KANSER NEDENLERI ocukluk agi kanserlerinin nedenleri halen bir ok bilim adami tarafindan arastirilan bir konudur.

Bu konuda zerlerinde durulan en nemli nedenler asagida siralanmistir. 1-Ailesel geis : Bir ailede kanser grldgnde anne ve babayi endiselendiren en nemli soru , diger ocuklarinda da kanser grlp grlmeyecegidir ? Bu soruya hemen evet veya hayir demek zordur. Ancak kanserin bazi trlerinin ailsel geis zelligi olabilir. Daha ziyade Down sendromu gibi genetik bozukluga sahip bir ocukta kanserin ortaya ikma ihtimalinin daha fazla olabileceginden bahsedilebilir. Retinoblastoma ve glioma gibi tmrlerin ailesel geis ile yakin ilskileri olabilir. Bu oran %1-10 arasinda degismektedir. Ayrica kromozom anomalileri bulunan ailelerde kansere meyilden bahsedilebilir. Bu yzden bir ailede kanser grldgnde diger aile fertlerinde de grlebilecegini sylemek zordur. 2-Ultraviyole Radyasyonu : Ultraviyolenin cilt kanserlerine yol atigi bilinmektedir. 3-Ionize radyasyon : Ionize radyasyonun lenfositlerde kromozomal anomalilere yol aarak kansere neden olabilecegi ileri srlmektedir. Hamilelik dneminde rasyasyona maruz kalan annelerden dogan ocuklarda kanser grlme olasiligi diger ocuklara oranla daha fazladir. Bilindigi gibi 2.Dnya savasi sirasinda Hiroshima ve Nagasakiye atilan atom bombasindan sonra o blgelerde yasiyan ailelerin ocuklarinda kanser grlme insidansinin 3 kat daha fazla artmis oldugu bilinmektedir. 4-Elektromagnetik dalgalar : !979 yilinda Werheimer ve Leeper tarafindan yapilan bir alismanin sonucunda elektromagnatik dalgalarin Kne yol aabilecegi (Bilhassa lsemi) bildirilmistir. 5-Kimyasal ajanlar : Aflatoksinler, Aromatik aminler,rsenik, Asbestos, Benzene, sigara, Nikel , Polisiklik hidrokarbonlar,trikloroetan ve Vinyl kloride Kansere yol atigi bilinen kimyasal ajanlardir. Pesatori ve arkadaslari 1993 yilinda Italya Svesodaki bir endstiriyel kazadan sonra dioxin ile temas edenlerde kanser riskinin artmis oldugunu vurgulamislardir. Insektisidlerinde kansere yol aabilir. 6-Viral enfeksiyonlar : Ebstein Barr virusnn Burkitt lenfomasina yol atigi bilinmektedir. Ancak bazi viruslerin insanlarin kromozomlarinda bulunan kanser genlerini aktive ettikleri ileri srlmektedir. Sonu olarak bazi kanser trlerinin haricinde hala kanserin kesin nedeni bilinmemektedir

LSEMILER Gnmzde lsemilerin nedenleri bilinmemekle beraber, hastanin iinde bulundugu evresel faktrler ve genetik yapisi arasindaki karsilikli etkilesim sonucunda ortaya iktigi dsnlmektedir. 15 yas altinda her yil yeni hasta grlme sikligi 100.000 kiside 4 olarak bildirilmektedir. En fazla drt yas civarinda grlr. Lsemi blast adi verilen lsemi hcresinin kontrolsz ogalmasi sonucu basta kemik iligi olmak zere esitli organ ve dokulari tutan malin bir hastaliktir. Tedavi edilmedigi zaman lm ile sonulanir. Ancak gnmzde kullanilan etkili ilalar ve kemik iligi transplantasyonu ile ok basarili sonular alinmaktadir. Lsemiler akut ve kronik olarak ikiye ayrilir. Kronik lsemilere ocukluk aginda nadiren rastlanir. En sik rastlanilan lsemi tr akut lenfoblastik lsemidir. Akut Lsemi; Akut lsemiler lenfoblastik ve myeloblastik olmak zere iki gruba ayrilir. Tedavileri ve sonulari farklidir. Akut lenfoblastik lsemiler tedaviye daha iyi yanit verirler. Klinik : Hastalik solukluk, yorgunluk, kilo kaybi, ates, kemik agrisi, istahsizlik ve halsizlik gibi genel sikayetler ile basliyabilir. Bazen ok kisa srede doktora mracaat edilen bir klinik tablo gelisebilirken , bazen de aylarca sren hafif belirtiler ile seyredebilir. En fazla romatizma ile karisabilir. Muayenede boyun, kasik ve koltuk altinda bezeler, karaciger ve dalakda byme, vcutta toplu igne basi byklgnde kizarikliklar ve/veya daha byk morluklak tespit edilebilir. Laboratuar: Bu sikayetler ile doktora basvuran hastanin yapilan kan sayimi ve yaymalarindan hastaliktan sphe edilir. Beyaz krenin bazen 6000 mm3/dl altinda , bazen de 100.000 mm3/dl zerinde olabilir. Beyaz krenin yksek oldugu durumlarda hastalik enfeksiyonlar ile karistirilabilir. Ayrica hemoglobin dzeyinde dsme (kansizlik) ve trombositopeni (kan pulcuklarinin azalmasi) grlebilir. Tani : Kesin tani kemik iligi muayenesi ile konur. Tedavi: Kemoterapi, Radyoterapi ve kemik iligi transplantasyonudur. Tedavi malin hcrelerin ortadan kaldirilmasini hedefler. Hastalikta merkezden merkeze tedavi degisebilmektedir. Esas olarak baslangita Indiksiyon tedavisi denilen ve lsemik hcrelerin ortadan kaldirilmasini hedefliyen bir tedavi uygulanir. Bu Hcum tedavisi tam remisyon saglamak iin verilir. Tespit edilebilir lsemik hcrelerin kaybolmasi ile hasta remisyonda kabul edilir. Kemik iligi ve kan sayimlari normale dner. Bu tedavi genellikle 4 haftaliktir. Hastalarin %90ni bu sre iinde tam remisyona girerler. Lsemik hcrelerinin sayisi azaltildiktan sonra hastaligin tekrarlamamasi iin ve tahlillerde grlemiyen kalinti lsemik hcreleri temizlemek iin idame tedavisi dzenlenir. Idame tedavisi kiz ocuklarda en az 2 yil , erkek ocuklarda 3 yildir. Bu tedavi yoluyla siddetle kemik iligi baskilandigi iin ntropeni (beyaz krenin dsmesi) gelisebilir.

Hastaligin baslangicinda veya idame tedavisi sirasinda Santral Sinir Sistemi tutulumu tespit edilebilir. En sik belirtiler bas agrisi, kusma ve ense sertligidir. Hastalik bazen idame tedavisi sirasinda tekrar ortaya ikabilir. Bu nedenle hastalarin dzenli takibi gereklidir. Prognoz : Hastanelerde kullanilan esitli yogun kombine kemoterapi protokolleri ile 5 yillik yasam orani ocugunuzun girecegi risk grubuna gre %60 ile % 90 arasinda degismektedir. TEDAVISI: Lsemi, son derece uzun, zor ve pahali bir tedavi gerektirmektedir. Lsemi tanisi alan vakalara haftada, ayda bir damardan verilen ok sayida ila ve kemoterapi tedavisiyle 2.5 yil kadar sren bir tedavi uygulanir. Bu tedavi sonucunda % 70-85 oraninda tamamen iyilesme saglanabilir. Yanlizca % 5 oranindaki vakalarda ve uygun durumlarda kemik iligi nakli yapilabilir. Trkiye'de kemoterapi ve kemik iligi nakli bati lkeleri standartlarinda, basariyla yapilmaktadir. LSEMILI OCUKLAR VE AILELERININ PROBLEMLERI: - Okuldan uzak kalmak - Arkadaslari tarafindan dislanmak - Toplumun bu ocuklarin iyilesme sansinin olmadigini dsnmesi - Maske yznden hastaligin bulasici oldugunun dsnlmesi - ocuklarin sosyal etkinliklere katilamamalari (Sinema, tiyatro, ...) - ocuklarin sevdikleri yiyeceklerden uzak durma zorunlulugu - Kan bulamamak - Parasizlik - Hastanede ocuklarina refakat etmek isteyen ailelerin is yerlerinden ok sik izin almalari sonucu islerine son verilmesi LSEMYLE LGL SORU VE CEVAPLAR Krmz kan hcresi (Eritrosit=Alyuvar) Kana krmz rengini verir, grevi vcudun iptiyac olan oksijeni tamaktr. Alyuvarlarn kandaki normal deerleri: 4.5-4.9 milyon/mm3 tr. Alyuvarlar ilerinde hemoglobin (Hb) tarlar. Hemoglobinin normal deerleri: 12.0-14.5 g/dl, hematokritin normal deerleri: Trombosit Kann phtlamasn salar. Normal koullarda kanamay nler. Bylece vurma, arpma durumunda kanama durur. Trombositlerin kandaki normal deerleri: 150.000-400.000/mm3 arasndadr.

Beyaz kan hcresi (Lkosit = Akyuvarlar = WBC) Enfeksiyonlar mcadelede grevlidir. Vcudun baklk sisteminin bir komponentidir. Bakteri ve virsler ile mcadelede nemli fonksiyonlar vardr. Enfeksiyon durumunda akyuvar yapm artar. Say ok dkse enfeksiyonlara yatknlk artar. Akyuvarlar ntrofil, lenfosit, eozinofil, bazofil ve monositlerden oluur. Ntrofil Primer olarak bakterileri ldrr. Lenfosit mmun cevaptan sorumludur. T ve B lenfosit alt gruplar vardr. Eozinofil Allerjik ve iltihab reaksiyonlarda rol alr. Monosit (makrofaj) mmun cevaptan zellikle virs, mantar, tberkloz gibi etkenlere kar sorumludur. Akyuvarlarn (WBC) kandaki normal deerleri WBC: 5.000-10.000/mm3 Ntrofil: (WBC'nin) %50-60' Lenfosit: (WBC'nin) %25-35'i Eozinofil: (WBC'nin) %1-3' Bazofil: (WBC'nin) %0-1 Kemik iliinde kk hcresinin farkllamas, oalmas ve olgunlamas sonucu yaplan tm hcreler kanmza salnr. Bu hcreler ancak olgun ekillerde vazifelerini yapabilir ve enfeksiyonlarla mcadele edebilirler.

Lsemi nedir? Kan kanseri olarak da adlandrlan lsemi, kan hcrelerinin yapld ve kemiklerin ortasn dolduran doku olan kemik iliinin hastaldr. Kan hcrelerinin hatal, ba bo, kontrolsz yapm sonucu oluur. Lsemide kan hcreleri hep gen, ilkel kalr ve durmadan oalrlar. Bu ilkel ekildeki hcrelere blast denir.

Blast Nedir? Blast hep gen, ilkel kalan ve vazifesini gremeyen beyaz kan hcresine denir. Lseminin cinsine gre adlandrlrlar: Lenfoblast, miyeloblast, monoblast gibi. nsan yaamnda olduu gibi kemik iliinde de hcreler yaplr (doar), byr, olgunlar, oalr, kana verilir, vazifelerini grr ve lrler. Aslnda yeni doan hcrede bir blasttr. Ancak bu blastlar kemik iliinin 100 hcresinin 5'inden azdr ve olgunlamasn srdrr. Lsemide ise hcrelerin hemen hepsi %20-%100' gen ve sorumsuzdur. Say olarak hzla ve dengesiz bir art gsterir. Mikroskopta blastlar tipine gre farkl zel bir grnmdedir.

Lsemi belirtileri nelerdir? Kemik iliinde "lsemi blastlar" ortaya kp srekli artmaya baladnda, bu art giderek bir istilaya dnr. Kemik iliinde bir yaam kavgas balar. Ancak bir sre sonra lsemi blastlar her keyi kaplar. Artk kana renk ve dokulara oksijen veren krmz kan hcreleri, infeksiyonlar nleyen beyaz kan hcreleri, kanamalar durduran trombosit hcreleri yoktur. O zaman ocukta ilk belirtiler ortaya kmaya balar. Kanszlk: Krmz kan hcreleri yaplamadndan hasta soluk, halsiz, itahszdr. abuk yorulur. nk kalp, beyin, kaslar oksijensiz kalmtr. Kanama: Burun kanamas, dk-idrarda kanama, deride morluklar, krmz mor noktalar, rkler gibi belirtiler olabilir. nk, artk kanamay durduran trombositler yoktur veya ok azalmtr. Ate ve infeksiyon: Olgun beyaz kan hcreleri olmad iin vcut mdafaasz kalr ve tm mikroplar vcudu igal edebilir. Dier organ tutulum bulgular: Hastalarda blastlar kemik iliinden kana dklrler. Bu hastalarn kan saymnda ok yksek sayda beyaz kan hcresiblast kabilir. Normalde 4.000-10.000/mm3 olan say 100.000/mm3' aabilir. Baz hastalarda ise ok az sayda blast kana geer. Kana karan blastlar vcudun tm dokularna yaylabilir. Ama beyin, testis gibi baz yerleri de zellikle seerler. Beynin lsemi hcreleri ile tutulumu sonucu ba ars, bulant, kusma, eitli sinir felleri (yz felci, ayaklarda fel) grlebilir. Erkeklerde yumurtalklarn tutulumu ile bu blgede ilik, kzarklk, ar olabilir. Lenf bezlerinde byme: Lsemi hcreleri lenfatik sistemi tutar ve bu bezlerde byme, sertlik olur, gzle grlr ve muayenede ele gelir. Kulak arkas, ene alt, boyun, koltuk alt, kask gibi blgelerdeki lenf bezleri tutulur. Karn ilii: Lsemik hcrelerin karacier, dala istila etmesi ile bu organlarda byme olur. Karn ars, gerginlik, ilik grlebilir. Lsemi tipleri ve skl: ocukta lsemi aslnda ok nadirdir. Yzbin ocuktan sadece 3-5'inde olur. Her yz lsemili ocuktan yaklak %75'inde "Akut Lenfoblastik Lsemi" (ALL), %20'sinde "Akut Miyeloid Lsemi" (AML), %15'inde "Kronik Miyeloid Lsemi"

(KML) vardr. Yani lsemi tek tip bir hastalk deildir. Bayaz kan hcrelerinin eitli alt gruplarndan klarna gre isim alrlar (ntrofil, lenfosit, monosit v.b). Eer hastalk birden balar, grltl, hzl bir seyir gsterirse ve hzla ilerliyorsa buna "Akut" lsemi denir. Buna karn sinsi, yava ve bazen de tesadfen ortaya kyorsa, "Kronik" lsemi adn alr. Kronik lsemide kemik ilii, blastlarn yannda yeterli, normal hcre de retir. Bu da kemik iliine yaylma eilimi gsteren lsemi hcrelerinin tespit edilmesini geciktirir. Akut Lenfoblastik Lsemi (ALL) ocuklarda en sk grlen tiptir. "Lenfosit" adn alan beyaz kan hcrelerinin gen formunun kontrolsz oalmas ve igali ile oluur. Ksaca ALL diye bilinir. Hcre tiplerine gre L1, L2, L3; yzey iaretlerine gre de B ve T hcreli olarak ayrt edilir. Genellikle 2-8 yalarda olur. Ancak her yata da grlebilir. Bilinmeyen nedenlerle erkek ocuklarda kzlardan daha sktr. Akut Miyeloid Lsemi (AML) ocukluk a lsemilerinin %20'sini oluturur. AML diye de adlandrlr. Ntrofil, monosit gibi beyaz kan hcrelerinin infeksiyonlarla mcadele ile grevli tiplerinden kaynaklanr. Hcre tipine gre M0, M1, M2, M3, M4, M5, M6, ve M7 olarak ayrt edilir. Kronik Miyeloid Lsemi (KML) Bu tip de ocuklarn deil, erikinlerin hastaldr. ocuklarda ok nadirdir. Miyeloid seri de denen beyaz kan hcrelerinin hel olgun, hem de ilkel tipleri oalr. Sinsi bir gidi gsteren bu tip lsemiye genelde tesadfen veya hzla byyen dalak-karacierin neden olduu sorunlarla tan konur.

Lsemi neden geliir? Lseminin kesin nedeni bilinmektedir. Ancak eitli faktrler lsemi geliiminde risk oluturabilir. Yksek doz radyasyon Japonya'da atom bombas atldktan sonra lsemi insidansnda belirgin bir art olumutur (normalden 20-25 kez daha fazla). Bir kii hamilelik dneminde rntgen ektirirse bebekte lsemi gelime riski artabilir. Hodgkin hastal nedeniyle n ve kemoterapi alm hastalarda 2-12 yl iinde lsemi gelime riski %5-10 orannda artar. Fanconi Anemisi, Nrofibromatoz, Ataksi-Telenjiektazi'si olanlarda artm risk vardr. Kronik Miyeloid Lsemili hastalarn %90'nda kromozom anomalisi (filadelfia

kromozomu) bulunur. Tedavi ve kemik ilii nakli ile dzelebilir. Kimyasal ajanlar ve ilalar Bir ok kimyasal ajan ile lsemi geliimi arasnda iliki bulunmutur. Bazen, gazolin ile uzun sre temas sonucu 20 kat fazla lsemi riski grlr. Virsler Retroviruslar (RNA tmr viruslar), EBV, HLTV-1 lsemi oluturabilir. Tan (Tehis) Yukarda sralanan (kanszlk, ate, kanama vb.) bulgularla doktora getirilen hastaya kesin tan iin baz testlerin yaplmas gereklidir. nk infeksiyz mononkleoz (pck hastal), bademcik iltihab, kanszlklar, romatizma, menenjit, dier kanserler, kedi trm hastal gibi baz hastalklar lsemiyi taklit edilebilir. lk yaplacak ilem "kan saymdr". Sklkla parmak ucundan, bazen damardan alnan kandaki hcre saylar zel yntemlerle saptanr (krmz kan hcresi-bunu gsteren hemoglobin ve hematokrit, beyaz kan hcresi, trombosit). Ayrca bir damla kan lam denen camlara yaylp boyanarak mikroskopla incelenir. Uzman bir doktor bu kan hcrelerini inceleyerek belli bir sonu kartabilirse de esas tan kemik ilii incelemesi ile konur. Kemik ilii aspirasyonu Kemik iliini alma ilemi ksa ve zararsz bir olaydr. Ar olmasn nlemek iin yapld blge zel ilalarla uyuturulur veya hasta uyutulur. Hasta yz koyun yatrlr, kala blgesi uygun maddelerle temizlenir ve mikroplardan arndrlr ve uyuturulur. Daha sonra zel bir ine ile kala kemiinden ok az miktar kemik ilii (enjektr iine) emilir ve aynen kan gibi cam zerine yaylr, boyanr ve mikroskopta incelenir. Bu incelemede hem lseminin olup olmad, hem de tipi belirlenir. Bazen buna ilave baz kan ve kemik ilii, gen testleri gerekebilir. Ayrca blast hcrelerinin nereleri igal ettiini aratrmak iinde baz testler yaplr. Akcier filmi, karacier-bbrek testleri ve bel suyundan rnek alp bakmak anlamna gelen "lomber ponksiyon" ilemleri yaplr. Lomber Ponksiyon Beyin-omurilik svsnn incelenmesi beyin dokosunun lsemi hcreleri ile tutulumunu gsterir. Lomber ponksiyon iin hasta oturur veya yatar pozisyonda ve doktora arkas dnk olarak yerletirilir. Bel blgesi temizlenir, uyuturulur ve zel bir ine ile girilerek bel suyundan birka damla rnek alnr. Bu svda kan gibi cama yaylr, boyanr ve mikroskopla baklarak blast olup olmad aratrlr. Normalde hi bir hcre yoktur. Varsa beyin-omurilik tutulumundan sz edilir.

Yumurtalklar (testis) doktor tarafndan muayene edilmelidir. ime, renk deitirme blastlarn igaline iaret olabilir.

Kateter Uygulamas ocuklara ac veren ine batrlarak parmak ucundan veya damardan kan alma ilemi yerine veya ilalarn, kan ve kan rnlerinin deri-deri alt dokulara kamadan damar yoluyla verilebilmesi iin derin damarlara kateter uygulamas (Hickman, Groschong) yararldr. Kateter narkoz altnda gsn sa veya sol blgesinden k noktas bulup boyun ksmndan derin damarlara yerletirilir. Haftada 1-2 kez bakm ve pansuman gereklidir. Hastaneye yat ve tedavi Bu nemli, ciddi, ancak iyilemesi mmkn hastalkla ilk mcadele, hastanede yaplmaldr. Bu dnemin baz zellikleri ve safhalar vardr. 1- Lsemi tansnn aileye sylenmesi: Mutlaka en zor dnemlerden biridir. Kymetli evladnn zellikle ad nedeniyle ok rktc olan bu hastala tutulduunu renmek anne/baba iin zor ve kabullenmesi g bir durumdur. Bu an anne/babalarn tm en zor dakika olarak tanmlamaktadrlar. Ancak tannn anne/babaya uygun ve doru bilgilerin eliinde aktarlmas doktorun nemli grevidir. Beraberinde psikiyatrist ve psikolog, sosyal uzman ile beraber konunun uzman bir doktor aileye tany aktarr ve hastal tantr. Ayrca anne/babann sorularn da cevaplayarak birlikte mcadelenin ilk admn atar. 2- ocuun hastaneye yat: Hastaneye kabl ile ocuk yepyeni bir dnyaya admn atar. Yepyeni insanlar, garip aletler, cann da yakan birok ilemlerle karlar. evresi de kendisi gibi ocuklarla doludur. Onlarla ve yeni yaamyla bir denge salamaya alr. zellikle kk ise ilk gnler srekli bir isyan halindedir. Alar, barr, hi kimseye yaknlk gstermez. Belki yalnz annesine inanr. Daha sonra bir kabullenme ve evreye ynelme devri balar. Hala arl ilemler onu rahatsz eder, ama evresiyle daha ilikilidir. Bu dnemlerde doktor, hemire yannda psiko-sosyal ekip de ocua ve anne/babaya destek olmaldr. Btn ocuklar hastalklarn da bilmek isterler. Anlayabilecei dille bilgi verilmelidir. zellikle uzak kald okulu, arkadalar onu ok zebilir. Yaa gre oyun odalar veya okul dersleri ile ilikisini srdrebilecek bir hastane okulu ok yararl olacaktr. Ayrca meguliyet eitiminin yannda odalara zellikle mutlak izolasyon dnemlerinde konacak televizyon, bilgisayar, resim malzemesi ocuk iin son derece faydaldr. Oda meguliyetlerinde psikososyal ekip ve anne de

grev alr. Uzun yatak istirahatlerinin sonucunda ortaya kacak kas erimesini nleyebilmek iin egzersizler, bisiklet kullanm, fizyoterapistler eliinde uygulanmaktadr. Lsemi tedavisi: Hastaln tedavisi mmkndr. Ancak mutlak olarak anne/baba, ocuk ile doktor/hemire/psiko-sosyal ekibin ibirlii arttr. Tedavide eitli yntemler kullanlr. a) Kemoterapi (ila tedavisi) b) Radyoterapi (n tedavisi) c) Destekleme tedavisi d) Kemik ilii nakli Doktorunuz ocuunuza uygulayaca tedaviyi bir ok zellii gz nne alarak seecektir: tedaviyi kaldrabilmesi, hastalnn tipine gre en uygun tedavi seimi v.b. dikkate alnacaktr. Ama hastal iyiletirmektir. Ayn tany alsalar bile sizin ocuunuz dierlerinden farkldr. Asla hastalar ve hastalklarn birbirleri ile mukayese etmeyin. A) Kemoterapi (ila tedavisi) Lsemi tedavisinde ilala tedavi ok nem tar. Her gn daha yeni ve etkili ilalar bulunmakta ve kullanlmaktadr. Lsemide tipi ne olursa olsun ilk hedef, lsemi, "blast"larnn igalindeki kemik iliini, youn ila tedavileriyle temizlemektir. Bu dnemde hasta deien srelerde ama mutlaka hastanede tutulmaldr. Anne-baba-ocuk bu g dnemi beraber atlatrlar. Damardan, azdan alnan ve ayrca bel inesi ile verilen bir ok ila kullanlarak blastlara kar sava kazanlmaya alr. Bu dneme "HCUM" dnemi (indiksiyon da) demekteyiz. Baar salanrsa hedeflenen; kemik iliinin uykuya sokulmas "REMSYON" ve blastlar yok edilerek yerini ie yarar iyi hcrelerin (krmz kan hcresi, beyaz kan hcresi, trombosit) almasdr. ALL'li 100 ocuktan 90' AML'li 100 ocuktan 75'i "Remisyon"a ulaacaktr. ndiksiyon dnemini tamamlayan ocuklara salanan uyku dnemini daha da salamlatrmak iin bir "SALAMLATIRMA" (konsolidasyon) tedavisi uygulanr. Artk hastala kar ilk zafer kazanlmtr. Ancak hastaln blast hcreleri beyin-omurilik gibi ilalarn ok iyi ulaamad yerlere saklanabilirler, hatta ilk balangta bile buralar tutabilirler. lalarmz onlara ulatrmak iin "lomber ponksiyon ve bel inesi (intratekal)" tedavi yaplr. Direkt olarak bel suyuna ilacmz vererek saklanm blastlara yz yze mcadele yapma ansn salarz. Ayn amala ikinci bir uygulama da baa (beyine) n tedavisi uygulamaktr. Bu tedaviye "Radyoterapi" denir. Lsemide sk kullanlan ilalar, kullanm ekli: Prednizolon / damar ii, kas ii ve az yolu

Vincristine / damar ii L-Asparaginase / deri alt, kas ii (damar ii) Cyclophosphamide / damar ii Daunorubicine / damar ii 6-Mercaptopurine / az yolu Methotrexate / damar ii, az yolu, intratekal Aclarubicin / damar ii Cytosine Arabinoside / damar ii, deri alt Etoposide / damar ii Thioguanine / az yolu Mitoxantrone / damar ii Amsacrine / damar ii Lsemide kullanlan ilalarn yan etkileri: Lsemi tedavisi arttr, ancak ilalar iki taraf keskin kl gibidir. Bozuk lsemi hcrelerini yok edip ldrdkleri gibi salam dokulara da zarar verebilmektedir. Tedavi srasnda istenmeyen etkiler grlmektedir. Erken dnemde grlen yan etkiler: Bulant ve kusma: Genellikle sitostatik ilacn verilmesinden 4 saat sonra geliir ve 2 gn kadar srer. Gnmzde bulant kusmay azaltc ilalar yararl olabilir. Bulant oluumunun nedeni mide-barsaktaki hcrelerin zedelenmesi sonucu ortaya kan serotonin adl hormondur. Serotonin hormonunun sinir sistemi uyars ile beyindeki bulant kusma merkezi uyarlr ve sonu olarak bulant-kusma geliir. Bulant-kusma olduunda ilalara ilve olarak baz nlemler yararl olabilir. Besinler souk, lk yenmeli, scak olanlardan kanlmaldr. Ar, yal, tatl, tuzlu, baharatl, kark besin alnmamal, limon sklmal, patates, pirinli gdalar, elma, muz gibi meyveler tercih edilmelidir. Ar kokulardan uzak durulmal, temiz hava alnmal, mzik, televizyon, oyunlar ile dikkat baka alanlara ekilmeli ve uyumaya allmaldr. Sa dklmesi: Kimi hastalarn salar tamamen dklebildii gibi bazlarnn ki daha az etkilenir. Kalar, kirpikler, vcudun muhtelif yerlerindeki tyler de dklebilir. Ancak unutulmamaldr ki bu durum geicidir ve salar daha gr ve yumuak olarak tekrar kacaktr. Salar neden dklr? Aslnda san kendisi canl deildir; sal deride bulunan sa hcreleri bu salar retir. Sitostatik ilalardan bu sa hcreleri zarar grd iin salar dklr. Hcreler yenilenince salar tekrar kar. Tedavi srasnda hastann salar kesilirse, dklen salar etrafa salmaz ve rahatszlk vermez. Ancak salar psikolojik nedenlerle kestirilmek istenmezse daha dikkatli bakm ister. Salar lk su ile tahri etmeyen ampuanlar ile ykanmal, jle, lastikli toka v.s. kullanlmamaldr. En iyisi bone takmaktr. Bu dnemde peruk taklabilir.

nfeksiyonlara artm eilim: lalarn balca yan etkisi enfeksiyonlara sk ve ar olarak yakalanmadr. Tedavi srasnda gerek savunma sisteminin dier hcreleri, gerekse akyuvarlar sayca azalaca ve fonksiyonlar da bozulaca iin vcut direnci bozulur ve solunum yolu, idrar yolu, barsak, mukoza infeksiyonlar da artar. Enfeksiyon etkenleri olarak viruslar (Herpus uuk virusu, CMV, EBV, parvovirus) mantarlar (candida ve aspergillus) ve bakteriler (Gram (+) ve Gram (-), anaerobik) saylabilir. Kendimizi nfeksiyonlardan nasl koruyalm? - Besinlerimizi ihmal etmeyelim, dzenli beslenelim. - Kendimizi ar yormayalm. - nfeksiyonu olan kiilerden uzak duralm. Okul, kre, otobs, toplant gibi kalabalk ortamlara girmeyelim. - Canl a uygulanm (fel as) kiilere yaklamayalm. - Durgun su kullanmayalm. - Temizlie (banyo, di, az, tuvalet v.s.) dikkat edelim. - Besinleri hep taze, her nde pimi olarak tketelim. Stl gdalar kaynatarak yiyelim. Soyulmu muz, elma gibi meyve haricindeki sebze, meyveleri piirip yiyelim. - iek ve ss bitkileriyle yakn temas etmeyelim. - Sk sk ellerimizi ykayalm. - Banyo kvetinde ykanmak yerine duu tercih edelim. - Tuvalet yaptktan sonra o blgemizi sabunlayalm. Hangi durumlarda acilen doktora, hastaneye bavuralm? - Ate 38 C dereceyi geerse - ksrk, boaz ars olursa - Ar terleme veya me hissi duyulursa - Sk idrar ve arl idrar yapma - Deride sivilce gibi kzarklk, s art gelien durumlar - Yanklar - shal geliirse Halsizlik, Yorgunluk Kemoterapinin geici yan etkilerindendir. lalar kemik iliine zarar verir ve daha az alyuvar retebilir, daha az oksijen vcuda tanabilir. Bu kaslarda kuvvetsizlik, ba dnmesi, ba ars, konsantrasyon bozukluu yaratabilir. Yine yetersiz beslenme, azalm uyku, ar, korku, sinirlenme ve psikolojik olarak etkilenme sonucu da geliebilir. tahszlk Tedaviye bal tat alma hissinde azalma, ineme ve yutma glne bal geliir. Genellikle bulant ve kusma ile birliktedir. tahszl azaltmak iin besinler sk sk az miktarlarda yenmelidir.

Kahvalt ihmal edilmemeli, besinler zenle itah ac ekillerde sunulmaldr. A ve C vitaminlerden zengin tablet veya besinler alnmaldr. la Sznts Baz ilalar damara verilirken dar szarlarsa yakarlar ve kt yaralar aarlar. Bu tip ilalar uygulanrken dikkat edilmeli ve ac hissinde doktor, hemire uyarlmaldr. Sarlk/Bbrek Sorunlar Nadirdir. Uygun testlerde izlenerek gerekli tedbirler alnr. Havale Nadiren hastalarda zellikle bel inesi ve radyoterapi esnasnda grlr. Uygun ila deiimi ile dzene sokulur. Bazen de beyin tutulumunun iaretidir. Kalp ile ilgili sorunlar Baz ilalar kalbi de etkileyebilir ve kalp kasn bozabilir. Bu durumda o ilaca devam edilmez. Mide ars - Yanma/Kusma zellikle prednol gibi kortikosteroid alanlarda olur. Uygun ilalarla dzeltilir. Kan ekeri art Baz ilalarn yan etkisidir. Uygun diyetle ve tedavi ile dzeltilir. Azda yaralar Uygun az bakm ve ilalarla dzeltilir. Ge dnemde grlen yan etkileri: Byme-gelime gerilii Alnan youn tedaviler, zellikle kemik ilii nakli sonras grlebilir. Byme yavalayabilir. Radyoterapi sonras bazen ocuun okul baars etkilenebilir. Inlama 2 yan altnda yaplmaz. Ksrlk Normal artlarda ok nadirdir. Ancak youn tedaviler, kemik ilii nakli sonras kanlmazdr. Graftn alcy reddi Kemik ilii nakli sonras deri, karacier sorunlar ve ishale giden bir tablodur. zel ilalarla korunma ve tedavisine allr. Katarakt Kemik ilii nakli sonras grlebilir. Uygun cerrahi mdahale ile dzeltilir. B) Radyoterapi (n tedavisi):

In tedavisi 2-3 hafta srer. Her hafta belli srelerle uyguland "DEVAM (DAME)" dnemi izler. Artk hasta normal yaamna dner, okulu, arkadalar, ailesi ile gnlk uralarn srdrr. Baz ilalar srekli azndan uygularken, dierlerini aylk ziyaretlerle hastanede alr. Bu dnem 2-3 yl srer ve sonuta her ey yolunda giderse ifaya ular. Ancak bazen her ey bu kadar dzenli gitmez ve uyuyan lsemi blastlar bazen kemik iliinde, bazen beyinde, bazen yumurtalkta yeniden uyanr. Biz buna "TEKRARLAMA (RELAPS)" dnemi deriz. O zaman kemoterapi yannda kemik ilii nakli gibi baka yntemlere de ynelmek genellikle gerekecektir. C) Destekleme tedavisi: Byk bir harbe benzetebileceimiz ve hem hasta, hem aile, hem de doktor iin byk bir mcadele dnemi olan hcum ve salamlatrma dnemlerinde sorun yalnz lsemi deildir. Verilen ilalarn yan etkileri, lsemi ve tedavisi ile boalan ve henz gerekli hcrelerini yapamayan, hrpalanm bir kemik iliinin getirdikleri de problem dourabilir. zellikle trombositlerin yokluu kanamalara ve beyaz kan hcrelerinin (lkosit) yokluu da infeksiyona yol aabilir. Bunun iin kan merkezlerinde trombositlerin ayrlmas ile elde edilen "trombosit sspansiyonlar" verilerek kanamalarn oluumu nlenebilir. Trombosit sspansiyonlar hcre ayrm cihazlar ile (cell seperator) salkl seilmi vericilerden hazrlanr. Ne yazk ki ayn ey lkositler iin geerli deildir. Lkositlerin ayrlmas ve uygulanmas denenmise de ok fazla sorun dourduu grlmtr. Onun yerine hastay enfeksiyondan korumak iin beyaz kan hcreleri ykselene dek temiz, giri-k kstlanm zel odalarda tutma yoluna gidilmitir. Bu esnada gerek anne-babalara, gerekse doktor, hemire, salk personeline byk grev dmektedir. u noktalar asla ihmal edilmemelidir: - Odaya giren her kimse mutlaka elini en azndan sabunla, daha iyisi uygun mikrop krc (antiseptik) svlarla ykamaldr. - Ayakkab ve giysilerle d ortamn mikroplar ieri tanabilir. Bunun iin maske, eldiven, galo (ayakkab zerine giyilen lastik klf), nlk gibi koruyucu malzeme mutlaka kullanlmaldr. - Hastalarn kendi derileri, az-mide-barsak sistemleri de mikrop kayna olabilir. Onun iin hasta sk sk ykanmal, en azndan derisi silinmeli, az bakm muntazam yaplmal, doktorunuzun nerecei ila ve gargaralar muntazam kullanlmaldr. Hastann yiyecekleri ve suyu zellikle lkositleri dkse mutlaka kaynatlmal, piirilmelidir. Eer infeksiyon ortaya karsa uygun antibiyotikler ve gerekirse mantar ilalar ile tedavi yaplmaldr. D) Kemik ilii nakli: Son yllarn en byk kefi basit olarak salam bir kiiden alnan kemik iliinin

iyice tedavi edilmi (kemoterapi, radyoterapi grm) hastaya verilerek onun hasta kemik iliinin yerini almasn salamaktr. Bylece artk kemik iliinde lsemik blastlara yer kalmaz ve hasta ifaya kavuur. Bu yntemle hastal tekrarlam her 10 ALL'den 5'i (ALL'de ilk remisyon uyuma dnemi bozulmadan srerse kemoterapiye devam edilir. Kemik ilii nakline gerek yoktur.) kurtulur. AML'de ise ilk remisyonda kemik ilii nakli uygun olur ve her 10 hastadan 6-7'si bu yntemle kurtulabilir. Ancak bu ilem o kadar da kolay olmayabilir. Yaklak 4-6 hafta hasta tamamen mikropsuz bir ortamda korunmaldr. Ayrca kanama olmasn diye trombosit sspansiyonlar da verilmelidir. Kemik ilii nakli iin ncelikle, bir verici bulunmaldr. Bu verici ideal olarak kardetir. Ancak ncelikle "doku uygunluu testi" yaplr. Uygun verici aranr. Bazen hastann kendi kemik ilii de remisyonda iken alnp, blastalardan temizlenip dondurularak saklanr ve gereinde kullanlr. Verici ok nadiren yakn akrabalar veya dokusu uygun yabanclar da olabilir. Eer verici hastann kardeleri veya yaknlar ise bu tip kemik ilii nakline "allojenik" kendi kemik ilii ise "otolog" denir. Bunun yannda bazen verilen kemik ilii hastay, bazen de hasta verilen kemik iliini kendine uygun bulmaz. Bu da ya kemik iliinin reddi (graft versus host hastal-GVHD) ya da hastann kemik iliini reddi ile sonlanr (rejeksiyon). Bazen de lsemi her eye ramen geri gelir (relaps). Yine de ifa ans vardr. Kemik iliini veren kiiye hi bir zarar yoktur. Sadece 30-45 dakikalk bir anesaaai ile kemik ilii alnr. Bunun dnda normal yaamn srdrr. Tedavilerini tamamlayan hasta artk yatlar arasna karr. zellikle 5 yln doldurduunda her eyi geride brakr. Gelecee ynelir.

3- Ailenin dier fertleri ve kardeleri: zellikle evde kalan ocuklar ok nemli bir sorun oluturabilir. lk dnemde ailede bir sorun olduunu hisseden kardelerde korku ve kargaa hissi kanlmazdr. Kardelerinin hasta olduunu anlamasalar dahi; onun yokluunu anne-babann huzursuz ortam, evden uzaklamalar onlar ok rahatsz eder. Bu aamada onlarn sorunlarna ciddi ve tatmin edici cevaplar vermek, onlar dinlemek gerekir. Kk yatakiler basit aklamalarla yetinirken, byk ocuklar detaylarn sorabilirler. Onlara lseminin ciddi ve zel ihtimam gerektiren bir hastalk olduunu anlatmak, duygu ve dncelerini paylamak, srda olarak almak ok yararl olabilir. Kardelerinin tedavisinde rol oynamak onlarn terk edilmek ve sululuk gibi duygulara saplanmasn da engelleyebilir. Hatta uygun artlarda hastanede kardelerini ziyaret etmeleri de salanmaldr. Bylece onunla olan ilikileri daha canl srdrlebilir.

4- Dier aile sorunlar: Anne/babann sorunlar yalnzca ocuklarnn hastalnn tedavisi olmamaktadr. Lsemi tedavisi uzun, masrafl bir sretir. En nemli sorun bu ar masraflarn karlanmasdr. zellikle SSK, Emekli Sand gibi bir sigorta sisteminin gvencesi altnda olmayan bir ailenin ii ok zordur. Bu aileler ya sosyal gvenceli bir ie tevik edilmeli ya da Sosyal Yardmlama Vakf gibi yardmlardan yararlandrlmaldr. kinci nemli sorun aile ii psikolojik sorunlardr. Anne-baba-kardeler konuyla ilgili psiko-sosyal ekibin destek tedavilerine alnmal, grup tartmalar ve belli aralarla yaplacak eitim seminerleriyle sorunlarna destek olunmal, sorular cevaplanmaldr. Dier bir yntem aileler aras dayanmann salanmasdr. Lsemi tedavisi srasnda sk kullanlan terimler: Akut: Hzl ve ksa sreli. Anemi-(Kanszlk): Krmz kan hcrelerinin sayca yetersizlii Bakteri: Hcrelerin olgun aamaya gelmeden nceki gen, olgunlamam ana ekli. Beyin tutulumu: Lsemide, beyin/omurilikte blast hcreleri saklanabilir ve hastaln alevlenmesine neden olabilir. Hatta kemik ilii normal olsa dahi ilk tekrarlama buradan olabilir. Dalak: Lenf bezleri gibi bakteri ve kanser hcrelerini szge gibi toplayan bir karn organdr. Lsemide byyebilir. Deri alt (SC=Subkutan): Baz kemoterapi ilalar zellikle kolda deri altna injekte edilir. Destekleyici Tedavi (Supportif): Lsemi tedavisinin en nemli koludur. Kan ve kan rnlerinin verilmesi, antibiotikler, el ykama, zel temiz odalar, maske/galo, nlk kullanm bu tedavinin nemli eleridir. Devam tedavisi (dame): Gerekli hcum ve salamlatrma tedavilerini takiben 23 yl sre ile salanan kemik ilii uyumasnn (remisyon) ifaya dnmesi iin yaplan tedavidir. Doku Grubu: Anne ve babadan yar yarya alnan ve insann dokusal zelliklerini belirten iaretler (Kan grubu ile ayn deildir, HLA olarak da anlr). Eritrosit: Krmz kan hcresi. Hemoglobin ad verilen blm ile akcierlerden dokulara oksijen tar. Galo: Ayakkab zerine giyilen naylon/lastik klf. Graftn Alcy Reddi (Graft Versus Host Hastal-GVHD): Kemik ilii nakli sonras grlen ve deri, karacier bulgular ve ishale giden bir yan etkidir. Hematokrit: Kann tad eritrosit orann belirleyen bir ldr. %30'un altnda kan verilir. Hematoloji: Kan ve kan yapan organlarla uraan bilim dal. Hematolog: Eritrositlerin oksijen tamasyla grevli blm. Hickman kateteri: Ameliyatla damara konan ve kan alma tedavi ilerinde kullanlan zel hortum. Hcum tedavisi (ndksiyon): Lsemide kemik iliini igal eden ve blastlarn yok edilmesi ve kemik iliinin uykuya sokulmas (remisyon) iin yaplan tedavi

blm. mmun Sistem: Vcudun hastalklara kar direnmesini salayan lkosit ve benzeri baz hcrelerden oluan sistemdir. nfeksiyon: Vcutta hastalk yapc mikroorganizmalarn oalmas ve vcudu igali. ntramskler (M): lacn kas dokusu iine yaplmas. ntratekal (T): lacn direkt olarak belden zel inelerle bel suyuna verilmesi. ntravenz (V): lacn damara direkt verilmesi. Kan grubu: Kan hcreleri insandan insana deien ve zel yntemlerle gsterilebilen iaretleyiciler tar. Kan naklinden nce alc ve vericide ayn olmalar arttr. Balcalar A, B, O, AB ve Rh (+) / (-)'dir. Kanser: Kontrolsuz ve normal d hcre art ile giden yaklak 100 hastaln ortak addr. Artan hcre urlar yapabilir, dier dokular igal edebilir. Karacier: Hayatn devam iin gerekli birok karmak ii yapan (sindirim, kan proteinleri yapm, artklarn yok edilmesi) bir karn ii organdr. Kemoterapi: Kansere kar ilalarla tedavi. Kronik: Belirti ve bulgular uzun sren, yava ortaya kan, sregen. Kltr: Ate/infeksiyon annda neden olan mikroorganizmann (bakteri) tespiti iin alnan kan, boaz, idrar, dk rneklerinde yaplan ve etkili antibiotikleri de (infeksiyonlara kar kullanlan ilalar) gsteren testler. Lenf Bezi: Tm vcuda yaylm, zel sistemi bulunan ve bakteri, kanser hcreleri iin szge grevi yapan organlar. Lsemide byyebilirler. Lkosit: Beyaz kan hcreleri. Lomber Ponksiyon: Bel suyunun incelenmesi veya ila verilmesi amacyla yaplan, belden zel inelerle girilerek uygulanan tan / tedavi yntemi. Lsemi: Kemik iliinde olgunlamam, gen blast hcrelerinin kontrolsuz oalmas ile giden ve kan kanseri adn da alan bir hastalk. Mantar: Tm vcutta infeksiyon yapabilecek bir eit hastalk erkeni. Ntrofil: Beyaz kan hcrelerinin, bakteri, mantar, viruslara kar vcut medafaasnda nemli bir rol oynayan tipi. (Ntropeni: Ntrofillerin normalden az olmas). Onkoloji: Kanserin fiziksel, kimyasal, biyolojik tm zellikleri ile uraan bilim dal. Onkolog: Onkoloji ile uraan bilim adam. Oral: lacn az yolu ile verilmesi. Patoloji/Patolog: Hastalklarn dokuda yapt deiiklikleri inceleyen, yorumlayan ve tan koyan bilim dal, bilim adam. Patei/Ekimoz: zellikle trombositin dk olduu hastalarda deri iine kk / byk kanamalar. Prognoz: Hastaln sonucu / gelecei hakknda tahmini yaklam. Radyoterapi: zel aletlerden kan nlar kullanarak yaplan tedavi. Rejeksiyon: Hastann dardan verilen dokuyu (r. Kemik ilii) reddi. Relaps: Hastaln uykuya daldktan sonra yeniden uyanma ve bulgu vermesi. Remisyon: Uygun tedavilerden sonra lsemik hcrelerden temizlenmi kemik iliinin uykuya dalmas, normal almas. Salamlatrma Tedavisi (Konsolidasyon): Uygun hcum tedavisiyle remisyon

salandktan sonra youn bir tedavi ile yaplanlarn garantiye alnmas. ifa: Hastaln kesin olarak iyileip bir daha geri gelmemesi. Testis (Yumurtalk) tutulumu: Erkek ocuklarda testislere saklanan lsemi hcrelerinin oalmas ile ime, hassasiyet ile giden ve hastaln tekrarna neden olan durum. Trombosit: Kann phtlamay salayan, zedeli damar tkayarak kanamay durduran hcresi. Virs: ok kk, ancak zel alet ve yntemlerle saptanan kzamk / suiei gibi hastalklar yapan etken.