You are on page 1of 64

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

PLASTK TEKNOLOJS

PNMATK DEVRE

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER

AIKLAMALAR................................................................................................................. iiiii GR........................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .....................................................................................................3 1. PNMATN TEMEL LKELER....................................................................................3

1.1. Pnmatiin Tanm ve Tarihesi ........................................................................3 1.2. Kullanm Alanlar ..............................................................................................4 1.3. Dier Sistemlerle Karlatrlmas ....................................................................4 1.4. Fiziki Temel Prensipler......................................................................................6 1.5. Temel Gaz Kanunlar.........................................................................................6 1.5.1. Boyle-Mariotte Kanunu ..........................................................................6 1.5.2. Gaylussac Kanunu ..................................................................................7 1.5.3. Genel Gaz Kanunu ..................................................................................8 1.6. Pnmatik Devre Elemanlar ...............................................................................9 1.6.1 Hava Hazrlama Elemanlar .....................................................................9 1.6.1.1. Havann Kurutulmas.10 1.6.1.2.Havann Filtrelenmesi.........................................................................10 1.6.1.3. Havann Yalanmas..........................................................................10 1.6.1.4. artlandrc........................................................................................10 1.6.2. Pnmatik Valfler...........................................................................................11 1.6.2.1. Basn Kontrol Valfleri (BSV) ..........................................................11 a) Emniyet Valfleri .........................................................................................11 b)Basn Drme Valfleri .............................................................................12 c) Basn Sralama Valfi .................................................................................12 d) Boaltma Valfi............................................................................................12 1.6.2.2. Ak Kontrol Valfleri (KV)................................................................13 1.6.2.3. Yn Kontrol Valfi (SV) .....................................................................14 1.6.2.4. Valflerin Kumanda ekilleri ..............................................................16 a) Pim Kumandal ...........................................................................................16 b) Pedal Kumandal.........................................................................................17 c) Makaral ......................................................................................................17 d) Mafsal Makaral..........................................................................................18 e) Basn Kumandal.......................................................................................18 1.6.2.5. abuk Boaltma Valfi........................................................................18 1.6.3. Pnmatik Silindirler ......................................................................................19 1.6.3.1.Tek Etkili Silindirler ...........................................................................19 1.6.3.2. ift Etkili Silindirler ..........................................................................19 1.6.3.3. Tandem Silindirler .............................................................................20 1.6.3.4. Teleskobik Silindirler.........................................................................20 1.6.3.5. Yastkl Silindirler..............................................................................21 1.6.4. Pnmatik Motor ............................................................................................21 i

1.6.5. Pnmatik Boru ve Hortumlar.......................................................................22 1.6.6. Switchler ve Alglayclar .............................................................................22 UYGULAMA FAALYET-1 ................................................................................23 PERFORMANS TEST ..........................................................................................24 LME VE DEERLENDRME .........................................................................25
RENME FAALYET-2 ...................................................................................................27 2. PNMATK DEVRE ZMEK.........................................................................................27

2.1. Devre Elemanlarnn Seimindeki Kriterler ....................................................27 2.2. Devre iziminde Uyulacak Kriterler ...............................................................27 2.3. Pnmatik Devre izim Uygulamalar..............................................................28 2.3.1. Tek Etkili Bir Silindirin leri Geri Hareketinin Salanmas .........................28 2.3.2. Bir Pnmatik Motorun altrlmas............................................................29 2.3.3. ift Etkili Bir Silindirin leri Geri Hareketinin Salanmas .........................30 2.3.4. ift Etkili ki Silindirin Ayn Anda leri Geri Hareketinin Salanmas .......31 2.3.5. ift Etkili ki Silindirin Sra le leri Geri Hareketinin Salanmas .............32 UYGULAMA FAALYET-2 ................................................................................36 PERFORMANS TEST ..........................................................................................39 LME VE DEERLENDRME .........................................................................40
RENME FAALYET-3 ...................................................................................................42 3. PNMATK DEVRE KURMAK ......................................................................................42

3.1. Devre Kurmada Uyulacak Kriterler.................................................................42 3.2. Pnmatik Devre Kurma Uygulamalar ............................................................42 3.3. Pnmatik Devrelerin Bakm ve Onarm .........................................................43 3.3.1. Devre emas zerinden Arza Bulma ve Giderilmesi ................................44 3.3.2. Bakm eitleri .............................................................................................45 3.3.2.1. Gnlk Bakm....................................................................................45 3.3.2.2. Haftalk Bakm...................................................................................45 3.3.2.3. Aylk Bakm.......................................................................................45 3.3.2.4. Alt Aylk Bakm................................................................................45 3.4. Pnmatik Sistemlerin Elektronik Kontrol......................................................46 3.4.1. Elektronik Kontroln Tanm........................................................................46 UYGULAMA FAALYET-3 ................................................................................47 PERFORMANS TEST ..........................................................................................51 LME VE DEERLENDRME .........................................................................52
CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................53

PERFORMANS TEST ..........................................................................................55


MODL DEERLENDRME...............................................................................................57 KAYNAKLAR .......................................................................................................................58

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI 521MMI036 Plastik Teknolojisi Plastik leme Pnmatik Devre Pnmatik Devre modl; pnmatiin temel ilkeleri, pnmatik devre elemanlar, pnmatik devreler ve devrelerin bakmonarmlar ve pnmatik sistemlerin elektronik kontrol bilgilerini kullanarak; rencinin, gerekli ortam salandnda kurallara uygun pnmatik devre izip kurma yeterliliinin kazandrld renme materyalidir. 40/32 9. Snf bitirmi olmak Pnmatik devre izip kurmak Genel Ama: Bu modl baar ile tamamladnzda, pnmatik devreleri izip kurabileceksiniz. Amalar: Gerekli ortam salandnda Pnmatik devre elemanlarnn izimlerini kurallarna uygun biimde yapabileceksiniz. Pnmatik devre izimlerini kurallarna uygun biimde yapabileceksiniz. Kurallara uygun biimde pnmatik devre kurabileceksiniz Pnmatik Laboratuar, bilgisayar, izim gereleri Modl ierisindeki retim faaliyetleri sonunda lme deerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz.

MODLN TANIMI

SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR

GR
Sevgili renci, Gnlk yaantmzda kullandmz birok rnn hammaddesi olarak karmza kan plastiin geni bir kullanm alannn olmas, plastii ve plastiin ilenmesini nemli bir hale getirmektedir. Gnmzde kullanlan birok makine gibi, plastik ilemede kullanlan makineler de, birok sistemi (hidrolik, pnmatik, elektrik, elektronik, mekanik) i ie kullanarak almaktadr. Bu makineleri altran kiilerden, makineler zerinde bulunan sistemler hakknda bilgi sahibi olmalar beklenir. Hidrolik devrelerin alma hzlarnn dk olmas sebebiyle, g istenmeyen yerlerde (paralar skp takmak, tamak vb) pnmatik devreler kullanlmas ilem zamann ksaltr. Bu nedenle, kullanlan balama aparatlarnda, tama ilemlerinde ve emniyet istenen yerlerde pnmatik devreler tercih edilir. Okuyacanz bu Pnmatik Devre Modl size pnmatik devreleri izmek ve kurmak yeterliini kazandrmay amalamaktadr. Pnmatik devreleri ve bu devrelerde kullanlan devre elemanlarn tanyarak plastik ileme tezgahlarnda bulunan pnmatik devreli sistemleri kullanmann yan sra, bakmlarn da yapabilmeniz iin gerekli olacak bilgiler, bu modlde anlatlmaktadr. Pnmatik Devre modln baar ile tamamladnzda; hidrolik devreler ile kyaslayabileceksiniz. Birbirine ok benzer bu iki sistemi gereine gre kullanarak karlaabileceiniz sistem tasarmlarnda ufkunuzu geniletecek, daha uygun bir zme kolaylkla eriebileceksiniz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1


AMA
Gerekli ortam salandnda pnmatik devre elemanlarnn izimlerini kurallarna uygun biimde yapabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizde nerelerde pnmatik sistemlerin bulunduunu aratrp pnmatiin bu sisteme kazandrd avantajlar tartnz. Atlyenizde pnmatik sistemleri bulunan tezgahlar zerinde kullanlan devre elemanlarnn zelliklerini ve sembollerini aratrnz.

1. PNMATN TEMEL LKELER


1.1. Pnmatiin Tanm ve Tarihesi
Eski Yunancada, nefes anlamna gelen pneuma kelimesinden tretilen Pnmatik basnl havann davrann ve zelliklerini inceleyen bilim daldr. Basnl havay elde edip kullanclara kadar ulatran sistemlere ise pnmatik sistem ad verilir. Hava sktrlabildii iin byk g istenen yerlerde kullanlamazken, yksek alma hzlar elde edilebilir. Sistem maliyeti asndan pnmatik devreler daha avantajldr. Dorusal, dairesel ve asal hareketler, karmak mekanik tasarm yerine, basit pnmatik donanmlarla gerekletirilebilir. Bu nedenle pnmatik devreler ile zm araylar gn getike artm, kullanm alanlar endstride gittike artan bir yntem olmutur. Gnmzde modern fabrika ve tesisler ina edilirken, elektrik, su, kanalizasyon gibi tesisatlarn yan sra, basnl hava tesisatlarnn yapm da kanlmazdr. Basnl havann bir enerji olarak kullanlmas ok eski yllara uzanr. Madencilikte, otomobillerde ve demiryollarndaki haval frenlerde uzun zamandan beri basnl havadan yararlanlmaktadr. Endstriyel alanlardaki uygulamalarn yaygnlamas ise 1950 yllarnda balar. Endstrinin hemen her alannda i paralarnn sklmas, gevetilmesi, ilerletilmesi, dorusal ve dairesel hareketlerin retilmesi gibi eitli ilemler iin pnmatik sistemlerden yararlanldnda daha ekonomik ve hzl zmler retilebilmektedir.

1.2. Kullanm Alanlar


Pnmatiin uygulama alanlarn seerken, pnmatik sistemlerin avantajlar gz nnde bulundurulur. Hzl fakat kk kuvvetlerin uygulanmas istenen yerlerde kullanlabilen pnmatik sistemler, temizlik ve emniyet istenen tasarmlarda da kullanlr. Pnmatik sistemler genel olarak aadaki alanlarda yaygn olarak kullanlmaktadr: Tarm ve hayvanclkta Otomasyon sistemlerinde Robot teknolojisinde Elektronik sanayiinde Madencilik sanayiinde Aa ileri endstrisinde Gda, kimya ve ila sanayiinde Kimya sanayiinde Tekstil sanayiinde Boya ve vernik ilemlerinde Nkleer santrallerin kontrolnde Tamaclk ilemlerinde Otomatik dolum nitelerinde

1.3. Dier Sistemlerle Karlatrlmas


Karlatrmalar yapabilmek iin ncelikle pnmatik sistemlerin avantaj ve dezavantajlarn bilmek gereklidir. Pnmatik Sistemlerin Avantajlar: Pnmatik sistemlerde gerekli olan hava kolayca ve her yerde snrsz lde bulunabilir. Havann srtnme kayplar azdr, uzak mesafelere tanabilir. Basnl hava kullanlan ortamlar temizdir. Sistemde meydana gelebilecek szntlar evreyi kirletmez. Pnmatik devre elemanlarnn yaplar basit ve ucuzdur. Montaj ve bakmlar kolaydr. Basnl havann yanma ve patlama tehlikesi yoktur. Havann scakla kar duyarll azdr. Hz ayarlar scaklkla deimez. Basnl hava gerektiinde kullanlmak zere depo edilebilir. Yksek alma hzlar elde edilebilir. Piston hz 3 m/snye ulaabilir.

Pnmatik Sistemlerin Dezavantajlar: Basnl havann devre elemanlarna zarar vermemesi iin ncelikle ilenmesi gerekmektedir. alma basncna bal olarak maksimum 4-5 tonluk kuvvetler elde edilebilir. Sistemde ii biten hava dar atlrken grlt yapar. Hava sktrlabilir zellikte olduundan dzgn bir hz elde etmek zordur. Yksek alma basnlar elde edilemez. Hidrolik ve Pnmatik Sistemlerin Karlatrlmas Hidrolik yalar sktrlamaz kabul edilir. Ancak yksek basnlarda (350 Bar) ok az skma olabilir. Pnmatikte ise hava sktrlabilir. Pnmatikte scakln artmas, yanma ve patlama tehlikesi oluturmad gibi, scaklk deiimleri hzlar da etkilemez. Hidrolikte ise, yan yanc olmas, yanma tehlikesi oluturur. Ayrca sistem scaklnn deimesi hidrolik akkan etkiler ve alma hzlarn deitirir. Hidrolik sistemde kullanlan akkan, alma elemanlarnn ayn zamanda yalanmasn salar. Pnmatikte ise ayrca yalama ilemi yapmak gerekir. Pnmatikte byk kuvvetlerin elde edilmesi zor ve ekonomik deilken, hidrolikte byk kuvvetler rahatlkla elde edilir. Pnmatik elemanlarn alma hzlar yksektir. Hidrolikte ise alma hzlar daha dktr. PNMATK HDROLK ELEKTRK Yok denecek Yksek Yok Viskozite kadar az Akkan Hz Silindir Hz Depo Edilebilirlik Geri Dn Enerji Tayc letilen Kuvvet alma Koullar alma Basnc (zel uygulamalar hari) Enerji Tama Mesafesi 50-100 m/sn 1-2 m/sn Yksek Var Hava 3000 Kgdan Kk Temiz 6~8 Bar 1000m 4-6 m/sn 0.2 m/sn Az Var Ya 10.000 Kgdan Byk Kirli 5~700 Bar 100m 300.000 km/sn Az Yok Elektron 1200 Kgdan Byk Temiz 110V~380V Sonsuz

1.4. Fiziki Temel Prensipler


Pnmatik Sistemlerde Basn ve Vakum Kavram Pnmatik sistemler, dier sistemlerden farkl olarak vakum da yaplabilir. Havann emilmesi ilemine vakum denir. Pnmatikte devre elemanlarnn alma prensiplerini daha rahat kavrayabilmek iin basn ve vakum kavramlarn ok iyi bilmek gerekir. Pnmatik sistemlerde basn kompresrler tarafndan, vakum ise vakum pompalar tarafndan retilmektedir. Her iki elemann alma prensipleri birbirine gre terstir. Kompresrler bir ortama hava basp basn olutururken, vakum pompalar ise ortamdaki havay emerek basnc yok etmeye alr. Yok edilmeye allan bu basnca, atmosfer basnc ad verilir. Atmosferik basn: Yeryzn evreleyen hava tabakasnn, yeryzne yapm olduu basntr. Bu basn llm ve 1,033 kg/cm2 olarak hesaplanmtr. Not: Pnmatikte vakum basnc (-) ile belirtilir. Aksi sylenmedike btn basnlar pozitif basnc veya manometre basncn ifade eder. Basncn Snflandrlmas Alak basn: 02 Bar arasnda olup, l ve kontrol uygulamalarnda ve kumanda ilemlerinde kullanlr. Normal basn: 212 Bar arasnda deien alma ve kumanda basnlarnda kullanlr. Yksek basn: 12 Bar zerindeki basnl havadr. Yksek basn gerektiren ksa zamanl ilerde uygulanr. Bu basn aral endstriyel pnmatikte pek kullanlmaz.

1.5. Temel Gaz Kanunlar


Gazlar faktrn etkisindedir, scaklk, basn ve hacim. Bu faktrlerden birinin deimesi, dierlerinde de llebilir deiikliklere neden olur. Aada incelenen gaz kanunlar btn gazlar ve gaz karmlar iin geerlidir. 1.5.1. Boyle-Mariotte Kanunu Basn ile hacim arasndaki ilikiyi ifade eden Boyle Mariotte kanununa gre, scaklk sabit kalmak artyla; bir gazn hacmi basncyla ters orantldr. Basn arttka hacim klr, basn azaldka hacim byr. Bunun deneyi bir balon ile yaplabilir. iirilen bir balonu sktnzda balonun hacmi klr, ierisindeki havann basnc artar. Balon daha ok sklrsa, hacim iyice kleceinden, balon iindeki havann basnc iyice artar ve balonu patlatr (ekil 1.1).

ekil 1.1. P1 . V1 = P2 . V2

Boyle Mariotte Kanunu P: Basn (Bar) V: Hacim (m3 , cm3) Problem: 6 bar basncndaki hava 1 m3 lk bir kompresrde skm halde bulunuyor. Ayn havann 2 m3 lk bir alana yayld dnldnde basn ne olur? Verilenler P1 = 6 Bar V1= 1 m3 V2= 2 m3 zm: P1 x V1 = P2 x V2 6 x 1 = P2 x 2 P2 = 3 Bar bulunur.

P2 = ? 1.5.2. Gaylussac Kanunu Scaklk ile hacim arasndaki ilikiyi ifade eden Gaylussac kanununa gre, basnc sabit kalmak artyla; her trl gaz, eit miktarda stlnca ayn oranda genleir. Cinsi ne olursa olsun her trl gaz bu kurala uyar. Bu kurala gre; kapal bir kaptaki gazn scakl iki kat arttrlrsa, hacmi veya basnc da iki kat artar (ekil 1.2). Scaklk Kelvin derece cinsinden dnlerek hesap edilir. Santigrat dereceyi Kelvin dereceye evirmek iin 273 ile toplamak gerekir. rnek: 0C = 273K, 50C = 323K, 100C = 373K...

ekil 1.2

V2 V1

V1.(T2 T1 ) 273

Gaylussac Kanunu V T : Hacim (m3 , cm3) : Scaklk (K)

Problem: 1 m3 hacmindeki hava, 300K scaklktan 360K scakla kadar stlmtr. Basn sabit olduuna gre; son scaklktaki hacmi bulunuz? Verilenler V1 = 1 m3 T1 = 300K T2 = 360K V2= ? zm:

V2 V1

V1.(T2 T1 ) 1.(360 300) 60 1 1 1,22m 3 273 273 273 bulunur.

1.5.3. Genel Gaz Kanunu Genel gaz kanunu Boyle Mariotte ve Gaylussac kanunlarnn birletirilerek formle edilmesinden oluur. tenilen artlar salayabilmek iin gerekli scaklk, hacim ve basn ilikisini tanmlar.

P1 .V1 P2 .V2 T1 T2

Genel Gaz Kanunu Bu forml ile basn, hacim ve s arasndaki ilikilerden bir veya ikisini deitirdiimizde ortaya kacak olan sonu hesaplanabilir. P1 : lk Basn P2 : Son Basn V1 : lk Hacim V2 : Son Hacim T1 : lk Scaklk T2 : Son Scaklk

Problem: 1 m3 hacminde ve 2 Bar basncndaki hava, 300K scaklktan 360K scakla kadar stlmtr. Istlma ilemine ramen basnc 1 Bara drmek istediimize gre son hacim ka m3 olmaldr? Verilenler P1 : 2 Bar P2 : 1 Bar T1 : 300K T2 : 360K V1 : 1m3 V2 : ?

P .V1 P2 .V2 1 T1 T2

2.1 1.V2 300 360

V2

360 . 2 . 1 720 2 , 4 m3 300 300

1.6. Pnmatik Devre Elemanlar


Pnmatik enerjiyi mekanik enerjiye dntren sistemlere pnmatik devre denir. Pnmatik enerjinin, mekanik enerjiye dntrlmesi srasnda, havann uygun artlarda hazrlanmasn, basncn, debisini ve ynn kontrol eden elemanlara pnmatik devre elemanlar ad verilir. Devre elemanlarn, devrede yaptklar grevlere gre Hava hazrlama elemanlar, Pnmatik valfler, Pnmatik silindirler, Pnmatik motorlar, Pnmatik boru ve hortumlar, Switchler ve alglayclar olarak snflandrabiliriz. 1.6.1 Hava Hazrlama Elemanlar Atmosferde bulunan havaya pnmatik sistemde kullanlabilmesi iin- gerekli artlar kazandran devre elemanlardr. Basnl hava elde edilmesinde kompresrler kullanlr. Atmosferden emdikleri havay sktrarak, basnl hale getiren devre elemanlarna kompresr ad verilir. Kompresrler atmosferden hava emerek depo eder ve gerektiinde sisteme gnderir. Kompresr seiminde dikkat edilmesi gereken unsurlar debi ve basntr. Kompresrlerin kapasitesi debi (lt/dk, m3/dk) ve k basnc (Bar) cinsinden belirtilir. Kompresrler soutma sistemlerine gre; su ve hava soutmal, rettikleri havann temizlii asndan ise; yal ve yasz olarak gruplandrlr (ekil 1.3). Sembol:

ekil 1.3. Kompresr

Pnmatik sistemde iini bitiren hava atmosfere braklrken rahatsz edici bir ses karr. Bu sesi nlemek amacyla kullanlan devre elemanlarna ise susturucu ad verilir (ekil 1.4). .

Sembol:

ekil 1.4. Susturucu

1.6.1.1. Havann Kurutulmas Kompresr tarafndan sisteme gnderilen hava nemlidir. Havada bir miktar nem ve su buhar bulunur. Atmosferde bulunan nem ve su buhar oran, iklim ve evre artlarna gre deiir. zellikle scaklk arttka nem miktar da artar. Hava iindeki nem zamanla younlaarak su haline dnr. Younlaan su, pnmatik sistemlerin sk sk arzalanmasna, alma mrlerinin azalmasna, bakm ve onarm masraflarnn artmasna neden olur. Bu nedenle, havann iindeki nemin alnarak kurutulmas gerekir. Bu amala kullanlan devre elemanna kurutucu denir (ekil 1.5). Sembol:

ekil 1.5. Kurutucu

1.6.1.2.Havann Filtrelenmesi Kompresrden sisteme gnderilen hava kirlidir. Kirliliin sebebi atmosferden emilen havada bulunan toz, kir ve nem olabilecei gibi, kompresrden kaynaklanan ya ve metal paracklar olabilir. Hava iindeki bu yabanc maddeleri ayrtran elemanlara filtre ad verilir (ekil 1.6).
Sembol:

ekil 1.6. Filtre

1.6.1.3. Havann Yalanmas Pnmatik sistemlerde alan devre elemanlarnn srtnme kuvvetlerini azaltmak ve anmay engellemek amacyla yalanmas gerekmektedir. Yalama ilemi, alclara giden havaya ya damlatlmasyla gerekletirilir. Basnl havay yalamak amacyla kullanlan devre elemanlarna yalayc ad verilir. Yalaycnn grevi hava ierisine ihtiya duyulan lde ya kartrmaktr (ekil 1.7). Sembol:

ekil 1.7. Yalayc

1.6.1.4. artlandrc zerinde filtre, basn ayarlaycs ve yalayc bulunduran, basnl havay istenilen alma artlarna hazrlayan pnmatik devre elemandr (ekil 1.8).

10

Sembol:

ekil 1.8 artlandrc

1.6.2. Pnmatik Valfler Pnmatikte kullanlan valfler, hidrolik sistemlerde kullanlan valfler ile ayn grevleri grrler. Hidrolik devrelerde byk gler elde edilirken pnmatikte bundan sz edilemez. Dolaysyla hidrolik devrelerde kullanlan devre elemanlar yksek basnca dayanabilecek byklkte yaplrken, pnmatik devrelerde basn az olduu iin, devre elemanlar daha kk ve daha basit yapdadr. Bu retim maliyetini de drr. Hidrolik devrelerde akkana yn verme grevini gren valfler, pnmatik devrelerde de ayn ii yapar. Buradaki tek fark; hidrolik devrelerde hidrolik akkan ynlenirken, pnmatik devrelerde hava ynlendirir. Valfler, temel olarak devrede istenilen hareketleri elde edebilmek iin ya havann ynn deitirir ya da havann akmasn engeller. Pnmatik devrelerde tank yoktur. Devrede iini bitiren hava atmosfere tahliye edilir. Devre sembollerinin iziminde bu k R harfi ile gsterilir ve genel olarak valflerin R klarnda susturucu bulunur. Ayrca valflerin almalara giden dier klarna A, B harflendirmeleri yaplr. Devredeki grevlerine gre valfler ana grupta toplanr:
Basn kontrol valfleri (BSV) Ak kontrol valfleri (KV) Yn kontrol valfleri (SV)

1.6.2.1. Basn Kontrol Valfleri (BSV) Pnmatik sistemde havay istenilen deerlerde sabit basnta tutabilen valflerdir. Hava sisteme srekli olarak gnderildiinden, sistem basnc ykselir. Oluan fazla basn, devreye zarar verir. Bu nedenle basn kontrol valfleri kullanlr. Basn kontrol valfleri kullanld yere gre farkl zellikler gsterir. Bu nedenle bu valfler drt balk altnda incelenir: Emniyet valfi Basn drme valfi Basn sralama valfi Boaltma valfi a) Emniyet Valfleri Pnmatik sistemin basn hattnda bulunan basn kontrol valfidir. Genel olarak pompa kna konur ve tm devrenin basncn kontrol eder. Normalde kapal bir valftir; yani gelen basn istenenden dk ise hatt kapal tuttuu iin, hava valften tanka geemez. Basn ykselirse, kesik izgi ile gsterilen hattan gelen basn yolu aar ve bu sayede fazla basnl hava tahliye edilir. Bylece basn istenen

11

dzeyde kalr. Devre elemanlarnda grlen yaylarn zerinde eer bir ok izimi varsa; bu yay basncn ayarlanabildiini ifade eder. Tm basn kontrol valflerinde olmas gerektii gibi, sistem kontrolnn kolay yaplmas iin, emniyet valfi de basn gstergesi ile beraber kullanlmaldr (ekil 1.9). Sembol:

ekil 1.9. Emniyet Valfi

b)Basn Drme Valfleri Normalde ak bir emniyet valfidir. alma prensibi, istenilen basn elde edildiinde, hatt kapatp ve kilitlemektir. Bu sayede valften geemeyen hava, sistemin dier silindirlerine daha fazla basn uygular (ekil 1.10). Sembol:

ekil 1.10. Basn Drme Valfi

c) Basn Sralama Valfi Aslnda emniyet valfi olan basn sralama valfi, devredeki konumu ve balantlarn zelliine gre sralama yapmak iin kullanlr. rnein iki silindirli bir sistemde, birinci silindir basn oluturduktan; yani hareketini tamamladktan sonra, ikinci silindiri altrr (ekil 1.11). Sembol:

ekil 1.11. Basn Sralama Valfi

d) Boaltma Valfi Normalde kapal valflerdir. Xden uyar geldiinde yolu aarak havann geiini salar (ekil 1.12).

12

Sembol:
X A P

ekil 1.12. Boaltma Valfi

1.6.2.2. Ak Kontrol Valfleri (KV) ekvalf Havann sadece bir ynde gei yapmasn salayan valflerdir (ekil 1.13). Sembol:

ekil 1.13. ekvalf

Ksma Valfi Pnmatik sistemlerde, havann debisini; yani gei hzn ayarlayan valflerdir (ekil 1.14). Sembol:

ekil 1.14. Ksma Valfi

Havann hzn sadece bir ynde ksmak istediimizde ekvalfli ak kontrol valfi kullanmak gerekir. Buna tek ynl ksma valfi de denir (ekil 1.15). Sembol:

ekil 1.15. Tek Ynl Ksma Valfi

Hava ek valften geemedii iin, ksma valfi sayesinde debi ayarlanabilir. Ters ynden hava geldiinde, hava ek valften ve ksma valfinden rahatlkla geerek hareketini abuk tamamlar.

13

VE Valfi VE valfi, girilerinden ikisine de basnl havann verilmesiyle, k yolunu aan valftir. Girilerine farkl basnlar uygulanrsa, dk basnl hava sisteme gnderilir. VE valfleri mantk valfleri olarak alr (ekil 1.16).

ekil 1.16. VE Valfi

VEYA Valfi VEYA valfi, girilerinden herhangi birine basnl havann verilmesiyle yolu ar. Her iki girie ayn anda hava gelince, yksek basnl hava sisteme gnderilir. VEYA valfleri de VE valfleri gibi, mantk valfleri olarak alr (ekil 1.17).

Sembol:

ekil 1.17. VEYA Valfi

Kapama Valfi Kapama valfi, gerektiinde manuel olarak kapatlp alabilir, bu sayede havann geiini engeller (ekil 1.18). Sembol:

ekil 1.18. Kapama Valfi

1.6.2.3. Yn Kontrol Valfi (SV) Havay ynlendiren devre elemanlardr. Kompresrden gelen hava yn kontrol valfleri yardmyla ynlendirilir. zerindeki balant noktalar ile alma konumlarnn saysna gre isimlendirilir ve sembollerinin iziminde, konumlarn yapt i ayr ayr izilir.

14

Valf Balantlarnn Harflendirilmesi Pnmatik, 1: R, 2: A, B, C, 3, 4, 5: X, Y, Z: Basn hatt Depo (egzos) hatt veya alma hatt Pilot (uyar) hatt

rnek: balant noktas olan ve iki konumu; yani iki ayr grevi gerekletirebilecek bir valf, 3/2 yn kontrol valfi olarak adlandrlr. Burada kullanlan ilk rakam balant saysn, ikinci rakam ise yapabilecei grev saysn verir. Valfin iziminde, iki ayr grev de izilir. Havann valf ierisindeki gidi ynleri oklar ile belirtilir (ekil 1.19).

Birinci Konum

kinci Konum ekil 1.19. Yn Kontrol Valfinin Konumlar

3/2 Valfin izimi

Birinci konumda ya da dier deile birinci grevde, pnmatik balantsndan valfe gelen havann, ii oluturmak zere A balantsna ynlendirildii grlmektedir. Bu alma koulunda R ile gsterilen geri dn hatt kapaldr. Byle bir koul ile A balantsndan giden hava, bir pistonu ileri doru itebilir. kinci konumda kompresrden gelen havann gidii kapatlm, havann gemesi engellenmitir; fakat alma hatt balantsndan atmosfere hava geii salanmtr. Byle bir koul ile hava A balantsndan atmosfere geri dnerek pistonun geri dnn salayabilir. Valf iziminde koullar yan yana izilir. Ynlendirilecek basnl havann geldii balant, valf iziminde pnmatik ile gsterilir. Ynlenen havann valften kt balantlar i veya alma hatt olarak dnlr ve A, B, C harfleriyle isimlendirilir. Havann atmosfere geri dnn salayacak olan balant noktasna ise R harfi verilir. Semboller:

P
2/2 Yn Kontrol Valfi

P
3/2 Yn Kontrol Valfi

3/3 Yn Kontrol Valfi

15

P
ekil 1.20. Deiik Yn Kontrol Valfleri

4/2 Yn Kontrol Valfi

4/3 Yn Kontrol Valfi

Pnmatik valflerde hidrolik valflerde olduu gibi bir egzoz balants bulunmaz. Yani hidrolik valflerde tanka akkan geri dndrmek iin bir balantya ihtiya varken, pnmatikte ii biten hava atmosfere atlacandan, byle bir balant yaplmaz. Hava tahliyesi valfte yaplr (ekil 1.20). 1.6.2.4. Valflerin Kumanda ekilleri Valfin hangi konumunun yannda yay varsa, valfe herhangi bir mdahale yaplmadnda, o konum alr. Valfin mdahale edilmeden yapt grev Normalde Kapal (NK) veya Normalde Ak (NA) olarak ifade edilir. Kapal ya da ak terimleri, kompresr balantsnn durumunu verir. Aadaki ekillerde 3/2 Yn Kontrol Valfi rnek olarak kullanlmtr (ekil 1.21).

ekil 1.21. (NK) 3/2 Yn Kontrol Valfi.

a) Pim Kumandal Valfi, silindirin hareketleri ile kumanda etmek iin kullanlr. Piston, ileri ya da geri hareketini yaptnda, pime dokunarak valfin grevini deitirir ve havaya farkl bir yn verir (ekil 1.22).

P
16

ekil 1.22. Pim Kumandal, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

Kol Kumandal El ile kumanda edilir (ekil 1.23 1.24).

P
A

ekil 1.23. Kertikli Kol Kumandal, 3/2 Yn Kontrol Valfi

ekil 1.24. Kol Kumandal, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

b) Pedal Kumandal Pedala baslarak kumanda edilir (ekil 1.25).

ekil 1.25. Pedal Kumandal, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

c) Makaral Valfi silindirin hareketleri ile kumanda eder. Piston, ileri ya da geri hareketini yaptnda, makaraya dokunarak, valfin grevini deitirir (ekil 1.26).

ekil 1.26. Makaral, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

17

d) Mafsal Makaral Silindirin hareketleri ile valfe kumanda eder. Mafsall makara silindirin sadece bir ynde kumanda etmesi iin kullanlr; yani silindir ileri giderken valfe uyar yapabilirken, geri gelite mafsal kapandndan kumanda edemez (ekil 1.27).
A

R P ekil 1.27. Mafsal Makaral, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

Selenoid kontroll yn kontrol valfleri elektrik sinyalleri ile kumanda edilir. Bir anahtardan geen elektrik akm, valfin grevini deitirir (ekil 1.28).

ekil 1.28. Selenoid Kontroll, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

e) Basn Kumandal Sistemde bulunan basnl hava ile kumanda edilir (ekil 1.29).

ekil 1.29.Basn Kumandal, NK 3/2 Yn Kontrol Valfi

1.6.2.5. abuk Boaltma Valfi Piston hzn artrma yollarndan birisi, silindirden kp atmosfere braklacak havann abuk atlmasdr. Havann egzosu ne kadar yava olursa, piston hz o oranda yavalar. zellikle silindirlerin l zaman diye adlandrlan geri dn sresinin ok ksa olmas istenir. Bu valfler silindirlerin hemen kna monte edilir. Hava R k zerinden kolayca tahliye edilir. Bylece silindirin geri dn zaman ok ksalr. Silindirlerdeki hava yn kontrol valfi zerinden braklacana, abuk boaltma valfi zerinden atmosfere braklr (ekil 1.30).

18

A R P

ekil 1.30. abuk Boaltma Valfi

1.6.3. Pnmatik Silindirler Pnmatik enerjiyi, mekanik enerjiye dntrerek, dorusal ve asal hareketler elde eden devre elemanna silindir denir. Piston yzeyine etkide bulunan hava basnc, pistonu hareket ettirerek bir kuvvet meydana getirir. Pnmatik silindirler istisnalar dnda 1,5-3 m/sn aralklarndaki hzlarda alr. alma hzlar yksektir. 1 mm ile 2000 mm arasndaki kurs mesafesi ile 5000 kga kadar kuvvetler elde edilebilir. 1.6.3.1.Tek Etkili Silindirler Tek ynde i gren silindirlerdir. Piston hareketi tek tarafa doru basnl hava ile yaplr. Geri dn ise arlk, yay gibi bir d kuvvetle salanr. Skma ve balama ilemlerinde en ok kullanlan silindir eididir (ekil 1.31).
Sembol:

ekil 1.31. Tek Etkili Yay Geri Dnl Silindir

1.6.3.2. ift Etkili Silindirler Basnl hava silindirin her iki ynnden de girip pistonun her iki yzeyine etki edebiliyorsa bu tip silindirlere ift etkili silindirler denir. ki ynde de i gren silindirlerdir. Piston kolunun her iki yne hareketi basnl hava ile salanr. Basnl hava iki balant noktas bulunan silindirin arka balant noktasndan gelirse piston ileri gider. Bu srada pistonun n haznesinde bulunan hava, boalarak atmosfere dner. Eer n balant noktasndan hava gelirse, piston geri gelir (ekil 1.32). Sembol:

ekil 1.32. ift Etkili Silindir

ift etkili silindirlerin birounda, havann itme kuvvetini salad piston yzeyleri birbirine eit alana sahip deildir. Bu nedenle silindirlerin her iki yndeki hareketlerinde hz

19

ve kuvvetler birbirine eit olmaz. Aadaki ekilde alanlar arasndaki farklar gsterilmitir (ekil 1.33).

A1

A2
ekil 1.33. Piston Kesit Alanlar

Silindirin arka ksmna gelen havann miktarnn, ksma valfi ile artrp azaltlmas, her iki yndeki hz eitler. Silindire giren havann miktar azaltldnda da pistonun hz azalr. 1.6.3.3. Tandem Silindirler Byk itme kuvvetlerinin gerektii, fakat bunu salayabilecek silindir aplar iin yer sorununun olduu durumlarda kullanlrlar. Bir tek piston kolu zerinde iki veya daha fazla piston bask alan oluturulur. Bu sayede, normalde pistonun verebilecei kuvvetin iki veya daha fazla kat itme kuvveti salanr. ift etkili silindir olmasna ramen, genelde drt balants olur. Bunlardan ikisi pistonu ileri gtrmek iin kullanlrken, dier ikisi geri getirmek iin kullanlr (ekil 1.34). Sembol:

ekil 1.34 Tandem Silindir

1.6.3.4. Teleskobik Silindirler Byk kurs mesafelerinin gerektii fakat piston boylar iin yer probleminin olduu durumlarda kullanlr. Fazla yer kaplamaz. Genelde tek etkili olurlar. Gvdeleri byk olduu halde, elde edilen g azdr (ekil 1.35). Sembol:

ekil 1.35. Tek Etkili Teleskobik Silindir

20

1.6.3.5. Yastkl Silindirler Silindir ierisindeki piston, hznn fazla olduu durumlarda ya da ar ykleri hareket ettirirken kurs sonuna geldiinde silindire arparak darbe oluturur. Bunu engellemek iin, kurs sonundaki basnc ayarlanabilen yastkl silindirler kullanlr. Aksi takdirde silindir abuk deforme olur. Piston kurs sonunda yavalayarak, vuruntuyu tamamen giderir (ekil 1.36). Sembol:

ekil 1.36. ift Etkili Yastkl Silindir

1.6.4. Pnmatik Motor Basn enerjisini mekanik enerjiye dntren devre elemanlardr (ekil 1.37). alma prensipleri kompresrn tam tersidir. Kompresr elektrik enerjisini basn enerjisine dntrr. Motor ise bu basn enerjisiyle mekanik enerjiyi retir. Pnmatik motorlar byk gler elde etmese de, dier motorlara nazaran byk avantajlar vardr. Bunlar: Devir saylar ok yksektir (350.000 dev/dak) Hz ayar snrszdr Dn yn hereket devam ederken deitirilebilir Her trl ortamda rahatlkla kullanlabilir (kirli, tozlu, nemli, yanc) Fazla yklenmelerde yavalar ya da durur Boyutlar kk ve hafiftir. Bakmlar kolaydr Devre elemanlar ucuzdur Sembol:

ekil 1.37. Pnmatik Motor

21

1.6.5. Pnmatik Boru ve Hortumlar Kompresrden kan basnl havay kullanclara ulatran boru, balant eleman, dirsek vb elemanlarn hepsine pnmatik datm sistemi ad verilir. stenilen alma basnc ve gerekli hava miktarn salamak iin, boru aplarnn tesbiti ok nemlidir. Boru ap uygun olarak seilmezse, istenilen basn ve debi elde edilemeyecei iin, sistem verimsiz alacaktr. Ayrca balant elemanlar sistemdeki basnca ve debiye uygun seilmelidir. 1.6.6. Switchler ve Alglayclar Pnmatik sistemlerde devre elemanlarnn hareketlerini veya basnlarn alglayarak, elektriksel veya pnmatik enerji cinsinden sinyal reten devre elemanlardr. Bu sinyallerden yararlanlarak mekanik, hidrolik veya pnmatik hareketler ynlendirilir. Switchler ve alglayclar pnmatik devrelerde snr anahtarlar, fotosel, basn alterleri ve baz valflerin zerinde kumanda tipi olarak (Bkz valflerin kumanda ekilleri) karmza kar. Devrelerde switchlerin kullanlma amac, mmkn olduu kadar az manuel kumanda yaptrarak sistemin otomasyonunu salamak ve hatal bir sralama ile ilem basamaklarnn kartrlmasn engelleyerek devre elemanlarn korumaktr.

22

UYGULAMA FAALYET-1 UYGULAMA FAALYET


Pnmatik sistemlerde kullanlan devre elemanlarnn sembollerini izerek grevlerini aklaynz.

lem Basamaklar
Kompresrleri sembolne gre iziniz

neriler
izim iin gerekli ara gereleri hazrlaynz. izim alannz dzenleyiniz. izim srasnda etrafnz davranlardan kannz. rahatsz edebilecek

Susturucuyu sembolne gre iziniz

Hava hazrlama elemanlarn sembollerine gre iziniz

izime balamadan nce, izimini yapacanz devre elemannn aklamalarn modl bilgi sayfalarndan okuyarak, anlamadnz konular retmeninize dannz. izimini yapacanz devre elemann, atlyede bulunan bir pnmatik devre zerinde inceleyiniz. Balant elemanlarnn izimini yaparken izgilerin yatay ya da dikey olmalarna zen gsteriniz. Sembol izgilerini orantl olarak iziniz. Pnmatik devrelerdeki her semboln standart bir gsterimi olduunu ve farkl ekillerde izimlerinin yaplmamas gerektiini unutmaynz. iziminiz bittiinde, alma alannz dzenli ve temiz braknz.

Pnmatik valfleri sembollerine gre iziniz

Pnmatik silindirleri sembollerine gre iziniz

Pnmatik motoru sembolne gre iziniz

etiine uygun almay her zaman kendinize ilke edininiz.

23

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST


renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME alma ara gerelerini hazrladnz m? Pnmatik devre sembollerinin izimini kurallara uygun olarak yaptnz m? Yaptnz izimlerin doruluunu kontrol ettiniz mi? Devre sembollerinin grevlerinin aklamasn yaptnz m? almanz alma kurallarna uygun olarak gerekletirdiniz mi? Tertipli ve dzenli bir alma gerekletirdiniz mi? EVET HAYIR

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

24

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada verilen sorularda doru seenei iaretleyiniz 1. Pnmatik sistemler .................... istenen yerlerde kullanlamaz. A. Emniyet B. Hz C. Temizlik D. Byk G 2. Pnmatik sistemlerde piston hz .......................... m/snye ulaabilir. A. 3 B. 5 C. 8 D. 9 3. Yeryzn evreleyen hava tabakasnn, yeryzne yapm olduu basnca.................... ..........................denir A. Atmosfer Basnc B. Alak Basn C. Yksek Basn D. Normal Basn 4. Atmosferden emdikleri havay sktrarak, basnl hale getiren devre elemanlarna ..............................................ad verilir A. Kurutucu B. Kompresr C. Filtre D. Valf 5. zerinde filtre, basn ayarlaycs ve yalayc bulunduran, basnl havay istenilen alma artlarna hazrlayan pnmatik devre elemanna........................................... denir A. artlandrc B. Kompresr C. Manometre D. Basn Kontrol Valfi

6. . , pnmatik enerji ile dairesel hareket reten devre elemandr A. Silindir B. Kompresr C. Elektrik Motoru D. Pnmatik Motor

25

7. Basnl havay temizleyerek sisteme kirletici paracklarn gitmesini engelleyen devre elemanna . denir. A. Kurutucu B. ekvalf C. Filtre D. Yalayc 8. Basnl havann sadece bir ynde gei yapmasn salayan valflere . denir. A. Ksma Valfi B. Yn Kontrol Valfi C. Ve Valfi D. ekvalf 9. Hidrolik ve pnmatik devrelerde akkan ynlendiren devre elemanna . denir. A. Hidrolik Devre B. Yn Kontrol Valfi C. Ak Kontrol Valfi D. Basn Kontrol Valfi 10. Drt balant noktas ve iki konumu olan valf, .......... yn kontrol valfi olarak adlandrlr A. 3/2 B. 2/4 C. 4/2 D. 2/2

26

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2


AMA
Gerekli ortam salandnda, pnmatik devre izimlerini kurallara uygun biimde yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Atlyenizde, zerinde pnmatik sistemler bulunan tezgahlarn devre emalarn bakm kataloglarndan inceleyiniz. Ayn ilemleri yapacak birden fazla farkl devre izimi oluturup aralarndaki farklar tartnz.

2. PNMATK DEVRE ZMEK


2.1. Devre Elemanlarnn Seimindeki Kriterler
Pnmatik devrelerde de hidrolik devrelerde olduu gibi, istenilen ilemleri yapmak iin tek bir zm bulunmamaktadr. Bir devrede kullanacamz devre elemanlarnn seimine gre ayn ii farkl elemanlarla, farkl balantlar yaparak elde edebiliriz. Hedefimiz, her zaman iin yaptmz devre iziminin daha kullanlsn bulmak olmaldr. Byle bir durumda devreyi oluturacak elemanlar seebilmek iin, devre elemanlarn iyi tanmak, ayrca istenilen artlar (problem) iyi anlamak gereklidir. Devre elemanlarnn seiminde aadaki kriterler gz nnde bulundurulmaldr: Yaplacak devre izimine gre devrenin kurulumu yaplacandan, kullanlacak devre elemanlarnn temini zor olmamal, piyasada veya laboratuarnzda kolaylkla bulunmaldr. Devre elemanlarnn maliyetinin az olmasn salamak iin aratrma yaplmaldr. Genel olarak mmkn olan en az sayda devre elemanyla problemin zlmesi istenmesine ramen, adedi fazla ama fiyatlar daha ucuz devre elemanlaryla da zm yaplabilir. Devre probleminde, kullanlmaldr. istenen debiyi ve basnc salayabilecek kompresr

2.2. Devre iziminde Uyulacak Kriterler


Devre elemanlarnn sembolleri standarttr. Devre iziminde sembollerin yanna isimler veya aklamalar yazlmaz. izim evrensel bir dil olarak kabul edilir ve blgesel

27

farkllklar yaplamaz. Bu nedenle sembol izimlerinde dikkatli olunmal, deiik semboller veya sembollerde ksaltma yaplmamaldr. Devre elemanlar birbirlerine gre lekli izilmelidir. Sembollerin birbirlerine ok yakn izilmesi devre elemanlarnn okunmasn zorlatrr. Ayrca sembollerin ok kk yaplmas ya da birbirlerine ok uzak izilmesi de balantlarn okunmasnda hata yaplmasna neden olabilir. Bu nedenle devre sembolleri izim kadna dzgn yerletirilmelidir. Yatay ya da dikey dz izgi ile gsterilen balant elemanlarnn mmkn olduunca birbiri zerinden gememesine ve akmamasna gayret gsteriniz. Balant elemanlar apraz veya deiik alarda izilmemelidir. Balant elemanlarnn birletii yerlere kk nokta konulmaldr. Bu, resmin okunmasnda yaplabilecek hatalar azaltr. Basn kontrol valflerinin yanna, ayarlanaca basn deeri Bar cinsinden yazlmaldr.

2.3. Pnmatik Devre izim Uygulamalar


2.3.1. Tek Etkili Bir Silindirin leri Geri Hareketinin Salanmas Devreyi oluturan elemanlar: Kompresr Pedal kumandal NK 3/2 yn kontrol valfi, Tek etkili silindir.

ekil 2.1. Tek Etkili Bir Silindirin leri Geri Hareketinin Salanmas

28

alma Prensibi 1. Konum Kompresrden gelen hava, normalde kapal valften geemez. Silindir ierisindeki yay basks, pistonu geri iter. Bu nedenle 1. konumda piston geride durur. 2. Konum Valfin pedalna basldnda, kompresrden gelen hava, valften geerek, silindirin ierisine dolmaya balar. Havann gelmeye devam etmesiyle, piston ileri doru hareket eder. Pistonun nnde eer bir yk varsa, pnmatik g bu yk iter. Bu nedenle 2. konumda piston ileride durur (ekil 2.1). 2.3.2. Bir Pnmatik Motorun altrlmas Devreyi oluturan elemanlar: Kompresr, Kertikli Kol kumandal 4/3 yn kontrol valfi, Pnmatik Motor.

ekil 2.2. Bir Pnmatik Motorun altrlmas

alma Prensibi 1. Konum (orta konum) Kompresrden gelen hava, valften geemez. Bu nedenle motor 1. konumda durur.

29

2. Konum (sol) Valfin kolu 2. konuma getirildiinde, kompresrden gelen hava valften geerek motoru saat ynnn tersine dndrr. Motora giden hava motorun dier ucundan karak, valften geer ve atmosfere boaltlr. Valf bu konumda olduu srece motor, saat ynnn tersine dner. Dn yn, motor sembolnn zerindeki yay eklindeki oka baklarak anlalr. Hava hangi tarafa gidiyorsa, motor o ynde dner. 3. Konum (sa); Valfin kolu 3. konuma getirildiinde, kompresrden gelen hava valften apraz geerek motoru saat ynnde dndrr. Motora giren hava motorun dier ucundan karak, valften geip atmosfere boaltlr. Valf bu konumda olduu srece motor saat ynnde dner (ekil 2.2). 2.3.3. ift Etkili Bir Silindirin leri Geri Hareketinin Salanmas Devreyi oluturan elemanlar: Kompresr, Pedal kumandal 4/2 yn kontrol valfi, ift etkili silindir.

ekil 2.3. ift Etkili Bir Silindirin leri Geri Hareketinin Salanmas

alma Prensibi1. KonumValfin yay kumandal olmasndan dolay, hibir mdahale yaplmadnda, 4/2 yn kontrol valfinin sa taraftaki, apraz oklarla gsterilen konumu alr. Kompresrden gelen

30

hava, valfin B kndan kar. Silindirin n tarafna giden hava, pistonu geri iter. Pistonun geri gelmesi iin bu konum kullanlr. Piston geri giderken silindirin arka haznesinde bulunan hava ise valfin iinden geerek, atmosfere boaltlr. Piston, 1. konumda son noktaya kadar geri gelir ve geride durur. 2. Konum Valfin pedalna basldnda kompresrden gelen hava, 4/2 yn kontrol valfinin sol tarafndaki dikey oklarla gsterilen konumu altrlr. Kompresrden gelen hava, bu sefer valfin A kndan kar. Silindirin arka tarafna ynlenen hava, pistonu ileri iter. Havann gelmeye devam etmesiyle, piston ileri doru hareketini srdrr. Piston ileri giderken silindirin n haznesinde bulunan hava, valfin iinden geer ve atmosfere boaltlr. 2. konumda piston son noktaya kadar ileri gider ve ileride durur (ekil 2.3). 2.3.4. ift Etkili ki Silindirin Ayn Anda leri Geri Hareketinin Salanmas ki veya daha fazla silindire sahip olan devrelerde, silindirlerin aplarnn farkl olmas silindir hzlarn etkiler. Farkl kesit alanlarna sahip silindirler ayn devrede kullanldnda, kk apl silindirin daha hzl gittii grlr. Buna ramen, hzlarn eit olmas istendiinde, ksma valfleri kullanlarak hzlar dengelenebilir. Devreyi oluturan elemanlar: Kompresr Pedal kumandal 4/2 yn kontrol valfi, ki adet ift etkili silindir.

ekil 2.4. ift Etkili ki Silindirin Ayn Anda leri Geri Hareketinin Salanmas

31

alma Prensibi Bir nceki konuda anlatlan ift etkili tek bir silindirin alma prensibi ile ayn koullar salar. Birden fazla i oluturacak almac (silindirler, motorlar) olan devrelerin iziminde, tek almal devre izimlerine nazaran, balantlara daha ok dikkat etmek gerekir. Balant birlemelerinin olduu yerler kk bir nokta ile belirginletirilir. Bu izimde de grld gibi, kimi zaman balant izgileri birbirlerinin zerinden geebilir. Bu istenmeyen bir durumdur. Yine de byle bir durumda kalndnda, resmin kolay okunmas ve hatlarn kartrlmamas iin, akmann olduu balant hattnn ksa bir ksm yay eklinde izilerek, bu sorun giderilir. Yay, akma noktasnda herhangi bir balant olmadn ifade eder. Balantlar dikkatle inceleyiniz. Her iki silindirin de balantlar birbirine paralel olarak balanmtr; yani her ikisi de ayn hareketleri yapar. Silindirler birlikte ileri gider, birlikte geri gelir (ekil 2.4). Aadaki devre izimini inceleyiniz.

ekil 2.5. Silindirleri apraz balayarak, bir silindir ileri gtrlrken dierinin geri getirilmesi

Yukarda da grld gibi, eer silindirlerin balantlar apraz yaplrsa, bir silindir ileri giderken, dieri geri gelir (ekil 2.5). 2.3.5. ift Etkili ki Silindirin Sra le leri Geri Hareketinin Salanmas Silindirlerin sral olarak almas istendiinde ya switchler ve alglayclardan ya da basn sralama valflerinden yararlanlr. Basn sralama valfleri tek ynde hava geiine izin verdiinden, havann geri dnebilmesi iin genellikle ekvalflerle paralel balanarak kullanlr. Devre tasarmnda ekvalfli sralama valfi, hangi balantnn gecikmesi isteniyorsa o balantda kullanlr.

32

Devreyi oluturan elemanlar: Pnmatik kompresr Pedal kumandal 4/2 yn kontrol valfi, ki adet ift etkili silindir, Basn sralama valfi, ekvalf.

ekil 2.6. ift Etkili ki Silindirin Sra le leri Geri Hareketinin Salanmas

alma Prensibi 1. Konum Valfin sa taraftaki, apraz oklarla gsterilen konumu alr ve kompresrden gelen hava valfin B kndan kar. Silindirlerin n tarafna giden hava, pistonlar geri iter. Pistonlarn geriye yaptklar bu hareket ayn anda olur. Pistonlarn geri gelmesi iin bu konum kullanlr. Pistonlarn geri konuma gelebilmeleri iin, silindirlerin arka haznelerindeki havann boaltlmas gerekir. Soldaki silindirin arka haznesinde bulunan havann diren grmeden valfin iinden geerek, atmosfere boalma imkan vardr. Fakat sadaki silindirin arka haznesindeki hava, basn sralama valfinden ters ynde geemez. nk bu srada basn sralama valfine uyar olmadndan valf kapaldr. Hava bu durumda ekvalfi ittirip aarak valften geer ve atmosfere boalr. 1. konumda her iki piston da son noktaya kadar geri gelir ve en geride durur.
2. Konum

Pedala basldnda, valfin, sol tarafndaki dikey oklarla gsterilen konumu alr. Kompresrden gelen hava, bu sefer valfin A kndan kar.

33

Her iki silindirin de arka tarafna ynlenen hava, soldaki silindire diren grmeden ulaabilirken, sadaki silindire gidebilmek iin, basncn ykselmesini beklemek zorundadr. ekvalf, havann gidi ynne gre ters pozisyonda durduundan, havay geirmeyecektir. Basn sralama valfinin almas iinse, basncn ykselmesi gerekir. Hidrolik akkanlar gibi hava da kendine en az diren gsteren yerden gider. Bu nedenle hava, diren grmedii soldaki silindirin ierisine giderek pistonu ileri iter. Bylece nce soldaki silindir ileri hareketini yapar (ekil 2.6). Soldaki silindirin pistonu ileriye doru son noktaya kadar gittiinde de, devreye hala hava gelmeye devam eder. Bu durumda, sralama valfi artan basnla alr ve havann sadaki silindire gitmesine izin verir. Bylece silindirler sral bir ekilde ileri hareketlerini tamamlam olurlar. Pistonlar ileri giderken, silindirlerin n haznesinde bulunan hava direnle karlamadan valfin iinden geer ve atmosfere boaltlr. 2. konumdaki hava hareketlerinin sonunda, pistonlar ileride durur. Sralama istenen devrelerde, basn sralama valfi kullanlmasnn baz sakncalar vardr. Eer ilk silindir herhangi bir sebeple skrsa veya nne beklenmeyen bir engel ya da yk karsa, devredeki basn ykseleceinden, sralama valfi alabilir. Bu durumda ilk piston daha hareketini tamamlamadan, ikinci piston harekete balar. Pnmatik devrelerde imkan olduu srece switchler kullanlmaldr. Basn kontrol valfleri ile zm retilmi devrelerde hatal hareket sralamas hidrolik sistemlere gre daha sk karmza kar.
Devreyi oluturan elemanlar:

Kompresr, Pedal Kumandal 4/2 Yn Kontrol Valfi, ki adet ift Etkili Silindir, ki adet Basn Sralama Valfi, ki adet ekvalf.

34

ekil 2.7. Basn sralama valfi kullanlarak ift etkili iki silindiresra ile ileri geri hareket vermek

alma Prensibi Balantlar dikkatle incelediinde, geciktirme grevini salayan basn sralama valflerinden bir tanesinin soldaki silindir pistonunun geri hareketini salayan balantda, dierinin ise sadaki silindir pistonunun ileri hareketini salayan balantda olduu grlr. Buna gre pistonlarn ileri gidiinde, nce soldaki, sonra sadaki pistonun hareketini tamamlayaca bulunur. Pistonlarn geri geliinde ise, nce sadaki, sonra soldaki silindir pistonu hareket eder. (ekil 2.7)

35

UYGULAMA FAALYET-2 UYGULAMA FAALYET


Tek etkili bir silindiri bir pedala basarak veya baka bir konumdan bir butona basarak altrmak istiyoruz. Gerekli devre elemanlarn seip, devre emasn iziniz.

lem Basamaklar
Pnmatik devrenin alma amacn belirlemek

neriler
izimini yapacanz devrenin nerelerde kullanlabileceini aratrnz. Benzer uygulamalarn olduu tezgahlarda bu tr devreleri inceleyiniz.

Pnmatik devrenin alma prensibini belirlemek

Devrede kullanlan almalarn hangi srayla alacan ve sistemin kumanda eklini eskiz kadnza yaznz. stenilen alma koullarn gerekletirebilmek iin, devrede kullanlan almalarda olmas gereken zellikleri belirleyiniz. Modln bilgi sayfalarndan, bu koullar salayabilecek devre elemanlarnn listesini karnz.

Pnmatik devrenin alma amacn yerine getirecek ve devrede kullanlacak devre elemanlarn belirlemek

Devre elemanlarnn seimini yaparken; pnmatik sistemlerde kullanlan devre elemanlarnn, istenilen alma koullarn salayacak birok eidinin olduunu dnerek, modl bilgi sayfalarndan, devre elemanlarnn seimindeki kriterleri tekrar okuyunuz. Yaptnz listenin ieriinden, amacnza en uygun devre elemanlarn belirleyip, seiniz. Bu devrede kullanacanz tm devre elemanlarnn listesini eskiz kadnza yaznz.

Devre elemanlarnn izim kad zerindeki konumunu devre anlalr olacak ekilde planlamak

Modl bilgi sayfalarndan, devre elemanlarnn iziminde uyulmas gereken kriterleri okuyunuz. Listesini kardnz devre elemanlarnn sembollerini, eskiz kadna iziniz. Devrenin taslak izimini eskiz kadna yapnz.

36

Balantlarn izimini yaparken mmkn olduunca birbirlerinin zerinden gememelerini salaynz. Taslak izimi tamamladnzda, hatalarnzn olup olmadn arkadalarnzla tartnz, onlarn yapm olduu taslaklar da inceleyerek fikirlerinizi syleyiniz. Grmeleriniz sonucunda, gerekli olan dzenlemeler varsa taslak resmi tekrar dzenleyiniz. Devre iziminin kaplad toplam alan, asl izim kadna dengeli bir ekilde yerletirebilmek iin gerekli sembol byklklerini tespit ediniz.

izim iin gerekli ara gereleri hazrlaynz. izim alannz dzenleyiniz. izim srasnda etrafnz rahatsz edebilecek davranlardan kannz. Taslak resminizi temiz ve dzenli bir ekilde asl izim kadnza taynz. iziminiz bittiinde alma alannz dzenli ve temiz braknz.

Devreyi izmek

iziminizi nce taslak resim ile karlatrnz. Arkadalarnz ile birlikte, nce pnmatik devrenin sizden istenen koullar salayp salamadn, daha sonra izimde kullandnz sembollerin doruluunu kontrol ediniz. izimi yaplan devreyi kontrol etmek Yaptnz pnmatik devre izimini retmeninize gstererek, fikirlerini alnz. Gerekli olabilecek dzenlemeler varsa, dzeltmeleri yapnz. etiine uygun almay her zaman kendinize ilke edininiz.

37

CEVAP ANAHTARI

38

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST


renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME alma ara gerelerini hazrladnz m? Pnmatik devrenin alma sistemini planladnz m? Pnmatik devrelerin kurulmas iin gerekli devre elemanlarn belirlediniz mi? Pnmatik devre izimini kurallara uygun olarak yaptnz m ? Yaptnz izimlerin doruluunu kontrol ettiniz mi? Devrenin doru alp almayacan kontrol ettiniz mi? Tertipli ve dzenli bir alma gerekletirdiniz mi? Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz. EVET HAYIR

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorulardan doru olan kk iaretleyiniz 1. Devre probleminde, istenen debiyi ve basnc salayabilecek ................. kullanlmaldr. A. Valf B. Silindir C. Kompresr D. Susturucu 2. Devre elemanlar birbirlerine gre .. izilmelidir A. Dik B. lekli C. Kk D. Paralel 3. izimde balant elemanlarnn akt yerlere . konulmaldr A. Kk Nokta B. Yay C. Ok D. Filtre

4. izimde balant elemanlarnn birletii yerlere . konulmaldr A. Ok B. Filtre C. Kk Nokta D. Yay

5. Basn kontrol valflerinin ayarlanaca basn deeri, .. cinsinden yanna yazlmaldr. A. Newton B. Pascal C. Bar D. Kg

6. Devre tasarmnda ekvalfli sralama valfi, hangi balantnn . isteniyorsa o balantda kullanlr. A. Hzlanmas B. nce almas C. Yavalamas D. Gecikmesi

40

7. ...... kullanlan bir devrede, hesapta olmayan bir basn ykselmesi olduunda devre hatal bir sralama yapar. A. Sralama Valfi B. ekvalf C. Switchler Veya Alglayclar D. Yn Kontrol Valfi 8. Basn sralama valfi tek ynde hava geiine izin verdiinden, havann geri dnebilmesi iin, .ile paralel balanarak kullanlr. A. ekvalf B. Ve Valfi C. Yn Kontrol Valfi D. Ksma Valfi 9. Silindirlerin sral olarak almas istendiinde, ya., ya da basn sralama valflerinden yararlanlr. A. Silindirlerden B. Pompalardan C. Komresrlerden D. Switchler Ve Alglayclardan 10. Hava, ..................... diren gsteren hat zerinden gider. A. En Az B. En ok C. Eit D. Devre Elemanlarnda

41

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3


AMA
Gerekli ortam kurabileceksiniz. salandnda, pnmatik devreyi kurallara uygun biimde

ARATIRMA
Pnmatik devrelerde kullanlan devre elemanlarnn balant noktalarn inceleyiniz. Atlyenizde, zerinde pnmatik sistemler bulunan tezgahlarn bakm kataloglarn inceleyerek, bakmlarn yapnz. Elektrik kontroll bir pnmatik devreyi inceleyerek, elektik kontroln devreye salad avantajlar yaznz. Bir pnmatik devre izerek, devreyi kurunuz.

3. PNMATK DEVRE KURMAK


3.1. Devre Kurmada Uyulacak Kriterler
Pnmatik devreleri kurmak iin devre elemanlarnn sembolleri, zellikleri ve balantlar renilmelidir. Ayrca devre emas izilmemi bir devrenin kurulmaya allmas kazalara yol aabilir. Bu nedenle ncelikle devre emas izilir. Devrede kulanacanz elemanlarn balant noktalarna dikkat ediniz. Arzal olan devre elemanlarn kullanmaynz. zellikle balantlar yaparken kullanacamz hortumlarn balan ekilleri ve hortumlarn uzunluu ok nemlidir. Hortumlar ok ksa seilip gergin bir konumda altrlmamaldr. Ayrca, hortumlarn balant ular hareketli, erilik yaraplar da mmkn olduunca byk olmaldr.

3.2. Pnmatik Devre Kurma Uygulamalar


Pnmatik devre kurarken dikkat edilmesi gereken hususlar: Pnmatik devre kurmak iin, ncelikle daha nceden izilmi olan devre emasnda kullanlacak malzemeler temin edilir. Devrede kullanacanz devre elemanlarnn, sistem basncna ve debisine uygunluu kontrol edilmelidir. Devre elemanlar uygun konumlandrlmaldr. Bilhassa, alma srasnda, hareketli devre elemanlarnn (silindir, pnmatik motor vb), dier devre elemanlarna veya size zarar

42

verebilecei unutulmamaldr. Sistemi kurup altrdnzda, silindir ileri giderek dier devre elemanlarna arpabilir. Sistemin alma prensibi ve devre zerindeki elemanlar incelenerek, devrenin doruluu kontrol edilmelidir. Devre elemanlar kontrol edilmelidir. Arzal elemanlar devrede kullanlmamaldr. Pnmatik enerjinin retilmesinde kullanlan kompresrler elektrik ile alr. Bu sebeple elektrik hatt balantlarna dikkat edilmelidir. Ayrca elektrik kablolarnn kaak yapmamas iin, kablolarda izolasyon hatas olup olmad fi taklmadan kontrol edilmelidir. Eer kaak yoksa fi taklmaldr. Devre balantlar, izilen devre emasna gre yaplmaldr. Eer herhangi bir nedenden dolay deiiklik yaplacaksa, ilem basamaklarnn en bana geri dnlp nce devre emas izilmelidir. Balant elemanlarnn doruluunun yannda, balanma ekillerinin de doru yaplmasna dikkat edilmelidir. Balantlar yapldktan sonra, izim ile karlatrlarak kontrol edilmelidir. Bu kontrolde arkadalarnzn veya retmeninizin de bulunmas, sizin gzden karm olabileceiniz hususlar varsa, bunlar ortaya karacaktr.

3.3. Pnmatik Devrelerin Bakm ve Onarm


Pnmatik devrelerin daha uzun mrl alabilmeleri iin, bakmlarnn periyodik olarak yaplmas gerekir. Buna koruyucu bakm denir. Pnmatik sistemde yaplacak koruyucu ve planl bakm, arzalar azaltp devre elemanlarnn alma mrlerini artrr. Koruyucu bakm zamanlarn tespit etmek iin ilk yaplmas gereken, kullanlan devre elemannn retici firma katalouna bavurmak olmaldr. Periyodik bakmlar, retici firmann belirttii zaman aralklarnda yaplmaldr. retici firma kataloglarnda, ilgili elemann bakmlarnn hangi sre aralnda yaplmas gerektii ve bakmn ierii belirtilmektedir. Bakmlar geliigzel yaplmamaldr. Bir bakm kart oluturularak, bakm zamanlar ve yaplacak ilemler belirtilir. Bakm kartnda, bakmda yaplmas gerekenler ve daha nceki bakmda hangi ilemlerin yapld belirtilir. Bu sebeple, bakm kartlarnn kullanlmas sistemin bakm onarm sresini azaltr. Bakm kartlarnn ierii doldurulurken yaplan bakmda dikkati eken hususlar, ne zaman neresine nasl bir ilem yapld, hangi parann deitirildii ve neden deitirildii belirtilmelidir. Kart zerinde ilgili elemann veya makinenin kontrol edilecek nemli noktalar belirtilir ve periyodik bakm tarihleri yazlr. Kullanlan filtrelerin zellikleri ve ne zaman temizlenecekleri, makine veya elemanlarda meydana gelebilecek olas arzalar, bu kartlara ilenir. Oluturulacak bakm kartlarna, gerektiinde yardm alnabilmesi iin, ilgili devre elemanlarnn model numaras, alma hzlar, imalat firmann veya temsilcilerinin telefon numaralar da yazlmaldr.

43

3.3.1. Devre emas zerinden Arza Bulma ve Giderilmesi Pnmatik devrelerin devre emas her zaman eriebileceiniz ekilde arivlenmelidir. Yaplacak deiiklikler devre emalarnda da gncellenmelidir. Devrenin kontrol mutlaka devre emasndan takip edilerek yaplmaldr. Bu arza bulma zamann azaltr. Devrede oluabilecek aksaklk ve problemleri gidermek iin, devredeki elemanlarn yaptklar grevlerin iyi bilinmesi gerekir. Devredeki alma basnlarnn, ilem srasnn, havay ynlendiren elemanlarn ve kullanlan filtrelerin dikkatle gzden geirilmesi gerekir. Devrede oluabilecek sorunlarn kaynan daha kolay tespit edebilmek iin gerekli balantlara basnler konmaldr. Bu sayede hat zerindeki hava basnc kolaylkla grlebilir. Olas bir basn ykselmesi veya dmesi manometreden okunarak, arzal devre eleman ksa srede bulunur. Genelde meydana gelen arzalarn banda basn kayplar yer alr. Byle bir durumda olas sebepler ve zmleri aadaki tabloda verilmitir.

ARIZA

OLASI SEBEP

ZM Basnl havann iyi filtre edilmemesi ya da nemin alnmamas bu sonucu dourur. artlandrc kontrol edilerek, sorun olup olmad incelenmelidir.

Hava kirli olabilir

Balantlar BASIN uygun KAYIPLARI yaplmam olabilir Bakmlar iyi yaplmam olabilir

Balant elemanlar aplarnn uygun seilmemesi veya sinyal hatlarnn uzun olmas basn kayplarna sebep olur. Balantlar gzden geirilmelidir. Geliigzel yaplan bakmlar devre elemanlarnn korunmasnda bir rol oynamaz. Bu nedenle bakm yapan personelin konusunda uzman olmas gerekir.

Pnmatik sistemlerde uygulanan bakmlarda uyulmas gereken kurallar; Bakmlar; hidrolik, pnmatik, mekanik, elektrik, elektronik bakm uygulamalaryla btnlk salamaldr. Bakm ve onarm ilemlerinde uzman personelden faydalanlmaldr. Bakm kartlar hazrlanmaldr. Bakm sonras kartlar doldurulmaldr.

44

Sisteme yaplan eklemeler ve deiikler bakm kartna ilenmelidir. Sklen paralar belirli bir sraya gre dizilmeli, montaj ilemi ayn sraya gre yaplmaldr. Bakm iin sklen balant elemanlar szdrmazl salayacak ekilde taklmaldr. Bakm ilemlerinde retici firmann tavsiyesi gz nnde bulundurulmaldr. 3.3.2. Bakm eitleri 3.3.2.1. Gnlk Bakm Kompresr giri filtresinin kontrol, Yalayc, ya seviye kontrol, Filtrelerdeki birikintilerin boaltlmas, Sistemde yadanlk ya da gresrlk ile yalanmas gereken yerlerin yalanmas, Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyelerine uygun gerekli gnlk bakm ve temizlik uygulamalar yaplr. 3.3.2.2. Haftalk Bakm Yalaycnn uygun alp almadnn kontrol, Kompresr kaylar gerginlik kontrol, Basn kontrol valflerinin kontrol, Hortumlarda oluabilecek kesik ve atlaklarn kontrol, Valflerin kontrol edilip, kumanda kollarnn temizlenmesi, Filtre kirlilik gstergesi kontrol, Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyelerine uygun gerekli haftalk bakm ve temizlik uygulamalar yaplr. 3.3.2.3. Aylk Bakm Filtre kab ve filtreleme elemannn temizlenmesi, Valflerin egzos kaplarnda kaaklarn olup olmad, Manometrelerin kalibre edilmesi, Silindir montaj balantlarnn skl, Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyesine uygun aylk bakm ve temizlik uygulamalar yaplr. 3.3.2.4. Alt Aylk Bakm Kompresr sbap kapaklarnn sklerek temizlenmesi, Kirlenmi, grev yapmayan susturucu ve filtrelerin deitirilmesi, Devre elemanlarnn verimlilik ve g kontrol,

45

Silindirlerde piston ve piston kolu szdrmazlk elemanlar ve yataklarnn kontrol, Kompresr soutma sisteminin boaltlp temizlenmesi, Sistem ve cihazlarda imalat tavsiyesine uygun, gerekli alt aylk bakm ve temizlik uygulamalar yaplr.

3.4. Pnmatik Sistemlerin Elektronik Kontrol 3.4.1. Elektronik Kontroln Tanm


Pnmatik devrelerde uzun mesafelere enerji iletiminin yaplmas gerektiinde, iletimin hava ile yaplmas pek dnlmez. Havann uzak mesafelere tanmas ve balantlarn uzun olmas, sistem verimini drr. Bunun zm selenoid kumandal yn kontrol valfleri ile salanr. Selenoid kumandal yn kontrol valfleri, uyary ounlukla bir elektronik devreden alr. Elektronik devrelerin alma prensibi Giri Sinyali Sinyalin ilenmesi k sinyali

Elektronik devreden kan sinyal, pnmatik sistemde bulunan selenoid kumandal yn kontrol valfine balanr. Bylece valfin konumunu deitirmek iin mekanik kumandaya gerek kalmaz.

46

UYGULAMA FAALYET-3 UYGULAMA FAALYET


Aada emas verilen hidrolik devreyi kurup, devrenin alma prensibini aklaynz.

47

lem Basamaklar
nlnz giyiniz.

neriler

alma yapacanz alan temizleyip dzenleyiniz. Modl bilgi sayfalarndan devre kurarken dikkat edilmesi gereken hususlar okuyunuz. Pnmatik devre emasn inceleyerek, herhangi bir hata olup olmadn kontrol ediniz. nceden izimi yaplm izilen devre zerindeki devre elemanlarnn pnmatik devrenin elemanlarn sembollerini ve zelliklerini gzden geiriniz. semek stenilen alma koullarn gerekletirebilmek iin, devrede kullanlan almalarda olmas gereken zellikleri belirleyiniz. izimde belirtilen debiye ve basnca uygun devre elemanlarn seip alma masanza koyunuz. Devre elemanlarnn bakm kartlarn okuyarak, dikkat edilmesi gereken bir husus olup olmadn kontrol ediniz. Arzal olabilecek devre elemanlarn retmeninize gsteriniz.

Pnmatik devrelerin kurulmas srasnda gvenlik kurallarna daima riayet ediniz. Silindirlerin alma esnasnda ileri gideceklerini gz nnde tutarak, konumlarn seerken dikkatli olunuz. Pistonun nne baka bir devre eleman koymaynz. Kumanda edeceiniz valfleri, kolay eriebileceiniz bir konuma yerletiriniz. Elinizi almalara ok yaklatrmaynz.

Devre elemanlarn uygun konuma gre yerletirmek

48

Balantlar, yapnz. Devre elemanlarnn balantlarn uygun biimde yapmak

sisteme

basnl

hava

gndermeden

Balantlar, nce dn hattndan balayarak yapnz. Daha sonra sra ile kompresr balantsna kadar geri gelerek izimi, yaplan devre emasna gre tamamlaynz.

Devrede kullandnz emniyet valfinin ayarn kontrol ederek devre emasnda verilen deeri uygulaynz. Devre balantlarn kontrol etmek Balantlarda uygun olmayan bir balan biimi varsa, balant elemanlarn kontrol ederek, uygun uzunlukta balant elemanlar kullandnzdan emin olunuz. Pompa kndan balayarak, havann gidecei hattn balant elemanlarn sra ile kontrol ediniz.

Kurduunuz devreyi arkadalarnz ile kontrol ederek, devre hakkndaki fikirlerini alnz. Yanl yapm olduunuz bir balant varsa bunlar dzeltiniz. Basnl havay sisteme veriniz. Yn kontrol valflerini kullanarak almalar hareket ettiriniz. lemlerde bir hata varsa, bunu telafi etmek iin gerekli ilem basamana geri dnnz.

Devreyi altrmak

49

Devreyi gzlemleyerek, sistemdeki sesi, basnc, hz ve sy kontrol ediniz. Bir aksaklk var ise devreyi kapatarak sorunun yerini tespit ediniz. Eer arzal bir devre eleman varsa, nce devre elemannn bakm kartn inceleyiniz. Bakm kartnda yazan prosedrleri takip ederek arzay gideriniz. Byle bir durumda yaptnz ilemleri bakm kartna ilemeyi unutmaynz. Devrenin, devre emasnda belirtilen artlar tadndan emin olana kadar devreyi gzlemleyiniz. Arkadalarnz ve retmeniniz ile devreyi inceleyiniz. Kullandnz devrenin ve devre zerindeki elemanlarn alma prensiplerini arkadalarnza anlatnz. iniz bittiinde, devrede kullandnz her eleman temizleyerek yerine koyunuz. alma alannz temizleyiniz.

Oluabilecek aksaklk ve problemleri gidermek

50

PERFORMANSTEST TEST PERFORMANS


renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME alma ara gerelerini hazrladnz m? Pnmatik devre izimini kurallara uygun olarak yaptnz m? Yaptnz izimlerin doruluunu kontrol ettiniz mi? Pnmatik devrelerin kurulmas iin gerekli devre elemanlarn belirleyerek dzenlediniz mi? Pnmatik devre elemanlarnn balantlarn yaparak devreyi kurdunuz mu? Pnmatik devrenin balantlarnn doruluunu kontrol ettiniz mi? Devreyi kontrol ederek bir szdrma olup olmadn kontrol ettiniz mi? Devreyi altrarak sistemin doru alp almadn kontrol ettiniz mi Tertipli ve dzenli bir alma gerekletirdiniz mi? EVET HAYIR

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

51

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada verilen sorularda doru seenei iaretleyiniz 1. Pnmatik devre kurmak istediimizde ilk nce .......................................... yaplmaldr. A. Devre emasnn izimi B. Fiyat Aratrmas C. Arzalarn Onarm D. Balant Elemanlarnn Seimi

2. Pnmatik enerjinin retilmesi iin ............................................... yararlanlr A. Pnmatik Enerjiden B. Is Enerjisinden C. nsan Gcnden D. Elektrik Enerjisinden

3. Havann hat zerindeki basncn grebilmek iin .................................... kullanlr. A. Manometre B. Balant Elemanlar C. Bakm Kartlar D. Ksma Valfi

4. Elektronik devre, k sinyalini ............... .................. ......................... gnderir. A. Pompaya B. Selenoid Kumandal Yn Kontrol Valflerine C. Filtreye D. Balant Elemanlarna

5. Balantlarn .............. altrlmadan yaplmas gerekir. A. Silindir B. Basn Kontrol Valfi C. Kompresr D. Yn Kontrol Valfi

6. Devre balantlar .. balayarak yaplr A. Pompadan B. Dn Hattndan C. Silindirlerden D. Basn Hattndan

7. Devre balantlarnn kontrol .. balayarak yaplr A. Silindirlerden B. Valflerden C. Basn Hattndan D. Dn Hattndan

8. Devre elemanlarnn, izimde belirtilen .. uygun elemanlar olmasna zen gsterilmelidir. A. Hza B. Debiye Ve Hza C. Basnca D. Debiye Ve Basnca

52

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D A A B A D C D B C

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C B B C C D A A D A

53

RENME FAALYET 3 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 A D A B C B C D

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. lme sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya retmeninizden yardm alarak tamamlaynz. da

54

PERFORMANS TEST
PERFORMANS TEST Uygulamal lme Aralar (Performans Testleri) Bir pedala basarak, ift etkili silindiri altrmak istiyoruz. alma srasnda pedala basldnda; nce ilk iki silindir ileri gidecek, lk iki silindir ileri hareketini tamamladnda, dier silindir ileri gidecektir. Pedaldan ayamz ektiimizde; nce ayn anda ikinci ve nc silindir, Daha sonra ilk silindir geri gelecektir. Gereken devre emasn izerek, pnmatik devreyi kurunuz.

55

CEVAP ANAHTARI

56

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


Modlde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME alma ara gerelerini hazrladnz m? Pnmatik devrenin almas iin gerekli devre elemanlarn belirlediniz mi? Pnmatik devre izimini kurallara uygun olarak yaptnz m? Yaptnz izimlerin doruluunu kontrol ettiniz mi? Pnmatik devrelerin kurulmas iin gerekli devre elemanlarn belirleyerek dzenlediniz mi? Pnmatik devre elemanlarnn balantlarn yaparak devreyi kurdunuz mu? Pnmatik devrenin balantlarnn doruluunu kontrol ettiniz mi? Devreyi kontrol ederek bir szdrma olup olmadn kontrol ettiniz mi? Devreyi altrarak sistemin doru alp almadn kontrol ettiniz mi Tertipli ve dzenli bir alma gerekletirdiniz mi? EVET HAYIR

Modl deerlendirmeniz sonucunda hayr seeneini iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz. Modl baar ile tamamladysanz retmeninize danarak bir sonraki modle geebilirsiniz. Deerli rencimiz, Pnmatik Devre modln bitirmi durumdasnz; eer bu modl baar ile tamamladysanz burada elde ettiiniz yeterlikleri bundan sonraki modllerde de sk sk kullanacanz unutmaynz. Bu konularn daha bir ok kez karnza kacann farknda olarak burada kazandrlan yeterliklerinizi gelitirmek ve gncel gelimeleri takip etmek, alannzda yetimi bir eleman olmanz salayacaktr.

57

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AKDOAN, Ahmet. TURGAY, R. Engin. Elektropnmatik, Art Systems. FESTO Didactic, Pnmatik, DEMRTA, Fayk. Hidrolik ve Pnmatik, Ankara, 1992 FESTO. Temel Seviye Pnmatik Eitim Seti Kullanm Klavuzu, GLL, Abdulkadir. Metal Meslek Bilgisi, Ajans-Trk Matbaaclk,Ankara, 1999 KARACAN, smail. Hidrolik Pnmatik, Bizim Bro Basmevi, Ankara, 1989 KARACAN, smail. Pnmatik Kontrol, G..T.E.F. Matbaas , Ankara 1984 KARTAL, Faruk. Elektropnmatik ve Otomasyon, Emek Matbaaclk, Manisa, 1999 ROTA TEKNK. BOSCH Pneumatics,

58

You might also like