KPSS ETM BLMLER DERS NOTLARI

TM DERSLER

MEHMET TUNER

www.tebesirtozu.blogcu.com

www.tebesirtozu.info

Geliim Psikolojis

1
yaantlarndan bamsz olarak, kaltmn etkisiyle geirdii biyolojik bir deimedir. renme olmakszn kaltsal olarak belirlenmi byme rntsne gre doal olarak gelime demektir. En gzel rnei; dllenmi yumurtann ana rahminde dokuz ay on gn gibi sabit bir srede dzenli bir sra izleyerek gelimesi ve fetsn douma hazr hale gelmesidir. 1. Geliimsel adan "olgunlama" hangi anlama gelmektedir? (2001 KPSS-3)

Eitim psikolojisi (geliim+renme).

Eitim ortamlarn etkili biimde dzenlemeyi amalar Uygulamal bir bilim daldr Psikolojinin bulgularn eitim ortamlarnda kullanr.

Eitim psikolojisinin almalar yedi temel alan kapsamaktadr; 1. 2. 3. Geliim renme retme Gdleme Deerlendirme Kavramlarn geliimi Problem zmeyi renme

A) Toplumsal olaylarn nyargsz biimde ele

alnma becerisinin kazanlmas B) Kiiliin gelimesi ve zenginlemesi C) Ergenlik dneminde hzl fiziksel bymenin gzlenmesi

4.
5. 6. 7.

D) Toplum tarafndan kabul gren davranlarn

Problem zme; en geni anlamyla snamay (denemeyi) renmedir. Geliim psikolojisi, bireylerin hayatlar boyunca geirdikleri her trl deiim ve bireyler arasmdaki geliimsel farkllklar inceleyen bilimdir Geliim psikolojisi; renilmesi E) Bedensel byme ve gelimenin gerekli davran deiiklikleriyle tamamlanmas 2. Bir anne bebeine dokuz aylktan itibaren tuvalet eitimi vermeye balam ve onu lazmla altrmaya almtr. Ancak bebek bir buuk yanda lazmla oturma alkanh kazanmtr. Bebein lazmla oturma davrann bir buuk yanda kazanmas, hareket geliiminde aadakilerden hangisinin nemli olduunu gstermektedir? (2003 KPSS-81) A) Davresel tepki C) Kaltm D)Geribildirim E) Olgunlama renme Bireyin evresiyle belli bir dzeydeki etkileimleri sonucunda meydana gelen nispeten kalc izli davran deiikliidir. Hazrbulunuluk Yeni bir renme yaants iin kiisel yeterliklerin tmdr. Olgunlamann yannda nceki renmelri, ilgileri, tutumlar, gdlenmilik dzeyleri, yetenekleri, genel salk durumunu kapsayan kavramdr. Dier bir deyile bireyin eitim pazarna getirdii zelliklerin tmdr. Kritik dnem Geliim asndan nemli zaman dilimleridir. ocuklarn baz geliim dnemlerinde ve yalarda belli tr renmelere kar yksek duyarllk gsterme eiliminde olduklar dnemlerdir. Bu kavramlarn birbiriyle ilikilerini deerlendirirsek; Geliimde nce byme ve olgunlama sonra renme oluur.

retmene, geliim sreleri hakknda bilgi verir Davranlarda meydana gelen deiiklikleri inceler nsan davranlarndaki biyolojik deiiklikleri inceler Tm geliim srelerini iine alr

B) evre
retmenler rencilerinin deiik ya dnemlerinde deiim geliim zellikleri sergilediklerini bilmeli ona gre eitim ortamlar oluturmaldr. Her ya dneminin geliim zellii birbirinden farkldr. Ayn zamanda ayn ya grubundaki bireylerin geliimlerinde de bireysel farkllklar grlebilmektedir. rencilerin okul baarlarn etkileyen birok geliim boyutu vardr. Eer bir kii, ocukla yetikinlerin kltlm bir modeli olarak gryorsa geliim psikolojisi hakknda ok az bilgisinin olduu ileri srlebilir. GELMLE LGL TEMEL KAVRAMLAR Byme Vcudun boy, kilo ve hacim olarak artmasdr. Gelime Bireyin byme, olgunlama ve renmenin etkileimi ile srekli ilerleme kaydeden deimesidir. Olgunlama Vcut organlarnn kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek dzeye gelmesi iin, renme

Geliim Psikolojisl Olgunlama bir anlamda renmenin nkouludur. Olgunlama kaltmsal zellik tar. Birok psikomotor olgunlamaya baldr. davrann yaplmas

rnein ocuun konumay renmesi iin kritik dnemi iki ya civardr. Zaman kavram bu dnem iin nemlidir. Geliim dneminde yenilikler ve deiimlerin oluturduu zaman blmn ifade eder. Dier ya gruplar bu etkileime girmemi veya girememi olabilir. rnek; gnmzde ergenler arasnda bilgisayar, cep telefonu, intemet kullanm giderek yaygnlamaktadr. ocuklarn ounluu artk anaokuluna gitmektedir.

Olgunlama,

kiinin doutan getirmi olduu potansiyelin zaman iinde ortaya kmasn ifade eder. Olgunlama ve etkileiminin bir sonucudur. Buradaki bireyin nceki renmelerini ifade eder. renme renme

Hazrbulunuluk,

3.
Yaam srecindeki geliim sorunlarn aada-kilerden hangisi en iyi zetler? (2001 KPSS-1) A) Farkl dnemlerde farkl geliimsel sorunlarn olmas nitelikte

GELM ETKLEYEN FAKTRLER A. B. C. Kaltm evre Kritik Dnem

B)

Ergenlik dneminde geliimsel sorunlarn ocuun eitimle ilgili olmas azalp, biyolojik sorunlarn artmas

I.Kahtm Anne babadan genetik yolla geen zelliklerdir. Cinsiyet, gz rengi, zeka kapasitesi, fiziksel zellikler, yaratclk ve dnme kapasitesi, problem zme becerileri, baz kiilik zellikleri vb. 2. evre evre bir anlamda iinde yaadmz ortamdr. evrenin etkisi dllenmeden itibaren balar. Baz fiziksel grnm zellikleri, zekann kullanm oran, eitim dzeyi, baz kiilik ve karakter zellikleri evre etkileimi sonucu ortaya kar. evrenin bireyin geliimi zerindeki etkileri deiik boyutlardadr; Doum ncesi etkiler Doum srasndaki etkiler Doum sonrasndaki etkiler Ana babann yetitirme tarz Aile paralanmas Hormonlar Ailede kanc ocuk olduu vb. 3. Kritik dnem Her davrann bireylerce kazanlmas gereken dnemleri bulunur. Eer bu davranlar ilgil olduklar dnemde (yata) kazanlmazsa sonraki dnemlerde kazanlmasnda glkler grlr. 4.

C) Yetikinlik yllarnda psikolojik sorunlarn

D) ocukluk yliarnda ortaya kan

geliimsel sorunlarm giderilmesi en zor olan sorunlar olmas

Orta ya dneminin geliimsel sorunlarnn yallk dneminde de devam etmesi A) Byme B) Ya Geliimle ilgili aadaki kavramlardan hangisi "ocuk, geliim srecinin belirli dnemlerinde, belli tr renmeleri daha youn gerekletirir" ifadesini aklar? (2002 KPSS-73) C) Kritik dnem D) Zaman E) Gelime

E)

6.

12 aylk bir ocuun annesine, "Bu aylarda onunla sk sk konumalsnz. Bu dnem onun szck daarcnn geliecei bir dnemdir." denildiinde, geliim asndan aadakilerden hangisinin nemi. vurgulanmaktadr? (2002 KPSS-76) A) evre B) Kritik dnem C) Deneyim D) Olgunlama E) Uyarc zenginlii

ocuklarn baz geliim dnemlerinde baz tr renmelere kar duyarllk gsterdikleri, evre etkilerine kar daha duyarl olduklar. dzenlenen renme yaantlarn dier dnemlerden daha hzl kazandklar dneme kritik dnem denir.

nsal'n babas polistir nsal oyunlarnda babas gibi polis olmakta, polis roln

oynamaktadr. Bu durumu aadakilerden hangisine rnek verebiliriz? (2004 KPSS-3) A) Yanstma B) zdeini kurma C) Transfer D) Pekitirme E) Belirtme

Geliim Psikolojis 7. zden 1,5 yandadr. Daha nceleri kk nesneleri az dar ienin iine sokmakta zorlanrken, artk bu davran rahatlkla yapmaktadr. zden'in bu davran zaman inde kazanmas ne ile aklanabilir? (2004 KPSS-4) A) B) C) D) E) Geribildirim Zeka , Olgunlama evre
BEBEKLK LKOCUKLUK SON OCUKLUK

GELMN BOYUTLARI A. B. C. D. Fiziksel Geliim Zihinsel Geliim Dil Geliimi Sosyal Geliim

GELM DNEMLER
I2
ERNLK

18

24

Kaltm

I 4

8. zellikle ergenler gnmzde ok fazla internet kullanmakta, internette sohbet etmekte (chat) ve cep telefonu kullanmaktadr. Aadaki geliim kavramlarndan hangisi internet ve cep telefonu gibi yeni iletiim aralarnn ve bo zaman etkinliklerinin ortaya kmasn aklamak- tadr? (2003 KPSS-80) A) B) C) E) Olgunlama Byme Tarihsel zaman Hazrbulunuluk

OCUKLUK

ERGENLJK

GENLK

GELIMN LKELER Geliim kaltm ve evre etkileiminin bir rndr. Geliim sreklidir ve belli aamalarda gerekleir Geliim nbetlee devam eder. Geliim batan ayaa, iten da dorudur. Geliim genelden zele dorudur. Geliimde kritik dnemler vardr. Geliim bir btndr. Geliimde bireysel farklkllar vardr.

D) Kritik dnem

9. Tek yumurta ikizi olarak doan ocuklardan biri doum srasnda dieri de geirdii bir kaza sonucu iki yanda iitme yeteneklerini kaybederler ve konumay da renemezler. Her ikisi de dokuz yana geldiklerinde ameliyat olurlar ve iitme yeteneklerine kavuarak, konumay da renirler. Ancak ikizlerden doum srasnda iitme kaybna urayan, iki yanda iitme kaybna urayana oranla konumay daha g renir ve konuma becerisi asndan geride kalr. Aadakilerden hangisi doum srasnda iitme kaybna urayan ocuun, konumay renmesine ramen, iki yanda iitme kaybna urayan karde-ine oranta geri kalmasn aklar? (2003 KPSS-82)

10. Ahmet top oynarken nceleri elleri kollar, gs yardmyla topu tutarken, kaslar gelitike yalmzca elleri ile topu tutabilmedir. Bu durum geliimin hangi ilkesiyte aklanr? (2004 KPSS-2) A) Geliimde bireysel farklar vardr. B) Geliim bir btndr, C) Geliimde kritik dnemler vardr D) Geliim genelden zele dorudur. ile E) Geliim, evre rndr. GELM GREVLER MODEL (HAVGHURST) Robert Havighurst 1948 ylnda geliimsel grevler zerinde younlaan insan geliimi konusunda bir kuram ortaya karmtr. kaltmn etkilerinin
bir

A) Konuma becerisi asndan genetik olarak

belirlenmi bireysel farklar vardr

B) Geliim

sresince baz becerilerin kazanlmas asndan kritik dnemler vardr

C) Ya ilerledike dil renme de gleir

D) Dil renme becerisi byk lde biyolojik

olgunlama dzeyine baldr E) nsanlar kendilerini konumay renmeyi yetenekli klan bir yap ile doarlar

Geliim Psikolojisl Kritik dnem kavramndan hareketle bu modeli gelitirmitir. duyu organlar, kas ve sinir sistemleri koordineli olarak alrlar.

Fiziksel Geliim Dnemleri:

Bireylerin geliiminin dnemler halinde gerekletii
ve her dnemin geliim grevleri olduunu belirtmektedir. A. B. C. D. E. Doum ncesi fiziksel geliim Bebeklik Dnemi fziksel geliim (0-2 ) lk ocukluk Dnemi fiziksel geliim (2-6 ) Okul Dneminde fiziksel geliim (6-12 ) Ergenlik Dneminde fziksel geliim (12-18)

O dnemde yerine getirilmeyen grevler mutsuzlua

yol aar.

Bunlar ksaca ele alrsak;

rnek: 2 ya civarnda konumay renemeyen

ocuk sonraki dnemlerde konuma gl eker. Okul ncesi dnem geliim grevleri Yrmeyi ve komay renme z bakm becerilerini gelitirme El gz koordinasyonu salama Cinsiyet farklarn renme Mode! alma (aile) sosyal ilikiler kurma. Toplumsal kurallar renmeye balama A. Doum ncesi fiziksel geliim

Bireyin hayat anne ve babadan gelen 23 ift kromozomun anne karnndaki yumurtada birlemesiyle balar. Zigot: Dllenmi yumurtaya zigot ad verilir. Genetik yaps 23 anneden 23 babadan olmak zere toplam 46 kromozomdan oluur. DlfcDllenmeden sonraki (zigot) ilk 1-2 haftalk dneme denir. Embriyo: 3-8 hafta arasndaki dneme denir. Embriyo gelierek vcut organlarn meydana getirecek tabakalar meydana getirmeye balar. Bunlar;

Okul dnemi geliim grevleri

El gz koordinasyonunu salama ince motor kas

geliimini salama. Yeni ve deiik oyunlar renme Yatlaryla olan ilikilerini zenginletirme Okul programna uyma ( okuma yazma renme) Sorumluluk alma

Ekdoderm: En dtaki tabakadr. Duyu organlar,

sinir sistemi, d deri, sa, trnak ve dilerin bir ksm oluur.

Ergenlikte geliim grevleri

Mezoderm: Orta tabakadr. Kas, iskelet sistemleri ile

Duyusal bamszhk kazanma Kar cinsleriyle ilikiler gelitirme Toplumsal sorumluk alma Meslek seimi Aile kavramna ilgi gsterme evlilik Bamsz bir birey olarak hareket edebilme salg ve dolam sistemleri meydana gelir.

Endoderm:

tabakadr. Sindirim, solunum, karacier, akcier gibi nemli organlar meydana gelir.

Fets: 3. aydan itibaren balar. Bu dnemde; FZKSEL VE DEVNMSEL GELM Geliim genel olarak blmde incelenebilir. Bunlar fiziksel geliim, bilisel geliim, psiko-sosyal geliim. Geliim dnemleri ortak zellikleri kapsayan ya aralklaryla ifade edilir. Fiziksel geliim, beden geliimi ve psiko-motor geliim olarak iki boyutta incelenir. Bedensel Geliim: Boy, arlk ve hacimsel artla birlikte vcudun sistemlerinin kendilerinden beklenen fonksiyonlar da kapsar. Devinimsel Geliim: Zihin ve kas kooordinasyonuna dayal davranlarn geliimidir. Devinimsel geliimde

Bu dnemde beyinde elektriksel etkinlikler meydana

gelir. Birok reflex geliir. Kalp at dzenlidir. Bebek grnm vardr.(4. ayda) 4.5. aylarda temel vcut yaps tamamlanr. Cinsiyet belirlenebilir. 5. aydan sonra beyne gnderilen uyaranlara tepki vermeye balar Beynin 7.8. aylarda almaya balad iddia edilmektedir. Beynin gelimesiyle birlikte organizma artk hem biyolojik hem de psikolojik bir varlk demektir. Doduunda boyu 50 cm. Arl ise 2500-4300 gramdr.

Gelm Psikolojis nsan yaamnda fiziksel gelimin en youn olduu ayda elinden tutularak yuruyeblr. ocuk yaklak dnem doum ncesi dnemdir. 12 aylk olunca bamsz olarak yryebilir. Otozom: vcut kromozomlardr. 22 ifttir Genozom: Cinsiyet kromozomlardr. 1 ifttir. Genotip : Anne babadan kaltm yoluyla geen yaplan ifade eder Fenotip: Genetik yapnn evrenin etkisiyle oluan dandan gzlenebilen eklidir. D grntr Androjeni: Bireyin kendi cinsiyetini reddetmeden erkek ve dii zelliklerini potansiyeer lsnde tamasdr. Yumurta ve spemde 23'er kromozom bulunur Bunlar birfeince zigotu oluturur 46 kromozom meydana gelir Her kromozom iinde yaklak 20.000 gen bulunur Kiinin tm genetik zelliklennn kodland DNA !ar bu genlerde bulunur Genler baskn ve ekinik olmak zere iki eittir Down sendromu genetk bir bozukluktur Bireyde fiziksel ve zihinsel bozukluklar grlr Erkein cinsyet kromozomlar XY dzenndedir. Kadnn cinsiyet kromozomlar her zaman XX dzenindedir. DNA, GEN, KROMOZOM, ZGOT, DLT, EMBRYO, FETS eklinde bir geim sras ilemektedir. B. Bebeklik Dnemi Fiziksel Geliim (0-2 ya) Bedensel Geliim: Doum ncesi geliimden sonra fiziksel geliimin en hzl olduu dnemdir. Bebek bir yanda doumdaki boyunun yaklak yars kadar uzar. Alt ayik bebek doum arlnn iki katna ular Bebein kalp ats yetikinin yaklak iki kat kadardr. ocuk yaklak 12-30 aylar arasnda altn slatmamay renir St diieri 5-8 aylarda kmaya balar ve yakiak olarak 2,5 yalarnda tamamlanr. Kz bebekfer boy ve arlk olarak erkeklere gre daha yava geliirter. Bebein sinir sistemi geliim lkelerine uygun olarak merkezden ulara, iten da doru geliir. Psiko-motor Geliim: Bebek doduunda vcudunu kontrol edecek gte deildir. Bebekte bu dnemde refleksif ve denetimsiz vcu hareketleri gzlenir. Be ayik bebek bann kontroln salayabilir Bebek yed aylk olunca kendi bana oturabilir. Sekizind ayda destekfe ayakta durabilir. Onun ayda emekler ve on birind Duyulann Geliimi: Yeni doan bebein itme duyusu olduka gelimtir Tandk ve yabanc sesleri ayrt edebilir. zellikle annesinin sesini iyi tanr. Alt aya kadar renkleri ve eklleri ayrt edebilirfer. Bebeklerin koklama ve tat alma duyulan da ok getimitir. Farkl tat ve kokulan ayrt edebilirier. Dokunma duyusu en geiimi duyudur Bu duyuyu evresini tanmada da kullanr

C. lk ocukluk Dnemi fiziksel gelim (2-6 ya) Bedensel Geliim: Bedensel gelim bebeklik dnemine gre daha yavatr Sinr sstem geimin byk lde tamamlar. Be yana kadar beyin ari yetikinin % 90 na ular Kalp at hz ilkretime balaynca yetikine ular Psiko-motor Gelim: Bu dnemde ocukfann etkinlk seviyeleri ok yksektir Uzun sre bir yerde oturamazlar Kaba motor hareketi salayan kaslann daha sk kullanriar ocuun hareket says ve hareketlennin nitelinde artma gztenir Dnemin sonlanna doru iki tekeriekli bisiklete binebilirler Yazma zme gibi kk kas becerilerinde acemilik gztenr Duyulann Geimi: ocuun grme duyusu. byk puntolu kitapian incelemeye daha msattir. nk gz geiiimi dier duyulara gre daha ge tamamlanr. Bunun nedeni ise karmak ve spesifik bir yapya sahip olmasdr.

O. Okul Dneminde Fziksel Geliim (6-12 ya) Bedensel Gdiim: bedensel geliim bir nceki dneme gre daha yavatr Dokuz yana kadar erkek ocuklar kzlara gre daha uzun ve ardriar Kz ocuklann 10-15ya aras: boy ve ariklan yat olan erkekleri geer Fakat ericeker daha harekeli ve fziksei etknkiere youn ig duyariar Sinr sistemi geimi amamfansr Kalp at hz yetikine ok yakndr. salg bezieri bu dnemde olduka nemlidir Troid bez yeterince salg retmese bedenseS ve zhnsei geliim yavalar Grlan iki yanndak bu bez yeterii salgy salayamazsa ocuk edgenL embe ve sindirim gl eker Psiko-motor Geiiim: kk kas becenleo geiiir Bu sayede gzel sanalar mzik ve el ierine lgi duyariar Ergenlik Dneminde fiziksel geiiim (12-18 ya)

E.

Geliim Psikolojis

Bedensel geliim: Ergenliin ilk dnemine bulu (erinlik) dnemi denir. Bu dnemde youn fizyolojik ve hormonal deiim yaanr. Kzlar 1112, erkekler ise 13-15 yalar arasnda bulua ererler. Bu dnemde cinsiyet salg bezleriaktif hale gelerek cinsiyet hormonu retir. Vcudun tm organlar deiiklikten etkilenir. Erkelerde ses tonu, kzlarda ise adet grme bu dnemin belirtileridir. Hzl fizyolojik deime vcut yapsnda byk farkllklara neden olur. El, ayak ve beden geliir. Kzlarda ya dokusu, erkeklerde ise kas dokusu fazlalar. Psiko-motor Geliim: ergenlik dnemindeki youn fizyolojik deiim devinimsel becerilerde acemilik gzlenmesine neden olur. Daha sonra zihin ve kas koordinasyonu gelierek bu uyumsuzluk ortadan kalkar. Ergenliin son dneminde vcut koordinasyonu yetikinlik dzeyine ular. Ergenlik dnemi fiziksel geliimin (0-2) ya dneminden sonra en youn olduu dnemdir. Ergenin ksa zaman diliminde geirdi fiziksel deiim ve geliim baz sorunlar da beraberinde getirir.

renciferin enerjilerini olumlu olarak kullanabilecekleri spor, mzik gibi etkinliklere ynlendirilmelidir.

11. ki yandaki bir ocuk salncakta yardmsz sallanmak istemekte, kendisini tutmaya alan annesinin ellerini itmektedir. ocuun bu davran hangi geliimsel zellik ile aklanr? (2001 KPSS-4) A) Yatknhk B) zerklik E) Merak C) retkenlik D) zdeim

12. Bir retmen, snf arkadalarna gre uzun boylu ve kilolu otan bir 7snf rencisini, "Dev adam, gel buraya" diye armaktadr Geliim Psikolojisi asndan retmenin bu davran neden sakncaldr? (2001 KPSS-9)

Fiziksel geliim zet; Fiziksel geliimin en hzl olduu dnemler, doum ncesi, 0-2 ya ve ergenlik dnemidir.

A) Bireysel farkll, rendyi incitebilecek ekilde

etiketlemesi gstermesi

B) rencinin zellikleriyle yakndan ilgilendiini C) renciye beslenen olumlu duygular iletmekte

yetersiz kalmas dikkat ekmesi

ocuun kz veya erkek olduunu bilmesi bir dier anlamyla farkna varmas ilk ocukluk dneminde gerekleir. ocuklarda sinir sisteminin geliimi okul ncesi dnemde tamamlanr. Ergenlik dnemindeki gencin fziksel zellikleri etkiler. benlik algsna

D) Ergenlikte ortaya kan bedensel farkllklara

E) Okul baarsn etkileyecek bir davran ekli olmas

Fiziksel Geliimin Eitim Asndan Sonular Okul ncesi dnem ocuklarn uzun sre bir yerde oturmalar mmkn deildir. Bu durum yaramazlk olarak deerlendirilmemelidir.

13. lkretim 1. snftaki bir renci, okulda bazen idrarn karmakta ve kendisi de bu durumdan rahatsz olmaktadr. Bu durumda, snf retmeni iin en uygun yaklam aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-84) A) ocuu doktora gndermek B) Okul ynetimine haber vermek

lkretimin I. Evresinde kk kas becerileri ve grme algs tam olarak gelimedii iin kaln kalem ve byk puntolu kitaplar kullanlmaldr. lkretim dneminde grsel alglama ve kk kas becerileri normale dner. Kk kas geliiminde yetersizlik gsteren rencilere resim ve yaz almalar yaptrlmaldr.

C) ocua, az su imesini ve sulu gdalardan

kanlmasn sylemek D) (drarn karmamas uyarmak iin ocuu sk sk

E) Durumu ocuun ailesine ileterek soruna birlikte zm aramay nermek

Geliim Psikolojis 14. Ahmet duygusal bir film izlediinde gz yalarn 18. 3 yandaki Mehmet'in davran geliimini tutamamaktadr. Bu yzden de arkadalar hzlandrmasna yardmc olabilmek iin anne ve tarafndan "fazla duygusal ve kz gibi davranmakla" babas aadakilerden hangisini yapmaldr? sulanmaktadr. (2004KPSS-12) Buna gre niversite nc snfta olan brahim'in kar cinsle duygusal ilikiler kurmakta baarl ve kendi cinsinden sosyal arkadalklar olduu da dnldnde aadakilerden hangisi sylenebilir? (2002 KPSS-71) A) B) D) E) Androjen cinsel rol kimliine sahiptir Erkek cinsel rol kimlii gelimemitir Kadn cinsel rol kimlii gelimitir Kefdini kontrol edemeyen bir yapdadr

A) Uzun srse de ayakkabsn kendisi

balayncaya kadar ocua yardm etmeden beklemek nceden atal ve bakla kk paralara ayrmak yanllarndan renmesine frsat vermek korumak

B) ocuun yiyecei et. tavuk gibi besinleri

C) ocuun davranlarna hi snr koymayp D) ocuu olabildiince snrlayarak kazalardan

E) ocuun her iini bakasna yaptrmak

C) Homoseksel eilimlere sahiptir

15. Aadakilerden hangisi ergenlik dnemine erken giren bireyler iin sylenemez? (2002 KPSS-72) A) Arkadalar tarafndan lider olarak kabul edilirler B) Zeka dzeyleri yatlarnda daha yksektir C) Sosyal geliim dzeyleri yatlarndan farkllar D) Cinsel rol kimliklerini kazanmaya balarlar E) Kimhk geliimi ile ilgili karmaalar balar

19. Aadakilerden hangisi kii zerinde arkada gruplarnn etkisinin ve basksnn en fazia olduu dnemdir? (2003 KPSS-79) A) Ortaretim B) Yksekretim C) Temel retim D) lkretim E) Okulncesi

16. Aadakilerden hangisi ergenlik dneminde, hzl bedensel deiikliklerin etkisiyle ortaya kabilecek durumlardan deildir?(2002 KPSS77)

20. Aadaki ifadelerden hangisi ergenlik dnemindeki geliim zellikleri ile ilgili olarak yanl bir aklamadr? (2003 KPSS-90)

A) Genlerin ayna nnde geirdikleri zamann

artmas

A) Ergenlerin meslek seimine ynelik olarak bilgi

toplamaya balanan bir dnemdir kurabilecekleri kiiler aralar

B) D grnlerinin iyi olmadna ilikin kayglar

olumas C) Bedensel deimin sakarlklara neden olmas

B) Ergenler bu dnemde model alarak zdeim

C) Ergenler bu dnemde sosyal rollerdeki cinsiyete bal farkllamalar renirler

D) Reddedilme korkusuyla sosyal etknliklerden

kanma E) Kendine zg bir deerler ve kav sistemi oluturma ramlar

D) Ergenler bu dnemde kimlik gelitirme abalar

srasnda karmaa yaarlar E) Ergenler bu dnemde her konuda ailelerinin dediklerini yapmaya alrlar

17. Aadaki seeneklerin hangisinde ergenlik dneminin hemen banda kan zelliklerden biri yeralmaz? (2004 KPSS-11) A) Kar cinse ilginin artmas B) Bireyin kendisini farkl ve stn bulmas C) Arkadalara ynelimin artmas D) Ahlaki deerlendirmelerde Bakalarnn tepkisinin nemsenmesi E) Zihinsel geliimin en st dzeyine erimesi

8
BLSEL (ZHNSEL) GELM

Geliim Psikolojis ema: evreyle etkileim sonucu oluan davran ve dnce kalplardr. Bireyin evresindeki problerrileri anlama, zme, dnyayla ba etme yollar, yaplardr. 'r En temel zihinsel yaplardr Balk tutma gibi davransal ya da balk tutmay bilme gibi bilisel olabilir. Birey yeni karlat olay ve nesneleri beynindeki emalarla aklamaya alr. Bylece onu zmlemeye alr. Eer var olan emalar yeterli deilse uymaya allr. Bebein ilk emas emme ve yakalama reflexleridir. Daha sonra grme, iitme, tutma, vurma ve itme emalar geliir Bireyin renme aracdr Yeni gelen bilginin iine yerletirilecei erevedir. Baka yazarlar emay "bilisel yap" olarak ifade etmektedirler. rnek iki aylk ocua ngrak verdiimizde onu azna gtrr (dnyay tanma emas emmedir), dokuz aylk ocuk ise sallar, dndrr, atar (emalar farkhlamaya balamtr) 7 yanda Aye isimli renci 'andmz' okurken "byklerimi saymak ne demek?" dediimizde 'anne, baba, abi...." eklinde saymaya balar.

Bilisel geliim; organizmann kendini ve evresini anlama sreci olarak ifade edilebilir. Dnyay alglama ve anlamaya dnk bilisel sre ve etkinliklerdir. Bilisel geliim akl yrtme, dnme ve dil geliimi kapsar. Bili; renmeyi ve anlamay ieren zihinsel faaliyetlerdir. Bilisel geliim ile ilgili en ok kabul gren yaklam Jean Piaget'in gelitirdii kuramdr. Bunun yannda Bruner ve Vygotsky'nin bilisel geliim kuramlarna da yer verilmitir. Piaget'nin Bilisel Geliim Kuram

> >

>

> Kuramnn temelinde ocuklarla yetikinlerin dnyalarnn farkl olduu gr oluturur. almalarn ocuklar zerinde yapmtr. nce zeka kavram ile ilgilenmitir. Ona gre zeka evreye uyum salayabilme yeteneidir. Bir anlamda evre ile baa kmaktr. Piaget'e gre geliim, kaltm ve evrenin rndr. Zihinsel, bilisel sreler ocuun dnyay anlamasn salar. nemli kavramlar Piaget'e gre insanlar doutan iki temel zihinsel eilimle dnyaya gelirler. rgtleme, uyum salama (zmleme, uyma) ve dengeleme

>

>

>

rgtleme(Organizasyon): Sreleri sistemli ve tutarl halde koordine etme ve fkir ile eylemleri birletirme abasdr. Uyum Salama (Adaptasyon) evreye uyma yeteneidir. Bireyin evresiyle etkileerek evreye ve evresindeki deimelere uyum salamasdr. ki aamaldr; zmleme ve uyma (Dzenleme) zmleme: Var olan emalarla aklamaya alma srecidir. Karlalan yeni obje, fikir, olay daha nceden kendisinde var olan bilisel yapnn iine almasna denir. rnek; ocuun ilk defa grd koyuna "kpek" demesi zmlemedir. Uyma (dzenleme): Var olan emalar yeterli deilse uymaya allr. Mevcut yapy (emay) yeni durumlara, objelere, olaylara gre yeniden biimlendirme, ekillendirme srecine dzenleme denir.

Dengeleme: rgtleme ileminin uzantsdr. Btnln dengeli ve tutarl olmasn ifade eder. Beynimizdeki emalar srekli dengeleme eilimindedir. Zihin yeni bilgilerden dolay her zaman dengede durmaz. Yeni bilgiler srekli dengeyi bozar. Zihinsel srece ar yklenme sonucu kafann karmas buna rnektir. Piaget'e gre zihinsel geliim DENGE-DENGESZLKYENDEN DENGE sreci olarak tanmlanr. ocuk iin yeni olan eyler bilisel dengeyi bozar. Daha sonra zmleme ve uyum sreleri ile denge yeniden kurulur. Bireylerin dnyay tanma, anlama abas yeni emalar oluturma, zmleme, uyma ve organize etme eklinde devam eder. rnek: Kularla ilgili emas olan ocuk konuan papaan grdnde "bu ne?" diye soracaktr. Ku olduunu rendiine kular emasnda "konuan kular da var " diyerek oluan dengesizlik durumu dengeye kavuacaktr. Piaget'e gre Bilisel Geliimi Etkileyen Faktrler 12345Olgunlama Yaant Uyum rgtleme Dengeleme

> Her yaant zmleme ve dzenlemeyi kapsar. Yukardaki koyun rneinde ocuk koyunlarla ilgili yeni bir ema oluturur ve eski emalarda yeniden dzenleme yapar.

Geliim Psikolojis PAGET'YE GRE BLSEL GELIIM DNEMLERI Piaget bilisel geliimin dnemler halinde gerekletiini ne srmtr. Dnem kuramclarndan olan piaget, bilisel geliimin evreler halinde gerekletiini savunur. Evre: ocuun birok deiik durumdaki dnce ve davrannn altnda yatan zihinsel srelerinin zelliklerini yanstan zaman sreci olarak tanmlanmtr. Bu evrelerle ilgili 4 temel kural vardr; > Evreler deimez bir ekilde belli sra ile ortaya karlar > Sonraki ncekinin kazanmn ierecek ekilde hiyerari oluturur. > Ayn evredekilerin geliim oranlarnda farkllklar vardr. 'r Geliim kuramlar evrenin tipik zelliini belirler. Bu tipik zellikler o evredeki bireylerin tamamnda bulunmayabilir. 3. 1. Duyusal Motor dnem (0-2 ya) Kendisini d dnyadan ayrt etme Refleksif davranlardan amal davranlara geme Nesnenin devamll: Bir varhn gz nnden kaybolmasyla tamamen yok olmaddr. Saklanan nesneleri bulma yeteneinin kazamlmasdr. Yaklak 9 aylk olduunda kazanlr. Dikkatini belli nesnelere odaklayabilir Dngsel tepkiler grtr Taklit ve oyunlar grlr 2. lem ncesi dnem (2-7 ya) Tersine evirememe.B\r ilemi tersinden dnemezler. rnek; "2 kere 8 ka eder?", "peki 8 kere 2 ka eder?" Cevap: "biz daha sekizleri grmedik." Tek zellie gre snflama ve sralama vardr lk akl yrtme faaiiyetleri (dnme) balar Korunum ilkesi kazanlmamtr. (Korunum: objelerin ekli, konumu deise de miktarnn, hacminin, arlnn deimeyecei ilkesidir.) rnek; para deneyi. lemi tersine evirebilme ile yakndan ilgilidir. Odaklama: Korunum kavramyla yakndan ilgilidir. Olay ya da nesnelerin yalnzca bir ynne odaklanma sz konusudur. rnek: kardan karya geilerde odaklama kazalara neden olmaktadr. evresindeki olay ve nesneleri eitli sembollerle ifade etme Balangtaki ben merkezlilik giderek azalr Somut ilemler dnemi (7-11 ya) bal dnme (duyu organlarna dnme) yoluyla problem zme vardr Mantksal dnme geir Birden fazla zellie gre snflama ve sralama Tersine evirebilme kazanlmtr. Ben merkezlilikten uzaklalr Korunum ilkesi kazanlmtr Yaparak yaayarak renme bu dnemde daha etkilidir

Somut

4.

Piaget ilem terimini mantksal dnme olarak

almaktadr. Bu dnemde mantksal dnme gelimemitir. Dil hzla geliir Szcklerin yzeysel anlamyla harfi harfine anlald dnemdir. rnek; sprey koltuk altna sklr. Kolektif monolog, ben merkezliliin bir baka biimidir. Ben merkezci dnme ve konuma vardr (egosantrizm: ocuun kendi bak asnn olabilecek tek bak as olabileceine inanmasdr) zelden zele akl yrtme: ki zel durum arasnda balant kurarak akl yrtmektir. rnek: Her gn kahvaltda omlet yiyen ocuun, omlet yemedii gn "bu gn kahvalt etmedik" demesi Sembolik oyun ve dnme vardr Animizm: cansz nesnelere canllk zellii yklemek

Soyut ilemler dnemi (11 ya ve st) Soyut dnme balar st dzey zihinsel dnebilme (tmdengelim, tmevarm, analiz, sentez, deerlendirme) deal, fikir, deer ve inan sistemi yaplanr Fikir dnyasyla aktif olarak ilgilenilir, dnceler etkinliklere yanstlr. Akl yrtme vardr Ergen ben merkezlii grlr Olaslkl dnme vardr.

BRUNER'N BLSEL GELM KURAMI Bruner'e gre bilisel geliim yaam boyu devam eder ve aamada gerekleir; 1. Eylemsel evre ocuk bu evrede nesnelerle dorudan etkileimde bulunarak, yaparak, yaayarak renir. Bisiklete binme, top oynama gibi. 2. mgesel evre: bilgi, szckler ve kavramlar yoluyla edinilir. Durum veya yaantlar imgelerle beyne aktarlr. 3. Sembolik evre: Hayatn tmyle formller ve simgeler yoluyla kavranmasdr. Bilim adamlar, doktorlar vb. yaygn biimde sembolik sistemi kullanr.

10

Geliim Psikolojis 23. Piaget'ye gre, somut ilemler dnemi 7-11 ya, soyut ilemler dnemi ise 12 ya ve sonrasn kapsamaktadr. Buna gre, aadaki retmen davranlarndan hangisi, ilkretim nc snf dzeyine uygun degildir ? (2001 KPSS-6)

Bruner'e gre renme zellikleri; > Bilisel geliim birok boyuttaki artn rndr. > Bilisel geliimde bilginin zmlenmesi, kodlanmas, ilenmesi ve depolanmas sral bir ekilde olur > Bilisel geliimde kiisel farkndalk nemli bir aamadr > Sosyal farkndalk bilincinin elde edilmesi nemlidir. VYGOTSKY'NN BLSEL GELM KURAMI Vygotsky, bilisel geliimde sosyal evre ve kltrel yapnn nemini vurgulamtr. Ona gre tm renmelerin kayna sosyal evredir. Bireyin belli bir bilisel yeterlik kazanmas iinde bulunduu kltre baldr. renme bir bakma kltrlemedir. Yani topluma ait dnce ve inan zelliklerinin ocua aktarlmasdr. Bu ilemin yaplmasmda dil nemli bir olgudur. birlii, yardmseverlik gibi toplumsal zellikler kltrleme yoluyla edinilir. Bilisel geiiimde bireysel farkllklar gz nnde bulundurulmaldr.
21. Zihinsei geliim balamnda "kritik dnem" nasl aklanr? (2001 KPSS-2) A) Cinsiyet ayrmnn yapld dnem

A)

Dnyann, ekseni etrafnda dndn retmek iin, iinden i geirilmi portakaldan yararlanmak. Paralar tanrken, kullanlmakta olan metal ve kat paralarla nelerin satn alnabileceini gstermek. Mikroplarn dokunmakla nasl bulatn gstermek iin, eline tebeir tozu srp rencilerle tokalamak Caddede kardan karya gvenli geii retmek iin, bu eylemi drama ile canlandrmak Uzay yolculuunu anlatmak iin, rencilerden, kendilerini snf yerine bir uzay kapslndeymi gibi dnmelerini istemek

B)

C)

D)
E)

24.

Bilisel geliimin son aamas Piaget'ye gre hangi dnemde tamamlanr? (2002 KPSS-74) A) B) C) D) E) niversiteye giri yllar 11. yan sonu Okula balama yllar Ergenliin sonu yetikinliin ilk yllar Yallk dnemi

B) C) D)
E)

Soyut dnmenin en st dzeye ulat dnem ocuk kimliinden yetikin kimliine geilen dnem renme zerinde evresel uyarclarn en ok etkili olduu dnem Bireyin kendini ie yaramaz hissettii dnem 25.

Bir ocuk Sra zerindeki toplarn yerleri deitiril- diinde top saysnn deitiini dnyorsa, Piaget'e gre bu ocuk hangi bilisel geliim evresindedir? (2004 KPSS-5) A) B) C) D) E) Didaktik evre Somut ilemler evresi Duyusal devinim evresi Soyut ilemler evresi lem ncesi evre

22. Somut ilemler dnemindeki bir ocua eit miktarda su doldurulmu ayn byklkte iki bardak gsterilmi ve hangisinde daha fazla su olduu sorulmutur. ocuktan "kisinde de aym" yant alndktan sonra, onun gz nnde, bardaklardan birindeki su bardaa paylatrlmtr. Bu ocuun "Bu bardakta m yoksa dier bardakta m daha ok su var?" sorusuna aadaki yantlardan hangisini vermesi beklenir? (2001 KPSS-5)

26.

A) B) C)

"kisinde de aynf'der, nk devamll kavramn kazanmtr

nesnelerin

1,5 yandaki Ebru'nun yatann yannda bir mzik kutusu bulunmaktadr. Mzik kutusu yatan yanndan alnp baka bir yere braklnca Ebru mzik kutusunun var olmaya devam ettiini anlamaktadr. Bu durum, Piaget'in bilisel getiim kuramnda yeralan aadaki kavramlardan hangisine bir rnektir? (2004 KPSS-6) A) B) Geriye dnebilirlik Nesne sreklilii

"Kplerdeki kil ok" der nk say boyutunda bamllk vardr "kisinde de ayn" der, nk miktar konumunu kazanmtr.

D) "Kplerdeki kil ok" der, nk grelilik ilkesi henz renmemitir. E) "Toptaki kil ok" der, nk dntrme ilemini henz baaramaz

C) Korunum D) Dnebilirlik E) oklu snflama

Geliim Psikolojisl 27. Ali ergenlik dnemini yaamaktadr Bakalarnn kendisini anlamadm yaadklarnn yalnzca kendisinin bana geldiini dnmektedir. Bu durum aadakilerden hangisine rnektir? (2004 KPSS-10) A) B) Benmerkezci dnce Algnn seicilii

11
30.
Yedi aylk bir bebek annesi ile oyun oynarken, annesi bebein oyunca arkasna sakladnda, bebek hemen dikkatini baka tarafa vermektedir. Ancak dokuz aylk olduunda, annesi oyunca arkasna sakladnda, bebek annesinin arkasna doru emeklemeye balamaktadr. Aadakilerden hangisi bebekteki bu davran deiiminin nedenidir? (2003 KPSS-85) A) Soyut ilemsel dnemde bulunmas B) Ben merkezci dnce biiminin etkili olmas C) Somut ilemsel dnemde olmas

C) Birletirmeci (kombinasyonel) dnce D) Empatik dnce E) Tmevarma dnce

D) Kendini evresindeki nesnelerden

ayrt edememesi E) Nesne devamlln kazanmam olmas

28. Aadakilerden hangisi Piaget'nin bilisel geliim kuram ite ilgili olarak doru bir aklamadr? (2003 KPSS-83) A) B) Benmerkezci dnce Algnn seicilii

31.

Bir anne ocuuna tabakta bir dilim kek verir ve ocuunun yemesini kolaylatrmak iin keki blmeye balar. ocua "keki e mi bleyim, bee mi bleyim?" diye sorar. ocuk da "ok am bee blersen kek daha ok olur e blme bee bl, ok kek yemek istiyorum" der. Bu biimde yant veren ocuk hangi bilisel geliim aamasndadr? (2003 KPSS-86) A) B) C) D) E) Duyusal motor dnem zmseme (asimilasyon) yapamad Ben merkezci dnd bir dnem Miktar korunumunun kazanlmad bir Soyut ilemsel dnem

C) Birletirmeci (kombinasyonel) dnce D) Empatik dnce E) Tmevarma dnce

dnem

dnem

29. Drt yandaki bir ocuk babaannesi ile telefonda konu- urken, yeni ayakkablarn gstererek "babaanne bak ayakkablarm ne gzel" der. Aadakilerden hangisi ocuun, ayakkablar ken- disi grd iin babaannesinin de grdn san- masnn nedenidir? (2003 KPSS84) A) B) C) Soyut ilemsel dnemde bulunmas Ben merkezci dnce biiminin etkili olmas Somut ilemsel dnemde olmas

D) Kendin evresindeki nesnelerden ayrt

edememesi E) Nesne devamlln kazanmam olmas

32. lkretim beinci snftaki Aye ile onun be yandaki kardei Ahmet'in bilisel geliim dnemleri aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? (2002 KPSS-69) Aye A) Somut ilemler B) Soyut ilemler C) Soyut ilemler Ahmet ilem ncesi somut ilemler ilem ncesi duyusal motor duyusal motor

D) Somut ilemler
E) lem ncesi

12
DL GELMI

Geliim Psikolojis gre nemli olan evredir. evre ocuun dili renip renemeyeceini deil, hangi dili reneceini belirler. Bu kurama gre ocuklar doutan dil renme donanmyla dnyaya gelirler. Biyolojik yaklamdr. Normal gelien her ocuk dil renir. Her birey doutan bir 'Dil Kazanma Mekanizmasna" sahiptir. Dil kazanma mekanizmas, ocuun evresinde konuulan dili iselletirmesini, kurallarn anlamasn ve daha sonra gramer kurallarna uygun olarak konumasn salar. Bilisel yaklam: dil renmenin bilisel geliime dayal olduu grndedirler. Birey anlamlar gelitirdike sembolleri daha kolay renmekte ve uzun sre hatrlayabilmektedir. DL GELM AAMALARI 1. Agulama-Babldama Dnemi (0-6 Ay) lk bir ay sadece alarlar Bebek eitli sesler karr htiyalar iin alar Sesleri bilinsizce karr, refleksiftir Alayarak sosyal iletiim kurarlar 2. Heceleme Dnemi (6-12 Aylar) Sesleri kendi kendilerine tekrarlar Konuma organlar olgunlamtr Heceler karlmaya balar rnek: ba-ba, ma-ma gibi En ge bu dnemin sonuna kadar annesinin sesini tanmaya balarlar 3. Tek szck Dnemi (12-18 Aylar) Konumann balangc saylr Konumada kritik dnemdir Tek szckle ok eyler anlatlmaya allr Morgem: Tek szckle ok eyin anlatlmasna verilen isimdir. 4. Telgrafik Konuma Dnemi

Eitim retimde iletiimin salkl ve etkili bir biimde gerekleebilmesi iin dil geliimi ok nemlidir. Dil geliimi bilsel geliimle paralellik gsterir. Dil ayn zamanda psikomotor bir davrantr. nk duygu ve dnceler ses organlar kullanlarak ifade edilir. Beden dilini kullanma bir tr dil kullanmdr. Bebekte sesli iletiim alama ile balar. Dil, alg, renme, akl yrtme ile ilgilidir. Dil, bir tr toplumsal semboller btn olup, dnceler arasndaki iliki bu semboller araclyla gerekleir. Dnyada btn kltrlerde ocuklar ilk yldaki tm sesleri ortak retirler. Dnyadaki btn ocuklar konumay yaklak 2-4 yalar arasnda renirler. Ana dilini ilk 10 ylda renemeyen ocuklar ya zor reniyor ya da hi renemiyor. Bir dilin temel sesleri o dilin fonemidir. itme engeli olan ocuklar zel eitim almazsa toplumsal yalnzla itilir. ki dili birlikte renen ocuklar birlikte olduklar akranlarnn dilini onlar kadar kolay ve doru kullanamazlar. Bu onlar yalnzla iter. Bebeksi konuma bireyin yalnzla itilmesine yol aar. Otoriter ve az konuulan ev ortamlar dilin geliimini olumsuz etkiler. ocuun konumasndaki en nemli gelime okula balamasyla gerekleir. Yanllar dzeltilir. En nemli zellii de btn ocuklara eit bir ortam salanmasdr. Farkh evrelerden gelen ocuklar burada gelime imkan bulur. Okul, TV, okuma szck daarcn gelitirir. Dil geliimi ile ilgili kuramlar 3 grupta toplanabilir; 1. 2. 3. Davran Yaklam Sosyal renem Yaklam Psiko-linguistik Kuram

Davran Yaklam Dilin pekitirmeler yoluyla kazanldn savunmaktadr. Bebekler sesleri tekrar ederken gndelik dildeki kelimelere benzer sesler kardklarnda evresi tarafndan pekitirilirler. Pekitirilen sesler sk tekrar edilir. Bylece dil gelimeye devam eder. Sosyal renme Yaklam Bu yaklama gre dil, ana babann model olmas, ocuun taklit etmesi ve dzeltici geribildirim vermesi biiminde geliir. Psiko-linguistik Kuram (Chomsky) Davran ve sosyal renme kuramlarna eletiri getirmitir. Onlara

(18-24 Aylar) Szcklerin birletirilme dnemidir Kullanlan kelime says artar ki kelime pe pee sylenerek anlaml cmle kurulur Kelimeler arasnda bala kullanlmadan szcklerin kullanlma biimidir. rnek: Anne su 5. lk Gramer Sreci (24-60 Aylar)

Cmleler ve gramer kurallar hzla renilir Kelime haznesi geniler Kurall ve grameri uygun cmleler geliir.

Geliim Psikolojis Dil geliimi ile ilgili notlar; Yabanc aratrmalar, ilkretim I. Snfta 20-24 bin kelime, 5. snfa doru bu saynn 50 bine ktn belirtmektedir. 6 ya ocuunun dil bilgisi ynnden ksa tmceleri doru kurabilme yeteneini kazand yatr. 6- 10 yalar aras tmceler gittike uzun olmaya balar. ocuun konumasnn ierii onun yalnzca zekas ile deil ayn zamanda toplumsallamfk dzeyi ile de ilgilidir. Dil geliimi aile, evre, sosyo-ekonomik faktrlerden etkilenir. Kz ocuklar erkeklere gre erken konumaya balarlar Oyun dil geliimini olum etkiler Yetikinler dil geliiminde olumlu rnek olmaldrlar Konumay renme dneminde birden fazla dil kullanlmamaldr. ocuklarla bebeksi deil normal konuulmaldr. ocuklarn konumalarn gelitirmeleri iin frsatlar oluturulmaldr. Bir ocuk annesinden su isterken "Anne su" diyor. AHLAK GELM

13

Ahlak Hakllk araydr. Toplumsal kurallara uyma srecidir. ocuklarn Ahlak geliimlerini anlamada kurallar nasl yorumladklar nemlidir. Piaget ve Kohlberg Ahlak geliimini incelemilerdir. Bu blmde onlarn grlerine yer verilecektir. Piaget'nin Ahlak Geliim Kuram Ahlak geliiminin bilisel geliimle paralel seyrettiini belirtmitir. Ahlak geliimi ile ilgili olarak ocuklarn oyunlarn gzlemitir. Ahlak geliiminin temel olarak iki dnemde incelendiini belirtmitir. Bunlar A. Dsal Kurallara Ballk Dnemi (6-12 Ya)

33. Dil geliimi asndan ocuun bu sz aadakiierden hangisine rnektir? (2001 KPSS-7)

A) Duyu organlaryla alnan bilgyi nesnelerin

zihinsel tasarmlarna getiimi) dntrme

(kavram

B) zne, yklem, bala, ek vb

bazlarn kullanmadan konuma)

konuma

elerin (telgrafik

ocuk kurallarn deimezliine inanr Kurallara uymayann cezalandrlmas gerektiini dnr. Kurallara uymayanlara ceza otomatik olarak verilmelidir. Otoriteye kaytsz uyma sz konusudur Davrann gerisindeki neden dikkate alnmaz Davrann temelinde dle ulamak veya cezadan kamak yatar 2 yan altnda kural kavram yoktur. Henz gelimemitir. Okul ncesi dnemde kural kavrarm olmadndan ahlak da yoktur.

C) Kurallart. ilikil olan ve olmayan btn durumlara uygulama eilimi (ar kurallatrma)

B.

zerklik Dnemi (12 ya ve st)

D) Kurallar yalnzca renilen rnekle snrl

olarak kullanma eilimi (eksik kurallatrma) E) Yeni szck retebilmek iin bekleme eitimi (alc dil)

ocuun dier ocuklarla giderek artan ilikileri ve

kurallarn deiebilirlii dncesi geliir

Kurallar insanlar tarafndan oluturulur. Gerektiinde

deiebilir.

Davrann iyi ya da kt olmas, altnda yatan

nedene baldr. Kohlberg'in Ahlak Geliim Kuram Ahlaki ikilemleri kapsayan hikayelere ocuklarn verdikleri tepkilere bakarak kuramn gelitirmitir. Bu rneklere verilen cevaplar dorultusunda 6 yarg aamas oluturmutur. ana dzeyden oluur. Her dzey kendi iinde iki dnemden olumutur. A. Gelenek ncesi Dzey (0-9 Ya)

Da baml dnemdir. yi kt, doru yanh kavramlar kltrel kural ve deerlere aktr. Geri kalm lke insanlarnn bu dnemde olduu iddia

14

Geliim Psikolojis

edilmektedir. Piaget'nin dsal kurallara ballk dnemi ile ayn paraleldedir. 1. Evre. taat ve Ceza Ynelimi Otoriteye mutlak uyum Yaplan davrann fiziksel sonucu nemli Cezadan korktuu iin kurallara uyar Otorite yoksa yasak davran yapabilir rnek: Krmz kta geme tabak kran ocuk mu yoksa 10 tabak kran m ok suludur? Diye sorulduunda "10 tabak kran daha suludur" cevab verilir. 2. Evre Saf karc Eilim nemli olan kendi istek ve ihtiyalardr htiyac karlayan, dl getiren davranlar dorudur karclk egemendir "Sen bana yardm et, bende sana yardm edeyim" anlay egemendir. Karlkl ilikilerde srekli kendini dnr "Sen benim srtm ka, ben de seninkini " anlay hakimdir. B. Geleneksel Dzey (9-15 ya) Bakalar dikkate alnr. Aile arkada grubu yada evrenin beklentileri kendi bana deer tar. Seilen referans grup ocuk iin bir model olutur. Model grubun dorular ocuk iin de dorudur. 3. Evre yi ocuk Eilimi (Kiiler aras uyum)

C.

Gelenek tesi Dzey (nsan haklar, evrensel deerler 15 ya ve st)

Bu Dzeyde geerlii ve uygulanrl olan ahlaki deerleri ve ilkeleri, bunlar ortaya koyan grup yada kiilerin yetkilerinden ve kiinin bu gruplarla zdelemesinden bamsz olarak tanmlama abas grlr. lk dzeyde otorite kiinin tamamen dndadr. Bu dzeyde olan bireyler piaget'nin zihinsel geliim dzeyinde soyut ilemler dzeyindedirler. nk soyut dnce, greceli anlay ve yordama zellikleri vardr. 5. Evre Sosyal Anlamalara ve Yasalara Uyma Eilimi

Bu devrede doru davran, insan haklar ve toplum

6. yarar gzetilerek toplum tarafndan incelenip kabul edilmi ilkelere uygun davrantr. Bireyin fkir ve deerlerinde farkllklar gsterdii bu devrede, gr birliine varma teknikleri nemsenir. Ancak doru ve yanln kiisel deer sorunu olduu da kabul edilir. Yasal gr kabul edilmekle birlikte, topluma daha fazla yarar salayabilmek iin yasalann deiebileceine inanr. Yasalar toplum yararna olarak ounluk tarafmdan konulmaldr Kurallar toplum yararna deitirilebilmelidir Yetikinlerin % 25den az bu dnemdedir Evre Evrensel Ahlak lkeleri

yi davran, bakalarn memnun eden, onlara

yardmc olan yada onlar tarafndan takdir edilen davrantr Gven, sadakat, sayg, karlkl ilikilerin devamhl ve minnettarlk nemlidir Bakalarnn gr nemli evresinden onay almak ve takdir edilmek ister Temel gd grup tarafndan kabul edilmektir Somut ilemler dnemidir.

Bu en yksek devrede doru ve yanl, sosyal

dzenin yasa ve kurallaryla deil, kiinin kendi vicdanyla ve kendi gelitirdii ahlak ilkeleriyle tanmlanr. Bu ilkeler somut ahlak kurallar olmayp genel soyut ilkelerdir. Bunlar, evrensel adalet ilkelerini, insan haklarn ve insana saygy ierebilirler. Tm insanlar eittir dncesi hakimdir nsan haklar evrensel deerleri temel lttr. Hak, adalet, zgrlk kavramlar erevesinde doru ve yanl bireyler belirler Ahlak ilkelerini kendisi seip oluturur Kohlberg'e gre yetikinlerin ou geleneksel dzeydedir. Gelenek sonras dzeye ok az sayda kii ular. Kohlberg ahlak dnemlerini saptayabilmek iin deneklerine hikayeler vererek, her hikaye hakknda eitli sorular sormutur. Bu hikayelerden bir rnek verirsek "Hans adl bir adamn kars az rastlanan bir kanser ttnden lmek zeredir. Doktoriar bir ilacn onu

Bakalarn mutlu etmek nemlidir 4. Evre Kanun ve Dzen Eilimi Temel gd toplumsal dzen korunmaldr Bakalarn memnun edecek davranlarda bulunmak deil, yerlemi kurallar ve sosyal dzeni korumaktr. Kurulu sosyal dzen eletirilmeden kabul edilir. Kurallar varsa herkes uymak zorundadr Kanuna ve dzene uyma eilimi baskndr Kurallar sorgulanmaz Birok yetikin bu dnemde kalr

Geliim Psikolojis 15 35. Televizyonda haberleri izleyen farki ya kurtarabileceini sylerler. Bu ila ayn ehirde oturan grubundan karde, izledikleri bir kapka olay ile ilgili bir eczacnm kefettii bir eit radyumdur. Bu ila olarak aadaki yorumlar yapmlardr;16 yanda pahalya mal olmutur, fakat eczac ilac maliyetinden olan kapka olaynn toplum dzenini bozduu, 10 de 10 misli fazlaya satmaktadr. Radyuma 200 dolar yandaki kapkaclarn ok kt iler yapt, 5 yandaki ise kapkaclarn ok miktarda para verdii halde ilacn kk bir miktar iin 2000 dolar ald ile ilgili olarak yorumlar yapmlardr. istemektedir. Hans tand herkesten bor alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacya karsnn lmek Aadakilerden hangisi bu kardein tepkileri zere olduunu syler, ondan ilac ya daha ucuza arasndaki farklln nedenidir? (2003 KPSS-87) vermesini ya da parann yarsn sonra almay kabul A) Yaantlarnn znellii etmesini ister. Fakat eczac 'Hayr ilac ben kefettim, B) Ahlak geliim dzeyleri ondan para kazanacam' diyerek Hans'n isteini kabul etmez. Bunun zerine aresiz kalan Hans C) Genetik zellikleri eczaneye girip kars iin ilac alar. Hans sulu mudur D) Kiilik zellikleri ?, suluysa neden suludur?, Susuzsa neden E) Duygusal zellikleri susuzdur?" Bu soruya u cevaplar verilebilir:

Hans suludur. Polisler onu yakalar cezalandrr. Gelenek ncesi I. Evre

ve

Hans susuzdur. Kars iin byle yapmtr. nsan kars (kocas) iin byle davranmaldr. Kars da onun iin byle yapard. Gelenek ncesi II. Evre Hans suludur. Toplumdaki ayplartar. Geleneksel III. Evre insanlar onu

Hans suludur. Kanunlara aykr davranmtr. Kanuniar toplumsal dzeni salamaya yarar. Hans toplumsal dzen bozmutur. Geleneksel IV. Evre Hans suludur. nsanlar toplum iinde birbirlerinin zel eyalarna sayg gstermek zorundadr. Gelenek tesi V. Evre Hans susuzdur. nsan hayat nemlidir. Bir insann hayat olduunda hrszlk yaplabilir. her sz eyden konusu

34. Kohlberg'in anlak geliim kuramnn hangi evresinde "sebebi ne olursa olsun sava her koulda yanltr. nsanlara hibir ekilde yarar salamaz, anlamalarla sorunlar zlmelidir." dncesi yerahr?(2002KPSS-75) A) Kanun ve dzen eilimi B) Evrensel Halek ilkeleri C) Geleneksel ahlaki deerler D) Saf karc eilim E) iyi ocuk eilimi

16

Geliim Psikolojis PSIKANALITIK KURAM Freud tarafndan gelitirilmitir. Topografik, yapsal ve psiko-seksel kuramlar vardr. A. Topografik kiilik kuram (bilin snflamas)

KLK GELM KURAMLARI Kiilik: bireyi bakalarndan ayran doutan getirdii veya sonradan kazanlan zellikler btndr. Duygularmz, yeteneklerimiz, huyumuz, deerlerimiz, inanlarmz, tutumlarmz, grlerimiz gibi btn zelliklerimiz kiiliimizi oluturur. Kiiliin tm belirtileri dardan gzlenemez. ou bireyin i dnyas ile ilgilidir. Kiilik; Bireyi dier insanlardan yran noktalardr Davranlarn tutarl ve devaml olan ksmlardr Geliimsel zellik gstermekle birlikte kalc zelliklerdir. Benlik: Bireyin geliimsel zellikleriyle kendini alglamas ve deerlendirmesidir. Bireyin kendi kimliinin farknda olmasdr. zgven: Bireyin kendine ynelik olumlu yarglarnn rntsdr. Gven, sevgi ve olumlu yarglarla ilgilidir. zsayg (Benlik saygs): Bireyin kendi fiziksel ve zihinsel zelliklerine ynelik deer atfetmesidir. Kiilik Kuramlar Bio-fzyolojik yaklam: Hormonal sreler ve beden ekli kiilii etkiler Treyt kuramlar: Durum kuramlardr. Davran kalplarnn genel adna treyt denir. Kiiliin llmesi uygun treydin seilmesine baldr. Sosyal etkileim kuramlar: kiilik, toplumsal etkileim srelerinde gerekleen tr renme stilinden oluur. Bunlar; klasik, edimsel, model alma Fenomenolojik yaklam: Bireyin znel alglar zerinde younlar. Birey, kendini, dnyay ve olaylar yorumlama biimi kiiliin temelini oluturur. Psikanalitik kuram: freud'un topografk, yapsal, psikoseksel kiilik kuram olarak kuramdan oluur. Psikososyal geliim kuram: Erikson tarafndan kiiliin geliimi mr boyu ele alnr. Ergenlik dnemine kadar olan geliim freud'un psikoseksel geliim kuram ile ayndr. Erikson'un kuramnda kiiliin geliiminde toplumsal faktrlerin rol ve kiiliin ekillenmesinde bireyin iinde yaad kltrn etkisi nemlidir. Kiilik geliim kuramlar olarak Freud'un Psikoseksel kuram ve Erikson'un Psiko sosyal Kuram ele alnarak incelenecektir.

Bilin: farknda olduumuz yaantlarn bulunduu yerdir Bilinalt: (bilin ncesi) Bilincinde olmadmz, biraz zorlaynca bilince kardmz blgedir. Bilin d: Bilincin dnda olan ve zel tekniklerle bilince kartlan yerdir. Freud'a gre burada kiiliin byk bir ksm bulunur. Arzu, duygu, drt, yasaklanm istek, duygu, dnceler burada barnr.

B.

Yapsal kiilik kuram (kiilik yaps)

D : lkel benlik olarak bilinir. Kiiliin en ilkel boyutudur. Temel biyolojik itkilerden olutuu iin kiiliin en erken gelien blmdr. Dolaysyla id kiiliin temel sistemidir. Haz ilkesine gre alr ve biyolojik gereksinimlerin derhal giderilmesini gerektirir. Doyuma hemen ulama istei tar. Ego: id den sonra gelien ve gereklik ilkesine gre alan kiilik boyutudur. D den kaynaklanan ve hemen doyuma ulamay itkileri toplumsal deerlere uyumlu hale getirmek egonun grevidir. Kiinin sosyal boyutunu oluturur. Sper Ego: Toplum tarafndan ho karlanmayan ve ego tarafndan ketlenmeyen D itkilerini saygn toplumsal amalara ynelterek, doyuma ulamasn salar Sper egonun grevleri: 1. D kabul edilemeyecek isteklerini bastrmak 2. EGO yu trel amalara ynlendirmek 3. Kusursuz olmaya almak Misafirlii giden bir insan a ise D ile hareket ettiinde aln bir an nce gidermek ister. Onun iin nemli olan aln giderilmesi doyurulmasdr. Kimseye sormadan bulduklarn yiyebilir. Sper ego ise, bunu yapmamasjn bu davrann kesinlikle yanl olduunu syler ve bastrmaya alr. Ancak EGO bunun nasl yaplacan dzenler yani ilkel yntemlerle deil toplumsal kurallara gre yaplmasn salayarak bireyin ev sahibinden uygun bir dille a olduunu belirtmesini ister.

Geliim Psikolojis C. Psiko Seksel Geliim Kuram

17

Freud'un insann geliimi ile ilgili iki nemli gr vardr; ocukluun ilk yllar (0-6 ya) kiiliin oluumunda ok nemlidir. Kiilik geliimi psiko-seksel evreleri ierir. Bireyin erken dnemdeki yaantlar bilinirse davranlarn nedenleri anlalabilir. Geliimsel sre be evrede incelenmitir. Oral, anal, fallik, gizil, genital. Her evre baedilmesi gereken bir gereksinimi ortaya koyar. Bu gereksinimlerin karlanp karlanmamas ocuun ilerideki davranlarn, duygularn, insanlarla ilikilerini etkileyecektir. Cinselliin zerinde nemle durmutur. Evreden dierine gei evredeki ihtiya giderilmese bite tamamlanr. Bu konuda piaget'den farkl dnr. Piaget'e gre bir evre tamamen bittikten sonra dier bir evre balamaktadr. Ortak noktalan ise evrelerin bir sray takip ettiidir. Freud 'a gre her evre baar ile atlatlmaldr. Bir sonraki evrenin baanl olmas bir nceki evrenin baarl geirilmesinde byk etkendir. Kiilik bozukluklar bu evrelerin baar ile tamamlanmamasndan kaynaklamr. Oral Dnem: 0-1 ya Doumdan sonraki ilk bir yl kapsar. Az, dil ve dudaklar bebein temel haz alma blgeleridir. Bu dnemdeki en nemli uyarc faaliyet beslenmedir. ocuk bu dnemde az yoluyla haz alma sz konusudur. Bu nedenle ocuk her eyi azna gtrr. Anne memesi ocuun evre ile ifetiim kurduu bahca nesnedir. Aza almak ve srmak sonradan geliecek karakter zelliklerine ilk rnek olurlar. Bu dnemde ihtiyalarm gereince doyurulmamas veya ar doyurulmas ocuun bu dneme baml kalmasna neden olur. Anal dnem: 1-3 ya ocuun tuvalet eitimini rendii dnemdir. Bebein temel haz alma blgesi dklama blgesidir. Bu dnemdeki en nemli faaliyet tuvalet eitimidir. Bu eitim srasnda annenin tutumu iler ik i y ll ar da o cu u n k ar ak te r ya p s n belirlernektedir. Tuvalet eitimin bar yollardan tamamlanmamas durumu (ocuu hazr olmad halede zorlamak veya cezalandrmak) ocukta iki tr tepkiden birinin gelimesine neden olur. ocuk hazr olmad bir takm eyleri kendisinden bekleyen anneye fke duyar. Bu fkeyi sk sk dk yaparak dile getirir ve bylece anneyi protesto eder. Tepkici bir karakter yapsnn olumasna neden olur. ocuk annenin gereksiz ve zamansz basklar sonucu cezalandrlmamak ve annenin onayn kaybetmemek iin zm dky yapmamakta bulur. Buda tutucu bir karakter yapsnn gelimesine neden olur. Fallik Dnem: 3-7 ya aras dnemdir. Temel haz kayna cinsel organlardr. Erkek ocuun cinsel

organ vcudun en nemli parasdr. Genital uyarmdan haz almaktadr. Kz ocuklar neden ayn organa sahip olmadklarn merak ederler. Dnemin sonlarna doru ocuklar kendi cinsiyetindeki ebeveynleri ile zdeim kurarak cinsiyet rollerini kazanmaya balarlar. Bu dnem cinsel blgelerin uyarlmasndan heyecan duyma ve cinsellie ar ilgi biiminde belirir 3 yandan itibaren erkek ocuk kendisini babaya benzetir. Kar cinsten ebeveyne ilgi gsterir. Erkek ocuklarda bu ilgiye oedipos karmaas, kzlarda ise elektra karmaas denir. Uyumlu anne baba ocuk ilikisi var ise bu dnem hibir iz brakmadan ve kalntlar yetikin yaama aktarlmadan atlatlr. Latent (Gizil) Dnem 7-11 ya: bu dnemdeki ocuklar zamanlarnn byk bir ksmn okulda geirdiklerinden psiik enerjileri ders ve spor gibi geleneksel faaliyetlere ynelir. Cinsel ihtiyalar asndan sessiz ve sakin bir dnemdir. Cinsel drtler durgunlam denetim altna alnmtr. ocuk okul andadr.ocuklar hem cinsleri ile oyun oynamay tercih ederler. Bylece erkek ve kadn biimdeki toplumsal rollere hazrlk balar. Salkl biimlerde geirilemeyen gizil dnemde ocuk isel drtlerini denetimini salayamaz ve enerjisini renme ve beceri gelitirmeye yneltemez. Ar bir denetim mekanizmasnn gelitirerek obsesif (Takntlar) karakter yapsnm yerlemesine neden olur. Genital Dnem: 12-Gen yetikinlik: freud'a gre bu dnem yetikinlik sresince devam etmektedir. Salklt yaamn amac 'sevmek ve ahmaktr" Gen bu dnemde cinsel ynden olgunlamaya balar artk ocuk olmaktan kp ocuk sahibi olacak bir olgunlua ulamaktadr. Bir nceki dnemde rtl olan cinsel enerji artk cinsel organlar ve cinsel iliki zerine odaklanmtr. Bu dnemin amac gencin ana babasndan bamszlaarak aile dndaki kar cinsten kiilerle olgun ilikiler kurabilmeyi renmesidir. 36. Freud dncesine gre patronundan kt muamele gren bir iinin hncn ocuklarndan ve karsndan karmaya almas, aadakilerden hangisi ile ifade edilir? (2004 KPSS-112 ) A) Sublimasyon B) Yanstma C) Bastrma D) Yer deitirme E) Reddetme SAVUNMA MEKANZMALARI "uyum mekanizmalan" da denilen savunma mekanizmalar, ounlukla doyurulmam temel

18

Geliim Psikolojis Pastay Vsevme ve ayh zamanda kflo ftriaktan korkma durumunda yaanan atmadr.

ihtiyalarn neden olduu i huzursuzluklarn (geriimin) giderilmesi amacyla kullanlr. Bu ihtiyalarmz (gdlerimiz) fzyolojik ya da toplumsal nitelikli olabilir.

SAVUNMA MEKANZMALARI htiyalarn doyurulamamasnn iki temel nedeni olabilir. 1. Engellenme 2. atmalar 1. ENGELLENME Savunma mekanizmalar, psikanalitik yaklama gre ego'yu korumay ama edinir. Bu nedenle ego savunma mekanizmalar olarak adlandrlr. 1. BASTIRMA

Herhangi bir davrann isel ya da evresel bir nedenle bloke edilmesidir. rnein ar hasta bir yaknnza yetimek iin otobs terminaline gidiyorsunuz ve bilet bulamyorsunuz. Engellenme sonucu insanlarn gsterdii en nemli tepki saldrganlktr. Bunun dnda, fke ve kzgnlk, evreden kama, ar duyarllk, ar bamllk, bencilce tutumlar, ylgnlk, bezginlik gibi davranlar gzlenebilir. 2. ATIMA

Bilin altna itme olarak da isimlendirilen bastrma mekanizmasnda kii Ac, znt ve kayg veren duygu, dnce ve yaantlarn bilinten itilmesidir. Bilin altna itilen ya da bastrlan bu drt ve yaantlar eitli ekillerde davranlarmz etkilemeye devam ederler. Freud'a gre hibir drt tam bir baar ile bast r lamaz. B unlar, dler ya da dil srmelerindeki sembolik anlatmlarda olduu gibi zaman zaman tekrar bilince kabilir. Bir yaantnn bilinli olarak rtbas edilmesine supresyon, Bir yaantmn tamamen bilinsiz olarak bask alnmas durumuna ise represyon denir. rnek, karc ve bencil olan birinin byle davranmamay istememesi nedeniyle unutmas. 2. MANTIA BRME (Bahane bulma) Rasyonelletirme

atma, Organizmada birbirine ters den iki gdnn rekabeti durumudur. atmay grupta inceleyebiliriz: Bu gdler birbirine zt ayr ynlere ekerek birbirleriyle savarlar. rnek, kafeye arkadalarla bulumaya gitmek (Elenme ihtiyac) ile Ktphaneye gidip ders ahmak (gelime ihtiyac) bizi ayn anda iki ayr yne ekerler. A. Yanama-yanama: ki ya da daha ok olumlu deerli ama nesnesi yan yana bulunduunda ve kii bunlardan birini semek zorunda kaldnda ortaya kar. Ayakkabc dkkannda ok beendiimiz iki ayakkabdan birini semek zorunda kaldmzda yaadmz atma trdr. Kanma-kanma: ki ya da daha ok olumsuz durum ya da nesne karsnda kalmaktr (yukar tkrsen byk, aa tkrsen sakal) Sevmediimiz, istemediimiz iki durumdan birini semek durumunda kaldmzda yaadmz atmadr. Snava almak istemeyen rencinin ayn zamanda snfta da kalmak istememesi durumunda yaad atmadr. Yanama-kanma: Bir ama nesnesinin hem olumlu, hem olumsuz yanlarnn bulunmas durumunda ortaya kar (iki sevgiiinin birlikteyken srekli kavga etmeleri ama ayr kaldklarnda birbirlerini zlemeleri).Ayn nesneye doru hem yanama hem de kanma istei durumudur.

B.

Belirli bir durumda kii iin kabul edilmesi g ve kayg yaratc olan bir aklamay gsterme yerine ac ve kayg vermeyecek bir neden ya da aklamay ileri srme eilimidir. Genellikle toplumsal bask ve beklentilerin yaratt atma durumlarnda kullanlan ve mantkl bahaneler bulma olarak adlandrlabilecek bu mekanizma kii tarafndan ou zaman szl olarak ifadelendirilir. rnein komunun ocuklarnn okuldaki baarsn kskanan kadnn kendi ocuklarnda grmedii bu zelliin yaratt eksiklik duygusunu "ne de olsa herey okumak deildir, dnyada okumaktan daha nemli eylerde var" demesi. Ayn ekilde "kedi ulaamad ciere pis der" sz bu mekanizmaya iyi bir rnektir. 3. YADSIMA (nkar-Denial)

C.

Benlik iin tehlikeli olarak alglanan ve bunalt dourabilecek bir gerei yok saymak, grmemek deiik derecelerde olduka yaygn olarak kullanlan bir ilkel savunma biimidir. Birok zrlerimizi, utan ya da sululuk douran eski deneyimlerimizi bilin altna

itmekle kalmayz, bunlar hi yaanmam gibi Geliim de alglayabiliriz. fke, kzma en ok Psikolojisl yadsnan duygulardr. fkesi belli olduu halde kii bunun hi farknda olmakszn yadsyabilir.stenmeyen olay ve durumlar kabul etmemedir. Dersi dinlemeyen bir rencinin bu durumu kabul etmemesi. 4. YANSITMA (Projection) Baz duygu, drt, gereksinim ya da yaam olaylarnn darya aktarlp, yanstlp, dardaym ya da dardan kendisine yneltiliyormu gibi alglanmasdr. Yanstma mekanizmasnda kii, kendi iinde yadsd bir drty (ki bu toplumca onaylanmayan bir drtdr) bakalarnda grr ya da bakalarnn bu drty kendisinde grdn sanr. inde fke ve kin duygular olan bir kii, "bana kzyorlar benden nefret ediyorlar" diye dnebilir. Burada hem yadsma (bende kzma yok), hem de yanstma (onlarda var) dzenei ilemektedir. Bakalarna dmanlk duygular besleyen biri bu duygulann kendisinde yaratt sululuk duygusundan kurtulmak iin karsndaki kiileri kendisine ktlk yapmakla sulamasdr 5. DNLEME (Compensation)

19
zdeim kurulan kiinin birok zelliini taklit eder, sonra benimsemeye balar. Baarsz bir rencinin baarl olan bir rencinin tm davranlarn taklit etmesi. Hayatta baarsz olan birinin tuttuu takmn baarsna ar sevin tepkisi vermesi.

8.

YER DETRME (Displacement)

Bir drtnn ya da duygunun asl nesnesinden baka bir nesneye yneltilmesidir. atmaya ve bunaltya neden olabilecek ve benlike kabul edilmeyen bir drt asl ynelecei nesne yerine baka bir nesneye ynelerek atma ve bunalt bir derece azaltlabilir ya da nlenebilir Davran ynlendiren drt ya da neden ayn kald halde hedef deiebilir. Yer deitirmedeki gd ounlukla kiinin aka gsteremedii saldrganlktr. (Patrona kzp acsn evdekilerden karma).Yeni doan kardeinin ailede tm ilgiyi topladn gzleyen ocuk, duyduu kskanlk ve husumeti, cezalandrlaca korkusuyla dorudan kardeine deil, kendi oyuncaklarna ynelterek onlar krp tahrip edebilir. 9. KARIT TEPK KURMA (Reaction-Formation)

Kiinin herhangi bir eksikliini, yetersrzlini bir baka alanda baar salayarak kapatmas abasdr. rnein yakkl olmayan birinin iinde baarl olarak ykselmesi ve bylece beeni toplamas. Okulda baarsz olan bir ocuun tmanklk yaparak ilgi ekmeye almas. Geirdii ocuk felci yznden sakat kalan bir kiinin youn almalar sonucu olimpiyat yzme ampiyonu olarak hareket yetersizliini dnlemitir. 6. YCELTME (Sublimation)

Kii, kendi iindeki bilind drt ve eilimlerin tam kart tepkiler vererek de benliini savunabilir. rnein, iindeki kin, nefret ve kabalk eifimlrine kar kii, ar derecede kibar ve nazik; pislik ve kirllik eilimlerine kar anormal derecede titiz ve temiziik dkn olabilir. Benlike kabul edilmeyen birok drt ve gereksinimler ar baskc, banaz, ahlak bir tutumla bastrlmaya allabilir. Kardeini kskanan ocuun ar derecede iyi bir abla ya da aabey olmaya almas. 10. GERLEME (Regression) Temel ihityalarn ve isteklerin karlanmamas sonucu meydana gelen doyumsuzluk veya kayg hallerinde bireyin bulunduu durumdan daha ilkel bir olgunluk dzeyinde davranmasdr. 4 yandaki bir ocuun korkunca altn slatmas, Bir yetikinin kayglandnda kekelemesi, kzarmas, Bir gencin 10 yandaki bir ocuk gibi barp armas ya da alamas 11. HAYAL KURMA YOLUYLA AVUNMA ve d nedenlerle ihtiyalarn ve gdlerin karlanamad durumlarda hayal kurma yoluyla doyum salama yoluna gidilmesidir. Ryalar ya da hayal aleminde ihtiyalar giderilmeye alr. Fakir zengin olur, irkin gzel olur. Ar hayal kurma bireyin gerek kimliini kaybetmesine neden olabilir.

Yceltme mekanizmasnda, toplumca onaylanmayan ilkel nitelikteki drt, eilim ve istekler doal amalarndan evrilerek, toplumca beenilen etkinliklere dntrlrler. ocuklukta en yaln biimiyle gzlemlenebilen ykc eilimler yetikinlik dneminde toplum tarafndan onaylanmayacandan byle bir insan rnein iyi bir patlayc madde ya da silah uzman olarak bu eilimini yceltebilir. Saldrgan olan birinin Boks sporuna balamas. 7. ZDEM (dentification)

Kiinin kendisine rnek ald bir bakasnn zellikleriri kendi kiiliine katmas, onun gibi duymas, dnmesi ve davranmas yoluyla ulamak istedii amaca ulatn sanmasdr.

20
PSKO-SOSYAL GELM KURAMI (Erikson)

Geliim Psikolojis ayakta durup, yryebilme, dklama gibi aamalar gerekletirme iin zgven duygusu gelimeye balar. Bu dnemde umut, gven iyimserlik kazanlmas gereken temel zelliklerdendir. Bu dnemin uygun bir ekilde yaanamamas, ebeveynlerin yokluu ya da yanl tutumlar nedeniyle salkl bir ekilde geilememesi halinde ileri dnemde kiilerde ktmserlik, paranoid ya da sanrsal bozukluklar, mitsizlik eklinde tavrlar, iekapanklk (izoid kiilik), alkol-madde bamllklar geliebilir. 2. Evre: zerklik/Utan ve Kuku (1-3 Ya)

Erik H.Erikson (1902-1994) bir Alman psikanalist Erikson bu ekilde insan ego geliimini sekiz evreye aytrarak incelemitir. Bu dnemlerin her birinde az ya da ok isel kriz yaanmaktadr. Eer kriz baarl bir ekilde atlatlmsa kii g kazanarak, bir sonraki basamaa rahata geer. Erikson'un basamaklar, zamanla snrl olmayp geliim sreklidir. Kiilerde baz sorunlar bir dnemden, baka bir dneme tanabildii gibi ar stres altnda da o sorunlar yeniden aa kabilmektedir. Bazen de youn stres ile kiilerde daha nceki basamaklara geri dn gzlenebilir. 1. Evre: Temel Gven/Gvensizlik (0-1 Ya)

Bu dnem Freud'un oral dnem olarak adlandrd evredir. Doumdan ilk 1,5 ya dnemine dek srer. Bu dnemdeki bebeklerde beslenme, temizlik, duygusal yaknlk ve fiziksel temas gibi temel gereksinimleri karianrken kendilerine ve dier insanlara gvenmeyi renir veya gvensizlik duygusu oluur. Bu dnemde ocuk her eyi kendi az ile yaar. ocuk her eyi azna gtrerek renir. stenen ve verilen ne varsa o anda alnr. Az bu dnemde vcudun en duyarl blgesidir. Asal ilev anne memesini arayp, bulmak, emmek ve gda almaktr. Ana-babann bebee gven verici bir ekilde besleyici yaklam , ocukta ileri dnemde d dnyaya kar olumlu beklentiler iinde oluun temelini atar. 6. aydan itibaren dilerin k ile birlikte srma drts geliir. Daha nceki pasif dnem, aktif hale dnr. Isrma ile zevk almaya balar. Bebek anne memesini srnca, memenin azndan ekildiini fark eder. Bu durumda srma isteini frenlemeyi renirken, evresini de etkileyebildiini grr. Bu sayede evresindekilerden ayr bir varlk olduunu renmeye balar. Bir bebein evresi ile iyi bir ilikisinin, uyumunun varl istekli ve rahat bir ekilde beslenmesi, uykunun dzenlilii, rahat idrar karma ve dklamas ile belirlidir. ocuun bu dnemdeki ilk sosyal baars anne-baba gz nnde olmadnda, alayp, korku duymadan, kayg ya da fke gstermeden bu duruma dayanabilmesidir. ocuun evresi ve i dnyas her iki durumda da sabit ve dzenli olup, d ve i dnyas birbiri ile uyumlu ve sorunsuzdur. ocukta ilk benlik duygularnn temeli bu dnemde atlr. Bu donemin ilerlemesi ile ocukta emekleme,

Freud'un anal dnem olarak adlandrd dnemdir. Bu dnem 1-3 ya arasn kapsamaktadr. Beslenme, tuvalete gitme, yrme, evreyi kefetme ve konuma gibi eitli faaliyetleri srasnda yeterlilik duygusu gelitirir veya yetenekleri hakknda kuku duyar. Bu dnemde ocuk konumaya balar, tuvaletini yapmay renir. ocuun kendine zg davranlarnn farknda olduu dnemdir. Bu dnemde yardm reddederek tek bana etkinlikte bulunmay isteme davran ok belirgindir. Anneye bamllk azalr, tuvalet kontrol oluur. Aile eer ocua kar ar koruyucu olmadan, yeterli zgrlk ve destei verirse, ocukta zgven duygusu gelierek, evresindekileri ve d dnyay kontrol edebilecei hissi geliir. Bu olmaz, ocuk cezalandrlp, ar koruyucu olunursa fke, phe ve utangalk kendini gstermeye balar. Aile tarafndan ok erken dnemde ya da ar bir bask ile dk eitimi ya da baka eitimler uygulanacak olursa, ocuun i kontroln salamas yolundaki geliimi olumsuz etkilenerek, gerileme ya da yanl geliimlere yol alabilir. Ayn ekilde aile tarafndan uygulanabilen ar koruyucu tutumlar da ocuun zdenetimini ya da yarglama yeteneini zayf brakacandan zgr iradesinin geliimini sekteye uratacaktr. Bu durumda kiide ileri dnemde utan ve phe gibi tutumlar baskn hale gelebilecektir. ocuun etrafndakiler bu dnemde onu kendi ilerini yapp, yere salam basma, yardmsz kendi ayaklar zerinde durma konusunda cesaretlendirmelidir. Bu dnemde ocuun zgr iradesini kullanarak, seimler yapp, deneme -yanlma yolu ile renimi engellenirse, kendi bedeni zerinde bunlar yapmaya alacaktr. Bu da dediim dedik ve her eyin detaylarna inen bir davran yaps oluabilecektir. ocuklukta gelien, kendisinin denetimindeki bu zerklik duygusu, ileri dnemlerde adaletli yaam,

Geliim Psikolojis yasalara saygy, kurumlara gvenin olumasna zemin hazrlayacaktr. Ksaca kazanlmas gereken zellik kendi kendini kontrol etme yeterliidir. 3. Evre: Girikenlik/Sululuk (3-7 Ya)

21

Bu dnemde cinsel organlarn uyarlabilmesi grlmektedir. Bu deiim ile birlikte, uyarlma sonucu ayplanma, cezalandrlma korkusu balamakta, cezalandrlma sonucunda ocuun kendi cinsel organnn kesilecei ya da tahrip edilecei eklinde korkular balayabilmektedir. Vcut daha bir gelimekte, buna dnsel geliim de eklenmektedir. Gelien ocuk kendi ilevlerinde daha etkin olup, inisiyatif kullanmaya balar. Karlat baarszlklar tolere edebilmeye, olmazsa kendine baka hedefler belirlemeye alr. Sorumluluklar stlenmeye, ufak planlar yapmaya balar. Bir nceki donemde varolan zerklik, artk daha bir amaca ynelik, daha mantkl ve uyumludur. Bu dnemde sergilenen dnsel ve vcutsal aba sonucu salananlar ve elde edilen hazzn evrece youn eletirisi, sululuk duygularna yol amaktadr. Annenin bir numaras olma amac ve bu uurda sergilenen tavrlar, kskanlk, sululuk duygular ve kaygya neden olabilir. leri dnemde, ocuun kendi iinde ana-babann kendine koyduu yasaklar ve uygulanan eletirileri mumla aratan bir denetleme kurumu - baskn bir sper ego geliebilir. Bu dnem uygun bir ekilde yaanrsa, ocuk snrlarn bilerek, evresiyle uyumlu bir ekilde grevler stlenir, eya ve amaca uygun nesneleri kullanarak, mutluluk ve baar duygusunu daha ok tadar. Bu dnemde amal olma, etkinliini balatabilme yeteneini gelitirmelidir. 4. Evre Baarl olma/Aalk duygusu (Okut Dnemi)

Freud'un fallik-oedipal dnem olarak adlandrd dnemdir. 3 ya ile 7 ya aras dnemi kapsamaktadr. Bu dnemdeki ocuklar yetikinlere zg baz faaliyetleri yapabilmeyi isterler. Ancak, ebeveynler tarafndan konulan ar snrlamalar ocuun girikenliini engeller ve sululuk hissetmesine neden olur. ocuun iskelet-kas sistemi zerine hakimiyetinin art ve dil becerilerinin geliimi ile d dnyann kef ve orada rol almak eklinde stnlk-byklk dnceleri balar. ocukta ar bir merak, cinsel organlarla ilgili youn dnceler, bakalar ile rekabet ve evredekilere fiziksel olarak zarar verme grlr. ocuun cinsellie olan giderek artan merak grup ii cinsel oyuntara, kendi ya da yatlarmn cinsel organlarna dokunma davranlarna yol aar. Eer aile bu davramlar ar bir ekilde bastrp, korkutarak ntemeye alrsa, ileri dnemde cinsel alanda sorunlu ve basklanm bireyler oluur. Yatlan ile oynayarak, onlarla nasf iliki kurabileceini renir. Eer bu dnemde saldrgan drtlerine hakim olabilmesi, uygun bir ekilde salamrsa ocukta inisiyatif kullanabilme yetisi ve tutku sahibi olma zellii geliir. ok gl bir sper ego geliimine neden olarak, ileride ya hep ya hi tarznda dnme, evresindekileri kendi ahlak kalplar iine girmeye zorlama ekfinde davranlara yol aabilir. Bu dnem baarl bir ekilde alrsa sorumluluk, kiisel disiplin zellikleri geliir. Bu dnemde yasaklanm drtlerin basklanmas ile kiide su ve kayg duygular oluur. Bu gelien taslak ileride ahlak kavramn oluturacaktr.Bu dnemde ocuk,

oedipus (erkek ocuun anneye ynelmesi) elektra (kz ocuun babaya ynelmesi)

kompleksleri denen kart cins ebeveyne yaknlap, kendi cinsinden olan ebeveyni rakip gibi grme eklindeki geliimsel dncelerden kurtulup, kendi insiyatifini ortaya koyarak, kendinde geen ahlak kurallar ve yaam prensipleri erevesinde daha az atmalar ve sululuk duygular hissederek yaamay renir. Bu dnem baarl bir ekilde yaanamaz ise, su ve giriim arasndaki atma ileri dnemde yaygn anksiyete bozukluu, konversiyon bozukluu da denen somatoform dissosiyasyonlara, fobik bozukluklara ve psikosomatik bozukluklara yol aabilecektir.

Freud'un latent dnem olarak adlandrd dnemdir. 7 ya ile 11 ya aras dnemi kapsamaktadr. Okul a dnemidir. Yeni beceriler kazanarak, yeterli ve retken olmay renirler. Baarszlk durumunda ise aalk duygusuna kaplr ve hibir ey yapmazlar. Bu dnemde ocuk cinsel adan bir durgunluk dnemine girerken, yatlar ile ilikileri artarak, yeni eyler renme ve bir eyler retmenin hazzn yaamaya balar. Kendini rnek ald kiilerle zdeletirerek, eitli alanlarda roller stlendii eklinde dlemler kurar. Eer ocuk bu dnem ncesini ve bu dnemi baarl bir ekilde geememi ise aalk ve yetersizlik duygular gelitirir. Bir eyier yaparak, balad ii bitirmenin keyfine varmaya balar. Bir ii planlama, ibirlii yapma, renme ve ii baarma zel bir neme sahiptir. Kendinden yaa byk ya da daha deneyimlileri izleyerek ara-gere kullanmay renir, el ve vcut becerisi gelitirir. ocukta alet kullanma retme abas gzlenir.

22

Geliim Psikolojis seimleri yeleme sonucunda psikotik trde ya da sua ynelik davranlara neden olmaktadr. Birey kendisini yetersiz hissedebilir. Kendilerini gl grebilmek iin bir takm zellikleri n plana kararak, nemli kiilere benzemeye, onlarn tarzlarn edinmeye balarlar. Bu evrede cinsel kimlik sorunlar balayabilmektedir. Kiiler kimlik krizlerini aabilmek iin, ortak kimlik sunan bir takm eitli alt grup ya da etelere girebilmekte ya da yerel kahramanlar rnek alabilmektedirler. lk genlik aklar yaanmaya balar. Ancak bu aklar daha masum ve kendini arayn bir uzants olarak ksa srelidir. Kar cinsle arkadalkta sevgi ar basar. Henz yeterli olgunlua kavumam olan kiilik yaps, ilikilerinde de ini-klar, ayrlklar ile kendini gsterir. Bu dnemde kendinden farkl yapda, dncede, alkanlklarda olanlar kabul etmeme, dlama hatta onlara kar saldr iine girebilmektedirler. Benzer dnce yapsmdakilerle bir araya gelerek kuvvetli grnmeye ve ortak bir kimlik oluturmaya alabilirler. Bu gruplarda su ileme, alkol-madde kullanm gibi davranlar belirebilir. Birey yatlar ya da evresindekilerce onaylanma, sayg duyulma gereksinimini bu ekilde salayabilmektedir. Bu dnemde birey kendinin en iyisini (olumlu ya da olumsuz anlamda) aratrp bularak gelecekteki erikinliin dnyasna adm atmak iin yer bulmaya alr. Bu aama ana-babalk ya da e olmak yolunda kendisini ruhsal ve sosyal olarak hazrlamada nemli bir basamaktr. Olumlu kimlik gelitirme belirtileri: Kendimle mutluyum Kar cinsle iyi anlarm Ailem beni sever Bana bir ey olmaz kendime bakabilirim Olumsuz kimlik gelitirme belirtileri: Kimse benden holanmyor Gencin 6. kimk gelitirmesine neden olan etmenler: Dnce sistemindeki deiiklikler Cinsel rolierdeki yenilik ve deiiklikler Meslek seimi Ana baba tutumlar Otoriteyle olan ilikiler (retmen vb.)

Bu ya grubunda ocuun anlayl, sabrl, ilgili ana baba, retmen, patron, i ve okul arkadalar ile karlaamamas ya da onlar arasnda zayf-uygunsuz bir noktada bulunmalar halinde, yetersizlik ya da aalk duygular geliir. ocua ayrm uygulanmas, aalanmas ya da ar koruyucu tavrlarda bulunulmas, ocuun kendisiyle ayn cinsiyetteki ebeveyn ile kendini uygunsuz bir ekilde karlatrmas gibi durumlarda aalk ve yetersizlik hissi geliebilir. Kendisine gre st konumdaki kiileri rnek alamayp, yanl kiileri rnek alabilirler. Oku! ya da meslee hazrlk dnemi ilk olarak ailede balar. Eer byyen ocuk hayatn, hedeflerini, dlemlerini sadece i zerine younlatracak olursa, kendi duygusal ya da ruhsal geliimini kstlayabilir. Bu dnemde dier kiilerle birlikte ortak bir eyler yapma, bakalarnn varlnda ya da denetiminde grev alma baladndan iblm, dierlerinden farkl olarak sahip olduu zelliklerin verdii haz duygular yaanmaya balar. Bu dnemde zihinsel, sosyal ve fziksel becerilerde yeterlilik duygusunu kazanmaldr. Evre Kimlik Kazanma/Rol Kargaas (11-18 ya ergenlik) Bu dnemde ergenler "ben kimim?" sorusuna cevap arayarak cinsel, politik ve mesleki kimliklerini oluturmaya alr. Buna karn olumsuzluk durumunda hangi rolleri gerekletirecekleri konusunda karmaa yaarlar. zdeim dnemidir. Bir kimlik gelitirme bu evrenin asl amacdr. Salkl bir kimlik hisinin temelinde, daha nceki evrelerin baarl bir ekilde yaanmas yatmaktadr. Uygun kiilerin rnek alnmas bu sreci kolaylatrmaktadr. Bu evrede ahlaki deerlerde deiim gzlenebilmekte, ancak sonrasnda her alanda olduu gibi burada da talar yerine oturmaktadr. Daha nceki inan, dnce ve alkanlklar sorgulanmaya balar. Vcutsal byme ve cinsel geliim gzlenir. evrelerince nasl grlp, deerlendirildikleri ve hangi meslee daha uygun olduklar eklinde dnceleri bulunmaktadr. Daha nce yaanlan evden ve ebeveynlerinden ayrlp, kendi ayaklar zerinde durarak hayatn yaamak bu dnemdeki nemli bir hedeftir. Aileden ayrlamamak ve uzam bamllk davranlar oluabilir. Bu dnemde kiide rol kargaas olumas nemli bir sorundur. Kiide cinsel, sosya!, mesleki vb. alanlarda kendini bir yere ait hissedememe, evreden uzaklap tek bana yaama ya da uygun olmayan 5.

Evre: Yaknlk/Yalnzlk (18-21 ya gen yetikinlik)

Bu dnemdeki gen yetikinler sevgi dostluu paylaabilecekleri birilerini aralar (e seimi) bunu

Geliim Psikolojis baaramadklarnda d krklna urama korkusuyla insanlardan uzaklarlar. Eer kimlik krizi zlmse cinsel yaant, arkadalk ilikileri ve tm sosyal iletiimler kii iin korkutucu olmaktan uzaktr. Bu aamaya gelene dek elde edilen kimlik bakalarnn kimlikleriyle daha ok bir araya gelmeye, kaynamaya balar. Dost ve e ilikileri ile bazen taviz vererek, bazen karlkl zveri alverileri ile ilikilerini srdrebilme alkanl kazanlr. Bu devredeki temel hedef bir bakas ile yakn iletiim kurulmasdr. Baarl ve dzenli bir evlilik ya da aile iliki yaps yaknlk kurma kapasitesine baldr.Birlikteliin kurulup, srdrlebilmesi, bu aamada baz kiilerin sahip olup, kendini dierlerinden ayr klan zellik ve yeteneklerin, kiilik yapsnn ksaca benliin kayb korkusuna yol atndan bunlardan kanma gzlenebilir. Bu da yalnz kalma duygusu ve kendi evresine yksek duvarlar rerek, korku, kuku, risk alamama, birisini sevememe ve kendi kendinin kurdu olmasna yol aar. Yakn iliki kurmamak, evresindekileri kendisi iin zararl ya da tehdit edici grerek kendinden uzak tutmaya, bu amala kendi gvenlik emberini ok dar tutarak, insanlar bu alana sokmamak, kendinden yle ya da byle uzaklatrarak, gerekirse bu amala onlarla mcadele etme davranlarna yol amaktadr. Bu durumda, bu aamada ok kesin olarak bilinentandk ile bilinmeyen-yabanc arasna bir hat ekilip, ksr bir ortam iine srklenilebilir. Benzerleriyle bile savamaya dayanan ilikiler yaanabilir. 7. Evre: retkenlik / Durgunluk (yetikinlik)

23

letiim kurmak bu gibi durumda sadece obsesif bir yaknlk anlamndadr, gerek bir dostluk deildir. Bu kiiler evlenip, ocuk sahibi olabilmelerine karn gene de herkese uzaktrlar. Sanki kendileri ocuktur ve kendileri ile iliki halindedirler. Bu dnemde alkol ve bamllk yapc madde kullanmna rastlanmaktadr. 8. Evre Benlik Btnl/Umutsuzluk (Yallk)

65 ya zeri yallk dnemini kapsamaktadr. Birey, yaamn anlaml hale getirmeye almakta veya amacna ulaamad iin umutsuzlua kaplmaktadr. Bu dnemde kii btnlk (hayat dolu dolu ve retken bir ekilde yaanmtr, yaanan hayattan tatmin olunmutur) ya da umutsuzluk (hayatn anlam yoktur ve bo gemitir hissi vardr) arasnda bir atma yaar. Btnl yaayan kii bilgedir. Hayattaki yeri ve roln kabul etmitir, kendisi ile barktr. Kendi yolunu kendisi izmitir ve sonularndan kendisi sorumludur. Kii artk geri dnemeyecek ya da gemii deitiremeyecek bir aamadadr. Bu dneme dek olan basamaklar uygun bir ekilde, ok zedelenmeden ve byk hatalar yapp evresini ykmadan kmsa bir rahatlk ve olgunluk iindedir. Etrafna gven duygusu ve olumlu dier duygular yanstr. Hayatn eksi ve artlar ile kabul etmitir, pimanlk duygular tamaz. Hayata keke tekrar balayp, olanlar dzeltsem ya da farkl yaasam eklinde yaklamaz. Gemiini "Yapabileceklerimin en doru ve iyisini yaptm" eklinde deerlendirerek, huzur iindedir. Bu hissin yaanmad ve nceki basamaklarn sorunlu olup, hakkyla geilemedii durumlarda derin bir pimanlk, deersizlik ve depresif dnce yuma ile karlalr. lm korkusu belirgindir. Artk gemie tekrar dnmek, olanlar dzeltmek olanakszdr ve ne yazk ki ekilenler biilmektedir. Bu ie kapanma, yaknlarn etrafnda tutmak iin deiik abalar iine girilmesi, genlere kar olumsuz, eletirel bak asna neden olabilir. mitsizlik, nefret ve lm korkusu iindedir. Hastalk hastal, depresyon, psikosomatik hastalklara rastlanmaktadr. Toplumda salkl bireylerin yetimesi, salki ve bilge dzeyine erimi, yukarda belirtilen sekizinci evrede beklentilerini gerekletirmi olgun kiilerin varl ve bunlarm kendileri gibi aratrmac, alkan, sabrl, drst ve mutlu olmasn bilen kieri yetitirmesi ile mmkndr. Bilinen bir deyimle 'klavuzumuzun karga olmamasr gerekir. Ana-baba ya da dier bykler lmden korkmayacak bir olgunlua ulaabilmiler ise ocuklar da aile okulunda rendikleri ile yaamn sorunlar ve sorumluluklarndan korkmayacak, onlar gsleyebilecek zgven ve beceriye sahip

Orta ya dnemini kapsamaktadr. Kii retkenlik ile duraklama arasnda seimini yapma aamasndadr. Bu dnemde birey anlaml ve retken i yaam ve eitli faaliyetleri dnda gelecek kuaklara katkda bulunmakta veya durgunlap iine kapanmaktadr. Bu dnemde retkenlik, daha kkleri, hayata yeni balayanlar olumlu amaca yneltmek ve ykselen nesli oluturmak, muasr medeniyet dzeyine yneltmektir. Ayn zamanda ev dnda olup, monotoniuu kran aktivitelerle uramak anlamndadr. Bu dneme dek kii ruhsal, sosyal ve cinsel geliimini uygun hz ve rotada tamamlamamsa, gerek ve iten olmayan bir yaknlamaya gereksinim duyarlar. Gemiteki aaal sahte ykselme dnemi bitmi ve k ncesi duraklama dnemi balamtr. Aslnda bu dnem ok ncelerden sinyallerini vermitir. ocukluk dneminde yaanan olumsuzluklar, bunlarn etkisini gidermeye alan kendini ar deerli, stn, kaf danda grme tr gibi sahte rahatlatc dnce ve hareket yaplar ve sonunda her eye kar inancn tkenmeye balad, hayata olumsuz baklar gibi...

24

Geliim Psikolojisl 41. 21 Yandaki Meltem kimsenin samimiyetine inanmad iin kar cinsle yakn iliki kurmakta zorlanmaktadr. Erikson'a gre Meltem'in bu sorunu aadaki geliim dnemlerinden hangisindeki bir aksamadan kaynaklanabilir? (2004 KPSS-8) A) B) zerklik kuku ve utan Gven gvensizlik

olacaklardr. Aile ii eitim, aile ii demokrasi ve ahlak anlay toplumun ykselip, kaliteli hale gelmesinde asl neme sahiptir. 37. Bir retmen, snf arkadalar kadar hzl okumayan rencisine, "Senin de yaknda ok hzl okuyabileceini biliyorum. Matematik ilemlerinde ok baarlsn. Bunu da yapabilirsin" demitir. Erikson'un "Psikososyal Geliim Kuram"na gre, retmen bu szleriyle hangi geliimsel soruna (kriz) zm bulmaya almaktadr? (2001 KPSS-8) A) B) Baarya kar aalk duygusu Kimlie kar rol karmaas

C) Giriimcilik sululuk D) Yaknlk uzaklk E) Kimlik kazanma - bocalama

C) zerklie kar utan ve kuku D) Girikenlie kar sutuluk E) retkenlie kar durgunluk

38. Erikson'un geliim kuramna gre, ergenlik 42. dneminde srekli yksek beklentilerle karlaan gencin zerinde, bu beklentinin nasl biretki yapmas beklenir? (2002 KPSS-70) A) B) D) E) Zihinsel srelerinin ok hzl gelimesi Cinsel kimlik araynda karmaa yaamas Temel gven duygusu geliiminin engellenmesi Toplumsal rolleri konusunda karmaa yaamas

Aadakilerden hangisi Erikson'un psikososyal geliim kuramna gre, ilkretim rencilerinin alkanlk ya da beceriklilik duygularn gelitirmek iin izlenebilecek yollarla ilgili olarak yanl bir aklamadr? (2003 KPSS-88)

C) Olumsuz bir kimlik belirlenmesi

A) rencilere ok iyi rnekler gstermek

ve onlarn ve onlarn davranlarn bu rneklerle kyaslamak ortamlar hazrlamak

B) rencilere eksikliklerini giderecekleri

39. Erikson'un psiko-sosyal geliim kuramna gre, kiilik geliimi aadakilerden hangilerine bal olarak ortaya kar? (2002 KPSS-78) A) Biyolojik temeller- sosyal evre B) Kiiler aras ilikiler- fiziksel evre C) Kiisel deneyimler- fiziksel evre D) Ahlak geliimi - psiko-seksel temeller E) Psiko-seksel temeller - biyolojik temeller

C)

rencilere geliim sorumluluklar vermek

dzeylerine

uygun

D) rencileri alacaklar grevleri baarmalar iin cesaretlendirmek E) rencilerin performanslarnn olumlu ynlerini deerlendirmek

40. Melis'in babas doktor, annesi gda mhendisidir. 43. Melis kklnden beri voleybol oyuncusu olmak istemektedir. Anne ve babas, Melis'in bu kararn onaylamaz, doktor ya da gda mhendisi olmas iin zorlar. Bu durum karsnda Melis ne olmak istedii konusunda kararszla der. Erikson'a gre Melis'in bu durumu aadaki kavramlarm hangisine rnektir? (2004 KPSS-7) A) Kimlik kazanma B) Olumsuz kimlik C) Kimlik karmaas D) Kimlik aratrmas E) Kimliin deimesi

Anasnf rencisi bir ocuk annesi ve babas tarafndan okula brakldnda, onlar pp sarlarak onlardan ayrlmakta ve snfna giderek arkadalar ve retmeni ile uyum iinde davranlar sergilemektedir. Byle bir ocuk ne tr bir balanma davran sergilemektedir. ? (2003 KPSS-89) A) B) C) D) E) Kukulu Kanan Kaygl Gvenli Saplanti

Geliim Psikolojis Atatrk'n "retmenler Yeni nesil sizlerin eseri olacaktr" ifadesi, Erikson'un bireyin yaam

25
OKLU ZEKA KURAMI Gardner tarafndan ortaya konmutur. nsann tek bir zeka trne deil bir ok farkl zeka trne sahip olduunu ileri srmektedir. Bu kuramn temelinde biyolojik ve kltrel etkenler olduu savunulur. oklu zeka kuramna gre insanda sekiz ayr zeka tr vardr. oklu zeka kuramnn amac eitimde bireylerin neler yapabileceinin dnlmesidir. oklu zeka kuramnn dayand temeller; 1- Her insan eitli zeka alanlarnn tmne sahiptir. 2- Her insan eitli zeka alanlarndan her birini yeterli bir dzeyde gelitirebilir. 3- eitli zeka alanlar genellikle bir arada karmak bir yapda alrlar 4- Bir kiinin her alanda zeki olabilmesinin bir ok yolu bulunmaktadr. Gardner'a gre bilmemizi ve renmemizi salayan bu zeka alanlar unlardr. SZEL-DLSEL ZEKA: Kelimelerle dnme ve ifade etme, dildeki kompleks anlamlar deerlendirme, kelimelerdeki anlamlar ve dzeni kavrayabilme, iir okuma, mizah, hikaye anlatma, gramer bilgisi, mecazi anlatm, benzetme, soyut ve simgesel dnme, kavram oluturma ve yazma gibi karmak olaylar ieren dili retme ve etkili kullanma becerisidir. MANTIKSAL-MATEMATKSEL ZEKA: Saylarla dnme, hesaplama, sonu karma, mantksal ilikiler kurma, hipotezler retme, problem zme, eletirel dnme, saylar, geometrik ekiller gibi soyut sembollerle tanma, bilginin paralar arasndaki ilikiler kurma becerisidir. GRSEL VE UZAMSAL ZEKA: boyutlu bir nesnenin ekil ve grntsn grmeden zihinde canlandrma ayrntlar grebilme sz konusudur. Resimler, imgeler, ekiller ve izgilerle dnme, boyutiu nesneleri alglama ve muhakeme etme becerisidir. BEDENSEL-KNESTETK ZEKA: Hareketlerle, jest ve mimiklerle kendini ifade etme, beyin ve vcut koordinasyonunu etkili bir biimde kullanabilme becerisidir. MZKSEL-RTMK ZEKA: Sesler, notalar, ritimlerle dnme, fakl sesleri tanma ve yeni sesler, ritimler retme becerisidir. Ritmik ve tonal kavramlar tanma ve kullanma, evreden gelen seslere ve mzik aletlerine kar duyarllk kapasitelerini ierir. KLER ARASI-SOSYAL ZEKA: Grup ierisinde ibirliki alma, szel ve szsz iletiim kurma, insanlarn duygu, dnce ve davranlarn anlama,

44.

srecindeki hangi geliimsel rtmektedir? (2004 KPSS-113 ) A) B) Yaknla kar yaltlmlk retkenlie kar durgunluk

grevi

ile

C) zerklie kar kuku ve utan D) Temel gvene kar gvensiztik E) Kimlik edinmeye kar kimlik krizi

ZEKA
Zekann ne olduu uzun zamandan beri psikologlarn zerinde ahtklar bir konudur. Gnmze kadar zerinde uzlalabilmi zeka tanm henz yaplmamtr. Zeka ile ilgili almalar 1920li yllara uzanmaktadr. Spearman zeka ile ilgili almalar balatmtr. Spearman zekann bir "g" faktr adn verdii bir genel faktr ve ve baz alt yeteneklerden olutuunu belirtmitir. Zekann llmesi ile ilgili almalar gnmzde halen devam etmektedir. Zeka testleri tek faktrl ve ok faktrl olmak zere genelde iki gruba ayrlrlar. ok faktrl zeka testleri daha ok kabul grmtr. ok faktrl zeka testleri, zekann birok alt faktrden olutuunu ve bunlarn hepsinin llmesi gerektiini ne srerler. ok faktrl zeka testlerinden lkemizde de en ok kullanlanlara Stanfort-Binet ve VVechsler zeka testleri rnek verilebilir. Zeka konusunda bireysel farkllklar vardr. Bacanl (2000), zeka blm snrlarn ve toplumdaki yzdelerini tablo halinde vermitir. Zeka iie ilgili olarak normalden ayrlanlar iki grup altnda toplanabilir. 1- Zeka Engelliler 2- stn Zekallar Her iki grup da eitim asndan yardma muhta durumdadrlar. Her iki grup iin de zel programlar hazrlanmaldr. Zeka Blmnn Snrlar Nfuz A ZB Snrlar 0-24 ~~1 25-49 >2 70-79 80-89 90-109 110-119 120-129 130+

50-69 J

7 16 50 16 7 2

26

Geliim Psikolojis 4. Empati (Bakalarn Duygularn Anlama)

paylama, ifade edebilme, yorumlama ve insanlar ikna edebilme becerisidir. KSEL-SEL ZEKA: nsann kendi duygularn, duygusal tepki derecesini, dnme srecini tanma, kendini deerlendirebilme ve kendisiyie ilgili hedefler oluturabilme becerisidir. DOACI-VAROLUU ZEKA: Doadaki tm canllar tanma, aratrma ve canllarn yaratllar zerine dnme becerisidir.

Bireyin, karsndaki kiinin belli bir durumda ne dndn ve ne hissettiini anlama gcne sahip olmasdr. Yani birey karsndakinin hal ve hareketlerini, his ve dncelerini kavrayabilmesidir. 5. llikileri Yrtebilme (Temel Sosyal Becerilere Sahip Olma)

GOLEMAN'IN DUYGUSAL ZEKA KURAMI

Duygusal zeka bireyin z denetimini salamas, kendi kendini gdlemesi, isteklerini erteleyebilmesi, duygusal deiimleri dzenleyebilmesi, kendine kar ynelen engellemelere diren gsterebilmesi, sevecen bir tavrla yaklamas, insanlarn en derin duygularna kar empatik bir anlay ve tutum ierisinde olmas ve kiiler aras ilikilerde rahat, esnek ve saydam olabilmesidir. Goleman'n Duygusal Zeka kuram 5 geden olumaktadr. 1. zbilin (Kendi duygularnn Farknda Olma)

Bireyler Kiiler aras ilikileri yrtrken ilikilerin salam temeller zerine kurabilmelidirler. Ksaca kiiler aras iletiim bir sanattr ve bu sanat daha ok bakalarnn duygularn idare etme becerisidir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. 2.
3. zkatp, Enver (Ed.). Davran Bilimlerine Giri, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, No: 1027. Eskiehir, 1998 Yeyaprak, Binnur. Geliim ve renme Psikolojisi. Pegem A yaynclk, Ankara, 2004 Seluk, Ziya. Geliim ve renme. Nobel Yayn Datm, Ankara, 2000 Bacanl, H. Geliim ve renme. Nobe! Yayn Datm, Ankara, 2002 Baymur, F. Genel Psikoloji. Remzi Kitabevi, Istanbul, 1994 Erden, M. Akman, Y. Eitim Psikolojisi. Arkada Yaynevi, stanbul, 1995 Senemolu, N Geliim renme ve retim Kitabevi, Ankara, 2003 Gazi

Bireylerin kendilerini tanmas ile ilgilidir. Bireyler daha oluma aamasndaki duygularn farkna varr ve o duygular tanmaya alr. Duygularn tanmladktan sonra kendi potansiyellerinin farkna varr. Kendi kendine "ben neleri yapabilirim? Neleri yapamam?" sorularna cevap arar. 2. Duygular dare Edebilme (Sknt verici Duygularla ba etme)

4. 5. 6.

Bireyler olumsuz bir olay ve olumsuz olayn sonucunda youn bir duygulanm yayorsa kendi kendilerini sakinletirebilmelidirler. Yani bireyler kendilerini en olmsuz bir olayda bile yattrmasn bilmelidirler. Ayn zamanda youn kayg ve karamsarlklardan kendilerini soyutlayabilmeliler ve olumsuz bir deneyim sonras kendi kendilerini toparlayacak gc kendilerinde bulabilmelidirler. Bununla birlikte bireyler her trl alnganlktan rahat bir ekilde kurtulabilirler. 3. Kendini Harekete Geirme (Kendini Baarya Doru Gdleme )

8. 9. 10.

Hakan, A. (Ed.). Eitim Psikolojisi. T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 185, Ankara, 1987 Kaya, Z. (Ed.). retmen Adaylar iin KPSS Pegem A Yaynclk, 2004 reti,

Oktaylar, H. C. (Ed). retmen Adaylar iin KPSS. Yarg Yaynevi, Ankara, 2004 Eitim Bilimleri KPSS. Empati yaynevi,

11. Tan, . (Ed. Ankara 2004

nsanlarn harekete geebilmesi iin bir ama gerekmektedir. Eer insanlarn gerekletirmek istedikleri bir amac varsa bu ama etrafnda kolayca motive olabilirler. En nemlisi de o ama iin dikkatlerini bir noktaya toplayabilirler.

renme Psikolojisl nsan davranlarnn byk bir ounluu renme yoluyla kazanlmtr. Bu davranlar evre ile etkileim sonucu geliir. Belli bir dilin renilmesi, tutum kazanmak, kiilik zellikleri kazanmak vb. hepsi renme ile kazanlr. TEMEL KAVRAMLAR renme: Bireyde kendi yaantlar yoluyla, davrannda meydana gelen nispeten kalc izli davran deiiklii olarak tanmlanmaktadr. renmenin olabilmesi iin; Davranta bir deiiklik olmaldr Davrantaki deiiklik nispeten kalc izli olmaldr Davrantaki deiiklik yaant rn olmaldr Davran eitleri

27

A. Doutan gelen davranlar: gdsel ve reflex davranlar. renme sonucu kazanlan davranlar deildir. Reflex: Doutan getirilen, belli bir uyarcya kar organizmann belli ve basit bir davran gsterme eilimidir. Reflex'in zellii vardr. Doutan getirilmesi, Belli bir uyarcnn bulunmas, Basit bir tepki olmas.

rnek; dizimize vurulduu zaman ayamz kaldrmamz, nefes alma, emme, yutma, gz krpma, emmeye bal arama refleksi renilmemitir. gd: Doutan getirdiimiz dier bir davran grubudur. Doutan getirilen tre zg davran rntlerine denir. gdnn 4 zellii vardr; Doutan gelmelidir, bir trn tm yelerinde olmaldr, baka trlerde olmamaldr, karmak bir davran rnts olmaldr. rnek; Kularn g etmesi, arlarn ba! yapmas, ipek bceinin koza rmesi Reflex ve igd karlatrmas:

renilmi davranlar nelerdir? ki tekerlekli bisiklette dengeyi salama Ann, yemein kokusundan yemein piip pimediini anlamas Usta srcnn motordaki ses deiikliini fark etmesi Yol soran birisine yol tarifi yapmak Yaant: Bireyin evre ile etkileimi sonucu kalan izlerdir. Yaantlardan etkilenmenin en gzel rneini ocuklar oluturur. Reflexler ertelenebilir, igdler ertelenemez Reflex basit bir davrantr, igd karmak bir davrantr. nsanlarda igd yoktur, igdsel davran vardr. rnek; Annelik Geici davranlar: Alkol, ila, hastalk ve yorgunluk sonucu ortaya kan davranlardr. renme sonucu kazanlan davranlar deildir. Sonradan kazanlan davranlar: stendik ve istenmedik davranlardr. renilmi davranlardr. Bu davranlar tecrbe ve eitim retim yoluyla olmak zere iki trl kazanlr.

Srekli eletirilen ocuk knama ve ayplamay renir. Alay edilip aalanmsa sklp utanmay renir. Aile iinde dostluk ve arkadalk grmse, mutlu olmay renir.

A.

B. Davran: Organizmann hertrl etkinliidir. Dier bir deyile organizmann dardan gzlenebilen ya da kendisince hissediiebilen tepki ve hareketlerinn tmne denir. Eitim: Bireylerde kendi yaantiar yoluyla istendik davranlar meydana getirme srecidir. Eitimrenme ikisi; Eitim davranlarda istendik ynde deiiklikler oluturur. Her ikisinde yaant yoluyla deiiklikler oluur. Eitim, renmelerin istendik davranlarn toplamdr. Eitim renmeyi kapsar.

stendik Davramlar: Formal ve informal ortamlarda kazanlan davranlardr. Okullarda kazanlan akademik bilgilerin tamam, evde ve evrede kazanian toplumsal roller vb. stenmedik Davranlar: Forma! ve informal ortamlarda kazanlan davranlardr. Bu davranlar ailede ve sokakta kazanlabilir. Kopya ekme, hrszlk gibi davranlar rnek verilebilir.

28

renme Psikolojisl

Doutan gelen Davranlar -Refleksler

DAVRANI

Geici davranlar (hastahk AJkol an

kavpr v s^

I
Sonradan kazanlan davranlar (renme sonucu
aprr.p.Hpsipn

46. Bir anne iki yandaki oluna ezbere 100'e kadar saymay retmeye almakta, fakat bunu baaramamaktadr. Bu baarszln temel nedeni aadakilerden hangisiyle ilgilidir? (2001 KPSS-13) A) B) C) D) E) Fiziksel yoksunluk Kullanlan renme ynteminin yetersizlii Genel uyarlmlk hali Zeka dzeyi renmeye hazr olma dzeyi

stendik davranlar Eitim sonucu gerekleen riavranslart

stenmedik davranlar Kt kltrel koullar altnda kazanlan davranlar, Yanl eitim sonucu ortaya kan davranlar)

Performans: cra veya edim de denilmektedir. Organizmann bizzat yapt eyler olup, renme, gd, yorgunluk gibi eitli bileenlerden olumaktadr. renilmi veya renilmemi birok etken performans etkilemektedir. renme ile performans arasndaki farklar; renme.performans oluturan unsurlardan sadece biridir Performans dorudan gzlenip llebilir, renme dorudan doruya llemez. Performans organizmann ne yaptn, renme ise ne yapabileceini ifade eder.

47. I) Narkoz ve ila gibi etkenlere bal

olarak oluma

II) Kalc zellik tama III) Yaantlar sonucunda grlme IV)Organlarm olgunlamasyla ortaya kma Yukardakilerden hangisi ya da hangileri, bir davrann renilmi davran olabilmesi iin gerekli degildir? (2002 KPSS-79) A) IV.I B) IV.III C) II, III I) E) IV

Uyarc: Duyu organlarn harekete geiren ve tepkiye yol aan herhangi bir nesne ya da enerjiye denir. Uyarclar isel ya da dsal olabilir.

48. Aadakilerden hangisi renme sonucu oluan bir davran deildir? (2002 KPSS-80)

A) rencinin kendisine verilen sayy arpanlanna

ayrarak sonucu sylemesi

Tepki: Uyarclann organizmay etkilemesi sonucu organizmann gsterdii herhangi bir davrana denir. Tepkiler basit ya da karmak, ak ya da gizli olabilir.

B) Srcnn kavaklara yaklatnda hzn

keserek trafk klarn kontrol etmesi ban o yne doru evirmesi terk etmesi

C) aylk bir bebein yzne dokunulduunda D) Alkol bamls olan bir kimsenin, bu alkanl
E) ocuun yemeklerden fralamas sonra dilerini

45. Aadakilerden hangisi, renme yoluyla kazanlan bir davrana rnek degildir? (2001 KPSS-11) A) ocuun, bisiklete bindiinde dengesini kurmas B) Bir kiinin evinin bulunduu yeri tarif etmesi

C) Oto tamircisinin motordaki sesin nedenini ksa

srede bulmas krpmas

49. Aadakilerden hangisi rencinin renmesine etki eden d etkenlerdendir? (2002 KPSS-81) A) B) C) D) Gdlenmilik dzeyi Tutum ve alkanlklar Bilisel geliim dzeyi ilgi ve yetenek

D) ocuun, yzne rzgar gelince gzlerini

E) Ann kokusunu pimediini anlamas ald yemein piip

E)

retim materyali

renme Psikolojisl 50. Aadaki seeneklerden hangisinde renilmi davranlarn bir zellii verilmemistir? (2004KPSS-13) A) B) C) D) E) Yaant sonucunda olumas Kalc izli olmas nceki davranlardan farkl olmas Sreklilik gstermesi Olgunlama ile ortaya kmas

29

ki aylk bir bebek yryemez, ya asndan o olgunlua ulamamtr. Ayn zamanda baz insanlar ya olarak olgunlam olsalar bile zeka geliimleri asndan yeterli olgunlua ulamam olabilirler. s Kayg ve genel uyarlmlk hali

51. Eren girdii ehliyet snavnda baarsz olmutur. "Aslnda araba kullanmay ok iyi bilirim, ama heyecanlannca yapamadm" demitir. Bu durum karsnda renme psikolojisini dikkate alarak aadaki szlerden hangisini syleyemeyiz? (2004 KPSS-14)

Organizmann verimli bir renme salayabilmesi iin hazr ve tetikte bulunmasdr. Bireyin dardan gelen uyarclar alma derecesidir. "Canm ders almak istemiyor" diyen renci aslnda yeterli genel uyarlmlk haline ulamamtr. Yatakta ders almak rencinin genel uyarlmlk haline girmesini olumsuz ynde etkilemektedir. Benlik kavram, gd, alma alkanlklar gibi etkenler genel uyarlmlk halini etkileyen faktrlerdendir.

Kayg

A) yi araba kullanp kullanamadnza ancak

buradaki performansnza verebiliriz. bakarak karar

B) Biraz daha altrma yaparsanz gelecek snavda baarl olma ansnz artar.

Gl bir istek ya da drtnn gereklemeyecek gibi grnd durumlarda ortaya kan tedirgin edici bir duygudur. An ve dk dzeydeki kayg renmeyi olumsuz ynde etkilemektedir. s Gdlenme (Motivasyon) Organizmay etkileyerek bir ama iin harekete geiren durumdur. Buradaki "durum" ifadesi drt, istek, ihtiya, hrs vb. olabilir. Gdler bizi harekete geiren glerdir. Yani davran bir amaca doru balatan ve srdren bir i arttr. Gdler organizma iindeki ihtiyalardan doar ve bu ihtiyalarn giderilmesi iin organizmay harekete geirir. Organizmann renmeye gdlenmi olmas bireyin renmesini kolaylatrr. renmede gdler nedenle nemlidir; 1. Gd, davran oluturan en nemli kouldur. rnek: a olmayan organizmaya et gsterilse de salya salglamaz. 2. Gd, pekitirme iin de gereklidir. Yani davrann srdrlmesini-tekrarn salar.

C) Snavda

heyecanlanacak heyecannz kontrol edin.

bir

ey

yok,

D) Araba kullanmay ne kadar iyi renirseniz

heyecanlanma olaslnz o kadar azalr. E) Araba kullanmayla ilgili yaantlarnz arttka daha az hata yapmaya balayacaksnz.

RENMEY ETKLEYEN FAKTRLER A. renenle ile ilgili faktrler S Tre zg hazr olu

renecek olan organizmann istenen davran gstermek iin gerekli biyolojik donanma sahip olmas demektir. Organizma bu donammdan yoksun olduunda renemez. rnein; nsan umay renemez ancak kular uabilir. s Olgunlama Organlarn kendilerinden beklenen grevleri yapabilecek duruma gelmesi durumudur. Dier bir deyile Organizmann temelindeki potansiyel glerin greve hazr bir duruma ulamasdr.

3. Gd, davran deiikliini de denetler. Yani davrann u ya da bu ynde olmasn salar. Bylece organizmann istenen tepkide bulunabilme artar. Gdler genellikle ise! veya dsal uyarclar tarafndan uyarlmaktadr. Gdnn uyandrlmas sonucunda organizma bu gdy doyurmak iin harekete gemektedir. rnein susuzluk drts organizmay su ihtiyacn karlamak iin harekete gemeye zorlar. Organizma

Organizma tre zg hazr olu durumunda olsa bile olgunlama olmadan renemez. Olgunlama ya ve zeka alarndan ele alnmaktadr.

30

renme Psikolojisl Faktrler s

harekete geerek su aramaya balar. Suyun iilmesiyle birlikte susuzluk drts doyurulmu olur. Gdlerin isel-dsal, birincil-ikincil, dngsel olma gibi zellikleri vardr. Dikkat: Bilincin bir noktada toplanmas haline denir. Dier bir deyile psikofizik enerjinin bir noktada toplanmasdr. s Eski Yaantlar

B. retim Yntemi ile ilgili Konunun Yaps

renmede konunun btn olarak verilmesi paralara blerek verilmesinden daha etkilidir. Konu anlaml ve kolayca birbirine balanabilir nitelikte olmaldr. s renmeye Ayrlan Zaman

renen bireyler arasnda bir konunun renilmesine ayrlan zaman bakmndan farkllklar vardr. Baz renciler renilecek konuyu gnde 2 saatten bir haftada renirler buna aralkl renme denir. Sistematik almadr. renilen bilgiler ksa srede unutulmaz. Baz renciler de renilecek konuyu youn bir biimde bir gnde renirler buna toplu renme denir. Sadece snav zamannda alan renciler bu gruba girer. renciler konuyu ksa zamanda renmekte ve snavda baarl olmaktadrlar. Buna karn renilen bilgi ksa srede unutulmaktadr. S Katlm (renci aktivitesi)

Daha nceden deneyimli olu ya da konu ile tankln bulunmas (eski yaantlar) yeni renmeleri etkiler Yetikin kiiler hemen hemen hi bir renmeye sfrdan balamazlar. Okullardaki eitimde her konu daha nce renilmi olmas gereken baka konularla balantldr. Bu adan bir derste renilen kavramlar dier bir dersteki renilen kavramlarla ters dmemelidir. Birey renmeyi kolaylatracak ve hzlandracak nbilgilere (n renmeler) sahip olmaldr. Bu n renmeler renmeyi kolaylatraca gibi zorlatrabilir. s renmenin Aktarlmas

Pozitif transfer (olumlu aktarma): Gemi yaantlarn renmeyi kolaylatrmasna denir. Otomobil kullanmay renen birisinin baka bir model ya da marka otomobili de kullanabilmesi. Negatif transfer (olumsuz aktarma): Gemi yaantlarn renmeyi olumsuz etkilemesine denir. Iki parmak yntemiyle daktilo yazmay renen birisi on parmak ile yazmaya altnda zorlanr ve daha yava yazar. nceki renme yeni renmeyi olumsuz etkiler. s Fizyolojik Durum

renilecek olanla etkileim renme abasna girmedir. Bu etkileim dinleme-okuma-yazmaanlatma eklinde olabilir. Dinlemede renci pasiftir. renme zayf olmaktadr. Buna karn anlatmaya doru gidildike renci aktiflemekte ve renme artmaktadr. s Geribildirim (Dnt)

Sonularn bilgisi de denebilir. iyi bir renmenin gereklemesi iin rencinin renip renmedii veya ne kadar rendii ile ilgili olarak bilgilendirilmesi gerekir. renci yaptklar ve sylediklerinin ne derece doru olduunu bilirse daha kolay renir. Bunu bilmeyen renci yava renir. Snav sorularnn ksa srede cevaplanmas geribildirimdir. C. s renme Malzemesi ile ilgili faktrler

renme iin salkl bir fizyolojik yap gereklidir. Sreen hastalklar ve duyu organlarndaki bozukluklar renmeyi olumsuz ynde etkiler. s Bireysel Farkhlklar

Algsal Ayrt Edilebilirlik

Zeka, ilgi, yetenek, tutum, gven, benlik tasarm gibi farkllklar renmeyi etkileyen bireysel farkllklardr. Kaltm ve evrenin rol vardr.

renme malzemesinin evredeki uyarclardan ayrt edilebilir olmasdr. Beyaz uyarclar iinde siyah bir uyarann dikkat ekmesi gibi renilecek konu da rencinin dikkatini ekmelidir. Dier uyaranlar arasndan renilecek malzeme ile ilgili uyaranlar kolayca ayrt edilebilir nitelikte olmaldr. renilecek malzeme rencilerin amalarna, beklentilerine uygun olmaldr.

renme Psikolojis s Anlamsal arm

31

Anlaml bir ekilde renilen bilgi anlamsz bilgilerden daha kolay hatrlanabilir. Bu tr bilgiler daha kalcdr. renilen yeni konu daha nce renilen konularla ilikisi salanm olmaldr. Anlamsal arm dizileri oluturulmal ve bunlarn says oaltlmaldr. rnek: Peynir kavram retilirken buna yakn ya da ilikili olan kavramlarla ilikisinin kurulmas bu kavramn renilmesini kolaylatrr. St, yumurta, inek, kahvalt, beyaz, ay, pamuk, karvb. / Kavramsal Gruplandrma

53. Kk yalarda bir mzik aleti almaya balayan bir kimseyle, ileri yalarda mzikle ilgilenen bir bireyin mzik aletini alma becerisi uzun bir zaman ayn dzeyde olmaz. Bu durum aadakilerden hangisinin etkisini aklayc bir rnektir? (2002 KPSS-83) A) B) C) D) E) Sosya! evre Yetenek Deneyim i Yaant Olgunlama Zaman

yi organize edilmi gruplar halindeki bilgiler kolay renilir. nite ve konular iyi bir ekilde gruplanarak verilmelidir. Kavramsal gruplandrma birok bilgi veya kavramn renilmesi durumunda ok etkilidir. Bu durumda renme malzemeleri birtakm grupla halinde btnletirilmelidir. Btnletirmede renilecek malzeme basamaklar haline getirilmelidir. Kavramlar gruplara, gruplar alt gruplara ayrlabiliyorsa renilmesi kolaylar. Aada kavramsal gruplandrmaya rnek verilmitir. (Bacanl, 2000)
Mineraller

54. Aadakilerden hangisi, bir retmenin velilere ocuklarn alma koullaryla ilgili verebilecei nerilerden en doru olandr? (2002 KPSS-99)

A) ocuklarnzn alrken istedii biimde ve

odada olmasna izin zgrln arttrr. veriniz, bu onlarn

B) Hareketsizlik onlarn fiziksel geliimini olumsuz

etkileyebilir, alrken engellenmelidir srekli

oturmalar

C) Okuldaki baarlarnn artmas iin evde mutlaka snfa benzer bir ortamda almalar salanmaldr

\
Talar

Metaller

Deerl

1 \ I J
Deersiz Yaygm
Nadjr

D) rencilerin hepsinde ayn dzeyde ilerleme

olmas gerektiinden, evde yetitirilmesine yardm edilmelidir

devlerin

E) Genel uyarlmhk dzeyinin dmeme si iin, ocuklarn devlerini masa banda yapmalarna dikkat edilmelidir

Alam

52. alma ortamnz dzenlerken k ve snn uygun olmasna, bir masa ve sandalyede almasna zen gsteriniz. Lise rencilerine ynelik byle bir nerinin temel dayana aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-73)

55. zel eitim grmekte olan zihinsel engelli bir ocuun retmeni, onun dersteki doru davranlarn biskvi vererek dllendirmektedir. ocuun annesi biskviyi almak iin daha ok alacan dnerek, onu okula kahvalt etmeden gtrmtr. Yukardaki durumda renmeyi olumsuz etkileyen temel etken aadakilerden hangisinde aklanmaktadr? (2002 KPSS-108)

A) renme

kullanlan bilisel bireyden bireye deiebilmesi deiebilmesi

yaklamlarn

A) A olmas nedeniyle ocuun dikkati biskviye

ynelmitir B) C) ocuk srekli ayn dl almaktan sklmtr ocuk annesinin kendisini, artk sevmediini dnmtr ihmal edilmitir

B) renme hznn renciden renciye gre C) renme iin ncelikle genel bir uyarlmlk
durumunun gerekli olmas olmas E) rencinin evde kendi kendine alabilecei bir yere ihtiyacn olmas

D) Ders almann planla aba gerektiren bir ura

D) ocuun davrann etkileyen dier faktrler

E) renme etkinlikleri ocuun letirebileceklerinin stndedir gerek-

32
56.

renme Psikolojisl 59. Bir niversitesinin psikoloji blmnde renme psikolojisi alannda yaplan bir deneyde; kpeklere ve kedilere kutuya kk toplan atmalar retilmeye allmtr. Kpekler toplar azlar ile kutuya atmay ksa srede renmilerdir. Ancak ok sayda deneme yaplmasna ramen kedilerin bu davran renemedikleri grlmtr; kediler toplar n ayaklar tutmu ve n ayaklar ile toplarla oynamlardr. Aadakilerden hangisi kpeklerle kediler arasndaki Topu kutuya atmay renme asndan gzlenen bu fark en doru biimde aklamaktadr? (2003 KPSS-50) A) nceki renilenlerin aktarm B) Gdlenme C) Genel uyarlmlk hali D) Tre zg hazrolu E) Olgunlama

Aadaktlerden hangisi ilkretim birincisttfa balayan bir rencinin. retim ylnn ilk aylarnda iyi bir baar gsterip, ilerleyen aylarda baarsnn dmesinin nedenlerinden deildir? (2003 KPSS-56)

A) renme yaklamnn ancak ilk aylarda

verilen konular iin yeterli olmas

B) renme isteinin ilk aylarda daha fazla olmas C) renme yeteneinin azalmas

D) Olgunlama dzeyinin ancak ilk

aylardaki konula renmeye yeterli olmas

E) Okul ncesi eitimde alm olduu bilgilerin ilk aylardaki rencisine katk salam olmas

57.

Aadakilerden hangisi, bir rencinin snftaki dier arkadalarna oranla matematik dersindeki konular renmede ok fazla glk yasamasnn nedenlerinden deildir? (2003KPSS-51) A) Genel uyarlmtk hali B) Derse ilikin tulum C) Zeka dzeyi D) Gemiteki renmelerin aktarm E) retme yntemi

60. "Bireyin, bir konuyu tam olarak renebilmesi iin o konunun gerektirdii geliim ve gdlenme dzeyine ulam olmas gerekir." ifadesini aadakilerden hangisi aklar? (2004 KPSS-19) A) Eitim dzeyi B) Genelleme dzeyi C) Zeka dzeyi D) Kahtm E) Hazrbulunuluk

58.

61. Evde kz Trke pop mzik arks dinleyen bir baba, hibir zaman bu arklar dikkatle dinlememitir, ancak bir gn durup dururken bir Trke pop mzik arksmn mziini szleriyle birlikte syleyebildiini fark etmitir, Aadakilerden hangisi, babann bir Trke pop arksn sz ve mzii ile birlikte tekrarlayabilmesini doru olarak aklamaktadr? (2003 KPSS-55) A) Baz Trke pop arklarnn radyoda ve televizyonda birok kanalda yaynlanmas

Aadaki rneklerin hangisinde,bir davrann ayrt edici uyarc tarafndan kontrol edilmesi sz konusudur? (2004 KPSS-31)

A) Servet,

dier derslerde uslu bir biimde otururken Mzik dersinde snfn disiplinini bozan davranlar sergilemektedir. yeteneinden daha fazladr.

B) Gzde'nin mzik yetenei resim

B) Baz renmelerin bilinli bir aba gstermeden

gereklemesi olmas

C) Suat, ikisine de ayn lde alt ,

halde, Ingilizce snavnda Matematik snavndan daha baarl olmutur.

C) Trke pop mzik arklarnn ok hareketli D) Yetikinlikteki renmenin ok hzl bir biimde
gereklemesi E) Trke pop arklarnn ok popler kiiler tarafndan sylenmesi

D) Hatice, ders aralarnda baheye kmak

yerina snfta oturmay tercih etmektedir

E)

Metin, sabah erken saatlerde altnda okuduklarn daha kolay anlayabilmektedir.

renme Psikolojis RENME KURAMLARI Tm renme durumlarn aklayan tek bir kuram yoktur. Farkl renme durumlar iin farkl kuramlar gelitirilmitir. Belli bal renme kuramlar aadaki gibidir; A. DAVRANII KURAMLAR: renmenin nasl gerekletiine odaklanrlar, sonu odakldrlar. 1. Klasik koullanma (Pavlovv) 2. Bitiik kuramlar (Vvatson.Guthrie) 3. Ba kuram (Thorndike) 4. Edimsel koullanma (skinner) BSEL AIRLIKLI - DAVRANII KURAMLAR: Sre odakldriar. 1. iaret renme (Tolman) 2. Sosyal renme (Bandura) BLSEL KURAMLAR: renmenin zihindeki oluumuna odaklanrlar. 1. Getalt kuram (VVertheimer, Khler, Kofka) 2. Bilgi-ilem kuram NSANCIL (HMANSTK) KURAMLAR: renmenin nasl daha iyi olabileceine odaklanrlar. 1. Ihtiyalar Hiyerarisi (Maslow) 2. Benlik Kuram (Rogers) 3. 4. nsan doduunda zihni bo bir levha gibidir.

33

renmeler llebilir ve gzlenebilir olaylar zerinde odaklanarak incelenebilir. Duygu, dnce, gd gibi zellikler gzlenip llemedii iin bilimsel olarak aratrlamaz ancak uyarclar ve tepkiler aratrlabilir. renme uyarc ve tepki arasndaki iliki erevesinde incelenebilir. Klasik, operant ve gzlem yoluyla olmak zere temel renme sreci vardr. renme evresel uyarclar tarafndan artlanmay iermektedir. Dolaysyla renme organizmann kontrol edilmesi anlamndadr. Gzlenen davran deiiklii meydana geldiinde renme gereklemi olarak kabul edilir.

5.

6. 7. 8.

B.

C.

9.

10. Tm renmeler ayn basit kurallarla ksa ve z bir

ekilde ifade ediiir.

D.

11. sel yaantlar reddeder. nsan zihnini bir

karakutuya benzetirler. Karakutuya deil, karakutuya girip kanlar dikkate alrlar. 12. Davran bozukluklarn yanl renmelere balamlardr.

E.

(NROFZYOLOJK KURAM) 1. Beyin temelli renme modeli Burada yaplan smflamalar farkl kaynaklarda farkl ekillerde yaplmaktadr. Ancak sntflama o kadar nemli deildir. Hangi kuramn hangi ilkeyi savunduunu kavramak yeterli olacaktr. Bir ok kaynak Davranlar ve biliselciler olmak zere ikiye ayrmaktadr.

13. Davran bozukluklar yeni renmelerle

dzeltilebilir. Bu amala kart koullama, sistematik duyarszlatrma, yeniden koullama, deneysel sndrme gibi teknikler gelitirmilerdir. Ilk anahtar szck davrantr. nsan davrann tamamen reflexler, U-T ilikisi ve pekitiricinin etkisi ile aklamaya almtr. Hisler ve dier bilisel srelere kukuyla baklr. Iki temel esi vardr;

DAVRANII YAKLAIM Deneysel, bilimsel bir yaklamdr. Etkisi 1960 lara kadar srmtr. renme uyarc-tepki ilikisi iinde aklanr. Insan davranlarnn gzlenebilir hale getirilmesi zerinde almlardr. Kurucusu VVatson'dur. renmeyi gzlenebilen, llebilen uyarc ve tepkilere indirgemitir. Thomdike, Pavlov, VVatson Skinner nde gelen temsilcilerindendir. Davran yaklamn temel sayltlar;

Uyarc: Organizmay harekete geiren i ve d uyarclar Tepki: Uyarcnn organizmada meydana getirdii fizyolojik ve psikolojik deimeler Davran yaklamn zerinde durduu konu bireyin ne dnd deil ne yaptdr.

1. nsanlarn renmesi ile canllarn r4enmesi

birbirine benzerdir.

2. Hayvanlar

zerindeki davranlar aklanabilir.

aratrmalarla

insan

renme Psikolojisl 62. Matematik dersinde tahtada bilinmeyenli denklemi zmedii iin matematik retmeninden eletiri alan bir renci "Ben aslnda bilinmeyenli denklem zmn ok iyi renmitim" der. Matematik retmeni de bunun zerine "Ben bilinmeyenli denklem zmn renip renemediini ancak tahtadaki denklemi zne bakarak anlayabilirim" karln verir. Yukardaki rnekte matematik retmeninin renciye verdii yant aadaki yarglardan hangisini dorular niteliktedir? (2003 KPSS-49) A) renme yaantlar sonucu ortaya kar

34

Koullu uyaran Doal ortamda organizmann doal uyaranlardan birine verdii tepkiyi vermeyecei uyarandr. Zil, k, ine resmi, limon resmi vb. Koulsuz tepki Organizmann doal ortamda koulsuz uyaran aldnda gsterdii doal tepkilerdir. rnek: Etyenirse saly6a akar, ine batrlrsa can yanar Koullu tepki Organizmann koullu uyarana gsterdii tepkidir. renilmi davrana temel olan doal uyarc bulunabiliyorsa o zaman davrann klasik koullanma yntemiyle renildii sylenebilir. Klasik koullanma bir "tepkisel artlanmadr". Yani yeni bir uyarcnn tepki oluturma gcn kazanmasdr. rnek, kediye toptan korkmay retebiliriz, aylarn tef alndnda oynamalar da ayn ekilde bir renmedir. Matematik retmenini seven ocuk matematik dersini sever. Beyaz kediden korkan ocuk pamuktan da korkar. Gen kz arkadann holand mzikten holanr. Klasik artlanma ile insanlarda: Korkular hzla artlanabilir artlanma iin duygular kullanlabilir Reflekslerden yararlanlabilir

B) renme varl ancak gzlenilen davranlarla

anlalabilen isel bir sretir dernektir

C) Hatrlanamayan bir ey renilmemi

D) renilen baz bilgiler unutulabilir E) Her davran deiimi renme sonucunda olmamaktadr KLASK KOULLANMA (TEPKSEL ARTLANMA) Klasik koullanma; balangta ntr olan uyarcya organizmann tepki vermeyi renmesidir. Klasik koullanma yolu ile renmeyi Pavlov aklamtr. Kpeklerin yiyecek vermeden salya salglamalar dikkatini ekmitir. Oysa bu durum yiyecek verildikten sonra olumaldr. Kpekler Pavlov'un ayak seslerini duyunca salya salglamaya balamlardr. Pavlov (1849-1936) bu durumu deneysel ortamda ayrntl oiarak incelemitir. Klasik koullanmann 3 temel kural vardr; 1-Koulsuz uyarc doal bir uyarc olmaldr (et). 2-Koulsuz uyarc ile koulsuz tepki arasnda doal bir ba olmaldr. 3-Uyarc tepkiden hemen nce verilmelidir.
Tepki Yok Ntr Uyarc (Zil) Koulsuz Uyarc (Yiyecek) Koulsuz Tepki (Salya) Koulsuz Uyarc Koullu (Yiyecek) Uyarc (Zil) Koullu Uyarc (Zil) Koullu tepki (Salya) Koulsuz Tepki (Salya)

renilmi davrana temel olan doal uyarc bulunabiyorsa o zaman davrann klasik koullanma yntemiyle renildii sylenebilir. Klasik koullanma bir "tepkisel artlanmadr". Yani yeni bir uyarcnn tepki oluturma gcn kazanmasdr.

KLASK KOULLANMANIN TEMEL KAVRAMLARI Bitiiklik Bu koullanma trnde koullu ve koulsuz uyarclarn verilme zamanlar birbirine yakn olmas nemlidir. Koullu ve koutsuz uyarclarn arka arkaya vermesi olay bitiiklik olarak adlandnlmaktadr. 3-5 sn. Pekitirme Koullanmann gereklemesi iin nemli bir baka ilke ise pekitirmedir. Klasik koullanma deneyinde pekitirme, koulsuz uyarcnn meydana getirdii etkidir. Koulsuz uyarc pekitire grevi grmektedir.

Koulsuz uyaran Doal olarak organizmann tepkide bulunaca uyarandr. Yiyecek, iecek, ac, ok, limon suyu, inenin acs vb.

renme Psikolojisl Pavlov koulsuz tepkiyi salyay meydana getiren koulsuz uyarcya birincil pekitire, koullu tepkiyi (salya) meydana getiren koullu uyarcya da ikincil pekitireadn vermektedir. Snme Koullanmadan bir sre sonra pekitire verilmezse koullu uyarana koullu tepkinin verilmemesidir. Koullu uyarcnn, koullu tepkiyi oluturmamas durumudur. Pavlov' un deneyinde; koullu uyarc olan ses, koullu tepki olan salya davranna neden olmuyorsa snme gerekleir. Snmenin gereklemesi iin, koulsuz uyarc (yiyecek) olmadan koullu uyarcnn (ses) verilmesi gerekir. Dereceli artlandrma (st dzey artlandrma): Herhangi bir artl uyarana kar kazanlan artl tepki organizmaya yerletikten sonra ayn sistem iinde yrtlen almalarla baka bir artl uyarcya kar da artlanmann olumasdr. a- Zil (Burada zl, 1. Derece artl uyarcdr) b-lk + Zil -> Salya - Ik cSalya (Burada k II. Derece artl + uyancdr.)
Salya

35
rnein denein farkl tonlardaki sesi ayrt ederek orijinal ses dndaki seslerde koullu tepkiyi (salya) gstermedii gzlenmitir. renilmi aresizlik Organizma ne kadar aba harcarsa harcasn durumunu deitiremeyeceini renmesidir Bu durumda pasif kalmakta ve pasifliini tm istenmeyen durumlara genellemektedir. Belirtileri; pasiflik, korku, depresyon ve sonucu kabullenmeye istekliliktir. Glgeleme ki koullu uyarcnn ayn anda verilmesi durumudur. Uyarclardan biri dierine gre daha gl olduu durumda koullu tepki gl olan uyarcya verilir. Bu olaya glgeleme denir. Ses ve k birlikte verildiinde Salya tepkisi sese verilirken a verilmemitir. Ses uyarcs k uyarcsn glgelemitir. Kanma Koullanmas Bir kiiden, bir nesneden veya bir durumdan kanmay renme klasik ya da operant olabilmektedir. Kanma artlanmasnn ortaya kmas iin nce korku ve kama artlanmasnn olmas gerekmektedir. Bunlardan korku artlanmas klasik, kama ise operant artlanmaya girmektedir. Albert'in beyaz tavandan korkmas korku artlanmasna mektir. Ntr bir uyancyla korku tepkisinin eletirilmesine korku koullanmas denir. rnek: (Seluk, 2000) Bir kpek taban elektrik oku vermeye elverili bir kutuya konur. Kutunun nnde bir blme olup, elektrik oku verildiinde kpek.-bu blmeden atlayp oktan kurtulma olanana sahiptir. Kpek ilk zamanlar okun devamnda havlamak, zplamak, dolamak gibi eitli hareketler yaparak oktan kamaya alm fakat kaamamtr. Sonunda blmeden atlamann kendisini oktan kurtardn renmi ve oktan kanmay baarmtr. Kanma artlanmas insanlarda da benzer ekilde olumaktadr. Kk ocuklarn sobaya ilk dokunduklarnda nce korkarak kama davran gstermeleri ve bir iki tecrbeden sonra sobadan kanmay renmeleri kanma artlanmasdr.

Kendiliinden geri geime Koullanmaya bir sre ara verilmesine karn Koullu uyarcnn (zil) verildii durumlarda denein koullu tepkiyi (Salya) gsterdii gzlenmitir. Bu durum Kendiliinden geri gelme olarak adlandrlr. Genelleme Ayn trden olan ya da birbirine benzer uyarcya kar daha nce kazanlan tepkinin verilmesidir. nemli koullanma ilkelerinden birisi olan genelleme, Koullu uyarcnn benzerlerine de koullu tepkinin gsterilmesidir. Bu deneyde verilen ses koullu uyarcdr. Orijinal sese benzer farkl seslerde verildiinde denein salya salglamas bir genellemedir. Ayrt etme Genellemenin tersi ayrt etmedir. Koullu uyarcnn benzerlerine koullu tepkinin ortaya kmamasdr.

Klasik koullanmann eitim asndan nemi Birbiriyle yaknlklar olsa bile uyarmlar arasndaki fark anlayabilmedir. Duygusal tepkilerin hepsi doaldr. Hangi tepkilerin hangi uyarcya kar yaplaca ve tepkilerde grlen zenginlik renmenin sonucudur. Baz rencilerin

renme Psikolojisl okula, baz rencilerin retmenlere ya da belli derse 63. kar kayglar ve yersiz korkular, okul ii ve okul d Sahipsiz bir kpek tarafndan srlan bir yaantlar meydana gelen artlandrmalarn bir ocuun nceleri tm kpeklerden, bir sre sonucudur. rnek: bir niversite rencisinin sezonun sonra da sadece sahipsiz kpeklerden korkmas ilk manda hakemin balang dd ile birlikte aadakilerden hangisi ile aklanabilir? (2001 binlerce kuun sahaya dolmasn salamak amacyla KPSS-17) yapt ilemler artlanmadr. A) aret renme B) Transfer Klasik koulmamann eitim retim ortamnda C) Ayrt etme kullanm snrldr. Buna karn duyusal zelliklerin D) zmseme kazandrlmasnda nemli roller stlenebilir. rnein E) Genelleme rencilerde kendilerine olan zgvenin gelitirilmesi Olumlu benlik kavramnn gelitirilmesi, Okula kar olumlu tutum oluturulmas, Snav korkusunun, kaygsnn azaltlmas,

36

64.
Bir rencinin, okula zamannda gitme ve devlerinin zamannda yapma gibi davranlar alkanlk haline getirilmesinde aadakilerden hangisi en ok rol oynar? (2001 KPSS-18) A) B) C) D) E) Klasik (tepkiset) koullanma Bilisel renme Edimsel (operant) koullanma Sosyal renme Psikomotor renme

Matematik dersine kar olumsuz tutum gelitirmi bir renciyi klasik koullanma ile matematik dersini seven baarl olan bir duruma getirmek mmkn olabilmektedir. Kk ocuklara yaramazlk yaptklar zaman ineciye, pol is e v er ec ek le ri ni s y le me k oc uklar n hemirelerden polislerden korkmalarna (koullanmalarna) neden olmaktadr. ocuklarn normal olarak yapmas gereken etkinlikleri ceza arac olarak kullanmamak gereklidir. Klasik koullanma ilkeleri eitim alanndan ok reklam sektrnde olduka etkili bir ekilde kullanlmaktadr. Bir banka reklamnda gven verici bir kii ile birlikte kredi kart birletirilmekte ve kredi kartlarna kar bir sre sonra tek bana gven biri hizmet olarak alglanmasna neden olmaktadr. Oysaki eitim retim ortamnda klasik koullanma ilkeleri tesadfen kullanlmaktadr. Planl ve dzenli bir ekilde kullanldnda olduka verimii sonular alnacaktr. Bu konuda retmenlere ve anne babalara byk grevler dmektedir.

65. Ailesiyle birlikte alverie kan bir ocuk, her seferinde kendisine bir eyler alnmasn istemekte, istekleri yerine getirmeyince alamaktadr. Bu duruma are bulamayan aile ocuun retmeninden yardm istemektedir. retmenin Anne-babaya, aadakilerden hangisni nermesi en uygundur? (2001 KPSS71)

A) ocua, istedii her oyuncan alnmayacan

Dier nemli bir nokta ise rencileri renilmi aresizlikten kurtarp, kendilerine olan zgven kazandrlabilir. rencilere yapabilecekleri problemler verip kendilerine zgven kazanmalar salanabilir. kesin bir dille sylenmesi alnacann sylenmesi

B) ocua, oyuncak yerine, isterse ikolata C) Sorunun o an zlebilmesi iin

istedii oyuncan alnmas ocuun

Sonu olarak rencilerimizi ok iyi tanmal ve ihtiyalar dorultusunda klasik koullanmadan yararlanmalyz.

D) ocuun azarlanarak vitrinden uzaklatrlmas E) ocuun bir daha alverie gtrlmemesi

renme Psikolojisl

37
70. Aadakilerden hangisi bir bebein alktan alarken annesinin elindeki biberonu grnce susmasn aklayan renme yaklamdr? (2003 KPSS-58) A) B) C) D) E) Klasik koullanma Edimsel koullanma Gzlem yoluyla renme Bilisel renme Model alarak renme

66.

"Anne bebeini dar karaca zaman onu ocuk arabasna bindirmektedir. Bir sre sonra, bebek ocuk arabasna her oturtulduunda dar kacaklarm gibi sevin gsterilerinde bulunmaya balar." rneinde ocuk arabas klasik koullanmadaki I. Koulsuz uyarc II. Koullu uyarc III. Ntr uyarc elerinden hangilerinin ilevini gerekletirir? (2002 KPSS-85) A) I ve II D) III ve I B) I ve III E) Yalnz C) III ve II

67. Kuyruuna bast bir kedi tarafndan trmalanncaya kadar kedilerden korkmayan ocuk, bu olaydan sonra her kedi grdnde korkup kamaktadr Aadakilerden hangisi ocuun kedilerden korkup kama davranna rnektir? (2002 KPSS-87) A) B) C) D) E) Edimsel koullanma Kavrayarak renme Sosyal renme Bilisel renme Klasik koullanma

71. Aadakilerden hangisi klasik koullanma renilmitir? (2003 KPSS-59) A) B) C) D) E) Salkl beslenme alkanl Gzel yemek yapma becerisi Karanlk korkusu Saldrgan davranlarda bulunma alkanlt Dzenli dev yapma alkanl

ile

68. Aadakilerden hangisi klasik (tepkisel) koullanma srecinde en ncelikli zorunluluktur? (2002 KPSS-88) A) B) C) D) E) Belirli aralklarla tekrar Koullu uyarcnn ayrt edilmesi Davrantan sonra pekitire verilmesi Koulsuz uyarc ile ntr uyarcnn elenmesi Davrann adm adm gelitirilmesi

72. Sakallar olan bir baba bebeini her akam eve geldiinde pmekte, her defasnda babann sakallar bebein yzn actt iin bebek alamaktadr. Bir sure sonra bebek, babasnn yanna yaklatn grr grmez alamaya balamtr. Aadakilerden hangisi koullanma yoluyla renmede babann yerini tutan edir? (2003 KPSS-60) A) B) C) D) E) Olumsuz pekitirme Koullu tepki Koulsuz tepki Koulsuz uyarc Genelleme

69. Her hafta dzenli olarak devam ettii derste, retim elemannn derse devama nem vermediini gren renci bir sre sonra o derse devam etmemeye balamtr. Bu rencinin davran edimsel koullanma ilkelerine gre aadakilerden hangisine rnektir? (2002 KPSS-3) A) Ba kurma B) Genelleme E) Bitiiklik C) Snme D) Ayrt etme

renme Psikolojisl 73. Aadakilerden hangisi bir rencinin annesinin 76. Matematik devini yapmayan bir renci hediye ettii kalemle girdii snavdan ok retmenine hasta olduunu sylemesi zerine yksek puan almas sonucunda, daha sonraki zayf not almaz. Ayn renci bir baka gn sonra snavlarda da ayn kalemi kullanmasn ingilizce dersinde de devini yapmadnda, nitelendirir? 2003 KPSS-71) retmenine hasta olduu iin devini yapamad syler. A) renmenin aktarlmas B) Genelleme Aadakilerden hangisi rencinin ngilizce C) Batl inan retmenine de hasta otduunu syleyerek zayf D) Koullu tepki not almaktan kurtulmaya almasn aklar? (2003 KPSS-77) E) Koulsuz tepki A) Model alma B) renmenin genellenmesi C) Koullu uyarc D) Ayrt etmeyi renme E) Olumsuz aktarma 77. Oynayaca tiyatro oyununa hazrlanan oyuncu makyaj yaparken makyaj frasn grne batrm ve gz fena halde yaarmtr. Ertesi gn fray eline alr almaz gznn tekrar yaardn fark etmitir. Bu durumu aadakilerden hangisi aklar? (2004 KPSS-22) A) B) C) D) E) Tepkisel Koullanma Uyarc genellemesi Algsal deimezlik Ayrt etmeyi renme Olumsuz koullanma

38

74. 18 yandaki ablas ile aralarnda her anlamazlk ktnda "Seni anneme syleyeceim" diyen 7 yandaki Ali, ablasnn artk durumdan sklp, birka kez st ste "Istiyorsan git syle" demesi zerine bu davrann gstermemeye balar. Ablas niversite snavn kazanp baka bir ehirde yaamaya balar, ay sonra ablas tatil iin eve dndnde. AI ablas ile aralarmda kan her anlamazlkta yine "Seni anneme syleyeceim" demeye balar. Ali'nin, ablas aylk bir ayrlktan sonra eve geri dndnde, yine "Seni anneme sylerim" demeye balamas, aadakilerden hangisine rnektir? (2003 KPSS-75) A) B) C) D) E) Duyarszlama Olumsuz aktarma Kendiliinden geri gelme Olumlu pekitirme Kart tepki oluturma

75. Bir ocuk evde kardelen ile oyun oynarken, kardelerinin oynad oyunca istediinde alayarak annesinin yanna gitmekte ve annesi kardelerinin elinden oyunca alp kendisine vermektedir. ocuk anaokuluna baladnda arkadalarnn oynad bir oyunca istedii zaman alayarak retmeninin yanma gider. Ancak retmeni arkadalarnn elinden oyunca alp ona vermedii iin zamanla bu davran yapmamaya balar. ocuun zamanla bu davran yapmamas aadakilerden hangisine rnektir? (2003 KPSS76) A) B) C) D) E) Kendiliinden geri gelme Unutma Snme Pekitirme Sistematik duyarszlatrma

78. Diz kapamzn altndaki belirti bir noktaya vurulduunda ayamz srar: bir slk sesi byle bir tepki ortaya karmaz. Ancak, bir slk sesi duyar ve hemen arkasndan diz kapamzn altndaki bir noktaya darbe alrsak, bu olay defalarca tekrarland takdirde slk sesi kendi bana ayak sratma tepkisini ortaya kartmaya balar. Yukarda verilen tepkisel koullanma rneine ilikin aadaki ifadelerden hangisi dorudur? (2004 KPSS-23)

A) Islk sesi koulsuz uyanc, diz kapann

altna vurulan darbe koullu tepkidir. ,

B) Diz kapann altna vurulan darbe koullu

uyarc, bu dar beye verilen tepki koulsuz tepkidir. tepki koullu tepkidir.

C) Islk sesi koullu uyarc, bu sese verilen D) Diz kapann altna vurulan darbe koulsuz

uyarc, bu darbeye verilen tepki koullu tepkidir.

E) Diz kapann altna vurulan darbe koulsuz tepki, slk sesi koullu tepkidir.

renme Psikolojisl 79. stanbul'da yaayan Nurdan zmir'e gittiinde czdann aldrmtr. Ne zaman Izmir lafn duysa midesine kramp girmektedir. Bu rnekteki zmir szc aadakiierden hangisinin ilevini yerine getirmektedir? (2004 KPSS-24)

39
82.
Gl, akam eve gelince babasndan kendisine bir cep telefonu almasn istemeye karar verir. Ancak, iinden dnen babasnn yzndeki fkeli ifadeyi grnce, bu isteini ona iletmeyi ertelemesinin doru olacan dnr. Bu rnekte babasnn yzndeki fkeli A) Ntr C) Koullu ifade Gl'n davrann kontrol eden ne tr bir uyarcdr? (2004 KPSS-36) B)Kouls uz D) Ayrt edici E) Pekitirici C) gr kazanma

A) Pekitirici uyarc

C) Birincil pekitire B) Koullu uyarc D) Koulsuz uyarc E) Olumsuz pekitire

80. Tepkisel koullama ilkelerine gre, olumlu duygusal tepki uyandran bir uyarcyla eletirilen bir ntr uyarc, bir sre sonra tek bana ayn olumlu tepkiyi uyandrr. Aadaki durumlarn hangisinde, bu ilkeden yararlanlmaya allmaktadr? (2004 KPSS-25)

D) Tepkisel koullama E) Sosyal renme

A) Kepek

ampuan reklamnda, salarn ampuann kullanlmasndan ncesi ve sonraki durumun gsterilmesi mankenlere yaptrlmas oyuncularn yer almas

84.

B) Yeni retilen bir otomobilin tantmnn gzel C) Deterjan reklamnda ev hanm rolndeki D) Yaam
E) sigortas reklamnda yaptrmann yararlarnn . anlatlmas sigorta

Emniyet kemeri kullanmay zendirmek iin, emniyet kemeri takan ve takmayan srclerin kaza sonrasndaki durumlarnn gsterilmesi

85.

81. Asl ders balad halde srasna oturmayp snfta dolamaktadr Yerine oturmayp dolat iin retmeni Asl'y azarlam ve Asl hemen srasna oturmutur bu yaantdan sonra Asl retmenini snfn kapsnda grr grmez hemen srasna oturmaya balamtr. Ash'nn davrannda grlen bu deime, aadakilerden hangisinin sonucudur? (2004 KPSS-35) A) B) Geriye doru ket vurma Ceza

83. Sinema alannda uzman film eletirmeni bir konumas sonunda vgler almtr. Bu vgierden sonra her konuda gr belirtir olmutur. Bu durum aadakilerden aklanabilir? (2004 KPSS-37) hangisiyle

A) Genelleme B) Koullu uyarm

C) Koulsuz tepkileme D) Olumsuz davran E) Snmeye diren

Aadaki zdeyilerden hangisi, koullama yoluyla renmede gzlenen "uyarc genellemesi" olgusunu artrmaktadr? (2004 KPSS-38) A) B) C) D) E) Stten az yanan yourdu fleyerek yer. Denize den ylana sarlr. Gz grmeyince gnl katlanr Yumuak atn iftesi pek olur. Fazla naz k usandrr.

Bir kpek, sahibi slk ald zaman n ayaklarndan birini uzatarak tokalama hareketi yaptnda kendisine yiyecek verileceini renmitir. Daha sonra, kpein bu davran n ayan uzattnda yiyecek verilmeyerek sndrlm ve kpek, sahibi slk aldnda artk bu davran yapmaz hale gelmitir. Ancak, oradan bir sre getikten sonra sahibi slk aldnda kpein tekrar n ayaklarndan birini uzatarak tokalama hareketi yapmaya balad gzlenmitir. Kpein slk sesini duyduunda tekrar n ayaklarndan birini uzatmaya balamas aadakilerden hangisiyle aklanabilir? (2004KPSS-41) A) B) C) D) E) Tepki genellemesi Ayrma varma Kendiliinden geri gelme Ayrt etmeyi renme Olumlu aktarma

,:

40

renme Psikolojisi Sistematik duyarszlatma Tepkiye neden olan durum paralara ayrlp her parada duyarszlatrma (rnek rahatlama teknii) yaplr. Aslnda bir anlamda klasik koullanmadr. Korku renilmise, korkmama da renilir. Bunun iin nce ocua korktuu eyden (fare) korkmayan ocuklarn oynad bir oyun, tv. filmi izlettirilmitir. Daha sonra sevmedii ey (fare) yava yava gsterilerek (fare bir kafes ierisinde yava yava yaklatrlr) korku ortadan kaldrlmtr,

BTKLK KURAMLARI Bitiik kuramclara gre renme tek denemede bile gerekleebilir. Korku insanlarda tek denemede gerekleebilir. rnek, boulma tehlikesi, elektrik arpmas vb. Burada yaplan ilem genellemedir. Genelleme, renilmi bir davrann ok eitli durumlarda ie yaramasn salar. istenmeyen davranlarn ortadan kaldrlmas zerine younlamlardr. Pekitirme ve dl kabul etmemilerdir. Bitiiklik kuramlar ierisinde VVatson ve Guthrie ele alnmtr. 1-WATSON VVatson iin en nemli ey uyarc-tepki ikileminin tekrarlanma skldr. Basit bir labirent yapp koridorun sonunda yiyecek koydu. Labirentte komay ilk kez renen farenin dier tekrarlar otomatik olarak yaptn fark etti. lk defada bir uyarcyla balayan daha sonra uyarcsz da gerekleti ver davran bir alkanlk halini ald. VVatson'un kuram Thorndike'n etki yasasndan farkldr. nk onun almasnda memnuniyet ve honutsuzluk gibi psikolojik kavramlara yer yoktur. Tekrar, pekitirme ve etki yasasn reddeder. Bilisel srelere tamamen kar kmtr. Ona gre dnce aklanabilir ve konumada renilebilecek basit bir davran biimidir. VVatson, renmeyi davran geliiminin temel sreci olarak kabul etmi ve " bir insan ne renmise odur." Anlayn getirmitir. Bu fikri ile eitimde frsat eitsizliinin nemini kafalara yerletirmitir Davranlarn kurucusu olarak kabul edilir. renmeyi aklamtr. uyarc-tepki bitiiklii olarak

Okulda matematik problemi zmekten zevk

almayan bir renci, karlat buna benzer bir baka matematik problemini de zmekten holanmaz.

Koullanmada pekitirmeyi, etki ilkesini ve haz

duygusunu kabul etmemitir.

renmede

koullu ve koulsuz uyaranlar birbirlerine ok yakn zamanlarda verilmelidir. En son ve En Sk ilkesi

VVatson renmede dllendirme ve ya pekitirmeden sz etmemi. Bunun yerine herhangi bir uyarcya verilecek tepki. o uyarcya verilen en son ve en ok tekrarlanan tepki olacaktr demitir. Bir baka deyile zor olan bir problemi zmekten holanmayan bir renci benzer nitelikte bir problemle karlanca yine zmekten holanmayacaktr. 2- GUTHRE Guthrie'ye gre armsal U-T balarnn kuruluunun tek yasas iaret ve tepki bitiikliidir. Guthrie'nin nerdii sistemde artl uyarclar aslnda hareket tepkilerinin meydana getirdii uyarclardr. Bu uyarclar alkanlklara bir btnlk ve devamllk kazandrr. Guthrie, dier kuramclar gibi renmenin sonularyla ilgilenmez. Organizmann hareket tepkilerine nem verir. Eitimde ikaz etme ve tavsiyede bulunma yerine doru davrann bizzat yaptrlmas gerekir. renmenin tek yasas bitiikliktir.

renmede evrenin (uyarclarn) etkisi zerinde durmutur. VVatson, davrann kaltmsal olmayp insann ocukluundan beri evresindeki belli uyarclarla belli tepkilerin birlemesi sonucu U-T balarnn birbiri zerine artlanma yoluyla ina edilmesi sonucunda gelitii grn savunur. Btn davranlar koullanma yoluyla renilebilir. Bebekler koullanma yoluyla, sulu, mzisyen, ressam haline getirile bilir. Yani insan, koullanma yoluyla her kiilie getirilebilir.

Korku koullanmas Kk bir ocuk (Albert) beyaz renkli fare ile oynarken arkasndan ani bir grlt (ses) yaplarak fareden korkmas salanmtr. ocuk bundan sonra grd beyaza benzer her eyden (beyaz sakall dede, beyaz oyuncak) uyarc genellemesiyle korkmutur.

Bitiiklii; bir uyarcya kar yaplan tepkinin daha sonra ayn (benzer) uyarcyla karlaldnda da gsterilme eilimi olarak aklar. Bitiiklii uyarc-tepki bitiiklii olarak ele alr. Yaptmz eyi reniriz, tekrarlar beceriyi gelitirir. renmede dle veya pekitirmeye gerek yoktur. Ceza bitiikle ilgilidir. Eve her girdiinde mantosunu ve antasn yere atan ocuunu annesi her seferinde azarlar ve onlar yerine astrr

renme Psikolojis

41

bu hep byle devam eder .Daha sonra annesi kznn manto ve apkay atmasn saptayan uyancnn onu azarlamas olduunu anlayarak dier seferinde manto ve antasn alarak dar kmasn ister ve ieri girer girmez manto ve antay asmasn ister. Bu kez davran dzelir. renmeye yn veren en nemli etmen hazr olutur.

3. Zt Tepki Yntemi Bu yntemde istenmeyen davran meydana getiren uyarc ile birlikte, ona zt olan onunla rekabet edebilecek istenen davran meydana getiren uyarc sunulur. Bireye yapmaktan kand ve holanmad davran, holand ve yapmak istedii bir davran ile birlikte yaptrlr . rnein ; kediden korkan ocua annesi kedi hediye eder. Kedi korku yaratan uyarcdr. Anne ise sevilen gven duyulan uyarcdr. kisi birlikte sunulduunda, eer anne daha baskn bir uyarc ise, anneye kar duyulan gven, kediye kar da oluacak, kediyi tek bana grdnde de ondan korkmayacaktr. rnek: sigaray brakmak isteyen birinin sakz ineyerek sigaray unutmaya almas. Eitim asndan Gutheri'nin grleri Eitim hedeflerini nceden belirlemek gerekir. nk istenen tepkileri alabilmek iin hangi uyarclar vermememiz gerektiini bilmeliyiz. Bitiiklik kuramn savunmas nedeni ile hangi tepkiler bireye kazandrlacak hangileri kazandrlmayacak nceden bilinmelidir. Dikkat ekici bir uyarcya beklenen tepki verilebilir. renme-retme ortam dzenlenirken, rencilere verilecek uyarclar onlarn dikkatlerini ekmelidir ki beklenen tepkiyi versinler. "Dikkat edilen ey yaplan ey iin iaret haline gelir." rencinin renmeye kar ihtiya duymas gerekir. renciye bu ihtiya hissettirilmelidir. Ayn zamanda altrma nemlidir. Ancak renme asndan deil ona gre renme tek denemede oluur ancak becerinin ve performansn gelitirilmesi iin tekrarlar nemlidir. Okul yaamn gerek temscisi olmaldr. nk renci yapt eyi renir bir baka deyile yaparak yaayarak renme nemlidir. Bu nedenle okui dnda ne yapmas gerekiyorsa okul iinde de ayn eyi yapmaldr. Ceza yerinde kullanldnda etkilidir. stenmeyen davrana zt bir davran olmas nemlidir. Uyulmayacak emirler yada yerine getirilmeyecek nasihatler verilmemelidir. rnein derste arkada ile konuan bir ocua kzp barmak yerine bir soru sormak ve ya tahtada bir problem zmek daha etkili olacaktr. nk renmenin kzmas grlty azaltmayacak artracaktr.

Kt alkanlklarn (renmelerin) yok edilmesi 1. Eik Yntem (Altrma Yntemi) stenmeyen davranlar, istenen davranlara dntrmeyi salayan bir renme tekniidir. Koullandrlm istenmeyen tepkileri sndrmeyi amalar. Bireyin istemedii uyarc en azdan en oa doru belirli dzeylerde verilir. Zeytin yemeyi sevmeyen birine zeytin azar azar paralayarak verilir. ocuunu zel okula gndermek isteyen anne, bu fikre kar kan babaya bu durumu yava yava kabul ettirir. Okula korktuu iin gitmek istemeyen gitmeyen ocua, elenceli okul ykleri anlatlr, okul arkadalarnn eve gelmesi salanr. Okula yakn yerlerde gezintiye klr, okul bahesinde oyun oynanr ve ocuk altrlr.

2. Bktrma Yntemi Istenmeyen davran organizmaya biktrncaya ve sklncaya kadar yaptrlr. Organizma istenmeyen davran yapmaktan skld iin davran snme eilimine girer. Bktrma ynteminde (doyurma, tarma da denir) bireyin ilgisini eken herhangi bir durumla youn bir ekilde yzlemesi salanarak kendisine ekici gelen durum belli bir sre sonra artk bkknlk verecek duruma gelir. rnek; Kibritle oynayan ocua ya da sigara alkanl olan bireye uygulanan ilemler. At eere altrmak iin, atn stne eer yerletirilir. Kii biner ve at eeri atmaktan vazgeinceye kadar koturulur. Tavuk yiyen kpein boynuna l tavuk aslr. Kibrit yakarak tehlike saan bir ocuu anne bir sr kibrit vererek bkncaya kadar yakmasn ister.

renme Psikolojisl 86. Bir baba sigara imeye zen en ocuunun nne saldrm aralklardan kamaya almtr. En sigaralar koyarak, sigaradan bktnncaya kadar sonunda tesadfen pedal basm ve dar kmay sigara duman iine ekmesini salamtr. baarmtr. Daha sonraki denemelerde hayvan saldrma davrann brakarak pedala basarak dar Bu durumda baba, aadaki renme kukmtr. Kedi burada deneme yanlma yolu ile ramclarndan hangisinin grlerini uygukafesten kmay renmitir. lamaktadr? (2002 KPSS-104) renme Kk Admlarla Oluur A) Guthrie B) Thorndike renme, byk atlamalardan ok, kk sistemli C) Ausubel admlarla meydana gelir. Problem zme sresi, D) Bruner ardk denemelerin sonucunda yava yava E) Skinner ksaldndan renme birden bire i grsel bir ekilde deil, yava yava oluur. Throndike'a gre renme dorudandr ve dnme veya usa vurma ARASAL KOULLANMA (Thorndike) yoluyla ynlendirilemez. Ona gre renmede BALAIMCILIK deneme yanlma yoluyla dorudan seme ve balama vardr. Thorndike'n kuram Ba kuram, balant ya da arm Thordike renmeyi aklarken, Pavlov'un gittii yoldan yoluyla renme olarak da bilinir. gitmitir. Thomdike, bir uyarc karsnda oluan Bu kuram, iki uyarcnn ayn anda tekrar tekrar ortaya davrann gelecekteki davranlar etkilediini kmasyla iki uyarcnn balantl duruma gelmesi ve sylemitir. Kedi ve kpekler zerinde yapt birinin dierini hatrlatmas temeline dayanr. aratrmalarn sonunda kendisine ait olan renme Balamclk yasalarn ve bunlarn iinde en nemtileri olan "etki" yasasm ortaya koymutur. Thorndike arm, duygusal uyarclar ile harekete geiriciler arasnda kurulan bir ba olarak grmektedir. Thorndike'nin renme Kuramnn Temel Yasalar; Bu nedenle onun kuram balamclk olarak 1. Hazr bulunululuk adlandrlmaktadr. lgilendii konu sadece uyarc 2. Etki (Arasal Koullanma) koullar ve davran eilimleri deil, aym zamanda 3. Tekrar (Altrma) uyarc ve tepkiyi bir arada tutan eyin ne olduudur. Thorndike, uyarc ve tepkinin sinirsel bir bala 1- Hazr bulunululuk yasas balandna ifade etmitir. Organizmada davran eiliminin mevcut olduu durumlarda ancak renmeye ynelik davrantan sz edilir. Seme Ve Balama a) Bir kii, etkinlik gstermeye hazr ise, etkinlii Thomdike'a gre renmenin en temel formu denemeyapmasna izin verilmesi ona mutluluk verir. yanlma renmesidir. nsan ya da hayvan olsun, renme durumunda olan organizma, belli bir b) Bir kii etkinlik gstermeye hazr olduu halde, problemlerie karlatnda kendisi amaca etkinliin yaptrlmamas, bireyde kzgnlk yaratr. gtrmeyen baarsz tepkileri eler. Haz ile sonulanan, baarya gtren tepkiler kalc hale gelir. c) Bir kii etkinlii yapmaya hazr olmad halde renici olan organizma, kafesten kama, bir yiyecee yapmaya zorlanrsa kzgnlk duyar.ocuk, dzgn ulama, para kazanma gibi eitli amalara ulamak yaz yazmaya hazr ve buna izin verilirse, yazmaktan zorunda olduu problemli bir durumla karlatrlr. haz duyar. ocuk, kalem tutmaya hazr, fakat eline Organizma amaca ulamak iin deiik davranlar kalem almasna izin verilmezse, ocukta kzgnlk yapar. Bunlardan bazlar amacna ulatrr, bazlar yaratr. ocuk, dzgn yaz yazmaya zorlanrsa ulatrmaz. renen organizma ayn problemle kzgnlk duyar. karlatnda amaca ulatran tepkileri seer. Thorndike bu duruma daha sonra seme ve balama 2- Etki yasas (Arasal Koullanma) adn vermitir. renme psikolojisine getirdii en nemli katk, "etki Bu durumu yapt deneyle aklamtr; Kediyi bir kanunu" dur. Arasat koullanma ad verilen etki kafese koymutur. Kedi kafesten darya kmaya kanununa gre tepki sonular tarafndan kontrol edilir. alacaktr. Ancak dar kabilmesi iin bir pedala basmas yada bir zinciri ekmesi gerekmektedir. ilk Eer bir davran o evrede bir doyuma ulayorsa denemelerde hayvan epeyce bir aba harcam ancak ayn ortamda o davrann oluma olasl baarl olamamtr. Kafesin iindeki her eye artmaktadr. Sonu olarak gelecekte bir davranm

42

renme Psikolojisl olup olmayacann u anki davranlara bal olduu sylenebilir. Eer uyarcnn yol at tepkinin sonucu haz verici ise uyarc ve tepki arasndaki ba glenir, uyarcnn yol at tepkinin sonucu rahatsz edici ise uyarc ve tepki arasndaki ba zayflar. Dier bir deyle, etki pekitirilirse uyarc tepki arasndaki ba glenir. Tepki cezalandrlrsa uyarc ve tepki arasndaki ba zayflar. Thorndike'in etki kanunu, yani davrann, sonular tarafndan ekillendirildii ilkesi, Skinner'in edimsel koullanma teorisinin temellerini oluturmutur. 3- Tekrar yasas Tekrar ederek reniniz; tekrar etmediimizde unuturuz. Uyarc ve tepki arasndaki ba kullanldka glenir. Buna kullanma yasas denir. Uyarc ve tepki arasndaki ba kullanlmadka zayflar Buna kullanmama yasas denir. Ksaca tekrar kanuna gre yaparak renir, yapmayarak unuturuz. Thorndike'n Eitime likin Grleri retimin dzenlenmesine, renciye kazandrlacak hedef davranlar belirleyerek balamaldr. Eitim bilimsel bir nitelik tamaldr. Bunun iin ktlarn nesnel olarak gzlenebilir, llebilir zellikler tamaldr. Bu zeilikler rendye kazandrlacak davranlardr. Bu nedenle ncelikle hedef ve davranlar belirlenmelidir. Bu hedef davranlar belirlerken rencinin hazr bulunuluk dzeyi dikkate alnmaldr. (Hazr bulunuluk kanunu) Thorndike iin gdleme, renciye haz veren durumun belirlenmesi iin nemlidir. renciye kazandrlacak davranlann rencinin ihtiyalarna cevap verecek nitelikte olmas gerekir. sel pekitire yerine dsal pekitireler daha nemlidir. renme kk birimler halinde olutuundan, renme adm adm salanmahdr. Kolaydan zora doru olmaldr. renci, uyarc durumdaki dikkati eken baskn elere tepkide bulunur, dier nemsiz ayrntlar eler. Bu durumda, retme-renme srecinde, hedef davrana yneltecek uyarclarn dikkati ekici nitelikte olmas gerekir.

43
Doru tepkiler hemen pekitirilmeli, yanllar tekrar edilmeden dzeltilmelidir. Bu nedenle renciye geribildirim (dnt) verebilmek iin dzenli olarak snav yapmak gerekmektedir. Thorndike'n sisteminde ceza yoktur. nk ceza, uyarc ile tepki arasndaki ba zayflatmaz. retme-renme ortamnn gerek yaamn bir temsilcisi olmasna zen gsterilmelidir. Thomdike'n "benzer eler transfer teorisi"ne gre iki durum arasndaki ortak eler ne kadar ok olursa, transfer o kadar yksek olur. retme- renme ortamnda retmen deil, renci etkin olmal; yaparak yaayarak renmelidir. renci retmenin anlattklar ile deil kendi kendine yapt armlarla renmelidir.

87. Hi yapmad bir yemei ilk kez yapacak bir bayann bu yemei deneme-yanlma yoluyla yaptn aadakilerden hangisiyle anlayabiliriz? (2002 KPSS-93)

A) Arkadann yemei hazrlarken yaptklarn

hatrlayarak uygulamaya almas Televizyon programndan izlemesi ve uygulamas hazrlamas piirmesi B) yemein tarifini

C) Yemek kitabndaki aklamalara uyarak yemei D) Annesinin tarifini alarak, kendi malzemeleriyle
E) Sadece pimi eklini grd yemei, elindeki malzemelerle yapmaya almas

88. Drt yandaki bir ocuk yap-boz oynarken eitli paralar rastgele bir araya getirmekte, eer bu paralar birlikte bir btn oluturmuyorsa vazgemektedir. Aadakilerden hangisi aklar? (2002 KPSS-97) bu durumu en iyi

A) Anlaml renme B) Sosyal renme C) Kavrayarak renme D) Deneme-Yanlma yoluyla renme E) Uyarc-tepki zincirleme

44
89.

renme Psikolojisi Bir renci fen bilgisi dersinde yapt deneyde, deiik renkteki svlar deiik oranlarda birbiri ile kartrm ve hangi renkteki svlar hangi oranda kartrdnda istedii renkte sv elde edeceini bulmutur. rencinin istedii renkteki svy nasl elde edeceini bu biimde bulmas aadaki renme trlerinden hangisine rnektir? (2003 KPSS-53) A) B) C) D) E) Deneme-yanlma yoluyla renme Kavrama yoluyla renme Bilisel renme Model alma yoluyla renme Gzlem yoluyla renme 91. Evine mzik seti alan Snl bu mzik setini odada istedii yere koyduunda kablosunun elektrik prizine yetimediini grr. Mobilyalarn yerini deitirme, prizin yerini deitirme gibi eitli zm yollarn denedikten sonra, bir uzatma kablosuyla sorunun zlebileceini anlar. Gnl'n bir uzatma kablosu alarak sorunu zebileceini anlamas aadakilerden hangisine rnek olabilir? (2004 KPSS-16) A) B) C) D) E) Koullanma yoluyla renme Snama yanlma yoluyla renme Gzlem yoluyla renme gr kazanma Ayrt etmeyi renme

90.

Anaokuluna yeni balayan Elif ok houna giden bir oyuncak bebei almak zere oyuncak dolabnn yanna gelir. Ancak retmeni Elife izin istemeden dolaptan oyuncak alamayacan syler. Bunun zerine Elif evinde uygulad yemek yememe, yere yatp tepinme, ksme, sorulara yant vermeme, gibi taktikleri teker teker kullanarak amacna ulamak ister; fakat baarl olamaz. Sonunda Elif, dolaptan oyuncak almann, izin istemekten baka yolunun olmadn renir. Elifin, oyuncak dolabndan houna giden oyunca alabilmesinin tek yolunun izin istemek olduunu bu ekilde renmesi, renmeyle ilgili aadaki kavramlarn hangisine rnek olabilir? (2004 KPSS-15) A) B) C) D) E) Tepkisel koullama Snama yanlma Sosyal renme Genelleme Model alma

renme Psikolojisl

45

EDMSEL (OPERANT) KOULLANMA (Skinner)

Skinner; Davranlarmzn byk bir ounluu iinde bulunduumuz evresel koullar deitirebilen davranlardr. Bunlar tepkiden farkldr. Tepkiden farkl olduu iin bu davranlara edimsel (operant) adn vermitir. Ders almak, ie gitmek, konumak, okumak, yazmak, problem zmek, evremizde sevilen biri olmaya almak gibi yaammz srdrrken gerekletirdiimiz davranlarn byk bir blm edimseldir. Skinner, kendisinin gelitirmi olduu skinner kutusu ile bilinmekte ayn zamanda programl retimin kurucusudur. retme makinalar kavramndan bahsetmitir. Organizmann gnlk davran repertuarnda bulunan bir davrann pekitirilmesi ve bylelikle ayn davrann yeniden ortaya kmasnn ya da ceza ile ortaya kmamasnn salanmasdr. Bir davrann sonular olumlu olursa o davrann grlme skl artar. Davrann sonucunda organizmanm ald karlklar pekitirelerdir. rnek: Skinner kutusundaki fare manivelaya basncaya kadar bir sr davran yapar. Daha sonra tesadfen manivelaya basar. Bunun sonucunda pekitire alr. Pekitire alnca farenin maniveiaya basma davranm yeniden gsterme olasl artar. rnek: Kpeklere attmz topu geri getirmelerini retmek.

Davran sonucunda organizmann houna giden bir durum ortaya kar. rnein yeni aldnz bir kaza giydiiniz zaman arkadalarnz "Kazan ok gzel, sana ok yakm" derse, o kaza giyme davrannz devam eder. Davrann sonucunda organizmann houna gitmeyen bir durum ortaya karsa. Yeni kazanz giydiiniz gn deer verdiiniz bir arkadanz size yakmadn sylerse, o kaza artk giymek istemezsiniz. Skinner operant koullanmay klasik koullanmadan farkl olarak T-U eklinde formle etmitir. Tepki (davran Tesadfen kefedilir, fare manivelaya tesadfen basar, ardndan pekitire alr. Klasik koullanma ile operant koullanma arasndaki farklar aada verilmitir;
KLASK KOULLANMA Organizma pasiftir Uyarcya ynelik tepki vardr. Fizyolojiktir. Uyarc bellidir. (ses, k) Pekitirme yaplan davranmdan bamszdr Pekitire: Koulsuz uyarcdr. Koutlu koulsuz kavramlar yoktur. Bunu yerine, olumlu, OPERANT KOULLANMA Organizma aktiftir Tepki rastlantsaldr, fizyolojik deildir. Uyarc belli deildir. Kafesteki her ey olabilir. Pekitirme yaplan davranma bamldr. Sonra verilir.

Edim Herhangi bir ihtiya durumunda organizmann kendiliinden ortaya koyduu davranlara denir. Operant renmede nemli olan davrann sonucu ve dourduu etkidir. Davrann organizmann belli bir gereksinimini gidermesi nemlidir. Operant renmede organizma eylemlerinde serbesttir, dnme ve eylemlerini seme sansna sahiptir. Edimsel koullanma dle gtren ya da cezadan kurtaran bir davranmn yaplmasn renmektir. Ho olan veya ho olmayan sonularn bireylerin davranlarnda yaratt deiikliklere denir. rnek; Dil renme, Tenis oynamay renme, birok sosyal davranlar, problem zme

olumsuz pekitire kavramlar vardr. Her ikisinde de genelleme, ayrdetme ve snme vardr.

92. Aadakilerden hangisi edimsel koullanma yoluyla bir davrann tekrarlanma olaslnn kontrol edebilmek iin nkouldur? (2003 KPSS65) A) Davrana uygun bir ayrt edici uyana bulunmas B) Bir ayrt edici uyarcnn davran kontro! etmesi C) Davrann en az bir kez yaplm olmas D) Davrann biimlendirilmesi E) Davrann pekitirilmesi

46
93.

renme Psikolojis Bir baba akam dev yapmayp, televizyon izleyen oluna eer televizyon izlemeyi brakp devlerini yaparsa hafta sonu birlikte futbol ma izlemeye gideceklerini syler. Fakat babann vaat ettii dle ramen olu televizyon izlemeye devam eder ve devlerini yapmaz. Aadakilerden hangisi, koullanma ilkeleri erevesinde, ocuun ders almaya balamamasnn ve televizyon izlemeye devam etmesinin nedenlerinden deildir? (2003 KPSS66) A) dln davrantan hemen sonra verilmemesi B) Maa gitmenin uygun bir dl olmamas C) Babann oluna dl almann yararlarn iyi anlatamamas 95. Snfta srekli konuarak retmeninin dikkatini ekmeyi baaran bir rencinin ayn yolu kullanarak bu amaca ulamas engellendiinde, ilk baiarda, konuma davrannda bir artma olur. Ancak zamanla renci daha fazla konumakla retmeninin dikkatinin ekilemeyeceini kabullenmeye balar ve daha az konuur. rencinin retmenin dikkatinin konuarak ekilemeyeceini kabullenmeye balamas, aadaki srelerden hangisinin baladna iaret etmektedir? (2004 KPSS34) A) B) C) D) E) Snme Ceza Olumsuz pekitirme Kanma Kendiliinden geri gelme

D) Televizyon izlemeyip dev yapmann ocuk iin

hoa gitmeyen bir davran olmas E) dev yapmayp yerine televizyon izleme davrannn snmeye kar direnli olmas

96. Ders srasnda srekli olarak sz alp dersin akn bozan bir rencisinin bu davrann onun sz alma isteini grmezden gelerek engellemeye alan bir retmen, aadaki davran kontrol tekniklerinden hangisin kullanmaktadr? (2004 KPSS-40)

94.

Bir psikolog utangalk ikayetiyle kendisine bavuran Hakan'a tedavi srecinin ilk adm olarak, oturduu apartmandaki komularna her rastladnda "Merhaba naslsnz?" deme grevi verir. Komularnn bu tr bir yaknla olumlu tepki vermelerinin bir sonucu olarak, Hakan rastlad kiilere ekinmeden selam vermeye ve onlarn hatrlarn sormaya balar. Hakan'n selam verme davrannda grlen deime, aadaki renme trlerinden hangisiyle aklanabilir? (2004 KPSS-26) A) B) C) D) E) Kavrama yoluyla renme Bilisel renme Tepkisel koullama Dolayl renme Edimsel koullama

A) B) C) D) E)

Sistematik duyarszlatrma Kart ko ulama Olumsuz pekitirme Snmeye tabi tutma Olumlu pekitirme

PEKTRME Bir davranmn yaplma sklnm artrlmas eylemidir. Yaplan bir davrann taktir edilmesi Pekitire Bir davrann yaplma skln artran uyarcya denir. Bir dier ifadeyle ortama konulduunda ya da ortamdan ekildiinde bir davranmn yaplma skln artran uyarcya denir. Yemek, su, aferin vb. Pekitireler kendi iinde ikiye ayrlr; 1. Olumlu Pekitireler a. Birincil olumlu pekitireler b. ikincil olumlu pekitireler Olumsuz Pekitireler a. Birincil olumsuz pekitireler b. Ikincil olumsuz pekitireler

2.

Olumlu ren Pekitir me Psikolo e jis Ortama konuldu unda davran n yaplma skln artran uyarcla rdr

4 7

Ceza meyen davrann an ortamdan ho ir uyarann esidir. Ceza inde; tama olumsuz bir n gelir

renme Psikolojisi 97. Be yandaki bir ocuun evde ve okuldaki isteklerini alayarak yaptrmaya almasndan rahatsz olan aile ve retmen, bu davran grmezden gelerek sndrmeye karar vermilerdir. Ancak grmezden gelme yntemi ile ocuun alama davrannda bir art gzlenmitir. Bu durum aadakilerden hangisiyle aklanabilir? (2001 KPSS-15)

48
98. retmenin beenisini kazanmak iin uzun bir sre eitli giriimlerde bulunan bir renci, retmenin onun hareketierini bir trl fark etmemesi zerine bu giriimlerden vazgemitir. Bu rencinin giriimlerinden vazgemesine, edimsel koulanmada ne ad verilir? 2001 KPSS-99) A) Birincil pekitirme B) Snme C) Olumlu pekitirme D) Olumsuz pekitirme E) ikincil pekitirme

101. Aadakilerden hangisinde olumsuz pekitire kullanlmtr? (2002 KPSS-92)

A) Derste

tamdan olumlu um karlr

avrann yaplma azalr

arkadann san eken renciyi, retmenin grmezden gelmesi devlerini, erkenden bitiren rencinin, arkadalaryla oyun oynamasna izin vermesi oyuncaklarn almak iin kavga karan ocua, ayn oyuncaklardan alnmas dzeyli kuilanmad ve srekli kran bir ocuun oyuncaklarnn elinden alnmas ikolata yemesine izin verilmeyen ocua, yemeini yedii iin ikolatasnn geri verilmesi

B)

ganizma hangi vran pmasnn uygun acan bilemez

A) Sndrme, grmezden gelmenin

etkisiz bir yntem olmas

ontrol ortadan tlnda olumsuz avran yine plr

B) Sndrlecek davranlann

iddetinde, balangta geici bir artn grlebilmesi geri gelme olaslnn bulunmas salamam olmas

C) Kardeinin

C) Sndrlen davrann kendiliinden

a alternatif amalar:

Pekitire nmeyen ana kullanrk en olan en m dikkat tirmek, dilecek

D) Ailenin davranlarnda tutarllk

D) Oyuncaklarn

E) Alama davrannn uzun bir gemie sahip olmas

noktalar; nmeyen n bktrncaya yaptrmak, E)

r istenmeyen an ocuun im eminin bir lii ise, bu emi atlatmasn rla beklemek,

nmeyen an mezlikten gelip, nen an ldnde hemen tirmek,

99. Edimsel koullanmay aadakilerden hangisi aklar? (2002 KPSS-86) A) Tekrar, davrann renilmesinde temel oluturur uyarc, koulsuz uyarcdan nce verilmelidir

C) Davran iinde
bulunulan evrenin btn olarak alglanmasyia oluur devamll, davrann oluturduu doyuma baldr Davran organizmadan deil, evreden gelen uyanclarla

D) Davrann

me meydana ek.

an verilmelidir

B) Koullu

E)

umlu ekitireler avran

b den hangisi 102. a retmenin la O yapaca etkiti ku r davrantr? m (2002 KPSS-100) ay A) Okumaye yazmann nemini ni anlatmak B) Okuyabilenleri re rnek gstermek n C) Daha basit m ek te ol an bir re 100.Babasnn ayakkablarn nc sildiinde i babasnn d kendisine rt harlk verdiini he gren ocuk, ce kendisinden li byle bir ey ke istenmedii halde li m her sabah el babasnn eri ayakkablarn ba silmeye devam ze eder. Bu durum n aadakilerden do hangisine r rnektir? (2002 u, KPSS-89) ba ze A) Kavrayarak n renme ya B) Edimsel nl (operant) koullanma ok C) Klasik u (tepkisel) m koullanma ak D) Gizil (rtk) ta renme dr E) Sosyal . renme B yle bir du ru m da a a d aki ler

metinleri okutmak D) Grmesinde problem olup olmadn aratrmak E) Her okumadan sonra doru olup olmadn belirtmek

D) rencileri

derslerin ileni yntemlerini belirlemede sz sahibi yapmak Trke dersine daha fazla nem verdii iin mzik dersini geitirmek

E)

103.

Bir retmen nc snf rencilerinin Trke dersinde ok skldklarn gzlemlemektedi r. rencilerin mzik dersinden ok holandklarn bilen retmen, Trke dersinde, metinlerle ilgili arklardan yararlanma yoluna gitmitir. retmenin byle bir yol semesinin temel nedeni aadakilerden hangisidir? (2002 KPSS-103)

A) Mzik dersine
olan ilgiden yararlanarak Trke dersine olan ilgiyi artrmak

B) rencinin

geliim zelliklerine uygun olarak ifade becerilerini gelitirmek konular tm derslere yayabilmek iin dersleri birletirmek

C) renilecek

renme Psikolojis 104. Okula yeni balayan Tuba ve Tekin evde istediklerini yaptrmak iin ksme davran kazanmlardr. Tuba'nn retmeni ksp, konumad, derse katlmad, ynergelere uymad zamanlarda onu grmezden gelirken, Tekin'in retmeni bazen ilgi gstermekte, nemsiz olduunu dndnde de grmezden gelmektedir. Bu iki durumda Tuba ve Tekin'in davranlarnn nasl bir gelime gstermesi beklenebilir? 2002 KPSS-105) 106.

49
Aadakilerden hangisi bir ilkretim retmeninin devlerini dzenli yapmayan bir rencisine dzenli dev yapma alkanl kazandrmak amac ile bavurabilecei yollardan en az etkisi olandr? (2003 KPSS-61) A) renciye ilgilendii konularda devler vermek

B) Dzenli bir biimde dev yapmann yararlarm

srekli snfta anlatmak C) renciye her dev yapnda dl vermek

A) Tuba ve Tekin ksme davrann gstermeye

devam ederler

D) Dzenli dev yapan tm rencileri snf nnde

dllendirmek E) renciye dzenli dev yapan sevdii bir arkada ile birlikte almasn nermek

B) Okula

ve retmene altka kendiliinden ortadan kalkar birlikte devam, eder

davran

C) Her ikisinin de davran daha seyrek olmakla D) Tuba'nn davran ortadan kalkarken, Tekin'in
davran devam eder E) Tekin'in istekleri karland iin davran ortadan kalkarken, Tuba sevmez ksme okulu 107. Bir renci dier ders retmenlerine arkadalar ile ilgili herhangi bir ikayette bulunmazken, ngilizce retmenine, her derste arkadalarn ikayet etmektedir. Yukardaki rnekte ngilizce retmeni rencinin arkadalarn ikayet etme davrann kontrol eden ne tr bir uyarcty temsi! etmektedir? (2003 KPSS-62) A) B) C) D) E) Koulsuz Koullu Ntr Genelleme Ayrt etme

105. Bir retmen kendisi ders anlatrken, rencilerin, kendiaralarnda konumasnn istenmeyen bir davran olduunu belirttii ve her defasnda uyarda butunduu halde, fsldamalarn renciler arasmda gittike yaygnlatn grmtr. Aadakilerden hangisi bu durumun nedenlerini aklar? (2002 KPSS-107)

A) renciler dersten skld iin fsldamalarn

artmas

B) Istenen davrann renci geliimine uygun

olmas

1O8.rencisine dev yapma alkanl kazandrmak isteyen bir ilkretim retmeni, rencisine devim yapt iin her gn dl vermitir. retmen bir hafta sonunda rencisinin dzenli dev yapma alkanl kazandn dnerek dl vermeyi kesmitir. Ancak retmen rencinin yava yava dev yapmaktan vazgetiini gzlemitir. Aadakilerden hangisi rencinin dev yapmaktan vazgemesinin nedenidir? (2003 KPSS-64) A) Baz davranlarn alkanlk haline gelmesi iin ok uzun sre pekitirilmesi gerekir B) retmen yeterli kullanmamtr miktarda pekitire

C) istenmeyen davran iin verilen tepkinin

caydrc olmamas abalamas

D) rencilerin retmenin dikkatini ekmek iin

E) istenmeyen davrann pekitirilmi olmas srekli vurgulanarak

C) retmen rencinin dzenli dev yapma

alkanln kazanmas iin uygun pekitire sememitir biralkanlktr

D) Dzenli dev yapma alkanl kazanlmas zor

E) retmen yanl pekitirme tarifesi semitir

renme Psikolojisl 109. Aadakilerden hangisi snf iinde sz 112. retmen olan bir baba evde snav katlarn almaktan ekinen bir rencinin sz alma okumak iin masa bana oturur, ancak drt davrann artrmak iin, retmenin izleyecei, yandaki olu srekli olarak grlt yapmaktadr, en az etkili olan yoldur? (2003 KPSS-68) bu nedenle alamamaktadr. Baba olunu azarlamay dnm fakat sonra azarlayarak A) rencinin sz alarak yapt konumalar susturmaktan vazgeerek olu ile yumuak bir ses pekitirmek tonu ile konumutur, ona "Eer bir saat sessiz durursan snav katlarn okuduktan sonra birlikte B) renciye sz alp alamayacan sk sk ocuk bahesine gideriz" demitir. ocuk bunun sormak zerine grlt yapmam ve baba da snav C) Balangta ilgisiz konularda da olsa rencinin katlarn okuyabilmitir, konuma eilimini pekitirmek D) renciyi kendini iyi hissettii konumas iin gdlemek konularda Yukardaki rnekte babann hangi davran zerinde ne tr bir pekitirme olmutur? (2003 KPSS-72)

50

E) renci sz almak islediinde ona sz vermek

A) Evde snav kad okuma davran olumlu

pekimitir 110. ocuuna tuvalet eitimi veren bir anne, ocuunun kendi bana tuvalete her gidiinin ardndan onu ikolata ile dllendirmektedir. Annenin ocuuna verdii ikolatann yerine getirdii ilev nedir? (2003 KPSS-69) A) B) C) D) E) pucu Koulsuz uyarc Koullu uyarc Birincil pekitire Ikincil pekitire B) Oluna sesiz kaldnda birlikte ocuk bahesine gitmeyi vaat etme davran olumsuz pekimitirlunun sesiz kalmas iin onu azarlamas davran olumlu pekimi, tir C) Olunun yapt grltden davran olumsuz pekimitir rahatsz olma

D) Olu ile yumuak bir ses tonu ile konuma davran olumlu pekimitir

111. Aadakilerden hangisi bir ilkretim ikinci snf retmeninin; rencilerinin yaz yazmaktan holanmayp resim yapmay tercih etmeleri durumunda, onlarn, yaz yazma altrmas yapmalarn salamak iin uygulayaca en uygun yntemdir? (2003 KPSS-70)

113. Bilgen, grlt yaparak evresini rahatsz etmektedir. Babas bunu engellemek iin masallar okumak tadr. Ancak Bilgen'in grlt yapmasnda art olduu grlmtr. Bilgen'in, grlt yapma davrannn artma nedenine ilikin aadakilerden hangisi dorudur? (2004 KPSS-27)

A) rencilere gzel yaz yazmann nemini

aklamak sylemek ve resimleri evde yapmalarn

A) ocuun grlt yapma davran babas

tarafndan pekitirilmektedir. olduu anlatlmamaktadr. pekitiren verilmektedir.

B) rencilere,

yaz yazma altrmasn tamamlayanlarn resim yapabileceklerini sylemek

B) ocua grlt yapmasnn neden yanl C) ocuun grlt yapma davranna olumsuz
D) ocuk grlt yapt iin cezalandrlmas gerekirken cezalandrlmamaktadr. E) Baba ocuunun grlt yapmamay renmesini salayacak bir model olmamaktadr.

C) rencilerin yaz yazma altrmalarn daha

istekli biimde yapacaklar dncesiyle nce resim yapmalarna izin vermek

D) Resim yapmay skc bir hale getirerek

rencilerin yaz yazmay tercih etmelerini salamak E) En gzel resmi yapan rencinin daha az yaz yazacan sylemek

renme Psikolojis 114. Olumsuz pekitirme ile ceza arasmdaki farka ilikin aadaki ifadelerden hangisi yanltr? (2004 KPSS-30)

51

A) Olumsuz pekitirme davrann tekrarlanma

olasln artrr, ceza ise azaltr.

B) Olumsuz pekitirmede

ortamdan itici bir uyarcnn kmas.cezada ise ortama itici bir uyarcnn girmesi sz konusudur. balangta ortamda itici bir uyarcnn bulunmas gerekliyken cezann gereklemesi iin byle bir gereklilik yoktur. ceza ise istenilen davranlarn tekrarlanma olasln azaltr.

snavlardan nce alp, sonra almamalar verilebilir. Deiken Zaman Aralkl Pekitirme Davran deien zaman aralklar sonunda pekitirilir. ok yava kaybolur, ok yava yerleir. Okulda retmenin, rencilerin baz baarlarn pekitirmesi, arada srada baansna yksek puan vermesi *** en iyi pekitirme, deiken oranl pekitirmedir. Kumar alkanl buna rnektir.

C) Olumsuz pekitirmenin gerekleebilmesi iin

D) Olumsuz pekitirme istenmedik davranlarn,

E) Olumsuz pekitirme sadece ortamdan itici bir uyancnn kmas ile gerekleirken ceza.pekitirici bir uyarcnn ortamdan kmasyla da gerekleebilir. PEKTRME TARFELER Srekli Pekitirme Her doru davran pekitirir. Davran abuk yerleir, abuk kaybolur. Aralktf Pekitirme Pekitire ok sk verilirse deerini yitirir ve pekitire olma zelliini kaybeder. Bu nedenle renme gerekletikten sonra pekitireler belli aralklarla verilmelidir. Sabit Oran Aralkl Pekitirme Belli sayda tekrar edilen davran pekitirilir. Davran yava kaybour, yava yerleir. rnein iilere rettikleri para bana cret verilmesi bu tr pekitirmeye rnek gsterilebilir. Okulda da rencilere yaptklar her dev iin not ya da yldz verilmesi, doru yantladklar her 5 problem iin tam puan verilmesi, sabit oranl pekitirmedir. Bu durumda renciler yaptklar doru davran saysn artrarak istedii kadar pekitire alabilirler. Deiken Oran Aralkl Farkl sayda tekrar sonunda davran pekitirilir. Davran ok yava kaybolur, ok yava yerleir. retmenin bir seferinde 5 problemi doru zeni, dier seferinde 7 problemi doru zeni dllendirmesi bu tr pekitirme tarifesine rnek verilebilir. SabitZaman Aralkl Pekitirme Davran belirli zaman aralklar sonunda pekitirilir. Yava kaybolur, yava yerleir. Memur maalar, gnlk yvmiyeler, renciler iin teneffsler bu tip pekitirmelere rnektir. rencilerin yazl ve szl

Premack ilkesi (Bykannenin Kurallar) Davrann davranlarla pekitirilmesidir. Organizmann sralamasnda alt sralarda yer alan bir davran yaptrmak iin st sralarda yer alan bir ihtiyacn pekitire olarak kullanlmasdr. ok sk grlen (tercih edilen) davran pekitire olarak kullanlarak, az gsterilen (tercih edilmeyen) davran ortaya karlmaya allr. rnein, sebze yemeini sevmeyen, ancak tatly ok seven bir ocua, sebze yedirmek iin "Sebze yemeini bitirdikten sonra, tatl yiyebilirsin" denebilir. "u kadar yaz yazarsanz, teneffse kabirsiniz" eklinde okulda da ok kullanlr. Simgesel dlle Pekitirme Davran deitirmek iin dorudan dl yerine o dle ulatran simgesel dllerin kullanlmasdr. ocua eker, oyuncak, sokaa kma izni gibi dorudan doruya ihtiyacn karlayacak bir dl yerine, yldz, puan, oyuncak, para vb. simgesel dller verilir. ocuk bu simgesel dlleri toplayarak daha sonra gerek dle dntrr. Simgesel dlle pekitirme, okulda zellikle yava renen ve zrl ocuklarda, akademik ve sosyal davranlarn gelitirilmesinde etkili bir biimde kullanlabilir. Simgesel dlle pekitirme, bir program erevesinde dzenlenir. Bu program retmen kendisi hazrlayabecei gibi, renciyle birlikte de

renme Psikolojisl hazrlayabilir. Program hazrlanrken aadaki 115. "29 Ekim" trenlerinde iir okuyacak bir rencinin ilemlerin yaplmas gerekir. tren gnnde heyecanlanmamas ve rahat olmas iin nce aile bireyleri nnde iirini okumas, Deitirilmek istenilen davranlarn belirlenmesi: ardndan teneffslerde birka arkadana okumas Programn baarya ulamas iin ncelikle rencide ve snf nnde okumas gibi altrmalar yaptrlr. hangi davranlarn deitirilmek istendiine karar verilmesi gerekir. Bu amala rencinin snftaki Bu durumda edimsel koullanma ilkelerinden davranlar incelenir ve bu davranlardan istenen ve hangisinin uyguland grlmektedir? (2002 istenmeyenler belirlenir. KPSS-102) Deitirilecek davranlar belirlendikten sonra simgesel dln ne olacana ve her davrann karlnda ka simge verileceine rencilerle birlikte karar verilir. Simgesel dl, rencinin adna alan bir kartona yldz izme ya da yaptrma, boncuk verme, renkli kartonlardan yaplm kk iek figrleri vb. olabilir. Simgeler belirlendikten sonra elde edilen simgelerin nasl harcanacana, yani birincil pekitirelerin neler olacana ve bunlarm ka simgeye bedel olduuna karar verilmesi gerekir. Pekitireler seilirken rencinin ihtiya ve tercihleri gz nnde bulundurulmaldr. Pekitirelerin bedeli, ocuk iin ekiciliine gre, ocukla birlikte belirlenmelidir. Biimlendirme / ekillendirme / Kademeli Yaklatrma Amaca gtrc alt dzey davranlar belirleme ve pekitirmedir. Alt dzey amalar gerekletike pekitirme yukar ekilir. Biimlendirme, beklenen davrana yakn olarak grlen bir tepkinin pekitirilmesiyle balayan ve kademeli bir ekilde istenen tepkiye daha yaklaan tepkilerin pekitirilmesi ve en sonunda da istenen tepkinin kazandrlmasyla sonlanan bir sretir. rnek: ocuun konumay renmesi, aarl bir renci olmas, bir hayvana takla atmay retmek Edimsel koullama sreci normal koullarda ok zaman alr. Skinner kutusuna konan hayvann kendi bana manivelaya basarak yiyecei elde etmesi beklenirse, hayvan ya lr yada tesadfen yiyecei elde etmeyi renir. Oysa edimsel koullamada bir baka yaklam olan biimlendirme ile hayvann daha ksa srede yiyecei elde etmesi salanabilir. Biimlendirmenin temeli, orpanizmann beklenen en vakn tepkisi pekitirilerek, kademe kademe ama davrana ulamasn saalamaktr.mek: Rvaata ile go! atmay retmek. Edimsel koullanmann getirdii ilkeler gnmzde halen geerliini korumaktadr. Edimsel koullanma zellikle ocuk eitiminde, snfta disiplinin Salanmasnda, psiko-motor ve duyusal davranlarn kazandrlmasnda nemli rol oynamaktadr. Batl davran; Tesadfen meydana gelen iki olay batl davrann gelimesine neden olabilir. (Tesadfi pekitirme) A) B) C) D) E) Pekitirme Genelleme Kademeli yaklatrma Uyarc ayrt etme Snme

52

116. Bir anne matematik dersi iyi olmayan ve matematik problemi zmek istemeyen ilkretim rencisi oluna, ilk gn 10 dakika problem zd taktirde kendisine bir dl vereceini syler ve olu 10 dakika problemi znce dl verir. Anne olunun dl alabilmek iin gerekli olan problem zme sresini her gn arttrr, bylece olunun her gn 2 saat dzenli bir biimde matematik problemi zer duruma gelmesini salar. Aadakilerden hangisi annenin olunun her gn dzenli bir biimde matematik problemi zmesini salamak iin kulland tekniktir? (2003 KPSS-63) A) B) C) D) E) Edimsel koullanma Kademeli yaklama Kavrama yoluyla retme Kart koullanma Sistematik duyarszlatrma

117. lkretim 1. snfnda grev yapan bir retmen nce rencilerin her doru yantn, bir sre sonra da ikinci ve nc doru yantn pekitirmesinin balca nedeni aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-16) A) renmenin pekitirmesine soru-yant ynteminin elverili olmas

B) renmede, dllendirmenin cezadan daha

etkili olmas almas olmas

C) Her doru yant pekitirmenin ok zaman D) Isnfn balangcnda pekitirmenin ok nemli

E) Aralkl pekitirenin davrana sreklilik kazandrmas

renme Psikolojis 118. Snfta drt ilem altrmalar yaptran bir retmen, rencilerine doru zdkleri her altrma iin bir art vermektedir. Aadakilerden hangisi bu rnekteki retmenin kulland pekitire tarifesidir? (2002 KPSS-91) A) B) C) D) E) Sabit oranl Sabit aralkl Tesadfi Deiken aralkl Deiken oranl

53
121.Dar kmak isteyen ocuuna "Odan dzeltirsen dar kmana izin veririm." diyen bir annenin kulland davran kontrol teknii aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-28) A) B) C) D) E) Kart ko ulama Sistematik duyarszlatrma Bykanne kural (Premack lkesi) Kademelilik lkesi Aralkl pekitirme

119. Bir retmenin, rencilerin srekli almasn salamak amac ile, rencilerin tahmin edemeyecei deiik ders saatlerinde kk snavlar yapmas hangi pekitirme tarifesine rnektir? (2003 KPSS-57) A) B) C) D) E) Srekli Deiken aralkl Sabit aralkl Deiken oranl Sabit aralkl

122. rencilerinin fizik glerini artrc idman yapmay sevmediklerini, buna karlk antrenman, kendi aralarnda ma yaparak geirmekten ok holandklarm fark eden bir basketbol kou onlara fizik gc artrc idman gerektii gibi yaptklarnda kendi aralarnda ma yapmalarna izin vereceini, yapmadklarnda vermeyeceini syler. renme ilkeleri erevesinden bakldnda, basketbol kounun rencilerine yalnzca fizik gc artrc idman yaptklar gnlerde kendi aralarnda ma yapmalarna izin vereceini sylemesinin temel amac aadakilerden hangisi olabilir? (2004 KPSS-29)

A) Fizik gce ok nem verdiini dolaylt bir

ekilde anlatmak

B) Yaplma olasl yksek olan davranlar,

yaplma olasl dk olan davranlar kazandrmak iin kullanmak olduunu vurgulamak

C) Fizik gc artrc idmanlarn ok gerekli

D) Kademeli yaklama yoluyla, fizik gc arttrc idman yapma alkanl kazandrmak 12O.ekil verme ya da biimlendirme, edimsel koullanma yaklamnda kullanlan, kiiye yeni bir davrann kazandrlmasnda yararlanlan yntemlerdir. Aadakilerden hangisi, edimsel koullanmaya gre, eki! verme ya da biimlendirme ilem basamaklarndan deildir? (2003 KPSS-67) A) Hedef davranra gtrecek basamaklarnn belirlenmesi olan ait davran E) Kendi aralarnda ma yaparken gsterdikleri davranlar pekitirme yoluyla ekillendirmeye almak

123. Mete'ye dardan geldiinde eyalarn dzenleme alkanl kazandrmak isteyen annesi, eyalarn her dzenleyiinde eitli ekillerde pekitirmi ve bir sure sonra Mete dardan geldiinde kendiliinden eyalarn dzenlemeye balamtr. Anne, Mete'nin eyalarn dzenleme davramn aadaki pekitirme tarifelerinden hangisine gre pekitirmeye devam ederse, bu davrann snmeye kar direnli olma olasl daha yksek olacaktr? (2004 KPSS-32) C )Srekli A) Deiken aralkl D) Sabit oranl B) Deiken oranl E) Sabit aralkl

B) Kiinin

hedef davrana dzeyinin belirlenmesi hedef tanmlanmas

performans aka kiiye

C) Kazandnlacak

davrann kadar

D) Yeni davran oluuncaya geribildirim verilmesi

E) Hedef davranla ilgisi olmayan davranlarn cezalandrlmas

54

renme Psikolojisl pekitireler isel pekitirelerden daha nemlidir. okullarda programl retim uygulanmaldr. renme ortamnda bireysel farkllklar gz nne alnmaldr. Her renci ayn hzda renemez ilkesine sahiptir. retim bireyselletirilmelidir. Eitimde cezadan kamak gereklidir. rencinin olumlu davranlar pekitirilmeli olumsuz davranlar grmezden gelinmelidir. Okuldaki disiplin problemleri eitim retim ortamnn iyi planlanamamasndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle planlama nemlidir.

124. Grsel retmen her sabah uyandnda kapsnn nne braklm olan gazetesini almaktadr. Grsel retmenin her sabah kapnn nne bakma davran aadaki pekitirme trlerinden hangisine rnek olabilir? (2004 KPSS-33) A) B) C) D) E) Deiken aralkl Sabit oranl Rastgele Sabit aralkl Deiken oranl

5.

6.

125. Beden eitimi retmeni Emre Bey, okula yeni balayan bir rencisine gol vuruu yapmay retmek amacyla, ilk balarda, topa yapt her dzgn vurutan sonra onu dllendirmi; daha sonra sadece kalenin yaknndan geen vurularn, en sonunda da sadece kaleye isabet eden vurularn dllendirmeye balamtr. Beden eitimi retmeni Emre Bey'in, rencisine gol vuruu yapmay retmek iin kulland teknik aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-39) A) B) C) D) E) Sistematik duyarszlatrma Kart ko ulama Davran, deitirme Kademeli yaklama Aralkl pekitirme

ARET-RENME (Tolman) Tolman'n kuram amal davranlk, iaret gestaltya da beklenti kuram olarak da bilinir. Tolmana gre renme, evreyi kefetme srecidir. Bu kefetme srecinde organizma baz olaylarn baka olaylara yol atn ya da bir iaretin dier bir iarete gtrdn renir ve bunlar kullanarak amacna ular. Tolmana gre organizma evreden birok ey renir ancak tm renmeleri etkinlik olarak gstermez. Organizmann gereksinim duyuluncaya kadar gstermedii renmeler rtk renmelerdir. s Amat davran

ETM AISINDAN SKNNER'N GRLER

1.

Eitim retim srecinden nce hedef ve davranlar belirienmelidir. Hedeflehn davransal tanmlamalar yaplmaldr. renmenin grevleri davranlar biimlendirmektir. nk skinner'e gre uyarc-tepki arasndaki ba nemli deildir. Tepki ya doal olarak meydana gelir yada biimlendirilir. Pekitirme ilkelerini bilmek nemlidir. Hangi davran ne zaman hangi aralkla pekitirilecektir? renilen her davran hemen pekitirilmelidir. Skinner'e gre gdeieme nemlidir. Ancak renciye verilen pekitirici uyarcnn pekitirici olma zelliini belirlemesi bakmndan nemlidir. Snf iinde ikincil pekitireler daha ok kullanlmaldr. (Afehn, ok gze! olmu v.s) ona gre dsal

Ona gre davran, basit bir U-T deil, amaca yneliktir. Davran ulalacak ama dorultusunda evre koullarna gre deitirilebilir, uyum salayabilir bir zellie sahiptir. rnein; Her gn arabasyla i yerine giden kiinin arabas bozulursa otobs, taksi, bir arkadann arabasyla gitme gibi davranlara dnebilir. s Btnc davran

2.

3.

Tolman'a gre davran amaldr. Davran kk paralara, elementlere ayrarak almak davrann anlamn kaybettirmektedir. e arabayla gitme, yemek piirme, amar ykama, snavda cevaplar yazma btncl davranlardr. zetle Davranlar; Amaldr Btncldr Biliseldir Toiman'a gre renme iin gdienme gerekii deildir. Bu noktada Guthrie ile ayn, Thorndike, Skinner ve Hull ile farkl grtedir. nk gdlenme sadece "algsal vurgulaycdr."Dikkatin nereye yneleceini belirler.

4.

renme Psikolojisl

55

Beklenti

Tolman'a gre kuramn temel saylts udur; Organizma bilgiyi, evresel olaylara dikkat etme ve onlar kefetmesinin bir sonucu olarak kazanlmaktadr. Bunun iin dl gerekli deildir. Amaca ynelik I. Uyarc, I. Tepki ve II. Uyarc srasyla gelirse beklenti glenir. rnek; Kap zili, zile basma, zil sesi. Tolman'n kuramnn temelinde dier davranlardan farkl olarak; renmeyi davran kuramlarnda olduu gibi kk birimlerle deil btncl olarak ele almasdr. Ona gre her davrann bir amac vardr. Dier kuramclar davran kk birimler incelemiler btn gzden karlardr. Tolman'a gre renme evreyi kefetme srecidir. Organizma aratrarak baz olaylarn belirli baka olaylara yol atn kefeder. Bylece amaca ulalr. Bir iaretin baka bir iarete organizmay gtrdn ifade etmitir. Bilisel harita kavramndan bahsetmitir. Bu nedenle renme uyarc-tepki deil, uyarc-uyarc ilikisidir. Gece saat 12.00 olduunda yatma zamanna iaret eder.

B
s Davran Dier kuramclar davran kas hareketlerine indirgeyerek almlardr. Oysaki bir farenin labirentte yiyecek aramas srasnda bir ok farkl davran vardr. Davran tek bir kas hareketinden deil bir ok kas hareketinin bileimden olaabilir. s En az aba ilkesi Organizma zihninde oluturduu haritalar ile kendisini amaca ulatracak olan en ksa yolu semektedir. rnein bir matematik problemi bir ok deiik yoldan zlebilir organizma bunlarn hepsini renmi olabilir ancak organizma en ksa olan yolu seecektir. s Deneme yanlma Btnc

Kuram davran-gestalt birleimidir. renci renme srecine amal, niyetli ve planl olarak katlr. Davran amaca yneliktir, btncldr, planldr. Organizma amaca ulatracak en uygun davran seer. rnek; su imek, ekmek almak, ie gitmek, ticaret yapmak, pazara gitmek ki renme kavram gelitirmitir. Bu kavramlar daha sonra gestalt yaklamda da grlecektir. 1. Gizli, (rtk) renme Kiinin farknda olmadan renmesidir. Kendi iinde ikiye ayrhr; a. Bilisel harita Yer renmesidir. evremizle ilgili zihnimizde oluturduumuz haritadr. rnek; maymun deneyi, bilmediimiz bir ehre gittiimizde yaadmz durum b. Bilisel senaryo Uzun sreli bellekteki ilemsel hafza bilgilerine denir. Bir olayn nasl gerekletii ile ilgili senaryo vardr.

Eer organizma bir ama iin bir zm retecekse. Ksa zm yollan iin alternatifler arar. Bunu denemeyanlma ile gerekletirir. s Performans

Tolaman'a gre renilenlerin gerek duyulduunda gzlenebilir davrana dntrlmesine denir. rnein A avukatnn brosunu bilebiliriz ancak avukata ihtiyacmz olan kadar bu bilgiyi bellekte saklarz. htiya ortaya knca avukatn brosuna gideriz.

Snme

organizmann beklentilerine uygun durum olumazsa snme gerekleir. nceden pekitirilen davranlar pekitirilmez ise rtk snme gerekleir. 126. Annesinin bo (ip) makaralaryla oynamay, eitli ekillerde birletirmeyi ok seven bir ocuk, kendisine verilen ayn renk ve ekildeki makaralardan zerinde farkl bir marka yazl olan makaray "bu farkh" diyerek kabul etmemitir. Bu durum aadakilerden aklanabilir? (2002 KPSS-94) A) B) C) D) E) Gizli (rtk) renme Kavrama yoluyla renme Sosyal renme Gestalt renme Edimsel (operant) koullanma hangisi ile

2. Yer (iaret) renme Amaca ulamak iin evre hakknda bilgi toplanr. pular ve ihtiya kaynaklar kullanlarak renilir. Amacmz neyse zihnimiz bilinsizce bizi o amaca gtrecek kaytl tm emalar harekete geirir. Bylece amaca ulatrr. rnek: Farelerin yer renmesi deneyi

56
SOSYAL RENME KURAMI (Bandura)

renme Psikolojisl Bir davrann renilmesi iin, bireyin bu davrann sonucunu yaayarak renmesi gerekmez. rnein kpek tarafndan srlan ya da salncaktan den bir ocuu gzleyen biri, kpek ve salncaktan korkabilir. Gnlk yaantmzda gzleyerek rendiimiz pek ok davran vardr. Bandura, insanlarn evrelerindeki kierin davranlarn gzlediklerini, buradan baz sonular kararak kendileri iin yararl olan davran yaptklarn ne srmtr. rnein, nndeki arabann bir ukura ya da kasise girerek sarsldn gzleyen src, arabasna zarar vermemek iin gzledii davran taklit etmez. Bandura'ya gre model alnan, gzlenen davranlarn bireyin belleine kodlanmas ve gerektii zaman hatrlanmas gerekir. Bu zelliklerinden tr gzlem yoluyla renmenin bilisel boyutu da vardr. renme srecinin 4 temel aamas 1. Dikkat Model alnan davrann doru taklit edilebilmesi iin ncelikle model alnan davrana dikkat edilmesi gerekir. Kii, duygularyla beraber tm dikkatini beendii ve taklit etmek istedii davrana yneltir. Stats ve ekicilii yksek modellere dikkat edilir. 2. Hatrlama Gerektiinde taklit etmek iin modelin tm davranlarn bellee kodlamak gerekir. nk gzlenen davran genellikle gzlemden hemen sonra taklit edilmeyebilir. Birey gzledii davran yeri geldii zaman da kullanabilir. Davran bellee grsel, szel ya da sembolik olarak kodlanabilir. 3. Yeniden retme (uygulama) Model alnan davrann gsterilmesi iin bireyin gzlemlerini kendi davranna dntrebilmesi gerekir. Bu bazen tam taklit olmayabilir: evre artlar, bireyin fiziksel gc ve imkanlar, zaman vs model alnan davrann biraz farkl retilmesine neden olur. 4. Pekitire Taklit edilen davran evrede beenildiys tekrar edilir, beenilmediyse tekrar edilmez ve zamanla sner. Temel Kavramlar Dolayl pekitire Seilen modelin yapt davranlarn dllendirilmesi o davrann taklit edilmesini glendirir

Bandura'nn kuram model alma, taklit, gzlem yoluyla renme kuram olarak da bilinir. Bandura'ya gre davran bilisel, davransal ve evre etkileimi ile olur. Davranlarn byk ounluu dier insanlarla etkileim yoluyla olur. ilgili davran gsteren biri model alnarak renilir. Temel olan bireyin bakalarn gzleyerek renmesidir. Yemek yeme, moda, elence vb. Zihni tamamen devre d brakarak btn renmeleri aklayamayz. Sosyal hayatta karlatmz birok renme durumlar sadece koullanma teorileriyle aklanamaz. Sosyal hayatta renilenlerin ou klasik koullanma teorileriyle aklanamaz. Yemek, giyim, halk oyunlar, elence, ulusal ve hatta ekonomik davranlar ne tam olarak koullanma ile ne de bilisel teorilerle tam olarak aklanamaz. Bebekler konumay, evresinde bulunan kiileri taklit ederek renir. Cinsiyet rolleri, anne baba ve kardelerden renilir. Genler, ilgi duyduklar alanlarda nl kiileri model alarak davran oluturur ve gelitirirler. Insanlarm, birok karmak davran, uzun pekitirmeler olmadan sadece gzleyerek rendikleri grlmektedir. rnein yemek yeme, parmak kaldrarak sz isteme, retmen geldii zaman sessiz durma, oyun oynama gibi... Bandura'ya gre renme ile performans birbirinden farkldr. Gzlem yoluyla renilenler gdleninceye kadar ya da ihtiya duyuluncaya kadar performansa dntrlmezler.

Giyimde, teknolojik gelimelerin yaylmasnda, iyi ve kt davranlarn yaygnlamasmda en nemli etken, insanlardaki taklit etme gdsdr. Sosyologlar, insan davranlarnn tamamen sosyal olarak olutuunu; toplumsal kurumlarn ve kltrn bir kalp gibi btn insan davranlarn ekillendirdiini iddia ederler.

ocuklar, evrelerindeki kiilerin davranlarn ve bu davranlarn sonucunu srekli gzlerler. Gzledikleri davranlardan pekitirilenleri taklit ederken, sonucu olumlu olmayan davranlar taklit etmezler. Bu nedenle modeli taklit etme de bir tr edimsel koullanmadr. Koullu renmede birey kendi tecrbelerine dayand halde, sosyal renmede bakalarnn tecrbelerinden yararlanarak renir.

renme Psikolojis Dolayl duygusallk Birey bakalarnn yaantlarn gzieyerek dolayl olarak korku, kayg gibi duygular gelitirebilir. rnek; fareden korkma Dolayh ceza Seilen modelin yapt davramlarn cezalandrlmas bireyin o davranlar yapma eilimini azaltr. Trafik kazas, kopya eken renciye ceza verilmesi. zyeterlik Kiinin kendi kapasitesinin farknda olmasdr. Bireyin karlaaca problemi ne derece zebileceine ilikin kendisine olan inanc ve yargsdr. zyeterlii etkileyen unsurlar: Yaant, dolayl yaant, szel ikna, psikolojik durum Sosyal renme kuramna gre eitimde gz nnde bulundurulmas gereken noktalar retmenler, rencilerin dikkatini gerek hayattan, roman ve film kahramanlarndan model alabilecekleri kiilere ekmelidir. Aratrmalar ocuklarrn zellikle safdrgan davranlar daha ok taklit ettiklerini gstermektedir. Bu nedenle ocuklann izledikleri filmler dikkatle seilmeli, ocuklara kt model oluturacak filmler gsterilmemedir. retmen en ok model alnan kiilerden biridir. Bu nedenle retmenin snfta ve snf dnda rencilere ok iyi bir model oluturmas gerekir. rencilerde istendik davranlar oluturmak iin, doru davranan renciler pekitirilerek, bu rencilerin dier rencer tarafndan model alnmas salanmaldr. Snf disiplinini salamada, el becerilerinin retilmesinde bu teoriden yararlanlmahdr. Burada rencilerin geiiimsel hazr o!ma durumlanna da dikkat etmelidir. Model alma yoluyla kazanlan rnler; 1. Yeni bilise! (problem zme, etkili okuma) ve psikomotor beceriler renilebilir 2. nceden yaplmaktan yaplmaya balanabiiir. kanlan davranlar

57
127. Bir retmenin snf iindeki davranlaryla rencilere olumlu rnekler oluturmaya almas ve yeri geldike bu davranlarnn nedenlerini de aklamas... retmenin bu tutumu, aadaki renme yaklamlarndan hangisini benimsemi olduunu gsterir? (2001 KPSS-10)

A) Bireyin,

davranlarn pekitir yoluyla kazandn savunan edimsel (operant) koulama yaklam renme yaklam renme yaklam

B) Dnme srelerine arlk veren bilisel C) Bireyin modelden rendiini savunan sosyal
D) E) Bireyin genetik zelliklerinin, davranlarn belirlediini savunan biyolojik yaklam Bireyin, davranlarn tepkisel koullanma yoluyla kazandn savunan klasik (tepkisel) koullanma yaklam

128. Snfta parmak kaldrmadan sz alan rencilerini bu alkanlktan vazgeirmek isteyen bir retmenin izleyebilecei en uygun yol aardakilerden hangisidir? (2001 KPSS-79)

A) Parmak kaldrarak sz alnmas gerektii

kuraln hatrlatma uyarma

B) Parmak kaldrmadan sz alan rencileri C) Parmak kaldrmadan sz alan rencileri derse

alamayacan syleme vermek

D) Parmak kaldrmadan sz alan rencilere ceza

E) Parmak kaldrarak sz isteyen rencilere sz verme, dierlerini grmezlikten gelme

129. ilkretim altnc snftaki bir renci kitaplarn antada tamak yerine ok sevdii niversite rencisi olan bir ablas gibi kucaklayarak tamaya balamtr. Aadakilerden hangisi rencinin gerekletirdii renmeye rnektir? (2002 KPSS96) A) B) C) D) E) Modelden renme Kavrayarak renme Edimsel (operant) koullanma rtk renme Klasik (tepkisei) koullanma

3.

4. evrenin

Yeni deerler, inanlar kazanlabir ve eyalarn nas! kullanlaca renilebilir Duygulan ama, etkili iletiim kurma gibi beceriler kazanabilir

5.

58

renme Psikolojisl 130. Modelden renen bireyin davranlarnn 133. Sosyal renme kuramlarna bir ocuun gzledii sklamasn aadakilerden hangisi salar? modellerin davranlarn taklit etme olasln (2002 KPSS-98) artran ya da azaltan baz etkenler vardr. A) renen bireyin yaa byk olmas Aadaki rneklerden hangisin, e t k en le rd en he rh an gi bi ri ne yaplmamaktadr? (2004 KPSS-42) de bu vu rg u

B) renen ile model alnan bireylerin akran

olmas C) rnek alnan davrann, edilmesini salamas rencinin takdir toplum aldnn tarafndan evresi

A) Fsun'un

D) rnek

alnan dlanmas

bireyin

konuma tarz ve konuurken yapt hareketler babasndan ok annesine benzer yemek almak iin sraya girdiklerini grnce, kendisi de sraya girer.

B) Okula yeni balayan bir ocuk arkadalarnn

E) rencinin birini rnek tarafndan fark edilmesi

C) Sigara ien bir arkadann ok kt bir

biimde ksrdne tank olan bir ocuk, sigaraya balamaktan vazgeer. yaldznn salarna benzer ekilde kestirir.

131. ki kz kardeten kk olan Serpil srekli olarak ablasn model almakta ve onun davranlarn taklit etmektedir. Ancak ablasnn ok ar makyaj yapmas sonucu cilt sorunlar yaadn gzlemlemesi nedeni ile makyaj yapmamaktadr. Aadakilerden hangisi Serpil'in makyaj yapmamasnn nedenidir? (2003 KPSS-73) A) Ya ilerledike taklit edilen davran says azalr

D) Bir gen, salarn hayran olduu bir pop

E) Bir arkadamn gitar ald iin popler olduuna tank olan bir gen, gitar dersi almaya balar.

B) ocuklar kendilerinden yaa byk olan

herkesi model almazlar olasl azalr

C) Eer bir davran pekitirilmezse tekrarlanma

D) Davrann tekrarlanma olasl, onu yapan kii iin yarad sonular tarafndan kontrol edilir E) stenmeyen bir durumla sonuland grlen bir davrann taklit edilme olasl azalr

132. Bir Trke retmeni veli toplantsnda "eer ocuklarnzn kitap okuma alkanl kazanmasn istiyorsanz, evde kitap okuyarak ocuklarnza mek olunuz." nerisinde bulunmutur. Trke retmeninin bu nerisi aadaki kuramlardan hangisi ile aklanabilir? (2003 KPSS-74) A. Edimsel koullanma B. Klasik koullanma C. Bilisel renme D. Sosyal renme kuram E. Bilgiyi ileme kuram

renme Psikolojis

59

BLSEL YAKLAIMLAR
renmeye bak aadaki formlle aklanmaktadr. Uyarc - Organizma (bilisel sreler) -> Davran / Tepki ncleri Gestalt yaklamdr. Bilisel Sreler; 1. 2. 3. Zihindeki bilgi birikimleri Bu bilgi birikimleri arasndaki balantlar Bu balantlar arasnda yaplan ilemlerdir.

yapt davrann doruluu hakknda dnt salar. Davran yaklamda renen, uyarclarla etkileimde bulunmak ve pekitire almak iin aktif olmaldr. Bilisel yaklamda ise renen, dikkatini kontrol ederek, uyarclar seerek, onlar anlaml hale getirip kodlayarak renme srecine aktif olarak katlr. Davran kuramlar, ounlukla hayvanlar zerinde aratrmalar yaparak renmeyi aklayan genel kurallar bulmaya almlardr. Bilisel kuramclar ise insanlarn doal evre iinde deiik durumlarda nasl rendikleri zerinde aratrmalara arlk vermektedirler. Birey belli bir zaman ve yerde rendii bilgiyi, istedii yer ve zamanda uygulama yetisine sahiptir. Bu durum bireyin renilen bilgileri belli bir yerde depolama kapasitesine sahip olduunu gstermektedir. GESTALT YAKLAIM (VVertheimer, Koffka, Khler) ncelikle alglama ve problem zme sreleriyle ilgilenmilerdir. renme ile ilgili grleri, alglama ile ilgili almalarna dayanmaktadr. Onlara gre algsal rgtleme yasalar renmeyi aklamaya yardm etmektedir. Gestalt kuramclara gre alg, bir rgtlemedir. Gestalt: Almanca'da ekil form paralarn toplam deil entegre olmu btn gibi anlamlar vardr. Birey btn paralarna ayrtrarak deil, btnlk iinde alglar. Getaltlara gre organizma dnyay btn olarak alglar. rnein bir elemann rengi, kokusu tad ve ekli alglanr. Gestaltlara gre ise elma bir btn olarak alglanr. Dier zellikleri daha sonraki alglarla tannr. Kuram ncleri alman VVertheimer Khler, Koffka ve Kurt Lewin (Alan Kuram)'dir. renme: Kiinin karlat birdurumu alglamas ve yorumundaki deimedir, Gestalt Kurama Gre "Alglama" Gestalt yaklama gre alg bir rgtlemedir. Algsal rgtleme yasalarndan en nemlileri; ekil-zemin, yaknlk, benzerlik, tamamlama, basitlik'tir. VVertheimer birok alg yasas ortaya koymu ama dier kuramclarla birlikte bunlar daha genel ortak bir yasada toplamaya almlar ve buna "Pragnanz" adn vermilerdir. Pragnanz yasas, alglama, renme ve bellekle ilgili almalarda yol gsterici bir ilke olmutur.

4.

Bilisel yaklamn dayand temel ilkeler Baz renme sreleri yalnzca insana zg olabilir. Bu nedenle bilisel aratrmalar insanlar zerinde yaplr. Zihinsel olaylar aratrmann odadr. Birey renme srecine aktif olarak katlr. renme gzlenemeyen baz balantlarm olumasm da ierebifir Bilgi rgtlenir. renme daha nce renilenle yeni renileni ilikilendirme srecidir. zihinsel

5. 6.

7.

8.

9.

Bilisel yaklamlar insann dnyay anlamada kulland zihinse! sreleri incelerler. Bilisel yaklama gre renme; zihinsel yapdaki deimedir. nemli olan zihinde ne olup bittiidir. Bilisel yaklam iinde temel olarak gestalt yaklam ve bilgiyi ileme kuram incelenecektir. Davran renme yaklam ile bilisel renme yaklamlar arasndaki temel farkllkiar

1.

Davranlar, davrana neden o!an ve davran takip eden uyarclar incelerken; bilisel kuramclar, uyarcnn birey tarafndan alglanmasndan itibaren bireyde meydana gelen isel sreler ve renmeye etki eden bireysel zellikler ile ilgilenmilerdir. Davran yaklama gre davran renilir. Bilisel yaklama gre ise bilgi renilir. Bilgide meydana gelen deime davrana yansr. Davran yaklamda renme ve hafza ayrm yoktur. Yalnzca renme vardr. Davran yaklamda pekitire davran kuvvetlendirir ve dtan verilen pekitireler renmede nemli rol oynar. Bilisel kuramclara gre dtan verilen pekitireler renen iin,

2.

3.

renme Psikolojisl Pragnanz: Denge durumu yasasdr. Organizmann iyi biim, iyi ekil iyi btn olma eilimidir. rnek: Birbirine yakn ve benzer uyarclar birlikte alglanr. 6. Basitlik Yasas Dier unsurlar eit olduu taktirde, birey basit, dzenli Algda eksik olduu hissedilen paralar bir ekilde organize edilmi fgrleri alglama btnletirme eilimi vardr. eilimindedir. Bu yasa, alglamann simetrik, dzenli, dzgn olan iyi bir biime, ekile, btne doru Ayn ynde giden izgiler, paralar devaml (ilikili) olduunu gstermektedir. rnek: olarak alglanr. Basit paralar daha kolay alglanr.

60

Algsal rgtleme Yasalar 1. ekil-zemin ilikisi ekil o anda renilen eydir. Dikkat ettiimiz uyarandr. Zemin ise uyaranlarn bulunduu ortamdr. Bir snfta snf ortam zemin, retmenin sesi ekildir. Zil aldnda zil sesine dikkat eden renciler iin retmenin sesi o andan itibaren zemin olmutur. 2. Yaknlk yasas Organizma bir alandaki eleri, nesneleri birbirlerine olan yaknlklarna gre gruplandrarak alglama eilimindedir. rnek:............ Yukandaki noktalar l gruplar halinde alglanmaktadr. Mzikteki ritm alglamas, zaman iinde birbirine deiik yaknlklarda bulunan vurulara dayadr. Okyanus-gemi, okul-renci vb. 3. Benzerlik Yasas ekil, renk, doku, cinsiyet gibi pek ok zellik bakmndan birbirine benzer maddeler birlikte gruplanarak alglanma eilimindedir.

Yukardaki ekilde ncelikle elips ve kare alglanmakta ikisi arasndaki yarm ay ise alglanmamaktadr. Algsal Deimezler Bir objenin deiik koullar altnda ayn biimde grlmesine, alglanmasna'algsal deimezlik denir. rnein kap deiik durumlarda farkl grlmesine ramen biz kapy hangi ada olursa olsun ayn kap olarak alglarz. GRSEL RENME VE PROBLEM ZME Gestalt yaklamn renme trleri grsel renmenin temel zellikleri, 1. n zmden zme gei ani ve tamdr. gr yoluyla edinilen zme dayal performans genellilikle przsz ve hataszdr. gr yoluyla kazanlan problem zm uzun sre hatrlanr. gr yoluyla kazanlan bir ilke, dier problemlerin zmne kolaylkla uygulanabilir. Zeki olanlar i grsel zme daha ksa srede ularlar Khler'in maymunlar zerinde yapm olduu aratrma igrsel renmeye rnektir. Gestalt yaklama gre problem zmede byle bir deney dzeni, hayvann problemi ve problemin zm iin gerekli olan btn geleri gfmesini salamaktr. Davranlarn deneylerinde organizma labirenti zmfemek iin gerekli btn geleri grmemekte, aktif olarak deneme yanlmalardan sonra zme ulamaktadr. Gestalt yaklamda i se z me a ni de n ve zi hi ns el ol ar ak ulamaktadr. Thorndike'n ifade ettii gibi deneme yanlma yaparak kk admlarla zme yaklamaz,

2. 3. 4. 5.

rnek:...

OOO

OOO

Yukardaki ekiller renk ve ekil benzerlii nedeniyle gruplanarak alglanmaktadrlar. Kalabahk bir yerde konutuumuz kiinin ses tonlarnn benzerlii nedeniyle onu dierlerinden ayrt edebilir ve konumaya devam edebiliriz. 4. Tamamlama Yasas Organizma, tamamlanmam etkinlikleri, ekilleri, sesleri tamamlayarak alglama eilimindedir. Bylece gestalt'a ulamaktadr. rnek: Bu rnekte kesik izgiler halinde verilen izgiler kare olarak alglanmaktadr. 5. Devamllk Yasas Ayn ynde giden noktalar, izgiler vb birimler birlikte gruplanarak alglanma eilimindedir.

renme Psikolojis uygun zm aniden ve zihinsel olarak bulduktan sonra harekete gemektedir. Gestalt yaklama gre problem ya zlr ya da zlmez. URETICI DUUNME VVertheimer, gestalt psikolojinin ilkelerini eitime uygulamtr. grsel renmeyi okullarda uygulamaya almtr. ki tr problem zmeden bahsetmitir. A Tr zmler: Gestalt ilkelerine dayaldr, orjinaldir, igrseldir. Ksaca, problemin doasn temel yapsn anlamay gerektirir. zm birey tarafndan bulunur, kolayca genellenebilir, ve uzun sre hatrlanr. B Tr zmler: Anlamadan ezberlemeye dnktr. renci, olgular, kurallar, olaylar anlamadan ezberler. Byle bir renme katdr, kolayca unutulur. Sadece snrl durumlarda uygulanabilir. Gestalt yaklamn renme ilkeleri; nsanlar grdklerini bir btn olarak alglar Bir nesnenin ya da parann alglan onun dier paralarla otan ilikisine baldr. nsanlar evrelerini bir dzen iinde grrler. Eya ya da olaylar tek balarna deil organize edilmi bir btnlk iinde anlam kazanrlar.

61
gelitirtmelidir. retmen renciye rehberlik etmeli zmleri renci kendisi bulmaldr. Tekrarlar bu kuramda renme iin nemlidir. Ne kadar ok problem zlrse i grsel problem zme ve retici dnme de o kadar iyi geliir. renmede renilen bilginini yeni durumlara ve problemlere transfer edilmesi nemlidir . bu nedenle rencilere ev devleri verilmelidir. retmen nceden ilenen ve renilen konular hakknda yeni derslerde rencilerin hatrlamasn salayarak, yeni renmelerinin daha hzl gereklemesini salamaldr. 134. "Kavrama, bir seri ayn uyaranlara ayr tepkilerin sonucu deil, btnlk iindefci duruma bileik bir tepkidir." grn, aadaki renme yaklamlarndan hangisi vurgutamaktadr? (2002 KPSS-84) A) B) C) D) E) Bilgi-iiem mode Sosyal renme Edimsel koullanma Gestalt renme Klasik koullanma

a. b.

c.

135. Ii seker dolu olan bir kutuyu amaya ahan bir kk ocuk, bir sre hibir davranta bulunmadan kutuyu inceledikten sonra anszn, kutunun st ksmnda bir dme olduunu ve bu dmeye basldnda kutunun aldn fark etmitir. Kk ocuun dme ile kutu arasndaki ilikiyi fark edip kendisini sonuca ulatracak zm buimas, aadaki problem zme trlerinden hangisine rnektir? (2003 KPSS-54) A) B) Tmevarm yoluyla Tmdengelim yoluyla C) Hazr modellerler D) Deneme-yanlma yoluyla E) Kavrama yoluyla 136. Turgut ald model uan paralarn tek tek incelemi, bunlarn nastl, hangi srayla bir araya getirilmesi gerektiini berlemi ve ua yapmtr. Turgufun bu davran aadakilerden hangisine rnektir? (2004 KPSS-17) A) B) C) D) E) Kavrama yoluyla renme Snama yanlma yoluyla renme Gzlem yoluyla renme Edimsel koullama rtk (gizil) renme

rencinin her eyi yeniden kefetmesine (bulu) gerek yoktur. renci yeni bilgileri kendi varolan bilgi sisteminin iine yerletirerek renir.

Gestalt yaklama gre Eitimde gz nnde bulundurulmas gerekenler Kurama gre, birey btn anlaml paralarna gre ayrtrarak deil, anlaml rgtlenmi btnler halinde alglar. Bu nedenle algda basitlik, bezerlik, yalnlk devamllk, ekil zemin ilikileri nemlidir. Dersin banda dersin temel erevesi renciye verilmelidir. renci bylece konular arasndaki ilikileri kavraya bilecektir. niteler bilinenden bilinmeyene doru aamalandrlmaldr. Eitimci eitim ortamn rencinin ihtiyalarna gre dzenlemelidir. Burada rencinin psikolojik ihtiyalar gz nne alnmaldr. rencinin retici dnmesini salamak iin problemin doasn anlamal, ilkeleri renmelidir. Kr krne ezbere yaplmamaldr. grsel problem zme ve retici dnme

62
BLGY LEME KURAMI

renme Psikolojisl Bilgi ilem kuramna gre renmenin riasl gerekletii iki boyutta incelenmitir. A. B. BLG DEPOLARI (BELLEK TRLER) BLSEL SRELER A. BLG DEPOLARI (BELLEK TRLER)

Bireyin bilgiyi toplama, rgtleme, depolama ve hatrlamasyla ilgilenirler. renme sreci bilgisayarm ileyiine benzetilmitir. Birey renme srecinde aktiftir. Gemi yaant ve birikimler (renme) nemlidir. Beklentiler renmede nemli bir etkendir. Ayn snfta iki renci ders dinliyor. Dersin sonunda retmenin sorduu sorular biri doru olarak yantlarken, dieri yantlayamyor. Bu iki renciye retmen tarafndan sunulan uyarclar ayn olmasna ramen, niin biri dierinden daha iyi renmitir? nk renme bireyseldir. Bireyin yeni gelen bir bilgiyi renebilmesi iin, renme iine etkin olarak katlmas, kendisine sunulan uyarclar semesi, bunlar kendisi iin anlaml hale getirmesi ve en uygun tepkiyi retmesi gerekir. XX. yzyl banda, Almanya'da bir grup bilim adam, renmede rol oynayan dorudan gzlenemeyen bilisel srelerle ilgilenmeye balamtr. Gestalt psikologlaryla balayan renmedeki bilisel srelere ynelik almalar, daha sonra Piaget, Bruner (Bulu yoluyla renme), Ausubel (Sunu yoluyla renme), Gagne (retim durumlar modeli) gibi psikoiog ve eitimcilerin katklar ile giderek gelimi ve bilisel kuramlarad altmda toplanmtr.

Bilgiyi ileme kuramna gre tr bellek vardr. Bunlar; 1. 2. Duyusal kayt, Ksa sreli bellek,

3. Uzun sreli bellek. Duyusal Kayt

evreden gelen uyarclar duyu organlar yolu ile duyusal kayta gelirler. Duyusal kaytn kapasitesi ok geni olmasna karn bilginin kal sresi ok ksadr. Ancak dikkat ve alg sreleri ile bu bilginin bir ksm! alnrve ksa sreli bellee gnderilir. Sre 0,5 /4 sn. Gzlerimizin nnde bir kalemi ya da parmamz sallarsak objeden geriye kalan glgeyi fark ederiz . Elimizle dier kolumuza hafife vurursak, vurmay hemen duyumsanz. Baka bir sylemle biz vurma ve kalem izini gerek kalktktan sonra duyumsarz. Duyusal kaytn ierdii bilgi zgn uyarcnn tam bir kopyasdr. Grsel duyular duyusal kayt tarafndan ayn fotoraf gibi ksa bir sre iin kodlanr. Ayn ekilde iitsel duyular da ses kalplar olarak kodlanr. Kimi yazarlar bilginin duyusal kaytta kal sresinin yarm saniyeden daha az olduunu belirtirler. Duyusal bellein iitsel bilgi iin yaklak drtsaniye; grsel bilgi iin yaklak bir saniye sren, uyancmm tam bir kopyasmn tutulduu bilgi deposu olmasdr. Bylece duyusal kayt her duyu iin farkl kodlama biimlerinin olduu , snrsz kapasitesi ile bilgininok ksa tutulduu bir bellek trdr. Duyusal kaytn varl insan yaamnda kritik bir neme sahiptir. Birey okuduu ya da iittii bir cmlenin sonu gelmeden balangtaki szleri unutsayd cmleyi anlamlandrmas olanaksz olurdu. Duyusal kaytn kapasitesinin snrsz olmasna karn gerekli bilgiler ilenmezse kaybolur ya da varolan bilgi yeni bilgi tarafndan itilir. Birey dikkat ve alg sreleri yoluyla bu bilgiyi ileme ansna sahiptir. lenen bilgi bir sonraki sisteme yani ksa sreli bellee geer. Ksa sreli bellein kapasitesinin snrl olmas nedeniyls ilenemeyen bilgi, duyusal kayttan kaybolur. Ksa Sreli Bellek Duyusal kayttan dikkat ve alg sreleri sonunda ayrlan bilgi , sistemin ikinci esi olan ksa sreli bellee geer. Ksa sreli bellein hem bilgi tutma sresi, hem de kapasitesi snrldr. Ksa sreli bellein kapasitesinin yaklak 72 birimlik bilgi olduunu

Bili: insan zihninin dnyay ve evresindeki olaylar anlamaya ynelik yapt ilemlerin tmdr. Bilisel faaliyetler: Dtan ahnan uyarmlarn alglanmas, nceki bilgilerle karlatinlmas, yeni bilgilerin oluturulmas, elde edilen bilgilerin bellee depolanmas, hatrlanmas ile zihinsel rnlerin kalite ve mantk ynnden deerlendirilmesi,

Organizmann bilgiyi ileme biimleri 2 trldr. 1-Duyum 2-Alg DUYUM Organizmann i ve d uyarclan, 5 duyu ile alglama durumudur. rnein; In parlakl, ses, tat vb. ALG Organizmann duyumlar yorumlayp anlaml hale getirme srecidir. rnein; Sesi duyar, Vivaldi'nin "4 Mevsimi" olarak alglar. ALGIDA SECLK / DKKAT Insann duyu organlarna gelen binlerce uyarandan birine ynelmesidir.

renme Psikolojis belirtilmektedir. Ancak bireyler her birimin bykln artrarak kapasiteyi fazlalatrabilirler. Gruplama ad verilen bu ilemle ksa sreli bellein kapasitesi artrlr . rnein; 5 7 2 8 9 10 olan 7 birimlik bir say dizisi 57 28 9 10 olarak gruplanrsa 4 birim haline gelir. Ancak bir birimde bulunmas gerekli bilgi miktar ne byklkte olmaldr sorusu henz yantlanmamtr. Ksa sreli bellekte bilginin kalma sresi yaklak 20-30 saniyedir Bilginin ksa sreli bellekte daha uzun sre kalmas , bilgi zerinde dnmek ve onu yinelemekle salanr. Ksa sreli bellekte zihinsel tekrarn renmede nemi byktr. Ksa sreli bellekte kalan bilgi tekrar yoluyla byk bir olaslkla uzun sreli bellee geer. Ksa sreli bellein kapasitesinin snrll nedeniyle gei yaptrlamayan bilgi yeni gelen bilgilerin zorlamasyla kaybour. zetle, daha fazla bilginin ksa sreli bellekte daha uzun sre kalmas iin; (1) gruplama, kk paralar ilikilendirerek geni paralar haline getirme, (2) zihinsel tekrar gerekir. Ksa sreli bellee bilgi, duyusal kayt ve uzun sreli bellekten gelir. Genellikle her ikisi ayn anda olur. rnein; birey bir ku ile karlatnda, kuun imgesi ksa sreli bellee geer, ayn anda uzun sreli bellekten kulara ilikin bilgi aratrlr ve kuun hangi tr olduu beiirlenir. Ksaca.tanmlama ayn anda gelir, nk, kua ilikin tm bilgiler uzun sreli bellekte depolanmtr. Ksa sreli bellein iki yaamsal ilevi vardr. 1. 2. Bilgiyi ksa sre iin de o!sa depolamaktr. Zihinsel ilemterin yaplmasdr.

63

Uzun Sreli Bellek Bilgiyi ileme modelinde bilgiyi, zellikle iyi renilmi bilgiyi, uzun sre saklayan ksmna uzun sreli bellek ad verilmektedir. uzun sreli bellei, kitaplara milyonlarca girii olan bir ktphaneye benzetmektedir. Dzenlenmi bilgiler, gerektiinde kullanma hazr olarak beklemektedir. Uzun sreli bellek, bilgiyi her istendiinde kullanlmaya izin veren bir aa sahiptir. Kapasitesi snrszdr.baz kestirimlere gre, snr bir milyondan fazladr ve baz olaylar sonsuza dek kalmaktadr Uzun sreli bellekte bilgiyi, istediimiz uzunlukta ve mikarda depolar ve asla unutmayz . Bu konudaki problem, gerektii zaman doru bilgiyi bulmaktr. Uzun sreli bellekte bilgiler kaybolmaz, ancak bilgi, uygun biimde kodlanmam ve uygun yere yerletirilmemise, geri getirmede zorluklarla karlalr. iyi renilmi bilginin dayanklln yksek olduunu belirtilmektedir. Uzun sreli bellekte birok farkl bilgi bulunur. Grsel imgeler, duygular, tatlar, sesler, kokular, problem zmek iin stratejiler, dili anlamaya yarayan kurallar, olaylar, ocuklukta geirilen deneyimler gibi. . zete uzun sreli bellein kapasitesi ok genitir, hatta doldurmaya yaammz yeterli deildir. Ancak ksa sreli bellekte olduu gibi, uzun sreli bellee bilgi hzla girmez, biraz zaman ve g gerekir. UZUN SREL BELLEK TRLER 1. Ansal bellek (Epizodik hafza)

Bu nedenle alan bellek olarak da adlandrlr. Ksa sreli bellee gelen bilgi; a. b. c. Bireye gerekli deilse unutulur, Bilgiyi korumak iin tekrar edilir, Tekrar edilerek, kodlanarak ya da uzun sreli bellekteki bilgilerle ilikilendirilerek bilgi ilenir.

Bireyin bandan geen olaylarn sakland bellektir. Olgu hafzas olarak da bilinir. Kiisel yaantlarla ilgili blmdr. Belirli birzaman, yer ve olaylarla ilgilidir. rnein; yemekte yediklerimiz, zel bir gnde giydiimiz giysi, yaptmz gezi ansal beilektedir. Yaammzda baimizdan geen tm olaylar, akalar, dedikodular ansal bellekte tutulur Anlar g sarf edilmeden renilir. Fakat anlarn birbirine karma eilimi vardr. Bu nedenle, bilgiyi geri getirmede zorluk ekilir. Ancak, nemli ve travmatik olaylar ayrntl hatrlanr. Bunun yan sra olaan ve srekli yinelenen olaylarn anmsanmas zordur, nk yeni olaylar ncekini bozabilir. 2. Anlamsal bellek (Semantik Hafza)

Uyarc saldrs altnda kalan birey birok ilerde otomatik hale gelerek problemlerini kolaylkla zebilir. Otomatiklikle bireyler hzl, g harcamadan, zerk, tutarl, uygun ve zgr olarak bir ii yerine getirirken, alan bellein bir baka durumla almasna izin verirler. Yrrken konuma ve dinleme gibi. Matematikte temel ilemler, szck daarc, yabanc dil bilgisi dier grevlerin uygun olarak yerine gelmesini salarlar. Otomatik ilemler uzun sreli bellekten gelir. Eer otomatiklik baarl deilse renciler problem zme ya da yazma gibi karmak ilemleri yerine getirirken yetersiz kalrlar ve daha fazla bilisel g harcarlar.

Dnyayla ilgili genel kltr bilgilerinin sakland hafzadr. rnek; semantik szcnn anlamn bilmek. Uzun sreli bellein kurallar, genellemeler, kavramlar, problem zme becerileri gibi genel bilgilerin yer ald blmdr. anlamsal bellekte szel ve grsel kodlarn

renme Psikolojisi 64 birlikte a gibi birbirine balanarak bilginin depolandn belirtir. Birok psikolog da bilginin hem grsel hem de szel olarak kodlanmasnn Alg anmsamay kolaylatrdn kabul etmektedir. Anlamsal bellekte bilgi nerme alar ve emalar biiminde depolanr. nerme, doru ya da yanl olduuna karar verilebilecek bilginin en kk parasdr.nerme a ise bilgi birimleri setidir. Baka bir sylemle, birbirine bal dnceler, kavramlar, ilikiler setidir. Bilgiyi daha geni lde dzenleyen veri yaplar da ema olarak adlandrlr. ema birbirine bal dnceler, ilikiler ve ilemler setidir. emalar bilgi alarn ierir ve karar verme, problem zme durumlarnda bilgi alarm ynlendirir ve kullanr. 3. lemsel bellek

girer. Byk, youn, yeni ve beklenen bir uyaran daha ok dikkati eker. rnek; Galatasaray mann sonucuna gibi bir habere dikkat etmek.

Duyusal bilginin yorumlanmas ya da anlamlandrlmas ilemidir. Bir uyarann anlamlandrlabilmesi iin ncelikle bireyin, o uyaranla ilgili bilgilerinin olmas gerekir. Eer birey karlat uyarana ilikin hibir bilgiye sahip deilse, uyarcya anlam vermesi olanakszdr. Alg byk lde gemi yaantlara dayaldr. Algy etkileyen bir baka etken de beklentilerdir. rnein; renciler alacaklar materyalin zor olduunu dnyorlarsa, materyali byk bir olaslkla zor buacaklardr. Beklentiler bir olay ya da objeye hazr olmay etkiler. Alglama "bireyin zihinsel kuruluu, gemi yaantlan, gdenmilik dzeyi ve pek ok baka isel faktrlerden etkilenir." Bu durumda dikkat ve alg sreleriyle ksa sreli bellee giren bilgi, gerein ayns deildir, bireyin znel bilgileri, gerei yorumlamadaki beklentileriyle alglanan kendi gereidir Tanma Yeni gelen uya.rclarn zelliklerinin uzun sre bellekteki bilgilerle karlatrlmas eylemidir. Ne kadar ok kelime haznemiz var ise (tanyorsanz) o kadar kolay okur ve anlarsmz. Ksa Sreli Bellekte Bgiyi Sakiama Sreteri Ksa sreii bellekte bilgiyi saklama, a. Srekli tekrar b. Gruplama ile olanakldr. Ksa sreli bellein zaman snrll srekli tekrar, kapasitesi ise gruplama yaplarak artriabilir. Bellee Bilginin Uzun Sreli Kullaniian Sreler Ak ve rtk tekrar Bilgi yeterli sklkta tekrarlanrsa uzun sreli bellee geer. rnein; renciler tekrar yolu ile lkelerin bakentlerinin adlarn, szcklerin syleniini tekrarla renirler. Tekrar, bilginin uzun sreli bellee geiinde ocuklarn kulland ilk bellek stratejisidir. Tekrar iki biimde; sesli ve zihinde yaplr. Tekrar srecinde bireyin rol nemlidir. yle ki, tekrar sreci ile renen birey pasif deil, etkin olmaldr. Ayrca aralkl tekrar srekli tekrardan daha etkilidir. Aralkl tekrarn uzun sreli bellekte tutulma olasl daha yksektir. Bir baka sylemle, aralkl tekrar uzun sreli bellekten geri getirmeyi kolaylatrmaktadr. Aktarlmasnda

Belli bir ilemin nasl yapldna ilikin bilgilerin sakland bellek blmdr. lemsel bellekte ilemlerin basamaklarnn olumas uzun zaman alr, ancak olutuktan sonra anmsanmas ok kolaydr. rnein;yzmenin renilmesi zaman alr ancak unutulmaz. lemsel bellek durum-etkinlik kurallar deposudur. Bireyler tm durum-etkinlik kurallarn gerekli bir biimde belirtemezler ama gerekeni yaparar. lem ne denli ok yinelenirse o denli doal tepkiye dnr. BLSEL SRELER Bilginin Duyusal Kayttan Ksa Sreli Bellee Aktarlmasn Saiayan Sreler Dikkat Uyarc ya da uyancara tepkiye ynelmedir. "Akjnn aktif ve seici bir yan olup, kiinin belli bir uyarc ya da uyarc durumunu alglamasnda kin hazrhk ve ynelmelerden kuruludur". Baka bir sylemle, dikkat, hangi bilgnin ksa sreli bellee geip gemeyeceini belirler, Bilgiyi ileme sreci dikkat ile balar. Dikkatin ynelmedii uyarclar kaybolur. Birey iten ve evreden gelen uyarclarn bir ksmna bilinli olarak, bir ksmna ise hi bir aba sarf etmeden, kendiliinden aynmna varr. Baka bir sylemle, dikkat seici ve kendiliinden olabilmektedir. Seici dikkat bireyin denetimi altndadr. Bireyler.evrede belirli bilgi kaynaklarna, bilisel glerini yneltme yeteneine sahiptirler. Etkili renme, bireyin seicilik yeteneine dayanr. Dikkatin ilgili uyarcya ynelmesi iki ekilde gerekleir; a. Szc dikkat: Belli bir nesneye dikkat edilmez, herhangi bir deiikliin farkna varmak, haberleri genel olarak dinlemek buna rnek verilebilir. Seici dikkat; Belli bir nesneye dikkat etmek (algda seidlik ve dier alg kurallar devreye

b.

renme Psikolojisl

65
rgtleme, renme malzemesinin uyarclarn birbiriyle badatrlarak anlamsal veya kavramsal gruplandrmalann yapmadr. rnek: a) b) Aatan yaplm maddeler (kat, dolap) Plastikten yaplm maddeler (klavye, torba)

Kodlama Bilginin bellek sistemine yerletirilmesidir. Bilgiyi ileme kuramnda en nemli sre kodlamadr. Kodlama olmadan evreden gelen bilginin ou geici olarak depolanr. Kodlama, uzun sreli bellekte varolan bilgi ile ksa sreli bellekteki bilginin ilikilendirilerek transfer edilmesidir. Uzun sreli bellekte bulunan emalara yeni gelen bilginin eklenmesi ve varolan emann yeniden dzenlenerek balanmas renme srecinde nemlidir. Ancak kodlamann etkili olmas gerekir. Kodlamann etkili olmas ise anlamlandrma ile olanakldr. Anlamllk, uzun sreli bellekteki bir dnce ve dier dnceler arasnda mmkn olduunca balantlar, ilikiler kurmakla gerekleir. Anlamlandrma Daha znel yaantlara dayanr. Bu nedenle rgtlemedeki gibi mantksal bir temeli olmayabilir. Anlamlandrma iin grsel imgeler kullanma materyalin ana fikrini belirleme, zet karma, metni kendi cmleleriyle yorumlama, soru oluturup bunlara cevaplar hazrlama gibi yntemlerle gerekletirilebilir. Bylece var olan bilgilerle mmkn olduu kadar ok balantlar oluturulur. Ezber Szel malzemenin ritmik hale getirilerek iitsel malzemeyle eletirilmesidir. Bilginin anlamlln artrarak kodlama srecini zenginletirmede drt temel e vardr Bilginin anlamlandrlmasn artran unsurlar I.Etkinlik, 2. rgtleme, 3. Eklemleme, 4. Bellek destekleyici ipular.

rgtlemede kavram haritalar kullanlr. Kavram haritas: Birbirine benzer zelliklere sahip olay dnce ve nesnelere ilikin btnlk zellii tayan bilgilerin uzun sreli bellee yerletirilmesi iin en uygun yoldur. rnek, bir kitabn ieriinin ilk sayfalarda verilmesi Bir okuma materyalini rgtleme, okuyucunun blm ve alt blmlerini yeniden dzenlemesidir. rgtlemenin bir baka zellii de para, blm ya da balklarn aamal bir ilikiyi iermesidir. Kk paralar btn ile uyumludur ve birlikte byk paray olutururlar. 3. Eklemleme; Bilginin uzun sreli bellee yerletirilmesinde en etkili strateji olan eklemleme, bilgi birimleri arasnda ilikiyi ve anlamlandrmay artrma srecidir. Eklemleme yeni materyalle daha tandk, bilinen materyal arasnda iliki kurma olarak tanmlanabilir. rnek; Bilgi ilem kuramnn bilgisayarn ileyiine benzetilmesi. Eklemleme uzun sreli bellekte varolan emaya yeni bilgi ilikilendirildiinde oluur. Yeni bilgi varolan emaya eklenerek hem yeni bilgiye anlam verilir, hem de mevcut emann anlam artrlr. 4. Bellek Destekleyici pular rgtleme ve eklemleme etkili kodlama stratejileridir. Ancak tm bilgiler bu stratejileri kullanmaya uygun olmayabilir. rnein; bilgi tek ya da yenidir, bylece eklemleme yaplamayabilir. Byle durumlarda bilgiyi uzun sreli bellee yerletirmek iin bellek destekleyici ipular kullanlr. Bellek destekleyici ipular, ierikle doal olarak varolmayan ilikileri kurarak kodlamaya yardmc olurlar. Bir baka sylemle doal balantnn varolmad durumlarda, armlar oluturarak balant yaratrlar. Bellek destekleyici snflandrlr. A. B. majlar kullanmak, Szel sembollerdir. ipular iki biimde

1. Etkinlik; renen kiinin etkin olmasdr. Bilgiyi

ileme kuramna gre, birey bilginin pasif bir alcs deil, kendi renme sorumluluunu tayan etkin bir kiidir. Birey, bilgiyi bir snger gibi iine ekmez, onun yerine uzun sreli belleinde depolamak iin bilgiyi dzenler ve yaplandrr.

2. rgtleme; Dzenleme ya da bilgiyi gruplama,

tutarl yaplar oluturma gibi ilemler olup, kodlamaya yardm eden nemli bir sretir. rgtleme, geni ya da karmak bilgiler iin renme ve anmsamay kolaylatrc bir sre olarak ilev grr. Yapda yer alan bir kavram hem genel aklamalar hem de belirli rnekleri renme ve anmsamada bireye yardmc olur. rnek telefon numaralarnn kolay hatrlanacak hale getirilmesi, 4382108 yerine 438 21 08 gibi.

majlarn kullanld bellek destekleyici ipularnda bilgi, bilisel resimler iine kodlanr. Szel semboller kullanmada ise yeni bilgi ile daha anlaml szei yaplar arasnda balar oluturulur.

66

renme Psikolojisl majlar Kullanmak: Yerleim, zincirleme, ask szck, anahtar szck olmak zere drde ayrlr. Yerleim; yi bilinen bir mekan ile yeni renilen bilgi eletirilir. Hatrlanacak bilgi corafi yer veya mekansal blme ile ilikilendirilir. rnek: Be duyu ilkokul ocuklarna retilirken aadaki rnek kullanlabilir; Hatrlamada vetenekler : Anmsamada nemli bir etmen, bireylerin yeteneklerindeki ayrlklardr. Bilgiyi korumada yetenekli renciler, ortalama yetenekli ve dk yetenekli rencilerden daha iyidirler. Bu ayrlklar rencilerin renim banda renme dzeyleri ayn olduunda ortaya kar. Hatrlamada tutumlar: Bireyin tutumu da anmsamada rol oynamaktadr. Bireyin renme ve rendii eyi anmsama istei aklda tutmay kolaylatrr. Freud, bazen kastl olarak belli bilgi ya da yaantlar unuttuumuzu ya da bastrdmz syler. Ancak bu neden ac veren yaantlar unuturken, iyi olanlar unutmadmz aklamaktadr. Genellikle honutluk duygusu uyandranlarn iyi, ac yaantlarn az hatrland, bireyin kaytsz kald durumlarn ise abuk unutulduu kabul edilir. KET VURMA / TRANSFER Karma: Karma, bir renme durumunda nceden renilenlerin ya da yeni renilenlerin renmeyi bozmasdr. Ket Vurma Hatrlama ve unutma ile ilgilidir. renme malzemesinin niteliinden ok, nceki ya da sonraki renmenin dierini unutturmasdr. Yani etkisi gemie de dnktr. Aada aklanaca gibi ileriye ket vurma ile negatif transfer ayn anlama geliyor gibi grnse de biri unutma dieri renmeyle ilgilidir. Geriye Ket Vurma Yeni renilenlerin nceki renilenleri unutturmasna denir. rnek;Yeni yaz renenin eski yazy unutmas leriye Ket Vurma Eski renilenlerin yeni renilenleri unutturmasna denir. rnek: Trkiye' de araba kullanan birinin ngiltere'de araba kullanmay renmeyi zorlatrmas, sk sk unutturmasdr. Transfer (Aktarm) nceki renmenin imdiki renmeyi etkilemesi olaydr. renme malzemesinin YEN renmeyi kolylatrmas ya da zorlatrmasdr. Yani ileriye dnktr. Pozitif transfer nceden renilmi bilginin sonraki bilgileri renmeyi kolaylatrmasdr. rnek; hentbol bilenin basketbol kolay renebilmes Negatif transfer nceden renilmi bilginin sonraki bilgilehn renilmesini zorlatrmasdr. Alkanlk atmas da denir.lki parmak daktilo bilenin 10 parma renememesi

Okulun yanndaki ar GRMEYE deerdir. Ama yanndaki kasabn KOKUSU ktdr, Kasabn yanndaki lokalden gzel mzik DUYUKMAKTADIR. Lokalin stndeki pet-shop'ta yavru kpeklere DOKUNARAK sevmeye izin verilmektedir. Onun yanndaki dondurmacnn dondurmalarn TATMAK ayr bir zevktir.

Zincirleme; Yeni oluturma

renilen

bilgi

ile hikaye

Ask szck; rnek; bir-kir, iki-ii, -u Anahtar szck; Tandk olmayan bilgi tandk kelimelere benzetilir. rnek; Niyagara- Ne yaygara, Penisilin- Beni silin. Burada yaplan ilem tanmadk kelimeye karlk tandk bir anahtar kelime kullanmaktr.

A. Szel semboller: renilecek bilginin kendi iinde bir anlam oluturmadr. Ba harfler ve kafiye oluturma olarak iki gruptur. Ba harfler: Bilkauyansende Kafiye oluturma: sve, Norve, Danimarka, Trkiye'nin bakenti Ankara

Geri Getirme Ve Unutma renme srecinde n bilginin geri getirilmesi renme dzeyini etkiler. nk yeni bilgiler n bilgi ile ilikilendirilirse anlaml hale gelir. renme hem sunulana hem de buna uyum salayan mevcut bilgiye baldr. Byiece geri getirilip kullanlan varolan bilgi birimi renileni etkileyebilir. rnein; bir renci yeni bir programlama dilini renirken hesap makinelerinin nasl altna ilikin n bilgiyi geri getirecektir. Doru kodlanm bilgiler, bireyde mevcut emalarda ilikilendirilmi ise, anmsama daha kolay olmaktadr. yle ki, bilginin balangta iyi eklemlenmesi, ok sayda iliki kurulmas, iyi rgtlenmesi onun geri getirilmesini kolaylatracaktr. Geri getirme uzun sreli bellekten, bilginin aranp bulunarak etkin duruma getirilmesidir.

renme Psikolojis 137. Bir renci, matematik dersindeki renme isteklerini tamamlayarak baar dzeyini ykseltiyor. Bu renci fizik dersindeki abalarnda bir deiiklik yapmad halde, onun bu dersteki baarsnda da ykselme oluyor. Bu durum, aadakilerden hangisinde rnektir? (2001 KPSS-100) A) B) C) D) E) Zihinde canlandrma Bilisel renme Negatif transfer Olumlu aktarma Genelleme

67

Yavuz'un yeni TV'yi kullanmay ksa srede renmesi aadakilerden hangisiyle aklanr? (2004 KPSS-20) A) B) C) D) E) Uyanc kontrol Alkanlk renmenin aktarlmas Algsal deimezlik Uyarc genellemesi

138. Bir ev kadn altndan farkl zellikte bir frnda kek piirdiinde yanl dmelere basm ve yanl s ayarlamalar yapmtr, bunun zerine de yapt kek yanmtr. Aadakilerden hangisi ev kadnn yeni frnda kek piirmekte zorlanmasmn nedenidir? (2003 KPSS-78) A) C) D) E) Olumsuz aktarma Olumlu pekitirme Snme Genelleme

141.Srekli olarak nceki elektronik posta adresinin akla gelmesi nedeniyle yeni elektronik posta adresinin renilmesinde glk ekilmesi, aadakilerden hangisiyle aklanabilir? (2004 KPSS-21)

A) Geriye doru ket vurma

B) C) D) E) Olumlu transfer Kodlama Ileri doru ket vurma renme

B) Olumsuz pekittirme

Yrtc kontrol Bireyin tm bili srelerini denetleyen sisteme verilen addr. Yrtc kontrol sistemi bireyin kendi renmesinin iki temel ynn denetlemektedir; a. Gdsel srelerle ilgilidir. Gdsel sreler bireyin bir eyi elde etmeye niyet etmesi, onu elde etmeyi amalamas gibi birey tarafndan bilinli olarak denetlenebilen durumlardr. Bilgiyi ileme ile ilgili tm srelerdir.

139. Bir elence srasnda arkadalarnn srar zerine, szlerini tam olarak bilmediini dnd, son gnlerin popler bir trksn onlarla birlikte syleyen Suat, ark bitince arknn szlerini batan sona kadar eksiksiz syleyebildiini hayretle fark eder. Suat'n arknn szlerini eksiksiz sylemesi aadaki kavramlarn hangisiyle aklanablir? (2004 KPSS-18) A) B) C) D) E) D kaynakl pekitirme i kaynakl pekitirme Hatrlama Bilinalt renmenin tekrarlanmas

b.

Yrtc Bili Bireyin kendi bili yaps ve renme zelliklerinin farknda olmasdr. Bireyin nasl rendiinin farkndalldr. ki ilevi vardr.

1.
2.

Koullu bilginin uygulanmasdr. rnein, okulda renilenlerin evde uygulanmas gibi. Dnme srecini deerlendirme ve ynetmek'tir.

140. Yavuz, alma sistemi eski TV'sinden ok farkl olan yeni bir TV almtr. Sistem farkllna ramen yeni TV'yi kullanmay eskisinden daha ksa srede renmitir.

Yrtc bilili bir renci, dnme biiminin farkndadr, nasl alacana karar verirken yalnzca materyali renmeye odaklanmaz, ayn zamanda bilisel g ve zayflklarnn da farkndadr. Yrtc bili, Bireylere renme durumlarnda renip renmediklerini snamalarna yardmc olur. Eer renme gereklemezse yrtc bili, duruma uygun doru sreleri ie koar. zetleme, eklemleme, ematize etme, dzenleme gibi. Yrtc bili,

renmenn 68 izler.

renme gerekleip gereklemediini Psikolojisl srekli 2. Alg grelidir. Sesler, renkler, objelerin bykl, zaman ve hareket greli olarak alglanr. Birbirine benzer uyarclar bir grup olarak alglanrlar. Zamanda ve mekanda birbirine yakn uyarclar bir btn olarak alglanr. Farkl uyarclar farkl fikirler olarak alglanrlar.

Bireyler yrtc bili yetenekleri asndan ayrlrlar ve bu ayrlk gelime srecinde ortaya kar. Yrtc bili yetenekleri, 5-7 yalarndan gelimeye balar ve okul yllar sresince geliir. Yrtc bili yeteneklerinde bireyler aras ayrlklar, biyolojik ve yaant farkll nedeniyle olumaktadr. Ancak, yrtc bili becerilerinin kazanlmasnda retimin etkisi, olgunlamann etkisinden daha fazladr. zet Bilgiyi ileme kuram, bireyin bilgiyi toplama, rgtleme, depolama ve hatrlama aamalaryla ilgilenir. Bilgiyi ileme kuramndaki renme bilgisayarn almasna benzetilmektedir. modeli,

4.

5.

Algda Seicilik ve Dikkat Organizma evreden gelen uyarclarn bazlarn seer. Buna algda seicilik denir. evremizdeki uyarclardan hangisini seeceimiz dikkatimize baldr. 1. Yabanc ve farkl uyarclar dikkat ekicidir. ok yaln ve karmak uyarclardan ok, orta derecede karmak uyarclar daha dikkat ekicidir. renilmi ipular dikkat eker. Bireyin beklenti ve ihtiyalan dikkati etkiler.

Bilgiyi ileme kuramna gre renme, bireyin sahip olduu baz yaplar ve bu yaplarla balantl sreler sonucunda gerekleir. Bu modele gre renmeyi etkileyen temel yaplar; duyusal kayt, ksa ve uzun sreli belleklerdir. renmeyi etkileyen belli bal sreler ise tanma, alg ve dikkat, bilgiyi kodlama, rgtleme, depolama ve hatrlamadr. Bilgiyi ileme srecinin ilk aamas duyusal kayr. Bu aamada evredeki uyarc, duyu organlar yoluyla sinirleri uyarr. Bu srada uyarcnn izi yaklak bir saniye duyuya kayt olur. Bu sre duyusal kayt olarak adlandrlmaktadr. Tm duyu organlarnn, organik bir bozukluk olmad durumlarda, duyusal kayt yapma yetenei vardr Duyusal kayda gelen bilgiler ok ksa zamanda, yaklak bir saniye iinde silinir. Bu nedenle duyusal kayt, anlk bellek olarak da isimlendirilir. Duyulara kaydolan bilgilerin hangilerinin ksa sreli bellee transfer olacan tanma ve dikkat sreleri belirler. Tanma, yeni gelen uyarclarn zelliklerinin uzun sreli bellekteki bilgilerle karlatrlmas eylemidir. Alg: Duyu organlarna gelen uyarmlarn anlaml hale getirilmesi srecine alg denir. insanlar, duyu organlarna gelen uyarmlara anlam vermek iin, onlar rgtlerler. Her bireyin ald uyarmlan rgtleme biimi farkldr. Bu nedenle iki kii ayn uyarcya baksalar da farkl eyler grebilirler. Algy Etkileyen Faktrler 1. Birey evresindeki obje, olay ve fkirleri anlaml bir btn haline getirmeye alr. Bu nedenle rgtl olmayan uyarclann hatrlanmas ve anlalmas gtr.

2.

3. 4.

Ksa sreli bellek, duyusal kayda geten bilgilerin davrana dnmesini ya da uzun sreli bellee kodlanmasn salar. Bu bellein kapasitesi olduka snrldr. Ksa sreli bellein bilgiyi koruma sresi ise yaklak 20 saniyedir. Ksa sreli bellek srekli alr. Bu zelliinden dolay ksa sreli bellek, alan bellek olarak da adlandrlr. Ksa sreli bellee gelen bilgilerin uzun sreli bellee depolanmas genellikle iki srele salanmaktadr. Bunlar tekrar ve gruplandrmadr. Koruyucu tekrarda bilgiler hibir deiiklie uratlmadan, ayn biimde tekrar edilerek hem ksa sreli bellekte korunabilir, hem de uzun sreli bellee ilenebilir. Dzenleyici tekrarda ise, yeni bilgi eski bilgilerle ilikilendirilerek tekrarlanr. Bu yolla yeni gelen bilgiler birey iin anlaml hale gelir. Uzun sreli bellek, yeni gelen bilgilerin eskilerle rgtlenerek sakland yerdir. Uzun sreli bellein kapasite snrlar belli deildir. Bilgilerin burada kalma sresi de ok uzundur. Ksa sreli bellekte etkin olan bilgiler, uzun sreli bellekte edilgen biimde durur. Bu nedenle ksa sreli bellekteki bilgiler annda hatrlanrken, uzun sreli bellekteki bilgilerin hatrlanmas iin belli bir sre gemesi gerekmektedir. Uzun sreli bellekteki bilgilerin hatrlanma sresi, bilginin bellee depolanma biimine gre deiir. iyi rgtlenmi bilgiler abuk hatrlanrken, dierleri daha uzun zamanda hatrlanr.

renme Psikolojisl

69

Uzun sreli bellee depolanan bilgilerin tr ve rg t l e n i b i i m i n e g r e t r l b ellek tanmlanmaktadr: Anlamsal bellek bilginin anlaml hale gelmesini salar. Bu bellekte birbiriyle ilintili bilgiler bir araya gelerek nermeler an oluturur. Kavramlar ve ilkelerle ilgili emalar bu bellekte yer alr. Ansal bellek ise, yaadmz olaylarn depoland yerdir. Insanlar katldklar bir dnle ilgili her trl ayrnty bir btn olarak hatrlarlar. Bu tr bilgilerin sakland yer ansal bellek olarak tanmlanmaktadr. Ansal bellek anlaml bellee gre daha gldr. Bilgilerin kodlanmas iin de fazla bir abaya ihtiya yoktur.

retmenin bu sz aadaki grlerden hangisinin benimsediini gsterir? (2001 KPSS81)

A) Kalc bir renme iin dzenli allmas

gerektii

B) Snavlara son gnlerde alan renci ok zeki

ise yksek puan alabilecei olaca

C) Dere ilgisiz olan rencilerin mutlaka baarsz

D) E) rencinin bir daha gsteremeyecei asla bu baary

Her ders iin farkl bir alma tekniinin kullanlabilecei

142. Drt aylk bir bebein sesli ve renkli bir oyuncaa glmesi ve kollarn amas, bir sre sonra ise bu oyuncaa eskisi gibi heyecan belirtileri gstermemsi aadaki srelerden hangisi ile aklanabilir? (2001 KPSS-14) A) B) C) D) E) Alkanlk kazanma Bireyselletirme zmseme Duyarlk kazanma Aig azalmas

145. Aadakilerden hangisi, renilen malzemenin hatrda tutulmasn zorlatrr? (2001 KPSS-101) A) B) C) D) E) Anlaml olmas Sk kullanlmas Karmak olmas lgi ekici olmas Birden ok duyuya hitap etmesi

143. Bir lise rencisi, kimya dersinden srekli olarak beklendiinin ok altnda not almaktadr. renci retmenine kesinlikle doru yaptn yinelemektedir. retmenin bu renciye yapabilecei en uygun yardm aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS80) A) Bundan sonraki snavlarda daha dikkatli olmas gerektiini hatrlamak B) Snav sorularn incelemesini istemek snftaki rencilerle

146. lkretimin 4. snfnda grev yapan bir retmen, snftaki birka rencinin dikkatlerini younlatrmada glk ektiklerini gzlemitir. Bilisel psikoloji ilkelerine gre, aadakilerden hangisi retmenin bu renciler iin uygulayabilecei yardm stratejilerinden biri deildir? (2001 KPSS-102) A) Dikkat dalmasn nlemek iin fiziksel evrede dzenlemeler yapmak Bu rencilere, bu durumlar nedeniyle baz konular renemeyeceklerini sylemek Derste renilmesi gereken nemli bilgileri daha ak bir biimde vurgulamak Dikkat dankl ile ba edebilmeleri iin bu rencilere, kendilerini gzleme ve denetleme tekniklerini retmek ihtiyalarn

C) Snav sorularn yantlarken nerelerde hata yaptn kendisiyle birlikte incelemek D) Dier rencilerin de beklentilerinin altnda not aldn syleyerek renciyi rahatlatmas Baarsz oluu konularda zel retmenlerden ders almasn nermek 144. Dersinin snavna son gn alp baarl olan bir renciye retmeni bu baarya ok sevinmemesi gerektiini belirtmitir. E)

B) C) D)

E) Dersi ilerken rencilerin karlayacak nlemler almak BLSEL RENME TRLER

Bilisel renmeler dnme ve kavrama sistemlerinde meydana gelen ve semboller kullanlarak

renme Psikolojisl gerekleen renmelerdir. Bilsel renme rnleri; szel bilgiler, kavram renme, ilke renme, problem zmeyi renme olarak basitten karmaa doru gelien bir sre izler. 1. Szel Bilgileri renme Herkesin ezbere bildii ay, gn, da, rmak ehir isimleridir. Basit olgular renme, Olay ve eleman arasndaki ilikidir. "Trkiye'nin bakenti Ankara'dr". Szel Zincirleri renme, Birbirini takip eden olgularn oluturduu bilgilerdir. Haftann gnleri, arpm tablosu vb. 2. Kavram renme Birbirine benzer zelliklere sahip olay, dnce ve nesnelere isim vererek gruplandrma yapmaktr. rnek; hayvan, bitki, bcek, trafik, okul vb. Kavramlarn retiminde kullanlan teknikler unlardr; a. Kavram analizi yapmak: Ad, tanm, rnekleri, rnek olmayanlar, kritik zellikleri b. Kavram Haritalar (A) Kullanmak: Kavramn iliki ierisinde otduu dier kavramlarla anlaml balantlar kurularak bir emada gsterilmesidir. Kavramlarn somut ve grsel anlamda renilmesini salar. c. Kavram retiminin lkeleri: Somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene, Basitten karmaa, rnek-zt rnek

70

Deneme-Yanlma yoluyla problem zme: (Thorndike, davran yaklam) Birey problem durumu karsnda (uyarc) eitli davranlar sergiler, Sonuca gtren (pekitirilen) davranlar renilir. Dierleri sner. Anlaml bilgilerin olmad, problem hakknda n bilgilerin eksik olduu durumlarda kullanlr.

Kavrama yoluyla problem zme: (Khler, Gestalt) Birey, sahip olduu bilisel yaplar, gemi yaantlar ile edindii tecrbelerden faydalanarak aniden, birdenbire, zihinsel olarak problemi zer.

Hazr modeller yoluyla problem zme: Birey belli bir problemin zmn rendikten sonra benzer durumlarda da ayn yolu kullanarak problemi zer. Birey daha nce rendii zm yollarn uzun sreli belleinde rgtler ve benzer durumla karlatnda ayn zm uygular.

3. lke (Kural) renme ki ya da daha fazla kavram arasndaki ilikiyi belirten ifadelere ilke (kural) denir. lkeler doada ve toplumdaki genel ya da zel belirli dzenliliklerin anlatmdr. rnek: Bolua braklan nesneler yerekiminin etkisiyle yere der.

Yaratc dnceyi kullanarak probtem zme: Bilisel yetenein imgesel (hayal gc) ve sezgisel boyutlarn iine alan ve ok ynl dnme biimleri olarak ifade edilen yaratc dnme , bireye allmn ve var olann dnda yeni yollar arayarak probleme zm retmeyi salar. renilenler her duruma uyarlanamaz. Sezi yoluyla renme organizmann iinde butunduu duruma ya da probleme zg olarak ortaya kar.

4. Problem zmeyi renme Bilisel renmenin en st dzeyidir. Problem, bireyin karlat glktr, Birey buna zm arayarak bilgi ve becerisini kullanr ve gelitirir. John Dewey Problem zmenin aamalarn aadaki gibi sralamtr; a. b. c. d. e. f. Problemin hissedilmesi Problemi tanmlama ve bilgi toplama zm yollar retme (hipotez) zm nerilerini test etme Uygulama zerinde alma Sonuca ulama ve problemi zme

147. Aadakilerden hangisi sezi yoluyla renmenin zelliklerinden biri deildir? (2002 KPSS-95) A) renilenlerin unutulmas olduka zordur

B) renmenin gereklemesinde ip ular' yararl

olmaktadr C) renilenler her trl duruma uyarlanabilir D) renilenlerin birdenbire ortaya kt grlr E) renme organizmann hazr olduu bir anda ortaya kar 148. Aadakilerden hangisi, problem merkezli renmenin zelliklerinden biri degildir? (2001 KPSS-105)

Problem zmeye likin Yaklamlar;

renme Psikolojis

71

A) rencilerin, problemin zm iin sorumluluk

almas B) retmenin deiik zm yollarn rencilerine sunmas C) Dnme srelerinin kullanlmas iin frsatlar salamas D) zm iin belli bir forml ya da kalbn olmamas E) rencilerin bilgi toplamada etkin olarak rol almas . NRO-FZYOLOJK KURAM (BEYN TEMELL RENME) nsan renmeierini beyin fonksiyonlar ile ele almtr. Kuram ile ilgili olarak Hebb ilgilenmitir. Beyindeki uyarlmalarn sonunda beyinde olan kimyasal deiiklikleri yakndan inceleyerek kuramn gelitirmitir. Bu kurama gre renmede beyinde olan kimyasal deiikliklerdir. Bu gre gre duygusal-zihinsel sreler beynin bir dizi ilevinin rndr. Nasl ki yrme, soluk alma, glmseme gibi basit motor devinimler beyin ilevinin birer rn ise duygulanm, renme, dnme beste yapma gibi karmak duygusal ve bilisel davramlar da beyin ilevinin birer rndr. ada nrobiyolojiye gre davrann beyin ilevinin bir yansmas olduu gr hakimdir. Beyin iki yarm kreden meydana gelmitir. Her yarm kre de 2 lob'dan oluur. Bunlar;

konuma, yazma, szel, matematiksel, mantksal bilgiyi ilemek iin daha uygundur. Sol beyin Vcudun sa yann kontrol eder. Ritm, mzik, btn grme, hayal kurma, sentez, renkler, ekiller, boyutlu dnme, grntler, algsal , dikkat ekici, uzaysal, btnc artistik bilgiyi ilemek iin uygundur. Beynin iki yar kresi sinirsel bir ba aracl ile iletiim kurmakta herhangi bir renmeye iki yar kre de katkda bulunmaktadr. Korteks (Beyin kabuu, zar) nsan davranlarn kontrol eder. Alglama, bilinli davranlar, renme, hatrlama, dnme, heyecan, binlilik ve kiilik btnl vb. gibi fonksiyonlar yerine getirir Nrobilim ve bilisel yaklamla balantl bir renme yaklamdr. Insan beyninin yaps ve ilevleri zerinde durmutur. Beynin nasl rendiinin farknda olunmadan yaplan eitim rastgele ve amasz bir eitimdir. Beyin temelli renmenin 12 ilkesi vardr;
1. 2. 3. Beyin paralel ilemcidir renme fizyolojik bir olaydr Beyin kendisine ulaan vehlere anlam yklemeye altr Anlam ykleme rntleme yotuyla olur. (rgtleme, sniflandrma) Duygular rntlemede nemli rol oynar Beyin paralar ve btn ayn anda alglar. Sol beyin para bilgileri, sa beyin btn bilgileri organize eder. Her iki beyin her etkinlikte yer alr. renme hem dorudan odaklanlan hem de yan uyanclardan alglanan bilgileri ierir.Dikkat etkilidir. renme kastl ve kastsz srelerden oluur ki tr bellek vardr; a. b. Uzamsal bellek: Gnlk yaantlarla ilgilenir. Ezberleyerek renme: Olgu ve becenlerle ilgilenir.

4.
5.

1.

Frontal Lob (aln lobu): Alnmzn arka blmdr. Konuma merkezidir. Duyular birletirip, btnletirme grevini stlenir. Temporal lob (akak lobu): akaklar hizasndadr. itmeyi salar. Parietal lob (eper lob): merkezidir. Oksipital lob merkezidir. (Ense lobu): Duyu ve hareket

6.

2.

7. 8. 9.

3.

4.

Grme

ve

Beynin grevleri Beyin zekann, bilincin, algnn, iradenin merkezidir. Ayrca istemli ve istemsiz motor hareketlerin yaplmasn salar. Konuma ve dnme gibi kark olaylar idare eder. Duyu organlarndan gelen uyarclar anlamlatrr ve duygu haline getirir. Sa Beyin Vcudun sol yann kontrol eder. Szckler, mantk , saylar, ardklk, matematik, analiz, steleme,

10. 11.

Olgular ve beceriler uzaysal bellekte depolandnda daha iyi renilir.

renme zihni zorlayan etkinliklerle artar, tehditle kilitlenir 12. Hibir beyin dierine benzemez

Bu yaklama gre en iyi renme gerek problemleri zerek gerekleir. rencilerin etkin katlm arttr.

renme Psikolojisl insancl yaklam ilk ortaya atan kii Yaplandrmac yaklamda olduu gibi renciler maslov'dur. Eitimle ilgili olarak daha ok Rogers'n yaparak yaayarak renirler. dnceleri yaygnlamtr. Deerlendirme ok nemlidir. Deerlendirme beynin ihtiya duyduu dnt salar. Rogers'a gre insan doutan iyidir. Olumlu bir potansiyele sahiptir. nsan yaam boyunca kendini gerekletirmeye ynelik etkinliklerde bulunmas gerekir. Rogers'n nemli kavramlar;

72

NSANCIL (HMANST) KURAMLAR renmenin nasl olduunun deil, neyin nasl bir ortamda renilmesi gerektiinin zerinde durur. Bu kuramda insani deerler retilmeli ve bu, renciye sayg gsteren, deer verilen ortamlarda retilmelidir. Temelde iki unsur nemlidir: 1-renci biriciktir 2-retmen zerktir. *nsancl yaklam bireysellii savunmasna karn ibirliine de nem verir. rnein; ibirliine dayal renmede yz yze iletiim ve kazan-kazan prensibi vardr.

Benlik
Bir kimsenin z varl, kiilii, onu kendisi yapan eydir. zben bireyin gerek benliidir. Benlik tasarm Bireyin olmak istedii benliktir. ideal benliktir. Ayna Teorisi Bireyin kendini alglay, bakalarnn kendini nasl algladna balt olmas durumudur. Bu nedenle ocuklara kt davranlmamal, kt szler sylenilmemelidir. Rogers'n eitimle ilgili grleri; Danan merkezli terapi Ynlendirici olmayan psikolojik danma yaklamdr. Akl verme yoktur. "yanstmac", "ynlendirici olmayan" birterapi yaklamdr. Ama, danann farkndalln artrmaktr. Danma ve terapide danan ya da terapi yardm alan kiinin bir birey olarak kiilii, deerleri, yaam felsefesi v.b. gz nnde bulundurularak, danma srecinin iki eit insan ilikisi iinde ( "bensen" ilikisi), empati, sayg, koulsuz kabul, drstlk, saydamlk, tutarllk ilkelerinin nem kazand terapidir. Fenomenoloji D dnyann ne olduundan ok bireyin ona nasl bir anlam yklediidir. nemli olan dnyann bakalarna nasl grnd deil, bireye nasl grnddr. Bu adan insancl yaklam varoluudur. nsancllk (hmanizm) Temelde insana, bireysellie, insan olmann deerine, kiisel eylemleri belirleme hakkna nemi vurgulayan felsef akmdr. Rogers'n kuramnn temel ilkeleri; a. Bireyin davrann anlamak iin onun i referans noktasn bilmek gerekir (Fenomenolojik alan nedir? v.b.)b. Benlik, evreyle etkileim sonucunda oluur. c. Davranlarn ou bireyin benlik kavramyla tutarldr.

Davran ve bilisel yaklamdan sonra 3. g olarak ortaya kmtr. Dier kuramlardaki gibi kat ilkelerden ok belli baz temel ilkeler konusunda anlam bilim adamlannn grlerinden olumaktadr. Gestalt yaklamn ilkelerinden yararlanmlardr. nsancl kuramlar, Gestalt yaklamdan yarartanan ve bireyi merkeze alan bir yaklamdr. Bu yaklama gre retimde renci biriciktir. Maslow, Rogers, ve Combs bata gelen temsilcilerindendir. Insanc yaklamn nemli kavramlar; fenomenoloji (ie bak), kendini gerekletirme, benlik, gd, empati, sayg, saydamlk, ilikinin imdi ve buradal, tutarllk, kararllk gibi kavramlardr. Bu yaklama gre insan deerlidir. nsann kendini gerekletirmesi iin frsat verilmelidir. Bu yaklama gre gvenli bir snf ortamnda sayg, empati ve drstlk olmaldr. renciyi merkeze alan, onun geliimini ne alan, hogrl, zgr ortamlarda eitmeliyiz. insancl yaklama gre zellikle davran yaklam insan ihmal etmektedir. insancl yaklam iki temel ilkeyi savunur.

1. rencinin biriciklii: renci nemlidir. Eitimin

merkezinde retilmesi gereken davran deil renci bulunmaktadr. retmenin zerklii: retmen snfta daha nceden verilen kararlarn uygulaycs olmamaldr.

2.

renme Psikolojis

73

Her birey srekli deien yaant dnyasnn merkezidir Organizma yaad ve alglad ekliyle bir alana "fenomenolojik alana" tepkide bulunur. Ayn retmeni baz rencilerin sevip, dierlerinin sevmemesi gibi Organizmann temel bir hedefi ve amac vardr. Yaayan organizmay gerekletirmek, srdrmek, gelitirmek.

8. Dnce ve duygulara, bilgilerden daha ok nem

verilir.

9. Grup etkinliklerine, oyunlara, rol oynamaya yer

verilir. nsancl snf yaklamlar 1. Deger aklama yaklam: rencilerin deerlerinin farkna varmalarn salamaktr. Her dnceye sayg gstermek esastr. retmen belli deerleri rencilere kabul ettirmeye almaz. retmen kolaylatrcdr. 1970'lerde poplerlik kazanmtr. b-retmenlerin snfta yapabilecekleri etkinlikler ve ders programlar gelitirilmitir. c-Ama rencilerin deerlerinin farkna varmalarn salamaktr. d-renciye sayg gstermek esastr. e-retmen kolaylatrc rolndedir. retmen stilleri yaklam: rencilerin renme stilleri belirlenir. Okul, rencilerin renme stillerine uygun ortamlar salamaya alr. Bireysel alma olanaklar salanr. Deer ve ilgiler belirlenir, yaratclk ve katlm vurgulanr.

Kendini Gerekletirme Rogers'n nemli kavramlarmdan biridir. Tam ilevli kii anlamna gelir. Kiin potansiyellerini ortaya karmas demektir. Yeterlik ve olgunluu artrmaya ynelik bir yneli srecidir.

Davran anlamanm en iyi noktas bireyin i referans noktasdr. Yani kiinin dnyay nasl grdn hatta nasl alglayp yorumladn dikkate almak gerekir. evreyle etkileimin bir sonucu olarak benlik yaps oluur.

2.

Benlik evreyle etkileim sonucunda kiinin gelitirdii ben alglar ve bu alglara bal deerlerdir. Bu alglar dorudan ya da dolayl yaantlar sonucunda geliir. Organizmanm benimsedii davran biimlerinin ou benlik kavramyla tutarldr. Eitim anlay renci merkezlidir.

3. birliine dayal renme: rencilerin grup iinde ancak yarmac deil ibiriiki bir ortamda renmelerini ngrmektedir. renciler ortak bir amaca ulamak iin birkte alrlar. Birlikte almann esas, birilerinden daha iyi olmak deil birileriyle daha iyi yapmaktr. Yz yze bir yntemdir. Teme! kazan ibirlii ve grupla alma becerilerinin kazanlmasdr. Bu gruplara genellikle "bilgi/renme emberleri ad verilir. 4-6 kiilik gruplar oluturulur. Gruplar birbirleriyle yarrlar. Bireysel sorumlulua nem verilir. Geleneksel Eitim Anlaynn lkeleri: Yalnzca akademik baar iin mcadele eder. Bireysel kimlii ne karmaz. rencilerin biriciklii nemli deildir. Ak ve iten iletiim nemli deildir. Deerlerin akla kavuturulmas nemli deildir. Benlik duygusu ve duygularn gelitirilmesi nemli deildir. nsancl yaklamla renmede snfta uygulanacak nemli noktalar:

nsancl yaklamm ilkeleri 1. Eitimde benlik duygusu ve bireysel kimliin geliimi nemlidir.

2. Bireyin geliimi iin etkili insan ilikileri, drst

kiiler aras iletiim, yapc atma zmleri gibi konular yaplmal ve retilmelidir.

3. Geleneksel

yaklamla badatrlabilecek ve onun iinde uygulanabilecek biryaklamdr. rencilerin bireysel kimlikleri n plana kartlr. Ak ve iten iletiim kurulur. Bireysel deerler kabul edilir ve gelitirilir.

4. 5. 6.

7. Benlik duygusu ve duygularn gelitirilmesine

nem verilir.

74

renme Psikolojisl Ierikten ok renme yntemi ve etkinlikleri, snf Drt ortamdr. ten gelen gerilimdir. Fizyolojik ya da psikolojik olabilir. D dnyann ne olduu deil bireyin ne anlam ykledii (olguya kar anlam) tki (tepi) Bir i yapmak, harekete gemek iin duyulan ve bireyin D dnyaya verilen tepki deil, ne hissettii engelleyemeyecei kadar gl istee verilen isimdir. (tepkiye kar duygu) Birey toplum adna yok olmamal (topluma kar renmenin gereklemesi iin rencilerin birey) gdlenmi olmalar gerekir. renciye zorla bir ey Varolan durumu srekli gelitirmek nemli, retmek zordur. korumak deil (korumaya kar deime) rencinin uymas deil zgr olmas (uymaya Gdlerin dngsel olma zellii vardr. kar zgrlk) A. ihtiyacn hissedilmesi Edilgen renme deil etkin renme B. Ihtiyac gidermeye ynelik davran Bakalarnn dncelerini almaya kar kiisel C. Ihtiyacn giderilmesi (rahatlama) geliim Kabul etmeye kar aratrma Gdler nasl kazanlmaktadr? Statkoya kar deiim Davran yaklam: artlanma ve modelden renme yollaryla renilmektedir. Gdlenmede pekitire nemli etkendir. Dsal gdlemeye dayal bir yaklamdr. nsancl Yaklam: "Aslnda btn insanlar gdlenmitir. Kimse asla motivasyonsuz deildir. Bazen insanlar bizim onlann yapmasn tercih ettiimiz ey iin gdlenmemi olabilirler. Ancak onlarn tamamen motivasyonsuz olduunu sylemek doru deildir." fadesi bu yaklamn gdlemeye bak asn yanstmaktadr. nsancl yaklam gdlenmeyi, insanlarn byme ve gelimelerine neden olan etkin bir i gd olarak grmektedir. Gdlenme retmenin renciye veya snfta dsal olarak yapt bir ey deildir. Aksine byme, gelime ve yeni tecrbeleri entegre etmek iin halihazrda var olan pozitif bir eilimi beslemektir. rnek; sabah okula gitmek istemeyen mdr rnei Sosyal renme yaklam: Davran, bilisel yaklamlarn zelliklerini ierir ve yeni boyutlar ekler. Davranlar, evresel deikenler ve kiisel <elliklerin etkileimi sonucu ortaya kar. Sosyal renme yaklamna gre gdlenmeyi etkileyen ana etken vardr; a) Bireyin amacna ulama beklentisi b) Amacn birey iin deeri c) Bireyin yaplacak ie ynelik tepkisi Birey ilk iki maddeye olumlu cevaplar veriyorsa zyeterlik duygusu geliecektir. zyeterlik; Bireyin belli bir ii baaracak yetenee sahip olduu ile ilgili algsdr. Bireyin gemi yaantlarna dayal olarak veya baka kiilerin yaantlarn gzleyerek bir iin sonucunu tahmin eder. Beklenen sonular olumlu ise ve yaplacak i yarar salayacaksa gdlenme gerekleir. rnek;

nsanc snf ortamnn zellikleri; Rahat ve ibirlii olan retimin temeli rendlerin ilgileri, yararlar ve hedefleridir Ama ve hedefleri belirlemelerine yardm etmektir Gvenli bir snf ortam oluturularak rencilerin bireysel farkllklarna uygun retim yolar kullanlr arl retim (Purkey) arl retmenlerin 7 zellii aadaki gibidir; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Her renciye ulama (isimlerini renme) Dikkatle dinleme rencilere kar gereki olma Kendine kar gereki olma lyi bir disipn salama Reddedilmeyle baa kma (rencilerin tepki vermelerini kiisel olarak alglamama) Kendini dnme) arma (Kendisi hakknda olumlu

GD Organizmay harekete geiren durumdur. Bilinli veya bilinsiz davrana yn veren harekete geiren g anlamnda kullanlmaktadr. Motivasyon Bireyin renmeye istekli hale getirilmesidir. Gdlenme Bireyin iinin ynn, gcn ve ncelik srasn belirleyen i ve d drtnn etkisi ile eyleme gemektir. Gdlemek insan ya da hayvanlardaki belli gdleri harekete geirerek canly eyleme itmektir. Gdleyici Eyleme geirici ya da ynlendirici unsurlardr.

renme Psikolojisl Ellerimizin donmasn beklemeden eldivenlerimizi giyeriz. Bilisel Yaklam: Var olan dzeni ve dnya ilerini anlama ve denge kurabilme ihtiyacndan dolay gdleniriz. Davran yaklamda dsal etkenler nemli grlrken, bilisel yaklamda ise isel etkenler nemlidir. Holand bir dersin snavna alan bir renci yorgunluunun, alnn ya da uykusuzluunun farknda olmayabilir. nk amalarn gerekletirme gibi isel ihtiya onu etkilemektedir. Btn rencilerdeki isel ihtiyalar farkldr. b. Gvenlik ihtiyac: Kendine gven ve emniyet iinde, tehlikeden uzak hissetmek Ait olma ve sevgi ihtiyac: Bakalaryla iliki kurma, kabul edilme ve bir yere ait olma Takdir edilme ihtiyac: Baarya ulama, yeterli olma, bakalarnca Benimsenme, tannma Bilisel htiyalar: Bilme ,anlama ve kefetme Estetik ihtiya: Simetri.dzen ve gzellik Kendini Gerekletirme: Potansiyelin ortaya kmas

75

c.

d.

e. f. g.

Balangta baarsz olmalarna ramen neden baz renciler problem zmeye devam eder. Neden baz renciler notlarm etkilemeyeceini bildikleri halde baz etkiniiklerle ilgilenirler. Baz renciler neden derslerin nemsiz yerleriyle ilgilenirler Neden renciler olumsuz geribildirim almay, hi geribildirim almamaya tercih ederler. Gdlenmeyi etkileyen kiisel etkenler;

Maslovv'a gre o anda en ok ihtiya duyulan gd en baskn olandr. Bir ait dzeydeki ihtiya giderilince, bir st dzeydeki ihtiyac giderici gd nem kazanacaktr. Maslow, gdleri birincil ve ikincil gdler olmak zere ikiye ayrmaktadr. Birincil gdler (Doutan gelen gdler): Organizmann yaamn srdrmesi rin gerekli olan ve doutan getirilen gdlerdir. Organizmann alk.susuzluk gibi hayati ihtiyalarndan kaynaklanr ve fizyolojik drtler olarak adlandrlr. kincil gdler Edinilen/kazanlan gdler): Yaamsal nemi olmayan ama organizmay davrana ynlendiren durumlardr. Bireyin daha ok sosyal evrede edindii gdlerdir. rnek; baar gds. GDLEME 1-sel Gdlenme: Birey "doyum" elde etmek iin bir ii baarmak istiyorsa bu isel gdlenmedir. isel gdlerde kiinin iinden gelen etkiler (ilgi, merak, ihtiya) sz konusudur. rnein; matematie ilgi duyan bir ocuk ona "yap" demeden kendisi istedii iin matematik alyorsa isel olarak gdlenmi demektir. 2-Dsal Gdlenme: Bireyin gdlenmesi dsal etkilerle, renci iin zendirici hedefler seilerek ya da pekitireler kullanlarak gelitirilirse bu durumda gdleme dsaldr. Dsal gd dardan gelen dl, ceza, bask, rica gibi etkilerle ortaya kar. rnein; annesinin "yemeini yemezsen oyun oynayamazsn" demesi zerine yemeini yemeye balayan ocuk dsal olarak gdlenmitir. Yemek yemesi yemei sevdiinden deil, oyun oynamak iin yemei ara olarak kullanmasdr.

Gdlenme bili, davranlar, evre ve dier kiisel etkenlerin etkifeimi sonucunda ortaya kmaktadr. Kiisel etkenler; a- Uyarlma (genel uyarlmlk hali) b- htiyalar (Soyut, somut, basit ya da karmak Olabilir) c- inanlar d- Amalar (Derslerle ilgili amalar) Maslovv Maslow'a gre, gdlenmenin temelinde ihtiyalar vardr. htiyalar evrenseldir htiyalar hiyerarik bir sra izler. Bir st sradaki ihtiyacn ortaya kabilmesi, iin kendinden bir ncekinin en azndan biraz doyurulmas gerekir. Bir st ihtiya bir alt sradaki ihtiya iin feda edebilir. Ancak bir st sradaki ihtiya iin bir alt sradaki temel ihtiya feda edilemez.

Maslovv, klinrk gzlemlerine dayanarak ihtiyalar bir sraya koymutur. htiyalarn hiyerarik sralamasn aadaki gibidir; a. Fizyolojik ihtiyalar: Yiyecek ,su, oksijen uyku, cinsellik

renme Psikolojisl renme odakl snf modeli (Eggen ve Kauchak) 151. renmeyi etkileyen etmenlerden olan gdlenme; iten gdlenme ve dtan gdlenme olmak zere Bu modele gre renci gdlenmesini artrmada etkili ikiye ayrlmaktadr. olan 3 faktr vardr. (Bacanl, 2000) Aadaki hangisi iten gdlenme rneidir? 1. retmen nitelikleri (iyi model, coku, scak (2003 KPSS-52) davranma) A) Bir rencinin annesinin azarlamamas iin ders almas 2. Iklim deikenleri (snf dzenli, gven verici, anlalmas kolay olmal, hafif dzeyde yarma B) Bir gencin babasnn araba almaya sz vermesi olmaldr) zerine niversite snavn kazanmak iin ders almas 3. retim deikenleri Konuya uygun giri C) Bir gencin kendim her konuda gelitirmeye yaplmal, mmkn olduunca kiiselletirilmelidir. nem vermesi nedeni i!e deiik alanlarda kitap Katlm salanmaldr. okumas D) Bir ocuun annesinin kendisine vermesi iin spanak yemeini yemesi 149. Bir retmenin rencilerini gdlemesinin en etkili yolu aadakilerden hangisidir? (2002 KPSS-101) ikolata

76

E) Bir rencinin Trke retmeninin nerdii bir kitab okumas 152. Maslovv'un ihtiyalar hiyerarisini dikkate alarak hangi seenekte doru bir sralama yaplmtr? (2004 KPSS-9) A) Gvenlikte olma - kendini gerekletirme beslenme - stat kazanma - sevme ve sevilme

A) Derste konularn hangi srayla ileneceini

syleme durmas

B) Ders anlatrken tm snf grebilecek ekilde C) Konuyu anlattktan sonra rencilere zet
yaptrmas D) E) Konuyla ilgili bol bol altrma yaptrmas Derste renilecek bilgilerden yararlanacaklarn anlatmas nasl

B) Gvenlikte olma - beslenme - stat kazanma sevme ve sevilme - kendini gerekletirir

C) Beslenme - sevme ve sevilme - gvenlikte olma

- stat kazama - kendini gerekletirme D) Beslenme - gvenlikte olma - sevme ve sevllme - stat kazanma - kendini gerek

15O.rencilerine ev devi veren retmen, birka rencinin bu devi bakalarna yaptrdn fark eder. Bu retmenin, rencilerinin ruh saln bozmadan yapaca en doru davran aadakilerden hangisidir? 2002 KPSS-106)

E) Kendini gerekletirme - beslenme - sevme ve sevilme - gvenlikte olma - stat kazanma RENME STRATEJLER Bir renme malzemesinin nasl renileceinin renciye retilmesi ile ilgili bir konudur. rencilerin kendi renmelerini kendilerinin salamasn ama edinir. 1. DKKAT STRATEJLER renci etkinliklerinin birincisi dikkati konuya ekmektir. Bu nedenle kandi renmesini salayacak renci renecei konuya eitli yntemler kullanarak dikkatini toplamaldr Anahtar szcklerin ya da temel fikirlerin altn izme rencinin renme hedefine sahip olmas (hedeften haberdar olmaldr) Metnin kenarna not almak

A) devlerini bakalarna yaptran rencileri

cezalandrmas puan vermesi

B) devlerinin yetersiz olduunu syleyerek dk C) devlerini bakalarna yaptranlara yeni devler

vererek yeni devleri deerlendirmesi a. D) devlerini bakalarna yaptrmann byk bir su olduunu anlatmas E) devleri tahtada yaptrarak rencileric. kendinin yapmadn ortaya karmas

renme Psikolojisl KISA SREL BELLEKTE DEPOLAMAYI ARTIRAN STRATEJLER Ksa sreli bellekteki bilginin miktarn ve kal sresini artrmann yollar a. Zihinsel tekrar, kitaptaki bilgiyi aynen tekrar etmektir. Zihinsel tekrar stratejileri bilgiyi, daha sonra uzun ^reli bellee yerletirmek iin gerekli olan ileri ilemlere hazr halde tutmay salar ve ayrca ezberleme iin kullanlr. b. Gruplama: Hayvanlarn bir listesini renmek durumunda olan bir renci hayvanlar kategorilere ayrarak bilgiyi organize edip renebilirGrafik izebilir, bilginin ana hatlarn belirleyebilir 2. ANLAMLANDIRMAYI (KODLAMA) GLENDRC STRATEJLER a. n renmelerin hatrlatlmasnda b. Uyarclar sunma c. renme rehberi salama zellikle ilk ikisi rencilerin renme hedeflerine uygun olarak n koul kavramlar ve materyallerin anlamlarn kendi kendilerine hatrlattklarmda renmeyi gerekletirmektedir. rnek: nce kurtulu savan balatan etkeni renecekse nce "Kurtulu Sava" hakkndaki bilgisini kendi kendine hatrlatmaldr. Daha sonra Kurtulu Savan balatan olaylar uygun stratejiler kullanarak yeni bilgiyi anlamlandracaktr (kodlayacaktr). Bu amala emalar kullanlabilir. 3. EKLEMLEME STRATEJLER En nemlisi benzetimler kurmaktr. Eski ve yeni bilgi arasnda ilikiler kurmay salar. Benzetimler, yeni bilgiyi daha nceden bilinen eski bilgiyle somut olarak aklamamza yardm eder. Yeni bilginin eski bilgiyle benzerliklerini kurarak yeni bilgiyi anlamamz salar. Su pompas ile kalp arasndaki benzetimin kurulmas gibi. zetlemenin ilkeleri Anlamak iin okumak nemli fkirleri ayrt etmek Bilgiyi kendi szckleriyle ifade etme

77

c. Uzamsal temsilciler oluturma, Bilgiyi hiyerarik bir biimde ematize etme, konunun ana hatlarn karma, kavram emas (haritas) ve a oluturma etkili rgtleme stratejilerindendir.

Ana hatlar oluturma, Blmn nitenin, konunun ya da okuduu herhangi bir metnin anahatlarn oluturma, rencinin o konudaki temel fkir ve yan fikirler arasndaki ilikileri grmesine yardm eder. ematize etme (haritalama), zellikle karmak materyali renme durumunda anahatlar karma stratejisinden daha etkilidir. emalar, fkirler arasndaki ilikilerin grsel temsilcileri olduundan, belli bir konuda hangi fkirlerin en temel fikirler olduunu, dierleriyle nasl ilikilendiini ak olarak grmemize ve bilgiyi anlamlandrmamza yardm eder.

5.

B E LL E K DE S TE K L EY C S T R A T E J L E R

zellikle szcklerin, ilkelerin, olgularn renilmesi ve hatrlanmasnda bellek destekleyici renme stratejileri ska kullanlmaldr. YARARLANILAN KAYNAKLR

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Yeilyaprak, B. Geliim ve renme Psikolojisi. Pegem A yaynclk, Ankara, 2004 Seluk, Z. Geliim ve renme. Nobel Yayn Datm, Ankara, 2000 Bacanl, H. Geliim ve renme. Nobel Yayn Datm, Ankara, 2002 Baymur, F. Genel Psikoloji. Remzi Kitabevi, istanbul, 1994 Erden, M. Akman, Y. Eitim Psikolojisi. Arkada Yaynevi, stanbul, 1995 Senemolu, N. Geliim renme ve retim Gazi Kitabevi, Ankara, 2003 Hakan, A. (Ed). Eitim Psikolojisi. T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 185, Ankara, 1987 Kaya, Z. (Ed). retmen Adaylan iin KPSS. reti, Pegem A Yaynclk, 2004 Oktaylar, H. C. (Ed). retmen Adaylar iin KPSS. Yarg Yaynevi, Ankara, 2004 Tan, . (Ed.). Eitim Bilimleri KPSS. Empati yaynevi, Ankara 2004 Ccelolu, nsan ve Davran. Remzi Kitabevi, stanbul, 1992 Getan, E. ada nsanda Normald Davranlar. Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, Yayn No:69, Ankara, 1978 Morgan, C. T. Psikolojiye Giri Ders Kitab. evirenler;Hsn Arc ve Ark.), Hacettepe niversitesi Psikoloji Blm Yaynlar, Yayn No:1, Ankara, 1984

4. RGTLEME STRATEJLER rencinin yeni bilgiyi anlamlandrma dzeyini ykseltici stratejilerdir. Bunlar renilecek materyali yeniden yaplandrarak, organize ederek anlamlandnlmasn salar. rnek; nemli fkirleri, anahtar szckleri, kavramlar not alma, zetleme a. Not alma, retmenin sunduu bilgileri yeniden organize ederek baka bir kada not almak, kitabn kenarna not almak gibi. Not alma hem dikkat hem eklemleme hem de rgtleme stratejisidir. z et le me , Y az l ma te ry al i z et le medir. rencinin bilgiyi anlamlandrmasna ve uzun sreli bellee anlaml olarak yerletirmesine yardm eder.

b.

78
GR

retim llke ve Yntemleh

Etkili retim renme olaynn doasn ve deiik geliim alanlarndaki rencilerin nasl rendiklerini anlamay gerektirir. retim veya retme renciye bilgi aktarma deildir. rencinin renmesine rehberlik etme faaliyetidir. Byle bir renme ancak rencinin katlm ile mmkndr. Yukarda belirtilen renmeye rehberlik etme anlaynda hareket eden bir eitimci renciyi daha aktif klmak iin gerekli nlemleri alr. retim srecinde nemli olan bireyin gereksinim duyaca, yararl ve kullanlabilir bilgilerin retilmesidir. Bu nlemlerden biri de farkl yntem ve teknikleri ie komaktr. RETM renmenin gereklemesi ve bireyde istenen davramlann gelimesi iin uygulanan srelerin tmdr. retim gdmldr , planldr , programldr , destgkJidir. Eitim de retim de sregeldii toplumun spsyal, kylicel, politik ve ekonomik. olgularmdan etkilenir. retimin gelitirilmesi geni lde; ^

renciler arasnda karlatrma yapan rencisini bir birey olarak alglamayan Snf ortam iinde rencisinde kabul duygusu gelitirmeyen Herkesin hereyi renemeyecei anlayna sahip olan renci davranlarn srekli denetleyen rencileri almalarnda srekli zorlayan rencilerin ilgi ve beklentilerini dikkate almayan Pasif ve sessiz bir snf ortam oluturan rencilerde baml davranlar oluturan ibirliinden ok rekabete nem veren

RETMDE STRATEJ, YNTEM, TEKNK KAVRAMLARI retim yaklamlar deiik konulara aklk getirirler. rnein; retmenin davran bozukluklar karsnda nasl davranmas gerektii, renenler, retenler, konular, okul ii ve d konular iin geerli ilkeler gelitirilmesi, retmenlerin koullara gre nas! davranmas gerektii, retmen davranlarnn renmeye etkisi gibi konular bunlardan bazlardr. retim Modeli: retim modeli, retim stratejileri, yntemleri ve tekniklerini seme ve gerekletirmede etkili olan felsef bir bak as olarak tammlayabilir. Modeller eitim programn ekillendirmede, retim materyallerini dzenlemede, snfta ve dier durumlarda retimi ynlendirmede kullanlr retim Stratejisi: Dersin amalanna yn veren olduka genel bir erevedir. retim yaklam olarak da ifade edilebilir. retim srecine her boyutta yn verir. Bilgi vermeye dayanan derslerde genellikle retmen sunuunun arlkl olduu bir strateji izlenir. Burada dersin akn gzelletirecek, snfn dikkatini canl tutacak soru-cevap ve rnek verme teknikleri ile anlatmn skcl giderilir. Eer hazr sistemli bilgiler verme yerine, rencilerin aratrp bulmalar veya ham bilgileri ileyerek daha sistemli bilgiler oluturmalar isteniyorsa, o zaman renci merkezli retim stratejileri izlemek gerekir. Btn derslerde tek bir yntem veya teknik kullanan retmen ok baarl olamaz. retmenin, kendisini merkezden karp ynlendirici konumuna ekerek oluturduu retim stratejisine, "kfjgfptnriff (hh) y^hyln rr^tim ntrntjii"

J9

3^

renme-retim kuramlarna ve analizine, retimin aralarla desteklenmesine, retmenin niteliine baldr.

Eitim retim srecinde retmenin tutum ve davranlar rencinin snf ortamna uyumu ve kiilik geliiminde nemli sorunlarm kaynam oluturabilir. retmenin retmenlikle ilgili yeterliliini olumlu ynde etkileyecek olan etkenler iinde okul ve snftaki davranlar, meslektalaryla ilikileri, rencilerle iletiimi, okul aile birlii altmalarna katkda bulunmas saylabilir. retmenlerin snf iinde sorun yaratan tutum ve davranlar; rencilerin her birini ayr bir birey olarak alglamama rencilerin zdeer ve zsayg duygularnn gelimesine olanak tanmayan Yanl yapma davranlann doal kabul etmeyen Empati duygusu gelitirmeyen Cezay tek davran deitirme deikeni olarak kabul eden rencilerin duygu ve dncelerini zgrce anlatmlarna nemli snrlamalar getiren Bireysel farkllklara nem vermeyen

retim lke ve Yntemleri

79

denilmektedir. Burada retmenin grevi, sorulan soru ve verilen rneklerle rencileri renmeye hazr hale getirerek rencilerin konuyu analiz ve sentez yoluyla gelitirmelerini ve pekitiricilerle rencilerin konu hedeflerine ulamalarn salamaktr. Bir baka retim stratejisi, aratrma ve inceleme yoluyla problem -?n\^ Bu, rencileri bilimsel aratrma yntemlerine altrma yaklamdr. renci, evredeki problemleri alglar, tanmlar, verileri toplar, geici zm yollar gelitirir ve bunlarn mmkn olup olmadm test eder. Bu ekilde yetien renciler, gelecekte karlaacaklar problemleri de bilimsel zihniyet ve yntemlerle zmeyi renmi olurlar. Yalnz, bu stratejiyi uygulayan retmenler hem yntem hem de ara-gere ynnden rencilere yardm etmelidirler. Bu stratejide rnek olay . laboratuar. problem zme gibi yntemler kullanlabilir. retim yntemi: retimin amalarma ulamak iin retmenlerin retim amalarn, materyallerini, konuyu retim tekniklerini kullanmalann ifade eder. ncelikle strateji belirlenir, sonra yntem seilir. retim Teknikferi: Seilen retim yntemine uygun olan daha spesifk retimsel davranlardr. retmenlerin renmeyi en iyi ekilde gerekletirebilmeleri iin dersin ieriine konun zelliine gre setikferi yoldur. rnein bir fizik retmeni elektrik konusunda anlatm tekniini tercih ederken dalga konusunda soru cevap tekniini kullanabilir. Hedefler ile ilgili olarak en uygun Strateji, Yntem ve Teknik Demirel 1 tarafndan aadaki tabloda verilmitir.

retmen, retim srecinin balangcnda rencileri dersin hedefleri ve ierii konusunda bilgilendirmelidir.

153. Bu bilgilendirmenin ncelikli amac aadakiler-den hangisi deildir? (2004 KPSS-75) AJ Hedeften haberdar etme B) renmeye gdleme C) lgi ve dikkat ekme D) Zaman verimli ve etkili kullanma E) Birbirlerini destekleme konusunda olanaklar yaratma

154. Bireyin renmeye gdlendiinin en glii kan- t aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-76)

A) Kurallara uyarak retmenin davranlarn

zen gstererek izleme B) Konuyla ilgili sorular yantlama C) Verilen grev ve sorumluluklar yerine getirme

D) Davranlaryla

olduunu gsterme

derse

katlmaya

istekli

E) Bakalarna bir eyler retme istei duyma

HEDEF BLSEL ALAN

STRATEJ

YNTEM

TEKNK 155. Bir retmen, retme, renme ortamndaki uygulamalarn srekli sorgulamakta ve bu uygulamalarla sonular arasndaki iiikileri kendi amalar asndan deerlendirmektedir. retmenin bu tutumu, onun hangi adan gelimesini salar? (2001 KPSS-49) A) B) Eitim psikolojisi letiim kurma Mesleki yerlilik Alan bilgisi Eitim felsefesi

Gsteri BLG SUNU ANLATMA Beyin frtnas

TARTIMA KAVRAMA BULU RNEK OLAY

Soru cevap Beyin frtnas

UYGULAMA ANALZ SENTEZ DEERLENDRME ARATIRMA

GSTERP YAPTIRMA PROBLEM ZME PROJE

Benzetim Drama Rol Yapma kili ve Grup almas

9
D) E)

80

retim llke ve Yntemleri

156. Aadakilerden hangisinin renclerin ruh saln olumsuz ynde etkilemesi beklenemez? (2001 KPSS-52) A) rencilerin alnmamas ilgi ve beklentilerinin bir dikkate

158.Fondaki mzik eliinde iir okumas hangi amaca hizmet eder? A) B) C) D) E) Doru davramlar pekitirme Uygun bir ortam yaratma Yeni davranlar dzeltme Snfta disiplin satama renme eksikliklerini belirleme

B) Pasif

ve sessiz oluturulmas

snf topluluunun

C) renicilerin baml davranmaya zendirilmesi D) birliinden ok, rekabete nem verilmesi E) Bireysel ayrlklarn gz nnde tutulmas 159. retmenin teekkr ederek iiri okumaya devam etmesi hangi amaca hizmet eder? A) B) C) D) E) Dikkat ekme renmeler arasnda iliki kurma Hedeften haberdar etme Davran dllendirme renmeleri kontrol etme

(157-158 sorular aadaki bilgilere gre yantlayn.) Edebiyat retmeni elindeki kasetalarla birlikte snfa girip kaseti taktktan sonra elindeki kitab aarak fonda oluturduu ho nnzik eliinde iir okumaya balad. Ders tamamlandnda renciler dersin bitmesini istemediklerini dile getirdiler. retmen de teekkr edip iirleri okumaya devam etti.

160. Bu etkinlik zellikle aadakilerden hangisini gerekletirmek iin dzenlenmitir? A) B) C) D) E) Sanatn topluma etkilerini kavramak Ho bir snf ortam oluturma Mzik dinleme ahkanln gelitirme birlii iinde alma iir sevgisini kazandrma

157. retmenin elinde bir kitap ve kasetalarla derse girmesi aadakilerden hangisine rnektir? (2001 KPSS-53-56) A) B) C) D) E) rencileri kontrol etme Hedeften haberdar etme Dnt verme Derse hazrlk Gdleme

161.Etkili bir retme-renme sreci olumu bir snfta, aadakilerden hangisine olan ihtiya kendiliinden en aza iner? (2001 KPSS-114) A) retmenin snf ve dersi ynetmesine B) Ara gereten yararlanmaya C) Malzeme tketimine D) Snfn temizlenip eyalarn dzenlenmesine E) retmenin disiplin salamak iin nlem almasna

retim lke ve Yntemleri

81

BLM 1 RETM MODEL VE YAKLAIMLARI

1. 2. 3. 4. 5. Tam renme Modeli Ibirliine Dayal retim / oklu Zeka Kuram Programl retim Yaplandrmaclk

renci giri zelliklerini iki grupta incelemek mmkndr. Bunlar (a. bilisel giri davranlar $. duyusal giri zellikleridir. Bilisel giri davranlar renme nitesi ya da bilgi birimlerinin renilmesine etki eden n renmeler ve bilisel faktrlerdir. n renmeler ou zaman bir nceki nite yada bilgi biriminde rencinin renme yeterliliini ifade ederken bilisel faktrler ise daha genel ve n renmeyi de etkileyen zihinsel ilemlerdir. Genel bilisel giri davranlar olarak isimlendirilen bu faktrler; szel-ilemsel yetenekler, okuduunu anlama gc, iletiim becerisi, dinleme becerisi, renme stratejileri-sitilleri, mantksal dnme becerisi, problem zme becerisi v.b gibi zelliklerdir. rencinin renme nitesindeki performansn dorudan etkileyen bu zellikler, zellikle ilkretimin ilk yllarnda ekillenmekte ve zamanla ok zor deiebilmektedir. Derste retmen tarafndan kontrol edilebilecek zellik zel bilisel giri davranlardr. niteler arasnda n art ilikiler ve renme aamalklar varsa bu tr derslerde renci baarsnn en nemli faktr olmaktadr. rnein: matematikte iki bilinmeyenli denklemler; bir binmeyenli denklemlerin; yabanc dilde pasif cml yaplar aktif cmle yaplarnn; tarihte bir olayn nedenlerinin kavranmas o olayn ve ilgili olgularn renilmesini gerektirir. zellikle matematik, fen bilgisi ve yabanc dil derslerinde bilisel giri davranlar byk nem tar. Bu tr derslerde nite bamda rencilerin renme eksiklikleri tamamlanmazsa yani gerekli art n bilgiler rencilere kazandrlmazsa ilerleyen nitelerde baarszlk daha da artacaktr. Aadaki ekiller bu duruma rnektir.
Bilisel Giri Davranlar retimin Nitelii Duyusal Giri zellikleri renme rnleri

SORU Aada yer alan iinl bir bilim adam teori eletirmelerinden hangisi yanltr? (2004 KPSS-86) A) Vygotsky birliki renme B) Bruner Bulu yoluyla renme C) Ausubel Anlaml renme D) Glaser oklu zek E) Bloom Tam renme

TAM RENME MODEL (BLOOM)

Sistem yaklamna dayal olarak gelitirilmi bir modeldir. Hem davran hem de bilissel yaklama dayal olarak gelitirilmitir. Ijygnn nfirenrnn nrtrnn nnHnrtnrH har hirayin tgfibiteeern savunur. renmede retim hizmetlerinin nitelii, renci zellikleri ve renme rnleri deikenlerinin etkili olaca belirtilir. rencinin giri zellikleri belirlendiinde ve retim hizmetinin nitelii artrldmda her renci tam renmeye ulaabilir. Uygulamada, her nitenin bilimiodg izleme testteri uygulanarak eksik ve yanl renmeler belirlenir. Tamamlayc retim etkinlikleri yapldktan sonra yeni niteye geilir. rencilerin renme dzeyini baka bir ifade ile renme rnlerini etkileyen iki bamsz deiken vardr. Bunlardan birincisi renme-retme srfidnin halanflicnda repri giri 7ftlliklftri Hinri hizmetinin inp nrntim uyaylanma niteliidir.________retim kontrol riltnn etkinliklerinin. armmnnnrln h iH alnr, iyi planlanr ve uygulanrsa rendlerde tam renme gerekletirilebilir. Giri davranlar, rencinin n renmelerini, entelektel yeteneini, geliimini, gdleme durumu ve renme yeteneinin sosyal-kltrel belirleyicilerini kapsamaktadr. rencinin renme srecine girebilmesi iin renciye kazandrlmas planlanan hedef davranlarn n koul olan renmelere sahip olmas gerekmektedir. Giri davranlar kazanlmadan rencinin retme-renme srecinde etkin olmasn beklemek olduka gtr. Bu nedenle retme srecinin banda rencinin n koul davranlar kazanp kazanmad belirlenmelidir

renme nitesinin banda etkili olan ikinci bir deiken ise duyusal giri zellikleridir. rencinin konuya, renme-retme etkinliklerine kar tutumu, ilgisi, gds, kendine gveni ve srete gsterecei abas onun renme rnlerini etkileyecektir. Duyusal giri zellikleri okul, ders, retmen ya da rencinin kendisinden kaynaklanabilir. Genellikle duyusal giri zellikleri rencilerin renme yaantlarnn rn olarak ortaya kar. duyusal giri zelliklerini retme srecinde olumlu duruma getirmek iin rencinin baarl olma gereksinimini karlamak gerekmektedir. Bu amala da her rencinin bireysel hzna uygun olarak seeneklik retme-renme yollar ile renmesini salamak,

82

retim lke ve Yntemleri

dolaysyla eitme sistemini etkileyicilik ve seicilikten kurtarmak gerekmektedir. Tam renme modelinin ikinci temel esi retim hizmetinin niteliidir. retim srecinde gerekletirilen her trl etkinlik bu kapsam altndadr. Eitimin niteliinin en nemli gstergesi dersin rencilere anlaml gelmesidir. Dersin anlaml hale getirilmesi retmenin ders materyallerini dzenli olarak vermesini, organize etmesini gerektirir. renciler farkl bilgi dzeylerinde, beceri oranlarnda ve farkl gdlerle snfa gelirler. Bu snf organizasyonunda rencilerin snfa getirdikleri belki de en zor problemdir. Bu problem uygun eitim dzeyini salamak iin retmenlerin nceden hazrlanmalarn gerektirir. Eitimin baarsnn etkisi renciden renciye farkllk gstermesi kanlmazdr. retmenler genellikle derslerini ok iyi reteceklerinden emin olduklar halde, baz renciler dierlerinden daha yava bazlar ise dierlerinden daha hzl reneceklerdir. nk onlarn daha nceden sahip olmalar gereken fakat bunu baarabilmek iin yeterli zaman verilmediinden dolay oluan nemli eksiklikleri vardr. rnein: retmenler, btn rencilerine kiisel ihtiyalarna uygun materyaller verebilir veya onlarn kendi seviyelerinde almalarna izin verebilirler. Bloom'a gre rencilerin zelliklerine (bilisel ve duyusal) ve renme nitesinin hedeflerine uygun olarak s ipucu verme, s pekitirme, s renci katlm salama s dnt-dzeltme etkinliklerinin uygulanmas gerekir. Hangi yntem ya da teknik kullanlrsa kullanlsn bu drt deiken yerinde ve etkili bir ekilde uygulanmaldr. Yukarda verilen drt deiken iin dikkat edilmesi gereken noktalar. 1. ipular geliim dzeyine uygun olmaldr. 2. rencinin bilisel giri davranlarna uygun olmaldr. 3. rencinin Duyusal giri zelliklerine uygun olmaldr. 4. rencinin iinde yaad sosyo-kltrel zelliklere uygun olmaldr. 5. rencinin Fiziksel sosyal ruh salna uygun olmaldr. 6. rencinin istenilen davran yapmasna uygun olmaldr. Katlma: renciye verilen ip ular ile rencinin ak yada gizli olarak renme birimiyle ilgilenmesi, bu ilgisini istenen davran ortaya koyana kadar srdrmesidir. Katlma retim hizmeti niteliinin bir gstergesidir.

Pekitirme: Pekitireler davranlarn ortaya kma olasln ykseltir. Bu nedenle olumlu ve olumsuz pekitireler verilmelidir. Dnt: renciye renmelerinin doruluu yanll hakknda bilgi vehlen mesajlann btndr. rencilere dzenli olarak dnt verilmelidir. Dntler renme dzeyini belirledikleri gibi retim hizmetleri niteliklerde belirleyici zelliklere sahiptir. Dnt, retim etkinliklerinin sonular hakknda bilgi vermektir. Dntler, eksik ve yanl renmelerin dzeltilmesi frsatn verir. Dnt, hem renciye davranlarnn doruluu hakknda bilgi verir hem de retmene renme-retme srecinin etkili olup olmad hakknda bilgi salar. Bloom'un modelinin baml deikeni renme rnleridir. Bunlar, rencinin bilisel baars, renme hz, duyusal zellikleri ve becerileridir. rencilerin giri davraniarndaki eksiklikler tamamlanr, nitelerin ierisinde uygun retim etkinlikleriyle retim hizmetinin gerekleri yerine getirilirse renme rnleri de yksek dzeyde olacaktr. renmeyi belirleyen deitirilebilir deikenleri etkileyerek renmedeki bireysel farkllklar en aza indirmeye ve hatta yok etmeye alan "tam renme" modelinin baarsmda rol oynayan nemli etken unlardr:

1. 2. 3.

Kazandrlacak hedef davranlarn renilebilmesi iin gerekli nkoul renmelerin nceden gereklemi olma derecesi, rencinin kendini renmeye verme, renme srecine katlma derecesi, Uygulamadaki grnm ile retimin rencinin ihtiyalarna uygunluk derecesi. . .

Tam renme Modelinin Uygulanmas

1. 2.

nite ya da konunun hedef-davranlarn ve renme ieriini ayrntl olarak belirleyiniz. Konuyu retmeye balamadan daha nceki konularda nkoul renme ve davranlarn neler olduunu belirleyiniz. r: Matematikte iki bilinmeyenli denklemler konusu ilenecektir. retmen dersten nce bu konunun nkoulu olarak bir bilinmeyenli denklemler konusunu gzden geirmitir. rencilerin nkoul renmelere ne derece sahip olduunu belirleyiniz. Dersin banda retmen rencilere bir bilinmeyenli denklemlerle ilgili sorular yneltmi ve deerlendirme yapmtr. rencilerin nkoul renmelerindeki yetersizlii ya da renme eksikliini tamamlaymz. Yaplan

3.

4.

retim Ilke ve Yntemleh

83

deerlendirmelerde rencilerin yaklak te birinin bir bilinmeyenli denklemle ilgili uygulama dzeyinde problemleri zemedii grlmtr. Bu sonu zerine retmen ilave soru ve rnek problem zmleriyle bir bilinmeyenli denklemler konusunun tam olarak renilmesini salamtr.

163.renilecek davranlarn arasnda sk bir aamall varolduu (sonra renilenlerin n renmelere dayand) bir derste rencilerin renme srecine aktif katlmlarn salamak iin ncelikle aadakilerden hangisi yaplmaldr? (2004 KPSS-77) A) Hatalar annda dzeltilmeli

5.

Yeni hedef ve davranlarn kazandrlmas iin retim etkinliklerini planlaynz ve uygulaynz. retmen anlatm, soru-cevap ve problem zme yntemlerini kullanarak iki bilinmeyenli denklemler konusunu ilemitir. nitenin hedef-davranlar gerekletirildikten sonra izlemeye ynelik deerlendirme yapnz. Tm hedef-davranlar yoklayan sorular sormaya dikkat ediniz. En az %70'lik tam renme ltne gre rencilerin dzeylerini deerlendiriniz. Tam renme sandardna ulaamayan rencilerin renme eksikliklerini tamamlamak iin ilave retim etkinlikleri planlaynz. Tekrar konuyu anlatma, rnek saysn artrma, takm almalar ya da dev almalar yaptrmz. retmen veya retici tarafndan birebir retim yaplabilir. Verilen ek sre iinde, ncekilerden farkl bir yntemle retim yaplabilir. Programl retimin olanaklarndan faydalanlarak retim etkinlikleri dzenlenebilir. En son dersteki retim etkinliklerinin tekrar yaplabilir. Tekrar izlemeye ynelik deerlendirme yaparak tam renme standardmn gerekleip gereklemediini kontrol ediniz. dzeye ulalmsa blmne ya da niteye geiniz. ikinci konu

B) nkoul
*

kazandrlmal

niteliindeki

davranlar

C) renme

srecinin eitli aamalarnda uygun pekitireler kullanlmal etkinliklerden yararlanlmal

6.

D) rencilerin holand oyun, mzik vb.

E) retimi somut rneklerle gerekletirilmeli 164. Derse giri yapan retmenin yapmas gereken en nemli giri etkinliklerinden biri de rencilerin derse kar ilgilerini st dzeye karmaktr. retmenin bu etkinlii yerine getirmesinin temel amac aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-2) A) rencilerin dikkatini zerine ekmek B) Snf ii ileticimi en st dzeye karmak C) erik hakknda gerekli bilgiyi vermek

7.

8.

D) rencilerin
^ salamak

derse

kar

gdlenmelerini

9.

E) rencileri hedeften haberdar etmek 165. Aadakilerden hangisi Tam renme yaklamnda retim hizmetinin niteliini artran elerden biri deildir? (2003 KPSS-14)

10. Beklenen

162.

Bir retim hizmeti, snftaki rencilerin hazrbulunuiuk dzeylerine uygun olursa ve onlara ihtiyalar kadar zaman tannrsa snftaki tm rencilerin retimin hedefleri dorultusundaki renme dzeyleri birbirine yaknlar ve bylelikle snfn baar dzeyi ykselir. Bu gr, aadaki retme grenme yaklamlarndan hangisinin temelini oluturur? (2004 KPSS-66) A) Bulu yoluyla renme B) Sunu yoluyla renme C) Aratrma yoluyla renme Q} Tam renme E) Modelden renme

A) Pekitire B) Katlm

C) Dnt-Dzeltme D) pucu

E) Hazrbulunuluk 166. Aadakilerden hangisi tam renme srecinde kullanlan tamamlayc renme faaliyetlerinden biri deildir? (2002 KPSS-26)

A) retmen veya zel retici tarafndan birebir

retim

B) Ek sre iinde, ncekilerden farkl bir yntemle

yaplan retim yaplan retim

C) Programl retim olanaklarndan yararlanarak

D) Dersteki retim giriimini bir daha tekrarlama E) Grup ii eksikliklerinin gzden ^1 yoluyla birbirinden renme geirilmesi

84

retim Ilke ve Yntemleri

167. Aadaki verilenierden hangisi bir dnttr? 2002 KPSS-14) A) renciye, hangi renebileceini bildirme davran nasl

4. ibirlii iinde olan gmplarda btn yeler liderlik

grevini paylarlar, Geleneksel gruplarda ise lider retmen tarafndan seilir ve btn gruptan sorumlu olur.

B) renciye, beklenen davran retmek iin yapaca hazrlklar aklama C) renciye, gsterdii davrann doru olup / olmadn, varsa eksik ve yanllarn bildirme D) renciyi bekleyen davran gstermeye istekli hale getirmek iin giriimlerde bulunma E) rencinin, kazandrlacak davranla ilgili n bilgilerden eksik olup olmadn kontrol etme

5. Ibirliine dayal olarak oluturulmu takmlardaki

tm yeler takmn renme ve baarsndan sorumludurlar. Her bir yenin grup retimine katks, baars veya baarszl takm ve takmn ierisindeki tm bireyler tarafndan paylalmaktadr.

6. ibirlii iindeki gruplarda rencilerin amalar

her yenin renmesini en st dzeye karmak ve yeler arasnda iyi alma ilikilerini korumaktr.

168. renme birimlerini kk nitelere ayrarak bir birim renilmeden dier birime gemeye olanak salamayan uygun ortam saladnda her bireyin renebileceini savunan renme yaklam aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-64) A) B) C) D) E) Programl renme Proje temelli retim Yapsalclk Davranlk Tam renme

7. Ibirlii yaparak alan gruplarda sosyal ve kiiler

aras ilikilerdeki beceriler ve beraber almann gerei rencilere dorudan retilmektedir.

8. birliine dayal retim yntemlerinin uyguland gruplarda retmen gzlem yaparak grupta ibirlii ierisinde alrken ortaya kan problemleri analiz eder ve her gruba grevlerini ne ekilde yerine getirmeleri konusunda rehber olur.

9. birliine dayal olarak oluturulmu gruplarda

retmenin esas rol, gruplardaki ibirlii ve verimin artmas iin takmlarn oluturulmasndan, takm rnlerinin deerlendirilmesine kadar ki tm aamalarn planlanmasn iermektedir. 10. Gruptaki rencilerin birbiriyle rekabeti yoktur. ibirliine dayal retim yle dzenlenir ki, gruptaki her ye kendi grubundaki dier arkadalan baarmadan kendisinin de baaramayacan bilir ve dier arkadalarnn da baarl olmas iin elinden gelen gayreti sarf eder. Sonunda elde edilen baar gruptaki tek-tek tm yelerin katksyla olumu grubun ve gruptaki bireylerin baarsdr. ibirlii gruplarnda bireyin amalarna ulamas dier arkadalannn da kendi amalarna ulamasn destekleyicidir. rencilerde empati kurma yetenei gelitirir. ikili almaya uygundur. Kmeler oluturulduktan sonra beyin frtnas yoluyla kmenin ad belirlenir. ilk turda herkes isim syleme hakkna sahiptir. ikinci turda oylamaya geilir. En ok oyu alncaya kadar seim yaplarak oylamaya devam edilir ve kme ad belirlenir. Kmeye amblem yaplr. Kmenin amblemini renciler yakalarna takarlar. Kme elemanlarnca kmeye ait bir "kme cngl" oluturulur. Btn etkinliklerde ama rencilerde kme birliinj oluturmak, rencileri kaynatrmak, "Biz" ruhunu kazandrmak ve kmenin baars iin alma anlayn kazandrmaktr.

BRLNE DAYALI RETM

Vygotsky tarafmdan gelitirilmitir. ibirliine dayah retimin en nemli zellii rencilerin ortak bir ama dorultusunda kk gruplar (takmlar) halinde birbirinin renmesine yardm ederek almalardr ibirliine dayal retimde, takmlarn aratrma veya tartmalarn yapld konularla ilgili olarak veriler toplamas, bireysel olarak yaplan almalarn birletirilerek grup retimine katksnn salanmas ve elde edilen sonularn birlikte tartlarak yorumlanp rn halinde ortaya karlmas sz konusudur. birliine Dayal retimin zellikleri 1. Ibirlii yaparak almalar beklenen gruplarda yeler arasnda olumlu dayanma vardr 2. ibirlii ierisinde olan gruplarda yelerin kendi zerlerine aldklar ve bireysel olarak yklendikleri sorumluluklar vardr. 3. ibirliine dayal retim ynteminin esaslarna gre oluturulmu takmlarda takm yeleri yetenek, cinsiyet, baar ve kiisel zellikleri asndan heterojen olarak belirlenirler.

retim lke ve Yntemleri

85

Kubak renme kmeleri renme kmeleri oluturulduktan sonra btn kmelere ayn konu verilir. Konunun alt kmeleri kme elamanlar tarafndan demokratik bir yntemle ve ilgileri gz nne alnarak paylatrlr. Daha sonra kmelerin en iyi ekilde hazrlanmas iin sre verilir. renciler konular hazrlarken belli zamanlarda bir araya gelerek gr alveriinde bulunurlar, alt konulan birbirlerine aktarrlar, birbirlerine yardmc olurlar. Sonunda konuyu birletirerek zaman gelince snfta konu anlatlr. renciler birbirlerine sorular sorarlar, eksik noktalar tamamlanr.Kalan eksiklikler retmen tarafndan tamamlanr. 169. birliine dayal retim yntemleri youn olarak kullanldnda aadakilerden en ok hangisi geliir? (2004 KPSS-69) A) B) C) p) E) Szl ve yazl iletiim becerisi Analitik dnme Dzenli alma alkanl Iblm ve dayanma Yaratc dnme

OKLU ZEKA KURAMI (Gardner)

Gardner tarafndan ortaya konmutur. nsann tek bir zeka trne deil bir ok farkl zeka trne sahip olduunu ileri srmektedir. Bu kuramn temelinde biyplojik ve kltrel etkenler olduu savunulur. oklu zeka kuramna gre insanda sekiz ayr zeka tr vardr. Her bireyin zeka dzeyi zerk gler yada yetenekler tarafndan olutuunu ileri srmektedir. Bu sekiz zeka tr: Szel- Dilsel Zeka; Kelimelerle dnme ve ifade etme, dildeki kompleks anlamlar deerlendirme, kelimelerdeki anlamlar ve dzeni kavrayabilme, iir okuma, mizah, hikaye anlatma, gramer bilgisi, mecazi anlatm, benzetme, soyut ve simgesel dnme, kavram oluturma ve yazma gibi karmak olaylar ieren dili retme ve etkili kullanma becerisidir. Mantksal-Matematiksel Zeka; Saylarla dnme, hesaplama, sonu karma, mantksal ilikiler kurma, hipotezler retme, problem zme, eletirel dnme, saylar, geometrik ekiller gibi soyut semboilerle tanma, bilginin paralar arasndaki ilikiler kurma becerisidir. Grsel Ve Uzamsal Zeka: boyutfu bir nesnenin ekil ve grntsn grmeden zihinde canlandrma ayrntlar grebilme sz konusudur. Resimler, imgeler, ekiller ve izgilerle dnme, boyutlu nesnleri alglama ve muhakeme etme becerisidir. BedenselKinestetik Zeka: Hareketlerle, jest ve mimiklerle kendini ifade etme, beyin ve vcut koordinasyonunu etkili bir biimde kullanabilme becerisidir. Mziksel - Ritmik Zeka: Sesler, notalar, ritimlerle dnme, fakl sesleri tanma ve yeni sesler, ritimler retme becerisidir.Ritmik ve tonal kavramlar tanma ve kullanma, evreden gelen seslere ve mzik aletlerine kar duyarllk kapasitelerini ierir. Kiiler Aras - Sosyal Zeka: Grup ierisinde ibirliki alma, szel ve szsz iletiim kurma, insanlarn duygu, dnce ve davranlarn anlama, paylama, ifade edebilme, yorumlama ve insanlar ikna edebilme becerisidir. Kiisel-sel Zeka: nsann kendi duygularn, duygusal tepki derecesini, dnme srecini tanma, kendini deerlendirebme ve kendisiyle ilgili hedefler oluturabilme becerisidir. Doac - Varoluu Zeka: Doadaki tm canllar tanma, aratrma ve canllarn yaratllar zerine dnme becerisidir.

170. birlikli grup almalarnda karlalan en nemli glklerin banda gruplarn oluturulmas gelmektedir. retmenlerin gruptar olutururken aadakilerden hangisini ncelikli olarak dikkate almas gerekmektedir? (2003 KPSS-17)

A) Gruplar

brakrlmaldr

oluturulurken

rencilere

B) Gruplar retmen tarafndan oluturulmaldr C) Heterojen bir grup yaps oluturulmaya zen 1 gsterilmelidir D) Birbiriyle almak isteyen renciler bir araya getirilmelidir E) Gruplar cinsiyetlere gre oluturulmaldr

171. birliine dayal renme srecinde retmen, tek tek rencilerin rn yerine' grubun rnn dikkate almas renme i srecinde nasl bir etki yaratr? (2002 KPSS-22) A) B) C) D) E) renmelerin ksa srede gereklemesi rencilerin kendi sorumluluklarn dnmeleri Grupta almaya katlm ve ilginin azalmas Grup yeleri arasnda dayanmann artmas renciler aras etkileimin azalmas

86

retim llke ve Yntemleh 176. Bir okulda, okulun deiik yerlerinde u merkezler (keler) kurulmutur; gzel sanatlar merkezi, iteknik merkezi, bilgi ilem merkezi, bilimsel aratrma merkezi, gsteri merkezi, dinleme merkezi, ktphane, mzik odas, spor salonu, yzme havuzu Bu dzenlemeler aadaki retme renme yaklamlarndan zellikle hangisinin uygulanmas iin gereklidir? (2001 KPSS-106) A) B) C) D) E) Farkl duyu ve yetenekleri kullanarak renme Eitsel geziler yntemiyle renme Soru-yant, yntemiyle renme rnek olay inceleme yntemiyle renme Proje temelli retim yntemiyle renme

172. oklu zeka kuramna gre boyutlu dnme, harita ve emalar okuma hangi zeka trnn zellikleri arasndadr? (2002 KPSS-6) A) Szel zeka B) Doa zekas ) Uzamsal zeka D) Sosyal zeka E) Mantksal-matematiksel zeka

173.retmen birbirinden farkl bilisel, duyusal ve psikomotor zellikleri olan renciler iin retim srecini nas! dzenlemelidir? (2002 KPSS-23) A) Her renci iin ayr bir program hazrlamal

PROGRAMLI RETM (Skinner)

Bireyin kendi kendine renmesini esas alan ve ieriin renilebilecek kk paralara ayrlarak belirli bir sra ve dzen iinde bireye sunulduu ve renildike yeni bir bilgi parasma gemenin esas olduu bir retim yntemidir. Bu yntem gnmzde zellikle bilgisayar destekli retim ortamnda farkl zellikleriyle uygulanmaktadr.3 Skinner'in gelitirdii retme tekniidir. retimin bireyselletirilmesi ve tam renme ilkesi temel alnmtr. 6 retimin bireylerin hzna gre dzenlenmesi esasna dayanr. rencinin aktif katlmn gerektir. Bylece en az hata yaplarak renme gerekletirilir. 6 Kk admlar, etkin katlm, baar, annda dzeltme, kademeli ilerleme, bireysel hz ilkeleri uygulanr.2 renciler retmenin rehberliinde ilenen konuyu inceler, aklama yapar, gerektiinde ipucu, dnt, dzeltmeler yardmyla doruyu bulmaya alrlar. v' Davran renme ekolnn okul iklimine uygulanmasdr. s Bireyselletirilmi retim felsefesi esas alnr. s Program.ara ve renci temel edir. Program ieriin plandr Ara hizmeti sunmaya yarayan yardmcdr 3. renci programn uygulanmas sonucunda belirli davranlar kazanacak bireydir. Programl retimin ilkeleri; Kk admlar ilkesi renmeye etkin katlm ilkesi Sonu hakknda annda bilgi alma ilkesi Bireysel hza gre ilerleme ilkesi Doru cevaplar ilkesi Bireylere kazandrlacak bilgi miktarnn hzla artmas, kalabalk snflar, bireysel farkllklar, pekitirmenin kalabalk snflarda her renciye verilmemesi vb. 1. 2.

B) Ders ilerken, snftaki ortalama bir renciyi

dikkate almal C) eitli retim strateji, yntem ve tekniklerinden yararlanmal D) Her renci iin ayr bir retim et kinlii hazrlamal E) rencilere, yardmlama sorumluluunu vermeli

174.

Aadakilerden hangisi "oklu zeka kuram"ndaki isel zekay gelitirmeyi amalayan etkinliklerden biri deildir? (2002 KPSS-21) A) B) C) D) E) Bireysel alma Bireysel farklar deerlendirme Bireysel okuma Bireysel sorumluluk alma Bireysel hedefler oluturma

175.Yalmzca szel ve saysal alanlarda deil; mzik, spor, dans, iletiim ve resim gibi alanlarda da kendini iyi tanyanlarn da zeki olduunu savunan kuram aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-19), A) Sosyal renme kuram B) renmede bilgiyi ileme kuram C) Bireyselletirilmi retinaJturam D) oklu zeka kuram E) Tam renme kuram

retim Ilke ve Yntemleh

87

sorunlar programl retimle bireyselletirilmi eitimi zorunlu klmaktadr. Programl retimin snrllklar; s Materyalin hazrlanmas uzmanlk gerektiren zor bir itir s Materyal iyi hazrlanmamsa renciler iin skc olabilir s Okul renmelerinde kazandrlmak istenen tm davranlarn adm adm retilmesi her zaman mmkn deildir S st dzey ve karmak davranlarn renilmesi programl materyallerle zordur.

YAPILANDIRMACILIK
Yaplandrmaclk temelde renme kuram deildir. ilgiyi temelden kurmava davan r. Piaget'nin zihinsel geliim kuramna dayanr. renenin deneyim kazanmasna ve onun bu deneyimlerini dnmesine dayanr. retmenin prev ', deil. rencilerin renm pigrinj

s
176. Programl retimde, ieriin kk paralar halinde verilmesinin en nemli nedeni bireyin ilerleyiini ynetecek ekilde organize edilmesidir. Bu aklamaya dayal olarak, programl retimin hangi ilkesinin temele alnd sylenebilir? (2003 KPSS-1) A) Bireysel hz B) Etkin katlm ) Kk admlar D) Anmda dzeltme E) Baar

renme ortamnda renci aktiftirv' Dnme biimlerinin deerlendirilmesu hedeflenir Problem zme zerine odaklanjr/' rencilere, zerinde dnecekleri somut yaantlar kazandnlmaya alhr/ rencileri bulua yneltecek sorular soruluy Kazandklar somut yaantlar zerinde dnmeleri salamp/ rendiklerini birletirip, btnletirm,eye yneltme sz konusudur,

177.rencilerin, retmenin rehberliinde islenen konuyla ilgili rnekleri inceledikleri, atklamalar yaptklar, gerekli ipucu ve dntler yardmyla doruyu bulmaya altklar renme yaklam aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-21) A) B) C) D) E) Bulu yolu stratejisi Sunu yolu stratejisi Programlandrlm retim ibirliine dayal retim Yaplandrnac retim

retim aamasnda retmen rencilerin konu hakknda ne bildiklerini ortaya karr. rencilerin ne bildiini anlayabilmek amacyla onlarn etkinlikler yapmasn salar. rencilerin konu hakknda ne bilmek istediklerini de cevabn bilmeyi istedikleri sorular dnmelerini ve sormalarn ister. rencilerin sahip olabilecei kavram yanlglarn aratrp ortaya kararak renmenin zayf bir temel zerine yaplanmamasn salar.

Yaplandrmac yaklama gre renmenin gereklemesi iin renme sreci aadaki basamaklar ierir;

Merak uyandrma ve planlama Aratrma_ve kefetme ve derinletirme Paylama ve yaantya

178. Snfta rencilere bilgiler kolaylkla renilebilecei^ basamaklara blnr ve rencilerin bunlar basitten karmaa renmeleri salanr. Bu ynetimi kullanan bir retmen, aadaki ilkelerden hangisini uygulamaya almaktadr? (2001 KPSS-61) B) C) D) E) Bireysel hz Etkin katlm Kk admlar Beyin frtnas Oranl pekitirme

uygulama

Yaplandrmaclkta bilginin ezbere alnmas deil bilginin transferi ve yeniden kurulmas sz konusudur. renilen bir bilgiyi yeni bir duruma evirme ve uygulama nemlidir. Yeni renilen bilgiye derinden nfuz edebilme nemlidir. Aada Demirel 1 tarafndan aktarlan geleneksel snf ve yaplandrmac snf karlatrmas verilmitir.

88
Geleneksel snf

retim lke ve Yntemleri Bilgiyi yaplandran snf Eitim program tmdenaelim voluvla ve temel kavramlara arlk verilerek ilenir renci sorunlanna gre program ynlendirilir. Program etkinliklerinde arlk daha ok birinci elden elde edilen veriler ve kullanlan materyaller zerindedir. renciler yaamla ilgili kuramlar oluturmaya katk getiren dnrler olarak grlr. retmenler rencilere evre ayarlamas yapan ve onlarla etkileim iinde olan kiilerdir. retmenler, rencilerin derslerde gecen temel kavramlar anlayp anlamadklarn temele alr. Deertendirme, retim ile birlikte yaplr ve rencilerin sergiledikleri ilere ve tmel deertendirmeye dnktr, arenciler aruDar halinde alr.

179.
I. Piaget'nin zihinsel geliim kuramna dayaldr. deneyimlerini dnmesine dayanr.

Eitim program tmevarm yolla ve temci becerilere arlk verjlerek ilenir, nceden belirienmisabit programlarn uygulanmas esastr. Program, retmenler tarafndan ii doldurulan bir boluk gibi alglanr. retmenler, rencilerin rendikleri bilgilerin geerlilii iin doru yantlar arattrr. Deerlendirme, retimden ayr olarak renci renmeleini kontrol etmek iin yaplr ve genellikle de testlerle llr. renciler bireysel olarak alr.

II. renenin deneyim kazanmasna ve onun bu

II. retmenin grevi; retmekle deil, rencilerin renmelerini salamaktr. Yukandaki zelliklen barmdran retme renme yaklam aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-62) A) oklu zek kuram

B) Eletirel dnme
) Yaplandrmaclk D) Yaam boyu renme E) Seviye gruplar uygulamas

180.

Aadakilerden hangisi yaplandrrac yaklamn (constructivism) kullanld retim etkinliinin zelliklerinden biri deildir? (2003 KPSS-22) A) renme ortamnda durumdadr renci etkin

B) Konu merkezli bir yap hakimdir C) ilk kaynaklara ulalmak hedeftir D) Dnme biimlerinin temel alnr deerlendirilmesi

E) Problem zme zerine odaklanlr

Yaplandrmaclk yaklamnda snf ortam rencilere snrsz olanaklar sunmaldr., retmenler rencilerini belirli bir programa gre hazrlanm geleneksel skc eitim ortamndan kurtarmaldr. renci ilgileri retimin merkezinde olmaldr. Bu sayede fikirleri yeniden formlize etmek, ilikileri kurmak ve belirli sonulara ulamak mmkn olur. Bunlarn yannda dnyann karmak bir yer olduu, gereinde bir yorum sorunu olduu rencilerle paylalmaldr.

181. Verilenlerden hangisi, yaplandrmac renme kuramnn retme davranlarndan biri deildir? (2002 KPSS-18)

A) rencilere,

zerine yaantlar kazandrma sorma

dnecekleri

somut

B) renciler, onlarn bulua yneltecek sorular

C) rencilere, etkinlikler sonunda * reneceklerini batan syleme ne

D) rencileri, kazandrdklar somut yaantlar zerinde dndrme E) rencileri, rendiklerini birletirip ynetme

retim lke ve Yntemleri

89

BLUM 2 RETM STRATEJLER

Belli bal retim stratejileri unlardr: 1. Sunu yoluyla retme stratejisi 2. Bulu yoluyla retme stratejisi 3. Aratrma-inceleme yoluyla retme (problem zme)

s Problem zm format s Venn emas Antaml renme:. Ausubel'e gre renme yeni bilgilerin renilmesi bilisel yapda var olan bilgiyle birleerek anlam kazanmas halinde gereklemektedir. Bundan dolay, yeni bilgilerin retilmesine gemeden nce, bu bilgiyle btnleerek anlam kazandracak olan organize edici bilgilere gereksinim vardr. Bu strateji ile bilgiler, ilke ve kavramlar renciye sunulur ve renci tarafndan rgtlenerek, ilikilendirilerek anlamlatrlarak alglanr. Ausubel'in retim srecine katklar u balklar altnda zetlenebilir; s renmede nce soyut kavramlar aklanmal, sonra somut kavramlara geilmelidir. s rgtleyici bilgiler ok nemlidir. Dersin ya da nitenin banda verilebilecek zet bilgiler, emalar, konu balklarnn listesi, rgtleyici bir kavram ya da ilke, bunlarn her biri rgtleyici olabilir. Bu bilgiler eskilerle yeni bilgiler arasnda kpr kurulmasn salar. Anlaml renme eski renilenlerle, yenilerin birletirilmesiyle salanr. Bu tr rgtleme biimine karlatrc rgtleme denir. Konunun sunulmasna gemeden nce, konunun kavramsal ve rgtleyici birtantm yaplmaldr. Konuyla ilgili rencinin en kk bilgi deney ya da yaants deerlendirilmelidir. Bu rgtleme biimine aklayc rgtleyici de denir. retilecek konu aamal bir biimde ayrntlatrlmal, nce temel bilgiler, sonra ayrntlar verilmelidir. Yeni renmeye gemeden nce ncekilerin tam olarak retilmesi gerekir. renme srecinde retmen-renci, rencirenci arasnda uzlamal birleme nemlidir. renmede bol rneklerin, eitli grsel aralarn, ema, resim ve grafiklerin anlatmla desteklenmesi gerekir. rencilerin kendi grleri ve tartma olanaklar da, konunun yaatlarak, pekitirilmesinde etkili olur.

stratejisi

SUNU YOLUYLA RETME STRATEJS

Bilisel yaklam temele alan bir stratejidir ve AusubeL tarafndan gelitirilmitir. Genellikle bilgi basamandaki davranlarn kazandmlmas amacyla kullanlr. Sunu yoluyla retim stratejisinin temel grevi farkl rneklerle konular rencere aklamaktr. Ayn ekilde anlaml renme de Ausubel tarafndan gelitirilmitir. s Kavramlar, ilkeler, olgular, fkirler bireye sunulur; birey bunlar alr. Bu nedenle gelitirdii model, sunu yoluyla retim olarak adlandrlmaktadr. s renmenin anlaml olmas iin bilginin mutlaka birey tarafndan bulunmas gerekmez. renci ve retmen arasndaki iletiim nemlidir. Balang sunusunu retmen yapar arkasndan renciler fikirlerini aklarlar. mekler nemlidir. Szel rneklerin yannda resim, ema ve dier grsel rnekler olabitir. Tmdengelim yaklamna dayand iin nce genet kavramlar sonra bu kavramlarn kapsamndaki zel ve dar kavramlar sunulur. retim adm adm ilerler ve ders n organize edicilerle balar. Kavram haritalar anlaml renme iin kullanlan bir tekniktir. Kavram Haritas: Birtakm kavramlar ya da bilgi btnn grafksel gsterimlerden yararlanarak ilikilendirme tekniidir. ounlukla kavramlar ve kavramlar arasndaki ilikileri anlatmada kullanlr. Kavram haritalannn kullanm amalar; ^ s s s Belirli fikirleri retmek (beyin frtnas) Karmak bir yapy dzenlemek (uzun metinler) Karmak fikirleri iletmek Eski ve yeni bilgileri birletirerek renmeye yardmc olmak s Anlamay ve yanl anlamay ortaya karabilmek Kavram haritalan deiik biimlerde kullanlmaktadr; s Olaylar zinciri v Balk kl s rmcek a s Kmeleme s Dng s Karlastrma s Hikaye formu

Anlaml renmeyi salayabilmek iin, retimin dzenlenmesi srasnda baz koullarn yerine getirilmesi gerekir. renciye sunulan materyallerin onun iin anlaml olmas salanmaldr. renci kendi ihtiyalarn karlayan, kendi iine yarayacan dnd bilgileri anlaml bulur.

90

retim ilke ve Yntemleh renci, renilecek materyalle ilgili n bilgilere sahip olmaldr. Yeni gelen bilgiler bireyin nceden sahip olduu bilisel yaplarla ilikilendirilerek anlaml hale gelir. Bilgi rgtlenir. Aksi takdirde renci ezberleme yolunu seecektir. 3.n koul renmelerin hatrlanmasn salama 4.Uyarc materyali sunma (yeni renmelerle ilgili) .renme rehberi salama .Performans ortaya karma (rencinin davran gstermesini salama) 7.Dnt salama 8.Performans deerlendirme 9.Hatrlama ve transferi glendirme 182. Herhangi bir konu ile ilgili n renmenin yeterli olmad ve konunun yeni renilmeye baland durumlarda sunu yokuyla retim, renmeyi daha etkili olarak salamaktadr. retmenler sunu yoluyla retimi kullanrken, fkirleri en somut yollarla, rencinin ok sayda duyu organn harekete geirecek biimde sunmalar gerekmektedir. retme renme durumlarnda kavram haritalarn en cok kullanlda kuram, aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-78) A) B) C) D) E) Bulu yoluyla renme Tan renme Yaplandrmaclk (constructivism) Anlaml renme oklu zek kuram

rencinin anlaml renmeye niyetli olmas gerekir. retmen; s Btn rencilerin anlayabilecei bir dil kullanmaldr. s rencileri hedeften haberdar etmelidir. s retimi ses tonu, jest ve mimiklerle desteklemelidir. s Dersi nemli konular toparlayarak bitirmelidir.

rgtleyici Bilgiler Sunu yoluyla retim modelinde en nemli kavramlardan biri rgtleyicilerdir. rgtleyiciler, rencilerin yeni gelen bilgiler ile hali hazrda sahip olduklar bilgiler arasnda kpr kurmalarn salayan bilgilerdir. rgtleyicilerin, renilecek bilginin sunulmasndan nce verilmesi gerekir. rgtleyiciler, sunulacak malzemenin zelliine gre ikiye ayrlr. Aklayc rgtleyiciler: Bunlar, bireyin daha nce hi karlamad bir konu hakknda n bilgi edinmesini salayan rgtleyicilerdir. Karlatrc rgtleyiciler: rencinin yeni gelen bilgileri daha nceki bilgilerle karlatrmasn salayan rgtleyicilerdir. Bu rgtleyiciler yeni renilecek materyal greli olarak bilindik ise ve n bilgiler ile ilikili ise kullanlr j renme Basamaklar (Ausubel) I.retmenin rnekler sunmas 2.retmenin rnekleri aklamas 3.retmenin ek rnek vermesi 4.rencilerin ek rnekleri aklamas ve rneklerle karlatrmas 5.retmenin ek rnekleri ve rnek olmayan durumlar sunmas 6.rencilerin zt rnekleri karlatrmas 7.retmenin ve rencilerin tehis ettii zelliklerijlikileri yada ilkeleri vurgulamas 8.rencilerin tanmlamalarjlikileri.zellikleri yada ilkeleri vurgulamalar 9.rencilerin yeni rnekler vermesi Yukardaki basamaklarn izlenmesi koul deildir.renciler konuyu kefedince ilem bitirilebilir. Sunu Yoluyla renme Admlar yle Listelenebilir: IDikkati ekme 2.renciyi hedeften haberdar etme; hatrlamasn salama

183.Sunu yolu stratejisinde retmenin temel grevi nedir? (2003 KPSS-18)

A) renciler

sevketmek etmek

aratrma

ve

incelemeye

B) Sorunlarn zmnde rencilere rehberlik C) rencilerin

doruyu bulmalar iin

ynlendirmek

D) rencileri ibirlikli alnmalara zendirmek E) Farkl meklerle konulan rencilere **" aklamak 184. Bir kavram derinlemesine inceletmek isteyen bir retmen, kavramla ilikili olan btn almalar kullanmaktadr. Bu retmen bu amacna aadakilerden hangisiyle kolaylkla ulaabilir? (2001 KPSS-44) A) B) Kavramlarn farkl dillerde karln bulmak Kavram a oluturmak

C) Kavramlarn tanmlarn yazmak

D) Kavramlar rnek olan ve olmayan olay, durum

""* veya nesneleri bulmak E) Kavramlarn somutluk ve soyutluk derecesini incelemek

retim Ilke ve Yntemleri

91

185. Sunu yoluyla etkili bir retim yapmak isteyen retmen, aadakilerden hanisinden kanmaldr? (2001 KPSS-60) A) Sunuunda btn rencilerin anlayabilecei bir dil kullanma B) Sadece dz anlatm tekniini kullanarak ^ konunun btn boyutlarn aklama C) rencileri neleri bilgilendirme renecekleri konusunda

Bilisel alann Kavrama, analiz ve deerlendirme basama ile Duyusal alann tepkide bulunma ve deer verme basamaklarnda davran deiiklii gerekletirmek iin kullanlr. Bruner'e gre, birey bilisel geliim srasnda eylemsel, imgesel ve sembolik olmak zere farkl biimde bilgi edinir. Bu nedenle retim faaliyetlerinin dzenlenmesinde bilgiler geliim dneminin zelliklerine uygun olarak sunulmaldr.

D) Sunuunu ses tonu deiiklikleri, jest ve

mimiklerle destekleme E) Sunuunu, nemli ksmlar toplayarak bitirme

Evlemsel dnemde.

bilgiler dorudan doruya nesnelerle iliki kurularak kazanlr. Bu dnemde ocuk, duyu organlarnn tmn kullanarak, yaayarak renir.

mgesel dnemde bireyin belleindeki modeller daha

ok grsel imgelerle oluur. Bu nedenle retimde resim ve fotoraflardan yararlanlabilir. 186. Bir retmen rencilerine, saylar gruplayarak daha kolay ve abuk ezberleyebileceklerini sylyor ve bir rnek gsteriyor 5, 1, 3, 9, 2, 5 saylarnn 513-925 ekilde gruplana^ileceini belirtiyor. retmen bu nerisivle, rencilerine hangi konuda yardmc olmaya almaktadr? (2001 KPSS-62) A) B) C) Zekay gelitirme Hatrda tutmay kolaylatrma/ E) Kavram gelitirme Sunu yoluyla renmeyi salama rencileri farkl alanlar-da kullanma

Sembolik dnemde ise dil ve semboller nem

kazanr. Birey semboller kullanarak, somut yaant geirmeden yeni modeller gelitirebilir. renmenin salanmas iin yeni bilgilerin eylemselden, sembolie doru dzenlenmesi gerekir. retim kuramnda nemle zerinde durulan zelliklerden biri renilecek konunun yapsdr. retimin amac rencilere konunun temel yapsn kavratmaktr. Belli bir alanla ilgili temel fikirler, kavramlar, ilkeler, yntemler, kavram ve ilkeler arasndaki ilikiler konunun yapsn oluturur. s Konunun temel yaps basit bir ekil, ema, ilkeler kmesi ya da forml ile ifade edilebilir. ^renme en genel kavramla balamah, zel kavramlar bu genel kavram n alt nda rgtlenmelidir. s Bruner e gre renciler konunun temel yapsn tmevarm yoluyla kefederler. Bu amala retmen rencilere ok fazla rnek sunmaldr. renci rneklerdeki benzerlik ve farkllklar gzleyerek, inceleyerek genel yapy kefedBr. Bu yaklama rnek-kural yntemi de denir. Tmevarm yaklam sezgisel dnmeyi gerektirir. Sezgisel dnce rencilerin karlat yeni bir durumla ilgili dnenceler kurmalarn ve bu dnenceleri snamalarn salar. Bu adan problem zmedir. Bruner, okulda temel yapnn renilmesinde en iyi yolun, rencilerin temel yapy kendi kendilerine bulmas olduunu ne srmektedir. Bu nedenle kuramnn ad bulu yoluyla renmedir. s renciler renme srecine aktif olarak katlmaldr. s renciyi harekete geiren en nemli gd merak, baarl olma ve birlikte almadr.

BULU YOLUYLA RETME STRATEJS

Bilisel yaklam temel alarak BrunerMarafndan gelitirilen bu modelde retmen renciler&O^etT mekler sunarak onlarn yaantlar geirmelerini salar. rencilerin bu rnekler ve yaantlar zerinde dnerek verilen duruma bir aklama getirmeleri, soruna zm nermeleri, ilke ve genellemelere varmalar amalanr. Bir tr problem zmedir. Sorunun temel yapsn rneklerden yola karak rencilerin bulmas salanr. Bylece retmen rencilerin bildiklerinden hareketle verilen rnek zerinde adm adm incelemeler yaptrarak yeni bir kural bulmalarn salar. Bunun iin genelden zele ve tmevarm kullanlr. Bulu yoluyla renmenin nemli zelliklerinden biri verilen rneklerdeki benzerlik ve farkllklar incelenerek ilke ve genellemelere ulamasnn salanmasdr. Bylece rencilerden rendiklerini gerekelerle aklama imkan salanm olur.

92

retim Ilke ve Yntemleri

Bulu yoluyla renme yaklamnda, retmenin grevi renciye rehberlik etmektir.. Buna klavuzlanm bulu yolu da denir. Ayrca, renmede pekitireler nemli rol oynamaktadr. Dtan verilen pekitirelerden ok, isel pekitireler zerinde durulmaktadr. Bulu Yoluyla retimin Snfta Uygulanmas Bulu yoluyla retim kuram snfta kullanlrken baz etkinliklere yer verilmesi gerekir. rencilere retilecek kavramla ilgili rnekler ve rnek olmayanlar birlikte verilmelidir. rencilerin szel ipular, resim ve emalarla, kavramlar arasndaki ilikileri grmeleri salanmaldr. renciler, temel kavram ya da ilkeyi bulabilmeleri iin sorularla ynlendirilmelidir. renciler, sezgisel dnmeleri iin tevik edilmelidir. Bulu yoluyla renme zellikle matematik, fen bilimleri ve dil retiminde etkili olarak kullanlabilecek bir stratejidir. Bulu yoluyla renmenin en nemli stnl rencinin merak gdsn uyandrmas ve gdlenmilik dzeyini cevaplar buluncaya kadar, almalarn srdrebilmesidir. Bir dier stnl de rencileri bamsz olarak problem zmeye ynlendirmesidir. renciler bilgiyi alp zmlemekten ok, bilgiyi analiz etmeye uygulamaya, sentez yapmaya zorlanmaktadr. Bulu yoluyla renmede retmen, rnekleri sunar. renci konunun yapsn, fikirler arasndaki temel ilikileri, ilkeleri, zellikleri kefedinceye kadar rneklerle alr. renme esnek ve bulu yoluyla olmaldr. Eer renci bir kavram, ilkeyi bulmaya, problem zmeye urayorsa, renciye zaman verilerek ve gerektiinde ipular salanarak rencinin problemi kendi kendine zmesi salanmaldr. Bulu Yoluyla Listelenebilir: renme Admlar yle

tarafndan renciye sunulurken; bulu yoluyla retimde retmen tanmlamalar, genellemeieri rencilerin bulmas iin rehberiik eder. retmen sorular sorarak rencilerin kendilerine salanan verileri analiz etmelerini, ellerindeki somut bilginin gerisindeki ilkeleri, kavramlar, zmlemeleri bulmasn salar

187. Sunu yolu stratejisi ile bulu yolu stratejisi arasndaki en nemli fark aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-19) A) Bulu yolu belirlenir stratejisinde hedefler nce

B) Sunu yolu stratejisinde renci katlm ^ salanr fc\ Sunu yolu stratejisi retmen merkezlidir D) Bulu yolu stratejisinde ama renmeyi salamaktr E) Sunu, yolu stratejisi zaman asndan nemlidir

188.

Aadakilerden hangisi retme-renme srecinde rencilere belli yaantlar kazandrlp rencilerden bu yaantlar zerinde dnerek verilen duruma bir aklama getirmeleri, soruna zm nermeleri, genellemelere varmalar yaklamdr? (2002 KPSS-20) A) B) C) D) E) Bulu yoluyla renme retimde proje ynetimi Bireyselletirilmi retim Sunu yoluyla retim Tam renme

I.retmenin rnekler sunmas 2.rencilerin rnekleri aklamas 3. retmenin ek rnekler vermesi 4. rencilerin ek rnekleri aklamas ve ilk rneklerle karlatrlmas 5.retmenin rnek olmayan durumlar sunmas 6.rencilerin zt rnekleri karlatrmas 7.rencilerin tanmlamalar, ilikileri ya da ilkeleri vurgulamas 8. rencilerin yeni rnekler vermesi Sunu ve bulu yoluyla retimin yaplaca derslerin planlanma aamalar birbirine benzemekle beraber uygulama aamas tamamen farkllk gsterir. Sunu yoluyla retimde tanmlamalar, ilkeler retmen

(189-191 sorular aadaki rnek retim etkinliine gre cevaplaynz.) "ilkretim okulundaki bir matematik dersinde, paralel kenarn alan ile ilgili olarak retmen ve reniciler arasnda yle bir etkileim gzleniyor." retmen: Tahtaya kim paralel kenar izmek ister. (bir sre bekler) Ali sen kalkar msn? Ali: (Ali izer) retmenim izdim.

retim lke ve Yntemleri

93

retmen: Bu paralel kenar dikdrtgene evirebilir misin? Nasl evirebiliriz? (bir sre bekler) Evet Hlya sen cevap verebilir misin? Hlya: Sol taraftaki geni sa tarafa tarz

191. Bu rnek iin aadaki nerilerden hangisine uyulmas durumunda retimin etkisi en aza iner?

A) Her sorunun

snftaki gnll renciler tarafndan ayr ayr yantlamas istenir yerden konumalar istenebilir.

B) rencilerin tahtaya gelme yerine olduklar

C) Cevap verebilmeleri iin rencilere zaman tannabilir retmen: Kenar uzunluklarn isimlendirir misiniz? (bir sre bekler) Evet idem, sen tahtada gsterebir misin? idem tahtaya aadaki ilemi yapar.

D) Her rencinin, kattan paralel kenar kesip

bunun zerinde almas salanabilir E) Paralel kenarn alannn nasl ^ rencilere nceden sylenebilir bulunaca

retmen; bu dikdrtgenin alann nasl buluruz? Hatrlayn (bir sre bekler) Evet Suat sen cevaplayabilir misin? Suat: Taban uzunluu ile ykseklii arparz. retmen: Peki bu dikdrtgenin alan yan zamanda hangi eklin alan olur? (bir sre bekler) Deniz sen syler misin? Deniz: Paralel kenarn. Demek ki paralel kenarn alann taban uzunluu ile ykseklii arparak bulabiliriz. retmen: Evet arkadalar paralel kenarn alan taban uzunluu ile yksekliin arpmna eittir. (2001 KPSS57-59)

192. Aadakilerden hangisi bulu yoluyla renme yaklamn uygulamaya alan bir retmenn yapmamas gereken bir davrantr? (2001 KPSS107) A) Konuyu deiik meklerle aklamak

B) rencilerin dikkatini anlataca konu zerinde

toplamak C) rencileri, dnme yararlanmaya zendirmek D) Ulalmas ** sylemek gereken sonucu srelerinden rencilere gerekeleriyle

E) rencilerden, renilenleri aklamalarn istemek

ARATIRMA-NCELEME YOLUYLA RETME STRATEJS

J. Devvey tarafndan gelitirilmitir. Problem zme basamaklarni kullanr. Bu dorultuda retimde yntem olarak problem zme yntemi kullanlr. retmenin rencilerden verdii bir konu ile ilgili deiik kaynaklardan bilgi toplamalarn salamas, olay deiik boyutlaryla ele almalann, bunlar arasndaki ilikileri belirleyip sonuca ulamalarn salamasdr. Bu durumda renci olayn deiik boyutlarn ve bu boyutlar arasndaki balantlar ortaya koyarsa en st dzeyde renme gereklemi olur. Aratrma yoluyla retim modellerinde renci kendi gayretleriyle renir; retmen renciyi aratrmaya, incelemeye ynlendirir. Modelde renci etkinlikleri n plandadr. Fakat, daha nce renilmi bir konunun pekitirilmesi iin yaptrlan uygulamalar, ev devleri, renilmi bir ilkenin dorulanmas iin yaptrlan laboratuar deneyleri kendi bama aratrma yntemini oluturmaz. Birok yazar aratrma yoluyla retim

189. Yukardaki ders uygulamas ierisinde retmen hangi yntem ya da yaklama yer vermitir? A) B) C) D) E) rnek verme Snftartmas Bulu yoluyla Problem zme Sunu yoluyla retim

190. Bu retim srecinde aadakilerden hangisine ver veritmemitir? A) B) C) Kavramlar arasnda iliki kurma renci katlmn salama renciye dnme sresi verme Varlacak noktay syleme reniciyi sorularla ynlendirme

94
stratejisindeki renci etkinliklerinin davranlardan olutuunda birleirler: 1. 2. 3.

retim llke ve Yntemleri

aadaki

BLM3 RETM LKELER renci Niteliklerine likin renme lkeleri

1. rencinin gdlenmislik dzeyi: Gdlenmeyi etkileyen kiisel faktrleri drt grupta toplayabiliriz; s Uyarlma (kayg) s ihtiyalar (baar ihtiyac) s inanlar s Amalar renmeye isteklilik ne kadar ok ise renmede o kadar iyi olacaktr. Bu nedenle renci renmeye ihtivac duvmal ayn zamanda kendisine olan zpveni yerinde olmaldr. Etkili renme- retme iin gerekli artlardan biri rencinin baar gdsdr. Baar gds yksek olan renciler karlatklar glklerden ylmazlar. Baarszlklarnn nedenlerini darda aramazlar (isel gdleme). Baar gds dk renciler kolay ulaabilecekleri hedefleri seerler. Baarszhklarnn nedenlerini d etkenlere balarlar. Herkesin hereyi baaramayaca anlayna sahiptirler. renme problemlerini geitirme eilimindedirler. Etkin bir retimde renci aktif durumdadr. renmeye ilikin motivasyonu yksektir. Karlaabilecei sorunlar karsnda neler yapabileceini bilen, sorunlar zerken soruna bilimsel yaklaabilen, alternatif zmler retebilen bir yetenee sahiptir. Bu yeteneklere sahip rencinin hem motivasyonu hem de baarma gds yksektir. Motivasyon rencilerde renmeyi salamada nemlidir. rencilerde ilgi ve merak uyandrarak renme isteini artrr. Ayn zamanda rencilerin bireysel ihtiyalarn karlamada nemli rol oynar. rencilerin sreten zevk almasna ve olumlu beklentiler gelitirmesine neden olur. rencinin gdlenmesi disiplin sornnunun ortadan kalkmasna, bilgilerin mrenci iin anlaml olmasna renmenin kalc izli olmasna neden olur. rencinin cesitli zellikleri: kiilik zellikleri, iinde yaad toplum, ya, geliim dzeyi, sal, genel yetenei, iinde yaad kltrel koullar v.s onun renmesini etkileyen faktrlerdir. retimi dzenlerken rencilerin bu gibi zellikleri gz nne alnmaldr. rencinin gemi$ yaantlar renme iin nemlidir (nkoul renmeler). Bu nedenle eitim ortam dzenlenirken, nceden

Problem durumunu alglama, sorunu sezme, problemi belirleme. Gerekli bilgileri veya verileri toplama. Verileri dzenleme ve yorumlama. Toplanan bilgilerin yorumlarndan genellemelere gitme, sonuca varma.

4.

Ulalan genellemeyi yazl olarak bakalarna iletme. Bir retmen, toplumu yakndan ilgilendiren bir olayla ilgili olarak dergi ve gazetelerde yer alan ke yazs, resim, rportaj vb. toplam; bunlar rencilerine vermi; onlardan bu olay deiik boyutlaryla ele alp bunlar arasndaki ilikileri belirleyerek sonucu snfa sunmalarn istemitir.

193. Bu durumda, aadakilerden hangisini yapan renci daha st dzeyde bir bilisel davran gstermitir? (2001 KPSS-104)

A) Olayn balangcn yine olay grenlerin

azndan belirten sunan

B) Olaya ilikin yazlanlarn bir listesini hatrlayarak C) Olayda kimlerin rol aldm ve neler yaptklarn
sralayan

D) Olayla ilgili malzemeyi, yaz, resim ,vb. eklinde

gruplayan E) Olayn deiik boyutlarn ve bu boyutlar arasndaki balantian ortaya koyan

2.

3.

retim lke ve Yntemleri

95

renilmesi gerekeler yeni nitelere konulara gemeden tamamlanmaldr (hazrbulunuluk dzeyi).

6.

erik zellikleriyle lgili renme lkeleri

1.
retimin ierii rencinin ihtiyalar ve beklentileri ile uygun hale getirilmelidir. rencinin amalarna uymayan bir ierikte rencinin renmeye gdlenmesi beklenmemelidir. Anlarnl bir ekilde renilen bilgi anlamsz ekilde renilen bilgiden daha kahcdr. Bu nedenle renciye verilecek oan materyalin, bilginin temel erevesini grmesine, zmsemesine ve ayrt etmesine, bilgiyi yeniden rgtleyip genelleye bilmesine imkan vermelidir. rencilere sunulan bilginin somut olmasna nem verilmedir. renciler kendilerine sunulan bilgileri ne kadar somutlatrabilirlerse o kadar iyi reneceklerdir. Bu nedenle renciye sunulacak bilgi, eit materyallerle desteklenmelidir. rencinin renmesi gereken nite yada konu kapsam birbirini destekleyici ekilde mantkl bir btn oluturacak ekilde dzenlenmeli ve organize edilmi olmaldr.

renimin gereklemesi, rencinin davran gerekletirmesi ile mmkndr. Bu nedenle snama durumlar kurulmaldr. rencilere sorulacak sorular onlardan beklenen performans gsterici nitelikte olmas gerektii gibi ayn zamanda eksik renmelerini tamamlayc nitelikte olmaldr. Tekrarlar renmevi glendirmektedir. Bu nedenle rencinin beklenen davran tekrar etmesi salanmaldr. Pekitirilen davranlarn grlme skl artmaktadr. Davran adan bakldnda davranar sonulan tarafndan kontro! edilir yapian bir davran memnuniyet verici ise yaplmaya devam eder sonu olumsuz ise yaplma skl azalacaktr. Thorndike'n etki kanunu. Bilisel yaklama gre ise dnt olduka nemlidir. Organizmann sahip olduu bijgiyi korumasna yeniden yaplandrmasna, kulland yrtc bili stratejisini yeniden yaplandrmasma yardmc olur.

7.

2.

8.

3.

9.

4.

10. Transfer ve genellemeler olduka nemlidir. Bu

nedenle rencilerin transfere ve genellemeler yapabilecekleri etkinlikler dzenlenmelidir. renme ilkelerini zetlemek gerekirse; 1. ocua grelik (veya grencive grelik ) ilkesi Bu ilkeye "ocua uygunluk" veya retimi "bireyselletirme" ilkesi de denir. ocuk bir yetikin olarak, hatt yetikinin kk modeli olarak dnlmemeli; fizyolojik ve psikolojik olarak tamamen kendine has bir birey olarak grlmelidir. Buradaki eitim dzenlemelerinde geliim ve renme psikolojisinin sonularna dikkat edilir. Bu almalar iinden iki ilke kmtr: retimde "seviyeye uygunluk" ve "retimin bireyseetirilmesi" ilkeieri.

retim Etkinliklerine likin renme lkeleri

1.
renme, bir ok renme modelinin bir arada kullantmasyla etkili olacaktr. Hem davran kuramlardan hem de bilisel kuramlardan yararlanmak gerekmektedir. renmede somutlastrma nemiidir. Bu nedenle sunumlarda gereki benzetmeler yaprnak nemlidir. rnein dolam sistemini ehrin su ebekesine benzetmek gibi rencinin mmkn oiduunca btn duvu organlarna hitap etmek renecek birimin somutlamasna ve kalclamasna nemli katklar salayacaktr. Bunun iin yaparak yaayarak renme salanmaidr. retim esnasnda retimi ve renmeyi etkileyen isel ve dssal faktrler gz nne alnmaldr. retim hizmetleri hem konu odakh hem de renci merkezli olarak dzenlenmelidir. retimi dzenlemede bireysei farklar gz nne almak nemlidir. Her rencinin renme hz, renme sitili birbirinden farkllk gstercbilir.

2.

a) 3.

4.

Seviyeye uygunluk ilkesi, bir ya grubundaki renciierin ayn geim seviyesinde bulunacakiar, benzer ruhsai zelkler gsterecekleri varsaymma dayanr. retimi "yllk snflar sistemi" zerine kurduumuzda, zaten her ey bu ilkeye gre dzenlenecektir, Ders, snfn ortalama seviyesine gre dzenlenir. Bu seviyenin altndaki ve stndeki rencilerin dersin dnda kalma tehlikesi vardr. Ayrca bu kenin mkemmel ileyebilmesi iin, ayn ya grubundaki rencilerin bilgi ve beceri dzeylerinin de birbirine eit olmas gerekir. retimin bireyselletirilmesi ilkesi, ayn ya grubunda da olsalar, her rencinin

5.

b)

96

retim Ilke ve Yntemleri

yeteneklerinin, zekalarnn, ilgi ve eilimlerinin, alma istek ve gayretlerinin farkl olduu varsaymna dayanr. Btn rencileri eit ekilde gelitirmeye alrsak, normalin altndaki ve stndeki renciler nemli zarar grecektir. Oysa retim organizasyonunu tek tek rencilerle daha iyi ilgilenebilecek, onlarn bireysel almalarn deerlendirebilecek ekilde yapabilirsek, retim iten farkllatrlm olur ve her renci kendi zeka, yetenek, ilgi ve alma temposuna gre dier rencileri rahatsz etmeden ilerlemi olur. 2. "Bilinenden bilinmevene" ilkesi Ders kitab hazrlarken ve snfta ders anlatrken, rencinin o zamana kadarki bilgi ve tecrbelerinden hareket ederek, yeni bilgi ve tecrbelerin bunlar zerine kazandrlmas ok daha kolay olacaktr. Yeni bilgileri eski bilgilerle karlatrarak, gerektiinde eskileri dorulayarak gelitirmek, rencideki bilgi sisteminin ok daha salam olmasn salayacaktr.

konuya ve seviyeye uygun olarak kendi tekniklerini gelitirmelidirler. 6. Aklk ilkesi renci, derste ilenen tm konular somut olarak grebilmeli; bu mmkn olmuyorsa resmini, sesini, grafii, modelini v.s. grsel-iitsel olarak alglayabilmelidir. Eer retmen sadece szel anlatma dayal olarak ders iliyorsa, rencinin anlayaca kelime ve cmle yaplar ile son derece ak ve anlaml bir ders ilemelidir. rencileri dorudan doaya ve olay yerine gtrp gzlem yaptrarak; ders konusu ile ilgili hayvan, bitki vs. rneklerini snfa getirerek; balklar akvaryumda, kular kafeste veya dondurulmu, bitkileri kurutulmu olarak, baz eylerin plastik kalplarn kullanarak, baz olaylart fotoraf, film, pln, harita, grafk, ses kayd vs. eklinde anlamay daha kolaylatran unsurlarn kullanarak retimde aklk ilkesine uyulmu olur. Snfta yaplan deneyler de, bu ilke dorultusundaki faaliyetler olarak deerlendirilebilir. 7. Aktivite llkesi "grenci eylemi" veya "I ilkesi" Eski okul, belki dersleri ve konular gerei, renciyi derse katmayan, sadece retmenin anlattklarn dinleyerek pasif olarak almaya alan bir konumda tutuyordu. Okullarn ders programlarnda doa ve gnlk sosya! hayatla ilgili dersler artnca; te yandan pedagoji ve psikolojide rencinin aktif renmesinin daha etkili olduu kanaati ortaya knca, iinde yaanlan katlmc demokrasi ve rekabete dayal liberal ekonomi artlar zorlaynca retimde aktiflik ilkesinin nemi de artt Sna ve ekonomik deiiklikler sonucu yeni insanlarm hayata katlan, iinde yaad doay ve toplumu her an yeniden deerlendirip deitirmeye alan, giriimci kier olarak istenmesi, okulun da renci yetitirirken tavrn deitirmesine neden oldu. Geleneksel "renme" veya "aydnlanma" okuluna kar "i okulu" akmlar geliti. ocuklarn baz ders konularn bamszca seip kendine zg tekniklerle "yaparak-yaayarak" renmesi esas getirildi. 8. Hayata yaknlk ilkesi Okul ve retim ortam hayattan kopuk, yapay bir ortam olmamal; hayata yakn, oradaki gereklikten uzak olmayan, rencinin hayatla balantsn koparmayan bir yaant sunmaldr. Okul rencileri hayat iin hazrladna gre, oradaki retim de hayatn dorudan kendisi olmaldr. Ders konular, anlatm srasnda verilen mekler hayatn iinden seilmelidir. ocuklara retirken kullanlan dil, oluturulan sosyal ortam vs. gerek hayata yakn olmaldr.

3. "Somuttan sovuta " ilkesi ocuktaki zihin geliimi

somuttan soyuta doru olmaktadr. insan her zaman somut olarak grd, alglad eyleri, oniarn soyut kavramlarla anlatlmasndan daha kolay renir. Bu nedenle, renci mmknse ders konusu olan eya ve nesnelerle dorudan kar karya getirilmeli; bu mmkn olmad zaman o nesne veya olayn modeli, fotoraf veya baka bir simgesi gsterilmelidir. zellikle ilkokul rencilerinde, gzle grp, eliyle tuttuu gerek eyalar daha anlamldr. Bu sebeple retimde rencilere ncelikle somut eyler retilmeli, daha sonra soyuta ulalmaldr. Soyut konularn retiminde somut konulardan faydalanlmaldr.

4. "Yakndan uzaga" ilkesi renciye retilecek

bilgilerin dzenlenmesinde, rneklerin verilmesinde, hem doal hem de sosyal olarak onun en yakn evresinden hareket etmelidir. Bu, sadece yer ve yaay asndan deil zaman asndan da byledir. Yakn zamandan uzaa, yakn aile ve okul evresinden uzaa, yakn ky-kasaba-blge-lke evresinden uzaa ilkesi birok derste rahatlkla kullanlabilir ve bu ilkeye uyma, renmenin dzeyini ykseltir.

5. Tasarruf (ekonomi ) ilkesi Her trl eitim-retim

faaliyeti en az zaman, en az emek ve enerji sarf edilerek, en yksek verim elde edilecek ekilde dzenlenmelidir. Bunun iin de, retim batan sona her ynden plnlanmaldr. Plnsz ve metotsuz olarak yaplan dersler ok snrl olan retim zaman ve imknlarn israf edecei gibi, istenilen dzenli bir renme de salanamaz. Hem retmen retirken hem de renci renirken ekonomik ve pratik metot ve teknikler bulmal, ve hatt

retim ilke ve Yntemleri

97

9-Btnlk ilkesi ocuk bedensel ve ruhsal kuvvetler (dnce, duygu, irade gibi) bakmndan bir btn olarak ele alnmal ve her yn dengeli olarak eitilmelidir. Zaten bedensel ve ruhsal kuvvetler srekli olarak birbirlerini etkilerler ve birbirine baldrlar. Sadece bedeni gelitirip zihn ve ahlk ynler gelitirilmezse, veya bunun tersi durumlarda dengesiz; hem topluma hem de kendine zararl olabilecek insanlar yetimi olur. Bu ilke ayn zamanda bilgilerin birbirine bal ve birbirini tamamlar mahiyette sunulmas demektir. lkokullarda toplu retim uygulamasnn yaplmasnn gerekesi de budur. "lkokul andaki ocuk, varlklar, olaylar ve kendisine retilmek istenen bilgileri bilim dallarna gre sralanm bir halde kavrayamaz. O, genel oarak varlklar ve olaylar toptan alglama durumundadr."

196. retmenler iin nemli sonulardan biri de, renme gl tayan bir renciyi snftaki dier rencilerin renme dzeyine ulatrmaktr. Bir retmen snfnda byle bir renciyle karlarsa aadakilerden hangi yaklam izlememelidir? (2004 KPSS-72)

A) renciyi derste ikili ya da grupla almaya

yneltme

B) n

koul renme eksiklerini belirlenip giderilmesi konusunda okul Rehberlik servisiyle i birlii yapma gerektiini aksi takdiri snf tekrarlamas gerekeceini syleme alma

C) renciye snfn genel dzeyine uymas

D) rencinin hazrbulunuluk dzeyini dikkate

E) Ilgili n renmelerdeki giderilmesi almalarnda ibirliinden yararlanma eksiklikle'rin okul aile

194. Etkili renmenin salanmasnda belirleyici olan etmenlerden biri rencinin baar gdsnn yksek olmasdr. Aadakilerden hangisi, baar gds yksek olan bir renci tarafndan geneilikle sergifenen bir davrantr? (2004 KPSS-67) A) Karlat glklerden ylmama

197.

rencilerin derste rendikleri transfer etmelerine en ok katk getiren etkinlik aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-73) problemleri zmek derste renilenleri kullanma' Ders kitabnda sunulan mekleri tekrarlama rendiklerini bakalarna anlatma Derste zlen problemlerin zmlerini kontrol etme Derste tutulan notlar dzenli hale getirerek deftere yazma

B) Hedeflerini kolay eriilebilecek olanlardan

seme C) D etkenlere snma

A) Farkl
B) C) D) E)

D) Herkes her eyi renemez dncesini

benimseme E) renmi gibi grnerek karlat renme sorunlarn geitirme.

195. Aadakilerden hangisi, renme gdsnn (motivasyon) bir gstergesi deildir ? (2004 KPSS-68) A) renme srecinin rencide yaratt ilgi ve merak uyandrma dzeyi

198. Bir retmen belirti bir konunun renme srecindeki ilk retme rencilerin hedef belirli ncelikle aadakilerden hangisini yapmaidr? (2004 KPSS-74) A) renme gl yaan rencileri rehberlik servisine gndermelidir iin ailelerle grmelidir. okul

B) renme srecinin bireysel ihtiyalar ve

amalan karlama dzeyi C) rencinin baarsna ilikin beklenti dzeyi

B) rencilerin baarszlk nedenlerini belirlemek C) Yneticilerin desteini alma iin yaanan

sorunu okul ynetimine bildirmelidir.

D) rencinin
derecesi

renme

srecinden

doyum

E) Kazanlan davranlarn, retim hedefleri snflamasndaki yeri

D) Kulland yntem, teknik ve ara gerelerde

deiiklik yaparak retme renme srecini farkl biimde tekrarlamaldr. ieriin tutarlln test

E) Eitim hedefleriyle etmelidir.

98

retim llke ve Yntemleri 203. Bireysei farkllklar dikkate almak amacyla retmen snf ii etkinlikleri dzenlerken ncelikle aadakilerden hangisini yerine getirmelidir? (2003 KPSS-3) A) erii bol rnekle desteklemek. B) Farkl yntem ve tekniklere yer vermek

1 99. Aadakilerden hangisi rencilerin gdlenerek yaplan etkinliklere bizzat katlmas sonucu ortaya kabilecek durumlardan biri deildir? (2003 KPSS-10) A) Snfta disiplin sorunlarnn ortadan kalkmas

B) renci

merkezli oluturulmas

bir

snf

ortamnn

C) Snf iindeki etkilerimi en st dzeye

kartmak

C) Verilen bilginin renci iin anlaml olmas D) retmenin bilgi aktarclk rolnn artmas E) Etkinlikler sonucu daha kalc izli yaantlarn olumas 200. Bir retim etkinliinin renci dzeyine uygun olabilmesi iin aadakilerden hangisinin yerine getirilmesi gerekmektedir? (2003 KPSS-4)

D) Her renciye uygun ierik dzenlemek

E) Ders sresini rencilerin ihtiyacma gre dzenlemek

204. retim etkinliklerinde retmenin rencilerine verdii dntn salad en nemli yarar aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-6) A) renci halalarnn zamannda dzeltilmesi B) Bol rnekle etkinliklerin desteklenmesi C) renci retmen etkileiminin salanmas

A) Etkinlikleri rencilerin yerine getirmesini

B)

C) D)
E)

salamak Bireysel alnma etkinlilerine yer vermek Ak ve anlalr bir ekilde ierik organizasyonu yapmak rencilerin farkl renme stratejileri kullanmalarn salamak rencilerin hazrbulunuluk dzeylerini dikkate almak

D) renci dikkatinin srekli olarak st dzeyde

tutulmas E) Snf ierisindeki disiplin sorunlarnn en aza indirilmesi

201. Aadaki renme yollarndan hangisi dierlerine oranla daha etkili ve kalc izli renmeleri satar? (2003 KPSS-5) A) B) C) D) E) Yaparak yaayarak renmek Internet araclyla yenilikleri takip etmek Hem dinlemek hem de izlemek Kaynak kitaplardan okumak Aralklarla tekrar yapmak

205. Snf iinde etkinlikleri gerekletirirken retmen jest ve mimiklerini de kullanmaldr. Bunun salayaca en nemli yarar aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-8) A) rencilerin Dikkat Dankln Engellemek B) Anlatmda eitlilii Salamak C) rencilerin Dersten Sklmasn Engellemek

202. retim etkinliklerinde renci ne kadar etkin rol alrsa baars da o derece artacaktr. Bu balamda renciler retim srecine bizzat katlmaldr. Bu aklama aada verilen retim ilkelerinden hangisiyle dorudan ilikilidir? (2003 KPSS-9)

D) Ierii Daha Ksa Srede Aktarmak E) lletilmek istenen Mesaj Daln Gl Ve Etkili letmek

A) renci

becerilerinin st dzeye karlmasna yardmc olunmaldr salanmaldr yaayarak renmesi

206.

B) rencinin

C) Teorik alt yap btnyle tamamlanmaldr

retim etkinliklerinde renci merkezli yaklam kullanmay tercih eden bir retim kurumu aadakilerden hangisine dierterine oranla daha ok arlk verir? (2003 KPSS-15) A) B) C) D) E) Ibirlikli almalara rencinin ihtiyalarna Konunun ayrntlarna Gerek yaam .sorunlarna st dzey grup etkileimine

D) rencilere

ok kazandrlmaldr

ynl

bak

alar ynleriyle

E) rencilerin ierii btn kavramas salanmaldr.

retim llke ve Yntemleri

99

207. Snf ii etkinlikler dzenlenirken rencilerin ihtiya duyacaklar bilgi ve beceriler, rnekler ve uygulamalar bu dorultuda gerekletirilmelidir. retim etkinliklerinin bu ekilde organize edilmesinin temel nedeni aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-7) A) rencilerin becerilerini karmaya yardmc olmak B) Gerek yaamla kurabilmek st dzeye ilikiyi

210. Bir retmen dersin banda rencilere bir takm resimler gstermi ve onlardan, bu resimlere bakarak o gn ilenecek konuyu tahmin etmelerini istemitir. retmenin bu davran, aadakilerden hangisine en az hizmet eder? (2001 KPSS-116)

A) rencilerin konuya dikkatlerini toplamalarn

salamaya B) C) Dersi gncel olaylarla ilikilendirmeye rencileri derse gdlemeye salamaya

okul arasndaki

C) rencilerin

yetkin olduklar yetitirilmelerini salamak olmak

alanlarda

D) rencilerin derse zihinsel hazrlk yapmasn

E) Daha nce renilen bilgilerle balant kurmaya

D) Kiilik geliiminin olumasnda yardmc

E) rencilerin derse olan ilgilerini artrmak

208. Bir retmen rencilerin snf ii gdiilenmeterini salamak amacyla aadaki alanlardan en ok hangisinden yararlanmaldr? (2002 KPSS-28) A) B) C) D) E) Eitim sosyolojisi Geliim psikolojisi renme psikolojisi Psikolojik antropoloji Sosyal psikoloji

211.

renme-retme srecini uygun ara gereklerle desteklemenin temel amac nedir? (2001 KPSS-65) A) B) C) D) E) Szden ekonomi salamak Dersi elenceli klmak Etkili ve kalc renme salamak Snfla ibirliini gelitirmek renci katlmn salamak

209. rencilerin renme srecine katlmalarn salamada aadakiierden hangisi etkili bir yol deildir? (2002 KPSS-17)

212. Aadakilerden hangisi, renme ortamnda ie koulacak grsel-iitsel aralar seerken dikkat edilmesi gereken ilkelerden biri deildir? (2001 KPSS-66) A) B) C) D) E) rencilerin geliim zelliklerine uygun olma Dersin retim programna uyumlu olma Dil, grnt, ses vb. Asndan nitelikli olmas Uzun sredir kullanlyor olmas renci ihtiyalarn karlayabilmesi

A) rencilerin

ynlendirmek

almalarn

uygun

sorularla

B) Ders sresince rencilere almalarnda

serbestlik salamak C) Katlm gsteren rencilerin bu davrann pekitirmek D) Dersin ileniinden bireysel almalarndan yararlanmak E) ve grup

Katlm gstermeyen rencilerin sorunlaryla ilgilenmek

213.Yeni teknolojilerin ve eitimdeki kullanmlar dikkate alndnda aadakilerden hangisinin gelecekte en yaygn eitim ortam olmas beklenir? (2001 KPSS-67) A) B) Basl eitim malzemeleri Hareketli film

C) D) E)

Etkileimli bilgisayar Hareketsiz film, slayt vb. Radyo ve televizyon

100
BLM 4 RETM YNTEMLER
1. 2. 3. 4. 5. 6. Anlatm Tartma rnek Olay Problem zme Proje tabanl retim Bireysel alma

retim llke ve Yntemleri

rencinin yana, v.s. gre deiir.

renilecek konunun zelliklerine

retim yntemi seimini etkileyen faktrler

Her retim yntemi her derse, her konuya, her renci grubuna, her retim dzeyine uygun olmayabilir. Deiik durumlarda deiik yntemlerin kullanlmas gerekir. Bir retim ynteminin seimini etkileyen faktrler unlardr: 1) Dersin ierii: Dersin iindeki konularn tabiat, ou kez retim ynteminin en kuvvetli belirleyicisidir. Fizik-Kimya derslerindeki baz konular dorudan laboratuar almas gerektirebilir. Edebiyat dersinde baz edebi eserlerin okunup ev devi eklinde hazrlanmas, veya bazen eski metinlerin okunup aklanmas gereklidir. Konu, hangi yntemle en iyi ekilde retilebilecekse, o yntem kullanlmaldr. 2) rencilerin zellikleri: rencilerin ya, cinsiyet, yetenek ve ilgileri, motivasyonlar, ailelerin sosyoekonomik ve kltrel zellikleri, rencilerin iinde yetitikieri evre v.s. yntem seiminde etkili olabilir. Iyi yetimi bir retmen, snflaki rencilerin zelliklerine gre, gerektiinde deiik yntemieri uygulayabilmelidir. Deiik yalarda deiik yntemler kullanlabilir. Eitim, okul-aile ibirliinde srdrlen bir alma olduu iin, ailenin ekonomik ve kltrel seviyesi de farkl yntemleri gerektirebilir. rencilerin zellikleri dikkate alnmadan yaplan ders, havaya anlatlan bir ders, karanla atlan bir ta gibidir. 3) retmenin zellikleri: Ders yntemini retmen setii iin, bu seimde onun zelliklerinin de etkili olaca son derece aktr. Deiik retmen tipleri vardr: teorik tip, dindar tip, ekonomik tip, politik tip, estetik tip v.s. Her tipin deiik yaklam ve davranlar, deiik yntemleri olabilir. Ayrca retmenin ya, cinsiyeti, mezun olduu okul, kdemi, o gnk motivasyonu ve psikolojik durumu da retim yntemi seimini etkilemektedir. Mesel, fen derslerinde laboratuar kullanma ile retmenin yetime biimi, yani mezun olduu okul arasnda bir iliki vardr. Derslerinde soru sorulmasna hi izin vermeyen, hitartma ortam amayan retmenlerde de, bu durum eitli etmenlerden kaynaklanabilir. Bir derste retmenin setii yntem kadar, uygulayaca strateji ve retilecek konu ile renci arasnda nerede durmas gerektii konusu da nemlidir. Bu konuda deiik yaklam ve uygulamalar vardr; bunlardan en idealinin hangisi olduu konusu,

4) retim ara-gerelerinin durumu: Okulda ders aralarnn olup olmamas da retim yntemi seimini etkiler. Bilgisayar, tepegz, slayt projeksiyon, laboratuar, TV-video, iyi bir ktphane gibi bir retim iin ok gerekli olan dersin esas ara-gerelerinin veya yardmc aletlerin olup olmamas dersteki yntem seimini etkiler. Hatt aletlerden baka bina, snf, k, scaklk gibi faktrler de ders yntemi seiminde etkilidir. Resim, mzik, beden eitimi gibi derslerin zel ortam ve aralara ihtiyac vardr. Eer bunlar salanmazsa, ders ynteminde nemli deiiklikler yapmak gerekir.

retmen Merkezti retim

1. 2. Devam zorunluluu vardr. renci sisteme bal olarak ynetilir.

3. retmen konunun uzmandr! her eyi bilir ve

bilgilen renciyi aktarmakla grevlidir.

4. retimde
verilmez. 5.

rencinin

bireyselliin

deer

retmen bilginin otorite oian tek kaynadr. nevin, nasl ve renileceine kendisi karar verir. bireyi gelecee grr. ne zaman

6. 6.retmen, 7. Eitimi
8.

hazrlama olmak

retmen belirlenen retilmesi ile ilgilenir. arasnda iliki kuramaz.

9. renci gemite rendikleri ile renecekleri 10. retim idareci

ve retmen renci iin ise skcdr. iin kolaydr,

renci Merkezli retim

1.
Devam, rencinin sorumluluundadr ve ayrca renci devamn salayaca ortam yaratma zorunluluu vardr. rencinin olgun, bamsz ve gl olduu ve kendi kendini ynlendirecei kabul edilir. renci retmeni rehber olarak grr bilgiyi kendisi aratrr. renci, renen bireysel farklar olan deerli bir varlk olarak grlr ve zengin renme ortamlar hazrlanr. " renci renmeyi renir. Bilgi edinmede zgr olarak, eitli kaynaklara bavurur.

2.

3.

4.

5.

retim ilke ve Yntemleh

101

6.

renci ilgi ve yetenekler dorultusunda neleri ve ne kadar reneceini kendisi seer. Eitimi her trl deime ve gelimelere gre bireyi problem zmeye hazrlama olarak grr renci hem ierii hem de renme yollarn seer, renci konular arasnda yapmasn bilir, ona gre eitilmitir, sentez

Konu, dzenli bir biimde sunulabilir.

7. 8. 9.

s retmen merkezli olduu iin, sunu srasmda retmenin srpriz bir bilgi ile karlamayaca iin retmenin kendine gvenini artrr. s Uygulanmas kolay ve ekonomiktir.3

Sakncal Ynleri s Dinleyenlerin ilgi ve ihtiyalarnn karlanmadn belirlemek gtr ^ Dinleyiciler olduka pasiftir

karlanp

10. retmen ve idareciler iin .zor ama bata renci

olmak zere hepsi iin zevklidir. 214. retim yntem ve teknikleri belirlenirken aadakilerden hangisi dierlerine oranla daha arka planda yer almaktadr? (2003 KPSS-24) A) Snf ortamnn fiziksel yaps B) Okulun gerekli ara-gere donanm C) Kazandrlmas planlanan hedef ve davranlar D) Ders konusunun zellikleri E) Okul ynetiminin istekleri
t

s Dinleyiciler sylenenleri koulsuz kabul etmek durumundadr. st dzey zihinsel zihinsel renmelerin gerekletirilmesi gtr s Uzun ve sk konuma biimi kolayca skc hale gelebilir s Szel iletiime dayanmas nedeniyle somut ve nesnelere dayal bilgileri retmek iin ek aklamalara gerek vardr. 3 Anlatma Ynteminin Edilecek Hususlar s s s s Uygulanmasnda Dikkat

215. Aadakilerden hangisi retmenlik mesleinin yeterliliine katks en az olandr? (2002 KPSS-8) A) Okul ve smftaki davranlar B) Meslektalarla ilikiler C) rencilerle iletiim D) Okul aile ibirliine katk E) zel yaamdaki tercihler

Konular basit, ksa ve z ifadelerle sunulmahdr. Sre iyi ayarlanmaldr. Beden dili, ses tonu etkili kullanlmaldr. Uygun rnekler verilmelidir.

A. ANLATIM YNTEM
r e t m e n i n m e r k e z d e o l d u u b i r ret im yaklamdr. Snf ortamnda bir konunun retmen tarafndan anlatlarak, retilmesi eklinde uygulanr. Sunu yoluyla retim stratejisinde ve daha ok bilgi dzeyindeki hedef alannn kazandrlmasnda kullanlr. En eski retim yntemi olarak kabul edilir.2 Anlatm yntemi bir dersin giriinde, rencileri gdlemek, konularn aklanmasnda, zetlenmesinde ve anlalmas g olan konularn aklanmasnda kullanlr. Anlatm yntemi ksa zamanda, fazla miktardaki konular kalabalk gruplara aktarabilmedeki avantajlardan dolay fazla kullanlan bir yntem olmasna ramen etkili renmeyi salamadaki gc zayftr. nk, renci daha ok pasif durumdadr.2 Yararl Ynleri s Bilgileri kalabalk gruplara sunmak asndan yararldr. s Ksa zamanda daha ok bilgi sunulabilir.

s Soru-cevap ve tartma teknikleri kullanlarak etkisini artrmahdr.

Bu yntemle kullanlan teknikler 1. 2. 1. Seminer Teknii Konferans Teknii Seminer Teknii

Bir konumacnn bir konu hakknda en fazla yarm saat konuma yaparak bilgi vermesi ve daha sonra izleyicilerin konu hakknda konumacya soru sormalar biiminde uygulanan bir tekniktir. Daha ok st dzey akademik almalarda ve lisansst eitim de kullanlr. Konumac konumasn ayakta ya da oturarak yapar, konuma srasnda izleyicilerle iletiim kurulmaz.3 Snfta bir retim teknii olarak kullanlabilir. rnein ilenecek konu ya da konulan nceden rencilere paylatrp, onlarn hazrlklarn seminer biiminde sunmalan salanabilir.3

102
2. Konferans Teknii

retim lke ve Yntemleh

Genellikle br uzmann st dzeyde bilgi gerektiren bir konuda izleyici bir gruba bilgi vermesini amalayan bir tekniktir. Konumann tamamlanmasndan sonra izleyiciler konumacya sorular sorabilirler. Sunu sresi konuya gre esneklik gsterebilir.3 Snf ortamnda bir retim teknii olarak kullanlabilir. Ancak uygulama daha ok konferans vermek zere snfa bir uzman getirilmesi ya da rencilerin konferansn yapld ortama gtrlmesi eklinde uygulanabilir. Her iki durumda da rencilere nceden konferans konusu bildirilmeli, soru sormak iin hazrlk yapmalar, nottutmalar nerilmelidir.3 Anlatm Yntemi ile ilaili zet bilgiler2 s retmen merkezli bir yntemdir. s Sunu yoluyla retim stratejisinde ve bilgi dzeyindeki davranlarn kazandrlmasnda kullanlr. s Dersin giri blmnde, herhangi bir konuyu zetlemede ve bir konu ile ilgili bilgi aktarmada kullanlr. s Bir ok konuyu, ksa srede, kalabalk snflara vermede etkilidir.

217. retmen, aadaki yntemlerden hangisini uzun sre kullanrsa, rencilerin retmerenme srecine etkin katlmn salamada yetersiz kalr? (2001 KPSS-115) A) Bulu yntemi B) Rol oynama yntemi C) Problem zme yntemi D) Soru-yant yntemi E) Anlatm yntemi Tartma Ynteminde Kullanlan Teknikler (Tartma eitleri) Bu tekniklerden bazlar daha sonraki blmlerde aklanacaktr. s s s s s s s s s s s s Byk Grup Tartmay Kk Grup Tartmas^ PaneL Mnazara Beyin Frtnas Zt Panel Sempozyum ember Alt apkal Dnme Teknii Ak Oturum Forum Kollegyum

imdi bunlardan bazlarn (tartma eitlerini) ksaca aklayacak olursak; 1. Byk Grup Tartmas

B. TARTIMAYNTEM
Bir konu yada problem ile ilgili olarak rencileri dnmeye yneltmek, anlalmast g konular aklamak ve verilen bilgileri irdelemek amacyla kullanlan bir yntemdir. Bulu yoluyla retim stratejisinde ve daha ok kavrama dzeyindeki davranlarn kazandrlmasnda kullanlr.2 Bu yntemde soru sorma, konu zerinde dnme, dinleme, kendini ifade etme, ayn konuda farkl grlerin olabileceini anlama ve renilenlerin iselletirilmesi gibi yararlar vardr.

Snf mevcudunun kk gruplara blnemeyecek kadar az olduu 7-10 rencinin bulunduu durumlarda kullanlr. Snfn tamam tartmaya katlr. Tartmay bir lider ynetir. Tartmaya katlanlar birbirlerini grecek ekilde otururlar. Belirli bir zaman iinde nceden belirlenmi konu ile ilgili tartma yaplr. 3 2. Kk Grup Tartmas (Vzlt Gruplar)

216. Aadakilerden hangisi tartma ynteminin en nemli ve belirgin yarardr? (2003 KPSS-29)

A) rencilere

kazandrmak

konuma

alkanln

B) Dnme becerilerinin geliimini salamak C) Demokratik yaama alkanl kazandrmak D) Dinleme becerisi kazandrmak E) Yeni fikirlerin retilmesine olanak tanmak

Tartmalara daha fazla katlm salamak amacyla, byk gruplarn kk gruplara blnmesiyle oluturulur. Bunun iin btn grup elemanlarnn says da dikkate alnarak Grup22, Grup44, Grup6 gibi planlamalar yaplr. rnein Grup66'nn anlam, snf 6'ar kiiden oluan gruplara blnecek ve her grup konuyu 6 dk. fslt ile (dk bir sesle) aralarnda tartacak demektir. Sonuta snftaki tm gruplar konu ile ilgili grlerini aklarlar. Btn gruplar ayn konuyu tarttklar gibi, her grup bir konunun alt boyutlarn da inceleyebilir. 3. Panel Bir konunun eitli boyutlarnn her bir konumac tarafndan akland 3-5 kiiden oluan gruplara

retim llke ve Yntemleri

103

panel denir. Gruptan bir kii lider olur. Grup, izleyici grubun grebilecei ve duyabilecei bir konumda, ortada lider olacak biimde oturur. Lider bir a konumas yapar, konuyu duyurur ve konumaclar tantr. Konumaclara sra ile sz verir. Sorulacak sorularn nceden konumaclara brldirilmesi yararl olur. Konumaclar ya konunun uzmandr, ya da nceden hazrlkl olarak panele katlrlar. nk panelde konumaclarn yazl bir metine bal olarak konumalar pek uygun deildir. Ancak kk notlar alabilirler. Lider zaman zaman ilave sorular sorup, aklamalar yapabilir. Konumalarn tamamlanmasndan sonra izleyenlerin sorulan alnr. Sorular direkt konumaclara yneltilebilecei gibi, lidere verilip, onun ilgili konumacya iletmesi biiminde de organize edilebilir. Son aamada lider bir sonu konumas yapar.3 218.Toplumsa! sorunlan snf ortamna getirerek bu sorunlara zm yollar arayan bir retmen, bir bakan ve be konumacdan oluan bir ekip oluturarak konunun farkl boyutlarna hazrlanp snfta tartmalarn istemitir. retmenin kulland retim teknii aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-119) A) B) C) D) E) ember tartma Kollegyum Sempozyum Brifing Panel

dieri cevap grubudur. Bunun belirlenmesinde istee ballk ya da kura ekme yntemi uygulanabilir. Her iki grup ayrca kendi iinde 3-4-5 ya da 6'ar kiilik gruplara ayrlr. Tartlacak konu snfa duyurulur. Soru grubu soraca sorulan, cevap grubu da muhtemel/sorulabileceini dnd sorularn cevaplarn hazrlar. Bu alma iin snf iinde gruplara 10-15 dk. bir sre verilir. Sre tamamlannca, soru grubu hazrlad sorulan sorar, cevap grubu da bunlar cevaplar. Eer cevap verilmezse soru grubu kendi sorusunu cevaplayabilir. Hatta bu anda bir deiiklikle soru soran grup cevap veren, cevap veren grup da soru soran konumuna geirilebilir. retmen yanltc ve konu d soru sorulmasn ve hep ayn kiilerin soru sormasn ve cevap vermesini engellemelidir.4

4. Mnazara Bir konuda kar fikirlerin tartld iki grubun bulunduu tartmalara denir. Belli bir konunun lehinde ve aleyhinde konumak zere iki grup oluturulur. Toplant ncesi konuya ilikin tm hazrlklarn tamamlayan renciler, kendilerine tannan sre iinde savunduklar grn haklln gstermek ve dier tarafn grlerini ve fikirlerini rtmek iin karlkl konuurlar. Daha sonra kazanan taraf jri tarafndan aklanr. Mnazarada genellikle bir de dinleyici grup vardr. Bu grup beendikleri konumaclar alklayarak jriyi etkilemeye alrlar. Fazla bilimsel olmamakla birlikte bir fikri savunma, sz ustal abuk cevap hazrlama gibi yetenekleri gelitirdii iin sklkla kullanlan bir yntemdir. Ayrca retmen isterse mnazaradan sonra ele alnan konu zerinde byk grup artmas da yaptrabilir. 5. Zt Panel Teknii Genellikle daha nce renilmi konularn tekrarnda uygulanr. Ancak rencilerin nceden hazrlk yaptklar bir konuda da uygulanmas mmkndr. Teknik uygulanrken nce bir lider/ynetici seilir. Sonra grup ikiye blnr. Bu gruplardan biri soru,

6. Sempozyum ki ya da daha fazla konumacnn daha ok bilimsel bir konuyu izleyenlere sunmalar ve sonuta da konunun soru cevaplarla byk grup tartmas biiminde ete alnd bir tekniktir. Konumaclar yzleri izleyicilere dnk biimde otururlar. Bir bakan sra, ile konumaclar ve konularn izleyenlere tantr. Konumaclar oturduklar yerden ya da ayakla/krsde konulann sunarlar. Her bir konumac 10-20 dk. iinde sunusunu yapar. ounlukla bu sunular srasnda dinleyicilerle bir iletiim kurulmaz. Tm konumaclarn sunularn tamamlamasndan sonra bakann ynetiminde izleyicilerin sorulan alnr. Bakan sorunun ieriine gre konumaclarn cevap vermesini salar. Bakann zet konumas yapmasyla oturum bitirjlir. Daha ok bilimsel toplantlarda kullanlan bir tekniktir. 3

7. ember Teknii Genellikle 10-15 rencinin katld, ember eklinde oturarak lider ynetiminde kendilerine sorulan sorular cevapladklar bir tartma tekniidir, ncelikle bir lider ve sorulara verilecek cevaplan not alacak bir sekreter belirlenmesi gereklidir. Tartmaya katlacak 10^-15 renci ember biiminde oturur. Lider, tartma konusu ile ilgili a konumasn yaptktan sonra, katlanlara sra ile sorulann yneltir. Her bif konumacya 1-2 dakikalk konuma sresi verir. Konumalar srasnda hatal cevaplar olursa liderin dzeltmesinde yarar vardr. Gerekli grlrse ikinci br konuma turu daha yaplabilir. Bu srada sekreter verilen cevaplan not almaldr. Tm katlanlarn konumalarn tamamlamalarndan sonra liderin kapan konumas ile tartma sona erer3

8. Ak Oturum Bir grubun nnde konuma yaplmasdr. Panelden fark, yeler bakandan sz alarak konuurlar. Bakan

104

retim ilke ve Yntemleh

yelere sz vererek oturumu ynetir. Tm snf tartmaya katlabilir.2 9. Forum Dinleyicilerinde grlerini aklayabildii, bir konu etrafnda yaplan tartmalara denir. Deiik grlere sahip kii yada gruplarn herhangi bir konudaki sorunlar, tartarak bir sonuca varmak iin yaplr. Toplantya katlanlar, soru sormaya, eletiri yapmaya ve katkda bulunmaya alabilir. Bazen de panelden sonra yaplr.2 Snftaki tm rencileri aktif hale getirir. retmen ya da liderin denetiminde gerekletirilir. n hazrlk ok nemlidir. Tartma srasnda hangi konularda grler alnaca nceden planlanmaldr. Forum tekniinde kii ya da kiiler (renci) bir konu ya da sorun hakknda bilgi verirler. Sununun sonunda dinleyiciler konumaclara sorular yneltir. Bir tartma ortam oluturulur. Kendine soru yneltilen kii o sorunun cevabn verebilecek en yetkili kii olarak aklama yapar.

rencilerin ilgisini ekmesi asndan nemlidir. B ylece renciler benzer problemlerle karlatklarnda nasl davranacaklar ynnde bir deneyim sahibi de olabilirler. Gerek bir olay bulunmamas durumunda da, olas olaylar yazlabilir.3 renci merkezlidir. Analiz etme gc kazandrr. Gerek bir olay zerinde uygulama yapmay retir. Problem zme becerisi kazandrr.

mek Olav Incelemesi Yntemi ile ilgili zet bilailer: Bulu yoluyla retim stratejisinde, Kavrama ve st dzeydeki kazandrmada kullanlr. davranlar

Gerek hayatta karlalan problemler snf ortamnda zlerek renme salanr. -Bulu yoluyla retim stratejisinin kavrama, analiz, sentez ve deerlendirme dzeylerindeki hedef alanlarnn kazandrmasnda kullanlr.

10. Kollegyum Uzmanlarn iki panel grubu oluturarak ayn konuda fkirlerini belirttikleri tartmaya denir. iki panel grubu vardr. Birinci grup uzman kiiler, ikinci grup ise rencilerden oluur. Uzman kiiler tartmaya katkda bulunarak aklamalar yapar.2 Tartma Yntemi ile ilaili zet bilailer: s rencileri herhangi dndrerek, konular bilgileri farkl ynlerden yntemdir. bir konu zerinde aklamay ve verilen tanmay salayan bir

219. Gerek hayatta karlalan problemleri snf ortamna getirerek tartma ortam aarak zm yollar bulmaya alan retmenin kullamld retim yntemi aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-46) ) B) C) D) E) rnek olay yntemi Gsteri yntemi Proje yntemi Soru-Yant yntemi Problem zme yntemi

s Bulu yoluyla retim stratejisinde ve kavrama dzeyindeki hedeflerin kazandmlmasnda kullanlr. S rencilere karlkl konuma, anlay, ho grl olma gibi zellikleri kazandrr.

D. PROBLEM ZME YNTEM

Bireylerde st dzey dnme becerilerinin geliimini salamay amalar. renciler problemin zmnde bireysel ya da grup iinde sorumluluk alrlar. Dnme srelerinin kullanlmas iin zengin frsatlar salanr. Problemin tek bir zm yolu yoktur. rencilerin bilgi toplama ve problem zmede etkin rol almajar salanm olur. Problem zme, istenilen hedefe varabilmek iin etkili ve yararl olan ara ve davranlar trl olanaklar arasndan seme ve kullanmadr. Problem zme, bilimsel yntem, eletirisel dnme, karar verme, sorgulama ve yanstc dnme gibi terimleri iermektedir. Bu yntem, bir problemin zmnde, genelleme ve sentez yapmada kullanlr. 2 s Aratrma Yoluyla renme Yaklam'nda kullanlr, s Bilisel alann uygulama, analiz ve sentez ve deerlendirme basamaklarnda davran gelitirmede kullanlr.2

C. RNEK OLAY NCELEMES

Gerek hayatta ortaya kan problemlerin snf ortamnda zmlenerek renmenin gereklemesine dayanan bir yntemdir.2 rnek olay yntemi olmu ya da olmas muhtemel bir olayn rencilere sunulmas ve sonrasnda rnek olay iindeki problem erevesinde sorulan sorularla tartma ortam oluturulmas esasna dayal bir yntemdir. rnek olay yazl metin biiminde olabildii gibi, senaryo biimindeki filmler, gazetelerden, anlardan, eitli kitaplardan alnm paralarda olabilir. Sunulan rnek olayn gncel yaamdan, olmas,

retim lke ve Yntemleri

105

Problem zme ynteminde aadaki basamaklar kullanlr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Problemin hissedilmesi (farkna varma) Problemi tanmlama Problemin zmne (hipotezler) oluturma ynelik denenceler

E. PROJE TABANLI RETM YNTEM

rencilerin grup olarak yada bireysel olarak bir problem yada senaryo zerinde yerine getirdii bir tr problem zme etkinliidir. Bu yntemde genelde rencinin bireysel ve grup olarak gerekletirdii renme etkinliinin sonucunda bir rn yada performans ortaya koymas sz konusudur. renci merkezli renmeyi temel alan bu yaklamda renci ders senaryolar ierisinde, st dzey dnme, problem zme, yaratclk, bilgiyi yeniden dzenleme, sorgulama, irdeleme gibi atmalar yaparak etkim renmeye ular. Proje tabanl renme yaklamnda retmen planlama ve organizasyonda arka planda yer alr ve rehberlik yapar. Deerlendirme rne ve srece ynelik olarak yaplr. retmen ve renciler deerlendirmeyi birlikte yaparlar.2 John Devvey'in lerlemeci eitim ilkelerinden yola klarak gelitirilmitir. Ara-gere yapm, renme, alma, estetik nitelikli projeler olabilir. Proje Temelli renme Ynteminin zellikleri2 --. s Proje tasarsm retmen ve renci birlikte yapar. s Proje temelli renmede tek zm yoktur. Birden fazla zm yolu zerinde allr. S Konular derinlemesine renilir. s renciler bireyse! ve grup hande alr ve ibiriii, sorumluluk, paylama gibi zellikler geliir. s Aratrma, sorgulama, yaratclk, problem zme gibi st dzey zihinsel beceriler kullanlr. s Sre ve rn birlikte deerlendirilir. s renciyi hayata hazrlar. rencinin bamszln kazanmasn, ekip halinde alabilmesini ve problem zme yeteneklerini gelitirir. 222. rencilere ilgi ve yetenekleri dorultusunda aratrma ve bireysel projeler zerinde alma olanaklar sunulmaldr. Aadakilerden hangisi, bu gr benimseyenlerin ulamak stedii sonulardan biri deildir? (2004 KPSS-79)

Veri toplama, analiz ve yorumlama Denenceleri test ederek doruluklarn bulma zm uygulama ve nerilerde bulunma

Yukarda verilen basamaklar John Dewey tarafndan gelitirilmitir.

Problem Czme Yntemi ile ilaili zet bilailer: s -rencinin problem zme srecinde trl alternatifleri gelitirerek, bilimsel yntemi ve problem zme aamalarn kullanarak renmesinin salanmasdr. s -Bulu yoluyla retim stratejisinde uygulama dzeyindeki hedef alantarnn kazandrlmasnda etkilidir.

220. Aadakilerden hangisinin temel zellii bireylerde st dzey dnme becerilerinin geliimini salamaktr? (2003 KPSS-26) A. B. C. D. E. Problem zme birliine dayal alsna Laboratuvar almalar Demostrasyon Inceleme-aratrma

221. Aadakilerden verilen zelliklerden hangisi probleme dayal renmenin zetliklerinden biri deildir? (2001 KPSS-120)

A) Mantksal dnmeyi ve anlaml renmeyi

gerekletirme B) Gdlenmeyi ve etkin katlm salama

A) renci problemlerinin zmnde bireysel ya

da grup iinde sorumluluk alma sonuca ulamasn istemesi frsatlar salama

B) retmenin sonucu syleyerek rencilerin bu C) Dnme srelerinin kuilanlmas iin zengin

D) Tek bir zm yolunun olmamas E) Bilgi toplama ve problem zmede etkin ro! alma

C) Dnme becerilerini uygulama olanaklar

yaratma D) renmeyi renme becerilerini gelitirme E) Bilisel alann bilgi basamandaki renmelerin kazanlmasna alma

106

retim Ilke ve Yntemleri

223. Aadakilerden hangisi Proje Tabanl renme yaklamnn kullanld eitim uygulamalarnn temel zellikleri ierisinde yer almaz? (2003 KPSS-20) A. B. C. D. E. Bir senaryo erevesinde rol dalmlar: Sre ve rnn birlikte deerlendirilmesi Snf ii ve d aratrmaya dayal etkinlikler Sabi! bir ierie bal konular listesi ibirlikli alma

226. Aadaki retmen davranlarndan hanisi rencilerin etkin katlmn, zendirme gc asndan en zavftr?

A) lkenin genel ynleriyle tantlacan gruba

brakmas

B) Sunuta, nelerden yararlanabileceine ilikin

mekler vermesi C) Tm ltlerin retmen tarafndan belirlenmesi D) rencilerin seimlerini dikkate almas

224.

I. almalar genellikle bir senaryo erevesinde

yrtlr

E) Bireysel katkya ve ortak rne bakacan belirtmesi

II. renciler grup halinde Ya da bireysel olarak

sorumluluklarm yerine getirirler III. sre sonunda ortaya bir rn konulur

F. BREYSEL ALIMA YNTEM

rencilerin yeteneklerine gre ilerlemelerini salamak, bamstz alma alkanl kazandrmak amacyla kullanlr. Bir rencinin bir konuyu yaparak yaayarak renme yoludur. renciler bir konuyu kendi bana renmek istedii ya da kendi bana almak istedii zaman kullanlr. Aratrma-inceleme yoluyla retim modelinde ve tam renme modelinde kullanlr. Uygulama, analiz, sentez dzeyindeki davranlar kazandrmada kullanlr. renilecek bilginin belli olduu, fakat renme yollarnn eitli olduu durumlarda kullanlr. Tam renme Modelinde ve Aratrma-inceleme Yoluyla retim Stratejisinde kullanlr. 6 zellikleri

IV. Deerlendirme de ortaya konulan rn kadar

renme sreci de nemlidir. Yukarda zellikleri verilen renme yaklam aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-23) A) B) C) D) E) Bulu yolu stratejisi Yanstc dnme Proje Tabanl renme Tmevarma renme Tam renme yaklam

225. ve 226. sorular aadaki bilgilere gre yantlaynz. (2001 KPSS-50-51) Bir retmen vatandalk dersinde "nsan Haklarn Engelleyen Etmenler" konusunu ilerken snf 4 ya da 5'erli gruplara ayrm ve bu etmenlerden birini inceleyerek bu sorunlarn zm iin neriler getirmesini istemitir. Gruplara, setikleri etmenleri ve zm nerilerini anlatrken sergi, drama, gazete, pano vb. Hazrlama yoluna gidebileceklerini sylemi; almalar hem bireysel hem de grubun ortak almalarna bakarak deerlendirebileceini belirtmitir.

renci merkezlidir s

Yaparak yaayarak

renmeyi esas alr s kazandrr s

Bamsz alma alkanl

renci kendi hznda ilerler S

rencilerin kendi renme yollarn kullanmasna imkan verir6 Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler S s Ama ve konu iyi belirlenmelidir. alma plan oluturulmaldr rencinin yapt almalar dosyalanmaldr Dosya renciyle birlikte deerlendirilmelidir Gerekli dzeltmeler yaplmaldr6

225. retmen aadaki retme yaklamlarndan hangisini kullanmaktadr? A) B) C) D) E) Gzlem yoluyla renme Proje temelli renme Yanstc dnme Benzetim (simlasyon) yoluyla renme Yaratc drama

s s s

retim lke ve Yntemleri

107
tekniklerini
BREYSEL RETM TEKNKLER s Bireyselletirilmi retim s Programl retim s Bilgisayar destekli retim

227. Aadaki durumlardan hangisi iin renciye proje ya da ev devi verilmesi daha nemlidir? (2002 KPSS-3) A) B) C) rencilerin bo zamanlarn deerlendirmede Konularn tekrar edilmesinde Konulann gnlk yaamla ilikilendirmesinde bamsz hazr alma bulunuluk yeterlilii dzeyini

BLM 5 GRETM TEKNKLER

Balca retim snflandrlabilir.1
GRUPLA RETM TEKNKLER Beyin frtnas Gsteri
/

aadaki
SINIF DII RETM TEKNKLER Gezi Gzlem Grme Sergi Proje dev

gibi

D) rencilere
E)

Soru-cevap Drama Rol Oynama Benzetim Alt apkal Dnme Teknii

kazandrmada rencilerin ykseltmede

s s

Mikro retim Eitsel oyunlar

228. Aadaki durumlardan hangisi iin renciye proje ya da ev devi verilmesi daha nemlidir? (2002 KPSS-15) A) rencilerin bo zamanlarn deerlendirmede B) Konulann tekrar edilmesinde C) Konulann gnlk yaamla ilikilendirmesinde

A. GRUPLA GRETIM TEKNIKLERI

1. Beyin frtnas Bir konuya zm getirmek, karar vermek, hayal yoluyla dnme ve fikir retmek iin kullanlan yaratc bir tekniktir.1 s Sra d fikirlerin aklanmasna frsat verir Grupta problem zmekle grevlendirilen yeler mmkn olduu kadar ok fikir ileri srerler. Fikirler ile ilgili yorum, eletiri yaplamaz fikirler katlara yazlr sonrada zerinde artma yaplr. Bir ana fkre ulalmaya allr2 S Snrlayc olmayan bir yol izlenir.

D) rencilere

bamsz hazr

alma bulunuluk

yeterlilii dzeyini

kazandrmada

E) rencilerin ykseltmede

s Sre snrlamas vardr. Doal konuma yaplr iyi-kt, doru-yanl gibi yarglamalar kullanlmaz. Fikirlerin niteliinden ok nicelii nemlidir.2 s Gruptaki herkes fkrini syleyebilir. Dncelerin retilmesine ve gelitirilmesine nenrT verilir. zendirici bir ortam oluturularak katlmclann serbest konuabilmeieri salanr. Dncelerin ifadesi srasnda eletirilere frsat verilmez. 229. Aada verilen durumlarn hangisinde, beyin frtnas teknii verimli bir biimde uygulanamaz? (2004 KPSS-82) A) Sre boyunca fikirler dzeltilip ynlendirilirse d verilirse yol izlenirse fikirlerin aklanmasna deer

B) Sra

C) Kullanlan yaklamda smrlayc olmayan bir

D) Sre asndan snrllk getirilirse E) Gruptaki herkese sorular ynetilirse

108

retim lke ve Yntemleri

230. Bir soruna zm bulmak amacyla, bireylerin eletiriye yer vermeyen bir ortamda dncelerini akladklar, orijinal fikirlerin retimini salamay hedefleyen retim teknii aadakilerden hangisidir? (2003 KPSS-27) A) B) C) D) E) Tartma Benzetim Rol yapma Beyin frtnas Soru-cevap

zellikle spor, fen, mzik ve sanat alanlarnda kullanlmaktadr. Gze ve kulaa hitap ettii iin renme dzeyi yksektir. rencilerin ilgilerini ekmektedir. Gsteri ksa ve rencilerin anlayaca hzda olmaldr. Analiz, sentez, deerlendirme dzeyinde davranlarn kazandrlmas amalanmamaktadr. 233. Aadakilerden hangisi snf ii etkinliklerde arlkl olarak gsterip yaptrma tekniine yer veren bir retmenin hedefleri arasnda yer almamaktadr? (2003 KPSS-25)

A) rencilerin olaylar analiz edebilmelerim

231. Belirtilenlerden hangisi "beyin frtnas" tekniinin baars engeller? (2002 KPSS-25) A) Dncelerin retilmesine ve gelitirilmesine nem verilmesi B) Dncelerin nitelie de nicelie de nem verilmesi salamak

B) rencilerin yaparak yaayarak renmelerini salamak C) Psiko-motor becerileri kazandrmak D) renilen bilgilerin uygulamasm salamak E) Beceri geliimini salamak 234. Aadaki durumlardan hangisi iin gsterip yaptrma yaklam uygundur? (2002 KPSS-24) A) B) C) D) E) Devinisel (psikomotor) beceri kazandrma Olgu ve olaylar aklama Kavram gelitirme Bamsz alma alkanl kazandrma ibirlii ve paylam artrma

C) zendirici bir ortam oluturularak katlmclarn

serbest konuabmelerinin salanmas nlenmesi, braklmas deerlendirilmenin

D) Dncelerin ifadesi srasnda eletirilerin

sonraya

E) Dncelerin ifadesinde bireylerin ynlendirilmesi, grlerin dzenlenmesi

232. Amacr, ksa srede ok sayda fkir retmek, sorunlara zm getirmek ve yaratcl gelitirmek olan etkinlik aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-108) A) B) C) D) E) Problem zme Beyin frtnas Gdml tartma Gsteri (demonstrasyon) Grupla retim

3. Soru-cevap retmenin konuyla ilgili nceden hazrlad sorular snfta rencilere sormas ve rencilerin cevaplamas yntemidir. retmen rencilerin dnme ve yorum yapmalarna olanak salayan sorular hazrlamaldr. Bu teknik, konunun ne kadar anlald hakknda dnt verir. renci soru sorulaca iin srekli hazr haldedir. Soru Sorarken Dikkat Edilecek Noktalar s Sorular tm snfa sorulmal, biraz beklenmeli, daha sonra cevab verecek rencinin ad sylenmelidir. Bylece rencilerin tm oruyu dinleyecek ve cevaplamaya alacaktr. s Soruyu yalnzca bir rencinin cevaplamasna izin verilmelidir. s Cevap iin uygun yeterli zaman tannmaldr.

2. Gsterip yaptrma Bir ilemin, bir deneyin nasl yapldn, bir aragerecin yada makinenin nasl altn retmenin nce uygulama yaparak, gstererek ve aklayarak sonrada renciye yaptrarak renmeyi salad bir yntemdir. Daha ok psiko-motor davranlarn, Bilisel alann uygulama basamann, karmak baz olaylarn gsterilerek renilmesinde kullanlr. En etkili yn bir becerinin ustaca ve en uygun bir ekilde nasl yaplabileceinin retilmesidir, 2 Bu nedenle rencilerin yaparak yaayarak renmeleri salanr. Genellikle psikomotor becerileri kazandrmak amacyla kullanlr. renilen bilgilerin uygulanmasn gerektirir. Ama beceri gelitirmektir.

s rencilerden tam cevap beklenmelidir. retmen nemli noktalar aklamak iin soruyu cevaplamamaldr. Eer renci soruyu cevaplamakta glk ekiyorsa bir baka rencinin ona yardm etmesi salanmaldr.

retim llke ve Yntemleri

109

rencilerin bir konu zerinde dnmelerini salar. rencinin ne dndn ifade etme frsat verir. yi anlalmayan noktalar akla kavuturur. Dzeltilmesi iin frsatlar oluturur. rencilerde szl anlatm becerileri gelitirir. Doru cevap veren rencilere "iyi", "gzel", gibi szlerle pekitirilmeli, yanl cevap veren rencilere "imdi hatrlayamadn, arkadan iyi dinle sana tekrar soracam" gibi szler sylenmelidir. Doru cevaplar hemen pekiirilmelidir. Doru cevaplar iin ipular verilmeli, yanl cevaplar dzeltilmelidir. Mmkn olduunca farkl trden sorular sormaya dikkat edilmelidir. Bunlar; Kapal ulu bilgiyi yoklayan sorular, ilikisel-birletirici sorular, geniletme-ak ulu sorular eklinde olabilir. rnek; Geniletme- Trafik kazalarn nlemek iin neler nerirsiniz? Kapal ulu- stanbul'u kim fethetmitir? likisel- Problem zme ile aratrma- inceleme yaklamlar arasndaki ilikiyi aklaynz

237. rencilerin snf ortamnda bildikleri konular zerinde ksa konumalar yapmasn isteyen retmenin ulamak istedii temel ama aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-45) A) Szdaarcn zenginletirmek B) Tartma kurallarn retmek C) Yaantlarn paylalmasn salamak D) Szl anlatm becerisini gelitirmek E) rencilerin salamak heyecanla ba edebilmesini

235. Dersini iferken bir renciye soru soran ve bu renciden yanh yant alan bir retmenin aadakilerden hangisi izlemesi gereken en uygun yoldur? (2004 KPSS-71) A) Ceza kullanmas

4. Rol Oynama Rol yapma teknii; bir fikir, durum yada olayn bakasnn kimliine brnp o kii gibi davranmaya almasdr. Burada rencinin neler syleyecei nceden belirlenmitir. nceden renciye roln nasH canlandrlaca konusunda rehberlik yaplr. Rol yapma bittikten sonra durum yada olay snfa tartlr. Ayrca rol yapan renciye neler hissettii sorulur. Bu teknikte sadece problemin zm deil kattanlarn insan anlamas, insan ilikilerinde olumlu tavr gelitirmeleri ve empati yoluyla bakalarn anlamalar salanr. 5. Drama Doalama, rol oynama ve tiyatro tekniklerinden yararlanarak rencilerin yaanty, bir olay, bir fikri veya soyut bir kavram oyunsu srelerle canlandrmasdr. Bir tiyatro oyununun sahneye konuluundaki gibi dramada renciler kendilerini o atmosferin iinde hissederier. Drama rencilerin hangi durumlarda nasl davranmalar gerektiini yaayarak reten bir tekniktir. Drama ynteminden birok derste yararlanlr. rnein: Tarih dersinde ilka konusu ilenirken renciler kendi aralarnda grup oluturur. Giyim, mekan, insan ilikileri, retim gibi konularda hazrlanarak snfta bunu oynayabilirler ve sonuta konuyu tartrlar. Drama da yer alan renciler bir anlamda olayn bir paras olurlar. Drama onlara roln oynadklar kiiliklerle konuma olana salar Drama bireysel deneyimlerin gelimesine katk salar. renciler duygularn, davranlarm, fikirlerini ve ilikilerini gelitirirler. Dramann genel olarak iki tr vardr. Bunlar doal drama ve biimsel dramadr.3 Doal dramada oyuncular kendilerini diledikleri gibi ifade ederler. Ama bireylere serbest konuma alkanl kazandrmak, onlarn duygu ve dncelerini kendi szckleriyle istedikleri gibi

B) rencinin,

doru yantt bulmasn salayacak baka bir soru yneltmesi

C) renciye, yanl yant verdiini sylemesi D) renciye doru yant veren rencileri rnek gstermesi E) rencinin sz hakkn kstlamas

236. retim srelerinde, rencilerin bir konu zerinde dncesini ve dncelerini ifade etmesini salamada, iyi anlalmayan noktalar aa karmada, dzeltmesi iin frsatlar y ar at ma da ve p ek i ti rm e i le memde kullanlabilecek en uygun yntem ve teknik, aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-83) A) B) C) D) E) Anlatma Problem zme Soru-yant Tartma Bireysel alma

110

retim lke ve Yntemleh

aklama yapmalarna imkan salamaktadr. 3 Kendilerini gelitirirler, ara gere gerektirmez. Bicimsel drama daha ok yetikin bireylere yneliktir. Bunda oyunlar daha ciddi ve planldr. Oynanacak oyun ya da hikaye, oyuncular tarafndan paylalm, provas yaplmtr. Her iki drama trnn pek ok eidi vardr. Bunlar arasnda serbest oyunlar, hikayeleri sahneleme, resimlerle hikaye sahneleme, radyo ve TV haber ve yaynlarn taklit etme ve glge oyunlar doal dramaya rnek olabilir. Kuklalar, pandomim ve dier baz oyunlar da biimsel dramaya rnek verebilir.3 Dramann, biimsel drama tr olarak kabul ediiebilecek bir biimi de yaratc dramadr: Yarac dramay genel hatlar ile inceemekte yarar vardr. Yaratc Drama Yaratc drama, bilisel, duyusal ve psiko-motor becerileri kazandrmada etkili olabilen, nceden hazrlanm bir metin olmadan rol alanlarn kendi yaratclk zelliklerini kullanarak oluturduklar rolleri sunduklar bir retim yntemidir.3

mevcut problemin zm konusunda grler retmeleri istenilmektedir. Bylece birey giydii apkann gerektirdii biimde dnce retmeye alt iin, dncenin sadeletirilmesi gerekletirilebilmektedir. Uygulama srasnda apkalar deitirilerek, istenildii anda baka bir dnme biimine gei mmkn olabilmektedir. Teknik, alt farkl renkte apka ve bunlara yklenen anlama gre gr oluturma esasna dayanmaktadr.3 apkalarn renkleri ve zellikleri aadaki gibidir; Beyaz apka: Tarafsz Krmz apka: Duygusal, kiisel Siyah apka: Ktmser Sar apka: yimser Yei! apka: Yeniliki, retken Mavi apka: Serinkanl, analizci 8. Mikro retim retmen eitimde kullanlan ve az saydaki rencinin grup almalaryla gerekletirdii.-. bir tekniktir. Dersler ksa tutulur. Her renci konusunu sunar, sunu video, teyp vb. kayda alnr. Dersten sonra sunu birlikte izlenir ve tartlr ve deerlendirilir.2 Yz yze eitimin gerekletirildii snf ii uygulamalar kapsayan bir tekniktir. 6 239. Hizmet ncesi retmen eitiminde kullanlr. renci saysnn az olmas nemlidir.

s Rol oynama ile drama arasndaki fark; Rol oynamada birey, baka birinin kimliine brnerek dnyaya bakasnn penceresinden bakmaya alr. Drama da ise bireyde gelecekte veya baka ortamlarda karlaabilecei durumlara muhtemel zm yollarn oynayarak hazrlkl olmay ierir. 6. Benzetim rencilerin bir konuyu gerekmi gibi ele alarak zerinde alma yaptklar bir tekniktir. Gerek ortam ve aralar kullanlarak yaplmas tehlikeli ve pahal olan durumlarda bavurulmas gereken bir yntemdir. Gerek durumlar model yada sanal ortamda (bilgisayar) yaratlabilir. Uak eitimi, kadavra zerinde ameliyat vb. Bu teknikte bilgisayardan ska yararlanlr. renme dzeyi olduka yksektir. Yava renen renciler iin faydaldr. 238. adaki yntem ve teknikler dikkate alndnda hangisinde retmen etkinlii dierierine oranla daha baskndr? (2003 KPSS-28) A) B) C) D) E) Gsterip yaptrma rnek olay Tanma Benzetim Dz anlatm

Dersler 515 dk. tutularak oluan sre iinde

kaydedilir. Kaydedilen sre snf iinde izlenerek tartlr.

retim becerileri gzlem ve dntlere gre

tekrarlanr bylelikle bu beceriler gelitirilmeye allr.

Yukarda zellikleri sralanan retme renme ynteminin ya da tekniinin ad nedir? (2004) A) B) C) D) E) Mnazara Programl retim Bireyselletirilmi retim Mikro eitim Grme

240. retmen adaylarnn snfta sunduu dersin video kaytlarma bakiarak davran dzeftme ve gelitirme yntemine en ad verilir? (2002 KPSS19) A) B) C) D) E) Ekiple retim Mikro retim ibirliine dayal retim Birebir retim Programl retim

7. Alt apkai Dnme Teknii rencilere yeni fkr retmenin yollan retilmeye allmakta, rencilerden dncelerini kullanlan apkalarn gerektirdii biimde ortaya koymalar ve

retim ilke ve Yntemleh

111
somut yaantlar salamak ve okul-yaam arasndaki ba kurmak amacyla yaplan planl ziyaret tekniidir.2 Gezi iyi planianmaldr. Gezi yaplacak kurumdan ve okul mdrlnden izin alnarak gezi programnn btn boyutlar rencilerle birlikte planlanmal ve yrtlmelidir. Gezi sonular snfta tartlmal ve raporlatrlmaldr. zellikle duyusal davranlarn kazanlmasnda etkilidir.

9. Eitsel oyunlar renilen bilgilerin pekitirilmesini ve daha rahat bir ortamda tekrar edilmesini salayan bir tekniktir. renciye neeli ve rahat ortam salanmakta, snf ii almalara da deiiklik getirmektedir. Konular oyuna dntrlerek ilgi ekici duruma getirilir. 2 Kart oyunlar, bilmeceler, bulmacalar buna rnektir.6

B. BREYSEL RETM TEKNKLER

1. Bilgisayar Destekli retim 241.Eitsel gezilerin temel amac aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-47) A) Bo zamanlar deerlendirmek B) renciler arasnda yardmlamay gelitirme C) Ilk elden somut yaantlar salama D) rencilerin hazr olu dzeyini ykseltme E) rencileri snf ortamnn monotonluundan kurtarmak

Bilgisayar retiminde retmene yardmc bir retim arac olarak kullanlr. s renciler iin, renkli, hareketli, animasyonlu olarak hazrlanan eitim CD leri aracl ile renme zevkli ve ilgi ekici hale gelir. s Bilgisayar retmenin yerine geen bir ara deil, retmene yardmc olan, retimi tamamlayc bir destek aracdr 2. Bireyselletirilmi retim (Keller modeli)

renci merkezli bir retim tekniidir. retmenin rol renci merkezli renme etkinlikleri dzenlemektir. rencinin renme hzna bal olarak retim tasarlanr. rencilerin retim etkinliklerinden sorumlu olmalar amalanmaktadr. Programl retim ve bilgisayar destekli retim bu yaklama hizmet eder. rencilerin bireysel ayrlklarna gre farkl almalar yaptrlmasn gerektirir. Bir snf oluturan renciler arasndaki renme ve bireysel farkllklarnn giderilerek her renciye hzna uygun retim yaplmas srecidir. renme stili, tarz nemlidir. Yaplmas gereken bireysel almalar; * s s V Dnml gnlk almalar, Beceri elitirme almalar Planl grup almalar Dzey gelitirme almalan yaplr.

2. Gzlem Bir nesneyi, durumu gzleyerek dorudan bilgi edinme yoludur. Uygulama basamandaki davranlann kazandrlmasnda kullanlr. rencilerin gerek hayat iinde ya da yapay ortamlarda (laboratuar, snf) olaylar, nesneleri, insanlar bir plan dahilinde izlemeye dayal bir tekniktir. Belirli bir nesne, olay ya da durumla ilgili bilgi toplamak amacyla yaplr.2 Dorudan bilgi edinme yollarndan biridir. Uygulama basamandaki davranlarn kazanlmasnda bavurulabilir.

zellikleri; Yetersizlik ve eksiklikleri tamamlamada kullanlr Beceri gelitirmede kullanlr Bireysel hzda ilerlemeyi salar

3. Sergi rencilerin, renme srecinde rettikleri rnlerin deerlendii ve paylamay salayan bir tekniktir. Hazrlanan rnler; snf sergileri, fuarlar, iir, kitap, resim, heykel sergileri gibi etkinliklerle ortaya konulur. Bu teknikte rencilerin yaratcl, retkenlikleri, becerileri gelitirilir ve renme sreci ile ilgi ekici, doyum salayc bir anlama kavuur. renci ayn zamanda yaparak-yaayarak ve planl i yapma alkanlklar kazanr2 renme ara ve rnlerini gezip grmek, tanmak amacyla yaplr. 6

C. SINIF DII RETM TEKNKLERJ

1. Gezi
Okul ve snf almalarn tamamlamak, nitede geen konular doal ortamnda grmek, rencilere ilk elden

4. Ev devi rencilerin snf dnda yapt ek renme etkinlii olarak gerekletirilir. Eksikleri tamamlamak, davranlar pekitirmek ve gelitirmek, gelecek konulara hazrlk yapmak amacyla kullanlr. Her renciye ayr ayr dev verilebilecei gibi grup devleri de verilebilir. 6

112
devlerin zellikleri s dev ak, net ve anlalr olmal

retim llke ve Yntemleh

YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. retmen Adaylar in Konu Anlatml KPSS Ankara: Pegem A Yaynlar 2004 Oktaylar, Hasan Can. retmen Adaylar in Konu Anlatml, rnek zml KPSS. Ankara; Yarg Yaynevi, 2004 Tapnar, M. Kuramdan Uygulamaya retim Yntemleri. Elaz: niversite Kitabevi, 2004 Snmez, V. Program Gelitirmede retmen Ei Kitab. Ankara: An Yaynclk. 2001 Demirel, zcan. Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat. Ankara: Pegem Yaynlar, 2003 Tan, eref. KPSS Eitim Bilimleri Ankara: Empati Yaynevi, 2004

s renciye ncelikle snfta anlad ve rendikleri konularn tekrarn ve altrmasn yapmaya dnk dev verilmelidir, s s s devlerle ilgili renciye annda dnt verilmelidir. E n o k o k u l d a k a z a n l a n d a v r a n lar n pekitirilmesini salamak amacyla kullanlr. Mutlaka eitsel bir deer tamaldr.

2.

3. 4. 5. 6.

s dev, rencinin bireysel yapabilecei ierikte verilmelidir. Zor ve karmak devleri yapamayan renciler bakalarndan yardm istemekte ve bu srede olumsuz psikolojik d ur um la r yaamaktadrlar. s dev, rencinin geliim dzeyine uygun ve normal sre iin verilmelidir.2 5. Grme renme konusuyla ilgili bilgileri uzman kiilerden alarak snf ortamnda aktarmaya dayal bir tekniktir. Uzrnan kii snf ortamna getirilebilir veya grme ziyaret etme eklinde gerekletirilir. Uzman kiinin aklamalar ve bilgileri konuyu yaayan birisi olmas sebebiyle daha gereki ve etkileyici olabilir.2 242. Aadakilerden hangisi rencilere verilen ev devlerinin en ok kullanld durumdur? (2003 KPSS-30)

A) rencinin ho zamanlarn

deerlendirmelerini salamak.

B) renciler arasnda iletiimi kuvvetlendirmek.

C) Okulda kazanlan davranlarn pekitirilmesini

salamak. salamak.

D) Ailedeki dier bireylerin de renmeye katksn

E) renci baarsn daha ok lmeyle yapmak.

243. Bir retmen dev verirken, aadakilerden ncelikle hangisine dikkat etmelidir? (2001 KPSS-113) A) B) C) D) E) Eitsel deer tamasna Uzun zaman almamasna Konusunun yakn evreyle balantl olmasna Bilgi toplamay gerektirmesine Bireysel olarak yaplabilmesine

Program Gelitirme

113

GR Eitim insan temel alr ve onun renmesiyle balar. renme yetenei olmadan eitim olmaz. Eitimin balangc, insann insan olarak evresiyle etkiletii gne kadar uzanr. Birey davranlarnn hemen tamamn bakalanyla etkileerek, onlar gzleyip taklit ederek renir. Bu anlamda birey, doduu andan balayarak evresinin etkisindedir. Bakalarnn etkisi altnda yeni davranlar kazanmas onun eitilmesi demektir Eitim Bireyin davrannda kendi yaants yoiuyla ve kastl olarak istendik deime meydana getirme srecidir.(1) Formal Eitim (Kastl Eitim) Bireyin kendisi ya da bir bakas tarafndan kazanlacak davranlarn planlanp kontrol edildii eitimdir. Planl, amalt ve dzenli bir ekilde gerekleir. nformal Eitim Bireyin farkma varmadan gerekletirdii renmelere denir. Bunlar karlatrmal olarak yle aklanabilir;e FORMAL ETM INFORMAL EGITIM Amal ve planldr Amal ve planl deil, geliigzeldir. ounlukla retmen Planl olmad iin, tarafndan planlanr, bulunulan ortama gre retim yoluyla ekillenir gerekleir Balangtan sonuna Bireyin yaad kontroll kadar kontroll yada kontrolsz her ortamda gerekleir ortamlarda gerekleir ounlukla okul vb. yerlerde oluur iyerinde, arkada grubu iinde, okulda, ksaca yaamn her annda oluur Olumlu davranlar yannda istenmeyen davranlarda oluabilir

sreklidir, yaam boyu devam eder, yaantlarla kazanlr. Zaman ve yer asndan snrszdr ve her eyden nemli olarak da kltr oluturur. retme ise renme etkinliklerini ynlendirme ya da klavuzlama iidir. Eitim kurumlarnn ilevleri drt ana balk altnda toplanabilir; I.Toplumsal (Kltr aktarm) 2. Siyasal (Ynetici yetitirme) 3. Ekonomik (insan gc yetitirme) 4. Bireyi gelitirici (Bireylere i, ura verir, ilgi alanlarn gelitirir) Program Gelecekle ilgili yaanlmas istenenlere ulamak iin, elde bulunan imkanlar dzenlemektir.(1) 5. Bireysel, toplumsal ve kltrel yaamn her alannda "bilinli, dzenli, planl ve yntemli" insan abalarnn ve etkinliklerinin ana esi durumuna gelir. Bu tr abalarn ve etkinliklerin en youn olduu alan, kukusuz, "eitim"dir Eitim program Bireyin okul ii ve okul d planl tm eitim etkinliklerini iine alan renme yaantlar plandr.9 6. Eitimin hedeflerine ulamak iin yaplacak etkinlikler dizgesine eitim program denir

Ama, bireylere olumlu davran kazandrmaktr

Formal eitimin gerekletii ortamlar iinde okulun ayr bir nemi vardr. Okulda bireyler ounlukla retim yoluyla davran kazanrlar. O halde retim nedir ? retim Bu davran deiikliini okulda planl ve programl bir ekilde yaplmas srecidir. s formal eitimin birey dndaki unsurlarca kontrol edilmesidir. s Bireyin bir bakas tarafndan eitilmesidir.(1) Eitim her yerde, ancak retim daha ok okulda yaplmaktadr. Eitim sreci, ok boyutludur,

renen, yaam boyu devam eden srele srekli renme arzusunda olan bireydir. Bireyi renme srecinin temeline aldmz ve onu bir renen olarak grdmz kabul edebiliriz. Okulda ifadesi ile okul iinde yaplan tm etkinlikler ile snfta retilen tm dersleri iine alan retimi, okul dnda derken de okul evresinde ve program d etkinlikler olarak dile getirilen rtk program etkinliklerini kapsad sylenebilir. Eitimde planlanm etkinliklerin nemi byktr. Eitim bir bakma kastl kltrleme yolu olarak grldnden eitim programlarnn planl olmas gerei bu deyile kendiliinden ortaya kmakladr. renenlere renme yaantlar salamak eitim programlar aracl ile olmaktadr. retim Program Eitim program iinde nemli bir yeri olan okuldaki dersler ve bununla ilgili etkinliklerle snrlandmlm o!an bir klavuzdur.9 Bireye kazandrlmas dnlen davranlarn ne olduu, bu davranlarn nasl kazandrlacann, kazandrlp kazandrlmadnn nasl anlalacann gsterildii dokmana denir.1

114

Program Gelitirme

Ders Program retim program kavramnda sz edilen dersler iin hazrlanm bir programdr. Bir baka deyile, retim programn oluturan derslerin planland ve bu planlama iinde derslerin amalan, ierikleri, renme-retme etkinlikleri ve deerlendirme esaslarnn yer ald bir klavuz plan olarak tanmlayabiliriz.9
7

244. Eitim, bireyin davrannda yaantlar yoluyla istendik deimeler oluturma srecidir. Bu tanmda, "istendik" szc ile anlatlmak istenen temel koul aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-93) A) B) C) D) E) Eitimin hedefleriyle ilgili olma Bireyin isteklerini dikkate alma Gncel gereksinimleri karlama Bireye fziksel g kazandrma Toplumsal yardmlamay artrma

Bir ders ierisinde hedeflerin bireylere nasl kazandrlacana ilikin etkinliklerin dzenlendii planlardr.(4)

Her program kavramn btn olarak dndmzde unlar sylenebilir. En geni kapsaml program eitim programdr. Bu program retim programn iine almakta, ders programlan da retim programn oluturmaktadr.

PROGRAM GELTRMENN FELSEF TEMELLER Felsefe, bir okul iin dnce tarzn, grleri, inanlar yanstt ve hedef ile ierii etkilediinden program gelitirmede nemli bir yer tutar. Felsefe, kiisel inan ve deerlerimizle ilgilenmemize, kim olduumuzu, var olma nedenimizi ve bir lde nereye gideceimizi anlamamza yardmc olur. Gerek bireyi, gerekse toplumu ve konu-alanm ele ahrken neye nem verileceinin temelinde felsef gr ve tutumlar vardr. Felsefe, gerein temellendirilmesine dayal bir ba kurma sreci ve bu srecin sonunda elde edilen rnlerin dirik bir btndr. Temel olarak drt felsefeden sz edilebilir Bunlar;(3) 1. dealizm (dealistlik) dealist gr gerekilii ruhsal sayan bir felsefe retisidir. Geree giden yolun sadece bilimsel yntem olduunu kabul etmez; sezgisel dncenin de bilimsel tutum kadar nemli olduunu savunur. Bu grte deerler mutlaktr ve deimez bir yapya sahiptir; gerek bilgi ise akln rn olan bilgidir. iyi, doru ve gzelin evrensel olduunu savunan bu gre gre, rencilere yaayan deerler ve bu deerlerle nasl yaayaca retilmelidir. Idealizmde gerek akldr ve madde bir bakma onun rndr. Gereklerle ilgili olarak, bir yargnn doruluu, sz konusu yargnn dier yarglarla uyumasna baldr. nk idealist grte tutarllk kavram nemli bir yer tutar. Bu gre gre okul kltrel miras oluturan deerleri retmelidir. (esasicilik)

Program Gelitirme Eitim programnn hedef, ierik, renme-retme sreci ve deerlendirme eleri arasmdaki dinamik ilikiler btndr.(3)

Bir eitim programnda yer alan drt temel enin birbirleri arasmdaki ilikiler btnne program gelitirme denir. Bu drt e; 1. Hedef 2. Ierik 3. renme-retme sreci 4. lme ve deeiendirme (snama durumlar) Hedef Yetitirilecek bireyde bulunmas uygun grlen eitim yoluyla kazandrlabilir istendik zelliklerdir.(2)

erik Bir programn iinde bulunmas gereken konularn dzenlenmi btndr.*2* renme-retme Sreleri Eitim durumlandr. Belli bir zaman sresi iinde bireyi etkileme gcnde olan d artlardr.<2) lme ve Deerlendirme (snama durumlar) rencide gzlenmeye karar verilen istendik davranlarn kazanhp kazanlmad hakknda bir yargya varma iidir.(2)

2.

Mfredat Bir dersin yalnzca nitelerinin ve konularnn belirlendii listedir. Konularn dzenei olarak da ifade edilir.(4)

Realizm (Gerekilik) Bu gre gre varolan her ey gerektir. D dnyann insan alglarndan bamsz olduu varsaymndan hareket eden gerekilikte, maddenin varlna olan inan temeldir. Bir savn ya da inancn doruluu, dile getirdii nesne ya da olgunun var olmasna baldr. Duygu ve arzulardan te akla baml olmas, bu gr modern bilimin temelini oluturan nesnellii yanstmasna olanak vermitir. Gerekiler, idealistlerin ngrdkleri gibi zihnin

Program Gelitirme

115
Sosyal ve demokratik yaam gelitirme yetitirmek

kendi dnyasn yaratmas yerine, insan zihnnin yaad evre ile bilgi alveriinde bulunduunu varsayarlar. Gereki gr temelde idealist gre kart olarak oluturulmu bir grtr. (Daimicilik, Esasicilik)

245. I.

II. Zihinsel adan st dzeyde sekin bireyler

III. Toplumu yeniden yaplandrarak gelitirmek

IV. Bireylere zihinsel yetilerini gelitirmelerinde

Pragmatizm (Yararclk) Yararclk, 19. yzylda Amerika'da ortaya kan bir felsefi akmdr. Yararcln z, bir dncenin, bir kavramn ya da bir kuramn bir eylem plan ya da tasarsndan baka bir ey olmadn ve doruluun da yalnzca bu dncenin baarsndan olutuu grdr. Bu grte nyarglarn yeri yoktur. W, James'e gre yararclk; Amprizm'den daha kkl ve daha az sorunla karlaacak bir yntemdir ve deneyim felsefesinin daha aklc ve eletirici bir uygulamasdr. Bir fikrin, bir inancn ve bir hipotezin sonularn deerlendirerek gerdee varma yoludur. Yararclk, insan deneyimine dayandmdan eilim ama ve yntemlerinde esneklie, srekli deneme ve dzeltmelere olanak tanr. Buna bal olarak eitimde k noktas konu deil ocuktur. ocuun tm yaam bir btn olduundan eitim; yaama hazrlktan te yaamn kendisidir. Bu gr benimseyen eitim anlaynda bireysel zellikler ve ocuun etkin katlm nemlidir.(llerlemecilik ve yeniden kurmaclk) 3. yardmc olmak Aadakilerin hangisinde bu vurgulamalar n plana karan eitim felsefesi akmlar doru sralanmtr? (2004 KPSS-87) I A) Daimicilik B) Yeniden kurmaclk C) Ilerlemecilik D) lerlemecilik E) Esasicilik II Esasicilik lerlemecilik Yeniden Kurmaclk Daimicilik Daimicilik III ilerlemecilik Esasicilik Esasicilik Yeniden Kurmaclk Yeniden Kurmaclk IV Yeniden Kurmaclk Daimicilik Daimicilik Esasicilik lerlemecilik

EGITIM FELSEFELERI
Eitim de dier bilimler gibi nereye ynelecei konusunda felsefeden yararlanmaldr. Eitime yn veren drt temel felsefe vardr; 1. Daimicilik 2. Esasicilik 3. lerlemecilik 4. Yeniden Kurmaclk Bu drt felsefeden her biri kklerini daha nce ad geen drt temel felsefeden alr. Daimicilik-realizmden, esasicilik- idealizm ve realizmden, lerlemecilik ve yeniden kurmaclk- yararclktan (pragmatizm) ilham alr. Yeniden kurmacln bazen varoluulukla da ilgisi vardr. 1. Daimicilik (Prennialism) Bu gr savunanlar eitimin evrensel nitelikteki belli gereklere gre ekillendirilmesi zerinde dururlar. Bunlara gre insann doas ve ahlaki ilkeleri deimez. nsanlarn bu deimez gereklere gre yetitirilmesi gerekir. Eitim; salam ve doru karakterli insan tipi yetitirme iiyle ura vermelidir. nsan doasnn en nemli yan akldr. Bu nedenle, eaitimde insan zihninin gelismesine (entelektel egitime) nem verilmesi gerekir. Daimicilik grnn temel ilkeleri unlardr: s s s Deimeyen Evrensel Bir Eitim Entellektel Eitim Eitim hayaln bir kopyas deil, ona hazrlktr.

4. Existentialism (Varotuuluk) Varoluu gre gre eilimin amac zgrlklerin artmasdr. Her bir rencinin, kendi deerler sisteminin zgrce ve yetikinlerin zorlamas olmaszn gelitirilmesine izin verilmeli ve yardmc olunmaldr. Fakat bu grn eilim srecine yaklamndaki kesin tutum, bilgi dzeyi, eitim sreci, birey- grup etkileimi, retmen ve renci konularna ilikin varolan uygulamalar reddetmesi onun uygulanabilirliini zorlatrmaktadr. Bu nedenle, bu gr sistematik bir eitim kuram olarak grmeyenlerin says olduka fazladr. Bylesi bir yaklamda retmenin rol; ne rekabet eden bir kiilik olarak hizmet eden idealci ve bilgi veren gereki, ne de sorun yaratan durumlarda danman olarak hizmet eden yararc bir davran kalb deildir. Varoluu retmen; yardma gereksinim duyan rencinin yardmna koan ve kiiliin gelitirilmesine yardm etme zorunluluunda olan bir kiidir.(Yeniden kurmaclk)

116
s

Program Gelitirme

ocuklara ve genlere dnyann hem manevi hem de maddi gereklerini tantacak bilgiler verilmelidir. s Byk kitaplar (klasik eserler) eitimi

edileceine inanlmasdr.Sosyal ve demokratik yaam gelitirmeyi ama edinir. PROGRAM TASARIMI YAKLAIMLARl
/

2. Esasicilik (Essentialism) Esasicilik, bir felsefeye dayal olmaktan ok dorudan doruya bir eilim hareketi olarak ortaya kmtr. Bu gre gre insanlar eitilmi olarak kabul edebilmek iin btn insanlarn sahip olmas gereken esaslar vardr. Esasiciler daha ok programlarn konu alan zerinde durur ve zamann tecrbesinden gemi kalc temel konularn ve deerlerin seimine nem verirler. retmen otoritesinin snfta yeniden yerine oturtulmasn savunurlar. Bu gre gre gemiten gelen temel bilgi ve deerlerin nemli yanlan korunup yeni kuaklara retilirse, yeni kuaklar iin gemiin baarlar stne daha mkemmel bir uygarlk yaratabilirler. Bu grn dayand temel ilkeler unlardr: s renmenin doasnda ok sk alma ve ou zaman zorlama vardr. s Eilimde ve retimde giriim renciden ok retmende olmaldr. / Eitim srecinin zn, konu alannn ok iyi zmlenmeni oluturur. s Okulda zihinsel disiplin yaklamnn geleneksel yntemleri kullanlmaldr. 3. lerlemecilik (Progressivism) llerlemecilk, pragmatik felsefenin eitime uygulandr. Pragmatik felsefe, deimeyi gerein esas olarak grr. Bu nedenle de eitimin srekli bir geliim iinde olduu ne srlr. Eitimciler yeni bilgi ve evredeki deimeler nda politika ve yntemlerini ayarlamaya hazr olmaldr, eitimin z topluma uyum, d dnyaya uyum deil; tecrbenin srekli olarak yeniden ina edilmesindedir. 4. Yeniden Kurmaclk (Retonstrctionism) Bu eitim akm, ilerlemeciliin bir devam olup son gelien akmlardan biridir. Akmn dayand felsefe yararciktr (pragmatizm). John Devvey, Isaac Bergson ve T. Brameid bu akmn temsilcilerindendir Bu akmdaki temel grlere gre eitimin amac, toplumu yeniden dzenlemek ve toplumda gerek demokrasiyi yerletirmek olarak kabul edilmektedir. Bu gre gre eitim; ak seik bir sosyal reform hareketi gelitirmede nemli aralardan biridir. Eitim yeni bir toplumsa! dzen yaratmaya girimelidir. Bu akmn bir grne gre de toplumsal deimede temel sorumluluk okullardadr. Bu ite esas g retmenlerdedir. Okul yeni bir toplumsal gelimeye imkan verecek biimde gelecee ynelik olmaldr. Bu akmn nemli zellii, eitimin davran bilimlerinin bulgularna dayal olarak, yeniden ina

Eitim program tasarm, bir programn hangi elerden oluacann ortaya karlmas srecidir. Program tasarm, endstriyel tasarm kavramnda da olduu gibi retimin dzenlenmesini anlaml bir btnlk iinde ele almay amalar. Eitim programlar tasarmlann gelitirmede genelde temel yaklam izlenmektedir.3 Bunlar; 1. Konu Merkezli Program Tasarmlar 2 renen Merkezli Program Tasanmlan 3. Sorun Merkezli Program Tasarmlar Btn yaklamlarda programn eleri ayndr. Fark, bu elerin dzenlenii, eler aras ilikiler ve temele alnan deerdedir. 5 1. Konu- Merkezli Program Tasarmlan Eilim uygulamalarnda en yaygn kullanlan bir tasarm eklidir. Okullarda uygulanan eitim programlarnn byk bir ounluu bu tasarm yaklamyla dzenlenmitir. Bu yaklam drt ana ekilde grlr. Konu Tasarm: Akln, insan farkh klan bir, unsur olduuna ve bilginin aranmas ve elde edilmesinde buna gerek olduuna inanlmasdr. Disiplin Tasarm: Bu yaklamda eitim program, akademik disiplinler zerinde younlamasna karn, asl yine de konu tasarm ile ayndr. Bu yaklamda konularn ne ekilde verildii ve hu bitgilerin nasl kullanlabilecei nemli grlmektedir. Geni Alanl Tasarm: Konular manta uygun bir ekilde bir araya getirmektir. Bu ekilde farkl dersler olan corafya, ekonomi, politika, antropoloji, sosyoloji ve tarih bir araya getirilerek sosyal bilgiler dersi oluturulur. lkemizde de son ilkretim (1-8) programlarnda Tarih ve Corafya, Sosyal Bilgiler ad altnda birletirilmitir. Daha ok ilk ve orta okullarda uygulanmaktadr. SreTasarm: Her konu iin ayr ayr renme yollarn dzenleme yerine, tm konular iin ortak bir renme yolunu n plana karan bir tasarm yaklamdr. "Eletirici dnce" bu yaklamn en nemli rnlerinden biridir. Burada ama, rencinin en iyi ekilde nasl reneceidir.

Program Gelitirme

117
konularn
3.

2.

renen Merkezli Tasarmlar rencinin programn merkezi olduu ve her konunun ona gre dzenlenmesi gerektii grdr. Programn elerinin organize edilmesinde hareket noktas renci ilgi ve ihtiyalardr.

evresi ile programdaki birbirleriyle badatrlmas,

Cekirdek (CORE) Tasarm: Bu tasarm da

Cocuk Merkezli Tasarmlar: rencinin ilgisi ve ihtiyalar n plandadr. "kii yaadn renir" gr, bu yaklamn ana dncesidir. Sadece etkin, hedeflere dayal ve deneyim ierisine kk salan renme, istenilen davranlara dnebilir. Yasant Merkezli Tasarmlar: ocuklarn ihtiyalar ve ilgilerinin nceden tasarlanamayaca fkri n plandadr. Bu nedenle eitim program tm ihtiyalar nceden belirlemez, bizzat retmen her renciye uygun olan. uygulama alannda vermelidir. Romantik (RadikaO Tasarmlar: Savunucular. okulun ilev ve grsnn tamamen gzden geirilip deitirilmesinin gerektiini ileri srmierdir. Bu tasarmclardan Pestallozzi "kiiler kendilerini en iyi kendi doatarnda bulabilir" demitir. Kimi savunucular daha da ileri giderek, velilere ocuklarm okula hi gndermemelerini, nk bizzat okullarn rencinin gelimesini engelleyici olduunu ileri srmlerdir. Hmanistik Tasarmlar: Bu tasarmclar, hmanistik psikolojiyi n planda tutmulardr. 50'li yllarn davransal psikolojisi ve eitim program tasanmlarna tepki olarak ortaya kmtr. Bu psikolojik yaklamda insan davran basit bir etki-tepki ilikisinden ok daha karmak olduu ileri srlmtr. 3. Sorun Merkezli Tasarmlar Sorun merkezli tasarmlar rencilerin toplumsal sorunlar, ihtiyalar, ilgi ve yetenekleri zerinde durur. Bu tasarmclar hayatn gerek problemlerini n planda tuttuklar iin kiinin durumunu da gz nnde bulundururlar.

konu merkezlidir ve genel eitim zerinde odaklamtr. renen merkezli program tasarmna pekyaknl yoktur. Tasarmlar, renci sisteme girmeden nce yaplr. Toplumsal Sorunlar ve Yeniden Kurmaclk Tasarm: Butasarmclartoplumun sosyal, politik, ekonomik gelimelerinin program tasarm ile balants konusu zerinde ilgilenirler. Program tasarm ile eitimcilerin, toplumun iyiletirilmesine katkda bulunabileceklerine inanrlar. Konu alann merkeze alan tasarmlarn felsefi temellerinin idealizm ve klasik realizm olduu ve dayand eitim felsefesinin ise daimicilik ve esasicilik olduu sylenebilir. Eitim program, her bir konu alannn kendine zg yaps ile ele alnarak dzenlemelidir. Konu alan deseninde rencinin sadece bilgiyi kazanm olmas, renmesi iin yeterli grlmektedir. PROGRAM GELTRME MODELLER Yaplacak i$ ve islemlerin sras program gelitirme modellerinin ortaya kmasna neden olmutur. Programda bulunmas gereken temel eleri ortaya koymak iin yaplan ilemler farkllamaktadr. En yaygn olan program modelleri; 1. Taba modeli 2. Tyler modeli 3. Taba, Tyler modeli 4. Sre yaklam modeli 5. Sistem yaklam modeli 6. Yeniliki durumsal model 7. MEB modeli 8. Demirel modeli 1. Taba Modeli Amalarn belirlenmesini, ihtiyalarn belirlenmesinden sonra ister. Program gelitirmede tmevarm yaklamn ele alr. Model aadaki basamaklar ierir. A. B. C. D. E. F. G. htiyalarn belirlenmesi Amalarn belirlenmesi Ieriin seimi ieriin dzenlenmesi renme yaantlarnn seimi Neyin nasl deerlendirileceinin saptanmas Program elerinin sras ve ilikilerinin kontrol

Yasam Sartlar Tasarm: Bu tasarmla, eitimciler rencilerin kavraylarn gelitirmekte ve "gerek" dnya ile ilgili sorunlar konusunda genelleme becerisi kazanmalarnda yardmc olmaktadrlar. Bu tasann, ana varsaym zerine kurulmutur. 1. Toplumun deien yaam ortamna uyum salamas ve bu amaca ulaabilmek iin eitimde yaplmas gerekenlerin ortaya konmas, 2. Konular, toplumun yaamna gre dzenlenecekse rencinin iinde bulunduu

118

Program Gelitirme

2. Tyler Modeli Amalarn belirlenmesini amalarn kaynaklarn ve szgelerini belirledikten sonra istemektedir. A. Birey, toplum, konu alan programn kaynan oluturur. B. Kaynaklardan hareketle ortaya konulabilecek olas genel amalara Birey, Toplum, Konu Alan kaynaklk eder. Eitim felsefesi ve renme psikolojisi szgecinden geirildikten sonra kesinlemi retim amalarna karar verilir. C. Olas genel amalarn renme psikolojisi ve eitim felsefesinin szgecinden geirilmesi D. Kesinlemi retim aralarnm belirlenmesi E. renme yaantlarnn salanmas F. renme yaantlarnn dzenlenmesi G. renme yaantlarnn ynlendirilmesi H. renme yaantlarnn deerlendirilmesi 3. Taba-Tyler Modeli Her iki modelin ortak ynleri ele alnarak gelitirilmi bir modeldir. Rasyonel Planlama modeli olarak da bilinir. Modelin ileyi plan aadaki gibidir. 3

5. Sistem Yaklam Modeli Wulf ve Schave tarafndan gelitirilen bu model aamada ele alnmaktadr. 2 A. Problemin tanm: Amacn belirlenmesi, Komisyon yelerinin seimi B. Gelime: Amalarn davranlara dntrlmesi, uygun ders planlarnn yazlmas, retim materyallerinin gelitirilmesi, renme ortamnn desenlenmesi C. Deerlendirme: Sonularn deerlendirilmesi ve srekli dnt salanmas 6. Yeniliki Durumsal Modet Skillbeck tarafndan gelitirilmitir. Oku! merkezli program gelitirme anlayna odaklanmaktadr. Aada verilen ilemlerin yaplmasn gerekli grmektedir;1 A. Durum zmlemesi B. Amalar C. renme-retme program desenleme, uygulama D. Deerlendirme 7. MEB Modeli Trkiye'de Milli Eitim Bakanl tarafndan kullanlan program gelitirme modelidir. Aada verilen aamalar izlemektedir; A. ereve-ama-sre, komisyonlarn oluturulmas, ihtiyalarn belirlenmesi B. Hedefler C. Ana konu balklar D. retim stratejileri, nite planlar, ders kitaplar, retim materyalleri E. Alan testi, hizmet ii eitim, genel uygulama, genel deerlendirme F. Alan testinden sonra dzeltme, genel deerlendirmeden sonra tekrar 8. A. B. C. D. E. F. Demirel Modeli htiya saptama, analizi-deerlendirilmesi Hedeflerin belirlenmesi, uzak, genel, zel, taksonomik snflama Ierik seimi, dzenlenmesi renme ortamnn dzenlenmesi, oklu ortamlarn seilmesi Programn denenmesi, sonucun deerlendirilmesi, Alan testinin uygulanmas Bir yl uygulamadan sonra tekrar veya gene! uygulama

BALA RENME HTYALARI BELRLEME GENEL AMALARI BELRLEME AMALARI SAPTAMA I^AANTILARINI BELRLEME RENME YAANTILARINI DZENLE DEERLENDRME YAP ER SE ERI ^ SONU YETERL Mi? " Evet DZENLEME

Ayrntl Ileri Formle et

Havr NOT; Dnte zellikle yer verilmitir.

Ilemleri Tekrar Belirleme Bitir

4. Sre Yaklam Modeli Stenhouse tarafmdan ortaya konan ve daha ok retmenlerin ders plan yapmalarndaki yaklamlardan yola klarak gelitirilen modeldir. Model drt aamadan olumaktadr. 1 A. Genel Amalar B. Ierik Balam C. renme Durumlan D. Deerlendirme

PROGRAM GELTRME SREC Program gelitirme ilemi bir sretir. Bu sre srasyla yaplmas gereken baz ilemleri ierir. Bunlar,1 A. Program Gelitirmenin Planlanmas

Program Gelitirme

119
retmenler ve alandan niversite retim elemanlar s Dilbilim uzman Program Danma Grubu Program alma grubuna danma yapacak uzmanlardan oluur. Gerektiinde katlmas gerekenlerdir. Bunlar; s Eitim Psikologu s Eitim Sosyologu s Eitim Felsefecisi s Eitim Ekonomisti s Eitim Denetisi s Eitim Teknolou s letiim Uzman 2. Program Gelitirme alma Plan Program gelitirme srecinde hangi ilemlerin, ne zaman ve ne kadar srede gerekletirileceini belirleyerek birzaman takvimi hazrlanr.6 3. htiya Saptama Program gelitirme srecine ihtiya saptama almalaryla balanr. 63 ? Toplumun beklentileri ve ihtiyalar nelerdir? ? Bireyin ihtiyalar nelerdir? ? Konu alan ile ilgili ihtiyalar nelerdir? 4. Hedef Yazma Hedef yazma ilkelerine uygun olarak ifade edilir.6 Hedefler gzlenebilir ya da llebilir arenci davranlar olarak ifade edilir.6 5. erik Analizi Yapma Somuttan soyuta, basitten karmaa, bilinenden bilinmeyene, Dorusal programlama, sarmal programlama, modler programlama, piramitsel programlama, ekirdek programlama, proje merkezli programlama6 Daha sonra renme konular ve hedef alanlar arasndaki ilikiyi kurmak amacyla belirtke tablosu yapma 6. Eitim Durumlarn Hazrlama retim stratejileri, yntem-teknikler, zaman, sre, retim hizmetleri, ara-gere 7. Snama Durumlar a. izleme Testi Yada Performans Testi b. Hazrlama: Her nite iin renme eksikliklerini belirlemek amacyla snama durumlar oluturma 6 Dzey belirleme Testi Hazrlama: Birka nite sonunda (ara snav) ya da dnem sonunda (yl sonu snav9 renci renme ve baar dzeyini belirlemek iin snama durumlar oluturma 6

6. C. D. A.

Program Tasars Hazrlama Programn Denenmesi Programn Deerlendirme PROGRAM GELTRMENN PLANLANMASI

Planlama kendi iinde yedi alt basamaklardan olumaktadr. 1. alma gruplarnm oluturulmas 2. Program gelitirme alma plan 3. Ihtiya saptama 4. Hedefyazma 5. Ierik analizi yapma 6. Eitim durumlan hazrlama 7. Snama durumlar 1. alma Gruplarnn oluturulmas

Program gelitirme birok kiinin ibirlii iinde almasm gerektiren bir ilemdir. Bu belirlemeler altnda alma gruplarn grupta toplayabiliriz. Bunlar;3 I. GRUP: Program karar ve koordinasyon grubu II. GRUP: Program alma grubu III. GRUP: Program danma yeleri grubu Program Karar ve Koordinasyon Grubu Hangi alanlarda program gelitirme almalannn yaplacana karar verilir. > lkede baat olan eitim felsefesinin bu programlara yanstlmas salanr. > Hazrianan programlar kabul yada deitirmede karar organ olarak grev yapar. > Tm program gelitirme almalarnda koordinasyonu salar. > Grupta Bulunan yeler unlardr; V Milli eitim Bakanl temsilcileri. s Program gelitirme alan uzman(niversiteji>' s retmen rgtlerinin temsilcileri S Konu alan uzmanlar ve temsilcileri^ / Veli temsilcileri. s renci temsilcisi lkemizdeki tm eitim almalar, her dzeyde eitim programlarnn hazrlanmas ve gelitirilmesi MEB sorumluluu altnda yrtlmektedir. Bu nedenle program hazrlamada en yetkili organ MEB ve buna bal olan Talim Terbiye Kurulu'dur. Program alma Grubu Programn hazrlanmas, uygulanmas, deerlendirilmesi, ve gelitirilmesi aamalarnda srekli grev yapan bir gruptur.

>

Grupta / s /

bulunan yeler; Program gelitirme uzmanj \ Eitimde lme ve deerlendirme uzman Konu alan uzmanlar (Alt ve st snf dzeylerinden, yakn ders alanlarndan^ ^"

c.

120
8.

Program Gelitirme 249. Aadaki kurumlardan hangisi ilk ve orta retim okullarnda okutulan dersler ve bu dersler ile ilgili program, kaynak kitap ve ders saatleri konusunda yetkili en st kuruldur? (2001 KPSS-86) A)
6

Program Deneme -Dzeltme ve Sonular Raporlatrma Programn piJot okullarda bir yl sreyle uygulanmas, uygulama sonularna gre dzeltmelerin yaplmas 6 9. Program Uygulama Program ulusal dzeyde uygulanr.

Milli eitim uras Milli eitim mdrl Tefti kurulu bakanl ilgili genel mdrlk Talim terbiye kurulu

B) C) D) E)

246. Eitim program gelitirmek amacyla oluturulan ekipte, aadakilerden hangisinin bulunmas zorunlu degildir? (2001 KPSS-34) A) B) C) D) E) Okul yneticisi Program gelitirme uzman lme ve deerlendirme uzman Konu alan uzman Bran retmeni

250. Program gelitirme almalar hangi etkinlikle balamaktadr? (2003 KPSS-110) A) B) C) D) E) ihtiyacn saptanmas Hedeflerin belirlenmesi Eilim durumlarmn organize edilmesi Deerlendirme ltlerinin belirlenmesi ieriin organize edilmesi

247. "Eitim programnn srekli olarak gelitirilmesi gerekir." Aadakilerden hangisi bu anlaya uygun deildir? (2001 KPSS-36) A) ilk uygulamada yzde yz renme salayacak etkinlikte program hazrlamann ok g olmas

HTYA SAPTAMA htiya, savunmaya deer bir amacn gerekletirilmesi iin gerekli ve yararl olan husus ya da gl istek olarak ifade edilmektedir. Programn hazrlanmas iin bir program ihtiyacnn ortaya kmas ve bu ihtiyacn en iyi ekilde karlanmas iin de gerek ihtiyacn ne olduunun saptamas lazmdr.3 ihtiyacn analiz edilmesi ile ilgili farkl yaklamlar vardr. Bunlar aada zetlenmitir. 3 1. Farklar Yaklam Bu yaklam gzlenenle beklenen baar dzeyleri arasndaki fark ortaya karr Bu yaklama gre ihtiya; beklenilen beceri dzeyi ile gerek/varolan beceriler arasnda farkla ortaya kar. Bu farkn boyutu mevcut bir problemin varln ya da yokluunu da ortaya koymaya yarar. Normlar ve standartlardan yararlanlarak ihtiyatan doan problemin ortadan kaldrlmas yollar aranr. Okul ortam ve eitim birimleri genellikle bu yntemle ihtiya deerlendirmesi yoluna gider. 2. Demokratik Yaklam htiya, toplumdaki bask gruplarnn isteklerinden hareketle ortaya kar. Birok insann ihtiya deerlendirme sreci iinde olmas insan ilikileri ve halkla btnleme zelliine sahip olmas bu yaklamn en nemli zelliidir. Yksek sayda insan grubunun katlm ihtiyac belki ok geerli klar; ama, bu o ihtiyacn ok deerli olduu anlamna gelmez.

B) Okullarn brokratik bir yap ierisinde

rgtlenmi olmas C) Eitim teknolojisinde ilerlemeler kaydedilmesi D) Konu alanlarndaki bilgi birikiminde nemli deiiklikler olmas E) Bilginin srekli ve birikimli olarak deimesi

248. Aadakilerden hangisi retimi planlama ve uygulamada zaman dikkate alma amacyla yaplacak bir alma deitdir? (2001 KPSS-38) A) Yllk planda, nite veya konularn srelerini dikkate alma planlama alma

B) nite veya dersleri sresi iinde bitecek ekilde C) Resmi tatil ve zel gn veya haftalar dikkate D) Uzun zaman alacak etkinlikler iin hazrlklar
nceden yapma E) Yetitirilmeyen etkinlikleri ev devi olarak yaptrma

Program Gelitirme

121

3. Analitik Yaklam Gelecekte ortaya kmas olas durumlardan yola karak ihtiyacn belirlenmesi srecidir. Mevcut durumdan yararlanlarak gelecee ynelik durumlar hakknda karar verilir. Bu yaklamda eletirel dnceden yola klarak zm aranr. 4. Betimsel Yaklam Belirli olgu ya da eitim yaantlarndan ortaya kan durumla ilgilenilir. Bir nesnenin yokluu, eksiklii ile ortaya kan zararla o nesnenin varlnn ortaya koyaca, salayaca yarardan hareketle ihtiya belirlenir. htiya Belirleme Deerlendirme Teknikleri 1. Delphi teknii-Anket gelitirme 2. Progel-Dacum Teknii 3. Gzlem 4. Meslek Analizi 5. lme aralan-Testler 6. Grme-Grup toplantlar 7. Kaynak tarama a. Literatr tarama b. Raporlar deerlendirme c. Mevcut program inceleme 251. Eitim bilimleri olannda gefecekteki ynelimlerin neler olacan ortaya koymak amacyla yaplacak bir almada ihtiyacn ortaya konulabilmesi iin hangi yaklamn kullanlmas daha doru olacaktr? 2003 KPSS114) A) B) Betimsel Yaklam Farklar Yaklam

Bunlar; bir eitim programn oluturan temel gelerdir. Bir eitim programn oluturan temel gelerde bulunmas gereken zellikler unlardr; s s s s s nce renciye kazandrlacak hedefler belirlenir Bu hedefler davrana dntrlr Hedef davranlar kazandrmaya yardmc olacak ierik belirlenir Hedef davranlara uygun yntem ve teknikler belirlenir. Eitim durumlar, etkinlikleri belirlenir. Btn bu etkinlikler sonucunda hedef davranlara ulalp ulalmadn ortaya koyacak snama durumlar planlanr. HEDEFLER

I.

Ama Eitim-retim sreci sonunda ulalmas istenilen dzey yada sonutur. rnein; iyi vatanda, iyi insan, iyi retmen.6 Hedef retim faaliyetleri ile renciye kazandrlacak zelliklerya da niteliklere hedef denir. rnein; iletiim becerilerine sahip olmas, eitim bilimlerindeki temel kavramlar bilgisi, fen bilgisi dersine ilgi duyma6 Davran retim hedeflerinin gzlenebilir ve llebilir renci tepkileri olarak ifade edilmesidir. rnein; Eitim kavramnn tanmn syleme/verilenler arasndan seip iaretleme, gnde 3 defa dilerini fralama, Atatrk ilke ve inklaplarn syleyebilme6 Bir eitim programnda hedefler belirlenirken o toplumun bireylerini neden eitiyoruz sorusunu srekli hatrlamamz gerekmektedir. Hedeflerin Davranlara Dntrlme Nedenleri

C) Analitik Yaklam D) Demokratik Yaklam E) Sre Yaklam

252. Program gelitirme amacyla ihtiya belirleme srecinde aadaki yntem ya da tekniklerden hangisi kullanlmaz? (2004 KPSS-91) A) B) C) D) E) Grme Test Mikro retim Delphi Kaynak tarama

lme-Deerlendirmeyi Yapmak, lmeye

klavuzluk iin davranlarn belirlenmesi gerekir.

Eitim Durumlann Belirlemek, retimi

ynlendirmek, retimin nasl yaplacan, uygulanacak retim stratejilerini, yntem ve teknikleri, sre, ara ve gered semede gerekletirilecek davranlarn belirlenmesi gerekmektedir. retim Programnn Etkisini Artrmak Standartlamay Salama renciye nasl reneceine ilikin bilgiler vermek Eitimde hedefler dzeyde belirtilmektedir2.

B. PROGRAM TASARISI HAZIRLAMA Bu blmde bir eitim programnn hazrlanmasnda temel elerinden bahsedilecektir. Bunlar; I. Hedef II. ierik III. Eitim durumlar (renme-retme durumlar) IV. Snama durumlar (Deerlendirme)

122

Program Gelitirme

Uzak Hedefler: lkenin politik felsefesini yanstan ve olduka genel olarak belirtilen hedeflerdir Genel Hedefler: Uzak hedefin yorumu ayn zamane/a da okulun igrsn yanstan hedeflerdir zel Hedefler: renciye kazandrlmas uygun grlen zellikler ve bir disiplin ya da bir alma alan iin hazrlanm olan hedeflerdir Eitim hedeflerini belirlemede Uzak ve Genel hedeflerin dnda drt kaynak vardr; 1. Toplumsal gerek: a. iinde yaad toplumun bireye salad olanaklar b. c. d. 2. 3. Konu alan Bireyin zellikleri (Kiilik, ilgi, tutum vb) Toplumun sosyal, kltrel ve ekonomik zellikleri Toplumun insan gc ihtiyac Bireyler ile toplumun beklentilerinin uygunluu

255. Aadakilerden hangisinin belirlenmesi hedef davranlara bal deildir? (2002 KPSS-115) A) B) C) D) E) lme durumlar renme yaantlar Toplumsal gereksinimler Eitimin nitelii Deerlendirme kriterleri

256. Aadaki seeneklerden hangisinde program gelitirmenin eleri doru olarak verilmitir? (2003 KPSS-109) A) retmen - renci - veli

B) Hedef - ierik - eitim durumlar - snama

durumlar C) ierik - retme faaliyetleri - deerlendirme D) Okul ynetimi -veli - retmen -renci E) Hedefler - yntemler - teknikler

4. Doa Eitim hedeflerinin belirlenmesinde; toplumsal, felsef, ekonomik, psikolojik ltler gz nne alnmaldr. Hedefler bu ltler asmdan incelendikten sonra kesinletirilmelidir. 253. Eitimde hedeflerin belirlenmesi aamasnda, aadakilerden hangisinin dikkate alnmas zorunlu degildir? (2001 KPSS-35) A) B) C) D) E) Toplumun ihtiyalarnn Konu-alan ilikilerinin Bireyin ihtiyalarnn Eitim ekonomisi bulgularnn Toplumun eitim felsefesinin

257. Bir eitim programn oluturan 89 temel elerde bulunmas gereken zelliklerle ilgili doru ifade aadakilerin hangisinde verilmitir? (2004 KPSS-89) A) Hedeflerde, iinde bulunulan zaman ve koullarla ilgili kesin bilgiler yer almaldr. B) Hedefleri gerekletirebilecek kapsam belirlenmelidir.

C) Eitim durumlar, "ne retelim?"1 sorusuna

yant aramaldr.

D) lme deerlendirme etkinlikleri sadece

bilisel hedeflerin kazanlma dzeyini belirlemelidir.

E) Temel eler birbirinden bamsz ilemelidir.

254. Aadakilerden hangisi eitim programnn boyutlarndan biri deildir? (2002 KPSS-1) A) B) C) D) E) Hedef ve davran Konular Eitim durumlan Toplum ihtiyalar Deerlendirme

258. Eitim hedeflernin kaynaklarndan toplumsal boyuta ilikin yaplacak aratrmalarda, aadakilerden hangisine yer verilmesi gerekmez? (2004 KPSS-92)

A) Iinde yaad toplumun bireye salad

olanaklar B) Toplumun sosyokltre! ve ekonomik zellikleri

C) Toplumdaki bireylerin kendini

gerekletirme dzeyleri D) Toplumun insan . gc gereksinmeleri

E) Bireyler ile toplum beklentilerinin uygunluu

Program Gelitirme

123
3. Devinisel Alan (Psiko-motor) I. Uyarlma m. Klavuz denetiminde yapma n. Beceri haline getirme o. Duruma uydurma p. Yaratma

259. Hayvancla uygun corafi yapnn ve i imkanlarnn bulunduu bir blgede okullarnda hayvanclkla ilgili hedeflere ncelik verilmesi aadakilerden hangisinin etkisidir? (2002 KPSS-112)

A) zel hedefler aratrma sonularna uygun

olarak belirlenmelidir B) Eitimin hedefleri belirlenirken toplumsal evrenin ihtiyalar dikkate alnmaldr izlenebilir

C) Eitimin hedefleri belirlenirken deiik yollar D) Bireylerin eitimden beklentileri zamandan

zamana deiebilir E) Konu alanndaki yenilikler eitimin hedefleri zerinde etkilidir

1.

Hedeflerde Aranacak Baz zellikler1 Hedef retmenin ne yapacan deil, rencinin ne yapacan ifade etmesidir. rnein; Cmlenin elerini kavratma eklindeki bir hedef ifadesi retmenin davrann ierdii iin yanltr. Cmlenin elerini kavrayabilme rneinde olduu gibi hedef renci davran asndan ifade edilmelidir. Hedef davran olarak ifade edilerek somut ve en zel renci tepkisi olarak ifade edilir. Hedeflere ulama dzeyi ancak gzlenebilir ve lclebilir renci tepkileri (istenilir davranlar) olarak davrana dntrlerek belirlenir. Hedef yetitireceimiz rencide bulunmasn istediimiz ve retim faaliyetleri yoluyla kazandnlabilir nitelikler yada zelliklerdir. Hedefler genel ifadelerle (dorudan gzlenemeyen) belirlenir. Hedef cmlelerinin sonuna "bilgisi, becerisi, gc, yetenei, ilgililik, farknda olma, kavrayabilme" gibi ibareler konulur. Davran ise hedeflerin somut ifadelerle (gzlenebilen veva lclebilen) belirlenmesidir. Davran cmlelerinin sonuna "tanmlama, syleme, aklama, yazma, gsterme, iaret etme, bulma, tartma" gibi ibareler konulur. Yeterlie yada performansa dayal retim uygulamalarnda daha ok lt dayankl hedef belirlenir. lt davankl hedefler yer. zaman ve birim gibi ltlerine gre belirlenir. rnein: "1 dakika 200 kelimeyi okuyabilme" yada "100 metreyi 12 saniyede koabilme" gibi Hedef renme rnne dnktr . Bu nedenle renme srecini deil srecin sonunda ortaya kacak zellik nemlidir. Bu nedenle retim srecindeki konu balklar yada retmenin kullanaca yntemler hedef olamaz. rnein; "Cmlenin eleri" eklindeki bir ifade konu bah olduu iin hedef olamaz. Hedefler kapsaml ve snrl olarak belirlenmelidir. Buna gre hedefler tek bir davranla deil, davranlar grubuyla ifade edilmelidir.

Hedeflerin Aamal Snflandrlmas (Taksonomisi)

2.

Hedeflerin aamal olarak smflandnlmasnda yaygn olarak kabul edilen gr Bloom ve arkadalarmn gelitirdikleri smflandrmadr. Bu snflamada belli bir alana giren hedefler kolaydan zora, basitten karmata doru sralanmtr. Bloom'un taksonomisine gre retim programnn hedefleri ana balk altnda toplanmtr.Bu taksonomiye bir anlamda insan renmelerinin snflandnlmas da denilebilir. ; 1. Bilisel Alan; renilmi davranlarn zihinsel yn ar basan ksmdr 2. Duyusal Alan; renilmi davranlarn Duygusal yn ar basan ksmdr. Sevgi, korku, nefret, ilgi, tutum ve gdlenmitik gibi duygusal ynlerin baskn olduu alandr. Bu alanda bireyin zellikleri n plandadr. 3. Devinimsel (Psiko-motor) Alan; renilmi davranlarn zihin-kas koordinasyonu sonucu ortaya kan ksmna denir. Bu alanda beceriler n plandadr.
Hedeflerin Aamal Snflamas 1. Bilisel alan a. Bilgi b. Kavrama c. Uygulama d. Analiz e. Sentez f. Deerlendirme 2. Duyusal Alan gh. i. jk. Alma Tepkide bulunma Deer verme rgtleme Kiilik haline getirme

3.

4.

5.

6.

7.

124

Program Gelitirme 261. stenen sonulan ve baar dzeyini kesin ve ak bir biimde dile getirme gereklilii eitim hedeflerinin hangi ilkesiyle dorudan ilgilidir? (2004 KPSS-90) A) renci davranna dnk olmaldr.

8. Hedef ayn anlamla birden ok zellii

iermemelidir. Yani "Atatrk'n hayatn kavrayabilme ve sayg duyma" eklinde hem bilisel hem de duygusal zellikler bir arada deil, ayr ayr hedefler olarak ifade edilmelidir.

9. Davranlar ilgili olduklar hedefleri nitelik ve

nicelik olarak ivi temsil etmelidir (kapsamaldr) Davranlar hedefe ulamay salayacak dzeyde zenginletirilmi olarak belirlenmelidir.

B) ok boyutlu olmaldr. C) Hiyerarik bir dzende sralanmaldr. D) retmen etkinliklerini iermelidir. E) Evrensel kltr deerleriyle ilikili olmaldr.

10. Kritik Davran Her hedefi temsil eden

davranlar arasnda nem derecesi yksek ve olmazsa olmaz anlamnda ncelikli davranlara kritik davrans denir. rnein; "Atatrk'n hayatn kavrayabilme" hedefinde "Atatrk'n ilkelerinin nemini aklayabilme" davran nem derecesi yksek olan bir kritik davrantr.

11. Hedefler biniik olmamal, bitiik (tamamlayc)

olmaldr.

12. Hedef-Davranlar retim srecini balatan,

ynlendiren ve lmeye klavuzluk yapan bir program esidir. Hedef-Davran Belirleme lkeleri nemli

1. renci yaantsna dnklk; hedefler

rencinin renme etkinliklerine aktif olarak katlmasn salayacak zelliklere sahip olmaldr.

2. Ak-seiklik; hedefler herkesin ortak

anlayaca ve aklayaca bir dille ifade edilmelidir.

3. Genellik ve snrllk; hedefler hangi zellikleri

kazandracan belirtecek kadar genel ve kazandraca zellikleri baka zelliklerle kartrmayacak kadar snrl olmaldr.

4. Konu alam ile iliiklik; hedefler ilgili olduklar

konu alann temsil edecek ve kapsayacak deerlendirmelere sahip olarak belirlenmelidir. 260. Aadakilerden hangisi hedeflerin sahip olmas gereken niteliklerden deildir? (2002 KPSS-113) A) Eitim ortamnda gerekletirilebilir olma B) renci davran olarak ifade edilebilme C) Gzlenebilir ve llebilir olma

D) rencilerin kendi abalaryla ulaabilecekleri

nitelikte olma E) rencinin hazr bulunuluuyla eriilebilir olma

Program Gelitirme

125
DUYUSAL ALAN HEDEFLER
Hedef Dzeyi zellii Eylem Olarak fade Edilmesi ALMA Farknda olma, almaya Ayrt etme / ayrma / isteklilik, seici dikkat TEPKDE BULUNMA Uysal t k, vermede kar l k mutlu olma DEER VERME kontroll- paylama / birtetirme /

HEDEF ALANLARI VE RNEKLER BSEL ALAN HEDEFLER

Hedef Dzeyi zellii Eylem Olarak fade Edilmesi BLG Kavramlar Olgular Ara-gereler Sralamalar Snflamalar . Yntem evirme / yonjmlama / kestinme/ syteme /yazma / ana hattn bulma / zetleme / mek verme/tablolatrma / grafkle / e mayla / Simgeyle /
QOStfTTlB

Hatriama Tanma

Tanmlama / hatrlama / tanma syleme / yazma / seme / isimlendirme / eletirme / sraya koyma / listeleme / gsterme /

kabul etme / kontrol etme kar l k zleme / onaylama / bulunma /

istekli

olma, neride

ve mekt en tartma / pratik yapma / oynama

iaret etme / altn izme

Bir deeri kabul etme, Aklama / yeteriilii baka deerlere tercih artrma/ yardm etme / etme, kendini adama destekleme / inkar etme / protesto etme / tartma

RGTLEME

Deerieriyle hale getirme,

uyumlu Tartma deer kuramsallatrma

- / /

evirme KAVRAMA Yorumlama / Aklama ^/icitsc likileri/ nedenleri yazma / syleme/ deitirerek yazma / yeniden sraya koyma tahmin etme / sonucu kestirme / sonucu butma / ayrt etme / yeniden dzenleme / deitirme / teleme / ulama UYGULAMA Bilgiyi kullanma Uygulama Gsterme Deneme Kullanma izme Yapma / altrma / iliki Kurma / Kullanma / KLK HALNE GETRME

sistemine dahil etme

karlatrma / rgtleme / formle etme

Davran lt haline gzden getirme, zdeleme

geirme

deerierie deitirme / tamamlama/ akranlanyla iist ve

altlanyla karlatrma

Hazrlama / Hesaplama / lkeyt uygulama / problem zme

PSKOMOTOR ALAN HEDEFLER

Hedef Dzeyi UYARILMA zellii Eylem Olarak fade Edilmesi Beceriyi becerinin KILAVUZ DENETMNDE YAPMA Beceriyi gibi izleme, Otomobili balang vcudu getirme hareket altrmak hazr iin

ANALZ

Bir gelerine

btn ayrma,

analiz etme / kartatrma / ematik olarak gsterme / saptama / ayrdetme /

duruma

konumunu alma yardm

ilikileri belirieme

gsterildii Bir otomobili usta retici alarak denetiminde altnda (denemeb a n a E n je k s iy o nu yapma, u y g u n nitelik, yapabilme ve srede beceriyi Da ha bir be ce riyi bilgisayarn ayarlarn yapabilme yaktlar kullanarak n ce kaz and kulla na ra k kiisel dndaki alan bir k u ra ln a biimde

paralara ayrma / hatlarn gsterme

ana /

yapma, kendi bana ettirebilme denetim yapma yanlma)

blmlere ayrma SENTEZ zgn oluturma bir btn Birletirme/ retme planlama / / yaratma tasarlama zetleme / / /

BECER HALNE GETRME

K e nd i denetimsiz istenilen yeterlik yapma

snflama yapma / derleme / organize etme / gelitirme / yeniden dzenleme /

rgtleme / karar verme / formle etme DEERLENDRME Bir lte dayal Yarglama / deeriendirme / aklama/ karlatrma / irdeleme / ispat etme / karar verme / standardize etme

DURUMA UYDURMA

Kazanlan ilk

karlat

yargda bulunma

durumda kullanma YARATMA

Yeni ve orijinal bir Bilinen d u ru mu koyma, o rt a y a yaktlar

benzeri bir ara yapabilme

olmayan yapma

Program Gelitirme 262. Aadakilerden hangisi bilisel alann uygulama basamanda gerekleen sretir? (2002KPSS-114)

265.
I. Noktalama iaretlerini kullanarak bir metin oluturabilme getiri

A) renilen ilkeleri yeni karlalan bir

durumda kullanma

II. Araba kullanmak iin vcudunu hazr hale III. evre kirli/iinin zmne ynelik orijinal
fikirler retebilme

B) Tamamlanm bir rnn ilem

basamaklarn syleme C) Tamamlanm bir durumun gelerini belirleme D) Yeni ve zgn bir rn tasarlama E) Tamamlad rn verilen ltlerle karlatrma 263. Devinimsel (psikomotor) becerilerin geltirilmesinde retmenin kullanabilecei en etkli yol aafdakilerden hangisidir? ? (2002 KPSS-118)

IV. Yasalarn

toplumsal gerekliliine inan

yaamndaki

Yukarda verilen hedef rneklerinden hangileri bilisel alana ynelik yazlmtr? (2003 KPSS112) A) I ve II D) I ve III B) II ve IV E) II ve III C) III ve IV

Hedef Davran Yazmada Farkl Yaklamlar Eitim Programlarn hazrlarken hedef davranlarn yazlmasnda farkl yaklamlar izlemektedir. Daha ok program zellikleri dikkate alndnda bu farkt yaklamn olduu gzlenmektedir. Bunlar 3 Aamal Hedef Yazma yaklam: Bu yaklamda Bloom'un aamal snflara yaklam (bilme, kavrama, uygulama, analiz, sentez deerlendirme yada bilisel, duygusal, devrimsel) temele alnmaktadr. Yeterlie Dayal Ama Yazma Yaklam: Program sonunda rencilerin hangi standartta ne yapabileceini belirtir. rnein; Hesap makinesi ile ondalkl 25 say verildiinde (koullar) btn saylarn 1 dakika iinde hatasz olarak (standart), sabit bir say ile arparak sonucu yazabilme (davran) Modler Ama Yazma Yaklam: Aamalk zellii gstermeyen, bamsz niteler yada modller iin kullanlr. rnekir Ders: Trke Ama: Bu niteyi altktan sonra;

A) Anlatm yntemi B) Gsterip yaptrma

E) Deneme yanlma

C) Problem zme D) Soru-cevap

Sosyal Bilgiler dersi evremizi tanyalm nitesi ile ilgili temel verileri istenilen anlatm biimine evirebilme.

264.

I. Matematik dersi saylar nitesiyle ilgili

temel kavramlarm anlam bilgisi rendiklerini kullanabilme. yeni

II. ngilizce dersi temel dil becerileriyle ilgili

durumlarda

III. Hayat Bilgisi dersinde toplumsal yaam

kurallarnn gerekliliine inan.

IV. Beden eilimi dersi adm atlama ile

ilgili rendiklerini hatasz olarak yerine getirebilme.

Yukarda verilen hedef rnekleri dikkate almdnda hangi seenekte hedef rnekleri taksonomlk adan doru olarak eletrrilmitir? (2003 KPSS-112)

A) Kavrama, Bilgi, Uygulama, Deer verme.

Beceri haline getirme Kavrama

llk retim Trke Programnda yer alan genel ve zel amalarn nitelik ve nemini kavrayabilecek, ilkretim okullarndaki; Trke Programmn zet amalarn sralayabilecek. Amalar davrana dntrmenin ve rencilere kazandrmann gereini kavrayabilmek,

B) Deer verme, Bilgi, Analiz, Sentez,

C) Bilgi, Kavrama, Uygulama, Analiz, Sentez

D) Amiliz, Bilgi, Kavrama, Deer verme,

Uygulama E) Deerlendirme, Kavrama, Uygulama, Analiz, Klavuzla yapma

Program Gelitirme

127

Dil retim ilkelerini Trke retimde etkili bir ekilde uygulayabileceksiniz

266. Aadaki davranlardan hangisi "suyun buharlamas olaynn kavrama dzeyinde reniidiini" gsteren bir kant olamaz? (2001 KPSS-40) A) Olay deiik bir rnekle aklama B) Olay kendi ifadesiyle aklama C) Olayn kitaptaki tanmn syleme D) Olay kendi izdii bir ema ile gsterme E) Olay resmederek ifade etme

dzenlenmesinde dorusal programlama yaklam kullanlr. zellikle aamallk zellii tayan dersler iin kullanlr. rnek; hayat bilgisi, sosyal bilgiler, fen bilgisi gibi. 2. Sarmal Programlama Yaklam Bu tip programda ierik dorusal bir sra izlemez. Daha nce renilmi olan baz konular, gerektike tekrar edilebilir. Bu tekrarlar, tercihan konuyu sadece hatrlatmaktan ok kapsamn da geniletmelidirler. ierii bu tip yaklamla hazrlanm programlar daha esnektirler. Ancak renilecek konular ve renme sresi kontrolldr. Konularn yeri ve zaman geldike tekrar tekrar retilmesi sz konusu olduunda bu dzenlemeden yararlanlr. Her konunun kendi iindeki konulan arasnda da br ardklk sz konusudur. zellikle dil retim programlarnn ieriini dzenlemede bu yaklamdan yararlanlmakladr. rnek; Trke, yabanc dil, matematik gib. 3. Modler Programlama Yaklam erik dzenlenirken konular bekler halinde dzenlenir. Bu beklerin (ya da modllerin) birbiriyle ilikili olmas beklenemez. Bu programla retim sonunda alnacak sonular bellidir. Konularn hangi srayla renilecei asndan esnektir, ancak yine de program kts asndan kontroll bir yaklam zellii tar. renme niteleri modllere ayrlr. Her modl kendi iinde dorusal, sarmal ya da farkl yaklamla dzenlenebilir. Modller arasnda aamal bir ba olmas nemli deildir; nemli olan her modln anlaml bir btn oluturmasdr. rnek; Beden Eitimi dersi. Komalar, atlamalar, futbol, voleybol gibi birbiriyle ba olmadan niteler halinde dzenlenebilir. 4. Piramitsel ve ekirdek Programlama Yaklam

II.

ERK Bir retim programnda ieriin belirlenmesi ilemi "ne gretelim?" sorusuna cevap aramadr. Bu nedenle ierik hedeflerle tutarl olmaldr. Trkiye'de Okul ncesi, lkretim ve Orta retim kademelerinin ierii Milli Eitim Bakanl tarafndan belirlenmektedir. erik belirlemede baz ilkelere uyulmas gerekmektedir. ierik; Program hedefleriyle tutarl, Somuttan soyuta, Basitten karmaa, Yakndan uzaa, Bilinenden bilinmeyene,

Genelden zele,

Anlaml, Gereki, Gncel olmaldr. renci seviyesine uygun olmal Bireyin ilgi ve gereksinimlerine uygun olmal Bilimsel adan geerli olmaldr Kendi iinde tutarl olmaldr Bunlara ek olarak ierik ile ilgili olarak bir ders kitabmda bulunmas gereken zellikler unlardr; rencinin hazrbulunuluk dzeyine uygun, sade ve anlalr bir dili olmaldr Bol uygulama, rnek ve almalara yer vermelidir. Grsel ierii bol olmaldr rencilerin alglama ve anlamalarn salayacak somut grsel gelerle desteklenmelidir Sade bir dzen iinde hazrlanm olmaldr. erik dzenlemede Farkl Yaklamlar (Stratejiler) 3 1. Dorusal Programlama Yaklam Birbiri ile ardk sral, yakn ilikili ve zorunlu ya da nkoul renmelerin arlkl olduu konularn

Piramitsel yaklamda ilk yllarda geni tabanl konularn yer ald giderek uzmanlamann kk birimlerde olduu ve darald bir yaklam tarzdr. Bu yaklama gre ierik, ayrntl ve kesin bir biimde belirlenmi konular btnnden oluur. Program esnek deildir. rencinin programa balamadan nceki ve program bitirdikten sonraki durumu kesinlikle bilinmektedir. renci, programt bitirdikten sonra o alann uzman olur. ekirdek programda ise ilk nce ortak renilecek konular verilir. Sonra rencilere seenekler sunularak lgi duyduu alanlarda ders almalar salanabilir. Szgelimi Fen Bilgisi konular ekirdek programla, Fizik,

128

Program Gelitirme

Kimya, Biyoloji konular da ilgi alanlaryla alnr ve buna gre ierik dzenlemesi yaplr. 5. Konu A-Proje Merkezli Program Yaklam Konu A-Proje merkezli program yaklamnda rencilere konulann a bir harita gibi kartlp verilir ve belirli zamanlarda nerelerde olmalar gerektii sylenir. Bu yaklamda konularn ieriine renciler kendi kendine ya da grup halinde karar verirler. Konular kk projeler olarak da belirlenebilir. 6. Sorgulama Merkezli Programlama Yaklam Batan ierik belli deildir. erik dzenlemesi rencilerin ihtiyalar ve sorularna gre oluturulur. Bu yaklam rencilerin sorularna ve gereksinimlerine yant verme gerekliliini benimseyen felsefi gre gre dayanr. zellikle ilkokul dzeyinde renci sorulan ok deerli bir renme yaants oluturabilir. Eitim dzeyi ykseldike daha snrl ve zel uzmanlk alanlarna ilikin sorulara gre programlarn ierikleri dzenlenir. Belirtke Tablosu (Hedef-erik Tablosu)2 Bir eitim programnda yer alan hedef ve hedef davranlarla, program ieriinin iki boyutlu bir izelge zerinde gsterilmesine belirtke tablosu denir. Belirtke tablosunun hazrlanmasnda aama nemlidir. 1. retim hedeflerini belirleme, st yatay blme yazlr 2. Ders ieriini belirleme, Dikey boyuta ierik yazlr 3. Iki boyutlu bir izelge hazrlama; Hedeflerle ierik arasndaki iliki tabloda gsterilir Bu tablo sayesinde hangi konularn hangi hedeflerin gereklemesine hizmet ettii ve dersin btnnde ne kadar arhk tamas gerektii kolaylkla grlebilir.

268. Aadakilerden hangisi lkretimin ilk basamanda dikkate alnmas gereken ilkelerden biri deildir? (2002 KPSS-117) A) B) C) D) E) renciye grelik Soyuttan somuta Yakndan uzaa Basitten karmaa Bilinenden bilinmeyene

269. Aadakilerden hangisi bir ders iin hazrlanan ve hedeflerle konular arasndaki ilikiyi gsteren belirtke tablosunun en nemli faydasdr? (2002 KPSS-30) A) Dersin kapsamn nitel ve nicel olarak zetleme B) Eitim etkinliklerine ipular vermesi C) retim planlarna temel oluturmas

D) Dersin zel hedeflerinin nem derecesine

iaret etmesi E) Dersin nitelerinin (konularnn) srasn! belirlemesi

270. Konularn yeri geldike tekrarland, konularn kendi iinde ve birbirleriyle ardklk ilikisinin bulunduu, zellikle dil retiminde arlklt olarak kullanlan bir programlama yaklamdr. Yukarda aklamas verilen programlama yaklam hangisidir? (2003 KPSS-115) A) B) C) D) E) Piramitsel Yaklam Sarmal Yaklam Modler Yaklam Dorusal Yaklam ekirdek Yaklam

267. Aadakilerden hangisi ieriin biimlendiriimesinde retmenlerin sormas gereken sorulardan deildir? (2002 KPSS-116) A) rencilerin seviyesine uygun mu? B) Hedeflerin gereklemesine hizmet eder mi? C) Bireyin ilgi ve gereksinmelerine uygun mu? D) ierik bilimsel adan geerli mi? E) erik retim stratejilerine uygun mu?

271. erik belirlenirken aadakilerden hangisinin dikkate alnma zorunluluu yoktur? (2003 KPSS-119) A) Bilgiler somuttan soyuta doru sralanmal yer verilmeli

B) ncelikle kolay daha sonra karmak bilgilere

C) D) E) Blgiler yakn evreden uzaa doru bir yap oluturmal Bilgilerin kendi ierisinde tutarl olmal ierik retmen niteliklerine uygun bir yapda organize edilmeli

Program Gelitirme

129

272. Bir ders kitabnda bulunmas gereken zellikler asndan aadakilerden hangisi ncelikli deildir?(2004KPSS-81)

belirlenmelidir. Bylece retim sresince karlalabilecek sorunlar en alt dzeye indirgenmi olur. Ksaca sylemek gerekirse renme-retme sreci; s s s Eitim programnn uygulamaya konulduu retim hizmetlerinin program uygulamaya dnk olarak dzenlendii rencinin bu hizmetler araclyla retim programyla etkileime getii bir sretir.

A) renci dzeyine uygun soyutlukta, yaln ve

anlalr bir anlatm dilinin olmas sorularn iermesi

B) Hazrlk almalar, altrmalar ve uygulama C) Yapsnn farkl retme renme

yaklamlaryla rntlenmesi D) Konu sunumlarnn eitli grsel uyaranlarla zenginletirilmesi E) Soyut kavramlar iermesi

Bireye sz konusu davranlarn nasl kazandrlaca konusunda dzenlenecek etkinlikleri iki aamada snflandrlabilir; renme yaantlar ve retme yaantlardr. A. RETME YAANTILARI

273. Aadaki programlama modellerinden hangisinde, ilk yllarda geni tabanl konularn yer almas, ileriki yllarda alann gittike daralarak uzmanlamann kk birimlerde olmas sz konusudur? (2004 KPSS-88) A) B) C) D) E) Piramitsel Dorusal Sarmal Modler ekirdek

Bunlar; 1. 2. 3. Giri etkinlikleri Gelime etkinlikleri Sonu etkinlikleridir.

Bu konu aada ayrnttl biimde ele alnmtr; Bu konu ayn zamanda eitim retimde planlar konusu ile yakndan ilgilidir. Eitim retimde Planlama Eitim ve retimde planlama, belirlenmi eitim hedeflerine ulaabilmek iin konularm, renme yaantlarnn ve deerlendirme srecinin tasarlanmas srecidir. retimde tr plan tr kullanlr, Yllk, nite ve Gnlk plan 6 retimi Planlamann Salad Faydalar Eitim-retim srecine yn verir, uygulamann tutarlln salar, Hedef-ierik ilikisini ve uygun stratejiyi, yntem, ara-gere belirlenmesini salar, retmene yol gsterir Deerlendirmenin geerliliini ve gvenirliliini salar. Konularn zamann ve sresini dzenler

274. retme renme srelerinde retmenin renciyi temele alarak ierii dzenli ve anlaml br btnlk iinde sunmasnn renciye salayaca en nemli yarar aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-94) A) retimin hedeflerine daha etkili ulalmas

B) erikte n plana kan ayrntlara

odaklanlmas C) birlii iinde allmas D) Materyallerin daha ekonomik kullanlmas E) retimin elenceli olarak alglanmas III. RENME-RETME DURUMLARI Program gelitirme almalarnn sre boyutudur. Belirlenen hedef davranlarn rencilere nasl kazandrlaca sorusuna cevap aranr. retim durumlarnda renci, retmen, yntem, teknik, ara-gere, strateji, ierik vb. konularn birbirleriyle etkileimleri ile ilgili etkinlikler sz konusudur. renme- retme srecinin planlanmas aamasnda ncelikle kullanmay planladmz yntem ve tekniklerin konu ve renci iin uygunluu

Yllk Plan Bir retim yl iin hazrlanan ve gerekletirilmeye allacak hedeflerin, ilenecek konularm, kullanlacak strateji ve yntemlerin ve deerlendirme esaslannn belirlendii ve zamana datld genel bir tasardr.

130

Program Gelitirme

Yllk planda bulunan balca blmler; S Sre S Amalar-hedefler s Konular s Yntemler-teknikler s Kaynak, ara-gereler / Deney, gezi-gzlem s Dier zmre retmenlerle ibirlii s devler ve konusu s Deerlendirme S Dnceler nite Plan Bir nite iindeki renme-retme etkinliklerinin bu niteye ayrlan ders saatleri iinde gerekleecek biimde sra ve dzene konmas amacyla hazrlanan bir plandr. Yllk plana dayal olacak dersin zel hedeflerinden hangilerinin bu nitede gerekletirilmeye allacann, bu amala hangi kritik davranlarn retileceinin, bu kritik davranlarnn retilmesi iin hangi retmerenme etkinliklerinden yararlanlaca belirlenmeye allr (Ylmaz,2000). nite bilgileriyle ilikili konular ve etkinlikler btndr. nite planlar birbirine yakn ve ilikilen-dirilmi konularn belirli zaman ierinde bir btn olarak ilenmesini salar. Gnlk Plan (Ders Plan) Bir gnde yada bir derste yaplacak btn retim etkinliklerinin tasarmnn yapld bir plandr. Gnlk plan genel olarak ana blmden oluur: Ders Plan: 0 dersin zel hedef davranlarnn gerekletirilebilmesi iin eitim faaliyetlerinin sistematik bir biimde planlanmasdr. Burada renme-retme srelerinin etkili ve verimli kullanlmas temel amatr. GR ^Dikkat ekme s Soru sorma, S Beden dili, ses tonu, V Gnlk yaamdan rnek, S Derse ara-gerele girmek, S ekil, resim, grafik kullanmak. ^ Gdleme (Motivasyon) S Konunun nemi, s Yaamla ilikisi, S Gelecekte ne ie yarayacak, S Hedeften haberdar etme. v^Gzden Geirme (nceki renmelerin hatrlanmas) GELME s n bilgilerle ilikiler kurma S Davran ortaya karma etkinlikleri

V Strateji, yntem-teknik, s rnekler, s Soru-cevap, tartma, s Ara-gere kullanm, s Konular ve alt blmler, SONU v Kalcl salama, s zet ve tekrar, s Deerlendirme , s Bir sonraki konunun aklanmas. Eitim Durumlarnn Deikenleri s Pekitire, s pucu s Dnt s Dzeltme s rencinin derse katlm Eitim Durumtarnn Dzenlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken tketer1 rencilerin renmelerini en st dzeye karmahdr rencilerin ihtiyalarn karlamaldr rencilerin ya ve olgunluuyla tutarl olmaldr Hedef davrana uygun olmaldr renci zelliklerine uygun'dzenlenmelidir Ekonomik olmaldr Etkinlikler arasnda yatay ve dikey kaynaklk salanmaldr Giri, gelime ve sonu etkinlikleri dzenlenmelidir

Hedef dzeyine gre uygun retim Yaklamlan 1. BilgiBireyselletirilmi retim, Sunu yoluyla retim 2. KavramaBilgisayar destekli retim 3. Uygulamaproje tabanl retim 4. AnalizAratrma yoluyla retim 5. SentezBulu yoluyla retim

275. retimde yararlanlan, 1. nite plan 2. Yllk plan 3. Ders plan (gnlk plan)
Aadakilerden hangisinde kapsam en geni olanlardan en dar olana doru snrlanmtr? (2001 KPSS-3) A) 2-1-3 D) 1-3-2 B) 3-12 E) 12-3 C) 3-2-1

Program Gelitirme

131

276. retmenler, renilmesi hedeflenen davranlarn rencilerde grlebilmesi iin ortam yaratrlar. Aadakilerden hangisi, retmenin bu grevini yerine getirmek iin yararlanabilecei yntemlerden biri deildir? (2001 KPSS-39)

279. Hayat bilgisi dersinde, milli ve dini bayramlar ve yerel kurtulu gnleri ile ilgili konularn ele alnma (leni) zaman belirlenirken aadakilerden hangisi nceliklidir? (2004 KPSS-93)

A) lgili konularn Milli Eitim Bakanl

A) rencilere, hedeflenen davranlar

gsterdiklerinde pekitire verme pekitirme

tarafndan hazrlanan retim programndaki sralan Bayramn ya da kurtulu gnnn tarihi

B) rencilerin ilgili olsun olmasn her davrann C) rencileri, hedeflenen davranlar renme
abas gstermeye zendirme

B)

C) Bu gnlerin ve konularn derslerle ilikisi D) rencilerin hazrbulunuluk dzeyleri E) Bu gn ve konularn dier konularla uygunluu

D) rencilerin hedeflenen davranlar yapmaya

alrken karlatklar glkleri giderme E) rencileri, hedeflenen davranlarn kullanlaca durumlarla kar karya getirme

277. retim planlar (yllk plan, nite plan, ders plan) hazrlamann temel amac hangisidir? (2001 KPSS-41) A) renim etkinliklerini planl ve organize bir ekilde dzenlemek B) Okulun evresi ile itikilerini glendirmek C) renme ihtiyalarn belirlemek D) Okul ynetimi ilerini kolaytatrmak E) lme-deerlendirme iin kriterler oluturmak

280. Aadakilerden hangisi renme-retme srecinin en nemli deikenidir? (2002 KPSS10) A) B) C) D) E) renciler Veliler Ierik Deerlendirme retmen

278. Aadakilerden hangisinde renme-retme srecindeki c temel e doru olarak verilmitir? (2001 KPSS-85) A) Okul, aile, evre B) retmen, renci, ders kitab C) retmen, renci, veli D) retim hizmeti, retim program, renci E) Ynetici, retmen, veli 278. rencilerin dikkatini ilenecek konu zerinde toplama dersin hangi blmnn balca amacdr? (2001 KPSS-94) A) B) C) D) E) Derse hazrlanma Plan yapma Gei blmleri Giri blm Gzden geirme

281. Aadakilerden hangisi retim etkinliklerinin ilk aamasdr? (2002 KPSS-9) A) rencilerin ilgileri B) retim yntem ve teknikleri C) Okul ynetiminin istekleri D) retim programnn amalar E) retim ara gereleri

282. Aadakilerden hangisi renme-retme srecinde rencilerle etkili bir iletiim kurmada iletinin en temel zelliidir? (2002 KPSS-11) A) B) C) D) E) Beden diliyle iletilmesi Gz temasyla desteklenmesi Dolayl olarak iletilmesi Szel olarak iletilmesi Ak, net ve anlalr olmas

132

Program Gelitirme

283. Bir derste kullanlacak ara seiminde aadakilerden hangisi dikkate alnmaz? (2002 KPSS-13) A) rencilere kazandrlmas gereken davranlar B) rencilerin ilgi, ihtiya ve beklentileri C) Snfn fziki zellikleri ve yaps D) retim aracnn temel zellikleri E) Okulun bulunduu evrenin sosyo-ekonomik dzeyi

287. Bir ders plannn esnek ve ilevsel olmasnn en nemli yarar aadakilerden hangisidir? (2002 KPSS-4) A) rencileri bireysel alma yneltme karlama

B) rencilerin ilgi, ihtiya ve beklentilerini

C) D) E) retmenin beklentilerini karlama retim etkinliklerine sreklilik salama retmenlere, bireysel almalar iin zaman kalmasn salama

284. Aadakilerden hangisi renme zerinde en ok etkili olmas beklenen retmen davrandr? (2002 KPSS-16) A) B) C) D) E) Konuyla ilgili ara gere kullanma Konuyu farkl rneklerle sunma rencileri kontrol altna tutma Uygun pekitirme ilemlerinden yararlanma Konuyu ayrntl bir biimde ele alma

288. Bir retmen renme-retme srecini planlama aamasnda aadakilerden hangisine ncelik verirse retim srecinde karlaabilecei sorunlar en asgari dzeye indirmi olur? (2003 KPSS-118) A) Deerlendirme ltlerini (inceden belirleyerek dzenli olarak uyarak

B) Dersin saatlerini nceden belirleyip hu plana

C) nitelerin aamallk ilikisi gsterip gstermediini saptayarak konu ve renci iin uygunluunu belirleyerek renciler in ihtiya, duyduu konular belirleyip bunlara arlk vererek

D) Kullanmay planlad yntem ve tekniklerin

285. Eitim programn "eitilecek bireylere, renme yaantlar kazandrma plan" olarak tanmlanabilir. Bu tanma gre eitim programnda hangi boyut arhk kazanmaktadr? (2002 KPSS-111) A) B) C) D) E) Hedefvedavranlar Konular lme deerlendirme renme rnleri renme-retme sreleri E)

289. I. Derse kar tutum II. Derse ilgi III. Derse zgven Yukarda verilenlerin renmedeki deikenlii aklama gc bakmndan en az olandan en fazla olana doru sralan hangi seenekte doru verilmitir? (2002 KPSS-5)

286. Ders program hazrlamann temel amac aadakilerden hangisidir? (2002 KPSS-2) A) Anlatlacak konulan belirleme

B) retme-renme srelerini etkili ve verimli

kullanma C) Ders saatlerine gre davranma D) renci zelliklerine gre hareket etme E) Farkl ders kitaplarn birletirme

A) B) C) D)
E)

I. II ve III II, i ve III II. III ve I II, III ve I III. l lv el

Program Gelitirme

133

290. Ayn snfta bulunan deiik bilgi ve davranlara sahip rencilerin renme glklerini amada aadakilerden hangisi daha ok nem kazanr? (2002 KPSS-7)

B.

GRENME YAANTILARI

renme yaantlar bal altnda bireyin renme srasnda kulland yntem, teknik ve stratejileri incelenecektir. renme Stratejileri renme stratejeri ksa sreli bellekten bilgilerin uzun sreli bellee aktarlmas srecinde kullanlan stratejilerdir. 1. 2. 3. Anlamlandrma rgtleme Tekrar

A) rencileri hazr bulunuluk dzeylerine uygun

etkinliklere sokmak B) Snftaki renciler arasndaki etkileimi snflandrmak

C) Snftaki ortalama renciye uygun bir retim

yaklamn srdrmek D) Her renci iin ayr bir program uygulamak E) retfnen ve konu merkezli bir yaklam srdrmek

renme Modelleri Bireyin renmesinin hangi koullarda nasl gerekletiini aklamaya 1. Bulu Yoluyla renme Modeli Bu modele gre renme bir kefetme iidir. Bu modelde, rencinin renme hazr oluunu ykseltecek bireysel yaantlarn salanmas, ieriin temel kavram ve ilkelere dayandrlarak anlaml ve somuttan soyuta bir btnlk gsterecek ekilde yaplandrlmas, yaparak-yaayarak renilenlerin pekitirilmesi ve karmaklk dzeyi, rencinin zihinsel geliim durumuna uygun olarak dzenlendiinde ayn konunun her ya dzeyinde retilebilecei nemle vurgulanr. 2. Programl renme Pekitirme ilkeleri temele alnarak gelitirilmi bu modelde, retimin bireyselletirilmesi ve hatann en aza indirilmesi iki nemli yeniliktir. Bilgi nitelerinin adm adm renciyi ilerlemeye yneltecek ekilde dzenlenmesini ngren "kk admlar", renme iinin rencinin kendisi tarafndan yaplmas gerektiini vurgulayan "etkin katlm", rencilerin baarmak zorunda olduu gdlenmeyi arttrc sorularn rencilerin baarabilecei glkte olmasn ngren "baan", renilenlerin kontrol edilmesi gerektiine ilikin "annda dzeltme", renmede ilerlemenin basitten karmaa, bilinenden bilinmeyene ve kolaydan zora doru olmas gerektiine ilikin "kademeli ilerleme" ve rencinin renme zamann kendi ilerlememesine uygun olarak ayarlamas gerektiine ilikin olarak da "bireysel hz" ilkeleri programl renmenin temelini oluturmaktadr. Bireyselletirilmi retim Sistemi (Keller Plan) Her renicinin kendi yetenek dzeyine uygun bir biimde ynlendirilmesi, kendi dzeylerine uygun renme tekniklerinin uygulanmas ve sonuta her bireyin kendine zg dzeylerde davranmas 3.

291. Eitim programlarnn hedef eitim durumlarnda ie koula retme renme yaklamlarna k tutar. Bu balamda, aada veri|en hedef dzeyi retim yaklam eletirmelerinden hangisi yanltr? (2004 KPSS-80) A) B) C) D) E) Bilgi - Bireyselletirilmi retim Kavrama - Bilgisayar destekli retim Uygulama - Proje tabanl retim Analiz - Aratrma yoluyla retim Sentez - Sunu yoluyla retim

292. Aadakilerden hangisi, retme renme srecindeki yaantlarn sahip olmas gereken zelliklerden biri deildir? (2004 KPSS-95) A) rencinin ihtiyalarn karlama B) rencinin renmelerini st dzeye tama C) Hedefle ilgili davran kazandrma

D) rencinin dier yaantlarndan bamsz

olma E) rencinin ya ve olgunluuyla tutarl olma

134

Program Gelitirme

temeline dayanr. Bireyselletirilmi retimin temele alnd bir dersin dzenlenmesinde ncelikle materyal ya da konu beJirlenir. Daha sonra belirlenen materyal ya da konu kendi iinde btnl olan birimlere ayrlr. nc aamada, rencini her birimi baarma derecesini belirlemek zere deerlendirme yntemleri belirlenir. Son olarak da bir renme biriminden dierine renicinin kendi hzyla ilerlemesine olanak tannr. 4. Bloom'un Tam renme Modeli Baar, rencilerin yetenek dzeylerine deil, retimin niteliine ve rencilere yeteri kadar zaman tannmasna baldr. Bir derste rencilerin baarlar geni bir dalm gsterebilir, ancak tam renme modeli uygulandnda baarya ilikin puan dalm daralarak renci davranlar retimin hedefleri dorultusunda birbirine yaklar ve tm renciler baarl olabilir saytlsna dayanan tam renme modelinin: a) b) c) renci nitelikleri, retim hizmetinin nitelii, renme rnleri ana deikenleridir.

293. Aadakilerden hangisi ilgi, tutum gibi zelliklerin renmeye etkisini anlatr? (2002 KPSS-3) A) B) C) D) E) Duyusal giri zellikleri Bilisel giri davranlar retim ynetiminin amaca uygunluu retim ara gerelerinin yeterlilii retim hizmetinin etkililii

294. Aadakilerden hangisi tam renme modeline gre retim hizmetlerinin niteliini belirleyen gelerden biri deildir? (2002 KPSS-110) A) B) C) D) E) Katlm Pekitirme Dnt-dzeltme pular Giri davranlar

5. Gagne'nin retim etkinlikleri modeli Gagne'ye gre renme, gzlenebilen davranlardan dolayl olarak anlalr ve renme beyinde gerekleir. Gagne modelini bilgi ilem kuramna uygun olarak gelitirmitir. Etkili bir ders iin renme aamalarn belirlemitir. renme srelerini salayacak retim etkinliklerini belirlemitir. sel renme sreleri ile bunu destekleyen dsal retim etkinlikleri aada verilmitir;

renci nitelikleri, rencilerin bir dizi renme nitesini renebilmeleri iin gerekli olan bilgi, beceri ve yeterliklerini kapsayan btn bilisel giri zellikleri ile rencilerin bir dersle ilgili duyusal giri zellikleri, okula kar tutum, kiinin kendine ynelik tutumu (akademik benlik tasarm) sevgi, ilgi, tutum, gdlenmilik, nefret vb. kapsayan duyusal zelliklerini iermektedir. retim hizmetinin nitelii, rencilerin neyi reneceini aklayc ipular, bir davran gsterme eiliminin glendirilmesi sreci olan pekitirme Tam renme modeline gre okulda retilenleri tm bireyler renebilir. Ancak bunun iin retim hizmetinin nitelii, renci nitelikleri ve renme rnleri deikenlerinin dzenlenmesi gerekir. retim hizmetinin niteliini belirleyen geler; s s S s pular Pekitirme Kathm Dnt Dzeltmedir.

SEL RENME SRELER Dikkat Beklenti Ksa sreli bellee geri getirme Seici alg Kodlama Tepkide bulunma Tepkiyi glendirme ipularyla geri getirme

DISAL RETM ETKNLKLER Dikkati ekme renciyi hedeften haberdar etme nkoul renmeleri hatrlatma (n bilgi) Yeni uyarclar sunma renme rehberi salama rencinin davran gstermesini salama Dnt / deerlendirme salama Hatrlama ve transferi glendirme

renci nitelikleri ve retim hizmetinin nitelii gereken dzeye ulanca tam renme gereklemekte, renme rnlerinin dzeyi ve nitelii artmakta, renciler arasndaki baar farklar en aza inmektedir.

renmeyi destekleyici etkinliklerin planlanmas, srdrlmesi, deerlendirilmesine GRETM denir retimin yneticisi RETMENDR. Kodlama, renme rehberi salamaya rnek: J7(pi) saysn retirken evreden konserve kutular,

Program Gelitirme

135
Tutumlar Olaylara, kiilere, nesnelere kar vaziyet al. renilecek konuya, anlatan kiiye, snfa kar olumlu bir vaziyet al en bata arttr. Psiko motor beceriler Ayakkab balama, bisiklete binme, araba kullanma, ev aletlerini kullanma. Gerekli bilgi ve bedensel olgunluk arttr. Her doru renme pekitirelerle desteklenmelidir.

kavanoz kapa getihlir. Bunlarn evreleri ve aplar ltrlr. Daha sonra evrelerini aplarna bldrlr. Bykl ne olursa olsun 2.14 saysn buldurur. Bylece anlaml renme ve hatrlama iin ipular salanm olur. Bunu salayan renme rehberidir. Bu srecin sonunda edinilecek renme rnleri vardr.renmenin farkl seviyeleri veya tipleri vardr. Yani her farkl birey (ve bilgi) tipi, farkl retim tipleri gerektirir. Gagne, be ana renme rn belirlemitir: szel bilgiler, zihinsel beceriler, bilisel stratejiler, motor beceriler ve tutumlar. Gagne'ye gre renme rnleri Entelektel Becerileri (Basitten karmaa) 1 - aret renme. renme iarete verilen tepkidir. rnein ylan grnce korku tepkisinin verilmesi. artl refleks, korkular. 2. Uyaran-davramm arasnda ba kurma. Belli bir uyarcya tepki vermedir. rnein otur komutuna rencinin uyarak uymas. Operant koullanma Basit zincirleme. Uyarclara arda ardna tepki vermek. rnein araba kullanmak, Yaz yazma basketbol oynamak. Uyaran-tepki balantsn otomatikletirme Szel ba kurma, ki yada daha fazla szl uyaran tepki birimini birletirmektir. rnein yabanc dilde birka kelime renme konuma, iir ezberleme Ayrt etmeyi renme. Belli bir gruptaki farkl maddeleri renme rnein aalar ierisinde am aacn ayrt etmeyi renme Farkl anahtarlar, farkl trafik klar, farkl tepkiler Kavram renme, Uyarcya soyut bir karlk verme. rnein souk, scak, ada, insan snflama yapabilme lke ve ilikileri renme ki yada daha fazla kavram ilikilendirme. rnein nsann yavrular olur.Yazn hava snr. Problem zme, Bildii kural ve ilkeleri kullanarak yeni bir problemi zmeyi renme

Bilisel stratejiler: Her bireyin renirken, hatrlarken, problem zerken kulland kendine has yntemler. Bir bilgiye nasl yaklayor, anlamaya m alyor, yoksa ezberlemeye mi? Deiik yaklam ve yorumlar var m? Analiz ve sentez gc, zm gelitirme yollar vs. ("Her yiidin bir yourt yiyii vardr") 6. Anlaml renme Bilisel yaklama dayal olarak gelitirilen ve Sunu yoluyla retimin etkili olduu temel saytlsna dayanan anlaml renme, Ausebel tarafndan gelitirilmitir, ierik, rgtleyiciler yardmyla basitten karmaa doru dzenlendiinde n renmeler ile renilecek malzeme arasnda ba kurulaca, benzerlik ve farkllklarn daha iyi kavranaca ve anlaml renmenin gerekleecei vurgulanmaktadr. Bu renme modelinde, yeni bilginin, insanlann bilgi birikimleri ve kendi bilgi sistemleri iine yerletirerek renildii savunulur. 7. Carroll'un Okulda renme Modeli Sistem yaklamna dayal olarak gelitirilen Bu modele gre renme dzeyi: etkin olarak renmede geen zamann renme iin gerekli zamana orannn bir fonksiyonudur. Bu modelin be esi bulunmaktadr. Bu elerden renci niteliklerine, ikisi de retme srecine ilikindir: 1) Yetenek: bir renme birimini en iyi koullarda renmek iin gereken zaman, 2) retimden yararlanma yetenei: rencinin belli bir renme birimini renebilmesi iin hazr oluu, 3) Sebat: rencinin gnll olarak renmeye harcad zaman, 4) Frsat: renme iin verilen zaman, 5) retimin Nitelii: Yetenee bal olan srenin dnda ek zaman gerektirmeyecek retme hizmetidir. Carroll'a gre retmenler bir nitenin retilmesi iin belli birzaman ayrrlar. Bu sure renme iin harcanan sredir. Ancak bu sure baz renciler iin az, bazlar iin ise ok uzun olabilir. Dier bir deyile her rencinin bir niteyi renebilmek iin ihtiya duyduu sure birbirinden farkldr. Buna, renme iin gerekli sre denir. Eer rencinin renmesi-

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Szel bilgiler simler, kavramlar, zellikler, fonksiyonlar vs. renci, renme alannn genel bilgi ve kavramlarn nceden bilmelidir. Konu ile ilgili gerekli yeni kelimeleri renmelidir. Ak-seik ve btn halinde bir renme ve anlatma olmaldr.

136

Program Gelitirme

iin gerekli olan sure harcanan sureden fazlaysa, tam renme gerekleemez. retmenin renme iin harcad srenin yan sra, rencilerin retim ortamna istekle, aktif olarak katld sure ok nemlidir. rencinin renme iin ayrlan zaman tam olarak kullanmas, bu zaman tesinde almay isteyip istememesi; alma koullarndaki zorluk, sknt, engellemelere direnme gc ve baarszlk karssnda ylgnlk gstermemesi, renmeyi etkileyen gdlenme ile ilgili durum ve etkendir 8u nedenle rencinin renmeye kars gdlenmesi .tam renmede nemli rol oynar. renme iin gerekli olan sre, rencinin, szel, bellek ve zel yeteneine, kendisine salanan retimin niteliine ve retimi anlama becerisine baldr. Carroll'a gre, retimin nitelii, retim materyallerinin basitten karmaa doru sunulma srasna, rencilerin hedeften haberdar edilmesine, retim materyallerinin niteliine, renme glklerinin tehis edilerek eksikliklerin tamamlanmasna baldr. Carroll'un modelinde tam renmeyi etkileyen faktrlerden rencilerin yetenekleri, gdlenme ve retimi anlama dzeyleri, rencilerin bireysel zellikleridir. Dier bir deyile renciler bu zellikler asndan birbirlerinden olduka farkldrlar. Bu nedenle, renciler arasnda daha. renme iinin banda bu zellikler asndan farkllklar olduu sylenebilir. Geleneksel retimde genellikle bu farkllklar gz nnde bulunmakszn tm rencilere ayn retim frsat salanmaktadr. Bylece renciler arasndaki yeteneklerin normal dalm gsterdii okul renmelerinin sonucunda eitimin bitiminde gerekleen renmeler de renciler arasnda norrmal dalm gstermektedir. Ancak renciler, yine yetenek bakmndan normal dalm gsterir fakat retimin eidi, nitelii ve renme iin verilen zaman her rencinin ihtiyacna uygun olursa, yukardaki durumun aksine, rencilerin byk bir ounluu tam renme dzeyine eriebilirler.

295. Farkl renme yaklamlar dikkate alndnda aadakilerden hangisi retimle ilgili bir ilke deildir? (2003 KPSS-116)

A) Verilen dlln birey iin nemli olmas

renme isteini artrr

B) Belli koullar salanrsa birey hereyi

renebilir C) Aralklarla yaplan tekrarlar kalcl artrr

D) renciler ibirlii ierisinde alrlarsa

renme kolayladr E) renme olgunlamann, olgunlama ise gelimenin n kouludur

296.

renme niteleri kk birimlere ayrlmal ir bir nite tam renilmeden bir dierine geilmemelidir.

II. retmenin temel grevi rencinin bilgiye

ulamas ve elde ettii bilgiler nda karlat problemleri zebilmesi iin una rehberlik esmektir. halinde ortak bir ama dorultusunda alabilecekleri bir yapda organize edilmitir.

III. renme sreci, rencilerin kk gruplar

Yukardaki aklamalar dikkate alndnda hangi seenekte verilen aklama ile renme-retme yaklamlar doru olarak eletirilmitir? (2003 KPSS-117) A) Ibirliine Dayal renme - Tam renme Bulu Yoluyla renme

B) Tam renme - Bulu Yoluyla renme birliine Dayal renme

C) Programl retim -Aratrma incelemeye

Dayal renme - ibirliine Dayal renme renme - ibirliine Dayal renme

8. Glaser'in Temel retme Modeli Bu modelde retme sreci drt aamadan oluur. Bunlar: retme hedefleri, giri davranlar, retme yollar ve deerlendirmedir.

D) Tam renme - Aratrma incelemeye Dayal

E) Sunu Yoluyia renme - Bulus Yoluyla renme - Tam renme

Eitim Durumunun zelfikleri "Belli bir zaman sresi ierisinde bireyi etkileme gcnde olan d artlar" olarak tanmlanan eitim durumlar hedefe grelik, renene grelik ve ekonomiklik olmak zere temel zellie sahip olmaldr.

Program Gelitirme

137
Belirtke tablosunu hazrlama Davranlar bilisel, duyusal ve devinimsel (psikomotor) olarak gruplama Her gruptaki davranlar dzeylerine gre sralama renme dzeylerini ortaya koyacak aralar hazrlama

1. 2.

3.

Hedefe Grelik; Eitim durumu, ncelikle ie koulduu hedefe hizmet edici nitelikte olmaldr. renene Grelik; Belirlenen davranlar kazandrmak iin dzenlenen eitim durumlar rencinin ihtiyalarn giderici nitelikte olmaldr. renen geirdii eitimsel yaantdan haz duymaldr. Ekonomiklik; Yaant, ara-gere ve retme zaman asndan ucuza mal edilmelidir.

RETME MODELLER 1. Sunu yoluyla retim (Gelime) Ne renilecei, nasl renilecei konusunda renciye anlatma sz konusudur. Anlatm ve gsteri yntemi benimsenmelidir. 2. Bulu yoluyla retim (Giri) Tartma ve soru cevap etkinliklerine yer verilmelidir. 3. Aratrma inceleme yoluyla retim (Sonu) Bireysel, grup projeleri verilmeli, benzetim tekniinden yararlanlabilir. Bylece gerek ortamn benzeri bir ortam oluturulabilir. Drama, doalama, problem zme gibi yntem ve tekniklerden yararlanlmaldr. F) SINAMA DURUMLARI (DEERLENDRME)

297. Aadaki srelerin hangisinde bu uygulamalar sz konusudur? (2004 KPSS-85) A) B) Snama durumlarnn hazrlanmasnda Yntem ve tekniklerin uygulanmasnda

C) htiya analizinde D) Hedeflerin belirlenmesinde E) Ieriin belirlenmesinde

298. Aadakilerden hangisi program gelitirme srecinde lme yntemi deerlendirilirken yantlanmas gereken ncelikli sorulardan biri deildir? (2004 KPSS-96) A) Temele alnan lt uygun mu? B) Gvenilir lme sonularma ulalabilir mi? C) Geerli lme sonularna ulalabir mi? D) Uygulanan lme yntemi yeni mi? E) Davranlara ulama dzeyini beliriemede en uygun yol seilmi mi? C. PROGRAMIN DENEME UYGULAMASI VE DEERLENDRME

Snama durumlar, rencilerde gelitirmeyi hedeflediimiz davranlarn kazanlp kazanlmadmn kontrol edilmesidir. Bu aama lme ve deerlendirme itemlerini ierir. retim program hazrlanrken lme ve deerlendirme ilemleri ile ilgili bilgiler de yer almaldr. Bunlarn nasl yaplaca aklanmaldr. Snama durumlan ile ilgili olarak aada verilen ilemlere yer verilmelidir;1 1. lme ve deerlendirme amac belirlenmelidir 2. Belirtke tablosu hazrlanmaldr Davran alanlarna uygun lme aralar belirlenmelidir Soru tiplerinin davran alanlarna (bilisel, duyusal, psikomotor) uygun olup olmadnn belirlenmesi. lme ortam uygun artlar tamaldr Deerlendirme ilemi lme sonularna dayal olarak ve amaca uygun olmaldr Temele alnan lt uygun olmaldr Gvenilir lme sonularna ulalabilir olmaldr Geerli lme sonularna ulalabilir olmaldr

3. 4.

Programn deerlendirilmesi; 1. Hedefler 2. erik 3. retimin nitelii 4. lme ve deerlendirme gelerine baklarak yaplmaldr. mein; Hedef gesi deerlendirilirken u sorular sorulmaldr; s Hedefler renci ihtiyalarna uygun mu? s Hedef ifadeleri yeterince ak m? s Hedefler konu alannn zelliklerine uygun mu? s Hedefler toplumun beklentilerine uygun mu? Program deerlendirme almalarnn amalar; s Program gelitirmeye dayanak salama s retimin niteliine ilikin veri salama

5.

6.
7. 8. 9.

10. Davranlara ulama dzeyini belirlemede en uygun yolun seilip seilmedii belirlenmelidir

138

Program Gelitirme

s Programn ilemeyen gelerini belirleme / retim etkinliklerini gelitirici veri salama Bu aamaya kadar hazrlanan retim program asl uygulamadan nce mutlaka deneme uygulamas yaplmaldr. Yaplan bu deneme uygulamas sonularna gre asl uygulamaya geilir ya da deerlendirmeye alnarak program gelitirme srelerine geri dnlr. Deneme uygulamas aamalar aadaki sray takip etmelidir;1 1. Uygulama plannn yaplmas 2. Deneme okulunun belirlenmesi 3. Deneme okulu ynetici ve retmenlerinin belirlenmesi 4. Denemede grev alacak personele eitici kurslarn verilmesi 5. Programn uygulanmas 6. Uygulamann deeriendirilmesi 7. Asl uygulama ile ilgili karar verilmesi Deerlendirme ilemleri hem deneme uygulamasnda hem de asl uygulamaya geildikten sonra yaplabilir. Program Deerlendirme Yaklamlar Deerlendirme program gelitirme srecinin son basamadr. ki tr deerlendirme vardr: Sreci deerlendirme ve rn deerlendirme. Sre deerlendirmesi, gelitirilen programn uygulama ncesinde aksayan ynlerini tespit etmek iin yaplr. Bu amala tasarmn her bir basama deerlendirilir. Sre deerlendirilmesiyle birlikte program uygulamaya hazr hale gelir. rn deerlendirmesi; Uygulamada olan programn deerlendirilmesidir. Programn etkililiini ve maliyet/fayda ilikisini ortaya koymak ve programn daha etkili hale getirilmesi iin gerekli verileri elde etmek iin yaplr. rn deerlendirmesi ile programn zayf ve stn yanlar tespit edilir Eitim programlarnn deerlendirilmesinde eitli modeller uygulanmaktadr.1 1. Hedefe Dayal deerlendirme Tyler tarafndan gelitirilmitir. Program gelitirme modeline dayanr. Programn hedefler, renme yaantlar ve deerlendirme olmak zere temel gesi vardr. Bu yaklamda nce hangi hedefe ulaldna baklr. Ulalamayan hedeflerin nedenleri aratrlr. a. Hedefleri belirleme, b. snflama,

c. d. e. f. g. 2.

davran olarak ifade etme, hedefe ulalp ulalmadnn gstergesini belirleme, lme tekniklerini gelitirme ve seme, veri toplama, verilerle hedefleri karlatrma

Stufflebeam'n Balam, Girdi, Sre ve rn Modeii Drt alanda kararlar verilmelidir; planlama, yaplatrma, uygulama ve yeniden dzenlemedir. Bunlara gre deerlendirme yaplmaldr.

3. Metfessel-Michael Deerlendirme Modeli renciler, retmenler, yneticiler ve sradan vatandalar deerlendirmede yer almal, hedefler uygulanabilir biime dntrlmeli, lme aralar gelitirilmeli, uygulama sreci test edilmeli, bilgilerin analizi, deerlendirme standartlan ve deerleri belirlenmeli, uygulanabilirlii konusunda neriler gelitirilmelidir 4. Provus Farklar Yaklam ve Deerlendirme Modeli Deerlendirmenin bileenleri, program standartlar ve edinimini belirleme, edimle standard karlatrma, farkhl belirlemedir. Tasarm, oluturma, sreler, rn-sonu ve ktlarn benzer program ktlaryla kartatrlmas evreleri vardr. 5. Stake'in Uygunluk-Olaslk Modeli Girdi, sre ve kt gz nnde bulundurularak deerlendirme yaplr. Yere! birimlerin grleri alnmaldr. Eisner'in Eitsel Eletiri Deerlendirme Modeli Niteliksel incelemeye arlk verilir. temel boyutu vardr. Betimleme, yorumlama ve deerlendirmedir. Bu ilemleri yapmak uzmanlk gerektirir. 299. Eitimin programlarnn deerlendirme esi, ayn zamanda tm elerin kontrol, (geribildirim) mekanizmasdr. Bu ilkeden hareketle eitim programlarnn deerlendirme ve gelitirme sreciyle ilgili ncelikle aadakilerden hangisi sylenebilir? (2004 KPSS-97) A) Srekli ve dirik olduu B) ok ynl ve ok amal olduu C) Nesnel ve bilimset olduu D) Belli ilkelere ve saytlara dayand E) Frsat eitliini ve eitim hakkn n plana kartt 6.

Program Gelitirme

139
lme tekniklerini ve aralarn belirie durumlan sapla

300. Program deerlendirme almalarnda hedef gesi deerlendirilirken aadakilerden hangisi sorulmas gereken bir soru deildir?(2002 KPSS-119) A) B) C) D) E) Hedefler lme ilkelerine uygun mu? Hedefler renci ihtiyalarna uygun mu? Hedef ifadeleri yeterince ak m? Hedefier konu alannn zelliklerine uygun mu? Hedefler toplumun beklentilerine uygun mu?

303. I.

II. Hedeflere ulalp ulalmadn gsterecek

III. Programn hedefierini belirle IV. Hedefleri snfla ve davran olarak ifade et

V. rencilerin davran yeterlilikleriyle ilgili verileri

topla VI. Elde edilen verilerle hedefleri karlatr Hedefe dayal deerlendirme modeli dikkate alndnda, aadaki seeneklerden hangisinde sre doru olarak sralanmtr? (2003KPSS-120)

301. Aadakilerden hangisi program deerlendirme almalarnn amalarndan deildir?(2002 KPSS-120) A) B) C) D) E) Program gelitirmeye dayanak salama retmenin snf ynetiminde etkisini artrma retimin niteliine ilikin veri salama Programn ilemeyen gelerini belirleme retim etkinliklerini gelitirici veri salama

C) III, IV, II, I, V, VI

D) II, IV, III, V, I, V! E) V, I, II, III, IV, VI

YARARLANILAN KAYNAKLAR
1

Tan, eref. KPSS Eitim Bilimleri Ankara: Empati Yaynevi, 2004

retmen Adaylar in Konu Anlatml KPSS Ankara: Pegem A

Yaynlan 2004
3

Demirel, zcan. Eitimde Program Gelitirme. Ankara, Pegem A

302. Program gelitirme almalarnda "hazrlanan programn ve retim materyalinin ie koulmasndan sonra hangi aama gelmektedir? (2003 KPSS-111) A) Deneme yaplacak okulun ve snflarn seilmesi B) Okul yneticisi ve retmenlerin seilmesi C) Programn oku! yneticisi ve retmenlere tantlmas D) Programn uygulamasnn planlanmas E) Deneme programnn ve retim materyalinin deerlendirilmesi

yaynclk 2004
4

ener, Emine, Tezi Snmez.Veysel. retmen El Kitab. Ankara, An Yaynclk, 1999

Oktaylar, Hasan Can. retmen Adaylar in Konu Anlatml,

rnek zml KPSS. Ankara; Yarg Yaynevi, 2004

7

Snmez, Veysel. Program Gelitirmede retmen El Kftab. Fidan, N. Okulda renme ve retme. stanbul: Alkm Yaynevi, Tapnar, Mehmet. Kuramdan Uygulamaya retim Yntemleri.

Ankara. Pegem Yaynlar, 1994

8

1985
9

Elaz: niversite Kitabevi, 2004

10 4

______Program Gelitirme

lme ve Deerlendirme

141

Eitim-retim srecinde eitli sorulara cevap aranr. Niin retelim? Ama ve hedefler belirlenir. Ne retelim? retilecek ierik belirlenir. Nasl retelim? Eitim durumlar (strateji, yntem, teknik, ara-gere, zaman, ortam) Ne rettik? lme ve deerlendirme ile belirlenir.

cevap verenlerin o sorudan alacaklar 10 puandr" demesi lme kural belirlemesidir. lm: lme ilemi sonunda elde edilen say veya semboldr. lme sonucudur. rnek; Aye fzik snavndan 60 puan ald. Burada 60 puan lmdr. lt: lme sonularndan hareket edilerek lmlerin yeterlilii hakknda bir karara varrken kullanlan kritere denir. nceden kesin olarak belirlenmi ya da gruba bal olarak karlm tipik bir puandr, normdur, standarttr. rnek; "60 puan alanlar geer" ifadesi bir lttr. ltler kendi iinde iki gruba ayrlr; 1- Mutlak lt 2- Bal lt Mutlak lt: nceden belirlenmi olan sabit kritere denir. rnek; "50 alanlar bu dersten baarl saylrlar" ifadesinde kullanlan lt mutlak lttr. Bal lt: nceden belli olmayan gruba bal olarak ortaya kan, gruba gre deien kritere denir. rnek; "Bu dersten baarl saylmak iin grubun ortalamas ya da ortalamann stnde puan almak gerekir" ifadesinde kullanlan lt bal lttr. lme kural ile lt arasndaki fark; lme kuralnn lme iin, ltn ise deerlendirme iin belirlenmi olmalardr. lme trleri: 1- Dorudan lme 2Dolayl lme Dorudan lme; Kullanlan lme aracyla llen zelliin birbirine benzemesi durumunda yaplan lmeye denir. Uzunluk ve arlklarn llmesi dorudan lmedir. Metre ile odann boyunun llmesi. Snftaki rencilerin says vb. Dolayl lme; llecek deikenin dolaysz bir ekilde gzlenemedii durumlarda o deikenin gstergesi olduu dnlen baka bir deikenle llmesine denir. Eitimde baarnn llmesi ile ilgili yaplan lmler dolayl lmedir. Yayl kanfarla arl lmek, yetenek testleri vb. I. lme aralar iki grupta incelenir; 1- Standart olanlar: (m, kg, standart testler) herkes tarafndan kabul edilmi, stadardize edilmi lme aralardr.

lme ve deerlendirmenin eitimdeki fonksiyonlar Amalara ne kadar ulaldn belirler rencilere ne kadar rendikleri hakknda bilgi verir retmenin ne kadar rettii hakknda bilgi verir Programn etkililii hakknda bilgi verir renciyi motive eder renci hakknda verilecek kararlara yardmc olur Yneticilere eitim-retimin sonular hakknda bilgi verir. Eitimle ilgili olarak uygulanan programlarda eitli kararlar veritmesi gerekmektedir. Bunlar; -renci baars -renci ak -yerletirme -sistemden karma gibi olabilir. Eitimde gerek baar gerekse baka alanlardaki alnan kararlarnn hatadan mmkn olduunca arnk olmas gerekir.

Temel kavramlar
lme: Bir niteliin (deikenin) gzlenip, gzlem sonucunun say veya sembollerle gsterilmesidir. -Hava scakl 25 derece -120 km hzla gidiyordu -Ahmet daha baarldr -Bu da daha yksektir -Snfta 25 renci vardr -Hastann tansiyonu 612'dir Bunlarn hepsi birer lmedir.

lmenin aamas vardr

1- llecek bir niteliin olmas, 2- Niteliin gzlenebilmesi, 3- Amaca uygun say ve sembollerle gsterilmesi Nitelik: lmeye konu olan zelliktir. lme Kurah: lme iini yaparken niteliin hangi miktarna ne deerverileceinin belirlenmesidir. Yazl yoklama yapan bir retmenin "4. soruya tam olarak

142

lme ve Deerlendirme

2- Standart olmayanlar: (adm, kar, retmen yaps testler) Kiiden kiiye deiiklik gsteren belli bir standard olmayan lme aralardr. ll.lmede Birim lme aralar birimlerden oluur. Sonular saylarla ifadelendirirken ou halde bu birimler kullanlr. m, kilovat, renci says, lira, saat gibi. lme sonularn anlalr bir birimle ifade etmek lmlerin tad anlam daha iyi bir ekilde kavramamza yardmc olur. rnein "bir miktar tuz" ifadesi yerine "2 kg tuz" ifadesi daha anlalr ve herkes tarafndan ayn boyutta alglanan bir anlam ifade etmektedir. Birimler hem lme ilemini kolaylatrr hem de lmlerin neyi ifade ettiini daha net bir ekilde ifade eder. Doal birim: Birimlerde doallk vardr. Bir deikenin hangi miktarna ya da niteliine bir (1) birim denilecei uzmanlar tarafndan belirlenmemi birimlerdir. rnein; beden eitimi dersinde renci saysnn saylmasnda doal birim kullanlr. Her bir renci bir birimdir. Ayn ekilde snftaki sra says, dakikada yazan kelime says gibi lmelerde kullanlan birim doaldr. Tanmlanm birim: Bir deikenin ne kadarlk miktarna bir (1) birim denilecei uzmanlar tarafndan tanmlanm birimlerdir. Burada doallk yoktur. rnein; saat, kilo, metre gibi. Dikkat edilirse burada llecek zellik ile ilgili bir miktar belirlenmi ve bu miktar birim olarak kabul edilmitir.

Bir lme sonucundaki hata miktar o lme ileminde kullanlan birimin yars kadardr. Birim ne kadar klrse hata miktar o kadar azalr. lme hatas: llen zelliin gerek deeri lme sonularndan hesaplanan deeri arasndaki farktr. lme hatas = Gerek deer - llen deer

Her lme sonucunda lmenin amac neyse onunla ilgili bir karara varlr. Kararn isabetli olabilmesi iin lmenin hatasz olmas gerekir. bir baka deyile kararn isabet derecesi, yaplacak lmenin hatasz olma derecesine baldr. lmelere bir miktar hata karmaktadr. lme yollarna eitli yollardan hata karr. En duyarl aralarla yaplan lmelerde bile bir miktar hata pay vardr. mek; Gerek uzunluu 105,40 cm olduu bilinen bir masann boyu ayn koullarda birbirinden bamsz tekrarlanan lme sonularnn ortalamas alnarak 105,0 cm bulunmu ise bu lme 0,40 cm hata karmtr. Gerek durumlarda, lmek istediimiz bir zelliin gerek deerini bilemeyiz. Bu nedenle onun ne kadar olduunu lmeye alrz. Gerek deeri bilmediimiz iin de ne kadar hata kartn bilemeyiz. Doa bilimlerindeki uzunluk, arlk ve scaklk gibi lmler iin gerekletirilen leklerin neyi lt aktr. Bu gibi zellikler zerindeki lmlere karm olabilecek hatanm en ok ne kadar olabilecei, yani hata smr belirlenebilmektedir. Davransal zellikler sz konusu olunca lme ileminin, ayn kii zerinde, ayn koullarda ve birbirinden bamsz olarak tekrarlanmas olanaksz gibidir. Bu nedenle ya ayn kii zerinde lme ileminin olanaklar lsnde birbirine benzr koullar altnda tekrarlanmas ve hem kiinin zelliinde meydana gelmi olabilecek deimenin hem de koullarn deimi olmasndan gelebilecek etkilerin dikkate alnmas ya da bu amala deiik kiilerden yaralanlmas ve bu son halde sz konusu olabilecek baka etki kaynaklarnn dikkate alnmas yoluna gitmek gerekmektedir. Eitimde yaplan lmlere deiik kaynaklardan hata karmaktadr. Bu nedenle hata kaynaklar ve zellikle bu kaynaklann lme sonularn nasl etkiledii bilinmelidir.

lmede kullanlacak birimlerde zellik olmaldr; 1- Birimlerin eitlii: Bir lme aracnda llen
deiken asndan her bir (1) birim denilen miktarn birbirinin ayn olmasn ifade eder. rnein: metre dediimiz zaman uzunluu lerken kullanlan birimin (metre) birbirine eit olmasn ifade eder. Bir kar dediimiz zaman kullanlan birim eit olmamakta, herkes tarafndan farkl uzunluklar alglanmaktadr.

2- Birimlerin genellii: Birok kii tarafndan ilinmesi,

kabul edilmesi, yaygn olmasdr. lkemizde arlk iin kg yaygn bir birimdir.

3- Birimlerin amaca uygunluu: lme ilemine

uygun birim kullanmay ifade eder. Markette un lmek iin "ton" biriminin kullanlmas amaca uygun deildir.

lme ve Deeiendirme lmede Hata kaynaklar lmeyi yapan kiiden kaynaklanan hatalar; renim, salk, o andaki ruh hali) llen zellikten kaynaklanan hatalar; (zellii tam olarak belirleyememe, lememe) lme aracndan kaynaklanan hatalar (basm hatalar) III. lmede Hata trleri 1. Sabit hata: Bir lmeden dierine miktar deimeyen hatalara denir. Hata miktar her lmede ayndr. rnek; bir cetvel yanllkla 0-30 cm yerine 1-30 cm olarak blmelenmi olsun. Bu durumda ara 1 cm ksadr. lmeyi yapan kii lme zelliin miktarn gsterir Deerlendirmenin alt baldr Deerlendirmeden ncedir Daha ok gzleme dayanr Daha objektiftir Deerlendirme Miktarn yeterli olup olmad ile ilgilidir lmeyi de iine alr lmeden sonra gelir Daha ok karlatrma, yorum ve yargya dayanr Daha ok kiisel kanlara dayanr

143
lmenin amac hatasz lmdr. Bu mmkn deildir. Masann uzunluu, eyann arl, odann scakl, hcrenin boyu bile hatal llmektedir. En hassas lmelere bile istenmeden bir miktar hata karmaktadr. O halde burada nemli olan lmelere karan hatay en aza indirmektir. lme ilemi sonucunda geree en yakn deeri elde etmeye ynelik aba gstermektir. IV. Deerlendirme: lme sonularnn bir ltle karlatrlarak karar verilmesi, yorum yaplmasdr. lme sonularna bir anlam yklemektir. V. rencinin bir snavdan 70 puan almas bir lmedir. rencinin geip gemeyeceine karar vermek deerlendirmedir. Bununa karar verebilmek iin bir lte ihtiya vardr.

zellik - lme kural - lm - lt - Deeriendime Deerlendirme kullanlan lte bal olarak; 1- Mutlak deerlendirme 2- Bal deerlendirme

olmak zere ikiye ayrlr.

lmede sfr noktas 1- Doal sfr: llen zelliin 0 (sfr) noktasmda yokluu anlamna geldii durumda kullanlan sfr gerek sfrdr. rnek; "u anda snftaki renci says sfrdr." Dediimizde o anda rencinin yokluu anlamna gelmektedir.

her lmede 1 cm ksa lecektir. retmen snavda 100 puanlk soru sorar. 20 puanlk soruyu kimse cevaplandramam. Bu durumda retmen 80 zerinden bir deerlendirme yapm olacaktr.

2. Sistematik hata: llen bykle, lmeyi

yapan kiiye ve lme koullarna bal olarak deien lmden lme belli oranda artan ya da azalan hatalara denir. Yanl blmelenmi bir cetvelle birka defa lme yapldnda ayn hatay lme says kadar tekrarlam oluyoruz. Yani hatal lme aracyla birden ok lme yaplrsa bu sistematik hatadr. ayn ekilde bir retmen yazl yoklama cevaplarn puanlarken kz rencilere erkeklerden daha fazla puan verirse, rencinin cinsiyetine bal bir sistematik hata yapm olur

2- Tammlanm sfr: llecek zelliin 0 (sfr)

noktasnda yokluu anlamna gelmedii durumda kullanlan sfra denir. Baz durumlarda pratik amalar iin uzmanlar tarafndan llen zelliin bel bir durumu ya da miktarnda sfr noktas kullanlmaktadr. rnek: snavda bo kat veren ya da kopya ekerken yakalanan renciye sfr verildiinde verilen sfr rencinin o konu ile ilgili olarak hibir bilgisinin olmad anlamna gelmemektedir. Termometre iin de ayn ey geerlidir. Sfr (0) derecede s yok demek deildir. lek: Nesnelere verilen saylarn anlamlarn, nesnelere saylar vermede uyulmasf gereken kurallar ve ksaltmalar belirtmek iin kullanlan kavramdr. Dier bir anlam da lme aralar zerindeki blmeleri ya da belli bir balang noktasndan itibaren deimez bir birimle blmelenmi lme aracn ifade eder. lmede kullanlan lek ya da birimlerin 4 eidi vardr:

3. Tesadfi (rasgele) hata : Genellikle kaynaklar iyi

bilinmeyen, lme sonularna geliigzel karan Kuralsz olarak artan ya da azalan hatalara denir. Bizim asl zerinde durmamz gereken budur. lmeyi yapan kii dikkatsiz bir ekilde lm yapmsa, tesadfi hata ortaya kar. lme sonularnn gerek deerinden byk veya kk olduunu bilemeyiz. Sonu;

144
1. 2. 3. 4. Snflama (Adlandrma) lekleri Sralama lekleri Eit aralkl lekler Oranl lekler

lme ve Deerlendirme

Baz lmlere btn matematiksel ilemler yaplabilirken bazlarna yaplamaz. Eitim ve psikolojideki lmelerde en ok kullanlan lekler sralama ve eit aralkl leklerdir. Snflama ve oranl lekler ok ender kuanlr.

hatasz ve ltn uygun olmasna baldr. Bu nedenle lme aralarnda baz zelliklerin aranmas gerekmektedir. 1. Gvenirlik, 2. Geerlik 3. Kullanllk GVENRLK Gvenirlik; lme aracnn lt zellii ne derece hatalardan arnk olarak ltdr. lme aracnn lt zellii ne derce duyarl ve tutarl (kararl) ltn iie ilgilidir. Duyarlk; lme aracnn llen zellii gerek deerine en yakn biimde yanstma biimine denir. Buradaki duyarlk lme aracnn hassas lmesidir. Tutarllk; Tekrarlanan lmlerde sonularn birbirine uymasdr. lme aracmn kararl bir yapya sahip ve grubun llen zelliinin de deimedii sonucuna varlr. rnein; bir retmenin renciye laboratuarda bir metal ubuun boyunu ltrdn dnelim. renci ayn ubuu beer defa lerek u sonulan bulmu olsunlar; 1. renci 12,2 cm 12,1 cm 12,2 cm 12,3 cm 12,2 cm 2. renci 12,5 cm 12,0 cm 12,3 cm 12,1 cm 12,6 cm 3. renci 120,1 mm 120,2 mm 120,3 mm 120,2 mm 120,2 mm

1. Snflama (Adlandrma) lekleri: Nesneleri

belli ynlerinden benzeyip benzemediklerine gre snflandrmadr. Nesnelerin farkllk ve benzerlileri belirlenir. Bu tr leklerde snflar oluturulduu iin bu snfa giren tm elemanlar eit kabul edilirler. Ayn snfa giren elemanlar ayn sembolle ifade eldirler. rnek: kz, erkek, boyu uzun olanlar, boyu ksa olanlar. Sonu olarak bu tr leklerdeki deikenlere ilikin frekanslar dnda saysal veri yoktur. Dolaysyla frekanslara dayal analizler dnda ilem yaplamaz.

2. Sralama lekleri: Nesneleri belli zellie sahip

oma miktar bakmndan sraya dizme ilemidir. Sralar say ile veya sfatla ifade edilebilir. rnek;renciIeri boy srasna, aldklar nota gre, pekiyi-iyi-orta-geer gibi. Dikkat edilirse rencinin grup iindeki yeri hakknda bilgi verir. Elde edilen saysal sonularla ilgili olarak ortanca ve yzdelik belirlenir.

3. Eit aralkl lekler: lek birimlerinde eitliin

saland ve sfrn tanmlanm olduu lek trdr. lme aracn kullanan kiilerin ortaklaa kabul ettikleri bir balang noktasndan balar ve birimler eit olarak blmelenmitir. rnek; takvim, termometre, snavlar, zeka testleri. Birimler aras fark yan iki lm arasndaki fark anlamldr. Buna karn zeka blm 110 olan birinin zeka blm 55 olan birinden iki kat zeki olduu sylenemez. Elde edilen lmlerle ilgili olarak oranlama ilemleri yaplamaz. 1. ve 2. renciler milimetrik bir cetvel kullanm, 3. renci ise milimetrenin onda birini len bir kumpas kullanmtr. ubuun boyu hi deimediine gre lmelerdeki deikenliin lme hatalarndan doduunu syleyebiliriz. Daha hassas bir lm yapan 3. renci bile be lmede ayn sonucu bulamamtr. Onun lmelerinde de hata vardr. Buradan hareketle konuyu biraz daha irdelersek 1. ve 2. rencilerin ikisi de hata yapmlardr. Fakat hatalar ayn deildir. lrhelerde ne kadar hata olduu bilinse hangisinin daha fazla hata yapt bilinebilir. Bunun iin metal ubuun gerek boyunun ne olduu bilinmelidir. ubuun gerek boyunun bilmeye imkan yoktur. 3. rencinin lmeleri geree daha yakn ama gerein kendisi deildir. Bu nedenle bir lmeci tarafndan elde edilen lmelerin ortalamasnn gerek deere, lmelerin birbirinden daha yakn olmas beklenir. Buna gre 1. rencinin ortalamas 12,2 cm, 2. rencinin ortalamas 12,3 cm' dir. lmelerin

4. Oranl lekler: Eit oranl lek birimlerinde

eitliin saland ve sfrn gerek sfr olduu, sfr noktasnda llen zelliin yokluu anlamna geldii lek trleridir. Eit aralkl leklerle yaplan lmelerle ilgili sonularda tm matematiksel ilemler (4 ilem) yaplabilmektedir.

Bir lme Aracnda Bulunmas Gereken zellikler lme ve deerlendirmede verilen kararlarn doruluu ve yerindelii, kararn dayand lmlerin

lme ve Deerlendirme

145
gemise ve testin kararl bu yargnn deimedii

ortalamas gerek deer olarak kabul edilirse o halde lmelerin ortalamadan farklar hata saylr. Bu durumda en az hata yapan renci 3. rencidir. O halde buradaki hata nasl bir hatadr? Bu sorunun yant tesadf hatadr.. te lmelerin gvenirlii burada sz konusudur. Daha ncede belirtildii gibi bir lme sonucu, iindeki tesadfi hatalarn azl orannda gvenilir saylr. Birlme aracnn gvenirliini etkileyen balca hata kaynaklar:

Eer iki lme arasnda uzun bir zaman gvenirk katsays yksek bulunmusa olduu (testte llen zelliklerin) ve doruiuu orannda llen zelliin sylenebilir.

Bunu bir rnekle aklarsak; 1. lme (X), 2. lme (Y) diyelim. imdi bu X ve Y lmler arasndaki tutarll lersek yani iki uygulamadan elde edilen puanlar arasndaki gvenirlik katsaysn (r) bulmaya alrsak; bunun iin Pearson arpm moment korelasyon katsays formln (rxy) kullanabiliriz. N X Y

1. lmeyi yapan kiiden kaynaklanan hatalar;

lmecinin yanl davranmas, puanlama yaparken dikkatsiz olmas. Sevdii rencilere fazla puan, sevmedii rencilere az puan vermesi, lme aracndan kaynaklanan hatalar; Ak seik, anlalr sorular olmamas, lme aracnn dzensiz hazrlanm olmas, yazlarn okunamamas. imenin yapld ortamdan kaynaklanan hatalar; Snavn yapld ortamn snav iin uygun olmamas. Is, k, grlt vb. llen kiiden kaynaklanan hatalar; rencinin snav iin gdlenmemesi, ilgisizi, isteksizlii, yorgun ya da hasta olmas. lme aracnn zelliinden kaynaklanan hatalar; yazl snavyerine szl snavn kullanlmas.

IXY 20 18 18 17 16 13 8 6 6 5 127

2.

3.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

10 8 10 9 9 7 3 4 4 1

10 10 8 8 7 6 5 2 2 4

4. 5.

IX = 65 IY =

62 Z XY = (I*)

rxy =

Y uk ar d aki rn ek te l me ha ta s n n kestirilmesi lmelerin tekrar sayesinde olmutur. Eitim ve psikoloji gibi alanlarda lmelerin tekrar ou zaman mmkn deildir. Bu nedenle bir snavdan alnan puanlarn gvenirliini kestirmek amacyla eitli gvenirlik yntemleri bulunmutur; 1- Test-tekrar test yntemi 2- Paralel testler (edeer formlar) yntemi 3- Testi yarlama (iki yarya blme) yntemi 1- Test-tekrar test yntemi (Kararllk katsays): Bir testi ayn renci grubuna birka gn arayla iki defa uygulama yntemidir. ki uygulama arasnda llen yetenekler bakmndan deime olmamsa gvenilir olduu sylenebilir. Tutarilk, tekrarlanan lmlerde sonularn birbirine uymasyd. Burada ayn arala yaplan iki lme arasndaki tutarllk gvenirlii gsterir. ki puan birbirini tutmuyorsa lme ara ve ilemlerinde hata bulunduu kansna varlr. Uygulama koullarndan pheleniyorsak bu yntemi kullanabiliriz. Eer yksek bir gvenirlik bulunmusa lme sonular uygulama koullarndan gelebilecek tesadfi hatalardan arnk demektir.

Yukardaki forml uyguladmzda korelasyon katsaysnn r = 0,81 olduunu grrz. imdi bunun anlam nedir? Gvenirlik katsays - 1,00 ile + 1.00 arasnda deiir. lme sonular tesadfi hatalardan ne derece arnk ise gvenirlik katsaysnda o derece st snra yakndr. Yukardaki lmelerin (0,81) st snra yakn yani gvenirlik katsaysnn yksek olduunu syleyebiliriz. Test-tekrar test yntemiyle elde edilen puanlarn gvenirlii ile ilgili yorum yaparken iki temel saytldan hareket etmemiz gerekmektedir;

iki uygulama arasnda geen sre iinde rencilerin llen deikene ait gerek puanlarnda deime olmad Birinci uygulamann ikinci uygulamadan elde edilecek puan etkilemedii

ou durumda bu mmkn deildir. Snavlarn uygulama ortamlar, rencilerin yaptklar hatalar, ans baars gibi etkenler iki uygulama arasndaki puanlarn deimesine neden olabilir.

146

lme ve Deerlendirme

2- Paralel testler (edeer formlar) yntemi: (Edeerlilik katsays) Birbiriyle edeer iki formun hazrlanarak bu iki formun an zamanda ayn gruba uygulanmas sonucu elde edilen sonularn korelasyonuna bakma yntemidir. Bu formlar biri dierinin yerine kullanlabilecek lde ayn davranlar len formlar olmaldr. Iki testin maddelerinin kapsam, ve nitelii bakmndan denk olmaldr. Byle hesaplanan lme gvenirlii bir testin iki edeer formu arasndaki tutarllk anlamna gelir. 3- Testi yartama (iki yarya blme) yntemi: ( tutarllk katsays) Testin maddelerini grnte edeer iki yarya ayrarak, iki yar puanlar arasndaki tutarlla bakma yntemine denir. iki edeer ara hazrlamann veya bir arac iki defa uygulamann mmkn olmad hallerde uygulanan bir yntemdir.

Standart Hatas) kolayca hesaplanabilir. Forml ise yledir;

Se = lmenin Standart Hatas Sx = Standart Kayma, rx = Gvenirlik Katsays' dr.

71.

Gvenirlii Etkileyen Faktrler

1. Testin uzun olmas: Bir snavda kullanlan soru says artka, ou zaman o snavdan elde edilen toplam puann gvenirlii de artar. 2. ans baars: rencinin cevabn hi bilmedii bir soruyu ans yardmyla cevaplayabilmesi puann artrr, buna karn testin gvenirliini azaltr. 3. Testin uygulama koullar: Snavda kullanlan sorularn aka anlalr ve kesinlikle cevaplanabilir olmas, o snavdan elde edilen puanm gvenirlii arttrr. rencinin snav ortamma ilikin rahatszlklar, hzl okuma ve anlama becerilerinin dk olmas, snav gn hasta ya da yorgun oluu, smavla iigili aklamalar anlayamamas gvenirlir olumsuz etkiler. 4. Gdleme: Snavda cevaplayclar her soruyu dikkatle ve hzla cevaplanmaya tevik edilmelidir. rencilerin yeterince gdlenmedii snavlarda cevaplar tesadfi kalaca, ya da birok soru cevapsz kalacar iin snav puanfarnn gvenirlii der. 5. Zaman: Snav sresi rencilerin hemen hepsinin btn sorular cevaplandrmalarna yetecek uzunlukta olmaldr. 6. Glk dzeyi: Bir snavda kullanlacak sorular o smav cevaplandracak bireylerin yaklak olarak yars tarafndan doru cevaplandrlabilecek glkte olmaldr. ok kolay sorulardan oluan bir snav, yoklanan grubun rencilerini birbirinden yeterince ayramaz. ok g sorulardan oluan bir snavda ayn sakncay ortaya karr. 7. Kopya ekme davran: Snavda kopya ekilerek elde edilen puan rencinin gerek bilgisini gstermekten uzaktr. 8. Test maddeierinin homojenlii: Testte yer alan maddeler ltkleri zellik bakmmdan birbirine ne kadar benzer olursa testin gvenirlii o kadar yksek olur. Ayn testte birden fazla zellik (Edebiyat, Tarih, Fizik, Biyoloji) llyorsa o testin gvenirlii der.

Btn sorular gruba uygular maddeleri tek numaral sorular, ift numaral sorular olarak ikiye ayrrz. Semeli testlerde uygulanr. Bu iki edeer yardan elde edilmi puanlar takm, ayr ayr testlerden elde edilmi gibi ilem grrler. Bu yntem aslnda bir i tutarllk katsays verir. Test geliigzel cevaplanmsa ve testin iki yars farkl davranlan lyorsa (saysal, szel gibi) dk kabilir. Testi yarlama yntemiyle elde edilen gvenirlik katsays genelde testin tekrar yntemiyle elde edilen gvenirlik katsaysndan yksek olur. Testin yalnzca bir kez uygulanmasna dayal olduu iin bu yntem dierlerine gre daha avantajldr ve yaygn kullanlr. lmenin Standart Hatas Pratikteki lme durumlarnn ounda gzlenmi tek bir puan, lmenin hatas hakknda hibir ey sylemez. Hatalarn bykln aratrmak iin ayn kii ile ilgili daha ok gzleme sahip olmalyz. Eer ayn lme arac ile bir birey iin sonsuz sayda lme yaplsa, bir bireyin ald puanlar belli bir dalm gsterecektir. Bu dalmn ortalamas, kiinin evren puannn iyi bir tahminidir. Byle bir dalmn standart kaymas lmenin standart hatas olarak adlandrlr. Bir testi birok kez ayn kiilere uygulamak hem g hem de uygulama sonular yanltc olabilir. Eitim ve Psikolojideki lmelerde lmenin standart hatasn hesaplamak iin baka yntemlerle dolayl bir biimde tahmin edilmelidir. Test puanlarnn standart kaymas ve gvenirlik katsays biliniyorsa bu istatistik (Se = lmenin

lme ve Deerlendirme

147

9. Puanlama: Her snav objektif yollarla puanlandrlabilir. Bunun iin yle bir puanlama yntemi bulunmaldr ki, btn puanlayclar ayn cevaba ayn puan verebilmelidir. Sonu olarak testin puanlamasnn yansz olmas gvenirliini artrr. 10. Uygulama hatalar: lme ileminin herhangi bir basamanda yaplan dikkatsizlik hatalar, tpk puanlama hatalarnda olduu gibi ou halde tesadfi hata trndedir. 11. Duyarllk: Duyarl yksek bir ara veya yntem daima gvenirlii yksek sonular verir. Kullanlacak ara bu duyarl olmaldr.

test bir programdaki baary lmek iin haz rlanm sa, o t est o program n hedef davranlarn yeterince temsil edebilmeli, onlar baka davranlarla kartrmamal yeterince duyarlkla lmelidir. Geerlik ve gvenirlik arasndaki iliki n Bir lme aracnn geerli olabilmesi ncelikle gvenilir olmas gerekir. Gvenilir bir lme arac her zaman geerli olmayabilir. rnein bir metre eksik imal edilmise masann boyunu her lmede ayn sonu elde ederiz. Bu sonu gvenilir bir sonutur. Buna karn sz konusu metre masann boyunu lmek iin gee deildir.

GEERLK Bir lme aracnn lmek istedii zellii baka zelliklerle kartrmadan lebilme derecesidir. Bir anlamda testin uygunluudur. Bir lme aracnn veya ynteminin onunla llmek istenen deikeni lp lmedii; lebiliyorsa, onu baka deikenlerden ne derece arnk olarak ltdr. (Turgut.1993) lme ara ve yntemlerinin nitelikleri arasnda en nemlisi geerliktir. Geerlik, lme aracnn amaca hizmet etme derecesidir. Bir lme aracnn geerli olabilmesi iin onun sadece lmek iin dznlendii zellii lmesi, yani onu baka zelliklerle kantrmadan lmesi gerekir. Eitimde kullanlan ara ve yntemlerle llmek istenen deikenler bireylerin yetenei, baars gibi deyimlerle tanmlanmaya allan deikenlerdir. Aracn veya yntemin llmek istenen deikenin ls olabecek bir puan vermesi, bu ly baka deikenlerle kartrmamas beklenir. Bir ara veya yntem, bu nitelii salayabilecei derecede geerli puanlar verir. Bir testin geerlii bir derece sorunudur. Bir test hepten geerli veya hepten geersiz olmaktan te daha ok veya daha az geerli olabilir. rn; bir "okuduunu anlama testi" okuduunu anlama yeteneini lmede yksek bir geerlie sahip olabilir. Fakat ayn test matematikte "problem zme yeteneini" lmede geerlie sahip deildir. Eitimde ok kullanlan yazl snavlar, szl snavlar, ksa cevap gerektiren testler ve oktan semeli testler gibi ara ve yntemler ou zaman bir derste o dersin programna uygun olarak gelitirilmesi hedef alnan davranlar lmek iin uygulanr. Sz konusu davranlara (bilgi, beceri, tutum, duyusal davranlar vb.) hedef davranlar denir. O halde bir

zellikle eitimde kullanlan balca geerlik trleri yledir; 1. Kapsam geerlii 2. Yordama geerlii 3. Yap geerlii 4. Grn geerlii 1. Kapsam geerlii: lme ara ve yntemlerinin kapsamlarna ve ieriklerine baklarak varlan geerlik yarglarna kapsam geerlii denir. Bir btn olarak testin ve testteki her bir maddenin amaca ne derece hizmet ettiidir. Bir testin kapsam geerlii; A. O testteki toplam maddelerin llecek davranlar ve konu ieriini mekleme derecesine, Testteki sorulan sorularn ilgili davranlar lmede uygun olup olmadna baldir.

B.

Kapsam geerliinden sz edebilmemiz iin bu iki koulun yerine gelmesi gerekir. bunun iin belirtke tablosuna uygun lm yaplmaldr. Bylece llmesi gereken kritik zellik darda kalmamaldr. renci baarsm lmede kullanlan baar testlerinin geerliini bulmada kullanlan en uygun yntem kapsam geeiiidir. Bunun iin en uygun yol uzman grlerine bavurmaktr. Kapsam geerliliinde testi oluturan maddelerin (gerekte) llen davranlar evrenini temsil etme dzeyi hakknda bir karara varma ilemidir. Bir lme aracnn hem konu ve davran boyutuna baklarak hem de test maddelerinin llmek istenen davranlar lmede uygun olup olmadna bakilarak karar verilen bir geerlilik yargsdr.

148

lme ve Deerlendirme

Bir lme arac belirtke tablosundaki hedef davranlar yerine yazm gzellii, kiilik gibi lme amacnn dnda olan davranlar lyorsa ve buna dayal deerlendirme yaplmsa o testin geerlii dktr. Kapsam geerlii iki biimde llebilir; 2.

geldikten sonra iki puan grubu arasndaki korelasyona baklr. Elde edilen korelasyon deeri giri snavnda kullanlan testin girilen okuldaki baary yordama derecesi olarak kabul edilir. rencilerin giri testi puanlar yordayc, rencilerin baarlar ise lttr. Uygunluk geerlii (mevcut hal geerlii): Bu durumda geerlii aranlan testin lt olan puanlar beklemeye gerek yoktur. Puanlar elimizde hazr durumdadr. rnein bir dershanenin KPSS snavndan birka gn nce yaptklar deneme snav testi puanlar ile lt olan KPSS snav puanlar zaman bakmmdan hemen hemen ayn zamana denk gelmektedir.

1. Mantksal yol: Konu alan uzmanlarnn

grlerinin alnmas yntemidir. Hazrlanan lme arac uzmanlara gsterilerek llecek konu alann yeterince temsil edrp etmediinin sorulmasdr.

2. istatistiksel yol: Ayn alanda daha nce

gelitirilmi, ayn davranlar len ve geerlii yksek bir test ile yeni hazrladmz iki testin ayn gruba uygulayp rencilerin bu testlerden elde ettikleri puanlar arasndaki korelasyona bakma yntemidir. 2. lt (Yordama, Uygunluk) geerlii: Yordama: statistiksel teknikler kullanlarak ve bilinenlerden yaralanlarak bilinmeyen durumlar hakknda yaplan gelecee ynelik tahminlerde bulunma ilemidir. Birtahmin iidir. Testten elde edilen puanlarla testin yordamak iin dzenlendii deikenin dorudan ls olan ve daha sonra elde edilen lt arasndaki korelasyon da yordama geerliidir. Korelasyon katsaysnn bykl yksek yordama geerliine iarettir. Eitimde bir rencinin ya da grubun gelecekteki baar durumunun nasl olacan tahmin etmek iin kullanlr. rnein; YS snavlar, uygulanan testlerden elde edilen puanlar, adaylarn niversitedeki ve gelecekteki baarlarnn yordaycs olarak kullanlmaktadr. Bu amala kullanlan testlerin amaca hizmet etme derecesi yani yordama geerliinin olmas gerekmektedir. lt geerliinin hangi anlamda tanmland kriter ya da llen deikene ait lmlerin elde edilme zamanlar arasndaki farka bal olarak iki grupta incelenebilir; 1. Yordama geerlii: Yordama geerlii aranan test uygulanr, o testin yordayaca zellik ya da puan elde edinceye kadar beklenir. Bir okulun giri snavnda kullanlan testin o okuldaki baany yordama derecesine bakmak istediimizde testi uyguladktan sonra o rencilerin o okulda ders notlar ortalamalarn beklememiz gerekmektedir. Sz konusu puanlar

3. Yap geerlii: lme ileminin teorik bir yapy (zellii) lp lmediinin belirlenmesidir. Buna ilikin bir geerlik seviyesi aramaktr. Birbiri ile ilgili olduu dnlen belli elerin yada eler arasndaki ilikilerin oluturduu bir rntye yap denir. Bu bir lde bilimsel kuram gelitirme sreciyle ayndr. Psikolojide yap szc atlganlk, gvensizlik, ie dnklk, da dnklk, zeka gibi tanmlanabilir belli kiilik zellikleri iin kullanlr. Eitimde lmeye allan baz zellik yada deikenler birer kuramsal yapdr. Bu zeliiklerin llmesi iin ara gelitirmede izlenen yol, nce sz konusu zellik yada zellikleri belirlemek yani yapy tanmlamak, sonra da tanmlanm yapdan snanabilir denenceler karmak ve karlan denenceleri snamak iin deneysel ve istatistiksel almalar yapmaktr. Yap geerlii almasnda lmeye altmz zellii nasl tanmladysak testin de bize bu tanma uygun veri salamasn bekleriz. ou zaman yap geerlii iin faktr analizi teknii ile kant aranr. Eitimde llmek istenen zellikleri lmeye yarayan testlerin gelitirilmesinde nce zekann yada kritik dnmenin ne olduunun tanm yaplr. Daha sonra bu soyutlanm yaplardan llebilir davranlar karlr. Daha sonra bu davranlar lecek test maddeleri gelitirilir. Kiinin verdii cevaplara bakarak o kii hakknda yorumda bulunulur. Yorumun geerlii buraya kadar oian aamalarn geerliliine baldr. 4. Grn geerlii: Birtestin gerekten ne ltyle deil, onun ne lyor grnd ile ilgilidir. Bir testin grn geerlii, o testin lmek istedii eyi lyor grnmesidir. Grn geerlii olan birtest kapanda ne yazlysa onu lyor grnr. rnein; kapanda "Fizik testi" yazl olan

lme ve Deerlendirme

149

bir testin iinde fizikle ilgili sorular varsa sz konusu testin geerlii vardr denilir. Bunun iin konu alan uzmanlarnn gr yeterlidir. Geerlii Artrc nlemler lme yntemi: Bir testte kullanlan yntem (yazl, yoklama, szl yoklama, testler) rencinin alaca puan (hata miktarn) etkileyebilir. 2. stenmeyen zelliklerin llmes: Her soru, o arala llmek istenen davranlardan en az bir tanesini yoklamal, baka zellikleri lmemelidir. rnein; matematik bilgisini lerken yaz gzellii, tertip dzen gibi zelliklerin llmesi geerlii drr.

lme ara ve yntemlerinin kullanll hakknda bir yargya varrken gz nnde bulundurulmas gereken noktalar yledir;

1.

1.

Ekonomi; Ara ve yntem maliyet ynnden ekonomik olmal, retmene, renciye, yneticiye ar mali yk getirmemelidir.

2.

3. llecek zellii tam olarak len sorular: Her soru, o soruyla llmek istenen bilgi ve becerilere sahip rencilerin tereddtsz doru cevaplandrlabilecei ve bu bilgi, beceri ve yeteneklere sahip olmayanlarn doru cevaplandrlamayaca nitelikte olmaldr.

Hazrlama sresi; Her ara ve yntem bir hazrlk gerektirir. Testlerde bu sre daha uzun, yazl yoklamada daha ksadr. Hazrlama sresi ksa olan bir snav tercih edilmelidir. Yalnz kalabalk gruplarda yazl yoklamalarn cevaplarnn puanlanmas zorluu da gz nnde bulundurulmaldr. 3. Uygulama sresi; Bir yntemin kullanll, verdii puann nemine oranla, uygulamada gerektirdii zaman azaldka artar.

4.

4.

Kapsaml ve dengeli dalm: Snav belli bir srede okutulan konular ve o konulara dayanlarak gelitirilmesi beklenen bilgi, beceri ve yetenekler bakmndan hem kapsayc hem de dengeli ohnaldr.

Hazrlayc ve uygulayclarn nitelikleri; Bir aracn uygulanmas ne kadar zel beceriler gerektirirse, kullanl da o oranda snrlanr.

5.

Cevaplarn Nitelikleri; renciler cevaplama ynergesini kolayca anlayabilir ve cevaplarn kolayca kaydedebilirlerse, o ara kullanldr.

5.

Gvenirlik: Herhangi bir puann geerlii iin n art, onun gvenirliidir. Gvenirlikten yoksun bir puan sadece tesadf hatalar gsterir. Hatada geerli l olamaz. Her lme sonucu gvenirlii orannda geerik kazanr. Fakat gvenirliin salanm olmas geerliinde mutlaka salanaca anlamna gelmez.

6.

Uygulama kolaylklar; Testlerde sayfa dzeni, bask mkemmellii, cevap kadmm dzeni, yazl yoklamada sorularn yazl verilmesi gibi konular uygulama kolayl o aralann kullanlln artrr.

7.

6.

Snavn glk derecesi: Snavn ve lme aralarnn gl de geerlie etki eder. Glk derecesi o snavdan elde edilecek puanlarn kullanlaca amaca gre ayarlanmaldr.

Puanlama kolaylklar; Testlerde cevap kadnn ayr olmas, iyi dzenlenmesi, cevaplarn optik okuyucu ile puanlanabilmesi, puanlama anahtarnn olmas kullanll artrr.

8.

7.

Ayn snavlarn her yl kullanlmas, kopya, snav sresinin yetersizliinden bo brakma, sorular snavdan nce aklama, derslerde snav sorularnn zlmesi, rencilerin eitli nedenlerle snav yanda brakmas, grlt, hastalk gibi nedenlerle salkl bir cevaplandrmann yaplmay gibi etkenler gvenirlii ve geerlii drr.

Puanlar yorumlama kolaylklar; Bir ara yorumlamaya yardmc, yorumlamay kolaylatrc ve yorumda hatay azaltc aralarla beslenirse daha kullanl olur.

SINAVPLANI retmenlerin bir snav ncesinde uymas gereken kurallar ieren snav plan aadaki konular kapsamaldr; 1. Snavn amacnn belirlenmesi; Snavlar eitli
amalar iin yaplmaktadr. renci baarsn (renme dzeylerini) belirleme, seme yapma, tanma ve yerletirmeye ynelik, renme eksikliklerini belirleme amalarna ynelik snavlar yaplmaktadr.

8.

Hedeflere uygun soru hazrlamak, etkili bir snav plan geerlii artrr. Kullanllk Ara ve yntemin uygulanabilecei eitim seviyesi, uygulama sresi, lmeden istedii beceriler, maliyet ve ekonomi gibi etkenlerin o ara ve yntemin kullanlmasna etkileri kullanllk olarak ifade edilmektedir. Kullanl artran nlemler gvenirlii ve geerlii de dolayl olarak artrr.

2. llecek
rencilerin

davranlarn belirlenmesi: hangi davranlarnn llecei

150

lme ve Deerlendirme

belirlenmelidir. Fizik dersi iin Fizik ile ilgili davranlar llmelidir.

Birey ya da bireyler hakknda bilgi toplama yollar, test d teknikler ve testler olmak zere balca iki trldr. 1. Test d teknikler;
1. Gzlem: Bireyi gerek yaamda gzlemek (Vaka kaytlar, kontrol listeleri, dereceleme lekleri) Soruturma: Bireyi tanyanlarn bireyi anlatmasn istemek (Biyografi)

3. Belirtke tablosunu hazrlama: Belirtke tablosu

seilecek sorularn evreni yeterince temsil edip etmedikleri, rencilerde gelitirmeyi amaladmz hedef davranlarn snav kapsamna alnp alnmad, bu hedef davranlara ilikin kritik (olmazsa olmaz) davranlarn gz nne alnp alnmad konularnda retmene bilgi salar.

II.

4. Soru

5.

saysnn belirlenmesi: Ka soru sorulacann tespit edilmesi aamasdr. Soru saysn belirlemede dikkate alnmas gereken noktalar vardr; Snav sresi, soru tipi, sorularn glk derecesi, smavn amac. Soru tipini belirleme: Soru tipinin belirlenmesinde hedef davranlar (bilisel, duyusal, psikomotor) ve konunun zellii dikkate alnmaldr.

III. Otobiyografi: Bireyin kendisini anlatmasn

istemek 2. Testler, Bireyi yeri ve zaman nceden belli test durumlar iine sokmak

Test: Bireylerin belli zelliklerini lmek iin dzenlenen ve onu alan herkes iin ayn olan sorular ya da ilerden oluan bir lme aracdr. A. Tipik davran testleri a. Kiilik testleri b. lgi lekleri c. Tutum lekleri Maksimum yeterlik testleri a. Yetenek testleri i. Genel yetenek testleri ii. zel yetenek testleri b. Baar testleri i. Standart testler ii. retmen yapm testler

6. Snavn glk derecesini belirleme: renme

dzeyi ve baarnn llmesinde sorular orta glkte olmaldr. Snav ne ok zor ne ok kolay olmaldr. Bunun iin snava giren rencilerin says soruyu doru cevap verenlerin saysna blnerek bulunur. Sonu (0.50) civarnda olmaldr. Glk dzeyi (0.00) ile (1.00) arasnda deiir.

B.

7. Snavn sresini belirleme: Birok deiken gz

nne alnmaldr. Smavn amac, soru says, snavn zorluk dzeyi, soru tipi ve snava giren en zayf rencinin durumu gz nne alnmaldr.

8. Sorularn yazm: retmen sorular yazarken

yazm hatalar yapmamaya, eksik ve anlalmaz cmleler yazmamaya dikkat etmelidir. oaltma aamasnda rencilerin eline gemesini salayan dikkatsizlikler yapmamaldr.

Testierin snflandrlmas 1. retmen

Yapm Testler: retmenlerin kendileri tarafndan hazrlanan ve uygulanan baar testlerine denir.

9. Puanlamann nasl olacan belirleme: Her

sorunun nem derecesine gre puan arlnn belirlenmesi, puanlama hatalarnn nasl nlenecei ile ilgili konular ierir.

2. Standart Testler: Bir grup uzman tarafndan

standart koullarda ve normlara gre hazrlanm ve kitapk haline getirilmi testlere denir. rnek; SS, Anadolu Lisesi Snavlar, dershaneerin gelitirdii snavlar. Bu tr testler gvenirlii ve geerlii istatistiki yntemlerle belirlenip uygulanr ve objektif sonular verir.

VII. VIII. IX. TEST VE TEST GELTRME SREC

3. Kat Kalem Testleri: Snava giren rencilerin basl durumdaki sorulann cevaplarn yazl olarak ifade ettii testlerdir. Yazl yokama buna mektir. Bu tr testlerin geerlii, gvenirlii dk testlerdir.

lme ve Deerlendirme

151
XI. LME VE DEERLENDRME SRECNDE YEN YAKLAIMLAR Son yllarda eitim bilimlerinde meydana gelen hzl gelimelerin sonucunda eitimde lme ve deerlendirme srecini yakndan etkileyen aadaki yenilikler ortaya kmtr.

4. Semeli Testler: rencinin verilen bir grup

seenekten doru olan setii ve iaretledii testlerdir. Bu tr testler geerlii ve gvenirlii ve objektiflii yksek olan testlerdir.

5. Hz Testi: Belirli bir sre ierisinde rencinin ka

doru cevab verebileceinin lld testlerdir. Bu tr testlerde hibir renci sorularn tamamn cevaplayamaz.

6. G Testi: renciye yeterli zaman verilerek belli

glk dzeyine sahip sorular sorularak performansnn lld testlerdir. rnein 50 maddelik oktan semeli baar testi bir g testidir.

renme-retme srecinde renme'nin yeri ve nemi giderek n plana kmaktadr. Buna gre renci bilginin pasif alcs deil, bilginin aktif dzenleyicisi ve davrana dntrcsdr. Bilginin doasna ilikin tartmalar, bilginin renci tarafndan zihinde yaplandrlan bir deer olduu sonucuna ulamtr. Okullarmzda hala uygulanmakta olan, bireylere hazr alp bilgilerin aktarld retim modelleri ve buna bal lme uygulamalar ile 21. yzyl bilgi toplumu bireyinin, bilgiyi reten problem zme gc yksek, iletiim becerilerine sahip ekip halinde alabilen, ikinci bir dili kullanabilme gibi zelliklerini rencilere rencilere kazandrmak mmkn grlmemektedir. Bu nedenle retim stratejileri ve yntemleri ile lme yaklamlar da deimektedir. Btn bu gelimelerin sonucunda rencilerdeki bilgi dzeyini lmeyi amalayan standart testlerin yerini, rencinin bilgiye ulat ve gereki koullarda uygulamaya alt performans testleri almaya balamtr. rencinin yeterliliini lmeye alan ve alternatif lme uygulamas olarak kabul edilen Portfolyo (renci geliim dosyas) uygulamalar da gnmzde en nemli retim ve lme uygulamas olarak kabul edilmektedir.

7. Objektif Testler: Puanlamasnn, puanlaycya

gre deimedii, puanlaycnn gr ve duygulannm puanlamay etkilemedii testlerdir. rnek; oktan semeli ve D-Y testleri

8. Subjektf Testler: Puanlamasnn, puanlamacya

gre deitii, puanlaycnn gr ve duygularnn puanlamaya etkiledii testlerdir. rnek; Szl yoklama, yazl yoklama X. RENCNN ZELLKLERN DEERLENDRME YAKLAIMLARI

1. Psikometrikyaklam: rencinin zelliklere

sahip olma dereceleri saylarla ifade edilir, yaplandrlm (standart) testler kullanlr, deerlendirme objektiftir. Bilme, kavrama, uygulama, analiz, sentez gibi bilisel becerilerin llmesinde kullanlr. Sonuarlkldr.

2. zlenimci yaklam: rencilerin zelliklere

sahip olma dereceleri belirlenerek ifade edilir. Kt, orta, iyi, ok iyi gibi. Yar yaplandrlm (gzlem gibi) lme aralar kullanlr. Deerlendirme subjektiftir. st dzey zihinsel becerilerin (sentez, deerlendirme) llmesinde kullanlr. Sre arlkldr.

3. Uzlatrc (Eklektik) yaklam: Klasik lme

deerlendirme yaklamlarna alternatif olarak gelitirilmitir. Bu yaklam hem st dzey zihinsel becerilerin llmesi hem de hem de bunlarn objektif olarak puanlanmasn salayan ada bir lme yaklam olarak grlmektedir. rencilerin yl ierisinde gerekletirdii etkinliklere gre lld Portfolyo (renci geliim dosyas) uygulamalar bu yaklamn en nemli tekniidir.

Portfolyo Deerlendirme: rencinin renme srecindeki performansnn ve baarsnn kaydedildii, rencinin yl ierisinde yapt tm dev ve almalarnn meklerinin bulunduu bylece geliiminin izlendii bir deerlendirme biimidir.

Eitim-retim srecinde portfolyolarn kullanlma amac ve teme! ilkeleri

? rencilerin geliim srecini izlemek rencileri ilgili alanlar ve yetenekleri asndan tanmak, rencinin etkinlikte bulunmalarn salamak rencinin retim program dndaki faaliyetlerini de kapsayan ok ynl geliimi hakknda bilgi vermek

152
?

lme ve Deerlendirme

renciyi renme srecinde aktif klmak ve zgvenini artrmak Gelecek eitim kurumlarndaki retmenlerine renciyi tantmak rencilerin ekiple alma yeteneklerini gelitirmek rencinin belirlemek gerek renme dzeyini

saylarla deil, bir metin, bir cmle ya da bir paragrafla aklanmaktadr. XIV. ETMDE KULLANILAN LME ARALARI XV. YAZILI YOKLAMALAR Hazsrlanmasnn kolay olmas, uzun zaman almamas, ve retmenlerce iyi biliniyor olmasndan dolay sk tercih edilen bir snav trdr. En nemli avantaj, uygulama, analiz, sentez gibi st dzey zihinsel ilemler gerektiren hedefleri yoklayabilmesidir.

?
? ? ?

Klasik lme aralarnn dnda lme srecine yenilik getirmek Deerlendirme srecine renciyi ve retmeni de katmak renci ltleri retmenle birlikte belirler. rencilerin bilisel, psikomotor ve duyusal davranlarnn birlikte gelimesini salar. retimi renci merkezli duruma getirir. rencide sorumluluk gelitirir Snrl; rencilerin aralarndaki rekabeti kaldrd iin birbirlerinin almalarn kopya edebilirler. Objektif deerlendirme yaplmasndaki zorluklar bir dier snrlktr.

Yazl Yoklamalarn zellikleri 1. 2. 3. Az sayda soru sorulur renciye cevap zgrl tanr ans baars yoktur Yazl yoklamada cevaplayc, cevabn kendi dnp bulmak zorundadr. Buna karn objektif testlerin bazlarnda verilen cevaplarn arasndan doru olan semek, bazlannda ise verilen cevabn doru yada yanl olduuna karar vermek sz konusudur. Yazl yoklamada cevaplayc, cevabn yazl olarak ifade etmek zorundadr. Yazl yoklamada cevaplar ou durumda snrl deildir. Her cevaplayc, cevaplarn diledii gibi ifade etme bamszlna sahiptir. iirme sz konusu olabilir. Genellikle, bir yazl yoklama sorusuna verilen cevaplar tamamen yanl veya doru olarak iki snfa ayrmak mmkn deildir. ou zaman cevaplar tam doru, ksmen doru, tamamen yanl gruplarndan birindedir. Yazl yoklamada cevaplarn doruluk derecesini tayin etmek puanlaycya der. Cevaplama ilemi, cevaplaycnn ok zamann alr. Bu durum soru saysn kstlar. Dolaysyla objektif testlere gre daha dar alan yoklanm olur. yoklamalarn puanlanmas gtr. Puanlanmas subjektiftir. (puanlayc yanlln katabilir)

4.

KLASK (GELENEKSEL) VE ADA (ALTERNATF) DEERLENDRME YNTEMLER XII. Klasik deerlendirme yntemleri Deerlendirme srecinde yalnzca retmen aktiftir. retmen merkezli eitim uygulamalar deerlendirilir. rn (sonuodakldr). Ezber ve bellemeye dayaldr. Kat-kalem ya da standart testler kullanlr. Geribildirim ve sonu not olarak verilir. lt nceden konulmutur ve rekabet sz konusudur. Puanlama saysal sembollerle ifade edilir. renci dzeyini gsteren esas sembol nottur.

5. 6.

7.

XIII. ada deerlendirme yntemieri

Deerlendirme srecinde retmen ve renci birlikte aktiftir. Ailesi de deerlendirme srecine katlr. renci merkezli eitim uygulamalar deerlendirilir. Sre odakldr. Dme ve deerlendirmeye dayaldr. ok boyutlu ve deiik tipte dev, rn ya da performans rnekleri kullanlr. Geribildirim sre ierisinde renciye ulatrlr. lt, rencerle belirlenir ve grubun baars bireyin baarsn da etkiler. Puanlama, belirli betimsel deerlere gre verilmektedir. (Rubrik puanlama). Puanlar

8.

9.

10. Yazl

11. Bir yazl yoklamann hazrlanmas iin gerekli

zaman, genellikle dier lme aralarna oranla

lme ve Deerlendirme

153

ksa, uygulamadan sonra yaplan puanlama ilemleri iin gerekli zaman ise olduka uzundur.

dierine veya bir puanlaycdan dierine hi deimemesi halinde puanlama gvenirlii yksektir. 1. Soru glnn snavn amacna gre ayarlanamamas durumunda gvenirlik der. Bir snavn gvenirlii, btn dier etkenler sabit kalmak artyla, ancak her soru snfn %50'si tarafndan cevaplandrlabilecei zaman en yksek deerini bulur. Yazl Yoklamalarda Geerlii Etkileyen Etmenler Snflarda kullanlan lme aralarnn geerlii hibir zaman tam deildir. nk herhangi bir derste kazandrlmas ama edilen bilgi, beceri vb. ancak bir ksm snavlarda yoklanabilir.

12. Yazl yoklama sorularnn glk derecesini

objektif yntemlerle kestirmek zordur.

13. Yazl Yoklamalarn Kullanlmasnn Gerekli

Olduu Durumlar

14. Kiileri geleceini etkileyen nemli kararlar,

mmkn olduunca gvenilir test puanlarna dayanmaldr. Byle durumlarda yazl yoklamalar kullanlmamaldr.

15. Snava girecek renci grubu kkse ve testin

ileride tekrar kullanlmas dnlmyorsa,

16. Kompozisyon becerilerinin llmesinde yazl

yoklama daha uygundur. Ama bu olduu zaman, yaz ve kompozisyon hem bir iletiim arac hem de snavn lmek istedii zelliktir. Bu durumda puanlanacak olan eyler; ifade zellii, kompozisyon mkemmellii, orijinallii, imla kurallarna uymadr.

1. 2.

Derste ilenen birok konunun yazl yoklamaya alnamamas geerlii drr. Snav sresinin snrl olmas nedeniyle snavda sorulan sorularn derste ilenen konular temsil etme oran kldke puanlarn geerlii der. Yazl yoklama sorularnn belirsizlemesi ve cevaplarn snrlanmamas geerlii drr. Yazl yokiama amacmn dnda kalan becerilerin puanlamaya etki etmesi geerlii drr. Bunlar; okunakl yazmak, iyi kompoze edebilmek, ksa ve kesin yazabilmek, abuk yazabilmek gibi becerilerdir. Eer bunlar puanlamay etkiliyorsa lme amacnn dnda olduu iin geerlii drr. Puanlamadaki yanl davranlarda geerlii drr. Cevaplayclara olumlu ve olumsuz bak veya baz cevaplara ok, baz cevaplara az puan verilmesi gibi etkenler. Yazl Yoklamalarn Kullanll

17. Sentez ve deerlendirme dzeyindeki daha

karmak ve isteniyorsa, nemti davranlar llmek

3. 4.

18. retmenin, snav ncesinde test hazrlamak

iin fazla zaman yok ve snav sonunda okumak iin yeterli zamannn olduu durumlarda,

19. yi nitelikte semeli test maddesi yazmada

becerisi az olan buna karn eletiri ve dikkatli bir okuyucu olan retmenlerin yazl yoklama tercih etmeleri daha uygundur. oktan semeli testler gibi testleri gelitirmede yeterli deilse tercih etmelidir.

5.

20. Yazl Yoklamalarda Gvenirlii Etkileyen

Etmenler

21. Sorulabilecek

soru gvenirlii snrlar.

saysnn

snrl

oluu

22. Sorularn belirsizlii yani aka anlalmayan

sorular gvenirlii nemli derecede etkiler. Ne istendiini anlamayan bir renci istenen cevab deil, farkl bir cevap yazar. Bunun yannda cevab bilmeyen bir renci kastl olarak sorulan soruyu baka yana eker ve cevaplandrr.

Yazl Yoklamalar, snavdan nceki hazrlk zaman dar olan durumlarda kullanldr. Soru hazrlamann nispeten kolay oluu da kullanll artrr. Buna karn yazl yoklama hazrlamadaki kurallara ciddi biimde uyulmamas durumunda ve okunacak cevap katlarnn ok olmas durumunda kullanll azalr. Yaz l yoklamalar bilgi yoklamak amac yla kullanld zaman yaz ve kompozisyon snavda sadece bir iletiim aracdr. Bu ayrma dikkat etmek gerekmektedir.

23. Dikkatsiz okunmu ve geliigzel puanlanm

yazl yoklamalardan alnan sonularn gvenirlii de dk olur. Puanlarn, bir puanlamadan

154

lme ve Deerlendirme

Puanlama: Yazl yoklamalarn puanlanmasnda kullanlabilecek 4 yntem vardr. Bunlar; 1. Genel izlenimle puanlama 2. Snflama 3. Sralama 4. Anahtar ile Puanlama

1.

Yazl yoklamalarn puanlamasnda dikkat edilecek noktalar; Cevap anahtar kullanlmaldr

cevaplaycya sorular sormas ve szl cevaplara hemen not vermesi biiminde yaplan snav, szl snavlarn en ok bavurulan trlerinden biridir. retmenin snftaki rencilerden birini yaz tahtas nne arp birka soru sormas ve genellikle szl olarak verilen cevaplara not vermesi de okullarmzda ok kullanlan bir szl snav trdr. lkemizde szl snavlar btn sakncalarna ramen hala kullanlmaktadr. Szl Snavlarn zellikleri

2.

1. 3.
Btn snav katlarndaki sorular sra ile okunmaldr. nce tm birinci sorular, sonra tm ikinci sorular eklinde okunmaldr. Puanlayc, okuduu kadn kime ait olduunu bilmemelidir. Yaz gzelliinin veya okunakszlnn, ifade dzgnlnn vb. yanltc etkilerin hatalara sebep olduu bilinmelidir. zellikle anahtarla puanlama yaplmayan durumlarda iyi bir kattan sonra okunan orta bir kat zayf grnr. Bunun terside olabilir. Bunu nlemek iin katlar deiik sra ile iki defa okunmaldr. Mmknse snav kad birden fazla puanlayc tarafndan okunmaldr (puanlama gvenirlii)

Cevaplar szl olarak verilir. Baz szl snav eitlerinde cevabn yaz tahtasna yazdrld grlse de szl snavlarn ounda cevaplarn szl olarak verilmesi zorunludur. Snav yapan kii ile snava tabi tutulan kii arasnda karlkl ve devaml bir etkileim vardr. Bu etkileim snavn niteliklerini etkiler. Szl snavlarda bir defada ancak bir tek cevaplayc dinlenebilir. Bu nedenle, szl snavlarn bireysel olarak uygulanmas zorunludur. Snav bireysel olarak uyguland zaman bir snf kalabalndaki gruplarda bile, uygulama ok zaman alr. Snav bireysel olarak uygulandndan ve snav tamamlam bireylerle henz snava alnmam bireyleri birbirinden ayr tutmak zor olduundan her bireye ayr sorular sorma zorunluluu doar. Sorular, genellikle szl sorulur. Byle olunca cevaplaycnn sorular tekrar gzden geirme imkan kalmaz. Gerekte bu snav trnn esasnda sorularn yazl verilmesini engelleyecek bir neden yoktur. Fakat sorularn szl sorulmas geleneksellemitir. Cevaplama ou zaman zerinde iyice dnlp tasarlanmadan yaplr. Bunun nedeni, snavn cevaplayc ile snav yapan kiilerin yz yze karlkl konumalarna olanak veren bir yapda yaplmasdr. istenirse, szl snavlarda da cevaplayclara dnme zaman, hatta cevaplarn tasarlayabilmeleri iin kat bile verilebilir. Cevaplar kaydedilmedii iin puanlama ya cevaplar dinlenirken yada cevaplama tamamlandktan sonra yaplr. Bu durum szl snavlarda puanlamann sadece genel izlenimle yaplmasna yol amtr. Byle yapld iin puanlarn gvenilirlii genellikle ok dk olur.

4. 5.

2.

3.

6.

4.

7.

Yazl yoklamalarda dikkat edilecek noktalar 1. lyi bir snav plan yaplmahdr Uzun cevap gerektiren az saydaki sorular yerine (geerlii ve gvenirlii drd iin) ksa cevapl ok sayda soru kullanlmaldr

5.

2.

6.
3. Sorular ak, net ve anlalr olmaldr. Seimlik soru mmkn olduu kadar sorulmamaldr. Bu durumda renci nemli davranlar len sorular zerinde durmay tercih etmekte ve sorular arasndaki puan eitlii olumsuz etkilenmektedir. Ak kitap snavndan kanmak gerekir.

4.

5.

7.

SZL SINAVLAR
Szl snav: Sorularn genellikle szl olarak sorulduu ve cevaplarn szl olarak verildii snav trne denir. Birka yeden oluan bir komisyonun bir

lme^ ve Deerlendirme

155
KISA CEVAP GEREKTREN (BOLUK DOLDURMALI) TESTLER Cevaplaycnn bir kelime, bir say, bir ibare veya en ok bir cmle ile cevaplayabilecei maddelerden meydana gelmi test tipine ksa cevapl test denir. Bu tr testlerle bilgi, kavrama dzeyindeki davranlar llebilir. Bu test eidi ayrntl cevap veya kompozisyon gerektiren yazl yoklamalardan cevaplarn ksal ile, seme veya snflama gerektiren testlerden ise, cevaplarn verilenler arasndan seilmeyip cevaplayc tarafndan bulunmas ve yazlmas zellii ile ayrlr. Ksa cevapl test maddeleri yap bakmndan yle gruplanr; 1. Soru yapsndan madde, 2. Eksik cmle yapsnda madde, Soru yapsna rnek; Bir lme aracnn, lmek istediimiz zellii baka zelliklerle kartrlmadan llmesine ne denir?..................... Eksik cmle yapsna rnek; Bir lme aracnn tesadfi hatalardan arnk derecesi o aracn ....................ile ilgilidir. Ksa cevap Gerektiren Testlerin zellikleri Cevaplayc, cevaplar dnp bulmak ve yazmak zorundadr. Bu yapdaki test maddeleri cevapaycnm sorulan bilgiyi hatrlama veya bulma yeteneini yoklar. Cevaplayc, istedii cevab verme bamszlna sahiptir. Bu zellii ile ksa cevap gerektiren testler, yazl yoklamalara yaklar. Ksa olmakla birlikte her cevap, nihayet, cevaplaycnn dnebilecei ve doru bildii cevaptr. Cevaplar ksadr. Bu zelii ile semeli testlere yaklar. Cevab kompoze etme klfeti hemen hemen nemsiz dereceye iner. Puanlama ilemi nispeten kolaydr. Puanlama objektiflii yksektir. Ksa cevap gerektiren testlerin hazrlanmas, dier yaplardaki testlere gre daha kolaydr.

Sz Snavlarn Kullanlaca Durumlar Sz snavlarn kullanlmasn savunanlar aadaki nedenleri belirtirler. Bunlar baka bir deyile szl snavlarn yararlar veya stnlkleri de denebilir. A. Szl snavlar, Ingilizce, Trke gibi szl ifade becerisini gelitirmeyi ve lmeyi amalayan derslerde kullanlabilir. B. Szl snav retmen ile renci arasnda karlkl etkileim iinde olur. renciyi snav heyecan ve korkusundan kurtarmak kolay olur. Szl snavda ayrtman, bir cevabn aklanmasn, geniletilmesini, cevapta ileri srlen bir dncenin gereklerle savunulmasn isteyebilir. Daha tam bir cevap alm olur. Yazl snavlarda grien kopya, cevab gereksiz iirme ve baka yana ekme olaylar szl snavlarda kolayca nlenebilir. Szl snav retmen ve renci arasnda karlkl etkileim yaratt iin snav tecrbeleriyle renmeye daha fazla imkan verir. Szf snav srasnda rencinin yazl smavlarda llemeyen genel grn, szl ifade yetenei, konuma etkililii vb. gibi kiisel nitelikleri de gzlenip llebilir.

C.

D.

E.

F.

1.

Sonu olarak;

2.
? ? ? Uygulamas ok zaman alr Farkl sorularn hazrlanmas gerekmektedir Her sorunun glk dzeyi farkl olabilir retmenin yaklamndan, sorularn glk dzeyinden ve snavn yapld ortamdan (rencilerin huzurunda) kaynaklanan nedenlerden dolay psikolojik faktrler yeterli olabilir Puanlama gvenirlii dktr. rencilerin kiilik zellikleri puan etkiler Szl ifade yetenei, etkili konuabilme gibi zellikler retmeni etkileyebilir. Puanlara hata kart iin geerlik ve gvenirlii dktr.

3.

? ?

? ?

4.

5.

156
Testin Dzenlenmesi

lme ve Deerlendirme

Testin banda bir ynerge bulunmas zorunludur. Ynergede; cevaplama sresi, cevaplama srasnda rencilerin sorularnn cevaplandrlmayaca, puanlama yntemi gibi genel aklamalarn yannda, cevaplamann nasl yaplaca, cevaplarn kaydedilecei de belirtilmelidir. Her testte maddeler kullanl, verilmelidir. Bu dzenlemede, kolayl, cevaplar kaydetme kolayl, okuma ve oaltmada dikkate alnr. bir sayfa dzeninde okuma ve alglama kolayl, puanlama ekonomi gibi ltler

Doru-Yanl Testlerinin zellikleri 1. Hazrlanmas ve cevaplanmas kolaydr 2. Puanlamas kolay ve objektiftir 3. ans baars yksektir. Bu oran % 50 'dir. Doru-Yanl Testlerinde ans baarsn ortadan kaldrmada yol bulunur;

1. 2.
3.

Cmle yanl ise yanl ksmlarn altn izdirmek Cmle yanl ise yanl ksmlarn izerek doruyu yazmalarn istemek Dzeltme formln kullanarak (bir yanl cevap, bir doruyu gtrr)

Puanlama nce bir puanlama anahtar hazrlanmaldr. Anahtar, her maddeye verilmesi beklenen doru cevaba bir puan verilmesi yeterlidir. Her doru cevaba bir puan verilmesi yeterlidir. Sorularn glk derecesi farkl ise maddelere ayr puan verilebilir. Beklenen cevaptan ok farkl veya yanl bir cevaba negatif puan verilmesini savunanlar da vardr. Fakat yanl bilginin dier doru bilgileri yok etmesi akla yakn deildir.

1.

Doru-Yanl Maddelerinin Yazlmasnda Dikkat Edilecek Noktalar Her maddede sadece bir ana fkir bulunmaldr. Her madde kesinlikle doru yada kesinlikle yanl olmahdr. Bir maddenin yanlh, nemsiz veya aldatc bir noktada olmamaldr. Her madde ksa ve ak yazmaldr. Madde, gereksiz ayrmtlarla iirilmemeli, aklr kaydedilmeden mmkn olduu kadar ksa yazlmaldr.

2. 3. 4.

DORU-YANLI TESTLER Bazlar yanl bazlar doru nermeler eklinde verilen maddelerden oluur. Cevaplaycdan her maddeyi okumas, madde kapsamndaki fikre gre onu ya doru yada yanl olarak snflamas istenir. ilkelerin ve genellemelerin yoklanmas ve belli bir konuda seme yaplmas istenildiinde kullanlabilir. rnek; Aadaki cmlelerden doru olanlarn bana "D", yanl olanlarn bana ise "Y" koyunuz. ( ) Bir dik genin alan dik kenar uzunluklar arpmnn yarsna eittir. ( ) Bir ekenar drtgenin alan, kegenlerinin arpmna eittir.

OKTAN SEMEL TESTLER oktan semeli Testler: Sorulan bir testin cevabn verilen cevaplar arasndan setiren maddelerden oluan testlere denir.

Bilgi, kavrama, uygulama, analiz ve ksmen de olsa deerlendirme dzeyindeki davranlan lmede etkilidir. Yaplacak snavn sonular renci iin ok nemli kararlar gerektiriyorsa kullanlr. (bunun nedeni geerliin, gvenirliin ve puanlama gvenirliinin yksek olmasdr) Snavla geni renme konular lmek isteniyorsa kullanlr. Yani ok sayda soru sorularak kapsam geerlii salanr.

B u y ap dak i te st le r, e it im de t estlerin kullanlmaya balad yllarda ok tutuluyordu. Sonralar teknik zellikleri daha stn maddelerin bulunmasyla, doru-yanl testleri daha seyrek kullanlroldu.

lme ve Deerlendirme

157

oktan semeli testlerin zellikler: 1. Doru cevap verilerek bulunmas istenmektedir. ok sayda soru kullanlarak ve farkl hedef alanlarna ilikin lme yaplabilir. Geerlii ve gvenirlii en yksek snav trdr. Hazrlanmas uzun zaman alr, puanlamas az zaman alr. Hazrlanmas ve test uzmanlk gerektirir. maddelerinin ifadesi

2.

Doru Cevap: Madde yazarn doru cevap olarak belirttii seenektir. Test Formu: Bir test maddesinin cevaplama ynergesi de dahil olmak zere, yazld zaman ald ekildir. eldiriciler: Bir maddenin doru yada en doru en doru cevab dnda kalan seeneklere denir. Dier bir deyile anahtara gre yanl seeneklerdir. Madde Takm: Bir paragraf, bir ekil, tablo, grafk gibi ortak bir materyal zerinde temellenmi olan iki yada daha ok maddedir. Semeli Testlerin Balca eitleri

3.

4.

5.

6.

ans baars vardr. Konuyu hi bilmeyen renci srf ansla cevab bulabilir. Bu durumda ans faktrn ortadan kaldrmak iin dzeltme forml kullanlr. Dzeltme formlnn uygulanmas iin geerli olan kural udur;

"Seenek says -1 yanl bir doruyu gtrr"

Semeli testlerde kullanlan maddelerin, yap bakmndan birbirinden farkl bir ok eidi vardr. Bu blmde madde yapsnn belirgin zelliklerini esas alan bir snflamaya gidilmitir. Bylece doru cevaba, madde kkne ve maddelerin gruplanna gre meydana getirilen snf aada tartlmaktadr. Bunlar yle gruplandrabiliriz. oktan semeli Test Maddelerinin Balca eitleri 1) Doru Cevaba Gre Snflama a) Doru cevab kesin ve biricik olan maddeler, cevab en doru olan maddeler, Anahtarlanm, cevaplar birden fazla olan maddeler, Bileik cevap gerektiren maddeler, Doru cevab gizli maddeler.

Seenekler renci seviyesine uygun olarak befirlenir. lkretim 1.2.3.4. smflar iin 3 seenek, 5.6.7.8. smflar iin 4 seenek, daha st seviyeleri iin 5 seenekli sorular kullanlr. Elde edilen puanlar zerinde istatistiki ilemler ve madde analizi yaplabilir.

b) Anahtarlanm, c)

Bir oktan semeli test maddesi aadaki blmlerden oluur; 1. Test formu 2. Madde takm 3. Test maddesi 4. Madde kk 5. Seenekler 6. eldiriciler 7. Doru cevap Test Maddesi: Bir testte, bamsz olarak kendi bana puanlanabilen en kk birimdir. Madde Kk: Madde ile ne sorulduunu ifade veya ima eden ve sorunun zm iin gerekli bilgileri veren ksmdr. Seenekler (klar): Madde kkndeki soruya olas doru cevap olarak verilen ifadelerdir.

d) e)

2)

Madde Kkne Gre Smflama a) b) c) Kk soru kipinde olan maddeler, Kk eksik cmle olan maddeler, Kk olumsuz maddeler

3)

Maddelerin gruplanna gre snflama a) b) Ortak kkl maddeler, Ortak seenek maddeler.

ELETRMEL TESTLER Test maddeleri iki stun halinde sralanr. Sol tarafta ifadeler, sa tarafta cevaplar bulunur. renci, ifadelerle cevaplar eletirmelidir.

158

lme ve Deerlendirme

Ifadelerin bana cevaplardaki harfleri getirerek veya bazen izgilerle birletirerek de yaplmaktadr. fadeler biraz uzun cmlelerle yazlabilir, cevaplar ksa olmaldr. ama

zellikteki gruba uygulanr. Sre, anlalrlk gibi noktalara dikkat edilir.

7.

Cevaplar ifadelerden biraz fazla olmaldr, yoksa sondaki cevaplar kendiliinden ortaya kar. Eletirmeli soru mmkn olduunca ayn konuda sorulardan olumaldr. 8. Madde kkleri ile seeneklerinin uzunluklar ve anlatm biimleri benzer olmaldr. Seenekler, belli bir sraya veya dzene gre verilmelidir.

Deneme uygulamas, madde analizi ve madde seimi. Deneme uygulamasndan sonra herhengi bir soruya verilen doru ya da yanl cevaplar ile bo braklma durumuna gre testin madde istatistikleri yaplr. Madde analizi sonularna uygun olan sorular belirlenir. Gerekli dzeltmeier yaplr. Zayf maddeler kartlr. Teste son eklinin verilmesi

-PERFORMANS TESTLER zellikle psiko-motor dzeyindeki hedeflerin (becerileri) llmesinde kullanlan bir test trdr. rencilerin rn ya da performans ortaya koyabilme gleri, deiik formatlara gre gelitirilen bu tr testlerle llebilir. -performans testleri blmden oluur a. b. c. iin (becerinin) yaplmasnda izlenen yol iin (becerinin) yaplma hz in (becerinin) kalitesi

BR LME ARACININ GELTRLME AAMALARI 1. 2. Testin amacnn belirlenmesi Testte llecek niteliklerin (hedeflerin) belirlenmesi. Belirtke tablosu yardmyla yaplr. Belirtke tablosunun hazrlanmas Maddelerin (sorularn) belirlenmesi ve yazm (soru tipi, gl). Maddelerin (sorularn) (redaksiyon). gzden geirilmesi

3.

4.

5.

6.

Model testin (deneme formunun) hazrlanmas. ok sayda soru yer alr. Deneme sonunda almayan sorular elenerek asl test ortaya kar. Pilot uygulama (deneme uygulamas) Snavn uygulanaca gerek gruba benzer

lme ve Deerlendirme

159

KPSS SINAVLARINDA IKMI SORULAR

307. Aadakilerden hangisi , testin gvenirliini artrc bir etkendir? A) B) C) D) E) Sorularn glk dzeyinin yksek olmas Cevaplama sresinin ksa olmas Sorularda yoruma ak ifadeler kullanlmas Puanlarn bir puanlaycdan dierine deimesi Sorularn bilen ve bilmeyeni ayrc nitelikte olmas

2001 KMS SINAVINDA IKAN SORULAR 304. Aadaki testlerden hangisinin temel amac, dersteki retme eksikliklerini belirleyerek bunlarn giderilmesine olanak salamaktadr? A) B) C) D) E) Tanma ve yerletirme testleri Kiilik testleri Zeka testleri izleme testleri Baar testleri

305. Snav plannn ilk aamasnda aadakilerden hangisi belirlenir? A) B) C) D) E) Soru tr Snav kapsam Soru yazma Snavn amac renme hedefleri

308. Bir retmen snav sorularna verilen yantlar drt be gn arayla iki kez puanlam; bu iki puanlamadan elde ettii sonular karlatrarak aralarndaki tutarlla bakmtr. retmen bu abasyla aadakilerden hangisini belirlemeye almaktadr? A) B) C) D) E) Puanlama gvenirliini Sorularn doruluunu Sorularn glk derecesini Puanlama anahtarnn tutarlln Snavn geerliliini

306. Bir okulda ayn dersi veren iki retmenin, ayn konularda yaptklar snavlardaki soru saylar ve yantlar planlama biimleri yledir:

309. Aadakilerden hangisi snavn artrc etkenlerden biri deildir? A) B) C) D) E)

geerliliini

1. retmen: 20 soru sormu ve her soruya 5

puan vermitir.

2. retmen: 50 soru sormu ve her soruya 1

puan vermitir. "kinci retmenin elde ettii puanlarn gvenirlii daha yksektir" diyen bir kii bu iddiasn aadakilerden hangisiyle desteklenebilir?

Yantlarn puanlamasnda yanl davranlmas Snav sorularnn glk indeksi Sorularn tek bir niteden hazrlamas eldiricilerin uzun cmlelerden olumas Snavda her hedef-davranla ilgili sorular sorulmas

A) Testteki soru says arttka test puanlarnn

gvenirlii artar

B) Puanlamann nesnellii lme sonularna

karlaabilecek hatay azaltr. C) Bir snavdaki yantlarn nasl puanlanaca, kullanlan soru tipine gre deiir sorularn glnden etkilenir znel puanlama gvenirliini drr

310. Bir matematik retmeni derste problem zme becerilerine ynelik etkinliklere arlk verdii halde uygulad snav daha ok drt ilem yapabilme becerisini len sorulardan olumutur. retmen bu yaklamyla aadakilerden hangisini tehlikeye atmtr? A) B) C) D) E) Puanlayc gvenirliini Testin objektifliini Snavn kullanlln Testin kapsam geerliliini Sorularn ayrt etme gcn

D) Bir lme aracnn gvenirlii arata yer alan

E) yntemleri puanlarn

160

lme ve Deerlendirme

311. Bir Trke retmeni rencilerin yaz yazarken yazm kurallarna ne derece uyduklarn saptamak istemektedir. retmenin, bu amala yapaca snavda aadaki soru tiplerinin hangisinden yararlanmas en uygun olur? A) B) C) D) E) Tamamlama Doru-yanl Yazl yoklama oktan semeli Ksa-cevap

314. Bir retmen oktan semeli bir test iin soru yazarken; rencilerin sklkla dtkleri hatalar eldirici olarak kullanmaktadr. Bu durum, retmene en ok hangi konuda yardmc olur? A) B) C) D) E) Testin kullanln artrmak Puanlarn gvenirliini ykseltmek Sorunun anlalmasn kolaylatrmak Puanlamay kolaylatrmak Yanl renmeleri belirlemek

31-32-33. sorular cevaplaynz.

aadaki

tabloya

gre

31 2.

B o lu k d ol du rm al s n av t rn n kullanlmasnn en nemli sakncas aadakilerden hangisidir? yetitirmeye yneltmesi

A) rencilerin hatrlama dzeyinde renmelerle

B) rencilerin renme gdlerini zayflatmas kaynaklanabilecek hatalar artrmas

Bir snftaki rencilerin be farkl testteki yantlar 80 zerinden puanlanm ve bu puanlardan aadaki tabloda gsterilen istatistikler hesaplanmtr. Testler I. Test II.Test III.Test IV.Test V.Test Aritmetik Ortalama 65 35 40 40 60 Mod 75 55 40 25 40 Ortanca 70 40 40 30 45 Standart Kayma 7 6 8 9 16

C) Puanlamadan
D) E)

Snavn kapsam geerliliini drmesi Snavlarn tahminle cevaplandrlma olasln artrmas

315. Bu bilgilere gre hangi testten elde edilen puanlarn dalm simetriktir? A) 313. Yaplan bir snavda yksek puan alanlarn, iyi renmeden ok, iyi ezberleyenler olduunu belirten bir kiinin aadakilerden hangisi kantlamas bu gr iin gl bir destek oluturur? B) II C) D)IV E)V

316. En yksek ve en dk ortalama renme dzeyleri hangi testlerde olmutur? En Yksek I. Test I. Test II.Test III.Test V.Test En Dk IV. Test II. Test V.Test IV.Test II.Test

A) retimin, renci merkezli deil; retmen

merkezli olduunu

B) Snavlarda daha ok hatrlama dzeyinde

sorular sorulduunu

A) B) C) D) E)

C) Eitimde baarya ilikin kararlann oktan

semeli testlere dayandrldn etkilendiini E) Ders konularnn renci dzeyinin zerinde olduunu

D) renci noktalarnn retmenin kanlarndan

317. renciler arasndaki farkllama en ok hangi testtedir? B) C) E)V D)IV

lme ve Deerlendirme

161
321. Aadakilerden hangisi birden fazla lme sonucuna baklarak yaplacak bir deerlendirmede. kararn doruluunu artrc tedbirler arasnda yer almaz? A) Amaca uygun yararlanlmas arlk verilmesi alnmas alnmas nitelikli bir ltten

2002 KPSS SINAVINDA IKAN SORULAR 318. Aadaki ilemidir? durumlarn hangisi bir lme

A) Bir snavda baarl saylabilmek iin gerekli

olan en kk puannn belirlenmesi anahtarnn hazrlanmas

B) Bir yazl yoklamadaki cevaplar iin puanlama C) Szl yoklamada bir rencinin verdii
cevaplarn doruluk derecesinin belirtilmesi bulunmas

B) Niteliksel gzlem sonularna daha byk bir C) Arlklandrmada, aralarn gvenirliin dikkate D) Arlklandrmada. aralarn geerliinin dikkate
E) Karar vermede kullanlacak lln eldeki lme sonular cinsinden ifade edilmesi

bir puanla

D) Snfn bir snavdaki baar ortalamasnn

E) rencinin bir dersten baarl saylmayacana karar verilmesi saylp

319. Aadaki zeliklerden hangisi dolayl yoldan llebilir? A) B) C) D) E) Boy uzunluu Akademik baar Kitap says Devam edilen ders says Arkada says

322. Seme snav testinin kullanlmas aadakilerden hangisinde zorunludur? A) Bir programda hedeflerin ne kadarna ulaldnn belirlenmesi B) rencilerin bir konudaki gl ve zayf ynlerinin ortaya karlmas

C) Sklkla

karlalan belirlenmesi belirlenmesi

yanl

renmelerin

D) Ingilizcisi en ileri dzeyde olan kiinin

E) Bir nite ilendikten sonra, hedeflere ulalma derecesinin belirlenmesi 320. rencilerin kompozisyon yazma becerilerini lmeyi amalayan bir retmenin aadaki snav trlerinden hangisini semesi en uygun olur? A) B) C) D) E) D-Ytestleri oktan semeli testler Yazl yoklama Eletirmeli testler Ksa cevapl testler 323. Aada verilenlerden hangisi ders d etkinliklerin hedeferiyle dorudan ilgili deildir?

A) Bu etkinlikler, rencilerin ve evrenin belirli

gereksinimlerini karlar nitelikte olmaldr B) Bu etkinliklere ilgi duyan renciler katlmaldr srelerde dzenlenmelidir

C) Bu etkinlikler, ders saatleri dnda kalan D) Bu etkinlikler, okulun ve evrenin btn

olanaklarndan yararlanlarak yaplmaldr Bu etkinlikler, retici nitelikte olmaldr E)

162

lmeve Deerlendirme 327. Yaplan bir snavdan rencilerin aldklar puanlara ilikin deikenliin az olduu grlmtr. Bu durum iin aadakilerden hangisi sylenebilir?

324. Aada verilen ama iin hangi deerlendirme trleri kullanlmaldr?

I)

rencilerin birbirlerine gre baar dzeylerini belirlemeyerek ileri ve geri rencileri iin ek nlemler alma sresince rencilerin renme eksikliklerini belirleyerek bunlan tamamlayc etkinliklerle giderme alacaklar notu belirlerken snf ortalamasn dikkate alma

A) rencilerin testle llen zellik bakmndan

birbirlerine benzer olduunu

II) Ders

B) Test puanlar ranjnn (en byk ve en kk

puan arasndaki farkn) byk olduunu olduunu

III) Dnem sonunda rencilerin bu dersten

C) Test iin verilen cevaplama sresinin yeterli D) Test puanlarnn "normal dalm"a benzer bir
dalm gsterdiini E) rencilerin testle baarl olduklarn 328. Aadaki renci saylarn verilen be ayr snfa 100 soruluk bir test uygulanm ve rencilerin testten aldklar puanlarn dalmna ilikin grafikler, aritmetik ortalamalar ve standart sapmalar aagda gsterilmitir?

I. Ama II. Ama III.Amac A Bal Mutlak Bal ) B ) C ) D ) E ) Mutlak Bal Mutlak Bal Mutlak Mutlak Bal Bal Bal Mutlak Bal Mutlak

325. Bir rencinin zgn bir yk yazmas, aadaki davran dzeylerinin hangisine ulatn gsterir? A) B) C) D) E) A) Kavrama B) Uygulama C) Analiz D) Sentez E) Deerlendirme

1
\ X = 60 s =7

Y = 80 s =9

r v
X = 60

= 40

= s 15

D)IV
X = 60 s=6

E)V

326. Duyusal alan hedefleri ierisinde yer alan davran aadakilerden hangisidir? A) B) C) Fen bilgisine ynelik tutum Bir mzik aleti alma Toplama ilemi beceresi kullanma

329. Aadaki ifadelerden hangisi lme arac veya ynteminin objektif olduunu gsterir?

A) Testin puanlanmasnda bamsz puanlayclar

kullanldnda ayn sonuca ulalmas ayrabilmesi yazlmas

B) Testin bilen renciler ile bilmeyen rencileri C) Testi oluturan maddelerin ak ve anlalr
D) Snav ortamnn rencileri etkilemeyecek ekilde dzenlemesi olumsuz

D) Bilgisayarda "kelime ilem" programn

E) Topluluk karsnda konuma

E) Testin puanlamas iin ayrlacak srenin ok uzun olmamas

lme ve Deerlendirme

163
bal deer-

330. Aadakilerden hangisi "anlatm becerisi"ni len bir yazl snavdan elde edilen puanlarn gvenirliini ve geerliini artrmaz? A) Objektif tipte olmayan sorular iin ayrntl puanlama anahtarnn hazrlanmas zamanda snftaki genel durumunun da dikkate alnarak puan verilmesi

333. Aadakilerden hangisinde lendirme yaplmtr?

A) 60 soruluk bir snavda 35 soruyu doru

cevaplayan rencileri baarl saymak

B) nite iin belirlenen davranlarn % 70 'ine

B) rencinin sadece cevaplarnn deil, ayn

sahip olanlar bir sonraki programa kabul etmek aralnda puan alanlar C kuruna kabul etmek stnde rencileri baarl saymak puan

C) Yabanc dil yeterlik snavndan 30 ile 40 puan D) Snf ortalamasnn

alan

C) Snav katlarnn birden fazla puanlayc

tarafndan puanlanarak puanlann ortalamasnn alnmas deitirilerek ikinci kez puanlamas ve puanlar arasnda fark varsa bir daha puanlama yaplmas abuk cevaplanabilen trden, ok sayda soru sorulmas

D) Cevaplarn ayn puanlayc tarafndan, sralar

E) Final snavnda 65 puann altnda kalan rencileri baarsz saymak

E)

334. I. II. III.

331. Bir "testin gvenirlii yksek olduu halde geerlirn dk olmas" durumunu aadakilerden hangisi aklar?

3En baarl 5 renciye dl verilmesi Aye SS'den 150 puan ald Masann uzunluu 90 cm'dir. IV. 100 metreyi 10 saniyenin altnda koanlar finale kald.

Yukardakilerden hangisi ya da hangilerinde deerlendirme yaplmtr? A) Yalnz D) I ve B) Yalnz IV E) II ve IV C) I ve II

A) Testin hazrlanmas g ve zaman alc olduu

halde puanlamas kolay olmaktadr olduu halde programdaki kapsamamaktadr

B) Soru says ve sorularn glk dzeyi uygun

tm konular

C) Test

programndaki konularn tmn kapsad halde bilen renciyle bilmeyeni ayramamaktadr ramen, snav srasnda kopya ekilmesi engellenememitir Testteki maddelerin glk derecesi yksek olmasna ramen puanlamaya hata karmam.aktadr

335.Aada test plannn basamaklar sras ile verilmektedir. 1. Snavn amacnn belirlenmesi 2................................... 3. Belirtke tablosunun hazrlanmas 4. Kullanlacak soru trlerinin belirlenmesi 5 6.Sorulann test dzenine konulmas Bo braklan 2. ve 5. basamaklar verilenler arasndan seiniz.

D) Test puanlarnn kararll yksek olmasna

E)

2003 KPSS SINAVINDA IKAN SORULAR 332. Snflama leinden elde edilen veriler iin en uygun istatistik aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Ortanca Ortalama Yzdelikler Mod Korelasyon hesaplamalar

A) 2. Test ynergesinin hazrlanmas

5. Cevaplama sresinin saptanmas 5. Sorularn yazlmas

B) 2. llecek davranlann belirlenmesi

C) D) 2. Sorularn yazlmas 5. Puanlama kuralnn belirlenmesi 2. Cevaplamann nasl yaplacann belirlenmesi 5. Soru dzeltme almalarnn yaplmas 2. llecek davranlarn belirlenmesi 5. Cevaplamann nasl yaplacann belirlenmesi

E)

164

lme ve Deerlendirme

336. Doru-Yanl seme gerektiren soru trnn kullanlmasnn en nemli sakncas aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) rencileri ezbere yneltmesi Cevabn kiiye gre deimesi' ans baarsnn ok yksek olmas Sadece hatrlama davran gerektirmesi Hazrlanmasnn zor olmas

340. Doru-Yanl testleri yerine oktan semeli testteri tercih eden bir retmenin en nemli gerekesi aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Soru saysn azaltmak ansla doru cevab bulma olasln azaltmak Puanlama gvenirliini artrmak Daha ekonomik bir test formu oluturmak Testin uygulanma sresini azaltmak

337. zleme testleri kullanlmasnn salad en neml avantaj aadakilerden hangisidir? A) rencilerin derse kar ilgilerini diri tutmak salamak 341. Bir retmenin cevap katlarn ayn dersi veren dier retmenlere de puanlattrmasnn gerekesi aadakilerden hangisi olabilir? A) B) Deerlendirme iin lt belirleme lyi bir cevap anahtar oluturma C) Puanlama gvenirliini artrma D) Puanlarn geerliini salama E) Puanlamay kolaylatrma

B) renme eksiklerini belirlemek iin bilgi

C) rencilere snav deneyimi kazandrmak srekli duygusunu yaratmak kontrol edildikleri

D) rencilerde
E)

renme dzeyi asndan bireysel farkhlklar belirlemek

338. I. II. III.

Biimlendirme - yetitirme Tanma - yerletirme Deer bime

342. Aadakilerden hangisi test dren faktrlerden biri deildir? A) B) C) D) E)

geerliini

Bir retim programnn banda, uygulama aamasnda ve sonunda yukarda verilen deerlendirme trleri iin aadaki sralamalardan hangisi dorudur? A) B) C) D) E) I, II, III II, I, III III, II, I II, III, I I, III, II

Testteki maddelerin ayrt edici oimas Sorularn glk dzeyleri Snav sresinin yetersizlii Ayn sorularn snavdan nce zlm olmas Kopya yaplm olmas

339. l.retmenin her rencinin puanna 5 puan faziadan eklemesi II. Balang noktas 1 olan 30 cm lik bir cetvel ile 3 metrelik bir uzunluu n llmesi III. Her defasnda 2 kg eksik lm yapan bir baskl ile rencilerin arlklarnn berlenmesi Yukarda verilen lme ilemlerinin hangisi ya da hangilerinde sistematik hata yaplmaktadr?

343. "Test puannn yksek olmas kazandrlmak istenilen bilgi ve beceriler asndan bireyin ileri dzeyde olduunu gsterir." Bu varsaym kantlamaya ynelik almatar testin hangi nitelii hakknda bilgi salar? A) B) C) D) E) Kullanll Gvenirlii Geerlii Objektiflii Tutarll

A) B) C) D)
E)

I ve II Yalnz II II ve III Yalnz III I ve III

lme ve Deerlendirme 344. TANIMLAR Her puann aritmetik ortalamadan sapmasnn karelerinin toplamnn puan saysna oran KAVRAMLAR A) Ranj B) Aritmetik C) Varyans D)Mod E) Medyan F) Standart

165

347. 4. madde iin aada verilenlerin hangisi en doru seenektir? A) B) Kolay ve ayrt edici bir maddedir. Genel olarak orta glkte bir maddedir. Baarsz rencilerin doru cevaplad bir maddedir. Zor ve ayrt edici bir maddedir. Baarl rencilerin doru cevaplayamad bir maddedir.

C)
D) E)

II.

Byklk srasna konulmu puanlardan Sapma tam ortadaki fark Dalmnn maksimum ve minimum deerleri arasndaki fark

III.

IV. Dalmda frekans en ok olan deer Yukarda verilen tanmlar ile istatistiksel kavramlar arasnda bir eleme yapldnda doru elemenin yapld seenek aadakilerden hangisidir? I=E A) II=F III=B IV=A I=C B) I=A II=D III=E IV=B C) I=D II=E III=C IV=B 348. Aadakilerden hangisi eitim srecinde portfolyo kullanmamn yararlarndan biri deildir? A) rencilerin zaman ierisindeki geliimlerinin birkaydn salar. rencilerin kendi deerlendirmelerine olanak tanr. zgn olarak rencilerin baanlann yanstr. renmelerini

B) C) D)
E)

D)

E)

I=F M=B III=C IV=D

yetenek

ve

II=E III=A IV=D

rencilerin bilgi ve becerilerini birletirmesinin bir gstergesidir. rencilerin somut ulamasn salar. ve tek tip hedeflere

345, 346, 347. SORULAR AAIDAKi BiLGiLERE GRE CEVAPLAYINIZ Madde No 1 2 3 4 5 Madde Gl Pj 0,56 0,47 0,32 0,27 0,85 Madde Ayrcl 0,33 0,55 -0,18 0,62 0,50

2004 KPSS SINAVINDA IKAN SORULAR 349. I. II. III. Elif "pekiyi' ile snfn geti, Baak, snavdan 10 zerinden 7 puan ald. Ekrem snavda en yksek puan ald. Didem 185'in zerinde puan ald iin snav kazand. ifadeleri, "lme" ve "deerlendirme" kavramlarn rneklendirme bakmndan, aadakilerin hangisinde doru olarak gruplanmtr? lme A)l, III B) I, II Deerlendirme II,IV III, IV I, III, IV

IV.

345. Yukardaki maddelerden hangisi kolay ve ayrt edici nitelikte bir sorudur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

346. Yukardaki maddelerden hangisinin mutlaka testten karlmas gerekir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

C)ll, III D) II, IV

166

lme ve Deerlendirme

349. Bir lme ileminde elde edilen llerden biri 80, dieri 40'tr. Bu llerden 80 ile ifade edilen byklk gerekten de 40 ile ifade edilenin iki kat ise bu lme ileminde aadaki lek trlerinden hangisi kullanlm olabilir? A) B) Snflama tr Sralama tr

47. VE 48. SORULARI AAIDAK BLGLERE GRE CEVAPLAYINIZ 352. Bir retmen, Trke kelime bilgisini yoklayan bir test hazrlamtr. Bu testi birka hafta arayla rencilere iki kez uygulam ve bu iki uygulamadan elde edilen puanlar arasndaki korelasyonu 0.80 olarak hesaplamtr. Hesaplanan bu deer testin aada verilen hangi zellii hakknda bilgi verir? A) B) C) D) E) KR20 gvenirlii Testtekrar test gvenirlii Kullanhl Yap geerlii Kapsam geerlii

C) Adlandrma D) Eit aralkl tr E) Eit oranl tr

350.

Bir rencinin baarsn deerlendirmede aadakilerden hangisinin lt alnmas, bal deerlendirmeye rnek oluturamaz? hedefleriyle tutarl A) Programn renmelerinin B) Standartlatrlm bir testin normlannn C) Yetenek dzeylerine dayal beklentilerin D) ntest ve sontest puanlan arasndaki farkn E) Snav puanlarnn dalmnn

353. Bu korelasyon deerine dayanarak aadaki yorumlardan hangisi yaplabilir? A) Snfn yzde 20'si baarszdr.

B) Snfn yzde 20'si ortalamann altnda

puan almtr. C) renciler testten yksek puan almlardr. D) Test puanlarnn tutarll yksektir. E) E Bu testte 0.80 renme

351. Aadaki sorulardan hangisinin, bilisel atan snflamasna gre dierlerinden daha yksek dzeydeki bir hedef davran lmeye ynelik olduu sylenebilir? A) B) C) D) E) ATP ne demektir? Kk hcre almalar neler getirebilir? Doku eitleri nelerdir? Biyoloji biliminin konulan nelerdir? Biyoloji hangi alt alanlarla ilgilenir?

354. ki deikenden birisinin deerleri artarken dierinin dmesi deiken arasnda negatif korelasyon olduunu gsterir. Buna gre, aadakilerin hangisinde verilen iki deiken arasnda hesaplanacak korelasyon negatif olmas beklenir? A) B) C) D) E) alma saati baar dzeyi Gelir dzeyi satn alma gc lgi olumlu tutum Zeka yaratclk Yorulma renme hz

lme ve Deerlendirme

167
53. VE 54. SORULARI AAIDAK BLGLERE GRE CEVAPLAYINIZ

355. Aada standart sapmas ve gvenirlik katsays verilen testlerden hangisinin standart hatas en kktr? Standart Sapma 3 4 2 3 2 Gvenirlik Katsavs 0,50 0,60 0,30 0,80 0,90

I.
II.

Sentez ve deerlendirme basamaklarndaki davranlarn yoklanmasna elverili olmas Daha ok objektif puanlanmas

A) B) C) D) E)

III. Kapsam geerliinin daha yksek olmas

IV. rencinin isledii cevab yazma olanana

sahip olmas

V. Alt eitim dzeyindeki rencilere daha

356. Bir lme aracnn yordama geerliligini belirleyebilmek iin aadaki uygulamalardan hangisi yaptmaldr? uygun olmas.

A) Bir lme aracndan elde edilen aritmetik

ortalamayla ayn amala hazrlanm fakl bir lme aracndan elde edilen aritmetik ortalama arasnda anlaml fark olup olmadn belirleme puanlarla, geeriii daha nceden belirlenmi baka bir testten elde ettii puantar arasndaki korelasyonu hesaplama

358. Yukardakilerden hangileri oktan semeli sorulardan oluan testlerin yazl yoklamalara olan stnlklerindendir? A) I ve II D) III ve IV B) II ve III E) IV ve V C) II ve IV

B) Bir grubun belirli bir testten elde ettii

C) rencilerin belirli bir retim program

sonundaki baarlaryla bu retim programna seme amacyla kullanlan lme aracndan elde ettikleri puanlar arasndaki korelasyonu hesaplamak lme aracn ayn gruba ayn koullarda uygulayp bu uygulama sonunda elde edilen puanlar arasndaki korelasyonu hesaplama

359. Yukardakilerden hangileri ksa cevapl yazl yoklamalarn uzun cevapl yazl yoklamalara olan stnlkler indendir? A) I, II ve III D)ll, IVveV B) I, II ve V E)lll, IVveV C)ll, IHveV

D) Ayn davranlar lt dnlen iki

E) E) Bir testi, llmek istenen zellie sahip olu dereceleri farkl iki gruba uygulama ve bu uygulama sonucunda elde edilen puanlarn gruplar arasndaki fark yanstp yanstmadn belirleme

357. Aadaki davranlardan hangisi , dier snav tiplerine gre "rencilerin yantlarn dnp bularak yazdklar" yazl yoklama tr snavlarla daha geerli bir biimde llebilir? A) Grn, nedenleriyle birlikte aklama B) Bir kavram veya ilkeyi tanmlama

359. rencilerin aktif olduu retme renme yntemlerinde, retmen, rencileri deerlendirirken, snav sonularyla birlikte rencilerin snf ii etkinliklere katlma dzeylerini; bilimsel tutum ve davranlarn; gzlem, aratrma ve inceleme yapabilme becerilerini; sahip olduklar ve sergiledikleri fikir zenginliklerini;sorumluluk alma dzeylerini; ekiple alabilmelerini; edindikleri bilgi ve bulgular paylaabilme vb. zelliklerini de dikkate alarak baarlar hakknda karar verir. Aadakilerden hangisi, retmenin bu bilgileri elde etmesinde nemli rol oynar? A) B) C) D) E) Kat kalem testleri Performans testleri Gnlkler Gzlem formlar Portfolyolar

C) Bir btn

oluturan ilikiyi belirtme zme

eler arasndaki

D) Bilgilerinden yararlanarak yeni bir problemi

E) Olgu ve olaylar, verilen bir lte gre gruplama

168
360.

lme ve Deerlendirme

rencilerin baz becerileri, nin llmesinde

dier lme aralarndan daha gvenilir geerli ve objektif ller salar. derece yeterli olduunun llmesini ve analizini salar. yanllar dzeltme ynnden nemlidir.

363. VE 364. SORULARI AAIDAK BLGLERE GRE CEVAPLAYINIZ.

Becerilerin eitlilii bakmndan rencinin ne

zellikle eksiklikleri tehis etme, tekrar retme, rencinin kendi renmeleriyle ilgili olarak
gl, ve zayf ynlerini analiz etmesini salar.. srasnda dorudan doruya lmeye yarar.

Farkl dersler iin hazrlanan ve soru saylan aadaki tabloda parantez iinde verilen be test bir gruba uygulanm ve ham puanlar zerinden elde edilen aritmetik ortalamalar, (X) tabloda gsterilmitir.

retim sonularn, alma veya uygulama

Bu aklamalar, aada verilen hangi lme aracyla ilgilidir? A) B) C) D) E) 361. Performans testi Gzlem formu Grme formu Portfolyo Standart test

Test Biyoloji Matematik Fizik Kimya Tarih

Soru Says 10 45 19 12 14

(X) 4,2 39,3 11,4 7,2 11,8

363. Snfn hangi testteki mutlak baar dzeyi en yksektir?

A) Biyoloji D) Kimya
Frekans

B) Matematik E) Tarih

C) Fizik

10

364. Bu be testteki puanlar zerinden bu testlerin hangisi iin hesaplanacak ortalama madde gl en kktr?
5 30 55 60 Puan

Yukarda verilen dalmn modu katr? A)10 B)28 C)30 D)55 E)60

A) Biyoloji D) Kimya

B) Matematik E) Tarih

C) Fizik

362. Aadakilerden hangisi medde analizi ile elde edilecek bilgilerden yararlanlarak elde edilemez? A) Testin zorluk derecesinin belirlenmesi

B) Testteki
C)

maddelerin llmek istenilen davranlarla tutarllnn incelenmesi Testteki maddelerin eldiricilerinin beklenene yakn biimde allp allmadna baklmas

D) Testin llmek istenen nitelikleri ne derece bir tutarllkta ltnn aratrlmas E) Testin baarl ve baarsz rencileri birbirinden ayrabilme derecesine baklmas

Rehberli k
Toplumda deimeler ve toplumu oluturan bireylerin grleri rehberlie olan ihtiyac artrmtr. Bunlar ksaca zetlersek; Bireysel farkllklara verilen nemin artmas Karmaklaan toplum yaps zgrlk ve modern eitim sistemlerinin gelimesi yaamnda mesleklerin eitlenmesi nsana verilen deerin artmas Zaman ve kaynaklar verimli kullanma ihtiyacnn ortaya kmas REHBERLIGIN TANIMI

169

Kendini anlamas, problemlerini zmesi, gereki kararlar almas, kapasitelerini gelitirmesi, evresine dengeli ve salkl uyum yapmas ve bylece kendini gerekletirmesi iin uzman kiilerce bireye verilen psikolo jik ya rd md r Rehberliin tanmnda nemli noktalar vurgulanan

renci Kiilik Hizmetleri renci Kiilik Hizmetleri; Beslenme, barnma, kurslar, sosyal etkinlikler, eitsel kollar, rehberlik, salk vb hizmetleri ierir. Amac, bireyin okulda verilen eitim retim hizmetlerinden etkili bir ekilde yararlanmasn sa la ma kt r. E itim s re cin i etkileye n faktrlerin olumlu ynlerini artrmak, olumsuz ynlerini azaltmaktr. renci kiilik hizmetleri okullarda retim ve ynetim hizmetlerinin yannda yer alan ve amac retim ve ynetim hizmetleriyle karlanamayan gereksinimlerin giderilmesi olan profesyonel hizmetler grubudur. renci kiilik hizmetleri okulda, retim faaliyetlerinin dnda kalan rencinin kiiliinin duygusal ve sosyal yanlarnn da gelirnesine yardm etkinliklerini ierir. Bu hizmetlerin amac, bireylerin btnyle geliebilmelerini, eitimden en iyi ekilde yararlanmalarn, verimli ve evresine salkl uyum yapabilen bireyler olmalann salamaktr. renci kiilik hizmetlerinin kapsamnda u hizmetler yer alr; 1. Salk hizmetleri (salk eitimi, salk kontrolleri vb.) 2. Sosyal yardm hizmetleri (burs, kredi, bannma, beslenme hizmetleri) 3. Psikolojik Danma ve Rehberlik hizmetleri 4. zel yetitirme hizmetleri (zel kurslar) 5. Sosyal ve kltrel hizmetler (bo zaman eitimi, spor, sanat, kltrel etkinliler vb.)

l.Rehberlik bireye vardm etme srecidir. Rehberlik yardm psikolojik bir yardmdr. Rehberliin psikolojik bir yardm olma zellii onu baka yardm hizmetlerinden belirgin bir c ekilde ayrr. l.Rehberllk bir sretir. Rehberlik bir anda olup biten bir i deildir. Rehberlik almalarnn etkili sonu vermesi belli bir sre gerektirir. 3.Rehberlik hizmetlerinin merkeznde birey vardr. Okul ortamnda rehberliin ilgilendii esas grup rencilerdir, renci trl kiilik zellikleri bulunan ve gelimekte olan bireydir. Her renci gelitirilebilecek bir kapasiteye sahiptir. Bunun iin, gnmzde psikolojik danma ve rehberlik hizmetleri eitim srecinin ayrlmaz ve tamamlayc bir yann oluturur. A.Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardmdr. Rehberlik bilimsel almalann uygulamalara yansmasdr. Rehberlik yardmnn dayand bilimsel ilke ve yntemler bulunmaktadr. Bu bilimsel ilke ve yntemlere uygun olarak rehberlik yardm belirli bir pln, program ve sistem iinde sunulabilir. S.Rehberliin esas bireyin kendini gerekletirmesine yardm etmektir. Kendini gerekletirme psikolojik danma ve rehberlik yardmnn btn boyutlarn iine alan bir kavramdr. Rehberlik yardm ile kendi kiiliini anlayan birey bu hizmetin sonucunda; Kendi dnyasn daha gereki bir gzle anlayabilir. . : evresine daha salkl ve dengeli bir uyum gsterebilir.

170

Rehberli k
kiilik ve benlik geliimine verilen nemin artmas II.Toplumsal temeller Kltr boluu (maddi kltrn manevi kltrden hzl gelimesi) Yabanclama Kuak atmas yaamndaki deiiklik III.Felsefi Temeller (Toplumun insana bak as) Rehberlik hizmetleri retim okullarda zorunlu deildir retim ile Rehberlik Faaliyetlerinin Karlatrlmas _________________________ yaplan planl, kontroll ve rgtlenmi retme faaliyetleridir Oretim snf ii etkinliklerle yrtlr Snf ii ve zel ortamlardaki etkinliklerle yrtlr bireyin kendini ve bakalarm

Btiin kapasite ve yeteneklerini en uygun dzeyde gelitirecek frsat, olanak vs ortam seebilir. zellikle bireyin kendini anlamas, problemlerini zebilmesi, kendine en uygun seimleri yaparak gereki kararlar alabilmesi, kendi kapasitelerini en uygun dzeyde gelitirebilmesi, evresine dengeli ve salkl uyum yapabilmesi psikolojik danma ve rehberlik yardmnn esasn oluturan ve bireyin kendini gerekletirme dzeyini gelitiren belirgin sonulardandr. REHBERLN KONUSU Rehberliin konusu bireydir. rnein okulda verilen rehberlik hizmetlerinin konusu renci ve retmendir.

REHBERLN AMACI Rehberliin en genel amac bireyin kendini gerekletirmesine, uyum salamasna ve karar vermesine yardm etmektir. Kendini gerceklestiren birevler, psikolojik sal yerinde olan ada insanda bulunmas gereken zelliklere sahiptir. Yeterli bir kiilie sahip, verimli, gereki bir ben kavramna sahip, kim olaca konusunda tutarl, kendi ve bakalar hakknda iyi dncelere sahip, insan deerlerine saygl, onlar benimseyici ve gelitirici, zaman iyi kullanp, gemiten ok geiecee ynelik, yaratc, kendine saygl, kendini kabul eden, duygularn aklayan, deimeye ve yeni yaantlara ak, deimekte olan bir dnyann deimekte olan bir parasdr. Aadakilerden hangisi rehberliin temel amacn ortaya koyar? (2001 KPSS-110) A) Bireyin eitli zellikleri hakknda bilgi toplamak B) Bireyin ihtiyalarn belirleyip okulun yakn evresini buna gre dzenlemek C) Bireye, ne yapmas gerektiini sylemek D) Bireyin kendisini tanmasna ve evresindeki olanaklar fark etmesine yardmc olmak E) Bireyin sorunlarn belirlemek REHBERLN TEMELLER I. Psikolojik temeller bireysel aynlklar duygularn yaamdaki nemi

retimde bireye bilgi anlama potansiyelini kullanmas aktanlr ve salkl kararlar almasm salamaktr kullanlan yntemler, kullanlan yntemler, verilen hizmetler ve verilen hizmetler ve hizmeti verenler farkldr hizmeti verenler farkldr Kk gruplara yaplsa da daha ok bireylere Gruplara yaplr yaplr ____ ____ Kendini anlama ve lme ve deerlendirme deerlendirme vardr zdisiplin vardr vardr Bireyin i dnyasna, Disiplin sorunu vardr dnyasrha Bireyin nesnel znel yneliktir. dnyasna yneliktir Bilgilerin Kltr mirasn bireye btnselletirilmesi ve yaam amalar aktarr asndan deerlendirilmesi yerne vardr Yarglama Toplumun alglama vardr deer program yarglar aktarlr. (Ayp, Yetime farkldr gnah, yasak) program lgili herkesin katks Yetime gerekir ____ farkldr retmen tek bana yrtebilir_________

Rehberli k
Rehberlik Hizmetlerinin Geliimi lk rehberlik uygulamalar mesleki rehberlie ynelik olarak balamtr. 1908'de Boston'da F. Parsons i arayanlara yardm hizmetleri verdii bir bro amtr. Bu broya "Boston Meslek Brosu" adn vermi ve kendisine bavuranlarn ilgi ve yeteneklerini saptayp kendilerine uygun ilere yeriemelerine yardmc olmutur. Bu hizmetlerin baarya ulamas sonucu bir yl sonra "Meslek Seimi" adnda bir kitap yazan Parsons bu almalaryla rehberlik hareketinin balatcs olmutur. lkemizde rehberlik almalar 1950'li yllarda balamtr. Bu yllarda Amerikal uzmanlar eitim sistemimizde incelemeler yapmak zere Trkiye'ye davet edilmi, yaptklar incelemeler sonucu raporlar hazrlayarak yeni uygulamalann balatlmasn salamlardr. Bu uzmanlar Trk Milli Eitim sistemini bireysel farkllkiara nem verilmedii, birey ve toplumun ihtiyalarn dikkate almayan tek tip programlarn uyguland ynnde eletirmilerdir. Bu eletirilerle ilgili olarak okullarda rehberlik uygulamalarnn balatlmas gerektiini vurgulamlar, bu konu ile ilgili eitli seminer ve konferanslar dzenlemilerdir. Bu gelimeler sonucunda Milli Eitim Bakanl gerekli almalar gerekletirmi ve 1953 ylnda Talim ve Terbiye Dairesine bal olmak zere Test ve Aratrma Brosu kurulmutur. 1955 de Ankara Demirlibahe ilkokulunda ilk rehberlik merkezi almtr. 1953-1954 retim ylnda Gazi Eitim Enstitsnde Pedagoji ve Eitim blmlerinin retim programnda ilk kez Rehberlik dersi almtr Bu yllarda rehberlik konusunda yaynlarn artmaya balad grlmtr. 1954 ylnda alt ilde "Rehberlik ve Aratrma Merkezi" kurulmutur. 1960 ylndan sonra kalknma planlarnda ve Milli Eitim uralarnda rehberlik anlayna ve hizmetlerine yer verilmeye baland grlmektedir. Milli Eitim Bakanl 1970-1971 retim ylnda 24 okulda rehberlik almalarn resmen balatmtr. 1974-1975 retim ylnda btn orta dereceli okullarda "yaygn" olarak rehberlik hizmetleri balamtr. Gnmzde Rehberlik hizmetleri, 1983 ylna kadar daire bakanl olan ve daha genel mdrlk olan Milli Eitim Bakanl zel Eitim Rehberlik ve Danma Hizmetleri

171

Genel Mdrl'nn sorumluluunda yrtl- mektedir. Genel mdrlkten daha nce alm olan Rehberlik ve Aratrma Merkezleri ise sonradan genel mdrle balanmtr. PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK HZMETLERNN LKELER Psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinin uygulanmasnda alandaki kiilerce kabul edilen ve uyulan temel ilkeler bulunmaktadr. Bu ilkeler aadaki gibi zetlenebilir: 1. Rehberliin temelinde insan hak ve sorumluluklar ile yakndan ilgili demokratik ve insancl bir anlay vardr Bu ifadeyle demokratik toplumlarda zgr bir bireyin kendi gereksinimleri dorultusunda seim yapabilme, karar verebilme ve toplumsa! yaamda zerk bir birey olarak davranabilme hakkna sahip olduu anlatlmak istenmektedir. Bu durum gnmzde eitim kurumlanna bu zelliklere sahip bireyler yetitirme sorumluluunu yklemektedir. Dolaysyla eitimin tamamlayc bir yann oluturan psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinin insann biricikini kabul eden, demokratik toplumun zerk bireyi olabilmesi dorultusunda bireyin geliimini dikkate alan bir anlaya dayal olmas gerekir. Psikolojik danma ve rehberliin demokratik ve insanc bir anlaya dayal olmas, rehberlik yardm sunan grevlilerin dananlarla olan ilikilerinde otoriter, buyurgan, eletirici ve ynlendirici tutum ve davranlardan kanmalarn ve dananlara insanc bir anlayla yaklamalarn vurgular. ster psikolojik danman ister retmen olsun rehberlik hizmeti sunan her birey, rehberlik yardmndan yararlanan her danan salt insan olduu iin deerli bir varlk olarak grebilmeli ve onu hibir koula bal olmakszn olduu gibi kabul etmelidir. Zira psikolojik danma yardmnn etkili olabilmesi, bu yardmn gerekletii ortam iinde danann kendini hibir kayg ve kukuya kaplmakszn rahat hissetmesine bah bulunmaktadr. Danan ancak sayg grd, deerli ve nemli

172

Rehberli k
Zira rehberliin ne olduunda ayn grte olmayan bireylerin, ibirlii yapabilmeleri hi mmkn olamayacaktr. 3. Rehberlik anlay, her trl almas ile renciyi merkez alan bir eitim sistemini ngrr Bu rehberiik ilkesi, eitim sistemlerinin program merkeze alan geleneksel anlaytan uzaklaarak, renciyi merkeze alan bir eitim anlayndan hareket etmeleri gereini vurgulamaktadr. nk renciler arasndaki bireysel ayrlklan dikkate almayan ve eitim retim etkinliklerini rencilerin ihtiyalan, ilgileri, yetenekleri ve bireysel zelliklerine uygun olacak bir biimde dzenlemeyen geleneksel eitim anlayna dayal, program merkeze alan eitim sistemleri, bireyin kendi ilgi, yetenek ve ihtiyalar dorultusunda geliebilmesine olanak tanmamaktadr. Byle bir durum ise rehberliin bir geliim dzeyine ulaabilmesine yardm etme hizmeti olduu biimindeki bir anlayla eliir. Bunun yan sra renciyi merkeze almayan eitim sistemleri, deyim yerindeyse herkesi a'yn dorultuda ayn bilgiler ile donatmay hedefler ki byle bir eitim anlay iinde bireyin zgrce yaratcln ortaya koyabilmesi ve kendini gerekletirebilmesi tehlikeye der. renciye merkeze alan eitim yaklamlarnda ise, retim programlar rencilerin yeteneklerin, ilgileri ve ihtiyalarn karlayabilecek biimde dzenlenir ve Ter bireye kendi potansiyeli dorultusunda geliebilme frsat tannr. Esasen rehberliin bir nemli amac da ksaca bundan ibarettir. 4. Rehberlik yardmmn esas, rencilerin kendi kiiliklerini daha iyi anlamalarm, problemlerine zm yollar bulmada onlarn kendi kendilerine yeterli bir durufaa gelmelerini salamaktr Rehberliin bu ilkesi, rehberlik yardmndan yararlanan bir rencinin bu yardm sonucunda artk kendini her yn ile daha iyi tanyabilir bir duruma ulaabilmi olmas gereini vurgulamaktadr. Bu ilkeye gre rehberlik ayrca bir rencinin bundan byle kar karya geldii bir problemin stesinden kendi bana gelebilmesi gerektiine de iaret etmektedir.

bulunduu, eletirilmedii ve nihayet kendini zgr hissettii bir ortamda kendini olduu gibi ortaya koyabilecek ve hi kaygya kaplmadan kiiliini aratrmaya ynelebilecektir. Bu nedenle rehberlik hizmeti sunan her grevlinin danana koulsuz kabul gstermesi, kendini danann yerine koyarak onun duygulanna nfuz edebilmesi (empatik anlay iinde olmas) ve dananla olan ilikilerinde iten ve drst davranabilmesi gerekir. 2. Rehberlik uygulamalarnda renci ile yakndan ilgili olan herkesin anlay ve ibirlii iinde almas gerekir; Bu ilkeye gre rehberlik grevi sadece bu alanda profesyonel eitim alm olan rehber retmenlerin ya da psikolojik danmanlarn yerine getirmesi gereken bir grev deildir. Rehberlik, bir okulda renci ile yakndan ilikili olan mdr, mdr yardmclan, bran retmenleri, snf rehberlik retmenleri ve hatta veliler gibi bir ok bireyi yakndan ilgilendirmekte ve her birine kendilerine zg grevler yklemektedir. Rehberlik hizmetlerini yerine getirmekte ykml olan tm bu grevlilerin vermi olduklar hizmetlerin etkili olabilmesi, ncelikle rehberliin ne olduu, ve nasl verilmesi gerektiinde ortak bir anlay iinde bulumalarn gerektirmektedir. Rehberlik anlay ad verilen bu ortak anlay ise btn bu rehberlik grevlilerinin rehberliin ilkelerini ve kavramlarn doru olarak anlayabilmi olmalann gerektirmektedir. rnein bir okuldaki rehberlik grevlilerinden kimilerinin rehberliin problemli renciler iin gerekli bir hizmet olduuna dair yanl bir rehberlik anlay iinde olduklarn dnelim. Okuldaki kimi rehberlik grevlileri ise rehberliin sadece problemli rencilere ynelik bir hizmet olmadn fakat tm rencilere ynelik olmas gerektiini biliyor olsun. Rehberliin kimlere ynelik bir hizmet olduu konusunda, bu rnekte olduu gibi bir anlay birliinin olmamas, bu okuldaki rehberlik grevlilerinin ortak bir rehberlik anlayna sahip olmadklarnn belirtisidir. Byle bir durum ise ancak bir ok rehberlik grevlisinin ibirlii ile stesinden gelebilecekleri bu hizmetin verimli olabilmesi iin nemli bir engel oluturacaktr.

Rehberli k
Bu ilkeye gre rehberlik, her ba sktnda bireyin bir profesyonele bavurarak kendi sorunlannn zmn bakasndan beklemek anlamna gelmemektedir. Esasen psikolojik yardm ilikisi iinde danmann grevi, bireyin kendi sorunlarnn kaynana inerek bu sorunlarnn zm yollarn grebilmesine ve kendi seimleri ve kararlar dorultusunda bunlarla baa kabilir hale gelmesine yardm etmektedir. 5. Rehberlik bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal olan btn kapasitelerini kendi ilgi ve yetenekleri dorultusunda en uygun bir dzeyde gelitirmesi iin rencilere yardm etmelidir Bu ilkeye gre rehberlik hizmeti rencilerin btncl bir kiilik gelitirebilmelerine ynelik biryardm hizmeti olarak sunulmaldr. Rehberlii sadece duygusal sorunlan olan rencilere ynelik bir hizmet olarak grmek, duygusal sorunlar olmayan geni bir renci kitlesinin kiiliklerinin dier boyutlarn gelitirmeye ynelik yardmlardan mahrum braklmalarma neden olabilir. te yandan kiiliin bedensel, zihinsel, sosyal, ve psikolojik olan her yn ile gelitirilmesi gerei, rehberliin bireyin btn ynleri ile gizil gleri elverdiince gelitirebilmesi ve kendisini tam anlamyla gerekletirebilmesi yolunda ilerleyerek, bireysel ve toplumsal sommluluklarn stlenebilmesi iin vazgeilmezdir. B ir ey in t am a nl am il e ke nd in i gerekletirebilmesi ve yaamn mutlu bir biimde srdrebilmesi, kendine ve topluma yararl bir birey olabilmesi, ancak btn bu ynlerini gerektii lde gerekletirebilmesiyle olanakldr. Bireyin btn ynlerini gerektii lde gerekletirebilmesiyle kastedilen, her rencinin kendi kapasitesi lsnde geliebileceidir. nk kiisel kapasiteleri asndan dierlerinden farkl olan bir renci, ancak kendi kapasitesi lsnde bir geliim gsterebilecektir.

173

6. rencilere rehberlik yardm verirken onlar trl ynleri ile tanmak gerekir. Bir renciye rehberlik yardm verirken, onu yetenekleri, ilgileri, tutumlar, deerleri, psikolojik zellikleri gibi bir ok ynyle tanmak gerekir. Aslnda her trl zellii ile renciyi tanmann amac onu kendisine tantmak iindir. Kendini her yn ile tanyan bir renci ise bu zelliklerine uygun den seimlere ynelebilme olana elde eder. Kendi zellikleriyle uyuan kararlar alabilir. renciyi tanyarak, onun kendisini tanmasn salamak, hangi ynlerini ne lde gelitirebilecei konusunda bir anlay gelitirebilmesi iin gerekli olmaktadr. 7. Rehberlik uygulamalar her okulun ama ve ihtiyalarna uygun olan alanlarda younlatrmaldr Rehberlik, okulncesi kurumlardan niversiteye kadar her kademedeki okullarda verilen bir yardm hizmetidir. Farkl retim kademelerindeki rencilerin rehberlik ihtiyalarnn da farkilamas, bu okullarn rehberlik programlar ile bu programlar dorultusundaki rehberlik uygulamalarnn farkh olmasn gerektirmektedir. te yandan ayn kademelerdeki okullara devam eden rencilerin geliim gereksinimleri ayn deildir. Okullarn yaplar, sahip olduklan olanaklar, amalan, rencilerin nitelikleri, ailelerinin sahip olduu olanaklar, ayn kademede olsalar bile okuldan okula farkllaabilmektedir. Bu nedenle kimi okulla'rda baz rehberlik hizmetlerini; kimi okullarda da bunlardan farkl rehberlik hizmetlerini n plana almak gerekir. 8. Rehberlik hizmetleri plnl, programl, rgtlenmi bir biimde ve profesyonel bir dzeyde sunulmaldr Psikolojik danma ve rehberlik hizmetlennin programl ve planl bir biimde verilmesi, bu hizmetlerin etkililii iin gerekli bir kouldur. Psikolojik danma ve rehberlik hizmetleri geliigzel, el yordamyla verilebilecek bir hizmet olarak grlmemeli, aksine belli bir plan ve program iinde yrtlmelidir. Belli bir programa dayal olmayan psikolojik danma ve rehberlik etkinlikleriyle, grencilerin her trden

174
rehberlik gereksinimlerinin dnlemez.

Rehberli k
karlanabilecei mmkn deildir. rencilerin her yn ile gelimelerine yardm edilmesi de gerekmektedir. Bu gereklilik ise her okulda rgtl ve planl bir biimde rehberlik hizmetlerinin ie koulmasn zorunlu klar. Rehberlik hizmetlerine etkili bir biimde yer veren okullarda, retim hizmetlerinin renciyi merkeze alan bir anlay iinde, rehberlik ilkelerine uygun retim etkinlikleri biiminde gerekletirilebilmesi daha da kolaylaabilir. 11. Rehberlik hizmetlerinde farklara sayg esastr. bireysel

te yandan bir okuldaki rehberlik almalarnn hangi dzeyde etkili olduu, rehberlik programnda nelerin, niin gerekletirilemedii ve gelecekte rehberlik programnn nasl daha ilevsel bir hale getirilebileceine ilikin sorunlara, ancak belli bir plan ve program iinde yrtlen rehberlik almalaryla gereki cevaplar verilebilir. 9. Uygun bir okul rehberlik program, evre koullar ve zellikleri ile renci nitelikleri ve ihtiyalarnn dzenli ve sistemli olarak deerlendirilmesi temeline dayandrl- maldr. Okul rehberlik programlan dinamik bir zellik tamaldr. Okul rehberlik programlarn bir kez gelitirdikten sonra, hibir deiiklik yapmadan her yl aynen uygulamak doru deildir. Okuldaki rencilerin nitelikleri ve gereksinimleri deitike sistemli olarak rehberlik programlarnn da buna gre dzenlenmesi gerekir. te yandan rencilerin evrelerinde kendilerine ak olan frsat ve olanaklar da zaman iinde farkllaabilir. Rehberlik programlarnn yenilenmesi ve giderek gelitirilmesinde okulun bu durumu da dikkate almas gerekir. 10. Okulda etkili bir retim program iin, etkili bir rehberlik programna gerek vardr. retim ve rehberlik hizmetleri karlkl olarak birbirine bamldr. Psikolojik danma ve rehberlik uygulamalarn dlayan okullann ilevlerini tam olarak yerine getiremeyecekleri anlatlmak istenmektedir. Gerektende rehberlik uygulamalanna yer verilmeyen okullarda gerekletirilen renmeretme etkinlikleri byk lde rencilerin zihinsel geliimleri zerinde odaklamakta, rehberlik etkinliklerinin gzard edilmesi nedeniyle bu okullardaki rencilerin duyusal, sosyal ve bedensel geliimleri ihmal edilebilmektedir. ada eitim anlaynda okulun grevi, rencilerin zihinsel, bedensel, sosyal ve psikolojik olan tm ynleriyle en uygun bir biimde gelimeleri hedeflenmitir. Sadece retim hizmeti ile bu amaca ulalmas

lgileri, yetenek dzeyleri ve kapasiteleri ne olursa olsun bireyler salt insan olduklar iin saygya deerdir. Bir bireyin dierine gre stn ynleri olmas, daha deerli ve nemli biri olduunu gstermez. Rehberlik hizmetlerini sunarken kapasiteleri, yapabildikleri ve sahip olduklar ne olursa olsun, bunlar dikkate almakszn, tm bireylere sadece insan olduklar iin sayg gstermek gerekir. 12. Rehberlik hizmetlerinde sreklilik, gnlllk ve psikolojik danma ilikisinde gizlilik esastr. Rehberlik yardm anlk bir olay deildir. rencinin ihtiyacnn niteliine gre belirli bir sre gerektirir. Dahas rehberlii geliim sresi boyunca rencilerin farkl dnemlerdeki geliim gereksinimlerini karlamaya ynelik bir yardm hizmeti olarak dndmzde srekli bir yardm hizmeti olduunu ve bireyin rehberlik yardmna ihtiyac olduu srece bu yardmdan yararlanmas gerektiini kabul etmek gerekir. Bunun yan sra rehberlik yardm, hem yardm alan bireyin hem de bu yardm sunan bireyin gnlllne bal bir hizmettir. Rehberlikten yararlanmak istemeyen bireye zorla rehberlik yardm vermek doru olmad gibi yararl da deildir. Rehberlik hizmetlerinde bir dier nemli ilke ise, psikolojik danma ilikisinde danann mahremiyetine sayg gstermektir. Psikolojik danma ilikisinde danandan elde edilen bilgilerin danann izni olmadan bakalan ile paylalmamas gerekir. zellikle bakalarnca bilinmesinden danann rahatsz olaca zel bilgileri bakalarna aktarmamak, danmanlann mutlaka uymalar gereken nemli bir etik ilkedir. 13. Psikolojk danma ve rehberlk tm rencilere ynelik bir yardm hizmetidir.

Rehberli k
Psikolojik danma ve rehberliin btn rencilere ynelik olmasyla da psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinin kimilerinin sand gibi sadece problemli olarak nitelenen rencilerin problemleriyle baa kmalar iin yaplan bir yardm olmad anlatlmaya allmaktadr. Problemli olsun olmasn okuldaki her rencinin kiiliinin doyurulmas ve potansiyellerinin gelitirilmesi rehberlikte vazgeilmez bir ilke olmaktadr.

175

l.Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm bireye tek ynl olarak dorudan doruya yaplan bir yardm deildir: Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm ancak karlkl bir etkileim sonucu gerekletirilebilir. Psikolojik Danma ve Rehberlik yardmnda hem yardm veren, hem de yardm alan nemlidir. Bunlar arasndaki etkileim karlkldr. Bu bakmdan, Psikolojik Danma ve Rehberlik yardmn tek ynl olarak yardm edenin kar tarafa baz eyler aktarmas biiminde anlamak ok yanltr. 2.Psikolojik Danma ve rehberliin temelinde bireye acmak, onu kayrmak, her skntya dtnde bireye kol kanat germek gibi bir anlay yoktur: Rehberlik anlaynda birey gl ve deerli bir varlktr. Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm ile birey sahip bulunduu gc kullanma ve daha da gelitirme olanana kavuur. Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm ile birey karlat sorunlar zmede kendi kendine yeterli bir dzeye eriebilir. Bunun iin, Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm btn bireylere dnktr ve her bireyin kendini gerekletirme yolunda bu yardmdan kazanaca eyler vardr. 3.Psikolojik Danma ve Rehberlik bireyin sadece duygusal yan ile ilgilenmez. Psikolojik Danma ve Rehberlik yardmnda, kukusuz duygusal sreler esastr. Duygularn aklanmas ve anlalmas bu yardmn zn oluturur. Ancak, srecin zelliine iaret eden bu durumu, bireyin sadece duygusal yan ile ilgilenme anlamnda almamak gerekir. Psikolojik Danma ve Rehberlik, bir btn olarak bireyin tm geliimiyle yakndan ilgilenir. Buna gre, sosyal, duygusal, zihinsel ve hatta fiziksei nitelik gsteren her trl geliim sorunu, meslek ve eitsel sorunlar ve tm kiisel sorunlar Psikolojik Danma ve rehbeiiin yaknlan ilgilendii konulardr. 4.Psikolojik Danma ve Rehberlikte kullanlan btn yntemler ve teknikler ama deil, sadece aratrlar: Psikolojik Danma ve Rehberlikte belirli amalar iin trl testler, e nva nt e rle r, an ket le r ve b ilg i f ile ri kullanlabilir. Bunlardan elde edilen bilgiler

365. Aadakilerden hangisi rehberliin ilkelerinden biri deildir? (2001 KPSS-89) A) B) Tm bireylere ak olmas t vererek gerekletirilmesi

C) Eitimin ayrlmaz bir paras olmas D) Her bireyin deerli olduuna inanlmas E) Hizmetlerin bir btn olmas

366. Aadakilerden hangisi arkadalar tarafndan fazla sevilmediini dnen ergenlik dnemindeki bir gence en etkili yardmdr? (2002 KPSS-65) A) B) Yeni insanlarla tanmak Yalnz hareket etmeye altrmak

C) Sosyal becerilerini gelitirmek D) tler vermek E) Yalnzln teselliyle gidermek

367.

Farkl retim kademelerindeki rehberlik uygulamalarnda aynen geerliini koruyan hangisidir? (2003 KPSS- 91) A) B) C) D) E) Yararlanlacak teknikler izlenecek programlar Rehberliin temei ilkeleri rencilerin gereksinimleri Gerekletirilecek uygulamalar

Psikolojik Danma ve Rehberlikte Yanl Anlaylar Psikolojik Danma ve Rehberlikte yaygn olan yanl anlaylardan bazlar aada verilmitir;

176

Rehberli k
Buna gre, uygulamalarda Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm vermekle ykml personelin ve zellikle uzmanlarn okul disiplin ilemlerinde etkin rol almaktan ve disiplin kurulu yeliine seilmekten kanmalar gerekir. 7. Psikolojik Danma ve Rehberlik her trl problemi hemen zebilecek sihirli bir gce sahip deildir: Psikolojik Danma ve Rehberlik yardmnda yardm alan bireyin bu yardm almaya hazr ve istekli oluu nemli bir noktadr. REHBERLK MODELLER Rehberlik alannda ortaya kan modeller unlardr. 1. 2. 3. 4. 5. 1. Mesleki yardm sreci olarak rehberlik Eitimle kaynatrlm rehberlik Klinik yaklam olarak ele alnan rehberlik Rehbeiii karar verme srecine yardm olarak ele alan model Geliimsel rehberlik model Mesleki yardm sreci olarak rehberlik (Parsons)

si st e ma t i k b ir b i im d e g ru p la n d r l yaplabilir. Ancak, bu bilgilerin bireye dnk olarak etkili bir biimde kullanlmas gerekir. nk, Psikolojik Danma ve Rehberlikte, bireyin kendini tanmasna yardm esastr. Psikolojik Danma ve Rehberlik yardmnda bu amala kullanlmayan ve sonular rencilere yansmayan tm bilgiler, dosyalar dolusu kadar da ok olsa, gsteriin tesine geemezler. 5.Psikolojik Danma ve Rehberfik bu yardm alan birey bakmmdan akademik bir renme konusu ya da ders deildir: Psikolojik Danma ve rehberlii retim almalanna eklenmi ve bu almalarn uzants gibi grmek yanltr. Genel bir kural olarak, rehberlik yardmnda gerektiinde bireye verilecek bilgi, sorunun zlmesinde yardmc olacak bir kaynaa iaret etmekten teye gememelidir. Rehberlik yardmnn merkezi bireyin kendisidir. Yardm konusu olan sorunla ilgili daha ok bilinlenmek ve gerekli karar almak zere bireye yardm esastr. Bunun iin de yardm eden tarafn bilgi aktarmak gibi bir g re vi yo kt u r. ze ll ik le re t m e n le r rehberlik yardm verme ii ile ba baa kaldklannda bu noktaya dikkat etmek zorundadrlar. 6.Rehberlik bir disiplin grevi deildir: rehberlik yarglamaz ve ceza vermez. Okullarda Psikolojik Danma ve rehberlii bir disiplin ve kontrol arac olarak grmek k e s i n l i k l e y a n l t r . Psikolojik Danma ve Rehberlik yardm ile renci davranlannn deiebilecei ve bylece rencilerin evresine daha salkl ve dengeli bir uyum yapabilecekleri asndan Psikolojik Danma ve Rehberlik ile okul disiplini arasnda ancak dolayl bir balant kurulabilir. Disiplinde irdeleme, eletirme, yarglama ve gerekirse ceza verme vardr. Btn bunlar rehberlik anlaynda yeri olmayan unsurlardr. Ancak, disiplin anlay i le re h b e rl ik a n la y n n b i rb ir i il e badamamas okullarda disiplin ilemlerinin gereksiz olduu anlamna alnmamaldr. B u ra d a sa d e ce , d isip lin ile mle ri ile Psikolojik Danma ve Rehbertii birbirinden ayr tutma gerei vurgulanmak istenmektedir.

Bu model rehberlik hizmetlerini, meslek seimine yardm sreci olarak grmektedir. Bu modele gre bireylerin zellikleri ile meslein gerektirdii nitelikler aratrlr, bu iki alandaki zellikler incelenir, bireylerin kendilerine uygun mesleklere ynlendirilmeleri salanr. 2. Eitimde kaynatrlm rehberlik (Bruner)

Bu grn savunucusu Bruner'e gre eitim ve rehberliin amalar ayndr. Her ikisi de bireylerin gelimesini ve uyumlu olmalann salamaya almaktadr. 3. Klinik yaklam olarak ele alnan rehberlik

Rehberliin bu modelinde bireyin tm ynleri ile ayrntl bir ekilde incelenmesiyle zelliklerinin belirlenmesine ve bylece kendisine uygun kararlar vermesine yardm edilmektedir. Klinik modelde bireyin kiilik zelliklerinin tannmas nemlidir. Gelitirilen birok testin ortaya kmasna neden olmutur. Bireyin problemini ortaya karmak nemlidir. 4. Karar verme srecine yardm olarak rehberlik

Rehberli k
Rehberlii karar verme srecine yardm olarak tanmlayanlara gre rehberlik, i ve meslek seimi gibi kararlar verme srecindeyken bireye yaplan yardmlardr. Karar vermede bireyin deerleri nemli bir role sahip olduundan bu yaklamda bireyin deerler sistemini incelemek nemlidir.
5. Geliimsel Rehberlik

177

Gnmzde en ok kabul gren ve en kapsaml modeldir. Geliimsel rehberlik yaklam re hb e rlik hizme t le rin in ya a mn tm dnemlerinde srekli olarak verilmesi gerektiini savunur. Geliimsel rehberlik modelinde bireyin tek bir ynyle deil, bir btn olarak gelimesi, bireyin kendisini ve evresini tanyan, kendisine uygun seimler yapabilen bir duruma gelmesi amalanmaktadr. Dier modeller bireyin bir btn olarak geliimine nem vermemilerdir. Sadece tek bir problemle ilgilenmilerdir. Dolaysyla bu modelde bireyin benlik geliimi nemlidir. Kendi benliini doru tanmlayabilen, evresini tanyan ve bu evrede denge kurarak doru seimler yapabilen kii kendini gerekletirebilir. REHBERLK TRLER Rehberlik hizmetlerinin snflandrlmas bu hizmetlerle eriilmesi hedeflenen temel amalar ve hizmetin sunulmasnda uyulmas gereken temel ilkeler deimemektedir. Snflamalarda ama, rehberlik hizmetlerinin daha ayrntl anlalmas iindir. Rehberlik hizmetleri bir btnlk iinde planlanan, yrtlen ve deerlendirilen hizmetlerdir. Rehberlik trleri incelenirken bunlarn birbirinden kopuk olduu dnlmemelidir. Rehberlik eitleri 5 grupta incelenmitir; 1. Hizmetin Verildii Kii Saysna Gre a. Bireysel rehberlik- grup rehberlii b. Bireysel psikolojik danma-grupla psikolojik danma

3. Verilen Hizmetin levine Gre a. Uyum salayc rehberlik b. Yneltici rehberlik c. Ayarlayc rehberlik d. nleyici rehberlik e. Tamamlayc rehberlik f. Gelitirici rehberlik 4. Hizmetin Younlat Problem Alanna Gre a. Eitsel rehberlik b. Mesleki rehberlik c. Kiisel rehberlik 5. Hizmetin Verildii Hizmet alanlarna Gre Rehberlik a. Eitim alannda rehberlik b. Salk alannda rehberlik c. Sosyal yardm alannda rehberlik : d. Endstri alannda rehberlik
A. Hizmetin Rehberlik Verildii Kii Saysna Gre

Rehberlik ve psikolojik danma hizmetinin belirli bir anda yneldii kii says lt alndnda rehberlik hizmetlerini; Bireysel rehberlik Grup rehberlii Psikolojik danmay da; Bireysel psikolojik danma Grupla psikolojik danma mmkndr.

olarak

ayrmak

Bireyin uygun seimler yapabilmesi, kararlar alabilmesi ve evresine uyum salayabilmesi iin kimi bilgilere gereksinimi vardr. Tek tek bireylere ya da gruplara sunulabilecek olan bu tr bilgilendirmede, danmanla danan arasndaki ilikinin nitelii, psikolojik danma likisinde olduu gibi zel bir etkileim gerektirmemektedir.Grup rehberliini ilgilendiren bilgi verme hizmetleri, dananlarn psikolojik geliimlerinden le, bilisel sreleri zerinde odaklanmaktadrlar Oysa psikolojik danmada danann daha ok duyusal zelliklerine younlalmaktadr. Psikolojik danma ilikisi bu lnda yetimi gerekil bilgi ve beceri donanmna sahip kiilerce p ro f e syo ne l o la ra k ve rilme si g e re ke n hizmetlerdir. Bireysel psikolojik danma, bir danan vebir psikolojik danman arasnda kurulan psikolojik yardm ilikisidir.

2. Hizmetin Verildii retim Kademesine Gre a. Okul ncesi eitimde rehberlik b. lkretimde rehberlik c. Orta retimde rehberlik d. Yksek retimde rehberlik

178

Rehberli k
Bu dnemde rehberlik hizmetleri kiisel adan, ocuun kendini kabul zgvenini gelitirme, benlik kavramm oluturma, sosyallemeyi salama hedeflerine ynelik etkinlikleri kapsar. Eitsel adan okula uyum ve ilkretime hazr olma hedefleri esastr. Bu anlamda ocuun okulu sevmesi, okumaya-eitime kar gdlenmesi ve baz temel becerileri kazanmas amalanr. Mesleki rehberlik alannda ise bu dnem mesleki geliim srecinin balangc kabul edildiinden ocuun bu dneme zg mesleki geliim grevlerini gerekletirmesine ynelik etkinlikler planlanr. Sonu; Bu ya dneminin zelliklerini dikkate alarak, ocuun bilisel, dil, duyusal, sosyal ve uyum sorunlarn zmesine yardm edilmelidir.

Grupla psikolojik danmada ise bir psikolojik danman ile birden ok danann bulunduu bir grupla teraptik iliki kurma eklidir. B. Hizmetin Verildii retim Kademesine Gre Rehberlik a. b. c. d. Okul ncesi eitimde rehberlik lkretimde rehberlik Orta retimde rehberlik Yksek retimde rehberlik

Okullarn yap ve ilevlerinin, amalarnn ve okullardaki rencilerin geliim gereksinimlerinin birbirinden farkl olmas, farkl retim kademelerinde verilen rehberlik hizmetlerinin de farkllamasna neden olmaktadr. Genel olarak hangi eitim basamanda verilirse verilsin rehberlik hizmetlerinin amac ve genel ilkeleri deimez. Ancak bu genel ama iinde yer alan daha alt ve zel amalar ve bunlar gerekletirmede uygulanacak programiar, seilen teknikler, kullanlacak teknik ve yntemler deiebilir. 1. Okul ncesi eitimde rehberlik:

2.

lkretimde Rehberlik:

3-6 ya aras zorunlu eitim ana gelmemi ocuklarn sosyal, bilisel zihinsel ve psikomotor geliimini, programlanm bir eitim ortamnda gerekletiren bir eitim kademesidir. Resmi ve zel anaokulu ve ana snf adyla ocuklar ayn zamanda ilkretime hazrlayan okul ncesi eitim kurumlar nemli ilevleri yerine getirmektedir. Okul ncesi eitim dneminde ocuklann her ynyle salkl gelimeleri, okul ortamna uyum sa la ma la r ve ka pa sit e le rin i ort a ya koyabilmeleri iin eitim almalan rehberlik hizmetleriyle birlikte yrtlmelidir. Okul ncesi eitim kurumlar, oyun oynama, bedenini kullanma, merakn giderme, hayal ve istekleri aa vurma, bamszln kazanma gibi ihtiyalar karlarlar. Rehberlik hizmetleri sunularak bu ihtiyalarn yeterli dzeyde yerine getirilmesiyle salkl ve uyumlu bireylerin yetitirilmesi beklenebilir. Bu dnemde ocuun ilgilerini, yetenek ve becerilerini gelitirmek iin eitli etkinlikler dzenlemek, ocua kendini snama ve tanma olanaklan sunmak, ocuun yaptklarn izle me k, o na d n t ve rme k ve do ru davranlar pekitirmek gerekir.

Okul ncesi dnemde olduu gibi bireyin geliimine elverili ortam hazrlanmas nemini korumaktadr. Bu dnemin sonlannda erinliin yaanmas zellikle rehberlik hizmetlerini gerekli klmaktadr. lkretimde rehberliin amalarndan biri bireyin her yn ile tannmasdr. Rehberlik hizmetleri yoluyla kazandnlacak niteliklerin nemli bir blm iin kritik dnemler ilkretim a ierisindedir. lkretim dzeyinde rehberlik hizmetlerinin verilmesi, daha st retim basamaklarnda sunulacak olan rehberlik hizmetlerinin verimliliini artracaktr. Gerek ynlendirmenin isabetli olmas gerekse bireyin tm olarak geliimine yardm iin ilkretim sresince rencinin tannmas ve onun kendini tanyp kabul etmesi gereklidir. Bir bakma ilkretim sresince verilecek olan rehberliin amac rencilerin kendilerini tanmalann salamaktr. Rehberlik eitimi kapsamnda ocuklarda eitim istei uyandracak bir snf ortam oluturulmasna yn elik et kin likler geni bir yer tuta r. rencilerin kiisel geliimi ile ilgili olarak ocuun zgven kazanmasnda olumlu bir benlik kavram gelitirmesinde ve bakalanyla dengeli ilikiler iinde birlikte yaamay renmesinde byle bir ortamn nemi byktr. lkretim rehberlik programnda bilgi servisi, bireyi tanmak ve bireyin kendini gereki bir ekilde anlamasna yardm etmek iin ona

Rehberli k
kendisi hakknda toplanm objektif bilgiler verme zerinde odaklanmaktadr. Eitsel ve mesleksel rehberlik etkinlikleri ilkretimde de rehberlik programnn arlkl alanlardr. rencilerin renme glklerinin belirlenmesi ve giderilmesi eitsel planlamalann yaplmas ve yrtlmesi, verimli alma yollarnn tantlmas, okula uyum, eitim olanaklar konusunda bilgilendirme, eitsel kararlar almasna tercihler yapmasna ynelik hizmetler ilkretimde sunulacak belli bal eitsel rehberlik hizmetleri kapsamndadr. te yandan mesleksel rehberlik kapsamnda meslekleri tanma, seenekleri inceleme, mesleksel kararlaralma ve uygulama, mesleksel ynelimin salkl olmasna yardm gibi hizmetler, ilkretimin son yllarnda nem kazanmaktadr. Velilerle ibirlii yapmak bu dnem rehberlik hizmetlerinin zerinde nemle durmas gereken bir konudur. Sonu; Bireyi tanmak ve bireyin kendini gereki bir eklide anlamasn salamaya ynelik hizmettir. Bu yata renci, zellikle okula uyum problemleri ve snf iindeki tutumu asmdan rehberlie ihtiyac vardr. 368. Aadakilerden hangisi lkretim rencilerine ynelik rehberlik hizmetleri iin "olmazsa olmaz" bir gereklilik deildir? (2003 KPSS- 92) A) Velilerle ibirlii yapmak B) Geliimsel rehberlie arlk vermek C) Grup rehberliine ncelik vermek

179

kapsar. Bireylere bir meslek kazandrmay, onlar yksek retime ve hayata hazrlamay amalayan eitim basamadr. Orta gretim basamana rastlayan ve ergenlik olarak adlandrlan dnem insan hayatnn en frtnal dnemidir. Bu dnemde ergenlerin kiisel, mesleksel ve eitimsel problemlerinin younlat bilinmektedir. Bu dnemde bireyin bedensel adan deimesi, deer sistemlerini oluturmaya balamas , meslee ynelmesi, yaam felsefesi oluturmas ve kimliini belirlemesi gibi nemli sreleri yaamas, rehberlik hizmetlerine duyulan ihtiyac da artrmaktadr. Rehberlik hizmetlerinin rgtl ve programl olarak yrtlmesiyle ergenin, zararl alkanlk ve arkadalklarla iddet ve terre ynelik gruplara katlmas nlenmeye allrken, dzenli alma alkanl edinmesi, salkl hedefler belirlemesi, gereki planlamalar yapp doru kararlar almasna yardm edebilir. . Bu anlayla ergenlerin kendilerini rahata ifade edebilecekleri, salkl ilikiler kurabilecekleri demokratik bir ortam salanabilir. Bireye toplumda ak gelime olanaklar, farkl eitim ve meslek seenekleri sosyal geliime yardmc olacak olanak ve frsatlar hakknda bilgi vermek yine rehberliin ama ve ilevleri iinde yer alr. Bu hizmetler, "bilgi verme, yneltme, yerletirme" hizmetlerinin kapsamna girer. Ayrca renciye yeni balad kurumu ve evresini tantma ve onun bu yeni ortama almasna ynelik yardm etkinlikleri "oryantasyon, (duruma altrma)" hizmetlerini oluturur. Sonu; Bireyin kimlik btnln kazanmas, , meslek seimi, zel yeteneklerinin geliimi, sanat, spor, kltr faaliyetlerine katlmas ve ergenlik gibi nemli bir kritik evrenin salkl bir ekilde atlatlmas iin rehberlie ihtiya vardr. Bu nedenle eitim alannda rehberlik hizmetleri ilk olarak orta retim kurumlannda balamtr. 4. Yksek retimde Rehberlik: retimdeki rencilerin ergenlik

D) Meslekler

hakknda

olumlu

tutumlar yerine

kazandrmak

E) Hizmetin profesyoneller tarafndan getirilmesine arlk vermek

369. lkretim rencisinin sosyalleerek baarl bir kiilik gelitirebilmesinde arlkl bir neme sahip olan kii kimdir? (2004 KPSS-117 ) A) Rehber retmen B) Snf retmeni C) Mdr D) Mdr Ba Yardmcs E) Eitsel Kol retmeni Orta retimde Rehberlik:

Yksek

3.

Rehberlik hizmetlerine en ok ihtiya duyulan dnemdir. Orta retim, 15-18 ya grubunu

dneminin sonlarnda olmalar, onlara sunulacak rehberlik hizmetlerini farkhlatrmaktadr. Yksek retimdeki renciler, ev ve aile ortamndan ayrlmakta, kendi bana karar verme ve bunlarn sorumluluunu yklenme durumundadr. Barnma, beslenme, akademik

180

Rehberli k
seimler yapmasn salamak son derece nemlidir. 3. Ayarlayc rehberlik

baar, kz-erkek ve arkada ilikileri, flrt ve aile kurma, mali destek, salk gibi birok sorunu halletme, kiilik btnl ve kimlik kazanma, kendini, setii bir meslek iin hazrlama gibi sorunlara en uygun zm bulmak durumundadr. Toplumun sorunlar ile daha yakndan ilgilenmektedirler. rf, adet, deerler, inanlar, tavrlar, davranlar zerinde daha bilinli bir ekilde kafa yormaktadr. Kimliini bulmaya almaktadr. Yukarda bahsedilen konulara zm bulmak grevi gencin kendisine aittir. Rehberlik ise gence bu konuda gereken destei vermelidir. Sonu; Bu ya dnemi rencileri daha ok kiisel rehberlik hizmetleri ve psikolojik danma hizmetleri isterler. Yurt, burs ve yeni ehre ya da okula uyum salamak iin de rehberlie ihtiya vardr. C. Verilen Hizmetin levine Gre Rehberlik 1. 2. 3. 4. 5. 6. Uyum salayc rehberlik Yneltici rehberlik Ayarlayc rehberlik nleyici rehberlik Tamamlayc rehberlik Gelitirici rehberlik

Eitim planlayc ve programlayclanna ynelik verilen ve bireysel farkllklara uygun programlar gelitirmeleri konusunda yol gstermektir. ada eitim anlay bireysel farkllklara uygun programlar gelitirmeyi gerekli kldndan, eitim anlaynn deimesiyle birlikte rehberliin ayarlayc ynnn nemi de artmtr. 4. nleyici rehberlik

Problem ortaya kmadan problem olabilecek durumlar tahmin etmek ve onlar durdurmaya almaktr. "Neler problem olabilir?" sorusuna cevap bulmak nemlidir. rencilerin geliim zellikleri ok iyi belirlenmeli, mdahale stratejileri ve eitim programlar gelitirilmelidir. rnek; batdaki ergen hamilelii problemini nlemeye ynelik cinsel eitim program, madde bamlln nlemek iin almalar, bedenle ilgili meydana gelecek deiim-geliimlere rencileri hazrlamak iin yaplan almalar. 5. Gelitirici rehberlik

1.

Uyum salayc rehberlik

Okullarda uyum sorunu gsteren rencilere yardm eden etkinlikleri kapsar. Uyum sorunu gsteren renciye; bireysel veya grupla psikolojik danma yardm vehlebilir. Uyum salayc rehberlikte ama uyum sorunu gsteren bireyin yaad problemlerin nedenini ortaya koymak ve zm yollar bulmasna yardmc olmaktr. Okullarda en ok karlalan sorunlardan biri uyumsuzluklardr. 2. Yneltici rehberlik

Geliimsel rehberlik anlaynn ortaya kyla rehberliin gelitirici ilevi de nem kazanmtr. Bu gre gre bir nceki geliim dnemini baaryla geenlerin bir sonraki geliim dnemini baaryla atlatacaklandr. Okul rehberlik programlarnda rencilerin geliim dnemleri dikkate alnarak bedensel, zihinsel, duygusal ve psiko-sosyal ynlerden salkl bir biimde gelimelerini salayacak etkinliklere yer verilmesidir. Yani eitim programlarnn geliimsel rehberlik anlayna uygun olarak dzenlenmesi zerinde durur. 6. Tamamlayc Rehberlik

Breyin ilgi ve yeteneklerine alan, ders, okul ve meslek semesine yardm etkinliklerin/ iermektedir. Gnmzde okullarn programlar, okul trleri ve meslek says arttndan rehberliin bu yn ze! bir nem kazanmtr. Bireyler kendi zeiklerine uygun alan ve mesleklerde daha verimli ve rnutlu olacaklarndan, rencinin doru

Rehberliin bir dier ilevi de gretim etkinliklerini tamamlayc etkinliklerdir. rgn eitim kurumlarnda gerekletirilen retim etkinlikleri, rehberlik hizmetleri ile birkte srdrldnde, eitimde istenilen kaliteye ve verimlilie ulalabilmektedir. Bu yzden retimi planlayan, yrten ve deerlendiren grevliler olarak retmenlerin rehberlik konusunda bilgilendirilmeleri ve geliimsel rehberlik anlayn benimsemeieri nem tamaktadr.

Rehberli k
D. Hizmetin Younlat Problem Alanna Gre rehberlik 1. Eitsel rehberlik 2. Mesleki rehberlik 3. Kiisel rehberlik 1. Eitsel Rehberlik Eitim kurumlarnda yrtlen rehberlik etkinlikleri byk lde eitsel arlkl rehberlik hizmetleridir. Eitsel rehberlik, rencilere okul seme, okula ve okulun bulunduu evreye uyum salama, alan ve ders konusunda salkl eitsel tercihler yapma, verimli alma alkanlklar kazandrma, renme glklerinden kurtularak okulda baarl olma, yeteneklerini gelitirme ve zaman iyi kullanma gibi yardmlan iermektedir.
A) B) C) D) E) Edimsel iyiletirici nleyici Ayarlayc Bilgi salayc

181

370. rencilerin kiiliklerinin zihinsel, bedensel, sosyal ve duygusal olan btn ynleriyle dengeli ve salkl biimde gelierek, yapc, yaratc ve retken bireyler olabilmelerine yardm etme amac, hangi rehberlik anlay ile ilikili bir hedeftir? (2003 KPSS- 95)

E. Hizmetin Verildii Hizmet alanlarna Gre Rehberlik 1. Eitim alannda rehberlik 2. Salk alannda rehberlik 3. Sosyal yardm alannda rehberlik 4. Endstri alannda rehberlik Rehberlik hizmetleri ilk olarak eitim kurumlarnda bir ihtiya olarak belirmi ye yaplanarak hzl bir gelime gstermitir. Bu nedenle rehberlik hizmetlerine eitim kurumlannda daha yaygn olarak rastlanmaktadr. Bireylerin kendi yeteneklerini, ilgi ve ihtiyalarn, evresindeki olanaklar grerek salkl kararlar almalarna ynelik olarak srdrlen hizmetler eitimin ayrlmaz bir parasdr. Okullarda rencilerin bedeni, zihni, ahlaki ve sosyal yollardan Milli Eitimin amalarna uygun bir ekilde geliebilmeleri, kendi problemlerini zebilmeleri, eitli alanlarda beklenen uyumlar salayabilmeleri, ilgi ve yetenekleri ynnde bir renim grebilmeleri, bir meslee ve ie ynelebilmeleri hususlarnda kendilerine sistemli ve srekli bir yardm salamak amacyla rehberlik almalar dzenlenmesi gerekmektedir. nsann olduu her yerde fziksel sala olduu kadar psikolojik sala da destek olmak gerektii anlaynn yaygnlamasyla birlikte rehberlik hizmetleri dier kurumlarda da yerini almaya balamtr. Salk kurumlannda rehberlik hizmetlerinin koruyucu mh sal ilevini stlenmektedir. Huzurevleri ve ocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal yardm kurumlannda ve baz sanayi kurulularnda bireylerin uyum sorunlarnn zmne yardmc olmak amacyla rehberlik hizmetlerine yer verilmeye balanmtr. Endstri alanlarndaki sanayi kurululan, ii sendikalar, ii bulma kurumu gibi kurumlarda da

2. Mesleki Rehberlik Bireylerin eitli meslekleri tanmalar, kendi niteliklerine uygun meslekleri semeleri, setikleri meslee hazrlanmalar ve mesleki ynden gelimeleri konusunda yaplan yardmlara mesleki rehberlik denir. Mesleki rehberlik hizmetleri bireyin zelliklerinin tannmas, toplumda bireye ak olan mesleklerin gerektirdii niteliklerin belirlenmesi ve bu iki kaynaktan elde edilen bilgiler nda bireyin nitelikleri ile mesleklerin gerektirdii nitelikler arasnda balantlar kurarak bireyin kendine uygun bir mesleki tercih yapmas zerinde odaklamaktadr.

3.

Kiisel Rehberlik

rencilerin "kiisel-sosyal" geliim ihtiyalarn karlamak ve bylece onlarn kiisel geliim ve uyumlarna yardmc olmak amacyla yrtlen rehberlik hizmetlerine denir. Bireyin ocukluktan yetikinlie eitimin eitli kademelerinde "kendini ve bakalarn anlamas ve kabul etmesi, gnlk yaam becerilerini kazanmas, aile ve toplum olgusunu kavrayarak bu ortamlarda salkl ilikiler gelitirebilmesi" gibi alanlarda yeterlik kazanmas, kiisel ve sosyal geliimini salkl srdrebilmesi iin verilen rehberlik hizmetleridir.

182

Rehberli k
Rehberlik etkinlikleri program hazrlanrken okulda bulunan rencilerin geliim dzeyleri (ilk veya orta), okulun tr, okulun bulunduu sosyokltrel evre, okulun personel ve fiziksel olanaklar ve rencilerin ihtiyalarnn dikkate alnmas gerekir. Hazrlanacak kapsaml rehberlik program modelinin aadaki zelliklere sahip olmas gerekir, renci geliimine ynelik olmas Zaman etkin bir ekilde kullanan bir program olmas Okulun ald ilk gnden balayarak okulun kapand son gne kadar srmesi Klinik (sorun zc) odakl deil, eitim temelli olmas

son yllarda rehberlik hizmetlerine yer verilmeye baland grlmektedir. Sanayi kurululannda otomasyon yannda ilerin eitlenerek daha karmak hale gelmesi alanlarda birtakm uyumsuzluklara yol amaktadr. Bu uyumsuzluklarn dourduu problemlerle baa kma konusunda rehberlik yardmnn igrenler asndan nemi anlalmtr. ve ii bulma kurumu mesleki rehberlik alannda nemli bir ilevi ye rine ge tirm ek te dir. araya nla ra meslekler konusunda bilgi vermek, mesleklere yatknlk ve uygunluklarn saptamak, meslee yneltme, meslekte yetitirme gibi rehberlik hizmetlerini yrtmekle, bu kurumun nemli bir boluu doldurduu sylenebilir.

371. Herkes gibi kendisinin de hata yapabileceini kabul eden bir retmen iin en uygun olan Okul rehberlik program okuldaki rehberlik ve davran biimi hangisidir? (2003 KPSS-99 ) psikolojik danma servisinde grevli psikolojik danm an tarafndan retim yl banda A) Kurallara sk skya bal kalmak hazrlanr. B) Yeniliklere ak davranla! sergilemek Ha z rla n a n p ro g ra m ile v s e l v e s re k li C) Mkemmelliyetilie nem vermek gelitirilebilir bir zellie sahip olm aldr. D) renci karsnda ak vermekten kanmak Hazrlanan program Okul Rehberlik ve Psikolojik E) Uzman olmad konularda suskun kalmay Danma Hizmetleri Yrtme Kurulu tarafmdan benimsemek incelenir. Hazrlanan program dorultusunda rehberlik hizmetleri sunulur. Ancak bir yl iin hazrlanan program mutlak deimez bir program B R O KU LD A K R E H B E RL K S E RV S N N deildir. Her snfn snf rehber retmenleri de V E RD H ZM E TLE R (RE HBE RLK okul iin hazrlanan yllk rehberlik program H ZM E T ALA NLA RI) dorultusunda sorumlu olduklar snftaki renciler iin yllk rehberlik hizmetleri alma 1. Plan-program hazrlama hizmetleri plan hazrlarlar. 2. Yeni duruma-ortama altrma (oryantasyon) hizmetleri 372. Okul rehberlik programlar ile ilgili olarak 3. renciyi tanma hizmetleri aadakilerden hangisi dorudur? (2004 KPSS4. Bilgi verme hizmetleri 103) 5. Psikolojik danma hizmetleri 6. Grup rehberlii hizmetleri A) Her yl ayn program uygulanmaldr 7. Yneltme ve yerletirme hizmetleri B) Programlar problemli ve engelli rencilere 8. Sevk (yardm almaya ynlendirme) hizmetleri ynelik olmaldr 9. zleme hizmetleri 10. Konsltasyon (mavirlik) hizmetleri C) Ayn ildeki tm okullar ayn program 11. evre ve aile ilikiler uygulamaldr 12. Aratrma ve deerlendirme hizmetleri D) Her okul tr ayn program uygulamaldr Bunlar ksaca aklamak gerekirse;1. Plan-program hazrlama hizmetleri 2. Okul rehberlik hizmetleri belirli bir program ve plan iinde yrtlr. Program ve plan hazrlama, dier hizmet alanlarnn ieriini ve hizmetlerin hangi renci grubuna nasl bir sra ile hangi personel tarafndan verileceini akla kavuturur. Yeni duruma-ortama altrma (oryantasyon) hizmetleri E) Programlar renci ihtiyalarna gre her yl yenilenmelidir

Bu hizmet alan rencilerin okulu ve okulun ola n akla n n tan m a la r a m a c y la su n u lan hizmetleri kapsar. Bu hizmetler rencilerin okula uyumunu kolaylatrd gibi okulun

Rehberli k
olanaklarndan yksek dzeyde yarar salamasn ve problemlerle karlamasn nleyen hizmetlerdir. Hizmetlerin sunumunda okuldaki tm personel grev almaldr. Ancak uygulama aamasndaki grevlerin nemli bir ksm snf rehber retmenleri tarafndan yrtlr. Hizmetler daha ok toplu biimde ve bilgi verme eklinde sunulur. Bu hizmetler genellikle eitim-retim ylnn balad ilk gnlerde verilir. Okula yeni kayt yaptran rencilerin bu tr hizmetlere daha ok gereksinimleri vardr. Bu kapsamda verilecek hizmetler zetle aadaki gibidir; Okulun tarihesi, retmen ve renci durumu, uygulanan programlar hakknda bilgi verme Okulun fziksel durumu hakknda bilgi verme Okulun eitim program hakknda bilgi verme Ders d etkinlikler hakknda bilgi verme Okul kuralan hakknda bilgi verme Okuldaki psikolojik danma ve rehberlik hizmetleri hakknda bilgi verme Okul evresi hakknda bilgi verme

183
lgiler Kiilik zellikleri, deerler ve benlik tasarm Akademik durum rencinin yaad evre

rencilere ait toplanan bu bilgiler sistemli ve dzenli bir ekilde dosyaya kaydedilir. Bu bilgilerin ou gizlilik derecesi yksek olan bilgilerdir. Bu bilgiler ancak rencilerin bilgisi ve izni ile rencilerin yararna olmak koulu ile nc kiilere verilebilir. Okul psikolojik danman, snf rehber retmeni ve okul ynetimi bu bilgilerin gizliliini salamakla ykmldrler. rencileri tanmada kullanlan eitli teknikler vardr. Bunlardan bir ksm dandan bilgi toplamaya dayal olan test, gzlem, dereceleme lekleri, olay (vak'a) kayd gibi tekniklerdir. Bir ksm da rencinin kendisini ve evresini nasl alglayp, yorumladn anlamamza yardmc olan grme, otobiyografi, sosyometri, kimdir bu teknii, eitli envanterler ve soru listeleri gibi tekniklerdir.

373. Aadakilerden hangisi okulun ilk gnlerinde' rencilere sunulmas gereken rehberlik hizmetlerindendir? (2002 KPSS- 54)

4.

Bilgi verme hizmetleri

A) rencinin kendi yeteneklerini tanimasn

salama' B) rencilerin sosyallemeleri iin etkinlikler dzenleme

rencilerin ihtiya duyduklar bilgiler; eitsel, mesleki ve kiisel sosyal alanlarla ilgili bilgilerdir. Bunlar daha sonra ayrntl bir biimde ele alnacaktr. Eitsel bilgi, rencilerin bulunduklar eitim program ve gidebilecekleri st eitim kurumlar hakkndaki bilgilerden oluur. Eitsel bilgileri vermenin amac, rencilerin ilgi ve yetenekleri d o r u l t u su n d a b i r e i t i m p r o g r a m n a ynelmeleri ve bunda baarl olmalardr.

C) rencilerin psikolojik problemlerini belirleme

D) rencilerin alma yollarn ve stratejilerini

belirleme E) 3. rencilere okulu ve okul kurallarn tantma

renciyi tanma hizmetleri

renciyi tanma etkinliklerinden elde edilen bilgiler dier rehberlik etkinliklerine yn verir. Aada rencilerle ilgili farkl alanlarda toplanacak bilgi alanlarna yer verilmitir; Kiisel bilgiler Aile ve ev durumu Salk ve fiziksel durumu Yetenekler

Mesleki bilgi, rencilerin kendi ilgi, yetenek ve kiilik ze llikle rin e uyg un b ir me sle i semelerine yardm etmektir. rencilerin ynelmeyi dndkleri meslekler hakknda ayrntl bilgilere gereksinimleri vardr.

Kiisel, sosyal bilgi, renciler okul dneminde kritik geliim dneminde olmalar nedeniyle onla ra, sosyal geliim ve uyumla r n kolaylatracak aile, arkada ve dier sosyal

184

Rehberli k
Olumsuz davrann renilmesi olumlu davran da retilebilir yoluyla

evreleriyle ilikilerini zenginletirecek kiileraras ilikilere ynelik bilgiler verilebilir.

5. Psikolojik danma hizmetleri

Psikolojik danma bireylerin kendilerini tanmalarn, gl ve zayf ynlerini fark ederek yaadklar problemleri etkili biimde zmek amacyla yz yze bir iliki sreci iinde sunulan ve duyusal yn n planda olan profesyonel bir yardm hizmetidir. Nihai amac da bireyin karar ve rme ve p ro b le m zme be ce rile rin i gelitirerek kiisel geliimini salamaktr. Psikolojik danmann kendlne zg eitli kuram, teknik ve ilkeleri vardr. Psikolojik danma hizmeti ancak bu alanda yetimi ve yeterlilii olan uzman kiiler tarafndan sunulur. Psikolojik danma sreci iinde yardm alan kiiye "danan", yardm veren uzmana da "danman" denilmektedir. Bu hizmet bir danan ile danman arasnda kurulan iliki ise buna "bireysel psikolojik danma" denilmektedir. Eer bu iliki bir danman ve birden ok (genellikle 8-12) danan arasnda kurulmusa buna "grupla psikolojik danma" denilmektedir. rencilerin ihtiyalarma gre bu say deimekle birlikte genellikle grme says 8-10 arasndadr. Eer bilgi toplamak amacyla grme yaplyorsa renciyle kurulan iliki psikolojik danma deildir. Psikolojik Danma Kuramlar Psikolojik Danma Kuramlar genel olarak 4 balk altnda toplanabilir. a. Psikanalitik Yaklam

Tedavi: Sistematik duyarszlatrma, yeniden biimlendirme, atlganlk eitimi, model alma (taklit) c. nsanc Varoluu Yaklam

Birey deerlidir, zgrdr. Bu nedenle kendini ynetme, ynlendirme, denetleme gc kendindedir Ruhsal sorunlann kayna, toplumsal kurallarla bireyin doal geliimi engellendii zaman ortaya kar Birey doutan iyidir. Kendini gelitirme gcne sahiptir. Birey gl bir benlik algs sayesinde kendini gerekletirebilir. Tedavi: Danana sayg duyma, verme, koulsuz kabul, empati d. Bilisel Yaklam deer

Bireyin geliimi aklc, tutarl, gereki, dnerek olaylara yaklamas sayesinde olur. Akl ve davran duygular ynetir Tedavi: Bireyin mantksz, yanh, ykc dncelerini deitirme, baarsz kimlik rntsnden kurtarma yoluyla olur.
Bireysel ve grupla psikolojik danma karlatrldnda, aadakilerden hangisi grupla psikolojik danmann dezavantajlarndan biridir? (2004 KPSS-109 )

374.

nsan davranlan kiinin biyolojik ihtiyalar ve cinsel gdlerinin etkisiyle oluur nsan davranlar bilinalt srelerle balantldr Kiilik id, ego ve sperego'dan oluur Tedavi yntemi: rya analizi ve serbest armdr Sorunlarn kaynan 0-6 ya ocukluk dneminde aramak gerekir b. Davran Yakiam Kiilik doumdan sonraki olumlu ve olumsuz renmeler zerine kurulur Uyumsuzluklann nedeni olumsuz renmelerdir

A) Gruba ait olma ve bakalarnca kabul

edilip benimsenme duygusunu yaama

B) Benzer sorunlara sahip olan insanlarla,

benzer sorunlar zerinde konuabilme C) Belirli sorunlarn zmnde bakalarnn deneyimlerinden yararlanma

D) Kkl sorunlarn zmnde yeterince

etkili olamama E) Bakalarnn da sorunlar grerek teselli olma olabildiini

Rehberli k
375. Yalnzlk, deersizlik ve baarszlk duygular yaayan ve uyumsuzluk sergileyen bireylere sorunlar ile baa kabilmeleri iin ncelikle verilmesi gereken rehberlik hizmeti hangisidir? (2004KPSS-111) A) B) C) D) E) Bireyi tanma Psikolojik danma Yneltme izleme Bilgilendirme

185

aratrma merkezine bavurmas salanmaldr. Gerek okuldaki psikolojik danmana sevk, gerekse okul dndaki bir kuruma-uzmana sevk almalarnda retmen hassas davranmaldr. rencilerin yaadklan ruh sal ile ilgili problemlere yardmc olabilecek meslek gruplar iinde Psikiyatrist, psikolog, psikolojik danman, sosyal almac (sosyal hizmet uzman ) ze l e it im uzman bun lann baltcalandr.

376. Rogers'in insanc yaklamnda en fazla vurgulanan, aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-114) A) B) C) D) E) 6. renciyi merkeze alan eitim anlay Program merkeze alan eitim anlay Bilinalt Mantk d dnceler Kiiliin ar ularn birletirme

9.

zleme hizmetleri

zleme almalar, hem rencinin deiim ve geliimini takip etmek amacyla, hem de sunulan rehberlik almalarnn etkililiini renmede ihtiya duyulan bilgileri salar. rnein bir okuldaki 9. snf rencilerine alan seiminde rehberlik hizmeti sunduumuzu dnelim. Alanlarn seen bu rencilerin yerletikleri alanlarn kendilerine uygun olup olmadn, verdikleri kararlarn isabettiliini ve alanlannda baarl ve mutlu olup olmadklarm izleme almalaryla takip edilmesi gerekir.

Grup rehberlii hizmetleri

Grup rehberlii hizmetleri 10-15 kiilik gruplarla ya da snftaki tm rencilerle yrtlen hizmetlerdir. Bu tr almalarda daha ok rencilerin kendileriyle ilgili veya olgusal konularda (karar verme, meslekleri tanma, sosyal ilikiler, etkili ders alma gibi) bilgilenmelerini salayarak geliimlerine yardmc olmak hedeflenir. 7. Yneltme ve yerletirme hizmetleri

renciyi tanma hizmetlerinden renci hakknda elde edilen bilgiler nda onun ynelebilecei okullar veya programlarn neler olduunu bilmesi ve kendisi iin en uygun olann semesi srecinde sunulan hizmetler yneltme ve yerletirme hizmetleri olarak adlandnlmaktadr. rencilerin okuldaki bir programa veya bir st eitim kurumuna yneltilip yerlemesine yardm edilebildii gibi bir meslee veya bir ie yneltilip yerletirilmesi de bu hizmetler iinde yer alr. 8. Sevk (Yardm almaya yn!endirme) hizmetleri

377. Mezunlarn sonraki yllarda renime devam edip etmediklerine, ettilerse baar durumlarna; etmedilerse i durumlarna, ilikin bilgileri toplayarak ilgililere duyurmak, rehberlik servisinin hangi faaliyetleri kapsamnda yer alr? (2001 KPSS-97) A) B) C) D) E) Konsltasyon Bilgi toplama Altrma Bilgi verme zleme

378. Aadakilerden hangisi okullarmzda gzlenen en yaygn rehberlik hizmetlerindendr? (2003 KPSS- 93) A) B) C) D) E) Mavirlik Aratrma ve deerlendirme zleme Yneltme Deerlendirme

retmen, rencinin dile getirdii sorunun niteliine gre kendi yeterlilii dnda ise renciyi mutlaka yardm almak zere psikolojik danmaya ynlendirmelidir. Okulda psikolojik danman yok ise rencinin ilgili rehberlik ve

186

Rehberli k
yaplabildii kurulular ve evredeki dier okullar gibi kurumlan kapsar. evre ile ilikilerin etkili biimde kurulmas, okul ynetiminin ve okul psikolojik danmannn sorumluluundadr. Ayrca okul aile birlikleri ve okul koruma dernekleri de evre ve aile ile ilikilerin gelitirilmesinde nemli olan birimlerdir. Aile ile ilikileri gelitirmek, okuldaki rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerinin tantlmas, okul ama ve vizyonunun anlalmas ve rencilerde hedeflenen zihinsel, duygusal ve sosyal davranlann kazanlmasn desteklemektir.

379. Bireyi tm kiilik zelliklerinin toplamndan farkl bir btn olarak ele alan psikolojik danma kuramnn ad nedir? (2003 KPSS-101 ) A) B) C) D) E) Psikoanalitik yaklam Getalt Davran Varoluu Gereki

10. Konsltasyon (mavirlik) hizmetleri

Dorudan rencilere dnk olmayan, rencilere sunulan psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiini artrmaya ynelik olan hizmetlerdir. Bu almalarn amac, okuldaki ynetici ve retmenlerin daha uygun ve ortak bir rehberlik anlayna sahip olmasn, almalarda bu anlayn esas alnmasn ve okuldaki tm olanaklarn bu anlaya uygun bir biimde kullanlmasn salamaktr. Byle bir alma velilere de yaplabilir. Konsltasyon almalarn planlama ve y r t m e so ru ml u l u u p s iko lo ji k danmanlardadr. Konsltasyon almalar kapsamnda yaplabilecek iler aada zetlenmitir; Velilere okulun amacn, program ve politikasn tantma rencilerin okulda rendiklerinin evde pekitirilmesini salama Evde renciyi olumsuz etkileyen koullar olumluya evirme Okulda daha etkin bir renme ortam oluturma Okulda almacak kararlara katlm salama Baz renciler iin alnan zel nlemlere herkesin katlmn salama Olumsuz retmen davranlann deitirme renme ve alma gl eken rencileri tanma ve bunlarla ilgili olan retmenlerle ibirlii yapma retmenin bir rencinin sorunuyla alrken bunu baarmas iin gerekli destei salama 11. evre ve aile ile ilikiler rencilerin evredeki olanaklardan yararlanmalann! salamak nemlidir. Bu olanaklar, psikolojik yardm ve salk hizmeti sunan, sosyal, kltrel ve sportif etkinliklerin

12. Aratrma ve deerlendirme hizmetleri Uygulanan bir programn sonular hakkndan bilgiler edinmek, rencilerin, retmenlerin ve velilerin zellik, ihtiya ve beklentileri hakknda ayrntl bilgi sahibi olmann yannda yaanan bir sorunun zm iin yol gsterici bilgiler edinmek iin aratrma ve deerlendirme almalar yapmak gerekir. Bu almalardan elde edilen bilgiler ve kantlar dorultusunda bir okulda uygulanan rehberlik ve psikolojik danma program gelitirlerek yenilenmelidir.

KSEL REHBERLK
Ders notlarnn ilk balarmda belirtitdii gibi geliimsel rehberlik modeli anlay gnmzde en ok kabul gren ve en yaygn rehberlik anlayldr. Geliimsel rehberlik anlay, rencini byme, gelime sreci iinde; Kiisel-sosyal Eitsel Mesleki Geliim alanlannda temel ihtiyalarn karlama ve b u a la n la r d a d n e me zg g e li i m grevlerini yerine getirmede gerekli yeterlilikleri kazandrmay amalar. Kiisel rehberlik, rencinin kendini tanmas, anlamas, stn ve snrl ynleri ile kendini kabul etmesi ve gelitirmesini amalar. Kendine gvenen, kiiler aras ilikilerde becerili, kiisel ve sosyal ynden dengeli ve uyumlu bir birey olarak yetimesine yardm hizmetlerini kapsar. Bu hizmetler yrtlrken bireyin bir gelime sreci iinde olduu, gzlenen davranlarn

Rehberli k
kalc olmad, iinde bulunulan geliim basamana zg olup deiebilecei unutulmamaldr. Gnmzde zerinde ok konuulan kavramlardan biri olan "duygusal zeka" kavram ve eitim srecinde duygusal zekann nasl gelitirilebilecei tartmalar da kiisel rehberlik hizmetlerine farkl bir bak as getirmitir. Duygusal Zeka Bu kavram aadaki zellikleri yetenekleri kapsamaktadr; 1) zbilin: Kendini tanma, bir duyguyu oluurken fark edebilme 2) Duygular idare edebilme: Duygular uygun biimde idare edebilme 3) Kendini harekete geirebilme: Duygular bir ama dorultusunda harekete geirmek 4) Bakalarnn duygularn anlayabilme: empat, kendini bakalarnm yerine koyabilme 5} likileri kiileraras beceriler. yrtebilme: Etkili iliki kurabilme, sosyal

187
durumlarda gerekleri yok sayma ve arptma gibi davran bozukluklar grlebilir. 3) Davranlar ynlendirmede dsal koullarn yannda isel koullar da etkilidir. nsan hem kendi yaradlnn hem de evresinin saysz olanaklar iinde geliimini srdren, oluum halinde olan bir varlktr. 4) nsan davranlarn, onun znel gerei tayin eder. Kii herhangi bir durumda, iten ve dtan gelen uyarclara, kendi verdii anlama gre tepkide bulunur. Ayn durumda ayn uyarclar alan farkl kiiler farkl tepkide bulunurlar. Burada nemli olan bireyin uyarclar nasl algladdr. Herkesin kendine zg ve farkl bir gerei vardr. (fenomenoloji) 5) nsann davranlarn tayin eden en nemli gerek onun kendini alglay bimidir. znel gerein merkezi benlik ve ona ikin olan tasanmlar btndr. D dnyadaki nesnel gereklere verilen tm anlam, kiinin kendi ihtiya ve beklentilerine gre biimlenir. Kii kendini nasl alglyorsa yle davranr. Bir kimsenin davranlannn nedenini anlayabilmek veya yordayabilmek iin onun benlik tasarmn bilmek ve olaylara onun alg erevesinden bakabilmek gerekir. 6) nsan davranlarn deitirebilmek in nce onun znel gereini deitirmek gerekir. Sadece bizim ihtiya ve inanlanmzla tutarl olan yaantlar bir anlam kazanr ve alglanr. Eer ihtiya ve inanlarmz tehdit altndaysa gerekieri alglama zorlar ve gereklere uygun davran deimeleri de gleir.

Kiisef rehberliin hedefleri ayn zamanda duygusal zekann geliimine yneliktir. nsancl yaklamdaki bir retmenin oluturaca olumlu stnf ortam kiisel rehberliin birinci kouludur. Bu nedenle insancl yaklamn eitim ilkeleri zerinde durmak gerekmektedir; Hmanistik (insancl) yaklamn eitim ilkeleri 1) nsann tek ve temel gds "kendini gerekletirme" ihtiyacndan kaynaklanr. Bu gd bireyi tm yaam srecinde daha iyiyi yapmak, daha mkemmeli elde etmeye yneliktir. 2) Davran bozukluklar, gvensizliin veya engellenmenin sonucudur. Gerekte birey doas gerei iyidir. Normal koullar altnda benlii gelitirici davranlar ortaya koyar. Ancak bir tehdit veya gvensizlik karsnda kalrsa, benlii savunucu davranlar ortaya kabilmekte, bazen saldrganlamakta, aresiz kald

nsancl eitim ve retmen Rogers'a gre eitimde geleneksel olarak vurgulanan zihinsel bilgi ve becerilerin yan sra kiiler aras deerler ve duygular gibi duyusal davranlarn bir arada kazandrlmas nemlidir. Bunun iin de renmede aadaki ilkelere uyulmas gerekmektedir. Her bireyde doal bir renme istei vardr

188

Rehberli k
Anlaml renme; renilen konu bireyin kendi ama ve ihtiyalar ile ilikili olarak alglandnda gerekleir renme, korku ve tehdidin olmad zgr bir ortamda gerekleir renme, rencinin kendisi tarafndan balatld zaman etkin ve anlamldr. renme, bireyi deien dnyada gereksinimlerini karlamaya yeterli hale getirmeli, yeni koullara uyum salamada yardmc olmaldr. Benlik tasarm: Kiinin sahip olduu tm zelliklerin olumlu veya olumsuz farkna varmasdr. deal Benlik: Kiinin kendisi veya sosyal olarak empoze edilen, sahip olunmas gereken zelliklere ilikin alglamasdr. Demokratik olmayan aile ortamlan, ocuun srekli baarszlklaryla yzletirilmesi, belirli zihinsel ve fiziksel yetersizliklere sahip olmas dk benlik saygs ile yakndan ilgilidir.
380. Aada retmen davranlarndan hangisi rencilerin gven duygularn olumsuz vnde etkiler? (2001 KPSS-74)

retmen insan ilikilerinin temeline alnmas gereken, > Sayg (koulsuz kabul) > tenlik (drstlk ve itenlik) > Empati Gibi ok nemli ilkeleri snf koullarnda uygulanmasna nem vermelidir. Bireyin Uyumuna Ynelik Problem Alaniar Gelien byyen ocuun srekli olarak arkada veya akranlaryla salkl ilikiler kurabilme ve gelitirebilme becerileriyle donatlmas gerekmektedir. Geliimsel zellikleri, aile, evre ocuun akranlaryla salkl ilikiler gelitirebilmesini olumlu yada olumsuz ynde etkileyebilmektedir. zgven: Kiinin kendine ynelik olumlu yarglarnn olmas, kendini ve durumu kontrol edebilecei inanc, kendini sevmesi ve kendiyle bark olmas ve kendini tanmas gibi durumlarla ilikili bir kavramdr. Kendine gveni eksik olan kii, akademik, sosyal ve dier konularda sorun yaayacaktr. En kk baarszlklar, reddedilme, performans eksiklii ve fiziksel eksiklikler kolayca zgvenin olumsuzlamasna neden olabilmektedir. ocuk ve ergenlerde kendilerinin bakalaryla karlatnlmas veya kendi kendilerini karlatrmalar da zgven zerinde zedeleyici olabilmektedir. Benlik Saygs (zsayg): Kiinin kendi fiziksel ve zihinsel zelliklerine ynelik deer atfetmesidir. Bu kavramla ilikili kavramlar; > Benlik > Benlik tasarm > deal benliktir. Benlik: kiinin kendine ynelik yaplan tm deerlendirmelerin algsdr. Olumlu ve olumsuz olabilir. Alglama ve anlamlatrma sorunudur

A) Yanl
B) C) D) E)

renci cevaplarna hogrsz davranmak Snf iinde gerginlik yaratmaktan kanmak lkeli ve kararl davranmak rencilerin kiiliine sayd gstermek renciler arasnda ayrm yapmamak

381. Anne babalara, ocuklarn sorularnda onlara yardmc olmak iin neler yapabilecekler konusunda bilgi veren bir retmen, aadakilerden hangisini nermemelidir? (2001 KPSS-75) A) B) C) D) E) ocuklara anlayla yaklamaiarn ocuklarn motivasyonlarn desteklemelerini ocuklarn z bakmn stlenmelerini ocuklarn sabrla dinlenmesini ocuklarna, enerjilerini boaltma frsat vermelerini

382. Deneyimleri zerinde dnme (reflettive thinking) yoluyla kendini gelitirebilen kiinin, aadaki zeltiklerden hanginse sahip olmas beklenemez? (2001 KPSS-77) A) B) C) D) E) Eletirileri hogr ile karlama Sabit fikirli olmama lleri grl olma Deiimi savunma Kendi grlerini n planda tutma

Rehberli k
383. retmenin rencinin sylediklerini adeta onunla birlikte yaayarak hissetmesi eklinde tanmlanabilecek olan kavram aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-91) A) B) C) D) E) Antipati Koulsuz kabul Empati. Saydamlk Sayg

189

386. "Sosyal ve psikolojik durumu ne olursa olsun her birey nemlidir" anlay aadaki psikolojik danma ve rehberlik kavramlarndan hangisini aklamaktadr? (2002 KPSS-55 ) A) B) C) D) E) Koulsuz kabul Empati zerkfik Deerlilik zdeim

384. Aadakilerden hangisi, kendini gerekletirmi bir bireyin zellii degildir? 2001 KPSS-98)

A) Sadece yetikin ve kltrl kiilerin doru karar

verebileceklerini dnmek kabullenmek

387. Aadakilerden hangisi "keslini gerekletirme" kavram ile rtmez? (2002 KPSS-56) A) B) C) Birey yeterli bir kiilie sahiptir Kendine kar yarglayc tutumlara sahiptir Kendisi ve bakalar dnceleri vardr hakknda olumlu

B) D dnyay ve dier insanlan olduklar gibi C) Bir konunun farkh biimlerde ele almabilecei
grnde olmak ortaya koymak

D) Tm insanlarn eit deerde olduuna inandm

D) E) Kim olduunu gereki bir gzle alglar Kendine sayg duyar ve olduu gibi kabul eder E) Sorunlar kiiselletirmeden, nesnel bir biimde ele alabilmek

385. Bir snf retmeni yakn arkada olan rencisinin birbirine darldklarn fark etmitir.

iki

388. Aadaki yaklamlardan hangisi "insan yalnzca dtan grlen belirtilere bakarak anlamak mmkn deildir. Bireyin i dnyasm da anlamak grn savunur? (2002 KPSS-57) A) B) C) D) E) Fenomonolojik yaklam Bilisel yaklam Aklc-duygusal yaklam Sosyal renme yaklam Davran yaklam gerekir"

Bu retmenin izleyecei en uygun yol aa dakilerden hangisidir? (2001 KPSS-118 )

A) rencilerin, darlmalarna yol aan olayla ilgili

duygularn uygun bir dille ifade etmelerine yardmc olmak derhal rehberlik servisine gndererek sorunun zlmesini istemek renciden onlar bartrmasn istemek kuruluna bildireceini sylemek

B) rencileri

C) Bu rencilerin .ikisine de yakn olan baka bir D) rencilere, barmazlarsa bu durumu disiplin
E) Durumu okul idaresine bildirmek

190

Rehberli k
392. Annesi ile srekli atma yaadklarn belirterek danma almak isteyen bireye verilecek danmanlk hizmetlerinden hangisi "hmanist yaklamn bireye sayg ilkesi" ile badamaz? (2002 KPSS-62 )

389. Aadakilerden hangisinin renci retmen ilikilerinin salkl olabilmesi iin gerekli deildir? (2002 KPSS-58) A) retmenin renme-retme etkinliklerinde renci ihtiyalarn temele almas rencinin yerine koyabilmesi drst davranmas ve nem vermesi

B) retmenin olaylar deerlendirirken kendini C) retmenin snf iinde her zaman iten ve. D) retmenin tm rencilerine eit lde deer
E) retmen ile ailelerin sosyo-kltrel dzeylerinin denk olmas

A) Annene kar olan duygularn, onu krmadan

ifade etmeye almalsn B) Annenin davranlarn doru deerlendirip deerlendirmediini tekrar dnmelisin etraflca deerlendirmelisin

C) Annenle ilgili yaantlarn, btn olarak ele alp D) Annenin senin iin yapt fedakarlklar tahmin
etmen imkansz, ona her koulda itaat etmelisin E) Annene krgn olduunu belli etmenin farkl yollann aratrmalsn

390. Aadakilerden hangisi, karmzdaki kiiye "ikolamsn" yerine "braz kilo alm grnyorsun". "sskalamsn" yerine incelmisin" dediimizde kullanm olduumuz iletiim dilidir? (2002 KPSS-59) A) B) C) D) E) Sen dili z sayg gelitirici dil Ben dili Biz dili z sayg zedeleyici dil

393. Bakalan ile gz temas kurmaktan ekinen br rencinin durumuna aadakilerden hangisi bir aklama getiremez? (2002 KPSS-63) A) B) C) D) E) Farkl grnme abas Sosyal ilikilerde kayg ekingen yapda olmas Kendine gven eksiklii letiim kurmakta ekingenlik

391. Aada verilen ocuun hatal davranlarn deitirmede kullanlabilecek yaklamlardan hangisi onun "kendine saygsr" na en ok zarar veren yaklamd?? (2002 KPSS-61)

A) Benzer hatal davranlar gsterenlerin

karlat sonulan ona anlatmak

B) ocuun uygun davranlarn dllendirip

hatal davranlarna pekitire vermemek

394. Ali src belgesi almak iin girdii snavda baarsz olmutur. Ayn zamanda ok olumsuz benlik kavramna sahip olan Ali'nin bu snavdaki durumu aklamak iin aadaki ifadelerden hangisini kullanma ihtmali yksektir? (2002 KPSS-64)

A) Bu snava yeterince hazrlanamamtm, bir

dahaki sefere baarabilirim kullanamayacam .

C) ocua

uygun davran modellerini gsterip bunlar renmesini salamak davrann salamak sonulann yaamasn

B) Hibir zaman ehliyet sahibi olup araba C) Snav

srasnda hi rahat beklediimden ok heyecanlandm baar salayamyor deildim,

D) Fazla tehlikeli saylmayacak ekilde hatal

E)

Bu tip hatal davranlar yapanlarn kt ocuklar olduunu, kendisinin de onlardan biri olduunu sylemek

D) Zaten birok insan ilk girite ehliyet snavnda

E) Snav komisyonu ok titiz bir deerlendirme yapt, dk not verdi

Rehberli k
395. Aadakilerden hangisi boanm anne babalarn, ocuklarnn bu duruma uyumu iin yapmalar gerekenlerden deildir? (2002 KPSS66)

191

399. Aadakilerden hangisi baml kiilik zellii gelitirmi bireylerde gzlenebilecek bir davran biimidir? (2003 KPSS- 97)

A) ocua kar davranlarnn tutarl olmasna

almak etmek

A) Her sorunun tek bir zm yolu olabilecei

dncesinden hareket imek

B) Bir sorunla baa kmada farkl seeneklerden

yararlanmak

B) ocuklaryla hemen her gn grmeye devam C) ocuklarna olan sevgilerinin azalmadn

gstermek zmek E) ocuklarn sorunlaryla ilgilenmeyi srdrmek

C) Problemlerin zmnde, probleme neden olan

etmenleri ortadan kaldrmaya almak D) Sorunlaryla haa knken deneyimli bireylerin tavsiyelerine gre davranmak E) Bir sorun ile karlatnda, sorunu grmezden gelmeye ynelmek

D) Ortaya kacak sorunlar anlayla karlayarak

396. Aadakilerden hangisi sosyal geliime katk salayan birincil kaynaklardan deildir? 2002 KPSS-67) A) B) C) D) E) Ale Kitaplar Arkadalar Akran gruplan Okul

400. Maslovv'un ihtiyalar hiyerarisinde en st basamakta yer alan ve ancak daha alt dzeydeki ihtiyalarn karlanm olmas kouluna bal olarak ortaya kan ihtiya hangisidir? (2003 KPSS-100) A) B) C) D) E) Sayg Gvenlik Kendini gerekletirme Ahk Kendini kabul

397. Aadakilerden hangisi ocuun iddet ieren davranlar gstermesine neden olur? (2002 KPSS-68) A) Engelleme B) Fikir uyumazl C) Bamllk D) Uyum davranlar E) Mutsuzluk

Kiiliin temel zelliini bireyin benlik kavramnn oluturduunu kabul eden psikolojik danma gr hangisidir? (2003 KPSS-102 ) A) B) C) D) E) Davran Psikoanalitik ina ne -varoluu Eklektik Bilimsel

398. Aadakilerden hangisi rencilere ynelik kiisel rehberlik hizmetleriyle yakndan ilikili bir yardmdr? (2003 KPSS- 94) A) B) C) D) E) Kiileraras ilikileri gelitirmek Etki alma becerileri kazandrmak Meslek seimine ynelik yardmlar vermek st retim kurumlarn tantmak evresinde kemlisine ak olan frsat ve olanaklar hakknda bilgi vermek

401. Aadakilerden hangisi, itenlik ve drstlk ilkesiyle uyumayan bir retmen davrandr? (2003 KPSS-104)

A)
B)

C) D)
E)

rencileri uygun olmayan davranlar iin uyarmak rencinin her tr davrann onaylamak rencilerine bilmedii bir konuyu bilmediini syleyebilmek Kendisinin de hatalar olabileceini kabul etmek Grnd gibi olmak, olduu gibi grnmek

192
402.

Rehberli k
405. Arkadalarnn kendisinden holanmadn dnen Ali, arkadalarndan uzak durmaya almakta ve onlarla birlikte olduunda ekingen davranlar sergilemektedir. Ali'nin bu tr davranlar, arkadalarnn ondan gerekten holanmamasna yol amakta ve sonuta Ali'nin dncesi pekimektedir. Bu duruma uygun den rnek, aadakilerden hangisidir? (2004 KPSS-105 ) A) B) C) D) E) Ketlenme renilmi aresizlik Kendini gerekletiren "kehanet" Genellenmi kayg Dk engellenme eii

Arkadann hassas bir zel eyasn kurcalamaktan kendini alkoyamayan bir ilkokul SORU rencisinin bu trden davranlarnn dzeltilmesinde, aadakilerden hangisi dierlerine gre daha etkili olabilecek bir yntemdir? (2003 KPSS-105) Bu konuda renciye aklayc bilgiler sunmak Bu tr davranlar postere n rencileri cezalandrmak rencilerin bu trden davranlarda bulunmalarn yasaklamak Bu tr davranlar sergileyen rencileri snfta tehir etmek Snfa bu tur davranlar da ieren bir kurallar listesi asmak

A)

B) C) D)
E)

403. Karar verirken, karar verme stratejiferine uygun davranan bir rencinin atmas gereken ilk adm hangisidir? (2003 KPSS-106) A) B) Amalara ynelik alternatifleri saptama Amalar belirleme toplama

407. Rehberiik anlay asndan bireyin olumsuz deneyimleri, aadakilerden hangisi iin nemli bir frsat oluturabilir? (2004 KPSS-107 ) A) B) C) D) E) Yanlgya dmeme Lider olma Kendini kantlama Gelime ve byme Bakalaryla mcadele etme

C) En uygun alternatifi belirleyebilecek olan bilgileri D) Seilen altematifin ilevsel olup olmadn
deerlendirme E) Seilen alternatifi uygulamaya koyma

404. Aadakilerden hangisi z saygs yksek olan bir bireyi betimlememektedir? (2004 KPSS-104 ) A) B) C) D) E) Kendine gvenen Duygularn aa vurabilen Riski gze alabilen Savunma mekanizmalarna bavuran Kendini deerli bulan

408. rencileriyle ilikilerinde insanc yaklamn "saydamlk ilkesi "ne bal kalan bir retmenin, durumuna en uygun olan hitap ekli hangisidir? (2004 KPSS-108 ) A) Konuyla ilgili baka sormak istediiniz var m? B) Derste srekli skldnzdan sz ediyorsunuz? Niin. C) Baarnz beni ok mutlu etti. D) Ders bitti. Evinize giderken caddeyi dikkatli gein. E) Tm derslerinizde bu kadar ansz msnz?

Rehberli k
409. Babasnn hastalna zlerek snfta alamaya balayan bir rencisiyle konuan bir retmen bu rencisine aadakilerden hangisini sylerse onunla empatik bir iliki iinde olur? (2004 KPSS-118 ) A) B) C) D) E) oktandr hasta myd? zlme, iyileir Tp her eye are bulur, korkma Ona kt bir ey olacak diye korkuyorsun Yurt dnda tedavi olsun Eitsel rehberliin amac;

193

>
>

>
>

> >

rencinin okula ve okulun bulunduu evreye uyum salamas Etkin ders alma becerilerini kazanmas Eitsel kararlar vermesi ve seimler yapmas Baary engelleyen etmenleri azaltma ya da ortadan kaldrma rencilerin ilgi, yetenek, eilim ve zelliklerine uygun bir eitsel ortam yaratmak Okul yaam ile meslek yaam arasndaki ilikiyi salamak

410. Snfta saati alnan bir rencinin durumuyla ilgilenen bir retmen, snfa aadakilerden hangi soruyu yneltirse, ak ulu bir soru kullanm olur? (2004 KPSS-119 ) A) B) C) D) E) Bu snfta byle olaylar hep olur mu? Bu olay nasl gerekleti? Veli, sen mi aldn? Saati alan gren biri var m ocuklar beni ok zdnz" biliyor musunuz?

Eitsel rehberliin kapsam rencinin "renmeyi renmesi"ni salamaya alr. Bu amala renciye zaman iyi kullanma, verimli ders alma yollar, plan yapma ve uygulama, renmeye gdlenme, rendiklerini unutmadan bellekte saklama, snavlara hazrlanma, kaynaklardan yararlanma, yeteneklerini gelitirme, renme engellerini ama, eitsel seimler yapma gibi pek ok konuda rencinin olumlu tutum ve alkanhklar gelitirmesine yardm hizmetleridir. Velilere ynelik bu amala verilen hizmetler de eitsel rehberlik kapsamndadr. Eitsel rehberlik hizmetleri rencilere tek tek deil gruplar halinde sunulur. Bu nedenle takm almas esastr. Okuldaki Ynetici, retmen, uzman, dier personelin ibirliini gerektirir. 412. Bir retmenin, okul baars dk bir renciyle etkileimi srasnda aadakilerden hangisini yapmamas gerekr? (2001 KPSS-90) A) B) C) D) E) Sabrl olmas Gayret gstermeye tevik etmesi Baarlarn takdir etmesi Hogrl olmas Yanllarn cezalandrmas

411. Aadakilerden hangisi stresle baa kmada etkili deildir? (2004 KPSS-120)

A) Stres nedeni olan davrann sorumluluunu

kabullenmek

B) Bilisel bir yaklamla stres kaynaklarn

kontrol etmek

C) Stres kaynaklarn ortadan kaldrmak iin

evreyi harekete geirmek azaltmaya almak

D) Bedensel tepkileri kontrol ederek stresi

E) Bedensel tepkilerle bilisel deitirmeye almak ETSEL REHBERLK Rehberlik hizmetlerinden beklenen nemli ilevlerden biri de "renmeyi kolaylatrma, baany artrma" konusunda yardmdr. Bu alanda yaplan hizmetlere "eitsel rehberlik" denir. Eitsel rehberlik: eitsel geliim alannda ona belli yeterlikler kazandrmak, renmesini kolaylatrmak, karlat glkleri gidermesine yardm etmek ve bylece uygun ve etkin bir renme ortam oluturmaya ynelik hizmetlerdir. davranlar

413. Aadaki rehberlik eitlerinden hangisinin grev alanna bir ortaretim kurumunda rencinin kendisine uygun seimlik dersleri ve etkinlikleri semesini salamak girer? (2002 KPSS- 52) A) B) C) D) E) Dzeltici (saaltc) rehberlik Kiisel rehberlik Uyum salayc rehberlik Eitsel rehberlik Mesleki rehberlik

194

Rehberli k
417. Snfta retmenin iledii ders zerinde dikkatini toplamakta glk ekerek arkadalarn rahatsz eden, buna karn resim yapma, model oyuncaklar yapma konusunda ok becerikli olan bir ilkokul rencisine snf iinde uygun renci davranlar kazandrmak isteyen bir retmenin yapmas gereken en uygun davran hangisidir? (2004 KPSS-116)

414. niversite birinci snf rencilerinin akademik baarlarn artrmak isteyen bir psikolojik danmann dikkate alaca en son zellik aadakilerden hangisidir? (2002 KPSS- 60) A) Alana duyulan ilgi B) Duygusal sorunlar C) ilgi duyduu sanat dallar 0) Ders alma koullar E) Aile sorunlar

A) renciyi derslerde ilgi ve yeteneklerini

sergileyebilecei almalara ynlendirmek B) Okul idarecilerine bavurmak C) renciyle ders saatleri dnda ilgilenmek

D) Arkadalarndan ders saatinde bu renciyle

konumamalarn istemek 415. Etkili alma alkanlklar gelitirememekten dolay akademik baans dk olan bir renciye yaplmas gereken rehberlik yardm hangisidir? (2004 KPSS-110) A) B) C) D) E) Eitsel rehberlik Mesleki rehberlik Kiisel rehberlik Sosyal rehberlik yiletirici rehberlik E) renciyi ailesine ikayet etmek

MESLEK REHBERLK Meslek seimi bir anda verilen bir karar deildir. Bireyin ocukluktan balayarak kendisi ve meslekler hakknda gelitirdii algsal ereve ile koullarn etkileimi iinde oluan bir sretir. Mesleki Rehberlik: Genlerin eitli meslekieri tanmlar ve kendi zelliklerine uygun olan meslekleri semeleri, setikleri mesleklere hazrlanmalar ve mesleki ynden gelimeleri amacyla yaplan yardm hizmetleridir. Mesleki rehberlik hizmetleri aamada gerekletirilir; 1. Bireyi (renciyi) tanma 2. Meslek alanlarn tanma 3. Bireyin kiisel nitelikleri ile mesleklerin gerektirdii zellikler arasnda balanty kurarak kendine uygun bir meslei semesine yardm etme Meslek ve i sahibi olmann temelinde baz psiko-sosyal etmenler yatar; Gizil gleri gelitirme >. Psikolojik doyum Sosyal gereksinim Meslek seerken verdiimiz karar, bizim ileride i bulup bulamayacamz ya da i yaamnda mutlu ve baanl olup olamayacamz belirler. Gnmzde bireyin bir meslek semesinin bir anda verilen bir karar olmad, mesleki geliim sreci iinde biimlenip ortaya kt kabul edilen bir anlaytr. Mesleki geliim olduka

416. Verimli ders alma yntemlerini hayata geirebilme asndan uygun olmayan yaklam hangisidir? (2004 KPSS-115) A) Bir alma almak programna bal kalarak

B) Gnlk etkinlikler iin hazrla nacak planda

almaya ayrian zaman belirtmek

C) Verimli sonucun aralkl bir alma ile

olanakl olabileceini dikkate almak D) alma plannda elenme ve dinlenmeye yeterince zaman ayrmak E) alma ortamn her trden uyarcya ak tutacak biimde dzenlemek

Rehberli k
karmak bir sretir. Bu sreci etkileyen etmenlerin banda bireyin ailesi, iliki kurduu kiiler, okul ncesi ve oku! ii eitimi, bireyin ihtiyalar, ilgileri, deerler sistemi, benlik kavram, genel ve zel yetenekleri, dier kiilik zellikleri, yaad evrenin zellikleri, toplumdaki mevcut i alanlar, istihdam koullar, piyasadaki arz-talep durumu gibi etmenler gelir. Bunlara bireyin yaamnda karlat rastlantlarn, ald eitim ve zel hazrlk faaliyetlerinin etkileri de eklenebilir. Mesleki geliim sreci aamalar ; Mesleki geliim be aamada gerekleir. 1. 2. 3. 4. 5. Uyan ve farkmda olma Meslekleri kefetme ve aratrma Karar verme Hazrlk e yerletirrne 1. Uyan ve farknda olma

195

4. Hazrlk 18-23 yalar arasn kapsayan bir dnemdir. Bire y, set i i alan , oku l ve ya ya pt etkinliklerle meslee hazrlanmaya balar. Mesleklerle ilgili beceriler gelitirmeye, bilgi birikimi oluturmaya ve o alanda mesleki tutumlar gelitirerek meslei icra etmeye hazr duruma gelir. Ayn zamanda o meslek alannda i aratrmaya balar ve hazrlk dnemini uzatarak srdrebilir. 5. e yerletirme Bireyin i dnyasnda yerini alarak almaya balad dnemdir. Bu dnemde birey kazand bilgi ve becerileri uygulama alanna koyar. Meslei icra ederken bif yandan da mesleki geliimini srdrr. Mesleki Geliim kuramlar Parsons Modeli Mesleki rehberlikle ilgili ilk almalan yafran Amerikal bilim adamdr. almalarn 1909 ylnda balatmtr. Bu model boyuta sahiptir. a. Bireyin incelenmesi b.Mesleklerin incelenmesi c.Bireyin zellikleri ile meslein zelliklerinin eletirilmesi Ginzberg'in Geliim Kuram Meslek seiminin bir anda gerekleen bir olay olmadn belirtmitir. ocukluktan ergenlie, gen yetikinlie kadar uzanan bir geliim srecini kapsadn, meslek seimi iin bireyin geliim srecinin izlenmesi ve eitli aamalarda ya rd m e d il me si g e re k t i i g r n e dayanmaktadr. Bu kuram temel unsuru vurgular; Meslek seimi bir sretir Bu sre byk lde geri dnlmezdir "seim" sreci daima bir uzlamay ierir dnemde

Okul ncesi dnemden balayarak ilkokul dnemini kapsar. (5-12 ya aras) ocuk bu dnemde, evresindeki insanlarn farkl uralar olduunu, eitli mesleklerin varln grmeye ve anlamaya balar. lkokulun son yllarnda ise kendisi ve dier insanlar arasnda ilgiler, yetenekler, amalar ve motivasyon ynnden farkllklann ve benzerliklerin farkna varmaya balar. 2. Meslekleri kefetme ve aratrma

Bu dnem ortaokul yllar olan 12-15 yalarn kapsar. ocuk bu dnemde kiilerin ve mesleklerin ortak olan ynlerini ve farkl nitelikleri zerinde daha ok bilgi sahibi olmaya, yeni ynleri kefetmeye anlamaya balar. Meslekleri kefetme, inceleme ve aratrma dnemi bir bakma oumuz iin mr boyu srer. 3. Karar verme

Gencin lise yllarn, 15-18 yalann kapsayan bu dnemde, birey artk kendisi ve meslekler hakknda oluturduu alglara dayanarak, bilgileri deerlendirerek, eletirmeye, birbirine uydurmaya ve gelecee ilikin idealler oluturmaya balar. Bu ideal ve dnceier balangta geici olabilir ancak giderek daha ak ve temel bir plan yapmaya balar. Gen bylece mesleki karann oluturur.

Mesleki geliim incelemitir;

dnemlerini

.Fantezi seim dnemi (5-11 ya); Birey bu dnemde hayalinde canlandrd baz meslekleri bilinsizce seer

196

Rehberli k
p.Koruma evresi (45-64 ya): Meslei ile ilgili var olan benliini korur. q.k evresi (65 ve st): Emeklilik, ya ilerlemesiyle yeni bir benlik kazanr.
Roe'nun Kuram:

e.Geici seim dnemi (11-17 ya); Birey bu dnemde meslek seiminde sk sk karar deitirir. f. Gereki dnem (17 ya ve zeri); Birey bu dnemde ne olmak istiyorsa o meslei seer.
Holland'n Kiilik Kuram

Bireylerin 6 kiilik tipinden olduklarn ileri srmtr;

birine sahip

Roe'ya gre meslekler psikolojik ihtiyalar karlamak zere seilir. Maslov'un ihtiyalar hiyerarisini esas almtr. Ona gre hayatn ilk yllarnda yaanan doyum ve hayal krklklar ilerideki meslek seimini etkilemektedir.
418. Meslek seimine ilikin aadaki yarglardan hangisi dorudur? (2001 KPSS- 69)

g.Gereki Tip: Objeler, nesnelerle, makinalarla uramay severler. Tamirci, makine mhendisi vb h.Aratra Tip: Zihinsel etkinliklere arlk verirler. Aratrmac, sorgulaycdrlar. Bilim adamlar i. Sanat Tip: Heyecanl, cokulu, yaratcdr. Sanatsal dnceler ar basar. Yazar, ressam, dekoratr j. Sosyal Tip: nsanlarla iletilmi gldr. Psikologlar, retmenler, halkta ilikiler uzman k.Giriimci Tip: Kendine gvenen sorumluluk alan kiilerdir. Satc, pazarlamac, ynetici, avukat I. Geleneksel Tip: Dikkatli, titiz, esnek olmayan, saylar ve not tutma etkinliklerle uramaktan holanan kiilerdir. Veznedar, sekreter
Sper'in Benlik Kuram

A) Her birey aba gsterirse her meslein

gerekliliklerini yerine getirebilir

B) yi bir meslek, kiiye yksek mevki ve kazan

salayan meslektir Birey, ilk girdii meslee yaam boyu almaldr D) Her birleyin baarl olabilecei en az bir meslek vardr. E) Bireyler mesleklerini olabildiince erken yalarda belirlemelidirler C)

419. Orta retim ncesi rencinin meslek semesine yardm etmek isteyen rehber retmen ncelikle bireyin hangi zelliini ortaya karmaldr? (2002 KPSS- 51)

A) Yetenekleri
B) C) D) E) htiyalar nanlar Beklentileri Tutumlar

Meslek seiminin belli bir geliim dnemi iinde birey ile evrenin etkileimi sonucu oluan benlik tasanmnn sonucu olduunu ileri s rmtr. Mesle k seimin i 5 evrede incelemitir; m . B y m e e vr e s i ( 0 - 1 4 ya ) : H a ya l dnemidir. zdeleme sonucu geliir. n.Aratrma (Kefetme) evresi (14-24 ya aras): Meslek dncelerinde nce geici denemeler yaplr. Daha sonra gei basama ve snama ve izleme basama gelir. o.Yerleme evresi (25-44 ya): Meslei netlemitir. Sosyal yaam dzenlidir.

420. Aadakilerden hangisi mesleki rehberlikle ilgili olmayan bir rehberlik uygulamasdr? (2003 KPSS-107) A) rencilere gidebilecekleri st okullar tantmak

B) rencinin kendisini her yn ile

tanyabilmesine yardm etmek C) rencilere uygulamak ilgi ve yetenek testleri

D) rencilerde kentlilerine uygun kararlar verebilmek yeterlii gelitirmek E) rencilere duygusal sorunlaryla edebilmelerinde yardmc olmak ba

Rehberli k
421. Aadakilerden hangisi zdeim kavram ile aklanabilecek bir mesleki ynelimdir? (2003 KPSS-108)

197

Merkezleri " ile salanmtr. Bu merkezler iki blmden olumaktadr. Rehberlik ve Psikolojik Hizmetleri Blm zel Eitim Blm aada verilen Danma

A) Kentli ilgi ve yeteneklerine uygun olan bir

meslee ynelmek B) Sevdii ve beendii bir kiinin mesleine ynelmek

C) Toplumda stats ve geliri yksek olan bir

meslee ynelmek

l dzeyinde rgtlenme emada grld gibidir;

D) Ailesinin talep ve beklentilerine uygun

olan bir meslee ynelmek E) Kolayca ulaabileceini dnd elenceli bir meslee ynelmek 422. Aadakilerden hangisi mesleki rehberlik etkintikleri ierisinde yer almamaktadr? (2004 KPSS-106) A) B) C) D) E) Bireyi kendisine tantmak st eitim kurumlarn tantmak Bireyin karar verme gcn kolaylatrmak Ilgi ve yetenek testlerini kullanmak Oryantasyon etkinlikleri gerektetirmek

Milli Eitim Mdr

Milli Eitim Mdr Yardmcs Ya da ube Mdr

Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri l Danma Knmicvnn

Rehberlik ve Aratrma Merkezi

Okul Mdrtkleri

REHBERLK HZMETLERNN RGLENMES Rehberlik 1. 2. 3. hizmetlerinin rgtlenmesi; Merkezi dzeyde, l dzeyinde, Okul dzeyinde

Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri l Danma Komisyonu a. b. c. d. e. lde Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetlerinden sorumlu Milli Eitim Mdr Yardmcs lelerdeki ube Mdrleri Rehberlik ve Aratrma Merkezi Mdr/mdrleri Rehberlik ve Aratrma merkezinin / merkezlerinin Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri Blm Bakanlan lkretim ve Orta retim kurumlarndan seilen birer okul mdr, metropol illerde metropol oluturan ilelerden birer^ okul mdr Deiik trden eitim retim kurumlanndaki rehberlik ve psikolojik danma servislerinde alan en az psikolojik danmandan oluur.

Olmak zere 3 kademelidir. A. Merkezde rgtlenme lkemizde eitim hizmetlerinin en st kuruluu Milli Eitim Bakanldr. Bakanlk bnyesinde yer alan; Talim ve Terbiye Dairesi, lkretim, Ortaretim, Mesleki ve Teknik retim, zel Eitim ve Rehberlik Dairesi okullarda yaplan rehberlik hizmetlerini bakanlk dzeyinde destekleyen kurululardr. Milli Eitim Bakanlna bal olan "zel Eitim, Rehberlik ve Danma Hizmetleri Genel Mdrl" 30.04.1992 gn ve 3797 sayl yasa ile kurulmutur. B. l dzeyinde rgtlenme llerdeki rgtlenme l Milli Eitim Mdrlkleri bnyesinde olan "Rehberlik ve Aratrma

f.

Bu Komisyonun Grevleri; Eyll aynda yaplacak toplantda, il ve ilelerde yaplmas dnlen Rehberlik ve Psikolojik Danma almalarna ilikin gerekli ihtiyalan belirler. almalarla ilgili nerileri deerlendirir.

198

Rehberli k
Ve bunlarn salanmas ynnde karar alr. Haziran aynda yaplacak olan toplantda il ve ilelerde yaplan rehberlik ve psikolojik danma almalannn sonularn deerlendirir. Sonraki retim yl iin nerilerde bulunur. Her iki toplantda alnan kararlarn, toplantnn yapld ay ierisinde ildeki Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri blmnce Bakanla gnderilmesini salar. Rehberlik Hizmetleri Okul Yrtme Kurulu Rehberlik hizmetleri okul yrtme kurulu, bir okulun retime balayaca tarihten bir hafta nce, dieri ikinci yaryln ilk haftas ve retim ylnn sonunda olmak zere ylda eri az defa toplanr. retim yl ierisinde yaplan faaliyetleri deerlendirmek zere okul mdrnn uygun grd tarihte toplant yaplr. Rehberlik hizmetleri okul yrtme kurulu, okul mdrnn bakanlnda aadaki yelerden meydana gelir. Mdr yardmclar Rehber retmenler Okul mdrnn her snf seviyesinden seecei en az birer snf rehber retmeni Okul mdrnn seecei disiplin kurulu yelerinden bir temsilci Okul - aile birliinde grevli bir retmen Okul renci temsilcisi Rehberlik Hizmetleri Okul Yrtme Kurulunun Grevleri Okul rehberlik hizmetleri brosunca hazrlanan yllk rehberlik plann inceler ve uygulanmas iin gerekli tedbirleri alr. Rehberlik hizmetlerinin yrtlmesinde okulun her trl imkanlarmn kullanlmasna yardmc olur. retim yl ierisinde; renci, ynetici, renci-retmen, renci-rehber retmen arasndaki ilikilerde gz nnde bulundurulmas gereken esaslar tespit eder. renci ve renci velileriyle yaplacak toplantlar planlar. Okul rehberlik hizmetlerinin yrtlmesi srasnda ortaya kan dier konular inceler ve gerekli tedbirleri alr. Okul Mdrnn Grevleri Rehberlik hizmetleri okul yrtme kurulunu kurar, bu kurula bakanlk eder. Okul rehberlik hizmetlerinin yrtlmesi ile ilgili yllk plann hazrlanmasn salar ve uygulanmasn takip eder.

Rehberlik ve Aratrma Merkezi Mdrl Merkez mdrl Merkez mdr yardmcl Rehberlik ve Psikolojik Hizmetleri Blm Bakanl zel Eitim Hizmetleri Bakanlndan oluur

Danma Blm

C. Okul Dzeyinde rgtlenme 1974-1975 retim ylndan itibaren tm orta dereceli okul programlarnda rehberlik faaliyetlerine yer verilmesi yasal olarak uygulamaya gemitir. Bugnk uygulamada okul mdr okulunda rehberlik almalarn organize edilmesi ve yrtlmesinden sorumludur. 17 nisan 2001 tarihinde uygulamaya konan 24376 sayl Milli Eitim Bakanl Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri Ynetmelii ile il ve ilelerde Rehberk hizmetlerinin yrtlmesinden sorumlu olan kii ve birimlerin grevleri akla kavuturulmutur. Ad geen ynetmelik son ynetmeliktir.

OKUL MDR OKUL MDR YARDIMCISI

Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri Yrtme Komisyonu Koordinatr Psikolojik Danman

Psikolojik Danman

Snf rehber retmeni

Dier retmenler

Rehberli k
Okulda birden fazla rehber retmen bulunduu taktirde, aralarndan birini okul rehberlik hizmetlerinin koordinasyonunu salamak zere koordinatr rehber retmen olarak grevlendirir ve rehber retmenler arasndaki grev blmn belirten izelgenin hazrlanmasnj salar. Okul Mdr Yardmcsnn Grevleri rencilerden ve velilerden gelen problemleri, problemli ocuklar, srekli baarszhk ve devamszlk konularn ve bunlarla ilgili bilgi ve belgeleri rehberlik hizmetleri brosuna gnderir. Rehberlik hizmetleri ile ilgili konularda rehberlik brosu personeli ile ibirlii iinde alr ve ortaya kacak glklerin giderilmesine yardmc olur. Koordinatr Rehber retmenin Grevleri Rehberlik hizmeti verir Rehberlik brosu ile okul idaresi arasndaki egdm salar. Rehber retmenlerle birlikte okul rehberlik programn ve programn yllk uygulama plann hazrlayarak okuf mdrnn onayna sunar ve RAM'a gnderilmesini salar. Uygulanmakta olan rehberlik programnn ne lde gerekletii hususunda retmenler Kurulu'na bilgi verir. Rehberlik program gereince evre ilikilerini planlar. Okuldaki rehberlik uygulamalarn deerlendirir ve bu konuda okul mdrne tekliflerde bulunur. Okulda yaplacak her trl test, ara-gere vb. almalar planlar. Ders yl sonunda rehberlik uzmanlar ile toplant yaparak gelecek yl iin toplu dosya, ara-gere, test ve dier ihtiyalar tespit eder ve bunlarn temini iin gerekli tedbirleri alr. Psikolojik tedavi grmesi gereken rencileri lgli salk kurumlanna gnderir. Okul Rehber retmeninin Grevleri Okul rehberlik programn hazrlar

199
Bu programn uygulanmasnda snf rehber retmenlerine rehberlik eder. Rehberlik programnn uygulannda snf rehber retmenlerine yardm eder. Okula yeni gelen rencilere, snf rehber retmeni ile ibirlii yaparak, okulu ve yakn evreyi tantan almalar yapar. Okulun retim program, uygulanan ynetmelikler ve bunlarda yaplan deiikler, rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri, disiplin kurallar ve ihtiya duyulan dier konular hakknda aklayc bilgiler hazrlar ve rencilere duyurulmasn salar. Eitici almalar programlamada ilgili ve sorumlu retmenlere yardm eder. Snf rehber retmenleriyle grerek, problemli ve rehberlie muhta rencileri tespit eder. Kiisel ve ailevi problemlerinin zm iin gerekli almalan yapar. rencilerin gidebilecei st okullar, alabilecei i ve meslekler hakknda bilgi toplar ve bu bilgileri rencilere duyurur. Okulda i ve meslekleri tantc programlar hazrlar, ilgili okullara ve iyerlerine rencilerle birlikte geziler dzenler. rencilerin genel ve zel yetenekleri ile, ilgileri, kiilik zellikleri ve bilgi seviyeleri hakknda bilgi toplamak amacyla test, envanter ve anket gibi psikolojik lme aralar uygular, sonulann toplu dosyalara iler, zel ve kiisel bilgileri gizli tutar. stn zekal ve stn zel yetenekli rencilerle, zel ihtiyalan olan rencileri tespit eder ve bunlar koordinatr rehber retmene bildirir. retim programlar, okul ve meslek seimi, baanszlk, renme glkleri, kiisel ve sosyal uyum problemleri vb. konularda rencilere psikolojik danma yapar. Danmanln yapt rencilerin uyum ve geliim durumlann takip eder ve sonularn deerlendirir. rencilerin rehberlik ve psikolojik danmaya olan ihtiyalan, problemleri ve baanlarn etkileyen faktrler hakknda inceleme ve aratrma yapar, sonular zerinde retmenlere ve okul yneticilerine tekliflerde bulunur.

200

Rehberli k
yapabilecei deerlendirmeleri yapar ve sonulan rehber retmenle birlikte renci toplu dosyasna iler.

423. Aadakilerden hangisi psikolojik danma ve rehberlik uzmannn grevlerindendir? (2001 KPSS-96) A) B) C) D) E) rencinin devam durumunu izlemek rencilerle ilgili kiisel bilgileri m dre iletmek Baary engelleyen etmenleri aratrmak retmeni olmayan snfn dersine girmek Snavlarda gzetmenlik yapmak

Dier retmenler Okul Mdrnn Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri ile ilgili verecei grevleri yapar.
425. Snf retmeninin rehber uzmanlara yardm amacyla aadaki davranlardan hangisini gerekletirilmesi en uygun olur? (2001 KPSS72)

424. Kendisine bavuran bir rencide, ciddi psikolojik sorunlarn belirtisi olabilecek davranlar gren bir psikolojik danma ve rehberlik uzmannn izlemesi gereken en salkl yol aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-117)

A) renciye psikolojik testle uygulayarak tehis

koymaya almak

A) rencilerin test ve dier lme aralarn

uygulamak B) rencilerin toplu dosyalarn tutmak

B) Veliyle iletiime geerek durumun bir uzman

tarafndan incelenmesini salamak hogry gstermelerini istemek

C) rencilerin, ilgi ve yeteneklerine uygun olan

eitsel okullarda grev almalarn salamak D) rencilere meslekleri tantc bilgiler vermek E) Snf ortamnda sorun yaayan rencilere zm yollar nermek

C) retmenleriyle konuarak renciye gerekli

D) Uygun bir tedavi plan gelitirerek uygulamak E) rencinin arkadalarndan, renci hakknda bilgi toplamak

Snf Rehber retmeninin Grevleri Rehberlik hizmetleri brosunca verilen yllk alma plan erevesinde kendi snf in yllk bir alma plan hazrlar. Rehberlik saatlerinde snfa girer Sorumlu olduu snfla ilgili almalarda, ibirlii yapt rehber retmene her trl yardmda bulunur. (rnek, geliim dosyasnn tutulmas) Problemi tespit edilen rencilerle mlakat yapar. Kiisel ve ailevi problemlerinin zlmesi iin gerektiinde okul ynetimi, retmenler ve aileleriyle ibirlii iinde alr ve sonular rehber retmenle birlikte toplu dosyaya iler. Kendisi genel bilgileri iler. Rehber retmenle ibirlii yaparak, semeli ders. blm, okul, i ve meslek seimlerinde rencilere yardm eder. rencilerin eitici kol almalarna etkin bir ekilde katlmalarn salar Rehber retmenlerle ibirlii yaparak renciyi tanmak iin gerekli bilgileri toplamak iin form, fi, gzlem kartlar, anket, test ve benzerlerini uygular, kendisinin

426. Snf iinde bir problemle karlaan retmenin yapmas gereken l|k____{ aadakilerden hangisidir? (2001 KPSS-92) A) B) C) D) E) Rehberlik servisine gndermek Problemi, belirtileriyle saptamak zm yollarn aratrmak Okul idaresine haber vermek renci velisini armak

427. Okulda rehberlik hizmetlerinin rgtlenmesi ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? (2001 KPSS-109) A) Okul rehberlik hizmetlerinin sorumlusu mdrdr

B) Okulda rehberlik kuruiunun yan sra okul

danma kurulu da olmaldr C) Rehberlik hizmetlerinin yrtlmesinden sadece psikolojik danman sorumludur

D) Rehberlik

hizmetlerinin yrtlmesinde retmenlere den baz grevler vardr rencilere de yer

E) Rehberlik kurulunda verilmelidir

Rehberli k
428. "rencilerin ilgi ve yeteneklerinin belirlenerek uygun okul programlarna ynlendirilmesi" hizmetinin en st dzeyindeki sorumlusu aadakilerden hangisidir? (2002 KPSS-49 ) A) B) C) D) E) Okulmdr Koordinatrdanman Psikolojik danman Milli eitim mdr Snf retmeni

201

432. rencilerin derse kar ilgilerinin deeriendirilmesi, aadaki rehbeiik grevlilerinden hangisine daha uygun der? (2003 KPSS-103) A) B) C) D) E) Psikolojik danma Dal retmeni Koordinatr rehber Mdr yardmcs Eitsel Kol retmeni

BREY TANIMA TEKNKLER

429. Okul rehberlik hizmetlerine yardmc olmak iin bran retmenler aadakilerden hangisini yapmakla grevlidir? (2002 KPSS-50 )

Bireyin tannmas gereken ynleri; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Yetenekler lgiler Kiilik Benlik Salk Baar Sosyal Destek sistemi

A) rencilere
tantmak

yakn

evresindeki

meslekleri

B) rencilerin ailevi problemlerini belirlemek

C) rencilerin zel sorunlarn zmeye yardm

etmek

D) rencilerin
beiiriemek

yetenekli

olduklar

alanlar dersin

E) rencilerin ilgi ve yeteneklerini konularyla ilikilendirmek

Yetenek; Bir ii ya da aktiviteyi ustalkla yapabilme gc lgi; Bireyin bir uratan holanp holanmama derecesi Kiilik; Bireyin ilgileri, yetenekleri, mizac duygusall, alkanlklar, tavrlar, ibirlji gc gibi ok sayda zelliin dinamik rgsdr. Bir dier deyile Bireyin sreklilik arzeden zellikleri btndr. Alg; Bireyin kendini nasl grddr. Birey kendini yzlerce sfatla deerlendirebilir. Bazlan olumlu, bazlan olumsuz olabilir. rnek; "Zeki biriyim ama insan ilikilerim kt" gibi. rencinin gelitirdii benlik algs onun ruh sal, meslek seimi ve okul baans ile anlaml olarak ilikilidir. Beklenen, her bireyin kendini eitli ynleriyle daha ok olumlu olarak alglamasdr. Salk; Beden saldr. Baany etkileyen nemli bir zelliktir. Baar; Baar durumu gemi ve imdi olmak zere bilinmelidir. Bireyin zihinsel, duygusal ve sosyal ynlerden bir btn olarak gelimesini salamak, uyum sorunlarnn zmne yardmc olmak, eitsel ve mesleki olarak doru karar vermesine destek olmak iin ncelikle bireyi iyi tanmak gerekir Bireyi tanmada ama bireyin kendine has

430. Aadaki hizmetlerden hangisi bir okulun rehbertik ve psikolojik danmanlk biriminin grevlerinden deildir? (2002 KPSS-53 )

A) rencilerin,

karar verme gelimesine yardm salama gelimesinde yardm salama

stratejilerinin

B) rencilerin alma alkanlk ve tutumlarnn C) rencilere meslek dallarn tantmak ve

ynlendirmek iin almalar yapma yardm etme E) rencilerin gerekletiremedii davranlarn belirlenmesine alma hedef

D) rencilerin duygusal sorunlarn zmelerine

431. rencilerin hakknda toplanan bilgilerin gizliliinin korunmasnda aadakilerden hangisinin daha ncelikli bir nemi vardr? (2003 KPSS-96) A) B) C) D) E) rencinin fziksel geliimi Akademik haan dzeyi Ailesinin sosyokltrel yaps Psikolojik zellikleriyle yasal durumu ilgi ve yetenekleri

202

Rehberli k
2. Olay kayd (anekdot) 3. Derecelendirme lekleri 4. Oyun terapisi 5. Vak'a incelemesi II.Kendini anlatma teknikleri 1. Anket 2. Grme 3. Otobiyografi 4. Problem tarama listeleri 5. Psikodrama 6. Arzu listeleri IILSosyometrik teknikler 1. Sosyometri 2. Kimdir bu? 3. Sosyodrama TESTLER Testler, bireylerin ilgileri, yetenekleri, kiilik zellikleri, uyumlar, tutumlan vb. psikolojik zellikleri hakknda bilgi toplamaya yarayan lme aralardr. Testlerde, bireyin llmek istenen niteliine ilikin davran ifadeleri veya sorular bulunur. Bireylerin bu uyarclara verdikleri cevaplar deerlendirilerek yorumlanr.Testler profesyonel kiilerce uygulanmaldr 1. Yetenek testleri Maksimum performans len testlerdir. Bireylerin zihinsel ve akademik yeteneklerini saptamak amacyla kullanlr. ou aratrmacya gre zeka bir yetenektir. Yetenek testleri; a) Genel Yetenek Testleri: Bireyin her eit performans ve davran iin gerekli olan genel gce verilen isimdir. Bireyin gelecee ynelik baansn yordamak amacyla da kullanlmaktadr. Stanford-Binet Zeka Testi Thurstone Temel Kabiliyetler Testi (TKT) VVechsler Zeka Testi b) zel Yetenek Testleri: Bireyin baz zel alanlardaki baars iin gerekli gtr. Daha ok zel sanatlarda yetenekli olan bireyleri tehis ve seme, yerletirme amacyla kullanlmaktadr. rnek; mekanik, resim, mzik Farkl Yetenekler Testi 2. lgi Envanterleri, Envanterler Bireyin kiilik, ilgi ve tutumlar ile ilgili tipik davranlan len aralardr. Envanterler "kendini anlatma" yaklamna sahiptir.

zelliklerini ortaya kararak, srekli geliimi ve uyumunu salamaktr. arak evrendeki kii says kadar da kiilik bulunduu bilinmektedir. Bireyin kiilii, ok saydaki bireysel ve farkl zelliklerden oluan karmak ve dinamik bir btndr. Bireyin tannmas iin, bireylerin ilgj ve yetenekleri, baar ve baarszlklar, kiisel ve sosyal uyum sorunlar, zayf ve gl ynleri, deer yarglan, yetitikleri evrenin gelitirici ve engelleyici etkileri gibi pek ok zelliklerinin aynntl olarak bilinmesi gerekir Bireyi tanmada kullanlan tekniklerin uygulanmasnn bir ama deil ara olduu unutulmamaldr. Asl ama kiinin kendisini tanmasna yardmc olmaktr. Bir dier nemli nokta bu tekniklerin, uygulanan tekniin zellikleri, sonularn yorumlanmas ve bireyi tanmada gz nne alnacak ilkeleri bilen alann uzman kiilerce uygulanmas gerekliliidir. Tek bir teknii kullanarak bireyi btn ynleri ile tanmak mmkn deildir. Her tekniin ayr bir amac vardr. Dolaysyla teknikleri kullanmadan nce bireyin hangi yn hakkmda bilgi edinilmek istendii ortaya konmaldr. Sonular bireyin kendini daha iyi tanmas amacyla kullanlmayacaksa bu teknikleri uygulamaya gerek yoktur. Psikolojik danma ve rehberlikte uygulanacak test ve test d tekniklerin geerli ve gvenilir lme aralar olmasna zen gsterilmelidir. Aralarn geerlik ve gvenirlik zellikleri ne kadar yi olursa olsun bireyi tanmada tek bir teknikle bilgi toplamak yeterli olmadndan eldeki bilgilerle baka tekniklerle toplanan bilgiler birletirilmeli ve birlikte ele alnmaldr. Birey srekli deien bir varlktr. Bu nedenle bireyi tanmada kullanlan tekniklerin uygulamasnda sreklilik olmaldr. Bireyi tanma teknikleri testler ve test d teknikler olarak snflanmaktadr. A. Testler 1. Yetenek testleri 2. lgi Envanterleri Kiilik Envanterleri Tutum Envanterleri Baar testleri B. Test d teknikler I.Gzleme dayal teknikler 1. Gzlem

Rehberli k
Envanterler iinde ilgi, envanterleri saylabilir. kiilik ve tutum

203

gsterdii, duygusal, dnsel ve davransal eilimleri ifade eder. rencilerin derslere kar tutumu, babalarn ocuk yetitirmede takndklar bireyin herhangi bir dnce sistemine tutumu vb, zellikleri lmek iin lekleri kullanlabilir. anne tutum, kart tutum

lgi envanterleri ise; Bireylerin holandklar ve holanmadklar alanlan belirleyerek mesleki ve eitsel konularda uygun kararlar vermelerini salamak amacyla kullanlr. Kuder lgi Alanlar Tercihi Envanteri Akademik Benlik Kavram lei (Yetenek ve ilgiyi ler. lkretim 8. snfta kullanlmas uygundur) Kendini Deerlendirme Envanteri (Lise I. Snf dzeyinde Yetenek, ilgi ve deerleri ler Strong Meslek lgi testi Bildemer (Bilgisayar destek meslek tercih program)

Tutumlar dolayl olarak llen zellikler olduundan llmesi gtr. Tutum lekleri de konunun uzman kiiler tarafndan gelitirilmeli, uygulanmal ve deerlendirilmelidir. 5. Baar testleri

Kiinin sevdii, ilgi duyduu ve sevmedii nesne ve etkinlikleri tanmak iin uygulanan, ounlukla da akademik ve mesleki eilimleri saptamaya yarayan testlere ilgi testleri (ilgi envanterleri) denir Kiinin bir alanda baarl olmas o iin gerektirdii yeteneklere sahip olmas yannda ie ilgi duymasm da gerektirir. Yetenek ve ilgilerine uygun alanlarda etkinlik gsteren bireylerin daha baarl olduklar gzlenmektedir. 3. Kiilik Envanterler Bireyin kiilik zellikleri hakknda bilgi toplamak amacyla kullanlr. Kiilik bireyin doutan getirdii ve sonradan edindii tm zelliklerinin etkileiminin oluturduu bir btndr. Bireyin genel ve zel zihinsel yetenekleri, fziksel zellikleri, ilgi, tutum, alkanlk, ihtiya ve uyum dzeyi gibi zeliklerinin hepsi kiilii meydana getiren yaplardr. Kiiliin bu karmakl llmesini g klmaktadr. Kiilik testlerini uygulamak, deerlendirmek ve yorumlamak lme teknikleri ve psikoloji konularnda yeterli eitimi alm uzman kiilerce yaplmaldr. 4. Minnesota ok Ynl Kiilik Envanteri Edvvards Kiilik Envanteri Hacettepe Kiilik Envanteri Rorschach Mrekkep Lekeleri Testi Good Enough Resim izme Testi.

retimin, bir baka deyile renilenlerin llmesi amacyla belirli bilgi dzeyleri iin yine belirli nite ya da ders alanlarnda hazrlanm testlerdir. Baar testleri psikolojik danma ve rehberlikte psikolojik testlere oranla daha az kullanlan aralardr TEST DII TEKNKLER A. Gzleme dayal teknikler 1. Gzlem Bireyin belli zaman ve durumlarda gsterdii davranlar sisternli bir ekilde gzleyerek sonulan kaydetme iidir. Geliigzel Sistemli

Geliigzel gzlemde bireyi tanmann amac ve gziem plan nceden oluturulmaz. Sistemli gzlemde kimin nerede, ne zaman ve hangi davranlarnn gzlenecei nceden planlanr. Gzlem ara ve gere kullanmay. gerektirmedii iin kullanlmas kolay bir teknik olmakla birlikte baz snrllklara sahiptir. Belli bir durumda bireyin tm davranlarna dikkat etmek g olduundan gzlem sonular yzeyse! olabilir. 2. Olay Kayd (Anekdot)

Tutum Envanterleri

Tutum, bireyin bir eye ynelik olarak holanpholanmama, deer verip-vermeme eklinde

Gzlem sonularnn objektif olarak kaydedilmesi yntemidir. Anekdotun zetlenmesi in gzlenen

204

Rehberli k
zgemilerini, aile ii ilikilerini, sosyal yam ve kiiler aras ilikilerini aratrmak amacyla kullanlabilir. B. Kendini anlatma teknikleri 1. Anket Anket bireylerin belli bir konudaki bilgi, dnce ve grleri hakknda bilgi toplamak iin hazrlanm soru gruplardr. Anket rencilerin duygu, dnce ve grleri hakknda bilgi elde etmek amacyla olduka sk kullanlmaktadr. Rehberlik ve psikolojik danma almalannda anketin asl amac, rencilerin kiisel nitelikleri, ev ve aile durumlar, salk durumlar, ilgileri, sevdikleri dersler ve etkinlikler gibi konularda bilgi toplamaktr. 2. Grme Grme bireyi tanmada en yaygn olarak kullanlan tekniklerden biridir. Grme kii ile yz yze, amal ve planl olarak yaplan konumadr. 3. Otobiyografi Otobiyograf bireyin kendisi hakkndaki bilgilerin yine kendisi tarafndan yazl olarak anlatlmasdr. Otobiyografi, bireyin kendisi hakknda istedii her konuda yazmas veya istenen konularda yazmas olmak zere iki ekilde yazdrlabilir. Otobiyografi tekniinde ama bireyin davranlarnn altnda yatan etkenleri ortaya karmak olduundan bu bilgileri bireyle paylamak gerekir. 4. Problem Tarama Listesi

bireyi tantan bilgiler, tarih, yer, gzlenen davran, gzlemci ve gzlemcinin yorumunun kaydedilecei formlar kullanlr. Anekdotlarda gzlenen davran, olay veya durumlar objektif bir ekilde betimlenmelidir, Anekdotlarda gzlemci yorumu gzlemcinin znel yarglarndan uzak olduu taktirde faydal bilgiler salayabilir ancak yorumun objektif olmayabilecei unutulmamaldr. 3. Derecelendirme lekleri

Derecelendirme lei gzlem sonularnn kaydedilmesinde kullanlan aralardan birisidir. Derecelendirme lei, bir bireyin belli bir konuda eitli davran zellikleri hakknda sralanm aklayc ifade ya da cmlelerin, bireyi tanyan ve gzlemi yapan kii tarafndan iaretlenmesini esas alr Derecelendirme lekleri gzlenen niteliin bireyde ne derece olduunu saptamaya ve gzlem sonularn saysal verilere dntrmeye yarar.Derecelendirme lekleri saysal, grafiksel ve betimsel dereceleme lekleri olarak farkl trlere ayrlr. 4. Oyun Terapisi

Oyun terapisi, ocuklarn duygu ve davranlarnn bir oyun ortamnda gzlenmesi tekniidir. ocuklar kendilerini oyun araclyla ifade ederler. Dolaysyla ocuklarn duygular ve davranlarn incelemek, gsterdikleri davran bozukluklarnn sebeplerini anlamak iin oyun ortamndan yararlanmak anlaml olmaktadr. Oyun terapisi hem bir bilgi toplama arac hem de bir terapi yntemidir. Bu gzlemlerden ocuun korkulan, fkeleri, ihtiya ve istekleri hakknda bilgi edinilmektedir. 5. Vaka ncelemesi Vaka incelemesi, sorunu olan kiinin tm ynleriyle derinlemesine incelenmesidir. Vaka incelemesinde bir ok test ve test d teknik bir arada kullanlarak sorunu olan birey hakknda eitli bilgiler toplanr. Tekniinin amac, toplanan bilgiler nda bireyin sorununun nedenlerini ortaya koymak ve uygun zmler retmektir. Bu teknik okullarda renme ve uyum gl gsteren veya zel eitime muhta olan rencilerin

Problem tarama listesi bireylerin uyum ve geliimini engelleyen sorunlarn ortaya karlmas iin kullanlan bir tekniktir. Bu teknikte eitli problem alanlarna il'ikin olarak listelenmi ifadeler kullanlmaktadr. Bireyden kendisini yanstan ifadeleri iaretlemesi istenmekte, sonular bireysel veya grup olarak deerlendirilmektedir. 5. Psikodrama

Psikodrama bireyin duygularn, kayglarn, korkulann ksaca i dnyasn bir oyun iinde rol oynayarak anlatmas tekniidir.

Rehberli k
Psikodrama daha ok psikolojik danmada kullanlan teraptik bir tekniktir ve devam eden bir grup terapisi srecinde gerekli grldnde terapist tarafndan uygulanmaktadr. 6. Arzu Listeleri ocua sorulan sorular sonucu doyurulmam gereksinimleri, arzular, gerginlik, sknt ve sorunlarn ifade etme olana bulurlar. rnek; Alaaddinin sihirli lambas elinizde olsa ne yapardnz? C. Sosyometrik teknikler 1. Sosyometri Grubu oluturan bireylerin birbirleriyle ilikilerini ve etkileim biimlerini deerlendirmeye yarayan bir tekniktir. Sosyometri teknii bir grubu oluturan bireylerin sosyal durumu, grup iindeki ait gruplar ve bireylerin rolleri hakknda bilgi verir. rnein sosyometri uygulamasnda ama snfta kimlerin kimlerle arkadalk yapt ve yakn ilikiler kurduunu renmekse rencilere "snfta en gevdiiniz ve birlikte olduunuz arkadanzn adn yaznz" eklinde bir ynerge verilebilir. 2. Kimdir-Bu Grup ijndeki sosyal ilikilerin ortaya karlmas amacyla kullanlan sosyometrik bir tekniktir. Kimdir-bu tekniinde bireylere olumlu ve olumsuz davran ifadelerinden oluan bir liste verilir ve bireyden her davrann yanma grupta bu davran kimin gsterdiini dnyorsa o kiinin adn yazmas istenir. Kii ifadelerin yanma kendi ismini de yazabilir. Her davrann yanma birden ok isim yazlabilecei gibi kiiler birden ok davrann yanna da yazlabilir. Kimdir-bu tekniinde, olumlu ve olumsuz davranlar dz ifade veya soru cmlesi eklinde olabilir. rnein listedeki ifadelerden biri "Bakalaryla iyi geinir." veya "Bakalaryla iyi geinen kimdir?" olarak dzenlenebilir. 3. Sosyodrama Sosyodrama bir grup bireyin yaadklar, ortak bir sosyal soruna ilikin rolleri paylaarak uzman kiinin ynetiminde oynamalar, tekniidir. Sosyodramada bireyler kendilerini deil sosyal sorunla ilgili olarak bir bakasnn roln oynarlar. Psikodramada birey kendisini oynarken sosyodramada bir bakasn canlandrmaktadr.

205

Bu teknikte ama, bireylerin toplumsal geliimlerini salamak ve kiileraras ilikilerde yaadklar, glkleri yenmelerini salamaktr. Sosyodrama bireylere kendilerini tanma, ifade etme, sosyal ilikiler kurma ve toplumsal rollere ilikin yeni davranlar edinme gib konularda yardmc olan bir tekniktir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR

1. Baymur,
1994

F. Genel Psikoloji. Remzi Kitabevi, stanbul, reti,

2. Kaya, Z. (Ed.)- retmen Adaylar iin KPSS.

Pegem A Yaynclk, 2004

3. Oktaylar, 4. Tan, .

H. C. (Ed.). retmen Adaylar iin KPSS.

Yarg Yaynevi, Ankara, 2004 (Ed.). Eitim Bilimleri KPSS. Empati yaynevi, Ankara 2004

5. zgven,

. E. Grme lke ve teknikleri. leri Matbaas, Ankara, 1980

6. Kuzgun , Yldz. Rehberlik ve Psikoiojik Danma SYM

yaynlar, Ankara 1992

7. Yeilyaprak,

Binnur. Eitimde Rehberlik Hizmetleri. Nobel Yayn Datm, Ankara, 2003

8. Can, G. (editr). Psikolojik Danma ve Rehberlik. Pegem A yaynclk, Ankara, 2004