Dorusal Programlama

BYK M YNTEM
VE DUYARLLK ANALIZI

Byk M Yntemi: Eer bir DP'de > veya = kstlar varsa, Simpleks yntemi
kullanlarak bir balang temel olurlu zm (bfs) oluturulamaz.
Bu durumda Byk M (Big M) yntemi veya ki Evreli (Two Phase) Simpleks
yntemi kullanlmaldr.
Byk M yntemi Simpleks Algoritmasnn bir trdr: Soruna yapay (artificial)
deikenler de eklenerek bir bfs bulunur. DP'nin ama fonksiyonu da sonuta
yapay deikenlerin katsaylar 0 olacak ekilde yeniden dzenlenir.
Eer DP bir minimizasyon problemi ise, her yapay deiken iin ama
fonksiyonuna bir Mai deikeni eklenir. Eer DP bir maksimizasyon problemi ise
her yapay deiken iin ama fonksiyonuna -Mai eklenir. Burada M ok byk bir
gerel sayy ifade etmektedir.

Yapay Deiken: Problemin iinde bir anlam ifade etmeyen fakat DPnin balang
zmnn oluturulmas iin kullanlan deikendir. veya = eklinde verilen
kstlar iinde kullanlrlar.

MNMZASYON PROBLEMLERNN ZM
I. DP Problemi standart formda yazlr
II. Tm > veya = kstlarn sol tarafna bir yapay deiken ai
eklenir. Ayn zamanda yapay deikenler iin iaret
snrlamas (ai > 0) da eklenir.
III. M ok byk bir say olsun. Eer DP enkkleme sorunu
ise, ama fonksiyonuna (her yapay deiken iin) Mai eklenir.
Eer DP enbykleme sorunu ise, ama fonksiyonuna (her
yapay deiken iin) -Mai eklenir.
IV. Her yapay deiken balang temel zmnde olaca iin
ama fonksiyonundan (0. satr) elenmelidir (katsaylar sfr
olacak ekilde dzenleme yaplmaldr). Daha sonra simpleks
algoritmasnn admlar kullanlarak zme gidilir.

Oranj Meyve Suyu:

(Winston 4.10., s. 164)
Bevco irketi, portakal gazozu ile portakal suyunu kartrarak Oranj
ismiyle portakall meyve sular retmektedir. Portakal gazozunun bir
100 gramnda 50 gr. eker ve 1 mg C vitamini vardr. Portakal
suyunun bir 100 gramnda ise 25 gr. eker ve 3 mg C vitamini
vardr. Bevco bir 100 gr. portakal gazozu retmek iin 2 TL, 100 gr.
portakal suyu retmek iin ise 3 TL harcamaktadr. irketin
pazarlama blm Oranj' 1 kglik ielerde satmak istemektedir.
Bevco'nun her bir iede en az 20 mg C vitamini bulunmasn ve en
ok 400 gr. eker olmas artn en az maliyetle karlamasn
salaynz.

Oranj Meyve Suyu:

X1 : Kullanlan portakall gazoz miktar (gr.x100)
X2 : Kullanlan portakal suyu miktar (gr.x100)
Model:

Z min = 2 x1 + 3 x2
1
1
x1 + x2 4
2
4
x1 + 3 x2 20
x1 + x2 = 10
x1 , x2 0

Simplex iin uygun forma dntrme

Z min = 2 x1 + 3 x2 + 0 s1 + 0e2 + Ma2 + Ma3

1
1
x1 + x2 + s1 = 4
2
4
x1 + 3 x2 e2 + a2 = 20
x1 + x2 + a3 = 10
x1 , x2 , s1 , e2 , a2 , a3 0

Balang Simpleks Tablo

X1

X2

s1

e2

a2

a3

s1

1/2

a2

-1

20

a3

10

zj

2M

4M

-M

30M

cj-zj

2-2M

3-4M

Balang Simpleks Tablo

X1

X2

s1

e2

a2

a3

s1

1/2

a2

-1

20

a3

10

zj

2M

4M

-M

30M

cj-zj

2-2M

3-4M

2. Simpleks Tablo

X1

X2

s1

e2

a2

a3

s1

5/12

1/12

-1/12

7/3

X2

1/3

-1/3

1/3

20/3

a3

2/3

1/3

-1/3

10/3

zj

1+2M/3

-1+M/3 1-M/3

20+10M/3

cj-zj

1-2M/3

M/3-1

4M/3-1

2. Simpleks Tablo

X1

X2

s1

e2

a2

a3

s1

5/12

1/12

-1/12

7/3

X2

1/3

-1/3

1/3

20/3

a3

2/3

1/3

-1/3

10/3

zj

1+2M/3

-1+M/3 1-M/3

20+10M/3

cj-zj

1-2M/3

M/3-1

4M/3-1

3. Simpleks Tablo: Optimal

X1

X2

s1

e2

a2

a3

s1

-1/8

1/8

-5/8

1/4

X2

-1/2

1/2

-1/2

X1

1/2

-1/2

3/2

zj

-1/2

1/2

3/2

25

cj-zj

1/2

M-1/2

M-3/2

Optimal zm
X1=5, X2=5, s1=1/4,
e2= a2=a3 = 0
Z= 25 TL.

Simpleks Tablosunun Ekonomik Yorumu

5 X2
4 X1
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
0
1
0
4
0

5
X2
1
0
0
5
0

0
S1
1
-1
4
1
-1

0
S2
-1/6
1/3
-2
1/2
-1/2

0
S3
0
0
1
0
0

4
2
8
28

Glge Fiyat
DP modelinin i. ksdnn glge fiyat (shadow price), sz

konusu ksdn sa taraf deerinin 1 birim oaltlmas

durumunda, en iyi ama fonksiyon deerinin ne kadar
iyiletiini (enbykleme sorununda ne kadar arttn,
enkkleme sorununda ne kadar azaldn) gsterir.
Bu tanm sadece deiimden nceki zmn deiimden
sonra da ayn kalmas durumunda geerlidir!

Glge Fiyat
rnek Zmax= 4X1 + 5X2
X1 + 2X2 10
(igc kst)
6X1 + 6X2 36
(hammadde kst)
8X1 + 4X2 40
(alan kst)
X1 , X2 0

Glge Fiyat
Balang Simpleks Tablo

0 S1
0 S2
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
1
6
8
0
4

5
X2
2
6
4
0
5

0
S1
1
0
0
0
0

0
S2
0
1
0
0
0

0
S3
0
0
1
0
0

10
36
40
0

Glge Fiyat
Optimal Simpleks Tablo

5 X2
4 X1
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
0
1
0
4
0

5
X2
1
0
0
5
0

0
S1
1
-1
4
1
-1

0
S2
-1/6
1/3
-2
1/2
-1/2

0
S3
0
0
1
0
0

4
2
8
28

Glge Fiyat
gc kstnda saat byklnde bir art olduunu
varsayalm:
Zmaks= 4X1 + 5X2
X1 + 2X2 10 + (igc kst)
6X1 + 6X2 36
(hammadde kst)
8X1 + 4X2 40
(alan kst)
X1 , X2 0
-Bu deerleri tabloda yerine koyup, zm yineleyebiliriz.

B1 stnde kadar deiiklik sonucu optimal simpleks tablo

Optimal Tablo = 2 (b1=12)

5 X2
4 X1
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
0
1
0
4
0

5
X2
1
0
0
5
0

0
S1
1
-1
4
1
-1

0
S2
-1/6
1/3
-2
1/2
-1/2

0
S3
0
0
1
0
0

6
0
16
30

Optimal Tablo = -1 (b1=9)

5 X2
4 X1
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
0
1
0
4
0

5
X2
1
0
0
5
0

0
S1
1
-1
4
1
-1

0
S2
-1/6
1/3
-2
1/2
-1/2

0
S3
0
0
1
0
0

3
3
4
27

Optimal Tablo = 1 (b1=11)

5 X2
4 X1
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
0
1
0
4
0

5
X2
1
0
0
5
0

0
S1
1
-1
4
1
-1

0
S2
-1/6
1/3
-2
1/2
-1/2

0
S3
0
0
1
0
0

5
1
12
29

Balang simpleks tablo (b1=10+)

0 S1
0 S2
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
1
6
8
0
4

5
X2
2
6
4
0
5

0
S1
1
0
0
0
0

0
S2
0
1
0
0
0

0
S3
0
0
1
0
0

10 +1
36 + 0
40 + 0
0

Optimal Simpleks Tablo (b1=10+)

5 X2
4 X1
0 S3
Zj
Cj-Zj

4
X1
0
1
0
4
0

5
X2
1
0
0
5
0

0
S1
1
-1
4
1
-1

0
S2
-1/6
1/3
-2
1/2
-1/2

0
S3
0
0
1
0
0

4 +1
2 -1
8 + 4
28+

Sa taraf deerleri iin duyarllk analizi

Mevcut zmn geerli olmas iin sa taraf
deerlerinin pozitif olarak korunmas gerekir:
S1stunu +
1
-1
4
4 +1 0
X2 zmde kalacaktr.

2 -1 0
X1 zmde kalacaktr.

8 +4 0
S3 zmde kalacaktr.

S
4
2
8

=
=
=
=

Yeni Deer
4+
2-
8+4

Sa taraf deerleri iin duyarllk analizi

0

-4

2 -1 0
8 + 4 0

2
-2

4 +1

8 b1 12 iin mevcut zm geerli, dolaysyla optimal

olacaktr.

Bu durumda;
-Saati 0.7 TL maliyetle fazla mesai olana varsa bu kurum kabul
etmeli midir?
-Saati 1.5 TL maliyetle fazla mesai olana varsa bu kurum kabul
etmeli midir?
-Saati 2.5 TL maliyetle fazla mesai olana varsa bu kurum kabul
etmeli midir?

Ama fonksiyonu katsaysndaki deiimler iin

duyarllk analizi
Zmaks=
6X1 + 4X2 (kar)
(igc)
2X1 + 6X2 12
(hammadde)
4X1 + 4X2 16
X 1 , X2 0
Optimal Tablo
6

X1

X2

S1

S2

0 S1

-1/2

6 X1

1/4

Zj

3/2

24

Cj-Zj

-2

-3/2

C2de birim deiim sonras Optimal Tablo

6

4+ 2

X1

X2

S1

S2

0 S1

-1/2

6 X1

1/4

Zj

3/2

24

Cj-Zj

-2 + 2

-3/2

cj-zj 0 olduu srece mevcut zm optimal kalacaktr.

-2 +1
[- c2 6]

ndirgenmi Maliyet
Herhangi bir temel d deikenin indirgenmi

maliyeti (reduced cost), deikenin temel deiken

olmas (DP'nin en iyi zmne girmesi) iin ama
fonksiyon katsaysnda yaplacak iyiletirme
miktardr.

zmde bulunan bir deikenin katsaysnn deiitirilmesi:

Zmaks=
(6 + 1)X1 + 4X2
2X1 + 6X2 12
4X1 + 4X2 16
X1 , X2 0
Balang Simpleks Tablo (C1=6 + 1):
6+ 1

X1

X2

S1

S2

0 S1

12

0 S2

16

Zj

Cj-Zj

6+ 1

Optimal Simpleks Tablo (C1=6 + 1)

6+ 1

X1

X2

S1

S2

0 S1

-1/2

(6+ 1)X1

1/4

Zj

6+ 1

6+ 1

3/2+ 1/4

24+ 41

Cj-Zj

-2 - 1

-3/2- 1/4

Verilen zmn optimal kalmas iin Cj-Zj negatif veya sfr olarak kalmas
gerekir.
-2 -1

-2

-3/2 - 1/4

-6

[4 c1 ]

Optimal Tablo

0 S1
6 X1
Zj
Cj-Zj

6
X1
0
1
6
0

2= -1, (C2=3)

3
X2
4
1
6
-3

0
S1
1
0
0
0

0
S2
-1/2
1/4
3/2
-3/2

4
4
24

Optimal Tablo

0 S1
6 X1
Zj
Cj-Zj

6
X1
0
1
6
0

2=1, (C2=5)
5
X2
4
1
6
-1

0
S1
1
0
0
0

0
S2
-1/2
1/4
3/2
-3/2

4
4
24

Optimal Tablo

0 S1
5 X1
Zj
Cj-Zj

5
X1
0
1
5
0

1= -1, (C1=5)
4
X2
4
1
5
-1

0
S1
1
0
0
0

0
S2
-1/2
1/4
5/4
-5/4

4
4
20

Optimal Tablo 1=3, (C1=9)

0 S1
9 X1
Zj
Cj-Zj

9
X1
0
1
9
0

4
X2
4
1
9
-5

0
S1
1
0
0
0

0
S2
-1/2
1/4
9/4
-9/4

4
4
36

rnek: Aada verilen DP modeli iin optimal simpleks tabloyu

kullanarak;
a) Mevcut zmn korunmas iin tm deikenlerin Cj deer
araln hesaplaynz.
b) Mevcut zmn korunmas iin tm sa taraf deerlerinin
(bi) deer araln hesaplaynz.
Zmin=

14X1 + 10X2+4X3 + 8X4

X3
40
X1 + X2 + X3 + X4 = 85
2X1 + 3X2 + 4X3 + 5X4 320
3X1 + 4X2 + 5X3 + 6X4 410
X1 , X2, X3 , X4 0

Optimal Tablo:

4 X3
14 X1
0 E1
0 S4
Zj
Cj-Zj

14
X1
0
1
0
0
14
0

10
X2

0
9
1

4
8
X3 X4
1
3/2
0 -1/2
0
3/2
0
0
4
-1
0
9

0
E1
0
0
1
0
0
0

M
A1
0
0
-1
0
0
M

M
0
A2
S3
-1
1/2
2
-1/2
-1
1/2
-1
-1
24
-5
M-24 5

0
S4
0
0
0
1
0
0

75
10
35
5
440

Optimal tablo (b1=39)

4 X3
14 X1
0 E1
0 S4
Zj
Cj-Zj

14
X1
0
1
0
0
14
0

10
X2
1/2
1/2
1/2
0
9
1

4
8
X3 X4
1 3/2
0 -1/2
0 3/2
0
0
4
-1
0
9

0
E1
0
0
1
0
0
0

M
A1
0
0
-1
0
0
M

M
0
0
A2
S3 S4
-1
1/2 0
2
-1/2 0
-1
1/2 0
-1
-1
1
24
-5
0
M-24 5
0

75
10
36
5
440

Optimal tablo (b2=84)

4 X3
14 X1
0 E1
0 S4
Zj
Cj-Zj

14
X1
0
1
0
0
14
0

10

X2
1/2
1/2
1/2
0
9
1

X3
1
0
0
0
4
0

X4
3/2
-1/2
3/2
0
-1
9

E1
0
0
1
0
0
0

A1
0
0
-1
0
0
M

A2
S3
-1
1/2
2
-1/2
-1
1/2
-1
-1
24
-5
M-24
5

0
S4
0
0
0
1
0
0

76
8
36
6
416

Optimal tablo (b3=319)

4 X3
14 X1
0 E1
0 S4
Zj
Cj-Zj

14
X1
0
1
0
0
14
0

10
X2
1/2
1/2
1/2
0
9
1

4
X3
1
0
0
0
4
0

8
X4
3/2
-1/2
3/2
0
-1
9

0
E1
0
0
1
0
0
0

M
A1
0
0
-1
0
0
M

M
0
A2
S3
-1
1/2
2
-1/2
-1
1/2
-1
-1
24
-5
M-24 5

0
S4
0 74
0 10
0 34
1
6
0 445
0

Optimal tablo (b4=409)

4 X3
14 X1
0 E1
0 S4
Zj
Cj-Zj

14
X1
0
1
0
0
14
0

10

X2
1/2
1/2
1/2
0
9
1

X3 X4
1
3/2
0 -1/2
0
3/2
0
0
4
-1
0
9

E1
0
0
1
0
0
0

A1
0
0
-1
0
0
M

A2
S3
-1
1/2
2
-1/2
-1
1/2
-1
-1
24
-5
M-24 5

0
S4
0
0
0
1
0
0

75
10
35
4
440