e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.

com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

Do. Dr Mehmet Yalar hocamz ile klasik medrese eitim serveni ve medrese tahsili boyunca okuduu kitaplar hakknda yapm olduumuz uzun bir sohbeti ksaltarak sunuyoruz. Hocam bize kendinizi tantabilir misiniz? Mehmet Yalar: Bismillahirrahmanirrahim 1949 veya 1950 ylnda Diyarbakrn Mermer nahiyesinde dodum ve 14-15 yana gelinceye kadar orada kaldm. Babam Mermerde resmi imamd ayrca Arapa ve Farsa bilgisi ileri dzeyde olan babam uzun yllardan beri mderrislik yapyordu. Birok talebesi vard. 5 yanda iken babamdan Kuran- kerim dersi almaya baladm. K geceleri uzun olduu iin rencilere ders verip, onlarla sohbet ediyordu. Ben de byle bir ortamda bulunuyordum. Babamdan alfabe dersi almaya baladmda bana Latin alfabesini de reterek karlatrma yapyordu. Ksa bir srede 7 yana varmadan Kuran- Kerimin ilk hatmimi bitirdim ve Latin alfabesini de okula gitmeden rendim. 6 yanda Mermerde okula baladm. lkokulu okumaya balaynca bir yandan da babamdan Kuran ve Arapa dersleri almaya devam ediyordum.1960 ylnda ilkokulu bitirdim. O vakte kadar Kuran- Kerim , Takribul fikhi-afii , Mevlit , Nubahar , Akaida Krmanci kitaplarn da okumutum. lkokulu bitirdikten sonra haziran aynda Emsile kitabna baladm. Emsile kitab, medreselerde okutulan sra kitaplarnn balangcdr. Daha nce okuduum kitaplar ise ilerdeki tahsilin altyaps mesabesindedir. Babamn 30 yllk Mderrislik tecrbesi vard. Hakikatten ok gzel, yksek sesle ve heyecanla ders veriyordu. Evde ders aldm iin tatil yoktu, k yaz srekli ders alyordum. Bu ders okumalarm Cami kitabnn haiyelerine kadar srd. O zamana kadar okuduunuz kitaplar nelerdi? Mehmet Yalar: Emsile kitab ile baladm ondan sonra Bina ve akabinde zzi kitab. Bu kitap Sarf ilmi kitaplardr. Bu kitaplarn ezberlenmesi gerekiyor. Her gn ders aldmz ksm ertesi gn hocamz dinlerdi ve ezberlediimizi grnce yeni derse geilirdi. Bizim hocamz babam olduu iin dersleri ok sk takip ediyordu. Prensip sahibi, dini ve ilm salbeti ok gl biri olduundan okuma konusunda msamaha gstermezdi. Tekrar ders kitaplarna dnersek zzi kitabndan sonra Nahiv kitaplar okunmaya balanyor. Nahiv kitaplarnn ilki Avamil olup yazar eyh Abdulkahir Crcan adndaki nl bir lim olup Nahiv, Arap edebiyat ve beleat konularnda nemli eserleri vardr. Avamilden sonra okutulan kitap, Zuruf adndaki Krte yazlm bir kitaptr. Ondan sonra ise Terkiba Avamail kitab okunur. Bu, Avamilin ba taraflarn nahiv ynnden aklayan Arap dili zerine Krte yazlm bir kitaptr. Bu kitabn da ezberlenmesi gerekiyordu. Bu kitaplardan sonra Avamil zerine Arapa yazlm bir erh olan Sadullah-i Sar adl kitap okunuyordu. Bu kitap ezberlenmiyordu, sadece Avamil metin ezberleniyordu. Sadullah-i Sarden sonra gelen kitap erh-ul Mnidir. ki ksmdan oluuyor: Metin ve erh. 40 sayfalk metin ksm olan Mni ezberleniyor. Hatrlyorum Cuma akamlar hari her akam bu kitaptan ezberlerimi tekrar ediyordum.

160

e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

erhl-muni kitabna kadar ka kitap ezberleniyor: Bu itibar ile 3 sarf ilminin, 3 nahiv kitab, bir de Muni metni olmak zere toplam 7 kitap ezberleniyor. Bir noktay aklamak istiyorum. ocukluk dneminde okumak insana zor geliyor. Eer insann hocas samimi ve efkatli bir insan olup renciyle ilgilenirse bir mddet sonra ders almak insana sevimli gelmeye balyor. Ben erhul-muni kitabndan sonra zorluk ekmedim. Bu kitaplar okuduktan sonra Arapa ibareler okumak kolaylayor. Babam k gecelerinde bize Futuhu-am adl kitab okurdu. Bu kitap Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer dnemlerine ait fetihleri konu alan 2 ciltlik bir kitaptr. Babam bir eyi okuduunda veya anlatt vakit o konuya konsantre olurdu ve bu tavr bizi etkilerdi. Onun sohbetini ve kitap okumasn ok severdik. Bir yl yine k olduunda babama: Baba bize bu yl da Futuhu-am kitabn okumayacak msn? diye sorduumda bana: Ben niin okuyacam sen artk ibarelerden anlyorsun, onu kendin okuyacaksn, diye cevap verdi. Bu benim iin byk bir tevecch idi. O vakitten sonra ben Futuhu-am kitabn okumaya baladm. erhl mgni kitabndan sonraki sra kitaplar nelerdir? erh-ul Mni kitabndan sonra sarf ilmi ile ilgili bir kitap okunuyor. Medrese muhitinde yazarnn adna binaen Saduddin adyla tannan bu kitap, medresede okutulan sarf kitaplarnn en uzunu ve sonuncusudur. Bundan sonra artk sarf ilmi okutulmuyor. Bu kitap, daha nce szn ettiim zzi adl kitabn erhidir. Yazar, byk lim Saduddin Taftazanidir. Medrese evrelerinde birini ok vdkleri zaman onu Saduddin Taftazaniye benzetirler. Taftazani byk slam limlerindendir. Belagat, mantk, metafizik, kelam, fkh ve birok ilim dalnda eser vermek suretiyle hakl bir hrete sahip olmutur. Bu kitabn giriinde Taftazani, bunu 16 yanda iken yazdn belirtiyor. Bu eser, asrlardr sarf ilminin ders kitab olarak okutulmaktadr. Daha sonra gelen kitap Kavaid-ul rab, ksa bir metindir. Mellifi Msrl bni Hiam El -Ensari dir. Dneminin nl bir limidir. Arap dili alannda otorite saylr. Kitabn konusu Arap dilinde cmle ve zellii olan baz Arapa ifadelerin kullanmyla ilgilidir. Bu kitap ta medreselerde ezberlenir. Medrese evrelerinde bu kitap Kavaid olarak bilinir. Kavaid kitab zerine birok erhler ve haiyeler yazlmtr. Bunlardan biri de, medrese evresinde bilinen ve okunan Halll Meakid Bi-erhil Kavaid adl eserdir. Yani Kavaid kitabndaki zorluklarn zlmesi ve aklanmasna dairdir. Mellifi Zilelidir. Bildiiniz gibi Zile Tokatn ilelerindendir. Bu eseri sayesinde Medrese muhitinde bilinen bir limdir. Bu lim, kendisinden kavaid zerine bir erh yazmas istendiinde, bilgisi eksik olduundan Kavad mellifinin Mnillebib adndaki kapsaml nl kitabndan faydalandn belirtiyor. Mnillebib ismi akl sahipleri iin yeterli anlamnda nahivle ilgili byk bir kaynak eserdir. Demek ki buraya kadar olan sral ders kitaplar yle sralanabilir: 1. Emsile, 2. Bina, 3. zzi, 4. Avamil, 5. Zuruf, 6. Terkiba Avamil , 7. erhul Mni, 8. Saduddin kitab, 9. Kavaidul rab, 10. olarak Hall Meakid kitab. Sonra srayla hangi kitaplar okutulur? Halll-Meakid kitab okunduktan sonra Elfiye kitabna sra gelir. Bu eserin mellifi bnul Malikdir. Mellifin tam ismi Muhammed ibnul Maliktir. bnul Malik aslen Endlsldr, ailesi ama g etmitir. am'da mderrislik yapmtr o da bnul Hiam gibi byk bir limdir ve ilimde imamdr. Bir rivayete gre mam Nevevi onun

161

e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

talebesidir. bnul Malik Elfiyeyi 1000 beyit halinde yazmtr, iir eklinde nazm olarak yazmtr, yani manzum olarak. Bir beyit iki msradr, kitapta 2000 msradan olumaktadr. Bu eser telif edildikten sonra medrese evrelerinde ok revata olmutur. Medrese tedrisat tarihinde baz limler talebeler ve akirtlerin kitaplar rahat ve kolaylkla ezberleyebilmesi iin baz ilmi kitaplar ezberlenmesi kolay olsun diye ksaltp nazm haline dntrmlerdir. nk nazm kitaplarn ezberlemek daha kolaydr. nsan 100 msra iir ezberleyebilir fakat 2 sayfa metin ezberlemek ok zordur. Bu medrese tedrisat tarihinde nemli bir tespittir. Bu kitap ta ezberleniyor, iir deil bir disiplindir, ierinde nahiv, sarf, tahlil, izahlar ve benzeri bilgiler vardr. Bu kitap ta birok erhlere muhta olmutur. Kitabn ilk erh eden mellifin olu olmutur, onun akabinde birok byk lim de bu kitab erh etmitir. Bunlardan biri de Celaluddin esSuyuti yani mam Suyutidir. mam Suyutinin bu eserinin ismi el- Behcetul Mardiyye dir. Bu kitab da medrese evrelerinde ok faydalanlan ve okunan bir kitaptr. Kitabn ad el- Behcetul Mardiye olmasna ramen bizde kitabn ismi Suyuti diye biliniyor. Blgenin bir eletirisi olarak unu syleyebiliriz; kitaplarn muhteviyat gzel bilinirdi ve ders verilirdi. Fakat kitaplar hakkndaki tarihi bilgiler ihmal edilirdi. Yani kitabn ismi bilinir kimin tarafndan ne zaman yazlm, mellifin zellikleri hakknda bilgi sahibi olunmazd. Akademik olarak unu da syleyebiliriz; sra kitaplarn syleyipte mellifleri hakknda bilgi vermemek mellife ka hakszlk olur. mam Suyuti miladi 1505 ylnda vefat etmi. Msrn Esyut ehrinde domutur, ok ynl bir limdir, afiiyyul- mezhebdir. afii mezhebinde byk fakihlerdendir. ok muhtelif kitaplar telif etmitir, tarih, fkh, dil ve birok konuda kitap yazmtr. Kitaplarndan ok istifade edilir. Bu kitap medrese geleneinde anlalmasnn zorluu ile bilinir. Biz bu kitab okuduumuz zaman bize izah edilmesine ramen anlalmas zordu. Gya Elfiye kitabnn aklanmas iin yazlm olmasna ramen o aklanmaya muhtat. Bunun zerine bu kitap iin haiyeler yazlmtr. yle bir tespit yapabiliriz: Medrese geleneinde nce bir metin yazlr ona daha sonra erh yazlr, eer erh kfi gelmezse ona haiyeler yazlr. Yani yeni sistemdeki dipnotlar gibi. Biz de ders okuduumuz zaman hocamz kitabn kenarlarna haiyeler ve incelemeler eklerdi. Bu bir gelenek halini almt. Suyuti kitabna da birok haiye yazlmtr onlardan medrese evresinde en nls Ebu Talip tir. Elfiye ve el- Behcetul Mardiyye konular nedir ? Bu iki kitabnn ounluklu konular nahivdir, sonlarnda sarf ilmi de vardr. Bu kitaplardan sonra Cami kitab gelir. Malum olduu gibi Cami okumak, medrese tahsilinde nemli bir konumdur. Cami kitabnn mellifinin asl ad Abdurrahman olan Mevln Camidir. Aslen ranl olup, Cam kasabasna bal Harced kynde dnyaya gelmitir. Ancak kasabann ismiyle yd edilerek, Cami adyla mehur olmutur. Cami ok ynl bir limdir. Tasavvuf, edebiyat, dil limidir. Cami kitab asl Kafiye kitabnn metnidir. Kafiyenin mellifi bni Hcibtir. bnl Hcib Msrldr, Eyyubiler dnemi limlerindendir. bnl Hcibin babas Msik, Sultan Selahaddinin zel Kalem Mdrdr. Babasnn Hciblik mesleinden dolay bnul Hcib ismini almtr. bnul Hcib Maliki mezhebindendir. bnul Hcibin Kafiyesi Arapann nahiv ilminde merkezi nokta veya bir dneme gibidir. Kendisinden nceki almalar kendisinde ksaca cem etmi kendisinden sonra gelenleri de kendinse balamtr. Nahiv almalarnn yzde yetmi sekseni ibnul Hcibin kitab erevesinde olmutur. Bundan dolay bunun zerine epeyce erh ve haiyeler yazlmtr. Kafiyenin en byk haiyelerinden biri Radiy Esterabadinindir. Radi iran halkndandr. Radinin bu kitab

162

e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

Mevlana Cmi iin ilham kayna olmutur. Mevlana Cmi bu kitabnda ondan oka nakiller yapmtr. Yani referans kaynaklarndan birincisidir. cizane olarak unu syleyebilirim niversitede Doktora rencilerimden birine tez konusu olarak Radi zerine yapmasn saladm. Mevlana Cminin kafiye erhi hakkndaki bu kitab byk bir itibar grmtr. Bu cami kitab zerine de haiyeler yazlmtr. Medreselerde sra kitaplarnda bu haiyeler de okutuluyor. Cami kitabnn medresedeki fonksiyonlar hakknda bir eyler sylenebilir mi, taliblik gibi ? Evet, taliblik hakknda biraz bahs edelim. Medrese talebeleri Cami kitabna balamayncaya kadar onlara faqi denilir. Eer Cami kitabna balannca talebe talib olur, yani artk Seyda mertebesine girer. nk artk dersini medresenin en byk hocas verecektir. Kendiside faqilere ders vermeye balyor. Ve medreselerdeki baz hizmetlerden de muaf oluyor. Medresenin hizmetleri sras gelince etrafn temizlenmesi, dzenlenmesi, bulaklarn ykanmas, tayin ilemleri gibi ilerdir. Medreselerdeki sistemi ksaca anlatalm. Kalnan hcrenin miri yani bir beyi var o salahiyeti biridir. Yeri gelince ksa bir anekdotu anlatym. Ben ve kardeim Molla Ahmet Yalar 1966 ylnda Hazroya ders okumak iin gittiimizde ben 16 yanda idim 21, 22, 23 yalarnda talebeler vard. Ben Cami kitabnn haiyelerine balamtm. Medreselerde adet kimin kitab ileri ise o hcre miri oluyor. Ben de Molla Tayfurun ders verdii medresede 50 gn boyunca hcre miri oldum. Hcre miri Seydadan sonra sorumlu kiidir. Talib olan kiiye nasl hitap ediliyor? Cami kitabndan nceki kitaplar okuyanlara faqi diye hitap ediliyor. Cami kitabna balayanlara artk Mela diye hitap ediliyor. Mela Abdullah, Mela Ahmet gibi. Dier insanlar da ayn ekilde hitap ediyor. Cami hakknda unlar da ilave edeyim. Camiyi bitiren hakikaten alkan ise ve tahsil yapmak isterse Arapay anlamada, ibare zmede onunla seydas arasnda ok az bir fark kalyor. Dil renme o dereceye kadardr. Onun dndakiler ilmi disiplinler, felsefe, mantk, munazara, akait, usul ve benzeri ilimlerdir. Arapann zirve dil bilgisi cami kitabdr. Kitaplar sra ile belirtirsek 11. Elfiye, 12. Suyutinin el- Behcetul Mardiyye ve 13 olarak Cami ve caminin haiyeleri geliyor. Bunlardan sonraki kitaplar nelerdir? Bunlar konuurken kk bir dzeltme yapmam gerekiyor. Bir sra kitabn anlatmay unutmuum. Hal kitabndan sonra kk bir kitap var ismi Enmzec numune anlamndadr. Mellifi nl alim Zameheridir. Tefsir ve dnce dnyasnda nl bir limdir. Hatta bu kitabnn bl Hcibe ilham kayna olduu syleniyor. Enmzec hakknda da birok erh ve haiyeler yaplmtr. Medrese evrelerinde iyi bilinen erh kitaplarndan biride Hedaik-id Dekaik kitabdr. Mellifi Saduddin Sadullahdr. Bundan dolay medrese evrelerinde bu kitaba Sadullah gevre deniliyor. Gevre Krtenin bir kolu olan Soranice bir kelime olup byk anlamndadr. Bu kitaba Byk Sadullah denir. ki tane Sadullah kitab olduu iin birine Sadullah Sir yani Avamilin erhi olan kitap dierine Sadullah gevre veya Sadullah-i Kebir deniliyor.

163

e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

O zaman sralama yle olur: 11. kitab Sadullah-i Kebir denilen Hedaik-id Dekaik geliyor. 12. Elfiye, 13. Suyutinin el- Behcetul Mardiyye ve 14. olarak Cami ve caminin haiyeleri geliyor. Evet, bizim okuduumuz dnemde o kitaplar okunuyordu. Baz yerlerde ve imdi ise Sadullah gevre yerine erhul ktir okunuyor. Bazlar Suyuti kitabnn yerine Netaic-ul Efkr okuyordu. Biz Netaic-ul Efkr okumadk, ksmi olarak kitaplarda alternatif vard. Cami kitabndan sonra mantk okunur. sagoci adnda kk bir kitap takip edilir, Mellifi Esirddin el-Ebher dir. ve metinleri ezberlenir. Kitabn ierii Aristo mantdr. slam dnce tarihinde Aristo mantnn nemli bir yeri vardr. Hicri 2. yy bu mantk slam kltr iine girmitir. sagoci kelimesi de Arapa deil Yunanca bir kelimedir. sagoci kitab zerine erhler ve haiyeler yazlmtr. erh olarak iki kademede okunuyor birisi Hsammeddin El Kat nin erhi ve onun haiyesi Muhyiddin. Yani bir metin, bir erh ve bir haiye birlikte okunuyor. kinci kademede farkl bir erh ve haiye ile okunuyor. kinci olarak okunan erh kitab, Osmanlnn ilk dnem limlerinden olan Molla Fenari tam ismi emseddin Muhammed ibn-i Hamza el-Fenari olup bu erhi bir gnde yazd rivayet olunur. Bu kitabn haiyesi Ahmet isminde biri yapm bazlar ona Kul Ahmet bazlar ona Kavl Ahmet diyorlar. Bizim blgemizde Kavl Ahmet deniliyor. Kavl Ahmet kitab sra kitaplar iinde en zor kitap olarak kabul ediliyor. Birok mderris bu kitab okutmak istemiyordu. Daha sonra mantk ilmine ara verilir. Risaletl Vd okunur, mellifi Adudiddin el-Icidir, kitabn zerinde Kuici erhi var. Kitap bu erhle birlikte okunur, normalde bu kitabn ezberlenmesi gerekiyor fakat talebeler bundan sonra pek ezber yapmyorlar fakat usul bu risalenin okunmasdr. Kitabn konusu dil felsefesi, kelime ve mana arasndaki irtibat, bir anlamda semantik denilebilir. Bir metin ve bir erh olarak bu kitap okunur. Camiden sonraki kitaplar sralarsak sagoci, Hsammuddn elKatnin erhi, Muhyiddin risalesi , Molla Fenari , Kavl Ahmet , Risaletl Vd ve Kuici erhi Evet, daha sonra stiare gelir. Belagat ilminin bir dal olan istiarenin asl mecaza dayanr. Mecaz, benzetme, kinaye gibi kavramlar anlamndadr. stiare ilminde okunan metin kitabi El Feride , mellifi mam Ebul Leys Semerkandidir. Kitap zerinde bir erh vardr, yazar samuddin el-sferainidir. samuddin Mevlana Caminin talebesidir. ok zeki ve yaman bir limdir, fakat ok fazla itiraz sahibidir. Kitab zerine ok haiyeler yaplm. Bizim medrese evresinde bilinen haiyesi, Hasan El- Zibarinindir. Ben hayatn aratrdm ismi Hasan bin Muhammed. Zibar Kuzey Irakta bulunan bir krt airetinin ismidir, mellif o kabileye mensuptur. Vefat tarihini aratrdk bulamadk. Tahminimize gre 2 asr nce yaamtr. Haiyesi gzel anlalr ve kolaydr, biz hem el Feride, samuddin erhini, hem de bu haiyeyi okuduk. stiareden sonra mnazara okunur. Bizim muhitte asl Abdulvahhab Alel Velediyye olan Velediyye nin ezberlenmesi gerekir. Mellifi Osmanl ulemasndan Maral Saaklzadedir erhin yazar da Diyarbakrl olan Abdulvahab el Amididir. Konusu mnazara usul ve adaplar olan erh ve metin birlikte sonuna kadar okunur.

164

e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

Bundan sonra caminin haiyeleri gelir. Adndan da anlald gibi cami kitab zerine yaplm haiyelerdir. lim tarafndan yaplmtr. kisi Mevlana Caminin talebesidir. Abdulgafur Lari ve samuddin el-sferaini Mevlana Caminin talebesidir. Abdulgafur Larinin haiyesine haiye yazan ise Abdulhakim es-Seyalekt dir, Hindistanl bir limdir. Bu haiyelerin bir ksm okunuyor. Daha sonra tekrar Mantk okunmaya balanr. emsiye diye adlandrlan kitap okunur. Bu arada unu hatrlataym Caminin haiyesine balayncaya kadar bunlar babamn yannda okudum. Ne kadar sre iinde? 5,5 ylda okudum. 1960 ylnda baladm 1966 Ocak ayna kadar 5,5 yl srd babamn yannda. O zaman Caminin haiyelerine yeni balamtm. Ocak aynda bir gn halamzn olu Molla Tayfur Ezgin, babamz ziyarete gelmiti. Babam ona oullarm Mehmet ve Ahmet biraz darda faqilik yapsnlar, senin yannda kalacak yer varsa kalan derslerine devam etsinler. Ben artk yalandm ve ders vermek bana zor geliyor artk. Hakikaten babam ders verirken ok dikkatle, yksek sesle ders verirdi. Kardeim o zaman Cami kitabn okuyordu. Molla Tayfur babama hitaben: Onlar benim dersime raz olurlarsa daymn emri olur, diyerek kabul etti. 1966 ylnn ylban biraz gemiti. Ben ve kardeim Hazroya gittik. lk kez darya ders iin km olduk. Maallah babanzn sabr gzelmi genelde insanlar bu kadar zn sre ocuklarna ders veremez. Babamn sabr fazlayd ve dersi ok disiplinli veriyordu. Hazroya gittik. Ksa bir sre sonra bahar ay geldi. Molla Tayfurun hcresi dard, biz 1516 talebe idik yer kafi deildi. Fakat Hazro ve Hazrolularn verdikleri tayinler gzeldi. Biz de kyden kasabaya yeni geldiimiz iin bize ekici geliyordu. Orada emsiye erhini okuyordum. emsiye erhi ve haiyesi; Kutbddin Muhammed b. Muhammed er-Raz tarafndan Necmddin mer b. Ali el-Kazvinnin mantk ilmine dair yazd emsiye metnine yapt bir erh olan Tahrirl-Kavaidil-Mantkyye fi erhir-Risaleti-emsiyye adl kitaba Seyyid erif Crcaninin yazd bir haiyesi de vardr. Hazrodan ayrldktan sonra ne yaptnz: Diyarbakrn Kevnecar kyne gittik, Seydayi Mola Abdusselam-i Alibardaki oradayd. Molla Abusselam iyi bir Seyda idi klasik bir hocayd, modern bilgileri yoktu. Fakat mderrislii gzel, medrese mktesebat da ok iyi idi. Oradan hastalandm iin iki ay sonra geri dnmek zorunda kaldk. Ben Seydann yannda ok fazla okuyamadm. O srada bir rahatszlm vard ve tedavi iin Diyarbakra gidip geliyordum. Kevnecardan ayrldktan sonra Bubiyan kyne gittik. Orada gzel bir mant olan, ders anlatm gzel, belaat sahibi Molla Fahri vard. Onun yannda emsiye erhini tamamladktan sonra Belaata dair olan Muhtasar adl kitab okudum. Bundan sonra sra esasl ve gnmzde de geerli olan, modern dilde retorik olarak isimlendirilen belaat ilmine geliyor. Belaat olarak Hatb el-Kazvn'nin Telhis kitab okunuyor. Benim doktora tezim de Hatb el-Kazvn ve belagat ilmindeki yeri. Bu Telhis zerine haiyeler hari 22 tane erh yazlmtr. Saduddin Taftazani bu kitap zerine iki tane erh yapmtr. Biri Muhtasar ksa bir erh dieri uzun bir erh olan Mutavveldir. Belagattan Telhis ve Muhtasar okudum. Ondan sonra sra kelam ilmine geliyor. 1966 ylnn son baharnda babam bizi Hazroya Hac Abdl- Fettah Hocaefendinin yanna gndereceini syledi. Babam Seyda-yi Haci Fetahn yanna gidip okumamz iin izin aldktan sonra ben ve kardeim Hazroya gittik. Kardeim

165

e-arkiyat lmi Aratrmalar Dergisi -www.e-arkiyat.com- ISSN: 13089633 Say: III/Nisan 2010

Kavl Ahmet kitabnn sonunda ben ise Muhtasar kitabn bitirmitim. Hazroda Maturidi olan Nesefinin kelam hakknda yazm olduu erhl Akaid kitabn okumaya baladm. erhi Eari olan Taftazaninindir. erhl akaid dersini Seyda-yi Haci fevkalede veriyordu. Hakikaten insan mest ediyordu. Bu arada kardeim M. Ahmet ile birlikte Seyda-yi Haciden Farsa ders alyorduk. Daha nce babamzdan Glistan kitabn okumutuk. Farsa olarak Mevlana Caminin Baharistan kitabn okuyorduk. erhl akaid kitabndan sonra ben Cem-l Cevami kitabna baladm. Ceml Cevami icazet kitabdr, yani icazet o kitabn bitirilmesi ile alnr. Usulud din ve usulul fkh konusundadr. Yeni terminolojiye gre slam hukuku metodolojisi ve slam akait metodolojisi hakkndadr. Yedi blmden olumutur. Metin ksm Tacuddin ibns Sbk erh ise Celaleddin Mahalli tarafndan yazlmtr. ki haiyesi vardr; biri Benani, haiyenin haiyesine de Attar deniliyor. Normalde Cem-l Cevami metni ve erhi okunur. Hocamz Seyda-y Haci (Allah ona rahmet etsin ve yerini Cennet eylesin ) ok hassast ve o dnemde fazla talebe olmadndan haiyeleri incelerdi bir gn dersimiz 4 saat srd, dersi yerde diz kerek okuyorduk. Ben ok yoruldum ve hocama Benani haiyesini bu ekilde okumasaydk daha iyi olurdu dedim. Hocam ban kaldrd ve ben konularn anlalmadan geilmesini istemiyorum dedi. Ben de ok utandm o kadar aba gstermesi benim iindi. Bu kitab tam olarak okudum. 1967 ylnn Haziran aynda derslerim bitmiti. Fakat Mevlana Caminin Yusuf-u Zleyha kitabna da balamtk. Hocamz pek kimseye icazetname vermiyordu. Yzlerce talebe okutmutu ve 52 yllk mderrislik yapmt, birka tane icazetname vermiti. Babam ondan rica etti, o da icazetnamesini getirdi ve ben artk yalandm, ellerim titriyor ben hepsini yazamayacam, benim doldurmam gereken yerleri bo brakn ben onlar yazarm, dedi. Ben ini mrekkep ile belirli ksmlarn yazdm. Dier taraflarn Seydamz yazd. cazetname bende duruyor. Bylelikle ders alma durumu kalmadndan msaade alp yanndan ayrldm. Fakat Seydamz ok sevmitik ondan ayrlmak zor geliyordu, alayarak ayrldm. Eve dndm 2 ay kadar kaldktan sonra Mevlana Caminin Yusuf-u Zleyha kitabn bitirmeyi bahane ederek tekrar hocamzn yanna geri dndm. O kitab bitirinceye kadar bir iki ay daha orada kaldm. Medrese tahsil hayatm bu kadar srd. Hocam son soru olarak medrese tahsiliniz srasnda tefsir ve fkh kitaplarndan hangisini okudunuz? Fkh kitaplarndan Kad Ebu ucann "Gayet'l htisar ve mam Nevevinin Minhacul Talibin kitaplarn okuduk. Tefsirde ise Celaleyn tefsirini okuduk. Hocam ok teekkr ediyoruz. Bende teekkr ederim.

166