Florian Znaniecki urodzi si w 1882 roku we wsi witniki, znajdujcej si na Kujawach, niedaleko Wocawka (wczesny zabr pruski).

Pierwszymi nauczycielami Znanieckiego i jego sistr byli guwernerzy, ktrzy koncentrowali si na nauce jzykw. Nastpnie Znaniecki kontynuowa nauk w gimnazjach w Czstochowie i w Warszawie. W latach 1902 1903 studiowa filozofi i socjologi na Uniwersytecie Warszawskim, lecz w 1903 zosta relegowany przez wadze carskie za udzia w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobd akademickich. W latach 1903 1909 kontynuowa studia na uniwersytetach w Genewie, Zurychu oraz Paryu, gdzie mia okazj zetkn si z Henri Bergsonem i Emilem Durkheimem. W latach 1909 1910 ukoczy studia na krakowskim Uniwersytecie Jagielloskim, uzyska rwnie stopie doktora (tytu jego pracy doktorskiej brzmia : Zagadnienie wartoci w filozofii). W tym samym czasie rozpoczyna si okres filozoficzny w rozwoju naukowym Znanieckiego. Publikuje w 1912 prac Humanizm i poznanie, tumaczy Ewolucj twrcz Bergsona, ogasza artyku Etyka filozoficzna a nauka o wartociach moralnych oraz Studia nad filozofi i elementy rzeczywistoci praktycznej. W latach 1910 1914 mieszka w Warszawie, gdzie by redaktorem gazety Wychodca polski oraz dyrektorem biura Towarzystwa Opieki nad Wychodcami. W 1911 opublikowa artykuy Statystyka wychodstwa oraz Wychodstwo a pooenie ludnoci wiejskiej zarobkujcej w Krlestwie Polskim. W 1913 roku pozna Williama Thomasa, socjologa amerykaskiego, ktry zaprosi Znanieckiego do wsppracy w USA. Przyby on do Chicago w 1914 roku i spdzi tam pi lat, podejmujc prac z Thomasem nad dzieem Chop polski w Europie i Ameryce. W latach 1917 1919 wykada na tamtejszym uniwersytecie. W 1919 wyda na rynku amerykaskim pierwsz ksik Rzeczywisto kulturowa. W 1920 roku powrci do ojczyzny, ktra w czasie jego nieobecnoci odzyskaa niepodlego i zamieszka w Poznaniu. W tym samym roku obj, specjalnie dla niego utworzon, Katedr Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznaskim. Znaniecki by instytucjonalnym organizatorem i twrc socjologii w Polsce. W okresie poznaskim wyda Wstp do socjologii i Socjologi wychowania. W 1921 roku zaoy Instytut Socjologiczny w Poznaniu, a w roku 1930 czasopismo Przegld Socjologiczny. Przez cay czas pobytu w Polsce Znaniecki wsppracowa z socjologami amerykaskimi, w latach 1931 1933 wyjeda do Nowego Jorku na wykady w Columbia University. W lecie 1939 roku wyjecha na kolejny wykad, ale do Polski ju nie powrci ze wzgldu na wybuch II wojny wiatowej. Do 1940 roku wykada w Nowym Jorku, a nastpnie zamieszka w Urbana w stanie Illinois. W 1942 roku zosta obywatelem amerykaskim i profesorem socjologii na University of Illinois, gdzie naucza do swojej mierci. W latach 1953 1954

by przewodniczcym Amerykaskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmar w 1958 roku w Urbana1. Znaniecki, pocztkowo dobrze zapowiadajcy si filozof, zaj si troch przypadkowo badaniami nad polskim wychodstwem, ktre byy konsekwencj spotkania i wsppracy z Williamem Thomasem, stajc si jednoczenie pocztkiem uprawiania socjologii empirycznej. Nie zarzuci jednak swych zainteresowa filozoficznych, a w socjologii sta si z czasem nade wszystko teoretykiem, pracowicie rozbudowujcym do koca ycia socjologi systematyczn2 . System socjologiczny Znanieckiego uwaany jest zwykle za jedno z najpeniejszych sformuowa tzw. teorii czynnoci, ktrej przypisuje si nastpujce zaoenia: 1. dziaania spoeczne ludzi wynikaj z ich wiadomoci samych siebie (jako podmiotw) oraz z ich wiadomoci innych ludzi i sytuacji zewntrznych (jako przedmiotw); 2. jako podmioty ludzie dziaaj, aby urzeczywistni swe (subiektywne) intencje, cele, zamiary, czy zamysy; 3. uywaj oni odpowiednich rodkw, technik, procedur, metod i narzdzi 4. przebieg ich dziaalnoci jest ograniczony przez nie podlegajce modyfikacji warunki czy okolicznoci; 5. korzystajc ze swej woli bd rozumu, dokonuj oni wyboru, szacunku i oceny tego, co zrobi, robi i robili; 6. podejmujc decyzje, odwouj si do wzorcw, norm i zasad moralnych3. Twrczo filozoficzna Znanieckiego jest nie bez znaczenia dla zrozumienia jego socjologii. Po pierwsze, zanim sam zaj si socjologi, dostrzeg w niej jedno ze rde wybranej przez siebie orientacji filozoficznej, tzn. humanizmu. Twierdzi, e czowiek w ujciu humanistycznym staje si ponownie miar wszystkich rzeczy, jest historycznym indywiduum, z jego okrelonymi, rnorodnymi, zmiennymi deniami i wierzeniami. Po drugie, uderzajca jest cigo zainteresowa Znanieckiego (zwaszcza problem twrczoci, wartoci, kultury, kryzysu, itd.) oraz trwao jego najwaniejszych opcji teoretycznych (szukanie poredniej drogi midzy idealizmem a naturalizmem, subiektywizmem a obiektywizmem). Po trzecie, Znaniecki filozofii nigdy nie porzuci cakowicie: do pyta postawionych w swych wczesnych pracach powraca jako socjolog4. Znaniecki by przekonany, e rdem wiatopogldowej rewolucji bdzie postp filozoficznej refleksji o kulturze. Z tego te powodu jego filozofia,
1 2

wedug : pl.wikipedia.org J. Szacki Historia myli socjologicznej, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2006, str. 752 3 tame, str.753 4 tame, str. 754

okrelana pocztkowo jako humanizm, zostaa przeze nazwana kulturalizmem. Punktem wyjcia filozofii Znanieckiego by problem twrczoci, niezwykle ywotny w caej filozofii modernistycznej. Jednake jego koncepcja rnia si zasadniczo od pozostaych wizji modernistycznych, ktre ujmoway wiat jako co gotowego i skoczonego, nie stwarzajc adnej moliwoci wyjanienia nieprzerwanych procesw stawania si, w ktrych trakcie tworz si dopiero zarwno poznajcy podmiot, jak i poznawany przedmiot5. Problem twrczoci, zdaniem Znanieckiego, wymaga wprowadzenia pojcia wartoci, czyli tego, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie, wzgldem czego podmiot zajmuje krelone stanowisko, tzn. przyjmuje je lub odrzuca6. Wartoci i postawy Koncepcja postaw i wartoci miaa za zadanie rozwizanie tradycyjnego problemu wzajemnego stosunku jednostki i grupy spoecznej. Niezbdne wydawao si rozoenie zjawisk dziaajcych na jednostki i reakcji jednostek na te zjawiska na prostsze elementy, w celu znalezienia elementarnych faktw. Wartoci zatem to obiektywne kulturowe elementy ycia spoecznego, postawy za to subiektywne cechy charakterystyczne czonkw grupy spoecznej7. Celem takiego rozgraniczenia byo uchwycenie wzajemnego oddziaywania czynnikw obiektywnych i subiektywnych, kultury i osobowoci, czy te inaczej, wartoci spoecznych i postaw indywidualnych. Teoria ta zakadaa wyjanianie procesw spoecznych, poprzez stwierdzenie staej obecnoci w nich pewnej zmiennej psychologicznej, modyfikujcej dziaanie czynnikw obiektywnych. Zmienna ta, okrelana rwnie jako postawa, to nazwa zbiorcza dla wszystkich elementw ycia psychicznego jednostek, ktre determinuj rodzaj, kierunek oraz intensywno ich dziaa. Analogicznie, nie sposb wyjani procesw zachodzcych w spoeczestwie odwoujc si wycznie do cech jednostek, poniewa jest w nim zawsze obecna pewna zmienna socjologiczna, okrelana jako wartoci spoeczne8. Wedug Znanieckiego dopiero na podstawie tych dwch zmiennych, czyli poczenia socjologizmu i psychologizmu, mona formuowa oglne prawa dotyczce wzajemnych relacji pomidzy jednostk a spoeczestwem. Rozwj osobowoci spoecznej Badanie postaw prowadzio do problemu osobowoci spoecznej, ktra jest ich konfiguracj, badanie za wartoci prowadzio do problemu organizacji spoecznej. Zdaniem Znanieckiego osobowo czowieka jest czynnikiem dziaajcym, a rwnoczenie rezultatem zmian w spoeczestwie. Osobowo ludzka rozpatrywana jako czynnik rozwoju spoecznego stanowi podstaw dla
5 6

J. Szacki Historia myli, str. 755 tame, str. 756 7 tame, str.569 8 tame, str.570

wyjanienia przyczyn zjawisk spoecznych, rozpatrywana jako rezultat rozwoju spoecznego znajduje wyjanienie w zjawiskach spoecznych. Pomidzy zmian osobowoci jednostki a zmian dotyczc zjawisk spoecznych zachodzi wic obustronna zaleno, okrelana przez Znanieckiego teori o jednostkach ludzkich jako osobowociach spoecznych, lub te teori rl spoecznych. Znaniecki definiowa rol spoeczn jako system normatywnych stosunkw midzy jednostk a czci jej rodowiska spoecznego. Rola spoeczna okrela zarwno stan socjalny jednostki, czyli zesp praw jej przysugujcych, jak i jej funkcj spoeczn, czyli zesp obowizkw9. Na podstawie teorii rl spoecznych okreli trzy zasadnicze typy osobowoci spoecznej: filistrw, cyganw i jednostek twrczych. W pierwszym przypadku wszystkie pragnienia jednostki s zdominowane pragnieniem bezpieczestwa, w drugim dominuje pragnienie nowego dowiadczenia, trzeci charakteryzuje si wzgldn rwnowag pomidzy deniem do nowoci a staraniem o niezbdne minimum stabilizacji. Wyrnione trzy typy osobowoci rni si szansami na pojawienie si nowych postaw: w wypadku cyganw s one wyjtkowo wysokie, w wypadku filistrw nike, jednostki twrcze znajduj si porodku skali10. Wedug Znanieckiego osobowo determinuje drog, ktr wybiera jednostka w procesie socjalizacji. Jednake nie jest ona uksztatowan, sta struktur i podlega cigym zmianom wynikajcym z oddziaywania spoecznego. Rozwj osobowoci stanowi zawsze pewn walk midzy jednostk a spoeczestwem walk jednostki o samookrelenie oraz walk spoeczestwa, aby ujarzmi jednostk i wanie w przebiegu tej walki wyrasta i ksztatuje si osobowo11. Organizacja spoeczna Zdaniem Znanieckiego wikszo postaw wyraa si wycznie w jednostkowych czynnociach, jednake pewna ich cz ulega obiektywizacji, znajdujc poredni wyraz w mniej lub bardziej formalnych normach zachowania, dziki ktrym grupa utrzymuje, kieruje i upowszechnia odpowiedni typ czynnoci wrd swych czonkw. Owe normy s nie tylko manifestacj postaw, ale jednoczenie czynnikiem oddziaujcym na postawy. Spoeczne normy tworz powizane wewntrznie systemy zwane instytucjami, ktrych caoksztat stanowi organizacj spoeczn danej grupy12. Podobnie jak osobowo, organizacja spoeczna pojmowana jest nie jako staa struktura lecz jako proces polegajcy na zjawisku cigej dezorganizacji i reorganizacji norm spoecznych. Dotyczy to zarwno jednorazowego naruszenia poszczeglnych norm przez jednostk a do oglnego rozkadu wszystkich instytucji danej grupy, co w konsekwencji prowadzi do wytworzenia nowych schematw zachowa.
9

J. Szacki Historia myli, str. 769 tame, str. 571 11 tame, str.573 12 tame, str. 574
10

Wedug Znanieckiego jednostka jest suwerennym podmiotem dokonujcym swego rodzaju wyboru bodcw przyjmowanych od spoeczestwa. Jednoczenie dostrzegalna jest zaleno pomidzy dezorganizacj spoeczn a demoralizacj jednostek. Rozkad organizacji spoecznej zwiksza prawdopodobiestwo dezorganizacji osobowoci13. Pojcie systemu (ukadu) ograniczonego Wedug Znanieckiego przedmiot uzyskuje pewn realno dopiero poprzez swe powizanie z innymi przedmiotami. Poza tymi powizaniami nie moe by przedmiotem badania naukowego. Kady konkretny przedmiot jest bowiem elementem lub podsystemem wielu rnych systemw. Badanie naukowe zaczyna si wtedy, gdy ujmujemy ten przedmiot jako element jednego cile okrelonego systemu. Znaniecki by zdania, e systemy kulturowe podobnie jak biologiczne pozostaj w staych zwizkach ze rodowiskiem, a take powikszaj si w czasie swego trwania o nowe elementy, nie powinny wic by traktowane jako systemy zamknite, lecz tylko ograniczone. Zgodnie z filozofi Znanieckiego, owe systemy nie mog by ujmowane ani jako istniejce obiektywnie, ani jako ustanawiane arbitralnie przez badacza14. Rzeczywisto kulturowa nie tylko nie daje si uj jako jednolita cao, ale i tak caoci nie jest. To, co moe by nazwane jednoci kultury, wytwarza si wycznie na poziomie dowiadczenia i dziaalnoci jednostek uczestniczcych jednoczenie w wielu systemach kulturowych15. Koncepcja wspczynnika humanistycznego Znaniecki zaleca badanie rzeczywistoci spoecznej z uwzgldnieniem wspczynnika humanistycznego. Twierdzi, e rzeczywisto ta powinna by postrzegana jako wiat cudzych wiadomoci, czyli wiat przedmiotw, danych innym konkretnym, historycznie uwarunkowanym, osobnikom i grupom, oraz czynnoci dokonywanych nad owymi przedmiotami przez tych, ktrym one s dane jako ich dowiadczenia. Mit, dzieo sztuki, wyraz mowy, narzdzie, schemat prawny, ustrj spoeczny s tym, czym s jedynie jako wiadome ludzkie zjawiska. Jestemy w stanie je bada jedynie uwzgldniajc historyczne i spoeczne uwarunkowania jednostek, ktre je stworzyy i ktre si nimi posuguj16. Wszystkie fakty spoeczne s zawsze zwizane z dziaalnoci jaki ludzi, s faktami czyimi, a nie niczyimi, mieszcz si w obrbie yciowych dowiadcze jaki jednostek, lub zbiorowoci, ktre si z nimi stykaj, postrzegaj, doznaj, przezywaj, interpretuj. Dlatego te bada je

13 14

J. Szacki Historia myli, str. 577 tame, str. 758 15 tame, str. 765 16 tame, str. 761

mona tylko z perspektywy tych ludzi, w ktrych dowiadczeniu wystpuj, a nie w drodze oderwanej, zewntrznej obserwacji17. Florian Znaniecki tworzy przez blisko 60 lat. W swoich wczesnych pismach filozoficznych dowodzi, e filozofia pocztku XX wieku utkwia w martwym punkcie. Metody i jzyk filozofowania, bdce owocem poszukiwa trwajcych z gr dwa tysice lat, okazay si niewystarczajce. Narzdzia, ktrymi dysponuje filozof, nie pozwalaj sformuowa teorii, ktra byaby w stanie obj cao naszego dowiadczenia. Podobny zarzut dotyczy, zdaniem Znanieckiego, nauk szczegowych. Konieczne jest zatem stworzenie nowego aparatu pojciowego, nowej metodologii, nowego systemu filozoficznego. Miaby on obj cay filozoficzny dorobek ludzkoci, a przy tym dostarczy narzdzi do opisywania caej naszej rzeczywistoci18. Znaniecki pragn zbudowa oglna teori, pozwalajc poj dowiadczan przez nas rzeczywisto. Drog do tego celu miaoby by zrozumienie kultury. Dowiadczenie jest zbiorem treci, ktre interpretujemy i porzdkujemy z wykorzystaniem rozmaitych narzdzi. Dziki nim nadajemy treciom znaczenie i organizujemy je, tworzc subiektywn rzeczywisto, ktra jest jedynie konstruktem, tworzonym w oparciu o uznawane wartoci, jej ksztat zaley wic od czynnikw kulturowych. Zrozumienie wiata jest wic tosame ze zrozumieniem kultury19. Nadrzdnym celem stawianym przez Znanieckiego filozofii jest wic zrozumienie kultury. Jest to bowiem jedyna droga do zrozumienia miejsca czowieka w otaczajcym go wiecie, i do udoskonalenia jego ycia bo jego zdaniem tak midzy innymi funkcj winna spenia filozofia20. Absolutny system filozoficzny, wymarzony przez Floriana Znanieckiego, nigdy nie zosta urzeczywistniony. Jemu samemu zabrako czasu i si twrczych na zrealizowanie projektu zakrojonego na tak szerok skal. Nie byo te kontynuatorw, ktrzy zechcieliby pj wskazana przez niego drog21. Jednake jego filozoficzne rozwaania nad kultur pozwoliy na sformuowanie problematyki, opracowanie metod, stworzenie aparatu pojciowego sowem skonstruowanie paradygmatu, na gruncie ktrego moliwe jest osignicie celu. Wiele elementw proponowanego przeze stylu filozofowania mona z powodzeniem zastosowa take obecnie22. LITERATURA :
17 18

P. Sztompka Socjologia. Analiza spoeczestwa, Wydawnictwo Znak, Krakw 2002, str. 24 M. Sieko Zrozumie kultur. System filozoficzny Floriana Znanieckiego, Zielona Gra 2004, Wstp str. 5 19 tame, str. 7 20 tame, str. 14 21 M. Sieko Zrozumie kultur, Zakoczenie, str. 182 22 tame, str. 184

1. Szacki J. Historia myli socjologicznej, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2006 2. Sztompka P. Socjologia. Analiza spoeczestwa, Wydawnictwo Znak, Krakw 2002 3. Sieko M. Zrozumie kultur. System filozoficzny Floriana Znanieckiego, Zielona Gra 2004 4. pl.wikipedia.org