i

HUKUKUNA YN VEREN iLKELER:

Temel ilke: i inin korunmas ilkesidir: Hem pozitif olarak kanun koyucunun benimsedi i kurallar olarak ortaya kar hem de yorumlarda. Anayasada yer al r ba ta bu ilke. Devletin niteli i sosyal devlet olarak nitelenmi se bu ilke vard r. ilerin asgari al ma artlar bir kanunla dzenlenmeli (i kanunu) Bunun stne kma yolu a k olmal d r. (toplu szle me, rgtlenme, i iye grev hakk ...) Yasal dzeyde i hukukuna ili kin dzenlemeler: nisbi emredici hkmlerdir. i lehine de i tirilebilir. Ama i i aleyhine de i tirilemez. Asgari cretin alt nda bir ey geerli de il. Ama zerinde geerli. Yorum: i i lehine yorum ilkesi olmal . ki a dan s n rlanmas gereklen husus 1.toplum yarar : i i lehine yorum toplum zarar na oluyorsa bu yorum s n rlanmal d r. (toplu szle me d nda) 2.i i lehine yorum yasaya ra men olmaz. hukukunun uluslararas kaynaklar oktur. Uluslararas al ma te kilat (ILO) kararlar . ILOnun bir szle mesini onaylad takdirde bu szle meyi i hukukuna uydurma ykmll alt na girer. hukukunun uygulanmas nda idari te kilat: -al ma ve Sosyal Gvenlik Bakanl : kanunun uygulanmas n denetleme hakk bakanl a aittir. Ta rada blge al ma te kilatlar vard r. -Bakanl a ba l ; i kurumu, ve sosyal sigortalar kurumu HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI: Kanunu 2. madde

: bir i szle mesine dayanarak al an gerek ki iye i i denir. -bir i szle mesine dayanarak al ama: borlar kanununda hizmet akti olarak tan mlanm t r. i szle mesi: bir taraf n (i inin) ba ml olarak i grmeyi di er taraf n (i verenin) cret demeyi stlenmesinden olu an bir szle me. -ba ml olarak al ma i iyi benzer statlerden ay ran bir lt. Ba ml l k nemli. Memur: bir atama i lemi ile statye intibak ettirilen ki idir. Kamuda i ilerde var. Kamuda i iye benzer statde szle meli personelde var. Hem 657/4 maddeye ba l . Uygulamada ok vard r. 399 say l KHK daha ayr nt l . i kavram na yak n rakl k ili kisi: hem borler kanununda dzenlenmi hem de 3308 say l rakl k e itim kanununda dzenlenmi . rak ile i iyi ay rt edici zellik: i ilikte i kar l olarak bir cret alam yn bulundu u halde rakl kta bir meslek ve sanat renme a r basar. (cret ikinci planda) rak i i de il. Kanun kapsam nda de il. Gerekde i i olup da rak ad alt nda al t r labilir. li ki gerekte i ilikse i kanunu kapsam ndad r. VEREN: i al t ran gerek veya tzel ki iye veya tzel ki ili i olmayan kurum ve kurulu lara i veren denir. Gerek ki iyse problem yok. Uygulamada adi irketlerin tzel ki ili i yok. VEREN VEK L : veren ad na hareket eden ve i in, i yerinin ve i letmenin ynetiminde grev alan ki ilere i veren denir. veren vekilinin hareketleri i vereni ba lar.

Genel mdr i veren vekilidir. Departman mdr, mdr yard mc lar i veren vekilidir. yerinde i veren vekili bir tane de ildir. Bu tan m sendikalar kanununda tamamen farkl d r. Oradaki tan ma gre i veren ad na i in, i letmenin btnn sevk ve idare eden ki i i veren vekilidir. veren vekilli i s fat o ki i iin i ilere tan nan hak ve ykmllkleri ortadan kald rmaz. (kendi i verenine kar o da i i) YER : veren taraf ndan mal veya hizmet retmek amac yla maddi olan veya olmayan unsurlar ile i inin birlikte rgtlendi i birime i yeri denir. -bir i in yap lmas laz m. (mal veya hizmet) -i yerinden sz edebilmek iin i i bulunmal . yerine ba l yerler: ayr bir fiziki alanda bulunsalarda ba ms z bir i yeri de ildirler. Bu tr yerler de as l i yerinden say l rlar. Bir yerin i yerine ba l yer olup olmad tespitinde 2 lt szkonusu: 1.nitelik ynnden ba l l k: i verenin i yerinde retti mal veya hizmet retiminin nihai saffaya gelinceye kadarki blmlerine katk s olan bir yer ise nitelik ynnden ba l l k var. 2.ynetim ynnden ba l l k: bu yerlerin ayn ynetim alt nda rgtlenmi olmas d r.

Eklentiler: bir i yerindeki dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, muayene, bak m ve aralar i yerinin eklentilerindendir. Ve i yerine dahil say l rlar. yerini bildirme: kanun kapsam na giren nitelikte bir i yeri kuran, devralan,de i tiren, kapatan i veren i yerini blge mdrl ne bildirmek zorundad r. E er i yerinde bir alt i veren varsa ta aron da bu i yerini ayr ca bildirmek zorundad r. yerinin devri: i yeri veya i yerinin bir blm hukuki bir i leme dayal olarak ba ka birine devredildi inde devir s ras nda mevcut i szle meleri tm hak ve borlar yla devralana geer. (orjinal bir dzenlemedir) i yerinin devir tarihine kadar hizmet szle mesi ili kinin k deminden do an tm haklar da (k dem tazminat ) devralan i verene geer. ilerin devirden nce do mu olan ve devreden kadar denmesi gereken haklardan devreden ve devralan i veren birlikte sorumludur. Devreden a s ndan 2 y ld r. Bu hkm k dem tazminat ndan devreden i verenin sorumlulu una ili kin bir s n rlama te kil etmez. 2 y lla s n rl olmas onun k dem tazminat d ndaki borlar n ilgilendirir. yerinin devri i i a s ndan hizmet szle mesinin feshi iin bir hakl sebep olu turmaz. ALT VEREN-ASIL VEREN L K S : As l i in bir blm veya tm ta erona blnemez. Kanunda ok a k olmamakla beraber as l i veren, bir ili kinin as l i veren- alt i veren ili kisi olabilmesi iin alt i veren ald i in as l i verene ait i yerinde grlm olmas gerekir. Somut herhangi bir olayda farkl yorumlara var labilirse de kural budur. Alt i veren ili kisinin hukuki sonular : kanunu 2. maddede alt i veren-as l i veren ili kisi kuruldu unda alt i verenin i ilerinin kendi i verenlerine kar kanundan, hizmet szle mesinden (i szle mesi) veya varsa alt i veren ile yap lm toplu i szle mesinden as l i verende mteselsilen sorumludur. (haklardan as l i veren de sorumlu) Yeni kanunla; as l i veren de taraf olacak. As l i verenin taraf oldu u toplu szle melerden i ileri yararlanabilir.

Alt i veren ili kisine getirilen s n rlamalar ve muvazaa: Taraflar n grnrde i lem yaparak ba ka bir i lemi rtmeleri. Gnlk hayatta ike. Muvazaa ok kolay yap l r. As l i verenin bir alt i veren ile kurdu u ili kisi gerek veya kanuni unsurlar bnyesinde ta yorsa ortada alt i veren olarak da farkl bir i veren (as l i verenden farkl ) ve i ald i yeri de farkl bir i yeri olacakt r. Buna kar , ili ki muvazaal ise alt i verenin i ileri ba lang tan itibaren as l i verenin i ileri gibi i lem grecekler, say lacaklar Yeni i kanunu ispat g olan muvazaa olgusunun somut olayda ispat iin baz dzenlemeler getirmi . Bu dzenlemeler gre, as l i verenin i ilerinin alt i veren taraf ndan i e al narak al t r lmaya devam ettirilmesi suretiyle haklar k s tlanamaz. Ayr ca daha nce as l i verenin i isi olan bir kimseyle alt i veren ili kisi kurulamaz. Aksi halde ve genel olarak muvazaal bir alt i veren ili kisinde alt i veren ili kileri, as l i veren ili kileri olarak i lem grrler. Mutlak yasak de il karine. Her ayk r l k meyyide getirmez. (hocan n yorumu) KANUNUNUN UYGULAMA ALANI: Kural olarak i kanunu 4. maddede belirtilen istisnalar d nda kalan btn i yerlerine, bu i yerinin i verenleriyle, i veren vekilleriyle ve i ilerine konular na bak lmaks z n uygulan r. Kanun 4. maddede baz istisnalar belirterek bu istisnalarla kanunun uygulanamayaca n belirtir. stisna te kil eden i lerde baz lar nda, zel i kanunlar mevcut olup, deniz i kanunu gibi, bu kanunlar uygulan r. Bunun d nda ise uygulanacak yasa borlar kanunu hkmleridir. stisnalar: 1. istisna: deniz ta ma i leridir. Bunlar 854 say l deniz i kanununun hkmlerine tabidir. Ancak k y larda veya liman ve iskelelerde karadan gemiye, gemiden karaya yap lan ykleme bo altma i leri i kanununa tabiidir. Ayn ekilde deniz i kanununun kapsam na girmeyen ve tar m i ide say lmayan denizlerde al an su rnleri reticilerinin (bal k l k) yapt i lerde i kanununa tabiidir. 2. istisna: hava ta ma i i. Bu i lerinde havac l n yer tesislerinde yap lan i leri (apronlarda, bilet sat lar nda) i kanununa tabiidir. 3. istisna: 50den az i i al t ran tar m ve orman i lerinin yap ld i yerleri. 50den fazla ise i kanununa tabiidir. Tar m i lerinin baz lar i yerinde al an i i say s na bak lmaks z n i kanununa tabiidir. Bunlar: tar m alet ve makinelerinin yap ld i yerleri halk n faydalanmas na a k veya i yerinin eklentisi durumundaki park ve bahei leri. tar m i letmelerinde yap lan yap i leri tar m sanatlar yla ilgili i ler (zeytinye , konserve fabrikalar gibi) 4. 5. 6. 7. 8. 9. istisna: istisna: istisna: istisna: istisna: istisna: ev hizmetlerinde al anlar. (dad a ...) rakl k i i. Kural olarak raklar bu kanunun kapsam d ndad r. profesyonel sporcular. (futbolcular) rehabilitasyon al anlar nda 507 say l esnaf ve sanatkarlar kanununa uygun 3 i inin al t i yerleri evlerde yap lan el sanatlar yla ilgili i ler (hal c l k..)

Kanunun istisnalar maddesinde a ka say lmamakla beraber gazeteciler bas n i

kanunundaki gazeteci tan m na uygun olmak kayd yla, bu kanun kapsam na dahildir. kanunu kapsam nda de ildir.

SZLE MES TRLER : kanunu, borlar kanunundaki hizmet akdinden farkl olarak ve adland rma olarak hizmet akdi yerine i szle mesi szc n kullanarakbir tan m vermi tir. Buna gre; szle mesi: bir taraf n (i i) ba ml olarak i grmeyi, di er taraf nda (i veren) cret demeyi stlenmesinden olu an bir szle medir. Aksi belirtilmedike zel bir ekle tabi de ildir. Ancak; sresi 1 y l ve daha fazla olan szle melerin yaz l olmas gerekir. Buradaki yaz l ekil zellikle szle menin belirli sreli olup olmad n n ispat a s ndan nemli. Yaz l szle me yap lmayan hallerde i veren i iye en ge 2 ay iersinde al ma ko ullar n , creti, belirli sreli ise sreyi belirten bir belge vermek zorundad r. SREKLi SREKSiZ i LERE iLi KiN i SZLE MELERi: Srekli ve sreksiz i ayr m szle menin taraflar n n belirledikleri bir sre olmay p i in niteli inden kaynaklanan bir olgudur. kanunu 10. maddesine gre nitelikleri bak m ndan en ok 30 gn sren i ler sreksiz i ler, bundan fazla sren i ler ise sreli i lerdir. Srekli i , sreksiz i szle mesi ayr m n n nemi i kanununun 10. maddesinde belirtilen hkmlerinin sreksiz i szle mesi hkmlerine uygulanmas d r. BEL RL SREL BEL RS Z SREL SZLE MELER : Bir szle mede taraflar a k bir sona erme tarihi yada szle me iin bir sre ngrm lerse byle bir hizmet szle mesi belirli sreli, bir sre ngrlmemi se belirsiz sreli i szle mesi olacakt r. Szle menin belirli sreli olmas kararla t r lan bir tarih nedeniyle olabilece i gibi i in belirli sreli olmas yla da ortaya kabilir. kanunu belirli sreli szle melerin istisna oldu unu i ili kisinin taraflarca bir sreye ba lanmad hallerde szle menin belirsiz sreli oldu unu ngrm tr. (madde 11) Alt i veren: i verene i yapan ba ka bir i veren. 3 yasak var bunlara ayk r davran rsan alt i veren, as l i veren olacak. szle mesi; i i i veren aras ndaki szle medir, hizmet szle mesidir. Belirli ya da belirsiz olabilir. Tam sreli ya da k smi sreli olabilir. Belirsiz sreli szle me; i inin szle mede ne kadar al aca a k olarak kararla t r lmam sa belirsiz srelidir. Somut bir sre varsa, belirli sreli hizmet szle mesidir. hayat nda aslolan belirsiz srelidir. Hangi hallerde belirli olabilir: ibelirli sreli i lerde (baraj in aat ..) veya ibelirli bir i in tamamlanmas iin veya ibelirli bir olgunun ortaya kmas gibi objektif ko ullara ba l olarak yap lan szle meler. Szle meye sre koydu unuz zaman belirli sreli olmuyor. O ko ullar aran r. Yenilemeyi gerektiren esasl bir sebebin olmas gerekir. Uzat lmas iin.

DENEME SREL H ZMET SZLE MES : i i e ba lad zaman o i te verimli olacakm olamicakm diye bir sre, deneme sresi. sterlerse szle menin ba ndaki sreyi deneme sresi sayarlar (sre belirli olsun, olmas n) Diledikleri zaman szle meyi feshedebilirler deneme sresi iindeyken. Deneme sresi i inin daha aleyhine. verene o ili kiden kolayca kurtulabilmeyi sa lar. Deneme sresi en fazla 2 ay olabilir. Toplu szle melerle kararla t r l rsa 4 aya kadar artt rmak mmkndr. Kanun deneme sresi tespit edebilirsiniz diyor, imkan tan yor. O adam yine i i konumunda. cretini demek zorunda, di er i ilerden fark yok. Deneme sresi iindeyken istedikleri zaman szle meyi feshedebilirler. Kanundaki prosedre uymak zorunda de il. Deneme sresi geti, i i al maya ba lad , k deme ba l sre i e ba lad andan itibaren ba lar. TAM SREL KISM SREL H ZMET SZLE MES : i inin normal haftal k al ma sresi tam sreli al an i iye gre nemli lde daha az belirlenmi ise k smi sreli hizmet szle mesi sz konusu olur. Yasal al ma sresi iinde veya yak n olarak al aca hizmet szle mesi vard r. kararla t r lm sa tam sreli

Belirsiz sreli al an adama ne veriyorsan belirli sreli al anlara da ayn s n vermek zorundas n. Ayr m yapamazs n. K deme ba l haklar n hesaplanmas nda ayn haklara sahipler. al t sreye gre ona da hak vereceksin. (k smi srelide) ilik haftal k normal al ma sresi, tam sreli al an emsal i iye gre nemli lde az belirlenmi se k mi srelidir. veren ayr m yapamaz. A RI ZER NE ALI MA: Bu da k smi sreli. inin ne zaman ve ne kadar al aca taraflarca belirlenir. Yaz l szle meyle i inin stlendi i i le ilgili olarak kendisine ihtiya duyulmas halinde i grme edimini yerine getirece ini kararla t r ld i ili kisi, hizmet ili kisi. a r zerine al maya dayal k smi sreli bir i szle mesidir. Fark : adam a r ld zaman al acak. Ne zaman ne kadar al aca belirli de il. Hafta, ay veya y l gibi belirli bir zaman dilimi iersinde i inin ne kadar sreyle al aca n e er taraflar belirlemez ise i veren haftal k 20 saat i vermek zorundad r. Bu sre iersinde i i al t r lmazsa dahi creti denir. Taraflar 5 saat kararla t rabilir. En az s n r yok. Szle mede i inin gnlk olarak ne kadar al aca kararla t r lmam ise i veren her a rd gnde en az 4 saat stste al t rmak zorundad r. veren bu a r y aksi kararla t r lmam sa en az 4 gn nceden yapmak zorundad r. Hangi tr sektrlerde olabilir uygulanabilir? Ykleme bo altma, tamir i leri her zaman olmayan. GE C L K S ( DN L K S ) veren, devir s ras nda yaz l r zas n almak kayd yla holding bnyesi iersinde veya ayn irketler toplulu una ba l ba ka bir i yerinde veya yapmakta oldu u i e benzer i lerde al t r lmak ko uluyla ba ka bir i verene i grme edimini yerine getirmek zere geici olarak devretti inde geici i ili kisi kurulmu olur.

ncelikle adam n r zas n alacaks n. (devir esnas nda) Ayn holding iinde ba ka bir i te al abilir. Benzer i olmak zorunda de il. Ba ka bir i yerine gidiyorsa, benzer i olmas laz m. bu ili kinin sonular : Devreden i verenle i inin i szle mesi devam ediyor. Ancak bu sre iersinde i i, i grme borcunu devralan i verene kar demekle ykml. i i yerine ve i e ili kin olup kusuruyla neden oldu u zararlardan devralan i verene kar sorumludur. Ayr ca aksi anla lm yorsa e er, kanundan kaynaklanan di er ykmllkler bak m ndada geici i ili kisi kurulan i verene yerine getirmek zorunda. Devralan i veren bu sre iersinde talimat verme hakk na sahip. Sa l k ve gvenlik risklerine kar i iye gerekli e itimi vernekle ykmldr. Kendi i isiymi gibi. Devreden i verenin cret deme ykmll devam eder. Ancak devralan i veren i inin kendisine al t sre iersinde denmeyen cretten ve i iyi gzetme borcundan ve SSK primlerinden devreden i veren ile birlikte sorumludur. Fesih hakk n ancak devreden kullanabilir. En fazla 6 ay sreyle devredilebilir. Gerekti i takdirde 2 defa yenilemek mmkndr. Azami sre 18 ay. Yenilemek iin de i inin r zas n almak zorunda. 18 ayl k s n rlama sadece i verene aittir. 6 aydan sonra ba ka bir i yerine devredilebilir. yeri e er (devralan) grev ve lkavt a amas na gelmi bir i uyu mazl n n taraf ise i i gerv ve lkavt uygulamas s ras nda al t r lamaz. Byle bir durumda devreden i veren bu sre iersinde i iyi kendi i yerinde al t rmak zorundad r. Toplu i i karmaya giden i yerlerinde, kartma tarihinden itibaren 6 ay iersinde toplu karman n konusu olan i lerde geici i ili kisi gerekle tirilmez.

TAKIM SZLE MES : Birden ok i inin meydana getirdi i tak m temsilen tak m k lavuzu s fat yla bu i ilerden birinin i verenle yapt klar szle meye tak m szle mesi denir. Tak m szle mesinin yaz l biimde yap lmas zorunludur. Bu tak m szle mesinde her bir i inin kimli i ve alaca cret ayr ayr gsterilir. ilerin i e ba lamas yla birlikte tak m szle mesinde yaz l artlarla her bir i iyle i veren aras nda i szle mesi kurulmu olur. Ancak tak m szle mesi hakk nda BK 110. madde hkm uygulan r. (ba kas n n fiilinin taahhd) cret her bir i iye ayr ayr denir. Tak m k lavuzu iin i ileri cretlerinden herhangi bir kesinti yap lamaz. Tar m i lerinde kullan l r genellikle. nce tak m k lavuzuyla i veren aras nda ili ki kuruluyor. Adeta bir i ilik temin szle mesi. Tak m k lavuzunun alt i verenden fark : alt i veren ayr bir i veren. Hizmet szle mesi alt i verenle i i aras nda oluyor. Tak m k lavuzlu unda, k lavuzla i i aras nda szle me olmuyor.

YER NDE SAKAT VE ESK HKML ST HDAM ETME YKMLL : Bu ki ilerin kendi olanaklar yla i bulamalar zor. 50 veya daha fazla i i al t ran i verenler al t rd klar i i say s n n %3 oran nda sakat, %3 oran nda eski hkml ve %2si oran nda terr ma duru al t rmak zorundad r. Toplam ykmllk %8dir. Aksi takdirde para cezas var. Bu kapsamda al t rmas gereken ki ileri i kurumu arac l yla temin eder i verenler. Piyasadan bulmas sz konusu de il. 50 i inin say s n n hesab nda; ayn i verene ait ayn il s n rlar iersinde bulunan i yerleri birlikte gznnde bulundurulur. iyi isterken i i niteliklerini de belirtecek. Yeni kanun: toplam %6 oran nda ( %8, %6ya iniyor) eski hkml, sakat ve terr ma duru al t rmak zorunda. Asgari yar s sakat olmal . Bakanlar kurulu her y l n ba nda bu %6 oran n %3 en az sakatlara ait olmak zere da t r. uan eski kanundaki %3, %3, %2 uygulan yor. 2004n ba nda yenisi yrrl e girecek.

H ZMET SZLE MES NDE TARAFLARIN BORLARI: N N BORLARI: 1.i grme borcu: ahsen ifa: aksi kararla t r lmad ka ve halin icab gerektirmedike i i taahht etti i i i kendi yapmak zorundad r. zenle ifa: i i zenle yerine getirmelidir. zen borcu. kanunu 25 madde: i inin kasten veya savsaklamas nedeniyle verdi i zararlardan dolay zarar n miktar 30 gnlk cretini a m olamk kayd yla i verenin szle meyi hakl nedenle feshi dzenlenmi tir. Do an zarar i iden tazmin ettirilir. 2. i verenin talimatlar na uyma borcu: ba ml olarak al man n bir sonucudur. verenin talimat verme yetkisiyle i inin bu talimatlara uyma borcunun s n rlar i hukukunun en hassas konular ndan birisidir. vereni, i yerini ynetme hakk kadar, temel hak ve zgrlkler de ilgilendirir. yerinin dzeni, giri , k gibi dzenlemeler yapabilir. Uygulamada ok problem k yor. 3. sadakat borcu: baz yap lmas gerekli eyleri yapma, yap lmamas gerekenleri de yapmamad r. i kanunu 25/2: sadakat borcuna ayk r l n somut bir grnm olan do ruluk ve ba l l a uymayan davran lar hakl fesih saym t r. (i veren a s ndan) lt: yap lmamas gereken hareket. Hareket drst bir hareketmi ona bakaca z. 4. rekabet etmeme borcu: al rken olsa sadakat borcunada ayk r d r. 2 ynyle ele al nabilir. ili kisi devam ederken i inin bir ba ka i de al mas na yasal bir engel yoktur ancak bu husus do ruluk ve ba l l a uymayan bir davran te kil ediyorsa (ya da rekabet) ayn zamanda sadakat borcuna da ayk r d r.

Yasal dzeye konu olan ; BK hizmet szle mesine ili kin hkmleri iersinde ngrlen ko ullara uygun bir ekilde taraflarca i szle mesinde ngrlm olabilir. Hizmet szle mesine konulacak i aktinin feshinden sonra rekabet yapmama ykmll i inin ekonomik gelece iyle i verenin menfaatleri aras nda hassa bir denge olu turur. Kanun hizmet szle mesindeki geerlilik artlar n belirli s n rlara tabi tutmu tur. Bu s n rlar: -i in niteli i gerektirmelidir. -Rekabet etmeme ykmll bir co rafi mekanla s n rlanabilir. -Bir sreyle s n rl olarak ngrlebilir. i VERENiN BORLARI: 1. CRET DEME BORCU: kanunu 32. madde genel anlamda creti tan mlam t r. cret: Bir kimseyle bir i kar l nda i veren veya 3. ki i (bah i ) taraf ndan sa lanan para olarak denen tutard r. cret kural olarak trk paras ile denir. Veya zel olarak a lan banka hesab na yat r l r. cret yabanc para olarak kararla t r lm ise deme gnndeki rayie gre trk paras ile denebilir. Emre muharrer sent (bono), kupon veya herhangi bir mal takas suretiyle cret denmez. Sosyal yard m olarak kupon verilebilir. Kararla t r lan cretin para olarak verilmesi laz md r. Nakit deme yoksa i i olmaz. Nakit ve taban asgari cret olmad ka i i diyemeyiz. cret borcunun denmesi kural olarak bordrolarla olur. Bordronun imzalanmas gerekir. Bordronun nemi: sadece cretin deme de il, ispat a s ndanda nem ta r. lkemizde vergi ve sosyal gvenlikle ilgili bir tak m ykmllklerden ka nmak amac yla bordrolar n gere i yans tmad uygulamada grlmektedir. Yarg tay kural olark bordrolar bir ispat arac kabul etmekle beraber olay n zelli ine gre tan klar yada emsal cret ara t rmas yla gerek cretinde ara t r lmas gerekti i d ncesindedir. cretin miktar konusunda kural olarak szle me serbestisi geerlidir. Alt s n r asgari crettir. Yukar s n r yok. plak cret =kk cret: yan deme olmadan eme i kar l verilen cret. giydirilmi cret: plak cretin d ndaki menfaatleri de kat nca ortaya kan cret. net cret: ele geen para brt cret: sigorta ve vergi kesintileri yap lmam pla nda, giydirilmi inde neti brt olur.

hali

HUKUK BAKIMDAN CRET EK LLER : cretin en yayg n olan zamana gre crettir. Bu sistemde cret belli bir zaman sreci iin kararla t r l r. Di er ekli para ba na crettir. Baz i yerlerinde de yzdeye gre cret sz konusudur. Geni anlamda cret kavram na gre prim, ikramiye, kardan payalma vb cret deme ekilleri de vard r. cretin deme yeri kural olarak i yeridir. cretin denme zaman en ge ayda bir olmal d r. Ancak hizmet szle meleri veya toplu i szle meleri ile deme srsi 1 haftaya kadar indirilebilir. crete ili kin faiz ve zamana m srsi be y ld r. Faiz olarak ise genel borlar hukukunun yasal faizi szkonusudur.

cretin gnnde denmesi: i veren cretin deme gnnden itibaren mcbir sebep d nda 20 gn denmemesi halinde i i i grme borcunu yerine getirmeyebilir. ilerin bu davran lar ki isel kararlar n n bir gere i olarak yerine getirilmek kayd yla grev say lmaz. ( toplu olsa dahi) gnnde denmeyen crete en yksek mevduat faizi kadar faiz yrr, bu davran nedeniyle i akti feshedilmez. Yerlerine ba ka i i al namaz. Asgari cret: bir i szle mesinde szle me zgrl gere i taraflar szle menin ieri ini kural olarak serbeste belirleyebilirler. Ancak i hukukunda i iyi koruma ve daha st dzeyde sosyal devlet ilkesi cret taban tespitini gerekli k lar. Bu taban asgari crettir. Asgari cretin belirlenmesi en ge iki y lda bir asgari cret tespit komisyonunca yap l r. Toplant a r s al ma bakanl taraf ndan yap l r. Komisyonun olu umu be i i, be i veren temsilcisi ve 5 kamu grevlisi eklindedir. Komisyon kararlar resmi gazetede yay mlanarak yrrl e girer ve kesindir. Komisyon kararlar i szle mesiyle al an ve bu kanunun kapsam nda olan veya olmayan tm i iler iin ba lay c d r. Asgari cretin belirlenmesinde tek bir i inin mi yoksa i i ailesinin mi dikkate al nmas gerekti i tart mal d r. Uygulamada belirleme tek bir i i iin yap l r. Tm lke genelinde asgari cret belirlenebilece i gibi blgesel olarak da belirleme yap labilir. Ancak lkemizde 70den beri tek bir cret belirlenir. Kararlar idari yarg yoluna gtrlebilir. verenin i iyi koruma borcu: bu bor zellikle i verenin i i sa l ve i gvenli ine ili kin nlem almas n gerektirir. Kanunun 77 ve devam maddelerinde al nacak i i sa l ve i gvenli i ile ilgili nlemler dzenlenmi tir. Ayr nt larda tzklerde dzenlenmi tir. inin u rad i kazalar ve meslek hastal klar ndan kural olarak SSK sorumludur. verenin sorumlulu u kurumca kar lanmayan zararlar n i veren taraf ndan kar lanmas noktas ndad r. Bu sorumluluk u ran lan kazan n bir cismani zarar te kil etmesi halinde i iye kar , lm halinde de destekten yoksun kalma tazminat olarak miras lara kar d r. Taraflar n kusuru, i inin creti, SSKdan gelirin durumu, i inin ya tazminat n hesaplanmas nda gznnde bulundurulur. E it i lem yapma borcu: i kanunu %. Maddesinde i ili kisinde dil, rk, cinsiyet, siyasal d nce, meshep v.b. nedenlerce ayr m yap lmayaca n dzenler. Ayn ekilde i veren esasl sebepler olmad ka k smi sreli ile tam gn, belirli sreli ile belirsiz sreli i i aras nda da ayr m yapamaz. ili kisinde ve bu ili kinin sona ermesinde bu hkmlere ayk r davran lmas halinde 4 aya kadar cret tutar nda tazminat talep edebilir. Byle bir davada ispat yk i iye aittir. H ZMET SZLE MES N N SONA ERMES : gnlk hayatta i ten kma: 1.szle menin bir ihbar vererek sona ermesi ihbarl fesih 2.belli sre haber vermeksizin i akdinin sona ermesi ihbars z fesih, hakl nedenle fesih Hizmet szle mesinin sona ermesi szle menin genel sona erme nedenleri olan taraflar n anla mas , lm, belirli sreliyse srenin dolmas gibi genel sona erme nedenleriyle olabilir. Bunlar aras nda belirli srenin bitimi k smen i kanununda da dzenlenen bir sona eri biimidir. Szle me, belirli sreye ba l olarak yap lsa bile e er i belirli de ilse belli bir i in tamamlanmas gibi bir neden yoksa veya belirli bir olgu sz konusu de ilse yeni i kanununda byle bir szle me belirsiz szle me olarak dikkate al nacakt r. E er belirli sreli szle me ayn ki i ile esasl bir neden olmad ka birden fazla yap lm sa szle me daha ba tan itibaren belirsiz sreli olur. Bu son ihtimale zincirleme hizmet szle meleri denir.

Szle melerde, szle mnin sona ermesine ba l baz tazminatlar uygulanmaz. Bu konu zerinde ayr ca durulacakt r.

SZLE MEN N HBAR SRESi VER LEREK SONA ERMES : szle melerinin ihbar sresi verilerek sona erdirilmesi belirsiz sreli szle meler iin sz konusudur. Kuarl olarak belirsiz sreli szle melerin sona ermesinde hem belirli sreli szle menin orta yerinde sona ermesi, hem de belirli srenin sona ermesinde bir ihbar verme zorunlulu u yoktur. Ancak taraflar n belirli sreli szle menin sona ermesinde (ister orta yerde ister sonunda ) bir ihbar sresi ba lamalar na bir hukuki engel yoktur. knaununun 17. maddesi: i inin, o i yerindeki k demine gre 4 kademeli bir ihbar sresi ngrm 6 aya kadar k demli olanlar iin ::: 2 hafta 6 ayla 1.5 y l aras nda k demli olanlar ::: 4 hafta 1.5 y l 3 y l aras nda k demli olanlar ::: 6 hafta 3 y ldan fazla k demli olanlar iin ::: 8 haftal k ihbar sresi ngrm tr. ngrlen bu ihbar sreleri asgari olup szle melerle artt r labilir. hbar sresine uyarak i akti feshetme ykmll yaln zca i inin feshindede szkonusudur. Kanun i verene ayr ca bir imkan daha tan m : ihbar sresinin cretini pe in deyerek ihbar sresini beklemeksizin ili kiyi sona erdirebilecektir. Taraflar n ihbar sresine uymayarak akti feshetmeleri kar tarafa ihbat tazminat deme sorumlulu u do urur. (i i de ihbar sresine uymak zorundad r) hbar tazminat n n hesab nda sadece kk cret de il giydirilmi cret dikkate al nacakt r. verenin bildirim sresine uyarak yada uymay p ihbar tazminat deyerek akti feshetmesi i inin kanunun 18 ve devam maddelerindeki i gvencesine ili kin dava ama hakk n ortadan kald rmaz. Kt niyetli fesih: kanun i gvencesine ili kin 18 ve devam maddelerindeki haklar n kapsam d nda tuttu u bir i inin i akdi i veren taraf ndan fesih hakk n n ktye kullan lmas eklinde sona erdirilmi se ihbar tazminat ndan ayr bir srenin 3 kat tutar nda bir kt niyet tazminat da dzenlenmi tir. ( bu i verenin feshinde sz konusudur. veren kt niyet tazminat talep edemez.)

GVENCES : (feshin geerli bir nedene dayand r lmas ) akdinin ihbar sresine uyarak veya uymayarak i veren taraf ndan feshedilmesinde bir geerli sebebin bulunmas gerekir. (geerli sebeple hakl sebep ayn ey de ildir) Geerli sebebin ne oldu u konusunda kanun ikisi i iye birisi de i yerine veya i letmeye zgn sebeplerden sz etmi . Geerli sebep ya i inin yetersizli inden veya davran lar ndan kaynaklanabilece i gibi i letmenin, i yerinin veya i in gereklerinden de kaynaklanabilir. Kanunda say lan bu geerli sebeplerin somut ieri i, yarg itihatlar yla belirlenecek. Kanun haklar nda i gvencesine ili kin dzenlemelerin uygulanaca ki ileri de belitmi tir. (i gvencesinin kapsam ) buna gre en az 30 i i al t ran i yerlerinde ve en az 6 ayl k k demi olan i iler i gvencesinin kapsam ndad rlar. verenin ayn i kolunda birden fazla i yeri bulunmas halinde al an i i say s bu i yerlerinde al an toplam i i say s na gre belirlenir. Bunun d nda 6 ayl k k demin hesab nda da i inin ayn i verenin

bir veya de i ik i yerlerinde geen sreler toplanarak belirlenir. Kapsam a s ndan yukarda belirtilenlerin d nda baz i veren vekilleri de kapsam d tutulmu tur. i letmenin btnn sevk ve idare eden i veren vekilleri ve yard mc lar (yani genel mdr) i yerinin btnn sevk ve idare eden ve i i alma ve karma yetkisi bulunan i veren vekilleri de i gvencesinin kapsam d ndad r. Kanun baz hususlar n fesih iin geerli bir sebep say lamayaca n a ka saym t r. Bunlar sendika yeli i, sendikal faaliyette bulunma, sendika temsilcili i, i veren aleyhine adli veye idari makamlara ba vurma, rk, renk, cinsiyet, hamilelik, siyasi gr ler, kad n i inin al t r lmas yasak oldu u i e i inin gelmemesi, hastal k sresinin 25. maddede balirtilen bekleme sresi iinde i e gelmemek..

Szle menin feshinde usul: i veren fesih bildirimini yaz l olarak yapmak ve fesih sebebini a k ve kesin bir ekilde belirtmek zorundad r. E er fesih i inin davran veya yetersizli ine dayand r lmak isteniyorsa fesihten nce i inin savunmas n n al nmas artt r. Ku kusuz olayda hakl nedenle feshi gerektiren bir durum varsa i verenin bu hakk sakl d r.

FESHE KAR I YARGI YOLU: szle mesi feshedilen i i, fesih beyan nda sebep gsterilmedi inden yada gsterilmi se sebebin geerli olmad n ileri srerek fesih bildiriminden itibaren 1 ay iersinde i mahkemesinde feshin geersizli ine ili kin bir dava aabilir. yerinde var ise toplu i szle melerinde bu davan n zel hakem yoluyla zlmesi ngrlm olabilir ayr ca taraflar anla arak da zel hakem kararla t rabilirler. zel hakem art n n anayasaya uygun olup olmad konusunda ciddi gr ayr l klar vard r. Davada ispat yk (feshin geerli sebebe dayand ) i verene ait. Dava seri muhakemeye gre 2 ay iinde sonuland r l r. Temyiz edilmesi halinde yarg tay 1 ay iinde kesin olarak sonuland r r. Dava sonunda dava reddedilirse, i verenin feshinin gerli bir sebebe dayand yarg karar yla sabit olmu olur. Ancak byle bir karar ( e er denmemi se) i inin k dem ve ihbar tazminat kalemine engel de ildir. Buna kar l k mahkeme feshin gersizli ine karar vermi se kesinle en karar n tebli inden itibaren i i 10 gn iersinde i verene ba vurarak i e ba lat lmas talebinde bulunmak zorundad r. Bu talep kar s nda i verende 1 ay iersinde i iyi i e ba latmak zorundad r. Mahkeme feshin geersizli i karar yla birlikte dava sresine ili kin i inin 4 ayl k cretine ve i veren i iyi i e ba latmazsa deyece i tazminata da hkmeder. Bu tazminat n miktar i inin 4 ila 8 ayl k creti tutar nda bir parad r. (hakimin takdirine gre) bu tazminata i gvencesi tazminat denir. HAKLI NEDENLE FES H: geerli nedenle fesih. al ma ko ullar nda de i iklik ve szle menin feshi: bu messese 1435 say l kanunda bulunmayan ve 4857 say l yeni i kanunu ile hukuka girmi bir konudur. kanunu

madde 22deki dzenlemeye gre i veren i szle mesi ile veya i szle mesi niteli indeki dzenlemelerde yada i yeri uygulamas ile olu an al ma ko ullar nda de i iklik yapmak istedi inde durumu i iye duyurmak zorundad r. Bu ekilde i iye duyurulmayan, duyurulmas na ra men 6 i gn iinde i i taraf ndan kabul edilmeyen de i iklikler i iyi ba lamaz. Ancak i inin de i ikli i kabul etmedi i takdirde, i veren de i ikli in geerli bir nedene dayand n ya da feshin ba ka bir geerli nedenin bulundu unu yaz l olarak a klayarak i szle mesini feshedebilir. Bu durumda dahi i inin kanunun i gvenine ili kin 17-21 maddelerine dayanma hakk sakl d r. Belirli sreli bir i szle mesinde, i i szle menin sresi bitmeden nce i akdini feshederse (hakl neden olmadan) ya da belirsiz sreli bir szle me ile al an i i ihbar sresine uymaks z n i akdini feshetmi se bu iki durumdaki i i ba ka bir i verenin yan nda i e girerse i szle mesi yaparsa yani i veren de a a daki artlar n bulunmas halinde i i ile birlikte nceki i verene kar mteselsilen sorumludur. Yeni i verenin mteselsilen sorumlu olabilmesi iin i inin bu davran na yeni i veren sebep olmu sa ya da yeni i veren durumu rendi i halde onu al t rmaya devam ediyorsa onun da mteselsilen sorumlulu u do ar. Bu sorumlulu un ieri i nedir? Uyulmaya n ihbar sresi ile ihbar tazminat

Hakl nedenle i akdinin derhal feshi: hakl nedenle fesih ile feshi ihbar yolu fesih u noktalarda ayr l r 1.hakl nedenle fesihden szedebilmek iin kanunda say lan hakl nedenlerden birinin bulunmas gerekir. Feshi ihbar yolu ile fesihte bir ihbar nedeni bulunmas art de il. Buna kar l k yeni dzenlemede geerli bir sebebin bulunmas gerekir. 2.feshi ihbar yolu ile szle meyi sona erdirme sadece belirsiz sreli szle meler iin sz konusu oldu u halde, hakl nedenle fesih hem belirli hem belirsiz sreli szle meler iin sz konudur. 3.feshi ihbar yolu ile fesihte szle menin sona ermesi kural olarak ihbar sresinin dolmas naba l d r. Hakl nedenle fesihte szle menin fesih beyan n n kar tarafa ula mas ile sona erer. hbar sresi yokki ihbar tazminat olsun. Feshi ihbarda sreye uyulmad diye ihbar tazminat ngrlebilir.

Szle menin hakl nedenle i i taraf ndan feshi: (i kanunu madde 24) 1.sa l k sebepleri i szle mesinin konusu olan i in yap lmas i inin sa l ve ya ay iin tehlikeli olursa i inin srekli gr t i veren veya ba ka bir i inin bula c hastal a tutulmu olmas 2.ahlak ve iyiniyet kurallar na uymayan davran lar i veren i szle mesinin yap lmas s ras nda szle menin esasl noktalar ndan biri hakk nda i iyi yan ltm sa i i ve ailesine kar eref ve namusa dokunacak davran ve szlerin szle mede bulunmas cinsel tacizde bulunmas i inin di er i i veya 3. ki iler taraf ndan i verenin gerekli nlemi almamas i inin cretinin denmemesi i veren veya i veren vekilinin i i veya ailesine kar bir su i lemesi eref ve haysiyetine dokunacak isnadlarda bulunmas 3.i inin al t i yerinde i in durmas n gerektirecek (1 haftadan fazlasreyle) zorlay c

sebebin bulunmas .

iye 1 hafta sre ile yar m cret denir.

Yukar daki i i iin hakl neden olu turan hallerden biri gerekle irse i i isterse i szle mesini hakl nedenle feshedebilir. Bu nedenle i inin k dem tazminat do ar.

Szle menin hakl nedenle i veren taraf ndan feshi: (i kanunu madde 25) 1. sa l k sebepleri: i inin kendi kast ndan derli toplu olmayan ya amas ndan ardarda 3 i gn veya 1 ayda toplam 5 i gn i e gelmemesi i inin tutuldu u hastal n tedavi edilmeyecek nitelikte oldu unu ve al mas nda sak nca oldu unun sa l k kurulunca saptanmas i inin kaza, hastal k, do um, gebelik gibi nedenlerle i e gelmemesi sa l a dayanan devams zl n i verene hakl nedenle fesih do urabilmesi iin hastal a dayanan devams zl n belli bir sreye ula mas gerekir. Bu sre i inin o i yerindeki k demine gre belirlenecek feshi ihbar sresine (8 gn) eklenerek 6 haftal k srenin toplam e er sa l a dayanan devams zl k ba ka nedene de ilde gebelik do um gibi nedene dayan yorsa 16 haftal k sreninde ayr ca eklenmesi gerekir. 16 haftal k srenin eklenmesi: feshi ihbar sresi + 6 hafta + 16 hafta 2. ahlak ve iyiniyet kurallar na uymayan davran lar: ahlak ve iyiniyet kurallar na uymayan davran lar madde 25/2 i verenin i akdini feshetti inde tazminat demek zorunda olmad tek haldir. inin i veren veya aile yesine kar eref ve haysiyetine dokunacak sz ve davran larda bulunmas Cinsel tacizde bulunmas inin i verene veya aile yelerinden birisine sata mas verenin gvenini ktye kullanmas , do rulu a uymamas yerinde 7 gnden fazla hapis gerektiren su i lemesi Mazeretsiz ve izinsiz i e gelmeme, ardarda 2 i gn, bir ayda 2 defa resmi tatil gnnden sonra gelmeme, veya 1 ayda toplam 3 i gn ardarda olmas gerekli de il, i e gelmeme hakl nedenle fesih sebebidir. inin yapmakla devli oldu u grevleri kendisine hat rlat ld halde yapmamakta srar etmesi inin i yerinde i verene ait hammadde, mamul, makinaya 30 gnlk cretiyle denmeyecek miktarda zarar vermesi, bu zarar n kendi iste i veya savsaklama nedeniyle olmas .

3. zorlay c nedenler: i iyi i yerinde 1 hafta al maktan al koyma, bir sebep varsa i veren de i akdini feshedebilir. (yeni kanuna gre) i inin gzalt na al nmas veya tutuklanmas halinde devams zl n n 17. madedeki bildirim srelerini a m olmas halinde i veren feshedebilir. verenin hakl nedenle i akdini feshetmesi halinde de i i hakl nedenin bulunmad gibi feshin geerli bir nedene dayanmad iddias yla kanunun 18 ve 21. maddelerine dayanan i gvencesi davas aabilir.

Hakl nedenle fesih hakk n kullanma sresi: kanunun 24 ve 25. maddesinde belirtilen nedenlerden ahlak ve iyi niyet kurallar na uymayan davran lar nedeniyle fesih yap lacak

ise kanun fesih hakk n bir hak d rc sreye ba lam t r. Feshe yetkili olan fesih nedenini renmesinden itibaren 6 i gn iinde akdi feshetmeli. Ayr ca hakl neden (ahlak ve iyiniyet iin) te kil eden olay n vuku bulmas ndan itibaren de en ge 1 y l iinde bu feshin yap lmas gerekir. Hakl neden te kil eden olaydan i i bir kar sa lam ise 1 y ll k sre uygulanmaz. Hakl nedenle fesih yetkisi (i verenin yetkisi) i yerinde toplu i szle mesi varsa o u kez olu turulan disiplin kurulu karar ile uygulamaya koyulur. E er i akdini fesih yetkisi, disiplin kuruluna b rak lm ise yarg tay hakl nedenle fesih yetkisini art k i verenin kullanamayaca gr ndedir. Aksi takdirde haks z bir fesih olur. Disiplin kuruluna olay 6 i gn iinde intikal ettirilmelidir. Disiplin kurulunun karar verme sresine 6 i gnlk sre i lemez, kararlar yoluyla olacakt r. Toplu i szle mesinde disiplin kurulu bir karar organ de il bir soru turma organ olarak dzenlenmi se disiplin kurulu karar ndan itibaren 6 i gn iinde yerine getirilmi tir.

Yeni i arama izni: i akdi bildirim srelerine uyarak i veren taraf ndan feshedebiliyorsa i veren i iye yeni i bulmas iin gnde 2 saat i arama izni vermek zorundad r. i bu sreleri birle tirerek toplu olarak kullanabilir. Toplu kullanma da ihbar sresinin sonuna denk getirilmlidir. arama sresince, i inin cretinden kesinti yap lmaz. Toplu i i karma: i veren ekonomik, teknolojik, yap sal vb. Gereklerle toplu i i karma ihtiyac duyabilir. Byle bir durumda bunu en az 30 gn nce blge al ma mdrl nei trkiye i kurumuna varsa sendika temsilcilerine bildirmek zorundad r. Toplu i karmadan sz edebilmek iin kart lacak i i say s n n 20-100 olan i yerlerinde en az 10 i i, 101-300 i i al t ran i yerlerinde i i say s n n %10, 301den fazla i i al t ran i yerlerinde ise en az 30 i inin kart lmas gerekir. Bu say n n bir ayl k bir sre iersinde gerekle mesi halinde de toplu i karma var say l r. Toplu karma yap lacak durumlarda i verenin konuyu sendika temsilcileri ile(varsa) gr mesi ve toplu karman n olumsuz etkilerini en aza indirmesi konular n n gr lerek karara ba lanmas gerekir. Fesih bildirileri i verenin toplu karma istemini blge mdrl ne bildirmesinden 30 gn sonra hkm do urur. veren toplu i karma uygulamas n kanunun i gvencesine ili kin 18-21 maddelerinin uygulanmas n engellemek maksad yla kullanamaz. Aksi halde toplu karmaya muhatap olan i ilerde i gvencesi davas aabilir. yeri tmyle kapat l yorsa blge mdrl veya i kurumuna bildirmek ve i yerinde de ilan etmek zorundad r.

H ZMET AKT N N FESH N N SONULARI: Belirli sreli i szle mesinin sona ermesinin sonular : Belirli sreli hizmet szle mesi sre doldu u iin sona ermi se taraflar n hibir tazminat ykmll ve talep hakk yoktur. Ku kusuz bu sonucun do abilmesi iin belirli sreli szle menin geerli olmas , zincirleme bir nitelik nedeniyle belirsize dn memi olmas

gerekir. Belirli sreli szle menin orta yerde(sre dolmadan) sona ermesine gelince; fesih i i taraf ndan hakl nedenle yap lm sa k dem tazminat hakk do ar. veren taraf ndan yap lm ise -hakl nedenle fesih ahlak ve iyiniyet kurallar na uymayan davran lar iinhakl neden d nda feshedilmi se i inin k dem tazminat hakk do ar. (yani sa l k iin vs.) belirli sreli szle melerde szle mnin sre dolmadan ve bir hakl neden olmadan i veren taraf ndan feshedilmesi halinde i i Bk madde 325e dayanarak bakiye srenin creti tutar nda bir tazminat talep edebilir. Byle bir davada mahkeme i inin bakiye srede kazand veya kazanmaktan kasten ka nd miktarlar tazminattan d er. Belirli sreli szle mede taraflar o u kez szle menin sre dolmadan ve bir hakl neden olmadan feshinde 1 cezai art ngrlebilir. Yerg tay belirli sreli hizmet szle mesindeki cezai art n tek yanl (sadece i veren lehine) ngrlm olmas halinde bunu geersiz kabul eder. Yksek mahkeme bu itihada bir istisna getirmekte, i veren iin ngrlen tek yanl cezai art i iye yap lm bir masraf nedeniyle ngrlm se bunu geerli kabul edebilir. Belirsiz sreli szle menin sona ermesinin sonular : belirsiz sreli szle menin sona ermesinde ihbar sresine uyulmadan yap lm bir fesih i iye ihbar tazminat hakk verir. Bu szle me i veren taraf ndan ahlak ve iyiniyet kurallar d nda feshedilmi se i iye k dem tazminat hakk do ar. te yandan belirsiz sreli i szle mesinin feshi geerli bir nedene dayanmam sa feshin geersizli i ve buna ba l tazminatlar talep edebilir.