T.C.

ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES MHENDSLK MMARLIK FAKLTES MAKNE MHENDSL

AYE YAI RETM N FZBLTE ETD RAPORU

CANER DOAN 151820051082 MAKNE MHENDSL I.RETM 28.05.2009
1. PROJENN TANIMI VE KAPSAMI

Yalar, karbonhidratlar ve proteinler gibi insan vcudu iin yaamsal deeri olan ve insanlarn beslenmesinde nemli yer tutan temel ihtiya maddelerinden biridir. zellikle doymu ya oranlarnn dk olmas, hcre yaps iin gerekli olan serbest ya asitlerini iermesi ve insan vcudunda A, D, E, K gibi yada eriyen vitaminleri zmesi gibi zellikleriyle bitkisel yalar, insan salna katklar ve yksek besin deerine sahip olmalar bakmndan ayr bir yere sahiptir. Tarm sektr arlkl bir ekonomik yapya sahip olan Dou Anadolu Blgesinin kalknmasnda deerlendirilebilecek rnlerden biri de ayieidir. Blgede mevcut olan hammadde kaynaklarnn imalat sanayii kapsamnda ilenmesi suretiyle istihdam ve katma deer art salanacaktr. Bu kapsamda Mu ilinde bir ayiei ya tesisi kurulmas planlanmtr. Kurulacak tesisin yllk ayiek tohumu ileme kapasitesi 25.168 ton/yl olarak belirlenmitir. Bu miktarda hammaddenin ilenmesi suretiyle 10.000 ton/yl rafine ayiei ya elde edilecek, ayrca yan rn olarak kspe retimi salanacaktr. Muda yaplmas planlanan ayiek ya retim tesisi ilgili olarak yrenin ayiek hammadde olanaklar, tesisin yeni ve optimum dzeyde planlanm teknolojik yaps, zellikle rafine tesislerinin ayiei dnda soya, kanola, msrz vs gibi farkl rn dalmlarna ynelebilme esneklii ve sektre ilikin beklentiler dikkate alnarak aada verilen ekonomik KKOlarnda alabilecei ngrlmtr YILLAR KKO(%) 2008 60 2009 65 2010 75

2. PAZAR ARATIRMASI VE PAZARLAMA STRATEJS Talep analizi ve pazar a.Sektrn tanm ve GTP Ham ve rafine pamuk ve ayiek ya DPT sektr snflandrmasna gre; malat Sanayi, Gda Sanayi Bitkisel Ya ve Mamulleri alt sektrnde yer almaktadr. Bitkisel yaa ilikin GTP G.T.P MAL CNS numaralar aada verilmitir. 1512.11.9 Ayiek Tohumu Ya Dnyada 13 farkl bitkiden 1 eitli amalara ynelik olarak 1512.19.9 Rafine Ayiek Ya kullanlmak zere toplam 14 deiik 1 bitkisel ya retilmektedir. nsan 1512.21.9 Ham Pamuk Ya beslenmesinde kullanmlar ve retim 0 miktarlar asndan en nemli olanlar 1512.29.9 Rafine Pamuk Ya u ekilde dizilmektedir: Soya ya, 0 Palm ya, Kolza ya, Ayiek ya, Yerfst ya, Pamuk ya, Hindistan cevizi ya, Zeytinya, Palm ya ve Msrz ya. Aada ayrm yaplan Bitkisel yalara ilikin ksa tanmlamalar verilmitir. Tohum Yalar Baz yllk bitkilerin tohumlarndan elde edilen ve genelde oda scaklnda likit halde olan ve bileimlerinde doymam ya asitlerini yksek oranda ihtiva eden bitkisel yalar bu grupta toplanr.lkemiz ya sanayi asndan nemli olan ve bu gruba giren yalar unlardr: Ayiei Ya Ayiei bitkisinin tohumundan elde edilir.Tohumda genelde ya oran % 40 civarndadr. Soya Ya Soya fasulyesinden elde edilir. Esas olarak protein deeri yksek olan kspesi iin yetitirilen soya tohumunda % 18-19 civarnda ya vardr. Pamuk Ya eitli pamuk cinslerinin tohumlarndan (iit) elde edilir. Pamuk ya esas itibaryla lifleri iin yetitirilen pamuk retiminin bir yan rndr. Rafine Likit Yalar Bu gruba ayiek ya, pamuk ya ve soya ya gibi sv yalarn yemeklik olarak kullanlabilmek zere rafine edilmi halleri girmektedir. Rafine edilenler de vinterize olanlar ve vinterize olmayanlar eklinde iki gruba ayrlabilir. Vinterizasyon ilemiyle rafine yalarn iinde bulunan ve salk asndan zararl olmayan wax ve stearatlar alnarak yan dk scaklklarda bile berrak kalmas salanmaktadr. Pamuk Ya Sanayii tesisleri; pamuk ekirdeinden, presleme ve solvent ekstraksiyon yoluyla pamuk ya reten tesisleri ifade etmektedir. Pamuk ekirdeinden elde edilen ham pamuk ya, ntralizasyon ilemine tabi tutularak daha ok margarin retiminde girdi olarak kullanlmaktadr.

Ham pamuk ya yannda; iit zerindeki liflerden elde edilen linter ile iitin ya alndktan sonra geri kalan kspe yan rn olarak deerlendirilmektedir. Linter selloz yapmnda, kspe ise besicilikte kullanlmaktadr. Ayiek ya sanayii, presleme, ekstraksiyon ve n pres-ekstraksiyon kombine ya yntemlerinden biriyle ayiei ya reten tesisleri ifade etmektedir. Ham ayiek ya, ayiei tohumundan; temizleme, krma, ayrma, pullama, kavurma, presleme, szme ve ekstraksiyon ilemleri sonucunda elde edilmekte ve degumming, ntralizasyon, kurutma ve aartma, vinterizasyon ve deodorizasyon ilemlerinden geerek rafine edilmektedir. b. Arz ve Talep Sektrdeki Kurulular Sektrde mlkiyeti tamamen kamuya ait kurulu bulunmamaktadr. Ancak Trakya Birlike ait iki, TARle Karadeniz Birlike ait birer tesis bulunmaktadr. Dier btn kurulular zel sektre ait olup ikisi tamamen, dier ikisi ise yar hissesi yabanc olan drt kurulu dnda tamam yerli sermaye yapsndadr. Yabanc sermayeli kurulular arlkl olarak margarin retmektedirler. Bir tanesi ise hi svya retmemektedir. DPT tarafndan hazrlanan VIII Be Yllk Kalknma Plan K Raporu ve Bitkisel Ya reticileri Derneince yaplan almalara gre; bitkisel ya retici firmalarn ounluunun Trakya Blgesinde topland grlmekle birlikte son yllarda Anadolunun hemen hemen her yresinde eitli byklkte yeni tesis kurulduu gzlenmektedir. Esasen dk olan kapasite kullanm, artan tesis says ile giderek daha da dmektedir. Bu kurulularn dnda tankerle aldklar rafine yalar, ilkel artlarda tenekelere doldurarak piyasaya sren ok sayda dolumcu ad verilen satc da bulunmaktadr. Sektrde toplam kurulu krma ve ekstraksiyon kapasitesi VIII. Be Yllk Kalknma Plan K Raporuna gre, 2005 yl itibaryla 4.800.000 ton/yl, toplam kurulu ntralizasyon kapasitesi ise 3.000.000 ton/yl dzeyindedir. Sektrde retimde yer alan prosesler olarak kapasite gelimeleri ve kapasite kullanm oranlar aada Tablo 3.1de verilmitir. Tablodan grld zere hemen hemen btn kurulularn kapasite kullanm oranlar son derecede dktr. Buna ramen yatrmlar ve kapasite ilaveleri halen devam etmektedir.
Ana Mallar Ham Ya KKO% Ntralize KKO% Vinterize KKO Deodorize KKO% 2004 4.200.000 % 30 2005 4.300.000 % 35 2006 4.500.000 % 34 2008 4.800.000 % 36 3.000.000 % 55 1.900.000 % 37 2.600.000 %50 Tablo 3.1: Bitkisel Ya Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu (Ton/Yl)

Yalar, karbonhidratlar ve proteinler gibi insan vcudu iin yaamsal deeri olan ve insanlarn beslenmesinde nemli yer tutan temel ihtiya maddelerinden biridir. zellikle doymu ya oranlarnn dk olmas, hcre yaps iin

gerekli olan serbest ya asitlerini iermesi ve insan vcudunda A, D, E, K gibi yada eriyen vitaminleri zmesi gibi zellikleriyle bitkisel yalar, insan salna katklar ve yksek besin deerine sahip olmalar bakmndan ayr bir yere sahiptir. 1980li yllarda tarmsal sanayi sektrnde grlen gelimelere paralel olarak, gerek teknoloji gerekse retim miktar asndan bitkisel ya sanayiinde de nemli gelimeler yaanmtr. Ancak, arz talep veya iklim koullarna bal olarak, yal tohumlar ve zellikle ayiei retiminde grlen dalgalanmalar, bitkisel ya retimi ve ticaretini etkilemektedir.Bitkisel yalara ilikin 1990-1996 dnemine ait arz-talep dengesi Tablo 3.2de verilmitir. lkemizde Ayiei tarm daha ok Trakya Blgesinde yapldndan geleneksel olarak ayiek hamya reten tesisler eskiden beri bu blgede younlamtr. Saysal olarak deerlendirildiinde Trakya Blgesinde yer alan hamya retim tesislerinin byk ounluu ba sistemi (veya blgesel deyimiyle patlamal) esasna gre kurulmutur. Bu sistem, blgesel imkanlarla yaplabildii ve ilk tesis maliyetinin dk olmas nedeniyle tercih edilmektedir. Modern kontin ekstraksiyon retim teknolojisini tercih eden tesis says patlamal tesislere gre az olmakla birlikte, bunlar nispeten daha byk kapasitelere sahiptir. Tesislerde retilen ana mal olan ayiek hamyann kalitesi asndan bu iki teknoloji arasnda bir fark bulunmamaktadr. Ancak, bu proses de yan rn olarak elde edilen kspe kalitesinde farkllk gze arpmaktadr.Ba Sistemi ile retim yapan tesislerde, ileme ncesi kabuk ayrm yaplmadndan kspenin protein oran dk, selloz oran yksek olmakta, ayrca yksek rutubet ihtiva etmektedir.te yandan, kontin sistemlerde daha kontrollu retim yaplabildiinden istenen kalitede kspe retimi mmkndr.
Ayiei Soya Pamuk Top. Y. i. retim Tketim Gda D Kullanm hracat Toplam Talep Toplam Ak Ayiei Soya Pamuk Palm Msr Dier 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 344.000 320.000 380.000 240.000 220.000 320.000 220.000 25.020 21.420 19.260 11.340 13.500 12.600 8.460 167.200 143.200 144.800 144.000 152.000 162.000 154.600 536.220 484.620 544.060 395.340 385.500 494.600 383.060 920.000 940.000 950.000 975.000 870.000 950.000 960.000 45.000 205.100 1.170.10 0 633.880 214.482 124.346 0 201.500 21.200 13.600 65.000 73.000 75.000 75.000 105.000 140.000 236.900 304.700 222.500 180.874 307.626 335.000 1.241.90 1.327.70 1.272.50 1.125.87 1.362.62 1.435.00 0 0 0 4 6 0 1.051.94 757.280 783.640 877.160 740.374 868.026 0 322.153 347.373 180.420 325.481 448.384 571.732 121.526 166.552 237.317 147.622 170.103 170.000 6.562 8.227 21.403 13.710 8.751 2.000 225.400 175.200 288.200 224.700 222.977 250.000 53.700 34.100 117.900 31.200 67.657 75.000 46.800 35.200 15.800 10.200 13.422 30.000 1.098.73 776.141 766.652 861.040 752.913 931.294 2 137.109 120.121 108.001 120.540 183.808 230.000

Toplam thalat 575.128 Stok Devri 118.248

Tablo 3.2: Bitkisel Yalar Arz-Talep Dengesi (Ton)

Buna karlk pamuk ekirdei (iit) ileyen tesisler pamuk tarmnn youn olarak yapld Ege Blgesinde zmir/Manisa yresinde, ukurovada Adana ve evresinde younlamtr. Ayrca Antalya yresinde de iit ileme tesisleri bulunmaktadr. zellikle GAP projesi ile pamuk retiminin douya, Urfa yresine kaymas sonucu, Gaziantep/Urfa evresinde son yllarda pamuk ekirdei (iit) ileme tesislerinin devreye girdii grlmektedir. Bu sektrde rr fabrikalarndan gelen ve sektrn hammaddesini meydana getiren iitin younluunun dk olmas, rutubet miktarna bal olarak kzmaya daha msait olmas nedeniyle, zel silolarda depolanmas arttr. Bu bakmdan Muskagee tipi denilen silolarn bu sektrde youn olarak kullanld grlmektedir. Son yllarda ham maddelerin eitlenmesi sonucu zellikle Ege ve ukurova blgesindeki krma/ekstraksiyon tesislerinin eitli yal tohumlar, iit / soya / ayiek / kanola gibi ileyecek yapya kavutuklar grlmektedir. Bylece tesisler 12 ay alma olanana sahip olmaktadrlar. Gelimi lkelerle kyaslandnda, her retim srecinde de ileri teknoloji kullanan yeterli sayda tesisin olduu sylenebilir. Genel farkllklar, daha ok zellikle hamya retim tesislerinde kapasite byklnde gzkmektedir. AB lkeleri ve ABD gibi lkelerde genellikle birim tesis kapasiteleri ok yksek deerlerdedir. Bitkisel ya retim sektr fevkalade kk kar marjlar ile almaktadr. Bu nedenle iletmelerin karl olabilmesi, ancak byk kapasitelerde salanan tasarruflarla elde edilebilmektedir.lkemizde, ileri lkelerin aksine tesis saysnn ok fazla olmasna karlk birim kapasiteleri ok kktr. Benzer durum sv ya retiminde de grlmektedir. ok sayda kk tesis ve marka pazarda kyasya rekabet etmektedir. Bu bakmdan rn kalitesi de byk deiiklikler gsterebilmektedir. Trkiyede Tketici Alkanlklar ve Tercihleri Ayiek ya, toplam sv ya pazar iinde %85 ile en byk paya sahip olan eittir. Ayiek yan srasyla, zeytin, msrz ve pamuk yalar izlemektedir. Trkiyede yl ierisinde, evlerin tmne en az bir kere ayiei ya girmekte olup, tketicilerin ayiek yan tercih sebeplerinin banda hafiflik, salk ve ucuzluk gelmektedir. Ayiei yan zeytinyandan ayran nemli bir zellii ok daha dk olan fiyatdr. Ayiei ya pazarnn bymesi nfus art oran ile paralel olup, yaklak ylda % 2-2,5 dzeyindedir. Ayiei yann tketiminin % 70-75i kentsel nfus tarafndan tketilmektedir.

Blgesel bazda bakldnda, Marmara Blgesi % 40 ile tketim liderliini elinde bulundurmaktadr. Bakkallar % 75lik paylaryla ayiei ya pazar iin en nemli tketim kanaldr. Ayiei yann tketiciye sat boyutlar incelendiinde dier birok lkenin aksine byk boylar (5-18 litrelik), hala pazarda nemli bir pay almaktadr. Ayiei ya pazarnda blgesel markalar bakmndan byk bir eitlilik olup, bu markalar toplam pazarn % 45-50sini oluturmaktadr. lkemizde retilen pamuk ya, nemli lde margarin retiminde ham ya olarak kullanlmaktadr. Pamuk yann sv ya olarak tketimi sadece ukurova ve Bat Karadenizde blgesel olarak, giderek azalan miktarlarda devam etmektedir. Rafine pamuk ya, kzartma amacyla kullanmnda dier yalara gre daha kaliteli sonu verdiinden dolay, lokantaclar iin tercih edilen bir ya olmaktadr. Msrz ya, toplam sv ya pazar iinde yaklak % 7-8lik pazar pay ile zeytinyann ardndan gelmektedir. Msrz yann tercih sebeplerinin banda tketicilerce salkl alglanmas gelmektedir. Msrz ya ayn zamanda sv yalar ierisinde talebi en hzl byyen yadr. Msrz yann % 80i kentsel nfus tarafndan tketilmektedir. Blgesel bazda bakldnda, Marmara Blgesi %50 ile tketim liderliini elinde bulundurmaktadr. Msrz ya % 55 orannda sper marketler tarafndan datlmakta ve tketicilere sat boylarna bakldnda 1,2 ve 5 litrelik boylar pazarn tamamn oluturmaktadr. Soya ya, ayiei yann liderliini stlendii toplam svya pazar iinde %1den dk bir paya sahiptir.

c. Bitkisel Ya D Ticareti thalat: Bitkisel ham ve rafine yalar sektrnn bitkisel yal tohum ve ham ya ithalat Tablo 3.3te, bitkisel ya sektr rn ithalat da Tablo 3.4te verilmitir.

Ana Mallar Tohumlar Ayiek Tohumu Soya Fasulyesi iit Kolza(kanola) Hamyalar Ham Ayiek y.

2004 357.035 169.392 53.952 28 305.474

2005 610.170 149.254 8.148 1 192.954

2006 564.430 241.808 69.275 38 229.878

2007 (10 Ay) 678.476 285.193 114.874 15.935 157.678

Ham Msrz y. 67.999 67.258 57.393 62.817 Ham Soya y. 139.862 105.010 164.378 152.815 Ham Kolza y. 13.422 11.562 1.611 1 Pamuk ya 0 0 0 0 Palm ve trev. 241.380 179.282 231.817 221.147 H.cevizi ya 10.881 12.959 13.560 Palm 40.908 47.195 45.121 Tablo 3.3: Bitkisel Ya Sektr in Hammadde thalat (Ton)

Ana Mallar 2005 2006 2006 2007 (10 Ay) Rafine Ayiek Ya 120 43 1.796 32 Rafine Msrz Ya 1 22.733 26.183 25 Rafine Soya Ya 1.291 755 49 239 Rafine Kolza Ya 26 50 41 50 Ntr Pamuk Ya 230 2 3.272 11.392 Tablo 3.4: Bitkisel Ya Sektr rn thalat (Ton)

Tablolardan da grld gibi Trkiye yal tohum ve ham ya ithalats bir lkedir. Trkiyenin ihracat dahil toplam bitkisel ya ihtiyac, 1.400.000 ton civarnda olup bunun yaklak 450.000 tonu i retimle karlanmakta, bakiye yal tohum ve ham ya ithalat ile karlanmaktadr. hracat Bitkisel yalar sektr rn ihracat GEME verilerine dayanlarak Tablo 3.5de verilmitir.

Ana Mallar Ayiek Ya Msrz Ya Soya Ya Kolza Ya Ntr Pamuk Ya

2004 118.884 45.343 3.024 20 316

2005 63.844 55.284 333 0 10.238

2006 141.708 37.531 866 0 10.144

2007 (10 Ay) 138.361 9.510 1.490 18 17.329

Tablo 3.5: Bitkisel Ya Sektr rn hracat (Ton)

Tablodan da grlebilecei gibi bitkisel rafine likit ya sektrnde ayiek ya ihracat ana kalemi tekil etmektedir. Ayiek yan takip eden ikinci rn ise dahilde ileme belgesi ile yurt dndan (ABD) ithal edilip, nihai rn haline getirildikten sonra ihrac gerekletirilen msrz yadr. d. Talep Tahmini Ve Gelecee Dnk Beklentiler Bitkisel sv yalar yurtii talep projeksiyonlar Tablo 3.6da verilmitir. Ayiek ya, yaygn kullanm alkanl sonucu belirli bir doyum noktasna gelmi bulunmaktadr. Bundan sonra talep artnn ancak nfus art ile olmas beklenmektedir. Msrz yanda ise talep artnn bir sre daha devam edecei ve ayiek ya pazarndan pay

alaca tahmin edilmektedir. Dier yalara olan talep olduka dk olup; bu yalara ilikin talepte bir art beklenmemektedir.
2006 2007 2008 2009 2010 589.60 597.80 605.60 612.90 619.60 Ayiek ya 0 0 0 0 0 Msrz Ya 65.725 70.600 74.500 77.500 79.800 Pamuk Ya 15.000 14.000 13.500 13.000 12.500 Soya Ya 2.200 2.100 2.100 2.200 2.200 Kolza Ya 2.100 2.100 2.200 2.200 2.300 Tablo 3.6: Bitkisel Sv Yalar Yurt i Talep Projeksiyonlar Ana Mallar 2011 625.80 0 81.400 12.000 2.800 2.300 2012 632.00 0 82.700 12.000 2.300 2.300

Ayiei ve pamuk ya dndaki yalar yurt dndan ithal edilmektedir. Bir miktar soya retilmekle birlikte, bu konudaki giriimler baarszlkla sonulanm ve soya retimi ok czi miktarlara gerilemitir. Pamuk ya retimi ise tamamen pamuk retimine baldr.Bitkisel ham yalara ilikin retim tahminleri Tablo 3.7de verilmitir.

Ana Mallar

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 320.00 356.00 376.00 372.00 384.00 392.00 400.00 Ayiek ya 0 0 0 0 0 0 0 200.00 Msrz Ya 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 0 2.000 150.00 151.00 155.00 156.00 160.00 161.00 163.00 Pamuk Ya 0 0 0 0 0 0 0 Soya Ya 8.000 8.500 8.500 10.000 11.000 12.000 13.000 Kolza Ya 0 0 0 0 0 0 0 Tablo 3.7: Bitkisel Ham Yalar retim Tahminleri

Yurt ii talep projeksiyonu ile retim projeksiyonu dikkate alndnda ithalatn bugnk seviyelerinde kalaca ve ithalatta ancak ihracata bal bir art olabilecei dnlmtr. Bitkisel yalar ithalat tahminleri Tablo 3.8de verilmitir.
Ana Mallar Ayiek ya Msrz Ya Pamuk Ya Soya Ya Kolza Ya Palm ve Trevleri 2000 318.50 345.470 0 71.120 76.600 0 0 140.00 139.610 0 10.000 12.000 195.60 194.850 0 1999 2001 320.58 0 80.110 0 141.02 0 14.000 197.01 0 2002 356.06 0 87.630 0 132.65 0 14.000 188.00 0 2003 379.79 0 84.830 0 145.99 0 16.000 200.10 0 2004 378.11 0 81.350 0 146.76 0 16.000 202.81 0 2005 344.680 87.420 0 149.650 16.000 203.630

Tablo 3.8: Bitkisel Ham Yalar thalat Projeksiyonu

e. DAP Blgesinde Endstri Bitkileri Potansiyeli

Blgede toplam 109.159 halk bir alanda endstri bitkileri tarm yaplmakta olup, bu alan Trkiye toplam endstri bitkileri ekim alannn % 4,56sn tekil etmektedir. Bu rn grubunun verim deerleri ekerpancar ve ttn hari, dier retim dallarnda, Trkiye ortalamalarnn altndadr. Blgede retimleri yaplan endstri; bitkileri ekerpancar, patates, ayiei, ttn ve pamuktur. Bu rnlerin blgedeki ekim alan, retim ve verim deerleri, Trkiye geneli ile karlatrlmal olarak aadaki Tablo 3.9da verilmektedir.

rnler Patates - Ekim Alan (Ha) - retim (Ton) -Verim (kg/De .Pancar Ekim Alan (Ha) -retim (Ton) -Verim (kg/De) Ttn -Ekim Alan (Ha) -retim (Ton) -Verim (kg/De) Ayiei -Ekim Alan (Ha) -retim (Ton) -Verim (kg/De) Pamuk -Ekim Alan (Ha) -retim (Ton) -Verim (kg/De)

Trkiye

DAB 23.912 390.534

% 11,7 7,8 16,7 17,9 3,2 5,0 0,9 0,7 0,012 0,009

210.000 4.950.000

422.486 70.601 14.543.277 2.607.756 3.493 3.693 236.620 7.712 225.216 11.269 95 146 575.000 5.603 780.000 5.943 136 106 743.775 900 2.082.771 1.920 280 213

Tablo 3.9: Endstri Bitkilerinin Ekim Alanlar, retim Miktarlar ve Verim Deerleri

Blgedeki ayiei ekim alanlarnn, gerek sulu alanlarda ve gerekse, ekolojinin uygun olduu kuru alanlarda yaygnlatrlmas ve ayiei yetitirme tekniinin Blgede gelitirilmesi ve bu balamda gerekirse yksek verimli hybrid tohumluk kullanmna gidilmesi gerekli grlmektedir. Blgedeki ayiei ekim alanlar Trkiye geneli ile karlatrldnda % 1in altnda olup, verim dktr. Endstri Bitkileri olarak, Blgede toplam tarla arazisinin % 3,7'sinde eker pancar, patates, ttn, pamuk ve ayiei olmak zere endstri yetitiricilii yaplmaktadr. Endstri bitkileri iinde % 64,6'lk oran ile pancar en st srada yer almaktadr. Pancarda verim (3.693 kg/da) Trkiye ortalamasnn (3.493 kg/da) stndedir. Bunun nedeni pancarn ekimini, tohum miktarn, gbreleme ve sulamas ile hasat zamann eker irketinin ayarlamasdr. Bu irket sayesinde pancar yetitiriciliinde teknik bilgi ve teknoloji tarma girdii iin verim yksektir. Dou Anadolu Blgesi illeri iinde sadece Erzurum, Mu, Idr, Elaz, Kars illerinde ayiei retimi vardr. Erzurumda 3,048 ha, Mu'ta 2,500 ha ekim alan ile Blgenin ayiei ekiliinin % 99'u bu iki ilde yaplmaktadr. Blgenin toplam 5,603 ha olan ayiei ekim alanndan 5,943 ton retim gerekletirilmi olup, ortalama verim 106 kg/da.'dr .

Dou Anadolu Blgesi endstri bitkileri retim miktar, ekili ve verimine ilikin bilgiler Tablo 3.10da verilmektedir.

ller Patates ekerpancar Ttn Ayiei Ekili reti Ver Ekili reti Ver Ekili ret Ver Ekili ret Ver m im m im im im im im Ar 773 13.60 1.7 7.34 253.4 3.4 --- --- --- --- --- --7 60 1 62 52 Arda 801 9.9171.2 --- ----- --- --- --- --- --- --han 38 Bayb 1.35 13.24 975 1.17 37.31 3.1 --- --- --- --- --- --urt 9 2 2 2 84 Bing 95 210 1.2 183 5.050 2.7 50 40 80 --- --- --l 73 59 Bitlis 737 10.81 1.4 2.70 95.80 3.5 2.17 2.96 136 --- --- --2 67 0 0 48 5 0 Elaz 518 12.50 2.4 7.00 289.3 4.1 --- --- --- 10 37.0 65 1 13 0 47 33 17 Erzin 1.03 15.00 1.4 9.81 456.1 4.6 --- --- --- --- --- --can 7 4 46 8 93 46 Erzur 10.1 139.7 1.3 6.71 217.8 3.2 --- --- --- 3.04 338 111 um 56 82 76 7 10 42 8 8.0 G.ha 2.53 59.85 2.3 1.28 54.51 4.2 --- --- --- --- --- --ne 0 3 65 9 2 30 Hakk 118 609 516 --- ----- 187 42 23 --- --- --ari Idr 18 315 1.7 6.76 328.7 4.8 --- --- --- 42 46.2 110 50 2 50 61 Kars 2.00 37.64 1.8 2.88 87.06 3.0 --- --- --- 3 37.0 85 4 1 78 6 9 16 13 Malat 463 8.4251.8 5.49 207.0 3.7 1.75 4.05 231 --- --- --ya 19 9 55 65 0 2 Mu --- ----- 13.4 425.2 3.1 3.55 4.17 117 2.50 250 100 23 35 68 0 5 0 0.0 Tunc 106 2.5212.3 60 1.550 2.5 --- --- --- --- --- --eli 78 83 Van 3.19 66.09 2.0 5.75 148.6 2.5 --- --- --- --- --- --7 5 67 1 09 84 DAB 23.9 390.5 1.6 70.6 2.607. 3.6 7.71 11.2 146 5.60 594 106 Top. 12 34 33 01 756 93 2 69 3 3.2 Trki 210. 4.950 2.3 422. 14.54 3.4 236. 225. 95 575. 780. 136 ye* 000 .000 57 486 3.277 93 620 216 000 000

Pamuk Ekili retim Veri m -------------------------------------------------------------

900 1.920 213 -------------------------------

900 1.920 213 743. 2.082. 280 775 771

Tablo 3.10: Dou Anadolu Blgesinde Endstri Bitkileri Ekili (ha), retim (t) ve Verim (kg/da) Durumu

3. Pazarlama Yaklam, Sat tahminleri ve pazarlama Btesi a. lin Genel zellikleri ve Endstri Bitkileri Potansiyeli

Kara iklimine sahip olan Muta tarm ve hayvanclk il ekonomisinin temel tan oluturmaktadr. Mu ilinde nfusun yzde 63,76s krsal kesimde, yzde 36,24 ehirlerde yaamaktadr. l genelinde nfus younluu 52 kii/km2 olup, bu rakam 37 kii/km2 olan Dou Anadolu Blgesi nfus younluunun zerindedir. lde ekonomik olarak faal nfusun yzde 84,5i tarm ve ve hayvanclk sektrnde, yzde 2si ise imalat sanayiinde istihdam edilmektedir. lin alt yap imkanlarna bakldnda; Mu karayolu, demiryolu (yk tamacl iin) ve havayolu ulam olanaklarna sahiptir. Mu, ekonomik yaps tarma dayal sanayilememi bir ildir. lde mevcut tesislerin hemen hemen tamam kk ve orta lekli iletmeler olup, firma says olduka dk dzeydedir. lde srkleyici endstri, tarma dayaldr. Faal nfusun sadece yzde 2si imalat sanayiinde almaktadr. ldeki i yeri zellii kk ve aile iletmesi eklindedir. l merkezinde bulunan 98 i yeri kapasiteli Kk Sanayi Sitesi talebi karlayamamaktadr. Mu linin ticari yaps da il sanayi gibi, tarm arlkldr. lde tarmsal ve hayvansal rnler bata olmak zere, her trl tketim mallarnn ticareti yaplmasna ramen, gelikin bir ticaretten sz edilemez. Bunun nedeni, il ticaret kurulularnn kk apl ve daha ok yerel gereksinimleri karlamaya dnk olarak organize olmasndan kaynaklanmaktadr. lin balca d satm kalemleri; sade ya, yn, ham deri, peynir, kk ve byk boy canl hayvan, saman, kuru ot, kabuklu ceviz, buday, arpa, kuru fasulye, mercimek, nohut ve meyan kkdr. lin balca alm kalemleri ise; bakkaliye, tuhafiye, manifatura, kereste, inaat malzemesi, tekel maddeleri, ila ve tbbi malzeme, meyve, sebze, oto malzemeleri, akaryakt, kavafiye, zccaciye, mensucat ve maden kmr saylabilir. Mu ilinde endstri bitkilerinden ekerpancar, ayiei ve ttn yetitirilmektedir. lde bulunan eker fabrikas, ihtiyac olan pancarn byk bir ksmn ilden temin etmektedir. lde pancar ekim alan 13.423 ha, retim 425.235 ton ve verim 3.168 kg/da dr. Pancar yetitiricilii, Varto hari her ilede yaplmaktadr. lde az miktarda ayiei Merkez ve Bulankta yetitirilir. 2.500 ha ekim alan 2.500 ton retim ve 100 kg/da verimi vardr. Muta Merkez ve Haskyde az miktarda ttn yetitirilir. Ekim alan 3.500 ha retim 4.175 ton ve verimi 117 kg/da dr. Mu ilinin endstri bitkilerine ilikin bilgiler Tablo 3.11de verilmektedir.

li ve leleri Merkez Bulank Hasky Korkut Malazgirt Varto

Ekili 4.750 5.016 620 837 2.200 ---

Pancar retim 178.125 146.000 16.000 26.180 60.000 ---

Verim 3.750 2.920 2.580 3.000 2.700 ---

Ekili 1.200 1.300 ---------

Ayiei retim Verim 1.500 1.250 1.000 770 -----------------

Ekili 2.700 --850 -------

Ttn retim 3.240 --935 -------

Verim 120 --110 -------

Toplam 13.423 425.235 3.168 2.500 2.500 100 3.550 4.175 117 Tablo 3.11: Mu linde Endstri Bitkilerinin Ekili (ha), retim (t) ve Verimleri (kg/da)

b. Pazarn ve rn Gruplarn Belirginletirilmesi -Yllk Ayiek Tohumu leme Kapasitesi: 25.168 Ton/yl Elde Edilecek rnler -Rafine Ayiei Ya : 10.000 Ton/yl c. Sat ve Rekabet mkanlar Temel tketim maddelerinin banda yer alan bitkisel yalar, enerji kaynaklarnn da banda yer almaktadr. Bitkisel ya retimi, gda sanayii retimimiz iinde % 8,5luk bir paya sahiptir. 1980li yllarda tarmsal sanayide grlen gelimelere paralel olarak, gerek teknoloji, gerekse retim miktar olarak bitkisel ya sanayiinde nemli gelimeler yaanmtr. Bitkisel ham ve rafine ya sektr, bitkisel yal tohum reten tarm sektr ve margarin sektr ile yakn iliki iindedir. zellikle bu konuda uygulanan tarm politikalar, uygulanan gmrk vergileri, sektr derinden etkilemektedir. Trkiyede bitkisel svya pazar iinde en byk paya sahip olan ayiei tohumunun hasad Eyll aynda balayp Ekim ay sonuna kadar srmektedir. ifti ayieini hemen nakde dntrmek istemekte, sanayici ise tm yln girdisini bir anda satn alma imkan bulamamaktadr. Bunun sonucu olarak birliklere grev verilmekte, sbvansiyon yaplmak suretiyle iftinin mal devlet tarafndan satn alnmakta, sanayiciye 6-9 ay aras bir srede intikal etmektedir. Ayiei taban fiyat, Trakya Birlik tarafndan aklanmakta, ancak Birlik gcnn ok zerinde mal almak zorunda kald ve zamannda ve yeterli finansman salayamad iin taban fiyatlar dnya ve yurt ii piyasa fiyatlarnn altnda kalmaktadr. d. Pazarlama Stratejileri Bitkisel ya sektrnde 8 margarin reticisi ve 150 civarnda likit ya reticisi firma faaliyet gstermektedir. Likit yada 15 civarnda firma tm Trkiye apnda, geri kalan firmalar ise blgesel dzeyde sat yapmaktadr. Likit ya sektrnde firma saysnn ok olmas nedeniyle piyasa younlama orannn dk olduunu sylemek mmkndr. retilen yalar ya firmalarn kendi kurmu olduklar distribtrlk sistemi ile, ya da toptanclar kanalyla pazarlanmaktadr. e. rn sat fiyatlar ve Sat Program Rafine Vinterize Ayiek Ya: 1,95 TL/kg Muda yaplmas planlanan ayiek ya retim tesisi ilgili olarak yrenin ayiek hammadde olanaklar, tesisin yeni ve optimum dzeyde planlanm teknolojik yaps, zellikle rafine tesislerinin ayiei dnda soya, kanola, msrz vs gibi farkl rn dalmlarna ynelebilme esneklii ve sektre ilikin beklentiler dikkate alnarak aada verilen ekonomik KKOlarnda alabilecei ngrlmtr

YILLAR KKO(%)

2008 60

2009 65

2010 75

e. Pazarlama Btesi lkede kurulu bir ok tesisin teknolojik bakmdan modern oluu ve mamul kalitesi asndan bat standartlarna ulam olmalar, teknik adan rekabet edebilir dzeyde olduklar rahata sylenebilir. Ancak, zellikle Bat lkeleri veya Arjantin gibi ihracat lkelerle d pazarlarda rekabet edebilmeleri tamamen lkemizin ticari ve mali usul, imkanlarna baldr. Enerji maliyeti, liman, ambalaj sanayileri, nakliye vs. gibi ya sanayilerinin dnda olan mal ve hizmetlerdeki sorunlar rekabeti nleyici unsurlar olarak sektrde dikkat ekmektedir. hracat imkan bulunan ayiek ya retim sektrnde youn bir rekabetin yaanmas firmalar nemli lde pazarlama aratrmasna yneltmektedir. Genel itibaryla orta lekli firmalarn, bu sektrde toplam retim giderlerinin % 0,1i orannda bir pazarlama maliyeti olutuu ngrlmtr. 4. HAMMADDE ETD Hammaddeler retimde kullanlacak olan ana hammadde ayiei tohumudur. Tohumun ekli ok deiiktir. Genel olarak boyu 7,20 mm, genilii 5,15 mm, kalnl 3,70 mm kadardr. Tohumun kimyasal yaps ise yledir.
Bileim Su Ham Ya Ham Protein Hazm olabilir Protein Ham Kl Azotsuz z Maddeler Selloz Ortalama % 7 37 24 13 4 28 28

Baz cins tohumlarda ya orannn % 50ye kadar kmas, ayieini ya eldesinde kymetli bir bitki haline getirmektedir. Mu iline ait rn baznda, tarma elverili alan miktar, birim alana den verim ve 1997 2000 yllar arasndaki retim miktarlar ile ilgili Mu Tarm l Mdrlnden alnan istatistiki veriler aada verilmitir. Mu li Ayiei ve Msr retimine Elverili Alanlar
Elverili Tarm RN CNS Ayiei Alan (Ha.) 47.500 2007 Yl Ortalama Verim (Kg/Ha) 972 retim Miktar Yl 2004 2005 2006 Miktar (Ton) 2.500 1.000 2.125 46.170 retim Kap. (Ton)

2007 Yl Msr 19.275 2.467 2004 2005 2006 2007

1.878 Miktar (Ton) 435 388 385 369 47.551

Yukarda verilen istatistiklerde grlecei gibi, ilde ayiei ve msr retimine elverili toplam 66.000 Ha. tarm alan olmasna ramen bu alann ancak % 5i ekilmektedir. lde retimin son be yl boyunca dk gereklemesinin nedeni, DAP Blgesinde rnlere yeterli talebin olmay ve arazilerin ekilmesi halinde, reticilerin pazarlama zorluklar ile karlamalardr. Bu realite, Mu Tarm l Mdrl tarafndan da teyid edilmitir. Mu ilinde ekime elverili bu alanlarda hali hazrda buday retimi yaplmaktadr. l baznda ayiei ve msra talep olmas halinde, iftiler kendiliklerinden ayiei retimine geeceklerdir. Bununla beraber iletmenin ihtiya duyaca hammaddeyi garanti altna almak iin tahmin edilecek hammadde ann szlemeli ekim modeli ile karlanmas daha salkl bir yol olacaktr. Mu ilinde, ekime elverili alanlarn deerlendirilmesi halinde; 46.000 ton/yl ayiei tohumu ve 47.000 ton/yl msr tohumu retilmi olacaktr. Seilen makine tehizata ve teknolojiye bal olarak ilenebilecek olan ayiei tohumu miktar 25.168 tondur. Bu miktarda ayiei tohumunun ilenmesi sonucunda 10.000 ton rafine ayiek ya retilecektir. Mu ilinde ayiei ya retim tesisi kurulmas halinde, ihtiya duyulan ayiei ve msr temininde nemli bir darboazla karlalmayaca beklenmektedir. Hesaplamalara baz tekil etmek zere ayiei ve msr tohumunun reticiden, nakliye dahil ortalama 0,38 $/kg fiyatla temin edilecei kabul edilmitir. Yardmc Maddeler retimde yardmc madde olarak hekzan, sv kostik, aartma topra, fosforik asit, sitrik asit, antioksidan gibi maddeler kullanlmaktadr. Bu maddelerin tam kapasitedeki kullanm miktarlar ve temin fiyatlar aadaki tabloda verilmitir.
Tam Kapasitede Kullanm Miktar (kg) Temin Fiyat (TL/kg)

Yardmc Madde Hekzan Sv Kostik Aartma Topra Fosforik Asit Sitrik Asit Antioksidan

58.240 90.000 50.000 15.000 15.000 1.000

0,44 0,14 0,83 0,72 1,39 8,80

letme Malzemesi letme malzemeleri iin tam kapasitede yllk 3,32 TL/kg fiyattan 1.000 kg filtre bezi, 0,15 TL/kg fiyattan 15.000 kg perlit kullanlacaktr. Ayrca 25.000 TLlk dier malzeme harcamas olaca kabul edilmitir. Ambalaj malzemeleri iin ise 50.000 TL ayrlmtr. Toplam iletme malzemesi gideri 80.570 TLdr. Elektrik Giderleri Tesisinin kurulu gc 800 kWtr. Buna gre tam kapasitede elektrik gideri; 1.000 kW x 8 h/gn x 300 gn/yl x 0,8 x 0,06 $/kWh = 115.200 $dr. Yakt Tketimi Fuel-oil tketimi ylda yaklak 300 tondur. Motorin tketimi ise 65 tondur. Buna gre tam kapasitedeki yakt gideri; 300 ton/yl x 320 $/ton + 65 ton/yl x 750 $/ton = 144.750 $dr. Su Tketimi retimde kullanlan su miktar yaklak 20.000 m3tr. Kullanm amal yllk su tketimi ise 50.000 m3 dolaynda olacaktr. Buna gre yllk su gideri; 70.000 m3/yl x 0,1 $/m3 = 7.000 $/yldr.

5. YER SEM VE EVRESEL ETKLER DAP Ana Plan kapsamnda tesisin yaplaca yer olarak Mu ili tercih edilmitir. Bu tercihte Blgede ayiei retimi yapan iller arasnda Mu ilinin yer almas etkili olmutur. Ayrca, ilin imalat sanayii asndan olduka dk kalan kapasitesini gelitirmek ve bu sektrde istihdam artrmak da hedeflenmitir. lin alt yap imkanlarna bakldnda; Mu karayolu, demiryolu (yk tamacl iin) ve havayolu ulam olanaklarna sahiptir. Sadece ile ynelik olarak deil ok daha geni bir pazara gre iletilmesi gereken tesis asndan bu imkanlarn varl olumlu bir faktr olarak yer seiminde dikkate alnmtr. Ayrca, ildeki igc maliyetleri de karlatrmal avantaj salayacak bir husus olarak deerlendirilmitir. 6. TEKNK ETTLER VE MHENDSLK Kapasite Seimi ve retim Programnn Hazrlanmas Tesiste, seilen teknolojiye ve makine tehizata bal olarak tam kapasitede ylda 300 gn ve tek vardiya zerinden 25.168 ton ayiei tohumu ilenerek 10.000 ton rafine ayiek ya retilecektir. Ayrca

retim srasnda 12.500 ton kspe elde edilecektir. Ayiek yann sat fiyat 0,95 $/kg, kspenin sat fiyat 0,25 $/kgdr. retilecek olan ayiek ya, taze elde edilmi, 1. snf soluk sar renkte bir svdr. Hoa giden bir tad ve kokusu vardr. Beslenme deeri zeytinyana yakndr ve vitamince zengindir. Genellikle yemeklik olarak tketime sunulmaktadr. Trkiyede retilen ayiek yann balca zellikleri aada verilmitir.
Renk Koku 20 oCde zgl arlk Viskozite yot indisi Sabunlama indisi Sar Normal 0,9178 62,1 126,3 191,0

Tesiste yan rn olarak ele geen ayiei kspesi de deerli bir hayvan yemidir. Kabuklu ve kabuksuz olarak kspenin kimyasal yaps aada verilmitir. Kabuksuz Ortalama % Kabuklu Ortalama %

Bileim Su Ham ya Ham protein Hazm olabilir protein Azotsuz z maddeler Ham seluloz Ham kl Kalsiyum Fosfor

15,7 1,1 49,5 45,0 28,6 5,4 5,9 0,26 1,22

10,8 4,9 19,6 16,3 27,0 35,9 5,6 -----

Tesis iletmeye getii birinci yl % 80, daha sonraki yllar %95 teknik KKO ile alacaktr.

7. Teknoloji Seimi Sektrde eskiden yeniye, her eit teknoloji kullanlmaktadr. Bununla birlikte, zellikle son 10 ylda gerek yeni kurulan tesislerde, gerekse yenilenenlerde tamamen modern teknolojilerin kullanld gzlenmektedir. Sektrdeki tesisler ayr retim srecinde incelenebilir. Bunlar; 1) 2) 3) Hamya reten tesisler Rafine ya reten tesisler Margarin retenler

Bu retim srecinden sadece birine sahip olan tesisler olduu gibi, ikisine veya Trakya Birlik rneinde olduu gibi entegre olarak n de ihtiva eden tesisler bulunmaktadr. lkede Ayiei tarm daha ok Trakya Blgesinde yapldndan geleneksel olarak ayiek hamya reten tesisler eskiden beri bu blgede younlamtr. Saysal olarak deerlendirildiinde Trakya Blgesinde yer alan hamya retim tesislerinin byk ounluu ba sistemi esasna gre kurulmutur. Bu sistem, blgesel imkanlarla yaplabildii ve ilk tesis maliyetinin dk olmas nedeniyle tercih edilmektedir. Modern kontin ekstraksiyon retim teknolojisini tercih eden tesis says bu tesislere nazaran az olmakla birlikte, bunlar nispeten daha byk kapasitelere sahiptir. Tesislerde retilen ana mal olan Ayiek hamyann kalitesi asndan bu iki teknoloji arasnda bir fark bulunmamaktadr. Ancak, bu prosesde yan rn olarak elde edilen kspe kalitesinde farkllk gze arpmaktadr. Ba Sistemi ile retim yapan tesislerde, ileme ncesi kabuk ayrm yaplmadndan, kspenin protein oran dk, selloz oran yksek olmakta, ayrca yksek rutubet ihtiva etmektedir. te yandan, kontin sistemlerde daha kontroll retim yaplabildiinden istenen kalitede kspe retimi mmkndr. Presleme ve ardndan hekzan ekstraksiyonu ile elde edilen ham yalar deiik miktarlarda ya d yabanc maddeleri ierirler. Bu maddeler srasyla; fosfolipidler, reineler, renk veren pigmentler, aldehit ve ketonlar, serbest ya asitleri, hidrokarbonlar tat ve koku veren maddeler, steroller ve tokoferollerdir. Bu maddelerin miktar yal tohumun cinsine, tohumun depolanma artlarna ve tohumun ilenmesinde uygulanan proseslere bal olarak ok byk deikenlik gsterirler. Rafinasyon ilemi, ya d yabanc maddelerin yan trigliserid yapsna ve tokoferollere mmkn olduunca en az zarar verecek ekilde yadan uzaklatrlarak, yaa tketilebilir zellikler kazandrmak amac ile uygulanmaktadr. Yalarda rafinasyon ilemi kimyasal rafinasyon ve fiziksel rafinasyon olmak zere iki yntemle yaplmaktadr. Kimyasal rafinasyonda; yapkan maddelerin giderilmesi (degumming), asitlik giderilmesi (ntralizasyon), renk ama ve koku giderme (deodorizasyon) kademeleri yer almaktadr. Fiziksel rafinasyonun birinci kademesini yapkan maddelerin giderilmesi, ikinci kademesini renk ama ilemi oluturmakta, son kademede ise ntralizasyon ve deodorizasyon ilemleri tek kademede ve yksek scaklkta vakum altnda su buhar destilasyonu ile gerekletirilmektedir. Dorudan likit olarak kullanlan ayiek/msrz gibi yalara rafinasyon prosesi esnasnda vinterizasyon ilemi de uygulanr. Buradaki ama dk scaklklarda kristalize olarak bulank bir grnt oluturan doymu trigliseridlerin (waxlarn) yadan uzaklatrlmas ve yan +5Cda bile berrak bir halde kalmasn salamaktr. Rafine sv ya reten ok sayda nisbeten kk kapasiteli tesisler de genellikle her aamada srasyla ba sistemi kullanmaktadr. Ancak zellikle son on ylda, birok tesis ntralizasyon blmlerini kontin hale

getirmeye balamtr. te yandan byk kapasiteli tesisler ve yeni kurulanlar ntralizasyon ve deodorizasyon aamalarnda kontin teknolojileri tercih etmektedir. Ayiek ya rafinasyonunda, dier yalara oranla ba sistemi olduka baarl olmakta ve kayplar tolere edilebilir dzeyde kalabilmektedir. Ancak kalite asndan deerlendirildiinde zellikle deodorizasyon aamasnda ba sistemi, modern kontin sistemlerin dzeyine ulaamamaktadr. Rafine Ya retim tesisleri ayiei ya yannda, msr z, pamuk, soya ve kolza (kanola) yalarn da retebilmektedir. Son yllarda ham maddelerin eitlenmesi sonucu zellikle Ege ve ukurova yrelerindeki krma/ekstraksiyon tesislerinin eitli yal tohumlar, iit /soya /ayiek /kanola gibi ileyecek yapya kavutuklar grlmektedir. Bylece bu tesisler 12 ay alma imkanna sahip olmaktadrlar. retim Teknii lkemizde ayiei tohumundan ham ayiek ya eldesinde yntem uygulanmaktadr. a) Presleme (Mekanik skma) b) n presleme (Mekanik skma ve ekstraksiyon) c) Direkt ekstraksiyon

Presleme, ilk ya elde edildii zamandan bu yana uygulanmaktadr. Ancak, bu yntemde kspede ya kalmaktadr. Direkt ekstraksiyonda ise tohum dorudan doruya toplu deirmenlerden geirilerek ufalanr, kavurma ilemine sokulur ve kavrulmu i ezilip pul haline getirilerek ekstrakte edilir. Bu yntem ise daha ok byk kapasiteler iin uygundur. Bu nedenlerle tesiste n presleme yntemi uygulanacaktr. Tohumla birlikte bulunan toz, kum,ta vb. yabanc maddelerin eleklerden geirilerek ayrlmasndan sonra, temizlenmi tohumlar, zel ayiei krclarnda krlr. Krma ileminden sonra i tane ve kabuk, dner sarsntl eleklerde ayrma ilemine sokulur. Bu eleme sonucu ayrlan i taneler deirmenlere, kabuk ksm ise yakt olarak kullanlmak zere kazan dairesine gider. Deirmenlerde ezilen i tanenin yan almadan nce uygulanan ilem kavurmadr. Kavurma 2-5 katl tavalarda yaplr. Kavrulan tohumlar preslemeye girer. Burada verimin yksek olmas iin iki kademede skma yoluna gidilir. Ksmen kspe artklar ile kark olan ya, filtre preslerde szlr. Ele geen ham ayiei ya tanklarda depolanr. Tesiste n presyon uygulanacandan yalnzca iki kez skma da yaplabilir. O zaman yal kspe ele geer. Ekstraksiyon, yal kspenin solventle muamele edilerek, ierdii yan hemen hemen tamamnn alnd ilemdir. Kullanlan zc hekzandr. Ekstraksiyon ilemi sonucu kan karm (misella) vakum altnda stlarak hekzan ayrlr. Ya ise ham ya tanklarna gnderilir. Ya alnan kspe (% 1-2 yal) ise desolventizr denilen cihazda zcden

ayrlr, kurutulur ve yem sanayinde kullanlmak zere yan rn olarak depolanr. Depolanan ham ya ise fiziksel ve kimyasal yntemler kullanlarak aadaki ilemlerden geer ve yenilebilecek lezzete kavuturulur. Bu ilemler srasyla yledir. Degumming (ya ykama) ilemiyle ham ayiei ya iindeki fosfatidler uzaklatrlr. Ntralizasyon ileminde sodyum hidroksit ile muamele edilen ham ya iindeki serbest ya asitlerinin sabun eklinde yadan ayrlmas salanr. Beyazlatma aamasnda kuru ntr ya, aartma topra ad verilen aktif kil aktif kmr ile vakum altnda (80-100oC) ileme sokulur. Bylece toprak tarafndan renk maddeleri absorbe edilerek yadan ayrlr. Toprak ya karm soutulur, filtre edilir ve topraktan ayrlr. Deodorizasyonda ya, dk vakum altnda (2-5 mmHg) yksek scaklkta (185-230oC) buhar ile ileme sokularak koku veren maddelerden ayrlr. Kokusu ve lezzeti ntr olan ya ele geer. Vinterizasyon (berraklatrma) ilemi, ar soutulan (-2, +2oC) yalarn soukta szlerek mevcut stearat ve mumlardan ayrlarak daha iyi bir grnme kavuturulmasdr. Bu drt ilemin tamamlanmasndan sonra teneke kutulara konulan rafine yalar sat iin depolanr.

8. Makine ve Donanmn Belirlenmesi retim iin gerekli olan makine tehizatlar aadaki tabloda verilmitir.
MAKNA VE TEHZAT LSTES Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Makine Ad Elek psasr Ayiei krc Ayiei ezme valsi (komple) Filtre pres Nebati ya presi Elevatrler Ekstraktr kazan (komple) Destilatr (komple) Hekzan tank Dinlendirme tank Soutma havuzu (komple) Hekzan pompalar Ham ya tank Muamele kazan (komple) Adet 2 1 1 1 1 1 2 6 1 2 3 1 2 1 2

MAKNE VE TEHZAT LSTES (Devam) Sra 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 Makine Ad Topraklama kazan (komple) Kaynama kazan (komple) Soutma kazan (komple) Filtre pres Santrifuj vakum pompa Barometrit tipi kule Asit kazan Sabun tank Likit kostik tank Filtre alt mamul ya tank Filtre alt kaak ya tank Parlatma fitresi Asit mamul ya tank Tuzlu su tank Scak su tank Kostik tank Bome drc deposu Filtre st dinlendirme tank Ntr ya fitre alt mamul tank Santrifuj pompa Kademeli pompa Buhar kazan (komple) Vinterize tesisi (komple) Ambalaj blm (komple) Adet 1 2 1 2 2 2 1 2 3 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 15 3 1 1 1

Toplam makine tehizat gideri 750.000 $dr.

9.. naat leri Ana fabrika binas olarak; 50 m x 30 m = 1.500 m2 kapal alan olan bir inaat gereklidir. Depo, yardmc tesisler ve idare binas iin 1.000 m2 byklnde bir alan yeterli olacaktr. 2008 yl birim fiyatlar ile inaat maliyeti; Fabrika Binas Maliyeti Ek - dari ve Sosyal Bina Maliyeti : 600.000 $ : 90.000 $

olarak hesaplanmtr. (Bina toplam maliyeti : 690.000 $dr.) Arazi dzenlemesi olarak; toporafik durumun gerektirdii kaz ve dolgu ileri, istinat duvar yapm, drenaj sistemi, otopark yapm, antiye tesisi ve servis yollar gibi ileri kapsamaktadr. Bu iler iin toplam 15.000 $ ngrlmtr. Toplam inaat giderleri 705.000 $ olarak hesaplanmtr.

10. ORGANZASYON VE NSAN KAYNAKLARI ngrlen tesiste toplam 100 kii alacaktr. Personel dalm aadaki tabloda verilmitir.
GREV Genel Mdr Muhasebe ve dari ler Mdr letme Mdr Pazarlama Mdr Mhendis Memur Usta Ba Teknisyen Vasfl i i Dier Toplam ADET 1 1 1 1 3 14 4 7 20 45 3 100

11. YATIRIM TUTARI a. Arsa Tesis iin ngrlen 5.000 m2lik arsa iin 40.000 $ ayrlmtr. b. Sabit Yatrm Ett ve Proje Giderleri Ett ve proje giderleri iin 25.000 $ ngrlmtr. naat leri Toplam inaat gideri 705.000 $dr. Makine ve Tehizat Giderleri: Toplam makine tehizat gideri 750.000 $dr. Navlun ve Sigorta Giderleri Tama sigorta gideri olarak makine bedelinin % 3 ngrlmtr. Bu tutar 22.500 $dr. Montaj Giderleri Montaj gideri olarak makine tehizat bedelinin % 5i dnlmtr. Bu tutar 37.500 $dr. Tat ve Demirba Giderleri Bir adet binek otosu ve bir adet minibs iin 25.000 $ olmak zere, tat ve demirbalar iin toplam 50.000 $ harcanaca kabul edilmitir. letmeye Alma Giderleri letmeye alma gideri olarak 80.000 $ ngrlmtr. Genel Giderler

Genel gider harcamas olarak sabit yatrm harcamalarnn % 3 kadar gider olaca varsaylmtr. KAPASTES : 10.000 Ton/Yl TOPLAM YATIRIM TUTARI: Sabit Yatrm letme Sermayesi Yatrm Dnemi Faizleri Toplam : 1.590.000 $ : 1.400.000 $ : 55.000 $ : 3.045.000 $

(%) 40 60 100

NGRLEN FNANSMAN KAYNAKLARI Toplam Yatrm Oran $____ -z Kaynak % -Yabanc Kaynak 1.800.000 -Toplam: 3.045.000 YATIRIM SRES FAYDALI MR % % : 1 Yl : 20 Yl : : : 1.513.000

PROJENN TAM KAPASTEDE YILLIK -letme Gelirleri 12.625.000 $ -letme Giderleri 11.112.000 $ -Brt Nakit Fark $

YILLAR TBARIYLA KAPASTE KULLANIM ORANLARI (%) KKO/YILLAR 1.YIL 2.YIL 3.YIL Ekonomik % 60 % 65 % 75 DEERLENDRME SONULARI BOR DEME GC YILLAR Bor deme Gc 5,3 BAA BA NOKTASI KKO GER DEME SRES (Yl) NET BUGNK DEER(%10) KARLILIK ORANI

1.YIL 2.YIL 3.YIL 4.YIL 5.YIL 2,2 0,9 1, 3 2,5 : % 27 : 4,62 : 4.798.000 $ : % 37

EKONOMK DEERLENDRME skonto Edilmi Toplam Katma Deer - Brt 12.653.000 $

- Net 11.892.000 $ Hasla /Sermaye Oran (Toplam proje) -Brt Katma Deere Gre : 4,2 -Net Katma Deere Gre : 4,0 Hasla /Sermaye Oran (Yllk Ort.) -Brt Katma Deere Gre : % 21 -Net Katma Deere Gre : % 20 STHDAM VE STHDAM ETKS (TAM KAPASTE) -stihdam : 100 Kii -stihdam Etkisi : 30.000 $ retim Ak emas

12. SONU Mu ili Ayiei Ya Tesisi yaplan teknik, mali ve ekonomik deerlendirmeler sonucunda karl bir tesis olarak ortaya kmaktadr. Dorudan istihdam imkanlarnn yan sra zellikle tarm kesimine ynelik dal etkileri dikkate alndnda proje ilin sosyo-ekonomik gelimesine katkda bulunacaktr. Ticari adan yksek karlla sahip projede en kritik unsur etkin bir pazarlama organizasyonu oluturulmasdr