JOMNY DENEY Ama: Bu deney ile ele alnan elik malzemede su verme sonucu elde edilebilecek maksimum sertlik

ve sertleme derinlii (sertleme kabiliyeti) belirlenir. Teorik bilgiler : 1. Demir-Karbon denge diyagram
elik Faz Ostenit Ferrit Perlit Sementit Beynit Martenzit A3 egrisi Acm ergisi A1 egrisi Su verme Sertlik CCT (Continious cooling Transformation) diyagram TTT (Time Temperatur Transformation) diyagram

ekil 1. Demir-Karbon denge diyagram

2. Istma ve soutma ile ilgili yapsal dnmler - dnm Martenzitik dnm Beynitik dnm Perlitik dnm

ekil 2. Istmada yapsal dnm diyagram

ekil 3. AISI 8630 elii iin Jominy deneyinden elde edilen verilerle srekli souma erileri ve srekli zaman dnm diyagram arasndaki ilikilerinin gsterimi

ekil 4. AISI 4140 elii iin Jominy deneyinden elde edilen verilerle srekli souma erileri ve srekli zaman dnm diyagram arasndaki ilikilerinin gsterimi

Deneysel alma : Malzeme Malzeme olarak 4140 elii kullanlmtr. Krom-molibden elii olarak ta bilinir. 41XX alam serisini oluturmak iin kk miktarda (% 0,15 0,25) molibden yansra % 0,80-1,10 civarnda krom ilave edilir. Krom ilavesi ayn karbon miktarna sahip sade karbonlu eliklerin sertleebilirlik, dayanm ve anma direncini de artrr. Buna karn dk alaml yap eliklerine kromun ilave edilmesi bu eliklerin ayn artlar altnda temper krlganlna hassasiyet eilimini artrr . AISI 4140 C Si Mn S 0,35-0,44 0,15-0,35 0,60-0,90 0,04 max P 0,40 max Cr Mo 0,80-0,10 0.15-0.25

Numune alma Mamul standardnda zel artlar bulunmad takdirde, siparite aksi bir anlama olmadka ve mamul kalnlna (veya apna) baklmakszn mamulden numune alnmas aadaki gibi yaplmaldr; - 30-32 mm apndaki deney parasnn haddeleme veya dvlmesiyle, - ( 2500 0,5 )mm apndaki deney parasnn ekseni mamul yzeyinden ( 20 0,5 ) mm olacak 0 ekilde makinayla ilenmesiyle Boyutlar Deney paras, 25 mm apnda ve 100 mm boyunda makine ile ilenmi bir yuvarlak ubuktan olumaldr.

a) Flanl deney paras ekil 5. Deney parasnn boyutlar (ller mm dir)

b) Fatural deney paras

Techizat Cihaz, deney parasn sertletirmek iin uygun bir dzenekten oluur. 1. Sertletirme cihaz, sertletirilecek deney parasnn ucuna ani olarak suyun arptrlmas esasna dayanr. Bu, rnein; hzl hareketli bir musluk ve su ak orann ayarlayan bir sistem veya su stununun hzl olarak brakp - kesilmesine msaade eden bir diskle gerekletirilebilir. Hzl hareketli musluk olmas durumunda, musluun arkasndaki su borusunun boyu trblansz su akn salamak iin en az 50 mm olmaldr.

1) Deney paras sabitleme ve merkezleme mekanizmas 2) Deney parasnn konumu 3) Disk 4) Su borusunun ucu 5) Hzl hareketli musluk 6) Su borusu ekil 6. Sertletirme aygtnn gsterimi

2. Su borusunun ucu deney paras desteinin greceli durumlar su borusu ve sertletirilecek deney paras ucu arasnda (12,5 0,5) mm.lik bir uzaklk kadar olmaldr. 3. Deney paras destei, su borusunun ucunun zerinde deney parasnn hassas olarak merkezlenmesine ve su pskrtme esnasnda deney parasnn tutuunu salamaldr. Deney paras yerine yerletirilirken kuru olmal sertletirme esnasnda ve ncesinde su sramalarndan korunmaldr. 4. Deney numunesi olmad durumlardaki su borusunun ucunun stnde oluan su stununun ykseklii 65 10 mm olmaldr ( ekil 4 ). Borudaki su scakl (20 5)C olmaldr. Mukayeseli deneyler durumunda, deneyler ayn su scaklnda yaplmaldr.

1) Serbest durumda su stunun ykseklii 2) Su borusu ucunun ap ekil 7. Su borusunun ucu

5 Deney paras, stlrken ve sertletirilirken bandan sonuna kadar hava akmndan korunmaldr.

ekil 8. Jominy deney dzenei

Isl ilem koullar Aksi bir anlama olmadka deney paras, makine ile ilemeden ve sertletirilmeden nce normalize yaplabilir. Normalize ilemi, malzeme standardnda belirtilen aralktaki ortalama bir scaklkta yaplmaldr. Malzeme standardnda normalize iin bir scaklk belirtilmemise, normalize scakl zel bir anlama konusudur veya deneyi yapan blm tarafndan yeterli bir scaklk seilmi olmaldr. Normalize ilemi scaklnda tutma sresi en az 30 00, 5 dakikadr. Isl ilem her seferinde makine ile nihai ilenmi deney parasnda kesinlikle karbonsuzlama grlmeyecek ekilde yaplmaldr.

Deney sonular : eliin sertleebilirlik zelliklerinin tarifi iin Aadaki metotlardan birisi kullanlr: a) Sertlik erisinin izilmesi, b) lk nokta, sertletirilmi utan 1,5 mm uzaklkta ( sertleebilirlik derinlii az olan elikler iin 1 mm ve dier iki nokta da zel bir anlamayla belirlenerek noktada sertlik lm ifadesi, c) zel bir anlamayla belirlenen uzaklkta bulunan iki noktada sertlik lm ifadesi d) Sertletirilmi utan belirlenmi bir uzaklkta sertlik lm ifadesi, e) Sertlik - uzaklk deerlerinin erilerinin izelgeleri.

ekil 9. Jominy deneyi sonucu elde edilen, sertliin su verilen utan uzakla gre deiimini veren sertleebilirlik erisi

Deneyin Uygulanmas 1. Deney paras, ilgili mamul standardnda veya zel bir anlamayla belirtilen scakla en az 20 dakikada homojen olarak stlmal, anlama salanan scaklkta 30 00, 5 dakika sabit tutulmaldr. Frnlarn zel tiplerinde bu sre, deney parasnn merkezi istenen scakla ulamas iin gerekli en az sreyi veren daha nceki deneyimlerin bir sonucu olarak tayin edilebilir ( bu scaklk rnein; deney parasnn ba ucundan ekseni boyunca delinmi bir delie yerletirilmi bir termokopul yntemi ile dorulanabilir). Deney parasnn karbonsuzlama veya sementasyonun en aza indirilmesi iin ve oksitleme sonucunda tufallenmesinden kanlmas iin tedbirler alnmaldr. 2. Deney parasnn frndan kartlmas ve su pskrtmeye balanmas arasndaki sre 5 s.yi gememelidir. Deney parasnn frndan kartlmas ve tutucuya yerletirme esnasnda, sadece sertletirilmeyen fatural veya flanl ucundan bir maayla tutulmaldr. Pskrtme sresi en az 10 dakika olmaldr. Bu sre bitiminde deney parasnn soumas, souk suya daldrlarak tamamlanabilir. 3. Sertlik lm iin iki dzeltilmi yzey, deney parasnn eksenine 180 uzaklktaki yzeyde talanmaldr. Deney paralarnn makine ile ilenerek hazrlanmalar durumunda, iki dzeltilmi yzey, mamul yzeyinden ayr uzaklkta olmaldr. Dzeltilmi yzeyler 0,4-0,5 mm derinlikte olmaldr. Bu dzeltilmi yzeyler deney parasnn mikro yapsn deitirebilecek herhangi bir stmadan kanmak iin hassas talamayla bol miktarda soutucu su kullanarak ilemelidir.

Genel olarak uzaklk, milimetre olarak sertletirilmi utan itibaren sertliin lld sekiz nokta aadaki gibidir 1,5-3-5-7-9-11-13-15 Sonraki noktalar, genellikle 5 mm aralkla alnr.

ekil 10. Sertlik lm iin deney parasnn hazrlanmas ve sertlik lm noktalarnn yeri

Deerlendirme ve Rapor Deney sonras Deney Raporu hazrlanacak ve belirtilen tarihe kadar Laboratuar sorumlusuna teslim edilecektir. Deney raporu iermesi gereken standart formatnn yan sra aadaki sorularn cevaplarnda ierecektir.

Mesafe (mm) Sertlik (Rockwell) 3 .> 6 .> 9 .> 12 .> 13 ...>

a) 4140 eliinin elde edilen mesafe-sertlik verilerine gre sertleebilirlik erisini iziniz. b) Her bir mesafede oluabilecek mikroyaplar belirtiniz.