gelir dalgn bir cambaz. ge saatlerin denizinden. fler lambay. uzanr aladm yanma. danyal yalva iin.

aada bir kr kadn. hsm. sayklar bir dilde bilmediim. gsnde ar bir kelebek. iinde krk ekmeceler. ier iki zn teyze tavan arasnda. iler gergef. insancl okullardan kovgun. geer sokaktan baksz bir kedi kara. uvalnda yeni lm bir ocuk. kanatlar smam. barr eskici dede. bir korsan gemisi! girmi krfeze. ... Baksz Bir Kedi Kara, Ece Ayhann muhtemelen en bilindik, en sevilen iiri. Modernist airin atonal diye niteledii, yapskc bir iirin insanlar yakalayabilmesinin ardndaki abrakadabray onun imdiye dein hemen hi zmlenmemi arpc imgelerinden ok mziinde, ritminde aramal belki de. Gerekten de okunduu her yerde hayranlk uyandrdna ahit olduum bu dsel iir ya da iirsel d, dua tadnda bir sayklama, tekerleme sihrinde bir aliterasyon rma deil mi ayn zamanda? Bir yorumu tam da dsel karakteri yznden aryor. Ama tpk bir ryadaki gibi geili ve birbirine dnen bu imge-dizeleri yorumlamak hayli g. Aslnda bir dten daha ok ve daha zel bir biimde, dipal bir kabus sz konusu burada. Baksz Kedi Kara Daha iirin isminde, adeta Masonik bir biimde lenen kabus kleri. Ayrca iirdeki kelimelerin ounluu (kr, kadn, kelebek, krk, kovgun, kedi, kara, kanat, korsan, krfez) ya k harfiyle balar ya da bu harfi ierir. Sert ve sreksiz bir damak sessizi olan k, kabuslarn kasvetine uygun, nefessiz kalmay, boulmay artran bir harftir. Srtnc , ve f nszleri, sert knin yan sra ska tekrarlanarak kabus havasn iyiden iyiye koyulturlar. Kabaca, iirde nsz uyumu k---f tmszlerinin karsna g-r-n-z tml sessizlerinin konulmasyla elde edilmitir, denebilir. tml bu sesler, tmszlerin grtlan gerisine ittii havay tekrar ileriye doru hareket ettirirler. Kabus meselesine dnelim. Kabus neleri ieriyor, ne denli gerek ne denli kurmaca; buralar kurcalamay yazmn sonraki blmlerine brakyorum. ok derine dalmadan edindiimiz izlenim, bunun ergenlie ilk admlarn atmakta olan, ocukluun gvenli dnyasndan ilelebet kopacan bilinli bilinsiz sezinleyen bir ocuun kabusu olduu. Binbir cinsel karmaa iinde bedenine yabanclaann yanstma yoluyla yabanclatrd d dnyann gerek ve gerekst tehditlerine dair ilenli kayglar. Bu dipal anksiyete, korkulan bir eylem halinde somutlat lde, iirde ift kutuplu grnyor: Karlmak ve/veya alkonmak. Ama belki de asl korkutucu olan, saplantl

bir biimde bu eylemlere elik edecei dnlen cezalandrlma, yani savunmasz ocuk bedeninin istismar Bu cezann gerekelerini tam olarak anlayamasa da ocuk, biyolojik doasnn kendisine verili toplumsal kurmacalarla atmasn ruhunda btn iddetiyle yaar.

DANYAL YALVA, KR KADIN iirin sreen bir kabusa dair olduunun balca iaretlerinden biri Danyal Peygamberdir; nk Danyaln bir rya yorumlaycs ve kahin olarak zel bir gr yetenei vardr. Grlen kabuslarn ve ie doan kt eylerin mahiyetini aklamas iin gzya dklr Danyala. iirde kr kadnn gr sahibi Danyaldan hemen sonra gelmesi, akla kahin tanr Apollonun Thebaili kr bilicisi Tiresias getirir. Tiresias, tanra Athenay plak ykanrken grd iin gzlerinden olmu, fakat buna karlk annesinin tanraya yalvarmalar sonucunda - kendisine bilicilik yetisi bahedilmitir. Baka bir olayda Tiresias, iftleen ylanlarn zerine asasyla vurunca tanra Heray sinirlendirir ve ceza olarak bir kadna dntrlr. Kadn bedeninde yedi yl yaayan Tiresias, nihayet Sofoklesin Kral dipus tragedyasnda, bu kez babasnn katilinin kim olduunu soruturan krala ac gerei aklayan kr kahin olarak tekrar karmza kar: Katil, gerekte kaderin cilvesi sonucunda ocuklarnn hem babas hem kardei, annesinin hem kocas hem de olu olmak bahtszlna uram dipustan bakas deildir. te yandan iirdeki kr kadn (aada bir kr kadn. hsm.), olana bitene kr kalan, kr kalmak zorunda olan anneyi de imliyor olabilir. Bilinmeyen bir dilde sayklyor olmas, onun hem Tiresias gibi bir yabanc oluuna hem de ocuun annenin kendisinden ve dilinden kopmu, eski sevgi ve efkat szcklerinden mahrum kalm olmasna bir gnderme saylabilir. iirde, eer bu szler bir sonraki imgesel figr olan zn Teyze iin sarfedilmemise, ayriyeten gsnde ar bir kelebek. iinde krk ekmeceler deniyor kr kadn iin. Kelebek, metamorfozun (iir balamnda cinsel dnmn ve diillemenin) sembol elbette; bylece eer kr kadn gerekten anne ve kelebek de onun dnm sanclar iindeki oluysa gsnde ar bir kelebek dizesi, annenin oluna dert yan diye yorumlanabilir. Ar kelebek ayn zamanda krk ekmecelerle birleince, karacier kelebeklerini (hastalk yapc parazit solucanlar) ve ekli kelebei andran akcierleri de dndrr. Dolaysyla belki dier bir takm organlar simgeleyen krk ekmecelerle birlikte, ar kelebek, kadnn hastalna ve yallna, tek kelimeyle maraza iaret ediyordur. ZN TEYZE

Hayli kafa kartrc bir imge olarak, tavan arasnda iki iip gergef ileyen zn Teyze, akla evvela kendisine bakire dendii kadar, kederli/yasl anamz diye de hitap edilen Meryemi getiriyor Beata Maria Virgo Perdolens, mater dolorosa veya sadece dolorosa. spanyolcadaki Lola ve Dolores gibi baz kadn isimleri, Meryem Anay niteleyen, Latincede kederli/yasl anlamndaki bu dolorosa sfatndan tremi. O halde zn Teyze Sefarad olabilir mi? Bu ok fevri bir karm gibi grnse de Ece Ayhann SS-Struma (bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/Struma_(gemi)) olayna duyduu ilgi gz nnde bulundurulur ve bunun yanna Ragp Durann "aada bir kr kadn. hsm. sayklar bir dilde bilmediim" dizelerinde esasen Ermeni sorunundan sz edilmekte olduu sav konulursa makul bulunabilir. Bu durumda, snfsal konumu iaret edercesine, aada bir Ermeni, yukarda (tavan arasnda) ise bir Yahudi kyor ortaya. Bakire Meryeme dnelim, znl anneye. zn teyze, Meryemse ana olduuna gre, dizede Meryem Anayla balant dolaymlanyor veya ikincilletiriliyor demektir. Meryemin kzkardei yok, fakat tarih boyunca kendisinin bir anlamda karsav olarak kurgulanm bir dier Meryem, yani Mecdelli Meryem var. ngiliz dekadan airi Swinburne, 1866da yaymlanan (kt) nl Dolores Yedi ileli Anamz iirinde iki Meryeme de gnderme yapacak ekilde, fakat yine de onlardan apayr, zalim olduu kadar ehvet dkn bir pagan tanra imgesi (Dolores) yaratmt. Her iki Meryeme de gnderme yapacak ekilde, diyorum, nk yedi ileyi ekmi olan Meryem Ana, teden beri ehvetle, gnahla, fahielikle ilikilendirilmi olan ise Mecdellidir. Mecdelli Meryemin de yedi saysyla bir ilikisi vardr geri; sa, Mecdelliyi yedi ecinniden arndrmtr. Tam olarak neyi ifade ettii bilinmese de bu yedi ecinninin komplike bir hastala iaret ettii kabul edilir. Yine de gen kzlarn kymetli eyiz ilerini rdkleri gergefle birlikte dnldnde, zn Teyze, znl masumiyetini koruyor gibi. Kederinden iki imektedir, hepsi bu. Gergef, Farsa kargah (dokuma tezgah) kelimesinden tremi, ama bu deiimi geirirken anlamn aa yukar korumu bir kelime. Gergefin hemen artrd baka bir mitolojik kahraman vardr: Arakhne. Arakhne, becerikli bir dokumac kzm, ama yeteneiyle fazlaca bbrlenip zanaatkar tanralara meydan okuyunca Athena tarafndan rmcee evrilmi. Zaten arakhne de Yunanca rmcek demek. Eh, nceki dizelerde yer alan kelebek ve solucan deinilerinden sonra tavan arasnda gergefini ileyen bir rmcek imgesi de iirde hi yadrgatc durmuyor dorusu. Ben nedense iiri her okuyuumda zn Teyzeye geldiimde Edgar Allan Poeyu da dnmeden edemiyorum. Salt iirin atmosferinden, u iki ime mevzuundan veya rmcek imgesinden tr deil, ayn zamanda galiba Poenun Kara Kedi diye bir ksa yksnn olmasndan. KED KARA

insancl okullardan kovgun Bu dize zn Teyze ile Kedi Kara arasnda, her iki yakada da birer baca bulunan bir kpr gibidir. Gerekten de Struma Yahudilerinin ve Mecdellinin yazgs, tarihte bir ok egemen kltrde eytani glerle ibirlii yaptklar veya bir biimde uursuzluk getirdikleri inancyla ldrlen biare kara kedilerin yazgsyla rtr bir yerde. Hmanist ekollerin efkatli kanatlarndan mahrum kalm daha nice kurban sz konusudur; deliler, ecinseller, cad sulamasyla yaklan kadnlar, castratolar, insafszca cephelere srlen ve hapislere tklanlar, oyun oynayacak yata hayatn kazanmak zorunda braklan emeki ocuklar... Kedi Kara, btn bu ktln, vicdan yoksulluunun cisimlemi bir sembol falan deil, bilakis onun kurbandr. Alelade bir kara kedi deil de Kedi Kara oluu da karalanmln vurgulamak iindir. Poenun Kara Kedi diye bir ksa yks olduunu sylemitim. Tesadfe bakn ki Kedi Karann baksz olann da buluyoruz orada. Ad geen yknn ba kiisi olan katil, kklnde hayvanlar seven, iyi bir ocuk olduu halde nasl olup da bir caniye dntnn hikayesini nakleder, tam da idamnn arifesinde. Uursuzluklar, adamn eve zil zurna sarho geldii bir gece, Pluto adl kara kedinin bir gzn kzgnlkla kr brakmasyla balar, Plutoyu aaca ast bir dier gece evinin yanmasyla trmana geer ve nihayet, ldrp kiler duvarnn arkasna saklad karsnn cesedinin polisler tarafndan bulunmasyla son bulur. Onu ele veren ey, duvarn ardndan iitilen bir kedi miyavlamas olmutur. Adamn duvar rerken orada unuttuu bu kedi, sa kalm tek gzyle Plutoyu hatrlatt iin bizzat adam tarafndan sokakta bulunup eve getirilmi ikinci kara kedidir. Kedi Karaya kr deil de baksz denmesinin ardnda tesadfn ve kr kelimesinin yinelenmemeye allmas trnden basit gerekelerin tesinde bir eyler aramal. Bakszlk gerekte krlkle alakasz, baktan hem mahrum olmay hem de mahrum etmeyi ieren bir durum ve bu nedenle de daha ziyade kenara itilmilerin tepkiselliini ifade ediyor. Bu bir yana braklrsa Kedi Kara ile iir balamnda Poenun Plutosuna kyasla daha yakndan ilintili olabilecek bir baka kara kedi var. Black Cat Caf (Kara Kedi Cafe) , San Franciscoda vaktiyle Beatlerin ve bohemlerin urak yeri olmasyla nlenmi bir kafe-barn ad. 1933de (ikinci defa) alan mekan, zamanla bir gay bara dnm ve bu nedenle de bir sr sknt yaayarak 1963 ylnda kaplarna kilit vurmak zorunda kalm. Baksz bir Kedi Kara kitabnn 1965de yaymlandn hatrlayacak olursak, ayet haberdarsa konuya hassasiyetle yaklam olmas muhtemel Ece Ayhann Kedi Kara ile Black Cat Cafye gndermede bulunmu olabileceini dnebiliriz. Bu dnld anda da insancl okullardan kovgun dizesi tekrar yanklanr kulaklarda.

DALGIN CAMBAZ, ESKC DEDE Black Cat Caf bahsiyle birlikte, galiba sona braktmz dalgn cambaza ve eskici dedeye de gelmi oldu sra. Bunlarn biri fler, dieri barr; yani az veya ok iddeti artran eylemlerin failleri olmak gibi bir ortak noktalar vardr. Lambann flenmesi, korsan gemisinin krfeze girmesi: Bu duhul imgeleri, stelik flemek ve girmek fiillerini cinsel ierikli cmlelerde oka geiren bir kltrde, yadsnamaz biimde o balama ait olmallar. Btn bir irkin toplumun hibir kirini tasn istemiyorum dedii dizelerinde Ece Ayhan, gndelik dilin genelgeer imgelerini ustaca ve incelikle gizlemeyi (daha dorusu eritmeyi) baarm saylabilecei halde sonuta bu imgelere bavurmaktan kan(a)madysa bunun ikna edici tek bir nedeni vardr: Bir noktaya kadar (veya bir noktadan sonra) sesini duyurabilmek. iirlerindeki dilin kirlenmesini ne denli istemiyorduysa, bu masals iirin (e)cinsellie dair bir iir olduu da o lde bilinsin, hi deilse sezinlensin istiyordu. iirin sonunda geni zaman kipinin mili gemie dnmesi (yani girer yerine girmi denmesi), dorudan tank olunmadysa da, eylemlere belirli bir olup bitmilik ve gereklik katar. Yine de bu eylemler, iirde geni zaman kipinde hikaye edilen olaylarn oluu esnasnda gerekten de vuku buluyor mu, yoksa bunlar anmsanan, hayal edilen, ryas ya da kabusu grlen eylemler mi, bunu iirden yola karak kesinkes syleyebilmek zor. Keza ecinsellik antrmalar da yok denecek kadar az ve olduu kadaryla da son derecede rtk. Hem erkek hem kadn olan Tiresias (kr kadn), kelebek, bir de Black Cat Caf (Kedi Kara) olsa olsa hepsi bu ve o da kocaman bir belki. Yoksa dalgn cambaz da, eskici dede de zellikle ve belirgin bir ecinsellik arm yapmyor. Dolaysyla Baksz bir Kedi Karay ilkin Murat Nemet-Nejatn ngilizce evirisinden okuyup sonralar iirden ald esinle iirle ayn ad tayan, fakat zombi temal bir sessiz film ekmi olan Chris King, yine Nemet-Nejata dayanarak iirin aslnda gen bir stanbul erkek fahiesinin yetimesinin ve cinsel kimliini aa vuruunun st rtl yks olduunu sylerken haklysa ki bence yledir bu, ncelikle iirin kendisinden deil, airinden karlm bir sonu olmaldr. Zira Baksz bir Kedi Karay yazann Ece Ayhan olduunu bilmeseydik ya da Ece Ayhan Ortodoksluklar kitabnn da airi olmasayd, bu sonuca hkmetmek daha ok okurun fantezisi anlamna gelirdi. Eer bu son nermem doru deilse, iirde erkek ecinselliine apak bir gnderme olmas gerekir ki ben tarayabildiim kadaryla ilgili jargonla iir arasnda yle bir paralellik bulamadm. Ama acaba o paralellik, kendisinden hi kukulanlmayan cambazda gizleniyor olabilir mi? O halde dalgn cambaz ve eskici dede hakknda (fazladan) ne sylenebilir, ona bakalm Cambazn asl, biliyoruz ki canbazdr ve o da esasen canyla oynayan, tehlikeli ilere atlan demektir. mbyi sylemek nbye kyasla

dudaa daha ekonomik geldii iin Trkede nb-mb dnmnn birok rneine rastlanabilir. Cambaz biz hemen her zaman ip cambaz diye dnrz; halbuki Osmanl zamannda stanbuldaki dikilitalara trmanan hner erbabna da canbaz denmi. Hatta ip cambazlarna ondan ayr bir isim verilmi: rismanbaz. Hilekar olmak veya bir ite becerikli, usta olmak, cambaz kelimesinin zamanla kazand mecazi anlamlar. Bunlarn dnda kelimenin iki farkl kullanm daha var: Biri at alp satan veya yetitiren kimse, dieri ise Osmanl Devleti'nde atl olan ve savalarda padiahn nnde dmana kar ilk saldrya geen birlik anlamnda. Grld zere, ge saatlerin denizinden gelen cambazn denizle dorudan ilikili bir anlam yok, ama atla ve savala bir balants var (ya da en azndan varm). O yzden eer cambaza ille de yamuk bakacaksak bunu ancak elimizdeki bu neredeyse hi bilinmeyen at tccar ve ilk saldry gerekletiren birlik anlamlaryla yapabiliriz. yle baktmzda da cambazl bu masals iir, birden bire Kingi ve NemetNejat hakl karabilecek, sert bir anamorfoza urar. Dalgn cambaz, ilk saldrganlardan biridir; bir yetitirici (ve belki ayrca bir satc) konumundadr imdi. Kurban aresizdir; nk aadaki kadn kr, yukardaki kadnsa belki alkolik, ama her halukarda duruma etki edemeyecek veya kaytsz kalacak ekilde kendi derdine dm, deyim yerindeyse, kendi derdine yanan biridir. Cambaz lambay fler ve alayan olann yanna uzanr. Sonrasnda, kabus imgeleri arasnda olup bitenler, sokaktan geen eskici dede tarafndan, mili gemi zaman kipinde zetlenir: bir korsan gemisi!girmi krfeze. Eskici elbette bunlar haykryor deildir; o sadece hemen btn eskicilerin yapt gibi, muhtemelen e...skici diye barp geiyordur. Bizim iirde okuduumuz, eskicinin bard deil, onun barnda ocuun duyduu eylerdir. Artk insancl okullardan kovgunlarn arasna karm ve sokakta dolaan baksz bir Kedi Karaya dnm olan ocuk, eskicinin uvalna tktrdklar arasnda kendi (ocukluunun) yeni lm lsn de bulacaktr. Hmanist ekoln teden beri bembeyaz kanatl bir melek olarak kurgulayp o ekilde betimledii bir ocuun kanatlarna aldr etmeksizin ldrlerek kirli bir eskici uvalna tktrlmas; masumiyetin lm zerine, kitschi tersine evirip sahibine iade eden, kara bir imge bu kukusuz. Eskicinin bu imgenin tamamlanmas bakmndan, katil(ler)in bir tr ibirlikisi olarak seilmesinde de birok kara etken vardr. Eskiciler, artk deer verilmeyen eyay o eyann sahiplerinin rzasyla alp gtrrler. Bir korsann zorla alp gtrd eyse deerli bir ey, bir ganimettir. Eskici dede bu anlamda, tpk Kemalettin Tucunun kitaplarndaki gibi, saf ve iyi biridir. Ama Ece Ayhan, tam da dede diye hitap ederken bir yandan da Tucunun imdi bir ocuk eskisini uvalna tkm Eskici Babasna, yani kitsche esasl bir darbe vurmaktan geri durmaz. Bir ocuun byk hayal krklnn ifadesi olan bu dede yzl korsan eskici ile Ece Ayhan, Kemalettin Tucuya Sirkeciyi sorar gibidir. te yandan, eer cambaz bildiimiz cambaz deilse, dalgn bildiimiz dalgn m acaba? Dikkat isteyen bir i yapan cambazn yannda dalgn sfat oksimoron gibi duruyor. kinci olarak, bildiimiz bir ey var, o da Ece Ayhann karan benzeri neolojizmlerin babas oluu. Dolaysyla dalgnn Ece Ayhan iir dilinde dalan, dalc, dal gibi vs. baka bir anlamda kullanlm olmas kuvvetle

muhtemeldir. Ge saatlerin denizinden dizesinde de, eer gei emir kipinde bir eylem diye alrsak, ikinci bir anlam trer: Ge saatlerin denizinden! A BLACK CAT BLACK iirle tematik yorum babnda hesabmz imdilik kapanm saylr. Yine de bitirmeden nce, bahsi gemi ve yeri gelmiken, iirin ngilizce evirisine bir gz atmakta fayda var: A Blind Cat Black An absent-minded tightrope walker comes. From the sea of late hours. Blows out a lamp. Lies down next to my weeping side, for the sake of the prophet. A blind woman downstairs. Family. She raves in a language I dont know. On her chest a heavy butterfly, broken drawers in it. My Aunt Sadness drinks alcohol in the attic, embroiders. Expelled from many schools. A blind cat passes in the the black street. In its sack a child just dead. His wings dont fit, too big. The Old Hawker cries. A pirate ship. Has entered the port. Bir Fatih zgven evirisi de mevcut; ama Baksz bir Kedi Karay Amerikaya tantan iir olarak ben yukarya Murat Nemet-Nejatn evirisini almay yeledim. Nemet-Nejatn belal bir ie girimi olduunun bilincinde olmam ve hakkn teslim etmem bir yana, iime hi sinmeyen bir eviri bu. tirazlarm, ben olsam Aunt Sadness yerine Aunt Sorrow derdim, alcohol ve family kelimelerini hi kullanmazdm, I dont know yerine unknown to me demeyi tercih ederdim gibisinden, kk rtularla dindirilebilecek eyler olsa yazmn sonuna iirin evirisiyle ilgili bu blm eklemeyi dnmezdim. Gel gelelim, bana ok yanl gelen, te yandan nedenini kestiremediim baz keskin budamalar ve arm/anlam daraltmalar var eviride. Danyal uurulmu bir kere; insancl okullardan kovgun dizesi de, insancl kelimesi ve okulun ekol anlam yoksanarak, birok okuldan srlme dnm. Bunlar budamalar; arm ve anlam daraltmalarna gelirsek : Baksza blind (kr) denilip geilmi; oysa ki bakszn krle kyasla daha geni anlaml olduuna yukarda deinmitik. Keza evirmen, Kedi Karann karaln kediye deil de sokaa atfetmi ve naslsa uvaln eskici dedeye deil de bu kr kediye ait olduuna hkmetmi. Benzer durum, krk ekmeceler iin de sz konusu; bu ekmeceler, kesin bir ekilde, kr kadnn zerinde ar bir kelebek bulunan gsnn iine yerletirilmi. Bunlar, dizeler arasndaki geililii de, anlam belirsizliklerinin yaratt arm zenginliini de ldren mdahaleler. te yandan, iirin zgn ritmine yakn bir ritim bence duyurulamam eviride. zgvenin evirisini iirin orijinaline daha sadk bulmakla beraber, o da bir kez daha elden geirilse iyi olur diye dnyorum. Ayrca bu iirin evirisi, mutlaka dipnotlarla geniletilmi olmaldr. Yoksa, cambaz, acrobat veya tightrope walkerdan ibaret kald srece, Ece Ayhann iirinin hakkn vermek mmkn deildir.

SON SZ Ouz Atay, Tutunamayanlar ngilizceye evirecek birilerini bulamamt. Ayn araya vaktiyle Ece Ayhan da girmi besbelli. Ustalarmz iyi, hem de en iyi ekilde evrilmeyi, deerlendirilmeyi hakediyorlar. Hi kimse unutulmak ya da yanl/eksik deerlendirilmek niyetiyle yazmaz. O yzden, yaz illetine bir ekilde siz de bulamsanz, ustalarn hakkn, yeri gelirse az payn veren yazlara kafa yormaktan geri durmayn, derim. Sonuta sanat, biteviye yzleme deilse nedir? Baksz bir Kedi Kara, imdiye dek bizde yazlm en sk dipal iirlerden biridir. Elbette ayn eyler deil, ama tadklar derin bilind izler babnda Necip Fazln ilesi, Dalarcann Ar Hastas, Nazm Hikmetin Selvisi, Tevfik Fikretin Sisi de mesela, hemen yor aklma. Yazacak, ama yazlmam ok ey var. Geirgen yzeylerin altndaki eyleri biraz olsun grebildiklerini, alt perdeden kimi sesleri duyabildiklerini dnenler, vakit kaybetmeden yazmallar. zcan Trkmen, 29/01/2012