TC KAFKAS NVERSTES FEN-EDEBYAT FAKLTES TARH BLM

TRK TARHNDE VE KLTRNDE BOZKURT BELRTKES (SEMBOL) (Bitirme Tezi)

HAZIRLAYAN YAKUP ETN

DANIMAN R.GR.OKTAY KIZILKAYA

KARS-2005

NDEKLER

SAYFA NO NDEKLER NSZ I.BLM A) GR B) KURT NEDR? C) KURT SZL ) ATASZLERMZDE KURT II.BLM A) TRK DESTANLARINDA KURTUN YER I ) Ouz Kaan Destan II ) Bozkurt Destan III ) Orgunakon (Ergenekon) Destan IV ) Treyi Destan V ) Manas Destan III.BLM A) BOZKURT TOTEM DELDR! B) TRK ORGUNAKON BAYRAMI C) KIZILDERLLERDE KURTUN YER ) GKBR OYUNU IV.BLM A) SON BOZKURT: MUSTAFA KEMAL ATATRK B) TRK MUKAVEMET TEKLATI (T.M.T.) V.BLM A) TRK RNDE KURT BELRTKES (SEMBOL) B) KAYNAKA 58 79 50 57 32 39 42 48 9 10 15 19 23 25 1 3 6 7 I II

NSZ
Fuat Bey! Karl Tanr Dalarnn nnde elinde meale tutan bir BOZKURT olsun, bu meale gen Trkiye Cumhuriyetinin ilminin ifadesi olsun. Ergenekondan kmamzda klavuz olan BOZKURT, TRKLN Anadolu topraklarndaki yeni devletinin kuruluunu ifade etsin. M.KEMAL ATATRK

kin kianas mince vauns, Vai kini ua dasu. ( Bizim lkemizin koruyan yok, vay bizim kara gnlerimize.) MEGREL ATASZ

Byk Trk Milletinin barndan koparak, milletimizi yeniden dirilten, Trkln Ouz Kaandan sonraki babas, Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu ve en byk Trk kahraman BOZKURT naml Trk yiidi Mustafa Kemal Atatrkn de belirttii gibi, BOZKURT, Trk Milletinin varlnn, karakterinin ve sonsuza kadar yklmayacann en gzel ve anlaml ifadesidir. Trk Milleti, binlerce yllk anl tarihi boyunca dnyaya hkmetmi ve Kagarl Mahmutun Divan- Lgat-it Trk adl bayaptnda dile getirdii gibi hakimiyet yular n elinde tutmu, cihangir vasfl, kk tarihin en eski devirlerine kadar uzanan bir kahramanlar ailesidir. Ne yazk ki bu byk milletin z benliini unutmak gibi lmcl bir hastal vardr. Bu hastalk ne zaman ortaya ksa, Trk Milleti iin stte mavi gk km, altta yaz yer delinmitir. te tam bu felaket anlarnda Yce Tanr, Trk milletine acm ve bir BOZKURT gndererek kurtarmtr. Tarih boyunca iman dolu gsnden saysz BOZKURT karan byk Trk Milleti, en son Mustafa Kemal Atatrk yol gsterici, kurtarc BOZKURTu olarak kabul etmitir. Zira BOZKURT ATATRK Trkln en karanlk anda ortaya karak btn yurdu bir gne gibi aydnlatm ve deyim yerindeyse Trke Trkln yeniden retmitir. u an zerinde yaadmz, Trkn mbarek kanyla yourarak kutsallatrd, ata yadigar Trkiye topraklarnda Trkle hakaret ve hatta ihanet etmek moda haline gelmi, bu modaya katlanlarn says da gnden gne daha da artmtr. Aslnda bu yeni bir ey deildir. XIX. Yzyln deerli airlerinden Ziya Paa bir beytinde;

II

 Hak syleyen evvel dahi menfur idi geri, Hainlere riayet amma ki yeni kt. derken, ihanet tohumlarnn bundan ok zaman nce ekildiinin altn izmitir. Gnmzde bir takm vatansz, vicdansz serseriler Trk adn aalayarak, Trkiyelilik kavramn ortaya atarak, atalarmzn kutsal emaneti Trkiye Cumhuriyetini temelinden sarsmaya almaktadrlar. Zira devletimiz Trklk temeli zerine kurulmutur. Bunlar kolay halledilebilir ama kiiliksiz politikalar ile devletimizin, AB kaplarnda haysiyetinin, erefinin, namusunun ayaklarnn altna alnmas daha acdr. inde bir nebze Trklk duygusu, gururu ve bilinci tayanlarn zerinde kara bulutlar dolayor. Cehalet bataklna drlen, nerdeyse gzleri kr, kulaklar sar edilen milletimiz, nasl bir uuruma srklendiinin farknda bile deildir. Ama milletimizin bu vahim durumun olumasnda bir suu yoktur. Osmanldan bu yana iimize aldmz dnme ve devirmeler milletimizi iten ie rtmtr. imdi bu hainler aydn olarak ortaya kmlardr. Atatrk dneminde bilinli bir politika izlenerek bunlar temizlenmeye balanm, ama 10 Kasm 1938de gelen zamansz bir g, bu ii yarm brakmtr. Milletimizin bilgi kayna olmas gereken basn ise bu hainlerin en ok yuvalandklar alandr. Kendilerine taktklar aydn adyla zehirlerini milletimizin barna aktmaktadrlar. Trk aydnnn grevi millet yararna dnp, milli dnceler retmek deil midir! Ne yazk ki Bozkurt Atatrkn dedii gibi milletimiz bnyesinde gaflet, dalalet ve hatta hyanet iinde olanlar ok gl bir konumdadr. Buna karlk milli hassasiyetler artk hi kimse iin bir anlam ifade etmemektedir. Koynumuzda besleyip byttmz ylan zihniyetliler vatan satmak yarn btn hzyla devam ettirmektedirler. Durum odur ki, Trk Milleti yeniden Ergenekona dnmek zorunda kalacaktr. Yeni Dnya Dzeni denilen hain pusu, Trkiye iin ok tehlikeli planlar iermektedir. Hatta Yeni Dnya Dzeninin uygulanma sreci oktan balamtr. Aznlk raporu, Kbrsn satlmas,sapk uzayl tarikatlar, misyoner faaliyetler, Ermeni soykrm iftiras, Doukapnn almas projesi, yerel ynetimler yasas, trban sorunu, ekmenik meselesi, Eref Bitlis ve Necip Hablemitolu suikastlar bu hain pusunun birer parasdr. Yeni Dnya Dzeni, btn dnya milletlerinin kleletirilmesi ile sonulanacak Siyonist bir pusudur. nsanlk ailesi iinden bu pusudan tek kurtulabilecek olan millet BYK TRK MLLETdir. nk Trkler, Tanrnn kut vererek ycelttii kahraman bir millettir. Hz.Muhammet (S.A.V.) bunu; Celal ve zzet sahibi Yce Allah(C.C.) buyurdu; Benim Trk adn verdiim bir ordum vardr. Ben onlar douda oturttum ve kzdm milletler zerine onlar saldrtrm. hadisiyle bildirmitir. Byk Trk kaan Attilann ayaklar altnda ezilen Romallar ona Tanrnn krbac diyorlard. Romallar Hristiyanlktan uzaklatklar iin Tanrnn Trkleri gnderdiine inanyorlard. Bizansn kaderi de ayn olmutur. ah Kavad dneminde randa ortaya kan Mazdek sapkln da yine bir Trk devleti olan Akkun mparatorluu yok etmitir. Yine Allah yolundan sapan Araplar, slam sancan Trklere teslim etmek zorunda kalmlardr. u an bile dnyada Trkler dndaki Mslmanlar halis deildir. Bunu kabul etmek gerekiyor ki, Trk olmak zordur, ama imtiyazdr.

498-499 yllarnda randa Mazdek adyla biri ortaya km ve sapkn dncelerini kabul ettirmitir. Mazdek olayna tarihteki ilk komunist hareket de denir.

Tanrnn Trklere dnyay ynetme gc vermesi.

III

Bizim bu almay yaparken ki amacmz; Trk Milletine unutturulan bir deerini bir nebze de olsa anlatabilmek ve maruz kalaca tehlikelere kar uyank olmasn salamaktr. BOZKURT ATATRK diyor ki, Bir milletin ruhu ele geirilmedike, bir milletin azim ve iradesi krlmadka, o millete egemen olmak imkanszdr ve BOZKURT, TRK MLLETNN RUHUDUR. Tarih bir milletin neler baarabilme gcnde olduunu gsteren en doru bir klavuzdur ve Byk ileri yalnz byk milletler yapar demi, Trk Milletinin kurtarcs Trk Milleti de iinde bulunduu bu bunalml dnemden ancak kendine gvenerek, byklne inanarak kurtulacaktr. Trk ocuklar tarihlerindeki zaferlerden beslenerek yeni zaferler kazanacaklardr. Burada biz tarihilere den grev, tarihimizi yansz bir biimde milletimize en gzel szcklerle anlatmaktr. Trk Milleti bilmelidir ki, her zaman iinden yeni BOZKURTLAR kacaktr. Trk ocuklar, milletlerinin bykln ve kahramanln tarihin derinliklerinden kararak, tarihlerine yeni kahramanlk destanlarn altn harflerle yazacaklardr. te bu sebeplerden dolay bu almam Byk Trk Milletine, Onun kahraman evlad Bozkurt Atatrke ve aziz ehitlerimize ithaf ediyorum. Tezimi hazrlamamdaki yardmlarndan ve fedakarlklarndan dolay deerli hocam Oktay Kzlkayaya ve milli deerlerini btn zorluklarna ramen korumaya alan can dostum Yavuz Yaza teekkr bir bor biliyorum.

YAKUP ETN 10.07.2005 KARS

IV

I.BLM

A) GR

Trk milleti, tarih boyunca ktalar altst etmi, dnyaya nizamn kabul ettirmi, tarihe kahramanlarn ve kahramanlklarn altn harflerle kazm, bir cengaverler ailesidir. Trk Milleti, bu bykln ve her bireyinin sava bir ruhla 1

yetimesine borludur. Trk ocuklar bir BOZKURT gibi dman zerine atlm, can alp can vermitir. Ta ilk tarihlerden beri Trkln belirtkesi (sembol) kurt olmutur. zellikle Trkler, zor anlarnda boz renkli bir kurdun kendilerine yol gsterdiine inanrlard. Destanlar iinden kararak milli belirtkemiz yaptmz Bozkurt, aslnda yenilmez Trk ruhunun, tutsaklk kabul etmeyen Trk yreinin en gzel anlatl biimidir. Aralksz 3000-4000 yllk bir devlet gelenei olan byk Trk Milleti, zel durumlar dnda hep bamsz yaam ve bu zel durumlarda ise Krad ve 40 Bozkurtu gibi saraylar basm, dmanlarnn yreklerini titretmitir.

Gnmz tarihilii ideolojik saptrmalardan dolay birok ynden eksik kalmtr ve ksr bir dng ierisinde dnp durmaktadr. Zira Trk Milletinin biricik belirtkesi Bozkurt hakknda deerli bir alma yok denecek kadar azdr. Hatta Bozkurt, bilinli olarak unutturulmaya allm ve bunda da byk lde baarl olunmutur. imdiler de bu milli belirtke belirli bir kesim iin anlam tar hale gelmitir. Bu byk yanlg unutulan ve unutturulan birok deerimiz gibi Bozkurtun da yitirilmesine sebep olacaktr. Tarih bilimindeki saptrmalar o kadar aktr ki, yalnzca bir rnek vermemiz yeterli olacaktr kansndayz. rnein Osmanl padiah II. Abdlhamit, bir kesim tarafndan kahraman yaplp gklere kartlrken, kart kesim tarafndan acmasz, baarsz, zalim biri olarak gsteriliyor. Fakat hi kimse II. Abdlhamiti yansz bir bak asyla anlatmaya yanamamaktadr. Doru olan gr udur ki, Trk tarihi iyisiyle ktsyle bizimdir. Atatrk gibi bir kahraman da bizimdir, Damat Ferit gibi hainlerde Eer Damat Ferit gibi vatan hainleri olmasayd, kahramanlarn deerini anlayamazdk. Ayrca o vatan hainleri nasl ortaya km, bunlar da renip dersler karmamz gerekiyor. Btn bu sebeplerden dolay Atamzn vasiyeti zerine tarihin derinliklerine kadar inecek, Bozkurt gibi Trkln unutulmu deerlerini yreimize ve belleimize kazyacak, bylece de daha byk iler baarmak iin damarlarmzdaki lmez Trk Ruhunun gcn bulacaz.

B) KURT NEDR?

Kurt, doadaki canbarlardan (hayvanlardan) birisidir. Zekas ve yrtcl en ok bilinen zellikleridir. Bir tren yolculuum srasnda Sivasl baz kyller kurt hakknda inanlmaz hikayeler anlattlar. Bunlardan en ilgin olan; ssz bir yerde yaayan bir kylnn bana gelenlerdir. Hayvanclkla uraan kyl bir gn canbarlarn otlatmaya karm. Kurdun birisi bu adamn ve canbarlarnn peine dm. Kyl srsn ssz bir yerde olan ahrna gidene kadar kurt onlar izlemi. Daha sonra birden saldrm. Elinde silah olmayan adam aresiz bir ekilde ahrn damna yakn bir yere km ve cann kurtarmaya alm. Kurt nce adamn gzlerinin nnde btn sry yok etmi. Kyl kurtulduunu zannederken kurt dam delerek adam paralam. Bu hikayeyi ilk dinlediim zaman tylerim diken diken olmutu. nk o zamana kadar kurdun bu kadar akll ve yrtc olduunu bilmiyordum.

Byk Trk Milleti, kurdu zekas ve yrtcl sebebiyle belirtke olarak kabul etmitir. Ayrca zgrl elinden alnan baz kurt cinslerinin kendilerini ldrdkleri bilinmektedir. Trk Milletinde de yan dnce vardr. rnein Milli Mcadele dneminde Trkln Babas Mustafa Kemal Atatrk; Ya stiklali ya lm diyerek bamszln Trkler iin ne anlama geldiini en gzel biimde dile getirmitir. Btn milletler ile belirtkeleri arasndaki benzerlikler ilk bakta gze arpar. Mesela Ruslarn belirtkesi olan ay, Rus karakterini anlamamzda bize yardmc olabilir. Kurt belirtkesine dair inanlar Eski Romada ve Araplarda da bulunmaktaysa da bu belirtkenin Trklerin tamamnda milli klt olduunu biliyoruz. 1

Milletlerin millet olma vasflarndan birisi de milli belirtkeleridir. Byk Trk dnce adam Hseyin Nihal Atsz, bu konuda yle demektedir: Milleti millet yapan kaidenin milli sembollerde bulunduu iin bir milleti ykmak isteyenler onun milli sembollerine hcum ederler. Bir toplumun milli sembolleri olmad m artk srlemi demektir. Bilginlerine, profesrlerine ve her eyine ramen onun koyun srsnden ve karnca yuvasndan bir fark yoktur. Milli sembollere saldranlara dikkat edilmelidir, bunu cehalet veya hamakatlarndan m, yoksa gizli maksatlarndan m yapyorlar? Milli sembol olan Ouz Hana dil uzatld m, biliniz ki, o, bilerek veya bilmeyerek dman iin alyor demektir. Milli sembol olan Bozkurta kpek diyenler iin de durum ayndr. stelik onlar aynada kendilerini grmektedirler.
2

H.N.Atszn da belirttii

gibi milli belirtkelerimiz milli varlmzla e deerdedir. Milli belirtkemiz olan Bozkurtun nemini Trk dnce adamlarnn en mhim simalarndan Nejdet Sancar u ekilde dile getirmektedir: Semboller ile sembol benimseyen milletler arasnda uygunluklar olduu muhakkaktr. Sembol ile milletin birbirine en uygun deni ise, phesiz kurt ile Trktr. nk kurt hayvanlar dnyasnn penesi en sert olan; Trk ise, insanlk aleminin yiitlikte en nde bulunandr. Bayra bir bez paras sayan adi yaratkla Bozkurta it diyebilen fikri sapk arasnda ne fark vardr! Trkler iin manevi birok kutsal varlk vardr. Bozkurt da bunlardan biridir. Bundan dolay da Bozkurtu korumak ve yaatmak, ayyldzl bayra vatan ufkunda dalgalandrmak kadar byk bir Trklk vazifesidir. Trkn, Trklk iin yaayan ocuklar var olduka, Trk bayra nasl Trk gklerinde dalgalanacaksa; ulu atamz Ouz Hana yol gsteren ve Trk Ergenekondan karp byk yurdumuza kavuturan Bozkurt
1 2

Abdlkadir nan, Makaleler ve ncelemeler, Ankara 1987, s.69 Hseyin Nihal Atsz, Milli Semboller, tken, say:5, 13 Nisan 1974, s.7

da yle yaayacaktr. nk Bozkurt, Trk demektir. Trklk var olduka, onu meydana getiren maddi ve manevi btn unsurlar da var olacaktr. 3

Eski Trkede kurt, bizim gnmzde anladmz anlam karlamamaktadr. Zira Kk-Trk yaztlarnda kurt iin br ad kullanlmaktadr. O zaman ki br ad neden bize kurt olarak gelmitir? Bunun sebebi dini inanlardr. nk br ad tabu saylrd ve sylenmesi iyi karlanmazd. Mesela Mslmanlar, cin denilen doatesi varlklardan bahsederken harfli adn kullanrlar. Eer cin szc ok kullanlrsa, cinlerin oraya geleceine inanlr. Bu inan btn milletlerde ortaktr. Ruslar, Rusa kurt demek olan volk yerine, komular Trklerin br szcnden bozma birk adn kullanrlar. Almanlarda nl bir atasz vardr:Kurdun ad sylenirse, o, koarak gelir(wenn man den wolf nennt, so kommt er grannt). Almanlar Noel Bayramndan sonraki wolf (kurt) adn kullanmazlar. Bunun yerine das Gewrm(kurt, bcek) veya ungeziefer(yerde srnen yaratk) szcklerini

kullanrlar. Estonyallar susi yerine hundu, Ukraynallar volk yerine seriy, ser, senorvat adlarn kullanrlar.Trk boylar br yerine; Tobalar uzun kuruklu veya gk gzl, Sakalar kuturuktal(kuyruklu), Bakurtlar ku-kurt, Kazaklar kaskr, uvalar kakr veya vurun hre(uzun kuyruklu), Krtler gur, Ouzlar ise kurt adlarn kullanmaktadrlar.4 Grl zere hemen hemen btn milletler kurdu ifade eden szc kullanmaktan son derece ekinmektedirler. Bu da kurdun ne kadar korkulan bir canbar olduunu en byk kantdr. Kurt nasl ise Trkler de aynen btn milletlerin yreini titretmitir.5

Biz bu almada genel ve asl manadaki br yerine atalarmzn izinden giderek kurt adn kullanacaz. Belki ilkel bir inan gibi grlebilir. Ama atalara sayg bir insanlk vasfdr. Bu sayg sadece hayvanlarda ve hayvanlam insanlarda bulunmaz.

3 4

Nejdet Sancar, Trklk zerine Makaleler, stanbul 1995, s. 36-38 Abdlkadir nan, a.g.e., s.625-626 5 Altan Deliorman, Bugnk Manas ile Bozkurt, Trk Kltr, Mays 1967, say:55, s.75

C) KURT SZL

D) ATASZLERMZDE KURT

ki ko toslatnda kurdun karn ackr. Ayrlan ay, blneni kurt yer. Kurt bulursa tam, karga bulursa aa ucunda yer. Kurt bile arkadana ktlk etmez. Tilkinin srtmasndan kurdun hrslanmas yedir. Kurt tyn kabartr zayfln belli etmez. Kurt ihtiyarlaynca kpeklerin maskaras olur. Kurdun az yese de kan, yemese de kan. Kurdu olmayan orman olmaz, hrsz olmayan yurt olmaz. Tay beslersen at olur, kurdu beslersen yad olur. Kurt yavrusu daa bakp ulur. tin bedduas kurda tesir etmez. Kurtlukta deni yerler. Kpein sahibi varsa kurdun Allah var. Kavgac kurt semirmez. On itten, bir kurt iyidir.6 On ite yedirmektense bir kurda yedirmek iyidir. akal ba koparr kurdun ad yamandr. El ile oyun olmaz, kurt ile koyun olmaz. Goyuna gurt gelende, bir geilini tapar. Kurttan korkan, koyun saklamasn. Kei kurttan kurtulursa gergedan olur.

Mahir Nakp, Irak Trklerinde Deyimler ve Ataszleri, Karda Edebiyatlar, 1987, say: 15, S.65

Keiye rak iirmiler, kurdun evini sormu. Koyunu gden kurdu grr. Koyunu kurda smarlar. Koyununu kurda kaptran obann azn bak amaz. Kyn itleri kendi aralarnda dman olsalar da, kurdu grnce birleirler. Kurda ensen neden kaln demiler, kendi iimi kendim grrm demi. Kurt komusunu talamaz. Kurtla koyun olmaz, cierle (akrabayla) oyun olmaz. Kurtla koyun, kl ile oyun olmaz. Tyl koyunu kurt yemez. t kurdun yannda rahat edemez!7

A. ekr Turan, Uygur Ataszlerinde Kurt, Karda Edebiyatlar, 1987, say:15, S.34

II.BLM

A) TRK DESTANLARINDA KURTUN YER

Destanlar bir milletin karakterinin en gzel yansma biimidir. Nitekim her milletin kendine zg zellikleri vardr. Bu zellikler ise milletin btn kltr varlklarna sinmitir. Byk Trk Milletinin kendine zg bir ok destan vardr. Bu destanlarda Trk milletinin bandan geen byk olaylar mucizevi bir biimde anlatlmtr. Trkn yrei, zekas, bykl, kahramanl btn destanlarmzn ortak yndr. Ouz Kaanda Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresini, Orgunakonda yok olmak zere olan asil bir milletin ilahi kurtuluunu, Manasta z hr, bedeni hr bir milletin kkreyiini, Alp Er Tungada Trkn mertliini, yiitliini grmek mmkndr. 8

Trk tarihi bal bana dnyann en byk destan olmakla beraber biz imdi destanlarmz iinde Kurtun yerini inceleyeceiz. Greceiz ki Trk, kurdun ta kendisidir.

SANCAR, Nejdet, Trklk zerine Makaleler, stanbul 1995, s. 65

I ) OUZ KAAN DESTANI

Men sinlerge boldum kaan Alaln ya tak kalkan Tunga bizge bolsun buyan Kk br bolsungl uran.9

Ouz Kaan, Trk milletinin efsanevi atasdr. Ayn zamanda Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresinin de simgesidir.10 Zira destanda btn dnyay bir Bozkurtun klavuzluunda fethetmitir. imdi destan inceleyelim:

Ouz Kaan destan M.. 209-174 tarihleri arasnda hkmdarlk yapm olan Kun hkmdar Mete'nin hayat etrafnda ekillenmitir. Btn Trk destanlarnda olduu gibi bu destann da ilk ekli gnmze ulamamtr.11
9 10

Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c.I, stanbul 1998, s.18 Osman Turan, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, stanbul 1978, s. 144

10

Bugn, elimizde Ouz destannn varyant bulunmaktadr. XIII ile XVI yzyllar arasnda Uygur harfleriyle yazlm ve slmiyetten nceki inanc yanstan varyantn ilk rnei temsil ettii kabul edilebilir. XIV. yzyl banda yazld bilinen Rededdn'in Cmi t-Tevrih adl eserinde yer alan Farsa yazlm Ouz Kaan Destan slmi varyantlarn ilkini temsil etmektedir.

Ouz Kaan Destannn nc varyant ise XVII. yzylda Eb'l-Gaz Bahadr Han tarafndan Trkmenler arasndaki szl rivayetlerden ve nceki yazmalardan faydalanarak yazlmtr.

Ouz Kaan Destannn slmiyet ncesi Rivayeti Ay Kaan'n yz gk, az ate, gzleri mavi, salar ve kalar kara perilerden daha gzel bir olu oldu. Bu ocuk annesinden ilk st emdikten sonra konutu ve i et, orba ve arap istedi. Krk gn sonra byd ve yrd. Ayaklar kz aya, beli kurt beli, omuzlar samur omzu, gs ay gs gibiydi. Vcudu batan aa tylyd. At srleri gder ve avlanrd. Ouz'un yaad yerde ok byk bir orman vard. Bu ormanda ok byk ve gl bir gergedan yayordu. Bir canavar gibi olan bu gergedan at srlerini ve insanlar yiyordu. Ouz cesur bir adamd.12

Gnlerden bir gn bu gergedan avlamaa karar verdi. Karg, yay, ok, kl ve kalkann ald ve ormana gitti. Bir geyik avlad ve onu st dal ile aaca balad ve gitti. Tan aarrken geldiinde gergedann geyii alm olduunu grd. Daha sonra Ouz, avlad bir ayy altn kua ile aaca balad ve gitti. Tan aarrken geldiinde gergedann ayy da aldn grd. Bu sefer kendisi aacn altnda bekledi. Gergedan geldi ve ba ile Ouz'un kalkanna vurdu. Ouz karg ile gergedan ldrd. Klc ile ban kesti. Gergedann barsaklarn yiyen ala doan da oku ile ldrd ve ban kesti.

Gnlerden bir gn Ouz Kaan Tanrya yalvarrken karanlk bast. Gkten bir gk k indi. Gneten ve aydan daha parlakt. Bu n iinde alnnda kutup yldz gibi parlak bir ben bulunan ok gzel bir kz duruyordu. Bu kz glnce gk tanr da glyor, kz alaynca gk tanr da alyordu. Ouz bu kz sevdi ve bu kzla evlendi.
11 12

Vassiliy Vladimirovi Barthold, Orta Asya Trk Tarihi Hakknda Dersler, Ankara 1975, s.97 Fuzuli Bayat, Ouz Kaan Destan zerine Yeni Dnceler, Trkler,c:3, stanbul 2002, s.523

11

Gnler ve gecelerden sonra bu kz olan ocuk dourdu. ocuklara Gn, Ay ve Yldz isimlerini verdiler.13

Ouz ormanda ava kt gnlerden birinde gl ortasnda bir aa grd. Aacn kovuunda gz gkten daha gk, sa rmak gibi dalgal, inci gibi dili bir kz oturuyordu. Yeryz halk bu kzn gzelliini grse dayanamaz lyoruz derlerdi. Ouz bu kz sevdi ve onunla evlendi. Gnlerden gecelerden sonra Ouz'un bu kzdan da olu oldu. Bu ocuklara Gk, Da ve Deniz isimlerini koydular.

Ouz Kaan byk bir toy(enlik) verdi. Krk masa ve krk sra yaptrd. eit eit yemekler,araplar, tatllar, kmzlar yediler ve itiler. Toydan sonra Beylere ve halka Ouz Kaan unlar syledi:

Ben sizlere kaan oldum Alalm yay ile kalkan Nian olsun bize buyan Bozkurt olsun bize uran Av yerinde yrsn kulan Daha deniz, daha mren Gne bayrak gk kurkan 14

Ouz Kaan bu toydan sonra dnyann drt bir tarafna elilerle u mektubu gnderdi:" Ben Uygurlarn kaanym ve yeryznn drt kesinin kaan olmam gerekir. Sizden itaat dilerim. Kim benim emirlerime ba eerse, hediyelerini kabul eder ve onu dost edinirim. Kim ba emezse, gazaba gelirim. Onu dman sayarm. Onunla savar ve yok ettiririm".15

Yine o zamanlarda sa yanda bulunan Altun Kaan, Ouz Kaan'a pek ok altn gm ve deerli talar hediye etti ve ona itaat ederek dostluk kurdu. Ouz Kaann sol yannda ise askerleri ve ehirleri ok olan Urum Kaan vard. Urum Kaan Ouz Kaan dinlemezdi. Ouz Kaan'n isteklerini gene kabul etmedi. Ouz Kaan

13 14

Nihat Sami Banarl, a.g.e., s.18 Fuzuli Bayat, Trk Destan Gelenei ve Ouz Kaan Destan, Kars 1997, s.7 15 N.S.Banarl, a.g.e., s.18

12

gazaba geldi, bayran at ve askerleriyle birlikte Urum Kaana doru yrd. Krk gn sonra Buz Dan eteklerine geldi. adrn kurdurdu ve sessizce uyudu. Tan aarnca Ouz Kaann adrna gne gibi bir k girdi .O ktan gk tyl gk yeleli byk bir erkek kurt kt. Kurt: " Ey Ouz, sen Urum zerine yrmek istiyorsun; Ey Ouz ben senin nnde yryeceim."dedi. Bunun zerine Ouz adrn toplattrd ve ordusuyla birlikte kurdu izlediler. Gk tyl gk yeleli byk erkek kurt itil Mren denizi yaknndaki Kara dan eteinde durdu.16

Urum Hann ordusu ile Ouz Kaann ordusu arasnda byk sava oldu. Ouz Kaan sava kazand, Urum Hann hanln ve halkn ald. Ouz Kaan ve askerleri Gk tyl ve gk yeleli kurdu izleyerek itil rmana geldiler. Ouz Kaan'n beylerinden Ulu Ordu bey itil rman gemek iin aalardan sal yapt ve bylece karya getiler. Ouz'un bu bulu houna gittii iin bu Ulu Ordu Bey'e "Kpak" adn verdi. 17

Gk tyl gk yeleli kurdu izleyerek yeniden yola devam ettiler. Ouz Kaan'n ok sevdii alaca at Buz Daa kat. Ouz Kaann ok zldn gren kahraman beylerinden biri Buz Daa kt ve dokuz gn sonra alaca at bularak geri dnd. Ouz Kaan atn ve karlarla rtnm kahraman beyi grnce ok sevindi. Atn getiren bu beye: " Sen buradaki beylere ba ol. Senin adn ebediyen Karluk olsun." dedi. Bir sre ilerledikten sonra gk tyl ve gk yeleli erkek kurt durdu. ret yurdu ad verilen bu yerde retlerin kaan ve halk Ouz Kaana boyun emeyince byk sava oldu. Ouz Kaan, ret Kaan yendi ve halkn kendisine balad. 18

Ouz Kaan, ordusunun nnde yryen bu gk tyl gk yeleli erkek kurtla Hint, Tangut, Suriye, gneyde Barkan gibi pek ok yeri savaarak kazand ve yurduna katt. Dmanlar zld, dostlar sevindi. Pek ok ganimet ve atla evine dnd. 19

Gnlerden bir gn Ouz Kaann tecrbeli bilge veziri Ulu Bey ryasnda bir altn yay ve gm ok grd. Altn yay gn dousundan gn batsna kadar
16

F.Urmaneyev, Orta Asya Trk Tarihi ve Folklorunda Boz/Ak Kurt, Karda Edebiyatlar, say:7, Erzurum 1983, s.8-9 17 Erol Gngr, Tarihte Trkler, stanbul 1990, s.18 18 Hasan Erkl, Osmanldan Cumhuriyete Yakma Destanlar, Tarihsiz, s.117 19 Fahrettin Krzolu, Yukar Kr ve oruh Boylarnda Kpaklar, Ankara 1992, s.2

13

uzanyordu. gm ok da kuzeye doru gidiyordu. Ouz Kaan bu ryay dinleyince yurdunu oullar arasnda paylatrd. 20

Yukarda grdmz zere Bozkurt, Ouz Kaan Destannnda yol gsterici olarak ne kmaktadr. Trk tarihi asndan Trkln babas olarak saylan Ouz Kaann yaamnda Bozkurtun oynad rol ise bize Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresini hatrlatmaktadr. Nitekim Bozkurt, Ouz Kaann ve erilerinin nnde Hindistandan Romaya, Msrdan ine ok geni bir alana egemen olmasnn yolunu gstermitir. Destanda kurdun dier bir anlam ise Tanrnn Ouz Kaana cihangirlik vermesidir.21 Zira Bozkurtu gnderen Tanrdr. Bunu gkten den bir n iinden Bozkurtun kmasndan anlyoruz. Trklerin en ok bilinen destan olan Ouz Kaan Destan, Trk Milletinin byklk lksnn en ak gstergesidir. Tarih boyunca Trklk bu paralelde gelime gstermi ve Byk Kun, Avrupa Kun, Ak-kun, Saka, Kk-Trk, Uygur, Seluklu, engiz, Timur ve Osmanl gibi cihangir devleti gibi byk bir lks vardr ve bunun belirtkesi Bozkurttur.22 devletler

kurmulardr. Demek oluyor ki, tarihin en eski devirlerinden beri Trk Milletinin cihan

20 21

Mehmet Kaplan, Ouz Kaan-Ouz Han Destan, Trkler, c:3, stanbul 2002, s.51 Osman Turan, a.g.e., s.144 22 Hasan Erkl, Osmanldan Cumhuriyete Yakma Destanlar, Kltr Bak. Yay., Tarihsiz, s.158

14

II ) BOZKURT DESTANI Bozkurt Destan, Trkln byk bir felaketten kurtuluunun olaanst bir biimde anlatlmasdr. Bilinen en nemli iki Kktrk Destanndan birisidir. Bir bakma, M.S. altnc yzyldan sekizinci yzyl ortalarna kadar egemen olmu bu Trk Devletinin Kktrklerin soy kt ve var olma hikyesidir. Ayrca, Trk rknn yeni bir dal hlinde dirilii de diyebileceimiz Bozkurt Destan, Bilge Kaan'n Orhun bidelerindeki nl vasiyetinin ilk cmlesi olan: "Ben Tanrya benzer, Tanrdan olmu Trk Bilge Kaan, Tanr irade ettii iin, kaanlk tahtna oturdum" cmlesi ile birlikte dnlecek olursa soyun ve rkn nasl bir ekilde ilahiletirilmek istenildiini de anlatmaktadrlar. Destan in kaynaklarnda kaytldr. Deiik syleyiler durumunda ise de, izgileri ayn fakat isimler zerinde, anlattan doma veya inlilerce yazlrken isimlerin ince sylenmesinden meydana gelme deiikler yznden ayr grnen belli sylenti eklinde yazlmtr.23 Birinci syleyi:

23

Zeki Velidi Togan, Bozkurt Efsanesi, Trkler, c:3, stanbul 2002, s.545

15

Kun lkesinin kuzeyinde So ad verilen bir lke vard. Burada, Kunlarla ayn soydan olan Gktrkler otururdu. Bir gn Kktrkler So lkesinden ayrldlar. Bu srada balarnda Kaan Pu adl bir yiit vard. Kaan Pu'nun on alt kardei bulunuyordu. On alt kardeten birinin annesi bir kurttu.

Annesi Kktrklerce en kutsal yaratklardan biri olarak bilinen ve byle kabul edilen bir kurt olduu iin delikanl, rzgrlara ve yamura sz geirir, bu iki kuvveti buyruu altnda tutard. Bununla beraber, So lkesindeki yurtlarndan ayrlan Gktrkler

dmanlarnn basknna uradlar. Bu basknda dmanlar btn Kk-Trkleri yok ettikleri gibi on alt kardeten sadece birisi kurtulabildi. Kurtulan delikanl annesi kurt olan idi. Bu delikanlnn da, birisi yaz dieri de k ilhnn kz olan iki kars vard. Baskndan sonra her ikisinden ikier olu oldu. Zamanla kalabalklap oalan halk, ocuklardan en byn kendilerine Hakan setiler; o zamanki ad Gktrk dilinde deildi. Hakan seilir seilmez Gktrke olmayan bu adn brakt ve Trk adn ald. Ondan sonra Trk on kadnla evlendi, bir ok ocuklar oldu. ilerinden Asena adn tayan biri hakanlk tahtna geince boyun ad da Aine oldu.24 kinci syleyi: Kunlarn bir boyu olan ve adna Aine denilen Trk boyu Hazar Denizinin bat taraflarnda yerlemiti. Trklerin ilk atas olarak biliniyordu. Rahat ve huzur iinde otururlarken bir gn anszn dmanlarn basknna uradlar. Basknn sonunda kimse sa kalmad. Her naslsa kck bir ocuk bu baskndan sa kalm bir keye snmt. Dmanlar onu da grdler. Fakat, clz ve kk bir ocuk olduu iin kimse ondan korkmad ve ona aldrmad. Hatt ilerinden acyanlar bile kt. Ama dman yine de
24

brahim Kafesolu, Trk Bozkr Kltr, Ankara 1982, s.81

16

her ihtimali dnp, ocuu ldrmektense kolunu bacan kesip orada ylece brakmay uygun grd; dndkleri gibi yaptlar. Kolunu bacan kesip, yan l hle getirdikleri ocuu alp bataklkta bir sazla attlar; brakp gittiler. O srada, nereden kt bilinmeyen bir dii Bozkurt grnd, geldi, ocuu emzirdi. Yaralarn yalayp iyi etti. O gnden sonra da, avlanp getirdii yiyeceklerle ocuu besleyip bytt, gcn kuvvetini arttrd.Zamanla Bozkurt'un besledii ocuk grbzleti. Gnlerden sonra bir gn, baskn yapp Asine soyunu yok eden dman babuu, kolunu bacan keserek sazla attklar ocuun yaadn rendi. Adamlar gnderip durumu renmek, sa kald ise ldrtmek istedi. Dman babuunun gnderdii asker geldiinde, kolu baca kesik gencin yannda bir dii Bozkurt grd. Dii Bozkurt tehlikeyi sezmiti, dileriyle gerici yakalad gibi denizin te yanna geirdi; orada da durmayp Altay Dalarna doru gtrd. Orada, her taraf yksek dalarla evrili bir yaylada bir maaraya yerletirdi, onunla evlendi; on olan dourdu! Maarann bulunduu yayla yeillikti; serin gr sular, meyve aalan, av hayvanlar vard. Olanlar orada bydler, orada evlendiler. Her birinden bir boy tredi. Bunlardan birinin ad da Asine boyu idi. Asine, kardelerinin iinde en akll, en gz pek, en yiit olan idi. Bu yzden Trk Hakan o oldu. Soyunu unutmad. adrnn nne her zaman, tepesinde bir kurt ba bulunan bir tu dikti. Aradan ok yllar geti. Aine boyuna Asene adl bir baka yiit hakan oldu. Bunun zamannda ise Aine boyu, bulunduklar yerden kp daha gzel yurtlara yerletiler.25

25

Emel Esin, Trk Kltr Tarihi Asyadaki Erken Safhalar, Ankara 1985, s.65

17

nc syleyi: Bir not halindedir. in devlet adamlarndan Cjan-Ken'in, Milattan nce 119 ylnda, ine gre bat lkelerinde yapt gezi sonunda grdklerini ve duyduklarn yazp o zamanki in mparatoruna sunduu notlan arasnda kaytldr. Notu, Abdlkadir nan'n, Trk Dili Aratrmalar Yll (1954) ndaki Trk Destanlarna Genel bir bak adl yazsndan olduu gibi alyoruz: "Kun lkesinde bulunduum zaman duydum ki Usun Han, Gunmo unvann tayor. Gunmo'nun babas, Kunlarn batsndaki bir lkeye sahipti. Gunmo'nun babas bir savata Kunlar tarafndan ldrld. Yeni domu olan Gun-mo'yu krlara attlar. Kular ocuu sineklerden koruyor; bir dii kurt style besliyordu. Kun Hakan buna at. Bu ocuu sayd. Onu kendi terbiyesine ald, bytt. Babasnn lkesini ona geri verdi.26 Destanda grld zere Bozkurt hem kurtarc, hem de atadr. Kurdun anne biiminde olmas yine ilgin bir motiftir. Bu destan Kk-Trklere isnat ediliyorsa da daha eski dnemlere ait olduu in kaynaklarnda bildirilmektedir. Zira Gun-monun M.. 119da Kun lkesine gelen inli devlet adam jan-kenin notlarnda olmas bunun delilidir. Ayrca kurdun ata olarak grnmesi, Gk Tanr dininden nce Trklerde totemizmin olduuna iaret saylmaktaysa da bunun gereki bir yn yoktur. nk eski Trkler ilk devirlerden beri Gk Tanr dininde idiler. zellikle Gk Tanr dininin milli din olduu Kk-Trklerde Bozkurtun yalnzca yksek bir mevkisinin olup belirtke olarak kabul edildii bir gerektir. Dini dnceyle bile bu destan incelesek ok farkl bilgilere ularz. H.z.Muhammet(S.A.V.)in sahabeyi Trkleri slama davet etmek iin gnderdiinde, bu sahabelere Ural Dalarna kadar bir Bozkurtun yol gsterdii kaynaklarda gemektedir.27 Bozkurt belirtkesinin etkisi slam dneminde de devam etmitir.

Peygamberimizin, pek uzanda olan Trklere byk bir ilgi gstermesi ok ilgin bir durumdur. rnein Celal ve zzet sahibi Yce Allah(C.C.) buyurdu: Benim Trk adn verdiim bir ordum vardr. Ben onlar douda oturttum. Kzdm milletlerin zerine

26 27

N.S.Banarl, a.g.e.,s.25-26 Abdlkadir nan, a.g.e., s.74

18

onlar saldrtrm28 hadisi Trklerde byk heyecan uyandrmtr. Bu hadise ve benzerlerine uydurma diyen art niyetli ok kii vardr. Yalnz hadisleri dorulayan en byk belge Trk tarihidir. Trkn yce tarihini ana hatlaryla bilen normal bir vatanda bile bu hadislerin doruluunu onaylayacaktr. Peygamberimizin Trkler hakkndaki hadisleri konusunda Zekeriya Kitapnn eserlerini okumann yararl olaca dncesindeyiz. nk Kitap amzn en derin tarihilerinden birisidir ve bu konularda ok almtr.

III ) ORGUNAKON (ERGENEKON) DESTANI Orgunakon Destan, Ouz Kaan ve Manas Destanlaryla birlikte Trklerin en ok bilinen destandr. Ancak bu destann ad ok yanl yazlmaktadr. Tarihiler, gnmze kadar Ergenekon diye bir yer aramlar ama bulamamlardr. Ergenekon, daha dorusu Orkun ad hala znden kopmam Trk ailelerinde kullanlmaktadr. Ouz Trklerinin youn olarak yerletikleri Gaziantep yresinde Orkun ad orgun szcyle yaamaktadr. Orgun amzda gizli anlamnda kullanlmaktadr.

Trkenin gnmze kadar yumuayarak geldiini biliyoruz. K yazacnn (harfinin)

28

Osman Turan, a.g.e., s.259

19

yerini G yazac almtr. Mesela Gaziantepliler karpuza garpuz, kapya gap, kasaya gasa demektedirler. Bu bilgiler nda diyebiliriz ki Ergenekon diye bilinen Trklerin saklandklar yer gerekte Orkun yaztlarnn bulunduu yerdir. Gerekten de Orkun blgesinin bulunduu Moolistann Ulan-Bator kentinin evresini incelersek dalarla evrili olduunu grrz. Ayrca bu blgeye yakn olan Baykal gl sebebiyle eski alarda burann ikliminin elverili olduu da byk olaslktr. Burann gnmzde bile ok seyrek bir elcan (nfusu) vardr. Gaziantep diliyle Orgun blgesi gizli bir yer olmaya layktr. Destann Kk-Trklerden daha eski olduu dncesiyle Orkun havalisinin Trklerin anayurdu olduunu da syleyebiliriz. Biz her zaman byk gizemlerin peinde koarz. Ama bazen gerekler ok aktr. Yalnzca biz grmeyi bilmiyoruzdur. Yarca Ergenekon ad yerine Orkun ya da Orgun-a-kon adlarnn kullanlmasnn daha tutarl olaca dncesindeyiz. Bizim bu dncemizin kayna z Trk kltrnden baka bir ey deildir. Bu nedenle Ergenekon konusundaki grmzn dierlerine nazaran daha tutarl olduu grndeyiz. nk Trk tarihini yazabilmek iin gnmzdeki yerel kltrleri bilmek ve eski Trk kltryle kyas yapabilmek gerekiyor. Bunun iin de Trk olmak birinci arttr. Trk medeniyeti o kadar byktr ki, onu anlayabilmek iin bir mr boyunca ok azimli bir ekilde almak gerekir. Ama bir Trk iin bu daha kolaydr, nk btn hayat bu yksek kltrn iinde gemitir. Szn z Trkn tarihini yine Trk yazmaldr. Orgunakon Destannnda Bozkurt daha ok ikinci plandadr. Orgunakon Trkln yok olmaktan destanmz inceleyelim: Trk illerinde Kktrklere itaat etmeyen bir yer yoktu. Bunu kskanan yabanc kavimler birleerek Kktrklerin zerine yrdler. Maksatlar almakt. nasl kurtulduunu anlatan bir aheseridir. Bu kurtulu

Gktrkler, adrlarn, srlerini bir yere topladlar. evresine hendek kazp beklediler. Dman gelince, vuruma da balad. On gn vurutular. Gktrkler stn geldi.Bu yenilgiden sonra yabanc kavimlerin hanlar ve beyleri av yerinde toplanp konutular. "Kktrklere hile yapmazsak akbet iimiz yaman olur," dediler.

20

Tan aarnca, baskna uram gibi, arlklarn brakp katlar.Kktrkler, "Bunlarn vuruma gleri bitti, kayorlar," deyip arkalarndan yetitiler.29 Dman, Kktrkleri grnce, birden dnd. Vuruma sonunda dman, Kktrkleri gafil avlayp yendi. Kktrkleri ldre ldre adrlarna geldi. adrlarn ve mallarn ylesine yamalad ki, bir ev kurtulmad. Byklerin hepsini kltan geirdi. Kkleri kul edindi. Her dman birini alp gitti. Kktrklerin banda l Han vard. ocuklar oktu. Fakat bu uursuz vurumada bir tanesi hari, hepsi ld. Kay adl bu olunu o yl evlendirmiti. l Han'n Dokuz-Ouz adl bir de yeeni vard. Kay ile Dokuz-Ouz dmana tutsak olmulard. Fakat on gn sonra bir gece ikisi de kadnlar ile beraber atlara atlayp katlar. Gktrk yurduna geldiler. Burada dmandan kap gelen ok deve, at, kz ve koyun buldular. "Drt taraftaki illerin hepsi bize dman. Gerei odur ki, dalarn iinde insan yolu dmez bir yer izleyip oturalm," dediler. Daa doru srlerini alp g ettiler. Geldikleri yoldan baka yolu olmayan bir yere vardlar. Bu tek yol da ylesine bir yoldu ki, bir deve veya bir at glkle yrrd. Ayan yanl bassa yuvarlanp para para olurdu. Kktrklerin vardklar yerde akarsular, kaynaklar, trl bitkiler, meyveler, aalar ve avlar vard. Byle bir yeri grnce, ulu Tanr'ya krettiler. Hayvanlarnn kn etini yediler; yazn stn itiler. Derisini giydiler. Bu lkeye "Orgunakon " adn koydular. 30 ki Gktrk prensinin Orgunakon'da ocuklar oald. Kay Han'n ok ocuu oldu. Dokuz-Ouz Han'n daha az oldu. ok yllar bu iki Hann ocuklar Orgunakon'da kaldlar. Pek oaldlar. Drt yzyl sonra kendileri ve srleri o kadar oald ki, Ergenekon'a samaz oldular. Buna bir are bulmak iin kurultay topladlar. Dediler ki, "Atalarmzdan iittik; Orgunakon dnda geni lkeler, gzel yurtlar varm. Bizim yurdumuz da eskiden o yerlerde imi. Dalarn arasndan yol izleyip bulalm. Gp

29

Ziya Gkalp, Trk Medeniyeti Tarihi, stanbul 1970, s. 99 Dursun Yldrm, Ergenekon Destan, Trkler, c:3, stanbul 2002, s.534

30

21

Orgunakon'dan kalm. Orgunakon dnda her kim bize dost olursa, onunla grelim. Dmanla vurualm". Kurultay bu karar alnca, Gktrkler, Orgunakon'dan kmak iin yol aradlar, bulamadlar. O zaman bir demirci dedi ki, "Bu dada bir demir madeni var. Yaln kat madene benzer. unun demirini eritsek, belki da bize geit verirdi". Gktrkler, varp demircinin gsterdii da parasn grdler. Demircinin tedbirini de beendiler. Dan geni yerine bir kat odun, bir kat kmr dizdiler. Dan stn altn, yann, ynn bylece odun ve kmrle doldurduktan sonra, yetmi deriden byk krkler yapp yetmi yere koydular. Odun-kmr ateleyip krklemeye baladlar, Tanr'nn gc ve inayeti ile ate, kzdktan sonra demir da eridi, akverdi. Bir ykl deve kacak kadar yol oldu. O kutsal yln, kutsal aynn, kutsal gnnn, kutsal saatini bekleyip bu yoldan Orgunakon'dan kmaya baladlar. Bu kutsal gn, ondan sonra Kktrklerde bayram oldu. Her yl o gn gelince byk tren yaplr; bir para demir alnp atete kzdrlr. Bu demiri nce Gktrk Han kskala tutup rse koyar, ekile dver. Ondan sonra Trk beyleri de byle yapp bu gn kutlarlar. Orgunakon'dan knca, Kktrklerin ulu hakan Kay Han soyundan Br Tegin, btn illere eliler gnderdi; Kktrklerin Orgunakon'dan ktklarn bildirdi. T ki, eskisi gibi btn iller Kktrklerin buyruu altna girer.31 Grld gibi Orgunakon Destan. Trk Milletinin Orkun yaztlarnda cokun bir dille anlatlan var olu efsanesidir. Bu kutsal destanda Bozkurt, Br Teginde kendini gstermektedir. Burada Bozkurtun rol yol gstericiliktir.32 Nitekim Trklk nnde bir Bozkurt ile btn dnyay fethe kmtr. Sryani Mihael, bu durumu yle dile getirmektedir: nlerinde kpee benzer bir hayvan (Bozkurt) vard; arktan garba doru ilerliyorlar ve kurt Trklere kendi dillerinde kalknz diye aryor, onlar da onu takip ediyor; durduu zaman orada adrlarn kuruyorlard. 33 Sryani Mihaelin bu szleri ok ilgintir. Biz Bozkurtu destanlarda yaayan hayali bir varlk olarak kabul ediyorken, Trklerin g dneminde yaayan bir tarihinin bunu tarihi bir gerek olarak yazmaktadr. Sryani Mihael2in bu szlerinin kayna nedir bilemiyoruz. Mihael, ya Trkler hakknda anlatlanlarn etkisinde kalarak destans

31 32

Cevat Heyet, Trklerin Tarih ve Kltrlerine bir Bak, ev:Melek Mderriszade, Ankara 1996, s.74 Erol Gngr, a.g.e., s.39-40 33 Osman Turan, a.g.e., s.145

22

bilgiler vermi, ya da bu kutlu ge bizzat tank olmutur. Eer ilk sebepten dolay bunlar yazmsa Bozkurt Trklerin en nemli milli belirtkesidir. Bu da Bozkurtun Trk kltrndeki yeri hakknda deerli bir kaynaktr. Gerekten grm ise de Trk Milletinin ne kadar kutlu ve byk bir millet olduunu kantdr.

IV ) TREY DESTANI Treyi Destan Tles (Kao-) ve Uygur Trklerinin ortak destandr. Bu destana gre: Eski Kun beylerinden birinin ok gzel iki kz vard. Bu bey kzlar ile ancak Tanrlarn evlenebileceini dnyordu. Bu sebeple lkesinin kuzey tarafnda yksek bir kule yaptrarak iki gzel kzn Tanrlarla evlenmek zere buraya yerletirdi. Bir sre sonra kuleye gelen bir kurdun Tanr olduu dncesiyle kzlar bu kurtla evlendiler. Bu evlenmeden doan Dokuz Ouzlarn sesi kurt sesine benzerdi. G Destan Uygurlarn yurdunda "Hulin" isimli bir da vard. Bu dadan Tula ve Selenge isimli iki rmak kard. Bir gece oradaki bir aacn zerine gkten ilhi bir k 23

indi. iki rmak arasnda yaayan halk bunu dikkatle izlediler. Aacn gvdesinde ikinlik olutu, ilhi k dokuz ay on gn ikinlik zerinde durdu. Aacn gvdesi yarld ve iinden be ocuk grnd. Bu lkenin halk bu ocuklar bytt. En kkleri olan Buu Han byynce hkmdar oldu. lke zengin halk mutlu oldu. ok zaman geti. Yulu Tigin isimli bir prens hkmdar oldu. 34 inlilerle ok savat. Bu savalara son vermek iin Olu Gal Tigini bir in prensesi ile evlendirmee karar verdi. inliler , prensese karlk hkmdardan Tanr dann eteindeki Kutlu Da adn tayan kayay istediler. Gali Tigin kayay verdi. inliler kayay gtrmek iin kayann etrafnda ate yaktlar, kaya kznca zerine sirke dktler. Ufak paralara ayrlan kayay arabalara koyarak in'e tadlar. Memleketteki btn kular, hayvanlar kendi dilleriyle bu kayann gidiine aladlar. Bundan yedi gn sonra da Gali Tigin ld. Ktlk ve kuraklk oldu .Yurtlarn brakarak g etmek zorunda kaldlar. 35 Bu destan Trklk iin nemli deerler tayan bir kaynaktr. Trk tipi hakknda bize gzel ipucu vermektedir. Trkler tarih boyunca iki byk meziyetleriyle tannmlardr. Bunlardan birincisi kahramanlklar, ikincisi de gzellileridir. Nitekim Fars edebiyatnda Trk, gzel insan demektir. Bu destanda anlatlan hikayeye gre de baba olan kurt Trk kahramanlnn ve kutsal millet olduunun belirtilmesidir.

34 35

M.Necati Sepetiolu, Yaratl ve Treyi, stanbul 2000, s.70-71 Cevat Heyet, a.g.e., s.84-85

24

V ) MANAS DESTANI Krgz haklnn szl edebiyat Manas destannn bata bulunduu byk destanlardan gnmzdeki Trk Dnyasnn yetenekli yazar engiz Aytmatovun

Kyamet romanna kadar kurt motifinin zel edebi motif olarak ilenmesi de geliigzel bir olay deildir. Evet dnya folklorundaki destan geleneinde ileride kahraman olacak olan kimse, genelde her hangi bir byl yardmc gce rastlar, O g onu, daha sonraki kahramanlk ilerinde destekleyerek manevi olarak her zaman kuvvet kazandrr. Bylece dmanlarnn karsnda zafere ulatrr ve her zaman unu, ister sava meydannda, ister gnlk hayatnda olsun takip eder, ona elik eder. Manas destann incelediimizde, bunun baz rneklerinin korunduunu fark edebiliriz. Byk manasc Sagmbay Orozbakovun varyantnda ve onun rencilerinin icrasnda, Manas ocukluunda kuzu gderken mitik koruyucu olan kurda rastlar.

25

Ne kurdun, ne de Bozkurtun daha, Ne olduundan haberi yoktu, hala Henz basmt ki, dokuz yana N de ayrlmt, otandan uzaklara. Grd ki Manas ona baktnda, Kuzuyu yakalad anda, Sa brakmyordu ama, Bu da neyin nesidir, hayret? diye, ok ard olan bitenin karsnda.36 Manas birlikte oynad ocuklarn iinden by olan egebaynan Bu da nedir? Diye sorunca, kurt olduunu syler. O zaman Manas Kurtsa kurttur, bana ne, Karnn doyurunca gider, diye aldr etmez. Kuzuyu karan Bozkurtun peine taklp, Buna kurt mu denilirdi?/nsan kurt yer miydi? diyerek Manas, kurdun girdii kaya dibindeki maaraya girer. Manas baktnda, kuzunun sa salim meleyip durduunu grr. Maarada lemeli kaftanlar giyen (cppeli)krk adama rastlar. Ve onlara kurdun nereye gittiini sorunca: Adamlar o zaman syle der: Anla artk, evlat, derler. Kurt olan biziz, dediler, Yabanca da sizsiniz dediler. Hzr lyastr bilirsiniz, Sizi aryordu krk gndr. Krklar denir bize dediler.

Sayakbay Karalayevin varyantnda ise:

Kurt olarak kurtulan, Addr onun Aleyhi selam. denilmektedir.37

36

Abdlkadir nan, Manas Destan, stanbul 1992, s. 53

26

Krk ilten (krklar) mitolojik anlayta gzle grlemeyen, sihirli gce, zellie sahip olan, iyilik ve hayrlar yapan ruhtur! Onlar Manasa Hak din olan slam dinini kabul et diye t verirler. O an Manas sorar onlara: Nasl olur da siz insanlar Dne bildiniz kurda? Kiminiz kurtsunuz ya da? Syleyin hemen bana. Hadi, Bozkurt bir bakym, Dikkatimi sonra dataym.38 Manasa krklar, Tutacak olan kolunuz,/ Kadir Allah gcdr, diye,/Haberdar olunuz,/Gstedir, kalbiniz, ve gnlnz,/Allann sesiymi diye,/ te o zaman biliniz! Diye dua verdiklerinden sonra biri silkinerek Bozkurta dnr. Manas yars kurt, yars insan m? Diyerek akn akn orda dururken, egebay peinden gelip, krklar ve meleyip duran kuzuyu grnce o da arr. Krklar egebay da snarlar ve ona Manasa, derdine deva olsun, her zaman ona kut getirsin, diye Kutu(Kut) Bey ismini verirler. Krklarn reisi kuzuyu karan kurdu Manasa tantrken:

Abdldacan Akmataliyev, Manas Destannda Kurt Kavram ev: Kalmamat Kulanshayev, Uluslar aras Drdnc Trk Kltr Kongresi Bildirileri, Ankara 4 Kasm 1997, s.1 38 Abdldacan Akmataliyev, a.g.e., s.7

37

27

Kovarak geldiin ite bu kurt, Kyamete kadar sana olur dost, Manas msn sen kaplanm, Kyamet kopuncaya dek., Sana verdiim yoldam. Suy-i kast olan dmann, Peine takld yine diye, Haberdar edecektir diye, Kse kuyruk, kk dangt, Peine takld yine diye, Haykrrsan nce girecek diye, kaybolurlar. 39 S. Karalayevin varyantnda da Krklar Kurt olarak, Manasa rastlar, ok geirmez, yakas altn, yeni bakr olar zrh hediye ederek, dua verirler: Atee koyarsa yanmazsn, Sel kaplarsa akmazsn Ruhun salam, bakn g, Sana kar gelenlerin, Allah izin verirse, hepsini Yerle dmdz edersin. Her eye kadir olann Tek Allah- Tealann Bendesi olarak yaratldn, Alt irden farklsn En ksn onlarn, Kadnperest Bozkurtun Ereni olarak yaratldn, Halk Paasdr kaplan Ereni olarak yaratldn,
39

Yusuf etinda, Trk Kltrnde Hayvan ve Bitki Motifi, Trkler, c.4, stanbul 2002, s. 275

28

Hem sultan, hem de kaansn, Armaansn tek Tanrnn, Ruh-u ala, ism-i azamsn, Byksn Manas hogrl olan. Belimsin sen bel baladm Allah- Teala emriyle yaratlm olan Byk Bozkurt, aslanmsn,

Manas bydnde, dmanlar ile arprken, onunla birlikte sava meydanna kaplan, aslan, vb. yrtc hayvanlar gibi kurt da gelir ve ona desteki olur, kollar. Kurt vahi hayvanlarn iinden en heybetli olandr. Eer baka hayvanlar, rnein, kaplan, aslan, panter gibileri avn elde etmek iin, ilk nce n ayaklarn kullanyorsa, kurt direk azn kullanmaktadr. Edebiyatta daha ok destanlarda, kurt, kahramanl tasvir ederken bir tebih unsuru olarak ok kullanlmaktadr. Bu Manas destannda da byledir, rnein; Kahraman Manas soruyorsan, O bir Bozkurt dbr2 idi, Krann Manas Bozkurta, Byk Bozkurt, aslanmsn gibi benzetme msralarna rastlanmaktadr. Kse kuyruk, Kk-Br, Bozkurt, milletinin ckrdr gibi sfatlar Manas, Almambet ve ubak, Srgak ve Semeteylere ynelik ska kullanlmaktadr. 40 Ksacas, totem dnya grnn Manas destannda bulunmas, destann eskiliine iaret etmektedir.Gerekten de epik motif olarak Kk-Br motifi, Trk ve Mool halklarnn destanlarnda yaygndr. Eskinin bir yanksn, yine yukarda

40

Abdlkadir nan, Manas Destan, stanbul 1992, s.83

29

belirttiimiz gibi engiz Aytmatovun Kyamet romanndaki Br-ana tipinden aka grebiliriz. Yavrularndan ayrlan Akbara (Asena) aresizce, szlayp, iindeki ukdesini kimseye anlatamyor, leyim derse can tatl olduu srada ayn yzndeki kurtlarn tanras, Br-Ana ilk defa apak grlyordu. Akbara aydaki tanraya sesinin ulaabileceini hissetti: Ey, tanrca, Br-Ana, bana bak, ite ben, Akbara, souk dalarn arasnda terkedilmi vaziyette, tek banaym. Yandm, tkendim! Gz yalarm gl olduunu gryorsundur? im ac ac yanyor, memelerim stn taknlndan patlamak zere, kime emzireceim, yavrularmdan ayrldm. Nerede yavrularm, balarna bir ey mi geldi, acaba ne gn gryorlar? n aa Br-Ana, bana gel, benim yanma otur, birlikte uluyalm, beraberce alayalm. Gel buraya, yere n, kurtlarn Ana Tanrs, ben seni doup bydm le gtreyim, orada bize, kurtlara yer kalmad. Gel buraya, bu kayal dalarn arasna inerek gel. Burada da bize artk yer yok; bize hibir yerden yer bulunamayacak gibi geliyor bana.... Eer inmezsen, Br-Ana, o zaman, ite beni, zavall bir duruma dm olan ana kurt-Akbara n yanna al, buralardan gtr. Ben de seninle ay yznde yaaym, yer hakknda at syleyip, alayp oturaym. Ey, Br Ana-a-a, beni, sesimi duyuyor musun? Dinle dinle, Br Ana, dinle benim intizar- hararetimi. Akbara niin aydaki tanra, Br-Anaya yalvaryor? gibisinden bir soru sorarak cevaplamaya altmzda yine bir ilgin bir husus dikkatimizi ekmektedir. Meer, Akbara bouna Br-Anaya insanlarn acmazln, efkatsizliini ikayet etmemi, inlememitir! Belki, bu Akbara Br Anaya bir zamanlar insanlar da kurtlardan meydana gelmemi miydi diye nemli bir soru sormakta, Bazarbay, Kokorbayev gibilerinin, ecdatlarn unutup, daha gzlerini amam kurt yavrularn gz krpmadan annelerinden ayrdklar vahetini anlatyordur.41 Trklerin kurttan geldiklerine dair efsanelerin bulunduunu biliyoruz. L.Gumilev Trklerin yaradlyla ilgili rnekler vermitir. rnein, dmanlar tarafndan soykrma tabi tutulan topluluktan sadece 13 yandaki ocuk, kollar ve bacaklar kesilerek, batakla atlar. Onu kurt bulur ve ona efkat gstererek onu et
41

Abdlkadir nan, Manas Destan, stanbul 1992, s.97

30

ile besler, bylece lmden kurtarr. Bunu renen dmanlar kurdu ldrmek isterler. Ancak, kurt, kendisini ve ocuu kurtarmay baarr. Sonra da Altay dalarna kaar. Kurt ondan on olan dourur, ve onlar daha sonra kendilerince bir boyu meydana getirirler.

Trk milletinin edebi yazl, antlarnda, folklorunda, destanlarnda (Ouznme, Ergenekon, Huuniyey, Albnji vs.) kurdun insan olunu kurtarmas, ona yardm etmesi, birlikte yaamas vb. dnceleri ak bir ekilde yanstlmtr.. Aytmatovun Kyamet romannn finalini hatrlyoruz: Ne sebepten Akbara, Kencei inemeden kendisiyle beraber gtrmek istedi?! Niin Akbara insanoluna can snd, kendi yavrular gibi sevesi geldi? Aytmatov bu epizodu folklordan veya gerek hayattaki olaylardan alm da olabilir. Fakat, en nemlisi, yaznn kurtlar romanda bandan sonuna kadar tasvir etmesinin maksad, Trk milletinin menei hakkndaki bir tezdir diye dnecek olursak, o zaman finalin tesadfi olarak ortaya kmadn, tabii olarak eserin i yapsndan gelierek trajedinin doruk noktasna ulatn greceiz. Aytmatovun, kurtlar, (Akbara ile Taaynar), tamamen bambaka, orijinal bir ekilde tasvir etmesi, eski milli anlaya dayanyor. Dolaysyla, Trk milletinin kurt hakkndaki efsaneleri yazarn evrensel ve felsefi olarak dnmesine ilham kayna olmutur. Sonucunu elde etmekteyiz. 42

42

Abdldacan Akmataliyev, a.g.e., s. 2

31

Demek

ki

br-kakr,

kurt

kavram,

Trk

boylarnn

mitlerinde,

rivayetlerinde ve efsanelerinde rastlanlabilecek, iyilik ve ans getirecek bir belirtke olarak kabul edilebilir.

III.BLM

A) BOZKURT TOTEM DELDR! Byk Trk Milletinin belirtkesi Bozkurt hakknda totemlik yaktrmalar yaplmtr ve yaplmaktadr. Trk Milletini kendileri gibi zanneden Batllar, bize putperestlik iftiras atmaya alyorlar. Trkler ok eski alardan beri tek Tanr inancna dayal ilahi bir dine inanmlardr. imdi Bozkurtun Trkler iin ne anlama geldiini inceleyelim:

32

Bozkurtun ne anlama geldii -yani totemmi, ongunmu, belirtkemi olduu- tartmalar yeni deildir. Bu konu, popler yayn organlarnda olduu kadar bilim dnyasnda da gnmze kadar tartla gelmitir. Bu yazmzda totem, ongun, sembol kavramlar zerinde
43

durarak

konuyu

geniletmeye

alacaz.

Bir ksm bilim adamlar

Bozkurtun totem olduunu ileri srmlerdir.Bozkurtun

totem olduu iddias, balca u delillere dayandrlmaktadr: 1- Trklerin Bozkurta sayg duymas ve onu ata olarak tanmas, 2- Cmit-tevrihte 24 Ouz boyundan sz edilirken her boy iin bir kuun ongun olarak belirtilmesi,44 3. Orta Asyada yaayan Trkler arasnda 19. yzylda yaplan aratrmalarda put-feti olarak adlandrlan eyalara rastlanmas.45 Gerekten, Trk destanlarnda Bozkurt (Gk Br)tan, Trk soyunun devamn salayan bir ata (veya ana) olarak bahsedilmektedir. Bozkurt Destannda, dmann ellerini ve ayaklarn kestii son Trk gencinin Bozkurt tarafndan kurtarlmas ve ayn Bozkurtun Trk neslinin devamn salamas46 dikkat ekicidir. Trkler, Bozkurtu ilk atalar olarak kabul etmiler ve ona sayg gstermilerdir. Acaba, Bozkurta gsterilen sayg, onun totem olduu, dolaysyla Trklerin totemizme bal olduklar anlamna m gelmektedir? lkel toplumlara zg bir inan sistemi olan totemizmin esas, tabiatn bir ifre sunmas ve toplumun da bundan hareket ederek bir mesaj vermesidir. Bir baka tanm da udur: Baz toplumlarda fert veya fert gruplar ile bir hayvan, bir nesne, canl yaratk grubu veya fenomenler topluluu arasndaki ilikiye dayanan inanlar ve ibadetler btn.47

a) Z.V.Togan, Bozkurt Efsanesi, Bozkurt dergisi, (Mart zel says) stanbul 1969. b) Ziya Gkalp, Trk Medeniyeti Tarihi, stanbul 1976, s.40. c) Banarl, N.S., Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.I, stanbul 1971, s. 32. 44 Z.V. Togan, Ouz Kaan Destan, stanbul 1972, s.55 45 A.nan, Tarihte ve Bugn amanizm, Ankara 1986, s.154 46 D.Yldrm, Ergenekon Destan, Trkler, c.3, s. 538. 47 C.Lacoste, Totemcilik, Meydan Larousse, c.12, s. 238.

43

33

Totemcilikte her klann bir veya birka totemi vardr ve klan yeleri bu totemler iin yin yapar veya yasaklar koyarak bunlara uyarlar.48 Totemciliin dier belli bal karakteristik ynleri unlardr:Totemcilii benimsemi topluluklarda her klan tarafndan ata olarak tannan ayr ayr hayvanlar vardr. Klanlarn mensuplar, tapndklar totemin adyla anlrlar. Dokunduu her eyi kutsallatran mana (gizli bir kuvvet) anlay, totemciliin ayrc zelliklerinden biridir. Tanr fikrine ve ruhun ebed olduu tarznda bir anlaya totemcilikte tesadf edilmez.49 Totemcilikte hukuk bakmdan mlkiyet ortakl, ayn toteme bal olanlar arasnda akrabalk ve ana hukuku yrrlktedir. Ekonomik bakmdan ise avclk ve devirmecilik geerlidir. Ayrca, sadece hayvanlar deil, bir ta paras, yamur suyu, aa gibi varlklar da totem olabilmektedir.

Trklerdeki yaayn sosyal, hukuk ve ekonomik ynleri ile totemcilik arasndaki farklar ise yle belirtilebilir:Trkler, klanlarnn adlar ile anlmazlar; her ailenin ve her ferdin kendine zg ayr ad vardr. Totem, klanlar arasnda ayrc bir rol oynarken, mesel kurt efsanesi Trkler arasnda birletirici, toplayc niteliktedir. Trkler, ruhun lmezliine yani ebed olduuna inanrlar50 ve mana telkkisine de sahip deillerdir. Hukuk adan: Trk ailesinde baba hukuku arlk tamaktadr,51 ortak mlkiyet yerine zel mlkiyete nem verilmektedir. Totemcilikteki totemden gelen akrabalk yerine kan akrabal cridir. Ekonomik bakmdan: Avclktan ok hayvanclk ve tarm evresinde gelien bir ekonomik hayat sz konusudur.52 Trkler, yerlerin ve gklerin sahibi tek Tanrya inanrlar.53 Btn bunlarn gsterdii gibi, Trklerin din inanc totemcilik esasna gre gelimemitir. Totemciliin bulunmad bir toplumda totemin de bulunmayaca aktr. Totemcilik bal bana bir sistemdir ve totem de ancak bunun bir parasdr. Bu bakmdan, kurtun totem olarak tannmas Trk toplumu iin imkn dahilinde deildir. Esasen, totemcilik ilkel toplumlara zg bir inan sistemidir. Trkler ise, ilkel bir toplum olma vasfn tarihin karanlk dnemlerinde amlar, Kun ve Kktrk dnemlerinde ileri bir toplum seviyesine ykselmilerdir.Bu sebeple, Bozkurta

48 49

M.Taplamacolu, Trklerin Dini Sosyolojisi, Ankara 1961, s.73 Z.F.Fndkolu, Trk Aile Sosyolojisi, Hukuk Fakltesi Dergisi, 1946, s. 254. 50 W.Eberhard, inin imal Komular, Ankara 1998, s.79 51 . Kafesolu, Eski Trk Dini, Ankara 1980, s.111 52 M.Ergin, Ouz Kaan Destan, stanbul 1970, s. 51 53 .Kafesolu, Trk Mill Kltr, stanbul 1983, s. 286

34

gsterilen saygnn totemcilikle, Bozkurtun da totemle bir ilgisi bulunmamaktadr. Cmit-tevrih (tarihlerin toplam) adl eserde, Ouzlarn 24 boyunu temsil eden ongun kularna iaret edilmesi, Trklerde ongun yani totem bulunduuna delil saylmtr. Cmit-tevrih, lhanl veziri Reidddinin bakanlnda telif olunmu bir dnya tarihidir. Bu eserde Trklerin ve Moollarn tarihi, Reidddin tarafndan kaleme alnmtr. 14. yzyl banda yazlm olan Cmit-tevrih, Mool kltr evresinin izlerini tamaktadr. Ayrca, lhanllarn henz girdikleri slmiyetin etkileri de eserde hissedilmektedir. Mesel, daha nceki yzyllarda Uygur alfabesiyle yazya geirilmi olan Ouz Destan, Cmit-tevrihte Bozkurt motifinden arndrlarak, yani bir bakma tahrif edilerek yer almaktadr.54 Bu bakmdan, Reidddinin Ouz Trklerine ongunlar (totemler) atfetmesini ihtiyatla karlamak lzmdr. Trk kltr tarihinin en nemli eserlerinden biri olan Divan Lgatit-Trkte Ouz boylarn temsil eden kularn ongun olarak yer almamas dikkat ekicidir. Bu durum, Ouz boylarna ongunlar atfedilmesinin daha sonraki dnemin eseri olduunu gstermektedir. Ongon deyimi de Mool kltr etkisine bir baka iarettir.Kelimenin kk olan ong Trkede uur, doru, sa taraf anlamlarna gelmektedir. Ancak, bu kkten tretildii anlalan ongon deyimine ise Mool dneminden nceki Trk kltr eserlerinde rastlanmamaktadr. u hlde, Trklerin ongun (totem) kavramna yabanc olduklarn, bu deyimin ge dnemdeki Mool etkisiyle Trk boylarna izafe edilmi olduunu syleyebiliriz.

Trklerin aksine Moollar, bir orman kavmi olarak asalak ekonomiye, sahip, ana hukukunun ve totem anlaynn geerli olduu yani totemizmin btn unsurlarnn bulunduu bir topluluktur. lhanl Devleti, ana merkezden uzakta kurulmu olmasna ramen, Mool kltr unsurlarn byk lde muhafaza etmekteydi. Ayrca, Trk ve slm kltr evrelerinin etkisine gittike daha byk lde girmekteydi. Bu kltrn birbirleriyle kart bir dnemde Mool totem telkkisinin Trklere de yaktrlm olmasnda yadrganacak bir taraf yoktur.55 Ongun kularnn Tarih-i l-i Seluk ve ecere-i Terkkime adl eserlerde de yer almas fazla bir ey ifade etmemektedir. nk her iki eser de Cmit-tevrihten yararlanlarak kaleme
54 55

A.Caferolu, Eski Uygur Trkesi Szl, stanbul 1968, s. 250 W.Schmidt, Eski Trklerin Dini, Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, XIII-XIV, 1965-1966, s. 81

35

alnmtr.Nihayet, Trklerin Asya Kun Devleti dneminden itibaren kaytlara geirildii ekilde Gk Tanr dinine mensup olduklar bilinmektedir. Daha eski dnemlerle ilgili olarak bir tez ileri srebilmek iin yeterli bilgiye sahip deiliz. Ancak fazla ilm deeri olmayan- baz varsaymlarda bulunmak kabildir. Totemizm anlaynn, olduka erken dnemde Trkler arasnda yaygn olduu faraziyesi bunlardan biridir. Bu anlamda, totemcilikten kalma baz izlerin sonraki dnemlere intikal etmi olabilecei ileri srlmtr. Bozkurtun da balangta totem olabilecei, ancak zamanla bu vasfn kaybederek yeni bir kimlie brnd dnlmtr. En azndan, Kunlar ve hele Kk-Trkler dnemlerine gelindiinde Bozkurttaki totem niteliinin tamamen kaybolduu belirtilmitir.56 Orta Asyada yaayan baz Trk boylar arasnda 19. yzylda yaplan aratrmalarda keeden ve hayvan postundan yaplm baz eyalara rastlanmtr. Bu eyalara din bir anlam atfedilerek put-feti eklinde niteleme yaplmtr. Ayrca, totemcilikteki uringa ile benzerlik kurularak Trklerde totemciliin izleri

aranmtr.ncelikle, belirli ve dar bir evredeki buluntularn, btn bir millete ve onun uzun gemiine mal edilmesi, eski kltrne bu ynde anlamlar yklenmesi yanl bir yntemdir. Bu bakmdan, zerinde ciddiyetle durulmasn gerektirmeyebilir. Ancak, bu vesile ile Trklerde tz anlayna ve atalar klt meselesine temas edilmesi ve konunun bir de bu adan aydnlatlmas yararl olacaktr.

Feti, sahibine uur getirdiine ve tabiat st zelikler tadna inanlan nesneye veya hayvana verilen addr. Bu kelimeden tretilen fetiizm ise, ilk olarak Bat Afrika halklarnn dinini ifade etmek iin kullanlmtr ve animizm ile balants vardr.57 Esas itibariyle, din bir dnya grne, yani dnyann by asndan ele alnna baldr. Ancak, fetiizmin Orta Asya topluluklar arasnda geerli olduuna dair deliller bulunmamaktadr. Buna karlk, Trklerde tz kavram gelimitir. Tz, felsefede deien nesnelerin hibir deiiklie uramayan ksm olarak tanmlanmaktadr. Gnmzde halk arasnda temel, esas anlamlarnda kullanlmaktadr. Ayn cinsin fertlerinin gerek bir varlk gibi dnlen ortak mahiyeti olarak da tarif edilebilir. Tz kelimesi, anlam bakmndan asl, kk, mene demektir. Uygur ve aatay lehelerinde de bu anlamn korumutur. Yakutlarda ise tze tangara denilmekteydi. Altayllar ise koruyucu ruhlara ts derlerdi. Trkler, atalarnn tasvirlerini yapp
56 57

W. gel, Trk Mitolojisi, c.I, Ankara 1971, s. 40 A.Doan, slmiyetten nceki Trk nancna Dair, Trkler, c.3, s. 305

36

saklarlard.

Bylece

atalarn

ruhlar

somut

bir

htra

hline

getirilirdi.

Trklerdeki atalar klt gerei gibi tannmad iin tzler in kaynaklarnda tanrlarn tasvirleri olarak bildirilmektedir. Bir ksm aratrmaclar da bu kaytlara dayanarak, tzlerin feti olduu sonucuna varmlardr. Halbuki Trklerin puta taptklarna dair hibir belgeye rastlanmamtr.58 Trklerde baba hukukunun geerli olduunu belirtmitik. Bunun din alanndaki belirtisi ise lm byklere ve atalara sayg gsterilmesidir. Ata ruhlarna kurban kesilmesi, atalarla ilgili htralar tayan kutsal maaralarda trenler tertiplenmesi atalar kltnn tezahrleridir. Ancak, baka kavimlerde de grlen atalar kltnde lm byklerin zamanla yar ilh saylmalar gibi arlklar Trklerde grlmemitir. Trkler tze ilh bir mn yklememiler, buna karlk onu lm byklerinin (erkek veya kadn) htralarn canl tutacak bir sembol olarak grmlerdir. Bu bakmdan Moollardaki ongon deyimi ile Trklerdeki tz deyimi arasnda da farkllklar bulunmaktadr. Her iki deyim tam olarak rtmemektedir. 13. yzylda Budist Uygurlarn tapnaklarnda bu tzlerden bulunuyordu. Halbuki Uygurlarn totemcilikle hibir ilgileri yoktu. Uygurlar, tzleri hi phesiz Tanr tasviri olarak deil, len yaknlarnn sembol olarak yapp tapnaklarnda saklyorlard. Ebl-Gzi Bahdr Han da, eserinde, tzlerle ilgili olarak bir kimsenin yakn ldnde onun
59

suretini

yapar

ve

evinde

saklard

eklinde

bir

ifade

kullanmaktadr. Feti olduu ileri srlen tzlerin aslnda atalarn tasvirinden ibaret ve atalar kltnn bir paras olduu anlalmaktadr. Yani tzlerin fetile, totemle, ongunla ayniyeti bulunmamaktadr. Tzler arasnda grlen Bozkurt tasvirleri de bu bakmdan totem olarak nitelendirilemez. Bu tasvirler, ata olarak kurta duyulan saygnn sembolletirilmesidir. Totem konusunda son olarak unu da belirtmeliyiz: Ouz Kaan Destannda Bozkurt, Ouzu sefere tevik etmekte, sefere knca da ona ve ordusuna yol gstermekte, yani rehberlik yapmaktadr. Bu rehberlik ilevi, Ouzun cihan devletini kurmasyla sona ermekte ve bir daha Bozkurttan bahsedilmemektedir. Bozkurt totem olsayd bir grevi yerine getirdikten sonra kaybolmaz, sreklilik gsterirdi.60

58 59

A.nan, Tarihte ve Bugn amanizm, Ankara 1986, s. 43 B. gel, Trk Mitolojisi, c.I, Ankara 1971, s. 125 60 Emel Esin, Alp ahsiyetinin Trk Sanatnda Grn Trk Kltr, 70, 82, Ankara 1968, 1969, s. 785-786

37

imdi u soruyla karlayoruz: Bozkurt (veya kurt) totem olmadna gre Trklerde neyi ifade etmektedir? Trk destanlarndaki Bozkurt motiflerinin incelenmesinden kan sonu udur: Bozkurt, Trkler tarafndan kurtarc, neslin devamn salayc (ilk ecdat) ve yol gsterici (rehber) olarak kabul edilmekte ve bu sebeplerle byk sayg grmekteydi. Bu sayg, eitli sembollerle ifade edilmekteydi: Bazen bir tz olarak, bazen Oun Kaann buyurduu gibi (Kk Br bolsungl uran=Bozkurt sava nramz olsun) sava haykr, bazen gnderin tepesine konulan altn kurt ba heykelcii ile.zellikle gnderinde kurt ba bulunan bayraklar, tular dikkat ekicidir. Kurt ba, hkimiyet ve bamszlk sembolnn bir paras hline gelmi grnmektedir. Bat Gktrkleri, bayrak gnderinin ucuna bir dii kurt ba takarlard. in mparatoru, elisini Tardu Kaana yollayarak ona kurt bal bir gnder armaan etti. Bylece kendisine daha fazla sayg duyulmasna ve daha fazla pye verilmesine gerek olduu anlatlmak istendi.Kurt bal gnderlerin Gktrklerden sonra da nem tad anlalyor. in mparatoru, ucunda kurt bal olan drt bayra 638de Tardulara gndermiti. Uygur kaannn da in asker valisi Tzu-iye kurt sanca nnde ba edirdii kaynaklarda belirtiliyor.61 Manihaist Kua Uygurlarnn tapnaklarndaki duvar resimlerinde kurt bal karg ve bayraklar grlmektedir. Yine eski duvar resimlerinde, elinde kurt bal bayrak bulunan Trk hkmdar ve kurt bal bayrak tayan asker resimleri bulunmaktadr.Btn bunlar, Bozkurtun -hukuk nitelik de tayan- semboller olduunu aka ifade etmektedir. Esasen, tarih kaytlarn bandan, yani Kun andan itibaren Bozkurtun din nitelik tamad, din bir sembol (totem veya ongun) olmad bellidir. Bu sayededir ki, Trklerin girdii eitli dinlerle bir tezat tekil etmemitir. nk, mill bir sembol olarak Bozkurt, dinlerle ayn kategoride yer almamaktadr. Onun iin, din inanla Bozkurt arasnda bir kartlk bulunmas sz konusu olmamtr. Bunun dndaki iddialar ilm bir deer tamamaktadr..62

61 62

S. Divitiolu, Kk Trkler, stanbul 2000, s. 64 B.gel, Trk Mitolojisi, c.I, Ankara 1971, s. 441

38

B) TRK ORGUNAKON BAYRAMI Bilindii gibi milletleri meydana getiren en nemli unsurlardan birisi de kltrdr. Bir milletin btn sanat faaliyetlerinin, inanlarnn, rf ve adetlerinin, fikir, yaay ve davranlarnn tm o milletin kltrdr. nsann yaratl ile balayan kltrn meydana gelmesinde btn insanlarn pay ve yeri vardr. Milletlerin teekklnde nemli bir yer tutan gelenekler, tarihi kesin olarak tespit edilemeyen dnemlerden gnmze kadar intikal etmilerdir ve bu zellii ile millet ban glendiren en nemli unsurlardr. 63 Bayramlar da hemen her millette grlen ve toplumun her ferdi tarafndan benimsenen ortak adetlerdendir. slamiyeti kabul etmi olan ilk konar-ger Trk topluluklar bayram gibi birok adetlerini devam ettirmiler, bunlar byk bir cokuyla kutlaya gelmilerdir. Bu bayramlarn iinde hi phesiz kn souundan, zorluundan kurtulup, baharn yeilliini ve canlla geiini simgeleyen bahar bayramlar olduka nemli yer tutar. Tarihin en eski dnemlerine kadar inildiinde,

63

Ali Rza Gnll, Trk Halk nanlarnda Nevruz Motifi, Trk Kltr, Ocak 1997, say: 407, s. 54

39

Trk topluluklarnda bahar bayramlar ile ilgili geleneklerin olduka eitli ve yaygn olduu grlmektedir. Dou Trkistan'dan Balkanlar'a kadar Trk topluluklar tarafndan binlerce yldr kutlanan ve halen kutlanmakta olan Nevruz da bu geleneklerden biridir. Milletimizi birbirine drmek iin gayret sarf eden dmanlarmz, Nevruz gelenei gibi Trk Milleti'nin gemiinde var olan ve halen yaatlan bu adetleri, gelenekleri, Trk Kltr bnyesinden koparmak istemektedirler. Oysa Nevruz geleneinin, bahar gelenei ile ilgili olarak Anadolu'nun her tarafnda, Elaz'da, Diyarbakr'da, Kars'ta, Anadoluda, Kbrs blgesinde, Balkanlar'da, Kazak, Krgz, zbek, Trkmen, Tatar'larda, hatta Saha blgesine kadarki Trk gruplarnda da kutlana geldiini gsteren elimizde olduka geni bilgiler vardr. Farsa bir kelime olan ve "Yeni Gn" anlamna gelen Nevruz gelenei Milattan nceki yllarda, zellikle belli bir corafyada yaayan topluluklarn tmnde bir bahar gelenei eklinde grlyor. Yani biz bu gelenei, Smerlerde, Akatlarda, eski ran, Med ve Pers topluluklarnda, ayn ekilde Anadolu'daki bugn tarihe mal olmu bir takm uygarlklarda ve Ortaasya'da varln devam ettiren en eski Trk kltrnde, hatta gn farkyla in, Japon, Kore gibi birtakm topluluklarda da gryoruz. Ancak zellikle bunun son zamanlarda belli bir ideolojinin bayra haline getirmek isteyen evrelerin ortaya koyduu, daha ak ifadeyle, bugn Ortadou'da homojen olmayan ve ancak Krt ad altnda toplanmak istenen bir takm topluluklara bir milli kimlik verebilmek amacyla, onlarda bir milli bayram fikri oluturma abasna girildiini gryoruz. Bu tamamen yanltr. 64 Dorudan doruya efsaneleri bir tarafa braktmzda, ncelikli olan Nevruz'un matematiksel olarak, gne takvimi esasna dayal 12 hayvanl Trk takviminde bir ylba olarak benimsenmesi ki, bizde de bu ynde bir benimseme vardr. Mart ay mal" yln balangc olarak benimsenmitir. Mart aynda vergilerin ilk taksidinin alnmas, Seluklularda, Osmanllarda bir gelenek haline gelmi, hatta Akkoyunlu Uzun Hasan bunu bir Padiah kanunu olarak vaaz etmitir. Bu erevede
64

BOZKURT, Fuat, Trklerin Dili, Kltr Bak. Yay., Ankara 2002, s. 72

40

bir bayram havas verilmesinden dolay Trk saraylarna saray adeti olarak girdii gibi, halk katnda da bayram olarak kutlana gelmitir. Mesela Osmanl Saraylarnda her sene mneccimler baslan her yln yeni takvimini Padiaha, Vezir-i Azam'a takdim ederken, yeni ylla ilgili olarak da bir takm tahminlerde bulunurlard. Bu tahminler brahim Hakk Efendinin Marifetname'sine kadar girmitir. Bunlarn hepsi

incelendiinde grlr ki 12 hayvanl Trk takviminin zaman ierisinde yllarla ilgili bir takm iddialarn yansmasndan baka bir ey deildir. Mesela 12 hayvanl Trk takvimine gre ilk yl san ylndan balar ve maymun ylna kadar devam eder. Her yla bir hayvan ad verilmitir ve o hayvanla ilgili olarak da bir takm rivayetler uydurulmutur. O ylda ktlk, sava veya bereket olaca, bir takm felaketlerin meydana gelecei, o ylda doan insanlarla ilgili olarak da, yln banda doarsa iyi niyetli, ortasnda doarsa huysuz, sonra doarsa kt insan olaca eklinde bir takm rivayetler uydurulmutur. Btn bunlar brahim Hakk'nn Marifetname'sine kadar girmitir. nk bunlar 12 hayvanl Trk takvimini bildikleri iin, yazm olduklar eserlere din" bir kisve vermi olmalarna ramen, eski inanlar slam" kisve ad altnda yanstmlardr. Mneccim balarna bu bilgilerden dolay hediyeler verilirdi. Bu da bir adet haline gelmitir. Bunlar da Nevruz" olarak adlandrlmtr. Hekim balar o gnler iin zel yemekler yapmlar, bunlara da Nevruziye ad verilmitir. airler de bir takm iirler yazmlardr. Divan edebiyatnda binlerce rnei vardr. Nevruziye ad verilen bu iirleri, hkmdarlara, vezirlere takdim ederler onun karlnda Nevruziye denilen bir takm hediyeler alrlard. Dolaysyla bu bir saray adeti olarak gelmitir.65

65

Abdlhaluk ay, Trk Ergenekon Bayram Nevruz, Ankara 1988, s. 71

41

C) KIZILDERLLERDE KURTUN YER Son devirlerde yaplan bir dizi teknolojik aratrma yeni ynlerin kefine sebep oldu. Baz dillerde (Smer, Ht, Elam, Kt), Avestada Trk kkenli kelimelerin olmas, dnyann baz halklarnn dnya gr, mitoloji, folklor ve dini abidelerinde Trk soylu suje, ahs ve motiflerin mevcutluu zamanla kabul edilmeye balanmtr. 66 Orta ada ve belki de daha eski devirlerde skandinavlarn Kafkasdan g etmeleri ve onlarn Kafkas kkenli asrlarla, skitlerle ve Proto-Trk kkenli halklarla akraba olmalar hakknda da ilgin fikirler ne srlm ve aratrmalar yaplmtr. Tm bu meseleler hala tam olarak aratrlmamtr. Onlarn esasl aratrmas Trk haklarnn kkeni eski tarihi ile onlarn kklerinin almasnda yeni sayfalar aacaktr.67

66

Fahri Yiit, Kzlderililer ve Yrkler, Trk Dnyas Tarih Dergisi, Eyll 2001, say: 177, s.58 Darius Cichocki, Trk Mitolojisinde Kurt-Ana Sembolne Dair, Trk Dnyas Aratrmalar, Austos 1985,

67

s.84

42

Bilindii gibi, son devirlerde dnyann birka nc Trkolou Amerika Hindular ile Trk haklarnn kknn ball hakknda ilgin fikirler sylemilerdi. Baz Hindu kabilelerinin dnya grnde, dini dncelerinde, efsane ve folklorunda, adet ve ananelerinde Trklerle fazlas ile uygunluklar grmlerdir. Amerika ktasnda yaayan Hindularn Trk soylu olmas fikrini syleyenler de vardr. Amerika Hindular ilk eski Trklerin etnik akrabal ve yahut da bu haklar arasnda olabilecek kltrel manevi ahenklerin mmknl fazla ciddi ilmi bir problemdir ve nl

aratrmaclardan Otto Rer, akademik A. Karmullin, Ahmet Ali Arslan, Alsa Nicat ve birka aratrmac bu problemle alakal ilgin fikirler sylemi ve deerli eserler yazmlardr.Tm bunlara ramen, ele alnan konu hala tam, gerekli seviyede almam olup, bunun geni, kompleks, ekilde aratrlmasna ihtiya vardr. yle ki, etnograflar, etimoloji ile uraanlar, Linguistler, Kurtologlar, folklorinaslar 5 farkl anketle bu meseleyi aratrdlar.Anlald gibi, gnmze kadar Hindularn edebiyat, kltr, folkloru tam olarak aratrlmamtr. Ayn zamanda bellidir ki XIX. Asrn nlerinden balayarak birka nl Amerikal yazar, alim bat dnyas iin maceral karakter tayan Hindu edebiyatn, kltrn renmeye almlar ve bu onlarn bedii edebiyatna yansmtr, aratrmaclar iin bunlarn byk nemi vardr. Eski Hindu kltrnde ina etmek, bu alanda birka kavramlk misallere aydnlk getirmek iin onlarn tarih boyu dnyann hangi halklar ile alakada,

iletiimde olduklar izlenilmelidir. Aratrmaclar syle bir sonuca vardlar ki Hindular Sibiryadan, Alaskadan ve Merkezi Asyadan geerek Amerika ktasna gelmilerdir. Bu onlarn eksimoslarla alakadar olduunu gsterir. Bu fikirlerin dairesinde birka tutarl delil alp aratrmay ama edindik. Bunun iin ilk srada Hindularn ve Trklerin dnya grlerinde bulanan genel faktrleri almam lazmdr. Bu problemin almasnda totem ve tabu esas rol oynayabilir. Hemen mesele ile alakadar ilim

aleminde eskiden ispat olunmu faktrlerden biri ondan ibarettir ki, eski Trklerde amanclyla yana, totemizm de gl olmutur. Birka abidede, mes, tulu-kuu, gaba-aa, kurt yz mbarek olur ve (Kitab-Dede-Korkut) bunu gzlemek olur. Eski Trk halklarnn abidelerinde at, ylan kaplumbaa, kurt ve kartal vardr. Tm bu totem ve tabular ierisinde kurt ve kpek-it, konusu nemli yer tutar. yle ki, hem eski Trklerde, hem de eski Hindularda kurda inam gc olmutur.

43

eitli durumlarda eitli kabile ve tayfalar arasnda totemler deitikleri halde kurt daha derin kk salm, yksek mevki tutmutur. Bu da kendi srasnda eski Trk halklarnn cedlerinin kurttan remesi inancndan douyor. Bu konuya bal eski in ve Trk kaynaklarnda deerli bilgiler var. Geen yzylda byk Rus alimi ve seyyah N.Y. Biurinin ine aratrma seyahatleri zaman toplad kaynaklardan Trklerin Kurttan tremesi konusunu gzlenmitir. O mrnn yirmi ylndan fazlasn hasrettii aratrmalarndan birinde der ki;Trkyuk evinin cedleri Bat denizinin batsnda yayor ve tek bir toplum oluturuyorlar. Bu Ana denilen Kunn evinin dolu olmasyd. Sonralar bu nesil komu hkmdar tarafndan yenildi ve tamamen kk kesildi. Onlardan yalnz 10 yal ile bir olan sa kald. Ya kk olduu iin askerler ona acdlar, kollarn ve ayaklarn kesip onu bir gle attlar. Dii kurt olan buldu ve onu etle besledi. Hkmdar duydu ki, olan yayor, olan bulup ldrmesi iin adam gnderdi. Gelen adamlar olann yannda dii kurt gndler. O zaman, in rivayetinde deinildii gibi, bu dii kurt Bat denizinin dousundaki Qao-ann kuzey batsnda olan dalarda grnd. Dii kurt burada snak buldu ve olandan on ocuu oldu. Ve onlar da bydkten sonra evlendiler ve ocuklar oldu. Sonradan her biri kendi neslini oluturdu. N.Y. Biurinin in kaynaklarnda bulduu birka tr abidelerinde bu gzlenmitir. Trk aratrmaclarnda da bu meseleye geni yer verilmitir. Baz ilk Avrupa halklarnn folklor ve rivayetlerinin kkleri Asya-Troya kaynaklarna, bylece de Trk-Kun kaynaklarna dayanr. Kabileler iki yere ayrlrlar, yanan atein etrafnda dans eder ve kutsal ruha teekkrlerini ifade ederler. Hindu folklorunu aratran nl Rus alimi A.V. Vaenko yazar ki: nsanKurtlar Dou ve Kuzeye doru ilerlediler veyahut Grnr, hemen o insan kurtlar mogikanlard. Ona gre kurtlar onlarn totemi idi. Hindularn ok nl folklor rnei saylan Vallamolum poemasnda da Kurdun ad ekilir. Vaviahtanlarn adasnda Gl Kurt vard ve o kabilenin ba idi. Beyaz kurdun babalar ile kartaln babalar uzun zaman balkla zengin olan sularn yannda yerletiler.68

68

Altan Deliorman, Bugnk Manas ile Bozkurt, Trk Kltr, Mays 1967, say:55, s. 35

44

Kuzey, gney ve dounun adamlarn getirdiler. Daha sonra ilk avclar, rehberler, amanlar ve onlarn karlar, kzlar, kpekleri geldi. Hindularn masal ve efsanelerinde de kurtlarla bal fazla ilgin rnekleri var. Kara Kurt her eyi anlad. Tayfann adamlar avdan dndnde byk bir ate yaktlar ve et kzardnda halkna yeni bir dans retti. imdi tm dakota tayfasnn oynad ve Kara Kurta hret kazandran bu yeni dans onlarn dansyd.'' O anszn kmldamadan oturmu. Gri Kurt'la karlat. Kurt dedi ki: Ben Kutsal dalarn bekisiyim. Seni daha yukarlara gtreceim'' Gri Kurt yolda yalnz bana giderdi. Kuyruunu sallayp, gzn sahibinden ekmeden kpek de onun arkasnda srnrd gzlenmiti. yle ki, hususi ile Roma efsanelerinde bu mesele ak-aydn grnr: Efsaneye gre, Latin ehirlerinin birinin padiah kendi kardei kznn ikiz domu iki olunu-konulu ve Kemi Tibr ayna atmay emretmimi. O korkuyordu ki, ocuklar bydkten sonra onu tahttan mahrum ederler. ocuklar kurtulurlar. Bir dii kurt onlar kendi style bytr. Roma da Kapitoli tepesine Kurt heykeli koyulmutur. Byk Kun mparatoru Atillann Kurttan yaranmas hakknda Avrupada da rivayetler olmutur. O Sleymanovun aratrmalarnda da bununla ilgili deerli delillere rastlyoruz.Sujenin Macar varyant talyanlara da malum oldu. A. N. Vslelovkskinin kitaba dahil ettii talyan rivayetlere gre kendi kzn Bizans tahttacnn veliaht ile evlendirmeyi kararlatran Macar kral kz tecavzlerden korumak iin geici olarak kaleye koyar. Kraln beklemedii bir i olur. ehzade kz onunla birlikte kulede olan kpekten ocua hamile kalr ve Atilla doar. Bu bilgiye uygun olarak, talyan ikonografiyas Kun hkmdarn kpek kulakl tasvir ediyordu. A. N. Vselovskinin yazdna gre, talyan rahibleri nceleri (kururk) fahri olduu iin dikkati ekmeyen bir eyi Atillaya kabahat tutmular. Rahibler Attilann simasnda kpekbalarn devamcs yecuc mecucu gryorlard. Zaman getike, kpek hakknda hayaller deiir ve baz tayfalarda bu fahri yeri kurt tutar. 69

69

Sleyman Eliyarov, Kurddan Treyi Efsanesinin Tarihi Corafyasna Dair, Trk Dnyas Aratrmalar,

Nisan 1990, say: 65, s.23

45

in aratrmaclarnn malumatlarna gre eski Trklerin bayranda kurt ba ekli varm. Dnlr ki, bu bayra Avrupallar grmler.Erken Orta ada da bir sra skandinav haklarnn, hususiyle, rlanda ve zlandallarn folklor rneklerinde kurt totemi byk yer tutuyor. Bu da kendi heybetinde skandinavlarn Kafkasdan g etmesi menece Assar ve skitlilere bal olmas fikrini bir daha ispatlad. Kuhilin destannda evin kpeinin ldrlmesinin imkansz olmas motifi var. Byk Edda, Kk Edda destannda , hem de Snorri Sturlusonun dier eserlerinde belirtildii gibi eski Trklerin Troyadan g etmesi ve Avrupada yurt salmas hususiyle dikkati eken misallerden biridir. S. Sturlusonun ve sonraki devirlerde yaayan dier aratrmaclarn eserlerinde denildii gibi, eski Trk kabilelerinde kendi srasyla Kafkasdan Altaya Avrupaya ve Amerikaya g ettiler. yle ki, Kurt toteminin eski Trk skandinav, Roma, Avrupa halklar yan sra Eskimo kabileleri arasnda da yaylmas tesadfi deildir ve bu eski ile alakal olmutur. Baz Hindu kabilelerinin inamlar (bazlar yok), Trk dini ve dnya grne daha ok baldr. nl Trk tarihisi B. gelin Kunlarn bir dini merasimi ile ilgili verdii malumat dikkati ekiyor. nceleri kpei iyice beslerler. Kpek imanladktan sonra onun boynuna renkli ip balarlar. lnn ruhunun ona kurban edilen kpek tarafndan korunacana inanrlar.70 Bu adet aynyla rokez kabilesinde de var: Birinci gn kpein boulmas trenidir. Bunun iin en salkl ve beyaz kpek bulunur. Beyaz renk-rokezler iin temiz ve inam semboldr. Kpei boduklar zaman, eyere bir damla kan dmemesi ve kpein kemiklerinin krlmamasna allrd. Kpein boynuna beyaz renkli ip balanrd. Bu bir saadet, itibar sembolyd. Ayn zamanda kpei ok istekli sslyorlard ve bunu kendileri iin hayrl bir i sanyorlard. Sslenmi kpek cesedini yerden sekiz lut ykseklikte stundan asyorlard. Ceset be gn gece-gndz stunda

70

Aayar Mehmetolu krov, Trk Mitolojisi, Uluslararas Drdnc Trk Kltr Kongresi Bildirileri,

Ankara 4-7 Kasm 1997, s. 54

46

asl duruyordu. Beinci gn sabah onu yakmak iin indiriyorlard. Drt kabile iki kpek yakyorlard. Cesetleri yaktklar zaman hemen hemen herkes alard. XIV. asrn Amerikal airi ve Hindu folklorunun gzel bilicisi, H. Longfelleonun da yaratclnda kurtla bal misale rastlanr. Onun Hindu hayatndan bahseden nl poemas Hayavata hakknda name eserinde kurt derisinden olan ehirli torbadan konuma gelir. Pok-kivi tantomeyle Kurt derisinin torbasn Ap, ordan nce bir Cam kartt, sonra bir-bir kt le bu torbadan Pogasenin fikurlar: Tomagouk, Ponkevogon Bir helaca balg-kigo Bir ift ylan, bir ift yaya!71 Belki de bu kutsal torba-yani kurt derisinden dikilmi bu eya yer kresinin kendisidir. Yer kresi kutsal olduu iin kurt derisinden dikilmi torbaya benzetiyorlard.XX. asr Amerika edebiyatnda nl yeri olan yazarlardan biri de Jak Londondur. Kurt totemi ile bal onun da yaratclnda ilgin misaller vardr. Cedlerin Silah adl eseri buna rnek olabilir. U. Folknerde de kurda bal dikkati eken deliller var. Tam gn Duum batya gidemiyordu, diyordu ki Ben atm gryorum. Hindular gmerken onun kpeini de kendi ile birlikte gmyorlard. Bu ise kpein sahibine vefal olduunu gsteriyordu. Btn bu sylenenlerden syle sonuca geliyoruz ki, dnya halklarnn sonuncu etnogenezini ortaya karmak iin birka antropolojik cihetin yan sra, dini dnya grlerinin de nemi vard.
72

71 72

Turgay Tfekiolu, Bozkurt ve Mnakurtun Trk in Anlam, Orkun Dergisi, ubat 2001, say: 38, s. 46 Edip Yavuz, Tarih Boyunca Trk Kavimleri, Ankara 1968, s. 87

47

) GKBR OYUNU

Gkbr oyunu Trklerin en eski milli oyunlarndan birisidir. Bugn bile Trkistan Trklerinin en nemli atl sporlarndan olan bu oyuna Trkiyede ndl Kapmaca adyla rastlanmaktadr. Bu oyuna Trkistann baz blgelerinde Kkperi veya Kpkeri de denilmektedir. Bu oyun zellikle Krgzlarda, zbeklerde, Trkmenlerde daha bilinmektedir.

Kazakistann Seyhun blgesiyle bu blgenin kuzeyindeki bozkrlarnda canl bir biimde Gkbr oyunu yaatlmaktadr. Ancak rti nehri blgesinde ve Sibiryada yaayan Kazak ve Krgzlarda bu oyunun ancak ad kalm ve unutulmaya balamtr.
73

73

Y. akir lktar, evgan ve Gkbr, Trk Kltr, Temmuz 1967, say: 53, s.25

48

Eski Trk destanlarnda Gkbr oyunu ad ok geer. Baz zalim dmanlar Gkbr veya olak yerine konularak askerle paralattrlrd. Cirit gibi atl bir spor olan bu oyunun kural at salp koarak ola kapmaktr. Oyundaki alet, ba ve ayaklar kesilen ve iine saman doldurulan bir olak olduu iin oyuna olak da derler. Gkbr oyunu Trk boylar arasnda deiik biimlerde oynanmaktaysa da aa yukar ayn gibidir. Kazak ve Krgzlarda bu oyun u ekilde oynanr: Kesilmi bir olak, oyuncu atllardan biri tarafndan yerde veya havada yakalanr. Yakalayan bu ola, atl eeri zerine koyup aya ile smsk tuttuu halde alabildiine atn koturur. Dier oyuncu atllar onu takip eder. Olakl atlya yalnzca yetimek yetmez. Ondan tuttuu ola almak gerekir. Atlya yetien kii ola alamyorsa onu attan drmek iin urar. Oyuncuyu attan drmek Kazaklarda ok beenilen bir eydir. 74

Olakl oyuncu avn kaptrmadan belirlenilen yere geldii zaman ola brakr ve bu sayede puan kazanm olur. Atllardan biri yerdeki ola alr ve dier atllar onu takip etmeye balarlar. Gkbr oyununda atn iyi olmasndan ziyade binicinin yetenekleri nemlidir. nk bu oyun sava eitimi gibidir. Savalar da eski alarda ok iyi biniciler olmak zorundaydlar. Dier Trk boylarndan birinin Gkbr oyunu hakknda Philip Borchers de u bilgiyi vermektedir:

Kesilen olan ii karldktan sonra karn dikilir ve ayaklar kesilir. Bu biimde de olan kilosu yine elli kiloyu bulur. Av yolun zerine braklr. Atllar ona doru koarlar. lerinden birisi atndan eilerek ola alr. Eerinin nne yerletirir. Ayaklaryla skca tutar. Sol elinde dizgin, sa elinde kam olduu halde drt nala uzaklar. Atlnn bu biimde eerinin zerinde durmas ok zordur. En nde bacann altnda av olan atly dier oyuncular ola almak iin takip ederler. Atl avn kaptrmadan oyun alann bir kez dolarsa puan kazanm olur. Sonra koyunu yere atar. Kim en fazla puan kazanrsa gnn galibi o olur. Oyuncular birinciye yetiirse onu sararlar ve koyunu almak iin ok etin bir bouma meydana gelir. leden sonra oyun birince kesilen hayvan kzartlr ve yenir.

74

Cevat Heyet, Trklerin Tarih ve Kltrne Bir Bak, ev: Melek Mderriszade, Ankara 1996, s. 111

49

Gkbr oyunu birok Batl gezgin tarafndan anlatlm ise de oyunun kurallar genelde ayndr. Gkbr oyunu ok eski alara uzanan bir tarihe sahiptir. Trklerin savaa hazrlanmak iin devaml oynadklar milli bir oyundur. KkTrklerden kalm olmas byk olaslktr.75

IV.BLM

A) SON BOZKURT: MUSTAFA KEMAL ATATRK

Yce Tanr, her yzylda bir byk Trk Milletine bir kurtarc gnderir. Bu kurtarclar Trkln nnde bir Bozkurt gibi yrr ve milletimizi aydnla karr. te Trkln son Bozkurtu cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatrktr. Nitekim Bozkurt Atatrk kurduu devleti Trklk temeli zerine bina etmitir.
75

Trkolu Gkalp, Snrlandrlm Trk Tarihi, c.1, Ankara 1976

50

Cumhuriyetin kurulu yllarnda da Trkln milli belirtkesi Bozkurtun oka kullanldn gryoruz. Atatrk, kendine zg dehasyla tarihi ok iyi incelemi ve Trkle Trkln yeniden retmitir. O Trkl yeniden ayaa kaldrmak iin abalyordu. Bu nedenle Trk Tarihi Tetkik Cemiyetini kurmu ve tarihi aratrmalarn younlamas iin her zaman nclk etmitir. H.C. Armstrong gibi bir Trk dman onun dehasn kavram ve Bozkurt adyla Atatrk anlatan bir kitap yazmtr. Bozkurt kitab ok tarafl olmasna ramen bir Batlnn bile Atatrk anlayabileceini gstermitir. Ancak bizim gibi soyuna ihanet eden bir neslin bu byk Trk kahramann anlamas ok zordur. Biz ona layk bir nesil deiliz. O hayatn her eyden aziz tuttuu Trk Milletinin var olmas iin harcam bir Bozkurttur. Biz ise kahpe dnyann zalim arknda koyun gibi meleyen zavalllarz. Atatrk devletinin parasna, puluna, sigarasna ilemi ve Trkn kendisini grmesi iin almtr. Soyad kanunu knca Mahmut Esat Beye Bozkurt soyadn bizzat o vermitir. 76

76

KO,Yusuf-KO, Ali, Tarihi Gerekler Inda Belgelerle Mustafa Kemal Atatrk, Kamu Birlik Hareketi yay., Ankara 2004, s.69

51

Batllar Atatrke Bozkurt diye hitap ediyorlard. Bu da bu byk insan ok mutlu ediyordu. nk o bir Bozkurttu. Kahramanmarataki kaleye Trk Bayran kaldran bir Bozkurt heykeli dikmitir. Ama ismet nn dneminde Bozkurt ile ilgili ne varsa ortadan kaldrlmtr. smet nn gizliden gizliye Atatrk ve Trklk dmanl yapan bir soysuzdu. Lahey Srekli Adalet Divan, Atatrke bir Bozkurt heykeli armaan ederken iimizden bir hainin, kurtarcmza ve milli belirtkemize yapt bu suikastlar Trk tarihine kara bir leke olarak gemitir.77 Bizim ne kadar zavall bir nesil olduumuz Atatrkn milletimize emanet ettii Bozkurta ne kadar saygl olduumuzdan bellidir.

Atatrkn Trk Milletine Tanr tarafndan gnderilmi bir kurtarc olduu 26 Austos 1922 sabah Afyon ovasnda meydana gelen olaanst bir olay ispat etmektedir. Olay u ekilde gelimitir:

26 Austos 19212 sabahna kadar, gnlerce gece yry yaptk. Bir nceki gnde akamdan sabaha kadar yrdk. Da, ta askerle dolu idi. afak atm ortalk yava yava aarmaya balamt. Ben manga avuu olduum iin nde yryordum. Derken 20-30 metre ilerimizde bir kurt belirdi. Kurdu grenler heyecanla barmaya baladlar. Kurt nmzde yryor, bazen dnp bize bakyordu. Arkadalarla uur,

77

H.C. Armstrong, Bozkurt, Arba yay., stanbul 1997, s.58

52

uur!... Bu kurt uurdur. Zafer mjdecisidir. nallah zafer bizimdir diye konuuyorduk. Moralimiz birden bire dzeldi. O kalabalk asker arasnda bu kurt nereden gelmiti. Nereye gidiyordu bilmiyordum. Ama biz zafer bizimdir diye sevindik. Bizim memlekette kurt grmek insanlara uur getirir denir. Ama, dier asker arkadalar da ayn inanca sahiplenmi, onlarn memleketlerinde de kurt grmek uurmu kurt nmzde 15-20 dakika yrd. Sonra kaybettik. Eminim ki teki birliklerdeki askerler de bu kurdu grdler.78

78

Konya, Aksaray 1900 doumlu. 57nci Tmen 33nc Alay 2.Tabur avularndan Hasan olu Mehmet Aann, 30 Austos 1975 saat 21:00 TRT-1, Byk Taarruzun yldnm program srasnda anlattklar. Bu metin Ahmet Doann Yeni Avrasya Dergisinin Austos 2001deki saysndaki Ona Neden Bozkurt Dediler adl makalesinden alnmtr.

53

54

55

56

B) TRK MUKAVEMET TEKLATI (T.M.T.)

Trk Milletinin tarihinde ok ac olaylar vardr. Ama Kbrsta olanlar unutmak mmkn deil Rum EOKAclarn Trklere yaptklar zulm dnya durduka hatrlanacaktr.1974 Bar Harekat ncesinde Trkiye mazlum soydalarn yalnz brakmad. Fazl Kk ve Rauf Denkta gibi milliyetilere destek vererek Trk savunmasn organize etmeye alt. Bir ok gizli Trk direni tekilat kuruldu. Ama bunlarn iinde T.M.T adyla bilinen Trk Mukavemet Tekilat ayr bir neme sahiptir. nk TMT, Kbrsta Trkn kara yazgsn deitirmitir. Kbrs Trkl TMT nderliinde bamszlna kavumutur. TMTnin dier bir nemli zellii de armasnn Bozkurt olmasdr. TMTnin her blmnde ayr bir arma vard. Armalarda ortak ok nemli bir ortak yn vardr. O da Trkln milli belirtkesi Bozkurttur.79 Burada TMT hakknda ayrntl bilgiler vermeyi gnl isterdi, fakat bizim konumuz TMTnin belirtkesini anlatmak olduu iin ksa bilgiler vermek zorundayz. Gelecekte TMT hakknda bir alma kaleme almaya alacaz. TMTnin belirtkesi Bozkurtu resimlerle renelim:

79

Rauf Denkta, T.M.T., (Edit: Dervi Manizade), Kbrs Dn Bugn Yarn, stanbul 1973, s. 95

57

V.BLM

TRK RNDE KURT BELRTKES

TURAN

-Sadk Kemal Tural kardeimize-

Ben Altay dalarndan koparak geldim Yreimde Trkistan'dan binbir nak var. ok kr aslm da neslim de belli. Trkm mslmanm o dalar kadar.

Dokuz tu tadm ben, dokuz davula vurdum. Dokuz evliya gcyle yrdm geldim. Byd benimle mbarek yurdum. Ebed-mddet bu devleti ben kurdum.

Nevruz toylarmzda ateler tututurdum. Orhun'dan, Seyhun'dan, Ceyhun'dan getim. Yol gsterdi kkreyerek bana Bozkurt'um. Atmla hep yanyana gzelerden su itim. Baykal'da da imdim ben, Hazar Denizi'nde de Toprama bada kurup oturdum.

Ben ki Alper Tunga'ya gnl verenlerdenim. Yurt uruna dolu dizgin gs gerenlerdenim. Sonra durgun sulara Bismillahlarla. Kilim seccadesini serenlerdenim. Yani hem Alplerdenim, hem Alperenlerdenim.

Ben Trkmen'im, zbek'im, Kazak'm, Krgz'm ben. Azerbaycan Trkleriyle ayn kandanm. 58

Kpaklar, Uygurlar akla duyanlardanm Ben ki Tatarlardan, Gagavuzlardan uvalardan, Bozkurtlardan, Ouzlardanm. Kalem de tuttum ok kr, kl da, gl de. Gvercin bakl scak trkler de syledim. Anlayan anlad kim olduumu. Aman dileyeni sevdim, fkemi yendim. vd byk peygamber stanbul Babuumu Kur'an'la da mjdelendim.

Sevsem gzbebeim olur ne varsa fkelensem fkem dalar ezer. Dilim bazen sularm alamasna Bazen da blbllerin akmasna benzer.

te bilge Tonyukuk, Kltigin, Bilge Kaan Hepsi birbirinden daha mbarek Szme asaletimin nurdan kefili te Dede Korkut, kaftan ipek Soyumun sopumun bin yllk dili

Ve Yusuf Has Hacib, Mahdum Kulu, Fuzuli Hepsi de peygamber soyunca asil Sonra Kagarl Mahmut; gnlme den emre Ali ir Nevai, Gaspral smail iiri bir bakra st gibi Yunus Emre.

Cengiz Aytmatov ki, Cengiz Dac ki Ayn ondrdnden salan huzur Sabir Rstemhanl... ruh kadar eski Ve daha binlerce nur stne nur.

Servetim Buhari'nin, Yusuf Hamedan'nin Ahmet Yesev'nin nur servetinden 59

Gzelliim, merhametim, efkatim Hep ah- Nakibent hazretlerinden.

Hunlardan, Gktrklerden alp getirdim. pek ipliimi altn tm Mintanma minyatrler iledim durdum Seluklu inisine gnl mhrm vurdum. Osmanl ebrusuyla ssledim yastm Mustafa Kemllerle yeni batan doruldum. Kim demi 75 yama bastm.

YAVUZ BLENT BAKLER

BOZKURTLAR MARI

Bozkurtlarn Babular kkreyince stte. Soluk yapraklar uuur, dklr bir nefeste Kanmzdr, canmzdr her eyimiz bu vatan. Bastn yerleri tan, altnda Trk'tr yatan. Atalardan bize kalan emanettir bu vatan. Susuz kalsa topramz, sularz kanmzla.

Haydi yiit haydi yiit haydi yeni akma. lkmzn, lkmzn cihan varsn farkna. mamolu rahat uyu, sen lmezsin ntikamn alnacak bozkurtlar etti yemin ehit karda rahat uyu, sen lmezsin lmezsin.

Necla GENCER

60

ATSIZ TANRI DAINDA

Burada ba sal, orada gzler aydn; ki ayr dnyada iki ayr tren var.

Tanr katndan gelen bir yce buyruk zre, Aramzdan anszn adrn deren var.

Orada ecdat ruha admanlk iinde Burada tamu ire gnllerde boran var.

Eksilmi bir yanmz; arplm gibiyiz hep TANRI korusun, sanki Bozkurtlua kran var.

Yukardan gk m bast; altta yer mi kt ne? Kimseye az, dil yok; gzleriyle soran var.

Buradan uurlarken onu binlerce Bozkurt Orada karlayan binlerce Alp-Eren var.

O gn Tanrda'nda tan aard ada, Dediler Ouz Han'n otana giren var.

Ve Tanr-Kut Mete'nin huzurunda Atsz' Kr ad'la Kl Tigin'le diz vururken gren var.

Tredir; konan ger, doan gn batar elbet Tanr zeval vermesin devlet, din ve KUR'AN var. Dayanlmaz olsa da Atsz'ln acs Ulu Tanr'ya kr yine toy var, Turan var.

Niyazi Yldrm GENOSMANOLU

61

TRKSTAN

Trkistan iki dnya eiidir; Trkistan Er Trkn beiidir. Grkemli Trkistan da domak Tanrnn Trke verdii nasibidir.

Tarihte Trkistana Turan denildi Turan da Er Trkm doup byd Turann kaderi ok dalgaldr Bandan ok ilgin gnler gedi.

Turann tarihi var ate yeli gibi Parlayp gklere kar yangnlarla Turann yeri gibi suyu da baka Denizlerce derin dnceler verir.

Turann usuz bucaksz bozkr nasl? Deniz gibi kysz gl nasl? Turann derya adn alr rmaklar, Tat zaman kr basan seli nasl?

Turann dalar var gkleri aan Sonsuz ban al ak sala basan Barnda nazl akan bulak oynar Dada akan salkm sulardan oluan.

ller var yelle esmez sapsar kum Mezar gibi hibir ses yok sonsuz tptn Olur mu can, hayvan snrsz lde Kumlarda perilerle cinler oynar.

62

Turan deniz denilir glleri var Dalgalanan usuz bucaksz denizdir Aralk Bir yandan kutalm Isk Gln Barnda dnyaya geldi gk yeleli Trk.

Eskiden Oks, Yaksart Ceyhun Seyhun Trkler bu ikisine derya derler Bu iki kutlu suyun kysnda Son atalarnn mezarn bulursun.

Turann Tiyanan gibi da nasl? Dalar Tiyanana denk olamaz Sen esir Er Trkleri dnrsn Gkleri aan Han Tanrya baka baka

Balkas barna alan Tarbaatay Heybetli yer gbei Pamr, Alay Kazkurt kutalm da olmasa Tufanda Nuh Gemisi durur, nasl?

Turann yeri baka halk baka Bandan geen frtnal gn baka Turan birlik iinde yneten Gemite destan adam Alper Tunga.

Ezelden sradan bir yer deildir O, Bilirsin tarihi asa Turann yerini Kutalm Turana heveslenenler Gemite Keyhsrev ile Zlkarneyn.

Turana yer yznde yer yeter mi? Trke insanolunda er yeter mi? Geni akl, ateli aba, ak hayal Turann erlerine er yeter mi? 63

Domad insanlarda Cengiz gibi er Bilgili, derin dnceli ve elik cierli Cengiz gibi aslann sadece ad Adamn yreine cret verir.

Cengizden aatay, kkay, oci, Tle... Ataya benzemiler hepsi bozkurt Cengizin ordularnda iki gz Pars Suptay ile kk yeleli Cebe.

Turann beyleri var Toragay gibi O beyden Temir dodu atele oynar Ate sap yer yzne Aksak Temir Yldrm gibi yeryzne parlayp kt.

Turan bouna myorum. Turan onlarszda yabanclar bilir Evde oturup gkberk ile srlaan Keskin zekal Ulug Beye kim yetiir .

Trkn muzkasn kim kltt? Farabi dokuz telli tamburasn aldnda doksan dokuz trlendirip Kim dinleyip, duygulanp alamam?

Turan da Trk ate gibi oynam Trkten baka kim ate olup domu? Trkler ata mirasn paylaanda Kazaklara baba evi kalmam m?

Arslan gibi halka vatan olan Turan Turan da Kazam da hanlk kuran 64

Kazan kolay yollu Kasm Han Turann ok yerini ynetmitir.

Adil Han az bulunur Nazar gibi Alaa Esim Hann kanunlar hazr Tevke gibi bilgin Han toplamtr Kl Tbenin bana kurultayn

Bu Turan ezelden Ala yeridir Turansz gn gremez Ala Turann topranda dinlik alr Alan Arslan Ablay Han.

Turann sar arkasna ayr deme Turan alt Alaa gebe olmutur

Turann topran kucaklayp yatar Gemi kahraman kk yeleli Kene

ok zlese kim aramaz doduu yeri Tulpar da zlemez mi doduu yeri? Arkann en saygl kaln Ala Turan da bile bilsen senin yerin.

Kra Tiyanan ile Pamir Alay Gzlyor okta seni baka baka Kene ile Ablayn yolunu srmeden Yabanda yaylmann anlam ne?

Eskiden Oks, Yaksart, Ceyhun, Seyhun Trkler bu ikisine derya derler Kutalm bu iki su yakasnda Olmaz m gitsen izleyip ata mezarn.

Macan CUMABAYEV 65

BOZKURTLARIN YRY MARI

Dikin gktular Turan stne Yryn Bozkurtlar dman stne.

imek gibi akn, yel gibi esin Sava trknz Krad dinlesin Ayak sesinizden yer-gk inlesin.

Dosun hilaliniz vatan stne Yryn Bozkurtlar dman stne.

leri, ileri bir an durmayn Vurun Bozkurtlarm ama vermeyin Kzl kpeklere zaman vermeyin.

Tufanlar yadrn tufan stne Yryn Bozkurtlar dman stne.

66

TRKLN LAHS

ol Asyann rmaklar Akar Trklk deyu deyu Ol mbarek topraklar Kokar Trklk deyu deyu

Burlarnda sancaklar Hr gklerini kucaklar Daima tter ocaklar Tter Trklk deyu deyu

ahin yuvas belleri ehit kanndan glleri Cua gelmi blblleri ter Trklk deyu deyu

Kirilsin artk halkalar Vurulsun lete kargalar Bahr-i hazarda dalgalar Atar Trklk deyu deyu

Yabanclarda yurdumuz Devasz kald derdimiz Altaylarda bozkurdumuz Gezer Trklk deyu deyu...

OSMAN YKSEL SERDENGET

67

HLAL SANCAINDA BOZKURT TRES

ehdet ile derken minareler topraa, Tekbir ile omuz verip kaldrdk gkyzne birer birer. Ne yardan getik, ne serden getik. Trede ne varsa inandk hak llerine, Vurduk kstasa krdk zincirleri Cuma gecelerinin Yasin'leriyle sohbet eyledik. Gidenlerin, ehitlerin ardndan. Aladk dmana gstermeden Kayalarn yosun tutan taraflarnda, Hkrklarmz rzgara vermedik ki Yadeller, namerdler duyup da sevinmesin diye. Bir gn pusatlandk sevda mavzerini Yaayamadk, sevdalarmzdan vazgetik. Doyasya seyredemedik yarin hill kan, Gzlerine bakmaktan ekindik belki de. Lakin zifiri zindan odalarda karanl yaarken, Ak kl ekip aldk, ak stn iinden. Derdimizi atk kara gecelere, nemli duvarlara, Ak duvarlara anlattk derdimizi Garibim duvarlar yle dinlediler bizi. Niye sustular onu da bilemedik. Sonra dndk kara gecelere , ak duvarlara zldk derdimizle zld diye. Bir gn bir seher vaktinde, Es-selat hayrn minen nevm derken ezanlar Sevdalarn kutsaliyetini el kaldrdk. Af diledik lemlerin Rabbinden. Minberlerde dinledik, sevdalarn en ycesini. Cami duvarlarnda satldk, Ucuzlar, soysuzlar tarafndan Hill gecelerinin treleriyle avunduk her zaman. Destur alrken Hoca Ahmet Yesevden, 68

Alparslana Sar Saltuk, Kaydan Osman Gazi, eyh Edebali, Fatih Sultan Mehmet Han Hazretlerine, Akemseddinin kutsaliyetini dnp durduk her zaman. leme nizam dedik, yaren tuttuk kendimize, Niceleri yol dostu olmu bize, Sonra yine biz kaldk bu Allahn davasnda, Bu imn davasnda, bu vatan, bu bayrak davasnda, Sonra yine biz kaldk sevdiklerimizle beraber. Senelerce dert sofrasndan bal yedik ekmeksiz. Eilmedik, krldk defalarca, Allahn davasdr dedik ve diyet istemedik. Erkeke ldk, yiitesine ldk, pe giderken satmadk sevdiklerimizi Kaldrdk Hill Sancan, yaadk Bozkurt Tresini

AIK SEFA

BOZKURT DUASI

Dmde grdm yine dn gece, Bir bozkurt uluyordu, sessizce, Neden bu mahsunluk diye sordum, Haykrd, parampara olmu ordum.

Gster dedim, bana bir k yolu, Feda olsun buduna bu Trk olu, Bakt bana akmak gzlerle, evirdi ynn yine gklere. 69

Gk Tanr, ulu Tanr, Tek Tanr, Soysuz emrine koma, ordun soylular, Ya kaan olsun cihana Brteine, Ya vdrme bir daha son eline.

Blk, prk olmu Trk yurtlar, Kan kusuyor yiit Bozkurtlar, Nerede Turan, nerede anayurtlar, Ya ordun kl, ahlandr bu milleti, Ya kutlu kitaptan kar bu milleti.

Sonra Bozkurt, skt yreini, verdi bana, Yreime od dt, yakt, sevda oldu bana, Ben bozkurt, bozkurt ben, bir uluduk Tanrya, Yakardk tek sesle, yceler ycesi Uluya, Ya krk eriden biriyim, bir Krad yolla bana, Ya Krad benim, krk eri yolla bana

Gk Tanr, Ulu Tanr, Tek tanr, Yakartma bu kullarn gayr, Ya bay kl bu asil rk, Boynu bkk koma artk, Ya yeryznden sil gayr.

HANF ELEBOLU

70

KURTLAR ALASIN

Paralansn yrekler, kara kan damlad, Yrtlsn barlar, Necip umaa vard, Karlar sussun, Gkler alasn Dalar yklsn, Kurtlar Alasn,

Necip bir milletin evladyd Necip, Kah tkende, kah Krmdayd Necip, Trkler sussun, sazlar alasn, Kpekler sevinsin, Kurtlar Alasn.

Atszn kalemi, Kradn klcyd, Her nefesi dmana kini, hncyd, Berlin sussun, Turan alasn, Vatikan sevinsin, Kurtlar alasn.

Tetii eken namert eller kurusun, Emri veren elin soyu kurusun, Zaman sussun, alar alasn, akallar sevinsin, Kurtlar alasn.

Halis Trk idi Necip, katksz halis Trk, Milleti necipti, kendisi halis Trk, Kanszlar sussun, Trkolu alasn, Domuzlar sevinsin, Kurtlar alasn.

Gzler sussun, yrekler alasn. Pnarlar sussun, seller alasn, Sussun kahpe Dnya, Acun alasn, Sussun sahtekarlar, Kurtlar alasn.

71

Sussun artk albzlar, Rahmet alasn, Btn Rahmetler Necipe yasn nciller sussun, Fatihalar alasn, Fatiha alayan, Bozkurtlar alasn.

HANF ELEBOLU

TRKSTAN HTLALCLERNN TRKS

Ey, Trkistan, anl lke, gzel anayurt! Bir gn gelir kaldrrz yine bayra; imizden elbet kar yeni bir Bozkurt, Yabancdan geri alr kutlu topra...

Kk kular bize her gn ylece iler: Ey lmle el skan ihtilalciler! Size der ki gkten inen kutsi eliler! Siz buldunuz ebediyet denen kayna...

Biz, mezarsz lp giden gen Atszlarz; Yaramz suyla ykar, otla sararz; Kimsemiz yok, fakat gnllerde biz varz, Bize efkat sunmaz hibir kadn duda...

Bak Timurun, Gltekinin ruhu ne diyor: anl gnler imdi efsane diyor, t canl Rus vatann soyuyor, yiyor, Ey, byk Trk haydi artk kaldr sanca!

72

Mazideki zaferlerden kalmad bir iz; Dktnz kanlar oldu bir deniz... Bir gn elbet yeni batan birletiririz: Trkmen, Krgz, Uygur, Bakurt, zbek, Kaza.

HSEYN NHAL ATSIZ

TRKLK BAYRAI

Trk duygusu her Trkye en tatl kmzdr; Trk lks candan da aziz bayramzdr.

Bayrak ki onun glgesi Bozkurtlar toplar; Bayrak ki btn kaybedilen yurtlar toplar.

Nerden geliyor? Tanrkut'un ordularndan! Lakin bize bir beyt okuyor kutlu yarndan:

Darbeyle gnllerde yatan lk silinmez! Atsz yere dmekle bu bayrak yere inmez!...

HSEYN NHAL ATSIZ

73

TKENL BOZKURTLAR

Gururlu gzler nedir bilir misin ey dman erefli ruhlarn tapna,Trk mekan Tanr da Neresidir bilir misin ey dman

Viran olmu Turan yurtlarnn Dimdik ayakta kalan yenilmez bozkurt erileri

Ey Brteinelerim

Ey

Ey Gkbrlerim

Ey

tkenli kurtlarn ulumasnda arklarmz, trklerimiz oban kznn titrek ellerindeki knalarnda, namusumuz Bilir misiniz dn vurduk, bugn vuracaz, te yarn Ergenekondan yine kacaz

Ey Asenalarm

Ey

Ey Almulalarm

Ey

Tanrnn krbac Trkolu Trk, Turana gidecek Var m babayiit bir tek kul evlad ona dur diyecek Gkte Tanr yerde biz, 74

Ak ne gzel demi, delikanl Trkleriz...

arksnda, trksnde, gznde, gnlnde Ellerde bayrak tutkularmz Gzlerde fer sevgimiz

Al Elma, Almulann ellerinde hayat bulacak Turan, sevdallarnn gnlnde namus olacak

Ey anl Trklerim

Ey

Ey Trkn oullar

Titreyin ve kendinize dnn!

Vakit zle dnme vaktidir Vakit Bozkurda gnl borcunu deme vaktidir

Vakit BR olma vaktidir

Tanrnn krbac Trkolu Trk, Turana gidecek Var m babayiit bir tek kul evlad ona dur diyecek Gkte Tanr yerde biz,

Ak ne gzel demi, delikanl Trkleriz...

NAZLI BELEN

75

DAVETYE

Ey Benito Mussolini! Ey gayet yce, talyanlarn bavekili muhterem Due! Duydum ki, yelkenleri edip de fora Gelecekmi ordularn yeil Bosfora. Buyursunlar... Bizim iin sava dndr; Din Arab'n, hukuk sizin, harp Trklndr. Alar nasl bir istekle koarsa aa Trk eri de yle gider kanl savaa. Hem karadan, hem denizden ordular indir! arpalm, en doru sz snglerindir! Kalem, fra, mermer nedir? Birer oyuncak! aheserler snglerle yazlr ancak! ar Beg'le Turul Beg'in kurduu devlet talyal melezlerden stndr elbet; Bizim eski uaklar alda yanna Balkanlardan doru yr er meydanna; elik zrhl kartallar gklere saldr... Fakat zafer sizin iin sz ve masaldr... Dirilerek banza gese de Sezar Yine olur Anadolu size bir mezar. Belki fazla bel baladn imal komuna, Biz gleriz Cermenliin kuduruuna, Tanyoruz Atilla'dan beri Cermeni, Farkl mdr Prusyal yahut Ermeni? Senin dostun Cermanyaya biz Neme deriz, Bir gn yine Bec nnde dn ederiz. Syle, kara gmlekliler etmesin keder; Olum-dirim sava bir gn mukadder! Geri bugn eskisinden daha ok diksin; Fakat yine biz Osmanl, sen Venediksin! Tarihteki eski Roma ho bir hayaldir, Hayal btn insanlarda olan bir haldir. 76

Bu hayaller zamanlar hzla asmal, Gk Trklerle Romallar karlamal! Grmyorsan gnlmzn iini, korsun! Kllarmz knlarndan kmaya grsn!

Top sesleri, bomba sesi bize saz gelir; 17'ye kar 44 milyon az gelir. Arnavutu yendim diye kendini avut, Yiit Trkle bir olur mu soysuz Arnavut? Kayalara arpmaldr korkun trkler! Dalmaldr gvdelere elik sngler! Sert dipikler ezmelidir nice balar! Ecel kuu ayrmal arkadalar! En yiitler serilmeli en nce yere! Kzl kanlar yerde tap olmal dere! lk denen nazl gelin erde an ister! Byk devlet kurmak iin byk kan ister.

Damarnda var mi senin byle bol kann? Trkn kan bir eidir lavl volkann! Tarihteki eski Roma ho bir hayaldir, Kurulacak yeni Roma bo bir hayaldir, Karsnda olmasayd anl 'Trk Budun' Belki gerek olacakt bir gn umudun,

nsan olu mitlerle dolup tamal, Aryalarla Turanllar karlamal. Tabiatn yry belki yavatr; Hz verecek biricik ey ona savatr! Keskin olur Iikrlerden ayranla kmz, Karnera'y yere serer Tekirdalmz. Yurdumuzun ok taraf olsa da kuru Makarnadan kuvvetlidir yine bulguru... Biz gleriz Fayo'larn felsefesine, 77

Dayanr m krk bir tek Trk efesine? Bizim yank Fuzuli'miz engin biz deniz! Karsnda bir gl kalr sizin Dante'niz! Bizler ulu bir narz, sizler sarmak! 'Generaller 'Paalarla atamaz ak! .. Ey talyan bavekili! Ey Mussolini! iki rkn kabarmal asrlk kini... Hesabn greceiz elbette yarn Yedi yzl, yedi dilli talyanlarn!

Irknz hie sayd Hazreti Fatih. Biraz daha yaasayd Hazreti Fatih Ne Venedik kalacakt, ne Floransa... Ho geldiniz diyecekti bize Fransa! Haydi, hamle kafirindir... lknce sen gel Ecel ile zaman bize olmadan engel! Burda tanklar yrmezse etme ok tasa; Snglerle arpmadr savata yaa. Olma byle sinsi akal, yahut engerek! Bozkurt gibi, kartal gibi dmek gerek!

Kl Arslan ld sanma, yayor bizde! Atila'nin atei var iimizde! Kanije'nin gazileri daha dipdiri! Snrdadir Pilevne'nin krk bir askeri! Edirne'de Skr Paa bekliyor nbet! Dumlupnar denen eyi bilirsin elbet! ehitlerden elli milyon bekisi olan Aslmaz bir kayadr bu ebedi Vatan!

HSEYN NHAL ATSIZ80

80

iirler iin baknz: www.antoloji.com

78

KAYNAKA

AKMATALYEV, Abdldacan, Manas Destannda Kurt Kavram, ev: Kalmamat Kulanshayev, Uluslar aras Drdnc Trk Kltr Kongresi Bildirileri, Ankara, 4-7 Kasm 1997, AMANOLU, Ebulfez Kul, Uygur Devletinin Kaanlarnn Ad ve Unvanlar zerine, Trk Dnyas Tarih Dergisi, Aralk 2001, say: 180 ANADOL, Cemal, Orta Asya Trk Devletleri Tarihi, Kamer yay., stanbul 1996 ANIT, Ali Kadri, Trk Tarihi, aka Matbaas, stanbul ARMSTRONG, H.C., Bozkurt, Arba yay., stanbul 1997 ARSAL, Sadri Maksudi, Trk Tarihi ve Hukuk, stanbul 1947 ATSIZ, Hseyin Nihal, Bozkurt Korkusu, tken, 19 Ocak 1972, say:98 ATSIZ, Hseyin Nihal, Milli Semboller, tken, 13 Nisan 1974, say:5 ATSIZ, Hseyin Nihal, Trk Tarihinde Meseleler, rfan yay., istabbul 1997 AVELBEKOLU, Tnsbek Kantratbay, Ouz Destan ve Tarihi Etnik Sre., ev: Metin Kse, Trk Dnyas Tarih Dergisi, say:177 AYDIN, Hilmi, Rtbe ve Sava areti Olarak Tular, Trk Dnyas Tarih Dergisi, Haziran 2001, say: 174 BANARLI, Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, M.E.B. yay., c:1, stanbul 1998 BARTHOLD, Vassiliy Vladimirovi, Mool stilasna Kadar Trkistan, TTK yay., Ankara 1990

79

BARTHOLD, Vassiliy Vladimirovi, Orta Asya Trk Tarihi Hakknda Dersler, Ankara 1975 BAYAT, Fuzuli, Trk Destan Gelenei ve Ouz Kaan Destan, ev: Gner Dadelen, Kars 1999 BAYAT, Fuzuli, Ouz Kaan Destan zerine Yeni Dnceler, Trkler, c.3, Yeni Trkiye yay., stanbul 2002 BEEVLEV, V., Proto-Bulgar Dini, ev: T. Acanolu, Belleten, Nisan 1945, say: 34 BARATOVA, Larissa S., Orta Asyadaki Trk Kaanl, ev: Baar Batur, Trkler, c.2, stanbul 2002 BOZKURT, Fuat, Trklerin Dili, Kltr Bak. Yay., Ankara 2002 BRAN, Marcel, Hunlarn Hayat, ev: M. Reat Uzman, Ota yay., stanbul 1981 CAFEROLU, Ahmet, Trk Kavimleri, Ankara 1983 CCHOCK, Darius, Trk Mitolojisinde Kurt-Ana Sembolne Dair, Trk Dnyas Aratrmalar, Austos 1985 ANDARLIOLU, Kahramanlar, And yay. stanbul 1972 AY, Abdlhaluk, Trk Ergenekon Bayram Nevruz, Ankara 1988 AY, Abdlhaluk, Trk Milli Kltrnde Hayvan Motifleri, c:1, Ankara 1990 EEN, Anl, Tarihte Trk Devletleri, Milliyet Gazetesi yay., Tarihsiz ETNDA, Yusuf, Trk Kltrnde Hayvan ve Bitki Motifi, Trkler, c.4, stanbul 2002 DELORMAN, Altan, Bozkurt Totem mi Sembol mu?, Orkun Dergisi, say:61 DELORMAN, Altan, Bugnk Manas ile Glin, Trk Destan

Bozkurt, Trk Kltr, Mays 1967, say:55

80

DENKTA,

Rauf,

T.M.T.,

(Edit:

Dervi

Manizade), Kbrs Dn Bugn Yarn, Yaylack Matbaas, stanbul 1973 DVTOLU, lg), Ada yay., stanbul 1987 DYARBEKRL, Nejat- ASLANAPA, Oktay, Trk Tarihi, Ankara 1987 DOAN, Ahmet, slamiyetten nceki Trk Sencer, Kktrkler(Kut; K,

nancna Dair, Trkler, c:3, Ankara 2002 DOAN, Ahmet, Ona Neden Bozkurt Dediler?, Yeni Avrasya Dergisi, Austos 2001, say: 2001-08 DOAN, Mehmet, Kuran ve Tarih nnde Trkn Muhasebesi, Ankara 1990 EBERHARD, Wolfram, Eski in Kltr ve Trkler, ev:kbal Berk, Trkler, c.1, stanbul 2002 EBERHARD, Wolfram, in Tarihi, Ankara 1995 EBERHARD, Wolfram, inin imal Komular, ev: Nimet Ulutu, Ankara 1942 ELYAROV, Sleyman, Kurddan Treyi

Efsanesinin Tarihi Corafyasna Dair, Trk Dnyas Aratrmalar, Nisan 1990, say:65 EMRCAN, Mehmet S., Kbrs Trk Topradr, Ankara 2000 ERGN, Muharrem, Ouz Kaan Destan, stanbul 1970 ERKILI, Hasan, Osmanldan Cumhuriyete Yakma Destanlar, Kltr Bak. Yay., Tarihsiz ERZ, Mehmet, Milli Kltrmz ve Meselelerimiz, stanbul 1983 ESN, Emel, slamiyetten Evvel Orta Asya Trk Resim Sanat, Trk Kltr El Kitab, c.2, Ankara 1972 ESN, Emel, slamiyetten nceki Trk Kltr Tarihi ve slama Giri, Trk Kltr El kitab, c:2, stanbul 1979

81

ESN, Emel, Milli Kltr Tarihi Safhalarna Bak, Ankara 1990 ESN, Emel, Trk Kltr Tarihi Asyadaki Erken Safhalar, Ankara 1985 GKALP, Trkolu, Snrlandrlm Trk Tarihi, c.1, Ankara 1976 GKALP, Ziya, Trk Medeniyeti Tarihi, stanbul 1970 GME, Saadettin, Tonga Tiginin Kimlii

zerine, Trk Dnyas Tarih Dergisi, ubat 2001, say:170 GNLL, Ali Rza, Trk Halk nanlarnda Nevruz Motifi, Trk Kltr, Ocak 1997, say: 407 GNGR, Erol, Tarihte Trkler, stanbul 1990 GNGR, Harun, Eski Trklerde Din ve Dnce, Trkler, c.3, Ankara 2002 GRN, Kamuran, Trkler ve Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1981 HEYET, Cevat, Trklerin Tarih ve Kltrne Bir Bak, ev: Melek Mderriszade, Ankara 1996 NAN, Abdlkadir, Eski Trk Dini Tarihi, stanbul 1976 NAN, Ankara 1987 NAN, Abdlkadir, Manas Destan, stanbul 1992 NDRKA, Zhre, Trklerde Hkmdar Tac Gelenei, Ankara 2002 SMAL, Sabahattin, Kbrs Sorununun Kkleri, stanbul 2000 KABULOV, Kerim, Orhun Trklerinin Asl, ev: Dildar Atmaca, Trkler, c.2,Ankara 2002 KAFESOLU, brahim, Eski Trk Dini, Trkler, c.3, Ankara 2002 KAFESOLU, brahim, Trk Bozkr Kltr, Ankara 1982 82 Abdlkadir, Makaleler ve ncelemeler,

KAFESOLU, stanbul 1988

brahim,

Trk

Milli

Kltr,

KAFESOLU, brahim, Trk Bulgarlarn Tarihine Bir Bak, Gney Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi, .. yay. stanbul 1983 KAFESOLU, brahim, Kltr ve Tekilat, Trk Dnyas El Kitab, c.1, Ankara 1992 KALAFAT, Yaar, Kuzey Azerbaycan-Dou

Anadolu ve Kuzey Irakta Eski Trk Dini zleri, Ankara 1998 KALAFAT, Yaar, Trk Halk nanlar I, Ankara 2002 KAPLAN,Mehmet, Destan, Trkler, c.3, Ankara 2002 KARARS, Metin, Eski Trklerde ve Krmda Semboller, Trkler, c.4, Ankara 2002 KIRZIOLU, Fahrettin, Yukar Kr ve oruh Boylarnda Kpaklar, Ankara 1982 KO,Yusuf-KO, Ali, Tarihi Gerekler Inda Belgelerle Mustafa Kemal Atatrk, Kamu Birlik Hareketi yay., Ankara 2004 KUYA, Salih M., Trkiye Cumhuriyetinin lk Posta Pullar, Toplumsal Tarih Dergisi, Ekim 1995, say: 21 LGET, Lazslo, Bilinmeyen Asya, c.1 ve 2, stanbul 1997 MAKAS,Z.-KALAFAT,Y., Halk nanlar, Samsun, Tarihsiz NAKIP, Mahir, Irak Trklerinde Deyimler ve Ataszleri, Karda Edebiyatlar, 1987, say: 15 ORKUN, Hseyin Namk, Eski Trklerde Kartal Armas, Trklk, stanbul Gven Basmevi, Birinciterin 1939 ORKUN, Hseyin Namk, Trk Tarihi II, Anka Kitabevi, Ankara 1946 Karlatrlmal Trk Ouz KaanOuz Han

83

OSAWA, Takashi, Bat Gktrk Kaanlndaki Ainasl Bir Kaann eceresine Ait Bir Kaynak, Trkler, c.2, stanbul 2002 GEL, Bahaeddin, Dnden Bugne Trk Kltrn Gelime alar, stanbul 1988 GEL, Ankara 1982 GEL, Bahaeddin, Trk Kltrnn Gelime Bahaeddin, Trklerde Devlet Anlay,

alar, c.I ve II, stanbul 2001 GEL, Bahaeddin, Trk Mitolojisi, c.I ve II, Ankara 1971 GEL, Bahaeddin, Eski Trklerde Semavi

Kurtlar, Trk Dnyas Tarih Dergisi, Ocak 1988, say:13 ZTER, Ltfi, Kbrsta Mcahit Gncesi, stanbul 2001 ZTUNA, Gazetesi, 26 Nisan 1999 PARMAKSIZOLU, .-ALAYAN, Y., Eski Ylmaz, Bozkurt Nedir?, Trkiye

alar ve Trk Tarihinin lk Dnemleri, Ankara 1976 PAAYEV, N.-PAAYEVA, V., Eski Ouzlarn nanlar ve Mitolojik Grleri, Trkler, c.3, stanbul 2002 RASONY, Lazslo, Trk Devletinin Batdaki

Varisleri ve lk Mslman Trkler, Ankara 1983 RASONY, Ankara 1942 ROUX, Jean Paul, Trk Gebe Sanatnn Dini Bakmdan Anlam, Trk Kltr El Kitab, c.II, stanbul 1972 SAMOLN, William, Proto-Trkler ve in, Trk Kltr El Kitab, stanbul 1972 SANCAR, Nejdet, Trklk zerine Makaleler, stanbul 1995 SANCAR, Nejdet, Kurtarc Bozkurtlar, Bozkurt Dergisi, Ekim 2004, say: 10 Lazslo, Dnya Tarihinde Trklk,

84

SEPETOLU, Treyi, stanbul 2000

Mustafa

Necati,

Yaratl

ve

SERENGL, Trkn Tarihi ve Zaferleri, Gaziantep 1972 EEN, Ramazan, slam Corafyaclarna Gre Trkler ve Trk lkeleri, Ankara 2001 KROV, Aayar Mehmetolu, Trk Mitolojisi, Uluslar aras Drdnc Trk Kltr Kongresi Bildirileri, Ankara 4-7 Kasm 1997 TANER, Ankara 2000 TANYU, Hikmet, Trklerin Dini Tarihesi, stanbul 1998 TAAIL, Ahmet, Gktrkler, Ankara 1995 TEPEKAYA, Muzaffer, Trk Kltrnde ve Aydn, Trk Kavramnn Gelimesi,

Tarihinde Nevruz, Trkler, c.4, stanbul 2002 TOGAN, Zeki Velidi, Bozkurt Efsanesi, Trkler, c.3, stanbul 2002 TOGAN, Zeki Velidi, engiz Han, 1969-70 K Smestrisi Ders Notlar TOGAN, Zeki Velidi, Trk Destannn Tasnifi, Trkler, c.3, stanbul 2002 TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Trk Tarihine Giri, stanbul 1982 TOKSOY, Nurcan, Trk Ergenekon Bayram Nevruz, Orkun Dergisi, Ekim 1999, Say:20 TONGUZALP, Sleyman, Trk Dnyas ve Byk Trk Devletleri, Ankara 1950 TURAN, A. ekr, Uygur Ataszlerinde Kurt, Karda Edebiyatlar, 1987, say:15 TURAN, Osman, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, Naklar yay. stanbul 1978 TURAN, erafettin, Trk Kltr Tarihi, Ankara 1990 85

TUTAR, Hasan, Tarihte ve Mitolojide Nevruz, Trkler, c.4, stanbul 2002 TFEKOLU, Turgay, Bozkurt ve Mnakurtun Trk in Anlam, Orkun Dergisi, ubat 2001, say: 38 URMANEYEV, F., Orta Asya Trk Tarihi ve Kltrnde Boz/Ak Kurt, ev: Mehmet Tezcan, Karda Edebiyatlar, Eyll 1983, say: 7 LKTAIR, Y. akir, evgan ve Gkbr, Trk Kltr, Temmuz 1967, say: 53 NAL, Tahsin, Trkn Sosyo-ekonomik Tarihi, Ankara 2000 YAVUZ, Edip, Tarih Boyunca Trk Kavimleri, Ankara 1968 YAZICI, Nuri, Milli Tarih uuru ve Byk Trk Devleti, Ankara 1984 YILDIRIM, Dursun, Ergenekon Destan, Trkler, c.3, stanbul 2002 YT, Fahri, Kzlderililer ve Yrkler, Trk Dnyas Tarih Dergisi, Eyll 2001, say: 177

86