You are on page 1of 19

Yapılara Etkiyen Karakteristik Yükler

Kalıcı (sabit, zati, öz, ölü) yükler: Yapı elemanlarının öz yükleridir.


G etkileri •Döşeme ağırlığı ( döşeme betonu+tesviye betonu+kaplama+sıva).
•Kiriş ağırlığı.
•Duvar ağırlığı (dolgu malzemesi+bağlama harçı+sıva).

Düşey yükler
•Kolon ağırlığı.

Hareketli yükler: Yapı elemanına zaman zaman etkiyen ve yer değiştiren statik yüklerdir.
Q etkileri
•Eşya yükleri.
•İnsan yükleri.
•Kar yükü.

E etkisi Yatay yükler: Yapıya yatay olarak etkidiği varsayılan statik veya dinamik yüklerdir.
•Deprem yükü.
W etkisi •Rüzgâr yükü.
•Toprak itkisi
H etkisi •Sıvı yükü.

Diğer yükler:
•Sıcaklık farkından oluşan yük.
T etkileri •Büzülme ve sünmeden oluşan yük.
•Farklı oturmalardan oluşan yük
•Buz yükü.

Karakteristik yükler yönetmeliklerde verilmiştir:


TS498-1997 , TS ISO 9194-1997 : Kalıcı yükler, hareketli yükler, kar, buz ve rüzgâr yükleri.
Deprem Yönetmeliği-2007: Deprem yükleri.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 125
Sabit yükler Hareketli yükler

TS ISO 9194-1997 Ek A ve Ek B tablolarında İnsan yükü, eşya ağırlıklar, kar yükü, depolanmış malzeme
inşaatlarda kullanılan malzemelerin karakteristik gibi yüklerdir. TS498-1997 Çizelge 7 de konut odaları,
yoğunlukları verilmiştir. Bu tablolar yardımıyla balkon, merdiven, kütüphane ve birçok farklı amaçla
döşeme, kiriş, duvar gibi elemanların karakteristik sabit kullanılan döşemelerde alınması gereken karakteristik
yükü belirlenir. Sabit yük g ile gösterilir. hareketli yükler tanımlanmıştır. Döşeme karakteristik
hareketli yükü bu çizelgeden alınır. Hareketli yük q ile
gösterilir.

TS ISO 9194-1997 Ek A dan bazı yoğunluklar: TS 498-1997 den bazı hareketli yükler:
yoğunluk tasarım yükü
kN /m2
(kg/m3) ( kN/m3)
Betonarme betonu 2500 25.0 Çatı döşemesinde 1.5
Tesviye betonu 2200 22.0 Konut odalarında 2.0
Sıva (kireçli çimento harcı) 2000 20.0 Konut koridorlarında 2.0
Mermer 2700 27.0 Konut merdivenlerinde 3.5
Meşe ağacı 690 6.9 Sınıflar, anfiler, poliklinik odalarında 3.5
Kayın ağacı 680 6.8 Konut merdivenleri sahanlıklarında 3.5
Isı yalıtımlı gazbeton 600 6.0 Konut balkonlarında 5.0
Dolu tuğla duvar1 1900 19.0
Tiyatro ve sinemalarda 5.0
Boşluklu tuğla duvar1 1450 14.5
Kütüphane, arşiv döşemelerinde 5.0
Gazbeton dolgu duvar1 700 7.0
Gazbeton taşıyıcı duvar1 1300 13.0 Hastane, okul, büro merdivenlerinde 5.0
Granit taş duvar1 2800 28.0 Büro, hastane, okul, sinema koridorlarında 5.0
1
Harç dahil, sıva ve kaplama hariç. Garajlarda(en fazla 2.5 t olan araçlar için) 5.0
Tribünlerde(ayakta) 7.5
Yönetmelikte Projede alınacak
verilen değer değer Yönetmelikte verilen ve
Projede alınacak değer

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 126
Örnek: Döşeme yükü analizi

Bir konutun salon döşemesinin katmanları verilmiştir. Döşemenin karakteristik


sabit ve hareketli yüklerini belirleyiniz.

Mermer kaplama 2 cm

Tesviye 5 cm

Döşeme betonu 10 cm

Sıva 2.0 cm

ÇÖZÜM:

Döşeme 0.10 . 25 = 2.50 kN/m2


Tesviye 0.05 . 22 = 1.10 “
Kaplama 0.02 . 27 = 0.54 “
Sıva 0.02 . 20 = 0.40 “
---------------------------------------------

sabit yük g = 4.54 “

hareketli yük q = 2.00 “

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 127
Örnek: Duvar yükü analizi

Betonarme bir yapının dış dolgu duvarları 25 cm gazbeton ile


örülecektir. Dış sıva 2 cm, iç sıva 1.5 cm olacaktır. Sıva olarak
kireçli çimento harcı kullanılacaktır. Duvarın 1 m2 lik alanının
ağırlığını bulunuz.
iç sıva

gazbeton

dış sıva

ÇÖZÜM:

Gaz beton duvar 0.25 . 7 = 1.75 kN/m2


Dış sıva 0.02 . 20 = 0.40 “
İç sıva 0.015 . 20 = 0.30 “
----------------------------------------------------------------------------------

1 m2 duvar için g =2.45 kN/m2

Duvarlar oturdukları kirişe (nadiren döşemeye ) çizgisel yük olarak etkirler. Yapıdaki duvar yükseklikleri farklı olur. Bu nedenle, önce 1 m2 lik duvarın
g ağırlığı belirlenir. Duvar yüksekliği ile g çarpılır, kiriş çizgisel yükü kN/m cinsinden bulunur.

Örnek: kiriş yükü analizi

Kesiti 25/50 cmxcm olan ve yukarıda analizi yapılan 2.6 m yüksekliğindeki duvarı taşıyan kirişin yükünü bulunuz.
ÇÖZÜM:

Kiriş bir çubuk (çizgisel) elemandır. Kendi ağırlığının ve üzerindeki duvarın oluşturacağı yük de çizgiseldir, birimi kN/m dir. Kirişin kendi sıvası
dikkate alınmaz:
Kiriş öz yükü 0.25 . 0.50 . 25 = 3.10 kN/m
Duvar 2.45 . 2.6 = 6.37 kN/m
-------------------------------
g = 9.47 kN/m

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 128
Kar yükü Detaylı bilgi için bakınız: http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu

Kar yoğunluğu için tek değer vermek mümkün değildir, çok değişkendir: Normal kar yoğunluğu 100 -300 kg/m3 arasındadır. Sulu yağan kar 400-500
kg/m3 yoğunluğa varabilir. Buz 900-970 kg/m3 yoğunluğu ile sudan daha hafiftir ve suda yüzer. Eriyerek su halini aldığında 1000 kg/m3 olduğu
düşünülürse iyi bir karşılaştırma yapılabilir.

Yeni yağmış,
sulu olmayan Yeni yağmış sulu Beklemiş sıkı kar:
yumuşak kar: yumuşak kar: 400- 300 kg/m3
100 kg/m3 500 kg/m3

Buz: 900-970 kg/m3.


Buz sudan hafiftir,bu
nedenle Eisberg suda
yüzer, ancak en çok Su: 1000 kg/m3
%10 u su üstünde
görülür. En az %90 ı su
altındadır.

Büyük alanları kapatan pazaryeri; hangar, spor, sergi,


kongre salonu, süpermarket gibi yapıların çatıları kar
yükünü karşı duyarlıdır. Kar kalınlığının 15-20 cm yi
aşması durumunda mutlaka temizlenmelidir. Bu tür
yapıların proje aşamasında kar temizleme planları da
hazırlanmalıdır.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 129
Kar, yapının çatı döşemesine etkiyen hareketli yük tipidir. Yapının yapılacağı yere, yerin deniz seviyesinden yüksekliğine ve çatı eğimine bağlıdır. TS 498-
1997 madde 7 ve 8 e göre hesaplanır. Türkiye dört kar bölgesine ayrılmıştır. Yapının inşa edileceği il veya ilçenin kar yükü bölge numarası yönetmeliğin
14-18 sayfalarındaki çizelgeden alınır. Eğimli çatıdaki karın yükü çatı döşemesine etkiyen düzgün yayılı yüke dönüştürülür. Birimi kN/m2 dir.

Kar yükünün çatı planında dağılımı:

Kar çatının her yerinde olabilir.

Rüzgâr ve/veya güneşin etkisiyle kar


çatının bir tarafında hiç olmayabilir, diğer
tarafında da birikebilir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 130
Farklı eğim nedeniyle kar yükü aynı
çatıda bölgesel olarak farklı olur.
Çok dik (büyük eğimli) çatılarda kar
tutunamaz, rüzgâr ile savrulur veya
kayar. Çatıda kar olmaz.

Çatıda yer yer kar yığılması olabilir.

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 131
Kar yükü hesabı:

Türkiye’de kar yükünün nasıl hesaplanacağı TS 498-1997 de


belirtilmiştir. Çatının eğimini de dikkate alan Pk kar yükü bu
yönetmeliğe göre hesaplanır. Yönetmelikte verilen değerler
minimum değerlerdir. Mühendis yapının önemine, yerine ve
çatının tipine bağlı olarak yönetmelikte verilen değerleri
artırmak zorundadır.

Kar haritası ve kar bölgeleri


Türkiye dört kar bölgesine ayrılmıştır. I. bölge en az, IV bölge
en çok kar yağan bölgedir. Yönetmelikte kar bölgesi haritası
ve ayrıca her il ve ilçenin kar bölge numarasını içeren çizelge
vardır.

Nasa, 02 Ocak 2002

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 132
Kar yükünün TS 498-1997 ile hesaplanması: Örnek:

TS 498-1997’e göre Pk kar yükü aşağıdaki bağıntılardan Eskişehir (merkez)’in denizden yüksekliği yaklaşık 800 m, Kars (merkez)’in, denizden
hesaplanır: yüksekliği yaklaşık 1800 m dir. Her iki şehirde çatı eğimi 330 olan bir yapı yapılacaktır. Çatı
kar yükünün belirlenmesi istenmektedir.
P k = m Pk0 Pk : Kar yükü hesap değeri(kN/m2)
α − 30 0 Pk 0 : Zati kar yükü (kN/m2)
m =1−
40 0 m : Kar yükü azaltma değeri TS 498-1997 ÇİZELGE 4: Pk0 değerleri (kN/m2)
0 ≤ m ≤1 α : Çatı örtüsünün eğimi (derece) Yapı yerinin Kar bölgesi no Yapı yerinin
denizden denizden
yüksekliği I II III IV yüksekliği
(metre) (metre)
Pk0 değeri, yapının deniz seviyesinden yüksekliğine ve 0-200 0.75 0.75 0.75 0.75 0-200
300 0.75 0.75 0.75 0.80 300
kar bölgesi numarasına bağlı olarak TS 498-1997 400 0.75 0.75 0.75 0.80 400
Çizelge 4 den alınır. 500 0.75 0.75 0.75 0.85 500
600 0.75 0.75 0.80 0.90 600
Hiç kar yağmayan bölgelerde veya çatı altı sıcaklığı 700 0.75 0.75 0.85 0.95 700
sürekli 120 C derecenin üstünde olan çatılarda Pk0 = 0 800 0.80 0.85 1.25 1.40 800
900 0.80 0.95 1.30 1.50 900
alınabilir. 00≤ α≤900 geçerlidir. α≤300 durumunda m=1, 1000 0.80 1.05 1.35 1.60 1000
1001-1500 0.90 1.15 1.50 1.80 1001-1500
α≥700 durumunda m=0 alınır. >1500 0.95 1.20 1.55 1.85 >1500

TS 498-1997 ÇİZELGE 4: Pk0 değerleri (kN/m2)


Yapı yerinin Kar bölgesi no Yapı yerinin
denizden denizden
yüksekliği I II III IV yüksekliği
(metre) (metre)
0-200 0.75 0.75 0.75 0.75 0-200
300 0.75 0.75 0.75 0.80 300
400 0.75 0.75 0.75 0.80 400
500 0.75 0.75 0.75 0.85 500
600 0.75 0.75 0.80 0.90 600
700 0.75 0.75 0.85 0.95 700
800 0.80 0.85 1.25 1.40 800
900 0.80 0.95 1.30 1.50 900
1000 0.80 1.05 1.35 1.60 1000
1001-1500 0.90 1.15 1.50 1.80 1001-1500
>1500 0.95 1.20 1.55 1.85 >1500

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 133
Kar yükünün tetiklediği göçmeler:

Transvaal/Moskova yüzme havuzu çatısı (5000 m2):

Açılışı: Ekim 2002


Yıkılışı: 14 Şubat 2004
Can kaybı: 28
Yaralı: 110
Çatı: Betonarme+cam

Göçme nedeni: Proje hatası. Yıkılma anında aşırı kar


yükü ve sıcaklık farkı (içerde 250 C, dışarda -200 C)
etkisindeydi. Kar yükü göçmeyi tetikledi, proje hatasını
açığa çıkardı.
Çökmeden önce

15.02.2004 günü
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 134
Bad Reichenhall/Almanya buz pateni spor salonu
(48 mX75 m=3600 m2):

Açılışı: 1972
Yıkılışı: 02.01.2006
Can kaybı: 15
Yaralı: 34
Çatı: Ahşap kirişli düz

Göçme nedeni: Resmi rapor henüz açıklanmamıştır.


Ön bilgilere göre: Ahşap düz çatının kirişleri yanlış
tutkal ile yapıştırılmıştı. Geçen 34 yıl içinde tutkal
özelliğini yitirmiş, kiriş ek yerleri en az 5 noktada
zayıflamıştı. 02.01.2006 günü çatıda yaklaşık 30-40
cm sulu kar vardı, toplam kar yükü 1800 kN idi. Bu yük
göçmeyi tetikledi.
Çökmeden önce

02.01.2006 günü
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 135
Chorzow/Polonya sergi salonu çatısı
(100x150=15 000 m2)

Açılışı: 2000
Yıkılışı: 28.01.2006
Can kaybı: en az 65
Yaralı: 161
Çatı: Kafes kiriş düz çatı

Göçme nedeni: Resmi rapor henüz


açıklanmamıştır.
Ön bilgilere göre: Çökmeden önce, 2002
yılında çatıdan somun cıvata gibi parçalar
düşüyordu. Acil onarım gördü. Çelik çatı biriken
kar yüküne dayanamadı, aniden çöktü. Kar
yüksekliği 50 cm civarındaydı. Çökmeden kısa süre önce

28.01.2006 günü
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 136
Basmanny kapalı pazaryeri çatısı (2000 m2)/ Moskova
Açılışı: 1974, yıkılışı: 23.02.2006, can kaybı: en az 63, Yaralı: 31, çatı: Çelik kafes

Çökme nedeni: Bakımı ihmal edilen çatının çelik kafes kirişlerinin korozyon sonucu zayıfladığı ve aşırı kar yüküne dayanamadığı
bildirilmektedir. Kış boyunca biriken yaklaşık 47 cm lik kar hiç temizlenmemişti. Üzerine 5-8 cm lik daha sulu kar yağması çökmeyi tetikledi.

Süpermarket/Almanya, 07.02.2006
10.03.2005, Süpermarket, Ebensee/Avusturya

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 137
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 138
Buz yükü
Ülkemiz betonarme yapılarında
buz yükü önemli değildir, çoğu
kez dikkate alınmaz. Saçaklarda
buz yükü oluşur. Büyük saçaklı
(konsollu) çatılarda, saçak
kenarları boyunca çizgisel buz
yükü dikkate alınır. Buz birim
hacim ağırlığı 7 kN/m3 tür (TS
498-1997).

Açık hava ortamındaki kablolu


taşıyıcılarda buz yükü önemlidir.
Buz yükü kablo ağırlığından çok
daha fazla olur, kablonun
kopmasına ve ana taşıyıcıların
yıkılmasına neden olur.

Buz
Kablo

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 139
Rüzgar yükü

Çok yüksek olmayan, normal yapılar için statik olduğu kabul edilen ve yapıya yatay etkiyen yüktür. TS 498-1997 madde 11.2.3 ve 11.3 e göre hesaplanır.
Rüzgarın esiş yönünde çarptığı yapı yüzeylerinde basınç arka yüzeylerde emme kuvveti oluşur. Rüzgar kuvvetinin birimi kN/m2 dir. w basınç kuvveti
yapının geometrisine, rüzgarın hızına bağlıdır. Rüzgar hızı yapı yüksekliğince belli bir yüksekliğe kadar artar. Bu nedenle cepheye etkiyen kuvvet de yapı
yüksekliğince artar.

w = cpq q: yüzeye yayılı rüzgar basıncı (kN/m2)


cp:yapı yüzeyinin konumuna bağlı katsayı
V2
q= V: rüzgar hızı (m/s)
1600 w: eşdeğer statik basınç veya emme (kN/m2)

TS 498-1997, Çizelge 5 den q değeri, Çizelge 6 dan da Cp katsayısı alınır. Çizelge 5 tüm Türkiye için geçerlidir. Rüzgar hızının yüksek olduğu
bölgelerdeki önemli yüksek yapılarda rüzgar hızı meteoroloji Bölge müdürlüklerinden öğrenilerek Çizelge 5 yardımıyla yapı yüksekliğince q değerinin
değişiminin belirlenmesi yararlıdır.

w basınç w emme
TS 498-1997, Çizelge 5 (tüm Türkiye için)
Yapı yüksekliğince gerilmenin V Rüzgar hızı q (Basınç-emme)
sabit alındığı yükseklik bölgesi m/s kN/m2
m
α
0-8 28 0.5
8-20 36 0.8

20-100 42 1.1
yapı
yapı
100 ve yukarısı 46 1.3

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 140
Örnekler: Rüzgar yükü hesabı

w=(1.2 Sinα - 0.4)q


w=0.4 q

α
0.16 kN/m2 0.44 kN/m2

yapı 0.44 kN/m2

0.88 kN/m2
0.4 q

0.4 q
0.8 q

Rüzgar yönü

0.32 kN/m2
yapı

0.64 kN/m2
yapı
(1.2 Sin α - 0.4)q

w=0.20 kN/m2
yapı

w=0.40 kN/m2
Dört tarafı kapalı yapılar (kN/m2)
Dört tarafı kapalı yüksek yapı

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 141
(1.2 Sin α - 04) q
(1.2 Sin α - 04) q
0.4q
0.4q
çatı eğimi α

0.8q

Kesit Kesit 0.4q


0.8q
açık taraf

0.4q

0.8q
Rüzgar yönü
0.4q
0.8q

plan plan

Bir tarafı açık veya açılabilen hangar tipi yapı (kN/m2)

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 142
Kar yükü ve rüzgar yükünün aynı anda etkimesi

Pk Pk
Pk//2

W W/2 W/2 W
W W

α α α

W W
W W

Tam rüzgar+tam kar Çatıda yarım rüzgar+tam kar Çatıda tam rüzgar+yarım kar

Pk Pk//2

W/2 W
W/2
W

α α Çatı kar ile yüklü iken rüzgar da aynı anda etkin


olabilir. Çatı eğimi α≤450 olan çatılarda elverişsiz
W yüklemeler yapılması gerekir. Bu tür yüklemeler
W W
öncelikle spor salonu, pazar yeri, tribün gibi hafif
çelik çatılarda önemlidir. Pk kar yükü, W rüzgar
yüküdür .

Çatıda yarım rüzgar+bir tarafta tam kar Çatıda tam rüzgar+bir tarafta yarım kar
(dama yüklemesi) (dama yüklemesi)

Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme II, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, http://mmf.ogu.edu.tr/atopcu 143

You might also like