[-

t:

284

s0sroloye

0ii
de}4et mda_

I2. nile

[lsdy'. Nle lletiiIni

ye I0plum

285

l:
l;
l:

hatesi baglamnda emeIlendirilerek analiz edilemeyecegi gibi nedya ve ekonomik yap arasndaki iliki de sadece miilkiyec/sahiplik :;onnu eksenirde anlalamaz' Medyann rettii baz ieriklerin ne kn'as, baz rzlalarn onaya kmas gibl sorunlar soguIarken retim srecini sadece iktida sahiplerinin mdahaleleriyle anlamaya aImak, yaplarru retim sreleriri ve ardndaki oplumsal dinamikleri gz ard etrnektedi. Sadece glikidar sal__ipleinin kasl, iradi mdahalelerinin varlna odaklana bak'alar14a yetini!reneli ,e nedya metinIerine ideoloji, clil, zne ve g/ikridar sorunlarna duyal bi yakla iinden bakl-

Kald ki medya ve si)'asal yap aasndaki iliki ;adece dorudan

Med1.ann, ardndaki ekonomik karlar ve kapitalis dinanikler ihmal edilerek analiz edilemeyecei_ ni rn:rgulayan (eletire|) ekonomipolitik yakJam; ie rned1z endsrileinde griilen tekelleme ve denetimjn younlamasna odaklanmaktad. Peer Golding ve Gra_ ham Murdock gibi bu yaklamn

Pe codan9 ue Gahan
Mrdoch

naldr. (lnal. |999:2l; 7j97 : |37). Yine aynl gelenek iindeki yapsal 1'aklama 5;re ekonomik yap, nedya sa_ hipleriJrin, medya yneticilerinin ve alanlann :tl<in)iklerjri ekillendiir. Ekonomik yapnn basksl, maksimum kir iin hareker etne1'i ve bunu iin daha faz' Ia rekabeti gerekirir. Bundan dolay bu )aklatn]a ge mlkiyet 'sal'iplerinin niyet ve harekeleri deit medya profesyonelleine ynelik bu yapsal bask 'e snrla-

temsilcileri; kamu sekrndeki

malar daha belirleyicidir (Villiams, 2003:83-84). Geleneksel libeat yaklam ve kltret alnal;'iincleki kimi nodeller; med_ ya sektninde alanlarn i gvencesinin olmamas, c'etsiz ya da dk c'ete ragahrma, sendikaszlatma, topu iten karn 'e tlzrn alna saatlerine me bu srenin fazla mesai olaak cretlenditil"eesi gibi iiretim strecinin esas

Tirkiye rneincle de rahalkla grlebilecei gibi segelen ekonomik krizle bjrlikte geekleen olaanst isizlik ve iten ltala.faktnn "therirn" sreci zerindc de olduka olumsuz eIkieri sz kousudtr. }vledya sektrnde binlerce secindeki g_ alann isiz kalm olnas, ilerini l<a;'letneri olan]zl etinr rece zerklikIeri zerinde olduka snrlandlc, ca1'clrc ve baskc etkiye ve otokontrol gelitiihnesine neden olabilekedir. Kapitlist dinaikJer, medyay siyasi/ekonomik iktidara ba!ml hile gerinnektedir. Bt drt' nedya ieriini'etkileekte, kamusal fayda ilkesini otadan kaldrnaka ve lternaif/ bamsz medya' nn ofi:ya kn zorlaomaktadr.
ltTtR
t

fajllerinin somut sorunlan yok saymaktadr (E'cloan ve Alemdar, 2002:314)'

tI

. .-*-

-ai

eifclsnn; ,3;i..'? !i:ii:f3! cl:ei Icls }il3il':nrii:i:ei: l:c "lz:;r' iiee 3:idet!ile: 11iiaelenelei il}gi:riIi::! iiel:i< lc ir-|;:rlcii:ncl ck :siiiilii v: l:.l; '.iielir-il:c
"Tol;1:li1i.

i}:i

ha:i tl;lrl3! i!e if:Je zgiiriiliiii;. s:::;l'lei 3:*i1:ii;:e;'

iliin aitr;jl
san,

re 1:oc'.k l,}:ian :eciaria <laia sIi r: laha nilllIii'l'bii:lic eie;.ii*:as:n enileii' ar4c}ia (?tel,ei giiste rc BJ,:|si !4:!::;| 'qlii.'|iE"![';iai|.et.4l'y'brei a:dEsi1de :l?"a!.'i!i'sii-

ii _rc.ei::;e.:ii'. deleicelie,e;'e gii;1leii::':ci'e:lerel; ciei:i!i:c]:

j:

kac

kurumlarn zel giriimci|ere satl_ d ya da ieriden icariletirildii, dereglasyon politikalarnn ivne kazand Ve sonuta medyann b1k serma1'enin eline geerek tekellemenin giderek almasnt, iizerinde durur. Ir4edya sektrnde alann en by olan irketlein oplumsal, kltrel ve siyasal yaam zerinde de kontrol gcne sahip olabileceklei tehlikesine dikkat ekilir. Anan zelletirme poitikala't sonucunda muhalif kamusal alanln gcnn zayflamakta olduu anan tekeJleme eiliminin de tek seslilii beraberinde getirdigi vurgulanr (Murdock, 990:6_10). Tn kaPitaist endstrilerde olduu gibi medya endstrisindeki etim de piyasa koullanda ve kir mekezlidir. vledya sektrnde dala ok kir iin, daha ok reklam alnak, daha ok rekla almak; iin de daha ok izlenne orant ve/veya iraja sahip olmak gerekir. Gniimzde dn1,ann birok lkesinde olduu gibi 1'kiye'de de byk bir "reklam pastas" Vafdlr. 2008 ylnda Trkiye'de re}dam yatlrmlar ekonomik kriz nedeniyle 7o 2 klmekle birlike 3.24 nilyar TL (2.16 nilyar $) olmuur (l'tp://w'w.maketingturkiye.comlyenilHa beler/NewsDetailed.aspx?id -727 2D. le dala ok reklam geliri elde enek iin eklan r.erenlerin beklenilerine uygun yayn politikalar egemen olmutur. Medya kurumlan kamusal fayda ve oplumsal sorunluluk ill<eleinden syrlarak giderek "elence medyas" laline dnmtf. Gnmz medyasnn byk bir ksmn olutu'an "eIence nedyasq yuntalk erdemlerini geli.mekten ziyade zel ze'kleri geliirmeyc hizmct emeke, insalara 1na o)arak seslennrekten ok rketici olaak seslenmeyi tercih etmekte" dir. (Golding 'e Murdock, |991:i4). Artk medyada ekonoi, poliika, saat labeleri yeine daha ok hrederin zel layalar ,e skandallar gibi sansasyonel ve elendirici ierikler sunulmaktadr. Ciddi konular ise da daha fazla izlenme oran ya da riraj ekebilmek iin magazinelletirilmekedir. I'1fome' gnmz medyasnn merkezi bir olgust hiline geliir.
:= l-. :...-' .. =.'= !;ie::!::..,',::,s !e':9],;i j:j4;',:ji'..:9 j j.|j):.,:z.rj 'l.isit::i.:i!: iei9:r 'l'.l':re|i, :CCC) aiii ia'::.:le':,'!i

0ereglas}on:
her

c kada' 'urallan0

8U

avam
da

a|drlnas!'' dme 0ka esas olarak l9i0'lerden liban an yaym|tl

ttk ll,rinh o.tdrn

sllmas
v l adyo/eIeviy00

yay0clIllnl yay80|amas
y0n0nde kU,alan0 de|tirlmesl

sirecii

alatma ii0
lullanilmaladr.

Tm dnyada neo-liberal poliikalarn egene olaya balad 1980'li yllarda

Eletirel Ekonomi-Politik Yaklam ya da Medyann Ekonomi-Politii

-..''*--'". ;* t.;_*

E'=

ffi

hl:a-Li-

!-.] *''--_'
"'l---__l'

. ;;

i']::i:

balayan lelletirme uygulamalar sonucunda bugn medya l<unmlarnn byk ounluu, finans ve endstriyel serrnaye alanda faaliyet gsteren byk holdingler mraflndan ele geifilmir. Genel olarak biirn dit!)'ada nredyann mIki_ yet yaplstnn radikal o]aak deitti bu stire TIki.Ve'de de yaanmtr. Bugn (Mays_2009) Trkiye'deki bnin gazete, derfii. TV lanal, rad1'o, online yaynclk, haber aians ve GSI'1 opcrarleri Doan, ukuova, Cirer, Dou, alk, Albayrak ve Feza olmak i.izere esas olaak yedi grubun elidedir.

,3i::lii:::iiii:eil::r.'':.'1'z.::::z|.g1:.a1li1ii'|l:-'ji,',-;.iezl'cetla:i.i;l:i:.:iil;i:i.:l-,'c ::ljil:*lt:i

:1::z:l:il*.i.'.:':

;.i;''.-.:- slnAsllDt :']

'

lJ-)-

]roai1rnen kavram, belirli medya ieriklerini ta!'nlamak iin lngilizce enfornasyon' bilgi (i/o-rmation) r.e elence (enter-ahbxen) szcldeinden l980'li yllarda rietilmitir. Bilgi )'armalat, alk-slou.lar,|obi programlar, sPoI-llgaZiIr

lnfotanment olgusu

288

Sosyololiye Glrit

l2. nlt - Medta. Ktle lietimi.ve I09lum

289

ModeIetirme eorisine ilk ve nemli bir meyda okuma, Bat r'e dnyarun geri kalan ksmr aasndaki ayrl allamak zere geliirilen bamlk teorl-

fitm
/kap.asP?

uw.alhiap.com

snden geldi. Bu teoriye gre gney lkelerinin eski smrgeci sahiplerine bam_ lllklar devam efiiinden gelimeleIi mmkn deilcIir. Politik bamszla ramen bu lkelerde kolonyalizmin; yani smrgeciliin erkilei h6li de'am etmek_ '_ tedif. Koonyal gler bu lkelerden geri ekilirken arkalanda si)'ar"' .'.,.rn,. dillerini, deelerini ve yaam arzlann brakmlar<lr. Bu etkiye neo'koonyani, lizm ad da verilir. lte medya, Latin Amerik'da sregelen neo'kolonyalizmin ebedileifilmesi srecinde nei bir rol oynamtf. Eer kolonyalizm emperyaliztrn bir rr ise bu durum kiltiirel emperyallzm olarak adlanclrlabjlir. Med_ yanrn bu klrel emperyalizmde kuze)'in deerlerii gneye ama arsndan

itapd-48

nemi b1,iik (williams, 2003:273'218). Kinri eletirmenler, yeni nedya teknolo]ilerinin r'e yeni nedya formlarnn ge_ liimini ve etkilerini bilgi/enformasyon toplumu Ve ki.ireseleme olgularyla ak_ lamaya almaktadx'laf. Enformasyonun/bilginin neminin her geen 8n artt hePimizin malumudur. phesiz bilgi, her birey iin gereklidir; nk bilgi gnir; ancak enfomasyoo,/bilgi toplumunda bilgi ayn amada toplumun temel ekseni_ dir. Yeni medya giriimcileri, hkiimetle, kaoun koy:'cular; bilgi topIumunun geliimi konusunda iyimserdir. rnegin bilgisaya yazIm devi Microsoft'un sahibi BiII Gates, bilginin gc sayesiode eisizlik ve nyarglara meydan okunabileceini iddia etrnektediI. Bu bak as McLuhan'n gnjleriyle paralellik gstermek_ tedir. Post-endsriyel an bilgi toplumunda medyano da nemli bir yeri vardr. I(ini reorisyenerin ise enformasyon toplumuna dair bylesi umut verici bir tablo konusunda pheleri'ardr. onlara gre bilgini yaad bu patlama, kapitalizmin ve eitsizliklerin devamn salamaktadr. nk esas ama, bilgi ve kl_ tr rnlefinin kamu yararna kullanImas degil ler zaman maksimum kir elde e mekir. Schiller'in ifadesiyle zengin, bilgi Ceru-etine kavuurkgn fakir, bilgi py_ le idare edeceki. Medya ve kl endstrisindeki gelime ve bilgi toplumunun 1i}<selii; kltr, ejrinl ve politik standatlarda yaAnAn dle ayn zamanda gereklemitir. Baz etetirmenlere gre bu durum rastlantsal deildir; z|ra dah etok bilgi, daha kaliresiz bilgiyi beraberinde getifmitir. Medyann bu srereki kisi magazinIeme eklinde aklanmaktadr (Williams, 2003:223-227)'

g_ Kresel|en.e ve edya ilikisioi alan akadenlisyenter arasnda nerrli ya da r farktl}rlar vardr. 5. bliinde grdmz gibi sfece sadece olumlu olunsuz boyutnclan l-akanlar olclu gibi srecin her iki bo1utna da dikka ekenler Vardr. KlteI erperya]izn tezinin sa.unucular, kresel lil$r ve medya devlerinjn konrolii ta]]alnen e]e geirdigini belirtirler. Gereken de gnmzde kresel nedya pi;'asas ed1'a iiai1lefini ip datan bliik ok uluslu irkede0'6 80'i be byk rin hakimi1,eti a]ndad. nein 1979'da dnya haberlerinin yl| iil>anyla ise dn-va haLer akn byk tBat haber ajansndan gelilten 2001

Race-Pzsse) salamal<tadr. de AP (Assocaet| Pess\, ReUteIs ve AFP(Agence Genel olarak kiiresel recl,va Pazarna baktnlzda ise brgn 7 ok uluslu ikein lakimiyetini grmekre;'iz: AouThe |l/arner, Ds'ey, SonJ', Neus CorPofaton' Vacon, Viuecli ve Benelsc. Bu irketlein hibiri pazara bir medya irketi da_ olarak girmenritir; nedya piyasasna girilei ise aa 1ka l5 yl ncesine yanmaktadr. Hepsi de 2001 1Inda dnyann en byk 300 finansal olnayan irkerler lisesinde yer alnkaclr (Adaklt, 2006: 38; Bilton vd, 2003: 33I'332)'

zellikle ]980'lerin balarndan itibaren yeni iIetilm t:knoloii]erindeki radikal de_ iimle birlikte benzersiz gelimeler yaanmaktadr. Uydu, Internet ve diiital iletiin aralar gibi yenl iletii teknolojileri zaman ve nekin algsn deitirmitir. Kresel medya sayesinde ank gnmzde insanlar, fizil<sel olarak yaadk)ar yere/mek6'na slkp kalmak zorunda degildi. Ayrca Trkiye'nin ya da dnyann bir ucundaki gelimeleri ukip emek ya da oradaki insalarn deneyimlerini paylamak iin kalkp oralara kada gitnemiz gerekiyor, Yeni ile(ijm teknolojileri bunlar ayanza kadar geiri1'or. J(resel medya ierikleri arhk dnyann istisnaslz her yefinde tketilmekredir. Yeni iletiim teknoloiilei sayesinde dnya, fiziksel olarak olmasa da algsal olaak dalra nce hi olmad kadar kIm durumdadr. Bu_ gn milyarlarca insan, uydu Ve lnternet teknolojisiyle clne kada sahip olmad}da_ r bir dizi k]trel ve sos)'a] dereyimi yaayabiliyo. Hngi teorisyen ne isim veriIse vesin kresel medya ve kltiin etkisini ok ak lir ekiIde grebiliyoruz.

Medya Ve Kreseeme

.Kimi teoisyenler ise ktire'sellemeyle Batl kltflerin die klrlele kay_ nattn Ve Bahdan olra;'an yeni rnekterin ortaF ilr[')nl ileri srmektedirler' gelen et_ Ne tamamen Bl ya da Aeikal ne de yeel, dnyann ler mrafndan

kileeakbutiPklt.elkarmlarane7ez(h1,tid)kii.l.tiirdenmektedir.\4elez

klrtirlerin olumasnda ise me<lya endsrjlerinin etkisi tartt]aszdr. Ayrca 1'erel kltrler Batnn necl1'a tekloloiileini kullanaak ltendi kimliklerini dnyz apn_ da yaygnlaralilnekrediI. teorisi, dnyann herhangi bir 5. .niteae gfdniz gibi k!trel eperyalizm

b!gesindekiotantiI<,geleekselveyeelkkrlerjnzellik]eABD,ningzalcticari ya da nedya rnleri arafnda 1'ok edilmeye alIdn ne srer' Bu ezin

destekileri, ktiIi.i(el emperyalizni ok fal< ekillerde aklamakradr. rnein dnernSchillerie ge medya ve meclya teknolojilerinin' Amerika,rn sava sonras poirk ve askeri talakktimnde nerr]i bir rol vardr. Dier bir de_ de ekonoik, tarzyile Amerikan med)'a rleriin l<iiesel dze1'de yaylm, Ameikan }zam

290

sosy0oii}e Giri

l2. nit - Medya, (ile lletim|.!e

T0plum

nln dnyantn drt bi yanna benimseilmesini ve Amerikanln gcnn/etkisinin srdrlmesini salamakudr. Ameikanlama tefimi, za'arsz olarak grlen medya nin]erinin -Hollywood filmleri ya da izgi filrrIerinin_ izleyicilei Amerikan kiiltIne adapte ermesi olarak tanlfilarnbilir. Amerikan medyasrun egemenlii aslnda sahip olduu bitakm avanajlala da aldanabilir. mein Amerikan TV programlar daha ok izlenir; nkii senaryolan daha karmalr, o1ncular daha ekicl ve annm kimselerdir, daha yeni teknolo|iler kullanllarak ekilmjlerdi' ve yapmlar daha baanldu. Ancak en nemli neden, Amerikan piyasasnn sahip olduu ekononk avanaidr. Ancak bu tez, Amerikan izgi romanlann okuyan ya da filrrlerini izleyen insanlarr bunlardan dorudan e&ilendit ekiinde anlalmamalrdr. Medyann kresellemesi ve kreselleme ideolojisinin taycln yapmas! son derece nemlidir. zellikle tiim dnyay saran lnternet aIa ulusal snlrlar bir anlamda geersizleirmi, metaforik olarak ulus_devletin s'nrlar kalkmtr. Bata nternet olmak zere kreselleme secinin en nemli tayclan olarak ye_ ni iletiim teknolojiIeri, ulusal snrlarr alarak ulus_tesi kamusallklarn oluma_ sn mmkn kllmaktadr. Bylece ulus-devlederin (ide ve da kapal ulusal kl_ rleri korumalann olduka zorlamtr. Kresel kapitalizm, sadece kresel eko_ nomi-politii yaplandrmakla kalmamakta; bu se iinde kapitalizmin ve tiiketim klrnn deererini ve yaem felsefesini tayan ricarilemi medya ninle_ rinin datm yoluyIa kresel klnlni de belirlemektedir.GeIekten de gnmz triketim k]ninn ve ri.iketimcilik ideolojisinin yeniden reiminde medyann ok nemli bi rol vardr.
Di(I(AI

da yayclreci olabilmektedir. lntemet, etkileirrli dogas nedeniyle srekli geri besleme alarak dnen ve yeniden ekillenen bir ileiim ortamdr. Elekronik bir corarya olan lnterne ay.n zada sosyal br mekdndr,
srRA slzDt

ffiE. lklNrnNer lY"]n,r."

bir iJeiim,/enformasyon arac oImayan, ayn zamanda bir klr, kimlik, siyasct ve ekonomi alan/arac olan Inlernet; 2000'li yllarda oplumsal, klrel ve siyasal yaamda kriik bir rol oynamaya balamtr. Tm dnyada lnrernete efiim imkinna sahip kullanc says 1995 ylnda 1 milyonken 2oo2 y|nda yaklak 550 milyon olmutu. Mart-2009 itibaryla dnyada lntemet kullaruc says 1,5 milyan gemitir. (htp://www.lntemerworldsats.com,/sats.htm). i6 yIlk Internet gemii olan Trkiye ise yine Man_200p verileriyle nfusun go 35'ine karlk gelen yak_ lak 26.5 milyon Intemet kullancs ile Avrupa'da en ok lntenec kullancs olan 7. lke konumundadr (http://ww.Intemerworldstas.com/stas4.htm*europe).

INTTRNET

':.

..

olduka farkl bir iletiim ortamr yaratmtr. Televizyon, gzete gibi kitle itetiim aralar zerinde geekleen iletiim, tek ynl olmasndan dolay merkeziyeti bir 8fnm arz eder.lntemetin balca zelligi ise adem-i merkeziyeti doasdr. Internet ortamnda geekleen iletiim, tek ynl degil iki ynld. Kullanc,edilgen bir konumda bulunmamkta;kullancnn etkin olarak hareket edebilmesi mmkn olmaktadr. Ayrca kullanclar, sadece alc/tiiketici de}Il zam^n-

lletiim aralar, bilgisayar sisrcnJeri ve telekomnikasyon sistemlerinin bir araya gelmesi ile otaya kan Internet, imdiye kadar vaf oan i]eiim ortamlarndan

^yil

Endsri sotras an teknolojik alyapsnl olutuan enformasyon ve iletiim teknolo|ilerinden en nemlisi olan ntemet, daha nceki dnemda gereklemeni yeni "kimlikleri,'' yeni 'ilikile''i ve "sanal cemaatler"i gndeme getirmi dUrumdadr. Yakn zamana kadar var olmas iin fiziki bir bedene ihtiya duyan kimlik(ler), artlk sonut bir beden olmakszln vaI olabilmekte ve kamsal alana d6hil olabilmektedir. Dier bir deyile kiiler, gerek kimliklerinden syrlarak baka kimliklere brncbilmektc; karsndaki i]e aslnd sahip olmadl bambaka bir kirrtikle ile\im kurabilmektedk. Ayrca lntemet ortamnda yz yze ileimin oInay kalml nemli lde arrmakta ve kolaylatrmakadr. ok sayda insan fiziksel bir yakrlk ve emas olmaksan sanal cemaader ierisinde kendilerine yer bulmaktadrlar. nternet, katlmcla aasndaki mevcut snfsal, etnik, Iksa, topIumsal cinsiyet ve yaa ilikin farkllklar gninmez kllan bir ortam sunmaktad. lnternetin olufurduu kamusal alan, atmzn nemli teorisyerlerinden Habermas'n ideal kamusal alan iin art kotuu herkesin eit katmn bir dzeyde mmkn klmaktadr. Ancak Intemet, on binlerce laf'lama ve tanma grubuyla, kallm ok kolaylatran; fakat bir sonuca ulamann, anlamasnn ayn kolaylI<la gereldemedii bir ortamdr. Bu erevede, kamuoyu oluturma ilevinin Intemet ortamnda da ok geerli olmad belirtiIebilir. Dier taraftan sanal cemaaler, gerek yaamdaki ve toplumsal ilikilerdeki kimj tehlikeli ya da istenmeyen durumladan korunma imkin verir. Bylelikle alternaif Iiki vc oplumsallama imkinlar suna. phesiz bu yeni ve alternatif ortan benimseyenler iin ie kapanma ve dandaki gefek yaam yok sayma tehlkesi de sz konusudur. Yine de sanal cemaaderi ekici klan unsurladan biri, modern oplumsal hayatn getirdii tiim "maske''Ieri, baka maskeler takma pahasna, bir arl brakmay kolaylatrnasdr. Anonim bir karaktere sahip olan sanal cemaatlerde insanlar bir takma ad (ickname) arkasna gizlenebllirle. Toplumsal kontrol nekanizmalannn iIemedii bu onarr]arda "st ben"den gelen toplumsal basklar bir rarafa brakarak ''ben"lerini serbest brakmanln verdii hazz ve keyfi yaayabililer. Gerek yaanlanda/ilikilerinde ekingen ve ie dnk olanlarn sanal cemaatler iinde daha raha hareketleri belirtilmektedir. Ay'ca "ukma ad" akasnda ina edilen yeni kimlikle insanlar, birer fantezi olarak ilerinde yaattklar biok duygu1 kolayca ifade edebjlmekte ve bir tr rahatJamay yaamaktadr. Peki' bg;-eknde gerekleen yeni iliki ve aidiyet biirrleri gerek yaamdaki geek ilifulere altematif midir? Sanal sohbeler ve ilikilerin yz yze ilikileIin yerini alma tehlikesi sz konusu mudur? Bu sorulara imdilik olumlu yant vererek karamsar bir tablo olutUImak zordu. Zir yapdan aratrmaIa birok insann solbet odalaIn yz yze ilikiye girmek ve fiziksel olarak bir arada olmak istedikleriyle tanma yeri olarak grdklerini gostermektedir. nsahte ceSanal cemaatlere daha olumsuz yaklaanlara gre ise sanal cemaader, maatlef'dir. Mekinsal yaknln olmad, samimiyeten uzak olan Ve yeterince gven telkin edemeyen sanal ccmaat ilikilerinin yaygnlamas, insan|an gerek yaamdaki "gerek'' ilikilerini zedelemekte ve yoksullatrmaktadr, lnternet, gl toplumsal balar yararna ve srdrme konusunda fiziksel yaknln ve yz yze

FT

s05y0|0Jlye Gtl

12.0ite -

Medya, l(tle

Iletiimi ve TopIum

programlan gibi prograrlaIn yan.sra yakn zananlerda eIence geleIini ne _ kaan habe pogranlar da infoainment -ve Bbloidleme- szcderiyle mnrrrlarur hale geldiler, Eletirel ekonomi-politik yaklam iindeki aratnralar; sansasyo_ nel gazeteciliin gderek yaygnlaan etkierine, medya ieriklerinde politik olann sulandlmasna, gerek iddias tayan programlarla elence prograTlaf arasn_ daki snrlan kalkmaslna ve haberin giderek ticarilemesi ve metalalmasna dik_ kat ekmckedir. Infoanften ve tabloidlemeye grece olumlu yaklaan ve daha

Bi dier nemli nokta da medya kuumlar iin izleyicilerin istatistiksel toplam_ la olarak gr'lmesidi'. Medyann izleyicilere "rakamlar' olarak yoelmes! sonucu ariflretik kategorilere indirgenmi olan izleyiciler, an derecede bi mekleri[_ meke ve bu srete korunmasz kalmaktadrlar. Bylelikle izleyicilerle ilgili olarak olduka tumcu, medya endstrileinin kendi karlarn pekitiren 'e kamusal ile' tiimde stakonun srmesini saayan bir sre yeniden emekedir (Gurevich
ve Blumler, i990;216).

ok kItiirel almala perspekfinden hareket eden akademisyenler ise poliik olann poplerletiilmesiyle politikaya kar kaytsz kalnay scen izleyicilerin il gisinin yeniden bu nokta1a ekilebiteceini belitir (Egl, 2007l l79-183). Ekono_ mi_poliik yaklama gre ise pazar mantnn egemen ve cari kayglarn ilk plan_ da oldu medya sekr; ank soyutlama yerine grselletirmeye, insan karma_ kJ yerine basnukalp yaglre wrgu yapan basitletifilmi, ksalln, kiiselletirilmi, klieletirilmi ve baglanrszlatlm enformasyon saglamaktadr (Curran, 199Zl57
'768).

Medyann en nemli gelir kayna olan eklalar, medyarun finansmannda "ol_ mzsa olmaz" bir unsur haline gelmitir. Bu durum, sat gelklei olan gazeteer iin de geerlidir. zellikle ok yksek tifail olmayan gazeteerin ayakta kalabil_ mesinin tek yolu, hedef kitlesinin reklamclar etkileyecek bir alm gcne sahip olmasdr. Reklamclan hedefi' herkese ulamak deil esas olarak satn alma gcne sahip olan orta snf ve sri.i kitleye ulamaktr. Medya, artk tkeicinin ilgi_ sine gre deil reklamclarn geeksinimlerine gre ekillenmektedir. Murdock'a gre reklamclln nemi, tketici egenenlii fikrii tersine evirmitir. Vincent Mosco bu duruma "Tketiciler pasif deil ancak reticiler de apal degiller.' ck_ linde yorum gei'mitir. Bieyin kar koyabilme gc onun sosyo-ekonomik ve demografik konununa baldr. Ancak daha eitimli ve bilinli izleyiciler medya_ nn maniplasyonuna ka koyabili (\(il1iams' 2003:89). Ayrca medya endstrilerindeki kapialistleme, pazafa girii engellenekte ve egemen ekonomik glerin ayrcalkl bir konuma ahip ol,naarna neden olmaktadr. Sorun sadece sahip olduklar birok byk irketle birlikte ok sayda mcdya kurumuna da sahip olan b1k sermyedarlarn sahiP olduklar medya oIgan_ Iar zerinde dorudan denemleri degildi. yn zamanda medya sektrunde var olan ya da sekre girneye alan daha kk gruplar zefinde - yksek maliyetli promosyon kampanyalar1,Ia ya da reldamclara uygulanan indirimlerle_ sahip ol_ duklar bask./iktidar potarsiyelidi. Dier taraftan medya kurumlann saysal olarak aftmasnn daha ok eitlilik ve seenek reniine dair libeml savn ihmal ettii nokta, egemen hale gelen medya kurunlannn "eitliligin" snrlarn belirle_ diidir. Medya sektrne girebilmek iin gereken olduka yksek maliyetlerden dolay pazara girite "bir snf szgecinin" yerletirildigi ve bu anlamda bir uhak_ km kurulduu beliftilebiir. Ayrce egemen liberal perspektif, reklamcln icari yaynclk ve basn zerindeki mali gcnn nemini grmezden gelmektcdir. Reklam verenlein reklam verneme yoluyla medya iefiini dorudan etkileyebilme potansiyelleri sz konusudu 'e bU potansiyel, medya sahiPlerinin eklam verenlerin beklentilerine ve (ideolojik) karlarna Uygun yayn politikaar ve bu yode bir otokontrol gelitirmelcrine neden Iabilir (Curran, |992:147-l48,755164, Gurevitcl ve Blmler, 1990:213-716).

Reklamcln/reklam verenlerin gc, parann sansr

Egemcn liberal dnceye gre serbest piyasadaki "gizli el''den dolay medya kurumlarn yepsn son kenede belirleyen sadece izleyicilerdir. Serbes piyasa mantnn hakim olduu sisemde medya sahipleri -eer rekabeti hedeflerinin ehlikeye dmemesini istiyolarsa- izleyicilerin isteklerini ve beklenilerini karla' mak zorundlrlar. 1zleyicilerin utumlarna yneik bylesi bir bekleni, medyanr demokratik idealleri karlad eklinde yorumlannraya ak olsa da eleirel eko_ nomlpolik yeklama gre bir dizi sistemsel nedenden dolay bu durumun gerekleemedigi belirtilmclidir. Medya scktrnde egemen olan tekellerin medya rnlerindeki'/ieriklerindeki eittilii, izleyici seeneklerini ve de kamusal denemi azalm olduu aktr. Mlkiyet yaPslndaki deiim' medyann siyasi iktidarla da ilikisini deitimitir. Medya kuruluIarnn hkmederle kamu adna gzem ilikisi, byk lde kendi maddi karlarn kollama ilikisine dnmt. Dolaysyla etim dinamik]erinin tkem pratikleri zerinde "snlrlandrc" bir etkiye salip olduuna dair vurgu, ne Nketim Pratiklerinin kategorik olarak gdP ynlendirildii ne de (esine tketicileIin tamamen zgr ve zerk bir konumda olduklarn ifade ede. Ekonomi_politik yaklam ile kltrel almalar okulu arasnda nemli benzer_ liklcr olduu akr. Her iki yaklamda esas olarak eitsiz gy'iktidar ilikileinin oluumu ve yeniden retiniyle ilgilidir. Bu anlamda her iki yaklam da kapitalist toplmlarn merl<ezi ileyilerii genel olarak kabul eden liberal oulcu geenee olduka mesafelidir (Golding ve Mudock, 1991;50). Bundan dolay eletirel bir medya almasnn medya metin]erinde anlamn nasl kuruldugu ve nasI okunduu boyuuna odaklanan klrel al4n'alar yaklam kadar medyann ekonorni politiine zel olarak duyarl bu bak asn da iemesi gerekir.

MEDYA VE KRESELLEME
Kesel medya Ve iletiimdeki byme hakkndaki ilk dncelerin modernle' me rcorlsl ile ekillendiini syleyebiliriz. 1950 ve 60'larda bir grup teorisyen medyann ekonomik ve sosyal gelimeledeki ol zerinde durmulardr. 2. Dn_ ya Sava sonras dnemde anti-smrgecj bir dnemin balamasfa, Afrika-As-

Kreset ada Yaamak: Yeni Medya Teorileri

ya'da bulunan smrgelcr zgrlklerini kazanma savalarna gimilerdi. Akade_ mik alnalada ise bu toplumlan geliebilnesi iin geleneksel yaplarndan ve deerlerinden arnnalar 8erektii sonucuna varlld. Bu nokada modem deele_ rin ve yapIarn aycIn yapnak gibi nemli bir rol medyaya verildi. Anck 1970'lein ofialarna gelindiinde modernleirme dncesinin hakimiyeti sona erdi. Modernleme teoisi, geri kalm lkelerin gelimi Ikelerle ayn yolu izleye_ rek geliebilecekleri tezine dayanmaktayd. Gelgelelim. i960'lar ve 70'ler bu lke_ lerin ekonomik adan dala da geriledii dnemler olmutu'