Yaar Kemal _ Atlar www.kitapsevenler.

com Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme zrller in Hazrlanmtr Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr Yaar Mutlu Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Tarayan Yaar Mutlu web sitesi www.yasarmutlu.com www.kitapsevenler.com e-posta yasarmutlu@kitapsevenler.com yasarmutlu@yasarmutlu.com mutlukitap@hotmail.com kitapsevenler@gmail.com Yaar Kemal _ Atlar Yaar Kemal _ Atlar AITLAR Yaar Kemal I923'te Osmaniye'nin Hemite (bugn Gkedam) kynde dodu. Komu Burhanl kynde balad ilkrenimini Kadirli'de tamamlad. Adana'da ortaokula devam ederken bir yandan da rr fabrikalarnda alt. Ortaokulu son snf rencisiyken terk ettikten sonra rgat ktiplii, rgatbalk, retmen vekillii, ktphane memurluu, traktr srcl, eltik tarlalarnda kontrolrlk yapt. 194O'l yllarn balarnda Pertev Naili Boratav, Abidin Dino ve Arif Dino gibi sol eilimli sanat ve yazarlarla iliki kurdu, 17 yandayken siyasi nedenlerle ilk tutukluluk deneyimini yaad. 1943'te bir folklor derlemesi olan ilk kitab Atlar11 yaymlad. Askerliini yaptktan sonra 1946'da gittii stanbul'da Franszlara ait Havagaz irketi'nde gaz kontrol memuru olarak alt. 1948'de Kadirli'ye dnd, bir sre yine eltik tarlalarnda kontrolrlk, daha sonra arzuhalcilik yapt. 1950'de komnizm propagandas yapt iddiasyla tutukland, Kozan cezaevinde yatt. 1951'de salverildikten sonra stanbul'a gitti, 1951 - 63 arasnda Cumhuriyet gazetesinde fkra ve rportaj yazar olarak alt. B"arada 1952'de ilk yk kitab Sar Scak", 1955'te kendisine byk bir n kazandran ilk roman ince Merited'i yaymlad. 1962'de girdii Trkiye i Par-tisi'nde genel ynetim

kurulu yelii, merkez yrtme kurulu yelii grevlerinde bulundu. Yazlar ve siyasi etkinlikleri dolaysyla birok kez kovuturmaya urad, 1967'de haftalk siyasi dergi Ant'm kurucular arasnda yer ald. 1973'te Trkiye Yazarlar Sendikas'nm kuruluuna katld ve 1974 - 75 arasnda ilk genel bakanln stlendi. 1988'de kurulan PEN Yazarlar Derne-i'nin ilk bakan oldu. 1995'te Der Spiegel'de yaymlanan bir yazs nedeniyle stanbul Devlet Gvenlik Mahkemesi'nde yargland, akland. Ayn yl Index on Censorship'te yaymlanan "Trkiye'nin stndeki Karabulut" balkl yazs dolaysyla 1 yl 8 ay hapis cezasna mahkm edildi, cezas ertelendi. artc imgelemi, insan ruhunun derinliklerine nfuz eden kavray, anlatmnn iirselliiyle yalnzca Trk romannn deil dnya edebiyatnn da nde gelen isimlerinden biri olan Yaar Kemal 1973'ten bu yana Nobel Edebiyat dl adaydr. Yaptlar krka yakm dile evrilen Yaar Kemal, Trkiye'de ald ok sayda dln yan sra yurtdnda aralarnda Uluslararas Cino del Duca dl (1982), Legion d'Honneur nian Commandeur payesi (1984), Fransz Kltr Bakanl Commandeur des Arts et des Lettres Nian (1993), Premi Internacional Catalunya (1996), Alman Kitaplar Birlii Frankfurt Kitap Fuar Bar dl'nn (1997) de bulunduu 19 dle deer grld. YAAR KEMAL AITLAR RESMLEMEN ABDN DNO FOLKLOR DERLEMES STANBUL ORHAN KEMAL L HALK KTPHANES DVi VERME BLM Kayt So VMf No : STANBUL Yap Kredi Yaynlar -1993 Edebiyat - 587 Atlar / Yaar Kemal Resimleyen: Abidin Dino Kitap Editrleri: Elif Nur Onbay - Tamer Erdoan Dzelti: Belgin Snal Kapak Tasarm: Yeim Balaban Bask: efik Matbaas Marmara Sanayi Sitesi M Blok No: 291 kitelli/stanbul 1. Bask: 1943, Adana Halkevi 1992-2003, Toros Yaynlar, Adam Yaynlar YKY'de 1. Bask: stanbul/Ocak 2004 ISBN 975-08-0748-0 Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.., 2003 Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A. Yap Kredi Kltr Merkezi stiklal Caddesi No. 285 Beyolu 34433 stanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 Bilgi Hatt: (0 212) 473 0 444 http://www.yapikrediyayinlari.com e-posta: ykkultur@ykykultur.com.tr nternet sat adresi: http://www.estore.com.tr/bulvar/yky www.teleweb.com.tr NDEKLER Atlarn kinci Basks in Birka Sz 11 Yaar Kemal Bir Uzun Yrytr Sevgi Dolu/ Abidin Dino 13 Atlar stne 22 AITLAR I nsz 57 At Ne Zaman, Nerede, Nasl Sylenir? 58 Atlar 62 Lgate ve Birka Sz 119 Faydalandmz Kimseler 122 AITLAR II At Dizini 271 Atlarn kinci Basks in Birka Sz Atlar 1939-1942 yllar arasnda derlemeye baladm. Doduum ky olan Hemite kynde (imdiki ad Gkedam) llere at yaklrd. Bu gelenek ocukluumdan bu yana srp geliyordu. Bir de Toroslarn ardndan ukurovaya Avarlar iniyorlar, yazn pamukta, eltikte, oraklkta alyorlar, kn da klyor, kk skyor, ift sryorlar, ark kazyorlard. Bu Avarlarda da at gelenei olduu gibi sryordu. Onlarn atlarn da bizim ovann kzlar, aklar reniyorlard. Toros-larda, Maran Andrn ilesinin Gkahmetli kynde iki

kz-karde yayordu. Bunlardan birisinin ad Hasibe Hatun, tekinin ad Telli Hatundu. Hasibe Hatun Kadirliden Mustafa Aa ile evlenmi, ovaya inmi, Telli Hatunsa kynde kalmt. Bu iki kz kardein ailesi Toroslarn soylularmdand. Dalarda, ovada atlkta byk nleri vard. Onlar hangi lye at yakmaya gitmilerse o l salmdakinden de ok deer kazanyor, saygnlayordu. Onlarn atlar dillerden dillere de dolard. Ben ilk at derlemelerini Hemite kynde yaptm. lk ad Medine Mustafann kars Kara Zeynepten aldm. Sonra Hasibe Hatuna gittim. O bir akt da. Ondan da hem kendi, hem de bakalarnn atlarn yazdm. Toroslara Telli Hatuna gittim, kendi atlarn, Avar atlarn derledim. Sonra Toros-lar dolamaya baladm. Yaya, elimde kiraz aacndan bir denek, ky ky dolayor, nce kyllere Osmaniyenin Gebeli kynden Murtazadan, Kk Memetten, Kazmacal Gdmen Ahmetten rendiim Krolu hikayesini anlatyor, kyllerle 11 yakn ilikiler kuruyor, ondan sonra da kadnlardan atlar derliyordum. Bu sralarda da iirler yazyor, yaynlyordum. 1940 ylnda Arif Dino, Abidin Dinoyla tantm. Atlar, derlediim birka tekerlemeyi Abidin Dinoya verdim. Abidin Dino atlara, tekerlemelere hayran kald. Atlarn yaymlanmas iin ok urat. O zamanlar Ferit Celal Gven Halkevleri Genel Bakan ve Adana Milletvekiliydi. Abidin Dino bu atlar Ferit Celal Gvene verdi. Ferit Celal Gven, ilk at derleyenlerdendi. Folklora, o an politikaclar yabanc deillerdi. Ya derlemeler yapmlar, ya bir derlemeciye yardm etmilerdi. Topladm atlarn kk bir ksmn Ferit Celal Gven o gnlerin Adana Halkevi Bakan Basri Arsoya verdi. Kitap da 1943 yl gznde "Atlar I" diye yaymland. Blgede o kadar ok at vard ki, her kadn o kadar ok at biliyordu ki, ben de kadnlardan at derlemenin yolunu ylesine ustalkla bulmutum ki, atlardan ciltlerle kitap yaynlayabilecektim. imdiden elimde birka kitaplk at daha vard. Halkevi her yl bir at kitab karmay tasarlamt. Ben de Halkevinden aldm o paralarla yeni folklor derlemeleri yapacaktm. Nedense birinci kitaptan sonra o i suya dt. Sonra 1946 ylnda ben Trk Dil Kurumuyla anlatm. Atlar, tekerlemeleri onlara verdim. Kitap yapacaklard, onlar da yapmadlar. 1979 ylnda sveteydim, yurda ne zaman dneceim de belli deildi. Arkadam Alpay Kabacalya mektup yazp ondan Trk Dil Kurumundan atlarn, tekerlemelerin bir kopyasn almasn istedim. Alpay Kabacal bu isteimi yerine getirdi ve atlar, tekerlemeler elime geti. Araya bir roman ls girdi, atlarla bu yllarda uraamadm. l bitince Atlara baladm, Alpayla yayna hazrladk. Tekerlemeleri de, bakalarnn derledii, beendiim rnekleri de katarak yaknda yaymlayacam. Bu arada epeyce zorluk ekerek atlar, tekerlemeleri gn na kavuturan yazar arkadam Alpay Kabacalya teekkr ederim. 10.6.1991, Basnky Yaar Kemal 12 Yaar Kemal Bir Uzun Yrytr Sevgi Dolu dllerden pek holanmam. nsanolu yar at deil ki dllendirilsin. Hele sanat konusunda kim birinci, kim sonuncu, bunu kestirip atmak olanaksz gibi bir ey. yleyse neden bunca seviniyorum Yaar Kemal'e Paris'te verilen "Yln En yi Roman" dlne? 1979 ylma girerken Mara albasts yreklere yeni kmt ve denilebilir ki bize mutluluk verecek haberler dnyada pek ktt. Nicedir "ekonomik ambargo"nun dier alanlara da sradn sezmemek elde deildi ve bu yzdendir ki Yaar'n dl kazanmas, haberin birdenbire Paris'te patlak vermesi ile sanki birbirini kovalayan zincirleme tatszlk, dert, felket dizisi kopmu, arkasndan olumlu bir srenin balayabilecei duygusu ba gstermiti. Memleketimizi kimi ierden, kimi dardan hor gstermek iin yarrken, bir sanat deerimizin Avrupa ve dnya apnda onaylanmas, millete paylalacak bir baaryd, vncyd hepimizin. dl sadece bir imge, ya da simge diyeceksiniz... Simgelerin, imgelerin nemini sakn azmsamayn. Yaadmz 20. yzyln sonunda imgeler, simgeler, top tfek, endstri kuru13

klar, enerji kaynaklar vb. kadar etkilemekte insanlar. eitli kavgalarda haberleme aralarnn ilevi ylesine nem tayor ki, bu yoldan yaygnlam tek imgenin, simgenin vurucu gc, saysal nitelii ile orantl olmayan bir g tayabiliyor, arabuk yaylyor; siyasallayor akas. Dnyann en saygn ve nl kitabevinin bakan Claude Gallimard'la Fransz kitaplar, 31 Ocakta Paris'te, yzlerce gazeteci, yazar ve aydn kiiler nnde Yaar Kemal'e "Yln En yi Roman" dln verirken -imdiden biliyorumeim Gzin ve ben, az gidip uz gidip, 37 yl ncesine dnerek bir arpa boyu yol gidip, birdenbire ukurova'da bulacaz kendimizi... Gzmzn nne, bir deri bir kemik, kyl delikanlnn biri kacak. Ad Kemal Sadk Gceli. Hemite kynden gelmedir. Da bayr dinlemez, kynden, da kylerinden, obalardan, ovalardan, kasabalardan ikide birde kopup gelir Adana'ya, ker nmze, atlar, trkler, destanlar serer buruuk sar ktlar stne yazlm. Peki neden toplamtr bunlar? Anadolu baclarnn hep birlikte yaktklar atlarn yazcln stlenmiti, bu zorunluluu duyuyordu, esnek ve kararl yazs ile. O hzla koup geliyordu tabana kuvvet, sanki kaderi ile kaderimiz buna balymas-na... nmze serdii sz dizileri, ukurova kadnlarnn lm karsnda uyakl szleri, bartlar, dvnmeleriydi. Sanki lenin, vurulann, ezilenin yitiklii, sz kalplarna dklnce, yok olmaktan kurtuluyordu. Aac, otu, iei, bcei, kurdu kuu, rma, pnar, ylan, yan, seresi, kartal, ceylan, camuzu, akal, orocuu, avrad, tutmas, yanamas, elisi, parababas, krtopal, ifti bass, rgat, iisi, yarcs ile byk deiimlerin iinde bulunan ukurova'nn avaz avaz atlarndan sorumluydu bu ocuk. Bu sorumluluu paylamak iin Gceli, ilk azda bizi semiti nedense, be kiiyi ilkin. Tartlacak bir yn yoktu bunun, iimiz, gcmz, yorgunluumuz, uykumuz, kendi derdimiz nolursa olsun, kn amurlarn, yazn tozlarn saarak delikanl skn ediyor ve hemen orda, oturduumuz kmes misali barnak odamzda ya da Trk Sz gazetesinin gmbr gmbr ileyen bask makinesinin yamacnda, daha olmazsa ayakst sokakta bizi kstryor, tepkimizi merakla bekliyordu. 14 Her getirdii sz yuma akllara durgunluktu. Dehetli ac, dehetli gzel. Delikanl, kyl usul bzlp kyor, ya da bir duvara srt veriyor ve izliyordu aknlmz, hnzr ve sevinli. Halkn yaratt byl szler bizi duygulandrdka, sardka, coturduka delikanlnn sipsivri yznde, burgu burgu cin gibi baknda koskocaman bir sevin beliriyor, bir kahkaha atyordu. Atlar toplamak, lmle kavgaya tutumak gibi bir eydi. Yitebilecek olanla, yitenle, lmle, yok olmakla bir yarma. Kurtarmak gerekti ukurova ve de Toros doasnn, insannn sz servenim. Sz szden tedir elbet, nemli olan szlerin yaant gc, kavga gc, d gc. Gceli de sezinliyordu bunu besbelli ve bu yzden kilometrelerce yryp, da bayr koup ne kurtarrsa krdr kuralnca, nce atlar, sonra da trkleri, komalar, destanlar, ukurova'nn tm uyakl uyaksz sz eitlerini, tekerlemelerini, kfrlerini "avlyordu". Folklor derlemesi filan deildi bu i, hayat memat iiydi, zbez maln kurtaryordu ukurova'nn, sorumluydu kua kurda kar, aka deil. Biliyordu ki gn gelir, sigaya ekerler adam, "lan hrpo, nerdeydin, neden yazmadn bizi?" Bylece sz avlyordu Toros eteklerinde, Gvurda'nda, ormanlarda, bataklklarda, pirin tarlalarnda, nadaslarda, felhanlarda. Bunu yapabilmek iin Gceli yryordu tabana kuvvet, boyuna yryordu, toplad dizelerle yrmek arasnda dorudan bir iliki vard. Bir szck on adm, bir adm karl, bir tmce kilometreler karl olabilirdi yerine gre. Erenler bir tek sz duyma uruna az m yrrlerdi Horasan'a, Kahire'ye dek, ya ukuroval Karacaolan az m yrmt, tm Yrkler, Trkmenler... Ovalardan yaylalara, yaylalardan ovalara in k, az m "komalar", maniler dzmler-di yol boyunca? Bizim edebiyat dediimiz bir uzun yry. Gceli bu okulun rencisiydi. Ayaklar ile uyaklar lyordu, tpk Bursa'daki tutsak air gibi. O air Uluda dibinde, tutuklular evinde, darack bir odada "volta atyordu" iir nbetine tutulunca, ar gibi vzldayarak be adm atyor, duvara arpacak oluyor, derken haydi br duvara!.. iir retiyordu

15 her gn, ksa adml gitgellerle. Hzl gitgellerle "nsan Manzaralarna giriiyordu beriki 1941 ylnda. 15 yl boyunca voltalarn, mapusane yrylerini lecek olsak, u uca koysak voltalarn, kalbm basarm ki birka kez dnyay sarar ald yol... Gceli, nm dier Yaar Kemal de az yrmyordu. Ona "Trkler Mfettii" adn takmtm. Bu sefer de ii aztt, kendi dzd iirleri getirmeye balamt, taz gibi koup Kadir-li'den. Osmaniye'den, Seyhan'dan Ceyhan'dan kopup gelerek... Yeni eit bir kt, sazsz. ada airlerden haberi yoktu sanlmasn, ukurova'ya gelmemizden nce stanbul'da kardmz tm dergileri, dergicikleri bulmu okumutu. Herkesi tanyordu. Dzyazya da merak vard ama, kendini daha denememiti bu yolda. lk iirlerinde, anmsadm kadar ile, doa ar basyordu. Bunun byle olmas, ukurova'y, Toros'u bilenleri artmaz. Burda doann ezici bir basks vardr insanolunun stnde. Karacaolan'm bunca doaya banm dizeleri nerden fkryorlard? yle bir doa ki, efsanelere gre lme bile are bulunurdu; Lokman Hekim bu blge otlarndan faydalanp hastalar iyi etmiti, Lokman Hekim'den nce Dioskorides buralarda ayn ii yapm, lme oyunlar oynamt. Hem de, bitkiler nasl gr fkryorsa Toros eteklerinde, ukur'da szckler de yledir, yle fkrr silme gzel. Biliyorum, doa bir yana, tarihsel nedenleri var bu birikimin, insan selleri kelime tortularn brakm ve bunlar Toros imbiklerinden szle szle en ar Trkeyi meydana getirmi. Bir zamanlar akams tlediim "ardak ky Trkesi"nin nedeni bu. Benimsenmesinin nedeni bu. rnein dil sevdals her Franszn daima syledii "en gzel Franszca, Loire rma evresindedir" sz, hi de yadrganmaz Parislilerce... stanbul'da Sleymaniye Mahallesi'nde ya da Beykoz'da (Orhan Veli'nin kynde) Trke az m gzel? Deil, ama, Trkmenlerden gelme szck ve tmce kuruluu da yabana atlamaz. Hem stanbul Trkesi dediimiz dil, 1453'ten sonra Fatih'in tm Anadolu blgelerinden getirdii topluluklarn leheler kaynamasndan, bileiminden meydana gelmedi mi? 16 Diyeceim u ki, yaman szgelerden geerek olumu bir dilden faydalanyordu Gceli. yi bir taban... Aylar geiyordu. Bata ka, de kalka szck avna devam ediyordu kan ter iinde delikanl. Arada bir, az "harlk" edinmek iin surda burda, pirin tarlalarnda ya da bierdverde, daha olmazsa mahkeme kaplarnda "yazclk" ediyor, be on kuru kazanyor, son hzla tkettii ayakkablarn yeniliyordu. Bylece Adana'ya gelebiliyordu bir sre. Kyl istidalar yazmak belki "iirsel" deildi, fakat dinlediklerini yazya dkmek, kupkuru ve edebiyatsz yazmak reticiydi; ayak basyordu kuru geree, olaylara, kurallara, diren ve basklara. Gn getike akl yatyordu dzyazya. Gerein iirine giriyor, eriiyordu. iirden dzyazya geite, belki bir lde baka etkenler de vard. Hemite'nin arka dalarnda rastlanan kimi iri heykellere benziyordu Arif Dino ve bu bilge adam, Gceli'ye Don Kiot romann rnek almasn tlyordu, roman yazmasn istiyordu. Roman trnn ana-babasyd Arife gre Cervan-tes'in Don Kiot'u. Arifin yorumlar Lukacs'm yorumlarndan pek farkl deildi. Gceli'ye "Kederli Suratl valye"nin a deiimi niteliini anlatyor, blm blm yorumluyordu. stanbul Edebiyat Fakltesi'ndeki asistanln yzst brakp Adana'ya gelen Gzin Dino (yeni evlenmitik) Gceli'ye Stendhal, Balzac, Flaubert'i bara ara okutuyor ya da anlatyordu zorla. Sevmediinden deil o yazarlar, fakat ukurova'n delikanl o kadar doluydu ki, Fransa'nn 19. yzyl insan ilikileri onu sabrszlandryordu biraz. Ama rnein Balzac babann sosyal bir durumu kskvrak yanstmas, onu etkilemiyor deildi, ya da Stendhal'm kadnlar... Bana da sorular soruyordu hi durmadan, ben de aklmn erdii kadar Gogol'dan, Babel'den, Gertrude Stein'dan, Tza-ra'dan sz ediyordum rasgele. Bir de Sabahattin Ali vard ortada... arabuk fark etmitim ki, Kemal Sadk'm beeni ve seenek gc szcklerin tesine varyordu. Saat Kulesi taraflarnda kilim satan bir dkknda en gzel kilimi saniye yitirmeden gsteriyordu bana. Diyelim ki bu kendi kyl alanyd, zbez kltr idi. Pekl, ya yirmi otuz izgimi

serdiim zaman nne, nasl da hemen en iyisini gsteriyordu hi amadan! Picas17 so'nun, Matisse'in, Henry Moore'un renkli basklarn grnce derhal sihirlerine kaplyor, gnlerce szn ediyordu. Dikkat kesilip dinliyordu Eisenstein'in kamera ile yapt biim istiflerini, ya da kurgu uyaklarn... Bilgilik taslyordum, anlayacanz... Bir de piyes yazmay denemi, Orta Anadolu dilini kullanmtm ilk kez. ok sarmt onu bu metin ve yeni yaymladm bu kitapk. Bir iki hafta sonra "Heyeti Vekile" karar ile toplatlnca, fkelenip ksp gitmiti. Acayip bir yn vard: Kimse onun kadar sevgi dolu deildi dnyaya kar, ama birdenbire de lesiye kserdi insana doaya, dnyaya. ylesi gnlerde iine ken karart yzne vurur, acayip bir renge brnr, bzlr, erilir kalr, ya da kaard bir sre. Daha tam karar verememiti sevgi ile fke arasnda. Kafas kznca tabanlar aryncaya, yarlncaya kadar kayordu rasgele, sonra da uzun, korkulu dlere dalyordu 48 saat yumulup bir kenarda. Gnn birinde tam hzla akld karmza, yartan sonra bir kou at gibi titriyordu her taraf, ayakst "Bebek" hikyesini okudu bize; Arife Gzin'e ve de bana. Sylenecek fazla bir ey yoktu, "oldu", dedik, "tamam", dedik, "arkasn getir", dedik yreimiz arparak. Aslna bakarsanz ne malmdu arkasn getirebilecei? ylesine gzel, yemyeil bir filiz yetiiyordu ki ukurova'da, ne malmdu mandalarn ayaklar altnda ezilip yitmeyecei? O kadar zor, o kadar zordu ki balad yoldan bir yerlere ulamas, kazaya uramadan, snfsal barajlarda eriyip gitmeden... Bir de filinta gibi ac bir delikanl daha katlmt evremize, Bursa Hapishanesi tornasndan geen Orhan Kemal. Bylece "Adana Okulu" olutu, tamamlanm bulundu. Bursa'dakinden haberler getiriyordu Orhan Kemal, taptaze yazlm dizeler getirmiti ezberinde. Nzm Hikmet'in imgeleri ile, insanlar ile, kalabalklar, bozkrlar, destanlar ile, kylleri ile... Nasl da dinliyordu Gceli, Nzm': "O, topraktan renip / kitapsz bilendir." Yeni iirler geldike Bursa Cezaevi'nden, kyl delikanl kamlanm bir at gibi tozutuyordu yollar Toros'un dibinde, trkler ra ra. (Nzm'la kar karya gelinceye dek, ne ok zaman geecekti daha...) 18 Bir sre sonra bamza gelenler, darmadan edilmemizin hikyesi uzun srer, Gceli'nin karakollara dmesi... Hayrola, neden ba derde girdi (daha dorusu ayaklar) diyebilirsiniz belki... Ayrntlarn nemi yok, baka trl olamazd sadece. Evet, iin kkeninde snfsal bask yatyordu. "Ayaktakmn-dan bir kyl paras", kyller namna konuup yazmaya kalkyordu, falakalara, "ifte ay"l dosyalara yeter de artar da bylesi bir k... Neyse ki gnn birinde kapa stanbul'a atacakt tutuklar evinden knca. Buday harmanna bir tane gibi karp stanbul'a, kalabalkta yitecek, hem de ne olur ne olmaz isim deitirecekti. Bir ara "Gaz irketi"nde kontrol ilerinde alt, gaz saatlerini denetliyordu elde defter ve cep feneri. Kent dimdik ve kaskat idi ve delikanl basamaklar ktka bin bir yaant ile karlayordu aralanan her kapda. Btn gn merdivenler kyor, iniyordu ve Balzac'm romanlarn ansyordu ya da Haubert'i. Be-yolu'nun beinci katlar Toros'a trmanmaktan bile zordu, ayakkablar bir haftada eriyordu... Derken Cumhuriyet'e girdi, Nadir Bey, Cevat Fehmi, Babli... Kebaplar, zmirli'nin erbeti... imdi bugnlerde, her gn Paris'te yryler balad yine, Yaar yryor btn gn, Eyfel Kulesi senin, Saint-Michel meydan benim, frdolanyor. Nedeni, yeni bir kitaba balad da ondan, bir de Paris niversitesi'nde destan stne bir seminere katlmas var iin iinde. Manas', Dede Korkut'u, Krolu'nu tartyor etnologlar, rencilerle birlikte. Ortalk kararnca bize uruyor: "yi gitti bugn", diyor. Ne gitti, kim gitti, nereye gitti demek gereksiz, biliyorum ki roman "iyi yrd" demektir o, nk romanlar da yrr, yrr de Paris'e kadar gelir, ban alr dnyay dolar... "Yr y kulum..." Fakat yeni balanan roman bitirmek iin Meneke'de, ile'de, Bo-lu'da, Bor'da, Nide'de bol bol yrmesi lazmm Yaar'n... Yaar bir Paris kyls, Paris de iri bir ky ama, Paris kaldrmlar doadan kesik, bizim illere benzemez, buralar baka trl. Doru. Beteri var: Trk

gazeteleri sis ya da kar yznden Paris'e eriememekte kimi gn ve bu yzden bir tela, bir tela alyor ki bizimkini... O zaman Yaar, havasz kalm bir dalgca benziyor deryalar dibinde... 19 Bugn Yaar'm romanlarnda doa-insan sorunsalndan sz etmeye niyetliydim. Derken gevezelie daldm, kusura bakmayn... Ayn 31'inde sayn Claude Gallimard roman dln sunacak, Yaarla tokalaacaklar, fotoraflarn "fla"lar patlayacak, bir grlt patrtdr gidecek ve bizlerden, Thil-da'dan, kitab eviren Mnevver Anda'tan baka kimse bilmeyecek Yaar'm o kalabalk iinde tek zlemini: Her eyi orackta yzst brakp, Meneke bayrlarnda uurtma tokuturmak, ya da daha iyisi Hemite'de ekerkam inemek dururken... Ne diye buralara kadar gelmitir sanki... Abidin Dino (Milliyet Sanat Dergisi, 5 ubat 1979) 20 21 Atlar stne lm karsnda insann aknl, korkusu, inanamazl-... lm, insan soyunun en ok urat maceras olmutur. nsan soyu bilinlendiinden bu yana lmszl aram, lm yenmek iin yapmad etmedii kalmamtr. nsan lm yenmek iin ylesine ok ey yaratmtr ki, inanmak g. Tanrlar, lmde tanrlara snma, dnyamzdan baka yeni dnyalar yaratarak o dnyalara snma, destanlara, atlara, iirlere snma... Dlere snma. nsann, lmden kamak iin yaratarak snd d dnyalar ylesine zengin ki, insanolu lmden baka hibir eyle uramam dersiniz. Elimizdeki en eski yapt olan "Glgam Destan" bile bir lmszl aramann yaptdr. Ve lm trenleri, buna bal olarak da at trenleri o gnden, o gnden ok ncelerinden, bu gne kadar srp geliyor. lmszln araycs Uruk kral Glgam, arkada stne bir at da yakyor. At da lme kar insanln yaratp sndklarndan biridir. At da lm acsn yeynilten bir edir. lme kar etkili bir direnitir. Gl-gamn len arkada Enkidu iin yakt at arkada sevgisinin ok gzel bir rneidir. Ve Glgam Enkidunun lmnden sonra lmszl aramak iin yola km, lmszlk otunu suyun dibinden karm, sonunda da onu ylana kaptrm, bylelikle de lmszle kavuamamamtr. Lokman Hekim de tpk Glgam gibidir. Lokman Hekime btn otlar konuur ve ona ben u, ben bu hastaln ilacym diye barr. Bylelikle de Lokman Hekim birok ifal ila bulur. En sonun22 da da Lokman lmn ilacn aramaya balam, ileri yalarnda ilac bulmaktan tam umudunu kesmiken, bir sabah gn rken, bir kayann dibinden bir ses gelir kulana, "ben lmn ilacym, ben lmn..." Lokman Hekim gider ilac koparr, yemek aklna gelmeden tpk Glgam gibi, doru Misise koar. Misis kprsnn stne gelir, insanlara barmaya balar, "lmn ilacn buldum, lmn ilacn..." Kalabalklar gelir Lokmann bartsna. Toplandka toplanrlar. "te lmszln ilac," diye gsterir Lokman. Yeil, ince bir dal uzatr kalabala. Bu srada da bir kanat gelir, Lokmann eline vurur, dal da suya der, akar gider. Ben burada iki tane rnek verdim. nsanln lmszl arama abalarnn yzlerce, belki de binlerce destan, masal, trks, iiri vardr. nsan sonuna kadar istese de, istemese de lmszlkten ne kadar umudunu kesse de lmszl arayacaktr. te bizdeki lmsz Krklar, Yediler. Bunlar eski Yunandaki, merlerdeki, Asurlularda-ki tanrlar deil, insanlardr. Hzr da, lyas da lmszle erimi insanlardr. Krolu da sonunda Krklara karm, lmszle kavumutur. Bizde lmszle kavumu hayvanlar da vardr. Krolunun Krat Bingllerde Abuhayat (Bengisu) ierek lmszle erimitir. Aa yukar btn topraklarda doum trenleri, dn trenleri olduu gibi lm trenleri de olmutur. Bu lm trenleri her toprakta kendine gredir. Trl zellikler gsterir bu trenler. Yalnz, bizim bugnk bilgimize gre, her lkede bakalklar gsteren bu trenlerde ortak yanlar da vardr, o da trenlerde at yakma. Daha da ok bu atlar kadnlarn yakmas. Bugn bizim yremizdeki lkelerin birounda lm trenlerinde atlar yaklyor. Arabistanda, zellikle Bedevilerde lm trenlerinde kadnlarn at yakmalar

daha younlukla sryor. randa, Orta Asyada, bugnk Yunanistanda, Krtlerde trenlerde at yakmalar sryor. Krtlerde at yakmalarn baka bir zellii de var, oralarda, yani randaki, Iraktaki, Suri-yedeki, Trkiyedeki Krtlerde, llerin stne erkekler de at yakarlar. Erkekler, l mezara gtrlrken, hep bir azdan atlar sylerler. Kafkaslarda, zellikle erkeslerde lm trenlerinde kadnlarn at yaktklar biliniyor, ngilizlerde, rlanda23 llarda, Skolarda adm varl biliniyor. Trensel olmasa da Mezopotamyada, Msrda, branilerde, branilerde trenseldir de, Cinde, Sanskrit dilinde atlarn varln biliyoruz. Afrikallarda, Kzlderililerde adm olduu biliniyor. Buralardan birok at rnei de var elimizde. Glgam Destanndan Glgamm Enkiduya adn, bizim kadn atlaryla ilikisini kurabilmemiz iin, veriyorum: "Glgam Enkidu iin alad durdu. Tan vaktinin ilk nlaryla, sesini ykselterek Urukun gn grm danmanlarna ve pirlerine yle dedi: "Dinleyin beni Urukun ermileri Arkadan Enkidunun uruna dkyorum gzyalarm Yas tutan bir kadn gibi inliyorum Kardeim iin alyorum. Ey Enkidu kardeim! Yanmdaki baltam, Elimin gc, nmdeki kalkan, kuamdaki kl! Sendin En ender ss en grkemli giysi, Uursuz bir almyazs senden yoksun kld beni. Anan ve baban olan, Yaban eei ve ceylan, Seni yaratan btn uzun kuyruklu yaratklar, Hep ardndan alyor. Ovann da otlaklarn da btn yabanlar, Sedir ormannda sevdiin keiyollar, Arkandan at yakyorlar gece gndz. Btn ileri gelenleri yklmaz duvarl Urukun Alasnlar ardndan, Enkidu, gen karde, Kutsamann parma, brak seni gstersin yakar iinde. Kulak ver lkeyi batanbaa yarp geen yankya, Bir anann inleyiini andran o yankya Birlikte yrdmz keiyollarnn tm Avladmz yabanl hayvanlar, ay ve srtlan Kaplan, pars ve arslan 24 Geyik de, da keisi de, boa da, maral da Kylar boyunca gezindiimiz rmak da Elamn Ulas da Bir zamanlar krbalarmz doldurmaa gittiimiz sevgili Frat da Alyor senin iin. Bekiyi ldrdmz da, Alyor ardndan, Gkyz boasnn ldrld Yklmaz duvarl Urukun savalar Senin peinden gzya dkmekte. Herkes Erududa, Arkandan alamakta Enkidu. , Ye diye sana tahl tayanlar, Yasn tutmaktalar. Sana iesin diye arpa suyu sunanlar, imdi ardndan at yakmaktalar. Seni miskle yalayan yosma, Senin iin imdi inleyip szlamakta. Sana bir e bir de gzel tlerle yzk sunan sarayl kadnlar,

imdi arkandan alayp salarn yolmakta. Kardelerin olan gen erkekler, Kadnmasna salarn uzatp yas tutuyorlar. Nasl bir eydir acaba seni alkoyan u uyku Karanlklarda yitip gittin ve artk beni iitmez oldun. "* Gene bizim atlarla benzerlikler kurduumuz iki ad daha yazacam. Glgam, adnda giden arkadann arkasndan nasl dalar talar alatyorsa, bizim at yakan kadnlar da sevgilileri, kardeleri, lenleri iin yle alatyorlar dnyay. "Yaz gnnde sar iek / rt da at mola?" Glgamn adyla benzerlii olan byle ok at bulabiliriz. lyadada byle benzerlikler gsteren iki at var. Birisi Ak-hilleusun ldrd Hektorun anas Hekabenin oluna yakt * Glgam Destan, evirenler: Sevin Kutlu-Teoman Dural, Hrriyet Yaynlar 25 at, teki de Hektorun kars Andromakhenin yakt at. Bu iki ad okuyunca kitaptaki birok atla benzerlikler olduu grlecektir. "Bak anana yavrum, yavrum talihsiz anana, senin acn greyim, acn greyim de bundan byle nasl yaayaym ben, nasl? Gece gndz yreimin ydn bu kentte, Troyal kadnlarn erkeklerin gc destei, bir tanr gibi selamlard yavrum onlar seni sen onlarn byk anydn saken, ama yavrum, kaderle lmn elindesin imdi." Hektorun anasnn ad, bizim atlarda olduu gibi batan sona vgdr. Kitaptaki atlarla karlatrdmzda birok benzerlikler bulabiliriz dedim yukarda. Kars Andromakhenin adysa, Hektordan sonra kalan olunun, ondan sonra ne durumlara decei stnedir ounlukla. Kitapta buna da benzer atlar bulabiliriz. Andromakhenin ad: "Hektor neler geldi bama!.. Nasl da bir kaderle domuuz ikimiz de, sen domusun Troyada, Priamosun saraynda bense ormanl Plakosun eteinde, Eetionun konanda, Talihsiz babann kara talihli ocuu, keski dnyaya getirmeseydi o beni! imdi gidiyorsun Hades lkesine, Kuytu derinlikleri altnda topran, dul brakyorsun beni bu sarayda, zehir zkkm bir yas iinde, seninle dnyaya getirdiimiz ocuk daha konumasn bilmez, zavallck, sen ldn Hektor, kol kanat olamazsn ona, o da sana destek olamaz ilerde. Gzya kayna savatan kurtulsa bile, 26 Akhalarn buraya getirdii savatan. Gelecekte yalnz acyla kayg grecek o, yoksun edecekler onu tarlalarndan. Bir ocuu yetim brakan gn, akranlarndan da yoksun klar onu, dolar boynu bkk, ba nde, gz yal, aresiz bavurur babasnn arkadalarna, rastgele sarlr onun bunun eteine, arap tasn uzatsa bile acyan biri, slatr arap dudan, dokunmaz damana. lenden koar onu anas babas sa olan, eliyle vurur, kk dren szler syler, hadi der, kr boynunu burdan yok senin baban bu lende. Alaya alaya snr dul bir anann koynuna. Astyanaks, babasnn kucanda bir zamanlar ilikle, koyun yayla beslenen ocuk. Eskiden oyunlarn bitirirdi o,

uykuya dalard yumuak bir dekte, en gzel yemeklerle dolard gnl kollar arasnda stninesinin. Troyallarn Astyanaks dedii bu ocuu, imdi babasndan yoksun, bekler nice aclar! Onlarn kaplarn korurdun, yksek duvarlarn, korurdun sen, Hektor, tek bana. imdiyse koca gemilerin dibinde, kpekler doyuracak karnlarn bedeninden. Burda rlplak, anadan doma, oysa sarayda ne ok ruban var, ty gibi, kadn eliyle dokunmu ssl rubalar. Atee verip yakacam hepsini, madem hibiri yaramaz artk iine, madem onlar giydirip yatramam dee seni, yakacam sana an olsun diye, gzleri nnde Troyal erkeklerle kadnlarn."* llyada, Trkesi: Azra Erhat - A. Kadir 27 Byle diyordu alaya alaya Hektorun kars. Karlk veriyordu kadnlar hkrklarla. Toroslardaki, ukurovadaki at trenlerinde de, Andro-makhenin yapt gibi nce lnn yaknlar balarlar at sylemeye, ondan sonra teki kadnlar ad karlarlar. Ya da onun yakt ad yinelerler, ya da ilerinden birisi ilk syleyene karlk verir. br kadnlar da ona katlrlar. Sonra ilerinden baka biri ada balar. Bu, at bir kadn olabilir. Bu nl bir kadndr. O, ad yakar, tekiler, yinelerler. Baka bir kadn alr bu sefer... Ada ilk balayan kadn, adn sonuna kadar srdrebilir de, adn baka kadna brakmadan. Yalnz her drtlk sonunda kadnlar ad yakan kadna, onun adn yi-neliyerek, toptan katlrlar. Homerosun, lyadada Hektorun karsnn at yakt treni toptan vermemesi, destann getirdii l yznden olmal. Benim burada amacm atlarn kuramn yazmak, bundan da bir sonuca varmak deil. Salt, lm trenlerinin, at yakmalarn insanlk macerasyla birlikte, belki de szden nce baladna yle bir deinmektir. Ve bu lm trenleri, at yakmalar, dnyann birok lkesinde gnmze kadar geldi. Btn dnyada bir karlatrmal atlar aratrmas yaplabilir. Bu, o kadar zor bir alma da olmaz. Bylelikle de insanlarn lm karsndaki durumu, lm karsndaki aclar, tesellileri, umutlar, umutsuzluklar, ilerindeki iir, korku, sevinleri, birok karmak, i ie gemi duygular ortaya karlabilir. At trenlerinde bulunanlar, bu trenin stne almalar yapanlar bilirler: l ortadadr, stne ak bir araf rtlmtr, lye alayan kadnlar epeevre lnn yresine halka-lanmlardr. Yukarda da sylediim gibi nce lnn bir yakn balar ada, ondan sonra teki kadnlar onun arkasndan syledii drtl yinelerler. Bu kadn, lnn yaknlarndan biri deil, nl bir at kadn da olabilir. lnn yakn ya da at kadnn adn yaktktan sonra, o gnlerde, o aylarda lm bir kiinin de bir yakn, anas, kz kardei lnn banda kendi lsne alar, lsne at yakabilir. lnn yakn da, nl at olmayan kadnlar da at yakabilirler. Benim derlediim bir ad, Hemite (Gkedam) kynden Derviin 28 olu biin Adn kyn btn kadnlar yakmlardr. biin Adn bir kadndan da derlemedim, aa yukar kyn her kadnndan bir para aldm. O paralar yakan kadnlarn adlarn almaya altm, her ey o kadar biribirine karmt ki iinden kamadan, salt kadnlarn bana syledikleri drtlkleri yazdm. Baka atlarda da buna benzer durumlarla karlatm, gene adlar saptamaya baladm, olmad, anann sylemesi gereken drtl kza, gelinin sylemesi gerekeni de anaya veriyorlard. Trenlerde at, kiminde de karlkl syleniyor, Ah-medin Admda olduu gibi. Bu atta bir Ahmedin anas, bir gelin sylyor. Atlarda, trende bulunan btn kadnlarn srasyla at yakt vardr. Bu btn kyn at yakt cinsinden deildir. biin Adn

derlediim gnlerden aylar nce lmt bi, derlediim gnlerde bile at yaklyordu ona. biten sonra len baka llerin trenlerinde de bie at yaklmt. Bir de l gmldkten gnler, aylar sonra bile at trenleri yaplabilir. Uzaktaki akrabalar, dostlar yas yerine ge gelirler. Yas yerine gelenlerin, eve girer girmez, bir alamayla, feryad figanla lnn giyitleri nlerine atlr, l bugn l-mcesine kadnlar, kzlar ada balarlar. O atlar da lnn ilk yaklan adma eklenebilir. Eer bir at dillere dmse, adm dillere dmesinin sebepleri vardr. Birincisi lenin o blgede nl, ok sevilmi, saylm bir kii olmas. rnein nl, sevilen bir ekya stne karlan at dillere der. Byle nl ekyalar stne epeyi at, trk vardr. Karasevdadan lm ya da ldrlm kimseler stne karlan atlar da dillere der. Ackl, beklenmeyen lmler, genler stne kan atlar da dillere der. Bir de toplumu ilgilendiren lmler dillere der. zellikle savalarda lenler stne karlan atlar unutulmaz. rnein, olanam olsayd, Uzunyaylada alt aylk bir alma yapabilseydim atlar topladm sralar, Vay Anam Kuras Adm-dan yzlerce drtlk toplayabilirdim. nk Toroslardan, u-kurovadan, Torosun te yznden yzlerce gen savaa gitmi dnmemiler, bu yrelerin kadnlar da atlara veryansn etmilerdi. Kylerde at kilimler bile yaplm, adna da Vay 29 Anam Kurasnn Kilimi denmiti. Nereye gitsem, hangi kye varsam bir kadndan bir Vay Anam Kuras Ad derliyordum, hi olmazsa bir drtlk. Depremlerde lenler stne de birok at karlmtr. Sellere gidenlere de... "Gelin Ayenin Ad" gibi. Beii am aacna takl kalan "Bebein Ad" gibi. Doal lmlerle lmeyenler iin unutulmaz atlar yaklr. Bylesi, buna benzer at olaylarn atlarn toplum benimser. Bir de gldrmece atlar var. rnein, bir horoz stne yaklan atlar biliyorum. Horozunu nl bir kahramana benzeterek ona atlar dzen kadn hem alyor, hem de glyordu. Bir pamuk tarlasnda, kadn giyitleri giyen, ortaya, lye yknen bir delikanly yatrp, kadnlara, onlarn alamalarna, atlarna yknerek at yakan, seyircilerini glmekten krp geiren Cemil Ahmedi anmsyorum. 194O'l yllarda Ceyhan kylklerinde btn ky pamuk toplamaya gitmitik. Toroslardan da rgatlar inmiti. Kumal kylleri de gelmilerdi. Kyllerin iinde nl trkc Cemil Ahmet de vard. Cemil Ahmet btn gneyde trk sylemesi, destan anlatmasyla ok nl bir kiiydi. Akamstleri rgatlar ii bitirince Cemil Ahmet hem trk syler, hem de trl oyunlar sergilerdi. At oyunu da bunlardan biriydi. Gney Trkmenlerinde, Torosun Alevi Krtlerinde atlar, at trenleri ok yaygndr. Yalnz Gney Trkmenlerinin adnn bir tek biimi vardr. Bu biim AABA'dr, sekiz hecelidir. Yedi heceli olanlar da, binde bir grlr. ounlukla uyaklar yarmdr. Kimi atlarda da uyaklar, heceler bozulur. Baka baka biimlerde olan atlar da vardr. Gney Trkmeninde, Avarlarda, Kars yrelerinin Trkmenlerinde bunlar trk diye adlandrlr. "Kazmn" trks gibi. "Aslanm Kazmm yerde yatyor / Kaytan byklar kana batyor." Bu trknn ierii tam attr ya biimi at biimi deildir. Bestesi de yanktr. Gney Trkmeni atlarnn bestelerine yakndr. Gneyde atlar da kendine has bestelerle sylenir. Besteler de bir tane iki tane deildir. Her at ayn azla sylenmez. Her adn bir bestesi yoksa da, birok at bir azla syleniyorsa da, birok at da ayr ayr besteyle, azla syleniyor. 30 Kimi nl atlar, rnein Kozanolu Ad btn uku-rovaya, Toroslara kadar yaylm, dahas da Orta Anadoluya kadar gitmi, Orta Anadoluda da oturak havas trks olmutur. Kozanolu Ad, teki birok adn tersine, bir btnlk gsteriyor. Kozanolu Adnda olay, hikaye be aa, be yukar anlalabilir. Biliyoruz ki, Kozanolu bakaldrs 1865'tedir. Gney Trkmenleri Padiaha kar bakaldryor-lar. Bakaldrnn ba Kozanolu olduundan dolay bu bakaldrnn ad Kozanolu adyla anlyor. Kozanolu Ad, bir kiiye attan ok bir topluluun addr. Elbette bu atta Kozanolu Yusuf Aann ldrlmesi de ar basar. Ad Ko-zanolunun kz kardei Karakz Hatun yakmtr. Btn sylentiler byle ya, gene btn atlarda olduu gibi, atlar, Trkmen kadnlar, bakaldr savanda yaknlar lenler at-

laryla Kozanolu adma katlmlardr. Her blgede bir sr drtlk... Kozanolu Adnn btn tek bana Karakz Hatunun olamaz. Yukarda da syledik ya, atlar znde zaten bir kii yakmyor. Kozanolu Ad gibi byle birok at var. Bu atlar stne dnrken, atlarla epope arasnda bir iliki kuramaz myz, diye dnyorum. Epopenin temelinde at yok mu? amzda, Trkl Halk Hikayelerini yaratanlar, bu yaratclar gnmze kadar geldiler. Bir ikisini de tanyoruz. rnek verecek olursak Ak enlikin yaratt birok hikayeyi gsterebiliriz. Trkl Hikayeler bir tr epope niteliindedir. Yalnz Trkl Hikayelere epope d eler karmtr. Bir kere biim deiiklii var. Trkl Hikayelerin bir blm dz anlat, bir blm, yer yer, trkdr. Oysa epope ounlukla ll, uyakl bir tr uzun iirdir. Gnmzdeki her destann da bir ayr bestesi vardr. Krt destanlar bugnlerde bile Dou Anadoluda syleniyor, gnlerce, gecelerce. Bu destanlardan bildiimiz Siyabend ya da kimi blgelerde Siy Ahmede Silivi dedikleri destan. Salihe Serte, Memo Alan da buna katabiliriz. Bu destanlar ayr azlarla sylenir. Azlar blgeye gre deiir. Krt destanlar ll (vezinli), uyakl deil, tam serbesttir. Lirizmini szlerin uyumundan alr. Dede Korkutu da bu destanlar arasna sokabiliriz. Ondaki iirler de ll, ya da uyakl deildir. Dede Korkut da lirizmini szle31 rin uyumundan alr. Gnmzde, daha yaayan, Krgz bozkrlarnda dnlerde, bayramlarda, sohbetlerde, trenlerde sylenen Manas Destan ll ve uyakldr. imdiye kadar bu Krgz destanndan milyondan ok dize derlenmitir. Destanlara, genellikle yle bir bakarsak, bu uzun trklerde bile ounlukla at nitelii grrz. Glgam Destan Glgama yaklm bir at deil mi? Bizim Trkmen atlaryla bu destanlar arasnda, ok uzak da olsa bir iliki kuramaz myz? Koza-nolu bir destancnn eline geseydi, ya da a destan yaratma a olsayd, Kozanolu Admdan bir destan kmaz myd? Bir byk destanc bu atlardan bir destan yapamaz myd? Demek istiyorum ki, atlardan, bu en eski olmas gereken sz sanatndan, destanlar tremi olamaz m? Ne kadar uzak olursa olsun destanla adm aras, destan at ilikisi aratrmaya demez mi? Kozanolu ad btnyle derlense, bir araya getirilse, dzenlense onda destan nitelikleri bulamaz myz? Ben bu atlar derlerken kardm bir yan oldu. O zamanlar ses alma makineleri daha Trkiye'ye gelmemiti. Gelmi olsa bile, benim elime geme olana yoktu. Atlar yava da olsa, abuk da olsa yazyordum. Yalnz ad bana syleyen her kii, bir de uzun, o adm hikayesini anlatyordu. Bu uzun hikayeleri o gnn koullarnda, kendi koullarmda olduu gibi yazma olanam yoktu. Atlar derlerken, neyi kardm bile bile, o hikayeleri ancak ok ksa zetleyebildim. Benden nce benden sonra at toplayanlar bunu bile yapamamlar ya da akl etmemiler. Atlarn hikayeleri de elimizde olsayd destan at yaknlna biraz daha yreklice yaklaamaz mydk? Kozanolu bakaldrsnn byk airi Dadaloludur. Bakaldrnn iirini o yazmtr. Dilimizin en byk bakaldr airidir. ukurova halk Dadalolu iirlerini gnmze kadar kafasnda tamtr. Onun iirleri hem bir bakaldrdr, hem de yenilgiye attr. Yalnz onun atlar kadn atlar trne girmez. Kadn atlar trne girmeyen atlara bir rnek olarak Dadalolunun bir adn ya da at trksn rnek veriyorum: 32 Gelen geldi elde deil gaziler Akar gzm ya alar ne deyim Sa selamet geticeim Binboa Sual eyler benden dalar ne deyim Elde geldi ko yiidin knas Dara geldi ik'yz n senesi Koaslan Kenann Elif anas kar yollarm dener ne deyim Dadalolum gremedim dleri ehidime dikemedim talar Yarsuvatta olup biten ileri Sual eyler benden salar ne deyim Krt atlarnda hemen hemen uyak, l yoktur. len kiinin yaam, bandan geen olaylar batan sona ok dzgn anlatlr. Krtede, seyrek de olsa, batan sona hikaye anlatmayan atlara da rastlarz. Gene de, Trkmen atlar gibi, bata, lenin hikayesini anlatma gereksinimi duyulmaz. Kimi atlarn bir blm

unutulmu da olsa, elimizdeki at blk br-k de kalsa, ad yaklan kiinin yaamnn hi olmazsa bir blmn anlayabiliriz. Benim bildiim kadaryla Filitde Gutdo'nun, Gre Periha-ne'nin, Bare etdon'un destanlar destan, at arasdr. Her birisi tam, eksiksiz birer hikayedir. Bu kii de birer sava kahramandr. stlerine karlan atlar onlarn kahramanlklarn anlatr. Attan ok destan karakteri tarlar. Saptayamadm, bu ad kadnlarn, Trkmende olduu gibi, lm trenlerinde yaktklar m, yoksa usta aklarn yaktklar m? Krt atlar, destanlar stne aratrmalar yapldnda ancak geree ulaabiliriz. Szn ettiim bu ad da zaman zaman dinledim. Uzun atlard, birka gecede destanclar ancak bitirebiliyorlar-d. Trkmen atlarn ounlukla kadnlar sylyorlard. Erkeklerin sylediine de rastladm. Kitaptaki birka ad da onlardan aldm. Krt atlarn hep destanclardan ya da erkeklerden 33 duydum. Kadnlardan duyduklarm da oldu, ok seyrek. Krtler, destanclara "Dengbej" diyorlar. Denk, ses, sz demektir. Bej de syleyen. Bir de Krtlerde sylenen atlarn bir blmne Krtler, "Klame Meran", tekine de "Klame Jnan" diyorlar. K-lame Meran, yiitleme, Klame Jnan, gzelleme. Trkeye tam evirisi, erkekler sz, kadnlar sz. Erkekler iin, yiitleme tam tamna uyuyor da, kadmlarmkine gzelleme o kadar uymuyor, yle ki, Krt atlarnn kadnlar stne sylenmii yalnz gzellik vgs deil ki, btn atlar gibi at. Aclar, endieler, vgler, bu dnyadayken yaptklar... Bunlarn byk bir ksm da ak atlar. Aktan dolay ldrlmeler, karasevdadan lenler, kavuamayan sevdallarn hikayesi... Ne olursa olsun, Krt atlaryla epopeler arasnda bir yaknlk bulmak olanaksz deil. Yukarda da sylediim gibi, Trk atlarnda da, Krt atlarnda da epopelere yaknlk, benzerlik, bir iliki var. Aratrlmaya deer. Epopenin anas atlar olamaz m? l ortada, stnde bir araf rtl, lnn giyitleri de elde. nce bir kadn, birka kadn da olabilir, btn kadnlar da hep bir azdan ada katlabilirler. Sonra, nce bir kadm balar at sylemeye, baka bir kadn ona katlr. Sonra br kadnlar. Kimisi bataki kadna karlk verir. Kimisi kendi ls stne orada at syler, yatan ly de katarak. At treni birka saat srer. Kadnlar yorulunca, acknca trene ara verirler, sonra gene balarlar. l kalkncaya kadar, aralklarla at syleme srer gider. l kalknca, at durur. Bu sefer lnn giyitleri elden ele geerek at yaklp alanr. At treni, kyller toptan akam yemeine oturuncaya kadar srer. Akam yemeine, kydeki aa yukar her evden yemek gelir. l gmldkten sonra uzaktaki akrabalar, tanlar yas yerine gelirler. Onlarn da nne lnn giyitleri atlr, onlar da at yakmaya, alamaya balarlar. ok uzaktaki, yas yerine gelemeyen akrabalar da bulunduklar yerlerde lye at yakabilirler. Aklar, nl atlar da, trene katlmasalar bile lnn stne at syleyebilirler. Bu uzakta yaklan atlar dilden dile l evine ular. At toplarken rendiime gre Kozanolu Yusuf Aann ldrlmesi stne aa yukar Torostaki her ky at yakyor. 34 Atlar, daha ok, tren odalara, evlere smayacak kadar kalabalksa, darda, avlularda gerekleir. Yaylalarda adr nlerinde, aa altlarnda yaplr. Bu anda da her ey atlara girer. lerde am bir iek. Uzakta eli koynunda, boynu bkk duran bir akraba, bir ocuk, bir kadm. lenin at, kadn kzsa giyitleri, taklar. Boyu pou, yakkll, gzellii. Er-gense, yernik gittii, muradna eremedii. Her ey, gzn grd o andaki her ey girer. At yaklan yer ormansa ormann gze arpan paralar, ovaysa ovadan gzkenler, ev iiy-se konan bykl, odalarn okluu, fkara bir husa yatt yatak, nakl yast... Bunlarn hibiri yoksa, lnn yiitlii, kadnsa kadnn sevecenlii, bylece btn bir yaam girer ada. lnn zenginlik fkaralk durumu, lmden sonra karsnn, ocuklarnn, anasnn, babasnn decei durumlar. Tpk Hektorun karsnn, Hektor ldkten sonra olunun durumunun ne olacan syledii gibi. lye vg, bu, btn atlarn ana temasn oluturur. Yiitlii, kahramanl, cmertlii, yardmseverlii dile getirir. vgde lnn hibir olumlu yan unutulmaz. Kimi atlarda da abartlar olduu sezilir. Bunlarla birlikte de o

topluluun sosyal durumlar, gelenekleri, dnceleri, doa ve insan ilikileri btn plaklklaryla girer atlara. Doa betimlemeleri. ldrlm kiilerin, ldrldkleri andaki durumlar, can ekimeleri en kk ayrntlarna kadar, plak acmasz bir gerekilikle verilir. "Bulut bulutun sykesi / Ne ola bunun fkesi / Telli kubur, srmal aba / Bu da Hacmn soykas." Burda bulutun ne ii var diyeceksiniz. Bulut buluta yaslanm, ne ola bu bulutun fkesi? Ben bunu ad topladm kadna sordum. Ne olmu buluta, diye. Ne olacak buluta, dedi, gkteki kararp gelen bulut bile Hacnn ldne zlm de fkelenmi. Kimi atlarda duygular yumuak, boyun een, oluruna brakan, bakaldrmayan, kaderine raz olmu duygular varsa da, byle duygular syleyen atlar azdr. Atlarn ounluu iddettir, fkedir, bakaldrmadr, biraz da yaknma, sonsuz acdr. 35 Doa atlara, lnn, yaayanlarn bir paras gibi girer. Aclarla ac, fkeyle fke olarak yansr. Bu arada da doa gzellii btn grkemiyle, az da olsa, ortaya kar. Atlar, halk edebiyat rnleri iinde en abuk unutulanlardr. Kimi atlar bunun dnda tutmak gerek. Kozanolu Ad, Vay Anam Kuras Ad, Bebek Ad gibi atlar. Kozanolu bir bakaldrnn ad, Vay Anam Kurasnn Ad Birinci Dnya Savann addr. Kozanolu bakaldrs btn bir blgeyi sarsm, Gney Trkmenlerinin yaamm altst etmitir. Birinci Dnya Savaysa evlerde erkek brakmamtr. Bebek Ad ters bir gelenee bir tepkidir. Her at da destan olacak niteliktedir. Atlar derlerken, epeyce at da lenlerin yaknlarndan, karlarndan, kzlarndan derledim. Kiisel, olaysz, toplumu pek ilgilendirmeyen, eceliyle lm kimselerin atlarn onlarn yaknlar biliyorlard. Pek yaygnlklar yoktu. Ama Yemen Adn hangi kye gittimse bir kadn, bir erkek, hi olmazsa, bu attan bir drtlk biliyordu. Bir de nl kiilerin atlar da yaygnd. Bir de at kadnlarn yaktklar atlar ok yaygnd. Hasibe Hatunun, Telli Hatunun, Ak Hseyinin atlar gibi. Krtlerde de aa yukar byledir. Byk Krt ozan Abdale Zeynikinin, ukurovada, Kozanolu bakaldrsnda len Srmeli Memet Paa stne syledii at gibi. Srmeli Memet Paa Padiaha, Dervi Paann Frkayi Islahi-yesine yz atlsyla katlyor. Srmeli Memet Paa Muun Elekirt ilesinde bir nl Beydir. Abdale Zeyniki de onun dengbejidir. 1865 yaznda Anavarza kalesinin yaknlarnda, Akasazm kylarnda Paa ldnde Abdale Zeyniki Ele-kirtte bu ad yakyor. Srmeli Memet Paa Admda Abdale Zeyniki ukurova-ya gitmi gibi orasn btn sca, batakl, sineiyle anlatyor. Attan, Srmeli Memet Paann askerleriyle Akasazn kysna adrlarn kurduklarn, scaktan, sivrisinekten, akal seslerinden uyuyamadklarn, bir gece yars da bataklktan bir ejderhann ktn, ejderhann Memet Paay kuatp onu ldrmeye uratn, Srmeli Memet Paannsa klcn ekip ejderhay ldrdn reniyoruz. 36 Abdale Zeyniki ukurovaya Memet Paayla birlikte gelseydi, atta, bunu kesinlikle syleyeceini biliyoruz. Demek ki, ukurovay, dengbeje ukurovadan dnenler anlatmlar. Trkmen atlarnn dili, ne kadar uyakl ll de olsa, gndelik konumadr. Krt atlar da yle. Byk destanlarn, teki halk rnlerinin dili de yle. Bu dil ounlukla yazl edebiyatn dilinden ayrlyor. teki alarn, amzn byk ozanlarnn dili de halk rnlerinin dilleri gibi yalndr. Kiiliklerini bu yalnlk iinde buluyorlar. Bir Yunus Emrenin, bir Pir Sultan Abdaln, Karacaolann, Dadalolunun kiilikleri iirlerinde ne kadar belirgin olursa olsun onlarn yalnl halkm konumasnn yzyllardan bu yana, krk bin yl su altnda cilalanm akl ta gibi dz, yaln konumasdr. "u sisin de gnden yz / Ald m top nergisi / Kalk anam olunu getir / Knde alatrm sizi." Buradaki dizeler, ok yalmdj. Drtle dklmesine karn, sanki drtle dklmemiesine, lye girmemiesine dz, yalndr. Byk iirin gizlerinden

birisi de belki bundadr. Sis Kozan ilesinin eski addr. Sisin gne gelen yan, diyor. nsanolunun atlarda hibir ustalk gstermeden, dz, yaln, konuur gibi bir iire ulamas lmn verdii sonsuz acnn, insan yreinin szce dklmesindendir. Bir de at geleneinin insanln ilk geleneklerinden birisi oluundandr. nsanlk kadar eski denecek gelenekte insanlarn biribirlerini etkilememesi olanakszdr. Destanlardaki, bizim halk trklerindeki, atlardaki betimlemeler stnde epeyce dndm. Bunlardaki betimlemeler krk bin yl su altnda cilalanm akl ta gibi, dz, yalndr. nanlmaz gzellikte anlatmlar vardr. Destanlardaki, masallardaki, trklerdeki betimlemeler yazl edebiyattaki betimlemelerden ayr zellikler gsteriyor. Yalnl, dzl, anlatlann can damarna dokunuu, derinine inmesi artc bir grnt veriyor. rnein lyadadaki, Odysseiadaki betimlemeler ne Home-roslarn, ne onlardan sonraki anlatclarn, yani kiilerin, teki ustalarn, ne kadar gl olurlarsa olsunlar tek balarna bu iin altndan kalkamayacaklar duygusunu veriyor insana. Bizim Trk Halk airleri bu konuda bize ipular veriyorlar. rnein Yunus37 taki, Karacaolandaki, Pir Sultandaki, Dadalolundaki betimlemeler. Bunlara Dede Korkutu, masallar da katabiliriz. Yunus Emreden bir rnek vereceim: "Bu dnyada bir nesneye / Yanar iim gnr zm / Yiit iken lenlere / Gk ekini bimi gibi." Yanar zm, gnr iim, yiit iken lenlere, gk ekini bimi gibi. Yunusun bu dizeleri daha halk arasnda syleniyor. Halk yanar iim, gnr zm, kalplatrmtr. Her gen lene syler. G ekini bimi gibi, der. Bu szler iin, Yunusun iirinden halkn iine yaylm da diyebiliriz. Yalnz br airlerden de biliyoruz ki, Karacaolandan, Dadalolun-dan, Pir Sultan Abdaldan da biliyoruz ki, airler, halkn yaratmlarndan olduu gibi yararlanyorlar. Dadalolundan: "Ka-malan, kara ardcn aras / Ilar glgllce kan oldu." I-lar glgllce kan da halkn kalplatrd szlerdendir. Glgllce kan sz daha Toroslarda sylenir. Dadalolundan baka bir rnek verebiliriz: "Atn hyk sar kalkan dls / Kalem kulakls eki bals / Gzelin dal boylu samur sals / Severim kr at bir de gzeli." Atn hyk sarl olan, kalkan dl olan... Dadalolunun bu drdkte saydklarnn hemen hepsi halkn at stne kalplatrdklardr. Karacaolandan da bir rnek vereyim: "Aradlar bir tehnada buldular / Yaslandlar vgalarm krdlar / Yaz bahar aynda bir od verdiler / Yandm gittim ala karl da iken." Yaslandlar vgalarm krdlar, halkn bugn bile Toroslarda diline pelesenk ettii szlerdendir. Yandm gittim ala karl da iken sz de byle. Atlarda, masallarda, trklerde halkn kalplatrd, byle birok betimlemeyi, duyguyu buluruz. lyadadaki doa, insan, insan durumlar, ara gere betimlemeleri bana yle geliyor ki, halkn kalplatrd betimlemeler, duygular, dncelerdir. Bir de Pir Sultan Abdaldan bir rnek vereyim: "ahin penesinde yavru ku gibi / rt rt ald dert beni." Pir Sultann ahin penesindeki yavru kuu da halkn bugn bile syledii szlerdendir. Btn bu anlatmlar, betimlemeler halkn dilindekilerdir. Destanlarn, trklerin anlatmlar halkn yzyllardan bu yana iledii, doa ve insan ilikilerinden younlatrd, szd imgeler, betimlemelerdir. Atlardaki youn iirsellik de bun38 lardan rlmtr. Bunlar sylerken atlarn btnn sylemiyorum elbette. Atlardan da bu savm destekleyen birka rnek vereceim. Anavarza Adndan bir drtlk: "Anavarza at oyna / Kana belenmi gmlei / Kyman airetler kyman / Kr karnn bir denei." Daha, Toroslar ve ukurova yrelerinde, kimsesiz bir kadnn tek olu ldnde, kadir Mevlam kr karnn elindeki denei ald, denir. ki gzden yoksun kadnn elindeki denek neyse, olu onun iin, odur. Anavarza Adndan bir drtlk daha: "Derviin mendili ala / Blbl konar daldan dala / Ben pmee kyamazdm / Belemiler kzl kana." Bu attaki iddet, iirsellik bir oul pa-hasmadr. Ben pmee kyamazdm temas da halk iirlerinin, daha da ok atlarn ortak temasdr. Karacaolann: "Varp bir

ktnn koynuna girmi / u benim pmee kyamadm." Kozanolu Adndan bir drtlk: "Karal yalk karas / Adana Kozan aras / Ben pmee kyamazdm / Ak d sng yaras." Hacnn Adndan baka bir rnek: "Kanl yelek kanl kuak / Buna can dayanmaz uak / Ben pmee kyamazdm / Yatrdlar kuru yere." "Ben pmee kyamazdm" szleri trklerin, atlarn boyuna yinelenen ortak szlerinden biri. Birok trkde, atta baka baka biimlerde bu temaya rastlarz. Hepsi de en gzel biimde sylenmitir. Suyun altnda krk bin yl cilalanm akl ta gibi. Ortak temalarn banda gelen, ben pmee kyamazdm-dan baka ortak temalar da var. "Yaz gnnde sar iek / rt da at mola?" At syleyenler, daha da ok analar, kz kardeler, lleri iin dalan talar, aalar, bulutlar, gkleri alatrlar. Bu atlarda da, o kimseler lrken, iekler rarak ayor. Atlarda, epopelerde byle ok ortalklar var. Bu ortaklklar her yaptta ayn biimde kullanlmyor. Her yaptta zgn bir yeri, zgn bir biimi var. Yinelemeler bile epopelerde, trklerde, atlarda bir kusur deil, bir g, yapta apayr bir incelik veren, her kullanld yerde baka anlamlar tayan, baka iirsellikler ieren paralardr. Szl edebiyatn kuaktan kuaa tanmasn da salamtr, yinelemeler. Bunu kadn, yani 39 yalnz Trkmen Atlar iin deil, tm halk yaptlar iin sylyorum. Kadn atlarndaki yinelemelerin teki yinelemelerle de ok az ilikisi var. Bu atlar bir hikaye yresinde dnmedii iin yinelemeler destan yinelemeleri gibi deil. Bu yinelemeler btn atlarn ortak yinelemeleridir. Atlarn ortak sylemlerinden balcas lye vgdr. "Boyu uzun beli ince / Var m bacmn kusuru / Bulaman bacm gibisin / Efendi gezsen Msr." Gene ayn attan bir drtlk. "Maallah bacm maallah / On drdnde aylar gibi / Silkinir dar kar / Arabistan taylar gibi." Atlarda yalnz ller vlmezler, ad yakanlar kendilerini, lnn yaknlarn da verler. "Yekin gl dudaklm yekin / Efendin gelir darlr / ki gelin bir oluun / iek biter yer yarlr." Atlarn balca zelliklerinden birisi de, o kii saken ilikileri. O saken evine Vali, Kaymakam, Jandarma Kumandan, Beyler, Paalar iner: "Bunu da duymu alyor / Ankarada Kemal Paa." Gelinin Ad atlar iinde rnek bir attr. Mara ilinin Andrn ilesi Geben kynde yeni bir gelin bulac bir hastala yakalanyor. Gelini bir odaya koyuyorlar. Yiyeceini ieceini de pencereden veriyor, onu hi dar karmyorlar. Kimsecikler de yanna yaklamyor. Gelin alt ay bu odada kalyor. lecei gnn akam da kendi stne bu ad yakyor. Bu ad olduu gibi veriyorum: "nce kaynm gelince / Tutar yakasn bitlerim / Alt'ay oldu ben yatal / Arada kald itlerim." Bir insann yakasn bitlemek, ona dert yanmak, onunla kt konumak, demektir. Bir de bakmsz kalan kpekleri iin dertleniyor. "Osman aam yelip gelir / Etek rdm sokulu / Gelin olup gezemedim / Zlfum yal kokulu." Bu drtlkten adm Osmanl anda getii anlalyor. Cumhuriyette, artk etek kalkm, erkekler alvar, pantolon giymeye balamlard. Etek rdm sokulu, demek, erkeklerin eteklerini bellerine, kuaklarna toplayp sokmalar demektir. Yukarda da sylediim gibi, gelin yenidir, gelin olup da doya doya gezemedii-ne yanyor. "Kabirimi derin eylen / Su serpin de serin eylen / Sabah srmel'eim gelir / Sa bucaa yerin eylen. // Dizim dizim dizliyorum / neyi grmyor gzm / Arada kald arada 40 / ki olum bir tek kzm // Evimizin n yaz / Yaylr karaba kuzu / Seni de gresim geldi / Yal dktm kara taz. // Yk yarm eik kesik / Dnyadan umudum kesik / Seni de gresim geldi / Beslediim kara psk." Gneyde, Anadolunun da byk bir blmnde, kediye psk derler. "Gel bibi yanmdan otur / Ben deyim eksiim yetir / Bu yl yayla yaylamadm / Git yayladan iek getir." Trkmende halaya bibi derler. "Ana cerrahm gelince / Cerrahma iyi bakn / Esvabm alan olmazsa / Atee de vurun yakn. // Kadan alaym ana / Dert delisi oldum gene / Kimseler gelmez yanma / Kzlarn da bana dne." Burada ana dedii kadn z anas deil de kaynanas olacak. Kzlarnn kendisi gibi olmas iin karg ediyor. Bu karg da iine sindiremedii iin zr diliyor, kusuruma

bakmayn ben dert delisi oldum, diyor. "Kadan alaym bac / Yreime dedi ucu / Param yok ki verem alam / Cerrah vermiyor ilac." Ben bu ad derlediim sralarda, bu adm tamamn bilen yal kadn o gnlerde lmt. Konutuum kadnlar, "ah o sa olayd," diyorlard, "sen bu ad ancak iki gnde yazabilirdin." Adm ieriini btn ayrntlaryla anlatyorlard. Gelin, alt ayda her eyi, her eyi zlemiti. iekleri, aalar, yapraklar, kular, kelebekleri, bcekleri, her eyi, her eyi zlemiti. Kar dan arkasn, yaylasn, kilim dokuduu sdar, getii yollar, pnarlar, alabalklar, akl talarn, her eyi gresi gelmiti. Ele geirdiim at bile skm insann duygularn byk bir scaklk, zlemle dile getiren, lirizmin bir bayaptdr. Gelin Ayenin Ad da ok yaygn bir attr. Btn Toroslar-da, ukurovada bilindii gibi, Anadolunun birok yresine de tam, halay trks biimine bile girmitir, kimi yrelerde. Gene birok atta olduu gibi, lm yle bildiimiz lm deildir. Sanki l sam gibi lyle konuulur. "Koyun gelir yata yata / amurlara bata bata / Gelin Ayem sele gitmi / Ilgnlardan tuta tuta," diyor. Ayenin lm byle. lmemi gibi de, "Bacm uyku uyudun mu / Bacm sulara deli?" diye de soruyor. Nasl destan, masal, trk, trkl hikaye dili olumu, her birinin dili nasl ayr bir yap, ayr bir zellik tayorsa, at dili de ayr bir yap, ayr bir zellik tayor. Doay anlat, ya41 mlii bambaka, yaln, ayr bir iir tad tayor. Bu zellii de yaratlma biiminden geliyor. Atlarda hemen hemen teki dnya yok. Ne lleri kurtlar yiyor, ne ylanlar, yanlar... Yunus Emrede, teki airlerde olan beden rmesi atlarda yok. Hep bu dnyada yaadklar, yaptklar ettikleri, cmertlikleri, iyilikleri, yaam biimi, atlar, develeri, adrlar, en ince ayrntlarna kadar yaam, yaamna girenler, sular, pnarlar, sonsuz bulutlar... Gelenekler, grenekler, toplumun en gizli yanlar... Bunlarla birlikte de konuma dilinin btn zenginlikleri, ayrntlar, dilin z, hibir yapmaca, ustala bavurmadan olduu gibi, gene krk bin yl su altnda cilalanm akl ta gibi, krk bin yl at suyunun altnda cilalanm bir at dili kyor ortaya. Yukarda atlarn doadan, byk ozanlarn, destanlarn dilinin halkn kalplatrd, kalplatrp bize sunduu dilden, kalplatrd betimlemelerden ktn sylemitim. Atlar-daki betimlemeler gene yzde yz toplumun yarats ya o andaki, at yaklrkenki andaki duygunun verdii grntnn betimlemesi bize daha baka, taze bir betimleme biimi getiriyor. Bir de Yemen Admda olduu gibi yaln bir younlama da getiriyor: "Gitme Yemene Yemene / Karn toza dumana / Mektubunu sal kardeim / Bacn koyma gmana // Gnden yan soldu mola / Yerden yan uldu mola / Memedimin ala gzn / Karncalar oydu mola." lde ldrlm bir askeri, yani kardeini betimliyor. Onun bildii yalnzca ln tozluk dumanlk olduudur. Sonra o usuz bucaksz toz duman sszlkta kardeinin lsnn yattdr. te bundan taptaze bir betimleme bayapt douyor. Gne gelen yan soldu mu acaba? Yere gelen yan uldu mu (rd m) acaba? Bir de,. "Binbalar, Binbalar / Tabur taburu karlar / Yamur yap gn deince / Yatan ehirler lar," betimlemesi var. Bu rnekleri istediimiz kadar oaltabiliriz. "Usandn m bor beliklim / Issz yerde yata yata." Atlardaki ince, belli belirsiz lirizm belki baka hibir edebiyatta yok. Lirizm her zaman yanl anlalmtr. Atlardaki lirizm en utaki, youn duygularn en ince anlatmdr. Burada bir sreklilik, bir inceden akma deildir. 42 "Altnda da at hoplar / Sol brnde altpatlar / Karde tarlaya yklm / Kann yalyor itler." Atlarda gerek de bylesinedir ve iddettir. Gerei ne arptyor, ne atlayp geiyor, gerek gznn nndeyse olduu gibi btn yalnlyla sylyor. Anann Ad bunlarn hepsinden beter. Uzakta, gelinlikte lm kznn mezarna gelen ana, kznn lsn grmek istiyor ve mezar atryor. Sonra da ada

veryansn ediyor. 1939 ylnda bu adn ardna ok dtm, u-kurovadan Uzunyaylaya kadar gittim, baka dizeler bulmak iin, olmad, at Uzunyaylada unutulmutu, birka krnt ancak bulabildim. Atta, hibir eye yanmyorum, burnundan kertenkele kt, diyor ana. Bir ana bunu nasl atlatrr, kznn burnundan kertenkele ktn nasl syler, diye hep dndm Sonra dndm ki, halk iin doann birok olay doaldr. Atlarda daha byle ok yaln gerekler var, birok yazarn yreklilik gsterip syleyemeyecei kadar. Yazl edebiyatn hibir byk yazarnn eriemeyecei kadar youn, yaln betimlemeler. Yukarda Homerostan, betimlemelerinden sz ederken, betimlemelerin halkn kalplarndan alndn sylemitim. Buna bizim halktan ok rnek bulabilirim, demitim. unu da bilmeliyiz ki, kalplarn dnda byk ustalarn kendileri de yeni, taze betimlemeler yaratyorlar. Onlarn yaratlar da halkn diline dyor, orada onlar da kalplayor. Bir iki rnek daha vereceim: "Bacsnn ad Ee / Yaa babam olu yaa / Candarmalar nian alm / Azndaki altn die." Bu da bir baka attan: "Kurun kafadan deince / Beyin akm topak topak / Ziya Beye sebep olan /u emmisi koca kpek." Yaamn ayrntlar, trajik durumlar, lmler stne, dnya, aalar, sevinler stne, gemi gelecek stne, inceden sylenmi birok rnek vermek istiyorum bundan sonra. Atlarn dil, syleyi zenginlii, incecik, belli belirsiz lirizmi stne, baka eyler stne atlardan rnekler vermek istiyorum. Gene de atlarn ince lirizmini, doa, olay, kii betimlemelerini, psikolojik durumlar, anlk grntleri, tutumlar, davranlar, aclar benim gibi olanaklar kstl bir kiinin gereince anlatmas kolay deil. 43 Benim bildiime gre atlar daha Uzunyayla Avarnda, Mara, Adana kylklerinde yayor. Bundan sonra gen folklorcular, airler, hikayeciler, romanclar bu iin stne derler de atlar, hikayeleriyle derlerlerse hem edebiyatmza, hem de kendilerine eriilmez bir yardm yapabilirler. u aadaki dizeleri Azerbeycan atlarnda buldum: "Ta olsaydm erir idim / Toprak oldum da dayandm." Bizim atlarn biimine uymuyor ama gene de at. Ben yllar nce bu dizeleri Toroslarda derlemitim, deiik bir biimini. Yllar sonra ayn dizeler karma Azerbeycan admda kyor. "Demir olsaydm rrdm / Toprak oldum da dayandm." lye ksmek de ok sylenir atlarda. "Bilirim srrn demem / Kanl gmleini yumam / Bir kurundan adam m'lr / Ben de sana karde demem." Yaknmalar da ar basar atlarda. "ok acele aldn Mevlam / Bakamadm doya doya." teki dnya, yeralt hemen hemen atlarda hi gemez. Hep bu dnyayla ilgilidir atlar. Bu dnyada yaplanla, edilenle. Yaamn en kk ayrntlaryla ilgilidir, demitim yukar-larda. Arada srada da yeralt akla gelir. "Alt ay oldu leli / rd m'ola eli." imdiye kadar derlediim, duyduum atlarda yerin alt ile ilgili ancak birka at bulabildim. "Yalan oldu gene yalan / Mezarna girdi ylan / Ein baucuna gelmi / Kalk bacm boynuna dolan." Allahtan ly yeniden diriltmesini istemek de atlarda ok sylenir. "Hacm der de bunalrm / Dam banda dolanrm / Allah Hacm verirse / Kap kap dilenirim." Atlardaki betimlemelerden biraz daha sz edelim. "Hele una hele una / Varn bakn telama / ldrmler Hac Beyi / Kuzgun dner leine." lmn acs ekilmez. iddetli, yakp kavuran aclar, duygular. Bir de ileriye dnk umut. len lr kalan salar bizimdir rnei. "Sabreyle kzm sabreyle / Her tepeden bir gn doar." llerin lrkenki durumlar da inanlmayacak kadar gzel betimlenir. ok az iirde bylesine yaln, bylesine tam tepeden inme, vurucu betimlemeler vardr. "Altnda da at Arap 44 / Banda pskl kelep / Hac Velim sele gitmi / Siyah kakl yelep yelep." Yani parldayp snerek sele gitmi, diyor.

Gene bir betimleme baeseri: "Aam da ay gibi parlar / Emmim de gn gibi rlar / Kv eyle karde kv eyle / Bize kv atls derler." ldrenin kt adam olmas, yaknlan en kt durumdur. Dillerde, yani at dnda da insan ldrenler hep kt, kan cieri be para etmez kiilerdir. "Yce dalarn gcs / Zor olur karde acs / ldren de adam olsa / Gecelerin krbcs." Olay btn gerekliiyle betimlemek, ne kadar zor, korkun olursa olsun, atlarda en byk ac, en byk iddet durumu doaldr, btn playla verilir. "Bir kayaya elemiler / Elin kolun balamlar / Babam olu Hseyini / Sn av eylemiler." Sn bir geyik trdr. Toroslarda sn av eylemek bir deyimdir. lye vg, yaad gzel gnleri anmsamak: "Silkinip ata binince / At altnda utu sandm / Kanrlp cirit atnca / Gk grledi dt sandm." Geride kalanlarn ne olaca endiesi atlarda ok sylenenlerdendir. Dmanlarn ne yapaca, bu acya, bu utanca nasl dayanacaklar... Baz atlarda olay rgs destanlardaki kadar dzgndr. Hikayeyi kolaylkla anlarz. Hem de uzun bir hikayenin, destann veremeyecei kadar. "Yaz gnnde sar iek / rt da bitti m'ola / Arap olum yok diyorlar / Darendeye gitti m'ola." Yaz gnnde sar iek, yaz bahar aynda krmz, ak gl, sar gzl nergis, boynu bkk meneke hep rarak aar. Her birisinde ayr bir gzellik, ayr bir acnn dnyaya amasdr. nce Hacnn Adndaki, ad yakan kzn utanc. nce, kendisi iin ldrlm. Bu utanla bu kz nasl yaar. Skm insann ne yapacan bilemeyiinin iiri: "zm kara, zm kara / Salkmnda dzm kara / Emmilere gidiciyim / Elim kanda, yzm kara." lm halini anlatrken de atlar ok gerekidir. Bu gerekilik ad byk iir katma yerletiriyor: "Sa yanndan kurun demi / Sol yanna boynun emi / Garip garip duruyordu / Meer kimsesi yoimi." Gene gerekilie bir rnek. Gerei btn iddetiyle, ak45 2s' lyla betimleme insan belki de byk iire ulatryor. nsann, doann byk iirine, yaamn sevincine varabilmek iin at-lardaki gibi plak gerei anlatmak gerekiyor belki. nsana varmak iin gvenli en ksa yol belki de bylesi, epope, at, trknn acmasz gereklii. "Al atmdan dtm kotum / Crma-ladm kumu etim / Hakk beni vurmaz diye / Kumun katn atm", "Yata yata kulun olmu / Alnnda mendili solmu / Ben pmeye kyamazken / Kara gze kumlar dolmu." Atlarda yer alan en nemli sylemlerden biri de eski grkemli gnleri anmak. Bu grkemli gnler kk bir sevin, gn grl grl ukurovaya konmas, dalara gmesi... Altm ayak adrn nnde oynayan kek... "Gkek kzcazm gkek / Yaz gnnde bitmez iek / Altm ayak kara adr / nnde oynard kek." Atlarda birok kez de anlamsz szckler geer. Bu sonsuz acnn delirttii insandr. "u katta ne yazl / Filfili ccen dizili." Hibir anlam yok. "Vili babamolu vili / Savrulur pskln teli." Atlarda, trenler srasnda, at yaklan kiiden baka daha nce len bir kiinin stne de at yaklr demitim. te bu Mustafa Aann Adnn iine Badatta len baka birinin de ad giriyor. "kr olu var Aamn / nallah yerini tutar / u Badatta kalanmn / Ocanda bayku ter", "Hakiyetli Vezir Aam / Durann bize verdi / Size bir haber vereyim / u Badatta sunam kald." Atlarda sylenilen, yaknlan bir baka durum da, ocan kr, erkek ocuksuz kalmas, bylelikle de ocan snmesi. En dayanlmayacak durumlardan biridir. "Olum kalmad ocakta / Atm kalmad bucakta / Ne yatyon Dervi olum / Kuluklaym scakta", "Dedemin gmlei kanl / Ninni Poyraz olum ninni", "Abalar giydim abalar / Beni knaman obalar / Kara Dedem can veriyor / Hem bakar da hem abalar", "Al at ninni kr at ninni / Kucakladm ala kanl / Kara Dedem yle dursun / Ak poyrazm delikanl", "Alamaya arlanyom / Dmanlarm eve yakn." Ramazann Ad da nemli bir at. Kendi acsna btn dnyann katlmasn sylyor: " bacnn bir kardei / Nasl uykunuz geliyor. "

46 Ortak temalardan birisi de, bundan beter bir ktln insann bana gelemeyeceidir. Onun iin lrcesine alar, acsndan oynar: "Efesini bana verin / Ben belime sokucuyum / Ahmet olum dn kurmu / Ben halaya kcym." Ramazann Adndan bir drtlk: "leri gel gel ey Melek / An yarasn grek / Alt ocak birden batt / Buna dayanr m yrek." Bir de atlarda doaya, topluma, kiilere meydan okuma vardr. lyadadaki Hektorun karsnn ad, bir yaknmadr. O ldkten sonra ocuunun ne olaca, elin aralnda kalaca, kimsenin onun yzne bakmayaca, insanlar iinde hep boynu bkk duracadr. Oysa Trkmen kadn meydan okur: "karm Berit bana / Ban kar olursa olsun / ekerim bebek derdini / Dulluk zor olursa olsun." Bu attan baka bir drtlk. "Amann belim krld / Dev' oturup kalkmaynca / Senin bebek bymez mi / Emmileri bakmaynca." Gene atlarda Tanrya kserler, krlar, arkadalarym gibi Tanryla konuur, ona dert yanarlar. Ald kimsenin daha lmne sra gelmediini, onun yerine anasn, babasn, baclarn, karsn almasn isterler. Tanrdan baka doayla, kaderle, insanlkla, yaamla da kavgaya giriirler. lrlerken kendi stlerine at yakanlar da vardr. Avar Beyi Terkeliolu gibi. Hastalanp bir odaya kilitlenen gelin gibi. Terkeliolu len kars stne de at yakmtr. Bundan baka karlar stne at yakan birka kiinin adna daha rastgelmitim. "ktm Kozann dana / Kar dizleyi dizleyi / Yaralarm gz gz oldu / Cerrah gzleyi gzleyi." Yaycolu ibrahim Aann Adnda da ayn kalb gryoruz: "Yaramn da ba acar / Gz gz oldu merhem durmaz / Kcekten dul oturdum / Bamdan kara gn kalkmaz." "Gz gz oldu yaralarm" birok trkde, destanda, atta geer. Halk iinde de azgn yaralar iin sylenir. mgeler, doa, halkn doayla i ielii, at yakann, lnn yaknlarnn u anda ne halde olduklar atlar da sylenir. "Glden kalkt utu turna / Kimi kara kimi srme / Kur47 ban olurum Mnire / Kardasn adrn derme." Belki kalkar, geri gelir, diyor. Onun iin adr derilmeyip yle kalsn. "Atn dorusun saymazd / Kardeim binerdi kra / arafl yatak beenmez / imdi kondu kuru yere." Ben pmeye kyamazdmm baka bir biimi. Doadaki, insandaki elikileri dmdz sylyor. Zlfikar olu bi Aann Ad: "Benim Aam ne ho yatar / Kollarn kibar atar / Aireti ava gitmi / At yavuz ceren tutar." Burada da vg. Bir kiinin atnn yavuzluu atn ceren tutmasyla llrd. Birok atta, trkde ok kii atnn ceren tutmasyla vlr. Eskiden ukurovada ok ceren yaard. "Srtnda da hlle donu / inden isterim cam / Ne yat-yon srmel'eim / Bekir aa istemi seni." Atlarda en ok gze arpan ortak yanlardan biri de, ly atndan, giyitlerinden, yatt odadan, getii yollardan, koklad ieklerden, at dalardan, esen yelden, giden buluttan, gezdii ovalardan, uan turnalardan, yaan yamurlardan, sonunda da Tanrdan geri istemek geleneksellemitir. Boanm, herhangi bir biimde ba belaya girmi kadnlar da kendileri stne at yakabiliyorlar. Boanm bir kadnn kendi stne yakt at: "Yazlarda olur diken / rd koyup cierim yakan / Boadn ger'alr m / Hak yoluna boyun bken", "Evimizin n dlek / Yamur yaar olur glek / Cnck ykl kervann / Ben mi rkttydm felek." Kadn bylelikle acsn syler. Sonra kendisine umut verir. Her at gibi gene kalplardan yararlanr. Karacaolana bavurur. "Gamlanma gnl gamlanma / Alayanlar bir gn gler", "Gamlanma gnl gamlanma / Kt gndr gelir geer." "Gamlanma gnl gamlanma / Kt gnn mr'az olur." Kocas lnce evinden kovulan kadnn da bir ad var: "Bana burdan k diyorlar / Heyl'olur burdan knca / Ellerinden kim tutacak / unlar amura knce." ocuklarndan sz ediyor. Onlarn ellerinden kim tutacak balar belaya girince. "Arada kaldm arada / Doru yaylr derede / Srnn iine vardm

/ Mor kekliim yok orada," "Eller harman vuruyorlar / Varman harman yerimize / Varr da seki ederim / Mor prkl delimize", "Bana burdan k diyorlar / Senin evin yok diyorlar / Tellal kznn yavrularn / Dkm dkm dk diyorlar." "Varr da seki ederim mor pskll delimize." Gidip, burada ona ktlk edenleri, mor prkl delimize dedii, kocasna ikayet edecek. Kendi maceralar stne at yakanlarn atlar en belal, en ac veren atlar. Belki de en candan, en scak atlar. Baz olaylar kimi kiiler iin lmden de beter geliyor. Yukardaki at byle bir acnn ad. Kna adna kimi yerlerde kna trks de diyorlar. Kimi yerde de kna ad halay olmu. Kadirlinin Bahe kynde, imdi Osmaniye ilesine baland, 1939 ylnda retmen vekillii yaptmda brahim Poulu Avar Ad adnda, o zamana kadar hi grmediim ok ar, ritimleri derinde olan bir halay ekmiti. Ardndan da Kna Ad halayn oynamt. Kna Ad halay bir geline kna yaklmasn, ata bindirilmesini, nce acsn, sonra da sevincini anlatyordu. Avar Ad ok ar, figrleri belli belirsiz bir halayd. ok derindeydi ritmi. imdiye kadar bylesine ince ritimli bir oyun grmedim. nsann iliklerine ileyen bir lirizmi vard. Trkmenlerde, Krtlerde bir deyim vardr, "o, yle bir halay eker ki, bana bir tas dolu suyu koysan bir damlas dklmez," derler. te Poulu da Avar Adn bylesine derinden ekiyordu. Kozanolu Adn Orta Anadoluda oturak havas olarak sylyorlar. nk oralarda at gelenei yok. Toroslar-da, ukurovada yle bir ey yaplamazd. Yaplabilseydi, o ad oyun yapanlarn bana ok kt iler gelirdi. Krnolunun Ad da rnek gsterilecek atlardan biri. Bata anlatlan dz hikaye olmasa bile bu attan btn olay anlayabiliriz. Ayn attan bir betimleme rnei: "Bunu duysa ne der Velim / Hep krlsn evim malm / Kular yemi alya konmu / Kpkrmz olmu dalm." Bir grntnn bylesine yaln, trajik anlatlmas sanyorum ki szl sanat rnleri dnda kolay kolay her kula, her yazara, her aire nasip olmaz. "Bana alama diyorlar / Gzleri geyik karas." Bayramn Ad da ilgin atlardan biri. 1909 ylnda ukurovada Bayram Ermenilerle savayor, kym yaptndan dolay da aslyor. Bu ad anas yakyor. nemli, gzel, bu da 48 49 bir oul pahasna olan atlardan. Birka drtln buraya alyorum: "Kibar gezer emmimolu / Sa yannda altpatlar / Kara donlusun asmlar / Padiah duyar da atlar." Bu drtlkten anlalyor ki, ada amcas kz da girmi. "Bayram da benzer fidana / Yanarm ehit gidene / Hep duyar da yanar karde / ukurova koca Adana." Atlarda umarszlk, eli kolu balanmak, bu yzden de ne yapacan bilememek. "Ben nideyim emmimolu / Dava Mftde Kadda / Asmlar emmimolunu / Asmlar saat yedide." Bylesine bir syleyi scakl, syleyi gzellii yalnz bir atta olabilir gibime geliyor. Gene syleyi gzellikleri, dil ustalklar stne Battaln Admdan drtlkler alacam. Gene yineliyorum, atlar da konuma dilindendir, btn byk iirler, destanlar gibi. Yalnz, atlarda tekiler gibi halk dilinin zenginlii stne yeni bir at dili kurulmutur, demitim. Destanlarn teki halk rnleri iinde nasl bir syleyi biimleri, syleyi tatlar varsa, atlarn da yle. Yalnz yukarda da sylediim gibi atlarn pahas ok ar olduu iin, ilerindeki duygular da youn, syleyiler de, bir iddet, bir hmdr. Bir hm taddr. Trknn, sevda deil bu bir hm, dedii gibi. Atlar iin de, iir deil bir hm diyebiliriz. "Boz lk kapya geldi / Edi boynun haber ald / Sen duymadn Arzu bacm / Battal d'ld, Davut d'ld", "Sandktan tutup kalkyor / Adam una gvenir mi / Be dekten yer sererdim / Battal taa dayanr m." Be dei st ste koyup yere yatak yapmak. ls topraa, taa konacak. Buna dayanlr m? "Davut bilmezdi dzeni / Battal gezerdi Kozan / Ya ni-derdin er alas / Virane dada gezeni." Gene yrekli bir betimleme: "Tosmuun ardna pusmu / Ordke kanlar kusmu / Ark Hasan boazlarken / Aacak stne duymu."

Gene bu attan: "mer, Osman kardelerim / Durmaz ben burda klarm / Eller bana deli diyor / Deli m'oldum kardelerim." Acdan oynamak, delirmek de arlardaki balca temalardan. "Kaplan geldi heirmiye / Ya geldi yiirmiye / Her anann kr deil / Byle yiit dourmaya." , ORHAN KEMAL sn L HALK KTPHANES Birok atta, her ana byle yiit douramaz. "Atnn da aln sakar / Bir incecik hara koar / Ne yatyon kke olum / Yaralya sinek okar." Gelenek, grenek, en kk ayrntsna kadar yaamn her biimi... Klk, giyim kuam, yaamn, insann, doann her trl devinimi. Hayvanlar, kular, bcekler, lrkenki davranlar... ly gezdii tozduu yerlerde aramak. Onu en gzel gnlerinde en sevdii insanlar arasnda dolayor, konuuyor sanmak. Hi lmemi gibi ly yayor sayarak atta imdi ne yapacan, ne syleyeceini belirtmek. Atlarda ok sylenen szlerden biri de alamaa arlanmak. Bir de muradn alamadan yernik gitmek. Kalanlar iin en byk aclardan birisi de bu. "Kara tabanca ngiliz / Skkn oturur mencilis / Bunda ayplamak olmaz / Kardee benzer hanginiz." vgde, lenin kimseye benzememesi, onun ok stn bir kii olmas, bu stnl sylemenin de ayp saylmamas... nsanlarn can verirken betimlenmeleri de atlarda epeyce yer tutar. "Kr at gelir harlayarak / Nal gelir parlayarak / Sar' Ahmedim can veriyor / Siyah perem terleyerek." Bu Sar Ahmedin Admdan ilgin bulduum bir drtl daha yazacam: "Odasna yer serdiim / Telli araflar rttm / Sarlsana Sar7 Ahmedim / Ksp de ayr yattm." Eski gnleri zlemek... yi, kt gnleri... Muradna erememek stne bir para daha: "Buras byk Adana / Kimse varmam tadna / lm gezme ardm sra / Ermemiim muradma." Topuzun Ad da stnde durulacak atlardan biri. Yalnz bu attan salt bir drtl alyorum: "Gc Avarm z / Gmem demi Beyin kz / Sabah ok erken gerler / r ocuklarn yz." Btn bu lm kalm, btn bu ac, umarszlk, lm acs iinde... ocuklarn yen yz. ocuklarn yz rken, uzakta, douda, ukurova buulanrken, tan yldz tanyerinin ucunda salmrken gn kalkmas... Doann insanla i ielii lmde bile. En kck bir olay, oysa lmde, kck ocuklarn yznn mesi o kadar kk deil. Doay yaamlar, tanyerine ge kmlar, ocuk yzlerinin mesinin, 51 tanyerinin gzelliinin tadn bilenler ocuklarn yznn mesini, lmde bile anmadan edemezler. Atlardaki lmleri, lenlerin toplumla, insanlarla ilikilerini, doayla i ieliini, lmn olaanln, teki dnyann, cennetin, cehennemin, ylanlarn yanlarn yle pek sznn edilmediini gsteren ok rnek sralayabiliriz. Yukarda da sylediim, birok rnek verdiim gibi lm bu dnyadadr, teki dnyaysa atlarda pek yok. Buna amamak gerek. Doann iindeki insan, ne kadar bozulursa bozulsun, salkl insandr. lm acsn yreinin banda ne kadar youn duyarsa duysun, bu dnyaya gelmitir ya, bu tada, bu gzellie, bu eriilmez sevince ulamtr ya, gidecei yer, varaca karanlk, belki de o kadar umurunda deildir. Bunu da, karanlk umurunda deildir demek de kolay olmasa gerek. lm insanolunun en byk acs, belasdr. Yalnz dnyann eriilmez tad, sevinci, vazgeilmezlii de her eyden stndr. Atlar, insanolunun bu derinine kolay inemediimiz bu gizini sylemiyor m'ola? nsann lrkenki yalnzl, umarszl, yannda sevgisini bile gtrememesi... Bilmiyoruz ki... Bizdeki, dnyadaki atlar stnde gereince durulursa, lm acmz belki biraz daha yeynilebilir. Atlar, lm acsn yeyniltmek iin var olmulardr belki. Onu incelememiz bizi insan gereine biraz daha yaklatramaz m? Homerosun dedii gibi, yaratklar iinde en ac eken yaratk insandr. nk bir tek o lmn bilincine varmtr. Belki bu bilin bizim iin bir gn lm acsn yeynilten bir em de olabilir. Yaz gnnde sar iek rt da at m'ola?

Haziran 1992 Basnky Bu yaz hazrlanrken kitaptaki atlardan, Ahmet kr Esen'in Anadolu At I ar'ndan, Ursula Reinhard'n Vor Seinen Hausern Eine Weide... adl derlemesinden (Berlin 1965) yararlanlmtr. 52 53 ADANA HALKEV DL. EDEBYAT ve TARH UBES Neriyatndan SAYI: 1 UKUROVADA FOLKLOR DERLEMELER^: 1 KEMAL SADIK GCEL AITLAR I 19 4 3 m nsz Yllardanberi Halk Edebiyatmz zerindeki almalar, phesiz ki, bu sahaya ok eyler "kazandrmtr. Bu almalar devam edegeldike, daha ok kymetli materyaller elde edilecei muhakkaktr. Anadolu folklor hazinesinin, btn dier memleketlerin-dekinden zengin olduu, su gtrmez bir hakikattir. te ben bu hazineden bir para olan, Atlar zerinde almaya karar verdim. Atlar, Halk Edebiyatmzn bellibal bir ksmn doldurmaktadr. imdiye kadar zerinde hemen hemen hi ilenilmeyen bu ksm, kendime saha yaptm. Atlar zerindeki aratrmalarm bitene kadar, folklor almalarmn hepsi bu mevzua hasredilecektir. Atlarn bundan sonraki ciltlerinde daha geni olarak, almalarma devam edeceim. Bu ilk ciltte at syleme merasiminin nasl yapldnn zerinde durdum. Dier ciltlerde atlarn meneini aratracak ve tahlilini yapacam. Bu ilk kitapta belki birok hatalarm olmutur. Folklorcu arkadalarmn ve byklerimin grdkleri hatalar bana bildirmeleri, beni memnun ve bu yolda daha emniyetle yrmeme yardm eder. K.S.G. 57 At Ne Zaman, Nerede, Nasl Sylenir? llerde at sylemek, Anadolu halknn balca adetlerinden biridir. Biz burada, bu adetin ukurovada nasl yapldn anlatmaya alacaz. Burada atlarn tahliline girimeyeceiz. Yalnz bu adetin nasl yapldn, ie inmeden, d grnn syleyeceiz. Osmaniye kazasna bal Hemite, -eski ad Gceli- Kadirli kazasna bal Bozkuyu, Ck, Azaph, Harkat, Nrfet ve Mara'n Andrn kazasna bal Gvahmetli kylerinde yaptmz tetkikler, bu adet hakknda bildiklerimizi takviye etmitir. Esasen bu muhitin ocuu olduumuz iin, muhitimizdeki her adeti bilmemiz tabii grlmelidir. 1940'ta Osmaniyenin Hemite kynde, 1941'de Kadirli kazasnda grdm ve not ettiim, llerde at syleme merasimini olduu gibi nakledeceim. Pek yakndan grdm bu iki merasim arasnda hi fark yoktur. Yine bugnlerde yaptm baz tetkikler, ukurovann her tarafnda bu adetin, ayn ekilde yapldn gstermektedir. At, umumiyetle, ne ekilde sylenir? lk olarak bunu grelim. 58 il Hasta can ekiirken, hoca Kuran yahut Yasini erifi yava yava okur. Hasta can ekiirken Kuran yahut Yasin okumak, hi ihmal edilmeyen dini kaidelerdendir. Hasta can verdikten biraz sonra okumak ii biter ve hoca ekilir. Hoca gidince, lnn stndeki yorgan kadnlardan biri tarafndan sklr. Melefesi -yorgann iindeki beyaz bez- lnn zerinde brakldktan sonra geri kalan taraf alnr. Bu i on dakika kadar srer. Bu on dakika zarfnda orada bulunan kadnlar, lnn etrafnda halka olurlar. -Bir kyde lm olduu vakit, bunu duyanlarn hepsi, l evine toplanr.- Bu srada, halka olmu kadnlarn iinden biri kalkarak lnn elbise ve amarlar bulunan bohay

kadnlardan birinin nne atar. nne boha atlan kadn, bohay aar, iindeki eyalardan birini eline alarak at sylemeye balar. Adn bir beyiti sylenince, syleyen ve teki kadnlar, hep birden alamaa balarlar. Bu alamak, bazen de kta sonlarnda olur. O kadnn uydurduu besteye bakar. Artk her beyit sylendike arkasndan alanr. Birinci kadn yorulunca, dier bir kadn bohadan bir eya alarak sylemeye balar. Bylece sylemek isteyen kadnlar syler ve alarlar. Bu syleyi, iki kadn arasnda karlkl da yaplabilir. Kitabmzda buna misal vardr. Kadnlar, yorgunluk duyunca ilerinden biri bohay drer ve skunet iinde yerlerinden ayrlrlar. l de ykanmak iin kaldrlr. Baz yerlerde, mesela Vanda, Erzurumda, Burdurda l mezara gtrlrken arkasndan erkeklerin de at sylediklerini rendik. Hemite kynden 95 yanda Hava Hatunun sylediine gre, eskiden ukurovada da erkekler bu merasimi ayn ekilde yaparlarm. imdi buna tesadf edilmiyor. At, bu anlattmz umumi syleni eklinden baka ekillerle de sylenebiliyor. Bunlar da teker teker grebiliriz: 1- lnn, baka kyde bulunan tandklar ba sal iin geldikleri zaman, yukarda anlattmz gibi boha ne atlr ve ayn ekilde at sylenir. 2- Bir insan, leceini bilirse, lmeden evvel kendisi iin at yakabilir. 59 3- Zengin l sahipleri para vererek, tannm halk airlerine at yaktrrlar. Kitabmzda buna da misal vardr. k H-seyinin, Hatca Gelinin ad. 4- Uzakta, ld duyulan bir byk, bir akraba, bir tandk iin de at yaklr. Kitabmzda misal vardr. 1.11.1942 Kadirli K.S.G. 60 61 YEMEN AGIDI g'de Mehmet ve Memi adl ukuroval iki karde asker olarak Yemene gidiyorlar ve bir dala dnmyorlar. Bu ad, ehitlerin bacs yakyor. Gara adr is mi dutar Martin tfek pas m dutar Alyalm anam bacm Elin gizi yas m dutar Gnden yan soldumola Yerden yan uldumola Memmedimin ala gzn Garmalar oydumola Basma fistan kirlenirse Bada psgl frlanrsa Ya kimlere baba desin Senin bebek dillenirse 62 I Getme Yemene Yemene Garsn toza dumana Mekdubunu sal gardam Bacn goma gmana Getme Yemene Yemene Yemen scak dayanaman Dang borusu er vurulur Sen cahalsn uyanaman Getme Yemene Yemene Yemen scak gayfa bier Esger talime kn Aceminin akl aar Tarlalarda biter gam _ , Uzar gider, vermez yemi l Yemende can verenner Biri Mehmet biri Memi Bu ad daha sonra Kadirlinin Yalnzdut kynden derledim. Ad yakan Yalmzdutlu yal bir kadnd. Memetle Memiin kz kardeiydi. 1911 olduuna gre Trablus sava olacak. Anadoludan, le aa nereye giderse gitsin orasnn ad Yemendir. Gnden yan soldumola Yerden yan uldumola Gne gelen taraf soldu mu acaba? Yere gelen taraf rd m acaba? Anadolunun ok yerinde rmek yerine ulmak kullanlr. Yalnz kimi yerde anlamlar bakadr. Aa ulmaz, rr. Et ular. Bata pskl frlanrsa Fesin pskl frlanrsa. Dang borusu Tan borusu Er Erken Gayfa Kahve. Yalnzdutta derlediim varyantta, "Alayalm anam bacm kahpe Osmanl yas m tutar", diyordu. Ben ilk kitapta kan, "Elin kz yas m tutar" koydum.

63 LADIFLARIN AGIDI Krehirin Kaman kazasndan bir ailenin drt olu da asker oluyor ve Kars hezimetinde drd de ehit dyor. Bu at, analar Emine tarafndan yaklmtr. Ana alar bac alar A gelinler gara balar Hep gapand byk evler Goca gald garyman Yaz gelir de bilbil ter Dalar melil melil tter Has bahada gller biter Hayva turun narynan Ladrlar geliyo dense Mcdecisi eve gelse Halil Kham gra binse Slemenim doruyunan Goyun geldi srynen Evler yand yeriyinen Hep melekler harbe getmi Al bayrakl periyinen Gars'da gavga guruluyo Ladf ora deriliyo Trampatlar vuruluyo Mzkal boruyunan Eminem derkine aman stmzden gaksa duman Bizim vatanmz Gaman Mor smbll goruyunan 64 Ladf Redif. Ben bu ad derlediimde adn yakld yerin Krehirin Kaman ilesi olduunu sanyordum. Sonradan bana adn yakh yerinin Bahe ilesinin Kaman ky olduu sylendi. Bir iki varyant da o yrelerde derlendi, yaynland. Onlar da kirap olarak karsa, bu at tamamlanm olur. 65 KOZANOGLUNUN AGIDI Bundan seksen sene evvel, Kozanolu Ahmet Paa ve kardei Yusuf Aa devlete isyan etmilerdi. Bunlarn tenkiline Dervi Paa memur edilmiti. Yaplan muharebede Yusuf Aa asker tarafndan sn-glenmi, Ahmed Paa da esir dmtr. Bu at, akraba kadnlar tarafndan Yusuf Aa iin yaklmtr. kdm Fekenin dana rembil atdm bana Airetden imdad olmaz Ga gurtul Gvrdana kdm Fekenin dana Gar dizleyi dizleyi Yarelerim gz gz oldu Cerrah gzleyi gzleyi Odasnda terzi iler Kfaylanlar yeri diler n byk Gozanolu Krk geydirir at baalar Gutnu zubunun garda Elinde gm barda Zahmerinin ortasnda Oda vermiler arda Amann byle olur mu Oul babay furur mu Padiah esgerleri Bu dyne size galr m Gara adr emeyinen Ucu yere demeyinen Ne gaarsn Gozanolu Beyz atl gelmeyinen Gozan da da daal m evre yan ba daal m Gozanolunu furmular Bu da bize ar daal m Gozan suyu akmam demi Drt yanm ykmam demi n byk Gozanolu Ben yurdumdan kmam demi Hezerine hzerine Ik yam mezerine Kalk gidelim Kozanolum Bin kr atn zerine Karal yalk karas Adana Kozan aras Ben pmee kyamazdm Ak gs sng yaras 66 61 AHMEDIN AGIDI Kozan (eski ad Sis) kylerinden birinde, ihtiyar bir kadnn biricik olu, dmanlar tarafndan 40 yl nce ldrldnde, anas ve gelini bu ad karlkl sylyorlar. Gelin: u Sis'in de gnden yz Ald m top nergizi Kak anam olunu getir Knde aladrm sizi Ana: Ehmedim gelir birezden kamaz ottan firezden Ne sen aldn ne ben aldm Elin ald mrazdan

Gelin: Gara dutda gab'aalar Banda tr gular Ayan olsun garip anam Bir olunu ldrmler Ana: Efesini bana verin Ben belime sokucuyum Ehmed olum dn gurmu Ben halaya kcym Gelin: Gozan'n da st Bucak Ot bieller gucak gucak Sana diyom garip anam Yanar m'ola batgn ocak 68 Knde, gnde Her gn. Firez Biilmi ekinin toprakta kalan saplar. Efesini bana verin Ben belime sokucuyum Ahmet olum dn kurmu Ben halaya kcym Efe Fes. Fesin yresine dolah yalkla birlikte olana efe derler. Cenazesi yle kalabalk ki, olum dn kurmu, ben acdan, ne yapacam bilemiyorum, ortaya kp halay ekeceim. 69 BEBEK AGIDI Bebek Adn kimin syledii, hangi tarihte sylendii, syleyenin hangi kyden olduu bilinmiyor. Fakat bir ukurovah kadn tarafndan sylendii muhakkak gibidir. Bebek Adndaki vaka yledir: Bir bey olunun, evlendikten sekiz sene sonra, bir ocuu oluyor. ocuk alt aylk kadarken yaylaya glyor. Yolda, bir devenin stnde bal bulunan beik, am dallarndan birine taklp kalyor. Beiin am dalnda kaldn, ocuun anasndan baka kimse grmyor. O da nnde giden kaynbabasma bu vaziyeti syleyemiyor. nk onunla konumuyor. Anadoluda "gelinlik" adeti vardr. Gelin, kaynbabas, kaynanas ve kocasnn akrabalar ile konumaz. Onlarn suallerine ba iaretile (Itayr) veya (evet) der. Gelinin yukarda saydmz akrabalarla konumas, bir terbiyesizlik addolunur. Sonra, beiin amda kaldn kocas, gelinden haber alyor. Geri dnp beii bulduklar zaman bebein gzlerinin yrt kular tarafndan oyulmu olduu grlyor. Bu ad, bebein anas orada yakyor. Deveyi deveye atdm rkn stne atdm Alamadm bebek seni Gay'nbabamdan hicab ettim Harmancn gayalar Nen alyor mayalan Berk mi dedi a bebeim Garaguun sayalar Harmanckdan kdm yayan Dayan hey dizlerim dayan imdi emmilerin gelir Kimi atl kimi yayan 70 Garagu dner havada Yavrusun gomaz yuvada Ora gedek a bebeim Bir gnnm ukurovada Gde bulut gar havas Ign yaylr devesi Silini silini alar Bebein tl mayas Bebek beni del'eyliyo Gar daldan el'eyliyo Bebein uyhusu gelmi Gel de beni bele diyo Harmanckda ttn tter _, mgrdakl goum ter Derdeyleme a bebeim Benim derdim bana yeter Garagoyun garagoyun Cierinen olmaz oyun Meler m'ola benim gimi Guzusunu aldran goyun Nen alyor mayalan Nen almak, ninni sylemek. Develeri bile bebee ninni sylyor. Bir de gelinler ocuklarn, kaynbabalarnn, kaynbiraderlerinin yannda kucaklarna almazlar. Ign, kn Yeni filizlenmi dal. 71 EMINENINAGIDI Andrn Mfts Hac mer Efendinin olu Kse Mftnn kars ldnde, 1920 ylnda, kadnn bacs tarafndan yaklan at. Boyu uzun beli ince Var m bacmn gusuru Bulaman bacm gimisin Efendi gezsen Msr

Boyu uzun beli ince Sarard tarabulusu Bulamam bacm gimisin Efendi gezsen Kilisi Maallah bacm maallah Ondrdnde aylar gimi Silkinir dar kar Arabistan taylar gimi Gadan alaym efendi Sindi bizden geicin mi Gl dudaklm alp ta Meyremile gcn m Yekin gl dudaklm yekin Efendin gelir darlr ki gelin bir oluun iek biter yer yarlr Tarabulus Trabulus kua. Meryemil Yaylann ad. Yekinmek Kalkmak. Ayaa kalkmak. Dorulmak, amak. 72 HACI VELNN AGIDI Andrn kasabasndan Hac Veli adnda biri, kaykla Ceyhan nehrini geerken suya dp bouluyor. Bu ad aas, tahminen 20 sene evvel, sylyor. Gvrann gemiye gelin Atnn hamn aln Simden keri gelmez gayr Asln asln ln Altnda da at Arap Banda psgl kelep Hac Velim sele getmi Siyah kekil yelep yelep , ^ Hac Velim tosun toplar Altnda da at hoplar Hac Velim sele getmi Sa yannda altpatlar o Cahann akna kamadm yokuuna Aas duymu geliyo Bakn atn sekiine Gadan alym gelin Mor belikler salm salm Elli lire bedel verdik Bizi buldu zalim lm Yaa Hac Velim yaa n atn bala daa Hac Velim beler dengi Bedel yatrm Maraa 73 Hota Hac Velim hota Srar da biner ata Hac Velim cirit oynar Efesini duta duta Kvrann Dolann. Atn hamn almak Yorgun, koudan km, ya da uzak yoldan gelmi at dolatrarak yorgunluunu almak. Yelep yelep Parlayarak. Hota Kabaday, grkemli. 74 HUSEYININAGIDI Bundan oo sene evvel Bozdoan Beylerinden Abdi Bey, Ktk Bozdoan airetinden Hseyin adnda bir genci kt bir sebepten dolay ldrtyor. Kardei Hseyinin lmn duyan bacs bu ad yakyor. Annacmz Dede Da Verin de iiyim a Sanrm ki Bozdoann Babam olu byk bei Nerden geldin nerelisin A dnden yaralsn Ne yzn azdryon uha savlar buralsn _, Hsyn Babamn olu Fesat geder gol bal Kimseye bulmam mahana Bun'ldren Kerim olu Aa da duyarsa duysun Nasibime gurun goysun Han'evimiz haraboldu Galan orusbusun yensin Yusuf Aa'nn hatn Cahana furur atn Guzana garda Guzana Bura bilmez gymatn Tecirliden gelen gayna Durma efre kek oyna Ondan giyer babam olu A stne telli srma 75 Sa buca yerim ettim stne glcm atdm Gzledim garda gelmedi Dtm de yalnz yatdm Aam oldu k yanmaz adrn str dnmez Tez gelesin babam olu Develerin hey ha bilmez Yol sdne hayma dutmu Gelen geen insin deyi Davulu ifde furdurmu Duyan atl binsin deyi nce Hsynm ince Mavu psgl dal gulunca Ortalnz durulsun Bizim yalnz lnce

Aam da ay gimi parlar Emmim de gn gimi rlar Gv eyle garda gv eyle Bize gv atls deUer A Zehir. Bozdoan aireti Bozdoanllar Kadirli ilesine bal dokuz kyde otururlar. Bir de Adanaya bal yirmi ky kadar Bozdoanl vardr. Bunlara ilk kte, yani nfusa yazlan airet blm olduu iin Ktk Bozdoan derler. d Gs. Mnhana Bahane. Gayna ie. Str Geim. Kuhn Srt, krek kemikleri, kemiklerin ortas. 76 HALBIRIN AGIDI Hemite kynden Durdu Hatunun dediine gre, bundan 150 sene evvel, Arap Aa adl beyle Maral Beyazt beylerinin aras, bir kz karma yznden alyor. Bir gn Arap Aa, Beyazt Beyinin evinde misafirken, Beyazhlar Arap Aay ldryorlar. Bu ad, Beyazt Beyinin, Arap Aann olu Hseyinde bulunan kz sylyor. Esasen aralan, bu kz yznden almtr. Hsyn Be de birisi Minderi gaplan derisi Grdm dayfalar elinde Kehribardan imams Mavu savlar l l '"' Gama aya'na dolar Car eyleme aa babam Hsyn olun ular Halbrm akaba yan lar geder adam gam Be yllcak gelin galdm Nider de alrdn beni Halbrda da devem durdu On iki top gumam'ald Ald durmaz Beyaztl Sandma palta furdu Halbrm da gar'ardc Halepden alllar tucu Hsynm dn gurmu Acep kim olur sadc 77 akal at bilmez terki Fati gizi ald gorku Ald doymaz Beyaztl Bir sandktan dokuz krk Garlanga yapar yuvay amr svay svay Bana dman gizi deUer Gvr babamdan dolay Oturdum ykn dibine Ben de burda ne ararm Emmim olu Ehmet Paa Ne faydam var ne zararm Yein ekinin firezi Takm koyarlar kiraz Yariminen bana benzer Yedi lker terazi Yarim yiitler koa Dizine dkm saa Yarim ile bana benzer Ku burnu salep iei Halbr Kalbur: Kalbur bir de Toroslarda bir yaylann addr. Olay o yaylada getii iin bu ada Kalburun Ad diyorlar. Dayfalar Tayfalar, beylerin hizmetkarlar, askerleri. mam Tespihlerin en bataki boncuu, pskln altndaki, yuvarlak deil, uzun boncuk, tane. Car etme Yalvarma. Bir imdat ararak yalvarma. Akaba ni. Takm Tarla snr. Ku burnu Yaban glnn krmz tohumu. Salep iei Orkide. Gar'ardc Kara ard 78 DEL HACININ AIDI Bundan 50 sene evvel Deli Hac adnda biri, 4 olu ile ekyalk ediyormu. Bir basknda zaptiyeler tarafndan ldrlm. Bu ad, kars Fatma Hatun yakm. Deli Hac Deli Hac Her gelenden alr pac Isdanbuldan gelmi ferman Okunuyo senin uu Gaplan geldi heirmiye Ya vard yiirmiye Datl gimi go yiidi Ana gerek dourmya ^ .

Ylan gelir aka aka Etrafna baka baka Av ediyo Hasan olum Keklik gimi seke seke Hasan olumun eyisi Datl klgemin goyusu Biz dvlete as myk Delim de ba gays ivilginin n baer Thek ter gaer gaer Yannda Omar yousa k da ci deyi aar Halil olu Grrek Ali Gurun dedi oldu deli yz yeyen zerrediyo Hamamn kprs baal 79 Halil olu Grrek aslan Yaslan sefil bam yaslan Andrnm gurgu gurmu Seslen Deli Hacm seslen Kalkar sand dkerim Yaldz altn dikerim Trabn da efre gizi Datlma nian dakarm Hakl olancm hakl Olum maarada sakl yz atl zerrediyo Hamemin kprs bekli Heirmek Kaplann sesi, kkremesi. Ba kays Ne yapacan bilemez bir durumda olmak. ivilginin n baer ivilginin n bayr. ivilgin Kadirlide, kylklerinde bir yer ad olmas gerek. Hamamn kprs bal dediine gre, Hamam ky Anavarza yaknlarnda, ivilgin de oralarda bir yerde olsa gerek. Belki de unutulmu bir yer addr. tci Hacnn ksaltlm ad. Grrek, grlek Grleyerek gelen adam. Grleyen adam. Ya da lakap. yz yayan zerrediyor Taryor, aratryor. Kalkar sand dkerim Yaldz altn dikerim Trabn da efre kz Datlma nian takarm Tatl oluma, diyor, yaldz altnyla nian takarm. Yani efre kza yaldz altn takarm, diyor. 80 SARI AHMEDIN AGIDI San Ahmet adnda bir delikanl, Andnndan, nianls bulunan Kleli kyne giderken yolda ekyalar tarafndan vuruluyor. Bu lm duyan nianls, vurulduu yere kadar gelerek banda bu ad yakyor. Bu at, tahminen bundan 30 sene evvel sylenmitir. Gapda da dor'at bal O da orda dolanuyo ldrmler Sa/Ehmedi Al ganlara beleniyo u yiidin yatna ' ' Gola martin dakma Furdu beni Sar'Ehmedim Klelinin yokuuna Gaplan geldi heirmiye Ya vard yiirmiye Her anann keri daal Byle yiit dourmya A damna verdim direk Gani atdm krek krek Bagasm demem amma Ehmet dnlerde gerek Dilli Sar'Ehmedim dilli A elleri deste gll ldrmler Sar'Ehmedi Zilfaarl iki dinni cede gaplan barr Bahada bilbil grr Yekinsene Sar'Ehmedim Anan banda rr 81 Gaynar gara gazan gaynar zengisi drdilli oynar Andrn scak deUer Bilmem Ehmet nerde yaylar Szn Sar'Ehmedim szn Ga kirpiinden uzun Ben anandan duyar idim Gz gelse de gursak dn Damdrasn bir ho alar Efesin bir yanna eer Cahald Sar'Ehmedim Ga altndan yarin dener At gelir toza toza Ben grmedim byle gaza Sar'Ehmedim yurd geziyo Suyu souk otu teze At da gelir harman Ehmet geliyo serinen Hebesini ok doldurdum Milisi gkek narnan Grat gelir harlyarak Nal gelir parlyarak Sar'Ehmedim can veriyor Siyah perem terliyerek Odamza yer serdiim Telli araflar rtdm Sarlsana Sar'Ehmedim Ksp de ayr yatdm

82 Otlu koyak otsuz koyak Aam da sad bayak Kfaylana binmez ikan Ben de geldim yaln ayak Dor'at Doru at. Sar'Ehmed San Ahmet. Dilli Konukan. Gzel konuan kii. ki dinli ki yzl. Grmak Ku seslerine grmak denir. tmek. Atn harla gelmesi Hzl, harlayarak atn gelmesi. Milisi gkek nar Tanesi gzel nar. Krat gelir harlayarak Burnundan ok sesli soluk koyvererek. Bayak Biraz nce. 83 HAA GELNN AIDI Bundan otuz sene evvel, Elbistan kazasna bal Yarpuz nahiyesinden l Beyinin olu Mehmet Beyin kz Mnratan bir adama nianlanyor. Kz, gelin gidecei gece birdenbire lyor. Dn alay eli bo, Maraa geri dnyor. Bu ad, Cenubun kudretli halk airlerinden, Ak Hseyin yakm. Aamdan da geldi posda Ben grmedim byle hasda Yekin Haa Hanm yekin Cehiz gald desde desde Aamdan kesdik kekili Bizde goymad akl Haa Gelin olmam demi Remziye Hanm vekili Mara'dan da kd semen Aacadada oturdular Ne vefasz yalan dyne Haa gizi gtrdler Semen gol gol olmu gezer Be katip cehizin yazar Haa gzdan soyka galan On lirelik srma izar Banda ipek keisi Yrekden kmaz acs Haa gelin olmam diyo Mahfeye binsin bacs 84 Semen gedii amam Dn yemei bimemi Nasl giydin Gadir Mevlem Gna abdn ememi Ak Hseyin'im glmiyo Blbller dala gonmyo Yekin Haa Hanm yekin Bo semen geri dnemyo Ak Hseyin'im der glm Ben grmedim byle lm Haa gzdan soyka galan Yedi hal ondrt kilim Elinde gm barda Dolanr gelir arda Varn sylen gveiye Beklemesin bo gerdei Kei Renkli bart. Gelinlere balanan bart. Kna nputun zmemi Kna yaklan kzlarn avularna kna koyar, eli yumruk yapar, yumruu da bezlerle balarlar. 85 ZLFKAR OLU B AANIN AIDI Andrn kasabasndan, y$ yl nce len bi Aann ardndan, kars Gl Hatunun yakt attr. Belinde nahfiri al Bunu gren olur deli Ata binip yryn Parlar melahmm teli Mezere vardm oturdum Grdm aklm yitirdim Ne yatyon vezir eim Elifi gelin getirdim Kak aam ifdeni sokun Aar hamayln dakn Ne hretli dn gurdun Sen seni nazardan sakn Gadan alym gazak Kak aam yerini yazak Hodul gezer benim aam uha savlar mavu pezek Benim aam ne ho yatar Gollarn kibar atar Aireti ava binmi At yavuz ceren dutar Srtnda da hlle donu iinden isderim can Ne yatyon srmel'eim Bekir A'istemi seni 86 Nahfiri ah Lahuri al. Gazak, kazak Evin silahl adamlarna verilen ad.

Yerini yazmak Yatan sermek. ul yazmak, kilim, dek, yatak yazmak, yataca yata sermek. Bu yer yatadr. Hodul Grkemli, kabaday, kendine gvenmi, gsn kabartarak gezmek. Mavu pezek, mavi pezek Krk dmeli mavi yelek. At yavuz ceren tutar At o kadar hzl koar ki, ylesine yavuz bir at ki, ceylan (cereni) bile yakalar. 87 HACININ AGIDI Osmaniyenin Endel kynden Hac adl bir gen, bundan otuz yl evvel, vadesiyle lyor. Geride kalan nianls bu ad yakyor. Boyun desem mum b Kekili horuz ibii Ne mrvetsiz gl niannm rezil ettin bibini Hac gezer efin tefin Faklar biiyo kefin Ksme gl niannm ksme Bir or dedim ona sevin Niannm tl kei Hacya serin dei Biz yiene dn gurduk Gelmedi mi Hr'ua Faklarm gizi Hr Far deli gynm far Daha gzel daym olu o yaylann mantfar Derelerde biter yarpz Hasdolduka sallm garpz Anca siz gael oldunuz Gael olmaz Gavur Serkiz or Sz, szck, laf. Kek Deve yavrusu. o u. Yarpuz Bir nane. Hr'ua Hr ua Osmaniye ilesine bal bir Cerit kydr. 88 HACININ AGIDI Andrn kasabasnda, Hac adnda birisi days tarafndan ldrlyor. Bundan elli sene evvel, anas bu ad yakyor. Gr atm gizil irengi Olum aalarn dengi Grnerek geleyidi Gurard yenile cengi Biri Ayni biri Dudu Hasan da olumun ad Trabn da gann gizi Gann kyneini yudu Ev'aaa indirelim Hacy'ata bindirelim Gelemiyo yaralcam Gizil gr gnderelim 89 GURBET AGIDI Kadirlinin Bozkuyu kynden Sar Mehmet olunun kz Yre-ire gelin olmu ve birka sene sonra orada lm. Bu ad anas yakmtr. Yakl tarihi, tahminen 1910-1918 arasdr. Geldii deniz gys Geinden gelir eyisi Varm da eline dm Bozulmu Ehmet days Babasna dr vardm Vardma pman oldum Emine ata biniin Ala gzn yal grdm pek kefiye banda Gazi dzl dnde Gurbet ele geden gizin Anas grr dnde Siyah gundura gnda Otuz dal rg sanda Gizim ay gimi parlyo o yldzlarn iinde Gazi Gazi altn. Gazi deli dnde Gsne Gazi altnlar takm. 90 MAHMUT BEYN AGIDI Pnarbann Avar airetinden Mahmut Bey adnda biri, dmanlar tarafndan ldrlyor. Bu ad bacs Fatma Hatun yakyor. Palasgasn dkdmd Gurunnar yalym Salcolundan selam geldi Daha al at balym Bulanr gnm bulanr Al at nalbatda dolanr Selm sylen Salcoluna Yatsya gar sulanr Bindii nvan doru Bin gardam yava yr Sarl zubun geyerdi O gn bilin mi Hr Senin Varacan Cerit Bin atn yava yrt Garda ora vardm'ola Belek isgelesi Berut

u gardam l veziri Filcan dzdrr rafa Vursak garda bulunur mu Gaza gaza telgrafa o gardam l veziri Yakard balk beziri Gonyaya tosun srdrm Niyeti gavr zmir'i Invan Rahvan at. 91 MEMICININAGIDI Hemite Kynden Memici olu Ali adnda biri, bir kaza neticesinde bundan 40 sene evvel lyor. Bu ad, kaynanas Hatcal Hatn yakyor. Bu ne zaman olmu hasda Efe eri kekil deste Gizim yitirmi eini Hkmederdi Garsdan Garsa Gek gzcazm gek Yaz gnnde bitmez iek Atm ayak gara adr Gapda oynard kek Oturalm dzm dzm Dn m grdnz gzn Er'efeli enni dl Eini yitirmi gizim Hkmederdi Knrstan Karsa Kars, Kadirlinin eski ad. Kasabadan kasabaya hkmederdi diyor. Enli dl Geni gsl. 92 KARA MEHMEDN AIDI Osmaniye kazasna bal Hemite (eski ad Cceli) kynden Kara Mehmet adnda biri, bundan 50 sene evvel lyor. Bu ad, kars Duran Hatun yakyor. o da gizi o da gizi o giz eyi ald saz Bu ne tevir acym Alatd gelini gizi Ho gelmisin Krt Osman Biz de yitirdik Aslan Gelin bal gelin ikan Galdk yaslan yaslan . - ' Netmemiyim netmemiyim Seni gurban etmemiyim Sindi unnar daln Sa brnden yatmamym Bin guruluk salta giyer Grat gendine uyar Demedim mi gar'aslamm Slemen Ehmedi dver Yand Andrnn dz Fariimin de ala gz Daha ok sylerdim amma Evde unutmuum saz Tevir eit, trl. Bu ne trl ac imi de denebilirdi. Gar'aslan Kara aslan. 93 1 OSMANIN AIDI Pnarbanm Halilua kynn beyi olan Mehmet Beyin olu Osman, bir gn ava gidiyor ve avdan gelirken donup lyor. Bu ad anas Dnd Hatun, 30 sene evvel yakyor. d yavrum d Ne kt yerin gad Gyma gadir Mevlm gyma Drt gizimin bir eidi Gapya bayrak dikmedin Sin sin atas yakmadn Yernik giden ergen olum Gnal barnak skmadm Hilali gnm hilali Zatdan bam belal Ergen olum avdan gelir Boynunda da a dolal Mekdup yazar da salarm o bibiyin Hasanma Aman Allah buna noldu Boyraz gimi esenime Kyma kadir Mevlm kyma / Drt kzmn bir eidi Drt kz varm, bir de olu. Kapya bayrak dikmedin Sinsin atei yakmadn Yernik giden ergen olum Knal parmak skmadn. Dnlerde avluya, ya da dn evinin stne bayrak dikerler. Kapya bayrak dikmek bir deyimdir de. 94 Sinsin atei Dnlerde geceleri byk ateler yakarlar, atelerin yresinde dnerek oynarlar. Yernik giden Muradna eremeden len. Knal parmak skmak Eli gelin eline demedi anlamna. 95

KUDUZUN OLU MEHMET AVUUN AIDI Kadirlide, 1872 ylnda len Zaptiye avuu Kuduzun Olu Mehmet avu iin baldz Fatma Hatun u ad yakmtr. Aadan gelen yolcu Doru sole ban uu Aam lm diyollar Ne dutuyo sefil bac A gonanm iinde Parlard doan ay gimi Girer ordunun iinde Grlerdi aslan be gimi 96 Gadan alaym baba erimde var bir aba Doru habar verin bana Galar gara gzler sobe Altnda gbelek gr avlar iinde manr avl ok snmlar Sadrazamlk yakr Aam arya kn Alem selemlie durur Her analar douramaz Sadakaya altn verir Srtnda srmal salta , Bacm emeciin hece Aam Adanadan gelir Gr at balk silke silke de felek girdi beli Syleddi sylemez dili Aama nazar eylemi Adanad'oturan vali Ban uu Ban iin. Gimi Gibi. ierimde var bir aba imde bir dert, ok heyecan var. Gbelek gr Gbelek kr at. Demir kra benzer atlara bir de gbelek kr denir. Gneyde mantara gbelek derler. oksnntak oksunmak. Azmsamak gibi. Sobe Beyzi, oval. Kudasn almak Gelen belay, bandaki btn belay kendine almak. 97 DURDU BEYN AIDI Zeytin frkasnda, Ermeniler, Durdu Bey adnda birini ldryorlar. Bu ad, Durdu Beyin anas, 60 sene kadar evvel yakyor. Geben deUer bir su akar Yosulu yzne kar Byle yiit benim olum Gavrn bayran gapar Durdum da benzer cerene Muduluk verrim grene Hatcay gurban ederim Soyunup cenge girene Habas alya dm Psgl alya dolam teden dman kn Olum mzran gapm Yosulu Yosunu. Mutu Mjde. Haba Aba. 98 MUSTAFA AANIN AIDI Kadirlinin Karabacak kynden Hac Mustafa Aann olu Mustafa ldnde bu at, 1894. ylnda akrabalarndan bir kadn tarafndan sylenmitir. Yaz gelir bahar eriir ayr imene garr Tez gelesin be Mustafam Ufak yavrlar rr Aam hazardan gelirken Dengiyinen gelir yemi Kr olas kt Dokdur Bu yiit gurtulmaz demi Sabahnan bir gu utu O gu da ganadn'at Tez gelesin be Mustafa Vaht geldi elin gt Sabahnan bir g gd O da erisi erisi Hac'olunun yetimleri Gald r r o khadda ne yazl Fil fili cilcen dzl Tez gelesin be Mustafa Gelinin grpe guzulu Ulu suyun aknts Gab'aacn yknts Hacua dyun gurmu Han bize okuntusu 99 Neyler Garahyk neyler Bir rt dm dyne yanar Emirolu dyun gurmu Be Mustafam cirit oynar rmak Sesli, bararak alamak. Vakti geldi elin gt Eli, obas yaylaya gmek. o kahadda ne yazl / Fil fili ccen dzl Ne idii anlalmayan bir eyler dizili. Okuntu Dnlerde ar yerine geen eyler. rnein orap, men- \ dil... arlnn deerine, dn sahiplerine gre okuntu gnderilir. Bu! okuntu boa, kei, koyun, hal, kilim, at, deve olabilir. rd, od Ate. Gabaa Kaba aa.

100 GELNN AGIDI Andrma bal Geben kynde, yeni bir gelin, bulac bir hastala tutuluyor. Ev sahipleri, gelini tek bana bir odaya brakyorlar. Evin penceresinden gelinin yemei veriliyor. Gelin, bu odada alt ay yayor ve lecei akam bu ad yakyor. nce gaymm geliin Dutar yakasn bitlerini Alt'ay oldu ben yatal Arada gald itlerim Osman Aam yelip gelir Etek rdm sokulu Gelin olup gezemedim ,. , -Zilifim yal kokulu Gabrm derin eylen Su serpin de serin eylen Sabah srmel'eim gelir Sa bucaa yerin eylen Dizim dizim dizliyorum nneyi grmyo gzm Arada gald arada ki olum bir tek gizim Evimizin uru yaz Yaylr garaba guzu Seni de gresim geldi Yal dktm gara taz Yk yarm eik kesik Dyneden umudum kesik Seni de gresim geldi Beslediim gara psk 101 Gel bibi yanmdan otur Ben deyim esiyim'yetir Bu yl yayla yaylamadm Get yayladan iek getir Ana cerraham geliin Cerrahama eyi bakn Asbabm alan olmazsa Ataa da furun yakn Gadan alym ana Dert delisi oldum gene Kimseler gelmez yanma Gzlann da bana dne Gadan alym bac Yreime dedi ucu Param yokku verem alam Cerrah vermiyo ilac Yelmek arabuk, telala, kiminde koarak bir yere gitmek. Etek rdm sokulu Cumhuriyetten nce erkekler Anadoluda etek giyerlerdi. ounda da eteklerini bellerine sokarlard. Gabr Kabir. Psk Kedi. 102 MEHMET BEYN AGIDI Eski Yarsuvat nahiyesi, imdi Ceyhan kazasna bal Mustabeyli kynden Mehmet adnda biri, bundan yzelli sene evvel lyor. Bu ad, Mehmet Beyin kars Selver Hatun yakyor. Gaziler beam gaziler Gvnm beam arzlar Sekonu dikdimola sgeledeki terziler Gavr dann baerine At baladm aerine Emmim efendisi verse Ba gz haerine uvara oldum uvara Belini verdim duvara Beam adr dutdumola Yalakda goca punara Atlar var at iinde Aar pukaa gmda Belar binmi av ediyo nce beam yok iinde Ne alyon kele Senem Sen de yitirmisin sunan Alama gck Fadmam sgeleden gelir gnan Dang dang gayfas gavrlr Duman gve savrlr Emmim atn borca vermi Dmde grdm darlr 103 Yakamadm n Hatlamadm eiini Sa yanma goyamadm olann beiini adr dutulu gald Buyday ekili gald Duymadn m Senem bacm Memmet eve sehap oldu Gizinin da ad Ee Odasnda aar baa Mdr olmu ince beam Cebelden isdemi Paa Seko Ceket. Bner Bayr. ner ayr. Hnerine Hayrna. Yalak Toroslarda bir ky. Pukna Buka. Hatlamak Atlamak. Cebel Cebeli Lbnan. vara air, airler, uara. 104 MEHMET BEYN AGIDI Pnarbamn Sarz nahiyesinden ve Avar aireti beylerinden Halil Aann olu Mehmet Bey, ayn kazadan bir erke tarafndan vurulmu ve bu at, Kadirli C.H.P. katibi 40 yanda Ali Atlgann rivayetine gre, anas Sultan Hatun tarafndan sylenmitir.

Gara adr gurdular Derim evini derdiler Batdalma ga etdiler Memmedimi ldrdler Al at nenni gr at nenni Emiin ba borann Gzlar bir garda yitirmi ., -Al gaptl uha donnu Al at gelir gr at gelir Ayann tozuyunan Benim olum gavg'ediyor eydi Batdal Gaziyinen ekdim de nalbant kmad Grk gollarm kakmad Sultan martinini getir Garda gardaa bakmad Garmzda gizil gaya Olum benzer duan aya Aam Tomarzadan geldi Bakamadm doya doya Azziyeye vardmd Mzkalar alyo Memmedi vuran erkeze Yzbalk veriliyo 105 Azziyeye vardmd Mumlar yanar ke ke Duyuun ayaa kakm Sadrazam Devri Paa Evine umucu geldi Davran gul olduum davran ekdir girin golann Gezbelden ayo kevren Derimevi Toplanma evi. Yrklerde, Trkmenlerde obann adrlar kurulmadan nce derimevi kurulur orta yere. Bu adr uzunlamasna, kl adrlar gibi deil, halka biiminde olur. Ve keeden yaplr, Krgzlarn, Orta Asya gebelerinin "yurf'lar gibi. Duyuun Duyunca. Umucu Bir istekte bulunan. 106 HACI BEYN AGIDI Bozdoan aireti beyi Kerim olu Abdi Beyin olu Hac Beyin lm mnasebetile, 1932 ylnda, bacs Hurut Hatun tarafndan sylenmitir. Ocakta guzu gavrlr Duman gye savrlr Abdi Bean teberii Alem bana evrilir te geldi emmim gizi Szld beamm gz Alan airetler alan Abdi Bean yalnz ^ Muherrem beamn ad Galmad dynenin dad Bacn gadalarn alsn Bacm lyorum dedi Anam gurban ederim Efe yysek altn alma Duydum da ben gelemedim Garda gasuruma galma Atasn atm yanar Aireti Bozduana Garda adrn duddurur Mazgada iekdama Endele gonak duddurmu Selmlnan on bir gze Hasibe eksin tlsn Gayfas yklensin boza 107 Hasdaneye vardmd Dmden geri yittiler Babam olu nazl garda lsn bana sattlar Ee yklerini teyle Hasibe eksin tlsn Elli lire verdim aldm Babam olunun lsn Tekmek Denk getirmek. 108 BOZMERNAGIDI Eskiden airetler arasnda "Kovun Kovma" ad verilen, dier bir airetin maln talan etme vard. Bu adette, ikiyz, yz kii kadar atl biner; baka airetlere salgn yapard. Hangi taraf galip gelirse, o taraf, dier tarafn maln srerdi. Bu at, Cerit aireti ile Tecirli aireti arasnda yaplan bir salgnda, Cerit airetinden Trkmen Alinin iki olunun Tecirliler tarafndan ldrldnde, baclar tarafndan sylenmitir. Bu airetlerden Ceritler, imdi Ceyhan kazasna bal Mustafa-beyli, CeyJanbekirli, Hrua ve Tecirliler de Osmaniye kazasna bal Sakarcalk, Krmtl, Arapl kylerinde oturmaktadrlar. Cerit ve Tecirlilerden, baka yerlerde de yerlemi olanlar vardr. Salma salmada atl " Salma boynunda atl Govup geder Boz Omarm Dman urunda gatl Evimiz gonar keliye Beserek balar yalya Bakdm ki emmim Aliye Aslanlarm deyip gelir

Eli ivil ivil ili nnesi de heril bal Var gardasn gelinleri Gvel rdek yryl Belinde daban glc Garda atna binici k'elimde iki efe Na zaman sabah olucu 109 Belinde daban erisi nmez grnn sars Omar Osman gardalarm Dayanamam ben dorusu Boz Omarm boz doal m Mendlisi dz daal m Tecirlinin yz atls Gardama az daal m Tosmuun ardna psm rdke ganlar gusmu Ark Hasan boazlarken Aacak stne dm Omar Osman gardalarm Getmez ben burda glarm Eller bana deli diyo Delim'oldum gardalarm Keli Bir, bir buuk metre yksekliinde dzlk, tepecik. Beserek Dii deve. Eli ivil ivil ili Eli ok abuk ileyen. Eli kvrak. Heril pek. ki elimde iki efe ki kiinin fesi. Bu, at yakyorum demektir. Belinde taban erisi Taban klc. Bir tr kl. Pmak, pusmak Saklanmak. Aacak Aarak. Kollarn aarak. 1 110 NCE HACININ AIDI Bundan elli sene evvel Ceyhamn Tatarl kynden ince Hac adnda birisi, bir kz karyor. Kzn akrabalar nce Hacy ldryorlar. Bu ad, Hacnn lm stne kard kz yakyor. Leenin burnuna vard Beni de terkiye ald Krolas emmilerim Goltukdan goltua furdu Bk Lee gck Lee iek toplar see see Bakdm dman zor geliyo Gaa gul olduum gaa unu bana geydirirken Daha neler allm dedin Enger seni ldrlerse Seniyinen llm dedin Furulan yaral yatar Hacm goln dengsiz atar Silha elinde olsa Dmann hepsine yeter Gara savlar bacanda Fieklisi gucanda Gavg'adiyo gul olduum Derendenin bucanda Dmde grdm dmde Fiek dzl dnde Gavg'adiyo gul olduum Derendenin st banda 111 Zhrenin gz srmeli Hacya t vermeli Yraa yangn Hacnn Binbaadan gar sarmal Belinde de sar kemer Sarar doleye doleye ldrmler nce Hacm Gana beleye beleye Gyk ince Hacm gyk A dudakda snbl byk Hac ora vardm'ola Tatarlda goca Hk Bilmiyorum elinizi Atamyom lnz Gusuruma galman dezze Paralatdm delinizi zm gara zm gara Salkmlar dzm gara Emmilere gediciyim Ge7 ardmda yzm gara Tatarlda goca st Dal dal oldu bitdimola Avm alm gul olduum Mrazma yetdimola Lee Ceyhan-Osmaniye arasnda ovada ok yksek olmayan kayalklar. Gaa Kaa. Dengsiz Yanl. Bu atta can havliyle. BATTALIN AGIDI Seferberlikte, Battal ve Davut adl iki karde ekya imiler. Bu iki karde, bir dargnlk yznden birbirlerinden ayrlmlar. Battal, ok gemeden, zaptiyeler Kozan tarafnda vurmular. Kocasnn lm zerine bu ad kars yakmtr. Battaln hangi kyden olduunu, btn aratrmalarmza ramen bulamadk. Boz lk gapya geldi Edi boynun habar ald Sen duymadn Arz bacm Batdal d'ld Davut d'ld

Davut bilmezdi dzeni " Batdal gezerdi Gozan Ya niderdin er alas Virane dada gezeni Yurd gonardk sra sra Yorgan atlaz dek hara Bin ula babam ua er alas benli gra Sandktan dutup kakyo Adam una gvenir mi Be dekden yer sererdim Batdal daa dayanr m karm Berut bana Ban gar olursa olsun ekerim bebek derdini Dulluk zor olursa olsun 112 113 Amann belim girildi Tl'oturup kakmaynca Benim yetim bymez mi Emmileri bakmaynca Lk Erkek deve. Hara pek. er Dert. Tl oturup kalkmaynca Devenin kp de yerinden bir daha kalkmamas, ounda da, hi kalkmamas, yle lmesi Trkmende uursuzluk saylr. 114 KARANIN AGIDI Ceyhan kazasnn Yumurtalk nahiyesine bal Zeytinbeli kynden Gani Aann olu Kara, g^2 ylnda, bir kz yznden vuruluyor. Olunun lm zerine bu ad, anas yakyor. Ben belerin bacsym Altmda atm kalaklar Cenezeni glsn Garam o glerdeki melekler Dam dutdurdum cesine Garbi yeli desin deyi Aslan Garam harbediyo Emmilerim gelsin deyi , ^ Gani Aa Gani Aa Al martini ekil daa Aslan akallar bomu Derelerde guva guva Datl'efendi datl'efendi zin ver de getiriyim Guma toza belemiler Yatana yatrym Dam dutdurdum guyuyunan Garam yundu suyuyunan Get de gonu efend'olum Adanada valiyinen Zeytinbeli at oyna Zifirden firek kynei Sefil anan dn gurmu Garam oynasn deynei I 115 Hele mezere mezere Mezerin otu bozara Varn sylen Gcelere Gizim eksinler bazara Olu olan nmesin Olmayanlar yerinmesin o Garamn akranlar Gzlerime grnmesin Tekerek Garam tekerek Laf verir kan ekerek Dnlerde oynar oyun Cbne mendil sokarak Altmda atm kalaklar Altmda atm aha kalkar. Kalaklamak, bir de iim kalaklad, ok heyecanlandm, cotum anlamna gelir. Garbi yeli Gneyden esen yel, daha dorusu denizden gelen yel. Kimi blgelerde bu yel batdan da eser. Onun iin yelin ad garbi yelidir. Gva guva Kova kova, kovalaya kovalaya. Tekerek Toparlak. 116 POYRAZIN AGIDI Kadirlinin Ekiler (Tutarl) kynden bir dul kadnn iki olu, Poyraz ve Dede kyllerle geinemiyorlar. 1910'da Ali Atlgann rivayetine gre, Musa adl biri, iki kardei vuruyor. Oullarnn lm zerine bu ad, anas yakyor. Dedemin kynei gann Nenni Boyraz olum nenni Demedim mi olum size Eskiler evelden kenni Dedem de yke dayanm Boyrazm gana boyanm Hep girmi gvr dlleri Eskiler sahab olmam Bir yannz Geben eli Girildi anaym beli ehit olmu itelerim Cennete de dm yolu

Olum galmad ocakda Atm galmad bucakda Ne yahyon Boyraz olum Guluklay scakda Boyraz olum pek hatirli Hatirini gramyom Dedem dmann evinde Ben oruya varamyom Bu vakit adam m ger Yaz gelsin gek yienim A Boyrazm Gara Dedem Golumdan udu Doanm 117 Abalar geydim abalar Beni gnaman obalar Gara Dedem can veriyo Kah bakar da kah abalar Gelin alar bacs'alar Dumanland gene dalar Sizden de imdat umarm Hkmetd'oturan beler Efe seni psgl seni Derdden derde koydun beni A Boyrazm Gara Dedem Ala gann grdm seni Gelin alar eim deyi Daha gck yam Bacsn yenemiyom Yalnz gardam deyi Dede Erkek ad. Kenni Kinli. Ccelerim iftelerim, bir ift olum. 118 I LGATE ve Birka Sz Atlar toplarken halkn syleniini olduu gibi aldk. Bundan kastmz, atlarn tabiiliini bozmamaktr. Eer biz bunlar yazarken, stanbul ivesine uydurmu olsaydk, hi deilse biraz, tercme etmi olacaktk. Okuyucularmzn, atlar daha iyi anlayabilmeleri iin de bu kk lgateyi yapmann lzumunu duyduk. te bu dnceyle, stanbul ivesine girmemi ve anla-lamayacak derecede deimi olan kelimelerin karln koyduk. 119 Aar Ar Farmak Yanmak, uzaklamak Arzlar Arzular Fil fili ccen Karmakark Ayan olmak Aikr (Bunlar kelime deil, Aziziye Pnarba kazasnn tedaidir. Anlamad yazy grnce bunlar deyivermitir.) eski ad Firez Biilmi ekinin toprakta kalan sap ksm B G Baer Bayr Gaer gaer Gayr gayr Beam Beyim Gabir Kabir Birez Biraz Gars Kars (Eskiden Kadirli'ye de Kars derlerdi) c Gaza gaza Kaza kaza Garlanga Krlang Cahan Ceyhan rmak tmek Car Aman Gv etmek At hzl srmek Cebel Osmaniye Gvel Yeil Cebeli Lbnan Gnden yan Gnden taraf Cebelibereket Cehiz eyiz H Cerit Bir Trkmen aireti Harmanck Bir yayla ad Hatlama Atlamak Harlamak Atn fazla solumas Heril pek aba abalama, urama Hota Kabaday aer ayr iekda Mazga yaknlarnda bir da I D ikan ken

Ign Ikn, filiz Atn, devenin uvallar iinde gtrei bilecei yk ci Deli Hacnn ocukE lar tarafndan isminin ksaltlm ekli Efe Fes K Efin tefin Dalm, bandan belalar gemi Kak Kalk Eik kesik Enginli, yksekli Kevren Kervan 120 Ladf Redif, ikinci askerlik Tecirli Bir Trkmen aireti Tevir eit Tomarza Pnarbana bal bir M , ky Tosmuk Kam kkleri, funda Maara Maara kkleri Mahana Bahane Tuc Tun Mantfar Sar renkli bir nevi iek Mazga Andrn kazasna bal Y bir yayla Mraz Murat Yarpuz Gzel kokan ve nane Muduluk Mjdelik ye benzeyen bir ot Yelep yelep Il l Yelip gelmek Hzl hzl gelmek N Nahfiri Nergiz Lhuri Nerkis O rk Atlar balamak iin kullanlan uzun ip Perem Kkl Pezek Srta giyilen bir nevi hrka Ps, psk Kedi Sar Atn kala taraf Salmak Gndermek Saya Gaga or Laf 121 Faydalandmz Kimseler Adn ad Yemen Ad Ladflarn Ad Ahmedin Ad Kozanolunun Ad Boz merin Ad Poyrazn Ad Hac Beyin Ad Haa Gelinin Ad Bebek Ad Eminenin Ad Hac Velinin Ad Hseyinin Ad Halbrn Ad Deli Hacnn Ad Zlfkrnolu Ad Hacnn Ad Hacnn Ad Gurbet Ad Mahmut Beyin Ad Memicinin Ad Kara Mehmedin Ad Durdu Beyin Ad Gelinin Ad nce Hacnn Ad Battaln Ad Karann Ad Sar Ahmedin Ad Mustafa Aann Ad Mehmet Beyin Ad nce Hacnn Ad Anlatann ad, soyad Ky Kazas Emine Sayman Kadirli Mehmet Saygl Azapl " Ali Atlgan Durdu ahin Hr Hatun Hava Bozdoan Hasibe Hatun Ali Denk

Mehmet Gm Nigar Gceli Dnd Sar Elif Poulu 122 Narhkla " Ya1 45 25 50 Hemite Osmaniye 50 60 95 Gvahmetli Andrn 56 Aya Ceyhan 22 Gebeli Osmaniye 30 Hemite " 40 30 Bahe Kadirli 50 AITLAR II KUMARLI KYNDEN HALLN AGIDI Gksnn Taoluk kylleri ekinlerine giren Bozdoanllarn develerini vermiyorlar. Bozdoanllar (Bozdoan aireti), Osmaniye ilesinin Kumarl kynden Halil'e bavuruyorlar. Halil saylr bir kiidir, Taolua gidiyor. Halil Taoluklu Bey Alinin olu Mustukla konuurken Bozdoanlnn biri Mustuu vuruyor. Bey Aliye olunu Halil'in vurduunu sylyorlar. Bey Ali de Halili vuruyor. Bey Ali Halilin belinden kamasn karp alarak Halil'in yzn kendi kamasyla paralayarak onu ldryor. Ad Halil'in kars Dudu ile kaynanas Ee yakyor. Bu adn tarihini 1900 ylnn Austosu olarak saptadm. Gani olancm gani zengiden akm kan- " Doru syle krolas Dman heyleyledi seni Elimde yok kolumda yok Yapacak dalm da yok Taolua giden geldi Drak atl delim de yok Mavi alvar l l Kama kna dolar eke tut atn ban Emmilerin tez ular Tahta stnde yatarken uha yorgan rterken N'ola o zaman leydi Al at ceren tutarken 124 125 Krezden ald doru Ne hodul yrrd kr Ben eimi bilmez miyim Salta mavi yalk sar Kadan alaym Ansa Halil bizi arad m Gmleini yuyan gelin Kakln tarad m Kadan alaym bac Bir incecik derde dtm una teye vardm idi Yaz grnce atm Yazn kyl alm Kamas yzn alm Kes umudu kzcazm Halil sana cevap vermi k Meryemilin bana Har eyle Halil har eyle Krmz'kilim ala beik Neneyle Dudum neneyle Hseyin deveni gder Mistik camzna gider Taman kszn kann Emmisi alacam der Evimizin n bayr Tfek ter gayr gayr Aalarn teklif etmi Halil sen oraya buyur 126 limize engi geldi Delim kurar pazarn Amann grmesin gzm rtn delik mezarn Dnkten St obas Koygun davulunun sesi Gitti de geri gelmedi Ak Yusufumun babas Yandm gn gn Geldim dn dn Yusufu yanma aldm Kurdun mu snnet dn Kadan alam erfe Hatutv Ben de seni gzlyordum Sen gelmeden efe geldi Prn dzlyordum Halil tatl Yusuf tatl uncazm ahbaz atl Eim Taoluktan gelir Terkicii doru atl

Kamasn ekememi Tfeini skamam Kt imi mat Hasan Geri dnp bakamam Kadan alam erfe Hatun Bunu bana e ederim Bunun iin duruyordum Kor da Avara giderim Dman heyleyledi seni Bunu binidsiz gelen ata sylyor. Heyle Nasl. Dman ne yapt sana? 127 Drak Kvrak. Kvraktan daha baka anlam da var. yi giyinmi, temiz, titiz. K Ayak. Tahta Taht. Toros kylklerinde karyola gibi keresteden yaplm yatacak yere taht derler. Krez Erkek ad, ya da lakab. Hodul Gsterili. Kada Dert, bela. Har Atn doludizgin komas. Har atls: Atn harla sren. Mcnjemil beli Andrnla Mara arasnda, Dldl dann yannda bir bel, bir yayla. Neneylemek Ninni sylemek. Taman kszn kann / Emmisi alacam der Artk Halilin cn amcasnn alacan sylyor. Kann almak, kanm yerde brakmamak. Aalarn teklif etmi Teklif etmek, lene armak. Diink Yer ad. Stobas Toroslarda bir yer ad. Gnmek Yanmak. Bir de gnmek, bir kuman, kilimin, buna benzer herhangi bir eyin yar yanmas, yzeyden yanmas, ama dklmemesi. Gzlemek Beklemek. Efe Fes. Prk Pskl. Bunu bana e ederim ocuunu gsteriyor. Bundan sonra eim bu olacak diyor. ocuum iin, kocam iin duruyordum burada, kor da Avara giderim diyor. Gelinin Avardan olduunu anlyoruz. I 128 HACININ AGIDI Maran Andrn ilesinden Gaffarn olu Hac karl bir gnde eve odun getirmek iin, damlar skmeye gidiyor. Hac dam skerken dam yklyor, delikanl ykn altnda kalyor. Ad anas yakyor. Adn yaklma tarihini 1920'ler olarak saptadm. Gaffarn nazl Hacs Yoruldu Kadn bacs Donatn at deveyi Sabah gider knacs Ben de geldim elinize Yeni dtm kolunuza Kadan alaym aa Yardm eyle yalnza Bulut buluta sykenir Ne ola bunun fkesi Telli kubur srmal aba O da Hacnn soykas Hacm der de bunalrm Dam banda dolanrm Allah Hacm verirse Kap kap dilenirim Kadn da yerini yazm Gelsin karde yatsn diye Allah bir bardak su dkm Varsn ocak batsn diye Sabah gider knacs Hacnn daha evlenmedii sylenmek isteniyor. K-nac gitmesi, kz alp getirmeye gitmek. Dnn sonu kna yakmayla gelir. Yeni dtm kolunuza Evlenecek kz, nianl... Sizin eve daha yeni gelin geliyordum. Atta: Size snyordum. Kola dmek, snmak. 129 Sykenmek Yaslanmak. Yardm eyle yalnza Hacnn evin tek olu olduunu sylemek istiyor. Burada aa, aabey anlamnadr. Trkmende aabey yerine aa derler. Sykenmek Yaslanmak... At sylerken, yre de atlara girer. O anda ban kaldrr, bulutun buluta yaslandm grr. Nedir bu bulutlarn fkesi, diye alar. Hacn lmne bulut bile zlm, fkelenmitir. Kubur Bele balanan bir biim antadr. Erkekler, tabakalarn, czdanlarn, akmaklarn, buna benzer gerelerini kubura koyarlard. Soyka lden kalan, lnn giydikleri...

Yerini yazmak Yazmak, sermek demektir. Yerini sermek, yer yatan sermek. Sofra yazmak, yere yer sofrasn kurmak. Hal yazmak, kilim, ul, hasr yazmak, sermek... Bardak amdan oyulmu byk su kab. 130 MUSTAFA AANIN AIDI Andrrm Abazolu ailesinden Mustafa Aa ldnde ad akrabalarndan Cennet Hatun yakyor. kr olu var Aann nallah yerini tutar u Badatta kalanmn Ocanda bayku ter Hakiyetli vezir Aam Duranm bana verdi Size bir haber vereyim u Badatta sunam kald Kadan alaym Aa Sen alama biz alayak Aam yolsuz bir i tutmu Birikip minnet eyleyek Elimdeki Acem aln Aam balard beline Dulluk zor olur zor olur Sen ala bibim oluna Kadan alaym Aam Arkamdan ykld dam Bldr da kardeim ld Daha lmedim de sam Bir kck oda tutmu Benzer ardan yurduna Aam Maraa varnca Derman arar m derdine 131 Ali, Kenan evlenirken Vezir kacak denee Giydirme kadan alaym Sabahki gelen gmlei Vili dedem olu vili Savrulur pskln teli Elemen bunu burada Cennetten alm yolu Hakiyetli Bal, sadk, iyilik yapan. Yolsuz bir i tutmak Doru olmayan bir i yapmak. Burada Aann yolsuz yapt i, onun lmesi. Birikip minnet eyleyek Minnet eylemek, yalvarmak. Bu yolsuz iinden dnsn, diye. Bibi Hala... len Mustafa Aa demek ki ad yakann halas oluy-mu. Dulluk zor olur, diye orada bulunan Aann karsna sylyor. Bldr Geen yl. Benzer ardan yurduna ehirde tuttuu oda bir ardak gibi. Kck bir oda. Bir de ardan Yurdu diye bir yer ad olabilir. Bir yayla yurdu olabilir ardak. Oday ona yaktramyor. Denee kmak Cirit oynamaya kmak. Vili Anlamsz bir szck. Burada hayflanmak anlamna geliyor. Pskl teli Fesin psklndeki tel. 132 MFTNN AGIDI o'da ukurovada Ermeni karklnda Bahe Mfts Me-net Efendi, bu olayda ba ekenlerden birisidir. Bundan dolay arkadalaryla birlikte Erzinde aslr. Ad Mftnn anas Gll Hatun yakyor. Bu adn ok uzun bir at olduunu sylediler ya ben ancak bu kadarcn derleyebildim. Mftnn sakal kara Yusufumu ekmen dara Kefenleri boaznda Hep asmlar sra sra Erzinin de ii sulu Sen'astran gavur dl Sana ayan olmad m Sen ula Hazreti Ali Mft gne Yusuf aym Vezir kefenleri giyen Haber alr avratlar Dayan hey yreim dayan Yusuf olum kibar bakar Ayana izme eker Dolansa saraya varsa Kaymakam ayaa kalkar Hem okuyan hemi yazan Evimi odam bozan El'me alaym ift sar Kap kap eller gezem 133 OSMAN PAANIN ANASI HEDE HATUNUN AIDI Maral Beyazt Beylerinden Osman Paann anas Hede Hatun ldnde ad tandklarndan Ahmet Paann kz Hati yakyor. Hede Hatun Arnavuttur. Osman Paa onunla tstanbulda evlenmitir. Adn tarihini saptayamadm. Ada bakarsak, Hede Hatunm lm 1900'den ncedir.

Bilmez inisin Vahrat kz Paa bunu satn ald Yeil sandk telli mahya Taman stanbuldan geldi Hatun giyerdi firengi Parlar yznn irengi Eden mirin haremi Nizip kavgasnda cengi Hatun hatunlarn merdi Bilmem neresinde derdi Tatl tatl Hem derdi Beyin validesi ld Badatlsn eindiren Srtna srma bitiren Arzulam Mftsn Avluda lk dtren Hatun ben gelmeden lm Gremedim soluunu Kutnu zbn gm dme Sktnz m iliini 134 Gl aacnda glgelen Kevser rmandan sulan Gelini ne ok alattn Be yz atl ilen gelen Hatun sen garip deilsin Zlfn yzne dalsn Mcevher kl taknan Kazmmm olu gelsin Ede Marata aabey demektir. Kimi ocuklar babalarna da ede derler. ukurovada Bozdoan Trkmeninde ede, aka, aabey, baba yerine daha kullanlyor. Mahya Tahtrevan. Badatlsn eindiren Badattan alnm Arap atn eindiren... 135 HACI HSEYN EFENDNN AGIDI Osmaniyeli aalardan Hac Hseyin Efendi 1931'de ldnde, bu ad onun stne Kumarl kynden Meryem Hatun yakyor. Grnr mran dalar mrl olsun salan Daym beriden varrken Karlar Cerit Beyleri Daymn ld gece Kapand hanlar dkkanlar imdi karlar daym Kheylan atl yienler Daym giyer elma krk At yavuz krar rk Bayrama ar beklerim Arifi getirir belki Daym karyolada yatar Gelmezse iftlii batar Eski gn'n bilir misin Dervi at ceren tutar Ben burada oturamam elek ar gtremem Sen olmazsan kul olduum ha gelin getiremem Dayn iftlie gidiyor Arif atn gemlesin Hem Aa hemi Efendi Mezarna nur damlasn 136 Daymn ld gece Kapand hanlar arlar Sakal erif gelirken Krk atl ile karlar Gani benim daym gani Fakir fkaranm yan Daym Dervi ata biner Yem yemezdi Cuma gn Cerit Beyleri Ceyhan ilesine bal kylerde yaarlar Ceritler. Avarla-rn bir kolu olduu sanlyor. rk Atlar demirden ya da odundan kazkla yaylm olan, yani otlu bir yere balarlar. Kaz yere akarlar. Kaza be, on, on be, yirmi be metre kadar salam bir ip balarlar. Bu ipi de atn boynuna takarlar. At bylece o yirmi be metrelik sahada otlar. Bu ipin ve kazn btnne rk derler. At rklemek biiminde kullanlabilir. elek Yk. Gani Cmert. 137 HACI DURDU AANIN AIDI Andrrd Yaycoullanndan Hac Durdu Aa ldnde, 1910 yl, bu ad kars Meryem Hatun sylyor. Tabiyeden yaya kam Fesini kurun alnca Bizim hsmlar genisin Kzlar da dul kalnca Irak m Kabenin yolu Engin mi tubann dal Kzm baban bilmez misin Be yzlk kuanr al Hani gelmedi yieni Salakta avlar doan Airetin Aas'ld Esnaflar rtsn dkkan Ben yoruldum siz alayn Yas ekin kara balayn Tekrar Kabeye niyetli nallah Kudse urar

Geer Meryemil belinden Kim tutar benim elimden Szlamayn kuzularm Allah geer mi kulundan Olum askerden gelince Halebi doland at Bu sonradan aa deil Eiraf hanedan zat 138 On ay oldu hasta yatar At kiner kuu ter Sen olmazsan kul olduum Camiler medrese batar Bana t verme Hoca Tebih eker gece gece Bir kez yzn srd geldi Bir daha niyetli Hacca Neren artt kul olduum Ak bebee vurulunca Yldrm dt sanrdn Airete darlmca On ay oldu hasta yatar Nasl hsmsnz sizler Bundan sonra beyden der Kara giysin gelsin kzlar Altm beygir ile ger Benim de gnlerim geer Tiryaki kurban olduum Hadrnda kahve ier Salakta tura avlatr Meydanda adam inetir Kzm baban'bilmez misin Zeytinde atn oynatr ki sene daha yaa Gzmn n ssn Aam kahveye merakl Ahmet kpkl piirsin Eri cierciim eri Malah kara hrka sar Ali edem kar getirmi Davada boanan kr 139 Kapsnda on ua Hersli byn geveler Hac, Bilal katarlam lie gitmi develer Halepten doldurmu hurcunu Kesmi Kaymakam harcn Airet helal eylesin Varsa istesin borcunu Genisin Sevinsin, rahatlasn. Snlak Ova, dzlk, alan. eltik sala, yaygndr. Byk tarlalara, bin, bin be yz, bin dnmlk sahalara salak denir. Bir de bycek dzlklere, ovalara, sahalara salak denir. Salakta avlar doanndan da ne demek istendii anlalyor. rtmek Gneyde Trkmenler rtmeyi kapamak anlamna da kullanrlar. Kapy, pencereyi rt, gibi. Halcin dolnnd at At askerden gelen sahibini grnce sevincinden ne yapacam bilmiyor. At Halebi dolanmak, sevinten umak anlamna. Ali edem kar getirmi / Davada boanan kr Hac Durdu Aa mahkemeye gitmi. At kasabada boanp eve gelmi. Ali Aabey de at Aaya geri gtrm. Gevelemek inemek. Hersli fkeli. 140 YAYCIOGLU BRAHM AANIN AIDI Anannn tannm ailelerinden Yaycolu brahim Aa ldnde teyzesinin kz nl halk airi Hasibe Hatun yakyor ad. Hasibe Hatunla kz kardei Telli Hatun btn Toroslarn, ukurovann en nl atlarydlar. Hasibe Hatunla Telli Hatunun at yakt llerin ok deerli kiiler olduunda herkes birleirdi. brahim Aa 1942'de lyor. Geldim diz ktm oturdum Bu yl bir Aa yitirdim Sleymanm yanma gitmi nallah geri getir'rim Odada Aa oturur Uaklar kahve gtrr Kadan alaym Mnire Kzlar hizmetin yetirir Aye aydanln'getir Mnire hizmetin yetir Kzm imdi Aa a'rr Kalk gayr malahm'gtr Glden kalkt utu turna Kimi kara kimi srme Kadan alaym Mnire Aamn adrm'derme u bacs u gelini Karde komad halimi k'gn sonra babamolu atal indirir gelini 141 Atn dorusun'saymazd Kardeim binerdi kra arafl yatak beenmez imdi kondu kuru yere

Kardelerim kardelerim Aman kesilsin balarm Babana minnet eder de Gitmem burada klarm Yaramn da ba acar Gz gz oldu merhem durmaz Kckten dul oturdum Bamdan kara gn kalkmaz Zor imi karde acs Gelmedi Hsne bacs Hseyini Sleyman Hacy tutsun sancs Bundan baka at demem erif, Leman gelmeyince Unutmam karde unutmam Kara mezar olmaynca Karde kabire konunca Mevlam bana versin sabr Allah Mftye mr versin Yz krk lira verdi kebir A'Ankaradan gelince Zeliham oynar oyunu Sen olmazsan kul olduum Memede kurmam dn 142 Yol uzak Leman gelmezse Mft hi halden bilmezse Aamn can sklr Kr at kouyu almazsa atal indirir gelini atal bir de, bu atta olduu gibi ifte anlamna gelir. Acar Yeni. Kara mezar olmaynca Kara mezara girmeyince, kara toprak olmaynca. 1.43 HACI BEYN AIDI Andnnn bir kynden, ky saptayamadm, Hac adnda bir delikanl evleniyor, gerdee girecei gece de lyor. Ad, len kocasnn stne gelin yakyor. Bu ad, btn Toroslarn en nl a Kel Aktan aldm. Hacnn lmn 1905 olarak saptadm. Yol stnde kara ylan Sra boynuma dolan Gelin geldim kz gidiyom Uyan Hac Beyim uyan Evlerinin uru arpa Kr at gelir krpa krpa Hac Beyim can veriyor Kollarn rpa rpa Aynal martin kol istiyor Gm kemer bel istiyor Ne yatyon Hac Beyim Elin kz yar istiyor Hezerine hzerine Hele bakn mezarna Hac Beyin kr atn ekin Sultan pazarna Ayvalktan kalktm yayan Dayan hey dizlerim dayan Menekeden gelin geldim Uyan Hac Beyim uyan Hezerine hzerine Uydurma, anlam olmayan szlerden. KSE AANIN AIDI 1920 ylnda Kadirlinin Bahe kynden Kse Aa ldnde bu ad kars Ee Hatun yakyor. Odana sererim kilim Kimseye kalmad dilim Alt tane yetim ile Dar yerde evirdi lm Asker Hasan olum asker stne rterim yorgan Baban Halepten gelirse Astrrm atal yorgan Srtnda srmal krk At yavuz tutmaz rk Benim derdim verem diye Yreine dm korku Kadan alaym teyze Ac haber geldi bize Aamn mesnetin diyem Kendi idarede aza On iki odal konak Dikildim da kamadm Bedir yapl Aama Maallahsz bakamadm Odana derdim hal Bilmiyom gittiin yolu ocuklar bytrm Adm vurdur'rum kar 144 145 Gnde on atl inerdi Issz m kalm odas Aa ince derde dm Bana da gelsin kadas erkezde de Kadir Aa Orun ac karl daa Aam gnderir m'ola Selam salsam doktor Beye Dhlmnk Girmek Adm vurdurrum kan Adm kar koydururum. Adn vurduk: Adn koyduk, ona ad verdik, anlamna da gelir. Mesnet i, meslek. Bedir Ay. Kan Hem kadn, hem de, daha da ok yal kadn anlamna gelir. K-rolunun bir iirinde Krolum der ki kardm / htiyar oldum rdm, der.

Orun ac karl daa Orun urun, gizli anlamna gelir. O bir karl dadr, ona gizli acyn, diyor. 146 POYRAZOGLUNUN AGIDI 1890 ylnda Ermeni ekyalar Kadirlinin Bahe kynden Poy-razolunu, yaylada adrn basarak ldryorlar, bu ad karlan yakyor. Cincinden g ekilir Mal Gebene dklr Buna Poyrazolu derler Yedi lk bir yekinir Olu pskl sallamasn ift gelini alamasn Satmayn kr at kapdan Onu eller balamasn . -- " Bura deil bunun yurdu u yukar konmaz myd Evi yurttan ekilince G atls binmez miydi Hengi ile hng ile ldrmler sng ile n byk Poyrazolu Kahve ykl dengi ile Kefiye yalk banda Azgn yaras dnde ldrmler Poyrazolun' Ylanltan banda inin Dldl da yresinde bir yayla. Geben Andnnn bir ky. Olu pskl sallamasn Sallanmayacak pskl, festeki pskl. Pskl sallamak bir konurlanmak biimidir. G atls binmez miydi Tannm, saylan Aalar, Beyler yayladan inerlerken onlar uurlamaya g atls binerdi. G atllar o yrenin yay147 laclar, yerlileriydi. G atls, kalkan g en az bir ky aaya kadar uurlard. Hengi ile hilng ile Drtl doldurmak iin kullanlm sz. Kimi yerlerde de kalabalk anlamna geliyor. D Gs. 148 SMAL AANIN AIDI 1944 ylnda Andnnl Zlfikar olu ismail Aa ldnde bu ad ona akraba kadnlar yakyorlar. ardan aa bitirir Onu da Ceyhana dktrr Kim karr olancm Bin Krat eltik ektirir Hocalardan izin aln Bir gece evinde yatsn Dmanlk eden deyyuslar Gayr muradna yetsin Acar konak dutturdu da Bir gn iinde yatmad Hac olun everip de Olum murada yetmedi Bayrakl patos ekildi Olum uram nazara Hacya gelin getirdim Peygamberin kavl'zere Konak yaptrr, keliye Benzer Hazreti Aliye Kalbura hayma dutturmu Davet verdirmi Valiye ardan bitirir lata Gitmedi Ceyhandan te smail Aa lnce Dmanlar alm hota 149 Srek yazda yaylr Aka savaa koyulur Gelen sene kimse bilmez Bu yl hatrn saylr Ben byle alayamam Kaputunu bana saln htiyarm varamyom Hepiniz yanma gelin Adanadan gelir bekar Sandklarla alr eker Dolansa daireye ksa Kaymakam ayaa kalkar Bacc lde kald Mustafa Efendi alasn u Gllye selam sylen Ak zsn kara balasn sterdi smail Aa Akama on iki trl Varamyom olancm Konann ba karl Kahirlenme Gll Hatun Ben aladm adm Hac kk halden bilmez Kim verecek dn Yeter kadir Mevlam yeter Acm'olur bundan beter Gvenirim Allahma Hac olu yerin tutar 150 ar Andrmn bir ky. Kim karr olancm Hasadn kim yapabilir ki. Bin krat eltik ektirir Krat, bir tahl lsdr.

Acar konak dtturmak Yeni konak yaptrmak. Bayrakl patos Batz, harman makinesi. Bayrakl batz, yeni batz. Yeni batz tarlaya girerken bayrak ekilir batze. Keli Bayr. Kalbura hayma dutturmu Kare biiminde drt aa dikilir, aalarn st am dallar, lgn, mersin, st dallaryla rtlr, bir biim glgelik yaplr. Buna hayma derler. Farsa bir szcktr. Kalbur, Andrmm nl bir yaylasdr. Valiye davet verdirmi Valiyi yemee arm, haymasma. Hota Bir sevin barts. Hota almak, hota sylemek. Srek Koyun srleri. Srek yazda yaylr. Srler ovada otlar. Savak Koyunlar koyduklar blnm yer. Kaputunu bana saln Bana gnderin. Adanadan gelir bekar Toprak iilerinin bir ksmna bekarlar derler. Bunlar ounlukla bekardrlar. Mevsimlik deil, yllk iilerdir. Bekar iileri altrmak, Toroslarda ok zenginlii gsterir. Akama on iki trl On iki trl yemek istermi. Bu da zenginliini gsterir. 151 BEYAZIT OLU HACI BEYN AGIDI 1890 yllarnda Hac Bey Erzurutnda ehit dyor. Ad kars Hata Hatun Andnnda yakyor. Erzurumun dalarna At rkledim balarna Ksknm eim ksknm Beyaztl Beylerine At geldi donu geldi Kendi sonsuz nerde kald Senin olun benim eim Kzyn kardei ld Hatun ksz Rfat ksz Al at aralkta yemsiz Ellerin gideni geldi Gelmedi ya bizim sonsuz Sattlar ayak sekili Ben oldum evin vekili Ayan olsun Beyin kz Gayr kaldrdm kakl Uarken grdm turnay Bana diktirir srmay Ayan olsun Beyin olu Gayr kaldrdm srmeyi Al yeil evimi bozdum Ykm ellere dzdm Kar yap duman knce Gayr umudumu zdm 152 At geldi donu geldi Giyitleri geldi, don, giyittir. Hayvanlarda, daha da ok atlar iin, renktir. Kendi sonsuz nerde kald Songsuz: Vefasz. Hatun Bir de kadn ad olarak kullanlr. Hanm da yle. Sattlar ayak sekili Aya sekili at sattlar. Kimi atlarn ayaklarnda bilee, dize kadar bir ak olur. Buna sekil derler. Gayr kaldrdm kakl Kakl kaldrmak, kakln kesmek, bir mr boyu yasa girmek, yalla girmek demek. Gayr kaldrdm srmeyi Bir daha srme de ekmeyecek. Ykm ellere dzdm Baka evlere sndm. Gayr umudumu zdm zmek, kopmak. Bir ipin yava yava incele-rek kopmasdr, zmek. 153 BAYRAMIN AGIDI 1909 Ermeni karklnda Bayram Ermenilere kar savayor ve onlar ldryor. Bu yzden de aslyor. Ad anas yakyor. Bayram olumun sebebi Biri Anck biri Kzk Gavur iin spatlk etmi Tadn dine yazk Kibar gezer emmim olu Sa yannda alt patlar Kara donlusun asmlar Padiah duyar da atlar Bayram da benzer fidana Yanarm ehit gidene Duyar da hep yanar karde ukurova koca Adana Ben nideyim emmim olu Dava Mftde Kadda Asmlar emmim olunu Asmlar saat yedide Kibar emmimin yosmas Giyerdi Firenk basmas Padiaha ar deil mi Kara donlusun asmas Karde ieri dikilir Pskl alya taklr Kibar gezer emmim olu Koynundan koku dklr

154 AVAR BEYLERNDEN TERKELOLUNUN AIDI Avar Beylerinden Terkeliolu yzyln balarnda ldnde ad Beyin Hatunu yakyor. fkeli atn balayan Dalgn gnlm eleyen Sen onu bilmen mi Dudu Orun orun ok alayan Kutnu kuma ekilirdi Ak konaa dklrd Sen onu bilmen mi Dudu Alem ondan sakmrd Ak konakta atal baca Ben yatmadm bugn gece Ak konaa olan gerek Aln kara peremlice arn Moll'Ahmet gelsin Halinden bir haber alsn Benim diliim gelmiyor Efendisin'beri salsn Orun orun ya da urun urun Urun, gizli, sakl demektir. Daha ok orun orun diye iki szck olarak kullanlyor. Urun da deniyor kimi yerlerde. Benim diliim gelmiyor Benim canm sklyor, demek. Dilii gelmemek: Cam sklmak. Hi diliim yok: Rahatm yok, sevincim yok. 155 HASANIN AIDI Andrnn Tokmakl kynden Hasann amcasyla aras alyor. Araya byk gerginlikler giriyor. Bu yzden de amcasnn olu onu ldryor. Ben bu ad 1939 ylnda Osmaniyenin Hemite kynde yirmi iki yanda Eeden derledim. Hasann ne zaman ldrldn bilmiyordu. Ad da Tokmakldan Ksa Ee Hatun yakyor. Atl gelir tabur ile Ben alarm sabr ile Srmeli olu gezer idi ift tabanca kubur ile Kapya dikerler am Samana bulanm kan Kakln tara Fatma Deveye bindirir seni Aman Aalar Aalar Kular yukar havalar Sa yanndan kurun demi Olum yarasn feler Kratn naln dktm Avar boazna taktm Bunda ne var bire Hr Aziziye ehrin yaktm Biner ata srer taa Mor yal dm kaa Kakl belie karm Bakn bacm olan ie 156 Sabahleyin erden kalkar adrn kendirin eker At ba benim olum uralara at kar ukurkozun da firezi Ne hoa yatm kiraz Davul dl dl Ben grmedim o mraz Altnda da at kek stnde de olum iek Byle gezer benim olum ift tabanca altn bak Amannz ben am Olum ld de am Bundan baka sallamadm st arafl beii Altnda da at sekil Kayl olun mu srmelim Hacy eyledim vekil Krt at gelir r r stnde de olum buur N'olur dedi dedi ile ek elini kara gavur Bir baka kadn: Yaa kara Hasan yaa Yazlanlar gelir baa u karnn Hasan olu Ciridi geerdi taa Kakln tara Fatma /Deveye bindirir seni Kk Fatmay deveye bin-dirmitir. At onu anmsatyor 157 felemek Svazlamak. Elini felemek, elini outurmak. Seni ylesine felerim ki, kemiklerin krlr. Ahmet pehlivan, Mehmet pehlivan yle bir feledi ki Mehmet yerinden kalkamad. Atta yaray outurmak oluyor. Yalk Erkeklerin balarna sardklar kefiye gibi ipekli ba rts. ukurova, Mara, Pnarba, yani tm Avarda mendile de yalk denir. Belik rlm sa. ifte belik, mor belik, krk belik gibi. Erden Erkenden. adrn kendirin eker Kendir dedii, adr kaza balayan halat. ukurkozun da firezi ukurkoz, oralarda bir yer ad. Firez, biilmi ekinin toprakta dikili kalan ksm.

Mraz Murat. Kek Erkek oyuncu. Amannz ben am Ben, halk airi, ak oldum da ite byle at yakyorum, diyor. Ir r Il l, belli olmayacak kadar suyun ar akmas gibi. Dedi dedi Dedikodu. 158 HACI BEYN AIDI Andrrd Zlfikar olu Dervi Bey eltik salanda vuruluyor. Ad kardeinin kars Gll yakyor. Ben bu ad da, daha birok atla birlikte Osmaniyenin Hemite, bir ad da Gkeli ya da yerel sylenile Gceli, imdiki ad da Gkedam kynden Eeden aldm. Adn yakl 1938-194.0 aras olacak. Patos gelmi salana Kan bulam bileine Ne yatyon vezir emmim Vali indi konana Kmac geldi oturdu Acele ykn tutuldu . ^ " Ne yatyon vezir emmim eltik Mersine dkld Ali ergen Mehmet ergen Ankaradan geldi ferman . Bin atma gel git emmim Varsn ssz kalsn sergen Vallahi yandm zmden Kanl ya dktm gzmden Kz istedi de vermedim Utanyorum szmden Sergen eltii hasattan sonra kurumas iin dktkleri alan. 159 160 VAY ANAM KURASININ AGIDI Birinci Dnya Savanda Tecirli airetinden, Tecirli aireti Ava-rn bir koludur, diyenler de var, Birinci Dnya Savanda bir aileden be kardein bei de askere alnyorlar. Bu be kardeten hibirisi de savatan dnmyor, Sarkamtta krlyorlar. Bu ad lenlerin anas, bacs, kyl kadnlar yakyorlar. Vay anam kurasnn atlar Pnar-ba, Sarz, Tomarza Avarnda da ok var. Vay anam kuras stne karlm at bir be deil, belki yz tane. Vay anam kurasna her ky at yakmtr hemen hemen. Bu adn adna niin "Vay Anam Kurasnn Ad" demiler: 16'hlar askere alndklarnda ok kk-lermi. Askere "vay anam" diye alayarak gitmiler. 16'llardan dnmeyenler -dediklerine gre onlardan hemen hemen hi dnen yokmu- stne her yaklan ada "Vay Anam Kurasnn Ad" demiler. Bugn bile Toroslardan, Uzunyayla Avarndan yzlerce drtlk Vay Anam Kuras Ad derlenebilir. Ben bu ad Anavarza kynden, Hemiteden, Sarz Avarlarndan derledim. 1940-1945 yllar aras. Be olum var be taburda Silah dolu kuburda Sabreyle kzm sabreyle ok keramet var sabrda Olum gitti gle gle Gelmedi el ile bile Biri nergiz biri nevruz Biri smbl biri lale Geiyor gavurun sz Padiah krc bizi Din slam elden gidiyor Ula bari Battal Gazi 161 Tabur taburu karlar Talim eder onbalar Yamur yap gn deince Yatan ehitler lar Atnn alnn sar nne malama yar Babam bedel versin diye Urun urun boynun eer Anan kurbanlarn olsun Drt bacn kadan alsn Nider on iki deveyi Altsn bedel versin Kz: Yaa anam olu yaa Yazlanlar gelir baa Ana ben sana ksknm Bedel vermedin kardee Ana: yle deme kzm Hatun Olum ld kaldm yetim Byle olacan bilsem Alrdm olumu satn Aferin olum aferin Bir kara donlu neferim Taburuna vard m'ola Kara kakll aparm Zbnnn ii astar Mevlam encamn gster O kza kurban olaym Bostan olum bir kz ister 162

Kz: Anam be olan yetirmi Arkas keten gmlekli Benim karde cirit oynar Kuca on be denekli Ana: Atnn aln peremli st glgl keeli Baban lsn olancm Beli ifte tabancal Kz: Sarkam Altunbulak Soanly biz ne bilek Bizim uak byle gezer. -Akl zbn kara yelek Battn Avar kazalar briimin kozalar Sarkamta krld Gonca gln tazeleri Gene kavga sesleniyor On altl isteniyor Gidenlerden biri gelmez Silahlan paslanyor Samak Svazlamak. Malama Arpayla saman kar, atlara verilen yem. Yetirmi Yetitirmi, bytm. Glgl Krmz nak biimleri. Bir de krmz glgl Mara ayakkabs var, gibi. 163 ALNN AGIDI Aysarlardan Ali ldnde bu ad onun stne nianls yakyor. Alinin ld tarihi ve kasabasn, kyn saptayamadm. Ad Kadirlinin Azapl (Avarlar) kynden, 1939 ylnda derledim. Alinin giydii mavrum Dayanamaz oldum yavrum Aliyi yudular sende Ykas koca Savrun Alinin giydii astar k Alim boyunu gster Gnlne kurban olduum Veli Beyin kzn ister Elenelim uz gelesin Bin atna tez gelesin Emmiyin gnl yok imi Veli Beyden vazgelesin Terzi iler bucanda Manca pier ocanda Gezsem Aliyi bulurum Gezsem devlet sancanda Aliyi zne durdurdum Balat trabulus kuak Sabah bunun ganili var Evrenler devirir uak Yirmi srdrrm yozu Yz elli deldir'rim gazi Tahmiyetli gelin Fatma Battal deli der sizi 164 i Mavrum Bir kuma eidi. Ykas koca Savrun Savrun, Toroslardan kan, Kadirliden geen, Anavarzanm dibinde Ceyhan rmana karan bir aydr. Gnlne kurban olduum / Veli Beyin kzn ister Onun gz ykseklerdedir, Veli Bey gibi bir byk adamn kzn ister. Bucak Ky, ke. Manca Bulgur, soan, br karmakark sebzelerin yemeine uku-rovada manca denir. zne Damat. Yoz Koyun srs. Gazi Atatrk altn. Gazi altnn deldirir boazna takarm. Yazdm kii bu ad nianlsnn yaktn syledi. Ad okuyunca, yakann nianl deil anas olduunu anlyoruz. 165 HACI OSMANIN AIDI Ad verenin sylediine gre, adn yakhm 1873 diye saptadm. Avarlardan Hac Osman bacsn gelin etmi. Dnden geri kyne dnerken Ceyhan rma kysna konaklam bir kervan grm, kervanclara satam, onlar da Osman ldrmler. Bu ad anas yakm. Hac'Osmanm Hac'Osmanm Aman yularsz aslanm Ulu yola kervan konmu Sen onlara dem'aslanm Dnd bacsn yollad Havil oynaya oynaya Ceyhan beri geince Dnm alaya alaya

Al knalar yaknmsn Siyah srme ekinmisin Kz kardein lmedi mi Telli dona dikilmisin Benim olum nian ta Gkte vurur uan kuu Git olum sefer aasna Seni yazarlar binba Yuva maln yok mi idi Bu i sana hak m idi brahim avrattan kt atal Battal yok mi idi 166 Gelin yanmda oturur Abdes suyunu getirir Sabreyle kzm sabreyle Elek sudan ne getirir Her enler seni er Msr hazinesin deer Sabreyle kzm sabreyle Her tepeden bin gn doar Bu da gelinin bahtnda Gnln gremem vaktinde Sabreyle kzm sabreyle Paalar kalmaz tahtnda Biri Battal biri Davut Beserce basar Havut u akna verin t Evceizin datmasn Havil Bir eit cirit. Yuva, yua Bire gibi, kadnlar iin kele gibi, kadnlara da, erkeklere de sylenen sz. Gelin yanmda oturur Ana bu sefer de yannda oturan geline dnyor, ona sylyor. Beserek Dii deve. Havut Deveye vurulan semer. 167 DURDU BEYN AGIDI Beyaztoullarmdan Durdu Bey 1935 ylnda Andrnda ldnde, ad vey kardei Fatma Hatun yakyor. Bomba taknr dne Der dmann peine Geri gel bibimin olu Doan ayn on beine Aslan akrn getirir Halil heybesini teler Harpten gelmi bibimolu Durdu martinini yalar Tufan Bey ile kardelik Paalarla da konuur Sizinkiler Aa ama ini buna danr Karde inzibat memuru ary ykyor sesi Atatrk madalya takm Ne kibar yakr ss Karde Karsa dikilirken Ayna tuttum karsna Kardeim zabta olmu Kadirlinin arsna Bey kardeim Bey kardeim Paalara te kardeim etelerin kam gitmi Getirttir de d kardeim 168 etelerin ek kardeim stihkama dk kardeim Manastrn kalesine Bayran dik kardeim Telemek Eitlemek. Bibi Hala Tufan Bey ile kardelik Tufan Bey, Mustafa Kemal Paann halk dmana kar rgtlemek iin Toroslara gnderdii iki kiiden biri. Tufan Bey yzba, tekisi de Binba Doan Beydir. Kardelik, arkadalktan daha ileridir. Kan kardei gibi. Kars, Karszlkadriye Kadirlinin eski ad. Ayna tutmak Nazardan korumak. 169 TOPUZUN AGIDI Ad aldm kadna gre, at 1880 yllarnda yaklyor. Aysarlardan Topuz, dman Kerimoullarnca ldrlyor. Kerimoullan Bozdoan Beyleridir. Ceyhamn kuzeyinde otururlar. Dokuz kylk bir airettir. Hemite, Endel, Bozkuyu, Cck, Bahe, Krmaah bu airetin kyleridir. Osmaniye ve Kadirliye bal kylerdir. Klar Aysarlarn bir bl klamaya bu kylere inerlerdi. Ad Topuzun bacs yakyor. Babamn olu var idi Ananm olu bir idi Topuz kardeim var iken kszce bam ar idi Topuz benim all bam Sar'altmm gk kuruum Kyma kadir Mevlam kyma Bundan baka yok kardeim

Ard devesi sandal ykl n devesi girgin lkl Topuzun g geliyor Tl maya tor daylakl Akmaatn kelileri Av ediyor delileri Dengi haral brgs'atlas Yorgun gelmi tlleri Akmaat dedem kla Koyuluk ordan aa Yazdrrd Beyin kz Atlas yzl drt dei 170 Gel kardeim inek dedim Gk kr ata binek dedim Akmaat dedem kla Salak da konak dedim Kabaktepe Kodama Binerler sn avna Topuza gelin getirdim emitli kaput boyuna Kabaktepe ban boran Vurgun kardeimi vuran Ben Topuzun kardeiyim Keskin rahvana binen Kabaktepe ardn kkl Kervan gelir erit ykl ' Topuzun g geliyor Tl maya girgir lkl Ceyhana srek srdrr Katara tl dizdirir hret iin Beyin kz Firenk atlas bozdurur Dndar an dumulard Tokat an inilerdi Topuzun gn grenin Din'iman yenilerdi Devenin ard kekli Yknn dibi dekli Byle gezer Beyin kz Sultan nevruz kuakl Elinde de un elei Gelin eliyor eliyor Kutnu yastk sandal dek Anam Topuzu beliyor 171 Alan gllerim sola Topuz ola karde ola Hasiretin olam karde Yaz baharda gle gle Kabaktepe karl buzlu Havann yz yldzl Yurtlara konalm karde Glleri angtl kazl Sayn n Sarkaya Yollar yukar bakar Ben oray bilmez miyim Kar burcu burcu kokar ki kardeciim olsa Biri lse biri kalsa Topuz sana alamazdm Sarlacak dalm olsa Gecek Avarn z Gmem demi Beyin kz Sabah ok erken gerler r ocuklarn yz ar Sevinli, iyilikle, gzellikle donanm. Sandal Sandal aac, kokulu bir aa. Lk Erkek deve. Tl maya Dii deve. Daylak Deve yavrusu. Tor Yabanl. Almam. Tor tay Binilemez tay. Tor daylak da yle. Dengi harar Devenin, beygirin, eein her iki yanma birer dolu uval balanr. Kilolar eit olmak zorundadr. Buna denk derler. Harar, uvaln bydr. Harardan denk yapm, diyor. Brgs atlas Devenin bir biim ss. Tl Bir deve cinsi. Koyuluk Kadirlinin Akmaat kyne yakn bir yer. Yazdrrd Beyin kz Topuzun Bey kz kars, yere drt dei st ste 172 koyarak kocasna ok yumuak bir yatak yaparm. Drt dekten her birisi de atlas kaplym. Trkmende deerli konuklara ift, , drt dek sererler st ste. Salak da konak dedim adrlar ovaya saalm, konalm... Sn Geyik. Kabaktepe Toroslarda bir doruk, bir da, bir yer ad. Koda Toroslarda bir doruk. Irahvan Rahvan. Trkmende hibir szck, hemen hemen, R'yle balamaz. nne hep I gelir. rnein Recep: recep. Ramazan: Iramazan. Srek Sr. Srek, ayn zamanda srnn bir yerden baka uzak bir yere gtrlrken ald ad.

Dndar Dndar, nc. nc an. Kek Deve yavrusu: Daylak, kek... Ayr ayr yataki deve yavrular. Sandal dek Sandal bir aa olduu gibi, bir kuma addr da. Belemek Kundaklamak. Bebei kundaa sarmak. 173 MEMEDN AIDI Bu adm hikayesini bulamadm. Biraz da her adn hikayesi iindedir. Durman bakn aresine Dman girmi arasna Sinek okar yarama Kann silmee geldim Dmde grdm ben bugn almad davulnan dn Yara'azgn derdi yein Merhemin silmee geldim Kapsnda gl bitecek Dalnda blbl tecek Olu yok yerin dutacak Hizmetin grmee geldim Karanlk oldu geceler Yklsn engin yceler Memedi yuyan hocalar Namazn klmaa geldim okmak okumak, ylmak, birikimek... Yein ok, azgn, gr. Gr, ekin iin kullanlr. Yein ekin. Yumak Ykamak. 174 AHMEDN AIDI Kestim idi ulu aalar Gene gene ul'oluyor Tez gelesin Bey kardeim Anan baban del'oluyor Ddn alm eline Dm devletin yoluna Bir mektubun sal kardeim Sen vatanna eline Grl grl g geliyor Grlts ge geliyor tane kardeim gitti ^ Dayanmas g geliyor Karde de talim ediyor Yanlarna vura vura Usandn m be kardeim Ayakst dura dura Arkadalarn savuur Benim cierim alr Tez gelesin kafaslanm lmeyen gene kavuur ukurovanm yazs Gitmez dizimden szs Bakp gnl eleyecek Yok geride bir kuzusu 175 Dizlemeli orap rdm Ayana gider diye Dner dner t verir l szne uyar diye ukrovamn yazs Yaz, dzlk, ova... ukurovanm dzl. Dizlemeli orap Pize kadar gelen uzun orap. ounlukla bu oraplarn konlar ilemeli olur. Ayana gider diye Ayana iyi gelir diye. 176 SMETN AIDI Seni doktora gtr'rm Misisten gideriz te Bu yaradan lnmez ki Yalnz ocan bata Seni Adanaya eletdim Orda gnln eledin Gz krolas doktor Yzme kar syledin Seni doktora gtrdm Demeyi aa aa Evlatszsn kul olduum Ha bir sene daha yaa afak att horoz tt Sise kefenlie gitti Evlatszsn kul olduum Yenice ocan batt Kardeim alama diyor Alayamyom korkumdan Ayan olsun kul olduum Kr at boand rknden Sra sra oturanlar Hepiniz verin bir akl Sen ldn de kul olduum Kimi ettin eve vekil 177 Sraverdi oturanlar Hepisine verin akl Beir, Ahmet kardelerim Onlar etmi eve vekil Odamzn kapsna Al krmz at balanr Satn bebek mi alcnz Ansam cierim dalanr El Bayram Namazna gitti Grdm de burcum buland Ayan olsun kul olduum Kr atn rke doland

Kadan alaym Hoca Yatamadm sabahaca Ayan olsun kul olduum Prtn yaktlar gece Ne alarsn bire deli Yarn olur akln aar Evlatszm arabasn Bir gn olur iller koar Elettim lettim. Deme Adanann mahallesi. Sise kefenlie gitti Sis, Kozann eski ad. Sise kefen almaya gitmi birisi. Akl vermek Burada, t verin anlamna. Sraverdi Sra sra. Al krmz Koumu renkli at balanr. Gzel koumlu. Bir de sslenmi anlamna gelir. Burcu bulanmak ok zlmek. Sabahaca Sabaha kadar. Prtn yaktlar gece Prt, amar demek. Bulac hastala yakalanm olacak ki, prtsn gece yakmlar. 178 HALILNAGIDI Edem edem benim edem Kitli kald senin odan Bir korkum var diyemiyom Gelmedi Kanala giden Anam beni armasa Serbest serbest yatyordum Byl'moldu emmim olu Daha umut tutuyordum Gel beri gelin gel beri ldm yalvar yalvar Evde mi koydun da geldirv Hasann uha alvar ki olan byttm Teyze grdn m halimi Ana ben ehit dtm de Huriler yudu kanm Durdum de uvala koydum ki tane uha alvar Ana bana hi alama Kl namaz hakka yalvar Kanal Svey Kanal. Kanal savana gidiyor. 179 180 ANSN AIDI Andnnn Gvahmetli kynden Ali Aann kz Ani 1919'da lyor. Ad grmcesi Fadma Hatun yakyor. Boyu uzun kam gibi Dii parlar gm gibi Kim'alrsan al Fadmam Kims'olamaz Ani gibi Nazl gelin ld'leli Karde gelmiyor dalardan Ani gibi olurm'ola Bir gelin alsam Beylerden Aman Aniim Aniim Sa srma dii gmm Kaytm gel gr kzm Bayrak dikecek Derviim Kalk git kadasm aldm zin ver de yavrum gelsin Birisi Anie benzer Hac canm kurban olsun Karde toy da gelin grc Ald dalarn burcu Maallah diyerek denen Gelin de kardein harc Ylda bir olan dourur Ben belerim beleini Kardein nazl gelini Altn skm bileini 181 Bac send'lmen ben bend'lmem Ayam krlsn gelmem Yaycl soyu olmazsa Ben kardee gelin almam Yz blbl dudak kiraz Gerdan ayrlmaz toydan Ben kardee gelin aldm Cahal lr rk soydan Kayl grmek Dn hazrln yapmak. Bayrak dikmek Dn kurmak anlamna. Burada Anisin dnn anmsatyor. Karde toy da Karde delikanl, toy... Gelin grc Grc bir de ok gzel anlamna gelir. Gen ve gzel, gsterili. Denemek Bakmak. Gelin de kardein harc Gelin, kardee gre. Onun dengi. Ona layk. Belek Kundak. Belemek Sarmak, sarmalamak. Yaych soyu Andrn ilesinde oturan nl Trkmen Beyleri Yayc-oullar. Gerdan ayrlmaz toydan Gerdan toy kuunun akl kadar ak. Cahal lr rk soydan rk soydan olanlar gen (cahal) lrler.

182 SOLAIN OLUNUN AIDI oo ylnda Osmaniyenin Kumarl kynden Solan olu okumaktan gelirken yolda lyor. Ad bacs Elif Hatun yakyor. Karde de Balkta yaylasn Taycaz tor oynasn Kadan alam byk ana Sleyman doru sylesin Haydin kzlar Balk gezek Krlm tebihi dizek Kuru yerde yatma karde Altna dal uha yazak Kitap torbasn iledim Ben kardesiz k kladm Olmaz olasca lm Hemen molladan baladn Hengi Karacaolan hengi Kaldramaz oldum dengi Kadan alaym bibi Bizim molla okur cengi Ee de dokuyor kilim Kimsede kalmad dilim Babam olu Sar Aptullahm Top ericem deste glm Karde odada oturur Odann tadn getirir Babam olu Aptullahm Kahve deil keyf getirir 183 Aye de dokuyor perde Ben'urattm onmaz derde karz ya babamolu Meryemilde ifte yurda Derelerde biter yonca Uzar gider yolmaynca Fatma bacn olan olsa Boyu suna beli ince Annacmz Hasr bk Kutnudan yard yk Alayan bize alasn Gani olun senin iki Tor Acemi, almam. Dal uha lemeli uha. Dal uhalar ounlukla srma ileme olur. Yazmak Sermek. Hengi Anlamsz, doldurma szcklerden biri. Top erice, erice Boynu eri meneke, meneke. Boynu bkk. Onmaz Onulmaz, iyi olmaz. Anna Kar. 184 MAHSEN KAHYANIN AIDI 1817 ylnda Osmaniyenin Hemite (Gkeli, sonraki ad Gke-dam) kynden Halil Efendinin olu Mahsen Kahya ldnde kz efre Hatun yakyor. Hemite ky 1865'te kurulduuna gre, belki Hemite Bozdoann, yani bura gmenlerinin bir klayd. Kara lke saln vurdum Sallandm yanna durdum Uack tenbih eyledim Dlek bas da indir diye adr yonma direkli Direi yaldz varakl htiyarlar iftar aar ftar ball brekli Odada kilim yazl stnde fincan dizili Kald ya Katibin kz Ard ufack kuzulu Koyununda benli iek Arkasnda tl kek Kald ya Katibin kz Arkasnda ufak uak Aa odadan yollanr Giymi kapudu sallanr kr olsun yaradana Bebek "Aa" der dillenir Aam odada oturur en Ali kaput gtrr kr olsun yaradana Bebek klc gtrr 185 Bucaa perdesin aln Gelinler ieri gelin Bilmem deli bilmem uak Siz Aama mihnet'olun Emliimin mor kakl Altn kpede kl Hseyini demem amma Ahmet canmn vekili Yce dadan yce daa Yerin temiz geldi deer Zaptiye olmu babam olu Kerimolu Murtaza Aa Lk Erkek deve. Sal Bu atta sal, devenin havudunun yerine deveye vurulan belleme. Havut devenin eyer, semer yerine geen koumu. Uack Usulcack, yavaack. Dlek Uygun, dz. iek Bir ya da iki ya arasndaki koyun.

Tl kek Tl erkek deve, yavru deve. Ufak uak Kk erkek ocuk. Emlik Emlik kuzu. Daha memede olan kuzu. Atta leni emlik kuzuya benzetiyor. klamak Bir knn iine koymak. rnein bir mendilin iine birka altn koyup mendili dmlemek. Buna klamak denir. Dmlenmi mendile de km denir. Burada, altn kpede kl, altn kpeyle birlikte kl da olabilir. Bir de altn kpenin iine koymu anlam da verilebilir. 186 B AANIN AIDI 1868'de Osmaniye ilesinin Hemite kynde len Nebi Kahyann olu Sleyman iin kars Haa yakyor. Silkinip ata binince At altnda utu sandm Kanrlp cirit atnca Gk grledi dt sandm Yksee adr dutturur Kendire pekir attrr Cnglolu Yusuf imi hretli dibek ttrr Emmimolu kara biim Gelmedi srmeli eim Beni sana emanet etti Anamn olu kardeim Bugn Pazar ise Pazar Bohasn baa dizer Hanl olu Agobumuz Aam diye alar gezer Srtnda abas ksa Beni de alyor tasa Niin yanma varmyon u anamn olu Musa Doru at kuyruunu sallar Hep birikin gelin eller Kahyas nazl Aamn Beie demesin dallar 187 bi atma binecek Eller birikip gelecek Kucakta taban klc Yua Muhtar kim olacak Tel kaynm Efendi Aa Arkamz verdik daa Tel getirir emmim olu u Karstaki Mdr Beye ki atlck kt surdan Onun yolu aar surdan Dut adr garip eim Arasna gve der ki atlck kt surdan Biri kr da biri doru nnden de anam kar Bilmem sonu neye varr Kannhp cirit atnca Gerilip cirit atnca. Bohasn baa dizer Baa dizmek, ipe dizmek... Bohasnn iindekileri herkes grsn diye ipe sermek. Kahyas nazl aamn Burada Kahya, ad. Han Saimbeyli ilesinin eski ad. Dutmak Tutmak, burada adr kurmak, demektir. Tel kaynm nce kaynm. 188 HACI YUSUFUN AIDI 1900 ylnda Hemite kynden Nebi Kahyann olu Hac Yusuf dnde vurulduunda bacs Hr yakyor. Yeteri bilirsin Yeter mi olur bundan beter Yaz geldi bahar eriti At kiner lk ter Kayranldan kar m istiyon Uan kutan car m istiyon . Yekin babam olu yekin Dayn kzn' yar m'istiyon Yekin daym olu yekin Srma hamayln takn Karde de komisyon olmu Sen seni nazardan sakn Benim babam olu yollu Malahnn st telli Hizmetini iyi yetir Dede Aann kz Gll ki idi babamn olu iki Biri gitti kald teki ahpazm babam olu ehirde ykledi yk Memed olum kk kuzu Dizlerime indi sz Yitirdim de bulamyom Mor belikli Meryem kz 189 Aktr damnn yaps Kbleye bakar kaps Yusuf benim babam olu Cml'alemin aklls Birini desem biri kalr Alayn desem sabah olur Kucac da Musafl imdi atal Hocam gelir Kayranh Toroslarda bir da.

Car mdat, umut. Yekinmek Kalkmak. Malahnn st telli Srmal, srma telli. ahpaz Ayana tez, becerikli, yiit. Aktr damnn yaps st toprak dam. 190 HRNN AIDI 1894 ylnda Hemite kynden Molla Osmann nianls Hr ldnde bu ad kaynanas olacak il Hasan olunun kz Elif yakyor. Hele felein kastna Derdim oktur dert stne Hry gelin alr da Mor giydir'rim al stne Kzlar halaya dizildi Belim kemikten zld Kahrlanma hatun kzm Oyun anandan bozuldu Kzlar deveyi donatsn Bizim Kamer, Emi ile Hry gelin alrm Heril rg gm ile Atn sikkesini ekin Semenler dar kn Bugn de Cuma gecesi Elinin knasn yakn Durdu da yoluna dursun Ben onu yolum bilirim Hry gelin alr da zengilik dana ver'rim Memed de gitti Yemene Ben onun yolun bilirim t verme Cihangirolu Gelini Osmana alrm 191 Kadan alaym Hr Dkld yzyn nuru Aana kzm Aana Hemiteden yn beri Yedi olan anasydm ki elimde iki denek Hr gelini alr da Giydiririm keten gmlek Kucamda yok bebein Bakm da gnlm eleyem u Yemenin yolu uzak kam da yolu deneyem Alama Meryem alama Sen onu yle syleme Yedi olumdan kymetlisi Kurban olaym alama Ak elleri beze beze Pskl de banda hoza Hr yayladan geliyor u yollardan toza toza Sabahleyin erden kalkt Kola koluna takt Kadan alaym Ee Potuk srd nergis soktu Evimizin ard bahe Pazardan alrlar boha Yerinme sen hatun kzm Byk Aan dker aka 192 zlmek Kopmak. Heril rg pek rg. Sikke Demirden yaplm, otuz, krk santim uzunluunda kazk. At bu kaza rklerler. zengilik Gelin ata binerken, damat evine inerken geline verilen armaan. Denemek Bakmak. Beze Topak anlamna. Hoza Kam. Okluk psklne benzer. Bu bitkilerin pskllerine hoza denir. Kolak Trkmen kylerinde kadnlar, alrlarken, zellikle inek saarken kollarna kolluk takarlar, buna da kolak ad verirler. Potuk Manda yavrusu. Yerinmek zlmek. 193 AKARCA ALNN AIDI goo ylnda Kadirlinin Cck kynden Akarca Ali vurulduunda bu ad akrabas Emine Hatun yakyor. Bir nar kestim tane tane Telli aba serdim gne iyanldan kan gidiyor Al atman dne dne Srtnda da tire donu Valilere gitmi n Akaya gelmi diyorlar Hani Akarcali hani Doru ile getirdiler Kan ile yatrdlar Gavur imi gavur een Bir oca hatrdlar Ne duruyon kele Fndk Yknde parlyor sandk Gerisi de yle byle Harafinen alr nandk Koyun gelir kuzu ile Ayann tozu ile Fnd kurban ederim Olu ile kz ile

Bey kardeim Payas gl Banda ter blbl Kadanz alaym eller Ald yaylann gl 194 iyanl Kadirlinin ky. Harafinen alr nandk Bu ad 1939 ylnda derledim. Ne yazk ki, bu dizeyi bilemiyorum. O gnlerde de yazmamm. 195 HURU OLUNUN AGIDI 1889 ylnda Ceyhan ilesinin Hrua kynden (Hrua-nn adn deitirdiler. Yeni adnn ne olduunu bilemiyorum.) Hr olunu ekyalar vuruyorlar. Ad halas Bahar Hatun yakyor. Hruakhlar Cerittir. Kadan alrna kr ksrak Gelir nalna basarak Sen gidiyon babam olu Gelin kald ak beserek Saltalar belik belik Ediine kanlar doluk Bahar da dersen densiz Kele Dnd sana noluk Kadan alam Halil Aa Ben de sana kul olaym yle dur gavurun kz Ben de yanma varaym Bana verin kuan Kuak meer kanl imi Koca Beyler yasa geldi Benim karde nl imi Hasta deil sayr deil brahimden ayr deil Sak gez babam olu sak gez Akarca Ali doru deil Dne dne hu dutmu da Bir gnceiz yatamam Gelin alm babam olu Bir mraza yetememi 196 Sak Saknca. ^k kath ev. 197 ANANIN AIDI 1933 ylnda Bahe ilesinin Haruniye bucanda (imdi ile) Ansa adndaki kz amcasnn olu ldrp kayor. Ad kzn anas yakyor. Anam gelir kopa kopa Kulanda altm kpe Ansa kzm can veriyor Ak kollarn ata ata Mor belii yelep yelep Bana kara yazm felek Anam demi kam kzm Kurtaramam teyzem Melek Hkmetten atl bindi O kzn kefine indi Anca ben yanmadm kzm Dalar talar toprak yand am kzcazm am Yalmdan cieri pimi Kasm edem evde diye Evinin stne dm Utu da ahinim utu Grenin tebdili at smaili hi arama imdiye hududu geti Evimizin n imler Ansa kzn kan damlar Nazifeyi demem amma Hacer bacm berkten alar 198 Kopa kopa Koa koa. Yekp yekp Yalp yalp etmek, parlamak. Anca Yalnz Tebdili amak Akl amak. 199 GKCELLINAGIDI Hemite kynden Kara Mahmudun olu Gk Celil ve Musa Aa 1800 ylnda Avarlarca ldrlyorlar. Ad amcalar kz Fadi yakyor. Yoruldum da yollar uzak Yznde sakal tozak Emmilerin adr kurmu Br pnar alt sazak Hele deliye deliye Kahve yk vurur tlye Musa emmim Maratan gelir Salta kestirir Aliye Celil emmim iyi iyisi Musa emmim glge koyusu Ahmedi sebep diyorlar lenler onun days Almal gelin almal Osman Aasna vermeli Bizim olann gelini Yce ba altn almal Velinin yal al yle gelin dili bal Kara adr byk evli Kvlanm babam ua

Ben gene yandm zmden Kanl ya dktm gzmden Teberiin indi bize Eer alrsa szmden 200 Gene yandm ha rt gibi Gzm dnyor drt gibi Szlattm teberii Enik kalm bir kurt gibi Tozak Kam, okluk pskl... Bir de savruluyor anlamna geliyor. Sakal savruluyor. Sazak Sazlk yer. Salta Daha ok mollalarn giydii bir eit ince, kara palto. Aliye salta yaptrrm. Glge koyusu ok saylan kii. Arl olan kii. Almal gelin almal / Osman Aasna vermeli lenlerden birisinin gelinini Osman Aasna vermeli. Bu, lenlerin Aabeysi olmal. Trkmende ounlukla gen lenlerin karlarn kardelerine verirler. alma Eskiden Trkmende kadnlar, bu adm derlendii 1937 ylnda bile, srmal fes giyerlerdi. Fesin btn yresi srma ileme olur ve bu ilemelerin stne bir dizi altm aslrd. Buna da "Altn alma" denirdi. Velinin yal al Velinin mendili beyazl, akl. Dili bal Konuamyor demek. Korkudan, hastalklardan, daha baka, sonradan baa gelen sebeplerden dolay konuamayanlara dili bal derler. Anadan doma konuamayanlar iin kullanlmaz bu deyim. Kvlamak At ok hzl srmek. Teberik Armaan. Bu dizede ou teberik oluyor. rt Kz, yalm, ate. 201 SLEYMANIN AIDI Osmaniye ilesine bal Endel kynden (Endel kylleri de Bozdo-anldr) Sleyman ldrldnde ad bacs yakyor. Olay 1920'lcr-de geiyor. Sabahleyin vard haber Barma koyuldu biber Ben o kz aradm da Yanasca kabar kabar Kardeimgile vardm da Kardeim beni yolluyor Bizim yalnz lm de Daha ayakl sallyor Ceyhan suyu bucak bucak Gln yoldum kucak kucak Kyma felek kul olaym Babam olu bir ubucak Dizim dizim dizliyorum Ben yollar gzlyorum imdi daym gelir diye Zelihay gzlyorum Kadan alaym hrka Gene beni ald fke Giyerdi ya babam olu Omuzunu silke silke Yanasca kabar kabar O kz inallah kabar kabar yanar. Ayakt Beik. ubucak ubuk gibi ince. ubuk gibi yalnz, tek. 202 REDN AIDI Kadirlinin Yalmzdut kyne bal Hsejinlen iftliinde len Reit iin bu ad anas yakyor. Yl, 1931. reit Ceyhandan gelir Abidine alr kundura ki elimde iki klk Biri saz biri dambra Bana verin krbacn Karde de tosun topluyor Krt elinden bir at alm Altnda at hopluyor Bebek Aa Bebek Aa Ardmz verdik daa Biz oraya gideceiz Yol vermiyor kar da reit Ceyhandan gelir Arabas kcr kcr Hele grsen Ak Yusufu Gavurun yrei acr Direkte heybe asl Ben gzmden ramyom ok meclisler deniyom da reidi gremiyom Kcr kcr Arabann kard ses. Irmak Uzaklatrmak. ok meclisler deniyom da Birok toplantya bakyom da. 203 KRN OLUNUN AIDI

1909 ylnda Henite kynden Krn olu Memet kard karsn babasnn evine gtrrken yollarn ekyalar kesiyor, Memedi ldrp karsn alyor gtryor bir ahra hapseyliyorlar. Kadn ldrlen kocas stne bu ad ahrda yakyor. Yaslan koca konak yaslan Seslen bibim olu seslen Bibimolu avdan gelir Altnda da Arabistan Kardelerim kardelerim Kana belenmi salarm Senin iin srmel'eim Delik damlarda klarm Atn ektim eniten Heybesi dolu yemiten Hodul gezer srmel'eim Tabaka tar gmten Bana bir iskemle verin Oturup alayacam Senin iin srmel'eim Svas boylayacam Bunu duysa ne der Velim Hep krlsn evim malm Kular yemi alya konmu Kpkrmz olmu dalm Bizim yaylalar kayal Kayas kartal yuval Hele grsen srmel'eim Martin alda dayal 204 Suluma'ranm deresi Hayli ekiyor aras Bir kuruncuk sk da lsn Kovalama kr olas Ayanda izm'lar Knaman bizi komular Srmel'eim geziden gelir amurlu eli karlar Beni burda eleniz mi Kitli ahra koymaylan Varnca ben grmez miyim Onu orda kymaylan Beliimden tuttu Krtler ,. ldm yalvara yalvara Hele grseniz srmel'eim Kahve renk giymi alvar Elim ile el eyledim Dizim ile yol eyledim Dmanlar surdan knca obanlara car eyledim Ben sylerim ben bellerim Svasa mektup yollarm Senin iin srmel'eim Yenge beii sallarm 205 Nolayd nolayd Para kesen dolayd Keski gitmez olayd Anam babam leyidi Kr at boand rknden Heybesi dt terkimden ok alardm srmel'eim Alayamadm korkumdan Beliimden tuttu Krtler Yrmedim emekledim Senin iin srmel'eim Yedi gn ahr bekledim K gelir sehile iner Gz gelir Mazkaca konar Buna Krn olu derler Arabistan ata biner Altnda da Arabistan Altnda Arap at. Belenmek Bulanmak, yerde yuvarlanmak, bulamak. ' Hodul Kabaday. Sulumaara Toroslarda bir yayla ad. Varnca ben grmez miyim / Onu orda kymayan Ben teki dnyaya varnca onu orada grmez miyim, siz onu burada byle kyma gibi yaptysanz bile. Car etmek Yalvarmak. mdada armak. Yenge Kuma. Sehil Sahil, ky. Mazka Toroslarda, Andrn ilesine bal bir yayla. 206 EMINENINAGIDI Emmenin anas st ocaa koyuyor. Kendisi de yayk yaymaya balyor. St, kaynaynca tayor. Emine st ocaktan indirmeye varnca, o telala, etekleri yalma deiyor, alyor. Kz kovay alyor, stne su dkerek kendini yanmaktan kurtarmak isterken bir gelin geliyor teden, kovay Eminenin elinden alyor. Perilerden mi, neyimi bu gelin. Grnmeyenlerden imi. Sen benim kzmn stne ate satn, kzm yaktn, diyor. Ben seni yakacam. Emine de, anas ona ulancaya kadar yanyor. Bu ad anas yakyor. Eridi gnlm eridi Kzlar olua yrd Ak fistan da ift ilikli Emine kzm var idi Yollar oldu ar ar Hangi yola ben gideyim Kzm odundan geliyor ar da kar gideyim Yrk kzcazm yrk Yrrken ranr beli inallah anam sen de'lrsn Yalnz alattn beni

Kzlara kurban olaym Kzlar ekiyor yasn Damn bana ktm da Kayada duydum sesini Dnden bohasn zdm kda buldum inesini Kavrularak yanm kzm Kalm kolunun krmas 207 1 atm kzcazm atm Bir dumanl yola dtm Kzlar sde toplanm Gzm yumdum savutum Bayrama kurban olaym Bayram kaldrm bayra Ben knasn yakacam Days oynasn denei Alt gze ev yaptrdm Heliini ata ata Yedi aylk yola gitsem Bulur idim yata yata Sabahleyin kalktm idi Ne koygun tyor davul Ben knasn yakaym da Hasan da oynasn havul Yrk Tez ayakl. nallah anam sen d'lrsn / Yalnz alattn beni Anas at trenine, yas yerine gelmemi de o kzma yalnz alam, at yakm. Bayrama kurban olaym Bayram kaldrm bayra Ben knasn yakacam Days oynasn denei Bayrak kaldrmak, bayrak dikmek, bayrak asmak. Bayramn bayrak asmas, dn bayran asmasdr. Dnlerde her zaman avluya bayrak dikilir. Bayran stne de bir hotuz dikilir ve o hotuzu vurana da armaan verilir. Demek ki, Bayram kzn szls. Days denek oynasn, dnlerde cirit oynanr, cirit oynasn, diyor, ller iin sylenen bu szler yerinmedir, znty sylemektir. Alt gze Alt oda. Helik Kk ta. Havul Bir biim cirit. 208 BRAHMNAIDI brahim adndaki delikanl arabasyla yaknlardaki kye kz grmeye gidiyormu, yolda arabas devrilmi, olan lm. brahim Kadirlinin Vayvayl kynden olurmu. Ad anas Melek yakyor. atm olancm atm Yol bilmedin dadan atn Ver olumu gideceim Hseyin koluna dtm Sabahleyin er gerim Yolun irini aarm On ordu iinde olsa Olumu boyundan seerirn. Kanl dere kansz dere Araba uram yara Olum kz grmee gitmi u illeri yara yara Ergen brahimim ergen Dikerim znelik yorgan Emmisi olu Hac Kerim O da adam ifte kurban Karl dalar karsz dalar Kar erir sular alar Kapda da gke krlar brahimim tmar eyler Hasta olacm hasta Su veririm altn tasta lahi kolun knla Arabay yapan usta 209 Nazl olancm nazl Kakln kesmedim gizli imdi emmileri gelir Alt atl eli bazl Firak deli gnlm firak Gelirim gelirim yollar rak Burallar dil bilmiyor Selver teyzem burda gerek Kola dmek Ocaa dmek. iir Kk yol. Kei yolu. zne Damat. Gke krlar Kr, demirkr atlar. 210 FATMALININAGIDI 1941 ylnda len Osmaniyenin Hemite kynden Fatmalt iin amcas Yusuf yakyor. Koca Ceyhan lk akar Efe burcu burcu kokar Sahilde kalma yienim Sobe gze mucuk okar Yetimini yetirdin mi Srtn'alp gtrdn m Gzlerim grmyor kar Kuru yerden oturdun mu Fatmal evin dolab Dolab vurulu kald Hodul gezerdi yienim Bohas drl kald

Alama Yusuf alama Anan gelecek gelecek Emmiyin gelini Elif Seni kucana alacak Ak ellerin fka parmak Ellerin dokurdu rnek Bu da bizden ganil kalsn Halakada beik kalmak Avlusunun n beri Yr dal kakllm yr Utanmay beri atm, Aha ksznn biri 211 Kadan alaym Ee Aatan keserler mee Bunu da duymu alyor Ankarada Kemal Paa Sobe Oval. Mucuk Bir kk sinek. Yazn sar scaklarda, ovada, insanlarn yzne yzlerce konar, ok rahatsz ederler. Bu sinekler ukurovada scan, hastaln bir timsalidir. Mucuk szc ukurovay anlatan birok trkde geer. rnein, "Mucuk okar, suyu kokar." Yatmal evin dolab Dolap gibi, yani su dolab gibi, evin iinde dner durur Fatmal. ok alkan demek. Dolab vurulu kald Dolab kilitli kald. Dolab durdu. fka nce. Ellerin dokurdu rnek Kilim rnekleri dokurdu. yle usta kilimciydi ki, elleri yepyeni kilim rnekleri karr, ondan sonra da onun rneklerine teki kilimciler yknrler. Ganil Kanun. Halaka Kyn orta yeri, alan, sokak, evlerin d, ev aralan. 212 RECEBN AIDI Osmaniyenin Sakarclk kynden Eyce Osmann olu 1944'te araba altnda kalp lyor. Ad anas Emine yakyor. Gkyznde turna katar Kolunu boynumdan atar Kurban olurum Recebim mi olur bundan beter ak recebim ak Tekerin nne dk Kurban olaym oluma hretli araba kouk leri dur kele Sultan Oturalm dize dize Osman dn kurmu Okuntunu sald bize Kapmzda dut dikili Dibinde reyhan ekili Kurban olaym oluma recep evin vekili Su iinde salkm st Verseler de almam t yle dndm baktm idi Kan iinde babayiit 213 SMALINAGIDI 1927 ylnda Kadirlinin Cck kynden smaili bir derenin iinde vurmular. Bu ad amcas kz Ee yakm. Ne yatyon bir1 olanck Daldan dm elma gibi Daha sdk ile bakmadm Kara byk burma gibi Kadan alaym emi Parmanda yksk gm Iramazan gelirkene Heybeyle alr yemi Heves kves orap ald Bir'ni giydirmedi felek Ayan olsun smailim Hep dikili kald yelek Nol'askere gideyidi Mektubu gelirdi bize Garip misin bire olanck Dnrc salarm kza Sa yanndan kurun demi Sol yanna boynun emi Garip garip duruyordu Meer kimsesi youmu Habeb oldu hbeb oldu Yand cier kebab oldu O gedie hi varmazd Abdi buna sebep oldu 214 mer Aa mer Aa Ardmz verdik daa Sanki bunu ldrnce Hayf m aldn aban Aa 215 BN AGIDI Osmaniyeye bal Hemite kynde Kara Derviin olu bi Gazi-antepte askerliini yaparken ldnde bu ad biin kars, kaynanas, akraba kadnlar, dahas da kyn btn kzlar, kadnlar yakyorlar. Ben bu ad Hemitede aa yukar nme gelen her kadndan aldm. Kimisi kendi yaktn unutmutu. Kimisi de

bakalarnn adn biliyordu. Gaziantepten getirilen lnn stnde, l gmldkten sonra da giyitleri stnde bir hafta kyn btn kadnlar at yakmlard. Kye gelen birok ak, birok at kadn da bie at yakmt. Eer ben, bi stne yaklan atlarn hepsini derleyebilmi olsaydm salt biin ad bir kitap olabilirdi. Avluya konak tutturmu Merdivenin dzle diyor Bedir kz kurban demi Deli Aliyi nazla diyor Kadan alaym dnd rt dt cierim yand Dman bana vermesin Bavulda prts geldi Kadan alaym Ee Yznde zlf meneke Bunu duysa ne der ola Ankarada smet Paa Gider Antebin yoluna Gelir Hemite eline Dargn msn bire yiit Prty saldn geline 216 Antebin byk pnar Akar bulan bulan Safiye bunun bacs Alar beleni beleni ktm gedie denedim Antep dumanl dumanl Eime lk diyorlar Kalbim gmanl gmanl Antepte de ova yaz Koyuna karr kuzu Sana diyom garip eim Yol bekliyor emmin kz Evimizin n Ceyhan Dalga vursam alr mola bi benim emmim olu Mektup salsam gelir mola Yaz geldi iek ald Zaten olanlar seildi Dman bana vermesin Bavulda prt ald Kara tiren tez getirir Soluk solua yetirir Kip Hasann olu Hasan Ac haberin yetirir Dizimde Antep yaras Bulunmaz bunun aresi Dolanr dolanr gelir Yiidin deli babas 217 lahi kesile bam Bir felee kald iim Antebe gveniyordum Orda da youmu eim Ali gelir Memet gelir Benim eim nerde kalr yle yiidin gelini lmez ama deli olur Krn tmar eyler iken Yaz azgn azgn dener Sene bitti gelir diye Emmisi Eeyi eler Nider kzcazm nider Bu bize Allahtan kader Evini emanet etmi Osman Andrnl gider Evleri Ceyhana yakn Dalga vurur sakin sakin Emmim olu takm giymi Kuluncunda dkm dkm Tutmuyor atnn dizi Grmyor mu onun gz Sana diyom garip eim Kadan alsn emmin kz Kzlar halaya dizilmi Sen de mi atacaksn para Kadan alaym kzm Eini Antepte ara 218 Emmim olu dn kurmu ki dn iki kek Yaradan lm diyorlar Hani ya cebinde bak Oturalm kar kar Buraya alm ar Babam olu gelir iken Alayarak karm kar Yaz geldi bahar eriti Koyun kuzuya kart Byle dn kurulur mu Kzlar karya kart Alama kzm alama.. Hepsi de Allahn ii Hele grseniz bii Aznda parlyor dii Sabahnan bi gelince Altnda at Kadan alaym olum Bin atna yle savu lahi stanbul bata Bolu ky daha te Ibiinen zzet gelir Iscak da tte tte Alnnda kara kakl Bende koymad akl Cahil giden kara ibiim apkas telde takl 219 bi zzet ilen gezer Ak elleri yaz yazar Kurban ol'rum karbiim Sylemiler demi nazar Prtsn ahit vurdum Zonguldaa gitsin diye Emmisinin olu Hac ldn bilsin diye

Kadan alaym ilik Ben de alamyom dilik Babas yanna gitti Bin lira da koydu harlk Evlerinin n asma Asmann daln kesme Emmim olu karbiim Darlp da bana ksme Gelinimin ad Ee Duluunda altm ke Bunu da duymu alyor Ankarada smet Paa Odasnda yanar k Sofrasnda ar kak Knaman obalar beni Kzm sallamad beik Srnrm srnrm Ben emberi brnrm Eller kaynm dedike Ben kimlere yerinirim 220 Yattn yerlerde yatmam Yorgan stne atmam Kurban olam emmim olu Babamn evine gitmem Ee de beni ok yakyor u kz gzme bakyor Ben buradan varr iken biim kar kyor Antebin kvrm yollar Dumanldr u dalar Minneti olsa gelirmola Antebin byk Beyleri Amannz bize noldu . ^ biin gl benzi soldu Kurban olurum Memet Aam Oradan telefon vurdu bi yatar dalgn hasta Osman buraya geldi posta Gelin seni kr ederim Gl yollasan deste deste biimin ord'lmesi Gelinimin dul kalmas Dman bana vermesin Bavulda prt gelmesi Gider Antebin eline Gider babas yanna Gelin buna dargn mola Prtsn salm geline 221 km Antebin eline Talim eder dke dke Sabah bi olan gelir Kr at balk rpa rpa biimin kara gz Yakt kl eyledi bizi Minneti olsa gelir mola Ee emmisinin kz Altm yzk parmanda Klot pantol trnanda Hodul gezer tel kaynm Paalarn rneinde rt Od, ate, kz, yalm. Prt Elbise, giyit, amar. Belenmek Yuvarlanmak. Denemek Bakmak, gzlemek. Gman Kuku, phe, ksm. Yetirmek Ulatrmak, yetitirmek. Azgn azgn ok sert. Kulun Srt, krek kemiklerinin st. Oynayarak, parlayarak, yerinde durmayarak. Cahal, cahil Gen, gencecik. lik Gmlek, yakasz gmlek daha ok. Dilik Ben de alamyom dilik, diliim gelmiyor, ok sklyorum anlamna. Dilii gelmemek, ok sklmak. Duluk akak. 222 MEMEDN AIDI Maraa bal Andrn ilesinin Geben kynden Memet adndaki delikanl zo'de gerdee girecei gece lyor. Ad Memedin anasyla nianls yakyor. Gkte bulut yan gidiyor Derelerden kan gidiyor Ula Doktor Osman Beyim Memedimden can gidiyor Memedimin del'anas Bugn Memedin knas Bu da bizden kanun kalsn Dnde zne lmesi Memedimin at iki Ayaklar ala seki Ykman bunun bayran Dolanr da gelir belki ktm kavak yarsna Balta vurdum kurusuna Ks m gittin Memet olum Be bacnn birisine Tan davulu almyor Harman yeri yarlyor Okuntu saldn Beyler Cenazene deriliyor Ben sprmem avlunuzu Byle m'ettik gavlimizi Aya kademsiz derler Hi grmedim olunuzu 225 zne Damat. Seki Sekil, atn bacaklarnn ala olmas. Ykman bunun bayran / Dolanr da gelir belki Dnlerde evlerin avlusuna bir de bayrak dikilir. Bayra indirmeyin, diyor. Tan davulu almyor Ky dnlerinde tanyerleri rken davul alnr. Bu davulun, zurnann bestesi hep ayndr, deimez.

Okuntu Dnde olan evi, kz evi ar karrlar. Bu ar, arlarn nemine gre armaanlardr. Mendil, orap, kilim, kuak, boa. Son yllarda kart gndermek de okuntular arasna girdi. Kademsiz Uursuz. 224 MOLLA KERMN AIDI ukurovanm kurtuluunda Franszlara kar savaan ete ba Molla Kerim ehit dyor. Bu ad Molla Kerimin anas yakyor. Netti ise dayn etti skibili cephe tuttu Ne durursunuz din kardeler Molla Kerim esir gitti N'oldu ise bana oldu Alan gllerim soldu Ne durursunuz din kardeler Molla Kerim esir oldu Atlar at iinde Sar kundura knda Molla Kerim esir gitmi Franszlarn iinde Evlerinin n eti Trl trl kokar otu Molla Kerim esir gitmi Cephede kiniyor at Evlerinin n yonca Yonca kalkm dam boyunca Issz kald koca konak Molla Kerim olmaynca Evlerinin n arpa Koyun gelir krpa krpa Tez gel Molla Kerim tez gel Kuzularn kald grpe 225 Belinde trabulusu Sarar dolay dolay Molla Kerimi ldrmler Kana beleyi beleyi 226 SELVERNAGIDI Adana ili Kadirli ilesinin tannm kiilerinden Duran Aann kz Selver ldnde anas Fatma Hatun bu ad yakyor. Szn kzcazm szn Nian takacam gzn Kna hazr oldu ama Babas vermiyor izin Gel teyzesi bak yzne Kaleme benziyor ka Henren prt dkmsnz Yok mu elinin naks Srma alvar filik yam Daha sand bekliyor Kzn eyizini grdm Hemi baston hemi yam Amann cierden yandm Yalnz lmez sandm Babas bana darlr eyizini urun grdm Ben byle dn eylemem Kazay toplarm gzn Teyzem senden gemem derdi Veriyorum yalnzm Kzm yann arr yerde Yeni dtm ar derde Kzma eyiz veriyom Alt kilim alt perde 227 Kzm deden gelse idi Bir aresin bulmaz mola Seher diye alamazdm Bir kzm daha olmaz mola Kapya kar yoklarm Trl hisseni saklarm Bir kzm da daha olsa eyizin ona saklarm Yoruldum bacm yoruldum Soyka sallaya sallaya Kzm gelin veririm San telleye telleye Yenemiyom anasn Ayrdn m sunasn Babas izin vermezse Urun vururum knasn Ben kzma kurdum dn Kardeleri oynar denek Sadcn hazrlayn Mahmudum datsn gmlek Ne ok bakyor gzme Sz uratmyor szme Aa kzndan ok severdi Dr m geldi kzma imdi emmilerin gelir Arabas grl grl Ben Selveri gelin ettim Al kuattm parl parl 228 Srma alvar Srmal alvar, alvarn paa ve cep azlar, bir de d dikilerinin stleri srma eritlerle ilenir. Buna srmal alvar derler. F7/t Tiftik. Filik yam Tiftikten yam. Yam bir eit, ince keeden yaplm pelerindir. zellikle at stnde giyilir. Daha ok yamy Toros erkesleri yapar ve giyerler.

Kzma eyiz vcriyom / Alt kilim alt perde ukurovada cicime perde derler, cicim ounlukla yklklerde perde olarak kullanlr. Bir de duvarlara aslr. Soyka lden kalan giyitler, amarlar, lnn kulland her ey. Dr, drc Kz istemeye gelenlere dr, drc denir. 229 DURANIN AGIDI Andnnn okak kynden Ahmet Paa adndaki nl Beyin olu Duran ldnde Ahmet Paa bu ad yakyor. Durann lm ylm 1900 olarak saptadm. Hasan Dede at oyna Gitti elimin denei Yalnzlk benden kalmayacak Bu taa dedemin gmlei Kele Zeynep sana noldu Senin de kardein m'ld Nolduysa bana oldu Evim malm yle kald Gel hele ya Sisli kz Gene dzenledim saz Ben oluma nian taktm Bilemiyom kimin kz Tez gelir burann yaz Yaylr rdei kaz Bu yl buraya geldi idik Felek karsalad bizi Srtnda da hilve donu sterim iinden can Bin atma Duran Aam Mft'efendi istemi seni Yaa Duran olum yaa n atn bala taa Duran askere isterler Bedelini versin Paa 230 Kr ata binmi geliyor Emmisi alar maallah Alaman kzlar alaman Dn kurarz inallah Kadan alaym kr at Beli ince yz surat Buras Temmuz dayanmaz Aam yaylaya ilet Ben babana demem arka Alyorum korka korka imdi Bey kardein gelir Kr at balk rpa rpa Merdivene attm ayak ^ .. Ak konaa vurdum snak Ben kardeten izin aldm Geline takalm duvak Karsalamak rselemek, bumbuuruk etmek, hal brakmamak. Yz surat Atn yz insan suratma benziyor. Snak Dayanak. 231 TERKELOLUNUN AIDI Bana bu ad yazdran okak kynden Ahmet Paann sylediine gre 1850 ylnda nl Avar Beyi Terkeliolu lrken bu ad kendi stne yakyor. Terkeliolu ldnde yz yan gekinmi. Kuma prtm ekilirdi Ak konaa dklrd Onu da bilir misin Dudu Alem benden sakmrd Ak konakta yksek baca Varamyom halim nice Silkinip ata binerdim imdi oldum kmkm koca adrmz ortadirek Bende de kalmad yrek Aln kara peremlice Ak konaa olan gerek 232 Kr at ekin dar Bindirmiyor ne haan Altm iek alardm Ben de takardm nian Sand sandal akal Yknn dibi bohal Kirvesine at gndermi st has krmz keeli Gel Durdu uradan otur Syleyim eksiim yetir Ben bu yl grmedim yaz. Git yayladan iek getir Odasna vardm ssz -Yokladm gm susuz Bu da elini koynuna sokmu Yeni oldum diyor ksz Askere vururlar boru Aredince dner geri Nedicin battal oca u canndan olan deli Battal ocak ocuksuz ev, ocak. Kmkm koca Beli bklm, ok yal. 233 MEDNENNAGIDI Kadirlili Latifoullannn adr Dedemli yaylasnda kurulmu. Latifolunun gelini Medine anasnn gn adrlarnn altndaki yoldan geerken gryor, her ne sebeptense ge ulaamyor, anasna zlemden dolay orada lyor.

Gelin arlanca Latif olu kzn anasna haber gnderiyor. Kzn anas geliyor ki, kz lm, onu beklemeden de ly gmmler. Kznn mezarn atryor, lsn gryor. Orada, mezarn banda anas bu ad yakyor. Bu olayn 1895'te getii sanlyor. Gel Kalender surdan otur Ahmet sen kazmay getir Garib imi ak Medinem Mezarn ucunda yatar styn alsn atm Yakayn dmesin zdm Amann kzm amann Yavrum benden vaz m getin Dolandm da u dalarn ardndan Ak Medinem deli oldum derdinden Gerisine yanmyom Kertenkele kt burnundan Al gelinim al gelinim Al yana bal gelinim Latifim odadan gelir Karsnda gl gelinim ktm narn bendine ardm kendi kendime Anan gelir ak gelinim Doan aym on drdne 234 Kaps ar sekili Odas amber kokulu Latif dedik de vardk Yan Hach Fakili Kzmn kaftan yeil Gn doar da l l imdi karr kumlara Kzm beliini devir Kzmn kaftan sar Sallansa da gezse bari Byle grr lsn Yabancya veren deli Gksnden kalkt da kzm G geliyor dizim dizim Emmili dayl kzm Avar elleri de bizim Gksnden de kalktm Geben Seni Karsa verdi baban Ha obana vara idin Elimizde yok mu oban Esefim atn eerler Ahmedim damdra teller Zalim imi bizim eller Vermesen lmezdi derler Kudretten harman savrulur Yabas yok krei yok yeli yok Oturmu da ak Medinem alyor Emmisi yok days yok ili yok 235 Karl dalar karsz dalar Kar erir suyu alar Garib imi kzcazm Basmac'olun grm alar narn bendi Yer ad. Kaps ar sekili Seki, kk toprak ykseklii. Bir de sekili, sekili at anlamna da gelebilir. Ar sekiliye bir anlam vermek kolay deil. Ar sekili, soylu, ar at anlamna da gelir. Ar paha, soylu at gibi. Damdm Tambura, saz. Kars Karszlkadriye, Kadirli. 236 AHMEDN AIDI Aysarlardan Halil Aann olu Ahmet ekya kyor. Bir arpmada da vurulup lyor. Bu ad anas yakyor. Olay 1920'lerde geiyor. Halil A'run Ahmet olu Belinde klc zal Elli atlya kar gelir Kk cura babam olu Bacsnn ad Emi Arkasnda dolu gm Gavur musun gavur erke p takn da srn demi Kapya minneti geldi Davran Ahmet olum davran Bin atna sar yavrum Gezbelden ayor kervan adr grnmez atldan Yemei kar tatldan Dmana yatak yazmlar Safi ibriim kutnudan Bir elinde dokuz kilim Martini tutmuyor elim Ben tarlaya yklnca Barm talad lm Kara adr drdler Yeil sand krdlar Tan uykusu tatl olur Ahmet olumu vurdular 237 Kk cura babam olu Cura, kk demek. Kk cura, kck. Arkasnda dolu gm Beliklerinde gm bezekler. Takmak Yaylmak. Bam bit talad: Bam bit ald, bit bama yayld. ANSA GELNN AIDI ukurovada, dahas da btn Trkiyede nl trkdr. ukuro-vada at havasyla sylenirken Erzurumda, Orta Anadoluda trk olmutur. Adn yakld yl belli

deildir. Ben bu ad 194.1 ylnda Maran Andrn ilesinden Memet Gngrden aldm. Attan da anlalaca gibi Aye adndaki gelin suya gidiyor. Irmaktan kovasyla su alrken aya kayyor, sele gidiyor. Ad kimin yakt belli deil. Koyun gelir kuzu ilen Ayann tozu ilen Gelin Anam sele gitmi Yan ifte kuzu ilen Aman Anam yaman Anam Dalar ba duman Anam Uzat Anam kollarn Ver azma dillerini Saat bete bekliyorum Gelin Anam yollarn Aman Anam yaman Anam Dalar ba duman Anam Koyun gelir yata yata amurlara bata bata Gelin Anam sele gitmi Ilgnlardan tuta tuta Aman Anam yaman Anam Dalar ba duman Anam 238 239 Erciyesten kar geliyor ktm baktm yar geliyor ndim rmak kenarna lm bana zor geliyor Aman Anam yaman Anam Dalar ba duman Anam Kara adr eme ile Dal yere deme ile Adam suya atlr m Kayn baba dme ile Aman Anam yaman Anam Dalar ba duman Anam Eme adrlarn yresi, yani duvar yerine geen ykseklik, kei kly-la dokunan ullarla devrilir. Buna eme denir. Eme kiminde de ince kamlardan yaplr. 240 HAYRIYENINAGIDI Gksn ilesinden Hasan Kayrann kz Hayriye bundan on iki yl nce, ben bu ad 1940 ylnda derledim, ldnde, anas Emine Hatun yakyor. Hayriye ldnde ilkokul 3. snfta imi. Ahacka davul tt Hayriyem dne gitti Kadan alrm ninesi Kuzum da muratsz gitti Kadan alrm da tarak Bende de kalmad yrek Ne olurdu kadir Mevlam Bir anaya bir kz gerek teye git krolas Bu da bamn belas Tel vurun o da gelsin Andrmda Emi halas Saln yce gtrn Gitsin grn grn Bu kimin nesi derlerse nc snf gelini Hep geldi Geben ua Belinde Acem kua Mektebe muallim olmu Ardna dizmi ua Ahack uras, yakn. Salm yce gtrn Kefenli ly mezarla gtrrken stne koyduklar sal. Ardna dizmi ua Uak, ocuk. 241 RUMLU ALININ AGIDI Gksnl Kumlu Ali adndaki gen askerdeyken izin istiyor, vermiyorlar. O da kayor. Aliyi izleyen aban avu onu vuruyor. Ad amcasnn kz yakyor. Olayn yln saptayamadm. Ad da eltie almaya inen Toroslu rgatlardan 194.3 ylnda derledim. Kr olasn kl Ali Kapmda ddrme davul Benim emmim olu lm Kara byk kvr kvr Hrsz aban kemer ald Emmim olu sana noldu yle dndm baktm idi Meyit ala kanda kald Banda da ak bal Boynunda da telli pusu Ya nideyim emmim olu Alay Allann ii Dman ardndan gelince Yam ile yer dizlemi Ala kanl soyarlarken Gzler kardei gzlemi Kilisin ilinde gezer Bast yerleri ezer Byle gkek emmim olu Gren Hoca muska yazar stne kaput rtmler Gelen giden bakyor Byle gzel emmim olu Ka kirpie akyor 242

Srtnda kadife ilik Alisiz gelmiyor dilik Gavur musun gavur aban Altn alaydn harlk Maratan da ktm yayan Dayan dizlerim de dayan Seni gurbet ele vermem Uyan emmim olu uyan stediim kz olmad Ksknm anam ksknm Varsn da bacma desin , Cepkenim ile psklm Firak deli gnl firak o Urumun yolu rak Alamaya arlanyom ifte gelin burda gerek o Uzak yerler, uzak eyler iin u yerine Toroslarda o kullanlr. Urum ukurovada Trkmenler, Toroslular, daha da birok yer Orta Anadoluya Urum derler. Urum topra, Rum topra. 243 DURDU BEYN AGIDI Bu adn da hikayesini derleyemedim. Yakh tarihini de renemedim. Ad Kayserinin Sarz ilesinden ukurovaya pamuk toplamaya gelen yal bir kadndan derledim. Gm kamas belinde Altn saati elinde Harbediyor kul olduum Sandm dini bir uruna Kuduretten kara gz Alayor gelin kz Cengediyor kul olduum Sanrsn ki Battal Gazi Glgl yzlerin grsem Tomurcuk dmesin vursam Cengediyor kul olduum Sanrm mam Hasan Yapld Beyin mezar Gayr uzad aralar Tez gelesin telli Beyim Mansp alacak sralar Cebinde altn fnd Cmle alemin yand Srma donlu Beyefendim Hkmetin Mustant Mansp Mevki, Makam. Srma donlu Srma giyitli. Tomurcuk dmesin vursam Tomurcuk dmesini dmelesem, taksam. Tomurcuk bir dme eididir. 244 KAVUKLU AL AANIN AIDI Andrmn Abazaoullarndan Ali Aa ldnde ad akrabalarndan Asiye Hatun yakyor. Olayn getii yllar 1840 olarak saptayabildim. Nettin ak eli glly Malah srma telliyi Datacak ne var idi Ahmet, smail, Glly kar Mayln dana Posta salar Mara Beyine d aac kurs kokusu Sinmi Aamn evine Ambardan alrlar alk Pana ile verir harlk Soydun mu kurban olaym Mah yznden altn salk Yazdn m sandal yerini Grdn m iyi gnn Soydun mu kadan alaym Altn epke pirpirimi Knda alvar bejik lk m ak can nazik Soydun mu kadan alaym Ak koldan altn bilezik Gedikten evini rma Gayr alak yann verme Soydun mu kadan alaym Ak kolundan altn burma 245 Kalk Sll kahveyi kaynat Hayal ata vurur payrat Soydun mu kadan alaym Kara adr yeil sayvat Kurs Kokulu bir aa. Pana Pene, avu. Avula harlk verir anlamna. Yazdn m sandal yerini Yere serdin mi sandaldan deini? Sandal ku-mayla kapl dek. Knda alvar bejik Bejik szc bilinmiyor. Gedikten evini rma Gedikten evini uzaklatrma. Irmak Uzaklatrmak. Payrat Bozulmu bir szck olabilir. Sayvat Sayvan. 246 SLEYMAN AANIN AGIDI Andnnn soylularndan Abazaoullarndan Sleyman Aa ldnde ad verenin sylediine gre, 1800 yllarnda kars Fatma Hatun yakyor.

Silkinip ata binince At altnda drt bklr Kanrlp cirit atnca Bir kar yere aklr Bizim Aa kibar yatar Kollarn bir ho atar Aam eve gelir iken At oynatr ceren tutar Aar kaldrn yerinden Klc dt belinden Andrn otuz oymak Alem saknr errinden Bu yatan gln harman Aamz cann derman Yanlarn kalmad m Tecirli nne semeni Bunlar evelden lr Odasnda saz dlr Emmim olu Sleymanm Cenge girer zrh giyinir Ata vururlar haay Cebinde tar ieyi Emmim olu Sleymanm Taysnmaz Beyi Paay 247 Erciyesin da gibi Kokar sandal ya gibi ok ata biner gezerdi Lek Kurdunun Beyi gibi Eve gelmez oldu Mutuk Biz imdi Aaya kstk Odaya iletmez olduk Kutnu dek sandal yastk Haa Eyerin altna konan kee ya da kaln kuma. Emmim olu Sleymanm / Taysnmaz Beyi Paay Beyi Paay kendisine denk saymaz. Taysnmak Eit saymak. Tayda Ayn yata olanlar. 248 veli efendinin agidi Kozann Aye Hoca kynden Veli Efendiyi yakn ky Anavarza-dan olan Ekya olak vuruyor. 1930'larda bu ad Veli Efendinin kz kardei Zeliha Hanm yakyor. nce Veli Efendim ince Kaput giyer dal boyunca Yeni dnyana doydun mu On be kurunu yeyince Kona ardaktan yce Dmanlar gezer gece tibarl babam olu Baucunda ifte hoca Savrun Sumbasn kars Kaps Halep ars ldrmler Veli Beyi Yok imi yakn komusu 249 Sultan yolar yzlerini Zelha deler dizlerini ldrme babam olunu Kurban ver'rim kzlarn Geldi ardaa dayand Selefi Sultan uyand Kalk gidelim babam olu Ak gmlek kana boyand Gzlerin kr ola olak Dile dilein verelim ldrme babam olunu Bin altn daha verelim Veli Efendim dam tutturmu Sylemiler demi nazar Adanaya vardm idi Ali Saip ile gezer Krbacnn ucu gm Dmanlar ldr'rm demi ldn duydumola Arkada Zahit avu Sinek mi oktu kanna Dman m geldi yanna Kalk gidelim babam olu Kurdolu geldi yanna Savnn Sumbasn karss Savrun da, Sumbas da Toroslarn gney yamalarndan kan ve Anavarza yaknlarnda Ceyhan rmana dklen iki aydr. kisi de airet adn tar. Birisi Sumbasl ikincisi Savrunlu airetinin adn tar. Sumbasllar daha Sumbas ay yresindedirler. Savrunlu yitmitir. Kaps Halep kaps Evine o kadar ok konuk iner ki, Halep gibi kalabalk. Ali Saip Ursava Urfa kahraman. Adana Mebusu. Kurdolu Kozan Beylerin4en. 250 KIIKIRIGINAGIDI Kkrk Ali 1920'lerin Toroslarda dolaan en nl ekya ete baslarndan birisidir. Kkrk Ali Kadirlinin Stlgeek kyndendir. Nianl iken askere gidiyor. Nianls olan kzn days da Aliye dmandr. AH askere gidince day frsat bu frsattr diyerek kz bakasyla evermek istiyor. "Benim dmanma varmayacaksn, yoksa seni ldrrm," diyor. Kz da:

"Namus bostan tarlasnda bitmez. Ali benim nianlm, bir kere sz verdim. Ondan bakasyla evlenmek bana haram," diyor. Uzun tartmalardan sonra day kz ldryor. Askerde bunu duyan Ali silahyla kayor, kye geliyor, kzn daysn ldryor, kzn mezarnn baucuna da bir aa dikiyor ve ite o zaman da oraya oturup bu ad yakyor. Askerlikten ben de katm Kanat baladm da utum Nazl Dndmn yznden Tatl canlarmdan getim Deirmen tersine dnse Her dileim kabul olsa Be on kii daha vur7rum Nazl Dndm geri gelse Derelerde biter kam Kaklne kan bulam Kadan alaym anam lyorum yeti demi Mezarna bir dut diktim Kul olaym dallarna Dne dne can veriyor Bak Dndnn hallerine 251 Evlerine ben de vardm ncik incik haber saldm Ayan olsun Nazl dndm Dayn yanna saldm 252 deli memedin olu kara bekirin ad Mara ilinin Gksn ilesi Bossyk kynden asker kaa olan Kara Bekiri bir arpmada candarmalar ldryorlar. Yl, 1920. A-d amcas kz Hr yakyor. Emmim olu Kara Bekir Ak parmakta gm zakir Hamma samaya varyor Battal davarn heydir Yaa emmim olu yaa Mor kefiye dm kaa Teslim olmaya arlanm " Kurun demi enli de Emmim olu Kara Bekir Martini fiei yal Eli akanda len Asl Deli Memet olu Vardm idi mezarna Sinek km zerine Kaak gezer emmim olu Be alt Krt zerine Candarma bilmez aman Kalkmaz bamn duman Koyun kurban edeceim Var m gelinin kurban Badadi Basra alnd Tym tozam yolundu Var gelmezsen gelme Bekir Geline sahip bulundu 253 Davarn heydir Srn topla. Heydirmek, bararak sry bir araya getirmek. Hanma Kadn ad. Tozak Dnlerde gelinin bana taklan eitli renklere boyanm kutyleri. 254 MOLLA BEKRN KIZI MERYEM HATUNUN AIDI Maraa bal Gksn ilesinin Bossyk kynde Molla Bekirin kz Meryem lyor. Kz nianl imi. 1930 yllar. Ad kzn anas yakyor. Kzm Pazardan geliyor Sa beline sokulu Var m idi ilinizde Trkmen tosunu yapl Avar avratlar geldi Kalk kzm boynuna sarl Happa kurban Hr kurban Esme darlrsan darl Kele kzm ne sonsuzsun Hac gel de kahve piir Byle de kz gelin molur Akln bana devir Kapya gelinci gelmi Kiniyor Meryemin at n kzlar hava ile Bana balayn meti Kapya gelinci geldi kmyor davulun sesi Yernik gitme kul olduum Alrm srmal fesi Varrken Aam darlm Hseyin bilmi sarlm Bu da muratsz deyince Ak Battalm ok krlm 255 Pnarlarda biter tere Yapran yolmayn kele Dnyada iki muratsz Biri Meryem biri Kara Gelirken de grmedin mi Yol stnde acar mezar Derdi yein kul olduum Gz arplarda gezer Karay zne donattm Para dktre dktre Meryem kza semen saldm Silah sktra sktra

Sarp salakta serin yayla Bizim eller orda yaylar yle dndm baktm idi Kolu bal Karam alar Esme kadan alaym Kundurasn yalad m Cenazesi klmyor Nianlsn eledi mi Kadan alaym Hata Fistan cepkeni kapla Yarenisin yoldasn Al da boncuunu sakla Yeldin mi avu days Meryemin ba kays Tekereim davar seer Tilk'olunda Tuz Kayas 256 Kefiyesini Molla Bekir Alm koyununda saklyor Amann Meryemim iyi alm yerini yokluyor Ben buna kayl deilim Kadan Battala Battala Byle de kz gelin molur Uak gnderdim aptala Al sana unu vereyim Ala kz kata kata Usandn m mor belikli Issz yerde yata yata Kadan alaym Nesli Meryem ld bacn yasl Battalm tl daylakl Meryemin ba da fesli Sonsuz Vefasz. n kzlar hava ile / Bana balayn meti Kzlar, Meryem gelin olmu, onu trklerle vn. Bana da meti balayn. Gelin baln yani. Alrm srmal fesi Gelinler srmal fes taknrlar. Derdi yein Yein ok, youn, gr. Derdi ok. Gz arplarda gezer Gz damm tavannda gezer. Gz tavana dikilmi. alm yerini yokluyor Eliyle aryan yerini yokluyor. Kayl olmak Raz olmak. Aptal, Abdal Anadoluda ileri davul zurna alma olan bir topluluk. Bunlara Aptal derler. Her dne Aptal getirilir. Al sana unu vereyim lnn banda alarlarken, ellerinde lnn bir giyiti, bir taks bulunur. Al sana unu vereyim dediinde, lden bir giyit, bir tak parasn sunuyor. Ala kz kata kata Alar at yakarken, Meryem kz da adna kat. Onu da adnda an, diyor. Battalm tl daylakl Tl, deve. Daylak, deve yavrusu. Meryemin de ba fesli Meryem de gelin olmu. 257 SLEYMAN AANIN AGIDI Andrn ilesinin tannm kiilerinden Sleyman Aa 1938'de ldnde bu ad Toroslann ve ukurovamn en tannm airi ve ats, Gkahmetli kynden Hasibe Hatun yakyor. Acemliye yk tutturmu Yz byk tl ile Oturasm teyzem olu Hazireti Ali ile Elimi cebine soktum kt defter ile kalem Toygun vezir teyzem olu Buna yand btn alem Ben uara anam ak Mftnn tebdili ak Boyuna kurban olaym Gelir sallar ksz beik Sabah el yaylaya ger Teyzemin azar dilii Kzn gelin ederken Emmisi verir harl Yk yklendi g ekildi Aamn beli bkld Tez gelesin teyzem olu Acemli ark ykld Uyur teyzem olu uyur Kalk gayr evine buyur Haticin hizmet edecek Kaklleri kvr kvr 258 kr ki Kemal var imi inallah yerini tutar Vezir dedem kar gelsin Onlar da ipe atar Dnya bana zindan olur Kardeim olu lnce htimamn olsun dedem Enli dlm alnca erif gelsin Leman gelsin Baclar kadan alsn Alsn vezir dedesini Vezir dedemi geri salsn Bir evde bile bydk . Binerdik telli mahyaya Bac geline darlma Gelin dayanmaz cefaya Atn ekin dar Uaklar tmar eylesin Mfty yalnz koydu Emmileri heyl'eylesin

Glly gelin eyleriz Emmileri verir harlk Bac olun arktan gelir Kr at sallar srma balk Toygun Kabaday, grkemli. Heyle Nasl. Mahya Tahtrevan. 259 NCE ARABN AGIDI Adanann Osmaniye ilesinden ince Arap adl bir delikanl Gazi-antebe bir i iin gidiyor, orada da lyor. Ad goo'lerde anas Hatun Kz yakyor. Gider Antebi beklerim alar brm yoklarm Altm saat gm mhr Taa bebeine saklarm Kalkaym da bakaym m u kona ykaym m Altn saat gm mhr Ak boynuna takaym m Bitiinde koca nar Donun giymi emir gibi Var Arabin nianls Kara gz kmr gibi Bitiinde koca pnar Ate atsam yanar mola Ben Felee Arap desem Eller bana gler mola Elinde de var kalemi Olum da yakt alemi Kahrlanman emmileri Hepinize var selam Yaz gnne sar iek rt da bitti mola Arap olum yok diyorlar Darendeye gitti mola 260 Emmimin olu Palal Banda sark dolal Hemen aklm yitirdim Kona yazlk olal Babas da Hafz Hoca Yatamyom gdz gece Vermem gelini gelini Arap olum gelmeyince Krdolu kahve piirir Arabm fincan devirir Tez gelesin olancm Baban namaz arr Ksenin avrad Fndk Arap oraya varmad m Ne diye takndn altn Ac haber gelmedi mi Bilisi Bittii yer. 261 STL HOCANIN AIDI Mara ilinin Andrn ilesi Gkahmetli kynden olan Sitil Hoca ldnde ad Fadma Hatun yakyor. Adn yakh 1910. Altm arn kuyusu var Suyu kar dolap ile Kimseleri bir ey sanmaz Urard Halep ile Evinin n sekili Krk giyer cebi kokulu Kalan umudum kesildi Kaldrrm mor kakl ksz bam garip bam Kar altnda kald eim Gnlm Gksn arzular Salmyor zalim kardeim 262 Sabahleyin bir yel esti Ahack orab mesti Kr olasn koca Gksn Aam oraya kadem bast Fadisine gstereyim Beserek getir heybeyi zar bandan inmezdi Bacn da dt vgaya Akamleyin atl geldi Sordum idi ac haber Akamki yediim yemek Bilmem a bilmem biber Hocam evine ho geldi _ Denedim eli bo geldi Ellere iek ald Bu yl bize de k geldi Kalan Artk Kaldrrm mor kakl Mor kaklm keserim. Denemek Bakmak. har Renkli araf. Ivga Kuku. 263 TERKELOLUNUN AIDI Kayserinin Sarz ilesinde yaayan Aysarlarn Beyi Terkeliolu-nun kars varm, iki Hatun birleerek ncye ar iftiralarda bulunmular. Kadn da kendisini ldrm. Ad Terkeliolu len karsnn stne yakm. Ay dodu ayn Hani urann beii Mevlam bir evlat verirse Takarm altn a

Bir incecik yol gidiyor Evlatszm yolu gibi Zlf burcu burcu kokar u sahilin gl gibi Gmn gelinlik donu Yeil kaput kaftan delme Ne ho yakm geline Kara Zlf altn dme Oturalm dizim dizim Belii gayetle uzun Ta byle belleyin kzm Gm benim iki gzm Meydana adr tutturur Kendire pekir attrr Aama gelin aama Umucuya at ektirir Habebi gnlm habebi Gm piirir kebab u gelini demem ama Dudu gelinin sebebi 264 Yn beri byk gzler Gm de odada gzler Gm gelin aslrken Grdnz m kele kzlar Gmm yayla iei Elinde kyma ba Sabah daylarn gelir Olur bir Grn kei Yksek gtrn saln Gitsin grn grn Bu kimin nesi derlerse Terkeliolu gelini Mevlam bir evlat verirse / Takarm altn a Keinin, koyunun, geyiin ak kemikleri gze kardr, bir de uurdur. Toroslarda, ukurovada, Anadolunun byk bir blmnde ocuklara, gk boncukla birlikte, bir de ak kemii takarlar. Varllar da altndan ak kemii yaptrp ocuklarna takarlar. Pekir Havlu. Umucu Bir istekte bulunan kii. Grn kei Eskiden kekler, yani kadn klna giren erkek oyuncular Toroslara, ukurovaya gelirler, dnlerde oynarlard. Atta, daylarn gelirler, acdan Grn kei gibi oynarlar, diyor. 265 BEY KIZININ AGIDI Bir zamanlar bir Bey olu varm. Bu Bey olu bir gn bir ku avna gidiyormu. Bunun bir de nianl kz kardei varm. Bey olu obann iinden geerken nnden bir baldn plak gemi. Vay, sen benim nmden nasl geersin, diye Bey olu buna bir tokat sallam. O da, bana niin tokat vuruyorsun, bana vuracana git de kz kardeinin oynana vur, demi. Bey olu buna ok fkelenmi, gz dnm. Klcn ekmi, baldr plan ban kesecekken, bakm ki, nnde kz kardei. Ona dnm, klcn sallam, kz kardeinin on beliini, bir de boynunun bir parasn kesmi. Kz da lrken kendi stne bu ad yakm. Adn yakl tarihini, yerini yurdunu sap-tayamadm. At ardmdan ulat Siim siime dolat Bir klla vurunca da On beliim birden dt oban davan yayar m arsam anam duyar m Bir babann iki evlad Karde bacya kyar m Anam ateimi yakma Gznden kanl ya dkme Ben bu yaradan lrm Yalnzma hor bakma Hele bakn el oluna ki elin sokmu koynuna Dnyada kavuamadk Ahrette dolan boynuma 266 Yce dan kar idim Ben anamn biri idim Yazk oldu el oluna Sa gznn nuru idim Dalarn kar erisin Engin duman brsn Beddua vermem kardeim Azmda dilim rsn Arkamda yz on beliim Gsme kt soluum Sylediime inanman Vallahi dnden lm Siim Dokuma tezgahlarnda, kilim, hal dokuma sdarlarnda yukardan aaya ipler gererler, haly,^ kilimi, cicimi o iplerin stne dokurlar. te bu iplere siim ipi derler. Bir de yukardan aa ip gibi inenlere siim derler. rnein, "yamur, siim siim yayordu". Sanyorum atta kzn, siim siime dolat dedii, klc yiyince beliklerinin birbirine dolatdr. 267 HUSEYININAGIDI

Sanzn Avarlarmdan Hseyin adndaki delikanl bir kz seviyor-mu. Kzn kardeleri Hseyini pusuya drp yakalam ldrmler. Ad Hseyin'in anas yakm. Yl 1910. Bir kayaya elemiler Elin kolun balamlar Babam olu Hseyini Sn av eylemiler Yce dalarn kcs Zor olur karde acs ldren de adam olsa Gecelerin kr bcs Nesini diyem nesini Kim bulmu kanl fesini Gkte melekler iitmi Hseyinimin sesini Toygun babam olu toygun Boyu da kendine uygun Mavi cepken srma salta Dmanlara vermi soygun Kanl kime gveniyor Karde donun aaryor Dar k kele Fadik Ad tatlm aryor Hseyinin atk ka Tabuta smyor d Bugn ulu bayram gn Mehmet Ali sk yolda 268 Sn Geyik. K Karla kark yaan kk buz tanelerine k denir. Bir trkden: "Engine kar yaar, yksee k," Baka bir trk: "Kcl boranl bizim damz." Don Giyit, elbise, giysi. Toygun Kabaday, grkemli. D Gs. 269 At Dizini Ahmedin Ad 68 Ahmedin Ad 175 Ahmedin Ad 237 Akarca Alinin Ad 194 Alinin Ad 164 Anisin Ad 181 Ansa Gelinin Ad 239 Ananm Ad 198 Avar Beylerinden Terkeliolunun Ad 155 Battaln Ad 113 Bayramn Ad 154 Bebek Ad 70 Bey Kznn Ad 266 Beyazt Olu Hac Beyin Ad 152 Boz merin Ad 109 Deli Hacmin Ad 79 Deli Memedin Olu Kara Bekirin Ad 253 Durann Ad 230 Durdu Beyin Ad 98 Durdu Beyin Ad 168 Durdu Beyin Ad 244 Eminenin Ad 72 Eminenin Ad 207 Fatmahnn Ad 211 Gelinin Ad 101 Gk Celilin Ad 200 Gurbet Ad 90 Hac Beyin Ad 107 Hac Beyin Ad 144 Hac Beyin Ad 159 Hac Durdu Aann Ad 138 Hac Hseyin Efendinin Ad 136 Hac Osmanm Ad 166 Hac Velinin Ad 73 Hac Yusufun Ad 189 Hacnn Ad 88 Hacnn Ad 89 Hacnn Ad 129 Haa Gelinin Ad 84 Halbrm Ad 77 Halilin Ad 179 Hasann Ad 156 Hayriyenin Ad 241 Hr Olunun Ad 196 Hrnn Ad 191 Hseyinin Ad 75 Hseyinin Ad 268 bi Aann Ad 187 biin Ad 216

brahimin Ad 209 nce Arabm Ad 260 nce Hacmin Ad 111 smail Aann Ad 149 smailin Ad 214 smetin Ad 177 Kara Mehmedin Ad 93 271 Karann Ad 115 Kavuklu Ali Aann Ad 245 Kkrn Ad 251 Kozanolunun Ad 66 Krn Olunun Ad 204 Kse Aann Ad 145 Kuduzun Olu Mehmet avuun Ad 96 Kumarl Kynden Halilin Ad 125 Ladflarm Ad 64 Mahmut Beyin Ad 91 Mahsen Kahyann Ad 185 Medinenin Ad 234 Mehmet Beyin Ad 103 Mehmet Beyin Ad 105 Memedin Ad 174 Memedin Ad 223 Memicinin Ad 92 Molla Bekirin Kz Meryem Hatunun Ad 255 Molla Kerimin Ad 225 Mustafa Aann Ad 99 Mustafa Aann Ad 131 Mftnn Ad 133 Osman Paann Anas Hede Hatunun Ad 134 Osmanm Ad 94 Poyrazn Ad 117 Poyrazolunun Ad 147 Recebin Ad 213 Reidin Ad 203 Rumlu Alinin Ad 242 Sar Ahmedin Ad 81 Selverin Ad 227 Solan Olunun Ad 183 Sleyman Aann Ad 247 Sleyman Aann Ad 258 Sleymann Ad 202 Sitil Hocann Ad 262 Terkeliolunun Ad 232 Terkeliolunun Ad 264 Topuzun Ad 170 Vay Anam Kurasnn Ad 161 Veli Efendinin Ad 249 Yaycolu brahim Aann Ad 141 Yemen Ad 62 Zlfikar Olu bi Aann Ad 86 272 YAPI KRED YAYINLARI / YAAR KEMAL BTN ESERLER Frat Suyu Kan Akyor Baksana - Bir Ada Hikayesi 1 Karncann Su itii - Bir Ada Hikayesi 2 Tanyeri Horozlar - Bir Ada Hikayesi 3 ince Memed 1 ince Memed 2 ince Memed 3 ince Memed 4

Ortadirek-O30/n te Yzl -Yer Demir Gk Bakr - Dan te Yz 2 lmez Otu - Dan te Yz 3 Demirciler ars Cinayeti - Akasazn Aalar 1 Yusufuk Yusuf - Akasazn Aalar 2 Yamurcuk Kuu - Kimsecik 1 Kale Kaps -Kimsecik 2 Kann Sesi -Kimsecik3 Teneke Binboalar Efsanesi Arda Efsanesi Hykteki Nar Aac Ylan ldrseler Deniz Kst Al Gzm Seyreyle Salih Kular da Gitti - F4ller Sultan Sar Scak Anadolu Efsanesi akrcal Efe IMuhun Gemisi - Bu Diyar Batanbaa 1 -Yanan Ormanlarda Elli Gn - Bu Diyar Batanbaa 2 Peri Bacalar - Bu Diyar Batanbaa 3 Bir Bulut Kaynyor - Bu Diyar Batanbaa 4 Allarm Askerleri Baldaki Tuz Aacn r Ustadr Ar Zulmn Artsn Atlar Gkyz Mavi Kald (S. Eyubolu ile) Yaar Kemal Kendini Anlatyor - Alain Bosquet ile Grmeler Ay Kuyumcular / Albert Vidalie - evirenler: Thilda Kemal - Yaar Kemal YAPI KRED YAYINLARI / YAAR KEMAL BTN ESERLER YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Sait Faik Abasyamk Semaver Sarn ahmerdan Lzumsuz Adam Birtakm insanlar Kayp Aranyor Havada Bulut Havuz Ba Kumpanya Mahalle Kahvesi Son Kular Alemda'da Var Bir Ylan Kargan Bala Mahkeme Kaps Peter Ackroyd Chatterton ingiliz Mzii Gilbert Adair Kapal Kitap Kulenin Anahtar Adalet Aaolu Romantik - Bir Viyana Yaz Yazsonu lmeye Yatmak Bir Dn Gecesi Hayr Geerken Toplu Oyunlar I, II, III Karlamalar Baka Karlamalar

yle Kargaada Byle Karlamalar "Fikrimin ince Gl" Be Kii Ruh mesi G Temizlii Gece Hayatm Toplu ykler I Toplu ykler II Samet Aaolu Btn ykleri Cem Aka Su ve Ceza ise, Ki Deil Olgunluk a lemesi Baln Esir Dt Yer Snmemi Kire Oyun imparatorluu Glten Akn Toplu Oyunlar Sabahattin Kudret Aksal ykler Oyunlar Denemeler, Konumalar mer Asm Aksoy Trke Bir Hayat Hulki Aktun Bir a Yangn Son iki Eyll Erotologya? - Bir Trk Erotologya'sna Giri iin Denemeler Toplu ykler I Toplu ykler II Sabahattin Ali Deirmen Sra Kk Yeni Dnya Kan, Ses, Esirler (Oyun) Krk Mantolu Madonna iimizdeki eytan Markopaa Yazlar ve tekiler Kuyucakl Yusuf akc'nn ilk Kurunu etin Altan eytann Gr Dedii Kalem Bahelerinden Yedi Hayat Kadn, Ik ve Ate Kavak Yelleri ve Kasrgalar Metin Altok iirin ilk Atlas Seluk Altun "Yalnzlk Gittiin Yoldan Gelir" "Bir Sen Yaknsn Uzakta Kalnca" Nuru lah Ata Gnlerin Getirdii - Szden Sze Karalama Defteri - Ararken Diyelim-Sz Arasnda Okuruma Mektuplar - Prospero YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Walter Benjamin Tek Yn Bin Dokuz Yzlerin Banda Berlin'de ocukluk lhan Berk El Yazlarna Vuruyor Gne Uzun Bir Adam Inferno Kanatl At Logos Poetika Niyazi Berkes Asya Mektuplar Thomas Bernhard Odun Kesmek Bitik Adam Eski Ustalar Ses Taklitisi Louis De Bernieres Yzba Corelli'nin Mandolini Yves Bonnefoy

Olaslk Dndaki Aydn Boysan Yzler ve Yrekler istanbul'un Kuytu Keleri Louis Breger Freud - Grntnn Ortasndaki Karanlk Cihat Burak Cardonlar Yakutiler Zenci Kalnz! Sevim Burak Ford Mach I Yank Saraylar Sahibinin Sesi Michel Butor Michel Butor stne Doalamalar A.S. Byatt em-i Blbln iindeki Cin Julio Baquero Cruz Mezbahann Mimarisi Italo Calvino Grnmez Kentler Palomar Anton ehov Yeni Bulunmu Hikyeler YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Gnce (2 cilt) Syleiler Dergilerde Yusuf Atlgan Aylak Adam Anayurt Oteli Canistan Btn ykleri Ece Ayhan Mortesi Requiem Babozuk Gnceler Aynal Denemeler Dipyazlar Sivil Denemeler Kara Hay Hak! Syleiler Bir iirin Bakr a Semih Balcojjlu nce izdim, Sonra Yazdm Tuna Baltacolu Yeni Adam Gnleri Sava iinde Bar Seluk Baran Gz Gelmeden Roland Barthes S/Z Enis Batur E/Babil Yazlar Yaznn Ucu Bu Kalem Melun Bu Kalem Bukalemun Aciz a - Faltalar Issz Dnme Dolap Ac Bilgi Smokinli Berdu Kum Saatndan Harfler Baka Yollar Taner Baybars Uzak lke: Bir Kbrs ocukluu Vs'at 0. Bener Dost - Yaamasz Bay Muannit Sahtegi'nin Notlar Siyah - Beyaz Yiit Bener Eksik Talar YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Evliya elebi Gnmz Trkesiyle Evliya elebi Seyahatnamesi: istanbul (2 cilt) Asaf HSlet elebi Btn Yazlar Ayegl elik Korku ve Arkada Burak erezcioglu Mavi Sal Kz Osamu Dazai Batan Gne

Mor Bir Serserinin Gezi Notlar Giiles Deleuze - F6lix Guaari Kafka-Minr Bir Edebiyat iin Osman Deniz Parola Harbiyeli Aldanmaz Ouz Demiralp Okuma Defteri Kutup Noktas Kr Okur Mehmet H. Doan iir ve Eletiri Tekrarn Tekrar iir, Bugn Alak Uu Ahmet Muhip Dranas Yazlar Sezer Duru - Orhan Duru (haz.) O Pera'daki Hayalet lhan Durusel Karakalem Requiem Ferit Edg Dou ykleri Yazmak Eylemi Seyir Szckleri Kimse O / Hakkari'de Bir Mevsim Av lk Tm Ders Notlar Bir Gemide Eylln Glgesinde Bir Yazd ite Deniz, Maria ilk ykler Kaknlar / Bozgun / Devam imdi Saat Ka Tuncer Erdem Hayalifener Moris Farhi Yabanda Yolculuk William Faulkner Absalom, Absalom! Kurtar Halkm Musa Max Frisch Stiller Beir Fuad iir ve Hakikat Memet Fuat Duyumsanmayan Karanlk Fruzan Berlin'in Nar iei Gl Mevsimidir Parasz Yatl Balkan Yolcusu Gecenin teki Yz Krkyedi'liler Benim Sinemalarm Kuatma Redife'ye Gzelleme Yeni Konuklar Ev Sahipleri Sevda Dolu Bir Yaz Adale Geras Troya'da Ak Akit Gktrk eviri: Dillerin Dili Ada Okuma Ura Szn tesi Eser Grson Edebiyattan Yana Hermann Hesse Narziss ve Goldmund Boncuk Oyunu Bozkrkurdu Gertrud Rosshalde Doan Hzlan Sakl Su Gncelin ars YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT

Mavi Bereli iir ilingiri Dzyaz Ayrac Yalnzlk Kahvesi Edebiyat Dnencesi Sidik Hidyet Aylak Kpek Diri Gmlen Vejetaryenliin Yararlar Hac Aga Damla Kan Kr Bayku Alacakaranlk Kurt Hofmann Thomas Bernhard'la Konumalar Park Honan Shakespeare: Bir Yaam Vecihi Hrku Bir Tayyarecinin Anlar MeldS Kaptana Ben Bir Bizans Bahesinde Bydm Seyfi Karaba Dede Korkuda Renkler Gne Karabuda indim Zaman Bahesine Zaman Bahesinden Portreler Zoraki Randevular Park adan Karadeniz lmsz Adagio'lar Anna Kavan Buz Hamdi Ko ocuk lm arklar Melekler Erkek Olur ieklerin Tanrs Uur KOkden Gemie Alan Pencere Dlerin Gnbatm Uzun Gecenin Tutsaklar - Bar Dernei Cezaevi Gnl (1982) Kuular, Kanallar, Salkmstler Onat Kutlar ishak D.H. Lawrence Lady Chatterley'in Sevgilisi Jean Leproux Renee Vivien'den Kerimeye Mektuplar Amin Maalouf lmcl Kimlikler Semerkant Afrikal Leo Tanios Kayas Yznc Ad Dounun Limanlar Uzaktan Ak Jamal Mahjoub Raid'in Drbn Nasuh Mahruki Bir Hayalin Peinde - Yedi Zirveler Bir Dacnn Gncesi Everest'te ilk Trk Asya Yollar, Himalayalarve tesi Giorgio Manganelli Dzyaznn ince Sesi Okumann Tarihi Nezihe Meri; Korsan kmaz Yandrma Toplu ykler 1 Toplu ykler 2 Toplu Oyunlar Gustav Meyrink Golem lhan Mimarolu New York Kap D Sanat Robert Musil Yaarken Alan Miras Rauf Mutluay Sebiller Su Vermiyor Fethi Naci Trk Romannda lt Sorunu Eletiri Gnl- 1(1980-1986) Gcn Yitiren Edebiyat Eletiri Gnl - 11(1986-1990) Roman ve Yaam - Eletiri Gnl -(1991-1992) "Dnya Bir Glgeliktir"

YAPI KRED YAYINLARI EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Reat Nuri'nin Romancl Sait Faik'in Hikyecilii Emin Nedret ili (haz.) evket Rado'ya Mektuplar Behet Necatigil Erturul Facias Btn Radyo Oyunlar Serin Mavi Dzyazlar 1 - 2 Mektuplar Ahmet Oktay Gece Defteri airin Kan /Yaznsal Eletiriler 1 -1954/2000 Anlatlarn Aynas Emin zdemir Dilin te Yakas Tezer zl Eski Bahe Eski Sevgi Yaamn Ucuna Yolculuk ocukluun Souk Geceleri Kalanlar Zaman D Yaam Mahir zta Ruh ikizini Arar Souma Korku Oyunu Ay Gzetleme Komitesi Bir Arzuyu Beslemek Orhan Pamuk istanbul-Hatralar ve ehir Georges Perec Yaam Kullanma Klavuzu Dodum Robert Pinget Fantoine ile Agapa Arasnda Sorgulama Msy Songe Jan Potocki Hafz'n Yolculuu Marcel Proust iek Am Gen Kzlarn Glgesinde Guermantes Taraf Mahpus Sodom ve Gomorra Swann'lann Taraf Albertine Kayp Yakalanan Zaman evket Rado Szn Gelii Alain Quella - Villeger Pierre Loti: Gezegen Seyyah Oliver Sacks Karsn apka Sanan Adam Sesleri Grmek Renkkrleri Adas Uyanlar J.D. Salinger Franny ve Zooey avdar Tarlasnda ocuklar Dokuz yk Ykseltin Tavan Kiriini Ustalar... Aye Sarsayn ok ey Yarm Hl Bruno Schulz Tarn Dkknlar Isaac Bashevis Singer Toplu ykler Meuga Philippe Sollers Stdyo Luan Starova Keiler Dnemi Babamn Kitaplar Mine St Adalet Cimcoz - Bir Yaamyks Denemesi Be Sevim Apartman Cemal Sreya apkam Dolu iekle ve iir zerine Yazlar Gnler "Gvercin Curnatas" Konumalar, Soruturma Yantlar On Gnn Mektuplar Ferhan ensoy FerhAntoloji Levent entrk iaretname ve intermezzo Viktor klovski Zoo YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT lk Tamer Yaamak Hatrlamaktr Alleben ykleri Ahmet Hamdi Tanpnar Mahur Beste Be ehir Huzur Saatleri Ayarlama Enstits Yahya Kemal Mcevherlerin Srr Edebiyat Dersleri Btn ykleri Elin Tapan Ben Mutlu Bir Down Annesiyim Devam Eden Hikyemiz Ali Teoman Pervaneler Uykuda ocuk lmleri Semih Tezcan Dede Korkut Ouznameleri zerine Notlar Asl Tohumcu Abis Meral Ata Tolluolu Babam Nurullah Ata Mahmud Nedim bin Tosun Aba Vedat Nedim Tr Yllar Byle Geti Ahmet Nedim Servet Tr Nevhz'in Gnl ibn Tufeyl - ibn Sina Hay Bin Yakzan Bedrettin Tuncel

Seme Yazlar Ayfer Tun Aziz Bey Hadisesi Maara Arkadalar Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek Ta-Kt-Makas Gven Turan Yazyla Yaamak D Gnler l YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Hesabali Turan Bir Eitimcinin yks Serdar Turgut ahsi Bir New York Biyografisi Cahit Uuk Bir imparatorluk kerken... Anlar Erkekler Dnyasnda Bir Kadn Yazar -Silsilename I Yllar Sadece Say - Silsilename II Faruk Ulay Amber Beldeler Kitab Tuhaf insanlar Zaman Kemal Uluer Baucumda Hayat Mutlu Bir lmn Gncesi Mna Urgan Virginia Woolf D.H. Lawrence Bir Dinozorun Anlar Bir Dinozorun Gezileri Tomris Uyar ipek ve Bakr Gzel Yaz Defteri Gndkm I - Bir Uyumsuzun Notlar Gndkm II - Bir Uyumsuzun Notlar demeler ve ahmeran Hikyesi Artun Unsal Benim Lokantalarm Kmil ile Meryem'e Dair Fikret rgp Dosdoru Gnlk Orhan Veli airin ii - Yazlar, ykler, Konumalar Bern Witte Walter Benjamin Hseyin Cahit Yaln Tandklarm Murat Yaln Akmumya Hafif Metro Gnleri ima Klavuzu YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT Sadk Yalszuanlar Srl Tulalar Mehmet Yan Soydanz Balk Burcu Kozmopoetika - Yazlar, Syleiler, Deiniler (1978-2001) Stefanos Yerasimos Sultan Sofralar -15. ve 16. Yzylda Osmanl Saray Mutfa iir Erkk Ylmaz Abdullah'n Ablas Enayi Bir Ak brahim Yldrm Bkn ve Orta Halli - Cinayet, lke, Cinnet Tahsin Ycel Yazn, Gene Yazn Alntlar Tartmalar Sylemlerin iinden insanlk Gldrsnde Yzler ve Bildiriler Yaznn Snrlar Yapsalclk Salaklk stne Deneme Yz ve Sz Binbir Gece Masallar (8 cilt) YAPI KRED YAYINLARI / EDEBYAT

YAPI KRED YAYINLARI / R Sait Faik Abasyank imdi Sevime Vakti ve Dier iirleri Mim Kaf Agayef Nzll iirler Nazmi Al (haz.) John Ashbery- Profil Glten Akn iir zerine Notlar Toplu iirler i-1956-1976 Toplu iirler II-1979-1998 iiri Dzde Kuatmak Uzak Bir Kyda Sabahattin Kudret Aksal iirler 1938-1993 Batk Kent Hulki Aktun Firak (1989-1999) Sabahattin Ali Btn iirleri Al ova Dizeler (2001-1973) avkar Alnel Soua Alan Kap: iir sine Yazlar Metin Altok Bir Acya Kirac - Btn iirler John Ash Selected Poems / Seme iirler The Anatolicon /Anatolikon mer Aygn Ta Gn Ece Ayhan Btn Yort Savul'lar! Toplu iirler (1954-1997) Suphi Aytimur incedir Derincedir lhan evket Aykut Kl Art Ingeborg Bachmann Toplu iirler Enis Batur Dou - Bat Dvan Seyrsefer Defteri Rbia Hatun "Tuhaf Bir Kymef'+Krkbir iir Papirs, Mrekkep, Ty Seme iirler 1973-2002 lhan Berk Asl Eros- eviri iirler Klt Kitap Eik Ak Taht Akama Doru Galata Pera Toplu iirler Paul Claudel Japon Yelpazeleri iin Yz Tmce E. E. Cummings Profil Asaf Halet elebi Btn iirleri Nuri Demirci Soldan Drdnc Aralk Ahmet Muhip Dranas iirler Mehmet H. Doan (haz.) Yzyln Trk iiri Antolojisi (3 eli!) Gunnar Ekelf Emgion Prensi iin Divan Seme iirler Metin Elolu Bu Yalnzlk Benim Toplu iirler (1951-1984) Seyhan Erzelik Kitaplar-Toplu iirler (1980-2003) Ebubekir Erolu Berzah - Toplu iirler 68/98 Hseyin Ferhad Kl ipekte Snanr - Toplu iirler (1982-2000) Fru Sadece Ses Kalcdr Fruzan Lodoslar Kenti Louise Glck Seme iirler Ahmet Gntan ilk Kan. ikili Tekrar. Talt Sait Halman (Haz.) Eski Msr'dan iirler Sadk Hidayet Hayyam'n Teraneleri Ted Hughes Doumgn Mektuplar Mustafa Irgat Ait'siz Kimlik Kitab YAPI KRED YAYINLARI / R

YAPI KRED YAYINLARI / R Ernst Jandl Daha iyisi Saksofon Richard McKane Coffeehouse Poems / Kahvehane iirleri Sefa Kaplan Londra iirleri Yahya Kemal Kendi Gk Kubbemiz Eski iirin Rzgryle Birhan Keskin Yeryz Halleri Tuna Kiremiti Akademi Karl Krolow Dnyann iaretleri Ercmend Behzad Lv Btn Eserleri Lermontov Profil Pierre Louys Bilitis'in arklar James Lovett O stanbul - Ey istanbul Lale MUldr Saatler /Geyikler Anemon / Toplu iirler 1988 -1998 Behet Necatigil Bile /Yazd iirler Ahmet Oktay Toplu iirler (1963-1991) Hayalete vg Hseyin Peker Atein Zilleri - Toplu iirler (1965-2003) Jacques Pr6vert Szler Mehmed Rauf Siyah inciler Theodore Roethke Rzgr iin Szler Il Saatojjlu (Haz.) italyan Hermetik iiri Antolojisi Seferis Profil Ahmet Soysal Arzu ve Varlk- Dalarca'ya Baklar Cemal Sreya Yrek ki Parampara - eviri iirler Sevda Szleri Ungaretti Profil lk Tamer Yanardan stndeki Ku ada Latin Amerika iiri Antolojisi Mehmet Taner Kfl imek Veda Vezinleri Ahmet Hamdi Tanpnar iirler OuzTansel Da pmeler Tagore Profil Turul Tanyol Toplu iirler (1971-1995) By Bitti Hakan Toker Mavikara Gven Turan Toplu iirler (1963-1993) 101 Bir Dize Gizli Alanlar iz Srmek Grlen Kentler Cendere Mehmet Mmtaz Tuzcu Yazte-Toplu iirler 1971/1998 Turgut Uyar Byk Saat-Btn iirleri Orhan Veli Btn iirleri eviri iirler Eyp Yaar Kimsesizlik ikilisi Mehmet Yan Ad Kayplar Listesinde Levent Ylmaz Son lke Necmi Zek Yavru Aslan'dan Konu Komu'ya (1981-2001) YAPI KRED YAYINLARI R STANBUL ORHAN KEMAL . t HALK KT^NES, YAS____ KnnnNn

R\ Kayt No: U5 55 g KTAP CEB lme kar etkin bir direni olan at, insanolunun lmle yz yze geldiinde duyduu aknl, korkuyu ve inanmazl dayanlr klma abasnn sonucudur. Bin yllardr yaklan atlar, Anadolu'da da ok byk bir eitlilik ve zenginlik gsterir. Yaar Kemal'in ukurova blgesinden ve Toroslar'dan derledii pek ok at, Atla/da bir araya geliyor. "Gzmzn nne, bir deri bir kemik kyl delikanlnn biri kacak. Ad Kemal Sadk Gceli, Hemite kynden gelmedir. Da bayr dinlemez, kynden, da kylerinden, obalardan, ovalardan, kasabalardan, ikide bir de kopup gelir Adana'ya, ker nmze, atlar, trkler, destanlar serer buruuk sar katlar stne yazlm. Peki, nereden toplamtr bunlar? Anadolu baclarnn hep birlikte yaktklar atlarn yazclm ediyordu, bu zorunluluu duyuyordu, esnek ve kararl yazs ile. O hzla kopup geliyordu tabana kuvvet, sanki kaderi ile kaderimiz buna balymasma. nmze serdii sz dizileri, ukurova kadnlarnn lm karsnda uyakl szleri, bartlar, dvnmeleriydi. Sanki lenin, vurulann, ezilenin, (...) rgat, iisi, yarcs ile byk deiimlerin iinde bulunan ukurova'nn avaz avaz atlarndan sorumluydu bu ocuk." Abidin Dino, Milliyet Sanat Kapaktaki Resim: Abidin Dino Yaar Kemal _ Atlar www.kitapsevenler.com Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme zrller in Hazrlanmtr Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr Yaar Mutlu Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. - Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Tarayan Yaar Mutlu web sitesi www.yasarmutlu.com www.kitapsevenler.com e-posta yasarmutlu@kitapsevenler.com yasarmutlu@yasarmutlu.com

mutlukitap@hotmail.com kitapsevenler@gmail.com Yaar Kemal _ Atlar