Rafa Ilnicki posthumanizm/transhumanizm

Wersja z 26.01.2012 liczca 1192 wyrazy. Licencja: Uznanie autorstwa-Uycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC 3.0)

Posthumanizm i transhumanizm to oglne tendencje wynikajce z technicyzacji. Manifestuj si one z rn intensywnoci i nie ograniczaj si do dyskursu. Dotycz raczej konkretnych przemian wspczesnego wiata. S one praktyczne w tym sensie, e stanowi efekt dziaania korporacji, technonauki, za teoretyczne i abstrakcyjne w tym, e projektuj one wizje i modele dotyczce ksztatu wiata zwracajc si ku przyszoci. Z tego powodu trudno szuka pord nich jednoznacznoci, okrele pozwalajcych na precyzyjne wyznaczenie ich charakterystyk, spjnoci waciwej dotychczasowym formom organizacji kultury. S one raczej konsekwencjami okrelonych zmian technicyzacyjnych, ni powodem przemian. W tym sensie zarwno posthumanizm, jak i transhumanizm stara si o uzyskanie autonomii pozwalajcej na sterowanie i modelowanie postpu technologicznego, poniewa to wanie technologia stanowi dla podstawowe podoe dla ich zaistnienia nie tyle wyznacza ich konieczno, co determinuje moliwo. Te dwie tendencje pozwalaj na podstawow orientacj w rzeczywistoci. Z pewnoci dotykaj one spraw fundamentalnych: przyszoci czowieka, ale i wiata. Jednak mwic o wszelkiej futurologii pod uwag brana jest teraniejszo jako punkt wyjcia. W tym sensie wizje przyszoci tworzone s po to by nada kierunek przemianom technologicznym. Posthumanizm symbolicznych zakada zatrzymanie czowieka w jego biologicznych i

ramach akceptujc technicyzacj tylko do stopnia, w ktrym idea

czowieka jest moliwa do zachowania. Transhumanizm rezygnuje z istotowo pojtego czowieka na rzecz postgatunkowych form jakie moe on przyj w wyniku nieograniczonego postpu technologicznego. Nie s to jednak kierunki zupenie przeciwstawne, czy te sytuujce si wzgldem siebie podug tego rdowego antagonizmu wyznaczonego przez sytuacj czowieka. Wzajemnie si przenikaj, krzyuj, modyfikuj. Nie stanowi wyidealizowanych tendencji, ktre konkurowayby ze sob w absolutnym sensie. Z pewnoci mona wyrni jeszcze wiele innych kierunkw postpu technologicznego, jednak to wanie posthumanizm i transhumanizm odnosz si do podstawowych dziaa projektujcych wspczesno.

Posthumanizm dotyczy kontynuacji wartoci humanizmu jest jego przedueniem. Nie musi si on wywodzi bezporednio z epoki renesansu, czy kolejnych jej wciele, skupiajc si raczej na metafizycznie, antropologicznie, kulturowo wyznaczonych wartociach, ktre s przedmiotem zainteresowania i troski. Kady posthumanista w pewnym sensie jest humanist. Jest nim take nie-humanista, antyhumanista, posthumanista. Ten rozszerzony humanizm oznacza jego poszerzenie polegajce na wczeniu do humanizmu take istot, ktre nie byy uznawane za ludzkie bez imperatywu zmuszajcego do podporzdkowania ich czowiekowi. W tym sensie posthuamnizm jest technologicznie rozszerzonym humanizmem. Autonomia, ktra moe zosta mu przydana take odnosi si do rnych spektrw intensywnoci i w tym sensie skupia w sobie rodzaj humanizmu emancypacyjnego, ktry doprowadza do wyzwolenia nie tylko czowieka, ale take inne istoty ywe (zwierzta, roliny, ale take te nalece do <<sztucznego ycia>>: sztuczn inteligencj, androidy, roboty). Prawa robotw oznaczaj wanie posthumanityczne podejcie w samym sercu rewolucji transhumanistycznej, bowiem maj one by traktowane w sposb humanitarny. W tym sensie posthumanizm peni funkcj krytyczn, za transhumanizm odnosi si raczej do wszelkich zabiegw na dostpnych polach dziaania, ktre przyspieszaj postp technologiczny bez krytyki innej ni ta suca do wyeliminowania bdw ograniczajc efektywno. Krytyka posthumanistyczna stawia sobie za cel spowolnienie akceleracji techniki na tyle, by wartoci mogy si wydarza, za transhumanici rezygnuj z krytyki, bowiem opnia one ich operacje. Podobnie te w samym sercu posthumanizmu mona odnale transhumanizm w przypadku, gdy rozwj technologii zostaje wyczony spod namysu tak, e moe on realizowa w sposb monstrualny zaoenia posthumanistw takie jak szczliwe ycie. Znalezienie uniwersalnego, dostpnego dla wszystkich za porednictwem technologii, interfejsu gwarantujcego eudaimoni stanowi tutaj wyrany przykad takiego dziaania. Posthumanizm przechodzi w transhumanizm. Dzieje si take odwrotnie. Nie oznacza to jednak nigdy ostatecznej przemiany. Definitywno jest wyznaczana tutaj przez ostateczne usunicie biologicznej, kulturowej i metafizycznej istoty czowieka. Sam transhumanizm powoujc si na idee skadajce si na humanizm stara si celowo zamaza rnic pomidzy nim a posthumanizmem. Dzieje si tak take przez przyjcie pojcie postczowieka, ktre kojarzy si raczej z posthumanizmem. Transhumanizm zatem w swojej wasnej dyskursywnoci byby przedstawiany jedynie jako moment, ktry przestanie by konieczny po przekroczeniu okrelonego stopnia rozwoju technologicznego,

ktry umoliwiaby postczowieka. Dyskurs krytyczny zostaje powoywany przez posthumanistw, ktrzy widz w tym niebezpieczestwo dla podstawowych wartoci ludzkich. Nie chodzi jednak o krytyk pojt jako odnoszenie si do jedynie do medialnej artykulacji pewnych wtpliwoci, lecz krytyk wskazujc na projektowanie przyszoci aktywn aktualizacj tendencji posthumanistycznych. Transhumanizm jest blisko humanizmu w tym sensie, e realizuje za pomoc technologii jego podstawowe idee. Czyni to jednak w sposb bezporedni i bezrefleksyjny, co prowadzi do tego, e zostaj one aktualizowane w formach monstrualnych: przeronitych, groteskowych, karykaturalnych . Jeli wartoci postulowan przez transhumanizm jest dugie ycie w zdrowiu, to uzyskanie przez postczowieka wariantw niemiertelnoci

biologicznej z ogromn moc wprowadz t ide, jednak ju w zupenie innej postaci. Zostaje sama idea, podczas gdy czowiek zostaje pominity jako wadliwy i niepodany skutek dotychczasowej ewolucji. Wanie ten impet aktualizacji pewnych idei humanizmu powoduje, e transhumanizm przestaje by ludzki. Ten naukowy podbj mierci zmienia nie tylko sposb mylenia o czowieku, ale jest uwikany przede wszystkim w ekonomi i polityk. Ogromne rodki finansowe przeznaczane na badania realizowane przez transhumanistw s rwnoczesne do decyzji politycznych, ktre wynikaj z kolejnych postpw tej ideologii. Posthumanizm bdc dalekim od zyskiwania tosamoci jako ruch oddolny, ktry miaby stanowi prosumenck opozycj wzgldem transhumanistycznego

neoliberalizmu, stara si humanizowa technologie, to znaczy stopniowo dopuszcza takie rozwizania, ktre pozwalaj na zachowanie biologicznej, kulturowej lub metafizycznej istoty czowieka. O ile transhumanizm nie liczy si z czowiekiem i jego wartociami wprowadzajc zasad wszystko ujdzie w stosunku do wszelkich humanistycznych wartoci. Gdy czowiek osignie pewien etap ewolucji technologicznej, to kada metafizyka bdzie moga zosta wprowadzona. W tym sensie naiwno stwierdze tarnshumanistw odwoujcych si do korzeni humanizmu kontrastuje z ekskluzywnoci projektowanych przez nich technologii. Obecnie pomysy transhumanistw s realizowane przez rynek dla tych, ktrzy maj ogromne zasoby pozwalajce na wykupienie danych technologii, ale take korzystanie z nich. Przedmiotem odniesienia wartym zwrcenia szczeglnej uwagi jest tutaj nanotechnologia i biotechnologia jako dziedziny, ktre umoliwiaj transformacj czowieka na poziomie komrkowym. Rynek wnika do mikroskali, kry w ludzkich yach pod postaci nanorobotw, implantw, wyhodowanych w transhumanistycznych laboratoriach organach zamiennych. Posthumanici nie godz si na to widzc w tym elitaryzacj, nie za

powszechno waciw humanizmowi (nie roszczc sobie jednak prawa do uniwersalizmu). W tym sensie ludzie uwolnieni od chorb, mierci, czy szerzej od wszelkiej spoecznej i metafizycznej koniecznoci, bd jedynie uczestniczy w grze, ktrej reguy s ustalone przez rynek. Posthumanizm jest wieloci ukierunkowa istotowo pojtego czowieka, przy czym istotowo jest zalena od danego projektu, nie bdc apriorycznie ustalon wartoci. Ucielenia on raczej wolno modyfikacji, ni konieczno przyjcia odgrnie narzuconych ustale. Niemoliwym byoby take sytuowanie go poza technonauk, poza rynkiem, poza kolejnymi przemysami wczajcymi do wasnych regulacji coraz szersze spektrum ludzkiej aktywnoci. Mimo tych wyranych rnic te dwie tendencje wymagaj jeszcze przepracowania z wielu perspektyw, na ktre skada si ogromna liczba punktw widzenia zwizanych z przejawianiem si czowieka na wielu paszczyznach, ale te funkcjonowaniem technologii oraz innych dziedzin rzeczywistoci od niego niezalenych. Nie chodzi o przekonanie, e transhumanizmowi musi si powie, e zrealizuje on swoje zaoenia i czowiek w kocu zniknie zostajc zastpionym przez roboty, dane, czy te dowolnie przybierane nowe formy ciaa w technologicznie umoliwionej postgatunkowoci. Z pewnoci nie mona take popada w naiwny utopizm projektujc absolutny sukces projektw posthumansitycznych. Migotliwo perspektyw, ich przeczanie midzy tymi dwoma tendencjami wyznacza eksperymentalny obszar wspczesnych bada stanowi wyzwanie dla technonauki (transhumanizm rwnie musi przepracowa czowieka przetwarzajc jego istot), szczeglnie za dla humanistyki (poszukujcej nowych form artykulacji stechnicyzowanego czowieka).