You are on page 1of 22

1

TRKYE CUMHURYET KALACAK MI? YOKSA FARKLI BR KMLE M BRNECEK? Bu yazy okuyan bugnn niversite rencileri sonucu grebilir Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi Dnyada hibir lkeye nasip olmayan bir mirasmz var. Dnyann gemiinde bir lkede en fazla bir imparatorluk kurulmu. Sadece Anadolu topraklarnda imparatorluk kurulmutur. Hitit mparatorluu: Bildiimiz en eski imparatorluktur. Kendi kaytlarna gre dili, dini ve rk en az iki farkl topluluktan olumutur. M 2000 yllarnda en eski Hint-Avrupa dili olarak bilinen Nesice (daha sonra Hitite olarak bilinir) dilini konuan bir topluluk, Avrupadan Anadoluya g ederek yerli halk olarak bilinen ve zaman zaman Trkeye yakn olduu ileri srlen, aglutinant bir dil yapsyla konuan Hatti beylikleri zerinde egemenlik kurmulardr. Hattiler ise, Avrupadan bu g gelmeden nce, bugnk Kapadokya olarak bilinen alan ile Karadeniz kylarna kadar olan bir blgede egemenlerdi. Yani bu imparatorlukta dil yaps birbirinden ok farkl olan Hititler (z Trkeletirme srasnda dilimizde bu toplulua Etiler dendiyse de ok tutunmad) ve Hattiler birlikte yaamt. mparatorlukta bu dillerin yan sra Luvian (daha ok dini konularn dili) ve Pala dilleri ve ayrca komu lkelerin dilleri de ksmen kullanlmt. Yazda da bir btnlk yoktu. Resmi yazmalar Asur (Akad) ivi yazsyla ve Hurrice olarak bilinen bir dille yaplrken, kabartmalar ve dier yazlar bir eit Hiyeroglif (Luvian dilinin bir lehesiyle) tarzyla yaplyordu. Binlerce tanrs olan ve belli ki bir btnlk gstermeyen bir din yapsna sahipti. Bizans mparatorluu: Roma mparatorluunun MS 395 ylnda dou bat diye ayrlmasyla ortaya kt. I. Konstantin MS 330 ylnda

bakenti bir Yunan kenti olarak bilinen Byzantioya tayp, kente Konstantinopolis (Costantinopolis) adn verdi. ok tanrl Roma halk dinini brakarak Hristiyanl seti. Bizans her ne kadar baehirde Yunancay dil, Hristiyanl da din olarak kullandysa da egemen olduu topraklarda ok dillilik ve ok dinlilik egemendi. Her ne kadar din btnletirici bir grev yapyor safsatas yaylmaya allyorsa da, ne gemite ne de gnmzde herhangi bir corafya da byle bir btnletirici etkisi grlmemi; stelik toplumlarn dogmann esiri olarak paralara ayrlmasna neden olmutur. Ortaan karanlk dnemleri tarihin en nemli ac olaylarna tank olmutur. Uzaa gitmeye gerek yok, n Asya, Arap topluluklar, hatta burnumuzun dibindeki Suriye, Irak, ran dinsel ayrmann penesinde kvranyor. Bizansn ykm srasnda ulemann bir inenin ucunda ka melek ikamet ediyor saysn tartt sylenir. Osmanl mparatorluu: Bilindii gibi Trkmen geleneinden kken alan ve amanizm ile yorulmu slam dinini benimsemi Osmanoullar beylii ile balam, stanbulun alnna kadar Osmanl Devleti olarak egemen olmu ve stanbulun alnndan sonra da Osmanl mparatorluuna dnm, 1299 (ya da 1302)-1922 yllar arasnda egemenliini srdrm bir imparatorluktur. stanbulun alnna kadar saf denecek belirli bir dine, belirli bir dile belirli ve bir rka sahipti. stanbulun alnndan sonra Bizansn deerli devlet adamlarn ve bilim adamlarn ynetimine katmas ile yani bir anlamda Bizans mparatorluunun idari sistemini benimsemesiyle imparatorluun kurulmas gerekleti. Bizansn olaanst devlet idaresi deneyimi yeni kurulan Osmanl mparatorluuna g verdi. Ne zamana kadar? Yavuz Sultan Selimin Msr igal edip, orada yaygn olan Mslmanln bir kolu olan Aari mezhebine bulancaya kadar.

Banaz, gerici ve tutucu Aarilerin 1000 kadar dini liderini (ulemay) stanbula getirip onlardan icazet almaya balaynca, Osmanl imparatorluunun k balad. Bu k nlemek iin birok giriim yapld. ou da bugn olduu gibi batl devletler tarafndan tezghland. Bunlardan en nemlisi ise zgrlk, insan haklar ve uygarlk sosuna bandrlm Tanzimat Fermanyd. Osmanl mparatorluu, batllarca bize zgrlk ve uygarlk giriimi olarak dayatlan Tanzimat Ferman ile halkn Trk, Yunan, Ermeni, Bulgar, Macar, Bonak, Arap ve Krt gibi etnik gruplar st kimlik olarak tanmlamaya ve tanmaya balamtr. Bunu izleyen yllarda bu etnik gruplar bir bir isyan ederek Osmanldan kopmulardr. Kalanlar ise belli ki hazrlanmakta olan yeni anayasay beklemektedir. Her kim yeni anayasada yeni bir etnik kimlik tanyarak ayrcalkl bir yer vermeye kalkrsa, bu lkenin er ya da ge paralanmasna neden olacaktr. Bu topraklarda her imparatorluun ykmna en nemli neden olan dinsel faktr, devlet idaresinden laiklik tanm ile uzaklatrmaya alan ilk lider (ayn zamanda ilk Mslman lider) Mustafa Kemal Atatrk olmutur. Laiklik kavramn arptarak hazrlanmakta olan anayasaya sokuturacak her dnce ve giriim, bu lkenin, bizden ncekiler gibi bunalmlara dmesine neden olacaktr.

Roma mparatorluuna ne oldu, niye oldu? Bilimsel almalarda dtan bir rnek de verilerek karlatrma yaplmas istenir. Bu durumda her ne kadar uzants topraklarmzda hkm srm ise de, dnya tarihinde en nemli bir sreci yaatan Roma mparatorluunun k nedenlerini vermemiz ok yararl olacaktr.

Roma Krall (M. 9ncu yzylda kurulan) ve Roma Cumhuriyeti olarak balayan, Augustus liderliinde M. birinci yzylda mparatorlua dnen Roma mparatorluu, M.S. 395 ylnda dou ve bat diye ikiye ayrld, Bat Roma imparatorluu (Katolik Mezhebini kabul edenler) her ne kadar kuzey kavimlerinin istilasyla ykld deniyorsa da aslnda Hristiyanln dogmas nedeniyle zayf dt iin; Dou Roma mparatorluu (Ortodoks Mezhebini kabul edenler) da yine dini ekimeler sonucu zayflad iin 1453 ylnda Fatih Sultan Mehmete teslim olmak zorunda kald. Avrupann bilinen en byk en uzun varln srdrm (1200 yl) mparatorluuydu. Roma Cumhuriyetinin ve mparatorluunun dini anlay mulkt. Din, balangta devlet mekanizmasna etki eden byk bir faktr deildi. Bu nedenle insan aklna dayal Roma Hukuku hukuk biliminin en temel tan oluturdu. Bir devlet idaresinin dini ynlendirmeler ile yrtlmesinin tehlikelerini sezinleyen imparator Nero ve zellikle daha sonra gelen Diokletian dneminde Hristiyanlarn grld yerde ldrlmesi iin fermanlar karld. O gnn imparatorlar Roma din devleti olursa, bu Roma mparatorluunun sonu olur dncesine varmlard. yle de oldu. Ancak M.S 380 ylna kadar balangta Roma, daha sonra Yunan tanrlar ila idare eden Roma mparatorluuna bu tarihten sonra Hristiyanlk egemen oldu; kavgay, srtmeyi, ikenceyi, hak ihlallerini, adalet kurallarnn inenmesini birlikte getirdii iin, zayflad ve kuzeyden gelen Vandallara kar savunmasz kald. M.S 4 Eyll 476 ylnda Bat roma mparatorluu bu saldrlarla resmen son buldu. Bat Roma mparatorluu son bulmadan nce, dini uyumazlklar nedeniyle Bat ve Dou Roma diye M.S 395 ylnda ikiye blnmt.

nk

Roma

imparatorluunda,

391

ylnda,

imparator dinlerin

I.

Theodosiusun

fermanyla

Hristiyanlk

dndaki

tm

yasaklanm ve ikence, adaletsizlik, bask ve banazlkla simgelenen Ortaaa giri bu fermanla balamtr. Devletin dininin Hristiyanlk olarak tescil edilmesini izleyen birka yl iinde (M.S.395) 1200 yllk Roma mparatorluu paralanmtr. Ortaa, Bat Roma mparatorluunun k olan M.S. 476 ylndan balam ve banazlk bataklna saplanmtr Dou Roma mparatorluunun ortadan kalkt tarih olan 1453 ylna kadar srmtr. Tarihin bu blmnde, Avrupa, neredeyse bin yl kan kustu. Anayasamza dini unsurlar sokanlara (1982 Anayasas) ve sokmaya alanlara duyurulur

mparatorluklarn ortak zellikleri nelerdir? ncelikle ok rkl, ok dilli ve ounluk ok dinli olmalardr. Kural olarak imparatorlukta bu unsurlarn birinin tekisine basks en aza indirilmitir. Ortak kar olduu srece de usulne uygun bir ynetimde bu birlik srdrlr. Ancak ekonomik zorluklara ilaveten bir yerlerden kkrtlan topluluklar bu birliin paralanmasn salar. Bu kkrtma rk ayrm ile de, dil ayrm ile de, din ayrm ile de balatlabilir. Hangisinin seilecei imparatorluu oluturan topluluklarn yapsna baldr. Bu nedenle de bugn ayakta kalm bir imparatorluk yoktur. Fransa mparatorluu da, ngiliz imparatorluu da (Birleik Devletler) yklmtr. Devlet nitelikli baz imparatorluklarn bugn ad olarak kalmas sadece gemiin bir sembol olmasndandr (Japon mparatoru gibi). ngiltere (Britanya) adasnda sk tarihi balarla birbirine balanm, ayn dilin farkl ivesini konuan skoya ve ngiltere, ayn ekilde Belikada Franszca konuan Valanlar ile Flemenge konuan Flamanlar ayr devlet olma peindeler. Bir btn olarak bildiimiz Almanyada bile farkl

bir lehe ile konuan Bayern blgesi, Bavyeral olarak kendilerini ayr gryorlar. Benim kuamn tank olduu, ad imparatorluk olmasa bile, bir imparatorluun unsurlarn barndran iki devlet olmutur. Birisi dini ve rk ret etmi olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idi. dari ekli ne olursa olsun ierdii unsurlar bakmndan bir imparatorluk grnm veriyordu. Kural olarak herkese, eitimde, salkta, politikada ve dier tm ilerde ayn hakk verdii biliniyordu. Her ne kadar resmi ya da devlet dili Rusa idiyse de, ierdii unsurlarn kendi dillerinde yaygn eitim yapmasna da izin verilmiti. Emperyalistlerin dolduruuyla, bar Nobel dl verilmi Mihail Gorbaov (25 Aralk 1991de istifa etmesine karn), zgrlk, daha fazla demokrasi ve insan haklar vaveylas etkisinde, o gnn gzde sylemeleri olan Glasnost (aklk) ve Perestroyka (yeniden yaplandrma) eylemleri ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerini ykt. Aralk 1991de bir araya gelen Belarus, Ukrayna ve Rusya, Sovyet Sosyalist Birliini fes ettiklerini ve bunun yerine bamsz devletlerin kurulacan beyan ettiler. Bu lke de, kk farklar olsa bile, ayn dili konuuyor, hemen hemen ayn dinin ayn mezhebine inanyor ve rk olarak ayn kkten geliyorlard. Gorbaovun birileri tarafndan gdmlenmi hain politikas da foyalar dnce ortaya kt. Batnn, zellikle Amerikann dnyay ele geirme politikas artk gerekleebilirdi. Iraka, Afganistana, Libyaya, Sudana, Somaliye saldrabilir, Kazakistan, Grcistan, Bulgaristan, Krgzistan, Kazakistan ve Polonyaya asker yerletirebilirdi. Srda bekleyen lkeler de bu giriimin kayma olacak. Bizdeki alm, yeniden yaplanma ve daha fazla zgrlk sylemleri o gnn sylemlerine ne kadar benziyor. Dileriz bu bir basit rastlantdr

mparatorluklarn

dier

bir

ortak

zellii,

kleri

srasnda

yaananlardr. Barndrdklar unsurlarn etnik, dini ve kltrel farkllklar nedeniyle zellikle d mihraklarn da kamasyla, bir zamanlar imparatorluun yeleri olan kesimlerin ba kaldrmalar ve lkeyi karmaal srklemeleri ile imparatorluk egemenliinin sonlanmas ortak zelliktir. Bizim tank olduumuz, ad yle olmasa da yaps itibariyle bir imparatorluk zellii gsteren lke Amerika Birleik devletleridir. Farkl rklardan, farkl dinlerden ve farkl dillerden olumu yapay bir topluluktur; aslnda imparatorluktur. Ancak dierlerine gre nemli bir avantaj bulunmaktadr. Bir defa hi kimse buras benim atalarmdan gelen topramdr deyip sahip kamyor (kabilecek yerli halk da sistematik bir ekilde yok ettiler). Dinle balantl kavga yaamadlar. Dillerini de dnyann bilim dili yapmalar nedeniyle herkesin muhta olabilecei bir dil yapsna dntrdkleri iin kimsenin sesi kmyor. Bu nedenle bu imparatorluun yklmas zor grnyor. Kald ki bu imparatorluk, dalmay bir yana brakalm, kresel ticaret ve politika slogan ile dier lkeleri ad konmam bu imparatorlua bal kle durumuna getirmek istiyor. Bunun en kolay yolu da, ekonomisi iin tehdit olarak alglad lkelerin Ar-Ge (aratrma gelitirme) gcn krma ya da zayflatma olacaktr. Ar-Genin olmaz ise olmaz zellii, bir mal belirli bir sayda reterek pazarlamadr. Ancak o zaman bir rnn gelitirilmesi iin gerekli kaynak salanabilir. Byle bir olanak ancak nfus ve ekonomik etkinlik bakmndan belirli bir bykle ulam lkelerde olabilir. rnein senede 2 milyon buzdolab satan bir lke buzdolab iin die gelir Ar-Ge yaplabilir. Belirli sayda araba reten ve satan bir lke piyasaya yeni tasarmlarla kabilir. En azndan i piyasas buna izin

vermelidir ya da salamaldr. Bunu yapacak lkelerin says bellidir. Trkiye de bunlarn iindedir. Yani Trkiye (bu cmleden ran ve belki Msr) bat kapitalizmi iin en azndan baz mallarn retimi konusunda gelecekte ciddi rakip olabilir. Bunu nlemenin en iyi yolu bu lkeleri ekonomik olarak daha kk paralara blerek etkinliini azaltmadr. Silahl blme her zaman iyi sonu vermedii gibi pahalya da gelmektedir. En iyi yol insanlarn hibir zaman vazgeemeyecei, en duygusal yann oluturan rkn, dinini ve dilini kullanarak blmedir. Bunu salamann en kolay ve ucuz yolu da daha fazla demokrasi, insan haklar, daha fazla zgrlk gibi kavramlar istismar etmedir. Dnyadaki birok lkenin ve bizim geldiimiz nokta budur. Bu corafyann kapitalist sistemle boy lebilmesi iin blnmeye deil aksine btnlemeye ihtiyac var. Keke Irakta oynan oyunu zamannda fark edip onlarla ekonomik btnle girebilseydik. Keke btn bunlardan ders alp Suriye, Grcistan, Azerbaycan, hatta ran ile ekonomik birlik kurabilsek. Blnm bir Trkiye ve ran slam dnyasnn sonunun hazrlanmasnda en nemli etken olacaktr. Bu adan bakarsak bu lkelerde blnmeye yol aanlar, blc hareketlere destek salayanlar, batnn ykc dmen suyunda gidenler, sadece kendi lkeleri iin deil, ayn zamanda ait olduumuz slam dnyas iin de bir tehlikedir. Ayn oyun Irakta oynand; Libyada, Tunusta ve Msrda oynanmaya baland, Suriyede tezgha konuyor. Sradakiler malum; turpun by torbada. Torbann dmn karlacak anayasa zecek.

Tersi bir rnek istiyorsanz en arpc olan verelim Btn bunlar anlayabilmek iin tersine uygulanan bir rnek verelim. Endonezya 17.508 adadan meydana gelmitir. Nfusu yaklak 250

milyon kadardr. Birbirini neredeyse hi anlayamayacak kadar farkl 250 kadar farkl dil vardr. Byk bir ksm Mslman olmakla birlikte ok farkl din (keza Budizm, Hinduizm, putperestlik, amanizm, ateistlit ve Hristiyanlk) birlikte bulunur. Otuz eyaletten olumakla birlikte niter bir devlettir. Byk adalar birbirinden mesafe olarak farkl lkeler olacak kadar uzaktr. Uakla bir adadan br adaya gitme saatler, deniz yollar ile gitme de gnler srer. Her adann kendine zg giyimi, dili (ivesi), gelenei vardr ve adalarn halk birbirinden kolayca fark edilebilir zeliklerdedir. Yani ayr ayr birer devlet olmak iin hemen her ey mevcuttur. ii girmemi doal snrlarla birbirinden tartmasz ayrlmtr. Ancak niter yapsn korumaktadr ve kimsenin de ayrlma gibi byk bir abas yoktur. Bunun nedenini merak edebilirsiniz. Bunun nedeni Endonezya'nn "oklukta birlik" anlamna gelen ulusal slogan Bhinneka Tunggal Ikann anlamnda ve uygulamasnda yatmaktadr. Bu kadar eitli dil olmasna karn, bir btnlk iinde tutabilmek iin adalarn hepsinde aslnda Malezyaca olan bir dili biraz deitirmek suretiyle Endonezyaca Bahasia diye tanmlam ve adalarn tmnde ve her okulda ana dil olarak okutulmasn karar balamlardr. Bylece dil atmasn bertaraf etmilerdir. Dini hizmetleri devletin grevleri arasndan kaldrm herhangi bir dine ya da din mensubuna devlet btesinden yardm edilmemesi karara balanmtr. Din adamlar devlet memuru yaplmamtr. kinci atma ve srtme nedeni de bylece ortadan kaldrlmtr. 17.508 ada, yzlerce dilden olumu Endonezya bir btnlk ierisinde dnyann gl devletleri iine girerken, ayn corafyay, ayn

10

ehirleri, ayn mezarl paylaan, kz alp veren topluluklar yasayla farkllatrma abalar her halde cinnet olmal

TRKYE CUMHURYET YAATILACAK MI YOKSA BTNLK BOZULACAK MI? Mihali Gorbaovu pohpohlayanlar birok baka lideri de

pohpohlamaktadr. Aslnda daha fazla zgrlk, daha fazla insan haklar, daha ok demokrasi, eitlilik, mozaik toplum, ok kltrllk, ok dillilik, alm, salm gibi sylemler insan kulana ok ho geliyor. Ancak bu pembe tabloda, bizim kaderimizi izecek yeni bir yol olduu gerei de gzden kayor. Bu gerei ve senaryoyu, Osmanl yaad, Sovyetler yaad, yakn zamanda ek Cumhuriyeti yaad, balkanlar ve zellikle Yugoslavya acl bir ekilde yaad. Acaba biz Marsta m yayoruz; baka sosyal kurallara m balyz? Bunu anlamak iin khin olmaya gerek yok, bu yazy okuyup da anlayan herkes bu olaylara tank oldu. Biz Osmanlyz, bize bir ey olmaz dzmecesi, Osmanldan kalan dini tevekkln bir uzants olmal. Osmanl hayran olanlar belli ki Osmanllarn bu zelliini kapmlar. Bunun farkna bu corafya da bir kii vard: Gazi Mustafa Kemal Atatrk. Siz ne derseniz deyin, ne dnrseniz dnn, Hitit

mparatorluunun, Bizans mparatorluunun, Osmanl imparatorluunun yknts zerine kurulmu, bin bir eit devletin ve kltrn kurulup ykld, yzlerce gn alnd, kltrlerin ve ticaretin kavak noktas olan bu lkede saf kalm hibir ey yoktur. Hititler. Bizansllar, Trkmenler, her biri bir yerden gelmi Trk beylikleri, Lazlar, Bonaklar, Arnavutlar, Araplar, Ermeniler, Azeriler, Krtler, erkezler, Lidyallar, Truvallar, Pontuslar, Frikyallar daha onlarcas bir yere mi gittiler; hayr bu potann iinde seni beni yaptlar.

11

ok dilli, ok dinli ve ok rkl Osmanl imparatorluunun kn yaayan ve nedenlerini iyi bir ekilde analiz eden Atatrk (ve arkadalar) dinlerin ve hatta ayn dinin mezhepleri arasndaki bitmez tkenmez kavgalar yaayan birisi olarak dini devletin asli yaps ierisinden uzaklatrmaya alt ve bunu eyhlislamlk makamnn kaldrlmas ve anayasaya laiklik maddesinin sokulmas ile yapmay dnd. Son derece akllca bir yaklamd. Trkiyeyi dier slam lkelerinden farkl ve stn klan bu yaklam oldu. Anadoluda sosyolojik adan egemen bir etnik grubun (rkn) olamayacann farkndayd. Ancak etnik gruplarn (rklarn) kendi dilleri vard. Osmanlnn da kendi dili vard: Osmanlca. Ancak Osmanlca Trk cmle yapsna oturtulmu, ounluu Farsa, Arapa ve son zamanlarda Franszca kelimelerle donatlm devirme, toplama bir dildi ve halkn konutuu bir dil de deildi; ancak stanbulun ekalliyet olarak adlandrlan bir kesimin kulland saray diliydi. Yazmas, okunmas zordu. Anadolunun Trkiye Cumhuriyeti ad altnda ilelebet bir btn olarak tutulabilmesi iin yeni bir yaplanmaya gereksinme vard. Bu kadar etnik grubun bulunduu bir yerde resmi olarak farkl dillerin ve devletin kurucusu olarak farkl etnik gruplarn kurucu olarak kullanlmas belli ki yeni paralanmalara neden olacakt. En yaygn dil olan Trkenin resmi dil ya da devlet dil olarak seilmesi ve bu birliin simgesel de olsa Trklk tanm iinde tariflenmesi akln gereiydi; gelecekteki paralanmalar ve kargaal nlemeye ynelikti. Bu iki tutkaln birletiricilik etkisini yerine getirebilmesi iin zellikle her frsatta ilenmesi ve srekli vurgu yaplmas da doald. Ancak, ne yazk ki, milliyetilik yaptn syleyen bir kesim, bunu rklk unsuru haline getirerek tepkilerin ykselmesine neden oldu. Batya, emperyalistlere,

12

blclere, rklara, kkten dincilere gn domutu. Ayrmann sinyalleri verilmeye balanmt. Kald ki, Avrupa Birliine girmemizin n koulu olarak dilde, etnik kimliklerin tannmasnda, dinde snrsz zgrlk verilmesi her oturumda masaya getiriliyordu. Ancak Avrupa Birliinin iki nemli lokomotifi, bize ok dillii dayatan Almanya ve Fransa, kendi okullarnda, hala Trk kimlii tayan ve Trk vatanda olanlara bile okullarnda Trke dersi verilmesini gzmzn iine baka baka yasaklamlard. Geici gelmi, ii olarak alp yurduna dnmesi beklenen kiilere bile kendi dilinden eitim hakk vermemilerdi. Birka yllna alp lkesine dneceklere bile, oturma ve alma hakk vermek iin kendi dilini konuabilmesini talep etmeye baladlar. te bu lkeler, bin bir etnik paradan oluan Trkiyeye srekli akl veriyor. Ne hikmetse bizde bu akl alanlar da ok oluyor. Herhalde ok dillilii savunanlar dnya haritasna bir defa da olsa bakmlardr. Bugn dnyada hangi lke halkna resmi olarak ok dillilik vermi de btnln koruyabilmi? Brakn ok dillilii, ayn dili farkl ivelerle konuanlarda bile nemli sorunlar kyor. Hindistan ve Pakistan bu ykm nlemek iin resmi dil, yani eitim ve yazma dili olarak ngilizceyi kullanyor. nk bu lkelerde ayn dilin farkl iveleri kullanlyor; bu bile paralanma iin neden oluturuyor. Dnyada farkl dilleri resmi olarak konuan ve btnln srdren tek bir lke vardr: svire. Kantonlardan meydana gelmi bu federatif devletin resmi dilli Almanca, Franszca, talyanca ve Graubnden Kantonu tarafndan kullanlan Roman dilidir. Ancak yine de blnmeyi nlemek iin svirenin resmi devlet ad bu dillerde anlan bir ad ile deil, Latinceden gelen Confoederatio Helvetica, yani Helvetler Konfederasyonudur. Bu nedenle svirenin lke ksaltmas bu iki kelimenin ba harflerinden gelen CHdir. Yine de bugne kadar niye

13

blnmediini

merak

edebilirsiniz.

Dnyada

uyuturucudan,

silah

kaaklndan ve bilinen yolsuz tm ilerden elde edilen para ile halkn soyan bata Mslman lke liderlerinin servetleri svire bankalarnda korunmaktadr. Yakn zamanda demokrasi akyla yanp tutuanlarca (!) vahi bir ekilde, tecavz edilerek paralanan Kaddafi, bilinen en milliyeti Mslman lider olmasna karn, Libya iin olsa dahi bu bankalara kendi adna yatrm olduu 200 milyar dolarn alnmas kukulu grnyor. nk bu paray ancak oktan br dnyay boylam olan Kaddafinin ekebileceini sylyorlar. Libyaya demokrasi getireceini syleyen batllar ve onlarn yandalar bu gne kadar bu paradan geici ynetime sadece 1,5 milyar dolar vermiler. svireyi ok dillilie karn yine de bir tutkal gibi bir arada tutan bu kara parann getirisidir. svire kii bana dn gelir bakmndan dnyada birincidir. Din, doas gerei blnmelere ve paralanmalara ak olmas nedeniyle, dini idari sisteminin bir paras yapm hibir lke huzurlu olamamtr. Bunun aksine tek bir rnek gsteremezsiniz. slam dininin de mezhepler bata olmak zere cemaatler, tarikatlar, kollar ad altnda yzlerce paraya ayrldn biliyoruz. Eer bugne kadar anayasalarmzda deimez madde olarak yer alm laiklik tanm ile oynanrsa, zellikle herkes inanlarn istedii gibi yaamakta ve rgtlenmede zgrdr ibaresi bu tanmn iine eklenirse, bu lke birka paraya deil bin bir paraya blnecektir. Bu paralanmadan sadece ve sadece yzyllardr bu lkeye zehrini aktmak iin frsat kollayan szde stratejik yoktur. ortaklarmz nemalanacaktr. Dilerim anayasann bu iki maddesini deitirmek iin didinen kesimlerin bu lkelere verilmi sz

14

yice anlalsn diye son iki tehlikeye tekrar dikkat ekmek isterim: Demokrasi ve insan haklar gibi kavramlarn arkasna snp, yeni anayasann herhangi bir yerine herkes inand biimde yaamada ve rgtlenmede zgrdr ibaresi sokulursa hi kukunuz olmasn tahmininizden ok daha erken bir srede bu lke din devletine dnecek ve i atmalar ve srtmeler en kt ekilde yaanacaktr. Nedeni: Cemaatlerin oylarna talip olacak partiler (dolaysyla hkmetler) taviz verdike verecek, laik olarak balayan devlet sonunda din devletine dnecek. atma olacak; nk devleti parsellemeye ve kar salamaya alan cemaatler gemite ve dnyann her yerinde olduu gibi birbirini boazlayacaktr. Yine demokrasi ve insan haklar kavramnn arkasna snarak resmi dilde eitlenme getirilirse, hi kukunuz olmasn bir kuak gemeden her trl ayrmclk sahneye konacaktr. Toplumsal birlik birbirini ilk olarak ortak bir dille anlamayla balar (bu nedenle nfusunun neredeyse yars spanyolca konuan Amerikann resmi dili ve eitim dili ngilizcedir); ayr dili konuan toplumlarn bir arada yaatlmas iin nemli bir neden kalmayacaktr. Bu ayrln gereklemesi iin uluslar aras zemin de galiba hazrlanm durumda; sadece yasal dzenlemeyi bekliyorlar. Emperyalistlerin kendi lkelerinde oynanmasna asla izin vermedikleri bu kirli oyunu, dnyann birok yerinde sahneye koyduklarna ve kanl sonularna defalarca tank olduk. Buna Trkede bile bile lades denir. n Asyann sosyolojik olarak dnyada geerli olan kurallara tabii olmadn kimse syleyemez. Trk parlamentosunun deerli yelerinin, insan haklar ve demokrasi ile ihaneti birbirinden ayracak ince izginin farkna varacan umuyorum.

15

BU DURUMDA ANAYASA NASIL YAPILMALI? yi eitilmi, bilgili her insann yapaca en az kendi konusunda- bir katk vardr. Bu nedenle gelimi lkelerde kural olarak bir makamn etkinlii arttka oraya daha iyi eitilmi, bilgili, dnyadan haberi olan insanlar getirilmeye allr. nk devlet idaresi her zaman bilgiye, deneyime ve belirli bir eitime gereksinme gsteren kurumlardr. Bunlarn banda yasa karma yetkisi olan meclisler gelir. Bu nedenle benimsenmeyeceini bildiim halde yine de sylemekten ekinmeyeceim hep savunduum- bir nerimi dile getirmek isterim. Parlamentolar eitli kesimlerin srtn svazlayanlarn, o andaki yetkin nderin yalakaln yapanlarn, cemaat ilikileri olanlarn, etnik blclkle yola kanlarn, egemen glerin uzantlar olanlarn, bu yolla kar salamaya alanlarn yer ald kurumlar olmamaldr. Bu nedenle oumuzun burun bkt elitist demokrasi diye tanmlanan yani yetkin ve yeterli- insanlarn belirli yerlere aday olabilecei bir demokrasi modelinin yerletirilmesi gerekiyor. O zaman parlamentoda vekil says arttka, dnyay izleyen, gemii bilen, neyin ne olduunu ve olacan bilen insan says da artaca iin karlacak yasalarda hata en aza indirilmi olacaktr. Burada ortaya kacak g, bir konuda evrensel bilgilere dayal- fikir ileri srebilen insan says ile doru orantl olacaktr. Durum byle mi? Ne benim lkemde ne de demokratm diyen lkelerin grebildiimiz kadaryla tmnde byle bir ey yok. Dnyaya egemen olmaya alan Amerika bakann bile lobilerin belirlediine ilikin nemli belirtiler var. Meclisler uzun yllar toplumun yaam tarzn ve ilikilerini dzenleyen yasalar karmakla ykmldrler. Anayasalar ise onlarca, belki yzlerce yla etkisi grlecek dzenlemelerdir. Bu nedenle bilimin, deneyimin,

16

dnyadaki gelimelerin, gelecei tahmin etmenin en ok gerek duyulduu zaman anayasalarn yaplma zamandr. Bu anayasalar bilinen sistemle seilmi parlamentolar yapabilir mi? Eer vekillerini biraz nce deindiimiz szgeten geiren ve evrensel ltlere gre deerlendirme zorunluluunu getiren bir demokrasi modeliyle seiyorsa yant doal olarak evet olacaktr. Ancak bir sene nce yapt anayasa deiikliinde, en nemli bir husus olan cumhurbakanl sresi, bir sene sonra tartmaya almsa, bu meclis doal olarak yasalar izin verse bile- yzyllar tesine hitap edecek bir anayasa yapmna girimemelidir. O zaman tmyle yeni bir anayasa nasl hazrlanacaktr? Bu gne kadar darbelerle bunu yapmaya alan bir sistemin ilemedii artk anlalmtr. Bu durumda yaplacak i, izlenecek yol grnyor. Mevcut meclis yasalar karmaya, yasama gcn yrtmeye devam ederken, gerekten konusunda uzman olan, dnyann ve blgenin durumunu iyi analiz edebilen ve gelecek iin ngrleri olabilen, eitilmi, bilgili, deneyimli, hibir karc grubun etkisi altnda kalmayan teknokrat, bilim adam, uygulayc, yasalarn ileyiindeki aksamalar yaam, deneyimli insanlardan olumu Kurucu Meclis diye de adlandracamz bir paralel mecliste taslak anayasa hazrlanr. Kurucu Meclisin yelerine, hedef kesimlerden (uygulayclardan) fikir alma ve alt komisyonlar kurma, danman kullanma yetkisi verilerek bilgi edinme alarnn geniletilmesi iin her olanak salanr. Sonuta hazrlayacaklar taslak anayasa halkn oyu ile seilmi meclise (gnmzde i banda olan meclise) sunulur. Uyuulan maddeler aynen kalr; kurucu meclis ile dzenli meclisin uyuamad maddeler, uzlama komisyonlarnda bir daha masaya yatrlr ve sonu kmaz ise, kurucu meclisin ve dzenli meclisin fikir savunucular halkn nnde ayn koullarla, ayn aralarla tezlerini ya da aklamalarn ayrntl bir ekilde getirisi ve gtrs ile-yaparlar ve

17

sonunda halkoyuna gidilir. Aslnda halkoyuna gitme daha dorusunu bulabilmenin ad deildir; sua, kusura ve hataya ortak edilmenin bir baka yoludur. Ancak hangi mecliste anayasa grlmeye balanrsa balansn, k (ya da balang) noktasnda her lkenin kendi karn gzetleyebilmesi iinbelirli ltler ve deimezler belirlenmek durumunda kalnabilir. te yukarda geni geni anlatmaya altmz ltler ve zen gsterilmesi gereken hususlar bu nedenle kurulacak anayasann yk eken direkleri olmaldr tezini iledik. Eer her ey bilimin, yanszln, deneyimin ve art niyetin karmad bir zeminde yryecekse, bu yol belli ki en etkili, baarl ve uygar yol olabilir. Eer basndan izlediklerimize ve son yarm yzyldr yaadklarmza gre deerlendirme yaparsak, bu lkede yansz bir l aracn bulmann zor olacan anlayabiliriz. Yaplacak yeni anayasaya glge drecek birok olay yaadk ve yayoruz. ve d aklamalar, neriler, beyanlar, yeni anayasann yaatmaya altmz, belirli temel ilkeler zerine kurulmu 80 ksur yllk Trkiye Cumhuriyetinin yapsn, gelecekte bir takm kargaala da srkleme olasl yaratacak, kkten bir deiiklie uratlmas ynnde grnyor. Stten az yananlar yourda fleyerek yermi. Bu nedenle batdan bir beyan yapldnda, bir yerimize er ya da ge bir haner sokulacann kukusunu zerimizden atamyoruz. nk bu haneri hep yedik (Kbrsta, Egede, Gneydouda, Irakta, Avrupa Birliinde, Soykrm oylamalarnda ve daha onlarcas). Yeni anayasa sz de ilk olarak ABden geldi. 2003 de Arie Ooslander tarafndan kaleme alnan raporda Kemalizmin anayasadan kartlmas istendi. Daha sonra AKP, 2006da yeni anayasa giriimini TOBBnin desteiyle balatt. TOBBun gerekesi ise en nemli sivil toplum rgtmmzn anayasadan ne

18

anladklarn ortaya koyacak unsurlar ieriyordu: Mevcut anayasa sanayicimizin rekabet gcn kstlyormu. Trk sanayici ve i adamlarnn uluslararas ortamda rekabet gcn artrabilmesi iin Yeni Anayasa yaplmas gerekiyormu. Bu yaklam zellikle yurtdnda, lkeyi parsellemek iin frsat kollayan evreler tarafndan gklere karld ve yurtiinden oluturulan ibirliki koro tarafndan olmazsa olmaz bir gereklilik gibi kamuoyuna sunuldu. Srada, Balkanlar parampara etmi ve etmekte olan, bir zamanlarn Balkanlatrma politikasnn torunlarn yeniden devreye sokma bulunmaktadr. Alm vaveylas ad altnda, Byk Millet Meclisinde bile konulanm bir kesim, yeni anayasaya, lkeyi paralayacak, etnik ve dinsel olarak blk prk edecek maddeler eklemenin frsatn kollamaktadr. Eer cumhuriyetin temel kurulu ilkelerine sahip kamayacaksanz, yeni anayasa yapmna hi girmeyelim derim. 1980 anayasasnn savunulacak yeri olmadn, her tarafnn dkldn biliyoruz. Tek tutulacak yeri Cumhuriyetin temel ilkelerini deitirilemez maddeler olarak- eklen de olsa bnyesinde bulundurmasdr. Yeni anayasa hazrl ile bu temel ilkeler kaldrlmaya ya da sulandrlmaya giriilirse, binay her eye karn- ayakta tutan temel stunlar yklm olacaktr. Eer yeni anayasa yapmnda sadece niyet, gerekte aksayan maddelerin deitirilmesi ise, yansz ve gereki bir yaklamla byk lde revize edilmesi mmkn olabilir. Yok yapy tmyle deitirmek niyeti varsa o zaman her maddesine uzanlmas kanlmaz olacaktr. Ban srtnda yrmeye baladk; dilerim sonunu getiririz. Batnn derdi, insan haklar ve benzeri eyler deil (olsayd, Irakta, Pakistanda, Libyada, Afrikann her yerinde, Vietnamda uygularlard), onlarn derdi,

19

n Asyay ele geirmek, kurtulu mcadelelerinin simgesi bir lkeyi ve liderini silebilmektir.

SONUNDA ZURNANIN ZIRT ETT NOKTAYA GELDK Darbelerin niteliksiz kiileri tarafndan ve yine byk bir olaslkla stratejik ortaklarmz tarafndan el altndan nerilen ve karlan anayasalarla Trkiye kmaz sokaa sokuldu. Bu anayasalarla bir yere gitmek mmkn deildi. Ancak Tosyaya giderken evdeki bulgurdan olma korkusu da balad. Yeni anayasa yapalm derken, lkenin kargaala srklenme, paralanma olasl da kt. Orta Douda bugn ak deine ikinci gn kara diyen, erefini ortaya koyduu eyleri aklanan bantlarla yapt grlen, belli ki tarihten benzer eylerden esinlenmeyen, Amerikann dmen suyundan gitmeyi baar sayan, Avrupa Birliinin niyetini anlayamayan bir hkmete belirli bir kesim gvenemedii iin yaplacak anayasa giriimine tepki koymaktadr. Perembenin geliini arambadan anlamak gibi bir ey. 02.02.2012 tarihinde yrtmenin ba olan ynetici, durup dururken, insann tylerini rpertecek bir aklamada bulundu: Biz dindar bir genlik yetitirmek istiyoruz, CHP istiyorsa ateist genlik yetitirsin dedi. Byle bir aklamann yenilir yutulur bir taraf yok. Neresinden baksanz bakn su ve tuzak ieriyor. Bunlardan birkana deinirsek anayasay yeniden yapmaya kalkanlarn niyetini yani perembenin geliini arambadan renmi olursunuz. 1. Daha nce, belli ki en az bir ksm cumhuriyet devrimi ilkelerine gre dzenlenmi olan anayasa ile idare edilen bu lkede yetienler, yani bizler bu durumda byk bir ounlukla ateist olduk.

20

2. Muhalefet partisinin birine, partiler yasasnda dini sylemlere karmak yasaklanm olmasna karn, dini ya da din kart bir kimlik hkmetmi oluyorsunuz. 3. Geerli anayasamzda, partilerin din istismar yapmas

nlenmesine ve devlete laik olma zorunluluu getirmesine (devletin yetkili olduu srece yrtcs hkmetlerdir) karn byle bir aklama mevcut anayasaya tmyle aykr grnmektedir. 4. Brakn Mslmanl, bizden bin yl nce ortaya km dinlerde bile bu gne kadar hi kimse dindarln lsn herkesin benimseyecei biimde tarif edememitir. Eer dinimizde reit yaa kadar dini vecibelerin yaplmasn zorunlu grmeyen bir anlay bu gne kadar iyi kt uygulanp gelirken, orta eitimdeki ocuklar umreye gndermek iin abalayan bugnk Milli Eitim Bakan dindarlkla ilgili ltleri biecekse vah bu lkenin haline... Bilebildiim kadaryla dindarlkla ilgili lme iini bizzat dinimizin kendisi Tanrya brakmtr. Buna mdahale Tanrnn ait olan baz yetkileri stlenme anlamna gelir. 5. Dindar yetitireceim diyorsunuz. Neye gre dindar? Sadece Mslmanlk deil, bildiimiz dinlerin hemen hepsi blk prktr. Birok kiinin zannettiinin aksine dinler arasnda len kiiler bizzat dinin mezhepleri ya da gruplar arasndaki atmalardan lenlerden ok daha azdr. Avrupa 100 yl ya da 30 yl savalarn bouna m yapt. Tarih bilmiyor olabilirsiniz (yneticilerimizin bilmediini her sylemlerinden anlyoruz); ancak evremizde olup bitenleri de mi grmyorsunuz. Irakta ia (kendi iinde Zeydiyye, Caferi ve smailiyye fkh mezheplerinden olumu) ile Snni (Hanefi, afii, Maliki ve Hanbel fkh mezheplerinden olumu) atmasndan milyonun zerinde, Suriyede her gn onlarca, Msrda Mslman Kardeler ad altnda daha alt blnmelere ait gruplardan, randa, Lbnanda, Yemende, btn bunlar brakn yakn

21

tarihimizde Marata, orumda ve Sivasta ldrlen insanlar grmyor musunuz? Bunlar hepsi bu dinin evlatlar; ancak dnyada dindar olup dabenimsese de benimsemese de- mezhebiyle anlmayan i kimse yok gibi. Eer bir ynetici ben dindar yetitireceim diyorsa, bu ancak bir mezhebe mensup militan yetitirebilir Dorusu yneticimizi izlerken herhalde birden kzgnlna geldi ve azndan istemeyerek bu szler kt diye dnrken, nndeki prometreye bakarak (yani yazl bir metni dinleyicilerin gremedii bir cama aktarmak suretiyle) konutuunu grdm. Demek ki daha nce yazlm, zerinde dnlm, rast gele sylenen bir aklama deil. yi ki bunlar ben sylemedim, yoksa ayn gn basavclk talimat ile Anayasaya muhalefetten, din ve karde dmanl yapmaktan ve ete oluturmaktan tutuklanabilirdim Adam berbere gidiyor, sam ak m kara m diyor. Berber acele etme biraz sonra nne derse grrsn diyor. Belli ki anayasa iin birilerinin acelesi var ve belki de verilmi sz var. Niyet okuyamayz. Ancak Trk dili resmi dil olmaktan karlp, baka diller de sokuturulursa, laiklik tutucularn anlad anlamda tariflenmeye

kalkrsa, hi kukunuz olmasn bu Trkiye Cumhuriyetinin sonu olacaktr. O zaman nmze den sadece samz deil bamz olacaktr. Dilerim Atatrk Cumhuriyeti ve bu lkenin esenliini dnen partiler byle bir gaflete dmez.

Prof. Dr. Ali Demirsoy

Sevgili Kardeim

22

Yeni bir anayasann yaplmas gndeme gelmi bulunmaktadr. Bu meclisin yeni bir anayasa yapp yapamayaca hukukun iidir. Ancak baz maddelerin zerinde oynanmas konusunda azda gevelenen dnceler Trkiye Cumhuriyetinin sonunu getirecek unsurlar barndrmaktadr. Tarihten verilen rneklerle bu tehlikenin ne denli byk olaca sergilenmeye allmtr. Gelin samz nmze dmeden u iin asln birlikte anlayalm Sayglarmla

You might also like