AHMED AVN KONUKUN MESNEV- ERF ERHNN LK 18 BEYTNDEK ERH USL Bekir INAR ZET Bu almada son dnem

mesnev rihlerinden olan Ahmed Avni Konukun Mesnev-i erf erhinin ilk 18 beytindeki erh usl incelenmitir. Eserin yazl sebebi, rihin mracaat ettii kaynaklar, etkilendii grler belirtildikten sonra, erh usl incelenmitir. Daha sonra erhin blmleri rneklerle gsterilmitir. erhteki atflar, kyaslamalar, yaplan tenkitler ve erhin dikkat eken baz zellikleri incelenmitir. Ayrca baz erhlerle mukayese yaplmtr. Anahtar Kelimeler: Klsik Trk Edebiyat, erh, Mevln, Mesnev, Ahmet Avni Konuk. THE METHOD OF ANALYSIS IN THE FIRST 18 COUPLETS OF AHMED AVNI KONUKS MESNEV-I SERF SERHI ABSTRACT In the study, the analysis method of Ahmed Avni Konuk, who is among the latest masnavi analysts, in the first 18 couplets of his Mesnev-i erf erhi is analyzed. The method of analysis is examined after mentioning the reason why the book was written, the sources that the analyst mentioned and the ideas by which the analyst was influenced. The references, comparisons, criticisms and some remarkable features of the analysis are analyzed. In addition, comparison with some other analysis are made.
Bu alma, Prof. Dr. Atabey Kl bakanlnda, Erciyes niversitesi Klsik Trk Edebiyat Topluluu tarafndan, III. Klsik Trk Edebiyat erh Sempozyumu (Prof. Dr. Cem Dilin Adna) 13 ubat 2009 Kayseride dzenlenen sempozyumda ayn adla sunduumuz tebliimizin geniletilmi eklidir. Yrd. Do. Dr. Nide niversitesi Eitim Fakltesi NDE. E-mail: bcinar67@gmail.com

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

40

Bekir INAR

Key Words: Classical Turkish Literature, analiysis, Mevlana, Masnavi, Ahmed Avni Konuk. Mevlnann Mesnevsi Trk edebiyat, sanat ve kltr hayat zerinde en ok tesiri olan, daha dorusu Trk irfann ekillendiren bir eserdir. Bu sebepledir ki, Mevln sfatyla zikredilen yzlerce kii arasndan kopup gelen bu sfat, srf Mevlnya zg bir hle gelmi, yzlerce mesnev iinden gelen mesnev ad da sadece onun eserine alem olmutur (Avar,2007:59). Bu istisnai durumun sebeplerinin en banda, Mesnevnin magz- Kuran (Kurann z) olarak kabul grmesidir. Bu zelliiyle Mesnev, bir iirden ziyade bir tefsir gibi asrlarca sevilerek okunmu, ondaki hikmet ve srlar daha iyi anlamak iin eitli yzyllarda otuzdan fazla erhi yaplmtr. Ancak Mesnevnin tamam gnmze kadar yedi defa erh edilmitir: em Dede (. 1596dan sonra), Ankarav smail Rush Dede (. 1631), if Mehmed Dede (. 1671), eyh Murad- Buhr (. 1848), Ahmed Avni Konuk (. 1938), Thirl-Mevlev (. 1951), Abdlbki Glpnarl (. 1982). Bunlardan Ankarav, Konuk, Thirl-Mevlev ve Glpnarl Mesnevyi ayrntl bir ekilde, dierleri ise (em, if, Murad- Buhr) ok ksa saylabilecek bir tarzda erh etmilerdir (Gle 2007:1). Konuk, Thirl-Mevlev ve Glpnarl erhleri, yakn dnem, yani son yzylda yaplan erhlerdir. Bu erhler iinde, A. Avni Konukun Mesnev erhini sememizin sebebi udur: A. Avni Bey, erhinin hazrlannda Trke ve Farsa erhlerden istifade etmi, daha nceki rihlerin grmedii, Hindistanda baslan Mesnev erhlerini de incelemitir. Hem Mesnevnin 6 ciltinin tamamn erh etmi olmas, hem de birok erhten faydalanmas eserin kymetini artrmaktadr (s.13).1 Ayrca Konukun, bn Arabnin Fussul-Hikem ve Tedbirt- lhiyye eserlerini erh etmi olmas ve Mevlnnn Fhi M Fh Tercmesini yapmas, hem rihin bu sahadaki kudretini gstermekte, hem de bu erhin deerini artrmaktadr. Bu erhin ilk 18 beytini sememizin sebebi ise, ilk 18 beytin magz- Mesnev ve ftihatl-kitb

1 Kaynak belirtilmeden verilen sayfa numaralar, Ahmed Avni Konuk, Mevln Celleddn Rm Mesnev-i erf erhi 1 Tercme ve erh, hzl. Seluk Eraydn-Mustafa Tahral, Kitabevi Yay., stanbul 2006 adl eserin sayfa numaralarn gstermektedir. Bu sayfadan itibaren incelememize konu olan bu eserden alnan bilgiler, dipnotlar da dahil olmak zere, klfete kamamak iin sadece sayfa numaralar belirtilerek verilecektir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

41

(Mesnevnin z) kabul edilmesi ve Mevln tarafndan kaleme alnmasndandr. A. Avni Konuk, 1285/1868de stanbulda domu, btid mektebini bitirdikten sonra Galata Rtiyesine girmi, daha sonra Drafakay bitirerek Mevlev tarkatine intisap etmi, mridi Mesnevhan Selnikl Mehmed Esad Dededen Mesnev okuyup iczet almtr (s.11). Bu sralarda Mekteb-i Hukk- hneye girmi, Arapa, Farsa ve Franszca renmi, muskimizin byk statlarndan Zek Dededen musik dersleri alm, birok eser mek etmitir (s.11-12). Konukun, Mesnev erhini hangi tarihlerde ve niin yapt, erhte hangi nshay kulland, hangi erhlere mracaat ettii ve hangi kaynaklardan faydaland, erhini hangi grler nda yapt ve hangi metodu kulland gibi birok sorunun cevab mukaddimesinde aklanmaktadr. imdi bu sorularn cevaplarn maddeler hlinde ksaca vermeye alalm: 1. Eserin Yazl Tarihi ve Yazlma Sebebi Konuk, mukaddimesinde belirttiine gre, Mesnevyi erh etmeye 1348 (1929)da balam ve 1356 (1937)de tarihinde bitirmitir (s.27). Onu bu erhi tevike zorlayan sebeplerin banda kendi ifadesiyle aktr. Zira mukaddimesinde, Mesnev-i erf gibi bahr- b-pyn iinde yzgelik etmek, benim gibi ilimde ve hlde ve amelde kolu ve kanad krk bir cizin ii deil idi. Fakat ak, bu aczimi gzmde rtt ve bu hususta beni cesur yapt. Zr akn hssalarndan biri de korka ve cizi cesur yapmaktr.(s.27) diyerek zetlemektedir. Mesnev erhinin birinci defterinin kapa iine yaptrlm bir yaprak zerinde Mesnev-i erif erhini ikmali dolaysyla, rihin imzasyla (s.16) yazlm 16 beyitlik bir kaside bulunmaktadr. Bu kasidenin baz beyitleri u ekildedir: fern ey shib-i erh-i kitb- Mesnev ems ve oldun serp b u tb- Mesnev .. Ak tarif eylemek mmkn deil amm u var Aka dmtr yanar dim shb- Mesnevi2 .. erh u tafsl eylemitir bahs- ak oklar Kimse sen tek yapmamtr inklb- Mesnev Sen fergat ehlinin serdr- mstesnssn Ak u evk u zevk ile ettin itb- Mesnev (s.17)

Shb- Mesnevi: Mesnevi dostlar (s.17).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

42

Bekir INAR

Bu beyitlerden de anlalaca zere, onu Mesnevyi erh etmeye sevk eden temel sebep, dayanlmaz hle gelen akn anlatma ihtiyacdr. 2.erhe Esas Alnan Nsha Ahmet Avni Konuk, erhte ittihaz ettiim metin, smail Rush Ankarav hazretlerinin nshasdr. (s.27) diyerek, Mesnev-i erif nshalar hakknda malumat vermekte ve Ankarav nshasnn huzr- Mevlnda yazlm olan nshalardan istinsah edildiini ve bu nshann doru bir nsha olduunu belirtmektedir. Ancak bu nsha ile Hint rihlerinden mddullah hazretlerinin matbu nshasndaki beyitler kyaslanm, baz kelime rnekleri verilmi, bu tarz kk farkllklarn manay deitirmediini ve kyl kle deer mahiyette olmadn belirtmitir (s.30). Konukun kulland metin hakknda ayrntl bilgi vermesi ilgintir. 3. Mracaat Kaynaklar Avni Beyin hangi erhlere mracaat ettiini ve hangi kaynaklardan faydalandn ise, Mrcaat ettiim erhler, Ankarav, Hind rihlerinden mddullah, Bahrul Ulm Abdl-Al, Vel Muhammed Ekberd, Mkeft- Rzav ve Abdurrahman Leknev hazartnn erhleridir (s.39). eklindeki ifadelerinden anlyoruz. Mracaat ettii lgtleri, Kmus, Burhn- Katn Fris asl ve Hind tab, Mntehabl-Lgt, emsl-Lgt, Gysl-Lgat, Behr- Acem, Heft-Kulzm, er- Hidyet ve Ahter-i Kebirdir ki, bunlarn nshalar elimde mevcuddur (s.39) diyerek sralamaktadr. erh ve izah konusunda faydaland muhtelif kaynaklarn balcalarndan Fussul Hikem3, Ftuht- Mekkiyye, et-Tedbrtul lhiyye f Islhi Memleketil nsniyye4, Blgatl-Gavvs, Cevhir-i Gayb, Fhi M Fh5, Menkb- Sipehslr, Avriful-Marif, Arisl-Beyn, Tefsri Nahcivn, Usl-i Aere, Tarift- Seyyid, Istlht- Sfiyye-i Kn, Istlht- Sfiyye-i Nimetullh, Marifet-nme, Manev erhi, Nefahtl-ns, Matlaul-Ulm Mecmaul-Fnn, Azz Nesef Resili6, Reeht, el-nsnul-Kmili saymaktadr.

Muhyiddin bnl Arabnin bu eseri, Ahmed Avni Konuk tarafndan tercme ve erh edilmitir (s.40). 4 Muhyiddin bnl Arabnin bu eseri, Ahmed Avni Konuk tarafndan tercme ve erh edilmitir (s.40). 5 Mevlnnn bu eseri Ahmed Avni Konuk tarafndan tercme edilmitir (s.40). 6 Ahmed Avni Konuk tarafndan tercme edilmitir (s.40).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

43

4. Etkilendii Grler ve Yapt Tenkitler rih, erhindeki tasavvufi aklamalar, daha nce bn Arabnin Fussul- Hikem ve Tedbirt- lhiyye eserlerini erh ettiinden, bn Arabnin grleri ve Mevlnnn Fhi M Fh Tercmesindeki mtallarndan faydalanmtr. Bu hususta bazlarnn tenkidine maruz kald, Feridun Nafiz Uzluka yazd mektuptan anlalmaktadr.7 rih, Mukaddimesinde Msterikler hakkndaki mtlat (s.49) balnda son zamanlarda garpta Mesnev-i erfe kar bir rabet hsl olduunu, bunlardan Mr. Reynold A. Nicholsonun ngilizce bastrd Mesnev-i erife yazd mukaddimeyi yan- dikkat olarak grmekle birlikte, onun kard hkmleri, yabanclk neticesi olarak yanl bulmakta ve bu yanllklarn gerekelerini aklamaktadr.8 rih, mukaddimesinde, Mesnev-i erfin iir olup olamadn iirin tanmn yaparak aklamaktadr. O, iiri kasd zerine mevzn ve mukaff olarak sylenen sz(s.31) olarak tanmlamaktadr. Kasddan r olarak sylenen mevzn ve mukaff szler iir haricinde kalr. Nazm ve iir nokta-i nazarndan Mesnev-i erfin hli byledir (s.31). rih, bu grlerini Mesnevden ve Dvn- Kebrden rneklerle aklamaktadr. Gerekten de insanlar, Mesnevyi edeb bir eserden ok zl bir tefsir niyetiyle okumulardr(Avar, 2007:59). Ancak rih, Hz. Mevlnnn dibcesinde: Manzum olan Mesnev-i erfi uzatmakta ictihd ettim. buyurduklar cihetle Mesnev-i erfin Elfz ve sreti iirdir. demektedir (s. 53). Bu blm Mesnevnin mahiyetinin eitli delillerle genie anlatld ve tantld bir blm hviyetindedir. Konuk, yedinci cilt Mesnev hakkndaki grlerini, 1035/1625 tarihinde zuhr eden yedinci cild-i Mesnev sahtedir ve asl yoktur (s.39) diyerek Mesnevden rneklerle ispatlamaktadr. Ayrca smail Ankaravnin yedinci cildi erh ettiini, ancak bu erhin Murd- Rbiin cebir ve srr ile vk olduunu ve Ankaravnin ifdtndan bu rivayetin doru olduunun anlaldn (s.41) belirtmektedir.

Yakup afak, Son Mesnev rihlerinden Ahmed Avni Konukun Mevlnnn Eserlerine, Fikirlerine Dair Mektubu, lm Aratrmalar, S.16, stanbul 2003 (s.14). 8 Reynold A. Nicholsonun iddialar: Celleddn kendi eserini tashih, tadil ve slh etmek iini bakalarna havale etmitir. Mesnevnin VI. cildi n-tamamdr. Mevlnnn nazm ve aruzu Sad ve Hfz gibi sir irlere kysen gevektir (s. 4950). eklinde hkmleri iermektedir. Bu konuda geni bilgi iin bk. (Gle, 2006: 227-240).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

44

Bekir INAR

rih, mukaddimesinde Vahdet-i vcd ve vcdlik (panteizm) hakknda izahatta bulunmu, iki kavram on bir maddede kyaslayarak aklam ve farklarn gstermitir. Vahdet-i vcd ilmi, Cenb- Haktan nzil olmu, vcdlerin ilmi ise varln birliini sezmekten ibarettir (s.50). Vahdet-i vcd mhidlerinin ilmi, fenfillh dedikleri hlin vukundan sonra kendilerine hsl olan bir ilm-i uhd, vcdlerin imi ise feylesoflarn birbirinden alp kendi akllarna gre tevs ettii ilm-i nazardir (s.51). Bu izahlar, eitli mukayeselerle birok adan geni bir ekilde aklanmaktadr. I. erh Usl rih mukaddimesinde, Essen fakrin tuttuu yol, her beytin kelime kelime tercmelerini mmkn olduu kadar ak bir lisn ile yazmak olmutur. steyen dorudan doruya bu tercmeleri okuyarak Mesnev-i erfi kolaylkla hatm edebilir. demektedir (s.53). Beyitlerin aklamas konusunda ise, Beyitlerin birounun zhatn unutmadm; ancak zhatn uzatlmas ve lgtlerin gsterilmesi zarr oldu. Beyitlere numara koymay birka cihetten fideli grdm. Birisi her cilde birbirine taalluku olan bahisleri numaralar ile gstermek, okuyanlara bir kolaylktr. Dieri her cildin ka beyti hv olduu derhal grlr. Dier fidesi de ileride bir fihrist-i ebyt yapmak iin kolaylk olur (s.53). demektedir. rih, Mesnev-i erfi nazmen selis okuyabilmek iin ilm-i aruz kidelerine de vakf olmak gerektiini, ilm-i arza vkf olmayanlar, baz msterikler gibi nazm- Mesnevyi tenkde cret edeceklerini belirtmektedir. Konukun Mesnev erhinde klsik erh metodunu kulland sylenebilir. Farsa beyitleri numaralayp yazdktan sonra tercme diyerek beytin tercmesini, daha sonra izah diyerek beytin aklamasn yapmtr (s.13). Ancak incelemeye esas aldmz bu yaynda tekrardan kanmak iin tercme ve erh ibareleri belirtilmemitir. Konuk, gerekli grd yerlerde Farsa beyitteki baz kelime ve deyimlerin lgat anlamlarn vermi, sonra tasavvuf manasn aklamtr. Bu aklamalardaki grlerini daha nce erh ettii bn Arabnin Fussul-Hikem Tercme erhi ve Tedbirt- lhiyye Tercme erhinden ve Mevlndan tercme ettii Fhi M Fh Tercmesinden alntlar yaparak desteklemektedir (s.13). Ayrca dier rihler gibi ayet ve hadislerden de ska faydalanmtr. rih, nce Mesnev"nin Arapa dibcesini tercme etmi, sonra baz kelimelerin lgat anlamlarn vermi, gerekli grd kelimeleri geni bir ekilde aklamtr. Bu aklama mesnev Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

45

kelimesinden balamaktadr. Mesnev, irlerin stlhnda, iki msr bir kfiyede olan nazmlara derler. Ve Mesnev kelimesi sga itibriyle masdar- mmdir. Asl mesn olup, ikier ikier mansnadr. hirinde y nisbet iindir. kier ikiere mensb nazm demek olur. eklinde aklamalar yaplm, daha sonra dbcede geen usl, fkh, er, mikat, nr, irak, cinn, ebnssebl, makyl, ebrr, ahrr, sudr, sea, tatyb, elkb, ictihd, garib, nevdir, zhhd, drer, ubbd, seyyid, mutemed, zhire, kudve, mugs, ver, nh, vasy, haby, mifth, ar, fer, Ebul-fazil, Urmev, selef, rid, ems, Azv, fin, vfd, mcidd, ufd, rik, basir, rhn, semviyyn, nriyyn, sket, nuzzr, huzzr, mlk, atmr kelime ve ibarelerinin lgat anlamlar aklanm, gerekli izahlar yaplm, bazlarnn cmledeki anlamlar verilmi, yer yer Mesnevnin dier ciltlerinden rnekler sunulmu, gerekli grldke ayet ve hadislerle aklanmtr. II. erhin Blmleri Beyitlerin erhini 6 blmde incelemek mmkndr. Bunlar srayla u eklidedir: 1. Blm: Metin Bu blmde erh edilecek beytin Farsa asl yer almaktadr. 2. Blm: Beytin tercmesi Bu blmde (ilk 18 beyitte) beyitler tek tek tercme edilmitir. rih, tercme diyerek beytin tercmesini yapmtr (s.13). Ancak esas aldmz bu yaynda, tekrardan kanmak iin tercme ve erh ibareleri belirtilmemitir. Beyitlerin tercmesi mmkn olduu kadar ksa olup, yorumlu ve mana tercmesi yaplmam, bu hususlar kelimelerin anlamlar verilirken ve izah ksmnda yaplmtr. 3. Blm: Kelimelerin aklamas Bu blmde rih, beyitte gerekli grd kelimelerin nce lgt anlamlarn verdikten sonra, dilbilgisi kurallarna gre baz zelliklerini aklamtr. Baz beyitlerle ilgili rnekler u ekildedir: Sne hhem erha erha ezfirk 9 T bigyem erh-i derd-i itiyk
9

(I/3)

A. Avni Konukun Mesnev-i erf erhinde, beyitlerin Farsa ekilleri yazlm, Latin harflerle okunular verilmemitir. Bu almada beyitlerin okunular, incelememize kolaylk salamas amacyla, Thirl-Mevlev, Mevln Celleddn-i Rm Mesnev, (Tercme ve erh), Ahmed Said Matbaas, stanbul 1971, ss.4973ten alnmtr. ncelemeye alnan dier beyitlerde de ayn yol izlenmitir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

46

Bekir INAR

Tercme: Ayrlktan pre pre sne isterim, t ki itiyk derdinin srrn syleyeyim (s.74). Yukardaki beyitte erha ve erh kelimeleri, erha, et dilimi ve bak yaras, erh, gizli olan bir eyi ap koymak demektir. eklinde aklayp yanidiyerek kelimelerin metindeki anlamlar aklanmtr. Ney harf-i herki ezyr brd Perdehye perdehy- m dird (I/11) Tercme: Ney, bir yrinden munkat olan her bir kimsenin mushibidir. Onun perdeleri bizim perdelerimizi yrtt (s.83). rih, yukarda beyitte geen Harf, mahrem ve mushib yrdeki y tenkr iindir. Herhangi bir yr demek olur. Bundan murd..dr diyerek lgat anlamn verdii kelimelerin, parada iaret olunan anlamlarn ve tasavvuf anlamlarn aklamtr. Der gam- m rzh bgh d Rzh b szh hemrh d (I/15) Tercme: Gnler gammzn iinde akam oldu; gnler yanmalar ile akam oldu (s.85). rih beyitte geen bgh kelimesini, Mteaddid mans vardr; burada akam mans mnsibdir. diyerek kelimenin beyte en uygun anlamn vermektedir. 4. Blm: Beytin erhi A. Avni Konuk, tercme ve kelime aklamalarndan sonra beytin izahn yapmaktadr. Beyit aklama ihtiyac duyulmayan kelimelerden kurulmusa, dorudan izah edilmektedir. Konuk, baz kelimeler iin, nshalar aras deerlendirmeler yaparak doru kabul ettii ekliyle izah yapmtr. Mesel birinci beytin erhinde, 1. beyit: Binev in ney n ikyet m kned Ez cdyh hikyet m kned Bu neyi dinle, nasl ikyet ediyor? Ayrlklardan hikyet ediyor. beytini, tercme ettikten sonra, Ellerdeki nshalarda binev ez ney ve hikyet ikyet den evvel yazl ise de, eski nshalarda binev n ney sretindedir; ve ikyet, hikyet den evveldir. diyerek izahatlarn buna gre yapmaktadr. rih bu beytin Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

47

aklamasnda, Hz. Prin ney ile kendi vcd- eriflerine iret buyurduklarn, kmil insann vcdunun neye benzediini, neyin yedi deliinin insann yedi aza-y zhiresine iaret ettiini, insan- kmilin ney gibi bo olan vcdundan grnen fiillerin Hakkn tasarrufuyla olacan belirtmektedir. Dinle hitb ile balamasn rih, kemlt- insniyeden olan ilim ve irfnn insana kulak yolundan hsl olacana balayarak, bu fikrini ayetlerle desteklemektedir. rihe gre, insan- kmiller, Hz. Peygamberin vrisleri olduundan onlarn ikyetleri, ikyet deil hikyettir. 2. beyit: Kez neyistan t mer bbrdeend Ez nefrem merd zen nldeend Ney der ki, beni kamlktan kestikleri zamandan beri, nlemden erkekler ve kadnlar inlemilerdi. rihe gre ikinci beyitteki, neyistan ve kamlktan murd, cismniyet lemidir. Birinci beyitte Hz. Mevln, cism-i eriflerini neye ve ii bo kama tebh etmitir. nk bu kesfet leminde peyd olan ecsm- beerden her birisi, Hakkn mezhir-i esm ve sfat olup, dim onlardan bu sft ve esm-i ilhiyye ahkm zhir olmaktadr (s.73). nsan- kmil kamlk derecesinde olan vcud leminde, kendi cisminin yok olduunu kavrar. Bu yzden insan- kmil, gzel nameler karan neye benzer. rih, bu beytin erhinde erkek ve kadn da; Erkekden murd, hazz- nefsnsine malup olmayan kmil ve rif ahslar, kadndan murd dahi, nefsn hazlaryla ve enniyeti ile megl nks ve chil ahslardr (s.73). eklinde aklamtr. Ancak rih, bu manalarn srete gre olduunu, kmil ve rif kadnlarn, srette kadn iseler de, manada erkek hviyetinde olduklarn; srette erkek olan nks ve chillerin ise, manada kadn hviyetinde olduklarn belirtmektedir. Bu aklamalardan sonra rih, beytin niha manasnn, Evvelki vuslat hlimi ve sonraki ayrlm yana yakla kmillerin ve nkslarn nnde alarm. Benim bu inlemelerimden onlar da alarlar. eklinde olacan belirtmektedir. 3. beyit: Sne hhem erha erha ez firk T bigyem erh-i derd-i itiyk Ayrlktan pre pre sne isterim. T ki itiyk derdinin erhini syleyeyim.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

48

Bekir INAR

Konuk, beytin erhine erha kelimesinin lgt anlamn vererek balamaktadr. Daha sonra beytin aklamasna geerek, cismniyyet leminde beer arasnda ayrlk yznden snesinin ve kalbinin para para olduunu, srlarn amak iin ise, lem-i kudse k bir kimse istediini belirtmektedir. Bu beyitte Mesnevnin IV. cildinin 1318. ve 1319. beyitlerine ve Fhi M Fhin 26. faslna atflar yaparak aklamalarn desteklemektedir. 4. beyit: Herkes k dr mand ez asl- h Bz cyed rzgr- vasl- h Her bir kimse ki o kendi aslndan uzak kald.Tekrar kendi vaslnn zamann ister. Bu beyitte rih, dnya leminin sretlerini ve Hakkn vcd- hakksini, denizin dalgalanmasndan doan kpklere benzetmektedir. Bu kpkler yine o vcd- hakk denizinde kaybolurlar. Hakk ze ulamak zlemi insan- kmilde zhir, insan- nksta btndr. Aklamalarn Fhi M Fhten rneklerle srdren rih, mkun dil-rm olduunu, gnln ancak onunla huzur ve rahat edebileceini, mktan bakas ile huzur ve rahat edemeyeceini vurgulamaktadr. 5. beyit: Men beher cemiyyet nln dem Cft-i bedhln u hohln dem Ben her bir cemiyette nle edici oldum. Kt hlliler ile iyi hllilerin ei oldum. Konuk, beyitteki kt hllerden kastedilenin Haktan ve hllerinin sonundan gfil olan nefsn ve cismn kimseler; iyi hllerden kastedilenin ise Haktan haberli ve hllerinin sonunu idrak eden kimseler olduunu belirtmektedir. rih, insan- kmilin, Hakkn sfatlarn cmi olduundan herkesle onlarn istidatlar nispetinde sohbet ederek, onlar hakm olana yakacak biimde terbiye ettii grndedir. nsan- kmilin bu sohbeti gibi neyin de, saz olmak itibariyle, hem fsklarn, hem de Hak klarnn meclisinde name-sz olarak, her iki tarafn duygularn iddetlendirdiini belirtmektedir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

49

6.beyit: Herkes ez zann- hod d yr- men Vez dern- men necst esrr- men Her bir kimse, kendi zann cihetinden benim yrim oldu. Benim btnmdan esrrm istemedi. rihe gre, insan- kmilin esrrn mhede etmek ruh gzyle mmkndr. Ruh gznn almas ise insan kmilin terbiyesi altnda, nefsi yenmeye alma ve onu krma ile mmkndr. Ancak herkesin buna tahamml olmadndan, szden ve amelden kemli renmek isterler. Bu yzden o kiiler, insan- kmilin bu szlerine bakp kendi sfatndan birisi zannederler. Oysa ki Mevln, kendi cism-i eriflerini neye benzetmitir. Mevln ile sohbet eden bir kimsenin, nefsinin hazlarndan geip, ruh gznn alarak, onun i srlarn grmek istemediini belirtmektedir. 7. beyit: Srr- men ez nle-i men dr nst Lk em gr an nr nst Benim srrm nlemden uzak deildir; fakat gzn ve kulan o nru yoktur. rih bu beyitte, sr ile Hz. Mevlnnn, nle ile ilh srlara dair szlerin, gz ve kulak ile de, cismin his gz ve kulann kastedildiini belirtmektedir. rihe gre, insan- kmilin rhu Hakkn halifesidir; rh- insn ile Hak arasnda tarife smayan bir kaynama vardr. nsan- kmil, Haktan ald srlar zhir lisanla halka syler. Halk bu szlere bakp, bu szlerin insan- kmilin sretinden meydana geldiini zanneder, eklindeki yorumunu Mesnev ve Fhi M Fhten rneklerle desteklemektedir. 8. beyit: Ten zi cn u can zi ten mestr nst Lk kes r dd-i can destr nst Ten candan, can da tenden rtlm deildir; fakat bir kimseye, can grmee izin yoktur. rih, bu beytin izahnda ncelikle rh hakknda zhir ve btn ulemasnn grlerini inceleyerek, Mesnev-i erften ve Hz. eyh-i Ekberin sr- aliyyelerinden ve Aziz Nesef hazretlerinin rislelerinden anlalan manaya gre rhu yle aklamaktadr: Hakkn Hayat sfat, yine Hakkn vcd- hakksinin her Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

50

Bekir INAR

mertebeye tenezzlnde, her bir eyin istidadna gre zuhrundan ibarettir. Ona gre insan, mkemmel hle gelinceye kadar birok mertebelerden gemitir. Biyoloji (ilm-i hayat) limlerinin incelemeleri, bu mertebelerden rh- hayvn dairesinde kalmtr. zet olarak Konuk, cismin cana, cann da cisme tarife smayan bir kavuma ve yaknl olduunu, ancak rhun ztn ve cevherini his gzyle grmek iin hi kimseye izin verilmediini belirtmektedir. 9. beyit: teest n bang- ny u nst bd Herki nte nedred nst bd Bu nyn sesi atetir ve hev deildir. Her kimde bu te yok ise, yok olsun. Konuk, bu beyitte ateten kastedilenin ak atei olduunu belirttikten sonra, kendi aslndan uzak den her kimsenin evvelki vuslat zamann istediini; nk aslnn k olduunu belirtmektedir. Bu ak, insan- kmilde ok iddetle zhir olduundan, onun szlerinin de bu iddetli akn atei olduu yorumunu yapmaktadr. rihe gre, bu aktan yoksun olarak kendi benliine kaplanlara bu akn tesiri olmaz. Bu kimselerin ncelikle kendi mevhum olan varlnn yok olmas, akl ve nazar bilgilerinden kurtulmas gerektiini belirtmektedir. 10. beyit: te-i kest kender ney ftd Ci-i kest kender mey ftd Akn ateidir ki neye dd. Akn kaynaydr ki, meye dd. rih, bu beyti atein tefsiri olarak deerlendirmekte ve bir nceki beyitte geen atele ilikilendirerek, neyin sesi atetir, ateten maksat ak ateidir, ak atei ise kint kaplamtr demektedir. Ona gre mahlktn en mkemmeli olan insan- kmilin kalbine den ak atei olduu gibi, cansz olan meyin kaynamasnn sebebi de ak ateindendir. Kinatn yaratl gayesinin belirtildii Ben gizli bir hazine idim. Bu sfat ve esm srnn zuhruyla bilinmeye muhabbet ettim. Mahlkt bilinmek iin yarattm. kuds hadse atfta bulunan Konuk, muhabbetin ve akn btn eyya sr olduunu vurgulamaktadr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

51

11. beyit: Ney harf-i her ki ez yr brd Perdehye perdehy- m dird Ney, bir yrinden munkat olan her bir kimsenin mushibidir. Onun perdeleri bizim perdelerimizi yrtt. rih bu beyitte, harf, yr ve perde kelimelerini aklar. Harfi mahrem ve mushib; yaryi slikin kesret leminde yr edindii eyler; perdeleri ise grnrde neydeki (yegh, arn, rk, rast, dgh, segh ve rgh) yedi perde, insan- kmilin suretinde ise, nefis cihetinden (nefs-i emre, nefs-i levvme, nefs-i mlhime, nefs-i mtmainne, nefs-rziye, nefs-i merzyye ve nefs-i sfiye) yedi mertebe; ruhniyet bakmndan (kalp, rh, sr, haf, ahf, nefis ve cem-i cesed) yedi letif olarak karlar. nsan- kmil, slikin terakkisi iin onun nefs-i emmre derecesine tenezzl ederek bu perdeleri birer birer yrtar ve sliki nefsin ve rhun tehlikeli geitlerinden geirir. Yorumcu, insan- kmili ney mesabesinde grerek, kesretten souyup Hakka ynelen slikin mahremi ve mushibi olduunu, slikin rt mahiyetindeki nefs ve ruhiyyesini yrttn belirtir. 12. beyit: Hem ney zehr v tiryk ki dd Hem ney demsz u mtk ki dd Ney gibi bir zehir ve bir tiryk kim grd? Ney gibi bir dost ve mtk kim grd? Konuk, bu beyitte tirykn panzehir, dem-szn ise dost ve muhip manasnda olduunu belirtir. Ona gre insan- kmil, ezel bedbaht (ekya) olanlar iin zehirdir, nk onu doru yola davet ettike onun bedbahtl artar. Ezel saadet sahibi olup nefsin pisliklerine bulam ve zehirlenmi olanlar iin ise panzehirdir. nk slikleri Hakka ve hakikate ulatrmak iin onlarn dostudur. 13. beyit: Ney hads-i rh- pr hn mkned Kssahy- k- mecnn mkned Ney, kan dolu olan yolu sylyor; Mecnunun aknn kssalarn sylyor. Neyin, yani insan- kmilin, helk olunacak ve glklerle dolu olan nefs-i emmarenin mezbahas olan Hak yolundan haber Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

52

Bekir INAR

verdiini belirten rih, ilh aka mbtela olan Mecnun hikyelerini ve ahvalini akladn belirtmektedir. Allah zikret ki mecnun desinler hadsine iaret buyrulduunu ifade eden yorumcu, gaflet iinde olanlarn Allahtan bahsedenlere deli dedikleri hkmne varr. 14. beyit: Mahrem-i in h cz bh nst Mer zebanr mter cz g nst Bu akln mahremi b-hun gayri deildir; zr kulaktan baka dile mter yoktur. Konuk, bu beyitte, insan- kmilin aklnn mahremi, onun nnde kendi akln, diryetini ve fetnetini terk eden slik olduunu belirterek, o akldan ancak byle bir slikin istifade edebileceini, kendi akln beenen slikin bu akldan ve onun ilm-i lednnsinden istifade edemeyeceini belirtir. rihe gre, insan- kmil sylerken batan ayaa kadar dinleyen ve bu ekilde kulak olan slik, insan- kmilin dilinin mterisi olarak kendinden gemi saylr. 15. beyit: Der gam- m rzh bgh d Rzh b szh hemrh d Gnler gammzn iinde akam oldu; gnler yanmalar ile yolda oldu. Bgh kelimesinin birok anlamnn olduunu belirten Konuk, bu beyitte akam anlamnn uygun olacan, sz kelimesinin ise harretle yanma demek olduunu belirtmektedir. rih, bu beyti, cismaniyet leminde gnlerimiz, ehl-i hakkatten ayrlk gammzn iinde geerek akam oldu ve Hakkn ak atei iinde yanmalar ile yolda oldu eklinde yorumlamaktadr. Der gam- m (bizim gammzn iinde) tabiriyle hem nkslar, hem de kmiller kastedilmitir. 16. beyit: Rzh ger reft g rev bk nst T bimn ey an ki n t pk nst Eer gnler gitti ise, de ki: Git korku yoktur; sen kal ey o kimse ki, senin gibi pk yoktur. Konuk, bu beytin insan- kmil lisanndan yapldn sen kal hitbnn mak- hakk olan Hakka olduunu belirtmektedir. Yani kevn leminin gnleri byle ayrlk gam ve lh ak atei ile Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

53

geip gitmitir. Zira slikin varl ve geen gnleri, hayal ve izfdir. Slikin nazarnda kalc olan, eyada sfat ve esmsyla ortaya kan Hakkn vcd- hakkisidir. Dolaysyla lem-i kevn ve cismaniyet hayaldir. rihe gre, rif kii geen gnlere zlmemeli ve bundan korkmamaldr. nk olan olmutur. Gemie zlmenin faydas yoktur. Mrid-i kmil ve onun nazar var olduu srece, matlub gerekleecektir. 17. beyit: Her ki cz mh zi be sr d Her ki brzst rze dr d Her kim ki baln gayridir, o sudan tok oldu ve o kimse ki rzkszdr, onun gn ge oldu. rih, bu beyitte snfn hline iaret etmitir: Balk, baln gayri, rzksz olanlar. Balk ile kastedilen ruhlar mn deryasnda yzen ztlar olup ak ehilleridir. Baln gayrinden kastedilen grnrde bal olan ahyr (iyi ve faziletli) ve ebrr (hayr sahipleri, dindarlar) tifesidir. rihe gre, ahyr taifesi, grnrde ibadet ile megul olurken, ebrr taifesi ise keif ve kerametlere kanaat edip manaya ynelmez. rifler, Hakkn tecelliytna doyamazken, cismn ve nefsn kimseler gnlerini sknt ve gamlar iinde geirerek gnleri uzamtr. 18. beyit: Der neybed hl-i puhte h hm Pes shan kth byed vesselm Pimiin hlini, i olan hi anlamaz. Binenaleyh sz ksa gerektir vesselm. rih bu beyitte geen der-yfteni anlamak, puhteyi pimi ve olmu, ham kelimesini ise i ve olmam eklinde aklamaktadr. Puhte kelimesi ile insan- kmilin, ham kelimesi ile de insan- nksn kastedildiini belirtmektedir. Aziz Nesef hazretlerinin Bl ve Hrriyet risalesine dayanarak; her eyin nihayeti, blu olduunu ve her eyin gayesinin hrriyet olduunu belirtmektedir. Konuk, kendi aslna vsl olan her ey nihayete eriir diyerek her eyin Hakktan gelip yine Hakka rc edecei grndedir. rihe gre insan- kmil, kendi mebdei olan Hakka vsl olmakla kint aacnn pimi ve olmu meyvesi, ondan gayri insanlar ise ham meyve gibidir. Ham meyvenin olmu meyvenin hline yabanc oluu gibi, insan- kmilin hlini sz ile insan- nksa anlatma imkn olmadndan sz ksa kesmek icab eder. Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

54

Bekir INAR

5. Blm: Verilen rnekler, hikyeler, olaylar erhte verilen rnekler -dier erhlerde olduu gibigenellikle ayet ve hadislerden seilmitir. rih, ayet ve hadislerin yannda, Fhi M Fhten (fasl numaras belirtilerek), Mesnevden (genellikle cilt ve beyit numaralar belirtilerek), bn Arabnin Fussul-Hikeminden de rnekler vermitir. Zaman zaman baz hikyelere de yer vermitir. Mesel on beinci beyit, Der gam- m rzh bgh d Rzh b szh hemrh d (I/15) Gnler gammzn iinde akam oldu; gnler yanmalar ile yolda oldu. eklinde tercme edilip gerekli izahlar yapldktan sonra, Sadreddn-i Konev hazretlerinin Mevlny son hastalnda ziyaretine geldiini ve onun Allh sana acele if versin duasna cevaben Mevlnnn Bundan sonra -Allah if versin- duas sizin olsun, k ile muk arasnda bir kl gmlekten ziyde, bir ey kalmamtr; nrun nra ulamasn istemez misiniz? (s. 85). eklinde bir hikye ile bitirilmektedir. Baz hikye ve olaylar Fhi M Fhte getii ekliyle verilmektedir. 6.Blm: Tavsiye, nasihat, soru-cevap rihin baz beyitlerdeki tavsiye, tenbih ve nasihatlerini ayetler, hadisler, Mesnev ve Fhi M Fhten rneklerle vermi olmas ilgin bir zellik arz etmektedir. Bu husus, rihin Arapaya vukfiyetini gsterdii kadar, izahlarnn ve dayanaklarnn salamln da gstermektedir. Drdnc beytin aklamasnda rih, Mademki Hakkn efli ve Onun tecell-i efli ve sr trl trldr ve birbirine benzemez; binenaleyh Onun tecell-i ztsi de byle olur. Tecell-i eflini buna kys eyle ilh (76) eklinde tavsiyede bulunmaktadr. rih, zaman zaman soru-cevap tekniinden de faydalanmtr. Onuncu beytin erhinde birtakm sualler sormaktadr. Bu beyit, te-i kkest kender ney ftd Ci-i kest kender mey ftd dd. eklinde tercme edildikten sonra neyin sesinin ate olduu, ateten muradn ak atei olduu vurgulanm, muhabbet ve akn btn eyaya sri olduu belirtilmitir. Bu arada Konuk, tabiat limlerine Turkish Studies (I/10) Akn ateidir ki neye dd. Akn kaynaydr ki, meye

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

55

maddenin oluumu konusunda baz sualler sorarak, bu suallerinin cevaplarnn onlar tarafndan da mehul olduunu aklamaktadr. Onlar tarafndan itirazen sorulacak sorulara ise, ya o senin tahayyl ettiin esrin fevkndeki vcd- hakk-i latf, o fezya nereden geldi? diye soracak olurlarsa biz de deriz ki: Biz vcd- hakkden bahsediyoruz. O vcd nereden geldi diye sormak, o vcdun varlnn yokluunu tahayyl etmek olur ve artk ona vcd denemez, adem denir (s.83). rih, byle suali akl- selmin soramayacan, ancak bu sualin vehmin suali olacan belirtmektedir. Bu blm her beyitte yoktur. III. erh ablonu Bu blmde, incelediimiz erhin blmlerini, 7. beytin erhinden aynen aldmz bir rnekle aklarsak, aadaki gibi bir erh ablonu kmaktadr: 7. beyit: 1 Blm X s U e s d X d u rA p

2 .Blm 3. Blm 4. Blm Benim srrm nlemden uzak deildir; fakat gzn ve kulan o nru yoktur. Srdan murd, rh-i latf-i Hz. Mevln olmak mnsibdir. Nleden murd, esrr- ilhiyyeye ve hakyk rabbniyyeye dir olan szlerdir. Gzden ve kulakdan murd, cismin his gz ve kuladr. Yani Benim halfe-i lh olan srrm ve rhum, benim szlerimden uzak deildir; o szler rhumun sesleridir ve rhum, o szlerde mestrdur; fakat cismin his gznde, benim btnm grecek ve rhumun seslerini iitecek derecede nr ve kuvvet yoktur.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

56

Bekir INAR

Hz. Pr bu manya iretle yle buyururlar:

s vU -d0 bu UI U d vA f s vU2 U dF b d f N b d UN u~

UN fH s

s dU UNd0

Bu nefesden cihna birok ate parlar; benim fn olan szlerimden ne ok bak kaynar. Benim zhir olan szlerim cismin his kulaklarna eriir; fakat cna mensb olan naralarm, hi kimseye erimez. Malm olsun ki, insan- kmilin rhu Hakkn halfesidir; zr rh- insn ile Hak arasnda tarife smayan bir ittisal vardr. Mesnev:

U U2 U UM X vUB

U v nJ v

Nsn Rabbinin nsn canna, keyfiyetsiz ve kyassz bir ittisali vardr. Fhi M Fhin 10. faslnda yle buyrulur: Peygamberimiz Efendimiz mest olduklar vakit, b-hod bir hlde sz sylerler idi. vUF * U Yani Allah Tel buyurdu derler ve nihyet sret onun dili syler idi. Velkin arada kendileri olmayp hakkatta syleyen Hak idi, ilh te Mesnev-i erf ile Hz. Prin kelmlar da bu kabildendir (s.78). 5. Blm 6. Blm

Bu beyitte yoktur.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

57

IV. Atflar, Kyaslamalar ve Yaplan Tenkitler rih, erhini daha nce erh ettii bn Arabnin FussulHikem Tercme erhi ve Tedbirt- lhiyye Tercme erhinden ve Mevlndan tercme ettii Fhi M Fh Tercmesinden alntlar yaparak desteklemektedir (s.13). Ayrca Konuk, dier rihler gibi ayet ve hadislerden de ska faydalanm, zellikle ayetlerin numaralarn belirtmitir. Fhi M Fhten yapt alntlarda ise, fasl numaralarn belirtmitir. Mesnevnin dier beyitlerinden alnan ksmlarnda genellikle beyit numaralar belirtilmitir. Ancak mukaddimesinde sralad kaynaklardan erhler ve lgatlerin sayfa numaralar verilmemitir. Bu husus grdm erhlerde (s.74) eklinde veya eser ad verilip yine sayfa numaras belirtilmeden Hz. eyh-i Ekber (bn Arab), Fussul-Hikemde Fass- Nhdes.81) eklinde atflarla belirtmektedir. Bu hususta bazlarnn tenkidine maruz kaldn yukarda belirtmitik. rih, kyaslamalarn genellikle kendi savunduu grleri desteklemek amacyla yapmaktadr. Mesel Ankarav hazretleri yok olsun sz beddu deildir buyurur (s.81). eklinde kendi grlerini desteklemektedir. Bu erhe yneltilen iki temel tenkit vardr: Birincisi erhte kullanlan mesnev metninin, Konyada bulunan en eski nshadan10 yer yer farkllk gstermesi; ikincisi Konukun, Ankarav ve dier rihler gibi, 17. asrdan itibaren mesnev rihlerince benimsenmi olan bn Arabnin grleri dorultusunda yani yanl yolda erh yapt eklindeki tenkittir. (s.19).11 Bu tenkitlerin birincisine verilecek cevap udur: Konuk, Ankarav nshasn esas aldn beyan etmektedir. Bu nsha da ok beenilerek okunan bir nshadr. Aslnda bir rihin grevi, tenkitli metin hazrlamak olmadndan bu tenkit ok da yerinde deildir. kinci tenkite verilecek cevap ise, bn Arabnin grlerinden istifade etmek bir kusur olmamaldr. Zaten

Bu nsha 677 hicr tarihli olup Kltr bakanl tarafndan 1993te tpkbasm olarak yaymlanmtr (s.19). 11 Abdlbki Glpnarl da bu erhin yaynlanmasna kar karak u itirazlar yapmtr: Dier rihler gibi iyi bir erh meydana getirmekle beraber, o da ana kaynaklar okumam, bazen Mevlnnn szlerini, fenn bululara tadbke uramtr (afak,2003:95). Ayrca Glpnarl, Mevln Mzesi Yazmalar Katalouunda Konukun erhi iin unlar belirtmektedir: erhte ayetler ind tevillere tbi tutulmu, zaif ve mevz hadisler alnm, ayetlerin sreleri ve ayet numaralar konmam, anlan menkbelerin kaynaklar gsterilmemitir. Birok erhten faydalandn syledii hlde basmlarn, ald yerlerde sayfa numaralarn vermemi, hatta adlarn dahi bildirmemitir. Her hususta bn Arab ile istihad etmektedir. ndeks ve bibliyografya yoktur (afak, 2003:95).

10

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009

58

Bekir INAR

rihin gr, byk sfler arasnda hakikatte ve mnada gr farkll olmad ynndedir. V. erhin dikkat ekici baz zellikleri Konuk, bir beytin aklamasnda konudan uzaklamamak ve sz gereksiz olarak fazla uzatmamak iin, leride ebytn erhinde ok tafsilat gelecektir (s.79)., Hakknda izaha gerek grlmedi (s.85)., Bu beyt-i erf drdnc beyitte izah olundu (s. 86)., Bu beyt-i erf, yukarda geen atein tefsiridir (s.81). gibi ibarelere yer vermitir. Baz beyitler hakknda gerekli izahatlar yapldktan sonra, beytin hlsa-i mnas yle olur (s. 74) eklinde, aklanan fikirler zetleme yoluna gidilmitir. VI. Baz Mesnev erhleriyle Mukayese: ThirlMevlevnin erh-i Mesnevsi Konuk, Ankaravden sonra Mesnevyi ayrntl bir ekilde erh eden ikinci rihtir. Ancak erhin ilerleyen blmlerinde tekrara dme kaygsyla baz beyitlerin sadece tercmeleri verilmitir. Konukun erhine esas olan nsha, Ankarav nshas olup, hikyeleri yorumlamas bakmndan, Ankaravnin grlerinden etkilendii sylenebilir. Konukun eseri ayn zamanda Ankarav erhinin de aklamasdr. Her ikisi de Mesnevyi bn Arabnin grleriyle aklamlardr. Konuk, ayrca Bursevnin Rhl Mesnevsinden de etkilenmitir (Gle, 2007:93). Thirl-Mevlevnin erh-i Mesnevsi, hem metot, hem de muhteva bakmndan Mevlevlik geleneine baldr (Gle, 2007:93). Ankarav ve Konuka erhini bn Arabnin grleri dorultusunda yapmtr eklindeki eletiriler, bu esere yaplmamtr. Ancak Ahmet Ate, bu erhi tercme bakmndan mkemmel bulmakla birlikte metni anlama ve izah bakmndan yenilik getirmedii ve eski erhlerin tekrar olduu iin tenkit etmektedir (Gle, 2007:86). Thirl-Mevlev, erh-i Mesnevsine Konuk gibi Mesnevnin mukaddimesinin erhiyle balar ve beyitleri cmle cmle erh eder. Cmleleri erh ederken dier rihlerde olduu gibi ayetlerden oka faydalanmtr. Mesnevnin yazl sebebini ve niin okunmas gerektiini de aklamaktadr. erh-i Mesnevde, Konukun erhinden fazla olarak beyitlerin gnmz Trkesine aktarm da vardr. Thirl Mevlevnin erh uslnde srasyla; beytin orijinal ekli, gnmz Trkesine aktarlmas, beytin tercmesi, beytin aklamas, baz kelimelerin lgat ve stlah anlamlarnn verilmesi, rnekler ve tavsiyeler yer almaktadr. Thir Olgun, erhinin ilk 18 beytini, eyh Sd, Mevln, Ankarav, Mehmet kif, Yunus Emre Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

59

(bir Trk rifi sfatyla), Cfer-i Sdk, Ahmed Hamdi (Diyanet leri Reyisi), Muallim Nciden rnekler vererek aklamtr. rih, ak konusundaki aklamasnda Hallc- Mansr olayna; mitsizlie kaplmama konusunda Mslmanlarla Rumlar arasnda yaplan Yermk muhberesine telmihler yapmtr. Sre ve ayetlerin adlar ve numaralar belirtilirken, dier alntlarda kaynak belirtilmemitir. Ayrca Thirl-Mevlev, baz aklamalarnda konunun gerei olarak mesela, Kl kullanlacak yerde ihsn edilmesi; ihsn edilecek yerde kl kullanmak kadar zararldr. gibi veciz szlere de yer vermitir. Thirl-Mevlev, Mesnevde baz kelimelerin okunuuyla ilgili dzeltmeler yaparak teklifler de sunmutur. Mesel 10. beytin aklamasnda geen ak kelimesi iin yle demektedir: Mlmdur ki ak lfz, sarmak demek olan k kelimesinden alnmtr. Sarmak, sarld yeri nasl istl ederse, ak da girdii kalbi, hatt insann vcdunu ihta etmesi dolaysyla ak tesmiye edilmitir. Bana yle geliyor ki onu ak okumal; mns, kalbi dolduran o kelimenin lfzle de az dolmal!... (ThirlMevlev, 1971:63). Osmanlnn son dnemi ile Cumhuriyetin ilk yllarn idrak etmi olan Thirl-Mevlev, Mesnevyi gelenee bal olarak geni bir ekilde erh eden nc rihtir. SONU Mesnev erhleri, bir dnce ve inan sistemini aklamak (Gle, 2006:22/153) veya okurun Mesnev hakkndaki bilgilerini arttrmak gibi amalarla yaplr. ncelememize esas olan Konukun erhini birinci kategoride; Thirl-Mevlevnin erhini ise ikinci kategoride dnebiliriz. nk Konuk, erhinde daha nce erh ettii, bn Arabnin balca eserlerinden ve onun dnce sisteminden faydalanmaktadr. Thirl-Mevlev ise, son dnem rihlerinden olmakla beraber, erhini Mevlevlere ders verircesine bir slpla yazmtr. Bu erhlerden anlalan udur ki, Mevlnnn sanatkr taraf zhir yndr. Topu (1971:3)ya gre, henk ile kfiyenin, gzel sz ile gzyann muhteem terkibi olan sanat, kabuktaki parlt gibidir. Esasnda tasavvufun kendisi sanattan ziyade mnadr. Terk, vecd ve mutlak huzur olarak zetlenen bu byk yolculukta Mevln, bizlere vecdinin feryatlarn dile getirmitir. Bu feryatlarla Mevln beerin gr hudutlarn aan bir irtifdr (Tarlan, 1971:3). Mutlak huzur deryasnn nruna erien Hz. Mevlndan, irfanmz nispetinde faydalanabilmenin yollarn aramak, gnmz insannn en muhta olduu srdr. rihler, onun aknn bu feryatlarndan dile gelen Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

60

Bekir INAR

sesleri bizlere nakletmilerdir. Her rih, kendi irfan nispetinde onu erh etmitir. erhler arasndaki bu yorum farkllklar, bizlere yeni ufuklar amaldr. KAYNAKA bidin Paa (1324). Tercme ve erh-i Mesnev-i erf, stanbul: Ktphne-i rfn. bidin Paa (2007). Mesnev erhi, (sadeletiren) Mehmet Sait Karaolu, stanbul: z Yay. ATE, Ahmet (1987). Muhyiddin Arab, slam Ansiklopedisi, stanbul: ME Basmevi, c.VIII, 4.bs. AVAR, Ziya (2007). Rhul-Mesnevde Mesnevnin lk 18 Beytinin erh Yntemi Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (ed. Prof. Dr. Atabey KILI-Ar. Gr. Sibel ST), Volume 2/3, Fall 2007. http://www.turkishstudies.net (E.T.25.12.2008). CAN, efik (1997). Mevln Hayat ahsiyeti Fikirleri, stanbul: tken Yay., DEMRC, Mehmet. Mesnev erhleri ve rihleri, http://akademik. semazen. net, (ET: 25.11.2008). DEMREL, ener (2007). Mesnevin Trke erhlerinde Ney Metaforu, Trk Kltr, Edebiyat ve Sanatnda Mevln ve Mevlevlik Ulusal Sempozyumu, 14-16 Aralk 2006, Konya: Seluk niversitesi Matbaas. ERAYDIN, Seluk (1994). A. Avni Konuk Hayat ve Eserleri, Fussul-Hikem Tercme ve erhi, stanbul: FAV Yay., c. I. GLPINARLI, Abdlbk (1973). Mesnev ve erhi, stanbul: ME Basmevi, c.I. GLPINARLI, Abdlbk (1983). Mevlndan Sonra Mevlevlik, stanbul: nklp ve Aka Yay. GLE, smail (2003). Trk Edebiyatnda Mevlnnn Mesnevsinin Tercme ve erhleri Journal of Turkish Studies Trklk Bilgisi Aratrmalar, hzl., Zehra Toska, 27/II.

GLE, smail (2006). Mesnev erhi Rhl Mesnev smail Hakk Bursev, stanbul: nsan Yay. Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/6 Fall 2009

Ahmed Avni Konukun

61

GLE, smail (2006). R. A. Nicholsonun Mesnev Tercme ve erhi zerine, lm Aratrmalar, stanbul: S.20/1. ss.227240. GLE, smail (2006). Mevlnnn Mesnevsinin Tamamna Yaplan Trke erhler, lm Aratrmalar Dil ve Edebiyat ncelemeleri, stanbul: S. 22, Gz, ss.135-154. GLE, smail (2007). Asrda Ne Deiti? 17. ve 20. Asrlarda Yaplan Mesnevi erhlerini Karlatrma Denemesi, Eski Trk Edebiyat almalar II: Eski Trk Edebiyatna Modern Yaklamlar I, 24 Nisan 2006, Bildiriler, hzl. Hatice Aynur vd., stanbul, ss. 80-97. http://turkoloji.cu.edu.tr, (ET:15.12. 2008). KONUK, A. Avni, Mesnev erhi, Konya: Mevln Mzesi Ktphnesi no. 4740, 1. defter, s.14.

KONUK, A. Avni (2006). Mevln Celleddn Rm Mesnev-i erf erhi I Tercme ve erh, hzl. Seluk EraydnMustafa Tahral, stanbul: Kitabevi Yay., 3. bas. AFAK, Yakup (2003). Son Mesnev rihlerinden Ahmed Avni Konukun Mevlnnn Eserlerine Fikirlerine Dair Mektubu, lm Aratrmalar, stanbul: S.16. ENTRK, Atilla (1991). Thirl Mevlev Hayat ve Eserleri, stanbul: Nehir Yay. Thirl- Mevlev (1971). Mevln Celleddn-i Rm Mesnev Tercme ve erh, stanbul: Ahmed Said Matbaas. TAHRALI, Mustafa (1994). Ahmed Avni Konukun FussulHikem Tercme ve erhi I (takdim ksm), stanbul: FAV Yay. TARLAN, Ali Nihad (1971). Thirl-Mevlev, Mevln Celleddn-i Rm Mesnev Tercme ve erh (nsz), stanbul: Ahmed Said Matbaas. TOPU, Nureddin (1971). Tasavvufun Merhaleleri ve Mevln, Thirl-Mevlev, Mevln Celleddn-i Rm Mesnev Tercme ve erh (nsz), stanbul: Ahmed Said Matbaas. YAVUZ, Hilmi. Mesnevi erhleri zerine I, Zaman Gazetesi (02.02.2005), http://www.zaman.com. tr (ET:23.01.2009). YAVUZ, Hilmi. Mesnevi erhleri zerine I, Zaman Gazetesi (09.02.2005), http://www.zaman.com. tr (ET:23.01.2009).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 4/6 Fall 2009