Kentleşme

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM
T.C. Bayndrlk ve skn Bakanl
KENTLEME RASI 2009
5
ANKARA - Nisan 2009
SEKRETERYA BLGLER Adres : Bayndrlk ve skn Bakanl Strateji Gelitirme Bakanl Kentleme ras Genel Sekreterlii Vekletler Cad. No : 1 Bakanlklar / ANKARA Telefon : (312) 410 14 40 410 11 41 - 410 11 42 Faks : (312) 410 11 40 E-posta : sura@bayindirlik.gov.tr ra Genel Sekreterlii adna iletiim ve koordinasyon: Mehmet Nazm ZER Telefon : (312) 410 26 45
Her trl kullanm hakk Bayndrlk ve skn Bakanlna aittir. Kaynak gsterilmeden kullanlamaz.
KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM KOMSYONU Kentsel Miras, Mekn Kalitesi ve Kentsel Tasarm Komisyonu tarafndan hazrlanm olan rapor ve ekleri komisyonda grlm ve kabul edilmitir. Komisyon ye listesi
ADI BAKAN BAKAN YRD. BAKAN YRD. BAKAN YRD. RAPORTR RAPORTR RAPORTR RAPORTR RAPORTR RAPORTR YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE YE BEHRUZ NC CENGZ BEKTA EMRE MADRAN PERHAN KPER AYE AKPINAR MENEKE TATAN PINAR AHN SNAN PINARBAI HRET ENSOY TLN ZGAN AYE IIK EZER BARAN DL BAYKAN GNAY CAN KUBN CENGZ OLAK EMEL GKSU FARUK SOYDEMR FLZ GKEN GLEN ZAYDIN HAKAN KOYUNLULAR HASAN ZBAY HLAG KAPLAN MEHMET TUNCER MURAT YILDIZ MUSTAFA DEMRBA NUMAN TUNA NURAN ZEREN GLERSOY OUZ YILMAZ SELAM DEMRALP TOLGA NL YALIN MEMLK UNVANI MMAR Y. MH. MMAR PROF. DR. DR. PLANLAMA UZMAN YARDIMCISI Y. EHR PLANCISI EHR PLANCISI EHR PLANCISI EHR PLANCISI DR. Y. EHR PLANCISI Y. MH. MMAR DO. DR. Y. EHR PLANCISI MMAR PROF. DR. MMAR UBE MDR DO. DR. DARE BAKANI MMAR DO. DR. DO. DR. YRD. DO. DR. EHR PLANCISI PROF. DR. PROF. DR. PROF. DR. PEYZAJ MMARI YRD. DO. DR. PROF. DR. KURUM NC MMARLIK TMMOB MMARLAR ODASI ORTA DOU TEKNK NVERSTES SERBEST BABAKANLIK DPT SOSYAL SEKTRLER VE KOORDNASYON GENEL MDRL VAKIFLAR GENEL MDRL KLTR VE TURZM BAKANLII KLTR VARLIKLARI VE MZELER GENEL MDRL BAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII TEKNK ARATIRMA VE UYGULAMA GENEL MDRL TMMOB EHR PLANCILARI ODASI STANBUL BYKEHR BELEDYES EVRE VE ORMAN BAKANLII ED VE PLANLAMA GENEL MDRL SERBEST ORTA DOU TEKNK NVERSTES PROMM TRABZON BELEDYES DOKUZ EYLL NVERSTES TARH KENTLER BRL BAYINDIRLIK VE SKN BAKANLII TEKNK ARATIRMA VE UYGULAMA GENEL MDRL MMAR SNAN NVERSTES BURSA BYKEHR BELEDYES THDL MMARLIK LTD.T. GAZ NVERSTES ABANT ZZET BAYSAL NVERSTES GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SERBEST ORTA DOU TEKNK NVERSTES STANBUL TEKNK NVERSTES TMMOB PEYZAJ MMARLARI ODASI TMMOB PEYZAJ MMARLARI ODASI MERSN NVERSTES ANKARA NVERSTES
NDEKLER I.GR Genel Yaklam / Politika Eletirisi ve nerinin Genel erevesi erik ve Yntem: Kentsel Miras erik ve Yntem: Mekan Kalitesi ve Kentsel Tasarm II. MEVCUT DURUMUN DEERLENDRLMES II.1. Terminolojiler, Tanmlar, Kavramlar ve ltler II.1.1 Kentsel Miras II.1.2 Mekan Kalitesi ve Kentsel Tasarm II.1.2.1 Trkiyedeki Planlama Sreci ve Mevcut Durumun Deerlendirilmesi II.2. Doal ve Kltrel evrenin Korunmasna likin Yasal ereve II. 2.1 Yasal ereveye likin Tespitler II. 2.1.1 Yasalarda Koruma Anlay/ Yaklam II. 2.1.2 Ulusal Dzeyde Yerelleme Pratiinin Dikkat ekici Ynleri II. 2.1.3 Kltrel Mirasn Korunmas ile lgili Yasal Dzenlemeler II. 2.1.3.1 Kltr Varlklarnn (Tek Yaplarn) Korunmas le lgili Mevzuat II. 2.1.3.2 Kltr Varlklarnn Bulunduu Alanlarn (Sit) Korunmas ve Planlanmasna likin Mevzuat II. 2.1.3.3 Yerel Ynetimlerle lgili Mevzuat ve Koruma II. 2.1.3.4 Korumann Finansman ile lgili Mevzuat II. 2.1.4 Doal Mirasn Korunmas ile lgili Yasal Dzenlemeler II. 2.1.4.1 Doal Mirasa likin Ulusal Dzenlemeler II. 2.1.4.1.1 Doal Varlklarn Korunmasna Ynelik Dzenlemeler II. 2.1.4.1.2 Doal Varlklara Olas Olumsuz Etkileri En Aza ndirmeye Ynelik Standartlara likin Dzenlemeler II. 2.1.4.1.3 Doal Varlklarn Kullanlmasna likin Dzenlemeler II. 2.1.5 Uluslararas Koruma Mevzuat II. 2.1.5.1 Kltrel ve Doal Varlklarla lgili Mevzuat II. 2.1.5.2 Kltrel Varlklarla lgili Mevzuat II. 2.1.5.3 Doal Varlklarla lgili Mevzuat II. 3. Doal ve Kltrel evrenin Korunmasna likin rgtlenme Yaps II. 3.1 Uluslararas Kurulular II. 3.2 lkemizde Korumaya likin Kurumsal Yaplanma II. 3.2.1 Kamu Kurumlar II. 3.2.1.1 Merkezi Ynetim Kamu Kurulular II. 3.2.1.2 Yerel Ynetimler II. 3.2.2 Sivil Toplum Kurulular II. 3.2.3. zel Kiiler ve Tzel Kurulular II. 4. Doal ve Kltrel evrenin Korunmasna likin Finansman Yaps II. 4.1 Trkiyede Korumann Finansmanna likin Tespitler II. 4.1.1 zel ve Tzel Kiilere Yaplacak Katklar 7 7 9 11 12 12 12 15 16 20 20 21 22 23 23 24 25 26 28 28 29 32 32 34 34 34 35 38 38 39 39 40 42 43 44 46 47 47
II. 4.1.1.1 zel Hukuka Tabi zel ve Tzel Kiilerin Mlkiyetinde Bulunan Tanmaz Kltr Varlklar in Kltr ve Turizm Bakanl Tarafndan Yaplan Yardm 47 II. 4.1.1.2. Tescilli Tanmaz Kltr Varlklarnn Restorasyonu Amacyla Verilen Toplu Konut Kredileri 48 II. 4.1.2 Yerel Ynetimlere Yaplacak Katklar 48 II. 4.1.2.1 Belediyelerin Koruma Alannda Hizmet Vermesi in Oluturulan Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Katk Pay 48 II. 4.1.1.2 Koruma Amal mar Planlarnn Yapm in ngrlen denekler 49 II. 4.1.1.3 Belediyelerin mar Uygulamalarna Yaplan Yardmlar 50 II. 4.2 Trkiyede Korumann Finansmanna Katk Salayan Kurumlar ve Kurumlar Tarafndan Yaplan Yardm Miktarlar 50 II. 4.2.1 Merkezi Ynetim 51 II. 4.2.1.1 Kltr ve Turizm Bakanl 51 II. 4.2.1.2 Vakflar Genel Mdrl 52 II. 4.2.2 Yerel Ynetim 53 II. 5. Korumann Sosyal / Kltrel Boyutu II. 5.1 Korumann Sosyal / Kltrel Boyutu: Tespitler II. 5.1.1 Korumann Sosyal Boyutu II. 5.1.2 Koruma Bilinci ve Eitimi II. 5.1.3 Koruma Eitimi/ Koruma Etii II. 6. Planlama, Projelendirme ve Uygulama II. 6.1 Planlama, Projelendirme ve Uygulama: Tespitler II. 6.1.1 Mevcut Planlama Yaklam II. 6.1.2 Korumaya likin Planlama Yetkisi Bulunan Kurumlar ve Koruma Stats Getirilen Alanlarda Planlama II. 6.1.3 Alan Ynetimi ve Ynetim Planlar II. 6.1.3.1 Alan Ynetimi ve Ynetim Plan Kavramlar II. 6.1.3.2 Alan Ynetimi ve Ynetim Plan le lgili Temel Yaklamlar II. 6.1.3.3 Trkiyede Alan Ynetimi ve Ynetim Plan Kavram II. 6.1.3.4 Deerlendirme III. SORUN ALANLARI, STRATEJ VE EYLEM SEENEKLER TABLOLARI VE Z RAPORLARI A. SORUN ALANLARI Tanm ve Kavramlara likin Sorunlar Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmasna likin Mevzuat Sorunlar Finansman Sorunlar Koruma Konusunda rgtlenmeye likin Sorunlar Doal ve Kltrel Varlklar Envanterine likin Sorunlar Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Sorunlar Planlama, Projelendirme ve Uygulamaya likin Sorunlar Kentlerimizdeki Genel Kalite ve Tasarm Sorunlar Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Planlama Sreci le lintileri Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Tasarm Sreci le lintisi (Tasarm Felsefesi) Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Kentin Kalitesi le lintisi Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Mevzuat Sorunlar Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Kurumsallama Sorunlar Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimi (Kurumsal Eitim, Halk Eitimi) 6 54 54 54 56 57 58 58 59 60 62 63 63 66 67 70 70 70 71 73 74 77 78 79 84 84 86 86 86 86 87
Sorunlar Listesi B.STRATEJLER Tanm ve Kavramlara likin Stratejiler Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmas Mevzuatna likin Stratejiler Finansmana likin Stratejiler Koruma Konusunda rgtlenmeye likin Stratejiler Doal ve Kltrel Varlklar Envanterine likin Stratejiler Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Stratejiler Planlama, Projelendirme ve Uygulamaya likin Stratejiler Kentlerimizdeki Genel Kalite ve Tasarma likin Stratejiler ve Eylem Alanlar Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm ve Planlama Sreci le lgili Stratejiler ve Eylem Alanlar Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm ve Tasarm Sreci le ilgili Stratejiler ve Eylem Alanlar Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm Sorunlar ve Kentin Kalitesine likin Stratejiler ve Eylem Alanlar Kentsel Kalite, Kentsel Tasarmla lgili Mevzuata likin Stratejiler ve Eylem Alanlar Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm ve Kurumsallamaya likin Stratejiler ve Eylem Alanlar Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimine likin Stratejiler ve Eylem Alanlar Strateji Listesi
88 97 97 97 97 99 101 102 104 108 108 109 109 109 109 110 110 122 122 122 123 124 126 126 127 130 151 153 153 153 154 156 179 183
C. EYLEMLER VE GSTERGELER Tanm ve Kavramlara likin Eylemler ve Gstergeler Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmas Mevzuatna likin Eylemler ve Gstergeler Finansmana likin Eylemler ve Gstergeler Koruma Konusunda rgtlenmeye likin Eylemler ve Gstergeler Doal ve Kltrel Varlklar Envanterine likin Eylem ve Gstergeler Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Eylemler ve Gstergeler Planlama, Projelendirme ve Uygulamaya likin Eylemler ve Gstergeler Eylem ve Gstergeler Listesi SONU OLARAK ZETLE IV. GENEL DEERLENDRME A. Doal ve kltrel varlklarn /alanlarn korunmas konusunda; B. Mekan kalitesi ve kentsel tasarm konusunda; RAPOR ZET SORUN STRATEJ EYLEM TABLOSU KAYNAKLAR EKLER
I.GR Genel Yaklam / Politika Eletirisi ve nerinin Genel erevesi Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan dzenlenen Kentleme rasnn 5. Komisyonunun bal Kentsel Miras, Mekn Kalitesi ve Kentsel Tasarmdr. Komisyon, 01.12.2008 gnl oturumunda, konuyu iki temel alt balk altnda incelemeyi uygun bulmutur. Burada ilkin Kentsel Miras la ilgili genel yaklam politika eletirisi ve nerinin genel erevesi aklanmaya allacaktr. Bireyin, iinde yaad toplumun, ait olduu corafyann / mekann / kentin gemiini bilme, paras olduu doann anlamna ulama arzusu ile aklanmaya allan doal ve kltrel varlklarn korunmas olgusu, yalnz znel bilincin paras olarak deil, ayn zamanda bilimsel bilginin nesnesi olarak da anlamlandrlmay ve anlalmay hak etmektedir. nsann gemi deneyimlerinden oluan szlm birikim gelenei, var olu sreleri ve nedenleri, gemiin hafzasnda gizlenmi olarak durmaktadr. Bugnn anlalmas ve gelecekin kurulabilmesi, gemiin her trl belgesine, kantna, doru ve gvenilir bilgisine eriilebilmesine baldr. Bu tespit, bugn ortadan kaldrlan, yok edilen her eyin, varlk bilgisi yok edilen bir bilgi kayna olduu anlamna gelmektedir. Doal ve kltrel varlklar, bu bilgi kaynaklarndan en temel olanlardr. Doay, kltr ve mekan bir bilgi kayna olarak grmek, onun nasl okunmas, korunmas ve gelecee tanmas gerektiini bilmek sorumluluunu da beraberinde getirmektedir. Tm bilim alanlarnn kendi snrlarn yeniden sorgulamaya balad gnmzde, doal ve kltrel varlklarn korunmas olgusu, dier uzmanlk alanlarndan daha karmak ve dinamik bir ele al gerektirmektedir. Bu nedenle koruma konusunda sre iinde edinilen deneyimlerle oluturulan politika, mevzuat, ilke kararlar, teknik yaklam ve uygulama aralar gibi hususlarn yeniden deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu anlamda Kentleme urasnn Kentsel Miras, Mekan Kalitesi ve Kentsel Tasarm bal altnda rgtlenen Komisyonunun, bu tartmalarn bilince karlmasnda nemli bir frsat olarak grlmesinde yarar bulunmaktadr. Bu noktada dikkat ekilmesi gereken husus, bu sorgulama ve gncellemelerin, gndelik politikalarn kullanm gereksinimleri temelinde deil bilimsel temelli esaslar evresinde yaplmas gerekliliidir. nsanlk tarihi, srekli olarak bir doayla ba etme mcadelesi biiminde yazlmtr. Bir baka anlatmla insanlk tarihi, doayla ve kltrler arasnda sre giden bir atmann tarihidir. retim ilikilerinde meydana gelen her deiim sonrasnda yaanmaya balanan yeni koullar, eskiyi tmden reddedip, dlamak yerine onu iine alr ve dntrr. Toplumsal bilince, eski ile yeninin atmas olarak yansyan bu dnm, ekonomik deiim deerinin yceltildii piyasa koullarnn gndem nceliklerini belirledii durumlarda, doal ve kltrel varlklarn aleyhine gelimelerle sonulanmaktadr. Oysa doal varlklar ve kltrel olgular, sanayilemi ekonominin retiminden ayran en nemli yn, onlarn biricik ve srekli olma zelliini tamalardr. Bir baka anlatmla var olduklar ve retildikleri balamla birlikte ortaya kan biim, form ve ierikler, sistemin rasyonelleri dorultusunda dntnde, znde saklad bilgi de maniple olmakta, deimekte ya da yok olmaktadr. Buna doann dnmesi de dahildir. Doann var olma biiminin salt insan gereksinimlerine ve kendilerine hak olarak grdklerinden vazgeme zverisine endeksli olmas, bir sre 8
sonra ciddi bir paradoksu da beraberinde getirmektedir. Kltrlerin vazgeemedikleri unsurlar, kiisel hak olarak zel kazanmlar oluturmakta, vazgeebildikleri ise toplumsal hak olarak kamunun kullanmna braklmaktadr. zveri snr, hi kimse tarafndan kendi adna izilmemektedir. Bu noktada gerek doal varlklarn ve gerekse kltrel olgularn korunmas meselesinin salt bir dzenleme, mevzuat, teknik yeterlilik meselesi olmad, konunun toplumsal, etik durula ilgili olduu vurgulanmaldr. Trkiyede koruma anlaynn geliimi, doal ve kltrel alanlarn/varlklarn ele alnna ilikin yaklamlarn zaman iinde geirdii dnme de iaret etmektedir. Cumhuriyet dnemi ncesinde kltrel koruma yaklamlar, tanabilir eserlerin ve antsal yaplarn korunmas gibi noktasal lekte ve bireysel giriimler olarak tariflenebilirken, doal evrenin korunmas ne kamunun ne de toplumun arlkl gndemini oluturmakta idi. Cumhuriyet dnemi ile ulus ideolojisinin gstergesi olan kltrel varlklar / alanlar nem kazanrken, doal alanlarn ekonomik gelimenin kayna olarak grlmesi anlay gnmze kadar uzanmtr. Nitekim Cumhuriyet dneminde kltrel alanlarn korunmasna ilikin karar srecini etkileyen ilk dzenleme 1951 ylnda Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulunun (GEEAYK) kurulmas ile olmu; ilk yasal dzenleme ise 1973 ylnda yrrle giren 1710 sayl yasa ile olmutur. Kukusuz doal ve kltrel varlklarn / alanlarn korunmasnn yasal ve rgtsel dzenlemelere konu olmasnda, lkemizdeki koruma bilincinin ve koruma talebinin artmasnn ve koruma konusundaki uluslar aras gelimelerin etkisi olduu vurgulanmaldr. Ancak ne yazk ki lkemizde yaanan srecin bugn itibariyle zetledii grnm, doal ve kltrel varlklarn ekonomik gelimelere kout olarak ekonomik deiim deeri olarak ele alndklar ynndedir. zellikle gnmzde kltrel varlklarn /alanlarn ncelikle Anayasa ile gvence altna alnm olmasna ve koruma alanlarna zel olarak karlm olan 2863 sayl yasann getirdii ereveye ramen, 5366 sayl yasa ile kentin dnm alanlar olarak telakki edilmi olmas, doal alanlarn yan sra kltrel varlklar da ekonomik gelimenin potansiyel kaynaklar olarak gren bir politikann kurumlamaya baladnn gstergesi olarak okunabilir. Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn, varlk deeri yerine ekonomik kullanm deerinin nemsenmesi, bir baka anlatmla kullanm yoluyla elde edilecek rantn maksimize edilmesinin hedeflenmesi, ilgili aktrlerin konunun farkl / kart taraflar olmasn nedenlemitir. Buna gre rant deeri, toplumsal / kamusal yararn yerine gemitir. Doal ve kltrel varlklarn korunmas, temel olarak kamusal bir eylemdir. Bu nedenle koruma kararlarnn, kamu yarar-toplum kar lehine ortak bir yaklam olarak benimsenmesi gerekmektedir. Bu balamda her ne nedenle olursa olsun zel yatrm taleplerinin kamu yarar ile elimesi durumunda kamudan yana tavr alnmas gerekmektedir. Bu, doal ve kltrel varlklarn gzden karlabilir, yatrmlar iin potansiyel tayan ve ekonomik kar elde etmede potansiyel tayan alanlar olarak grlmesine son verilmesi anlamna gelmektedir. Doal ve kltrel alanlar, gemie ilikin referans noktalar olarak grlmeli ve bu nemli tarihi-kltrel-doal belgenin korunmas, tanr eski eserler kadar nemsenmelidir. Deimez ve zerinde uzlalm bir kamu politikasnn oluturulmas, doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin nesnel ltlerin oluturulmasn da kolaylatracaktr. Mekann siyasallamas hi kuku yok ki yeni deildir. Ancak son yzylda mekan, hi olmad kadar siyasallam, aktrlerin iktidar atmalarnn nesnesi olmutur. te yandan
ekonomik ve toplumsal yap gelimi, ilikiler kolay kavranamayacak kadar karmak alarn paras haline gelmitir. Bu tespit, mekann siyasallamas kadar nemli bir baka alan daha iaret etmektedir: Mekan, eski alglarn tesinde yeni anlamlandrma ve yorumlama yeteneini, kavray becerilerini gerektirmektedir. Basit, steril, rafine ekonomik ve toplumsal ilikilerin zerinde cereyan ettii mekanlarn / corafyalarn, kontrol edilebilir ve ynetilebilir rasyonellerle ele alnd planlama anlaylar geride kalmtr; buna karlk karmaklaan, yeni bir zaman / mekan kavrayna ulaan ilikiler, atomize lekte politize olan bireyin de rol kapt bir sahneye dnmtr. ok aktrl hale gelen oyun, mekansal olarak dzenleme grevini stlenmi olan planlamann rasyonellerini de deitirmitir. Buna gre planlama artk deien yeni koullar kavrayabilmesine bal olarak, zm gelitirme becerisine sahip olacaktr. Bu noktada tartlmas gereken nemli hususlardan biri de, siyasal ekimelerin ve paylamn arenas haline gelen mekann, siyasallamadan arndrlmas ya da siyaset st bir anlayla ynetilip ynetilemeyeceidir. Belki de bu tartma, yaps itibariyle politikann nesnesi haline gelen mekann, tm siyasetlerin ifade bulduu bir alan haline getirilmesi yoluyla anm kazanacaktr. Bu, mekan zerindeki atma ve paylamlarn, demokratik bir yapya kavuturulmas anlamna gelmektedir ki, doal ve kltrel varlklarn / alanlarn da, kendi varlk deerleri ile var olmaya devam edebilmelerinin nn aacaktr. Bir baka anlatmla, doal ve kltrel varlklarn bir atma alan olmaktan karlmasnn en nemli aamas, mekan ve planlama mekanizmasnn bizzat kendisinin demokratiklemesine baldr. erik ve Yntem: Kentsel Miras Kentleme urasnn tm komisyonlardan bekledii sonu kts, stratejik yaklamn temel ele al biimi olan ana sorun alanlarnn tespiti, stratejiler, eylemler ve gstergeler zerinde gr oluturulmas ve bunun analiz tablosu zerinde belirtilmesidir. Bu ereve temel alnmak suretiyle Kentsel Miras, Mekn Kalitesi ve Kentsel Tasarm Komisyonu Raporunun, Kentsel Miras alt bal altnda yapaca tespit, sorun ve eylem deerlendirmeleri, 6 eksen dorultusunda ele alnmtr. Birinci balk altnda terminolojiler, tanmlar, kavramlar ve ltler incelenmektedir. Gerek Uluslar aras anlama / szleme / deklarasyonlarla belirlenen, gerek lkemiz mevzuatnn tarifledii ve gerekse koruma pratiinin iinden kan farkl nitelendirmelerin, doal ve kltrel mirasn korunmas alannda yaratt etkiler saptanmakta, sorun alanlar tariflenmekte, strateji ve gstergeler gelitirilmektedir. Bu blmn temel amac olarak uygulama ya da yorumlamadan kaynaklanan farkllklarn, akmalarn ya da ztlklarn, ortak mutabakatla anlamlandrlmas ve gerekli dzeltmelerin yaplarak uygulanmasnn salanmas gerekliliine dikkat ekilmesi grlmektedir. kinci balk doal ve kltrel mirasn korunmasna ilikin halen yrrlkte olan yasal ereveye ilikin sorunlarn tespiti, sorunlarn ve eylemlerin gelitirilmesidir. zellikle 1980 sonrasnda kentleme ve planlamann rgtlenmesinde sz konusu olan ok yetkili yap ile uygulamay ynlendiren mevzuatlardaki okluk ya da bunlarn apraz rtmelerinden kaynaklanan sorun alanlar, kent iinde ve eperinde kalan doal ve kltrel varlklarn korunmas meselesinin dorudan ilgi alan iine girmitir. Bu balk altnda koruma mevzuat asal olmak zere, koruma alann dolayl olarak etkileyen ilgili mevzuatn deerlendirilmesi yaplm; sorunlar ortaya konmu ve gerek mevzuat gerekse kurumsal yetkilendirme anlamnda neriler gelitirilmitir. 10
Raporun Kentsel Miras bal altnda yer alan nc alt balnda koruma konusundaki rgtlenme aktrler ele alnmtr. Bu blmde ulusal ve uluslararas dzenlemelerin paras olarak gerekletirilen mevzuatn ngrd yetki akmalar, karar verici otoritenin ok paral yaps, karar mekanizmalar ile uygulayc kurumlar arasndaki ilikiler gibi hususlarn koruma pratiini etkileme dinamikleri ortaya konulmaktadr. Ancak te yandan da koruma konusunda karar srecinin dnda kalan mlk sahipleri, kullanclar ve yatrmclarn beklentileri ile medya, sivil toplum rgtleri ve meslek odalarnn tutumlar ele alnmakta ve tm bu aktrlerin koruma pratiine mdahil olma biimleri tartlmaktadr. Bu balk planlamann ve koruma olgusunun demokratikletirilebilmesi ve aktrlerin yapabilir klnmas iin gerekli anmlar salamakta ve znelerin beklentilerinin ortaya konmas amalanmaktadr. Drdnc alt balkta doal ve kltrel varlklarn korunmas amacyla mevzuatn ngrd erevede yerel ve merkezi ynetimlerce kullanlan finansman kaynaklar incelenmektedir. Bu balk altnda mevcut kaynaklara ilaveten mevzuatta oluturulan dzenlemelerle 2004ten bu yana getirilen yeni ekonomik olanaklarn kullanlma biimleri (veri elde edilebilen kentler zerinden) rneklenmekte ve ileyie ilikin sorunlar tartlmaktadr. Bylelikle mevcut frsatlarn gelitirilmesinin yan sra, koruma konusunda zendirici yeni olanaklarn yaratlmas iin olas erevelerin tartlmas hedeflenmektedir. Beinci alt balk korumann sosyal ve kltrel boyutu zerinde durmaktadr. Kentlerin merkez ve retim fonksiyonlar ya da yasad yaplam alanlar ile kuatlan mekansal / kltrel koruma alanlar, sosyal anlamda sorunlu blgelerdir. Ancak te yandan da karar vericilerin bu sorunlarn zmne ynelik gelitirdii zmler, alanda yaayan insanlarn ve yaamn korunmasn ngrmemekte ve sekinci neriler olarak nitelendirilmektedir. te yandan doal alanlarda tarmsal retimle ilgilenmekte olan sosyal kesim ise yceltilen kentli kltr karsnda marjinallemektedir. Buna karlk oluan yeni, steril evrelerin yaratt memnuniyetsizlik de giderek artmaktadr. Bu paradoksun almas iin yeni bir kentlilik bilincinin ve kentsel kimliin oluturulmasnda doal ve kltrel koruma alanlarnn bilgisinden nasl yararlanlabilecei, korumann mesleki, sivil ve kamusal etiinin ve eitiminin ne olmas gerektii sorular, bu alt baln temel vurgu noktalarn oluturmaktadr. Altnc alt balk planlama, projelendirme ve uygulama meselelerini yap, sokak, alan ve kent/blge leklerinde ele almaktadr. Kentlerin son zamanlardaki yeni byme/gelime stratejileri, yaylarak bymenin yansra, younlaarak bymeye ynelmitir. Sermaye birikim srelerinin yapsna ilikin bu tercih, mevcut kent iinde ve/veya eperinde kalan doal ve kltrel mirasn, potansiyel gelime alanlar olarak grlmesini nedenlemi ve zerlerindeki rant basksn arttrmtr. Bu gelime kentlerin planlanmasn, kamu yarar odakl rasyoneller yerine zel yararlara odaklanan hedeflere ynelttii gibi, korunmas gerekli alanlara ilikin karar srelerini, planlama srecinin ngrd biimde yukardan aaya deil, aadan yukarya doru deitirmeye balamtr. Koruma srecini maniple eden yeni dalga kentleme pratiklerinin de ele alnd bu blmde, sorun tespitlerinin yan sra bu sorunlarn zmne ynelik strateji ve eylemler oluturulmaktadr. Yntemsel olarak doal ve kltrel varlklar dorudan ve dolayl olarak etkileyen mevzuat, lkelerin koruma pratiklerinin genel erevesini oluturan uluslararas anlamalar, koruma konusundaki ulusal ve uluslararas literatr, raporun temel kaynaklarn oluturmaktadr. Kukusuz Komisyonu oluturan yelerin akademik, kamu, zel sektr ve sivil alanda edindikleri deneyimler, bilgi birikimleri, bir dier nemli kayna oluturmaktadr.
11
erik ve Yntem: Mekan Kalitesi ve Kentsel Tasarm Konunun Mekn Kalitesi deerlendirilecektir: ve Kentsel Tasarm boyutlar aadaki sra iinde
1. Tanmlar 2. Mevcut Durum Deerlendirmesi ve Sorunlar 3. zm ve Stratejilerin Belirlenmesi 4. Eylem Programlarnn Tanmlanmas 5. Performans ltlerinin Saptanmas yaplacaktr.
12
II. MEVCUT DURUMUN DEERLENDRLMES II. 1.Terminolojiler, Tanmlar, Kavramlar ve ltler II. 1.1 Kentsel Miras Kltrel ve Doal Miras Korunmas ve Ynetimi Konusu ile lgili Tanmlar lkemizde imar, evre ve koruma mevzuatlarnda eitli biimlerde yer alan kltrel ve doal deerlerin korunmas ile ilgili temel kavram ve tanmlar deiik ekillerde st ste dmekte, yer yer eliki ve eksikler iermekte ve tekrarlanmaktadr. Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin kavramlar farkl kurumlarn yetkili organlarnn beklentilerine bal olarak, deiik ekillerde yorumlanmakta, farkl ekillerde alglanmaktadr. Bu kavramlarn deiik dillerden aktarlm olmas, Trkede tam olarak karln bulamamas nedeni ile de eitli kurum, kurulu ve kiiler arasnda farkl alglanmas ve yorumlanmas da tanm ve kavram kargaasn arttrmaktadr. lkemizde geerli imar ve koruma mevzuatnda ok sayda tanm yer almaktadr. Koruma konusundaki en temel yasal kaynak olan 2863 sayl (3386 ve 5226) Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununda, Kltr varlklar, Tabiat varlklar, Sit, Koruma ve Korunma, Korunma alan, Deerlendirme, ren yeri, Koruma amal imar pln, evre dzenleme projesi, Ynetim alan, Ynetim pln, Balant noktas, Korunmas Gerekli Tanmaz Kltr ve Tabiat Varlklarnn Tespit ve Tescili Hakknda Ynetmelikte, Tanmaz kltr varlklar, Tanmaz tabiat varlklar, Kentsel sit, Tarihi sit, Arkeolojik sit, Tabii sit, Tespit, Tespit ekibi, Tescil, 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun ve Uygulama Ynetmelii nde Ypranan tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmas, Koruma Blge Kurulu, Tanmaz kltr ve tabiat varlklar, Yenileme alan, Yenileme avan projesi, Yenileme uygulama projesi, Etap alan, Etap proje ve program, Rlve projesi, Restitsyon projesi, Restorasyon projesi, Uygulama birimi, Ortak uygulama, 2873 sayl Milli Parklar Kanununda ve Milli Parklar Ynetmeliinde, Milli park, Tabiat parklar, Tabiat ant, Tabiat koruma alan, Ekosistem, Tabii kaynak, Estetik kaynak, Kltrel kaynak, Teknik izahname, Rekreasyonel kaynak, Rekreasyon, Orman ii dinlenme yeri (Orman Mesire Yeri): 2960 sayl Boazii Kanununda Boazii Alan: Boazii Sahil eridi, ngrnm Blgesi, Geri Grnm Blgesi, Etkilenme blgesi 3621 sayl Ky Kanunu ve Ky Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelikte, Ky izgisi, Ky kenar izgisi, Ky, Sahil eridi, Toplumun yararlanmasna ak yap, Dar - Yksek ky, Alak - Bask ky, Sahil eridi: Sahil eridinin Birinci Blm, Sahil eridinin kinci Blm, Toplumun yararlanmasna ak yap, Akarsu, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii, Teknik Ynetmelik, Su rnlerini retim ve yetitirme tesisi, Gnbirlik turizm tesisleri, Ksmi yaplama, Tat yolu, Rekreaktif alanlar, Emsal, naat alan kat says, Liman, Tersane, Yat liman, Balk barna, Yat ekek yeri, ekek yeri, Ynetim birimleri: Destek birimleri, Bakm - onarm birimleri, Teknik ve sosyal altyap,
13
2872 sayl evre Kanununda evre, evre korunmas, evre kirlilii, Srdrlebilir evre, Srdrlebilir kalknma, Alc ortam, Kirleten, Ekosistem, Atksu, Atksu altyap tesisleri, Artma tesisi, Ekolojik denge, Sulak alan, Biyolojik eitlilik, Atk, Kat atk, Evsel kat atk, Tehlikeli atk, Tehlikeli kimyasallar, Kirli balast, evresel etki deerlendirmesi, Proje tantm dosyas, Stratejik evresel deerlendirme, evre ynetimi, evre ynetim birimi/evre grevlisi, evre gnlls, Hassas alan, evreye ilikin bilgi, termin pln: Risk deerlendirmesi, yonlatrc olmayan radyasyon, Elektromanyetik alan, Koku, Hava kalitesi 383 sayl zel evre Koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna dair Kanun Hkmnde Kararnamede Blge, Hassas Zon; 2634 sayl Turizmi Tevik Kanununda, Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Blgeleri, Turizm Merkezleri, Turizm letmeleri, Turizm Yatrm Belgesi, Belgeli Turizm Yatrm veya letmeleri, Yat, Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Alt Blgesi Kesin naat Yasa Getirilen Korunmas Gerekli Tanmaz Kltr ve Tabiat Varlklarnn Bulunduu Sit Alanlarndaki Tanmaz Mallarn Hazineye ait Tanmaz Mallar ile Deitirilmesi Hakknda Ynetmelikde Tanmaz Kltr Varlklar, Tanmaz Tabiat Varlklar, Arkeolojik Sit: I. Derece Arkeolojik Sit Alan, II. Derece Arkeolojik Sit Alan, I. Derece Tabii Sit Alan, stekli, Tarihi ve Bedii Deeri olan Tanmaz Mallarn Kiraya Verilmesi Hakknda Ynetmelikte Tanmaz mal, Tarihi ve bedii deeri olan tanmaz mal, Kltr ve Tabiat Varlklaryla ilgili Olarak Yaplacak Aratrma, Sondaj ve Kazlar Hakknda Ynetmelikde Sondaj ve Kaz, Aratrma, 3194 sayl mar Kanununda, Nazm mar Plan: Uygulama mar Plan: Yerleme Alan, mar Parseli, Kadastro Adas, Kadastro Parseli, Yap, Bina, Mcavir Alan, evre Dzeni Plan gibi tanm ve kavramlara yer verilmitir. lkemiz tarafndan eitli tarihlerde benimsenmi olan koruma ile ilgili uluslar aras szlemelerde yer alan tanm ve kavramlarda da deiiklikler ve anlam farkllklar bulunmaktadr. 1964 Venedik Tznde Tarihi Kltr Varl, 1972 Dnya Kltrel ve Doal Mirasnn Korunmasna dair Szlemede Kltrel Miras, Antlar, Yap topluluklar, Sitler, Doal miras, Tarihi Alanlarn Korunmas ve ada Rolleri Konusunda Tavsiyeler UNESCO 26-30 Kasm 1976, Nairobi Deklerasyonunda, Tarihi ve Mimari Alanlar, evre, Koruma, 1985 Granada Anlamas Avrupa Mimari Mirasnn Korunmas Szlemesinde, Mimari Mirasn Tanmlanmas, Antlar, Bina Gruplar, ren Yerleri (Siteler), Tarihi Alanlarn Korunmas ve ada Rolleri Konusunda Tavsiyeler, UNESCO 26-30 Kasm 1976, Nairobide Tarihi ve Mimari Alanlar, evre, Koruma, 14
UNESCO the World Hertage Lstde, dnya miras, ant, yap grubu, sit, doal sit, karmak kltrel ve doal sit, kltrel landscape, tanabilir miras, uluslar aras esiz (outstanding) deer, gibi farkl tanm ve kavramlar yer almaktadr. Son yllarda somut-soyut kltrel miras olarak da ayrmlanan kavram ve tanmlar daha ayrntl bir alma ile daha geniletilebilir ve derinletirilebilir. Korunmas gerekli kltr ve tabiat varlklarna mdahale trleri olarak da deiik kaynaklarda ok farkl tanmlara rastlanmaktadr. Etkin koruma, btnleik koruma, srdrlebilir koruma, korunacak deeri zgn niteliinde olduu gibi saklama, zgn koruma, temizleme, bakm, onarm, basit onarm, snrl onarm, yap evrelerinin dzenlenmesi, peyzaj dzenleme, evresel kalitenin/niteliin ykseltilmesi, restorasyon, konsolidasyon, liberasyon, reintegrasyon (Btnletirme) ada koullara uyarlayarak koruma (modernizasyon), canlandrma (revitalizasation), yapsal deiim (alterasyon), ilevin gerektirdii yapsal ve strktrel deiimlerin gerekletirilmesi, kaybolan veya kaybolma olasl olan kltrel deerlerin aslna uygun olarak yeniden yaplmas yoluyla yaatlmas, rekonstrksiyon, rekonsttsyon, rprodksiyon, evresel karakterin l, oran, malzeme, renk belirlenmesi ve denetlenmesi yoluyla korunmas gibi. lkemizde Doa Koruma Alan Statlerine likin Tanmlar Dnya Tabiatn Koruma Birliinin 1969 ylnda Yeni Delhi kongresinde belirlenen koruma statleri 1-Sk (Tam) Koruma - Tam Doal Rezerv (Kat Doa Koruma Alanlar/ Tabiat Koruma Alan) - Krsal (El dememi-Bakir) Alan 2-Ekosistem Koruma ve Rekreasyon (Milli Park) 3-Doal zelliklerin Korunmas (Tabiat Ant) 4-Aktif Ynetim Yoluyla Koruma (Habitat-Tr Koruma Sahas/Yaban Hayat Koruma Alanlar) 5-Peyzaj/Deniz Peyzaj Koruma ve Rekreasyon (Peyzaj-Deniz Koruma/ Tabiat park) 6-Doal Ekosistemlerin Srdrlebilir Kullanm (letilen Kaynaklar iin Koruma Alan) olmak zere korunan alan kategorilerini belirlemitir. Bu kategorilerden 1., 2., 3. ve 4. kategoride tanmlananlar 2873 sayl Milli Parklar Kanununda tanmlanan, milli park, tabiat park, tabiat koruma alan, tabiat ant tanmlar ile rtmektedir. Avrupa Peyzaj Szlemesi kapsamnda peyzaj koruma alanlarnn belirlenmesi amacyla pilot proje balatlmtr. Ayrca deniz koruma alan tanm olmamakla beraber dier stat verilen alanlar iinde zellikleri nedeniyle (deniz dibi biyotas, yaayan trler vb) denizel alanlar da bulunmaktadr. Bu alanlarda Milli Parklar Kanunu ve ynetmeliinde yer alan dzenlemeler dorultusunda gelime plan/Uzun Devreli Gelime Plan yaplmaktadr. Plann temel amac, ilan gerekesini oluturan koruma alan olmasn gerektiren kaynak deerlerinin; doal, tarihi, arkeolojik veya kltrel varlklarn korunarak gelecek nesillere aktarlmasn salamaktr. Uzun Devreli Gelime Plannn niteliine ilikin ayrntl aklama 6. blmde verilmitir. Sulak alan tanm Ramsar Szlemesinde yapld ekliyle Sulakalanlar Ynetmeliinde yeralmtr. Buna gre uygulama yaplmaktadr. Sulak alanlarda yaplan ynetim plan ynetmelik dorultusunda alann korunmasna ynelik koruma kuaklar belirlenmekte,
15
btelendirilmi uygulama takvimi ile sorumlu kurum ve kurulularn rolleri /grevleri tanmlanmas amacyla yaplmaktadr. Tanm ve kavramlarn ounda doal ve kltrel varlklarn, varlk deeri yerine kaynak ya da kullanm deerinin n plana karlm olduu grlmektedir. II. 1.2 Mekan Kalitesi ve Kentsel Tasarm Tanmlar rann ana temasnn nitelikli kentsel bir yaamn ve mekann salanmas ve bunun srdrlebilmesi zerine dayandrlmas gerekmektedir. Komisyon, kentsel kalitenin ykseltilmesinin, bu kavramn yaama geirilmesindeki en nemli ama olduunu, yurt planlamasna dayandrlan blgesel tasarmn ardndan kentsel tasarmn da bu amaca ulamak iin etkin bir ara olarak kullanlmas gerektiini kabul etmitir. Kentsel Kalite Kentlerimizdeki kalitenin ykseltilmesi iin aadaki amalarn gerekletirilmesi gerei Komisyon tarafndan vurgulanmtr. 1. lke ve blge dengeleri iinde kentsel standartlarda tutarllk, kimlik, anlam gereksinimlerinin karlanmas. 2. Kentlilerin barnma ve konut hakknn bir sosyal hak olarak ele alan bir planlama anlay ile ele alnmas. 3. Kentlerin doal ve kltrel deerlerinin korunarak srdrlmesi. 4. Salkl, kentsel ilev ve olanaklarn dengeli dald, kentlilik bilinci olan ve srdrlebilir bir kentsel yaam. 5. Yeterli dzeyde kltrel ve sosyal donanmn salanmas 6. Gelimeye aklk, seenekler ve zgrlklerin sunulmas. 7. Bugn iin yalnzca siyaset ve ekonomiyle snrl kent olgusuna kltr ve bilgi akmnn salanmas. 8. Honutluk, konfor, gvenlik. 9. Kentliler arasndaki iletiimi en st dzeye kartacak dzenlemelerin salanmas. Kentsel Tasarm Kentsel tasarm yukarda tanmlanan amalarn gerekletirilmesi iin bir ara olarak alglanm ve: 1. Kentin yaam ve biimine ilikin kuram ve klgsn belirleme ve srdrme sanat, 2. Kimi zaman tasarlama, daha ok da, st lekli mekansal gelime stratejileri dorultusunda kentin ve paralarnn tasarm ve gerekletirilmesini denetleme ve yol gsterme sreci olarak grlmtr. Bu balamda kentsel tasarm, doal yaps korunarak, kentsel kaliteyi ykseltmek amacyla kentin ve paralarnn: o konforunu ve altyapsn, o kentliler arasndaki iletiimi ile kararlara ve etkinliklere katlma olanaklarn, o anlamlarn, imgelerini, o karakterini, biimini, mimarln ve estetiini, o kentin tarihsel gemii ile ilikisini 16
kurgulayacak ve ykseltecek mekn ve yerleri retme sanat ve sreci olarak tanmlanmtr. II. 1.2.1 Trkiyedeki Planlama Sreci ve Mevcut Durumun Deerlendirilmesi lkemizin ehir planlamas deneyimi 19.yzyln ikinci yarsnda retilen Ebniye ve Turuk Nizamname ve Kanunlar ile balar. Bu dnemde lkenin sanayilemi bat toplumlar ile ilikisini kuran stanbul ve baz liman kentlerinde gelien yeni kentsel ilevler, mevcut dokuda dnmler ve yeni gelime alanlar gerektirmi, bu tr gelimeleri dzenlemek amac ile batdaki Kamu Sal Yasalarna benzeyen yasal ereveler ile kentin fiziksel yaps oluturulmakta ve kentsel gelime denetlenmektedir. Osmanl mparatorluu dneminde gelitirilen bu yasal ereve Cumhuriyet kurulduktan sonra da varln srdrm, 1933 ylnda yrrle giren Belediye Yap ve Yollar Yasas ile bugnk imar plan kavramnn da temeli atlmtr. Ebniye ve Turuk mevzuatnn yalnzca yaplar, yollar ve yangn yerlerine ynelik denetimi yeni yasa ile bir plana balanmaktr. Bylece daha nce Ankara kentinde uygulanan planlama anlay tm lkeye yaylmaktadr. Ankarann ilk imar plan 1932 ylnda onanm, Belediyelerin plan yapma zorunluluunu getiren yasa ise 1933 ylnda yrrle girmitir. Bu dneme dnyada Keynesi iktisadi siyasalar hakim olmaktadr. stihdam dengesindeki bozukluklara kar John Maynard Keynes, zellikle 1929 buhrann gzleyerek devletin, harcamalar yoluyla piyasaya mdahalesini ngrmtr. Kapsaml planlama anlay da bu retiden yararlanm ve devletin, iktisadi yaam kadar kent planlamas alanna da byk lde mdahale ettii bu srete planlama, kentsel yaamn ve formun oluturulmasnda belirgin bir ara olarak gelimitir. Sre lkemizde de modern kent yaamnn kurguland ve modern kentlerin kurulduu bir zaman dilimi ile rtmtr. Cumhuriyet devrimlerinin hedefledii modern insann yaayaca kentlerin retilmesinde devlet nc rol stlenmekte ve ayn yllarda fiziksel planlamann temelleri atlmaktadr. kartlan Yap Yollar Yasas bugnk imar anlaynn da temelini oluturmaya balamtr. Yasa ncelikle yap kavramn tanmlamakta, plan ise yap yapmann bir arac olarak grlmektedir. Dolaysyla gerek anlamda bir kapsaml planlama sz konusu deildir, kentsel evrenin fiziksel olarak denetimi amalanmaktadr. Kapsaml planlamann aratrma ve analiz aamalarn bilen teknik kadro da henz olumad iin, rnein Ankarann gerek 1932, gerek 1955 yllarnda hazrlanan planlarnda yaplan nfus tahminleri byk yanlmalar ierecektir. Buna ramen 1950lere kadar genelde lke kentleri byk nfus artlarna sahne olmamakta, dolaysyla getirilen fiziksel denetimlerle kendi ilerinde tasarlanm nitelikli kentsel evreler yaratlabilmektedir. 1950 ler ise lkede kentleme hznn ykseldii yllardr. Artk Yap ve Yollar Yasas bu gelime karsnda yetersiz kalmakta, temel grevi kamuya ait yaplarn gerekletirilmesi olan Bayndrlk (Nafa) Bakanl kentsel gelimenin denetlenmesinde bu ilevini yerine getirememektedir. Bu koullar altnda 1956 ylnda mar Yasas kartlacak, 1958 ylnda ise mar ve skn Bakanl kurulacaktr. Bu oluum lkemizdeki planlama anlaynn geliiminde nemli bir adm olarak nitelendirilebilir. Ancak gene bu ortamda gelien imar anlay
17
gnmzdeki kentleme olgusunu zedeleyen bir sreci de balatacaktr. mar kavram fiziksel evreye ynelik bir arazi dzenlemesi ve yaplama sreci olarak tanmlanabilir. Her ne kadar planlama evresi olay daha geni anlamda Kapsaml Planlama erevesinde yorumlamak istemise de, imar anlay dorudan kentsel arazinin speklatif deeri ve zerindeki yaplama haklarna indirgendii iin mevzuat deiikliklerine ramen gerek bir planlama anlay yaratlamamtr. Tanmlanmasnda bile glk ekilen imar kavram tm mevzuatn, kurumsal yapnn ve retilen planlarn neki haline getirildii iin kentlerimizde bozuk yaplama, arpk kentleme ya da betonlama deyimlerinin yaratcs olmutur. Kentsel arazi iinde mevcut yap stokunun daha yksek younluklar iin ykma almas, kent eperlerindeki mlk sahipleri iin imar szcnn yalnzca imar parseline dnerek yap hakk elde edilmesi anlamna gelmesi, giderek bu kavramn arkasnda var olan planlama eyleminin zedelenmesine ve gz ard edilmesine neden olmutur. Koruma blgelerinde retilen planlara Koruma mar Plan denilerek koruma ile yaplama arasnda gerilimler yaratlm, Gecekondu Islah Planlar ile bu blgeler slah edilmeye deil, arazi dzenlemeleri ile yklp yeniden yaplamaya almtr. Gelitirilen evre mevzuatnda da mar Plan kavramndan kurt ulunamamtr. Kuramsal olarak planlama yaznnda tartlan hibir planlama yaklamna benzemeyen imar kavram hala yasal ereveyi, kurumsal yapy ve planlama anlaymz etkilemektedir. Bu kavram derinliine tartlmadka, planlama anlaymz yeniden yorumlanmadka, yaamn ve meknn tasarlanmasna ynelen bir dnce ortam gelitirilmedike meknsal planlama sorunlarnn zmne de gidilemeyecektir. lkede kentlemenin ivme kazand bir dnemde kartlan 6785 Sayl mar Yasas daha nceki alkanlklar srdrerek, Yasaya Yap ve Ruhsat lerinin tanm ile giri yapmaktadr. Planlamaya ilikin hkmler 26.maddede, Tevhit ve fraz leri ise 37.maddede balamaktadr. Planlar; mar ve Yol stikamet Plan olarak tanmlanmakta, ayrca Nazm Plan ve Tatbikat Plan kavramlar ile planlama kademeleri yaratlmaya allmaktadr. Planlarn ve tm deiikliklerin onanmas mar ve skn Bakanlnn yetkisindedir. Belediyelere uygulama program yapma zorunluluu getirilmi, ancak bunun da onama yetkisi gene Bakanla braklmtr. Planlamaya halkn katlm, 15 gnlk itiraz sresi dnda sz konusu deildir. Teknik olarak donatlmam Yerel Ynetimlerin de planlamaya katlm snrldr ve tm kentsel planlama eylemleri merkezi ynetimin denetimindedir. O sralarda olumaya balayan gecekondu olgusundan ise Yasada hi sz edilmemektedir. Temel zellikleri yukarda belirtilen 6785 Sayl mar Yasasnn yrrlkte olduu 1956-1985 dneminin zellikle ilk yllarnda, Yasann imar anlayna ynelik kstl yapsna ramen lkede Kapsaml Planlamann kurulmas ynnde nemli admlar atlmtr. Bu geliimler aada zetlenmektedir: 1960 ylnda Prof. Luigi Piccinato tarafndan hazrlanan Bursa Nazm Plan; Aratrma, Analiz ve Plan evrelerini kullanan, kenti blgesel bir kapsamda ele alan, CIAMn Atina Anlamas ilkelerini plana yanstan ve tarihsel dokularda koruma ve yenileme eylemlerini getiren tipik bir Kapsaml Plandr. Bu anlay daha sonra planlama evresince benimsenmi ve zellikle ller Bankasnn desteiyle hem yarmalar yolu ile, hem de retilen planlara getirilen denetimlerle 18
Aratrma, Analiz ve Plan evrelerini devreye sokan Kapsaml Planlama anlay gelitirilmitir. ehir ve Blge Planlama eitimi Mimarlk eitiminden ayrlarak balatlmtr. Ekonomik kalknmada planl dneme girilirken, sosyo-ekonomik gelime ile fiziksel mekn birletirmeye alan Blge Planlamas eyleme sokulmutur. Yasada sz edilmedii halde Metropoliten Planlama almalar balatlmtr. Bu dnemde planlama mevzuatnn ok gelimi olmamasna karn planlama anlaynda nemli sramalar olmutur. Ancak kuramsal gelimeler ve abalar geree yansyamam, imar anlaynn hakim olduu kentler, retilen planlarla bir trl istenen, nitelikli evrelere dntrlememitir. Bunun sonucunda dnem iinde aadaki gelimeler gzlenmitir: Blgesel almalar kuramsal erevede kalm, etkili strateji kararlar retilememitir. Kentlerin planlamasnda dnem iinde gelien karayollarnn kentlerde yapt evre yollar gelimeleri etkilemi, imar planlar kent dokularnda younluk artrm iin kullanlrken, yeni konut ve sanayi geliimleri evre yollarnn tanmlad alanlar ile kstl kalmtr. Planclarn kentsel altyap ve ulam yatrmlarn en aza indirmek iin kullandklar bu stratejinin sonucunda, Yap Yollar Yasasna bal olarak gelien konut dokular yklp yeniden yapm srecine alm, giderek, kent eperlere doru yaylamad iin tarihi evreler ykma uram, evre yolu geileri ise kentlerimizin en olumsuz meknlarn yaratmlardr. Kapsaml Planlama anlaynn gelitirilmeye alld bir dnemde, imar eylemleri (yap hakk ve imar parseli yaratma abalar) kente hakim olmutur. 1972 ylnda ek olarak kartlan 1605 Sayl mar Yasas ise temel olarak tekil kentlerin planlama almalarndan teye giderek, blge leinde plan onama yetkisini Bakanla vermitir. Kentlerde giderek byyen sorunlarn yaratt baskyla 1973-77 yllarn kapsayan III. Kalknma Plannda lkemizde evre sorunlarnn ilk kez ele alndn grmekteyiz. Bu dnemin sonlarna doru byk kentlerin planlanmasnda mevcut mevzuatn yetersiz kald gzlenmi, kentlerin eperlere doru topluca yaylma istemleri ortaya kmtr. Ayn zamanda, yerel bask gruplarnn imar eylemlerinde merkezi ynetimin denetimine kar kmalar, yerel ynetimlerde savunucu planlama anlaynn gelimesi 1980lerde tm mar ve Planlama mevzuatnn gzden geirilmesi gereini dourmutur. Yasal erevedeki dnmlerle birlikte kurumsal yap da deimi, merkezi ynetimde yeni g odaklar yaratlrken, yerel ynetim yeni bir g olarak meknsal planlama eylemlerine katlmaya balamtr. 1980lere gelindiinde kentleme hznda bir dme sz konusu deildir, aksine byk kentler ile metropoliten alanlarda ylmalar olmaktadr. Artk kentlere snrl st-biimler yetmemekte; sanayi, turizm, toplu konut istemleri hem blge leinde, hem kent leinde yaylmalar zorlamaktadr. Merkezde yrtlen plan denetimleri ise krtasiyecilie dnmtr ve teknik denetimler yerine politik denetimler ne kmaya balamtr. Bu koullar altnda nce yetkili mar ve skn Bakanl, Bayndrlk Bakanlnn bir alt birimine dntrlm, sonra da 3194 Sayl mar Yasas kartlmtr. Bu Yasann temel zellikleri ve yorumlamas aada yaplmaktadr: Kuramsal olarak Kapsaml Planlamann temelleri atlmaya allmaktadr. Yasa nce mar Planlar ile lgili Esaslar belirlemekte, sonra fraz ve Tevhit leri tanmlanmakta, Yap ile lgili Esaslar bunlar izlemektedir. Planlama kademeleri; Blge Planlar ve mar Planlar, mar Planlar da Nazm mar Planlar ve Uygulama mar Planlar diye belirlenmitir.Bylece daha nce tanmladmz mar ve Planlama elikisi srdrlmekte, kurulmak istenen Kapsaml Planlama, mar kavram ile zedelenmektedir. Bu kademelenme iindedoal ve evresel faktrleri gz nne alan
19
Blge Planlarnn yapm Devlet Planlama Tekilatna braklmtr. Ancak kurum bu ynde
bir plan ihtiyac duyulmamtr.
rgtlenemedii iin, lkenin genel sosyo-ekonomik verileri, yerleme sistemleri ve faaliyetlerin dalmna ilikin stratejiler belirlenerek fiziksel yap ile balarn kurulabilecei bir alma ortam yaratlmamtr. Bu nedenle Bakanlk, yetkisini fiziksel arlkl, imar kararlar getirmeye ynelik evre Dzeni Plan ad altnda, planlama yaznnda yeri olmayan bir planlama sreci iin kullanm, bu planlar da beklenen denetim ve verimi salayamamtr. Nazm mar Planlar ile Uygulama mar Planlarnn retimi ve onanmas belediye snrlar iinde Belediye Meclislerine, dnda ise Valiliklere verilmitir. 10.maddede imar programlar ile yatrmc kurulular arasnda kurulmaya allan iliki Yasann en katlmc hkmdr. Ancak eylemde, Yerel ve Merkezi Ynetimler arasndaki yetki srtmesi nedeniyle bu nemli madde kullanlamamtr. Uygulama mar Planlarnn etaplar halinde yaplabilecei hkm, eer 10. maddedeki imar programlar ve ilgili kamu kurumlarnn katlm maddesi ile btnletirilebilse Yapsal Planlamann da temelleri atlabilecektir. Ancak gene mar anlay iinde bu olanak kullanlmam, yerine hibir stratejiye dayanmayan, Revizyon, lave mar, Mevzi mar Planlar ile mar Plan deiiklikleri retilmitir. Plan onama yetkisi yerelletirilmi ancak halkn katlm sz konusu olmamtr. Bu katlm, 30 gnlk bir itiraz sresi olarak belirlenmitir. Gecekondu sorunu mar Yasasnn bir paras olarak deil, bir yap ve kentsel arazi problemi olarak alglanm, retilen yasal ereve ile gecekondu alanlar kentsel imar parsellerine dntrlerek, Islah mar Planlar ile de ykp yeniden yapma srecine almtr.
Pazar dzeneine bal gelimi toplumlarda, zellikle 1970li yllarda ortaya kan petrol retimine dayal buhran isizlik ve enflasyonun bir arada grld yeni bir olguyu (stagflation) gndeme getirmi, bu durumda 20. yzyln ilk yarsna damgasn vuran Keynesi iktisat kuram eletirilmeye balanmtr. Bu eletirinin ban eken Milton Friedmann gelitirdii yeni iktisadn temelinde para siyasalar yatmaktadr. Bu erevede kamu mdahalesi snrlanmal ve piyasalara kendi dengelerini kurabilecekleri ortamn hazrlanmas, para arznn ise retim ve ticareti desteklemeye ynelmesi gerekmektedir.Bylece Devlet tarafndan desteklenen iktisadi siyasalar yerini zel giriimin hakimiyetine brakmaktadr. Bunu salamak iin hkmetler yalnzca Pazar dzeneinin zemeyecei eylemlere ynelmelidir. Bunun sonucunda Devlet, sosyal gvenlik ve konut retimi dahil btn denetim ve desteklerden ekilmelidir. Yeni sa olarak nitelendirilen bu anlayn sonunda oluturulan serbestletirilmi piyasa iktisad iinde planlama anlay da deiecek geen yzyla damgasn vuran iki temel planlama yaklam olan Kapsaml Planlama ve Yapsal Planlama yerlerini Atomize Planlama ad verilen ve Parac, Pazarlk, Ademi Merkeziyeti gibi balklar altnda ortaya kan yeni anlaylara brakmtr. Bu tr yaklamlarda, planlamann konusu bir btn olarak alglanmamakta, pazar dzeneinin kurallar iinde paralar planlanabilmektedir. Dnemin bir dier zellii de kreselleme olgusudur. Kreselleme, olumlu olarak bakldnda, bir yandan yerel ile kresel olan arasndaki farklarn kalkt, toplumlar arasndaki dayanmann artt bir toplumsal btnleme olarak alglanabilir. Dier ynyle ise, para siyasalar sonunda glenen ok uluslu irketler iin kreselleme, ekonomik, sosyal, teknolojik, kltrel, politik btnleme anlamna gelmektedir. En nemlisi etkisi ise, iktisadi kreselleme balamnda gzlenmi, ulusal ekonomilerin uluslararas sermaye ile btnletii, daha dorusu ticaret, yabanc sermaye, sermaye aklar ve teknoloji alanlarnda hakimiyetine girdii bir sre balamtr. 20
Gnmz koullarnda bir buhrana girdii sylenen serbest piyasa ekonomisi ve kreselleme srelerinin planlama ve kentsel evrenin nitelikleri asndan ciddi sorunlar yaratt artk ak olarak grlmektedir. Kentsel kalite ve kentsel tasarm grubunun almalar asndan kentlerimizin karlat ve karlaaca kalite ve tasarm sorunsallar asndan yukarda tartlan erevenin izilmesi gerekli grlmtr: Tanmlanan ereve iinde lkemizdeki kentler insan ve yapl evre arasndaki ilikilerde sorunlar yaamakta, bu durum insanlar arasndaki ilikileri de zedeleyen boyutlara varmakta ve tm kentlerimizde yabanclamaya neden olmaktadr. Bu erevede: o Kentlerimizdeki yeil alanlar yok edilerek doal dengesi bozulmu, enerji kullanmn gzetmeyen imar yaklam iinde enerji skntlar yaanmaya balam, kamu ulamnn eksiklii zel ara ulamn hakim klm ve altyapnn eksiklii ve dzensizlii ile bir trl bitmeyen kentsel evreler yaratmtr. mar planlamas enerji saknrl yaklamlar yerine salt yeni alanlar imara ama dnda bir kayg duymayan ekilde ele alnmtr. Ynetimler kamu ulam yerine zel ulam zendiren kent ii yol ve kprl kavak uygulamalarn hzlandrarak hem evreyi tahrip etmiler hem de yakt tketimini artrmlardr. o Kentin kimliini oluturan doal ve kltrel dokular yok edilmi,Kentlerimizde kaliteli meknlar retilememi, yeni kimlikler yaratlamad iin yer olgusu dlanm, tasarm gzetmeyen imar anlaynn sonucu olarak kentlerin mimarl ve estetii gerilemitir. Srekli olarak kent eperlerinin speklasyona almas, kentsel dnmlerin arazinin rantlar zerine oturtulmas, mevcut meknsal kaliteleri ypratm, yeni seenekler yaratamamtr. o nsan ilikileri balamnda sosyal ve kltrel altyap eksiklii giderilememi, toplumsal gruplar arasnda dengesizlikler olumutur. Kentlilerin eitiminde, konu bilgi dzlemine indirgendii iin, esas eitimin (terbiye) kamusal alan balamnda yaplmas gerektii bir trl alglanamamtr. o Yaplam alanlarda, mahalle ve sokan yitirilmi, her yatan kentlilerin bir araya gelebilecei kamusal alanlar zayflamtr. ocuklarn okullarna yryerek gitmelerini salayacak dzenlemeler ihmal edilmi, neredeyse btn ocuklar okullarna aralarla gitmek zorunda braklmtr. Ayn konu yeni gelime alanlarnda da yaanm, kamusal alana kapal kapl cemaatlerin olumas zendirilmitir. Yaplan tartmalara bal olarak sorunlar ve stratejiler ve eylemler blmnde, kentsel kalite ve kentsel tasarm sorunlar tanmlanm ve kentlerimizin geleceine ilikin gerekli stratejiler ile eylem alanlar irdelenmitir. II. 2. Doal ve Kltrel evrenin Korunmasna likin Yasal ereve II. 2.1 Yasal ereveye likin Tespitler Doal ve kltrel varlklar asndan ok zengin1 olan lkemiz, ne yazk ki bu varlklarn korunmas asndan yeterli ve baarl bir deneyime sahip deildir. Osmanl imparatorluunun son dnemlerinde balayan antlarn korunmas niteliindeki koruma almalar cumhuriyet dneminin ilk yllarnda tek yap ve snrl olarak da arkeolojik alanlarn korunmas olarak devam etmitir. Cumhuriyet dneminin ilk koruma yasas olan ve 1973 ylnda karlan 1710 sayl yasa ile ilk kez sit kavram, koruma mevzuat iine girmi; 1983 ylnda karlan 2863 sayl yasa ile ise sit alanlar iin Koruma Amal mar Plan yaplmas zorunlu hale getirilmitir. 2863 sayl yasa, 1987 ylnda 3386 sayl ve 2004 ylnda da 5226 sayl yasalarla yaplan deiikliklerle halen yrrlktedir. lkemizde doal mirasn korunmasna ilikin dzenlemelerin ilki olarak kabul edilebilecek kanun ise 1956 ylnda yrrle giren Orman Kanunudur.
1 Saymn tamamlanmam olmas nedeniyle kesin olmayan deerlere gre 2008 sonu itibariyle tescilli kltr ve tabiat varlklarnn dkm (Ek 1)de verilmitir.
21
lkemizde doal alanlarn korunmas konusunda genel olarak Dnyadaki gelimelere paralel bir sre izlendii sylenebilir. 1958 ylnda ilk milli park alann ilan eden lkemiz, ayn yl katld 1. Dnya Milli Parklar Kongresinde milli parka sahip sayl lkelerden birisidir. lkemizde milli park vb doa koruma alanlarnda planlama sreci 1. Dnya Milli Parklar Kongresinden sonra balamtr. 1964 ylnda gerekletirilen Uluda Milli Park Uzun Vadeli Kalknma Plan Uluslararas Milli Parklar Komisyonunca rnek alma olarak kabul edilerek, Dnya Tabiatn Koruma Birlii dahil 127 lkeye rnek plan olarak gnderilmitir. 1969-1972 yllar arasnda Orman Bakanl Amerika Milli Parklar daresi ile ibirlii yaparak 10 dan fazla alann ett ve plan almasn gerekletirmi, 8 alana milli park stats verilerek ilan gerekletirilmitir. 1985 ylnda Milli parklar Kanununun yrrle girmesi ile amac yurdumuzdaki milli ve milletleraras dzeyde deerlere sahip milli park, tabiat park, tabiat ant ve tabiat koruma alanlarnn seilip belirlenmesine, zellik ve karakterleri bozulmadan korunmasna, gelitirilmesine ve ynetilmesine ilikin esaslar dzenlemektir olarak tanmlanarak, ilk kez amac sadece koruma olan kanun yrrle girmi ve alan ynetimi tanm yaplmtr. II. 2.1.1 Yasalarda Koruma Anlay / Yaklam Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 63 nc maddesinde yer alan devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve tevik edici tedbirleri alr hkm ile kltr ve tabiat varlklarnn korunmas anayasal gvence altna alnmtr. 3386 ve 5226 sayl yasalarla deiik 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu lkemizde koruma konusundaki temel kanundur. Kanunun amacnda korunmas gerekli tanr ve tanmaz kltr ve tabiat varlklar ile ilgili tanmlar belirlemek, yaplacak ilem ve faaliyetleri dzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarn alacak tekilatn kurulu ve grevlerini tespit etmektir. eklinde tanmlansa da, Kanunun Tanmlar ve ksaltmalar balkl 3. Maddesinde tanm yaplan tabiat varlklarna ilikin dzenlemeler yeterli deildir. Yasada en ak dzenleme sadece Tarihi maaralar, kaya snaklar; zellik gsteren aa ve aa topluluklar ile benzerleri; tanmaz tabiat varl rneklerindendir. eklinde yaplmtr. Tabiat varlklarna ilikin alansal koruma, doal sit alan tanm ile uygulamaya aktarlmtr. Bu nedenle kanun, doal varlklara ilikin olarak genel kanun niteliinde olup doal varlklar evre kavram iinde en geni ekilde ele alan dzenleme ise 2872 Sayl evre Kanunudur. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu ve evre Kanunu dnda, ama asndan deerlendirildiinde, Anayasann zel nem atfettii doal varlklarn korunmasna ilikin olarak: Orman Kanunu, Milli Parklar Kanunu, Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda kanun, Gelibolu Yarmadas Milli Park Kanunu, Boazii Kanunu, zel evre Koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname, Ky Kanunu, Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanun gibi zel kanunlarn yan sra, Kara Avcl Kanunu Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu Biyolojik Gvenlie likin Cartegena Protokoln Onaylayan Kanun, Mera Kanunu, Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu, Tarm Kanunu, Jeotermal Kaynaklar Ve Doal Mineralli Sular Kanunu, Su rnleri Kanunu, Hayvanlar Koruma Kanunu gibi genel nitelikli kanunlar ne kmaktadr. Bunun dnda ama asndan farkllk gsteren ancak dolayl olarak koruma ile ilikili 22
olan yasalar: mar Kanunu, Belediyeler Kanunu, Bykehir Belediyeleri Kanunu, Turizm Tevik Kanunu, Kltr Yatrmlarn ve Giriimlerini Tevik Kanunu, Mezarlklarn Korunmas Hakknda Kanun bunlardan bazlardr. Koruma alanndaki kanunlarla birlikte uygulamalar ynlendiren ynetmelikler, ynergeler ve Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulu ilke kararlar, Ulusal Sulak Alan Komisyonu kararlar, Merkez Av Komisyonu kararlar da mevzuatn nemli bir parasn oluturmaktadr. Ayrca lkemizde de uygun grlerek yasalatrlm uluslar aras mevzuat, ulusal mevzuatmzn bir paras olmutur. Son yllarda koruma alanndaki yasalarla birlikte ynetmelik saylar da artm, her alanda yaplan parac dzenlemeler bu paralar arasnda uyumazlklara, atmalara ve akmalara neden olmutur. Bu denli youn mevzuat iinde her bir kanunun tanmlad alanlar, koruma statleri, yetki ve sorumluluklar ise koruma alanndaki karmaa ve atmay da tariflemektedir. Yasalarmzdaki merkeziyeti yap dnyadaki yerelleme eilimine paralel olarak, koruma alannda da krlm; 2863 sayl Kanunda 5226 sayl Kanun ile yaplan deiiklikle, korumada yerelleme adna nemli admlar atlm; yerel ynetimlere verilen yetki ve sorumluluklar artrlm, korumann finansman ve rgtlenmesinde de yerele ynelim olmutur. II. 2.1.2 Ulusal Dzeyde Yerelleme Pratiinin Dikkat ekici Ynleri lkemizin geleneksel yap stoku bugnk toplumu gemie balayan en somut geler olmalarnn yan sra ilevsellikleri nedeniyle nemli bir ekonomik deere de sahiptirler. Temel grevimiz, izlenen ekonomik politikalar ve sonucu olan imar eylemlerinin tehdit ettii tarihsel ve kltrel eserleri koruyarak ve deerlendirerek, doal unsurlar ise varlk deerini gzeterek sonraki nesillere brakmaktr. Cumhuriyet dnemi ekonomi ve siyaset tarihinde nemli bir krlma noktas oluturan 1950li yllar ncesinde, gerek Valilikler ve gerekse Belediyeler anlamnda yerel ynetimlerin koruma konusunda baarl bir grafik izdiklerini sylemek zordur. 1950li yllar sonrasnda ise kentlemenin hz kazanmas ile birlikte, imar hareketleri n plana km ve korumaya gereken zen gsterilmemitir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulu (GEEAYK)nun sit alan ilan ettii yerlemelerde 1970li yllardan sonra balatlan korumaya ynelik planlama, zellikle Belediyelerin bu konuda etkin rol almasn gerektirmi; ancak kimi nedenlerle, planlama/uygulama birliktelii yeterince salanamamtr. Trkiyede bir dier krlmay iaret eden 1980 sonrasnda benimsenen neoliberal politikalar, sermaye birikimini retici olmayan bir alana yneltmi, kentsel rantlar da bu sistemin en nemli bileeni olmutur. Belediyelerin, imar planlarn hazrlamalarn salamak zere 1985 ylnda 3194 sayl mar Yasas karlm bylelikle yetkilerin yerel ynetimlere devri yoluyla imarl arsa retiminin hzlanmas salanmtr. 1983 ylnda yrrle giren 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yasas da 1980-1990 arasnda regle edilen bir dizi dzenlemenin paras olarak okunmaldr. Ulusal dzeyde sahip olduumuz doal ve kltrel varlklarn / alanlarn korunmas srecinde, merkezi ve yerel ynetimin paydalnn kanlmaz olduu grlmektedir. Bir baka
23
ifade ile politika retme, tespit, envarterleme, tescil ve koruma aralarnn oluturulmas hususlarnn merkezi olarak gelitirilmesi gerekirken, koruma uygulamalarnn yerel dzeyde ele alnmas gerekmektedir. Bu saptama koruma uygulamasna ilikin karar srelerinin giderek yerellemesini ve bir yerel ynetim projesi olmasn ngrmektedir. 2863 sayl yasa zellikle Belediyelerin koruma alannda grev stlenmelerine2 ynelik ilk yaklamlar iermesi anlamnda bir frsat olarak deerlendirilebilir. Yerelleme abalar doal varlklar asndan deerlendirildiinde: 1983 ylnda karlan ve amac ..yurdumuzdaki milli ve milletleraras dzeyde deerlere sahip alanlarn milli park, tabiat park, tabiat ant ve tabiat koruma alanlarnn seilip belirlenmesine, zellik ve karakterleri bozulmadan korunmasna, gelitirilmesine ve ynetilmesine ilikin esaslar dzenlemek olarak belirtilen 2873 sayl Milli Parklar Kanununda bu alanlarn korunmas, planlanmas ve ynetilmesi grevi merkezi idareye verilmitir. 2003 ylnda Orman Bakanlnn evre Bakanl ile birletirilmesi srasnda Kamu Mal Ynetimi Ve Kontrol Kanunu kapsamnda yeni kurulan bakanln yerel rgtlenmesi deitirilmi, il tekilatlanmas esas alnm, corafi snrlara gre ilan edilen bu alanlarn il snrlarna gre idari olarak paralanmalarna neden olunmutur. l snrlarna gre ortaya kan farkl uygulamalar doal varlklarn korunmas konusunda zafiyete neden olmaktadr. II. 2.1.3 Kltrel Mirasn Korunmas ile lgili Yasal Dzenlemeler Bu balk altnda, lkemizdeki kltr ve tabiat varlklarnn korunmasna ilikin mevzuat, yer yer akmalar olmakla birlikte birbirinden farkl yasal dzenlemeleri kapsamas nedeniyle kltrel ve doal mirasn korunmasna ilikin yasal dzenlemeler olarak iki ayr blmde ele alnm, ancak sorunlar blm bir arada deerlendirilmitir. II. 2.1.3.1 Kltr Varlklarnn (Tek Yaplarn) Korunmas le lgili Mevzuat lkemizde kltr varlklarnn korunmas ile dorudan ilgili ve kapsaml yasa 3386 ve 5226 sayl yasalarla deiik 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunudur 3. Bu Yasaya bal olarak karlan 9 adet Ynetmelikle de uygulamalar ynlendirilmeye allmaktadr. (Ek 2) Kanunda kltr varlklarnn tanmn yaplmakta ve bu varlklar (zel nitelikleri dolaysyla ayr statye tabi tutulan mazbut ve mlhak vakf mallar hari olmak zere) Devlet Mal niteliinde kabul edilmektedir. Sz konusu Yasa, mlkiyetine baklmakszn tanmaz kltr varlklarnn korunmasn salamak iin gerekli tedbirleri almak, aldrmak ve bunlarn her trl denetimini yapmak veya kamu kurum ve Kurulular ile belediyeler ve valiliklere yaptrmak grevini de Kltr ve Turizm Bakanlna vermitir. Yasa, tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn zel, tzel ve resmi tm maliklerini bu varlklarn bakm ve onarmlarndan sorumlu tutmakta; bu kanunda belirtilen bakm ve onarm sorumluluklarn yerine getirdikleri srece kanunun maliklere tand hak ve muafiyetlerden yararlanacaklarn hkme balamaktadr.
2 3
2863 sayl yasayla rnein koruma amal imar planlarnn yapm sorumluluu Belediyelere verilmi, bu kurumun Koruma Kurullarnda oy hakkna sahip temsilciler bulundurmas salanmtr. 3386 ve 5226 sayl yasalarla deiik 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, raporun bundan sonraki blmnde ksaca 2863 sayl yasa olarak anlacaktr.
24
2863 sayl Yasa, korunmas gerekli kltr ve tabiat varlklar ile ilgili karar alma yetkisini Koruma Blge Kurullarna vermitir. Yasa ve ilgili ynetmelikte belirlenen deerleri tayan ve Bakanlka ilgili ve faaliyetleri etkilenen Kurum ve Kurulularn gr alnarak tespiti yaplan kltr varlklarnn tescil ilemi Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurullarnca yaplmaktadr. Ayn yasa, Vakflar Genel Mdrl idaresi veya denetiminde bulunan mazbut ve mlhak vakflara ait tanmaz kltr ve tabiat varlklar, gerek ve tzel kiilerin mlkiyetinde bulunan cami, trbe, kervansaray, han, hamam, mescit, zaviye, sebil, mevlevihane, eme ve benzeri korunmas gerekli kltr varlklarnn tespiti, envanterlenmesi grevini Vakflar Genel Mdrlne vermitir 4. II. 2.1.3.2 Kltr Varlklarnn Bulunduu Alanlarn (Sit) Korunmas ve Planlanmasna likin Mevzuat 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunun 17. maddesi, Sit alanlar iin Koruma Amal mar Plan yaplmasn zorunlu klmtr. Bir alann sit ilan edilmesinden sonra bu alanda her lekteki plan uygulamasnn durdurulaca, ay iinde Gei Dnemi Koruma Esaslar ve Kullanma artlarnn belirlenecei, iki yl iinde ise ilgili idarelerce Koruma Amal mar Plannn yaptrlaca hkme balanmtr. Bu dzenlemeyle sit alanlarnn bir plana kavuturulmas, bu plan dahilinde o alandaki uygulamalarn yaplmas gereklilii esas alnmtr. 5226 sayl Yasa ile Koruma Amal mar Planlarnn yaplmamas halinde Gei Dnemi Koruma Esaslar ve Kullanma artlarnn, Koruma Amal mar Plan yaplncaya kadar durdurulaca hkm getirilerek, ilgili idarelerin Koruma Amal mar Plan yapmalar zorunlu klnmtr. Ayrca, sit alannn etkileim evresine ilikin varsa 1/25000 lekli plan kararlar ve notlarnn alann sit stats dikkate alnarak yeniden gzden geirileceine ilikin hkm konmutur. Ancak, bu hkm sit alannn kentle btnlemesi veya bir etkileim alan ile birlikte planlanmas iin yeterli bir hkm deildir. 2863 Sayl Kanun, sit alanlarnn planlanarak korunmasn esas almtr, ancak planlama ile ilgili temel yasa olan 3194 sayl mar Kanununun sit alanlarna, kltr varlklarna bak as nedeniyle 2863 sayl Yasa sit alanlarnn korunmas iin yeterli olamamaktadr. Sit alanlar kentin btn veya dier kesimleri iin retilen planlarn yaratt byk rantn basksna maruz kalmakta, kentle sosyal, fiziki btnleme, sorunlarn birlikte zmlenmesi mmkn olamad gibi sit alanlarnn kentin yaayan bir paras olarak alglanmas ve planlanmas anlamnda sorunlar yaanmaktadr. 5226 sayl yasa ile 2863 sayl yasada yaplan deiiklikle imar haklar asndan kstlama getirilen yap sahiplerinin haklarnn transferi ile ilgili hkmler getirilmitir. Ancak 3194 sayl mar Kanununda imar hakk transferi konusu karln bulmadndan sz konusu maddenin bu gne kadar uygulama ans olmamtr. 5226 sayl yasa ile getirilen Ynetim Alan, Ynetim Plan, Alan Ynetimi, Mze Ynetimi ve Ant Eser Kurulu kavramlar, koruma mevzuatmz iinde ilk kez yer alm, henz uygulamalar ile de somut bir sonu vermemitir. Ayrca yasada ren yerleri iin evre Dzenleme Projesi yapm ngrlmtr.
4 5737 sayl Vakflar Kanununun 28. Maddesi gereince vakflara ait yurt ii ve yurt dndaki tanr ve tanmaz vakf kltr varlklarnn tespiti, envanterinin karlmas, Genel Mdrle ve mazbut vakflara ait olanlarn korunmas, mlkiyeti el deitirmi vakf kltr varlklar ile koruma alanlarnn kamulatrlmas, deerlendirilmesi, onarm, restorasyonu ve gerektiinde yeniden inas Vakflar Genel Mdrlnce yrtlmektedir.
25
3194 sayl mar Kanunu: lkemizde imar ve planlama ile ilgili temel yasa 3194 sayl mar Kanunudur; ancak mar Kanununda koruma ile ilgili kavram ve yaklamlar yer almamaktadr. Korunmas gerekli alanlar kentin btnnden koparp 2863 sayl yasann denetimine brakmakta, bu alanlarn kentle entegrasyonu, ulam balantlar, kullanm kararlar, kentin dier kesimleri ile grsel, fiziksel ve sosyal ilikiler vb. konular yeterince kapsanmamakta; ayrca kentin geliim blgeleri iinde kalan veya krsal alanlardaki 2863 sayl yasa kapsamnda olmayan ancak korunmas gerekli alanlar gzetilmemekte, yani koruma, bir planlama konusu olarak vurgulanmamaktadr. 5366 Sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun: 1. maddesinde Kanunun amac Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurullarnca sit alan olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarnn, blgenin geliimine uygun olarak yeniden ina ve restore edilerek, bu blgelerde konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat alanlar oluturulmas, tabi afet risklerine kar tedbirler alnmas, tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmas.... olarak tanmlanmtr. 5366 sayl Kanun, kapsam itibariyle, sit alanlarnda uygulanmaktadr. Kanun, yenileme alanlar ile ilgili projelerden sz etmekte, bu alanlarn bir plana bal olmakszn projelendirilebilecei gibi bir yaklam benimsemektedir. Ancak, kentin ypranan tarihi ve kltrel varlklarnn yer ald bu alanlar genellikle kent merkezleri olmaktadr ve kentin btnnden bamsz, kentin dier kesimleri ile ilikilendirilmeden projelendirilmesi mmkn olmayan alanlardr. Sz konusu Yasann, kentin ypranan alanlarnn tarihsel ve kltrel deerinden ziyade ekonomik deerini nemsedii, sz konusu alanlar mevcut Koruma Yasasnn denetiminden karma abasnda olduu aka grlmektedir. te yandan bu yasa, yatrmlarn nnde nemli bir engel olarak grlen Koruma Blge Kurullarnn koruma yanls kararlarnn almas amacyla yeni bir mevzuatn ve kurumsal yapnn oluturulmaya allmas olarak da okunabilir. 5366 sayl yasa, her bir yenileme alan iin (ilerin daha hzl ve etkin yrtlmesi gerekesi ile) yeni bir Koruma Blge Kurulu Kurulmasn ngrmektedir. Kentin kstl bir alan iin yeni bir Kurul oluturulmas, grev alan ve yetkileri asndan bir karmaa yarataca gibi, koruma asndan da sorunludur. Kentin ve doal olarak bal bulunduu blgenin dier koruma alanlar ile ilgili geliimini ve ilikisini bilen, politikalar oluturan, bu anlamda da daha yetkin ve deneyimli olan mevcut Kurullar yenileme alanlar iin de daha salkl ve doru kararlar retecektir. Ayrca, yenileme alanlar iin yeni blge Kurullar oluturulmas lkemizin kt kaynaklarnn da kt kullanm anlamna gelmektedir. 5737 sayl Vakflar Kanunu: Kanunun 22. maddesi ile kamu kurum ve kurulular, Koruma mar Planlarn dzenlerken vakf kltr varlklaryla ilgili hususlarda Genel Mdrln grn almak zorundadrlar. Genel Mdrle ve mazbut vakflara ait tanmaz mallarla ilgili olarak belediyeler ile dier kamu kurum ve kurulularnca yaplan uygulama imar ve parselasyon planlarnn, askya karlmadan nce ilgili idareler tarafndan Genel Mdrle bildirilmesi zorunludur. hkm getirilmi, bu hkm ile Vakflar Genel Mdrlne ant eserlerin evresi ile korunmas anlamnda etkin bir rol verilmitir. II. 2.1.3.3 Yerel Ynetimlerle lgili Mevzuat ve Koruma 2863 sayl Yasann yerel ynetimlere verdii sorumluluk ve yetkilerin yan sra lkemizdeki 26
yerel ynetimlerle ilgili mevzuatta son yllarda yaplan deiikliklerle de, yerel ynetimlere koruma ile ilgili eitli grev ve sorumluluklar verilmitir. 2863 Sayl Yasa Koruma Amal mar Planlarn ilgili yerel ynetimin Koruma Blge Kurulunun uygun gr sonrasnda onayacan hkme balamtr. Ayrca ilgili belediye temsilcisi Koruma Blge Kurulunun yesidir; bylece yerel ynetimlerin karar mekanizmas iinde yer almas salanmtr. Koruma alannda yerel idarelere verilen yetki ve sorumluluklarn ilk kayna, yerel ynetimlerle ilgili olan yasalardr. Buna gre; Bykehir Belediyeleri: 5216 sayl yasa ile kltr ve tabiat varlklar ile tarih dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmasn salamak; bu amala bakm ve onarm yapmak; korunmas mmkn olmayanlar aslna uygun olarak yeniden ina etmekle; Belediyeler: 5393 sayl yasaya gre : kltr ve tabiat varlklar ile tarih dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmasn salamakla; bu amala bakm ve onarm yapmakla; kentin geliimine uygun olarak eskiyen kent ksmlarn yeniden onarmakla; kentin tarih ve kltrel dokusunu korumak amacyla kentsel dnm ve geliim projeleri uygulamakla; l zel idareleri: 5302 sayl Yasa gereince belediye snrlar dndaki alanlarda, belediyelerin yapmakla ykml olduklar grevleri stlenmi, kltr ve turizme ynelik etkinlikler yapmakla ykmlendirilmilerdir. Ayrca, l zel dareleri, il evre dzeni plnn yapmakla grevli ve yetkili klnm; il evre dzeni plnnn valinin koordinasyonunda, Bykehirlerde Bykehir belediyeleri, dier illerde il belediyesi ve il zel idaresi ile birlikte yaplaca, belediye meclisi ile il genel meclisi tarafndan onaylanaca hkme balanmtr. Yerellemenin bir dier nemli aya 5226 sayl Yasa ile ngrlen Bykehir belediyeleri, belediyeler ve il zel idarelerinin bnyesinde Koruma, Uygulama ve Denetim Brolar (KUDEB) kurulmasdr. Tanmaz kltr ve tabiat varlklarnda yaplacak olan tadilat ve tamirat uygulamalarna izin vermek, izlemek ve sonucunu onaylamak; Koruma Amal mar Planlarnn plan hkmleri erevesinde uygulanmasn denetlemek; onaylanm rlve, restitsyon ve restorasyon projelerine ilikin uygulamalar denetlemek, projesine uygun tamamlanan uygulamalar iin kullanma izin belgesi dzenlemek; plana aykr olarak ina edilen yaplar hakknda imar mevzuatna gre gerekli ilemleri yapmak; belediyelerin grevleri arasnda saylan kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan mekanlarn ve ilevlerinin korunmasna ynelik programlar hazrlamak, bu amala yaplacak uygulamalara ilikin ilemleri yrtmek, KUDEBin ana grevleri arasndadr. Ayrca 5226 sayl Yasa deiiklii ile l zel dareleri bnyesinde kltr varlklarnn korunmasna ynelik rlve, restitsyon, restorasyon projelerini hazrlayacak ve uygulayacak proje brolar ve sertifikal yap ustalarn yetitirecek eitim birimleri kurulmas ngrlmtr. II. 2.1.3.4 Kltr Varlklarn Koruma Finansman ile lgili Mevzuat Uzun yllardr korumaya ayrlan kamu ve zel sektr kaynaklarnn azlndan, yetersizliinden ikayet edilmitir. Kaynaksz korumann gerekletirilebilmesi ansnn olmad da bir gerektir. Son yllarda yaplan yasal deiikliklerle ve yeni yasalarla, koruma alannda yeni
27
kaynaklar yaratlm, kltr alannda yatrm yapmak isteyenlere de kolaylklar tannarak koruma tevik edilmitir. Yasalarmzda dorudan maddi destek olarak kaynak salanmas yan sra eitli teviklere de yer verilmitir. 2863 sayl Yasann (5226 sayl Yasa ile deiik) 12. maddesinde; Kltr ve Turizm Bakanlnca, zel hukuka tabi gerek ve tzel kiilerin mlkiyetinde bulunan korunmas gerekli kltr ve tabiat varlklarnn korunmas, bakm ve onarm iin her yl btesine konacak yeterli denekle ayni, nakdi ve teknik yardm yaplaca, Emlak vergilerinin %10u nispetinde Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Katk Pay tahakkuk ettirilecei, l zel daresi tarafndan toplanacak bu meblan, Belediyelerce kltr varlklarnn korunmas ve deerlendirilmesi amacyla hazrlanan projeler kapsamnda kamulatrma, projelendirme, planlama ve uygulama konularnda kullanlaca; 2985 sayl Toplu Konut Kanunu uyarnca verilecek kredilerin en az %10unun tescilli tanmaz kltr varlklarnn bakm, onarm ve restorasyonu ilemlerinde kullandrlaca,hkm getirilmitir. Dorudan maddi kaynak yaratlan bu hkmlerin dnda kamulatrma (15/a), takas (15/f), Koruma Amal mar Planlarnn yapm iin ller Bankas Genel Mdrl btesine yeteri kadar denek konaca hkm (17.madde), yaplanma haklar kstlanm tescilli kltr varlklar veya Koruma Amal mar Planlar ile kstlanan tanmazlarn, mlkiyet veya yaplama haklarnn imar planlaryla yaplanmaya ak aktarm alanlarna aktarlmasna ilikin maddeler, dolayl olarak koruma iin yaratlm kaynaklar iaret etmektedir. Ayrca yasann istisna ve muafiyetlere ilikin 21.maddesi ile tescilli I. ve II.grup yaplar ile arkeolojik ve doal sit alan olmalar nedeniyle zerine kesin yaplama yasa getirilmi tanmaz kltr ve tabiat varlklar olan parsellerin, her trl vergi resim ve hartan muaf olaca ile kltr varlnn korunmas maksadyla tespit, proje, bakm, onarm, restorasyon ve kaz ile mzelerin gvenlii iin kullanlmak artyla, TBMM, Milli Savunma Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanlnca ve Vakflar Genel Mdrlnce dardan getirilecek her trl ara, gere ve malzemenin her trl vergi, resim ve hartan muaf olaca, Koruma Blge Kurulu kararlarna uygun olarak tanmaz kltr varlklarnda yaplan onarm ve inaat ilerinin Belediye Gelirleri Kanunu gereince alnacak vergi, har ve harcamalara katlma paylarndan mstesna olaca, hkmleri getirilmitir. Kltr Yatrmlar ve Giriimlerini Tevik Kanununun (5225 sayl) amac, lkemizin kltr varlklarnn yaatlmas ve lke ekonomisine katk yaratan bir unsur olarak deerlendirilmesi, kullanlmas amacyla kltr alannda yatrm yapmak isteyenlerin tevik edilmesini salamaktr. Tevik konularndan biri 2863 sayl Kanun kapsamndaki tanmaz kltr varlklardr. Tanmaz mal tahsisi, gelir vergisi stopaj indirimi, sigorta pirimi iveren paylarnda indirim, su bedeli indirimi ve enerji destei bu kanun kapsamnda yatrmclara salanan desteklerdir. Uygulamalar ynlendirmek iin ayr ynetmelik karlmtr. Bunlar; Kltr Yatrm ve Giriimlerine Tanmaz Kullandrlmas Hakknda Ynetmelik, Kltr Yatrm ve Giriimlerine Gelir Vergisi Stopaj, Sigorta Primi, veren Pay ve Su Bedeli ndirimi ile Enerji Destei Uygulamasna Dair Ynetmelik, 28
Kltr Yatrm ve Giriimlerinin Nitelikleri ve Nicelikleri Ynetmeliidir. Ancak bu konudaki uygulamalar yeterince hz kazanamam, henz bu yasa kapsamnda bir tevik verilememitir. Ayrca, Baz Kanunlarda ve 178 sayl Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (5228 sayl) ile 193 sayl Gelir Vergisi Kanununun 89.maddesinde yer alan Dier ndirimler bal altndaki blmde deiiklikler yaplarak vergi matrahndan indirim salanaca ngrlen konular arasnda; 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu kapsamndaki tanmaz kltr varlklarnn bakm, onarm, yaatlmas, rlve, restorasyon, restitsyon projeleri yaplmas ve nakil ileri; Kurtarma kazlar, bilimsel kaz almalar ve yzey aratrmalar; Yurtdndaki tanmaz Trk kltr varlklarnn yerinde korunmas veya lkemize ait kltr varlklarnn Trkiyeye getirtilmesi almalar saylmtr. Ayrca 5035 sayl Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile de Vakflar Genel Mdrlnn idaresinde ve denetiminde bulunan mazbut vakflar ile belediyeler dahil dier kamu kurum ve kurulular adna kaytl olan, tescilli abide eserlerin; bakm, onarm, restore edilmesi ve yaatlmas amacyla abide eserin kaytl olduu kurum ve kurululara yaplan ba ve yardmlarn tamam yllk beyanname ile bildirilen gelirden indirilmesi ngrlm (14.madde), kurumlarn katk yapmas halinde, yaplan ba ve yardmlarn tamamnn kurum kazancnn tespitinde gider olarak kaydedilecei hkm getirilmitir (16.madde). Kltr Yatrm ve Giriimlerine Tanmaz Kullandrlmas Hakknda Ynetmelike gre de Hazineye ait veya zerinde tescilli kltr varlklarnn bulunduu tanmazlarn Bakanla tahsisi yaplarak kltr yatrmc ve giriimcilerine kiralama, irtifak hakk tesisi veya kullanma izni verilmesi yoluyla kullandrlabilmesi olanakl hale gelmitir. Dorudan maddi kaynak salanmas yannda ayni ve teknik yardmlar da ieren son dnem dzenlemeleri koruma alannda nemli bir finansman ve destek yaratmtr ancak, bu denli zengin bir kltrel mirasn korunmasnda bu kaynaklarn yeterli olduunu sylemek mmkn deildir. II. 2.1.4 Doal Mirasn Korunmas ile lgili Yasal Dzenlemeler Yrrlkteki mevzuat Doal varlklarn korunmasna ynelik dzenlemeler, doal varlklara olas olumsuz etkileri en aza indirmeye ynelik standartlara ilikin dzenlemeler ve doal varlklarn kullanlmasna ilikin dzenlemeler olarak gurupta incelenmitir. Anayasadan temel alan yasal dzenlemeler ile taraf olduumuz uluslararas anlama ve szlemeler gurupta deerlendirilmi liste halinde ekte verilmitir (Ek 3). II. 2.1.4.1 Doal Mirasa likin Ulusal Dzenlemeler Anayasa ile gvence altna alnan doal varlklarn koruma veya kullanmlarna ilikin olarak birok yasal dzenleme bulunmaktadr. Hukuksal nitelikleri asndan genel nitelikli ve zel nitelikli kanunlar olarak ya da ama bakmndan farkl guruplara ayrlabilir. Bu balkta lke mevzuatnda doal varlklarn ele alnna ilikin tespitlere yer verilmitir.
29
II. 2.1.4.1.1 Doal Varlklarn Korunmasna Ynelik Dzenlemeler Doal varlklarn korunmasna ilikin yasal dzenlemelerin temelini Anayasann; Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas balkl 63. maddesi genel olarak, zel nem atfedilen doal varlklar iin; Kylardan yararlanma balkl 43., Toprak mlkiyeti balkl 44., Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda alanlarn korunmas balkl 45., Salk, evre ve konut balkl 56. ve Ormanlarn korunmas ve gelitirilmesi balkl 169. maddeleri oluturmaktadr. Anayasann doal varlklarn korunmasna ilikin hkmler ieren yukarda belirtilen hkmleri temel alan yasal dzenlemeler iinde, 6831 Sayl Orman Kanunu, 2873 Sayl Milli Parklar Kanunu, 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, 4533 Sayl Gelibolu Yarmadas Milli Park Kanunu, 2960 Sayl Boazii Kanunu, 383 Sayl zel evre Koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname, 3621 Sayl Ky Kanunu zel kanunlar olarak ne kmaktadr. Ayrca 4915 Sayl Kara Avcl Kanunu, 4122 Sayl Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu, Biyolojik Gvenlie likin Cartegena Protokoln Onaylayan Kanun, 5199 Sayl Hayvanlar Koruma Kanunu dier kanunlardr. zel Kanunlar Doal mirasn korunmasna ilikin dzenlemelerin banda Orman Kanunu, IUCN kriterlerine gre doal koruma alan statsnn belirlendii Milli Parklar Kanunu, doal sit alan ve tabiat varlklarna ilikin dzenlemelerin yer ald Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu gelmektedir. 6831 Orman Kanunu, Anayasa ile de gvence altna alnan orman alanlarna ilikin dzenlemeleri iermektedir. Orman alanlarnn daraltlamayaca, baka bir amala kullanlamayaca, mlkiyete konu olamayaca Anayasa ve Orman Kanununda hkme balanmtr. Buna ramen orman iinde yeralan orman kylerinde yaayanlarn yaamsal gereksinimlerinin karlanmas amacyla kullanm hakk verilebileceine ilikin hkm, Turizmi Tevik Kanununda turizm amal tahsis yaplmasna olanak verecek ekilde yaplan dzenlemeye karlk Orman Kanununa eklenen 8. Madde ile Bu kanun ile 9.8.1983 tarihli ve 2873 sayl Milli Parklar Kanununa tabi alanlarda bulunan yerler ile bu yerler zerindeki yap ve tesisler, yirmidokuz yla kadar kiraya verilebilir. Ancak, kiracnn evre ve Orman Bakanlnca belirlenen yerlerde; kiralanan alan miktarnn 5 (Be) kat kadar aalandrma yapmas zorunludur.. dzenlemesi yaplarak ilk kez orman vb. alanlarn kiralanmas yolu alm, doal ormanlar yeni dikilmi aa fideleri ile bir tutulmutur. Bu anlay, turizm amal tahsislerin yannda orman alanlarnda kaak kasabalarn kurulmasna kadar genilemitir. 2873 sayl Milli Parklar Kanunu, amac ..yurdumuzdaki milli ve milletleraras dzeyde deerlere sahip alanlarn milli park, tabiat park, tabiat ant ve tabiat koruma alanlarnn seilip belirlenmesine, zellik ve karakterleri bozulmadan korunmasna, gelitirilmesine ve ynetilmesine ilikin esaslar dzenlemek olarak belirtilen 2873 sayl Milli Parklar Kanununda milli park, tabiat ant, tabiat koruma alan statlerinin belirlendii doal korunan alanlar asndan uluslararas kabul grm kavram ve kriterlere gre dzenlemeler ieren kanundur. Alan ynetimi kavram ilk kez bir kanun ile dzenlenmitir. Alan ynetimi rgtlenme emas iinde de tariflenmitir. evre ve Orman Bakanl Milli parklar Kanunu kapsamnda ilen edilen doa koruma alanlarnda plan yapma, yaptrma ve onaylama yetkisi ile birlikte alan ynetimi yetkisi de dzenlenmitir. 30
Bu alanlarn koruma ve kullanma amalarn gerekletirmek zere, kurulu, gelitirme ve iletilmelerini kapsayan gelime plannn ilgili bakanlklarn olumlu grleri ile, evre ve Orman Bakanlnca hazrlanarak yrrle konulaca hkme balanmtr. Kanun genelinde bu alanlarda ekosistemlere zarar verilemeyecei, kaynak deerlerinin korunmasnn esas olduu hkme balanmtr. Ancak, yasada tanmlanan milli park, tabiat park, tabiat ant ve tabiat koruma alanlar ou zaman doal sitlerle veya K blgeleri ile akmaktadr. 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun amac, korunmas gerekli tanr ve tanmaz kltr ve tabiat varlklar ile ilgili tanmlar belirlemek, yaplacak ilem ve faaliyetleri dzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarn alacak tekilatn kurulu ve grevlerini tespit etmektir. eklinde tanmlansa da, Kanunun Tanmlar ve ksaltmalar balkl 3. Maddesinde tanm yaplan tabiat varlklarna ilikin dzenlemeler yeterli deildir. Yasada en ak dzenleme sadece Tarihi maaralar, kaya snaklar; zellik gsteren aa ve aa topluluklar ile benzerleri; tanmaz tabiat varl rneklerindendir. eklinde yaplmtr. Tabiat varlklarna ilikin alan tanm, doal sit alan tanm ile uygulamaya aktarlmtr. Bu nedenle kanun, doal varlklara ilikin olarak genel kanun niteliindedir. 4533 Sayl Gelibolu Yarmadas Milli Park Kanunu: Milli Parklar Kanunu kapsamnda koruma altna alnan alanlar iinde ana kaynak deerlerinin korunmas iin zel kanun karlan tek rnektir. Boazii Kanununun amac, 1. maddesinde ... stanbul Boazii Alannn kltrel ve tarihi deerlerini ve doal gzelliklerini kamu yarar gzetilerek korumak ve gelitirmek ve bu alandaki nfus younluunu artracak yaplanmay snrlamak iin uygulanacak imar mevzuatn belirlemek ve dzenlemek ... olarak tanmlanmtr. 3621 Sayl Ky Kanununun ama balkl 1. maddesinde belirtildii zere deniz, tabii ve suni gl ve akarsu kylar ile bu yerlerin etkisinde olan ve devam niteliinde bulunan sahil eritlerinin doal ve kltrel zelliklerini gzeterek koruma ve toplum yararlanmasna ak, kamu yararna kullanma esaslarn tespit etmek amacyla dzenlenmi olup bu alanlarn Devletin hkm ve tasarrufu altnda olduu, kylarn, herkesin eit ve serbest olarak yararlanmasna ak olduu, ky ve sahil eritlerinden yararlanmada ncelikle kamu yararnn gzetilecei hkme balanmtr. Kanunda zel kanunlarn bu kanuna aykr olmayan hkmlerine uyulur denilmekle birlikte, sit alanlarnn kysnda yaplan dolgu alanlarnda yetki konusunda Bayndrlk ve skan Bakanl ile Kltr ve Turizm Bakanl arasnda sorun yaanmaktadr. 4342 Mera Kanununun amac, mera, yaylak, klak ve kamuya ait otlak ve ayrlarn tespiti, tahdidi ile ky veya belediye tzel kiilikleri adna tahsislerinin yaplmasn, belirlenecek kurallara uygun bir ekilde kullandrlmasn, korunmasn ve gerektiinde kullanm amacnn deitirilmesini ... dzenlemek olarak belirlenmitir. Mera, Yaylak ve Klaklarn Hukuki Durumu balkl 4. Maddede bu yerlerin Devletin hkm ve tasarrufu altnda olduu, kullanma hakknn bir veya birden ok ky veya belediyeye ait olduu, zel mlkiyete geirilemeyecei, amac dnda kullanlamayaca, zaman am uygulanamayaca, snrlarnn daraltlamayaca hkme balanmtr.
31
Bu dzenlemelere karn, tahsis amacnn deitirilmesine ilikin olarak yaplan deiiklik ile; toprak muhafazas, gen kaynaklarnn korunmas, milli park ve muhafaza orman kurulmas, doal, tarihi ve kltrel varlklarn korunmas, sel kontrol, akarsular ve kaynaklarn dzenlenmesi, lke gvenlii ve olaanst hal durumlarnda, doal afet blgelerinde yerleim yeri ve 6326 sayl Petrol Kanunu hkmlerine gre petrol faaliyeti iin ihtiya duyulan durumlara ek olarak turizm yatrmlar, kamu yatrmlar, ky yerleim yeri ile uygulama imar plan yaplmas iin 3213 sayl Maden Kanunu hkmlerine gre arama faaliyetleri sonunda rezervi belirlenen maden iin zaruri olmak durumlar da eklenerek kullanm alan geniletilmitir. Genel Kanunlar 2872 Sayl evre Kanunu: Ulusal mevzuat iinde evreyi ve doal varlklar tanmlaryla birlikte en geni ekilde ele alan temel mevzuat niteliinde olan Kanunun amalar arasnda, ... doal ve tarihsel zenginliklerinin korunarak, bugnk ve gelecek kuaklarn salk, uygarlk ve yaam dzeyinin gelitirilmesi ve gvence altna alnmas iin yaplacak dzenlemeleri ve alnacak nlemleri ... dzenlemek saylm, lke ve dnya leinde ekolojik nemi olan evre kirlenmeleri ve bozulmalarna duyarl alanlar, tabii gzelliklerin ileriki nesillere ulamasn emniyet altna almak zere gerekli dzenlemelerin yaplabilmesi amacyla, zel evre Koruma Blgesi (K) tespit ve ilan etmeye Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr. Ancak, K blgelerinin sit alanlar ile akmas durumunda hangi Kanunun ncelik kazand yasada yer almadndan, iki kurum (K Kurumu ile Kltr ve Turizm Bakanl) arasndaki anlamazlk hala srmektedir. Kanunda evresel etki deerlendirmesi tanm proje baznda yaplm, onaya tabi plan ve programlar.. iin de Stratejik evresel Deerlendirme (SD) tanm getirilmitir. SD srecinin planlamaya entegrasyonunun salanmas iin karlacak ynetmelie temel oluturmas amacyla gerekletirilen pilot proje almas tamamlanmak zeredir. Ynetmelikten sonra sektrel rehberler yaynlanacaktr. Anlan Kanunun evrenin Korunmas balkl 9.maddesinde .evre kirliliini nlemek amacyla nazm ve uygulama imar plnlarna esas tekil etmek zere blge ve havza baznda 1/50.000-1/100.000 lekli evre Dzeni Plnlar Bakanlka yaplr, yaptrlr ve onaylanr hkm ile evre Dzeni Planlarnn yapm yetkisini evre Bakanlna vermitir. 4915 Sayl Kara Avcl Kanunu, 5403 Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu, 4122 Sayl Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu, 1380 Sayl Su rnleri Kanunu, 5488 Sayl Tarm Kanunu, 5686 Sayl Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ise yine doal kaynaklarn ve evrenin korunmas, niteliklerinin yitirilmesini nleyici tedbirlerin alnmas ve bu alanlarn oaltlmas ile ilgili nlemlerin yer ald dier kanunlardr. Gerek bu kanunlar gerekse uluslararas anlama veya szlemenin ulusal mevzuata aktarlmas amacyla yaplan ve ekte verilen 21 adet dzenleme iinde (EK 3), Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii ve CITES Ulusal Uygulama Ynetmelii uluslararas szlemelerin ulusal uygulama dokman olmas, Milli Parklar Uygulama Ynetmelii, Ky Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelik ile Su Kirliliinin Kontrol Ynetmelii mekansal dzenlemelere ilikin hkmler iermesi asndan farkllk gstermektedir.
32
II.2.1.4.1.2 Doal Varlklara Olas Olumsuz Etkileri En Aza ndirmeye Ynelik Standartlara likin Dzenlemeler 831 Sayl Sular Hakknda Kanun, 167 Sayl Yeralt Sular Hakknda Kanun, 5346 Sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun, 5312 Deniz evresinin Petrol ve Dier Zararl Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Mdahale ve Tazminine likin Kanun olmak zere drt kanun saylabilir. EK 3te yer verilen 21 adet ynetmelik iinde, evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii, faaliyetlerin yer seimi aamasndan balayarak, inaat ve uygulamaya getikten sonra olas evresel etkilerin belirlenerek en aza indirmek amacyla uygun yer seiminin yaplarak evresel olumsuz etkilerin nlenmesine ynelik olarak dzenlenmitir. Dier ynetmelikler faaliyetlerin alc ortam (hava, su,toprak) asndan standart belirlenmesine ynelik olarak dzenlenmitir. II. 2.1.4.1.3 Doal Varlklarn Kullanlmasna likin Dzenlemeler Burada doal varlklar en fazla etkileyen, arazi vasf deiikliine yol aan dzenlemelerin yapld kanunlara yer verilmitir. 3194 Sayl mar Kanunu, 2634 Sayl Turizm Tevik Kanunu, 4737 Sayl Endstri Blgeleri Kanunu, 4562 Sayl Organize Sanayi Blgeleri Kanunu, Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yapslet-Devret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun, 4759 Sayl ller Bankas Kanunu, 5104 Sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanunu, 5481 Sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, 5524 Sayl Atatrk Orman iftlii Mdrl Kurulu Kanununda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun, 3202 Sayl Kye Ynelik Hizmetler Hakknda Kanun, 5516 Sayl Bataklklarn Kurutulmas ve Bundan Elde Edilecek Topraklar Hakknda Kanun, 3213 Sayl Maden Kanunu, 5398 Sayl zelletirme Uygulamalarnn Dzenlenmesine ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (mar Kanununda ve Ky Kanununda uygulamadaki glkler almas amalanmtr.) olmak zere 13 adet dzenleme deerlendirilmitir. 2634 Sayl Turizm Tevik Kanunu: Tarihi ve kltrel deerlerin youn olarak yer ald ve/ veya turizm potansiyelinin yksek olduu yreleri korumak, kullanmak, sektrel kalknmay ve planl geliimi salamak amacyla deerlendirmek zere snrlar Kltr ve Turizm Bakanlnn nerisi ve Bakanlar Kurulu karar ile tespit ve ilan edilmek zere Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Blgeleri oluturulmasn ngrmektedir. Tanmaz mallarn turizm amal kullanm balkl 8. maddesinde yaplan deiiklikle ..6831 sayl Orman Kanununa gre orman saylan yerlerden.. diye balayp; salk, termal, k turizmine, Eko-turizm kapsamnda yer alan yayla turizmi, krsal turizm ve benzeri turizm trlerine, golf turizmine, kruvaziyer ve yat gibi deniz turizmine ve uluslararas yarmalarn yaplmasna uygun yerler iin talep tarihinden balayarak en ge bir ay ierisinde evre ve Orman Bakanlnca, Bakanla tahsis edilir. hkm dzenlenmitir. Ayn maddenin devamnda Bu Kanuna gre tahsis edilecek orman saylan yerlerde; turizme tahsis edilecek alan, il genelindeki toplam orman saylan yerlerin binde 5ini ve yaplamaya esas inaat hakknn (E=emsal) 0.30u geemeyecei hkme balanmtr. Turizm yatrm iin tahsis edilen orman alannn kat kadar alann aalandrma
33
bedeli ve aalandrlan bu alann yllk bakm bedeli, yatrmc tarafndan Orman Genel Mdrl hesabna gelir olarak kaydedilir hkm ile de doal orman alanlar aa fidanlar ile ayn deerlendirilmitir. Yasayla Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Blgeleri ve Turizm Merkezleri iinde her lekteki planlar yapmaya, yaptrmaya, resen onaylamaya ve tadil etmeye Kltr ve Turizm Bakanl yetkili klnmtr. 5177 sayl Maden Kanununun 7. Maddesinde yaplan deiiklikle; orman alanlar, milli parklar, zel koruma blgeleri, aalandrma alanlar, tabiat alanlar, doal ve kltrel sit alanlar, tarm alanlar, meralar, sulak alanlar, karasular, kentlerin imar alanlar, turizm blgeleri, koruma ormanlar, aalandrma alanlar, kara avcl alanlar, tabiat parklar, tabiat ant, tabiat koruma alan, su havzalar, ky alanlar ve sahil eritleri, kara sular, gibi doa ve biyolojik eitlilii koruma potansiyeli yksek alanlarn tamamnda madencilik arama ve iletme faaliyetlerinin srdrlebileceine olanak tanyan dzenleme yaplmtr. 5104 sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanununun 1. maddesinde Kuzey Ankara girii ve evresini kapsayan alanlarda kentsel dnm projesi erevesinde fiziksel durumun ve evre grntsnn gelitirilmesi, gzelletirilmesi ve daha salkl bir yerleim dzeni salanmas ile kentsel yaam dzeyinin ykseltilmesi ama olarak tanmlanmtr. Kanun kapsamnda doal alanlar asndan en nemli dzenleme ...ime suyu kullanmndan vazgeilen baraj ve koruma kuaklarndaki su havzalarn planlamaya ve bunlara ilikin snrlar belirleme yetkisinin belediyesine verilecei...ne ilikin hkmdr. Belediye snrlar dnda hibir snrlama tanmlanmamas planlama anlaynn proje ile doal alanlarn yaplama kriteri, sadece ime suyu kullanmndan vazgeilmesi olarak deerlendirilmitir. Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yap-slet-Devret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun ile kapsam maddesi milli park (zel kanunu olan hari-Gelibolu Tarihi Milli Park hari-), tabiat park, tabiat koruma alan ve yaban hayat koruma ve gelitirme sahalarnda planlarda ngrlen yap ve tesisleri. yatrm ve hizmetlerin yaptrlmas, iletilmesi ve devredilmesi konularnda, yap-ilet-devret modeli erevesinde sermaye irketlerinin veya yabanc irketlerin grevlendirilmesine ilikin usul ve esaslar kapsar. eklinde geniletilmitir. Doal Varlklarn Kullanlmasna likin Dzenlemeler kapsamnda, mar Plan Yaplmas ve Deiikliklerine Ait Esaslara Dair Ynetmelik, Endstri Blgeleri Ynetmelii, Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii, Maden Kanununun I (a) Grubu Madenleri ile ilgili Uygulama Ynetmelii, Organize Sanayi Blgeleri Ynetmelii, 6831 Sayl Orman Kanununa Gre Orman Kadastrosu ve Ayn Kanunun 2 B Maddesinin Uygulanmas Hakknda Ynetmelik, zel Ormanlarda ve Hkmi ahsiyeti Haiz Amme Messeselerine Ait Ormanlarda Yaplacak Ve lemler Hakknda Ynetmelik sralanabilir. lkemizde gerek kltrel gerekse doal varlklarn korunmas ile ilgili bir ok yasa ve onlara bal olarak karlan ynetmeliklerin varl, bu yasalarn ngrd farkl koruma statleri ve bu yasalarda farkl plan yapma ve onamaya yetkili idarelerin tanmlanmas, koruma alann mulaklatrmakta, yaratlan bu ortamda da doal ve kltrel varlklarn korunmasnda sahiplenme, sorumluluk alma, i retme, denetim yapma gibi bir ok alanda sorun ve karmaa yaanmaktadr.
34
II.2.1.5 Uluslararas Koruma Mevzuat 1930lu yllardan bu yana dnyada deiik kurum ve kurulular, eitli alma guruplar, kltrel ve doal deerlerin korunmasna ilikin belgeler yaynlamlardr. Bu belgelerin bir blm akademik nitelik tamakta, bir blm ise korumann deiik ynlerine ilikin yasal, ynetsel, parasal ve teknik alanlardaki usul ve esaslar iermektedir. Bu raporda, lkemiz otoriteleri tarafndan kabul edilmi ve halen yrrlkte olan mevzuat zetlenecektir: II.2.1.5.1 Kltrel ve Doal Varlklarla lgili Mevzuat Dnya Kltr Ve Doal Mirasnn Korunmas Szlemesi (Paris, 1972): UNESCO belgesidir. Trkiye tarafndan 14.04.1982 gn ve 2658 sayl yasa ile kabul edilmi ve bir i hukuk belgesi haline gelmitir. Szlemeye taraf olan devletler topraklarnda bulunan kltrel ve doal mirasn saptanmas, korunmas, sergilenmesi ve yeniletirilmesi iin gerekli yasal, bilimsel, teknik, ynetsel ve parasal nlemleri almak, bilimsel ve teknik alma ve aratrmalar gelitirmek, kapsaml planlamalarla gerekletirmek, bu konularda eitim yapan ulusal ya da blgesel merkezler kurmakla ykml klnmtr. II. 2.1.5.2 Kltrel Varlklarla lgili Mevzuat Avrupa Kltr Konvansiyonu (Strasbourg, 1954): Avrupa Konseyi belgesidir. Trkiye tarafndan 1957 ylnda onaylanmtr. Konvansiyon, taraf lkelerin, Avrupa leinde kltrel etkinlikler yapmak iin birbirleriyle ortak programlar gerekletirmelerini, bu balamda uzman deiimini salamalarn, kendi lkelerinde kltrel deerleri, Avrupann ortak mirasnn tamamlayc bir eleman olarak grecekleri ve bu deerlerin korunmas iin gerekli nlemleri alacaklarn ngrmektedir. Silahl atma Halinde Kltrel Deerlerin Korunmas Szlemesi, ((Lahey Konvansiyonu) (Lahey, 1954): UNESCO Belgesidir, Trkiye tarafndan 10 Nisan 1965 tarihli yasa ile kabul edilmitir. Konvansiyon, ye lkelerin, bar zamannda olas bir sava tehlikesine kar kltr varlklarn koruyucu nlemleri almalarn, kltr varlklarn sava halinde korunmasn zorlatracak ilevlerle kullanmamalarn, savata, igalci tarafn, igal edilen lkenin kltr varlklarnn korunmasndan sorumlu uzmanlara destek salamalarn ngrmektedir. Avrupa Mimari Mirasnn Korunmas Szlemesi (Granada, 1985): Avrupa Konseyi belgesidir. .22 Temmuz 1989 gn ve 3534 sayl yasa ile kabul edilmitir. Szlemede korunmas gerekli varlklarla ilgili tanmlar; koruma alannda hazrlanacak restorasyon, rekonstruksiyon ve yeni yap projelerinin deerlendirilmesinden sorumlu bir makamn olmas gerektii; eski eserle ilgili sorumluluklarn ncelikle mlk sahibi, gerekli durumlarda ise yetkili resmi makamlar tarafndan stlenilmesi; kamu kurulularnn bakm ve onarm iin gerekli mali destei salamas ve zel sektrn bu yndeki giriimlerinin desteklenmesi; eski eserlerin evresi ile birlikte ele alnmas, fiziksel adan bozulma tehlikesinin nlenmesi; koruma olgusunun, planlamann balca politikas olarak grlmesi, balamsal zellikler dikkate alnarak korunmay gerektirmeyen kentsel ve krsal yaplarn da korunmas ve kullanlmasnnn planlamann temel meselesi olarak grlmesi; zgn yapm teknikleri ve malzemenin uygulanmasnn teviki; ibirlii, katlm, koruma kltrnn gelitirilmesi
35
amacyla, sorumlu makamlar arasnda etkin bir ibirliinin gelitirilmesi; katlm, bilgi salama ve danmanlk srelerinin oluturulmas; koruma bilincinin gelitirilmesi hususlarna yer verilmekte ve lkelere yol gsterecek ortak bir ereve oluturulmaktadr. Arkeolojik Mirasn Korunmas Avrupa Szlemesi (Malta, 1992): Avrupa Konseyi belgesidir. Trkiye tarafndan Mays 2000 tarihinde bir kanunla kabul edilmitir. Szlemede Avrupann ortak belleinin kayna, tarihi ve bilimsel incelemelerin bir arac olan mirasn korunmas; envanter ve aratrmaya ynelik nlemler; bilimsel incelemeler iin arkeolojik rezerv alanlarn yaratlmas; kaz ve dier arkeolojik etkinlikler iin benimsenecek yntemler; koruma nlemleri; aratrma ve korumann finansman; bilimsel bilginin toplanmas ve bilginin paylalmas; kamu bilincinin artrlmas konularnda ortak gr oluturulmutur. II.2.1.5.3 Doal Varlklarla lgili Mevzuat Biyolojik eitlilik Szlemesi ve Szleme Eki Cartagena Biyogvenlik Protokol: Birlemi Milletler evre Programnn sorumluluunda yrtlen, 1992 ylnda uygulamaya konulan szlemenin uluslararas ve ulusal dzeyde etkisi byk olmutur. Trkiyenin 1996 ylnda taraf olduu, 180den fazla ye lkenin imza att en ok kabul gren koruma szlemesidir. Biyolojik eitlilik Szlemesinin amalar biyolojik eitliliin korunmas, srdrlebilir kullanm ve genetik kaynaklardan adil ve eit olarak yararlanlmasdr. CITES Szlemesi (Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme): 1975 ylnda yrrle giren szlemeye ye lkelerin says 140 amtr. Hayvan ve bitki trlerinin ticareti konusunda dnyada en yaygn olarak uygulanan szlemedir. Szlemenin eklerinde listelenen bitki ve hayvan trlerinin uluslararas ticaretini zin ve sertifika sistemiyle izlemekte ve kontrol etmektedir. Trkiye 1994 ylnda imzalad szlemeye 124. lke olarak imza atmtr. Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmasna Ait Szleme (Barselona Szlemesi) (Barselona 1975): Avrupa Konseyi Belgesidir. Trkiye tarafndan1976 ylnda onaylanmtr. Bu szleme, Akdenizin kaplad saha iinde deniz evresindeki lkelerin ekonomik, sosyal ve kltrel deerlerinden oluan ortak mirasn, gnmzdeki ve gelecekteki nesillerin istifadesi iin korunmasna ynelik olarak hazrlanmtr. Szlemeye taraf lkeler Akdeniz blgesinin kendisine has hidrografik ve ekolojik zelliklerine ve zellikle kirlenmeye maruz bulunmasn gz nnde bulundurmular ve yakn ibirlii iinde olmay ngrmlerdir. Yine ayn lkeler, bu szlemeye dayanarak bu kez 1986 ylnda Akdenizin Kara Kkenli Kaynaklardan Kirlenmeye Kar Korunmas Protokol n kabul etmilerdir. 1987 ylnda Trkiye tarafndan da benimsenen bu protokol, Akdeniz Blgesinde zellikle sanayileme ve kentleme alanlarnda hzla artan sosyal etkinlikleri ve turizme bal mevsimlik kysal nfus artlarn da gz nne alarak, insan salna ve deniz evresine kara kkenli kirlenmelerden gelen tehlikelerin giderilmesi iin gerekli tekil ve ortak nlemleri almalar iin hazrlanmtr. Karadenizin Kirlenmeye Kar Korunmas Szlemesi (Bkre Szlemesi) (7 Aralk 1993 tarih ve 3937 sayl Kanunla onaylanarak, 14 Aralk 1993 tarih ve 21788 sayl Resm gazetede yaynlanmtr.) Karadeniz ekosisteminin geri kazanmn salamak ve doal kaynaklarn iyiletirmek, Karadenizin deniz evresinin kirlenmesini nlemek, azaltmak ve 36
kontrol etmek, doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn ve ky alanlarnda evre dostu insan faaliyetlerinin tevik edilmesini salayan yasal aralarn gelitirilmesini salamak, blgesel ve ulusal dzeylerde sektrler aras etkileimi balatmak, Biyolojik eitliliin korunmas ve ekosistem fonksiyonlarnn srdrlmesi ve yenilenmesini salamak, Karadeniz deniz evresinin ve canl kaynaklarnn Karadeniz lkeleri tarafndan ortak bir aba ile korumak amacyla Karadenize kys olan Bulgaristan, Grcistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Trkiyenin abalaryla Karadenizin Kirlilie Kar Korunmas Szlemesi (Bkre Szlemesi) ve eki protokolleri olan; Karadeniz Deniz evresinin Kara Kkenli Kaynaklardan Kirlenmeye Kar Korunmasna Dair Protokol, Karadeniz Deniz evresinin Petrol ve Dier Zararl Maddelerle Kirlenmesine Kar Acil Durumlarda Yaplacak birliine Dair Protokol, Karadeniz Deniz evresinin Boaltmalar Nedeniyle Kirlenmesine Kar Protokol, Karadeniz Blgesinde Biyoeitlilik ve Peyzajn Korunmas Protokol, Bkrete Karadenize kys bulunan Bulgaristan, Grcistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Trkiye ve Ukrayna tarafndan imzalanarak 15 Ocak 1994 Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Dier taraftan, Karadeniz ekosisteminin korunmas almalarn uygulanabilir bir sistem erevesinde gelitirmek ve gerekli almalar Bkre Szlemesi uyarnca yapmak amacyla Karadenizin Kirlilie Kar Korunmas Komisyonu (Karadeniz Komisyonu) Daimi Sekreteryas, Akit Taraflarn cra Organ niteliinde her bir Karadenize kyda lkeden bir temsilcinin yer ald Karadenizin Kirlilie Kar Korunmas Komisyonuna destek salamak zere kurulmu olup; Karadeniz lkeleri arasndaki koordinasyon Daimi Sekreterya tarafndan yrtlmektedir. Trkiye Karadeniz Komisyonuna ve Daimi Sekreteryaya ev sahiplii yapmaktadr. Avrupann Yaban Hayat Ve Yaam Ortamlarn Koruma Szlemesi (Bern Szlemesi ; Bern 1979): Avrupa Konseyi Belgesidir. Trkiye tarafndan Bakanlar Kurulu kararyla 1984 ylnda onaylanmtr. Bu szleme, yabani flora ve faunann, korunmas ve gelecek nesillere aktarlmas gerekli, estetik, bilimsel, kltrel, rekreasyonel, ekonomik ve zgn deerde doal bir miras olmas, biyolojik dengelerin devamllnda yabani flora ve faunann temel bir rol oynamas ve bir ok trlerinin ciddi biimde tkenmekte olduu ve bazlarnn yok olma tehlikesiyle kar karya olmas ve doal yaama ortamlarnn yabani flora ve faunann korunmasnda hayati nem tamas nedenlerine dayal olarak hazrlanmtr. Szleme, taraf lkelerin yabani flora ve faunann devamn salama, korunmalar amacyla ulusal politikalar gelitirilmesi, tahribat nleyici yasaklarn gelitirilmesi hususlarnda nlemler almasn ngrmektedir.
37
Akdenizde zel Koruma Alanlarna likin Protokol (Barselona Szlemesi; Barselona 1982): Avrupa Konseyi Belgesidir. Bakanlar Kurulunun 7 Ekim 1988 gn ve 88/13151 sayl kararyla kabul edilmitir. Ayn szlemeye bal olarak dzenlenen ve 7 Ekim 1988 gn ve 88/13151 sayl Bakanlar Kurulu kararyla kabul edilen Akdeniz de zel Koruma Alanlarna likin Protokol sadece doal deerlerin deil, kentsel ve arkeolojik deerlerin de ele alnd bir belgedir. Protokolle Akdeniz doal kaynaklarnn, doal sitlerinin ve blgedeki kltrel mirasn, dier aralarn yan sra deniz alanlar ve evreleri de dahil olmak zere zel Koruma Alanlar (KA) kurulmas yolu ile korunmas ve iyiletirilmesini ngrlmektedir. Buna gre KAnn biyolojik ve ekolojik deeri olan sitleri; trlerin genetik eitliliini ve poplasyon seviyelerini, beslenme ve yaama alanlarn; bilimsel, estetik, tarihi, arkeolojik, kltrel ve eitim zellikleri olan sitleri iermesi; KAnn da korunmas iin tampon blgeler oluturulmas; bir planlama ve ynetim sisteminin dzenlenmesi; koruma alanlarn bozacak ve zarar verecek boaltma veya atk tasfiyesi ilemlerinin yasaklanmas; fauna veya floray bozabilecek veya zarar verecek hibir eylemin yaplmamas; arkeolojik faaliyetlerin dzenlenmesi; protokole taraf lkelerin kendi koruma alanlar ve bu alanlarn eko-sistemleri ve arkeolojik mirasyla ilgili bilimsel ve teknik aratrmalar gelitirmeleri ve desteklemeleri; doann korunmas ve arkeoloji alarndan koruma alanlarnn ve bu alanlardan elde edilecek bilimsel bilgilerin nemi ve deeri konusunda, mmkn olan en geni biimde kamuoyunu bilgilendirmeleri ngrlmektedir. zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakkndaki Szleme, (Ramsar Szlemesi; Ramsar, 1971): Birlemi Milletler belgesidir.. Trkiye tarafndan 28 Aralk 1993 tarihli ve 3958 sayl Kanun ile onaylanmas uygun bulunan bu szleme, 17 Mays 1994 tarih ve 21937 sayl Resm Gazetede yaynlanmtr. Bu szlemeye gre sulak alanlar n tanm yaplm, her lkenin, topraklar iindeki elverili sulak alanlar, Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Listesine dahil edilmek zere tayin etmeleri ngrlmtr. Liste iin sulak alanlarn seimi, bu sulak alanlarn ekoloji, botanik, zooloji, limnoloji ve hidroloji ynlerinden uluslararas nemlerine gre yaplmaldr. Bu szlemenin uygulanmasndaki ayrntlar vermek zere Sulak Alanlar Ynetmelii kartlmtr. Ynetmeliin amac, zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakknda Szlemenin (Ramsar Szlemesi) uygulanmasna ynelik olarak sulak alanlarn korunmas, gelitirilmesi ve bu konuda grevli kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyon salamaktr. Avrupa Peyzaj Szlemesi: Avrupa Konseyinin 20 Ekim 2000 tarihinde Floransada dzenlenen Bakanlar Konferansnda imzaya almtr. 27.03.2001 tarih ve 716 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Szleme Avrupa peyzajn Avrupann ortak miras olarak kabul etmektedir. Szlemenin amac peyzaj alanlarnn korunmas, ynetimi ve planlanmas konularna ynelik ibirliini rgtlemek olarak zetlenebilir. Avrupa Birlii Habitatlar ve Trleri Koruma Ynetmelii (92/43/EEC): Ynetmelik kapsamnda Natura 2000 Alanlar belirlenmektedir. Habitatlar ve Trleri Koruma Direktifi ve Kular Koruma Direktifine dayanmaktadr. lleme ile Mcadele Szlemesi ve klim Deiiklii ereve szlemeleri evreye ilikin olarak kresel lekte koruma, iyiletirme ve olumsuz etkileri en aza indirgenmesi amacyla hazrlanmtr.
38
II.3. Doal ve Kltrel evrenin Korunmasna likin rgtlenme Yaps Koruma sorunsalnda rgtlenme boyutu; uluslararas, ulusal ve yerel dzlemler olarak ya deiik leklerde ya da bu srete yer alan farkl aktrler balamnda ele alnabilir. Gnmzde nsanln Ortak Miras, ya da Dnya Miras Kenti sylemleri ile de vurguland biimde koruma artk uluslararas bir sorumluluk alan olarak deerlendirilmektedir. Uluslararas Kurulularla ilikiler, bu kurumlardan kaynak kullanm, ya da dnya miras kentleri yar vb. konular bu balk altnda incelenebilir. Ulusal dzlemde ise ilgili bakanlklar ve bunlara bal kamu Kurulular ile merkezi (zeksel) ynetim ve yerelde ise belediyeler ve il zel ynetimleri ile yerel ynetim leklerinden sz edilebilir. te yandan korumada toplumsal duyarllk ve bilinlenme ok nemlidir. Bu balamda farkl kesimlerin korumaya kar tutumlar uygulamada belirleyici olmaktadr. Merkezi ve yerel kamu kurumlar dnda srete yer alan dier aktrler; bir baka deyile, sivil toplum kurulular, meslek rgtleri, zel sektr, tanmaz sahipleri, kullanclar ve medyaya kadar uzanan geni bir yelpazenin korumaya kar bak ve tutumlar burada deerlendirilip tespit ve sorunlar bu erevede tartlacaktr. II.3.1 Uluslararas Kurulular II. Dnya Savann zellikle Avrupa kentlerinde neden olduu toplu ykmlar sonrasnda tarihi-kltrel mirasn korunmas gerei daha da nem kazanm ve 1945 ylnda Birlemi Milletler bnyesinde, Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO) Kurulmutur. UNESCO Szlemesi lkemizin taraf olduu ilk uluslararas szlemelerden birisidir.5 UNESCO bnyesinde kltrel miras ile ilgili Kurulan dier rgtler ICCROM (Uluslararas Kltrel Varlklar Aratrma ve Koruma Merkezi, 1959 yl) ve ICOMOS (Uluslararas Antlar ve Sitler Konseyi, 1965 yl)tur. Trkiye, bu rgtlerin de yesi bulunmaktadr. Son dnemlerde gndemde olan bir baka rgtlenme ise Dnya Miras Kentleri rgt oluumudur. rgt 8 Eyll 1993 tarihinde de Fasn Fez kentinde kabul edilen belge ile Kurulmutur. lkemizde dokuz yre Dnya Miras Listesine girmi olup pek ok kent de bu listeye girebilme abas iindedir. Avrupa Konseyi de bu alanda almalar yrtmektedir. Avrupa Birlii yesi baz lkelerde doal ve kltrel varlklarn korunmasna ynelik rgtlenme biimi ile koruma alannda gerek ve tzel kiilere salanan finansman destekleri incelendiinde genelde kltr ve evreden sorumlu bir bakanlk dzeyinde rgtlenildii ve koruma projeleri uygulamalarnn geri demesiz ba, dk faizli kredilendirme, vergi indirimi vb. destek ve teviklerle zendirildii sylenebilir. IUCN (Doa ve Doal Kaynaklarn Korunmas iin Uluslararas Birlik) doal kaynaklarn korunmas amacyla 1948 ylnda kurulmu uluslararas bir organizasyondur. Merkezi Gland, svirede bulunan organizasyon ok sayda devlet, hkmet kurumu ve hkmet
5 Sz konusu Szlemeyi Trkiye Byk Millet Meclisi 20.5.1946 gn ve 4895 sayl yasayla kabul etmitir. Daha sonra, 25.8.1949 gn ve 3/9862 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu (UNESCO) Trkiye Milli Komisyonu Ynetmelii oluturulmutur.
39
d kuruluu tek at altnda toplamaktadr. Trlerin Hayatta Kalma Komisyonu, Koruma Altndaki Alanlar in Dnya Komisyonu, evresel Kanun Komisyonu, Eitim Ve letiim Komisyonu, Ekonomik Ve Sosyal Politika Komisyonu ve Ekosistem Ynetimi Komisyonu olarak almaktadr. Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP), Blgesel evre Merkezi (REC) gibi kurulular doal varlklara ilikin alma yapan dier nemli uluslararas rgtlenmelerdir. II.3.2 lkemizde Korumaya likin Kurumsal Yaplanma Ulusal lekte doal ve tarihsel-kltrel varlklarn korunmas srecinde yer alan aktrler grup altnda toplanabilir; 1. Kamu kurumlar 2. Sivil toplum Kurulular, meslek rgtleri ya da gnll Kurulular, 3. zel ve tzel kiiler. II. 3.2.1 Kamu Kurumlar Koruma temelde bir kamusal hizmet alan olarak deerlendirilir. Bu nedenle Anayasa da, doal ve kltrel miras koruma sorumluluunu devlete vermitir. Bu sorumluluun ne tr politikalarla ve hangi kamu kurumlarnca yerine getirildii nemli olmaktadr. lkemizde bu alanda alan kamu kurumu says ve yasalarla getirilen koruma stats adedi olduka fazladr. Bu durum uygulamada danklk, ok ballk ya da boluk sorunlar getirmektedir. Toplumsal duyarllk ve bilincin yeterince olgunlaamad toplumlarda, tarihi-kltrel mirasn korunmas gl bir kamu ynetimi gerektirmektedir. Son yllarda koruma ve planlama alannda yetki sahibi olan kurumlarn saylarnn giderek daha da arttrlmas, koruma ve restorasyon ilevlerinin zel kesime devredilmesi gibi politikalar, koruma uygulamalarnda kamunun nc roln, kararlln ve btnsellii kaybettirmektedir. Yine son dnemlerde neo-liberal politikalarla kamu yarar, kamu hizmeti ve kamu ynetimi anlaylar da deiime uramaktadr. Kararlarda kamu/toplum yarar ilkesinden ok piyasa mant iinde rant beklentisi ve ksa erimli getiriler belirleyici olabilmektedir. Bu giditen doal ve tarihselkltrel deerler de olumsuz etkilenmektedir. 1980li yllardan sonra Yerel ve Merkezi Ynetimler, temel yaklam olarak tarm / orman / sulak alan vb. doal alanlar ve kentlerin merkez blgesi iinde kalan tarihsel blgeleri, kentsel byme nnde engel olarak gren bir politikay benimsemi grnmektedir. Doal ve tarihsel alanlar, bir yandan son 50 yldr teknik ve sosyal altyap olanaklarndan yoksun olarak gelien kentlerin, bu eksikliklerinin giderilmesinde bir frsat olarak grlmekte te yandan da bu alanlarda yatrm yapma beklentisi iinde olan sermayenin taleplerine, siyasi diren gsterememektedirler. Kentler, oy beklentileri ile daha ok seim dnemlerine ilikin poplist politikalar ve mega projelerle ynlendirilmektedir. Siyasal iktidarlarn sklkla bavurduu imar balamas (aff) ve slah imar plan, orman arazilerinin talann getirecek 2-B uygulamalar (ki yerel seimler ncesi bu gnlerlerde Meclisten geirilmitir) ya da son dnemlerde ska gndeme getirilen Kentsel Dnm Yasa Tasars yaklamlaryla, kentlerimiz ounlukla kaak yaplamalarla parac planlarn belirledii kentsel gelimelerle ynlendirilmektedir. 40
Koruma alannda yaanan bir baka sorun da, yasal yapda olduu gibi kurumsal yapdaki danklktr. Konu doal ve kltrel evre olunca hemen her kamu kurumu bir biimde srete yer almaktadr. Burada yalnzca doal ve tarihsel-kltrel evrenin korunmas konusunda dorudan sorumlu olan merkezi (zeksel) ynetim birimleri ile yerel ynetim kurumlar aada sralanmakta ve sonrasnda rgtsel yap ile ilgili yaanan sorunlar tartlmaktadr. II.3.2.1.1 Merkezi Ynetim Kamu Kurulular Merkezdeki kamu kurumlar arasnda Bakanlar Kurulu, Boazii mar Yksek Koordinasyon Kurumu, Gneydou Anadolu Projesi Kalknma daresi Tekilat, Bayndrlk ve skan Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, evre ve Orman Bakanl, Salk Bakanl, Tarm ve Ky leri Bakanl ile Vakflar Genel Mdrl, Milli Saraylar Kurumu gibi kurulular saylabilir. Bu kurumlarn yetki alanlarna girebilecek konular ve ilgili mevzuat aada zetlenmektedir. Bakanlar Kurulu; 13.11.1989 gn ve 20341 sayl Resmi Gazetede yaymlanan, 383 sayl zel evre Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname gereince zel evre koruma blgesi, 10.8.2002 gn ve 25186 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2634/4957 sayl Turizmi Tevik Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun gereince kltr ve turizm koruma ve gelime blgesi, 11.8.1983 gn ve 18132 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2873 sayl Milli Parklar Kanunu gereince milli park, tabiat park, tabiat koruma alan, yaban hayat koruma alan, 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun gereince Yenileme Alanlar vb., alanlarn kararlarnn alnmasnda Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr. Boazii Yksek Koruma Kurulu; 22.11.1983 tarih ve 18229 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2960 sayl Boazii Kanunu gereince stanbul Boazii blgesinde belirlenen n grnm blgeleri iin imar planlarnn denetlenmesi ve onaylanmas ile grevlendirilmitir. 06.11.1989 gn ve 20334 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 388 sayl GAP Blge Kalknma daresinin Kurulu ve Grevleri Hakknda KHK gereince de her lekteki planlamadan ve blgedeki gelime-koruma kararlarndan Gney Dou Anadolu Projesi Kalknma daresi Tekilat sorumlu tutulmutur. Kltr ve Turizm Bakanl zellikle tarihi ve kltrel mirasn korunmas konusunda dorudan sorumlu tek bakanlktr. Bakanln merkez rgtlenmesinin yan sra 29 adet Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulu Mdrl ile 2 adet Yenileme Alan Koruma Blge Kurulu Mdrl, 11 adet Rlve ve Antlar Mdrl ile 1 adet Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuar Mdrl gibi merkeze bal tara rgtleri de bulunmaktadr. Ayrca, yine tara rgtlenmeleri arasnda ziyarete ak 98 Mze Mdrl, 90 bal birim ve 129 dzenlenmi ren yeri de saylabilir. Korunacak doal ve kltrel varlklarn tespit, tescil ve koruma kararlarnn gelitirilmesinde nemli bir ilevi olan Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulu ile Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurullarnn zerk bir yapya sahip srekli bilimsel kurullar olarak grev yapmas esastr. Ancak, Koruma Blge Kurullarnn 7 yesinden 5inin bakanlka seilmesi, bu zerklii tartlr hale getirmektedir. Merkezi ynetimin bnyesinde grev yapan Koruma Kurullarnn, bamsz karar alabilmelerine ilikin yasal ereve mevcutsa da, idari olarak merkezi ynetime baml olmas, siyasi yaplanmadan etkilenmeleri, yelerin Merkezi Ynetimce atanmas, ekolojik, tarihsel ve kltrel unsurlarn korunmasna ilikin
41
rettii kararlarn uygulamasnn yerel ynetimlerce gerekletirilmesi nedenleriyle yaptrm gcnn snrl olmas, aldklar kararlar kamuoyu nnde savunamamas gibi paradokslarla i iedir. Kald ki, son dnemlerde Koruma Blge Kurullarnn nitelii artrlmadan saysnn artrlmas, koruma konusunda uzmanlam kiiler yerine baka ilikilerle(!) seilen Kurul yeleri de Koruma Blge Kurullarn dier yapsal sorunlar arasndadr. Bylesi yaplanmalar, alnan kararlarn niteliini etkilemekte, vatandan gznde Koruma Blge Kurullarna olan gven sarslmaktadr. (2863 Sayl Yasa, Koruma Blge Kurullarnda grev alacak meslekleri saymakta ancak bunlarda aranacak nitelikleri belirlememektedir.) evre ve Orman Bakanl; zellikle doal evrenin korunmas konusunda dorudan yetkili bakanlklardan birisidir. 01.05.2003 gn ve 25002 say Resmi Gazetede yaymlanan 4856/4864 sayl evre ve Orman Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakkndaki Kanunlar ile 2872 sayl evre Kanunu gereince, evre dzeni planlarn yapma ve onama yetkisi, Milli Parklar Kanunu kapsamnda; doa koruma alanlar olarak tanmlanan; milli park, tabiat park, tabiat koruma alan statsndeki yerler ile zel kanunu ile ynetilen Gelibolu Yarmadas Tarihi Milli Parknn belirleme, plan yapma,onama ve ynetme yetkisi Kanun hkmnde kararname gereince; zel evre koruma blgelerini belirleme, ynetme, plan yapma ve onaylama yetkisi; Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii gereince imesuyu rezervuar alanlarn ve bu alanlarda koruma kuaklar ile koruma ilkelerini belirleme Bern Szlemesi kapsamnda kalan Deniz Kaplumbaalar reme Alanlarn ve bu alanlarda koruma kuaklar ile koruma ilkelerini belirleme Ramsar Szlemesi gerei Sulak Alanlar belirleme ve bu alanlarda koruma kuaklar ile koruma ilkelerini belirleme, ynetim plann yapma, onaylama ve yetkisi, Kara Avcl Kanunu gerei yaban hayat koruma alanlarn belirleme ve ynetim plann yapma, onaylama ve ynetme yetkisi, Ayrca doa koruma asndan nemli habitatlar, havzalar, ile Orman Kanunu gerei orman alanlarnda orman amanejman planlarn yapma ve onaylama yetkisi ad geen bakanla verilmitir. Bakanlk uluslararas szleme ykmllklerini yerine getirecek ekilde, milli park vb statlerin, habitat /tr koruma, peyzaj koruma, sulak alan gibi uluslar aras doa koruma alan belirleme, planlama ve ynetme faaliyetlerini yerine getirecek ekilde rgtlenmitir. Alan ynetimi kavram ilk kez 1985 ylnda 2873 sayl Milli Parklar Kanununda, daha sonra da 4915 sayl Kara Avcl Kanununda tanmlanm, Bakanlk iinde Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl bnyesinde Alan Ynetimi ube Mdrl eklinde de rgtlenmeye gidilmitir. Ayrca Peyzaj ubesi kurularak Avrupa Peyzaj Szlemesi ile ilgili olarak yaplacak i ve ilemler yrtlmektedir. Srekli kurullar olarak Yksek evre Kurulu ve Merkez Av Komisyonu ile Ulusal Sulak Alan Komisyonu, Mahalli evre Kurullar, evre Referans Laboratuar ve 11 adet ormanclk aratrma mdrl rgtlenme yaps iinde tanmlanmtr. Bununla birlikte Yksek evre Kurulunun alma esaslarna ilikin ynetmelik henz karlmad iin ilerlik kazanmamtr. Merkez av komisyonu ile ulusal sulak kalan komisyonu, bakanlk yetkililerinin yansra ilgili dier kurum kurulu ve STK temsilcilerinden olumaktadr. 42
Bakanlk tarada Valilik bnyesinde l Mdrl eklinde yaplandrlm, bal kurulu statsndeki Orman Genel Mdrl ile zel evre Koruma Kurumu Bakanlnn tara tekilatlanmas ise blge mdrl eklinde gerekletirilmitir. l snrlarna gre, Valilik brokrasisinde zellikle corafi snrlarn belirleyici olduu doa koruma alanlarnda etkin koruma, denetim ve alan ynetimi yaplamamaktadr. Birden fazla il snr iinde kalan koruma alanlarnda dorudan merkeze bal bir hiyerarik yerel rgtlenme (Blge Mdrlkleri rneinde) alan ynetiminin salanmas asndan nemlidir. Vakflar Genel Mdrl; 5737 sayl Vakflar Kanunu ile Vakflar Genel Mdrl vakflara ait yurt ii ve yurt dndaki tanr ve tanmaz vakf kltr varlklarnn tespiti, envanterinin karlmas, Genel Mdrle ve mazbut vakflara ait olanlarn korunmas, mlkiyeti el deitirmi vakf kltr varlklar ile koruma alanlarnn kamulatrlmas, deerlendirilmesi, onarm, restorasyonu ve gerektiinde yeniden inas konusunda yetkili klnmtr. Tarm ve Kyileri Bakanl; 9.8.1991 gn ve 20955 mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanan 441 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda KHK gereince tarm alanlarnn korunmas ile Mera Kanunu gereince de mera niteliindeki arazilerin korunarak gelitirilmesi konularnda bu bakanln ilgili genel mdrlkleri grevlendirilmitir. Kentsel gelime basklar ile yenilenemez kaynak niteliindeki tarm topraklarnn yitirilmesi sorunu nemli bir girdidir. zetle, yrrlkteki yasalar gereince, lkemizde doal, tarihi ve kltrel deerlerin korunmas konusunda yetkili ya da sorumlu kamu kurumlarnn says olduka fazla olup bu kurumlar arasnda nelerin korunmas gerektii konusunda hala ortak ltler oluturulamam durumdadr. Bir baka anlatmla, lkemizde olduka fazla olan koruma stats ve bunlarla ilgili ok saydaki kurumun varl uygulamada danklk, ok ballk ya da boluk sorunlar getirmektedir. II.3.2.1.2 Yerel Ynetimler 5393 sayl Belediyeler, 5216 sayl Bykehir Belediye ve 5302 sayl l zel dareleri Yasalar gereince Belediyeler ve Valilikler / l zel Ynetimleri tarihi-kltrel deerlerin korunmas konusundaki yerel uygulamalardan sorumlu yerel ynetim birimleridir. Bilindii gibi korumada en nemli aama, uygulamadr. Ancak, uygulamay yapacak yerel birimlerde yeterli sayda ve donanmda uzman kadrosu bulunmamaktadr. Bu durum ise uygulamann uzman kiilerce yaplmasn, uygulamann da gerei gibi denetlenmesini gletirmektedir. Bu konuda, 2863 Sayl Yasada 5226 sayl Yasa ile yaplan deiiklikle yerel idareler bnyesinde kurulmas ngrlen Koruma Uygulama ve Denetim Brolar (KUDEB) nemli bir admdr. Ancak bugn iin kurulmu olan KUDEB says ok azdr (Halen, 10 adet Valilik bnyesinde, 23 adet Belediyeler bnyesinde kurulmu faaliyette bulunan KUDEB bulunmaktadr) ve bunlarn nasl iledii konusunda henz yeterli bir birikim olutuu da sylenemez. Son dnemlerde belediyelerin koruma konusundaki bilin ve duyarlln giderek artmaya balad sylenebilirse de kentlerimizdeki deiim ve dnmlerin hzland da gzlenmektedir. zellikle hzl gelien kentlerde, tarihi konut blgeleri de yeni yaplama ve younlama basklarna maruz kalmakta, korunmas gerekli grlen yaplar iin yeterli koruma nlemleri alnamamaktadr. Baz yerlemelerde sit alanlar daraltlmakta ya da korunmaya deer yaplar zamanla tescilden drlmekte ve sonuta
43
kentlerdeki tarihsel-kltrel deerler hzla yok olmaktadr. Gemite kentlerin simgeleri olan tarihsel-kltrel deerleri de ezercesine ykselen gkdelenler, plazalar, al-veri merkezleri, residanslar kentlerin yeni simgeleri haline gelmektedir. Ranta dnk yksek younluklu yaplama istemleri yalnzca eski kent dokusuna apartman yklemekle kalmayp, bu dokunun yaam kaynan oluturan tarm, orman ve yeil alanlar da yok etmektedir. Bu tr mekanlar geleneksel merkezlerin giderek yok olmas srecini de hzlandrmtr. lke ynetimleri gibi yerel ynetimlerin de i ve d bor ykleri giderek artmaktadr. zeksel ynetimden yeterli ekonomik destek alamayp, kendi bana yaam sava verme durumunda kalan kent ynetimleri ise, kanlmaz olarak sahip olduklar doal, tarihsel-kltrel varlklar, ya ncelikli ileri arasna alamamakta ya da bu deerleri ekonomik gereklilik uruna elden kartmak durumda kalmaktadr. Ksa erimli kazanlar uruna bu deerler gelir getirici ilevlere dntrlmekte, bu srete yeniden yaratlmas ve geri dn olanaksz pek ok doal, tarihi ve kltrel varlk yitirilmektedir. Benzer biimde kamu mlkiyeti olarak kent iinde kalabilen ve toplumsal amal kullanmlar iin deerlendirilebilecek olan snrl miktardaki kentsel arazi de zelletirme sreleri ile elden kartlmaktadr. Toplumsal duyarllk ve bilincin yeterince olgunlaamad toplumlarda, tarihi-kltrel mirasn korunmas gl bir kamu ynetimi gerektirmektedir. Son yllarda koruma ve planlama alannda yetki sahibi olan merkezi ve yerel kurumlarnn saylarnn giderek daha da arttrlmas, koruma ve restorasyon ilevlerinin zel kesime devredilmesi gibi politikalar, koruma uygulamalarnda kamunun nc roln, kararlln ve btnsellii kaybettirmektedir. II.3.2.2 Sivil Toplum Kurulular Koruma srecinde sivil toplum kurulularnn aktif rol aldklar sylenemez. Son dnemlerde saylar giderek artsa da, lkemizde tarihsel-kltrel deerlerin korunmas konusunda alan gnll kurulu says gelimi Batl lkelere gre daha azdr. EKL Vakf, TURING Kurumu, TA Vakf gibi kurulular, bugn restorasyon konularnda alan snrl saydaki sivil kurumdan bazlardr. Yerel ynetimler arasnda, tarihsel kltrel evrelerin korunmas konusunda duyarllk ve bilincin arttrlmas ynnde alan Tarihi Kentler Birlii yerel rgtllk adna nemli bir yaplanmadr. Avrupa, Bir Ortak Miras kampanyas kapsamnda Ekim 1999 tarihinde Strazburgda dzenlenen Avrupa Tarihi Kentler Birlii kurulu toplantsnn ardndan, Temmuz 2000 tarihinde Trkiye Tarihi Kentler Birlii kurulmutur. Birlik Austos 2002 tarihinde de gerekli formaliteleri tamamlayarak Avrupa Tarihi Kentler Birliinin yesi olmutur. EKL Vakf ve Tarihi Kentler Birlii tarafndan doal ve kltrel evrenin korunmas amacyla kent havza blge - lke leine uzanan plan hiyerarisine uygun olarak kamu- yerel sivil - zel sektr birlikteliine nem verilen projeler retilmi ve hayata geirilmitir.6
6 Bu konuda verilebilecek somut rneklerden biri 2003 ylnda kurulan Kelkit Havzas Kalknma Birliinin almalardr. EKL Vakfnn nderliinde, koruma ko nusunda blgede etkin olan aktrler olan Erzincan, Giresun, Gmhane, Sivas ve Tokat Valilikleri, 15 le ve bal Belediyeler, Sivas Cumhuriyet ve Tokat Gaziosmanpaa niversiteleri ile Yerel Sivil Toplum rgtleri, bir araya gelerek Kelkit Havzas Kalknma Birlii kurulmutur. Birlik bugne kadar, doal ve kltrel koruma alannda havza leinde, yerel insiyatifler ve yerel ynetimler anlamnda yerel dinamiklerin e gdm iinde etkin hale getirilmesini, harekete geirilmesini salamak, deerlerin ve geleneklerin ekonomiye kazandrlmas, katlmc demokrasi, aklk ve effaflk ilkelerinin hayata geirilmesi dorultusunda almalar yapmtr. Havza birlikleri says zamanla oalmtr. Doal ve kltrel evrenin korunmas abalar, bu almalar destekleyen eitli projelerle glendirilmitir. rnein, eitli yrelerde Kltr evleri, Kent mzeleri, Kent atlyeleri kurulmu ve halen almalarna devam etmektedir. Bu projeler, Kamu Yerel - Sivil zel birlikteliklerin bir rndr.
44
Bu modellerin dnda: 1- Tarihi Kentler Birlii birok belediyeye gerek maddi gerekse teknik destek vererek . kltr mirasnn korunmas ynnde birok proje ve bu projelerin uygulanmas almalarn yapmaktadr. 2-EKL Vakf, eitli Belediyeler, Valilikler ve Kaymakamlklarla bu ynde gerek proje ve gerekse uygulama almalar yapmaktadr. 3-Bu almalar sonucunda ortaya kan gerek proje gerekse uygulama rneklerini zendirmek amacyla her yl Tarihi ve Kltrel miras koruma proje ve uygulama zendirme yarmas dzenlemekte ve bu yndeki almalar tevik etmektedir. Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn, korunmas konusunda proje reterek ya da yerel dinamiklerin harekete geirmesi yoluyla uygulamalarn gerekletirilmesinin yan sra yerel dzeydeki giriimler de yadsnamayacak dzeydedir. zellikle TMMOBa bal Meslek Odalarnn abalar, bu anlamda kayda deerdir. Kentsel ve krsal alanlardaki doal ve kltrel varlklarn yok olmasna neden olacak yatrmlar ile Yerel Ynetimler tarafndan onaylanan planlar yoluyla bu alanlar zerinde yaratlan riskler, Meslek Odalar tarafndan yerel platformlarda tartma konusu edilmekte, kamuoyu yaratlmakta ve gerekli olduu durumlarda da koruma lehine yarg yoluna bavurulmaktadr. Bu konuda Meslek Odalar tarafndan Belediyelerin uygulamalarna kar alan dava says olduka kabarktr. Bu giriimlerin, korumaclk gemiinde nemli kazanmlar kaydettii unutulmamaldr. Genel anlamda bakldnda lke demokrasi tarihinde ok nemli pratikler gelitirmi olan sivil insiyatif, rasyonellerini, kentli sorumluluu ve toplum yarar temelinde gelitirmekte ve meseleyi ekoloji / kltr ile ekonomi arasndaki bir atma olarak tanmlamaktadrlar. Buna karlk yerel sivil insiyatiflerin, koruma karar alnm alanlarn yaam kalitesinin ykseltilmesine ilikin alternatif politikalar ve projeler retememi olduklar bunun yerine, Koruma Blge Kurullarnn ald koruma yanls kararlar desteklemekle yetindikleri vurgulanmaldr. Kukusuz bunda, sivil muhalefeti oluturan kesimlerin, sadece toplumun belirli bir kesimini temsil etmesi, meslek etii balamnda sorumluluk ve gnlllk temelinde grev stlenmesinin pay byktr. Bir baka anlatmla tabanda geni halk kesimlerinin kamu yarar bilinci ile gelitirecekleri gnll katlm srelerinin eksikliini telafi etmektedirler. Bir dier boyutuyla da meslek alanlar ile ilgili sorunlarla ba etmek zorunda braklmaktadrlar. Bu nedenle de Meslek Odalarnn ve kentli entellektel kesimin koruma yanls sylemleri, elitist olmakla sulanmaktadr. Merkezi ve yerel ynetimlerin korumaya kar politikalarla yaptklar uygulamalara kar yine de en nemli direnlerden birisi meslek rgtlerinden gelmektedir. Doal varlklarn/mirasn korunmasnda etkin bir ekilde alan lke genelinde ve yerelde rgtlenmi ok sayda sivil toplum kuruluu bulunmaktadr. Trkiye Ormanclar Dernei, Trkiye Tabiatn Koruma Dernei bu kurulularn ncleri olarak sylenebilir. Doal Hayat Koruma Dernei, WWF Trkiye, Doa Dernei, TEMA, Ku Aratrmalar Dernei gerek krsal kalknma, gerek ormanclk gerekse doa koruma alanlarna ilikin bir ok projede yer almlar, yerel STK lar ile ibirlii iinde uygulamalar yapmaktadrlar. Beyehir Gl havzasnda bulunan yerleim birimlerinin oluturduu gl ynetim birlii alan ynetimi asndan nemli bir aba olarak rnek oluturmaktadr. II.3.2.3 zel Kiiler ve Tzel Kurulular Koruma alannda yer alan dier aktrler arasnda, zel mlk sahipleri ile tzel kiilikler
45
de saylabilir. zellikle 1980ler sonrasnda, kamunun kltlp, kamu hizmetlerinin zel sektre devredildii srete zel sektrn koruma alanndaki etkinlii de artmtr. ster doal alanlar, isterse tarihsel-kltrel mekanlar olsun, zellikle youn gelime, byme stratejilerinin nesnesi konumunda iseler, gelime, byme, yaplama taleplerinin karlanaca potansiyel alanlar olarak grlmektedirler. Bu tutum, kullanm kararnn deitirilmesine ynelik sreci tetiklemekte ve deiimin ynn belirleyici olmaktadr. Doal ve/veya tarihsel nitelikli olup kentsel gelime srecinde potansiyel bir alan olarak grlen alanlarn dntrlmesi kararnda yaanan sre, taraflarn kendi rasyonellerini maksimize etme biimlerini grmek asndan ok reticidir. ok aktrl olarak srmekte olan rant savalarnda, konuya mdahil olan farkl taraflar ve eylemlerine ilikin rasyonelleri u ekilde sralanabilir: Doal alan mlk sahibi-kullanclar: Anayasa ve ilgili kanunlar gerei mlkiyete konu olmas mmkn olmayan kamuya ait orman alanlar ile ekonomik faaliyetin bir paras olarak geici iskan alanlar olan mera, yaylak, klak gibi kamusal alanlarn vasf deiikliine yol aan kullanm taleplerinin basks giderek artmaktadr. Bu bask sonucunda Mera Kanununda mlkiyete konu olamayaca ve ortak kamu kullanmndaki alanlar olarak tanmlanan mera, yaylak, klak gibi alanlar iin Mera Kanununda istisna dzenlemeleri yaplarak mlk edinme ve yaplama yolu almtr. Ancak, orman alanlar iin bu ynde yaplan dzenlemeler gerek Anayasa gerekse Orman Kanunun amir hkmleri nedeniyle yarg yolu ile iptal edilmilerdir. zellikle yasad yaplamann biimlendirdii kentlerin, yoksun olduu, sosyal, teknik ve kltrel altyap gereksinimleri en ucuz ve kolay yol ile bu alanlardan karlanma istei gn getike artmaktadr. Talep edenler bu alanlar bo alan yada yeil alan/aa topluluu olarak alglamaktadr. Orman alanlarnda turizm tesisi ve altyap (yol, su ve elektrik hatt vb) tahsisleri ile rtl ekilde vasf deiiklii fiili olarak gerekletirilmektedir. Bunlara ek olarak tarla ama, yangn gibi faktrlerin eklenmesi bu basknn etkisini arttrmasna neden olmaktadr. Orman alan iinde turizm tesisi tahsisi, herhangi bir altyap tahsisi, ama ile elde edilen tarm alanlar yada yaplama hakk verilen zel orman alanlarna bitiik alanlar kullanm basksnn en fazla hissedildii kesimlerdir. Talep yaratanlar bu alanlar kentler iin yeil alan, ikinci konut iin sayfiye yeri, en ucuz rant kayna olarak grmektedirler. Bu yaklam kent orman, yegane kalknma sektrn turizm sektr olarak gsterip turizmi eitlendirme ad altnda yayla turizmi, doa turizmi vb masum yaklamlarla kitle turizmine dntrlen ekoturizm faaliyeti, 2B uygulamas iin yasal deiiklik abalar ile kamu tarafndan da cesaretlendirilerek desteklenmektedir. Tarihsel alanda tanmaz olan (Sit/Tescilli yap) mlk sahibi-kullanclar: Kentlerde ylan sermayenin, zellikle 1980ler sonrasnda retici alandan ekilmesi ve kent topraklarnn nemli bir birikim nesnesi haline dnmesi, merkez kent ve evresinde yer alan tarihsel alanlarn neminin artmasn nedenlemitir. Tescilli tanmaz kltr varlklarnn mlk sahiplerinin koruma kart bir sylem gelitirmelerinde, sit alanlarn evreleyen kentsel blgelerin ok katl olarak yaplamas nemli bir dayanak oluturmaktadr. te yandan ekonomik gelimenin olumsuz etkiledii kentsel sosyal kesimlerin giderek yoksullamas, tarihsel nitelikli alanlarn dnmesine ynelik mlk sahibinin beklentilerini ykseltmi ve rant basksn arttrmtr. Koruma mevzuatnn getirdii kstlamalar, paralanm mlkiyet 46
yaps, veraset, tarihsel evrenin gncel gereksinimleri karlayamamas, tarihsel yaplarn ve evresinin fiziksel/sosyal zelliklerinin bozulmasn nedenlemekte, mail-i inhidam bavurularn arttrmakta ve tarihsel alann dnme riskini arttrmaktadr. Khneleme toplumun byk bir kesimince desteklenebilecek bir maduriyet sylemine de hakllk kazandrmaktadr. Maduriyetin giderilmesine ynelik ngrlen zmler ise genel anlamda yoksullamaya kar bakaldr, tarihsel evrenin koullarnn iyiletirilmesi ve koruma politikalarnn ngrd ekonomik ve sosyal zmlerin arttrlmasn talep etmek biiminde ortaya kmamaktadr. Bu aamada kurulan toplumsal ittifaklar, rantn paylamn hedeflemektedir. Kanlmaz olarak, yatrmc-speklatrlerle ortak hareket etmekte ve medyadan da destek aramaktadrlar. Yakn zamanda karlan ve tarihsel alanlarn top yekun yklarak yenileme ad altnda yok olmasnn nn aan 5366 sayl Kanun, byle bir ittifakn sonucu olarak yasalamtr. YatrmclarSpeklatrler: Doal ya da tarihsel alan eer kentsel gelime stratejisi asndan nemli bir noktada konumlanyorsa artan yaplama basks nedeniyle mlkiyetlerin el deitirmesi hz kazanmaktadr. zellikle veraset nedeniyle oklu mlk sahipliliinin olduu tanmazlarda, tm hak sahipleri hzla payn almak istemektedir. Bu durumda potansiyel tayan tanmazlar, sermaye sahipleri tarafndan tek tek ya da topluca bir proje gelitirmek hedefli olarak satn alnmaktadr. Bu sre zellikle metropol kentlerde rnekleri grld zere, ounlukla tarihsel/doal alann barndrd sosyal evrenin alandan uzaklamasn (soylulatrma) ve yeni bir grubun kullanmna sunulmas ile sonulanmaktadr. Sermaye evresi iin ise bu giriimin tayabilecei tek risk, ngrlen projenin gerekleme srecinin gecikmesidir ki uzun vadede artacak olan tanmaz deeri nedeniyle bu olaslk da avantaja dnmektedir. Medya: Bu ok aktrl savata, medya mdahil olarak devreye girmektedir. Genel olarak tarihsel evrenin khnelii, doal alanlarn ise verimsizlemesinden bahisle dnm/ deiim yanls bir tavr izleyen medya, sermaye evreleriyle yaknlna bal olarak bask dozunu arttrma eilimindedir. ounlukla Koruma Blge Kurullarnn alm olduu sit/tescil kararlar odakl olarak ve yatrmlarn durdurulduunu, gelimenin, istihdam olanaklarnn ve ekonomik bymenin engellendii, vatandan madur edildii, rant hakknn engellendii ynndeki grler zerinden, koruma kart bir sylem gelitirilmesine yardmc olurlar. Medya yeni bir tketim toplumu yaratlmasnda da birincil rol oynamaktadr. zellikle grsel iletiim olanaklarndaki gelimelerin de yardm ile, medyann da idealize ettii tketim lgnl artmakta, giderek toplumlarn uzun bir srede oluturduu gemi deerler nemini yitirirken, bunlarn yerini ekonomik kayglarn ynlendirdii piyasa kltrnn moda deerleri almaktadr. Birrnek toplum ve birrnek kentler yaratlmaktadr. Bat kaynakl televizyon dizileri, sinema filmleri ya da rn reklamlar dnyadaki pek ok lkede ayn anda gsterime girerken, tek tip kltr yaygnlatrlmaktadr. Ayn gereksinimleri duyacak, ayn beslenme tarzna sahip, ayn giyim kltr iine sokulmu, ayn haber ve yorumlar izleyen, ayn tr mzii dinleyen, tek tip mekanlarda yaayan toplumlar ise, giderek ulusal ve yerel deerlerine daha kolay yabanclamaktadr. II.4. Doal ve Kltrel evrenin Korunmasna likin Finansman Yaps Bu balk altnda doal ve kltrel evrenin korunmas olgusuna ilikin mevzuatn ngrd erevede yaplan yardmlarn yerel ve merkezi kaynaklar ile yardmlarn yneldii zneler tartlacaktr.
47
II.4.1 Trkiyede Korumann Finansmanna likin Tespitler lkemizdeki eitli yasal dzenlemeler, tanmaz kltr varl maliklerine ve /ya da kullanclarna baz katklarda bulunulmasn ngrmtr. Bu katklarn nedenleri yle sralanabilir: Tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn maliklerinin arazi ve/ ya da yaplar baz kstlara baldr. rnein bu malikler yaplarn ykamazlar; daha byk yap yapamazlar, arazilerini diledikleri ileve uygun olarak kullanamazlar vb. Bu durum bu maliklerin belli oranda madur olmalar sonucunu getirmektedir. Bu maduriyetin bir blmnn de olsa giderilebilmesi iin baz katklar ngrlmtr. Yaplan aratrmalar gstermitir ki, kent ve kasabalarmzn geleneksel konut ve ticaret blgelerinin bulunduu alanlarda yaayanlar ounlukla orta ya da alt/orta gelir grubundadrlar. Bir dier deyile, maliki olduklar ya da iinde yaadklar kltr varl niteliindeki yapda gerekli onarm ve yenileme ilemlerini karlayacak parasal gleri yoktur. Bu durumda korumann gerekleebilmesi iin bir katk salanmas gerektii aktr. Koruma ekonomik kaynak yaratabilmekte ve istihdama da katkda bulunabilmektedir. Bu balamda geleneksel yaplarn ada ilevlere dnm nem kazanmaktadr. Bu dnmn ilk ivmesinin verilmesi iin de kaynaa gereksinim vardr. Sz konusu mevcut yasal dzenlemelerde ngrlen katklar ise zel ve tzel kiilere yaplacak yardmlar ve yerel ynetimlere salanan yardmlar olmak zere iki ana balkta ele alnmaktadr. II.4.1.1 zel ve Tzel Kiilere Yaplacak Katklar II.4.1.1.1 zel Hukuka Tabi zel ve Tzel Kiilerin Mlkiyetinde Bulunan Tanmaz Kltr Varlklar in Kltr ve Turizm Bakanl Tarafndan Yaplan Yardm Bu katk paynn amac, maliki bulunduu tanmaz kltr varln onaracak mali gce sahip olmayan zel hukuka tabi gerek ve tzel kiilere, deiik nitelikte yardmlarda bulunmaktr. Katklar zel hukuka tabi gerek ve tzel kiilere yaplr. Hibe eklindedir ve rlverestorasyon projelerinin hazrlanmas ya da projesi mevcut kltr varlklarnn onarm iin ayr ayr verilebilmektedir. Uygulamalara verilecek katklar iin u ltler gelitirilmitir: Mevcut durumlar ivedilikle ele alnmalar gereken yaplar, Mimari ve kltrel adan dnemsel ve blgesel zellik gsteren yaplar, Nitelii bozulmam sit alanlar, korunmas gerekli sokak veya meydanlarda yer alan yaplar, Bavurulduu yl iinde tamamlanabilecek projeler, Mlkiyeti gerek kiilere ait tanmaz kltr varlklar, Mlkiyeti Bakanlar Kurulunca vergi bakl tannan vakflar ile kamuya yararl derneklere ait tanmazlar, Bunlar dnda kalan ve mlkiyeti tzel kiilere ait tanmazlar. Kltr ve Turizm Bakanlnca yaplacak parasal yardmn tutar, proje hazrlanmas iin 50.000 TLyi, uygulamalar iin tahmini uygulama bedelinin % 70i olarak belirlenmitir. Tahmini uygulama bedeli ne olursa olsun katknn tutar 200.000- TLyi geemez.
48
II.4.1.1.2 Tescilli Tanmaz Kltr Varlklarnn Restorasyonu Amacyla Verilen Toplu Konut Kredileri 2985 sayl Toplu Konut Kanunu uyarnca verilecek kredilerin en az %10u tescilli tanmaz kltr varlklarnn bakm, onarm ve restorasyonu ilemlerine ilikin bavurularda kullandrlr. Bu kapsamdaki ncelikli projeler Bakanlk ile Toplu Konut daresi Bakanlnca (TOK) mtereken belirlenir. Kredi verilecek projelerin belirlenmesinde aadaki kriterler dikkate alnmaktadr: Tarihi kent dokularnn salklatrlmasna ynelik olan ve yerel ynetimler vb. kurumlarn ncl ve koordinasyonu ile gerekletirilecek projelere ncelik verilir. Kullandrlacak kredilerde, bakm, onarm ve restorasyon ilemleri yaplacak tanmaz kltr varlnn, mimari ve kltrel deeri, fiziki durumu, bulunduu evrenin zellikleri, kullanm amac gz nnde bulundurulur. Tanmaz kltr varlnn bakm, onarm ve restorasyonu iin yaplacak ilemlerin, yapnn kltr varl niteliinin devamn salamas, gerekirse salklatrlmas ve ilev kazandrlmas amacna ynelik olmas zorunludur. dare tarafndan kullandrlacak kredinin miktar, projenin keif bedelinin en fazla %70i orannda olup, 2005 yl iin bu miktar 75.000.-TLyi geemez. Her yl kullandrlacak kredi st limiti finansman imkanlar dikkate alnarak darece yeniden belirlenmektedir. Kullandrlan kredinin faizi yllk %4, vadesi ise 10 yl olup geri demeler aylk sabit taksitler halinde tahsil edilecektir. 2003 ylndan sonra kltr varlklarnn bakm, onarm ve restorasyon ileri iin Toplu Konut daresince 159 projeye 12 milyon TL kredi alm, bunlardan 73 tamamlanmtr.7 II.4.1.2 Yerel Ynetimlere Yaplacak Katklar II.4.1.2.1 Belediyelerin Koruma Alannda Hizmet Vermesi in Oluturulan Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Katk Pay 1319 sayl Emlak Vergisi Kanununun 8 inci ve 18 inci maddeleri uyarnca mkellef hakknda tahakkuk eden emlak vergisinin %10u Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Katk Pay olarak ayrlm ve bu payn Belediyelerin grev alanlarnda kalan kltr varlklarnn korunmas ve deerlendirilmesi amacyla kullanlmas ngrlmtr. Katk paynn kullandrlmasnda u ltler gz nnde tutulmaktadr: Katk, tanmaz kltr varlklarnn korunmas ve deerlendirilmesi amacyla hazrlanan projelerin maliyetinin veya kamulatrma bedelinin yzde krk dokuz (%49) unu aamaz, Belediyelerin snrlar iindeki mevcut tanmaz kltr varl oran, mevcut durumu, nerilen projenin ilin kltrel deerlerine katks gz nne alnacaktr, Ancak, planlama, projelendirme ve bunlarn uygulamalar ile snrl kalmak kouluyla bu oran: Bykehir belediyeleri iin yzde altm (%60) a, Bykehir belediyesi snrlar iindeki ile belediyeleri ile ilk kademe belediyeleri iin yzde seksen (%80) e, Bykehir belediyeleri dndaki il belediyeleri iin yzde seksen be (%85) e ve dier belediyeler iin yzde doksan be (%95) e kadar arttrlabilir. Bu konudaki yetki l Valisindedir.
7 O.Balaban,Planlama ve Mimarlk Ekseninde TOK Uygulamalar, Kentleme ve Yerel Ynetimler Sempozyumu, ubat 2009, baslmam bildiri.
49
Katk pay kamulatrma, projelendirme ve planlama, uygulama alan olmak zere ana balk altnda istenmektedir. Kamulatrma Alannda: 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma yasasnn 15. maddesine gre belediyeler kamulatrma yapmak yetkisine sahiptir. Bylelikle belediyeler; Tescilli tanmaz kltr varlklarn, koruma blge Kurullarnn belirledii fonksiyonda kullanlmak kaydyla kamulatrabilirler. Korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn korunma alanlar, imar plannda yola, otoparka, yeil sahaya rastlyorsa belediyelerce kamulatrabilirler. Koruma Amal mar Planlarnn uygulanmas iin kamulatrma yapabilirler. Projelendirme ve Planlama Alannda: Belediyeler bu balk altnda u konularda hazrlanacak plan ve projeler iin katk payndan denek isteyebilirler: Koruma Amal mar Planlarnn yapm, Koruma Amal mar Planlarnda tespit edilmi ve plan leinden daha alt leklerde ve ayrntda allmas gereken zel proje alanlarna ilikin planlarn yapm, Sokak salklatrma projelerinin yapm, Korunmas gerekli bir yap ya da yap grubunun evresinin dzenlenmesine ilikin plan ve projelerin yapm, Tescilli tanmaz kltr varlklarnn korunmas, onarm ve yeniden kullanm iin gerekli rlve, restitsyon ve restorasyon projelerinin yapm. Uygulama Alannda: Yukarda sralanan plan ve projelerin uygulanmas srecinde de katk pay istenebilmektedir.Kamulatrma, projelendirme, planlama ve uygulama taleplerinin valilik tarafndan deerlendirilmesinde aadaki ncelik sras dikkate alnmaktadr: 1. Mevcut durumu nedeniyle ncelikle ele alnmas gereken tek yaplar ya da yap gruplar a. Onarm devam edenler, b. Malzeme, tayc sistem ve zemin salamlatrlmas gerekenler, c. Nakil gerektirenler. 2. Koruma Amal mar Planlar, 3. Koruma Amal mar Planlarnda zel proje uygulama alan olarak ayrlm yerlerdeki proje ve uygulamalar, 4. Sokak salklatrma ile evre dzenleme proje ve uygulamalar, 5. Kentsel sit alanlarndaki kamuya ait tanmaz kltr varlklar ve ant yaplar ile koruma alanlarna ilikin proje ve uygulamalar, 6. Dier tanmaz kltr varlklarna ilikin proje ve uygulamalar, 7. Kamulatrmalar. Deerlendirmede ncelik srasnn belirlenmesinde belediyelerin maliyete katlma oran da dikkate alnmaktadr. II.4.1.2.2 Koruma Amal mar Planlarnn Yapm in ngrlen denekler Koruma Amal mar Plnlarnn yapm iin belediyelere aktarlmak zere ller Bankas Genel Mdrl btesine yeteri kadar denek konulmakta olup, l zel dareleri ise btelerinde Koruma Amal mar Plnlarnn yapm iin denek ayrmaktadrlar.
50
II.4.1.2.3 Belediyelerin mar Uygulamalarna Yaplan Yardmlar Belediyelerin imar uygulamalar yapabilmeleri iin Bayndrlk ve skan Bakanlnca verilen bir yardm trdr. Bu yardm kamulatrma ve dzenleme alanlarnda verilir. Bakanlka onayl 4 yllk imar programnda bulunmas koulu ile kamulatrma alannda tarihi ve turistik eserlerin ve ant evrelerinin almas ilerine, dzenleme alannda ise tarihi ve turistik eserlerin evrelerinin dzenlemesine ilikin uygulamalara verilmektedir. deneklerin tahsisinde u ltler gz nnde tutulmaktadr: 1. Tarihi, Turistik ve Sanayi ynnden hzl gelime gsteren belediyeler, 2. Dou ve Gneydou Anadolu Blgeleri belediyeleri ile kalknma ncelikli yreler belediyeleri, 3. Kk kasaba ve ile belediyeleri, 4. Uygulanmas ngrlen proje iin belediye katks olarak btelerine yeterli denek koymu olan belediyeler, 5. Evvelki yllarda yardm alm olup da, denekleri amacna ve usulne uygun olarak sarf etmi belediyeler. Trkiyede koruma ile ilgili almalara finans ve bilgi yardm asndan yardmc olan kurululardan biri de UNESCO ve ICOMOStur. zel evrensel deeri olan dnya kltrel ve doal mirasn korumak iin Dnya Miras Fonu ad altnda bir fon kurulmutur. Bu fonun kaynaklar, szlemeye taraf devletlerin yaptklar zorunlu ve gnll katklar, dier devletlerin katk, hibe ve balar, Birlemi Milletler Eitim - Bilim ve Kltr rgt, Birlemi Milletler Sisteminin dier rgtleri, zellikle Birlemi Milletler Kalknma program ve dier hkmetleraras rgtlerin, resmi veya zel kurum ve kiilerin katk, hibe ve balar, her trl faiz gelirleri, fonun yararna dzenlenen faaliyetlerden salanan ba ve gelirler ile Dnya Miras Komitesince hazrlanacak Fon Ynetmeliinde belirtilen dier btn kaynaklardr. Dnya Kltr Miras Komitesince verilen yardmlar, kltrel ve doal mirasn korunmas, muhafazas, tehiri ve yenilenmesinden kan sorunlarla ilgili sanatsal, bilimsel ve teknik incelemeler, onaylanan almann doru biimde yrtlmesini salamak iin uzmanlarn, teknisyenlerin ve nitelikli igcnn temini, kltrel ve doal mirasn saptanmas, korunmas, muhafazas, tehiri ve yenilenmesi alanlarnda her dzeydeki grevli ve uzmanlarn eitimi, ilgili devletlerin sahip olmad veya elde edebilecek durumda olmad aralarn salanmas, uzun vadede denebilecek dk faizli veya faizsiz borlar, istisnai durumlarda ve zel nedenlerle geri denmesi gerekmeyen hibeler biiminde olabilmektedir. Milletleraras Antlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) Trkiye Milli Komitesi Ynetmeliine gre, ICOMOS Trkiye Milli Komitesinin gelirleri, ilgili Bakanln btesine konulacak deneklerden, yelerden toplanan aidatlardan, eitli balardan, yaynlardan, kurumlarca yaplacak yardmlardan olumaktadr. II.4.2 Trkiyede Korumann Finansmanna Katk Salayan Kurumlar ve Kurumlar Tarafndan Yaplan Yardm Miktarlar Trkiyede mevcut sistemde korumann finansman merkezi ynetimin genel btesinden ayrlan pay ve yerel ynetimlere emlak vergisinin % 10u orannda denen tanmaz kltr varlklarnn korunmasna ait katk paylar ile salanmaktadr. Sivil toplum rgtlerinin sistem iinde aktif rol almadklar grlmektedir. Tarihi Kentler Birlii gibi sivil toplum rgtlerinin korumaya ynelik abalar devam etmektedir. 2004 ylndan itibaren hem proje hem de uygulama olmak zere Tarihi Kentler Birlii tarafndan her yl 2.000.000 YTL8 ( iki trilyon) harcama yaplmaktadr. Ancak szkonusu almalarn snrl ve sayca az almas sebebiyle korumann finansman merkezi ve yerel ynetim olmak zere 2 dzeyde ele alnmtr.
8 Tarihi Kentler Birlii
51
II.4.2.1 Merkezi Ynetim II.4.2.1.1 Kltr ve Turizm Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl yatrm btesinde son yl itibariyle kltr ve tabiat varlklarnn onarm ve projeleri iin ayrlan denekler aada verilmektedir. Tablo II.1 : Kltr Ve Tabiat Varlklar Proje ve Onarmlar denekleri
YILLAR 2006 2007 2008 PROJE (TL) 5.000.000 5.358.000 4.950.000 ONARIM (TL) 31.500.000 29.102.000 47.500.000
Kaynak: Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl Genel Mdrlk btesi iinde ayrca Tanmaz Kltr Varlklarnn Onarmna Yardm Salanmasna Dair Ynetmelik erevesinde yaplacak yardmlar iin ayrlan deneklerin yine son yl itibari ile dalm aada verilmektedir. 2009 yl btesinde de 11.000.000 TL denek talep edilmitir. Tablo II.2 : Tanmaz Kltr Varlklarnn Onarmna Yardm Salanmasna Dair Ynetmelik erevesinde Ayrlan denekler
YILLAR 2006 2007 2008 PROJE YARDIMI (TL) 1.878.429 (222 adet) 1.265.260 (194 adet) 4.324.612 ( _ ) PROJE UYGULAMA YARDIMI (TL) 1.572.237 (38 adet) 3.355.000 (92 adet) 3.545.000 ( )
Kaynak: Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl Son yl iinde kltr ve tabiat varlklarnn korunmas ve evre dzenlemelerinin yaplabilmesi iin ayrlan kamulatrma denekleri ve gerekleme durumuna ilikin bilgiler de aada verilmektedir. Tablo II.3 : Kamulatrma denekleri ve Gerekleme Durumlar
YILLAR 2006 2007 2008 DENEK (TL) 4.500.000 4.748.000 5.994.000 HARCANAN (TL) 4.486.348 4.735.291 -
Kaynak: Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl 5225 sayl Kltr Yatrmlar ve Giriimlerini Tevik Kanunu kapsamnda gelir vergisi stopaj 52
indirimi, sigorta primi iveren paylarnda indirim, su bedeli indirimi ve enerji destei, hafta sonu ve resmi tatillerde faaliyette bulunabilme gibi tevik ve indirimlerle yatrmc ve giriimcinin kltr varlklarnn korunmas ve yaatlmas iin yatrm yapmas desteklenmektedir. Ancak bu tevik ve muafiyetlerin de yeterli olduunu sylemek mmkn deildir. 5225 sayl Kltr Yatrmlar ve Giriimlerini Tevik Kanunu kapsamnda bugne kadar herhangi bir tevik verilemedii, sadece 8 adet giriimciye tevik belgesi verildii, 2 adet giriimciye de tanmaz tahsisi yapld, ancak 2009 yl btesinde 5225 sayl kanun kapsamnda yaplacak tevikler iin 300.000 TL denek talep edildii Genel Mdrlk yetkililerince ifade edilmitir. II.4.2.1.2 Vakflar Genel Mdrl Vakflar Genel Mdrl 5737 sayl Vakflar Kanunu ile yurt ii ve yurt dndaki tanr ve tanmaz vakf kltr varlklarnn tescili, muhafazas, onarm ve yaatlmasndan sorumludur. Vakflar Genel Mdrl eski eser onarmlar iin yllk restorasyon hedeflerine kout, bu hedefleri gerekletirmeye ynelik olarak eserlerin restorasyonuna ilikin ilkeler belirlemektedir. Kurumun btesinden kltr varlklarnn restorasyonlar iin ayrlan denek miktarlar ve 5737 sayl Vakflar Kanunu ile getirilen vergi dzenlemeleri aadaki gibidir: 1. Vakflar Kanununun 28. Maddesinde belirtilen sermayesinin yzde ellisinden fazlas Genel Mdrle veya mazbut vakflara ait iletme ve itiraklerin; Kurumlar Vergisi matrahnn %10u, yeterli geliri bulunmayan mazbut vakflara ait vakf kltr varlklarnn onarmnda kullanlmak zere Genel Mdrle aktarlr hkm ile kltr varlklarnn onarm iin kaynak yaratlmtr. 2. 5737 sayl Vakflar Kanununun 77. maddesi ile Genel Mdrle ve mazbut vakflara ait tanmazlarn tm i ve ilemleri, her trl vergi, resim, har ve katlm payndan istisnadr. 3. Vakf kltr varlklarnn onarmlar ve restorasyonlar ile evre dzenlemesi ve kamulatrma ilemleri, 180 sayl Bayndrlk ve skan Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname hkmlerine tbi deildir. Vakflar adna kaytl tanr ve tanmaz vakf kltr varlklarnn; bakm, onarm ve restore edilmesi, yaatlmas, evre dzenlemesi ve kamulatrlmas dahil Genel Mdrln kontrolnde gerek ve tzel kiilerin kendileri tarafndan yaplacak harcamalar, ba ve yardmlar ile sponsorluk harcamalarnn tamam Gelir ve Kurumlar Vergisi matrahndan dlmektedir. Kuruluunda veya kurulduktan sonra vakflara balanan tanr ve tanmaz mallar Veraset ve ntikal Vergisinden istisnadr. Vakflar Genel Mdrl tarafndan 2006 ylnda 163.487.000 TL yatrm denei ayrlmtr. Sz konusu denein %75,62 si toplam 123.634.000 TLye karlk gelen miktar eski eser onarm ve proje ilerine harcanmtr. Dolaysyla 2006 ylnda 362.650.417 TL olan genel btenin % 34,09u, yatrm btesinin %75,62 si eski eser onarmlar ve proje ilerinde kullanlmtr. 2007 ylnda yatrm iin balang btesi olarak 183.600.000 TL denek ngrm olup, 2007 yl ierisinde nakit karl gsterilerek 55.000.000 TL denek eklenmitir. Toplamda 238.600.000 TL yatrm deneinin 164.305.000 TLsi eski eser onarm ve proje ileri iin ayrlm ve 159.816.000 TLsi harcanmtr. Ancak yllara sari iler nedeniyle denein 4.489.000 TLsi 2008 ylnda kullanlacaktr. Dolaysyla eski eser onarm iin 164.305.000 TL kaynak ayrlmtr. 2007 yl Vakflar Genel Mdrl genel btesi 400.446.360 TL olup, szkonusu toplam btenin %39.91i, yatrm btesinin ise % 66,98i eski eser onarmlar ve proje ileri iin ayrlmtr.
53
Tablo II.4 :
YILLAR TOPLAM BTE
YATIRIM BTESNN TOPLAM BTEYE ORANI (%)
YATIRIM BTES
HARCANAN DENEN YATIRIM BTESNE ORANI (%) 75,62 66,98 64,95
HARCAMA MKTARI TOPLAM (TL) 123.634.000 159.816.000 130.473.947 PROJE (TL) 9.152.000 5.000.000 17.057.333 ESK ESER ONARIMI VE RESTORASYON (TL) 114.482.000 154.816.000 113.416.614
2006 2007 2008
362.650.417 400.446.360 414.537.000
45,08 59,58 48,46
163.487.000 238.600.000 200.882.000
Kaynak: Vakflar Genel Mdrl 2008 ylnda ise 200.882.000 TL yatrm denei ngrlm olup; bu denein 130.473.947 TLsi eski eser onarm ve proje ileri iin ayrlmtr. Yatrm btesinin % 64.95ine karlk gelen 130.473.947 TLlik ksm Kasm Ay itibariyle harcanmtr. Eski eser onarmlar ve restorasyonlar iin ayrlan denek ise toplam harcanan denein % 84.16sn kapsamaktadr. Ayrca Vakflar Genel Mdrl, Trk birlii ve Kalknma daresi Bakanl (TKA) koordinasyonunda Suriye-am Sleymaniye Klliyesi, Kosova-Pritina Fatih Camii ve Kosova-Prizren Sinan Paa Camiinin restorasyonunda teknik yardm salamaktadr. Tarihi pek Yolu Gzergahndaki han, hamam ve kervansaray gibi eserler de restorasyon kapsamna alnm olup; bu eserler Restore-Et-let-Devret modeli ile deerlendirilmektedir. pek Yolunda bulunan 74 adet vakf eserinin 39 tanesinin restorasyonlar yaplarak otel, restoran, dinlenme tesisi, hediyelik eya sat merkezi gibi fonksiyonlar verilmek suretiyle turizm amal deerlendirilecektir. II.4.2.2 Yerel Ynetim Yerel ynetimlerin koruma alannda yaptklar dorudan veya dolayl katk ve maddi destein miktarlarna ulamak mmkn olamamaktadr. alma kapsamnda zmir Bykehir Belediyesi ile Trabzon Belediyesinden baz saysal veriler alnabilmitir. Bu verilerin lke geneli iin bir sonu karlmasna olanak vermemesine karlk, farkl blge ve leklerdeki yerel ynetimlerin koruma konusundaki tutum ve davranlar asndan fikir verebilecek balamsal rnekler olarak deer tamaktadr. zmir Bykehir Belediye Bakanl ve zmir Valiliinin yapt koruma ile ilgili almalar ekte verilmitir (Ek 4-5). Son dnemde yerel idarelerin koruma ile ilgili nemli almalar yaptklar, Tarihi Kentler Birlii rgtlenmesi altnda toplanan belediyelerin yaratlan bu heyecan ve ivme ile kendi ehirlerinin tarihi ve kltrel deerlerinin korunmas ve yaatlmas anlamnda baz aba ve almalara baladklar bilinmektedir. Bu almalar iinde Koruma Amal mar Planlarnn yaptrlmas, sokak salklatrma projeleri, meydan ve evre dzenlemeleri, zaman zaman kltrel amal kullanmlar iin kltr varlklarnn kamulatrmas ve onarlmas, kstl da olsa altyap almalarnn yaplmas saylabilir. Yerel ynetimlerin doal deerlerin korunmas ile ilgili alglamalar ise ne yazk ki park ve bahe dzenlemelerinden teye geememektedir. Kltr Varlklarnn korunmas iin yerel ynetimlere ayrlan bir dier kaynak ta emlak vergilerinin %10nu orannda toplanan kltr ve tabiat varlklarnn korunmasna ait katk paydr. 2007 sonu itibariyle lke genelinde katk pay hesaplarnda 234 milyon TL para 54
biriktii, bu parann 90 milyon TLsinin belediyeler tarafndan kullanld halihazrda bu parann 140 milyon TLsinin durduu aklanmtr.9 2005 ylndan itibaren Ordu, Rize, Giresun, Trabzon ve Gmhane illerinde emlak Vergisinin % 10u orannda denen tanmaz kltr varlklarnn korunmasna ait katk paylarna bakldnda sz konusu kaynan yalnzca % 18nn kullanld grlmektedir. Kaynaklarn % 82si kullanlmay beklemektedir. Tablo II.5 :
LLER ORDU RZE GRESUN TRABZON GMHANE KULLANILAN (TL) 176.000 510.000 KULLANILMAYAN (TL) 266.000 700.000 515.956 1.465.000 114.000 TOPLAM (TL) 442.000 700.000 515.956 1.975.000 114.000
Kaynak:Trabzon Belediyesi Bu durum belediyelerin bu kaynan kullanlabilmesi iin yeterli ve nitelikli proje retmede sknts olduunu gstermektedir. II.5. Korumann Sosyal / Kltrel Boyutu II.5.1 Korumann Sosyal / Kltrel Boyutu: Tespitler II.5.1.1 Korumann Sosyal Boyutu Kentsel alan snrlar iinde kalan doal ve kltrel alanlar ilgilendiren sorunlar, gerek lkemizde ve gerekse uluslar aras dzeyde benzerlikler tamaktadr. Kentlerin hzl byme sreci iine girdii dnemlerde genel gelime eilimi, yaylarak byme olmutur. Kukusuz bunda 19.yzylla birlikte gelien modernleme eilimlerinin etkisi de byktr: Eski olan ktlenmi, demode bulunmu ve yeni alarda yenileme gds ilerlemenin temel itici gc olarak grlmtr. Bu tarz bir bymenin ve kentleme anlaynn, doal ve kltrel alanlar zerindeki etkisi terk edilme, yalnzlama ve eski sosyal dokusunu kaybetme ynnde olmutur. Eski kent dokusu evresinde yer alan ve tarihsel kltrel alanla btnlk iinde var olan krsal miras / doal alan, bu gelimeden olumsuz etkilenmi ve byme kuaklarnn iinde yutulmutur. Terk edilen tarihsel evrenin boalan sosyal dokusunun yerini, byyen kentteki yeni sektrlerin gereksinim duyduu ucuz igc alm; bu alanlar yasad gelimeler / gecekondularla birlikte g edenlerin potansiyel barnma alanlarn oluturmutur. Gerekte bu olgu bir ksrdngnn de balangcdr: Khneleen tarihsel evre yoksullamakta, yoksul sosyal kesimler, kendini yeniden retemeyen bu kentsel evrede her trl kentsel hizmetten de yoksunlamaktadr. Kentsel byme halkalarnn merkezinde kalan tarihsel alanlar, lkemizin tek merkezli byme
9 Denizli Milletvekili Selma Aliye KAVAFn Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasarsna ilikin konumasndan (22.01.2009 tarihli TBMM, Genel Kurul Tutana, 23.Dnem, 3.Yasama Yl, 48.Birleim,)
55
eiliminin vazgeilmez alan olarak kalm, genel eilim olarak yeni kent merkezinin, tarihsel merkezin uzants olarak gelimesi nedeniyle fonksiyonel nemini srdrmtr. Geleneksel merkez evresindeki geleneksel konut dokusu, merkezin zaman iindeki byme eilimi karsnda fonksiyonel olarak dnm, kk imalat birimlerinin yer setii alanlar haline gelmitir. Kukusuz bu dnmn geleneksel doku zerindeki olumsuz mekansal etkisi, dnen sosyal dokunun yaratt olumsuzluktan daha az ykc olmamtr. Trkiyede gnmze kadar srdrlen tarihsel ve kltrel evrelerin korunmas ve salklatrlmas (slah10 / sanitasyon11) politikalarnn baarl olduunu sylemek olas deildir. zellikle, 1950 sonras krsal alandan kentlere yaanan g ve hzl kentleme, 1980 sonrasnda ikinci konut ve turizm amal ky yamas ile 1990 sonras gvenlik ve ekonomik nedenlerle balayan g olgusu, kentleri yeni bir yaplanma ile yz yze brakmtr. nce kent eperlerinde balayan yasal olmayan yaplamalar (gecekondu), giderek imar aflaryla, kentleri sarm ve gnmzdeki balca kentsel sorunlardan biri haline gelmitir. Kentlerin hzl bymesiyle, geleneksel kent dokularnda ve tarihsel kent merkezleri zerinde de aada zetlenen olgular ortaya kmtr: mar ad altnda geleneksel dokuya uyumsuz yol ama, imar haklarn arttrma vb. koruma ve salklatrma hedefi olmayan, hatta tamamen ykp ortadan kaldrmay amalayan planlamalar yaplmaktadr. Bu planlar dorultusunda, arsa biriktirme (speklasyon) amal olarak kentlerde geleneksel kent dokularnn (kentsel sitler ve bir ksm gecekondu alanlar) yklarak yerine dokuya aykr taban alanlar ve ykseklikler ile evreye uyumsuz yeni yaplamalar olumaktadr. Kentsel koruma karar verilmesi ile eski plan uygulamalar durdurulmakta, ancak korumaya ynelik planlama ve uygulama almalarnn yetersizlii nedeniyle, geleneksel dokularda ve tarihsel kent merkezlerinde bakmszlk, korunamama, khneleme ve terk edilme nedenleri ile knt blgelerine dnmektedir. Giderek ar yap ve nfus younlamas nedeniyle oluan ulam ve otopark sorunlar, evre kirlilii sorunlar, tm kenti olduu kadar kent ve kent eperlerinde kalan doal ve kltrel alanlarn tahribini hzlandrmaktadr., Mlk sahipleri geleneksel dokular terk etmekte, bu alanlar sosyal olarak dnmekte, yasad eklenti ve kaak yaplarla dolmaktadr. Kentlerin g alma hz, gelime potansiyelleri, geleneksel dokunun nitelii (yap malzemesi ve dokunun yeni gelien kent kesimleri ile olan ilikileri) turizm potansiyeli, tarihi evrenin khnelii, merkeze yaknl ve yerel ynetimlerin yaklamlar, her kentte tarihsel ve kltrel evrenin korunmasn ve yenilenmesini farkl klmaktadr. Tarihsel evreler nadiren ilevlerini koruyarak gnmze kadar gelmektedir. Bu evreler ilevlerini kaybetmelerine ramen deiik kullanlara dnerek varlklarn srdrmektedir. Ancak o beldenin knt alan olarak grlmekte, dier lkelerdeki gibi bir prestij alan haline gelmemektedir. Baz yaplar ise hem ilevlerini yitirmeleri hem de yeni ilev ve kullanlar barndrmaya elverili olmamalar nedeniyle terk edilmekte veya koruma altna alnp, piyasa srelerine gre cazip bulunmad iin metruk halde braklmaktadr. Bu kesimlerde yaayan aileler, getirilen koruma ve bakm kurallarna uygun olarak, bu yaplara harcama yapacak gte bulunmamaktadr.
10 11 Dzeltme, iyiletirme, Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, s. 349. Shhi artlar gelitirme, eksik shhi tesisatlar yerine koyma; hfzshha; halk saln koruma nlemleri .
56
Bu kesimlerde yaayanlar, ekonomik olarak gsz, dlanm ve yoksullatrlm kesimler olmas ile paralel olarak sosyal ve kltrel adan da eitimsizdir. Doal ve kltrel evrenin korumasnn sosyal boyutu daha ok koruma alanlarnda yaayanlar ve srete rol alan aktrlerle ilgili olarak tariflenebilir. Koruma alanlarnda yaayanlar, kentin genellikle en eski, gemiten bu gne tarihi evrede yaayanlar ile kente yeni gelerek barnma ve yaama abasnda olanlarn bir araya getirdii karmak sosyal yapy oluturur. Kentsel koruma alanlar genellikle kentin ypranm, knt blgeleri olduundan, bu kesimlerde yaayanlar da kentin genellikle dlanm, alt ve orta-alt gelir gruplardr. Bu nedenle tarihsel evre korumasnn en nemli boyutu, yaplar korumak olduu kadar, bu gelir gruplarnn da refahn iyiletirici ve yoksulluu azaltc nlemler alnmasdr. Tarihsel evreler gerekli salklatrma ve iyiletirme politika, plan, proje ve programlar ile ele alnp korunmad zaman bu kesimde gecekondulama, kaak yaplama, khneleme gibi sorunlar yaanmaktadr. Son 10 ylda kentsel bymenin fiziksel / doal eiklere dayand kentlerde, eriim, ulam ve kentsel hizmetlerin adil ve eit dalm, nemli bir sorun haline gelmitir. Kentlerin yaylarak, doal alanlar tketerek ve kontrolsuz bymesinin yan sra birbirinin ayns mekanlarn oluturduu kimlik ve aidiyet bunalmlar, yeni mekan araylarn gndeme getirmitir. Bu nedenle krsal / doal alanlar, kentli yeni st gelir grubunun konut talebinin yneldii alanlar olarak nem kazanmtr. Sulak alanlar, tarm alanlar, zel ve kamu ormanlar ve koruluklar, meralar, deniz ve gl kylar, yaylalar gibi ayrcala sahip her trl doal alan, imar yamasnn nesnesi haline gelmitir. Bu erevede tarihsel / kltrel alanlara ilikin gelimeler ise, merkezin yeniden kefi olarak nitelendirilebilir. Tarihsel alanlar, kentin merkezi halkasnda yer almay srdrmektedir. Ulam ve kentsel hizmetlerin dm noktasndadr ve nemli bir yap stoku sunmaktadr. Sahip olduu bu avantajlar, yeni entelektel ve st gelir grubuna doal ayrcalklar tayan alanlar kadar cazip olan yeni olanaklar sunmaktadr: zgn, otantik, yerel, kltrel zelliklere sahip tarihsel doku, tektipleen imarl alanlara alternatif yeni olanaklar sunmaktadr. Bireysel ayrcalk araynn yceltildii kkrtld bu ortamda, tarihsel alanlara ynelen entelektel kentli, bu alanlarn sosyal dokusunu yeni bir deiimle yz yze brakmaktadr: Artk tarihsel alanlar, yoksullara braklmayacak kadar ekonomik anlamda deerli, kltrel anlamda ayrcalkldr. Planlama, tasarm terminolojisine Soylulatrma / Mutenalatrma / Sekinletirme (Gentrification) olarak geen yaklamlarn temel dayanan oluturan bu gelimeler, son yllarda stanbul Tarihi Yarmada ve Galata Blgesi, Ankara Kalesi, zmir Kemeralt gibi metropol kentlerin merkezinde kalan tarihsel dokunun dnmesinin en nemli nedenini oluturmaktadr. Tarihsel dokuda Soylulatrmay hedefleyen giriimlerin, bu alanda yaayan insann ve yaamnn korunmasnn, tarihsel evrenin korunmas ve yaatlmasnn en nemli bileeni olduu gereini dikkate almad vurgulanmaldr. II.5.1.2 Koruma Bilinci ve Eitimi ada eitim, doumdan lme kadar insan yaamnn her aamasna hitap etmektedir. Bir ok lkede okul ncesi, 6 yatan daha kklerin eitimi yerlemi bulunmaktadr. Doa ve kltr varlklar sevgisi ve bilincinin ilk olarak verilmesi gerekli eitim dzeyi ok kk yalardan itibaren balamas gerekmektedir. Koruma bilinci ve kaygs, insan-evre
57
ilikileri bu yalarda verilmeye balanmaldr. Psikanalistler, psikologlar ve biyolojistler ve sosyologlarn katklar ile bu tr bir eitimin nitelii ve program belirlenebilir. lkokul a (6-12 ya) ocuunun, doal ve kltrel varlklar, miras ile ilgili bilgilenme ve bilinlenmesi, alnan baz derslerin kapsam ve ieriinde yaplacak baz dzenlemelerle mmkn olabilecektir. Tarih, edebiyat, corafya, sosyal bilgiler, yurttalk bilgisi, mzik ve temel bilimler (matematik, geometri, fizik kimya, biyoloji) konular iine arkeoloji, tarihsel evre, kltr miras, doal evre, hayatn temelleri, insan yaps evre ve doal etkileimi, evre kirlilii kavramlar konmaldr. zellikle doal kaynak kullanm, retim ve tketim sonucu oluan evre sorunlar, atk maddeler ve geri kazanlmas vb. konularna arlk verilmelidir. ocukluun ilk yllarndan balayarak, insann dnya zerindeki biyolojik hayatn bir paras olduunu ve biyolojik hayata kar hassas, duygusal ve aklc bir yaklam gerektiini retmek ileriki yllardaki eitimi kolaylatracaktr. Orta eitim a insan kiiliinin ekillenmeye balad ocuklukla ergenlik arasnda ok nemli yllar ieren bir dnemdir. Bu ada, ocuun genel kltrne kltrel miras ve doal evre konularnda katkda bulunacak, yeteneklerini dnme yetisiyle gelitirecek, tarihsel evreye, doaya ve hayatn kendisine kar sosyal sorumluluk duygusunu gelitirme ve toplumun yararl bir yesi olma olanan salayacak bir eitim verilmelidir. Edebiyat, dilbilgisi, biyoloji, fizik, kimya, matematik, jeoloji, astronomi vb. dallara Kltrel Miras ve Doal evre konular, kavramlar eklenmeli; rencinin evre konularna hassasiyeti ve ilgisi gelitirilmelidir. Kiiyi gelimekte olan bir toplumun bireyi ve katlmcs olmaya hazrlamak, kiinin bedensel, zihinsel yeteneklerini gelitirmek, yani insann var olu bilgisinin bilince kmasna yardmc olmak, kiinin yaratcln motive etmek, toplumun ahlaki deerlerinin, davran ilkelerinin olumas konusunda toplumsal mutabakat oluturmak, kltrel retimin doa, birey ve toplum yararna gelimesini salamak, gemiin szlm birikim retim ve mekan deneyiminin bilgisini paylama amak, yeni bilgilerle sentezlenmesini salamak, insanlarn siyasal bilinlerini gelitirmek, onlar toplumun ynetimine katkya ve dorudan katlmaya hazrlamak, kuramla pratii, bilimsel bilgiyle dnceyi, deneyimle gereksinimi kaynatrmak ancak eitimde gerekli reformlarn yaplmas ile mmkn olabilecektir. Tarihsel ve doal evrenin deerinin daha iyi anlalmas, evre-insan ilikileri kapsamnda deneyimin bilince karlmas, eitimin temel hedeflerinden birini oluturmaldr. Bylelikle doal ve tarihsel evrenin korunmas olgusu, yukardan aaya, toplumun alt katmanlarnn maniple edildii bir olgu olarak deil, toplumun tm katmanlarnn talebi ve katlm ile hayata geirilecek bir eylem haline dnebilir. Bylelikle kentsel kimliin yeniden inas olanakl klnd gibi, kentlilik bilincinin oluturulmasnda doal ve kltrel varlklarn / alanlarn eitici rol artacaktr. II.5.1.3 Koruma Eitimi/ Koruma Etii Halen lkemizde koruma eitimi, mimarlk, restorasyon, ehir ve blge planlama, kentsel tasarm disiplinleri iinde yer alan farkl nitelikte ve leklerde koruma kavram ve uygulamalarnn aktarld bir eitim olarak verilmektedir. Ayrca, sanat tarihi, arkeoloji, biyoloji, peyzaj mimarl vd disiplinler de kendi i eitim programlarnda, korumann farkl boyutlar ile ilgili konulara yer vermektedirler. Kentsel, doal ve arkeolojik evre korunmas farkl meslek disiplinlerinin bir arada egdm iinde almay gerektirecek kadar karmak bir eylem alandr. Koruma alanlar, sadece kamu ve zel sektr arasndaki atmann deil, kamu kurumlar 58
ile zel yatrmlarn kendi aralarndaki rekabetin de ekonomik nesnesi haline gelmitir. Koruma deerlerinin anmasn nedenleyen bu sre, toplumda koruma politikalarna gveni zedelemekte ve yasa d uygulamalar meru hale getirmektedir. Ortak etik anlay giderek, kamu alannda zel taleplerin tartlr olmaya baland, kamu alannda tartlmas gereken konularn ise zel alanlarda tartlr olduu bir srece doru srklenmektedir. Oysa kamu ve toplum yararn ne karan, parselinde yksek imar hakk talep eden vatandan son derece zel bir talepte bulunduunu ve bunun kamu alannda tartlamaz olduunu benimseyen bir etik anlayn yerlemesi gerekmektedir. Sre, ister istemez koruma konusunda karar verici noktada bulunan kiilerin bireysel etii ve kamu yarar anlay ile temellenmek zorunda kalmakta, diren ve muhalefet ise kiisel olmaktan kurtulamamaktadr. Birlikte tketime konu olan kamusal alanlar zerinde kentli adna yaplan tasarruflar byle bir tasarrufa bizzat katlanlar arasnda meru olacaktr. Oysa topyekun kenti ve kentliyi ilgilendiren tarih, doa, kltr alanlarna mdahaleler, tasarruflar ya da mega projeler kentlinin tm taraflarnca kabul edilebilir olmad srece belki yasal olacak, ancak meru olmayacaktr. Bu anlamda hem kent yneticilerinin, hem planclarn hem de konuya dorudan taraf olan kesimlerin, karar ve isteklerinin zel deil toplumsal olduu konusunda toplumu ikna etmeleri gerekmektedir. Bu ise mekan balamnda bir kent ve kentli etii ile kurulabilir. Btn taraflarn, zerinde uzlamaya varaca bu etik zeminde: Niyetler zerinde anlama gerekir. Zorunluluklarn genel kabulu salanmaldr. Bilgilenme kanallarnn ak tutulmas gerekir. Kent balamnda ise; Doann ve kltrn kente yeniden davet edilmesi gerekir. Kentsel pahalarn kente sahip kt iddiasnda olanlarca bizzat tazmin edilmesi gerekir. II.6 Planlama, Projelendirme ve Uygulama II.6.1 Planlama, Projelendirme ve Uygulama: Tespitler Doal ve kltrel varlklarn kamu yarar odakl olarak korunabilmesinin en nemli aracnn planlama olduu aktr. Ancak, lkemizdeki planlama pratii ile bu sreci salkl bir biimde yrtebildiimiz de sylenemez. Doal ve kltrel (tarihi, arkeolojik, etnografik vb.) mirasn/varln planlama ve projelendirme srecinde nasl ele alnd koruma asndan nemli bir sorudur. Doal ve kltrel mirasn planlama / projelendirme / uygulama srecinde nasl ele alnacan iki unsurun belirledii sylenebilir. Birincisi doal ve kltrel varlklarn / alanlarn, yasal dzenlemelerde nasl tanmland ve bir devlet politikas olarak koruma ve planlama kurumuna bak; dieri ise planlamann teknik yaklamdr. Ayrca herhangi bir koruma, kst ya da risk asndan tanmlanmam olan doal alanlarn durumu da nemlidir. Planlama, koruma ve kullanmann mekndaki tanmn ve dzenlemesini yapan disiplin olmas balamnda her trl kaynan / varln nasl kullanlacan veya kullanlamayacan belirleyici bir neme sahiptir. Giri blmnde vurguland gibi doal ve kltrel varlklarn
59
korunmas olgusu dier uzmanlk alanlarndan daha karmak ve dinamik bir ele al gerektirir. Planlamada doal ve kltrel varlklarn ele aln mevcut yasal dzenlemelerdeki hkmlerle belirlenmi, planlama anlayyla da biimlenmitir. Doal ve kltrel alanlarn korunmas sorunu sadece plan-proje sorunu deildir. Konuyu teknik sorun dzeyine indirgemek doru uygulama yaplmas gereklilii ya da fiziksel kalitenin salanmas lt zerinden kurgulanmas, plan hiyerarisine ve imar mevzuatna uygun, ancak kentsel-mekansal bilgiyi bozan, toplumsal iletiimi engelleyen projelendirmelerin-uygulamalarn gzden karlmasna neden olacaktr. Bir baka anlatmla kent plana projeye uygun ina edilirken, parsel / yap leindeki mdahaleler yoluyla tarih-kltr-doa ekseninde koordinatlar deitirilmektedir. Kentli mekansal deiimin hzna su ortakl yaparken doaya dirensiz, sua ve yoksullua gmlm gvensiz kentlerde yaamak zorunda kalmaktadr. Kentlerin 1980 sonras geliimine paralel olarak sit alanlar, kent merkezi veya eperinde bulunan anm kent paralarna dnmtr. Sit alanlar, isel eskime dinamiklerinin yan sra, saaklanarak krsal alanlar ynnde yaylmasn srdren kentin, yeni rasyoneller erevesinde oluturulan dinamiklerinin zorlamasna da maruz kalmaktadr. Bu saptama kukusuz, sit alanlarnda, kent btnne ilikin planlama kararlarndan bamsz kararlar retilemeyeceinin de gstergesidir. Toplu ya da para para kltrel yok edi sreci, ncelikle, uluslarn kltrel srekliliklerini kesintiye uratmaktadr. Bu kltrel kym srdke, binlerce yllk tarihi-kltrel birikime sahip Anadolu topraklarnda, dnya kltrne ilikin ok nemli bir bilgi birikimi de yok olacaktr. II.6.1.1 Mevcut Planlama Yaklam Her ne kadar mar Kanunu olarak adlandrlsa da, planlamann temel tanmlarnn ve niteliklerinin yer ald 3194 sayl mar Kanunu, 1985 ylndan beri sadece imarn deil planlamann da yasal dayanan oluturmu, uygulamalarn belirlemi ve ynlendirmitir. Planlama mevzuatnn temelini oluturan 3194 Sayl mar Kanunu ve ilgili ynetmelikleri ile bu dzenlemelere gre hazrlanan ller Bankas mar Planlarnn Dzenlenmesi ile lgili Teknik artlama, lkemizde halen uyguland ekliyle planlama yaklamn, esaslarn ve srecini de tanmlamtr. Teknik artlama tarihi, arkeolojik ve kentsel sit alanlarnda olduu gibi doal sit alanlarnda da ilke kararlar ile ilgili Koruma Blge Kurullarnn kararlarn aynen kabul etmektedir. Teknik artlamada ayrntlaryla belirtilen planlama srecinde doal ve kltrel varlklar / alanlar Fiziksel yap ve evresel kaynaklar ve koruma alanlar olmak zere iki balk altnda yer almaktadr. Tanmlan asndan doal/evresel kaynaklar olarak ele alnmakta varlk deeri olarak deil kullanm deeri olarak tanmlanmaktadr. Dolaysyla kentsel yerleimlerin ve evresinin geleceini salkl olarak belirleme adna elde edilen bu verilerin planlama aamasnda nasl ele alnaca da batan belli olmaktadr. Genel kanun niteliindeki mar Kanununun stisnalar balkl 4. Maddesi, nitelikleri asndan zellikli uygulama gerektiren alanlarda yaplacak planlarn tanmland kanunlarla iliki kurmasna olanak salamaktadr. Doal varlklarn planlamada ele aln asndan evre Kanununda yaplan deiiklikle bugne kadar yaplan evre Dzeni Planlarna yeni bir ierik ve kapsam getirilmi, evrenin tm bileenleriyle planlamada yer almas amalanmtr. Bu dorultuda evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelikte ve 1/100.000 lekli evre Dzeni 60
Planlarnda kullanlan teknik artnamede, planlamada kullanlacak evresel veriler ilk kez, Ekolojik ve biyolojik yap (ekosistem tipleri, flora ve fauna varl) gibi bilimsel terminoloji iindeki tanmlamalar ile yer almtr. Bu verilerin plan kararlarna nasl aktarld tartlabilir olmakla birlikte, zellikle doal varlk olarak risk oluturma dndaki zellikleri dikkate alnarak kstlayc, ynlendirici nitelikleri asndan deerlendirilmeye balanm olmas nemlidir. Son yllarda, kaak yaplamann yan sra, ilgili kanunlardaki istisna hkmler, kamu yarar asndan vazgeilmez neme sahip olma gerekesi, ya da talep eden sektre ilikin kanun veya ynetmeliklerde yaplan tek tarafl deiikliklerle bu alanlarda yaplama basks oluturulmaktadr. 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu sit alanlarnn planlanarak korunmasn ngrmtr. Planlarn yapmn salamak iin de zorlayc hkmler getirilmitir. Ancak, bu alanlarn kentin dier kesimleri ile nasl btnletirilecei konusuna yer verilmemitir. Sit alanlarnn planlanmas srasnda bir etkileme gei alanndan sz edilmekle birlikte bu alanlarn tespiti, planlanmas ve uygulama yetkileri yasada tanmlanmamtr. Sit alanlarnda Koruma Amal mar Plan yaplmas sreci, kentin btnnden bamsz, kentle btnlemenin salanamad, kentle ilikinin kurulamad bu nedenle bir bakma da proje dzeyinde kalabilen bir sre olmaktadr. Planlarn yaplmad durumlarda, geici yaplanma koullar, sit alanlar, iin adeta plan karar yerine geirilmektedir.12 te yandan, kentsel sit alanlarndaki mevcut geleneksel doku ise, meydana geldii tarihsel srecin katmanlarn barndrmas nedeniyle plan aamasnda, ayrntl ele alnmay gerekmektedir. Geleneksel yap-doku-sokak elemanlarnn tespiti, plan kararlarnn oluturulmas ve mekansal tasarmn yaplmas, sit alanlar dnda uygulanmakta olan klasik imar plan yapm srecini aan ayrnt ve detaylar gerektirmektedir.13 Planlama sreci, sadece mevcut dokuya ilikin ayrntl bilgi toplanmas biiminde tarif edilemez. Alandaki yaplanma kararlarn belirleyen farkl srelerin de dikkate alnmasnda yarar bulunmaktadr.14 II.6.1.2 Korumaya likin Planlama Yetkisi Bulunan Kurumlar ve Koruma Stats Getirilen Alanlarda Planlama evre ve Orman Bakanl: evre ve Orman Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun ile evre Kanunu kapsamnda blge ve havza baznda evre Dzeni Plan; Milli Parklar Kanunu kapsamnda Milli Park, Tabiat Park, Tabiat Koruma Alan, Tabiat Ant iin Uzun Devreli Gelime Plan; Sulak Alanlar Ynetmelii kapsamnda Ramsar alan ve dier sulak alanlar iin Sulak Alan Ynetim Plan, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii kapsamnda
12 13 14 Kald ki; 5226 sayl Yasa ngrlen plan bulunmayan sit alanlarnda KAP hazrlanmas iin verilen 2+1 yllk sre sona erdii iin, artk gei dnemi koruma ve kullanma artlar (yaplanma koullar) ile uygulamalarn srdrlmesi de sz konusu deildir. Bu nedenle halen Koruma Amal mar Plan yapmn ynlendiren mevzuatn ngrmedii baz hususlar u ekilde zetlenebilir: lkemizde imar plan yapmn ynlendiren mevzuat, imar planlarnn onayl halihazr haritalar zerine izilmesini zorunlu klmaktadr. Oysa parsel leinde mekansal geliimi ynlendirecek olan Koruma Amal mar Planlarnn zerine izildii 1/500 lekli haritalar, onayl halihazr haritalar deildir. Genellikle belediye veya mellifler tarafndan 1/1000 lekli onayl halihazr haritalarn bytlmesiyle elde edilmektedir. te yandan, gerek gayr resmi bytmelerden doan hatalar, gerekse mlkiyet blntlerini gsteren kadastral paftalarn 1/500 lekli haritalara aplikasyonu srasnda olabilecek kaymalar, uygulamada ciddi problemler yaratc niteliktedir. Bu durumda Koruma Amal mar Plan, 1/500 lekli haritalar zerine izilse bile, onaysz haritalar olmas nedeniyle, 1/500 lekli plan resmi bir ierik kazanamamaktadr. Yasal-yasa d gelime sreci: Sit alanna ilikin gerek alan btnnde gerekse parsel leinde alnm Koruma Blge Kurulu kararlar, verilen izinler, ruhsatl-ruhsatsz yaplar, kaak uygulamalar ve soruturmalarn Koruma Blge Kurulu Mdrl ve ilgili Belediye arivlerinden taranmas, Mlkiyet sahiplilii: Alann sadece zel ve kamu mlkiyetinde olup olmad deil ayn zamanda parsellerin kime ait olduuna ilikin tapu arivinden isim taramasnn yaplmas; bylelikle zellikle ifraz ve tevhit nerilerinin gelitirilmesinde farkl mlk sahiplerinin taraf olduu uyulu parsellerin oluturulmasnn nlenmesi ve mlkiyetlere ilikin retilen karar larn uygulanabilirliinin arttrlmas, Bina bilgileri: Yaplarn yan cephe aklklarnn tespiti, kitle nerilerinde mevcut binalarn yan cephe aklklarnn kapanmas gibi uygulama risklerinin ortadan kaldrlmas.
61
imesuyu rezervuarlarnda ynetim plan, Kara Avcl Kanunu kapsamnda yaban hayat koruma alanlarnda ynetim plan yapma ve/veya onaylama yetkisine sahiptir. 2873 sayl Milli Parklar Kanunu doa koruma alan ilanna ve planlanmasna olanak tanyan bir dzenlemedir. Kanuna gre Milli Park, Tabiat Park, Tabiat Koruma Alan, Tabiat Ant olarak tescil edilen doa koruma alanlarnda yaplmas zorunlu st lekli plan niteliinde olan Uzun Devreli Gelime Plannda, arazi kullanm kararlarn biyolojik ve ekolojik veriler ynlendirmekte, doal varlklar planlamann temel verileri olarak ele alnmaktadr. Bu nitelii ile dier koruma planlarndan da ayrlmaktadr. Uzun Devreli Gelime Plannn dier bir zellii de, koruma amac asndan farkllamakla birlikte, gerek nitelik asndan arazi kullanm planlar olmas gerekse Uzun Devreli Gelime Plannda yaplama ngrlen alanlarda imar plan yaplma zorunluluu getirilerek mar Kanunu ile ilikisinin kurulmas ve st lekli plan niteliinde olmasdr. Sulak alan ynetim planlarnn temel zellii sulak alanda koruma kuaklar ile alanda yetkili ve sorumlu kurulular bata olmak zere tm taraflarn organizasyonel grev tanmlamalarnn yaplmasdr. Sulak alan ynetim plan almalarnda; biyolojik, ekolojik veriler, sosyo-kltrel etkenler deerlendirilerek koruma blgeleri oluturulmakta, kurumsal grev dalm (organizasyonu) yaplarak bir takvim esasnda btelendirilmektedir. Ynetim plan kararlar evre dzeni plan veya imar planlar iin veri oluturmaktadr. Ynetim plannda da doal varlklar ekosistem iindeki fonksiyonlar ile ele alnmaktadr. zel evre Koruma Kurumu Bakanl: zel evre koruma alanlarnda her lekte ve nitelikteki planlar yapmak ve onaylamakla yetkilidir. Orman Genel Mdrl: 6831 sayl Orman Kanunu iinde tanmlanan orman amenajman (ynetim) planlarn hazrlamakla grevlendirilmitir. Bu planlarn mekansal karar retme nitelii bulunmayp gerek anayasa ile gvence altna alnm, gerekse nitelii asndan imar planna konu olmas mmkn olmayan orman alanlarnda ormann niteliksel ve niceliksel zelliklerinin ortaya konduu ve buna gre ormann retim, bakm veya aalandrma biiminin belirlendii planlardr. Ancak son yllarda, uzun devreli gelime plan, sulak alan ynetim plan koruma temel amac gz ard edilerek korunan alanlarda yaplamann, maden faaliyetlerinin, turizm yatrmlarnn; orman amenajman plan ormann fonksiyonlar, fonksiyonel planlama sylemleriyle orman alanlarnn farkl arazi kullanm biimlerine dnmesi iin merulatrma arac haline gelmitir. Kltr ve Turizm Bakanl: Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu kapsamnda sit (tarihi, arkeolojik, kentsel ve doal) alanlarnda Koruma Amal mar Plan ve ynetim plan konularnda yetkili bakanlktr. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu ile ynetim plan ve evre dzenleme projesi tanmlar yaplmtr. evre Dzenleme Projesi, ren yerlerinin arkeolojik potansiyelini koruyacak ekilde, denetimli olarak ziyarete amak, tantmn salamak, mevcut kullanm ve dolamdan kaynaklanan sorunlarn zmek, alann ihtiyalarn ada, teknolojik gelimelerin gerektirdii donatlarla gidermek amacyla her ren yerinin kendi zellikleri gz nne alnarak hazrlanacak 1/500, 1/200 ve 1/100 lekli dzenleme projeleri olarak ifade edilmitir. Ynetim plan ise Koruma Amal mar Plan veya evre Dzenleme Projesi dikkate alnarak
62
ren yerleri, sit alanlar ve etkileim sahalar ile balant noktalarnn kamu kurum ve Kurulular ile sivil toplum rgtlerinin koordinasyonunda srdrlebilir bir ynetim plan erevesinde korunmas ve deerlendirilmesini salamak amacyla yaplmaktadr. Bayndrlk ve skan Bakanl: Ky Kanunu gereince Bayndrlk ve skan bakanlnca saptanan ky ve sahil eridi ile doldurma ve kurutma suretiyle elde edilen alanlarda yaplacak imar planlar 2634 sayl Turizmi Tevik Kanunu kapsamnda ise, anlan Kanunun 7 nci maddesine gre tasdik edilir. 2960 sayl Boazii Kanununun karlmas ile ilk kez belli bir blgenin korunmas amac ile yasal dzenleme yaplm, ayr bir rgtlenme ve finans yaps getirilmitir. Doa koruma alanlarnn tek bir at altnda toplanmas amacyla doal sit alanlarnn Kltr ve Turizm Bakanlnn yetkisinden karlarak evre ve Orman Bakanlnn yetkisine verilmesine ilikin yasa hazrlk almalarnn tamamlanma aamasna geldii bilinmektedir. Bu durumun kltrn ve doann birbirinin iinde gelien ve birbirini etkileyen olgular olduunu gz ard eden bir anlay olmasnn yansra kltr ve doann akt yerlerde yeni yetki sorunlar yaratacak olmasn vurgulamakta yarar bulunmaktadr. II.6.1.3 Alan Ynetimi ve Ynetim Planlar lkemizde kltrel ve kentsel mirasn korunmas konusunda yaplan aratrma ve deerlendirmelerde genellikle benzer sorunlar saptanmakta ve bu sorunlara benzer zmler nerilmektedir. Bu sorunlar ve zm nerileri aadaki balklarda zetlenebilir: lkenin kentsel gelime sreleri iinde kltrel ve kentsel mirasn sosyal ve ekonomik rolnn yeterince kavranamamas, yeterince tanmlanmamas en temel sorunlardan biri olarak grlmektedir. Bu soruna zm olarak nerilen, btnleik koruma ve canlandrma yaklam hemen tm dnyada benimsenmitir. Btnleik eylem temelli kk lekli projeler ve uygulamalarla ksa srede gzle grnr gelimeler salanabilir ve bu da toplumda koruma konusunda gven salar. Koruma politikalarnn ve koruma kararlarnn, lkenin kalknma politikalar ve blgesel ve kentsel gelime politikalar ve plan kararlar ile btnletirilememesi bir dier nemli sorun olarak ortaya kmaktadr. Bu soruna zm olarak, her lekte planlama ve koruma politika ve kararlarnn egdmn salayacak ekilde koruma ve planlama ile ilgili yasal altyapnn dzenlenmesi gerekir. Koruma uygulamalar iin tanmlanan ara ve finansal kaynaklarn yeterli olmamas ve var olan kaynaklarn doru kullanlamamas en sk rastlanan sorundur. Bu sorun, yeterli kaynak aktarm ve kaynak planlamas yolu ile zmlenebilir. Bu amala, kamu ve zel sektr ortaklklarnn kurulmas, halk tabanl fon salayan rgtlenmelerin oluturulmas, fona salanan kaynaklarn doru kullanlmasnn gvence altna alnmas gibi yaklamlarn izlenmesi gerekir. Kltrel miras ve bu mirasn korunmas konusunda ilgili kurum ve kurulularn duyarszl, halkn bilinsizlii ve ilgisizlii nemli bir sorun olarak grnmektedir. Bu sorun, katlmc planlama yaklam ile alabilir. Katlmclk ilkesi, katlmclarn grev ve yetki snrlarnn belirlenmesi, katlmc kurulular arasnda egdmn salanmas, gelimi bir iletiim a oluturulmas, halk rgtleri kurulmas ve bu rgtler arasnda gl bir ortaklk salanmas gibi temel stratejileri gerektirir. Kltrel mirasn srdrlebilir korunmas ve korumann yaygnlatrlmas iin ilgili kurulular, merkezi ve yerel ynetim birimleri arasnda egdmn salanamamas sorunu bir dier nemli sorundur. Bu sorun, salkl bir ynetiim sisteminin kurulmas ile zmlenebilir. Bu amala zel politika ve giriimlerle kamunun itici gcnn n plana
63
karlmas, yerel hkmetlerin rolnn glendirilmesi, kapasite geliimini destekleyici stratejilerin benimsenmesi gerekir. Tm dnyada ilgili literatrde yaplan deerlendirmelerde bu sorunlarn ve zm nerilerinin ortak noktas kent planlama srelerinde egdmn ve stratejik yaklamlarn eksiklii olarak grlmektedir. Konulara stratejik planlama ve ynetim plan anlay ile yaklamak, sistemi altracak zerk otonom mekanizmalar, kontrol mekanizmalar oluturmak son yllardaki planlama yaklamlar ve zm nerileri arasnda n plana kmaktadr. II.6.1.3.1 Alan Ynetimi ve Ynetim Plan Kavramlar Ynetim, iyerlerinde organizasyonel performans salamak iin gerekletirilen bir sre olarak tanmlanmaktadr. Kltrel mirasn ve kentsel alanlarn planlanmas ve korunmasnda ynetim sz konusu olduunda, ok daha karmak ve dinamik bir sre gndeme gelir. Kentsel ve tarihsel alanlar iin ynetim planlamas almalar, UNESCO World Heritage Center (WHC-Dnya Miras Merkezi)in Dnya Miras Listesindeki alanlar iin ynetim plan hazrlanmasn zorunlu tutmas nedeni ile nem kazanmtr. WHC, Dnya miras listesindeki her alann evrensel deerinin nasl korunacan belgeleyen bir ynetim plan ve ynetim sistemi olmas gereklilii ilkesini benimsemitir. Kentsel ve tarihsel alanlarda alan ynetimi ve ynetim plan almalar, bu alanlar zerindeki olumsuz basklar azaltacak ve kltrel kaynaklarn bulunduklar evre iinde daha iyi alglanmasn salayacak ve evresel kaliteyi ykseltecek planlama nlemlerinin bir bilekesi olarak tanmlanmaktadr. Kentsel ve tarihsel alanlarn korunmas ve ynetimi ile ilgili planlama almalar hem kltrel mirasn korunmasna, hem yrede yaayanlarn gereksinmelerine, hem ziyaretilerin/turistlerin isteklerine ve hem de miras kullancsnn/ sahibinin beklentilerine yant verebilmelidir. Koruma alanlarnda uygulanan ynetim planlar ile ilgili kaynaklarda geen tanmlar ekte sunulmaktadr. (Ek:6) II.6.1.3.2 Alan Ynetimi ve Ynetim Plan le lgili Temel Yaklamlar Bu blmnde tarihi alanlarn ynetimi ile ilgili hazrlanm olan temel rehberler incelenmitir. Bu kapsamda, ilk olarak ICCROMun Management Guidelines for World Heritage Sites (1993) adl, Dnya Miras Alanlar iin Ynetim Rehberi incelenmitir. kinci olarak incelenen alma IUCN (International Union for Conservation of Nature- (Dnya Doay Koruma Birlii) nderliinde Thomas, Middleton ve Philips tarafndan hazrlanan Guidelines for Management Planning of Protected Areas (2003) adl, Koruma Alanlar iin Ynetim Plan Rehberidir. Son olarak da ngiltere ICOMOSunun Management of the Historical Environment (2005) adl, Tarihi evrelerin Ynetimi almas incelenmitir. 1993 ylnda Feilden ve Jokilehto tarafndan hazrlanan ve ICCROM tarafndan yaynlanan Management Guidelines for World Heritage Sites, (Dnya Miras Alanlar in Ynetim Rehberi), ICCROM (1993) almas, Dnya Miras Alanlarnn Ynetimi iin temel rehber olarak kabul edilmektedir. ICCROMun almasnda, ynetim plannn temel amac olarak, belirlenen alann kltrel kaynaklarn korumak ve gelecek nesillere aktarmak iin akademisyenlere, profesyonellere 64
ve sanatlara sorumluluk verilmesi, tarihsel, sanatsal ve bilimsel yeteneklerinin etkin olarak harekete geirmelerinin salanmas gerektii belirtilmektedir. Ynetim plannn hazrlanma srecinde karlalan sorunlarn, uzmanlar arasnda tartmaya almasnn, alann nemini arttran yaratc zmler dourmak asndan nemli ve gerekli bulunduu, fakat uzun zaman gerektiren bir sre olduu vurgulanmaktadr. ICCROMun almasna gre, ynetim plannda kltrel kaynan deerine sayg duyan, kullanclarn gereksinmelerini dikkate alan ve yerel, doal ve iklimsel kstlayclarla uyumlu olan temel bakm ve onarm seviyesinin tanmlanmas gerekli grlmektedir. Ynetim Plannda, merkezi ve yerel ynetimlerin ald kararlar dorultusunda, tm alan etkileyen planlama ve dzenlemelerin bir taslann hazrlanmas istenir. Alan etkileyen dier planlarn ve yasal dzenlemelerin ynetim plan iinde tanmlanan Alan Komisyonu tarafndan dikkate alnmas ve tm ynetim, koruma, geliim veya aratrma emas iine entegre edilmesi gerekir. Ynetim plannn alann iletmesi ve bakmndan sorumlu olan tm personeli ve grevlerini tanmlamas ve ynetim plan olanaklarn gelitirmek iin ayr bir bte balnda neriler iermesi beklenir. ICCROMun almasna gre ynetim plan hazrlama sreci/aamalar aadaki admlar iermektedir: Alanla ilgili ilk inceleme Alann tanm ve snrlarnn belirlenmesi Alandaki korunacak deerlerin/kaynaklarn saptanmas Korunacak deerlerin/kaynaklarn deerlendirilmesi Hedeflerin formlasyonunun ve kstlayclarn dikkate alnmas Eylemlerin ve projelerin aklanmas alma programnn ve yllk planlarn hazrlanmas Eylemlerin ve projelerin/programn uygulanmas Alnan sonularn belgelenmesi, raporlanmas ve denetlenmesi/ gzden geirilmesi Alana ilikin bilgi ve verilerin saklanmas Alan tanmnn revizyonu ve tekrar deerlendirilmesi Hedeflerin revize edilmesi, revize edilen hedeflerin formlasyonu ve kstlayclarn tekrar gzden geirilmesi Gelecee ilikin yeni projelerin belirlenmesi Revize edilmi alma program ve gelecek yllara ait yllk planlarn hazrlanmas. Ynetim planlarnn hazrlanmas konusunda nemli bir ynlendirici kaynak da IUCN (International Union for Conservation of Nature-Dnya Doay Koruma Birlii) nderliinde Thomos, Middleton ve Philips tarafndan 2003 ylnda hazrlanan Guidelines for Management Planning of Protected Areas, (Koruma Alanlar in Ynetim Plan Rehberi) adl almadr. Bu alma daha ok doal koruma alanlar ile ilgili olmakla beraber tm koruma alanlar iin de rehber olabilecek ekilde tasarlanmtr. IUCN Koruma Alanlar in Ynetim Planlamas Rehberinde, temel olarak alan ynetiminin, daha genel bir disiplin olan planlamann bir alt kmesi olarak deerlendirildii ve 20. yzyln ortasndan itibaren gelimi dnya lkelerinde, alan koruma iin uygulanmaya balanan bir sre olarak kabul edildii belirtilmektedir. Gnmzde alan ynetiminin korunacak alann nasl ynetilecei konusunda yneticilere ve dier ilgililere rehberlik eden bir ara olduu vurgulanmaktadr. almada ynetim plan, koruma alannn nemini ve deerlerini tanmlayan, ak bir ekilde ynetim hedeflerini belirleyen, uygulanacak eylemi gsteren zl bir belge olarak tanmlanmaktadr. Ayrca ynetim plannn beklenmedik olaylara kar
65
esnek olma zellii de vurgulanmaktadr. almada ynetim plan hazrlk aamasnn, planlama srecinin en nemli aamalarndan biri olduu da belirtilmektedir. IUCN Rehberinde, hazrlk aamasnda belirlenmesi gerekenler; Alann bir btn olarak ele alnmas Alann kimlere hitap edeceinin belirlenmesi Planlama srecinde izlenecek admlarn ve kullanlacak yntemin belirlenmesi Ynetim ama ve hedeflerinin tanmlanmas ve tanmlanan ama ve hedeflerin tm katlmclar tarafndan anlalmasnn ve benimsenmesinin salanmas Disiplinler aras bir yaklamn kullanlmas Planlama takmnn oluturulmas Detayl bir ekilde alma program hazrlanmas ve bu programa uyulmas Uzmanlar, hkmet alanlar gibi planlama takmnda olmayan insanlarn da katlabilecei srecin belirlenmesi olarak sralanmaktadr. IUCNin almasnda izleme ve gzden geirme aamasnn zerinde durulmaktadr. Rehberde ynetim plan iinde en nemli aamalardan biri olarak tanmlanan izleme srecinde; plann etkili bir ekilde uygulanp uygulanmad ve hedeflere bal kalnp kalnmad, ynetim etkinliklerinin ve ynetim eylemlerinin doru bir ekilde gerekletirilip gerekletirilmedii kontrol edilmektedir. zleme srecinden sonraki aama olan deerlendirme aamasnda ise ynetim plannn yeniden gzden geirilmesi veya gncellenmesi ile ilgili kararlarn alnd belirtilmektedir. Bu aamada, planlar iin yasal olarak, genellikle be, yedi veya on yllk zaman dilimleri belirlenmitir. Bu aamann en nemli ksm, izleme srecinde elde edilecek geri beslemenin yeni plan taslana rehberlik etmesidir. almada, ynetim plannn son haline, toplanan grlerin nasl deerlendirildiini ve bazlarnn neden saf d brakldn anlatan bir rapor eklenebildii belirtilmitir. Management of the Historical Environment, (Tarihsel evrelerin Ynetimi) balkl alma ise, 2003 ylnda ngiltere ICOMOSu tarafndan hazrlanmtr. alma lkeler ve Ynetim Stratejisi veya Plannn Hazrlanmas in Rehber olarak iki blm halinde ele alnmaktadr. lk blmde: Temel ilkeler Ynetim stratejileri almaya kimlerin katlaca konular deerlendirilmekte, kinci blmde ise; Ynetim stratejisinin gelitirilmesi Alann tanmlanmas Alann kltrel deer ve neminin deerlendirilmesi Sit alann etkileyen basklar ve deiim gleri Koruma politikasnn aklanmas Seeneklerin deerlendirilmesi Genel ynetim Eylem ve srekli bakm iin planlama Uygulama zleme ve gzden geirme Aratrma ve belgeler Proje bteleri, maliyetler, i planlar Projelerin hazrlanmas balklar incelenmektedir. ICOMOS UK Tarihsel evrelerin Ynetimi almasna gre ynetim plan srecinin 66
aamalar; Tarihsel evrenin tanm Kltrel deerin ve nemin belirlenmesi Koruma politikalarnn aklanmas Ynetim seeneklerinin ve hedeflerinin deerlendirilmesi planlamas, ynetim ve aamalar iin neri Uygulama zleme ve gzden geirme almada, ynetim plannn ilk aamasnda alann tanmlanmas, kltrel deerlerinin ve neminin belirlenmesi yer almaktadr. Daha sonra tarihsel evrenin gelime srecinin anlatlmas, alann ayrntl olarak analizlerinin yaplmas ve analizler sonucu mevcut durumun ortaya konulmas gerektii belirtilmektedir. kinci aama, alann durumunun deerlendirilmesi ve mevcut yaam koullarna uyarlanma yeteneinin belirlenmesi olarak tanmlanmaktadr. almada, tarihsel evrenin nemi kadar, karakterinin ve koruma durumunun da alann yeniden kullanlabilir olup olmad konusunda karar gelitirmede nemli etkileri olduu vurgulanmtr. Durum deerlendirilmesinin tarihsel evrenin karakterine bal olduu, arkeolojik ve kltrel peyzajlar iin arazi kullanm ve yeraltndaki kalntlara verdii hasar, bitki rtsnn peyzajn karakterine etkisi ve erozyon gibi deiik etkenlere de bal olabilecei belirtilmitir. almada nc olarak koruma politikalarnn aklanmasna deinilmi ve koruma politikasnn temel ilkesinin koruma ve gelitirme gereksinimi olarak belirlenmitir. Ayrca koruma politikasnn ayrntl ve alann btn nemli ynlerini kapsayacak ekilde olmas gerektii vurgulanmtr. Seeneklerin deerlendirilmesi olarak adlandrlan blm, koruma politikas belirlendikten, tehditler ve frsatlar deerlendirildikten sonra gelen aamadr. Bu blmde seenekler irdelenerek uygulanabilir olanlarn ayrlmas ve zerine eylem planlar kurulacak olanlarn seilmesi gerekmektedir. Daha sonra tercih edilen seenein ayrntl olarak gelitirilmesi istenir. II.6.1.3.3 Trkiyede Alan Ynetimi ve Ynetim Plan Kavram lkemizde koruma konusunda ynetim alan ve ynetim plan kavramlar 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununda deiiklikler ngren 5226 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu ile eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile yasal durum kazanmtr. Sz konusu kanuna, 27.11.2005 tarihinde 26006 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Alan Ynetimi ile Ant Eser Kurulunun Kurulu ve Grevleri ile Ynetim Alanlarnn Belirlenmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ile aklk getirilmi, uygulama koullar belirlenmitir. 5226 Sayl Kanunda Ynetim alan; sit alanlar, ren yerleri ve etkileim sahalarnn doal btnl ierisinde etkin bir ekilde korunmas, yaatlmas, deerlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etrafnda gelitirilmesi, toplumun kltrel ve eitsel ihtiyalaryla buluturulmas amacyla, plnlama ve koruma konusunda yetkili merkez ve yerel idareler ile sivil toplum kurulular arasnda egdm salamak iin oluturulan ve snrlar ilgili idarelerin grleri alnarak Bakanlka belirlenen yerler olarak tanmlanmtr.
67
Ayni Kanunda, Ynetim pln; ynetim alannn korunmasn, yaatlmasn ve deerlendirilmesini salamak amacyla, iletme projesini, kaz pln ve evre dzenleme projesini veya koruma amal imar plnn dikkate alarak oluturulan koruma ve geliim projesinin, yllk ve be yllk uygulama etaplarn ve btesini de gsteren, her be ylda bir gzden geirilen plnlar olarak belirlenmitir. Kanunda tanmlanan Balant noktas ise; ynetim alan snrlarnda yer almamakla birlikte, arkeolojik, corafi, kltrel ve tarihi nedenlerle veya ayn vizyon ve tema etrafnda ynetim ve geliiminin salanmas bakmndan bu yer ile irtibatlandrlan kltrel varlklar olarak belirlenmitir. 5226 Sayl Kanunla ynetim plannn hazrlanmas, deerlendirilmesi, onaylanmas ve denetlenmesinin salanmas amac ile bir de organizasyon yaps ngrlmtr. Bu yap iinde Alan Bakan, Danma Kurulu, Egdm ve Denetleme Kurulu, Denetim Birimi gibi grev tanmlar yaplmtr. 5226 Sayl Kanunla ynetim alanlar ile bunlarn balant noktalarnn korunmas, deerlendirilmesi ve gelitirilmesi amacyla ynetim pln taslann kentsel sitlerde birden fazla belediyeyi ilgilendirmesi halinde bykehir belediyesi egdmnde ilgili belediyeler; tek bir belediyenin grev alanna girmesi halinde ilgili belediye; dier yerlerde ise Bakanlka hazrlanmas veya hazrlattrlmas ngrlmtr. Kanunda, hazrlanan taslan karara balanmas ve uygulanmas konusunda nerilerde bulunmak amacyla, alanda mlkiyet hakk bulunanlar, meslek odalar ve sivil toplum rgtleri ile niversitelerin ilgili blm temsilcilerinden oluan bir danma kurulu kurulmas; uygulamalarda egdmn salanmas amacyla, kentsel sitlerde ilgili belediye, dier yerlerde Bakanlka bir alan bakan belirlenmesi; ynetim pln tasla kapsamnda hizmetine ihtiya duyulan idarelerin birer temsilcisi ve danma kurulunca seilecek iki yenin katlmyla egdm ve denetleme kurulu kurulmas ngrlmtr. Alan bakan, kurulun da bakandr. Kurul, bu tasla inceleyip mutabakata varmak suretiyle ynetim plnn alt ay ierisinde onaylamaya ve bu plnn uygulanmasn denetlemeye yetkilidir. 5226 Sayl Kanuna gre; kurulun denetim grevini yerine getirebilmesi amacyla ilgili kurum uzman personelinden ve denetim elemanlarndan oluan bir denetim birimi kurulabilir. Bu birim, ilgili kamu kurum ve kurulular ile nc kiilerden ynetim pln ve uygulamas ile ilgili her trl bilgi ve belgeyi istemeye yetkilidir. 5226 Sayl Kanun, kamu kurum ve kurulularna, belediyeler ile gerek ve tzel kiilere, egdm ve denetleme kurulunca onaylanan ynetim plnna uymak, ilgili idarelere, pln kapsamndaki hizmetlere ncelik vermek ve bu amala btelerine gerekli denekleri ayrmak zorunluluu getirmitir. II.6.1.3.4 Deerlendirme Tarihi alanlarn korunmas, gelitirilmesi ve ynetiminde koruma alan yneticileri iin bir yol haritas ve bir rehber olarak tanmlanan alan ynetimi ve ynetim planlar konusunda son yllarda yaplan almalar tm dnyada olduu gibi lkemizde de giderek nem kazanmaktadr.
68
Alan ynetimi konusunda hazrlanan temel almalarn, rehberlerin ve ilgili kanun ve ynetmeliklerin incelenmesi sonucunda ynetim planlamas srecinin temel evreyi ierdii grlmektedir. Bu evreler, alt balklara ayrlarak daha da ayrntlandrlabilir. Bu evreler: Alann tanmlanmas, analiz, Deerlendirme ve planlama Uygulama ve izleme aamalar olarak sralanabilir. Alann tanmlanmas evresi, alann konumunun ve snrlarnn belirlenmesi, tarihsel geliiminin incelenmesi, mevcut koruma statsnn ortaya konulmas ve alanla ilgili ayrntl analizlerin yaplmas olarak belirlenmitir. Deerlendirme ve planlama evresi, alann zayf ynlerinin, gl ynlerinin, tehditlerin ve frsatlarn ortaya konulmas ve koruma politikalarnn ve eylemlerin belirlenmesi aamasdr. Bu aamada, koruma politikalarnn belirlenmesinden sonra hedeflerin saptanmas gerekir. Ynetim hedeflerinin belli konu balklarna gre toplanmas eylem programnn hazrlanmasnda ve uygulama aamasnda kolaylk salar. Uygulama ve izleme evresinde, projelerin ve eylem programlarnn uygulanmas, izleme ve gzden geirme aamalar yer almaktadr. Belirlenen hedefleri gerekletirmek zere eylem programlar ile eylemler, her eylem iin hedef sre ve eylemde rol alacak temsilciler belirlenmelidir. Eylem programndan sonra bte almalarna balanp plann uygulanmasna geilir. Ynetim plannn en nemli aamalar olarak tanmlanan izleme ve gzden geirme aamalar uygulamann baarl bir ekilde gerekletirilmesi asndan nemlidir. Burada alnan sonulara dayanlarak ynetim plan revize edilir. Plann revize edilmesi, alann tanmlanmasndan btenin belirlenmesine kadar her aama iin gerekletirilebilir. Trkiyede 2000li yllarn banda Dnya Miras Merkezi tarafndan Dnya Miras Listesinde yer alan alanlar iin zellikle Tarihi Yarmada iin ynetim plan talep edilmesi ile alan ynetimi ve ynetim plan konular planlama ve koruma gndemine alnm ve ilgili evrelerde tartlmaya balanmtr. Bu gelimeler sonucu 2004 ylnda hazrlanan 5226 Sayl kanunla ilk yasal dzenlemeye gidilmi, kanun erevesinde belirlenen esaslara 2005 ylnda 26006 sayl ynetmelikle aklk getirilmeye allm, ynetim plan hazrlama sreci, bu srete rol alacak kurum ve kurulular, ynetimsel yap, katlmclar gibi konular tanmlanmtr. Ancak lkemizde alan ynetimi ve ynetim plan kavramlarnn ilgili evrelerde bile yeterince bilinmeyii ve ilgili ynetmeliin yeterince aklayc olmay nedeniyle koruma alanlarnda alan ynetimi ve ynetim plan uygulamalarnda henz istenilen dzeye gelinememitir. Alan Ynetimi ve ynetim plan konusunun en nemli ve UNESCO talebi ile zorunlu uygulama alan stanbul Tarihi Yarmadadr. stanbul Tarihi Yarmada Ynetim alan olarak belirlenmi, stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan Tarihi Yarmada Alan Ynetimi Bakan atanm, Danma Kurulu, Egdm ve Denetleme Kurulu, Denetim Birimi oluturulmutur. Plan almalar, ilgili niversitelerin, meslek odalarnn katlm ile oluturulan Danma Kurulu Toplantlar erevesinde gelitirilmeye allmaktadr. Alan snr ve tampon blge tanmlanmas konusunda Kltr ve Turizm Bakanl ile Belediye arasndaki anlamazlk sreci uzatm, plan elde etme yntemi henz belirlenememi ve plan tamamlanamamtr. lkemizde alan ynetimi ve ynetim plan hazrlama konusunda karlalan temel sorunlar aadaki balklarda zetlenebilir:
69
Ynetim alan ve ynetim plan kavramlarnn ok yeni olmas ve pek fazla bilinmemesi, bu konuda planclarn, ilgili uzmanlarn ve yneticilerin de yeterli deneyime sahip olmamas ve rnek oluturacak almalarn yetersizlii, 5226 sayl yasa ve 26006 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Alan Ynetimi ile Ant Eser Kurulunun Kurulu ve Grevleri ile Ynetim Alanlarnn Belirlenmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik in yeterince ak olmay, uygulama srasnda karlalan sorunlara zm getiremeyii, Ynetim plan organizasyonel yapsnn planlama sistemi iine oturtulamam olmas, Plan hazrlk ve uygulama aamasnda ilgili ynetimler, merkezi ve yerel ynetimler arasnda ve ynetimler iinde yaanan egdm eksiklii Plan yaptrmas srasnda Kamu hale Kanununun getirdii kstlar.
70
III. SORUN ALANLARI, STRATEJ VE EYLEM SEENEKLER TABLOLARI VE Z RAPOR A. SORUN ALANLARI Tanmlar ve Kavramlara likin Sorunlar 5.1 mar, evre ve Koruma mevzuatlarnda yeralan korumaya ilikin tanm ve kavramlarn eliki ve eksiklikler iermesi Halen kullanlmakta olan imar, evre ve koruma mevzuatnda koruma ile ilgili farkl kavram ve tanmlar bulunduu gibi ayn alanlar tarifleyen ancak birbiri ile elien tanmlar da kullanlmaktadr. Uluslar aras kabul grm baz tanmlar (krsal mimari, kltrel peyzaj gibi) gnlk literatre girmi olmasna ramen mevzuatta yerini almamtr. Kltrel varlklarn mutlaka tarihi, sanatsal, mimari vb. stn nitelik tamalar ya da eski ya da az bulunur olmalar halinde korunmalarnn gerekecei anlay hakimdir. Mevzuatmzda korunmas gerekli kltr varl olarak tespiti ve tescili yaplan yap ya da yap gruplar dnda kalan mimari mirasn, iinde bulunduu yerlemeyle uyum ierisinde, o btnn bir paras olma zelliini halen koruyabilen yaplarn da korunmas ve kullanlmasn ngren bir hkm bulunmamaktadr. 5.2 Tanm ve Kavramlarn almnda korumaya ncelik verilmemesi Koruma ile ilgili kavramlar gn getike ortaya k anlamn kaybetmi, ncelikler deimi bu anlamda da baz kavram ve tanmlarn ii boalmtr. rnein;Koruma-kullanma dengesi: Kavram, korunmas gerekli doal ve kltrel alanlarn korunurken kullanlmas ve yaplamaya kapal olmas nedeniyle zel mlk sahiplerinin maduriyetlerinin nlenmesi, gibi kamusal bir hedeften yola karak ortaya atlmtr. Nesnel ltlerle temellendirilemeyen bu kavram giderek pek ok koruma kart uygulamann, meru hale getirilmesinin de temel hareket noktasn oluturur hale geldi. 5.3 Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin kavramlarn farkl kurumlarn/ yetki organlarnn beklentilerine bal olarak farkl yorumlanmas, ieriklerinin farkl doldurulmas (Doal ve kltrel varlklarn varlk deeri yerine kaynak ya da kullanm deerinin n plana karlmas) Doal ve kltrel varlklar yasal dzenlemelerde ounlukla varlk deerleri ile deil kullanm deerleri ile ele alnmtr. Her kurum kendi bak asndan koruma ile ilgili tanmlara anlamlar yklemekte bu durum dilbirliinin olumasn da engellemektedir. Mevzuatmzda zellikle doal mirasn korunmas ile ilgili yasalarda doal alanlar iin farkl tanmlar yaplm ve bunlar iin farkl koruma statleri getirilmitir. Bu durum yetki ve grev atmasna neden olmaktadr. Doal deerlerin korunmasnda kademeli bir koruma yaps ngren sit anlay, nesnel bilimsel ltlerin gelitirilmemi olmas nedeniyle sorunlara neden olmakta, yarg tarafndan doal sit derece ve snrlarna ilikin kararlarn bir blmnn iptal edilmesi, toplumda gven eksiklii yaratmaktadr. evre tm bileenleri ile bir btn olarak dnldnde, tarihi evrenin de bu btn
71
ierisinde ele alnmas kanlmazdr. rnein fiziksel evreyi oluturan bileenlerden havann kirlenmesi genellikle krlgan malzemelerden ve yapm tekniklerinden olumu olan kltr varlklarnn bozulma srecini hzlandrmakta ve giderek yok olmalarna neden olabilmektedir. Ancak lkemizdeki evre tanm ve mevzuat, korunacak eleri byk bir ounlukla hava, su ve toprak ile snrl tuttuu iin, kltrel deerlerin ve bu arada mimari mirasn korunmas ve gelitirilmesinin evre politikalar ierisinde etkin olarak yer aldn sylemek olas deildir. Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmasna likin Mevzuat Sorunlar 5.4 lkemizde kltrel ve doal varlklarn korunmas ile mevzutn ok dank ve karmak olmas, uygulamada yetki ve sorumluluklarda akma ve elikiler yeralmas, mevzuatta sk sk deiikliklere gidilmesi nedeniyle korumann kurumsallaamamas lkemizde gerek doal gerekse kltrel varlklarn korunmas ile ilgili mevzuat olduka fazladr, zellikle son dnemde yaplan parac deiikliklerle de mevzuat karmak hale getirilmitir. Bu dank yap yetki karmaas yaratmakta zaman zaman ok yetkililik zaman zaman da sahipsizlik durumu ortaya kmaktadr.Koruma ile ilgili ok sayda yasa, ynetmelik ve dier yasal dzenlemelerin varl konularn izlenebilirliini de zayflatmaktadr. Sk yaplan deiiklikler nedeniyle koruma alannda kurumsallama da mmkn olamamaktadr. Gemi uygarlklarn tan olan ve binlerce yllk yaratcln birikimlerini oluturan tarihi yaplar ve eski kent dokularnn, doal deerlerle birlikte korunup toplumlara kazandrlmas olarak tanmlanabilecek bir btncl evre koruma anlay da mevzuatmzda yer almamaktadr. 5.5 Son dnem yaplan dzenlemelerin korumadan ok kullanmaya ve yenilemeye vurgu yapmas, mevcut mevzuatta kamu yararndan ok yatrmclarn taleplerini ne alan deiikliklere gidilmesi Turizm ve Tevik Kanununda getirilen Kltr ve Turizm Geliim Blgeleri yaklam, 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakkndaki Kanun, 6831 sayl Orman Yasasnn 2A-2B dzenlemeleri bu kapsamda yaplm dzenlemelerdir. Bu dzenlemelerin kltrel ve doal varlklar kullanarak onlar sektr amalarna veya baka kullanm amalarna gre gelitirme(?),deitirme veya onlardan yararlanmay hedefledii bilinmektedir. 5.6 Yerel ve merkezi ynetimlerin koruma konusundaki kstlar amak iin yeni yasal dzenlemeleri ara olarak kullanmas Arazi vasfnn deimesine yol aan faaliyetler iin temel yasal dzenlemeler deitirilemediinde, kullanc / talep eden sektre ilikin kanunlarda yaplan deiikliklerle, uygulama yoluna gidilmektedir. 1980 sonrasnda gerek zel kanunlar gerekse genel kanunlarda yaplan dzenlemeler ile planlamann btncl zellii gz ard edilerek farkl kurumlara para para plan yapma ve onaylama yetkisi verilmitir. lki 1982 ylnda yrrle giren 2634 sayl Turizmi Tevik Kanununda, turizm alan ilan edilen yerler iin, nerede olduuna baklmakszn, ayrcalkl 72
imar haklarnn verilmesini salayan dzenlemelere yer verilmi, bu alanlarda 1/25.000 lekli evre dzeni plannn onaylanmasnda Bayndrlk ve skan Bakanl, imar planlarnn onaylanmasnda da Kltr ve Turizm Bakanl yetkili klnmtr. Orman alanlarna farkl arazi kullanm karar getirilmesine olanak salayan dorudan yaplan dzenlemenin ilk rnei olan bu kanunun Hazineye ait olan yerlerle ormanlar, ilgili Kurulularca Bakanla tahsis edilir hkm orman alanlarnn turizm amal kullanmna olanak tanmtr. 1983 ylnda 6831 sayl Orman Kanununun 17. maddesinde, kamu yarar ad altnda yaplan dzenleme:: ..turizm blge, alan ve merkezleri dnda kalan devlet ormanlarnda; kamu yararna olan her trl bina ve tesisler ile orman rnlerin ileyeceklerin yapacaklar bina ve tesisler eklinde deitirilmi, Anayasaya aykr bu dzenleme ile orman alanlarnn tahsisi yolu almtr. Parac yaklamlarla ele alnm kltrel ve doal miras ile ilgili uygulamalar ieren (5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakkndaki Kanun, Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm projesi Kanunu gibi) yasal dzenlemeler ise bu mirasn korunmasna deil hzla yok edilmesine neden olmaktadr. 2863 sayl kanunu kentin tarihi blgelerinin gelitirilmesinin nnde engel olarak gren yerel ynetimlerin bu yasal dzenlemeler ile sit alanlarndaki uygulamalarn Koruma Kurullarnn denetiminden karmay amaladklar bilinmektedir. 5366 Sayl Yasa gereince yenileme alanlar iin yeni Koruma Blge Kurullar oluturulmas, gerek snrl bir alanda grevli olmalar nedeniyle, nitelikli ve doru kararlar retebilme koullarn zorlamakta, gerekse de mevcut Koruma Blge Kurullarnn yapabilecei bir i iin kt kamu kaynaklarnn boa kullanlmas anlamna gelmektedir. 5.7 Koruma mevzuatnda korumay zendirmekten ok yasak yaklam izlenmesi lkemizdeki koruma yasalarnda genel olarak zendirmekten ok yasak bir yaklam izlenmektedir. Tescil ve koruma kararlar mlk sahipleri tarafndan ceza olarak nitelendirilmekte, maduriyetlerin ekonomik anlamda tazmin edilme yollar etkin olarak iletilmemektedir. Bu anlay halk korumadan soutmakta, doal ve kltrel varlk sahipleri sahip olduklar deerin farknda olmadan bir an nce bunlardan kurtulma yollarn aramaktadr. 5.8 Ulusal mevzuatmzdaki eksikliklerin tamamlanmas iin Uluslararas Mevzuattan yararlanlmamas Korunan varlklarn bozulmasn, hasar grmesini veya yklmasn nleme konularnda uluslararas szlemelerin de ngrd yasal dzenlemeler, lkemiz mevzuatnda yeterli olarak tanmlanmamtr. rnein, mevzuatmzda kamunun mlk sahiplerini, mlkleri zerindeki kltr varlklarn korumaya zorlayacak ya da sahibi tarafndan onarlmayan bir yapnn devletin ilgili organlar eliyle onarlabileceine ilikin bir dzenleme yoktur. Yarg organlar dahil olmak zere koruma alannda yetkili olan ou kamu kurum ve kuruluun, i hukuk belgesi haline gelmi olan uluslararas belgelerden haberi yoktur. Haberli olan kurumlar da bu belgeleri kullanmak, onlardan yararlanmak ve bylece ulusal dier mevzuattaki boluklar doldurmak konusunda yeterli gayreti gstermemektedirler.
73
Finansman Sorunlar 5.9 Korumaya ayrlan kaynaklarn / fonlarn yetersizlii Trkiyede mevcut sistemde korumann finansman, merkezi ynetimin genel btesinden ayrlan paydan salanmaktadr. Sahibi bulunduu yaplarn onarm iin gerekli parasal kayna bulunmayan yap malikleri iin zellikle Kltr ve Turizm Bakanlnn fonu nemli bir katk oluturmaktadr. Ayrca yerel ynetimlere salanan yeni kaynaklarla hem yerel ynetimlerin korumaya ilgi gstermeleri hem de merkezi ynetimin parasal vesayetinden bir lde kurtulmalar salanmtr. te yandan yerel ynetimlere salanan sz konusu maddi kaynaklar ile korumann giderek yerellemesi dolaysyla daha etkin ve hzl koruma hizmeti, koruma kltrnn ve bilincinin oluumu ve geliimine olanak verilmitir. Ancak tm bunlara ramen kamu tarafndan yaratlan kaynaklar sre ve miktar olarak yeterli deildir. Kltr ve Turizm Bakanl fonlar 2004 ylndan bu yana ok az art gstermekte, buna karn fondan katk talep edenlerin says hzla artmaktadr. Bu nedenle yaplan bavurular iin ayrlan kaynaklar giderek yetersiz hale gelmektedir. Toplu Konut fonlar, Toplu konut daresinin bte olanaklar dorultusunda verildii iin yeterli sayda yap malikine ulaamamaktadr. Yerel ynetimlerin kendilerine ayrlan kaynaklar kullanabilecekleri koruma odakl ve etkin projeler retilememektedir. (Belediyeler l zel daresinde toplanan fondan yararlanabilmek iin dzeyli projeler tanmlayamamas gibi) Dier nemli bir husus da, Kltrel ve tarihi mekanlarn evresinde bu mekanlarla uyumlu olmayan modern ve ok katl yaplamalar, kentsel dnm ve yenileme projeleri sz konusu kltrel ve tarihi mekanlarn zerinde bask oluturmasdr. Dolaysyla koruma alanlar kar getirmeyen, kentlemeye, yenilemeye, deiime imkan vermeyen, engelleyen bir etken olarak grlmektedir. Bylece karl olmad gerekesiyle zel sektr, koruma yatrmlarna scak bakmamaktadr. Yatrmlar daha ok kamu tarafndan gerekletirilmektedir. 5.10 Mevcut kaynaklarn paylamnda, politik ncelik ve tercihlerin nem kazanmas 2863 sayl yasada (uygulamada ok yetersiz olmakla beraber) parasal katk konusunda hkmler bulunmaktadr. zellikle 5226 sayl yasa ile getirilen yeni hkmler ve zel giriimcilerin tevikini salayan 5225 sayl yasa, bu konuda nemli bir frsat olarak grlmelidir. Buna karlk finansal kaynaklarn dalmna ynelik ltlerin gelitirilmemi olmas ise nemli bir eksikliktir ( rnein zel ahslara ait tanmaz kltr varlklarnn rlve ve restorasyon projelerini hazrlanmasnda verilecek kamu desteinin ltleri gelitirilmemitir). Bu nedenle de mevcut kaynaklarn kullandrlmasnda adil ve doru nceliklere gre ilem yapldn sylemek zordur. 5.11 Kamu fonlarnn kullanmnda yerindelik denetimin yaplmamas Kamu fonlarnda son dnem yaplan yasal deiiklikler nedeniyle nemli meblalar birikmitir. Ancak bunlarn yerinde kullanmlar ile ilgili bilgilere ulamak mmkn olamamaktadr. 74
Fonlardan gelen denekler, zaman zaman dorudan koruma alannda kullanlmamakta ya da koruma alan dna kaydrlabilmektedir. Kaynaklarn kullanm ile ilgili ltlerin de belirlenmemi olmas nedeniyle kltrel ve doal varlklarn korunmas iin ayrlm bu fonlarn yerinde kullanlp kullanlmad hususunda tereddtler bulunmaktadr. Kamu fonlarnn uygulama sonular, kamu yarar odakl olarak denetlenmemektedir.. 5.12 Mevcut olanaklar (tevik ve muafiyetler) konularnda, toplumun deiik katmanlarnn bilgilendirilmemesi Yasalarla ngrlen fonlar, tevik ve muafiyetler ve uluslar aras kaynaklar konusunda toplumun ilgili kesimleri yeterince bilgi sahibi deildir. Emlak vergilerinin % 10u orannda toplanan ve l zel dareleri bnyesinde biriken kltr varlklarnn onarmna katk fonunda biriken miktarlarn byk bir ounluunun kullanlmam olmas bunun bir gstergesidir. Koruma Konusunda rgtlenmeye likin Sorunlar 5.13 Anayasa ile gvence altna alnm olmasna ramen korumann bir devlet politikas haline dnememesi, lkenin btncl bir doal ve kltrel evre koruma politikasnn bulunmamas, lke ncelii haline gelememesi Kltrel ve doal varlklarn korunmas anayasamza dahi girmi olmasna ramen bir devlet politikasna dnememi, lke ncelikleri arasna alnmamtr. lkemizde imar ve ehircilik konularn ele alan, planlama ile ilgili hususlar konu edinen kapsaml (btnleik) bir st yasa bulunmamaktadr. Bu konudaki danklk her karlalan sorunun yeni bir yasa veya yasa deiiklii ile zlmeye allmasna, bu durum da ok paral bu yapnn daha da paralanp ynetilemez hale gelmesine neden olmaktadr. zelletirme kapsamnda , cumhuriyet kurumlar olarak bilinen ve o dnemin sanayi anlayn yanstan ve kesinlikle korunmas gerekli kltr varlklar arasnda deerlendirilmesi gereken tesisler (Smerbank, eker Fabrikalar gibi) arsa deerleri ne karlarak yok edilmekte ve yerlerine ok katl rant tesisleri yapm hedeflenmektedir. ED gstermelik olarak almakta, uygulama bittikten sonra ED yaplmaktadr. Yatrmn yaplaca alana odaklaan analizlerle, evre etkisi nesnel biimde tespit edilememektedir. Bu aamada n izin iin Koruma Blge Kuruluna bavurulmas, uygulamas tamamlanm yatrmn yasallatrlmasndan teye gidememektedir. 5.14 Kurumlarn, tek sektr hedefli gelimeleri benimsemeleri ve bu hedeflerin koruma yaklamlar ile elimesi Planlama yetkisinin birden fazla kuruma datlmas her kurumun sorumlu olduu sektre ncelik verecek bir planlama anlayn benimsemesine neden olmutur. Sektrn gelimesini hedefleyen bu anlayn koruma gibi bir ncelii hibir zaman olmam korumay kalknmann kart olarak ele alan anlayn hakim olduu bu yap iinde de koruma ok gerilerde kalmtr.
75
5.15 Koruma alannda ok paral bir ynetimin varl ve bunlar arasnda egdmn kurulamam olmas Trkiyede plan yapma ve onama yetkisine sahip olan yerel ya da merkezi dzeyde ok sayda kurumun bulunmas ve bunlar arasnda egdmn salanamamas korumay olumsuz etkilemektedir. Bata belediyeler olmak zere planlama yetkisine sahip pek ok kurumun, bu yetkiyi kullanabilmelerini salayacak yeterli mali, teknik ve personel olanaklar da yoktur. Merkezi ynetim birimleri de (bata Kltr ve Turizm Bakanl, evre ve Orman Bak., Bayndrlk ve skan Bak) koruma ve salklatrmay gerekletirecek ekilde yeterince etkin bir tarzda rgtlenmemitir. Merkezi Ynetim ilgili kurumlarnn yaklamlar genellikle teknik olmakla birlikte, hakim olan siyasi anlay zaman zaman etken olmaktadr ve bu da tarihi/ evresel kent dokularnn tahribatna yol amaktadr. Ayrca lkemizde kltrel ve doal mirasn korunmas ile ilgili ok ve karmak olan mevzuat, rgtsel yapy da etkilemi, koruma alannda grev yapan, yetki ve sorumluluk sahibi bir ok kurum ve kurulu ortaya kmtr. Bu kurul / kurulular arasnda etkin bir ibirlii olduu da sylenemez. Aksine, evre, turizm, planlama, doa vb. konularla ilgilenen kurul / kurulular koruma olgusuna kendi yasal dzenlemeleri ve grev tanmlar dorultusunda bakmakta ve yetki ve olanaklarn paylamamaktadrlar. Son dnemlerde gndeme getirilen yasal ve kurumsal dzenlemeler, salkl ve dengeli yerleme politikalarnn temelini sarsmakta, ok yetkili kurumsal yap nedeniyle doal ve kltrel varlklarn korunmas ve denetimi baarl bir biimde yrtlememektedir. 5.16 Koruma Blge Kurullarnn zerkliinin ve bilimsel niteliinin tartlr hale gelmesi Kltrel ve doal alanlar koruma grevini stlenen KTVK Blge Kurullarnn ye yaps, dorudan alann ekonomik deiim deeri, yani rantla ilgili meslek alanlarn (mimar, ehirci, arkeolog, sanat tarihisi, hukuk) kapsamaktadr. Bu da Koruma Blge Kurullarnn kararlarnn koruma yanls ieriini glgelemektedir.Bir baka anlatmla korunacak alann sanat, estetik, nadirlik, biriciklik, sahicilik zelliklerini ne karacak meslekler, Koruma Blge Kurullarnda temsil edilmemektedir. 2863 sayl Yasa ise Koruma Blge Kurullarnda grev alacak yelerin mesleklerini saymakta ancak bu kiilerde aranacak nitelikleri belirlememektedir. Ayrca 2863 sayl Yasada son yaplan deiiklikle kurul yelii sresi be yldan yla indirilerek kurul yeliinde bilgi birikiminin nemsenmedii, her yeni ye ile yeniden ie balamann tercih nedeni olduu anlalmaktadr. Koruma Blge Kurulu yelerinin grevden alnmalar, kararlarnda sk sk yaplan deimeler, Koruma Blge Kurullarna ilikin gvenirlii zedelemektedir. Koruma Blge Kurullarnn kararlar, yerel ynetimin stlendii uygulama ve denetim mekanizmalar ile btnleememekte ve etkinlik kazanamamaktadr. 76
5.17 Yerel ynetimlerin koruma konusunda uzmanlam, yetkin ve yeterli teknik personel eksiklii ve mevcut kadrolarn bilgi birikimlerinin yetersizlii, bu nedenle yeterli nitelik ve nicelikte koruma projesi retememeleri lkemizde yerel ynetimler imar anlay ile rgtlenmi bu nedenle de bir ok yerel ynetim bugne kadar tm birikimini bu alanda elde etmitir. Yerel ynetimlerle ilgili son yasal deiiklikler yerel ynetimlere koruma ile ilgili nemli yetki ve grevler vermitir. Ancak koruma ile ilgili uzman eksiklii ve anlay farkll nedeniyle koruma projelerinin ele alnnda, retilmesinde ve uygulamada ciddi skntlar bulunmaktadr. Yerel Ynetimler de kentsel korumay ve salklatrmay gerekletirecek ekilde yeterince etkin olarak rgtlenememitir. Geleneksel konut evrelerinin korunmas ve salklatrlmas konusunda, Yerel Ynetimlerin de yaklamlar genellikle yerel politikalara bamldr, bu da geleneksel kent dokularnn tahribatna yol amaktadr. 5.18 Yerel ynetimlerin bte yetersizliklerini gereke gstererek, doal ve kltrel varlklar toplumsal deer olmaktan kararak alnp satlabilir bir meta olarak grme anlay Tarihsel evreler nadiren ilevlerini koruyarak gnmze kadar gelmektedir. Bu evreler ilevlerini kaybetmelerine ramen deiik kullanlara dnerek varlklarn srdrmektedir. Ancak o beldenin knt alan olarak grlmekte, dier lkelerdeki gibi bir prestij alan haline gelmemektedir. Baz yaplar ise hem ilevlerini yitirmeleri hem de yeni ilev ve kullanlar barndrmaya elverili olmamalar nedeniyle terk edilmekte veya koruma altna alnp, piyasa srelerine gre cazip bulunmad iin metruk halde braklmaktadr. Bu kesimlerde yaayan aileler, getirilen koruma ve bakm kurallarna uygun olarak, bu yaplara harcama yapacak gte bulunmamaktadr. Yerel ynetimler ise kentsel hizmet pratiklerini rant odakl olarak belirlemektedir ve populizm yapmaktan kurtulamamaktadr. Turizm girdisi, tarihsel ve doal alanlarn ykn arttrd gibi kapasite st kullanma zorlamakta ve ekonomik getirileri arttrmak uruna uyumlu kullanm gz ard edilmektedir. 5.19 Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak yetersizlii. lkemizde korumac yerel insiyatif, rant yerel insiyatif karsnda gl bir yap ve rgtlenme iine girememi, alternatif politikalar ve projeler retememitir. Sivil toplum rgtlerinin sistem iinde aktif rol almadklar grlmektedir. Hem sayca hem de etkinlik asndan yetersiz olmakla birlikte TA Vakf, EKL, TURING, Tarihi Kentler Birlii gibi sivil toplum rgtlerinin ve Meslek Odalarnn korumaya ynelik abalar ve koruma kart eylemleri takibi srmektedir. Sivil toplum rgtleri maddi yetersizlikler, eleman ve donanm yetersizlii gibi nedenlerle genellikle tek yap (ant) leinde onarm yapabilmektedirler. Ekonomik deer retimi konusunda ortak kar paylaanlarn daha abuk rgtlenebilmesine karlk kltrel deer retimindeki rgtlenme deneyimi zaaflar iermektedir.
77
Doal ve Kltrel Varlklar Envanterine Ynelik Sorunlar 5.20 lke doal ve kltrel varlklar envanterinin tamamlanmam olmas lkemiz kltrel ve doal varlklarnn saysal fazlal ve olanaklarn kstl olmas nedeniyle henz lke envanteri tamamlanamam, bu anlamda da lke genelinde bir envanter karlamamtr. Bu gne kadar yaplan almalarda toplanan bilgiler de ayn nitelikte ve ayrntda olmad iin bir btnlkten ve bilgilerin salkl olarak kullanlabilirliinden szetmek olanakl deildir. Bu durum ise kltrel ve doal varlklarn gerek planlamada veri olarak deerlendirilmesinde gerekse yatrmlarn yer seimi veya ED aamasnda sorun yaratmakta ve hatalar yaplmasna, doal ve kltrel varlklarn yokolmasna neden olmaktadr. 5.21 Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn tespitinde eksiklikler ve yanllklar bulunmas ve kararlarda sk sk deiiklik yaplmas nedeniyle kurumlarn ve koruma kavramnn inandrcln yitirmesi Tespit almalar, 2863 sayl Yasa kapsamnda karlan Kltr ve Tabiat Varlklarnn Tespit ve Tescili hakknda Ynetmelie gre, Kltr ve Turizm Bakanl uzmanlarnca yaplmaktadr. Ancak her tespit grubunun niteliine, deneyimine bal olarak tespit nerileri farkllaabilmekte, ada ve bilimsel kriterlerin olmay sorun yaratmaktadr. lke genelinde doal ve kltrel varlklarn tespit ve tescillerinin yeterli teknik donanm ve kadro ile tamamlanmam olmas nedeniyle, tespit ve tescillerde yanllklar ve eksiklikler olabilmektedir. Dzeltme amacyla yaplan bu deiikliklerin yan sra Kurul yelerinin deimesi, ilke kararlarnn deimesi veya Bakanlk politikalarnn deimesi nedeniyle yaplan deiiklikler nedeniyle koruma kavram inandrcln kaybetmekte, sit snrlarnn deiebilecei gibi yanl bir alglamaya neden olmaktadr. 5.22 Doal ve kltrel varlklarn bulunduu alanlarn niteliklerinin ayn olaca varsaymna dayandrlarak ayn mdahale tanmlanmasnn getirdii sorunlar Kentlerin g alma hz, gelime potansiyelleri, geleneksel dokunun nitelii (yap malzemesi ve dokunun yeni gelien kent kesimleri ile olan ilikileri) turizm potansiyeli, tarihi evrenin khnelii, merkeze yaknl ve yerel ynetimlerin yaklamlar, her kentte tarihsel ve kltrel evrenin korunmasn ve yenilenmesini farkl klmaktadr. lke kararlarnn getirdii genelleme abas, her farkl-zgn durum iin geerli olamamakta, zel, zgn ve tekil durumlara zg zmler retememektedir. Tm lke iin retilmi bu ilke kararlar corafi, yerel, tarihi vb. farkllklar gzetmemekte lke topraklarn tek bir dzlem olarak ele almaktadr. Doal sitlerle ilgili getirilen derecelendirme karar, alann niteliklerini deil o alanlarda ne yaplabileceini tariflemektedir. Bu durum bir anlamda plan karar gibi alglanmakta, rnein nc derece doal sit olarak belirlenen bir alan bu karar gre konuta yani yerleime alacak alan olarak grlmektedir. 78
Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Sorunlar 5.23 Doal ve kltrel varlklarn tamamnn, bedelinin denmesi halinde kullanlabilir /tketilebilir alanlar olarak alglanmas Doal ve kltrel varlklar yeniden retilebilir varlklar deildir, yok olduklarnda yerlerine konulmas mmkn olmayan deerlerdir. Bu nedenle zenle korunmas ve gelecek nesillere aktarlabilmesi gerekmektedir. Ancak gnmzde doal ve kltrel varlklar kullanm deeri ile ele alan yaklamlar tm bu varlklarn ve alanlarn bedeli dendii takdirde kullanlabilecei trden politikalar retmektedir. 5.24 Doal ve kltrel varlklarn kaynak olarak deerlendirildiinde, rantlarn topluma geri dndrlememesi Doal ve kltrel varlklardan, onlarn varolularnn yaratt deeri kullanarak yararlananlar bunun karlnda herhangi bir bedel demedii gibi yaratlan art deerin kamuya dn de olmamaktadr. Kamuca yaratlan kentsel rantlarn kamuya geri dnn salayacak yasal, ynetsel ve akal dzenekler bulunmamakta, olanlar etkin olarak iletilememektedir. 5.25 Koruma plan-proje ve uygulamalarnda insan ve toplumsal yaamn gzard edilmesi, uygulama sonrasnda kullanclarn alan dna itilmesi Koruma adna yaplan projelerde yaayan halkn gzard edildii, onlarn sorunlarn zmek yerine tm sorunlar ile birlikte kentin bir baka alanna sorun yuma olarak atld, boalan/ terk edilen tarihi kentsel alanlarda ise daha st gelir gruplarna hitap eden yaplama ve ilevlerle bir soylulatrmaya gidildii grlmtr. Kltrel turizm politikalar ile de koruma bir yatrm arac olarak kullanlmakta olup koruma, turizm ile finanse edilmeye allmaktadr. Bu sebeple sz konusu alanda mekan koruma amac daha fazla turist ekme amacna dnmektedir. Yerel nfusun yaam kalitesinin dzelmesi ve sosyo-ekonomik yapsnn iyilemesi tarihi alanlardaki turizm politikalar ile mmkn olabilecekken belirtilen anlay nedeni ile bugn turizmin girdii alanlarda kentin yaayanlar barnamamakta, artan ticari ve turizm faaliyetleri ve kitlesel hareketler bozulmaya neden olmaktadr(Antalya Kaleii rneindeki gibi). 5.26 Kentsel tarihi blgelerinin giderek knt alan haline gelmesi, kent yoksullarnn bu alanlara yerlemesi Kentsel koruma karar verilmesi ile eski plan uygulamalar durdurulmakta, ancak korumaya ynelik planlama ve uygulama almalarnn yetersizlii nedeniyle, geleneksel dokularda ve tarihsel kent merkezlerinde bakmszlk, korunamama, khneleme, terk edilme sorunlar yaanmakta ve giderek bu alanlar knt blgesine dnmektedir. Eski cazibesini kaybeden bu alanlara eitim ve gelir seviyesi dk, krdan kente g edenler yerlemektedir. Geleneksel merkez ve i kollar yerine, tketime odakl yeni i kollar ve modern! kent merkezleri nem kazanmaktadr. Eski kent merkezlerinde kentsel dnm projeleri ad
79
altnda yaplan ou uygulamada, bu dokular yok saylarak yerine aa uygun! yeni merkezler yaratlmaktadr. 5.27 Merkezi ve yerel ynetim kurumlarnn yeterli koruma kltrne sahip olmamas, halkn koruma konusunda bilgisiz ve bilinsiz olmas lkemizde merkezi ve yerel idareler yllardr korumay kendi grev alanlar iinde grmemitir. Devlet, kltr ve koruma konusunu kalknmadan sonra ilgilenilmesi gereken bir konu olarak deerlendirmektedir. Bu nedenledir ki konu ile ilgili Bakanlklarn yllk btelerinin genel bte iindeki yeri en sonlarda yeralmaktadr. Korunmas gerekli tarihi kentsel merkezlerde/alanlarda yaayanlar ise ekonomik olarak gsz, dlanm ve yoksullatrlm kesimler olmas ile paralel olarak sosyal ve kltrel adan da eitimsiz, kltr dzeyleri dk ve sosyal yap olarak kentin dier katmanlarndan geri durumdadrlar. Bu anlamda gerek sahibi olmadklar bu alanlarn korunmas ile ilgili bir kayg ve duyarllk ta tamamaktadrlar. Toplumsal rgtlenme ve bilin dzeyinin arttrlmasna ynelik abalar ise gstermelik kalm, etkin olarak iletilememitir. Buna rnek olarak 5226 sayl yasa ile getirilen Koruma Amal mar Planlar bilgilendirme toplantlarnn biimsel dzeyde kalmas ve aktif katlm srelerini harekete geirememi olmas verilebilir. Medya, halkn bilgi kanallarn arptmaktadr ve koruma kart bir sylemin oluturulmasnda nc rol oynamaktadr. Doal ve kltrel korumaya ynelik mevzuat, Koruma Blge Kurulu kararlar ve alnan kararlarn uygulanmas baarsnn, vatandan korumaya duyaca inanca ve saygya bal olduu aktr. Ekonomik kar taleplerinin yerine kltrel deer retimini ne karacak bir sivil bilinin oluturulmas, sivil bilgilenme ierikli katlm srecinin etkinletirildii bir sivil temsilin salanmas, korumadan sorumlu kurumlarn gndemlerinde ve sorumluluklarnda yer almamaktadr. Doal deerler ve tarihsel-kltrel deerlerin yok olmasn getirecek karar ve uygulamalar, kente kar ilenmi bir su, bir evre suu olarak deerlendirilmemekte ve mevzuat bu ynde caydrc yaptrmlar iermemektedir. Planlama / Projelendirme ve Uygulamaya likin Sorunlar 5.28 Kamusal yararn ne kt kapsaml kentsel ve blgesel planlama yaklamnn terk edilmesi. Mevcut planlama bak as ve yaklam zellikle 1980 sonras neo-liberal politikalarn benimsenmesi ile balayan srete, planlamann piyasa/rant kaygs ile ekillenen imar kskacna girmitir. 1985 ylnda yrrle giren 3194 sayl mar Kanunuyla planlama yetkisinin yerel idareye devredilmesinden sonra merkezi idarenin planlamada ynlendirici ve denetleyici rol zayflatlmtr. Bu srete sektr odakl anlayn benimsenmesi, planlamann arazinin vasf deiiklii arac haline getirilmesi ve her trl alann piyasa mal olarak deerlendirilmesi sonucunda bu gn 30a yakn kurumun plan yapma yaptrma ve onaylama yetkisine sahip olmasna yol amtr. Bunun sonucunda, baz dzenlemelerde 80
zelletirmeye konu araziler gibi mlkiyet baznda, baz dzenlemelerde (organize sanayi alanlar, serbest blgeler, endstri blgeleri gibi) sektr ncelii baznda, baz dzenlemelerde ise (TOK, zelletirme alanlar gibi) arazinin kamusal deeri yerine deiim deerini esas alan uygulamalar yaplmtr. 5.29 Kademeli btncl planlama anlaynn anmas Planlama mevzuatnn temelini oluturan 3194 sayl mar Kanunu ve ilgili ynetmeliklerinde, fiziki plan trleri, kademelenmesi ile bu planlarn yapm ve onaylanmasna ilikin yetki ve ykmllkler belirlenmitir. Kanunda evre dzeni plan, blge plan ve imar plan tanmlarna yer verilmi, tanmna yer verilmeyen ancak bakanln yetkisi maddesinde birden fazla belediyeyi ilgilendiren metropoliten imar planlar ve yerleme planlar ndan bahsedilmi, st lekli planlarn tanmlar ve planlar yapacak kurumlar net olarak belirtilmemitir. 2003 ylna kadar sren bu tanmszlk ve yetki boluunun, st lekli planlarn gereklilii, ierii ve niteliine ilikin tartmalar yerine, kurumlar arasndaki yetki tartmasna dnmesi sonucunda; planlamada doal varlklarn ekosistem btnnde ele alnarak btncl kararlar getirilmesini engellemitir. Bu srete, n izinli mevzi imar planlarnn yol at parac, dank ve sramal yaplama anlay, zellikle ky kesimlerinin ikinci konutlarla kaplanmasna yol amtr. Planlamann btncl nitelii ve planlamann kademeli birliktelii ilkesi, yasal dzenlemelerde de gzard edilmitir. Plan yapma ve onaylama yetkisi ok sayda idareye datlarak sektr odakl planlama anlay benimsenmitir. 5.30 Planlama politikalar iinde doal ve kltrel varlklarn korunmas yaklamnn iselletirilmemi olmas 2863 sayl Kanun Sit alanlar iin Koruma Amal mar Planlarnn yaplmasn ngrmektedir. Ancak uygulamada st lekli planlama aamasnda koruma boyutu yeterince dikkate alnmadndan sit alan iin gelitirilen Koruma Amal mar Planlar st lekli plan kararlar ile eliilmekte ou zaman da koruma kart uygulamalar sz konusu olabilmektedir. 2863 sayl kanunun ngrsne ramen Koruma planlar sadece kentsel, tarihi veya arkeolojik sit alanlar iin yaplmakta, doa koruma alanlar grmezden gelinerek turizm veya rekreasyon alan olarak deerlendirilmektedir. Doal sit alan olan yerler iin ynetim plan tanm getirilmi olmasna karn, bak as ve planlanmalarna ilikin ele al biimi deimemektedir. Birou sadece ksa dnemli rant kaygsyla biimlendirilen planlarda (1/100.000-1/25.000 lekli evre Dzeni Plan, 1/5.000 Nazm mar Plan, 1/1.000 lekli Uygulama mar Plan vb), mar Kanunu gerei yerleim alanlar iinde ayrlmas zorunlu yeil alanlar ayrlmamakta veya mevcut olanlar rant nedeniyle yok edilmekte ve doal alanlar kentsel gelime, orman alanlar da yeil alanlar iin rezerv olarak grlmektedir. lkedeki tm tarm alanlarn, doal karakteri korunacak alanlar, orman iinde zel mlkiyete konu olan arazileri yaplamaya aan dzenlemeler yaplmakta, tm lke dzeyinde ayn plan karar ve hkmlerinin uyguland bir ablon planlama anlay uygulamaya koyulmaktadr.
81
Ormanlarn fonksiyonu olarak tanmlanan rekreasyonel potansiyel kavram, ekoturizm basks altnda kitle turizmine hizmet etmeye balam; kentlerin yeil alan ihtiyacnn karlanaca rezerv alanlar olarak kent orman ad altnda para para yaplama alanlar iine dahil edilmeye balanmtr. Bu anlayn farkl yansmas kltrel miras iin szkonusudur. Kentsel miras oluturan yaplarn tek tek tadklar deerler asndan korunmas yerine iinde bulunduu yerleme ile uyumlu, o btnn bir paras olma zelliini halen koruyabilen yaplarn da korunmas ve kullanlmas anlay mevcut yap stokunun ok byk bir blmn ilgilendirmesi bakmndan nem tamaktadr. Mevzuatmzda korunmas gerekli kltr ve tabiat varl olarak tespit ve tescili yaplan yap ya da yap gruplar dnda kalan mimari mirasn, bu yaklam erevesinde deerlendirilmesini ngren bir hkm bulunmamaktadr. 5.31 Planlamada; doal ve kltrel varlklarn korunmasndan ok kullanlmasn ne kartan bir anlayla ele alnma beklentisi Amac ne olursa olsun hemen her trl ve lekte yaplan arazi kullanm karar getiren planlarda veya sektr planlarnda (turizm, ulam vd), doal kaynaklar varlk deeri olarak deil kullanm amalar dorultusunda ele alnmaktadr. Tarihi ve kltrel alanlar ise gelir getirici bir ie dndrlebilecek nitelikte ise deer grmekte, ilgili yerel ynetimler ancak bu durumda bu alanlara yatrm yapmay dnmektedir. mar kskacndaki mevcut planlama anlayn da yanna alarak otuz yl akn srete orman alanlarnda, makilik alanlarda, yaylalarda, tarm alanlarnda, imesuyu havzalarnda ou zaman hukuki dayanaktan yoksun olarak arazi vasfnda deiiklie yol aan uygulamalar ve yasal dzenlemeler yaplmaktadr. Planlama iin nemli kst olmas gereken, doal hayatn devamll iin gereken alanlar, ekolojik ve biyolojik adan nemli alanlar gz ard edilerek doal varlklara (doal ekosistemlere) ilikin veriler, sadece yerleime uygunluk asndan ele alnmaktadr. Son yllarda ortaya kan ve byk lde kabul gren srdrlebilirlik kavram koruma kavram yerine kullanlmakta, adeta doal kaynaklarn kullanm gerekesini oluturmaktadr. zel kanunlarla koruma altna alnan alanlarda korumann ve srdrlebilirliin salanmas iin yaplan planlar bal olduklar yasa hkmleri dorultusunda ierik kazanmakla birlikte, doal alanlarn kullanma almas iin ara haline getirilmektedir. 5.32 Plan yerine projeciliin tercih edilmesinin, doal ve kltrel varlklarn korunmasnda yaratt sorunlar Piyasa / rant / kreselleme temelli yaklamla biimlenen ve kamuya ait alanlarn (lke topraklarnn) tmn piyasa malna evirecek olan Kentsel Dnm Kanunu tepkiler nedeniyle yasallaamaynca yeni bir yaklam benimsenmi, 5104 sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanunu gibi kentlere zel kanunlar karlmaya balanmtr. 5393 sayl Belediyeler Yasas ve 5366 sayl yasa kapsamnda yaplan kentsel dnm uygulamalaryla piyasa merkezli dnm modeli, dnm ihtiyacn deil gerekte rant paylamn esas almaktadr. Bu sre planlamann btnclln yok etmi, projecilik anlay, plan yerine kullanlmaya balanmtr. 82
Planlama yerine projeciliin ne karld, dar bir erevede ve o alann rantn maksimize etmeyi hedefleyen yaklamlar nedeniyle kentin btn grmezden gelinmekte, yaamn korunmas hie saylmakta, korumann tm problemleri ele alnmadan makyaj uygulamalar ortaya kmaktadr. Bu anlay doal ve kltrel varlklarn korunmasn deil, deerlendirilmesini bir baka ifade ile kullanlmasn hedeflemektedir. Sadece mhendislik kriterlerinin geerli olduu karayollar planlanmasnda, topografya, bitki rts, sulak alanlar, yaban yaam alanlar, ekosistemler (zellikle ekosistem btnl vd. doal varlklar) gz ard edilerek sadece teknik kriterler esas alnmakta, yol gzergahlar ve standartlar belirlenmektedir. Bir ok yasada ngrlen plan onanmas iin gerekli olan lgili kurum grleri, yanl bir uygulamayla, plan karar olarak kabul edilmektedir. 5.33 Koruma projelerinde koruma alannn belirli bir parasn (snrl bir blge, sokak salklatrmas gibi) ele alan, toplumsal yaam ve sorunlarn, zgnl, geleneksel deerleri gzard edip salt estetik kayg ile fiziksel grnm dzeltmeye ynelik koruma uygulamalarnn yaplmas Tarihi dokulara duyarl davranan snrl saydaki uygulama ile daha ok, tarihi yaplarn fiziksel grnmlerinin korunmas ve evrelerin salklatrlmas yaplmtr. Bu tr uygulamalarda da, yaplara yeni ilevler verilerek kltrel deerler rant tesisleri haline getirilmekte; o yapnn, ya da o blgenin kullanclar srecin dna itilmektedir. Bu deiim srecinde, konut kullanmlar rant getirici ticaret birimlerine ya da turizm kullanlarna dntrlmektedir. Bu tr uygulamalarda ou zaman bir soylulatrma sreci yaanmaktadr. Sonuta, bu tr projelerle, toplumsal boyutu da ierecek ekilde kurgulanm etkin bir koruma uygulamasndan ok, bir bakma turistler iin seyirlik mekanlar yaratlmaktadr. 5.34 Yapnn / alann, doal, tarihsel ve kltrel niteliine uygun bir ilevle deerlendirilmesi yerine, ksa erimli getiriler uruna, farkl ilevler ykleyen projeler gelitirilmesi Korunmas gerekli yaplar, kendisinin veya alann tarihsel niteliinin olanak verdii fonksiyonla uyumlu bir biimde onarlmas yerine, batan belirlenmi (ki bu, yapnn ya da alann olas en yksek getirisini salamasna ynelmitir) fonksiyona ynelik olarak restore edilmektedir. Yapnn, alann ekonomik, sosyal ve politik yapsna ve gemiine ilikin tad referanslar dikkate alan onarm anlay benimsenmemektedir. Mevcut yap younluu m2 olarak arttrlmasa bile, ngrlen fonksiyon yoluyla birim, i hacmi ve nfus younluunun arttrlmas nedeniyle yapnn tad i yk arttrlmaktadr. 5.35 Doal ve kltrel varlklar iin getirilen kullanm / ilev kararlarnn, alan btn iin ngrlen plan kararlaryla uyumsuz olmas Mnferit, yap ya da alan leinde alnan kararlarla uygun grlen fonksiyonlar, kentin byme sreci iinde kestirilemeyen ve denetlenemeyen olas gelimelere yol amaktadr. 5.36 Yasalara ve imara uygun olmayan, kamu yararna, planlama ve ehircilik ilke ve esaslarna aykr kaak ve dzensiz yaplamann, her sektrde, tarmsal yapdan, sanayi kurulularna, turizm yatrmlarna kadar genileyerek adeta geerli bir sistem haline dnmesi.
83
Doal deerler ve tarihsel-kltrel deerlerin yok olmasn getirecek karar ve uygulamalar, kente kar ilenmi bir su, bir evre suu olarak deerlendirilmemekte ve mevzuat bu ynde caydrc yaptrmlar iermemektedir. Doal alanlarn zelliklerini korumak veya devamlln salamak iin yasal dzenlemeler getirilmi olmakla birlikte, yerleime uygun olmayan hazine arazilerinde 1940l yllarda konut amal balayan kaak yaplamalar, giderek sanayi, turizm, madencilik gibi farkl kullanmlar da ierecek ekilde ky alanlarna, verimli tarm arazilerine daha sonra da orman alanlarna, yaylalara yaylarak fiili durum yaratlmtr. Planlama esaslarna, ehircilik ilkelerine, kamu yararna ve imar mevzuatna uygun, afete dayankl, insan ve evre saln gzeten, yaanabilir kentlere kar hibir kurala uymadan yaplan, yamalanan yasa d yerleimler tercih edilmektedir. Bu tercihin bu gn orman alanlarnn talannn merulatrlmasna kadar getirildii grlmektedir. Trkiyede gnmze kadar srdrlen tarihsel ve kltrel evrelerin korunmas ve salklatrlmas (slah15 / sanitasyon16) politikalarnn baarl olduunu sylemek olas deildir. zellikle, 1950 sonras krsal alandan kentlere yaanan g ve hzl kentleme, 1980 sonrasnda ikinci konut ve turizm amal ky yamas ile 1990 sonras Dou ve Gney - Dou Anadolu Blgelerinden gvenlik ve ekonomik nedenlerle balayan g olgusu, kentlerimizin yzlerce, hatta binlerce ylda olumu dengelerini alt st etmitir. nce varolarda balayan yasal olmayan yaplamalar (gecekondu), giderek imar aflaryla, kentleri sarm ve gnmzdeki balca kentsel sorunlardan biri haline gelmitir. Kentlerin hzl bymesiyle, geleneksel kent dokularnda ve tarihsel kent merkezleri zerinde de aada zetlenen olgular ortaya kmtr: mar ad altnda geleneksel dokuya uyumsuz yol ama, imar haklarn arttrma vb. koruma ve salklatrma hedefi olmayan, hatta tamamen ykp ortadan kaldrmay amalayan planlamalar yaplmaktadr. Bu planlar dorultusunda, arsa biriktirme (speklasyon) amal olarak kentlerde geleneksel kent dokularnn (kentsel sitler ve bir ksm gecekondu alanlar) yklarak yerine dokuya aykr taban alanlar ve ykseklikler ile evreye uyumsuz yeni yaplamalar olumaktadr. Giderek ar yap ve nfus younlamas nedeniyle oluan ulam ve otopark sorunlar, evre kirlilii sorunlar, tm kenti olduu kadar kent ve kent eperlerinde kalan doal ve kltrel alanlarn tahribini hzlandrmaktadr., Mlk sahipleri geleneksel dokular terk etmekte, bu alanlar sosyal olarak dnmekte, yasad eklenti ve kaak yaplarla dolmaktadr. Doal alanlarn zelliklerini korumak veya devamlln salamak iin yasal dzenlemeler getirilmi olmakla birlikte, yerleime uygun olmayan hazine arazilerinde 1940l yllarda konut amal balayan kaak yaplamalar, giderek sanayi, turizm, madencilik gibi farkl kullanmlar da ierecek ekilde ky alanlarna, verimli tarm arazilerine daha sonra da orman alanlarna, yaylalara yaylarak fiili durum yaratlmtr. Bu anlayla planlama esaslarna, ehircilik ilkelerine, kamu yararna ve imar mevzuatna uygun, afete dayankl, insan ve evre saln gzeten, yaanabilir kentlere kar hibir kurala uymadan yaplan, yamalanan yasa d yerleimler tercih edilmitir. Bu tercihin bu gn orman alanlarnn talannn merulatrlmasna kadar getirildii grlmektedir. Kltrel miras asndan deerlendirildiinde kaak yaplama, gerek kentsel fonksiyonlar ve gerekse tarihi ve arkeolojik alanlar zerinde ayn bask ve bozulmaya yol amtr.
15 16 Dzeltme, iyiletirme, Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, s. 349. Shhi artlar gelitirme, eksik shhi tesisatlar yerine koyma; hfzshha; halk saln koruma nlemleri .
84
5.37 Risk ve doal tehlikelere kar hazrlksz olunmas, koruma tedbirlerinin bulunmamas lkemiz doal ve kltrel varlklar asndan zengin olduu kadar doal tehlikelere ve risklere de bir o kadar aktr. Ancak ne yazk ki bu konuda ne yasal ne rgtsel anlamda bir hazrlmz yoktur. 5.38 - 5.75 Kentlerimizdeki Genel Kalite ve Tasarm Sorunlar
o
Biyofizik evre ve Teknik Altyap Sorunlar Kentlerimizdeki yeil alanlar yok edilerek doal dengesi bozulmu, enerji kullanmn gzetmeyen imar yaklam iinde enerji skntlar yaanmaya balam, kamu ulamnn eksiklii zel ara ulamn hakim klm ve altyapnn eksiklii ve dzensizlii ile bir trl bitmeyen kentsel evreler yaratmtr. mar planlamas enerji saknrl yaklamlar yerine salt yeni alanlar imara ama dnda bir kayg duymayan ekilde ele alnmtr. Ynetimler kamu ulam yerine zel ulam zendiren kent ii yol ve kprl kavak uygulamalarn hzlandrarak hem evreyi tahrip etmiler hem de yakt tketimini artrmlardr.
o
Kentlerin Mekn Yaps, Mimarl ve Estetik Deerlerine likin Sorunlar Kentin kimliini oluturan doal ve kltrel dokular yok edilmi, kentlerimizde yaam kalitesi yksek meknlar retilememi, yeni kimlikler yaratlamad iin yer olgusu dlanm, tasarm gzetmeyen imar anlaynn sonucu olarak kentlerin mimarl ve estetii gerilemitir. Srekli olarak kent eperlerinin speklasyona almas, kentsel dnmlerin arazinin rantlar zerine oturtulmas, mevcut meknsal kaliteleri ypratm, yeni seenekler yaratamamtr.
o
nsan likileri ve letiimi Sorunlar nsan ilikileri balamnda sosyal ve kltrel altyap eksiklii giderilememi, toplumsal gruplar arasnda dengesizlikler olumutur. Kentlilerin eitiminde, konu bilgi dzlemine indirgendii iin, esas eitimin (terbiye) kamusal alan balamnda yaplmas gerektii bir trl alglanamamtr.
o
Grup Yaamna likin Sorunlar Yaplam alanlarda, mahalle ve sokak kavramlar yitirilmi, her yatan kentlilerin bir araya gelebilecei kamusal alanlar zayflamtr. ocuklarn okullarna yryerek gitmelerini salayacak dzenlemeler ihmal edilmi, neredeyse btn ocuklar okullarna aralarla gitmek zorunda braklmtr. Ayn konu yeni gelime alanlarnda da yaanm, kamusal alana kapal kapl cemaatlerin olumas zendirilmitir. 5.76 - 5.109 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Planlama Sreci le lintileri lkenin temel planlama erevesini izen 3194 sayl yasa, dier ilgili yasalar ve kurumsal ereve, planlamann temel ilevi olan egdm yerine yetki kavgalarna dnmtr. o Planlamadan sorumlu mar ve Iskan Bakanlnn yetkilerinin, baka grevler iin rgtlenmi Bayndrlk ve Iskan Bakanlna devredilmesi ve bu ile bir Daire Bakanlnn grevlendirilmesi, ncelikle Merkezi Ynetimin kendi kurumlar arasnda egdmszlk yaratmtr. 1980li yllarda Turizm alan ve merkezlerinde Kltr ve Turizm Bakanlnn turizm kanadnn, koruma alanlarnda Kltr kanadnn, zel evre Koruma blgelerinde
o
85
evre ve Orman Bakanlnn yetkilendirilmesi, Enerji Bakanlnn yalnzca kendi mant ile balatt yatrmlar, Karayollar Genel Mdrlnn gene kendi mant iinde dzenledii karayolu ve otoyol gzergahlar herhangi bir egdm (denetim deil) dzenei olmadndan, hem evre asndan hem de yerleme sistemleri asndan nemli sorunsallar yaratmtr Planlama bilimsel ve nesnel konumunu yitirmi, Pazar dzeneinin istemlerini yerine getirme aracna dnmtr. steme gre yaplan plan onamalar nesnel koullar, dolaysyla tm toplumun uzlaabilecei kamu yararn retmemektedir. Gnmzde ise yerel rgtlere brakld savlanan plan yapma ve onama yetkisi, merkezi kurumlar tarafndan daha da paylalm ve Sanayi Bakanl, evre ve Orman Bakanl, Toplu Konut daresi, Kltr ve Turizm Bakanl gibi kurumlar kendi belirledikleri alanlarda plan onama yetkisiyle donatlm, planlamann temel ilevi olan egdm ve denetim sreleri yok edilmitir. mar mevzuatmzn temel elerinden birisi olan bilimsel verilere gre plan yapma, imar program belirleme, altyapnn ncelii, insana gre planlama yapma ilkeleri unutulmu Pazar dzenei ve siyasi tercihler n plana kmtr. Bunun sonucunda, lkenin meknsal yapsn oluturan strateji belirlemelerinde siyasi tercihler daima teknik zmleri denetlemilerdir ve denetlemeye devam etmektedirler. 3194 Sayl mar Yasas ile getirilen en arpc yeniliin plan onama yetkisinin yerel ynetimlere devri olduu bilinmektedir. Buna karn, yasann getirmeye alt kapsaml planlama anlay, sonuta retilen belgeler imar plan olduu iin bir yenilik getirmemitir. Bu durumda plan anlaynda bir deime olmadan imar denetiminin belediyelere devri nemli tartmalara yol amtr. Yerel ynetimler bu yetkiyi srekli yeni alanlar imara ama ve younluk artlar iin kullandklarndan, gnmzde eletirdiimiz tasarm ve kalite anlayndan yoksun kentsel evrelerin de ortaya kmasna neden olmulardr. mar anlayl planlama yaklamlar ekolojik dengeleri dlam, doal kaynaklar ve kylar srekli olarak yaplamaya alma tehdidine ak braklmtr. Kimi sanayi kullanmlarnn yer seimleri ve hi bir retkenlii olmayan ikinci konut geliimleri bu sre iinde hzlanmtr. mar planlamas srecinin alamamas ehir ve blge planlama, peyzaj mimarl ve mimarlk eitimini de etkilemi, kimi okullarda verilen eitim gnmz imar anlayna dayal Pazar dzeneini retmenin tesine geemez olmulardr. rann ana temasnn nitelikli kentsel bir yaamn ve mekann salanmas ve bunun srdrlebilmesi zerine dayandrlmas gerektii ifade edildii halde, lkemizdeki planlama srecinde srdrlebilirlikten ne kastedildii dahi tanmlanmamtr. Avrupa kentleri iin hazrlanan belgelerde srdrlebilirliin koullar belirlenmekte, fiziksel yaplar ile birlikte insan topluluklarnn iktisadi ve sosyal yaamlarnn srdrlmesi bir planlama sorunsal olarak grlmektedir. Avrupa Birlii mktesebatn oluturmaya alan lkemizde bu dorultuda bir aba grlmemektedir. Kreselleme olgusu, zellikle byk kentlerimizde kamu arazilerinin elden kartlmas pahasna, gsterii tketime ynelen al veri merkezleri ile yksek gelir gruplarnn lks konutlarn (rezidans) barndran youn yaplamalara da yol amtr. lkede kullanlan imar planlama yntemleri, nitelikli kentsel yaam ve mekan alanlar oluturmakta yetersiz kalmaktadr. Bunun bir nedeni de mellif anlay ile srdrlen imar planlamas srecidir. Salt imar planlamas anlaynn egemen olduu bir ortamda mekn planlamas haritaclk ve ynetmeliklerde belirlenen sosyal donat alanlarnn elde edilmesine indirgenmi, meknn tasarm ve yaamn kalitesi dlanmtr.
86
5.110 - 5.116 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Tasarm Sreci ile lintisi (Tasarm Felsefesi)
o o
o o o o
Ortak bir kent kimlii oluturacak tasarm felsefesi gzlenmemektedir. Cumhuriyet bir modernleme projesidir ve gelenei de reddetmeyen bir kimlik oluturmutur. Gnmz kentlerinin mimarl ise bir temele dayanmayan derlemecilik ykldr. Kentsel tasarm kamuya ait alanlara indirgenmitir, kentin zel alanlarnda salt imara dayal uygulamalar srmektedir. Kentlerde ise yre fark gzetmeyen bir tek tipleme yaanmaktadr. Sokak ve mahalle kltr yok olmu, bunun yerine ya kamusall olmayan kapl cemaatler olumutur. Btn bu srete bir Devlet kurumu olan TOK duyarsz davranmaktadr.
5.117 - 5.131 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Kentin Kalitesi le lintisi zel ara ncelikli ulam tasarm ve planlamas yaplmakta, kentler hi bir uygar lkede olmad biimde zel ulamn hakimiyetine braklmakta, srekli alt-st geitlerle geri dn olmayan bir kent modeli yaratlmakta, dolam yerine ulam n plana kartlmaktadr. o Sosyal altyap eksiktir ve eriilir deildir. lkenin bakentinin dzgn bir konser ve opera salonu bulunmamaktadr. o Kentlerde evre kirlilii (koku, toz duman, grlt), gvenlik ve kentsel standart sorunlar bulunmaktadr. Konut standartlar ya ok lkstr ya da dk kalitededir..
o
5.132 - 5.135 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Mevzuat Sorunlar Kentsel kalite ve kentsel tasarma ilikin bir mevzuat btnl bulunmamakta, konu evre mevzuatnn dna tanamamaktadr. o mar mevzuat bu konular kapsamamaktadr. mar ynetmelikleri ise tasarm ve kaliteyi hedef almamaktadr. o Gerek gereksinime gre hazrlanmayan imar planlar ve imar programlarnn denetlenmemesi, arsa speklasyonunu zendirmekte, pahal ve standartlar olmayan bir altyap ortaya kartmaktadr. o Planlamada blgeleme yerine arazi kullanm yelenmekte, bunun denetimi ise planlama kurumu tarafndan deil iyeri ama izni veren kurumlar tarafndan denetlenmektedir. Bunun sonucunda kentlerde ciddi tehlike alanlar da (gereinden ok akaryakt ve LPG istasyonlar gibi) olumaktadr.
o
5.136 - 5.139 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Kurumsallama Sorunlar Kentsel kalite ve tasarmn egdmn salayacak bir otorite bulunmamakta, konu yerel ynetimlerin duyarsz tutumlarna braklmaktadr. o Kent ve mimarlk alanna ilikin bir organn olmay, sorunlarn Pazar dzenei siyaseti teknokrat geni iinde yrtlmesi kentsel kalite ve bunun tasarmnn kurumsallamasn nlemektedir o Srekli planlama yerine mellif planc anlaynn srdrlmesi, esneklie kapal buna karn kt kullanma ak bir planlama sreci yaratmaktadr. o Ynetimler arazi gelitirmeciler, arabulucular ve arazi speklatrlerine yeterince kar koyamamaktadr.
o
87
5.140 - 5.142 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimi (Kurumsal Eitim, Halk Eitimi)
o o o o o o
nsan kayna bulunmayan, gereinden ok ehir planlamas okulu almtr. Bir ok okul piyasa dzeneini retmekte, eletirel davranmamakta ve yeni planlama paradigmalar gelitirememektedir. ehir planlamasnn dier mekn tasarm ile uraan disiplinlerle (mimarlk, peyzaj, sanat, vb.) arasndaki balar zayflamtr. 1960l yllarda okul soras eitim veren bir nitelie sahip olan kamu kurumlar bu yeteneklerini yitirmiler, planlama i takibine dnmtr. zel alanda alan ehir planclar kuramla ilikilerini kesmekte, ok beceri istemeyen bir sreci aamamaktadrlar. Kalite ve tasarm konularnda halk eitilmemekte, planlardan herkesin beklentisi imar getirisi ile snrlanmaktadr.
88
SORUNLAR LSTES
SORUNLAR No Tanm ve Kavramlara likin Sorunlar 5.1 5.2 5.3 mar, evre ve koruma mevzuatlarnda yeralan korumaya ilikin tanm ve kavramlarn akma, eliki ve eksiklikler iermesi. Tanm ve kavramlarn almnda korumaya ncelik verilmemesi. Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin kavramlarn, farkl kurumlarn / yetki organlarnn beklentilerine bal olarak, farkl yorumlanmas, ieriklerinin farkl doldurulmas (Doal ve kltrel varlklarn, varlk deeri yerinekaynak ya da kullanm deerinin n plana karlmas).
Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmasna likin Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar 5.4 lkemizde kltrel ve doal varlklarn korunmas ile ilgili mevzuatn ok dank ve karmak olmas, uygulamada yetki ve sorumluluklarda akma ve elikiler yaratmas Mevzuatta sk sk deiikliklere gidilmesi nedeniyle korumann kurumsallaamamas (Bkz.8.7) Son dnem yaplan yasal dzenlemelerin korumadan ok kullanmaya ve yenilemeye vurgu yapmas, mevcut mevzuatta kamu yararndan ok yatrmclarn taleplerini ne alan deiikliklere gidilmesi Yerel ve merkezi ynetimlerin koruma konusundaki kstlamalar amak iin yeni yasal dzenlemeleri ara olarak kullanmas. Koruma mevzuatnda, korumay zendirmekten ok yasak yaklam izlenmesi Ulusal Mevzuatmzdaki eksikliklerin tamamlanmas iin Uluslararas Mevzuattan yararlanlmamas.
5.5. 5.6. 5.7. 5.8.
Finansman Asndan Karlalan Sorunlar 5.9. Korumaya ayrlan kaynaklarn / fonlarn yetersizlii
5.10. Mevcut kaynaklarn paylamnda, politik ncelik ve tercihlerin nem kazanmas 5.11. Kamu fonlarnn kullanmnda yerindelik denetimin yaplmamas 5.12 Mevcut olanaklar (tevik ve muafiyetler) konularnda, toplumun deiik katmanlarnn bilgilendirilmemesi
rgtlenme Asndan Karlalan Sorunlar Anayasa ile gvence altna alnm olmasna ramen korumann bir devlet politikas haline dnememesi, lkenin btncl bir doal ve kltrel evre koruma politikasnn bulunmamas, lke ncelii haline gelememesi Kurumlarn, tek sektr hedefli gelimeleri benimsemeleri ve bu hedeflerin koruma yaklamlar ile elimesi. Koruma alannda ok paral bir ynetimin varl ve bunlar arasnda egdmn kurulamam olmas. Koruma Blge Kurullarnn zerkliinin ve bilimsel niteliinin tartlr hale gelmesi Yerel ynetimlerin koruma konusunda uzmanlam, yetkin ve yeterli teknik personel eksiklii ve mevcut kadrolarn bilgi birikimlerinin yetersizlii, bu nedenle yeterli nitelik ve nicelikte koruma projesi retememeleri
5.13 5.14 5.15 5.16 5.17
89
5.18 5.19
Yerel ynetimlerin bte yetersizliklerini gereke gstererek, doal ve kltrel varlklar toplumsal deer olmaktan kararak alnp satlabilir bir meta olarak grme anlay Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak yetersizlii.
Doal ve Kltrel Varlklar Envanterine Ynelik Sorunlar 5.20 5.21 5.22 lke doal ve kltrel varlklar envanterinin tamamlanmam olmas Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn tespitlnde eksiklikler ve yanllklar bulunmas ve kararlarda sk sk deiiklik yaplmas nedeniyle kurumlarn ve koruma kavramnn inandrcln yitirmesi Doal ve kltrel varlklarn bulunduu alanlarn niteliklerinin ayn olaca varsaymna dayandrlarak ayn mdahale tanmlanmasnn getirdii sorunlar
Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Sorunlar 5.23 5.24 5.25 5.26 5.27 Doal ve kltrel varlklarn tamamnn, bedelinin denmesi halinde kullanlabilir / tketilebilir alanlar olarak alglanmas Doal ve kltrel varlklarn kaynak olarak deerlendirildiinde, rantlarn topluma geri dndrlememesi, Koruma plan-proje ve uygulamlarnda insan ve toplumsal yaamn gzard edilmesi, uygulama sonrasnda kullanclarn alan dna itilmesi Kentsel tarihi blgelerinin giderek knt alan haline gelmesi, kent yoksullarnn bu alanlara yerlemesi Merkezi ve yerel ynetim kurumlarnn yeterli koruma kltrne sahip olmamas, halkn koruma konusunda bilgisiz ve bilinsiz olmas
Planlama / Projelendirme ve Uygulamaya likin Sorunlar 5.28 5.29 5.30 5.31 5.32 Kamusal yararn ne kt kapsaml kentsel ve blgesel planlama yaklamnn terk edilmesi. Kademeli btncl planlama anlaynn anmas. Planlama politikalar iinde doal ve kltrel varlklarn korunmas yaklamnn iselletirilmemi olmas Planlamada;doal ve kltrel varlklarn korunmasndan ok kullanlmasn ne kartan bir anlayla ele alnma beklentisi Plan yerine projeciliin tercih edilmesinin, doal ve kltrel varlklarn korunmasnda yaratt sorunlar Koruma projelerinde koruma alannn belirli bir parasn (snrl bir blge, sokak salklatrmas gibi) ele alan, toplumsal yaam ve sorunlarn, zgnl, geleneksel deerleri gzard edip salt estetik kayg ile fiziksel grnm dzeltmeye ynelik koruma uygulamalarnn yaplmas. Yapnn / alann, doal, tarihsel ve kltrel niteliine uygun bir ilevle deerlendirilmesi yerine, ksa erimli getiriler uruna, farkl ilevler ykleyen projeler gelitirilmesi Doal ve kltrel varlklar iin getirilen kullanm / ilev kararlarnn, alan btn iin ngrlen plan kararlaryla uyumsuz olmas Yasalara ve imara uygun olmayan, kamu yararna, planlama ve ehircilik ilke ve esaslarna aykr kaak ve dzensiz yaplamann, her sektrde, tarmsal yapdan, sanayi kurulularna, turizm yatrmlarna kadar genileyerek adeta geerli bir sistem haline dnmesi.
5.33
5.34 5.35
5.36
90
5.37
Risk ve doal tehlikelere kar hazrlksz olunmas, koruma tedbirlerinin bulunmamas (Bkz.4.29)
Kentlerimizdeki Genel Kalite ve Tasarm Sorunlar 5.38 5.39 5.40 5.41 Planlamada programlama eksiklii-Savurganlklar Kademelenme Ekonomik yap kaynakl sorunlar; Gelir dalmnn dengesizlii Ekonomik yap kaynakl sorunlar; Kamunun kltr yatrm iin ayrd payn yetersizlii Ekonomik yap kaynakl sorunlar:Eksik rekabeti ve ie dnk kapitalist yapnn(rekabeti olmayan: kartel oluumu ve trst olusumuna yol aan yap) ada kentleme, kentlileme ve sosyo-kltrel mekan zerindeki basks Bu basknn kentsel dnm kavram ve anlamna aykr dnm projeleri retmesi Bu basknn yol at; ien, yaylan, birbirine eklenen kentsel ymalarda mekann kentsel balamda retilememesi Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar:Sosyo-kltrel alanda bize zgn bir felsefenin ve buna dayanan bir siyasann oluturulamam olmas, Cumhuriyet dneminde var olan felsefenin gnmzde terk edilmi olmas Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar:Kentin kltrel retme kaynaklarnn nfusa oranl olarak artrlamamas Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar:Yerlemelerin salt konut alan olarak alglanmas, farkl sosyal yaplar arasndaki uyumun, uygulanan politikalarla yok edilmesi Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar: Kentlerimizin sosyo- kltrel kaynaklarnn deerlendirilememesi, kentin sosyal ve kltrel donatlarnda eksiklik Siyasi yap kaynakl sorunlar: Merkezi ynetimler-yerel ynetimler arasnda iletiim ve egdm ve denetiminin kaybolmu olmas Siyasi yap kaynakl sorunlar: Yneticilerin uzmanlk gerektiren konulardaki eitimsizlik ve deneyimsizlii. Siyasi yap kaynakl sorunlar: Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerde son zamanlarda ekonomik yapnn da etkisi ile giderek younlaan nazm(ana) plan kararlar ve kentsel tasarm gereklilii yerine mevzii ve tadilat plan anlay Kentsel evre sorunlar:Altyap siyasalarnn bulunmay Kentsel evre sorunlar: Yerst ve yeralt su kaynaklar zerindeki gelime basks ve Kentsel topraklarn ve bitki rtsnnkayb (ekolojik bozulma) Kentsel evre sorunlar::Havann, suyun, topran kirlenmesi Kentsel evre sorunlar:Kentsel evre ve biyolojik eitlilie ilikin sorunlar Kentsel evre sorunlar: Kat atk ynetiminin yaplamamas Kentsel evre sorunlar: Sera etkisi ve kuraklk belirtileri karsnda nemli birer kaynak olan pissu atk tesisleri kurulumu ve geriye dnm ile yamur suyu toplanmasnn ihmali
5.42
5.43
5.44 5.45 5.46 5.47 5.48
5.49
5.50 5.51 5.52 5.53 5.54 5.55
91
5.56 5.57
Kentsel evre sorunlar: Kentsel evre sorunlarna uzun erimli ekolojik sorunlar olarak baklmamas Ulam sorunlar:Kent merkezleri bata olmak zere tm kentte hzlanma eilimlerinin artmas Ulam sorunlar:zel otomobil bata olmak zere motorlu tatn n plana kartlmas sonucu olarak gnlk yolculuklarda yol ann verimsiz kullanlmas; yol andaki yetersizliklerin yeni yol yapm, kavaklarn kata alnmas, yol geniletmesi olarak bilinen ancak yolda yaya aleyhine tata ayrlan kesimin geniletilmesi gibi eskimi ve kente uyumsuz yntemlerle ile giderilmesine allmas Ulam sorunlar:Ulam ann lke, blge, kent leinde dnlmeden dar erevede ele alnmas Ulam sorunlar:Tat-odakl ulam yaklam; ulamn yol yapm mhendislii olarak grlmesi; projelerin evresel etkilerinin gz ard edilmesi Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: Gemi kltr dnemlerinin izlerinin silinmeleri Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: Eski kent imgelerinin yitirilmesi, yeni kent blmlerinde hazr kalplarn kullanlmasndan dolay ada imgelerin oluturulamamas Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: Kent kimlii yerine ideolojik kimliklerin n plana karlmas Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: kent iin tarihsel anlam olan eski kent imgelerinin yitirilmesinden dolay kent kimliinin vurgulanamamas; kentkimlii-sosyo kltrel ortam-kentsel btnleme ilikilerinin anlalamamas Kamusal meknn sorunlar: Kalitesiz, salksz ve gvenliksiz mekanlarn giderek oalmas Kamusal meknn sorunlar: Kentlerde yaya ve insann dlanmas Kamusal meknn sorunlar: Yeni sosyo-kltrel alanlarn yaratlmamas zel alana ilikin mekn sorunlar: Kentsel tasarm eitiminin gelitirilmesi Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar:Kentsel peyzaj envanterlerinin ve planlarnn olmamas. Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kentsel ak/yeil alan sistemlerinin oluturulamamas Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kent iklimi ve havasnn bozulmas Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kente kaynak tekil eden yeralt sularnn korunamamas Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kentsel peyzajn giderek sert peyzaja dnmesi; yeil dokunun giderek kaybolmas veya youn yapl evreden uzaklatrlmas Planlama ve tasarm anlayndan kaynaklanan sorunlar: Planlamann imar parseli retme, tasarmn da estetik etkinliine indirgenmesi
5.58
5.59 5.60 5.61
5.62
5.63
5.64
5.65 5.66 5.67 5.68 5.69 5.70 5.71 5.72
5.73
5.74
92
5.75
Planlama ve tasarm anlayndan kaynaklanan sorunlar: Kentsel tasarmn imar mevzuat iinde yer almamas
Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Planlama Sreci ile lintileri 5.76 5.77 5.78 5.79 5.80 5.81 5.82 5.83 Nfus - igc dengesi sorunlar: Barnma-alma ilikisinin salanamamas Nfus - igc dengesi sorunlar: Sosyo-kltrel zeklerin oluturulmamas Kentsel kademelemeye ve kentsel ymaya ilikin kalite ve tasarm sorunlar: Kentsel kademelerin belirsizlii, duraanl ve ayn yaklamlarn farkl byklkteki kentlerde uygulanmas Kentsel kademelemeye ve kentsel ymaya ilikin kalite ve tasarm sorunlar:Kentsel ymann denetimsizlii ve olumsuz etkileri Ekolojik, ekonomik ve sosyal arlkl planlama yerine imar plan anlay: Yksek dzeyde kesinlie dayanan ulusal dzeyde aynlk getiren anlayn tm kentlerde yaygnlamas Ekolojik, ekonomik ve sosyal arlkl planlama yerine imar plan anlay: Toplumun deien nceliklerinin, farkl gereksinimlerinin gz ard edilmesi Ekolojik, ekonomik ve sosyal arlkl planlama yerine imar plan anlay: Tm farkllklarn aynlatrlarak tektipletirilen kentsel mekanlar sunulmas Tasarm yoksunu imar plan anlay: Kenti bir btn olarak alglamak yerine, kent paralarna ve tek tek parsellere odaklanmak
5.84
Kent paralarna ve problem alanlarna ynelen stratejik planlamann gelitirilememesi: Kentlerin farkl paralardan oluan bir btn olarak alglanmamas sonucunda, her kentte kentin btnnn ayn ekilde retilmeye ve biimlendirmeye allmas ...TOK uygulamalarnda olduu gibi
5.85 5.86 5.87 5.88 5.89
Kent paralarna ve problem alanlarna ynelen stratejik planlamann gelitirilememesi: Mekan tasarmnn yaama kltrne gre zmlenmemesi Blgeleme kavramnn gelitirilmemesi: Kent iinde farkl blge tanmlarnn ve bu blgelere ynelik farkl yaplama ilkeleri ve kurallarnn oluturulamamas Blgeleme kavramnn gelitirilmemesi: Blgesel snrlarn, arlkla idari yaplanmaya odaklanm olmas Kentsel yapl evrede enerji boyutunun gelitirilmemesi: Planlama srecinde yre zelliklerinin enerjinin verimli kullanlmasna ynelik kararlar gelitirilememesi Kentsel yapl evrede enerji boyutunun gelitirilmemesi: Doaya uyumlu tasarm yaplmamas
5.90
Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas: Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Kentlerdeki ak alanlarn, zellikle de yeil alanlarn ounlukla artk alan ya da zayiat olarak grlmesi ve yaplama basklarna ak hale getirilmesi
93
5.91
Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas: Kentlerdeki ak alanlarn ynetmelik hkmlerinde belirtilen niceliksel deerler (kii bana den yeil alan miktar vb.) dorultusunda retilmesi kentlerdeki boluk-doluluk dengesinin ve srekliliinin tasarlanmamas Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Ak/yeil alanlarn rant amal rezerve yap alanlar olarak grlmesi Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Kentsel ak/yeil alanlarn toplumun ortak paydas olmasnn, toplum tarafndan benimsenememi olmas
5.92
5.93
5.94
Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Tasarmda ana kriterin, ncelikli olarak EMSAL hesabna indirgenmi olmas
5.95
Merkezlerin kmesi: Merkezlere seenek olarak AVMlerin gelimesi sonrasnda merkezlerin nitelik deitirerek ilevsel ve fiziksel olarak kntlemeye balamas Merkezlerin kmesi: Yayalarn merkezden dlanmas Merkezlerin kmesi: Tat trafiinin kent merkezlerinde hzlanmas
5.96 5.97
5.98
Merkezlerin kmesi: Merkez zellii kazandrlan Ant, Meydan vb. Unsurlarn yok edilmesi. Merkezlerin kmesi: Yeni kent blmlerinin gemi iinde yaratlm sosyal-kltrel merkezlerle, kltrel kimlik alanlar ile ilikisinin kurulamamas
5.99
Alt merkez kavramnn AVMlere indirgenmesi: Kent iindeki dengeli bir eklemleme ve buna gre blgelerin oluturulamamasndan dolay sosyo-kltrel zenginliklerin topluma 5.100 sunulmamasndan dolay, yalnzca uygun byklkteki parsellerde AVMlerin gelimesi ve merkez kavramnn giderek paralanarak zelliini yitirmesi 5.101 Btncl imar program uygulamasna geilmemesi: Sre ynetimi kavramnn plan uygulama srelerine yerleememesi ve nceliklerin tanmlarnn yaplamamas.
5.102
Btncl imar program uygulamasna geilmemesi: Gelecein bugnden total olarak ayrntl biimde planlanmas ve tasarlanmas
18. maddeye nc boyutun katlamamas: mar uygulanmasnn parsel 5.103 biimlendirmesiyle kstlanmas ve benzer parsellerin retilmesi. Parseller arasndaki ilikinin gz ard edilmesi Tasarm rehberlerinin (guide, compendium) gelitirilmemesi: Kentsel mekann 5.104 biimlendirilmesinin bir sre ynetimi olarak alglanamamas ve mekann farkl niteliklerine ynelik farkl tasarm ilkeleri retilememesi
94
5.105
Tasarm rehberlerinin (guide, compendium) gelitirilmemesi: nceleri ksmen var olan tasarm rehberlerinin gelitirilmemesi, gz ard edilmeleri Tasarm rehberlerinin (guide, compendium) gelitirilmemesi: Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin kentsel tasarm klavuzlar konusundaki bilgi eksiklii/ilgisizlii
5.106
5.107 Mahalle leinde farkl ya gruplarnn zellikleri dikkate alnmadan yaplan uygulamalar Kapl cemaatlerin zendirilmesi: Kentten ayrtrlm yeni yerleim biimlerinin yaygnlamas
5.108
Kapl cemaatlerin zendirilmesi: 5.109 Kapl topluluklarn yaygnlamasnn kentsel yabanclamay tevik ederek, kent mekanlarnn kullanm ve kentsel btnlemeye olumsuz etkisi Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Tasarm Sreci ile lintisi (Tasarm Felsefesi)Kenti tekrar insani bir yaam mekan yapmak! 5.110 Tek mlkiyet ve ok mlkiyette kalite ve tasarm sorunlar: Kullanm biimlerinin netletirilememesi
5.111 Kent kltrne ilikin sorunlar: Kltrn gelecee ilikin tanmlanamamas 5.112 Farkl yrelerdeki kentlerin aynlamas sorunlar: 5.113 zel ulamn hakimiyeti: Her gn trafie katlan ara saysallnn yaratt kaos 5.114 Kamusal ulam ve yaya nceliinin gelitirilememesi: Araca verilen ncelik 5.115 Geleneksel sokak gesinin tm deerleri ile unutulmas
Yeni gelime alanlarnda sokan nemsenmemesi imar deiiklikleri sonucu mevcut dokudaki gl sokak-bina ilikisinin zayflatlmas: Bina-sokak ilikisinin kurulmamas 5.116 Yaplamaya sektrel ve segmentel bak alarnn giderek egemen olmas mar yasas ile getirilenkmaz sokak yaplamaz yasann anlamszlnn anlalamamas, zgara dzen adalama,parselasyon ve yol kararlarnn bu tr olumsuzluklara yol amas
Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Sorunlarnn Kentin Kalitesi ile lintisi 5.117 Ara ncelikli ulam tasarm ve planlamas 5.118 Kentsel ulam proje ve uygulamalarnda karayolu ve tat odakl anlay 5.119 Yenlenemeyen enerji kaynakl ulam trlerine ncelik tanyan planlama anlay
95
5.120 Kentsel merkez ve alt merkezlerde yaya ncelikli dzenlemelerin yetersizlii 5.121 Sosyal altyapnn eksiklii ve dengesiz dalm: Donatlarn (yeil alanlar, spor alanlar, okullar, salk tesisleri vb.) kent mekannda dengesiz dalm
Teknik altyapnn sonradan ve yanl kurgulanmas: Kentsel teknik altyap planlamas ve projelendirilmesinde : -Teknik altyap planlar ile kentsel gelime planlarnn btncl bir ekilde yaplmamas 5.122 -Teknik altyap planlamas srasnda doal kaynaklarn yeterince dikkate alnmamas Kentsel ekolojik dngnn, girdi ve ktlarn yeterince anlalamamas ve deerlendirilememesi 5.123 Kentin mimarlnn oluturulamamas: Ynetmeliklerin bu amaca uygun hazrlanmamas 5.124 Kalabalklama: 5.125 Eskime: Salkl insanlar dndaki toplumu (dezavantajl gruplar/engelliler) gz nnde bulundurmayan planlama/tasarm yaklam: Engelli, ve hastalarn tasarmda gzard 5.126 edilmesi . Bina girileri dahil, kentsel mekan dzlem ve donatlarnn engelsiz mekan tasarm ilkelerine gre dzenlenmemi olmas 5.127 evre kirlenmesi kaynakl sorunlar (koku, duman, toz, grlt vb.): 5.128 Grsel kirlenme ve estetik sorunlar 5.129 Gvenlik: Kentlerde gvenlik yoksunu alanlarn giderek artmas 5.130 Aydnlatma: Bilind uygulamalar 5.131 Konuta sadece niceliksel bak (rnek TOK uygulamalar) Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Mevzuat Sorunlar 5.132 Kent paralarna ynelen strateji ve tasarm yoksunluu: 5.133 Blgeleme anlaynn kavramsallaamamas: 5.134 Kent karakteri oluturacak ynetmeliklerin retilememesi:
eitli kurum ve kurulularn sorumluluunda olan planlama mevzuatnn parac bir 5.135 anlayta olmas, ok saydaki tekil yasal dzenlemenin birbirleriyle ilikisinin kurulmas ve btnletirilmesine ynelik yasal almalarn yaplmamas
96
Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Kurumsallama Sorunlar
Bu srecin egdmn salayacak bir otoritenin eksiklii: Kent planlamas, kentsel tasarm ve mimarlk alanna ilikin akademik, aratrma ve gdmle ilgili bir kurumun 5.136 olmay, sorunlarn pazar dzeneisiyasetiteknokrat geni iinde yrtlmesi kentsel kalite ve bunun tasarmnn kurumsallamasn nlemektedir
Bu srecin egdmn salayacak bir otoritenin eksiklii: Yasalar ile plan yapma ve 5.137 onama yetkisi olan kamu kurum ve kurulular arasnda yetki ve sorumluluk karmaasna ek olarak, kurumsal yapda kentsel tasarm konusunda yetki ve grev boluu olmas
5.138 Proje ynetimlerindeki aymazlk ve amazlklar
5.139 Aktrlerin belirsizlii - arazi gelitirmeciler, arabulucular:
Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimi (Kurumsal Eitim, Halk Eitimi)
5.140
Kent planlama,Peyzaj Mimarl ve Mimarlk alannda ayn dilin konuulamamas.: Kent planlama, Peyzaj Mimarl ve Mimarlk eitiminde ortak bir dilin oluturulamamas
Kentsel kalite ve kentsel tasarm kurumsal eitimi konusundaki kurumsal grev ve sorumluluk boluu : Kentsel kalite ve kentsel tasarm kurumsal eitimi konusunda niversite-meslek 5.141 odas-Bakanlklar-yerel ynetim ilikisinin kurgulanmas, yasal ve egdm ilgilendiren ynetsel bir ierie kavuturulmas SBF gibi ynetici yetitiren eitim kurumlarna kent, mimarlk kentbilim, mimarlk, estetik ve kltr derslerinin konmas
5.142
Tasarmda taklitilik: Tasarmda taklitiliin tuzana dlmekte, eklektik bir mimarlk ortam yaratlmaktadr.
97
B. STRATEJLER Tanm ve Kavramlara likin Stratejiler: 5.1.1 Farkl mevzuatlardaki akma, eliki ve eksikliklerin giderilerek terminoloji btnlnn salanmas. 5.2.1 Farkl mevzuatlarda korumaya ilikin tanm ve kavramlarn (somut olmayan deerleri, krsal miras, endstri miras, cumhuriyet dnemi mimari miras vb. deerleri de ierecek biimde) ve bunlar oluturan ltlerin gzden geirilmesi. 5.3.1 Doal ve kltrel varlklarn kaynak ya da kullanm deeri olarak deil varlk deeri olarak tanmlanmas 5.3.2 Kurumlar aras egdm salanmas. Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmasna likin Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlara likin Stratejiler 5.4.1 Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda sorun yaratan dzenlemelerin tespit edilmesi. 5.4.2 Kltrel ve doal varlklarn korunmas ile ilgili ulusal mevzuatta dankln, yetki ve sorumluluklardaki akma ve elikilerin giderilmesi, 5.4.3 Farkl koruma stats uygulamalarnda ncelikli mevzuatn hangisi olacann ak hale getirilmesi. 5.4.4 Koruma mevzuatnn da yoruma ak olmayan, nesnel hedeflere ve adil uygulamalara olanak tanyacak biimde ele alnmas. 5.5.1 Yasal dzenlemelerde korumann odaa alnmas. 5.7.1 Tanmaz sahibini cezalandrma yerine onun sahip olduu deeri koruduu lde zendirilecei bir anlayn getirilmesi. lkemizde, koruma konularnda genelde zendirmekten ok, yasaklama yaklamlar izlenmektedir. Koruma salt yasaklama olarak alglanmamal, tanmaz sahibini cezalandrma yerine onun sahip olduu deeri koruyabildii lde zendirilmesi esas alnmaldr. Korumada kat kurallar ve yasak yaklamlarla oluturulmu ceza hkmleri yerine, temel evrensel ilkelere bal ama gelimeyi izleyebilen bir tutumla gerekletirilmeli; esnek, uygulanabilir ve evre verilerine duyarl zmler retilmelidir 5.8.1 Ulusal mevzuatn, lke karlar gzetilerek uluslararas mevzuatla uyumlatrlmas Finansmana likin Stratejiler 5.1.1 Korumaya ayrlan kaynaklarn / fonlarn yeterli hale getirilmesi, yeni ve etkin fonlarn oluturulmas
98
Doal ve kltrel varlklarn tarihsel sreklilii iin finansman modellerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Almanya, ngiltere, Fransa, Almanya, Hollanda, talya, Belika, Yunanistan gibi Avrupa lkelerinde tespit ve tescil ileminden uygulama aamasna kadar tm aamalarda gerekli finans ve vergi kolaylklarnn salanmas korumann gerekletirilmesinde nemli bir faktr olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda Avrupa Birlii yesi baz lkelerinin korumaya finansman destekleri ekte verilmitir.(Ek 4) lkemizde de korumaya ilikin yeni ve etkin fonlarn oluturulmas,koruma konusundaki kaynaklarn eitlendirilmesi ve artrlmas gerekmektedir. 5.1.2 Korumada aczi olan korunmas gerekli tanmaz sahiplerine yeterli kamu desteinin verilmesi Korumann ekonomik yaps (onarmn zor ve pahal olmas, yaplarn dayanksz, eski, gnn koullarna uyumsuz olmas gibi) gz nnde bulundurulduunda, finansal destein yetersiz olduu ve varolan ulusal ve uluslararas kaynaklarn iletilemedii bir ortamda, gelir seviyesi dk korunmas gerekli tanmaz sahiplerine, kredi yardm dnda farkl kaynak yardmlarn kapsayan yeterli kamu desteinin verilmesi 5.9.3 Korumaya ilikin finansman kaynaklarnn kullanlabilir klnmas ve eriilebilir olmas Korumada kullanlacak kaynaklarn ietilebilmesi iin ncelikle toplumun tm kesimleri tarafndan bu kaynaklarn hangi nitelik ve trde, nasl kullandrlacana ilikin bilgi sahibi olmas gerekmektedir. Aksi takdirde varolan kaynaklarn kullanlmadan atl durumda bekletilmesi szkonusu olacaktr. Daha sonra ise kullanlabilecek vaziyetteki kaynaa eriimin kolay ve eriilebilir olmas gerekmektedir. Bu amala kaynaklara ulamda, ihtiyacn gerektirdii biim ve miktarda, ar ve brokratik admlar azaltlmaldr. 5.10.1 Kaynak kullanm stratejilerinin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak belirlenmesi Kaynaklarn kullanmnda lkesel dzeyde genel, yerel lekte ise yerel farkllklar zelinde; kaynak dalm esaslar, kaynak kullanma kriterleri, kaynaklarn kime nasl kullandrlaca belirlenmelidir. 5.10.2 Kaynaklarn bilimsel esaslara dayal ltler dorultusunda kullanlmas Kaynak kullanmn gerektiren varlk deeri ve yapnn kt bir durumda olmas gibi genel verilerin yan sra doal ve kltrel varln iinde bulunduu blgesel yapsn da ( kltrel, sosyal, teknolojik, corafik verileri gibi ) dikkate alan, kaynak ihtiya trn belirleyen bilimsel ve nesnel ltler oluturulmas gerekmektedir. Bylece lke kaynaklarna ve nceliklerine kout yerel niteliklere zg oluturulan ltler dorultusunda doal ve kltrel varln ayni yardm, maddi yardm, teknik yardm ya da proje yardm gibi ne tr bir kaynak kullanm ihtiyac iinde olduu tespit edilerek, szkonusu kaynaklarn kullanm da yine ayn esaslarla salanacaktr. Ayn zamanda brokratik ve ar ileyen sistemde etkin hale getirilmi olacaktr. 5.11.1 Kamu fonlarnn uygulama sonularnn, konuyla ilgili kurumlar tarafndan kamu yarar odakl olarak denetlenmesi Doal ve kltrel varlklarn korunmas, piyasa ekonomisi iinde, kent iin ticari bir unsur
99
olmann ve turizm sektrn desteklemenin tesinde tarihsel, doal ve kltrel srekliliin salanmas iin toplumsal yarar gzeten uygulamalar zorunlu klmaktadr. Koruma kiiyi deil toplumu ne almaktadr. Dolaysyla szkonusu varlklara ilikin hem kamu kaynaklarnn kullanlmasnda hem de uygulama sonularnda merkezi ve yerel idarelerce kamu yarar ilkesini odaa alan denetimlerin yaplmas gereklidir. 5.11.2 Ynetsel ve parasal etkin denetim mekanizmalarnn oluturulmas Kaynaklarn amacna uygun olarak kullanlmasn salayabilmek iin rgtsel dzeyde fonlarn kullanmndan sorumlu kurumlarn ve yaptrm aralarnn belirlenmesi, szkonusu yaplanma ve kaynaklarn amac dnda kullanlmasna olanak veren kurum ve/veya kiilere gerekli cezalarn verilmesinin mevzuatla gvence altna alnmas gerekmektedir. Bu da kaynak dalmnda nesnel ltlerin oluturularak, kaynaklarn doru ve zamannda aktarlmasn zorunlu klmaktadr. 5.12.1 Kaynak ve fonlara ilikin olarak ilgili tm aktrlerin (kurum-kurulu, STK, halk, kullanc ve dierleri) bilgilendirilme kanallarnn oluturulmas Koruma alanlarna ilikin mevcut mevzuat ve uygulama, korumaya engel olan, katlm gz ard eden ve sahiplendirmeyen bir durum sergilemektedir. Dolaysyla korumann kltrel srekliliin salanmas; yasal olarak zorlayc, katlmc, btn yerel idareler-merkezi ynetim ve halk tarafndan benimseyici, koruma ve gelimeyi amalayan koruma politikas iinde deerlendirilmelidir. Kullanc ve mlk sahibini, yrede yaayan halk ve sivil toplum rgtlerini korumann dnda tutan bir anlayla doal ve kltrel varlklarn korunmas mmkn deildir. Bu kapsamda koruma bilinci ve eitiminin bir adm olarak da tm merkezi ve yerel aktrleri iine alan bilgilendirme toplantlar ve organizasyonlar ile finans kaynaklarna ulaabilme koul ve kriterleri hakknda farkndalk salanmaldr. Koruma Konusunda rgtlenmeye likin Stratejiler 5.13.1 Kurumlarn uygulamalarnda kltrel ve doal varlklarn korunmas konusunda duyarlln arttrlarak nceliin salanmas; Btncl bir lke mekansal ve kltrel politikas oluturulmas Salkl ve dengeli yerleme politikalarnn temelini; ulusal kaynaklarmz ve bu balamda, mevcut doal ve tarihi-kltrel deerlerimizi koruyarak gelitirmek oluturmaldr. Son dnemlerde gndeme getirilen yasal ve kurumsal dzenlemeler bu bak as ile gzden geirilmelidir. 5.14.1 Kurumlarn sektr gelitirme hedeflerinin, koruma yaklamlaryla elimesi durumunda koruma hedeflerinin nceliinin salanmas ve buna ynelik stratejilerin gelitirilmesi 5.15.1 Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda kurumlararas egdmn salanmas. lkemizde merkeziyeti ynetim yaps, paylamay otorite eksiklii olarak gren, katlm iine karmakla kout tutan, bilgi alveriini bilgisizliin bir gstergesi olarak grp kanan yaklamlar nedeniyle, karar alma srelerinin eitli aamalarndan kurul / kurulular ve halk arasnda, bilgi salama, danmanlk ve ibirliinin gelitirilmesi mmkn olamamaktadr. 5226 sayl Yasayla bu konuda olumlu bir adm atlm ve Koruma Amal mar Planlarnn 100
onay aamas ncesinde iki halk toplants yaplmas ngrlmse de, uygulamada sadece bilgi aktarmnn yapld ounlukla da biimsel olarak yaplan toplantlara dnmtr. 5.16.1 Koruma Blge Kurullar Bakanlklar st, siyasi iktidarlardan etkilenmeyecek bir yapya kavuturulmal, zerklii yasal gvenceyle korunmal 2863 sayl yasa ile koruma konusunda karar almaya yetkili organ Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulu ve Koruma Blge Kurullar olarak tariflenmitir. Korunmas gerekli kltr ve tabiat varlklar ile ilgili kararlarn bilimsel ve zerk kurullarca alnmas, ilkesel olarak doru bir yaklamdr. Bu nedenle gerek Yksek Kurulun gerekse Koruma Blge Kurullarnn zerkliini zedeleyecek nitelikte ye atamas yaplmasn engelleyecek, konusunda uzmanlam ve deneyimli, tarafszl tartlmayacak nitelikte kiilerin Kurul yeliine getirilmesini salayacak hkmlere yasal dzenlemelerde yer verilmelidir. Karar alma yetkisine sahip olmasna karn denetleme ve takip etme yetkisinin Belediye snrlar iinde Belediyenin, dnda ise Valiliin yetkisinde olmas, ilgili kurumlarn denetleme konusunda yetkin personele ve yeterli donanma sahip olmamas, kurumlar arasnda koordinasyonun salanamamas nedenleri ile karar - uygulama denetleme sreleri salkl bir biimde almamaktadr. Koruma Blge Kurullarnn yapsna ilikin neriler lke kararlar, koruma uygulamalarnn aynlatrlmasn deil, koruma felsefesinin ve anlaynn genel erevesini izmeyi hedefleyen bir ierikte olmaldr. Gerek Yksek Kurul ve gerekse Koruma Blge Kurullarnda yeler, siyasi erki ve kar gcn temsil edici olmaktan karlmal, basklardan korunmaldr. Koruma Blge Kurulu yelerinin tamam, uzmanln alm akademik evrelerden seilmelidir. Kurullar bu ynde ald kararlar hakknda halk bilgilendirebilmeli, kararlarn nedenlerini aklayabilmeli, bu ynde kstlamalar getiren mevzuat, deitirilmelidir. Koruma Blge Kurullarnn engel olucu kurumlar olarak lanse edilmesinin nne geilmeli, neyi niin korumak zorunda olunduuna ilikin toplumsal bilin gelitirilmelidir. 5.16.2 Kurul yelerinin tamam koruma konusunda uzmanlam olmal Koruma uzmanlk gerektiren bir itir. Bu nedenle Koruma Blge Kurulu yeleri kentsel, arkeolojik ve doal sit alanlarnn korunmas konusunda uzmanlam olmaldr. Bu durumda verilecek kararlarn bilimselliinin yan sra uygulanabilirlii de artacaktr. 5.16.3 Koruma Kurullarnn karar sreci ak ve effaf olmal, demokratik katlm sreleri gzetilmeli Koruma kamu yararna yaplan bir eylemdir. Kurullarca alnan kararlarn da kamu yararna alndna ilikin hibir phe olmamaldr.Bu nedenle, karar sreci ak, meslek ve sivil toplum rgtleri tarafndan izlenebilen hatta karar srecine katlabildikleri bir yapya kavuturulmaldr. Kurullar bu ynde ald kararlar hakknda halk bilgilendirebilmeli, kararlarn nedenlerini aklayabilmeli, bu ynde kstlamalar getiren mevzuat deitirilmelidir.
101
5.17.1 Yerel ynetimlerin koruma konusunda uzmanlam, yetkin ve yeterli uzman kadrolarnn saysal ve niteliksel olarak oaltlmas. Son yasal dzenlemelerle koruma ile ilgili grev ve yetkileri artrlan yerel ynetimlerde bu grevleri yrtecek nitelikte farkl uzmanlk alanlarndan personelin istihdam edilmeli, saylar artrlmal ve koruma konusunda eitilmelidir. 5.17.2 Yerel ynetimlerce hazrlanp uygulanacak koruma projelerinin nitelik ve nicelik olarak arttrlmasnn zendirilmesi. 5.18.1 Doal ve kltrel varlklarn ekonomik deiim deeri yerine varlk deerinin ne karlmas. 5.18.2 Kentsel gelitirilmesi rantlarn kamuya dnmn salayacak mekanizmalarn
5.19.1 Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak yeterli hale gelmeleri iin zendirilmeleri Doal ve Kltrel Varlklar Envanterine Ynelik Stratejiler 5.20.1 ada teknikler de kullanlarak envanter tamamlama almalarna hz verilmesi. Tespit ve envantere ynelik altyapnn tamamlanmas amacyla Koruma Kurullarnda; Farkl yetkilendirmelere sahip kamu kurumlarnn ortak katksna ve eriimine ak envanterleme sisteminin oluturulmal, Kalifiye personel (eitli meslek dallarnda uzmanlam) altrlmal, Arazi donanm tamamlanmal, Envarterleme, arivleme ve sunum iin bilgisayar donanm (Saysallatrmaya olanak veren bilgisayar programlar -CIS, Uzaktan Alglama Sistemleri) kurulmal, leri Arivleme olanaklar kullanlmaldr.. 5.21.1 Doal ve kltrel varlklarn/alanlarn tespitine ynelik bilimsel ve nesnel ltlerin gelitirilmesi. Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn tespitinde / snrlarnda yaplacak deiikliklere ilikin bilimsel ve nesnel ltlerin gelitirilmesi gerekmektedir. Olas speklatif deimelerden ve basklardan saknmak iin, geleneksel yntemler yerine ileri tespit yntemleri ile doal ve kltrel envantere dayal tek dereceli, kesin ve deimez sit alan, tek yap, ant tespitleri yaplmaldr. Sre iinde bu tespitlere eklemeler yaplabilmeli, ancak sit alanndan karma, snr deitirme (teknik gereklilikler dnda) yaplmamaldr. Doal ve kltrel koruma, yeterince korunmas mantndan karlmaldr. Koruma alanlar, toplumsal gemie ilikin hafza niteliinde, gemi deneyimlerin ve szlm birikim geleneinin renildii bir bilgi kayna olarak sayg grmelidir. En speklatif tartmalarn olduu doal sit alanlar, doal seicilikle tespit edilemez. Doal alanlarn korunmasnda sadece nadir zellie sahip alanlarn korunmas yaklam kabul edilebilir deildir. Doa zincirinin her parasnn deerli olduu ve seici yaklamlarn, 102
sekinci bir tutum olduu koruma anlaynn iine yerletirilmelidir. Doann btnl ve btn olarak korunmas gereklilii kavranmaldr. 5.22.1 Her alann kendine zg sorun ve potansiyelinden yola karak mdahale biimlerinin belirlenmesi Doal ve arkeolojik sitlerde tescil dereceleri kaldrlmal, kesin yaplama yasa getirilmeli, bu alanlarda yaplacak her trl koruma eylemini tanmlayacak planlar yaplmaldr. Korunan alanlarn kendine zg sorun ve potansiyellerini dikkate alan bir planlama iinde alana zg mdahaleler belirlenmelidir. lke kararlar, koruma uygulamalarnn aynlatrlmasn deil, koruma felsefesinin ve anlaynn genel erevesini izmeyi hedefleyen bir ierikte olmaldr. Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Stratejiler 5.23.1 Kullanlmas halinde geri dn olamayacak varlklarn belirlenmesi ve kullanma kapatlmas Esiz olmalar ve yeniden retilmeleri mmkn olmayan doal ve kltrel varlklarn ne kadar yksek bedeller denirse densin kullanlmamas, gelecek kuaklara olduu gibi aktarlmas esas olmaldr. 5.23.2 Duyarl alanlarn, ancak koruma koullar belirlenmek kaydyla kstl kullanma alabilmesi, kullanclarnn izlenmesi ve denetlenmesi. 5.24.1 Oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesi lkemizde, kent yoksulluuna bir zm olarak geleneksel kent dokularn (kentsel sitler) koruma, salklatrma ve gelitirmeyi amalayan, aklc, verimlilii gzeten, vurgunculuu (arsa /yap speklasyonunu) nlemeyi ve kentsel rantn kamu yararna kullanlmasn amalayan bir kentsel toprak politikas bulunmamaktadr. Kentleme hzna bal olan ve kentsel toprak rantnn kamuya deil, kiilere, (speklatrlere) gitmesine yol aan yk-yapsat kentsel yenileme (daha dorusu ykm) mutlaka nlenmelidir. Kamuca yaratlan kentsel rantlarn kamuya geri dnn salayacak yasal, ynetsel ve akal dzenekler kurulmaldr. 5.25.1 Koruma projelerinin toplumsal kalknma projeleri ile btnleik olarak kurgulanmas, mekann yaayanlar ile birlikte korunmasn salayacak politikalarn ve projelerin gelitirilmesi Kentlerin tarihi merkezleri/alanlar konut stou olarak deerlendirilerek ncelikle iyiletirme ve salklatrma kapsamnda ele alnmal, yaamn kendisi bir deer olarak grlerek bu alanlar yaayanlar ile birlikte korunmaldr. 5.25.2 Koruma alannda yaayan halkn alan ynetimine etkin katlmnn salanmas Doal ve kltrel korumaya ynelik mevzuat, Kurul kararlar ve alnan kararlarn uygulanmas baarsnn, vatandan korumaya duyaca inanca ve saygya bal olduu aktr. Ekonomik kar taleplerinin yerine kltrel deer retimini ne karacak bir sivil bilinin
103
oluturulmas, koruma uygulamalarnda baarya ulalmasnda en nemli paya sahiptir. Bu, mevcut koruma mevzuatnn ngrd sivil bilgilenme ierikli katlm srecinden daha etkin bir sivil temsilin salanmas gerektii anlamna gelmektedir. Bu gne kadar toplumsal rgtlenme ve bilin dzeyinin arttrlmasna ynelik abalar gstermelik kalm, etkin olarak iletilememitir. Buna rnek olarak 5226 sayl yasa ile getirilen Koruma Amal mar Planlar bilgilendirme toplantlarnn biimsel dzeyde kalmas ve aktif katlm srelerini harekete geirememi olmas verilebilir. 5.26.1 Altyap, styap ve sosyal yap projelerinin birlikte ele alnmas, mevcut tarihsel dokunun kltrel korumann yansra konut stokunun bir paras olarak da deerlendirmesi Tarihsel kent dokularndaki geleneksel konutlar, gnmze kadar ulaan kltr varlklarmz olduu kadar, konut ann giderilmesinde konut stoku nun da bir parasdr. Srdrlebilir kentsel gelime kapsamnda, sistemsiz ve para para deil, tutumlu ve bilinli bir geliimin hedeflenmesi, var olan kaynaklarn deerlendirilmesi ve gelitirilmesi gerekli olduundan; koruma planc, mimar ve inaat mhendisi, restorasyon uzmanlarna vb. den grev, etkin bir kampanya ile bu kent paralarnn vakit yitirilmeden ele alnmas, evre ve yap olarak iyiletirme, shhiletirme ve koruma uygulamalarnn yaplmas iin yerel ve merkezi ynetime destek olunmasdr. Tarihsel kent dokularndaki geleneksel konutlar, gnmze kadar ulaan kltr varlklarmz olduu kadar, konut ann giderilmesinde konut stoku nun da bir parasdr. Srdrlebilir kentsel gelime kapsamnda, sistemsiz ve para para deil, tutumlu ve bilinli bir geliimin hedeflenmesi, var olan kaynaklarn deerlendirilmesi ve gelitirilmesi gerekli olduundan; koruma planc, mimar ve inaat mhendisi, restorasyon uzmanlarna vd. den grev, etkin bir kampanya ile bu kent paralarnn vakit yitirilmeden ele alnmas, evre ve yap olarak iyiletirme, shhiletirme ve koruma uygulamalarnn yaplmas iin yerel ve merkezi ynetime destek olunmasdr. 5.26.2 Kentsel tarihi blgelerin ve ypranm imarl alanlarn ncelikle iyiletirme, salklatrma projeleri kapsamnda ele alnmas Yoksullua bir zm olarak; tarihsel evrelerde yaayan bireylerin kendi yaplarna bakm onarm ve evreye uyumlu eklentilerle gelitirmelerini salamak amac ile kentsel tasarm ve mimari leklere giden zel plan ve projeler gelitirilmeli, teknik ve parasal destek politikalar ile uygulanmaldr. Bu plan ve projelerin st lekte verilmi younluk ve yaplama biimi kararlaryla uyumlu olmas salanmaldr. Kentin ypranan imarl alanlarnda da iyiletirme ve salklatrma programlar dnlmelidir. Koruma ve dnm planlar tamamen ykp ok katl yenilenmeyi deil, yer yer younluk ve doku korunmas ve salklatrlmasn ngrecek biimde ele alnmaldr. Hazrlanm olanlar bu anlayla yeniden gzden geirilmelidir. Srdrlebilir kalknma fikri erevesinde, kentsel politikalar yeniden ele alnmal, doal evre ile uyumlu, tketime ynelik olmayan, kirletmeyen, tarihsel ve kltrel evreyi, insan lekli kentsel dokular koruyup gelitirmeyi amalayan yeni politikalar dizisi oluturulmaldr. 104
5.26.3 Barnma hakknn temel bir insan hakk olarak kabul edilmesi. Barnma hakknn temel bir insan hakk olduu kabul ile kent yoksullarnn barnd tarihi kent merkezleri, sosyal kalknma projeleri ile birlikte ele alnmaldr. lkemizde, geleneksel kent dokularn (kentsel sitler) koruma, salklatrma ve gelitirmeyi amalayan, aklc, verimlilii gzeten, vurgunculuu (arsa /yap speklasyonunu) nlemeye ve kentsel rantn kamu yararna kullanlmasna amalayan bir kentsel toprak politikas bulunmamaktadr. Kentleme hzna bal olan ve kentsel toprak rantnn kamuya deil, kiilere, (speklatrlere) gitmesine yol aan yk-yap-sat kentsel yenileme (daha dorusu ykm) mutlaka nlenmelidir. Kent yoksulluuna bir zm olarak tarihi alan ve kent evrelerini koruma ve salklatrma politikalar, nfus art ve g olgusu dikkate alnarak, var olan politikalar bu ama dorultusunda deitirilerek gelitirilmelidir. 5.27.1 Kamu kurum ve kurulular ile halkn koruma duyarllk ve bilincinin arttrlmas Kentlilerin temel insan haklar ile byk lde akan kentli haklarn kullanabilmeleri, bu haklarn tehdit eden gelimeleri en aza indirebilmeleri yerel dzeyde demokrasinin ilemesine ve kentin iyi ynetilmesine baldr. Toplumsal rgtlenme ve bilin dzeyinin arttrlmas bunu salayabilmenin nemli bir aracdr. Buna ynelik aralar gelitirilmelidir. Bilim kurumlar ve meslek rgtleri ile kenttalarn bu srece katlmlar salanmaldr. Planlama, Projelendirme ve Uygulamaya likin Stratejiler 5.28.1 Planlama srelerinin, kamu yararn n plana kartan bir anlayla yeniden kurgulanmas. Kentsel yapl evrenin dnmnde ve tarihi dokularn korunmasnda mevcut planlama aralarnn yetersiz kald aktr. Kentsel alanlara ynelik yatrmlarn; kamu yararna, koruma ve salkllatrma amalar dorultusunda ynlendirilebilmesi iin nemli bir planlama arac olan, kamu arazilerinin satlmas ve zelletirilmesi uygulamalarna son verilmeli ve kamu arsa stokunun gelitirilerek korunmasna zen gsterilmelidir. Kentlerde var olan kamusal arsa stoklar arttrlmal, bunlar kamu yarar ilkesi gzetilerek; ncelikle kamusal alanlar olarak deerlendirilmelidir. Zorunlu durumlarda da, tarihi-kltrel mirasn korunmas ile ilgili projelerde; takas ya da imar haklar transferi gibi uygulama aralar kullanlmaldr. Planlama; ortak mal, kamu mal niteliindeki yerlerin doal ekosistem iindeki fonksiyonlarn gzeten temel bak asna sahip olmaldr. Gelecein garantisi olan orman alanlar, su havzalar, akarsular, sulak alanlar, verimli tarm arazileri, mera, yaylak, klak, sahiller gibi kamuya ait alanlarn srdrlebilirlik, koruma-kullanma dengesi, kent orman ad altnda vasf deiikliine, ihtiyatan fazla alan kullanma almasna yol aan anlay terk edilmelidir. Srdrlebilir Kalknma ve Sosyal / Kltrel Gelime iin blgesel, alt blgesel ve yerel leklerde tarihsel evrelerinin koruma, salklatrma ve evre uyumlu yenileme politikalarn ynlendirmek zere; bu dorultuda hazrlanm lkesel, blgesel ve evre dzeni planlarna sahip olmak gerekir. Bunun iin, kentsel evrelerin aklc ve etkin korunmasn ve kullanmn ngren kararlarn alnmasna elverili bir planlama sreci gelitirilmelidir. lke leinde tarihsel (ve de doal) kaynak kullanmn ieren, kent dokularn salklatran,
105
kentleme ve sanayilemeyle btnleen politikalar; blgelere, metropoliten lekteki kentlere, kentlere ve krsal yrelere kadar inen bir dizi stratejik ulusal (ekonomik, fizik, sosyal, kltrel, eitimsel vb.) planlama kararlar ile desteklenerek gelitirilmelidir. 5.29.1 Korumaya ynelik planlama srelerinde de planlarn kademeli birliktelii ilkesinin korunmas Doal yada kltrel amal koruma konusu her lekteki planlama srecinde yeralmas ve planlamaya girdi oluturmas; hem korunacak varln devamllnn salanmas hem de korunan alan snrlar dnda kalan alanlar ile uyumun salanmas asndan nemlidir. Buradan hareketle korumay da salt kentsel tasarm (ya da mekan kalitesi) bileenleri ile irdelemek btncl bir koruma anlay erevesinde yetersiz kalacaktr. Korumann st lekten balayarak kentsel ve yerel leklere inen bir planlama dizgesi sorunu olduunun alt izilmelidir. Bu balamda da; tarihi kentlerde oluturulacak koruma gelitirme projelerinde; fiziksel evre kalitesini ve orada yaayanlarn yaam lnn birlikte ykseltecek aralarn gelitirilmesi nemlidir. Bir baka deyile; koruma planlamas ve projelendirmesinde, yalnzca; gemiten gelen doal, tarihi ve kltrel deerlerin salt grsel yan ar basan estetik deerler olarak yarnlara aktarlmas hedefi yetersiz kalmaktadr. Salkl kent koruma uygulamalar iin, bu hedefin yan sra; evresi ile birlikte blgede var olan toplumsal ve ekonomik yaamn da gelitirilerek bunlar gelecee aktaracak aralarn belirlenmesi ve bu erevede zmler oluturulmas gerekmektedir. 5.29.2 st lekli planlamalarda gelitirilmesine dikkat edilmesi. da doal ve kltrel varlklarn korunmas ve
Doal varlklarn insanolunun herhangi bir katks olmadan varlklarn devam etme zelliklerine sahip olmas ve doal varlklardaki deiim, bozulmadan insann dorudan etkilenmesi onlar kamuya ait yapar. Bu nedenle geni alanlar kapsayan st lekli planlarda doal varlklarn varlk deeri olarak ele alnmasn zorunlu klar. Dier nemli bir nokta da, ulusal dzeyde doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirilmesi konusunun yerel kayglarn belirleyici olduu alt lekli planlara braklmamas gereidir. Doal-tarihi-kltrel miras olarak tm kentsel evre deerlerinin srekli ve dengeli bir biimde korunarak kullanlmas boyutu ile btncl bir bak asn gerektirmektedir. Doal ortamlar, o doal ortam iinde yeeren toplumsal ilikiler ve zamanla insanolunun bu ilikiler sonucunda oluturduu fiziksel, kltrel ortamlar bir btnlk iinde deerlendirilmelidir. Bir baka anlatmla, gemi uygarlklarn tan olan ve binlerce yllk yaratcln birikimlerini oluturan tarihi yaplar ve eski kent dokularnn, doal deerlerle birlikte korunup toplumlara kazandrlmas btncl evre koruma anlaynn bir gerei olmaktadr. 5.29.3 Kentin tmnden kopuk Koruma Amal mar Plan (KAP) yaplmasnn nlenmesi. Her lekteki planlama almasnda doal ve tarihsel-kltrel deerlerin korunmas temel planlama ilkesi olmaldr. Kukusuz planlamann temel varlk nedenlerinden birisi de budur. Tm kent planlarnda yerlemenin ve evresinin zelliklerine gre gerekli koruma politika ve kararlar iselletirildii zaman Koruma Amal mar Planlarnn kentin planndan bamsz/ 106
kopuk olmas ve btnleme problemleri ortadan kalkacaktr. KAPlar da yerlemenin/sitin zelliine gre gerekli leklerde ve detayda ele alnabilecektir. 5.29.4 mar mevzuatnda tanmlanmayan sektrel faaliyetleri dzenleme amacyla yaplan (amenajman planlar gibi) planlarn amac dnda kullanlmasnn nlenmesi 5.30.1 Doal ve kltrel varlklarn korunmas yaklamnn, her lekteki planlama sreci iinde varlk deerinin gerektirdii arlkta ve leinin gerektirdii ayrntda ele alnmas. Plan yaplan alanlarn corafi zelliklerinin doal varlk olarak temel veri olduunun kabul edilmesi, bunlarn yerleilebilirlik anlayna gre risk/kst olarak ele alnmamas, planlamann teknik ve yasal srelerini tanmlayan tm dokmanlarda ekosistem iindeki fonksiyonlarna gre bilimsel tanmlamalaryla yer almalarnn salanmas. Biyolojik ve ekolojik verilerin deerlendirilmesinde17; lkemizin corafi karakterindeki farkllklarn, sekinliin, zgnln her lekteki planlara yansmasnn zorunlu klnmas salanmal ve, Jeolojik verilerin saknca kskacndan karp doal ve/veya kltrel miras olabilecei, Jeomorfolojik verilerin, zellikle su sistemlerinde doann tm gemiini ve geleceinin hikyesini, kendi snrlarn/ doal yeteneini anlatt, Orman alanlarnn bir btn ekosistem olduunu, paralandnda nce kalbini besleyen ana damarlarnn kesildii, Aa dikildiinde orman deil, sadece aa topluluu olduunu, biyolojik olarak yaayan bir varlk olarak orman nitelii iin en az 100 yl gerektii, Tarm alanlarnn her an vasf deitirilebilen, arka bahemiz olmad, Suyun yerst ve yeralt havzalar ile birlikte birbiri ile ilikili bir btn sistem olduu, Step, kayalk, bataklk vb alanlarn bo ya da hali arazi olmad, biyolojik eitliliin yksek olduu, Bitki rts ile fauna varlnn bir sonu durumu olduunu, jeolojik, jeomorfolojik ve hidrojeolojik yapnn bir araya gelmesiyle ortaya ktnn, ekosistem iindeki fonksiyonunun anlalmas gerektii, Kumul alanlarn canl organizma olduunun, gerisindeki karasal alanlar iin yaam sigortas olduu, Tm bu parac yaklamn yaratt olumsuzluklarn giderilebilmesi iin planlama verilerinde bitki rts deil ekolojik ve biyolojik yap bal altnda doal deerlerin incelenmesi gerektii kabul edilmelidir. 5.31.1 Her lekteki planlama srecinde koruma-kullanma ilkesinin gzetilmesi 5.31.2 Koruma-kullanma dengesinin koruma aleyhine bozulmamas iin gerekli aralarn gelitirilmesi 5.32.1 Planlama srecinde tm evre deerlerinin, varlk deerinin korunmas anlay gzetilerek dikkate alnmas.
17
A.,Ezer lkemizde Milli Parklar Kanunu Kapsamnda Kalan Doa Koruma Alanlarnda Planlama Deneyimi ve ehir ve Blge Planlama Meslek Alanndaki Yeri (Uzun Devreli Gelime Planlar rneinde), Dnya ehircilik Gn 31. Kolokyumu, ODT, 2008, Ankara, S.4
107
5.33.1 Bu alanlarn kent btnnde ele alnmas, planlama ve projelendirmede, ekonomik ncelikleri deil, yaam ve toplumsal boyutu da odana alan bir yaklamla deerlendirilmesi. Mimari mirasn korunmas ve gelitirilmesinin planlama aracl ile gerekletirilebilecei 1970li yllarn ortasndan balayarak lke gndemine girmi ve 1990l yllarda giderek younlaan bir eylemler dizisi haline gelmitir. nceleri olgunun sadece fiziki boyutu dnlm, yaplarn, avlularn, sokaklarn onarmnn ve geleneksel kimliklerinin olabildiince korunmasnn yeterli olduu ngrlmtr. Oysa, bu alanlarda srdrlen yaam biimlerinin de koruma srecinin nemli bir paras olduu, yeterli finansman kaynaklarnn bulunmasnn ya da yre sakinlerinin ekonomik durumlarnn iyiletirilmesinin de en az yaplarn onarm kadar nemli olduu hususu, planlama ve bunlara bal proje almalarnda giderek dikkate alnmaya balanmtr. 5.34.1 Alann / yapnn, doal, kltrel, mekansal tama potansiyelini dikkate alan bir ilevlendirme ve projelendirme srecinin tanmlanmas 5.35.1 Alan / yap leinde getirilecek yeni kullanm kararlarnn o alan iin getirilecek plan kararlaryla uyumlu olmas. 5226 sayl yasa ile deiik 2863 sayl yasann 17 nci maddesi, sit alanlar iin Koruma Amal mar Plan yapmn emretmektedir; ancak bu alanlarn kentin dier kesimleri ile nasl btnletirilecei konusuna yer vermemektedir. Sit alanlarnn planlanmas srasnda bir etkileme gei alanndan sz edilmekle birlikte bu alanlarn tespiti, planlanmas ve uygulama yetkileri yasada tanmlanmamtr. 5.35.2 lev / kullanm nerilerinin, evrensel ve ulusal deerlerle uyumlu bir biimde ele alnmas. 5.35.3 Tm projelendirme srelerinin bilimsel esaslar temelinde kurgulanmas. 5.36.1 Kaak ve dzensiz yaplamann tevik edilmemesi ve engellenmesi iin gerekli aralarn gelitirilmesi 5.36.2 Etkin konut, arsa ve arazi politikalarnn gelitirilmesi. 5.36.3 Kaak yapya mdahale srecinin kolaylatrlmas. 5.37.1 Tarihi ve kltrel varlklar iin risk tanmlamas yaplmas Tarihi ve kltrel varlklar yeniden retilmeleri olanakl olmayan deerlerdir, bu nedenle de doal tehlikelere ve afetlere kar yksek risk tamaktadrlar. Szkonusu varlklar iin risklerin neler olabilecei konunun uzmanlar ile birlikte allarak saptanmaldr. Konunun uzman kurumlarla ortak almalar yaplarak tarihi ve kltrel varlklarn tespiti aamasnda risk tayanlarn saptanmas, gerekli uyarlarn yaplmas ve bu varlklarn risklerden ncelikli olarak korunmasna ilikin nerilerin gelitirilmesi gerekmektedir. 5.37.2. Riskleri en aza indirmeye ynelik stratejiler gelitirilmesi Kullanlan yap malzemesinin ve altyap yetersizliklerinden kaynaklanan sorunlar nedeniyle afet riski asndan duyarl alanlar olarak tanmlanan tarihi kent blgelerinde, afet zararlarn 108
azaltmak amacyla afet sonras blgeye hizmet verecek olan itfaiye, hastane, ilkyardm malzemeleri datm tesisleri vb. gibi acil hizmet tesislerinin, mmknse alan iinde deilse yakn evresinde ve ulalabilir konumlarda planlanmas; planlama srasnda tarihsel dokunun zgnl dikkate alnarak afet durumlarnda blgeye eriilebilirlik olanaklarnn arttrlmas amacyla ulam zmlerinin gerekletirilmesi gerekmektedir. 5.37.3 Sorumlu kurulularn belirlenmesi ve kurumlar aras karmaann ortadan kaldrlmas Doal miras/ doa koruma alanlar tek bir yasa altnda uluslararas kriterlere gre yeniden belirlenmelidir. Kentsel ve doal alanlarda ok yetkililik yanl uygulamalara neden olmaktadr. Doal alanlar bir btn olarak tespit edilmeli, karar, uygulama ve denetimden, tek kurum sorumlu olmaldr. Sadece toprak nitelii esas alnarak tarm d arazi kullanm biimine karar verilmesi ok Kriterli Analitik (hiyerarik) Deerlendirme Ynteminin kullanld planlama disiplini asndan kabul edilmesi mmkn olmadndan, Tarm Arazilerinin Korunmas, Kullanlmas ve Arazi Toplulatrmasna likin Tzkte yer alan ..konut, kentleme, sanayi, turizm gibi tm sektrlerin ihtiya duyduu alanlar belirlenir. hkmnn iptal edilmesi. 5.37.4. Toplumsal bilincin arttrlmas 5.38 - 5.75 Kentlerimizdeki Genel Kalite ve Tasarma likin Stratejiler ve Eylem Alanlar lkemiz tm mekn planlama anlayn gzden geirmeli ve kentsel mekn ile kentsel yaamn kalitesini ykseltecek yeni planlama paradigmalarn, kurumsal yapy ile mevzuatn gelitirmelidir. 5.76 - 5.109 Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm ve Planlama Sreci le lgili Stratejiler ve Eylem Alanlar
o
o o
Mekn planlamas kurumu yeniden yaplandrlrken merkezi ynetimin i atmalarn nleyecek, salt kendi mantklarna gre davranmalarn engelleyecek bir egdm ve denetim organ kurulmal, yerel ynetimler mutlaka denetlenmelidir. Planlamann bilimsel temelleri yeniden kurulmal, kamu yararn salt zel alanda aramaya balayan kamu kurumlarna (turizm iyi bir rnektir) bu kavramn ne olduu anlatlmal ve kamu yarar aka tanmlanmaldr. Kurumlar kendi mantklarna gre davranma alkanlklarndan vazgemeli, kurum ovenizmi yapmamal, bir egdm ve denetim organnn varln kabul etmelidirler. lkenin meknsal yapsna ilikin yapsal zmlemeler ve stratejiler mutlaka bir merkezi rgt tarafndan oluturulmal, yerleme kademelenmeleri, ve yerlemelerin kendi kademeleri iindeki ilevleri ve byklkleri belirlenmelidir. Bu konu salt siyasetilerin tercihlerine braklamaz. Yerel ynetimlerce retilen planlar, sz konusu kentin blgesel kademelenme iindeki yeri, nfus-igc dengeleri, tama kapasiteleri, yakn kentlerle olan ilikileri asndan denetlenmeli, speklatif byme ve younluk artlarna olanak verilmemelidir. mar Yasasnda olduu halde uygulanmaya konmayan mar Programlar mutlaka devreye
109
sokulmal, yerel ynetimler kentsel tasarm ve kalite rehberlerini hazrlamak ve uygulamakla ykml tutulmaldr. ED uygulamalar salt bir brokratik gereksinimi yerine getirmek iin deil, gerekten doal kaynaklar, kylar korumaya ynelmeli, lke meknnn verimsiz kullanmna ynelen ikinci konut yerlemeleri durdurulmal, kent planlar ile arazi kullanmlarn, tama kapasiteleri asndan denetleyen gerek ED uygulamalar zendirilmelidir. Srdrlebilirlik kimileri iin Bat toplumlarnn bir dayatmasdr. Buna karn kentlerimizin altyap, enerji kullanm, ulam gibi teknik konularda ve mahalle, sosyal donat, kimlik ve aidiyet gibi toplumsal konularda mutlaka srdrlebilirlik ltlerini gelitirmesi ve uygulamas gerekmektedir.
5.110 - 5.116 Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm ve Tasarm Sreci le ilgili Stratejiler ve Eylem Alanlar
o o o
Bu konuda aratrmalar yaplmal, ilkeler gelitirilmelidir Buna ilikin bir akademik danma kurulu oluturulmaldr. Kentsel meknn biimlendirilmesinin bir sre ynetimi olarak alglanmas ve mekann farkl niteliklerine ynelik farkl tasarm ilkeleri retilmesi, bu yaplrken gemi dnemlerin mimarlnn taklit edilmesi tuzana dlmemelidir. Kentsel tasarmn kentin zel alanlarna (ktle mekn yaps) biim verme sanat olduu vurgulanmaldr.
5.117 - 5.131 Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm Sorunlar ve Kentin Kalitesine likin Stratejiler ve Eylem Alanlar
o o o o
Kentlerde, zellikle kent merkezlerinde zel ara hakimiyetine son verilmeli, zel ara ile merkeze gitmek ve park etmek pahallatrlmaldr. Kamu ulam, yaya ve bisiklet kullanm zendirilmelidir. evre mevzuatndan farkl bir kentsel kalite mevzuat hazrlanmaldr. Her kent ve kent paras iin sosyal donat alanlar braklmakla kalnmamal, ada sosyal ve kltrel eylemlere ak, Cumhuriyet ilkelerinin hakim olduu kurumlar ina edilmelidir
5.132 - 5.135 Kentsel Kalite, Kentsel Tasarmla lgili Mevzuata likin Stratejiler ve Eylem Alanlar
o o o o
Kentsel kalite ve kentsel tasarm mevzuat imar mevzuatna kout olarak gelitirilmelidir. mar ynetmelikleri kentin mimarl balamnda oluturulmaldr. Ynetimler kendi bte ve olanaklarna ait imar programlarn yapmaya zorlanmal, gereksinimden ok alan imara ama istemleri nlenmelidir. Blgeleme (zoning) kavramsallatrlmal, arazi kullanmn nne geirilmelidir.
5.136 - 5.139 Kentsel Kalite, Kentsel Tasarm ve Kurumsallamaya likin Stratejiler ve Eylem Alanlar
o o
Sreklilik iinde alacak kalc, gereinde dorudan planlayan gereinde denetleyen rgtlenmeler gereklidir. Bu konuda Batl lkelerdeki rneklerin kurulu ve alma sistemleri ve yntemleri
110
incelenmeli ve gerekli aratrma ve dokmantasyon merkezleri kurulmaldr. Kent ve mimarlk konseyleri kurulmal, aratrma, gelitirme ve denetleme grevlerini yklenmelidir. o Yerel ynetimleri denetleyen bir dzenek mutlaka gelitirilmelidir. o Mellif planc anlayndan vazgeilmelidir.
o
5.140 - 5.142 Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimine likin Stratejiler ve Eylem Alanlar Yeni ehir planlama okulu almamaldr. Okullar, kentsel almalar, toplumsal aratrmalarla birlikte, farkl planlama trlerini gelitirmeli, meknn tasarm ile ilgili tm alanlar mutlaka eitimin bir paras haline getirilmelidir. o Kamu kurumlar, niversite eitiminin snrl olduunu bilmeli, meslek insanlarnn esas eitiminin yaplan ilerin niteliinin ykseltilmesi ile salanabileceini kavramaldrlar. o Gerek okullar gerek kamu kurumlar kalite ve tasarm konularnda halk eitici seminerler dzenlemelidirler.
o o
STRATEJLER LSTES
NO 5.1.1 STRATEJLER Farkl mevzuatlardaki akma, eliki ve eksikliklerin giderilerek terminoloji btnlnn salanmas. Farkl mevzuatlarda korumaya ilikin tanm ve kavramlarn (somut olmayan deerleri, krsal miras, endstri miras, cumhuriyet dnemi mimari miras vb. deerleri de ierecek biimde) ve bunlar oluturan ltlerin gzden geirilmesi. Doal ve kltrel varlklarn kaynak ya da kullanm deeri olarak deil varlk deeri olarak tanmlanmas. Kurumlar aras egdm salanmas. Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda sorun yaratan dzenlemelerin tespit edilmesi. Kltrel ve doal varlklarn korunmas ile ilgili ulusal mevzuatta dankln, yetki ve sorumluluklardaki akma ve elikilerin giderilmesi, (Bkz.8.7.3.1-8.7.4.1-8.7.2.1.) Farkl koruma stat uygulamalarnda ncelikli mevzuatn hangisi olacann ak hale getirilmesi. Koruma mevzuatnn da yoruma ak olmayan, nesnel hedeflere ve adil uygulamalara olanak tanyacak biimde ele alnmas.
5.2.1
5.3.1
5.3.2
5.4.1
5.4.2
5.4.3
5.4.4
5.5.1
Yasal dzenlemelerde korumann odaa alnmas.
111
5.7.1
Tanmaz sahibini cezalandrma yerine onun sahip olduu deeri koruduu lde zendirilecei bir anlayn getirilmesi. Ulusal mevzuatn, lke karlar gzetilerek uluslararas mevzuatla uyumlatrlmas Korumaya ayrlan kaynaklarn / fonlarn yeterli hale getirilmesi,yeni ve etkin fonlarn oluturulmas Korumada aczi olan korunmas gerekli tanmaz sahiplerine yeterli kamu desteinin verilmesi.
5.8.1
5.9.1
5.9.2
5.9.3
Korumaya ilikin finansman kaynaklarnn kullanlabilir klnmas ve eriilebilir olmas.
5.10.1
Kaynak kullanm stratejilerinin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak belirlenmesi.
5.10.2
Kaynaklarn bilimsel esaslara dayal ltler dorultusunda kullanlmas Kamu fonlarnn uygulama sonularnn, konuyla ilgili kurumlar tarafndan kamu yarar odakl olarak denetlenmesi. Ynetsel ve parasal etkin denetim mekanizmalarnn oluturulmas. Kaynak ve fonlara ilikin olarak ilgili tm aktrlerin (kurum-kurulu, STK, halk, kullanc ve dierleri ) bilgilendirilme kanallarnn oluturulmas Kurumlarn uygulamalarnda kltrel ve doal varlklarn korunmas konusunda duyarlln arttrlarak nceliin salanmas; Btncl bir lke mekansal ve kltrel politikas oluturulmas Kurumlarn sektr gelitirme hedeflerinin, koruma yaklamlaryla elimesi durumunda koruma hedeflerinin nceliinin salanmas ve buna ynelik stratejilerin gelitirilmesi Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda kurumlararas egdmn salanmas. Koruma Blge Kurullar Bakanlklar st, siyasi iktidarlardan etkilenmeyecek bir yapya kavuturulmal,zerklii yasal gvenceyle korunmal Kurul yelerinin tamam koruma konusunda uzmanlam olmal
5.11.1
5.11.2
5.12.1
5.13.1
5.14.1
5.15.1
5.16.1
5.16.2
5.16.3
Koruma Kurullarnn karar sreci ak ve effaf olmal, demokratik katlm sreleri gzetilmeli
5.17.1
Yerel ynetimlerin koruma konusunda uzmanlam, yetkin ve yeterli uzman kadrolarnn saysal ve niteliksel olarak oaltlmas.
112
5.17.2
Yerel ynetimlerce hazrlanp uygulanacak koruma projelerinin nitelik ve nicelik olarak arttrlmasnn zendirilmesi. Doal ve kltrel varlklarn ekonomik deiim deeri yerine varlk deerinin ne karlmas.
5.18.1
5.18.2
Kentsel rantlarn kamuya dnmn salayacak mekanizmalarn gelitirilmesi. Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak yeterli hale gelmeleri iin zendirilmeleri. ada teknikler de kullanlarak envanter tamamlama almalarna hz verilmesi. Doal ve kltrel varlklarn/alanlarn tespitine ynelik bilimsel ve nesnel ltlerin gelitirilmesi. Her alann kendine zg sorun ve potansiyelinden yola karak mdahale biimlerinin belirlenmesi Kullanlmas halinde geri dn olamayacak varlklarn belirlenmesi ve kullanma kapatlmas Duyarl alanlarn, ancak koruma koullar belirlenmek kaydyla kstl kullanma alabilmesi, kullanclarnn izlenmesi ve denetlenmesi. Oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesi Koruma projelerinin toplumsal kalknma projeleri ile btnleik olarak kurgulanmas, mekann yaayanlar ile birlikte korunmasn salayacak politikalarn ve projelerin gelitirilmesi Koruma alannda yaayan halkn alan ynetimine etkin katlmnn salanmas Altyap, styap ve sosyal yap projelerinin birlikte ele alnmas, mevcut tarihsel dokunun kltrel korumann yansra konut stokunun bir paras olarak da deerlendirilmesi Kentsel tarihi blgelerin ve ypranm imarl alanlarn ncelikle iyiletirme, salklatrma projeleri kapsamnda ele alnmas Barnma hakknn temel bir insan hakk olarak kabul edilmesi.
5.19.1
5.20.1
5.21.1
5.22.1
5.23.1
5.23.2
5.24.1
5.25.1
5.25.2
5.26.1
5.26.2
5.26.3
5.27.1
Kamu kurum ve kurulular ile halkn koruma duyarllk ve bilincinin arttrlmas
5.28.1
Planlama srelerinin, kamu yararn n plana kartan bir anlayla yeniden kurgulanmas.
113
5.29.1
Korumaya ynelik planlama srelerinde de planlarn kademeli birliktelii ilkesinin korunmas st lekli planlamalarda da doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirilmesine dikkat edilmesi. (Bkz.8.4.1) Kentin tmnden kopuk Koruma Amal mar Plan (KAP) yaplmasnn nlenmesi. mar mevzuatnda tanmlanmayan sektrel faaliyetleri dzenleme amacyla yaplan (orman amenajman planlar gibi) planlarn amac dnda kullanlmasnn nlenmesi. Doal ve kltrel varlklarn korunmas yaklamnn, her lekteki planlama sreci iinde varlk deerinin gerektirdii arlkta ve leinin gerektirdii ayrntda ele alnmas. Her lekteki planlama srecinde koruma-kullanma ilkesinin gzetilmesi Koruma-kullanma dengesinin koruma aleyhine bozulmamas iin gerekli aralarn gelitirilmesi. Planlama srecinde tm evre deerlerinin, varlk deerinin korunmas anlay gzetilerek dikkate alnmas. Bu alanlarn kent btnnde ele alnmas, planlama ve projelendirmede, ekonomik ncelikleri deil, yaam ve toplumsal boyutu da odana alan bir yaklamla deerlendirilmesi. Alann / yapnn, doal, kltrel, mekansal tama potansiyelini dikkate alan bir ilevlendirme ve projelendirme srecinin tanmlanmas Alan / yap leinde getirilecek yeni kullanm kararlarnn o alan iin getirilecek plan kararlaryla uyumlu olmas. lev / kullanm nerilerinin, evrensel ve ulusal deerlerle uyumlu bir biimde ele alnmas.
5.29.2
5.29.3
5.29.4
5.30.1
5.31.1
5.31.2
5.32.1
5.33.1
5.34.1
5.35.1
5.35.2
5.35.3
Tm projelendirme srelerinin bilimsel esaslar temelinde kurgulanmas. Kaak ve dzensiz yaplamann tevik edilmemesi ve engellenmesi iin gerekli aralarn gelitirilmesi. Etkin konut, arsa ve arazi politikalarnn gelitirilmesi.
5.36.1
5.36.2
5.36.3
Kaak yapya mdahale srecinin kolaylatrlmas.
5.37.1
Tarihi ve kltrel varlklar iin risk tanmlamas yaplmas
114
5.37.2
Riskleri en aza indirmeye ynelik stratejiler gelitirilmesi
5.37.3
Sorumlu kurulularn belirlenmesi ve kurumlar aras karmaann ortadan kaldrlmas
5.37.4
Toplumsal bilincin arttrlmas Tm planlama almalarnn uygulamaya ynelik programlama+etaplama belgelerinin hazrlanmas Planlama kademelenmelerinde entegrasyonun salanmas
5.38.1
5.39.1.
5.40.1
Yurt leinde kalknmann dengesine oturan i alanlarnn yaratlmas Kamu kaynaklarnn dengeli kalknmaya uyarl kullanlmas, tmyle saydamlk iinde denetlenebilir olmas Koruma-kullanma dengesinin koruma aleyhine bozulmamas iin gerekli aralarn gelitirilmesi
5.40.2
5.41.1
5.41.2
Ynetimlerin parasal kaynaklarn toplum yarar nceliinde kullanmalar
5.42.1
Nfus ve g yn ile halen duragan deil ,fakat dinamik bir yaps olan lkemizde ncelikle sosyal hareketliliin, arazi- arsa aktarmnn , kentsel toprak retiminin, ve bu topran tketiminin eksik rekabeti piyasa mdahalelerinden, korunmas iin bilgilendirme ve denetim mekanizmalarnn gelitirilmesi Ekonomik mekan yerseim kstasszl ve ltszlnn nne geilmesi; yukarda anlan eksik ekonomik yapnn kentsel gelime kart kentsel ime, yaylma ve eklenme yolu ile bymedeki rolnn bilgilendirme ve denetim ile regulasyonu
5.43.1
Kltrel ve mesleki eitime ncelik verilmesi Saptanan lte gre sosyo-kltrel donanmn tamamlanmas, yeni blgelerde sosyo-kltrel donanmn yaratlmas
5.44.1
5.45.1 Kentlerimizin ncelikle tanmaz kltr varlklarnn, korunmas uygun olan doal varlklarnn envanterlerinin oluturulmas ; bu envanterlere gre koruma-kullanma kararlarnn getirilmesi ; mdahalenin stratejik ve mekansal anlamlarda kentsel tasarm plan ve projelerine balanmasnn strateji olarak benimsenmesi Kentlerimizdeki sosyo-kltrel donat eksikliklerinin de facto ve parac mdahaleler yerine , bir plana bal kentsel tasarma konu mdahaleler olarak benimsenmesi
5.46.1
115
5.47.1
Merkezi ve yerel ynetimler arasnda kurumsal yetki,grev ve sorumluluklarn netletirilmesi lke leinde zerklii olan bilimsel bir st kurulun oluturulup, her trl planlama ve tasarm leinde bu kurumun bilimsel aratrma, gelitirme ve denetim yapmas (Konsey, Enstit veya Akademi olarak rgtlenmesi/ Baknz Sonu Deerlendirme Raporu) Meslekii eitim Siyasi otoritenin planlama zerindeki bask ve etkisinin nlenmesi Kentte siyasi tercihle retilen dnm, deiim, yenileme vb. odakl dncelerin, planlama btnlnden yoksun braklarak hayata geirilmemesi (Kentsel Dnm Yasasnda olduu gibi) Doal ve ekolojik dengelerin salanmas
5.47.2
5.48.1.
5.49.1
5.50.1
5.51.1
Kentsel bymenin doal kaynaklar ve tarm alanlar zerindeki basksnn nlenmesi Sanayi alanlarnda ve kentsel alanlarda hava kalitesini denetleyen sistemlerin gelitirilmesi ve glendirilmesi Yeralt suyu kullanmnn denetlenmesi
5.52.1
5.52.2
5.53.1
Kentsel evre ve biyolojik deerlerinin ncelikli olarak korunmas
5.54.1
Kentlerde kat atk ayrtrma sistemlerinin ivedi olarak ele alnmas Her kent ve kent blgesi iin bu sorunlarn ve kar nlemlerinin srdrlebilir kentsel gelime balamnda st lek planlarda belirlenmesi ve karara balanmasnn salanmas kentsel tasarm alannda bu sorun ve zm seeneklerinin mekansal deerlendirilmesi ve projelendirilmesine ilginin gelitirilmesi Her kent paras iin yerel yaam dokusunu gz nne alan bir ulam ann lke, blge, kent leinde gelitirilmesi ulam sistemlerinde dnm veya nemli btnletirmeler dahil, tm byk kentsel projeler iin ED aranmaldr Ulam alar oluturulurken farkl sosyo-kltrel yapya uygun alternatifler retilmesi
5.55.1
5.56.1
5.57.1
5.58.1
5.59.1
5.60.1
Ulam planlar btnleik ve evre dostu ulam anlay ile kentsel mekan ele almal, zellikli ve ncelikli alanlarda ulam; detayl kentsel tasarm projeleri ile uygulanmal
116
5.61.1
5.62.1
Kent planlamasnn kltr birikimimizin bilincinde bir felsefe ile yaplandrlmas
5.63.1
5.64.1
Kent planlamasnn kentsel imgeler dzleminde yaplandrlmas ; tarihi evre dokusu ve doal rntnn deerlendirilmesiyle kentsel kimliin vurgulanmas; kentsel sosyo-kltrel ortamlarn oluturulmas aracl ile kentsellik ve kentlilie katknn salanmas
5.65.1
Sosyal buluma alanlarnn yaratlmalar, oaltlmas
5.66.1
Yayalar ve bisikletliler iin kamusal arterlerin oaltlmas
5.67.1
Kamusal mekanlarn salk ve gvenlik konularn da ierecek biimde evre duyarl tasarmlanmas Kentlerimiz kamusal mekanlarnn, ncelikle de kentsel merkez mekanlarnn, yaya dolamnn engelsiz mekan ilke ve gelerini de ieren biimde, kentsel tasarm erevesinde projelendirilmesi
5.68.1 5.69.1 5.70.1 5.71.1 5.72.1 5.73.1
Kentsel tasarm alannn toplum tarafndan anlalr biimde, toplumla paylalarak dzenlenmesi
AB/Avrupa peyzaj szlemesi kural olan Peyzaj Plannn ulusal plan kademeleri iinde yerini almas
Yeil doku srekliliinin salanmas:kentsel srekli yeil sistem oluturulmas,bu sistemin ulam sistemi, zellikle temiz ulam ile ilikilendirilmesi Btncl planlama yaklam ve bunun iinde kentin tasarmnn tanmlanmas, planlama ve tasarmn egdml bir ekilde srdrlmesi Kent tasarmnda yeniliki rgt modellerinin (nerdiimiz st Kurul gibi) oluturulmalar
5.74.1
5.74.2
5.75.1
Kentsel tasarmn imar mevzuat iinde tanmlanmas mar planlarnn kentsel tasarm felsefe ve ilkelerine uygun olarak yaplmas
117
5.76.1 Kent mekannda, fonksiyonlar ve yaamsallk arasndaki dengelerin kurulmas 5.77.1 5.78.1 Planlama sreci ile kentsel tasarm ilikisinin, yenilenmi ve dinamik bir kentsel kademelenme sistemi ile yeniden tanmlanmas Kentsel ymann kent kimlii ve kentsel btnleme ile kartlnn ortaya konulmasn ve yaam kalitesi ile mekan kalitesine ilikin nlemler alnmasn salayacak izlence gelitirilmesi Tektipletirici ve duraan imar anlay yerine; kentsel mekann biimlendirilmesi srecinin toplumun ekonomik ve sosyal gereksinimlerinin de dikkate alnd, konut hakknn bir sosyal hak olarak ele alnd kapsaml bir planlama almasnn -Farkllklarn gzetildii ve kendini ifade etme olanaklarnn sunulduu, alanlarn planlama srecinde tanmland bir devingen planlama yaklamnn gelitirilmesi
5.79.1 5.80.1 5.81.1 5.82.1
5.83.1
Parsellerin retilmesine odaklanan imar anlayna seenek oluturacak, kentsel tasarmn planlama siteminde etkin bir ekilde yer almasn salayacak stratejik planlama erevesinin tanmlanmas Stratejik planlama erevesi kapsamnda kentsel tasarm alannn oluturulmas
5.84.1
Kentin birbirinden farkllaan ve farkl karakter gsteren blgelerinde kentsel mekann biimlenmesine ynelik strateji belgelerinin retilmesi gereklilii, lkemizde var edilmi btn kltr katmanlarna sayg iinde bu yolda hesaba katlmas TOK vb. uygulamalarn ortaya kmasn engelleyecek ynetsel dzenlemelerin yaplmas...
5.85.1
Sosyo-kltrel gereklerin dengeli biimde ele alnmas, eksikliklerin giderilmesi Planlama sistemi iinde etaplama ve kent paralarnn da tanmlanmasna yardmc olacak blgelemenin bir ara olarak tanmlanmas Kent kaynaklarn optimal deerlendirmeye imkan klan bir blgeleme anlaynn benimsenmesi Srdrlebilirlik ilkesinin gzetildii enerji etkin, doaya uyumlu yaplama ilke ve esaslarnn oluturulmas Yenilenebilen enerji kaynaklarnn kullanmna ncelik verilmesi Kentsel ak alan oluturma ilkelerinin ve esaslarnn belirlenecei strateji belgelerinin oluturulmas Kent formunun ekolojik kent formu yaklam, dolays ile srdrlebilirlik , erevesinde yeniden irdelenmesi ve form analizi sonucunda planlama kararlar oluturacak belgelemenin yaplmas
5.86.1
5.87.1
5.88.1
5.89.1
5.90.1
5.91.1
118
5.92.1
Ak/yeil alanlarna plan dndaki her trl mdahalenin engellenmesi (Trafo, dnm istasyonu vb. uygulamalarnda olduu gibi) Planlamann ana grevinin; toplum yarar olduunun ve ak/yeil alanlarn toplumun ortak deeri olduu konularnda halkn da bilinlendirilmesi Tasarmda ana kriterin; toplum yarar olarak yeniden belirlenerek, planlamann tm aamalarna aktarlmas
5.93.1
5.94.1 5.95.1 5.96.1 5.97.1 5.98.1 5.99.1
Merkezlerin, zellikle de tarihi kent merkezlerinin canlandrlmasna ynelik strateji, ilke ve esaslarn belirlenmesi (Kent Merkezleri Strateji Belgesi)
Kent merkezi kentsel tasarm klavuzu, her kent merkezinin sahip olduu zgn deerler gz nne alnarak hazrlanmaldr.
Yeni blgelerde sosyo-kltrel merkezin kent btnndeki dengeler gz nne alnarak tasarlanmas Kark kullanml komuluk birimlerinin (kent paralarnn) oluturulmas ve bu blgelerde alt merkezlerin kurgulanmas Kent paralarnn gelitirilerek, bu paralarda oluturulan karaktere uygun alt merkezlerin gelitirilmesi politikalarnn formle edilmesi AVMlerin konumlarna ve kentle ilikisine ynelik ilkelerin belirlenmesi
5.100.1
5.100.2
5.100.3
5.100.4
belli kavram ve kurallara gre btnlk gsteren veya btnsel olarak ele alnabilen kent paralar veya kentsel kesimler iin de kentsel tasarm plan ve kentsel tasarm klavuzu istenmelidir (Hlag Kaplan)
5.101.1 5.102.1 5.103.1 5.103.2 5.104.1 5.105.1
ncelikli geliecek alanlarn belirlenmesi ve bu dorultuda planlama srecinde, bu alanlarn ncelikli olaca etaplamann gerekletirilmesi Kentsel mekann, yerel zellikler de dikkate alnarak boyutlu olarak tasarlanmas gereklilii Kentsel mekann boyutlu tasarlanmasna ynelik plan uygulama aralarna tasarm boyutunun kazandrlmas Planlama sistemi iinde kentsel mekann biimlendirilmesinin kentsel tasarm alanna braklmas ve bu alanda mekan biimlendirecek kentsel tasarm ilkelerinin belirlenecei aralarn tanmlanmas
5.106.1
Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin kentsel tasarm klavuzlar konusundaki bilgi eksiklii/ ilgisizliinin giderilmesi ynnde yayn ve grev izlencesi oluturulmas
119
5.107.1 5.108.1 5.109.1 5.110.1
lgili kurulularn ortak almas
Kapl topluluklar; mekanda yerlemenin sosyal ve fiziksel paralanmasn zendirmeyecek planlama ve kentsel tasarm nlemlerinin imar mevzuat erevesinde gelitirilmesi
Parsel anlay yerine kent baznda mekansal geliimin desteklenmesi
5.111.1
lgili kurumlarn yetkinleememesi
5.112.1
Benzeme-tekdzelik (rnek TOK uygulamalar) Mmkn olan kentsel blgelerde(ksa mesafelerde) yaya ve bisikletli ulamnn, mmkn olmayan yerlerde(uzun mesafelerde) ise toplu tamn desteklenmesi nsana ynelik nceliklerin saptanmas ve uygulanmas
5.113.1
5.114.1
5.115.1
Sokak tasarmnn Kentsel peyzaj tasarm kapsamnda grlmemesi
5.116.1.1
Yol kademelenmesi, snflanmas ;yaya-tat anlaml btnlk ve ayrtrmasn; duyum zenginlii ve sosyal iliki olana tayan adalama, parselasyon, yaplama kararlarn dolayl ve dolaysz kapsayacak yasal dzenlemeleri yaplmas,uygulamalara geilmesi; bu konuda zellikle kentsel tasarma nem verilmesi
5.117.1 5.118.1 5.119.1 5.120.1 Kentsel ulam proje ve uygulamalarnda evre duyarl eriebilirlik anlaynn etkin klnmas Kentsel merkez ve alt merkezlerde dolam ilikin dzenlemelerin kentsel mekan kalitesini gzeten biimde etkin klnmas nsan yaamn evreleyen ara-gere dnyasn insaniletirmek, insann yakn evresini oluturan makine dnyasn ilevsel ve insana yakn klmak
5.121.1
Yer yznde gerekletirilen (bu gnk bilgilerimize gre) ilk yerleme Anadoluda... Kent adna yakan ilk kentler de burada...nsan kent yaratr inancyla kentin tanm ilk kez Anadoluda yapld. Bu gemie yakabilmek iin, her eyden nce yerlemelerimizde, yukardaki tanma uyan donanm tamamlamalyz. Gelecekteki vatandamz (kentliyi) ancak byle yetitirebiliriz. Yeni oluturulan kent blgelerinde tiyatro, sinema, konferans, dn gerekletirme olanaklar veren ok amal bir salon, yaygn eitim iin Halk Okulu ya da Halk Yksek Okulu, sanat ilikleri, spor, sergi, salk zei (denetim, danma, ynlendirme), alveri yerleri, meslek edindirme almalarna olanak veren, en az llerde bir sosyal/kltrel zek (merkez) konutlarla birlikte yap proramna kesinkes alnmaldr. Bu zek, konut saysna gre deiik byklklerde ele alnabilir.
120
5.121.2
Mekansal standartlarn gelitirilmesi
5.122.1
Kentsel teknik altyap planlamas ve projelendirilmesinde : -Teknik altyap planlar ile kentsel gelime planlarnn btncl bir ekilde yaplmasnn; teknik altyap planlamasnda doal kaynaklarn yeterince dikkate alnmasnn; zellikle kat atk ve pissu atk ve yamur suyu toplama ve deerlendirmesinin yaplmas: geri kazanm konusunun , kentle etkileim, yerseimi, kente kazanm ynlerinden hem mhendislik , hem de kentsel tasarm analizlerinin, gerekletirilmesi
5.123.1 5.124.1 5.125.1 5.126.1 5.127.1 5.128.1 5.129.1 5.130.1 5.131.1 5.132.1 5.133.1
Yapnn kent iinde bir varlk olduu dncesinin planlamaya yanstlmas Yerel ekonomilerin desteklenerek gn nlenmesi Yeniden canlandrma yntemlerinin gelitirilmesi Yerel ynetimlerin grev ve sorumluluklar kapsamnda kent mekanlarnn herkes iin(engelli ve engelsiz) engellerden arnm mekan olarak dzenlenmesi Cezai yasaklamalar Yasaklama+Eitim Sokak ve mahalle leinde tedbirlerin alnmas Kent estetiinin nemli bir paras olan aydnlatmann, uzmanlarca yaplmas Konut dzenlemelerinde, ada yaam standartlarnn dikkate alnmas Kentin paracl stratejilerden arndrlarak btncl bir anlayla planlanmas Blge planlarnn hayata geirilmesi
5.134.1
Ynetmeliklerin saptanacak blge snrlar ierisinde gelitirilmesi
5.135.1
Planlama ve imar yasasnn bu konuyu da ieren dzenlemeler ile yrrle girmesinin salanmas, yasal dzenlemelerle kurumsal yapda kentsel tasarm konusunda yetki ve grevlerin belirlenmesi
5.136.1
Sreklilik iinde alacak kalc rgtlenmeler gereklidir. Bu konuda Batl lkelerdeki rnekler kurulu ve alma sistemleri yntemleriyle yol gsterici bu kurumlarn incelenmesi iin bir aratrma ve dokmantasyon merkezi kurulmaldr.
121
5.136.2
Kentsel Tasarm konusunda grev ve yetki ile kurulacak enstit icrac bir kurulu olarak deil, bir akademik aratrma, gelitirme (ar-ge)ve denetleme kuruluu olarak dnlmektedir
5.137.1
Yasalar ile plan yapma ve onama yetkisi olan kamu kurum ve kurulular arasnda yetki ve sorumluluk karmaasn gidermek zere planlama ve imar yasasnn bu konuyu da ieren dzenlemeler ile yrrle girmesinin salanmas; kurumsal yapda kentsel tasarm konusunda yetki ve grev boluunun giderilmesi
5.138.1
Proje ynetiminde, gncel olumsuzlar ortadan kaldracak yeni bir sistem tanmlanmaldr.
5.139..1
Kentlerin, giriimcilerin deil kentbilim uzmanlar ynetimi ve denetiminde gelitirilmesi Bu konuda gerekli olan eitimlerin ilkretimden itibaren balatlmas Disiplinleraras eitim ortaklklarnn gelitirilmesi
5.140.1
5.141.1
Kentsel kalite ve kentsel tasarm kurumsal eitimi konusunda niversite-meslek odasBakanlklar-yerel ynetim ilikisinin kurgulanmasna, yasal ve egdm ilgilendiren ynetsel bir ierie kavuturulmasna ilikin almalarn Bayndrlk ve skan Bakanl giriimi ile ksa dnemde balatlmas
5.142.1
Koruma ile ilgili tasarm ve mimarla derinlik kazandracak uzmanlk eitimleri rgtlenmelidir
122
C. EYLEMLER VE GSTERGELER Tanm ve Kavramlara likin Eylemler ve Gstergeler: 5.1.1.1 Mevcut tanm ve kavramlarn envanterlerinin yaplmas. 5.2.1.1 Farkl kurumlarn farkl yorumlarnn nne geebilmek amacyla ortak bir Koruma Szl oluturulmas. 5.2.1.2 Tanm ve kavramlarn, kurumlar st olarak belirlenmesi ve kurumsal yorumlara olanak vermeyecek biimde aklk kazandrlmas, kamu yarar kavramnn doal, tarihsel/kltrel evrenin korunmasn salayacak ekilde tanmlanmas 5.3.1.1 K.T.V. Koruma Yksek Kurulu lke Kararlarn da ierecek biimde tm mevzuatn, doal ve kltrel alanlarn varlk deerini odaa alan bir bak asyla gzden geirilmesi. 5.3.1.2 lke kararlarnda sit tanmlarnn mdahale trleri zerinden deil varolan deerlere dayal olarak gelitirilmesi. 5.3.2.1 Doal ve kltrel varlklara ilikin tanmlamalarn imar mevzuatnda da iselletirilmesi. 5.3.2.2 Uluslar aras belgelerden de yararlanlarak tanm ve kavramlarn yansra tm planlama ve koruma mevzuatmzn ada retiyi yanstacak biimde ele alnarak yeniden dzenlenmesi. Tanm ve kavramlara ilikin nerilen strateji ve eylemlerin hayata geirilmesi imar, evre ve koruma mevzuatlarnda deiiklik yaplarak koruma alanndaki kavram kargaasnn giderilmesi, ada retinden yararlanlarak terminolojinin gelitirilmesi ve dil birliinin salanmas ile mmkn olabilecektir. Doal ve Kltrel Varlklarn Korunmas Mevzuatna likin Eylemler ve Gstergeler 5.4.1.1 Btn kurumlarn uygulamakla ykml olduklar bir st yerleme, planlama ve koruma konularn kapsayan temel yasal erevenin belirlenmesi.Bu erevede tarihsel, kltrel ve doal evrenin btnleik korunmasna ynelik dzenlemelere gidilmesi. 5.4.2.1 Farkl kurumlarn yetki ve sorumluklarnda kalan, koruma konusundaki farkl hkmlerin ayklanmas. 5.4.3.1 Farkl koruma stat uygulamalarnn nceliklerinin mevzuatta aka belirtilmesi. 5.5.1.1 Anayasann temel ilkeleri de dikkate alnarak btncl bir koruma anlaynn tm evre ve imar mevzuatna yanstlmas. Turizm ve Tevik Yasasndaki Kltr ve Turizm Geliim Blgeleri yaklamnn iptal edilmesi.
123
5366 sayl Ypranan Tarihi Kent Dokularnn Yenilenerek Yaatlmas hakkndaki kanun uygulamalarnn durudurulmas 6831 sayl Orman Yasasnn 2A-2B dzenlemelerinin ivedilikle durdurulmas 5.7.1.1 Mevzuat deiikliinde koruyann zendirilmesini salayacak hkmlere yer verilmesi. Mlk sahipleri tescilden ve korumadan tr cezalandrlr olmaktan karlmal, maduriyetleri nlenmelidir. Kentli vatandan, bu maduriyetini ekonomik anlamda tazmin etmesinin yollar yasal dzenlemelerde yer almaldr. 5.8.1.1 Uluslararas Mevzuattan faydalanlarak, lke koullarna uygun biimde Ulusal Mevzuatmzdaki eksikliklerin tamamlanmas. Koruma alanndaki mevzuata ilikin sorunlarn zmne ynelik komisyonumuzun nerdii eylemlerin hayata geirilmesi; Koruma anlayyla elien ve yatrm nceliklerine odaklanan mevcut yasal dzenlemelerin yrrlkten kaldrlmas. Uuluslararas mevzuattan faydalanlarak, ulusal imar ve koruma mevzuatnda, anayasa ile uyumlu, btncl bir evre ve koruma politikasnn oluturulmas. Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas, ile olanakl olabilecektir. Finansmana likin Eylemler ve Gstergeler 5.9.1.1 Mevzuatta, koruma kaynaklarna ilikin seeneklerin arttrlmas Devlet tarafndan dorudan nlem alnmal ve mali kaynaklarn arttrlmasna ynelik mdahaleler gelitirilmeli, Tarihi evrenin deerinden yararlanan Kurululardan zel koruma vergisi alnmas, lke genelinde her trl inaat faaliyeti, inaat malzemesi perakende satnda koruma iin belirli bir oranda har/fon alnmas, Koruma alanlarndaki tm turizm faaliyetlerinden belirli bir oranda har yada fon alnmas, Piyango gibi ans oyunlarndan elde edilen gelirin belli bir orannn korumaya aktarlmas,salanmaldr. Kamu bankalarnn geleneksel konutlarn onarmlar iin dk faizli kredi teminlerini programlarna almalar salanmaldr. Geleneksel konut dokularnn mevcut yap stoku iinde deerlendirilmesi salanmaldr. Belediyeler tarafndan; Belediye btelerindeki turizmle ilgili deneklerin bir ksm koruma ve gelitirme almalarna aktarlmaldr. Korunacak yaplara ilikin vergi indirimi ve har alnmamas gibi uygulamalara devam edilmelidir. Koruma projelerinin sponsorlar tarafndan desteklenmesi yaygnlatrlarak devam ettirilmelidir. Korumayla ilgilenen giriimcilere, sivil toplum kurulularna kolaylklar salanmaldr. 124
5.9.2.1 Kaynaklara eriimin kolaylatrlmas. Kullanlabilir teknik ve mali kaynaklar amalar dorultusunda harekete geirilmeli, sz konusu kaynaklarn kullanlmasna ynelik ilgili kesimler bilgilendirilmelidir.Kamu kaynaklarna ulamda brokrasi azaltlmaldr. 5.9.3.1 Uygulamadan sorumlu birimlerin oluturulmas. Merkezi ve yerel ynetimlerin teknik ve mali kapasitelerinin kullanlmasna ynelik szkonusu idareler bnyesinde uygulama birimleri oluturulmaldr. Yerinde koruma politikalar kapsamnda merkezi ynetimin korumay geciktiren kaynak aktarm uygulamalarnn, yerel ynetimlere salanan teknik ve parasal desteklerin, brokratik engelleri olmadan hzl ve zamannda ihtiya dahilinde kullanlmasn kolaylatracak; sreklilii olan, plan ve program dahilinde almalarn yrten, etkin ve yetkili birimler oluturulmas zorunludur. Bylece hem kaynaklarn hem de koruma hizmetlerinin etkinlii ve verimlilii arttrlm olacaktr. 5.10.1.1 Teknik, finansman, proje vb. kaynak kullanmnda blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak ltlerin oluturulmas. 5.11.1.1 Doal ve kltrel varlklarn korunmas iin gerekli ve yeterli parasal kaynaklarn, mevzuatla gvence altna alnmas. 5.11.2.1 Kaynaklarn, adil ve kamu yarar odakl olarak dalmna ilikin ltlerin oluturulmas 5.11.2.2 Kaynaklardan faydalanmaya ilikin brokratik kolaylatrmalarn salanmas. 5.12.1.1 Kaynak ve fonlara ilikin olarak kurumlarn ve halkn bilgilendirilmesi iin toplantlar dzenlenmesi, medya aracl ile gerekli duyurularn yaplmas, bror gibi benzeri dokmanlarn hazrlanmas Koruma bilinci ve koruma eitimi programlar kapsamnda kamu kurum ve kurulular bata olmak zere halkn bilgilendirilmesine ynelik ulusal ve yerel medya aracl ile yayn ve tantm faaliyetleri dzenlenmesi; bror, kitap, harita, belgesel film, CD, sergi, yarma gibi dokmanlarn hazrlanmas; sivil toplum kurulular ile birlikte ortak alma ve programlar yrtlmesi gerekmektedir. Finansla ilgili sorunlarn zmnde; finansman kaynaklarnn oaltlmas, uygulama ltlerinin oluturulmas, bunlara eriimin kolaylatrlmas, uygulamadan sorumlu birimlerin oluturulmas ve bu hususlarn mevzuatla gvence altna alnmas, halinde kamu kaynaklarndan yararlanan korunmas gerekli yap sahibi says artaca gibi, tek yap ve kent/alan leinde koruma proje ve uygulamalarnda da art olacaktr. Koruma Konusunda rgtlenmeye likin Eylemler ve Gstergeler 5.13.1.1 Anayasa hkmleri gereince, kltrel ve doal varlklarn korunmas konusuna ncelik veren politikalarn gelitirilmesi ve bu politikalar uygulanmasn salayacak kurumsal ve mevzuat deiikliklerinin yaplmas.
125
5.13.1.2 Koruma duyarlln ve kamusal grev anlayn zaafa dren zelletirme uygulamalarnn durdurulmas 5.13.1.3. Mevcut kurumsal yaplanmann korumay daha etkin olarak gerekletirecek ekilde ele alnarak dzenlenmesi 5.14.1.1 Korumadan sorumlu birimlerin kademeli birlikteliinin salanmas ve uygulamada yaptrm ve denetleme mekanizmalarnn etkinletirilmesi 5.15.1.1 Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusundaki yetkileri tarifleyen ve ilgili taraflarn uymakla ykml olduklar bir st temel yasal erevenin oluturulmas. 5.15.1.2. Farkl kurumlarn yetki ve sorumluklarnda kalan, koruma konusundaki farkl hkmlerin ayklanmas. 5.15.1.3 Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda kurumlararas egdm salayacak, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin almasna olanak verecek biimde rgtlenmenin revize edilmesi. 5.16.1.1 Kurul yelerinde aranacak niteliklere ilikin yasal bir dzenleme yaplmas, Koruma Blge Kurulu yelerinin saysal orannn akademik yeler lehine evrilmesi, 5.16.2.1 Koruma Blge Kurulu yelerinin ye seim kriterlerinin yeterlilik ve uzmanl gzetecek biimde dzenlenmesi 5.16.3.1 Kurul saysnn artrlmamas, kurul mdrlklerinin uzman ve donanm olarak glendirilmesi ve karar srelerinin sistematize edilerek netletirilmesi 5.17.1.1 Yerel ynetimlerde koruma konusunda uzman, yeterli kadrolarn tahsisi 5.17.1.2 Yerel ynetim kadrolarnn bilgilerini gncellemelerine olanak verecek ekilde ulusal ve uluslar aras eitim ve uzmanlama programlarnn oluturulmas, 5.17.2.1 Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas. 5.18.1.1 Korunmas, Ulusal ve uluslararas dzeyde nem tayan doal ve kltrel varlklarn / alanlarn (milli park vb. gibi) korunmas ve denetiminde merkezi ynetimce alan ynetimi projelerinin gerekletirilmesi 5.18.1.2 Corafi snrlarn belirleyici olduu doa koruma alanlarnda alan ynetimini il snrlar esasna dayandran tara rgtlenmesinin kaldrlmas 5.18.2.1 Koruma alanlarnda mlkleri olanlarn maduriyetlerinin nlenmesi amacyla, imar haklar transferi vb aralarnn gelitirilmesi 5.19.1.1 Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak etkinliini arttrc hukuki altyapnn oluturulmas rgtlenmeye ilikin; Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas, 126
Korumadan sorumlu kurumlarn egdmnn salanmasna, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin klnmasna ynelik, koordinasyonu salayacak yaplanmann gerekletirilmesi Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas, ynndeki nerilerinin gereklemesi halinde koruma alannda daha etkin ve verimli almalar ortaya kacaktr. Doal ve Kltrel Varlklarn Envanterine likin Eylem ve Gstergeler 5.1.1.1 lke veri ann tek elden ve teknoloji kullanlarak oluturulmas. 5.1.1.2 lgili kurumlarn bte ve alma programlarnda envanter tamamlanmas almalarna ncelik vermesi. 5.1.1.3 Envanterleme konusunda, niversitelerle, dier ilgili kurum ve kurulularla ortak almalar yaplmas. 5.21.1.1 Tespitlerde, ileri teknolojilerin kullanlabilmesine ynelik altyapnn oluturulmas. 5.21.1.2 Tespit / tescil / envanterleme bilgilerine eriim kanallarnn kolaylatrlmas. 5.21.1.3 Karar srelerinde, taraflarn etkin katlmnn salanmas. 5.22.1.1. Doal ve kltrel varlklarn zgn niteliklerine ve eitliliine sayg gsteren ltlerin oluturulmas. 5.22.1.2. Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin ltlerin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak oluturulmas ve genellemelerden kanlmas. Uluslar aras rneklerden faydalanlarak, ulusal yapnn zgn zelliklerine uyarlanm, eitlilii gzeten, tek elden denetlenen ve ynetilen, ileri teknolojilerin kullanld, ilgili kurumlarn veri girii ve kullanmna ilikin farkl dzeylerde yetkilendirildikleri, mekanla ilikisi kurulmu ulusal envanterlemenin gerekletirilmesi komisyonumuzun bu konudaki nerilerinin gerekletiinin somut gstergesi olacaktr. Korumann Sosyal / Kltrel Boyutuna likin Eylemler ve Gstergeler 5.23.1.1 Doal ve kltrel varlklarn, kaynak deerleri asndan kullanm tarifinin yaplarak; kesin koruma, kontroll kullanm karar getirilecek alanlarn belirlenmesi. 5.24.1.1 Mevzuatta, oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas 5.25.1.1 Koruma, iyiletirme ve salklatrma projelerinin toplumsal kalknma projeleri ile birlikte ele alnmas
127
5.25.1.2 Etkilenen kesimlerin ve kullanclarn katlmn salayc yasal ve kurumsal dzenlemelere gidilmesi 5.27.1.1 Koruma duyarlln arttrc eitim programlarnn oluturulmas, toplumun her kesimde koruma duyarllk ve bilincinin gelitirilmesine ynelik eitim almalarnn zendirilmesi, ilkretimden balayarak tm eitim ve retim kademelerinde kltrel ve doal varlklarn korunmas gereklilii konusunda bilinlendirme almalarna yer verilmesi lkemizin kltrel ve doal varlklarnn st leklerden balayarak korunmasn salayacak blge planlarnn yaplmas, Ortaretim mfredatnda korumaya ilikin hususlara yer verilmesi, Mevzuatta, oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas, Toplumsal kalknma projeleri ile birlikte ele alnan koruma, iyiletirme ve salklatrma projelerinin yaplmas ile, lkemizin doal ve kltrel varlklarnn korunmas konusunda kamu duyarllnn artmasn, toplumun kendi kltrn oluturan bu varlklara ve yaam ortamlarna/doasna sahip kmasn salayacaktr. Bunun sonucunda koruma yukardan aaya deil, toplumun istedii ve kamuyu zorlad bir alan haline gelecektir. Planlama / Projelendirme ve Uygulamaya likin Eylemler ve Gstergeler 5.1.1.1 Planlama ve ehircilik temel kanununun karlmas ve bu temel kanunda korumann iselletirilmesi Hazrlanacak imar ve ehircilik reformu; lke ve toplum yararna, kentli haklarna, doal ve tarihi-kltrel deerlere ncelik veren bir yapda olmaldr. Koruma mevzuatnn imar, evre, turizm gibi mevzuatla btnletirilerek ok ballktan kurtarlmas salanmaldr. 5.1.1.2 Mevzuat / rgtlenme / uygulama kapsamnda tm planlama srecinin, doal ve kltrel varlklar gzeten bir anlayla ele alnmasn zorunlu klacak dzenlemelerin yaplmas. Doal ve kltrel koruma, yeterince rnein korunmas mantndan karlmaldr. Yasal dzenlemelerde koruma alanlar, toplumsal gemie ilikin hafza niteliinde, gemi deneyimlerin ve szlm birikim geleneinin renildii bir bilgi kayna olarak sayg grmelidir. En speklatif tartmalarn olduu doal sit alanlar, doal seicilikle tespit edilemez. Doal alanlarn korunmasnda sadece nadir zellie sahip alanlarn korunmas yaklam kabul edilebilir deildir. Doa zincirinin her parasnn deerli olduu ve seici yaklamlarn, sekinci bir tutum olduu koruma anlaynn iine yerletirilmelidir. Doann btnl ve btn olarak korunmas gereklilii kavranmaldr. 5.1.1.3 st lekli planlamalarda (1/100 000-1/25 000-1/5000) doal ve tarihsel /kltrel evrelerin korunmasna ynelik strateji ve kararlarn gelitirilmesi. Srdrlebilir Kalknma ve Sosyal / Kltrel Gelime iin blgesel, alt blgesel ve yerel 128
leklerde tarihsel evrelerinin koruma, salklatrma ve evre uyumlu yenileme politikalarn ynlendirmek zere; bu dorultuda hazrlanm lkesel, blgesel ve evre dzeni planlarna sahip olmak gerekir. Bunun iin, kentsel evrelerin aklc ve etkin korunmasn ve kullanmn ngren kararlarn alnmasna elverili bir ortam gelitirilmelidir. lke leinde kltrel ve de doal kaynaklarn korunmasn ieren, kent dokularn salklatran, kentleme ve sanayilemeyle btnleen politikalar; blgelere, metropoliten lekteki kentlere, kentlere ve krsal yrelere kadar inen bir dizi stratejik ulusal (ekonomik, fizik, sosyal, kltrel, eitimsel vb.) planlama kararlar ile desteklenerek gelitirilmelidir. 5.29.2.1 Doal ve kltrel varlklarn zgnlnden kaynaklanan zelliklerin, st lekli planlarla uyumamas durumunda, plan hiyerarisinin gerektirdii lekler aras geri dnler yaplmasn zorunlu klacak yasal yaptrmlarnn oluturulmas. 5.29.3.1 Koruma Amal mar Plan (KAP) yapm sreci, nitelikleri ve leklerinin yeniden belirlenmesi. (KAP ieriinin zenginletirilmesi, kltrel ve doal varlklarn hakettii lek ve ayrntda ele alnmas) 5.29.4.1 Ama asndan mekansal yansmas olmayan (arazi kullanm karar iermeyen) planlarn mekansal planlar yerine kullanlmasn nleyecek yasal dzenlemelerin yaplmas 5.30.1.1 Her lekteki planlama almalarnda Stratejik ED uygulanabilmesine ynelik gerekli dzenlemelerin yaplmas. 5.31.1.1 zel nem tayan alanlarn hak ettii ayrnt ve lekte ele alnmas. 5.31.1.2 Doal ve kltrel alanlarn, konusunda uzman ekipler tarafndan planlanmasnn salanmas 5.32.1.1 Tm planlama almalarnn KAP yaklamn ierecek biimde, konunun gerektirdii ayrntda ele alnmasn salayacak mevzuat / rgtlenme / uygulama srecinin oluturulmasna ynelik dzenlemelerin yaplmas 5.34.1.1 Doal ve kltrel varlklarn ilevlendirme ve kullanm kararlarnn, blgesel/ kentsel lekte retilmi planlarn ngrd sre ve hiyerariyi ihlal etmesinin nlenmesi. 5.35.1.1 Kentsel tasarm, restorasyon, evre dzenleme projelerinin ve ilevlendirme nerilerinin, koruma deerlerini ncelemesi, alann / varln zgn niteliklerini gzetmesi ve uluslar aras anlamalarla belirlenmi ltleri gzetmesini salayc dzenlemelerin yaplmas 5.36.1.1 Doal ve kltrel varlklarn envanterlenmesi ve korunmasna ynelik planlamalarn geciktirilmeden yaplarak ivedilikle uygulamaya konmasnn salanmas, kente kar ilenen sularn cezalandrlmasnn salanmas, kaak yaplamay zendirici imar aflarna ynelik dzenlemelerin engellenmesi 5.37.1.1 Tarihi ve kltrel varlklarn envanterinin tamamlanarak risk tayanlarn saptanmas
129
5.37.2.1. ncelikli yaplar ve eserler iin doal tehlike ve risklere kar nlem alc ve koruyucu programlar gelitirilmesi 5.37.3.1 Tarihi ve kltrel mirasn gvenlii ve risklere kar korunmas konusuna mevzuatta yer verilerek sorumlu kurumlarn belirlenmesi 5.37.4.1 Koruma Bilinci ve Koruma Eitimi programlarnn gelitirilmesi ve srekli uygulanmas, toplumun sahiplenmesi iin, orta dereceli okullarn kendilerine bir Karde Eser seerek onunla ilgili almalar yapmas Koruma alannda yaanan sorunlarn nemli bir blm de lkemizdeki planlama alanndaki sorunlardan kaynaklanmaktadr. bu kapsamda konu ele alndnda ; planlar aras kademeli birliktelii salayan; ulusal lekten balayarak lekler aras stratejik ve mekansal kararlarn tutarllnn gzetildii, her dzey ve kapsamdaki planlamada, doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirilmesi nceliklerinin dikkate alnd, ilgili uzmanlk alanlarnn ngrd salkl bir veri taban zerine gelitirilmi, doal ve kltrel varlklarn varlk deeri ile hak ettii ayrnt dzeyini ieren, risk ve doal tehlikelerin dikkate alnd bir planlama srecinde tarihi ve kltrel varlklarn risklere kar korunmas ile ilgili nlemler ile afet annda yaplmas gerekenlere ilikin hkmlere yer verilen, sorumlu kurum ve kurulularn belirlendii , uygulama aralar, uygulayc kurum, denetim mekanizmas, yaptrm ve kaynaa sahip, ilgili tm taraflarn katlmna ak bir planlama srecinin gelitirildii gl bir mevzuat dzenlemesinin yaplmas, Koruma alanndaki sorunlarn nemli bir ksmnn da zlmesine olanak verecektir.
130
EYLEMLER TP SORUMLU KURULU YARDIMCI KURULU SRE FNANSMAN NO GSTERGE
GSTERGELER
NO
EYLEM
5.1.1.1
Mevcut tanm ve kavramlarn envanterlerinin yaplmas.
evre ve Orman Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl
Vakflar Genel Mdrl Bayndrlk ve skan Bakanl Enerji Bakanl (MTA) niversiteler lgili Meslek Odalar lgili STKlar
EYLEM VE GSTERGELER LSTES
5.2.1.1
Farkl kurumlarn farkl yorumlarnn nne geebilmek amacyla ortak bir Koruma Szl oluturulmas.
5.2.1.2
Tanm ve kavramlarn, kurumlar st olarak belirlenmesi ve kurumsal yorumlara olanak vermeyecek biimde aklk kazandrlmas, kamu yarar kavramnn doal, tarihsel/kltrel evrenin korunmasn salayacak ekilde tanmlanmas mar, evre ve koruma mevzuatlarnda deiiklik yaplmas
5.3.1.1
K.T.V. Koruma Yksek Kurulu lke Kararlarn da ierecek biimde tm mevzuatn, doal ve kltrel alanlarn varlk deerini odaa alan bir bak asyla gzden geirilmesi.
5.3.1.2
lke kararlarnda sit tanmlarnn mdahale trleri zerinden deil varolan deerlere dayal olarak gelitirilmesi.
5.3.2.1
Doal ve kltrel varlklara ilikin tanmlamalarn imar mevzuatnda da iselletirilmesi.
5.3.2.2
Uluslar aras belgelerden de yararlanlarak tanm ve kavramlarn yansra tm planlama ve koruma mevzuatmzn ada retiyi yanstacak biimde ele alnarak yeniden dzenlenmesi.
131
132
evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl *Koruma anlayyla elien ve yatrm nceliklerine odaklanan mevcut yasal dzenlemelerin yrrlkten kaldrlmas. *Uluslararas mevzuattan faydanlarak, ulusal imar ve koruma mevzuatnda, anayasa ile uyumlu, btncl bir evre ve koruma politikasnn oluturulmas. *Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas.
5.4.1.1
Btn kurumlarn uygulamakla ykml olduklar bir st yerleme, planlama ve koruma konularn kapsayan temel yasal erevenin belirlenmesi. Bu erevede tarihsel, kltrel ve doal evrenin btnleik korunmasna ynelik dzenlemelere gidilmesi.
Vakflar Genel Mdrl Bayndrlk ve skan Bakanl Enerji Bakanl (MTA) Tarm ve Kyileri Bakanl niversiteler lgili Meslek Odalar lgili STKlar
5.4.2.1
Farkl kurumlarn yetki ve sorumluklarnda kalan, koruma konusundaki farkl hkmlerin ayklanmas.
5.4.3.1
Farkl koruma stat uygulamalarnn nceliklerinin mevzuatta aka belirtilmesi.
5.5.1.1
Anayasann temel ilkeleri de dikkate alnarak btncl bir koruma anlaynn tm evre ve imar mevzuatna yanstlmas. *Turizm ve Tevik Yasasndaki Kltr ve Turizm Geliim Blgeleri yaklamnn iptal edilmesi. *5366 sayl Ypranan Tarihi Kent Dokularnn Yenilenerek Yaatlmas hakkndaki kanun uygulamalarnn durudurulmas *6831 sayl Orman Yasasnn 2A2B dzenlemelerinin ivedilikle durdurulmas
5.7.1.1
Mevzuat deiikliinde koruyann zendirilmesini salayacak hkmlere yer verilmesi.
5.8.1.1
Uluslararas Mevzuattan faydanlarak, lke koullarna uygun biimde Ulusal Mevzuatmzdaki eksikliklerin tamamlanmas.
5.9.1.1
Mevzuatta, koruma kaynaklarna ilikin seeneklerin arttrlmas lgili STKlar
Vakflar Genel Mdrl Maliye Bakanl evre ve Orman Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Yerel dareler
5.9.2.1
Kaynaklara eriimin kolaylatrlmas.
5.9.3.1
Uygulamadan sorumlu birimlerin oluturulmas.
5.10.1.1
Teknik, finansman, proje vb. kaynak kullanmnda blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak ltlerin oluturulmas.
*Finansman kaynaklarnn oaltlmas, uygulama ltlerinin oluturulmas, bunlara eriimin kolaylatrlmas, *Uygulamadan sorumlu birimlerin oluturulmas ve bu hususlarn mevzuatla gvence altna alnmas
5.11.1.1
Doal ve kltrel varlklarn korunmas iin gerekli ve yeterli parasal kaynaklarn, mevzuatla gvence altna alnmas.
5.11.2.1
Kaynaklarn, adil ve kamu yarar odakl olarak dalmna ilikin ltlerin oluturulmas.
5.11.2.2
Kaynaklardan faydalanmaya ilikin brokratik kolaylatrmalarn salanmas.
5.12.1.1
Kaynak ve fonlara ilikin olarak kurumlarn ve halkn bilgilendirilmesi iin toplantlar dzenlenmesi, medya aracl ile gerekli duyurularn yaplmas, bror gibi benzeri dokmanlarn hazrlanmas
133
134
Maliye Bakanl leri Bakanl evre ve Orman Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Yerel dareler *Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas. *Korumadan sorumlu kurumlarn egdmnn salanmasna, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin klnmasna ynelik, koordinasyonu salayacak yaplanmann gerekletirilmesi *Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas.
5.13.1.1
Anayasa hkmleri gereince, kltrel ve doal varlklarn korunmas konusuna ncelik veren politikalarn gelitirilmesi ve bu politikalar uygulanmasn salayacak kurumsal ve mevzuat deiikliklerinin yaplmas.
5.13.1.2
Koruma duyarlln ve kamusal grev anlayn zaafa dren zelletirme uygulamalarnn durdurulmas
5.13.1.3
Mevcut kurumsal yaplanmann korumay daha etkin olarak gerekletirecek ekilde ele alnarak dzenlenmesi
5.14.1.1
Korumadan sorumlu birimlerin kademeli birlikteliinin salanmas ve uygulamada yaptrm ve denetleme mekanizmalarnn etkinletirilmesi
5.15.1.1
Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusundaki yetkileri tarifleyen ve ilgili taraflarn uymakla ykml olduklar bir st temel yasal erevenin oluturulmas.
5.15.1.2
Farkl kurumlarn yetki ve sorumluklarnda kalan, koruma konusundaki farkl hkmlerin ayklanmas.
5.15.1.3
Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda kurumlararas egdm salayacak, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin almasna olanak verecek biimde rgtlenmenin revize edilmesi.
5.16.1.1
Kurul yelerinde aranacak niteliklere ilikin yasal bir dzenleme yaplmas
5.16.2.1
5.16.3.1
Koruma Blge Kurulu yelerinin saysal orannn akademik yeler lehine evrilmesi Koruma Blge Kurulu yelerinin ye seim kriterlerinin yeterlilik ve uzmanl gzetecek biimde dzenlenmesi Kurul saysnn artrlmamas, kurul mdrlklerinin uzman ve donanm olarak glendirilmesi ve karar srelerinin sistematize edilerek netletirilmesi
5.17.1.1
Yerel ynetimlerde koruma konusunda uzman, yeterli kadrolarn tahsisi *Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas.
5.17.1.2
Yerel ynetim kadrolarnn bilgilerini gncellemelerine olanak verecek ekilde ulusal ve uluslar aras eitim ve uzmanlama programlarnn oluturulmas,
5.17.2.1
*Korumadan sorumlu kurumlarn egdmnn salanmasna, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin klnmasna ynelik, koordinasyonu salayacak yaplanmann gerekletirilmesi
5.18.1.1
Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas. Korunmas, Ulusal ve uluslararas dzeyde nem tayan doal ve kltrel varlklarn / alanlarn (milli park vb. gibi) korunmas ve denetiminde merkezi ynetimce alan ynetimi projelerinin gerekletirilmesi
*Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas.
5.18.1.2
Corafi snrlarn belirleyici olduu doa koruma alanlarnda, alan ynetimini il snrlar esasna dayandran tara rgtlenmesinin kaldrlmas.
5.18.2.1
Koruma alanlarnda mlkleri olanlarn maduriyetlerinin nlenmesi amacyla, imar haklar transferi vb aralarnn gelitirilmesi
5.19.1.1
Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak etkinliini arttrc hukuki altyapnn oluturulmas
135
136
Kltr ve Turizm Bakanl, niversitelerin ilgili Blmleri, lgili Meslek Odalar Uluslar aras rneklerden faydalanlarak, *ulusal yapnn zgn zelliklerine uyarlanm, *eitlilii gzeten, * tek elden denetlenen ve ynetilen, *ileri teknolojilerin kullanld, *ilgili kurumlarn veri girii ve kullanmna ilikin farkl dzeylerde yetkilendirildikleri, mekanla ilikisi kurulmu ulusal envanterlemenin gerekletirilmesi.
5.20.1.1
lke veri ann tek elden ve teknoloji kullanlarak oluturulmas. (Bkz.8.3.1.2-8.3.1.3)
5.20.1.2
lgili kurumlarn bte ve alma programlarnda envanter tamamlanmas almalarna ncelik vermesi.
5.20.1.3
Envanterleme konusunda, niversitelerle, dier ilgili kurum ve kurulularla ortak almalar yaplmas.
5.21.1.1
Tespitlerde, ileri teknolojilerin kullanlabilmesine ynelik altyapnn oluturulmas.
5.21.1.2
Tespit / tescil / envanterleme bilgilerine eriim kanallarnn kolaylatrlmas.
5.21.1.3
Karar srelerinde, taraflarn etkin katlmnn salanmas.
5.22.1.1
Doal ve kltrel varlklarn zgn niteliklerine ve eitliliine sayg gsteren ltlerin oluturulmas.
5.22.1.2
Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin ltlerin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak oluturulmas ve genellemelerden kanlmas.
5.23.1.1
Doal ve kltrel varlklarn, kaynak deerleri asndan kullanm tarifinin yaplarak; kesin koruma, kontroll kullanm karar getirilecek alanlarn belirlenmesi.
Vakflar Genel Mdrl evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl Enerji Bakanl (MTA)
Bayndrlk ve skan Bakanl niversiteler lgili Meslek Odalar lgili STKlar Yerel dareler
5.24.1.1
Mevzuatta, oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas
5.25.1.1
Koruma, iyiletirme ve salklatrma projelerinin toplumsal kalknma projeleri ile birlikte ele alnmas
*lkemizin kltrel ve doal varlklarnn st leklerden balayarak korunmasn salayacak blge planlarnn yaplmas *Ortaretim mfredatnda korumaya ilikin hususlara yer verilmesi *Mevzuatta, oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas *Toplumsal kalknma projeleri ile birlikte ele alnan koruma, iyiletirme ve salklatrma projelerinin yaplmas
5.25.1.2
Etkilenen kesimlerin ve kullanclarn katlmn salayc yasal ve kurumsal dzenlemelere gidilmesi
5.27.1.1
Koruma duyarlln arttrc eitim programlarnn oluturulmas, toplumun her kesimde koruma duyarllk ve bilincinin gelitirilmesine ynelik eitim almalarnn zendirilmesi, ilkretimden balayarak tm eitim ve retim kademelerinde kltrel ve doal varlklarn korunmas gereklilii konusunda bilinlendirme almalarna yer verilmesi (Bkz.9.6.)
137
138
Vakflar Genel Mdrl Planlar aras kademeli birliktelii salayan; *Ulusal lekten balayarak lekler aras stratejik ve mekansal kararlarn tutarllnn gzetildii, *Her dzey ve kapsamdaki planlamada, doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirlmesi nceliklerinin dikkate alnd, *lgili uzmanlk alanlarnn ngrd salkl bir veri taban zerine gelitirilmi, *Doal ve kltrel varlklarn varlk deeri ile hak ettii ayrnt dzeyini ieren, *Gl bir mevzuat, uygulama aralar, uygulayc kurum, denetim mekanizmas, yaptrm ve kaynaa sahip, *lgili tm taraflarn katlmna ak bir planlama srecinin gelitirildii mevzuat dzenlemesinin yaplmas
5.28.1.1
Planlama ve ehircilik temel kanununun karlmas ve bu temel kanunda korumann iselletirilmesi
evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl Bayndrlk ve skan Bakanl ller Bankas Yerel dareler
5.28.1.2
Mevzuat / rgtlenme / uygulama kapsamnda tm planlama srecinin, doal ve kltrel varlklar gzeten bir anlayla ele alnmasn zorunlu klacak dzenlemelerin yaplmas.
5.29.1.1
st lekli planlamalarda (1/100 0001/25 000-1/5000) doal ve tarihsel / kltrel evrelerin korunmasna ynelik strateji ve kararlarn gelitirilmesi.
5.29.2.1
5.29.3.1
Doal ve kltrel varlklarn zgnlnden kaynaklanan zelliklerin, st lekli planlarla uyumamas durumunda, plan hiyerarisinin gerektirdii lekler aras geri dnler yaplmasn zorunlu klacak yasal yaptrmlarnn oluturulmas. Koruma Amal mar Plan (KAP) yapm sreci, nitelikleri ve leklerinin yeniden belirlenmesi. (KAP ieriinin zenginletirilmesi, kltrel ve doal varlklarn hakettii lek ve ayrntda ele alnmas)
5.29.4.1
Ama asndan mekansal yansmas olmayan (arazi kullanm karar iermeyen) planlarn mekansal planlar yerine kullanlmasn nleyecek yasal dzenlemelerin yaplmas
5.30.1.1
Her lekteki planlama almalarnda Stratejik ED uygulanabilmesine ynelik gerekli dzenlemelerin yaplmas.
5.31.1.1
zel nem tayan alanlarn hak ettii ayrnt ve lekte ele alnmas.
5.31.1.2
Doal ve kltrel alanlarn, konusunda uzman ekipler tarafndan planlanmasnn salanmas.
5.32.1.1
Tm planlama almalarnn KAP yaklamn ierecek biimde, konunun gerektirdii ayrntda ele alnmasn salayacak mevzuat / rgtlenme / uygulama srecinin oluturulmasna ynelik dzenlemelerin yaplmas
Planlar aras kademeli birliktelii salayan; *Ulusal lekten balayarak lekler aras stratejik ve mekansal kararlarn tutarllnn gzetildii, *Her dzey ve kapsamdaki planlamada, doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirlmesi nceliklerinin dikkate alnd, *lgili uzmanlk alanlarnn ngrd salkl bir veri taban zerine gelitirilmi, *Doal ve kltrel varlklarn varlk deeri ile hak ettii ayrnt dzeyini ieren, *Gl bir mevzuat, uygulama aralar, uygulayc kurum, denetim mekanizmas, yaptrm ve kaynaa sahip, *lgili tm taraflarn katlmna ak bir planlama srecinin gelitirildii mevzuat dzenlemesinin yaplmas
5.34.1.1
Doal ve kltrel varlklarn ilevlendirme ve kullanm kararlarnn, blgesel/ kentsel lekte retilmi planlarn ngrd sre ve hiyerariyi ihlal etmesinin nlenmesi. (Bkz.84.1.2-8.4.1.1)
5.35.1.1
Kentsel tasarm, restorasyon, evre dzenleme projelerinin ve ilevlendirme nerilerinin, koruma deerlerini ncelemesi, alann / varln zgn niteliklerini gzetmesi ve uluslar aras anlamalarla belirlenmi ltleri gzetmesini salayc dzenlemelerin yaplmas
5.36.1.1
Doal ve kltrel varlklarn envanterlenmesi ve korunmasna ynelik planlamalarn geciktirilmeden yaplarak ivedilikle uygulamaya konmasnn salanmas.
Kente kar ilenen sularn cezalandrlmasnn salanmas.
Kaak yaplamay zendirici imar aflarna ynelik dzenlemelerin engellenmesi
139
140
Risk ve doal tehlikelerin dikkate alnd bir planlama srecinde tarihi ve kltrel varlklarn risklere kar korunmas ile ilgili nlemler ile afet annda yaplmas gerekenlere ilikin hkmlere yer verilen, sorumlu kurum ve kurulularn belirlendii yasal bir dzenlemenin yaplmas
5.37.1.1
Tarihi ve kltrel varlklarn envanterinin tamamlanarak risk tayanlarn saptanmas
5.37.2.1
ncelikli yaplar ve eserler iin doal tehlike ve risklere kar nlem alc ve koruyucu programlar gelitirilmesi
5.37.3.1
Tarihi ve kltrel mirasn gvenlii ve risklere kar korunmas konusuna mevzuatta yer verilerek sorumlu kurumlarn belirlenmesi
5.37.4.1
Koruma Bilinci ve Koruma Eitimi programlarnn gelitirilmesi ve srekli uygulanmas, toplumun sahiplenmesi iin, orta dereceli okullarn kendilerine bir Karde Eser seerek onunla ilgili almalar yapmas
5.38.1.1
Planlama-programlama-uygulama arasndaki entegrasyonun salanmas Savurganlklar nlemek amacyla, planlamada hazrlanan tm programlama+etaplama belgelerinin denetimden geirilmesi (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.39.1.1
5.40.1.1
Planlama kademelerindeki boluklar giderecek bir hiyerarik dzenlemenin ivedi olarak hayata geirilmesi Yerel ynetimlerin eylem alanlarnda denetlenmeleri, kresel buhranlarn ncelenmesini de gzden rak tutmadan denetlemenin salkl kurumlarnn yaratlmas
5.40.2.1
5.41.1.1
Kentsel mekan zerinden elde edilen rantn toplum yerine kii/giriimci odakl datmnn engellenmesi
5.41.2.1
5.42.1.1
Ekonomik yapnn birey, kurum ve kurulularnn mekanla, zellikle de korunan mekanlar ve kentsel mekanlar ile ilikilerinin ve bu mekanlar zerindeki tasarruflarnn ve olas mdahalelerinin aratrlmas,denetlenebilmesi iin merkezi ynetim ve yerel ynetim ibirlii ile, ilgili meslek odalarnn da katld aratrma, bilgilendirme ve denetim rgtlerinin kurulmas Ekonomik yapnn kendi st rgtlerinin byle aratrma,bilgilendirme ve denetim de rol almalarnn salanmas iin almalarn balatlmas
5.43.1.1
Sosyo-kltrel alanlarnn ivedilikle gerekletirilmesi
5.44.1.1
Yeni konut alanlarnn, sosyokltrel yap oluturulmadan hayata geirilmemesi (TOK uygulamalar gibi)
5.45.1.1
Sz edilen envanterlere gre korumakullanma kararlarnn getirilmesini takiben, mdahalenin stratejik ve mekansal anlamlarda kentsel tasarm plan ve projelerine, kentlerimizdeki sosyo-kltrel donat eksikliklerinin, bir plana bal kentsel tasarma konu mdahaleler olarak uygulanmas
5.46.1.1
5.47.1.1
Kentsel politikalarda ideolojik yaklamlarn nlenmesi ve ada planlama ve tasarm yntemlerinin benimsenmesi
5.48.1.2
Teknik elemanlar zerindeki siyasi basknn nlenmesi
141
142
5.49.1.1
Merkezi ynetim ve yerel ynetim kademelerinde zellikle kent planlamasna, ayrca kentsel tasarma ve kenti dnerek mimarla ve peyzaj mimarlna kar olan tutum ve davranlarn giderilmesi iin; niversite, meslek odalar , Belediyeler Birlii, blgesel belediye birlikleri vb ilgili kurulular ile ibirlii iinde bilgilendirme yaplmas, eitim verilmesi
5.50.1.1
Altyaps bitmemi alanlarda iskn izni verilmemesi
5.51.1.1
Planlamalarda sosyo-kltrel, ekolojik planlama ieriine ncelik tannmas
5.52.1.1
Dar ereveli imar planlama anlay ve ad ynetmeliklerin terk edilmesi
5.52.2.1
Kentin tketilebilen bir rant arac ve snrsz bir kaynak olduu dncesinin terk edilmesi
5.54.1.1
Elde edilen kat atklardan, geridnm ve enerji elde edinimi odakl yararlanlmas
5.55.1.1
Kent ve Blge Planlama, kentsel tasarm, mimarlk alanlarnda, ekolojik planlama, ekolojik kentsel tasarm , ekolojik mimarlk reti ve eitiminin salanmas iin niversitelerin daha etkin grev almalarnn salanmas Bu konuda konu ile ilgili merkezi ynetim ve yerel ynetim kademelerinde niversite, meslek odalar , Belediyeler Birlii, blgesel belediye birlikleri vb ilgili kurulular ile ibirlii iinde bilgilendirme yaplmas, eitim verilmesi
5.57.1.1
Uzun mesafelerde kamusal (toplu) ulam, ksa mesafelerde yaya ve bisiklet hareketleri zendirilmelidir Ulamda aceleci, parac ve pahal kararlarn hayata geirilmesinin nlenmesi (stanbul ve Ankara kentlerindeki uygulamalarda olduu gibi)
5.58.1.1
Altyaps bitmemi alanlarda iskn izni verilmemesi
5.59.1.1
lke, blge, kent leinde nceliklerin belirlenerek ulam alarnn planlanmas
5.60.1.1
Yenilenebilir enerjiye dayal olan yaya ve bisikletle dolam olanaklar oluturulmaldr.
5.60.1.2
yeri konut ulam( dzgn yolculuklar: gnlk git-gel yolculuklar)l optimize edilmelidir. Aktarma alanlar projelendirilmelidir. Mevcuttan ( mevcut ulam altyaps ve styaps) etkin yararlanmak iin otobs eritleri ve otobs yollar projelendirilmelidir.
5.60.1.3
Tm belediyelerimizin yerine getirmekle ykml olduklar engelsiz kentsel mekan dzenlemesi
5.60.1.4
Ulatrma Bakanl tarafndan 2009 da yaynlanan ynetmelie gre, nfusu 100000in zerindeki her yerleme iin yaplmas zorunlu tutulan ulam planlar erevesinde:Toplu tam ve temiz ulam zendirilmelidir.
143
144
5.60.1.5
5.60.1.6
Kentiinde zellikle Kent merkezlerinde evre dostu-temiz ulam ngrlmeli, katl kavaklar, tat st geidi/ alt geidi, kentii hz yolu gibi kentsel srdrlebilirlie uymayan uygulamalardan vazgeilmelidir. Temiz ulam-temiz enerji yaklam erevesinde yaya ve bisikletli dolam olanaklar artrlmaldr. Yayalatrmann planlanmas ve buna uygun kentsel tasarm projelendirmesi almalarna, ncelikle kent merkez ve alt merkezlerinde, giderek, yeil yol balantl olarak youn konut alanlarnda balanmaldr
5.61.1.1
mar anlay yerine barnak ve konutu bir sosyal hak olarak gren bir planlama anlayna oturtulmas
527.1.1
5.65.1.1
mar anlay yerine imgeler dnyasnn tanmlanmas; olumsuz kimlikli ve/ veya kimlii vurgulanamam kentsel alanlarn belirlenerek, mdahale alanlar oluturulmas;varolan kimlii vurgulayan, yeni kentsel kesimlerde kimlikli yapya sahip evreler , olumlu kentgrnm elde edilmesini ngren mdahale biimlerinin oluturulmas zellikle kamusal alanlarda sosyal kltrel alanlara yer almas, bunlar iin yer yaratlmas
5.67.1.1
Kentlerimizde kentsel mekanlara mdahalede belirlenecek nceliklere gre, bu alanlara mdahale biimlerinin yaam kalitesi ltleri ve bu kapsamda mekana eriebilirlik ve yaya dolam ltlerine uygunluunun salanmas
5.68.1.1
Kentsel kltr adalarnn (kent mzelerinin) gelitirilerek tantmlarnn yaplmas
5.69.1.1
Planlama/Tasarm yasa ve mevzuatnn farkl plan kademeleri arasnda egdm de salayacak ekilde dzenlenmesi (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.73.1.1
Yeil kama,yeil balant ve yollar ile kent saa- kentii ilikisinin kurulmas;fiziksel morfolojik zellikle topografik verilerin(vadiler, akarsular, taban suyu yksek kesimler bata olmak zere) saptanmas, korunarak kente kazandrlmas almas
5.74.1.1
Planlama ve ehircilik Yasasnn zaman geirmeden toplumun tm kesimlerinin onayn da alarak hazrlanp yrrle girmesi
5.74.2.1
Sz edilen st Kurulun oluturulmas, (rnek olarak ngilteredeki komisyon)
5.75.1.1
Mevcut Planlama ve ehircilik Yasas tasarsnn: srdrlebilir kentsel gelimeyi lafzi olmaktan karp, planlama ve imar konularnda karar srecine balayan; * srdrlebilirlik - kltrel ve doal varlklarn korunmas ilikisinin erevesini oluturan; * planlama ve imar srelerinde kentsel tasarm plan ve projelerinin yerini aka tanmlayp, kentsel tasarmn etkinliini salayan, bir yaklamla ele alnarak, 2009 yl iinde yrrle girmesinin salanmas
5.76.1.1
Belirtilen sorun kmelerindeki ltlerin oluturulmas(Kentsel standartlar)
5.78.1.1
Blge, alt blge ve kent blgesi tanm ve planlama srelerinin etkinletirilmesi aracl ile kentsel kademelemenin yeniden tanmlanmas
5.78.1.2
Kentlerin, kentsel donat ve altyap desenleri dnlerek kademelenmelerinin salanmas
5.79.1.1
Kentsel ymann kentler, kent blgeleri ve planlama blgeleri balamnda belirlenip, her birinin leine zgn planlama ve kentsel tasarm izlencelerinin uygulanmas
145
146
5.80.1.1
5.83.1.1
5.84.1.1
5.86.1.1
Devingen Planlama Yaklam (genel ilkeler) -proaktif bir anlay, -deien koullara uyum salama -kent iindeki karmak yapnn dikkate alnmas ve farkl gereksinimlere yant verecek bir esnek erevenin oluturulmas -planlama srecinde toplumun tm kesimlerinin katlmnn salanmas -planlama srelerinin tasarm sreleri ile desteklenmesi ve yere zg zelliklerin ortaya karlmasnn salanmas -kentin geleceini resmeden deil srecin geliimini tanmlayan ve denetleyen bir planlama Stratejik Planlama erevesi ve Kentsel Tasarm Alan:(Genel lke ve Esaslar)-Yapl alanlar ve ak alanlarn nitelikleri,-Yapl alanlar ve ak alanlarn bir araya gelileri ve yreye zg kentsel mekan oluturma biimleri,-Kentsel mekann biimlenmesinde tarihin, kltrn ve peyzajn dikkate alnmas -Planlama alanndaki ekonomik ve sosyal deerlerin gz ard edilmemesi. -Planlama srecine toplumun farkl kesimlerinin katlmnn salanmas ve bu tr planlamann ve tasarmn nerdiimiz st kurulca denetlenmesi-vb Stratejik Planlama erevesi ve Kentsel Tasarm Alan:(Aralar) Dinamik bir kademelenmeye kout olarak st lekte kentsel gelime stratejilerinin belirlenecei strateji plannn, orta lekte bu stratejilere dayanarak kentsel tasarm zetlerinin ve alt lekte de gerekli detay zenginliine sahip uygulama plan ve projelerinin katlml hazrlanmas.... TOK uygulamalarnn ivedilikle nlenmesi... Blgeleme esaslarnn gelitirilmesinde corafi ve iklimsel verilere bal kalarak bir deerlendirme yaplmas
5.88.1.1
Enerji-etkin ayn zamanda evre duyarl kentsel gelime ve yaplama ilke ve esaslar benimsenmeli
5.89.1.1
Tm dn ve uygulamalarda Genius Logi dikkate alnmal
5.90.1.1
Kentsel Ak Alan Strateji Belgesinin karlmas Kentsel Ak Alan Strateji Belgesi (lkeler ve Esaslar) Ak alanlarn -buluma ve sosyallemenin gerekletii -iyi tasarlanm ve iyi baklm -toplumsal kimliin glendirildii -yapl evreden kopuun gerekletii -doann deneyimlendii -ocuklarn ve yallarn da etkin ve rahata yer alabilecekleri - Yasa ile engelleme-vb. yerler olarak tasarlanmas
5.95.1.1
Kent Merkezleri Strateji Belgesinin karlmas - Kent merkezlerinin kullanmnn ve canllnn salanmas -Yaplamann sosyo-kltrel donanmla ilgili eksikleri tamamlam, yre zelliklerine uygun olarak gelimesi, -zellikle yayalarn merkeze eriiminin kolaylatrlmas -Tat trafiinin kent merkezlerinde kstlanmas, yavalatlmas -Tatlara ynelik otopark alanlarnn merkez eperinde oluturulmas ve bu alanlardan merkeze etkin yaya ulamnn salanmas
5.100.1.1
nsan leinde sosyo-kltrel merkezli komuluk birimlerinin tanmlanmas
5.101.1.1
mar Programlarnn gerekletirilmesi Etaplama emalarnn oluturulmas
5.103.1.1
Yeni imar uygulama aralar
5.103.2.1
Parselasyon yerine konsept anlaynn gelitirilmesi
5.104.1.1.
Kentsel Tasarm Rehberleri Kentsel Tasarm zetleri
147
148
5.106.1.1
Bayndrlk ve skan Bakanlnn merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin kentsel tasarm klavuzlar konusundaki bilgi eksiklii/ilgisizliinin giderilmesi ynnde yayn ve grev izlencesi oluturulmas konusunda grev ve yetkilendirilmesi ; niversiteler,ve meslek odalar ve belediye birlikleri ile ibirlii ; bu konuyu grev edinecek bir aratrma ve gelitirme st biriminin (enstit / kurulu vb.) kurulmas
5.107.1.1.
Ulusal ve yerel rgtlenme
5.108.1.1
Bayndrlk ve skan Bakanlnn bu konuda niversiteler ve meslek odalar ile ibirlii yaparak, karar ve nlemler gelitirmesi; yukarda belirtilen enstit/kurulu un bu konuda da aratrma-gelitirme hizmetleri ile grevlendirilmesi
5.111.1.1
Kltrn siyasallama kskacndan arndrlmas
5.112.1.1
Kent tasarmlarnda yerel ve yresel zelliklerin dikkate alnmas
5.113.1.1
Yaya ve bisikletli odakl ulam alarnn desteklenmesi
5.114.1.1
Sk bir denetim mekanizmas
5.115.1.1
Sokan zel aralar tarafndan igalinin nlenerek ak alan kapsamnda ele alnmas
5.116.1.1
5.117.1.1
5.121.1.1
Planlama ve ehircilik yasa tasarsnda bu konuda hkm getirilmesi; bina- sokak ilikisinin plan kararlar ve projelerde tanmlanmasnn salanmas ; zgara dzeni her topografya ve dokuda zendiren hkmlerden kanlmas ve teknik ve sosyal olarak uygun alanlarda kmaz sokan yeniden yaplabilirliinin salanmas ; trafik durultma (traffic calming) , paylaml yol (shared street) dzenlemesi gibi mekansal dzenleme tekniklerinin yasada yer almasnn , eitiminin verilmesinin salanmas Kentsel ulamda evre duyarl eriebilirlii etkin klacak; kentsel merkezlerde mekan kalitesini gzeten biimde dolam dzenlemek zere: Ulam ana planlarnn hazrlanmas Yaya, yal, ocuk ve engellilere ynelik dzenlemelerin yaplmas Ulam a altyapsnn kentsel dokuya uygun ina edilmesi ve doal, tarihi-kltrel varlklarn dikkate alnmas Sz konusu zekle eski kentin kltrel ekirdeklerine ulam salanmaldr.
5.121.2.1
Mekansal standartlarn mekansal farkllklarla ilikilendirilerek gelitirilmesi
5.122.1.1
Yaplam ve/veya yeni gelime alanlarnda yaplama ile teknik altyap plan ve uygulamalarnnn egdml gerekletirilmesi. - Teknik altyap planlamasnda doal kaynaklar ile ilgili verilerin toplanmas ve eik analizlerinin yaplmas Merkezi hkmetin destei ile, yerel ynetimlerce kat atk ve pissu atk ve yamur suyu toplama ve deerlendirmesinin yaplmas: geri kazanm konusunun , kentle etkileim, yerseimi, kente kazanm ynlerinden ynlerinden hem mhendislik , hem de kentsel tasarm analizinin gerekletirilmesi ynnde ksa dnemde sonulandrlacak almalarn balatlmas
149
5.123.1.1
Beden, hayalgc ve evre arasnda empatinin salanmas
150
5.124.1.1
Aile planlamas
5.125.1.1
Eski dokularn yeniden kazanm
5.126.1.1
Yerel ynetimlerin engelsiz mekan dzenlenmesindeki grev ve sorumluluklarn, bu dzenlemelerin tamamlanmas iin ngrlen tarihe gre programlamalarnn ve bu programlarn bir egdm iinde izlenmesi ve denetlenmesinin salanmas
5.127.1.1
Gemite var olan kentsel yasaklarn gndeme getirilmesi
5.128.1.1
Yasaklarn ve eitimin yasallatrlmas
5.129.1.1
5.130.1.1
Semtlerin gndz ve gece korunmalarna daha ok nem verilmesi (rnein eski bekilik rgtlerinin tekrar ihyas) Dnyadaki ada uygulamalarn incelenerek, mekana zgn (eskiyeni) uygulamalarn gelitirilmesi
5.131.1.1
Yerel ve yresel lekte konut tipolojilerinin aratrlmas Yaama kltrmz dikkate alnarak konut tipolojilerinin aratrlarak gelitirilmesi
5.132.1.1
5.133.1.1
5.134.1.1
5.135.1.1
Btncl bir strateji ile planlanan kentin alt lekteki tasarmlarna ynelik rehberlerin oluturulmas lke, blge, kent leklerindeki plan kararlarnn alt leklere aktarlmas Bu durumun, ulusal lekte saptanacak snrlar tanmlanm blgelere uyarlanmak zere yasallatrlmas Planlama ve imar yasa tasarsnda bu konuyu da ieren dzenlemelerin yaplmas, yasalaarak, yrrle girmesinin salanmas ; yasada ve kentsel tasarm ynetmeliinde ilgili tanmlarn yaplarak, kentsel tasarm konusunda yetki ve grevlerin belirlenmesi (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.136.1.1
Kent ve mimarlk konseyleri kurulmal, aratrma, gelitirme ve denetleme grevlerini yklenmelidir.
5.136.2.1
Bu noktada; politikalarst, zel, zerk, bilimsel ve demokratik bir kurumun ihtiyac ortaya kmaktadr. (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.137.1.1
Planlama yapan kurumlar arasnda egdm ve koordinasyonun salanmas iin yasal dzenlemelerin yaplmas Planlama yapan kurumlarn planlama, uygulama ve denetim konusunda etkinliinin artrlmas Teknik personel yetersizliinin giderilmesi Bayndrlk ve skan Bakanl,ilgili dier kurulular , meslek odalar ve kurumsal yapda kentsel tasarm konusunda yetki ve grev boluunun giderilmesi almalarnn balatlmasv izlence oluturulmas
5.138.1.1
Bu noktada; politikalarst, zel, zerk, bilimsel ve demokratik bir kurumun ihtiyac ortaya kmaktadr. (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.139.1.1
Kent ynetiminde kentbilim uzmanlarnn ynetimi ve denetiminin salanmas (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.140.1.1
Disiplinleraras alma ortamlarnn gelitirilmesi (Kentsel Tasarm Yarmalarnn artrlmas)
5.141.1.1
Mahalle leinde halkla btnleen eitim adalarnn gelitirilmesi
5.142.1.1
151
Ayrca yine bu noktada; politikalarst, zel, zerk, bilimsel ve demokratik bir kurumun ihtiyac ortaya kmaktadr. (Bkz. Sonu ve neriler Raporu) Tasarmclarn koruma gelitirrme konusundaki birikim ve becerilerini gelitirecek eitim. -Sanat ve mimarlk tarihleri eitiminin koruma kltr balamnda gelitirilmesi -Mimarlk, ehircilik ve peyzaj mimarl eitimlerine tarihi ve kltrel mirasn eklenmesi. -Restorasyon uzmanlarna kent bilimi konusunda bilgi ve birikim kazandrma
SONU OLARAK ZETLE; Toplumun tamamnn ortak deeri olan doal ve kltrel miras/varlklar/alanlar: - planlama yetkisinin bolluu ve bunun yaratt karmaa, - planlamann projeye indirgenmesi, - sektr odakl planlama anlay, - milli servet gerekesiyle kaak yaplarn aff, - kamu yarar ad altnda her kanunda yer verilen istisnalar, - koruma-kullanma dengesi ve srdrlebilir kullanm ad altnda korunan alanlarda deiim deerinin ne karlmas ve ortak kamu alanlarnn yamalanmas, - Son yllarda yerel ynetimler / zel sektr eliyle gerekletirilen sokak salklatrmalarndaki uygulamalarda imitasyon rneklerin artmas, - nsan dlayan yapay mekanlarn retilmesi, - Tarihsel ve kltrel alanlarn, kentin marginalleen mekanlar haline gelmesi, - Mekansal, kltrel, zamansal balamn, nemini yitirmesi, yere ait ruhun, otantizmin kaybolmas, - Steril, kentliyi dlayan mekanlar yaratlmas, - Arkeolojik ve Doal sit derecelendirmelerinin neden olduu tahribat: Derecesiz tek snr sistemine geiin gereklilii, - Koruma Blge Kurullar tarafndan yaplan tespitlerin gecikmesi, - Koruma Blge Kurullar tarafndan isabetsiz tespitler yaplmas, - Sit alan snrlarnda / derecelerinde zel mlk sahibi ya da giriimcinin yatrm talebi odakl olarak sk sk deiikliklere gidilmesi, - Sit alan snrlarnn deiebilirliinin, Koruma Blge Kurullarna olduu kadar koruma anlayna ilikin toplumsal gveni zedelemesi, - Sit derecelerine gre arazi kullanm karar ngren (rnein 2.Doal Sit Alannda turizm, 3.Derece Doal Sit alannda konut yaplabilmesi ynndeki) ilke kararlar nedeniyle, fiilen yrrlkteki planlar iskana almas ynnde karar getirmemesine karlk Koruma Blge Kurullarnn ald kararlarla yaplama izni verilmesi, - Tarm alan / ormanlar / sulak alan / ky gibi ender alanlarn korunmas stratejilerinin, fiziksel ve sektrel byme hedeflerinden bamsz olarak belirlenmesi gereklilii, - Kent iindeki arkeolojik alanlar ve eserlerin, sadece kentin turistik potansiyelinin artrlmas amacyla ele alnmas ve dzenlemesi, - Kentsel bilginin okunabilirlii hedefinin bilimsel ve sondaj kazlarndaki nceliinin ne karlmas gereklilii, - Arkeolojik alanlarda parsel leinde sondaj ve kazlarn sunduu bilginin yetersizlii, - Krntlardan, bilginin btnne ulamann sknts/zorluu, - Bilginin katmanlar halinde ilenmesini salayacak ve uygulamadan sorumlu kurumlarn ortak kullanmna alacak digital bir envanterleme sistemine geilmesi gereklilii / Kentsel Restitsyon
152
IV. GENEL DEERLENDRME Cumhuriyetimizin kuruluundan bu yana salanan pek ok kalknma ve kent planlama hareketlerine karn lke ehirciliinde dar ereveli imar planclndan nitelikli kentleme, doal ve kltrel varlklarn korunmas ve planlama srecine geilememitir. A. Doal ve kltrel varlklarn /alanlarn korunmas konusunda; Bugn planlamada var olan ok yetkililiin neden olduu sorunlar dikkate alnarak; yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii ve ilgili dier mevzuata da referans olacak bir st temel Koruma yasal erevesinin oluturulmas, Koruma srecindeki uygulama, denetim ve kaynak aktarmnda yaanan sorunlar amak zere; gl bir koruma mevzuatnn, iyi tanmlanm ve zgnle sayg gsteren uygulama aralarnn, etkin uygulama, denetim ve yaptrm mekanizmasnn, nesnel dalm ltlerinin oluturulduu merkezi ve otonom finans kaynaklarnn tesis edilmesi, Gnmz koruma planlamas ve imar planlamas kartlnn terk edilerek; her dzey ve kapsamdaki planlamada, doal ve kltrel varlklarn korunmasnn ncelik oluturduu, doal ve kltrel varlklarn meta deeri ile deil varlk deeri ile hak ettii ayrnt dzeyinde ele alnd, toplumun tmnce e yararlanmasnn dnld bir planlama anlaynn yerletirilmesi, Tespit ve tescillerin tamamlanmamasndan ve her lekteki planlara aktarlamamasndan kaynaklanan sorunlar amak zere; lke leinde doal ve kltrel varlklarn envanterinin ivedilikle tamamlanmas, ulusal veri tabannn oluturulmas. Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn korunmasnda bugnk yenileme ve dnm uygulamalarnn acilen terk edilmesi; koruma eyleminin yaamn korunmas anlamnda ele alnmas, katlm srelerinin iler hale getirilmesi, mevcut dokuya ynelik tm mdahalelerde iyiletirme ve salklatrma projelerine ncelik verilmesi. Yerel mekanizmalarn koruma konusundaki donanm eksiklii dikkate alnarak; korumadan sorumlu yerel rgtlerin, yapabilirliinin arttrlmas, teknik ve personel donanmnn nitel ve nicel olarak glendirilmesi. Turizm yatrmlarnn, kltr ve doa varlklarmzn korunmalarn n koul olarak gren bir planlamayla ele alnmas, kltrel mirasmzn zarar vermelerinin nlenmesi, kltr ve turizm konularnn tek bakanlkta ele alnmasna bir an nce son verilmesi. B. Mekan kalitesi ve kentsel tasarm konusunda; Planlama, mimarlk ve kentleme bir kltr olgusudur. Planlamada karar alma mekanizmalarndaki ok ballk ortadan kaldrlmal, katlm ve effaflk gerek anlamda salanmaldr. Planlama ve ehircilik Yasas ivedi olarak ele alnmal; bu yasada yer almas gereken, kentsel ve kltrel kurum rehberliinde belirlenecek kentleme kriterlerini alt ve st lekte uygulamaya geirecek bir yaplanma oluturulmaldr. 153
Kentsel tasarmn lke planlama hiyerarisi ierisinde tanml bir yerinin olmad saptanmtr. Bu nedenle mekan kalitesinin ykseltilmesinde, planlama ile mimarl btnletiren kentsel tasarmn lke planlama sisteminde yerini almas gerekmektedir. Mimarlk- planlama- kentsel tasarm- evre- koruma konularnda devlet-belediye-ilgili kurum ve karmak kurumlar arasnda dengeyi salayc politikalar st, zerk ve zel bir kurumun varlna ihtiya bulunmaktadr. Bunun bir st kurul eklinde ve bal olduu enstit ve akademilerle ynlendirilen, aratrma ve gelitirme hedefli bir kentsel ve kltrel kurum olmaldr. Tasarm konusundaki ulusal politikann hangi grleri ierdiini, yerel leklerde tasarm ve mekan kalitesinin nasl salanp artrlacan, tasarm kriterlerini olutururken en verimli, zgn zm nerilerinin nasl gelitirileceini vb. tm konulara ilikin genel ereveyi oluturmay ilke edinmi bir kurum olarak yaplandrlmaldr. Bu oluum; asla bir yeni bakanlk deil bir bilimsel kurum, enstit veya bir akademi olmaldr. Planlamada (ulusal, blgesel, kent leinde, kltrel, eitimsel, sosyal ve ekonomik) yaanan sorunlarn zm iin sreklilik iinde alacak politikalar st, zel, zerk, bilimsel ve demokratik bylesi bir KURUMLA nemli bir adm atlm olacaktr. lke ve kentlerimiz yeniliki paradigmalar ve ada metodolojilerle ancak bylece geliebilir. Bu yasada yerel ynetimler eliyle yaplan planlarn yine yerel ynetimlerin de yer ald denetim mekanizmalar araclyla (blge kurullar vb.) denetlenebilmesi salanmaldr.
154
RAPOR ZET Kentsel Miras, Mekn Kalitesi ve Kentsel Tasarm Komisyonu, lkemizin kltrel ve doal deerlerinin korunarak gelitirilmesi, kentsel mekn kalitesinin artrlmasna ilikin anlay ve tasarm odakl sorunlardan yola karak, yeni bir yaplanma nerisi gelitirmeyi amalamtr. Bu ana erevenin yaplandrlmasndaki balang noktasn; kltrel ve doal mirasn korunarak gelitirilmesini salayacak mekn kalitesi yksek yaam evreleri yaratmaya dnk bir sistem nerisi gelitirmek oluturmaktadr. Sz konusu giriim beraberinde, lkemiz yapsna uygun yeni bir kltrel ve kurumsal yapnn ivedi olarak hayata geirilmesini zorunlu klmaktadr. nerilen yeni kurumsal ve kltrel yaplanma; dar ereveli imar plan anlay ve ad kurallar ile ada bir kentsel gelimenin gerekleemeyeceinden hareketle Cumhuriyetin ilk yllarnda temeli atlm olan ada kentleme hareketinin devam ettirilmesini hedeflemektedir. Bu balamda nerilen yaplanma ile lkemizin sahip olduu doal, kltrel ve tarihi varlklarn korunarak gelitirilmesini amalayan yeniliki tasarm ve planlama altyapsnn oluturulmas byk nem tamaktadr. lkemizin kentleme srecinde yaanan deiimleri, gnmzn mevcut planlama kurgusu ile ada bir yaplandrmaya dntrmek mmkn deildir. zellikle lke leinde doal, kltrel ve tarihi varlklarn korunarak gelitirilmesi, toplumun yaam kalitesini artrmay hedefleyen bir tasarm ve planlama sistemiyle desteklenmek zorundadr. te bu noktadan hareketle Kentsel Miras, Mekn Kalitesi ve Kentsel Tasarm Komisyonu almalarn; A. Doal - kltrel ve tarihi varlklar/kentsel miras/koruma ve B. Mekan kalitesi ve kentsel tasarm, olmak zere iki gruba ayrlarak srdrmeye karar vermitir. Yukarda ksaca zetlenen yaklam erevesinde komisyon almalar, iki alt grubun ncelikli olarak mevcut yapnn niteliinin, temel zelliklerinin belirlenmesi ve ileyiindeki ana sorunlarn tanmlanmas ve nceliklerinin belirlenmesiyle balamtr. Bir sonraki aamay, ilk aamada belirlenen her bir sorunun zmne dnk stratejilerin gelitirilmesi oluturmutur. Gelitirilen stratejilerin hayata geirilmesine dnk eylemlerin neler olmas gerektii, bu eylemlerin hangi kurumlar araclyla ve ibirliiyle gerekletirileceinin belirlenmesine dnk almalar ise sonuncu aamay oluturmutur. ngrlm olan eylemlerin zamanlamasna dnk ncelik belirleme tartmalar ve bu eylemlerin baar dzeyini sorgulamaya olanak verecek gstergelerin belirlenmesi ise, nerilen kurumsal ve kltrel yaplanmann ekillenmesinin hedeflendii bir sonraki toplantya braklmtr. Kentleme uras alma programna paralel olarak, komisyonumuzca gelitirilen yeni zel ve zerk bir kurumlamann (konsey Enstit veya Akademik) nerisi, sorun - strateji - eylem btnlnde dier komisyonlara sunulmu ve dier komisyonlarn deerlendirmeleri, eletirileri alnmtr. Yine ura programnn bir aamas olarak, komisyonumuzdan farkl grleri olan dier komisyon temsilcileri ile karlkl mzakereler gerekletirilmi, dier komisyonlarla akan ara alanlar iin neriler gelitirilmitir. Komisyon almalarnn son aamasnda, dier komisyon temsilcilerinin grleri ve nerileri komisyonumuzda deerlendirilmekle birlikte; nerilen zel ve zerk bir kurumlamann (konsey Enstit veya Akademik) detayl alma prensiplerine son eklinin verilmesi ancak bu kltrel ve kurumsal yapnn hayata geirilmesi ile mmkn olacaktr.
155
Komisyonumuz ilk toplantsndan itibaren tm almalarn, byk bir katlm oranyla, uyumla ve iki alt alma grubunun youn gndemine ramen bir btnlk ierisinde yrtmtr. Her aamadaki farkl gr ve dnceler karlkl tartlarak ve tm fikirler gzden geirilerek katlmc bir sre iinde karara balanmtr. Komisyonumuzca gerekletirilen almalar, Kentleme uras Genel Sekreterliince belirlenen rapor formatna uygun olarak tm aklama ve rapor detaylaryla hazrlanarak sunulmutur.
156
KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM NO EYLEM EYLEMLER SAHB ORTAKLARI SRE BTE GSTERGELER GSTERGE
ANA SORUN ALANLARI NO SORUN
NO
STRATEJLER STRATEJLER
5.1
mar, evre ve koruma mevzuatlarnda yeralan korumaya ilikin tanm ve kavramlarn akma, eliki ve eksiklikler iermesi. 5.1.1.1 Mevcut tanm ve kavramlarn envanterlerinin yaplmas. 5.2.1.1 Farkl kurumlarn farkl yorumlarnn nne geebilmek amacyla ortak bir Koruma Szl oluturulmas.
5.1.1
Farkl mevzuatlardaki akma, eliki ve eksikliklerin giderilerek terminoloji btnlnn salan mas.
5.2 5.2.1.2
SORUN STATEJ EYLEM TABLOSU
Tanm ve kavramlarn almnda korumaya ncelik verilmemesi. Tanm ve kavramlarn, kurumlar st olarak belirlenmesi ve kurumsal yorumlara olanak vermeyecek biimde aklk kazandrlmas, kamu yarar kavramnn doal, tarihsel/ kltrel evrenin korunmasn salayacak ekilde tanmlanmas
5.2.1
Farkl mevzuatlarda korumaya ilikin tanm ve kavramlarn (somut olmayan deerleri, krsal miras, endstri miras, cumhuriyet dnemi mimari miras vb. deerleri de ierecek biimde) ve bunlar oluturan ltlerin gzden geirilmesi.
5.3.1.1
evre ve Orman Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl
5.3.1 5.3.1.2 lke kararlarnda sit tanmlarnn mdahale trleri zerinden deil varolan deerlere dayal olarak gelitirilmesi. Doal ve kltrel varlklara ilikin tanmlamalarn imar mevzuatnda da iselletirilmesi.
Doal ve kltrel varlklarn kaynak ya da kullanm deeri olarak deil varlk deeri olarak tanmlanmas.
K.T.V. Koruma Yksek Kurulu lke Kararlarn da ierecek biimde tm mevzuatn, doal ve kltrel alanlarn varlk deerini odaa alan bir bak asyla gzden geirilmesi.
Vakflar Genel Mdrl Bayndrlk ve skan Bakanl Enerji Bakanl (MTA) niversiteler lgili Meslek Odalar lgili STKlar
mar, evre ve koruma mevzuatlarnda deiiklik yaplmas
5.3 5.3.2.1
Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin kavramlarn, farkl kurumlarn / yetki organlarnn beklentilerine bal olarak, farkl yorumlanmas, ieriklerinin farkl doldurulmas (Doal ve kltrel varlklarn, varlk deeri yerinekaynak ya da kullanm deerinin n plana karlmas). 5.3.2.2 Uluslar aras belgelerden de yararlanlarak tanm ve kavramlarn yansra tm planlama ve koruma mevzuatmzn ada retiyi yanstacak biimde ele alnarak yeniden dzenlenmesi.
5.3.2
Kurumlar aras egdm salanmas.
157
158
5.4.1.1 Btn kurumlarn uygulamakla ykml olduklar bir st yerleme, planlama ve koruma konularn kapsayan temel yasal erevenin belirlenmesi. Bu erevede tarihsel, kltrel ve doal evrenin btnleik korunmasna ynelik dzenlemelere gidilmesi. Farkl kurumlarn yetki ve sorumluklarnda kalan, koruma konusundaki farkl hkmlerin ayklanmas. *Koruma anlayyla elien ve yatrm nceliklerine odaklanan mevcut yasal dzenlemelerin yrrlkten kaldrlmas. *Uluslararas mevzuattan faydanlarak, ulusal imar ve koruma mevzuatnda, anayasa ile uyumlu, btncl bir evre ve koruma politikasnn oluturulmas. Vakflar Genel Mdrl Bayndrlk ve skan Bakanl Enerji Bakanl (MTA) Tarm ve Kyileri Bakanl niversiteler lgili Meslek Odalar lgili STKlar Farkl koruma stat uygulamalarnn nceliklerinin mevzuatta aka belirtilmesi. evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl *Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas. Anayasann temel ilkeleri de dikkate alnarak btncl bir koruma anlaynn tm evre ve imar mevzuatna yanstlmas. *Turizm ve Tevik Yasasndaki Kltr ve Turizm Geliim Blgeleri yaklamnn iptal edilmesi. *5366 sayl Ypranan Tarihi Kent Dokularnn Yenilenerek Yaatlmas hakkndaki kanun uygulamalarnn durudurulmas *6831 sayl Orman Yasasnn 2A-2B dzenlemelerinin ivedilikle durdurulmas 5.7.1.1 Mevzuat deiikliinde koruyann zendirilmesini salayacak hkmlere yer verilmesi. 5.8.1.1 Uluslararas Mevzuattan faydanlarak, lke koullarna uygun biimde Ulusal Mevzuatmzdaki eksikliklerin tamamlanmas.
NO
5.4.1
Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda sorun yaratan dzenlemelerin tespit edilmesi.
5.4
lkemizde kltrel ve doal varlklarn korunmas ile ilgili mevzuatn ok dank ve karmak olmas, uygulamada yetki ve sorumluluklarda 5.4.2 akma ve elikiler yaratmas Mevzuatta sk sk deiikliklere gidilmesi nedeniyle korumann k 5.4.3 urumsallaamamas (Bkz.8.7)
5.4.4
Kltrel ve doal varlklarn korunmas ile ilgili ulusal mevzuatta dankln, yetki ve sorumluluklardaki akma ve 5.4.2.1 elikilerin giderilmesi, (Bkz.8.7.3.1-8.7.4.1-8.7.2.1.) Farkl koruma stat uygulamalarnda ncelikli mevzuatn hangisi olacann ak hale getirilmesi. 5.4.3.1 Koruma mevzuatnn da yoruma ak olmayan, nesnel hedeflere ve adil uygulamalara olanak tanyacak biimde ele alnmas.
5.5
Yasal dzenlemelerde korumann odaa 5.5.1.1 alnmas.
5.6
Son dnem yaplan yasal dzenlemelerin korumadan ok kullanmaya ve yenilemeye vurgu yapmas, mevcut mevzuatta kamu yararndan ok yatrmclarn taleplerini ne alan deiikliklere 5.5.1 gidilmesi Yerel ve merkezi ynetimlerin koruma konusundaki kstlamalar amak iin yeni yasal dzenlemeleri ara olarak kullanmas.
5.7
Koruma mevzuatnda, korumay zendirmekten ok yasak yaklam izlenmesi
5.7.1
Tanmaz sahibini cezalandrma yerine onun sahip olduu deeri koruduu lde zendirilecei bir anlayn getirilmesi.
5.8
Ulusal Mevzuatmzdaki eksikliklerin tamamlanmas iin Uluslararas Mevzuattan yararlanlmamas.
5.8.1
Ulusal mevzuatn, lke karlar gzetilerek uluslararas mevzuatla uyumlatrlmas
KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM NO

5.9.1.1 Mevzuatta, koruma kaynaklarna ilikin seeneklerin arttrlmas Kaynaklara eriimin kolaylatrlmas.
ANA SORUN ALANLARI NO SORUN EYLEM ORTAKLARI SRE BTE
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.9.1
5.9
Korumaya ayrlan kaynaklarn / fonlarn yetersizlii 5.9.2.1 5.9.3.1. Uygulamadan sorumlu birimlerin oluturulmas.
5.9.2
5.9.3
5.10.1
5.10 lgili STKlar
Mevcut kaynaklarn paylamnda, politik ncelik ve tercihlerin nem kazanmas
5.10.2
Teknik, finansman, proje vb. kaynak kullanmnda blgesel ve niteliksel 5.10.1.1 farkllklar dikkate alnarak ltlerin oluturulmas.
*Finansman kaynaklarnn oaltlmas, uygulama ltlerinin oluturulmas, bunlara eriimin kolaylatrlmas,
5.11.1
Korumaya ayrlan kaynaklarn / fonlarn yeterli hale getirilmesi,yeni ve etkin fonlarn oluturulmas Korumada aczi olan korunmas gerekli tanmaz sahiplerine yeterli kamu desteinin verilmesi. Korumaya ilikin finansman kaynaklarnn kullanlabilir klnmas ve eriilebilir olmas. Kaynak kullanm stratejilerinin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak belirlenmesi. Kaynaklarn bilimsel esaslara dayal ltler dorultusunda kullanlmas Kamu fonlarnn uygulama sonularnn, konuyla ilgili kurumlar tarafndan kamu yarar odakl olarak denetlenmesi. Doal ve kltrel varlklarn korunmas 5.11.1.1 iin gerekli ve yeterli parasal kaynaklarn, mevzuatla gvence altna alnmas. Vakflar Genel Mdrl Maliye Bakanl evre ve Orman Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Yerel dareler
5.11
Kamu fonlarnn kullanmnda yerindelik denetimin yaplmamas
*Uygulamadan sorumlu birimlerin oluturulmas ve bu hususlarn mevzuatla gvence altna alnmas
5.11.2
Ynetsel ve parasal etkin denetim mekanizmalarnn oluturulmas.
5.12
Mevcut olanaklar (tevik ve muafiyetler) konularnda, toplumun deiik katmanlarnn bilgilendirilmemesi
5.12.1
Kaynak ve fonlara ilikin olarak ilgili tm aktrlerin (kurum-kurulu, STK, halk, kullanc ve dierleri ) bilgilendirilme kanallarnn oluturulmas
Kaynaklarn, adil ve kamu yarar odakl 5.11.2.1 olarak dalmna ilikin ltlerin oluturulmas. Kaynaklardan faydalanmaya ilikin 5.11.2.2 brokratik kolaylatrmalarn salanmas. Kaynak ve fonlara ilikin olarak kurumlarn ve halkn bilgilendirilmesi iin toplantlar 5.12.1.1 dzenlenmesi, medya aracl ile gerekli duyurularn yaplmas, bror gibi benzeri dokmanlarn hazrlanmas
159
160
5.13.1.1 5.13.1.2 5.13.1.3 5.14.1.1
Korumadan sorumlu birimlerin kademeli birlikteliinin salanmas ve uygulamada yaptrm ve denetleme mekanizmalarnn etkinletirilmesi Mevcut kurumsal yaplanmann korumay daha etkin olarak gerekletirecek ekilde ele alnarak dzenlenmesi Koruma duyarlln ve kamusal grev anlayn zaafa dren zelletirme uygulamalarnn durdurulmas Anayasa hkmleri gereince, kltrel ve doal varlklarn korunmas konusuna ncelik veren politikalarn gelitirilmesi ve bu politikalar uygulanmasn salayacak kurumsal ve mevzuat deiikliklerinin yaplmas.
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.13
Anayasa ile gvence altna alnm olmasna ramen korumann bir devlet politikas haline dnememesi, lkenin btncl bir doal ve kltrel evre koruma politikasnn bulunmamas, lke ncelii haline gelememesi
5.13.1
Kurumlarn uygulamalarnda kltrel ve doal varlklarn korunmas konusunda duyarlln arttrlarak nceliin salanmas; Btncl bir lke mekansal ve kltrel politikas oluturulmas
5.14
Kurumlarn, tek sektr hedefli gelimeleri benimsemeleri ve bu hedeflerin koruma yaklamlar ile elimesi.
5.14.1
Kurumlarn sektr gelitirme hedeflerinin, koruma yaklamlaryla elimesi durumunda koruma hedeflerinin nceliinin salanmas ve buna ynelik stratejilerin gelitirilmesi
5.15.1.1 5.15.1.2 5.15.1.3 5.16.1.1

Kurul yelerinde aranacak niteliklere ilikin yasal bir dzenleme yaplmas Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda kurumlararas egdm salayacak, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin almasna olanak verecek biimde rgtlenmenin revize edilmesi. Farkl kurumlarn yetki ve sorumluklarnda kalan, koruma konusundaki farkl hkmlerin ayklanmas.
Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusundaki yetkileri tarifleyen ve ilgili taraflarn uymakla ykml olduklar bir st temel yasal erevenin oluturulmas.
5.15
Koruma alannda ok paral bir ynetimin varl ve bunlar arasnda egdmn kurulamam olmas.
5.15.1
Doal ve kltrel varlklarn korunmas konusunda kurumlararas egdmn salanmas.
*Koruma konusundaki yetki, sorumluluk ve yaptrmlarn aka tariflendii bir st temel yasal erevenin oluturulmas.
5.16.1
Koruma Blge Kurullar Bakanlklar st, siyasi iktidarlardan etkilenmeyecek bir yapya kavuturulmal,zerklii yasal gvenceyle korunmal
5.16 5.16.2.1 5.16.3.1 5.17.1.1 5.17.1.2 5.17.2.1 5.18.1.1 5.18.1.2 5.18.2.1 5.19.1.1
Yerel ynetim kadrolarnn bilgilerini gncellemelerine olanak verecek ekilde ulusal ve uluslar aras eitim ve uzmanlama programlarnn oluturulmas, Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas. Korunmas, Ulusal ve uluslararas dzeyde nem tayan doal ve kltrel varlklarn / alanlarn (milli park vb. gibi) korunmas ve denetiminde merkezi ynetimce alan ynetimi projelerinin gerekletirilmesi Corafi snrlarn belirleyici olduu doa koruma alanlarnda, alan ynetimini il snrlar esasna dayandran tara rgtlenmesinin kaldrlmas. Koruma alanlarnda mlkleri olanlarn maduriyetlerinin nlenmesi amacyla, imar haklar transferi vb aralarnn gelitirilmesi Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak etkinliini arttrc hukuki altyapnn oluturulmas Yerel ynetimlerde koruma konusunda uzman, yeterli kadrolarn tahsisi Kurul saysnn artrlmamas, kurul mdrlklerinin uzman ve donanm olarak glendirilmesi ve karar srelerinin sistematize edilerek netletirilmesi
Koruma Blge Kurullarnn zerkliinin ve bilimsel niteliinin tartlr hale gelmesi

Koruma Blge Kurulu yelerinin saysal orannn akademik yeler lehine evrilmesi Koruma Blge Kurulu yelerinin ye seim kriterlerinin yeterlilik ve uzmanl gzetecek biimde dzenlenmesi
5.16.2
Kurul yelerinin tamam koruma konusunda uzmanlam olmal
Maliye Bakanl leri Bakanl evre ve Orman Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Yerel dareler
*Korumadan sorumlu kurumlarn egdmnn salanmasna, bilgi ve haberleme kanallarnn etkin klnmasna ynelik, koordinasyonu salayacak yaplanmann gerekletirilmesi *Nitel ve nicel olarak gelimi koruma projelerinin retilmesini salayacak birimlerin, yerel ynetimler bnyesinde oluturulmas.
5.16.3
Koruma Kurullarnn karar sreci ak ve effaf olmal, demokratik katlm sreleri gzetilmeli
5.17.1
5.17
Yerel ynetimlerin koruma konusunda uzmanlam, yetkin ve yeterli uzman kadrolarnn saysal ve niteliksel olarak oaltlmas.
Yerel ynetimlerin koruma konusunda uzmanlam, yetkin ve yeterli teknik personel eksiklii ve mevcut kadrolarn bilgi birikimlerinin yetersizlii, bu nedenle yeterli nitelik ve nicelikte koruma projesi retememeleri
5.17.2
Yerel ynetimlerce hazrlanp uygulanacak koruma projelerinin nitelik ve nicelik olarak arttrlmasnn zendirilmesi.
5.18
Yerel ynetimlerin bte yetersizliklerini gereke gstererek, doal ve kltrel varlklar toplumsal deer olmaktan kararak alnp satlabilir bir meta olarak grme anlay
5.18.1
Doal ve kltrel varlklarn ekonomik deiim deeri yerine varlk deerinin ne karlmas.
5.18.2
Kentsel rantlarn kamuya dnmn salayacak mekanizmalarn gelitirilmesi.
5.19
Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak yetersizlii.
5.19.1
Koruma alannda alan STKlarn nicelik ve nitelik olarak yeterli hale gelmeleri iin zendirilmeleri.

5.20.1.1 5.20.1.2 5.20.1.3 5.21.1.1 5.21.1.2 5.21.1.3
Karar srelerinde, taraflarn etkin katlmnn salanmas. Doal ve kltrel varlklarn zgn niteliklerine ve eitliliine sayg gsteren ltlerin oluturulmas. Doal ve kltrel varlklarn korunmasna ilikin ltlerin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak oluturulmas ve genellemelerden kanlmas. Tespit / tescil / envanterleme bilgilerine eriim kanallarnn kolaylatrlmas. Tespitlerde, ileri teknolojilerin kullanlabilmesine ynelik altyapnn oluturulmas. Envanterleme konusunda, niversitelerle, dier ilgili kurum ve kurulularla ortak almalar yaplmas. lgili kurumlarn bte ve alma programlarnda envanter tamamlanmas almalarna ncelik vermesi. lke veri ann tek elden ve teknoloji kullanlarak oluturulmas. (Bkz.8.3.1.2-8.3.1.3)
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.20
lke doal ve kltrel varlklar envanterinin tamamlanmam olmas
5.20.1
ada teknikler de kullanlarak envanter tamamlama almalarna hz verilmesi.
5.21
Doal ve kltrel varlklarn / alanlarn tespitlnde eksiklikler ve yanllklar bulunmas ve kararlarda sk sk deiiklik yaplmas nedeniyle kurumlarn ve koruma kavramnn inandrcln yitirmesi
5.21.1
Doal ve kltrel varlklarn/alanlarn tespitine ynelik bilimsel ve nesnel ltlerin gelitirilmesi.
Kltr ve Turizm Bakanl, niversitelerin ilgili Blmleri, lgili Meslek Odalar
5.22.1.1 5.22.1.2
5.22
Doal ve kltrel varlklarn bulunduu alanlarn niteliklerinin ayn olaca varsaymna dayandrlarak ayn mdahale tanmlanmasnn getirdii sorunlar
5.22.1
Her alann kendine zg sorun ve potansiyelinden yola karak mdahale biimlerinin belirlenmesi
Uluslar aras rneklerden faydalanlarak, *ulusal yapnn zgn zelliklerine uyarlanm, *eitlilii gzeten, * tek elden denetlenen ve ynetilen, *ileri teknolojilerin kullanld, *ilgili kurumlarn veri girii ve kullanmna ilikin farkl dzeylerde yetkilendirildikleri, mekanla ilikisi kurulmu ulusal envanterlemenin gerekletirilmesi.
5.23.1 5.23.1.1
Doal ve kltrel varlklarn, kaynak deerleri asndan kullanm tarifinin yaplarak; kesin koruma, kontroll kullanm karar getirilecek alanlarn belirlenmesi.
5.23
Doal ve kltrel varlklarn tamamnn, bedelinin denmesi halinde kullanlabilir / tketilebilir alanlar olarak alglanmas
Kullanlmas halinde geri dn olamayacak varlklarn belirlenmesi ve kullanma kapatlmas
5.23.2 5.24.1.1 5.25.1.1

Koruma, iyiletirme ve salklatrma projelerinin toplumsal kalknma projeleri ile birlikte ele alnmas Mevzuatta, oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas
Duyarl alanlarn, ancak koruma koullar belirlenmek kaydyla kstl kullanma alabilmesi, kullanclarnn izlenmesi ve denetlenmesi.
5.24
Doal ve kltrel varlklarn kaynak olarak deerlendirildiinde, rantlarn topluma geri dndrlememesi,
5.24.1
Oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesi
5.25
Koruma plan-proje ve uygulamlarnda insan ve toplumsal yaamn gzard edilmesi, uygulama sonrasnda kullanclarn alan dna itilmesi
5.25.1
Koruma projelerinin toplumsal kalknma projeleri ile btnleik olarak kurgulanmas, mekann yaayanlar ile birlikte korunmasn salayacak politikalarn ve projelerin gelitirilmesi
*lkemizin kltrel ve doal varlklarnn st leklerden balayarak korunmasn salayacak blge planlarnn yaplmas *Ortaretim mfredatnda korumaya ilikin hususlara yer verilmesi Bayndrlk ve skan Bakanl niversiteler lgili Meslek Odalar lgili STKlar Yerel dareler
5.25.2
Koruma alannda yaayan halkn alan ynetimine etkin katlmnn salanmas
5.26.1 5.25.1.2
Altyap, styap ve sosyal yap projelerinin birlikte ele alnmas, mevcut tarihsel dokunun kltrel korumann yansra konut stokunun bir paras olarak da deerlendirilmesi
5.26
Kentsel tarihi blgelerinin giderek knt alan haline gelmesi, kent yoksullarnn bu alanlara yerlemesi
Etkilenen kesimlerin ve kullanclarn katlmn salayc yasal ve kurumsal dzenlemelere gidilmesi
Vakflar Genel Mdrl evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl Enerji Bakanl (MTA)
5.26.2
Kentsel tarihi blgelerin ve ypranm imarl alanlarn ncelikle iyiletirme, salklatrma projeleri kapsamnda ele alnmas
*Mevzuatta, oluan rantlarn topluma geri dnn salayacak aralarn gelitirilmesine ynelik dzenlemelerin yaplmas *Toplumsal kalknma projeleri ile birlikte ele alnan koruma, iyiletirme ve salklatrma projelerinin yaplmas
5.26.3
Barnma hakknn temel bir insan hakk olarak kabul edilmesi.
5.27
Merkezi ve yerel ynetim kurumlarnn yeterli koruma kltrne sahip olmamas, halkn koruma konusunda bilgisiz ve bilinsiz olmas
5.27.1
Kamu kurum ve kurulular ile halkn koruma duyarllk ve bilincinin arttrlmas
5.27.1.1
Koruma duyarlln arttrc eitim programlarnn oluturulmas, toplumun her kesimde koruma duyarllk ve bilincinin gelitirilmesine ynelik eitim almalarnn zendirilmesi, ilkretimden balayarak tm eitim ve retim kademelerinde kltrel ve doal varlklarn korunmas gereklilii konusunda bilinlendirme almalarna yer verilmesi (Bkz.9.6.)
161
162
5.28.1.1 5.28.1.2 5.29.1.1 5.29.2.1 5.29.3.1 5.29.4.1 5.30.1.1 5.31.1.1
zel nem tayan alanlarn hak ettii ayrnt ve lekte ele alnmas. Doal ve kltrel alanlarn, konusunda uzman ekipler tarafndan planlanmasnn salanmas. Her lekteki planlama almalarnda Stratejik ED uygulanabilmesine ynelik gerekli dzenlemelerin yaplmas. Ama asndan mekansal yansmas olmayan (arazi kullanm karar iermeyen) planlarn mekansal planlar yerine kullanlmasn nleyecek yasal dzenlemelerin yaplmas Koruma Amal mar Plan (KAP) yapm sreci, nitelikleri ve leklerinin yeniden belirlenmesi. (KAP ieriinin zenginletirilmesi, kltrel ve doal varlklarn hakettii lek ve ayrntda ele alnmas) Doal ve kltrel varlklarn zgnlnden kaynaklanan zelliklerin, st lekli planlarla uyumamas durumunda, plan hiyerarisinin gerektirdii lekler aras geri dnler yaplmasn zorunlu klacak yasal yaptrmlarnn oluturulmas. st lekli planlamalarda (1/100 000-1/25 000-1/5000) doal ve tarihsel / kltrel evrelerin korunmasna ynelik strateji ve kararlarn gelitirilmesi. Mevzuat / rgtlenme / uygulama kapsamnda tm planlama srecinin, doal ve kltrel varlklar gzeten bir anlayla ele alnmasn zorunlu klacak dzenlemelerin yaplmas. Planlama ve ehircilik temel kanununun karlmas ve bu temel kanunda korumann iselletirilmesi
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.28
Kamusal yararn ne kt kapsaml kentsel ve blgesel planlama yaklamnn terk edilmesi.
5.28.1
Planlama srelerinin, kamu yararn n plana kartan bir anlayla yeniden kurgulanmas.
5.29.1
Korumaya ynelik planlama srelerinde de planlarn kademeli birliktelii ilkesinin korunmas
5.29
Kademeli btncl planlama anlaynn anmas.
5.29.2
st lekli planlamalarda da doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirilmesine dikkat edilmesi. (Bkz.8.4.1)
Planlar aras kademeli birliktelii salayan; *Ulusal lekten balayarak lekler aras stratejik ve mekansal kararlarn tutarllnn gzetildii,
5.29.3
Kentin tmnden kopuk Koruma Amal mar Plan (KAP) yaplmasnn nlenmesi.
5.29.4
mar mevzuatnda tanmlanmayan sektrel faaliyetleri dzenleme amacyla yaplan (orman amenajman planlar gibi) planlarn amac dnda kullanlmasnn nlenmesi.
5.30
Planlama politikalar iinde doal ve kltrel varlklarn korunmas yaklamnn iselletirilmemi olmas
5.30.1
Doal ve kltrel varlklarn korunmas yaklamnn, her lekteki planlama sreci iinde varlk deerinin gerektirdii arlkta ve leinin gerektirdii ayrntda ele alnmas.
5.31 5.31.1.2
Planlamada;doal ve kltrel varlklarn korunmasndan ok kullanlmasn ne kartan bir anlayla ele alnma beklentisi
5.31.1
Her lekteki planlama srecinde koruma-kullanma ilkesinin gzetilmesi
*Her dzey ve kapsamdaki planlamada, doal ve kltrel varlklarn korunmas ve gelitirlmesi nceliklerinin dikkate alnd, *lgili uzmanlk alanlarnn ngrd salkl bir veri taban zerine gelitirilmi, Vakflar Genel Mdrl
5.31.2
Koruma-kullanma dengesinin koruma aleyhine bozulmamas iin gerekli aralarn gelitirilmesi.
5.32 5.32.1.1
Tm planlama almalarnn KAP yaklamn ierecek biimde, konunun gerektirdii ayrntda ele alnmasn salayacak mevzuat / rgtlenme / uygulama srecinin oluturulmasna ynelik dzenlemelerin yaplmas
Plan yerine projeciliin tercih edilmesinin, doal ve kltrel varlklarn korunmasnda yaratt sorunlar
5.32.1
Planlama srecinde tm evre deerlerinin, varlk deerinin korunmas anlay gzetilerek dikkate alnmas.
5.33
Koruma projelerinde koruma alannn belirli bir parasn (snrl bir blge, sokak salklatrmas gibi) ele alan, toplumsal yaam ve sorunlarn, zgnl, geleneksel deerleri gzard edip salt estetik kayg ile fiziksel grnm dzeltmeye ynelik koruma uygulamalarnn yaplmas.
5.33.1
Bu alanlarn kent btnnde ele alnmas, planlama ve projelendirmede, ekonomik ncelikleri deil, yaam ve toplumsal boyutu da odana alan bir yaklamla deerlendirilmesi.
evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl Bayndrlk ve skan Bakanl ller Bankas Yerel dareler
*Doal ve kltrel varlklarn varlk deeri ile hak ettii ayrnt dzeyini ieren,
5.34
Yapnn / alann, doal, tarihsel ve kltrel niteliine uygun bir ilevle deerlendirilmesi yerine, ksa erimli getiriler uruna, farkl ilevler ykleyen projeler gelitirilmesi
5.34.1
Alann / yapnn, doal, kltrel, mekansal tama potansiyelini dikkate alan bir ilevlendirme ve projelendirme srecinin tanmlanmas
5.34.1.1
Doal ve kltrel varlklarn ilevlendirme ve kullanm kararlarnn, blgesel/ kentsel lekte retilmi planlarn ngrd sre ve hiyerariyi ihlal etmesinin nlenmesi. (Bkz.84.1.2-8.4.1.1)
*Gl bir mevzuat, uygulama aralar, uygulayc kurum, denetim mekanizmas, yaptrm ve kaynaa sahip, *lgili tm taraflarn katlmna ak bir planlama srecinin gelitirildii mevzuat dzenlemesinin yaplmas
5.35.1 5.35.1.1
Kentsel tasarm, restorasyon, evre dzenleme projelerinin ve ilevlendirme nerilerinin, koruma deerlerini ncelemesi, alann / varln zgn niteliklerini gzetmesi ve uluslar aras anlamalarla belirlenmi ltleri gzetmesini salayc dzenlemelerin yaplmas
Alan / yap leinde getirilecek yeni kullanm kararlarnn o alan iin getirilecek plan kararlaryla uyumlu olmas.
5.35
Doal ve kltrel varlklar iin getirilen kullanm / ilev kararlarnn, alan btn iin ngrlen plan kararlaryla uyumsuz olmas
5.35.2
lev / kullanm nerilerinin, evrensel ve ulusal deerlerle uyumlu bir biimde ele alnmas.
5.35.3 5.36.1.1
Tm projelendirme srelerinin bilimsel esaslar temelinde kurgulanmas.
5.36.1
Kaak ve dzensiz yaplamann tevik edilmemesi ve engellenmesi iin gerekli aralarn gelitirilmesi.
Doal ve kltrel varlklarn envanterlenmesi ve korunmasna ynelik planlamalarn geciktirilmeden yaplarak ivedilikle uygulamaya konmasnn salanmas. Kente kar ilenen sularn cezalandrlmasnn salanmas. Kaak yaplamay zendirici imar aflarna ynelik dzenlemelerin engellenmesi
5.36
Yasalara ve imara uygun olmayan, kamu yararna, planlama ve ehircilik ilke ve esaslarna aykr kaak ve dzensiz yaplamann, her sektrde, tarmsal yapdan, sanayi kurulularna, turizm yatrmlarna kadar genileyerek adeta geerli bir sistem haline dnmesi.
5.36.2 5.37.1.1 5.37.2.1 5.37.3.1 5.37.4.1
Etkin konut, arsa ve arazi politikalarnn gelitirilmesi.
5.36.3
Kaak yapya mdahale srecinin kolaylatrlmas.
5.37.1
Tarihi ve kltrel varlklar iin risk tanmlamas yaplmas
Tarihi ve kltrel varlklarn envanterinin tamamlanarak risk tayanlarn saptanmas ncelikli yaplar ve eserler iin doal tehlike ve risklere kar nlem alc ve koruyucu programlar gelitirilmesi Tarihi ve kltrel mirasn gvenlii ve risklere kar korunmas konusuna mevzuatta yer verilerek sorumlu kurumlarn belirlenmesi Koruma Bilinci ve Koruma Eitimi programlarnn gelitirilmesi ve srekli uygulanmas, toplumun sahiplenmesi iin, orta dereceli okullarn kendilerine bir Karde Eser seerek onunla ilgili almalar yapmas
5.37.2
Riskleri en aza indirmeye ynelik stratejiler gelitirilmesi
5.37
Risk ve doal tehlikelere kar hazrlksz olunmas, koruma tedbirlerinin bulunmamas (Bkz.4.29)
5.37.3
Sorumlu kurulularn belirlenmesi ve kurumlar aras karmaann ortadan kaldrlmas
5.37.4
Toplumsal bilincin arttrlmas
Risk ve doal tehlikelerin dikkate alnd bir planlama srecinde tarihi ve kltrel varlklarn risklere kar korunmas ile ilgili nlemler ile afet annda yaplmas gerekenlere ilikin hkmlere yer verilen, sorumlu kurum ve kurulularn belirlendii yasal bir dzenlemenin yaplmas

5.38.1.1
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.38
Planlamada programlama eksiklii-Savurganlklar
5.38.1
Tm planlama almalarnn uygulamaya ynelik programlama+etaplama belgelerinin hazrlanmas 5.39.1.1 5.40.1.1 5.40.2.1 Yerel ynetimlerin eylem alanlarnda denetlenmeleri, kresel buhranlarn ncelenmesini de gzden rak tutmadan denetlemenin salkl kurumlarnn yaratlmas
5.39
Kademelenme
5.39.1.
Planlama kademelenmelerinde entegrasyonun salanmas
Planlama-programlama-uygulama arasndaki entegrasyonun salanmas Savurganlklar nlemek amacyla, planlamada hazrlanan tm programlama+etaplama belgelerinin denetimden geirilmesi (Bkz. Sonu ve neriler Raporu) Planlama kademelerindeki boluklar giderecek bir hiyerarik dzenlemenin ivedi olarak hayata geirilmesi
5.40.1
5.40
Ekonomik yap kaynakl sorunlar; Gelir dalmnn dengesizlii
5.40.2
5.41 5.41.2.1
Ekonomik yap kaynakl sorunlar; Kamunun kltr yatrm iin ayrd payn yetersizlii 5.41.1.1 Kentsel mekan zerinden elde edilen rantn toplum yerine kii/giriimci odakl datmnn engellenmesi
5.41.1
5.41.2
5.42 5.42.1.1
Ekonomik yap kaynakl sorunlar:Eksik rekabeti ve ie dnk kapitalist yapnn(rekabeti olmayan: kartel oluumu ve trst olusumuna yol aan yap) ada kentleme, kentlileme ve sosyo-kltrel mekan zerindeki basks Bu 5.42.1 basknn kentsel dnm kavram ve anlamna aykr dnm projeleri retmesi Bu basknn yol at; ien, yaylan, birbirine eklenen kentsel ymalarda mekann kentsel balamda retilememesi Ekonomik yapnn birey, kurum ve kurulularnn mekanla, zellikle de korunan mekanlar ve kentsel mekanlar ile ilikilerinin ve bu mekanlar zerindeki tasarruflarnn ve olas mdahalelerinin aratrlmas,denetlenebilmesi iin merkezi ynetim ve yerel ynetim ibirlii ile, ilgili meslek odalarnn da katld aratrma, bilgilendirme ve denetim rgtlerinin kurulmas Ekonomik yapnn kendi st rgtlerinin byle aratrma,bilgilendirme ve denetim de rol almalarnn salanmas iin almalarn balatlmas
Yurt leinde kalknmann dengesine oturan i alanlarnn yaratlmas Kamu kaynaklarnn dengeli kalknmaya uyarl kullanlmas, tmyle saydamlk iinde denetlenebilir olmas Koruma-kullanma dengesinin koruma aleyhine bozulmamas iin gerekli aralarn gelitirilmesi Ynetimlerin parasal kaynaklarn toplum yarar nceliinde kullanmalar Nfus ve g yn ile halen duragan deil ,fakat dinamik bir yaps olan lkemizde ncelikle sosyal hareketliliin, arazi- arsa aktarmnn , kentsel toprak retiminin, ve bu topran tketiminin eksik rekabeti piyasa mdahalelerinden, korunmas iin bilgilendirme ve denetim mekanizmalarnn gelitirilmesi Ekonomik mekan yerseim kstasszl ve ltszlnn nne geilmesi; yukarda anlan eksik ekonomik yapnn kentsel gelime kart kentsel ime, yaylma ve eklenme yolu ile bymedeki rolnn bilgilendirme ve denetim ile regulasyonu
5.43 5.43.1.1
Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar:Sosyo-kltrel alanda bize zgn bir felsefenin ve buna dayanan bir siyasann oluturulamam 5.43.1 olmas, Cumhuriyet dneminde var olan felsefenin gnmzde terk edilmi olmas
Kltrel ve mesleki eitime ncelik verilmesi
Sosyo-kltrel alanlarnn ivedilikle gerekletirilmesi
163
164
5.44.1.1 Yeni konut alanlarnn, sosyo-kltrel yap oluturulmadan hayata geirilmemesi (TOK uygulamalar gibi)
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.44
5.45 5.45.1.1 Sz edilen envanterlere gre korumakullanma kararlarnn getirilmesini takiben, mdahalenin stratejik ve mekansal anlamlarda kentsel tasarm plan ve projelerine, kentlerimizdeki sosyo-kltrel donat eksikliklerinin, bir plana bal kentsel tasarma konu mdahaleler olarak uygulanmas
Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar:Kentin kltrel retme kaynaklarnn nfusa 5.44.1 oranl olarak artrlamamas Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar:Yerlemelerin salt konut alan olarak alglanmas, 5.45.1 farkl sosyal yaplar arasndaki uyumun, uygulanan politikalarla yok edilmesi
5.46 5.46.1.1
Sosyokltrel yap kaynakl sorunlar: Kentlerimizin sosyo- kltrel kaynaklarnn deerlendirilememesi, kentin sosyal ve kltrel donatlarnda eksiklik 5.47.1.1 Kentsel politikalarda ideolojik yaklamlarn nlenmesi ve ada planlama ve tasarm yntemlerinin benimsenmesi
5.46.1
5.47.1
5.47
Siyasi yap kaynakl sorunlar: Merkezi ynetimler-yerel ynetimler arasnda iletiim ve egdm ve denetiminin kaybolmu olmas
5.47.2
Saptanan lte gre sosyo-kltrel donanmn tamamlanmas, yeni blgelerde sosyo-kltrel donanmn yaratlmas Kentlerimizin ncelikle tanmaz kltr varlklarnn, korunmas uygun olan doal varlklarnn envanterlerinin oluturulmas ; bu envanterlere gre koruma-kullanma kararlarnn getirilmesi ; mdahalenin stratejik ve mekansal anlamlarda kentsel tasarm plan ve projelerine balanmasnn strateji olarak benimsenmesi Kentlerimizdeki sosyo-kltrel donat eksikliklerinin de facto ve parac mdahaleler yerine , bir plana bal kentsel tasarma konu mdahaleler olarak benimsenmesi Merkezi ve yerel ynetimler arasnda kurumsal yetki,grev ve sorumluluklarn netletirilmesi lke leinde zerklii olan bilimsel bir st kurulun oluturulup, her trl planlama ve tasarm leinde bu kurumun bilimsel aratrma, gelitirme ve denetim yapmas (Konsey, Enstit veya Akademi olarak rgtlenmesi/ Baknz Sonu Deerlendirme Raporu) 5.48.1.2 Teknik elemanlar zerindeki siyasi basknn nlenmesi
5.48
Siyasi yap kaynakl sorunlar: Yneticilerin uzmanlk gerektiren konulardaki eitimsizlik ve deneyimsizlii.
5.48.1
Meslekii eitim
5.49 5.49.1.1
Siyasi yap kaynakl sorunlar: Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerde son zamanlarda ekonomik yapnn da etkisi ile 5.49.1 giderek younlaan nazm(ana) plan kararlar ve kentsel tasarm gereklilii yerine mevzii ve tadilat plan anlay
Siyasi otoritenin planlama zerindeki bask ve etkisinin nlenmesi Kentte siyasi tercihle retilen dnm, deiim, yenileme vb. odakl dncelerin, planlama btnlnden yoksun braklarak hayata geirilmemesi (Kentsel Dnm Yasasnda olduu gibi)
5.50
Kentsel evre sorunlar:Altyap 5.50.1 siyasalarnn bulunmay
Doal ve ekolojik dengelerin salanmas 5.50.1.1
Merkezi ynetim ve yerel ynetim kademelerinde zellikle kent planlamasna, ayrca kentsel tasarma ve kenti dnerek mimarla ve peyzaj mimarlna kar olan tutum ve davranlarn giderilmesi iin; niversite, meslek odalar , Belediyeler Birlii, blgesel belediye birlikleri vb ilgili kurulular ile ibirlii iinde bilgilendirme yaplmas, eitim verilmesi Altyaps bitmemi alanlarda iskn izni verilmemesi
5.51 5.51.1.1
Kentsel evre sorunlar: Yerst ve yeralt su kaynaklar zerindeki gelime basks ve 5.51.1 Kentsel topraklarn ve bitki rtsnnkayb (ekolojik bozulma)
Kentsel bymenin doal kaynaklar ve tarm alanlar zerindeki basksnn nlenmesi
Planlamalarda sosyo-kltrel, ekolojik planlama ieriine ncelik tannmas

Dar ereveli imar planlama anlay ve ad ynetmeliklerin terk edilmesi Kentin tketilebilen bir rant arac ve snrsz bir kaynak olduu dncesinin terk edilmesi Elde edilen kat atklardan, geridnm ve enerji elde edinimi odakl yararlanlmas
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.52
Kentsel evre sorunlar::Havann, suyun, topran kirlenmesi 5.53.1.1 5.54.1.1
5.52.1
5.52.2
Sanayi alanlarnda ve kentsel alanlarda hava kalitesini denetleyen sistemlerin 5.52.1.1 gelitirilmesi ve glendirilmesi Yeralt suyu kullanmnn denetlenmesi 5.52.2.1
5.53
5.53.1
Kentsel evre ve biyolojik deerlerinin ncelikli olarak korunmas
5.54
5.54.1
Kentlerde kat atk ayrtrma sistemlerinin ivedi olarak ele alnmas
5.55 5.55.1.1
5.55.1
Her kent ve kent blgesi iin bu sorunlarn ve kar nlemlerinin srdrlebilir kentsel gelime balamnda st lek planlarda belirlenmesi ve karara balanmasnn salanmas
5.56
Kentsel evre sorunlar:Kentsel evre ve biyolojik eitlilie ilikin sorunlar Kentsel evre sorunlar: Kat atk ynetiminin yaplamamas Kentsel evre sorunlar: Sera etkisi ve kuraklk belirtileri karsnda nemli birer kaynak olan pissu atk tesisleri kurulumu ve geriye dnm ile yamur suyu toplanmasnn ihmali Kentsel evre sorunlar: Kentsel evre sorunlarna uzun erimli ekolojik sorunlar olarak baklmamas Kent ve Blge Planlama, kentsel tasarm, mimarlk alanlarnda, ekolojik planlama, ekolojik kentsel tasarm , ekolojik mimarlk reti ve eitiminin salanmas iin niversitelerin daha etkin grev almalarnn salanmas Bu konuda konu ile ilgili merkezi ynetim ve yerel ynetim kademelerinde niversite, meslek odalar , Belediyeler Birlii, blgesel belediye birlikleri vb ilgili kurulular ile ibirlii iinde bilgilendirme yaplmas, eitim verilmesi
5.56.1
kentsel tasarm alannda bu sorun ve zm seeneklerinin mekansal deerlendirilmesi ve projelendirilmesine 5.56.1.1 ilginin gelitirilmesi
5.57 5.57.1.1
Ulam sorunlar:Kent merkezleri bata olmak zere tm kentte hzlanma eilimlerinin artmas
5.57.1
Her kent paras iin yerel yaam dokusunu gz nne alan bir ulam ann lke, blge, kent leinde gelitirilmesi
Uzun mesafelerde kamusal (toplu) ulam, ksa mesafelerde yaya ve bisiklet hareketleri zendirilmelidir Ulamda aceleci, parac ve pahal kararlarn hayata geirilmesinin nlenmesi (stanbul ve Ankara kentlerindeki uygulamalarda olduu gibi)
5.58 5.58.1.1
Ulam sorunlar:zel otomobil bata olmak zere motorlu tatn n plana kartlmas sonucu olarak gnlk yolculuklarda yol ann verimsiz kullanlmas; yol andaki yetersizliklerin yeni yol yapm, kavaklarn kata 5.58.1 alnmas, yol geniletmesi olarak bilinen ancak yolda yaya aleyhine tata ayrlan kesimin geniletilmesi gibi eskimi ve kente uyumsuz yntemlerle ile giderilmesine allmas Altyaps bitmemi alanlarda iskn izni verilmemesi
ulam sistemlerinde dnm veya nemli btnletirmeler dahil, tm byk kentsel projeler iin ED aranmaldr
5.59 5.59.1.1
Ulam sorunlar:Ulam ann lke, blge, kent leinde dnlmeden dar erevede 5.59.1 ele alnmas
Ulam alar oluturulurken farkl sosyo-kltrel yapya uygun alternatifler retilmesi
lke, blge, kent leinde nceliklerin belirlenerek ulam alarnn planlanmas
165
166
5.60.1.1
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.60.1.2
5.60.1.3
5.60
Ulam sorunlar:Tat-odakl ulam yaklam; ulamn yol yapm mhendislii olarak 5.60.1 grlmesi; projelerin evresel etkilerinin gz ard edilmesi 5.60.1.4
Ulam planlar btnleik ve evre dostu ulam anlay ile kentsel mekan ele almal, zellikli ve ncelikli alanlarda ulam; detayl kentsel tasarm projeleri ile uygulanmal 5.60.1.5
5.60.1.6
Yenilenebilir enerjiye dayal olan yaya ve bisikletle dolam olanaklar oluturulmaldr. yeri konut ulam( dzgn yolculuklar: gnlk git-gel yolculuklar)l optimize edilmelidir. Aktarma alanlar projelendirilmelidir. Mevcuttan ( mevcut ulam altyaps ve styaps) etkin yararlanmak iin otobs eritleri ve otobs yollar projelendirilmelidir. Tm belediyelerimizin yerine getirmekle ykml olduklar engelsiz kentsel mekan dzenlemesi Ulatrma Bakanl tarafndan 2009 da yaynlanan ynetmelie gre, nfusu 100000in zerindeki her yerleme iin yaplmas zorunlu tutulan ulam planlar erevesinde:-Toplu tam ve temiz ulam zendirilmelidir. Kentiinde zellikle Kent merkezlerinde evre dostu-temiz ulam ngrlmeli, katl kavaklar, tat st geidi/alt geidi, kentii hz yolu gibi kentsel srdrlebilirlie uymayan uygulamalardan vazgeilmelidir. Temiz ulam-temiz enerji yaklam erevesinde yaya ve bisikletli dolam olanaklar artrlmaldr. Yayalatrmann planlanmas ve buna uygun kentsel tasarm projelendirmesi almalarna, ncelikle kent merkez ve alt merkezlerinde, giderek, yeil yol balantl olarak youn konut alanlarnda balanmaldr
5.61 5.61.1.1
5.62
Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: Gemi 5.61.1 kltr dnemlerinin izlerinin silinmeleri Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: Eski kent imgelerinin yitirilmesi, yeni 5.62.1 kent blmlerinde hazr kalplarn kullanlmasndan dolay ada imgelerin oluturulamamas mar anlay yerine barnak ve konutu bir sosyal hak olarak gren bir planlama anlayna oturtulmas
Kent planlamasnn kltr birikimimizin 5.62.1.1 bilincinde bir felsefe ile yaplandrlmas
5.63 5.63.1.1
Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: Kent kimlii 5.63.1 yerine ideolojik kimliklerin n plana karlmas
NO
5.64 527.1.1
Kent planlamasnn kentsel imgeler dzleminde yaplandrlmas ; tarihi evre dokusu ve doal rntnn deerlendirilmesiyle kentsel kimliin vurgulanmas; kentsel sosyo-kltrel ortamlarn oluturulmas aracl ile kentsellik ve kentlilie katknn salanmas mar anlay yerine imgeler dnyasnn tanmlanmas ; olumsuz kimlikli ve/veya kimlii vurgulanamam kentsel alanlarn belirlenerek, mdahale alanlar oluturulmas;varolan kimlii vurgulayan, yeni kentsel kesimlerde kimlikli yapya sahip evreler , olumlu kentgrnm elde edilmesini ngren mdahale biimlerinin oluturulmas
5.65 5.65.1.1 zellikle kamusal alanlarda sosyal kltrel alanlara yer almas, bunlar iin yer yaratlmas 5.66.1.1
Sosyal buluma alanlarnn yaratlmalar, oaltlmas
5.66
Grsel dnyann sorunlar: Kentin imgelerine ve kimliine ilikin sorunlar: kent iin tarihsel anlam olan eski kent imgelerinin 5.64.1 yitirilmesinden dolay kent kimliinin vurgulanamamas; kentkimlii-sosyo kltrel ortam-kentsel btnleme ilikilerinin anlalamamas Kamusal meknn sorunlar: Kalitesiz, salksz ve gvenliksiz mekanlarn giderek 5.65.1 oalmas Kamusal meknn sorunlar: Kentlerde yaya ve insann 5.66.1 dlanmas
Yayalar ve bisikletliler iin kamusal arterlerin oaltlmas
5.67
Kamusal meknn sorunlar: Yeni sosyo-kltrel alanlarn yaratlmamas
5.67.1
Kentlerimizde kentsel mekanlara mdahalede belirlenecek nceliklere gre, bu alanlara mdahale biimlerinin yaam kalitesi ltleri ve bu kapsamda mekana eriebilirlik ve yaya dolam ltlerine uygunluunun salanmas
5.68
5.68.1
Kamusal mekanlarn salk ve gvenlik konularn da ierecek biimde evre duyarl tasarmlanmas Kentlerimiz kamusal mekanlarnn, ncelikle de 5.67.1.1 kentsel merkez mekanlarnn, yaya dolamnn engelsiz mekan ilke ve gelerini de ieren biimde, kentsel tasarm erevesinde projelendirilmesi Kentsel tasarm alannn toplum tarafndan anlalr biimde, toplumla 5.68.1.1 paylalarak dzenlenmesi Kentsel kltr adalarnn (kent mzelerinin) gelitirilerek tantmlarnn yaplmas 5.69.1.1
5.69
5.69.1
5.70 5.70.1.1
5.70.1
5.71 5.71.1.1
zel alana ilikin mekn sorunlar: Kentsel tasarm eitiminin gelitirilmesi Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar:Kentsel peyzaj envanterlerinin ve planlarnn olmamas. Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kentsel ak/yeil alan sistemlerinin oluturulamamas Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kent iklimi ve havasnn bozulmas Planlama/Tasarm yasa ve mevzuatnn farkl plan kademeleri arasnda egdm de salayacak ekilde dzenlenmesi (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
5.71.1
AB/Avrupa peyzaj szlemesi kural olan Peyzaj Plannn ulusal plan kademeleri iinde yerini almas
5.72 5.72.1.1
Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kente kaynak 5.72.1 tekil eden yeralt sularnn korunamamas
167
168
Yeil kama,yeil balant ve yollar ile kent saa- kentii ilikisinin kurulmas;fiziksel morfolojik zellikle topografik verilerin(vadiler, akarsular, taban suyu yksek kesimler bata olmak zere) saptanmas, korunarak kente kazandrlmas almas Planlama ve ehircilik Yasasnn zaman geirmeden toplumun tm kesimlerinin onayn da alarak hazrlanp yrrle girmesi Sz edilen st Kurulun oluturulmas, (rnek olarak ngilteredeki komisyon) 5.75.1.1 Mevcut Planlama ve ehircilik Yasas tasarsnn: srdrlebilir kentsel gelimeyi lafzi olmaktan karp, planlama ve imar konularnda karar srecine balayan; * srdrlebilirlik - kltrel ve doal varlklarn korunmas ilikisinin erevesini oluturan; * planlama ve imar srelerinde kentsel tasarm plan ve projelerinin yerini aka tanmlayp, kentsel tasarmn etkinliini salayan, bir yaklamla ele alnarak, 2009 yl iinde yrrle girmesinin salanmas Belirtilen sorun kmelerindeki ltlerin oluturulmas(Kentsel standartlar) 5.76.1.1 5.77.1.1 5.78.1.1 Blge, alt blge ve kent blgesi tanm ve planlama srelerinin etkinletirilmesi aracl ile kentsel kademelemenin yeniden tanmlanmas Kentlerin, kentsel donat ve altyap desenleri dnlerek kademelenmelerinin salanmas 5.78.1.2 5.79.1.1 Kentsel ymann kentler, kent blgeleri ve planlama blgeleri balamnda belirlenip, her birinin leine zgn planlama ve kentsel tasarm izlencelerinin uygulanmas
NO
5.73
Kentsel peyzaj sorunlar/ kentsel yeil doku ve yeil sistem sorunlar: Kentsel peyzajn giderek sert peyzaja dnmesi; yeil dokunun giderek kaybolmas veya youn yapl evreden uzaklatrlmas
5.73.1
Yeil doku srekliliinin salanmas:kentsel srekli yeil sistem oluturulmas,bu sistemin ulam 5.73.1.1 sistemi, zellikle temiz ulam ile ilikilendirilmesi
5.74.1
5.74
Planlama ve tasarm anlayndan kaynaklanan sorunlar: Planlamann imar parseli retme, tasarmn da estetik etkinliine indirgenmesi
5.74.2
Btncl planlama yaklam ve bunun iinde kentin tasarmnn tanmlanmas, 5.74.1.1 planlama ve tasarmn egdml bir ekilde srdrlmesi Kent tasarmnda yeniliki rgt modellerinin (nerdiimiz st Kurul gibi) 5.74.2.1 oluturulmalar
5.75
Planlama ve tasarm anlayndan kaynaklanan sorunlar: Kentsel tasarmn imar mevzuat iinde yer almamas
5.75.1
Kentsel tasarmn imar mevzuat iinde tanmlanmas mar planlarnn kentsel tasarm felsefe ve ilkelerine uygun olarak yaplmas
5.76
5.76.1
5.77
5.77.1
Kent mekannda, fonksiyonlar ve yaamsallk arasndaki dengelerin kurulmas
5.78
Nfus - igc dengesi sorunlar: Barnma-alma ilikisinin salanamamas Nfus - igc dengesi sorunlar: Sosyo-kltrel zeklerin oluturulmamas Kentsel kademelemeye ve kentsel ymaya ilikin kalite ve tasarm sorunlar: Kentsel kademelerin belirsizlii, duraanl ve ayn yaklamlarn farkl byklkteki kentlerde uygulanmas
5.78.1
Planlama sreci ile kentsel tasarm ilikisinin, yenilenmi ve dinamik bir kentsel kademelenme sistemi ile yeniden tanmlanmas
5.79
Kentsel kademelemeye ve kentsel ymaya ilikin kalite ve tasarm sorunlar:Kentsel 5.79.1 ymann denetimsizlii ve olumsuz etkileri
Kentsel ymann kent kimlii ve kentsel btnleme ile kartlnn ortaya konulmasn ve yaam kalitesi ile mekan kalitesine ilikin nlemler alnmasn salayacak izlence gelitirilmesi
NO
5.80
5.81
Tektipletirici ve duraan imar 5.80.1.1 anlay yerine; kentsel mekann biimlendirilmesi srecinin toplumun ekonomik ve sosyal gereksinimlerinin de dikkate alnd, konut hakknn bir sosyal hak olarak ele alnd kapsaml bir planlama almasnn -Farkllklarn gzetildii ve kendini ifade etme 5.81.1.1 olanaklarnn sunulduu, alanlarn planlama srecinde tanmland bir devingen planlama yaklamnn gelitirilmesi 5.82.1.1
5.82
Ekolojik, ekonomik ve sosyal arlkl planlama yerine imar plan anlay: Yksek dzeyde kesinlie dayanan 5.80.1 ulusal dzeyde aynlk getiren anlayn tm kentlerde yaygnlamas Ekolojik, ekonomik ve sosyal arlkl planlama yerine imar plan anlay: Toplumun 5.81.1 deien nceliklerinin, farkl gereksinimlerinin gz ard edilmesi Ekolojik, ekonomik ve sosyal arlkl planlama yerine imar plan anlay: Tm farkllklarn 5.82.1 aynlatrlarak tektipletirilen kentsel mekanlar sunulmas Devingen Planlama Yaklam (genel ilkeler) -proaktif bir anlay, -deien koullara uyum salama -kent iindeki karmak yapnn dikkate alnmas ve farkl gereksinimlere yant verecek bir esnek erevenin oluturulmas -planlama srecinde toplumun tm kesimlerinin katlmnn salanmas -planlama srelerinin tasarm sreleri ile desteklenmesi ve yere zg zelliklerin ortaya karlmasnn salanmas -kentin geleceini resmeden deil srecin geliimini tanmlayan ve denetleyen bir planlama
5.83
Tasarm yoksunu imar plan anlay: Kenti bir btn olarak alglamak yerine, kent paralarna ve tek tek parsellere odaklanmak
5.83.1
Parsellerin retilmesine odaklanan imar anlayna seenek oluturacak, kentsel tasarmn planlama siteminde etkin bir ekilde yer almasn salayacak stratejik planlama erevesinin 5.83.1.1 tanmlanmas Stratejik planlama erevesi kapsamnda kentsel tasarm alannn oluturulmas
Stratejik Planlama erevesi ve Kentsel Tasarm Alan:(Genel lke ve Esaslar)-Yapl alanlar ve ak alanlarn nitelikleri,-Yapl alanlar ve ak alanlarn bir araya gelileri ve yreye zg kentsel mekan oluturma biimleri,-Kentsel mekann biimlenmesinde tarihin, kltrn ve peyzajn dikkate alnmas -Planlama alanndaki ekonomik ve sosyal deerlerin gz ard edilmemesi. -Planlama srecine toplumun farkl kesimlerinin katlmnn salanmas ve bu tr planlamann ve tasarmn nerdiimiz st kurulca denetlenmesi-vb
5.84 5.84.1.1
Kent paralarna ve problem alanlarna ynelen stratejik planlamann gelitirilememesi: Kentlerin farkl paralardan oluan bir btn olarak alglanmamas sonucunda, 5.84.1 her kentte kentin btnnn ayn ekilde retilmeye ve biimlendirmeye allmas ...TOK uygulamalarnda olduu gibi Stratejik Planlama erevesi ve Kentsel Tasarm Alan:(Aralar) Dinamik bir kademelenmeye kout olarak st lekte kentsel gelime stratejilerinin belirlenecei strateji plannn, orta lekte bu stratejilere dayanarak kentsel tasarm zetlerinin ve alt lekte de gerekli detay zenginliine sahip uygulama plan ve projelerinin katlml hazrlanmas.... TOK uygulamalarnn ivedilikle nlenmesi...
Kentin birbirinden farkllaan ve farkl karakter gsteren blgelerinde kentsel mekann biimlenmesine ynelik strateji belgelerinin retilmesi gereklilii, lkemizde var edilmi btn kltr katmanlarna sayg iinde bu yolda hesaba katlmas TOK vb. uygulamalarn ortaya kmasn engelleyecek ynetsel dzenlemelerin yaplmas...
5.85 5.85.1.1
Kent paralarna ve problem alanlarna ynelen stratejik planlamann gelitirilememesi: 5.85.1 Mekan tasarmnn yaama kltrne gre zmlenmemesi
Sosyo-kltrel gereklerin dengeli biimde ele alnmas, eksikliklerin giderilmesi
169
170
5.86.1.1 Blgeleme esaslarnn gelitirilmesinde corafi ve iklimsel verilere bal kalarak bir deerlendirme yaplmas Enerji-etkin ayn zamanda evre duyarl 5.88.1.1 kentsel gelime ve yaplama ilke ve esaslar benimsenmeli 5.89.1.1 Tm dn ve uygulamalarda Genius Logi dikkate alnmal
NO
5.86
Blgeleme kavramnn gelitirilmemesi: Kent iinde farkl blge tanmlarnn ve bu blgelere ynelik farkl yaplama ilkeleri ve kurallarnn oluturulamamas
5.86.1
Planlama sistemi iinde etaplama ve kent paralarnn da tanmlanmasna yardmc olacak blgelemenin bir ara olarak tanmlanmas
5.87
Blgeleme kavramnn gelitirilmemesi: Blgesel snrlarn, arlkla idari yaplanmaya odaklanm olmas
5.87.1
Kent kaynaklarn optimal deerlendirmeye imkan klan bir 5.87.1.1 blgeleme anlaynn benimsenmesi
5.88
Kentsel yapl evrede enerji boyutunun gelitirilmemesi: Planlama srecinde yre 5.88.1 zelliklerinin enerjinin verimli kullanlmasna ynelik kararlar gelitirilememesi
Srdrlebilirlik ilkesinin gzetildii enerji etkin, doaya uyumlu yaplama ilke ve esaslarnn oluturulmas
5.89
Kentsel yapl evrede enerji boyutunun gelitirilmemesi: 5.89.1 Doaya uyumlu tasarm yaplmamas
Yenilenebilen enerji kaynaklarnn kullanmna ncelik verilmesi
NO
5.90 5.90.1.1
5.90.1
Kentsel ak alan oluturma ilkelerinin ve esaslarnn belirlenecei strateji belgelerinin oluturulmas
5.91
5.91.1
5.92
5.92.1
5.93
Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas: Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Kentlerdeki ak alanlarn, zellikle de yeil alanlarn ounlukla artk alan ya da zayiat olarak grlmesi ve yaplama basklarna ak hale getirilmesi Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas: Kentlerdeki ak alanlarn ynetmelik hkmlerinde belirtilen niceliksel deerler (kii bana den yeil alan miktar vb.) dorultusunda retilmesi kentlerdeki boluk-doluluk dengesinin ve srekliliinin tasarlanmamas Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Ak/yeil alanlarn rant amal rezerve yap alanlar olarak grlmesi Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: Kentsel ak/ yeil alanlarn toplumun ortak paydas olmasnn, toplum tarafndan benimsenememi olmas
5.93.1
Kent formunun ekolojik kent formu yaklam, dolays ile srdrlebilirlik , erevesinde yeniden irdelenmesi ve form 5.91.1.1 analizi sonucunda planlama kararlar oluturacak belgelemenin Kentsel Ak Alan Strateji Belgesinin k yaplmas arlmas Kentsel Ak Alan Strateji Belgesi (lkeler ve Esaslar) Ak alanlarn -buluma ve sosyallemenin gerekletii Ak/yeil alanlarna plan -iyi tasarlanm ve iyi baklm dndaki her trl mdahalenin -toplumsal kimliin glendirildii engellenmesi (Trafo, dnm 5.92.1.1 -yapl evreden kopuun gerekletii istasyonu vb. uygulamalarnda -doann deneyimlendii olduu gibi) -ocuklarn ve yallarn da etkin ve rahata yer alabilecekleri - Yasa ile engelleme-vb. yerler olarak tasarlanmas Planlamann ana grevinin; toplum yarar olduunun ve ak/ yeil alanlarn toplumun ortak 5.93.1.1 deeri olduu konularnda halkn da bilinlendirilmesi
5.94
Yaplam alan ak alan dengelerinin kurulamamas Ak/yeil alanlarn yap alanlarna dnmesi: 5.94.1 Tasarmda ana kriterin, ncelikli olarak EMSAL hesabna indirgenmi olmas
Tasarmda ana kriterin; toplum yarar olarak yeniden belirlenerek, 5.94.1.1 planlamann tm aamalarna aktarlmas
171
172
5.96.1.1 5.97.1.1 5.98.1.1 Kent Merkezleri Strateji Belgesinin karlmas - Kent merkezlerinin kullanmnn ve canllnn salanmas -Yaplamann sosyo-kltrel donanmla ilgili eksikleri tamamlam, yre zelliklerine uygun olarak gelimesi, -zellikle yayalarn merkeze eriiminin kolaylatrlmas -Tat trafiinin kent merkezlerinde kstlanmas, yavalatlmas -Tatlara ynelik otopark alanlarnn merkez eperinde oluturulmas ve bu alanlardan merkeze etkin yaya ulamnn salanmas 5.99.1.1
NO
5.95
5.95.1
Merkezlerin, zellikle de tarihi kent 5.95.1.1 merkezlerinin canlandrlmasna ynelik strateji, ilke ve esaslarn belirlenmesi (Kent Merkezleri Strateji Belgesi)
5.96
5.96.1
5.97
5.97.1
5.98
5.98.1
Kent merkezi kentsel tasarm klavuzu, her kent merkezinin sahip olduu zgn deerler gz nne alnarak hazrlanmaldr.
5.99
Merkezlerin kmesi: Merkezlere seenek olarak AVMlerin gelimesi sonrasnda merkezlerin nitelik deitirerek ilevsel ve fiziksel olarak kntlemeye balamas Merkezlerin kmesi: Yayalarn merkezden dlanmas Merkezlerin kmesi: Tat trafiinin kent merkezlerinde hzlanmas Merkezlerin kmesi: Merkez zellii kazandrlan Ant, Meydan vb. Unsurlarn yok edilmesi. Merkezlerin kmesi: Yeni kent blmlerinin gemi iinde yaratlm sosyalkltrel merkezlerle, kltrel kimlik alanlar ile ilikisinin kurulamamas
5.99.1
Yeni blgelerde sosyo-kltrel merkezin kent btnndeki dengeler gz nne alnarak tasarlanmas
5.100.1
Alt merkez kavramnn AVMlere indirgenmesi: Kent iindeki dengeli bir eklemleme 5.100.2 ve buna gre blgelerin oluturulamamasndan dolay sosyo-kltrel zenginliklerin 5.100.3 5.100 topluma sunulmamasndan dolay, yalnzca uygun byklkteki parsellerde AVMlerin gelimesi ve merkez kavramnn giderek paralanarak zelliini 5.100.4 yitirmesi
Kark kullanml komuluk birimlerinin (kent paralarnn) oluturulmas 5.100.1.1 ve bu blgelerde alt merkezlerin kurgulanmas Kent paralarnn gelitirilerek, bu paralarda oluturulan karaktere 5.100.2.1 uygun alt merkezlerin gelitirilmesi politikalarnn formle edilmesi AVMlerin konumlarna ve kentle 5.100.3.1 nsan leinde sosyo-kltrel merkezli ilikisine ynelik ilkelerin belirlenmesi komuluk birimlerinin tanmlanmas
belli kavram ve kurallara gre btnlk gsteren veya btnsel olarak ele alnabilen kent paralar veya kentsel 5.100.4.1 kesimler iin de kentsel tasarm plan ve kentsel tasarm klavuzu istenmelidir (Hlag Kaplan)

5.101.1.1 mar Programlarnn gerekletirilmesi Etaplama emalarnn oluturulmas 5.102.1.1
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.101
5.101.1
ncelikli geliecek alanlarn belirlenmesi ve bu dorultuda planlama srecinde, bu alanlarn ncelikli olaca etaplamann gerekletirilmesi
5.102
5.102.1
5.103.1 Yeni imar uygulama aralar
Kentsel mekann, yerel zellikler de dikkate alnarak boyutlu olarak tasarlanmas gereklilii 5.103.1.1 5.103.2.1 Parselasyon yerine konsept anlaynn gelitirilmesi
5.103
5.103.2
Kentsel mekann boyutlu tasarlanmasna ynelik plan uygulama aralarna tasarm boyutunun kazandrlmas
5.104 5.104.1.1. Kentsel Tasarm Rehberleri Kentsel Tasarm zetleri
5.104.1
Planlama sistemi iinde kentsel mekann biimlendirilmesinin kentsel tasarm alanna braklmas ve bu alanda mekan biimlendirecek kentsel tasarm ilkelerinin belirlenecei aralarn tanmlanmas 5.105.1.1
5.105
Btncl imar program uygulamasna geilmemesi: Sre ynetimi kavramnn plan uygulama srelerine yerleememesi ve nceliklerin tanmlarnn yaplamamas. Btncl imar program uygulamasna geilmemesi: Gelecein bugnden total olarak ayrntl biimde planlanmas ve tasarlanmas 18. maddeye nc boyutun katlamamas: mar uygulanmasnn parsel biimlendirmesiyle kstlanmas ve benzer parsellerin retilmesi. Parseller arasndaki ilikinin gz ard edilmesi Tasarm rehberlerinin (guide, compendium) gelitirilmemesi: Kentsel mekann biimlendirilmesinin bir sre ynetimi olarak alglanamamas ve mekann farkl niteliklerine ynelik farkl tasarm ilkeleri retilememesi Tasarm rehberlerinin (guide, compendium) gelitirilmemesi: nceleri ksmen var olan tasarm rehberlerinin gelitirilmemesi, gz ard edilmeleri
5.105.1
Tasarm rehberlerinin (guide, compendium) gelitirilmemesi: 5.106 Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin kentsel tasarm 5.106.1 klavuzlar konusundaki bilgi eksiklii/ilgisizlii 5.106.1.1
Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin kentsel tasarm klavuzlar konusundaki bilgi eksiklii/ilgisizliinin giderilmesi ynnde yayn ve grev izlencesi oluturulmas
Bayndrlk ve skan Bakanlnn merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin kentsel tasarm klavuzlar konusundaki bilgi eksiklii/ ilgisizliinin giderilmesi ynnde yayn ve grev izlencesi oluturulmas konusunda grev ve yetkilendirilmesi ; niversiteler,v meslek odalar ve belediye birlikleri ile ibirlii ; bu konuyu grev edinecek bir aratrma ve gelitirme st biriminin (enstit / kurulu vb.) kurulmas
Mahalle leinde farkl 5.107 ya gruplarnn zellikleri dikkate alnmadan yaplan uygulamalar 5.107.1.1
5.107.1
lgili kurulularn ortak almas
Ulusal ve yerel rgtlenme
173
174
5.108.1.1 Bayndrlk ve skan Bakanlnn bu konuda niversiteler ve meslek odalar ile ibirlii yaparak, karar ve nlemler gelitirmesi; yukarda belirtilen enstit/kurulu un bu konuda da aratrma-gelitirme hizmetleri ile 5.109.1.1 grevlendirilmesi
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
Kapl cemaatlerin zendirilmesi: Kentten 5.108 5.108.1 ayrtrlm yeni yerleim biimlerinin yaygnlamas Kapl cemaatlerin zendirilmesi: Kapl topluluklarn yaygnlamasnn kentsel 5.109 yabanclamay tevik ederek, 5.109.1 kent mekanlarnn kullanm ve kentsel btnlemeye olumsuz etkisi
Kapl topluluklar; mekanda yerlemenin sosyal ve fiziksel paralanmasn zendirmeyecek planlama ve kentsel tasarm nlemlerinin imar mevzuat erevesinde gelitirilmesi
Tek mlkiyet ve ok mlkiyette kalite ve tasarm sorunlar: 5.110 5.110.1 Kullanm biimlerinin netletirilememesi 5.111.1.1 Kltrn siyasallama kskacndan arndrlmas
Parsel anlay yerine kent baznda mekansal geliimin desteklenmesi
Kent kltrne ilikin sorunlar: 5.111 Kltrn gelecee ilikin 5.111.1 tanmlanamamas 5.112.1.1 Kent tasarmlarnda yerel ve yresel zelliklerin dikkate alnmas
lgili kurumlarn yetkinleememesi
5.112
Farkl yrelerdeki kentlerin aynlamas sorunlar:
5.112.1
Benzeme-tekdzelik (rnek TOK uygulamalar)
zel ulamn hakimiyeti: 5.113 Her gn trafie katlan ara saysallnn yaratt kaos 5.113.1.1 Yaya ve bisikletli odakl ulam alarnn desteklenmesi
5.113.1
Mmkn olan kentsel blgelerde(ksa mesafelerde) yaya ve bisikletli ulamnn, mmkn olmayan yerlerde(uzun mesafelerde) ise toplu tamn desteklenmesi
Kamusal ulam ve yaya 5.114 nceliinin gelitirilememesi: Araca verilen ncelik
5.114.1
nsana ynelik nceliklerin saptanmas ve uygulanmas
5.114.1.1 Sk bir denetim mekanizmas
5.115
Geleneksel sokak gesinin tm deerleri ile unutulmas 5.115.1.1
5.115.1
Sokak tasarmnn Kentsel peyzaj tasarm kapsamnda grlmemesi
Sokan zel aralar tarafndan igalinin nlenerek ak alan kapsamnda ele alnmas
NO
5.116
5.116.1.1
Planlama ve ehircilik yasa tasarsnda bu konuda hkm getirilmesi; bina- sokak Yol kademelenmesi, snflanmas ;yayailikisinin plan kararlar ve projelerde tat anlaml btnlk ve ayrtrmasn; tanmlanmasnn salanmas ; zgara dzeni her duyum zenginlii ve sosyal iliki topografya ve dokuda zendiren hkmlerden olana tayan adalama, parselasyon, kanlmas ve teknik ve sosyal olarak yaplama kararlarn dolayl ve dolaysz 5.116.1.1 uygun alanlarda kmaz sokan yeniden kapsayacak yasal dzenlemeleri yaplabilirliinin salanmas ; trafik durultma yaplmas,uygulamalara geilmesi; bu (traffic calming) , paylaml yol (shared konuda zellikle kentsel tasarma nem street) dzenlemesi gibi mekansal dzenleme verilmesi tekniklerinin yasada yer almasnn , eitiminin verilmesinin salanmas
5.117
5.117.1
5.118
5.118.1
5.117.1.1 Kentsel ulamda evre duyarl eriebilirlii etkin klacak; kentsel merkezlerde mekan kalitesini gzeten biimde dolam dzenlemek 5.118.1.1 zere:
5.119
5.119.1
5.120
Yeni gelime alanlarnda sokan nemsenmemesi imar deiiklikleri sonucu mevcut dokudaki gl sokak-bina ilikisinin zayflatlmas: Bina-sokak ilikisinin kurulmamas Yaplamaya sektrel ve segmentel bak alarnn giderek egemen olmas mar yasas ile getirilenkmaz sokak yaplamaz yasann anlamszlnn anlalamamas, zgara dzen adalama,parselasyon ve yol kararlarnn bu tr olumsuzluklara yol amas Ara ncelikli ulam tasarm ve planlamas Kentsel ulam proje ve uygulamalarnda karayolu ve tat odakl anlay Yenlenemeyen enerji kaynakl ulam trlerine ncelik tanyan planlama anlay Kentsel merkez ve alt merkezlerde yaya ncelikli dzenlemelerin yetersizlii Ulam ana planlarnn hazrlanmas 5.119.1.1 Yaya, yal, ocuk ve engellilere ynelik dzenlemelerin yaplmas Ulam a altyapsnn kentsel dokuya uygun 5.120.1.1 ina edilmesi ve doal, tarihi-kltrel varlklarn dikkate alnmas
5.120.1
Kentsel ulam proje ve uygulamalarnda evre duyarl eriebilirlik anlaynn etkin klnmas Kentsel merkez ve alt merkezlerde dolam ilikin dzenlemelerin kentsel mekan kalitesini gzeten biimde etkin klnmas nsan yaamn evreleyen ara-gere dnyasn insaniletirmek, insann yakn evresini oluturan makine dnyasn ilevsel ve insana yakn klmak
175
176
5.121.1.1 Sz konusu zekle eski kentin kltrel ekirdeklerine ulam salanmaldr. 5.123.1.1 Beden, hayalgc ve evre arasnda empatinin salanmas
NO
Sosyal altyapnn eksiklii ve dengesiz dalm: Donatlarn 5.121 (yeil alanlar, spor alanlar, okullar, salk tesisleri vb.) kent mekannda dengesiz dalm
5.121.1
Yer yznde gerekletirilen (bu gnk bilgilerimize gre) ilk yerleme Anadoluda... Kent adna yakan ilk kentler de burada...nsan kent yaratr inancyla kentin tanm ilk kez Anadoluda yapld. Bu gemie yakabilmek iin, her eyden nce yerlemelerimizde, yukardaki tanma uyan donanm tamamlamalyz. Gelecekteki vatandamz (kentliyi) ancak byle yetitirebiliriz.Yeni oluturulan kent blgelerinde tiyatro, sinema, konferans, dn gerekletirme olanaklar veren ok amal bir salon, yaygn eitim iin Halk Okulu ya da Halk Yksek Okulu, sanat ilikleri, spor, sergi, salk zei (denetim, danma, ynlendirme), al-veri yerleri, meslek edindirme almalarna olanak veren, en az llerde bir sosyal/kltrel zek (merkez) konutlarla birlikte yap proramna kesinkes alnmaldr. Bu zek, konut saysna gre deiik byklklerde ele alnabilir.
5.121.2
Mekansal standartlarn gelitirilmesi
Teknik altyapnn sonradan ve yanl kurgulanmas: Kentsel teknik altyap planlamas ve projelendirilmesinde : -Teknik altyap planlar ile kentsel gelime planlarnn btncl bir ekilde 5.122 yaplmamas -Teknik altyap planlamas srasnda doal kaynaklarn yeterince dikkate alnmamas Kentsel ekolojik dngnn, girdi ve ktlarn yeterince anlalamamas ve deerlendirilememesi
5.122.1
5.121.2.1 Mekansal standartlarn mekansal farkllklarla ilikilendirilerek gelitirilmesi Yaplam ve/veya yeni gelime Kentsel teknik altyap planlamas ve alanlarnda yaplama ile teknik altyap projelendirilmesinde : plan ve uygulamalarnnn egdml -Teknik altyap planlar ile kentsel gerekletirilmesi. gelime planlarnn btncl bir - Teknik altyap planlamasnda doal ekilde yaplmasnn; teknik altyap kaynaklar ile ilgili verilerin toplanmas ve eik planlamasnda doal kaynaklarn analizlerinin yaplmas yeterince dikkate alnmasnn; zellikle 5.122.1.1 Merkezi hkmetin destei ile, yerel kat atk ve pissu atk ve yamur ynetimlerce kat atk ve pissu atk ve yamur suyu toplama ve deerlendirmesinin suyu toplama ve deerlendirmesinin yaplmas: yaplmas: geri kazanm konusunun geri kazanm konusunun , kentle etkileim, , kentle etkileim, yerseimi, kente yerseimi, kente kazanm ynlerinden kazanm ynlerinden hem mhendislik ynlerinden hem mhendislik , hem de kentsel , hem de kentsel tasarm analizlerinin, tasarm analizinin gerekletirilmesi ynnde gerekletirilmesi ksa dnemde sonulandrlacak almalarn balatlmas
Kentin mimarlnn 5.123 oluturulamamas: amaca Ynetmeliklerin bu uygun hazrlanmamas
5.123.1
Yapnn kent iinde bir varlk olduu dncesinin planlamaya yanstlmas
5.124 Kalabalklama:
5.124.1
Yerel ekonomilerin desteklenerek gn 5.124.1.1 Aile planlamas nlenmesi

5.125.1.1 Eski dokularn yeniden kazanm
NO
EYLEMLER SAHB
GSTERGELER GSTERGE
5.125 Eskime:
5.125.1
Yeniden canlandrma yntemlerinin gelitirilmesi
5.126
5.126.1
Yerel ynetimlerin grev ve sorumluluklar kapsamnda kent mekanlarnn herkes iin(engelli ve engelsiz) engellerden arnm mekan olarak dzenlenmesi
Yerel ynetimlerin engelsiz mekan dzenlenmesindeki grev ve sorumluluklarn, 5.126.1.1 bu dzenlemelerin tamamlanmas iin ve bu ngrlen tarihe gre programlamalarnn programlarn bir egdm iinde izlenmesi ve denetlenmesinin salanmas
5.127 5.128.1.1 Yasaklarn ve eitimin yasallatrlmas
5.127.1
Cezai yasaklamalar
5.127.1.1 Gemite var olan kentsel yasaklarn gndeme getirilmesi
5.128
5.128.1
Yasaklama+Eitim
5.129
Salkl insanlar dndaki toplumu (dezavantajl gruplar/ engelliler) gz nnde bulundurmayan planlama/ tasarm yaklam: Engelli, ve hastalarn tasarmda gzard edilmesi . Bina girileri dahil, kentsel mekan dzlem ve donatlarnn engelsiz mekan tasarm ilkelerine gre dzenlenmemi olmas evre kirlenmesi kaynakl sorunlar (koku, duman, toz, grlt vb.): Grsel kirlenme ve estetik sorunlar Gvenlik: Kentlerde gvenlik yoksunu alanlarn giderek artmas
5.129.1
Sokak ve mahalle leinde tedbirlerin alnmas
5.130 Aydnlatma: Bilind uygulamalar
5.130.1
sadece niceliksel 5.131 KonutaTOK uygulamalar)bak 5.131.1 (rnek
5.132 Kent paralarna ynelen strateji ve tasarm yoksunluu: 5.132.1
5.133 Blgeleme anlaynn kavramsallaamamas:
5.133.1
5.134 Kent karakteri oluturacak ynetmeliklerin retilememesi: 5.134.1
Semtlerin gndz ve gece korunmalarna daha 5.129.1.1 ok nem verilmesi (rnein eski bekilik rgtlerinin tekrar ihyas) Kent estetiinin nemli bir paras olan 5.130.1.1 Mdnyadaki ada uygulamalarn incelenerek, mekana zgn (eski-yeni) uygulamalarn aydnlatmann, uzmanlarca yaplmas gelitirilmesi Yerel ve yresel lekte konut tipolojilerinin a Konut dzenlemelerinde, ada yaam 5.131.1.1 ratrlmas standartlarnn dikkate alnmas Yaama kltrmz dikkate alnarak konut tipolojilerinin aratrlarak gelitirilmesi Kentin paracl stratejilerden Btncl bir strateji ile planlanan kentin alt arndrlarak btncl bir anlayla 5.132.1.1 lekteki tasarmlarna ynelik rehberlerin planlanmas oluturulmas kent leklerindeki plan Blge planlarnn hayata geirilmesi 5.133.1.1 lke, blge,alt leklere aktarlmas kararlarnn Bu durumun, ulusal lekte saptanacak snrlar Ynetmeliklerin saptanacak blge 5.134.1.1 tanmlanm blgelere uyarlanmak zere snrlar ierisinde gelitirilmesi yasallatrlmas
eitli kurum ve kurulularn sorumluluunda olan planlama mevzuatnn parac bir anlayta olmas, ok saydaki tekil yasal 5.135 dzenlemenin birbirleriyle ilikisinin kurulmas ve btnletirilmesine ynelik yasal almalarn yaplmamas
5.135.1
Planlama ve imar yasasnn bu konuyu da ieren dzenlemeler ile yrrle girmesinin salanmas, yasal dzenlemelerle kurumsal yapda kentsel tasarm konusunda yetki ve grevlerin belirlenmesi
Planlama ve imar yasa tasarsnda bu konuyu da ieren dzenlemelerin yaplmas, yasalaarak, yrrle girmesinin salanmas 5.135.1.1 ; yasada ve kentsel tasarm ynetmeliinde ilgili tanmlarn yaplarak, kentsel tasarm konusunda yetki ve grevlerin belirlenmesi (Bkz. Sonu ve neriler Raporu)
177
178
Disiplinleraras alma ortamlarnn 5.140.1.1 gelitirilmesi (Kentsel Tasarm Yarmalarnn artrlmas)
NO
Bu srecin egdmn salayacak bir otoritenin eksiklii: Kent planlamas, 5.136.1 kentsel tasarm ve mimarlk alanna ilikin akademik, aratrma ve 5.136 gdmle ilgili bir kurumun olmay, sorunlarn pazar dzeneisiyasetiteknokrat geni iinde yrtlmesi 5.136.2 kentsel kalite ve bunun tasarmnn kurumsallamasn nlemektedir
Sreklilik iinde alacak kalc rgtlenmeler gereklidir. Bu konuda Batl lkelerdeki rnekler kurulu Kent ve mimarlk konseyleri kurulmal, ve alma sistemleri yntemleriyle 5.136.1.1 aratrma, gelitirme ve denetleme grevlerini yol gsterici bu kurumlarn incelenmesi yklenmelidir. iin bir aratrma ve dokmantasyon merkezi kurulmaldr. Kentsel Tasarm konusunda grev ve yetki ile kurulacak enstit Bu noktada; politikalarst, zel, zerk, bilimsel icrac bir kurulu olarak deil, bir 5.136.2.1 ve demokratik bir kurumun ihtiyac ortaya akademik aratrma, gelitirme kmaktadr.(Bkz. Sonu ve neriler Raporu) (ar-ge)ve denetleme kuruluu olarak dnlmektedir Planlama yapan kurumlar arasnda egdm ve koordinasyonun salanmas iin yasal Bu srecin egdmn Yasalar ile plan yapma ve onama dzenlemelerin yaplmas salayacak bir otoritenin yetkisi olan kamu kurum ve kurulular Planlama yapan kurumlarn planlama, eksiklii: Yasalar ile plan arasnda yetki ve sorumluluk uygulama ve denetim konusunda etkinliinin yapma ve onama yetkisi olan karmaasn gidermek zere planlama artrlmas kamu kurum ve kurulular 5.137.1 ve imar yasasnn bu konuyu da ieren 5.137.1.1 5.137 Teknik personel yetersizliinin giderilmesi arasnda yetki ve sorumluluk dzenlemeler ile yrrle girmesinin Bayndrlk skan Bakanl,ilgili dier kurulular karmaasna ek olarak, salanmas; kurumsal yapda kentsel , meslek odalar ve kurumsal yapda kentsel kurumsal yapda kentsel tasarm konusunda yetki ve grev tasarm konusunda yetki ve grev boluunun tasarm konusunda yetki ve boluunun giderilmesi giderilmesi almalarnn balatlmasv izlence grev boluu olmas oluturulmas Proje ynetiminde, gncel olumsuzlar Bu noktada; politikalarst, zel, zerk, bilimsel Proje ynetimlerindeki 5.138.1 ortadan kaldracak yeni bir sistem 5.138.1.1 ve demokratik bir kurumun ihtiyac ortaya 5.138 aymazlk ve amazlklar tanmlanmaldr. kmaktadr.(Bkz. Sonu ve neriler Raporu) Kentlerin, giriimcilerin deil kentbilim Kent ynetiminde kentbilim uzmanlarnn Aktrlerin belirsizlii - arazi 5.139..1 uzmanlar ynetimi ve denetiminde 5.139.1.1 ynetimi ve denetiminin salanmas (Bkz. Sonu 5.139 gelitirmeciler, arabulucular: gelitirilmesi ve neriler Raporu) Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimi (Kurumsal Eitim, Halk Eitimi)
Kent planlama,Peyzaj Mimarl ve Mimarlk alannda ayn dilin konuulamamas.: 5.140 Kent planlama, Peyzaj 5.140.1 Mimarl ve Mimarlk eitiminde ortak bir dilin oluturulamamas
Bu konuda gerekli olan eitimlerin ilkretimden itibaren balatlmas Disiplinleraras eitim ortaklklarnn gelitirilmesi
NO
Kentsel kalite ve kentsel tasarm kurumsal eitimi konusundaki kurumsal grev ve sorumluluk boluu : Kentsel kalite ve kentsel tasarm kurumsal eitimi konusunda niversitemeslek odas-Bakanlklar5.141 yerel ynetim ilikisinin 5.141.1 kurgulanmas, yasal ve egdm ilgilendiren ynetsel bir ierie kavuturulmas SBF gibi ynetici yetitiren eitim kurumlarna kent, mimarlk kentbilim, mimarlk, estetik ve kltr derslerinin konmas
Kentsel kalite ve kentsel tasarm kurumsal eitimi konusunda niversite-meslek odasBakanlklar-yerel ynetim ilikisinin Mahalle leinde halkla btnleen eitim kurgulanmasna, yasal ve egdm 5.141.1.1 adalarnn gelitirilmesi ilgilendiren ynetsel bir ierie kavuturulmasna ilikin almalarn Bayndrlk ve skan Bakanl giriimi ile ksa dnemde balatlmas
Tasarmda taklitilik: Tasarmda taklitiliin 5.142 tuzana dlmekte, 5.142.1 eklektik bir mimarlk ortam yaratlmaktadr.
Ayrca yine bu noktada; politikalarst, zel, zerk, bilimsel ve demokratik bir kurumun ihtiyac ortaya kmaktadr.(Bkz. Sonu ve neriler Raporu) Tasarmclarn koruma gelitirrme konusundaki birikim ve becerilerini gelitirecek eitim. Koruma ile ilgili tasarm ve mimarla derinlik kazandracak uzmanlk 5.142.1.1 -Sanat ve mimarlk tarihleri eitiminin eitimleri rgtlenmelidir koruma kltr balamnda gelitirilmesi -Mimarlk, ehircilik ve peyzaj mimarl eitimlerine tarihi ve kltrel mirasn eklenmesi. -Restorasyon uzmanlarna kent bilimi konusunda bilgi ve birikim kazandrma
179
KAYNAKLAR ABACILAR, Pnar, (2008), Doal ve Kentsel Sit Alanlarnda Kltr Turizmi ve Ynetimi: Boazii Arnavutky rnei, Yksek Lisans Tezi, ehir ve Blge Planlamas Anabilim Dal, ehir Planlama Program, T Fen Bilimleri Enstits (Danman: Nuran Zeren Glersoy). AHUNBAY, Zeynep, 2005, Tarihi evre Ynetimi ve Ynetim Planlar, Tarihi Kentlerin Ynetimi Paneli, stanbul, TMMOB Mimarlar Odas stanbul Bykkent ubesi Yaynlar, 3 ubat, s.35-50. Alan Ynetimi ile Ant Eser Kurulunun Kurulu ve Grevleri ile Ynetim Alanlarnn Belirlenmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, Yayn Tarihi:27.11.2005, say:26006, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/24515.html (11.01.07). AYRANCI, rem, 2007, Koruma Alanlarnn Ynetimi ve Ynetim Plan Srecinin Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, .T.. Fen Bilimleri Enstits, ehir ve Blge Planlamas Anabilim Dal, ehir Planlama Program (Danman: Nuran Zeren Glersoy). BALABAN,O.,(2009), Planlama ve Mimarlk Ekseninde TOK Uygulamalar,Kentleme ve Yerel Ynetimler Sempozyumu,Ankara, baslmam bildiri. BB (2007): Afet Riski Olan Alanlarda mar Planlama ve Kentsel Tasarm Standartlar, TAU Genel Mdrl El Kitab, Ankara. Eurosite, 1999, Toolkit: Management Planning. Eurosite, Lille, France. EZER A., Kent Ekosistemlerinde Ekolojik Planlama Yaklam Yaynlanmam Bildiri, Dnya ehircilik Gn 21. Kolokyumu, ODT, 1997, Ankara, EZER, A., 2873 Sayl Milli Parklar Kanunu Kapsamndaki Alanlarda Planlama Uygulamalar Yerel Tekilatn Ynetimsel Katlm, Yaynlanmam Bildiri, Kentsel Biyosfer Rezervleri: stanbulun Potansiyel(ler)i altay, 2005. EZER, A., Ekolojik Planlama Yaklamnda Doal Kaynaklarn Ele Aln Biimi (Uzun Devreli Gelime Plan rneinde), Korunan Doal Alanlar Sempozyumu, Sleyman Demirel N., Orman Fakltesi, 2005.S.271-280. EZER, A., lkemizde Milli Parklar Kanunu Kapsamnda Kalan Doa Koruma Alanlarnda Planlama Deneyimi ve ehir ve Blge Planlama Meslek Alanndaki Yeri (Uzun Devreli Gelime Planlar rneinde, Dnya ehircilik Gn 31. Kolokyumu, ODT, 2008, Ankara, S. EZER, A., 2008, Milli Parklar, Tabiat Koruma Alanlar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar, Dilek Yarmadas-Bykmenderes Deltas Milli Park Uzun Devreli Gelime Plan rnei, Doa Koruma ve Planlama, Editrler: Aysin Tekta, Burcu Sara, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, Ankara, s:5-28. FEILDEN, B. and Jokilehto, J., 1993, Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites, ICCROM, Roma.
180
GKSU, Emel (1996): Mekann Fantazmagorilerini zmek, deoloji, Erk, Mimarlk Sempozyumu, 11-13 Nisan 1996, Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm, zmir, s.121- 129. GKSU, Emel (1997) : Yaplagelene likin Muhalefet erhidir!, Egemimarlk, zmir Mimarlar Odas Yayn, 1997/1, Say:22, ss.50-54. GKSU, Emel (1997): Trkiyede Gncel Koruma Sorunlar Toplants, Bilimsel Tartma Toplants ve STK Forumu, 13 Aralk 1997, T, MS, YT Mimarlk Faklteleri, Takla, stanbul. GKSU, Emel (1998) : Gemiin Bilgisinin Bugnn Nesnesi zerinden Dkm, Sit Koruma Planlamasnda Kltr Varl Saptamas-Envanter, 6.Kentsel KorumaYenileme ve Uygulamalar Semineri, 16-17 Nisan, MS Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm, Kentsel Koruma ve Yenileme Disiplin Grubu, stanbul. GKSU, Emel (2001): Others As The Non-Users in Urban Activities, Conference on Social Inequality, Redistributive Justice and The City, ISA Research Commitee on Regional and Urban Development, Amsterdam, June 15-17, 2001. GKSU, Emel (2002): Mikro Mdahaleler ve Tarihsel Sorumluluk, Egemimarlk, zmir Mimarlar Odas Yayn, 2002/3, Say:43, s.9-12. GKSU, Emel (2002): Koruma Politikalar ve Uygulamalar, Konferans, Mimarlar Odas zmir ube Meclisi, 23 Kasm 2002, zmir. GKSU, Emel (2003): Kent indeki ren Yerleri ve Kentsel Arkeoloji, Uzmanlarn Grleri, Tartma-Deerlendirme, Tarihi Kentler Birlii ZMR Bulumas, 26 Eyll 2003, zmir Sanat- Kltrpark, zmir. GLERSOY Zeren, Nuran; AYRANCI, rem (2007), Koruma Alanlarnda Ynetim Plan Uygulamalar ve Tarihi Yarmada rnei, Tarihi Yarmada Sempozyumu, TMMOB Mimarlar Odas stanbul Bykkent ubesi, 15-16 Kasm 2007, Takla, stanbul, s. 36-52. GLERSOY Zeren, Nuran; AYRANCI, rem; YAZICI, Esra (2008), Koruma Alanlarnda Planlama ve Alan Ynetimi, Kentsel Sit Alanlarnda Alan Ynetimi, Yldz Teknik niversitesi, Uluslararas Kentsel almalar Aratrma Merkezi (ICUS), 29 Ocak 2008, stanbul, (baskda). http://www.european-heritage.net/sdx/herein/national_heritage/ (National Heritage Policies: European Heritage Network) IIK EZER, A., Doal Alanlarn Arsaya Dnm: Herkesin Olan Sahiplendirmek, Yaynlanmam Bildiri, Dnya ehircilik Gn 32. Kolokyumu, MS, 2008, stanbul. IIK EZER, A.,lkemizde Planlama Yaklamnn Nitelii, evresel Etkileri, Dosya: Yerel Ynetimler: Kentsel Yaam ve Nitelik, Mimarlar Odas Ankara ubesi, Yaynlanacak.2009. Ankara. IIK EZER, A., 2009, lkemizde Planlama Yaklamnn Nitelii, evresel Etkileri, Dosya 09: Yerel Ynetimler: Kentsel Yaam ve Nitelikleri, Mimarlar Odas Ankara ubesi, Ocak s.10-19.
181
KPER, Perihan 2005, Kreselleme Srecinde kentlerin tarihsel Kltrel Deerlerinin Korunmas Sorunu, Trkiye-Bodrum rnei, SAV yayn. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu le eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, Kanun No: 5226, Yayn Tarihi: 27.7.2004, http:/rega.basbakanlik.gov.tr/ Eskiler/2004/07/20040727.htm Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, Kanun No: 2863, Kabul Tarihi: 21.7.1983, Yayn Tarihi: 23.7.1983, www.mugla-turizm.gov.tr. LODGE, B. and Terrace, H., 2006, Durham Riverbanks Management Plan, Durham City Council, www.durhamcity.gov.uk/Pid/5142 - 26k, (30.03.07). NDOS, O.M.,1992, Preparing Management Plans for Protected Areas. Parks Canada, 1978 BALABAN O.Planlama ve Mimarlk Ekseninde TOK Uygulamalar, Kentleme ve Yerel Ynetimler Sempozyumu, ubat 2009, baslmam bildiri. ZBAY, Sevcan (2008), Doa Koruma Alanlarnda Planlama almalar ve Ayvalk Adalar Tabiat Park Ynetim Plan nerisi, Yksek Lisans Tezi, ehir ve Blge Planlamas Anabilim Dal, Peyzaj Planlama Program, T Fen Bilimleri Enstits, (Danman: Nuran Zeren Glersoy). Protection and Cultural Animation of Monuments, Sites and Historic Towns in Europe, 1980 by German Commission for UNESCO, Bonn, Printed in the Federal Republic of Germany. Thomas, L., Middleton, J. and Phillips, A., 2003, Guidelines for Management Planning of Protected Areas, World Commission on Protected Areas (WCPA), www.iucn.org/themes/ wcpa/pubs/guidelines.htm, (21.02.07). THORSELL, J., 1995, A Practical Approach to the Preparation of Management Plans for Natural Heritage Sites. TUNER, M., 2005, Tarihsel / Arkeolojik / Kentsel Koruma Alanlarnda, Disiplinler Aras likiler Ve Koruma Planlamasnda Mimarlk Disiplininin Yeri ve Konumu, Yap-Yaam Kongresi ve Mimarlk, Bursa. TUNER, M., 2001, Dnya ehircilik Gn, 5. Trkiye ehircilik Kongresi, Bildiri ; Avrupa Birlii Srecinde Doal Ve Tarihsel evrelerin Btncl Planlanmasna likin Saptamalar Ve Srdrlebilir Korumaya likin Politika nerileri. TUNER, M., 2003, TMMOB Konut Kurultay Bildiri; Kent Yoksulluu in Bir zm nerisi: Geleneksel Konut Ve Gecekondu Konut evrelerinin Srdrlebilir Korunmas, Salklatrlmas Ve Gelitirilmesi. TUNER, M., 2004, Mardin, Panel, Trkiye Barolar Birlii; Mardin Barosu; Mardin Valilii Ve ekl Vakf nsanln Ortak Mal Varlklarna Sayg Hakk Ve Kltrel Miras Yaatarak Korumak ; Bildiri: Kent Yoksulluuna Bir zm: Tarihsel evrelerin Srdrlebilir Korunmas, Barolar Birlii Yay.
182
TUNER, M., Erol, D., 1992, Biopolitics International Organisations, V. Internatonal Bio Conference, Environmental Education In Turkey: Some Views And Proposals Of Biopolitics Principles To Get Into The Education , stanbul. TUNER, M., 2000, Patara zel evre Koruma Blgesinde Doal Ve Kltrel evrenin Korunmas,2000li Yllarda Yaadmz evre Ve Peyzaj Mimarl Sempozyumu, Ankara niversitesi, Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm. TUNER, M., Erol, D., 1992, Environmental Education In Turkey: Some Views And Proposals Of Biopolitics Principles To Get Into The Education , Biopolitics International Organisations, V. International Bio Conference, stanbul. UNESCO World Heritage Centre, 2005, Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, whc.unesco.org/opgutoc.htm, (15.03.07). UNESCO World Heritage Centre, 2007, World Heritage Challenges for the Millenium, whc. unesco.org/opgutoc.htm, (15.03.07). YAZICI, Esra, 2007, zel evre Koruma Blgelerinde Turizm Basks ve Data-Bozburun zel evre Koruma Blgesi in Turizm Ynetim Plan nerisi, Yksek Lisans Tezi, .T.. Mimarlk Fakltesi (Danman: Nuran Zeren Glersoy) . YOUNG, C. and Young, B., 1993, Park Planning: A Training Manual (Instructors Guide).
183
EKLER EK 1. TRKYE GENELNDE TESCL EDLM ST ALANLARI LE TAINMAZ KLTR VE TABAT VARLIKLARI ST ALANLARI
ST TR Arkeolojik Sit Alan Doal Sit Alan Kentsel Sit Alan Tarihi Sit Alan Dier Sit Alanlar (st ste Sit Alanlar) Kentsel Arkeolojik Sit Alan TOPLAM SAYISI 7750 1165 218 142 393 35 9703
TESCLL TAINMAZ KLTR VE TABAT VARLIKLARI

TAINMAZ TR Sivil Mimarlk rnei Dinsel Yaplar Kltrel Yaplar dari Yaplar Askeri Yaplar Endstriyel ve Ticari Yaplar Mezarlklar ehitlikler Ant ve Abideler Doal Varlklar Kalntlar Korunmaya Alnan Sokaklar TOPLAM GENEL TOPLAM SAYISI 52594 7498 8175 2078 935 2886 2581 216 299 5713 1644 47 84666 94369
184
EK 2. KLTREL MRAS LE LGL MEVZUAT YASALAR 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu 1580 Sayl Belediyeler Kanunu 7044 Sayl Aslnda Vakf Olan Tarihi ve Mimari Kymeti Haiz Eski Eserlerin Vakflar Umum Mdrlne Devrine Dair Kanun 2634 Sayl Turizmi Tevik Kanunu 2872 Sayl evre Kanunu 2873 Sayl Milli Parklar Kanunu 2960 Sayl Boazii Kanunu 3194 Sayl mar Kanunu 3621 Sayl Ky Kanunu 354 Sayl Kltr Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname 383 Sayl zel evre koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname 443 Sayl evre Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname 3998 Sayl Mezarlklarn Korunmas Hakknda Kanun YNETMELKLER Alan Ynetimi ile Ant Eser Kurulunun Kurulu ve Grevleri ile Ynetim Alanlarnn Belirlenmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik. Kesin naat Yasa Getirilen Korunmas Gerekli Tanmaz Kltr ve Tabiat Varlklarnn Bulunduu Sit Alanlarndaki Tanmaz Mallarn Hazineye Ait Tanmaz Mallar ile Deitirilmesi Hakkndaki Ynetmelik. Koruma, Uygulama ve Denetim Brolar, Proje Brolar ile Eitim Birimlerinin Kurulu zin, alma Usul ve Esaslarna Dair Ynetmelik. Korunmas Gerekli Tanmaz Kltr Varlklarnn Yap Esaslar ve Denetimine Dair Ynetmelik. Korunmas Gerekli Tanmaz Kltr ve Tabiat Varlklarnn Tespit ve Tescili Hakknda Ynetmelik. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu Kapsamnda Kltr Varlklarnn Rlve, Restorasyon, Restitsyon Projeleri, Sokak Salklatrma, evre Dzenleme Projeleri ve Bunlarn Uygulanmas ile Deerlendirme, Muhafaza, Nakil leri ve Kaz almalarna likin Mal ve Hizmet Almna Dair Ynetmelik. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulu ve Koruma Blge Kurullar almalar ile Koruma Yksek Kuruluna Yaplacak tirazlara Dair Ynetmelik. Kltr ve Tabiat Varlklaryla lgili Olarak Yaplacak Aratrma Sondaj ve Kazlar Hakknda Ynetmelik. Tarihi ve Bedii Deeri Olan Tanmaz Mallarn Kiraya Verilmesi Hakknda Ynetmelik. Tasarrufu Kstlanan Bina, Arsa ve Araziler Hakknda Ynetmelik. Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmelii. Koruma Amal mar Planlar ve evre Dzenlemesi Projelerinin Hazrlanmas, Gsterimi, Uygulanmas, Denetimi, Melliflerine likin Usul ve Esaslara Ait Ynetmelik. Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Ait Katk Payna Dair Ynetmelik. Tanmaz Kltr Varlklarnn Onarmna Yardm Salanmasna Dair Ynetmelik.
185
Kltr Yatrm ve Giriimlerinin Nitelikleri ve Nicelikleri Ynetmelii. Kltr Yatrm ve Giriimlerine Tanmaz Kullandrlmas Hakknda Ynetmelik. Kltr Yatrm ve Giriimlerine Gelir Vergisi Stopaj, Sigorta Pirimi veren Pay ve Su Bedeli ndirimi ile Enerji Destei Uygulamasna Dair Ynetmelik. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu Kapsamndaki Kltr Varlklarnn Rlve, Restorasyon, Restitsyon Projeleri . Dair Ynetmelik Alt Mevzuat Vakflar Genel Mdrl Mzeler Ynetmelii.
186
EK 3. DOAL MRAS LE LGL MEVZUAT Koruma, kullanma ve olumsuz etkilerin en aza indirilmesi ynnde standart belirleyen dzenlemeler olarak balk altnda dzenlenmitir. I-ULUSAL DZENLEMELER 1982 Anayasas 2872 Sayl evre Kanunu (11.8.1983 tarih ve 18132 say. RG). 5491 Sayl evre Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun (13.05.2006 tarih ve 26167 sayl RG) 1.DOAL VARLIKLARIN KORUNMASINA YNELK DZENLEMELER 6831 Sayl Orman Kanunu (08.09.1956 tarih ve 9402 sayl RG) 2873 Sayl Milli Parklar Kanunu (11.08.1983 tarih ve 18132 sayl RG) 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu (23.7.1983 tarih ve 18113 sayl RG) 5366 Sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda kanun (05.07.2005 tarih ve 25866 sayl RG) 4533 Sayl Gelibolu Yarmadas Milli Park Kanunu (20.02.2000 tarih ve 23970 sayl RG) 2960 Sayl Boazii Kanunu (22.11.1983 tarih ve 18229 sayl RG) 383 Sayl zel evre Koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname 1989 4915 Sayl Kara Avcl Kanunu (11.07.2003 tarih ve 25165 sayl RG) 3621 Sayl Ky Kanunu (17.4.1990 tarih ve 20495 sayl RG) 4122 Sayl Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu (26.07.1995 tarih ve 22355 sayl RG) Biyolojik Gvenlie likin Cartegena Protokoln Onaylayan Kanun, 2003 5199 Sayl Hayvanlar Koruma Kanunu (1.7.2004 tarih ve 25509 sayl RG) 3573 Sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanun Son be kanun koruma ve kullanm standartlarn birlikte iermektedir. 4342 Sayl Mera Kanunu (28.02.1998 tarih ve 23272 sayl RG) 1380 Sayl Su rnleri Kanunu ( 04.04.1971, tarih ve 13799 sayl RG ) 5403 Sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu (19.7.2005 tarih ve 25880 sayl RG) 5488 Sayl Tarm Kanunu (25.4.2006 tarih ve 26149 sayl RG) 5686 Sayl Jeotermal Kaynaklar Ve Doal Mineralli Sular Kanunu 3/6/2007 Ynetmelikler Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii (17.05.2005-25818 sayl RG) Su Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (31.12.2004 tarih ve 25687 sayl RG) Su rnleri Ynetmelii ( 10.03.1995 tarih ve 22223 sayl RG) Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik (11.11.2004-25640 sayl RG) Bitki Genetik eitliliinin Toplanmas, Muhafazas ve Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (199221316 RG) CITES Ulusal Uygulama Ynetmelii Ky Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelik (03.08.1990 / 20594 sayl R.G.)
187
Milli Parklar Uygulama Ynetmelii (1986 tarih ve 19309 say) Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szlemenin Uygulanmasna Dair Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik (06.08.2004-25545 sayl RG) Aalandrma Ynetmelii (09.10.2003-25254 sayl RG) Av ve Yaban Hayvanlar ile Bunlardan Elde Edilen rnlerin Bulundurulmas,retimi ve Ticareti Hakknda Ynetmelik(16.06.2005 tarih ve 25847 sayl RG) Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (24.10.2005-25976 sayl RG) Av, Yaban Hayvan ve retme Yeri ve stasyonlar ile Kurtarma Merkezleri Hakknda Ynetmelik(30.11.2004 tarih ve 25656 sayl RG) Doal iek Soanlarnn Skm, retimi ve D Satmna ilikin Ynetmelik (199522371 RG) Orman Kylleri Kalknma Hizmetlerine likin Esas ve Usuller (06.05.2004-25454 sayl RG) Orman Saylmayan Yerlerdeki Aa Ve Aaklardan Faydalanma ekil Ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 13.Maddesine 1 Fkra eklenmesine dair ynetmelik (15.04.2004-25434 sayl RG) Orman Yetitirme Materyallerinin Ticareti Ynetmelii (1999.105.Ec) (02.02.200626068 sayl RG) zel Ormanlarda ve Hkmi ahsiyeti Haiz Amme Messeselerine Ait Ormanlarda Yaplacak ve lemler Hakknda Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik (26.07.2005-25887 sayl RG) Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas Yaban Hayvanlarnn Zararllar ile Mcadele Esas ve Usulleri Hakknda Ynetmelik (24.10.2005 tarih ve 25976 sayl RG) Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar ile lgili Ynetmelik(08.11.2004 tarih ve 25637 sayl RG) 2. DOAL VARLIKLARA OLASI OLUMSUZ ETKLER EN AZA NDRMEYE YNELK STANDARTLARA LKN DZENLEMELER 831 Sayl Sular Hakknda Kanun 1926 167 Sayl Yeralt Sular Hakknda Kanun (23.12.1960 tarih ve 10688.sayl RG) 5346 Sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun (18.5.2005 tarih ve 25819 sayl RG) 5312 Deniz evresinin Petrol ve Dier Zararl Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Mdahale ve Tazminine likin Kanun (11.03.2005 tarih ve 25752 sayl Resmi Gazete) Ynetmelikler evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii (16.12.2003 25318 R.G.) evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii (2002.49.EC) 01.07.2005-25862 sayl RG) Doal Mineralli Sular Hakknda Ynetmelik (01.12.2004-25657 sayl RG) Atk Pil ve Akmlatrlerin Kontrol Ynetmelii ( 31.08.2004 25569 R.G.) Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii: 1986 me suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn Kalitesine Dair Ynetmelik (20 Kasm 2005 tarih ve 25999 sayl R G) Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (22.07.2006-26236 sayl RG) 188
Endstriyel Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (Deiti) (07.10.200425606 sayl RG) Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ( 14.03.1991 20814 R.G.) Kentsel Atksu Artm Ynetmelii (08.01.2006-26047 sayl RG) Kyceiz Gl Ve Dalyan Kanallarnda alacak Tama Aralar Ynetmeliinde Radyasyon Gvenlii Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik (29.09.2004-25598 sayl RG) Tarmsal Kaynakl Nitrat Kirliliine Kar Sularn Korunmas Ynetmelii (18.02.2004 tarih ve 25337 sayl RG) Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii ( 14.03.2005 25755 R.G.) Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii, (11.07.1993 21634 RG) Tehlikeli Maddelerin Su ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii (26.11.2005 tarih ve 26005 sayl RG) Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii ( 22.07.2005 25883 R.G.) Titreim Ynetmelii, (23.12.2003-25325 R.G.) Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (31.05.2005 tarih ve 25831 sayl RG ) Zararl Kimyasal Madde ve rnlerinin Kontrol Ynetmelii (17.02.2005-25730 sayl RG) 3. DOAL VARLIKLARIN KULLANILMASINA LKN DZENLEMELER (arazi vasf deiikliini ieren dzenlemelere sahip kanunlara yer verilmitir) 4737 Sayl Endstri Blgeleri Kanunu 2002 4562 Sayl Organize Sanayi Blgeleri Kanunu (15.4.2000 tarih ve 24021 sayl RG) 2634 Sayl Turizm Tevik Kanunu (16.3.1982 tarih ve 17635 sayl RG) 3194 Sayl mar Kanunu (09.05.1985 tarih ve 18749 sayl RG) Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yap-slet-Devret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun 4759 Sayl ller Bankas Kanunu (23.06.1945 tarih ve 6039 sayl RG) 5104 Sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanunu (12.03.2004 tarih ve 25400 sayl RG) 5481 Sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (08.04.2006 tarih ve 26133 sayl RG) 5659 Sayl Atatrk Orman iftlii Mdrl Kurulu Kanunu ( 01.04.1950 tarih ve 7472 sayl RG) 3202 Sayl Kye Ynelik Hizmetler Hakknda Kanun 5516 Sayl Bataklklarn Kurutulmas ve Bundan Elde Edilecek Topraklar Hakknda Kanun (23.1.1950 tarih ve 7413 sayl RG) 3213 Sayl Maden Kanunu (15.6.1985 tarih ve 18785 sayl RG) 5398 Sayl zelletirme Uygulamalarnn Dzenlenmesine ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (imar Kanununda ve Ky Kanununda uygulamadaki glkler almas amalanmtr.) (21.7.2005 tarih ve 25882 sayl RG) Ynetmelikler mar Plan Yaplmas ve Deiikliklerine Ait Esaslara Dair Ynetmelii Deiiklik Yaplmas Hakknda Ynetmelik (21.04.2004-25440 sayl RG) Endstri Blgeleri Ynetmelii (16.12.2004-25672 sayl RG) Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii (03.02.2005-25716 sayl RG)
189
Maden Kanununun I (a) Grubu Madenleri ile ilgili Uygulama Ynetmelii (03.02.200525716 sayl RG) Organize Sanayi Blgeleri Ynetmelii (28.06.1997 23033 R.G.) 6831 Sayl Orman Kanununa Gre Orman Kadastrosu ve Ayn Kanunun 2 B Maddesinin Uygulanmas Hakknda Ynetmelik (15.07.2004-25523 sayl RG) 6831 Sayl Orman Kanununun 2 nci Maddesinin (A) Bendine Gre Orman Snrlar Dna karlacak Yerler Hakknda Ynetmelik II-ULUSLARARASI ANLAMALAR VE SZLEMELER 1.Doal Varlklarn Korunmasna Ynelik Dzenlemeler lleme ile Mcadele Szlemesi klim Deiiklii ereve Szlemesi Paris Szlemesi (Kularn Himayesine Dair Szleme) Biyolojik eitlilik Szlemesi ve Szleme Eki Cartagena Biyogvenlik Protokol Ramsar Szlemesi (zellikle Su Kular Yasama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakknda Szleme, 17.05.1994 tarih ve 21937 sayl Resmi Gazete) Bern Szlemesi (Avrupa Yaban Hayatnn Korunmas Szlemesi, 20.02.1984 tarih ve 18318 sayl Resmi Gazete) CITES Szlemesi (Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme, 20.06.1996 tarih ve 22672 sayl Resmi Gazete) 1976 Barselona Szlemesi (Trkiye tarafndan 22 Austos 2002 tarihinde onayland) ve bu szlemenin eki protokoller Avrupa Peyzaj Szlemesi (27.03.2001 tarih ve 716 sayl Resmi Gazete) Avrupa Birlii Kular Koruma Ynetmelii (79/409/EEC) Avrupa Birlii Habitatlar ve Trleri Koruma Ynetmelii (92/43/EEC) Natura 2000 Alanlar UNESCO nsan ve Biyosfer Program ve Biyosfer Koruma Alanlar 2. Doal Varlklara Olas Olumsuz Etkileri Enaza ndirmeye Ynelik Standartlara likin Dzenlemeler Denizlerin Gemiler Tarafndan Kirletilmesinin nlenmesi Hakknda Uluslararas Szlemesi (MARPOL73/78 ve EKLER: EK I, EK II), EK I-Petrol ile Deniz Kirlenmesinin nlenmesi Kurallar, EK II-Dkme Zehirli Sv Maddelerle Deniz Kirlenmesinin Kontrol, EK V Gemilerden Atlan plerle Denizlerin Kirlenmesinin nlenmesi Kurallar, 24.06.1990) Deney ve Dier Bilimsel Amalarla Kullanlan Omurgallarn Korunmasna Dair Avrupa Szlemesi Tehlikeli atklarn Snrlar tesi Tanmnn ve Bertarafnn Kontrolne likin SzlemeBasel Szlemesi(15/05/1994 21933 R.G.) Akdenizde tehlikeli atklarn snr tesi hareketlerinden ve bertaraf edilmesinden kaynaklanan kirliliin nlenmesi (zmir ) protokol (06.03.2003) Atmosferde uzayda ve su altnda nkleer silah denemelerini yasaklayan szleme Moskova 1963 (Trkiye 13.5.1965 R.G) Uluslararas Snr tesi Hava Kirlilii Szlemesi Cenevre 1979 (Trkiye 23.3.1983 R:G) Ozon Tabakasnn Korunmas hakkndaki 1985 Viyana Szlemesi (Trkiye 22.9.1988 R:G) Ozon Tabakasn Tketen maddelere likin Montreal Protokol (1987) (Trkiye
190
20.6.1990 R:G) Karadenizin Kirlenmeye Kar Korunmasna dair Bkre Szlemesi (6 Mart 1994) ve bu szlemenin eki protokoller. Petrol Kirliliine Kar Hazrlkl Olma, Mdahale ve birliine Dair Uluslararas Szlemesi (OPRC1990, 18.09.2003) DER ULUSAL DOKMANLAR UEP- Ulusal evre Stratejisi ve Eylem Plan Dokuzuncu Be Yllk Kalknma Plan Johannesburg Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesi Trkiye Ulusal Raporu (2002) Avrupa Mktesebatna Uyum iin Trkiye Ulusal Program ABye Uyum in Stratejik ereve Belgesi 2007-2013 Ulusal Biyolojik eitlilik Stratejisi ve Eylem Plan III- KURUMSAL YAPIYI TANIMLAYAN DZENLEMELER 4856 Sayl evre ve Orman Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun (08.05.2003 tarih ve 25102 say. RG) 4848 Sayl Kltr ve Turizm Bakanl Tekilt ve Grevleri Hakknda Kanun (29.4.2003 tarih ve 25093 sayl RG) 383 Sayl zel evre Koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname 1989 Tarm ve Kyileri Bakanlnn Kurulu Ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, 180 Sayl Bayndrlk Ve skan Bakanlnn Tekilat Ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu (23.07.2005 tarih ve 25531 sayl RG) 5393 Sayl Belediye Kanunu (13.07.2005 tarih ve 25874 sayl RG) 5355 Sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu (11.06.2005 tarih ve 25842 sayl RG) 6200 Sayl Devlet Su ileri Umum Mdrl Tekilat ve Vazifeleri Hakknda Kanun (1953) 5302 Sayl l zel daresi Kanunu (04.03.2005 tarih ve 25745 sayl RG) 3154 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat Ve Grevleri Hakknda Kanun (R.Gazete Tarih:1/3/1985 Say:18681) Ynetmelikler evre ve Orman Bakanl Tara Tekilatnn Grevleri, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (08.08.2004-25547 sayl RG) evre Denetimi Ynetmelii(5 Ocak 2002, 24631 mkerrer R.G.) evre Sal Denetimi ve Denetileri Hakknda Ynetmelii (13.9.200224875 RG) evre ve Orman Bakanl Mahalli evre Kurullar alma Usul ve Esaslar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik (16.02.2005-25729 sayl RG) Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulu le Koruma Kurullar Ynetmelii (12.01.2005 tarih ve 25698 sayl RG) Mahalli evre Kurullarnn Oluumu alma Usul Ve Esaslar (15.04.2004-25434sayl RG) Merkez Av Komisyonu, l ve le Av Komisyonlarnn Grevleri, alma Esas ve Usullerine Dair Ynetmelik Merkez Av Komisyonunun Oluumu, Grevleri, alma Usul Ve Esaslar Ynetmelii (18.05.2004-25466 sayl RG) 191
EK 4. ZMR BYKEHR BELEDYES KORUMA ALIMALARI

PLANLAMA ALIMALARI
1 1/5000 LEKLI ZMR KONAK KEMERALTI VE EVRES KORUMA AMALI NAZIM MAR PLANI
TAMAMLANMA DURUMU
zmir 1 Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunun 14.10.2002 tarih ve 10138 sayl karar, zmir Bykehir Belediye Meclisinin 04.11.2002 tarih ve 05/85 sayl karar ile onaylanmtr. zmir 1 Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunun 07.02.2008 tarih ve 2958 sayl karar ve zmir Bykehir Belediyesi Meclisi nin 22.11.2007 tarih ve 01.2360 sayl karar ile onaylanmtr. 2002 ylnda balayan bu projenin onama sreci tamamlanm olup uygulamasna balanmtr. zmir 1 Numaral K.V.T.V.K.B.Knun 07.02.2008 tarih ve 2958 sayl karar ve zmir Bykehir Belediye Meclisinin 15.02.2008 tarih ve 01.684 sayl karar ile onanmtr. Konak Belediye Meclisinin 06.05.2005 tarih ve 50/98 sayl karar, zmir 1 Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunun 29.06.2005 tarih ve 645 sayl karar ve zmir Bykehir Belediye Meclisinin 15.07.2005 tarih ve 05.702 sayl karar ile onanmtr. 2001 ylnda balayan bu projenin plan onama sreci tamamlanm olup, uygulamalar halen devam etmektedir. Kemeralt ve evresi 1., 2., 3. derece arkeolojik ve kentsel sit alanlarn ieren 1480 adet tescilli yapnn bulunduu 210 halk alan, Konak Belediye Meclisinin 05.01.2007 tarih ve 2/2007 sayl karar, zmir Bykehir Belediye Meclisinin 13.08.2007 tarih ve 01.871 sayl karar ile uygun bulunarak 5366 sayl yasa dorultusunda Bakanlar Kurulunun 01.10.2007 tarih ve 2007/12668 sayl karar ile Yenileme Alan olarak ilan edilmitir. Konak Belediye Meclisinin 01.07.2008 tarih ve 181/2008 sayl karar ile zmir Bykehir Belediye Meclisinin 15.08.2008 tarih ve 01.1836 sayl karar ile uygun bulunarak onanmtr. Bu projeler; zmir Bykehir Belediyesi ile Konak Belediyesi bteleri kapsamnda ve zmir Valilii l zel daresi Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Ait Katk Pay desteiyle gerekletirilecektir
1/5000 LEKLI ZMIR KONAK KEMERALTI VE EVRES KORUMA AMALI NAZIM MAR PLANI REVZYONU KADFEKALE- TYATRO VE EVRES KORUMA GELTRME VE YAATMA PROJES 1/1000 LEKL KADFEKALE TYATRO VE EVRES KORUMA AMALI MAR PLANI
1/1000 LEKL AGORA VE EVRES KORUMA AMALI MAR PLANI
AGORA VE EVRES KORUMA GELTRME VE YAATMA PROJES
ZMR KONAK KEMERALTI VE EVRES YENLEME ALANI
ZMR KONAK KEMERALTI VE EVRES YENLEME ALANI ETAP PROJE VE PROGRAMLARI
PLANLAMA ALIMALARI 1 2 AGORA KAZI ALIMALARI AGORA ARKEOLOJ VE TARH PARKI KAMULATIRMA VE YIKIM ALIMALARI KADFEKALE SUR DUVARLARININ RESTORASYONU ANTK TYATRO KAZI ALANININ KAMULATIRILMASI TAMAMLANAN MMAR ALIMALAR 1 ETAP KEMERALTI ANAFARTALAR CADDES CEPHE DZENLEME PROJE VE UYGULAMASI
TAMAMLANMA DURUMU 2002 ylnda balanm olup devam etmektedir 18.942.084,40 TL
3 4
Proje Bedeli: 180.000,00 TL 2008 ylnda kamulatrma almalar balayacaktr
UYGULAMA BLGLER Eyll 2007 Aralk 2007 (Uygulama Bedeli)
BEDEL (TL) Fon Kullanm : % 60 Esnaf Katlm: % 40
1.200.000
192
2. ETAP KEMERALTI ANAFARTALAR CADDES CEPHE DZENLEME PROJE VE UYGULAMASI 3 ETAP KEMERALTI ANAFARTALAR CADDES CEPHE DZENLEME PROJES
2008 (Uygulama Bedeli) Kasm 2008 de balanmtr zmir 1 Nolu Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Blge Kurulu tarafndan 20.09.2007 tarihinde onaylanmtr. almalar srdrlmektedir. almalar srdrlmektedir (Danmanlk Bedeli) almalar srdrlmektedir (Danmanlk Bedeli) almalar srdrlmektedir (Proje Bedeli) Cephe salklatrma projesi uygulama aamasna gelmitir (Proje Bedeli) Projelendirme almalar devam etmektedir (Proje Bedeli) Uygulama aamasna gelinmitir (Proje Bedeli) 2008
1.650.000
Fon Kullanm : % 60 Esnaf Katlm: % 40
AYA VUKLA KLSES RLVE RESTTSYON VE RESTORASYON PROJES
PINARBAI HAMAMI RLVE RESTTSYON VE RESTORASYON PROJES DOANLAR APEL RLVE RESTTSYON VE RESTORASYON PROJES SAAT KULES RLVE RESTTUSYON VE RESTORASYON PROJES AGORA 920 SK. CEPHE SALIKLATIRMA PROJES AGORA KAZI ALANINDA YER ALAN TESCLL YAPILARIN RLVE RESTTSYON VE RESTORASYON PROJELER KEMERALTI TARH KRAN OTEL GR KAPISI VE EMES RESTORASYON PROJES KEMERALTI ARISI ST RT VE KENT MOBLYALARI ULUSAL FKR YARIMASI TARH ASANSR BNASI BAKIM, ONARIM VE DEKORASYONU
4.000
5.000
20.000
15.000
14.000
10
6.000
11
250.000
12
TOPLAM MMAR ALIMALAR 3. ETAP KEMERALTI ANAFARTALAR CADDES CEPHE DZENLEME UYGULAMASI 4. ETAP KEMERALTI ANAFARTALAR CADDES CEPHE DZENLEME PROJES UYGULAMA BLGLER Kasm 2008 de balanmtr (Uygulama Bedeli) Projeye almalarnn Balangc 01.09.2008 zmir 1 Nolu Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Blge Kurulu tarafndan 20.09.2007 tarihinde onaylanmtr. almalar srmektedir. (Uygulama Bedeli) Yapnn projeleri ihale edilmi olup bittikten sonra onay iin zmir 1 Nolu Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Blge Kuruluna gnderilecektir.
3.164.000 BEDEL (TL) 1.350.000 Fon Kullanm : % 60 Esnaf Katlm: % 40 Uygulama Devam Ediyor
AYA VUKLA KLSES RESTORASYON UYGULAMASI
1.550.000
Fon Kullanm : % 60 Bykehir Belediyesi: % 40 Uygulama Devam Ediyor
BET HLLEL SNAGOGU RLVE RESTTSYON VE RESTORASYON PROJES
193
AGORA KAZI ALANINDA YER ALAN TESCLL YAPININ RLVE RESTTSYON VE RESTORASYON PROJES
Tescilli yapnn korunarak Agora Kaz Alan ile btnlemesi amacyla rlve, restitsyon ve restorasyon projeleri hazrlanmaktadr. Yapnn kaz evi olarak kullanlmas planlanmtr. (Proje Bedeli) TOPLAM UYGULAMA BLGLER 2003 ylnda balatlan ve geleneksel hale gelerek 2008 ylnda altncs verilmitir. Her yl tekrarlanyor. (Yarma iin harcanan toplam bedel) Seminer, bugne kadar 74 okulda, yaklak 10.000 ilkretim ikinci kademe ve ortaretim rencilerine sunulmutur. Her yl tekrarlanyor. (rencilere datlan dokman bedeli) 2003 ylndan 2007 ylna kadar gerekletirilen Tarihe Sayg Yerel Koruma dllerinin be yllk serveni basm aamasndadr. (Kitap iin harcanan toplam bedel 1.basks iin) TOPLAM UYGULAMA BLGLER
27.000
2.927.000 BEDEL (TL)
SOSYO-KLTREL ALIMALAR
TARHE SAYGI YEREL KORUMA DLLER
10.000
LK VE ORTARETM OKULLARI N ANADOLU UYGARLIKLARI VE ZMR KENT TARH SEMNERLER
3.000
TARHE SAYGI YEREL KORUMA DLLER 2003 2007 KTABI
25.000
38.000 BEDEL (TL) Fon Kullanm : % 60 Bykehir Belediyesi: % 40
DER ONARIM ALIMALARI 1 HAVAGAZI FABRKASI KLTR MERKEZ
Proje Bedeli Uygulama Bedeli Proje Bedeli Uygulama Bedeli: (hale sreci devam ediyor) TOPLAM
62.000 1.650.000 28.000
VARYANT ATO
1.740.000
194
EK 5. KORUMA KONUSUNDAK RGTLENME: AVRUPA BRL YES LKELER Almanya Yetki: Merkezi dzeyde Eitim ve Kltr leri Bakanl bnyesinde rgtlenmitir. Mali Destek: Merkezi hkmet, yerel ve blgesel sorumlular koruma programlar iin geri demesiz balar, dk faizli krediler ve vergi yardmlarnda bulunmaktadr. Fransa Yetki: Koruma strateji ve plan uygulamalarndan Kltr Bakanl sorumludur. Belediyelerin koruma plan yapma yetkileri yoktur. Bir kentsel alann koruma altna alnmas iin kentin belediye meclisinin, Kltr Bakanl bnyesindeki bir birime bavurmas gerekmektedir. Korunacak alana ilikin yaplacak proje, bakanln vilayetteki birimiyle uzmanl Bakanlka onaylanan ekip tarafndan yaplmaktadr. Bakanln dnda proje yapmn stlenen mimarlk ve ehircilik brolar da hizmet vermektedir. Mali Destek: Toplam masrafn %30una kadar verilen kredilere 10 yl vade ve %7 orannda faiz oran uygulanmaktadr. ngiltere Yetki: Merkezi dzeyde antlarn korunmasndan evre Bakanl, eski yaplar, zel mimari eserler, tarihsel deerler ve tarihi kentler / alanlarn korunmasndan Dileri Bakanl yetkilidir. Ayrca yasal bir statye sahip olan The National Trust ve yerel rgtleri, doal ve tarihsel mirasn korunmas, iletilmesi konusunda neriler gelitiren birleik bir kamu Kuruluudur. Mali Destek: Merkezi dzeyde Dileri Bakanl, korunacak tarihi yap ve evrelerin onarmlar iin karlksz yardmda bulunabilmektedir. Kentsel projelerde binalarn onarlmasnda mal sahibi, maliyetin % 50sini, merkezi ve yerel birimler ise % 25ini karlamaktadr. talya Yetki: Merkezi otorite olan Kltr ve Doal Varlklar Bakanl, antik eserler, mimari deerler, doal deer tayan alanlar, arivler, ulusal mzeler ve merkezi enstitlerden sorumludur. Mali Destek: Tarihi kent merkezlerinin korunmas iin gerekli olan maliyeti kapsayan tevik fonu bulunmaktadr. Bunun iin tanmaz sahiplerinin ruhsatla, belediyeye bavurmas yeterlidir. te yandan blgesel ynetimlerin finansal desteklerini formle etmek amacyla blgesel kanunlar karlmtr. spanya Yetki: Koruma planlar merkezi dzeyde Bayndrlk ve skan Bakanlnca ulusal planlama politikalar dorultusunda hazrlanmakta ve yerel birimlerce uygulanmaktadr. Yerel birimlerin kent konseyleri, st lekte belirlenen bu planlar dorultusunda detay plan leine gre 1/500den daha alt leklere kadar deien zel planlar hazrlamaktadr. Mali Destek: Yrrlkteki karlanmaktadr. yasalar dorultusunda, yerel birimlerin btelerinden
195
Belika Yetki: Kltr Bakanl koruma politikalarnn denetlenmesinden sorumludur. Her blgeye zel Kurulan Komisyonlarda grev yapan uzmanlar, ayda iki kez toplanarak doal ve kltrel varlklar hakknda karar retirler. Mali Destek: Devlet, restorasyonlarda tre gre %30 ile %60 arasnda, zel restorasyon uygulamalarnda ise %90a varan karlksz destek salar. Ayrca il ynetimleri %20, belediye ynetimleri ise %10 orannda onarm denei ayrmaktadr. Hollanda Yetki: Koruma planlarnn hazrlanmasnda merkezi dzeyde Kltrel ler, Mali Destek: Eski eserlerin bakm, restorasyonu, kiralanmas ve satn alnmas konularnda yasal statye sahip zel kurumlar ve limited irketler grev yapmaktadr. Yunanistan Yetki: Kltr ve Bilim Bakanl yetkilidir. Blgesel ve yerel dzeyde hazrlanan koruma plan / projelerine ilikin neriler ve kararlar belediyeler ve merkez ibirlii ile verilmekte, Kltr ve Bilim Bakanlnn blgesel birimlerince denetlenmektedir Mali Destek: Devlet, kendisine bavuran tanmaz kltrel varl sahiplerine vergi indirimi yapmakta ve kentsel merkezde yksek fiyatl arazilerin oluumunu engellemektedir. Devlet ba, miras ve kamulatrmalar yoluyla eski eser ve arkeolojik alanlarn mlkiyetlerini nemli lde ele geirmitir. Kaynaka: http://www.european-heritage.net/sdx/herein/national_heritage/ (National Heritage Policies: European Heritage Network) Protection and Cultural Animation of Monuments, Sites and Historic Towns in Europe, 1980 by German Commission for UNESCO, Bonn, Printed in the Federal Republic of Germany.)
196
EK 6. KORUMA ALANLARINDA YNETM PLANI Koruma alanlarnda uygulanan ynetim planlar ile ilgili kaynaklar incelendiinde ok sayda tanma rastlanr. Bu tanmlardan bazlar aada sralanmtr. Ynetim Planlar, Dnya Miras Alanlar iin yol gsterici rehberlerdir (UNESCO, WHC, Dnya Miras Merkezi, 2006). Ynetim Plan, alann kullanclarnn ve ziyaretilerinin gereksinmeleri dorultusunda Dnya Miras Alannn korunmas iin strateji belirleyen, -yasal adan emredici bir belge deil- alann ynetimi ile ilgili kararlar hakknda bilgilendirmeyi amalayan tavsiye edici bir taslaktr (Lodge and Terrace, 2006). Ynetim Planlar, kltrel deerleri tanmladktan sonra, bu deerleri yasal, ynetimsel, mali ve profesyonel koruma yntemlerini uygulayarak koruyan ve belirli stratejileri ve zel eylem planlarn da ieren bir dokmandr (Solar, G. 2003). Ynetim Planlar, koruma alanndaki kaynaklarn ve alann kullanmn ve ynetimini destekleyici olanaklarn gelimesini denetleyen ve ynlendiren bir belgedir. Bu planlar, alanda uygulanacak tm gelime ve ynetim faaliyetlerinin uygulanmasna yardmc olur ve srece rehberlik eder (Thorsell 1995). Ynetim Planlar, koruma alannn temel gelime felsefesini ortaya koymak, problemleri zmek ve tanmlanan ynetim hedeflerini gerekletirmek amacyla 10 yllk dnemler iin strateji gelitiren dokmanlardr (Young and Young 1993). Ynetim Planlar, koruma alannn ynetimine rehberlik eden bir dokmandr. Alann gelecekteki ynetimi iin gerekli olan kaynaklar, kullanmlar, olanaklar ve personeli belirler. Gelecek 510 yl iin program sunan bir faaliyet dokmandr (Ndosi 1992). Ynetim hedeflerini ve bu hedefleri gerekletirme stratejilerini ieren bir rehberdir ve sona eren bir sre deil; ynetim, uygulama ve planlamann yer ald bir emadr (Parks Canada, 1978). Ynetim Planlar, yazl, yaynlanm ve kabul edilmi bir dokman olarak, blgeyi veya alan ve ynetim iin frsatlar ve sorunlar tanmlamaktadr (Eurosite, 1999). Ynetim Planlar, ynetim alannn korunmasn, yaatlmasn, deerlendirilmesini salamak amacyla, iletme projesini, kaz plan ve evre dzenleme projesi veya koruma amal imar plann dikkate alarak oluturulan koruma ve geliim projesinin, yllk ve be yllk uygulama etaplarn ve btesini de gsteren, her be ylda bir gzden geirilen planlardr (5226 sayl kanun, 2005). Ynetim plan tanmlarnn birletii ortak nokta, ynetim plannn, alann zelliklerini ve ynetim hedeflerini ortaya koyan bir rehber olduu ve hazrlanp, tamamlanp uygulanan bir plan olmad, srekli revize edilen bir sre olarak grlddr. Devam eden bir sre olarak tanmlanan ynetim plan, asla duraan olmad gibi deien koullara ve hedeflere de uyum salayabilmelidir. Tm ynetim planlarnn bir yasal erevesinin bulunmas ve uygulamay salayc belirli aralara sahip olmas gereklidir. Bu aralar; Koruma Aralar: Plan hazrlayan grup iinde koruma ve ynetim konusunda eitilmi elemanlara ve koruma planlarna ihtiya vardr, Ynetimsel Aralar: Plan uygulamak iin ynetimsel kadroya ihtiya vardr, Mali Aralar: Projeyi finanse etmek iin mali kaynaklara ihtiya vardr, Sosyal Aralar: Yerel halk ve ilgili taraflar sre iine katlmaldr. Ynetim Planlar, Ayrntl analizlere dayal, korunacak deerlerin ve koruma snrlarnn belirlendii, Arazi ve yap kullanmnn saptand Donatmlarn, altyapnn ve dier gerekli servislerin tanmland, Toplumsal ve sosyal geliimin ynlendirildii planlamalara dayanmaldr.
197
198

Kentleşme

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kentleşme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

T.C. Bayndrlk ve skn Bakanl

KENTLEME RASI 2009

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

bir plan ihtiyac duyulmamtr.

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

HARCANAN DENEN YATIRIM BTESNE ORANI (%) 75,62 66,98 64,95

2006 2007 2008

362.650.417 400.446.360 414.537.000

45,08 59,58 48,46

163.487.000 238.600.000 200.882.000

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

5.5. 5.6. 5.7. 5.8.

5.13 5.14 5.15 5.16 5.17

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

5.44 5.45 5.46 5.47 5.48

5.50 5.51 5.52 5.53 5.54 5.55

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

5.59 5.60 5.61

5.65 5.66 5.67 5.68 5.69 5.70 5.71 5.72

5.85 5.86 5.87 5.88 5.89

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarma likin Kurumsallama Sorunlar

5.138 Proje ynetimlerindeki aymazlk ve amazlklar

5.139 Aktrlerin belirsizlii - arazi gelitirmeciler, arabulucular:

Kentsel Kalite ve Kentsel Tasarm Eitimi (Kurumsal Eitim, Halk Eitimi)

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

Yasal dzenlemelerde korumann odaa alnmas.

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

Korumaya ilikin finansman kaynaklarnn kullanlabilir klnmas ve eriilebilir olmas.

Kaynak kullanm stratejilerinin blgesel ve niteliksel farkllklar dikkate alnarak belirlenmesi.

Kamu kurum ve kurulular ile halkn koruma duyarllk ve bilincinin arttrlmas

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

Kaak yapya mdahale srecinin kolaylatrlmas.

Tarihi ve kltrel varlklar iin risk tanmlamas yaplmas

Riskleri en aza indirmeye ynelik stratejiler gelitirilmesi

Sorumlu kurulularn belirlenmesi ve kurumlar aras karmaann ortadan kaldrlmas

Ynetimlerin parasal kaynaklarn toplum yarar nceliinde kullanmalar

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

Kentsel evre ve biyolojik deerlerinin ncelikli olarak korunmas

Kent planlamasnn kltr birikimimizin bilincinde bir felsefe ile yaplandrlmas

Sosyal buluma alanlarnn yaratlmalar, oaltlmas

Yayalar ve bisikletliler iin kamusal arterlerin oaltlmas

5.68.1 5.69.1 5.70.1 5.71.1 5.72.1 5.73.1

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM

5.79.1 5.80.1 5.81.1 5.82.1

5.94.1 5.95.1 5.96.1 5.97.1 5.98.1 5.99.1

5.101.1 5.102.1 5.103.1 5.103.2 5.104.1 5.105.1

KENTSEL MRAS, MEKN KALTES VE KENTSEL TASARIM