SMERLER M.. IV. binyla doru, henz orak olan blgeye Smerler yerletiler.

Kkenleri bilinmeyen, ama Mezopotamya'ya doudan geldikleri sanlan Smerler, rmak kylarndaki bataklk blgeleri kurutup, gzel ve verimli bahelere dntrdler.Hurma, vb. meyve aalar diktiler; tarlalar atlar. Blgeye kendilerinden nce yerlemi topluluklarn yan sra, Smerler'de zengin, bamsz, siteler kurdular: Ur, Layo, Uruk, vb.Her sitenin bir yneticisi ve bir koruyucu tanrs vard. Btn yetkiler, "Lugal" ("Byk adam") denilen hkmdarn elindeydi; hkmdar ayn zamanda da, sitenin en byk din adamyd.Dinsel olduu kadar ekonomik ve siyasal bir merkez de olan tapnak, sitenin tanrsna ayrlm bir yerde kurulurdu.Sitelerin ynetimi ve ticaret alverilerinin gerekleri, Smerlerin en byk bulularna yol at: ivi yazs.nceleri resimlerden, daha sonraysa soyut simgelerden oluan ivi yaz, kil levhalar stne, sivri aletlerle kazlyordu (ivi yazs, 1802'de Alman bilgini Grtefend tarafndan zlmtr).Smer tarihinin ana izgileri, eitli belgeler yardmyla renilebilir. Kahraman Glgam'n (yaklak olarak M..3000) servenlerini anlatan en eski destan, ilk kral slaleleri dneminden (M..2600-M..2500 yllar) kalmadr.ngiliz arkeologlarnn 1922'de, Ur krallar mezarln ortaya karmalar sayesinde, Smer tarihinin ikinci blm nde yaam i birinci Ur slalesi dneminde (M..2500'den balayarak), Smer halknn gelenek, sanat ve inanlar incelenmitir.M..2360'a doru Smer tarihinin nc dnemi balam, yar zerk Laga sitesi, kral Urukagina'nn hkmdarl srasnda, altn an yaamtr.Urukagina, yasa metinleri ile toplumsal reformlar bir araya getiren "Reform Metinleri"ni hazrlatmtr.Gene, ilk tarihsel ant olan Akbabalar Dikilita bu dnemden kalmadr.Dikilitata, kral Laga'n baarlar anlatlmaktadr.

-------------------------------------------------------------------------------AKKADLAR Smerler, M..2350'de, Suriye'den gelen, Sargon l ynetimindeki Sami rkndan Akkadlarn egemenlii altna girdiler.Mzrak, ok ve yay gibi silahlar bulunan hareketli sava taktikleri gelitirmi olan l kkenli bu savalar, uzun kargl, byk kalkanl, ar ve hantal Smer ordusunu ksa srede bozguna urattlar.Sargon l, Mezopotamya'y, Dicle'nin dousundaki Elam', Suriye'nin Akdeniz'e kadar uzanan bir blmn, Anadolu'nun bir blmn ele geirdi. Tanrlatrlan bu kral-tanr, tek bir merkezden ynetilen byk bir devlet kurdu; devletin bakenti, Akkad lkesinde yeralan Akkad ya da Agade kentiydi.Sargon l dneminden (M..2350-2300) sonra, srayla parlak ve skntl dnemler birbirini izledi.stilaclar (ranl Gutiler, batdan gelen Samiler ve doudan gelen Elamllar), Smer-Akkad mparatorluu'nu tehdit etmeye baladlar. Btn bu dnem sresince, Akkadlar ile Smerler arasnda hibir rk atmas kmad. Tanrlarna karlkl sayg gsterdiler.M..2000 ylndan sonra, samiletirme hareketi gelitiyse de, kltr dili olarak Smerce hep kullanld.Smer-Akkad mparatorluu uzun yllar yaadktan sonra, zamanla birok kk devlete blnd ve Mezopotamya tarihinin merkezi yer deitirdi.

-------------------------------------------------------------------------------BABLLLER Sami rkndan olan Babilliler, M..2050'ye doru Babil ("Tanrnn kaps") kentine yerleip, daha sonra Kaidelileri ve Smerlerin dndaki yerli halk ile Sami karmndan oluan Asurlular egemenlikleri altna aldlar.ok gemeden, birbirinden gl hkmdarlaryla, Babil'i blgenin siyaset ve din merkezi haline getirdiler.Hammurabi dneminde (M..1792-M..1750), Babil uygarl doruk noktasna ulat.Gneydeki slaleler ile kuzeydeki Asurlular, ok ustaca gdlen bir siyasetle egemenlik altna alnd.Hammurabi, silah gcyle, Suriye'den ran'a ve gneyde Basra krfezine kadar uzanan gl bir imparatorluk kurdu.Her yerde Babil tanrs Marduk'a sayg gsterilmesini ve Sami dili kullanlmasn zorunlu kld.Bayndrlk alannda nemli almalar yaptrarak (Frat ile Basra krfezi arasnda uzun bir kanal atrd) imparatorluk ekonomisinin gelimesini hzlandrd, ticareti destekledi.Btn bunlarn yan sra, dzenli kurumlar oluturdu. kendi adm tayan yasalar koydu.Susa ykntlarnda ele geen bu yasalar, 2,25 m ykseklikteki ksasa ksas ilkesine gre hazrlanm olan "Hammurabi yasalar"ndan, kraln uyruklarnn yaamyla ve mlkiyet hakkyla ne kadar yakndan ilgilendii anlalmaktadr.Ama koyduu cezalar son derece ardr.Krbalama, dilin koparlmas, lm bu ar cezalardan bir kadr.Btn bu gelimelere karn, Hammurabi'nin kurduu imparatorluk ok yaamad.M.. XVI. yy'da, kuzeyden gelen Hititler, Babil'i yamaladlar, sonra da Anadolu'ya geri dndler.Hititlerden sonra, dal bir halk olan Kassitler, Babil'i ele geirerek yerletilerse de, bozguna urattklar ulusun uygarln benimsediler.M.. XII. yy'daysa, yava yava glenen Asurlular, Mezopotamya'daki rakipleri Hititlerin ve Kassitlerin zayflamasndan yararlanarak, onlar yenilgiye urattlar.O tarihten sonra, Asur hkmdarlar douya egemen oldular.

-------------------------------------------------------------------------------ASUR MPARATORLUU Hareketli, gl, ayn zamanda da acmasz ve kan dkc bir halk olan Asurlular, korkun savalarla byk zaferler kazandlar.Asur ordusu ok iyi rgtlenmiti.Mzrakl askerler ve okular, rme zrhlar giyerlerdi; sava arabalar ok abuk yer deitirebiliyordu; kuatma gereleri son derece gelimiti.Ayrca, gerek bir svari snf da tarihte ilk olarak Asur ordusunda kurulmutu. Ne var ki, bu yrtc insanlar, kazandklar her zaferin ardndan, ele geirdikleri sava tutsaklarna byk ikenceler yapyor, igal ettikleri lkelerdeki insanlar ya ldryor ya da sryor, lkeyi sistemli biimde yakp ykyorlard.Asurlularn ilk byk kral, Tiglatpileser l (M..1112-M..1074) olmakla birlikte, Asur mparatorluu, zellikle Sargonlar slalesi (M.. 721-M..610) zamannda en parlak dnemini yaad.Bakent Ninova'da, Sargon II (M..727- M.. 705) byk bir saray yaptrd ve nemli bir kitaplk kurdurdu.Sargon II'nin yeri ne geen Sanherib (M..705-M..681), Basra krfezi kylarndak halklar boyunduruk altna alabilmek iin bir donanma yaptrarak, Fenike ve Filistin kylarn btnyle ele geirdi.Asurbanipal dneminde (M..668M..626), imparatorluk en geni snrlarna ulat.Asur topraklar, Anadolu'nun

merkezinden Basra krfezine, Karadeniz'den gnmzdeki Etyopya'ya kadar uzanyordu.Son derece acmasz ve sava bir hkmdar olan Asurbanipal, bu arada kltr sorunlarna da eilerek, Ninova kitapln 30 000 levhadan ok yaptla donatt.Bu yazlar, iir, edebiyat, tarih, hekimlik, astronomi konularndayd ayrca aralarnda iktisatla ilgili belgeler de bulunuyordu.Ayrca kitapla kendi adn verdi.Henz btnl tam olarak salamam bu usuz bucaksz imparatorlukta, srekli ayaklanmalar patlak veriyordu.Gerekten de Asurlular, yenilgiye urattklar lkeleri rgtlemeyi bilmiyor, yalnzca bir vergi koyuyor ve imparatorluu, halk korkutarak ayakta tutabiliyorlard.Bu byk imparatorluk, Asurbanipal'in lmnden sonra, Avrupa'dan gelen skitler tarafndan istila edildi.Daha sonra Medler, Persler ve Babilliler birleerek, imparatorlua son darbeyi indirdiler; Ninova M..612'de alnd ve yerle bir edildi. Babil krallar, Asur mparatorluu'nun byk blmn elde ettiler ve Asurlularn egemenliinden kurtulabilmek iin canla bala savatlar.

-------------------------------------------------------------------------------YEN BABL krall Kaideli bir general olan Nabupolassar (M..626'dan-M..604'e) ve olu Nabukodonosor II (M..604'ten-M..562), Babil'i yeniden glendirmeyi baardlar.Nabukodonosor II, Babil'i byk bir bakent haline getirdi.evresi 45 km olan bu kentteki yollarn gzellii dillere destand. "Asma baheleri"yse, dnyann yedi harikasndan biriydi.Nabukodonosor II, daha sonra Suriye ve Filistin'i ele geirerek, Kuds'teki Yahudileri tutsak etti.Ne var ki, M..539'da, Dou'dan gelen Pers kral Keyhsrev, hi beklenmedik bir anda Babil'i ele geirdi. Bylece, Babil Krall tarihe kart; ama Babil kentine el srlmedi.Kent, M..331'de Byk skender'in eline geinceye kadar Perslerin bir eyaleti olarak kald.

--------------------------------------------------------------------------------