NDEKLER IIISABUN ve SABUNCULUUN TARH SABUNCULUKTA KULLANILAN HAMMADDELER a) Yalar b) Kostik c) Su d) Kire e) Tuz f) Silikat IIISABUNUN KMYASAL ve FZKSEL

BAKIMDAN NCELENMES a) Sabunun Tanm b) Sabunun Elde Edilmesi c) Sabunlarn Erime Derecesi d) Sabunlarn Nem ekmeleri e) Sabunlarn Herhangi Bir Eritkende Erime zgnl f) Hidroliz g) Kprme Enerjisi h) Sabun Erilleri zerine Elektrolitlerin Tesiri i) Elektrolitlerin Sabun Erillerini Ayrma Enerjisi j) Sabunun Antiseptik enerjisi k) Sabunlarn Temizleme zellii IVSABUNLARIN SINIFLARA AYRILMASI A) YUMUAK SABUNLAR (Arap Sabunu) a) effaf Arap Sabunlar b) inde beyaz billurlar bulunan Arap Sabunlar c) Sedef grnmnde beyaz ve sar arap sabunlar B) SIVI SABUNLAR a) Sv sabunlarn ham maddeleri b) Sv sabunlarda aranlan zellikler c) Sv sabunlarn yaplmasnda kullanlan Usuller d) Sv Tra Sabunlar

e) Sa in Kullanlan Sv Sabunlar (ampuan) f) Sv Sabunlarn Berraklandrlmas C) TUVALET SABUNLARI a) Tuvalet Sabunlarnda Kullanlan ham maddeler b) Tuvalet Sabunlarnda Kullanlan Kokular c) Tuvalet Sabunlarnn yaplmas d) Ham tuvalet sabunlarnn makinalarda ilenmesi e) Tuvalet Sabunlarnn Acmas f) Tuvalet Sabunlarnda Genel olarak Grlen Kusurlar TSE 'ne gre sabunda bulunmas gerekli zellikler

I-SABUN ve SABUNCULUUN TARH

lk zamanlarda sabun endstrisi yoktu. Hatta bugnk sabunlara benzer maddelerin kullanldnada rastlanmyor. Ancak eski zamanlarda menei hayvan veya nebat (Bitki) olan alkali tuzlar temizleyici olarak kullanlyordu. Miladn ilk yllarnda tabii sodann veya nebat kllerinin kire ve su ile karmasndan elde edilen erilin ok kuvvetli temizleme zgnlne sahip olduu biliniyordu. Bununla beraber ilk temizleyici maddeler arasna kokmu idrar da katmak gerekir. imdiki sabunlarn bileimlerine benzer ilk sabunu Golvallar yapmtr. Bunlar odun kln i ya ile kartrarak salar krmzya boyayan bir madde ele geiriyorlard. Sonralar kirecin tabii soda veya klnn su ile kartrlmasndan ele geirile eril yan verdii maddenin dierlerinden daha tesirli olduu anlalm ve bundan bugnk sabunculuun temelleri domutur. Buna benzer bir maddeyi araplarda cilt hastalklarnda temizleyici olarak kullanyorlard. Yar effaf olan bu sabun kire ve klden geirilen suyun soukta zeytinya ile kartrlmasndan ele geirildi; bu madde bugnk kullanlan arap sabunudur. Sabunculuun asl kefi Lblen tarafndan sodyum karbonatn (Na2CO3) yani sodann kefinden sonra balar. Sodann kefinden nce sabuncular nebat kllerindeki alkali ile tabi sodadan faydalanlyordu. Halbuki gerek kln ve gerek tabi sodann ierisinde bir ok yabanc maddeler bulunduundan bunlardan hazrlanan lesivler saf olmadndan elde edilen sabunlarda saf ve istenilen beyazlkta deildi. Son yzyln yarsndan sonra ileri lkelerde sabunculuk byk nem ve byk verimler kazand. Sonralar sabunculukta bir ok yalarn koko ve palmist yalar ile balk yann kimyasal metotlarla sertletirilmesinden ele geirilmi olan sert yalarla, reinenin sabun endstrisinde yer tutmas sabunlarn zgnlklerinin iyiletirilmesine ve maliyet fiyatnn dmesine sebeb oldu. Yalardan ele geirilen ya asitlerinin karbonatla sabunlamas sabunculukta yeni bir r amtr.

II- SABUNCULUKTA KULLANILAN HAMMADDELER

Sabunculukta kullanlan hammaddeler a) Ya
b) Kostik (NaOH)

c) Su d) Soda e) Kire f) Tuz g) Silikat

A) YALAR
Hayvan ve bitkilerin yapsnda bulunurlar. Kaygan, sudan hafif, kat ve kumalar zerinde leke brakan maddelerdir. Yalar kat, yumuak ve sv olmak zere e ayrlrlar. Kat Yalar: 100 C altnda erirler. Renkleri beyaz veya sarmtraktr. Hayvanlarda bulunan pek ok ya kat olduundan kat yalara hayvansal yada denir. Yumuak Yalar: 20-30 C erirler. Renkleri beyaz veya sarmtraktr. Sv Yalar: Soukta donarlar. Renkleri sar, sar yeilimtrak, yeil ve balk yalar gibi krmzya yakndr. Sv yalarn viskozitesi suya gre byktr. Viskozitesi en yksek olan sv ya hint yadr. Bitki kkenli yalarn ou svdr. Bu nedenle sv yalara bitkisel yalarda denir. a) Yalarn Kimyasal Yaplar: Yalarn kimyasal yaplar karbon, hidrojen ve oksijenden olumaktadr. Maden yalarnn yaplarnda ise hidrojen ve karbon vardr. genel formller;
O

R _ C_OR

eklinde gsterilir.

Yalar trigliserit ya da tri ail gliserin olup gliserinin tri esterleridir. Gliserin kymetli bir alkoldr. Formlde CH2 - CH - CH2
OH OH OH

eklinde gsterilir. Gliserine asetik asit tesir ettirilirse, bir molekl gliserinin molekl asetik asitle birleerek asetik gliserid ( Tri asetin ) verir. CH2 - OH 3CH3COOH + CH - OH CH2 - OH Asetik Asit Gliserin CH3COO - CH2 CH3COO - CH CH3COO - CH2 Triasetin + 3H2O

Sabunculukta Kullanlan Yalar A) Sv Nebati Yalar 1-) Keten ya 2-) Kendir ya 3-) Ayiek ya 4-) Pamuk ya 5-) Haha ya 6-) Msr ya 7-) Susam ya Bunlardan balcalar ; a) Ketenya: Keten ya keten tohumunun pres veya ekstraksiyonundan elde edilir. Tohumlardaki ya miktar %32-42 arasndadr. Tohumlarn soukta pres edilmesiyle elde edilen keten ya ok ak sar renktedir. Ketenya %10 nispetinde don ya asitleri gliseridlerinden %90 nispetinde linoleik ve linoleik asitlerin gliseridlerinden yaplmtr. 8-) Saya ya 9-) Pirina ya 10-) Arait ya 11-) Fndk ya 12-) Badem ya 13-) Hint ya 14-) Zeytinya

b) Ayiek ya: Ayiei tohumu Rusya ve Macaristanda fazla ekilir. Bu tohumlarda %35-45 ya vardr. pres edildiklerinde kspede %7-7,5 ya kaldndan %28-30 nispetinde ya elde edilir. Ayiei berrak, ak sar renkte gzel kokulu ve tattadr. Zeytinya ile %30-35 nispetinde kartrlrsa olduka sert amar sabunlar yaplabilir. Ayiei ya potas kostikle (KOH) sabunlatrlrsa ok gzel ak sar renkte arap sabunu verir. c) Zeytinya: Zeytin aalarnn meyvelerinden karlr. Tamamen olmu meyvalar koyu meneke veya siyah renkte olurlar. Olmu meyvalarn ekirdekleri etrafnda yaca zengin etli bir tabaka vardr ki yal ksmn tekil eder. Meyvalardaki ya miktar zeytinin cinsine tanelerin byklk ve olgunluk derecesine gre %20-60 arasnda deiir. Yan rengine gre beyaz, krem, yeilimtrak veya saryeil renkte olurlar. Bu sabunlar suda kolaylkla erir, souk ve kireli sularda g fakat scak suda kolaylkla kprr, ince ve sabit bir kpk verir. B) Kat Nebati Yalar: 1-) Palm ya 2-) Koko ya 3-) Palmist ya 4-) Kakao ya Bunlardan balcalar; a) Palm ya: Balca palmitin ile aleinden yaplmtr. Bu yan serbest asidesi ok yksektir. Hurma yann turuncu rengi kostikle sabunlamada bozulmadndan elde edilen sabun az veya ok turuncu bir renkte bulunur. Hava yava yava palm yan beyazlatrr. Ham veya beyazlatlm palm ya kolaylkla sabunlar. b) Koko ya: Hindistan cevizi denilen koko cevizlerinin prese edilmesinden elde edilir. Koko cevizleri iki trl aacn meyvalardr. Bu

meyvalarda %60-70 civarnda ya bulunmaktadr. Koko ya taze iken gzel beyaz renkte st lezzetinde ve kendisine has zel bir kokusu vardr. koko ya balca; lorik asit, miristi asit, gliseridleri ile az miktarda aleik, stearik, palmitik asitlerden yaplmtr. C) HAYVAN yalar 1-) ya 2-) Domuz ya 3-) Kemik yalar 4-) Balk yalar

B-) KOSTK
Sabun retiminde kullanlan maddelerden biridir. Teknikte en ok kullanlan iki hidrat vardr. bunlar sud kostik (NaOH) ve potos kostik (KOH) dr. Bunlardan baka bunlarn alkali karbonat olan sodyum karbonat (Na 2CO3) ile potasyum karbonatta (K2CO3) sabun endstrisinde ok kullanlr. Sud Kostik: Sabun fabrikalarnda sud kostiin trl bomedeki erilleri kullanlr. Sud kostik kolaylkla havadaki karbondioksit (CO2) emdiinden yapsnda az yahut ok miktarda Na2CO3 bulunur. Havada braklrsa havann nemini alarak sulanr. yi cins sud kostikte %93,2 sodyum hidrat %2 sodyum karbonat %3,8 tuz bulunur. Potas Kostik: Potasyum karbonatn (K2CO3) kire ve su ile kaynatlmasndan potas kostik elde edilmesi sabun fabrikalarnda uzun zaman tatbik edilmitir. Bugn potasyum klorrn (KCl) elektroliz edilmesinden elde edilmektedir.

C- SU
Saf su H2O formlnde renksiz, kokusuz, tatszdr. 0 C de donar ve 100 C de kaynar. Su +4 C de en yksek younlua sahiptir. Sabun endstrisinde sabunun koyu erili ile alldndan kullanlacak sulara dikkat edilmelidir. Pimi sabunlarda kazanda sabun daime kostik soda ve karbonatla kaynadndan suyun sertlii sabun zerine mhim bir tesir yapmaz. Ancak effaf sabun, arap sabunu ve soukta yaplan sabunlarda kullanlan su ok kireli olursa elde edilen sabunlar bir bulanklk gsterir.

D- KRE
Sabunculukta kullanlan kire (CaO); kalsiyum karbonat CaCO3 yani kire talarnn yaklmasndan elde edilir. Saf kalsiyum oksit beyazdr fakat kire talarnn yaklmasndan elde edilen kirete az veya ok miktarda demir, mangan, alimnyum oksitleri bulunduundan esmer veya sarms renkte olurlar. Yeni yanm kirece snmemi kire denir. Bunun zerine biraz su konulduu zaman snm kire haline gelir. CaO + H2O Ca(OH)2

Sabunculukta kullanlacak kire daima taze olmaldr. nk kire havadaki karbondioksiti (CO2) emerek tekrar kalsiyum karbonat (CaCO3) haline geldiinden kuvvetini kaybeder. yi bir kirete hi olmazsa %85-90 nispetinde kalsiyum oksit bulunmaldr.

E- TUZ
Sabunculukta tuz ok kullanlr. Bilhassa sabun erili zerinden bitirilmi sabunlar tuzla iki defa ykamak suretiyle temizlenirler. yi olmayan yalardan yaplan sabunlarda kullanlan tuz miktar ok yksektir. Zeytinyandan yaplan sabunlarda tuzla beraber soda, kostik soda ve gliserin bulunduundan kullanlan tuz miktar azdr.

F- SLKAT
Silikat ticarette 1,326-1,530 dansitesinde (36-50B) sodyum silikatn koyu erili halinde, demir fralarda bulunur. Henkel'e gre 38B'lik normal silikatlarda %7,7 (Na2O) sodyum oksit ve %25,5 (SiO2) silisyum oksit vardr. sodyum silikat amar sabunlarnda verimi ykseltmek iin sabuna katld gibi, amar iin yaplan sabun tozlarnn da yapsnda bulunur. Sodyum silikatnda sabun gibi temizleme zgnl vardr. Arap sabunlarnda sodyum silikat yerine potasyum silikat kullanlr. Sodyum ve potasyum silikat erilinin sabun iinde yaylmasn kolaylatrmak iin kullanlmadan evvel 38 bomelik 100 kilo silokat iine 5-7 kg ayn bomede sud veya potas kostik erili konulmaldr.

III. SABUNUN KMYASAL ve FZKSEL BAKIMDAN NCELENMES

a) Sabunun Tanm: Kimyasal bakmdan yapsnda en az alt karbon atomu bulunan yksek molekll ya asitlerinin tuzlarna sabun ad verilir. Ticarette sabun dediimiz madde karakteristik zgnlkleri bulunan yksek molekll ya asitlerinin alkali tuzlardr. Daha ziyade C16 ve C18 tuzlarn az miktarda da daha kk molekl arlkl karbonsilatlar tarlar. O Genel formlleri R - C - O-Na+ eklindedir.

b) Sabunlarn Elde Edilmesi: Sabun, ntr yalarn sud veya potas kostik gibi alkali molekllerle sabunlamasndan, ya asitlerinin alkali veya alkali karbonatlarla ntralize edilmesinden elde edilir. Ya asitlerinin ntralize edilmesi su veya alkol iinde yaplr. Yalarn molekl yaps bir trigliseriddir. Bu nedenle alkali kostikle sabunlatrldklar zaman ya asitlerinin alkali tuzlar olan sabunun verdikleri gibi bir miktar gliserini aa karrlar. Bu olaya sabunlama ad verilir.

Yalarn alkalilerle sabunlamas aadaki tepkime ile gereklemektedir. CH2O2C(CH2)16CH3 CHO2C(CH2)16CH3 + 3NaOH CH2O2C(CH2)16CH3 Gliseril Tristearat
O

CH2OH
ISI

CHOH + 3CH3(CH2)16CO2-Na+ CH2OH

Sud kostik

Gliserin
O

Sodyum stearat

Ya asitlerinin ntralize edilmesi u ekilde olur. C17H35 - C - OH + NaOH Stearik Asit

C17H35 - C - O-Na+ + H2O

Sabunlamada sud kostik yerine alkali karbonlar kullanrsak

O O

2C17H35C - OH + Na2CO3 Stearik Asit c) Sabunlarn Erime Derecesi

2C17H35C - O-Na+ + CO2 + H2O

Sabunlarn erime scaklklar kendilerini tekil eden ya asitlerininkinden ok daha dktr. Sabunlar eritildii zaman kat halden sv haline getkleri noktay kesin olarak bulmak mmkn deildir. Halbuki ya asidi alkali tuzlarnn karakteristik bir erime noktas vardr. Saf ya asidi tuzlarnn erime dereceleri yksektir.

Baz ya asidi tuzlarnn erime dereceleri; Sodyum stearat Sodyum palmitat Sodyum miristat Sodyum lorat Sodyum oleat 260 C 270 C 250 C 255-260 C 232-235 C

d) Sabunlarn Nem ekmeleri: Hangi cins hammaddelerden yaplrsa yaplsn btn sabunlar havann nemini ekerler. Potasyum sabunlarnn bu zgnl sodyum sabunlarnda daha oktur. Potasyum sabunlar %162 miktarna kadar havadan rutubet ektikleri halde sodyum sabunlar ancak %12 'ye kadar nem ekerler. Nemli bir havada ya asidi tuzlarnn ektii rutubet miktar aada gsterilmitir. Sodyum oleat Potasyum oleat Sodyum stearat Potasyum stearat %12 %162 %7,5 %30

e) Sabunun Herhangi Bir Eritkende Erime zgnl Sabunlar suda erirler. Bu erime esnasnda sabunun jelatinletii ve phtlaarak kk paracklara ayrld grlr. Eer bir sabun paras beze sarlarak souk su ile dolu bir kavanoza batrlacak olursa sabunun bir ksm tamamen eriyerek duru bir eril verir. Halbuki dier ksm adeta sabunun iskeletiymi gibi biimini bozmadan kat bir halde kalr. Kavanozun suyu birka defa deitirilecek olursa yine erimeyen bir ksm kalr. Sabun scak suda tam olarak erir. Bununla beraber sabunun erime zgnl hammaddenin cinsi ile oalr veya azalr. Genel olarak doymam ya asitlerinden yaplan sabunlar ancak scak suda eriyerek berrak bir eril verirler. Ayrca btn potasyum sabunlarnn erime zgnl sodyum sabunlarndan fazladr. Alkali sabunlar sudan baka alkolde de erirler. Alkoln sabunu eritme zellii sudan daha oktur. Kuru sabun benzin, eter ve dier organik eritkenlerde pek az erirler. Fakat nemli sabunlarn erime nispeti daha yksektir. Ntr sabunlara ya asidi ilavesiyle elde edilen asitli sabunlar organik eritkenlerde olduka yksek oranda erirler. Organik eritkenlerden bilhassa fenol ve krezoln

hidrojenle tepkimesiyle elde edilen hekzalin, metil hekzalin eritkenleri nemli sabunlarda berrak eriller verirler. Bu iki maddenin bu zgnlnden faydalanarak teknikte yksek temizleme zelliine sahip, hekzalin ve metil hekzalinli sabunlar yaplmaktadr. f) Hidroliz: Sabun sudaki erilinde hidroliz olarak serbest alkali ve serbest ya asitlerine ayrlr. bir molekl ya asidi hidroliz olmam sabunla birleerek bir asit milh verir.
O
+

R - C - O Na + H2O

NaOH + R - C - OH

Doymu ya asitlerinin molekl arlklar ykseldike hidroliz oalr. Doymam ya asidi tuzlar ile elde edilen sabunlarn hidrolizi dierlerine oranla ok azdr. Stipel'e gre ntr yalardan yaplan sabunlarda kullanlan yan doymu ve doymam olmasna gre hidroliz azalp oalmaktadr. Mesela; Stearik, palmilik, oleik asitlerinden yaplan sabunlar ok miktarda su ile muamele edildiklerinde sodyumun yars hidroliz suretiyle erilden ayrlm bir halde bulunur. Halbuki koko ve palmist gibi kk molekll yalardan yaplan sabunlarn hidrolizi pek azdr ve yahut hi olmaz. Sabunun sudaki eriline baz maddelerin katlmasyla hidrolizi azaltlabildii gibi tam olarakta nne geilebilir. Sabunun sudaki eriline tuz, kostik konulmas veya sabunun eridii eritkenin deitirilmesi ile de hidroliz durdurulabilir. Teknikte sabunun piirilmesi esnasnda kazana biraz fazla serbest alkali konulmas, hidrolize engel olarak, tam bir sabunlama elde etmek iindir. Bundan baka sabun eriline etil alkol, amil alkol gibi hidrolize engel olan eritkenlerin katlmasda alkaliler gibi tesir eder. Ancak iyi bir sonu elde etmek iin %40 alkol yahut %15 alkol katlmaldr.

g) Kprme Enerjisi: Sabunlarn kprme enerjisi ile temizleme zgnl arasnda sk bir iliki vardr. Bundan faydalanarak sabunun kprme indisini lmek suretiyle o sabunun kprme indisini lme suretiyle o sabunun temizleme enerjisini anlayabiliriz. Potasyum sabunlarnn sodyum sabunlarndan daha ok kprd eskiden beri biliniyordu. Potasyum sabunlar kk kabarcklar halinde ve abuk snmeyen dayankl bir kpk verir. Bunun iin tra sabunlarnn yaplmasnda sud kostikle beraber potas kostik kullanlmaktadr. Koko ve palmist yalarnn sabunlar abuk snen ve kuruyan dayanksz bol bir kpk verir. Bunlardan baka iyi kpren sabunlar arasnda zeytin ve ayiei yalarnda yaplan sabunlar, normal derecede kpk verenler arasnda i ya, stearin, hidrojenle sertletirilmi yalarla sv ve yumuak yalarn sabunlarn sayabiliriz. yi kprmeyen sabunlara hint yann slfane edilmesiyle yaplan slfaresinoleik asidin katlmas onlarn normal ekilde kprmesini salar. Fiziksel olarak kprmeyi u ekilde anlatabiliriz; Sabunun sudaki erilindeki hidroliz dolaysyla oluan asitli sabun erilde son derece kk paracklara ayrlm halde bulunur. Bu erile havann girmesi bu paracklarn ierek kk baloncuklar oluur. Bundan sonra hangi yalardan yaplan sabunlarn ok kprd ve bu sabunlarn verdii kp lmenin mmkn olup olmad dnlmtr. Bu olayda Yung Kutz bir sr denemelerden sonra, yapt incelemelerle sabunlarn kprme indisini lmek iin bir yntem ortaya koymu ve her yan kprme enerjisini bir say ile gstermitir. Yung Kuntz btn denemelerini her ya zerinde ayr ayr yapmtr. Bunun iin denemek istedii yalarn sabunlama indisi ile reflaksiyon indislerinin kprme indisi ile ilgili olduunun kansna varmtr. Baz yalardan yaplan sabunlarn kprme indisi aada verilmitir.

Sabunlama indisi Koko ya Zeytin ya Susam ya Pamuk ya 258,2 189,8 186,5 183,3

Reflaksiyon Derecesi 40 de 17,6 40,0 46,6 46,2

Kprme indisi 1dakika 3 dakika sonra sonra 53 30 28 23 22 15 13 13

Yukardaki ekilde grld gibi kprme indisi, sabunlama ve Reflaksiyon derecesi ile ters orantldr. Sabunda doymam ya asitlerinin ok miktarda bulunmas kprme indisini azaltmaktadr. Ayrca sertletirilmi yalarla yaplan sabunlarda kprme indisinin ok az olduunu gstermektedir. u halde denilebilir ki; Dorudan doruya koko ve palmist yalar veya bunlarn dier yalarla kartrlmasndan elde edilen sabunlar slforesinoleik asit ilavesiyle elde edilen asitli sabunlar ksmen sodyum ve ksmen potasyum kostikle sabunlatrlan yalardan elde edilen sabunlar bol kprrler. Fakat bu kprme dereceleri kullanlan suyun sertlii ykseldike azalr. h) Sabun erilleri zerine Elektrolitlerin (Tuzlarn) Tesiri: Elektrolitlerin sabun kitlesine olan tesirlerinin iyi bilinmesi teknik bakmdan ok nemlidir. Kullanlan az miktardaki elektrolit kazanda kaynayan sabun moleklleri ile az miktarda etkileirler ve bunun tabi sonucu olarak sabun hamuru ok seyrek bir kitle haline gelir. Bundan dolay sabun pertikllerinin mikroskobik yaplar bu elektrolitlerden mteessir olurlar. ok miktarda elektrolit katlmas ile sabun moleklleriyle elektrolitlerin etkileimi daha fazla olacandan su ile olan balantlar gever. te teknikte buna sabunu suyundan ayrma veya su zerine karma denir. Elektrolit olarakta tuz veya sud kostik kullanlr. Eer bu suretle suyundan ayrlm sabuna yava yava su verecek olursak sabun suyu emerek evvelce emdii elektrolitleri suya verir.

Sabunu kendi homojen erilinde ayrmak iin kullanlacak elektrolit miktar (tuz, sud kostik, karbonat gibi) sabun erilinin koyuluuna sabunun yapld yalarn cinsine ve elektrolitlerin phtlatrma enerjilerine gre deiir. Koko, palmist ve hint yandan baka btn nebat ve hayvan yalarndan yaplan sabunlar elektrolitlere kar ok hassastrlar. Bunlara az miktarda elektrolit katldnda kendi erillerinden phtlaarak ayrlrlar. Halbuki koko, palmist ve hint yandan yaplan sabunlar kendi erillerinden ayrmak iin ne kadar ok elektrolit kullanlrsa kullanlsn tam bir ayrma elde etmek ok gtr. Bu yalarn dier yalarla kartrlmasndan elde edilen sabunlar daha kolaylkla phtlaarak kendi sularndan ayrlrlar. Elektrolitlere kar hassa olmayan yalardan yaplm sabunlara baz ya asitlerini daha ilave edeceizki, bunlar kendi karbon atomlar zinciri iindeki hidrojenlerini bir holojen, bir hidroksil veya slfa grubu ile deitirmilerdir. Slfane edilmi yalar, aksi asitli yalar ........ gibi. Bu yalar bir sabun iinde bulunduklar zaman bu sabunlar elektrolitlere kar dayankl olurlar. Leimdorfer'in denemelerinden kan sonuca gre ayr cins birka sabun iin kullanlan elektrolitlerin miktarlar aada gsterilmitir.

Elektrolit Sodyum klorr (NaCl) Sud kostik (NaOH) Potas kostik (KOH)

Koko sabunu% 24 19,1 26,7

Palmist sabunu% 20,1 14,2 26,7

ya sabunu% 5,7 5,1 7,2

I) Elektrolitlerin Sabun erillerini ayrma enerjisi: Her elektrolitin sabunu, kendi erillerinden phtlatrmak suretiyle ayrmak iin gerekli ayrma enerjisi birbirinden farkldr. Bu enerji elektrolikitin molekl arl azaldka oalr. Molekl arl yksek olanlarn ayrma enerjisi azdr.

Elektrolitler aada molekl arlklarna gre u ekilde sralanr. Molekl arl 1) Sud kostik (NaOH) 2) Potas kostik (KOH) 3) Sodyum klorr (NaCl) 4) Potasyum klorr (KCl) 5) Sodyum karbonat (Na2CO3) 6) Potasyum karbonat (K2CO3) 7) Sodyum slfat (Na2SO4) 8) Potasyum slfat (K2SO4) 142,1 174,3 40 56 58,5 74,6 106 138,2

grlyorki sud kostik sodyum klorrden daha fazla ayrma enerjisine sahiptir. Kazanda kaynayan bir sabunu kendi suyundan ayrmak iin 58,5 kg NaCl lazm gelse ayn sabunu sud kostikle ayrmak iin 40 kg sodyum karbonatla ayrmak iinde 106 kg lazmdr. Bir sabun zerine arkas sra farkl elektrolitin tesir ettirilirse kuvvetli elektrolitin tesiri kendisinden evvel ilave edilen ve az kuvvette bulunan bir elektrolitin azaltlm olur. Bunun iin sabuncular sabun verimini oaltmak iin, sabuna silikat, tuz, karbonat gibi maddelerin erillerini kartracaklar zaman evvela molekl arl yksek olandan balarlar. j) Sabunun antiseptik enerjisi: Sabunda olduka yksek antiseptik enerji bulunduunu Robert Koch meydana koydu. Sabunun bu nemli enerjisi erilinin koyuluu ve scakl ile oalmaktadr. Mesela arap sabunun sudaki be binde bir nispetindeki erili arbon sporlarnn bymesine engel olduu gibi binde bir nispetinde erili ise bunlar tamamen ldrmektedir.

Robert Koch yapt denemelerde sabun yerine onun yapsnda bulunan ya asitleri tuzlarn alarak onlar zerinde alt. Ald sonuca gre; 1) Doymam yalardan yaplan sabunlara nazaran doymu yalardan yaplan potasyum sabunlarnn ok yksek bir antiseptik zgnl vardr. 2) Sabunun yapsnda bulunan ya asitlerinin molekl arlklar ykseldike yani yksek molekll ya asitlerinden yaplan sabunlarda dezenfeksiyon enerjisi artar. 3) Potasyum sabunlarnn antiseptik enerjisi potasyum sabunlarndan daha oktur. Sabunlarn iine bir miktar parfm katlmakla onlarn antiseptik zgnl ok ykseltilebilir. Mesela Terpineol, Vanilin gibi. k) Sabunlarn Temizleme zellii Bir sabun molekl uzun bir hidrokarbon ksm ve bir iyonik u tar. Molekln hidrokarbon ksm hidrofobik olup, polar olmayan maddelerde zlr. Oysa iyonik u hidrofiliktir ve suda znr. Sabun molekl hidrokarbon zinciri nedeniyle suda tam olarak znmez, ama miseller oluturarak suda kolayca suspense olur. misel 5-150 sabun moleklnn hidrokarbon ksmnn biraraya geldii, iyonik ucun suya yneldii kmelerdir. Aadaki gsterilmitir.
CO2CO2-

ekilde

sabunun
CO2-

alkali
CO2-

karboksilat

iyonlarnn

miseli

Sabun ve Na+ iyonlar

CO2-

CO2-

CO2CO2CO2CO2CO2CO2
-

CO2-

Sabunun

nemi

yams

kirleri

emlsiyon

haline

getirip,

uzaklatrmasndan ileri gelir. Bunu u iki zellii sayesinde yapar. Hidrokarbon zinciri polar olmayan ya damlacklarnda znr. Aniyonik u ise suda znerek ya damlacklarnn birlemesini nler ve ykanan nesneden misellerle birlikte su yardmyla uzaklar. Ayrca sabunlar yzey aktif maddelerdir. nk bunlar suyun yzey gerilimini drrler. Herhangi bir yzey aktif maddenin molekl bir hidrofobik u (bir yada daha fazla hidrokarbon zinciri) ve bir hidrofilik u )ou kez iyonik, ama her zaman deil) tar. Yzey aktif maddenin olabilmesi iin molekln hidrokarbon ksm 12 yada daha fazla karbon tamaldr. Aada yzey aktif maddenin simgesi gsterilmitir.

Hidrofobik kuyruk

Hidrofilik bo

Yzey aktif maddeler hidrofilik grubun niteliine gre anyonik, katyonik ve ntral diye snflandrlabilirler. Sabunlar karboksilat gruplar nedeniyle anyonik snfa girer.

IV) SABUNLARIN SINIFLARA AYRILMASI

Sabunlar grnmlerine gre sert ve yumuak olurlar. Sud kostikle yaplan sabunlar sert olurlar; amar sabunu ve tuvalet sabunlar gibi. Potas kostikle yaplan sabunlar yumuak olurlar. rnein, arap sabunlar

A) YUMUAK SABUNLAR (Arap Sabunu) Yalarn potas kostikle sabunlatrlmasnda elde edilen sabunlara arap sabunu ad verilir. Kendilerine gre sertlik ve yapkanlklar vardr. bu sabunlarn rengi kullanlan yan cinsine gre ak sardan koyu esmere kadar deiir. Ticarette beyaz, sar, turuncu, yeil, hatta siyah renkli olanlar vardr.

Arap sabunlar havadan ok miktarda nem ekerek sulanr ve kvamlarn kaybederler. Bunun iin suda dier cins sodyum sabunlarndan daha ok erirler. Bu sabunlar ok miktarda suyu yaplarnda tuttuklarndan verimleri yksektir. Bir ey katlmakszn 100 kg. ya 240-250 kg. sabun verir. Arap sabunlar kullanlan ham maddenin cinsine ve grnmlerine gre e ayrlr. 1- effaf arap sabunlar 2- inde beyaz billurlar bulunan arap sabunlar 3- Sedef grnmnde beyaz ve sar arap sabunlar a) effaf arap sabunlar effaf arap sabunu iin yazn scaa dayankl olan pamuk, susam, arait, pancar, zeytin, fndk yalar ve ya asitleri kullanlr. Ancak kn bu yalar kullanmamak veya ok az miktarda kullanmak gerekir. Yoksa soukta sabun donarak sertleir ve kendi effaf grnmn kaybeder. Arap sabunlarnda potas kostik erili kullanlrsa da yazn ve scak mevsimlerde yaplacak sabunlara bir ksm sud kostik katlmaldr. Yoksa sabun kvamn kaybederek yumuar. Stearini az olan yalarla scak mevsimlerde almak zorluu karsnda bulunuluyorsa, kfi miktar bir kvam elde etmek iin bir ksm soda kullanlmaldr. Souk mevsimlerde ise ok miktarda soda veya sud kostik kullanlrsa sabun sert ve gevrek olur, irkin ve bulank grlr. Bundan baka sud kostik ilave edildike verim der. Arap sabununun kpn oaltmak iin 100 kg. yaa 10-15 kg reine katlr. Bunun iin reine yala beraber kazana konulur ve eritilir, yahut kfi miktarda potas kostikle (100 kg reine iin 75 kg 30 bomelik potas kostik) bitirilmi sabuna katlarak kaynatlr. Reineli sabunlarn rengi biraz koyu, verimleri az olur. Reine katlmas sabunu yumuak drdnden bir miktar sud kostik kullanmak mecburiyeti vardr.

Arap sabunu iin ate kazanlar ve buharla stlan kazanlar kullanlrsa da en iyi arap sabunu kazan hem ate ve hem de direkt buhar tertibatna sahip olanlardr. nk bu kazanlarda nce sabunlama buharla yaplr, sonra atele piirilip bitirilir. Fabrikasyon Usul: nce potas kostik ve sud kostik erilleri birbirleriyle kartrlarak sodyum karbonat ve potasyum karbonat buharlanm lessiv iinde eritilir. Sonra bu erilin bete biri ve suyun tamam kazanda kaynatlr. Eer reine varsa oda ilave edilir ve btn ya kazana ekilir. stenilen scakla eriildiinde bir emlsiyon meydana gelerek kazanda ykselir ve yala kostiin birlemesi balar. Verilen kostiin tamamen birletii spatl ile alnan rnekte lessiv damlalarnn grnmemesi olduka kaln ve effaf bir sabun tabakasnn grnmesi ile anlalr. Bu suretle iyi bir birleme elde edilir, sonra yeniden yava yava kostik erili verilir, bylelikle sabun hamurunun tamamen kalnlaarak bir ok zorluklara meydan verilmesinin n alnm olur. En mhim nokta verilen potas kostik yala birlemedike, yeni bir ksm ilave etmemektir. Btn kostik erili ilave edildii zaman kazanda effaf ve kolaylkla kaynayan bir sabun hamuru elde edilmi olmaldr. Bir saat kadar kaynatldktan sonra direkt buhar kapanr, ocak yaklr. Ar bir atele kaynatlr. Sabun nce zerinde hafif bir kpk tabakas ile kaynar. Sonra bu kpk kaybolarak kaynayan yerler gl gibi kvrm kvrm alr. Bu dereceyi bulduktan sonra sabunun kostik ve suyu ayarlanr. Sabundaki Kostik Miktarnn Ayarlanmas: Kaynayan sabundan kakla alnarak bir cam zerine demir bin lira byklnde yuvarlak paralar aktlr ve soumaya braklr. Eer sabunun kostii kfi ve suyu yeterli derecede uurulmu ise cam zerine konulan sabun gerek scak iken ve gerek souduktan sonra berrak ve effaf kalr. Cam levha siyah bir kuma zerine konulduu zaman sabunun zerinde az miktarda serbest alkaliden meydana gelen damarlar gzlenir. Sabun zerine parmakla basldnda olduka bir kvam katlk gsterdii gibi camdan kolaylkla ayrlmaz ve yapk olarak kalr.

Eer sabunun serbest kostii oksa; cam zerine konulan rnek yaylr ve cam zerinde ince bir tabaka meydana getirir. Eer pek ok miktarda serbest alkalisi varsa bulank ve cama yapmayan kayc bir tabaka halinde kalr. Sabunun etrafnda ok takn b,r kostik halkas grnr. Byle serbest alkalisi ok olan sabunlara bir miktar ya katlarak kaynatlr ve yukarda yazdmz zgnlkleri gsterinceye kadar ya ilavesine devam olunur. Eer kazandaki sabunda daha sabunlamayan ya bulunursa karma 17-18 bomelik kostik ilavesinden sonra kaynatlarak tekrar rnek alnr. Cam zerinde soutulan rnein gerek scak iken gerek souduktan sonra bir bulanklk gstermesi ya serbest alkali veya sabunlamam yadan ileri gelir. Bunu anlamak iin soumu sabunun st tabakas bir bakla kaldrldnda alt ksm berrak grnr. Sabun olduka aikr bir sertlik gsterirse sabunun serbest alkalisi biraz oktur. Az miktarda ya ilavesiyle bu telafi edilir. st tabaka kaldrldktan sonra alt tabaka yine bulank kalrsa sabunlamayan ya vardr. az miktarda potas kostikle ayarlanr. Suyun Ayarlanmas: Tamamen sabunlam ve iinde sabunlamam ya kalm bir sabun effaf ve berrak grnmeli ve kepeden uzun damlalar halinde akmaldr. Eer sabunun suyu fazla olursa kepeden ok uzayan damlalar halinde akar. Byle bir sabun bir mddet kaynatlarak suyu uurulmaldr. Sabunun suyu az olduu zaman alnan rnek alkalisi, kfi olmasna ramen bulank grnr ve kepeden kaln bir halde akar. O zaman bir miktar 3 bomelik potasyum karbonat verilerek dzeltilir. Bu ekilde ayarlanan sabun bitirilmitir. Ate ekilir ve 24 saat kazanda braklr. Scakl 65-70 dnceye kadar beklenir. Sonra sabunun verimini normal bir hale getirmek iin sabun kartrlarak zerine 12 bomelik potasyum klorr erilinde %5 miktarnda verilir ve iyice kartrlr.

Sabunun beyazlatlmas lazmsa potasyum klorr erilinin arkasndan 12 bomelik hipokrolit erilinden kazana konulan ya miktarna gre %5-6 katlarak bir mddet daha kartrlr. Bununla beraber beyazlatc olarak kullanlan hipoklorit erilinden sonra sabunun ayar tekrar gzden geirilmeli ve eer kostii noksan grlrse dzeltilmelidir. Ya asitlerinden arap sabunu yaplmas ok kolaydr. Bunun iin potas kostik, sud kostik erillerinin tamam kazana konulduktan sonra gerekli olan potasyum karbonat ve su ilave edilerek kaynatlr. zerine yava yava ya asitleri ilave edilir. Ya asitleri bittii zaman kazanda effaf bir sabun hamuru elde edilmi olur ve yukarda yazlan noktalara dikkat edilerek bitirilir. Ya asitleri kullanld zaman hibir ekilde yalar nce kazana alarak zerine yava yava kostik erilini ilave etmemelidir. nk kazanda, sonra eritilmesi g sabun paralar meydana gelir. b) inde Billuri Taneler Bulunan Arap Sabunlar: lkemizde bu cins sabun fazla kullanlmaz. Ancak ilk defa Almanya'da yaplan ve sonralar Avusturya, Danimarka gibi lkelerin endstrisinde byk nem kazanan bu sabun ok miktarda ve fabrikalarda kullanlmaktadr. Sar ve effaf bir arap sabunu olan iinde kk ve beyaz stearin billurlar bulunmaktadr. Bu sabunun fabrikasyonu ok gtr. yi bir pratik ve piirilme esnasnda byk dikkat ister. Bu sabunlarda ham madde olarak sv ve sert yalar kullanlr. Sv yalar sabunun temelini tekil ederler. Sert yalar ise sabun iindeki billurlar meydana getirirler. Kullanlan sert yalar; i ya, hidrojen ile sertletirilmi yalar, palm ya, kemik, tutkal ve domuz yalardr. Sv yalar ise keten, kendir, pamuk ve aleindir. yi bir sabun elde etmek iin temiz ve iyi kalite ham maddeler kullanmaldr. Bunun iin kullanlacak i ya taze, temiz ve kk asitli olmaldr. kemik ve domuz yalar eer ok eski ve temiz deilse kullanlmazdan evvel berraklandrlmaldr.

Keten ya, pamuk ya ve i yandan yaplan sabunlar gzel billurlar verirler. Msr ya ve aleinde bu cins sabunlar iin kullanlrsada aleinin verdii sabunlar biraz koyu renkli olur. yalar sabunlatrmak iin genel olarak yalnz potas kostik kullanlr. Bu fabrikasyonda sud kostik kullanlamaz, nk billurlar net olmaz, kk olurlar. effaf arap sabununda olduu gibi bu sabunda da soda kullanlmaz, yalnz potasyum karbonat kullanlr.

c) Sedef Grnmnde ve Sar Arap Sabunlar: Elaidin ad verilen bu sabunlar evlerde ve dokumaclkta kullanlr. Kat, yumuak ve sv yalar birbirleriyle kartrlarak kullanlr. Beenilerek kullanlan balca yalar; i ya, domuz ya, kemik ya, palm ya, alein, beyazlatlm keten ya, arait ve pamuk yadr. Sar sabun istenirse, sabunlar boyamak iin hem palm ya kullanlr. Sabunda iyi bir meneke kokusu isteniyorsa beyazlatlm palm ya kullanlmaldr. Kullanlacak potas kostik ise dier arap sabunlarnda olduu gibi 25-30 bome olmaldr. potas kostiin bir ksm yerine sud kostik kullanlr. Potasyum karbonat miktar bu cins sabunlarda biraz farkl alnr. nce sylendii gibi iyi bir sabun elde etmek iin kostik eriline olduka ok miktarda (potasyum karbonat) kartrlmaldr. nk potasyum kullanlmazsa sabun ok sert ve esmer olur. Sud kostik ilavesi kullanlan yalarn cinsine ve mevsimine gre deiir. ok miktarda i ya veya sert yalar kullanld zaman az miktarda sud kostik kullanlr. %30 iya, %10 palmist yandan sabun yapld zaman sud kostik kullanlmaz, ancak sabuna kfi yumuaklk vermek iin potasyum karbonat miktarn arttrmak lazmdr.

B- SIVI SABUNLAR Kullanl ekline gre sv sabunlar vardr. Bunlar; 1- Dokumaclkta kullanlmak zere dorudan doruya veya iine trl eritkenler ilavesiyle yaplan sv sabunlar. 2- Evlerde kullanlan sv sabunlar. 3- Lokanta, otel gibi umumi yerlerde el ykamak iin kullanlan sv sabunlar. 4- Tuvalette kullanlan kokulu sv sabunlar. 5- Sa ykamak iin kullanlan sv sabunlar (ampuan). 6- inde deva maddesine sahip olan antiseptik sabunlar.

a) Sv Sabunlarn Hammaddeleri: Bu sabunlarda balca ham madde olarak ya ve kostik kullanlrsa da sv sabun imaline elverili yalar bilmek iin tecrbe ve bilgiye sahip olmak gerekir. Sv sabunculukta kullanlan ham maddeler e ayrlr. 1- Kat ve Sv yalar. 2- Alkaliler (Sud kostik veya potos kostik) 3- Yabanc maddeler.

1) Yalar: Kat yalar olarak kullanlan yalar koko ve palmist yalardr. Koko Ya: Sv sabunlar iin en iyi hammadde olarak n srada koko yan sayabiliriz. Btn tandmz dier yalar iinde bu yan sabunlama indisi en yksek olduundan alkali miktar hesap edilirken bunu gz nnde tutmak

lazmdr. Bu ya koyu kostik erilleri ile kolaylkla sabunlar. Bol kpk verdiinden sabunculuun dier branlarnda ok aranr. Palmist Ya: Sabunlama indisi koko yana yakn olduundan sv sabunculukta hemen hemen onun gibi kullanlr. Palmist yann karakteristik bir kokusu vardr. Sv sabunlarda kullanlan sv yalarn balcalar; hint ya, stearin , alein, keten ya, zeytin ya ve arait yalardr. Bunlardan bazlar; Hint ya: Sv sabun endstrisinde ok aranan bir ya olup pahal olmasndan dolay ancak iyi kalite sabunlarda kullanlr. Sv sabunlarda dorudan doruya kendisi kullanld gibi deriik slfirik asidin hint ya ile etkilemesiyle oluan Trk krmzs yann (slforisinot) ilavesi ile ok kpren sv sabunlar elde edilir. Stearin Stearinle yaplan sv sabunlar bulank olduundan ancak st

grnmndeki sv tra sabunlarnda ham madde olarak kullanlr. Soya ya: Yumuak bir yadr. Sv sabunlar iin keten yandan daha elverili bir ham madde olarak ucuz kalite sabunlarda kullanlr. Zeytin ya: Berrak bol kpren ve yksek kaliteli sv sabunlar iin zeytin ya kullanmak gzel sonu verir. Ancak zeytin ya sar ve yeil olduundan ok ak renkli sabunlar iin ya nce beyazlatlmaldr.

2) Alkaliler: Sv sabunlar iin alkali olarak potas kostik kullanlr. Fakat potas kostik erili yaplrken destile su yahut sertlii drlm su kullanmak lazmdr.

Eit miktardaki potas kostik suda eritildikten sonra elde edilecek %50 potas kostie sahip yani 50 bomelik eril elde edildikten sonra berraklatrlmaldr. 3) Yardmc Maddeler: Sv sabunlarda yardmc ham madde olarak potasyum klorr, potasa (potaysum karbonat) kullanlr.

b) SIVI SABUNLARDA ARANILAN ZELLKLER 1) Sv sabun berrak ve effaf olmal: Sv sabunlarda ilk aranlan zgnlk berrak ve effaf olmasdr. yi ve berrak sabun elde etmek iin sabunlamayan ya kalmamasna nem vermek lazmdr. nk iinde sabunlamayan ya kalm olan sv sabunlar hatta birka defa szlm olsalar dahi berraklanmaz ve bulank grnrler. Bundan baka kullanlacak kostik erilininde berrak olmas ve potas kostiin destile, yahut sertlii drlm suda eritilmi olmas lazmdr. Eer kullanlan su sert ise iinde fazla miktarda kire ve magnezyum bulunur. Bu suretle elde edilecek sv sabun iinde bir ksm kire ve magnezyum sabuna teekkl ettiinden sabunun bulank grnmesine sebep olur. Bununla beraber magnezyum ve kalsiyumdan gelen bulanklk szlmekle kaldrlabilir. Bir ok sabun fabrikalar sv sabunlara daha parlak bir grnm vermek iin sar ve suda eriyen anilin boyalar kullanlr. Sabunun verdii kpn renkli olmamas iin fazla miktarda boya kullanmamaa dikkat etmelidir. 2) Kfi miktarda bir sv kvam gstermeli: Sv sabunlar su gibi ince olmamaldr. Sv sabunlar eer yalnz koko ve palmist yalarndan yaplmam olurlarsa kafi kalnlkta olurlar. Bununla beraber sv sabuna bir miktar eker erili konulmakla yeteri kalnlk elde edilebilir. Sv sabunlarn temizleme ve ykama enerjisini oaltmak iin potasa kullanlrsada miktar %0,5'i gememeli ve ancak endstride kullanlacak

cinslerine ilave edilmelidir. Tuvalet ve ampuan iin kullanlacak sv sabunlarda serbest alkali ve potasyum karbonatn bulunmamas lazmdr. 3) Sv sabun ok kprmeli ve iyi temizlemeli Dier sabunlarda olduu gibi sv sabunlarda kprme meselesi ok nemlidir. nk sabunun temizleme enerjisi ile kprme enerjisi arasnda sk bir iliki bulunduundan bol kpren sv sabunlar dierlerinden stn tutulur. Kakao ve palmist yalarndan yaplan sabunlar ok kprsede bu sabunlarn kpk boncuklar ok byk olduundan ufak balonlu kpk veren sabunlar kadar enerjik temizlemezler. Ayn zamanda koko ve palmist yalarndan yaplan sv sabunlar insan cildini tahri ettiinden ampuan ve tuvalet iin kullanlacak sv sabunlarda yalnz koko ve palmist ya kullanmayp dier sv nebati yalar (keten ya, zeytin ya vb.) ile kartrlmaldr. Bu karm ince ve bol kpk verir. Sv sabunlara az miktarda sodyum ve potasyum slfarisinat katlmakla nemli bir surette kp oaltlabilir. 4) Sv sabun ntr olmaldr: Sv sabunun ntr olmas yani iinde fazla miktarda serbest alkali (kostik) bulunmamas lazmdr. zellikle tuvalet ve ampuan olarak kullanlan sabunlarn son derece ntr olmasna dikkat edilmelidir. Sabunlatrlacak ya iin gerekli olan potas kostik miktar teorik olarak hesaplanabilirse de iyi bir sabunlama elde etmek iin daima bir miktar fazla kostik kullanlr. Baz fabrikalard sv sabun bitirildikten sonra bu az miktardaki serbest kostik bir miktar slfirik asit veya klorik asitle ntralize edilmektedir. Bununla beraber asit yerine alein de kullanlabilirse de aleinin sv sabundaki potas kostikle birlemesi gtr. Bunun iin bir mddet sabunu kaynatmak yahut uzun zaman kartrmak lazmdr., yoksa sabunda birlemeyen alein kalarak sabunun bulank olmasna sebep olur. 5) Sv sabunlar kt kokulu olmamaldr: Sv sabunlar zellikle tuvalet ve sa iin kullanlacak cinsleri kt kokulu olmamal, ykandktan sonra da cilt zerinde hoa gitmeyen bir koku brakmamaldr.

Sv sabunlarda grlen kt koku, sabunlama neticesi, sv sabunda ok miktarda sabunlamayan ya kalmasndan ileri gelir. Bundan baka sabunu parfme etmek iin ar kokulu esanslar kullanmakta doru deildir.

c) SIVI SABUNLARIN YAPILMASINDA KULLANILAN USULLER: Sv sabunlar yapmak iin balca usul kullanlr. Bunlar; 1- effaf arap sabununu destile suda eritmek suretiyle elde edilir. Bu sabun el sabunu ve endstri sabunu olarak kullanlabilir. 2- Piirme usul ile sv sabunlarn yaplmas. 3- Yalar scak ve soukta kartrmak suretiyle sabunlatrldktan sonra elde edilen sabunu destile su ile istenilen dereceye kadar sulandrmak. Bu yntemlerden ilk ikisi en fazla kullanlmaktadr. 1) effaf arap sabunundan sv sabun yaplmas: Soda katlm arap sabunlarndan yaplan sv sabunlar kolaylkla bulandndan bu fabrikasyon iin kullanlacak arap sabunlarnda soda bulunmamaldr. Ancak potasyum karbonat ve potasyum klorrle yaplm olursa bir zarar vermez. Arap sabunundan sv sabun yaplmas usul ok kolay ve basittir. Bunun iin sv sabunda istenilen ya asitleri miktarna gre arap sabunu sulandrmak lazmdr. Mesela %15 ya asitli sv sabun yapmak iin %40 ya asitli arap sabunundan 37,5 kg ve destile sudan 62,5 kg alnmaldr. Sabunun tamam ve suyun 1/3 miktar ate ve buharla stlan bir kazana konulduktan sonra arasra kartrlr ve 70-80 derecede sabun eritilerek, geriye kalan su zerine ilave edilir. Arap sabunlarnda serbest kostik biraz ok miktarda bulunduundan 100 kg sv sabun iin 0,5 kg keten, hint ya veya koko ya asitleri katlmak suretiyle bu serbest alkali ntralize edilir. En iyisi arap sabunu 1/3 suda eritilir ve ya asitleri ile ntralize edildikten sonra geriye kalan su katlr.

ok ak renkli sv sabunlar iin ak renkli ve temiz ham maddeden yaplm arap sabunlar kullanlr. Sv sabunun temizleme ve kprme enerjisini oaltmak iin iine %3 kadar Trk krmzs ya katlr. 2) Piirme usul ile sv sabunlarn yaplmas: Piirme usul ile dorudan doruya sv sabun yapmak iin ilk nce yapacamz sabunun % ya asidi miktarn belirlemeliyiz. Buna gre yan potas kostik ve su miktarn hesaplamak lazmdr. Fabrikasyon Usul: Szlm berrak ya veya yalarn karm kazana alnr. zerine teorik olarak hesaplanan sudan, yalarn miktarna denk bir miktar ilave edilerek kaynatlr ve potas kostiin drtte biri ya zerine ilave edilir. nce beyaz ve sarmtrak bir emlsiyon sonra effaf bir sabun hamuru grnmeye balar. Yava yava btn potas kostik kazana verilir. Potas kostik vaktinde verilmezse sabun birdenbire katlar ve glkle kaynar. Byle bir hal karsnda hemen geriye kalan potas kostiin hepsini bir defada vererek sabun tekrar inceltilmelidir. Potas kostik vaktinden evvel verilirse nce verilen kostik, daha yala iyice karmadan (birlemeden) ikinci bir ksm ilave edilirse sabun ayrlr ve tanelenir. Byle olduu zaman bir miktar su verilerek sabunu kaynatmak suretiyle tekrar hamur haline getirmek lazmdr. Btn kostik verildikten sonra buhar kapanr ve kazann zeri kapatlarak henz sabunlamayan az miktarda ya kalm ise onun sabunlamas iin iki saat dinlenmeye braklr. Sonra sabun iyice kartrldktan sonra alnan rnek fenolftalein erili ile kontrol edilir. Fenolftalein ile kontrol ilemi u ekilde yaplr; bir miktar sabun ntralize edilmi alkolde eritildikten sonra zerine iki fenolftalein ilave edilir. Sabun istenilen dzeyde ise hafif pembe bir renk gzlenmelidir. Koyu krmz bir renk gzlenirse sabuna bir miktar alein veya hint ya asidi ilave edilerek sabun yarm saat daha kaynatlr. Fenolftalein ile hibir renk gzlenmezse bir miktar ok sulu potas kostik erili sabuna kartrlarak yarm saat piirilir ve tekrar fenolftalein ile sabunun serbest alkalisi kontrol edilir. Bu suretle sabunun ayar tam olduktan sonra geriye kalan potasyum

klorrl sabun zerine bir defada verilir ve kartrlarak sabunun erimesi kolaylatrlr.

d) Sv Tra Sabunlar: Bu sabunlar %85-90 civarnda alein ve %10-15 ksm koko yan potas kostik erili ile sabunlatrlmasndan elde edilir. Sv tra sabunlarn kokulamak iin ok vakit hafif gl kokusu kullanlr. 100 kg sv sabun iin 250 gramdan 1 kg kadar esans kullanlr. Tra iin yaplacak sv sabunlar, kn katlaacaklarndan bu sabunlarda ya asitleri miktar %12'yi gememelidir. Fabrikasyon tarzna gelince; piirme, scak veya soukta kartrma usulleriyle elde edilirler. e) Sa iin Kullanlan Sv Sabunlar (ampuan): Sa iin kullanlan sv sabunlarn temizleme zellii ok yksektir. Bu sabunlardan ya asitleri miktar %15 den aa olmamaldr. Kullanlacak yalara gelince; Bata koko ya olmak zere, hint ya, zeytin ya, iyi cins alein bu sabunlar iin balca yalar tekil ederler. ampuanlar genelde sa dklmesine engel olan bir deva maddesi olarak kabul edilmeyip, sa temizleyen ve sertletirmeyen bir madde olarak kabul edilir. Katranl sv sabunlar (ampuan) ancak doktorun gsterecei lzum zere kullanlmaldr. Dier taraftan her ampuan her cins saa iyi gelmez. ok yal salara iyi gelen bir ampuan normal veya az yal bir sa iin fena sonular verebilir. Bunun iin yaplacak ampuanlarda, bunu gznnde tutmak lazmdr. Normal ve az yal salar iin yaplacak ampuanlardaki ya asitlleri miktar %15 den fazla olmayp, ayn zamanda ok miktarda gliserine sahip olmaldr. halbuki ok yal salar iin yaplacak ampuanlarda ya asitleri

miktar %20 den noksan olmamal, temizleme enerjisini ykseltmek iin sabuna %0,5 miktarnda potasyum karbonat katlmaldr. f) Sv Sabunlarn Berraklandrlmas: Sv sabunlar bir mddet zel ve serin ortamlarda brakldktan sonra szlmelidir. Bunun iin tazyikli filtreler kullanlr. Bununla beraber daha az miktarda sv sabun yapan fabrikalar iin zeitz-Werke'nin trl byklkteki filtreleride iyi i grebilir. ok parlak ve berrak bir sv sabun elde etmek iin sv sabuna %1-2 miktarnda aspest tozu kartrldktan sonra szlmelidir.

TUVALET SABUNLARI
Cilt temizliinde kullanlan sabunlar tuvalet sabunlar ad altnda zel bir blmde toplanrlar. Bu sabunlar belirli usullerle ve trl hammaddelerden yaplmakta olup; kat, sv ve krem kvamnda bulunurlar. Tuvalet sabunlar toz ve yalardan meydana gelen kirleri, lm cilt hcrelerini cilt zerinden kaldrma zelliine sahiptir. Sabunun cilt zerine olan etkisi yapsnda bulunan yalarn cinsine ve serbest alkalinin miktarna gre deiir. Koko ve palmist yalarndan yaplan sabunlar suda ok eridiklerinden dier yalardan yaplacak sabunlardan daha enerjik olarak tesir etmek suretiyle ok derinlere nfuz ederek cildi ya ve kirden sratle temizlerler. erisine lanolin katlmakla yalandrlm sabunlarn cilde tesirinin daha hafif olduuna varlmtr. stenilen artlara gre yksek tesire sahip sabunlar yapmak mmkn olduu gibi arzuya gre ierisine boya, esans ve cildi yumuatacak (lanolin, mum, kozein gibi) maddeler ilave edilmi sabunlarda yaplabilir. a) Tuvalet sabunlarnda kullanlan hammaddeler: Tuvalet sabunlar iin gerekli olan hammaddeler dier sabunlarda olduu gibi balca yalarla kostikten ibarettir. kinci derece kullanlan maddeler ise

esanslar, boyalar ve sabunun karakterini iyiletirmek iin ilave edilen lanolin, mum, vazelin, kozein ve albmindir.

1) Yalar: Tuvalet sabunlar fabrikasyonu iin kullanlan balca yalar; birinci derecede i ya, hidrojenle sertletirilmi yalar, palm ya, koko ve palmist yalardr. kinci derecede az veya ok nemli olanlar ise, domuz ya, zeytin ya, arait ya, fndk ya, badem ya, hint ya ve iyi cins reinedir. Aada bunlardan bazlar hakknda bilgi verilmitir.

Hidrojenle sertletirilmi yalar: Balk yann veya dier nebati yalarn hidrojenle sertletirilmesinden elde edilen yalar sabunculukta ok miktarda kullanlmaktadr. zellikle son zamanlarda tuvalet sabunlarnda i ya yerine bu yalarn kullanlmas deerini biraz daha arttrmtr. Tuvalet sabunlarnda kullanlacak hidrojenle sertletirilmi yalarn erime derecesi 38 den aa 45 den yukar olmamaldr. Erime derecesi aa olan yalardan yaplan sabunlar yumuak, yksek olanlardan yaplanlar ise ok sert olurlar. ok sertletirilmi yalardan yaplan sabunlarn makinalarda ilenmesi gleir ve elde edilen sabunun zerinde de atlak ve kabarm durumlar grlr. Palm ya: Palm yandan yaplm sabunlarda karekteristik meneke kokusunun bulunmas ve sabunlarn bol kprmesi dolaysyla son yllarda i ya yerine bu ya ok miktarda kullanlmaktadr. Kimyasal maddelerde beyazlatlm pal yandan yaplan sabunlarda karakteristik meneke kokusu kaybolduundan tuvalet sabunu iin kullanlacak palm ya hava ile beyazlatlmaldr.

Hint ya: Tuvalet sabunlarnda %5-10 miktarnda hint ya kullanlr. Daha fazla miktar sabunun ok miktarda tuz tutmasna sebep olacandan elde edilen sabunlarn sonra makinada ilenmesini gletirir.

2) Kostik erilleri: Sud ve potas kostik erilleri hakknda nceden yeterli bilgi verildiinden burada dikkat edilmesi gerekli olan birka noktay hatrlatacaz. Sud kostik erili yaplrken temizlie nem verilmelidir. Hazrlanan eril berraklanmadan kullanlmamaldr. Atele alan fabrikalar kendi kostik erillerini 20 bome zerinden ve buharla alan fabrikalar ise 30-35 bome zerinden yapmaldrlar. Potas kostik iinde ayn eylere dikkat etmek ve 38-40 bome zerinden eriller hazrlamak lazmdr. 3) Yadmc Maddeler: Lanolin: Sv lanolin sar, berrak kvaml zel bir kokuda olup, takriben 40 de erir. Eter, aseton, benzin, petrol eterlerinde kolayca erir. Suda erimez, alkolde az erir. Saf lanolin kendi arlnn 2-3 misli su ile kartrldnda bu suyu emerek yine merhem kvamnda bir kitle eklini muhafaza eder. Cilt tarafndan kolaylkla emildiinden ierisine kartrlan ilalarnda emilmesine yardm eder. Lanolin kolaylkla bozulmaz ve acmaz. Saf lanolin ak sar renkte ve kokusuz olmasna, erime derecesinin 40 gememesine dikkat edilmelidir. Saf alonil tuvalet sabunlarnda sabunun cilt zerine olan tesirini yumuatmak ve sabunlara gzel bir grnm vermek iin kullanlr. Hassas bir cilt alkali ve hatta ntr bir sabunla ykandnda kzarr. nk sabun tarafndan emilsiyone edilen cildin ya, su ile ykandnda cilt tamamen yasz kalr. Eer cilt aktif deilse kendisine lazm olan ya kfi miktarda

meydana getiremez, bu suretle kendisi iin gerekli ya bulamayacandan atlar ve bozulur. Bunun nne gemek iin tuvalet sabunlarna bir ksm lanolin ilave edilmelidir. Dier ilaveler mesela; vazelin ve maden ya kolaylkla emilsiyon haline gelmediklerinden, cilt tarafndan kolaylkla emilen dier hayvam ve nebat yalar gibi emilmezler. Bunun iin hayvan ve nebat yalar gibi bozulup amayan onlar kadar (belki daha fazla) cilt tarafndan emilebilen lanolin hepsinden stn tutulmaktadr. zellikle koko ya ile soukta sabunlatrma usul ile yaplan tuvalet sabunlarnn cilt zerine olan tahri edici tesirine kar lanolin ilavesi ok iyi gelir. Bunun iin saf ve susuz lanolin eritildikten sonra sabunlatrlacak yaa kartrlmaldr. Piirme usul ile ve makine ile allacak sabunlarda ise; lanolin bir misli su ile iyice kartrlarak krem haline getirildikten sonra katlmaldr. Vazelin: Vazelin yalnz olarak cilt tarafndan emilmediinden lanolin ile yar yarya kartrldktan sonra kullanlr. Ancak vazelin sabunu fazla miktarda yumuattndan ok miktarda kullanmak doru deildir. Kozein: Kozein stn albminli ksmn tekil eder. Ste asetik asit ilave edilmesi neticesinde kozein dibe ker. Dibe ken kozeinin zerindeki su aktarma ile ayrldktan sonra su ile ykanr ve kurutulur. Bu suretle elde edilen madde sarmtrak renkte olup toz haline getirilir ve ticarette kullanlr. Kozein erili dorudan doruya kazandan karlan scak sabun hamuruna katlabildii gibi piirme usul ile elde edilen tuvalet sabunlarnda ise erit makinalar yardmyla kartrlr. Kozein mesela yumurta ak gibi cilt zerine yumuatc bir tesir yapar. dier taraftan kozeinin verdii hafif amonyak kokusunun esans zerine bir tesiri olmad gibi ayn zamanda kokuyu fikse etmeye yarar.

Kozein erili sabunun kprmesini nemli bir miktarda etkilemektedir. Kozein eriline bir miktar lanolin ilavesi ile oluan kremin tuvalet sabunlarna katlmas, sabunun cilt zerine tesirini iyiletirmektedir. Scak sabuna kartrlacak kozein u ekilde yaplr; 10 kg kozein stlm bir kazana konulduktan sonra 10 kg souk su ile iyice kartrlr. Sonra iine 0,5 kilogram eritilmi boraks katlr ve 20 kg scak su kozein zerine ilave edilir ve stlr. Kozein yava yava su ve boraksn tesiriyle imee ve taneler kaybolmaya balar. Arasra kartrma ilemi yaplr. Kozein yeteri derecede eritildikten sonra 30 bomelik sud kostikten 0,5 kg' 2-3 misli su ile kartrldktan sonra kozein eriline gzelce katlr. Erilin scakl 75 bulduu zaman, erimi tutkal gibi effaf bir hamur elde edilmi olur. eer istenirse scak iken bunun zerine %10-20 nispetinde lanolin eritilerek katlr. Kozeinin en byk iyilii, tuz ve serbest alkalisinin fazlalndan veya yapsndaki yalarn yksek olmasndan dolay ilenmesi g olan sabunlarn kolaylkla ilenmesini salar. Kozein erilini hergn taze yapmak lazmdr; nk kolayca bozulur ve kt bir koku alr. Yahut saklanacak ise iine %2 kadar boraks katmak gerekir. Sabun boyalar: Sabunun boyal ve boyasz olmasnn temizleme zellii zerine hibir etkisi yoktur. Ancak tketicilerin boyal sabunlara kar gstermi olduklar ilgi dolaysyla fabrikalar kendi sabunlarn boyamak mecburiyetinde kalyorlar. Sabunlar boyamak iin nceleri madeni boyalar kullanlyordu. Fakat sonralar suda kolaylkla eriyen ve boyama kuvveti yksek olan anilin boyalar kullanlmaya balandr. Anilin boyalar ile boyanan sabunlar iyi bir grnmde olurlar. Soukta sabunlatrma usul ile yaplan sabunlarda madeni boyalarla boyanm bir sabun elde edilmesi zordur. Anilin boyalarnn bir tek mahzuru vardr, o da anilin boyalar ile boyanm sabunlar uzun zaman gnete braklrsa renklerinin azald hatta bazen kaybolduunun grlmesidir.

100 kg sabun iin kullanlmas gereken boya miktar, boyann iddet ve kuvvetine gre 1-10 gr arasndadr. yi bir boyama elde etmek iin daima boyann suyadaki berrak erilini kullanmal ve ince bir tlbentten szdkten sonra sabuna ilave edilmelidir. Sabun iin kullanlan balca boya renkleri pembe, portakal sars, kanarya sars, yeil ve ak menekedir. Bu renklerden ou rodomin ile florressein'in belirli oranlarda birbiriyle kartrlmasndan yaplr. Rodamin dimetilmetaomidofenol ve naftalik asidin kondensasyon mahsul olup, esmer krmz bir tozdur. Kendi arlnn 100 misli suda kolaylkla erir. Suya %10 alkol ilavesi ile daha koyu erilleri yaplabilir. Florressein naftalik asidin rezorsin ile bir kondensasyon sonucu olumaktadr. 10 misli suda kolaylkla erir. Sudaki erili kuvvetli bir floresans gsterir. 100 kg sabunu kuvvetli limon sarsna boyamak iin 5 gr flressein lazmdr. Bu iki boyann erili fabrikalarda u ekilde hazrlanr; 100 gr Rodamin 10 litre suda ve 500 gr flressein yine 10 lt suda eritilir. Bu ekilde hazrlanm erillerden 100 kg sabun iin 100 cm3 kullanmak kfi gelir. Bu boyalar gerektii zaman kullanlmak iin nceden birbirleriyle kartrlabilir. Eer iki boyann birbiriyle kartrlmasndan bir bulanklk veya tortu meydana gelirse birka damla sud kostik erili ilavesiyle berraklandrlmaldr. Bunlardan baka metanil sarsda tuvalet sabunlar iin iyi bir boya olup, diazo benzen meta slanik asit ile di fenil aminin birlemesinden meydana gelmitir. Bu boya suda dier boyalardan daha g erirsede flressans vermemesi dolaysyla effaf sabunlara ok iyi gelir. b) Tuvalet sabunlarnda kullanlan kokular: Tuvalet sabunlar iin kullanlan kokularn byk ksm nebatlardan (Bitkiler), kk bir ksm hayvanlardan elde edilir. Baz kokular ise labaratuvarda kimyasal yntemlerle sentetik olarak elde edilmektedir. Bitkilerin yaplarnda bir ksm kokulu maddeler bulunur ki bunlara esans ad verilir. Bu esansla nebatlarn

belirli ksmlarnda bulunmayp nebatn cinsine gre iek, yaprak, meyva gibi ksmlarna yaylm halde bulunur. Bir nebatn kokusunun keskin olmasndan o nebatta ok miktarda esans bulunduuna hkmedilemez; nk bir ok nebatlarn kokusu kuvvetli olmakla beraber; ilerinde sahip olduklar esans miktar ok azdr. Esanslarn bir ou karbon ve hidrojenle yaplm olup, bazlarnn yapsnda oksijen ve nadiren ise kkrt ve azot bulunur. Esanslar kokulu ve uucu maddeler olu, bazen renksiz ve bazende sardan siyaha kadar deien renklerde bulunurlar. Bir ou sv halde bulunur. Esanslar oksitlenmi maddelerin teekkl ile renklenirler. Esanslar eter, alkol petrol eterleri ve yalarda kolaylkla znrler. Suda ok az miktarda znrlerse de, znen ksm suya kfi bir koku verirler. Esanslar kimyasal sentez yoluylada elde edilebilirler. Bunlardan balcalar; benzil alkol, benzil klorrn sodyum karbonatla paralanmasndan, metil benzoat benzoik asidin metil alkol ile etkileiminden, benz aldehit benzil klorrn kurun nitratla muamelesinden elde edilirler. Tabi esanslarn elde edilmesinde en fazla kullanlan iki yntem vardr. bunlar; a) Destilasyon usul: Birok nebatlara tatbik edilen bu usuln esas, esans su buhar ile srklemekdir. Destilasyon iin inbikler kullanlmaktadr. Bu inbikler nebat dorudan doruya inbik iine su ile koyulur. Bundan sonra nebat zerine gnderilen kuru buharla destilasyon gerekleir. Destilasyon usul her cins esanslar iin iyi gelmez. nk baz esanslar destilasyon esnasnda scak bunarn tesiriyle kendi kokularnn inceliini kaybederler. b) Prese usul Bu usul balca limon ve portakal iin kullanlmaktadr. Bunlardan karlacak esanslar narin olduklarndan destilasyon usul ile elde edilecek olurlarsa deerlerini kaybederler.

Bu meyvelerden esanslarn elde edilmesi iin otomatik preseler kullanrlar. Bu suretle elde edilen esans edilen saf ve temiz deildir. inde musilaj ve su vardr. Bir mddet oturumaa brakldktan sonra stte toplanan berrak esans filtreler yardmyla szlr. Sabuna koku vermek iin katlan parfmn uzun zaman sabun iinde kaybolmadan kalabilmesi iin sabunun ntr olmas gerekir. Pratikte tam olarak ntr bir sabun yapmak mmkn ise de sabunun saklanmasn kolaylatrmak ve bozulmasna engel olmak iin daima sabunda bir miktar serbest alkali braklr. Bu serbest alkalinin %0,03-0,06'y gememelidir. Bundn baka sabunun yapsnda bulunan ya cinslerinin de sabunun kokusu zerine etkisi vardr. %15 den fazla koko yana sahip olan tuvalet sabunlarna ilave edilen parfm koko ya asitlerinin alkali tuzlarndan dolay bozulur. Tuvalet sabunlarnda iyi ve dayankl bir koku elde etmek iin sabunda fazla olmamak zere yterli miktarda alkali bulunmal, kt veya yanl bir sabunlamadan tr sabun iinde sabunlamam ntr ve ya asitleri bulunmamal ve sabunun yapsnda bulunan koko yann miktar %10-15'i gememelidir. Piirme usul ile elde edilen ve serbest alkalisi normalden yksek olmayan tuvalet sabunlarnda btn tabi esanslar, sentetik olarak elde edilen kokulu maddeler kullanlabilir. Kullanlan esanslarn bir ok mahzuru bulunduundan bunlar bilmek ve tanmak lazmdr. Baz esanslar kokusuz bir sabun hamuru ile dahi sabit bir koku vermezler. Bazlarda sabunun rengi zerine tesir ederek onlar sarartr veyahut esmerletirir.

Kimyasal olarak yaplan kokulu maddelere gelince bunlarn kokusu sabit veya kolaylkla kaybolan cinsleri olduu gibi sabuna leke ve renk verenleride vardr. bunlardan baka piirme usulyle yaplan sabunlarda kimyasal olarak elde edilen kokular kullanlrsa bunlar kokularn uzun mddet srdrrler. Kokular

sabunda uzun sre klan parfmler, asetofenon, benzaldehit, benzil benzoat, metil benzoat, benzil asetat, benzilalkol, fenilasetaldehit, difenilmetan vb. ....gibi

c) TUVALET SABUNLARININ YAPILMASI

1) Piirme usul: En iyi tuvalet sabunlar bu usul ile yaplan sabunlardr. Bu sabunlarn imalinde esas, iyi bir sabun hamuru yapmak, sonra sabunu zel makinalarda boyamak ve parfmeri etmek suretiyle tuvalet sabunu eklini vermektir. Btn ilemler ana sabun hamuru zerinden yapldndan bu hamurun kusursuz ve son derece iyi olmas lazmdr. Tuvalet sabunun hamuru ntr denilecek derecede az miktarda serbest alkalilere (sud kostik) sahip olmaldr; nk bir ok cildler serbest alkalisi fazla olan tuvalet sabunlarnn tahri edici tesirine dayanamazlar. Dier taraftan tuvalet sabunun serbest alkalinin fazlal, sabun elastikiyetini azalttndan gevrek olurlar ve kolaylkla krlrlar. Ayn zamanda damgalanan sabun paralar zerinde atlak zerinde atlak ve kabarm mahaller grlr. yi bir sabun hamurunda taze iken %0,03-0,06 miktarnda serbest alkali bulunmaldr. Bu miktar alkali sabunun kurutulmas srasnda havann karbondioksidi (CO2) ile karbonatlar ve bitmi sabunda %0,01-0,02 serbest alkali kalr. Bundan baka tuvalet sabunu iyi pimi olmal ve iinde sabunlamayan ntr ya kalmamaldr. %2 den fazla sabunlamam yaa sahip olan tuvalet sabunlar az bir zamanda acyarak kt bir koku alr. yi ve bol kpk veren bir tuvalet sabunu elde etmek iin kullanlacak yalara %10-20 miktarnda koko veya palmist yalarnda biri katlmaldr. Daha fazla miktar sabunda ok miktarda tuz kalmasna sebep olacandan ok miktarda serbest alkali gibi tuzun fazlas da sabunun elastikiyetini azaltr. Normal bir tuvalet sabunundaki tuz miktar %0,3-0,5 arasnda olmaldr.

 ya ile i ya cinsinden (hidrojenle sertletirilmi yalar, stearin, palm ya) olan yalarn miktar %80'i gememelidir. nk sert yalarn miktar oaldka o nispette sert ve makinada ilenmesi gleen bir sabun elde edilir. Sabunun ham maddelerini yazarken sylediimiz gibi son zamanlarda tuvalet sabunlarna bir miktar lanolin, vazelin gibi yalarn ilavesiyle tamamen ntr, cildi bozmayan ve elastikiyetinin artmasyla kolaylkla ilenen sabunlar yaplmaktadr. Sabunlatrma: 1600 kg yan hepsi kazana alnr, stlarak eritilir, zerine 15 bomelik 600 kg sud kostik erili verilir ve kaynatlr. Yarm saatlik kaynamadan yala kostiin birlemesinden bir sabunlama grlmezse buhar kapanr, eer atele stlyorsa ate ekilir ve bir saat kendi haline braklr. Kazandaki karmda kendi kendine bir kaynama ve yer yer oynama grlr. Ktle kazanda ykselmee balarsa birka kova 5-6 bomelik tuzlu su serpilerek ykselmesinin n alnr ve buhar alarak yava yava kaynatlr. Ya ve sud kostiin meydana getirdii emilsiyon neticesi, sabun hamurlamaya ve bulama kvamn gstermee balar. Kazana bastrlp karlan krek zerinde kostikli suyundan ayrlmayan bir hamur grld zaman evvelce ayrlm olan 30 bomelik 700800 kg sud kostik erili azar azar kazana verilir. Bu nedenle kaynar halinde bulunan sabun verilen kostikle sratle balar. Verilen sud kostik erili sabunlamam yala birleinceye kadar ilave edilir. Eer sabun 15-20 dakika kadar kaynatld halde yine taneli bir halde grnrse bir miktar tatl su verilerek incelmesine ve yan kostikle birlemesine yardmc olunur. Bazen sud kostiin vaktinde verilmemesinden dolay sabunda bir katlama grlr. Byle bir hal karsnda hzl davranacak kazandaki sabuna biraz fazla miktarda sud kostik erili ilave etmek ve sabunu iddetle kaynatmak lazmdr. Kostik ilavesinde ok ge kalnm ise byk ve kk sabun topaklar meydana gelir ki bunlar tekrar eritmek ok gtr.

Eer sabunlama normal bir ekilde devam ediyorsa hesap edilen sud kostiin hepsi verildii zaman kazanda effaf ve krek zerinde ayrlan kostik damlalar gstermeyen bir sabun hamuru elde edilir. Sonra zeytinya iin hesaplanan sud kostiin hepsi kazana verilir, zerine zeytin ya ilave edilerek zeytin yada sabunlatrlr. Sabunlama tam olduktan sonra sabunun alkalisi kontrol edilir. Alkalisi ayarlanm bir sabunda daha sonra su miktar ayarlanmaldr. Sabunlamann dzeninde devam edebilmesi iin kaynayan sabundaki su miktar ne ok nede az olmal, ancak normal miktarda suya sahip olmaldr. Suyu az olan bir sabun krekle atldnda kpk vermeksizin paralar halinde der. Bunu dzeltmek iin kazandaki sabuna birka kova 2-3 bomelik tuzlu su serpelenir. Suyu normal ve tam olan bir sabun kazanda kolaylkla ve yumuak olarak kaynar, tahta krekten ince ve effaf tabakalar halinde akar. Suyu az olan bir sabun hamurunda kalm olan yan sonraki sabunlamas gleir ve sabun tuzland zaman kazanda kfi su bulunmadndan verilen tuz iyi erimez ve bu suretle ok tuzlu sabun hamuru elde edilir. Bu suretle kostii ve suyu ayarlanm sabun 5-6 saat ar ar kaynatlr ve her birka saat sonunda acl kimyasal usullerle kontrol edilir. Eer sabundaki aclk azalyorsa bir miktar daha sud kostik erili verilir. Eer vakit varsa buhar kapatlarak kazandaki sabunu tuzlamadan bir gece bu haliyle brakmaldr. Fazla alkali ile bir gecelik bir zaman sonunda sabunda sabunlamam ya kalmaz. Ertesi gn kazan yeniden kaynatlr ve tekrar 5-6 dakikalk ar bir kaynamadan sonra evvelce ayrlm koko yann 5-10 kg' kazanda kaynayan sabuna ilave edilerek sabundaki serbest alkali ntralize edildikten sonra sabun tuzlanr. 2) Tuzlama: Sabun kuru ve ince tlm tuzla veya 24 bomelik tuzlu su ile tuzlanr. Kuru tuz kullanld zaman dikkat edilmezse sabun taneleri arasna bir ksm tuzda erimeden dipte kalr. Bunun iin genelde tuzlu su ile allr. Eer sabun 24 bomelik tuzlu su ile tuzlanrsa, normal kat tuz kullanlmasndaki glklerin

nne geilmi olur. bunun iin kazanda kaynayan sabuna azar azar, 24 bomelik tuzlu su vererek sabunu suyundan ayrmaldr. Sabun tuzlandktan sonra buhar kapanr ve kazann zeri rtlerek tuzlu lessiv suyunun gzelce ayrlmas iin bir gece kendi haline braklr. Ertesi gn sabunun altnda biriken su kazann dibindeki muslukla alnr.

3) Koko yann Sabunlatrlmas: Ertesi gn alttaki tuzlu suyu sabundan ayrlr, ate veya buhar alarak sabun kaynatlr. Sabunun suyu ayrldndan kazanda glkle ve kat olarak kaynar. Birka yz kg (2 ton iin 250-300 kg) 3 bomelik sud kostik erili kazana ilave edilir. Bunun iin kazann dibine indirilmi bir boru ile 3 bomelik kostikli sudan 250-300 kg verildikten sonra ocak ar ar yaklr. Yoksa iddetli atele kazann dibine temas eden sabun yanarak kt bir yank kokusu alrki sonra en kuvvetli parfm (esans) bile bu kokuyu saklayamaz. Buharla allyorsa byle bir durumun olumas sz konusu deildir. bomelik kostikli su ilavesi ile kazanda kaln ve kat halde bulunan sabun yumuayarak kolaylkla kaynamaya balar. Bundan sonra koko yan sabunlatrmak iin hesaplanan sud kostik erili kazana ilave edilir. Arkasndan azar azar koko ya ilave edilir. Btn ya ilave edilerek kazanda kolaylkla kaynayan erimi tutkal grnmnde, effaf ve ince sabun paralarn gsteren bir hamur elde edilir. Bu hamurunda suyunu kontrol etmek lazmdr. Eer sabun kat olarak kaynyor ve krekle atldnda havada kpk balonlar vermeden, kaln olarak dyorsa serbest alkalisi kontrol edilmelidir. Yine sabunda kfi bir incelik grlmezse bu defa sabunun kfi miktarda suya sahip olmadna hkmederek birka kova 3 bomelik kostikli su verilir. nk kaynama dolaysyla suyunun umasndan sabun katlaabilir. Bu suretle gerek suyu ve gerek acl ayarlanm sabun 4-5 saat ar ar piirilir ve daha nceden sylediimiz usuln aynsna uymak suretiyle tuzlanr. En iyisi 24 bomelik tuzlu su kullanmaktr. Bundan sonra sabun bir gece dinlenmeye braklr.

d) Kle karmak: Ertesi gn kazann altnda toplanan lessiv suyu sabundan ayrldktan sonra kazandaki sabuna 800-1000 kg kadar 15-16 bomelik sud kostik erili verilerek kaynatlr. Taneler halinde bulunan sabun nce kpk karr ve taneler suyunu kaybettike mercimek tanesi gibi klmee balarlar. Sabun zerini kaplayan kpk yava yava kaybolur. Bu kvam bulmu sabun klelenmitir. Bundan sonra ate ekilir yahut buhar kapanr. Bir saat sonra alttaki kostikli su zel bir depoya alnarak bundan sonraki kazanda kullanlmak zere saklanr. Suyundan ayrlm sabuna kaynar halinde 2-3 bomelik tuzlu su verilerek sabun inceltilir. Sabun suyundan ayrlmak zere bir gece kendi haline braklr. Bylece ham tuvalet sabununun yapm ilemi bitmi olur.

d) HAM TUVALET SABUNLARININ MAKNALARDA LENMES Kazanda bitirilmi sabun fabrikadaki tesisatn modern olmasna gre yer tablalarnda veya sabun soutma makinalarnda soutulup dondurulduktan sonra ubuk halinde kesilir. Bu ubuklar aada gsterilen vastalarla ticari tuvalet sabunu akline konulur. 1) ubuklarn Rendelenerek Tala Haline Getirilmesi Sabun ubuklarn rendelemek suretiyle tala haline koymak iin rende makinalar kullanlr. Bu rende makinalar, dik bir stun zerine balanm bir milden ibaret olup bu mil zerinde bir veya iki adet konik daire eklinde diokler vardr. Bunlarn zerine alm oyuklarda bak iini gren diokler vardr. bu baklarn kesici taraflarna konulan sabun ubuu diskin sratle dnmesiyle az bir zamanda ince tala haline gelir. 2) Sabun Talalarnn Kurutulmas: Tala haline konulmu sabunun ilenebilmesi iin kurutulmas lazmdr. Elde edilecek tuvalet sabununun grnm, sertlik, parlaklk gibi bir ok zgnl sabun talann muayyen bir dereceye kadar kurutulmasna baldr. yi kurumu bir sabundaki su miktar %12-14 arasnda olmaldr. yi kurumam

bir sabun kolaylkla ilenemeyecei gibi ok kurumu bir sabun talada kolaylkla atlayan ve dalan bir sabun verir. Tuvalet sabunu fabrikalarnda talalarn kurutulmas fabrikadan fabrikaya farkllk gsterebilir. Genelde kurutma makinalar kullanlmaktadr. Bundan baka kurutma kafesleride kullanlmaktadr. Baz fabrikalarda ise kalorifer ve vantilatr tesisatna sahip zel kurutma dolaplar vardr. 3) Kurutulan Sabun Talalarna koku ve boya kartrlmas. nceleri kuru sabun talann parfm ve boya ile kartrlmas ierisi tutya kaplanm kasalarda tahta kreklerle yaplrd. Fakat bugn tuvalet sabunu ileyen fabrikalarn hemen hepsinde bu i kartrc makinalarla yaplr. Kartrc makinann byklne gre bir defada 50 veya 100 kg sabun kartrlr. Sabuna koku ve boyann erili ilave edildikten sonra kapak kapanr. 5-10 dakikalk bir kartrma sonucunda verilen maddelerle karm bir sabun elde edilir. Bu kartrc makinalarda boya ve parfm baka sabuna katlmas istenilen lanolin, vazelin gibi dier maddelerde gayet iyi bir ekilde kartrlabilir. 4) Boyanm ve kokulanm Sabun hamurunun erit haline getirilmesi: Kartrc makinalarda parfm ve boya ile kartrlm olan sabun erit makinalarna verilir. Bu makinelerin grevi sabunu ince eritlere ayrarak boya, koku ve dier maddeleri sabun iine homojen dalmasn salamak, sabunda kalm nemin bir ksmn uurmak ve sabunu eritler haline koyarak ubuk makinasnda ilenmesini kolaylatrmaktr. 5) eritlerden ubuk yaplmas: erit makinasnda kartrlan ve erit haline konulan sabunun birbiriyle birlemesi iin ubuk makinasnda ilenmesi lazmdr. ubuk makinalarnda birbiri arkas sra gelen sabun paralar tazkle birbiriyle birleerek bir ubuk halinde azdan kar. ok kurutulmu sabunun makinalarnda ilenmesi gtr. Kuru

sabunlarda elastikiyet bulunamayacandan kan ubuklar kolaylkla krlr.

Bundan baka sabun zerinde kabarcklar ve pulpul yerler grlr. Byle bir sabunu erit makinasndan bir miktar ya sabunla kartrdktan sonra ilenmelidir. ok sert sabunlara %3-4 lanolin, vazelin veya kozein kremi ilave edilirse daha kolaylkla ilenebilir.
6) erit ubuklarnn paralar halinde kesilmesi:

ubuk makinasndan kan ubuklarn preslerle damgalanmazdan evvel kalbn byklne gre paralara ayrlmas lazmdr. Bunun iin el veya ayakta ileyen kesici makinalar kullanlr. Kesilen ubuklardan arta kalan ufak paralarla prese edilen sabunun kenarlarndan kan ufak paralar tekrar ubuk makinasna verilerek ubuk halinde karlr. 7) Tuvalet Sabunlarnn Damgalanmas: ubuklar paralara ayrlr ayrlmaz, kuruyup zeri kabuk tutmadan hemen damgalanmaldr. Sabunlar damgalayarak ve onlara istenilen ekli vermek iin prese makinalar ile damga kalplar kullanlr.

e) TUVALET SABUNLARININ ACIMASI Dier sabunlar gibi tuvalet sabunlarda acyarak lekelenir ve kt bir koku alarak parfmlerini kaybederler. Tuvalet sabunlarnn acmas sabunun kalitesi iin byk bir kusur tekil eder. Bunun iin tuvalet sabunu piirilir ve ilenirken bunlarn acmasn kolaylatran sebepleri gz nnde tutmak ve ona kar tedbirli olmak lazmdr. Yaplan uzun inceleme ve denemeler sonunda acmann u sebepleriden ileri geldii anlalmtr. 1) Sabunda sabunlamam ya kalmas: Sabundaki acmann balca sebebini kt bir sabunlama sonunda sabunun yapsnda kalan bir miktar (%0,5-1) ntr yada aramak lazmdr. Eer sabunda ntr yala beraber, onu sabunlatracak miktarda serbest alkali kalmsa,

bu ntr ya serbest alkali ile sabunlaacandan sabunda karakteristik bir acma grlmez. Sabunlamam ntr ya sabunun yapsnda emlsiyon halinde bulunur. Ktlede serbest alkali bulunmazsa emlsiyon halinde bulunan bu ntr ya paralanarak ya asidi ve gliserine ayrlr. fazla alkali ile ntralize edilmeyen bu ya asidi oksitleerek sabuna kt bir aldehit kokusu verir. 2) Sabunun Suni Bir ekilde Soutulmas: Yaplan uzun incelemelerden anlalyor ki kurutma makinalarnn soutulmu silindirleri zerinde suni olarak soutulan sabunlar, byk blok kaplarnda soutulan sabunlar kadar dayankl deildirler. Bu sabunlar az bir zamanda acma durumlarn gsterirler. Sabunun acmasndaki sebebi, makinann yapl ve ileni tarznda aramak doru deildir. Kurutma makinasnn silindirleri zerinde soutulan sabunun daha abuk acmasnn sebebi teorik olarak yle izah edilir; Bir sabun ne kadar iyi piirilmi olursa olsun yine bir miktar ntr yaa sahiptir. Tabi bu ntr ya karsnda bir miktar serbest alkali bulunur. Sabun blok kaplarnda yava yava soumaa brakld zaman, souk sabunlarda olduu gibi ntr yala serbest alkali arasnda bir sabunlama balar ve ntr yan tamam veya bir ksm sabunlar. Halbuki kurutma makinasnn silindirleri zerinde ani olarak dondurulan ve ince eritler halinde kesilen sabun, kurutma dolabnn telleri zerinde kurutulduu zaman, bu serbest alkali ntr yala sabunlamaa vakit bulamadan havann karbondioksitiyle sodyum karbonat haline geliyor. Sodyum karbonatn sabundaki ntr ya zerine sabunlatrc etkisi olmadndan, sabundaki ntr ya zamanla oksitleme suretiyle, acm bir sabun meydana getiriyor. En iyisi, tuvalet sabun hamurunu byk blok kaplarnda veya hi olmazsa plaka soutma makinalarnda dondurduktan sonra kurutma makinasnda kurutmaldr.

3) Ar Tuzlarn Katalitik Tesiri: Tuvalet sabunlarnn lekelenmesi, esmerlemesi ve kt bir koku almas, sabunda eser miktarda bulunabilen ar maden tuzlarnn tesiridir. Wittka; sabun zerine ar tuzlarn katalitik tesirlerini deneyerek, tesiri en oundan en azna kadar u suretle sralamtr.

Bakr

Kobalt

demir

nikel

Mangen

Civa

Kurun

Wittka'nn ald sonulara gre en ok bozulan sabunlar kt yalardan yaplanlardr. zellikle bnyesinde oksidasyon balam yalardan yaplan sabunlar daha kolaylkla bozulurlar ve acrlar.

4) Kullanlan Ya Cinslerinin Etkisi: Baz yalarn verdii yalarn verdii sabunlar kolaylkla sararr ve lekelenir. Bu olay en fazla yksek molekll doymam yalarn yumuak ve sv yalardan yaplm sabunlarnda grlr. Mesela; pamuk, keten, susam yalarnn sabunlar az bir mddet sonra sar lekeler gsterirler. Sabunun acmasna engel olmak iin en n srada yaplmas lazm gelen nokta, yan iyi sabunlatrlmas ve mmkn olduu kadar sabun da az miktarda sabunlamam ya braklmasdr. Sonra sabunda bir miktar serbest alkali braklmaldr. Bu serbest alkali sabunun cinsine gre deiir. Tuvalet sabunlarnda %0,03-0,06 miktarnda serbest alkali bulunmaldr. Tuvalet sabunlarna kartrc makinada, %0,5-1 nispetinde sodyum tiyo slfat ilavesinin, sabunun sararma ve lekelenmesine kar geldii yaplan denemelerle anlalmtr.

f) TUVALET SABUNLARINDA GENEL OLARAK GRLEN

KUSURLAR. Sabunun zerinde pul pul yerlerin grnmesi, kabarma ve izgi halinde syrntlarn grnmesinin sebepleri; 1) erit makinasnda, kuru sabuna su ilavesi. 2) yi kurutulmam veya ok kurutulmu sabunlar. 3) Normal bir sabunun, yksek scaklkta kurutulmas.(Normal bir sabun iin kuruma derecesi 40-55 arasnda olur.) 4) Sabundaki serbest alkalinin fazla olmas. 5) Sabundaki suyun az olmas. ubuk makinasnda kan ubuklarn kt ve parlak olmasnn sebepleri; 1) Sabunun ok ya olmas. 2) Normal bir sabunun iyi stlmam olmas. Sabun ubuklarnn gevrek olmas ve kolaylkla krlmasnn sebepleri; 1) ok sert i ya ile yumuatc dier sv nebati yalarn beraber kullanlmas. 2) Sabundaki tuz miktarnn yksek olmas. Sabundaki parfmn kaybolmas ve sabunun kt kokmas; 1) Kt bir sabunlama veya serbest alkalinin sabunda kfi miktarda bulunmamasndan dolay sabunun acmas 2) Koko ya asidi ile tuvalet sabununa yaramayan dier yalarn kullanlmas. 3) Leke yapan esanslarn kullanlmas. 4) Tuvalet sabununda kullanlacak ya karmnn terkibinde %20 den fazla koko yann bulunmas. 5) Tuvalet sabunu talalarnn gnete kurutulmas.

TRKYE STANDARTLARI ENDSTRSNE GRE SABUNDA BULUNMASI GEREKL ZELLKLER

izelge 1- FZKSEL ve KMYASAL ZELLKLER
Tuvalet Sabunu Tra Sabunu Banyo ve amar sabunu 1 Nevi Kalp 621) 10 29 0,2 0,2 2,08) 2,4 32/2)

2 Nevi Kalp 56 0,2 0,2 5,08) 3,0 2,0 30 1,06) 2)

Prina Kalp 58 32 0,2 0,2 2,08) 2,5 -/30

2)

Garl Kalp 56 32 0,5 1,0 5,08) 5,0 -/28

2)

Genel Temizlik sabunu Yumuak eit A 22 0,12 0,6 0,25)

3)

Kalp Ya asitleri, % en az 751) 5 17 0,05 en ok 1,5 2,08) 1,0 en ok 36/2)

Sv 151) 2 0,58) 215 0,03 -/32

Kalp 75 17 Yok 1,5 6,54) 2,08) 1,0 -

Krem7) 35 1,5 6,55) -

Toz/Gran l 781) 11 13 0,3 0,2 2,48) 2,8 2)

Toz/Gr anl 40 0,2 -

eit B 30 0,3 0,5 2,08)

3)

Sv 101) 3 0,58) 210 0,04 -/32

Reine asitleri ya asitlerine gre , % en ok 105 C da uucu maddeler, % Serbest alkali, % en ok en ok

Sabunlamam ve sabunlaamayan mad, % Sabunlamam yal maddeler, % Serbest ya asitleri, % en ok Alkolde znmeyen maddeler, % en ok Suda znmeyen maddeler, Asit says, en az % en ok % en ok en ok

185 -

Klorrler. (NaCl),

Sodyum karbonat (susuz), % enok Aktif oksijen, % en az

Toplam alkali miktar (K2O olarak), % Titr noktas (C), en az / en ok

1- Reine asitleri dahil 2- NaOH olarak

3- KOH olarak 4- Stearik asit olarak

5- Oleik asit olarak 6- Oksijenli toz sabun ad altnda piyasaya arzedilenlerde

7- Fra ile uygulanan 8- NaCl (klorrler) hari

KULLANILAN KAYNAKLAR Sabun sanayi Organik Kimya Organik Kimya : : : mer DEMR Celal TZN Tahsin UYAR