KISA DEVRE AKIMI HESABI Elektriksel bir sistemde kullanlacak tm tehizat iin ksa devreye dayanm iin hesap

yapmak zorunludur. Koruma devrelerinde kullanlacak cihazlarn ksa devreyi kesme kapasiteleri ve hangi zaman dilimi ierisinde kesecei korumann temelini oluturmaktadr. Tm koordinasyonlar bunun zerine kurulmutur. Bir trafonun veya herhangi bir tehizatn hangi ksa devre akmna ka saniye dayanabilecei standartlarla tespit edildii gibi cihaz etiketi zerinde de yer almaktadr. Sekonder rlelerin ayarlarnn doru olarak yaplabilmesi iin iyi bir sistem etd ile ksa devre akmlarnn doru hesaplanm olmas gerekmektedir. Oluan ksa devre olaylarnda istatistiksel olarak %80 ksa devrenin faz-toprak, %15 inin faz-faz ve sadece %5 inin faz ksa devre olduu tespit edilmitir. Ksa devre hesaplar yaparken ebeke elemanlarnn empedanslarnn doru olarak tespit edilmi olmas gerekmektedir. empedans(Z), ohmik diren R ile X reaktansnn vektrel toplamdr. Z= R + jX olduundan empedansn bykl IZI= R + X olarak hesaplanr. Yksek gerilim hatlarnda ohmik diren reaktansn 0,1 katna kadar inebilir bu durumda yksek gerilim hatlarnda Z=X yaklam yaplabilir. Alak gerilim hatlarnda ise reaktans ohmik direncin 0,1 kat olabilmektedir, burada da reaktans ihmal edilerek Z=R yaklam kullanlabilir.
2 2

Ksa devre akm hesabnda empedans metodu ve IEC 60909 a gre simetrili bileenler metodu bulunmaktadr. Simetrili bileenler metodu, asimetrik fazl bir vektr sistemini, ayr ayr simetrik vektr sistemi olarak meydana gelmesi prensibinden hareketle elde edilmitir. Burada simetrili bileenler metodu ile ortaya kan formller kullanlacaktr. Empedans deeri bileenden olur. IZI=IZ1+Z2+Z0I birinci bileen, ksa devre yolundaki doru empedans,ikincisi ters empedans ve ncs sfr empedans bileenidir. Yukarda empedansn mutlak deerini yani bykln IZI= R + X olarak ifade etmitik. Burada, IZI= (X + X + X ) + (R + R + R ) yazlabilir.X1,X2,X0 ksa devre yolundaki iletme elemanlarnn faz bana reaktanslarnn pozitif, negatif ve sfr bileenleri ve R1,R2,R0 ise faz bana ohmik direnlerin pozitif, negatif ve sfr bileenleridir. Ksa devre hesaplamalarnda kaynaktan itibaren btn diren ve reaktans deerlerinin ksa devrenin ba gsterdii yerdeki gerilime dntrlm olmas gerekmektedir. ebekede ve tranformatrlerde, ENH ve kablolarda pozitif ve negatif empedanslar birbirine eittir. Enterkonnekte ebekeye OG tarafndan bakldnda sfr empedans bileenleri sfr kabul edilir. Transformatrlerde sfr empedans deeri Trafo balant gruplarna gre farkllk arz etmektedir. ENH ve kablolarda ise sfr bileen diren ve reaktanslar kullanlan malzeme zelliklerine ve malzemenin tesis edildii ortam artlarna gre farkllklar gsterir. faz ksa devre hesabnda sfr empedans deerleri gerekmese de, toprakl ksa devreler iin (faz toprak, iki faz toprak) sfr bileen deerleri kullanlacaktr. Datm sisteminde kullanlan tehizatlar iin pozitif, negatif ve sfr bileen deerleri ile hesaplama yntemleri daha nceki blmlerde verildii iin burada tekrar bahsedilmeyecektir. fazl bir elektrik datm sisteminde olabilecek ksa devre tipleri aadaki ekilde gsterilmitir.
2 2
2 2 1 2 0 1 2 0

Ksa devre hesabnda kullanlan ksaltmalar aada gsterilmitir. Ik : Balang ksa devre akm veya ani ksa devre akm olup, ksa devre akmnn ilk andaki deeridir. Ik : Devaml ksa devre akm olup, ani ksa devre akm zamanla klerek sabit bir deere ular ve bu akm ksa devre mddetince devam eder ve devaml ksa devre akm ortaya kar. Ia Ie Is In : Simetrik ama akm. : Kapanma akm, simetrik ama akmnn 2,5 katdr. : Maksimum ksa devre akm : Nominal akm

Un , UN : Nominal gerilim (Fazlar aras) Uh U Sk Sa Ith : letme gerilim (Fazlar aras) : Ksa devre balang gerilimi (Faz aras) :Ani ksa devre gc=
3 Ik Un

: Ksa devre ama gc = 3 Ia Un : Nominal 1 snlik termik dayanm akm olup, en az simetrik ama akmna eittir.

Not: Ksa devre ama gc hesabnda kesicilerin tm kontaklarnn ayn anda almayaca

varsaylarak, IEC ye gre hesaplanan ama gc 100 kV a kadar 1,5 ile, 100 kV un zerinde 1,3 ile arplarak kesici gc hesaplanr. Ksa Devre Akm Hesab in Formller
1.

faz toprakl veya topraksz ksa devre

Ik = 3. Z Ik = . Z

1,1.U h
1

2.Faz-faz ksa devresi

1,1.Uh
1

+Z

3. Bir-faz toprak ksa devresi

Ik =

3.1,1.Uh Z
1

+Z

+Z

Formllerin pay hanesinde yer alan 1,1 katsays maksimum ksa devre akm hesab iin kullanlmaktadr IEC 60909 a gre burada yer alan constant ( c ) katsays maksimum ksa devre akm iin 1,1 , minumum ksa devre akm iin 0,95 tir. 1,1 katsaysndan da anlalaca gibi bu formllerle hesaplanacak olan ksa devre akm maksimum ksa devre akmdr. Ksa devrenin jeneratrden uzak veya yakn olmas durumlarnda oluacak ksa devre akmlarnn karakteristikleri farkllk arz etmektedir. Arza noktas jeneratrden uzak bir noktada gerekleti ise(Ik/ING < 2) maksimum ksa devre akm srekli ksa devre akmna o da simetrik ama akmna eit olacaktr. Ik= Ik=Ia Arza noktas jeneratre yakn bir noktada ortaya kt ise (Ik/ING > 2) maksimum ksa devre akm simetrik kesme akmndan byk o da srekli ksa devre akmndan byk olacaktr. Ik >Ia > Ik Eer enterkonnekte bir ebekeden enerji alnyor ise, enterkonnekte ebekenin reaktans Xq ve ksa devre noktalar ile enterkonnekte ebeke aras reaktanslar Xa ise , Xq0,5 Xa durumunda ksa devre jeneratrden uzak bir ksa devre kabul edilir bu durumda Ik= Ik=Ia olacaktr. Yukarda yer alan formllerde ohm cinsinden empedanslar kullanlmaktadr. Bu nedenle empedanslarn ksa devre akm yaplan gerilim seviyesine indirgenmesi gerekmektedir. burada, bir gerilim seviyesinden baka bir gerilim seviyesine geite glerin ayn kalaca dnlerek, U U 2 U 12 U = Z 1 = Z 1 (ohm) P=P1, U.I=U1.I1 ve I = Z Z Z1 U Ksa devre hesabnda yer alan tehizat empedanslarna deinirsek, kablolarda ve enerji nakil hatlarnda doru ve ters empedans deerlerinin birbirlerine eit olduunu ve gerilim seviyelerine gre oluacak empedanslarn Ek de yer aldn belirtmi idik. Bara empedanslarnn hesaplanmas kolay olmasna enerji nakil hattnn bykl gz nne alndnda bara empedansnn ihmal edilebilecek bir deerde olacandan bara empedanslarnnn kullanlmamas eksiklik olmayacaktr. Ek de yer alan empedans deerleri ohm/km cinsindendir. Trafo empedans ise , trafo nominal g ve gerilimine gre yzde ksa devre gerilimi olarak verilirler, trafo yzde empedans U k = U r + jU x yzde ksa devre gerilimi Pk olduuna gre, buradan %Ur trafo yzde omik direnci, % Ur= , Pk= Yk Kayplar W, SN SN=Trafo nominal gc VA,
2

reaktans Ux ise U x = U k2 U r2

( % ) eitlii ile hesaplanabilmektedir.

Trafonun nominal gcn (MVA) ve gerilimi KV cinsinden alarak trafo empedansn direncini ve reaktansn bulabiliriz.
2 U k .U n ZT = 100 .S N

(ohm)

2 U r .U n RT = (ohm) 100 .S N

XT =

2 U x .U n (ohm ) 100 .S N

olarak trafonun (ohm) cinsinden diren ve reaktanslar bulunabilir. Trafolardada doru ve ters diren ve reaktanslar birbirine eittir. Z 1 = Z 2 = RT + jX T Trafonun X0 ve R0 sfr reaktans ve direnleri, trafonun imal ekli ve balant grubuyla ilgilidir. Ksa devre hesaplarnda dikkate alnmas gereken dier bir empedans ise,ksa devre akm yolunun tersi istikametinde ksa devre akmnn grd ebeke empedansdr. Dier bir ifade ile, datm ebekelerimizin beslenmi olduu 154 KV trafo merkezinden nce grlen ebeke empedansnn hesaplanmasdr. Bu empedansn hesaplanabilmesi iin ksa devre gcnn bilinmesi gerekmektedir. eer ksa devre gc bilinmiyorsa g trafosunun empedanslar kaynak empedans olarak kabul edilerek ilem yaplabilir. Bu indirgeme ile hesaplanacak ksa devre akm daha byk bir deerde olaca iin emniyet snrlarnn tespitinde zafiyet oluturmaz. Bulunmak istenilen ebeke gerilimine gre ebeke empedans, U2 Z = olarak ifade edilir. Burada U, bota faz-faz gerilimi(KV) ve Sk, ksa devre gc(MVA) Sk dr. Buraya kadar empedansn ohm cinsinden alnarak gerek deerler ile ksa devre hesab iin gerekli prosedrler sralanmtr. Konuya ilikin rneklemeye gemeden nce, ksa devre noktasndan grlen tm empedanslarn bu noktadaki gerilim seviyesine indirgenmi olmas gerektii tekrar hatrlanmaldr. Empedansn gerek deerlerle hesaplanmasndaki zorluk buradan ortaya kmaktadr bu rnekten sonra birim deerlerle ksa devre hesab anlatlacaktr.

RNEK 1

Yukarda yer alan tek hat emas zerinde belirtilen noktalardaki ksa devre akmlarn bulalm. TR 1 iin % ksa devre gerilimi % Uk=10 ykte kayplar Pk=110 KW ve TR 2 iin % Uk=6 olsun TR 2 iin ykte kayplar Pk=16 KW verilmi olsun. 1. A noktasndaki ksa devre akm, ncelikle,154 KV taraftaki 5000 MVA ksa devre gcne gre Z ebeke empedansn 30 KVa indirgeyerek bulalm.

U t1 ( K V) 30 Z = " = = 0,18 ohm S k ( M V A 5000 )

dier taraftan,
Z 0,18 = = 0,179 ohm 1,005 1,005 R = 0,1X = 0,1x 0,179 = 0,0179 ohm X =

U k = %10

Z =

R 2 + X 2 = (0,1X ) 2 + X 2 = 1,005 X

20 MVA trafonun % Ur omik direnci

Ur =

Pk 110 x100 = x100 = %0,55 N t1 20000

20 MVA trafonun % Ux reaktans

U x = U k2 U r2 = 10 2 0,55 2 = %9,984

20 MVA trafonun ohm cinsinden omik direnci

Rt1 =

U r U t2 0,55 x30 2 1 = = 0,247 ohm 100 N t1 100 x 20 U x U t2 9,984 x30 2 1 = = 4,493 ohm 100 N t1 100 x 20

20 MVA trafonun ohm cinsinden reaktans

X t1 =

A Barasnda grlen toplam omik diren

R A = R + Rt1 = 0,0179 + 0,247 = 0,2649 ohm

A Barasnda grlen toplam reaktans

X B = X + X t1 = 0,179 + 4,493 = 4,672 ohm

A Barasnda grlen toplam empedans

ZA =
2 2 R A + X A = 0,2649 2 + 4,672 2 = 4,679 ohm

A Barasndaki ksa devre akm

" IK A

U t1 = 3Z

=
A

3 K 0 V 3 4,6 7 9

= 3

A Barasndaki ksa devre gcnn bululunabilmesi iin 154 kV tarafndaki ksa devre kesme gcnn bilinmemesi durumunda gerek deerlerin biraz zerinde olmasna ramen 154/30 KV trafonun yzde ksa devre geriliminin bilinmesi yeterli olacaktr. A barasndaki ksa devre akm

" k A

It n = Uk

x0 1 0

20 MVA trafonun nominal akm

I tn = N 3.U t1 = 20000 3.30 = 384 ,9 A ise

" k A

I tn = x1 0 0 Uk

3 4 ,9 8 = x1 0 0 1 0

= ,8 9 3 4

>3,7 KA Bu hesaplama ile 154 KV tarafndaki ebeke empedans ne olursa olsun, yukardaki hesaplama ile bulunana ksa devre akm daha byk olduundan emniyet snrlar ierisinde hesaplama yaplabilecektir. Bundan sonraki hesaplar yaparken 154 KV ebeke tarafndaki ksa devre gcn dikkate almadan. 154/30 KV trafonun i direnlerini ele alarak 30 KV enerji kayna veya ebeke gibi ele alarak hesaplama yapabiliriz bu durumda A barasndaki ksa devre akm 3,849 KA olarak hesaplanm olacaktr.
2.

B Noktasndaki ksa devre akm,

B noktasndan 5500 KVA g ekilmekte olup, 20 MVA trafo merkezine 6 km. uzunluunda 3/0 AWG iletken ile balanmtr. 3/0 AWG iletken iin omik diren 25 C0 iin 0,338 ohm/km ve reaktans 0,38 ohm/km dir. 6 km lik enerji nakil hatt iin
Rh1 = 0,338 x6 = 2,028 ohm X h1 = 0,38 x6 = 2,28 ohm B noktasndan grlen toplam empedans; 154 KV ebeke empedansn ihmal ederek, trafo empedans ve 3/0 AWG enerji nakil hatt empedans toplam olacaktr. R B = Rh1 + Rt1 = 2,028 + 0,247 = 2,275 ohm X B = X h1 + X t1 = 2,28 + 4,493 = 6,773 ohm B noktasndan grlen toplam empedansn bykl ise,
2 Z B = RB + X 2 B

= 2, 25 7 ks dve er 3 0 3.7,15 4

+ ,73 6 7 ,

B nka ot s
" IK B

k ot U t1 3.Z B

k i

a k k = , 44 2 2

K A

3. C Noktasndaki ksa Devre Akm Sistem tek hat emasndan da grlecei zere B noktas ile C noktas aras 3 AWG (Swallow) iletkenli 2 km lik bir branman hattdr. Branman hattndan 1600 KVA datm trafosu beslenmektedir. 3 AWG iletken iin omik diren 1,96 ohm/km ve reaktans 0,46 ohm/km dir. 2 km lik swallow hat iin diren ve reaktans deerleri,
Rh 2 = 1,96 x 2 = 3,92 ohm X h 2 = 0,46 x 2 = 0,92 ohm

C noktasndan grlen toplam empedans bulmak iin B noktasnda hesaplanan empedans deerlerine 2 km lik swallow hattan gelen empedans deerleri ilave edilir.
RC = R B + Rh 2 = 2,275 + 3,92 = 6,195 ohm X C = X B + X h 2 = 6,773 + 0,92 = 7,693 ohm C noktasnda grlen toplam empedans,

ZC =

2 2 RC + X C = 6,195 2 + 7,693 2 = 9,877 ohm

C noktasndaki ksa devre akm,

" I KC =

30 3.9,877

=1,754 K A

4. D Noktasndaki ksa devre akm, D noktasndaki ksa devre akm hesaplamak iin bu baray besleyen 1600 KVA 30/0,4 KV trafo empedanslarnn hesaplanmas ve daha nce trafodan nce yer alan C noktasnda bulunan empedanslarn bara gerilimi olan 0,4 KV gerilim seviyesine indirgenmesi gerekecektir. 1600 KVA trafo iin, Ksa devre gerilimi %Uk=6 Ykte kayplar Pk=16 KW olarak verilmi idi. Buradan, 1600 KVA trafo iin % Ur omik diren ve %Ux, Ur = Pk 16 KW x100 = x100 = %1 Nt2 1600 KVA

U x = U k2 U r2 = 6 2 12 = %5,916 ohm Bu trafoya ait % cinsinden omik ve reaktans direnler ohm cinsinden 0,4 KV seviyesine gre bulursak,
Rt 2 = U r .U t22 4.0,4 2 = = 0,001 ohm 100 .N t 2 100 .1,6

X t2

U x .U t22 5,916 .0,4 2 = = = 0,0059 ohm 100 .N t 2 100 .1,6

D noktasndaki direnleri hesaplamak iin 0,4 kV seviyesinde hesaplanan 1600 KVA trafo direnlerine C noktasnda 30 KV seviyesinde hesaplanan diren ve reaktanslarn 0,4 KV seviyesine indirgenerek toplanmas gerekmektedir. c noktasndaki diren ve reaktanslarn 0,4 kV seviyesine indirgenmi halleri,

U R1 = RC . t 2 U t1

0,4 = 6,195 = 0,0011 ohm 30 0,4 = 7,693 = 0,00137 ohm 30

2 2

U X 1 = X C . t 2 U t1

D Noktasnda grlen toplam direnler,

R D = R1 + Rt 2 = 0,0011 + 0,001 = 0,0021 ohm X D = X 1 + X t 2 = 0,00137 + 0,0059 = 0,00727 ohm

D Noktasnda grlen toplam empedans ise,

Z D = 0,0021 2 + 0,00727
2

= 0,00757 ohm

D noktasndaki ksa devre akm

" K D

Ut2 3.Z
D

0, 4 3.0,0 5 07 7

30,5 KA 5. E Noktasndaki Ksa devre akm, E noktas D noktasndaki baraya 3x70/35 mm2 kablo ile balanm olup, bu noktada 380 V 100 KW bir yk ekilmektedir. 3x70/35 mm2 kablonun omik direnci 0,321 ohm/km ve reaktans 0,082 ohm/km dir. 100 = 0,0321 ohm 1000 100 X k = 0,082 x = 0,0082 ohm 1000 kablodan ilave olarak gelen direnleri D noktasnda bulduumuz direnlere eklersek, Rk = 0,321 x
R E = R D + Rk = 0,0021 + 0,0321 = 0,0342 ohm X E = X D + X k = 0,00727 + 0,0082 = 0,01547 ohm

E noktasnda grlen toplam empedans,

Z E = 0,0342 2 + 0,01547
2

= 0,0375 ohm

E Noktasndaki ksa devre akm,

" KE

0,4 3.0,0375

= 6,158 K A

RNEK 2

Yukardaki tek hat emasnda F1,F2 ve F3 ksa devre noktalarnda meydana gelecek faz ve faz-toprak ksa devre akmlarn, ksa devre glerini bulunuz. F2 arza noktas 30 kV baradan 2 km mesafede ve iletken tertibi Ravendir.1/0 AWG Raven iletkeni iin omik diren 0,671 ohm/km ve reaktans 30 kV iin 0,35 ohm/km olarak alnz.