Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall

2011, p. 353-365, TURKEY

BL VE STBL (METABL) KAVRAMLARININ ZHN FELSEFES AISINDAN ANALZ Burhan AKPUNAR*

ZET Bu almann amac, eitimbilim alannda renme konusuyla ilgili olarak zellikle son yllarda sklkla vurgu yaplan stbili (metacognition) kavramn eitli balamlarda tartmaktr. Nitel bir karakter arz eden almann yntemi, literatr taramas olarak olup, veriler, ilgili yerli ve yabanc literatrden elde edilmitir. almada ncelikle, bili ve stbili kavramlar eitli boyutlaryla ele alnarak betimlenmeye allmtr. Bundan sonra, bili ve stbili kavramlar, zihin felsefesi ve kendilik psikoloji zemininde analiz edilmitir. Bu analizler, stbili yetisinin doasnn ve kaynann ne olduu ile bili-stbili ve stbili-bilin ilikisinin nitelikleri zerine younlamtr. almada ayrca, eletirel bir yaklamla, biliten ayran bir bilitesi yetisinin gerekte mmkn olup olmad, bilin perspektifinde tartlmtr. alma sonunda, literatrde stbili kavramna ynelik ok sayda tanm olmasna ramen, stbili yetisinin doas ve kaynana ynelik tatmin edici aklamalarn olmad grlmtr. Tek disipline dayal ve genelde deneysel olarak yrtlen ilgili almalarn, daha ok stbili yetisinin renme ve akademik baar zerindeki etkileri zerine younlat; stbiliin ne olduu veya ne olmad konularna deinmedii belirlenmitir. alma sonunda, stbili yetisinin, doas, kayna/kaynaklar ve tm boyutlaryla anlalmas iin, psikoloji, nropsikoloji, eitimbilim, antropoloji ve felsefe gibi disiplinleri ieren interdisipliner bir yaklamla yrtlecek kapsaml analiz ve tartmalara ihtiya olduu deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: stbili, Metabili, stbiliin doas ve boyutlar, stbili ve bili, stbili ve bilin.

THE ANALYSIS OF THE CONCEPTS OF COGNITION AND METACOGNITION IN TERMS OF THE PHILOSOPHY OF MIND
ABSTRACT This paper aims to discuss metacognition, which has especially been emphasized in recent years in relation to the subject of learning in the field of educational sciences, within various contexts. The method of this study, which presents a qualitative character, is the review of what has been obtained from the relevant literature both national and foreign. The study deals with the concepts of cognition and metacognition within various dimensions, and tries to describe them in the first place. Then, it analyzes these concepts in the contexts of the mind philosophy and the self psychology. The analyses focus on what the nature and source of the metacognitive capacity is and the characteristics of the relationship
*

Do. Dr., Frat niversitesi, Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm. El-mek: bakpinar@firat.edu.tr

354

Burhan AKPUNAR between cognition and metacognition and between metacognition and conscious. The study futher discusses, with a critical approach, whether a metacognitive capacity independent from cognition is really possible within the perspective of conscious. As a result of the study, it is seen that although there are numerous definitions of the concept of metacognition, there are not satisfactory explanations about the nature and source of the metacognitive capacity. It is identified that the relevant literature, generally experimental and monodisciplinary, focuses rather on the effects of the metacognitive capacity on learning and academic achievement, but not on what metacognition is and what it is not. The paper also concludes that in order for the metacognitive capacity to be comprehended together with its nature, source /sources, and all of its dimensions, there is a need for comprehensive analyses and discussions to be carried out with an interdisciplinary approach comprising such disciplines as psychology, neuropsychology, educational science, anthropology and philosophy. Key words: Metacognition, metacognition, Metacognition and conscious. Nature and dimensions of cognition, Metacognition and

1. Giri Eitimbilim literatrnde kullanlagelen, yabanc literatrden ithal edilmi veya baka disiplinlerden dn alnm birok kavram ve terim vardr. Bu kavramlarn, retildii kltr ve balamlar gz ard edilerek alnp, kullanlmas eitli sorunlara neden olabilmektedir. Bu sorunlar, ilgili kavram ve terime dayal olarak yrtlen teorik ve uygulamal almalar ve aratrmalarda ulalan bulgularn gerei tam olarak yanstmamas gibi, istenmeyen sonulara yol aabilmektedir. Bylesi sonular, bir taraftan maliyet ve emek israf anlamna gelirken, dier taraftan da bilimsel bilgi retimini olumsuz etkilemektedir. Eitimbilim literatrnde sz geen kavramlardan birisi de, son yllarda sklkla vurgulanan stbili kavramdr. ngilizce metacognition kavramnn karl olarak lkemizde stbili, bilitesi, bilist, metabili, yrtc bili, ve bilisel farkndalk gibi eitli terimler kullanlmaktadr. stbili kavramn ilk kez ortaya atan Flavelle (1985) gre, stbili, bireyin kendi bilisel sreleri hakkndaki bilgisi ve bu bilginin bilisel sreleri kontrol etmek iin kullanlmasdr. zleyen yllarda, konuyla ilgili alanlarn yapt tanmlar, genelde ayn eksende olmasna ramen, stbili, farkl ekillerde ele alnmtr. Bu farkllklar, zaman zaman stbiliin doas hakknda kuku uyandracak derecelere kabilmitir. lgili literatr incelendiinde, stbiliin, bili hiyerarisi iinde yksek dzeyli bili (Schunk 2009), stratejik bilgi Santrock (2003; aktaran Kabasakal 2007) renmeyi dzenleme bilgisi (Huitt (1997; aktaran zsoy 2006), bilisel farkndalk (Seluk, 2000) olarak tanmland ve bir dnce (Louca-Papaleontiou 2008), bir i iletiim becerisi (Demirel, 2005) ve isel dil (Scwartz ve Perfect 2002; aktaran Uzman, 2007) olarak ifade edildii grlmektedir. Bunlardan baka stbili, literatrde, hafza veya deneyimin bir fonksiyonu, bilisel inan, bili- duygu ve sezgisel bir zihinsel sre ve hatta , modas gemi bir kavram olan yansma (reflection) yerine geen yeni bir terim olarak da yer alabilmektedir(Smith 1994).

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

Bili ve stbili (Metabili) Kavramlarnn Zihin Felsefesi Asndan Analizi

355

Yukarda ksaca zetlenen, stbili ile ilgili aklama ve tanmlardaki bu kavram kargaasn artran farkllk ve eitlilikler, sz geen kavramn gerekte ne olduu hakknda kuku uyandrmaktadr. O kadar ki, ortaya atlmasnn zerinden otuz yl akn sre gemesine ramen, hala, stbiliin biliten ayran farkl bir bilme ekli mi, bir sthafza zellii mi, bir sezgi mi yoksa bir dnme biimi mi olduu konusu, belirsizliini korumaktadr. Bundan baka stbili olgusunun, bir yeti, bilgi veya beceri eklinde mi, ifade edilecei konusu da izaha muhtatr. Nitekim stbilii bulank bir kavram olarak nitelendiren Browna (1987) gre de, stbiliin zerinde anlalm tek bir tanm yoktur. stbili ile ilgili bu mulkln bir ksm bizatihi sz edilen olgunun doas ile ilgili iken, bir ksm da ilgili literatrdeki boluklardan kaynaklanmaktadr. Konuya yakndan bakldnda, stbili ile ilgili alma ve yazlarn ounun, stbili yetisi veya olgusunun ne olduunu anlamak yerine, bu yeti ile ilgili olduu varsaylan zihinsel srelerin denetimi, kontrol ve kullanlmasyla ilgili olduu grlmektedir. Bu almalarda, esas itibaryla, biliin bilgisi veya bilisel farkndal ifade eden stbili olgusunun, bilin (uur) ve benlik gibi kavramlar ile olan ilikisi pas geilerek, neredeyse hi temas edilmemi olmas dikkat ekicidir. Oysaki bireyin tm farkndalklarnn kaynann bilin olduu bilinmektedir. Bu durumda, ilgili yaz ve almalarda, stbili ile bilin ilikisinden, adeta maynl arazi gibi kanlmas, indirgemeci bir tavr, yzeysellik ve kolayclk olarak nitelendirilebilir. Ad geen almalarda, brakn stbili ile bilin arasndaki ilikiyi analiz etmeyi, bili ile stbili arasndaki iliki bile adamakll ele alnmamtr. stbili ile ilgili almalarn, sz geen olgunun doasn anlamak ve aklamaktan ziyade, stbiliin denetimi, kontrol ve kullanlmasn ieren almalarla, stbiliin renme ve akademik baar zerindeki etkilerine younlamas, ilgili kavramn doasnn anlalmasn gletirmitir. Bu glk, bir taraftan konuyla ilgili almalarn sonularn birletirerek literatr oluturmay geciktirirken, dier taraftan ilgili alanda alanlar arasndaki iletiimi de olumsuz etkilemektedir. Eitimbilimde stbili gibi mulk kavramlarn kullanlmasnn bir dier sakncas da, darndan bakanlar iin, bu disiplinin anlalmaz ve kark olarak alglanmasna yol amasdr ki, bu alg, uzun vadede eitimbilim disiplininin saygnlna zarar verme potansiyeli tamaktadr. Bu almada, eitim psikolojisinden eitimbilime transfer edilen stbili kavram, bata bili ve bilin olmak zere eitli balamlarda ele alnarak analiz edilmitir. Zihin felsefesi, kendilik psikolojisi ve eitimbilim disiplinleri erevesinde yrtlen bu analizler, eitli karlatrmalar yapma ve bir dizi soruya cevap aramak eklinde yaplmtr. almada ayrca, stbili olgusunun doas aklanmaya allm ve biliin st veya tesinin gerekte mmkn olup olmad eletirel bir bak asyla analiz edilmitir. Bu analizler, stbili kavramn tm ynleriyle aklamak iddiasndan ziyade, karmak bir yapya sahip olan stbili olgusunun daha iyi anlalmasna ynelik bir dizi tartmay balatmak gibi bir amaca sahiptir. 2. Bili stbili yetisi, biliin st ve tesi olarak kabul edildiinde, bu yetinin (olgunun) tam olarak ne olduunu anlayabilmek iin her eyden nce biliin ne olduunu irdelemekte yarar vardr. Bili kavram, eitim bilimleri literatrnde ngilizce cognition ve Osmanlca vukuf kavramnn karl olarak kullanlmaktadr. Bili kavram, etimolojik olarak Latince cognoscere teriminin karl olup; bilmek, kavramsallatrmak ve tanmak anlamna gelir (www.answers.com). Kant, bili kavram iin Latince bilgiyi anlamlandrmann karl olan cognito ve Almanca Erkenntnis terimlerini kullanmtr. Hegel ise, grme, alglanma, ayrt etme ve fark etme anlamnda Erkennen terimini kullanmtr. Bu terim tanma yoluyla bilme anlamna gelen kennen kavramna dayanr (Rockmore 1997). Bu anlamda bili, bir eyi bilme
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

356

Burhan AKPUNAR

ve renmi olma anlamndadr(http://www.osmanlicaturkce.com) ki, ksaca bilme ve farknda olma biiminde ifade edilebilir. Daha ok zihinsel sreler balamnda bili kavramna yklenen bu tanmlar, felsefi perspektifte zne-nesne gerilimine dayal zihinsel yap deiiklii eklinde tanmlanabilir. Bili, szlk anlam olarak, Trk Dil Kurumu (TDK) szlnde canlnn, bir nesne veya olayn varlna ilikin bilgili ve bilinli duruma gelmesi olarak tanmlanmaktadr. Britannica Szlne gre bili (cognition), bilme hareketi veya sreci olup, isteme veya hissetmeden farkl olarak her trl bilme deneyimini(alglama, tanma, anlama ve akl yrtme) ieren zihinsel bir sretir. Bilii bir dnme ve akl yrtme yetisi olarak ele alan Oxford Szl, bilisel srelere, alglama, deneyim, hafza, problem zme ve yaratcl da eklemektedir. Bilii oluturan bu sreler, kiinin kendisi ve bakalar hakkndaki bilginin kazanlp yorumland zihinsel srelerdir. McGraw-Hill Science & Technology Encyclopedia szl, bilii, duyumlama, alglama, dikkat, renme, hafza, dil, dnme ve akl yrtmeyi de ieren, bilginin edinimi ve kullanmndaki iyaplar ve sreler biiminde tanmlanmaktadr. Zihni zel bir eit bilgisayara benzeterek aklamaya alan bilgi-ilem kuram, bilii de, bilgi-ileme ilevi ile aklanmaya almtr (Van 1995). Bu kurama gre, bili, zihinsel srelerden oluur (Mayer 1996; aktaran Schunk, 2009, 130). Neisser (1967; aktaran; Bacanl, 2003, 181), bilii duyusal girdinin dntrld, azaltld, ilendii, kaydedildii, yeniden ele alnd ve kullanld tm sreler olarak tanmlamaktadr. Bili, rn cinsinden (bilgi) ele alndnda, tanm da deimektedir. Bu balamda, bn Sinaya gre bilgi, bilen insann (mdrk), bilinen nesneden (mdrek) elde etmi (ahz) olduu bir rndr (suret). Buna gre bilgi, zne ile nesne arasnda hkm sren ilikinin bir rndr. Gazali de, bilgiyi zne ile nesne arasnda kurulan balantnn rn olarak ele alr ve yerini de kalp olarak ifade eder. Ancak buradaki kalp, bir organ olmaktan ok, insann alglayan, bilen ve tanyan gereklii olan bir duyu, zellik olup, ruhani bir latifedir(Cihan 1998, 44). Bilgiyi anlamlandrmada benzer bir gr de, Paskal tarafndan dile getirilmitir. Paskala gre, kalp, akln bilmedii bir manta sahiptir (Elmore 2003, 10; aktaran Wilcox 2003). Farabiyeye gre, insann ilk bilgisi algdr. Ancak alg, tamamlanmam bilgidir (tek olann bilgisidir), soyutlama yoktur. Algnn bilgiye dnebilmesi iin onu kavramal ve dnmeliyiz (Hammond 2001, 6162). Bilii, bilgi balamnda ele alan bir dier tanma gre bili, bireyin kendisi, davran ve evresi hakkndaki bilgisi, gr ve inanlardr. En genel anlamda bilme sreci; alglama, hafza ve muhakemeyi ierir (http://www.infosihat.gov). Hegele gre bili, dnya-tarihsel bir diyalektik sretir ve bu srete hem zne hem de nesne deiir. Hegel ile birlikte, Descartes, Fichte, Husserl ve Kant, biliin geliimini, nihai olarak mutlakn zbilinci (deneyst yans) ile aklamaktadrlar (aktaran Lektorsky, 1998). Heshetese gre (2006) bili, gnlk yaayta zihinsel modeller oluturma, hatrlama ve bunlar kullanmadr. Konuyu Marksist eksende ve ele alan Cornforth a (1993, 192) gre bili (bilgi), toplumsal bir rn olup, nesnel gerekliin yansmas olarak denenmi kavramlar, grler ve nermelerimizin bir toplam eklinde tanmlanabilir. Fidan (1986), bilii, insan zihninin dnyay ve evresindeki olaylar anlamaya ynelik yapt zihinsel ilemlerin tm olarak aklamaktadr. Yaycya (2005, 103) gre bili, dnyay anlamay, tanmay ve renmeyi ieren tm zihinsel sreleri kapsar. Dier bir tanmla bili, bilme, tanma, anlama, kavrama, dnme, akl yrtme gibi zihinsel eylemleri kapsayan bir kavramdr (Gne 1974; aktaran Yndem ve Tayl, 2007, 81). Bacanlya (2003, 181) gre, bili kavram; duyu, alg, hayal (imgelem), hafza, problem zme ve dnme ile ilikilendirilerek anlalabilir. Yayc (2005, 103), bunlara zek, kavram oluturma, dil edinme ve yaratcl da eklerken; Kandr (2005, 11), bu listeye bilgi, dikkat verme ve karar vermeyi de dahil etmektedir.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

Bili ve stbili (Metabili) Kavramlarnn Zihin Felsefesi Asndan Analizi

357

Ula (2002, 238), bili kuramlar erevesinde bili balamlarn, grmek, dnmek ya da uslamlamak gibi bilinli edimlerden niyetler, inanlar, arzular gibi kiiye zg durumlara, hatta grsel-dilsel srelerin erken evrelerinde ortaya kan bilin d durumlara dek uzanan geni bir alana kadar gtrmektedir. Bili, sz geen kavramlarla ilikili dinamik bir olgu olarak kabul edildiinde Bilisel sre olarak ele alnabilir. Bu anlamda bilisel sre, alg, dikkat etme, yorumlama, anlama ve hatrlama gibi zihinde gerekleen isel sreleri ifade eder (Bacanl 2003, 182). Bilisel g olarak ifade edilebilecek olan bu sre, zeky oluturan beynin tm e ve ilevlerinin birlikte almalarnn bir rn (Kandr 2005, 58) olarak grlmektedir. Bili kavram, birok dier sosyal kavram gibi, felsefe, psikoloji ve eitimbilim balamlarnda ele alndnda, farkl karakteristik zelliklere brnebilmektedir. rnein felsefe ve psikolojide bili, daha ok soyut karakterli olarak ele alnrken, eitimbilim alannda, renmeyi gerekletiren zihinsel bir sre veya rn olarak ele alnmaktadr. Bili, felsefi perspektiften ele alndnda, btn bileenleriyle birlikte bilme edimini oluturan sre olarak tanmlanmakta; tasarm ve durumlar ya da sreler biiminde ifade edilmektedir. Daha ok alg odakl bu bak asnda, sz geen sreler, dnya zerine dnmek, bir dili kullanmak, bir davran ynlendirerek denetlemek olarak ifade edilmektedir (Gl vd. 2002). Psikoloji ekseninden bakldnda bili, bireyin, kendisi ve kendisi dndakilerin farkna varmas ve bunlar bilmesi olarak ele alnp bilme (knowing) olarak ifade edilmektedir. Bir bilme yetisi olarak bili; bir eyi anlam ya da renmi bulunma, tanma ve anmsama eklinde de aklanmaktadr. Baka bir tanmla bili, gerein insan dncesinde, toplumsal geliim yasalaryla koullanm, uygulamayla ayrlmaz biimde balantl olarak yansmas ve yeniden kurulmas srecidir (http://tdkterim.gov.tr). Metafizik maddecilikte bili, iki doal sistem (zne ve nesne) arasndaki etkileimin rndr. Piagete gre, zeknn gerekletirdii bili, gerekliin duraan bir kopyas deildir. Bir nesneyi bilmek demek, onun zerinde etkide bulunmak, onu dinamik olarak yeniden retmek demektir. Doalc anlaya gre bili, znenin fiziksel eylemlerinin btndr. Bunlardan farkl olarak idealist yaklamlarda biliin, bilin yaps tarafndan belirlenen zerk bir olgu olduu kabul edilir. Marksist zmlemede bili, bilinten bamsz olarak var olan nesnel gerekliin yansmasdr; bilen ve kavrayan znenin kendisi de nesnel gereklik kapsamndaki doal bir varlktr; bili, yksek bir rgtlenme dzeyine sahip, zgl bir maddi sistem olarak beynin bir ilevidir ve dsal nesnelerin insann duyu organlarn etkilemelerini ngrr. Yine Marksist felsefeye gre, bili, toplumsal aracla dayal ve tarihsel gelime srecinde olan bir yans etkinliidir. Bu anlayta bili, dtan gelen verilerin sadece edilgin ekilde sourulmas deildir; belirli balarn kurulmasdr, semantik bamllklarn ayrt edilmesidir, bir yorumlama etkinliidir (Lektorsky 1998, 152). Eitimbilim perspektifinden bili, renme ve bilgilenme balamnda ele alndnda, bilginin kazanlmas ve kullanlmas sreci olarak tanmlanabilir. Bilerek, bilme yoluyla renme balamnda bili, renmenin en yksek ekli olarak ifade edilebilir. Bu balamda bili, alglama, depolama ve duyu alclarnca toplanan bilgilerin ilenmesini de kapsar(www.wikipedia.com). Bili, hafza balamnda ele alndnda, zihinde depolanan bilginin art olarak nitelendirilebilir ve u ekilde tanmlanabilir: Bili, zamanla, nesnelerin veya olaylarn isel temsilinde tutulan yzeysel bilginin miktar (aadan-yukarya ileme) ile dhil edilen anlamn miktar (yukardan-aaya ileme) arasndaki al-veriten oluur (http://www.answers.com). Bili kavramn akl (us) balamnda ele alan Ulaa (2002, 238) gre, bili alan mantksal tutumlardan daha genitir. Us alannn tesinde yer alan bilisel durumlar, ne dnmemiz, neye
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

358

Burhan AKPUNAR

inanmamz, ne yapmamz gerektiini syleyen ussallk kurallarnca ynetilmezler. Tersine ussallk kurallar, bilisel ruhbilimin nedensel yasalarnca ynetilir. Bili kavramna ynelik olarak yukarda verilen tanm ve aklamalarn arasndaki farklln bir ksm, sz geen kavram ele al balam ile aklanabilir. Ancak bili kavramn aklamay asl gletiren neden, bizatihi bili olgusunun ok boyutlu ve karmak yaps ile ilgilidir. Bu glk, bili olgusunun tek bana izole bir ekilde var olabilen, statik bir zihinsel yap olmamasyla yakndan ilgilidir. Bili, birok zihinsel, ruhsal, fizyolojik ve kltrel deikenle ilikili son derece dinamik bir sretir. Bu nitelii itibaryla, bili kavramn daha iyi anlayabilmek iin, bu kavramn, ok eitli zihinsel, fizyolojik ve kltrel deikenlerle ilikilendirilmesi gerekir. Nitekim Matline (1989) gre, bilile ilgili almalar (bilisel bilimler) psikoloji, felsefe, dilbilim, antropoloji, yapay zeka ve sinir bilim disiplinlerini kapsamaktadr. Dolaysyla doutan bahedilmi bir takm donanmlar ile bireyin edinimlerinin sonucu olutuu dnlen bili, bata bilin, duyum, alg olmak zere, akl (zeka), hafza, duygular, ruh ile biyolojik ve kltrel balamlarla anlalabilecek bir olgu gibi grnmektedir. Bu konuda, Piagetin bilinen bili kuramn grgl, ruhbilim ve bilim tarihi verilerinin genellemesi olmakla eletiren, Lektorsky (1998, 317), biliin tanm konusundaki zorlua iaret etmek iin bili kuram olabilir mi? diye sormaktadr. 3. stbili (Metacognition) Davranlarn aksine olarak, bilisel kuramn, renme srecinde renciyi edilgen deil, kendi renmesini kontrol edebilir ve yaplandrabilir (Akgz, 2003, 10) eklinde kabul, dikkatleri bu sreteki rencinin isel zelliklerini younlatrmtr. Bu younlamann bir sonucu olarak, eitimde son yllarda renmeyi renme, kendi kendine renme ve etkili renme gibi kavramlar daha fazla nemsenir olmutur. Bu noktada, kendi kendine renme zellii/yeterliini kazandrd inancyla da, stbili kavram n plana kmtr. stbili kavramnn renme srecinde bu denli n plana kmasnn nedeni, bu yetinin bireye kendi kendine renme becerisi kazandrmada etkili olduu eklindeki varsaymdr. Bu varsaymn daha iyi anlalabilmesi iin, burada stbiliin doas ve sreleri (boyutlar) konusu ele alnmtr. 3.1 stbiliin Doas Eitim psikolojinde stbili (metacognition) kavramn 1970li yllarn sonlarna doru ilk kez kullanan Flavelle (1985) gre, stbili, kiinin kendi bilisel sreleri hakkndaki bilgisi ve bu bilginin bilisel sreleri kontrol etmek iin kullanlmasdr". Bireyin kendi bilisel (renme) srelerinin farknda olmas ve bunlar kullanabilmesi olmak zere temel iki boyutu olan bu tanm, konuyla ilgili sonraki almalara da zemin tekil etmitir. Ad geen tanma bal olarak, stbili ile ilgili aklamalarn, birisi stbiliin doasna ynelik olan ve dieri de, biliin kontrol ve kullanmna ynelik olmak zere, iki kategoride ele alnmas makul gibi grnmektedir. stbiliin ne olduuna (doasna) ynelik tanmlar balamnda, Nelson (1999), biliin zel bir tr olarak ele ald stbilii, bireyin kendi bilileri konusundaki bilileri olarak tanmlamaktadr. Benzer ekilde Schunka (2009, 184) gre de, stbili, yksek dzeyli bilitir. Seluk (2000) ise, stbilii, bireyin bilisel sre ile ilgili bilgisi ve bu konudaki farkndal olarak aklamaktadr. stbilii dnce olarak ele alan, Louca-Papaleontioua (2008, 2) gre, stbili, alg, anlama ve hatrlama hakkndaki kiinin dncesidir. Scwartz ve Perfect (2002; aktaran Uzman, 2007), stbilii, bireyin kendi bilisel sreleri zerinde dnmesine izin veren sreler eklinde aklamaktadr. Demirele (2005, 19) gre ise, stbili, kiinin renme ile ilgili olarak kendisiyle iletiim kurmasdr. Buna paralel olarak Huitt (1997; aktaran zsoy 2006) de, stbilii, renmeyi dzenleme bilgisi eklinde aklamaktadr. Bu grupta yer alan tanmlarn
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

Bili ve stbili (Metabili) Kavramlarnn Zihin Felsefesi Asndan Analizi

359

stbilii, bilie dayal olarak bir stbilme ve baka bilme ekli, bir dnme ve kendini tanma balamnda bir i iletiim olarak ele aldklar grlmektedir. 3.2 stbiliin Bileenleri (Boyutlar) Literatrde stbiliin ne olduunu aklamaya ynelik tanmlarn yannda, bu yetiyi kontrol edip, renmede kullanmaya ynelik tanmlar daha oktur. rnein Browna (1987) gre stbili, bilisel eylemlerin amal olarak kontrol edilmesi demektir. Benzer ekilde, Santrock (2003; aktaran Kabasakal 2007) ve Snowman (2003; aktaran Senemolu 1997) stbilii, bireyin kendi renme srelerini dzenlemenin stratejik bilgileri eklinde tanmlamlardr. Schunka (2009, 186) gre, stbili, herhangi bir bilisel giriimin, herhangi bir ynn hedef olarak alan veya dzenleyen her trl bilgi veya bilisel eylemdir. lgen (2001) ve Balta (2004) da, stbilii bilisel srelerin etkin kontrol ekseninde ele almaktadrlar. Scwartz ve Perfecte (2002; aktaran Uzman 2007) gre stbili, bireyin bilisel srelerini gzlemlemesi, dnmesine ya da denenmesi sreleridir. stbili kavramn, onunla ilikili olduu dnlen alt bileenleri, sreleri veya aktiviteleri balamnda aklanmaya alan tanmlara bakldnda, ilk gze arpan isim olan Flavelle (1985) gre, stbiliin drt bileeni bulunmaktadr. Bunlar: stbili bilgisi, stbilisel deneyimler, hedefler (grevler) ve stratejilerdir. Ayn ekilde Wells (2000), stbiliin tr (boyutu) olduunu belirtmektedir. Bunlar: stbilisel bilgi, stbilisel deneyimler ve stbilisel kontrol stratejileridir. stbilisel bilgi inanlar ile biliimizle ilgilidir. stbilisel deneyim, fikir gibi zel zihinsel olaylar anlamlandrmayla (yarg) ilgili olup, duygularla da ilikilidir. stbilisel kontrol stratejileri, kiinin kendi bilisel sisteminin aktivitelerini kontrol etmesiyle ilgilidir. Alexander vd. (2003) ise, stbiliin esi olduunu ne srmlerdir. Bunlar: Aklla ilgili kavramsal bilgi, kavramsal izleme ve strateji belirlemedir. Browna (1987; aktaran Lee ve Baylor 2006) gre de, stbiliin, biri kavrama ve renmenin farknda olma ve dieri de sreci kontrol edebilme ve dzenleme olmak zere iki nemli yan vardr. Woolfolk (1993; (aktaran Uzman 2007), stbiliin ne yapacan ve nasl yapacan bilme ile ne zaman yapacan bilme olmak zere iki bileeninden bahsetmektedir. Schunk (2009) ise, stbiliin trn, bildirimsel, yordamsal ve durumsal eklinde aklamaktadr. 3.3 stbiliin Geliimi stbili, gelitirilebilir bir yeti olarak kabul edilmektedir. Kk yalarda olumaya balayan stbili yetisinin, bireyin byme ve gelimesine paralel olarak gelimeye devam ettii ifade edilmektedir. Genel kanaat, kk yalarda oluan bu yetinin, kontrol edilmesi ve renme srecinde kullanlmasnn daha sonra mmkn olabildii eklindedir. stbili becerileri, bunlar kullanma bakmndan ele alndnda, bu stratejilerin kullanm dneme ayrlmaktadr. Birinci dnem 0-5 ya arasn kapsayan stratejilerin hi kullanlmad ve retilemedii dnemdir. kinci dnem 6-9 ya arasn kapsayan stratejilerin kullanld ancak retilemedii dnemdir. nc dnem ise, yaklak drdnc snf dzeyinde (10-11 yalarnda) olumaya balayan, stratejilerin anlalabildii ve uygun stratejilerin kendiliinden kullanlabildii dnemdir (Senemolu 2007, 337). Swartz ve Perkins (1989; aktaran Fisher, 1998), stbilisel dnme geliimini drt dzeyde ifade etmitir: 1-Sessiz kullanm: ocuklar, kararlarn gerek anlamda zerinde dnmeden verirler. 2-Farknda olarak kullanm: ocuklar bir stratejinin ya da karar verme srecinin bilinli ekilde farknda olurlar. 3-Stratejik kullanm: ocuklar karar alma konusunda stratejiler seerek dncelerini organize edebilirler.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

360

Burhan AKPUNAR

4-Yanstc kullanm: ocuklar, sre ncesinde, esnasnda ve sonrasnda dnmeleri hakknda yanstmalar yaparlar. Geliimlerini ve nasl ilerlediklerini zihinlerinde tartarlar. 4. stbili ve Bilin 4.1. Bilin stbili kavram, zne olarak benin, kendi bilisel zelliklerinin farknda olmas ve bu zelliklerini kontrol ve denetleme yetisi olarak ele alndnda, zorunlu olarak bilin (uur) ile ilikilendirilmek durumundadr. nk zne olarak Benin, kendisine ilikin farkndal ve bu farkndaln tm ilevleri, ister bedenin bir fonksiyonu ve isterse verili bir cevher olarak kabul edilsin, temelde bilin kaynakldr. Dolaysyla bilin ile ilikisine temas etmeden, stbili hakkndaki tanm ve aklamalar eksik ve yzeysel kalmaya mahkmdur. lgili literatrde yer alan, stbili hakkndaki tanm ve aklamalardaki mulkln nemli bir nedeni de budur. Bundan dolay esas itibaryla bir farkndalk yetisi olan stbili ile tm farkndalklarn kayna olduu dnlen bilin arasndaki ilikiye deinmekte yarar vardr. Tpk dier birok felsef ve psikolojik kavram gibi, bilin ile ilgili tanmlarda da farkllklar vardr. Bunun bir nedeni, bizatihi ilgili kavramn ok boyutlu ve karmak yapsdr. Dieri ise, sz konusu kavramn ele alnd balamdr. lgili literatr incelendiinde bilin kavramnn tanmna ilikin farkllklarn ounlukla bak asndan (esas alnan felsefeden) kaynakland grlmektedir. Bu farkllklar daha ok, bilin yetisinin (olgusunun, cevherinin) bedenin bir fonksiyonu mu, yoksa bedenden bamsz var olan bir veri mi olduu noktasnda dmlenmektedir. Aada stbilie kaynaklk ettii dnlen bilin kavramna ynelik eitli tanmlar verilmitir. Felsefe Szlnde bilin, kiinin kendisine ve evresine ilikin farkndal olarak tanmlanmakta ve kiinin kendini anlama, tanma ve bilme yetisi olarak ifade edilmektedir. Locke, bilinci, kiinin zihninden geeni anlamas olarak ele alrken, Leibnize gre bilin, en yksek dnsel sezgi, Nietzscheye gre yorum, Humea gre kendimizde sezgisine ulatmz ak seik olgular toplam ve Kanta gre i duyumdur. Literatrde bilinin, vicdan anlamnda kullanlabildii de grlmektedir (Ula 2002, 231-236). Trk Dil Kurumu Szlnde ise, bilin (uur), insann kendisini ve evresini tanma yetenei olarak tanmlanmtr. Vygotskyye (1998, 135) gre bilin, zihnin etkinliinin farknda olmasdr. Shaffere (1991: 24), bilini, insan evresindeki birok eyden ayran eydir; uyank olma halidir eklinde ele alrken; Lektorsky (1998, 310), bir yandan, nesnenin kavranmas, te yandan da kiinin kendi bilincinin kavranmas olarak aklamaktadr. Dier bir tanmla bilin, znenin kendinin ve nesnelerin bulunduklar ilikiler iinde- farkndaldr. Bu farkndalk, her zaman bir nesnenin bilincinde olmak eklindedir (Saydam 1997, 33). Kayna itibaryla bilin, kendilik ve nesne bilinlilii olarak ayrlabilir mi? Diye soran Saydamn (1997) bu sorusu, temel alnarak, stbili; tanm itibaryla kendilik, ilevleri itibaryla da nense bilinlilii ile ilikili olduu sylenebilir. bn Sina ise, bilincin derecesine gre bir snflamaya gitmitir. Buna gre, kendisinin ve evresinin farknda olan insanda bu farkndalk, en alt seviyede tekleri ve nesneleri alglama; en st seviyede ise soyut biimleri veya ideleri dnme olarak ortaya kar (Cihan 1998, 43). Bilincin snflandrlmas konusunda Bykdvenci (2001, 56), kiinin bilincinden baka, bu bilinci oluturan topluluk bilincinden sz etmektedir. Bilinci dil, arzu ve ihtiyalara bal olarak ele alan Wilcoxa (2003, 194-195) gre, bilin, duyularla elde edilmez bir cevherdir. Benzer ekilde bn Sina ve Descartesa gre, bilin, bedenden bamsz vardr ve manevi bir cevherdir. Buna paralel olarak Gazali de, insann kendisinden
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

Bili ve stbili (Metabili) Kavramlarnn Zihin Felsefesi Asndan Analizi

361

dorudan doruya haberdar olduunu belirterek, bunu (bilinci) cisimden ayr sabit bir cevher olarak ifade etmektedir. Gazaliye gre, bilin, aracsz ve dorudan doruya gereklemektedir (Cihan, 1998). 4.2. Bilin le Bili ve stbili likisi Bu tanm ve aklamalardan, materyalist felsefe ve onun uzantlar olan yaklamlarda bilin, fizik bedenin (maddenin) bir fonksiyonu olarak grlmesine ramen, metafizik paradigmalarda bilincin kaynann madde (duyular, beden, beyin) olarak kabul edilmedii grlmektedir. Bunlara gre bilin, verili bir cevherdir. Bilin, verili bir yeti olarak kabul edildiinde, bili, bu potansiyelin gelitirilme arac ve yolu olarak grlebilir. Ancak bilin, zne-nesne ilikisine dayal olarak biliin fonksiyonu (rn) olarak kabul edilirse, biliin, kendi dnda bir nesne olmadan kendisinin farknda olmas nasl mmkn olabilir? zne olarak bireyin, biliini nesneletirerek bilmesi ne kadar mmkndr? Ya da bilmeye (bilise) dayal bir bilin, kendisine yabanclamadan kendisini bilebilir mi? Bu mmkn olsa bile (bilie dayal ben, nesneletirilse bile) bu, gerek bir farkndalk saylabilir mi? Sartrenin deyimi ile Ben byleyim, bu benim dediimiz anda kendimizi nesne klm oluruz(Sarup 2004, 26). Bili yetimizin farkndal iin, onu teki olarak nesne kldmzda ise, anlalmas ve bilinmesi ne kadar mmkndr? Bu, bireyin (znenin), kendi dnda yer alan nesne karsndaki farkndal olmaz m ve bu farkndalk, tam olarak benin farkndal saylabilir mi?. Bu durumda stbili, nesne bilinliliine yakn bir kavram olarak kabul edilebilir mi?. Descartes felsefede bilin, zne-nesne ayrmnn bir sonucu olarak grld (Ula 2002) gibi, biliin herhangi bir gerilime girmeden, kendisinden koparak, bir st derece olarak varlnn, stelik de yollar ile birlikte kendisinin farkna varmas ne kadar mmkndr? Bilisel farkndalk, stbili- bili gerilimi ve ayrmas deilse nedir? stbili, bili de dhil, kendilikle ilgili tm farkndalklar gibi bilinin bir yansmas mdr? Tm bu sorunlarn cevab iin, aslnda bir farkndalk yetisi olan stbili kavramnn, zihin felsefesi ve kendilik psikolojisi erevesinde, bata, bilin ile ilikisi ok iyi analiz edilmelidir. 5. Bili ve stbili likisinin Analizi: Bireyin Kendisini Gzleme Sorunu stbili, kendi bana anlam kazanan bir terim olmayp, bili balamnda anlamlandrlan bir kavramdr. Her ne kadar biliin st ve tesi olarak ifade edilse de, stbili, aslnda biliin bir paras olarak ifade edilebilmektedir. Dolaysyla stbilii, iinde kt dnlen biliten ayr olarak, izole bir ekilde ele almak doru deildir. stbiliin, biliten ayrarak, yabanclaarak var olmas konusu (sorunu) ile ilgili olarak Comtenin paradoksu yol gsterici olabilir: Buna gre, bir birey, kendi benliini ikiye blemez; bireyin benlii bilie bal ise, bili-stbili de ayrlamaz, bunlar birbirini iermektedir (Vennman vd. 2006; aktaran Duman 2011, 6). Bu aklama, bireyin var oluunun (farkndalnn) yani benin, bili yoluyla mmkn olabildii kabulne dayaldr. Tpk felsefenin sorunlu konularndan birisi olan bilincinde olmann bilinci (Saydam 1997) gibi, bilmenin bilinmesi (farkndal) anlamnda kullanlan stbili de, bilin (uur) hari tutulursa, sorunlu bir kavramdr. Saydamn (1997) bilincinde olmann bilinci iin yapt analiz, bilmenin bilinmesi iin de yaplabilir. Buna gre, zne-nesne geriliminden doan ve ounlukla bir eyi bilme olan bili, tanmlayan olduuna gre, tanmlanan (stbilii); tanmlayanla tanmlanan ayrmasna gitmeden nasl yapabilir? Bu ayrmann zorluuna varoluu adan yle baklabilir: Biliin bilii olduu varsayn farkndalk (stbili), zerk zne olarak kabul edildiinde, znenin, ancak varolutan vazgeme artyla m kurulabilir olmas (Muta 1988, 69), stbiliin, biliten ayrlmas sorununa yol amaz m?
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

362

Burhan AKPUNAR

Fiziki bedenin bir fonksiyonu olarak kabul edildiinde bili, zne-nesne ilikisinin bir rn olarak kabul edilebilir. Bu durumda nesneler dnyasna ilikin biliin, znenin kendisine ve bili srecine ilikin biliini de ima etmesi durumu, gerekten olduka paradoksal grnmektedir (Lektorsky 1998, 277). Ayn konuda, Dnmem zerinde dnebilir miyim? diye soran Lacan, cevap olarak Ne olduumuzun bilgisini, bakalarnn bize gsterdii tepkilerden ediniriz (Sarup 2004, 25) eklindeki cmleleri, bili-stbili ayrmnn zorlua iaret olarak kabul edilebilir. Farkndalk gibi, her eit kendilik tr bilgilerimiz, genelde bakalarnn tepkilerine dayaldr. Bu durumda, biliin bilii kabul edilen farkndalk (stbili), gerekte bakas olarak kendisi midir?. Bu, bir tr yanl anlama deil midir? nk dsal bir imge araclyla kendini tanmak, kendine yabanclamak anlamna gelir (Sarup 2004, 40). Eer bu doru ise, stbili, bireyin kendi bana edinecei bir yeti olmaktan ziyade, grup iinde (bakalarnn tepkilerine bal olarak) geliebilir bir yeti olabilir gibi grnmektedir. stbiliin, bilii nesneletirerek, ondan ayrarak, yabanclaarak var olabilmesi sorununa ynelik olarak, felsefenin bilincinde olmann bilinci iin yapt kendi stne katlanabilme, yanslama (Saydam 1997) aklamas, yol gsterici olabilir mi? Yazarn cambazlk olarak nitelendirdii bu aklama, stbili-bili ayrmn aklamada ie yarar m? Eer bu katlanma, yanslama mmkn olsa bile, bu durumda, sttesi zannedilen ey (farkndalk), gerekte biliin bir st dzeyi veya katman saylabilir mi? Bu noktada, stbili diye adlandrlan bilisel farkndalk yetisini denetleme, kontrol etme ve kullanma becerisinin konumu nedir? Bu beceriler, stbilile ilgili ama kendisi olmayabilir mi? Literatrde sklkla yapld gibi, stbili becerilerini (tayclarn, fonksiyonlarn), stbili olarak nitelendirmek, indirgemeci bir tavr deil midir? Tm bu sorunlarn cevaplandrlarak, konunun ala kavuturulmas iin, ilgili tm disiplinlerin katksyla yrtlecek ok kapsaml ve detayl almalara ihtiya olduu aikrdr. 6. Sonu stbili, retme-renme srecinde ve zellikle de son yllarda ska vurgulanan ve byk nem atfedilen bir kavramdr. stbili kavramna atfedilen bu nem, bili psikolojisinin yaygnlk kazanmasna kout olarak, eitimde n plana kan renmeyi renme ve kendi kendine renme gibi yeterliklerle ilgilidir. Bu ilgi, stbili yetisinin sz geen yeterlikleri kazandrmada etkili olduu varsaymna dayaldr. Nitekim eitim alannda, bu varsayma dayal olarak birok yaz kaleme alnmakta, alma ve aratrma yaplmaktadr. Ancak, Flavellin ilk kez ortaya atmasnn zerinden otuz yl akn bir sre gemesine ramen, stbili kavram mulkln byk lde korumaktadr. Konuyla ilgili almalara yakndan bakldnda, bunlarn ounun, stbili yetisinin (olgusunun) gerekte ne olduunu anlamak ve aklamaktan ziyade, varl tartlmadan bu yetinin kontrol ve kullanmna ilikin srelere younlat grlmektedir. Bu almalarda, z itibaryla bilisel farkndalk olduu kabul edilen stbiliinin, bireyin tm farkndalklarnn kayna olan bilin ile ilikisi adeta pas geilmitir. Braknz bu tr etrefilli ilikilendirmeyi, stbiliin iinde kt dnlen bili ile arasndaki iliki bile detayl olarak analiz edilmemitir. Bunun bir nedeni bizatihi stbili kavramnn doasndan kaynaklanan karmaklk ise, dieri ise, abucak sonuca ulaacak yzeysellik ve indirgemeci aratrmaclk tavrdr. Nitekim mevcut literatr baz alndnda, stbiliin, biliin bakalam bir baka tr (alam gibi) veya fonksiyonu mu olduu, yoksa biliten ayrarak (yabanclaarak) bamsz var olabilen bir yeti mi olduu belli deildir. Dahas farkl birok isimlerle adlandrlan stbili olgusunun, bir yeti mi, yoksa bir sezgi, bilgi, beceri veya bir dnme biimi mi olduu mulktr. stbiliin doasyla ilgili olarak, bu yetinin bir kazanm m, yoksa bir veri mi olduu konusu da belirsizdir. Ayn ekilde, stbili ile bilin arasndaki iliki ve stbili ile dier kiisel zellikler arasndaki iliki de ak deildir. Gerekte, bilii nesneletirerek var olabilmesi bile tartmal olan
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

Bili ve stbili (Metabili) Kavramlarnn Zihin Felsefesi Asndan Analizi

363

stbilii, literatrde var olduu ekliyle, onunla ilgili ve ilikili olduu dnlen sreleri yoluyla tanmaya almak kadar salkldr? Bnyesinde bu kadar bilinmezlikler ve boluklar barndran bir yetinin, okul ve snflarda ie koulduu ve olumlu sonular alndn syleyen aratrmalar ne kadar inandrcdr? stbili kavramnn, aslnda tam olarak ne olduu anlalmadan, alma ve aratrmalara konu edilmesi, bir taraftan eitimbilim disiplininin saygnlna glge drrken, dier taraftan da, bu almalarla ulalan sonular hakknda kukulara yol amaktadr. Bu tr kukular izale etmek ve konuyla ilgili literatrdeki boluklara katk salamak amacyla, stbili yetisinin doasn (eer varsa) ve boyutlarn ortaya karacak almalara ihtiya vardr. Bu almalarn, felsefe, psikoloji ve eitim bilimleri bata olmak zere, antropoloji ve nro-psikoloji gibi ilgili tm disiplinlerin katksyla interdisipliner bir yaklamla yrtlmesi gerekir. ok boyutlu, uzun soluklu ve ncelikle teorik bazda yrtlecek bu almalarda ama, birincil olarak bili-stbili ilikisi ile stbili-bilin ilikisini ortaya koymak olmaldr. nk iin srr bu noktada sakl gibidir. Bundan baka, stbili yetisinin tm boyutlaryla anlalabilmesi iin, stbili-zeka, sbili-hafza, stbiliduygular ve stbili-sezgi vb. ilikilerinin de belirlenmesi nemlidir. stbili ile ilgili sz geen teorik almalardan karlacak sonular, uygulamal aratrmalarla desteklenerek konu daha net olarak ortaya konulabilir. Bylece, ortaya okul ve snflarda kullanlabilecek fikir ve ilkeler karlabilir. Bu ilkeler, gnmzde ok nemsenen bireyin kendi kendine renmesi ile renmeyi renme yeterliklerinin kazandrlmasnda, eitime ciddi destek salayabilir.

KAYNAKLAR AIKGZ N Kamile, Etkili renme ve retme, Eitim Dnyas Yaynlar, zmir 2003. AKDOAN Eylem, stbili, Bilitesi, Aymavisi, http://www.Aymavisi.org, (ET: 22.03.2008). BACANLI Hasan, Geliim ve renme, Nobel Yayn Datm, Ankara 2003. BALTA Zuhal, E-renciler Nasl reniyor stbili, Kaynak Dergisi, S: 20 (2004), s.11-15. Britannica Szl, Britannica Szl, http://www.britannica.com, (ET:18.01.2011). BROWN Alexander L., Metacognition, Executive Control, Self-Regulation, and Other More Mysterious Mechanisms, (Ed. F. E. Weinert & R. H. Kluwe), Metacognition, Motivation, and Understanding, Hillsdale Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey 1987, pp .65-116. BYKDVENC Sabri, Eitim Felsefesine Giri, Siyasal Kitabevi, Ankara 2001. CHAN A Kamil, bn Sina Ve Gazalide Bilgi Problemi, nsan Yaynlar, stanbul 1998. CORNFORTH Maurice, Bilgi Teorisi, ev.: H. Salman, Yorum Yaynlar, stanbul 1993. DEMREL zcan, Eitim Szl, Pegem A Yaynclk, Ankara 2005. DUMAN Burcu (2011), Metabili ve retimi, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Semineri, , Elaz. FDAN Nurettin, Okulda renme ve retme, Alkm Yaynlar, stanbul 1996. FSHER Robert, Thinking About Thinking, Early Child Development and Care, Vol: 141, No: 1 (1998), pp. 1-15, FLAVELL John H., Cognitive Development, Englewood Cliffs. NY: Prentice-Hall Inc., 1985.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

364

Burhan AKPUNAR

FRANKL E. Victor, Duyulmayan Anlam l-Psikoterapi ve Hmanizm, ev.: Seluk Budak, teki Yaynlar, Ankara 1996. GL A. Baki, Erkan Uzun, Serkan Uzun, .Hsrev Yoksal, Felsefe Szl, -Bilim ve Sanat Yaynlar http://www.felsefeekibi.com/site/default.asp?(ET: 27.01.20100). HAMMOND Robert, Farabi Felsefesi ve Ortaa Dncesine Etkisi, ev.: Glnihal Kken ve Ulu Nutku, Alfa Yaynlar, stanbul 2001. KABASAKAL Topu Zekavet, Eitim Psikolojisi, (Ed. Alim Kaya), Eitim Psikolojisi, Pegem A Yaynclk, Ankara 2007, s.463-490. KANDIR Adalet, Bilisel Geliim Kuramlar (Ed. Esra merolu ve Adalet Kandr), Bilisel Geliim, Morpa Yaynlar, stanbul 2005, s.131-150. LEE M and BAYLOR A. L. Designing Metacognitive Maps For Web Based Learning, Educational Technology & Society, Vol:9, No:1(2006), pp. 344348. LEKTORSKY Victor, zne, Nesne, Bili, ev.: kr Alpagut,Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul 1998. LOUCA-PAPALEONTOU Eleonora, Metacognition and Theory of Mind, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle, 2008. MATLN M W Cognition (7th. Ed.), John Wiley & Sons, 2008. MCGRAW-HLL SCENCE & TECHNOLOGY ENCYCLOPEDA http://www.answers.com. MUTA Celaleddin, Gabriel Marcelin Varoluluu, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar Kltr Eserleri Dizisi: 117, Ankara 1988. NELSON O. Thomas, Cogniton Versus Metacgnition, (Ed. Robert J. Sternberg), The Nature of Cognition, Massachusetts Institute of Technology, 1999. Osmanlca Trke Szlk, Osmanlca Trke Szlk, http://www.osmanlicaturkce.com, (ET: 11.02.2011). Oxford Szl, Oxford Szl, http://oxforddictionaries.com, (ET:02.03.2011). ZSOY G, Problem zme ve stbili, Ulusal Snf retmenlii Kongresi Bildirileri, Cilt II, Ankara Gazi niversitesi, Mays 2006, Ankara Kk Yaynclk. ROCKMORE Tom, Cognition: An Introduction to Hegels Phenomenology of Spirit, University of California Pres, 1997. SARUP Madan, Post-Yapsalclk ve Postmodernizm, ev.: Abdlbaki Gl, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara 2004. SAYDAM M. Bilgin, Deli Dumrulun Bilinci, Metis Yaynlar, stanbul 1997. SCHUNK H. Dale, renme Teorileri, ev.: Muzafer ahin, Nobel Yaynlar, Ankara 2009. SELUK Ziya, Geliim ve renme, Nobel Yayn Datm, Ankara 2000. SENEMOLU Nuray, Geliim renme ve retim, Gnl Yaynclk, Ankara 2007. SHAFFERE A. Jerome, Bilin, Ruh ve tesi, z yaynclk, stanbul 1991. SMTH Frank, Understanding Reading, Hillsdale, Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey 1994.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011

Bili ve stbili (Metabili) Kavramlarnn Zihin Felsefesi Asndan Analizi

365

Trk Dil Kurumu Szl, Trk Dil Kurumu Szl, http://tdkterim.gov.tr (ET: 23.02.2011). ULA Sarp Erk, Felsefe Szl, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara. 2002. UZMAN Ersin, Eitim Psikolojisi , (Ed: Kurtman Ersanl ve Ersin Uzman), Eitim Psikolojisi, Lisans Yaynlar, stanbul 2007, s. 230-299. LGEN Glten Kavram Gelitirme: Kuramlar ve Uygulamalar, Pegem A Yaynclk (3. Bask), Ankara: 2001. VAN Tim, What Might Cognition Be, If Not Computation?, The Journal of Philosophy, Vol: 92, No. 7 (1995), pp. 345-381 VYGOTSKY, Lev Semyonovich, Dnceve Dil, ev.: S. Koray, Toplumsal Dnm Yaynlar (2 .Bask), stanbul 1998. WELLS A, Emotional Disorders and Metacognition : Innovative Cognitive Therapy, John Wiley & Sons Ltd, England 2000.. Wikipedia, Wikipedia, www.wikipedia.com, (ET:02.03.2011). WLCOX Lynn, Sufizim ve Psikoloji, ev.: Orhan Dz, nsan Yaynlar, stanbul 2003. YAYCI Levent, Bilisel Geliim ve Dil Geliimi,(Ed. Betl Aydn), Geliim ve renme, Nobel Yayn Datm, Ankara 2005, s.101-122. YNDEM Deniz Zeynep ve TAYLI Asl, Bilisel Geliim ve Dil Geliimi, (Ed. Alim Kaya), Eitim Psikolojisi, Pegem A Yaynclk, Ankara 2007, s.81-128.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011