabilir.
Recep Tayyip Erdoan, stanbul Bykehir Belediye Bakanl grevinden alndktan sonra yapt basn toplantsnda gryorsunuz. Eller zgnlnn derecesini gsteriyor. Ayaklar da byk ihtimalle arp iareti yapyor.
15
Efsane bir fotoraf. ok sosyal bir ortam. Hilmi zkk, Semra Sezer, Necdet Sezer ve Tayyip Erdoan yan yana. Kimse ortamda rahat deil, herkesin elleri kenetli.
15 Hrriyet gazetesi, 22 Austos 2003.
74
Papa II. Jean Paul, Beytllahime ziyarete gelmi, Filistinde protesto gsterileri var, Yaser Arafat ve ei Sha Arafat glmsemeye alyorlar; ama elleri gerginliklerini yanstyor.
Bunlar iki farkl anlam tayan durulardr. lk resimde grdnz daha ok kaymakam beyden kye su yolu istemeye gelen muhtarn duruudur ve genellikle de ban eilmesi, vcudun klmesi ve omuzlarn dmesiyle desteklenir. Karnzdakine genelde Vur enseme, al azmdan ekmei havasn verirsiniz. Ellerin arkada birlemesi ise kendine olan zgveni, meydan okumay anlatr. Saklayacak ve korkacak bir eyiniz olmadn gsterirsiniz. Genelde bu, koridordan geen lise mdrnzn, kalabalk bir bln karsndaki nbeti subayn ya da cezaevi avlusunda volta atanlarn yrydr ve gsn ne kmas, omuzlarn ykselmesi, burnun hafif yukar kalkmasyla tamamlanr. Karnzdakine genelde Bunun milletvekili bir days var herhlde havas verirsiniz. Bir ey saklamadnz, kendinize gvendiinizi ve mcadeleye de hazr olduunuzu gsteren bir durutur bu. Bir devlet dairesinde sizi ayakta bekletiyorlar, bilmem ne verginizi vermek iin eziyet ekiyorsuEllerin nde ve Arkada Birlemesi
nuz; Muhtar Emmi gibi beklerseniz yarm saat daha telefonda muhabbetlerine devam edebilirler; ama Kaymakam Bey duruu size en azndan yarm saat kazandracaktr.
Muhtar Emmi duruu
Kaymakam Bey duruu
76
Amerikallar iin zafer fotoraf. Saddam Hseyin'in elleri nden kelepelenmi; gcn elinden alndnn kant. Amerikallar ellerinde ampanya kadehleriyle yeni yl kutlamaya hazrlanrken seyrettiler grntleri. Bu fotoraf iin 655.000'i akn sivil, kadn, ocuk Irakl ld ve Amerikallarn Irak'a girme nedeni olarak gsterdikleri kitle imha silahlar hl bulunamad. Dnya nfusunun %5ine sahipken dnya tketiminin %40n yapan, nfusu %5ken kresel snmaya yol aan gazlarn %25ini salan ve Kyoto anlamasn imzalamayan ABD Bakan Bush hakknda hibir mahkeme yok. Yl 2007, bir dier ylba; 167 kiinin lmne neden olmaktan alan dava sonucu Saddam asld (emin olun on binlerce daha fazlasn ldrtmtr). 655.000 kiinin katili Bush ise zgr. Fotoraflara inanmayn, kalbinize inann. Aslacaksa tm katiller aslsn, mral'dan Beyaz Saraya kadar.
Eer bir elinizle dier elinizi deil de, dier bileinizi tutuyorsanz bu genel bir olumsuzluun ifadesidir. Daha fazla uzamamas gereken bir olumsuzluun da iaretisidir. Zielkenin dedii gibi el, bilei ne kadar yukardan tutarsa, ki bu dirsee kadar kabilir, memnuniyetsizliin artt, bir an nce baka bir ie dnmeniz gerektii konusunda karya ipucu veriyorsunuzdur.16 Eer karnzdaki byle bekliyorsa grmeyi bir an nce bitirin, bir de yumruu sklysa kan oradan!
Bill ve Hillary, Beyaz Saray bahesinde eer bunun tam tersi ekilde dursalard skandal olabilirdi. retilmi bir duru. Bill hkim, Hillary ise evde kocasn sapk herif diye oklavayla kovalyor bile olsa basnn karsnda byle durmak zorunda.
16 Zielke, Wolfrang (1993). Szsz Konuma. stanbul: Say Yaynlar.
78
Irak Sava ncesi ABDli General Michael Dodson diye bir adam gelmi skenderuna. Basn, nceleme ve denetmelerde (!) bulundu diye haber yaymlad. Dodson fotoraflarn ekildiinin farknda, eller belinde, g gsterisi yapyor; denetleme yapyor havas veriyor. Karsnda bizim subaymz. Belki fotoraflarn ekildiinin farknda deil; yine de yle durmamal. Emin olun; bilgisiyle, tavryla, lke sevgisiyle o adama gerekli tavr gstermi ve yeterli cevab vermitir; ama insanlar o konumalar duymuyor, sadece bu fotoraf gryorlar. Asker lisede bizim mfredatmzda beden dili yoktu. Mutlaka retilmesi gerekir, bu fotoraf onun kant. Dileri, politika, birok alanda herkes bu konudan habersiz. Abartlmadan renilmesinde fayda var. (Bu fotoraftaki kii ben de olabilirdim; rencide etmemek iin subaymzn yzn flulatrdk. Bunun anlk bir grnt olabileceini gz nnde bulundurmakta fayda var, biz sadece ilerisi iin gereken dersi almalyz.)
Ellerin Haldun Dormen duruu, resimlerde grdnz hareket, daha ok Ben biliyorum ya da Biliyor grnyorum hareketi olarak kabul edilebilir.
Haldun Dormen Duruu
Haldun Dormen duruu
Her eyi biliyorum kardeim grmyor musun?
80
Bu hareketi yaptnzda kardaki igdsel olarak sizin konuyla ilgili bir eyler bildiiniz hissine kaplacaktr. Ben bunu Haldun Dormen hareketi olarak adlandryorum. Karnzdaki otomatikman daha tedbirli olacak ve Herhlde konuya hkim duygusuna kaplacaktr. Bunu ounlukla, genel mdrler, yneticiler alanlarna kar, profesrler oturduklar masada rencilerine kar yaparlar. Astn stne kar yapma ans yoktur. Dnn, irkette aycy aryorsunuz. Buyur ne istedin? diye bu hareketle geliyor. Anlald gibi bu hareketi daha ok, yetkin, st kademedeki ve bilgili grnmndeki kiiler kullanr. Byl ve bilgece bir harekettir. Doru yerde kullanmanz itenlikle tavsiye ederim.
Kemal Derviin Dnya Bankasnda bakan yardmcsyken eitim ald kesin, bakanl srasnda Haldun Dormen duruunu ok kulland.
Elin yz kapatmas genellikle olumsuzluk, endie, belki yalan ya da pheye dair bir ipucudur. eitli uzmanlar, elin yzdeki deiik konumlaryla ilgili farkl yorumlar yapmaktadr. El Yzde
El, yze hayal krkl durumunda da gider. Penalt katnda tm taraftarlar elini yzne, alnna gtrr; ite size bir rnek:
Endie, phe, yalan, olumsuzluk
17
Mart 2003 Tezkeresinin TBMMden gemedii gn, Erdoan ve Gl. Ellerin yzde oluu; endie, znt, i gerginlii ve olumsuz duygular anlatyor.
17 Milliyet gazetesi, 20 Mart 2003.
82
Elin eneyi okamas bir karar verme srecini ve younlama isteini anlatr. Dikkati ve younlama isteini elin ise yanaa dayal olduu durutur. Bunu genellikle gsteren asl ipucu, iaret parmann beyni gsterdii, bir toplantnn banda sizi dinleyen alanlarnzn aayorum yapmyorum. Birinci duru ilginin ifadesi, ikincisi pyordur duruudur. daki gibi yaptn grrsnz; ama bir sre sonra duru bir sonraki ekli alabilir. kinci fotorafla ilgili fazlaca ise imdi memlekette olmak vard, annem ili kfte yaElin yanakta olduu duruta iki eye dikkat edin, baparmak ve orta parmak.
Bak nasl dikkatle dinliyorum, gryor musun? Anlattklarna younlam durumdaym.
Genelde 15 dakika sonra bu grnt oluur. Kardeim susmad gitti; leylein mr laklakla geer dedikleri bu herhlde.
Baparman Verdii Mesajlar
Baparmak, genel anlamda stnln, egonun ve gvenin ifadesidir. Birini baparmakla gstermekle ak avula iaret etmek veya iaret parmayla gstermek arasnda byk fark vardr. Baparmak nem vermeme, kendini ondan stn grme; ak avu sayg, sevgi ve dostluk; iaret parma ise tehdit, otorite duygusu uyandrr.
Dikkat edin yeni yetme i adamlar takm elbise alrlar ve bu elbise mutlaka yelekli olur. irkette dolarken genelde eller yelek cebindedir, fakat baparmaklar hep dardadr. Bu egemenliin sahipliin, hatta etrafa alttan alta verilen bir cinsel mesajn habercisi olabilir. Dnn, aycy aryor-
84
sunuz; eller yelek cebinde, baparmak darda Buyur diyerek geliyor! (Kitap boyunca baka ayc rneimiz yok, rahatlayabilirsiniz.) ayc yapamaz; ama genel mdr veya patron irkette byle dolar. Ayn ey askl kemerini tutanlarda vardr, normal bir ekilde tutabilecekken baparmak akta ve yukardadr. Ayn ekilde iki elini arka cebine sokanlar zellikle baparma, gveni, etrafa egemenlii gsterme isteinin habercisi olarak hep darda brakrlar. Sizi dinleyen kiinin eli yanaktayken, baparma akakta deil de ene altndaysa eletirel bakyordur, bir rekabet hissi de yayor olabilir18 (bu, Morrise ait bir yorum; kendi izlenimlerimle bunu destekleme ansm olmad).
Dinlemede. Negatif duygular hkim, sylediklerinize katlmyor ve kendi eklemek istedikleri var.
18 Morris, Desmond (1994). Bodytalk: A World Guide to Gestures. New Jersey: Cape Publishing.
Obamann bak eletirel, tam olarak ikna olmu deil. Byk ihtimalle itiraz niteliinde syleyecekleri var. Baklar dikkatle dinlediini anlatyor.
Dier parmaklarn az rtmesi iki eyin ipucu olabilir ya Benim de sylemek istediklerim var ya da Sana inanmyorum. Bir seminerdesiniz, sunu yapyorsunuz veya toplantdasnz. Yneticilerden biri sizi byle dinliyor. Konumanz kesip hemen fikrini aln. Erdoan Bey, siz ne dersiniz? deyin. Duruunu deitirecek, grlerini aktardktan sonra elinin konumu mutlaka farkl olacaktr.
1997de Ankarada bir otelde konuma yapyorum, bir an durdum; yetmi-seksen kiilik bir topluluk iinden, bir beyefendiye: Siz ne dnyorsunuz bu konuda? diye sordum. ok tannan bir yatak ve kanepe firmasnn st dzey yneticisiymi. Hi duraksamadan kendi irketiyle ilgili baz rnekler verdi ve sonra erif Bey, ben bir eyler sy-
86
leyip sylememeyi aklmdan geiriyordum; ama belirgin hibir ey yapmadm, bu kadar kiinin arasnda benim
bir eyler eklemek istediimi nasl anladnz? diye sordu (Siz bir konumac olarak doru drst bir ey anlatmazsanz ve bo konuursanz, seksen dinleyicinin de mutlaka ekleyecekleri bir ey vardr zaten diyemediim iin iaret parma ve dudaklarla ilgili alakasz bir ey anlattm. Herkes inand, size de anlatyorum). Sadece iaret parmann dudaklara dokunmas kiinin byk ihtimalle sylemek ve eklemek istedii bir eylerin olduunu belirtir. Bu tr bir dinlemede negatif bir dnce yoktur, genelde kiinin katkda bulunma istei vardr. Ama syleyip sylememe arasnda bir tereddt geiriyordur. Eer olumsuz bir dnce varsa tm el az kapatr ve baparmak da yukary gsterir. aret parmann duda kapatmasn veya dudaa dokunmasn, ben en ok masamda bir ey dnrken ve bunu alan arkadala-
srail Devlet Bakan, Cumhurbakanlnca verilen resm bir yemekte Demireli dinliyor. Yorumsuz!
rmdan birine aktarp aktarmama konusunda kararszken yapyorum; bu duru ayn zamanda o sradaki bir dnce younluunun da gstergesi olabilir.
2001 yl sonunda TOBBun reel sektr zerine yapt toplantlardan biri. Kemal Derviin konumacya sylemek istedikleri var, iaret parman bastrma iddeti, itiraznn olduuyla ilgili bir ipucu, Dervi konumacya katlmyor. Benim iyi dostum, gelecekte de drstl ve alkanlyla nemli hizmetler vereceine inandm Rifat Hisarcklolu, elleriyle hkim ve bilgili olduunu hissettiriyor.
Ellerin Birbirine Srtlmesi Akam eve gittiniz ve en sevdiiniz yemek sofrada (benimki zeytinyal yaprak sarma, bizim evde geleneksel olduunu tahmin ettiim bir ekilde drt ylda bir yaplr, yani en son drt yl nce yapld, bir daha da yemek nasip olmad). Genellikle yaptmz ey, fotorafta grld gibi ellerin hzl bir ekilde birbirine srtlmesidir. Dikkat ederseniz snmak iin de ayn eyi yaparz. Bilindii gibi ilkel alarda ate yakmak iin iki ubuk hzla
88
birbirine srtlrd. Bu balamda, bu hareket olumlu beklentilerin iaretidir. Yava yapldnda ise korkun! Bu sefer olumsuz beklentilerin iareti olacaktr. rnein, ev kiralamaya gittiniz. Emlak ellerini yava yava srterek Tabii yardmc oluruz diyorsa kan oradan.
Olumlu bir beklenti ile hazrlk yapyorlar, snyorlar (yiyecekleri de iki para biskvi!). Bu fotoraf lkede aln ne boyutlarda ve ZGREN&AKINdaki maalarn ne denli az olduunu gstermesi asndan korkun bir belge niteliinde. (Bouna aramayn ben fotorafta yokum.)
89
Geri dnmeliyim engin denizlere, yalnz denize ve gkyzne. John Masefield
SAVUNMA
Kol Kavuturmalar
Kkken bir eyden saklanmak istediimizde, kendimizi rahat hissetmediimizde, yaramazlk yaptmzda kanepenin, koltuun veya bir masann altna saklanrz (biraz daha byyp yaramazlklar artp yolsuzluklara dntnde meclis ats altna saklanmak en mantklsdr). Orada kendimizi daha rahat ve gvende hissederiz. yaamnda da kendimizi daha gvende hissetmek istediimiz zamanlar olur. Bu durumlarda masanzn altna kamanz garip olabilir, bu yzden genelde yaptmz ey, bir krsnn arkasnda olmak, grmeyi masa arkasndan yapmaktr. Bu da yok ve tamamen aktaysak kollar kavutururuz, bacak bacak stne atarz. imdi karmzdakilerle aramzda en azndan bir engel vardr. Araya o engeli koyduumuz anda rahatlamaya balarz. Fakat karmzdaki ile olan iletiimimiz kopmaya balar. Kol kavuturma ve bacak bacak stne atma iletiim kurmada nermeyeceim bir ey Ama ben kendimi yle daha rahat hissediyorum! diyor da olabilirsiniz. Evet, siz kendinizi daha rahat ve gvende hissedersiniz; fakat karnzdaki yle hissetmez.
90
Verdiim seminerlerde, hep en n srada, akta oturanlarn balangta bu ekilde oturduklarn grrm. Seminerin ilk dakikasndan sonra genelde katlmclarn ou ellerini ve ayaklarn nereye koyacaklarn bilemedikleri iin bu duru deiir (Beyefendi bakn ayak parmaklarnz havada, byk ihtimalle siz izofrensiniz. Evet evet, o paranoyan iki nndeki adam sana diyorum eklindeki yorumlarm bu konuda etkili oluyor).
Yabanc olduumuz bir ortamda zellikle de ayaktaysak, kollarmz kavutururuz ve savunmaya geeriz. Byle bir durumda bacak bacak stne atamayacamz iin genelde yaplan hareket ki bu byk oranla hanmlara zgdr, resimde grlen trde bir kapanmadr, bir ayak dierinin nne gelir.
Yar kapallk hanmlara zg bir savunma. Ayaktayken uygulanr.
Savunma 91
Bu yorumlar yaparken, ortamdan ya da durumdan duruu ayramazsnz. Erzurumda -10 derece soukta otobs duranda otobs bekliyorsunuz, arkadanz bu konumu alm durumda. Nurullah Aabey ne o? Bugn bana ok kapalsn, savunma m yapyon yoksa? eklinde konumalar anlamsz kaabilir. Nurullah Aabey, souktan donduu iin o hareketi yapyordur. Sadece grdnz bir hareketten de yola kamazsnz, nk bir hareket koca bir kompozisyonun iinde bir cmle gibidir; size ipular verir; ama tek bir cmleden kp tm kompozisyonu yorumlayamazsnz. Kiiyi yorumlarken sadece elin duruuna bakarak bir anlam karamazsnz.
Ali Krcann bu fotorafnda, baparmak mcadele gcn ve hrsn anlatyor. Baparmaa dikkat edin! Savunmadaym; ama rekabete hazrm.
92
Vcudun tamamnn verdii mesaj nemlidir. Yzdeki ifade, gzler her ey nemlidir. Ellerle Haldun Dormen duruu yaparken, gzleriniz utanga utanga yere bakyor, dudaklarnz sryorsanz, yanaklar krmzysa bilge ifadesi veremezsiniz. Tek bir iarete, vcudun dier ifadelerinden soyutlayarak anlam ykleyemezsiniz. Resmin boyutunu grmek zorundasnz.
Kol kavuturmada ellerin de durua kazandrd anlamlar vardr. Eer yumruklar sklmsa tehdit, tartmaya hazr bir savunma; eller kollar skca kavramsa kolay krlamayacak bir savunma; eller kollar tutmu, baparmaklar yukar dnmse, savunmann yan sra mcadeleye hazrm mesajn alrsnz. Bu bir st pozisyona oynayan mdrn, genel mdrnn yanndaki duruudur.
Kanal 7 Ana Haber Blteni, soldaki sunucu Ahmet Hakan, konuu Mehmet Barlas ve bir maymun, haber masasnn zerinde ok sk maymuna rastlanmadndan Ahmet Hakan igdsel olarak kollaryla savunmaya gemi ve kapanm (devamnda maymun spikeri yedi).
Savunma 93
Yazarlarn klasik pozlar
94
Bulunduunuz atmosferin rahatl, savunmanzn boyutunu belirler. lgin bir rnek vermek istiyorum: u anki Bat Akdeniz Blge Mdrmz, ondan nce de Halkla likiler Mdrmz olan Seval etin benimle grmek iin odama geldiinde ak konumda ve rahat grrz. Eer odamda bir misafirim varsa, grmeyi yar kapal konumda (sadece bir el dier kolu tutuyor) yapar. Yine ayaktayken, bir yabancyla konutuunu grdmde, klasik savunma hareketiyle iki kolunu birden kavuturduunu izliyorum.
Dileri Bakan Abdullah Gl (bugne kadar beden dilini en iyi kullanan dileri bakanlarndan biridir), bayan meslekta Loyola de Palacio ile gryor. Palacio hanmlara zg yar kapallk duruunda. Bir erkek dileri bakann byle gremezsiniz.
Kol kavuturma devaml mcadele iindeki insanlarn yapmak zorunda olduu bir eydir. zellikle srekli birbirine saldran spor yazarlarnn, sk sk eletiriye maruz kalan ke yazarlarnn farkna varmadan hep kollarn kavuturarak resim ektirdiklerini greceksiniz, yani Ben kendimi savunabilirim ve mcadeleye hazrm ve kollarn arkas milyonlarn nne ktnzda ok rahatlatcdr. Erturul zkk ve Hasan Cemalin fotoraflar hepinizin belleindedir, diye dnyorum.
Savunma 95
Yazarlarn resimlerini milyonlar gryor ve hep gz nndeler. Yazlar hep tepkiye ak ve bu yzden verdikleri tm pozlar ounlukla farknda olmadan bu ekilde verirler. Eer biraz bilmi havas vermek isterlerse, bir el eneye dokunabilir. Marka merakls olanlarda bu bilekteki pahal saati de mutlaka size dnm bir ekilde grrsnz. Askerde avularn rtbelerini gsteren kollarn yan dnerek fotoraf ektirmeleri gibi. Ben bu saati alacak kadar maa alyorum, akamlar mankenlerin olduu garden partilere davetliyim, bakn saate, bakn bakn! Kollarn yanda, ellerin ise belde olmas genel bir saldr hazrlnn veya mcadeleye hazr olmann habercisidir.
Kollar Yanda El Belde
Mcadeleye hazr, eine: Neredesin sen bu saate kadar? deme duruu. yerinde ise bu daha st noktalara ulamay hedefleyen birinin duruudur. Eer bir kadn dier bir kadna bu hareketi yapyorsa, bilimsel dzeyde Yrtarm senin azn llk anlamna gelebilir.
96
yerinde ise bu, daha st noktalara ulamay hedefleyen birinin duruudur.
Sen hazrsan ben de hazrm mcadeleye, hayatta inmem rakam. Kiminle pazarlk ediyorsun kardeim.
Bu, kavga etmeye hazrlanan, tartmaya niyetli olan bir v horozlar ayn hareketi yaparlar. Kanatlarn aarak
ryen iki taksi ofr, delloya hazrlanan kovboylar, d-
kiinin duruudur. Levyeleri ekip birbirlerine doru y-
Savunma 97
gvdelerini byk gstermeye alrlar. Eli bele koymann, siyam balklarnn kavga etmeden nce solungalarn, yzgelerini amalarndan bir fark yoktur. yerinde hep byle duranlarn, meydan okumaya ve rekabete ok hazr olduunu dnebilirsiniz.
Kolejli bir kzmz, okul k gelecek saldrlardan haberdar vaziyette dosyasnn arkasna saklanm, korka korka yryor.
Gizli Kol Kavuturmalar
Hi kitaplarn gsne yaslayp sarlarak yryen bir liseli delikanl grdnz m? Hayr, erkekler genelde saldrgan ve laf atma konumunda olduklar iin horozlar gi-
Kolejli kzlarn ders k genel bir yry tarzlar vardr. Dosya ve kitaplar gslerinin zerine koyup kitaplara sarlarak t pt yrrler.
98
bi kollarn saa sola doru aarak yrrken, kzlar mecburen kitaplarn arkasnda savunmada yrmek zorunda kalrlar. Bu savunmann dier bir rnei, genelde erkeklerin yapt, saatleriyle oynamadr. Bir topluluun karsnda bekleyen erkekler, saatleriyle ve gmleklerinin kol ucuyla oynarken, hanmlar antalarn iki elleriyle tutarak nlerinde bir duvar olutururlar. Kokteyllerde ve garden partilerde (hepimiz hemen hemen her akam byle yerlerde gezdiimiz iin genelde rnekleri buralardan veriyorum!) insanlar ufack bir arap bardan iki elleriyle tutarlar. Bylece yine bir duvarn arkasna gemiesine rahatlarz. Ama bunu sadece yabanclarn yannda yaparz. Bilmiyorum, aranzda akam televizyon karsnda ince belli ay bardayla ay ierken, barda iki eliyle tutan var m? Yok, nk evde rahatz.
Aktel dergisinin dl treni, Gler Sabanc yln i kadn ve Gazi Ercel yln brokrat dln almlar (tabii henz kriz kmam durumda). Ufack bir dl herkesin iki eliyle tuttuunu greceksiniz. gdsel olarak yaptklar, bir cismin arkasna saklanma hareketini dl evde tutarken hibiri yapmayacaktr.
Savunma 99
Akam televizyonda haber spikerlerini seyredin; Glgn Feyman, Ali Krca, Jlide Ate, Reha Muhtar ve dierleri, hepsinin elinde birer kalem greceksiniz. Oysa haber blteni boyunca kesinlikle not tutmazlar. Kalemin sylediklerine deer kattn bilirler. Ama sz bir bakasna braktklarnda ya da haberi beklemek zorunda kaldklarnda o ufack hafif kalemi iki elleriyle tuttuklarn greceksiniz. Bu, kendilerini seyreden milyonlarla aralarna farknda olmadan
Allaam iyi ki bardak var, bardan arkasna saklandm. Hepsi bana bakyor. ok utangacm, ook.
100
koyduklar bir settir. Aslnda olumsuz bir harekettir. zleyicilerle igdsel olarak iletiimleri gleir. Bunun nasl olutuunu masalarla ilgili blmde daha net alglayacaksnz.
Ocak 2002, Beyaz Sarayda BushEcevit grmesi. Bush, kendinden emin, bir eli dizinde, g alm ve Ecevite doru eilmi, bacaklar rahatln pekitirirken ak bir konumda (ba anlk bir grnt olabilir, yorum yapmayacam). Ecevit, ufack bir kd iki eliyle tutmu, bacaklar kapal bir ekilde savunma grnts veriyor.
Bacak Bacak stne Atma
Bacak bacak stne atma ise, savunmann dier bir eklidir. Genelde erkeklerin (belki de pantolonun rahatlyla) daha az bacak bacak stne attn greceksiniz. Oysa kadnlar genelde bacak bacak stne atarak oturmay tercih ederler. Bu kapanma ve savunmaya geme duygusunun bir gstergesidir. Kii kabuuna ekilmitir. Eer fikrini aklamak iin konuya girerse, bacak bacak stne atmaktan vazgetiini greceksiniz. Bacak ba-
Savunma 101
cak stne atma durumunda, dikkat edin ayamz daha samimi olduumuz kiiye doru atarz.
Tam kapallk. Kesinlikle kendimizi ok rahat ve gvende hissederiz. Kitaplarn ne dediine bakmayn dostlar; kendinizi nasl rahat hissediyorsanz yle oturun. Ukalalk yapanlara da Kapalym kardeim, var m itirazn? deyin.
Meydan Okuma Oturuu
Hrriyet Dergi Grubu benden bir konuma yapmam istemiti; stanbulda baz i grmelerim de vard, gittim. Avclarda olduka uzak bir yer, git git bitmiyor. Atinaya 10 km yazsndan bir nceki TEM k. Neyse, dergi grubunda krk elli civarnda bir toplulua konuma yapmaya baladm.
102
Meydan okuma oturuu. Bu arkada gerekten pis meydan okur. Karnzda lkemizin en iyi giriimcilik ve d ticaret uzmanlarndan Hakan Akn. Bir de en drstlerin en drst ortadr. Grdnz gibi Richard Gerein ksa sals, ben de Julia Robertsn uzun sal hline benziyorum. irket bylece 14 yldr ayakta.
Beden dili eitimlerim genelde iki gn srer; fakat burada iki saatlik bir srem var. Bina gzel, mthi yatrm yaplm; fakat seminer ve toplant salonu dzeni kesinlikle renklerden, dizayna ve k dzenine kadar batan sona yenilenmeli. Benim, mesainin en youn olabilecek saatlerinde, orada alma saatinin tam ortasnda baladm konumam, herkesin aklnn ilerinde olmas ve salonun olumsuz dizayn nedeniyle bir trl istediim etkiyi brakmad. Balangta istediim iletiimi kuramadm. Katlmclardan kimseyi ahsen tanmyorum; bir an durdum, bir sessizlik oldu ve aniden, iki kiiyi gsterdim, Siz sat departmanndansnz deil mi? dedim, ikisi toparlanarak
Savunma 103
Evet dediler. Turgay Bey ve Bora Beymi. Sonra iki kiiyi daha gsterdim, Siz de kyorsunuz, aranzda duygusal bir yaknlk var, deil mi? dedim onlar da ararak Evet dediler (tabii biri erkek, biri bayan) ve ben seminere devam ettim; konumann devamn byk bir dikkatle dinlediler. Sonu gzel biten, iyi bir seminer oldu. Bu benim artk hi ama hi yapmadm bir ey. nsanlarn tiplerine, durularna, hareketlerine bakp yorum yapmak. Size iki gn ters ters bakan adam, sizi sadece dikkatle dinliyor olabilir. Beden dilini ocuunuza sevgi gsterirken kullann. ocuk Esirgeme Yuvalarna ziyaretinizde ocuklara sarlrken, insanlar anlamaya alrken kullann. Silah zannetmeyin. Fiyaskoyla bitebilecek bir riske girerek sat departmannda olduunu sylediim iki kii de meydan okuma oturuu dediim pozisyonda oturuyordu. Bu oturu biiminde karsndakine meydan okumay, rekabeti ve hrs grrsnz. Sat ve pazarlama elemanlar genelde byle oturur. Bana -drt ipucu daha verdiler (flrt edenleri nasl fark ettiim ise az sonra). Bizim kltrmzde hele aile byklerinin yannda saygszlk saylabilecek bu oturu, zaman iinde kltrmze girdi. Genelde rekabeti, hrsl, mcadeleci ve tuttuunu koparan kiilerin oturu biimidir.
Verdiim bir seminerde izleyicilere Dnp bakn aranzda Yzba Mustafa Batrk var, bacak bacak stne bu ekilde attn greceksiniz, hatta fazla rekabeti olduunu gsteren bir ekilde iki eliyle ayak bileini yakalam olabilir dediimde Mustafann olduu blmden glmeler ykseldi. Benim dediim ekilde oturuyormu. Benim o kadar rahatlkla bu yorumu yapmamn nedeni ise Mustafa ile 1979 ylndan bu yana arkada olmamz ve kendisini ok iyi tanmamd. Eer grmede karnzdaki byle oturuyorsa onu ikna etme ansnz sfra
104
debilir. Maa istemeye gittiiniz patronunuzu genelde karnzda byle bulma ansnz ok fazladr. Dndke etrafnzda byle oturan kiiler aklnza gelecek, genelde ok hrsl olduklarn hayretle fark edeceksiniz.
in ilgin taraf, duygularmz duruumuzu etkiledii gibi, duruumuz da duygularmz etkileyecei iin bu pozisyonda oturan birinin size muhalefet etme duygusu, duruu devam ettii srece artacaktr. Bu duru biimini mutlaka bozmalsnz. Kiinin iki yannda oturanlar varsa, dizin gsterdii taraf genelde rekabette olunan kiinin olduu taraftr. Ayaklar X (arp) iareti verdiinde bu olumsuz tavr veya gizlenen bir problemi haber veren bir durutur. Eer honut olmadnz bir ortamdaysanz, aklayamadnz bir dert, ba edemediiniz bir problem yayorsanz, ayaklarnzn byle bir arp iareti izdiini greceksiniz.
Ayaklar arp Konumunda
Deniz Baykal, bir TV rportajnda ayaklar arp pozisyonda, honut olmadn; eller ise Haldun Dormen tutuu, konuya hkim olduunu veya olduunu gstermek istediini anlatyor. Sert bir grme devam ediyor, spikerin de ayaklar aada arp duruunda. O da gergin.
Savunma 105
Refah Partisinin kapatlmas sz konusu olduu dnemde parti kurmaylarndan Abdullah Gl bir TV programnda izlediimde, Gl, koltua yaslanm glmseyerek ve rahat bir ekilde partinin kapatlamayacan sylerken, masann altndaki ayaklarnn arp konumunda olduunu grdm. Bu, Gln aslnda yaad, ama darya vuramad Eyvah parti kapatlyor! rahatszlnn ipucuydu benim iin. Yine Deniz Baykaln bir gazeteci ile grmesinde; gazeteci Deniz Baykal rahatsz edecek sorular sormaktan, Deniz Baykal da bu sorularla muhatap olmaktan skntl, sehpann st blmlerinde glmserlerken ikisinin de ayaklar apraz biimdeydi ve memnuniyetsizliklerini anlatyordu. Deniz Baykal, Arena programnda Mesut Ylmazla Trkbank ihalesindeki yolsuzluk iddialar iin grrlerken izledim. Mesut Ylmaz programn byk blmnde, Deniz Baykal ise benim seyrettiim blmn neredeyse tamamnda ayaklar arp ekilde oturdular.
Calero, mzakerelerde aya apraz durumda olan bu kiilerin sakladklar bir itiraflar veya verebilecekleri fazladan tavizleri olduunu syler.19 Kritik on bir ilin emniyet yneticilerine verdiim bir seminerde sorgularda sann ayan takip etmelerini nermitim. Eer ayak aada aprazsa, itiraf edecei baka eyler de vardr.
19 Pease, Allan (1981). Body Language How to Read Others Thoughts by Their Gestures. Sydney: Camel Publishing Company.
106
Di hekimi sevgili Meryem Aca, bir seminerimin sonunda yanma geldi ve erif Bey, ben hep byle otururum, nk ben Malatyalym, bizde kz ocuklarna kk yatan itibaren ailenin yannda byle oturmay retirler. Bu byklere bir saygnn ifadesidir. Daha sonra da bunu deitirmeyiz dedi. Bu, karmzdakinde grdmz bir hareketi yorumlarken, bu hareketi o anki vcudun dier durularndan, ortamdan, karmzdaki insann kiilik zelliklerinden ve kltrden soyutlamamzn
Kapal kollar savunmay, ayaklarn arp hli i gerginliini anlatyor. Klasik, gergin bir bekleme odas n duruu.
Savunma 107
ne kadar hatal olacayla ilgili ok iyi bir rnek. Anadolu veya Dou Anadolu kkenli bir hanmn karnzda ayaklar kilitli oturmas, honutsuzluu deil, o kltrn getirdii bir saygy gsterir. O yzden Amerikal yazarlarn bu konudaki yorumlarn Trkiyeye olduu gibi uyarlamak hata olacaktr. Adamn biri, i iin hayvanat bahesine bavurmu, Maymunumuz ld, sadece maymun kadromuz bo. Kabul edersen buyur demiler. Bizimki kabul etmi. Bir maymun postu giydirmiler, asgari cretle ie balam. iyi, gdaya da para vermiyor, btn gn simit, fstk vs. Bir gn yanllkla yan kafesle arasndaki kap ak kalm ieri aslan girmi! Bizimkisi mesaiyi unutup panik ierisinde mdat yok mu kurtaran! diye barmaya balam. Aslan durmu Kardeim tek isiz sen misin? demi. Her grdnz aslan sanmayn, vcudun verdii baz iaretlerin farkl anlamlar da olabilir.
108
109
Gryorsunuz ya, bu budalalardan neler ekiyorum? Ama ben iin alayndaym, siz aldrmayn! yle tadn karyorum ki, bu iin... mnasnda gya yaptm elenceli alaya onlar da katan, kendine crm ve elence arkada yapan baklar atardm. Ahmet Hamdi Tanpnar20
GZLER, BAKILAR, BAIN KULLANIMI

Gzlerle ilgili ilk bilimsel aratrma bir Trk tarafndan yapld. Aratrmay yapan bilim adam, Selami ahin Aabeyimiz. Gzler kalbin aynasdr, yalan nedir bilmez onlar. diyor bir arksnda. Gerekten karmzdakine anlattmz birok eyi gzlerimizle anlatr ve gzlerimizle alglarz. nsanlar ortalama olarak d dnyay % 87 gzleriyle, % 9 kulaklaryla, % 4 dier organlaryla alglar. Karya verdiimiz mesajn grsellie dayanmas % 87 orannda daha fazla alglanmasn salar.
Gzlerle ilgili size en ok ipucu verecek nokta gz bebekleridir. nsanlar birok eyi gizleyebilirler. Ayaklarn doru kullanmay, savunma yapmamay, yalan sylerken ipucu vermemeyi renirler; ama gz bebeklerini kontrol edemezler. nsan bir eyden ok holanmsa gz bebekleri % 450 oranna kadar byyebilir. Gzleri falta gibi ald deyimi aslnda gzler iin deil, gz bebekleri iin kullanlmtr. O yzden poker oyuncular
20 Tanpnar, Ahmet Hamdi (1999). Saatleri Ayarlama Enstits. stanbul: Dergh Yaynlar.
110
birbirlerinin gz bebeklerini takip ederler, en iyi ipucunu gz bebeklerinde yakalarlar. ankrda, Orta Karadenizden gelen i adamlar arlkl bir toplantda yaptm konumada bir bey sz isteyip erif Bey, ben kuyumcuyum, cidden kadnn gzne baktk m, biz o rn alp almayacan anlarz. Demek ki ben de kadnlarn gz bebeini takip ediyormuum dedi. Ben de bu durumdan yengenin haberi olup olmadn sordum, hep beraber gltk. Gz bebekleri ile ilgili iyi bir rnekti. Sizden holanan kar cinsin gz bebekleri byyecek ve parlaklaacaktr. Fakat bunun nedeni karanlk da olabilir; bildiiniz gibi karanlkta gz bebekleri byr, aydnlkta klr, yani her gz bebei byyene Bana hasta oldu herhlde gzyle bakamazsnz. Fakat gzlerin kar cins zerinde etkisini bilen kadnlar, gz etrafnda zel makyaj malzemeleri kullanarak, gzlerini daha belirgin ve dikkat ekici hle getirirler. 50li ve 60l yllarda kadnlar gz bebeklerini parlaklatrmak amac ile limon damlatrlarm. Daha eski dnemlerde ise dulavrat otu denilen ot bu ilemde kullanlrm. Bu sv gnmzde atropin svs olarak tpta kullanlyor.
Gz bebeklerinin byk ve kk hli.

Northampton niversitesinde hocalk yapan, benim de Durumsal Liderlik dersleri aldm Stuart Gray, Ga-
Gzler, Baklar, Ban Kullanm 111
nada altn madenlerindeki yneticilere eitim verirken yaad bir deneyimi anlatmt bana. Ganada gz temas aypm, bu yzden toplantlar Ganal yneticiler yere; Gray de tavana bakarak yapm.
Gz temasnn sresi de iletiim asndan nemlidir. Staty belirler ve lkeden lkeye deiir. rnein, Araplar pek gz gze gelmeyi sevmez. Japonlarda da fazla gz temas saygszlktr. Japonlar konuurken birbirlerinin boyunlarna bakmay tercih ederler. Oysa Amerikallarda ve Avrupann byk bir blmnde gz temas daha fazladr (yaz dnemlerinde gney sahillerinde timsaha yatan arkadalar bilirler!). Normalde Trkiye iin nerilen, grme sresinin yaklak % 75i kadar bir sre gz temas kurmaktr. Kiiden kiiye de mutlaka farkllk gsterir.
zeyir Garihi ldren Yener Yermez adl katili yakalayan Komiser Hasan Kahramana, Kayseri Emniyet Mdr dl veriyor. st konumda olduu iin ona bakmyor, Komiser Hasan ise gzn bir saniye Emniyet Mdrnden ayrmyor (zeyir Garih, topra bol olsun, birka toplantda onunla beraberce konuma yapmtk, bizi hi krmayan ok drst ve iyi bir insand).
112
Gzlerin iine uzun sre bakan kii, size iletiim kurmak isteiyle mesaj verirken, bak sresi kimin daha nemli bir konumda olduunun gstergesidir. O dnemde, Dnya Basn Konseyinin bir toplantsnda Oktay Eki, Babakan Mesut Ylmaza plaket veriyordu. kisi ayaktaydlar, Eki gzn bir saniye bile Babakandan ayrmazken, Ylmaz, Eki ile konuurken hep baka taraflara bakyordu. Trke bilmeyen ve ikisini de tanmayan bir yabanc, durularndan ve gz temaslarndan kimin babakan olduunu rahatlkla karabilirdi. Az bakan, st konuma geer. Getiimiz gnlerde bir seminerdeki konumaclardan biriydim, Mustafa Denizlinin de (bu kitabn bittii Ocak 1999 tarihinde, Milli Takm Teknik Direktr) konumas vard. Bizi tantrdlar, konuma ncesi ayakta, bir masada Denizli, sulu kfte yerken grtk. Bana bir eyler anlatt. O, on be dakika ierisinde bana bir kez bakt bakmad, bu arada bir eyler anlatyor, aktrmadan uzaklasam fark etmeyecek. Ben de baka bir tarafa baknca, dnd, bana bakarak anlatmaya balad. ki laz yolda karlamlar, birinin omzunda papaan varm. teki sormu Nereden buldun bunu? diye. Papaan cevap vermi: Bunlardan Hopada ok var!
Bizden Hopada ok var ya. O yzden hretli (bu iyi ya da kt ynde olabilir) insanlarn sizinle konuurken size hi bakmadklarn greceksiniz. Fatih Terim de bir ma sonras onun bir ayda aldn drt ylda alamayan, saha ii rportajcsyla konuurken ona hi bakmaz, kameraya da bakmaz, iki arada kalan bolua bakar. Bunu yaptnzda yle bir karizma oluturursunuz ki her an imdi ilk hedefiniz Akdenizdir! dedi, diyecek beklentisi oluur. Fakat Anadolu takmlarn altran antrenrlere dikkat edin, rportaj yapanlarla ok ciddi bir gz temas kurduklarn greceksiniz.
21
Zaman gazetesinin bal: kinci randevuda Erdoan daha rahatt. Evet

Beyaz Saraydaki ikinci grmelerinde Bush bacak bacak stne att, Erdoan da aya Bushu gsterecek ekilde bacak bacak stne att; bu, korkum, ekincem yok anlamna gelir. Kravat rengi krmz; gc, genlii ve enerjiyi temsil ediyor. Daha nceki grntlerde ABD Bakan bizim Babakana hi bakmaz, bizim Babakanlar gzlerini ABD Bakanndan hi ayrmazd. Bu nemli adamn ABDli olduunu anlatrd insanlara. Bu grmede, fotoraflarn ekildii anlarda bizim Babakan da hi gz temas kurmad. Asl zafer an, tokalama sahnesinde Erdoann eli dominant, Bushun avucu ak. Hocam, yle olsa ne olur, adamlar dnyay ynetiyor. Bizim lke ekonomimizi istedikleri gibi ynetiyorlar! Doru! Ama burada sadece beden dilini konuuyoruz. Daha nce orada ky muhtar gibi bekleyen babakanlardan sonra en azndan beden dili asndan profesyonelce hazrlanm, kendini ezdirmeyen birilerini grmek nemli. Bu fotoraftan tam yarm saat nce Amerikal danmanlar oval ofise gelip oturulacak yerleri, ayakta fotoraf ekilmeyeceini ve benzeri tm talimatlar Trk ekibine verdiler. Onlar bu kadar hazrlanyorsa biz de hazr olmalyz; tabii her alanda, sadece imajda deil.
21 Zaman gazetesi, 29 Ocak 2004.
114
22
Dier bir yorum: Rahat ve cesur tavr dikkat ekti diyor. Buradaki cesareti kiiye doru bacak bacak stne atma anlatyor. Gz temas yine yok, evirmeni Egemen Ba duymak iin dnm.
Demireli her gn eitli gruplar ziyarete gelir. Sivas klar Cemiyeti, Dinar Belediye Bandosu, Demirci Avclar Kraathanesi Mensuplar gibi. Demirel bu gruplar mutlaka kapda karlar, parmaklarn aarak sk sk ellerini skar. karken byk bir nezaketle gene kapya 22 Radikal gazetesi, 29 Ocak 2004.
kar ve hepsinin elini tek tek skar. Dokunmann deerini, geen yllar kendisine retmitir. Daha sonra uzun dikdrtgen masann etrafna toplar, misafirleri nefeslerini tutarak gzlerini bir saniye bile ayrmadan Demirele bakarlarken Demirel onlarla gz temas kurmaz, masaya ve iki eliyle tuttuu kda bakar ve gz krpma sresi normalden daha uzundur. Bu stnln ifadesidir. Benim avcm eyi gu vurur derken, eer gz temasn fazla kurarsa, srenin uzayabileceinin farkndadr. Tam tersini dnn, Demirel pr dikkat klara bakarak Benim lkemin gitse Eurovizyonu gapar gelir alimallah derken, klar baka yne bakyor! mknsz! Baklar staty belirler. Az bakan, ok nemlidir. Getiimiz gnlerde Cumhurbakanlnda yaptm bir konumada buna deindim. Demirel beden dilini igdsel de olsa en profesyonel kullanan politikaclardan biridir.
Demirelin ok kulland bak karma grnts.
116
23
Demirel, bir tarafnda Aydn Doann kz Hanzade Doan, dier tarafnda Hrriyet tepe yneticisi Doan Hzlan ile. Hi gz temas kurmuyor. Hzlan ve Doan gzlerini Demirelden ayrmyorlar. Sizce nemli olan kim?
Size l nokta bakndan bahsetmek istiyorum. Gzlerinizi bir tr hipnoz almasnda kullanma ansnz var.
Bir topluluk karsnda ayaktasnz, diyelim ki bir seminer veriyorsunuz, sat yapyorsunuz ya da bir tantm konumas. Sorular blmne getiinizde grup ierisinde Ben seni naslsa en sonda kstrrm eklinde bekleyen bir arkada mutlaka vardr. Size yok edici sorusunu en sonda sorar. Sabit bir noktada gz temasnz devam ettirerek sorunun bitmesini bekleyin. Daha sonra gzlerinizi onun gzlerine dikin ve bir adm ona doru atn. Sonra istediiniz kadar sama bir cevap verebilirsiniz, vereceiniz cevaptan kesinlikle tatmin olacaktr. Bu hareketle sat itirazndaki birini de etki altna almanz olasdr. Bunu belki dalamaya hazrlanan iki kurdun birbirlerinden gzlerini hi ayrmamasna benzetebilirsiniz. Kurtlardan biri yeri nedeniyle kprdayamazken, ona doru gzlerini ayrmadan adm atan kurt avantajl duruma geer. Bu hipnozun ilk admdr.
23 Hrriyet gazetesi, 26 Austos 2003.
Hipnozla ilgilenmeye baladm dnemde, Bursada Sayn Vural Okurdan (bu konudaki ok nemli bir isim) bir seminer vermesini istemitim. nanlmaz ilgin bir seminerdi. Yalnz, bir ara ok acil bir telefon iin dar ardlar, kmak zorunda kaldm ve sonra seminere tekrar katldm. Akam, arkadalarmz arasnda sevimlilii ve cesaretiyle tannan (bu tanmlama literatrde cahil creti diye geiyor) dostum Blent Okuyucu ziyarete geldi. Ona anlattm. Hadi canm bunlar safsata, ben inanmyorum, beni uyut da grelim dedi. Ben de Vural Beyden rendiklerimi Blente naslsa uyumaz diye uyguladm. Blent bir iki dakika iinde buharl bir tren lokomotifinin ddk seslerini kararak ve bir cami gvercini masumluuyla uyumaya ve horlamaya balad. Ben, Hadi uyan bakalm Blent, Blent uyansana, Blent hit! nidalaryla Blenti uyandrmaya alrken, Blent bir trl uyanmyordu. Seminerin uyutmayla ilgili blmn dinleyip telefon iin ktm srada verilen uyandrma blmn renmediimi fark ettim ve ac gerekle karlam oldum. Karmda bir su perisi masumiyeti ve bir yol delme makinesi grltsyle arkadam Blent orada hl uyuyor demeyi isterdim; ama Blent drt saat sonra ben ve ev arkadam inasi yerde glme krizi geirirken uyand. Uykusu srasnda bilinaltnn en ak olduu anda verdiim, Gidip bir bardak su getireceksin komutunu yerine getirdikten sonra hayretle uyuduu blm hatrlamadn fark ettik. Daha sonra hipnozla ilgili yaptm almalarda hipnotize ettiim kiilerin uyandrldklarnda o blm hi hatrlamadklarn grdm. Hipnoz, ok ilgin ve i yaamnn iinde dikkatle kullanlabilecek bir konu. Vural Okurun, bu konuda yaymlanm ok iyi bir kitab da var.24
24 Okur, Vural (2010). Gizemli G Hipnoz. Ankara: Elma Yaynevi.
118
Baklarnzn ve banzn konumuyla bir grmenin nasl gideceini ve ne kadar sreceini belirlersiniz. Ba kullanarak yaplan ana bak trnden bahsedebiliriz. a) lgi Bak b) Mfetti Bak
Ban Konumu ve Baklar
c) Hulusi Kentmen Bak Bir kpee bir ey gsterdiinizde, gzleri sabit bir biimde kafasn yana yatrr. Bu, ilgilendiinin gstergesidir. Ayn ey insanlar iin de geerlidir. Kafanz hafif yan yatrdnzda kardaki konuyla ilgilendiinizi hisseder. Buna ilgi bak diyoruz. Burada bahsettiimiz yana yatrma iki santimlik bir eimden oluuyor. lgi Bak
lgi bak
Bu kitabn yazld, 1998 Ekim ay ierisinde yaadm ilgin bir olaydan bahsetmek istiyorum. Bir kurmay albayla eitim konularnda gr alverii iin, daveti zerine, Ankarada bir asker birlikteki makamna ziyarete gittim. Brosunda yaptmz grme srasnda, bir yarbay rapor vermek zere ieri girdi. Albay, makamnda; bense, masann nndeki misafir koltuunda oturuyordum. Yarbay konuyu arz ederken bir deneme yaptm. Kafam kaldrp yarbaya bakmaya, bam hafif yana yatrp kafamla onaylamaya baladm. ok ilgin bir ey oldu. Konuyla ilgili bilgi veren yarbay farkna varmadan ban bana evirip konunun bir blmyle ilgili bana da bilgi vermeye balad ve ben onaylamaya devam ettim. Grme boyunca yarbay bir albaya, bir bana kafasn evirerek konuyu anlatt. lgi ekici bulduunuzu, kafanz hafif yan yatrarak belirtirsiniz, banzla da onaylarsnz. Arada kalarnz da hafif kaldrrsanz bir anda karnzdakinin ok daha uzun ve ilgili konutuunu greceksiniz.
Dikkat Vcudunuz Konuuyoru okuduktan sonra, irket toplantsnda, genel mdr ilgiyle dinlediinizi gstermek iin kafanz yerle paralel bir dzleme getirmeniz garip kaabilir.
ngiliz uaklarnn kafa biraz geride klasik bir bak vardr. Buna ben mfetti bak diyorum. Kafa geriye atldnda burun da otomatik olarak havaya kalkar. Atalarmzn kulland burnu havada deyimi buradan gelir. Kbrsl Trk kardelerimiz Yere burnu dse eilip almaz diyor. Birlemi Milletlerdeki bir Japon rencim, randa ayn duruu gdn gstermek eklinde ifade ettiklerini sylemiti.
Mfetti Bak
120
Beni ne doktorlar ne mhendisler istedi; sen de kimsin ayrk dili, bodur kerkenez! bak.
Bir iki santimetrelik bir geriye at bile karnzdakinde ona tepeden baktnz havasn yaratabilir. Bunu gereken yerde kullanabilirsiniz, size makamnda zorluk karan ve problem yaratan birine ba birka santimlik bir geriye atla ya da baktnz alan deitirerek, alnna bakarak kendisini toparlamas gerektiini hissettirebilirsiniz.
Getiimiz gnlerde bir dostum, Koray Toy, beni evine yemee ard. Yemek sonras eiyle beraber bana evlilik fotoraflarn gsterirken, ben tanmadm kiilerin durularna bakarak bir iki yorum yaptm, ok ardlar ve ok gltk. Hepsinin doru ktn sylediler (beden dili bilmenize gerek yok; siz de atn tutacaktr). Heyecan iinde bana bir fotoraf gsterip Ltfen bu adam yorumla dediler. lk sylediim ey, Bu adam her eyi biliyordur oldu. Gsterdikleri tm fotoraflarda ba birka santim gerideydi. Eller arkada, koyu takm elbise ve bordo kravat. Sonra glerek unu anlattlar. Bu ta-
ndklar, bir gn, devlet dairesi olan i yerine ziyarete gelmi. Ayn odada oturan alt hanm birden ayaa kalkm. Ziyaret sonras ayaa kalkanlarn hepsi Biz onu mfetti zannettik, o yzden ayaa kalktk demiler. Ba geride, eller arkada, hafif aalayc baklar, istediiniz an mfetti olabilirsiniz. Hulusi Kentmen Bak
Siyah-beyaz Trk filmlerinde, sert kaynpeder veya babacan komiser rolndeki Hulusi Beyin gzlklerinin stnden yapt baktr. Burada ba biraz aa doru iner, kardakine tehdit duygusu verir. u anda olduunuz yerde, karnzda ayakta biri olduunu farz edin. Ona banz kaldrmadan bir bakmay deneyin, daha sonra ona yznz tam onun yzne karlk gelecek ekilde bakn. Arada byk bir fark olduunu greceksiniz. Yz yze baktnzda iletiim salarken, aadan baktnzda tehdit yaratrsnz.
Hulusi Kentmen bak
122
2001 ylnda yaynlanan Kim 500 Milyar ster? yarmasnn sunucusu Kenan Ikn Kardeim, kim ister ki bu paray? Olmaz olsun; msaadenizle gideyim! dedirten bak. Bir rportajnda sunucu, bu programdaki tm durularn know-how alnan yabanc kuruluca belirlendiini belirtmi. Bu tehdit bakn, dinliyor grnmesi gerektiinde iaret parman yanana dayayarak dinliyor ifadesi kazanmak iin kullanr.
Yzn Blgeleri ve Baklar
Yzn baktnz blgesi, karnzdaki insann sizinle tmz blgelerine gre bak trleri ise e ayrlr. a) Resmiyet Bak b) letiim Bak c) Flrt Bak
olan iletiimi zerinde belirleyici bir rol oynar. Yzn bak-
Resmiyet Bak
Eer karnzdaki kiinin gzlerle aln arasndaki blgesine bakarsanz sizinle mesafeli durmas, fazla samimi olmamas gerektiini hisseder. Odanza gelen satcnn bakmanz gereken blgesi burasdr. Personelin yapsna gre de bak trnz belirlemelisiniz, abuk samimi olan bir alannzn bakmanz gereken blgesi burasdr. Ama kendisini zaten rahat ifade edemeyen, iletiim eksiklii bulunan bir alannza resmi bak kullanrsanz onu bsbtn kapatrsnz. letiim Bak
Resmiyet bak blgesi
letiim bak blgesi
124
Eer grtnz kiinin gzler ve dudaklar arasnda
kalan blgesine (iinizden Biz ona burun diyoruz dibilir. Ne bakyorsun burnuma dik dik! Tepkisini alabilirsiniz) bakarsanz karnzdakinin yz stteki insann
yor olabilirsiniz. Ben de diyorum ki Karnzdaki laz ola-
ifadesini alacaktr. Bu, iletiime ak ve duygusal olarak sanz bu bak kullanabilirsiniz. Flrt Bak
rahatlatc olan bak trdr. Mesafe koymak istemiyor-
Flrt bak blgesi

Trkiyede genelde hanmlarn maruz kald bak trdr. Dudaklar ve gs arasnda kalan gen blgeye yaplan baktr. Duygusal ilgiyi veya daha ilerisini
ne ve zellikle de boyundur. Bayanlar da, erkeklerin dsel olarak yaplan bir bak trdr.
gsterir. Genelde bakn odakland yer dudaklar, e-
ayn blgesine bakp beklentilerini belirtebilirler. g-
Yan bak Literatrde olmamasna karn lkemizde yaygn olmas nedeniyle grmenizi istediim bir bak tr yan bak, lkemizin zellikle gney yresinde kullanlmakta ve Ne bakyorsun dik dik! cmlesiyle tamamlanmakta, karakolda sonulanmaktadr. Adanalya Amerikada sormular Where are you from? diye, Im from Adana demi. Dnyadaki herkes Adanay biliyor ya!
126
127
Ne yani, erif, benim yerime niye oturdun? dememi kitapta m kullanacaksn! Babam
MAKAM ODALARI, DNYASI, G OYUNLARI

Amerikada bir psikoloun muayenehanesinde yaplan aratrmalarda u tespit edildi: [Bilimsel rneklerimi hep yurt dndan veriyorum; bunun iki nedeni var, birincisi bu aratrmalar Trkiyede yaplmyor. kincisi bizde ky kahvelerinde kullanlan bir sz vardr: Gvur yapyor arkada. Karadenizlinin biri bir Volkswagen kaplumbaa alm, yolda giderken araba pat pat pat arza yapm. Bizimki ekmi saa Motora bir bakiyim demi. n tarafa gemi, am kaputu, bakm motor yok, Eyvah demi, Yolda motoru drdk. Arka tarafa reflektr koyaym, sonra da gidip motoru alp geleyim. Arkaya gemi, reflektr almak iin bagaj bir am: Motor! Bizimki ok olmu. Gvura bak arkada, arkaya stepne motor koymu! demi (bu aklamay kitab okuyacak anneannem iin yapyorum: Anneanne, Volkswagen kaplumbaalarn motoru arkada olur). Buna istinaden yurt dndan verdiiniz rneklere hi itiraz gelmez. Gvur yapmsa hayran oluruz. imdi desem ki Urfada yaplan bir aratrmaya gre... hepiniz Adam ne aratracak Urfada, onlar i kfte yapar! diye itirazda bulu-
128
nursunuz]. Evet, Amerikada bir psikoloun muayenehanesinde on denek srayla grmeye alnyor. Psikolog bu kiilerle hep masann arkasndan gryor. kinci on kiiyle olan grmede ise deneklerle psikolog arasna masa konmuyor. Psikolog grmesini arada herhangi bir engel olmadan yapyor. Grme sonras yaplan anketlerde ok ilgin bir sonu kyor: lk grupta kendini rahat hisseden bir kii varken, ikinci grupta kendini rahat hissedenlerin says be! Psikolog ayn psikolog, davran biimi ve grme tarz ayn. Sadece oturum dzeni deitii iin insanlarn duygular da deiiyor. Gnmzde ofis dzenleri, toplant masalar, oturulan yer ve blgeler i yaamnda ufak tefek savalarn yaand, irketin gidiini etkileyebilen, kiisel etkinlik derecenizi belirleyen taktikler salar hle dnm durumda. Profesyoneller bunlar bilinli bir titizlikle, liderliklerini pekitirecek, mzakerelerden baarl kmalarn salayacak ekilde kullanyorlar. Bu blmde size masalardan, oturum biimlerinden ve alardan bahsedeceim.
Kkken dardan, zorluklardan kamamz gerektiinde dolaplarn iine, kanepelerin altna saklanrdk. Seminer verirken arkasna saklanabileceimiz bir krs bizi rahatlatr. Eer arkasna saklanacak bir cisim yoksa kavuturduumuz kollarmzn arkasna saklanrz. Her ekilde bir eylerin arkasna saklanarak rahatlarz; ama karmzdaki hibir zaman kendisini rahat hissetmez. Daha nce verdiimiz masa arkasnda grme yapan psikolog rneinde olduu gibi. Masann biimi toplant veya grmedeki staty, olumluluk derecesini ve katlm orann belirler.
Masalar
Makam Odalar, Dnyas, G Oyunlar 129
Masalar ana kategoride toplayabiliriz. a) Dikdrtgen b) Yuvarlak c) Kare
Dikdrtgen masalar otorite oyunlarnn en ok oynand masalardr. Herkes oturduu yere gre daha fazla nem kazanr veya kaybeder.
Dikdrtgen Masalar
Mustafa Seyfi Kap Atilla
Mjdat smail Mahmut
Burada lider byk ihtimalle smaildir. Liderler masann ba tarafna otururlar ve arkalarn kesinlikle bolua, pencere veya kapya vermezler. Byle bir toplantya, bir grubun banda ilk olarak girerler, ilk olarak karlar ve yksekte otururlar. Ykseklik, liderlik duygusunu pekitirir. Kalabalk bir gsteride gstericilerin ba mutlaka yksek bir yere kar. Parlamentolarda, meclis bakannn koltuu hep yukarlarda bir yerdedir. Bu ekilde meclis bakan milletvekillerine hep yukardan bakar ve otorite oluturur. Bir maymun srsnde de lider maymun, en yksek kayaya kar. Bugn Taylandda kraliyet mensubu biri sokaktan getiinde hl insanlar yere kapanrlar, her
130
zaman ondan aada olmak zorundadrlar. Okuduum bir makalede, eleman almlarnda nitelikleri ayn olsa bile uzun boylularn byk oranda tercih edildikleri yazyordu. Yukarda olan avantajldr. retmenin rencilere, hkimin sana yukardan bakt gibi. Tam tersini dnn, sank yukarda, hkim aada. Hkim isminde de bulunan, o tm hkimiyetini kaybeder. Bir eyi yceltiyorsak yukar karrz. smaili lider kabul ettiimizde liderin konumuna gre en avantajl kii Mjdattr. Liderin sa kolu konumundadr. Sa kol sz neredeyse dnyann btn dillerinde var. kisinin alar ileride ortak noktada buluur, masa birbirlerinin mahrem blgelerini rahatsz etmelerini engeller. Mahmut da ayn ekilde avantajldr. O da lidere yakndr ve herhangi bir rekabet duygusu oluturmaz.
Alar konusunda Seyfi en dezavantajl konumdadr. nk biraz sonra greceiniz ekilde karlkl duru, zellikle ayn cinsler zerinde olumsuz bir etki yaratr ve muhalefet duygusu oluturur. ok olumlu iletiim kurduunuz biriyle bu ekilde oturursanz negatif duygular oluabilir.
Yabanc bir gruba verdiim bir seminerden yaklak bir ay sonra, o gn grupta tantm, daha sonra da ahbaplk ettiimiz bir hanm beni i yerimde ziyarete geldi ve erif Bey, bu olamaz; sizin seminerinizden sonra ben toplantlarda hep oturduum kel alaka yerimi deitirdim (ben Atilla ve Mustafann oturduu yerleri kel
Mustafa ve Atillann konumlar ise toplantdan en uzak, katlma en kapal oturu yeridir. nerileri daha az dikkate alnacak, katlmlar daha az deerli olacaktr. Tabii btn bu konumlar lidere gre deerlendirdik. Bir bakasnn ynetici olmas durumunda bu etkiler deiecektir.
alaka diye nitelendiririm) ve toplant ncesi gidip yneticinin sa yanndaki koltua oturmaya baladm ve gerekten bana toplantlardaki yaklam olumlu ynde deiti dedi. Yneticisi de kendisi gibi ngiliz olan dostumun anlatt bu olay, gerekten toplantlardaki etkiniz asndan ok nemlidir. Yine ayn ekilde bir otomotiv kurumunun yneticilerine verdiim bir eitimde bir bayan ynetici sz istedi ve toplantlarda bal olduu mdrn hep sanda oturduunu, onun da ilgili ilgisiz ne kadar i varsa kendisine yklediini syledi. Mdr de Doru, gerekten yle dedi. Karar sizin, saa oturun veya oturmayn. Dikdrtgen masalardaki iktidar oyunlar yznden tm dnyada bakanlar kurulu toplantlar, byk irketlerin ynetim kurulu toplantlar hep dikdrtgen masalarda yaplr. Lider dierlerini istedii gibi ynlendirir.
Katlmn en fazla saland masalardr. Yuvarlak masalarda stat azalr, iletiim artar. Yine liderin sanda ve solunda oturanlar avantajl durumda, tam karsnda oturanlar ise muhalefet durumundadr. ngilizlerin efsanevi kral Arthurun 12 valyesiyle toplantlarn yuvarlak masada yapt sylenir. Hepimiz Birimiz, Birimiz Hepimiz in sloganna en uygun masa trdr. 1998 Sonbaharnda gittiim Sihirli Kl adl izgi filmde Kral Arthur, 12 valyesiyle yuvarlak masada toplant yaparken valyelerden biri ona isyan edip saldrd. Saldran valye Arthurun tam karsnda oturand. Alar blmnde kar karya oturmann rekabet duygusu oluturduunu greceksiniz. Katlm gerektiren uzun soluklu toplantlarnz yuvarlak masalarda yapn.
Yuvarlak Masalar
132
KOLTUK
SANDALYE
Son dnemlerde retilen makam masalar. Yuvarlak blmde yaplan toplantlarda aradan masa kyor ve iletiim artyor. Masann yuvarlak oluu iletiimi artryor ve alarn ileride bir yerde bulumas da ortaklk duygusunu oluturuyor.
Dikkat ediyorsanz, son dnemde Ankara Sitelerde yaplan tm bro masalarnn u taraflarna yuvarlak kma keler ekleniyor. Bunun nedeni tm siteler esnafnn birer aratrma-gelitirme departman olmas ve departmanlarn, ortak fikir retilmesi gereken toplantlarn yuvarlak masalarda yaplmas gerektiini kefetmeleri deil. Gvur yapyor, biz de dizayn oradan yrtp keye bir yuvarlak toplant kesi ekliyoruz. Kare Masalar Ksa, sonuca ynelik toplantlarn yapld masalardr. Katlm salama ansnz daha azdr. Dikdrtgen masalardaki otorite oyunlar kare masalarda uygulanmasa da, kare masalar da iletiimi azaltr. Katlm gerektirmeyen ve abuk bitmesi gereken toplantlar iin nerilir. Grevlendirirsiniz ve fra atar, abuk sonu alrsnz. A tipi kiilikler iin zellikle uygundur.
Acaba Topkap Sarayndaki, yuvarlak salon ve kubbeler eliinde aralarda masalarn ve tavanlarn da ar yksek olmad bir ortamda iletiim ve paylam artrp otorite hissini zayflatan divan toplantlarndan vazgeip, Dolmabahe Saraynn barok mimarisiyle yaplm olan otorite ve boluk korkusu veren, yksek tavanl, byk dikdrtgen salonlarnda, uzun dikdrtgen masalarda bakanlarn toplamaya balayan Osmanl, o eski katlm kaybettii iin kn de hzlandrd m? Ya da o yksek salonlarn verdii boluk ve lm duygusunda, dikdrtgen salonlarn otorite kskacnda padiahlar eskisine gre daha lm korkulu, daha pheci ve otoriter mi olmaya baladlar? Topkap Saraynn yuvarlak, kubbeli salonlar yerine, Dolmabahenin sert ve keli mimarisi padiahlar daha fazla bir bask dzenine mi yneltti ve acaba ABD Bakannn oval ofiste alyor olmas rakibiyle olan iletiimini arttrmasn m salyor? Sevgili Nilfer nce anlatmt, Ankara Hiltonun giriindeki byk salonda aaya inen baca gibi devasa bir ss vardr. nsanlarn o boluk duygusundan rahatsz olmamalar iin yaplmtr. Tm mimarlar benzeri objelerle bu korku ve sonsuzluk duygusunu yok etmeye alrlar. Byk bir cami veya katedrale girdiinizde (hepimiz sk sk katedrallere gideriz ya o yzden!) iinizde oluan sonsuzluk duygusunu o yksek tavanlar verir. Ayakta veya otururken karnzdakiyle olan anz karnzdaki kii zerinde eitli etkiler yapar. Size oluturduum bir izelgeyi sunmak istiyorum. Bizim cephemizin gsterdii ynle karmzdakinin cephesinin gsterdii ynn oluturduu alarn, karnzdaki kii zerindeki etkileri yledir:
Alar
imdi, ofis dzenlerini dnn; bir grmeye gittiinizde, karnzdaki kiinin masas genelde kahverengi, maundan yaplm ve kocamandr. Arkadaki Atatrk resmi ve ne olduuna bir trl anlam veremediiniz, genelde devlet dairelerinde grlen bordo bir deri veya kuma kapl
134
ereve, otomatik olarak bro sahibine karizma kazandrr. Onun koltuu deri ve uzundur, grme boyunca koltuk uzar da uzar. Genelde kii 1.60, koltuk 2 metre grnts oluur. Sizin koltuunuz ise yerle bitiik gibidir. Onun cephesi sizi gsterirken, sizin cepheniz kary gsterir. Beyninizdeki duygu, sorgulanan sanklarn beynindeki tehdit edilme duygusudur. Eer arkanz da boluktaysa kendinizi iyice savunmasz hissedersiniz. Genelde k karnzdan gelir, siz karnzdakini zorlukla grrken o sizi ayrntlaryla izler. Sizin sandalyenizin ayaklar sabitken, karnzdaki dner koltuuyla istedii yne hareket edebilir. Grme boyunca kendinizi sne zararls gibi hissedersiniz.
Alarn etkileri
Hitlerin makam odas, gc ele geirme yntemlerine en iyi rneklerden biridir. Hitlerin Almanyadaki alma odasn bir mhendislik kitabndan inceleyen dostum rfan endodu, oday bana izdi, ben de bilgilerim nda yorumluyorum.
Hitlerin Koltuu
Hitlerin Makam Odas
Pencere Konuk Sandalyesi
Hal
Hitlerin makam odas
136
Hitlerin alma odas uzun dikdrtgen biimindedir. eri giren kii, ona otoriteyi, kan, igdleri artran ve heyecann artran krmz bir halyla karlar, yrr, fakat ortaya geldiinde bocalamaya balar. Masa normalde olmas gereken yerde, yani karda deildir ve oturaca sandalyeye ulamas iin halnn dna kmas gerekmektedir. Kararsz kalp bir sre sonra kafasnda soru iaretleri ile haldan ayrlr ve alak sandalyeye oturur. Karsnda, hemen ksa bir mesafede beyaz dz bir duvar vardr. Arkas ise byk bir boluktur ve arkasndaki pencereden gelen k arkasnn salam olmadn ona tm grme boyunca hatrlatr (Hitler bu dnemde stanbulda Pera Palasta bombal suikast dzenleyebilecek gtedir). Hitlerin n ise ak ve genitir, arkasn ise duvara dayamtr. Byle bir durumda grmenin ipleri Hitlerin eline gemitir. Kendi ofis dzenlemenizde eer karnzdakini rahatlatmak istiyorsanz grmede aradan masay karn. Arada en fazla bir sehpa olsun, alarnzn ayn yne bakmasna dikkat edin, konuklarnzn arkasnda boluk bulunmasn, mutlaka arkalarnda bir duvar olsun ve kendilerini gvende hissetsinler.
Arkamda duvar var, ok rahatm.
Ama bu otorite oluturmanz gereken bir grmeyse tersi yaplabilir. Misafirin ieceini koyaca sehpay uzaa koymak bile inisiyatifi ele geirmek iin uygulanan yntemlerden biridir. Alar ve konumlar o denli detayyla kullanlr ki souk sava dneminde istihbarat rgtleri girmekte zorlandklar, demirperde lkelerinin (bu terimi de literatre Churchill kazandrmtr) protokol fotoraflar zerinde alrlard. Pekin ve Moskovadakilerin oturma sralar ve durular Batl istihbarat rgtleri iin byk ipularyd. Brejneve en yakn Andropov oturuyor, demek ki bir sonraki aday o. Gorbaov, Aliyeve oranla daha yakn bir blgede, o zaman Brejneve daha yakn KGBnin ba olan Andropovun sertliiyle bir Prestroika gerekletirmesi imknsz. Demek ki Andropovun greve geldikten ksa bir sre sonra, kalp krizi geirip yerini Gorbaova brakmas gerekli!
1815 Viyana Antlamasyla Avrupa dzeni salanacaktr. Avusturya-Macaristan Dileri Bakan Meternihin adyla anlan ve Meternih dzeni denilen bu antlamaya 15 devlet katlr, fakat kimin nereye oturaca ve kimin ieri nce gireceiyle ilgili tartmalar o denli uzun srer ki sonunda yuvarlak masadaki toplantnn yaplaca salona tam on be kap alr! Tm devletlerin temsilcileri ayn anda girer. Vietnam-Vietkong grmelerinde ise, masa dzeni ok byk bir problem olur. Bu mzakereler ncesinde oturma dzeni iin bir buuk ay allr. Vietnamllar, Vietkonglular onlardan daha aaya oturmazlarsa toplantya katlmayacaklarn sylerler, bylece dier masann ayaklar kesilir. Pariste yaplan grmelerde de Vietkonglular, 15 cm aadaki bir masaya oturtulur.
Propaganda dehas Hitler, belediye kararyla Berlin gettolarnda yaayan Yahudilerin evlerine giri kaplarnn alak tutulmasn salar. Bu gettolarda belirli yksekliin zerinde kap yaplamaz. Tm Yahudiler evlerine girip karken balarn eerler. Sava ncesi her gn kafasn edirdiiniz insanlar, sava iinde Yahudi toplama kamplarna daha rahat yollarsnz.
138
yaamnzda etrafnzda dolaan, bir sr takm elbise, sizinle toplantya giren kalemler, sizden randevu isteyen saat markalar, size i veren purolar, ortaklk kurmak isteyen haval markal deri antalar greceksiniz. Belki de bir parfm markasna k olacak ve bir gne gzlyle flrt edeceksiniz.
139
Politikaclar her sabah iki defa tra olmak zorunda, nk iki yzldrler. Mark Twain
AYNALAMA, YALAN, FLRT

Aynalama
1991 yl sonlarnda ev arkadam (u anda da i ortam olan) Hakan, beraber kaldmz bekr evine bir kpek yavrusu getirdi, Makarna. Gece Makarnay uyutup yatyorum, 15 dakika sonra Hav hav hav uyanyor, hadi kalkp gecenin nde koturup oynuyoruz, tekrar uyuyor, ben de uyuyorum. 15 dakika sonra Hav hav hav yine koturuyoruz. Sadece koluma yatarsa uyuyor. Bu sefer ben de Ya ezersem! korkusuyla uyuyamyorum. Birka gn byle uykusuz geirdim. Gzlerimi mosmor gren bir arkadam, erif, bir alar saati havluya sar ve kpein yanna koy dedi. Pek inanmasam da o gn Kzlayda seyyar satclarda satlan bol grltl cetezen (!) marka bir saat aldm, havluya sarp Makarnann yanna koydum. Bizimki btn gece horul horul uyudu. Bu sefer beni uyku tutmad Bu ne zaman uyanacak? diye. Sabah gzler i arkadamla bulutuk, bana kpein uyuma nedenini aklad. O tatl yavru saatin tik taklarn annesinin kalp atlar zannediyor ve rahatlyormu. Tpk bizim skntl anlarmzda elimizle ensemizi ovuturmamz
140
gibi, bu bir annenin yavrusunu veya bir sahibin kpeini okad yerdir. Ensemizi okarken igdsel olarak rahatlarz, annemiz bizi okuyor gibi hissederiz ya da mahkemede ellerimiz nde birbirini tutarken anne veya babamzn elini tuttuumuzu dnrz.
Kendi elimizi tuttuumuzda, resimdeki bu ufak Malezya maymununun duygularn yaarz. nsanlarn benzer davranlarnn ve dncelerinin de birbirini rahatlatt bir gerek. Eer ayn odada bir yabancyla, hele farkl dncelerde olduunuz bir yabancyla beraberseniz ok rahatsz olursunuz. Hareketlerimiz dncelerimizin aynasdr. Eer karmzdakiyle benzer davranyorsak bu karmzdakini rahatlatr. Bu, bacak bacak stne at ynnden elleri kullan biimine kadar karnzdakini (ii maymunluk dzeyine getirmeden) taklit etmenizle gerekleir. st dzey sat eitimlerinde satclara karsndakinin ses ykseklii ve konuma hzn taklit etmeleri retilir. Bu, frekans yakalamayla ilgili avantajlar kazandrr. Alar iziminde grdnz ayn yne bakmak ya da alarn ileride kesimesi gibi etkenlerden, dokunma-
Aynalama, Yalan, Flrt 141
nzn olumlu etkisine kadar Beden dilinde bu uyum ay nalama olarak adlandrlr. O yzden Beyaz Sarayn bahesinde Clintonla danman yrrlerken danman admlarn bakannkiyle ayn anda atar. Bugn, Benjamin Netanyahu-Yaser Arafat grmesinde eer eski bir MOSSAD saha eleman olan Netanyahu bar antlamas yapmay hedefliyorsa, Arafatn nefes alyla, kendi nefes aln uyumlu hle getiriyor. Profesyonel bir ynetici, seminer salonunda, genel mdr ayakta yryerek konuma yaparken, genel mdr adm att anda, kendisi de oturduu yerden belli etmeden ayayla tempo tutar. Aynalama politika ve i yaamnda profesyonelce kullanlmaktadr. zellikle irketteki yneticilerin giyim tarznn, konuma eklinin ve hareketlerinin taklit edilmesiyle de bilinli ya da bilinsizce yaplr. Bir dnem farknda olmadan bir ekilde lafn ok kullanyormuum. Sekreterim Hocam, aycdan ay istemek iin telefon ayoruz, bi ekilde getiriyom diyor haberiniz olsun demiti.
DAlema-Schroeder grmesi solda bykl olan yznden meymenet damlayan arkada, talyan Babakan DAlema.
142
nsanlar birbirlerini otomatik olarak aynalar. Bir topluluun karsna gein, konuma yapmadan nce bir dakika srtn, herkesin glmsemeye baladn greceksiniz. Suratnz asn, kollarnz kavuturun ayn tepkiyi biraz sonra dinleyicilerde yakalarsnz. Yaptnz irket toplantsnda bir kiinin Maam artmad, kstm ite oturuu ve surat herkese yansr. Trafikte tarttnz ofrle, arabalarnz yan yana geldiinde sinirlenip kavga etmek yerine glmseyin, karnzdakinin de glmsediini greceksiniz (uzak bir ihtimalle gznze yumruu indirebilir de). Evli iftlerin evlendikten bir sre sonra benzemeye baladn bilirsiniz. Konumalarndan tiplerine, giyimlerine kadar birbirlerini aynalarlar. Bu tr aynalamalar politika sahnesinde ok yakalarsnz. Gne Taneri seyrederken Turgut zaln tarzn, Hsamettin Cindorukta uzun yllar beraber olmann getirdii Demirel baklar ve konuma tarzn grrsnz. Oylarnn artacan bilseler birou Bedia Muvahhit taklidi bile yaparlar aslnda. Konuurken tm mimikleriyle Fatih Terimi taklit eden bir teknik direktr, hepimizin dikkatini eker. Can Dndar, Mithat Bereket ve Cneyt zdemirin I ve Eeeleri Mehmet Ali Biranda aittir.
Fotorafta 1998 Aralk aynda talyan Babakan DAlemayla Alman Babakan Schroederi, Bonnda yaptklar Apo pazarlnda gryorsunuz. Koltuk alar ortak noktada buluabilecekleri ekilde ayarlanm durumda (bu ann etkilerini alar konusuna dnerek grebilirsiniz). Farkndaysanz ayaklar neredeyse birbirine deecek hlde olmasna ramen ikisi de aynalama amacyla ayaklarn birbirlerine doru atmlar. Her ikisinin elleri ayn konumda, diktatr konumu. Birine bir eyi kabul ettirmek istediinizde eliniz bu konumda olmal. Grme boyunca ikisinin de ellerinin hep byle kaldna emin olun. DAlemann Apoyu Almanyaya postalayabilmek iin aynalama amacyla bir byn kesmedii kalm.
Sz politikaclara gelmiken, yalan konusuna girmemek olmaz. nsanlar yalan sylerken bedenlerinde belirli deiiklikler olur. Terleme, kzarma, kekeleme gibi. Bu temel deiiklikler zerinde durmak yerine, kitabn tamamnda olduu gibi ayrntlar zerinde gezinmek istiyorum. Bir mafya babas Yalan sylyorsanz basit olsun diyor oysa yalan syleyenler gereksiz yere uzatrlar. Kk ocuklarn yalan sylediini ok rahat anlarsnz, iki elleriyle birden azlarn kapatma ihtiyac hissederler, nk azlarna biber srlebilir!
Yalan
Azna biber srlmesinden korkan bir ufaklk. Gzlerse belki de birazdan olacaklar grmemek iin kapanm.
Biraz daha bydklerinde 13-18 yalarnda azn tek elle kapandn grrsnz. Baba, devlerimi yaptm derken az tek elle kapaldr. Yirmili, otuzlu yalara doru kmaya baladnzda i dnyasnda yalan syleyenlerin elinin yle bir bya dokunduunu ya da yar
144
yolda dndn grrsnz, Baba biz bu akam arkadalarla ktphaneye kitap okumaya gidiyoruzda olduu gibi. Yalan sylerken el genelde aza ve yze dokunur. Ya ilerlemeye baladnda ise insanlar daha profesyonel olmaya balar, syledikleri yalan da daha zor anlalmaya balanr. Erkeklerin yalan sylerken gzlerini ovuturduklarn, kadnlarn ise bunu yapmadklarn greceksiniz. Daha nce bizde part time alan bir elemanmda ok yakaladm bir hareketti bu. ve i d konumalarla ilgili doruyu sylemediinde, hep gzlerini ovuturuyordu. Evet fotoraftaki orfozu derken elleri gzne gittiinde orfozu onun vurmadn rahatlkla anlyordum. O konuda yalan syleyen, emin olun baka konularda da syler. Bu tr riskleri olanlar sakn kurumunuzda tutmayn. Hrszlar frsatlar yaratr, drst insan dediklerinizin birou nne frsat kmam olanlardr. ngilizler de Yumurtay alan tavuu da alar diyor. Tabii kastettiimiz u deil; bir grme yapyorsunuz, karnzdaki bir an burnuna dokunuyor, Sahtekr herif, sen kimle dans ediyorsun? tarz bir yaklam doru kamayabilir. Balkesirde bir sre ayn evde kaldmz ok sevdiim bir arkadam vard, Ouz Gzel. Ouzun bir tiki vardr, hep burnuna dokunur. Ama bugne kadar yalan sylediini duyan olmamtr. Fakat normal seyreden bir grmenin bir yerinde karnzdakinde farkl bir ses tonu ve tavrlar seziyorsanz, ite o anda bir elin aza ve gze gidip gelmesi, size nemli bir ipucudur.
Bunun dnda gzlerin karlmaya balanmas, yalanla ilgili nemli verilerdendir. Sizinle gren kii grmenin belli bir yerinde gzlerini baka bir yere karmaya balamsa bilin ki syledikleri doru deildir. Bununla ilgili ilgin bir aratrma, erkeklerin yalan sylerken gzlerini aaya, kadnlarn ise yukarya kardn gsteriyor. Benim yorumum yalan konusunda biz erkeklerin biraz
daha mahcup olduu ve aaya baktklar.
Getiimiz gnlerde tannm bir kozmetik kuruluunda 170e yakn kadna tm gn sren bir seminer verdim. Evet, Allah tm erkeklere byle ho bir gruba konuma yapmay nasip etsin. Byle bir eitimde insan, Cokun Sabah ve Hncal Uluun niye gzellik yarmalarnn saniyesini dahi karmadn daha iyi anlyor, o gn ben de ok ey rendim. Mesela hanmlardan birinin ei yalan sylerken sa ayak baparman kprdatmaya balyormu. Einize hi sylediniz mi bunu? diye sordum. Niye syleyeyim ki? diye muzip bir cevap aldm. Eine n ak bir terlik alm, akam giydiriyormu terlii garibana. Evet, kadnlar bize gre yzlerce defa daha dikkatliler ve ayrntlar fark ediyorlar. Yine erkeklerin yalan sylerken yakalaryla oynadklar ve gmleklerini gevettikleri grlr.
Bununla ilgili aklma gelen en ilgin rnek u; yllar nce bir niversitemize bal bir dil retim merkezinde Bursa ubesi mdr olarak alyorum. Ara sra Ankaraya toplantlara geliyoruz. Devlette yaplan bu tr toplantlar bilirsiniz, en bataki kii herkesi toplar, Ben var ya ben, Hi unutmam diye balayan hatralarn ve baarlarn anlatr. Siz de Leylein mr laklakla geer misali dinlersiniz, onaylarsnz. Bu tr toplantlarda merkezin bandaki kii Geen gn yine Cumhurbakan beni ard, sk sk beraber oluyoruz, Rektr yardmcsnn arabasna teyp aldk, artk her iimize onay kar, Argadalar valinin kz iin baka bir master tezi alp evirttirdik, hazrladk, verdik, artk denizde karada bize
Eller! Kk bir ocuk sizden bir ey saklyorsa Ne saklyorsun sen bakaym? dediinizde ellerini hzla arkaya gtrr. Eer insanlar sizden baz gerekleri gizliyor veya yalan sylyorlarsa ellerini igdsel olarak gizleme ihtiyac duyarlar.
146
lm yok, Rektrn karsnn el falna baktm bir sene daha grevdeyim, Kuruma bir slaan (slogan) bulalm, otibislere (otobs) yazdralm, filibis (Philips) iyi deil zoni (Sony) alalm gibi konumalar yaparken elleri hep masann zerinde olurdu. Yalnz konu kitap almlarna veya kitap yazlmasna geldii anda, ellerinin masann altna gittiini dier bir mdr arkadamla fark etmitik. Baka bir arkadaa syledik, o da dikkat etti ve ok ard. Cidden kitap almlarnda el masann altnda, kitap alm konusu bitince karyor dedi. Bu olay bir sre bizim elencemiz oldu; ama nedenini renemedik. Tm toplantlarda konu kitap almlarna geldiinde eller masann altna saklanyordu. Sonradan rendik ki bu kiinin kaynvalidesinin adna kurduu (soyad farkll olsun diye) olunun adn verdii, karsn da bana getirdii, ama yasal olarak kendisinin olmayan bir yaynevi var. Kurumda kullanlan ve rencilere satlan tm kitaplar bir ekilde (kimi zaman baka yaynevlerinin zerinden) buradan alnyor. Trke kitaplar burada baslyor. Seilen ngilizce kitaplarnn temsilcilii de bu yaynevinin, yani kuruma ayda 100.000 dolar giriyorsa bunun yars irkete aktarlyor. Devletin okutmanlar bir araya getirilip mesai saatlerinde ders kitaplar yazdrlyor ve bu kitaplar okutmanlarn itiraz hakk olmad iin yok pahasna yaynevinde baslyor ya da benim de aralarnda olduum mdrlere Yaynevinin kitaplarn bulunduunuz ehirdeki ubemizde satacaksnz, paray da yaynevinin direkt hesabna yatracaksnz, parann %10u sizin olacak gibi teklifler getiriliyor. Tabii toplantlarda topluluk karsnda bunlar sylenemedii iin kitap almlaryla ilgili vatan millet edebiyat srasnda eller hep masann altndayken, bu blm bittiinde eller masann stne kyor ve yine Vatan, millet, her ey Trk Dnyas iin! eklinde toplantlar devam ediyordu. O yzden de kurumun kitap alm, bror basm vs. gibi mali ilerine bakan ekip
hi deimez ve bunlar krklerle dolarken geri kalan okutmanlarn ylda bir kere batan sona deitiini ve gazetelerde devaml okutman ilanlar verildiini grrdk (George Orwellin Hayvan iftlii kitabn mutlaka okuyun, kitapta komnizmi sembollerle anlatr. Trkiyede ilerin nasl yrdyle ilgili ok nemli ipular yakalarsnz).
nsanlar, ellerini ceplerine sokarak da ellerini saklayabilirler. Bir sat grmesinin sonunda karnzdaki kii Biz bu seneki almlar yaptk, nmzdeki sene dnebiliriz derken elleri masann altndaysa bilin ki asl nedeni sylemiyordur. Eller masann zerindeyken gerek nedeni yakalayabilirsiniz. Karnzdaki, avular ak, size gstererek konuuyorsa, bu, Bak senden bir ey saklamyorum, am, gizlim saklm yok demenin iyi bir yoludur. O yzden politikaclar topluluk nnde konuurken avular ak bir ekilde toplulua hitap ederler. Benim vatandam, hepinize iki anahtar vericem derler. Hepimiz saf gibi inanr, Acaba bagaj anahtarn da verir mi? diye dnrz. Dikkat edin, Meryem Ana ve sa heykellerinin kollar hep aktr ve eller bel hizasnn stndedir. Kucaklamaya hazr vaziyette.
Yalan sylerken en profesyonel yalanclarn bile gizleyemedii ey, gz bebeklerindeki ani ve kk bymelerdir. nsanlar yalan sylerken gz bebekleri byr. Ak renk gzllerde bunu rahatlkla takip edebilirsiniz. Amerikan Bakannn yapt konumalarn rakip lkelerde gz bebekleri yaknlatrlarak izlendiini bilin. nk, gz bebekleriniz, dnyada sayl profesyoneller hari, sizin kontrolnz dndadr. Kontrol edebilenler var m? Var. nl Dalg Pippen gibi. Pippenin kalp atlar su stnde dakikada 90 civarndadr. Yzeyde Sharaji Yoga yaparak kalp atn dakikada 75 civarna indirir. 133 metreye nefesle inen dalgcn 100 metre civarnda kalp atlar daki-
148
Hani bazlar vardr, Adamn gzne bakt m yalan syleyip sylemediini anlar diye tanrz onlar. Aslnda yaptklar tek ey, hayatn getirdii, o deeri hibir okul, hibir teori, hibir kitapla llemeyecek olan tecrbeyle karsndakinin syledikleriyle beden dili arasndaki elikileri fark etmektir. yi bir gzlemci olmaya ve insanolunun bilinsizce yapt birok hareketin anlamn okuyabilmeye baladnzda yeni ve byl bir dili konumaya ve anlamaya da balayacaksnz. yle bir talyan atasz vardr: yi bir yalanc ak ve kesin bir sesle konuup karsndakinin gzne bakan kiidir. Bu sz yalanla ilgili en iyi belirtileri anlatr.
kada 9-10a der. Alfa durumu denilen bir almayla bedeninizdeki baz deiiklikleri kontrol edebilirsiniz.
MAN yneticilerine verdiim bir eitimde st dzey yneticilerden Aydn Bey, Erbakann Almanyadaki bir tezini okuduunu ve ok etkileyici bir alma olduunu sylemiti. Evet ok zeki bir insan. Bu kii bir profesr, Almanyada fabrika mdrl yapm bir ynetici ve evinde Abuuuv lafn hi kullanmyor; ama altm milyonun seyrettiini bile bile televizyonda Abuuuv diyor. nk kydeki vatandan babaannesine dnp Aa bak babaanne bizim gibi konuuyor diyeceini biliyor. Sakp Sabanc da ynetim kurullarnda doru drst bir
1998 Eyll aynda, bir kanalda, Jlide Atein sunduu ana haber blteninde benimle politikaclar zerine bir rportaj yaptlar. Ses tonu ve vcut dilini en iyi kullananlardan ikisinin u anda igdsel olarak Demirel ve Erbakan olduunu syledim. Gerekten de nerede, hangi gruba nasl seslenmeleri gerektiini en iyi bilen iki lider olduklarn syleyebilirim. Dikkat edin, avular hep ak ve insanlar kucaklar biimde konuurlar. Erbakan ou zaman dua eder gibi ellerini yukar kaldrr. O grnty beyinlere kazr. Hatta ellerini kaldrrken Abuuuv deyiini dnn.
Trke kullanr ve normal konuurken, TV karsnda Gardam biz Gayseriliyik eklinde konumaya balad. Biz saf saf dedik ki Bizden biri. Oysa Sabancnn sadece Fransadaki yazlndaki antika otomobillerden birinin deeri bir vatandan mr boyu alaca maatan fazlayd. O yzden i yaamnda en az onun kadar baarl olan Rahmi Koa teklif gitmezken, Sakp Sabancya stanbul Belediye Bakanl iin teklif yaard.
zal, bu konudaki en etkin siyasetilerdendi. Kalem kullanarak dikkati zerine toplar, sylediklerine deer katard. Elinize bir kalem aln ve dinleyici kitlesine tutun, bir anda insanlarn kaleme kilitlendiklerini greceksiniz. Yukar kaldrn, herkes kaleme bakar. Hipnoz yapmak istiyorsanz, yani mesajnz insanlarn bilinaltna yerletirmek amacndaysanz bir cisme bakmalarn salarsnz, zellikle de parlak bir kalem seersiniz ve artl hipnozun ilk aamasn balatrsnz. Alveri yaptm bir esnafn zal hakknda sylediklerini hi unutmuyorum. Aabey, kz jaguar rvet ald, hanm puro iiyor sonradan grme, oluna zel kanal amas iin gvurlarla pazarlk yapm deyip kzyorum; ama televizyonun karsna geip seyredince gene bu adama oy veriyorum demiti. te byle benim aziz ve kymetli vatandalarm, craatn
Erdal nn iyi bir bilim adamdr. nemli bir yneticilik kariyerine de sahip bir insan. Eminim bilgili ve drst bir kiidir; ama insanlar hi etkileyemedi. My my my konutuu, beden dilini kullanamad iin kaybetti. Baykal, yllardr yzndeki ve ellerindeki tehdit ifadesini yok edemedii iin, zaln aklmzdan silinmeyen tebessmn st beynimize aktaramad iin belirli bir kliin zerine kmay baaramad. Bir de birok grmede ayann aada apraz olduunu (aklnda syleyemedii eyler olduunu gsterir) grrsnz. Elleri de genelde dinlemede, Haldun Dormen duruundadr.
150
inden programlarnda arka fonda bulunan bilgisayar ve Trk bayra bile ans eseri seilmemiti. Bu adamlara kzyoruz, ondan sonra da gidip oy veriyoruz diye hayflandnz mutlaka oluyordur. 1950li yllarn sonunda Amerikada direkt bilinaltna etki yapan bir propaganda yntemi olan eikalt kefedildi. Bu sinema ve televizyonlarda kullanlrd. James Vicary, Kim Novakn bir filminde saniyenin 30da birinde Cola i! ve Msr ye! sloganlarn ekrana yanstt. Msr satlar % 58, cola satlar % 18 artt.25 nsan gz saniyenin 30da birini yakalayamyor; ama grnty beyin fark ediyor ve grnt, beyninin bir kesine kaznyor. Yani bilinaltna direkt bir at. Bu iren yntem Amerikada daha sonra kontrol altna alnd ve yasakland. Etik kurallarn yakndan tandmz, kendi maandan, boazndan kesip evine ucuz tencere alacam diye uraan gariban insanlara elle bklebilen sahte tencereler veren veya onlar bile vermeyen, stanbuldaki bir plazadan kmadan, bir oda iinde haberler ve kimi zaman yargsz infaz yapan (bir gn, prl prl bir arkadam gazetenin kapanda Lojman almak iin evlendi, lojman alnca karsn boad, sapk memur manetiyle grmtk. Sevip evlenmeye karar vermi yrmeyince de uygarca boanmlard. Mahkeme knda bir gazeteci fotorafn ekmi, haftalar sonra mr boyu silemeyecei bir damga yemiti. nce gazeteyi arad, Eer bizimle urarsan bir haber daha yaparz hayatn kayar dediler. Dier gazeteleri arad, oradan da t iti srmaz tr kibar cevaplar ald. Avukatla konutu, ki seneye kadar bir uyar yaplr belki dediler) bu etik kurallara sahip bir medyann bu yntemi kullanmadna inanabiliyor musunuz? Kendilerine dk faizli krediler veren hkmetlere destek olup seim dnemlerinde fanatike kamplara ayrlan bir basnn, birbirlerinin karlarna dokunduklarnda birbirine
25 Packard, Vance (1957). The Hidden Persuaders. New York: David McKay Company.
1991 ylndaki krfez krizi srasnda sava jeneriinde gsterilen petrole bulanm bir karabatak grnts vard, hatrladnz m? Bu soruyu ayn hafta ierisinde Atatrk Dnce Derneinde, daha sonra da Gazi niversitesi Endstri Topluluunda yaptm ksa konumalarda toplam 250-300 civarndaki katlmcya sorduumda, neredeyse hepsinin, hatta o yllarda on-on iki yalarnda olanlarn bile hatrladn grdm. Ayn toplulua ki, gn nce, altm be Irakl bebek, brakn gda ambargosunu, ila ambargosu kaldrlmad iin ld, bunu kanz biliyor? diye sorduumda on beyirmi kii parmak kaldrd. te bizimle byle oynuyorlar, yaam ve yaamla oynayanlar bu denli acmasz ve profesyonel. Hibirimizin unutmad o grntlerin olduu CNN jeneriini tekrar izlediinizde, seilen grntlerin hepsinin ayr ayr g gruplarn etkilemek iin seildiini grrsnz. Petrole bulanm karabatak evrecileri Saddama kar kkrtrken, yanan petrol kuyular i evrelerinin desteini ABDye kazandrd; yaral bir asker duygusallar etkilerken, sava uaklar ve uak gemisi grntleri gce tapanlar ve Amerikal vatandalarn milliyetilik duygularn etkilemek iin seilmiti. Jenerii tekrar izlediimde bu grntlerin jenerikte ve sonrasnda saniyenin 30da bir aralkla kullanld-
kfredecek dzeye gelenlerin, bu yntemi kullanmadn dnebiliyor musunuz? rnein, seim dnemi bir medya grubu olarak bir parti lideriyle anlap bir dierini istemediinizi dnn; televizyonunuzda gzden drmek istediiniz lideri eytan gibi gsteren kareleri prime timeda geirirsiniz ya da baka bir yayn grubu olarak byk bir elektrik irketini size vermeye sz veren bir politikacnn sempatik resimlerini eitli aralklarla geirir ve insanlarn oyunu ynlendirirsiniz. Gzlerin fark etmedii bu resimleri beyin alglar ve unutmaz. Televizyonlarn seimler srasnda yapt yaynlarn karelerini RTKn izlemesi ok ilgin sorular karabilir.
152
ndan emindim. Nasl olsa kimse o karabatan yllar nce bir Fransz petrol tankerinin skoya aklarnda batmasyla petrole bulanp ldn aratrmayacakt26, renseler bile altm be bebein ldn duyuramadklar gibi kimseyi haberdar edemezlerdi. En azndan siz rendiniz, bu byk mutluluk; bir bilgi huzmesi, bir kapnn altndan ieri szd.
1900 ylndan bu yana, Amerikan bakanlk seimlerinde rakiplerinden ksa olan, sadece iki aday bakanlk koltuuna oturabildi: Nixon ve Carter.27 Bu verilerden yola ktnzda Demokrat veya Cumhuriyeti Parti olarak bakan aday seiminde dikkat etmeniz gereken ey, rakibinizden daha uzun ve daha yakkl olmanzdr. Adaynz hakknda farkl ve olumsuz bir bilgi sahibi olsanz hatta sapk olduunu bile bilseniz Naslsa ortaya kmaz deyip aday gsterirsiniz ki devleti ynettii odada stajyerleriyle yatt ortaya ktnda (bir tanesi ortaya kt) bunu lehte propagandaya bile evirebilirsiniz. Yine Pittsburg niversitesi mezunlar arasnda 1972de yaplan bir aratrma boylar 1.87-1.92 snrlar arasnda olanlarn baka etmenlere bal olmakszn, arkadalarndan %12 daha yksek cret aldklarn gstermitir (Pittsburg niversitesi uzun boylulara daha yksek cret verilmesinin nedenini bulamam. Ayn aratrma Mara St mam niversi26 zgren, Ahmet erif (2006). Eikalt Bycleri. Ankara: Elma Yaynevi. 27 Richard Milhous Nixon - Jimmy Carter.
ngilterede ilk kez Margaret Thatchern uygulad, seimlerde o gne kadar kullanlmayan bir yntem vardr. Thatcher, herhangi bir ngiliz politikacnn uygulamaya tenezzl etmeyecei bir ey yapar, eline yar dolu bir poet alr ve herkese Eskiden u kadar poundla bunun tamamn dolduruyordunuz diye gstererek, palama dediimiz eyi yapar. nsanlar o grnty unutmaz, Thatchera o torbay dolduracak insan gzyle bakarlar. 1970li yllarda ayn eyi Erbakan yapm, bo bir fileyle halkn karsna kmt ve insanlar, o grnty unutmadlar.
Ken Coopern28 kitabnda 1960 Kennedy ile Nixonn TV mcadelesi ayrntlaryla verilir. Bir ak oturumun dengeleri nasl deitirdiinin en iyi rneidir bu. Nixon ak oturuma karken ok fazla hata yapar. Arka fonla ayn renkte elbise giyer, bu Kennedyye gre daha az dikkat ekmesine neden olur. Beyaz yzndeki sert sakallar, ne kadar dikkatli tra olursa olsun dikkat ekmektedir. Bunu engellemek iin yzne bol pudrayla makyaj yaplr; fakat bu da Nixon solgun ve ifadesiz gsterir. Gr kalar gzlerini glgelemesin diye aaya konulan spotlar terlemesine yol aar, pudra silinerek sakal daha da ok grnr. Bir de Nixon konuurken kameralar Kennedyyi gsterdiinde, Kennedy onaylamaz biimde (nceden hazrlanmtr) kafasn yana sallarken, Kennedynin konumalarn, Nixon onaylarken yakalanr. Tm bunlar birletirildiinde tartmay gazeteden okuyanlar iki tarafn birbirine stnlk salayamadn dnrken, seyredenler Kennedynin ak farkla stnlk saladn dnyorlard. Ak oturum herkesi etkiledi ve Kennedy farkl kazand. Ken Cooper, kitabnda aslnda tek bir ak oturum olduunu yazar; ama bu bilgi yanl. Nixon-Kennedy yedi TV tartmasna katldlar (iinizden Amerikal bilmiyor da, sen mi biliyorsun diyorsanz aynen yle). Bala, onaylamayla ilgili bu rnekten Beyaz Saray ders alm grnyor. Clintonn azil srecinin balatlmas ile ilgili karardan sonra Clintonn yzne Arkadan baklanm ifadesi taknarak yapt konumann tm boyunca, Hillary ban (otomobil arkasndaki oyuncak kpekler gibi) onaylar bir ekilde sallad. Clintonn zerinde en inandrc renk olarak kabul edilen lacivert bir takm ve koyu mavi bir kravat vard.
28 Cooper, Ken (1989). Szsz letiim. stanbul: lgi Yaynclk.
tesinde yaplm olsayd irketlerin imdi bu adam deve gibi yer arkada, biz ona %12 daha fazla verelim diye dndkleri ak seik ortaya kard).
154
Bizdeki en hatrlanr oturum ise 12 Eyll sonrasnda ilk seimlerden nce yaplandr. Kenan Evren eski askerlik arkada Turgut Sunalpi destekler, hatta televizyonda herkesi bu partiye oy vermeye ynlendirirken (seimden birka gn nce Evren, Trkiyenin tek kanal olan TRTye km, vatandalar zala deil, Sunalpe oy vermeleri ynnde uyaran bir konuma yapmt. Kenan Evren, Cumhurbakanln % 90nn stnde bir destekle kazanan bir ynetici konumunda bu uyary yapmt) ve tm basn Sunalpe kaytsz artsz byk destek salarken ak oturumda General Turgut Sunalp, Tutankamon gibi glmsemeden oturmu ve karsnda bir tabur asker varmasna sert konuarak Nixonn yaadn yaamt. Turgut zal glmseyen tavr ve daha nce bakanl srasnda oluturduu sempatisiyle ve oturumdaki glmsemesiyle, by, boyu ve konumasyla halktan biri havasyla ve kimsenin ans vermedii sosyal demokrat Necdet Calp de Kpry sattrtmam, efendim! diye elini masaya vurmas ve sempatik tavrlaryla oy toplamt. Gnmz politikasnda medya mthi etkili olmakta, bu iki g oda siyasetiler ve medya birbirlerine byk destek salamaktadr.
Hillary, Billi onaylar grnyor. Bill ise ok zgn!
leme ise politikaclarn kulland ilgin tekniklerden bir dieridir. Dinleyiciler zerinde yaplan bir aratrma unu gstermi: Kalabalk bir gruba konuma yapyorsunuz ve Size yol getireceim, elektrik probleminizi zeceim diyorsunuz, insanlar alklayp alklamama konusunda kararsz kalyorlar. Ayn gruba eyi yapacanz st ste sylediinizde, dinleyiciler kendilerini alklamak zorunda hissediyorlar.29 Size yol getireceim, elektrik probleminizi zeceim ve sizi il yapacam dediiniz anda bunu sylediiniz yer Adana olsa bile dinleyenler Biz zaten iliz demiyorlar, etki mthi artyor ve alklyorlar. Batl politikaclar bunu etkin bir ekilde kullanyor. Tabii baz yerlerde uygun olmayabilir, Enflasyon ya decek, ya decek, ya decek! rneinde olduu gibi. Bundan sonra politikaclarmz vaat verirlerken dikkatle izleyeceinizi biliyorum. Vaat verirken hangilerinin leme yaptklarna dikkat edin. Yapanlar bir eitim almlardr. leme etkiyi hep artrr. Bana masallar ve nisan gneini hatrlatan yerine Bana masallar, Nisan gneini ve gneyde kimsenin bilmedii o byl sahillerde esen meltemleri hatrlatan tatl kza... derseniz kardaki Ben zaten tatlym demeden sizi alklar.
Politikac ve i adamlarnn karya mesaj vermek iin kullandklar aksesuarlar da vardr. Hrkanzdaki timsah logosu Bakn benim bunu alacak kadar param var mesajn verirken, yllar nce Polo oynayan beyefendi diye yorumladnz bir logo, sahtesi ok yaplp tm tatil yrelerinde tezghlarda tanesi 10 dolara satld iin Elinde omakla beygiri dven herif durumuna dp eski havasn kaybedebilir. Ye krkm ye (fine feathers make fine birds) gibi ataszleri tm dnyada geerli olduu iin Amerikada zpr yuppieler iin Rolex saat ve benzeri
29 Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York: Routledge.
Aksesuarlar
156
pahal kuamlar kiralayan dkknlar var (marka dknlnn salaklk dzeyine geldii lkemizde bu i kolunun uyank giriimcilerce deerlendirilebilecei kansndaym).
Evet aksesuarlarla etrafa birok mesaj verebilirsiniz. rnein gz bozuk olmad hlde numarasz gzlk takanlar, etrafna bilgili ve entelektel bir hava verirler. Gne gzlnn de verdii mesajlar vardr, bknlk (ya da Ne zaman karma bir televole kameras kacak? Ne zaman nl olacam? diye bekleyenlerin kendilerini saklyormu gibi grnp aslnda her gece ekranda olma istei) gibi tavrlar yanstr. Bir de, kapal havalarda bina iinde bile gne gzl takanlar vardr. Profesyoneller gzl karsndakini ynlendirmek iin de kullanr. Dikkat edin, bir ak oturumda, deneyimli ve gzlkl bir politikac, karsndaki konuurken gzln takar, kendi konuurken karr. Bu hareket karsndakini bir sre sonra Pavlovun kpei hline getirir. Gzl kard anda szn ona getiini karsndaki hisseder ve susar.
30
Reagan dnemindeki Beyaz Saray Szcs Norman Whitewater konuurken gzln indirmi gryorsunuz. Soru sorulmasn istedii an gzln tekrar takacak, karsndakinin susmasn istedii an gzln karacaktr.
30 Newsweek dergisi, 1988.
Sigara, puro ve pipo dumann takip ederek karnzdakinin ruh hlini yakalayabilirsiniz. Bu olur mu? Olur. Bakn, doumhane koridorunda volta atan baba adayn dnn, duman aa flyordur ve mutlaka sert, keskin bir fleyii vardr. Bir iten baaryla kan bir ynetici ise arkasna yaslanp duman yukar fleyecektir.
Sigara, pipo ve puro da ayr mesajlar verir. Sigara daha gnlk ve sradandr, her gn rastlayabilirsiniz. Hzl ve abuktur. A tipi diye snflandrlan (aceleci, abuk karar verebilen ve sinirlenen, hrsl, sorumluluk sahibi) insanlar sigaray tercih eder. Pipo imek ise bir tr trendir, uzun zaman ister. Pipo entelektellii, biraz karamsarl, daha ok dnceyi ve edebiyat, ince bir mzik zevkini anlatr. B tipleri (sakin, yava karar veren, hrssz, geni, zor sinirlenen) pipoyu tercih eder. Puro ierek baka mesajlar verirsiniz, insanlara dersiniz ki: Benim kaaklkla zengin olduumu herkes biliyor; ama bakn koca bir kulbn bandaym ve kimse bana dokunamaz ya da Ben bakanm, ama mteahhitlerle, onlarn zel uaklaryla yurt dna gidip % 5 komisyonla i balyorum veya Kocam inanlmaz ykseldi ve devletin bu kademesine geldi, u anki makammla kendim arasndaki bir trl hazmedemediim bu fark kapatmaya alyorum, bakn puro iiyorum, bakanlara el ptryorum veya Flo kaaklyla zengin oldum; ama bakn 1. snf tarm arazisine yaptrdm, imar izni olmayan konutlarn aln devletin bandaki insanlara yaptryorum, garibanlarn evini ykarsnz; ama benim siteme dokunamazsnz ya da O adam benim ldrttm btn bir ehir halk biliyor; ama benim yle bir politik ve medya gcm var ki cinayeti btn bir medya baka bir adama ykledi, bakn kimse bana dokunamyor dersiniz, insanlara. Eminim siz baka eklemeler yapmsnzdr.
158
Olumlu duygular, rahatlama, sakinlik ifadesi.
flemenin srati ise duygunun younluunu gsterir. Aa ve yava fleyen daha az gerginken, sert fleyen daha sinirlidir. Bir seminerimde dinleyicilerden biri Benim bama u geldi, bir keresinde karmdaki hanm, duman aa yukar deil de, yzme fledi, peki bu ne anlama gelir? diye sordu. Ben de Bekr msn? diye sordum. Evet cevabn alnca, Bunun anlamn bilmezsen tabii bekr kalrsn dedim ve Anladm hocam cevabn aldm. Byklar ve sakallar da mesaj verir. Bunun ayrntsna girmemem gerektiini dnyorum. nk hangi byn
Olumsuz duygular, gerginlik, i sknts, endie ifadesi.
veya sakaln deiik bir imaj artrdn zaten biliyorsunuz. Bir rnek vermek gerekirse, bir kurban almaya gidiyorsunuz, kurban satan adam ince telli yuvarlak gzlkleri olan, kei sakalll ve papyon takan biri ise oka girersiniz.
Giyiminiz ve aksesuarnzla karnzdakine kim olduunuzu ve kurumunuzu anlatrsnz. nsanlar sizi giysilerinizle karlar, dncelerinizle uurlarlar; ama dncelerinize giysileriniz ve aksesuarlarnz deer katar. Mevlanann ok gzel bir sz var:
Evet, i yaammzda etrafnzda dolaan bir sr takm elbise, sizinle toplantya giren kalemler, sizden randevu isteyen saat markalar, size i veren purolar, ortaklk kurmak isteyen haval markal deri antalar greceksiniz. Belki de bir parfm markasna k olacak ve bir gne gzlyle flrt edeceksiniz. inde insan olmayan elbiseleri grebilmeniz iin Mevlanann hayata bakn anlamanz gerekir. e eleman yerletirme grmesi eitimi verirken profesyonellere retmeye altm en nemli nokta ilk intibann etkilerini silebilmeleri. Batl yazarlar
Ne insanlar grdm stlerinde elbise yoktu; Ne elbiseler grdm iinde insan yoktu.
160
karnzdakinin grntsne nem vermenizi anlatrlar kitaplarnda, bense tam tersini savunuyorum. Siz bulunduunuz ortama uygun giyinin; ama karnzdakinin fiziinden etkilenmeyin. lk otuz veya doksan saniyede oluturduunuz o intiba kolay kolay deimez. Karnzdaki pala bykl, dalyan gibi i adamnn sa kulana takaca nokta kadar bir kpe sizi grme boyunca duygudan duyguya gtrecektir.
Satclara ve konumaclara insanlarn aklnda kalmalar iin zerlerinde farkl bir aksesuar bulundurmalar tavsiye edilir, i grmesinde bunu takn derler. O kadar adayn arasnda bir farkllnz, aklda kalclnz olsun. Farkl renk bir kravat, bir rozet vs. O yzden gazetelere kendi paralaryla tam sayfa ilan verip Trk gurusu Selami aranzda, hepinize yaamn ve i yaamndaki baarnn srlarn reteceim diyen uzmanlarn (veya uzman avularn) pembe zerine sar puanl papyonlar taktn grrsnz (bu yzden gurunun yannda ya da yanabiliyor). Crtlak bir papyon aklnzda kalr. Yirmi drt resim karesinden farkl olann bilinaltna girdii gibi.
Demirel politik hayat boyunca apkasn ayrt edici bir sembol olarak kulland.
Demirelin kalabalklara sallad apka gibi, o sizi dier liderlerden ayran bir semboldr. Ecevitin mavi gmlei ve kasketi gibi, kasket de ayrt edici bir semboldr. Tayyip Erdoan karanfillerle zdelemeye alrken, Erbakann parlak sar kravatlar, Mesut Ylmazn beyaz yakal gmlekleri, Tansu illerin fular gibi. Ayrt edici semboller sizi aklda brakr, Trke byle bir eye ihtiya duymad, kaln kalar yeterince farkllk oluturuyordu. Hitlerde fark yaratan ise badem bykt.
Erbakann sar kravat
Ecevitin mavi gmlek ve kasketi
Trkein kalar
illerin fular ve beyaz kyafetleri
162
Kadnlar flrtle ilgili ipularn yakalamada ve vermede erkeklere gre defalarca daha stndrler, dikkatlidirler. Erkeklerin bu konudaki yeteneksizliklerini en ok Hacettepenin Feycan, ODTnn Best gibi eitli cafelerinde ve muhallebicilerde grrsnz. Bizler genelde gzmze kestirdiimiz kza, Erol Tan kurbann ldrmeden bir saniye nceki bakyla, gzmz hi ayrmadan mthi bir konsantrasyon ve Daha nce ok kz bakmla ldrdm, inallah be on saniyeye kadar sen de Hakkn rahmetine kavuacaksn sertliiyle bakarz. Bir de bunun tam tersini, yani holand kza Karpuz kabuu grm merkep gibi srtarak bakanlarmz vardr. Sonra da birahanelerde erkek erkee imek zorunda kalrz. Gerekten ilgiyi en ok belirten ey baklardr ve kadnlar bunu kaamak, omuz zerinden sk aralklarla hafif glmseyerek ve salarn atarak yaparlar ki biz sazanlarn kolaylkla oltaya atlamasna neden olurlar (sazann piirilecei yer nikh masasdr). Kar cinsten holanan kiinin gz bebekleri byr ve parlaklar. Sizinle ilgilenen kar cinsin gz bebeklerinin mthi bydn rahatlkla grebilirsiniz (bilmeyen arkadalar iin gz bebeklerinin karanlkta da otomatikman bydn tekrar belirtmek istiyorum, herhangi bir kazaya neden olmayalm).
imdi, bu kitab almanzn asl nedeni olan konuya gelmek istiyorum, flrtte beden dilinin kullanm. 1998 yl ubat ay olduunu tahmin ediyorum. Bir konuma yapmak iin davet edildiim TBTAK salonunda irin mi irin, yaa da hayli olgun bir hanm ayaa kalkt, erif Bey, ben sizden flrtte beden dili nasl kullanlr onu renmeye geldim, yakalamken anlattrmadan yollamam diyerek, hepimizi kahkahaya bodu.
Flrt
zellikle kot pantolonla yaplan baparmak ieride, drt parmak darda duruu, cinsel mesaj olarak yorumlanmaktadr.31 Bu duruu kot pantolon giyen kzlarda da nadiren grebilirsiniz. Umberto Econun32 giyimin insan davranlarn nasl etkileyebildiini gsteren ok ilgin bir yazsn okumutum. Gerekten de giydiiniz kot genital blgelerinizi skarak sizi uyarr, kendinizi hep bir kalbn iinde hissedersiniz. Reklamlarda st taraf plak, altnda kot, kzlara cool baklar frlatan birine, alvar giydirin, yakas da ilikli pazen bir gmlek, bir de pou! Tavrlar bir anda deiir, cinsellikten eser kalmaz.
ki cins de ilgi duyduklarnda daha dik durmaya ve stlerini balarn dzeltmeye balarlar. Erkekler daha ok kravatlarn, yoksa salarn ve pantolonlarn dzeltirler.
Bedazzled filminde Liz Hurley. Krmz elbisesi seksi, bilek ii sekse ak olduunu artryor.
Kadnlarn bilinli yaptklar, gzleri ksma, dudaklar hafif aralk ve slak brakma gibi davranlarn dnda bilin32 Eco, Umberto (1993). Gnlk Yaamdan Sanata. ev. Kemal Atakay. stanbul: Adam Yaynclk. 31 Zielke, Wolfgang (1993). Szsz Konuma. stanbul: Say Yaynlar.
164
siz yaptklarn dndm birka eyi belirtmek istiyorum. Size ilgi duyan bir hanm farkna varmadan salaryla oynamaya balar, bu ilgiyi gsteren en nemli ipularndan biridir. gdsel olarak cephesini erkee dner, araya el kol engeli koymaz. Kadnlarn bilinsiz olarak yaptklar en nemli hareket ise ilgi duyduklar erkee el bileklerinin iini gstermektir. Bunu zellikle sigara ierken yaparlar. Dar ilgi mesaj vermeyen bir kadn bileini ieri doru evirirken, etrafta ilgi duyduu bir erkek olan kadn ise bileinin iini o erkee gsterecektir.
1980lerin ortalar, Kayp Kzlar filminde Ahu Tuba, Nuri Aloya ve bize sigara ierken bilek iini gsteriyor. Oysa Nuri Aabeyimize bilek ii gstermeye gerek yok; o her eyi bilek ii gryor, gazoza ilac oktan atmtr zaten. Bu arada ilgisiz, ama Nuri Alo ve pipo sper gitmi deil mi?
Elin bkl olmas ise ilgiye dier bir iarettir. Bu bilgiler nda dnnce, ecinsel ya da efemine diye nitelendirdiimiz erkeklerin, genelde kadnlarn hareketlerini deil de; flrt hareketlerini taklit ettiklerini hayretle fark edeceksiniz. Ksa salarna ramen sa atmalar, bilei bkmeler, sigara ierken bilek iini gsterme, bacak bacak stne atarken kala blmn aa karma gibi.
Poz veren fotomodellerin cinsel ekicilik yaratmak iin bileklerinin hep bkl olduunu greceksiniz. Ayn hareketi ecinsel erkekler kardakilere mesaj vermek iin kullanrlar. Marilyn Monroenun da tm pozlarnda bileklerini bkl grrsnz.
166
Angelina Jolienin iki pozu. Dudaklarn yar ak oluu ve ellerin dudaklarnda oluu seksi ve ehveti anlatyor. Gzlerin yana bakmas aklndan bir eyler getiini hissettiriyor. Sayn Pittten zr diliyoruz.
Biz erkekler ise genelde diisinin etrafnda dolaan gvercinin ne yaptn bilmez, hareketlerini taklit ederiz. ki tarafn da verdii dier bir mesaj ise bir frsat bulup bir saniye de olsa dokunmaktr. Bu bilinli yaplan bir ey deildir. Ama genel olarak dokunma istei kendisini byle gsterir. Her dokunmay bu ekilde yorumlama ansmz olmadn dnyorum. Ama size ilgi duyan
kar cinsin bir frsatn bulup size dokunduunu greceksiniz (bunun belediye otobslerinde gerekletirilen ekli konumuzun dnda). Halk Bankasnn 600e yakn
ube mdrne iki yzerli gruplar hlinde verdiim se-
minerlerde, bir ube mdr Idrda eer bir erkek, bir kzn kolunu tutarsa o kz kyde bakas isteyemez, o gencin olur demiti. Bu da sahiplenmeyle ilgili ilgin bir rnek. Bu arada aramzda u anda Idra gitmek zere hareketlenmi arkadalar olabilir, kz daha nce tutmu birileri olabilir, en azndan uyaralm istedik.
168
169
Akl kendinin yeridir ve kendi bana cehennemi cennete, cenneti cehenneme evirebilir. Milton33
BEYN, DUYGULAR VE BEDENMZ

Yaplan birok aratrma, duygularmzn beden dilimizi etkiledii gibi ilgin bir ekilde beden dilimizin de duygularmz etkilediini gsteriyor. Ertesi gn nemli bir raporunuzun olduunu dnn, eer raporu uzanarak hazrlamaya kalkarsanz be dakika sonra uykunuz gelir. Duruunuz duygularnz etkiler. Kollarnz kavuturup, bacaklarnzla kapandnzda algnzn da azaldn, duygularnzn negatife dntn greceksiniz. Kollarn kapanmas algnz mutlaka azaltr. Ayn zamanda karnzdakinin sizinle olan iletiimi azalr. Bir i grmesinde sizi kollar kapal, bacak bacak stne atm dinleyen birini ikna etme ansnz ok dktr. Columbia niversitesinden Psikolog Prof. Dr. Robert Kraussn American Journal of Psychologyde yaymlanan aratrmas buna iyi bir rnektir. Deneklerin kollarna elektrotlar balayan Krauss, somut kelimeler sylenirken kaslarn hareket etmediini, soyut kelimeler sylenirken kaslarn hareket ettiini grd. Ayn aratrma bnyesinde, deneklere baz kelimelerin tanmlar yapla33 Bu sz aktaran: Vassaf, Gndz (1996). Cennetin Dibi. stanbul: Ayrnt Yaynlar.
170
rak kelimeleri hatrlamalar istendiinde, hatrlama almas esnasnda ellerini kullanmas yasaklanan insanlarn somut szckleri bulmakta zorlandklar, ellerini hareket ettirenlerin ise ayn kelimeleri daha ksa srede bulduklar tespit edildi. Topluluk karsnda konuurken hareket edin, beyninizin de hareketlendiini hissedeceksiniz (bende hibir hareketlenme olmuyor, o ayr).
Neuro Linguistic Programming zerine yaplan bir aratrmada ise, insanlardan kendileriyle ilgili sfatlar yazmalar istendi ve ok ilgin bir sonu ortaya kt. Sa elini kullanarak yazanlar kendileriyle ilgili daha ok resm sfatlar kullanrlarken, sol elini kullanan denekler daha yaratc, duygusal ve iten tanmlamalar yaptlar. rnein, sa eliyle daha ok tutumluyum sfat kullanlrken, sol elle cimriyim sfat yazld. Bu da beynin loblaryla ilgili bir sonu. Beynin sa taraf vcudun sol tarafna hkmederken, sol lob vcudun sa tarafna hkmeder. Beynin sol lobu mantkl, disiplinli ve planlyken, sa lob yaratc, duygusal, itendir. Bu deneyde grnen ilgin sonu, vcudun sa tarafn kullanrken sol lobu da harekete geirdiimizdir, yani sa elle yazarken daha mantkl dnyoruz, sol elle yazarken beynin daha yaratc, daha duygusal olan sa lobunu harekete geirdiimiz iin daha duygusal dnyoruz. Vcudunuzu kullanarak beynin ileyiiyle ilgili deiik sonular oluturabilirsiniz. Futbolda sol ayakl oyuncular, oyun iinde, sol ayaklarn youn olarak kullandklar iin beynin yaratc sa lobu hep harekettedir. O yzden solak oyuncular hep daha yaratc ve yetenekli olarak tannrlar (Maradona, Hagi, Prekazi, Sergen, Platini, Tmer, Abdullah gibi). Bu oyuncular daha yaratc olan sa loblar daha aktif olduu iin sol ayaklarn zaten kullanmaktadrlar; ama tam tersi etki de oluturmaktadr; yani vcudun sol taraf aktif olduu iin beynin sa tarafnn etkinliinde art meydana gelmektedir.
Beyin, Duygular ve Bedenimiz 171
Duruunuzu deitirmeniz alglarnz, dolaysyla duygularnz etkileyecektir. Bedeninizdeki deiiklikler beyne mesajlar gnderir ve vcudun kimyasal salglar deiir. Biz de stres verici duygularmz bu ekilde kontrol edebiliriz. Sakz inerken midemiz bir eyler yediimizi zannedip asit salglar ya da topuklu ayakkab giyen kadnlarn her iki ayan topuklar da yukarda olduu iin beynin serebral dengesi bozulur; beyin, iki ayan bir arada atldn zanneder (bu demektir ki yenge, yksek topuklu ayakkab giydiinde onun dengesiz davranlar hogryle karlanabilir. Ayakkab topuksuzsa zaten film tamamyla kopmu olabilir, oradan yava yava uzaklan).
Dr. John Diamond Davransal Hareketbilimin dnyadaki kurucularndan olup vcuttaki birok deiiklii tims bezinin durumuna balar. Tavrlarmz deitirmenin yan sra duygusal durumumuzu denetlemenin bir baka yolu daha vardr. Bu yol, durularmz ve yz ifademizdir. Tm durular arasnda en evrensel iki durutan bir tanesi, kabullenmeyi ifade eden ban dikey bir ekilde sallanmas ve dieriyse reddetmeyi ifade eden ban yatay olarak iki yana sallanmasdr.34 Btn durularn belli meridyenlerle ilikileri vardr; bu kabul etme ve reddetme hareketleri dorudan doruya tims beziyle, bedenin tm meridyen sistemindeki enerjinin yneticisiyle ilikilidir. Bu kolayca kantlanabilir. Tims bezi zayf olan bir insandan ban birka kez aa yukar sallamasn isteyin. Tims bezi, test sonucunda gl kacaktr. Kart olarak, tims bezi gl olan bir insandan ban iki yana sallamasn isteyin. Bu durumda tims bezi zayf kacak. Glmsemenin ne kadar gzel ve yararl olduunu biliriz. imdi glmsemenin tedavi edici deerini de gsterebiliriz. Glmseme kas, zygomaticus ma34 Tabii, Dr. Diamond Trkleri tanmyor, kelleyi geriye atarak ve Ih diyerek hayr diyen bizleri.
172
jor (elmack kemiine ait byk kas) olarak adlandrlr. Gerek bir glmseme, ayn zamanda alt gz kapaklarnn kaslarn da ilgilendirir. Aksi takdirde souk glmseme Kumarbaz glmsemesi olur. Bedendeki dier kaslar belli meridyenlerde iliki iindeyken, zygomaticus major kas da tims bezi ile iliki ierisindedir. Eer tims bezine dokunularak yaplan testte bu bezi zayf olan bir insan bulursanz, glmsemesini salayn. Testi yeniden uyguladnzda tims bezi gl kacaktr. Eer onu glmsetmek yerine, tpk bir bebee yaptnz gibi yanaklarndan kesme alrsanz ayn glendirici etki elde edilecektir. Glmseme kaslarnn zerindeki deride bulunan alc sinirler bu mekanizmay harekete geiriyor gibidir. Deneinizin bedenini bu ekilde, glmsediini dnmesine neden olarak kandrrsnz.35 Dr. Diamond ayn ekilde yzdeki yanak kaslar aaya doru ekildiinde, kiinin duygusal durumunun ktletiini ortaya karmtr. Davransal Hareketbilim bu durumlardaki deiikliklerin daha ok tims beziyle ilgili olduunu gstermektedir. Fakat, vcut duruumuzdaki ve yz ifadelerimizdeki deiiklikler duygularmz, daha nemlisi, aynalama konusunda bahsettiim gibi, karmzdakinin de duygularn etkilemektedir.
Kambur, ne eik bir duru, ruh hlimizi de eip bker, karmzdakinin nnde daha ezik ve eit olmayan duruma deriz. Oysa dik ve salam bir duru, ruh hlimizi de gl klar. Yzmzdeki bir glmseme duygularmz da daha gl bir hle getirir. Bize hayatmzdaki en nemli glerden birini geri getirir, Hayat Enerjisini. Bozuk bir duru ise Hayat Enerjimizi geri alr. M. Carrington diyor ki: ... nsanoluna zg, yukarya doru dik duruumuz, benzeri olmayan bir baardr... En mkemmel
35 Diamond, John (1995). Bedeniniz Yalan Sylemez. stanbul: Dharma Yaynlar.
Silahl Kuvvetlerde bizim yaptmz da budur. Askeri alrsnz, ona iki ay boyunca sadece Saa dn, sola dn, rahat, hazr ol, yat, kalk yaptrrsnz. ki ay iinde askerin btn kontrol sizin elinize geer. Bedenini kontrol altna aldnz askerin beyni de sizin kontrolnze geer, isterseniz yz askere Yat, srn dersiniz, hepsi amurun iinde srnr. atmann en pis annda, Kar tepeye srnerek ulan dediiniz asker, zerinden geen kurunlara ramen emri yerine getirir. Asker disiplini ve vatan sevgisi olmad iin bunu baaramayan ve Yiyecek bulamayan insanlar inanlarn yer felsefesinden yararlanarak terrist toplayan blc rgt PKK ise, bunu terristlerine esrar iirerek salar. Beyni kontrolden karr. Mesaide karnzda esas duruta bekleyen astnz size itirazda bulunmaz, her sylediinizi kabul etmek durumundadr. Karnzda, vcudu niformaya sarlm, esas durutaki astnzn beyni de esas durutadr. Ellerini hareket ettirmedii srece, Prof. Dr. Kraussun aratrmasnda tespit edildii gibi hem soyut-somut kelimeleri hatrlayamaz hem de fikir retemez, fikri varsa bile karnzda belirtemez. Emniyet Genel Mdrlnde orta ve st dzey yneticilere verdiim lider yneticilik seminerlerinde, dikey hiyerari ile yatay hiyerari konusunu anlatrken gen bir komiser, Ben baz fikirlerimi stme aktarmak iin planlama yapyorum; ama o kapy alp byk makam odasna girip esas durua getiimde hibir eyi aktaramyorum demiti. Ofis dzenlemenizden karnzdakinin vcudu-
duru ekli ve btn kaslarn tmyle abadan kurtulduu, duygusal ve motor mekanizmann karlkl iliki araclyla glerin mkemmel dengede olduu bir durumdur. Btn bu baarnn en esiz nitelii, abadaki bu azalmadr.36
36 Diamond, John (1995). Bedeniniz Yalan Sylemez. stanbul: Dharma Yaynlar.
174
nu ne denli serbest braktnza kadar, tm bu ayrntlar almann niteliini belirler. Bu yzden sert brokratik yaplarda, zellikle devlet kurumlarnda yaplmaya allan toplam kalite ve beyin frtnas almalar ou zaman omurilik soan rzgrlar olarak sonulanr (Emniyet Genel Mdrlne verdiim seminerlerde karmda grdm aydn ve prl prl topluluk beni bir Trk vatanda olarak ok heyecanlandrd. Bize eitli ekillerde sunulan polis portresinin ok dnda, Trkiyenin geleceiyle ilgili k veren, bilimsel ve profesyonel dnen bu ynetici grubu gelecein polisini ekillendirmeye alyor. Bunun olumlu sonularn nmzdeki yllarda greceimize inanyorum. 1998 ylndan beri Emniyet Genel Mdrlnde ve Silahl Kuvvetlerde bu konularda eitim ve seminerler veriyorum, sonularn da byk bir sevgiyle izliyorum).
R. W. Sperry diyor ki: Hem sa hem de sol beyin kendilerine zg bir hafza zincirine ve dier lob tarafndan girilemeyen bir renme deneyimine sahiptir. Birok adan iki balantsz lob da kendilerine ait ayr birer akla sahip gibi grnrler.37 Beynin almasn ticariletiren ve retim alanna sokan Tony Buzan, Sol beyinle planlayn, sa beyinle ynetin! slogann kullanr.38 Asl nemli olan ise beynin iki lobunu birden alr hlde tutmak ve geili almay yapabilmek. Bunun iin nerilen yntemler arasnda telefonla konuurken devaml ayn kula kullanmamak bile var. Beyin byl bir dnya. Tam on iki milyar sinir hcresinden oluuyor (sonra sayarsnz, ltfen imdi okumaya devam edin). Beyin hcreleri arasndaki balantlar, tm dnyadaki telefon sistemlerinden 1300-1400 defa daha
37 Diamond, John (1995). Bedeniniz Yalan Sylemez. stanbul: Dharma Yaynlar. 38 Buzan, Tony (1999). Akln En yi ekilde Kullan. stanbul: Arion Yaynlar.
fazlaym (tandnz kimi politikaclarda ve yneticilerde sadece evdeki televizyonun uzatma kablosu kadar bir balant kullanlm olduunu dnyor olabilirsiniz; mmkndr) ve siz, u anda bu cmleyi okurken beyninizde saniyede yz bin civarnda kimyasal reaksiyon oluuyor (evet, aynen u anda mrldandnz gibi gvur oturmu bunlar hesaplam). Beynimizin kullanabildiimiz kapasitesi ise sadece % 7 civarnda. Bunu da ou zaman gereksiz bilgilerle dolduruyoruz. Antalyada verdiim bir seminerde, Adanal bir i adam, Ben ajanda kullanmyorum ve bundan ok memnunum. Hibir eyi de unutmuyorum demiti, ona Albert Einstein rneini vermitim. Einsteinin zek dzeyini konumaya gerek yok. Einstein evinin telefon numarasn bilmezmi. Nasl olur da bilmezsiniz? diyenlere, Bir not defterinin tutaca bilgi iin beynimi megul etmem cevabn verirmi, rahmetli! nsanlar grsel olarak dndkleri eyleri daha zor unuturlar. imdi sizden unu yapmanz istiyorum. Aadaki on kelimeyi yava yava okuyun, her kelimeyi tek tek dnn, tekrar baa veya bir nceki kelimeye dnmeyin, sonra kitaba bakmadan srasyla hatrlamaya aln. 1. Bisiklet 2. Tavuk 3. Yourt 4. Araba 5. Saat 6. p
7. Karpuz 9. Kalem
8. Televizyon 10. Sandalye
176
Eer foto belleiniz yoksa birka kelimenin sras mutlaka karmtr. imdi ayn almay u ekilde deneyin. Beyninizde grsel renkli bir film oluturun. Bisiklet gidiyor, zerinde bir tavuk var, zerinden getii yourt, arabann iindeki saate sryor, saate bal ipin ucunT da bir karpuz var, (TVde grnt hlinde) bir kalemi saplayp karpuzu sandalyeye koyuyorsunuz. imdi filmdeki grntleri dnn ve saymaya aln. Kelimeleri rahatlkla sayacaksnz. Baka bir egzersiz veriyorum, ltfen deneyin. 20 kelimeyi ve daha fazlasn rahatlkla sayabilirsiniz. 1. Krmz 2. At 3. Kt
4. Uak
5. arap 7. Altn 9. Ev
6. Mikrofon 8. Ktphane 10. Fil
Bu kelime hatrlamann bir yntemi daha var, konumuzun dnda kald iin deinmiyorum. Bu kelime hatrlama yntemleri, eski Yunandan bu yana kullanlyor, yani Buzann kefettii eyler deil; ama Amerikallar her alanda olduu gibi satmasn biliyor. Oysa Mark Twain, Belleinizi doldurmaya almayn, zihninizi gelitirin der. Trk Zek Vakf tarafndan 2002 ylnn en zeki insan seilen Boaziili kza, spiker bir soru sordu:
Mthi bir belleiniz vardr herhlde? Yoo dedi kzcaz, Hatta hafzam ok ktdr, fakat bilgiye ulamann yollarn biliyorum. Belleinizi deil, zihninizi gelitirin; ama bunun iin Amerikallara para kaptrmayn.
Beyin grnt kullanmyla ok yakndan ilgilidir, gzleri takip ederek kimi dnceleri yakalarsnz. Karnzdaki kii sizinle konuurken sana doru bakyorsa, beyninin sol lobunu kullanyordur, yani tasarlama ve planlama yapyor olabilir. Sola doru bakyorsa, sa lobu kullanyor olabilir, yani hatrlyordur ve byk ihtimalle hayallere dalmtr. Karnzdakinin gz hareketlerinin size verebilecei ipular yle olabilir:
Grsel tasarlama
Koku hatrlama
Grsel hatrlama
Ses tasarlama
Duygusal sentez
Ses hatrlama
Bedensel duyum hatrlama
Tat hatrlama
Duygu hatrlama
Kitapta yer alan, zihin haritalamas ve beynin loblaryla ilgili olan know-howa sadece konumuzla ilgili olan boyutuyla deindim ve tamamen yurt d kaynakl bir konu olduundan fazla girmek istemedim.
39 Revell, Jane ve Norman, Susan (1997). In Your Hands NLP in ELT. London: Saffire Press.
Gzlerin verdii mesajlar39
178
179
Yaam hotur; ama biimden yoksundur. Sanat yaam biimlendirir. Jean Anuilh
RENKLERN YAAMINDA KULLANIMI

Kansas niversitesi Sanat Mzesinde bir aratrma iin halnn altn elektronik bir sistemle donatrlar, duvar rengini beyaz ve kahverengi olarak deiebilir hle getirirler. Sonu ok ilgintir. Arka fon beyaz kullanldnda, insanlarn mzede yava hareketlerle daha uzun sre kalp daha fazla alanda dolatklarn tespit ederler. Arka fon kahverengiye dndnde ise insanlarn mzede ok daha hzl hareket edip, daha az alanda dolap mzeyi ok daha ksa srede terk ettiklerini grrler. O yzden dnyadaki fast food restoranlarn hepsinin sandalyeleri ve masalar kahverengi, duvar boyalar ise kahverengi-ampanya-pembe karmdr. Hibir fast foodcunun duvarn beyaz gremezsiniz.
ODTdeki Mc Donaldsta duvarlara konan alakasz kiremitlerden oluturulmu kahverengi fonlar mutlaka dikkatinizi ekecektir. Londradaki Mc Donaldstan, Amerikadakine kadar duvar resimlerinin hep kahverengi, krmz tonlu olduunu grrsnz. abuk yiyin! abuk gidin! Renklerin insanlar zerindeki yadsnamaz etkisini fark eden Batl irketler bunu i yaamnda sklkla kul-
180
lanmaktalar. Logo seiminden, rnn beyninizde yarataca imaja kadar renklerin insan zerinde inanlmaz etkileri vardr. En azndan Kardeim buras fast food, bir an nce yiyin gidin diyemedikleri iin her taraf kahverengiye boyuyorlar. 1998 Austosunda bir gnlne Bursaya uradk. Sevgili arkadam stemen ahin pek, bizi akam, nl skender Kebapsna gtrd ve yemek srasnda erif Aabey buraya ne zaman gelsem bir an nce gitmek istiyorum, ieride kalmay hi istemiyorum dedi. Tm duvarlar tavan dhil batan aa kahverengi aa kaplamayd. Ben de ona Burger King, Kentucky Fried Chicken ve benzer fast foodlarn bunu yllardr bilinli olarak yaptndan bahsettim. Bizim lokantaclar ise lks tutkusuyla aslnda uzun zaman oturulmas ve keyif alnmas gereken bir yerde yanl uygulama yapmlard.
Bronuzda kahverengi mobilyalar kullanmayn! (alanlar uzun sre kalsn istiyorsanz.) Erol Aksoyun bildiinden midir bilinmez, kahverengiyi hi sevmedii sylenir. Kendi sigorta irketine gittiinde, kahverengi giyenler bina dna kendilerini zor atyorlarm. Oradan ayrlan bir sigortac anlatmt, Bir gn kontrole geldi, biz birka kii kahverengi takm elbise giymitik, bizi alelacele binadan kovaladlar. Bir arkada ise masann altna saklanp kurtulmu (en azndan Cine 5 Genel Mdr Sevgili Enisin kahverengi giymekten zamannda yeterince bktn biliyorum). Kahverengi ayn zamanda teklifsiz, rahat bir renk olarak kabul edilir. Gazetecilere tavsiye edilecek bir renktir. Getiimiz gnlerde Sayn Hakk Devrimle yaptmz bir telefon grmesinde kendisine, programnda krem ve kahverengi tonlar giymesini nerdim. Karnzdakinin kendisini resmiyetten uzak daha rahat hissetmesini ve almasn salar. Kendisi zerinde ciddi bir takibim yok; ama tm nlleri rahatlkla konuturmasyla tannan, nl televizyoncu Larry Kingi
Renklerin Yaamnda Kullanm 181
Sevgili zden Aslan 1940l yllardan bu yana Avustralyada kahverengi para takm elbise retilmediini sylemiti. (Bu arada Sayn zden Aslann Bir nsan Kaynaklar Masal40 adl kitabn mutlaka neririm. Alanndaki en iyi kitaplardan biri.) Batllar, You blend in people diyorlar. Kahverengi toprak rengidir ve dier insanlarn arasnda kaybolup gidersiniz. grmelerinde, profesyonel toplantlarda kahverengiyi tercih etmeyin. imdi ltfen bir kalem aln ve aadaki kelimeyi okuduunuzda aklnza gelen rengi bolua yazn. KAMYON...!
televizyonda her seferinde kahverengi kravatlar ve ceketlerle gryorum. stanbulda bir dergi grubuna verdiim seminerde gazetecilere bundan bahsettim ve rportajlarnda kahverengi giymelerinin avantaj olacan syledim. Bylece karlarndaki rahatlkla zlp konuurlar. Daha sonra, ayn dergi grubundan benimle rportaj yapmak zere Ankaraya gelen bir gazeteci dostum, erif Bey, sizin yaptnz konumann ertesi gn bir rportajm vard, kahverengileri giyip gittim, gerekten adam susturamadk demiti. Tabii, Clint Eastwood rollerindeki bir adam kahverengi renklerle konuturma ihtimaliniz olmaz; ama belki bir iki kelime fazla syletebilirsiniz.
40 Aslan, zden (2006). Bir nsan Kaynaklar Masal. Ankara: Elma Yaynevi.
182
KIRMIZI! Verdiim seminerlerde bunu sorduumda da dinleyicilerin % 75-80i, hayretle toplu olarak krmz yazdklarn fark ediyorlar. Renkler ve kavramlar beyninizde st ste gelmi durumda. Kullandnz renk (giyimde, logoda, bror kapanzda, bina dizaynnzda olabilir), insanlarn zerinde yadsnamaz nrolojik etkiler brakyor (krmz yazmayanlar ltfen silip dzeltsinler). Krmz itah aar. O yzden dnyadaki gda firmalarnn hepsinin logosunun krmz olduunu hayretle fark edeceksiniz; Coca Cola, Pizza Hut, TGI Fridays, Mc Donalds, lker, Burger King, Lays... bu listeyi binlere karabilirsiniz.
Dnyadaki btn gda firmalar logolarnda krmzy kullanrlar, btn fast foodlarn markalar da itah artrd iin krmzdr.
Krmz tansiyonu ykseltir ve kan akn hzlandrr. O yzden genlie hitap eden markalar da logo ve rnlerinde krmzy tercih ederler. Levis, Le coq Sportif, The
Little Big, Nike, Puma sizin ekleyeceiniz yzlercesi. Spor arabalarda da ate, adrenalin ve genlik simgesi krmz tercih edilir. Northampton-Londra ehirleri arasndaki yolda bir saat iinde 4-5 krmz Ferrari, Porsche ve Lamborghiniyi eitli aralklarla grdm, baka bir tek renk yoktu. Tabii otomobil firmalar bu renkleri belirlerken kadn ve erkeklerin tercihlerini, farklarn da deerlendiriyorlar. Ford erkekler iin rettii Mustangi, iinde sar tonlar olan bir krmzyla satarken, kadnlarn tercih ettii Probeda mavi ton bulunan bir krmzy kullanyor. nk kendine sveter alan kadnlarn en az yarsnn maviyi tercih ettii biliniyor. nsanlar krmz fonlu meknlarda zaman kavramn kaybetmeye balyorlar ve bu yerler uykusuzluk yaratabiliyor. Bu yzden tm gece kulb, bar, pavyon tr yerlerde (ilgili arkadalar bilir) krmz fonlar kullanlr. Zaman unutun! tahnz alsn, daha ok iin! Uykusuz kaln!
Otomobil firmalar, byklklerini gstermek iin maviyi; enerji, heyecan ve genlii vurgulamak iin de krmzy kullanrlar. Batl firmalar maviyi tercih ederken, kltrel zellikleri nedeniyle Japon ve Gney Kore otomobil devlerinin krmzy tercih ettiklerini greceksiniz.
Aksigorta krmz-gri olan logosunu krmzya evirdi; hzl, gen, dinamik bir irket olduklarn ve demelerin annda yapldn anlatan bir renk.
184
Bir seminerimde Peki boalar niye krmz renge saldryor? diye sormulard. Maymunlarn dnda, aratrlan hayvanlarn hemen hemen hepsi siyah beyaz grmektedir, yani boalar da renk krdr. Krmzya deil kendilerine sallanan koyu renkli beze saldrrlar. Birinin kp spanyollara bu gerei anlatmas gerekir. Belki de kan, heyecan ve enerjiyi anlatan o krmz bez arenadaki, lme mahkm olan o zavall boaya deil de tribnlerde oturan, televizyonlar banda lm, kan ve balantl olarak cinsellii isteyen binlerce manyaa sallanyor. Matadorun ve etrafndaki yardmclarn, hatta atlarn zerine serilen rtlerin bile krmz olmas bununla ilgili bir ipucu olabilir mi? Birilerinin de kp bize bunu anlatmas gerekir. Ben de onlara Peki itfaiyeciler niye krmz renk kemer takar? diye sordum, cevap kmad. Pantolonlar dmesin diyeymi.
Krmz; cinsellik, enerji, kan, skandal, arka sayfada garanti mayolu bir kadn resmi demektir. Dergi ve gazete gruplar bu yzden krmz logo kullanrlar. Ciddi bir gazete kardklarnda ise maviyi tercih ederler. stisnai olarak Cumhuriyet gazetesi, rengini Trk bayrandan almtr.
Bizim semt pazarlarnda domates satan vatandalarn tezghnn stndeki byk emsiyelere bakn, krmz olduunu grrsnz. Eski Bergamadaki byk Artemis heykelinin nnde mermer bir havuz vard ve havuzun iinde hep zeytinya olurdu. Tm Mezopotamyadan, Egeden ve adalardan insanlar tapnaa bu muhteem heykeli grmeye gelirlerdi; heykeli bu kadar arpc yapan ey ise zeytinya dolu havuzdan heykele yansyan gne yd. Ayn hileyi imdi pazarlarda domateslerin zerine krmz emsiyeden yansyan n canlln kullanan pazarclarda grrsnz. Domates, Amerika ktasnn kefiyle batya geldi ve krmz rengi nedeniyle zehirli zannedilerek yz yl kadar yenmedi. Domates, bir Fransz kral halkn domatesin zehirli olmadna inandrmak iin toplum nnde domates yedikten sonra tketilmeye baland.
Kasaplarsa dkknlarnda yeili hi kullanmazlar. Yeil vejeteryanl temsil eder. Yeil doann kendisidir. Yeil gven verir. O yzden bankalarn logolarnda en ok tercih ettikleri iki renkten biridir. Ev iin de rahatlatc bir renktir. Yaratcl krkler, Batda byk otellerin mutfaklarndaki duvarlar alarn yaratcln artrmak iin yeile boyarlar. Hastaneler de logo ve i dizaynlarnda yeili tercih ederler. nk rahatlatc ve sakinletiricidir. Tabiat en ok hatrlatan renktir. Yeil alanlarda insanlarn daha az mide ars ektikleri tespit edilmi. Sakz paketlerinde, sebze satlan yerlerde de yeil en ok tercih edilen renktir.
41 Focus dergisi, Hrriyet Yaynlar.
Aslnda ham iken yeil olan domates, ekirdekleri olgunlamaya baladka krmzlar ve ilgi ekmeye balar. Domatesin renk deitirmesi ok gelimi bir kimyasal srecin rndr. Enzimler tarafndan rtlen yeil klorofiller yerlerini o ana kadar gizlenen krmz karotenlere brakrlar.41
186
Siyah, gc ve tutkuyu temsil eder. Hrsn da bir ifadesidir. grmelerinde sorarlar: irketimiz ie baladnzda size bir araba verecek, ne rengi tercih edersiniz? Siyah cevabn verirseniz, irket; hrsl, ykselmeyi isteyen bir eleman geliyor, diye dnr. Dier renklerin anlamlarn da greceiz. Bizde ve Batda siyah matemi simgelerken, Japonyada mutluluun simgesidir. Fonda kullanldnda karamsarl artrr. I yok eder. Siyah konsantrasyonu en ok getiren renktir. Einstein konsantre olabilmek iin perdeleri siyah, gn olmayan bir odaya girer ve yle dnrd. Sigmund Freud maviyi okyanussal ve sakin diye niteler. Faber Birren ise tansiyonu drdn syler. Araplar
Renklerin gzdeki kimi sinir hcrelerini ksa sreli olarak ldrd gzlendi (burada ldrmeden kastettiimiz yok etme deil, ksa sreli devre d brakma). Renkler, bakldnda bu iki tr hcreden birini ldryorlar. Kimi renklerin ise bu iki tr hcreyi birden ldrd grld. Yeil bunlardan bir tanesi. Yeil uzun sreli bakldnda gzdeki iki hcreyi birden ldryor ve baka tarafa baktnzda dier renkleri alglama ansnz yok oluyor. O yzden yeil rengin araba gstergelerinde kullanlmas pek tavsiye edilmez (VW Polo, Renault Broadway yeil gstergelere birer rnek olabilir). Gece gstergeye baktktan hemen sonra gznz yola evirdiinizde ksa bir sre farkl renkleri alglayamazsnz. Kardan gelen farlar getikten sonra, bir sre grmeyle ilgili zorluk ekmemiz de buna balanabilir. Okuduum bir bilimsel yaynda, insan gznn mavi ile yeile uzun sre bakamad yazyordu, mavinin de yeille ayn zellii tadn dnyorum.
ise mavi talarn, firuzenin kann akn yavalattna inanrlar. Nazar boncuu o yzden mavi taldr. Sakinletirici bir renktir, Batda bu sakinletirici etkisi yznden intiharlar azaltmak iin kpr korkuluklarn maviye boyarlar (Boaz Kprsnde bu i ov iin yapldndan maviye boyama yerine, spot klar ve sahne grnts ve krmzms bir k atmosferi oluturulabilir). Amerikada bir ilkokulun duvarlarn beyaz ve portakal renginden maviye evirirler, ocuklarn notlarnn ykseldiini, yaramazlklarnn azaldn grrler (beybabam bunu duyduunda O tarihte okula eli sopal bir mdr gelmitir de ondan uslanmlardr. dedi). Mavi ve zelikle lacivert kozmik bir renk olarak kabul edilir; sonsuzluu, otoriteyi ve verimlilii artrr. O yzden dnyadaki firmalarn yarsndan fazlas logolarnda maviyi kullanrlar. Size bir gazetede yakaladm bir haberi veriyorum.
Hilton amblemini maviye evirirken, insanlarn kafasnda daha byk bir kurulu imaj oluturacan biliyor. Ayn ekilde Bill Clinton (Boston niversitesinde hocalk ya-
188
pan sevgili hsan Boyvoda 1997de yaplan bir ankette ABDde Michael Jordann Bill Clintondan daha ok tanndn syledi. Herhlde son gelimelerden sonra Jordan gemitir), byk jriye ifade vermeden nce mavi kravat takarak daha inandrc olaca ynnde danmanlarnca uyarlmtr.
Bankalarn logolarnda ve imaj oluturmada en ok kullandklar iki renk mavi ve yeildir. Maviyle byklklerini, yeille gvenilirliklerini vurgularlar.
Marie Clarie dergisi de yapt bir aratrmada ilgin bir ekilde mavi baslan kapaklarnn en ok satan saylar olduunu tespit etti.
Mavi, yeme igdsn azaltan bir renk, o yzden fast food zincirleri ieride mavi hibir ey kullanmazlar. Mmkn olsa mavi tirtl mterileri dar atmak isteyebilirler. Tm diyet rnler mavi yaz ve logo kullanrlar. St ve st rnleri de salkl, fakat imanlatc olmadklarn anlatmak iin maviyi ve yeili tercih ederler.
Yeil ve mavi salamln habercisidir. Hakknda sk sk batyor sylentisi kan, ok kazandran bankalarn ise logolarnn mavi olmas yeterli deildir, korumalarn dahi maviye boyamalarn neririm.
Dnyadaki btn bankalar baskn renk olarak gvenirliklerini gstermek iin yeili; byklklerini gstermek iinse maviyi kullanrlar. Kontrast renk olarak paray vurgulamak iin bazen bronz ve altn rengi ya da herkese ak olduklarn gstermek iin turuncuyu da kullanabilirler.
Mavi en uzaktan grlebilen ktr. Krmz ise doa iinde en dikkat ekici renklerden biri olmasna ramen, yakndan kolaylkla fark edilebilirken, uzaktan daha zor ayrt edilmektedir. O yzden Batda gkdelenlerin ve yksek noktalarn zerinde uaklar iin konulan uyar klar maviye evrilmiken bu bilgiden yoksun biz, hl srarla krmz iaret klarn kullanmaktayz. Oysa krmz uzaktan dikkati ekmez. Herhlde bizde de pilot arpmadan nce son anda Ehed enna... diyebilsin, imansz gitmesin diye binalarda krmz uyar konuyor. Pistlerde pilotlarn ncelikle grmesi gereken yer olan rdek ad verilen klar, mavi-mor arasdr. Tm bu fark edilme, klarn yayd dalga boylar ile ilgilidir. Hatrlar msnz; eskiden polis arabalarnn zerinde yuvarlak, tek bir k vard, bu k ya mavi ya da krmz olurdu. Son dnemde Batda
Babakan yardmcsyken Babakanlkta merdiven altndaki hamam mermerlerinin nnde konuma yapan Mesut Ylmaz, ANAPn o dnemki logosu sar olmasna ramen, 2002 seimlerinde hep lacivert fonun nnde konutu. Buradaki afilerde arka fonu reklam irketi hazrlad iin profesyonellik var. Fotorafa dikkatli bakn; Mesut Ylmaz glmserken grmek herkese nasip olmaz.
190
Dnyadaki btn byk firmalar, logolarnda mavi ve lacivertin tonlarn kullanrlar. Farkndaysanz Nokia, Sony, Philips, zgrenAkn, bunlar hep ayn kategoride irketler.
polis otolarnn zerinde dikdrtgen klar grmeye baladk, bunlarn genellikle yars mavi yars da krmzyd. Bunun nedeni de lambann krmz sayesinde yakndan, mavi sayesinde de uzaktan fark edilebilmesiydi. Bu lambalar Trkiyeye geldi ve polis arabalarnn zerine kondu. Tabii nedeni bilinmeden...
Portakal rengi ise, abuk dikkat eker. Eer bir rn ve markada ise, bu rn herkes iin imajn verirsiniz. nsanlar o kapdan ieri rahat girebileceklerini hissederler. Portakal rengi bulunduu grubu sayca ok gsterir. 1974 Dnya Kupasnda Hollanda Milli Takmnn banda olan Ernst Happell Bu turuncu formalarla biz sahada rakip takmdan daha fazla sayda grnyoruz demiti. Gerekten de bayraklarnda turuncu renk olmamasna ramen, kraliyet rengi olduu iin hep portakal rengi formalaryla sahaya karlar ve televizyon grntlerinde daha kalabalk grnrler. Amerikada cezaevlerindeki tutuklularn turuncu giydiini grrsnz. 2002 Ocak aynda Kbaya getirilen El Kaide rgt yeleri tu-
runcu niformalarla hcrelere kondular, aklamada, kamaya kalkarlarsa kolay fark edilebilmeleri iin dendi.
Gri tahmin ettiinizin tersine gzn en rahat ayrd ve alglad renklerden biridir. Gz, grinin on sekiz alt tonunu ayrt edebilir. Ar bir renktir; hareketsizlii ve yaval temsil eder. Silahl Kuvvetlerde her yeri griye boyarz. Kaplar, kaloriferler; devlette de her ey gridir. Puslu belirsiz bir hava gibi yaratcl da ldrr.
42
Eer ABD Bakan veya Yunan Dileri Bakan konuuyorsa arka fon laciverttir. Devletin bykln ve gcn anlatr. Bizi yneten bir nceki ly gryorsunuz. Trk devleti adna babakanlkta tm dnyaya aklama yapyorlar. Arkada gri mermerler. Devlet adna hibir sembol, aklama yok. Gri; devleti, gc, inanlrl anlatmaz. Bu ekibin kabinesinden bir bakana ynetim eitimleri veriyordum, ona syledim: Arkaya tane de kurna taktrn!
42 Hrriyet gazetesi, Nisan 2000.
192
Bronz, genellikle negatif bir etki yaratr. Tepki almak istediinizde ie yarar, iki reklamlarnda belki biraz da iki rengi ile benzemesinden kullanlr. Kimi bankalarn yaz karakterlerinde altn-bronz karm bir ekil ve rengi kullandn grrsnz. Bunun nedeni, daha ok altn ve paray artrmasdr. Size 1998 yl ierisinde gazetelerde kan iki haberden bahsetmek istiyorum.
Bu haber bir iki gazetede Amerikanvari intihar, eytana tapan genler intihar etti! eklinde kmt. eytana tapan genlerin kendilerini eytana kurban ettikleri gibi eyler yazyordu. Sonradan prl prl bu iki ocuktan birinin izofren olduunu, tedaviye ramen iyilemediini, ama evresine ok saygl, derslerinde ok baarl olduunu, eytana falan da tapmadklarn rendik. Ne kadar kolay yargsz infaz yapyoruz, deil mi?
Mor, nevrotik duygular aa kard, insanlar bilinaltnda korkuttuu tespit edilen bir renk. Bu olayda da intihar eden ocuun, izofren olduu grlyor. Bu kitapta yaymlamak istemediim ve grmekten ok zldm intihar resmindeki bir ayrnt ok dikkatimi ekti.
Yerdeki ajandadan, bir kenara savrulmu akmaa kadar her ey mordu. Yzndeki masum ifadenin beni ok zd bu gencin trnaklar dahi mora boyanmt. Rocklarn, uuk solistlerin hepsinin makyajlarnn mor olduunu grrsnz. Uyuturucu kullanp brakt sylenen ve cinsellii zerine ok konuulan arkclardan Harun Kolak bir TV rportajnda Yatak odam tamamen mor demiti (evet, ben de oturup yle programlar seyrediyorum). Soner Yalnn Efendi adl kitabnda belirttiine gre Celal Bayar ve Adnan Menderesin Yassadada kaldklar hcrelerin duvarlar da mor renge boyanmt.
Pembe giyenlere, hizmetlerinden dolay deme yaparken kendimizi daha rahat hissettiimizi tespit ettiler. ngilterede Boots ve Marks & Spencer (orada gda da satyor) maazalarnda btn tezghtarlarn pembe gmlek giydiini grdm. Bu devaml politikalardr, diye dnyorum. Bu kitab okuduktan sonra bizde de ek senet mafyas, tahsilata pembe gmlek giyerek gider herhlde. Aabey ok paran aldk; ama herhlde kendini ok rahat hissediyorsundur! ya da irketlerde yle konumalar geecektir: Banu Hanm ne o? Pembe gmlek giymisiniz, zam m isteyeceksiniz? ey, evet efendim. Siz de mi okudunuz? Bana pembe membe ilemez, k dar!
Bir grup denee eitli renklerdeki kurabiye kutularn gsterip Sizce en iyi kurabiyeler hangisinde? Sorusu sorulduunda ounluun pembe kutuda en lezzetli kurabiyelerin olduunu dndkleri grlm. O yzden ikolata ve kurabiye kutular pembe ile eflatun aras bir renkte seilir.
194
Sar geiciliin ve dikkat ekiciliin ifadesidir. O yzden tm dnyada taksiler sardr. Dikkat eksin ve geici olduunu bilsinler diye. Araba kiralama firmalar logolarnda hep sary kullanrlar. rn geici, ltfen geri getirin! demek istiyorlar.
O yzden dnyada hibir banka, ambleminde bildiimiz sary kullanmaz (portakal, bronz ya da bakr kimi zaman yer alabilir). Parann geici deil, kalc olmasn isterler. Paray yatrn ve unutun ltfen demenin bir yoludur bu. Benim bugne kadar sary logosunda baskn bir renk olarak kullandn grdm tek banka bizim kamu bankas Vakfbanktr. Aslnda kamu bankas olduklar iin hakllar, Bizde para pek durmaz, politikaclara ve yaknlarna avanta kredi olarak datyoruz demenin bir yolu olabilir.
Sembolizmde sar; geicilii, lm hatrlatr. Muhteem Gatsby filminin balarnda Gatsbynin arabasnn sar olduunu grdnzde filmin sonunda leceini anlarsnz; sar odalarda ocuklarn daha ok alad, byk-
Beyaz; istikrar, devamll ve temizlii simgeler. Yine Muhteem Gatsbyde, ana karakterlerden Daisy (papatya) iyiliin timsalidir ve roman boyunca zerinde beyaz giysiler vardr. zdemir Asafn iirinde olduu gibi:
lerin daha sinirli olduklar tespit edildi. lgintir birok hayvan fkesini gstermek iin krmzdan ok sary kullanr. Sinirlendiklerinde renkleri sarya dnr. En az pigmentle yaratlan renk olduu iin tabiatta en ok rastlanan renklerden biridir. Sar gl ayrl simgeler.
Bu yzden eer zerinizde fazlaca aibeler olan bir politikacysanz, beyaz arlkl kyafetleri semelisiniz. Beyaz elbiseler sizin temiz olduunuz imajn verir. 2002 ylndaki genel seimlerde zerinde en ok aibe olan iki lider halkn karsna beyaz gmlek ve beyaz dpiyeslerle ktlar. Biz de inandk. Evet, renklerin dnyas ve irketlerin bunu nasl kullanp bizimle nasl oynadklar apayr bir konu. Amerikan mutfak eyalar reticisi Tupperware, mevcut ntr renklerini deitirdiinde satlarn bir anda % 30 artrmt. Farkndaysanz onlar Pavlov, biz de denekleri, Zil alAcksnlarSatZil alAcksnlarSat.
Btn renkler ayn hzla kirleniyordu, Birincilii beyaza verdiler.
Peki i grmesinde hangi renk arabay semeliyiz? Lacivert, mavi ve gri genel anlamyla istikrarl, iyi alacak disiplinli bir elemann ipucudur.
Krmzy semise gezmeyi tozmay seven, iten ok ak dnen bir elemanla kar karya olabilirsiniz. Genel prensibi Savama, sevitir. Tabii grme yle gememeli.
196
A: Ne renk arabay alrdnz? B: Krmz. B: !.. Sar A: Sahtekr! irketin parasn pavyonlarda yedirtmem ben!
Beyaz : Yava ama kalc, gvenilir, devaml bir personel. Siyah : Ykselmeyi hedefleyen, hrsl tuttuunu koparan. Mor Yeil
: Fazla uzun almayacak, geici bir eleman anlatabilir.
Renklerin dekorasyondaki kullanmn ise sayn Meltem M. Etcheberrynin bilgilerinden aktaryorum.

Pembe Yeil Sar Turuncu Krmz Mavi
: Ani duygusal ini ve klar olabileceinin gstergesidir.
: Uyumlu, problem karmay sevmeyen, yaratc.
: Uzaklatrc, tatl / youn, monoton.
: Uzaklatrc, souk, duraan / rahatlatc, dinlendirici. : Yaknlatrc, ak, yan, aaal, hafif / tevik edici, canl, davetkr.
: Yakn, yan, scak, canl / heyecanlandrc hrslandrc. : Uzaklatrc, duraan, sk, biriik / souk, taze, pratik.
: Scak, kuru, n plana kan / tevik edici, canl, davetkr.
Renklerin Yaamnda Kullanm 197 Ak mavi Koyu pembe Mor Beyaz Ak gri Koyu gri Siyah
: Uzaklatrc, serin, slak / pasif, hijyenik, dinlendirici. : Yaknlatrc, ar / temin edici, arac, pasif.
: Arzulayc, susatc / yadrganan, garipsenen, pasif.
: Geniletici, uzaklatrc / rahat, hijyenik, temiz. : Uzaklatrc, hafif / rahat, kolay, uygun. : Ar, sk, yaknlatrc / bunaltc, yerletirici. : Ar, sk, yaknlatrc / bunaltc, boucu, skc.
198
Ne faydas var ar gibi almann, Bal alacak am aac kalmadktan sonra?
199
Dz Beyaz Ktlarda Birka Satr, Bir Zaman Yaadmz Hatrlatr Bize Siyah Behet Necatigil
SON SZ
Ben bir bilim adam ya da psikolog deilim. Size teorilerden bahsetmek yerine pratikten, Trkiyeden ve beden dilinin gnlk yaamda kullanmndan bahsetmek istedim. Verdiim eitimlerin sonunda erif Bey, bunlara dikkat edersek psikopat olabiliriz! Siz her eye nasl dikkat ediyorsunuz? diye soruyorlar. zel yaammda profesyonel bilgilerimi kullanmyorum. Ama Mzakere Yntemlerinden, Liderlik ve Ynetim Becerilerine; Zaman Ynetiminden, Problem zme Tekniklerine kadar i yaamnda birok bal bilmek zorundasnz. Biz i yaamna bunlar bilmeden giriyor ve yllar iinde deneyim kazanyoruz. Batda ise tm ynetici adaylar bunlar renerek i yaamna balyor. Euro 2001 Leadership and Beyond balkl konferansta liderlik zerine bir konuma yapmam istendi. Avrupann her lkesinden gelen 200e yakn dinleyici vard, bunlarn 30 kadar Trkt. 7-38-55 orann orada sorduumda, tm topluluun bu oran sylemek iin el kaldrdn grdm. Bizim yneticilerimizin hibiri bilmiyordu. Yabanclara verdiim seminerlerde konu hakknda bilgi sahibi olduklarn gryorum, biz ise pek bir ey bilmiyoruz. sveli bir dinleyici bunlar lisede rendiklerinden bahsetmiti. Bizim lkemizi ynetenler ise bilmiyor.
200
Bunlar bilmek yuppie olmay gerektirmiyor. yaamnda sk sk karnza kan zppelerin zaten bunlar bilmediini greceksiniz. yaamnda sadece nitelikleriniz var. Bugn rahmetli Sakp Sabanc yaasayd tm maddi varln alp cebinde be parasz sokaa ayn nitelikleriyle braksanz, on senede ciddi bir i baarsn yakalard. Kiisel niteliklerinizi ykseltmeniz hayat kalitenizi de artrr. etin Altann bir sz var: Gneydoudaki bir toprak aasnn milyarlar stakozun tadna bakmaya yetmez.
Bu anlamda modern ynetimin kulland teknikleri bilmek ok nemli. Bunlar i hayatnz daha avantajl hle getirmek iin kullanmaksa sizin elinizde. Oradaki formllerin aynsn Trkiyede kullanmak da olas deil. De Bononun Alt apkal Dnme Teknii ilgin, ama bizim pek apka kullanma alkanlmz yok. Sen benim lke kltrm bilmeden, insanm tanmadan gelip buraya ABDdeki formlleri anlatma arkada.
Bir gn evimin telefonu ald. Kuzenim Alperen, erif Aabey, u gazete tam sayfa renklerle ilgili bir yaz yaymlam. Senin kitabndan kelime kelime almlar ve senin adn yaymlamamlar, bu hrszlk deil de ne? dedi, cidden gazeteyi aldm; kitaptaki renklerle ilgili blm aynsyla yaymlamlar ve adm hi belirtmemiler. Bir akam evimin telefonu almaya balad, eitli kurumlardan rencilerim arayp, Hocam, televizyonda bir bey var u anda sizin bize verdiiniz eitimi ayn esprilerle, ayn rneklerle, ama sizin isminizden hi bahsetmeden anlatyor, inanlacak gibi deil dediler. Telefonlar gelmeye devam ederken TVyi atm, 8-10 ay nce benden eitim alan ok sevdiim bir rencim, isminin altna beden dili uzman yazmlar ders anlatyor. Bir gn zmirden evimi aradlar, bir dostumdu, e-
Son Sz 201
rif, internetten bir mail geldi; senin kitaptan renklerle ilgili blm almlar, hi kaynak belirtmeden tm Trkiyeye yolluyorlar, zmirli diye bir site. Cidden de yaz internet vastasyla tm Trkiyeye ulat ve hibir kaynak gstermediler. Bir gn tp kuruluunda verdiim bir saatlik bir seminerimin sonunda, biri yanma geldi Benim bir arkadam bu seminerin aynsn, ayn esprilerle ayn bilgilerle ve ayn uygulamalarla dinlemi, u beyi mi taklit ediyorsunuz? diye benden detayl eitim alm bir rencimin adn verdi bamdan aa kaynar sular dkld. Hibir ey sylemedim. Bu arada bir danmanlk ve eitim irketi Dikkat Vcudunuz Konuuyor! bal altnda eitim vermeye balad. Geenlerde yaynevinden Didem arad, Hocam bu kiisel geliim dergilerinden birinde Ece Vahapolu diye bir yazar kitabn renklerle ilgili blmn alm, kendi yazs gibi yaymlam; ben greceim dedi. Grtnde Ben o yazy internet sitesinden aldm demi. yleyse internet sitelerinin adn yaz, kendi adn yazma o yaznn altna. Bizdeki kiisel geliimci denilenlerin mentalitesini iyi anlatyor deil mi? Ne dergi ne de bu ahs zr yazs yazd. Benim seminerlerimi dinleyenlerin bildii bir ey vardr, on cmlede bir; bir yazarn, bir bilim adamnn adn anarm. O bilgiyi kimden renmisem ismini sylerim. Kitabm okurken de satr aralarnda krk elli isim greceksiniz, bilgi aldm iin isimlerini mutlaka belirtirim.
Birok rencim benden izin alarak, asetatlarm alp eitimimin aynsn veriyorlar, ben de ok memnun oluyorum. eitli niversitelerden retim yeleri arayp benden konuyla ilgili bilgi istiyorlar, byk bir memnuniyetle aktaryorum. Konuyla ilgili master tezi yazanlar ZGREN&AKINa geliyorlar, tezleri iin destek veriyorum, Trkiyenin neresinden arrlarsa koarak gidiyo-
202
rum ve bilginin bu ekilde paylalmasndan byk memnuniyet duyuyorum.
Bir programn banda Siz bu konunun lkedeki en nemli iki uzmanndan biri kabul ediliyorsunuz dediklerinde, bir ey syledim: Ben konunun uzman deilim. Benim gzmde uzmanlk ok daha uzun yol almay ve mthi bir aratrma temposunu gerektiren bir terim. Sekiz-on yllk renme srecini uzmanlk diye nitelendiremem.
Elime yeni bir kitap geti Malchonun Beden Dili kitab. Alp batan sona okudum, tek kelime yeni bir ey renme ansm olmad. nk bu alandaki almalar ok temel. Blgelerle ilgili teorem tm kitaplarda ayndr, santimleri deiik verirler. Ken Coopern kitabndaki masa dzeniyle, Zielkeninki ayndr. Hareketlere olduundan fazla anlam ykleyen Peasein kitabndaki yorumlarla J. Fasti karlatrdnzda ayn yorumlar grrsnz. Otto Schoberle Desmond Morrisi karlatrn, a yorumlarn hangisi hangisinden alm diye dnrsnz. Biraz Atkinsonun yorumlar farkldr. Aslnda farkl olan lkelerine ve yaptklar ilere gre konuyu yorumlamalardr. Hibiri Hitlerin elini nasl kullandn fark etmemitir. Hibirinde renklerle ilgili bir aratrma yoktur. Bir tek Zielke, o da tm dnyada bilinen psikolojik ynyle ilgili yorumlar yazmtr. Daha nemlisi hibirinde Trkiye ve bizim kltrmz yoktur. Aslnda ben de kitapta yazdma piman oldum. En drstleri, iine iki ark trk sz ekleyip maaza isimlerini deitirip uzun uzun yazlar yazdlar ve kp: Ben bu konudan habersizdim, konuyu erif Hocamdan rendim demediler. Dierleri, naslsa bilen yok diye topluluun nne kp uzmanlk yaptlar. Konuyu bilen biri yaplan ko-
Son Sz 203
numada onlarca hata bulabilirdi oysa. Konuya tam hkim olmadan yapacanz yorumlar dalga dalga yaylr. Mesai arkadalaryla ilgili: Hocam alt ay nce beraber eitim aldk, konudan haberi yoktu; imdi uzman olmu, btn arkadalar bunu konuuyoruz diyen rencilerime, bir ey syledim: Trkiyede her alan yle bakir ki hemen uzman olabilirsiniz. ki haftada spor yazar, ayda genel mdr, bir gnde bakan olursunuz. Bu kitaptaki rneklerin ou altnzn aksine Trkiyeden ve Anadoludan (aratrmalar dnda, onda da mecbur kaldm). Kitaptaki hibir bilgi sizin doallnz bozmaya ynelik deil. O doallmz yeterince bozdular zaten. Genlere bakn, hepsinin beden dili Amerikallara benzedi. Kendi kltrmz kaybettirmeye baladlar bize. Eer birilerini taklit edersek olabileceimiz en iyi ey en iyi taklittir.
Jandarma Subay Hazrlk Okulunda, Beden Dili zerine verdii seminerde yzlerce subaya benim kitabm gsterip Bu konudaki btn kitaplar okudum yazlm en iyi kitap bu diyerek kitabm gsteren adn bir trl renemediim Hacettepe niversiteli retim yesine,
Bu kitapta okuduunuz hibir eyin doallnz bozmasn istemem. letiim denilen ey kendiniz ve doal olmaktr. Tavrlarnzn iine biraz yapaylk girerse bunu herkes hisseder. Olduunuz gibi olun, sevdiiniz ekilde konuun, bildiiniz gibi tokalan, hibir zaman yuppie olmayn; nk okuduum Batl kitaplar hep bu yapaylamay vermeye ynelik. Ben, Kimseniz, o olun ve doallnz hep koruyun; ama bunlar da mutlaka bilin! Yarn br gn size uygulamaya kalkacak bir zppeye kar gerekebilir diye dnyorum.
204
bir gn izlediim bir TV programnda benim adm vererek Trkiyedeki en nemli uzman diyen Do. Dr. Nuran Yldza, bu bilgiyi ve her trl bilgiyi yaymaya alan tm rencilerime ve okur grn pek belirtmez inancnn aksine bana lkenin her yerinden yazan ve okuyarak bu lkenin geliimine destek veren sizlere ok teekkr ediyorum. Gnn yorgun bir saatinde bir okurdan gelen telefon kadar gzel bir ey yok nk. Dikkat Vcudunuz Konuuyoru yazmam iin beni motive eden, destek veren ekip arkadalarm bata olmak zere herkese teekkr etmek istiyorum. Beni en ok gururlandran nokta ise uluslararas eitim veren ve lkeye dviz getiren bir Trk kuruluu olan ZGREN&AKINda alyor olmak. nk yabanclar bizden tirt alr, hal alr; ama bilgi iin bize para demezler. ZGREN&AKIN bu konuda bir ilk. Bilgi ihra ediyor ve Trkiyeye dviz kazandryor. Ben bu satrlar yazarken arkadalarm Ukraynadan gelen bir Eitici Eitimi semineri talebini cevaplyorlard. ELMA Yaynevinin de bu kitaplar dnyaya sataca gn byk bir zlemle bekleyeceim. Vakit ayrp bilgi paylatnz iin ise ayrca teekkrler. Aldklar beden dili eitiminin yaamlarn farkllatrdn, i yaamnda onlar baarya gtrdn, 19 yldr yannda konumaya ekindii eiyle rahat konuabilmeye baladn syleyerek beni bu almaya motive eden rencilerimin, dostlarmn ve yneticilerin yaklamlar bu kitab yazmama neden oldu; ama eer bu birka satr siyah, bir zaman yaadm size hatrlatrsa bu bile yeterli diye dnyorum. Dostlukla... Ahmet erif zgren
Son Sz 205
Ne insanlar grdm stlerinde elbise yoktu; Ne elbiseler grdm iinde insan yoktu. Mevlana Celleddn-i Rm
206
Tm bildiklerimiz bakalarndan rendiklerimizdir. Bu kitab yazarken sizlerden ok ey rendim. Teekkr ederim.

Aye Ylmaz, Ali Ayranc, Ayfer Karaca, Ahmet Parla, Aye Snmez, Asl men, Ali Rza Oktay, Ali Kuyumcu, Ayen zkan, Adnan Salam, Ali Ecevit, Ahmet Mekin, Ahmet Nacar, Ayhan Yazc, Aydn Uyank, Ahmet rey, Atilla ahin, Ayhan Filazi, A.Rza ztoprak, Atilla Ayval, Atalay Kibarolu, Ahmet zgren, Asl Tarakolu, Aydn Tunaboylu, Ali zen, Ayenur Gvenir, Atilla Okumu, Ahmet Nacar, Ayen Onaran, Ayta Balamir, Adalet Aaolu, Ate Uzundemir, Atilla Perin, Ayhan Akengin, Atilla Dorsay, Ahmet Ergne, Ahmet akar, Ali Demireen, Ahmet Bostanc, Aynur Grata, Akif Sayn, Alperen Doan, Alper Bar, Bahar Ulusolu Darn, Beycan ahin, Belin Gney, Bekir Uluer, Berna Civan, Blent Okutucu, Bora zkula, Banu Akn, Burin Byknal, Bar Gmba, Berna Mutlu, Birten Gkyay, Cumhur Demirda, Cemal Duran, iek Uluer, Tanset-idem zege, Cihan Bykk, Cemil Bao, Can Demirci, Cezmi Gler, Cihan Akaboy, Cemal Ekinci, Erdoan Yeen, Deniz ztekin, Deniz zbeyli, Deniz Zeyrek, Erkut Tanrseven, Erhan Kara, Emel Mutlu, Erhan-zlem zall, Alp Damat, Ercan Mersin, Elif intulu, Emel Erdoan, Erdoan zgren, Ertan Karapirinler, Ender Kakc, Erol-Semra Atmar, Emine Onat, Ertan iftdoan, Ercan Abbasolu, Erkan nal, Emel elikkanat, Emel Batrk, Enis Karslolu, Engin nal, Engin Orhan, Erbay Avar, Erdoan Vatansever, Ender Kakc, Fsun Beyazkl, Faruk Cimbar, Fahrettin ncel, Fatma Grer, Fsun Konyal, Fikret Mulhan, Filiz-Murat-Zeynep Etiz, Ferhat Gngr, Feride-Necmettin Mehmetolu, Faruk Akba, Fatih Akdamar, Fsun ahin, Gray Burgun, Gaye armkl, Gray lkz, Gl Polat, Gksel Ger, Gzin Bat, Gnay Kuuolu, Gkhan, GrkanHandan Doan, Gl Tanrseven, Gonca-Raci, Glfem Aslan, Hakan Akn, Handan Bykaksar, Hakan Yaman, Hasan-Behiye, Hande Erdoan, Hami Scakkan, Hlya zer, Hakan-Sevim Akman, Hakan Uluer, Ali Osman-Hakan Kocaba, Hseyin Kkten, Hakan-zlem Arslantrk, Hlya Erg, Halis Ruhi Ekingen, Hakan Ersz, Hasan Babr Lekeri, Hasan Kaplan, Hseyin Ali am, smail Haskara, dris Alhanlolu, lker Glm, rfan Kaya, dil Demir, smail deli, clal Ergen, smail Karpuzcu, lknur Akntrk, smail Bozta, rfan Karagz, brahim Avc, smail stel, Kemal Suyalnkaya, Kamil Sral, Kemal Arkan, Kadir iek, Krat zkan, Koray Toy, Levent Bedir, Ltfiye Oktar, Mehmet zaksu, Murat zdoru, Meryem Aca, Mhsin nal, Mehmet Vatandalar, Metin Altun, Mjdat-enay Snmez, Mahmut-ule Aka, Mzekka Damgacolu, Mehmet zgren, Mustafa Acar, Mehmet Dadak, Meltem Kutay, M. Culum rten, Mahir zmen, Mustafa Uak, Mehmet Gll, Mahmut Toprak, Mustafa Erdoan, Mustafa-Zeliha Eser, Mge Kibarolu, Mete zel, Mustafa Batrk, Melih Cevdet Anday, Mine gven, Mustafa Durak, Dr. Mustafa Bakar, Mine Engin Tekay, Mustafa Uar, Mehmet Terzi, Mehmet Kl, Mehmet Sepetolu, Mustafa Liman, Mustafa Karpuzcu, M.Emin Sevi, Mustafa Kemal Elmas, Metin Berke, Muhsin Kger, Merve Baykara, Mumin Tozan, Murat Tatan, Nuray Eryiit, Nail Vural, Nusret Tekmen, Nejat Tngr, Nuri zdil, Nurten Kzal, Nuren Gnaydn, Necmiye Ergne, Nejat Ercan, Nazik Erik, Muzaffer Tokmak, Aya, Burcu, Feray Duran, Necmettin Kaya, Neriman Uur, Nasuh Mahruki, Necip Ylmaz, Nkte cal, Naile Kemal, Naim Dilek, Nadir Kl, Nevzat Adil, Nzhet Akn, Nebi Gl, Necdet Ergin, Osman Tanrseven, Osman Turan, Hakan Balc, Rza Kaamak, Olcay zgen, ner Gv, Osman Bark, Oguz Sekinay, Olcay Sain, Ouz Gzel, zlem Renber, mer Tamer, Orbay Blek, Olgun Dnmez, zcan Kutay, nder Helvacolu, zgr-zlem avlolu, Oktay Altun, mer Ercan, Perihan-Ferhan Saylman, Rait zen, Reha Sha i-
207 men, Rza Aydn, Recep Can en, Prof. Refik Osmanolu, Rabia Dokumac, Rahime Balk, Recai Recep, Dr. Rait Ercan, Reit Diner, Serpil Yklmaz, Serpil Demirci, Sinan Batr, Seluk Mutlu, Sanem-Uur, Sevin zcan, Sevim Akta, Semih Sergen, kr Karaca, inasi Havuz, enol akr, emsa Yein, Ahmet Ecevit, enol Kurubal, inasi entrk, ahin pek, emsi Tanrseven, akir entrk, Talat Saygl, Tolga-Aye Kutlu, Seval etin, Sadk Aca, Tansel ahin, Tuba Nisan, Turgut Ecevit, Turan ztrk, mit zgren, mit Sylemez, lk Cantez, lk Ercan, Uur Dedeolu, Uur Hakan Kocatrk, Uur erif Peker, nal elik, Vildan engler, Mutlu-Ylmaz-lker Turhan, Vural Okur, Vahap Katkat, Vedat Kahraman, Ylmaz Yaln, Ycel Tanyrek, Ycel Ercan, Yusuf Ouzolu, Ylmaz len, Vicdan Erkr, Zinnur Bark, Zehra Doan, Prof. Zeki Palal, Zerrin Bark, Zlfiye zdemir, Zafer Erbalar, zden Aslan, mer Koca, Ati-Arzu, Efe-Ege, Adnan zdemir, Ali Sevin, Erturul Kker, Nazl, Binnaz, Bengl, Koray, Kemal, Suna, Yavuz, Mehmet, enay, Remzi, Melek, Davut, Thresa Douelli, Abdullah, nder Ayta, Deniz, Koray, Suat, Krat, Gkhan, Nurullah Akbay, Ahmet Eryiit, Esin, Elif, Hakan, Ayegl-Alptekin, Anna Lia, Ann, Prof. Ahmet Kocaman, Hakan, Viv Sloan, Paul Brown, Stuart Gray, Caroline Stanford, Sezer Snmez, Ali zkara, Rekin al, Arif ahin, Sleyman Yolcu, Esra Demirciolu, Belkiye Kadir, Rya Arslan, Nesrin Glcemal, Devletah, Tural, Ceren, Hande Mutlu, Kadir, Defne Yazcolu, Glhan Berkman, Ercan dl, Deniz Ylankaya, Dr. Necdet, Meltem Ferendeci, Elif-Ensar-Kevser Kutay, Gevher Akaboy, Burak, Talha, Ahmet Ergne, Necmiye, Asl, Muhittin-Mzeyyen Ergne, Saime zgren, Nedret, Hayati, Emre, Enes, Glsev, Cem, Simon Denny, Mike West, Leyla stel, Akif Sayn, Fahri z, Elif Garipaaolu, Turhan Bozkurt, Bensu, Glten, Ayhan aylman, Yldz ztrk, Arzu algner, Cihat Erylmaz, Nilfer nce, Neva, Melih Ercen, Ahmet Kule, Veli Yldz, Nuri ztrk, Mehmet Alkan, Nurten Ceceli Alkan, Yaprak zer, Mine Kl, Erdal, Yasemin, Pnar, Batuhan, Ersin Asarkaya, Elif zbaykal, Mustafa Deniz, mer Kaya, mit Seyitolu, mer, Seda Bark, Mge Ciciolu, Cem Arpac, efkat, Mge, Orhan Kuyumcu, Sibel deli, Cemil Doan, Fatma Er, Hatice, brahim, adiye Yurdabak, Gken Kaynova, Serhat Bilim, Murat Toktamolu, Cengiz Alk, Bahar Ulusolu Darn, Mustafa Tanyeri, Uur, mit krk, Fulya Alagz, Kaan Aral, Sava Ceylan, erif Saraolu, Dursun Yaa, Celal, Erkal Sahtiyanc, Erhan Algan, Ersoy zgr, nder Ayta, Melih Derneli, Uur, Hacer, Sibel, hsan Boyvoda, Hlya-Egemen Havuz, Mine Kl, Tijen Eren, Trkan, Tlay, Serap, Tamer, Suna Cokun, Aya Dikta, Glfem Tandoan, mer Burak, mer Koca, Ali ztrk, erafettin Gen, Ethem Uluda, Hayri Uur, Tahir Boran, Yahya Gler, Avni Erdoan, Haldun Aydn, Yaln Tanolu, Ramazan Emre, Kazm Usta, M.Nazm Erolu, Mcahit Yanlmaz, Mr. Knobelsdorf, Reha Deneme, Asuman Seluk, Sema, Emel, Pelin, DPTli tm dostlar, Mahir Ersz, Nuri Ate, Hasan Alsancak, Veli Yldz, kr ukurlu, Erdoan Sakal, Hseyin Duran, M.Emin Yldrr, Faruk nsal, Ercan Tatekin, Prof.Dr. Peyami Cinas, Hande Yeilba, Selin Bilensoy, Mge Cantekin, Baha Pak, Elif nkaya, Ahmet Acuner, Ouz Aslan, Gaye Dinel, Hakan Mermiciolu, Gl Balc, S. Umut Sav, Tuce Tun, Zeynep Gnday, Emrah Gnday, Faruk Yarman, Burcu Sel, Bora, Ll, Melis, Erim, Efe, Nisan ve Smin.
Bakalarnn bilgileriyle bilgili olabilirsiniz; ama sadece kendi aklnzla akll olabilirsiniz. Montaigne
208
KAYNAKA
Aslan, zden (2006). Bir nsan Kaynaklar Masal. Ankara: Elma Yaynevi Alder, Harry (1997). NLP, Sinir Dili Programlamas. stanbul: Sistem Yaynclk. Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York: Routledge.
Axtell, E. Roger (1991). Gestures: The Dos and Taboos of Body Language Around the World. John Wiley & Sons, Inc. Berry, Adrian (1989). Bilimin Arka Yz. Ankara: TBTAK Yaynlar.
Balta, Acar, Zuhal (1992). Bedenin Dili. stanbul: Remzi Kitabevi. Buzan, Tony (1999). Akln En yi ekilde Kullan. stanbul: Arion Yaynlar.
Diamond, John (1995). Bedeniniz Yalan Sylemez. stanbul: Dharma Yaynlar.
Cooper, Ken (1989). Szsz letiim. stanbul: lgi Yaynclk.
Eco, Umberto (1993). Gnlk Yaamdan Sanata. ev. Kemal Atakay. stanbul: Adam Yaynclk.
Ferris & Mahrebian (1967). Inference of attitudes from nonverbal communication in two channels. The Journal of Counselling Psychology, Cilt 31, s. 248-252. Henry, C. Lewis (1952) Five Thousand Quatations. New York: Garden City Books. lin, M-Segal. E. (1995). nsan Nasl nsan Oldu? stanbul: Say Yaynlar. Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. New York: Doubleday.
Inbau, E. Fred, Reid, E. John, Buckley, P. Joseph (1997). Sulu Sorgulamalar. ev. Ahmet Kule.
Kaynaka 209
zgren, Ahmet erif (2006). Eikalt Bycleri. Ankara: Elma Yaynevi. La Fay, Howard (1965). Be Ye Men of Valour. National Geographic Society.
Kse, Samet (2002). Cummings Profil. stanbul: Yap Kredi Yaynlar. Morris, Desmond (1990). Hayvan-nsan Szlemesi. stanbul: nklp Kitabevi.
Morris, Desmond (1994). Bodytalk: A World Guide to Gestures. New Jersey: Cape Publishing. Packard, Vance (1957). The Hidden Persuaders. New York: David McKay Company.
Okur, Vural (2006). Gizemli G Hipnoz. stanbul: m Yayn Tasarm. Pamuk, Orhan (2003). Kara Kitap. stanbul: letiim Yaynlar. Pease, Allan (1981). Body Language How to Read Others Thoughts by Their Gestures. Sydney: Camel Publishing Company.
Postman, Neil (1985). Amusing Ourselves to Death. New York: Penguin Books. ahin, Nesrin Hisli (1994). Stresle Baa kma. stanbul: Sistem Yaynclk.
Revell, Jane ve Norman, Susan (1997). in Your Hands NLP in ELT. London: Saffire Press. Tanpnar, Ahmet Hamdi (1999). Saatleri Ayarlama Enstits. stanbul: Dergh Yaynlar. Wills, Pauline (1997). Yansbilim ve Renk Terapisi. stanbul: Alkm Yaynevi Zielke, Wolfgang (1993). Szsz Konuma. stanbul: Say Yaynlar.
Vassaf, Gndz (1996). Cennetin Dibi. stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Kitaplarmz
VE YNETM SERS
YEN MZ DI TCARET / Hakan Akn DKKAT VCUDUNUZ KONUUYOR / Ahmet erif zgren YAAMINDA 100 KANGURU / Ahmet erif zgren MILITARY TERMS AND ABBREVIATIONS / Faruk Cimbar TMUR VE TZKATI / erafettin Ali 12 SAATTE MBA PROGRAMI / Milo Sobel HONDA YNETM KTABI / Setsuo Mito HALA YERNDE SAYAN RKETLER / smail stel TAKIM ALIMASI TEKNKLER / Murat Dengiz GELECEN ORGANZASYONUNU YARATMAK / Ahmet erif zgren YENLN 3M YOLU / Ernest Gundling NSAN KAYNAKLARI YNETM / Canan Ergin ETMDE TOPLAM KALTE YNETM / Elife Doan FNANSI OLMAYANLAR N FNANS / Dr. Hakan zerol SPK SINAVINA HAZIRLIK SORU BANKASI / Hakan zerol EYVAH PARAM VAR! / Hakan zerol MOR NEK / Seth Godin LETMDE LETM / Almila Dalkl DI TCARETTE ALTERNATF PARA KAZANMA YOLLARI / Hakan Akn LDERLK / Bahtiyar Trker NTERNETTE BULMA REHBER / Artemiz Gler KR OYUNU / Sancar Tanman ULUSLARARASI MZAKERE / Frank L. Acuff D SATMAK / Mehmet aan PARATNZ NE RENK? / Richard N. Bolles HAML KTAP YAKINIMDIR / Hakan Yaman BTN PAZARLAMACILAR YALANCIDIR / Seth Godin EKALTI BYCLER / Ahmet erif zgren BR NSAN KAYNAKLARI MASALI / zden Aslan SLKELENEN KERZ OLMAYIN! / Dr. Hakan zerol FOREX PYASASI / Mutlu Meydan MOKS / Ahmet erif zgren TE MLAKAT / Mehmet Erkan & Ouz Erdoan KRZ GELYORUM DER! / Dr. Hakan zerol DI TCARET DESTEKLER / Hakan Akn BYK OLMA MUHTEEM OL / afak Altun POPLER EKONOM MASALLARI / afak Altun KFTE ST KREM ANT / Seth Godin MARKADAN PATENTE / Zekeriya Batrk
Kitaplarmz
KSEL GELM SERS
26. KLOMETRE / Cengiz Alk ZERDT "YAAMAK STYORUM" DED / Metin Varol U HORTUMLU DNYADA FL YALNIZ BR HAYVANDIR / Ahmet erif zgren BR DAKKA HAYATINIZI DETREBLR / Steve Goodier AVCUNUZDAK KELEBEK / Ahmet erif zgren SINAVLARDA HEDEF %100 BAARI / Metin Varol EL YAZINIZ HAYATINIZI DETREBLR / Vimala Rodgers ILIIN GC / Ala Elcircevi HAYAT GLMSERSEN GLMSER SANA / Gzde Akkl SPERMEN VE UUR BCE / Ahmet erif zgren HIDIR KSEL GELYOR / Ahmet erif zgren ALE DDET / Aliye Mavili Akta OLUMLU SZCKLER ETKL SONULAR / Hal Urban YABANCI DL NASIL RENLMEZ? / Dr. Ali Ik Y K FARKLIYIZ / zden Aslan VE BRDEN MUCT ORTAYA IKIVERD - TRIZ / Genrich Altshuller KELMEN / Hakan Yaman DAHA MUTLU YAAMAK / Dr. Tal Ben-Shahar SINAVA GTTM GELECEM / Z. Polat Koyuncu SEN DNYAYA BR ARMAANSIN / Serkan Duru KR DEFTER / Meral Ceylan BEN KM, KONUMAK KM? / Hakan Urganc BEN HEYECANLANDIRIYORSUN SBS / Bora Serhat elik ZOR NSANLARLA ZORLANMADAN BA ETMEK / zden Aslan FELSEFE, YELKEN VE CAZ / Asiye Koray Bendon SPERMEN TRK OLSAYDI PELERNN ANNES BALARDI / Ahmet erif zgren TEMSLC / Murat okyiit GZEML G HPNOZ / Vural Okur
Kitaplarmz
ANI / ROMAN / ARATIRMA SERS
MDEN GELD GB / kbal Grpnar ZEHRL BAL / Reha Yeprem YOLCULUK / Cneyt Ayral BENM D MERDVENLERM / Tuncay Akdoan THE USAME / nder Ayta MAV / Turgut Cihan EDA / pek Mutaf Bler AMAZONLARA YOLCULUK / Atila Sesren TEK KALEMDE AMPYON / Mustafa Kran FLZ, NERDESN? / Ahmet nam
ZGREN YAYINLARI
UAN HALI BABAM/ Ahmet erif zgren NAZK ANNEDEN DERSLER / Nazik Erik KARINCA KIRK OLUNCA / Ahmet Nacar BR TRK ZABTNN ANILARI / Ahmet erif zgren FUTBOLUN BUKALEMUNLARI / Tarkan Kaynar SARI SYAH / Ahmet Nacar & Ahmet erif zgren
NEDEN KTAP ADE GARANTS?

Kitap iade garantisi uygulamamz var! nk: Okurlarmz deerlidir. Kitap beklentilerinizi karlayamamsa iade edebilme hakknzn olmas gerektiine inanyoruz. Para deil, sizin fikirleriniz nemlidir bizim iin. Kitaplar deerlidir. Beenmediiniz bir kitab kuytu kelere terk etmek yerine iade edebilin ki bilgi paylam ile daha da ilerleyelim. Her trl fikir alveriine az. stelik eletirilerin bizi daha da gelitireceine, bize farkl bak alar kazandracana inanyoruz. Kitaplarmza gveniyoruz. Her eyi gze alp gvenle yaymlyoruz kitaplarmz. yi okumalar
Elma Yaynevinde Bir Gn k giyimli bir adam ieri girdi. Elindeki kitaplar iade etmek istediini syledi. dedii creti geri aldnda ararak tebrik etti. Aslnda avukatm, iade garantisi reklamn grnce gelip denemek istemi sadece. Scak bir eyler ierken biraz konutuk. ade garantisine nasl karar verdiimizi, neden byle bir sre izlediimizi merak etmi. Baka merak edenler de varsa kapmz her zaman ak, bekleriz.
Kitaplarmzla ilgili ayrntl bilgi iin:
www.elmayayinevi.com

Ahmet Şeri̇f İzgören Di̇kkat Vücudunuz Konuşuyor

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmet Şeri̇f İzgören Di̇kkat Vücudunuz Konuşuyor

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bo sayfa

DKKAT VCUDUNUZ KONUUYOR

1. Basm Nisan 1998 48. Basm Nisan 2010

Denta A nsan Kaynaklar Mdr

Dou Akdeniz niversitesi retim yesi

Havelsan Genel Mdr

Trk Kzlay nsan Kaynaklar Mdr

Metesan nsan Kaynaklar Uzman

Anayasa Mahkemesi Eski Bakan

iin bu kitabn herkes tarafndan okunmas ve milli eitim mf-

Cumhurbakan Eski Badanman

Siyaset Bilimi Doktoru

Dikkat Vcudunuz Konuuyor kitabyla tesadfen karlatm.

Buski Bilgi lem Daire Bk.

Kelebeki okuduktan sonra almtm. Genler iin k gibisiniz.

beklentiler iinde elime aldm bu kitap, beklentilerimi yantla-

Bilkent niversitesi Mhendislik Topluluu

evremizdeki Grnmez Alanlar .........................................42 Elin Konumlar ......................................................................49

Dilenci Konum .................................................................49 Diktatr Konum................................................................54 Tehdit Konumu ................................................................58

El Skma Trleri ....................................................................63

Ellerin Anlattklar ..................................................................70

Haldun Dormen Duruu...................................................79

Ban Konumu ve Baklar .................................................118

Gzler, Baklar, Ban Kullanm ........................................ 109

lgi Bak........................................................................118 Mfetti Bak................................................................119 Hulusi Kentmen Bak ...................................................121

Yzn Blgeleri ve Baklar ................................................122

Resmiyet Bak .............................................................123 letiim Bak .................................................................123 Flrt Bak .....................................................................124

Masalar ..............................................................................128 Yuvarlak Masalar ...........................................................131 Dikdrtgen Masalar .......................................................129

Makam Odalar, Dnyas, G Oyunlar ......................... 127

Alar ..................................................................................133 Aynalama, Yalan, Flrt ....................................................... 139

Kare Masalar .................................................................132

Kusursuzluu kk eyler oluturur; ama kusursuzluk kk bir ey deildir.

DKKAT VCUDUNUZ KONUUYOR

MESAJIN ULAMA KANALLARI

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 21

ocuk bana evlenme teklif ediyor, nasl syleyeceine mi bakacam?

Maam yetersiz, biraz art istiyorum.

Maam yetersiz, biraz art istiyorum.

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 23

ceket giyerken erkeklerin ilk nce sa kolunu, kadnlarn

sylerken gzlerini ovuturuyorlar, kadnlarn eli ise bu-

olarak hep ayn tepkiyi aldm: Makyajlar bozulmasn di-

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 25

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 27

Clark eken bir gencimiz (kendisi evli ve bir ocuk babas).

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 29

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 31

National Geographic dergisi, Austos 1965.

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 33

Dikkat Vcudunuz Konuuyor 35

BLGELER VE HKMYET ALANLARI

Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 39

Yeni ald arabayla poz veren bir beyefendi.

Konuyla alakasz biri gelip poza giriyor.

Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 41

evremizdeki Grnmez Alanlar

Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 43

Etrafmzdaki grnmeyen blgeler.8

8 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. New York: Doubleday.

Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 45

Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 47

Hi kimsede, yamurda bile, yok byle kk eller. E. E. Cummings9

ELLERN VERD MESAJLAR