Ahmed Cevdet Pasha

AHMED CEVDET PAA
(Ksas- Enbiya veTevrih-i Hulef)
PEYGAMBERLER ve HALFELER TARH

EKSKSZ 1. ve 2. .CLD B R A R A D A Sadeletiren ve Baskya Hazrlayan:
Metn Muhsin B O Z K U R T
Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi (Osmanlca okutman)
nsz - Takriz: AHMED Yksek DAVUDOLU
slm Enstits Eski Mdr
LE T A Y I N L A R I Beyazsaray Kitaplar ars No: 14 Beyazt - stanbul Tel: 22 99 94
AHMED CEVDET PAA ve ESER HAKKINDA
Takriz ve Takdim
AHMED DAVUDOLU
Yksek slm Enstits Eski Mdr
Zamanmzn, her trl hamidiyesiylc Enstits Eski msveddelerini kmil, tetkik
metih senaya gerekten fzl limlerinden, buyurduktan
lyk, slm ve iman stanbul Yksek slm eserin takriz
llerine samimiyetle sdk, ilmiyle mil, cesaret-i slmiyesi ve ahlk- bihakkn ve Muallimi sdd Ahmed Davudolu tetebbu' Hocamzn bu ltfettikleri
sonra
ve takdim yazsdr,.
Ahmed Cevdet Paa (Hicr 1238) de Bulgaristan'n Tuna vilye tine bal Lofa kasabasnda domutur. Ad Ahmed olup Cevdet l kabn sonradan almtr. lk tahsilini kendi kasabasnda yapm; azimli, gayretli ve alkanl ile tez zamanda hocalarnn dikkatini ekmitir. 17 yanda tahsilini ilerletmesi iin ebeveyni tarafndan s tanbul'a gnderildi. stanbul'da gzide hocalardan dersler ald. 22 ya nda kad oldu. Bir mddet sonra bu kadlk grevinden ayrlarak s tanbul camilerinde dersimlk grevine geti. Daha sonra siyas ha yata atld. Dar'l-Muallimine mdr tyin edildi. 1851'de Osmanl Akademisine asl za seildi. 1854'de Tarih-i Cevdet nmyla hrete ermi olan kymetli eserini yaynlad. 1866'da ilmiye snfndan vezirlie geti. lk defa Haleb vilyetine vi tyin edildi. Bu izahlardan anlalyor ki, Ahmed Cevdet Paa bir ok faydal iler grmtr. Maarif, Dahiliye, Ticaret ve Adliye Vekletleri gibi kymetli g revlerde bulunan Ahmed Cevdet Paa milletimize ok deerli hizmet-
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
lerde bulunmu olan byk ahsiyetlerden biridir. Kendisine verilen grevleri hakkaniyet llerinde if etmi, zeks, ilmi, cesareti ile herkesi kendisine hayran brakmtr. Eserleri arasnda Tarih-i Cevdet, Ksas- Enbiya ve Tevrih-i Hulef, Tezkir-i Cevdet, Mruzt, Mukaddime-i bn-i Haldun, Necelle-i A h k m Adliye, Kavaid-i Osmaniye, Belgat- Osmani ye, Divane-i Cevdet, Mi'yar- Sedat, Asar- ahd-i Hamidi ve Hlsat'l-beyn f te'lifi'l-Kur'an mehurdur. Merhum Abmed Cevdet Paa hakknda ksaca bilgi verdikten son ra Ksas- Enbiya ve Tevrih-i Hulef adl kymetli eserinin Erzu rum niversitesi Osmanlca okutman muhterem Muhsin Boskurt ta rafndan herkesin anlayaca bir dille sadeletirildiini grdm ve ok memnun oldum. Bilhassa Peygamberler tarihi hakknda bunun kadar derli toplu bir eser yazldn bilmiyorum. Sayn M. Muhsin Bozkurt bu eseri sadeletirmekle genlerimize byk bir hizmette bulunmutur. Kendisini ve eseri basmak ltfunda bulunan ile Yaynevi sahibi smet Celep'i candan tebrik eder, btn genlerimizin bu faydal eserden feyizyp olmalarn dilerim. AHMED DAVUDOLU
Cmi'I-Ezher Yksek islm eriat Enstits Fakltesi Eski mezuna, ve Mdr
Arap Dili ve Edebiyat Muallimi
B R N C
B L M
Peygamberler Tarihi
dem (a.s.) m kssas
Yce A l l a h , lemi yoktan var etti ve d e m 'i topraktan ya ratt. Sonra dem'in cesedine ruh verdi ve "Ona secde ediniz" diye meleklere buyurdu. Meleklerin hepsi Hz. dem'e secde eyledi. Fakat b l i s , byk lk taslamas ve kskanlndan dolay secde etmedi. Bunun iin, Hakk'm huzurundan kovuldu ve lanetlendi ve kendisine "eytan- Racm = Talanan eytan" denildi. O da dem'e dman oldu. Ondan sonra, Yce Allah, H a v v a ' y yaratt ve Hz. dem'e e etti. kisini de, yce Allah, Cennet'e koyarak "Yiyiniz, iiniz fakat u aaca yaklamaynz" dedi. eytan ise bir yolunu bularak Cennet'e girdi ve dem ve Havva' nn yanma vard ve onlara kuruntu verdi: "Rabbiniz, sizi o aatan niin yasaklad biliyor musunuz? Eer siz ondan yerseniz, artk sizin iin lm olmaz! Sonsuz olarak Cennet'te kalrsnz!.." diyerek, nce Havva'y ve onun aracliyle dem'i aldatp ikisine de, o aacn ye miinden yedirdi. Bunun zerine yce Allah, ikisini de Cennet'ten kard ve yer yzne indirdi. dem, H i n d tarafna, Havva ise C i d d e 'ye d t. dem ok alad. Yce Allah'a yalvard. Sonunda ulu Allah tv besini kabul buyurdu: "Mekke tarafna git" diye vahiy gnderdi. Adem (a.s.) da oraya gidip, Havva anamz ile bulutu. Ondan sonra dier insanlar onlardan redi. Pek ok kavimler ve snf snf insan lar tredi. eytan'm da soyu oald. dem'in ocuk ve torunlarn azdr makla urat. Hz. dem'in lmnden sonra peygamberlik, olu t (a.s.) a geldi. Yce Allah'dan ona elli sayfa indi. K b e 'yi ilk nce tatan yapan odur.
(Cilt:
1)
dris (a.s.) n kssas

Hz. t'ten sonra peygamberlik otuz sayfa gnderildi. tdrs (a.s.) a geldi. Ona da nce kalem ile yaz yazan ve elbise diken odur. Ondan evvel demoullar hayvan derisi giyerdi. tdrs (a.s.) a gklerin srlar almt. Sonunda yce Allah, onu diriyken ge kaldrd.
Nuh (a.s.) n kssas

Hz. tdrs ge ekildikten sonra, demoullar doru yoldan ay rldlar, putlara tapar oldular. Yce Allah onlara N u h (a.s.) gn derdi. Hz. Nuh, nice yllar kavmini Allah'n birliine ard. Yalnz oul lar S m , H m ve Y a f e s ile hanmlar ve dier pek az kimse ler inanp, bakalar kulak asmad. Y m adndaki olu bile inan mad. Nuh (a.s.), kavmine t verdike, onlar, ona ez ve cefa ederler, alay ve hakarette bulunurlard. En sonunda mitsizlie dt ve onlara kt duada bulundu. Duas kabul oldu. "Gemi yap" diye Allah katndan vahiy geldi. Hz. Nuh krda ve sudan uzak bir yerde gemi yapmaya balad. Kavmi oradan geerken onunla elenirlerdi: "Peygamber idin, dlger oldun" derlerdi. O da "Gn gelir, biz de sizinle eleniriz" derdi. Gemi bitti, tufan iaretleri grnd. Hz. Nuh, kendisine inanan larla gemiye bindi. Her eit hayvandan birer ift ald. Her taraftan su yrd. Hz. Nuh, olu Ym' da gemiye ard. "Ben daa kar kurtulurum" diyerek gemiye girmedi. "Bugn Al lah'n acmasndan baka snacak yer yoktur" diye Hz. Nuh t verirken araya bir dalga girdi, Ym bouldu. Babalk bu ya, Hz. Nuh zld. Ne ki, yce Allah, btn Allah'a ortak koanlarm boulmasn demiti. Ym da Allah'a ortak kotu undan onlara katld. Tufan her yan kaplad. Sular dalar at. Yeryzndeki insan lar, hayvanlar hep bouldu. te byle bir ortamda Nuh'un gemisi, dalar gibi byk dalga lar arasnda yzd durdu. Aynen bu ekilde tufan'm hkm alt ay kadar srd. Sonra Al lah'n emriyle yamurlarn arkas kesildi, sular ekildi. Gemi C d dann lem, bir baka lem oldu. zerine oturdu; gemidekiler kurtuldu.
HU
D,
SALH
VE
BRAHM
ALEYHMSSELMIN
KISSALARI
Ondan sonra insanlar, Hz. Nuh'un olundan redi. Onun iin Nuh (a.s.) a "kinci dem" denildi. Arap, ranla knn babas H m ; v e R u m 'un babas S m ; S u d a n hal T r k kabilelerinin babas Y a f e s ' d i r .
demoullar byle byk bir bel grmken, sonra yine aztt lar, yollarn sapttlar. Allah'n birliini unuttular, putlara taptlar*
Hud (a.s.) m kssas

Tfan'dan sonra Yemen lkesinde " H a d r a m u t " " A h k a f " denilen yerde " A d " kavmi ortaya kt. yaknnda
O yreyi bayndr yapp enlettiler, gzel gzel,yapar diktiler Fakat doru yoldan saptlar, putlara taptlar. Yce Allah onlara H u d (a.s.) gnderdi. lerinden pek az inand. Geri kalan Allah'a ortak kotular, sapklkta kaldlar. Ulu Allah onlar sert bir yel ile yoketti. Hz. Hud'la ona inananlar, bir yere ekilip kurtuldular.
Salih (a.s.)jn kssas

Ad kavminden sonra am ile Hicaz arasnda " H i c r " denilen yerde "S e mu d" kavmi tredi. Onlar da dalar deldiler, talar oydular, ok salam evler yap tlar. Ne yazk ki doru yoldan saptlar. Yce Allah onlara S a l i h (a.s.) gnderdi. O da kavmine byk mucizeler gsterdi. lerinden pak az inand. ou inanmaya rak Allah' tanmadlar, sapklkta kaldlar. En sonunda gkten rktc bir ses geldi, hepsi ld. Hz. Salih'le ona inananlar M e k k e ' y e varp, orada Allah'a kulluk eder oldu lar.
brahim (a.s.) n kssas

Nuh (a.s.) m evld, nce Irak'da yerlemiler, Frat nehrine ya kn bir yerde B b i 1 ehrini kurmulard. Sonra ilerinden bir ksm ayrlp Dicle kenarnda, imdi M u s u l dediimiz ehrin kar yakasnda N i n o v a ehrini yapmlard. Babil'in eskidenberi halk olan N a b t kavmi S r y a n i di liyle konuurdu. ok zaman Babil'i baehir yapp, oradan her tarafa hkmederdi. Sonra Ninova'da ortaya kan A s u r devleti stn geldi ve Ninova'y baehir yaptlar. Babil de oraya baland.
10
(Cilt:
1)
Sonradan Babil'de K e l d a n l ' l a r nin ilim ve kltrne miras olmutur.
kuvvetlenmi, Nabt kavmi
Babil halk arasmda " S a b i e" dini ortaya kmt ki, yldzla ra taparlard. Yce Allah onlara brahim (a.s.) gnderdi. Ona yirmi sayfa indirdi. Hz. brahim, kavmini Allah'n birliine ard, nanmadklarn dan baka, Babil hkmdar N e m r u d onu atee att. Allah saklad, ate yakmad. brahim (a.s.) kurtuldu. Bzlar bu mucizeyi grp ona inand. Hz. b r a h i m inananlarla beraber am'a g etti. Msr'a git ti. Sonra K e n ' n iline geldi, orada yerleti.
Lt (a.s.) n kssas
Hz. brahim'in kardei H a r a n olu L t (a.s.) ki, onunla beraber Babil'den m yakasna gemiti. S e d m blgesine pey gamber olarak gnderildi. Bura halk ise, Allah' tanmayan, byk gnahlar ileyen kimse lerdi. Yolsuz giderlerdi. Hi bir topluluun yapmad fuhular ya parlard. Hz. Lt, onlar doru yola ard; dinlemediler. ok t verdi; kabul etmediler. Yce Allah da balarna ta yadrd. Depremle kylerinin altm stne getirdi. Hepsi ldler. Yalnz Lt (a.s.), ev halkyle geceleyin ilerinden kp kurtuldu.
smail ve shak (a.s.) n kssalar

Hz. brahim'in hanm S r e 'nin ocuu olmazd. Bu yzden H c e r adndaki cariyeyi kocasna balad. Ondan s m a i l (a. s.) dodu. Bundan dolay Sre, ok zld. Yce Allah da ona acd. hti yarlk zamannda s h a k (a.s.) dourdu. Sonra Hcer ile olu smail'i kskand ve "Bu yerden rak olsun lar" diye ayak diretti. brahim (a.s.) aresiz kald. Hemen Hcer'le smail'i alarak Mek ke'ye gtrp brakt. " C r h m " kabileleri o zaman Mekke yakmmdaydlar. Hz. smail, onlarla oturup kalkt. Onlardan kz ald. On iki ocuu oldu. Bundandr ki, Crhm kabilelerinden bzlar gelip Mekke'de yerlemilerdir. Sonra Allah'n emriyle Hz. brahim, Mekke'ye gitti. Hz. smail ile birlikte Kabe'yi yeniden yapt.
YAKUB
VE
YUSUF
ALEYHMSSELMIN
KISSALARI
11
smail (a.s.) Yemen kabilelerine ve A m 1 i k a 'ya peygamber oldu. Ki o zaman Amlika kabileleri Arap yarmadas'nm am taraf larnda yayorlard. Sonra Hz. smail'in oullar, torunlar oald. Etrafa yayld.,Ne reye vardlarsa stn geldiler. Amlika'y o memleketten srp kar dlar. Biri Hz. brahim lnce yerine shak (a.s.) geti. O'nun iki olu oldu. "A y s" teki " Y a k u b" du.
Ays, amcas smail (a.s.) m kzn ald. Ondan ok ocuu oldu. Onlar da oaldlar. m tarafna sahip oldular. Hz. Yakub ise babas shak (a.s.) lnce, yerine geti. Peygamber oldu. Babasnn yurdu Ken'n ilind-3 kald. Burada ocuk ve torunlar oald. Yakub (a.s.) n taklm ad " s r a i 1" di. Bu yzden oullarna ve torunlarna "I s r a i 1 o u 11 a ar " denildi.
Yakub ve Yusuf (a.s.) n kssalar

Hz. Y a k u b 'un oniki olu vard. lerinden Y u s u f ' u hep sinden ok severdi. Yusuf, bir rya grp babasna anlatt: "Grdm ki: Onbir yldz, gne ve ay bana secde ettiler" dedi. Yakub (a.s.) anlad ki: Onbir yldz, Yusuf'un onbir kardeine iarettir ve yce Allah, onu kardelerine stn klacaktr. "Oulcazm! Bu ryan kardelerine syleme. nk eytan insana dman dr. Belki kardelerine kuruntu verir ve kalblerine kskanlk drr. Sonra sana bir hle yaparlar. Ulu Allah, sana peygamberlik ve byk devlet verecek" dedi ve Yusuf'a daha ok sevgi besledi. Yusuf'un byk kardeleri onu kskandlar. Hileyle kra gtrp bir kuyuya attlar. Geri dnerek "Yusuf'u kurt yedi" diye babalarma yalan sylediler. Sonra ilerinden birisi Yusuf'a yemek gtrmt. Bir de ne gr sn. Kuyu bana bir kervan gelmi, Yusuf, kuyudan karlm. He men dnp kardelerine haber verdi. Doru oraya gittiler. "Bu bizim klemizdi kat" diyerek pazarlk ettiler. Pek ucuza Yusuf'u sattlar. Yusuf o zaman onsekiz yandayd. Kardelerinden korkup sustu. Allah'a snarak kervana katlp gitti. Meer kervan Msr'a gidiyor mu. Yusuf da beraberce Msr'a ulat. "A z i z" yani Msr hkm darnn Mliye Vekili onu satn ald. Yusuf'un gzellikte ei, benzeri yoktu. Akl, zek ve baarmada yatlarndan stnd. Yznde nur parldard. Byk bir adam ola ca yznden, gznden belliydi. Aziz'in ocuu olmazd. Yusuf'un tavr ve hareketini beendi, onu
12
(Cilt:
1)
sevdi. O kadar ki "O'na ikram et ve deer ver" diye hamm h a" y (*) uyard. du.
"Z e 1 i -
Sonra Yusuf, bir iftiraya urad. Hi suu yokken zindana konul Rastgele Yusuf'la beraber iki kle daha zindana girdi. Birisi M sr hkmdarnn erbetisi, br ekmekisiydi. Bir rya grmler; yorumunu Yusuf'tan sormulard. Yusuf biraz din sohbeti edip, t verdikten sonra, onlar Allah'n birliine ard. Daha sonra: "Ey zin dan arkadalar! Biriniz kp efendisine iki sunucu olacak, dieriniz aslacak!.. te ryalarnzn yorumu budur" demi; erbetiye: "Efen dinin yannda beni hatrla" diyerek, hapisten kurtulmas iin, yar dmc olmasn istemiti. Ryalar aynen Yusuf'un yorumladn ekilde kt. erbeti zindandan kp eskisi gibi, Msr hkmdarna, iilecek eylerin su nuculuunu yapt. Ekmeki de zindandan karlp asld. Ama Yusuf'un ricas erbetinin hatrndan kt. Uzun yllar ge lip geti. Yusuf'un durumunu Msr hkmdarna syliyemedi. Gerektiinde kuldan yardm istemek kt bir ey deildir. Fakat peygamberlerin nma yakmaz bir harekettir. Yusuf gibi anl bir peygamberin her iini Allah'a brakmas, her muradn Allah'dan istemesi gerekirken; erbetiden yardmc olmas n dilemesi ve hkmdardan yardm ummas, yedi sene zindanda kal masna sebeb olmutur. Sonunda Msr hkmdar bir rya grm; tbircilerinden m nsn sormu "Bu, bir kark d'dr, yani yalanc ryadr. Byle kark ryalarn tbiri yoktur" demiler. tte o zaman erbetinin hatrna Yusuf gelmi "Durunuz, ben size bu ryay tbir ettireyim" deyip zindana gitmi. Yusuf'u grp hkmdarn ryasn anlatm, yorumunu rica etmi. Yusuf da tbir ederek demi ki: "Yedi sene bolluk olacak. Biti iniz ekinlerden yiyeceiniz kadarn alp, kalann baaklarnda bra knz. Sonra yedi sene ktlk olacak. Evvelki yedi sene iinde biriktir mi olacanz zahireleri yersiniz. Ondan sonra yine bolluk olur." erbeti dnp bu yorumu hkmdara anlatt. Hkmdar da "O ahs bana getirin. Onu hizmetimde alkoyacam" dedi. Bunun ze rine Yusuf (a.s.) zindandan kt ve hkmdarla grp konutu. Hkmdar, akl ve zeksna bakp ok beendi. te bu srada Aziz l dnden, yerine Yusuf'u mliye bakan yapt. Onu kendisine vezir seti. Zeliha'y da Yusuf'a nikahlad. Zeliha bir hkmdar kz ve gzeller gzeliydi. Hz. Yusuf'un on dan E f r y i m v e Men adlarnda iki oluyla Rahmet adnda bir kz oldu.
(*)
Bu kelimeyi Araplar "Zeliha"; iranllar "ZSIeyha"; Trk halk ise "ZUfca"
diye okurlar.
YAKUB
VE
YUSUF
ALEYHMSSELMIN
KISSALARI
13
Hz. Yusuf Msr'da ekip-bimeyi oaltt. Yedi yl boyunca pekok zahireyi ambarlarda biriktirdi. Soma ktlk, pahallk seneleri geldi att. Tam yedi yl srd. M sr'dan baka am tarafnda bile ktlk, pahallk vard. Msr'n devlet ambarlarndan baka bir yerde tahl bulunmaz ol du. Herkes varn younu verip tahl alrd. Msr hazneleri para ile doldu. Herkese istedii kadar zahire verilse, birtakm agzller lzu mundan fazla tahl alp, ok daha pahal satmak iin saklayp da bi raz daha fiyatn ykselmesine sebeb olurlar diye Hz. Yusuf, tahl mevcd nfusa gre verirdi. te o srada, Ysuf'un kardeleri de Ken'n ilinden kalkp tahl almak iin Msr'a gitmek zorunda kalmlard. Ykub (a.s.) ise Y suf'dan ayrlal alar, hasret ateiyle cierini dalard. Kk olu B n y a m i n dier kardelerinden daha ok Yu suf'a benzerdi. Hz. Yakub onu Ysuf'un yerine koyup biraz olsun avu nurdu. Bu sebebden Yakub (a.s.) Bnymin'i yannda alkoyup, dier on olunu tahl getirmeleri iin Msr'a gnderdi. On karde Msr'a var dlar. Ysuf'un huzuruna girdiler. Ysuf onlar tand. Onlar Ysuf'u tanyamadlar. nk bunca yl ondan bir haber alnmadndan "Kim bilir nerede ld, gitti" derler, sa kalacan hatra getirmezlerdi. Kald ki: Ysuf'un divm byk ve gsterili olduundan, onun y zne ok dikkatli bakamazlard. Hz. Ysuf onlara "Siz kimsiniz, ii niz nedir? Casus olmyasnz!?." dedi. "H biz casus deiliz. Biz, bir babann evldyz ve babamz muhterem bir ihtiyardr. anl bir nebidir. Ad Ykub'dur" dediler. "Ka kardesiniz" diye sordu. "Oriiki karde idik. Birimiz krda ld. Onbir kaldk" diye cevap verder. "imdi burada kanz vardr?" dedi. "Burada on kiiyiz" dediler. "Biriniz nerede?" dedi. "Babamzn yanndadr. len kardeimizin yerine onunla avu nur." dediler. "Bu szlerinizin doruluuna ahidiniz var m ? " dedi. "Biz bu yerin yabancsyz! Bizi burada kim tanr?.." dediler. Bunun zerine Ysuf (a.s.) her birinin hissesine gre tahl ver dikten sonra, Bnyamin iin de baka bir hisse verdi. Hepsine ziyafet ekip gzelce arlad. Fakat "Gryorsunuz ki: Tahl mes'elesinde ne kadar dikkat ve adalet ediyorum ve misafirleri nasl arlyorum. Bir dahaki geliiniz de teki kardeinizi de getiriniz ki, doru sylediinizi bileyim. Eer onu getirmezseniz, size tahl yoktur. Benim yanma gelmeyiniz" dedi. "Onlarn haberi olmaksnz tahl bedellerini yklerinin yerletiriniz" diye memurlarn tembihledi. ilerine
14
P E Y G A M B E R L E R VE HALFELER TARH (Cilt:
1)
Dndier, babalarnn yanma geldiler. "Baba! Eer Bnyamin bizimle beraber gitmez ise bize tahl verilmeyecek. Onu da bizimle be raber gnder. Biz onu her bakmdan koruruz" dediler. Ykub (a.s.) "nce Ysuf hakknda nasl emin oldum ise, Bnymn hakknda da ylece emn olurum. Fakat yce Allah, koruyucularn en hayrls ve acyanlarn en merhametlisidir" dedi. Bir de yklerini ap tahl bedellerini bulunca "Daha ne isteriz, ite paralarmz da geri verilmi. Hemen yine Msr'a gidelim ve daha ok tahl getirelim. Bu getirdiimiz tahl bize yetimez" dediler. Bnyamin'i gzetmek zere babaiarma kesin sz verdiler. Allah'a yemin ettiler. Bnyamin'i alp Msr'a gittiler. Msr'a vardklarnda Yu suf (a.s.) onlara ziyafet ve ziyade ikram edip arlad. Bir aralk Bn yamin'i yalnz bulup "Ben senin kardeinim! Ltife yollu bir vesile ile seni yoldan dndrp alkoyacam. Sakn kayglanma!.." diye gizli ce syledi. Btn kardelerinin yklerini hazrlatt ve Bnyamin'in ykne bir altun tas koydurdu. Dnp gitmelerine izin verdi. Tam yola dlp giderlerken, arkalarndan zel bir memur ye titi. "Ey kaafile, hrsz msmz!.." diye ard. Yakuboullar dnp "Kaybnz nedir?" dediler. "Hkmdarn tas yok. Onu her kim getirirse, bir deve yk ta hl mjdesi var. Ben de bunu yerine getirmekle grevliyim" dedi. Dediler ki: "Biz- buraya bozgunculuk iin gelmedik, hrsz da de iliz." Dedi ki: "Sznz yalan ise alann cezas nedir?" "Her kimin yknde bulunursa cezas odur; yni onu almak ve esr etmektir. Biz hrszlar byle cezalandrrz" dediler. Bunun zerine kaafileyi evirdi. Ykleri aramaya balad. nce byk kardelerin yklerini arad. Sonunda tas Bnyamin'in ykn den kard. Msr hkmdarnn kanununda, hrszlar tutup esir et mek yoktu. Hz. Ysuf Bnyamin'i alkoymak istedi. Babasnn eriatini kardelerine sylettirdi. Bu suretle Bnyamin'i ellerinden ald. Byk kardeleri dedi ki: "Ey azz! Bnyamin'in bir ihtiyar ba bas vardr. Onu pek sever, ayrlna dayanamaz. Onun yerine bizim birimizi alkoy. Byk bir iyilik yapm olursun." Hz. Ysuf dedi ki: "Biz, sizin fetvanz zerine onu alkoyduk. Allah saklasn bakasn alrsak zlim oluruz." Ondan mitlerini kesince geri ekildiler... Bir yere geldiler. Hepsinin by dierlerine dnerek: "Bilmez misiniz ki, babanz sizden sz ald. Evvelce Ysuf hakknda ne yaptnz da bilirsiniz. Ben, buradan ayrp gitmem. Me er ki, babam tarafndan bana izin verile, ya da Allah tarafndan bu ie bir suret verile. Gidiniz, babanza, senin olun hrszlk etti. Biz ancak grdmze ahidiz. Tas onun yknden karld, grdk. Biz ne yapalm? nanmazsan aratr. Msr'dan sor. Bizimle beraber bulunan kaafileden sor. Deyiniz" deyip Msr'da kald.
YAKUB
VE
YUSUF
ALEYHMSSELMIN
KISSALARI
15
Dier dokuz karde dndler. Utanarak, sklarak babalarnn ya nma geldiler, her eyi grdkleri gibi sylediler. Ylkub (a.s.) son derece zld, "Bu da bir dolabdr. Yoksa bi zim eriatimizde hrszn esir edildiini, Msr hkmdar ne bilir? Sa br gzeA eydir. Ola ki, yce Allah bana kardei birden getire" de di. Beri tarafa dnd: "Vh Yusuf!" dedi. Ve znt ile alamaktan gzlerine ak geldi. Oullar: "Vallahi sen, Ysuf diye diye hasta ya da helak olacak sn" dediler. "Ben kalbimde tutamadm gam ve kederimi, ancak yce Allah'a sunarm. Ondan bakasna, halimi bildirmem. Beni kendi halime b raknz, bilmediiniz ey var ki, ben bilirim" dedi. Ysuf kay kolal (21) sene olmudu. O zamandan beri bir haber alnamam olm.usiyle, kardeleri onun salndan mitlerini kesmi lerdi. Ykub (a.s.) ise Ysuf'un hl yaadn biliyordu. Ya odur ki, Allah tarafndan ona vahiy gelerek Ysuf'un sa ol-, duu bildirilmiti, yahut Ysuf'un kklnde grp de kendisine anlatm olduu ryaya bakarak, onun nnde kardeleri secdeye var madka lmiyecein biliyordu. Bundan dolay; "Oullarm, gidiniz, Ysuf ile Bnyamin'i ara yp sorunuz. Allah'n l hndan md kesmeyiniz" dedi. Dokuz karde yine Msr'a vardlar. Ysuf'un (a.s.) m yanma gir diler. Bnyamin de orada hazr idi. "Ey aziz, alktan hlimiz yaman dr. Yiyici ok yenecek yok. Elimizdeki para da azdr. Sen ltuf ve h san et, ihtiyacmza gre tahl ver. Bize sadaka olarak, kardeimizi ba la. Babamz ok ihtiyardr. Ysuf'dan ayrlai pek zgndr. imdi Bnyamin'in ayrl ona bel stne beldr. Alamaktan gzleri grmez oldu" deyip yalvardlar. Ysuf (a.s.) artk latifeyi bir yana brakt ve glmseyerek: "Sis cahillikle Ysuf'a ne yapt uz biliyor musunuz?" dedi. Kardeleri 0 zaman her tteyi anladlar: "Aaa sen Yusuf musun?" deyip hayrette kaldlar. "Evet, ben Ysuf'um. Bu c\a kardeimdir. Ulu Allah bize ltuf ve ihsan etti. Allah sabreden kuAlarn mahrum brakmaz" dedi. Onlar da: "Yce Allah, seni bizlere stn eylemi. Biz hat etmi iz" diye zr dilediler, tvbe ve istifar ettiler. Bunun zerine Hz. Yusuf onlar teselli etti: "Bugn size sitem et mek ve baa kakmak yoktur. Yet? Allah, acyanlarn en merhametlisidir. Sizi balar. u gmlei gtrnz, babamn yzne srnz, gzlerinin perdesi gidip evvelki gibi grr. Hem de btn oluk ocu unuzu alp buraya getiriniz" dedi. Ve onlar babalarna gnderdi. Ne zaman ki, kaafile Msr'dan ayrld, s'anki rzgr, o gmlein kokusu nu ald, hemen Ken'n iline gtrd ti, o anda Ykub (a.s.): "Ysuf' un kokusu geliyor. h bana bunad demeseydiniz" diye buyurdu. Ya nnda bulunanlar: "Sen hl eski yanllk ve eski aknlk zerin-
18
(Ct:
1)
desin. Ysuf'u ar derecede sevdiinden onu dilinden dnmezsin, onunla buluacan diye arzu edersin." dediler. Sonra oullar geldi. Ysuf'un gmleini yzne srer srmez, gzleri ald. "Ben, size Ysuf'un kokusu geliyor demedim miydi?" dedi. Sonra Ykub (a.s.), btn oullar, oluk ocuklariyle/ birlikte Msr'a gitti. Ysuf (a.s.) Msr hkmdar ve halkyla birlikte onlar Msr'n dnda karlad. Onlar alp sarayna gtrd. Babasn, anasn tah ta kard. Hepsi onun iin kr secdesi ettiler. Hz. Ysuf, o vakit babasna: "te, benim evvelce grdm ryann tbvri budur ki, ayniyle kt. Rabbim bana ltuf ve ihsan etti ki, beni zindandan kard ve sizi lden getirdi, hepimizi birletirdi. Rabbimm hikmeti ok, ltuf ve keremine nihayet yok" dedi. Dnp Allah'a hamd ve kr etti. Bu ekilde Ykup (a.s.) Ysuf'una kavutu, muradna erdi. On dan sonra btn oullariyle beraber Msr'da onyedi sene daha mr srd. Hz. Ykub'un lmnde Ysuf (a.s.) ellialt yanda idi. Sonra (yzon) yama kadar yaad. te bu ekilde, sriloullar sekin', muhterem bir snf olarak, Msr'da yerletiler; oaldlar. nce Hz. Ysuf'u vezr yapan hkmdar ld. Sonra Ysuf (a.s.) da teki dnyaya gitti. Ondan sonra gelen Mar hkmdarlar, srail oullarna kymet vermediler.
Eyyb (a.s.) n kssas

shak (a.s.) n olu olan A y ' m evldndan E y y b ortaya kt. Pek ok mal, am tarafnda nice mlk vard. (a.s.)
Yce Allah, onu snad. Btn mal, mlk elinden gitti. O k retti. Hasta oldu, sabretti. Bedeninde yaralar ald, yine sabretti. Ya ralar kurtland, yanma kimse varmaz oldu, yalnz hanm R a h m e t ona hizmet ederdi. O, yine sabreder, ibdetine devam ederdi. Sonra if buldu. Eski salna kavutu. Btn mal mlk ye rine geldi. Dnya ve hiret saadetine eriti. B i r adnda bir olu olup kendisinden sonra yerine geti, pey gamber oldu.
uayb (a.s.) n kssas

u a y b (a.s.) Hz. brahim'in atee atld gn man edip de onunla beraber am taraflarna g etmi olan bir kabiledendir ve byk annesi L t (a.s.) m kzdr.
MS VE HARUN ALEYHMESSELMIN KISSALARI
17
M e d y e n ve E y k e halkna peygamber oldu. Dili tatl, sz dokunaklyd. Fakat kavmine sz geiremedi. Uzun sre gzel gzel tler verdi. Pek ok dokunakl szler syledi, tesir ettiremedi. En sonunda yce, Allah, Eyke halk zerine iddetli bir scak ver di. Bu scak, yedi gn srd. Btn rmaklar kaynad. Sonra zerle rine bir bulut geldi. Scaktan kap hepsi onun altna topland. Bulut tan ate yad, hepsi yand. Medyenliler ise iddetli bir sesle ldler, Hz. uayb, kendisine man edenleri alp Mekke'ye gitti, Ondan sonra lmne kadar Mekke'de ibdet ile megul oldu. Medyen'de iken bir kzm Hz. Musa'ya vermiti.
Ms ve Hrn (a.s.) n kssalar

Hz. Ysuf'dan sonra Msr'da sriloullar, pek ok reyip oal dlar ve Ykub ve Ysuf (a.s.) m eratleri zere kaldlar. Msr'n eski yerlisi olan K b t kavmi ise yldzlara ve putlara taparlard, srilouilarna hakaret gzyle bakarlard. Firavunlar, yani Msr hkmdarlar da sriloullarn kendiie rine bal klp, onlar esr gibi ar ve zor ilerde kullanrlard, onla rn gnden gne oalmalarndan kayglanrlard. sriloullar, Kp t kavminin tutum ve davranlarndan ve h kmdarlarnn ar tekliflerinden bezmi, usanm idiler. Dedelerinin eski yurtlar olan K e n ' n lkesine gitmek isterlerdi, fakat bir trl yakalarn F i r a v u n 'un penesinden kurtarp da Msr'dan kamazlard. nk sriloullar, oniki kabileydi. Her kable, Hz. Ykub oul larndan birine balyd. Her kabilenin bir eyhi vard. Bunlara: "E s bt- Ben srail" denilir ki, Ykub torunlar demektir. Bunlarn hepsi bir yere gelse epeyce kuvvet toplanm olabilirdi. Fakat hepsine bir ba gerek idi ki. hepsi birleerek tek bir varlk olup da, kendilerini esirlikten kurtarabilsinler. O nda bir khin, Firavun'a haber vermi: "srailoullarmdan bir ocuk doacak, senin devletinin yok olmasna sebeb olacak" de mi. Firavun, bundan rkp Israilouliarndan doan erkek ocukla r ldrtmee balad. Her semte celltlar yollad. Celltlar, sriloullarmn evlerini dolap yeni doan erkek o cuklar ldrmekte olduklar srada, L v 'nin sllesinden, yni Hz. Ykub'un nc olu olan Lv'nin torunlarndan m r n 'dan Hz. Musa dnyya geldi. Annesi onu bir sandk iine koyup N i 1 nehrine att. Nil ile akp giderken Firavun'un hanm s i y e onu tuttu. Ap Musa'y grnF. 2
18
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt:
1)
ce ona cn ve gnlden sevgi besledi. "Aman bunu ldrmeyiniz. Bel ki byr de iimize yarar, yahut onu oul ediniriz" dedi. Onu emzir mek iin pek ok stanalar getirtti. Musa, hi birisinin memesini al mad. Annesi ise onu Nil'e braktktan sonra arkasna gzc koymutu. Firavun'un sarayna alndn, stana arandn rendi. St anal a kendisinin alnmasn diledi. siye, onu getirtti. M u s a , hemen onun memesini ald. Fira vun'un takmndan kimse farkna varmakszn anas, kendi olunu Fi ravun'un saraynda emzirip bytt. Hz. Musa, bydkten sonra bir gn Msr'da gezerken grd ki: srail oullarndan biriyle bir Kpti kavga ediyor. Kptinin gsne bir yumruk vurdu, kazr Kbtinin can kverdi. Hz. Musa, elinden byle bir kaz ktna zld. Firavun'dan korkup hemen Msr'dan kaarak M e d y e n 'e gitti. uayb (a.s.) n bir kzn ald. Bu yzden on sene Medyen'de kald. Sonra oluk ocuunu alp Msr'a giderken T r dana ura d. Orada Allah (e.c.) ile syledi. Oradan Msr'a varp byk kar dei H a r u n ile grt. Musa ve Harun (a.s.), Firavun'u davete memur olduklarndan Fi ravun'un yanma gittiler. Onu hakk dne davet ettiler: "sraiioullarn brak. Onlar alalm, ecdadmzn eski vatanlar K e n ' n diyarna gidelim" dediler. Firavun, aarak Hz. Musa'ya: "Sen ocuk iken bizim saraymz da bydn, sonra bir su iledin, buradan katn. imdi dnp gel misin, ne demek istiyorsun?" dedi. Musa (a.s.) da: "Evet, elimden bir kaz kt. Bir Kptiye vur dum, istemiyerek ldrdm, korkumdan katm. imdi lemlerin Rabb, bana peygamberlik verdi. Seni davet iin gnderdi" diye cevap verdi. Firavun dedi ki: lemlerin Rabb nedir?" Musa (a.s.): "Yerlerin, gklerin ve dier yaratklarn Rabbidir" dedi. Firavun, fkelenerek: "Msr'da benden baka rab yoktur. Eer sen benden baka rab ve tanrlar tanr isen seni zindana korum" diye Musa'y korkuttu. Musa (a.s.), asasn yani bastonunu yere brakt. Hemen byk bir ejder oldu, harekete balad. Firavun ondan rkt. Evvelce khinin haber verdii ocuk bu olmasn diye dnmeye balad, endeye dt. Etrafndaki yakn larna, "Ne dersiniz, Musa san'atmda usta byk bir sihirbazdr. Si hirbazlkla sizin inancnz bozup da Msr hkmetini ele geirmek ister" dedi. Onlar da, "Biraz zaman ver. Etrafa memurlar gnder. Ne kadar usta sihirbazlar varsa getirsinler. Musa ile Harun'a stn gelsinler" diye grlerini bildirdiler.
MSA VE HARUN ALEV HMESSELAMIN
KISSALARI
19
O zaman sihirbazlk, dnyada pek geerli bir san'at olmu; her tarafta itibar bulmu idi. Firavun her tarafa memurlar gnderdi. Ne kadar san'atmda usta sihirbazlar varsa Msr'a getirildi. Kptlerin sene bandaki bayram gn belli bir yerde toplanmak zere herkese iln edildi. O gn btn Msr halk, orada topland. Sihirbazlar da oraya ge tirildi. Sihirbazlar meydana kp: "Firavun'un tanrlnn ycelii ne yemin ederiz ki, bizler stn geleceiz" diyerek sihir letleri olan iplerini ve deneklerini ortaya attlar. Gzbaclk ile birtakm y lanlar geziyor gibi gsteriler yaptlar. Hemen Musa (a.s.) asasn brakt. As, byk bir ejder olup b tn let ve edevat yuttu. Sihirbazlar grdler ki ne ip, ne denek var. Halbuki eer Mu sa'nn ii de sihir olsayd, yalnz kendi gsterileri kaybolmal fakat ip ve denekler ortada kalmalyd. "Bu mutlaka insan gcnn dn da bir mucizedir." dediler. Hz. Musa'ya man ettiler. Firavun, pek ok fkelendi: "Meer Musa sizin ustanz imi. Ev velce onunla ii piirmisiniz; sriloullar ile birlikte Msr' efe ge irmee karar vermisiniz. Baknz ben size ne yaparm. Ellerinizi ve ayakiannz keserim, sizi hurma dallarna asarm" dedi. Onlar da: "Zarar yok. Biz, Musa'nn Allah'na man ettik. Biz, ancak onun af ve merhametini isteriz" dediler. Bundan sonra da Musa (a.s.). pek ok mucizeler gsterdi. Gerek Firavun, gerek kavmi imana gelmedi. Kpt kavminin bir takm: "Musa'ya niin bu kadar meydan ve rilmeli, halkn zihinlerini bozuyor. Onun hareketi, deta memleketi fesada, halk isyana davet demektir" diyerek Firavun'u kkrtyor lard. Halbuki sriloullarmn hepsi Hz. Musa'ya balanarak birlik ol mular, bu suretle kendilerini tutsaklktan kurtarabilecek bir hle gelmiler idi. Bundan dolay Firavun da bir aralk bely bandan savmak iin sriloullarmn Msr'dan kp gitmelerine izin vermiti. Soma pi man oldu. Musa (a.s.) ise bir vakit tyin ederek btn sriloullar ile haberleti. Geceleyin onlar Msr'dan kard S v e y denizi kena rna gtrd. Firavun duyup hemen etrafdaki askerini toplad. sriloullarmn arkasna dt. Sabahleyin onlara yaklat. Musa (a.s.), assiyle de nize vurdu. Deniz yarld, oniki yol ald. Oniki torunun her biri bir yoldan gitti. Firavun askeriyle onlar takip etti. sriloullar geip kurtuldu. Sonra deniz kavuup Firavun, askeriyle beraber bouldu. Bu suretle Musa (a.s.) dmanlarna stn geldi ve sriloullariyie beraber Ken'an lkesine gitti. Yolda A m 1 i k a 'dan bir kavmin yurduna uradlar. Grd ler ki, kz suretine tapyorlar. sriloullar ise her ne kadar Hz.
20
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt;
1)
Musa'ya bal olmular ise de, Msr'da iken gzleri bu gibi suretlere alm ve zihinlerinde h e n z Allah'n birlii yerlememi o l d u u n d a n o k a v m i n kz suretlerini grdkleri gibi onlara meylettiler. Hemen " Y a Musa onlarn taunlar gibi bize de bir tanr b u l " dediler. Hz. M u s a : "Sis; chil bir kavimsiniz. Onlarn ibadetleri bo ve rktr. Allah'tan baka tanrlar olur m u ? Siz lemlerin R a b b i n i n ver dii nimetin deerini ve krn bilmiyorsunuz!.. Sizi baka mille tterden stn kld; Firavun, size eziyet eder ve oullarnz keserken Allah sizi kurtard" diye t verdi. O z a m a n K e n ' u lkesinde e n byk ehirler E r i h a , N a b l s v e K u d s o l d u u n d a n he men karlarna gelen Erha ehrine d o r u gittiler. Fakat buralar o z a m a n Amlika kabilelerinden birtakm zorba lar elinde o l u p onlar o r a d a n arparak karmak gerekiyordu. sriloullar; " B i z bu zorbalar ile arpanlayz" diye geri ekil diler. Hz. Musa da g c e n i p onlara k t d u a d a bulundu. Bu sebebten T h l n e dtler ve (krk) sene orada dolatlar, bir tarafa kp giclemediler. Msr'da iken ekdikleri b u n c a eziyet ve sefaletleri unuttular. "Keke Msr'dan k m a s a y d k " d e m e e baladlar. T i h -lndeyken Allah onlara, kudret helvas gnderir ve selva yani bldrcna benzer bir kuu indirir idi. Onlar da bunlarla hoa geinirlerdi. K u d r e t helvasiyle selva k u u n d a n usandlar: "Biz, bakla ve soan gibi yiyecekler ve sebze isteriz" dediler. Hz. Musa'nn artk can sklp: " H a y d i Msr'a gidiniz. stediiniz eyler orada vardr" diye reddederek c e v a p verdi. Allah tarafndan Hz. Musa'ya bir kitap indirilmek vdedildiin den Tr dana davet edildi. Musa (a.s.) da kardei H a r u n ' u ye rine vekil brakarak Tr'a gitti. ( K r k ) g n T r ' d a tek bana ibdet edip aracsz olarak Allah'n (c.c.) szlerini iitti. te o vakit o n a T e v r a t indirildi. Halbuki sriloullar, Msr'dayken d n ve b a y r a m diye Kbt kavminden ireti olarak birtakm altundan yaplm ss eyas al mlard. Fakat Msr'dan apanszn ktklarndan onlar sahiplerine verememilerdi, T i h l n d e ise k y ve kasaba o l m a d n d a n altnun ve g m n br k y m e t i yoktu. Bu yzden sriloullar, bu ireti sslerini b o y u n l a r m d a k i gnahlar gibi b o yere kendilerine y k edip tarlard. lerinde S a m i r adnda bir ikiyzl, onlar aldatt. O ss e yalarn toplatt. Hepsini atete eritti. San'atla altundan bir buza heykeli yapt ki, buza gibi ses verirdi: "te sizin tanrnz. Musa'nn da tanrs budur. Musa, o n u arayp b u l m a k iin T r ' a gitti. Geliniz, b u n a tapnz!.." dedi. Onlar da bu buzaya t a p m a a baladlar. Harun (a.s.) her ne kadar nasihat ettiyse de, kulak asmadlar: " M u s a gelinceye dek biz buzadan vezgeneyiz" diyerek H a r a n ' a kar koydular.
MS VE HRN ALEYHMESSELMIN
KISSALARI
21
Musa (a.s.), Tevrat- erf ile Tr'dan geldi. Ne grsn ki: sril oullar buzaya tapyorlar. Pek ok fkelendi. Samir'yi lanetledi ve buza heykelini yaktktan sonra denize att. "Niin kavmi gzetme din de Saniri'ye aldandlar?.." diye Karun (a.s.) m sakalndan tuttu. Harun: "Ben ne yapaym. Bu kadar nasihat ettim, dinlemediler. Az kald ki beni ldryorlard" diye zr diledi. Buzaya tapm olanlar da ettiklerine piman oldular. Yalvard lar ve gnahlarna tvbe ve istifar ettiler. Bu suretle Hz. Musa'nn kzgnl geti. Sonra Tevrat' meydana koydu: Ondan sonra sriloullar, onun gerektirdiince amel etmee baladlar... Allah'n birliini gbel zihinlerine yerletirebildiler. Bunun zerine nice yllar geti. Bir asr deiti. Zorbalarla ar pmaktan rkp de geri dnenlerin ou ld. Onlarn yerine lde bym ehir ve kasaba grmemi yrekli yiitler yetiti. Bylece israil oullar, dman karsna kp savaabilecek bir hle geldi. Hz. Musa, srailoullarn alp L t glnn gney tarafna g trd. Daha ileri giderek Uvc bin Unk adndaki hkmdar ile savat. Onu yendi. Bylece e r i a nehrinin dousundaki lkeleri ald. Hatt rdn denilen era nehri kenarna indi. Erha ehrinin karsndaki daa kt. Oradan sriloullarma vadedilen K e n a n l kesini seyretti. Daha evvel Harun (a.s.) lmt. Bu sefer Musa (a.s.) Ysuf (a. s.) n olu Efryim'in soyundan Ya'y yerine halfe tyin etti. Ken disi hirete gt. srailoullarmn Tih lnde kal zamanlan, Hz. Musa'nn ld nde tam (krk) seneyi bulmutu. Dnya yaratlal ka yl olmutur? Bunu Allah'tan baka kimse bilmez. Hz. dem'in yeryzne indii andan T f n 'a kadar; Tfn'dan H. Musa'nn lmne kadar ka yl gemitir? Bu da tarihiler arasnda ihtilafl bir mes'eledir. Dorusunu an cak Allah (c.c.) bilir. nk o zamanlarda yazlm bir tarih yoktur. O vakitlerin hlleri, yalnz Tevrat'ta yazldr. Halbuki imdi elde bu lunan Tevrat'lar birbirine uymaz. Hangisi dorudur nasl bilelim? Fakat tarihiler arasnda mehur ve kabul edilmi rivayete gre dem devrinden Tfan'a kadar: "kibinikiyzkrkiki"; Tfn'dan Hz. Musa'nn lmne kadar; "Binaltyzyirmialt" yl gemitir. Bu he saba gre dem devrinden Hz. Musa'nn lmne kadar: "binsekizyzatmsekiz" yl gemi demektir. . Hz. Musa'nn eriati, Hz. sa'nn peygamberliine kadar devam et ti. kisinin arasnda gelip geen peygamberler, hep Musa (a.s.) m e riat ile amel etmek zere gnderildiler. Musa (a.s.) dan sonra pek ok zaman srailoullarmn ilerini bir biri arkas sra gelen hkimler idare etti. Bu hkimler hkmdar olmayp srailoullarmn reisleri ve kad lar yerinde idiler.
23
(Cilt:
1)
Fakat sriloullar torunlarnn onikisi de onlarn emirlerine bo yun eerlerdi. Bu bakmdan onlar hkmdarlarn yerini tutarlard. te bunlara: "sriloullar hkimleri" denir ki, birincisi "Y u a" ve en sonraki " m o i 1" (a.s.) dir. kisi de sriloullar peygamberlerindendir.
Ya' (a.s.) n kssas

Musa (a.s.) dan sonra yerine " Y a ' " (a.s.) geti. Hz. Mu sa'nn lmnden gn sonra srailoullarn ap lden kard. era nehri kenarna getirdi. Kpr ve kayk olmad halde mucize olarak srailoularn era nehrinin beri yakasna geirdi. Hemen ilerleyip Erha ehrini fetheyledi. Bylece sriloullar llerde dolamaktan kurtuldular. Dedeleri nin eski vatanlar Ken'n lkesine girdiler. Hz. Musa, Msr'dan karken Hz. Yusuf'un tabutunu beraber alp Th lne getirmiti. lmnde onu Ya' (a.s.) a teslim etti. Erha'y fethettikten sonra Nablus'a gitti. Hz. Yusuf'un cesedini evvelce kardeleri tarafndan satlm olduu yere gmd. Ondan sonra Y a' (a.s.) am lkesini ele geirdi. Her tarafa memurlar datt. (Yirmisekiz) sene sriloullarmn ilerini grdkten sonra br dnya ya getti. Sonra srasiyle pek ok hkimler gelip srailoullarna ba oldu lar. sriloullar kh doru yolda giderler, kh isyan ile erate ay kr hareket ederlerdi. Onlar yle yolsuz hareket ettike Allah ( c . c ) , onlarn zerine bir dman balarna dolamakla, kh esirlie, kh baka eit musibete urarlar; bazan da hkimsiz kalp perian olurlar, sonra Allah'a yal varp bu gibi felketlerden kurtulurlard. Nihayet m o i 1 (a.s.) hkim olup (onbir) sene sriloullarmn ilerini grd. Bu (onbir) senenin sonunda Hz. Musa'nn lmnden "drtyzdoksan" sene gemiti. te o zaman "sriloullar Hkimleri" nin devri bitti. "sriloullar Hkmdarlar" devri balad. yle ki: O srada F i l i s t i n ' d e s, srailoullarna stn gelmiti. hkm sren Amlika kalnt
sriloullar, kendilerini toparlyarak Amlika'dan intikam ala bilmek iin, ilerinden birinin hkmdar tyin edilmesini Hz. moU'den rica ettiler. O da T 1 t'u seti. te sriloullar hkmdar larnn birincisi budur. Tlt, saltanat tahtna getikten sonra moil (a.s.) n tavsiyesi zere sriloullar ndan bir ordu kurdu. Filistin zerine yrd. Amlika ordusu kar kt. Balar olan C 1 u t, ok uzun boy lu, yrekli bir kiiydi. Meydana kp er diledi. Y e h d a soyundan, yan Hz. Ykub'un olu Yehda'nm nes linden olan Hz. D a vu d da Tlt tarafndan kt. Clut'u ldrd.
DAVL'D
VE
SLEYMAN
ALEYHMESSELMIN
KISSALARI
23
B u n u n zerine Amlika ordusu bozuldu. sriloullar muradlarna erdi. Hz. D v u d ise o k m e h u r oldu. Sonra moil (a.s.) ldn de sriloullar Hz. D a v u d ' a meylettiklerinden, o n a sevgi besledikle rinden Hz. D a v u d ' u n kadir - kymeti bir derece d a h a ykseldi. Tlt ise o n a hased ederek Hz. D a v u d ' u l d r m e e kalkt. O da k a p bir tarafa savutu. Sonra Tlt yine Amlika ile savaa giriti. S o n u n d a Amlikallar tarafndan ldrld. Yerine o l u geti. F a k a t sriloullar arasna ayrlk dt. Bir ksm, yni Y e h d a soyu, Da vud'a uyup, dier (onbir) kabile Tlt o l u n u n emri altnda kald. Fakat daha sonra bu ( o n b i r ) kabile de Hz. D a v u d ' a ba edi. By lece b t n sriloullar o n a baland.
Dvud ve Sleyman (a.s.) n kssalar

moil (a.s.) n l m n d e n sonra D v u d (a.s.) a peygamber lik geldi. T l u t lnce, n c e Y e h d a kabilesi, sonra dier kabileler o n a uyar oldu. K s a c a b t n sriloullar o n u n h k m altna geti. Bu suretle D v u d (a.s.) Peygamberlik ile saltanat birletirdi. K e n a n beldelerinden d a h a srailoullarmn eline g e m e m i olan K u d s taraflarn ve baka yerleri alarak K u d s ' baehir yapt. Ayrca U m m a n lkesini, H a l e p , N u s a y b i n v e E r m e n i s t a n ' d a ald. Hz. D a v u d ' a Z e b u r indi. Fakat Zebur, t a m a m e n nasihat ve ilhilerden ibretdi. O n d a er'i h k m l e r y o k t u . B u n u n iin D vud (a.s.) dier sriloullar peygamberleri gibi, Musa (a.s.) n eratiyle hkmetti. ( K r k ) sene bu ekilde h k m srd. Hz. M u s a ' n n l m n d e n (beyz) sene sonra, hiret y u r d u n a g t . O l u S l e y m a n (a.s.), (oniki) yandayken o n u n yerine ge ti. O da babas gibi saltanat ile peygamberlii bir arada yrtt. ( D r t ) sene sonra babasnn vasiyeti zerine Beyt-i M u k a d d e s i n yan Mescid-i Aks'nn insna balad. (Yedi) senede t a m a m l a d . Sonra K u d s ' d e b y k bir saray insna giriti. O da ( o n ) senede bitirildi. Bir sene sonra Himyer h k m d a r l a r n d a n Y e m e n h k m d a r o l a n B e 1 k s gelip o n u n l a grt. D a h a sonra d o u ve bat'da olan hkmdarlarn hepsi, o n a itaat ettiler. Pek o k hediyeler gnderdiler. K z . S l e y m a n da (krk) sene, bu ekilde h k m srdkten son ra ld. O l u halfe oldu. Fakat yalnz Y e h d a ve B n y a m i n ' i n kabi leleri o n u n idaresinde kaldlar. Dier ( o n ) kabile ayrlp E f r a y i m sllesinden ve Hz. S l e y m a n ' n zel adamlarndan birini kendilerine h k m d a r seip baka bir devlet kurdular. Bu suretle sriloullar, iki devlete ayrlm oldu. Birisine "Y e hda Devleti" tekine "srail Devleti" denildi. Yeh da devletinin baehri K u d s o l u p hkmdarlar da Hz. S l e y m a n ' n oullar ve torunlar idi. B u n l a r sanki slm halfeleri yerinde idiler.
24
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH .(Cilt:
1)
Bu devlet, geri iki slleden ibaret ise de, sriloullarmn, b yk limleri h e p Kuds'te ve sriloullarmn ibadethaneleri ve ziya ret yerleri olan Beyt-i Mukaddes ve Tevrat ile Hz. Musa'nn as's gi bi emnetlerin hepsi orada b u l u n d u u n d a n bu devlet; halkn nazarn da makbul olup, hkmetlerine meru ve d o r u gzyle baklrd, srail devleti, on torun s o y u n d a n ibaret o l u p hkmdarlarna "Esbat hkmdarlar" denilir; bunlar Hz, Sleyman'n nes linden olan D e v 1 e t - i Y e h d a halfelerine isyan etmi saylr d. Esbat hkmdarlarnn baehri n c e Nablus'tu; sonra S a m i r i ye, yani Sebastiye ehrini kurdular. Oray baehir yaptlar. sriloullarmn ( o n ) kabilesi bu srail devletine bal idi. A n c a k ilerinde er' h k m l e r lykyle yerine getirilmezdi. Hatt Kuds' ziyareti bile terketmilerdi. Bir aralk bu srail devletinde p u t a tapcIk yni bile ortaya kt. Hatt "B ' 1" denilen puta tapar oldular; gitgide t a m a m e n Musev eriatinden ayrldlar. Geri Yehda devletinde bile bir ara bu gibi Allah'a ortak koma lar ve isyanlara dir saptmalar ortaya ktysa da, o n u n hli, srail devletine nisbetle daha ehvendi. n k her zaman Kuds'de pek ok alim bulunur, Mescid-i Aks'da Tevrat okunurdu. te o asrda l y as ve gamber gnderilmilerdi. E 1y es a ' (a.s.) srailoullarna Pev
iyas ve Elyesa' (a.s.) n kssalar

11 y a s (a.s.), P e y g a m b e r o l u n c a kavmi, B a l adndaki puta tapmakta idiler. "BaTden vazgeiniz ve her eyin yaratan olan yce Allah'a tapnz" diye nasihat etti. Dinlemediler. Allah'n azbiyle kor kuttu, kulak asmayp Hz. lyas' memleketlerinden kovdular. Allah ( c . c . ) , arlarn beldelerinden bereketi kaldrd. Y a m u r ya maz oldu. Alktan leleri yediler. S o n u n d a Hz. lyas' arayp buldular. O n u n tleriyle hareket eder oldular. Y c e Allah da zerlerinden be ly kaldrd. Sonra yine kfir ve g n a h k r oldular. lyas (a.s.) usand. Allah'a yalvarp izin ald. Onlarn iinden kp bir tarafa gitti. Onlardan ay rlp yalnzlk kesine ekildi. Yerine Ely esa' (a.s.) geti. Halka vaaz ve nasihat ile me gul oldu. Sonra kendisine Peygamberlik geldi. O da bir sre srailoullarn dzeltmeye alt. sriloullar ise g n d e n g n e azttlar. Allah'n kitabn terk et tiler. M l k ve m e m l e k e t ekimeleriye urar oldular. En sonunda Allah ( c . c ) , onlarn zerine A s u r devletini bel etti. te o a d a . Ynus (a.s.), Asur devletinin baehri olan N in o v a ehri kna Peygamber olarak gnderilmiti.
YNUS ALEYHSSELAMIN KISSASI
25
Ynus (a.s.) n kssas

Hz. Y n u s sriloullar peygamberlerinden olup Ninova hal kna Peygamber oldu. Onlar Allah'n birliine ard. Fakat onlar putlarn terk etmediler. "Allah tarafndan azb gelecek ve krk gne kadar Ninova ehri yere batacak" diye korkuttu, yine kulak asmad lar. Hz. Ynus da onlara darld, artk midini kesti. fke ve kzgnlk ile D i c l e kenarna indi, dolmu bir gemiye bindi. Halbuki yce Allah tarafndan vahiy gelmedike peygamberlerin bulunduklar yerden ayrlmalar, vazifelerini brakmalar, bir tarafa gitmeleri uygun deildi. Onun iin gemi yrmedi. Gemi kaptan, "imizde bir sulu adan olmal. Kur'a atalm, kime karsa denize afalm" dedi. Kur'a attlar, Ynus'a kt. O da: "Sulu benim" deyip kendini suya att. Onu byk bir balk yuttu. Hz. Ynus, yaptna piman oldu. Tvbe ve istifar eyledi. Al lah ( c . c ) , tvbesini kabul etti. O anda balk onu karp bir kenara att. Baln karnnda Hz. Ynus'un cismi pelte gibi olmutu, Allah ( c . c ) , ona taze kuvvet ve shhat verdi. Onu yine Ninova halkn da vete gnderdi. Meer Hz. Ynus'un gemiye bindii gn gkyz kararm. Nino va ehrini bir kara duman kaplam. Halk, korkup Ynus'u aramlar, bulamadklar gibi, hakkaten onun haber verdii ekilde bir musibet geleceini anlamlar. Hemen ehir dnda tvbe tepesi denilen yere kmlar; alayp szlayarak Allah'a yalvarmlar. Yce Allah da tv belerini kabul buyurmu, vdedilen azab zerlerinden kaldrmt. Hz. Ynus, dnp Ninova'ya gitti. Halka Allah'n hkmlerini bil dirdi. Onlar da onun nasihati zere hareket ettiler. Bylece bir zaman azaptan kurtuldular. Sonralar dou ve batda byk byk olaylar kt. Birok devlet ve milletlerin dzenleri bozuldu. Yeni yeni devlet ve topluluklar meydana geldi. Mesel douda M e d y a kavmi, Babil vilyetindeki Keldani hal k artk itaat etmez oldular. Medye ile Babil valileri birleip Asur dev letine isyan ederek, devletin baehri Ninova ehrini kuattlar. Ninova ehri kuatmadan kurtuldu. Asur devleti yeniden kuvvet buldu. Babil yine bir vali ile idare olunmaya balad. Fakat dou ta raf eski hline getirilemeyip Medya hkmeti bal bana kald. Asur devleti, yine eski bykln kazanmak iin dou ve ba tya ordular gnderdii srada, srail devleti zerine de saldrd. Bir aralk srailou! larmdan birok esirler ald. Bir sre srail devleti, Ninova haznesine vergi vermek zorunda kald. Sonra vergi vermekten kanarak, Asur devletine kar geldi.
(Cilt:
1)
B u n u n zerine Ninova hkmdar, b y k bir orduyla srail dev leti zerine gitti. Baehri olan Sebastiye ehrini ele geirdi. srail devletinin hkmdarn, b t n ileri gelenlerini tuttu. Hora san taraflarna datt. Asur v e Keldanllardan b i r o k halk g t r p sriloullarmn beldelerine yerletirdi. isriloullar torunlarndan o l u p da, o hdisede k a p kurtulan lar, kede b u c a k t a kalanlar Y a h d a devletine sndlar. O srada Hz. Sleyman'n torunlarndan K u d s ' d e halfe bulunan H a z k i y 'nn bana toplandlar. Bylece srail devleti, Hz. Musa'nn l m n d e n "Sekizyzotuzyed i " sene getiinde batt. Kuruluu "Beyzaltmalt" senesi bala rndayd. Bu hesaba gre bunlarn h k m e t sresi "kiyzaltmbir" senedir. B u n d a n sonra sriloullar hkmdarl, Hz. Sleyman'n to runlarna kald. Y a h d a devleti srail devletinin k n d e n sonra "Yzaltmbir" sene daha yaad. Y a h d a devletiyle srail devleti, geri birbirini kskanrlar, her z a m a n birbirinin aleyhinde bulunurlard. Fakat karde oullar d e m e k olduklarndan srail devletinin, o ekilde yklmas ve b u n c a sril o u l l a r m n esir olmas Y a h u d a devletine pek o k d o k u n d u . yle ki, o z a m a n K u d s ' d e yaayan Hz. lulara k t - d u a d a bulundu. E 'iya (a.s.) Asur-
Asur devleti ise srail devletini mahvettikten sonra, Y a h d a dev letine gz dikti. Aras o k g e m e d e n K u d s zerine bir ordu gnderdi. Fakat Hz. E'iya (a.s.), Asur askerinin Allah tarafndan b o z g u n l u a uratlacan n c e d e n bildirdi. Gerekten, Asur ordusunda hastalk kt. o k sayda asker ld. Ninova h k m d a r s o n u t a n m i d i n i keserek Ninova'ya d n d . By lece Y a h d a devleti kurtuldu. F a k a t sriloullar, o n d a n sonra y i n e yolsuz hareketlere bala dlar. Hz. E ' i y a ' n m tlerini dinlemediler. S o n u n d a o n u ehd etti ler. Hazkiya l n c e yerine g e e n olu, halka z u l m ve tecavz eder oldu. Kendisi de eit eit zevk ve sefahate dalmt. O z a m a n Asur devleti, o g a d d a r ve g n a h k r h k m d a r n zeri ne saldrd. O n u t u t u p bir sre hapsettikten sonra, her sene bir mik tar vergi vermek zere yine Y a h u d a h k m d a r olarak K u d s ' e gn derdi. Sonra sraioular yine azattlar. D i n hkmlerini bir tarafa at tlar. Allah'n emrettiklerini, yasakladklarn unuttular. te o z a m a n K u d s ' d e Hz. Ermiya (a.s.) srailoullarna Peygam ber oldu. Tevrat' m e y d a n a k o y d u . D i n hkmlerini u y g u l a t m a y a ba lad. O srada Asur devleti, d o u y a yneldi. Zafer kazanamad. Sonra batya dnerek K u d s ' e saldrd. Fakat bir Y a h d a kz, ordu baku m a n d a n n adrnda ldrd. Bu yzden Asur askeri bozuldu. Bylece Y a h u d a devleti kurtuldu.
YNUS ALEYHSSELMIN KISSASI
Asur devleti bu bozgunluun ackl sonucundan kurtulamad. nk o bozgunluk zerine Asur'a bal birok kavimler isyan etti. Ninova'mn bir tarafa hkm gemez oldu. Babil valisi kuvvetli oldu undan, bamsz bir hkmdar dzeyine ykseldi. Sonra Medya hkmetiyle Babil valisi, Ninova aleyhine birleti ler. Babil valisinin olu ve bakumandan Buhtunnasr, b yk bir orduyla gitti. Medya askeriyle birlikte, Ninova'y kuatt. So nunda stnlk saladlar. Ninova ehrini yaktlar, yktlar, yok et tiler. O srada Buhtunnasr'n babas lm olduundan Babil'e dn nde saltanat tahtna oturmutur. Bylece Asur devleti btn b tn kt. Yerine iki devlet ortaya kt. Biri Medya devletidir ki, imdi ran dediimiz yerler eline geti. Dieri Keldanl devletidir ki, Asur devletinin bats onun payna d t. Babil ehri de baehri oldu. Babil ehri, yeniden baehir olduktan sonra Buhtunnasr ehri bytt. Birok yksek yaplar, byk savunma tahkimatlaryla ss leyerek imar edip bayndr bir hle getirdi. Hz. Musa'nn lmnden Buhtunnasr'n tahta kma kadar ka yl gemi olduu zerinde gr birliine varlamamtr. Fakat ta rihiler arasnda yaygn ve kabul edilen sylentiye gre "Dokuzyzyetmidokuz" senedir. Buhtunnasr, tahta kndan birka yl sonra srailoullar'na saldrd. sriloullar hkmdar grd ki. kar durmak mmkn de il... ster istemez ona baedi. Onun tarafndan tyin edilmi bir va li gibi, Kuds'de kald. yl bu ekilde ona boyun edi. Sonra sriloullar hkmdar, ba kaldrarak Buhtunnasr'a kar durdu. O da asker gnderdi. Onu Kuds'den kaldrd. Yerine o lunu geirdi. Fakat ok gemeden onu da tutturdu; birok bilgin ve srailoullarmn ileri gelenleriyle beraber Babil'e getirtti. Hepsim hapsetti. Hz. D a n y a 1 (a.s.) ile Hz. z e y i r (a.s.) da bu esirlerden olup, ancak sonradan Buhtunnasr, Hz. Danyal'm kymetini anlam, ona ok hrmet etmitir Buhtunnasr, o ekilde sriloullar hkmdarn, BabiPe getir dikten sonra, yerine amcas olu S d k i y a adndaki ahs kendi tarafndan bir vekil saylmak zere srailoullarna hkmdar klp, Kuds'e gnderdi. O da bir sre Buhtunnasr'a boyun emicesine Kuds'de hkm srd. O srada Hz. E r m i y a (a.s.), Kuds'de olup, Buhtunnasr'la Sdkiya'y korkuturdu. srailoullarna da gnahlarndan tvbe et meleri iin t verirdi. srailouliar'ysa Allah'a s olduklar gibi gnahlar sebebiyle, Al lah tarafndan zerlerine bel olan Buhtunnasr'a bile isyan etmek isterlerdi.
28
(Ct:
1)
Hz. Erniya (a.s.) g r d ki, srailoullarna sz gemez. Dinden bahis kr etmez. H e m e n ilerinden kp bir tarata savutu. Sdkiya da Buhtunnasr'a kar harekete kalkt. Buhtumasr, o k sayda asker ile vezirini gnderdi. O da varp bir sre Kuds' kuattktan sonra zorla ieri girdi; K u d s ' yakt, Bey t-i Mukaddes yani Kutsal Ev'i ykt. sriloullarmn kimisini l drd, kimisini Sdkiya ile beraber esr edip Babii'e gnderdi. srai louila m d a n bazlar Msr'a, bzlar Mekke'ye k a p kur tuldu. K u d s ' d e yalnz ciz ve fakirler kald. Buhtumasr, Babil'den ve baka yerlerden birok halk gnderip, K u d s ' d e sriloullar ka lintsyla kark olarak yerletirdi. zerlerine de kendi tarafndan bi rini vekil brakt. Bu olay B u h t u n n a s r ' m t a h t a geiinin o n d o k u z u n c u senesinde kt. B y l e c e Y a h u d a ve B n y a m i n torunlar da dald. Y a h u d a dev leti b t n b t n batt. srailoullarmn ellerinden h k m e t gitti. Sdkiya, sriloullar hkmdarlarnn sonu olup, o n d a n sonra ilerinden h k m d a r kmad. G e r i sonralar bir ara srailoullarna ilerinden bakanlar seildiyse de, onlar "eyh'l-Beed yani ehrin B y " saylp, hkmleri K u d s ' n dna kmamtr. Buhtunnasr, ylece K u d s ' y a k p yktktan sonra, b t n am taraflarn ele geirdi. Buyruklarn Msr'a kadar yrtt. evre ve yaknlarndaki k a v i m ve kabileleri korkuttu. Kendisinden sonra . ge lenler de bir sre o n u n izinden gitti. B y l e c e K e l d a n l devleti, altmsekiz yl kadar Babil'de h k m srd. Sonra ran'da ortaya kan "K e y a n i y a n devleti" gelip Babil'i ele geirerek, Keldanl devletini yerebir etti. O z a m a n s riloullar da esirlikten kurtulup yurtlarna gittiler. K u d s ' d e top lanp yetmi yldanberi ykk d u r a n Mescid-i Aks'y yani K u d s B yk Cmisi'ni yeniden yaptlar. Bbil'derf bu seferki dnlerinde, yanlarnda ikibinden o k bil gin vard. B u n l a r d a n biri de Hz. z e y i r 'di. F a k a t n c e d e n Ku ds yanp, Kutsal Ev de ykld zaman, Tevrat k a y b o l m u olduun dan, t o zamandanberi sriloullar din hkmlerini unutmular d. B u n d a n dolay Hz. zeyir, birok bilgin ve eyhlerle bir yere gel di. Tevrat' ezberden okudu. Dierleri dinleyip yazdlar. Bylece Hz. Musa (a.s.) m d i n hkmlerini yeniden m e y d a n a koydular. B y l e c e sriloullar, K e l d a n l l a n n elinden kurtuldular. Fakat hkmeti ellerine geiremeyip, ranllara balandlar. Sonra Buhtun nasr tarihinin (drtyzotuzbe) i n c i ylnda n l " B y k skender" ran devletini yendii, Babil'i ele geirdii srada, K u d s taraflarn da ele geirmekle, sriloullar, Yunanllarn h k m altna girdiler. Sonra R o m a l l a r kp, Y u n a n memleketlerini ele geirdiklerinde Kuds' de almalariyle sriloullar, Romallarn boyunduruunda kaldlar. te o zamanlar srailoullarna, ilerinden biri bakan sei lirdi. Fakat bu bakanlar vekil ve ehrin b y saylrd.
ZEKERYA, YAHYA VE SA (a.s.) KISSALARI
29
Zekeriya, Yahya ve Isa (a.s.) n Kssalar

Hz, Z e k e r i y a Sleyman (a.s.) m soyandandr. Beyt-i Mu kaddes'de Tevrat yazan ve kurban kesen bakand. Y c e Allah ona Peygamberlik verdi. Ei sa' o c u k dourmazd. sa'nn kzkardei H a n n e ki, srailoullarmn byklerinden m r a n adl kiinin karsyd. Onur, d a o c u u olmazd. Hanne "Ulu Allah, bana bir o c u k verirse Beyt-i Mukaddes hiz metine v a k f e d e y i m " diye adakta bulunmutu. O vakitler, erkek o cuklar Beyt-i Mukaddes hizmetine tyin etmek detdi. Hanne'nin de istedii erkek o c u k olduundan, ylece adakta bulunmutu. G e b e y k e n kocas m r a n ld. Kendisi de u m u l a n n tersine kz do urdu. M e r y e m adn k o y d u . " Y R a b b n e yapaym, kz dour d u m . Sen o n u kabul et!.." diye Allah'a yalvard, alp Beyt-i Mukad des'e gtrd. "Alnz bunu, mescide adaktr" deyip Beyt-i Mukad des'e hizmet edenlere verdi. B y k bir a d a m n kz olduundan, hepsi o n u b y t p terbiye e t m e e gayret gsterdi. Hz. Z e k e r i y a (a.s.), o n u karsnn y a n m a gtrd. B y l e c e Hz. Meryem, teyzesi sa'nn y a n n d a byd. Sonra Hz Zekeriya, o n u n iin Beyt-i Mukaddes'de zel bir o d a yaptrd. Hz. Mer yem, odasna ekildi. badetle urat. Y a n m a Hz. Zekeriya'dan baka kimse giremezdi. Hz. Zekeriya (a.s.), yerini tutacak o c u u o l m a d n d a n zgn d. Kars zaten o c u k dourmazd. Kendisi de yal o l d u u n d a n ar tk o c u u o l m a k ihtimali kalmamt. Allah'n ltfu o k , ihsanna nihayet yok. Birgn Cibril (a.s.) Al lah katndan Hz. Zekeriya'ya geldi. sa'dan " Y a h y a " adnda bir o c u u olacan haber verdi. Hz. s a 'nn d a d n y a y a geleceini bil dirdi. Sonra Cibril (a.s.), Hz. M e r y e m ' i n y a n m a vard, yakasndan fr d. Hz. M e r y e m h e m e n gebe kald. n c e s', gebe kalp Yahya'y dourdu. Alt ay sonra da, Meryem' den " s a" d o d u . Hz. Meryem, o n u sard, beie koydu, alp kavmi nin y a n m a gtrd. " M e r y e m , sen ne yaptn? Baban k t a d a m deildi. Anan da fa hie deildi... Sen, fena bir i yapmsn!.." deyip h e m e n o n u taa tutarak ldrriek iin, ellerine ta aldlar. Hz. M e r y e m " O n d a n s o r u n u z ! " diye eliyle sa'ya iaret etti. "Biz beikteki o c u k l a nasl k o n u a l m ? " dediler. H e m e n Hz. sa sze ba lad. "Ben, Allah'n kuluyum. Buna kitap verdi. Beni Peygamber etti. Nerede olsam, beni m b a r e k kld. D o d u u m gn, l d m gn ve sonra dirildiim g n bana kurtulu v e r e " dedi. Yahudiler, b u n u iitir iitmez ap kaldlar. Hz. M e r y e m ' d e n el ektiler.
50
(Cilt:
1)
Fakat "Babasz ocuk olur m u ? " diye Yahudiler arasnda dediko du oald. Hz. Zekeriya hakknda kt eyler dndler. Sonunda onu ehd ettiler. O zaman Zekeriya (a.s.) yz yandayd. Ne garip eydir ki, Yahudiler, Hz. dem'in anasz babasz yara tldna inanrlarken Hz. sa'nn yalnz babasz yaratldna inana madlar. Meryem (a.s.) sa'y ald. Amcas olu Yusuf Neccr'la beraber Msr'a gitti. (Oniki) yl orada kaldlar. Sonra Hz. Meryem, olu sa'y la beraber dndler. Kuds taraflarndaki N a s r a kyne geldi ler. Hz. sa (otuz) yama gelinceye kadar orada oturdular. Hz. Yahya kkken Tevrat' eline ald. srailoullarna dinden bahsetmeye, tler vermeye balad. Babas gibi Hz. Musa'nn diniy le amel etmek zere, srailoullarna Peygamber olarak gnderildi. Sonra Hz. sa (a.s.) otuz yama gelince, yeni bir din ile Peygam ber oldu. Ona n c i l indi. Onun eratinin gelmesiyle, Hz. Musa'nn dini hkmsz kald. Hz. Yahya (a.s.) da onun dinine uydu. Hatt o srada sriloullar bakan, kardeinin kzn almak iste di. Hz. Musa'nn dinine gre nikhn kymasn Hz. Yahya'ya teklif etti. O zaman Hz. sa'nn dininde karde kzn almak haramd. Onun iin Hz. Yahya nikh kymaktan kand. Kz ve anas gcenip, Hz. Yahya'nn ldrlmesi iin direttiler. Kuds bakan da, Hz. Yahya'y getirtip onlarn nnde boazlatt. Hz. sa (a.s.), bir ly diriltti. Anadan doma krlerin gzlerini at. Suda yrd. Bu yolda daha birok mucizeler gsterdi. Yalnz (oniki) kii man etti, ki onlara " H a v a r i y u n " denilir Onlarn birincisi " e m ' n ' s - S a f a" dr ki, Hristiyanlar arasnda ona " B o t r o s" denilir. Birisi de dier " e m ' n " adnda biridir ki, Hristiyanlar arasnda ona "Y u d a" denilir. teki Yahudiler, mana gelmek yle dursun Hz. Yahya gibi Hz. sa'y da ldrmeye karar verdiler. Hz. sa (a.s.), son defa olarak Havarivun'la bir gece birleip, gizlice sohbet ediyordu. Yahudiler ise onu ldrmek iin sk sk aryordu. Hz. sa, Havariyun'a dedi ki: "Horoz tmeden yani sabah olmadan biriniz beni inkr edecek, pek az paraya satacaktr." Gerekten Havariyun'dan; " Y u d a e m ' n , " sabah olmadan vard, Yahudilerden bir miktar rvet alp Hz. sa'nn yerini bildirdi. Yahudiler hemen Hz. sa'y tutup da ldrmek iin kotular, ora ya gittiler. Hrs ve tella yanlp o hin Yuda'y tuttular. Onu ast lar. Gerekten sa'y astk sandlar. Yce Allah, Hz. sa (a.s.) drs (a. s.) gibi ge kaldrd. Bundandr ki Yuda'nm ad hristiyanlar arasnda hakaretle an lr; fena ve hin kiilere Yuda derler. Hz. sa ge ekildikten (krk) sene sonra Romallar, Kuds'e saldrarak Yahudilerin kimini ldrdler, kimini esir ettiler. Kuds'
ZEKERYA,
YAHYA VE
SA
(a.s.)
KISSALARI
31
yama ve harb ettiler. Yahudi kitaplarm tamamen yaktlar. Bey M Mukaddes'i yktlar. Kuds ehrini srailoullarmctan boalttlar. Bylece Yahudiler, darmadank oldu. Ondan sonra bir yerde toplanp da bir topluluk kuramadlar. Her yerde hor ve hakaretle kar landlar. Fakir ve yoksul dp aalandlar. Hz. Musa'nn lmnden Hz. sa'nn doumuna kadar "Binyediyzonalt" yl gemiti. Hz. sa (a.s.), otuz yama gelince kendisine Peygamberlik geldi. yl kavmini Allah'n birliine ard. Sonunda (oniki) kii mana gelip, Hakk yolda ona arkada oldular. Onlarn da birisi sonunda ken disine hyanet etti. Ondan sonra Havariyun, sa (a.s.) m vasiyeti ze re evreye daldlar. Hristiyanl halka yaymaa altlar. Sonradan n c i l diye meydana birok kitaplar yayld. Bir ks m Havariyur'dan bazlarna, bir ksm da onlarn talebelerine dayan drld. Bunlar ise, Hz. sa'nn hayat hakknda tarih yollu kaleme aln m kitaplard. Bunlarda sa (a.s.) m baz halleri, vasflar belirtil miti. Ara yerde ncil yetleri yazlmt. Fakat birbirine uygun de ildi, i Hristiyanlarn bakanlar grdler ki, bunlar birbirine uymuyor. Hepsini gzden geirdiler. lerinden d r d n ayrdlar. Onlar dier lerine gre doruya d a h a yakn buldular. te ncil diye Hristiyanlar arasnda dolaan bu drt kitaptr. Onlar da tamamiyle birbirine uy maz. Asl ncil ele gememitir. Havariyun dalp uzaklara giderek Hz. sa'nn dinini halka retmiler s e de, o z a m a n d n y a Allah' t a n m a y a n ve O'na ortak ko anlarla doluydu. Hz. sa'nn dini aka yerine getirilemeyip, yz seneden fazla gizli tutuldu. Hristiyanlar y e r altlarnda, maara ve mahzen gibi yerlerde gizlice ibdet ederlerdi. Duyulup tutulanlar eza ve cefa grrler, bazen ikenceye uratlrlard. E n sonunda R o m a mparatoru K o s t a n t i n , Hz. sa'nn doum tarihinden "yzon" yl sonra Hristiyanln aka yerine getirilmesine izin verdi. Sonra K o s t a n t i n i y e ehrini kurdu. Roma devletinin es ki baehri Roma'y terkederek, bu Kostantiniye ehrini baehir yap t. Kendisi de Hristiyan oldu. Ondan sonra Hz. sa (a.s.) a man eden ler oald. Hz. sa'nn dini pek ok yerlere yayld. Hz. sa'nn dinine girenlere " N a s r " denildi. Fakat vaktiyle Hristiyanln esaslar, gzelce kaydedilemediinden i; piskoposlarn ellerine kald. Birtakm maksatlarla a n l a m a z lk oald. Roma devleti ikiye blnd. Biri " D o u m p a r a t o r l u u " dur ki, baehri s t a n b u l 'du. Dieri " B a t i m p a r a t o r l u u " dur ki, baehri R o m a 'yd. Bu iki ve eski baehirler, birbirini kskand. Bu yzden "Roma devleti" ikiye ayrld gibi, mezhepe de Hristiyanlar ikiye blnd.
32
1)
Bir ksm "E i m p a p a" ya yani Roma piskoposuna balandlar. Bunlara "K a t o 1 i k" denildi. Bir ksm stanbul Patrik'ine balan dlar. Bunlara da " O r t o d o k s " denildi. Sonralar birbirine aykr birok mezhepler ortaya kt. Hristiyanlk tamamen aslndan uzak latrld. yle ki, diyanetten asl gaye irk yani Allah'a ortak komaktan saknmak olduundan, Hristiyanlar irk koanlara mahsus olan put lardan son derece kanrlarken, sonralar Hristiyan ibadethaneleri ne resimler asld. Kiliseler baya irk koanlarn tapmaklarna ben zetdi. teki milletler ise Allah' tanmazlar, O'na ortak koarlard. Hay li zaman peygamber de gelmedi. Uzun bir sre peygambersiz geti. B tn dnya sapklkta kald. Romallar btn Avrupa kt'asn ele geirdikten baka Anado lu'yu, Msr, am ve rak' dahi aldlar. O alarda Romallar dier mil letlere gre daha medenlerse de, ahlkszla dkn, sefhet ve irete dalm olduklarndan, vardklar yerlerde medeniyetle beraber pek fe na detler braktlar. Bu yzden birok milletler ve kavimlerin ahl k bozuldu. Bereket versin ki Romallar, Arap yarmadasn ele gelremediler ve kendilerinin irkin huylar ve fena detleriyle Araplar buladramadlar. Fakat A r a p kabileleri de btn btn, llerde gebe bir ha yat yayorlard. Kendilerini cahillik kaplamt. Kimi Hristiyanla kimi Yahudilie meyletmitir. Birtakm da, trnak kesmek, boy a bele ti almak ve snnet olmak gibi, Hz. brahim ve smail (a.s.) m dinle rinden kalma hkmlerle amel etmekteydiler. Yine bir ksm da puta tapar olmulard. Her sene H a c mevsiminde Arap kabilelerinden pek ok kimseler Mekke'ye gelip Kabe'yi ziyaret ederlerken, bir ta raftan da Kabe'deki putlara tapanlar olurdu. Ksaca o alarda dnya pek karanlk ve kark bir duruma gel mi ve dzelmesi bir peygamberin gnderilmesine bal kalmt.
K N C
B L M
H AZRET-i M U H A M M E D
Peygamberlerin Sonuncusu Muhammed Mustafa (s.a.v.) Hazretlerinin Doumundan nce Meydana Gelen det D Hller
hir zamanda A r a p lkesinde s m a i l (a.s.) m soyundan " S o n P e y g a m b e r " in gelecei, daha nceki peygamberlere gn derilen kitaplarda yazlyd. Gemi peygamberlerden bzlar da Onun sfatlarn belirtmi ve tarif etmilerdi. " H t e m ' l - E n b i y " yani " S o n P e y g a m b e r " lemlerin vnc ve insanolunun en stndr. O zamann hkmn ce onun Arap kavminden kmas, Allah'n bir hikmeti, o an bir ge reiydi. nk Araplar o zaman dnyaya yaylm olan fenalklara bu lamam ve Romallarn irkin detlerine almam, Arap yarmada snda l gebelii sayesinde asl yaradllar zere kalmlard. Her ne kadar Araplar, ilim ve san'atlardan nasipsizlerse de, ilerinde fe sahat ve belagat yani gzel, sanatl ve dokunakl yazmak merak art m olduundan pek ok irler; gayet fasih ve beli (son derece dz gn ve san'atl yazan) yazarlar ve ok gzel konuan hatipler (konu maclar) yetimiti. Okur yazar olmadklar halde gayet gzel iir sylerler, dima dzgn ve gzel sz sylemekle vnrlerdi. Hatt Mekke yaknnda "S k - u U k z" denen yerde her yl Arapa aylarn onbirincisi olan Zilkade aynda byk bir panayr kurulurdu. Her taraftan ir ler, yazarlar toplanrd. Gzel iirler, sekin hutbeler okunur, sz ala nnda yarlar olurdu. Birinci seilenler " f e r i n" alr; iiri Kabe duvarna aslrd. Bylece Kabe duvarna aslm yedi kaside (bir eit iir) vard ki onlara "M u a 11 e k a t -1 S e b ' a (Yedi Ask)" denilir. Birincisi m r ' l - K a y s ' m kasidesi olup, en yukar aslm ve Hz. M u h a m m e d 'in Peygamberliine kadar ylece kalmt. Ksacas irler, hatipler; gzel iirler, dokunakl hutbelerle b yk halk kitlesine tler verirler; halk ahlknn gzellemesine pek ok gayret ederlerdi. Chiliyet zamannda Araplarn edebiyatta bu derece ilerlemele ri dikkat olunacak, ibret alnacak bir zelliktir. Belki de Arap dilinin F. 3
34
(Cilt:
1)
o derece ykselmesi, Allah tarafndan bu dille bir kitap indirileceine iaretti. Peygamberlerin babas Hz. brahim (a.s.), olu Hz. smail (a.s.) a dua edip, yce Allah da duasn kabul ederek Hz. smail soyundan b yk bir millet karacan mjdeledii Tevrat'ta yazldr. Hz. brahim'in dier olu Hz. shak (a.s.) m soyundan pekok peygamber gelip gemiti. Onlarn devri bitip artk Hz. smail evld na sra gelmiti. Hz. shak soyundan gelen bunca peygambere kar lk, Hz. smail soyundan ise en Son Peygamber gelecekti. Araplar Neseb (soy-sop) ilmine ok kymet verip, her kabile, ken di soyunu ezberlerdi. Kabilelerin birbirine gre stnl olduun dan, her biri kz alp vermekte akrann arar ve dengini gzetirdi. Hz. smail'in evld ve torunlar oald. Arap yarmadas'nn her tarafna dald. lerinden Adnanoullar, onlar iinde Mudaroullar, onlar arasnda Kurey kabilesi, tekilerden sekin bir topluluktu. Kureyliler iinde ise H i m kolu hepsinden ok eref ve fazilet sahibi oldu. H i"m 'in babas "A b d - i M e n f", onun babas " K u s a y'' onun babas " H a k i m", onun babas "M r r e", onun babas "K a ' b", onun babas "L v e y", onun babas "F i h r", onun babas " M l i k", onun babas "N a d r", onun babas "K i n n e", onun babas " H u z e y m e", . onun babas "M d r i k e", onun babas " U y a s", onun babas "M u d a r", onun babas " N i z a r", onun babas "M a ' a d", onun babas "A d n a n" dr. Adnan da s mail olu K a y z r (a.s.) soyundandr. te "Htem'l-Enbiy (Son Peygamber)" (s.a.v.) in byk atala r bu saydklarmzdr. Ki, her birinin soyu oalm, her biri pekok topluluklarn ba, nice kabile ve airetlerin dedesi ve babas olmutur. Fakat her ne vakit birinin iki olu olsa, ya da bir kabile iki kol olsa, Son Peygamberin soyu, en erefli ve hayrl tarafta bulunur; her ada onun en yksek atas kim ise yzndeki lkerinden bilinir di. nk Hz. sma'm alnnda bir nr vard. lker yldz gibi par lard. Bu parlaklk ona babasndan kalm, sonra evlddan evlda ge erek Adnan'a, ondan Maad ve Nizar'a gelmiti. "Nizar", Arapa az bir ey mnsna konmasna sebeb udur: Nizar, dnyaya alnndaki parlty grr grmez pek ok ziyafet verip "Byle oul iin, bu kadar nun ad "Nizar" kalmtr. olan Nezir'den gelir. Bu adn gelince babas Maad, orn sevinmi, kavmine byk bir ziyafet azdr" demekle olu
Bu parlt ise, Hz. Muhammed'in nuru olup, Hz. dem'den beri evlddan evlda gemi; sonunda asl sahibi, Son Peygamber Hz. Muv hammed'de durmutu. Bylece Adnanoullar iinde Hz. Mhammed'e ait parlty ta yan ve yanstan bir sekin soy kmt. Her ada bu soydan olan ahs kim ise yznn hemen anlalacak kadar gzel, nurlu olma-
Hz.
MUHAMMED'N
DOUMUNDAN
NCEK
HALLER
35
smdan; tekilerden seilir; hangi kabilede ise o kabile dierlerinden stn olurdu. Bundan dolay Nizar'm evld ve torunlar iinde Mudaroullar brlerinden daha ok an ve hret buldu. Mudaroullar oald, ev reye yayld. Birok kabilelere ayrld. lerinden K u r ey kabilesi sekinleti. Kurey kabilesi Mlik olu Fihr'in evld ve torunlar demek olup, onun oullar iinde Lvey ve onun oullar iinde K'b dierlerinden sekin ve muhterem oldu. Lvey olu K'b, Cuma gnleri kavmini toplayarak hutbe okur du. Kendi soyundan Son Peygamber geleceini syler; onun zamanna kim yetiirse ona man etsin diye t verirdi. K'bin torunlarndan Kusay da Kurey kabilesi iinde pek byk bir kiidir ki: urada burada dank Kureylileri toplayp kuvvet bul du. Mekke'de baa geti. Kabe hizmeti, aslnda Hz. smail'in evld ve torunlarmdayken sonra bu erefli hizmet C r h m kabilesine gemi; sonra g ederek Mekke yaknnda yaayan H u z a kabilesi, bir aralk Ka be hizmetini ve Mekke bakanln ele geirmiti. Kusay, bir frsat la Kabe'nin anahtarlarn Huza'dan ald. Ondan sonra Kabe hizmeti de Kurey kabilesinde kald. Kusay'n Zhre diye bir kardei olup, onun da evld ve torunlar oald. Kurey kabilesi iinde eref ve itibar buldu, ki Son Peygam ber Hz. Muhammed (s.a.v.) annesi A m i n e H a t u n onun soyundandr. Kusay lnce Abd-i M e n a f ve Abd'd-Dar ve A b d ' l - U z z a adndaki oullar kald. Abd-i Menaf, dierlerinden ok an ve eref buldu. Bakanlk ve efendilik, onun soyunda yerle ti. Abd'd-Dar'm soyundan da Kabe hizmetindeki eybe oullar gel-
d
Abd-i Menafin Haim, Abd-i ems, Muttalib ve N e v f e 1 adlarnda drt olu oldu. Her birinin soyundan gelenler o ald. Hatt meyyeoullar denilen E m e v 1 e r, Abd-i ems'in so yundan gelmiti. Fakat hepsinin en ereflisi, en faziletlisi Him'dir ki, Abd-i Menaf'dan sonra Kurey kavminin ulusu, oydu. Temiz soyun dan gelenlere Haimoullar ve Haim denilir. Son Peygamber de on lardandr. Kurey kavmi ticaretle uraan bir topluluktu. Kn Yemen'e, ya zn am'a giderler; her yl iki tarafla da pek ok alveri ederlerdi. Bundan dolay Him de am kafilesiyle Mekke'den kp gider ken Medine'ye urad. Orada Neccaroullar kabilesinden S e 1 m adl kzla evlendi. Oradan am lkesine gitti; G a z z e 'de ld. Selm ise ondan gebe kalp son derece gzel ve yz nurlu bir erkek ocuk dourdu ve e y b e diye ad koydu. e y b e byd. Day ocuklariyle beraber kp gezmee ba lad. Fakat hi birine benzemezdi. Yznde lkeri var, aln ay gibi
38
(Ct:
1)
parlar, gzel yzn grenler hayran kain:, baka soydan olduu y znden belliydi. Allah'n elisini en ensardan yani Medineii nl ir H a s s n 'n babas S a b i t o srada Medine'den Mekke'ye gidip Him'den sonra Kurey'in ulusu kardei Muttalib'le grt. "h eer kar dein olu eybe'yi grsen aardn. Babana nekadar benzer ve nasl eref ve gzellik sahibidir, tarif olunmaz" diye eybe'yi anlatnca. Muttalib'in kalbine eybe'yi grmek arzusu dt. Kurey kavmi iinde babadan oula geen peygamberlik nuru; Him'e gelmi ve yznde grlmt. Halbuki Him'in eybe'den baka E s e d adl bir olu olmusa da, ondan yalnz F a t m a ad l bir kz kalmt, ki Hz. A 1 i 'nin anasdr. Demek ki, Him'e an cak eybe'nin hayrl bir vekil olmas tabi bir eydi. Sbit'in ifdesi de bunu dorulad. Bundan tr Muttalib; eybe'yi grmek zorunda kaldndan hemen Mekke'den Medine'ye gitti. Muttalib Medine'ye varnca bir yerde Neccaroullar'nm ocuk lar arasnda eybe'yi grd. Bir kere tavr ve hareketine, yzndeki gzellik ve parltya bakt; kimse sylemeden yeeni olduunu bip gzlerinden ya akt. Nitekim Muttalib; eybe'yi tavr ve hareketinden bildiini gzle rinden ya geldiini bz iirlerinde pek yank beyan ve hikye eyle mitir. Muttalib hemen orada eybe'ye bir kat elbise giydirdi, anasna gnderdi. Sonra anasn raz ederek eybe'yi Mekke'ye gtrd. Mekke'ye girerken eybe'yi grenler "Acaba bu ocuk Muttalib' in klesi midir?" demiler. O yzden eybe'nin ad Abd'l-Muttalib kalm ve Muttalib lnce yerine geip; Kurey kavminin efendisi, bakan olmutur. Abd'l-Muttalib'in alnnda Hz. Muhammed'in nuru parldard. Kurey kavmi, bundan dolay onu ok uurlu sayarlard. yle ki Mek ke taraflarnda ktlk, pahallk olsa, onun eline yapp S e b r .da na karlar; onun yz suyu hrmetine Allah'dan yamur isterler di. Allah da Hz. Muhammed'in nuru hrmetine onlara rahmet ve be reket gnderirdi. Son Peygamber Hz. Muhammed'in dnyaya gelmesi yaklatka khin yani grnmez lemden haber vericiler; Onun dnyay eref lendirmesini bildirmee; acaip ve gariplikler ve allmn dnda iaretler belirmee balad. Biri udur ki: Abd'l-Muttalib bir gn Harem-i erf'de uyurken bir rya grp korkuyla uyandi. Khinlere gidip ryasn anlatt. Khinler de "Senin soyundan ocuk doacak; yer ve gk halk ona man getirecek" dediler. Bunun zerine Abd'l-Muttalib; Kurey kadnlarndan Ftma adl bir kz ald. Ondan olu A b d u l l a h dnyaya geldi. Hz. Mu hammed'in nuru, onun alnnda grnr oldu. Evvelce Mekke'de hkm sren Crhm kabilesi zerine dman saldrnca Yemen taraflarna kamak zorunda olduklarnda Kabe haznesinden bir hayli eya alp Z e m z e m kuyusuna atmlar, ze rine de ta, toprak dkerek yerini belirsiz etmiler.
Hz. MUHAMMED'N DOUMUNDAN NCEK HALLER
37
ok yllar bu hl zere kald. Zemzemin nerede olduunu kimse bilmiyordu. Bir gece Abd'l-Muttalib'e ryasnda Zemzem'in yeri bdirilmi, iareti gsterilmiti. Bylece Abd'l-Muttalib Zemzem kuyusunu buldu. Oullaryla be raber onu kazmaa balad. inde kllar, zrhlar ve altundan yapma geyik heykelleri kt. Abd'l-Muttalib onlar ald. Geyik heykellerini Kabe'nin kaps nne koydu. Zemzem kuyusunu tamamen ayklayp haclara Zemzem uladrmaya balad. Kurey kavmi; byk dedeleri Hz. smail'den kalma bir mba rek kuyunun meydana kmasndan dolay ok ok sevindiler, teek kr ettiler. Bu yzden Abd'l-Muttalib de eskisinden ziyade an ve h ret ve halkn gznde kymet kazand. Abd'l-Muttalib'in oullar Haris, Ebu Talib, Ebu Leheb, Gaydak Hacl, Abd'l-K'be, Mukavvim, Zbeyir, Drar, Kuem, Abdullah, Hara za ve Abbas'dr. Fakat Kuem kkken lmtr. Abd'l-Muttalib, oullar iinde en ok A b d u 11 a h ' severdi. nk ilerinde en gzel, en fazla, ahlk sahibi oydu. Peygamberlik nuru onun yznde aka grnyordu. Z h r e oullar ulusu Vehb kz m i n e , soy-sopa Kurey kzlarnn en stn olduundan Abd'l-Muttalib onu Abdullah'a al d. mine, Abdullah'dan Son Peygamber'e gebe kald ve hemen Abdullah'm alnndaki gzellik nuru mine'nin alnnda parlamaya ba lad. O srada Kurey kavmi, ktlk ve pahalla dmlerdi. ok s knt ekiyorlard. Resl-i Ekrem ana rahmine der dmez, Onun hrmetine yce Allah (c.c.), Kurey'in ba ve bahelerine o kadar bereket verdi ki, hepsi zengin oldu: O seneye Araplar "Fetih ve sevin y" dediler. mine gebeyken Abdullah, am kafi! esiyle Medine'ye gitti, orada hastaland. Yirmibe yanda daylar yannda ld. Bylece Son Peygamber, yetim inci gibi anas karnndayken tek ve yetim kald. te o srada allmn dnda olan hdiselerden me hur " F i l o l a y " kt. yle ki: ok yllar Yemen'de hkm sren H i m y e r hkm darlarnn kuvvetlerine zayflk gelmesiyle Habe'ler, Arabistan yaka sna geip, Yemen lkesini ele geirmilerdi. Haberlilerden hkmdarlk sras E b r e h e adl padiaha ge lince, Yemen'in baehri olan S a n ' a ' d a byk bir kilise yapt. Bun dan maksad, Araplar, Kabe ziyaretinden vazgeirmek, yzlerini San'a'ya evirmekti. Arablar ise eskidenberi ylda bir kere Mekke'ye gelip Kabe'yi zi yaret edegeldiklerinden, byle San'a'da yeni yaplm bir kiliseye me yil ve ynelmek yle dursun, ona hakaret gzyle bakyorlard. y le ki ilerinden birisi o kilise iine girip pisledi. Bundan dolay Ebrehe, pekok fkelendi. Hemen Kabe'yi ykmak zere byk bir orduyla Mekke'ye doru yola kt. T i f ehrine gelince bir miktar askerle bir adamn Mekke'ye gnderdi. O da gelip
(Cilt:
1)
Mekke halknn hayvanlarn srd. Bu srada Abd'l-Muttalib'in de (drtyz) devesini gtrd. Abd'l-Muttalib, hemen Ebrehe'nin ordusuna gitti. "Kurey Ba kan" diye haber verdiler. Onu yanma davet edip, byk bir hrmet le arlad. "Niin geldin?" diye sordu. Abd'l-Muttalib develerini is tedi. Ebrehe "Ben sandm ki Kabe'yi ykmaym diye ricaya geldin?" dedi. Abd'l-Muttalib dedi ki: "Ben, develerin sahibiyim. Onlar isterim. Kabe'nin sahibi vardr, Onu O korur." Hemen Ebrehe, emretti; hayvanlarn geri verdiler. Abd'l-Muttalib, hayvanlarn ald Mekke'ye getirdi. "Bu Kabe' nin sahibi, Onu korur korkmaynz" diye Kurey'e gven verdi. nk Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.), ana rahmine d m, mutlu doumlar pek yaklamt. Yaknda dnyay ereflendi receklerine dir nice allmn dnda iaretler belirmi; Abd'l-Mut talib ryasn grmt. Bu bakmdan Ebrehe'nin Allah'n evi'ni y kamayacan kendi vicdannda kestirmiti. Gerekten iki ay sonra Son Peygamber dnyaya gelecek, sonra Kabe'yi kble edinecek, Ebrehe ordusunun durumu da dnyaya b yk bir ibret olacakt. yle ki: Ebrehe'nin byk bir f'i vard. Dima onu askerinin nnde yrtr, onunla nereye gitse zafer kazanacana inanrd. yle tecrbe eylemi, ylece bellemiti. Bu sefer de Ebrehe, o f'i or dusunun nne katt, hemen Mekke zerine yrtt. Mekke'ye yaklap da ieri girmeye hazrlanrken fil, yere kt. Kaldrp yrtmeye altlar, yrmedi. Ban baka tarafa evir dike hemen koup gider, fakat Mekke'ye doru evirdike gitmeyip yere yatard. Onlar bu ekimedeyken Allah (c.c.) tarafndan birok E b b 1 yani Da Krlangc veya K e i s a a n kular geldi. Her bi rinin aznda, ayaklarnda birer ufak ta vard. Ebrehe askerinin omuzlarna salverirlerdi. Hangisine dese yaralanr, lrd. Bir ou bu ekilde ld. Kalan de kalka Yemen'e kap kurtuldu. Ebrehe de bu suretle San'a'ya varabilmise de fena hlde hasta ol duundan ok gemeden lmtr. Ondan sonra iki olu srasiyle k sa bir sre San'a'o'a hkm srmlerse de, ok srmemi devletleri yklmtr. Ebrehe'nin askeri ylece dalnca Mekke halk, ehrin dna kp onun ordusunda bulduklar mal ve eyalar aldlar. Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) hrmetine Kurey kabilesi, hem yle bir byk dman errinden kurtuldular, hem de byle zah metsizce bir hayli ganimet malna kavutular. Bir kat daha an ve hret buldular. Kurey kabilesiyle ekimekte olan Arap kabileleri, artk onlarla savamaktan vazgeip onlarn, Allah (c.c.) tarafndan korunduuna inandlar. Bu seneye Araplar " F i l Y l " diye ad koydular ki, Hz. sa'nn doumunun "Beyzaltmdokuz" uncu senesiydi.
HAZRET- MUHAMMED'N
[s.a.v.]
DOUU
39
Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) de o yl dodu, ki Ebrehe'nin yukarda anlatlan "Fil" le Mekke'ye gelip gitmesi (Arapa birinci ay olan) Muharrem aymm ortalarmdayd. Elli bu kadar gn sonra Rebilevvel (Arapa nc ay) iinde de Hz. Muhammed (s.a.v.) dodu
Hazret-i Muhammed (s.a.v.) in Douu

Fil ylndan ve Nisan iinde Arap aylarndan Rebi'l-Evvel aymm onikinci Pazartesi gecesi sabaha doru daha yeni tan yeri aard srada lem, bir baka lem oldu. Yani Son Peygamber M u h a m m e d M u s t a f a (s.a.v.) hazretleri dodu, gn domadan lem, nur la doldu. Abdullah'dan mine'nin alnna gemi olan gzellik nuru, onun alnna geti. dem zamanndan beri evlddan evlda geen peygam berlik nuru imdi sahibini buldu, artk onda karar kld. Ertesi Pazartesi gn sabahleyin btn putlar yzst dm bulundu, grenler ard. mine'den rivayet edilir ki: "Ben, teki kadnlar gibi gebelik zah meti ekmedim. Gebelerde olan arlklar grmedim. Fakat gece r yamda grdm: Biri gelip 'Ey mine! yi bilmelisin ki, sen lemlerin hayrlsna gebesin. Doduu zaman adn MUHAMMED koyasn' de di. Doum yaklanca kulama iddetli bir ses geldi, rktm. Hemen bir ak ku geldi, kanadiyle arkam sad. Benden, korkma ve rkme hlleri geti. Bir yanma bakdm: Beyaz bir kseyle erbet sundular. Alp idiim gibi, her tarafm nr kaplad. O anda Hz. Muhammed (s.a.v.) dnyaya geldi. Etrafma bakdm, grdm ki, Abd-i Menaf kz larna benzer, fakat gayet uzun boylu birok kzlar, etrafmda dn yorlar. ardm. 'Ya Rabbi bunlar kimlerdir?' dedim." Hz. Muhammed (s.a.v.) doarken mine'nin gznden perde kal drlp anlatld gibi, cennet hurilerini, melekleri grm olduu; da ha pek ok harikulade hller seyretmi olduu rivayet edilir. Cennetle mjdelenen on kiiden Afv olu Abdurrahman'm ana s i f (*) hatun o gece mine'nin yannda bulunmu, onun g zne de Hz. Muhammed (s.a.v.) in doumu srasnda doudan batya kadar btn dnyann nurla dolduu gibi daha pek ok det ve tabiat d eyler grnm olduunu olu Abdurrahman'a sylemi, o da bakalarna anlatmtr. O gece Abd'l-Muttalib Kabe'de Allah'a (c.c.) ynelmi yalvarr ken "Mjde ey Abd'l-Muttalib! imdi mine'den bir ocuk dodu. Vcdu leme rahmettir" diye gizliden bir ses iitmi, hemen mi ne'nin yanma gitmi, orada da nice allmn dnda eyler grm tr.
(*) Bu hatunun ismi "if" ve "elf" olmak zere eitli rivayetler vardr.
40
P E Y G A M B E R L E R VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) snnetli ve gbei kesilmi olarak domutu. Arkasnda iki krei arasnda t kalbinin hizasnda bir nian vard ki, ona Peygamberlik yz, Peygamberlik mhr denilir. Hz. Aye'den rivayet edmitir: "Mekke'de bir Yahudi vard. Hz. Muhammed (s.a.v.) doduu gecenin ertesi, Kureylilerin topland yere gelerek 'Bu gece aranzda bir olan dodu mu?' diye sormu. 'Evet. Abd'l-Muttalib olu Abdullah'n bir olu oldu' demiler. 'te Son Peygamber odur ve arkasnda nian vardr.' diye haber vermi. Varmlar, Hz. Muhammed (s.a.v.) i grmler. Yahudi, Onun grn ne bakp arkasndaki Peygamberlik mhrn grnce akl bandan gitmi ve 'Peygamberlik artk srailoullarmdan gitti. Bundan sonra baka Peygamber gelme midi bitti. Kureyliler yle bir devlete ere cekler ki, an ve erefleri doudan batya kadar her yere ulaacak' de mi." sriloullar peygamberleri, Son Peygamber Hz. Muhammed (s. a.v.) i bazen M u h a m m e d (s.a.v.), bazen de A h m e d diye anm lar ve iaretlerini sylemilerdir., Gizliden haber veren khinler de, byle bildirdiklerinden o zamanki Yahudi khinleri arasnda Son Peygamber'e dair ok szler sylenir ve dnyay ereflendirmesi beklenir di. Bundan dolay dou tarihini anlam ve belirtmilerdi. Sabit olu Hassan rivayet eder ki: "Ben sekiz yandaydm. Bili rim ki, bir gn sabahleyin Medine'de bir Yahudi, dier Yahudilere haykrp, 'Bu gece Ahmed'in yldz dodu' dedi. Sonra hesapladm. Hz. Muhammed'in (s.a.v.) doduu geceye uygun dt." Abd'l-Muttalib, o gibi hayrl iaretleri grp ok ok sevindi ve "Bu olumun sn pek byk olacak" dedi. Kendisine Allah tara fndan yle bir mutlu oul verildiine dir gzel bir kaside syledi ve byk bir ziyafet verip, Kurey kabilesini davet etti. Geldiler, yedi ler, itiler "Bu ziyafete sebeb olan ocua ne ad koydun?" diye sor dular. Abd'l-Muttalib, "Muhammed (s.a.v.)" diye cevap verdi. Onlar da "Byle dedelerinde olmayan ad koymaktan maksadn nedir?" dedi ler. "Maksadm ve istediim bu ki: Onu gkte Allah (c.c.) ve yerde halk pek ok vsnler" dedi. Son Peygamber, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) pek ok adlar vardr. En mehurlar "M u h a m m e d" ve "A h m e d" dir. Muham med" Arapa pek ok vlm olan kimse demektir. Mahmud, Mustafa, Shib'l-Beyn, Shib'l-Htem, Shib'l-Makami'l-Mahmud, Shib'l-Kadb, Sahib'l-Herave de Son Peygamber Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yksek lkablarndandr. Hz. Muhammed (s.a.v.) doumunda meydana gelen allmn dmda olan grlmemi hllerden bzlar da bunlardr: Hz Muhammed'in (s.a.v.) douu srasnda, ran hkmdarnn sa ray sarsld. Ondrt balkonu ykld. Fars vilyetinde "stahrbd" adl ehirde atee tapanlarn bin senedenberi yanan ate-
HAZRET-t MUHAMMED'N [s.a.v.] DOUU
41
gedeleri snd. S v e gl yere batp grnmez oldu. S e m v e vadisinde tam tersine sular tad. ran'n bakads M u b e d a n da o gece ryasnda, bir alay sert ve babo develerin bir blk Arap at larn yederek Dicle nehrini geip ran ehirlerine daldklarn gr mtr. O zaman S a s a n i l e r sllesinden ran ah N i r e v a n , sarayn sarslp da balkonlarn yklmasndan can sklm olarak yaknlariyle bu meseleyi konuurken stahr-bd'dan ategedenin sn d haberi geldi. Yine bu srada Sve glnn batt ve Semve'de sularn tad iitildi. Hesapladlar. Btn bunlarn, balkonlarn y kld zamana rastladn hayretle grdler. Bunun zerine Nirevan tellanp hemen Mubedan' artarak bu olanlar bir bir anlatt. O da, o gece grm olduu ryay syledi. Nirevan daha ok tel ve endeye dp "Acaba bu iaretler ne ola?" diye Mubedan'dan sordu. Mubedan, ne olacan biliyordu. Hemen "Arabistan'da byk bir olay kmak gerektir." diye cevap verdi. Hemen Nirevan, A r a p hkmdarlarndan kendisine bal M n z e r olu N u m a n 'a emir gnderip "Bana bir bilgi adam gnder" diye buyurmakla Numan da Abd'l-Mesih adnda tannm bir bilgini gnderdi. Abd'l-Mesih hemen ran hkmdarnn baehri Medyin'e va rp Nirevan'n yanna girdi. Nirevan olup bitenleri syleyip "Bu iaretler ne mnya gelir?" diye sordu. Abd'l-Mesih de "Benim am taraflarnda oturan Sath adnda bir daym vardr. Bunlarn mn sn ancak o verebilir" diye cevap verdi. Bunun zerine Nirevan "Haydi abuk Sath'in yanma git. On dan sor, bana cevabn getir." diye emretti. Abd'l-Mesih de hemen Medyin'den kp am lkesine gitti. O zaman Araplar iinde K h i n ve A r r f e denen bir ta km bilgi adamlar vard ki, Allah'n srlarndan bahsederler ve gele cek eyleri haber verirlerdi. En nlleri ite bu " S a t h khin" dedikleri ahsd ki, ok yal bir adamd. Hatt N i z a r lnce, mi rasn olu M u d a r ile dier oullar arasnda pay eden oydu der ler. Asl Yemenli olup, ancak am tarafnda bir manastrda yerleip kalmt. Halbuki bedeninde kemik yok, ekil ve kyafete benzeri g rlmemitir. Dima arkas stne yatar ve bir tarafa gtrlecek olursa, kendisini dek gibi devirip hayvan zerine ykletirlermi. Kcasa, insana benzemez, dilinden baka organ oynamaz acaip bir ki iydi. Fakat gayet gzel, dzgn ve akc szler, nice yllar sonra ola caklardan bahsedermi. Abd'l-Mesih byk bir sr'atle Sath'in olduu yere gitti. Yan na girdi, selm verdi. Sath ise lm deine denmi, gzleri ka panm olduundan, Abd'l-Mesh'in selmn iitmiyor, dnya kel m kulana gitmiyordu.
42
(CUt:
1)
Sath'in bu hli Abd'l-Mesih'e ok dokundu. Hemen Sath'i et kileyecek, iinde yank szler bulunan bir iir syledi: "Acaba Yemen'in ulusu sar mdr? Yoksa iitiyor mu? Yoksa lp gitti de, bizleri btn btn mdsiz mi brakt? Ey zorluklan sona erdirici byk adam, bir byk ve muhterem topluluun ulusu olan kzkardeinin olu, ran ah tarafndan gnderilmi olmasiyle da ve dz, gece ve gndz demeyip, yollardaki tehlikeleri hie sayp byk bir sr'atle sana geldi. Btn bilgilerin altndan kalkamad byk ileri senden sorup renmek ister." Bunun zerine Sath, gzlerini at. Dedi ki: "Abd'l-Mesh, sr' atle Sath'e geldi. Sath ise kabre girmek zeredir. Seni Sasani h kmdar gnderdi. Saraynn sarslmas, ategedenin snmesi ne de mek olduunu soruyor, bir de Mubedan'm grd ryann tbirini istiyor, ki ryasnda bir alay babo develer bir blk Arap atlarm yederek Dicle'yi geip memleketine daldn grmt. Ey Abd'lMesh! O zaman ki okuma oala, Shib-i Herve grne, ran atei sne, Semve vadisi taa, Sve gl bata, am artk Sath iin am deildir. Sasanlerden yklan balkonlarn saysnca (ondrt) hkm dar gelir. Artk olacak olur..." dedi ve hemen ld. Abd'l-Mesh, Medyin ehrine dnd ve Sath'den iittii szle ri Nirevan'a syledi. Nirevan ise kendisinin hkmdarlnda bir fenalk kmasndan korkup, ende etmekte olduundan, bu haberle avundu. "Bizim soyumuzdan ondrt hkmdar gelip gidinceye kadar neler olur?" dedi. Hakkaten (ondrt) hkmdar gelip geinceye kadar, ok yz yllar gemi olacakt. Oysa Nirevan'dan sonra bir aralk Sasan dev letinin durumu bozularak, yalnz (drt) yl iinde Sasan sllesin den (on) hkmdar gelip gitmitir. Sasan'lerin mr sanld kadar uzun olmad. Ksa zamanda lkeleri mslmanlar eline gemiti. N irevan'dan sonra ondrdnc hkmdar olan Y e z d i c r d , Hz. Osman'n halifeliinde ld. Onunla Sasan devleti yklm ve sona er mitir.
Son Peygamber Hz. Muhammed'in Doumundan Peygamberliine Kadar Meydana Gelen Allmn Dndaki Olaylar
Mekke halk, tedenberi yeni doan ocuklarn Mekke'de tutma yp airetlerden bir stanaya verir, airetler iinde, havas gzel yerlerde bytrlerdi. Bu bakmdan airetlerden ara sra Mekke'ye st analar gelir; emzirip bytmek zere birer ocuk alrlard. ocuklar bytp de ana sna babasna geri verince, yaptklarnn karln fazlasiyle grr lerdi.
DOUMUNDAN PEYGAMBERLNE KADARK
OLAYLAR
43
Hz. Muhammed'in (s.a.v.) doumu srasnda Saadoullar kabile sinden Mekke'ye birok stanalar geldi. Her biri birer ocuk ald s rada ilerinden H a r i s adl adamn kars H al i m e de Hz. Mu hammedi (s.a.v.) ald, yurduna gtrd. O sene Saadou 1lar yurdunda ktlk vard. Halime lemlerin vnc olan Hz. Muhammedi (s.a.v.) alp da gtrd gibi, hayvan larnn st oald. Evine grlmemi bir bereket geldi. Haris buna dikkat edip "Ey Halime! Bu getirdiin yetimin aya ne uurluymu. O geleli gecemiz hayr oldu. Aman ona iyice bakalm" dedi. Halime ise onu z ocuundan ok severdi. yle ki, byyp de ayak zerinde gezmeye balaynca, mine onu almak istedi. Fakat Halime "Mekke'nin havas ardr. Aman dokunmaynz. Birazck da ha bizim yanmzda kalsn" diyerek mine'yi kandrd. Onu yannda alkoydu. Halime onu can gibi sever; esen yelden korur, asla yanndan ayrmazd. Bir gn her naslsa Halme'nin dalgnlna gelmi, o da st kardei e y m a ile birlikte leyin kuzularn yanma gitmi. Geldiklerinde Halime, kz eyma'ya "Niin gnein byle kzgn za mannda dar kyorsunuz?" demi. eyma da "Biz scak grmedik. Kardeimin ba ucunda bir kara bulut dolayor. O nereye giderse bulut da beraber gidiyor, bir yerde dursa duruyor. Buraya kadar hep glgelikte geldik" diye cevaplam. Bunun zerine Halime ve Haris, lemlerin vnc olan Hz. Mu hammed'in (s.a.v.) gidiatna ok dikkat edip grdler ki: Yznn nuru ve simasnn parlakl dolaysiyle baka ocuklardan sekindir. Davranlar da dier ocuklarn hareketlerine benzemiyor. ocuklar oynarken o, kardan bakp oyuna karmyor. Haris ve Halime onun bu gibi tavrlarna bakp, onda bir baka grn olduunu anlamlar, ona kar eskisinden daha ok saygl olmaya balamlar. , Ne zaman ki drt yama eriti; gezip dolar oldu ve olaanst haller oald. Haris bu durumlardan rkt, karsna "Ey Halime! Vakit kaybetmeden bu ocuu anasna vermeliyiz" dedi. Halime de, ister istemez Hz. Muhammedi (s.a.v.) alp Mekke'ye gtrd. Muhte rem annesi mine'ye verdi. Sonra mine, onu alp Medine'ye gtrd. Day oullar olan Neccroullaryla grtrd. O zaman Medine'de bulunan Yahudi k hinleri, onun ekline ve durumuna bakp "Bu mmetin peygamberi ite bu ocuk olsa gerekdir" derlerdi. mine, onunla beraber Medine'den Mekke'ye dnerken yolda l d. lemlerin vnc olan Hz. Muhammed (s.a.v.), anadan da yetim kald. Dedesi Abd'l-Muttalib onu yanma ald. O srada Mekke'de byk bir ktlk vard. Kurey kabilesi, Abd'lMuttalib'e gelerek, yamur duasna kmasn rica ettiler. O da Hz. Muhammed'in (s.a.v.) elini tutup, Ebu Kubeys dana kt. Allah'a (c.c.) yalvard. Yce Allah (c.c.) da, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) hr metine yamur yadrd; byk feyiz ve bereket verdi.
44
(Cilt:
1)
Arap airlerinden bazlar o zaman, bu hadiseye dair iirler sy lemiler; bundan dolay Abdl-Muttalib'e teekkr etmilerdir. Hz. Muhammed (s.a.v.) o zaman yedi yandayd. Bir yl sonra Abd'lMuttalib, yz ksur yanda ld. Hz. Muhammed amcas Eb Talib'in evinde kald. O yl da Mekke'de ktlk olmutu. Kurey kabilesi, Ebu Talib'e gelip yamur duasna kmas iin yalvardlar. O da Hz. Muhammed' in (s.a.v.) elinden tuttu. Birlikte Kabe'ye gitti. Kabe duvarna dayamp dua etti. Hz. Muhammed (s.a.v.) parman ge doru kaldrd gibi yamur yamaya balad. Nitekim U r f u t a olu C 1 h m e adndaki ahs, o zaman Mekke'de bulunmakla, bu olay yle anlatmtr: "Bir sene Mekke'ye gittim. Ktlktan Mekke halknn hali yamand. Aralarnda birbirle riyle danyorlard. Bzlar, Lt ve Uzza adl putlardan; kimileri de Ment adl puttan yardm isteyelim, dedikleri srada ilerinden yal biri: 'Hl aranzda Hz. brahim'in sllesinden kalan varken, niin baka sebeb aryorsunuz?" demesiyle Kurey'in ileri gelenleri, hemen kalkp Ebu Talib'in yanna gittiler, yamur duasna kmasn rica et tiler. O da kp Kabe'ye geldi. Arkasn Kabe duvarna verdi. Duaya iialad. Yannda, yz gne gibi parlayan bir olanck vard. Parmaklariyle ge iaret etti. Gkyznde bir para bulut yokken, her tarafta bulutlar belirdi, yamurlar yad. Seller akt." Bu olaydan Eb Talib de bir iirinde edeb bir ekilde bahsetmi, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) keramet ve saadetine dir szler sylemitir. Hz. Muhammed (s.a.v.) oniki yandayken Eb Talib, ticaret maksadiy. i e am kafilesiyle kp onu da beraber gtrd. am vilyetinde olan B u s r ehrine eridiklerinde bir manas tr karsna indiler, bir aa altna kondular. O manastrdaki rahip ise, B a h r a diye bilinen Cercs adndaki sofu ve yalnz bana yaayan biriymi. Kervan gelirken Bahra bakp grr ki: Kervanla beraber bir bu lut da geliyor. Kervan gelip konunca, bulut da o aacn zerinde ka rar klp duruyor ve o aa uzun zamandanberi kurumuken o nda yeillenmi. Bahra kendi bilgisini, bu konudaki keiflerini; grm oldukla rna uygulaynca, anlar ki; Son Peygamber, bu kafile iinde ve o aa cn altndadr. Hemen bir ziyafet tertibiyle aa inip, Ebu Talib'i, arkadalariyle beraber manastrna davet etti. Eb Talib de Hz. Mu hammedi (s.a.v.) yklerin yannda brakp, dier arkadalariyle bera ber manastra gitti. Hepsi sofraya oturunca Bahra, onlar birer birer gzden geirdi. Hibirinin yznde arad iaretleri grmedikten baka, o bulutun da hl aa zerinde durduunu. grd ve hemen: "Arkadalarnz dan gelmeyen var m ? " diye Eb Talib'e sordu. O da: "Yalnz kk bir ocuk kald" diye cevap verdi. Bahra: "Onun da eref vermesini rica ederim" deyince Ebu Talib, Hz. Muhammedi (s.a.v.) alp sofraya getirdi.
OLAYLAR
45
Bahra, yemek srasnda dikkat edip grr ki: Son Peygamber hakknda gemi peygamber ve limlerden rivayet edilen iaretler, tamamen onda vardr. Hemen yemekten sonra onu yanma ald ve:. "Sana baz eyler soracam. Lt ve Uzza hakk iin doru syle" de di. Hz. Muhammed (s.a.v.) de: "Lt ve Uzza'ya yemin verme. nk benim dnyda en ok nefret ettiim ey puttur." diye cevap verdi. Bunun zerine Bahra, yce Allah (c.c.) a yemin verdi ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) durumunu lykiyle anlamak iin, soraca ey leri sordu. Ald cevaplar da kendisinin fikrini dorulad, inancn kuvvetlendirdi. Hemen bir vesileyle Hz. Muhammed'in (s.a.v.) mbarek arkasn ap peygamberlik mhrn grd, byk bir edep ve hr metle pt. Beri tarafta Kurey'in ileri gelenleri: "Bahra'nm yannda Mu hammed'in (s.a.v.) ne byk kymeti var" diye aarak konuurlarken, Bahra, Ebu Talib'e: "Adn nedir ve bu eref ve saadet fidan kimdir?" diye sordu. O da: "Bana Eb Talib derler. Bu da olumdur" diye ce-, vap verdi. Bahra: "Yok yok... O'nun ekil ve hline baklrsa bir ye tim inci olmas gerektir" dedi. Eb Talib, "Evet, benden inmi olan bir oul deildir. Fakat kar deimin oludur. Baba ve anas ldnden yetimdir. Ancak benim terbiyem altnda olmasndan tr 'Olum' yerindedir" dedi. Bahra dncesinde,isabet eylemi olduundan memnun oldu. Artk kendi sine tam bir kanaat geldi. Dedi ki: "Ey Eb Talib! Bu ocuk peygam berlerin sonuncusudur. am Yahudileri iinde onun vasflarn bilir ve iaretlerini tanr khinler vardr. Bakarsn hyanet etmeye kalkr lar. yisi mi, sen onu am'a gtrme. Buradan geri evir" diye tle di. Eb Talib de Bahra'nm szn tuttu. Maln Busra ehrinde sat t, hemen geri dnd. lemlerin vnc olan Hz. Muhammed (s.a.v.) ocukluk devrini ge. irdi, genlik yalarna erdi. Yz nurlu, sz ruhlu, hitap ve cevab gzel; doruluk ve bir ii her ynyle dnp tanmada esizdi. S znde sdk, yumuak huylu ve insanlka bakalarndan stnd. Bundan dolay Kureyliler iinde sekin oldu, "M u h a m m e d ' 1E m i n" diye hret buldu. Onyedi yandayken amcas Abd'l-Muttalib olu Zbeyir'le bir likte Yemen'e gidip geldi. Bu yolculuunda da kendisinden olaans t hller grld. Mekke'ye dnlerinde arkadalar, bu hlleri na kil ve hikye etmekle Kurey iinde: "Bunun sn pek byk olacak" diye sylenir oldu. Yirmi yana eritikde gzne bazen melekler grnmeye balad. yle ki: Ona iaret edip: "te btn lemlere hidyet eritirecek budur. Fakat imdilik arma zaman gelmedi" derlerdi. > "Fahr-i lem" yani lemlerin iftihar olan Hz. Muhammed ( s a v . ) . bu acip hlleri Eb Talib'e ad. O da bir eit hastalk eseri olmasn diye, onu Arap khinlerinden birine gsterdi; il ve devasn sordu. Khin, onu dikkatle muayene etti: "Ey Eb Talib! Ende etme. Bu
46
(Cilt:
1)
kutsal vcud, her trl hastalklardan uzaktr. Gzne grnen eylerse meleklerle dp kalkmasna balang olsa gerektir. Umulur ki, hir zaman Peygamberi budur" dedi. O zamanlarda Kurey'in ileri gelenlerinden gen iken dul kalm H a t i c e adnda ok zengin bir hatun vard. Baz kiilere ortaklkla sermaye verirdi. "Muhammed'l-Emn'e biraz sermaye versen hayr ve menfaat grrdn" diye bzlar tarafndan kendisine hatrlatl makla, Hatice de o Hazret'e yani Hz. Muhammed'e (s.a.v.) epeyce ser mye verdi. Klesi M e y s e r e 'yi de yolda ederek am'a gnderdi. F a h r - i l e m Hazretleri, am kafilesiyle giderken Bahra'nn manastr nne indiler. Meysee'yle birlikte bir aa altnda kon dular. Bahra ise daha nce ldnden yerine geen Nestura adnda ki rahip oraya geldi ve Meysere'yle eskiden tankl olduundan, onunla grt, sze giriti. Allah'n (c.c.) birliine ve Muhammed'in (s.a.v.) Peygamberliine ehdet etti: "Y Meysere! Hz. sa'nn haber verdii Son Peygamber, ite budur. am'a gitmeyiniz. Hin Yahudiler grp tanrlar, bir ktlkte bulunabilirler" dedi. Bundan dolay Fahr-i lem yani Hz. Muhammed (s.a.v.) de am'a gitmeyip Busra'da alveri ederek oradan geri dndler. Pek scak bir gnde Mekke'ye ulatlar. Hatce birka kadnla bir yerde durup am kaafilesinin geliini seyrediyorlard. Grdler ki: Yolculardan birinin ba zerinde iki ku kanat gerip geliyor; adr gibi glge ediyorlar. "Bu kim ola?" derken Meysere kageldi. "Muhammed'l-Emn olduunu bildirdi. Ve scak vakitlerde iki melek, onun ba stnde kanat gerip glgelendirmek gibi nice grlmemi hller grdn ve N e s t u r a 'nn szlerini haber verdi. Hesaplara bakld, dier senelere gre daha ok kr ve menfaat saland anlald. Fakat Hatice'nin gzne am ticretinin kr ve menfaati grnmezdi. nk daha nce Hatce, bir rya grp amca olu olan " N e v f e l olu V a r a k a " ya anlattnda: "Sen, hir zaman Peygamberinin hanm olacaksn" diye tbir etmidi. Nevfel olu Varaka ise Hristiyan olup ncil ve Tevrat okur ve ge lecekten haber verir; ok yal mehur bir khin, yani herkese bilinemiyen eylerden bahseden biriydi. Bundan dolay Hatce bu fikirlere dalm, baka eyleri dnmez olmutu. te bu srada iki taraf dan araclar kt. Hatice'nin Fahr-i lem'le nikhnn kylmasna karar verildi. Hemen Hatice'nin evinde ni kh meclisi kuruldu. Kurey ulular topland. Hz. Muhammed (s.a.v.) de amcas H a m z a ile birlikte gidip orada bulundu. nce Eb Talip, ok edeb bir hutbe okudu. Ksaca udur: "kr Allah'a (c.c.) ki, bizleri brahim'in soyundan, smail'in neslinden, Maad'n aslndan ve Mudar'n unsurundan yaratt. Bizi mkerrem olan Evi'nin bekisi, Kabe'sinin hizmetisi; bu sebeple halkn hkimi ve reisi etti. Bundan sonra asl konumuza gelelim: Kardeim Abdul lah'n olu Muhammed'lc, Kurey'den hangi gen karlatlarsa bu, ona soy-sopa; akl ve fazilete stn olur ve tercih edilir... Geri mal
OLAYLAR
4?
azsa da buna baklmaz. nk mal, kaybolan bir glge gibidir. Altn ise alnp verilen ireti bir eydir. Vallahi bundan sonra onun hli ve sn pek byk olacaktr. te bu haliyle, sizin ayn ekilde n ve e ref sahibi olan kznz Hatice'yi istedi. Bu kadar muaccele olarak ya ni arlk paras olarak veriyor; u kadar da meccele olarak yani ka rarlatrlan br zamanda vereceini sz veriyor." Eb Talib'in bu konumas zerine Nevfel olu Varaka da bir konumada bulundu: "Allah'a kr ki, bizleri belirttiin gibi yarat t. Saydn eylerden ok, stnlk ve eref ile sekin kld. imdi biz, Arab'n ulular, reisleriyiz. Siz de bylesiniz. Airet, sizin stn lnz inkr etmez. Hibir kimse sizin hayr ve erefinizi reddet mez. Biz de sizinle akraba olmak istiyoruz. Ey topluluk! ahit olunuz. Ben, Abdullah olu Muhammed'e (s.a.v.) Huveylid'in kz Hatice'yi ni kahladm" dedi. Kurey ulular ahit oldu. Fahr-i lem, o zaman yirmibe yanda olup Hatice ise ona gre epeyce yalyd. te H a t i c e t l - K b r (Byk Hatice) deni len Seyyidet'n-nisa (kadnlarn efendisi) budur. Onun lmne ka dar Hz. Muhammed (s.a.v.), ondan honut ve raz kald. Onun saln da baka bir kadnla evlenmedi. Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Hz. Hatice'den nce K a s m adnda bir olu dnyaya geldi. Bundan dolay Arap rf ve deti gereince Fahr-i leme, " E b u ' l - K a s m " yani Kasm'm babas denildi. Fakat Ka sm kkken ld. Hz. Muhammed (s.a.v.) otuz yandayken Z e y n e b ; otuz ya ndayken R u k a y y e ; sonra m m G l s m adndaki kz lar dnyaya geldi. Kendisine Peygamberlik geldii zamanda F t m a t ' z - Z e h r a adndaki muhterem kz domutur ki, Fahr-i lem, onu btn ocuklarndan ok severdi. Onun hakknda Seyyi det'n-nisa (kadnlarn efendisi) diye buyurdu. Yine Hz. Muhammed' in (s.a.v.) Peygamberliinden sonra A b d u l l a h adnda bir olu dnyaya gelmitir. Fakat o da kkken lmtr. O zaman Kureyliler basz bir halk kalabal durumundaydlar. Fakat hakkn yerine getirilmesine ok dikkat ederlerdi. Kavmin ulu lar tarafndan mazlumun hakk zlimden alnrd. Hatt byk bir meclis kurup Mekke'de kimseye hakszlk ve zulm ettirmemek zere szleip yemin etmilerdi. O meclisde Hz. Muhammed de (s.a.v.) bulun mutu. nceleri Kabe'de bir kuyu vard. Hazne yaplarak Kabe'ye geti rilen hediyeler oraya konurdu. Sel'den Kabe'nin baz yerleri yklnca bir hrsz, bu Kabe hazinesinden baz eyalar alm; Kurey'in ulula r arasnda verilen karar zere elleri kesilmiti. Bunun zerine Kurey liler, Kabe'yi yeniden yapmaya baladlar. Yapm srasnda i Kara Ta'm yerine konmasna gelince, baz kabileler Hacer-i Esved'i yani Kara Ta' yerine biz koyacaz diye iddia ettiler. Dierleri ise buna kar ktndan aralarnda ekime balad. Sonunda bu dvay k lla kesmek zere savaa karar verdiler. Sonra bu karardan cayp Mu-
48
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
hammed'l-Emn'i hakem seerek onun hkmne raz oldular. O da bir para bez getirip H a c e r - i E s v e d ' i onun iine koydu; her kabileye bir ucundan tutturup yukar kaldrtt; mbarek elle riyle Hacer-i Esved'i alp yerine koydu. Kureyliler, onun bu hkm ve tedbirini kabul edip ok been diler. Bu ekilde aralarndaki kavga ve ekime de sona erdi. O zaman Fahr-i lem, otuzbe yandayd. Otuzyedi yama gelince gayipten kendisine: "Ey Muhammed" diye seslenilmeye ve baz taraflarda nur grnmee balad. Bu srlar yalnz Hatice'yle syleirdi. Htem'l-Enbiya yani Son Peygamber Hz. Muhammed'in (s.a.v.) geleceini nceden haber vermi olanlardan birisi de "t y d" ka bilelerinin ulusu olan mehur S i d e olu K a s s 'dr, ki pek ok yaam, gzel ve dzgn konumakla tannm bir kimseydi. yle ki, ok yalyken U k z panayrnda kzl bir deve zerinde olduu ve Arab'n en iyi konuanlar, orada hazr bulunduu hlde, ok dzgn ve san'atl bir konuma yapmt. O zaman Fahr-i lem de Ukz pa nayrnda bulunup onun bu yksek konumasn dinlemiti. Fakat daha halk, Allah'n birliine armakla grevlendirilmemiti. Side olu Kass'n o konumas, Arab'n mehur konumacar arasnda ok yaylm, dillere destan olmutur. Ksaca tercmesi bu dur: "Ey insanlar! Geliniz, dinleyiniz, belleyiniz, ibret alnz. Yaayan lr; len yok olur; olacak olur. Yamur yaar, otlar biter. ocuklar doar. Analarnn babalarnn yerini tutar. Sonra hepsi yok olup gi der. Olaylarn ard aras kesilmez. Hemen birbirini kovalar. Kulak ve riniz, dikkat ediniz. Gkte haber var, yerde ibret alacak eyler var. Yeryz bir sarayn demesi, gkyz bir yksek tavan. Yldzlar y rr, denizler durur. Gelen kalmaz, giden gelmez. Acaba vardklar yer den honut olup da m kalyorlar? Yoksa orada braklp da uykuya m dalyorlar? Yemin ederim Allah'n (c.c.) katnda bir din vardr ki, imdi bulunduunuz dinden daha sevgilidir. Allah'n (c.c.) bir gele cek Peygamberi vardr ki, gelmesi pek yakn oldu. Glgesi banz s tne geldi. Ne mutlu o kimseye ki, ona inanr, o da ona doru yolu gsterir; vay o talihsize ki, ona isyan eder, kar kar. Yazklar olsun mrleri gafletle geen mmetlere!.. Ey yad'llar! Hani babalarnz, dedeleriniz, hani ssl kkler, tatan evler yapan Ad ve Semd kavmi; hani dnya varlna gurur lanp da kavmine: 'Ben, sizin en byk rabbinizim!' diyen Firavun ile Nemrud? Onlar size gre daha zengin, kuvvet ve kudrete sizden fazla deil raiydiler? Bu yer onlar deirmeninde tt toz etti, datt. Kemikleri bile yp dald. Evleri yklp ssz kald. Yerlerini yurtlarn imdi kpekler enlendiriyor. Sakn onlar gibi gaflet etme yin, onlarn yoluna gitmeyin. Her ey yok olucu gidicidir. Kalc ancak yce Allah'dr, ki birdir, orta, benzeri yoktur. Taplacak ancak odur. Domam, dourmamtr. Bizden nce gelip geenlerde bize ders ola cak ey okdur. lm rmann girecek yerleri var, ama kacak yeri
HAZRET-1 MUHAMMED'N [s.a.v.] PEYGAMBERL
49
yokdur. Byk, kk hep gp gidiyor. Giden geri gelmiyor. Kesin olarak biliyorum ki, herkese olan bana da olacaktr." Side olu Kass Son Peygamberin yaknda geleceini anlam olduu hlde, Ukz panayr'nda byle halkn arasnda konuurken zavall, bilmiyordu ki, Son Peygamber de oradadr; onu dinliyordur. Aras ok gemeden Son Peygamber'e Peygamberlik geldi. Fakat Side olu Kass ldnden, gelip de grmek kendisine ksmet olmad. Ondan sonra yad oullar'nn ulusu C r d da, onun gibi Al lah'n (c.c.) birliine, Hz. sa'nn (a.s.) dinine inand hlde kavminin bykleriyle birlikte gelip bir gn Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanma girdi. slm ile ereflendi. Onunla beraber kavminin btn bykleri de man ettiler. Hz. Muhammed (s.a.v.), ondan memnun oldu: "inizde Side olu Kass' bilen var m ? " diye sordu Crd da: "Y Reslalah! Hepimiz biliriz. zellikle ben, her zaman onun izinde gidenlerdenim" diye ce vap verdi. Hz. Muhammed (s.a.v.): "Side olu Kass'n Ukz panayrn da deve zerinde 'Yaayan lr, len yok olur, olacak olur' diyerek hutbe okuduu hatrmdan kmaz. Bir hayli szler daha sylemiti. Sanmam ki, hepsi hatrmda kalm olsun" diye buyurdu. Eb Bekir (r.a.) o toplantda hazr bulunup: "Y Reslalah! Ben de o gn Ukz panayrmdaydm. Side olu Kass'n syledii szler hep hatnmdadr." diyerek ad geen hutbeyi bandan sonuna kadar okudu. Bunun zerine, Crd'un arkadalarndan biri ayaa kalkp, Side olu Kass'n bz iirlerini okudu ki, Kabe'de Himoullarmdan Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Peygamberliini aka bildirmiti. Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) de: "Umarm ki, Allah (c. c.) Kyamet gnnde Side olu Kass' ayrca bir mmet olarak dirilt sin" diye buyurdu.
Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.) Peygamberlii

Fahr-i lem Muhammed (s.a.v.) (krk) yandayken Peygamberlik ve (krk) yandayken Rislet, yani halk Allah'n birliine davet emri geldi. Peygamberlii, doru kan ryalarla balar. Alt ay kadar r yasnda her ne grrse ayns kard. O srada bir keye ekilip yalnz kalmay severdi. H i r a dana gider, ordaki bir maarada tek bana ibdet ederdi. te o zaman, Cibril (a.s.) gelip kendisine grnd, u mnlara gelen K u r ' a n yetlerini getirdi: "Ey Muhammed! Yaratan, insan pltlam kandan yaratan Rabbinin adyla oku! Oku! Kalemle reten, insana bilmediini bildi ren Rabbin, en byk Kerem sahibidir." lknce Allah'n (c.c.) vahyinin heybeti, Hz. Muhammed'e (s.a.v.) korku ve dehet verdi. Hemen titreyerek Hatice'nin yanma gitti. F. 4
53
(Cilt:
1)
"Beni rtn, beni rtn" diye buyurdu. Hemen Hatice, O Hazret'in zerini rtt. O ela biraz rahat bir nefes alp dinlendikten sonra olup biteni Hatice'ye anlatt. Hatice (r.a.) Hz. Muhammedi (s.a.v.) alp am ca olu olan mehur Nevfel olu Varaka'nn yanna gittiler. Vahiy olayn ona hikye ettiler. Varaka: "Mjde ey Muhammed! Sen, Mer yem olu sa'nn haber verdii Ahirzanan Peygamberisin... Sana g rnen melek, Hz. Musa'ya da gelen, "Nmus-u Ekber" yani Cibril'dir. Keke gen olsaydm da senin, insanlar Allah'n birliine aracan zamana eriseydim. Kavmin seni Mekke'den karaca zaman sana yardm edeydim." dedi. Hz. Muhammed (s.a.v.) bunun zerine: "Ya... Kavmim beni Mek ke'den karacak m?" diye sordu. Varaka: "Evet, Peygamberlik, her kime verildiyse kavmi iinden ona dmanlar kagelmitir. Seni de kavmin Mekke'den karsalar gerektir" diye cevap verdi. Ondan son ra vahyin arkas kesildi. Cibril (a.s.) gelip grnmez oldu. Hz. Pey gamber, bundan pek ok skld. Fakat s r a f i l (a.s.) arasra gelip gider; Resl-i Ekrem'e bz eyler retirdi. Bu hl, sene kadar srd. Sonra bir gn Hz. Peygamber'e gkten bir ses geldi. Yukar baknca Cibril-i E m i n i grd. Yine kendisine korku ve dehet gelip Hatice'nin (r.a.) yanma git ti. Elbisesine brnd. O zaman yine Cibril (a.s.) gelip grnd. "Y Eyyhe'l-Mddessir" sresini getirdi. te Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Peygamberliinin balangc budur. Ondan sonra Cibril-i Emin yava yava Kur'n yetleriyle gelip gitmeye balad. Yirmi sene bu hl ze re devam etti. Ksaca Fahr-i lem, bir yeni eriat ile btn cin ve insanlara Pey gamber oldu. Onun eratiyle dier eratler ortadan kalkt. Kendisi Son Peygamber olup, ondan sonra peygamber gelmek ihtimali kalma d. Nevfel olu Varaka evvelce ldnden, hayattayken belirtmi ol duu gibi, Resl-i Ekrem'in Peygamberliine yetiemedi. Peygamberlik arsna, ilknce uyarak, slm'a giren, Resl-i Ek rem'le beraber namaz klan Hz. H a t i c e 'dir. Sonra Hz. E b u B e k i r ile Hz. A 1 i (r.a.) slm ile ereflendiler. Geri o zaman Hz. Ali daha erginlik ama gelmemiti. Ama kkken Resl-i Ekrem'in evinde, onun terbiyesi altnda bulunduundan Resl-i Ekrem, halk Allah'n birliine armaya balad zaman, o da man etmitir. Fa kat slm olduunu belli etmeyip gizli tutard. Ama Hz. Ebu Bekir, chiliyet zamannda Kurey iinde bym olduu halde, nasl ki Fahr-i lem, kklnden beri putlardan nef ret edegelmise; o da tedenberi putlara secde etmezdi. Sa duyusuyla Kurey'in dininden baka Allah katnda makbul bir din olduunu d nr; fakat ona delil olacak, yol gsterecek bir klavuz bulamazd. Resl-i Ekrem, arya balad n, herkesten nce man etti. G vendii kimseleri de el altndan slm'a armaya balad. Bu srada Resl-i Ekrem'in klelik durumundan kartt klesi H a r i s e olu Z e y d de slm'la ereflendi. Ondan soma Hz. Eb
HAZRET- MUHAMMED'N [s.a.v.] PEYGAMBERL
51
Bekir'in ars zerine A f f a n olu O s m a n , A v f olu A b durrahman, Eb Vakkas olu Sa'd, A v v a m olu Z b e y r ve U b e y d u l l a h olu T a 1 h a iman ettiler. Hz. Eb Bekir'le birlikte Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanna gittiler. Abdest alp namaz kldlar; Allah hepsinden honud olsun, ite en evvel slm'la ereflenen ashab, yani Peygamberimizi grmek ve sohbetine ermek mutluluunu kazanm kimseler bunlardr. Onlardan sonra Cerrah olu A b d u 11 a h 'm olu E b U b e y d e , E r e t olu H a b b b v e H a t t b olu m e r'in amca ocuklarndan Nfey1 olu A m r olu Z e y d olu S a d 'le kars Hattb kz F t m a ve A b d ' l - E s e d olu Eb Seleme ve Eb E r k a m i ' l - M a h z m olu E r k a m ve M a z ' n olu O s m a n ve kardeleri K u d a m e ile A b d u l l a h ve A b d i M e n a f olu M u 11 a 1 i b olu Haris olu Ubeyde ve Mes'd olu Abdullah ve Bill-i Habe ve Suheyb-i Rumi ve Yasir olu A m m a r ' la annesi S m e y y e man ettiler. Daha sonra' halk blk blk man etmeye baladlar. in banda Hz. Peygamber'in ars gizliydi. yle ki namazda Kur'an- Kerim bile aka okunmazd. Sonra: "Memur olduun eyi akla" mnsna gelen yet indi. Bunun zerine Resl-i Ekrem halk aka Allah'n birliine armaya, Kur'an- Kerim'i sesli okumaya balad. in balangcnda kavminin ou man etmedilerse de, ondan pek de uzak durmadlar. O, onlarn putlar hakknda sz sylemedike on lar da onun hakknda ktlkte bulunmadlar. Sonra putlara tapma nn Allah'a ortak komak demek olduu ve bir sapklk sayldna dair ve yalnz yce Allah'a (c.c.) ibdet edilmesini emreden yetler indi. Bu ise Kurey'e g geldi. O ana kadar Resl-i Ekrem'den yalan kmadn hepsi bilirdi. O kadar ki aralarnda: "Muhammed'l-Emn" yani, Gvenilen Mu hammed diye n saldndan her szne inanrlarken, bu konuda inanmadlar. Her ne kadar mucizeler yani olaanst haller gsterdiyse de kanmadlar. Artk hangisine Allah'n (c.c.) hidyeti yani yol gstermesi eritiyse, o mana geldi. Geri kalanlar Resl-i Ekrem'e (s.a.v.) kar d manlk etmek zere birletiler. Abd-i Menaf olu Rebia'nm oullar olan Utbe ve eybe ve meyye olu Harb olu Ebu Sfyan ve Ebu'lBahter ve Mugre olu Him olu Ebu Cehil ile amcas Mugre olu Veld ve As olu Amr'm babas olan Vil olu As ve dier Kurey b ykleri, toplanp hepsinin ulusu olan Eb Talib'in yanna gittiler: "Kardeinin olu, bizim dinimize karp saldryor. 'Babalarnz ve de deleriniz de sapklkta idi' diyor. Ya onu bu iten yasakla ya da onu korumay brak" dediler. Eb Talib, onlar tatl yz ve yumuak szlerle bandan savd. Resl-i Ekrem de eskisi gibi halk Allah'n (c.c.) birliine armaya
52
(Cilt:
1)
devam etti. Bu ise Kurey'e ar geldi. Yine toplanp Eb Talib'in ya nma gittiler. "Artk biz, bu gidiata sabredip dayanamayz. Ne olacak sa olsun. Hi olmazsa iki taraftan biri ortadan kalksn da teki rahat etsin. Eer sen Muhammed'den (s.a.v.) vazgemezsen, biz senden ay rlrz" dediler. Eb Talib, iin biraz daha gletiini anlad. Resl-i Ekrem'e: "Kavmin yle byle diyor" diye durumu anlatt. "Artk seni koruyamyacam!.." demediyse de, sznn geliinden bu mn anlal d. Resl-i Ekrem ise bundan son derece zld. yle ki, mbarek gz lerinden ya geldi. "Ey babam yerinde olan amcam! Ben, yce Allah (c.c.) tarafn dan, gerek dni bildirmee memurum. Onun emrini yerine getirmek zorundaym. Onlar her ne yaparlarsa yapsnlar, ben bundan vezgemem" diye buyurdu. Kalkp yrd. Eb Talip, her ne kadar mana gelmemise de, Resl-i Ekrem'i z ocuundan ok severdi. Ve Onun her bakmdan korunmasna nem verirdi. Resl-i Ekrem'in yle z gn olarak kalkp gitmesi Eb Talib'e ok dokundu. Hemen arkasn dan ard: "Ey kardeimin olu! Sen iine bak, ben sa olduka onlar sana bir ey yapamazlar" diye garanti verdi. Bu mnda birka beyit sy ledi. Gerekten Resl-i Ekrem'i korumakta devam etti. O da eskisi gi bi arsn srdrd. Araplar akrabalk gayreti gtmekte ok arydlar. Her biri ken di airet ve akrabasn son derece gzetirdi. Gerektiinde her kable birleik olarak dmana kar giderdi. slm dninin ortaya kmasndan sonra m'minler arasnda din birliine dayanan yeni bir birlik dodu. Akrabalk dayanmas geri kald. Resl-i Ekrem'in damad yani Zeyneb'in (r.a.) kocas ve teyze o cuu olan Eb'l-s iman etmeyen mrikler yani Allah'a (c.c.) ortak koanlarla beraberdi. Resl-i Ekrem, arka arkaya gelen yetleri okuyup, halk hak dine ardka, amcas Eb Leheb arkasndan dolar ve: "Muhammed, si zi baba ve dedelerinizin dininden dndrmek ister. Sakn ona aldan maynz, szne inanmaynz" derdi. Eb Leheb'in kars mm Cemil, ki Eb Sfyan'm kz kardeidir. Kocas gibi o da eliyle diliyle Resl-i Ekrem'e ez cef ederdi. yle ki dikenler toplar, gece Resl-i Ekrem'in geecei yollar zerine saard. Resl-i Ekrem'in kzlarndan Rukayye (r.a.), Eb Leheb'in olu Utbe'ye ve mm Glsm (r.a.) Eb Leheb'in dier olu Uteybe'ye nikh!anmken; ikisi de Allah'a ortak koucu olduklarndan analar, babalaryle birlikte Resl-i Ekrem'e dman oldular. Halbuki "lknce Allah'n dinine armaya kendi akrabandan bala" mnsna gelen yeti inerek Resl-i Ekrem, zellikle yakn ak rabasn Allah'n (c.c.) azabyle korkutarak hak dine armaya me-
53
mur olunca, hemen Kabe'ye gitti. lah'n (c.c.) birliine ard.
Safa
zerine kp kavmini Al
Btn Himoullar oraya gelerek Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) ne diyeceini beklediler. Resl-i Ekrem (s.a.v.): "Ey Abd'l-Muttaliboullar, ey Fihroullar! Eer u dan ardnda bir dman var, sizi ya malamak iin gelmi desem inanr mydnz?" diye sordu. Hepsi: "Evet" dediler. Hz. Muhammed (s.a.v.): "yleyse ben, sizi nnzdeki Kyamet gnnn azbyle korkutmaa memurum, man ediniz" diye buyurdu. Amcas Eb Leheb kzd. Bu kzgnlkla azn bozdu: "Bizi bu sz iin .mi ardn?" diye azarlad Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) hatrn kracak szler syledi. Bunun zerine: "Tebbet yed Eb Lehebin ve teb(be)" sresi in di. Eb Leheb'in kendi aleyhinde byle zel bir sre gelmesinden ve kars mm Cemil'in: "Odun hamal" diye amlmas ve byle yayl masndan dolay fazlasiyle can skld. Hemen oullar Utbe ile Uteybe'yi ard. Hz. Rukayye ile m m Gism' boamalar iin kesin emir verdi. Onlar da puta-tapar olduklarndan, abucak bu emri yerine getirdiler. Son Peygamber'e damadlk gibi bir devlet kuunu ellerinden kardlar. mm Glsm'n nikhls olan Uteybe yalnz onu boadna kanaat etmeyip Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanma giderek: "Ben, senin dinini inkr ediyorum, seni sevmem. Sen de beni sevmezsin. Onun iin kzn boadm" diyerek Hz. Peygamberin (s.a.v.) zerine saldrd. Ya kasndan tuttu, gmleini yrtt. Htem'l-Enbiy (s.a.v.) da: "Y Rabbi! Onun zerine canavarla rndan bir canavar saklrt" diye kt duada bulundu. Yce Allah (c. c.) sevgili Peygamberinin duasn kabul etti. Nitekim Uteybe, am'a giderken Zerka konanda bir arslan kp onu paralad. Hz. Muhammed (s.a.v.), ondan sonra kz Rukayye'yi (r.a.) Affan olu Osman'a (r.a.) vermitir. Hz. Peygamberin (s.a.v.) nce Kasm sonra da Abdullah adlarndaki oullar lp, onlardan baka erkek ocuu kalmadndan, Kurey'in imanszlarndan bzlar: "Muham med'in (s.a.v.) yerini tutacak olu kalmad. ldnde ad unutula cak" dediler. Bilmiyorlard ki, yce Allah (c.c.) sevgili kuluna neler vermi, onu ne byk rtbelere eritirmitir. Hatrlarna da gelmiyordu ki, onun dini Kyamet'e kadar kalacak, mmeti kendisinin oullar, to runlar yerinde olacaktr. Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.), evlttan evlda kalacak bir devlet ve saltanat kurmak iin gelmedi ki, erkek ocuu kalmad diye endie edilsin. O ancak insanlar, Allah'a ortak koulmaktan, sapknlktan kurtarmak iin geldi. Kyamet'e kadar da kalacak bir din brakp gitmek iin gnderildi. Belki, arkasndan erkek ocuu kalmamas bile bu nkteye bir iaret ve bu bakmdan hikmete uygundu. manszlar onu frsat bul-
5i
(CUt:
1)
duka byle lf atmalarla incitirlerdi. Fakat amcas Eb Talib'in ko rumas altnda bulunduundan baka bir ey yapamazlard. Ebu Bekir'in (r.a.) aireti kalabalk olduundan ona da bir ey diyemezlerdi. Ama teki m'minlere ez cef ederlerdi. slm dinin den dndrmeye pek ok alrlard. yle ki, Yasir olu Ammar'm an nesi Smeyye hatuna slm dininden dndrmek iin eziyet ederlerken Ebu Cehil bir mzrakla zavally ehit etmitir. Bill-i Habe, ki klelerden ilknce slm'la ereflenen odur. Ku rey kfirleri ona eitli eziyetlerde bulunurlard. yle ki boynuna ip takarak ocuklarn ellerine verip, Mekke sokaklarnda doladrrlard. Hz. Bill ise: "Allah (c.c.) bir, Allah (c.c.) bir" der, dininden asla caymazd. Btn bunlardan tr, slm olanlardan bzlar mslmanln belli edemeyip gizli tutarlard. Ebu Bekri's-Sddk (r.a.) ise, inand gnden beri slm olduu nu aa vurduktan baka kabiliyetli grd kimseleri de, inandr maya alr, mana gelen kleleri sahiplerinden satn alarak serbest brakrd. Kfirlerin, mslmanlara yaptklar ez ceflar gnden gne arttndan; Fahr-i lem, Peygamberliinin beinci ylnda mslmanlarm Habe lkesine gmelerine izin verdi. nce Affan olu Osman'la hanm, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) muh terem kz Rukayye, Avvam olu Zbeyr, Maz'n olu Osman, Mes'd olu Abdullah ve Avf olu Abdurrahman Mekke'den kp deniz kena rna vardlar. Denizden Afrika yakasna getiler. Habe hkmdar Nec'nin yanma gittiler. Sonra Hz. Ali'nin aabeysi Eb Talib olu Cafer de g etti. Onla rn yanma gitti. Nec Hristiyan iken lkesine gen mslmanlara yer verip gereken saygy gsterdi. Dorusu, insanla bir eit hiz met etmi oldu. Daha sonra mslmanlardan biroklar, birbiri arkasndan oraya gittiler. Bylece N e c 'nin yannda mslmanlar epeyce oald. Mslmanlarn ylece Habeistan'da oalmasndan, slm dini nin daha geni bir evreye yaylmasndan Kureyliler endieye dp dnceye daldlar. Hemen slm gmenlerini geri evirmek iin Eb Rebia olu Ab dullah ile As olu Amr' gnderdiler. Onlar da Nec'nin yanma gi dip, ondan mslmanlarn kendilerine teslim olunmasn istediler. Nec ise, kendisine snanlar dmanlar eline teslim etmeyi insanla aykr grd. Onlara red cevab verdi. Bylece ikisi de elleri bo dnp Mekke'ye geldiler. Htem'l-Enbiy (s.a.v.) Peygamberliinin altnc senesinde bir gn Saf'da otururken Eb Cehil oradan geip ona svd. Hz. Pey gamber (s.a.v.) bir ey demeyip susmusa da, Cd'n olu Abdullah'n bir cariyesi bunu iitti. Resl-i Ekrem'in amcas olan Abd'l-Muttalib olu Hamza o gn ava kmt. Evine dnte, her zaman yapageldii
55
tavaf iin, silhlan zerinde olduu halde Harem-i erife yani Ka be'ye gitti. Ne var ki, Hamza Kabe'ye giderken o criye Eb Cehil'in Hz. Muhammed'e (s.a.v.) svdn kendisine haber verdi. Hamza, daha ma na gelmemise de, kardeinin olu hakknda kt sz sylendiini iitin ce akrabalk damarlar harekete geti, hemen Kurey'lilerin topland yere vard: "Benim kardeimin oluna sven, hatrn kran sen misin?" diyerek boynundaki ok yay ile Eb Cehil'in ban yard. Orada bulunan bz kimseler Hamza'nn zerine saldracak oldu lar. Az kald ki, byk bir kavga kacakt. Fakat Eb Cehil: "Dokun maynz ! Hamza'nn hakk vardr. nk ben onun kardeinin olu hakknda gerekten kt szler syledim" diye engel oldu. Sanki insaf ve anlay sahibiymi gibi davrand. Hamza'y bandan savd. Kendi dostlarna da: "Aman ona ili meyiniz. Varp kzgnlkla mslman olur. Muhammed'in (s.a.v.) taraf tarlar kuvvet bulur." diye t verdi. nk Hamza Kurey iinde deerli, sayg gren; stelik ok yiit bir adamd. Daha mana gelme mise de, Arablar arasnda akrabaya dknlk ar olduundan, kardeinin olu iin her eyi gzne almt. Eb Cehil'in de akraba ve tarafdarlar oksa da, aralarnda kav ga byd takdirde, Hamza'nn tarafna da geenler olur. ster is temez bunlar da mslmanlara arka kard. Eb Cehil ise btn ak ln, fikrini srf slm'n kuvvetlenmemesi urunda kullanyordu. Hamza'nn yznden Kurey iine bir ayrlk derek, mslmanlarm kuvvet bulmasndan ekiniyordu. Yoksa Eb Cehil, Kurey ulu larndan, hatr geer, sz dinlenir, etkili, tarafls ok ve kimseden korkmaz bir herifti. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v.): "Y Rabbi! Bu dini Eb Cehil ile ya da Hattb olu mer'le kuvvetlendir" diye Allah'a (c.c.) dua et miti. nk o zaman Kurey iinde en ok szn yrten, hatrn saydran bu ikisiydi. Resl-i Ekrem'e en fazla dmanlk gsteren de onlard. Ksacas, Eb Cehil, Hamza'y btn btn Muhammed'e (s.a.v.) taraftar olmasn diye, ban yarmken ondan almak sevdasna dmedi. Hamza ise, slm'la ereflenmeye pek hazr olduu hlde Hz. Mu hammed'in (s.a.v.) yanma giderek, Eb Cehil'le aralarnda geen olay anlatarak gnln ald. Resl-i Ekrem de ancak kendisinin man etmesiyle teselli bulup sevineceini belirtti. Bunun zerine Hamza hemen Kelime-i ehdet getirdi. Hz. Hamza (r.a.) slm'la ereflenince, bundan byle Hz. Muham m e d i (s.a.v.) koruyup gzeteceini Kureylilere iln etti. Bunu belirten gzel bir kaside syledi. Onun man etmesiyle slm dini ok kuvvetlendi. Mslmanlar fazlasiyle memnun oldu. Bu ise Kureylilere pek g geldi. Bunun zerine Kurey ulular toplanp danma yaptlar: "Mu-
S3
(Cilt:
1)
hammed'e balananlar gittike oalyor, bu iin sonu fena grn yor. Vaktiyle buna bir are dnmelidir." dediler. Her biri bir fikirde bulundu. Eb Cehil de: "Muhammed'i ldr mekten baka are yoktur. Ve bunu kim baarrsa, ona u kadar deve bu kadar para veririm" dedi. Hattab olu mer yerinden kalkarak: "Bu ii, Hattab olundan baka yapacak yoktur" dedi. Toplantda olanlar, mer'i alkladlar: "Haydi Hattab olu! Grelim seni" dediler. mer de hemen klcn kuanp gitti. Giderken yolda Abdullah olu Nuaym'e rastlad. mer'i klc belinde pek kzgn giderken gren Nuaym: "Nereye ey mer?" diye sordu. O da: "Arap milletinin aras na ayrlk sokan Muhammed'in vcudunu dnyadan kaldrmaya gi diyorum" diye cevap verdi. Nuaym: "Ey mer! Zor bir ie kalkmsn. Muhammed'in arka dalar, onun ba ucunda dolayor. Bunu baarmak gtr. Tuta lm ki basardn. Sonra Abdulmuftaliboullarnm elinden kurtula mazsn" dedi. mer bu szden kzd: "yleyse sen Muhammed'e balananlar dansn. nce senin iini bitirmeliyim." diye klcna el att. Nuaym: "Ey mer! Sen beni brak. Kzkardein Ftma ile kocas Zeyd olu Sad'e bak, ikisi de mslman oldu" dedi. mer, onlarn slm'a gir diine inanmad. Nuaym: "Eer inanmazsan aratr, anlarsn" dedi. mer'in bu hareketi, aslnda ok tehlikeliydi. nk kalkt iin stesinden gelmi olsa bile, nnda din dvas bir tarafa braklacak, Arap gelenei gereince byk bir kan dvas doacak. Kurey kav mi iki ksma ayrlp, arada byk vurumalar olacakt. Bylece de il yalnz Hattab olu mer, belki btn Hattab soyu yok olurdu. Fakat mer, gr ve kararndan dnmeyen, ok yrekli bir yiit ti. Bakalar uruna kendisini meydana att. Amma kzkardei Ftma'yla kocas Said'in slm olmalarn merak ettiinden ilknce on larn evine gitti. Meer o srada "T H" sresi indiinden Sad'le Ftma, onu bir sayfa zerine yazdrp; Ashabdan Eret olu Habbab' evlerine gt rp, ondan ad geen sreyi reniyorlarm. mer, o evin ke bandan dolarken, onlarn okumasn iitince hemen serte kapy ald. mer'in kl belinde, fkeli bir hlde geldi i grlnce, Sad ve Ftma tel ederek o sayfay sakladlar, Hab bab' bir keye gizlediler. Kap alp da mer ieri girer girmez: "Okuduunuz neydi?" di ye sordu. Sad: "Hayr, bir ey yok" diyerek tella bir cevap verdi. mer, fkelenerek: ittiim demek doruymu. Siz de Muhammed' in bysne aldanmsnz" diyerek Said'in yakasndan tuttu, yere att. Ftma onu kurtaraym derken mer, onun yzne de bir tokat vurdu. Hemen yznden kan akmaya balad. mer, kzkardeinin yznden kan aktn grnce kendisine pimanlk geldi. Bu yzden kzgnl geti. Geri, Fatma al kana
HAZRET-1 MUHAMMED'N [s.a.v.] PEYGAMBERL
57
boyand, can yand. Ama gayrete gelip din duygusu uyand. Yce Allah'a (c.c.) dayand. O n: "Ey mer! Niin Allah'tan (c.c.) utanmazsn. yetler ve mucizelerle gnderdii Peygambere inanmazsn. te ben ve kocam slm'la ereflendik. Bamz kessen bundan dnmeyiz" dedi. ehadet getirdi. mer, ne yapacan ard. Hemen yere oturdu: "Hele u oku duunuz kitab karnz" diyerek yumuaklk gsterdi. Fatma, o say fay getirdi, mer'e verdi. mer, yaz okumak bilir. "T H" sresini okumaa balad. Kur'an- Ker'm'in fesahat ve belagat ve mn meziyetlerinin tatll ve letafeti mer'in kalbini son derece etkiledi. Yukardan aaya doru okuyarak, mns: "Gklerde ve yer yznde ve bunlarn arasnda ve topran altndaki eyler; hep onun dur. Yani yce Allah (c.c.) mdr." demek olan yette kadar geldi. mer, bu yetin mnsna dikkat ederek, derin bir dnceye dald. Kzkardeine dnerek: "Ey Fatma! Bu kadar yaratk, hep sizin yapdnz Allah'n mdr?" diye sordu. Fatma: "Evet, yledir. phe mi var?" diye cevap verdi. mer: "Ey Fatma! Bizim binbeyz kadar ssl psl putlarmz var. Hi birisinin yeryznde bir krat mlk yok" diye sylenerek aknlk ve kararszlk gsterdi. Fakat hak dine iyice meyletti. O yetin alt tarafna bakt: "Ba ka tapacak yoktur. Ancak O'dur. En gzel isimler O'nundur." mnnasna gelen yetini grd. Bu yetin mnsn dnd. radesi elinden gitti. O nda gs grleyerek Kelime-i ehdet getirdi. Habbab, bunu iitince "Tekbr" getirerek gizlenmi olduu yer den ortaya kt. "Ey mer! Hz. Peygamber, 'Y Rabb Bu dini Eb CehiFle ya da Hattb olu mer'le kuvvetlendir' diye dua etmiti. te bu mutluluk sana nasip oldu" diye mer'i mjdeledi. mer'in slm dinine kar olan dnce ve tutumu, btn btn dzeldi. Hemen: "Resl-i Ekrem nerededir?" diye sordu. O gn, Re sl-i Ekrem, Safa yaknnda bir evde Ashab'iyle gizlice gryordu. Habbab (r.a.), mer'i alp oraya gtrd. mer, varp' o evin kapsn ald. Kapda Ashap'dan biri gzclk yapyordu. mer'in silhlanm olarak geldiini bildirdi. mer, gerekten korkulan bir adam olduundan, onun bu ekil de geliinden Hz. Muhammed'in (s.a.v.) sekin arkadalar rktler. Hamza (r.a.) ise: "mer'den korkacak ne var? Eer iyilik iin gelmise ho geldi, saf geldi. Yok byle deilse, o klcn ekmeden ben, onun ban drrm" derken mer ieri girdi. Ashab, mer'e gvenemedikleri iin, biri sandan, dieri solun dan tutarak Peygamber'in (s.a.v.) yanna getirdiler. Oysa, evvelce Ceb rail gelip, mer'in mana geldiini, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanma gelmek zere olduunu Resl-i Ekrem'e bildirmiti. Ashab, mer'in geliinden tel ederken Resl-i Ekrem glmsyordu. O ekilde mer'i ieri getirdiklerinde Hz. Peygamber (s.a.v.):
58
(Cilt:
1)
"Braknz" dedi. Hemen braktlar. O da gelip Hz. Muhammed'in (s.a. v.) nnde diz kt. Resl-i Ekrem, mer'in kolundan tutarak: "mana gel ey mer!" diye buyurdu. O da kalbinin btn samimiyetiyle ehdet getirdi. Bu olaydan Ashap, o kadar sevindiler ki. o na kadar biri mana gelse, herkese duyurulmazken; bu sefer yksek sesle Tekbr aldlar. Bu ses btn Mekke sokaklarnda iitildi. Once Hz. Hamza'nn, gn sonra da Hz. mer'in man etmesiy le slm dini epeyce kuvvet buldu. Bunun zerine mer (r.a.): "Arkadalarmz ne kadardr?" diye sordu. Saydlar: "Seninle beraber tam krk kiiyiz" dediler. "yleyse ne duruyoruz? Haydi kalm, Kabe'ye gidelim, Alah'm adn ycel telim" deyince, hepsi yerlerinden kalkp gittiler. En nde mer, sonra Ali, sonra Resl-i Ekrem, sanda Eb Be kir, solunda Hamza ve arkasnda dier Ashap olduu hlde yryerek Kabe'ye gittiler. Kurey ulular, Kabe'de toplanp mer tarafndan bir haber bek lemekteyken, bir de ne grsnler: mer, mslmanlarn nne d m geliyor. Birbirlerine: "Baksanza mer, btn mslmanlar ar kasna takm getiriyor" dediler. Eb Cehil, cin fikirli eytan bir herif olduundan, bu gelii be enmedi. Koup ilerledi: Hayrola ey mer bu ne?" diye sordu. Hz. mer ar balln bozmadan: "Ehed en lilhe illallah ve ehed enne Muhammeden Reslullah" diye cevap verdi. Bunun zerine Eb Cehil, ne diyeceini ard. Dier Kurey ulular da ard. Hz. mer (r.a.), herkese kar: "Beni bilen bilir, bilmeyen bilsin ki, Hattab olu mer'im" dedi. Bu sz zerine Kureylilere byk bir aknlk geldi. Hemen birer yana savutular. te o gn, mslmanlar, Kabe'de saf balayp aka tekbr ala rak meydanda namaz kldlar. Kureyliler baktlar ki, mslmanlar gnden gne oalyor, slm dini kuvvetleniyor. Kavmin bakan olan Eb Talib, geri iman etmemise de Hz. Peygamber'i evld gibi koru yup gzetiyor, Himoullarmdan dier man etmiyenler de onunla beraber olup airet ve akrabalk gayretini gdyor. Btn olup bitenleri aralarnda grp danarak enine boyuna ltler, bitiler. Sonunda Peygamberliin yedinci senesi balarnda mslman olsun veya olmasn, btn Himoullariyle grp ko numaktan vazgetiler. Bundan sonra Himlerle alveri etmemek, onlardan kz almamak ve onlara kz vermemek zere aralarnda sz birlii ederek, bu kararlarn bir antlama hline getirerek Kabe iine astlar. Buna aykr hareket etmemek zere and itiler. Bu yzden Haimoullar, mslman olsun veya olmasn, hepsi i ' b - i E b i T a l i b ' d e sanki kuatlmlard. Fakat Ebu Leheb, onlardan ayrlarak dier kfirlerle beraber oldu. i'b-i Ebi Talib Mekke'de Hz. Peygamberin (s.a.v.) doduu bir mahalledir. Haimoullar'nn evleri hep oradayd. lknce bakanla r Abd'l-Muttalip olduundan o mahalleye i'b-i Abdi'l-
KAZRET- MUHAMMED'N [s.a.v.] PEYGAMBERL
59
M utt a 1 i b denirdi. Ondan sonra Eb Talib, kavmin bakan olun ca i'b-i Ebi Talib dendi. Bu sefer Eb Leheb'den baka btn Himoullar, Eb Talib ile beraber orada kalp, dier Kureylileie grmekten ve aralarna karmaktan kesildiler. teki mahallelerde evleri olan mslmanlar da mahalle ve semtlerini terkederek oraya ekildiler. Himoullar, akrabalk gayretiyle Resl-i Ekrem'i dman er rinden korumaya alr ve mslmanlar ise daima o hazretin evre sinde pervane gibi dolarlard. te o srada, yani Peygamberliin sekizinci senesinde "Ay'n par alanmas" mucizesi meydana geldi. Kurey'ten bzlar, mehtapl bir gecede Resl-i Ekrem'den mu cize istediler. O da dua etti, Ay iki para oldu. yle ki, bir paras di er tarafnda grld. O haldeyken Resl-i Ekrem: "Ey filn ve filn! ahid olunuz" diye buyurdu ve oradakiler, Ay'n ylece ikiye blndn hep gr dler. Mrikler yani Allah'a ortak koanlar yine man etmeyip: "Bu da Muhammed'in gsteregeldii sihirlerden biridir" dediler. Eskisi gibi mslmanlara, belki btn Himoullarma dmanlk etmekte de vam ettiler. i'b-i Ebi Tlib'de mslmanlarm kuatlmas iki yldan fazla sr d. Bu durum mslmanlara pek ok sknt verdi. nk mslman lar d an biri pazara gitse mrikler, dayanlmaz derecede eza ve cef ederlerdi. Hac mevsiminde tccardan biri, Himoullariyle alveri edecek olsa engel olurlard. Ksacas, mslmanlar, ar ve pazarda serbest gezemezlerdi. Hz. Ali bile o zaman Resl-i Ekrem'in mutlu evinde bulunduu halde mslmanln belli etmiyor, gizliyordu. Ama Hz. Hamza (r.a.) klc sayesinde mslmanln belirterek istedii yerde gezip dolayordu. Hz. mer ise mriklerle pene pen e gelerek korkusuzca urard. Btn ashabn ulusu olan Hz. Ebu Bekir (r.a.), Kureyliler iin de pek ok hatr saylr bir kii olduu halde, o bile kavmi tarafndan souk karlanyordu. Fakat asla aldrmayp, mriklerin szlerine bakmayp aka namaz klard ve eskisi gibi slm'a kabiliyetli gr d kiilere el altndan arda bulunurdu. Kureylilerin Mslmanlar hakknda bu derece sertlik gsterme leri, ancak onlar slm dininden dndrmek; hi olmazsa slm di ninin daha ok ilerlemesini engellemek iindi. Dnmyorlard ki, gne balkla svanmaz Allah'n (c.c.) yak t mum, onlarn souk nefesleriyle snmez. Onlar ne yapsalar Mslmanlar, bildiinden amayp din gay retleri kuvvet bulmakta, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) mcizeleriyle slm dini her yana yaylmaktayd.
80
(Cilt:
1)
Mslmanlar, Sonsuz lem olan hiret mutluluuna erimek iin, bu geici lem olan dnyay hie sayp, dinleri urunda her e yi bir kenara itmiler; kimi yurtlarn brakarak Habeistan'a gitmi, kimi de her trl tehlikeleri gze alarak Eb Talib mahallesinde ku atlm gibi kalmay benimsemilerdi. Dier akl ve insaf olanlar da, O'nun mucizelerini grerek, Hak Peygamber olduunu bilerek; birer birer mana gelmekteydi. nk Son Peygamber, gemi milletlerin hllerinden habersiz bir kavmin iinde, bilginleri bulunmayan bir ehirde byd. Baka lkelere gi derek ders almad, herkesin bildii bir eydi. Ksaca Nebiyyi m m yani okur-yazar olmayan bir Peygamberdi. Halbuki yce Allah (c.c.) n vahiy ve ilhamyle, kimselerin bil medii nice ilimleri bildirir; Tevrat ve ncil'de ve dier kutsal kitaplardaki emirleri doru olarak haber verirdi. Bu durum, onun Pey gamberliine yeter bir delil olup, bakaca isbata hacet yokken, daha nice nice mucizeler gsterdi. Fahr-i lem'in mucizeleri pek oktur. Onlar saymaya ise bu ki tabn takati yoktur. Ama frsat dtke bazlar anlatlm, bazlar nn da bundan sonra sras geldike bahsedilmesi uygun grlmtr. En byk mucizelerinden biri, belki birincisi K u r ' n Ke r m 'dir, ki Kymet'e kadar kalcdr. nk, bir asrda her ne ki halkn gznde tibar bulmu ve mehur olmusa, o asrda gnderilen Peygamberin mucizeleri de ona gre olurdu. Mesel Musa'nn (a.s.) zamannda sihirbazlk, pek ok hret bul duundan yce Allah ( c . c ) , O'na ss ejder olmak gibi, sihirbazlara stn gelecek mucizeler verdi. sa'nn (a.s.) asrnda ise hikmet ve tb ilmi fazlasiyle itibar grduundan yce Allah ( c . c ) , O'nu krlerin gzlerini amak ve lleri dirtmek gibi doktorlarn yapamayaca mucizelerle gnderdi. Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) in mutlu zamannda ise iir ve hatiplik, pek ok tibar ve hret bulmutu. Araplarn gerek ehirli olanlar, gerek gerleri arasnda fesahat ve belagat, insana ayar ta ,, fazilet ls olmutu. Nitekim daha nce belirttiimiz gibi, Araplar birbirlerine kar fesahat ve belagat ile nrler, kimi Muallekat- Seb'a yani Yedi As k ashab gibi esiz kasdeler syleyerek teki irlere meydan okur lard. Kimi Suk-u Ukz panayr gibi byk toplantlarda halka vaaz ve nasihat yollu gzel hutbeler okurlard. Medenlerinde dzgn fesahat ve stn belagat olduu gibi, g erleri de gayet ll ve sde gzel iirler ve hutbeler meydana ge tirirlerdi. Hepsi de iir olsun veya olmasn etkileyici szler sylerdi. Bundan dolay Fahr-i lem'e belagatn yani edebiyatn en yk sek tabakasnda olan bir kitap indirildi. Onun gibisini meydana getir mekten, hi olmazsa bir sresine benzer bir ey sylemekten btn ir ve hatipler ciz kald.
61
Halbuki sre sre ve yet yet indike, Resl-i Ekrem onu mme tine bildirir: "Buna benzer bir sz syleyemezsiniz" diye btn ir ve hatiplere meydan okurdu. O srada: "Bu Kur'n'n eini meydana getirmek zere btn in sanlar ve cinler bir araya gelseler, birbirlerine yardmc olsalar da, O'nun benzerini meydana getiremezler" mnsna gelen yet geldi. Kur'n- Kerm'i inkr eden, Hz. Muhammed'e (s.a.v.) kar kan bunca ir ve hatipler iinden bir kii ya da grup kp da, onun ksa bir sresinin bile bir benzerini ortaya koyamad. yetlerin bazsnda az kelimenin ok mnya iareti var. Ve bazsmdaki uzun uzun anlatta ise, bambaka bir gzellik ve tatllk var. Buralarn ancak ir, edip ve hatipler bilir, lykiyle zevkine onlar varr. Kur'n- Kerm'i tekrar tekrar okumakla, insan, saf ve tatllk bulur. Okuduka okuyas gelir. Oysa bir iir ya da dz bir yaz, ne kadar gzel olsa birka kere okunduktan soma insan usanr. Bunun iindir ki, edip, ir ve hatiplerden akl ve insaf olanlar, hemen sm ile ereflendiler. mana gelmeyenler ise, insan gcnn dnda bir sz olduunu aka syleyip itiraf ederek kar durmay brakp bir yana ekildiler. Nitekim, Kurey kfirlerinin ulularndan M u g r e olu V e 1 d bir gn S e y y i d ' l - E n b i y a yani btn Peygamberlerin Efendisi olan Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanma gelip: "Bana biraz Kur'n oku, dinliyeyim" dedi. Resl-i Ekrem de: "phesiz ki Allah (c.c.) adaleti, iyilii (zel likle) akrabaya vermeyi emreder. Ktlkten ve zorbalktan yasak lar. Umulur ki, dinleyip tutarsnz." mnsna gelen yeti okudu. Mugre olu Veld, bunu can kulayla dinledi: "Allah'a yemin ederim ki, bunda bir tatllk ve zerinde ho bir gzellik var. Pek de rin ve ok yararl bir szdr. Onu insan syleyemez" diye belirtti ve d. Kavmine dnp: "Sizin iinizde iirin ne olduunu benden iyi bilen kimse yoktur. iirin her eidini ve cin iirlerini hepinizden g zel bilirim. Muhammed'in okuduu sz, bunlarn hi birine benzemez. O sz, her sze stn gelir. Ona hi bir sz kar kamaz" diye sy ledi. Yine bir gn Hz. Muhammed (s.a.v.), Harem-i erf yani Kabe'nin bir kesinde otururken, dier tarafda ise Kurey mrikleri oturu yorlard. Ulularndan Eb'l-Vedd diye bilinen Raba olu U t b e dierlerine: "Ne dersiniz gidip de Muhammed'e biraz t versem, 'bizden ne istersen verelim ve seni istediin rtbeye eritire lim. Tek bizim tanrlarmza sz etme, dinimize karma ve saldrma' desem, ola ki kabul eder de aradan bu ekime gider" deyince: "Ne zarar var, bir kere nasihat edivcr" dediler. Utbe, Resl-i Ekrem'in yanna gitti. O yolda birok szler syle di, aklnca hayli nasihat etti. Resl-i Ekrem: "Szn bitti m i ? " diye sordu. Utbe: "Evet" diye cavap verdi. Resl-i Ekrem: "yleyse imdi beni dinle" diye buyurdu.
62
(Cilt:
1)
Hemen: "Bismil lhirrahmanirrahm." "Hamim tenziln minerrahmnirrahm" diye S e c d e sresini okumaya balad. Secde ye tine gelince, kalkp secde etti: 'ittin mi ey Ebe'l-Veld!.. dedi. Utbe: "ittim. te sen, ite o" diyerek yerinden doruldu ve bozuk dzen dostlar yanma gitti. "Ne oldu?" diye sordular: "Hi sormayn. Bir sz iittim ki, m rmde benzerini iitmemiim. Allah'a yemin ederim ki, bu sz; iir deil, sihir deil, khinlik deil, ey Kureylilcr! Beni dinlerseniz bu adam kendi hline braknz" dedi. Kfirler, bunca mucizeleri grp, arka arkaya inen yetleri iitip Resl-i Ekrem hakknda ne diyeceklerini ardlar. Kimi mecnn; ki mi khin; kimi ir dediler. Hi birinin yakk almadn kendileri de anladlar. Hatt Kurey kavmi, slm dininin etrafa yaylmasndan korktuklar iin, bir sene Hac mevsimi geldiinde bir yere topland lar: "Her taraf dan Arap kabileleri gelmek zeredir. Muhammed hak knda ne diyeceksek ona karar verelim ve sz bir edelim de birbiri mizi yalana karmayalm" dediler. lerinden bzlar: "Khindir diyelim" deyince, Mugre olu Velid: "Khin deildir. Szleri, asla khin szne benzemez" dedi. y leyse: "Mecnndur diyelim" dediklerinde, Mugre olu Veld: "Mec nn desen kim inanr? Onda asla delik iareti yok" dedi. Bunun ze rine bazlar: irdir diyelim" deyince, Mugre olu Veld: "ir de ildir. nk rin btn eitlerini biliriz. Onun szleri, bu eitle rin hi birine ne uyar ne de benzer" dedi. "ir deilse, byc diye lim" dediklerinde ise Mugre olu Veld: "Bycye neresi benzer? Okuyup frmesi yok, dm balamas yok, by ilerine benzer bir ii yok. Bu yzden byc de diyemeyiz" dedi. "yleyse ne diyelim" dediler. Mugre olu Velid: "Ne demeli bilmem. Fakat u sylediiniz szlerin hi birisi yakk almaz. Hangisi sylense inanlmaz" dedi. Ksacas, Resl-i Ekrem yani Hz. Muhammed (s.a.v.) hakknda ne diyeceklerine bir karar veremediler. nk Peygamber demekten ba ka yakk alr bir sfat bulamadlar. Buna da onlar raz olamadlar. Resl-i Ekrem ise her sene Hac mevsiminde Mekke dna kp evreden gelen kabilelere: "Ey filn oullar!" diye hepsine deiik olarak seslenerek yerine gre uygun den yetleri okur, onlar Hak dine arrd. Bylece kabilelerden birok kii, slm'la ereflenmekte ve slm dini, Arabistan'n her tarafna yaylmaktayd. Hatt Selemeoullar kabilesinden birka yiit, Mekke'ye geldi ler. Baz Kur'n yetlerini dinleyip, hemen Hz. Muhammed'in nn de slm oldular. Sonra dnp yerlerine gitter. Resl-i Ekrem'in va sflarn dierlerine anlattlar. lerinden birisinin babas olan C e m h olu A m r , olu na: "O ahstan iittiin szleri bana syle" demi. O da Fatiha sre sini okumu. Cemh olu Amr: "Ne gzel szdr. br szleri de by le gzel midir?" diye sormu. Olu: "Daha gzelleri var" diye cevap vermi.
83
Arap gerlerinden biri: "Fasda' bim t'mer" yetini iittii gi bi secdeye varm: "Bu szn feshana yani ak, dzgn ve gzel oluuna secde ettim" demi. Bir bakas Ysuf sresi okunurken: "Felemmesteye's minhu halsu neciyya" yetini iitir iitmez: "ehdet ederim ki, hi bir yaratk buna benzer sz syleyemez" demi. E b Z e r (r.a.) in imana gelmesine sebeb ise udur: Kendisi sekin irlerden olup, kardei E n i s ise iirde o ve dier benzer lerinden stnd. Enis, Mekke'ye gelip gitmi ve kardei Eb Zer'e Fahr-i lem'in hallerini ve vasflarn anlatm. Eb Zer, "Halk, Onun hakknda ne sylyor?" diye sormu. Enis de: "irdir, khindir, si hirbazdr diyorlar. Ama ben, khinlerin szn iittim ve eitli iir lerle karlatrdm. Allah'a yemin ederim ki, hi birine uymaz ve bun dan sonra ona air demek kimsenin azna yakmaz. Ksacas, Mu hammed (s.a.v.) dorudur ve onlar yalancdr" diye cevap vermi. Onun zerine Eb Zer (r.a.) de hemen slm oluvermitir. Gerekten, Kur'n- Kerm, ne manzum bir szdr, ne de nesir yani dz yazdr. kisinin de dnda ho bir szdr; batanbaa ak, dzgn ve gzel bir ekilde sylenmi, baka hi kimsenin syleyeme yecei bir Allah szdr. Btn yetler, belgatce yani istein, iyi, g zel, dzgn ve przsz olarak ve yerine gre belirtilmesi; ksaca ede biyatn en yksek doruunda olmas bakmndan; bir derecede olma yp bzsnn bzsna gre belgatce derecesi daha stndr. Fakat hepsi birer mucizedir. nk eini ve benzerini meydana getirmek ten insan cizdir. in banda Arap irleri, Kur'an yetlerini baz iirlerle lmeye ve karlatrmaya kalktlar. Sonunda hi birine ve belki insan sz ne benzemediini anladlar. Bununla beraber Muallekt- Seb'a, yani yedi nl ve sekin iir; yine Kabe duvarnda asl durup, arasra okunur ve ak, dzgn ve yerine gre gzel konuma konularnda ele alnrd. Belagat tabakalarnn en yksek derecesinde bulunan yetlerden: "Ey yer suyunu ek. Ey gk suyunu kes." mnsna gelen yet gelin ce ir ve edipleri pek ok etkiledi, sanki iliklerine iledi. O zaman m r i ' l - K a y s ' n kzkardei sad. O yeti iittiinde: "Artk kimsenin bir diyecei kalmad. Kardeimin iiri de vnlecek yerde duramaz" diyerek gitti, mri'l-Kays'n kasidesini Kabe duvarndan indirdi. Onun alt tarafndaki asl iirlere hibir diyecek kalmadn dan onlar da birer birer indirildi. Artk vnme ve hret meydannda, yalnz Kur'n- Kerim kal d. Kurn'm belgatinin etkisiyle btn edip ve irler akn ve sus kun oldular. Pek oklar Kur'n- Kerm'in Allan sz olduunu ka bullenip, yksek mnsna kalbten samimiyetle inandlar. M'minler yani Mslmanlar slm dini urunda her eyi bir ya na brakp, kimi Habeistan'a g ile yurt, tandk ve dostlarndan gediler; kimi Eb Talib mahallesinde evrilmi olup, kfirlerin eza ve cefsna katlandlar.
64
(Cilt:
1)
Kurey ulular, bunca mucizeler grm ve Kur'n'm edeb yk seklii kendilerini acze ve hayrete drmken; ok defa inat ve inkrlarnda srar edip, inatlar dolaysiyle Allah'a ortak kotular, sapklkta kaldlar. nk, o zaman Arap kavmi, ayr ayr airet ve kabilelerden mey dana geliyordu. Her airet ve kabilenin de bakanlar olup idare ta mamen onlarn ellerindeydi. te onlar, kavim ve kabilelerinin baka nyken, ilerinden birine balanmak istemezlerdi. Kald ki, erefli eriat nazarnda mslmanlar; fakir, zengin, za yf ve kuvvetli olsun hepsi birbirine eitti. Kurey bakanlar ise sra dan halkla beraber olmaktan utanrlard. Bundan dolay, bakanlardan her biri kendisine bal olan kim seleri Mslman olmaktan ve slm dinini etrafa yaylmaktan alkoy maya ellerinden geldii kadar altlarsa da, buna re bulamadlar. Hatt daha nce anlattmz gibi, Mslmanlar sktrmak iin; btn Himiierden ilgilerini kestiler. Buna dir bir antlama yazdrp, Kabe iine astlarsa da, yine slm'n yaylmasna engel olamadlar. stelik, Arap kabilelerinin en ereflisi olan Kurey kabilesinin yle iki ksm olup da, seneye yakn zamandan beri aralarnda her trl grmelerin kesilmesinden dolay, kfirlerin bile ouna usan ve pimanlk gelmitir. O antlamay yazm olan krime olu Mansur'un da eli kuruyup olak olmutu. Bir de yce Allah (c.c.) tarafndan o antlamaya gve trnden bir bcek dadanarak, "Allah" adndan baka ne kadar yaz varsa hep sini yiyip bitirmiti. Cebrail (a.s.) gelip bu durumu Resl-i Ekrem'e bildirdi. O da am cas Eb Talib'e haber verdi. Eb Talib, hemen Kureylilerin topland yere gitti. Resl-i Ek rem'den, iittiini syliyerek: "Muhammed'in dedii doruysa, artk siz de insaf ediniz, u aramzdaki ikilii kaldralm. Eer onun dedii yalansa, ben de onu koruyup gzetmekten vazgeerim" dedi. Kurey'in bykleri, bu gr akla uygun grdler. Hemen o antlamay getirdiler. Bir de ne grsnler: inde "Bismikellahmme" sznden baka ne kadar yaz varsa hepsi yok olmu. Bundan dolay utandlar. Her ne kadar Eb Cehil, yine inadnda direnmek istediyse de, oy okluuyla o deersiz sayfay yani antlama suretini yrttlar. Himiler aleyhinde alm olduklar kararlar bozdular. Bylece Himiler alverite ve dier ilerde serbest oldu. Mslmanlar Eb Talib mahallesinde sarlm olmak belsndan kurtuldu. M kke'de genel bir sevin dodu. Fakat bu ferah vc sevinler ok itti im-cl A;:; ok gemeyip baka sknt ve bellar geldi ralli Peygambo liftin onuncu atr:;! Kbfl Talih ldd ( ndfin U r>> I rt llz. Iltlcr de (Hlnyulu i'ep, rr/.n ve mkftfit, yr I "hm (MlliUi aitti, Iklnll byle birbiri nlmct nlnHrl Id'fuM KkiPi'* V"k "
HA/.ltl.T
MUflAMMI.DN
|s..v.|
PEYGAMBERL
(ili
Eb Talib'ln Resul-1 Ekrem ile vnd ve onun Peygamberlii ni kalben kabul ettii, baz iirlerinden anlalr. Kakat kendisi kavminin bakam olup Resl-i Ekrem ise, onun ilinde bym olduundan dili ile ikrar edip de, ona balanmaktan utanrd. Hatt: "Ben, bilirim ki, Muhammed (s.a.v.), yalan sylemez. Bo KZ ondan kmaz. Eer Kurey kadnlar beni ayplamasa, ona ba lanldm" derdi. lmnden nce Resl-i Ekrem: "Ey babam yerinde olan am c a n ! Hi olmazsa bir kere dilinle Kelime- ehdet getir ki, hirette ana efaat edebileyim" deyince: "Korkarm ki, 'Ebu Talib, lmden korktu da mana geldi" diye beni ekitirirler. te bundan utanmasam fehdet getirirdim" demitir. Bununla beraber Eb Talib, lecei zaman Kurey'in ileri gelen lerini toplam ve Resl-i Ekrem'i onlara smarlamt. yle ki: "Mu hammed gvenilir bir kimsedir. Dorudur, yalandan uzaktr. Benim si/c verebileceim tleri o hep kendisinde toplamtr. Getirdii s lm ise kalbin kabul edecei bir eydir. Onu inkr eden ancak dildir. Allah'a yemin ederim ki ben, gzmle grr gibi biliyorum ki, Kurey' in fakir ve zayflar ve gerleri ve dier dnya halklar, hep onun arsn kabul ve szn tasdik etseler gcrekdir. Kurey'in balan kuyruk olsa gerektir. Yani ona boyun emeyen bykler ve Kurey'in cn ereflileri, hep hor ve hakr olsalar gerektir. Ey Kurey topluluu! Allah'a yemin ederim ki, ben sa olsam onu dman errinden korur ve gzetirdim. Siz de ona yardm etmelisiniz" diye vasiyet etmiti. Yce Allah'n hidyet etmedii yani doru yolu gstermedii kim8e Hak yolu bulamaz ve Allah'n ltuf ve ihsan olmadka kimse bu devlet ve mutlulua eremez. Nitekim Kur'n- Kerm'de: "Ey Muhammed! Sen sevdiine do ru yolu gsteremezsin. Fakat Allah (c.c.) dilediine doru yolu gs terir" buyurulmutur. Bunun iin Resl-i Ekrem, Ebu Tlib'in slm'n pek ok ister, o da onu son derece sevdii hlde, diliyle onun Peygamberliini kabul tmedi. lmnden sonra kavmi de kendisinin vasiyyetini tutmad. nk, ondan sonra Ebu Leheb, onun yerine kavminin ba ol mak, dier Kurey bykleri de, kendi airetlerinin bakanln el d e n karmamak; Eb Cehil ise Kurey iinde hepsinden ok sz ge e r olmak ve deer kazanmak peindeydi.
(llc
Bundan dolay Eb Talib'le Hz. Hatice'nin lmelerini frsat bilResI-J Ekrem'e eskisinden kat kat fazla ez cefa eder oldular.
Resul i Ekrem, onlarn ez ve cefalarndan usanarak Mekke'den, kp Harise olu Zeyd ile birlikte T a i f e gitti. O zaman Taif'te ya Ba l- i i kabilesi byklerini slm dinine ard. Onlar ise ti n n gelmek yle dursun Resl-i Ekrem'i horlayp; hatt ilerinden
i l m onu tasladlar.
F. 5
O k a d a r k i , H a r i s e olll Zeyd, R O B l K k v ' a l d a n l a f l a r d a n k o rumak iin kendisini ona siper etmekle birka yerindin yaraland,
b e r e l e n d i . Bunun zerine Hz. Muhammed (s.a.v.) geri dnd. M e k k e ' y e bir konak uzakl olan B a t h i N a h l e adndaki yere indi. Orada, insan ve cinlerin Peygamberi olan Son Peygamber Hz. Mu hammed (s.a.v.) "Er-Rahmn" sresini okurken Cinlilerden bir kala balk gelip dinlemiler, ona man etmilerdi. Resl-i Ekrem, bir sre Batni Nahle'de kaldktan sonra Mekke'ye geldi. Adi olu Mut'm'e konuk oldu. Hemen Kabe'ye gitti. Hacer-i Esved'e el srd. ki ek'at namaz kld. Sonra evme dnd. Arap gelenei zere Mut'im kendi evld ve evresiyle, Hz. Mu hammed'in (s.a.v.) etrafnda dolap, korunup gzetilmesinde byk bir aba gsterdi. O srada Z e m ' a 'nn kz e v d e (r.a.), Resl-i Ekrem'le evlendirildi. Hz. Eb Bekir'in (r.a.) kz i e 'nin de, o srada Resl-i Ek rem'e (sa.v.) nikh kyld. Fakat pek kk olduundan zifaf geri b rakld. Resl-i Ekrem (s.a.v.) her yl hac mevsiminde ve Sk-u Ukz pa nayr gnlerinde Mekke ehrinin dna kp, evreden gelen kabile lerle grerek onlar slm'a ara geldii gibi, Peygamberliinin onbirinci senesi hac mevsiminde yine, Mekke dna kt. Akabe yak nnda Medine halkndan bir toplulua rastlad. Meer onlar Hazre kabilesinden imiler. Hazrelilerle Himiler arasnda ise hsmlk vard. nk Abd'l-Muttalib'in annesi Selm hatundur. Onun aireti olan Neccroullar, bu Hazre kabilesinin bir kolu idi. Resl-i Ekrem o toplulua: "Siz kimlersiniz?" diye sordu. "Hazre kablesindeniz" diye cevap verdiler. "Otursanz da sizinle biraz sylesek olmaz m?" diye buyurdu. "Pek l!" deyip oturdular. Resl-i Ekrem (s.a.v.), onlara biraz Kur'n okudu. Onlar slm'a ard. Onlar ise: "F i h r olu Galip evldndan bir Peygamber ge lecek" diye kendi ihtiyarlarndan iitirlermi. Medine'deki Yahudiler de: "Peygamber gelecek zaman yaklat" derlermi. Bu sefer Resl-i Ekrem, onlar dine arnca birbirine baktlar. "Yahudilerin dedii Peygamber, ite budur" diye aralarnda konutu lar. tedenberi Yahudilerle aralarndan dmanlk olduundan tr, hemen man ederek Hz. Peygamber (s.a.v.) nnde Kelime-i ehdet getirdiler. Onlar (Zrare olu E b m a m e E s ' a d t ile (M lik olu Rfi'), (Haris olu Avf), (mir olu Kut ta e), ( m i r olu U k b e) ve (R i y a b olu A b d u l l a h Olu H a r i s ) idiler. te Ensr yani Muhammed'e (s.a.v.) yardmc olanlardan ilk nce slm'la ereflenen bu alt kiidir. Allah (c.c.) hep sinden, honut olsun Bunlar hac mevsiminden sonra Medine'ye geldiler. slm'n ya ylmasna (.alp a b a gstermeye baladlar. Bylece s l m , H a z r e -
I ' II
A C
87
ller arasnda gerei gibi yayldktan baka "Evs" kabilesine de geti. Peygamberliin onikinci senesi hac mevsiminde (Z r a r e olu E s ' a d) ile arkadalar (R f i'), (A v f), (K u t b e), (U k b e) ve yine Hazrelilerden ( H a r i s olu M u a z ) , ( A b d i K a y s o lu Z e k v r ) , (S m i t olu U b a d e ) , ( S a ' l e b e olu E b u A b d u l l a h Y e z d ) , ( F a d l a olu U b a d e olu A b b a s ) ve "E v s" kabilesinden de ( T e y y i h n olu E b ' l - H e y s e m) ve ( S i d e olu U v e y m) Mekke'ye gittiler ve yine Aka be'de kinatn vnc olan Fahr-i Kinat Hz. Muhammed'le (s.a.v.) grp ona biat ettiler yani el tutarak ballklarn gsterdiler. Al lah (c.c.) hepsinden honut olsun. Bundan sonra Allah'a ortak komamaya, zina yapmamaya, hrsz lk etmemeye ve iftiradan kanacaklarna ve ocuklarn artk ldr meyeceklerine dir sz verdiler. slmiyetten nce Araplar, ancak erkek ocukla vnrler, kz ocuu olanlar ise bundan utanrlard. Bu yzden pekou, yeni do an kz ocuklarn diri diri gmerlerdi. Bir de Araplarn geim yollar dar olup, evlerini geindirmekte zahmet ve sknt ekmekte olduklarndan bazlar, yoksulluk baha nesiyle kz ocuklar ve bazen erkek ocuklarn bile yle diri iken g merek ldrrlerdi. Bundan dolay Medinelilerle yaplan szlemede: "ocuunu l drmemek" maddesi, ayr bir art olarak ileri srld ve bu madde, insanlk iin byk bir iyilik oldu. Bu ekilde szleenler daha nce sylendii gibi (oniki) kii olup, ikisi Evs kabilesinden, geri kalan Hazre kablesindendi. Hepsinin ba (Z r a r e olu E s ' a d) idi. Hepsi o ekilde szletikten sonra, dnp Medine'ye .geldiler ve hemen slm' yaymakla urar oldular.
M i'rac
O sralarda Hz. Muhammed'in Mi'rac olay meydana geldi. Ceb rail (a.s.) bir gece geldi ve Resl-i-Ekrem'i (s.a.v.) ald, K a b e ' d e n , Kuds'deki M e s c i d- i A k s a 'ya gtrd. Oradan yukar kar d. J Jtn semlar seyrettirdi. Sonra o Allah'n Sevgilisi bu grnen idemin dna karld. Kendisine nice acaib ve garip eyler gsteril di. Yce Allah'n (c.c.) szn iitti ve pk cemlini grd. Yine o gece mutlu evine dnd. tto be vakit namaz, bu Mi'rac gecesi farz klnd. Geri ondan (ince de namaz klnrd. Fakat be vakit srayla namaz klmak, o gece emredildi Ertesi gn Uz. Muhammed (s.a.v.) Mi'racm mmetine syledi. lk nce II/,. Kini l'. kil ve sonra dier ashap tasdik ve tebrik ettiler. Mrlkler Inkai e d i p Me:;e id i Aks'nn nianlarn sordular, Resl-i Ek-
l'i:v;/\tni!i'i..i; V K
ITIM
II/M.III.I.I;
T/IHIIII
(m:
(H.U.V.)
tynsn haber verdi. Onlar yine inkrlarnda srar edip
lndhr. U n ; . r a d a ise slm, Arabistan'n h e r tarafna yaylmakta zellik li Medine'de pek hzla tutunmaktayd. yle ki, Evs ve Hazrec kablel . , ashaptan birinin Medine'ye gnderilmesini r i c a etmi olduklarn d a n , Resl-i Ekrem (s.a.v.) de onlara Kur'n- Kerm'i ve slmiyet'i . retmek zere (Umeyr olu M u s ' a b ) Medine'ye gndermiti. iVius'ab Medine'ye vardnda oradaki mslmanlarn says krk'a ykselmiti. Bakanlar Es'ad ve hocalar Mus'ab ile birlikte hepsi Cum'a gnleri Medine dna kp bir yerde cemaatle namaz klma ya baladlar. Fakat Es'ad'n teyze o l u ve Evs kabilesinin bakan olan (Muaz Sa'd) e yine bakanlardan (Hudayr olu seyyid) daha imana gelmemi olduklarndan slm dini tam olarak yayiamyordu. Bir gn Mus'ab ile Es'ad, Zuieroullar evlerinden birinde sohbet ederler k e n (Hudayr o l u seyyid) sngs elinde olduu halde onlarn ze n i n - geldi. "Maksadnz nedir? Birtakm zayflar aldatp azdryor s u n u z ! " diye hiddet ve iddetini dile getirdi. Mus'ab, ona nzik bir ekilde: "Hele biraz dur, otur. Szmz d i n i c , maksadmz anla" deyince seyyid de oturdu. Mus'ab, ona s lam dinini tarif etti ve biraz Kur'an okudu. Kur'n'm belagat ken disine- tesir ettiinden seyyid: "Ne gzel ey" dedi ve: "Bu dine giri n e k iin ne yapmal?" diye sordu. Mus'ab, ona slm dinini bir gzel anlatt. O da slm o l d u . "Ben viiaym, size birini gndereyim. Eer o da imana gelirse, artk bu e hirde man etmedik kimse kalmaz." diyerek gitti ve (Muaz o l u Sa'd) gnderdi. S a ' d ise oraya hiddetle kageldi: "Ya Es'ad! Eer seninle aramzda hsmlk olmasa, byle kabilemiz iine spkdunuz irkin i lere katlanamazdm." diye azarlad ve tehdid etti. Mus'ab, ona da: "Hele biraz durunuz. Oturunuz, dinleyiniz, anla ynz da beenirseniz kabul ediniz. Beenmezseniz biz de size irkin grdnz ii tekifden vazgeeriz" diye nzik bir ekilde syledi. Bu nun zerine (Muaz o l u Sa'd) oturdu ve Mus'ab'n szlerine kulak verdi. Mus'ab da ona slm'n ne demek olduunu anlatt ve biraz Kur' an okudu. Kur'n okunurken Sa'd'm yznde man belirtileri grld. Hemen: "Siz bu dine girerken ne yapyorsunuz?" diye sordu Mus'ab ona slm dininin esaslarn ve yaplmas gerekenleri bildirdi. O da kalbinin btn itenliiyle slm'a girdi. (Mu'az olu Sa'd) bylece iman ettikten sonra kalkp dnd. Ve hemen k e n d i kavmi olan (Abd'l-Ehel oullar) nn yanna gitti. O n l a r : "Ej Cemaat! Beni nasl biliyorsunuz?" dedi. Onlar da: "Sen b i / i m ulumu ve on Saziletlimizsin" dediler. "yleyse siz de Allah'a ve Eli sine Itnnn etmelisiniz ve iman etmedike bundan sonra hi biriui/h- gUsemem" deyince, (Abd'l-Ehel oullar) aireti iinde o gn
man eline.lk l . u r s e kalmad.
M ' R A C
69
Sonra, (Muaz olu Sa'd) Mus'ab, (Zrare olu Es'ad) m evin de oturup, halkn geri kalann da islm'a armakla urar oldu lar. Ksa zamanda slm dini Medine'de o kadar yayld ki, Evs ve Hazrec kabileleri iinde (Zeyd olu Ben meyye) nin evinden baka, s lm nuruyla aydnlanmadk ev kalmad. E v s ve H a z r e c kabileleri, E z d kabilelerinden ayrlm bir gruptur. Asl vatanlar S e b diye bilinen M e ' r i b ehriydi Zamanla bu ehrin su bendleri harap olunca Ezd kabileleri, uraya, buraya daldlar. te onlarn bir grubu da gelip, o zaman Medine'de yerlemi olan Yahudilerle anlama ve szleme yaparak Medne do laylarnda kaldlar. O zaman Medne dolaylarnda yerlemi olan Yahudiler Ku ra y z a ve N a d r adlariyle iki kabileye ayrlmt. Ezd'lerin ba olan H a r i s e lnce, E v s ve H a z r e c adlarnda iki olu kald. Bir ksm buna uymakla Ezd'ler de iki kabileye blnd. Son ra Yahudilerle Ezd'ler arasna dmanlk girdi ve pekok arpma lar oldu. Ezd'ler her ne kadar iki kabileye ayrlmlarsa da, dmana kar birlik olurlar ve Yahudilere gre okluk olduklarndan ok defa Yahudilere stn gelirlerdi. Sonradan Evs ve Hazre kabileleri arasna dmanlk girdi ve birbiriyle uraarak ikisi de yprand. Fakat bu sefer slm birlii ynnden birletiler ve bartlar ve bu bakmdan kuvvet buldular ve Yahudilere stn geldiler. Peygamberliin onnc senesi hac mevsiminde Mus'ab, Mek ke'ye dnd. Onunla beraber mslmanlardan (yetmi) erkek ve (iki) kadn da Mekke'ye gitti. Bunlarn kimisi Evs ve kimisi Hazrec kabilelerinden idi. (Neccroullar) ndan (Eb Eyybi Ensar) diye bi linen Hz. Halid de onlarn birisiydi. Mekke'ye vardklarnda hepsi yine Akabe'de Resl-i Ekrem (s.a.v.) ile bulutular ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Medine'ye g buyurmas mes'elesini konutular. Resl-i Ekrem (s.a.v.) onlara baz yet-i ker meleri okuduktan sonra; nefislerini, ocuk ve elerini nasl koruyup gzetirlerse, onu da ylece koruyacaklarm garanti etmek zere on lardan kesin sz istedi. Dndler tandlar "Ya Reslalah! Senin uranda lrsek bi ze ne var?" dediler. Resl-i Ekrem (s.a.v,) "Cennet var" deyince "yley se elini ver" dediler. Resl-i Ekrem (s.a.v.) mbarek elini uzatt. Hemen bat ettiler, yani can verip Cennet aldlar ve pek hayrl bir alveri ettiler ve hemen dnp Medine'ye gittiler. Bunun zerine Hz. Muhammed (s.a.v.) artk Medine'ye g etmek zere ashaba izin verdi. Onlar da hemen ge baladlar. Muharrem ve Safer aylarnda vatanlarn terkederek birbiri arkasndan Medine' ye gittiler. nce IIa.lv ;,'a gp de sonradan Mekke'ye gelmi ve ksMrlerlr cr.fi ve cefasuden : mj olan ( A b l ( i ' l - K c l oglt M ! d l'.o>
PEYGAMBERLER YE HALFELER TARH (Cilt: 1)
l e m e ) (r.a.) bu izni iittii gibi, herkesten evvel kalkp Medine'ye g etti.Ardasndan birok mslman da gitti. =: nra Hz. m e r ve kardei Z e y d v e ( R e b a olu A b b a s) kii olduklar hlde Medine'ye gittiler ve Medine'nin A v a l i ..-:n kylerinde kaldlar. Sonunda evvelce Habeistan'a gidip ge lenlerden Hz. Peygamberin damad olan ( A f f n olu O s m a n ) da gitti. Mekke'de Resl-i Ekrem ile birlikte Ashap'tan yalnz Hz. Eb Be kir ile Hz. Ali kald. Resl-i Ekrem de g etmek niyetindeydi. Ancak kendisi iin Allah'dan izin kmasn bekliyordu. Hatt Hz. Eb Be kir, Medine'ye gitmek istedike Resl-i Ekrem (s.a.v.) "Sabret... Umu lur ki yce Allah sana bir yolda verir" diye buyururdu. Ashap, arka arkaya Medine'ye gtke Evs ve Hazre kabileleri yer gsterip onlar barndrrlar ve onlar pek ok sayar ve yardm ederlerdi. Din urunda bu ekilde vatanlarn terkederek gen Ashb'a "M u h c i r n" denir. Medneli olup da onlar bu ekilde arlayp slm dinine yardm eden Ashb'a da " E n s r " denilir. Gerek M u h a c i r i n ve gerek E n s r , hepsinden Allah (c.c.) honut olsun; ki slm dinine doru su byk hizmet etmilerdir.
Hz. Muhammed'in [s.a.v.] G Etmesi

Kurey mrikleri grdler ki: Evs ve Hazre kabileleri mana geldi. Bylece slm Medine'de kuvvet bulup yerleti. Onlarn Akabe' deki biatlerinden sonra, Ashap da arkalarndan gitti ve hemen bir iki ay iinde ou Medine'ye gidip onlarla birleti. Mriklerin akllar erdi ki: Resl-i Ekrem de onlarn yanma gi derse Medine'de byk bir slm kuvveti doacak ve Kurey'in am yolunda pek nemli bir geit yeri olan Medne yolu mslmanlar elinde kalacak. Kurey ululan buralarn dndke tela ddler ve hemen danma iin ( D r ' n - N e d v e ) de birletiler. (Dr'n-Nedve) ( H a k i m olu K u s a y) m evidir ki, yukarda anlattmz gibi, Kusay, urada burada dalm olan Kurey kabilelerini toplayp kuv vet bularak Mekke bakanln kazanm olduundan onun evi, da nma yeri yaplarak her ne zaman Kurey'in nemli bir ii olsa ora da toplanp grme yaparlard. Bu sefer de orada toplanp "Muhammed iin ne gibi bir tedbir almak lzm gelir?" diye aralarnda grtler. Bzlar "Onu bir yer de hapsedelim" dediler, uygun grlmedi. Bzlar da "Bir tarafa s relim.." dediler; bu gr ise hi kabul edilmedi. Sonunda Eb Cehil: "Onu ldrmekten baka re yoktur. Fakat her kabileden birer adam gidip, hepsi birden vurarak ldrmelidir k, katil belli olmasn. O hlde Him'ler, aresiz diyete raz olurlar. By-
HAZRET- MUHAMMED'N G ETMES
71
lece i biter ve kan davas, kabileler iinde mahvolup gider" dedi. te kiler de onun grn kabul ve uygun grdler. Bu kararn yerine getirilmesi iin birtakm kt kiiler ayrlp seildiler ve hepsi geceleyin Hz. Muhammed'in (s.a.v.) evi nnde bi rikip onun uyumasn beklediler. (Eb Cehil), (As olu Hakem), (Eb Leheb), (Halef olu meyye) ve (Halef olu beyye) ve onlar gibi bakan olan kiiler de onlarla beraberdi. Cebrail (a.s.) gelip durumu Resl-i Ekrem'e haber verdi ve Me dine'ye g etmek zere izin verildiini ve Hz. Eb Bekir'i birlikte g trmeye memur olduunu bildirdi. Resl-i Ekrem (s.a.v.) hemen Hz. Ali'yi ard ve kendisinde u nun bunun emnetleri olan eyay verdi. "Ey Ali! Ben, Medine'ye gi diyorum. Bu emnetleri sahiplerine ver. Ondan sonra sen de durma gel fakat imdi benim yatama yat ki, mrikler, beni yatyor sansn lar" diye buyurdu. Hz. Ali Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) deine yatt ve Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) yeil hrkasn kendi zerine rtt. Resl-i Ekrem (s.a.v.) hemen bir avu toprak ald ve Ysn sresi nin evvelinden "Ve celn min beyni eydhim edden ve min halfihim edden feaaynhm fehm l ybsirn" yetini sonuna kadar oku du. O topra kaps nnde bekleyen mriklerin zerine sat ve i lerinden kp gitti. Kr gibi bakp durdular ve onu grmediler. Bir s re sonra kendilerinden olan biri geldi "Burada ne bekliyorsunuz?" de di. "Muhammed'i bekliyoruz" cevabn verdiklerinde, "Muhammed, sizin banza toprak sap ve iinizden kap gideli epey zaman ol mu. Hele bir kere klnza baknz" diyerek onlarla alay etti. Birbirine bakp zerlerinin toz toprak iinde kalm olduunu gr dler. Fakat evin ierisine bakp Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) deinde Hz. Ali'nin yattm grerek: "te Muhammed yatyor" deyip durdular. Sonra Hz. Ali kalkt. Onu grr grmez neye uradklarn anladlar ve: "Muhammed nerede?" diye sordular. Hz. Ali: "Bilmem" deyince, o kt niyetli kiiler arp ne yapacaklarn bilemediler. Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) byle gzlerden kayboluvermesi Kurey'in ulularna pek g geldi ve Mekke'yi altst edip Hz. Muhammed'i (s.a.v.) bulamadklar iin, kas canlar pek ok skld. Hemen: "Muham med'i her kim bulup getirirse yz deve veririz" diye her tarafa duyur dular. lerinde ne kadar hrsz ve kanl, hayr ve errini bilmez delikan l varsa, kimi kllar ve kimi sopalarla Mekke dna kp etrafa ko utular. Resl-i Ekrem (s.a.v.) ise, o gece evinden kp gizlendi ve her nerede kald ise kald. Ertesi gn leyin Hz. Eb Bekir'in evine gitti, kaps nnde durdu. Dinin gerei zere: "eri girmee ev sahibinin izni var m?" diye seslendi. Hz. bu Bekir: "Buyurunuz ey Allah'n Elisi" deyince Resl-i Ekrem (s.a.v.) ieri girdi ve Allah tarafndan g'e izin verildiini bildirdi.
72
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt: 1)
Hz. Eb Bekir: "Ben de birlikte miyim?" diye sordu. Resl-i Ek rem: "Evet" cevabn verdi. Hz. Ebu Bekir Hz. Muhammed (s.a.v.) ile birlikte g edeceine o kadar sevindi ki, gzlerinden sevin yalar akt. Hemen evinde bulunan develerden birini Resl-i Ekrem (s.a.v.) sundu. Hz. Peygamber (s.a.v.): "Pekl, ama imdi hediye kabul etmem satn alrm" dedi ve hemen parasn dedi. O deveyi Hz. Peygamber (s.a.v.) iin, baka bir deveyi de Hz. Ebu Bekir iin hazrladlar. Ve klavuzlukta usta olan (U r e y k 11 olu A b d u 11 a h) klavuzluk etmek zere cretle tuttular ve o deve leri belli bir vakitte Mekke'nin alt tarafnda ve yaklak olarak bir saat uzaklkta olan S e v r dana gtrmek zere Abdullah ile szleerek develeri ona verdiler. O gn Hz. Muhammed (s.a.v.) akama kadar Hz. Ebu Bekir'in evin de oturup geceleyin Eb Bekir'le beraber ktlar ve Sevr dana git tiler. Sevr danda ssz bir maara vard. Oraya girdiler. O anda Al lah'n (c.c.) emriyle bir rmcek gelip, o maarann azna an ger di ve bir ift yaban gvercin gelip yumurtlad. Kurey'in arayclar gelip Sevr dann her tarafn dolatlar. Bir ksm da (Halef olu meyye) ile beraber o maarann azna eritiler: "u maaray da arayalm" diye birbiriyle syletiler. (Ha lef olu meyye): "Allah akllar versin. Orada ne iiniz var? Orada Muhammed domadan bu rmcekler a germi. Sonra gvercinler yuva yapm" deyince hepsi dnp gittiler. Oysa ki maara azna geldiklerinde ieriden Resl-i Ekrem'le (s.a.v.) Hz. Ebu Bekir onlar grrd. Fakat onlar bu iki kiiyi grmez lerdi. yle ki onlar maara dolaylarna geldiklerinde Hz. Eb Bekir, pek ok zlerek: "Ey Allah'n Elisi! Beni ldrrerse ne gam... Ben bir kiiyim, ama Allah gstermesin sana bir zarar eritirecek olurlar sa, btn mmetin mahvolmasna sebep olur" deyince, Resl-i Ek rem: "Gam ekme, Allah bizimle beraberdir" diye teselli etti. Onlar dnp gittikten sonra Hz. Eb Bekir: "Ey Allah'n Elisi! Eer ilerinden birisi ylece nne bakverseydi bizi grrd" deyin ce, Resl-i Ekrem: "Ya sen ne sanyorsun? O iki yolda hakknda, ki onlarn ncs Allah ola..." diye buyurdu. Hz. Eb Bekir, maaraya gelince bir delik grd. Oradan ylan ve yan gibi bir zararl hayvan kp da, Resl-i Ekrem'e zarar ve ziyan etmesin diye onu ayaiyle tkayp oturdu. Resl-i Ekrem de ona da yanp uykuya dald. Oysa ki o delikten bir ylan kt ve Eb Bekir'in (r.a.) ayan soktu. Fahr-i lem (s.a.v.), uykudan uyanp da rahatsz olmasn diye Hz. Ebu Bekir ayan ekmedi. Fakat can acyp gzlerinden ya ak t ve gz yalar Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) mbarek yzne damlaynca, e.an uyand: "Ne var ey Eb Bekir?" diye sordu. O da: "Ey Al lah'n Elisi! Ayam bir ey soktu. Ama zarar yok. Anam babam sa na fe<i olsun." diye cevap verdi. Resl-i Ekrem (s.a.v.) kalkt, ylann soktuu yere tkrd. O nda acs geti ve Hz. Eb Bekir if buldu.
HAZRET-
MUHAMMED'N
ETMES
73
Hz. Eb Bekir'in zd etmi, yani hrriyetine kavuturmu ol duu (Fheyre olu mir), Sevr danda bir sr koyun gder ve geceleri sap maaraya bir miktar st gtrrd. Hz. Eb Bekir'in ol Abdullah, geceleri gizlice o maaraya gelip Kurey'in hl ve hareketlerine dir haberler getirirdi. Resl-i Ekrem ile maara arkada olan Hz. Eb Bekir, gece bu hl zere o maa rada kaldlar. Sonra (reykt olu A b d u l l a h ) develeri ge tirdi. Bindiler. Onu ve mir'i de beraber aldlar ve sahil yoluyla gi derek Kadd denilen yere ulatlar. Orada yaayan Eb Ma'bed'in adr nnden geerken satn almak zere: "Hurma veyahud baka yiyecek bir ey var m?" diye sordular. Eb Ma'bed, orada bulunmayp fakat kars ve H 1 i d H u z 'nin kz olan (M ' b e d 'in annesi t i k e) ora da bulunarak: "Yiyecek bir ey yoktur" diye cevap verdi. Resl-i Ek rem (s.a.v.) bir tarafta bir koyun grd: "Bu nedir?" diye sordu. Ma' bed'in annesi: "Bir zayf koyundur ki, yrmee takati olmadndan sr ile gidemeyip kalm" deyince: "zin verirsen saalm" diye bu yurdu. Ma'bed'in annesi, ne desin?.. Sr ile otlamaya gidemeyen bir zayf hayvandan ne kar? Ama misafire olmaz demek uygun ka mayacandan: "Pekl onda st bulursan saver" dedi. Resl-i Ekrem (s.a.v.), o koyunu ttp memesini sad ve: "Bismillhirrahmnirrahm" dedi. koyunun st gelerek bir byk kab istedi ve koyunu sad. Kab doldu. nce Ma'bed'in annesine ve sonra dier orada bulunanlara doyuncaya kadar iirdi ve en sonra kendisi iti. Tekrar sad, yine itiler. nc defa sap onu Ma'bed'in an nesine brakt. Oradan kalkp maara arkada olan Eb Bekir'le (r. a.) beraber yola koyuldular. Aras ok gemeden Eb Ma'bed geldi. O kap iindeki sd grd: "Bu ne?" diye sordu. Kars mm Ma'bed: "Allah'a yemin ederim ki, buraya bir mbarek adam geldi. yle dedi, koyunu byle sad" di yerek olup biteni olduu gibi anlatt. Ebu Ma'bed: "Bunda bir i var. O adamn ekil ve yz nasld?" diye sordu. Kars da: "Orta boylu, kara kal, kara gzl ve son derece nr yzl bir ltif adamd" diye rek, Peygamberin vasflarn syledi. Kocas Eb Ma'bed: "Allah'a yemin ederim ki, bu senin dediin kimse, Kurey iinden kan Peygamber'dir. Eer ben burada bulun saydm ona uyardm" demi. mm Ma'bed'den rivayet edilir ki: "O boyun Hz. mer'in hil fetinde ortaya kan kuraklk zamanna kadar yaad. Yeryznde hayvanlar yiyecek ey bulamazken, biz onu akam sabah saardk" dermi. Resl-i Ekrem'i ele geirenlere Kurey'in (yz) deve vdettii K i n n e kabilesinden o taraflarda adrda yaayan Md1ic oullar aireti iinde duyulmu ve ky yolundan iki deve ile (drt) kiinin geip gittii de iitilmiti.
74
1)
Bunun zerine (Mliki'l-Mdlic'nin olu S r k a) (yz) de ve tamahna dm, yani atma binip onlarn arkasna taklmt. Onlar ise K a d d denilen yerde henz mm Ma'bed'in ad rndan giderken Srka, onlara yetiti. Hz. Eb Bekir: "Eyvah ey Al lah'n Elisi! Tutulduk" diyerek tela dt. Hz. Muhammed (s.a.v.): "Gam ekme Allah bizimle beraberdir" diye teselli ederken Srka ge lip att. Ama atmn ayaklar dizlerine kadar yere batt. Srka: "Ey Muhammed! Dua et kurtulaym. Boynuma bor olsun ki, geriden ge len arayclar savp uzaklatraym" diye yalvard. Htem'l-Enbiy du etti. Yce Allah da onun duasn kabul buyurdu ve Srka kurtuldu. Srka, bu ekilde uram olduu be ldan kurtulup onlarn yanma geldi. gn kadar onlarn hlini giz lemek zere sz verdi ve ilerde islm'n kuvvetlenmesini dnerek bir emnnme istedi. Resl-i Ekrem, ( F h e y r e olu m i r ) e emnnme yazdrp Srka'ya verdi ve yoluna gitti. deri zerine bir
Srka orada kald ve Kurey'in geriden gelen arayclarna: "Ben, buralarn arayp taradm. Kimseler yok. Baka tarafa bakalm" diye rek onlar geri evirdi. Sonradan Eb Cehil Srka'nn ne yaptn anlaynca, pek ok fkelenip Srka'nn gayretsizliinden bahsederek hakknda bir kt'a hiciv sylemitir. Srka da ona: "Eer atmn ayaklar nasl yere gmldn greydin, sen de Muhammed'in Peygamberliine man ederdin" diye bir kit'a iirle cevap vermitir. Sonra Hz. Eb Bekir de bu hdiseye dir bir gzel kasde yazm tr. Mekke'nin fethi senesi, Resl-i Ekrem'in H u n e y n savandan dnnde Srka, o emannme ile Hz. Peygamber'in yanna gel mi ve mslman olduundan iltifatlarna nail olmutur. Resl-i Ek rem, ona: "Ey Srka! Naslsn? Kisr'nm bileziklerini taknacan vakit?" demi ve: "Sanki gzmn nnde gibi gryorum ki Srka, Kisr'nm bileziklerini takmyor" diye buyurmudu. O zaman bu szlerin mns gerei gibi anlalmam idi. Sonra Hz. mer'in halifeliinde Kisr'nm mallar ganimet alnarak Me dine'ye getirilip de bileziklerini Srka'nn taknd zaman, Hz. Mu hammed'in mucizelerinden biri olduu meydana kmtr. Nitekim yeri gelince anlatlacaktr. Resl-i Ekrem, maara arkada Hz. Eb Bekir ile beraber Kadd denen yerden ayrlp giderlerken yolda bir obana rastlayp st iste diler. oban: Salr koyunum yok, urada bir kei var. Onun da sd kalmad" dedi. Hz. Peygamber: "Onu getir" diye buyurdu. oban da o keiyi getirdi. Resl-i Ekrem, mbarek elini onun memesi stne koy du. Hemen sd geldi. Hz. Eb Bekir, kalkann tuttu. Kalkan, st ile doldu. Fahr-i lem, onu Hz. Eb Bekir ve mir ve Abdullah'a ve o bana iirdi. Sonra yine sap kendi iti.
75
oban: "Sen kimsin? Ben senin gibi adam grmedim. Aman ba na kendini bildir" diye yalvard. Resl-i Ekrem: "Eer kimseye duyurmazsan syliyeyim" diye buyurdu. oban da kimseye bahsetmiyeceine sz verdi. Fahr-i lem, "Muhammed Reslullah dedikleri benim" deyince oban: "Ha! u Kurey'in dininden dnen kii dedikleri sen misin?" dedi. Resl-i Ekrem de: "Elbette onlar yle syler ya..." diye buyurdu. oban: "Ben ehdet ederim ki, Sen Hak Peygambersin ve senin yaptn kimse yapamaz, meer ki Peygamber ola. Ben seninle bera ber giderim" dedi. Resl-i Ekrem, "imdi olmaz. Sonra benim ortaya km haber aldn zaman gel" dedi ve yoluna yrd. Hz. Eb Bekir, pek ok kere am'a gidip gelmi olduundan yol zerinde onu tanyanlar oktu. "Bu nndeki kimdir?" diye soranla ra: "Klavuzdur. Bana yol gsterir" diye cevap verdi. Fakat (A v v m olu Z b e y r) (r.a.), am kaafilesiyle henz Medine'den kp Mekke'ye gelirken onlara rast geldi ve Resl-i Ekrem ile maara arkada Hz. Eb Bekir'e ak ve yeni elbiseler giy dirdi. (Avvm olu Zbeyr) kaafileyle Mekke'ye gelip ilerini bitirdik ten sonra, o da Medine'ye g etmitir. Resl-i Ekrem'in Mekke'den kt evvelce Medine'de duyulunca, mslmanlar birka sabah Me dine dna kp, scak basncaya kadar Hz. Peygamber'in Medine'yi ereflendirmesini beklerdi. Yine bir pazartesi gn kp ok scak bastrnca geri dnm lerdi. Bir i iin evinin dam stne km olan bir Yahudi, uzaktan Resl-i Ekrem ile maara arkadann ak elbiselere brnm olduk lar hlde gelmekte olduklarn grd ve: "te istediiniz geliyor" diye mslmanlar mjdeledi. Mslmanlar silhlanp o tarafa koutular ve Fahr-i lemi b yk bir saygyla karladlar. Peygamberliin (on drdnc) senesin de ve Reblevvel aymm balarnda idi. Pek scak bir gn ve Resl-i Ekrem yorgundu. Medine'ye bir saat kadar uzakl olan K u b kyne indi ve Neccroullarmdan bi rinin evine kondu. Birka gn Kba'da kalmak zere karar verdi ve orada bir mescid yapt. Ondan nce mslmanlardan bazlar, kendileri iin mescid yap mlarsa da; mslman cemati iin ilk nce yaplan mescid, bu Kub mescididir. Resl-i Ekrem'in Kba'ya geliinde Ensr, hepsi gelip Medne topraklarna ayak basmasn tebrik ettikleri srada, Medine'nin en usta ve nl iri olan Sabit olu Hassan (r.a.) da Hz. Muhammed' in eref vermesine dir bir gzel vc kasde syledi ve onu bir krne olarak Fahr-i lem'e sundu. Hz. Ali, Resl-i Ekrem'den sonra gn Mekke'de kalp, kendisi ne braklm olan emanetleri sahiplerine verdikten sonra Mekke'den kmt. Resl-i Ekrem henz Kba'dayken o da gelip Kba'ya eriti.
(Cilt:
1)
Sonra Resl-i Ekrem, bir Cum'a gn kendi devesine bindi ve (yz) kii k a d a r Mslman halk ile Kba'dan kalkt ve asl Medine' ye yolland. Yol esnasnda sol tarafa saparak ( A v f olu B e n S a l i m ) yurdunda R n o n denilen vadinin st tarafna indi ve orada ok beiigne bir hutbe o k u y u p Cuma namaz kld. Htem'l-Enbiya'nm ilk kld Cuma namaz budur. Ve ilk hut besi de burada verdiidir ki, ksaca udur: "Ey halk! Salnzda ahire tiniz iin hazrlk grnz. Muhak kak bilirsiniz ki, Kyamet gnnde birinin basma vurulacak ve obansz brakt koyunundan sorulacak. Sonra yce Allah ona diyecek. Ama nasl diyecek? Tercman yok, perdedr yok. Kendisi diyecek ki: S a n a benim Resulm gelip de bildirmedi mi? Ben sana mal verdim, saha ltuf ve ihsan ettim. Sen kendin iin ne hazrladn? O kimse de sama soluna b a k a c a k , bir ey grmiyecek. nne bakacak cehennem den baka bir ey grmiyecek. yleyse her kim ki kendisini velev ki bir yarm hurma ile olsun ateden kurtarabilecek ise hemen o hayr ilesin.. O n u da bulamazsa, hi olmazsa dua, niyaz ve salvt getirerek yani keline-i tayyibe ie kendisini kurtarsn. nk onunla bir hayra ( o n ) mislinden (yediyz) katna kadar sevap verilir. Vesselm al Reslillahi ve rahmctullali ve berekth..." Resl-i Ekrem, birinci hutbeyi bu ekilde tamamladktan sonra, ikinci hutbeye de kalkp yle buyurmutu: "Allah'a hamdolsun, Allah'a hamdederim ve ondan yardm iste rim. Nefislerimizin ktlklerinden ve fena ilerimizden Allah'a sn dk. Allah'n doru yola ynelttiini, kimse eviremez Allah'n sapk lkta braktn da, kimse dorultamaz. ehadet ederini' kl Alah'dan baka, tanr diye b i r ey yoktur. O tek ve esizdir. Szn en gzeli Allah'n kitabdr. Her kim ki yce Allah, onun kalbinde Kur'n' ss l kla ve onu sapkken slm'a soka ve o da Kur'n' baka szlere stn tuta. te o kimse kurtulur. Dorusu Allah'n kitab, szlerin en gzeli ve en stndr. Allah'n sevdiini seviniz, Allah' can ve g nlden seviniz. A l l a h ' n sznden ve o n u tekrardan usanmaynz ve Allah'n sznden kalbinize sknt gelmesin. nk Allah sz, her ey'in. en iyisini ayrp seer. Amellerin hayrlsn ve kullarn sekini olan peygamberlerin ve kssalarn iyisini mevzu eder; hell ve ha ram aklar. Artk Allah'a badet ediniz ve ona bir ey'I ortak ko maynz. O n d a n hakkiyle saknnz. Gzel sznzle o sznz de Al lah'a doru olsun. Aranzda Allah sz ile seviiniz. Muhakkak bilme lisiniz ki yce Allah, sznden dnenlere gazab eder. Vesselm aleykm." Akabe'deki bat'la Ensr, her ne zaman Resl-i Ekrem, kendi e hirlerine gelirse, her ekilde onu korumak zere sz verip yemin et milerdi. Evvelce Resl-i Ekrem, onlarn memleketine gelip bir sre Kba' da kaldktan sonra, bu sefer Medine'ye girmek zere bulunduundan
77
artk onlarn, verdikleri sze uymak zorunda olacaklar n, gelmi de mek oldu. Bunun iindir ki, Resl-i Ekrem, bu hutbenin sonunda yce Al lah'n, sznden dnenlere gazab edeceini belirterek hutbesine son vermitir. Resl-i Ekrem ylece Ranona'da Cuma namazn kldktan sonra yine devesine bindi ve Medine ehrine yneldi. Fakat kimin evine ko nacan kimse bilmiyordu. Ensr'n nceleri ve sonralar muhacirlere ettikleri yardm ve hak larnda gsterdikleri sayg ve ev sahiplii dorusu tarif edilmez de recedeydi. Bu sefer Hz. Peygamber'in Medine'ye geliinde ise, sanki dn bayram edercesine enlik ettiler. O gn Medneliler iin gerekten byk bir bayram gnyd. ocuklar sevinip sokaklarda, "Allah'n Elisi geldi" diye aryorlar, kadnlar damlarn stne kp g zel gzel iirler okuyorlar ve "Ho geldiniz" diye baryorlard. Han gisinin evi nnden gese "Buyurunuz ey Allah'n Elisi!", diye diye evine davet ederler ve devesinin yularndan tutup dndrmee al yorlard. Onlar bu ekilde devenin yularna sarldka Allah'n Elisi "Ona dokunmaynz memurdur, Allah tarafndan memur olduu yere gidi yor. Durunuz bakalm, nereye gidecek", diye engel olurdu ve Resl-i Ekrem, devenin yularn brakp hi dokunmazd. O mbarek hayvan da saa sola bakarak kendiliinden giderdi. Sonunda (N e c c r olu M l i k ) in evi nndeki bo arsa da kt, fakat durmayp kalkyordu ve tavus gibi szlp giderek Neccroullar'ndan (H 1 i d) yani (Eb E y y b Ensar) nin evi nne vard ve orada kt. Ama durmayp yine kalkt ve dnp evvelki kt yerde kt ve hemen boynunu uzatp bard. Resl-i Ekrem de "nallah konamz burasdr", diyerek devenin zerinden indi ve Eb Eyyb (Hlid) Ensar evini ereflendirdi. Hz. Hlid, ( H a r i s e olu Z e y d) : deki eyleri alp evine gtrd. ile beraber devenin zerin E s' a d) (r.a.) da
Ensr'm en ulusu olan (Z r a r e olu teberrken deveyi alp kendi evine gtrd.
Htem'l-Enbiy'nm erefli geliiyle Medne ehri mes'ud oldu ve nurla doldu. Vatanlarndan ayr dp de gnlleri zgn olan muhacirlere taze can geldi. Ensr'm da yz gld. O gn Medne halk, Hz. Halid'in (r.a.) evine gelip Resl-i Ek rem'i ziyaret ettikleri srada, Yahudi limlerinden (S e 1 m n olu A b d u l l a h ) da geldi. Ve dikkatle Hz. Peygamber'in yzne bakt: "Bu yz yalanc yz deildir" deyip, hemen slm oluverdi. Ensr'n her biri, Resl-i Ekrem'i kendi evine misafir etmek isti yordu. Hangisi tercih olunsa dierlerinin zlmesi hatrlara gelirdi.
78
Halbuki, konak yerini deve belirtince, kimsenin bir diyecei kal mad. Fakat o bo arsada kmesinin sebeb ve hikmeti neydi? Onu da anlatalm: O arsa, Neccroullar'ndan iki ocuun miras kalm mlkyd. Resl-i Ekrem, onu (on) miskal altuna satn ald. O miktar altn Hz. Eb Bekir'e dettirdi. O da bu paray sahiplerine verdi. Sonra Resl-i Ekrem, kerpi kestirdi ve kereste buldurdu. O ar sada bir mescid yaptrmaya ve bir tarafnda kendisi iin odalar bina edilmesine balad. Sonralar zaman zaman nice yksek binalar eklenerek bugnk bayndr ve ssl olan "Peygamber mescidi", ite bu camidir ve ka ps, devenin kt yerdir. Bu cami yaplrken Allah'n Elisi, Ashabyla beraber alm ve elleriyle kerpi tamtr. Kbe-i Mkerreme mrikler elinde bulunduu iin, Resl-i Ek rem, Medine'ye geldikten sonra B e y t ' l - M u k a d d e s ' e , yani M e s c i d - i A k s a 'ya doru namaz klard. Bunun iin bu mescidin kblesi, Kuds yn olmak zere yapl masna baland. Resl-i Ekrem'in kzlarndan R u k a y y e (r.a.), evvelce kocas (A f f a n olu O s m a n ) (r.a.) ile birlikte Medine'ye g etmiti. Bu sefer mescidin yaplmasna balandktan sonra, Resl-i Ek rem dier kzlariyle hanm Sevde'yi getirmek zere kendi azadllar olan (Harise olu Zeyd) ile Eb Rfi'yi Mekke'ye gnderdi. Onlar da gidip Resl-i Ekrem'in kzlar olan ( m m G l s m ) ve F 11 m a'yla (r.a.), hanm e v d e (r.a.) yi ve (Harise olu Zeyd) in hanm m m E y m e n ve olu s . m e (r.a.) yi alp Medi ne'ye getirdiler. Onlarla beraber Hz. Ebu Bekir'in oluyla btn ailesi de geldiler. Fakat Resl-i Ekrem'im byk kz Z e y n e b ' i n (r.a.) kocas (R e b olu E b ' 1 - s), henz slm'a girmemi olduundan Hz. Zeyneb, Mekke'den kamayp geri kalmsa da, sonradan o da Me dine'ye g etmitir. Ksaca muhacirlerin hepsinin Mekke'den alkalar kesildi ve Re sl-i Ekrem'in gelmesiyle ereflenen ve aydnlanan Medine ehri, ar tk kendilerinin sevgili vatan oldu. Amma aras ok gemedi. Hz. Eb Bekir ile Bill-i Habe (r.a.), stmaya yakalandlar. Stma tutarken Mekke'nin hava ve suyunu ha trlayp sayklayarak hasretlerini belli ederlerdi. Bill-i Habe, Mek ke'den kmaa sebeb olanlara ve en ok (Reba olu Utbe) ve (Reba olu eybe) ile (Halef olu meyye) ye beddua ederdi. Fahr-i lem de: "Y Rabbi! Sen bize Mekke gibi Medine'yi de sevdir ve burada bize bereket ve geim genilii ver", diye Allah'a yal varrd. Yce Allah da duasn kabul buyurdu ve Medine'yi muhacir lere sevdirdi.
HAZRET-1 MUHAMMED'N GO ETMES
79
Hatt Hz. mer (r.a.), "Y Rabbi! Bana senin yolunda ehitlik nasip et ve Resl'n ehrinde lmek mukadder eyle", diye dua eder di. Mescid-i erif ile yanndaki odalarn yaplmasna kadar, Resl-i Ekrem, (yedi) ay kadar (Ebu Eyyb Ensar) nin (r.a.), evinde kald. Ensr, her gn oraya Allah'n Elisi, yani Reslullah iin, srayla yemek getirirlerdi. Resl-i Ekrem'in eref vermesine krne olmak zere Ensr'm her biri byle birer suretle yardm etmi ve her biri, birer ey veregelmiken, (Mlik olu Enes) in annesi, pek fakir olduundan hibir ey gtrp veremediine zlp dururdu. Nihayet bir gn, (on) yanda olan olu Enes'n elinden tuttu. Ve gtrp: "Ey Allah'n Elisi! Bu da size hizmet etsin", diyerek brakp gitti. Ondan sonra Enes (r.a.) da f Hz. Peygamber'in hizmetine devam etti. Peygamber mescidi ile yanndaki odalar yapldktan sonra Resl-i Ekrem, (Eb Eyyb Ensar) nin evinden odalara tand. Hz. Eb Bekir'in (r.a.) sevgili kz olup, Mekke'deyken Resl-i Ekrem'e nikahlanm olan i e 'nin (r.a.) zifaf da o srada oldu. Onun odasndan Mescid-i erife bir yol ald. O zaman Hz. Muham med'in hicretinden, yani Mekke'ye geliinden (sekiz) ay gemiti. Mescidin bir tarafnda bir sofa vard. st sundurma, yani st kapal n ak yer idi. Orada ashabn fakirleri yatard. Onlara, "S u f fa a s h a b " denilirdi. Onlarn akam yiyecekleri yoktu. Her gn akam olunca bir ksmn Resl-i Ekrem, yannda alkoyup dierlerini ashabn evvelerine paylatrrd. Her biri varp bir evde yemek yerdi. Resl-i Ekrem, sadaka kabul etmeyip ancak hediye kabul ederdi. Kendisine sadaka diye gelen eylere el srmeyip onlar Suffa ashabna verirdi. Gelen hediyelerden de onlara hisse ayrrd. Suffa ashab, dima mescidde hazr bulunurlard. Ama teki as hap, namaz zaman mescide gelerek Hz. Peygamber ile birlikte namaz klp giderlerdi. Sonra ezan okumak uygun grld. Namaz vakti olunca Bill-i Habe (r.a.), ezan okurdu. Ashap da onu iitir iitmez camiye topla nrlard. Bu sene Mekke'de mrik reislerinden (Vil's-Sehm olu s) ile (Mugre olu Veld) dnyadan gp ceza yerine gittiler. Medine-i Mnevvere'de de, Ensr'm en bykleri olan (Zrare olu Es'ad) ile Ber' (r.a.) dnya skntsndan geip, slm'a ettikle ri hizmetin bol bol mkfatn almak zere ahirete gittiler. Bu seneye Senet'l-zn, yani ruhsat yl denilir. Banda Mekke' den Medine'ye g etmek zere ashaba izin ve ruhsat verildi. Onlar da hemen Muharrem aynda ge balamlar ve arka arkaya, Mekke'den Medine'ye gitmilerdi. Nihayet Resl-i Ekrem de, Safer aynda Mekke' den kp, Rebilevvel'de Medine'ye ulamt. Sonradan bu sene Muharrem'in ba slm tarihinin balangc saylmtr. te Hicret Tarihi dediimiz budur. Hz. Muhammed'in (s.
80
a.v.) doumunun (elli drdnc) ve Hz. sa'nn douunun (altyzyirmkinci) yldr. Mslmanlarn tamamen Mekke'den kp gitmeleri ilk bakta mriklerce bir eit baar saylyordu. Mekke, artk yabanclardan boalm olarak onlara kald, sanyorlard. Halbuki Medine'de muhacirler yerleerek ve ensar ile birleerek mriklerin aleyhine byk bir ordu toplanyordu. Hakikat gzyle bakanlara bu senenin Muharreminin hilli, k- . firlere kar mslmanlarn elinde yaln kl gibi bir zafer silah g rnyordu. Evvelce ashab'dan bazlar: "Kfirlerin niin bu kadar eza ve ce falarn ekelim?", diyerek kendilerine saldran kfirlere silahla kar koymak zere izin istedike, Resl-i Ekrem: "imdilik savaa izinli deilim", derdi. Bu sene kfirlerle arpmak iin mslmanlara da izin verildi. nk E v s ve H a z r e c kabileleri mana gelince slm dini, kuvvet bulmu ve mslmanlarn kudreti, mriklerle savaabilecek kvama gelmiti. Hz. Muhammed'in hicretinden (be-alt) ay sonra ara sra mu hacirlerden birer birlik kurularak; Resl-i Ekrem'in amcas olan (Ab d'l-Muttalib olu Hamza) ve amcas olu olan (Hars olu Ubeyde) (r.a.) gibi ashabn byklerinden biri kumandan tayin ve beyaz bir bayrak verilerek, Mekke mriklerinin kervanlarna saldrmak zere Medine'den karlr oldu. Hicret'in (ikinci) senesi Safer aynda Resl-i Ekrem (altm) ki ilik muhacirler ile Medine'den kt ve (Ubde olu Sa'd) Medine' de vekil brakt ve bayram amcas Hamza'nn (r.a.) eline verdi. He men Medine ile Mekke arasnda olan V e d d n ve E b v ' ky lerine doru yrd. Bu seferden maksat o yerden geip giden bir Kurey kervanna yetimek ve K i n n e kabilesinden olan Zamreoullar airetini itaat altna almak idi. Halbuki Ebva kyne varlnca kervann savu up gitmi oluu anlald. Zamreoullar eyhi gelip aman diledi. Resl-i Ekrem de bundan sonra mslmanlarn dmanlarna yardm etmemek ve icabnda mslmanlar tarafn tutmak zere Zamreoul lar ile bir anlama yapt ve kendilerine bir de emannme verdikten sonra Medine'ye dnd. Daha sonra Eb Sfyan'm bir kaafile ile Mekke'den kp am'a gittii iitilince yine Hicret'in (ikinci) senesi Cemdi'l-lsmda Re sl-i Ekrem (yz elli) kadar mslman ile Medine'den kt ve bu se fer (Abd'l-Esed olu E b S e l e m e ) yi Medine'de vekil brakt. Bayrak yine Hz. Hamza'nn omuzundayd. Y e n b u' tarafnda Ueyre denilen yere vardlar. Kurey ker vannn yine savuup gitmi olduu haber alnd. Hemen Kinane'den orada oturan Mdlicoullar ile bar yapld ve onlara da Zamreoul lar gibi bir emannme verildikten sonra Medine'ye dnld.
81
Birka gn sonra, Mekke taraflarnda ger olan Kurey kabile lerinden ve (Mlik olu Fihr) in soyundan (Cbiri'l-Fihr olu Krz), mriklerden bir grupla Medine yaknlarna gelip, Medine halknn hayvanlarn yamalam olduu haberi alnd. Bunun zerine Resl-i Ekrem hemen (Harise olu Zeyd) i Medi ne'de vekil brakt ve bayra Hz. Ali'ye verip muhacirlerden bir grup iie Medine'den kt ve (Cbir olu Krz) n arkasna dt. Krz ise sapa yollardan savuup gitmi olduundan Resl-i Ekrem ona yetiemeyip geri dnd. Sonra Resl-i Ekrem'in hala ocuu olan (Cahi'l-Esed olu Ab dullah) (on) kadar muhacirler ile Kurey'in hallerini anlamak iin Mekke taraflarna gnderilmitir. Receb aymm knda Mekke ile Tif arasnda B a t n i N a h l e denen yerde, Kurey'in Tif'den Mekke'ye gelmekte olan bir kervanna rastladlar. Reisi (Hadremi o lu Amr) olup (Abdullah olu Osman) ile (Keysan olu Hakem) de beraber idi. Mslmanlar (Hadremi olu Amr) ldrdler ve Os man ile Hakem'i tuttular. Dier arkadalar kat. (Cah olu Abdul lah) da bu iki esiri ve kervanda bulduu eyay ald ve dnp arka dalar ile beraber sa salim, stelik ganimetlerle Medine'ye geldi. te mslmanlarm birinci ganimeti budur. Abdullah olu Osman, sonra bedel vererek esirlikten kurtuldu. (Keysan olu Hakem) ise slm'la ereflenip Medine'de kald. Msl manlarn byle Mekke yaknlarna kadar gidip de kervan vurmalar Kureylilere pek ok dokundu. Bu senenin aban aynda ise kble Kuds'deki Beyt'l-Makdis'den Kabe'ye evrildi. Yani, Mescid-i Aks'ya doru namaz klnrken bun dan sonra Kabe'ye doru namaz klnmas emrolundu. Bylece ms lmanlarn yz Mekke'ye dnd. Be vakit namazda muhacirlerin asl vatanlar olan Mekke ha trlarna gelir oldu. Mekke mriklerine kar stnlk salamak ar zusu, gnllerde kuvvetle yer etmeye balad. Bu na kadar Medine' den uraya buraya gnderilen askerler, hep muhacirlerden olup, Ensar'dan imdiye dek sava iin kan olmadysa da, muhacirlere baka rak onlara da din urunda arpma arzular geldi. Bununla beraber Evs ve Hazre kabileleri iinde birtakm mna fklar vard. Balar, (Sell olu beyd olu Abdullah) idi. nk: (Sell olu beyd olu Abdullah), Hazre'in ileri gelenlerinden olup, Medine'de pek ok sz geerken, slm'n kndan sonra eski nfu zu kalmad. O da hasedinden dolay slm aleyhine dt. Dier m nafklar ile birlikte Yahudilerle birleip gizlice fitne ve fesaddan geri kalmazlard. Ama aka muhalefete cesaret edemezlerdi. nk s lm'n kudret ve kuvveti olgunlamt. Bu sene Ramazan aynda oru tutmak farz oldu ve Ramazan ay iinde Bedir sava meydana geldi. Bedir'deki zaferle mslmanlarn yz gld ve Mekkeli puta tapanlarn kuvveti krld. F. 6
82
Hz. Peygamber zamannda yaplan savalarn hepsini etraflca yazmaya bu kitabn sayfalar yetmez. Fakat en nl savalar ksaca anlatalm ve hemen Bedir savandan balayalm. nk, mslmanlarn rahat bir nefes almasna ve slm dininin hzla her tarafa ya ylmasna sebep, ite bu byk savatr.
Bedir
Sava
B e d i r muharebesi, hicretin ikinci senesi Ramazan'mda mey dana geldi. nceden dnlp tanlm bir muharebe deildi. Rastele byk bir hadise oldu. Yukarda anlattmz gibi, Mekke'den kp am'a giden Kurey k e r v a n n a yetimek zere Resl-i Ekrem Medine'den kp, Ueyre de nen yere k a d a r gitmiken, o kervana rastlayamayp ancak Mdlicoullarm itaat altna alarak Medine'ye dnmt. Bu kervann ba Eb Sfyan olup am'dan epeyce mal alarak ge ri dnd. (s olu Amr) da, Eb Sfyan ile beraoerdi ve yanlarnda ancak (elli) kadar adam vard. yle epeyce mal ile am'dan ktklar haber alnmas zerine Resl-i Ekrem, o mallar ganimet olarak almalar iin, ashab heves lendirdi. Kervann durumunu anlamak zere, (Ubeydullah olu Talha) ile (Zeyd olu Sad) i (r.a.), am tarafna gnderdi. Sonra Resl-i Ekrem, Ramazan balarnda Medine'den kp, R e v h a denen yere vard ve orada ordusunu tefti etti. Ufak ocuklar, hasta ve sakat olanlar geri evirdi. (bn-i mm Mektm) (r.a.), Peygamber'in mescidinde imaml a memur olarak Medine'de kalm ve (Eb Lbbet'l-Ensar), Me dine'nin korunmas iin vekil braklmt. Medine'nin A v 1 denilen kylerinde karklk olduuna dair baz eyler iitilmi olduundan, (Adiyy'l-Aclan olu sim) (r.a.) da Kuba ve Avi kylerine hkim tayin edilerek Kba'ya gnderilmi ti. Af fan olu Osman (r.a.) ve hanm ve Resl-i Ekrem'in kz Rukayye (r.a.) de hasta olduundan Hz. Osman, Resl-i Ekrem'le birlik te gidemedii gibi Eb mme'nin (r.a.), annesi arca rahatsz oldu undan Medine'de kalmak zere kendisine izin verilmiti. de Dier ashab bykleri hep Resl-i Ekrem'le birlikte olduklar hl R e v h a 'dan kalklp S a f r a konana yrnd.
slm askerleri (yzbe) kiiydi. (Altmdrd) muhacirlerden geri kalan ise ensrdan idi. ilerinde yalnz () kii atlyd ki, (Esved olu Mikdd), (Avvm olu Zbeyr) ve Mersed Ganev'ydi. Yanlarnda (yetmi) deve olup srasyla binerlerdi. Hatta; Resl-i Ekrem'le, Hz. Ali ve (Harise olu Zeyd) (r.a.) iin bir deve olup snayla binerdi.
BEDR SAVAI
83
Muhacirlerin beyaz sancan, (Umeyr olu Mus'ab) ekiyordu. Ensr'm da iki sanca olup biri Hazrec kabilesine, dieri Evs kabilesina ait idi. Sonralar dnyann mehur kt'alarnda zafer bayraklar ap da, lemi titreten slamlarn birinci ordusu ite budur. Resl-i Ekrem'in kervan zerine'hareketini Eb Sfyan nceden haber alarak, (Amru'l-Gaffr olu Zamzam) haberci olmak zere c retle tutup Mekke'ye gndermi ve o da sr'atli bir ekilde Mekke'ye varp Kurey'i tela drmt. Eb Sfyan ise, o ekilde Mekke'ye haberci gndermekle beraber ky yolundan byk bir sr'atie hareket ederek, mslmanlarn Me dine'den kt srada, o da kervanla Bedir yaknndan savuup gidi yordu. Gariptir ki, Zamzam'm Mekke'ye yarndan () gn nce (Ab d'l-Muttalib kz tike) ryasnda grm ki: Deveyle Mekke'ye bir kimse gelip "Ey cemat, gne kadar muharebe meydanna yetii niz", diye haykrdktan sonra, Eb Kubeys da zerine karak b yk bir kayay yerinden koparp aaa atm ve o kaya, para para olup Mekke'nin her evine birer paras isabet etmi. Sabahleyin tike, bu ryay kardei Abbs'a sylemi ve "Bu gn lerde Kurey'e byk bir musibet eriecek", diye yorumlayarak gizli tutmasn ihtar etmi. Abbas ise bunu gizlice (Utbe olu Veld) e, o da babas (Reba olu Utbe) ye ve o da baz kimselere sylemi ve azdan aza yay larak btn Kurey'in ileri gelenlerinin kulana gitmiti. Bir gn sonra (Reba olu Utbe) ve kardei eybe ve Eb Cehil ve (Halef olu meyye) ve (Esved olu Zem'a) ve Eb'l-Bahter ve di er Kurey bykleri, Kabe'de toplanp, tike'nin ryasn konuur larken Abbs da onlarn yanma vard. Eb Cehil, Abbs'a dnerek: "Kzkardeinize ne zaman Peygam berlik (!) geldi? Ey Abd'l-Muttaliboullar! Erkeklerinizde Peygam berlik dvas ktna kanat etmeyip de imdi karlarnzda m Pey gamberlik dvsma kalkacak?" yollu ileri geri konuarak, btn Abd'l-Muttalib soyuna dokunacak szler sar'etti. Eb Cehil'in bu szleri, o gn btn Mekke iinde yayld, hatt kadnlarn kulaklarna kadar eriti. Akam olup da Abbas, evine var dnda btn Abdl'-Muttaliboullar'nn kadnlar, onun bana top landlar ve hepsi bir azdan "Eb Cehi'e niin bu kadar yz veriyor sunuz? Erkekleriniz hakknda sylemedik sz brakmad yetmiyor mu gibi, imdi de karlarnza dil uzatmaa balad. Buna da m su sacaksnz?", diye sylendiler. Kadnlarn bu davran Abbas'n pek gcne gitti. ."Hele sabah olsun da gidip u herife, yani Eb Cehil'e ataym ve dil ile olsun cm alaym", diye niyet etti. Ertesi sabah Kabe'ye gidip Eb Cehil'in yanma doru vard ve onunla mnkaaya bir bahane arad. te o an, Eb Sfyan'm ha1
bezcisi, yani Zsmzam Gaffar gelip "Ey Kurey! abuk yetiiniz. Yokan kervan Muhammed'in eline der ve bunca mallarnz elden gider", diyerek tike'nin ryasnda grd gibi barp aryordu ve herkes onun sesine doru koup gidiyordu. Bunun zerine Abbas'm Eb Cehil ile konumasna frsat kalma d. Onlar da bu haberin asln anlamak merakna dtler ve haberci nin bana tler. Hemen Eb Sfyan'a yardm etmek zere halk tevike kalktlar. Bilhassa Eb Cehil, btn Mekke halkn sefere katlmaya a ryor ve (Amr olu Sheyl) de, halkn gayret ve hamiyet damarlarna dokunacak szler sarfediyordu. Sonunda Kurey byklerinin hepsi hazrlandlar ve btn dleri ayaa kaldrdlar. Fakat tike'nin ryas bir oklarn vehme drd. Eb Leheb'in mslmanlar hak knda pek ok dmanl olduu halde, kendisi gitmee cesaret ede meyerek yerine birini tutup gndermee karar verdi ve Eb Cehil'in kardei (Him olu s) n zimmetinde olan (drtbin) dirhem alaca na karlk, onu kendi yerine tutup gnderdi. Bu srada (Reba olu Utbe) ile kardei eybe de geri kalmak is tedilerse de, yakalarn Eb Cehil'in elinden kurtaramadlar. Kald ki: Utbe'nin Eb Sfyan ile aralarndaki akrabala bakarak, ona yar dm iin komak zorundayd. nk Utbe, Rabia'nn olu ve Eb Sf yan da (meyye olu Harb) in olu olup, meyye e Rabia ise (Abd-i Menaf olu Abd-i ems) in oullaryd. Bundan baka Eb Sfyan'n kars olan mehur Hind de Utbe'nin kzyd. (Halef olu meyye) de ihtiyarlndan dem vurarak, geri kal mak istediyse de Eb Cehil, bir srme kab ve (Eb Muayt olu Ukbe) bir buhurdan alp, meyye'nin evine giderek "Karlar gibi ok'dan ve kltan ekinenlere bunlar yakr", diye stne yrmeleriyle, o da birlikte sefere kmak zorunda kald. tike'nin ryasndan dolay Abbas ile Eb Cehil'in aras bozul mu ve belki btn Abd'l-Muttaliboullar Eb Ceh'e darlmsa da, Zemzem datma vazifesi ve Kabe'nin tamir ii, Abbas'a ait olduun dan, ona gre geri kalmak elinde deildi. Dier Abd'l-Muttaliboul lar da, ister istemez Kurey ordusuyla birlikte gitmek zorunda kald lar. Ksaca Eb Leheb'den baka ne kadar Kurey'in ileri gelenleri varsa, hepsi byk bir kalabalk ile Mekke'den kp gittiler ve Eb Sfyan ile (s olu Amr) a yardm iin byk bir hzla yola ktlar. Mekke'deki Kureyliler, bu orduda hepsi bir arada idi. Yalnz Hz. mer'in kabilesi olan Adoullar birlikte deil idiler. Bu ordu Mekke' den kalkp da, Bedir kyne varncaya kadar her konak yerinde Eb Cehil ve sonra (meyye olu Safvan) ve (Amr olu Sheyl) ve (Ra bia olu eybe) ve (Rabia olu Utbe) ve (Sabbe olu Kays) ve (Ab d'l-Muttalib olu Abbas) ve Eb'l-Bahter srayla onar veya dokuzar deve kesip Kurey askerini doyurdular. Onlar Mekke'den kalkp da Bedir'e gelirken Eb Sfyan, kydan
BEDR SAVAI
85
savuup kervan kurtarm olduundan, ordunun geri dnmesi iin haber gndermiti. Fakat Eb Cehil'in kkrtmas zerine Kureyliler, geri dnme yip mslmanlardan intikam almak zere Bedir'e kadar gelmilerdi. Ama Zhreoullar ile anlam olan (erk'n-Nak olu beyye: "Kervan kurtuldu. Maksadmz gerekleti. Artk geri dnmek lazm geldi", diyerek Zhreoullar'ndan orduda bulunan kiilerle an laarak geceleyip ordudan kp gitmilerdi. Adoullan zaten ordu ile hareket etmeyip Zhreoullar da, by lece ayrlarak dnm olduklarndan, Bedir hadisesinde bu iki kabile den de len olmamtr. Ama teki Kurey kabilelerinin hepsi bu ha disede bulunarak hal ve miktarlarna gre zarar ve ziyan grmler dir. Resl-i Ekrem, Kurey kervannn nerede olduunu aratrmakta iken S a f r a konana vardnda Mekke'den yle bir ordu km olduu haber alnd ve slm ordusu, g bir durumda kald. nk (elli) kiiyle korunan bir kervann zerine gnderilmi bir kalabalk ile iyi hazrlanm bir orduya kar kmak g idi. Halbuki kervann peine dlse uygunsuz bir yerde Kurey ordusuna rastlamak ihtima li vard. Geri dnlmek ise, utanlacak bir eydi. Bundan dolay Resl-i Ekrem, ashabn toplayarak dncelerini anlamak iin onlara, "Ne dersiniz? Kervann peine mi dmek ister siniz, yoksa Kurey ordusuna kar kmak suretini mi tercih edersi niz? Hele bu ikisinden birini yce Allah bana vdetmitir?" diye bu yurdu. Onlar da, " B i z , kervan niyetiyle ktk. Eer byle byk bir or du ile muharebe olunacan bilseydik daha hazrlkl kardk", diye cevap verdiler ve kervan tarafna meyil gsterdiler. Resl-i Ekrem on larn bu cevabndan alnd. Fakat Hz. Eb Bekir, Hazret-i Peygam berin gnln alacak szler syledi. Hz. mer de onu dorulad. Bunun zerine (Esved olu Mikdad) (r.a.), meydana kp, "Ey Allah'n Elisi! Allah'n emri ne ise biz ona uyarz ve herhalde senin le beraberiz. Allah'a yemin ederim ki, dnyann neresine gitsen, se ninle beraber gideriz", dedi. Resl-i Ekrem Mikdd'n (r.a.) bu sz lerine pek ziyade memnun oldu. Fakat Ensar, evvelce Akabe'de biat et tikleri zaman, Resl-i Ekrem, kendi ehirlerine gelirse, onu e ve o cuklar gibi her eyden esirgeyip saknacaklarna sz vermilerse de, Medine dnda muharebe edeceklerine dair szlemeleri olmadn dan, onlarn fikirleri sorulmak lzm gelmekle, onlara dnerek, "Sizler de bir fikir veriniz", diye buyurdu. Ensar tarafndan (Muaz olu Sa'd), "Ey Allah'n Elisi! Bizleri mi murad buyuruyorsunuz?'' diye sordu. Resul, "Evet", diye buyurdu. Muaz olu Sa'd, "Ey Allah'n Elisi! Biz sana inandk. Allah tarafn dan getirdiin eyler Hak olduunu kabul ettik ve inandk ve sana itaat edip uymak zere sz verdik, yemin ettik. Artk siz ne dilerseniz, emrediniz. Seni gnderen Allah hakk iin, eer denize girsen seninle
PEYGAMBERLER YE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
beraber gireriz; hi birimiz geri kalmaz. Biz dmana kar gitmek ten ekinmeyiz. Muharebe zaman geri dnmeyiz. Sabredicileriz, sa dklarz. Yce Aliah'da dilerim ki, bizden memnun olacanz iler gstere. Hemen Allah'n ltfuya bizimle murad ettiiniz tarafa y rynz", deyince Resl-i Ekrem, pek ziyade memnun olarak, "yise Allah'n ltfuya yrynz" diye buyurdu. Ordu da. Bedir ky ne doru hareket etti. Resl-i Ekrem, "Size mjdelerim ki, yce Allah, bana iki toplu luktan birini vdetti. Allah'a yemin ederim ki, ben sanki Kurey kav minin dp telef olacaklar yerlere bakyorum", diye buyurdu. Bedir'e varldkda ise: "Buras filnn, uras da filnn ldrlecei yer dir", diye mbarek eliyle gsterdi. Sonra hep yle oldu. Hi birinin yeri amad, yani mriklerden herhangisi iin bir yer gsterdi ise, muharebe srasnda o mrik, orada dp can verdi. slm ordusu Bedir'e yakn yere vard ve kumluk bir sahada or du kurdu; ki yrrken insanlarn ve hayvanlarn ayaklar kayard. nce Kurey ordusu gelip Bedir suyunu ele geirmi olmasyle; mslmanlar, susuzluktan zahmet ekip, eytan da bazlarnn kalbi ne susuzluktan krlmak vehmini drerek vesvese verdi. Halbuki yce Allah, o gece Kurey ordusunun iine bir korku d rd ve mslmanlara tatl bir uyku verdi. Kureylilerin mslmanlara gre kuvvetleri kat kat fazla iken; onlar, tel ve endie zere olup, mslmanlar ise emniyet zere uyurdu. Ertesi gn, Ramazan'm on yedinci Cuma gnyd. Sabahleyin yamurlar yad, seller akt. Mslmanlar suya kand. Bazlarnn kal bindeki eytan vesvese yokoldu. Yerler sertleip yry kolaylat. (Mnzir olu Hbb) n rey ve tedbiri zere ordunun yeri dei tirildi. yle ki: Bedir kynn en nihayetindeki kuyusu nnde ordu kuruldu ve yannda mslmanlar iin byk bir havuz yapld ve su ile dolduruldu. Dier kuyularn zerine er-p atld. Bylece Ku rey ordusu susuz kald. Muaz olu Sa'd, Reslullah yani Allah'n Elisi iin hurma dalla rndan bir adr, yani glgelik yaptrd. Reslullah, maara arkada Hz. Eb Bekir'le birlikte o adrn altna girdi. (Muaz Olu Sa'd) (r.a.) da klcn taknp, Ensr'dan birka kii 1 ile birlikte adrn kapsnda beklerdi. te o srada Kurey ordusu meydana kp grnd. Mrikler, zrhlara brnm olduklar halde ileri yrdler. Bunlarn says (bin) kadar olup, ilerinde (yz) atl ve (yedi yz) develi vard. Ksaca, sayca mslmanlarn mislinden ziyade olduklar hl de silah ve malzemece kuvvetleri kat kat fazlayd. bayraklar var d. Birini (meyr olu Eb Azz Zrre), dierini (Haris olu Nadr),
BEDR SAVAI
87
ncsn de (Talha olu Talha) tayordu. Harb meydanna geldi.ri ve ver tutup saf oldular. Mslmanlar da onlara kar saf olup durdu. Fakat ne garip bir manzara idi ki, (Umeyr olu Eb Aziz) Kurey ordusunun birinci bay raktar ve kardei (Umeyr olu Mus'ab), muhacirlerin sancaktar idi. Kurey ordusunun dier eraf ve reisleri ile de, muhacirlerin o u, uzak-yakm her ne ise hep birbirinin akrabas idi. Ksaca Resl-i Ekrem'in byk dmanlar olan (Halef olu meyye) ve kardei, (Halef olu beyye), Resl-i Ekrem'in en eski atas olan (Ka'b oiu Mrre) nin kardei (K'b olu Hasis) in soyun dan ve o zaman Eb Sfyan'm ad geen kervanda yolda olan (As olu Amr) da Sehimoullarmdan ve Sehimoullar ise bunun gibi (Ka'b olu Hasis) in soyundan olduklar halde, ashb'm byklerin den Hz. mer ve (Zeyd olu Sad) (r.a.) de Mrre'nin dier kardei olan (Ka'b olu Ad) nin neslinden idiler. Btn ashabn ulusu olan Hz. Eb Bekir, yine. ashabn bykle rinden Talha (r.a.), (Mrre olu Teym) in soyundan olduklar halde, Resl-i Ekrem'in en byk dman olan (Hiam olu Eb Cehil) ile (Velid olu Hlid) de Mahzmoullarmdan idiler. Mahzmoullar ise, (Mrre olu Yakaza) nin torunlarmdandr. Daha garibi bu idi ki: Hz. Eb Bekir'in olu Abdullah (r.a.) ken di yannda ve dier olu Abdurrahman da, Kurey mriklerinin ara snda idi. Haris olu Nadr ki, Resl-i Ekrem'e ok byk dmanl vard. Hatt Resl-i Ekrem Kur'an okurken "Muhammed, size eski masallar sylyor" diye alay ederdi. O da (Abd-i Menaf) n kardei olan (Abd'd-Dr) oullarndan olduu hlde, ashabn byklerinden (Avvam olu Zbeyr) (r.a.) Abd-i Menafin dier kardei olan A b d ' l U z z a evldmdandr. Yine kadnlarn efendisi Hz. Hatice, Abd'l-Uzza evldndan olup, kardei ( H u v e y l i d olu N e v f e l ) ise slm'n byk dmanla rndan idi. Ad geen kervann ba olan Eb Sfyan, Resl-i Ekrem'e byk bir dmanl olan (Eb Muayt olu Ukbe) de (Abd-i Menaf olu Abd-i ems olu meyye) nin torunlar ve Kurey ordusunun en btk reislerinden olan mehur U t b e ve e y b e ve (Abd-i Menaf olu Abd-i ems olu Rabia)hn oullar olduklar hlde, muhacirle rin by olan U b e y d e (r.a.) de (Abd-i Menaf olu Muttalib o lu Hars) m olu idi. (Rabia olu Utbe) nin olu V e 1 d kendi yannda ve dier olu E b H u z e y f e Mslmanlar arasndayd. nce Mekke Emri yerinde bulunan Abd'l-Muttalib'in olu ve Resl-i Ekrem'in amcas A b b a s da Kurey ordusunun en bykle rinden olduu hlde harb meydanna gelince, karsnda byk kar dei (Abd'l-Muttalib olu H a m z a) y (r.a.) grd.
88
(Abd'l-Muttalib olu Haris) in oullar olan Eb Sfyan ile Nev fel de mriklerle beraberdi. Abd'l-Muttalib'den sonra kavminin ba olan (Abd'l-Muttalib olu Eb Talib) in olu Hz. Ali, harb safnda byk kardei (Eb Ta lib olu A k 1) e kar duruyordu. Resl-i Ekrem'in kz Z e y n e b'in (r.a.) kocas olan (Rab' olu Ebu'l-s) da edindii Peygamber'e hsmlk erefini bir tarafa braka rak Allah'n Elisine kar silh ekip geliyordu. Arablar, srf rk ve soy gayretiyle arprlarken, byle kavim ve kabileden olan birok halkn iki grup olup da, birbirine kar saf ba layp durmalar Kureylilerin ounu tereddde drd. Bilhassa Abd'l-Muttaliboullarmm harbe girimeleri srf dier Kurey ulularnn zoruyla idi. Halbuki, karlarnda karde, amca ve day ocuklarn grr grmez, kendilerine tereddd ve hayret geldi. te ad geen (Rabia olu Utbe), btn bunlar dnerek, derin bir dnceye dald ve "Ey cemat! Kim kiminle decek? Birbir lerinin kardeini, yahut amca olunu, veyahut day ocuklarn ld recek... Sonra bunlar, nasl yzyze bakacaklar? Bu olur i mi? Siz bu iten vazgeiniz ve aradan knz. Muhammed'i teki Arab kabilele rine braknz. Eer onlar, Muhammed'i yenererse, sizin de muradnz yerine gelmi olur. stelik siz bir ey kaybetmi olmazsnz" diye (Huzam olu Hakim) ile Eb Cehil'e haber gnderdi. Eb Cehil ise durmadan halk harbe kkrtyor ve halkn gayret ve hamiyet damarlarna dokunacak szler sarfediyordu. Hatt o gn, atn mahmuzlayp, harb safndan ileri karak, "Bizler, tek bir vcud gibi bir topluluuz. zerine varlmaz ve yenilmez bir topluluuz. Biz, bugn Muhammed'den ve arkadalarndan c alacaz" der idi. stn geleceine asla phe etmiyordu. Hakikaten slm ordusuna gre Kurey ordusunun madd kuvve ti kat kat fazlayd. Ama Mslmanlarn manev kuvveti ok yksekti. Kurey ordusunda arpmak istemiyenler oktu ve kendilerine rk ve soy gayretinden baka can verdirecek bir ey yoktu. Mslmanlar ise dm gayretini her eyden stn tutarak, hepsi slm birlii etrafnda kenetlenmilerdi. ehid olduklarnda gidecekleri yeri grr gibi bildiklerinden, on larca ehid olmaktan daha kymetli bir devlet ve saadet yoktu. te Eb Cehil, bu inceliklerden habersiz olarak muharebeyi ka^ zanmak iin askerin okluu yeter sanrd. Ve "Muhammedi'leri l drmee lzum yok... Onlarn ellerini arkalarna balayp da yederek Mekke'ye gtreceiz" derdi. Bundan dolay, (Rabia olu Utbe) nin szlerinden gcenip, onun dn kt bir niyete balayarak, onu azarlad. "Utbe, olu Eb Huzeyfe'yi esirgemek iin bu suretle halkn fikirlerini bozuyor" yollu, halkn gznde Utbe'yi kk drecek szlerle fikrini rtt. Batn- Nahle'de (Cah olu Abdullah) olaynda len (Hadram olu Amr) m kardei (Hadrem olu mir) de Eb Ceh'in retmesi
BEDR SAVAI
89
ve kkrtmasyla meydana kp kardeinin ismini anarak feryad et ti Aklnca kardeinin kann almak zere slmlar tarafna ok att. Tesadfen (Hadram olu mir) in oku, Hz. mer'in zdls olan M i h c a ' ya isabet etti ve ehid oldu. O zaman Resl-i Ekrem "Mihca' ehitlerin efendisidir" buyurdu. te slm ordusunda ilk nce ya ralanp ehid olan budur. O asrlarda iki taraf muharebeye girimezden nce, birer ikier meydana karak dmeleri det idi. Buna mbreze ve denlere de mbriz denilirdi. nce mbrizler meydana kp da halk cenge kztrmak det iken, bu sefer Eb Cehil'in kkrtmasiyle mir'in meydana karak kardeinin kann dva etmesinden ve slmlara ok atmasndan dolay mbrezeden evvel muharebe kzt ve araya kan dt. Mahzmoullarndan (Abd'l-Esed olu Esved), "Ya ben, Muhammedilerin havuzundan su ierim veya o havuzu ykarm yahud da o havuzun yannda lrm" diye yemin etti ve fedailik yolunda kl cm ekerek, slamlarn havuzuna doru kotu. Reslullah'm arslan Hamza (r.a.), o tarafa kotu ve havuzun ya nnda Esved'e yetiti. Hemen bir kl vurdu. Esved, arkas zere d t. Fakat akl sra yemini yerine gelsin diye kendisini havuza att. Hz. Hamza da onu havuzda ldrd. Resl-i Ekrem meydana kp, Mslmanlarn saflarn dzeltti. Bzlar safdan dar durmakla, mbarek elindeki as ile hafife do kunarak srasna getirdi ve, "Ben emretmedike dman zerine h cum etmeyiniz. Fakat tam ok menziline geldiklerinde ok atnz" diye emretti. Ksacas, iki tarafda da muharebe Bylece Eb Cehil'in istei oldu. heyecan son haddini buldu.
Rabia olu Utbe ise, halkn gznde kk dtnden, namu sunu tamamlamak iin ileri atld ve hemen, bir tarafna kardei eybe'yi ve dier tarafna olu Veld'i ald ve meydana kp mbriz is tedi, yani er diledi. Neccroullarndan Afra adl htnun yedi olu vard. Yedisi de Bedir'de hazr idiler. Onlardan ikisi, yani A v f ile M u a z adlarn daki genler ve yine Hazre kabilesinden (Revha olu Abdullah), on lara kar ktlar. Utbe, onlara "Siz kimlersiniz?" dedi. Onlar da "Filn ve filnz" diye cevap verdiler. Utbe "Bizim sizinle bir iimiz yok. Biz amcamzn oullarn isteriz" diye onlar reddetti. nk: Medine halk, iftilikle geinirlerdi. Kureyliler ise b yk ticaretlerle megul olarak iftilere hakaret gzyle bakarlard. Bunun iin Utbe ve eybe, Ensr ile mbrezeye tenezzl etme yip, "Ey Muhammed! Bize dengimiz ve akranmz olan amcamz oul larn gnder" diye bardlar. Resl-i Ekrem de "Kalk ey Ubeyde, kalk ey Hamza, kalk ey Ali" diye buyurdular. de kalkp (Mutta-
90
lib olu Haris olu Ubeyde) Utbe'ye; (Abd'l-Muttalib olu Hamza) eybe'ye; (Eb Tlib olu Ali) ise Veld'e kar gittiler. O zaman Ubeyde (altm) ve Hamza (ellisekiz) ve Ali (yirmibir) yalarndayd. Her biri yaa karsndaki hasmnn dengi idi. Hepsi de Arab'n en ileri gelen bahadrlarmdand. Bilhassa Hz. Hamza, Allah'n heybetli bir arslanyd. Hz. Ali, geri imdiye kadar byle b yk arpmalarda bulunmamt, ama onun da bir arslan yavrusu olduu yznden belliydi. de mbreze meydanna kt. det zere isim ve hretlerini sylediler. Utbe ve eybe ile Veld de, "Tamam dengimiz ve akrammzsmz, buyurunuz" dediler ve hepsi birden kllarn ektiler. Byle Kurey ulularndan bahadrlklar mehur olan alt byk adamn kapma lar, o vaktin hkmnce grlmeye deer olaydan saylrd. Her iki taraf cenge hazrlanmt. Kiminin ok ve yay elinde, ki minin eli klcnn kabzasnda olduu hlde; iki taraf da bu yiitlerin vurumalarn seyre daldlar. Hz. Ubeyde ile Utbe, birbirine bir iki hamle yaptlar... ki ihtiyar birbirini yaraiadysa da, birisi tekinin iini tamamlayamad. Hz. Hamza ve Ali ise birer hamlede hasmlarn ldrdler ve d np Ubeyde'ye yardm ederek Utbe'nin de iini bitirdiler ve Ubeyde'yi alp Hazret-i Peygamber'in yanma getirdiler. Ubeyde, ayandaki kl yarasyla, kanlar akarak Hazret-i Pey gamber'in yanma gelince, "Ey Allah'n Elisi! Ben ehid miyim?" diye sordu. Resl-i Ekrem "Evet" diye cevap verdi ve yerinin "Firdevs cen neti" olduunu mjdeledi. Bunun zerine Ubeyde, memnun ve sevinli olarak, slm dini u runda, ayann kesilmesinden dolay asla kayglanmayacana dair gzel ve dokunakl iirler syledi. Fakat, yaras ar olduundan () gn sonra Medine'ye gtrlrken yolda Cennet'e kavutu. te tarafta Utbe ve eybe ki, Kurey ordusunun en ileri gelen re islerinden iki byk kii ile bir de gen olan (Utbe olu Veld) in birden harb meydannda dp kalmalar, dierlerini rktt. Eb Cehil ise, asla geveklik gstermeyerek "Siz, Utbe ve eybe'ye bakmaynz. Onlar, gururla hareket ederek kendilerini tehlikeye d rdler", diye kavmine cesaret veriyor ve "Hemen yrynz", diye emrediyordu. O srada Hz. Eb Bekir, olu bdurrahman' mriklerin, arasnda grnce meydana kp da, onunla arpmak zere izin istediyse de, Resl-i Ekrem "Ey Eb Bekir! Bilmez misin ki; sen, benim grr g zm ve iitir kulam yerindesin", diyerek izin vermedi ve yanndan ayrmad. ki taraf ilerlemeye ve birbirine yaklamaya balad. Oklar ise iki taraftan durmadan iliyordu. Hazre kabilesinden (Srka olu Haris) adl gen; geride dura rak ilerdeki bahadrlarn arpmasn seyredenler iindeydi. Dman tarafndan atlan ve ndeki harb safnn zerinden geen bir ok, ona
BEDR SAVAI
91
dokundu ve zavally ehid etti. te Ensr'dan ilk nce ehid olan budur. Bu ilk ok enginde, ilerdeki harb safnda bulunan slm gazileri nin zerinden ap giden bir ok'un, geride Hris'e dokunmas hepsine ibret dersi oldu. Ecel oklarnn ndekilerle arkadakileri ayrmad ve ileridekile rin tehlikesi, geridekilerin tehlikesinden fazla olmad anlald. Son radan Hrise'nin annesi olan Rubeyyi, Hazret-i Peygamberin yanma gelip "Ey Allah'n Elisi! Olum cennette ise kendime teselli verip sabredeyim, deilse ne yapaym?", diye sorunca, Resl-i Ekrem "Cen net bir deil, sayszdr. Senin olun Cennet'l-Firdevs'dedir", diye bu yurmutur. Biz, yine konumuza dnelim. Resi-i Ekrem, maara arkada ile birlikte adrda, yani (Muaz olu Sad) in yaptrm olduu glgelikte bulunup "Y Rabbi! Bana vdettiin yardm ver", diye iten yalvararak dua ve niyaz ederken, kendisine halife bir uyku geldi ve hemen glmseyerek uyand. "Mjde ey Eb Bekir! te melekler ile Cebrail (a.s.) yardma geldi", diye buyurdu. Sonra Resl-i Ekrem, zrhn giyip "Yaknda o topluluk bozulup arka dndrlr", mnsna gelen yeti okuyarak adrdan dar kt. Ve st tarafndaki yet ise "Yoksa, Kurey mrikleri, biz toplu ve tek bir vcud cematiz mi derler", mnsmdadr. Yukarda anlattmz gibi, gerekten Eb Cehil, bu Bedir g nnde "Biz, tek bir vcud olan, c alc bir topluluuz; bugn Muhammed'le arkadalarndan intikam alacaz", demiti. Bu yet ise, evvelce Mekke'de iken inerek, gelecekten haber veren yetlerden ve Hz. Muhammed'in Peybamberliinin ak bir delili olan mcizelerindendir. Hatt Hz. mer'den rivayet edilir ki, "Bu yet inince, acaba han gi topluluk bozulacak? dedim. Bedir gnnde Resl-i Ekrem zrhn giyip de 'Seyhzeml cem'u ve yuvellneddbr' dedii zaman, mura dn ne olduunu anladm" diye buyurmutur. Rivayet edilmitir ki: Daha nce Medine yaknlarna kadar gelip de, Medine halknn hayvanlarn srp gtrm olan (Cbir-i Fihr olu Krz) n, lde yaayan Kurey kabileleri ile, bu sefer Mekke'de ki Kureylilerin ordusuna yardm iin gelecei, o gn iitildi. Halbuki Kurey ordusunun kuvveti, zaten Mslmanlara gre kat kat fazla iken, l Araplarnm da gelerek, onlara katlacak olursa, kuvvetleri ziyde oalr diye Mslmanlar tel ve endieye dtler. Bunun zerine Allah tarafndan melekler ile Mslmanlara yar dm olunaca mjdelendi. Cbir olu Krz, hakikaten Mekke Kureylilerinin ordusuna yar dm etmek niyetinde bulunmusa da, sonradan Kurey ordusunun bo zulduunu haber ald gibi, yardmdan vazgemitir. Yine rivayet edilir ki: O srada benzeri grlmemi ok sert bir rzgr kp, gz gz grmez olmu. Bu ise meer, melekler ile Ceb-
92
rail'in (a.s.) gelii imi ki, harb meydanna gelmiler. Ablak atlara binmi insanlar gibi grnmler ve mriklere kar saf balayp dur mular. Bu da mehur rivayetlerdendir: Kurey ile Kinane arasnda vak tiyle muharebeler gemi olduundan, bu sefer Kinane kabilesi, frsa t ganimet bilip, arkadan gelerek saldrmasnlar diye Kureyliler endie ederken, Kinane eyhlerinden mehur (Mlik-i Mdlic olu Srka) bir blk svari ile Kurey ordusuna gelip "Ben de sizinle beraberim", diyerek onlara cesaret vermi. Halbuki Srka, (Him olu Haris) ile el ele tutuup gezerlerken, yle bir iddetli bora ile melekler gelince, Srka Hris'den ayrlarak ve askerini alp savumu ve onun savuup gitmesi Kurey kabilesini vehim ve tela drm. Hatta Eb Cehil, bunun zerine "Siz Srka'ya bakmaynz. Onun Muhammed ile gizli anlamas vardr. Muhammedleri bitirdik ten sonra, dnp de Kudeyd konana vardmzda ben ona Muham med'in tarafdarl ne .demek olduunu retirim. Hemen siz yry nz", diye kavmine cesaret vermiti. Kurey ordusu bozulup da Mekke'ye vardklarnda "Askerin boz gunluuna Srka sebep oldu", demiler. Srka ise onu iittiinde "Allah'a yemin ederim ki, ben sizin Bedir'e doru yrdnz duy madm, fakat bozguna uradmz iittim", demi. Meer, Srka eklinde grnen blis ve Mdlicoullarmdan bir takm adamlarn suretinde grnenler ise blis'in yardmcs olan eytanlarm. Bir sre sonra Srka ve bakalar, slm ile ereflendikleri za man, btn bunlar aralarnda konumular ve eytan ii olduunu kesin olarak anlamlard. Biz, yine konumuza dnelim. O srada Resl-i Ekrem bir avu ufack talar alp "Yzleri ir kin ve kara olsun", diyerek dmanlarn zerine att. O talarn her biri, mriklerin gzlerine ve burun deliklerine girerek onlar sersem etti. Bu hl, Hazret-i Peygamber'in mucizelerinden ve Kurey ordusu nun bozulmasn gerektiren, manev sebeplerdendir. Bu gibi sebeplerden, dolay Kurey ordusu sarslm olduu halde Hazret-i Peygamber, hamle ve hcum iin emir verdi. yle ki: "Her kim, bugn dmandan yz evirmeyip de, direnir ve ehd olarak lrse yce Allah, elbette onu cennete koyacaktr. Bugn ehd olan lara Fidevs cenneti hazrdr. Ve onlarn geliini cennetin kapcs olan byk melek Rdvan beklemektedir." yollu hem doru, hem de dokunakl szlerle arkadalarn coturarak "Haydi iddetle hcum ediniz" diye buyurdu. Hazre kabilesinden (Hmam olu TJmeyr), hurma yerken cennet mjdesini iitince "Peh, peh! Cennet'e girmek iin u heriflerin elin de lmekten baka br ey lzm deil mi? Pek iyi", diyerek elindeki hurmalar yere att ve hemen klcn ekerek ehitliin stnlne
BEDR SAVAI
93
dir gzel ve dokunakl iirler syleyerek dman zerine hcum etti. Artk geri dnmeyip pek ok mrikleri ldrdkten sonra, sonunda kendisi de ehit olarak Firdevs cennetine gitti. slm ordusunda ok'dan baka silhla ehit olanlarn birincisi (Hnam olu Umeyr) dir. Afra kadnn byk olu Avf da ehitlik derecesine erimek iin ona engel olabilecek zrhm srtndan karp att ve hemen klcn ekerek, dman zerine hcum etti. Mrikler den bir oklarm ldrd. Nihayet kendisi de ehit olup muradma er di. Dier ashap da, hepsi dalkl olup ileri kotular ve taraf taraf, hamle ve hcum ile dmann saflarn yrttlar. zellikle Allah'n arslan Hz. Hamza (r.a.), hangi kola hcum etse, dman blklerini ya rp geiyordu. Hz. Ali de ona uyarak nne gelen mrikleri kl ile ikiye biiyordu. Kurey'in mehur reislerinden (Esved olu Zem'a), Hz. Hamza e Ali'nin karsna rastlamakla, hemen onu ldrdler. Kardei (Esved olu Akil) de bu srada ldrld. Sehimoullar'mn balarndan olan (As olu mer), Ebu Sfyan e beraber olmakla, bu hadisede bulunmad. Ama Sehimoullarmm en byk reisleri olan drt kii bu arpmada ldrld. yle ki: (Haccac- Sehm olu Mnebbih) i (Ebu Ysr'l-Ensar) ve kardei (Haccac olu Nebih) i Hz. Hamza ile (Eb Vakkas olu Sa'd) ve olu (Haccac olu Mnebbih olu s) ve bir de (Kays- Sehm olu Ebu'l-s) Hz. Ali ldrdler. Bunlardan baka Hz. Ali, Kurey reislerinden Hz. Talha'nm amca s (mer't-Teym olu Osman olu Amr) ve Hz. Hatice'nin kardei (Huveylid olu Nevfel) ile (meyye olu s olu Sad olu Ubeyde) yi de ldrd. meyyeoullarmm ba olan Eb Sfyan, ad geen kervan ile savuup gitmi olduundan, bu byk muharebede bulunmad. Fa kat olu Hanzale bulunup o da bu srada ldrld. Kurey'in mehur reislerinden (Hiam olu Ebu'l-Bahter) de bu srada (Ziyad olu Mcezzer) elinde ldrlm oldu. Mslmanlarn byk dman olan Eb Cehil'i ldrmek vnlmeye deer bir hl olduundan, btn ashap onunla karlamak istiyorlard. Hatta Eb Cehil sanarak Hz. Hamza, mehur mrikler den ve Mahzumoullarmdan (Veld olu Halid) in kardei olan (Veld olu Ebu Kays) ve Hz. Ali yine Mahzumoullarmdan (Mnzir olu Abdullah) ldrdler. Yine Kurey byklerinden (mm Seleme) nin kardei olan (meyyet'l-Mahzum olu Mes'd) da Hz. Hamza'nn klcndan geti. (Eb Seleme) nin kardei olan (Abd'l-Esed. olu Esved) de bu srada ldrld. Eb Cehil ise (yetmi) yanda gz pek, korkun yzl ve ok inat lanetlenmi bir herif di. "Anam beni bugn iin dourmutur" diye cesaretini belli eder ve hemen askerini harbe srerdi. Kendi a-
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAltlll (Cilt!
1)
reti olan Mahzumoullari yiitleri, onun evresini alp mh kn o4duklarndan yanma, varlamazd. k i ordu birbirine kavuaca srada (Avf olu Abdurrahman) harp saflarnda olup, sanda ve solunda Neccroullarmdan birer i'i m; bulunuyordu. Biri (Avf olu Abrrahman) m kolundan ekerek gizlice ona "Amca! Sen Eb Celil'i tanr msn? Bana gstersene", de m i ve A v f ' n olu "Ne yapacaksn?" deyince, "Allah'a sz verdim. EBU CEHL grdm gibi, zerine hamle edip, ya onu ldreceim, yahut bu uurda leceim" diye cevap vermi. br gen de, bunun EBU CEHL Cehil'i sormu ve Avf'm olu "Ne yapacaksn?" deyince, o da brnn syledii gibi sylemi (Avf olu Abdurrahman) byle kor k u l u zamanda rzgrn scak ve souunu grmemi iki ocuk arasnda kaldm diye dnrken, onlarn bu cesursa szlerinden hayret te kalm. i k i gen ise meer Afra kadnn oullar (Muaz) ve (Muavvez) adlarndaki iki fedai kardemi. te bu srada Eb Cehil, Mahzumoullar yiitleriyle domuz topu gibi grlerken Avf'n olu onlara "te aradnz" diye Eb Cehil'i gstermi. Derhal ikisi birden frlayp, ifte ahinler gibi szlp Eb Cehil'in zerine hcum ettiler. Halbuki yine Ensar'dan (Cemh olu Amr olu Muaz) adl fedai do Eb Cehil'i gzetiyormu. Bu srada frsat drm ve Eb Ce li l n ayana bir kl vurmu. Fakat Eb Cehil'in olu krime de klla onun kolunu yaralam. Bu srada Afra'nm oullar Muaz ile Muavvez de yetiip Eb Cehil'in iini bitirmiler. Eb Cehil, kendisini, Arap kabilelerinin en ereflisi olan Kurey'in bA|] b i l i r ve Medinelileri ifti diye hor grrken, onlarn elinde can VI rmek pek gcne gitti. Hatt bu sefer Muaz (r.a.), kendisine kl Il- vurunca "Keke ben iftilerden baka b i r adam ldrseydi!,, de miti. O srada Resl-i Ekrem "Acaba Eb Cehil ne yapyor? Kim gidip de ondan bize b i r haber getirir?" deyince (Mes'd olu Abdullah) ko tu ve Eb Cehil'in yanma gitti. Grd ki, can ekiiyor. Hemen ban k e s m e k zere sakalndan tuttu ve ayaiyle boynuna bast. Eb Cehil, gzlerini anca "Ey Eb Cehil sen misin?" dedi. Eb Cehil ise, son nel: e { (m olduu halde korkusuzca Mes'd'un oluna "Ey koyun o . i i b a n ! Pek sarp yere kmsn. Byk bir kiiyi kavim ve kabilesinin ldrmesi, hemen imdi olmu bir i deildir. Bu olaan eydir. Fakat stnlk hangi tarafdadr?" diye sordu. Mes'd'un olu da "Zafer ve stnlk slm'a yz gsterdi", di y e cevap verdi ve bu yzden de, Eb Cehil'i mitsizlie drd. Eb C e b l , b y l e her ynden umudunu kesince "Muhammed'e syle ki: imdiye k a d a r onun dman idim. imdi dmanlm bir kat daha artt", d e d i . Mes'd'un olu da hemen ban kesti. Ksaca Eb Cehil, s u n n e f i s l e h i l e imana gelmedi, inkr ve sapklkta direndi ve her ey d e n limitsiz olarak cann cehenneme smarlayp gitti.
BEDR s a v a i
Mc'd'un olunun cssesi kk ve zayf, Eb Cehil'in ba ise byk olduu iin, onu yklenip gtrmesi grmeye deer bir manza ra olduu halde "te Allah'n dman Eb Cehil'in ba", diyerek Hazret-i Peygamberin nne getirdi. Resl-i Ekrem de, Allah'n yar dmna kretti "Bu mmetin firavunu ite budur", diye buyurdu. Bu srada Afra kadnm olu Muavvez nice iler grdkten sonra kardei Avf gibi, o da ehit oldu. Eb Cehil'in kardei olan (Hiam o lu s) da bu srada ldrld. Kurey'in mehur bakanlarndan Tuayme, mslmana dan bir iki kiiyi ehid ettikten sonra o da, Hz. Hamza'nn klcndan geti. Eb Cehil'in ldrlmesinden sonra, Kurey ordusunda dayana cak kimse kalmayp, tamamen yz evirdiler. Artk kaanlar kurtul du. Kaamayanlar da esirlii canna minnet bildi. Kurey'in birinci derecedeki balarndan olan (Halef olu mey ye) ki, hem ihtiyar hem de iman idi. Muharebenin sonuna kadar dayand. Nihayet olu Ali ile beraber kendisini (Avf olu Abdurrahman) a teslim etmek zorunda kald. Abdurrahman hazretleri de eski tankla dayanarak onlar sa brakmak zere esir etmee karar verdi ve buna dair konuurlarken (Halef olu meyye) "Kimdir u demirlere brnp saflar yrtan bahadr?" diye sormu. Abdurrah man da "Reslullah'n amacas Hz. Hamza'dr," diye cevap vermi. Ha lef olu meyye "Ah! Bize bu ileri eden ve bizleri bu hle koyan hep odur", demi. Onlar bu szde iken meyye, Bill-i Habe'nin (r. a.) gzne iliti. Halbuki meyye Mekke'de iken, Hazret-i Bill'e pekok ikenceler etmi olduundan Bill, onu grr grmez "Ey Allah'n Ensr'! te kfirlerin ve tacirlerin ba (Halef olu meyye) vuru nuz, ldrnz", deyince Afra kadnn olu Muaz ile Ensar'dan dier bazlar, koup (Halef olu meyye) yi ldrdkleri srada (Ysir olu Ammr) da onun olu (meyye olu A l i ) yi ldrd. Ksaca Kurey ordusu, pek fena halde bozuldu ve slmlar byk zafer kazand. Harb meydannda dp kalanlar ile yaral olup da soma len ehdlerin hepsi (ondrt). kiiydi. Alts muhacirlerden, altc Hazrec kabilesinden, ikisi ise Evs kabilesinden idi. Mriklerin lenleri ise (yetmi) kii olup; yirmidrd Kurey'in ileri gelenlerinden ve balarndan idi. Esir olan mrikler de (yetmi) kii olup, Hazret-i Peygamber'in amcas (Abd'l-Muttalib olu Abbas) ve amca ocuklar (Eb Talib olu Akl) ve (Abd'l-Muttalib olu Nevfel) ve Hz. Zeyneb'in kocas (Rab' olu Ebu'l-s) bu esirlerin ileri gelenlerinden idiler. Bir sre Sonra hepsi de slm ile ereflenmilerdir. (Umeyr Olu Mus'ab) n kardei (Umeyr olu Eb Azz) ele bu lirlerin ileri gelenlerinden olduu halde Bedir gnnde slm ile ereriennl.'.'lcrdir. (Am 'lAii olu Sheyl) ve (Him'l- Mahzm olu Hlid) ve (lllr! ogl bey.V) n olu Abdullah ve II/,. Sde'nin kardei (/en'a
96
olu Abd) ve (Veld olu Veld) ve (Halef olu meyye) nin zdhs olan Nestas da, bu esirlerin ileri gelenlerinden idi. Resl-i Ekrem emretti. len Kurey reislerinin cesedleri bir ku yu iin atld. Fakat (Halef olu meyye) zrh iinde imi olduun dan, olduu yerde zerine ta ve toprak atlarak rtld. Dier cesedler de urada burada gmld. Resl-i Ekrem bu zaferi mjdelemek zere (Harise olu Zeyd) i Medine'ye gnderdi. O da varp Medinelilere mjde verdi. O srada ise Resl-i Ekrem'in kz Rukayye (r.a.) ldnden Hz. Zeyd'in Medine'ye varnda henz gmlm olduundan Medine'de bulunan Mslmanlar keder iindeydiler. Esirlerin kamamas iin Hz. mer, onlar balamaya memur ol makla, hepsinin-ulusu olan Abbas' pek sk balam olduundan ge ce inlerdi. Resl-i Ekrem ise, o gece amcasnn inil tisinden zlerek gzne uyku girmedi. Ensr, Resl-i Ekrem'in asla rahatsz olmasn istemediklerinden, gece uykusuz kaldn iitir iitmez, bzlar ge lip. Abbas'm balarn zdler ve karlksz olarak serbest braklmasn istediler. Halbuki esirler hakknda ne trl muamele edileceine dir he nz vahiy gelmediinden, bunlar hakknda rey e karar vermek l zm geliyordu. Rey ile olan ilerde ise Ashab'a danmak Fahr-i lem'in snnet leri idi. Danma meclisinde herkes fikrini serbeste sylerdi. Hele Hz. mer, vahye uymakta ne kadar sr'at ve metanet gsterirse rey ile olacak ilerde asla hatr ve gnle bakmayp ekinmeden fikrini sy ler ve sz kestirirdi. ok kere fikrinde isabet ederdi. Birok defa sy ledii fikri, sonradan inen vahye uygun dmt. Bunun iin ken disine m e r ' l - F r u k denilmitir ki, doru ile yanln ara sn tam bir olgunlukla ayrt edici demektir. Bu sefer de esirler hakknda ne yapmak lzm geleceine dir Hazret-i Peygamber Ashbiyle grme yapt. yle ki: "Yce Allah, sizi onlara gib edip zafer kazandrd. imdi onlarn hakknda ne yap mak istersiniz", diye sordu. Hazret-i mer'l-Fruk "Ey Allah'n El isi! Hepsinin boynunu vurdur", dedi. Muaz olu Sa'd (r.a.) da bu reyde bulundu. Resl-i Ekrem'in merhameti buna elvermediinden, evvelki sulini tekrarlad. Hz. mer "Ey Allah'n Elisi! Onlar m riklerin balardr. Hepsinin boynunu vurmal", deyip kendi fikrinde srar etti ise de, Resl-i Ekrem yine kabul buyurmad. Bunun zerine Hz. Eb Bekir, kalkp, esirlerden bedel alnarak serbest braklmalar grnde bulundu. Resl-i Ekrem de onun fik rini kabul edip, esirlerden drder bin dirhem bedel alnarak salveril melerini emretti. Fakat Medine'ye giderken yolda Eb Mut olu Ukbe ile Haris olu Nadr' ldrtt. Resl-i Ekrem, Bedir'de gece kaldktan sonra ordusu-ile Medi ne'ye dnd. Esirler ve ganimet mallar da beraber idi. Neccroulla-
BEDR SAVAI
97
rndan Ka'b olu Abdullah, bu ganimet mallarn korumak zere va zifelendir ilmiti. Kurey kervann aramaya memur olan Zeydoullar Sad ve Tal ha (r.a.) da etraf tarayarak Medine'ye dnlerinde, Resl-i Ekrem' in Bedir taraflarna gelilerini renmeleriyle onlar da o yne kou mular ve bu kere Resl-i Ekrem dnp de Medine'ye gelirken yolda buluup zaferini tebrik etmilerdir. Safra boazndan kldkta Resl-i Ekrem, ganimet mallarn eit bir ekilde Ashb'a bltrd. Esirleri geride brakp Medine'ye gitti. Resl-i Ekrem'in Medine'den kmasiyle, dnmesi arasnda (ondokuz) gn gemitir. Bir gn sonra esirler de Medine'ye gtrld, ve Resl-i Ekrem, onlar Ashb'ma datt. "Onlara gzelce baknz", diye tenbih etti. Bu suretle herkes kendi evindeki esire gzelce bakar, yeme ve imesine ok dikkat ederdi. Resl-i Ekrem'in amcas Abd'l-Muttalib olu Abbas, haylice zengin bir kiiydi. Mekke'den karken mm'l-Fazl'a yani hanmna epeyce altn verip "Ben muharebeye gidiyorum. Eer bana bir hl olursa, bu altnlar seninle evldmndr", demi. Fakat bunu ikisinden baka kimse bilmiyordu. Bundan baka Abbas, askere sarfetmek zere yanma da haylice altn almsa da, harb srasnda elinden alnmt. Resl-i Ekrem ise, bu sefer ona, gerek kendisi iin ve gerek kar de ocuklar olan Ukayl ve Nevfel iin bedel vermesini emredince, mu harebede elinden alnm olan altnlarn bu bedellere karlk sayl masn talep ve rica etti. Resl-i Ekrem de "Bizim aleyhimize kullan mak zere tadn altn sana brakmayz", diyerek onun bu ricas n kabul etmedi. Abbas "Demek beni avu atrp da dilendirecek mi sin?", dedi. Bunun zerine Resl-i Ekrem, "Hani mm'l-Fazl'a b raktn altnlar?" diye buyurdu. Halbuki Abbas, o altnlar karsna verirken yannda kimse yok idi. Bunun iin "Sana bunu kim haber verdi?" diye sordu. Resl-i Ek rem "Rabbim haber verdi", diye buyurdu. Abbas da "Ben ehdet ede rim ki, sen her sznde dorusun", diyerek hemen Kelime-i ehdet getirdi. Fakat bedeli affettiremeyip, dier esirler gibi, belli bedeli bu lup vererek Mekke'ye dnd. Mekke'den belirtilen bedellerini getirterek deyen, Kurey'in te ki reisleri de yava yava dnmeye balad. Bedel vermeye gc ol mayp da yaz yazmasn bilen esirler de, Ensr'dan onar ocua yaz retmek ve sonra serbeste Mekke'ye gitmek zere Medine'de alkonuldu. Mekke halkndan okur - yazar ok olup, Medine halk may bilmiyorlard. Bu suretle Medine'de de okur-yazar ald. Bu srada Resl-i Ekrem'in kz Zeyneb (r.a.) de olu Ebu'l-s'm bedeli olmak zere boynundaki gerdanl dine'ye gnderdi. ise yaz yaz kimseler o kocas Rab' karp Me F. 7
98
(Cilt:
1)
Bu gerdanl ise Ebu'l-s'la evlendii zaman, boynuna kadnla rn efendisi olan annesi Hz. Hatce takmt. Hz. Hatice'nin byk k zma hediyesi olan gerdanln telll elinde gezer satlk mal gibi esir lik bedeli olarak meydana kmas Ashb'a dokundu. Resl-i Ekrem de onu grnce ok duyguland. "Uygun grrse niz Zeyneb'in esirini salveriniz, bedelini de geri eviriniz" diye bu yurdu. Ashb da Ebu'l-s' braktlar ve gerdanl geri evirdiler. Bylece Ebu'l-s bedelsiz olarak esirlikten kurtulup Mekke'ye gitmi tir. Fakat inkr ve sapklkta srar ettiinden, sonradan Zeyneb (r.a.) ondan ayrlp Medine'ye hicret etmitir. Esirlerden Eb zzet'l-Cmeh adl mehur irin iirinden ba ka sermyesi yoktu. Bundan sonra Mslmanlar aleyhinde bulunma mak artiyle bedelsiz olarak salverildi. Yine esirlerden Hantab olu Muttalib ile Rifaa olu Saffiy de byle bedelsiz serbest brakld. Ramazann sonlarnda Sadaka-i Ftr vermek vcib oldu ve Ra mazan bayrammda Bayram namaz klnd. Zekt vermek de bu se ne farz oldu. Yukarda getii gibi Bedir'de yenik den ve dalan Kureylilerin yetmi adam ldrlm ve (yetmi) kiisi esir edilip, geri kalan kl artklar perian olarak de kalka Mekke'ye gitmilerdi. (Abd'lMuttalib olu Haris olu Eb Sfyan) da onlarla beraber Mekke'ye gitti. Eb Leheb ile grdnde Abbas'n hanm mm'1-Fazl ve klesi olup slmm gizli tutan Eb Rfi'in de hazr bulunduu bir top lantda Eb Leheb, Haris olu Eb Sfyan'dan Bedir harbini sordu. O da "Allah'a yemin ederim ki, hibir ey deil. Yalnz biz Muhamnedlerle karlatmzda arkalarmz onlara evirdik. Diledik lerini ldrdler ve istediklerini esir ettiler. Fakat onlar ne ktlyor ne de ayplyorum. nk ablak atlara binmi bir alay svari var d. Onlara kar koymak mmkn deildi," diye cevap verdi. Eb Rfi' de "O grdnz svariler, melekler idi.", deyince Eb Leheb, fkelenerek ona bir tokat vurdu. mm'1-Fazl ise gayrete gelip "Zavall kleyi, efendisi burada yok diye douyorsun...", diyerek bir adr direi ile Eb Leheb'in ban yard. Bunun zerine Eb Leheb, gam ve kederinden ar hasta oldu ve bir hafta sonra canm cehenneme smarlayp ceza yeri olan ahirete gitti. Dier Kureyliler de Mekke'de bir ay kadar Bedir'de len reisle rin matemini tuttular. Resl-i Ekrem ise Bedir'den zafer kazanm olarak dndkten sonra, slm dini pek ok kuvvetlendi ve btn dmanlarn gzleri yld. Medine'deki Yahudiler, "Tevrat'ta ad geen ahir zaman peygam beri budur" demee baladlar ve henz iman etmiyenlerden bazlar iman etti, bazlar da grnte slama geldi. Bylece Mslmanlar iinde bir hayli mnafklar, yani iinden inanmayp da dndan inan m gzkenler tredi.
BEDR SAVAI
9 9
Hz. Peygamber'in hicretinden sonra Yahudiler, Resl-i Ekrem ile harbetmemek ve onun dmanlarn cenge kkrtmamak zere anla mlard. Medine taraflarndaki Yahudiler, geri balca K u r e y z a ve N a d i r diye iki kabileden meydana geliyordu. Ancak bunlardan ba ka Ben Kaynuka denen bir kabile vard ki, Medine'nin l i y e bl gesinde C i s r - i B u t h a h denilen yerde yayorlard. Kaleleri salam ve kendileri cesaretleriyle tannmlard. Hazre kabesi on larn dostu ve koruyucusu idi. Mslmanlardan birini ldrerek szlemelerine aykr davran dklarndan dolay, Resl-i Ekrem hicretin bu ikinci senesi evvalinin ortalarnda Ensar'dan ve Evs kabilesi ileri gelenlerinden Abd'l-Mnzir olu Eb Lbabe'yi (r.a.) Medine'de vekil brakp, sanca amcas Hamza'nn (r.a.) eMne verip, gazilerle Medine'den kt ve gidip (onbe) gn kadar Kaynukaoullarm kuatt. Nihayet Zilkade banda teslime mecbur oldular. Hazre byklerinden mnafklarn ba olan (Sell olu bey olu Abdullah) da onlarn ldrlmesinden affm istirham ve bu hususta ok srar ettiinden Resl-i Ekrem, onlar l drtmekten vazgeerek am tarafna srd ve kalelerinde bulunan sah ve mallarn bete birini hazineye alp geri kalann gaziler ara snda paylatrd. (meyye olu Harb olu Eb Sfyan) ad geen kervan ile Mek ke'ye varp arkasndan Bedir'de dalan asker de bozuk dzen bir hal de Mekke'ye eritiklerinde Kurey'in birinci derecedeki balar, kimi lm, kimi esir olduundan Ebu Sfyan, tabiatyle Kurey'in ba sa yldndan, Mslmanlar zerine bir sefer etmedike karlarn yan na varmamak ve gzel kokular srnmemek zere yemine etmiti. Bundan dolay (ikiyz) atl ile Mekke'den kp, Medine yaknla rna geldiklerinde, ileriye birka atl gndermiti. Onlar da Medine' ye bir saat kadar uzakl olan bir yere gelip Mslmanlardan birini ehid etmilerdi. Resl-i Ekrem, bunu iittii gibi (seksen) svari ve (yzyirmi) piyade ile Medine'den kp o tarafa hareket ettiler. Kureyliler ise henz Bedir bozgunluu acsn unutmam olduk larndan hemen kamaya yz tuttular ve hafiflemek iin yanlarndaki azk ve zahire uvallarn atarak byk bir hzla kap gittiler. Bu yzden Mslmanlar Kurey'e yetiemediler. Fakat arkalarndan bu uvallar toplayp zahmetsizce epeyce erzaka sahip oldular. Bu seferde Resl-i Ekrem be gece Medine dnda kalm ve Zilhicce'nin dokuzuncu gn Medine'ye ulamt. Ertesi gn Bayram namaz kld ve kurban kesti, Ashab'a da kur ban kesmeleri iin emretti. Yine bu Zilhicce aynda Resl-i Ekrem sevgili kz Ftmat'z-Zehra (r.a.) y, amcas olu olan Eb Talib olu Ali (r.a.) ile evlendirdi. O vakit Hazret-i Ftma, (onbe) yanda ve Hazret-i Ali (yirmibir) yandayd.
Ashab'r byklerinden Maz'n olu Osman (r.a.), bu sene ebed ileme gmtr. Yine bu sene Kurey reislerinden (Salt olu meyj e ) de dnyadan gp gitmitir. Bu meyye, semav kitaplar incele mi, Peygamber'in gnderileceini renmi, fakat kendisi ahir zaman peygamberi olmak emeline dm iken, Muhammed Mustafa (s.a.v.) gnderilince, hasedinden dolay inkr ve sapklkta direnirdi. Bedir harbinde am'da bulunup sonra Mekke'ye giderken Bedir kyne u radnda kendisine Bedir arpmasnda ldrlen Kurey reislerinin atlm olduklar ad geen kuyu gsterilmi ve day oullar olan Raba olu Utbe ile Raba olu eybe'nin orada olduklar sylenmi ol duundan, o kuyu basma gidip onlara at olarak uzun bir kasde sylemi ve sonradan kendisi de cehenneme yollanmtr. Sonra hicretin nc senesi oldu ve bu senenin Reblevvelinde Yahudilerden ve Nadr kabilesi reislerinden Eref olu Ka'b'n idam oldu. yle ki: Eref olu Ka'b airdi. Resl-i Ekrem'i hicvederdi. Bu srada Mekke'ye gidip gelmi ve Mekke'de iken Bedir harbine dair atlar syleyerek Kurey'i Mslmanlar aleyhine epeyce kkrtm t. Ensar'dan ve Eys kabilesinden Mesleme olu Muhammed, kendi kabilesi yiitlerinden (drt) kiilik yoldalariyle gidip, Ka'b'n ban kestiler ve bakalarna ibret olarak gsterdiler. Yahudiler, sabahleyin Hazret-i Peygamber'in yanna gelip, bun dan dolay ikyet ettiler. Resl-i Ekrem de Ka'b'n ne trl bir kar klk karmaya altn anlatmakla, Yahudiler, bir ey diyemeyip gittiler. Bedir arpmasndan sonra Kurey iin tedenberi gidip gelmek te olduklar am* yolu tehlikeli olduundan Irak yoluyla dolaarak am'a gidip gelmeye baladlar. Bu srada Irak yoluyla bir Kurey kervan hareket etmiti. mey ye olu Safvan ile (Abd'l-Uzza olu Huveytib) da beraber idi. Resl-i Ekrem, ondan haberli oldukta, (yz) svari ile Harise olu Zeyd'i (r. a.) gnderdi. Necid'de Karde adl subama vardlar ve kervan vurdular. Btn mallarn alp Medine'ye gtrdler ve bete birini hazine iin ayrd lar. Bu bete birin kymeti (yirmibin) dirhemi buluyordu. Yukarda getii zere Bedir harbi srasnda, Resl-i Ekrem'in k z ve Affan olu Osman'n (r.a.) hanm Rukayye (r.a.) lmt. Son ra mer'l-Fruk'un (r.a.) damad (Huzfet's-Sehm olu Huneys) lmekle, kz H a f s a (r.a.) dul kald. Hazret-i mer'l-Fruk, kz Hafsa'y Hz. Osman'a vermek istedi. Hz. Osman da bu niyette bulunmuken sonradan vazgetiinden, Haz ret-i mer'l-Fruk gcenmi oldu. Resl-i Ekrem ise bu srada Hz. H a f s a ile evlendi. Bylece Hz. mer'i kaynpederi olmakla ereflendirerek, gnln ho etti. Kendi k. z mm Glsm' (r.a.) de Affan olu Osman'a verdi. Bundan dolay ona, O s m a n - Z ' n - N r e y n yani iki nur sahibi denildi.
UHUD SAVAI
101
Uhud
Sava
Yukarda getii zere, Bedir sava srasnda Harb olu Eb Sf yan ve s olu Amr, ky yoluyla savuup Bedir arpmasna sebep olan, daha nce bahsedilmi bulunan kervan Mekke'ye ulatrmlar idi. Bu kervanda (bin) deve yk mal vard. Sermayesi (ellibin) al tn idi. Bunda Kurey ulularndan pek ok kimselerin pay vard. Hal buki onlarn ou Bedir harbinde idiler. Ondan dolay kervan Mekke'ye gelince, btn mallar Dr'nNedve'ye konup sakland. Kurey ordusu Bedir'de fena halde bozulup dalarak Mekke'ye varnca, meyye olu Safvan ve Eb Cehil olu krime ve Reba olu Abdullah gibi babalar yahud kardeleri lenler, Eb Sfyan'm yan na toplandlar ve "Muhammed, bizim byklerimizi ldrd. Bizleri kimsesiz brakt. u kervann krndan bize yardm ediniz ki, ondan cmz alalm," dediler. Eb Sfyan hemen uygun grd. teki sermaye sahiplerini de raz ederek, kervandaki mallar sattlar. Kureyliler, am ticaretinden bire bir kr ederlerdi. Bu sefer de mallar sattlar, sermayesi olan (ellibin) altn sahiplerine verdiler. Elli bin altn kadar kr kald. te bu krdan yirmibebin altn ayrl d. Onunla l Araplarmdan asker toplamak zere karar verildi. Fakat Bedir'de len Kurey'in byklerini hatrlayarak ve onlar iin atlar syleyerek halk savaa kkrtmak zere, birka szn sohbetini bilir kiinin bu ie girimeleri gerekli grld. te bunun iin (s olu Amr) ve (Eb Veheb olu Hbeyre) ve (bn'r-Reb') ve (Eb Azzet'l-Cumeh) seilerek kabilelerin ilerine gnderildi. Geri Eb Azze, Bedir muharebesinde esir olup, bundan sonra, Mslmanlar aleyhinde bulunmamak artiyle bedelsiz olarak serbest braklm olduundan, bu vazifeyi kabulden ekinmise de, dokunak l szleriyle kavmine yardmc olmas iin, (meyye olu Safvn) pek ok sktrmakla, onun zorlamasna dayanamayp, Mslmanlar aley hine halk harekete geirmek ve bu yolda iirler sylemekle urat. Bylece Kureyliler, Mustalikoullar, Huzeyme'nin olu Hevnoullar, Abd-i Menfin olu Harisoullar kabilelerinden (ikbin) kadar asker topladlar ve (bin) kiiden oluan bir ordu ile Mekke' den ktlar ki, yediyz zrhl ve ikiyz atl idi. bin de develeri vard. Bu ordunun ba ve kumandan Eb Sfyan olup kars Hind de beraber idi, ki Bedir'de len babas Utbe ile amcas eybe'nin ve kardei Velid'm cn almak iin askeri kkrtr dururdu. Eb Cehil olu krime'nin kars Him olu Hris'in kz olan mm Hakm ve Him olu Hris'in kars ve Mugre olu Velid'in kz Ftma ve meyye olu Safvn'm kars ve Mes'd Sakaf'nin k z Berze ve s olu Amr'n kars ve Mnebbih Sehm'nin kz Reyta
102
kocalariyle birlikte olduklar gibi, meyr olu Mus'ab'n kardei olan Umeyr olu Eb Azz'in annesi Hanns da olu Eb Aziz ile beraber idi. Bunlardan baka dier karlar da vard. Hepsi onbe kadn olduk lar halde tef alarlar ve askeri gayrete getirecek iirler okurlar idi. Muttalib olu Abbas Bedir arpmasnda felkete uradndan bahsederek zr diledi ve geri kaldktan baka, Kurey'in bu hl ve hareketine dair bir mektup yazd ve gnde Medine'ye ulatrmak zere Gifroullarmdan cretle bir ulak tutup gnderdi. Ulak gelip Resl-i Ekrem'i Kuba kynde bularak mektubu verdi. Resl-i Ekrem o mektubu Ka'b olu bey'e (r.a.) okuttu ve gizli tutulmasn tenbih etti. Sonra Kuba kynn erafndan ve Ensr'm byklerinden Rebi' olu Sa'd'n (r.a.) evine gitti ve gizli olarak onun la bu mes'eleyi grt. Sonra Medine'ye gelerek, Kurey ordusunun durumunu aratrp renmek iin Mnzir olu Hubab' (r.a.) gn derdi. O da kp Medine'ye bir konak uzakl olan Urayz denen yerde Kurey ordusunu grd ve durumlarn renerek Medine'ye gelip i yzn Resl-i Ekrem'e haber verdi. Mnzir olu Hubab'm (r.a.) aratrmas Abd'l-Muttalib olu Abbas'n yazdklarna tam tamna uydu. Hicretin nc senesi evval aynn ilk aramba gnyd. Ku rey ordusu Medine hizasna geldi ve Uhud da yanndaki Ayneyn de nen dan yanma kondu. Perembe ve Cuma gnleri orada kald. Cuma gecesi Resl-i' Ekrem ryasnda grd ki, birtakm srlar boazlanyor, Zlfikr adl klcnn ucu krlp bir gedik alm ve arkalarna salam bir zrh giyip, mbarek elini o zrhn yakasna sok mu. Ertesi gn Resl-i Ekrem, bu ryay Ashab'na syledi ve "Bo azlanan srlar, Aslab'mdan ldrlecek olanlara ve klcmn ucundaki gedik ise, Ehl-i Beytim'den birinin ldrlmesine' iarettir ve salam zrh Medine demektir," diye yorumlad. "u hale gre Medine iinde durunuz, dman ieri saldrrsa sa vunma ve korunma harbi ediniz" diye buyurdu. Ashab'dan bazlar da bunu uygun grd. Mnafklarn ba olan (Sell olu beyy olu Abdullah) da bu grte bulundu ve "Ey Allah'n Elisi! Chiliyet zamannda dma na kar biz, ne vakit dar ksak yenilirdik; ve ne vakit Medine'de kapanp da savunmada bulunsak yenerdik", dedi. Gerekten yle savunmada bulunmak, hle uygundu. nk Me dine'nin her taraf, yaplar ve duvarlarla evrili ve geit yerleri, istih kmlarla kapanm olduundan, bir kale saylrd. Resl-i Ekrem'in ryasnda grd zere kuvvetli bir zrh gibiydi. Ksa bir sre Medine'de kalnsa, Kureyliler ordughlarnda du rup, Mslmanlarn kmasn bekleyeceklerdi. Bu bekleyi yznden l Araplarna bezginlik gelerek bir ou savuup giderdi. Medine ze rine saldrrlarsa, ieriden ok atlarak oklar ldrebilirdi. Her iki
UHUD SAVAI
103
surette de Kurey ordusuna zayflk gelecekti. O hlde gerekirse da r klarak zerlerine hcum ile muharebeyi kazanmak kolay olurdu. Fakat Bedir arpmasnda bulunmayan yiitler, orada bulunan gazilerin kazand sevap ve mkfat ve Bedir ehidlerinin kavutu u dereceleri Resl-i Ekrem'den iitince, o muharebede bulunmadk larna ok zlmlerdi. Bu bakmdan "Ey Allah'n Elisi! Biz Alah'dan bugn isterdik. Bizleri dar kar, dmanlarmz ile gs gse harbedelim," dediler. Ashb'dan bazlar "Eer dar kmazsak; dman, bunu bizim ekingenliimize ve korkaklmza vererek marr," diyerek, kp meydan harbi yapmay istediler. Hazret-i Hamza ise ok yiit ve bahadr biri olarak, Medine'de kapanp durmaya akl bir trl yatmad iin, hemen kp dmana saldrmay istiyordu. Bunun zerine Resl-i Ekrem de, ister istemez dar karak mey dan harbi yapmaya karar verdi ve "Sabrederseniz bu sefer de yce Allah, size yardm eder" diye buyurdu. Cuma hutbesinde din urunda savan faziletlerini anlatt ve ikin di namazn cemat ile kldktan sonra, e y h a y n yani Hz. Eb Bekir ve Hz. mer'le beraber evine gitti. * kisi birlikte Resl-i Ekrem'in sarn dzelttiler ve sefer elbise sini giydirdiler. Resl-i Ekrem birbiri zerine iki zrh giydi ve kcn kuanp yine onlarla beraber evinden dar kt. Dier Ashb da hazrlandlar. A v 1 kyleri halk da gelip, hepsi Resl-i Ekrem'in kmasn beklediler. Halbuki askerliin en nemli ii, harb hareketlerinde kumandan kim olursa olsun yalnz onun emrine uyarak, fikir ve tedbirlerine asla karmamaktr. u hale gre Fahr-i lem, savunma harbini uygun grmken, halktan bazlarnn onu dar kmaya zorlamalar, b-. yk bir hata idi. Evs kabilesinin ba ve Ensr'm en ulusu olan Muz olu Sa'd ile' Huzeyr olu seyyid "Siz, Allah'n Elisini istemiyerek kmaya zorladnz. i ona brakmalydnz. Ona vahiy gelir ve iin gereini O, sizden daha iyi bilir," diye onlar azarladlar. Onlar da istediklerine piman oldular ve bu sefer Resl-i Ekrem, evinden knca "Ey Allah'n Elisi! Biz senin emrine k'ar kmayz. Dilediini ile," dediler. Resl-i Ekrem ise onlarn zorlamas zerine, silahlanp atma bin mek zere olduundan "Bir Peygambere gre, silahlandktan sonra harbetmeden dnmek yakmaz," buyurdular ve hemen atma binip, slm ordusuyla Medine dna ktlar. mm Mektm'un olunu Me dine'de vekil braktlar. Muz olu Sa'd ile Ubde olu Sa'd (r.a.), zrhl olduklar hlde Resl-i Ekrem'in nnde yrrlerdi. Uhud dana doru yneldiler. Medine ile Uhud arasndaki uzaklk ise, bir saatden azdr. Ancak o gn oraya kadar gitmeyip; yar yolda eyheyn denilen yerde gecelediler.
zeyd olu same ve mer olu Abdullah ve Sabit olu Zeyd ve EBU SADL - HUDR gibi kk ocuklar, Resl-i Ekrem buradan geri O gece Mesemet'l-Ensar olu Muhammed (r.a.), (elli) asker ile ordunun evresini dolamak zere devriye kt. Mrikler tarafmdan da Eb Cehil olu krime, bir blk ile devriye kp dolamakta Abd'l-Kays olu Zekvn (r.a.) da gece ordu iinde dolap, Re sl-i Ekrem'in adrn korumaktayd. Seher vakti Resl-i Ekrem, or dusu ile o yerden kalkp Uhud dana doru hareket etti. Yanndaki askerin toplam (bin) kii kadard. Fakat mnafklarn ba olan (Sell olu beyy olu Abdullah) kendine uyan (yz) mnafk ile geri dnd. Onlarn dnp gitmesi, Hazre kabilesinden Hriseoullar kabilesini ve Evs kabilesinden Selemeoullar kabilesini kararszla drd. Bu ise srf eytann bir vesvesesiydi. Yce Allah'n hidyeti eriti. O iki kabile mnafklara uymayp, slm ordusu ile Uhud da eteklerine ulatlar. Ordunun toplam (yediyz) nefer kald. Onlarn da sadece (yz) neferi zrhl idi. Yalnz Resl-i Ekrem ile Eb Brde'nin (r.a.) birer at olup,'teki askerler hep piyade yani yaya idi. slm ordusu, Uhud dana arka verdi ve Medine'ye kar saf olup durdu. Mrikler de slm ordusunun karsndaki orak yerde saf oldular. t Kurey sanca, tedenberi (Kusay olu Abd'd-Dr) oullarnda olduu gibi, bu sefer de Abd'd-Droullarmdan (Eb Talha olu Talha) Kurey ordusunun sancak taycs idi. Resl-i Ekrem de muhacirlerin sancan yine Abd'd-Droulla rmdan Umeyr olu Mus'ab'a (r.a.) verdi. Evs kabilesinin sanca ise Hudayr olu seyyid'in (r.a.) elinde ve Hazre kabilesinin sanca Mnzir olu Hubab'n (r.a.) elindeydi. Kurey ordusunun kumandan Eb Sfyan'd Okularnn ba Reba olu Abdullah ve sa kol kumandan Veld olu Hlid ve sol kol kumandan Eb Cehil olu krime'ydi. Umeyye olu Safvn ile s o lu Amr da birer blk kumandanydlar. Resl-i Ekrem de ordunun ortasnda bulunuyordu. Cerrah olu Eb Ubeyde ile Eb Vakkas olu Sa'd nc ve Amr olu Mikdd art ve Muhsin Esed olu Ukke sa kola ve Abd'l-Esed olu Eb Mesleme sol kola kumanda ediyorlard (r.a.). slm ordusunun sol tarafndaki Ayneyn adl dada bir vdi var d. Oradan dman svarisi saldrabilirdi. Resl-i Ekrem, Cbeyr o lu Abdullah' (r.a.) elli oku ile, svari hcumunu engellemek iin, o vadinin giriine yerletirdi. Ve "Dman gerek yensin ve gerek ye nilsin, benden haber gelmedike, siz buradan ayrlmaynz" diye ke sin emir verdi. Sonra Resl-i Ekrem, eline bir kl ald. zerinde Arapa "Kor kaklkta utan ve ileri gitmekte eref var. Halbuki kii korkaklk ile
UHUD SAVAI
105
kaderden kurtulamaz," diye yazlmt. "Hakkn vermek artiyle bu klc kim alr?", dedi. Ashb'dan bazlar "Biz alrz," dedilerse de Resl-i Ekrem, kulak asmayp yine evvelki szn tekrarlad. Sonunda Ensr'm yiitlerin den Eb Dcne (r.a.) "Ey Allah'n Elisi! Bu klcn hakk nedir?" diye sordu. Resl-i Ekrem de "Onun hakk, eilip bklnceye kadar dmann yzne vurmaktr," buyurdu. Eb Dcne (r.a.) "O art ile ben alrm," deyince Resl-i Ekrem, klc ona verdi. Aslnda Eb Dcne (r.a.), harb meydannda korkusuz koup du ran yiitlerden olduu halde, byle bir iltifatla karlanca, hemen k lc ekip ileri yrd. Bu srada bir mnafk ile bir mrted tarafn dan harbe baland. Kuzman adnda bir mnafk vard. Bu sefer Resl-i Ekrem ordu su ile Medine'den knca, o geri kalmt. Medine'deki kadnlarn onu alaya almalar, namusuna dokunduundan, hemen orduya gelmi ve en ileri geip harbe hazrlanmt. Evs kabilesinden Eb mir Rhib denen bir adam vard. Hazret-i Peygamber gnderilmeden nce, Resl-i Ekrem'in geleceini haber vermiken, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Peygamberlii belli olunca, ks kanlndan tr inkr ve sapklk yoluna girmi ve Resl-i Ekrem' den ayrlp, kendisine uyan elli kii kadar adamiyle Mekke'ye gitmiti. "Harb meydannda kavmimle karlarsam, hepsi bana uyar," diye Kurey iinde nrd. Halbuki Resl-i Ekrem, onu Eb mir Fsk diye duundan deil kavmi; kendi olunun bile onu kabul yoktu. Bunun iin bu sefer Eb Amir, Evs kabilesinin l Araplarnn iine gelerek "Ben, Eb mir'im," diye kabilesi "Bre fsk herif!" diye ona svdler. adlandrm ol etmek ihtimli karsnda olan seslenince. Evs
Eb mir, kendi kavminden byle ummad bir karl almca "Ben, kavmimin iinden kal onlarn fikirleri bozulmu," diyerek Evs kabilesiyle harbetmeye balad. Kuzman ise, kanlardan utanm ve harbe pek ok hrslanm ol duu iin, herkesten nce dmana ok atarak byk bir hiddetle har be balad. Evs kabilesi yiitleri ise, Eb mir'i taa tuttular, talar ve ok lar yamur gibi yadrdlar. Eb mir fsk, kamak zorunda olduk tan baka, o kolda bulunan Hevazin kabilesi rkp geri dndler ve nihayet gerideki safa dayandlar. Bunun zerine Kurey'in bayrak ta yan olan Eb Talha olu Talha meydana kp er diledi. Hz. Ah, ona kar kt ve bana bir kl vurup kfiri ldrd. Ondan sonra Kurey'in sancan Eb Talha olu Osman tam t. Allah'n arslan Hz. Hamza, onun zerine hamle ederek klla ko lunu yaralad. Hemen sanca Eb Talha olu Eb Sad ald. Onu da Eb Vakkas olu Sa'd (r.a.) okla vurdu. Hemen sanca Talha olu Nfi' ald. Onu da (Eb Eflah olu Sabit olu sim) okla vurup l drd. Hemen sanca Talha olu Haris aldysa da sim, onu bir ok la vurup drd. Kardei Talha olu Kilb hemen sanca eline al-
106
dysa da Avvm olu Zbeyr, hamle ederek onu ldrd. Sonra kar dei Talha olu Cls sanca ald. O da Ubeydullah olu Talha'nm (r.a.) elinde ldrld. Ksaca Abd'd-Droullarmdan baba, oul, birader ve amca ol mak zere yedi kii bu sancak altnda dp kald. Sonra sanca yi ne Abd'd-Dr soyundan rahbil olu Ertat ald. Onu da Hz. Ham za ldrnce sanca Kariz olu reyh ald. Onu da Ashb'dan biri ldrd. Artk Abd'd-Droullarmdan sanca tutacak kimse bulunma dndan yine onlarn klelerinden Savab denen adam sanca ald. O da Kuzman'm bir hamlesiyle ld. Gariptir ki; Kuzman'm ismi getike Resl-i Ekrem, onun hak knda "Cehennemliktir" derdi. Kuzman ise( bu sefer o kadar merde harbetti ki, mriklerden yedisini yere drd fakat sonunda kendi si de yaralanarak harb meydannda dp pek ok yerinden kan ak maya balad. O halde Numan olu Katde (r.a.) onu grm ve "ehidlik rt besi mbarek olsun ey Kuzman!" diyerek hl ve hatrn sorunca, Kuzman "Benim emelim ehid olmak deildir. Dinin korunmas da asla hatrmdan gememitir. Fakat Kureylilerin Medine hurmalk larna zarar ve ziyan vermemesi iin alp abaladm," cevabn ver mitir. Artk hayatndan midini kesince kendi klcyla karnn ya rp kendi kendisini ldrmtr. Bu muharebede ilk nce ehid olan (Haram olu Amr olu Eb Cbir) dir (r.a.). Sonra kzkardeinin kocas olan Cemh olu Amr (r.a.) muharebeye gelirken "Y Rabbi! Beni geri dndrme" diyerek yce Allah'dan ehitlik rtbesini niyaz etmiti. Duas kabul edilerek olu (Amr olu Halld) ile beraber ehidler arasna karmlardr (r.a.). Ebu mir Fsk'm olu Hanzale (r.a.), (Sell olu beyy, olu Ab dullah) n kz kardei Cemile'yle evlenip, henz bir gecelik yeni gve yi idi. Babas dnme ve kaynbiraderi iki yzllerin ba olduu hl de, kendisi din urunda cann veren yiitlerden idi. Hemen kendisi ni dman safna vurdu ve dmann ba kumandan olan Eb Sfyan'm zerine vard. Fakat (Evs olu eddd) adndaki kfir yetiip ona ehitlik erbetini iirdi (r.a.). Eb Dcne'ye (r.a.) gelince, Resl-i Ekrem'den o klc, yukarda belirtilen art ile aldktan sonra, bana krmz bir sarg sard ve n ne gelen kfirleri klla vurup yaralyarak ve ldrerek dman sa fn yard. Hatt te tarafa geip Eb Sfyan'm kars olan Hind'in yanma vard. Hind ise teki kadnlarla beraber geride def alarak kfirleri sa vaa ktrtrlarken, Ebu Dcne dalkl zerine varnca ne yapaca n ard ve onu kurtarmak iin kimse yanma varamad. Eb D cne ise "Allah'n Elisinin klc ile byle kimsesiz bir karnn basma vurmak lyk deildir," diyerek geri donuverdi. O gn Eb Dcne ok byk kahramanlklar gstererek herkesi hayrette brakt.
UHUD SAVAI
107
Bu srada Hz. Hamza, arslan gibi ne tarafa hamle ve hcum etse, karsna gelen kfirler, sryle onun nnden savuup kaarlard. Bu bakmdan mriklerin gz diktikleri tek ey, onu bir an evvel ldr mekti. Fakat yanna yaklalmaz kkremi bir arslan olduundan, onu uzaktan vurup da drmenin aresini ararlard. Hatta Hz. Hamza'nn Bedir harbinde ldrm olduu Tuayme'nin karde ocuu olan (Mut'im olu Cbeyr) in V a h admda bir Habeli klesi vard. Habeistan usl zere mzrak atmakta pek mahir idi. Cbeyr ona "Eer Hamza'y ldrrsen serbest ol," demi/ H i n d de, bunun iin Vah'ye pek ok mkfatlar vdetmiti. Vah, bir ta arkasnda pusuya girip, hemen yalnz Hz. Hamza'y gzetlemeye balad. Halbuki.muharebe ok iddetlenmiti. Kurey or dusu fena halde bozuldu. Hatta geride def alan Hind ile arkadalar ve teki kadnlar, paalar svayp "Eyvah, yazk!.." diyerek daa do ru kamaya baladlar. slm askerleri de yamaya koyuldular. Okular, bu hli grnce "Yoldalarmz yendiler, dman btn btn bozuldu. Ne duruyorsunuz? Ganimet ey cemat! Ganimet!.." dediler. Cbeyr olu Abdullah (r.a.) "Siz Allah'n Elisinin emrini unuttunuz m u ? " diyerek yamadan alkoymak istediyse de, dinleme yip "Biz de biraz ganimet mal alalm," diyerek daldlar. Cbeyr olu Abdullah (r.a.), yedi sekiz sadk arkadaiyle Hz. Pey gamberin emrine uyarak korunmasna memur olduklar yerden bir tarafa kmldamadlar. Kurey ordusunun sa kol kumandan olan Veld olu Hlid ise svari askeriyle o yerden geerek, slm ordusunun sol kanadna sal drmay, ka kere dnmken okulardan saknp bu niyetini ger ekletirememiti. Bu sefer okularn daldklarn grnce frsat ga nimet bildi ve ganimet iin dalan okular zerine sert bir saldrda bulundu. Onlar ineyerek Cbeyr olu Abdullah'n yanna geldi ve yanndaki arkadalariyle beraber onu da ehid etti (r.a.). Veld olu Hlid, o yeri aldktan sonra, slm ordusunun sol ka nadndan dolap arka taraftan saldrarak Mslman askerlerini a rtt ve ilerine byk bir paralanma drd. yle ki: slm ordusu yenmi bir haldeyken, aniden iler tersine dnp bu yeni, hemen yenilgiye dnverdi. O srada Hz. Hamza, nne gelen kfirleri vurup datmaktayken, Abd-Uzz olu Sib' adl yiit ona kar durdu. Hz. Hamza, onu,bir vuruta drp ldr dkten sonra, dnp dier tarafa atlrken ad geen Vah adndaki Habe, pusudan kp mzran att ve Hz. Hamza'y vurup ehd et ti. ehdlerin efendisi olan Hz. Hamza, bu sefer sekiz nl kfiri vu rup drdkten sonra kendisi de, bylece, Vah'nin bir mzraiyle ehd oldu (r.a.). Kz kardeinin olu olan mehur Cah olu,Abdullah' (r.a.) da bu srada (Ahnes Sakaf olu Ebu'l-Hakem) ehd etmitir. Yine Muha cirlerden Osman olu emmas (r.a.) da o srada ehd olmutur.
108
Vah, bir aralk Hz. Hamza'nm yanma gidip, karnn yard ve cierini karp Hind'e gtrd. Hind, pek ok sevindi; byk bir hrs la Hz. Hamza'nn cierini azna alp inedi, stnde banda bulu nan ziynetlerini ve yannda bulunan mallarn krne olarak Vah'ye verdi. Bundan baka Mekke'ye dnnde u kadar altn daha vereceini vdetti. Sa olduka Vah'ye teekkr borlu olacana d ir iirler syledi. Hz. Hamza'nm lm, Mslmanlar iin byk bir musibet idi. Fakat o haldeyken bile, kimsenin onu dnecek zaman yoktu. Her kes kendi ba kaygsna dmt. nk yukarda getii gibi, Ve ld olu Hlid'in geriden salchrmas zerine slm ordusu bozgunlua yz tutmutu. O srada "Arkanza baknz ey cemat!" diye bir ses iitildi. Bu yzden slm ordusuna bir karklk ve Mslmanlara aknlk gel di. leri koumu olanlar, tel ve dehet ile geri dndler ve arkala rndaki Mslmanlar, dman sanarak zerlerine saldrdlar. Geri Mslmanlar, harb srasnda birbirini tanmak iin nce den aralarnda "ldr, ldr" parolasn koymulard. Fakat akn lk ile onu unuttular. Bu sebepten dostu dmandan ayramaz oldu lar. Hemen birbirini krmaya baladlar. Bozulup dalm olan kfirler toplanarak geri dnp, Msl manlar zerine saldrdlar. te bu kargaalkta Ensr'dan pek okla r yaraland ve ld (r.a.). Ashb'n byklerinden Huzeyfe'nin (r.a.) babas olan Yeman (r.a.) da bu arada ehd olmutur. Bu Yeman ile Vak olu Sabit (r.a.), ok yal kimseler olup,, harbetmeye yaramayacaklar bilindiinden, Resl-i Ekrem, Uhud har bine karken onlar geri evirmek istemiti. Fakat her ikisi de ehit lik rtbesine kavumak iin birlikte gelmek arzusunda bulunduklar iin, orduya katlmalarna izin verilmiti. Bu sefer ikisi de isteklerine erdiler. Dmanlar bu ekilde frsat bulduktan sonra Fahr-i lem'in ze rine saldrdlar ve yanndaki slm topluluunu dattlar. zerine pek ok oklar ve talar attlar. Eb Vakkas olu Sa'd'm (r.a.) kardei olan lanetlenmi Utbe, Hazret-i Peygamber'in dudan yard ve bir diini krd. Kamie olu Abdullah adndaki lnetli de, mbarek yanann s tn yard ve zrhnn iki halkas krlp koparak bu yarlan yere ba tp ieri girdi. Resl-i Ekrem ise, kendisinin kan yeryzne damlayp da, ondan dolay kavmine azb inmesin diye yznden akan kanlar siler ve "Y Rabbi! Kavmim childir. Sen onlara doru yolu gster..." diye yalvarrd. O srada mriklerin bir bl, Resl-i Ekrem zerine saldrd. Hazret-i Ali, kar kp onlarn ba olan (meyyet'l-Mahzum olu Hiam) ldrnce, arkadalar kat. Daha sonra baka bir blk ile (Abdullah Cumah olu Amr) saldrnca, Hazret-i Ali, onu da l drd. Onun da arkadalar kamaya yz tuttu. Sonra bir dier b-
UHUD SAVAI
109
ln daha hcumunda, Hazret-i Ali, onlarn ba olan Mlik miri olu Bir'i de ldrmekle artk tekiler savuup gitti. Ksacas Hazret-i Ali o gn dmanlarn gzn korkuttu ve am cas Hazret-i Hamza gibi, Allah'n bir arslan olduunu isbat etti. O sralarda mm mre diye bilinen Nesbe Hatun da meydana km gayet merte arpyordu. Bu Nesbe (r.a.) Neccar olu Mzen evldndan olan Ka'b'n kz ve Ensr'dan Asm olu Zeyd'in ha nmdr. Hicretten evvel Mekke'ye gidip de Akabe'de Resl-i Ekrem'e biat edenlerdendir. Bu sefer kocas ve iki olu ile birlikte Uhud harbinde bulunup, yiitliini dosta dmana beendirdi ve nice yiit erleri utandrd. Hatt Resl-i Ekrem'in zerine saldran fedailerden bir svarinin aya n klla kalem gibi ayrd ve atmdan aa drp ldrd. Ken disi birka yerinden yaralanp kanlar akarken bile korkusuzca, ko casn ve oullarn harbe heveslendirip cesaretlendiriyordu. Dman, her ne taraftan Resl-i Ekrem'in zerine saldrsa, he men kocas ve oullar ile yetiip savunurdu. Bundan dolay Resl-i Ekrem "Y Rabbi! Bunlar bana cennette arkada eyle," diye yalvar d. O srada lnetli bn-i Kamie "Bana gsteriniz. Ya o, ya ben," di yerek, Resl-i Ekrem zerine saldrnca Nesbe Hatun (r.a.), ona kar kt ve kere bn-i Kamie'ye ald. Fakat lnetli, birbiri zerine iki zrh giymi olduundan kesdiremedi. bn-i Kamie ise kl ile Haz ret-i Nesbe'nin omuzunu yaralad ve Hazret-i Peygamberin bayrak ta ycs olan Umeyr olu Mus'ab (r.a.) zrhn giyince Resl-i Ekrem'e benzediinden bn-i Kamie, onu Resl-i Ekrem' sanarak vurup ehd etti. Bunun zerine Resl-i Ekrem, sanca Hazret-i Ali'ye verdi ve zerine gelen dmanlarn yzlerini geri evirdi. bn-i Kamie ise he men Eb Sfyan'n yanma gitti ve "Muhammed'i ldrdm," diye mjde verdi. Bu yzden kfirler srs son derece sevindi. Bu haber, asker arasnda yayld. Biri de dan tepesinden yksek sesle "Mu hammed ldrld," diye bard. te bu haber, Mslmanlar btn btn artt ve tarif olun maz derecede midsizlik ve hayrete drd. Kfirler ise, arka arka ya Resl-i Ekrem'in zerine saldrarak yanndaki slm topluluunu dattlar ve her taraftan onu kuattlar. Hatt o vakit Cebrail ve Mikil (a.s.), insan ekline girip ve Resl-i Ekrem'in yannda durup onu koruduklar ve o halde Resl-i Ekrem, eline birok ufack talar alp dmanlarn zerine atmakla savuup gittikleri bildirilmitir. slm askerleri ise Resl-i Ekrem'i gremez olduklar halde l drld haberini iittikleri zaman ne yapacaklarn ardlar. Hep si para para ve dank ve dehet iinde kaza ve bel oklarna g slerini siper ederek iin sonunu bekler idiler. lerinden bazlar "nk Resl-i Ekrem lm, biz de bamzn aresine bakmalyz," diyerek bir takm dalp dalara, biraz da dnp Medine'ye kadar gittiler.
110
O zaman Mlik olu Enes'in (r.a.) amcas olan Nadr olu Enes (r.a.), "Ey Mslmanlar! Muhammed ldyse, Allah kalcdr. Din uruna harbedip de ehd olarak ona kavumak istemez misiniz?" di yerek herkese cesaret vermi ve ehd oluncaya kadar arpmtr (r. a.). Resl-i Ekrem, o halde, dnyann kutbu gibi,, yerinden asla kml damad. Ashb'n byklerinden bazlar da, pervane gibi Resl-i Ek rem'in evresinde dolatklarndan, hemen onun basma toplandlar. Bunlar muhacirlerden Eb Bekir, mer, Ali, Avf olu Abdurrahman, Eb Vakkas olu Sa'd, Avvm olu Zbeyr, Ubeyduliah olu Talha ve Cerrah,olu Eb Ubeyde ile Mikdd ve Ensr'dan Eb Dcne, Mn zir olu Hubata, Sabit olu sim, Smme olu Haris, Hani olu Sehl, Muaz olu Sa'd, Hudayr olu seyyid ile- bde olu Sa'd ve Mesleme olu Muhammed (r.a.), idiler. Bel tufan iinde dmensiz gemi gibi dolaan Ashb'dan Mlik'lHazrec olu Ka'b (r.a.), kardan Resl-i Ekrem'i grd ve etrafn daki Ashb'a haber verdi. Hemen birer ikier toplanp Hazret-i Pey gamber'in yanma geldiler ve (otuz) kii kadar oldular. Sonra dier slm askerleri de gelip toplanmaya baladlar. O srada Seken olu Ziyad (r.a.) da Ensr'dan (ondrt) feda yi it ile gelip Hazret-i Peygamber'in ynnda yer aldlar. Mrikler s rs ise bazen Resl-i Ekrem'e ok ve ta atarlar ve bazen de takm ta km zerine saldrrlard. Eb Dcne (r.a.) de Resl-i Ekrem'in ze rine kapanp dmann oklarna ve talarna kendisini siper ederdi. Bu bakmdan pek ok yerinden yaraland. Hazret-i Talha da kendisini siper ederek Resl-i Ekrem'i korur ken iddetli bir darbe ile eli yaralanp olak kald. Eb Vakkas olu Sa'd (r.a.) da Hazret-i Peygamber'in nnde okla muharebe ediyor du. yle ki: Resl-i Ekrem, ona dua ederek ok veriyor, o da atyordu. O gn Eb Vakkas olu Sa'd'n (r.a.) dmana kar bin ok at m olduu bildirilmitir. Bu srada kfirlerin bir bl iddetle sal drnca, Resl-i Ekrem, "Bunlara kim kar kacak?" diye sordu. Se ken olu Ziyad (r.a.), "Ben karm ey Allah'n Elisi!" diye cevap ver di. Ve feda arkadalariyle beraber kar kt. Hepsi ehd oluncaya kadar dtler (r.a.). Seken olu Ziyad kl ile yaralanp yere dnce Resl-i Ekrem' in emriyle Ashb'dan, bazlar yetiip onu kaldrdlar ve Hazret-i Pey gamber'in yanma gtrdler.- Resl-i Ekrem, onu kucana ald ve son nefeste Resl-i Ekrem'in mbarek yzne bakarak can verip Cennet-i l'ya gitti (r.a.) / Peygamberlik makamndan sonra ehitlik rtbesinin stnde bir derece yoktur. Fahr-i lem'in kucanda can vermek ise pek byk bir ereftir. Kabus Mzn olu Veheb ile kardeinin ocuu Akb olu Haris (r. a.) hadiseden habersiz olduklar halde, srf Resl-i Ekrem'i ziyaret iin Mzeyne Da'ndan kalkp Medine'ye gelmiler ve Resl-i Ekrem'in Uhud Muharebesine ktn renmiler.
UHUD SAVAI
111
Hemen Medine'den kp slm ordusuna yetitiler. O zaman daha slm askerleri yeni dalmaya baiam olduundan, hemen meyda na atldlar. Ve merte harbe tututular. te o zaman Veheb'den (r.a.) grlen mertlik ve kahramanlk dorusu, her iki tarata da hayret verdi. Hatt iki sefer Resl-i Ekrem'in zerine saldran blklere kar kp, dmanlar geri evirdi. Sonra baka bir nc bln saldrmda Resl-i Ekrem "Ya bunlara kim kar kacak?" diye cevap verdi. Fahr-i Kinat, Veheb'in bu sznden honud olarak "Ey Veheb! Kalk ve cennet ile mjdelen," diye buyurdu. Veneb'in son emeli ise Hazret-i Peygamberin nnde ehidlik rtbesini almaktan ibaret ol duundan, o ble de kar vard ve onu da vurup geri evirdi. Fakat bu sefer kendisi de ehid olarak muradna erdi (r.a.). Sonra Resl-i Ekrem, Veheb'in cenazesi yanma gitti. Ruhuna se lm ve dua ettii srada "Ben senden honudum," dedi. Bunun iin, Hz. mer "Kabus olu gibi lmei canma minnet bilirim," derdi. Medine'de Muhayrk adnda hem ilim ve fazilet sahibi ve hem de zengin bir Yahudi vard. Resl-i Ekrem'in, Semavi kitaplarda ad ge en hir Zaman Peygamberi olduuna inanmt. Fakat birden bire dindalarndan ayrlp da slmn belli edemiyordu. Uhud Muharebesi gn, dier Yahudi reislerinin yanma gidip "Semav kitaplara gre bu,gn Uhud'da din urunda harbeden eref li kiinin, hir Zaman Peygamberi olduunda phe yoktur. Ona yar dm etmek zerimize farzdr," deyince onlar da "Bugn Cumartesidir. Bir ie yapamayz. Muharebeye nasl gidelim?" demiler. Muhayrk "Onun eriati, Cumartesi gn merasimine son verdi. Kalknz gidelim, o anl Peygamber'e yardm edelim," demise de din lememiler. O da artk dayanamayp, slmln aa vurarak Haz ret-i Peygamberin yanma geldi. "Ey Allah'n Elisi! Eer ben ehd olursam, btn malm, din urunda yaplacak harb masraflar iin kullan," diye vasiyet etti. Sonra kendisini ortaya att. Merte arp arak ehd olup, cennete gitti. te bunun hakknda Resl-i Ekrem "Muhayrk, Yahudi milletinin en hayrlsdr," dedi (r.a.). Yine o srada Mugretl-Mahzm olu Osman, Resl-i Ekrem'in zerine at srd. Halbuki Eb mir Fsk'm Mslmanlar drmek iin kazm olduu bir kuyuya dverdi. Hemen Smme olu Haris (r.a.) yetiti ve kl ile o lanetlenmii vurup ldrd. At ve silahlarn alp getirirken mir olu Ubeyd geriden eriti ve Hris'in omuzunu yaralad. Fakat Eb Dcne (r.a.) beriden yldrm gibi yetiti ve Ubeydl vurup ldrd. Mriklerin mahir okularndan Araka olu Hayyn ile Zheyr olu Mlik yakn yerde bir ta arkasna saklanp, ok atarak Ashb' rahatsz etmekteydiler. Hatt Resl-i Ekrem'in zdls mm Eymen (r.a.), gazilere su ulatrr ve yarallara bakarken Hayyn, bir ok atp az kald ki, zavall kadn ldrecekti. Bunun zerine Resl-i Ekrem Eb Vakkas olu Sa'd'a bir ok verdi. "At ey Sa'd! Yce Allah rast ge-
112
tire," dedi. Eb Vakkas olu Sa'd da att ve ok yerini buldu. Hayyn yklp hemen can verdi. O halde Zheyr olu Mlik, ok atmak zere ylan gibi ta arka sndan ban karr karmaz Hz. Sa'd, ona bir ok att ve onu da ba ndan vurup ldrd. Ksaca dman her ne taraf dan saldrdysa Mslmanlardan bir takm fedailer byk bir cesaretle karladlar. Mrikler de artk is tedikleri gibi slm kuvvetlerini btn btn yok edemeyeceklerini anladlar. Bylece muharebe pazar biraz tavsadysa da Ashb, yle ak ve tehlikeli yerde durmay uygun grmeyip, Resl-i Ekrem ile beraber emin bir vadiye girdiler ve Uhud Dana arka verdiler. Kurey'in iieri gelenlerinden ve slm'n en byk dmanlarn dan olan Halef olu beyy ki, Mekke'de iken Resl-i Ekrem'e rastla dnda "Ey Muhammed! Bir at besliyorum. Onun stndeyken seni vurup ldreceim," deyince Resl-i Ekrem de: "nallah sen onun zerinde iken, ben seni ldrrm," demi. beyy Bedir'de esir olup bedel karlnda kurtulmuken uslanmayp yine o sz tekrar eder olmu. Bundan dolay Resl-i Ekrem, bu sefer "beyy'den emin dei lim. Eer arkadan saldracak olursa bana haber veriniz," diye Ashb'ma tenbih etmiti. Nitekim anszn bu srada Ubeyy nra atarak "Ya sen, ya ben," diyerek dolu dizgin Resl-i Ekrem'in zerine saldrnca, Ashb'dan bazlar cnu karlamak istedi. Resl-i Ekrem "Dokunma ynz," buyurdu. Eline bir mzrak alarak att ve onu vurup, atndan aa drd. Lanetlenmiin bir ee kemii krld. Hemen acsmdan bararak ve "Muhammed beni ldrd," diyerek kap kavminin ya nma gitti. Eb Sfyan bakp grd ki beresi varsa da yaras yok, kan akmyor. "Bouna tel ediyorsun, bir eyin yoktur," diye teselli etti. beyy ise "nce Muhammed, bana, ben seni ldrrm derdi. Ger ekten ldrd. nk bu bereden benim iin kurtulu yoktur," di yordu. Hakikaten dnp Mekke'ye giderken kz gibi bararak yol da ld. "Yce Allah, bn-i Kamie'yi yerle bir etsin," diye Resl-i Ekrem di lemi olduundan bn-i Kamie, Mekke'ye dndkten birka gn son ra daa gittiinde Allah'n emriyle ona bir yaban keisi bel olup boynuzlariyle sserek onu para para etmitir. Resl-i Ekrem, Eb Vakkas olu U t b e ' ye de "Yln doldur masn," diye beddua ettiinden, o da senesi iinde mrik olarak lp cann cehenneme smarlayp gitmitir. Resl-i Ekrem Ashbiyle sz edilen Uhud Dann o vadisine gi dip toplandlar. urada burada dalm bulunan slm askerleri de oraya gelip barndlar. Sonra Hazret-i Ali, Resl-i Ekrem'e su getirip yzn ykad ve abdest alp le namazn kld. Mbarek yzne batm olan iki halkay Cerrah olu Eb Ubeyde (r.a.) n dileriyle tutup kard ve karrken kendisinin iki dii dd. O halkalar ktktan sonra yerlerinden kan boand. Bunun zeri ne Eb Sad-i Hudr'nin babas Sinan Hudr olu Mlik akan kanlan emdi (r.a.).
UHUD SAVAI
113
Hind ile yoldalar olan teki Kurey kadnlar meydan bo bu lunca gelip ehdlerin burunlarn ve kulaklarn kestiler ve onlardan bilezikler ve gerdanlklar yaptlar. Eb Sfyan Uhud Da'nn o vadisinde bir slm topluluu birik tiini grnce, onlar datp yok etmek zere bir blk mrik askeri ile baka yoldan onlarn st tarafna kmak istedi. Resl-i Ekrem "Y Rabbi! Artk oraya kanasmlar," diye dua etti ve duas kabul edildi. Eb Sfyan her ne kadar abaladysa da yu kar kamad ve Resl-i Ekrem'in duasnn tesiriyle artk fitne ve harb tufan kesildi. Fakat Resl-i Ekrem'in sa olup olmadndan Eb Sfyan'm phesi olduundan bunu anlamak istiyordu. Bunun iin o slm topluluuna doru kere "inizde Muhammed var m ? " diye sordu. Resli Ekrem, ashabna "Susunuz cevap vermeyi niz," dedi. Eb Sfyan yine kere "Ey, iinizde Eb Bekir var m ? " diye bard. Yine ses kmadndan kere de "Hattb olu mer var m?" diye seslendi. Buna da bir ses kmaynca, Eb Sfyan, artk di er Ashab sormad. nk slmn ayakta durmas ancak onlarla olduu gereini bildiinden, bakalarn arayp sormaya lzum grmedi ve hemen d np kendi kavmine "Eer sa olsalar elbette cevap verirlerdi. Bunla rn de lm ve artk i bitmi," dedi. Hazret-i mer, artk dayanamayp "Allah'n dman! Yalan sy ledin. Saydklarn hep sadr. Senin hakkndan gelecek olanlar duru yor," dedi. Eb Sfyan "Muharebe nbetledir. Bugn, Bedir gnne bedeldir," dedi. Hazret-i mer "Evet ama beraber deiliz, nk bi zim llerimiz cennette ve sizinkiler ise cehennemdedir," dedi. Eb Sfyan "Yce ol Hbel, aziz ol Hbel," diyerek Hbel adnda ki puta dua ve teekkr etti. nk Hbel, Kabe'de byk bir put idi. Eb Sfyan, bu kere sefere kaca zaman, onun yanma gitmi ve "Gideyim mi, gitmiyeyim m i ? " diye kur'a atm ve "evet," diye k m olduundan bu yenisi, Hbel'den bilerek ona teekkr etmi idi. Bunun zerine Resl-i Ekrem'in emriyle Hazret-i mer de "Al lah her eyden en yce ve en byktr," dedi. Eb Sfyan "Bizim Uzzmz var, sizin Uzznz yok," diyerek " U z z a " dedikleri put ile nd. Hazret-i mer de "Allah bizim Mevlmzdr. Sizin Mevlnz yok tur," dedi. Eb Sfyan "Beri gel ey mer!" dedi. Hazret-i mer de Resl-i Ekrem'den izin alp biraz ileri vard. Ebu Sfyan "Ey mer! Allah iin doru syle. Biz, Muhammed'i ldrdk m ? " diye sordu. Hazret-i mer "Yok Vallahi. Resl-i Ekrem, imdi senin sylediin szleri iitiyor," diye cevap verdi. Bunun zerine Eb Sfyan da "Ben sana bn-i Kaime'den daha ok inanyorum," dedi. Ondan sonra Eb Sfyan dnp gidecek olF. S\
114
(Cilt:
1)
dukta "Gelecek sene sizinle Bedir'de bulualm," dedi. Hazret-i mer de, Resl-i Ekrem'in emriyle "nallah," dedi. Mrikler bu derece stn gelmiken yce Allah, onlar kalblerine korku verdi. Hemen muharebeden btn btn vazgetiler ve Mekke yolunu tutup geri dndler. O zaman Resl-i Ekrem, "Acaba Reb' olu Sa'd ne haldedir? ehdler arasnda mdr, yoksa yarallar iinde midir? Ona doru oniki karg ile saldrldm grdm," bu yurdu. Onu arayp bulmak iin Mesleme olu Muhammed'i (r.a.) gn derdi. O da ehdlerin olduu yere gitti ve birka kere "Ey Reb' olu Sa'd," diye ard. Bir ses kmayp t ki; "Allah'n Elisi, beni sana gnderdi, ey Sa'd," deyince, zayf bir sesle "Ben, ller iindeyim," diye cevap verdi. Mesleme olu Muhammed, onu ehdler arasnda buldu. Grd ki, pek ok kl, karg ve ok yaralariyle bedeni delik deik olmu can ekimektedir. O hlde Sa'd, gzn at ve Mesleme olu Muhammed'e bakarak "Allah'n Elisine benim selmm ileterek syle ki, ben cennetin kokusunu duyuyorum. Kavmine de benden selm ile syle ki: Kirpikleriniz kmldadka Peygamberinize ihls hususunda Allah yannda zrl olamazsnz," dedi ve o anda ruhunu teslim et ti. Bu Sa'd, Akabe'de Resl-i Ekrem'e biat eden yani uyan ashabn byklerinden olup Zrare olu Sa'd'dan sonra ensarm ulusu, o idi. Mesleme olu Muhammed Hazret-i Peygamber'in yanma gelip Sa'd'm selm ve szn bildirince, Resl-i Ekrem "Y Rabbi! Sen Sa'd'dan honud o l , " diye dua etti. Sonra Resl-i Ekrem, ehdleri grmeyi diledi. Hazret-i Hamza'y grd ki: Burnu ve kulaklar kesilmi, karn yarlm, bedeni para para edilmi. Bu manzaradan Resl-i Ekrem o kadar zld ki, hi bir zaman byle bir keder duyduu grlmemitir. O zaman Cebrail geldi ve Hazret-i Hamza iin "Gklerde, Allah' n arslan ve Allah'n Elisi'nin arslan" diye yazlm olduunu ha ber verdi. Garipdir ki o gn sabahleyin Cah olu Abdullah ile Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.), bir kenara ekilip, yce Allah'a dua etmiler. Sa'd, "Ya Rabbi! Byk bir dmana rast gelip harp ederek onu ye neyim" demi. Abdullah, ona "Amin" dedikten sonra "Ben de byk bir dmana rastlayp harp edeyim ve sonunda ehid olaym. Bur num ve kulaklarm kesilsin. Yarn ceza gnnde yani Maher'de y ce Allah, bana burnun ve kulaklarn nerede kesildi deyince, 'Ya Rab bi senin ve elinin yolunda kesildi' diyeyim" diye yalvarm. Bu se fer ehidlerin kimlikleri aratrlrken Sa'd, onu o halde grnce hay ret etmitir. Hazret-i Hamza, Resl-i Ekrem'den iki ya bykt. Cah da o zaman krk yam gekindi. Ensardan E b u C b i r (r.a.) da o kadar para para edil miti ki kim olduu, g hl ile ancak parmaklarndan bilinebildi.
UIIHI) KAVA
il;
Ksaca KureyUlerin, ehidler hakknda asla insanla yakmay a r k .ekilde vahice davranm olduklar grld. Resl-i Ekrem jehldleri o halde gmdrd. yle ki: Saken aralarnda sevgi ve ya knlk bulunan ehidler, ikier er bir yere gmldler. Hazret-i H a m z a ile kz kardeinin olu A b d u l l a h ikisi bir kabre v e E b C b i r ile kz kardeinin kocas olan C e m u h olu A m r ve Z e y d olu H r i c e bir kabre konuldular. Bu muharebede mriklerin kayplar yirmi ile otuz kii arasn da olduu halde, ehidlerin says yetmi kiiydi. Bundan baka Ms lmanlarn epeyce yarallar da vard. Bu yetmi ehidin yalnz be alts muhacirlerden olup, geri kalan hep ensardand. Bu bozgun, Mslmanlar hakknda byk bir bel ve musibet olduu halde slm askerlerine Allah taralndan manev bir terbiye idi. nk askerin, hibir kumandann iine karmak doru deilken, slm askerleri, Resl-i Ekrem'in gr ve tedbirine kartlar. Resl-i Ekrem, Medine'de durup da savunma harbi yapmak dncesinde iken, onu meydan muharebesi yapmaya zorladlar. Her ne ise bu hatalar affedilerek Resl-i Ekrem, dmana kar gitti. Dmann svarisine kar, svarisi yok iken, slm askerlerini yle bir dzene soktu ki, svari saldrna urayabilecek yalnz sol kolda bir yer kalmt. Onu da okular ile kapatt ve Mslmanlara gre dmann kuvveti kat kat fazla iken, dman ordusunu bozgu na uratt ve datt. Ne fayda ki okularn ou, yamaclk sevdasiyle korunmasna memur olduklar yeri brakp daldlar ve byle byk bir bozgun lua sebep oldular. Askerlik, kumandann emrine uymaktan ibaret olup, kendi bil dii gibi hareket eden askerlerin byle byk felketlere sebep olageldikleri tecrbelerle bilinir. te muharebe srasnda yerini terketmenin ne byk bir cinayet olduu bundan gayet gzel anlalr. Resl-i Ekrem, ehidleri gmdkten sonra, mbarek yz yaral ve kalbi zgn olarak ashabiyle beraber Uhud'dan kalkp Medine'ye geldi. ehidierin e ve ocuklar ve yaknlar aladka mnafklar, sevinirdi. Mslmanlarn bu yenilgisi zerine Yahudiler de mard. Ksacas slm dininin dost ve dman ayrld ve gerekten Msl man olanlar seildi. Kurey ordusu dnp giderken, Ebu Cehil olu krime dier re islere kar "Ne i grdnz? Bu kadar stnlk salam iken Ms lmanlar btn btn bitirmeden geri dndnz. ok gemeyip on lar, yine toplanrlar ve almak iin zerimize gelirler. Akl kr bu dur ki dnp Medine'ye gidelim ve onlar kkden yok edelim" demi,; ti. m e y y e olu S a f v a n da "Eer Evs ve Hazre kabileleri, bu kadar adamlarnn lmesinden dolay kzp da, harbe kmami| olanlar da almaya kalkarak hepsi birden hareket ederlerse, || tersine dner. Hazr yenmi iken azmzn tadiylc Mekke'ye gidelim" diyerek iknme'nin grn eiirl.mi'Ui.
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAidl (CUt: 1)
dkta "Gelecek sene sizinle Bedir'de bulualm," dedi. Hazret-i mer de, Resl-i Ekrem'in emriyle "nallali," dedi. Mrikler bu derece stn gelmiken yce Allah, onlar kalblerine korku verdi. Hemen muharebeden btn btn vazgetiler ve Mekke yolunu tutup geri dndler. O zaman Resl-i Ekrem, "Acaba Rebt' olu Sa'd ne haldedir? ehdler arasnda mdr, yoksa yarallar inde midir? Ona doru oniki karg ile saldrldn grdm," bu yurdu. Onu arayp bulmak iin Mesleme olu Muhammed'i (r.a.) gn derdi. O da ehdlerin olduu yere gitti ve birka kere "Ey Reb' olu Sa'd," diye ard. Bir ses kmayp t ki; "Allah'n Elisi, beni sana gnderdi, ey Sa'd," deyince, zayf bir sesle "Ben, ller iindeyim," diye cevap verdi. Mesleme olu Muhammed, onu ehdler arasnda buldu. Grd ki, pek ok kl, karg ve ok yaralariyle bedeni delik deik olmu can ekimektedir. O hlde Sa'd, gzn at ve Mesleme olu Muham med'e bakarak "Allah'n Elisine benim selmm ileterek syle ki, ben cennetin kokusunu duyuyorum. Kavmine de benden selm ile syle ki: Kirpikleriniz kmldadka Peygamberinize ihls hususunda Allah yannda zrl olamazsnz," dedi ve o anda ruhunu teslim et ti. Bu Sa'd, Akabe'de Resl-i Ekrem'e biat eden yani uyan ashabn byklerinden olup Zrare olu Sa'd'dan sonra ensarm ulusu, o idi. Mesleme olu Muhammed Hazret-i Peygamber'in yanma gelip Ba'd'in selm ve szn bildirince, Resl-i Ekrem "Y Rabbi! Sen Sa'd'dan honud ol," diye dua etti. Sonra Resl-i Ekrem, ehdleri grmeyi diledi. Hazret-i Hamza'y grd ki: Burnu ve kulaklar kesilmi, karn yarlm, bedeni para para edilmi. Bu manzaradan Resl-i Ekrem o kadar zld ki, hi bir /aman byle bir keder duyduu grlmemitir. O zaman Cebrail geldi ve Hazret-i Hamza iin "Gklerde, Allah' n a islam ve Allah'n Elisi'nin arslan" diye yazlm olduunu ha ber verdi. Garipdir ki o gn sabahleyin Cah olu Abdullah ile Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.), bir kenara ekilip, yce Allah'a dua etmiler. Ba'd, "Ya Rabbi! Byk bir dmana rast gelip harp ederek onu ye neyim" demi. Abdullah, ona "Amin" dedikten sonra "Ben de byk bir dmana rastlayp harp edeyim ve sonunda ehid olaym. Bur num ve kulaklarm kesilsin. Yarn ceza gnnde yani Maher'de y ce Allah, bana burnun ve kulaklarn nerede kesildi deyince, 'Ya Rab bi senin vc elinin yolunda kesildi' diyeyim" diye yalvarm. Bu se ter M hidlerin kimlikleri aratrlrken Sa'd, onu o halde grnce hay ret etmitir. Hazret-i Hamza, Resl-i Ekrem'den iki ya bykt. Cah da o zaman krk yam gekindi. Enardan Ebu c b i r (r.a.) da o kadar par par edil mb.li kl kn olduu, g hl ile ancak parmaklarndan bilinebildi.
LIHLJ SAVAI
Ksaca Kureylilerin, ehidler hakknda asla insanla yakma yacak ekilde vahice davranm olduklar grld. Resl-i Eki MU ehidleri o halde gmdrd. yle ki: Saken aralarnda sevgi ve yu knlk bulunan ehidler, ikier er bir yere gmldler. Hazret-1 H a m z a ile kz kardeinin olu A b d u l l a h ikisi bir kabre v e E b C b i r ile kz kardeinin kocas olan C e m u h olu A m r ve Z e y d olu H r i c e bir kabre konuldular. Bu muharebede mriklerin kayplar yirmi ile otuz kii arasn da olduu halde, ehidlerin says yetmi kiiydi. Bundan baka M us lmanlarn epeyce yarallar da vard. Bu yetmi ehidin yalnz be| alts muhacirlerden olup, geri kalan hep ensardand. Bu bozgun, Mslmanlar hakknda b y k bir bel ve musibet olduu halde slm askerlerine Allah taralndan manev bir terbiye idi. nk askerin, hibir kumandann iine karmak doru deilken, slm askerleri, Resl-i Ekrem'in gr ve tedbirine kartlar. Resl-i Ekrem, Medine'de durup da savunma harbi yapmak dncesinde iken, onu meydan muharebesi yapmaya zorladlar. Her ne ise bu hatalar affedilerek Resl-i Ekrem, dmana kars gitti. Dmann svarisine kar, svarisi yok iken, slm askerlerim yle bir dzene soktu ki, svari saldrna urayabilecek yalnz sol kolda bir yer kalmt. Onu da okular ile kapatt ve Mslmanlara gre dmann kuvveti kat kat fazla iken, dman ordusunu bozgu na uratt ve datt. Ne fayda ki okularn ou, yamaclk sevdasiyle korunmasna memur olduklar yeri brakp daldlar ve byle byk bir bozgun lua sebep oldular. Askerlik, kumandann emrine uymaktan ibaret olup, kendi b i l dii gibi hareket eden askerlerin byle byk felketlere sebep o l u geldikleri tecrbelerle bilinir. te muharebe srasnda yerini terkel.menin ne byk bir cinayet olduu bundan gayet gzel anlalr. Resl-i Ekrem, ehidleri gmdkten sonra, mbarek yz y a r a l ve kalbi zgn olarak ashabiyle beraber Uhud'dan kalkp Medine'ye geldi. ehidlerin e ve ocuklar ve yaknlar aladka mnafklar, sevinirdi. Mslmanlarn bu yenilgisi zerine Yahudiler de mard. Ksacas slm dininin dost ve dman ayrld ve gerekten Mn.ii 1 man olanlar seildi. Kurey ordusu dnp giderken, Ebu Cehil olu krime dier w islere kar "Ne i grdnz? Bu kadar stnlk salam iken M u s lnanlar btn btn bitirmeden geri dndnz. ok gemeyip 0 1 1 lar, yine toplanrlar ve almak iin zerimize gelirler. Akl kn bu dur ki dnp Medine'ye gidelim ve onlar kkdcn yok edelim" demi ti. m e y y e olu S a f v a n da "Eer Evs ve Hazre kabileleri, bn kadar adamlarnn lmesinden dolay kzp da, harbe tkt.-f olanlar da almaya kalkarak hepsi birden hareket ederin M, j tersine (biner. Hazr yenmi iken azmzn (adiyle Mekke'ye gidelim" diyerek iknme'nin grn rtmt.
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAKM
M ile
I)
i
EbU Sfyan se bu i k i gr arasnda kararsz olduu halde, bu e k i l d e konua konua R e v h a konana varmlar ve oradan geri dnp de Medine zerine gitmeye karar vermilerdi. Halbuki onlar, yolda bu ekilde ileri-geri konuup giderlerken Amr Mzeni olu A b d u l l a h yanlarnda bulunarak onlarn szlerini iitmi ve ertesi gn sabah namaz vaktinden evvel Medi n e ' y e gelerek, iittiini Resl-i Ekrem'e sylemiti. Resl-i Ekrem Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer'i ard. Mzen'nin sylediini onlara akta rarak grlerini sordu. Onlar da dnk muharebeden dolay Mslmanlarn zayf d mediini gstermek ve dmana bir gzda vermek zere kp da arkalarna dmek suretini uygun grdler. Bundan dolay Resl-i Fikrem sabah namazn cemaat ile mescidde kldktan sonra, ashabn armak zere Bill-i Habe'ye emretti. O da ald emir zerine "Dn, Uhud muharebesinde bulunanlar hazr olup gelsinler. Dmann arkasna dlecektir" diye bard. Btn ashab hazrlandlar. Hatta yaral olanlar bile yara ve berele rini sarp geldiler. Resl-i Ekrem, Ibni mm Mektm'u (r.a.) Medine kaymakamlna tyin buyurdu ve sanca Hazret-i Ali'ye (r.a.) ver di. Kendisi de yaral olduu halde atna bindi ve (altyzotuz) kadar Uhud gazileriyle Medine'den kp Hamra'l-Esed adndaki yere vard. Hamra'l-Esed, Medine'nin sekiz mil uzanda ve Medine'den Z 1 h a 1 f e adndaki yere giderken yolun sol tarafnda bir yerin ismidir ki, Resl-i Ekrem, bu sefer oraya eriip ordu kurdu. Ebu M'bed Huz'nin olu M b e d bir i iin Mekke'ye gi derken oraya urad ve Resl-i Ekrem'in yanma gelip dnk gn as habnn urad kayplardan dolay basal diledi. Sonra kalkp
gitti.
Mbed, Revha'dan geerken Ebu Sfyan ile grtkte Ebu Sf yan, ona "Geride ne var?" diye sormutu. O da "Muhammed, byk bir urdu ile km ki, mrmde yle kalabalk grmedim. Dnk gn muharebeden geri kalm olanlar da kmadklarna piman olarak bugn hepsi toplanmlar. Sizin iin di bileyip geliyorlar" diye cevap vermi. Ebu Sfyan "Sen ne sylyorsun? Onlarda harekete geecek hl k a l d m?" deyince Mbed "Onlar, Hamra'l-Esed'e geldiler. Korka nn ki, s i z buradan daha kalkmadan onlarn atlarnn alnlarn g
receksiniz" demiti.
meyye olu Safvan "Grdnz m? tte benim dediim kt. H a y d i b i r belya uramadan savuup gidelim" dedi. Ebu Sfyan'n kalbine bir korku dt. Hemen ordularn kaldrp g ettiler ve do ru M e k k e ' y e gittiler.
M b e d o zaman daha slm olmamt. Fakat Mslmanlarn ta rafm tutard, r a m m in Kreylilerl bu ekilde korkuttu v e nnvmjup gittlklerinlde, bir a d a m y o l l a y a r a k K e s ' l i K k r e m ' e b i l d i r d i
MENE KUYUSU OLAYI
117
Kurey ordusundan geriye kalm olan iki kii, bu sefer Msl manlarn eline dt. Biri meyye oullarndan M u g r e olu M u a v i y e ve dieri Bedir'de esir olup da, bundan sonra Mslman lar aleyhinde bulunmamak artiyle karlksz olarak serbest brakl m iken, bu sefer yukarda anlattmz zere l Araplarm harbe kkrtan mehur ir E b u A z z e idi. Ebu Azze, bu defa da ssl-psl szler syleyerek Mslmanla rm penesinden yakay kurtarmak istedi. Fakat fayda vermedi, ikisi de ldrld. Resl-i Ekrem, birka gn ordu ile darda kald. S o m a dnp Medine'ye geldi. Cah olu Abdullah'n (r.a.) hanm Haris olu Huzeyme'nin kz Zeyneb, ki her zaman fakirleri yedirip iiren bir kimse olduundan, kendisine 'Fakirlerin Anas' denirdi. Bu sefer dul kaldndan Resl-1 Ekrem'le evlendi. Fakat bir iki ay sonra lmtr (r.a.). Yine o srada Hazret-i Ali'yle kadnlarn efendisi Ftmat'z-Zehra'dan H a s a n (r.a.) dodu. Yine o sralarda arap imek ve kumar oynamak haram oldu.
M e n e Kuyusu Oay
m i r o u l l a r 'ndan v e N e c i d eyhlerinden yani m u halknn ulularndan (C a' f e r olu M l i k olu E b B e r i ' m i r ) , hicretin drdnc senesi balarnda Medine'ye geldi ve Re sl-i Ekrem ile grp "Ey Muhammed! Eer Necid halkna ashabn dan bir ksmn gnderirsen, umarm ki slm olurlar" dedi. Resl-i Ekrem, Necid blgesi halkna gvenemeyip "Korkann ki ashabma bir ktlkte bulunurlar" dedi. Ebu Ber' "Onlar, Ne cid'e geldiklerinde benim emnm altna girmi olur. Onlara kimli bir ey yapamaz" diye teminat verdi. Bunun zerine Resl-i Ekrem de Ebu Ber'nm kardei olu o l a n ( M l i k olu T u f e y l olu m i r ) e bir mektup yazdrd \o Necid halkna Kur'an retmek iin Safer ay iinde ensarm u l u l rndan olan Amr olu Mnzir'le (r.a.) yetmi Kur'an okuyucusu gn derdi. Hazret-i Ebu Bekir'in azadls olan Fheyre olu mir (r.a.) lt onlarla beraber idi. Klavuzlar da M u t t a l i b S l e y m Ldl Amr olu Mnzir, bu Kur'an okuyucular ile kp Medine'ye drt konak uzakl olan M e n e kuyusu denilen yere vard ve oradan M f t l i k Olu E n e s ' i n days olan M il h a n olu H a r AID (r.a.) ile Resl-1 Ekrem'in mektubunu Tufeyl olu A m i I gnderdi.
Lanetlenmi olan Tufeyl <>;.l Amir ise mektubu
( i k i M n . n l n
M i l i n i n
olu
iaram'
vurup ldrd. Sonra Kur'an okuyucu
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAltll (CUt l)
l a n olan kurra cemaat zerine saldrmak iin kendi kavmi olan mirOullaruil ard. Onlar ise, "Biz, Ebu Ber'mn verdii sz ayak al lna alamayz" diye ekindiler. Bunun zerine Tufeyl olu mir, Sleymoullarmdan U s a y y e v e R i ' l v e Z e k v n kabilelerini toplayp Mene kuyusuna git ti ve anszn o kurra topluluu zerine saldrarak hepsini ehid etti. Y'altz Neccroullarmdan Z e y d olu K a ' b ' (r.a.) ld sana ta k ehdler arasnda brakm olduklarnda, o sa kalm ve bir ara lk oradan savuup Medine'ye gelmitir. Bir d e m e y y e D a m r olu A m r ile ensardan Ukbe olu M u h a m m e d olu M n z i r (r.a.), bir tarafta develeri Otlatmakta olduklarndan bu arpmada bulunmayp, sonradan muharebe yerine gelerek olan biteni rendiklerinden Muhammed olu Mnzir, arkada Amr'a "Ne yapalm?" diye fikrini sormu, Amr da "Hemen dnp Medine'ye gidelim ve olup-biteni Resl-i Ekrem'e an ini.lm" diye cevap vermiti. Muhammed olu Mnzir ise "Ben, Amr olu Mnzir'in ehid ol d u u yerden ayrlp da yalnzca sa dnmeyi istemem" diye dman ile arparak, sonunda o da ehid ve Amr ise esir olmutur. Ancak A m r , kendisinin Mudaroullarndan olduunu haber verip m i r ler de Mu d ar soyundan bulunduklar iin Tufeyl olu mir, onu serbest brakm; bu yzden o da sa-slim Medine'ye gelmitir. Resl-i Ekrem, bu hdiseyi haber alnca son derece zld ve " H u hl, Ebu Ber'mn iidir. Ben, bunu ancak onun srariyle istemijrerek yapmtm" buyurdu. Ebu Ber' da Resl-i Ekrem'in bu szn iitmekle pek ok zlerek kederinden hastalanp ld. Fakat verdii B Z n bu ekilde ayaklar altna alnmas, Arap deti zere kendi so y u n d a bir leke olarak kald. Hatta olu ( E b u B e r ' olu R e b a) bu lekeyi amca o cuu olan Tufeyl olu mir'in kaniyle ykamak zere onu ldrmeye niyetlenmiti. Resl-i Ekrem ise ona bilhassa beddua ettikten baka bir ay ka d a r her sabah Usayye, Ri'l ve Zekvn kabilelerine beddua etti. Nite k i m ok gemeyip Tufeyl olu mir bir yumruca kard ve hemen - a u n cehenneme smarlayp gitti. Usayye, Ri'l ve Zekvn kabilelerini de veba, humma ve ktlk kap l a y a r a k ksa bir zamanda ilerinden (yediyz) kii ld.
Nacrouariyle Yaplan Savalar

Nadlroullan Yahudi milletinden ve Harun (a.s.) soyundan b yk bir kabiledir. Medine'ye iki mil uzakl olan bir nahiyede yerle im .1.adi. Salam kaleleri ve mkemmel silhlar vard. Mslmanlar a l e y h i n d e bulunmamak zere Resul i Ekrem i l e s z Ekrem'in Hedir'deki zaferinden s o n r a "Semav
NADllt
O U L L A R t Y L E
J f A P D L A N
S A V A L A R
I MI
kitaplarda vdedllmlg olan hir zaman peygamberi, budur" elemeye balamlarken Mekkeli Kureyliler ve Medineli mnafklar i l e haber vermekten geri kalmyorlard. Hele U h u d muharebesinden sonra fikir ve tavrlarn bulun btn deitirmiler ve bir gn Resl-i Ekrem, be on kadar ashabiy le onlarn blgesine gittiinde, bir hile ile onlar ldrmeye k a r a r vermilerdi. lerinden M i s k e m olu S e l m onlara, "Siz bu fikirden vazgeiniz. Vallahi bu sizin suikastnz ona Allah tarafndan haber verilir. Bu niyetiniz ise onunla aramzdaki szlemeyi bozmak demek tir" diye nasihat etmise de kulak asmamlard. Halbuki Cebrail (a.s.) gelip Nadroullar'nn suikastm Resl-i Ekrem'e haber verdi. Resl-i Ekrem de, "On gn iinde bu lkeden kp gitsinler" diye Mesleme olu Muhammed ile Nadroullar'na ha ber gnderdi. Bunun zerine Nadroullar da, vatanlarn terk edip gitmeye hazrlanmakta iken, mnafklarn ba olan S e 1 1 olu tJ b e y y olu A b d u l l a h onlara, "Yerinizden ayrlmaynz. Biz, size yar dm ederiz. Kureyzaoullar Yahudileri ile szleip anlamal olduu nuz Gatfan kabilesi de yardm ederler" diye gizlice haber gnden ni olduundan, Nadroullar, evvelki niyetlerinden vazgeerek, "tiz, vatanmzdan kmayz. Elinden geleni geri koyma" diye Resl-i Ek rem'e haber gnderdiler. Bunun zerine Resl-i Ekrem, hicretin bu drdnc senesi Rebilvvel'inde ashab toplad ve mescidde imamlk etmek zere i bul mm Mektm'u vazifelendirdi. Sanca Hazret-i Ali'ye verip, o n l u ile Medine dna kt ve Nadroullarm kuatt. bni Sell, aktan yardma cesaret edemedi, K u r e y z a o u l l a n ile G a t f a n kabilesinden de yardm gelmedi. Bu yzden I M droullar alt gn kuatma ve ok ve ta atlarak zorlandktan s o m u aman dilediler. yle k i : Silhlardan baka olan mallarndan develerine ykle, yebildikleri kadar eyi alarak kp gitmek zere izin istediler. Resul i Ekrem de bu ekilde gitmelerine izin verdi. (Altyz) deveye ykleyi bildikleri kadar mal ve eya alp kimi H a y b e r 'e ve kimi a m tarafna gittiler. Mnafklar da gizlice matem tuttular. Nadroullarnn dier mallar Resl-i Ekrem'e kald ve elli kl dar zrh ile elli demir tas ve (yzkrk) kl Mslmanlarn eline geti. Ensar, muhacirlerin geimlerini zerlerine alp onlar kendi mallarna baya ortak ettiklerinden muhacirlerin idaresi i i , ensar zerine epeyce bir y k i d i . te onlarn bu ykn hafifletmek iin, Resl-i Ekrem Nad oullarndan alnan ganimet mallarn yalnz muhacirlere blSjtl mek istedi ve ensara, "Eer isterseniz evvelce olduu gibi, muhaclf leri inallarnza ortak etmek zere, bu ganimet mallarm hepinize '<' lstreylm. Yok, eer isterseniz kendi mallarnz srf sizin olmak / < re bu ganimet mallarn muhacirlere vereyim" dedi.
120
Ensar ise, "Ey Allah'n Elisi! Bu mallar muhacirlere bltr nz. Bizim mallarmzdan da istediiniz kadarn ahp onlara veriniz" dediler. O zaman Hz. Ebu Bekir kalkp, ensara aka teekkr etti. O zaman ensarn vlmesi hakknda olan "htiyalar olsa bile nefisleri zerine muhacirleri tercih ederler." mnsna gelen yet indi. Bun dan dolay bu sefer Nadroullarndan kalan ganimet mallan, yalnz muhacirlere bltrld. Fakat Nadroullar reislerinden bni Hukayk'm mehur klc, Muaz olu Sa'd'a verildi. Yine ensardan Ebu Dcne ile Huneyf olu Sehl'in (r.a.) ihtiyalar olduundan onlara da bir miktar ey verildi. Sonradan N e c i d kabilelerinden Gatfan kabilesinin Medine'ye saldrmak zere asker topladklar iitilmekte Resl-i Ekrem, damat lar Hazret-i Osman' Medine'de vekil brakp ordu ile Necid blgesine sefere kt. Gatfanllarm arazilerinden Medine'ye iki konak uzakl olan e h d denen yere kadar gitti. Fakat halk kar durmayp da lara dalm ve bu sebeple muharebe kmakszn dnlmtr. Bu drdnc hicret senesinin a'ban aynda kadnlarn ulusu olan Ftmat'z-Zehra'dan Hazret-i H s e y i n dodu. Mahzmoullarmdan Mugre olu meyye'nin kz olan m m S e l e m e (r.a.) ki (krkdrt) yanda dul bir kadnd. Resl-i Ekrem bu srada onunla evlenmitir. Bedir'de her sene Zilkade aynda bir panayr kurulurdu ve her taraftan oraya ticaret iin birok halk gelirdi. Yukarda anlatt mz zere Ebu Sfyan, Uhud'dan dnp giderken, "Sizinle gelecek sene Bedir'de bulualm" deyip Hazret-i mer de Resl-i Ekrem'in emriyle "nallah" demiti. Bunun zerine Resl-i Ekrem, R e v h e olu A b d u l l a h ' Medine kaymakam tyin etti. Sanca Hazret-i Ali'ye verdi ve (binbeyz) askerle Medine'den kp Zilkade balarnda Bedir'e geldi. lerinde on atl vard. Ebu Sfyan da Kurey ordusuyla Mekke'den kmken Resl-i Ekrem'in yle kalabalk bir orduyla Medine'den km olduunu iit mekle, korkup geri dnd. Bu yzden kabilelerin gznde Mekkeli Kureylilerin itibar krld. Mslmanlar ise pek ok an ve eref buldu. Panayrda gzel alveri olup, bundan Mslmanlar pek ok kr ettiler ve byk bir ferahlk ve honudlukla dnp Medine'ye geldi ler.
Hicretin Beinci Yl
Hicretin beinci senesi Rebilevvel'inde Resl-i Ekrem D m e t ' l - C e n d e l ehrine sefer etti. Bu ehrin Medine e aras on be ve am ile be gnlk mesafedir. Orada birtakm ekiyalar olup, yolculara saldrdklar iin onlara gereken dersi vermek, hem de Mslmanlarn am ile ticaretini em-
MREYS'
SAVAI
121
niyet altna almak zere Resl-i Ekrem, Rebilevvel aynda bin kii lik slm ordusu ile Medine'den kp Dmet'l-Cendel'e yaklat s rada, o ehir halknn hayvan srlerine rastlad. obanlar katn dan hayvanlar meydanda kald. Sonra Dmet'l-Cendel ehrine va rld. Halk hep dalp kam olduklarndan, yalnz ilerinden bir adam ele geirilebildi ve Resl-i Ekrem, ona slm dinini teklif ettik te slm ile ereflendi. ' , Resl-i Ekrem orada birka gn kalarak evreye kol kol asker kard. Hi kimseye rastlanamadndan muharebe edilmeksizin Me dine'ye dnld.
M reys'
Sava
Mreys' Huza lkesinde Kudeyd blgesinde bir suyun addr ki, F u r ' a 'ya bir gnlk uzakl vardr. Fur'a da Medine'ye otuz iki saat uzaklnda bir yerdedir. Huza kabilesinden Mustalikoullar oymann ba olan E b u D r ar olu Hars Mslmanlar ile harp etmek zere gerek kendi airetinden ve gerek civarndaki baka airetlerden asker toplamakta olduu haber alnd. Hemen Resl-i Ekrem, (bin) kiilik bir slm ordusu ile a'ban aynda acele olarak Medine'den kt. lerinde on nefer atl vard. ise ve mm Seleme de (r.a.) beraber idi. Bu orduda mnafk oktu. Hibir zaman slm ordusu ile bu ka dar mnafk kt yoktu. Resl-i Ekrem'in Medine'den kt, Huza iinde iitildi. E b u D r r olu H a r s 'm bandaki toplulua byk korku dt ve yannda toplanan l Araplar dald. Onlar dank olarak M r e y s ' denen sudan hayvan sular ken anszn slm ordusu gelip att. Resl-i Ekrem, onlara "L ilahe illallah deyiniz ki, can ve malnzdan emn olasnz" diyerek slm dinini teklif etti. Onlar dinlemeyip ba bozuk bir ekilde kar koy maya yeltendiler ve hemen ok atmaya baladlar. Resl-i Ekrem ise slm askerlerini safa soktu ve onlarn hepsi ni birden dman zerine yrtt. M u s t a l i k o u l l a r bu hcuma dayanamayp hemen da larak on neferi lp ve tekiler esir oldu. Be bin koyun ile on bin develeri ele geirildi. Esirlerin says yedi yzden ok olup, onlardan birisi de Ebu Drr olu Hars'm kz Cveyriye idi ki, K a y s olu S b i t 'in pa yna dm ve o da onu bedele kesmiti. Fahr-i lem (s.a.v.), onun bedelini verdi ve kendisine nikahlad. Ashab, bunu grnce "Allah'n Elisi'nin akrabas nas esir olur?*' diyerek hep ellerindeki esirleri serbest braktlar.
122
(Cilt:
1)
C v e r i y e, ne bahtiyar kz imi ki, ayn gnde esir iken hem Peygamber hanm oldu, hem de kavminin esirlikten kurtulmasna sebep oldu. Oradan dnp Medine'ye gelirken, yolda muhacirlerden biri ensardan biriyle kavga edince, mnafklarn ba olan (Sell olu beyy olu A b d u l l a h ) yanndaki adamlarna, "Hele u mu hacirlere baknz ki, bizim yardmlarmzla geinirlerken bizleri hor grmek istiyorlar. Onlara bir ey vermeyiniz ki, dalp gitsinler. Hele Medine'ye varalm... Daha ok izzet ve stnl olan, elbette daha dk olan oradan karr." demi ve Medine'ye varldkta oradan v Mslmanlar karnm(!) demeye getirmi... Halbuki onun bu szn E r k a m olu Z e y d (r.a.) iitir iitmez gelip Resl-i Ekrem'e syledikte Hazret-i mer (r.a.), mec liste bulunduundan, "Ey Allah'n Elisi! zin ver varp o mnafkn boynunu vuraym" demise de Resl-i Ekrem, izin vermemitir. Bu seferin zaman (yirmisekiz) gn srd ve Ramazan banda ordu Medine'ye girdi. aynn
Selman- Fris (r.a.), Resl-i Ekrem'in hizmetinde bu lunanlardan ve ashabn byklerindendir. Aslnda ran halkndan ve Mecsi iken, bir aralk Hristiyan olup, am'a gitmi; orada din ilim leri okuduktan sonra N i n o v a ve m r i y e taraflarna varp, Resl-i Ekrem'in ortaya kn iitmi ve Kelboullarndan bir H ristiyan topluluu ile yolda olarak Medine'ye doru yola km... Yoldalar olan Hristiyanlar ise hakszlk ederek onu bir Yahudiye satmlar. Ondan da baka bir Yahudi satn alarak Medine'ye ge tirdi. Selman, bir aralk Hazret-i Peygamber'in yanma gelip halini an latt ve kendisini bedele balatt. Bu srada Resl-i Ekrem (s.a.v.) onun bedelini dedi. te bylece Selman- Fris azadllar srasna gemitir. (r.a.) da bu sene, Resl-i Ekrem'in
Hendek
Sava
Yukarda anlattmz zere Yahudilerden Kaynukaoull a r ile N a d r o u l l a r Medine dolaylarndan koulup srl mlerdi. A h t a b olu H u y e y y , E b u ' r - R a b olu K i n n e, E b u ' l - H u k a y k olu S e l m v e bunlar gibi Yahudi reisleri Mekke'ye gidip Resl-i Ekrem ile harp etmek zere Kureylilerle an latktan sonra Necid lkesine gittiler. Gatfn ve Sleymoullar kabileleriyle dier baz kabileleri de bu anlamaya soktular. Bunun zerine Kurey reisleri, Dr'n-Nedve'de toplanp, Resl-i Ekrem ile harbe karar verdiler ve (drtbin) asker topladlar ki, -
HENDEK SAVAS
yz' atl olup, (binbeyz) develeri de vard. Balan Ebu Sfyan ve ancak tayan ise Ebu Talha'nn olu Osman'd. Ebu Sfyan bu ordu ile Mekke'den kp, M e r r u ' z - Z a h r n denen yere gelince, Necid tarafndan Gatfan askerleri gelip ka> tld. Bakumandanlar Fezzre kabilesi eyhi olan mehur H s n olu Uy ey ne idi. Ben Mrre kabilesi eyhi olan Avf olu Haris de onlarn hatr saylr reislerinden idi. Yine orada Necid kabilelerinden Sleymoullar, Esedoullar ve Eca' kabileleri de gelip Kurey ordusuna katld. Ksacas Ebu Sfyan'm ordusu, gittike byd ve (onbin) kii den fazla olan kuvvetli bir ordu ile Medine'ye doru yrd. Resl-i Ekrem ise Kurey'in byle byk bir ordu ile harekete getiini duyunca, ashabn artarak onlarla bu mes'eleyi grt. Selman- Fris (r.a.), "Ey Allah'n elisi! Bizim lkemizde bir ehir zerine dman saldracak olsa, etrafna hendek kazmak det tir" dedi. Araplarda hendek kazmak det olmamsa da, Selman'n bu hatrlatmas zerine Medine'nin etrafna hendek kazlarak korun mak uygun grld. Hemen Medine'de ne kadar kazma - krek ve bunlara benzer kaz letleri varsa topland. Resl-i Ekrem ile Yahudi Kurayzaoullar ara snda bar ve anlama olduu iin, onlardan bile ireti olarak bir hayli kazma ve dier kaz letleri alnd. Hemen Resl-i Ekrem ile Mslmanlar, hep beraber ehir dna kp hendek kazmaya baladlar. Resl-i Ekrem, Mslmanlar te vik iin kendisi de toprak tar ve mbarek elleriyle hendek kazmaya alyordu. Bu bakmdan btn Mslmanlar byk bir gayretle hendek iine alp abalyorlard. Selman- Fris (r.a.) ise hem bedence kuvvetli, hem de bu gibi ilere alk olduundan on kiinin iini grrd. Mnafklar da bu ite alyorlard.. Fakat istemeyerek i grrler ve pek ar davra nrlar idi. O ekilde hendek kazlrken Fahr-i lem'den (s.a.v.) az yemek ile ok adam doyurmak gibi garib mucizeler grnmtr. Mesel ensardan S a ' d olu B e r 'in kz ki B e i r olu N u m a n'm kz kardeidir. Annesi onunla babas Ber'e ve days Revha olu Abdullah'a biraz hurma gndermiti (r.a.). O kzcaz geerken Re sl-i Ekrem, onu ard ve "u hurmalar getir" diye buyurdu. O da hurmalar Resl-i Ekrem'in iki avucuna koydu. Avular dolmad. Halbuki, Fahr-i lem, bir bez getirdi ve hurmalar o bezin zerine yayd ve ashabdan birine emretti. Hendekte alanlar rtt. Takm takm geldiler, hepsi doyuncaya kadar yediler. OnlfU yedike hurma oalyor, o yaygnn etrafndan tayordu. Yine ensardan Cbir'in (r.a.) zayf bir koyunu vard. Bir gn hendek kazmaya giderken, o koyunu piirmesini ve biraz da arpa ek rnei yapmasn karsndan istedi. Akam zeri evine dnerken Iicv.nl Kkrcm'i akam yemeine davet etti.
124
(Cilt:
1)
Resl-i Ekrem de, "Bu akam Reslullah ile birlikte yemek ye mek zere Cbir'in evine buyurunuz" diye tellal artt. Cbir ise yalnz Resl-i Ekrem'i davet etmiti. Byle bir ordu halk doyurmak iin hi hazrl olmadndan ne yapacan ard. Artk ne'yap sn? are yok... Hemen evine geldi ve bir miktar arpa ekmei ile o ko yunu Hazret-i Peygamber'in nne koydu. Fahr-i lem, onun bere keti iin dua etti ve "Bismillah" deyip yedi. Sonra hendekte alan btn halk geldiler... Takm takm oturup doyuncaya kadar yediler ve bir koyunu bitiremediler. Yine o srada meydana gelen Hazreti Peygamber'in mucizelerin den biri de budur ki: Hendein bir yerinde byk bir kaya kt. Kaz malar ilemez oldu. Ashabdan bazlar gelip Resl-i Ekrem'e haber verdiler. Reslullah, oraya gitti. Mbarek eline kazmay ald ve "Bis millah" deyip vurdu. O kayann te birini yerinden kopard. Hemen, "Aliahu ekber. Bana am'n anahtarlar verildi. Vallahi ben, u saatte am'n krmz kklerini gryorum" diye buyurdu. Sonra yine "Bismillah" deyip kazma ile vurdu ve o kayann dier te birini daha kopard. Hemen, "Aliahu ekber. ran lkesinin anahtarlar verildi. Vallahi ben u anda, Kisra'nn ehri Medin'in beyaz kklerini gryorum" buyurdu. Ondan sonra nc defa olarak yine "Bismillah" deyip kazmayla vurdu ve o kayann kalntsn da yerinden kopard. Yine "Aliahu ekber. Yemen'in anahtarlar verildi. Vallahi imdi San'a'nn kaplarn gryorum" diye buyurdu. ben
ki hafta iinde hendek tamamland. Sonra mriklerin yukar da anlatlan byk ordusu geldi. Ebu Sfyan ile Kurey ve Kinane askerleri Medine'nin gnbats tarafndan gelip grndler. Hsn olu Uyeyne ve Avf olu Haris ile Necid kabileleri de gn dousu tarafndan gelip Uhud Da tarafna kondular. Reslullah da slm askerleri ile ehir dna kp Sel' denen daa arka verdiler ve dmana kar saf olup durdular. slm askeri (bin) kiiydi. (Otuzalt) atlar vard. Muhacirle rin sanca Harise olu Zeyd'in elinde ve ensarm sanca Ubade olu Sa'd'm elinde idi. Mrikler srs, bir hamlede Mslmanlar bitirmek zere Me dine'ye yrdler. Halk korku ve dehet brd. Halbuki mrikler, yle dehetle saldrp gelirlerken nlerine hendek kt gibi durakaldlar ve byle hatrlarna gelmedik bu acayip manzara karsnda a rdlar. teye beriye dolatlar, geecek yer aradlar, bulamadlar ve her ne tarafa kotularsa beri taraftan ok ve ta ile savunulduundan; a resiz onlar da ok ve ta atnda karar kldlar. Bu srada Kurayzaoullar'nm antlamay bozduklar ve Msl manlar, hendein korunmasiyle megulken onlar, geceleyip Medine ehrini basacaklar haberi yayld.
HENDEK
SAVAI
125
Kurayzaoullar, Yahudi milletinden byk bir kabile olup Me dine dndaki bir blgeye yerlemilerdi. Orada salam kaleleri var d. Balar olan Esed olu Ka'b ile Resl-i Ekrem arasnda evvelce antlama yaplm olduundan Mslmanlar, o taraftan emin iken, antlamay bozduklar haberi endielenmelerine sebep oldu. Kurayzabullarmm bulunduu blgeye bir adam gnderilip, iin iyz aratrldkta, hakikaten Nadroullarnm ba olan Ahtab o lu Huyeyy gelip Esed olu Ka'b' kandrm ve Kurayzaoullarna ant lamay bozdurmu olduu anlald. Kurayzaoullar ise Evs kabilesinin eman altnda bulunduun dan Muaz olu Sa'd, Ubade olu Sa'd, Revaha olu Abdullah ve Cbeyr olu Havvt (r.a.); Kurayzaoullarmm kalelerine gittiler. Antlamay bozmann uursuzluunu anlatp nasihat ettilerse de kulak asmadlar. stelik antlamay bozduklarn iln ettiler ve Resl-i Ekrem hakkn da kt szler sylediler. Bu davrantan Muaz olu Sa'd'm pek ok can skld. Hatta "Kurayzaoullar ile harp etmedike Allah canm almasn" diye dua etti. Ksacas Muaz olu Sa'd (r.a.) Yahudilerin nasihat kabul etme melerinden fena halde zlerek, arkadalariyle beraber dnp Haz ret-i Peygamberin yanma geldiler ve olup-biteni olduu gibi naklet tiler. Resl-i Ekrem "Hasbnallahu ve nme'l-vekl" dedi ve "Mjde size ey Mslmanlar!.. Bu iin sonu hayrdr" buyurdu. Bununla be raber btn kadn ve ocuklar ehrin iinde olduklarndan, Kuray zaoullarmm antlamay bozular Mslmanlar tela drd. Resl-i Ekrem, geceleri Medine ehrini korumak iin (yz) as kerle Harise olu Zeyd'i ve (ikiyz) kiiyle Elem olu Seleme'yi gn derdi. Kendisi de geri kalan askerlerle sabaha kadar hendek boyunu korurdu ve hendein bir yeri, istenen ekilde kazlmam olduundan, geceleyin dmann oradan geebilmesi umulduu iin, Resl-i Ek rem orasn kendisi beklerdi. Mnafklar srs ise "E ve ocuklarmz yalnz brakp da, bu rada sefalet ile beklemek akl ii deildir" diyerek birtakm dnce siz ve inanc zayf olanlara yersiz korku ve kuruntu veriyorlard. Bundan dolay ehir dnda evi olanlardan bazlar, Hazret-i Peygamberin yanma gelip "Bizim evlerimiz salam deildir" diyerek evlerini salamlatrmak, e ve ocuklarn korumak bahanesiyle sa vuup gitmek zere izin istediler. Bir de kuatma onbe gn kadar srd. slm askerlerine bez ginlik geldi. Ktlk ve skntlar gnden gne artt. Bu yzden pek ok canlar skld. Mnafklar, bu halleri frsat* saydlar ve "Muhammed, bize Kay ser ve Kisra'nln hazinelerini vdediyor. Bizler ise bugn hendek iin de hapis olup bir adm yere gidemiyoruz" demeye baladlar.
Halbuki Arap kabileleri, byle kuatma ilerine alk deillerdi. Onlarn muharebeleri arpp vurumak, yenmek ve yenilmek her D olursa olsun harbe bir son verip savumak idi... Byle Arabistan' da adet olmayan bir hendein etrafnda haftalarca dolamaktan d ardaki dman da usanp sklmt. stelik k mevsimi olduundan, kendileri yp titremekte ve hayvanlar yiyecek yem bulamayp lmekte olduundan, ap kal mlard. Ksacas arada hendek bulunduundan iki ordu birbiriyle arpamayp sadece ok atmaktaydlar. Fakat L ve y olu mir soyundan Abdivedd olu Amr adndaki mehur kahraman' ve Mahzumoullarmdan Ebu C e h i l olu krime, Ebu Veheb olu H b e y r e, M u g r e olu A b d u l l a h olu N e v f e l ile Hazret-i mer'in kardei olan H a t t a b olu Drar ve Muharib olu M 1 r d a s adndaki svariler, atlarn zorlayp hendein dar bir ye rinden te tarafa atladlar. Ebu Sfyan ile Veld olu Hlid de onlara arka olmak zere bir blk mrik ile hendek kenarna kadar geldiler. Fakat hendei geemeyip te tarafta seyirci gibi durdular. Abdivedd olu Amr arkadalarndan ayrlarak atn ileri srp er diledi. Bu Amr, pek ok hdiseler grp geirmi, dmanlarna stn gelmi ve yalnz bana nice topluluklar vurup datm, den! ; yok bir yiit ve silahrlkte usta bir svari idi. Btn Arap ka >i bileleri, onu bir blk svariye bedel sayarlard. Onunla dmek, arslan ile penelemek gibi olup, buna ise o k stn bir cesaret ve cr'et gerek idi. Bunun iin kimse ona kar kmaya yeltenmedi. ; Reslullah'n arslan Hazret-i Ali "Ona kar ben karm ey AIll'm Elisi!" deyince, Resl-i Ekrem "Sen otur ey Ali! Gelen Amr'dr" buyurdu. Amr tekrar Mslmanlara meydan okudu ve "inizde d meydanna kacak er yok mudur? Hani sizin llerinize tyin ettiiniz cennet nerede?" dedi. Hazret-i Ali tekrar kmak istedi. Resl-i Ekrem, yine izin ver medi. Amr ise bsbtn mard ve "Er meydanna kacak kimse yok mu?" diyerek st perdeden bard. Bunun zerine Hazret-i Ali " A m r da olsa karm ey Allah'n Elisi!" diyerek yerinden kalkm , Resl-i Ekrem, kendi zrhn ona giydirdi ve Z l f i k r de nen klcn onun beline kuatt ve "Ya Rabbi! Amcam Ubeyde Be dir'de ve amcam Hamza Uhud'da ehid oldular. Yanmda bir kardeim olu Ali kald. Sen onu koru. Beni yalnz brakma" diye dua etti. Hazret-i Ali yaya olarak meydana kp, Amr'a doru yrdI k l o n l u balk seyre balad. Ali (r.a.), nce Amr' Hak dine ard. A m , kahkaha ile glerek "Bu azla bir kimsenin karma kaca hatrma gelmezdi. Sen kimsin? Hele syle bakaym?" diye sordu. O la "Ebu Talih olu Ali'yim" cevabn verdi. Amr "Senin amcalarn inde meydana kacak yasl bal biri yok mu? a kardeimin olu!
HENDEK
SAVAS
I2'
Senin azn hl st kokuyor. Ben senin babanla pek ok zaman kar de gibi grrdm. Simdi senin kanm dkmek bana g geliyor" dedi. Hazret-i Ali "Evet ama ben senin kanm dkmekle zevk duyarm Fakat sen de atndan inip de benim gibi yaya olmalsn" dedi. Bu sz, Amr'n damarna dokundu. Pek ok fkelendi ve hemen atndan indi. Yldrm gibi Hazret-i Ali'nin zerine saldrd. O da kalkann kar tuttu. Amr, yle hiddet ve iddetle bir kl vurdu ki, Hazret-1 Ali'nin kalkann iki para etti ve ban biraz yaralad. Sra Hazret-1 Ali'ye gelince, Zlfikr ile bir vuruta Amr' ldrd. Sonra N e v f e l M a h z u m d meydanna at srd. Avvm olu Zbeyr (r.a.) da ona kar kt ve kl ile yle vurdu ki, Nevfel'i yukardan aa iki para ederek altndaki eeri bile kesti. Bunun iin Hz. Zbeyr'e "Senin klcn gibi kl grmedik" de diklerinde "Onu yapan kl deil, bilektir" demi olduu bildirilmi tir. Daha sonra Hz. mer, kardei Drar zerine hcum edince, Hz. Ali ve Zbeyr (r.a.) da krime, Hbeyre ve Mirdas zerlerine sald rnca drd birden geri dndler ve geldikleri yoldan kp gittiler. krime can korkusuyla kap giderken mzran drm oldu undan Hz. Hassan (r.a.), onu takip ederek, hicvedici iirler syle mitir. Abdivedd olu Amr'n o ekilde d meydannda dp kal ma..';!, Mslmanlar son derece sevindirdi ve mrikleri ise pek o k kedere bodu. Ebu Sfyan "Bu gn bizim iin bir hayrl i yok" di yeek hendek bandan ekilip, ordusunun kurulduu yere gitti. Ertesi gn btn mrikler Yahudilerden Kurayzaoullar ile birlikte her taraftan Mslmanlar sardlar ve akama kadar Msl m a n l a r a gz atrmayp durmadan ok attlar. Ktlk yznden Msl m a n l a r , pek ok zayf ve halsiz dtkleri halde, dman srleri b o y le k a r a bulutlar gibi her taraftan sarp sktrnca halleri pek y a m a n o k l u . Bereket versin akam oldu da dman ekildi. Mslmanlar d a biraz nefes ald. Fakat "Dmanlar yarn yine byle her taraftan iddetli h c u m edip zorlarsa halimiz ne olur?" diyerek herkes tel ve endie iindey di. Yce Allah ise onlarn kurtuluu iin lzm olan sebepleri h a z r hmt. yle ki: M e s ' d G a t f n olu N u a y m o srada ima na gelip ancak slmm aklamamt. Hendek kenarna gelip k a a kollarn izniyle te tarafa geti. Hemen Hazret-i Peygamber'm y a n r.a girdi ve Kelime-i ehdet getirdi ve "Arap kabileleri daha benim Mslman olduumu bilmiyorlar. Emrederseniz u durumda lalam dinine bir hizmet edebilirim" dedi. Resl-i Ekrem "Muharebe bir eit aldatma ve hiledir. Sen dl bizim iin bir hile ediver" diye buyurdu. Nuaym ise E C a' kabili" si ileri gelenlerinden her ie yarar, cin fikirli ve tedbirli bir adamd, Hemen kalkp Kurayzaoullar blgesine gitti ve Ksed olu Ka'b le grl. K a ' h ' n yannda Yahudilerin ileri gelenlerinden birka kii
J
121! PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt: 1)
Olduu halde Nuaym, onlara "Ey Kurayzaoullannn ulular! Sizleri ne kadar sevdiimi bilirsiniz. Srf sizlere olan sevgim yznden ka gttndttr, halinizi dnp duruyorum" deyince, Yahudiler "Bizim sa na her bakmdan gvenimiz tamdr. Syle bakalm..." dediler. Bunun zerine Nuaym "Ben, urasn dnyorum ki, Kurey ve (atlan kabileleri buraya geldiler. Mslmanlar bitirmek zere gayret ediyorlar. Fakat onlar da kar koyup savunmaktan hi geri durmuyorlar. Bu kabileler, artk usanmaya baladlar... Pek sklr la sa sizi yalnz brakp giderler. Sizler, Mslmanlarn penesine d ersiniz. Antlamay bozmakla sulandnzdan, artk yakanz onla rn dinden kurtaramazsnz. Bana kalrsa sizler Kurey ve Gatfn'm ileri gelenlerinden birtakm adamlar rehin almalsnz ki, onlar da ii bitirmedike savuup gidemiyeler" deyince, Yahudiler, onun gr lerini yerinde bulmulard. Nuaym, oradan kalkp Ebu Sfyan'm meclisine gider ve "Habe riniz var m? Yahudiler, Mslmanlarla aralarndaki antlamay boz duklarna piman olmular ve onunla gizlice yeniden anlamlar. Sularn affettirmek zere Kurey ve Gatfn'n ileri gelenlerinden rehin olarak baz kiileri alp da ona vermeyi vdetmiler. Eer siz lerden rehin isterlerse sakn vermeyiniz. nk baz byklerinize ya zk olur" diyerek Kurey reislerini pheye drmt. Ebu Sfyan da Kurayzaoullannn fikirlerini yoklamak zere "Bizler, buraya sizin reislerinizin kkrtmasiyle geldik. Siz imdi ar davranyorsunuz. Buras ise bize gre uzun uzadya oturulacak yer deildir. Alktan askerimiz ikyet ediyor. Hayvanlarmz lp gidi y o r . li olmazsa yarn hep birlikte iddetli bir hcumda bulunalm ve lemen ie bir son verelim" diye onlara haber sald. Kurayzaoullar "Yarn cumartesidir. Biz hi bir i yapamayz, br gn harp edebiliriz. Fakat u artla ki, bize ileri gelenlerinizden yetmi kiiyi rehin vermelisiniz ki, onlar kalemizde tutalm ve siz d e n emin olalm" diye cevap vermitiler. Gatfn ve Kurey reisleri bunu iitir iitmez "Nuaym'n dedii doruymu" demiler ve "Biz, si/e ne rehin veririz, ne de sizden yardm isteriz. Cannz isterse kp bizimle beraber harp edersiniz, etmezseniz gnah boynunuza. Biz memleketimize gideriz. Siz Mslmanlarn penesine dersiniz ve be lanz bulursunuz" diye Kurayzaoullarma haber gndermiler. Kurayzaoullar da "Nuaym'n dedii doruymu" diyerek Re s u l i Ekrem ile olan antlamalarn bozduklarna gerekten piman Olmular ve hemen kalelerine kapanp, muharebeden geri durmu l a r . I 5 u sebepten dolay Arab kabileleri ile Yahudiler arasna anla m a z l k girdi ve iin rengi deiti. Geri ondan sonra birka gn da h a , kuatma uzadysa da muharebede evvelki sertlik kalmad. Sonun da bir gn Resul i Ekrem le ile ikindi arasnda yce Allah'a yalvaglen yznde sevin eserleri grld. Meer Cebrail
le yanln olunacan
yce Allah tarafndan rzgr ve me

haber vermi Olduundan h'esl i Ek
HENDEK
SAVAI
129
rem de ashabna mjdeledi. kindi ile akam arasnda byk bir fr tna kt. Rzgr, hem souk hem de benzeri grlmemi ekilde sert esmeye balad. Rzgrn yerden kaldrd toz-toprak, mriklerin yzlerine ve gzlerine vurup gz gz grmez oldu. Akam yemei pi irmek iin ate zerine koymu olduklar mlekleri ba aa dev rildi. adrlar, ocuklarn uurduklar uurtma gibi havada umaya balad. Akamleyin karanlk basnca, ortal biraz daha korku ve dehet kaplad. Bu frtna yalnz dman ordusu iin esiyordu. Darda bir ey y o k t u . Fakat slm askerlerinin de kimi souktan ve kimi alktan darp Resl-i Ekrem'in yannda (yz) kadar adam kalmt. D mann halinden haber alp da getirmek zere Resl-i Ekrem ashabn d a n Yeman olu Huzeyfe'yi gnderdi. O da gidip Kurey ordusunun iine girdi. Grd ki: Dman arm ve ne yapacan bilmiyor ve E b U Sfyan midini yitirip bezgin bir halde "Ey askerler! Buras oturup elenecek yer deildir. Halbuki Kurayzaoullar ile de ara m z a anlamazlk dt. te ben gidiyorum, siz de g ediniz" diyor
du.
Bildirilmitir ki: O zaman dmana dehet vermek zere gkten (bin) melek inmi idi. Hatta dman ordusunun etrafnda "Aliahu Ekber" sesleri ve kl akrtlar iitiliyordu. Huzeyfe (r.a.), dnp gelirken yolda gzne yirmi kadar svari grnp ona demiler ki: "Dostuna haber ver. Yce Allah, onun d m a n l a r n datt." Hz. Huzeyfe gelip, Hazret-i Peygamber'in yanma girdi. Grdklerini olduu gibi haber verdi. Resl-i Ekrem, tatl tat l glmsedi. Ksacas Ebu Sfyan devesine binip gitti. Dier Kurey kabilele11 de onun arkasndan hareket etti. Fakat s olu Amr ile Veld o lu Hlid (ikiyz kiilik svari ile art tayin edildiklerinden Kurey ordusunun arkasn alncaya kadar onlar geride kalp beklediler. Gatl n kabileleri, Kurey ordusunun gtn grdklerinde onlar da Kalkp Necid lkesine gittiler. Mrikler, yle geceleyin kalkp giderlerken epeyce zahire ve disr eyalarn ordu yerinde braktklarndan, ertesi gn Mslman l a r o n l a r toplayp slm ordusuna getirdiler. Bundan baka yirmi y k l d e v e de ele geirdiler ki, Ebu Sfyan, onlar Yahudi reislerin d e n Iluyey adl kiiye gndermi, o da hurma ve baka zahirelerden ykletip geri evirmiti. slm askerleri, o develerin ounu kesip piirdiler. Hurmay da bol bol yiyip karnlarn doyurdular. Bylece s l m askerleri ktlk belsndan kurtuldu ve orduda bir anda b o l l u k grld. Resl-i Ekrem ashabna dnerek "Artk nbet size geldi. B u n d a n Kurey sizin zerinize gelecek deildir" dedi. B u m u h a r e b e d e m r i k l e r i n lleri drt kiiden ibaretti. Mslmanlardan da be k l s o m a F . i
130
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt; 1)
i ehid oldu. kisi Evs kabilesinden ve Hazre kabesinden di. Bir de ensarm en ulusu olan Muaz olu Sa'd (r.a.), muharebenin son nnda ok ile kolundan arca yaralanmt. Ksaca sert rzgr ve g ze grnmez asker ile dman ordusu bozuldu ve Mslmanlar zafer kazand. Zilhicce ayna bir hafta kala Resl-i Ekrem, Hendek harbinden dnerek kutlu evine gelip silhlarn kard. Hemen Cebrail (a.s.) ge lip, Kurayzaoullar zerine gitmek iin Allah katndan emir getirdi. Resl-i Ekrem, tekrar silhland ve Bill-i Habe'ye (r.a.) emredip "Allah'n emrine uyanlar, ikindi namazn Kurayzaoullar yurdun da klsn" diye bartt. Sanca Hazret-i Ali'ye verip onu eri gnderdi. Kendisi de bi nip arkadan hareket etti. nce Hazret-i Ali, sancak ile Kurayzaoullarnn kaleleri nne geldi. Yahudiler onu grnce kzp kt szler sarfetmeye ve hatta Resl-i Ekrem'e svmeye baladlar. Hemen sa vunmaya getiler. Sonra Resl-i Ekrem oraya varp bir subama in di. slm askerleri de akn akn gelerek, akama kadar hepsi toplan d. Saylar (bin) kadar olup otuz alts atl idi. Yahudiler o zaman neye uradklarn! anladlar ve haksz olarak antlamay bozduklarna pek ok piman oldular. Reisleri olan K a ' b , bir cuma gn onlar toplad ve danma meclisini at ve "Kitapla rmzda ad geen hir zaman peygamberinin bu zat olduu anlal d. sterseniz Mslman olalm ve bu beldan kurtulalm" dedi. Ya hudiler Mslmanla hi yanamadlar. Ka'b da yleyse "E ve o cuklarmz ldrelim. Geride dneceimiz bir ey kalmasn. Ondan sonra kllarmz ekerek kp Mslmanlarn zerine saldralm. Grelim Hak ne gsterir?.." dedi. Yahudiler "E ve ocuklarmz gittikten sonra bize yaamak ne lzm?" diyerek bu gr de reddettiler. Ka'b "yleyse baka bir are arayalm. Bu gece cumartesi gecesi olduundan Mslmanlar, bizden emindir. kadar ihtiyata uymazlar. Anszn kp zerlerine saldralm. Umulur ki kazanrz" dedi. Yahudiler "Biz cumartesi g nnn hrmetini bozamayz" diyerek bu tedbiri de kabul etmediler. Nadiroullar gibi, develerinin tayabilecei kadar eya ykle tip gitmek artiyle Resl-i Ekrem ile haberlemeye baladlar. Bu di leklerini Hazret-i Peygamber geri evirdi. Kuatlmalar da yirmi g n gemiti. Yahudilerin alktan takatleri kesildi ve hepsine yeteri kadar midsizlik ve usan geldi. te o halde Allah'n arslan Hazret-i Ali, Avvm olu Zbeyr (r. R.) ile birlikte ilerleyip "Ya ben amcam Hamza'nn itii erbetten erim ve bu tatl candan geerim veyahut bu kalenin iine dalarm" d i y e r e k , Kurayzaoullarnm kalesine hcum etmek zere hazrlan d . H a l b u k i yryle kaleye girilse bunca kadn ve ocuklar a y a k l a r
a l t n d a k a l r v e u y g u n s u z i l e r meydana gelebilirdi. Y a h u dilerde ise asla. kar koyacak hal kalmadndan (dokzyi/) kaytsz
lartSlZ
teslim
olmak
zorunda,
kaldlar.
Saylar
katilnl.
HENDEK
SAVASI
:ti
ilerinde harp etmeye gc yetenler (drtyz) kadar olduundan, on elleri arkalarna baland. K a y n u k a o u l l a r Hazre kabilesinin emanmda bulundukLu Kurayzaoullar da Evs kabilesinin himayesinde olduklar h a l de, Mslmanlarn aleyhinde bulunmamak zere Resl-i Ekrem ile Zeip yemin etmilerdi. Halbuki Mslmanlarn pek dar bir zamannda, verdikleri sz den dndler. Bu sefer zerlerine yrndkte, Reslullah'a sp saymak gibi pek irkin szler sarfettiler. Bunun iin Mslmanlarn ou o n l a r n idamn istiyordu. Fakat evvelce Kaynukaoullar da bu kilde ele girmiken, Hazre kabilesi ileri gelenlerinden Sell o l u beyy o l u Abdullah'n yalvarp srar etmesiyle serbest brakl m - , olduklarna kyas ederek, bu sefer Kurayzaoullannn da serbest braklmalar Evs kabilesi tarafndan istenildi. H m un zerine Resl-i Ekrem, M u a z olu S a ' d ' (r.a.) ha k e m seti. Sa'd ise Hendek harbinde yaralandndan yatyordu. He m e n onu bir hayvana bindirdiler ve Hazret-i Peygamber'in yanma ge
Midiler.
Kvsliler "Ey Sa'd, Reslullah seni Kurayzaoullar hakknda h a k e m seti. Eski haklar unutma. Onlara merhamet et" diye yalvardl n i M u a z olu Sa'd ise Kurayzaoullannn sebepsiz olarak antlamay im. .hklarndan ve gidip kendilerine nasihat ettiinde, kt muamele Bitiklerinden dolay pek ok gcenmi ve onlardan almak iin t r gzetmekte bulunmutu. Hemen, "Ben hkmederim ki, Kurayzaoullarmn harbe yarayan e r k e k l e r i n i ldrp, e ve ocuklarn esir ve mallarn blesinil" d e d i i gibi yapld. (Blnbeyz) kl ve (yz) zrh ve (bin) mzrak ve (beyz) kalkan v e b i r o k deve ve baka hayvanlar ele geirildi. Btn g a n i i m i mallarnn hazine iin bete biri karld ve geri kalan slam galilerine bltrld. Kurayzaoullar arazisi, ensarm rzasyle din urunda ev vo yurtlarndan ayrlm olan muhacirlere verildi. Resl-i Ekrem, ken dileri iin esirler iinden, R e y h a n e adl kz seerek onunla ev
rildi.
Sonra Muaz olu Sa'd'm (r.a.) yaras azp ehid olarak lp e e n nete gitti. Muhacirlerin en stn Hz. Ebu Bekir olduu gibi, ensa no en stn de, Sa'd'd. Tavr ve ahlka Hz. mer'e benzerdi. lm Mslmanlara pek ok znt ve keder verdi. Resul i "Sa'd'm lmyle ar- l titredi ve cenazesine yetmi b i n
melek h a z r oldu" dedi.
Hu srada B i l l - i M z e n i , kendi kabilesinden kiiyle Medine'ye geldiler ve slm ile ereflendiler.
(drtyz)
Hicretin Altnc Yl
Hicretin bu altnc senesi Muharrem aynda ensardan M e s l e m c olu M u h a m m e d (r.a.), otuz svari ile N e c i d lkesine gitti ve orada bir aireti vurdu. (Yzelli) deve ile bir hayli koyun ele geirdi. H a n i f e o u l l a r n n ileri gelenlerinden E s al o lu S u m a n e'yi esir etti. Smame, Medine'ye getirilince, Resl-i Ekrem, onu karlksz o l a r a k serbest brakt. Sonradan o da imana geldi. Ashab'm bykle r i n d e n oldu. Rebilevvel aynda Ebu Zer (r.a.), Medine'ye saat uzakl o l u n bir otlakta olu ile birlikte, Resl-i Ekrem'in develerini gder k e n , Hsn'l-Fezar, olu Uyeyne, (krk) atl ile gelip Ebu Zer'in o lunu ldrm ve develeri alp gtrm olduu haber verilince, Re sl-i Ekrem, hemen Esved Olu Mikdad'm eline bir sancak verdi ve onu svari ile ileri gnderdi. Kendileri de (beyz) kadar slm askeri ile binip Necid lkesinde olan Gatfn'a gittiler. Hayber yolunda Medine'ye iki gnlk uzakl olan, Zkar denen yerde dmanlara yetiildi. Birka ldrld ve develeri geri alnd ve sonra Medine'ye dnld. O srada Kurey'in bir kervan am'dan kp Mekke'ye doru gitmekte olduu iitildi. Onun zerine Resl-i Ekrem, Cemdiy e 1 1 a aynda Harise olu Zeyd'i (r.a.) yetmi kiilik slm asker leriyle Medine'den kard. Zeyd de gidip Medine'ye drt m uzakl olan Ays denen yerde Kurey kervanna rastlad. Kervan vurup mevcut olan mallar ald. Bu mallar iinde meyye olu Safvn'm epeyce gm vard. Bundan baka bir hayli esirler de ald. Resl-i Ekrem'in kz Zeyneb'in (r.a.) kocas olan Reb olu Ebu'l-s da bu esirler iindey di. Medine'ye gelindikte Hz. Zeyneb'e snd. O da himaye etmekle Resl-i Ekrem, onu bedelsiz olarak serbest brakt. Ondan soma Ebu'ls da slm olunca, Resl-i Ekrem, yine Zeyneb'i ona verdi. a'ban ay iinde Resl-i Ekrem, Avf olu Abdurrahm a n ' (r.a.) bir miktar askerle Kelboullar kabilesini dine ar mak zere Dmet'l-Cendel adndaki ehre gnderdi. O da gidip on lar gn dine davet etti. Reisleri A m r olu E s b a ki, H ristiyan dininde idi slm ile ereflenince, kabilesi halknn ou imana geldi. man etmeyenler de vergi vermek zere orada kald, t b n i Avf (r.a.), Esba'm kz T e m a d i r 'le evlendi. Ve alp Medine'ye getirdi. Yine a'ban aynda, Bekir olu Ben Sa'd kabilesi, Hayber Yahudileriyle Mslmanlar aleyhine birlemek zere toplanmakta ol duklar iitilmekle Hz. Ali (r.a.), bir miktar askerle o tarafa gitti ve Sa'doullarna rastlayamayp, ancak G a m e denen yerde onlarn
hayvanlarna rastlad ve (beyz) deve ile (ikibin) koyun alp Medl neye getirdi. Resl-i Ekrem de onlarn bete birini hazine iin ayrd geri kalann gazilere bltrd. Ksaca Hendek muharebesinde kfir kabileleri, dalarak s a v u up gitmeleriyle Mslmanlar, artk meydan buldu ve her tarafa kor kusuzca blkler gnderilir oldu. slm dini gnden gne kuvvet bul
du v e . e r r i kazand.
slmiyetin
Getirdikleri
Cahiliyet zamannda Araplar, haksz yere kan dkmek ve yoksul l u k bahanesiyle kz ocuklarn diri diri topraa gmmek gibi, insan l n yakmayan fena huylardan saknmazlard. Hrszlk ve zina gi bi irkin ilerden ekinmezlerdi. slam dininde bu gibi kt huylar ve irkin iler yasakland. Hal ka stn ve beenilen huylar ve faydal iler yapmalar emredildi ve bu y o l d a tler verildi. Akl ve insaf olanlar, Hazret-i Peygamber'in mucizelerini ve s l a m dininin gzelliklerini grp iman ettiler. Kabile ve airetlerin ileri gelenlerinden ou, dillerini ok iyi bi l i p ok dzgn ve gzel konuan ir ruhlu kimseler olduklarndan, Kur an- edebiyat bakmndan son derece yksek ve eriilmezliine ba k a m . nsan sz olamayacan anladlar. Fakat kavim ve kabileleri ne hkmetmeye alm olduklarndan, bulunduklar mevkileri elle r i n d i n karmamak iin halk eski sapk inanlarda tutmakta diren
diler
Hele Kureylilerin balar olan kiiler, kendi ilerinde yetiip b ym olan anl Peygamber'e, halktan birileri gibi onlarla beraber uymaktan utanyorlard. Hatta bazlar apak bir mucize olan, K u r an'in yksek ve asla eriilmez edeb ynne diyecek bir sz bula mayarak "Bu Kur'n Mekke ulularndan Mugre olu Veld ve Tif ehrinin beyi olan Mes'd Sakaf olu Urve gibi byk bir adama in seydi" dediler. Bak u sapk dncelere ki: Kendi aralarnda mal ve itibarca b yk bildiklerini, gerekten byk sanrlar ve Peygamberlik Makam'n onlardan beendiklerine verilmesini isterlerdi. Halbuki byk san dklar adamlardan Mugre olu Veld gibi bazlar ok gemeden Mekke'de ld. Bir ou da Bedir'de ldrld. Bu yzden Mekke re islii Ebu Sfyan'da karar kld. Mes'd Sakaf olu Urve, geri daha sad. Tif'te hkm s r u yordu. Fakat kardeinin olu olan u b e Sakaf olu Mugre, Mlikoullarndan "Lt" adndaki put-evi'nin hizmetisi olan (on) kii yi ldrmt. Bundan dolay Mlikoullar ile Mugre'nin kabilesi arasna byk dmanlk girmiti. Urve, tedbirli ve hatr saylr bir adamd. Bu (on) kiinin di-
PEYGAMBERLER VE IIALIKKLKR TAKH (Cilt:
I)
yellerini verdi ve iki taraf birbiriyle bartrd. Mugre ise H e n d e k Muharebesi'nden . s o m a Medine'ye geldi ve slm ile ereflendi.
Mugre ok hazrcevap, cin fikirli ve amcas gibi an ve hret s a h i b i bir adamd. Bunun iin onun imana gelmesi, Mslmanlar levindirdi, mriklerin ise gcne gitti. Kurey reislerinden lenlerin yerlerine geen Ebu Cehil olu k rime ve meyye olu Safvn gibi yeni reisler de babalarnn yolunda direnmekte iseler de pek o kadar halkn fikirlerine kar duramyorlurd. Fakat Resl-i Ekrem ile harp ettiklerinden, onlara uyan halk ta likasnn ou, Mslmanlar ile kaynaamadklarmdan, slm dini nin gzelliklerini bilemiyorlard. Dier kabile ve airetler de Kurey i l e Mslmanlar arasndaki muharebelerin sonunu bekliyorlard. Bununla beraber bir vesileyle slm dininin gzelliklerini re nenler ve zellikle Resl-i Ekrem'in kutlu yzn grenler de yava yava imana geliyorlard. nk Fahr-i lem'in (s.a.v.) yz herkes t e n ok gzel ve ahlk tamd. Btn zas tam ve birbirine uygun ve sekin bir halde, btn vasflar ise ll ve en gzel bir ekilde idi. Yznde nur ve gzel lik; sznde akclk ve hoa gidicilik; dilinde gzel ifade kolayl ve dil akl; anlatnda son derece yksek bir ileyi vard ki, her ta bakadan insan kendi anlay kadar sylenenden mutlaka hissesini alrd. Asla bo sz sylemezdi. Her sz hikmet ve nasihat idi. Herkesin akl, anlay ve kavrayna gre sz sylerdi. Gleryzl, tatl szly d. Ev halkna ve hizmetilerine ve ashabna en gzel ekilde davran d gibi, dier halka da yumuaklk ve iyilikle muamele ederdi. Yumuak ve alak gnll ve btn olgunluklar kendisinde top lamt. Bununla beraber ar bal ve heybetli yani gsteriliydi. Kutlu meclise girenler, faydalanrlar ve ferahlanrlard. Onu bilmeyen biri, anszn grse kendisini saygyla kark bir korku alrd. Ksacas, btn gzel huylar ve sekin vasflarn hepsi tam mnsiyle onda vard. Benzeri yaratlmam kutlu ve mutlu bir insand. Bu hale gre Kurey ile bir bar, yaplp da iki taraf halk bir biriyle serbeste grebilseler, btn mrikler, slm dininin gzel liklerini ve Resl-i Ekrem'in mucizelerini grp renebilirlerdi. Bylece her tarafta slm dinine umum bir meyil uyanaca ve ksa zamanda slm dininin taraf taraf yaylaca akt. Ksacas slm dininin Arabistan'da kolaylkla yaylmas iin bir bara ihtiya vard.
Hudeybiye Bar
Resl-i Ekrem, hicretin altnc senesinin Zilkade aymm balarn da (binbeyz) kadar ashabiyle Medine'den kp Mekke'ye gitti. Muhterem hanmlarndan mm Seleme'yi (r.a.) de beraber gtrd.
Niyetleri muharebe olmayp, srf Umre, yani .sa'y v e ( a v a l ile Kabe'yi ziyaretten ibaret olduuna delil olmak zere, her trl s i l a h lann yanlarna aldrmayp, sadece ashabna yolcu silh saylan bi rer kl takdirdi ve Medinelilerin ihrama girme yeri olan Z ' l h l e y l e adndaki yere varnca ihrama girdi ve (yetmi) kadar kur banlk develere nian vurdu. Bakarsn Kureyliler engellemek iin muharebeye kalkrlar di ye Gfr, Mzeyne ve Cheyne gibi, Medine etrafnda bulunan bede vi kabileleri de birlikte hac etmek zere davet buyurdu. Bu Arap kabileleri ise "Peygamber evvelce kendisini Medine'de kuatan Kureyliler iine gidiyor, kendisini tehlikeye atyor. Artk ge ri gelmek ihtimli yoktur" diye birlikte gitmekten ekindiler. Akllar sra ev ilerine bakacak kimseleri olmadn bahane ederek zr di lediler. Resl-i Ekrem Kurey'in durumunu renmek iin, Mekke tara fna casus gndermiti. Usfan denen yere varlnca, o casus dnp geldi. Kurey taifesi,, Resl-i Ekrem'in Medine'den ktn haber al dklar gibi, toplanm ve baz Arap kabilelerini toplayarak harbe ha zrlanm olduklar ve (ikiyz) atl ile Veld olu Hlid'i ileriye gn dermi olmalariyle onun da Gamm denen yerde beklemekte olduu haberini getirdi. Bu haberler zerine, Usfan'dan ileri hareket olundukta, Fahr-i Alem "Sa taraf tutunuz" emrini verdi. Bu sebepten ordu, yolun sa tarafna meylederek sarp bir yokua yurdu. Veld olu Hlid onlar uzaktan grnce, hemen dnp Kurey'in yanma gidip durumu bil dirdi. slm ordusu yle bir tepeye ulat ki, oradan ald takdirde Kurey'in, Mekke dnda Hudeybiye denen yerde ordu kurduklar ye re iniliyordu. Allah'n hikmetiyle orada Resl-i Ekrem'in bindii K u s v adndaki deve kt. Ashab deveyi hayladlar. Kalkmad serke hayvan gibi inat edip durdu. "Kusva durdu" dediler. Resl-i Ekrem "Hayr durmad ve by le durmak huyu yoktur. Fakat fil'i Mekke'ye girmekten alkoyan, onu da durdurdu. Yani yce Allah, fil ordusunu Mekke'ye girmekten alkoyduu gibi, bize de bu hal ile girmeye izin vermedi" dedi. nk doru Kurey zerine varlsa mutlaka muharebe etmek lzm geliyordu. Halbuki Medine etrafndaki kabileler, beraber gel mediinden, Mslman haclarn says (binbeyz) kadar olduklar halde, stelik srf hac niyetiyle geldiklerinden, harb hazrlklar tam deildi. Mekkeliler ise onlara gre fazlaydlar. Mekke yaknlarndaki ka bileleri de toplamlard. Hatta yukarda ad geen M e s ' d S a k a f olu U r v e ve l Araplar iinde gzel harp etmekle bili nen E h b i kabilesi reisi H u l e y s de beraber idi. slm ordusu kalbleri bir, hedefleri bir olarak tam bir disiplin altnda bulunuyordu. Kurey ordusu .ise, slm ordusuna gre b a
136
(Cilt:
1)
bozuk bir topluluktu. Bu durumda Mslmanlarn Allah'n yardmiyle zafer kazanaca umuluyorsa da, bu ekilde her iki taraftan birok kii lecek Mekke'ye harp ede ede girilerek Kabe'ye ister istemez bir eit saygszlk yaplm olurdu. Bu ise Allah'n isteine aykr idi. Bir de Mekke'de slm'n aklamayarak can gibi, iman da iinde gizli olan birok zayf Mslmanlar vard. Bu kargaalkta on lar da bilinmeyerek ayaklar altnda kalrd. Kald ki, daha imana gelmemi olan Kurey byklerinden oklarnn ok gemeden imana gelip de, slm'a byk hizmetler etmeleri ve nice hayrl evld yeti tirmelerini Allah takdir etmi olabilirdi. Nitekim devenin byle det d olarak Allah tarafndan kvermesi, bu gibi inceliklere bir ia retten baka bir ey deildi. Ashab deveyi kaldrp yrtmek istediklerinde yerinden kmldamamken sonra Resl-i Ekrem kendisi yrtmek isteyince kal kp yryverdi. Fakat doru yol ile gitmeyip bir tarafa saparak " H u d e y b i y e " nin sonunda suyu ekilmi bir kuyu bana indi. Halk da gelip etrafna kondu. Ashab, orada susuzluktan ikyet edince Resl-i Ekrem, ok tor basndan bir ok kard ve onu, o kuyu iine braktrd. Kuyudan o kadar su kaynad ki, btn ordu halk doyuncaya kadar iti, abdest ald ve hayvanlarn suvard. Resl-i Ekrem muhrebe niyetinde olmadn bildirmek iin m e y y e H u z a olu H i r a ' Kurey'e gnderdi. Kurey ise Hira' ldrmek iin zerine saldrdlar; bereket versin ki, E h b Araplar araya girip onu kurtardlar. O da hemen dnp olup - biteni Resl-i Ekrem'e bildirdi. Resl-i Ekrem, muharebe niyetinde olmadn Kurey reislerine gzelce anlatmak zere Hz. mer'i gndermek istedi. Fakat Hz. mer "Kurey reisleri, benim onlara ne derece kzdm biliyorlar. Korka rm ki bana bir suikast ederler. Mekke'de airetim de yok ki. beni ko rusunlar. Ama Affn olu Osman gitse daha uygundur. nk onun Mekke'de airet ve akrabas oktur. Can korkusu yoktur" dedi. Gerekten Mekke Kureylilerin reisi olan Ebu Sfyan'm babas (Abd-i Menaf olu Abd-i ems olu meyye olu Harb) idi. Hz. Os man'n babas olan Affan'n babas da (Abd- ems olu meyye olu Eb'l-s olduundan, Mekke byklerinden olan meyyeoullar hep kendisinin amca ocuklar idi. Bunun zerine Resl-i Ekrem, Ebu Sfyan ve dier Kureyliler e grp de, Peygamber'in maksadnn srf Allah'n Evi'ni tavaf ve ziyaret olduunu onlara, bildirmek ve Mekkeli Kureyliler iinde gizli Mslman olanlar ile grp de, onlara da teselli vermek zere Hz. Osman' gnderdi. Kurey reisleri onu sevinle karladlar ve "Ka be'yi tavaf et" diye teklif ettiler. Hz. Osman ise "Resl-i Ekrem ta vaf etmedike ben edemem" deyince, Kurey reisleri alnmlar ve onu tevkif ederek gz hapsine, almlar idi.
III DI.VVK
IIAICII
137
O srada Huza kabilesi reisi olan V e r k a olu Bdeyl, kendi kavminden birtakm adamlar ile Mslmanlarn yanma geldi. Huza kabilesi Tihme kabilelerinden olup, cahiliyet zamannda bil husustan dolay Himoullar ile bir anlama yapmlard. slm'n kndan sonra da verdikleri sz unutmadlar ve Resl-i Ekrem ta rafn tutmaktan geri durmadlar. Bundan dolay Huza kabilesi, daha slm ile ereflenmedikleri hakle, Resl-i Ekrem ile Kurey'in i yzne dair gizlice haberleir lerdi. Bdeyl'in bu seferki gelii de iyilik iindi. Hazret-i Peygamber' in yanna girerek "Kureylileri grdm. Hudeybiye'nin sulu yerlerine k o n m u l a r ve hazrlkl bulunmular. Geri dnmek niyetinde deil ler s i z e engel olmaya kalksalar gerektir" diye haber verdi. Resl-i Ekrem ona da "Biz, kimse ile sava iin gelmedik. Ancak U m r e , yani sa'y ve tavaf iin geldik. Kureyliler evvelki muharebeler le z a y f dt. Harp etmeye kuvvetleri kalmad. Fakat isterlerse on l a r l a b i r anlama yaparm. Sonra benim eriatimin yaylmasnda, is l e r l e r s e onlar da, bakalar gibi slm'a girip yardmc olabilirler. Yok er;er bundan kanrlarsa, bu durumda ben, onlarla yalnz kalncaya k a d a r arprm. Artk yce Allah'n takdiri ne ise o olur" dedi. Bdeyl "yle ise varaym, bunu Kurey'e haber vereyim" diye rek, izin alp, Kurey ordusuna gitti. Kurey reisleri ile grp " O ' n yanndan geliyorum. Br ey sylediini iittim. sterseniz si/ syleyeyim" deyince, Ebu Cehil olu krime ve s olu Hakem gi< hl baz aklszlar "Senin verecein habere ihtiyacmz yok" dediler Mes'd Sakaf olu Urve ise "Bdeyl'in szn dinleyiniz, elverirM h l m z , elvernezsc atnz" diye nasihat etti. Bunun zerine Hiijitn olu Haris ile meyye olu Safvn Bdeyl'e "Syle bakalm" de mi -.i ti da Resl-i Ekrem'den iittiini sylemi. Urve kalkp KuM reislerine kar "Bana emniyetiniz var m ? " deyince "Evet, sen d e n her bakmdan eminiz" demiler. O da "Bu adam, size bar ve in all b i r yol gstermi. Braknz beni, bir kere onun yanna gide l i m " d e m i . Onlar da "Git bakalm" demiler. Hunim zerine Mes'd olu Urve, slm ordusunun yanma geldi l( nl Ekrem ile grt sze giriti: "Ey Muhammed! Kurey'in biii n leri gelenleri tan bir hazrlkla ktlar. Seni Mekke'ye koyma Ulak. i / c r aralarnda anlatlar. Senin yanndaki asker ise, kuru bir i n l l l k l ibarettir. Yarm hepsi kap seni meydanda yalnz bira l i v e h i e r " dedi. Urve'nll bu sznden Hz. Ebu Bekir'in can sklp kalarn at M \ ti/ mi dalp da Hazret-i Peygamber'i yalnz brakacaz'.'" diyerek Urve'yl azarlad. Sonra Urve Arap deti zere Resl-i Ekrem'in tkaln tutup okamak istedi. Bu ise saygya aykr dt halde. R m i i Ekrem, Urve'ye nezaketle muamele (-diyordu. Fakat ube Be l a h olu Mugre, ki ReSl i Ekrem'in b a ucunda duruyordu. Hemen H v e ' n l n elini tti ve "ek elini" diyerek amca:.ma serte karlk ve
di
i*
PEYGAMBERLER
VE
HALFELER TARH
Kile
U ve, 'i kim" diye b a k m l c a gd ki, kardeinin olu Mugre'dlr. "Behey zlim! Ben senin dktn kan lekesini daha yeni temiz ledim. imdi hu tavr ve bu davrann nedir?" dedi. Urve, bu ekil de Mgre'yi paylad. Mugre de ona karlk olarak sert szler sy ledi. Bylece sz uzattlar ve Hazret-i Peygamber'in nnde epeyce tstlar. Sonra Resl-i Ekrem, srf tavaf iin geldiini ve bir anlama ya pabileceini ve eer Kurey kar karsa, son na kadar harp edece ini .syledi. Ksacas Bdeyl'e ne sylediyse Urve'ye de aynsn soy lu l i. Urve "Ey Muhammed! Tutalm ki sen yendin. Arap'ta senden ince asln ldrp bitirmi kimse var m?" dedi. Urve, bu konumalar srasnda ashabn, Hazret-i Peygamber'in huzurunda tavr ve davranlarna dikkat edip grd ki, ashab, perva ne gibi Fahr-i lem'in ba ucunda dolayorlar ve her ne emretse byk bir ivedilikle yapyorlar ve yzne gleryzle bakp yannda l a m bir sayg ile alak ses ile sze giriiyorlar ve abdest alrken dk l e n damlalar alp da yzlerine ve gzlerine srmek iin bana tyorlar ve bir kl yere decek olsa alp can gibi saklamak zere kapyorlar. Sanki Urve'nin dedii gibi Fahr-i lem'i brakp da da lacak bir topluluk olmadklarn hl diliyle bildiriyorlard. Urve, dnp de Kurey ordusuna varnca "Ey Kureyiler! Ben Kayser'in, Kisra'nm ve Neca'nin divanlarn grdm. Bir ok h kmdarlarla grtm. Yemin ederim ki, hi birinin milletinde, Mu hammed'e ashabnn, ettii hrmet ve ball grmedim. Kolaylkla dalacak bir topluluk deildir" diyerek bar yapmalarn istemiti. Bunun zerine E h b Araplarmm ba olan H1eys "Hele ben de bir kere gidip greyim" diyerek kalkp slm askerleri n i n bulunduu yere gelmi. Bir de bakm ki, Kabe'ye kurban edil m e k zere birok develer iaretlenmi. Ashab "Lebbeyk" diye ar yorlar. Hemen dnp Kurey'in yanma giderek "Byle Allah'n Evi'ni ziyaret iin gelmi olan topluluk, nasl olur da bundan alkonabilir? 15i/. geri sizinle anlamz. Fakat Beytullah' ziyaret edecekleri de en gellemek iin sz vermi deiliz" deyivermitir. Artk ister istemez Kurey reisleri de bara raz olmulard. Ba r iin Arab'n en iyi konuanlarndan mehur A m r olu S l e y l'i gndermilerdi. Sheyl, slm ordusuna gelip Resl-i Ekrem Ue grt ve hemen bar artlarn konumaya balad. Bar art larnn konuulmasnda pek ok mnakaalar oldu. Sonunda (on) se nelik bir barta karar klnd. Bu (on) sene iinde her iki taraf da birbirine saldrmayacakt. Ayrca Hazret-i Peygamberce Mslman larn hemen Mekke'ye girerek Kabe'yi tavaf etmeleri art ileri srl d. Sheyl ise "Bu, imdi olamaz. nk Mekke'ye zorla girilmi ol duu haberi A r a p kabileleri iinde yaylr ve bu yzden Kurey'in an \r hreti lekelenir. Fakat gelecek sene olabilir" deyince, sa'y ve ta vafn g e l e c e k yla b r a k l m a s HAZRET Peygamberce d e kabul edildi.
HUDEYBYE
BARII
139
Sonra Sheyl, pek ar bir art ne srd. yle ki: "Sizden b i r i b i z e gelirse reddetmeyelim. Ama bizden size b i r adam giderse, Msl man bile olsa kabul etmeyeceksiniz" dedi. Ashab bu szden fkelen diler. "Hi bu olur ey m i ? Bize bir Mslman geldii halde onu m riklerin eline nasl teslim edelim?" dediler. Sheyl ise bu art kabul edilmedike bar yaplamayacan kesin olarak syleyince, Resl-i Ekrem ister istemez bu art da kabul etti. Ashab, buna aarak "Ey Allah'n Resul! Bu art da yazdracak msn?" dediler. Resl-i Ekrem "Evet. Bizden onlara gidenleri Allah bizden rak etsin. Onlardan bize gelenler iin de yce Allah elbette bir are yaratr" dedi. nk Medine etrafndaki kabileler de hac ve tavaf niyetiyle gelmi olsaydlar, orduda Kurey'in gzn yld racak ekilde bir kalabalk meydana gelmi olurdu. Fakat onlar kor kup birlikte gelmediklerinden slm askerleri, sayca az, stelik hac niyetiyle km olduklarndan, harp iin tam hazrlkl da deillerdi. Kurey ise kendi yerlerinde kuvvetli ve harp letleri tamd. Mek ke yaknlarnda bulunan kabileleri de toplamlard. slm ordusuna gre kuvvetleri kat kat fazlayd. Bu durumda Mslmanlarn t Mek ke ehrinin kenarna kadar gidip de Kurey'i hie saymalar" son dere ce byk bir kahramanlkt. Yine yle kuvvetli bir dmana kar orada uzun uzadya durmalar bile ok tehlikeli bir hl idi. Btn bunlardan dolay, Mslmanlara gre her ne ekilde olur sa olsun Kurey ile bir bar yapmak akim ve hikmetin gereiydi. Kald ki, Mekke'de sz Kurey reislerinde olduundan, muharebe gnleri uzadka halk da sr ile onlara uyarak harp eder ve bu yz den slm dininin yaylmas iin, iki taraftan pek ok kan dklmesi lzm gelirdi. Eer bar olursa, iki taraf birbiriyle serbeste grebilecekti. Resl-i Ekrem'in mucizelerini, gzel tavr ve detlerini ve slm dini nin iyiliklerini iiterek ve Mslmanlarn kavutuu hrriyeti gre rek mriklerin kimi Mslman olacak ve kimi slm dinine meyil ile Mslmanlar hakknda olan dmanlklar azalacak ve o halde Ku rey reisleri yalnz kalacaklard. Dier kabileler ise Kurey'e gre hareket ettiklerinden, Kurey reislerinin kuvvetlerine, bu ekilde zayflk gelince, onlar da slm lar tarafna meyledecekleri iin slm dini ksa zamanda tabiatiyle btn Arabistan'a yaylacakt. Ksacas mriklerin Mslmanlarla serbeste grebilmeleri, slm dininin az zamanda yaylmasna se bep olacakt. Her zaman iin bar yapmada aranlacak ey ise, gelecekte elde edilecek faydalar salamaktan ibarettir. Fakat ashab, bu incelikleri gerei gibi dnemediklerinden yle ar artlarn kabul, pek g lerine , gitti. Kald ki, Resl-i Ekrem, Medine'de iken ryasnda ashabiyle bir likte Mekke'ye varp hac ettiklerini grm ve ayniyle olacan haber vermiti. Ashab da ryann hemen bu sene gerekleeceini sanm-
140
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(CUt:
1)
lard. Bunun iin bu sefer Mekke'ye girip de Kabe'yi tavaf edecekle rinde hi phe etmezlerken, yle ar artlar ile bir bar yaplp da, Kabe'yi tavafdan bile mahrum olarak geri dnmek, kendilerine ok ar geldi Az kald ki, bir ou itaat dairesinden kayazdlar. Hatta Hz. mer, Hazret-i Peygamber'e kar "Sen Allah'n Resul deil misin? Bizim dinimiz hak deil mi? Niin bu zillet ve hakareti kabul ediyoruz?" dedi. Resl-i Ekrem de "Ben Allah'n Resl'ym. Fakat ona s olamam. O benim, yardmcmdr" cevabnda bulundu. Yine Hz. mer "Ya, sen Kabe'ye varp da tavaf edeceksiniz demedin mi?" deyince, Resl-i Ekrem, "Evet. Dedim, ama bu sene demedim. Yine diyorum ki: Mekke'ye girip sa'y ve tavaf edeceiz" dedi. Sonunda, yukarda belirtilen bar maddelerine karar verildi. Hazret-i Ali bar kdn yazmaya memur oldu. Resl-i Ekrem "n ce 'Bismillhirrahmnirrahm' yaz" deyince, Sheyl "Bu cmleyi ta nmam, tedenberi yazlageidii gibi "Bismikllahmme' yaz" dedi. Ashab, buna kar kmak istedilerse de, srf kelime zerindeki bir anlamazlk olduundan ve mnca her iki deyi arasnda fark ol mad iin Resl-i Ekrem "Bismikllahmme, yaz" dedi. Sonra Ba r Yazs'mn balna 'Muhammed Reslullah' diye yazdrd. Sheyl "Eer biz, senin Reslullah olduunu kabul etseydik seninle muhare be etmezdik. Onun yerine babann ismini yaz" dedi. Resl-i Ekrem "Siz yalanlasanz da, ben Allah'n Resulym. Ama zarar yok. Ey Alil Onu boz da 'Abdullah'n olu' yaz" diye emretti. Hazret-i Ali "Ben 'Reslullah' kelimesini bozamam" deyince, Resl-i Ekrem onu ken di eliyle bozdu ve 'Abdullah olu Muhammed' diye yazld. Sonra on sene sreyle bar yapld yazldktan sonra, bu sene Mslmanlar Kabe'yi tavaf etmeksizin geri dnmek ve gelecek sene gelerek Mekke'ye girip tavaf etmek, fakat gnden fazla durma mak ve o zaman Kureyliler, Mekke'den dar kmak artlar yazl d. Sonra slmlar tarafna gelenlerin reddi maddesi kondu. Fakat bu madde Kurey'e ait olup, teki kabileler bunun dnda brakld. yle ki: Kurey'den baka kabileler, isterlerse Mslmanlarn hima yesine ve isterlerse Kurey'in himayesine gemek zere serbest bra kldlar. Bu madde kabul edildikten hemen sonra, Huza kabilesi kalkp Mslmanlarn koruma kanad altna getiklerini iln ettiler. Bekiroullar da Kurey'in himayesine girdiler. "Bar Kd" nn anlatld zere yazlmas bittikten sonra, altna muhacir ve ensarm ulularndan ve mriklerin reislerinden a hit olan kimselerin isimleri yazld. O srada ise pek ac bir hadise ol du. yle ki: S h e y 1 'in olu E b u C e n d e l slm ile eref lendiinden babas, onu balayp hapsetmiti. Naslsa bu srada kur tulup kaarak zincirini sryerek ve tekbir getirerek slm ordusuna kageldi. Sheyl, onu grnce "te bar artlar gereince, ncelik le sizden reddini istiyeceim budur" dedi.
HUDEYBYE
KAMD
Beri taraftan " D a h a imdi bara karar verildi. Bu arada karp k n l d a n , hu antlamann dnda tutulmas lzm gelir. Kundan san n gelecekler red olunur" denildiyse de Sheyl, eer olu kendisine verilmezse antlamay yok sayacan kesin ekilde belirtince, barn bozulmasndan kanlarak olu Ebu Cendel, kendisine verildi ve Ebu Cendel'e "Sabret! Yaknda ulu Allah, seni bu beldan kurtarr" d i y e teselli verildi. Yine bu srada Hz. Osman'n dn gecikmi olduundan, o l d u rlm diye bir sz iitildi. Resl-i Ekrem "Artk muharebe etmedik e geri dnemeyiz" dedi. te o zaman "Biat- Rdvan" yapld. yle ki: Resl-i Ekrem bir aa altnda oturdu. Btn ashab ge lip lnceyedek sabr ve sebat ile asla kamamak zere Hazret-i Pey r.amber'e olan ballklarn perinlediler Yalnz Kays olu Ced d e v e amin arkasna sakland ve gelip biat etmedi. Resl-i Ekrem, iki elitti birbirine balayp, Hz. Osman'n biatim gyabnda, yani o olmaks /.in, sanki o biat ediyormu gibi yerine getirdi. Mslmanlarn bu biati, Kurey'e korku ve dehet verdi. Hemen Hz. Osman' slm ordughna gnderdiler. Bir taraftan da Sheyl gitti ve bar iln etti. Dedikodu da bitti. Resl-i Ekrem, kurbanlk devesini kesti ve ban tra etti. Bu nun zerine ashab da kurbanlarn kestiler. Kimi balarn tra etti ler ve kimi salarm kestiler. Geri Mekke'ye girip de sa'y ve tavaf e d e medikleri iin zldler. Ancak o srada bir rzgr esip, onlarn sa larn Kabe'ye gtrmekle teselli bulup sevindiler. Hicretten nce ran devleti Roma devletine stn gelerek, Anlak ya, am ve Kuds taraflarnda Hristiyanl kaldrp da mriklerin bir eiti olan Mecs yinini yrtmeye kalkmt. Rumlar ise Il ristiyan olup, Hristiyanlar da kitap sahibi olmalarndan tr M s lmanlara yakn olduklarndan Kurey mrikleri, ran'n Rum'a s tn gelmesini haber aldklar zaman, sevinerek Mslmanlara "Bi zim kardelerimiz, sizin kardelerinizi yenmi. Elbette biz de sizi yeneriz." demelerinden Mslmanlar zlmlerdi. Bunun zerine "Elif Lm Mm gulibet'r-Rm" sresi inerek on seneye varma dan Rum'un ran'a stn gelecei yani yenecei mjdelendiinden Hz. Ebu Bekir, o zaman Kurey mriklerine "O kadar sevinmeyiniz. On seneye varmaz Rum, ran'a stn gelecektir" deyince, Halef olu beyy onu yalanlayarak "Gel seninle bahse tutualm" demesiyle Hz. Ebu Bekir de, peki diyerek, dokuz sene iinde Rumlar stn gelir se Halef olu beyy, ona yz deve vermek ve yenmezse Hz. Ebu Be kir, ona yz deve vermek zere bahse girmilerdi. Hudeybiye seferi srasnda Rum'un ran'a gerei gibi stn gel mesi herkese duyuldu. Halef olu beyy ise Uhud Muharebesi'udu Resl-i Ekrem'in bir darbesiyle berelenip lm olduundan Hz. Ebu Bekir, o develeri beyy'in vrislerinden istedi. Onlar da verdi. Hz E b u Bekir, develeri a l p kesl i Ekrem'e getirdi. O da "Onlar fakirlere da-
;'.r dedi.
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH ( d i t :
I)
Bunun (nerine i/.. Ebu Bekir bu yz deveyi datarak Msifakirleri doyurdu. Bu srada Rum'un ran'a stnlk salama l n n duyulmas btn m'minleri sevindirdi, ferahlatt.
nm
Resl-i Ekrem'in Hudeybiye'de kal yirmi gn kadar srd. Y k n da anlattmz gibi, kurbanlar kestikten sonra ashabiyle bera b e r Medine'ye dndler. Geri Kabe'yi tavaf etmeksizin geri dndk l e i n d e n dolay zgndler. Ancak yolda, yaknda byk fetihlere ka vuacaklarna dir "Fetih Sresi" indiinden memnun oldular ve onu Okuyarak, sa-salm Medine'ye ulatlar. Aradan ok gemeden E b u B a s r S a k a f adl kii, Mek k e ' d e slm ile ereflendi ve hemen Kurey'in iinden savuup Medi ne'ye geldi. Arkasndan gn sonra onu istemek zere Kurey tara l n d a n iki memur gelip, anlama gerei, onu Resl-i Ekrem'den iste d i l e r . Resl-i Ekrem de vermek zorunda kald. Ebu Basr, her ne kadar "Ben kendimi daha yeni irk pisliinden temizlemiken, mriklerin iine nasl dnebilirim?" diye szlayp durduysa da, verilmedii takdirde antlamay bozmu olacaklarndan Re sl-1 Ekrem "Ey Ebu Basr! Biz antlamamz bozmayz. Artk sen de biraz sabret. Ulu Allah, elbette sana ve senin gibi mrikler iinde kulan Mslmanlara bir kurtulu yolu gsterir" diyerek, aresiz onu o memurlara teslim etti. Medine'den kp Z'l-Huleyfe denen yere vardklarnda oturup hurma yerlerken Ebu Basr, onlardan birinin klcna "Bakaym naBlldr?" diyerek knndan karm ve hemen onu vurup ldrm. Dier arkada, kap kurtularak Medine'ye gelip Resl-i Ekrem'e Ebu Basr'den ikyet etti. Daha sonra Ebu Basr de gelip Hazret-i Peygamber'in yanma gir di MEy Allah'n Resul! Sen, beni onlara teslim ederek sznde dur dun. Ama imdi beni yce Allah kurtard" diyerek Medine'de kalmak sledi. Halbuki her ne vakit Kurey tarafndan istense bar artlar' gereince verilmek lzm geleceinden Resl-i Ekrem, onu Medine'de al koymad ve "k istediin yere git" diye kendisine izin verildi. Ebu Basr de Medine'den kp deniz kys tarafna gitti ve Mek k e ' d e n am'a giden yol zerinde "Ays" denen yeri tuttu. Mekke'den . a n ' a giden mriklere saldrp dururdu. Mekke'de gizli olan Ms l m a n l a r , onu iitince hemen takm takm kp Ebu Basr'in yanma toplandlar ve az zamanda (yetmi) kiiye ykselder. Kureylilerin am yolunu kestiler. M e k k e ' d e n her ne vakit yolcu ksa, eriip tutarlar ve maln ya ma ederlerdi. Eb Basr beraberindeki toplulua imam olup namaz k l a r l a r d . K a k a t Sheyl olu Ebu Cendel de bir aralk babasnn esirUlnden kurtulup k a a r a k Ebu Basr'in yanna geldi ve ondan sonra 0 toplulua Ebu Cendel, imamlk yapar oldu. n B b Cendel'in kalSl etraftan duyulunca; Gfr, Elem ve Gney SU k . ' M l e l e n d e n v e baka kabilelerden slm ile ereflenen birok
IIAYItKlt'IN AI.INISJ
i.
kimseler, onun yanna gelip, o toplulua katldlar ve kusa zaman da saylar (yz) kiiyi buldu. Mekke'nin am yollarn btn btn kestiler. Kurey ise. tica ret ile geinen bir kabile olduundan pek ok skldlar. Hemen Re sl-i Ekrem'e eli gnderip, o topluluu Medine'ye armas iin, Kurey'den Medine'ye varanlarn reddine dair olan artn bar ka dndan karlmasn ve bundan sonra Kurey'ten her kim Medine'ye giderse reddedilmemesini rica ettiler. Bunun zerine Resl-i Ekrem Ebu Basr ile yoldalarn armak in, Ebu Basr'e mektup gnderdi. Ebu Basr, o srada ar hastayd. Mektubun kendisine geldii zaman son nefese gelmiti. Mektubu eli ne alp, yzne ve gzne srerek ruhunu teslim etti (r.a.). Ebu Cendel, onu orada gmdkten sonra, o topluluu alp Me d i n e ' y e geldi ve ondan sonra her taraftan slm ile ereflenip gelen in oald.
Hayber'in Aln
H a y b e r , Medine'nin am tarafnda ve Medine'ye drt konak lk i i r yerde olan, byk bir ehirdi. Etrafnda birok kaleler ve pek Q k hurmalklar ve tarlalar, vard. O Yukarda anlattmz gibi, Medine civarnda yurt tutmu olan Yahudilerin kimi srgn, kimi ldrlm olduklarndan, geri kalan '."r. Hayber'de toplanmlard. I k l l a Nadroullarmn ba olan Ahtab olu Hyeyy l k y k soyunun kymetli eyasn getirip Hayber'de gizli bir ye re gmmt. Arab'n en byk ticareti am ile olduu iin, am yolu zerinde Yahudilerin yle toplanp da kuvvet meydana getirmeleri Mslman l a r iin zararlyd. Fakat Mslmanlarn, Mekkeli Kureylilerden dai ma phe ve vesvesesi olduu iin, am tarafn dnmeye vakitlei elverili deildi. Sonradan Hudeybiye'de Kurey ile bar yapld n d a n artk am tarafn dnmeye frsat elverdi. Nitekim Resl-i Ekrem, Hudeybiye'den dnerek, Medine'de yirmi fn kadar kaldktan sonra, hicretin yedinci senesi Muharrem aynda (blndrtyz) yaya ve (ikiyz) svari ile Medine'den kp Hayber ta ralna gitti. BiR gn sabahleyin erkenden Hayber'e vard ve kalelerini kuatt l l u kuatma on gnden fazla srd. D e v s kabilesi reisi olan Amr D e v s olu T u f e y l (r. a ) l,, hicretten evvel Mekke'ye gelmi, slm ile ereflenmi ve o rammdan beri kabilesi halkn imana getirmeye alp abalamakta bulunmutu. Bu sefer (drtyz) adam ile Medine'ye gelip Rcsl-i EKREMIN Hayber engine ktn h a b e r alm, islm ordusuna geldi
ve bu anl m u h a l el d e bulundu
i'i,Y<;,um;<.i'.t v : A I . I I . t TAltlIll (Cilt:
1)
Yine bu Siradd Dcvs kabilesinden mehur Ebu Hreyre (r.a.) de gelip Ashb- Suffe'ye katld. Bundan sonra Fahr-i lem'in yanndan |yi lmayp, ezberleme kuvveti ok salam olduundan pek ok hads rivayet etmitir. "Benden fazla hads bilen yalnz mer olu Abdul lah'tr. O iittiini yazard, ben yazmadm" dermi. Hayber muharebesinde Mslmanlardan (onbe) kii ehid ol du Yahudilerden ise (doksan) kii ldrld. Bu muharebede Hazn Ali'den byk kahramanlklar grld. Hatta bir kale kapsn koparp kalkan gibi kulland. Sonunda Hayber kaleleri birer birer alnd. Pek ok mal ve eya ele geirildi. Hukaykoullarnm yukarda zikredilen definesi bulundu. Yalnz bu defineden kan kap-kacak ve H S eyalarnn kymetine on bin altn deer biildi. O srada Hayber Yahudileri tarafndan Resl-i Ekrem'e kzartl m bir koyun sunuldu. Baz ashab ile sofraya oturdu. Bir parasn biraz inedikten sonra azndan karp att. "Elinizi ekiniz. Bu koyun zehirli olduunu bana haber veriyor" dedi. Fakat M a' r r olu B e r r ' n m olu B i r bir lokma yutmutu. Resl-i Ekrem o zehirli eti biraz aznda inemekle mbarek v cuduna bir miktar etkisi olmutu. Hemen tedaviye balayarak iki k rei arasndan kan aldrd ve zehirin etkileri savutu. Ama Bir pek ar hasta dt. O koyunu zehirleyen Mikem olu Selm'm kars H a r i s kz /. e y n e b idi. Hazret-i Peygamber'in yanma getirildi. "Bu hyanete nasl cesaret edebildin?" diye soruldu. Zeyneb, "Eer hak peygamber isen kr etmez, yok eer yalanc isen elinden kurtulmu oluruz, diye bu ie cesaret ettim. imdi hak peygamber olduunu anladm ve sa na iman ettim" cevabn verdi. Resl-i Ekrem onu salverdi. Fakat sonradan Bir lnce, vrisleri tarafndan Zeyneb de ksas olarak l
drld.
Hayber arazisine hazine iin el konuldu. ocuklar ve kadnlar esir edildiler. Geri kalan da yarclarla yerlerinde brakldlar. Hz. mer'in halifeliinde btn Yahudiler, o yerlerden srldkleri za mana kadar Hayber'de kaldlar. Medine'ye iki konak uzakl olan F e d e k denen ky halk, Haybcr'in alndn iittikleri an, korku ve dehete derek arazileri Resl-i Ekrem'in olmak zere yarclkla yerlerinde braklmalarn rica ettiklerinden, onlar da o ekilde vatanlarnda brakldlar. Hayber esirleri iinde Ahtab olu Huyeyy'in kz S a f i y y e de vard. Yahudi reislerinden Hukayk olu Rab'nin olu Kinane daha yeni onunla evlenmiti. Hayber'de ldrlnce Safiyye, yeni gelin olarak dul kalmt. Safiyye ise son derece gzeldi. Esirlerin paylal m a s n d a her kimin payna dse dierlerinin gnl onda kalacakt, liu yzden Resl-i Ekrem, hi kimsenin hatr kalmamas iin Safiyye'yi kendisine ayrd. Fakat cariye olarak m kalacak, yoksa m'minlerin analar hk m n d e ona Hazret, i Peygamberin temiz hanmlar srasna m konu-
HAYBER'N ALINII
145
lacakt? Ashab bunu bilmediklerinden, acaba Safiyye rtnecek mi, yoksa rtnmeyecek mi? diye merakla bekleiyorlard. nk Hazret-i Peygamber'in hanmlarn ashab, hep kendi analar yerinde tutarlar d. Karlarn yabanc erkeklere grnmeleri evvelce haram klmmsa da, bu hal; hr olan kadmlar iin idi. Cariyelere rtnme vacib ol mayp onlar ak gezerlerdi. Sonra Resl-i Ekrem Safiyye'yi rtnce, m'minlerin analar s rasna geecei anlald. Nitekim ok gemeden Resl-i Ekrem onun la evlendi. Resl-i Ekrem, Hayber'den dnnce V d i ' l - K u r a blgesi ne gitti ve oradaki Yahudileri dine ard. Yahudiler, imana gelme yip kar durdular. lerinden biri dar kp, er diledi. Zbeyr (r.a.), onu ldrdkten sonra, baka biri kt. Hazret-i Zbeyr onu da yok etti. Daha sonra arka arkaya er meydanna kan Yahudilerin birini Hazret-i Ali ve ikisini Ebu Dcne (r.a.) ldrd. Bylece Yahudile rin (onbir) neferi ldrlm oldu. Sonra yry ile Vdi'l-Kura alnd. indeki mal ve eyalar gazilere bltrld. Halk Hayberliler gibi ifti olmak zere yerlerinde brakdlar. Bunun zerine Medine'ye yedi-sekiz konak uzaklkta ve Medine e am arasnda bulunan T ey ma ehri halk da vergi vermek zere boyun ediler. Ksacas btn evredeki kabile ve airetler, slm'n kudretinden rktler. Birer birer dize gelmeye baladlar. Medine'ye dnldkten sonra, ara sra etrafa blk blk askerler gnderildi. Her tarafta Mslmanlarn kuvvet ve kudreti grnr oldu. Bylece ksa zamanda slm milleti, pek byk kuvvet kazand. yle ki, bundan iki sene sonra Mekke'nin fethine kalkacak kudrete erimiler ve Mekke'yi kolayca aldlar. Btn bu zaferler ve stnlkler hep Hudeybiye Bar'nn msbet neticelerindendir. nk eer Kurey ile byle bir bar yapl mam ve onlardan Mslmanlar emin bulunmam olsayd, beri ta rafn ilerine byle serbeste baklamazd. Bundan dolay o barn artlarn zararl grp de kar kan lar, sonradan piman olarak tvbe ve istifar etmilerdir. Yine bu sene Yemen'de yurt tutmu olan E ' a r kabilesinden birok kimseler E b u M u s a E ' a r . i l e birlikte Medine'ye gel diler ve slm ile ereflendiler.
Hazret-i
P e y g a m b e r ' i n Elileri
Hudeybiye'den dnldkten sonra btn insanlara ve cinlere Peygamber olarak gnderilen son peygamber-Hazret-i Muhammed (s. a.v.) tarafndan, slm dinine davet iin, etraftaki hkmdarlara gnderilmek zere, hicretin yedinci senesi Muharrem aynda alt taF. 10
146
(Cilt:
1)
ne mektup yazld. Hkmdarlar mhre itibar ettiklerinden, gm ten ir mhr yaptrld. zerine "Muhammed Reslullah" diye ka ztld. Yazlan mektuplara bastrld. Her mektubu gtrmek iin bi rer eli seildi ve gnderildi. yle ki: Necai, yani Habe sultan Bahr olu Asham'a (meyye Damr olu Amr); Msr hkmdar olan Mukavkis'e Beltea olu Htib, Rum kayseri olan Herakl'e Halfe olu Dihye; Belka hkmdar olan (Ebu imr Gassn olu Haris) e Veheb Esed olu uc'; Necid lkesinden Hanfe oullarndan Yemame hkmdar olan Ali olu Hevze'ye Amr mir olu Selt ve ran kisras olan Husrev Pervz'e Huzfe Sehm olu Abdullah gnderildi. Habeistan'daki slm muhacirlerini istemek ve m m H a b b e 'yi (r.a.) Resl-i Ekrem'e nikahlamak da, meyye olu Amr'n memurluu iindeydi. nk mm Habbe (r.a.) Kureylilerin reisi olan Ebu Sfyan'n kzyd. Evvelce kocas Cah olu Ubeydullah ile beraber Mekke'den Habe'e hicret etmiti. Sonradan Ubeydullah Hristiyan olunca, mm Habbe dininden vazgememi, fakat koca sndan da ayrlmt. Arab kadnlar dengini bulmadka kimseyle evlenmezlerdi. Byle soylu bir kadnn, gurbette dindalarndan dengini bulmak da zordu. Zavall mm Habbe pek g bir halde kalmt. Byle din urunda vatanndan uzak, akraba ve yaknlarndan ay r ve kimsesiz kalan soylu bir kadnn gnlnn almmas gerektiin den, Resl-i Ekrem onunla evlenmek istemiti. Neca, meyye olu Amr'a (r.a.) lyk olduu ikram yapm ve gereken hrmeti gstermiti. Muhacirlerden Resl-i Ekrem'in amcas olu olan Ebu Tlib olu Cafer'in (r.a.) nnde slm ile ereflenmiti. mm Habbe'yi de Resl-i Ekrem'e nikh ettirmi ve onlar ile beraber dier slm gmenlerini iki gemiye bindirip Arabistan tara fna gndermiti. Resl-i Ekrem, Hayber cengindeyken, onlar Medine'ye gelder ve Resl-i Ekrem, Hayber'den dnnde onlarla grp son derece memnun oldu. yle ki "Bilmem bu iki ey'in hangisiyle ferahlana ym? Hayber'in alnyla m, yoksa Cafer'in geliiyle mi?" dedi. Bylece mm Habbe, dier m'minlerin analar srasna ge ti. Resl-i Ekrem ile dmanlarnn ba olan Ebu Sfyan arasnda akrabalk dodu. Mukavkis de Beltea olu Htib'e (r.a.) ikramda bulunup gereken saygy gstermiti. Resl-i Ekrem'e hediye olarak da drt cariye ve Dldl diye bilinen ve mehur olan beyaz bir katr ile Y a ' f r adnda bir merkep gndermiti. O cariyelerden biri M r i y e 'dir (r.a.) ki, Resl-i Ekrem'in ondan b r a h i m adnda bir olu dnyaya geldi. Rum kayseri de Hazret-i Muhammed'in mektubunu saygl bir ekilde eline alp yzne srm ve Dihye'ye pek ok hrmet edip, birok hediyeler bile vermitir.
nk Kum kaysci'i 11c ran kisras arasnda bir ;;t11c*tIl* en t m pmalar oluyordu, n c e Kisra u s l u n gelerek Suriye'yi alm v bu in Arabistan' benimsemiti, iranllar mrik olduundan, btn UhM Kilab'm dman idiler. Kumlar ise Ehl-i Kitab olan Un sliyim dinin de bulunuyorlard. Mslmanlara alkn millet ise Hr latly futlard B u n d a n dolay yukarda anlattmz gibi, ranllarn Rumlara ntn gelmesinden dolay, Kurey mrikleri memnun olmular, M lm n 1 la.- se zlmlerdi. Sonradan Rumlarn ranllara uslun golme nl onlar yenmesi haberi, Hudeybiye'deyken duyulunca, M u s l i n i s i n lar ferahlanmt. Bu srada, ise Rum kayseri Kuds'e gelip o tarafn ilerini dzene sokarak o blge halkn memnun etmek ve aralarm bulmak isterdi. te bu srada D i h y e , gidip kendisine Hazret i M u hammed'in (s.a.v.) mektubunu verdiinden dolay pek o k illi l a l ve hrmet grmt. Gassan hkmdarlar aslnda Yemen'den bu ta aflara g eden Arab kabilelerinden idi. Pek ok zamandan beri bu blgede n km sregelmilerdir. Fakat bunlar, Rum kayserine yani imparato runa balanarak, onun tarafndan am yresindeki l Araplar ze rine memur idiler. Buna gre (Ebu imr Gassan olu Haris) Kayser' in bir valisi saylrd. Halbuki c' Esed (r.a.) gidip ona Resl-i Kkrem'in mektubunu verince, okuyup yere atm ve "te ben, onun zerine varyorum" diyerek kt muamelede bulunmutu. stelik Kayser'e mektup gnderip, askeriyle Medine'ye saldrmak iin izin is temise de, imparator izin vermemiti. uc' Esed Medine'ye gelip, Hris'in yle kt muamelesini an latnca, Resl-i Ekrem Hris'e "Memleketi yok olsun" diye beddua etti. ok gemeden Haris, kfr zere lerek cann cehenneme smar layp gitti. Ye ma m e hkmdar Heyze de Hristiyan'd. Selt, mir (r.a.) varp, Resl-i Ekrem'in mektubunu kendisine verince "Eer beni ken disi veliaht ederse msman olurum ve ona yardm ederim, aksi hal de onunla harp ederim" demi olduundan Resl-i Ekrem "Y Rabbi! Sen onun hakkndan gel" dedi. Aras ok gemeden Hevze de, kfir olarak lmtr. Hevze tarafndan Medine'ye gnderilmi olan Rihl Mslman olup, epeyce Kur'an da renmiken Yemame'ye dnnce dinden k mt. stelik bir de "Resl-i Ekrem Mseylemet'l-Kezzb' peygam berlikte kendisine ortak etti" diye, akim kabul etmeyecei bir de ya lan uydurmutu. Huzfe olu Abdullah (r.a.) da Kisra'nm baehrine varp, Re sl-i Ekrem'in mektubunu verince, Husrev Pervz, hiddetlenerek mek tubu yrtp para para etmi olduundan Resl-i Ekrem "Allah, onun memleketini ve devletini paralasn" diye Perviz'e beddua etti. Perviz, kendisinin Yemen'de vali bulunan ve Ssnoullarndan B z n 'a haber gnderip "u Hicaz tarafnda peygamberlik dva s gden adam bana gnder" diye emretmi olduundan, Bzn da
148
(Cilt:
1)
Resl-i Ekrem'e "Hemen Kisr'nm yanma varasm" diye mektub ya zp, iki memur ile Medine'ye gnderdi. Memurlar gelip Hz. Muham med'in (s.a.v.) yanma girdiler. Bzn'm mektubunu verdiler. "He men Kisr'nm yanma gidersen, Bzn da senin iin Kisra'ya efaat nme yazar, yok eer gitmezsen seni ldrr" dediler. Resl-i Ekrem de "Yarn cevap veririm" diye onlar yanndan kard. Bunun arkasndan Resl-i Ekrem'e vahiy geldi. Allah tarafndan Perviz'e, olu irveyh musallat olarak o gece onu ldrm olduu haber verildi. Resl-i Ekrem de o memurlar ard. Olanlar onlara haber verdi. "Benim dinim yaknda Kisr'nm devletinin eritii yer lere ulaacaktr. Bzn'a syleyin imana gelsin" dedi. O memurlar dnp San'a'ya varmlar ve olup-biteni Bzn'a haber vermiler. Birka gn geince, irveyh tarafndan babasnn ldrldne dair ve Hazret-i Peygamber'e saldrlmamasn bdiren ferman Bzn'a gelince, hesap ettiler. Baktlar ki: Perviz'in ldrlmesi, Resl-i Ekrem'in haber verdii gnn ge cesine rastliyor. Bu mucizeyi grnce, gerek Bzn ve gerek ranllar dan onun emri altnda bulunan kimseler, hep imana geldiler. Resl-i Ekrem de Bzn' S a n' a. valisi tayin etti. te Hazret-i Peygamber'in ilknce tayin ettii vali budur ve ran emirlerinden ilk nce imana gelen de odur.
Hazret-i Peygamber [s.a.v.] n Hac Vakti Gelmeden Yapt Hac

Hicretin yedinci senesinin Zilkade aynn balarnda Umre, yani Kabe'yi tavaf ve sa'y niyetiyle Resl-i Ekrem, Medine'den kt. Kur banlk altm deve gtrd. Yedekte yz at vard. ocuklardan ve ka dnlardan baka, ashabdan (ikibin) kii de beraberdi. Mekke'ye yaklatklarnda Kureyliler, Mekke'den kp uzaktan Resl-i Ekrem'in geliini seyrettiler. Resl-i Ekrem, deve zerindeydi. Ashab etrafn kuatmlard. R e v h a olu A b d u l l a h (r.a.) Resl-i Ekrem'in nnde y ryor ve ilh tarznda gzel iirler okuyordu. Revha olu Abdullah, Hazre kabilesinden ve Akabe'de biat edip, Bedir Muharebesi'nde bulunan ensardan ve mehur irlerden di. Her zaman kfirlerin sapk dinlerini ktleme yolunda iirler sy lerdi. Bu sefer de Resl-i Ekrem'in nnde o trl iirler syleyerek gidiyordu. Bu ekilde Mekke'ye girdiler. Hemen Resl-i Ekrem Kabe'yi tavaf ve Safa ile Merve arasnda sa'y etti yani yrd. Ashab da aym e kilde hareket ettiler. Kabe'yi ziyaret hkmlerini yerine getirdiler. Resl-i Ekrem'in Hudeybiye hdisesinden evvelce grm olduu rya, ite bu sefer ayniyle kt. Amcas Abbas bu sefer kendi kars
HCRETN
SEKZNC
SENES
4-
mm'l-Fadl'm kz kardei olan sl-i Ekrem'e nikh ettirdi.
Haris
kz
M e y m n e 'yi Re
Resl-i Ekrem, gn Mekke'de kaldktan sonra kp ashabiyle beraber Medine'ye dnd.
Hicretin Sekizinci Senesi

V e l i d olu H l i d , E b u T a l h a olu O s m a n ve s olu A m r hicretin bu sekizinci senesi Safer aynda, Medine'ye gelip slm ile ereflendiler. Velid olu Hlid, Mahzumoullarmn ileri gelenlerindendi. Ku rey'in svari babuu idi. Harp fenni kendisine bir Allah vergisiydi. Uhud Muharebesi'nde Kureyliler yenik dmken, yenmelerine o, sebep olmutu. slm olduktan sonra slm dinme pek byk hizmet ler etmitir. Ebu Talha olu Osman da Abd'd-Droullarndand. Kabe'nin perdecisi idi. Kabe anahtar onlarn elindeydi. s olu Amr, Sehimoullarmm byklerinden ve Arab'n dhi lerinden, yani Arab'n cin fikirlilerinden akll ve hikmetli bir kiiydi. Halli zor, etrefilli ilerin halledilip dzeltilmesinde ei yoktu. Kurey byklerinden byle byk adamn, birlikte gelip iman etmeleri, Mslmanlarn sevinmelerine yol at. Bu sralarda Medine'den takm takm slm askerleri karak et rafta karlatklar mrik srlerini vurup yamalyorlard; Bu uurda bazen yeniyorlar, bazen de yenik dyorlard. Bununla be raber ara sra Medine'ye ganimet mallar getiriyordu.
VI i s t e
Sava
M t e, am diyarnda K e r e k ehrinin gneyinde B e 1 k a'ya bal bir yerdir. Hicretin sekizinci senesi Cumdell aynda orada byk bir muharebe olmutur. Mslmanlarn Rumlarla yapt ilk muharebe budur. Resl-i Ekrem Umeyr Ezdi olu Hris'i mektupla Busr valisine gndermiti. Haris (r.a.) Mte'ye varnca, Rum kayserinin emirlerin den (Amr Gassan olu urahbil), onu Resl-i Ekrem'in elisi oldu unu bildii halde ldrmt. Ondan baka Resl-i Ekrem'in hi bir elisi ldrlmemiti. Resl-i Ekrem, elisinin ldrldn duyunca, pek ok zl d. Hemen kendi azadls olan H a r i s e olu Z e y d 'i (r.a.) ba kumandan tayin ederek, sanca eline verdi. (bin) slm askeriyle onu Medine'den kard. Kendisi de Medine dnda Seniyyet'l-Ved denen yere kadar kp onlar geirdi. "Harise olu Zeyd ehid olursa
150
yerin Ebu Talib olu Cafer; o da ehid olursa Revha olu Abdullah gesin. O da ehid olursa Mslmanlar, ilerinden 'brini sesin" diye de emir buyurdular. urahbil, slm ordusunun hareketini iitir iitmez, kardei Amr olu Suds ile ileriye bir miktar svari gndermekle beraber, daha ok asker toplamaya balad. Kayser'den de yardm istedi. Bylece slm ordusuna kar gelmek zere am'da bulunan Bi zans askeriyle, Bizans imparatoruna bal olan Arablardan meyda na gelen ok byk bir ordu kurulmutu. Amr olu Suds, byk bir sr'atle hareket ederek Vdi'l-Kura'da slm ordusu e karlat. Fakat cenge girince askeri bozuldu ve kendisi ldrld. slm ordusu oradan kalkp M e n ' a vardklarnda (yzbin) kiiden fazla mkemmel bir Rum ordusunun hareket etmi olduu ii tildi. Bu haber zerine kumandanlara durgunluk geldi. ki gn Men'da kaldlar. "Bunu Resl-i Ekrem'e yazalm da gelecek cevab bek leyelim" dediler. Fakat Revha olu Abdullah (r.a.), dierlerine ce saret verici szler syledi. Bunun zerine Allah'a tevekkl ederek ile ri yrdler. Mte denen yere ulatklarnda, dman askeri grnd. Gerek sayca ve gerek harp letleri bakmmdan, o kadar byk ve mkem mel bir ordu idi ki, (bin) askerle ona kar varmak mmkn de ildi. Fakat geri ekilip de yakay kurtarmak da zordu. Hemen Harise olu Zeyd (r.a.) sanca eline alp, harp meyda nna girdi. slm askerleri de onun etrafnda saf baladlar. Zeyd (r. a.), mzrak ile vurulup ehid olunca, sanca Ebu Tiib olu Cafer (r. a.) tuttu. O da pek ok yerinden yaraland. Fakat asla mhimsemeyip yerinden kmldamad. Hatta sa eli kesildi. Hemen sanca sol eline ald. Sol eli de kesildi. Hemen sancaa sarld ve sonunda ehid oldu. Hemen Revha olu Abdullah (r.a.), kotu ve sanca alp harbe balad. O da ehid olunca, slm ordusu babusuz kald ve bu srada daha on kadar Mslman ehid oldu. Bu yzden slm askerleri bo zulup dald. Fakat sancak yere dmesin diye E b u Y s r ' 1 - E n s a r (r.a.) ald ve Mslmanlar tarafndan kumandanla kim seileceks e ona vermek zere A k r a m A c l n olu S a b i t ' e (r.a.) verdi. slm askerleri bozularak geri dnp giderken Velid olu Hlid (r.a.), nlerine geip onlar alkoymak istediyse de fayda vermedi. Fa kat kendisi bir yer seerek dayand. Daha sonra mir olu Kutbe (r.a.), askerin nne geip "Ey Mslmanlar! Kaarken lmektense pene peneye erkeke vuruarak can vermek hayrldr" diyerek, ordunun slmlk gayretini harekete geirecek szlerle, bozgun askeri geri evirdi. Hepsi gelip Velid olu Hlid'in yanma toplandlar. Akram olu Sabit de sanca getirip ona verdi. Hazret-i Hlid, kabul etmeyip "Sen, ona benden daha fazla l-
MTE
SAVAI
yksn. nk benden yalsn, hem de Bedir Harbi'nde bulunan as habn ulularnd ansn" dedi. Sabit de ona "Sen, harp san'atn daha iyi bilirsin. Ben sanca ancak1 sana vermek iin aldm" dedikten soma "Ey Mslmanlar! Hlid'in kumandanlna raz msnz?" diye sorunca herkes "Evet" dediler ve hemen onun emri altna girdiler. Hz. Hlid sanca eline ald ve askeri gzelce dzene soktu. Merte savunmaya giriti. Akam olunca iki ordu birbirinden ayrld. O gn Hlid'in harb san'atnda herkese bilinen ustal kadar, ne derece cesur olduu da belli oldu. yle ki, elinde dokuz kl krld. Dmann okluk ve kuvvetine kar, slm ordusunun kuvveti pek az olduu halde, slm askerlerinin muharebe meydannda byle merte ve fedakrca davranna dman askeri, hayretle bakp at ve baya gzleri yld. Bununla beraber Mslmanlara nisbetle sayca pek ok oldukla rndan, ertesi gn hemen slm askerlerini her taraftan sarp bitir mek niyetindeydiler. Hz. Hlid ise sabahleyin askerini harp dzenine sokup tabiye et tii srada, durumunu, da deitirdi. yle ki: ncleri art ve art lar nc etti. Sa kanattaki askeri sol kanada, sol kanattaki askeri sa kanada geirdi. Dmann her bl, kendi nnde dn gr m olduu askerden baka asker grnce, Mslmanlara yardm iin taze asker gelmi deyip dururken Hlid, onlarn zerine anszn iddetli bir hcum edince, dman bozuldu ve harp meydannda bir ok silh ve dier malzemelerini brakp geri ekildi. Fakat dmann gerisi ok idi. Maksat ancak slm askerlerini bu felket denizinden karp kurtarmakt. Hazret-i Hlid, dmann bu bozgununu frsat ve bu frsat ganimet bilerek hemen geri ekil di. Askerin dalmasna meydan vermeyerek yava yava dnp saslim Medine'ye geldi. Dorusu bu hususta harp san'atnda pek b yk bir ustalk gsterdi. Mte'de o ekilde muharebe olurken Resl-i Ekrem, o muharebe yi gz nnde seyreder gibi ne olduunu biliyordu. Hatta Mte'de muharebe olunduu gn Resl-i Ekrem, Medine'deki mescidde ashabiyle oturuyordu. Ayn zamanda basiret gzyle mn lemine yne likti. Harise olu Zeyd'in ehid olduunu syledikten sonra biraz sus tu. Mbarek gzlerinden ya akarak Ebu Tlib olu Cafer'in ve Revha'nn olunun da ehid olduunu haber verdi. Sonra "Allah'n k llarndan birisi olan Hlid, sanca ald ve i onun yznden fetholdu." dedi. Ondan sonra Velid olu Hlid'e "Allah'n Klc" sz lkab oldu. Gerekten Mslmanlarn elinde Allah'n keskin bir klcyd. Ondan sonra da onun yznden pek ok fetihler meydana geldi. Yine o zaman Resl-i Ekrem "Cafer'in kesilen iki eline bedel y ce Allah, ona iki kanat verdi. Grdm ki: Melekler ile birlikte uu-
152
PEYGAMBERLER V E HALFELER TARH (Cilt:
1)
yordu" dedi. Bundan dolay Ebu Tlib olu Cafer de, bundan sonra "Cfer-i Tayyar" yani Uan Cafer diye mehur oldu.
Baz Savalar
K u z a kabilelerinden B e l l v e U z r e kabilelerinin Medinelilerin hayvanlarm yamalamak iin, Vdi'l-Kura arkasnda top landklar haber alnd. s olu Amr'm (r.a.) babas olan Vil olu As'm annesi ise Bell kabilesinden olduundan Resl-i Ekrem, s olu Amr' babu tayin ederek, bu sekizinci hicret senesinin Cemdilhire aynda muhacirler ve ensardan (yz) kiiyle o tarafa gnderdi. Bunlarn otuzu atlyd. s olu Amr o kabileye yaklanca ok kalabalk olduklarn rendi. Mekis olu Rfi'i (r.a.) Resl-i Ekrem'e gnderip yardm istedi. Resl-i Ekrem de yardm iin Cerrah olu Ebu Ubeyde'yi (r.a.) (ikiyz) kiiyle oraya gnderdi. "Anlamazla dmeyiniz, birlikte hareket ediniz" diye de tenbihte bulundu. Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer (r.a.) de bu (ikiyz) kii iindeydiler. Ebu Ubeyde, s olu Amr'm yanna varnca askere imam olmak istedi. Amr ise "Sen, bana yardm iin geldin. Asl kumandan benim" dedi. Ebu Ubeyde yumuak huylu bir adam olduundan "Resl-i Ek rem, 'ayrlk etmeyiniz' diye emretti. Sen bana uymazsan, ben sana uyarm" deyince s olu Amr askere imam olup namaz kldrd. Bylece ashabn ulusu olan Hz. Ebu Bekir ve mer (r.a.), s o lu Amr'm emri altna'girmi oldu. Amr, hikmetli ve tedbirli bir adamd. Askerin itaat ve disiplinini grnce hemen harb bakmndan lzm gelen tedbirleri iddetle ye rine getirmeye balad. Hatta gece orduda ate yanmasn sk bir e kilde yasaklayarak "Her kim ate yakarsa onu, o atee atarm" diye iln etti. Hava ise pek souktu. Asker gelip Hz. Ebu Bekir ve mer'e ik yette bulundular. Hz. mer "Ne demek? Bu adam askeri souktan k racak m?" diye Amr'm yasan kaldrmak istediyse de Hz. Ebu Be kir "Dokunma ey mer! Hazret-i Peygamber, onu srf harp san'atn iyi bildii iin babu yapt. Madem ki bu saatte bakumandan odur. Onun iine karmak uygun deildir" deyince Hz. mer de sustu. Amr'm bu yasa ise aslnda gzel bir tedbirdi. nk orduda ateler yansa slm askerinin ne kadar olduu kardan tahmin olu nabilirdi. Dman ise ok kalabalk olduundan, slm askerinin (beyz) kiiden ibaret olduunu bilse tel etmeyerek dayanp du rurdu. Amr ise kurduu tertibi kimseye amayp hemen sabah olur ol maz dman zerine anszn iddetli bir hcumda bulundu. Dman Mslmanlarn ne kadar olduunu bilmedii iin birdenbire neye
ARA
BLGLER
153
uradm ararak rkt. Bozuldu. Birok hayvanlarn brakarak, karmakark bir halde kamaya balad. Bu hdise, hi bir Zaman bir kumandann iine karmanm uy gun olmadna; askerin birinci vazifesinin kumandanna itaatten ibaret olduuna ak bir delildir. Amr, daha yeni slm olmuken byle ashabn byklerinden meydana gelen bir asker ble kumandan olup da, kazanm olarak Medine'ye dnne sevincinden bayld. "Resl-i Ekrem yannda be nim bakalarna stnlm olmasa byle en sevgili ashabn benim emrim altna vermezdi" yollu yanl bir fikre kapld. Onun bu sefer muhacir ve ensardan (yz) kadar ashaba ba bu tayin edilmesi ise, srf hikmetli ve tedbirli, asker ileri yapabi len bir kii olmasiyle beraber byk annesi, Kuza soyundan bulun duu iindi. Ebu Ubeyde'nin ona uymas da, srf arada bir eit ayrlk k masn diye onu idare etmekten baka bir ey deildi. Halbuki bir kim senin bir hususta sekin olup da o yzden bir zmreye stn ve ba olmasndan dolay her ynden stn olmas gerekmez. Amr, Medine'ye dndkten sonra Hz. Muhammed'in (s.a.v.) nnde "Ey Allah'n Resul! En ok sevdiin kimdir?" diye sordu. Resl-i Ekrem de "Aye'dir" diye cevap verdi. Sonra Amr "Kadnlar dan deil, erkekler iinde en ok sevdiin kimdir?" deyince Resl-i Ekrem de "Aye'nin babas Ebu Bekir'dir" dedi. Bunun zerine Amr "Ya, ondan sonra en ok kimi seversin?" deyince "mer'i severim" dedi. Amr "Daha sonra kimi seversin?" diye sorunca Resl-i Ekrem de srasiyle teki ashabn sayd. Bu ekilde hayli ashabn isimleri sy lenip, hl kendisine sra gelmediini grnce Amr, sustu. Amr'dan rivayet edilmitir ki: Byle Resl-i Ekrem ile geen kar lkl konumasn anlattktan sonra "En sona kahrm diye korkum dan dolay sesimi kesip sustum" dermi. Aslnda Amr (r.a.), ashabn byklerinden ise de o vakit ashab iinde ona nisbetle Allah ve Resul yanmda daha sevgili ve daha fa ziletli pek ok kimseler ve onun tabakasnn stnde hayli tabakalar vard. te o tabakalarda bulunan ashabn sekin bykleri sayldk tan sonra Amr'a sra geleceini kendisi de anlaymca sz uzatmayp ksa kesmitir.
Ara Bilgiler
Ashabn birinci tabakas ilknce iman eden Hatcet'l-Kbr, Ebu Kuhafe olu Ebu Bekir ve Harise olu Zeyd ile Affn oju Os man, Avf olu Abdurrahman, Ebu Vakkas olu Sa'd, Avvm olu Z beyr, Ubeydullah olu Talha ve sonra Cerrah olu Ebu Ubeyde, Zeyd olu Sad, Maz'n olu Osman, Ysir olu Erkam ve Bill-i Habe ile Hattb olu mer'in slmmdan nce imana gelen dier sekin sa-
1 .VI
PEYGAMBERLER VK H A L F E L E R TARH (Cilt:
1)
ilahelerdir ki, (otuzdokuz) kiiye ykseldikleri halde Hz. Erkam'n S a l a zerinde olan evinde toplanp Resl-i Ekrem ile gizlice grr
lerdi.
Hz. mer de o evde imana geldi ve onunla Mslmanlarn says kuka ykseldi. Bunun zerine sim dini iln edildi. Onlardan un ki iyi Resi-i Ekrem, daha hayattaken cennet ile mjdeledi. te onla ra "Acre-i Mbeere" denir ki; Hz. Ebu Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali, Ubeydullah olu Talha, Avvm olu Zbeyr, Ebu Vakkas o lu Sa'd, Zeyd olu Sad, Avf olu Abdurrahman ve Cerrah olu Ebu Ubeyde Hazretleridir. Allah hepsinden honud olsun. Fahr-i lem, bir yerde otursa sanda Ebu Bekir, solunda mer otururdu. Karsnda Osman oturup baktiplik vazifesini yapard. Ali de Resl-i Ekrem'in sr ktibi ve surlarn syledii bir kimse idi (r.a.). Fahr-i lem Hazretleri, Ebu Bekir'in kz A y e ' yi ve mer'in kz H a f s a 'y alp, ikisine de damat olmutu. Osman'a bir kzn ve o lnce dier kzn verdii gibi Ali'ye de en sevgili kz olan Ftmat'z-Zehra'y (r.a.) verip ikisini de kendisine damat etmiti. B u drd H u l e f -yi Ridn yani k drt halifedir ki btn sekin ashabn en faziletlisidirler. Yukarda anlattmz gibi Hz. Ebu Bekir, cahiliyet zamannda bymken asla putlara tapmamt. Hz. Ali ise, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) evinde byyp ocuk ya ta Mslman olmutu Bundan dolay sekin ashab iinde putlara hi secde etmemi ol mak, bu ikisine ait bir eref ve meziyetti. Hz. Talha, Harise olu Zeyd'den sonra en evvel imana gelen be kiinin birisidir. Uhud harbinde kfirlerden biri, Resl-i Ekrem zeri ne kl sallaynca, Talha o hamleyi eliyle boa karm bu darbe den eli olak kalmt. Hz. Zbeyr, Hz. Hatice'nin kardei olu ve Hz. Ebu Bekir'in da maddr. Annesi de Resl-i Ekrem'in halasdr. Btn muharebelerde Resl-i Ekrem ile birlikte bulunmutur., Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.) da en evvel iman edenlerdendir. Ev vel Allah yolunda ok atan ve din urunda kan dken odur. Uhud harbinde yerini terketmeyenlerden biridir ki, Resl-i Ekrem'in ya nndan ayrlmayarak o gn bin ok atmt. Zeyd olu Sad (r.a.), Hz. mer'in amcas oludur. Onun kz kar deini almtr. Karsyla birlikte Hz. mer'in slmma sebep olmu tu. ' Avf olu Abdurrahman (r.a.), Zhreoullarmdan ve Resl-i Ek rem'in annesi mine hatunun akrabasmdandr. Uhud enginde yirmi bir yerinden yaralanm ve yarann biri ayanda olduundan toptl kalmt. Cerrah olu Kbt Ubeyde (r.a.) de Uhud Harbinde Itcul Kk tem'ln yzne halan halkalar, dileriyle tutup karrken ki bil dlyl
MEKKE'NN ALINII
Ashabn ikinci tabakas: Hz. mer'in slmmdan sonra slam i ereflenenlerdir. c tabakas: Akabe'de ilknce biat eden ensardr. Drdnc tabakas: kinci defa Akabe'de biat eden ensardr saylar yetmii geiyordu. Beinci tabakas: Resl-i Ekrem'in Mekke'den hicretinde daha K ba'da iken gelip de ona yetien muhacirlerdir. Altnc tabakas: Bedir Muharebesi'nde bulunan muhacirler ensardr ki, onlara 'Eshb- Bedir" denir. Yedinci tabakas: Bedir Muharebesi'yle Hudeybiye seferi aras da hicret edenlerdir. Sekizinci tabakas: Hudeybiye'de ecere-i Rdvan ad altnda bi eden ashabdr. Dokuzuncu tabakas: Hudeybiye Bar'ndan sonra hicret ede lerdir ki; s olu Amr, onlarm ileri gelenlerindendir.
Baz Asker Hareketler

Receb aynda Cerrah olu Ebu Ubeyde (r.a.) kumandasnda ( 1 1 yz) askerle Kzldeniz kylarna gnderildi. Hz. mer de onun y mndayd. Bundan maksat Cheyne kabilesinden bir taifeyi yola getir midi. Fakat arpma olmakszn dnld. a'ban aynda Reb' olu Ebu Katde (r.a.), (onbe) kiiyle N cid taraflarna gitti. Bir aireti vurdu. (kiyz) deve ve (ikibin) I; yunlarn srp getirdi.
Mekke'nin
Aln
nceden anlattmz gibi, Hudeybiye'de Bar yapld z a m ; Huza kabilesi, Resl-i Ekrem'in ve Bekiroullar kabilesi de Krej lilerin kanad altna snmlard. Halbuki Huza ile Bekiroullar arasnda eski bir dmanlk v d. Bu sekizinci hicret senesi iinde Bekiroullar, anszn Huza ze ne saldrmt. Kurey reislerinden meyye olu Safvan, Ebu Ce) 11 0 lu krime, Amr olu Sheyl, Abd'l Uzz olu Huveytb ve Rafa 0 l Mkrez de bir miktar Kureyliler ile Bekiroullarna yardm ad r e k Ihza'dan (yirmi) kiiyi ldrmlerdi. Itnn zerine Huza kabilesi tarafndan Salim I l z olu A ( k r k . ) kiiyle M e d i n e ' y e geldi. Resul i Kkem'e o l u p biteni anlatt.
O e k i l d e Kureyliler, Bekiroullar l e b e r a b e r l l u z n a ' y a ld
dikilirindim dolay Hudeybiye Hr.'u bozmu o l d u l a r m s e b e p t i R e m i l I K i . u m de lltr/A'y undtkll fzl yardm e d e c e g l ,t. v e d l K u m v l l i le " V 11 (i/.A'l 11 o l h i i l l r l u l l m d i v i t l e r i
I!0
veriniz, yahud ckirouUurn himayeden vazgeiniz" diye haber gn

derdi.
Kureyliler, iki teklifi de kabul etmedilerse de, antlamay ken dilerinin bozmu olduklarn dndke tela dtler. Hatta Hi.am olu Haris ve Ebu Rabia olu Abdullah, Safvn ile arkadalar na gidip "Sizin yaptnz, Muhammed ile aramzda olan antlamay bozmak demektir" diyerek onlar aypladlar. Ksacas Kurey reisleri birbirine dtler. Sonunda Resl-i Ek rem ile bar yenileyip uzatmak zere Ebu Sfyan' Medine'ye yol ladlar. Ebu Sfyan Medine'ye geldi. Kz mm Habbe'yle (r.a.) gr l. Sonra Resl-i Ekrem ile bulutu. Antlamay yenilemek istedi. Fakat bir cevap alamad. Sonra Hz. Ebu Bekir, Osman, Ali ve ensarm ulusu olan Ubde o lu Sa'd gibi ileri gelen ashabn himayesine bavurdu. "Bizler, kendi liimizden kimseyi kanadmz altna alamayz. Resl-i Ekrem, her ki mi korumak isterse biz de onu koruyup gzetmeye mecburuz" yollu birer sz sylemeleriyle hi birinden sadra ifa bir cevap alamad. Hz. mer'e (r.a.) gidip, bu sefer ondan efaat istedi. Hz. mer iten mi efaat edeceim? Dnyada bana bir arkada olmayp da yal nz bir kk karnca bulsam onu kendime arkada ederek sizinle harp ederdim" diye aktan aa sert bir dille red cevab vermiti. Ebu Sfyan her taraftan midini kesince Resl-i Ekrem'in en levgili kz olan Ftmat'z-Zehr'nn (r.a.) yanna vard. Olu ve Resl-i Ekrem'in gznn nuru Hz. Hasan (r.a.), ayakta geziyordu. Ebu Sfyan "Ey Muhammed'in muhterem kz! Bari sen beni himaye etsen olmaz m?" diye yalvard. Hz. Ftma "Ben bir kadnm. Kimseyi himaye edemem" diye cevap verdi. Ebu Sfyan "u oluna emret ki, halkn arasna gidip, beni himaye ettiini iln etsin, bana yetiir. O da dnyann son devrine kadar btn Arab'n ulusu olur" diyerek Hz. Hasan' gsterdi. Hz. Ftma "Olum kktr. Daha kimseyi himaye edecek ve kimseye eman verecek yaa gelmedi" diyerek zr diledi. Ebu Sfyan ard. Yine Hz. Ali'nin yanma gitti. "Ey Ali! Ben iin sarpa sardn anladm, ne yapaym? Bana bir t ver. ime yarayacak bir kar yol gster" diyerek Hz. Ali'yi epeyce sktrd. Hz. Ali, aresiz kalp "Sen Kureyin ulususun. k, halk iinde umum br himaye iln et. Sonra kgit" diyerek onu bandan savmak istedi. Ebu .Sfyan "Bu tedbir, yeter mi? Ne dersin" deyince Hz. Ali "Orasn bilemem. Fakat baka are de bulamam" dedi. Bunun zerine Ebu Sfyan, hemen Hz. Muhammed'in (s.a.v.) Mescidine geldi. Halka k a r "Ey insanlar! Ben iki taraf da rinamn altna aldm. Yemin ederini ki kimse benim szm krna/. M i n i n i n "
dedi
bakp
Kendisini
gltler
tasdik eden kimse olmad halde, hemen di /esine

birbirine
binip ellik Ashab da "Hu n e ? " diyerek onun arkanndm
MEKKE'NN ALINII
L.
Halbuki Ebu Sfyan Medine'de fazlasiyle kaldndan Kureyli ler "Her halde o da Muhammed'in taralna meylederek gizlice baland" diyerek onu thmet altnda tutmulard. Ebu Sfyan, geceleyin Mekke'ye varm, evine girmi, kavminin kendisini o ekilde thmet altnda tuttuunu kars Hind, ona bildir mi ve "Sen, ne yaptn?" diye sormu. O da bir ey yapmadn ha ber vermi. H i n d ise hiddetlenerek onun gsne bir tekme vur mu. Ebu Sfyan, kavminin kendisini thmet altnda tutmasndan ve karsnn kt davranndan dolay dnyaya ksm ve kendisini te mize karmak iin sabahleyin Safa ve Merve'deki E s f ve N 1 le adl putlarn yanna gidip, onlar iin kurban kesmi ve "lnceye kadar sizin ibadetinizden ayrlmam" diye onlara sz verip and imi Kurey bykleri, Ebu Sfyan'm yamna gelip "Muhammed'den ne haber var, onunla bar yeniledin m i ? " diye sormular. Ebu Sf yan "Allah'a yemin ederim ki Muhammed'den bar istedim, bana bir cevap vermedi. Ebu Bekir'in yanna gittim, ondan da bir hay grmedim. Hattb olu mer'e bavurdum, bize en byk dman onu buldum. Muhammed'in dier ashabn dolatm, her biri bir sz ile beni bandan savd. Birinden yardm gremedim. Hkmdarlar na bu derece bal bir millet grmedim. Bu sebeple bar yenileyemcdim. Sonunda Ali'nin ihtar ile kendiliimden umum bir bar iln ettim" diye cevap vermi. "Ya, Muhammed senin bu ilnn tasdik etti m i ? " diye sordukla nnda, Ebu Sfyan "Hayr, o tasdik etmedi. Ama baka are de bula inadm" demi. Onar da "yle ise sen hi bir ey yapmamsn. Senin kendi kendine iln ettiin bansn ne hkm var? Ali, seninle adeta elenmi. Sen bize bar haberi getirmedin ki emin ve rahat olalm, muharebe haberi getirmedin ki saknalm ve harbe hazrlanalm" diye onu azarlamlar. Resl-i Ekrem ise, Ebu Sfyan'n dnnden sonra sk skya yol hazrlna balad. Bir gn evinden kp kaps nnde oturdu ve "Ebu Bekir'i a drnz" diye emretti. Hz. Ebu Bekir gelip Resl-i Ekrem'in nnde olurdu. Haylice gizli lkrd ettikten sonra Resl-i Ekrem, onu sa la rafna geirdi ve Hz. mer'i ard. Hz. mer de gelip Hz. Peygamber'in nnde oturdu. Biraz gizlice Sohbetten sonra st perdeden sze giriip "Ey Allah'n Resul! On lar kfrn badr. Sana sihirbaz, khin diyen onlardr. ftirac, yale diyen onlardr" diyerek son derece kzgnlk gsterdi.
Resul i Ekrem, mretmedike ashab, onun yanna varmadklar in, kardan bu hali seyrediyorlard. Ne zerine konuulduunu bil iniyorlard. Yalnz Hz mer'in fkeli bir ekilde szlerini iittiklerin den "Acaba mer, y i n e neye darld?" diyerek bakp dururlard EL Kitrem Hz. mer'i s o l tarafm geirdi ve dier ashab u and.
PEYGAMBERLER VK HALFELER TAKB
(Cilt:
1)
geldiler Peygamber'in nnde dizildiler. Resl-i Eki em "Size bu ki a r k a d a n z n birer misalini syleyeyim mi?" dedi. Onlar da "Syleyiniz ey Allah'n Resul!" demeleriyle mbarek yzn Hz, Ebu B e k i r ' d e n yana evirdi. "Allah yolunda brahim, yadan daha yumu ak idi." dedi. Sonra Hz. mer'e bakp "Allah yolunda Nuh, tatan kal idi. Fakat i, mer'in dediidir. Hemen yol hazrlna balayn" diye ashaba emir verdi. Ashab ise mes'ele ne idi, ne zerine karar verildi. Bunu bilmedik leri halde Resl-i Ekrem'den sormadlar. Hz. mer, pek ok sinirli ve f k e l i olduundan onun da yanna varmadlar, fakat meclis daldk tan sonra Hz. Ebu Bekir'in yanma vardlar ve iin i yzn iyice
r e n m e k istediler.
Hz. Ebu Bekir de "Resl-i Ekrem, Kurey zerine sefer yapmak hususunda fikrimi sordu. Ben de 'Ey Allah'n Resul! Onlar senin kavmindir. Er-ge sana boyun eeceklerini bilirsin' dedim. Sonra mer'i ard. Ona da sordu. mer ise, 'Kfrn ba onlardr, sana yle, byle diyen onlardr.' diyerek mriklerin Resi-i Ekrem hak knda syledikleri szleri birer birer sayd. Gerekten Kureyliler bo yun emedike dier kabileler boyun emez. te Reslullah da Mek ke seferine hazr olmanz iin emir verdi" diye iin i yzn geni e aklad. Ashab da muharebe hazrlklarna balad. Medine'de bu ekilde hazrla balanmakla beraber Hz. Peygam ber "Allah'a ve kyamete iman edenler, Ramazan'm balarnda Me dine'ye gelsinler" diye Gfr, Elem, Sleym, Ec, Mzeyne ve Cheyne kabilelerine haber sald. Hemen Ramazan'm banda Medine yaknlarnda bulunan ka bileler takm takm gelmeye balad. Hz. H a s s a n (r.a.), o srada Huza kabilesinin cn almak zere Mslmanlar cenge cesaretlendirecek ve onlar heveslendirecek szler sylyordu. Resl-i Ekrem ise Kureylilerin hazrlanmalarna meydan ver meden onlara bir baskn vermeyi istiyordu. Bunun iin hazrlklarn onlardan gizliyordu. Hatta kendisini Necid tarafiyle urayor gster mek iin, Ramazan'm banda Ebu Katde'yi (r.a.) bir blk askerle z a m V d i s i 'ne gnderdi. Bir de Mekke yollarn tutmak zere Huza kabilesine emret miti. Onlar da takm takm daldlar. Yollar ve boazlar tutup bir t a r a tan dier tarafna ku uurmaz oldular. Halbuki Himoullarmn azadllarmdan. Sre adl kadn ki, Ku r e y reislerine ve bilhassa Hatal'm oluna ark syler, bazen de Rel l i Ekrem hakknda sylenen hicivleri ark gibi okuyup onlar e lendirildi. Kendisi de bu yzden geinip giderdi. Bu srada Medine'ye gelip S e d i r Muharebesinden sonra Kureylilerin uradklar znt v e keder zerine e v v e l k i gibi arkclara gereken deeri vermedikle r i n d i n Mekke'de, geimini temin edemediinden sz ederek sadaka i s l e m i ! , ! . Resul 1 Ekrem de o n a bir deve yk zahire vermiti. Bu se-
MEKKE'NN
ALINII
159
fer dnp Mekke'ye giderken B e l t e a olu H t i b Resl-i Ek rem'in harb hazrl ile uratna dair baz Kurey reisleri iin, bir mektup yazp onunla gndermiti. Bu husus, Allah tarafndan Resl-i Ekrem'e vahiy ile bildirilmi ti. Ali, Zbeyr ve Mikdd' (r.a.) ard "Filan yere gidiniz. Orada deve ile giden yolcu bir kadn bulacaksnz. Onun yannda bir mek tup vardr. Onu alp getiriniz" decli Onlar da oraya gittiler, S r e 'yi buldular, mektubu istediler. "Bende mektup yoktur" deyince "Allah'n Resul yalan sylemez. Hemen mektubu kar, yoksa seni soyup aramak zorundayz" dediler. Sre, aresiz salar iinden mektubu karp verdi. Onlar da mektu bu alp Resl-i Ekrem'e getirdiler. Ald. Beltea olu Htb tarafn dan yazld grld. Son derece hayret ve aknlk uyandrd. nk harp hareketine dair dmana bilgi vermek pek byk bir sutur. Beltea olu Htb ise Bedir Muharebesi'nde bulunan se kin ashabtah idi. Bedir Harbi'ne katlanlarn kadir ve kymetleri ise pek bykt. Onlarn ashab iinde sekin bir yeri vard. Resl-i Ekrem "Niin bu ii yaptn?" diye Htb'a knca "Ey Allah'n Resul! Allah'a yemin ederim ki, ben M'minim. manm asla bozulmamtr, fakat Kurey iinde oluk ocuum var. Onlar orada himaye edecek airetim yok. Bu vesileyle Kurey iinde bir adam kazanmak istedim" diye zr diledi. Hz. mer, kalkp "zin ver ey Allah'n Resul! u mnfkm boy nunu vuraym" dedi. Resl-i Ekrem "Ey mer! Htb, Bedir Muha rebesi'nde bulundu. Ne biliyorsun? Belki ulu Allah, 'Bedir Harbi'ne katlanlara her ne yapsanz, ben sizi affetmiimdir' demi ola" dedi. Bunun zerine Hz. mer "Allah ve Resul daha iyi bilir" diye rek geri durdu. Evvelce Mslmanlar aleyhinde bulunan pek ok airetler ve ka bileler, Hudeybiye Bar'ndan sonra Resl-i Ekrem'e balandklarn dan, bu sefer yukarda olduu gibi, Hz. Peygaber'den gelen davet ze rine etraf ve. civarda bulunan Arab kabileleri Ramazan'n balarnda arka arkaya Medine'ye gelmeye baladlar. Ashab da hazrland. Bylece Resl-i Ekrem de hemen bu sekizinci hicret senesinin Ra mazan ayndan on gn getikten sonra (onbin) kiilik slm askeri ile Medine'den kt. nceden bir gsteri iin Necid taraflarna gnderil mi olan Ebu Katde, dnp yolda Resl-i Ekrem'e yetiti. Baz kabi leler de gelip onlar gibi yolda Resl-i Ekrem'e eriti. Bylece slm ordusunun says (onikibin) kiiye ykseldi. Hudeybiye senesi, Medine'den hareket eden slm ordusu (binbeyz) kii kadarken iki sene sonra Mekke zerine karlan ordu nun (onikibin) kiiye ykselmesi Hudeybiye Bar'nn hep msbet neticeleridir. Nitekim o zaman bara kar km olanlar, barn byle gzel eserlerini grdke piman ve mahcup olmakta idiler. Resl-i Ekrem'in amcas Abbas (r.a.), nceden iman etmise de slm'n gizler ve Mekke'de kalarak Zemzem'in sakaln yapard. Bu
160
(Cilt:
1)
sefer slmln iln ederek oluk ocuuyla birlikte kp Medine'ye gelirken, slm ordusuna rastlad. Arln Medine'ye gnderip ken disi Resl-i Ekrem ile birlikte Mekke'ye yolland. Resl-i Ekrem, buna pek ok sevindi. "Ey Abbas Sen muhacir lerin sonuncusu oldun" dedi. Hazret-i Peygamber'in amcas olu (Abd'l-Muttalib olu Haris olu Ebu Sfyan) ve olu (Ebu Sfyan olu Cafer) ve halas olan (Abd'l-Muttalib kz tike) nin olu (Ebu meyye olu Abdullah) da Ebv' denen yerde Resl-i Ekrem'e kar gelip zr dediler. Fakat Resl-i Ekrem, onlarn yzlerine bakmad. nk bu Haris olu Ebu Sfyan, peygamberlikten nce Resl-i Ekrem ile ok tatl grp konuurken, peygamber olduktan sonra Resl-i Ekrem'e pek ok dmanlk ederek hakknda hicviyeler sy lerdi. Hassan da ona cevap verirdi. Ebu meyye olu Abdullah da, ylece Resl-i Ekrem'e eza ederdi. te bu yzden Resl-i Ekrem, on lar kabul etmedi. Fakat sonra hanmlarndan mm Seleme (r.a.), efaat edince Resl-i Ekrem, onlar affetti. Onlar da slm ile ereflendiler. Yukarda sylediimiz gibi Huza kabilesi, yollar tutmutu. Me dine'den Mekke'ye gidip gelen olmad iin, Kureyliler evvelce Re sl-i Ekrem'in byle byk hazrlndan haber alamayp gaflet uy kusunda olduklar srada slm ordusu M e r r u ' z - Z a h r n adndaki vadiye geldi. Resl-i Ekrem, gece orada (onbin) ate yaktrd ve geliini yle byk bir ate donanmas ile Kurey'e bildirdi. Kurey reisleri, bunu haber alnca hayret ve tela dtler. Yine reisleri olan Ebu Sfyan'n bana tler. O da Hizam olu Hakm ve Verka Huza o lu Bdeyl ile birlikte gelip, Merru'z - Zahrn'n zerindeki tepeye k tlar. "Bu kadar ate yakan ordu, acaba kimler ola?" diye dnp dolarlarken, slm ordusundan karlm olan svari karakoluna -esir dtler. Beri taraftan Resl-i Ekrem'in amcas Abbas (r.a.), da "Yarn Kureyliler, gaflet iindeyken bu kalablk ile anszn Mekke'ye giri lecek olursa byk bir fenalk olmas beklenir. Bari kaym, bir adam bulup da Kurey'e gndereyim. Gelip de aman dilesinler" diyerek Re sl-i Ekrem'in katrna binip ordudan kmt. Uzaktan Ebu Sfyan' nsesini iitince "Ebu Sfyan msn?" diye sordu. O da "Evet" diye cevap verdi. Bilitiler ve grtler. Hz. Abbas, Ebu Sfyan' arkasna alp Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanma gtrrken kimlerin yanndan geseler byle geceleyin ordu iinde gezen kimdir? diye balarn kaldrp Resl-i Ekrem'in katr zerinde Hz. Abbas' grnce birbirine "Peygamber'in amcas, Pey gamber'in amcas" diyerek balarn nlerine eiyorlard. Hz. mer'in hizasna geldiklerinde Hz. mer, Ebu Sfyan' grp tanynca kotu. Hz. Peygamber'in yanma girip "Ey Allah'n Resul! Ebu Sfyan geliyor. zin ver, hemen boynunu vuraym" derken Hz.
MEKKE'NN
ALINII
ll
Abbas, sr'atle yetiip Nb Hyn'n affedilip serbest braklmasn rica etti. Hz. mer'in eli, klcn kabzasnda ve U z . Abbas'm dili af ve mer hamet dileinde birbirine zt isteklerde bulunmalarndan dolay, Re sl-i Ekrem Hz. Abbs'a "Hele sen, onu bu gece tevkif et" dedi. O da Ebu Sfyan' alp o gece kendi yannda hapis ve tevkif ederek ertesi gn sabah olur olmaz Resl-i Ekrem'in adrna getirdi. Resl-i Ekrem, "Ey Ebu Sfyan! Hl 'L ilahe illallah' diyece in vakit erimedi m i ? " diye sordu. Ebu Sfyan, "Eer Allah'da h u ka tanr yok desem bu kadar putlar ne yapaym? Lt ve Uzz'da nasl geeyim?" diye biraz dnp durdu. Sonunda "L ilahe illal lah" deyiverdi. Sonra Resl-i Ekrem "Peki 'Muhammed Reslullah' diyecein vakit daha erimedi m i ? " diye yine sordu. Ebu Sfyan "Ey Muhammed! Bunun iin bana biraz zaman ver. nk bundan dolay zihnimde henz iliik var" diye cevap verdi. H z . mer ise darda dolap geziniyordu ve "Ah! Ebu Sfyan sen da rda olsan, byle sama sapan konuamazdn" diye kendi kendine syleniyordu. Hz. Abbas, da "Ne yapyorsun? Ey Ebu Sfyan! Akln bana d e v ir. mer, darda kl ile bekliyor. Senin ban kesmek iin frsat gzetiyor" diye ona nasihat ediyordu. Bunun zerine Ebu Sfyan, hemen "Muhammed Reslullah" diyerek mer'in penesinden y a k a sim kurtard. Yine o mecliste H i z a m olu H a k m ile V e r k a' olu B d e y l de slm ile ereflendiler. Resl-i Ekrem, Hz. Abbs'a "Ebu Sfyan' al da ordunun gee Oel boaza gtr ki, Alah'm askerlerini seyretsin" dedi. Hazret i Abbas "Ey Allah'n Resul! Ebu Sfyan vnmeyi sever bir adamdr. Ona, vnmesine sebep olacak bir ayrcalk verseniz..." dedi. Resl-i Ekrem de "Kim ki Ebu Sfyan'n evine girerse emindir. Kim ki MesOd*l erife girerse emindir. Kim ki evine kapanrsa emindir. Kim ki silh brakrsa emindir. Kim ki Hizam olu Hakm'in evine girerse emindir" dedi. Bunun zerine Hz. Abbas, Ebu Sfyan' alp ordunun geecei boazn azna gtrd. Asker blk blk getike Ebu Sfyan so r u y o r , Hz, Abbas da kimler olduklarn sylyordu. nce Allah'n klc Veld olu Hlid (r.a.), (bin) kiilik SleymOgUlan kabilesi yiitleriyle Ebu Sfyan'n hizasna gelince, h e p s i bir azdan tekbir aldlar. Ebu Sfyan "Bu kim?" dedi. Hazret-i Ab h a s "Veld olu Hlid" deyince "u bizim Veld'in olu Hlid mi?" diye s o r d u . U z . Abbas "Evet" diye cevap verdi. B a Avvam olu Zbeyr (r.a.), muhacirlerin sancan eke ni (drtyz) z r h l n e l e r yiitlerle evvelkiler gibi tekbir alarak gelip geerken Ebu Sfyan "Bu kim?" d i y e s o r d u . Hz. Abbas da " A v v a m Olu Z b e y r " diye e< v a p v e r d i . E b u K l ' y u n "Ha, k z k a r d e i n i z i n o
lu mu?" dedi
KIU
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARtllI (Cilt: D
.".oma EbU Zer (ll'ar (r.a.), (yz) kiilik yk hafif v e evik Olfroullar yiilleriyle geerken Ebu Sfyan "Bunlar kini?" dedi. I I / . Abbas "Gfroullar kabilesi" deyince "Onlarla aramzda bir ey yak" dedi. Ondan sonra Huza kabilesinin bir kolu olan Ka'boullarmdan ( b e y z ) kiilik svari ve sonra (sekizyz) nefer Mzeyne kabilesi o k u l a r ve (drtyz) nefer Leysoullar ile Damraoullar arslanlan gelip getiler. Sonra (yz) kiilik Arab kahramanlar ile Ea' kabilesi ge erken Ebu Sfyan, hangi kabile olduunu sordu. Hz. Abbas "Eca' kabilesi" diye cevap verdi. Ebu Sfyan "Sbhanallah! Muhammed'in en byk dman onlard. imdi ne alacak ey ki, ona boyun e miler" dedi. Hz. Abbas da "slm nuru onlarn kalbini aydnlatm. Bu da Allah'n bir ltfudur." dedi. Sonra (sekizyz) kiilik Cheyne yiitleri ve dier baz kabile ler ve airetler blk blk gelip getike Ebu Sfyan'm gzleri dol du. "Az zamanda bu kadar kabileleri toplayp ve hepsini bir araya ge lini) de habersizce Mekke'ye kadar gndermek ne byk bir kuvvet tir." diye derin dncelere dald. Ebu Sfyan, burasn dnrken bir de uzaktan Hazret-i Pey^ gamber'in asl alaylar grnd ki, (bebin) kadar sekin asker idi. Alllarn ve zrhllarn en sekinleri beraber idi. Resl-i Ekrem Kusv adl devesine binmiti. nnde ensarm sancaiyle bde'nin olu ve sanda Hz. Ebu Bekir ve solunda Hudayr olu seyyid ve etrafnda dier sekin ashab (r.a.), zrhlara brnm olarak (bebin) kii tek bir alarak geliyorlard. Ebu Sfyan, onu grnce "Ey Abbas Kardein olunun mlk ve saltanat ne ok bym!" deyince o da "Sus! O mlk ve saltanat deil, Peygamberliktir" deyince Ebu Sfyan da "Evet, Peygamber lik" dedi. Btn slm ordusu, o boaz getikten sonra Hz. Abbas (r.a.), Ebu Siyan' salverdi. Ebu Sfyan, hemen Hizam olu Hakim ile bir likte Mekke'ye vard ve Kabe'ye gitti. Kurey'e dnerek "Ey halk! te gelen Muhammed'dir. Kar duramayacanz bir kuvvet ile geli yor" diye durumu onlara bildirdi. "Muhammed ne dedi?" diye sor duklarnda "Ebu Sfyanin evine giren emindir. Mescid'e giren emin dir. Evinde oturup da kapsn kapayan emindir dedi" diye cevap verdi. Daha sonra "Ey Kureyliler! Mslman olun selmet bulanz" diye sa kesti. Ebu Sfyan'n azl slm dman olan kars H i n d. n m e n kocasnn z e r i n e saldrd. Sakalndan tuttu. "Ey Gliboulla! .u bunak herifi ldrnz" diye haykrd. Ebu Sfyan da "Sa kalm brak. Allah'a yemin ederim ki Mslman olmazsan s e n i n de boynun vurulur. Haydi evine git. Sesini k a r m a " d e d i . Kar s i n i s u n
turdu .o d a savuup e v i n e gitt i.
MICKKKNN
AI.IMI
Bunun zerine Mekke iine bir byk uultu dt. Halk, ne ya pacan ard. Kimi Ebu Sfyan'n evine, kimi Kabe'ye kouyor, ki ini kendi evine kapanyor, kimi bir yerde duramayp sokaklarda dola .yor, kimi silhlanyor, kimi silhn atyor, gh toplanyorlar gh (kplyorlard. Kavmin ba olan Ebu Sfyan'm imana gelmesiyle s Kurey'in ou slama meyletti. Fakat Amr olu Sheyl ile Ebu Cehil olu krime ve meyye olu Baivn, Bekiroullar ve Hrisoullar ve Hzeyl ve Ehb kabilele rinden bir miktar asker toplayp, Mekke'nin alt tarafnda Handeme d e n e n yerde harbe hazrlandlar. Resl-i Ekrem ise, Mekke'nin st tarafnda Keda' denen da yo l u y l a Mekke'ye girmek zere Zbeyr'i (r.a.) dier taraftan girmek (ilere Ubde olu Sa'd' (r.a.) birer blk ile memur ettii gibi Mek ke n i n alt tarafndan Handeme yoluyla hareket etmek zere Veld Olu ilaiid'i (r.a.) de bir ble kumandan yapt. Huza, Sleym, Es lim, Glfr, Mzeyne ve Cheyne kabileleri, h e p Hazret-i Hlid ile berber idi.
Ha/.ret-i Peygamber (s.a.v.), "Kurey tarafndan saldmlnahka
h a r b e g i r i m e y i n i z " d i y e hepsine tenbih etti. Bunun zerine slm o l d u . . u , kimseye hcum etmeden byk bir edep ve sayg ile Mekke' y e i'n inek zere k o l k o l yrdler. tarafndan da "saldrlmad. F a k a t Handeme'de Sheyl ve Safvn'n topladklar askerler, Veld o l u Hlid'in bl nn y o l u n a engel olmak istediler. Hz. Hlid, onlara nasihat ettiyse d r dinlemediler v e hemen muharebeye baladlar. Hatta (Cbir Fihr Olu Krz) ile (E'ar olu Hubey) i ehid ettiler. Artk Hz. Hlid de harp etmek zorunda kald. Onlarn zerine yle iddetli b i r hcum etil kl, o a n d a (on) mriki ldrd, geri kalann datt. Halk
i i m e
ve
B u ( ' a h i r Fihr olu Krz, Bedir Muharebesi'nden nce Medine' n i n hayvanlarn yamalayan biri idi. Sonra slm olarak sekin bir Mhab oldu. Hatta bir keresinde Resl-i Ekrem tarafndan bir b le k u m a n d a n yaplmt. Bu sefer Hubey ile beraber Mekke'nin fet h i n e kurban oldu (r.a.). Resl-1 Ekrem, Hz. Hlid'in muharebesini iitti. "Ben, m u h a r e b e
y a p l m a s n d i y e tenbih etmedim m i ? " deyince, " H l i d ' e saldrld, o d a
Kh-r isleme/, a r p t " diye cevap verildi. Baka tarafta asla muharebe olmakszn slm askeri, takm ta k m Mekke'ye girdiler. te o halde Hz. Muhammed (s.a.v.), banda siyah .-avk olduu halde Mekke'ye girdi. Doruca Kabe'ye yrd. Kbe grnnce Hazret-i Peygamber (s.a.v.), tekbir alnca bu l u n ashl h tekbir aldlar. O kadar bin adamn tekbirleriyle dalar in ledi. Sanki davlardan h o geldiniz sesleri geliyordu. O gn, Cuma g nyd Ramazan Bayramna on gn kalmt. M s l m a n l a r hakkn da kutlu bir gn idi. Bun Peygamber II/. Muhammed (s.a.v.), Haremi ,'ci'ifV vard. n e y i . | erifin kapsnda durdu: "Ey K u r e y topluluu! Benden ne
164
P E Y G A M B E R L E R VE HALtFELER TARH (Cilt:
1)
umarsnz, hakknzda ne muamele edeceimi zannediyorsunuz?" di ye sordu. Hazr olan Kurey ileri gelenleri "Hayr umarz. Kerem sa hibi karde ve kerem sahibi karde olu" diye cevap verdiler. Bunun zerine Fahr-i lem (s.a.v.), de "Gidiniz. Hepiniz hrsnz" dedi. Resl-i Ekrem, ylece Kureyliler hakknda umum bir af iln et tiyse de ilerinden baz kimseleri sayp, af d brakt ve onlarn kan larn hell kld. Bilhassa Ebu Cehil olu krime, meyye olu Safvn, (Ebu Serh mir olu Sa'd .olu Abdullah), Zeb'ariyy Sehm olu Abdullah, Hatal olu Abd'l-Uzza, Nukayd olu Huveyris, Sabbe olu Maks ve Hz. Hamza'y ldrm olan mehur Vah ile kadnlardan Ebu Sfyan'm kars olan Hind ve Hatal'm olu'nun iki arkc cariyesi ve Himoullarmn azadllarmdan Sre'nin kanlar dklmt. krime, Resl-i Ekrem'e dmanlnda babasna benzerdi. Safvan da slm dininin byk dmanlarndan idi. (Ebu Sarh olu Sa'd o lu Abdullah) ise hicretten nce vahiy ktibi olmuken sonra dinden kmt. (Zeb'ar olu Abdullah) ile Nukayd olu Huveyris de Mekke' nin mehur airlerindendi. Resl-i Ekrem'i hicveder ve hakknda pek fena szler sylerdi. Hatal'n olu evvelce imana gelmiken sonra dinden kmt. Ad geen iki arkc cariyeye Resl-i Ekrem'in hicviyelerini ark eklin de okuttururdu. Sre de mehur bir arkcyd. O da Resl-i Ekrem'in hicviyelerini Hatal'n olunun karsnda okuyup, onu elendirir di. Yukarda sylendii zere Mekke'nin almndan nce Medine'ye ge lerek Mslman olup, Resl-i Ekrem'den ihsan ve sadaka alm, son ra Beltea olu Htb'm mektubunu Mekke'ye gtrrken tutulmu ve Mekke'ye dnnde dinden kmt. Sabbe olu Mekz evvelce imana gelmiken ensardan biri, yan llkla onun kardeini ldrmekle o da o Ensar'yi ldrerek dinden kp Medine'den kaarak Mekke mriklerine karmt. Vahi ile Hind'in Uhud Harbi'nde ehdlerin ulusu olan Hz. Hamza'ya yaptk lar bilindiinden, baka aklama gerekmez. te btn bunlarn l drlmeleri gerekiyordu. Nitekim onlar da lm,hak ettiklerini bil diklerinden, Mekke'nin alnd gn, her biri bir tarafa savuup sak land. Fakat Hureys Mahzum olu Sad ile Ebu Berze Eslem (r.a.), Hatal'n oluna rastlayarak onu ldrdler. ki arkc cariyelerinden birisi de bu srada ldrld. Hz. Ali de Nukayd olu Huveyris ile Sre'ye rastlayp ikisini de ldrd. Handeme de mrikler dalnca Sabbe olu Meks, birtakm dostlariyle bir yere gizlenmi arap ii yorlard. Abdullah Kelb olu Nmeyle (r.a.), bunu haber elarak ora ya gitti. Meks'i kl ile vurup ldrd. Dier ldrlmesi gerekenler, hep kaak idiler. bilindiinden, onlardan baka, herkes emniyet iinde t Kurey byklerinden Abd'l Uz/ olu Fluveyt.b gizlenmiti . E b u Zer (r.a.). onu rnce gelip Resul Onlarn isimleri geziyordu. Hat kap jbir yerde i Kkety'c haber
MEKKE'NN
ALINII
165
verince "Biz, ldrlmesini emrettiimiz ahslardan bakasna aman vermedik m i ? " dedi. Ebu Zer de varp Huveytb'a haber verdi. O da Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yanma gelip slm oldu. Bylece halka aman verildikten sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), ye di kere Kabe'yi tavaf etti. Fahr-i lem (s.a.v.), tavaf ederken ashab da onun izine basp gidiyorlard. Ebu Sfyan, bir yerde durup seyrederken 'Ah! Bir ordu toplasam ve u adamla yine harbe balasam nasl olur?" diye dnyordu. Re sl-i Ekrem de o zaman onun yanndan geerken "O adam, seni yine rezil ve zelil eder" deyince Ebu Sfyan, tvbe ve istifar etti ve "imdi bildim ki Hak Peygamber'sin. Gerekten zihnimde yle bir kuruntu vard" diye itiraf etti. Mulh Leys olu Umeyyir olu Fudle de, Resl-i Ekrem'i ta vaf ederken vurup ldrmek niyetiyle yava yava yanma yaklanca Resl-i Ekrem ona "Fudle misin?" diye sordu. O da "Evet" diye ce vap verdi. Resl-i Ekrem "Ne dnyorsun" diye sorunca o da "Hi bir ey dndm yok. u anda Allah' zikrediyorum" deyince Re sl-i Ekrem gld ve "Zihninde kurduun eyden tvbe ve istifar et" diye buyurdu ve mbarek elini onun gsne koydu. O anda Fudle'nin zihnindeki kuruntu yok olmu ve bunun zerine iman salamlam ve kuvvet bulmu olduunu sonradan kendisi anlatmtr. Kabe'de (yzaltm) put vard. O gn hepsi krlp atld ve Kabe onlardan temizlendi. Hbel adndaki byk put krlp yklr ken Avvam olu Zbeyr (r.a.), Ebu Sfyan'a "Senin Uhud Muharebesi'nde varlyla vndn Hbel'i gryor musun?" deyince Ebu Sfyan "Artk azarlamay brak ey Zbeyr! Gryorum ki Muham met'in Allah'ndan baka tanr olsayd iler baka trl olurdu" dedi. Resl-i Ekrem, Kabe'nin kapsnda durup "Ey insanlar! Hciblik, yani Kabe hizmeti ile Zemzem Sakal memurluundan baka eskiden kalma ne kadar dva ve det olarak almagelen vergiler var sa hepsini kaldrdm" diye buyurdu. Z e m z e m S a k a l memurluu, Abd'l-Muttalib evldna ait idi. O vakit, bu memuriyet, Hz. Abbas'n zerinde idi. Kabe hizmeti de Abd'd-Dr olu Ebu Talha evldnda olduundan o zaman K a be'nin anahtar (Ebu Talha olu Talha olu Osman) da idi. Resl-i Ekrem, ondan bu kutlu anahtar istedi. O da evinden K a be anahtarn getirdi. "Al emaneti" diyerek Resl-i Ekrem'e verdi. Ebu Talha ve oullar, kendilerinden baka bir kimse Kabe'yi aamaz sanrlard. Resl-i Ekrem ise anahtar alp kendi eliyle Kabe'yi a verdi ve ieri girdi. Birok resimler grd, hepsini kaldrtt. Hz. Abbas (r.a.), Kabe hizmetinin Zemzem sakalna eklenerek, her iki hizmetin de Abd'l-Muttaliboullarma verilmesini istedi. Hz. Ali de "Ey Allah'n Elisi! Kabe hizmeti memurluunu Ehl-i Beyt'ine vermelisin" dedi. Talha olu Osman ise babalarna ve dedelerine ait
166
(Cilt:
1)
olan bu erefli hizmetin elinden kmas hakkndaki szleri iittike pekok zlyor ve ztrab duyuyordu. te bu srada Cebrail (a.s.) geldi. Kabe hizmeti vazifesinin yine Ebu Talha soyunda braklmas emrini getirdi. Bunun zerine hemen Resl-i Ekrem "Ey Ebu Talha oullar! Allah'n emanetini kyamete kadar sizde kalmak zere alnz" diyerek Kabe anahtarlarn Talha olu Osman'a verdi. Osman lnce anahtar, onun amcas olu olan Ebu Talha'nm to runu eybe'ye geti. Ondan da ocuklarna ve torunlarna kald. Bu gn de bu Kabe hizmeti vazifesi eybeoullarmdadr. Hz.'Ebu Bekir'in annesi Selm (r.a.), en evvel iman edenlerden di. Fakat babas Ebu Kuhfe ok yal olduu halde hl imana gel memiti. Bu sefer Hz. Peygamber (s.a.v.), Kabe'ye girince Hz. Ebu Bekir, babas Ebu Kuhfe'nin elinden tutup Hz. Muhammed'in (s.a. v.) yanna getirdi. O da slm ile ereflendi. Sonra Fahr-i lem (s.a.v.) Saf zerine kp oturdu. Hz. mer de alt tarafnda durdu ve halk gelip birer birer biat etmeye balad. nce erkekler, slm zerine biat ettiler. Resl-i Ekrem de Allah'a ve Resulne itaat etmek zere onlarn biatini kabul etti. Erkeklerin biati bitince sra, kadnlara geldi. Hz. Ali'nin kz kar dei Ebu Talib'in kz mm Hn ve meyye olu s'n kz mm Habbe ve Esd olu Attb'm halalar Erv ve tike ve Him olu Hris'in kz ve Ebu Cehil'in olu krime'nin kars olan mm Ha kim ve Veld olu Hlid'in kz kardei F t i h e gibi Kurey iinde anl itibarl hanmlar, kadnlarn nlerine dp Hz. Peygamber'in yanma geldiler. Utbe'nin kz ve Ebu Sfyan'm kars olan Hind de kyafet dei tirerek onlarn iine karp gelmiti. Resl-i Ekrem, onlara Allah'a ortak komamak, hrszlk etme mek, zinadan kanmak, ocuklarn ldrmemek, kimseye iftira et memek ve Allah'n emrine isyan etmemek zere biat etmelerini tek lif etti. Halbuki nce Allah'a ortak komamak artn teklif edince Hind, meydana kp "Allah'a yemin ederim ki, sen, erkeklere teklif etme diin art bize teklif ediyorsun. Her ne ise biz de onu yerine getire ceiz" dedi. Sonra, hrszlk bahsine gelince Hind "Allah'a yemin ederim ki, eer hrszlk etseydim Ebu Sfyan'm malndan nice eyler arpar dm" dedi. Ebu Sfyan orada, bulunuyordu. "Gemii varsa sana he ll olsun. Gelecee bakalm" dedi. Fahr-i lem, o zaman Hind'i ta nd. "Hind misin?" diye sordu. O da "Ben Hind'im. Gemii affet Allah da seni affetsin" diye cevap verdi. Sonra Resl-i Ekrem, zina etmemek artm "Kr olan kadn hi zina eder m i ? " dedi. teklif edince Hind
Daha sonra Resl-i Ekrem, ocuklarn ldrmemek bahsine ge lince Hind "Biz, onlar kkken byttk ve bykken onlar sen
MEKKE'NN
ALINII
167
Bedir'de ldrdn. Artk ne oldu ise orasn sen ve onlar daha iyi bi lirsiniz" dedi. Hz. mer son derece arbal olduu halde, Hind'in bu szne dayanamayp gld. Sonra Resl-i Ekrem, kadnlarn iftira etmekten saknmalarn teklif edince Hind "Allah'a yemin ederim ki iftira irkin bir eydir. Sen, bize gzel ahlkl olmamz emrediyorsun" dedi. En son isyan etmemek teklifine gelince yine Hind "Biz, bu yce dvana sonradan isyan etmek niyetiyle gelmedik" diye szn kesti. Bunun zerine Resl-i Ekrem, bylece kadnlardan biat almak zere Hz. mer'e emretti. O da el verdi ve veklet yolu ile kadnlar dan biat ald. Hind'in evvelce ldrlmesi kararlatrlmken, bylece af ve emana kavutu. Kalbten imana geldi. Hatta evine gidip, ne kadar put varsa "Bunca zaman size aldanmz" diyerek birer birer krp para lad ve hepsini yok etti. Hz. Peygamber (s.a.v.), Saf zerinde Allah'a hamd sena eder ken ensardan bazlar, "Hazret-i Peygamber, vatanna kavutu, ai retiyle grt. Hi bundan sonra dnp de bizim ehrimize gider m i ? " dncesiyle iten ie zlp endie ediyorlarm... O anda Hz. Cebrail (a.s.) gelip Resl-i Ekrem'e vahiy getirdi. Ensarm bu endielerini bildirdi. Resl-i Ekrem, Saf zerinde duasn tamamladktan sonra bu hali ensardan sordu. Onlar da "Evet, ey Al lah'n Resul! Zihnimize yle bir dnce geldi" dediler. Son Peygam ber Hz. Muhammed (s.a.v.) de "Ey ensar topluluu! Ben Allah'n ku lu ve Resl'ym. Sizin ehrinize gtm. Hayat ve lmm sizin ya nnzda olacaktr" dedi. Ensar- Kiram Hazretleri de, Resl-i Ekrem'in bu szlerinden son derece sevindiler ve sevinlerinden alatlar. le vakti olunca Hazret-i Bill (r.a.), Kabe stne kp ezan okudu. Ne byk ve ne gzel bir deiikliktir ki, Kabe zerinde, sabah leyin koca Hbel adndaki put dururken bir anda yerle bir olup, le vakti ezan okunuyor ve Kabe'de bunca putlar varken hepsi birden yok edilip Kabe'nin etrafnda bu kadar bin azdan tekbir almyor ve Lt ve Uzz'ya taplrken, yalnz yce Allah'a ibadet olunuyordu. Kureyliler dalarak kimi bir tarafa kap gizlenmi ve kimi Mekke'nin etrafndaki dalara ve bayrlara kp uzaktan seyretmek te idiler. Birtakm da Ebu Sfyan ile birlikte Kabe dolaylarnda du rup byle aniden meydana gelen byk deiikliklere hayret ve a knlk ile bakyorlard. te o vakit Ebu Cehil'in kz Cveyriye "Allah, babama ltuf ve ihsan etmi ki, vaktiyle lp de Bill'in Kabe zerinde bardn grmedi" demi. Hiam olu Haris de "Keke nceden lp de bugn grmeseydim" demi. Onlarla birlikte bulunan dier Kurey byk leri de, bu gibi birer sz sarfetmiler. Fakat Ebu Sfyan "Ben, Mu-
163
hammed'in hakknda bir ey sylemem. nk ona gkten haber ve riliyor" demi. . O anda Resl-i Ekrem, onlarn yanna geldi. Aralarnda gizlice ne syletiklerini birer birer kendilerine haber verdi. Haris, hemen "Ben, ehadet ederim ki sen Hak Peygamber'sin. nk bizim bu sz lerimizi kimse duymad" diyerek kelime-i ehadet getirdi. Biz imdi, evvelce ldrlmeleri kararlatrlm olan, yukarda sylediimiz kaaklarn ne halde olduklarn grelim: Hind'in af ve aman'a kavumas, teki kaaklara cesaret verdi. Hatal'n olunun arkc olan cariyelerinden biri, ki kap gizlenmi ti. Mslman olarak Hz. Peygamber'in yanma geldi. Af ve aman di ledi. Resl-i Ekrem de onu af etti. Ebu Serh'in torunu Abdullah da Hz. Osman'n st kardei olduundan, ona snmt. O da onu giz lemiti. Halka emniyet ve rahat geldikten sonra, Hz. Osman, onu mey dana kard. Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanna gtrd ve affettirdi. Ondan sonra bu adam, ok kuvvetli Mslman oldu. Pek ok mu harebelerde bulunmu ve Hz. Osman'n halifelii srasnda Msr va lisi tyin edilmitir. Ebu Cehil'in olu k r i m e ki, Handeme'de yenilip daldktan sonra Yemen tarafna kamt. Kars mm Hakim, Mslman olup Resl-i Ekrem'den onun iin aman ald ve arkasndan gidip onu Ye men kysnda, buldu. "Halkn en ok yumuak ve kermi olan ta rafndan sana af ve aman ile geldim" diyerek onu geri evirdi ve Hz. Peygamber'in yanna getirdi. krime de slm ile ereflendi. meyye olu Safvn da Cidde'ye kamt. Veheb Cumeh'nin o lu Umeyyir, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yanma geldi. "Ey Allah'n El isi! Safvn, benim kavmimin ulusudur. Senden korkup kat. Onu da affet!.." dedi. Resl-i Ekrem ona da aman verdi. Bunun zerine Umeyyir Cumeh, Cidde'ye gitti. Safvn ile g rt. Resl-i Ekrem'in nasl yumuak huylu ve ok kerm biri ve akrabasna ne derece vefal olduunu anlatt. "O, senin amcann o ludur. Onun izzet ve erefi, senin izzet ve erefindir" dedi ve onu geri evirip Mekke'ye getirdi ve Hazret-i Peygamber'in yanna kar d. Safvn, Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.) yannda Umeyyir'e iaret ederek "Bu adam, diyor ki: Sen, bana aman vermisin. Doru m u ? " diye ,sordu. Resl-i Ekrem de "Dorudur" diye cevap verdi. Safvn "yle ise Mslman olmak iin bana iki ay zaman ver" dedi. Resl-i Ekrem "Drt ay serbestsin" dedi. Bylece meyye olu Safvn, bir sre mrik olduu halde, emniyet ve gven iinde yaad. Zeb'ar olu Abdullah Hz. Ali'nin kz kardei mm Hn'nin ko cas olan Ebu Veheb Mahzm'nin olu Hbeyre ile beraber Necran'a gitti. Hbeyre, orada mrik olduu halde.ld. Zeb'ar'nin olu ise dnp Mekke'ye geldi, zr diledi. Resl-i Ekrem de onu affetti. Bun dan sonra o da, affa kavumann cokunluu yolunda birok iirler ve kendisini balam olan Resl-i Ekrem'e methiyeler syledi.
HUZEYME
OLAYI
169
Hazret-i Hamza'y ldrm olan Vah bir sre etrafta dolat. Fakat smacak bir yer bulamad. En sonunda Resl-i Ekrem'e sn d. Res-i Ekrem onu da affetti. Fakat "Gzme grnme" dedi. Bu nun iin Vah, serbeste geziyor, fakat Resl-i Ekrem'e asla grn myordu. Deniz kysnda M e l l e l denen da, ki oradan K u d e y d adl mehur yere inilir. te o da zerinde Evs ve Hazre kabileleri nin M e n t adnda bir putu vard. Ramazan Bayram'na alt gn kala Ehel'in olu Zeyd olu Sa'd (r.a.), onu ykmaya memur olun ca, gidip ykt. Mekke'ye bir konak uzaklkta olan N a h 1 e denen yerde Ku rey'in U z z adnda bir putu vard ki, onlara gre putlarn en b y idi. Ramazan Bayram'na be gn kala onu krp ykmak iin de Veld olu Hlid (r.a.) memur olarak bir miktar svari ile gidip onu paralad. Mekke'ye mil uzakta Hzeyl kabilesinin de S u v a' adnda bir putu vard. O srada s olu Amr (r.a.) da gidip onu, vurup krd ve yerle bir etti.
Huzeyme Olay
Mekke'nin almndan sonra Resl-i Ekrem, kabileleri dine davet iin her tarafa memurlar gnderdi. Veld olu Hlid'i de Nahle'den dnnden sonra muhacirler ve ensar ile Sleymoullar kabilesin den meydana gelmi bir blk askerle Huzeyme kabilesine gnderdi. Halbuki cahiliyet zamannda Huzeyme kabilesi, Avf olu Abdurrahman'm babasn ve Veld olu Hlid'in amcasn ldrm olduk larndan Hlid, onlardan almak iin frsat aryordu. Hz. Hlid evval aynda Mekke'ye bir konak uzakl olan Y e 1 e m 1 e m blgesine gitti. Huzeymeoullar, silhlanm olarak kar ktklarnda "Silhlarnz braknz. nk halk, Mslman oldu" dedi. Onlar da boyun eerek silhlarm braktlar. u halde onlara saldrmak asla uygun deilken Hlid, onlarn ellerini balatt ve kendilerini askere datarak "Herkes, kendi esiri ni ldrsn" diye emretti. Sleymoullar kabilesi, kendi yanlarndaki esirleri ldrdler. Fakat muhacirler ve ensar, yle irkin bir ii ilemekten kanarak yanlarndaki esirleri salverdiler. Gerekten Hlid'in bu hareketi, pek irkin bir i oldu. Hatta su unu bastrmak iin ashabn byklerinden olan Avf olu Abdurrahman'a "Babann cn aldm" deyince Abdurrahman (r.a.) "yle deil. Sen amcann cn almak iin slm asrnda cahiliyet zama nnn iini iledin" diye onu azarlad. Resl-i Ekrem, o hdiseyi iitince "Ya Rabbi! Ben Hlid'in i ledii iten uzam" dedi. Birok mal ile Hz: Ali'yi Huzeymeoulla-
170
(Cilt:
1)
rina gnderdi. Hz. Ali, Huzeyme'ye vard. len adamlarnn diyetle rini verdi "Daha bir hakknz kald m ? " diye sordu. "Hayr kalmad" dediler. Hz. Ali "Bilmediiniz daha baka lenleriniz varsa ona kar lk" diyerek yannda fazla kalan mallar da onlara verdi. Sonra Hz. Ali dnp geldi, yaptn Hz. Peygamber'e haber ver di. Hz. Peygamber de onun bu yaptklarn beendi.
Hubeyn
Sava
Mekke alnnca Kureylilerin ou Mslman oldu. man etme yenler, pek az kald. Bylece slm dini, bir derece daha meydan ald. Once, Kurey kavminin tarafls oran kabileler ve airetler, za manla islm'a meyledip yneldiler. Bylece slm dini her yanda ta nnd bilindi. / Fakat Arab'n en byk kabilelerinden biri olan Hevazin kabile si, Resl-i Ekrem ile muharebe etmek zere aralarnda anlatlar. Tif ile Mekke arasnda Huneyn denen vadide toplanmaya baladlar. Mes'd Sakaf'nin torunu ve Esved'in olu Kaarib Sakf kabile siyle oraya geldi. Resl-i Ekrem'in kk iken st emdii Bekir'in olu Ben Sa'd kabilesiyle Cemoullar gibi dier baz kabileler de gelip onlara katld. Bylece Hevzin ordusunun says (yirmibin) kiiyi geti. Resl-i Ekrem, kendi aleyhinde yle byk bir ordunun toplan dn iitince, hemen tam bir hazrla balad. Hatta meyye olu Safvn'dan dn silhlar istedi. Safvn "El koymak suretiyle mi y Muhammed?" diye sordu. Resl-i Ekrem "Hayr... El koymak deil, geri vermek zere, eer kaybolursa denmek artiyle dn olarak istiyorum" dedi. Safvn da "yleyse zarar yok" dedi ve dn ola rak (yz) zrh verdi. Abdi-Muttalib'in torunu ve Hris'in olu Nevfel de bu ekilde (yz) mzrak dn verdi. Ksaca Resl-i Ekrem, harb hazrlkla rn tamamlad ve Mekke'nin almndan sonra slm ile ereflenen Kurey byklerinden Esd olu Attbi (r.a.) Mekke'de vekil brakt. O zaman Attb'm ya (yirmi) idi. Resl-i Ekrem, Cebel olu Muaz' (r.a.) Attb ile beraber Mekkelere din hkmlerini retmek iin brakt. Sonra evval aynn yedinci gn Resl-i Ekrem Dldl denen katrna binerek (oniki bin) askerle Mekke'den kp, Huneyn tarafma hareket etti. Bu askerin (bin) kadar muhacirler ve (drtbin) i ensar ve (be bin) i Cheyne ve Mzeyne ve Sleym ve Eslemoullar ve Gfr ve Eca' kabileleri ve (ikibin) i Mekkeli idi. Yanlarnda seksen kfir var d. Onlardan biri de Safvn idi. Sleymou 1lar kabilesiyle Mekke askeri ncyd. Kumandanla r o zaman ok bahadr ve ok usta bir svari kumandan olan Velid
HUNEYN
SAVAI
171
olu Hlid idi. te byle mkemmel bir ordu e Resl-i Ekrem, ev val aymm onbirinde Huneyn vadisine ulat. Baz Mslmanlar, slm ordusunun okluk ve kuvvetine bakp "Bu asker, hi bir zaman az olduu iin yenilmez" dedi. Bu ise yan l bir szd. nk okluk ve kuvvet, her ne kadar stn gelmek sebeplerinden ise de, zaferi veren yce Allah'dr. Kii, gerekli sebep leri hazrlamaldr. Fakat zaferi Aliah'dan bilmelidir. Yoksa kendini beenen, sonra utanr ve kendi kuvvetine gvenen, her zaman alda nr. Yce Allah da sevgili kulu Hz. Muhammed'e (s.a.v.) stnlk salayann ve zafer kazandrann ancak kendisi olduunu bildirmek iin, bu muharebede, nce slm askerine bir bozgunluk gsterdi. Sonra da srf ilh bir yardm olmak zere byk bir zafere kavu turdu. yle ki: Dman ordusunun ba kumandan ve Hevzin kabile sinin eyhi olan Avf Nasri'nin olu Mlik askerini gayrete getirmek ve onlar fedakrca arptrmak iin, btn kadn ve ocuklar ile hayvanlarn harb yerine srd. "Hepiniz, bir btn olarak birden bire saldrnz" diye askerine emir verdi. Velid olu Hlid (r.a.), Huneyn vadisinde kendisinden emin bir ekilde koup giderken pusularda gizlenmi olan Hevazin askeri, an szn kp iddetli bir saldrda bulununca, Sleymoullar kabilesi, bozuldu. Mekke askeri de onlara uydu. Onlarn bu bozgun hali teki slm askerlerine bulaarak btn slm ordusu bozulup dald. Hazret-i Peygamber'in yannda yalnz amcas Abbas ve amcas olu Hris'in olu Ebu Sfyan ile Ebu Bekir ve mer ve Ali, Zeyd olu sme gibi pek az ashab kald. Bu bozgunluk zerine iman za yf olan yeni Mslmanlardan bir ounun fikri bozuldu. Hatta Mekkelilerden bazlar, birbiriyle syleirlerken Harb'm olu Ebu Sfyan "Bu bozgunluun denize kadar arkas alnmaz!" demi. Safvn'm ana bir kardei olan Kelde "Bugn, sihir bozuldu!" de yince, Safvn ise daha Mslman olmamken "Sus... Allah azn yrtsn. Bana, Hevazin'den biri hkim olmaktansa, Kurey'ten biri hkim olmas yedir" diye Kelde'yi azarlam... Resl-i Ekrem ise yerinden ayrlmayarak ayak diremekte ve kah ramanlkta herkesten stnd. En dar ve tehlikeli anlarda bile tel ve acele etmez, asla panie kaplmazd. Hz. Ali'den nakledilmitir ki: "Muharebe, iddetlenip de bamz skya geldii an biz, hepimiz Allah'n Resl'ne snrdk" dermi. te bu sefer de Hz. Muhammed (s.a.v.), btn askerin en kahraman olduunu gsterdi. yle ki: Ordu bozulup da Hz. Peygamber (s.a.v.), yalnz kaln ca asla ekinmeksizin ve hi tel gstermeksizin, Dldl' dmana kar sryordu. Hz. Abbas ise ileri gitmesin diye Dldl'n dizginini tutuyordu. O zaman Hz. Peygamber, yanndaki sekin ashab ile sa
172
(Cilt:
1)
tarafa ekilip durdu. "Ey halk! Geliniz. Ben Allah'n Resl'ym, Abdullah'n olu Muhammed'im" diye seslendi. Hz. Abbas da gr sesli bir kiiydi. Yksek sesle "Ey Akabe'de bi at eden ensar! Ey Rdvan aac altnda geri dnmemek zere sz ve ren ashab!" diye bard. Bunu duyan ashab "Lebbcyk lebbeyk" di yerek dndler ve hemen gelip Resl-i Ekrem'in etrafna toplandlar. Hele Hudayr olu seyyid (r.a.) "Ya Evs", Ubde olu Sa'd (r. a.) "Ya Hazre" diye ardklarnda,-nasl ki arlar, beylerinin ba na p toplanrlarsa, "Evs" ve "Hazre" kabileleri de hemen ko utular ve onlarn bana tler. te bylece bozgun asker, her taraftan koup Resl-i Ekrem'in yanma geldiler ve byk bir iddetle harbe giriter. Hevazin askeri, iddetle saldrp gelirken, Hz. Ali (r.a.), kar varp onlarn bayrak tarlarn ldrd. O srada Resl-i Ekrem "imdi frn kzd" dedi ve yerden bir avu toprak alp dmanlarn yzlerine kar att. Gkten melekler inip Resl-i Ekrem'e yardm etti. Bylece dmanlar, hemen kama ya yz tuttu. slm askerleri de onlarn arkalarna dt. Diledikle rini ldrp ve istediklerini esir ettiler. Yalnz ensardan ve Hazre kabilesinden Ebu Talha (r.a.), o za man mriklerden yirmisini ldrmt. Bylece mriklerin yetmi bu kadar lm ve bir ou esir ve geri kalan da bozularak dald. Btn e, ocuk ve mallar slm askerlerinin eline geti. Mslman larn ehidleri ise drt kiiydi. nce slm askerinin bozulduu haberi Mekkelilere ulanca ba zlar "Muhammed lm ve tarafllar dalm. Bundan sonra Arab kavmi de babalarnn dinine dnerler" diyerek memnun olduklarm belli etmiler. Mekke kaymakam olan Esd olu Attb (r.a.) da "Muhammed lrse eriati kalcdr, Allah' diridir" demi. Sonradan Mslmanla rn yendii ve zafer kazandklar haberi Mekke'ye eriince, Attb ile Cebel olu Muaz (r.a.), yeniden dnyaya gelimcesine sevinmi lerdi.
Garib Bir Olay

Yukarda anlatld gibi Resl-i Ekrem, Medine'den hareket et meden nce, Ebu Katde'yi (r.a.) bir miktar askerle Necid taraflarna gndermiti. zam denilen yere geldiklerinde Ezbat olu mir'e rast lamlar. mir, onlara selm vermi ve kendisinin Mslman oldu unu bildirmiken Ebu Katde'niri emri altndaki askerlerden Csa e olu Muhallim eski bir maceradan dolay mir'i ldrm ve dem vesiyle eyasn da ganimet mal diye almt. Sonra Ebu Katde, askeriyle dnp, Resl-i Ekrem ise ordu ile Mekke zerine ynelmi olduundan, Ebu Katde de arkada lariyle
EVTAS
OLAYI
173
birlikte Mekke'ye ynelerek yolda Resl-i Ekrem'e yetimiler ve Mek ke fethinde bulunduktan soma, Huneyn muharebesine de kmlar d. Resl-i Ekrem, Huneyn vadisinde le namazn kldktan sonra bir aa glgesinde oturdu. Ashab da etrafnda saf olup durdu. O zaman Gatfn'dan Fezare kabilesinin ba olan Hsn olu Uyeyne kal kp mir'in kann dva etti. Temmoullar kabilesi eyhi olan Ha bis olu Akra' da Muhallim'i koruyarak savunmaya kalkt. Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) nnde uzun uzadya muhakemeden sonra mi raslarnn uygun grmesiyle diyete karar verdiler ve "Muhallim gelsin de Resl-i Ekrem, onun iin istifar etsin" dediler. Muhallim geldi, Hz. Peygamber'in nnde oturdu. Resl-i Ekrem "Adn nedir?" diye sordu. "Csame olu Muhallim" diye cevap ver di. Resl-i Ekrem "mir, slm'n belli etmiken sen onu ldrdn m ? " diye sordu. Muhallim "Onun slm' ikrar etmesi, ancak lm den kurtulmak iin idi" dedi. Resl-i Ekrem "Y, sen onun kalbini yardn m ki doru mu, ya lan m bilesin" dedi. Muhallim, "Onun kalbi bir et parasdr. Yarlsa ne anlalr?" dedi. Resl-i Ekrem "Kalbini bilmezsin, diline de inanmazsn. Ne yapmal?" dedi. Muhallim, baka diyecek bir ey bu lamayp "Ey Allah'n Resul! Benim iin istifar et" dedi. Resl-i Ekrem "Allah, seni affetmesin" deyince Muhallim, gz lerinden ya akarak kalkp gitti ve kederinden bir hafta iinde ld. Gmlnce yer, onu kabul etmeyip dar att. Tekrar gmlnce yer, onu yine att. Kavmi gelip Resl-i Ekrem'e haber verdi. Resl-i Ek rem "Bu yer, ondan daha ktlerini kabul eder. Fakat yce Allah, size nasihat etmek ister" dedi. Ondan sonra Muhallim'i kavmi, tek rar gmdler ve zerine byk talar koyup gittiler.
Evtas
Olay
Huneyn vadisinde Hevazin ordusu, bozulup daldktan sonra ka anlardan bir ksm Hevazin blgesinde Evtas denilen vadide toplan d. Ebu mir (r.a.), bir blk askerle oraya gidip, harbe giriti ve ehid oldu. Yerine Ebu Musa E'ar (r.a.) geip harbi kazand ve bir ok esirlerle nice ganimet mallar alp geri dnd. Bu esirler iinde Sa'doullar kabilesinden Hris'in kz e y m da vard. Resl-i Ekrem'in st kz kardei olduunu haber verdi. Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yanma getirilince Resl-i Ekrem, onu tanyp zld. Hatta mbarek gzlerinden ya geldi. Hrkasn yere deyip eym'y onun zerine oturttu. Pek ok hrmet edip gzelce arla d. Ona bir kle ve cariye ve iki deve ve bir miktar koyun verdi ve kavim ve kabilesi yanna gnderdi.
174
P E Y G A M B E R L E R VE HALFELER TARH (Cilt:
1)
Taif'in Kuatlmas
Yukarda anlatld gibi, birlemi kabilelerin ordular, bozulup dalnca, artk Arab kabilelerinde Mslmanlara kar gelecek g ve kuvvet kalmad. Fakat S a k i f kabilesi, vatanlar olan T a i f ehrine, gittiler ve kaleye girip korundular. Hevazin kabilesinin ba olan Avf olu Mlik de onlarla beraber gidip Taif kalesine kapand. Bunun zerine Hz. Peygamber, esirler ile ganimet mallarnn Mekke'ye on bu kadar mil uzakl olan C i' r n e denen yerde toplanmasn emretti. Ve korunmalar iin orada bir miktar asker alkoydu. Geri kalan askerle Taife gitti ve Taifiileri sk sk kuatt ve zorlad. Hatta Selman- Fris'nin (r.a.) fikriyle bir eit ta atan makine yani mancnk bile kulland. Sakf kabilesinin ba olan Mes'd olu Urve ile Seleme olu Gayln Mekke'nin fethinden sonra Resl-i Ekrem'in Taif zerine yrye ceini nceden hesaba katarak mancnk san'atm renmek iin Cr tarafna gitmi olduklarndan Huneyn hdisesinde bulunmadkla r gibi, bu sefer Taif'in kuatlmasnda bile bulunamadlar. Fakat Sakf kabilesiyle Taif'te bulunan teki den sert bir savunmaya getiler. Pek ok ok attlar. oklar, ekirge alay gibi havada uar ve birbirine manlar zerine derdi. Bylece Mslmanlardan ve birok kimseler de yaraland. kuatlanlar, kale yle ki: Attklar tokuarak Msl (oniki) kii ehid
Bu srada Taif'den birok kleler, kap slm ordusuna geldiler. Resl-i Ekrem, hepsine hrriyetini balad. Velid olu Hlid (r.a.), birka kere meydana kp er diledi. Mriklerin reislerinden Abd-i Yalil denilen ahs "Kale iinde sana kar kacak kimse yoktur. Biz ler, zahiremiz bitinceye kadar dayanp duracaz. Yiyeceimiz biterse, o zaman topumuz birden dar kp lnceye kadar arpacaz" di ye red cevab verdi. Bylece kuatma sresi, (onsekiz) gn kadar uzad. Taif'in fetih gn ise daha gelmemiti. Bunun zerine Resl-i Ekrem, bundan vaz geti ve slm ordusu ile Taif'ten kalkp Ci'rne'ye geldi ki, esirler ve ganimet mallar hep oradayd. Esirlerin kadn ve erkeklerinin sa ys (altbin) kii ve ganimet mallar ise (yirmidrtbin) deve ve (krkbin) den ok koyun ve pek ok para idi.
Ganimetlerin
Bllmesi
Resl-i Ekrem, birka gn esirleri ve ganimet mallarn bl trmek iin, Ci'rne'de kald. Mekke'nin alnndan sonra yeni Mslman olanlar, daha kalblerinde imanlar kuvvet bulmam olanlara Mellefet'l-Kulb deni-
GANMETLERN
BLLMES
175
lirdi. Resl-i Ekrem onlara mal ve ganimetlerden daha fazla pay ayrd. yle ki: Ebu Sfyan ve oullar Yezd ve Muaviye ve Abd'l-Uzz'nm olu Huveytb ve Ebu Ceh'in olu krime ve kardei Hiam olu Haris ve Amr olu Sheyl gibi birinci derecede Kurey'in ileri gelenlerinden olan Mellefet'l-Kuib'a yzer deve ve birer miktar gm ve ikinci derecede ileri gelenlerden olan Mellefet'l-Kuib'a krkar deve ve ona gre birer miktar gm verdi. Bunlar o zaman Meliefet'l-Kulb'dan yani kalbleri kazanl mas, Islam'a sna rlmas gerekenlerden iken, sonra hepsi kuvvetli Mslman olmulard, hele Hibu Styan'm oullar Yezid ve Muaviye e Huveytb sonradan Resl-i Ekrem'in ktiplik hizmetinde bulun mulardr. Resl-i Ekrem, ne derece cmert ve kerem sahibi olduunu bu se fer de dost ve dmana bildirdi. Hatta ganimet mallar o ekilde pay latrlrken, bu vadide en l cinsinden olarak yz kadar deve top lanmt. meyye olu Safvn, onlar grp "Ne l develer!" deyin ce, Resl-i Ekrem "yle ise senin olsun" dedi ve hemen develeri ona verdi. Safvan da nce, Mslman olmak iin drt ay mhlet almken artk ona bakmayp "Bu derece lutf ve cmertlik, ancak Peygam berlerin yapabilecei bir davrantr" diyerek o anda slm e erefleniverdi. Necid reislerinden Hsn Fezar'nin olu Uyeyne e Habis Temm'nin olu Akra'ya da yzer deve vererek, Kurey byklerinin birin ci derecesine eit tuttular. Bu sefer ensara ganimet mallarndan tekilere verildii kadar pay ayrlmadndan bazlarnn canlar sklp aralarnda sylenmiler. Hz. Muhammed (s.a.v.) onlar yanma ard "Ben, birtakm inanc zayf olan yeni Mslmanlarn kalblerini kazanmak ve slm'a sn drmak iin, ganimet mallarndan onlara daha fazla pay verdim. On lar, mal alp memleketlerine gidecekler. Siz de Reslullah' alp ken di lkenize gtrmeye raz deil misiniz?" dedi. Hepsi birden "Raz ve honuduz" dediler ve Peygamber'in (s.a.v.) bu iltifatndan sevi nip, fakat sylendiklerinden dolay da zlerek alatlar. Hazret-i Muhammed (s.a.v.) de ellerini kaldrp, zel olarak en sara ve onlarn evld ve torunlarna hayr ile dua etti. O uralarda Hevazin kabilesinin ileri gelenleri Ci'rne'ye ve slm ile ereflendiler. E ve ocuklarnn geri verilmesini tiler ve Hz. Peygamber'in nnde ok etkili szler sylediler. Ekrem "Himoullarnn payna den esirler hep sizindir" geldiler rica et Resl-i dedi.
teki muhacirler ve ensar da "Bizim paylarmza den esirler, hep Reslullahm'dr" dediler. Dier kabileler de ister istemez onlara uydu. Bylece bir gnde (altbin) esir hrriyetine kavuturuldu ve hepsine Hz. Peygamber tarafndan ikram olarak birer kat elbise giy dirildi.
176
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH (Cilt:
1)
Sonradan Hevazin kabilesinin ba olan Avf olu Mlik geldi ve slm ile ereflendi. Ona da Hz. Peygamber tarafndan (yz) deve verildi.
Resl-i Ekrem'in Mekke'ye ve Oradan Medine'ye Dn Srasndaki Baz Olaylar

Son Peygamber Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.), Zilkade aynn or talarnda Ci'rne'den kalkp Mekke'ye gitti ve Kabe'yi ziyaret etti. EDsid olu Attb' (r.a.) Mekke valisi tayin etti. Halka din hkmlerini bildirmek iin, Cebel olu Muaz' (r.a.) da Mekke'de brakt. Kendisi ashabiyle birlikte Mekke'den kt ve Zil kade aynn sonlarnda Medine'ye ulat. Attb (r.a.), bu sene halk ile Arab'n eski deti zere hac etti. Attb, Hz. Osman'n amcas olu ve meyye'nin olu Ebu s'n olu Esd'in olu idi. yiler hakknda efkatli, ktler hakknda iddet li, adaletli, dindar ve meyyeoullar iinde sz geer, memleket idare edecek gte bir genti. Nitekim halkn zayflar, onun valili inden memnun ve adaletinden honud kald. Fakat tedenberi Mekke'de ba olmaya alm olan Kurey b ykleri, byle yeni yetimi bir kimsenin bu ekil hizmetinden honud olmadlar. Bilhassa hepsinin ba olan Ebu Sfyan'a gre yle bir gen cin hkmeti altna girmek gt. Fakat Ebu Sfyan ile Mekke fet hinde yeni Mslman olan dier Kurey byklerinden niceleri, fe tihten sonra Mekke'den Medine'ye g ettiler. Ebu Sfyan, Necrn valisi tyin edildi. Olu Muaviye de vahiy ktibi oldu. Mekke'de E b u M a h z r e denen on alt yanda son derece gzel sesli bir ocuk vard. Mekke'nin fethinde Resl-i Ekrem, ona Ezan' retip, Mekke'de brakt. O da hicretin elli dokuz senesine ka dar Mekke'de mezzinlik etti. Sonra ld. te Peygamberimizin (s.a. v.) mezzinleri iinde Hz. Bill'den sonra en mehur olan budur (r.a.). Resl-i Ekrem, Ci'rne'den dnd srada Bahreyn hkmdar, Sv olu Mnzir'e bir mektup yazdrm ve Hadram olu l (r.a.) le gndermiti. Hz. l, B a h r e y n ' e gitti. Mektubu Mnzir'e ver di. Mnzir, imana gelince, Bahreyn'deki Arab'lar da iman etti. Fakat Orada bulunan Yahudi ve Mecsler, iman etmediler. Eski din ve yin l e r i n d e srar ettiklerinden Sv olu Mnzir, Hz. Peygamber'e (s.a.v.) bir mektup yazarak "Onlar hakknda ne yapaym?" diye sordu. Re sl-i Ekrem de Mnzir'e cevap olarak, bir 'Buyruk' yazdrp, "O gibi topluluklar 'cizye' denen vergiye bala" diye buyurdu. Yine o s r a d a Hazret-i Peygamber tarafndan Hz. Muhammed'in katibi K a ' h Ensar'nin olu bey'in (r.a.) kalemiyle Umman hkm d a r o l a n Celendloullar C e y f e r i l e A b d ' e mektup yazlm.
As
olu
A m r ile (r.a.)
gnderilmiti
1I1CKKTN DOKUZUNCU S E N E S
177
A m r , Umman'a vard. Mektubu Ceyfer ile kardei Ceyfer, biraz teredddden sonra Abd ile beraber iman etti. Umman etrafndaki Arab zenginlerinin zektm toplad ne bltrd. ehirde bulunan Mecusleri de cizye denen lad. N
Abd'e verdi. Sonra Amr, ve fakirleri vergiye ba
Yine o srada Gassn hkmdarlarndan Belka valisi olan E y h e m olu C e b e 1 e 'ye bir mektup yazld ve slm dinine davet edildi. Cebele de boyun edi ve Resl-i Ekrem'e bir cevab e baz he diyeler gnderdi. B a t tarafnda yurt tutmu olan Arab kabilelerinden Czam kabilesi ba Amr Czam'nin olu F e r ve ki Rum Kayseri tara lndan Mean ehri mutasarrf yani bir eit kaymakam ve o (.evrede bulunan Arab kabilelerinin emiri yani bir eit bakan idi. hu srada Resl-i Ekrem, onu da slm dinine ard. O da itaat edip i n a n a geldi. Romallar ise Ferve'nin Mslman olduunu iitir iitmez, onu ardlar ve hapsettiler sonra da idam ettiler (r.a.). Zilhicce aynda Resl-i Ekrem'in M r i y e adl cariyesinden b r a h i m adnda olu dnyaya geldi ve Resl-i Ekrem'in byk kz Z e y n e b (r.a.) de bu sene fena yeri olan dnyadan gp ebedi leme gitti. Yine bu sene Medine'de yiyecekler pahalannca halk, istedi ki Resl-i Ekrem narh vere. Resl-i Ekrem de "Narh verici ancak Al lah'tr" dedi.
Hicretin Dokuzuncu Senesi

Zenginlerin zektn toplayp da fakirlere bltrmek zere Haz r e t i Peygamber tarafndan kabilelere memurlar gnderildi. ' Huza kabilesi zektlar vermek zere iken, Temmoullar kabi l e s i n i n "Bu kadar mallar niin elden karmal?" diyerek buna ya namak istemedikleri duyuldu. Bunun zerine Resl-i Ekrem Hsn Fezar'nin olu Uyeyne'yi bir miktar Arab atlsyle Temmoullar zerine gnderdi. Uyeyne de Muharrem aynda Medine'den kp S a f r a tara fna doru giderek S u k y a denen yere vard. Orada anszn Te mi m'i vurdu ve bir hayli esir ve ganimet mallar alp getirdi. Temmoullarnn ileri gelenleri, esirlerini kurtarmak zere Me dine'ye geldiler ve en gzel ve konukan adamlarn beraber getirdi ler... Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.) kapsna gelip "Y Muhammed! k. S e n i n l e iir yar yapalm ve kendimizi c, fahriye denen i i r l e r l e syleelim" diye bardlar.
meye
Resl-i Ekrem kp "Ben, iir ile gnderilmcdim. Fahriye syle de memur deilim. Fakat siz syleyiniz bakaym" dedi. Temim F 12
17li
PEYGAMBERLER VK HALFELER TAltlllI (CUt: 1)
oullarnn en gzel ve tesirli konuan olan H c i b olu d kalkp kendi kavmini en ok edeb bir hutbe okudu.
Uta-
Resl-i Ekrem, ona cevap vermek zere, slmm en gzel ve et kili konuanlarndan ve ensarm byklerinden emrnas'n torunu ve K a y s in olu S b i t'e (r.a.) emretti. Sabit de kalkp Allah'n (c.c.) byklne ve Resl-i Ekrem'in Peygamber olarak gnderiliine dair pek gzel bir hutbe okuyup Uta Id'e stn geldi. Sonra Temmoullarmn mehur airi olan H a b i s olu A k r a' ona cevap vermek zere Sabit Ensar'nin oiu Hassn'a (r.a.) emretti. Hz. Hassan da slm dininin eref ve nma dair iinden gel dii gibi gzel bir kaside syledi. Akra', insaf edip "Bu adamn hatibi, bizim hatibimizin ve airi, b i z i m airimizin stnde ve onlarn sesleri, bizim seslerimizin stn d e d i r . " dedi. Arkadalariyle beraber imana geldi. Yemen taraflarnda yurt tutmu olan Himyer kabileleri beyleri taraflarndan da, bu srada Medine'ye eliler geldi. Resl-i Ekrem ile konutular ve slm artlarn renip gitter. Temmoullar kabilesi elilerinin tabiat ve huylar sert idi. On lara gre Yemen elileri, pek nzik ve ince adamlar olduklarndan, Uz. Peygamber (s.a.v.) onlar vd. Yine o srada U z r e kabilesin den (oniki) kii geldi. Numan olu Cemre de onlarn iindeydi. Kabi lelerinin zektlarn getirip verdiler ve hepsi iman ettiler. "Ey Allah' n Resul! Bizim ticaretimiz am iledir. O tarafta ise Bizans mpara toru Herakl var. Onun hakknda sana bir ey vahiy olundu m u ? " di ye sordular. Resl-i Ekrem "Mjde size ki, yaknda am fetholunaakl.ii- ve Herakl, bu blgeden savuup gidecektir" dedi. Arab'n en gzel ve en dokunakl konuanlar, Kur'n'a benzer szler sylemekten ciz kald. Bu sebeple ou Mslman olduysa da birtakm, sapk dinlerinde srar ederek silh ile stnlk sevdasna dtler. Fakat silh ile kar kmaktan da ciz kalnca, Temmoul lar gibi bazlar yine dil klmcma bavurarak, hutbe ve iir ile cenk lemeye kalktlar. v slm air ve hatipleri ise, en gzel ve en dokunakl konumak yolunda onlara stn geldiler. Sonunda onlar da, ciz kaldklarn tiraf etmek zorunda kaldlar. slm hatipleri iinde Kays olu Sabit (r.a.) bakalarna stn geldii gibi, iirde de Sabit olu Hassan ile Mlik Ensar'nin olu Ka'b (r.a.) akranlarndan stndler. Sonra Zheyr olu Ka'b da gelip onlara katld. Resl-i Ekrem'i methedip vmekle urar oldu. yle ki: Arab ediblerinden mehur E b u S e l m ' n n oiu Z h e y r adndaki airin B c e y r ve K a ' b a d n d a iki olu vad. kisi de onun gibi usta birer airdiler. Hele K a ' b , .".on d e r e c e a t e l i bir air olup, babasnn lmnden sonra h
reti ona. til olu mira:; kald. eler Resul 1 Ekrem, Mekke'den geldi ve islam Medine'ye dnnce Zheyr
Iinceyi, M e d i n e ' y e
oldu.
Z h e y r o l u Kab- n, bu-
HCltKT'N DOKUZUNCU S E N E S m iitince can skld. Kardeine kaside yazp gnderdi. Bceyr, 0 kasideyi Hz. Peygamber'in (s.a.v.) nnde okudu. Resl-i E k i c i n , >n cindi. "Her kim, Ka'b'a rastlarsa ldrsn. Kan hederdir" diye b u y u r d u . Bceyr de kardeine nasihat klkl bir manzume yazp gnderdi Byk bir tehlikede olduunu kendisine bildirdi. Ka'b, nasl tehlikeli bir halde olduunu anlad. Pek ok tel etti Hemen Medine'ye geldi. Hz. Ebu Bekir'in (r.a.) yanma vard. Hz. E b u Bekir de onu alp, Mescid'e-getirdi "Ey Allah'n Resul, bir adan bi a t edecek!,." diyerek Hz. Peygamber'in (s.a.v.) katma kard. B u n u n zerine Ka'b da Resl-i Ekrem'in elini tuttu, biat etti ve diz k p Oturdu. "Ka'b, tvbe etmi ve Mslman olarak aman dilemek a, kutlu katnza gelmek ister. Kabul eder misiniz?" diye sordu. Resl-i : m de "Evet" diye cevap verdi. Ka'b hemen "Ey Allah'n e Khoyr olu Ka'b benim" deyince ensardan biri kalkp, "zin ver ey Allah'n Resul! unun boynunu vuraym" deyince Resl-i Ekrem "Bundan vazge. nk slm dinine meylederek ve tvbe ederek gel mitir" dedi. o zaman Ka'b da Resl-i Ekrem'e methiye olmak zere nazmet tll "Bnet Suad" kasidesini okumaya balad. Bu methiyeye "Kail di I Bl'de" denilir. "Brde" ise Arapa 'hrka' demektir. Bu e k i l d e mimlenmesine sebep udur: Ka'b, onu okurken Resl-i Ekrem, s o n derece holanarak srtndan hrkasn karp Ka'b'a giydirdi. K a ' b d a o n u a l p , mr olduka o kutlu armaan e vnd. Katta sonra Ebu Sfyan'n olu Muaviye, (onbin) dirhem v e r i p , o n u a l m a k isteyince Hz. Ka'b "Ben, Allah'n Resl'nn hrkasn giy m e k in kimseyi nefsime tercih edemem" diye reddetmiti. F a k a t , K a ' b lnce Muaviye onun miraslarna (yirmibin) dirhem g n d e r i p , o kutlu hrkay almtr. l e o n d a n sonra hkmdarlar ve sultanlar arasnda bir nce kinden bir sonrakine gee gee bugne kadar gelen "Hrka-i erife"
hu hrkadr.
T a y kabilesinin ulusu olan v e dnyada son derece cmertlikle1 hret bulan H t e m - i T a ' n i n mahallesinde Tay kabilesinin bu p u i . l i a n e s i vard. inde Fels adnda bir put vard. Htem-i Ta hic retin sekizinci senesinde dnyadan g t ve yerine olu Ad geti, o d a b a b a s gibi n l bir kiiydi. Fakat evredeki puthaneler yklp putlar krlmakta iken, Tay k a b i l e s i pllancsinin olduu gibi kalmas uygun deildi. Bundan do l a y R e s u l i Ekrem, onu ykmas iin, hicretin bu dokuzuncu senesi Rebilhlr aynda Hz. Ali'yi bir blk askerle o tarafa gnderdi. Hz. A l i d e b i r gn sabahleyin erkenden Htem-i Ta mahallesine gitti v e hemen o puthaneyl ykt ve F e l s ' i krd. Htern o l u Adi, am tarafna kat. Fakat kz kardei S e f f n e e l e geti. Hz A b , birok esir v e ganimet tna.li alp, Beffne ile b e r a b e r Me dine'ye getirdi. Resul I Kke, HelTne'ye hrriyetini balad Ka d e y i Ad'nin yanna gnderdi. Bunun zerine ^ten'in olu A d i , M o -
I H O
PEYGAMBERLER
VE HALFELER
T A K I I I I
ili:
i) Ha t e m
dlne'ye geldi, islm oklu. tte ashabn byklerinden olan Olu Ad (r.a.), bu kiidir.
Tebk
Sava
Bizans mparatoru'unun emriyle am'da Mslmanlar aleyhine byk bir ordu hazrlanmt. Czam, Lahm ve Gassn kabileleri de, Rum askeriyle birlikte hareket edecekmi diye iitildi. Bunun zerine Eesl-i Ekrem de am'a gitmek ve Roma devletiy le harp etmek zere, Medine'de byk bir ordu toplamaya ve gerekli hazrlklara balad. Mekke'den, dier Arab kabilelerinden asker geiilmek zere her tarafa husus memurlar gnderdi. Ktlk ve paha llk gnleri olduundan zenginlerin askere yardm etmelerini emretti. Bylece kudreti olanlar, kudretsizlere pek ok yardm ettiler. Hat la Mslman kadnlar, ziynet eyalarn askere hediye ettiler. Hz. Ebu Bekir (r.a.), btn mallarn bu uurda verdi. Hz. Osman (r.a.), askere yardm olarak (yz) deve yk zahire ve para olarak da (bin) altun verdi. te bunun zerine Resl-i Ekrem, Hz. Osman'a zel olarak dua elli. Kendisinden meydana gelmi ve gelecek btn kusurlarnn af fedildiini mjdeledi. Resl-i Ekrem, teden beri bir tarafa sefer edecek olsa, baka tarafa gidecek gibi gsterite bulunmas deti iken, bu defa havalar scak ve her yer kurak ve dman kuvvetli ve gidilecek yer, uzak ol duundan herkes, ona gre hazrln yapsn diye, gidilecek yeri bil dirdi. Mnafklar ise "Byle scak vakitlerde yola kmaymz" diye halka t verir gibi grnerek aslnda tam bir bozgunculuk yapyor lard. Onlara cevap olarak "Cehennemin sca daha iddetlidir" di ye buyuruldu. Mnafklarn ba olan Sell'n torunu ve bey'in olu Abdul lah "Roma Dcvleti'ni Muhammed, oyuncak m sanyor? Onun ashablyle beraber bulunup esir olacaklarn gzle grm gibi biliyorum" diyerek halka korku ve dehet veriyordu. inanc btn olanlar ise Resl-i Ekrem'in emrine kar itaatli ve din. urunda harbe son derece istekli olarak, sr'atle sefere hazr lanyorlard. Bazlar da erzaklarn ykletecek deve bulamadklarn dan pek ok zlp alyorlard. Vcuta veya malca sefere gc yet meyenlere bir diyecek yoktu. Onlar gerekten zrl olduklarndan g e r i brakldlar. Baz l Araplar da aslnda bir zrleri olmad h a l d e bir!skim ipe sapa gelmez zrler ileri srerek sefere gitmemek lll i z i n aldlar. Fakat h o r taraftan byk bir istek ve gayretle yn yn akp g e l e n a s k e r l e r harbe yetecek miktar buldu. Bundan dolay Resl-i Ekrem, e. ve ocuklarna bakmak iin Hz. Ali'yi, memleket ilerini
TEBK
SAVAI
JH1
grmek iin ise Mcslcme olu Muhammed'i (r.a.) Medine'de brakt. Hicretin bu dokuzuncu senesinin Receb aynda perembe gn son peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) slm ordusu ile Medine'den kt. bey olu Abdullah mnafklardan bir grup ile birlikte zrsz olarak bu seferden geri kalp aktan aa Resl-i Ekrem'in emrine kar geldiler. nanlar salam olan Mslmanlardan bazlar da, yi ne hibir zrleri olmad halde, srf yol zahmet ve meakkatinden kanp seferden geri kaldlar. slm ordusu ile gidenler, hakikaten scaktan ve susuzluktan pek ok glk ektiler. Fakat byk sevap da kazandlar. Resl-i Ekrem ile birlikte giden askerlerin says (otuzbin) kiiyi aknd. Bunun (onbin) i atlyd. Yolda Resl-i Ekrem'in devesi kayboldu. Mnafklardan Last o lu Zeyd "Muhammed, Peygamber'im der ve gklerden haber verir. Halbuki devesinin nerede olduunu bilmez" demi. O zaman Resl-i Ekrem de "Biri, hakkmda ileri geri konuuyor" diyerek onun bu sz lerini ashabna syledi ve "Ben, Allah'a yemin ederim ki, bir ey bil ineni. Ancak Allah'n bildirdiini bilirim. imdi yce Allah, bana bil dirdi ki deve, filn vadide, filn yerde yular bir aacn dalma iliip kalm. Gidin, getirin" dedi. Hemen oraya gittiler ve deveyi o halde in hp getirdiler. Sonra Resl-i Ekrem, ordusu ile T e b k denen yere ulat. Tebk, Medine'den am'a giderken yar yoldur. Orada ordu, bir u ha ma kondu, ki ok az akyordu. Byle byk bir ordunun idaresine yetmezdi. Resl-i Ekrem, oradan abdest ald. Hemen Hz. Muham med'in (s.a.v.) bir mucizesi olarak su, o kadar oald ki btn or dunun ihtiyacna yetti. Ordu, Tebk'te konaklamakta; bykl, kuvvet ve kudreti ve grnyle etrafa dehet sat. Gerek Bizansl askerlerden ve gerek Kay.ser'e bal olan Arablardan bir hareket grlmedi. Bu sebepten muharebe olmad. Fakat slm ordusunun am snrna kadar gelip de Koma Devleti'ne meydan okumas her tarafa korku sald. Bundan dolay "Akabe-i Msriyye" yaknlarnda ve deniz kena rnda "Eyle" denen ehrin hkmdar olan Y u h a n n a gelip (vuz) al tun vergi vermek zere aman diledi. Resl-i Ekrem de ona s tedii ekilde bir szleme yazdrp verdi. am ehirlerinden C e r b a ve E z r u h adndaki ehirler ki, d . m i n aras mil uzaklktadr. Onlarn halk da, senede (yz) al tm vergi vermek zere aman dilediler. Resl-i Ekrem, onlara da ayn ekilde bir szleme kd verdi. Yine o srada Resl-i Ekrem, (drtyzelli) atl ile Allah'n klc Veld olu Hlid'i (r.a.) Dmet'l-Cendel ehrinin hkmdar olan ve Hristiyan dininde bulunan A b d ' l - M e l i k olu k e y d i r zerine gnderdi, Hlid, oraya gitti. k e y d i r 'i kale dnda ileri grim yknlarlyle gezerken tuttu ve alp orduya getirdi. keydi de Vergi vermeyi vftdellginden ReSl-i Ekrem, onu o artla .-.alverdi
182
(Cilt:
1)
Resl-i Ekrem, (yirmi) gn kadar, Tebk'te konaklad yerde durdu ve ashabna danarak daha ileri gidip gitmemek yolunda g rlerine bavurdu. Hz. mer (r.a.), "Eer Allah tarafndan memur isen buyurun gidelim" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v), "Eer Allah tara fndan memur olsaydm sizin grlerinizi sormazdm" dedi. Bunun zerine Hz. mer "Ey Allah'n Resul! am taraflarnda kuvvet ve topluluklar oktur. Mslman ise hi yoktur. Halbuki sizin bu derece yaklamanz, onlara korku ve dehet verdi. Bu sene bu kadarckla ye tindim de bakalm ileride Allah ne gsterir" dedi. Bir de am'da veba olduu iitildi. Resl-i Ekrem de "Veba olan ehre girmeyiniz" diye buyurdu. Bundan dolay Tebk'den ileri gidil medi. Hemen oradan Medine'ye dnld. Resl-i Ekrem'in devesini Ysir olu Ammr (r.a.) ekiyor, Yeman olu Huzeyfe (r.a.) de geri den sryordu. Geceleyin Akabe'den geerken anszn zerine saldra rak suikast etmek zere mnafklardan (oniki) kii, aralarnda giz lice anlaarak Hz. Peygamber'in (s.a.v.) geecei yerde durup frsat gzetiyorlarm. Onlarn bu suikast ise Resl-i Ekrem'e vahiy ile bildirilmi oldu undan ihtiyatl bulunup kardan o hainlerin karaltsn grr gr mez, Hz. Huzeyfe'ye emrederek onlar kartt ve mnafk olduklarn ve suikast yapmak iin geldiklerini Huzeyfe'ye haber verdi. Ertesi gn Hudayr olu seyyid (r.a.), bu hadiseden haberli olunca, or duda ne kadar mnafk varsa idam ettirmek istedi. Fakat Resl-i Ek rem, ona raz olmad ve, "Madem ki dilleriyle kelime-i ehdeti geti riyorlar... Onlara saldrmak uygun olmaz" dedi. Resl-i Ekrem, btn mnafklar bilirdi. Ama iln etmezdi. Fa kat Hz. Huzeyfe'ye sylerdi. Bundan dolay Hz. Huzeyfe de btn m nafklar tanrd. Yine de bu gibi srlar gizlerdi. nk Huzeyfe, Re sl-i Ekrem'in srda idi. Hatta derler ki: Dnyada ne kadar olmu ve olacak eyler varsa, Resl-i Ekrem, ona bildirirdi. Sonra, yine yolda Resl-i Ekrem'e Allah tarafndan "Mescid-i Drar" n i yz bildirildi. yle ki: Resl-i Ekrem, Tebk seferine k madan birtakm mnafklar, Kuba mescidinin cemaatini ayartmak maksadiyle yaknnda bir mescid yapmay kurmular ve ad geen Ebu mir Fsk, onlara "Siz yle bir mescid yapnz ki iine mmkn olduu kadar silh koyunuz. Ben de Rum Kayseri'ne gidiyorum. Size oka Rum askeri getiririm ve Muhammed ile ashabn Medine'den karrm" deyip, am tarafna gidince, onlar da yle bir mescid yap mlar ve Ebu mir'in vdettiini bekler olmular. te buna "Mescid-i Dnar" denir ki, Tebk'ten dndkten sonra Medine'ye gelirken Resl-i Ekrem'e Allah tarafndan o mescidin yle bozguncu bir niyetle yapld bildirildi. Resl-i Ekrem de, hemen Dahem olu Mlik ile Ad Aclan olu M e a n i (r.a.) gndererek, o "Mescid-i Drar" yktrd. Sonra Resl-i Ekrem, Ramazan aynda sa-slim Medine'ye kavutu. O zaman, bu seferden zrsz olarak geri kalm olanlar, pek ok piman oldu.
TAFLLERN
MSLMAN
OLUU
183
Hatta ilerinden Ebu Lbbe gibi bazlar, diyecek sz bulamayp kendi kendilerini mescidin direklerine baladlar. Gece gndz a ladlar ve () kiiyi, yani Mlik olu Ka'b, Reb' olu Merre ve meyye olu Hill Hz. Peygamber'in yanna gelip af dilediler. Resl-i Ekrem ise, halk onlarla grmekten ve konumaktan yasaklamakla, de birer keye ekildiler ve (elli) gn halk ile grmekten mah rum kaldlar. Bu yzden dnya balarna zindan oldu. Sonra Allah tarafndan hepsinin tvbeleri kabul buyuruldu ve sular af edildi. Bu muharebede, slm'n kuvvet, kudret ve hreti am tarafna gerei gibi yayld. Doru ve yalanc seildi. Hele mnafklar srs btn btn rezil oldu.
Taiflilerin Mslman Oluu

Mekke'nin fethinden sonra Resl-i Ekrem, Medine'ye gelirken S a k f kabilesinin ba M e s ' u d S a k a f olu U r v e gelip yolda yetiti ve Resl-i Ekrem ile grt. slm olarak dnp Taife gitti ve kavmini slm'a ard. Sakf kabilesinin birtakm rezil ve sefilleri ise reisleri olan ve ve Arablar arasnda ok saylan kiilerden bulunan bu Mes'ud olu Urve'yi ok'a tuttular ve zavally ok ile vurup ehid ettiler. Resl-i Ekrem ise, H e v a z i n kabilesi reisi olan A v f N a s r olu M 1 i k 'e Sakf kabilesini sktrmas iin emir vermiti. Bu sebeple Mlik, frsat bulduka Sakf kabilesini vurup yama eder olduundan Sakf kabilesi, Taif'ten dar kmayp kalede kuatl m gibi bir halde kaldlar. Hevazin halknn saldrlarndan usandlar. Bu yzden Sakf kabilesi, Taif'te kfr ve sapklk zere yaayamaya caklarn anladlar ve hemen Resl-i Ekrem'in Tebk dnnde Sa kf kabilesinin ileri gelenleri Medine'ye gelip, artk boyun eecekleri ni bildirdiler. Fakat namazdan af olunmalarn dilediler. Hazret-i Peygamber ise "Bir dinde ki namaz olmaya... Onda ha yr yoktur" dedi. Bir de Sakf reisleri, teden beri taptklar L t adndaki putun () sene kadar olduu gibi braklmasn istediler. Resl-i Ekrem, kabul etmediinden, hi olmazsa bir ay kadar brakl masn rica ettiler. Resl-i Ekrem, onu da kabul etmediinden, sonun da Sakfliler, her teklifi kabul ederek yoluyla imana geldiler. Bunun zerine Resl-i Ekrem Lt adndaki putu ykmak iin Harb olu Ebu Sfyan ile ube Sakaf olu Mugre'yi Taife gnderdi. Onlar da gidip putu krp yok ettiler. Gariptir ki, onlar, o putu krp ykarken Sakf kabilesinin karlar kp ona hasretle alar idiler. Fakat sonra hepsi tam Mslman olup, Lt'm adn bile unuttular. O srada Ebu Bekir'in olu Sa'd kabilesi tarafndan da S a ' 1 e b e olu Z i m a m geldi. Hz. Peygamber'in yanma gitti, Msl man oldu. slm'n artlarn rendi ve dnp kabilesine vard. Kav mine ilk sz "Lt ve Uzz ne fena eyler imi!..." oldu. Kavmi bunu
184
(Cilt:
1)
duyunca "Sus ey Zmam! Sana delilik, leke hastal ve czam gi bi bir hastalk gelmesin sakn" demiler. Zmam (r.a.) ise "Yazk size! Lt ve Uzz fayda ve zarar veremez. Halbuki Allah ( c . c ) , size peygamber gnderdi ve ona kitap indirdi. Halk sapklktan kurtar d" diyerek slm'n meydana koymu ve kavmine kalbten t ver mi. Onlar da onun nasihatini tutmular ve hemen hepsi iman etmi ler. O gn akama kadar Sa'doullar kabilesinde erkek ve kadndan imana gelmedik kimse kalmamtr.
Hicretin Dokuzuncu Senesinin Son Olaylar

Resl-i Ekrem Receb aynda bir gn Necai'nin, yani Habe h kmdar olan E s h a m e'nin lmn haber verdi ve ashabiyle birlikte onun cenaze namazn kld. Gerekten o gn Necai'nin l m olduu sonradan anlald. a'ban aynda Resl-i Ekrem'in kz ve Hz. Osman'n muhterem hanm m m G l s m (r.a.), fena lemi olan bu dnyadan gp sonsuzluk yeri olan hirete gitti. evval aymda mnafklarn ba olan Sell'n torunu ve bey'in olu Abdullah da ld. Olu Abdullah (r.a.), babasnn cismini cehennem ateinden ko rumak iin, Hazret-i Peygamber'in gmleini ald ve babasn ona sa rp gmd. Resl-i Ekrem de dua ve istifar etmek zere kabrine git ti. Hz. mer ise ba ucunda durup "Ey Allah'n elisi! Onun iin dua ve istifar edecek misin? O, filan gn yle dedi, falan gn byle dedi" diyerek onun ktlk dolu gnlerini sayp dkt. O anda Al lah tarafndan vahiy geldi. "yle kfr zerine lp gidenlerden bi risi iin dua ve istifar etme ve kabrine gitme" diye yasakland. Bu bey olu Abdullah, Mslmanlar iin byk bir bel idi. lmyle Mslmanlar, onun errinden ve bozgunculuundan kurtul du. Nitekim onun lmyle (bin) kadar mnafk, kalbten Mslman oldu. Bu sene hac mevsimi gelince Resl-i Ekrem, maara arkada Hz. Ebu Bekir'i (r.a.), Hac Kumandan yaparak (yz) kii ile Mekke' ye gnderdi. Sonra haclara "Beret Sresi" ni okumak ve bu sene den sonra mriklerin, Kabe'ye yaklamamas ve plak olarak kim se Allah'n Evi'ni tavaf etmemesi gibi hususlar halka bildirmek ze re Hz. Ali'yi de hususi memurlukla arkadan gnderdi. Mekke'ye vardklarnda durak yerlerinde hutbeleri Hz. Ebu Be kir okudu ve halka haccm nasl yaplacan retti. Mslmanlar ylece hac etti. Kfirler de, cahiliyet zamanndaki detleri zere hac ettiler. Hz. Ali ise halka "Beraet Sresi" ni okudu. Kurban Bayram g n "Bu seneden sonra mrikler, hac etmesin ve plak kimse Beytul-
HCRETN ONUNCU SENES
185
Iah' tavaf etmesin. Allah'n Resul e szlemesi onlarn belli s renin sonuna kadar szlemelerine uyulacaktr" diye seslendi. Mrikler, birbirine atp tutmaya baladlar "te Kurey Ms lman oldu siz ne yapacaksnz?" dediler ve sonunda onlar da iman ettiler. nk Kureyliler, Hz. brahim olu smail'in (a.s.) temiz so yu ve Kabe'nin asl halk olup, teki Arab kabileleri, hi bir zaman onlarm fazilet ve erefini inkr etmezlerdi. Resl-i Ekrem'e harb iln eden ancak Kurey kavmi idi. teki kabileler, onlarm, iin sonunda ne yapacaklarn beklemeye koyuldu lar. Mekke alnp da Kureyliler de imana gelince, slm'n kuvvet ve kudreti ve heybeti her taraf kaplad. Arab kabilelerinden yava yava eliler ve mebuslar gelip gitmeye balad. Her ne zaman bir eli gelse Resl-i Ekrem, elbisesinin en lsn giyer ve eliye mmkn olduu kadar gleryz gsterir, ikramda bu lunur herkesin hl ve nma ve her kabilenin rf ve detine gre sz sylerdi.
/
Hicretin Onuncu Senesi

Yeni senenin giriinden sonra da Medine'ye eliler ve mebuslar gelip gitmekte devam ettiler. Bahreyn yresinde yurt tutmu Abd'l-Kays denilen b yk kabileden (onalt) kii geldi ki, mehur C r d adl Hristi yan keii de beraber idi. Hepsi Hazret-i Peygamber'in nnde slm oldular. miroullar kabilesinden olan Mntefikoullarmn mebuslar yani gnderdikleri kimseler de gelip Hazret-i Peygamber'in katma k tlar. ltifat grdler, Resl-i Ekrem, onlara el verdi. Onlar da Resl-i Ekrem'in mbarek elini tuttular, biat ettiler. Sonra dnp Mslman olarak kabilelerine gittiler. Resl-i Ekrem, Yemen'de slm dinini anlatmak iin Ebu Musa E'ar'yi (r.a.) Z e b d ve A d e n taraflarna ve Cebel olu Muaz' (r.a.) Yemen'in yksek bir blgesi olan C e n e d lkesine gn derdi. kisi de gidip Yemen'in birer tarafnda halka din hkmlerini rettiler ve slm dinini yaydlar. Bu srada Resl-i Ekrem, taraf taraf kumandanlar ve valiler ta yin edip gnderdii srada Lebid Ensar olu Ziyad' (r.a.) bile H a dr a m u t valisi tyin ederek oraya yollad. Yine bu srada E z d kabilelerinin bir kolu olan G m i d ka bilesinden (on) kii Mslman olduklarn sylediler. Resl-i Ekrem, onlara da Ka'b olu bey'i (r.a.) vali tyin ederek ve onlarla beraber Gmid'e gnderdi. E z d - i e n e kabilesinden de o urada bir grup gelip, Ms lman olduklarn sylediler. Reisleri Abdullah E z d ' n i n o-
Resl-1 Ekrem, onu k e m l i memleketine vali tyin e d i p gnderdi ve Yemen'dekl mrikler zerine yrmesini de emretti. O da Yemen'de C r ehri halk zerine gitti. Onlar da cenge kalkt, Fakat Mslmanlar stn geldi ve Cr halkndan pek ok
lu Surud idi, kimse ld.
O srada Cr halkndan da Medine'ye iki kii gelmiti. Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) katma ktklarnda Resl-i Ekrem, onlara ka in l e l e i inin boazlanmakta olduklarn haber verdi. Dnp memleket l e r i n e gittikleri zaman, hakikaten o gn Cr halknn krlm ol duklarn rendiler ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) kendilerine syle mi:,; olduu gerei kavim ve kabilelerine haber verdiler. Bunun ze rine Cr halkndan birok kimseler, Medine'ye geldiler ve slm ol dular. Yine o srada Yemen'deki Necrn blgesi Hristiyanlarnn balar bir hayli adamlariyle Medine'ye geldiler. Senede belli bir mikl a r vergi vermek zere sz verdiler ve vergilerini alp getirmek iin gvenilir bir kii istediler. Resl-i Ekrem "Kalk ey Ebu Ubeyde!" de di, Cerrah olu Ebu Ubeyde (r.a.), ayaa kalkt. Resl-i Ekrem "te bu mmetin emini, budur" buyurdu. Ebu Ubeyde onlarla beraber Neern'a giderek vergilerini alp getirdi. Bir gn Resl-i Ekrem, oturup konuurken "Size u taraftan bir hayrl kii geliyor ki yznde melek iareti vardr" dedi. Aras ok ppmeden Becle kabilesinden Abdullah Becel'nin olu Cerr (yzelli) kii ile kageldi. 15 e c 1 e Yemen'de M e a d d kabilesinden bir cemaattir. Cen , bu cemaatten ve Yemen'in. ileri gelenlerinden, melek gibi gzel ve yz nurlu bir kii idi. Bu sefer (yzelli) adamiyle birlikte imana geldi ve sekin ashabndan oldu. Fahr-i lem (s.a.v.), ona eriat h kmlerini retti. Sonra onu Yemen'de Z ' l - H a l s a adndaki p u l hanenin yklmasna memur etti. B e c l e ve H a s ' a m kabilelerinin Zi-Halsa adnda bir puthanei vard. Onu ziyaret etmek iin etraftan pek ok halk gelip g d e r d i . Arabistan'da o gibi kfr almetleri hep yok edilmiken Ye m e n ' d e o puthanenin olduu gibi kalmas uygun olmadndan ReH I - Ekrem onu ykmak zere Cerr-i Becel'yi o tarafa gnderdi. Hz. Cerir de (yzelli) sekin atl ile gidip, o puthaneyi ykt ve iindeki putu krd. Sonra dnp Medine'ye geldi. Sonradan Resl-i Ekrem, Cerr-i Becel'yi Yemen emirlerinden '/. ' 1-K e 1 ile Z A m r H i my e r 'ye gnderdi. O da gidip o n l a r slm dinine davet etti. kisi de imana geldiler. Hatta Z'lK e l , kendisinin cahiliyet zamanndaki gnahlarna kefaret olmak zere (drtbin) kul azad etmitir. Dier Yemen kabilelerinden de birok kimseler arka arkaya ge l i p gittikleri srada, Yemen kabilelerinden Ans kabilesi eyhi olup Esved A n s diye bilinen Ka'b olu Abhele de gelip iman etti ve dnp Y e m e n ' e gitti. Aada anlatlaca gibi Yemen'e dnnde dinden karak peygamberlik davasna kalkmtr.
n . *
y n m
nr.mvt
o srada Necid taraflarndan da birok halk gelip tslam okluk

lan zaman, Yemme halkndan olan Hanifeoullarndan bir grup ge lip slam oldular ki mehur "Mseylimet'l-Kczzb" da onlarla bera ber idi. Yemme'ye dnnde o da dinden karak peygamberlik da vasna kalkmtr. Yine bu srada Esedoullar kabilesinin eyhi olan Huveylid o lu Tuleyha gelip slm ile ereflenmitir ki, ok yiit bir adamd. O da sonra dinden karak peygamberlik davasna kmtr. Rebilevvel aynda Velid olu Hlid (r.a.), bir blk askerle Necrn tarafna gnderilmiti. Sonradan Hz. Ali de (yz) atl ile o ta rafa gitti ve halk, slm dinme ard. Yemen halknn ou, H z . Ali'nin arsna uydu. Hatta Yemen'deki Hemedan halk toptan bir gnde iman etmilerdir. Dier Yemen kabileleri de ym ym gelip iman etmeye balamlardr. Buna dair Hz. Ali'nin mektubu gelince, Resl-i Ekrem, ar de recede memnun oldu. Yce Allah'n ltfuna teekkr olarak secdeye vard ve Hz. A'nin artk dnmesi iin haber gnderdi. Yemen'de Cebel olu Muaz (r.a.) vastasiyle imana gelmi olan Neha kabilesinden Amr olu Zrre de sonradan (ikiyz) kii ile Me dine'ye gelip, misafirhaneye indirilmitir. Misafirhane Afra hatunun olu Muaz'n (r.a.) hanm ve Haris Neccr'nin kz olan Remle ha tunun evidir. Resl-i Ekrem'e gelen eliler ve hatr saylr misafirler oraya indirilirdi. le Zrre (r.a.) ile arkadalar da oraya kondurulmu ve hak h r n d a byk hrmet gsterilmitir. Zrre yolda garib ryalar gr n u r . ve Resl-i Ekem'e tbir ettirmitir. Sonra hep ayn ekilde, ya n i t a b i r e d i l d i i gibi kmtr.
K s a c a . , Mekke'nin fethinden sonra Kureyliler, hep slm ile e K i l ndi Sonra teki kabileler de birer birer imana geldi. Arabistan' da Mslmanlara kar duracak airet ve kabile kalmad. Halk, artk Uzak yakn her taraftan ym ym gelip iman etmeye balad.
te, bu yardm ve zaferlere dair "z ce nasrallahi vel feth" s r e s i i n d i . Ksaca mns udur: " O dem ki, Allah tarafndan yardm ve fetih gele ve gresin ki, halk yn yn Allah'n dinine giriyorlar. Hemen Rabbine hamd ederek tebih ve istifar et." Bu ise son peygamber Hz. Muhammed'in (s.a.v.) mr azalm Olduuna iaret idi. nk, onun peygamberlii slm dinini kurmak indi, slm dini, bu suretle yaylmaya balaynca o maksat hsl o l m u d i . Bir de "Halkn yn yn slm'a geldiini grdnde tes hili v e istifar et" demekten "Artk beri tarafa yne! ve ahiret yolcu l u u n a hazrlan" mns kar. Hatt, bu sre okunurken Hz. Abbas (r.a.), bu nkteyi anlam v e b u n d a n z l p alamtr. Resl-i Ekrem, onu grm ve "Niin
allyorsun?" diye sonus O da " E y Allah'n elisi! Bu, sizin geici . d e m o l a n b u d n y a y a v e d a e d i p gitmenize dellet ediyor" diye cevap
188
PEYGAMBERLER
VE
HALFELER
TARH
(Cilt:
1)
vermi. Resl-i Ekrem de "Evet dediin gibidir" demi idi. te "Veda Hacc" da o srada olmutur.
Veda
Hacc
Hicretin bu onuncu senesi Hz. Muhammed (s.a.v.) in hac niye tiyle Mekke'ye gidecei halka iln olundu. Halk da Hazret-i Peygamber ile birlikte hac etmek zere evre den yn yn Medine'ye gelip toplanmaya baladlar. Zilhicce ayma (be) gn kala Resl-i Ekrem, le namazn kl dktan sonra Ehl-i Beyt'i ve ashab e Medine'den kp Z'l-Huleyfe'ye vard. Gece orada kald. Ertesi gn ihrama girdi ve le nama zn kld. Sonra oradan kalkp (krkbin) hac ile Mekke'ye yolland. Zilhicce aynn drdnc pazar gn sabahtan, byk bir hac kafilesi ile Mekke'ye vard ve eybeoullar kapsndan Harem-i e rife girdi. Beyt-i erifi grnce "Y Rabbi! Sen bu Beyt'in eref ve n ve heybetini oalt" dedi. Hemen Beytullah' tavaf ettikten son ra Saf zere kt. Allah'a (c.c.) hamd ve sena ve niyaz ve dua ettik ten sonra Merve'ye indi. Sa'y etti, yani Saf ile Merve arasnda y rd. O srada Hz. Ali, Yemen'den dnerek bir kafile ile Mekke'ye gel di ve Resl-i Ekrem ile grt. Dier taraflardan da kafile kafile pek ok Mslman haclar geldi ve hac mevsimine eriti. Hac mevsimi zr ay iinde gn ile gecenin eit olduu zaman d. Cuma gn arefe idi. Hz. Peygamber (s.a.v.), (yz) bu kadar (bin) Mslman haclarla byk hac etti. O gn Resl-i Ekrem, ok etkili bir hutbe okudu. Bu hutbesinde cahiliyet zamanndan kalma kan davalarn yasaklad. lemi faiz davalarn kaldrd. Sonra: "Ey halk! Sizin karlarnz zerinde haklarnz vardr. Ama onla rn da sizin zerinizde haklar vardr. Onlar sizin hukukunuza riyet etmelidir, siz de onlara gzel muamele etmelisiniz. Btn m'minler birbirinin kardeidir. Bir kimseye kardeinin mal hell olmaz. Meer ki kendi istei ile vermi ola. Ben, size gereken din hkmlerini bil dirdim. Size iki ey braktm. Onlara sarldka hi bir zaman sapk lkta kalmazsnz. Onlarn biri Allah'n Kitab' ve dieri Pey gamber'inin Snnetidir" diye daha nice din hkmlerini anlattktan son ra "Ey halk! Bildirdim m i ? " diye sordu. Ashab "Evet" deyince () kere "hid ol y Rabbi!" dedi. Kalabalk pek oktu. Herkes Resl-i Ekrem'in sesini iitemediinden, Halefin torunu ve meyye'nin olu Rebia (r.a.) Hz. Peygamber' in (s.a.v.) hutbesini oradakilere duyuruyordu. kindi vakti geldii halde daha le namaz klnmamt. Bill (r.a.), ezan okudu ve kamet getirdi, nce le namaz klnd, sonra Hz. Bill yine kamet getirdi. kindi namaz klnd. Akam st Haz-
VEDA EACCI
189
ret-i Peygamber, daha durduu yerden ayrlmam "Bu gn sizin di ninizi ve sizin zerinize nimetimi tamamladm ve sizin iin, din ol mak zere slm' beendim ve setim" mnsna gelen yet indi. Halbuki Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) bildirmeye memur oldu u din hkmleri, tamamlannca, onun da bu fni lemde ii bitmi olur. Her ne zaman ki, bir i bitti denilirse, bir eksiklii beklemek ge rekir. Bundan dolay bu yet, Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.), artk bu; fni dnyadan gmesine ve lemlerin Rabbine kavuacana ia ret etti. nce Hz. Ebu Bekir ,(r.a.), bu yeti iittii zaman o iareti anlad ve Resl-i Ekrem'in lecei haber veriliyor diye alad. Gne battktan sonra Hazret-i Peygamber Kusva adndaki de vesine bindi ve same'yi (r.a.) terkisine ald. Arafat'tan hareket et ti. Ar ar Mzdelife'ye geldi. Akam namaz klnmamt fakat yats vakti de erimiti. Resl-i Ekrem, nce akam namazn ve ar kasndan yats namazn kld. Ertesi gn sabahleyin erkenden sabah namazn kldktan son ra yine devesine bindi. Bu sefer terkisine Abbas olu Fazl' ald, Min'ya geldi. Hac ilerinin tamamlanmasna kalkt srada kurban kes ti ve tra oldu. Kesilen salar ashabna yadigr olmak zere birer ikier datt. Onlar da bu mbarek kllar alp canlar gibi sakladlar. Hazret-i Peygamber'in ashabna byle hatra vermesi ise, mr az kaldna iaret idi. O srada "Ey Halk! Hac usllerini benden reniniz. Bilmem, ama belki bundan sonra benimle burada gremez siniz" dedi. Yine Min'da okuduu hutbesinde mmetine kar: "Her birinizin kan ve mal dierine haramdr. Kyamet gnn de Rabbinizin katma geleceksiniz. O da amellerinizden soracak ve amellerinize gre ceza verecektir. Sakn benden sonra kfirler gibi para para olup da birbirinizin boynuna vurmayasnz." "Ey halk! Bildirdim m i ? " diye sordu ve orada bulunanlar "Evet" deyince, Resl-i Ekrem de "hid ol y Rabbi!" dedikten sonra "Ha zr olanlar, burda bulunmayanlara bildirsin" dedi ve sevgili mmeti ne veda etti. Sonra Resl-i Ekrem, Mekke'ye geldi Veda tavaf etti ve bni Abbas elinden zemzem iti. Hac tamam oldu. Haclar dald. Resl-i Ekrem de hicret yeri olan Medine'ye dnd. Medine yolunda ebed lem olan hirete a rldn sekin ashabna haber verdi. Z'l-Huleyfe'ye gelince gece orada kald ve ertesi gn Medine'ye girdi. O srada Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) olu Hz. brahim dnya dan gp br dnyaya gitti. Babas ok zld. Resl-i Ekrem onun hakknda "Eer sa olsa peygamber olmas gerekirdi. Sizin peygam berinizden sonra ise peygamber yoktur" dedi. Onun ld gn, gne tutuldu. Halk dedi ki "Hazret-i brahim ld iin tutuldu." Resl-i Ekrem, onlar red edip "Gn ve ay, Al lah'n (c.c.) birliine ve byklne delil olan iki iarettir. Onlar, hi bir kimsenin hayat ve lm iin tutulmaz." dedi.
PEYGAMBERLER VE HALFELER T A K I I I
(Cilt:
1)
Resl-i Ekrem'in Ftmat'z-Zehra'dan (r.a.), baka evld kal onun oullar Hasan ve Hseyin'i (r.a.) z ocuklar gibi sev-nii. Bir de Harise olu Zeyd'in (r.a.) olu same'y (r.a.) kendi oOUu ycinde tutard. Harise olu Zeyd, Resl-i Ekrem'in azadllarmd . u o i . ()na azadllarmdan mm Eymen'i (r.a.) vermiti, sme o n lardan domutu.
mad
Hicretin bu onuncu senesi iinde Mseylimet'l-Kezzb Yem n e ' d e peygamberlik davasna kt gibi, Esved Ans diye bilinen Ka'b olu A b h e l e de Yemen'de bu davaya kalkt. Hu Abhele, hokkabazlkta usta ve sz iler bir lanetlenmi k f i r d i . Yemen halkndan pek oklarn aldatt. Necrn halk ona uyar o l d u . Sonra Abhele San'a'ya gitti ve orasn da ele geirerek fesad dai e s i n i bytt. Bu yzden Yemen'deki slm memurlarna dank l k geldi. Hatta Cebel olu Muaz (r.a.), vazifeli olduu yerden savu tu ve Me'rib ehrine varp, orada Ebu Musa E'ari (r.a.) ile grt. kisi birlikte Me'rib'den kp Hadramut'a gittiler. Resl-i Ekrem, bu durumu renince Yemen'deki Mslmanlara hususi memur gnder di. "Her nasl olursa olsun Abhele'nin hakkndan gelesiniz" diye em retti. Necid blgesinde olan Mslmanlarn da Mseylimet'l-Kezzb zerine varp hakkndan gelmeleri iin emir verdi. Bu iki lnetlinin yaknda lecekleri mn leminde Resl-i Ekrem'e bildirilmi oldu u n d a n , o bunu ashabna bildirdi. Yine o srada Esedoullar kabilesi eyhi olan Huveylid olu Tuleyha da peygamberlik davas edince, Re sul i Ekrem onun zerine de bir miktar asker gnderdi.
H i c r e t i n Onbirinci S e n e s i
Necid'de Mseylimet'l-Kezzbin ve Yemen'de Esved Ans'nin ih tilal karmalar zerine iki taraf iin gerekli hazrla baland hal de, Arab'n en byk ticareti am e olduundan Mslmanlar iin o taral amak pek mhim bir iti. Bundan dolay Hazret-i Muhammed (s.a.v.), Safer aynn (yirmialt) snda am'a bal Belka ehrine gndermek zere bir ordu hazrlamaya balad. nce o tarafta ehid olan Harise olu Zeyd'in (r.a.) olu sme'yi (r.a.) kumandan yaparak "Babann ehid oldu u yere git ve dmanlar atlara inet" diye emir verdi. Bir gn sonra Hazret-i Peygamber, hastaland. Fakat muharebe hazrlklar asla durmad. Hatta Reblevvel'e bir gn kala, hasta ol duu halde Hz. sme'ye sanca verdi. O da sanca Husayb Eslem'nm olu liiireyde'ye (r.a.) verdi. Medine drrna rkp C r u f de n i n yerde ordusunu kurdu. Kim Bekir, mer, Sa'd, Sad ve Ebu Ubeyde gibi ashabn b y k l e r i , hep Sefere memur Olduklar] iin, hazrlk yapmakta idiler. Hazret. I Peygamber ( s a v ) , ar hasta olduu halde bir tarafndan
VKI1A
IIACll
Abbas olu Fazl ve dier tarafndan Hz. Ali tutarak m i n b e r e oturdu.
ip
Allah'a hamd ettikten sonra "Ey cemaat! Her kimin arkasn vurmu isem, ite arkam. Gelsin vursun, takas olsun ve her kimin ala ca var ise ite malm. Gelsin alsn" dedi. Sonra minberden i n d i . I le namazn kld ve yine minbere kp evvelki szn t e k r a r l a d im sefer bir adam, kendisinden dirhem alaca olduunu s y l e y i n ' i, hemen onu dedi. Sonra Uhud Harbi'nde bulunanlar iin d u a ve Ll til'ar etti. Bu srada mriklerin Arab yarmadasndan karlmalarm VI gelip giden elilere kendi zamannda nasl hrmet ve sayg gsteril diyse, yine ylece ikram olunmasn tavsiye etti. Yine bu srada bU yurdu ki: "Yce Allah, bir kulunu, dnya ile kendisine kavumak arasnda serbest brakt. Kul da ona kavumay seti." Kul tbiri, n sl-i Ekrem'in ahsndan kinaye olup, bu ekilde hirete g edeceini bildirdi. Hz. Ebu Bekir (r.a.), bu szden ne murad edildiini anlad ve "Nefsimiz sana feda olsun ey Allah'n elisi!" diyerek alad. K e s u l l Ekrem ise onun szn kesti. Ashabna nasihat ve vasiyete balad I I / . . Ebu Bekir'den pek ok honud olduunu bildirdi. O srada mu barek gzlerinden ya akyordu.
Sonra mescide alan kaplar kapatt. Fakat Hz. Ebu B e k i r k a p i s i n i n ak braklmasn emretti ve "Sizi Allah'a smarladm" d i y e rk evine gitti. Ondan sonra Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) h a s t a l iddetlendi. Ensar ise bu durumdan ok zldler. Mescidin evre sinde pervane gibi dolamaya baladlar. Bunun zerine Hz. Abb.s, Resul i Ekrem'in nne dt. Olu Fazl ile Hz. Ali birer koltuum girip tekrar Hz. Muhammed'i (s.a.v.) mescide getirdiler.
Hazret-i Peygamber minbere kt, ensara kar, "Ey cemaat! te nim geceimi dnp tel ediyormusunuz. Bir peygamber, m meti iinde ebed olarak kald m ki, ben de sizin aranzda ebediyyc kalaym? Biliniz ki, ben Allah'a (c.c.) kavuacam. Kavuma e r e f i ne hepinizden fazla hak kazandm. Size nasihatim odur ki, ilk mu hacirlere hrmet ve sayg gsteresiniz." dedi. Sonra, "Ey muhacirler! Sizlere de vasiyetim budur ki: Ensara gzel muamele edesiniz. Onlar, size iyilik ettiler. Sizi kendi memleketItrine getirdiler, evlerinde barndrdlar, geim skntlar varken sizl e nelisleri zerine tercih ederek mallana ortak ettiler. Her kini, ensar zerine hkim olursa, onlara sayg gstersin ve iinde kusur edenler olursa affederek muamele etsin" diye nasihat verdi ve k i kese kar: " E y halk! Dnyada olup biten iler, A l l a h ' n kaza ve kaderine baldr. Vaktile olacak iin abuklatrlmasnda fayda yoktur. Yce Allah (C.C.), kimsenin acelesi le acele Hnez. Allah'n kaza ve kinle rine stn gelmek sevdasnda olanlar, yenik derler ve kahrolurlar A l l a h n hile elnek sleyenler; aldanr, hibir e y ehle elee/. I h . r
192
(Cilt:
1)
size efkatli ve merhametliyim. Sizler yine bana kavuacaksnz. Bu luacamz yer, Kevser havuzunun kenardr. Her kim, havuz kena rnda benimle bulumak isterse elini ve dilini bo eylerden saknsn. Ey halk! Gnh ve Allah'a s olmak, nimetin deimesine sebep olur. Eer halk, itaatli olur ise kumandan ve mirleri de yle olur. Eer halk, gnahkr olursa onlar da o tavr ve hal zere olurlar" dedi. Resl-i Ekrem'in hastal artnca, Ehl-i Beyt'inin toplanmasiyie ie'nin (r.a.) odasnda yatmasna karar verilmi olduundan, bu se fer de Hazret-i Peygamber (s.a.v.) mmetine ylece vaaz ve nasihat ettikten sonra minberden inip, yine Hazret-i ie'nin odasna gitti ve deine yatt. Hastal srasnda ezan okunduka daima mescide kar ve imam olup, cemaat ile namazn klard. Fakat lmne () gn kala has tal arlat ve artk mescide kamaz oldu. te o zaman "Ebu Bekir'e syleyiniz. Halka namaz kldrsn" diye imaml Hz. Ebu Be kir'e brakt. Hz. Ebu Bekir, Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) hayatn da Mslman cemaate imam olarak (onyedi) vakit namaz kldrd. Reblevvel aynn onuncu cumartesi gn Allah (c.c.) katndan Cebrail (a.s.) gelip, Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.) hal ve hatrm sordu. Ertesi pazar gn yine hatr sormak iin geldi. Yemen'de pey gamberlik davas eden yalanc Esved Ans'nin idam olunduunu ha ber verdi (*)'. Resl-i Ekrem de ashabna bildirdi. Gerekten Reblevvel aynn onbirinci pazar gecesi Esved Ans, San'a'da saraynda yatarken, Mslmanlar tarafndan idam ettiril mi ve onun fitne ve fesad sebebiyle evreye dalan slm memurla r, yerlerine dnp, San'a Emirliine oy birliiyle Cebel olu Muaz' (r.a.) semi olduklar sonradan anlalmtr. Pazar gn Resl-i Ekrem'in hastal ok iddetlendi. Hatta sme (r.a.), ordudan gelip yanma gitti. Resl-i Ekrem ise dalgn yat yordu. sme'ye bir ey sylemedi, fakat ellerini ge kaldrd ve onun zerine srd. Ona dua ettii anlald. Sonra Resl-i Ekrem, alp kendine geldi. Hatta ertesi pazartesi ki, Reblevvel aynn onikinci gn idi. Btn ashab, mescidde saf balad. Hz. Ebu Bekir'in arkasnda sabah namazn klarlarken Haz ret-i Peygamber (s.a.v.), mescide geldi. mmetinin yle saf saf durup ibadet etmekte olduklarn grd. Memnun olarak glmsedi. Kendisi de Hz. Ebu Bekir'e uyup namaz kld. Ashab, Hazret-i Peygamberi (s.a.v.) mescitte grdkleri gibi b tn btn iyileti sanarak pek ok sevindiler. Resl-i Ekrem ise yine Hz. ie'nin odasna gitti ve artk rahat deine yatt. sme gelip Hazret-i Peygamber'in yanma girince, Resl-i Ek rem ona "Artk, Allah'n bereketi zere git" dedi. O da kp ordusu na gitti. Hemen hareket etmek zere askere emretti. Halbuki o srada Hz. Peygamber'in hastal arlat. Kz Ftmat'z-Zehra'y (r.a.)
(*) dam eden Frz Deylem idi.
lc ; U N
(INHIIUNC
SENES
yanna ard. Kulana bir ey syledi. Hz. Ftma alad. Sonra yi ne bir ey syledi. O da gld. Meer nce Hz. Ftma'nn kulana "Ben lsem gerek" demi. O da yerinip alam, sonra "Ehl-1 Beyi,' imden en evvel benim yanma gelecek sensin" diye mjde vermi. O da sevinip glm. Sonra gne batmadan evvel Hz. Cebrail ile Azrail (a.s.) birlikle evin kapsna geldiler. Cebrail, ieri girdi. Azrail'in kapda bekledii ni ve ieri girmek iin izin istediini haber verdi. Hz. Peygamber i/.in verince, Hz. Azrail hemen ieri girdi. Selm verdi ve Allah'n emrini bildirdi. Son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.), Hz. Cebrail'in y z n e bakt. O da, "Ey Allah'n Resul! Byk melekler ve gemi peygam berler seni bekliyorlar" dedi. Bunun zerine Hazret-i Peygamber, "Ey Azrail! Gel memuriyetini yerine getir" diye buyurdu. Hz. Azrail de Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.) ruhunu alarak gkyznn yceleri ne ulatrd. te dnyann hali budur. Kii, ne kadar yaasa sonu lmektir. Kalc ancak Allah'tr. Bu konaa her gn gelip giden ok, ama d np gelen yok. Vefasz dnya kimseye kalmaz. Dnya varl kimseye mal olmaz. nsan dnyaya gelir. Gen olur, ihtiyar olur, yle olur, byle olur. Sonunda lr. lenler, sanki dnyaya gelmemi gibi olur. Fakat hayr ileyenlerin gzel nm kalr. yilik edenler, mkfatn grr. Ktlk edenler de cezasn bulur. Bunlara bakp ibret almal. Gaflet uykusundan uyanp insan kendine gelmeli. Resl-i Ekrem'de lm iaretleri belirince mm Eymen (r.a.), Olu sme'ye haber gnderdi. sme ve mer ve Ebu Ubeyde (r.a.), byle kederli bir haber alr almaz hemen ordudan kalkp Peygamber'in mescidine geldiler. Ne var ki, m'minlerin analar, Hazret-i Muham med'in (s.a.v.) ruhunun uup ge ykseldiini grnce feryada ba ladlar. Onlarn alayp szlamalar ise mescitteki ashab artt. B yk bir tel ve kedere bodu. Hz. Ali, cansz bir kalp gibi olduu yerde donakald. Hz. Osman' n dili tutulup dilsiz gibi oldu. Hz. mer, byle dehetli bir hal g rnce dehete derek klca davrand. "Her kim, Hazret-i Peygam ber (s.a.v.) ld derse, boynunu vururum" diyerek kl elinde ve ayak zerinde durakald. Hz. Ebu Bekir, kendi mahallesinde idi. Gelip bu hali grd. Hemen Hz. Muhammed'in (s.a.v.) ld odaya girdi. Hazret-i Peygamber'in (s.a.v.) yzn at. Grd ki o byk ruhu uup gitmi. Fakat bakalarnn cenazelerindeki irkin haller, onda yok, Mbarek cesedi, ltif ve temiz olarak yine hur gibi yatyor. "h lmn de hayatn gibi gzel" diyerek pt, alad ve mbarek y zn rtt, Ehl-i Beyt'i teselli etti. Sonra o maara arkada, kp mescide, geldi. "Ey halk! ler k i m ki Muhammed'e tapyor ise bilmeli ki Muhammed ld. Ve her k i m ki Allah'a tapyor ise bilmeli ki Allah sonsuz kalcdr. lmez." F. 13
IMI
. i f t i t t r . iii-.ii
r-
n / t u r -..-.v
.tiMi
dedi ve hemen "Muhammed, aeak bir elidir. Ondan evvel niee cliIer gelip gemitir. O, eer lr yahut ld lrse sz geri dnecekmisiniz? ler kim geri dnerse Allah'a bir zarar etmez. Allah ise slm nimetinin krn edenlere mkfat verecektir" mnsnda olan yeII okudu. Bu yet, Uhud Muharebesi'nde "Muhammed ldrld" diye bir ses iitilince, Mslmanlara pek ok aknlk ve danklk gelmesi (lerine inmiti. O zamandan beri ashab, bu yeti defalarca iitmi ve tekrar tekrar okumulard. Fakat Resl-i Ekrem'in lm zerine o derece hayrette kaldlar ve yle derin bir gam denizine daldlar ki, Mnkl o yeti hi iitmemi gibi oldular. Yalnz Hz. Ebu Bekir, ken di ini kaybetmeyip gitti. Hz. Peygamberi grd ve gelip, dier ashaba d u r u m u aklad ve o yeti okuyarak onlar aknlktan kurtard. Ebu Bekir, o yeti okurken Hz. mer'in akl bana geldi. Resl-i Ikrem'in ldne inand. Dizlerinin ba zld, yere dt. Sonra Ebu Bekir "Ey Muhammed! Sen leceksin ve mrikler de le ceklerdir" mnsndaki yeti de okudu. Hazret-i Peygamber'in lm zerine panie kaplarak akna donen teki ashab da, Hz. Ebu Bekir'in bu konumalar zerine san ki anszn ar bir uykudan uyandlar ve kendilerine gelip, Hz. Ebu Bekir'in szne inandlar. Yani Allah'n sevgili kulu Muhammed Mustafa'nn (s.a.v.) ldne inandlar. te o srada Hz. sme'nin ordusundaki asker, ehre girdi. Hz. H reyde de sanca getirip Hz. Peygamber'in kaps nne dikiverdi. Bu ise bir kat daha halka dehet verdi. Hazret-i Muhammed'in (s.a. v.), Mekke'den hicret ile Medine'ye gelileri gn Medine ehri nasl ki anlatlmaz ekilde sevin aydnlna brndyse, bu sefer lmy le de, Medine ehrini o derece znt ve keder karanlklar kaplad. znt ve keder, sanki Mslmanlarm yreine zehirli bir haner saplad. Gzler alyor, gz yalar alyor, hasret atei herkesin ci e r i n i dalyordu. Hazret-i Abbas, Ali ve dier Ehl-i Beyt'ten olanlar, gzya dke r e k Hazret-i Peygamber'in tehiz ve tekfini iiyle urayorlard. Hz. Ebu Bekir de Hz. Peygamber'in evinde bulunarak onlarla beraber yanp yaklmakta, o erefli ie bakmaktayd. Fakat yanp alamakla s bitmiyordu. Halkn ilerini grmek ve din hkmlerini uygulamak iin her eyden nce Resl-i Ekrem'in yerine bakacak birini semek gerekti. O zaman bu yksek makama herkesten fazla hak sahibi ve lyk olan, phesiz Hz. Muhammed'e (s.a.v.) maarada arkada olan Hz. Ebu Bekir idi. nk ashabn en yksek tabakas, nce Mekke'de iman eden sekin ashabn ileri gelenleriydi. Onlarn da nde geleni ve en fazilet lisi Hz. Ebu Bekir idi. Her ne kadar Hz. Abbas ve Ali yaknlk bak mndan herkesten fazla Resl-i Ekrem'e yakn iseler de Hazret-i Pey g a m b e r (s.a.v.), maara arkada olan Ebu Bekir'i btn ashabnn stnde tutard. Nitekim hastal srasnda ashabna veda ettii gn, sohbete en ok Ebu Bekir'den memnun olduunu bildirdi.
lli K I I N ONIIKNC SENES
Mescitle alan kaplarn hepsini kapatp ya.ln/, Ebu Bekir'in kl pisini ack braktrd ve geceine gn kala imaml Ebu Bekir'e brakt. Din temellerinin en by olan namazda onu herkesin n ne geirdi. Btn bu haller gsteriyor ki, halifelie Hz. Ebu Bekir, herkes tarafndan kabul edilmi gibiydi. Ne var ki, sekin ashabn toplanarak, onu resmen semeleri gerekiyordu. Halbuki ensardan bazlar kendi ilerinden halife semek emeli ne dtler ve Sideoullar sofasnda toplandlar. Hazre kabilesinin ba olan Ubade olu Sa'd hasta olduu halde oraya gelip ensara kar yle dedi: "Ey ensar cemaati! Sizin diner eritiiniz fazilet ve meziyet baka kabilelerde yoktur. Muhammed (s.a.v.) nice yllar kavmi iinde kald, onlar dine ard. lerinden pek az kimse imana geldiyse de, kfirler ile savaa ve slm dinini ykseltmeye gleri yetmedi. Ne zaman ki yce Allah, sizin mutlu luunuzu istedi. Sizi slm erefi ile ereflendirdi ve Resl-i Ekrem ile ashabnn korunmasn ve savaarak slm dininin ykseltilmesini size nasip etti. Dmanlar zerine en ok iddet gsteren sizler oldu nuz. Arap kabileleri, sizin kllarnz sayesinde ister istemez boyun edi. Resl-i Ekrem, sizlerden honud olduu halde ld. imdi baa gemek sizin hakknzdr. Onu bakasna vermeyiniz" dedi. Ensardan hazr olanlar da ona "Allah muvaffak etsin. Grn de yanlmadn. Biz de seni emirlie setik" dediler. Hazre kabilesi, kendi reislerinin emirlie seilmesi sznden ok memnun oldular. Fakat Evs kabilesi, kendi reisleri olan Hudayr olu seyyid'in bana toplandlar ve tereddd ve endieye dtler. nk Evs ve Hazre kabileleri, iki karde oullar olduklar halde, evvel aralarnda d manlk karak muharebeler meydana gelmiti. Sonra slm olarak bartlar ve hepsi din kardei olup birletiler. Hicretten nce Mekke'ye gidip Akabe'de Hazret-i Peygamber'e bi at ettikleri zaman, eri gelenlerinden (oniki) kii, tekilerin zerine nakib ve reis tyin edilmiti. te bu (oniki) kiiden biri Ubade o l u Sa'd ve dier biri de Hudayr olu seyyid idi. Ensardan emir seile cek olursa, bu ikisinden birisi seilmek gerekirdi. Halbuki ikisinden hangisi seilse, dier tarafn rekabetine yol aard. Aslnda hepsi Reslullah'm ensar idi. slm dini urunda can ve ba verdiler ve hepsi din kardei olup, birbiri iin kanlar dktler. Bununla beraber hangi kabileden emir olsa dieri, onu kskanaca ve yine E v s l i k ve Hazreclik gayreti meydana kaca belli bir eydi. Karde, kardein gayretini gder ve gerekince biri dieri iin ca nn esirgemez. Fakat insan yaradl gerei birisi, dierinin kendisi ne stnln de ekemez. Bundan dolay Hazre kabilesi, bde olu Sa'd'a biat iin pek ok hrslandlar. Evsler ise Hudayr olu sey yid'in yanma toplandlar ve "Emirlik, bir kere Hazrcclerin eline ge e n e bundan sonra bize hkmetmeye kalkarlar ve bizi asla ie kar trmazlar" diye fldatmaya baladlar.
I'KYGAMISKIM.KK VK HALI'T.I.Klt TALH
IH:
I)
Muhacirlerin ise ensardan birinin emirliini kabul etmeleri Ihtlmall yoktu. nk Kureyliler, Arab kabilelerinin en ereflisi olduk lar iin, baka bir kabilenin emri altna giremezlerdi. Fakat Ubde Olu Sa'd'n konumas ensara pek ok ilediinden hemen ona biat Olunmak zere idi. Bu takdirde nce, Hazreliler ile Evsliler arasna rekabet girecek ve onlar, aralarnda anlasalar bile, muhacirler, onlara kar ka cak ksacas, Mslmanlar iinde byk bir paralanma olacakt. Bu I K O slm milleti iin byk bir tehlikeydi. I.te yle dar ve tehlikeli bir anda Hz. Ebu Bekir, mer ve Cer r a h olu Ebu Ubeyde oraya Hzr gibi yetitiler. Hz. mer, ensarm ylece toplandklarn duyar duymaz Hazret-i Peygamber'in evine giti Uz. Ebu Bekir'i ard, durumu anlatt. Hz. Ebu Bekir de Hz. mer ile Hz. Ebu Ubeyde'yi alp onlarla birlikte Sideoullar sofasna git ti. O zaman ensardan biri kalkp "Bizler, ResTn ensaryz. Bizler, slm'n hazr akseriyiz. Ey muhacirler! Sizler, bizim iimize gelip s n m bir topluluksunuz. Emirlik, bizim hakkmzdr" diyordu. Halbuki Resl-i Ekrem, herhangi bir mecliste bulunsa sa taralna Ebu Bekir'i ve sol tarafna mer'i alrd. Ebu Ubeyde hakknda le "Bu mmetin emmidir" derdi. Bu sefer birden meydana ge lince sanki Resl-i Ekrem dirilmi ve oraya gelmi gibi, Mslmanla rn kalblerine iledi ve herkes onlarn ne syleyeceklerini bekledi. Hz. Ebu Bekir de, nasl ki Resl-i Ekrem hutbede sze balar idiyse o ekilde, yani nce Allah'a (c.c.) hamd ve sena ettikten sonra halka kar, "BU mmet, evvelce tatan ve aatan yapma putlara tapard. Allah ( c . c ) , kendisine ibadet ve kendisini tevhid etmeleri in onlara eli gnderdi. Arab kavmine, babalarnn dinini brakmak g geldi. Allah (c.c.) ilk muhacirleri iman etmelerinden dolay se kin kld. Onlar, Hazret-i Peygamber'e yar ve gamm giderici oldular. Onunla birlikte mriklerin eza ve cefasna sabr gsterip katlandlar. tte yeryznde nce Hakk'a tapan ve Resulne iman eden on lardr. Resl-i Ekrem'in vefal arkadalar, doru yardmclar ve ai reti onlardr. Bu sebeple onlar, halife olmaya herkesten fazla lyk ol mular ve hak kazanmlardr. Bu meselede onlarla kimse ekiemez. Meer ki zlim ola. Ey ensar! Sizin de dince kdeminiz, faziletiniz ve meziyetiniz inkr olunamaz. Allah ( c . c ) , sizi dinine ve elisine yar dm iin seti ve sizlere Resulnn hicretini nasip etti. Bizce de ilk genlerden sonra, sizin derecenizde baka kimse yoktur. Allah'n Elisi'ne yardm ettiniz. Onun iin dava ettiiniz fa zilet ve erefin sahibisiniz. Buna kimsenin bir diyecei yoktur. Fakat halifelik bahsinde Arap kabileleri, ancak Kurey'i bilir. Bakasnn e m i r l i i n i kabul etmez. nk Kurey kavmi, soy sop bakmndan A r a b ' n en stndr. Memleketleri Arab yarmadasnn ortasdr. emirlerdeniz. Siz, vezirlerdensiniz. Hi bir danmada geri bra klmazsnz. S i z i n g r n z alnmadka bir i grlmez" dedi.
l l k l t K T N ONHUNC SENES
197
Uz. mer de ensara dnerek, "Resl-i Ekrem, hasta iken sizi bi ze vasiyet etti. Eer siz, emir olacak olaydnz bizi size vasiyet eder di" diye Hz. Ebu Bekir'in szlerini dorulad. Ensar, diyecek bir sz bulamadlar. Dnmeye baladlar. Fakat ilerinden Cemh'un to runu ve Mnzir'in olu Hubb kalkarak, "Bizden bir emir ve sizden dc bir emir olsun" dedi. Hz. mer " k i emir, bir arada olamaz. Pey gamber hangi kabileden ise halifesi de o kabileden olmadka, Allah'a yemin ederim ki Arab kavmi, kabul edip boyun emez" dedi. Hubab, onu red ederek, "Ey ensar! Bu dine Arab kavmi sizin ki ularnz ile boyun edi. Hakknz bakasna kaptrmaynz" dedi. Hz. mer, onu azarlad. O da sert cevaplar verdi ve mcadeleye balad. O zaman Cerrah olu Ubeyde sze balad, "Ey ensar! nce bu dine yardm eden sizlerdiniz. Salon nce ii bozan da siz obuaya siniz" dedi. Bunun zerine ensardan ve Hazre kabesinden Hazre olu Ka'b'in torunu ve Nu'mnin olu Sa'd'm olu Ber (r.a.), ayaa kalkt, "Ey insanlar! Muhammed, Kurey'dendir. Kendi kavmi, onun halifeliine daha ok lyk ve hak sahibidir. Bizim her ne kadar Is la n iin yaptklarmz, savalarmz ve yardmlarmz varsa da, bi zim btn bunlardan muradmz, Allah (c.c.) ve Resl'nn (s.a.v.) honudluklarn kazanmakt. Biz, bundan dolay dnyaca bir karlk V6 mkfat istemeyiz" dedi. Hubab "Ey Ber! Sen, amcann olunu (yani Ubade olu Sa'di) kskanyorsun" dedi. Ber "Yok. Allah'a (c.c.) yemin ederim ki, yle deil. Fakat bu kavmin hukukuna taarruz ve tecavz uygun gr myorum" dedi. te o zaman Hz. Ebu Bekir "Size bu iki kiiyi setim. Birine biat ediniz" diye Hz. mer ile Ebu Ubeyde'yi gsterdi. kisi birden kabul etmeyerek, "Hazret-i Peygamber'in ileri geirdii kii nin nne kim geebilir?" dediler. Bu srada grlt byd. Dedikodu oald. Her kafadan bir ses ve her azdan bir sz kar oldu. Bunun zerine Hz. mer sz kestirdi ve Hz. Ebu Bekir'e dnerek, "Resl-i Ekrem, seni din temelle rinin cn by olan namazda kendisine halife etti. Seni hepimize imam etti. Elini uzat, ben, sana biat edeyim" dedi. Ebu Ubeyde ile birlikte Hz. Ebu Bekir'e biat edecekleri zaman, Sa'd olu Ber kotu, onlardan evvel Ebu Bekir'in elini tuttu, biat etti. Hz. mer ve Ebu Ubeyde de biat edince beri tarafta birbiriyle fishlasmakta olan Evs kabilesi de reisleri olan seyyid ile birlikte ge lip biat ettiler. Bylece Hazrelilerin ittifak bozuldu. Sa'd'a biat bah si soya dt. Btn ensar ve muhacirler, hep birden Hz. Ebu Bekir'e biat etmek zere o kadar hzl kotular ki, az kald Sa'di ineyecek lerdi. lk nce Hz Ali gelip biat etmedii gibi Avvm oiu Zbeyr, Esved of'lu Mikdd, Selman-1 Fris, Ebu Zer Gfar ve Yslr olu Ammar Ebu l.ehebin olu Utbe gibi Himoullarndan dier baz kiiler de . Ali'ye biat. etmek stediler. Bu yzden gelip de Ebu Bekire
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH (CUt 1)
biat eylemediler. Fakat sonra hepsi gelip hakklyle Reslllah'n hail le,! olan Hz. Ebu Bekir'e biat ettiler. Rivayet edilir ki, Hz. Ali ve Zbeyr "Biz, Ebu Bekir'in eref ve faziletini biliriz. O maara arkadadr. Reslullah onu hayatnda iken mam yapt. Halifelie hepimizden ok lyk ve hak kazanm oldu unu t a s d i k ederiz. Fakat bu hususta danma d tutulduumuz iin gcendik" demiler. Gerekten halifelik ii, slm milletince en byk bir itir. Haz ret Peygamber'in lm zerine btn ashabn bykleri birleerek oy birliiyle ilerinden birini semeleri gerekirdi. O halde Hazret-i Al ve Zbeyr gibi ashabn sekin byklerinin oylarna bavurulmak da zaruri bir iti. Ne yazk ki, Hazret-i Peygamber'in lm zerine herkes ne yapacan ard. Ensarm da kendi ilerinden emir seil m e s i n e kalkmalar, ii rndan kard. Hemen Ebu Bekir, mer ve Ebu Ubeyde yetimeseydiler Ubade olu Sa'd'e biat olunacak ve bu yzden Hazreliler ile Evsliler aras na kskanlk derek nce ensar, ikiye blnecek ve Kurey ise asla kabul etmeyip, slm milleti iine byk bir ayrlk decekti. te bu fenalklarn giderilmesini Hz. Ebu Bekir baard. Onun halife se ilmesiyle slm milleti, byk bir tehlikeden kurtuldu. te son peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.) in ld gn, Re hini evvel aymm (oniki) nci pazartesi gnyd. yle garip mcadele l e r ve karlkl konumalar olduysa da, sonunda Hz. Ebu Bekir Re slllah'n halifesi oldu. Ertesi sal gn halk da toptan biat etti. yle ki: Hz. Ebu Bekir, mescide gelip minbere kt ve Allah'a (c.c.) hamd ve kr ettikten sonra: "Ey insanlar! Ben, sizin zerinize vali ve emir oldum. Halbuki sizin en hayrlnz deilim. Eer iyilik edersem bana yardm ediniz ve eer fena ilersem bana doru yolu gsteriniz. Doruluk emanet tir. Yalanclk hyanettir. Sizin zayfnz, benim yanmda kuvvetlidir ki. hakkn ahveririm ve kuvvetliniz, benim yanmda zayftr ki on dan, bakasnn hakkm alrm, inaallah. Biriniz, din urunda sa va terketmesin. Cihad terkeden kavim, alalr. Ben Allah'a ve Re sulne itaat ettike siz de bana itaat ediniz. Eer ben, Allah'a ve Re sulne s olursam sizin de bana itaatiniz gerekmez. Kalknz nama za. Allah hepinize merhamet etsin" dedi. Sonra Hazret-i Peygamber'i kefenleyerek gmdrd. Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafndan Hz. sme'ye verilmi olan sancak ki, Resl-i Ekrem'in lmnde sme'nin bayraktar olan Breyde onu getirip Hz. Peygamber'in evi nne dikmiti. Hz. Ebu Bekir, onu yine Breyde'ye verdi ve sme'nin kaps nne diktirdi ve "Kimse seferden geri kalmasn" diye iln ettirdi. sme (r.a.), sancak ile Medine dna kp eski ordu yerine git ti. Yine orada ordusunu kurdu. teki ashab da Reslllah'n halife s i n e itaat ederek hemen silhlandlar. Ordughta toplandlar. Fakat sne, pek gen olduundan ensardan bazlar, onun kumandanlk-
I . T I N
ONiltNC
SENES
tan alnarak yerine ashabn yaa nde gelenlerinde birinin tyinini istediler. Hz. Ebu Bekir'in buna can skld "Resl-i Ekrem'in tyin ettii kumandan ben, nasl deitiririm?" dedi. Reblhir aynn banda Hz. Ebu Bekir ordugha gitti ve Hz. sme'yi atna bindirip kendisi yaya olarak onu uurlad. Hz. sne ona "Ya sen de bin, yahut ben de ineyim" dedi Ha life Hazretleri "Ne ben bineyim, ne de sen in. Allah yolunda biraz beni nim de ayaklarm tozlansa ne olur?" dedi. Ve gereken yere kadar y ryerek slm ordusunu geirdi. sme'ye "Allah selmet versin. Git ve Reslullah, sana ne emrettiyse ona gre hareket et" diye veda et tii zaman "Eer uygun grrsen mer'i bana yardmc olmak UM re brakver" dedi. Hz. sme de raz olup Hz. mer'i brakt. Byle ce Halife Hazretleri, Hz. mer ile birlikte Medine'ye dnd. sme de slm askeri ile am'a doru gitti. Belka blgesine ula. t. Dmanlar atlara inetti. Babasnn katilini bulup ldrd. Za fer kazanarak nice ganimet mallar ele geirdi. te Reslullah'm en son hazrlad ve birinci halifesinin en nce gnderdii ordu budur. Allah'n salt ve selm yaknlar ve as hab zerine olsun.
Hazret-i Peygamber'in [s.a.v.] C e n a z e Hazrl v e G m l m e s i

Daha nce yazld gibi, Hz. Ebu Bekir'e biat olunduktan sonra Fahr-1 lem'in gmlmesi iine hemen baland. Fakat gmlecei yar hakknda uyumazlk kt. Ashabdan bazlar mescitte ve bazlar liak'de, yani Medine mezarlnda ve bazlar ceddi brahim'in (a.s.) mezar yannda ve bazlar Mekke'de gmlmesi grnde bulundu. Hz. Ebu B'ekir ise "Ben, Reslullah'dan (s.a.v.) bir ey iittim ve hl unutmadm 'Allah ( c . c ) , bir peygamber'in ruhunu ancak gmttlecei yerde alr' diye buyurmutu. Onu deinin olduu yere g nmz" deyince, Hz. ie'nin evinde, zerinde ld dei kald rld ve yeri kazld. Bir lhid yapld ki, hl "Ravza-i Mutahhara" denilen yer burasdr . Mezar kazp lhdi yapan ensardan Ebu Talha'dr (r.a.). Ykanaca zaman da elbisesini karp karmamak konusunda sbab arasnda uyumazlk kt. Bu srada ashaba Allah (c.c.) tara findan bir uyku geldi. Bu anda "Onu elbisesi zerinde iken ykaynz" diye bir sz iitildi. Fakat kimin syledii bilinemedi. Ama gerei de aynen yapld.
PEYGAMBERLER VK HALFELER TAlUll
(Cilt!
Ykama ve gmme hizmetinde bulunanlar Hz. Ali ve Abd'l-Mutldlb'in olu Abbas ile oullar Fazl ve Kuem ve Zeyd olu sme ve Resl-i Ekrem'in azadllarmdan kran gibi kiilerdi. Ayrca en s i n dan ve Bedir Harbi'nde bulunmu olan Ben Avf'm ceddi olan Hav l olu Evs de onlarla beraber bulundu. Allah (c.c.) onlardan honud
olsun.
Baka cenazelerde grlegelen eylerden onda bir eser grlmedi. Hz, Ali "Hayatnda ve lmnde tertemizsin" diyerek ykyor ve Ab bas le oullar eviriyor ve sme ile kran su dkyordu. Bu ekil de ykand ve kefenlendi. Erkekler, kadnlar, ocuklar ve kleler, b lk blk gelip namazn kldlar. Mezarna inenler Hz. Ali, Fazl, Kuem ve kran idi. Fakat Evs " A l l a h akna ey Ali! Bizim Resiullah'dan haz ve nasibimizi gzet" deyince Hz. Ali emretti. O da kabre indi. Ve bundan eref ve gurur duydu. Cenaze ilerinin tamamlanmas gecikmi ve gece olmu, hava ka rarmt. Herkesi saran keder ve znt karanlklar ise, bundan da ha baskn gelmiti. nk Allah'n (c.c.) vahiy nurlarna mazhar olan Resl-i Ekrem'in kutlu bedenini topraa gmmek ashabna ok zor
gelmiti.
te bu srada Peygamber'in (s.a.v.) gznn nuru olan Hz. Ftmat'l-Betl, kabirden bir avu toprak alarak koklad. "Ahmed-i Mltar'n topran koklayann hali ne olur? mrnn sonuna kadar kaynam a kokusu almak gerekir. Benim zerime birtakm musi b e t l e r dkld ki, eer gndzlerin zerine dklse gece olmalar ge r e k i r " diye at syleyerek alad ve herkesin cierini dalad. Son ra keder evine ekildi ve insanlarla grmekten el etek ekti. Ne are ki, insan kafilesine karanlar, hep bu dnyaya konup gmek zorundadrlar. Bu ise ok tabi bir eydir. Resl-i Ekrem'den s o n r a onun dinine hizmet etmek ise ona sevgi ve iten balanmann 11 r gereidir. ) Nitekim btn ashab, Hazret-i Peygamber'in ayrlk ateiyle yan dklar halde, btn fikir ve dncelerini onun kurduu din hkm lerini kuvvetlendirmek iin kullanmlardr. Bu cmleden olmak ze re Hz. Ebu Bekir, Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) saken hazrlam olduu sme ordusunu, gmme ii bittikten sonra vazifelendirildii yere gndermitir.
Hazret- Muhammed'in [s.a.v.] Baz Yksek Vasflar

Hazret-i Peygamber'in vasflarn ve onun huy, tabiat ve ahlk n tarif etmek bu kk kitaba smaz. Fakat evvelce yeri geldiinde bahsedildii gibi, burada da birazck bahsetmek uygun grld.
Resl-1 E k r e m yaratla ve ahlka nsanolunun en miikem
HAZRET-1
MIIIAMMI.I)
I N (H.U.V.)
BAZI
Y O K S K K VASIFLARI
20]
mcli idi. Btn peygamberler de tam zl ve gzel yzl idiler. F a k a t Hz. Muhammed (s.a.v.), onlarm en gzeli idi. Mbarek cismi gzel, btn zas birbirine uygun, endam dzgn, aln ve gs ve i k i omuzlarnn aras ve avular geni, boynu uzun ve dzgn ve gm gibi saf, omuzlar ve pazular ve baldrlar iri ve kaim, bilekleri u z u n , parmaklar uzunca, elleri ve parmaklar kalnca idi. Mbarek k a m gsyle beraber olup iman de idi ve ayaklarnn alt ulun olup dz deil idi. Uzuna yakn orta boylu, iri kemikli, iri gvdeli, gl kuvvetli idi. Ne zayf, ne semiz, belki ikisi ortas ve sk etli idi Mbarek cildi ise ipekten yumuakt. Bas orta byklkte, hill kal, ekme burunlu, az deirmi ehreli ve sbce yzl idi. iman yzl ve yumru yanakl deildi. Ki t pikleri uzun, gzleri kara ve gzel, bycek ve iki kann aras ak, fakat kalar birbirine yaknd. atk kal deildi, iki kann a t a snda bir damar vard ki, fkelendii zaman kabarp grnrd. O sekin Peygamber, parlak yzlyd. Yani ne kire gibi ak, ne de karayaz, belki ikisi ortas ve gl gibi krmzya dnk, beyaz, nurlu ve berrak yznde nur parlard. Gzlerinin aknda da az kr mzlk vard. Dileri inci gibi ho ve parlakt. Sylerken n dilerin den nur salr, glerken mbarek azlar, bir ltif imek gibi k lar saarak alrd. Salar, ne pek kvrck, ne de pek dzd. Salarn uzatt za man kulaklarnn memelerini geerdi. Sakal sk ve tamd. Uzun de gildi. Bir tutamdan fazlasn keserdi. Ebed leme gtklerinde sa, sakal daha yeni aarmaya basla mt. Banda biraz ve sakalnda (yirmi) kadar beyaz kl vard. Bedeni tertemizdi. Kokusu ho idi. Koku srnsn, srnmesin teni ve teri en gzel kokulardan daha gzel kokard. Bir kimse onun la el sksa btn gn onun gzel ve ho kokusunu duyard. Mba rek eliyle bir ocuun ban svazlasa gzel kokusuyla o ocuk, te ki ocuklar arasnda hemen belli olurdu. Doduu zaman da tertemiz idi. stelik snnetli ve gbei kesik olarak domutu. Duygular son derece kuvvetliydi. Pek uzaktan ii tir ve kimsenin gremeyecei uzaklktan grrd. Btn hareketle ri orta halliydi. Bir yere giderken acele etmez, saa sola salnmaz, tam bir arballkla doru yoluna gider, fakat hzlca ve kolaylk la yrrd. Sanki yrr gibi grnr, fakat yannda gidenler hzl yrdkleri halde geri kalrlard. Gleryzl, tatl szl idi. Kimseye fena sz sylemez, kimseye kt muamele etmez, kimsenin szn kesmez, yumuak huylu ve alak gnll idi. Sert ve kaba deildi. Fakat heybetli ve ar bal idi. Bo yere sz sylemezdi. Glmesi de glmseme idi. Onu anszn gren kimseyi sanki korku kaplard. Onunla tanp gren kimse, ona can ve gnlden balanrd. Olgun kimselere de reeelerlne gre hrmet ederdi. Akrabasna da pek ok ikram ederdi Fakat onlar kendilerinden stn olanlarn yerine geirmezdi
PEYGAMBERLER VE HALFELER T U t i l (Cilt:
1)
Hizmetilerini pek ho tutard. Kendisi ne yer ve ne giyerse on lara da o n u yedirir ve onu giydirirdi. Cmert ve kerm, efkatli, ok merhametli, cesur ve yumuak huyluydu. Sznde ve vadinde durur, sznde doruydu. Ksaca gI ahlka, akl ve zekca btn insanlardan stn ve her trl vlmeye lykt. Kitap okumam, yaz yazmam olduu h a l d e halk ve okur-yak s m n n gizli ak ilerinde gsterdii tedbir, tutum ve davra n n bir adam dnse o Hazret'in ne derece akll, anlayl ve zek olduunu hemen anlar ve bilgisizlik karanlnda kalm Arab ka b i l e l e r i arasnda byyp ve Arab yarmadas gibi cra bir yerde ortaya karak okur-yazar olmad halde herkesi ve her taraf ilim ve marifet klaryla aydnlattn sa duyu sahibi bir kimse iyice dnse, tereddtsz onun Peygamberliini kesin olarak tasdik eder. Yemede, giymede zaruret miktar ile yetinir, fazlasndan ka nrd. Bulduunu yerdi, bulduunu giyerdi. Tam doyuncaya ve kar n lam doluncaya kadar yemezdi. zerinde yatp uyuduu dek, d e r i d e n yaplm olup, ii de hurma lifiydi. A 7, zamanda bunca fetihler yapm ve s l m Devleti'nin gelirle ri oalmken dnya malna asla deer vermezdi. Ganimetlerden kendisine ait olan mallarn ounu lyk olanlara verip, kendi ge imi iin pek az bir ey akkordu. Bu yzden bazen bor almak zo runda kalrd. Ailesinin ok kere yedikleri arpa ekmei, yahut hurma idi. l dnde en sevgili hanm olan Hazret-i ie'nin evinde birazck ar padan baka yiyecek yoktu. Zrh bir Yahudi elinde rehin olarak bu lunuyordu. Ailesinin nafakas iin otuz s (*) arpa dn alp zr h n rehin vermiti.
Hazret-i Peygamberin Miras

Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) lmnde gerek altun, gerek gm paras kalmamt. Elbise, iki kilim, bir araf, birka su kab, oyma aa kap, tencere, tarak, makas, misvak gibi ok gerekli eyasndan baka bir gm mhr vard. zeri "Muhammed Reslullah" diye kaznmt. Hz. Ebu Bekir, mer ve Osman Hazretleri halifelik gn lerinde o mhr kullanmlardr. Bir sediri vard. Ayaklar sac denilen aatand. Resl-i Ekrem hicretten sonra Ebu Eyyb Ensar'nin evindeyken Zrare olu Es'ad (r.a.), bunu ona vermiti. Resl-i Ekrem, onun zerinde yatp uyurdu. ldnde onun zerine konulup namaz klnd. Sonra.Hz. ie'nin evinde kald. Sonra halk, teberrken cenazelerini onun ze n i n l e gtrmeye baladlar. Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer'in cenazele ri de o n u n zerinde gtrlmt.
HAZRET-1 I'KYGAMKKN MKASI Medine evresinde otlar, (yirmi) ba .salr develeri v a r d . l e r gn bunlardan iki krba st gelirdi. Hanmlariyle beraber kendileri gdalanr, kalann da Ashb- 'Suti'a'ya verirdi. Yz koyunu ve alt yedi kadar keisi vard. Onlarn stleri de o yolda sari'edilidi. Bundan baka geride braktklarna gelince, silhlariyle beyaz bir katrdan ibaret idi. Hz. Ebu Bekir onlar, Ali'ye verdi, "Geri kalan sadakadr" buyurdu. Her ne kadar Resl-i Ekrem'in Medine'de biraz topra, K e d e k ve Hayber arazisinde bir miktar pay vard. Fakat saken onlar vakfedip, hkmlerini de belirtmiti. ounun gelirini gelip g i d e n eliler, misafirler ve yolcularn masraflarna ayrmt. Hayber'deki arazisinin gelirinden hanmlar iin, belli bir mik tar arpa ve hurma ayrr, fazlasn ise fakirlere, muhacirlere veril lerdi. Hz. Ebu Bekir'in halifeliinde bu tertip ve nizam, Hazret-i Pey gamber'in (.a.v.) zamannda olduu gibi iledi, asla bozulmad. Hz. mer, halife olunca, Hayber arazisini taksim ederek, Haz ret-i Peygamber'in hanmlarm "steyen eskiden olduu gibi belli miktarlarn ve isteyen araziden payn alsn" diyerek serbest brak t. Onlardan bazlar, belli miktarlarm ve bazlar da araziyi seim.; lerdir. Baka dul kalan kadnlarn belli sreleri bittikten sonra i s l e dikleri kiiye varabilirler idi. Ama Hazret-i Peygamber'in hanmlar, m'minlerin analar olduklarndan hi kimseyle evlenemezlerdi. Bun d a n dolay sa kaldka geimlerinin salanmas gerekmi ve otur duklar evler de lnceye kadar kendilerine braklmtr. Resl-i Ek rem'in vrisleri, sevgili kz Ftmat'z-Zehra ile muhterem hanm lan ve amcas Abbas (r.a.) idi. Fakat Hz. Ebu Bekir, Hazret-i Peygamber'den kalan eyleri b > < ltrmedi. Hz. Muhammed'in (s.a.v.) hayatndaki dzen zere b raktl, Hz. Ftma, miras payn isteyince "Allah'n Resl'nden duy dum. 'Bize, yani peygamberlere kimse vris olamaz. Bizim brakt mz ey, sadakadr' dedi. Reslullah, her ne yapar idiyse ben, asla deitirmem. nk yanl bir yola sapmaktan korkarm" diye ce vap verdi. Rivayet edilir ki: Hz. Ftma Hz. Ebu Bekir'in yanma gelerek "Sana kim vris olur?" diye sormu ve Hz. Ebu Bekir de "E ve o clklarm olur" deyince "Ya ben, niin babama vris olmuyorum" demi. Hz. Ebu Bekir bu sefer "Ben, senin baban olan Rcsl-i Ekrem Hazrctleri'ndcn duydum. Buyurdular ki: 'Kimse bize vris olamaz.' Onun iin de sen vris olamazsn. Ama ben onun halil'esiyin. Onun saken geimini salad kimselerin ben de geimlerini san larn. Senin masraflarn ve ilerini de grmek, benini vazifemdir." diye c e v a p verdi. Bunun zerine tiz. Ftma, s u s t u . Bir d a h a d a m
rai laln etmedi
',111
PEYGAMBERLER VK HALFELER TAKM
(Cilt
>
Hazret-i Peygamber'in Hanmlar

Mminlerin analar olan Hz. Peygamber'in hanmlarnn ilki ve tu stn H a t i c e t ' l - K b r 'dr (r.a.). Kadnlarn efen dili Ffttmat'z Zehra'nn annesidir. Hazret-i Muhammed'e (s.a.v.) ilk nce iman eden ve arkasnda namaz klan odur. O, saken Resl-i Ekrem, onun zerme baka ka d n a l m a d . Soyu da ondan yrmtr. nk Resl-i Ekrem'in Hz. ka Lima'dan baka evld kalmad. Ondan sonra kadnlarnn en stn, Hz. Ebu Bekir'in kz Hz. A e 'tr. Ondan pek ok hads rivayet olunmutur. Resl-i Ekrem' in k z olarak evlendii ancak odur. tekilerini hep dul olduklar hal d i - almtr. Resl-i Ekrem, Hz. Aie'yi pek ok severdi. Bununla beraber Hz. ie dermi ki: "Hatice, Resl-i Ekrem'in benimle evlen miinden () sene evvel ld halde, onun kadar hi bir kadn kskanmadm. nk Reslullah, her zaman onun adn ederdi. Kur lum kesip etinden onun akrabalarna hediye ederdi. Onu cennette nciden bir kk Ue mjdelemeyi Resl-i Ekrem'e yce Rabbi em-
retmiti."
liz. Hatice'nin lmnden sonra Resl-i Ekrem'e Z e m ' a kz S e v d e verilmiti. Sonra Hz. Ebu Bekir, kz ie'yi vermitir. ev de nce Kurey byklerinden amcas olu ve Hudeybiye konuma s n d a bulunan nl Amr olu Sheyl'in kardei Sekrnin hanmy d. Onunla beraber eskiden slm ile ereflenerek Habeistan'a g et milerdi. Sekrnin lmesiyle dul kalm ve Resl-i Ekrem'in kendi siyle evlenmesiyle teselli bulmutu. Kendisi yalannca srasn Hz. A.e'ye balamt. Sonra Hz. mer'in kz H a f s a 'nin (r.a.) kocas lerek dul kalnca Resl-i Ekrem, onunla da evlenerek Hz. mer'i honud et tikleri sonra, babasnn kz kardei Abdi-Muttalib'in kz Emme' in kz ve Harise olu Zeyd'in boad C a h kz Z ey n e b i de almtr. Hanmlarndan biri de Harb olu Ebu Sfyan'm kz m m ila b i b e ' d i r ki, kocas Cah olu Ubeydullah ile beraber ilk Msl manlardan olup, Habeistan'a g etmilerdir. Ubeydullah, orada din den karak ld. mm Habibe, slm zere gurbette kimsesiz kald. Byle bir kimsesizi sevindirmek iin, Hz. Peygamber'in gnderdii haber zerine Nec, onu orada Resl-i Ekrem'e nikahlayarak Medi ne'ye gndermiti. mm Habibe'nin babas Ebu Sfyan, o zaman daha imana gelmemiti. Mekke'de reislerin ba idi. Yine Habe muha cirlerinden Abd'l-Muttalib kz Berreiin olu Ebu Seleme Uhud harbinde ald yaradan lnce hanm mm S e l e m e ' y i de Resl-i Ekrem almtr. Sonra Mustalikoullar muharebesinde C v e y r i y e ve Hayberin fethinde S a f i y e esir alnnca Resl-i Ekrem onlarla da ev-
RESL-
KKRKM'IM A/Al)
KTTG
KOLK
VE
CARYELER
206
lenmitir. Cveyrlye, Mustalikoullar eyhi Ebu Zirar olu Hars'n, Safiye ise Yahudi reislerinden bni Ahtab'n kzdr. Daha nce yazld gibi, Resl-i Ekrem, Umre iin Mekke'ye va rnca, amcas Abbas, kendi hanm mm'l-Fazl'n kz kardei M e y m n e 'yi Hz. Peygamber'le (s.a.v.) evlendirmiti.
Resl-i Ekrem'in Azad Ettii Kle ve Cariyeler

Resl-i Ekrem, kle ve cariyelerini, mlik olur olmaz, yahut ok ksa bir sre sonra azad ederdi. Onlar serbest brakp isteyenleri ken di hizmetinde alkordu. ld zaman azad olmam yani hrriyete kavuturulmam hi bir kle ve cariyesi bulunmad. Azad ettikleri oktur. nce annesinden kendisine kalan m m E y m e n adn daki Habeli cariyeyi azad etmiti. Fakat mm Eymen, yine his metinde kald. Sonra Haticet'l-Kbra (r.a.) Resl-i Ekrem'e Harise olu Z e y d adndaki kleyi balad. Resl-i Ekrem de onu azad ederek kendisine oul edindi ve "Bir cennetlik kadn almak isteyen mm Eymen'le evlensin" diye buyurdu. Bunun zerine Zeyd, onunla evlen di. Onlardan same dodu. Resl-i Ekrem, onu da kendi ocuu gibi severdi. Baba ve oul, ikisi de Resl-i Ekrem'in sekin ashabmdandr. ki i de Hz. Peygamber (s.a.v.) in salnda bakumandan olmulard mm Eymen de mbarek ve uurlu bir kadnd. Uhud savanda bu l u n u p gazilere su ulatrr ve yarallara bakard. Resl-i Ekrem'den s o n r a Hz. Ebu Bekir ve mer, onu ziyaret ederlerdi. S u h e y b - i R u m Musul taraflarndan olup Rumlar, orala rn yamaladklarnda onu esir etmiler ve baz l Arablarna sat mlard. l Arablarmdan da bn-i Ced'n alp Resl-i Ekrem'e gn dermiti. En nce slm olan sekin ashabdandr. S e l m a n - F r i s ran halkndan olup, bir aralk esir d erek bir Yahudiye satlm yukarda yazld zere Reslullah, onu esirlikten kurtarmtr. O da sekin ashabdandr. kran, Bedir Muharebesi'nde bulunduu zaman kle idi. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), onu azad etmitir, yani hrriyetine ka vuturmutur. Resl-i Ekrem'in ykanmas ve gmlmesinde hizmet edenlerden biridir. E b u R f i' Hz. Abbas'm klesiydi. Onu Resl-i Ekrem'e ba lamt. Hz. Abbas'n slm'n mdeleyince Resl-i Ekrem, onu a z a d etti ve cariyelerinden Selm'y onunla evlendirdi. Onlardan A b d111lal dodu ki, Hz. Ali'nin halifelii zamannda ktibi idi. S e f ne adnda bir klesi daha vard. Onu da azad etmilerdi. Ondan Abdurrahma domutur.
Bunlardan
baka
Reslllah'n daha
nice
kle
ve
cariyeleri var
di. K hepsini birer vesileyle azad etmitir.
l'KYGAMIIKItl.KK VK HALFELER TAHII (Cilt: 1)
Resluliah'a Hizmet Edenler

Reslllah'n zel hizmetinde bulunanlardan biri M l i k o lu E n e s ' d i r ki, (on) yl Hz. Peygamber'e hizmet edip duasn al m ve (yz) seneden fazla m r srmtr. K a ' b E l e m i 'nin olu Reba, Suffa ashabmdand. Re si l i Ekrem'in abdest almasnda hizmet ederdi. 'Acaba baka bir hiz m e t kar m?' diye sabaha kadar kapsnda beklerdi. M e s ' u d olu A b d u l l a h , Hz. Peygamber'in misvaks idi. BT yere gidecek olduklar zaman ayakkabsn giydirir ve kardklar l a m a n , onlar kollarna geirip korurdu. A m i r C h e n 'nin olu U k b e , seferlerde Fahr-i lem'in kalrn ekerdi. lim, fakh, ir ve konumas o k ilek ve dzgn n. Muaviye zamannda Msr valisi olmutur. E b u Z e r G f a r de Fahr-i Kinat'n sekin ashabndan ol d u u halde zel hizmetlerinde bulunurdu. Bunlardan baka Hz. Mu i n i umed'in (s.a.v.) erefli hizmetinde bulunan daha baz kimseler vardr. Ubde Ensar'nin torunu ve S a' d 'm olu K a y s da Hz. Peygamber'in yannda bulunurdu. Sanki Medine'nin Emniyet Md r oymu g i b i alrd. Hz. Ali ve Zbeyr ile beraber Esved olu Mikdad diye bilinen A m r olu M i k d a d , Mesleme Ensar'nin olu M u h a m m e d ve S a b i t olu A s m ise cezaya arplanlarn Cezalann verirlerdi. Allah hepsinden honud olsun.
Mezzinler
Fahr-i lem'in drt mezzini vard. B i l l - i H a b e , I b n i mmi Mektml-Kure, Ebu Mahzur e Semur e ve S a ' d ' l - K a r a z ' d r . Bill-i Habe, k n c e Mslman olanlurdan biridir. Kle iken Mslmanln aklam ve bu yzden m riklerin yaptklar eza ve cefalarna sabredip, katlanyor iken Hz. Ebu Bekir, onu satn alp Allah rzas iin azad ettikten sonra, Hazret-i Peygamber'in hizmetine balad. n c e ezan okuyan ve kamet getiren
odur.
Hicretten sonra ashabn ou, ticaret ve ziraat ile uraarak, an c a k frsat bulduka Hz. Peygamber'in y a n m a gelirlerdi. Bill ise bir an bile Hz. Peygamber'in hizmetinden ayrlmazd. Fecir vaktinden n c e pek d o k u n a k l bir ezan ile teheccde kalkanlar uyandrr ve na m a / , v a k t i c e m a a t , hazr olunca Fahr-i Kinat' mescide getirir, sonr e v i n e gtrr, k a p d a , d u r u r , Hz. Peygamber'in her hizmetini g rrd H e l ' e r d e se bl an yanndan ayrlmazd. Fahr-i l e m ' i n o l n e
sne Isdar o ekilde mezzinlii hizmetinde bulundu. Ondan sonra
MUZKNLKIt
dnya bana dar geldi. Resl-i Ekrem'in ayrlk acsna d a y a n a m a d ndan Medine'de duramaz oldu. Hz. Ebu Bekir, Resl-i Ekrem'in s g lgndaki durumun bozulmasn hi istemediinden Bill'in, kendi aa mannda da mezzinlik etmesini talep ve teklif edince Hz. Bill, o n a "Eer beni nefsin iin satn aldn ise alkoy, yok eer Allah iin a l p azad ettin ise beni kendi hlime brak" diye cevap vermise dc l l z Ebu Bekir, Allah adn anarak yalvarmca Hz. Bill, bir sre daha mu ezzinlikte kalmt. Fakat sonunda dayanamad. am'a gitti. Gazi r rin arasna kart. Fakat Bill Hazretleri, am taraflarnda iken ryasnda Resl-i Ekrem'i grd. "Ey Bill! Bu cefa nedir, beni ziyaret edecein zaman gelmedi m i ? " diye buyurmu. Bill-i Habe, korku ve zntyle uyan m. Hemen devesine binip tek bana ve tenha lleri yararak Medl ne'ye varm ve Ravza-i Mutahhara zerine kapanp yzn toprak lara srerek alamaktayken Hz. Hasan ve Hz. Hseyin kagelmi.ler Bill, yine ayn ac ve kederle alayarak Peygamber'in (s.a.v.) kabri nin temiz topran brakp onlara sarlm. Onlar da "Ey Bill! Senin mescitte Allah'n Resulne okuduun ezan duymak isteriz" demele ri zerine Hz. Bill o anda, mescidin damna kp, Hz. Muhammed (s.a.v.) n salnda ezan okuduu yerde durup "Alah ekber" de dii zaman, Medine yerinden oynad, "Ehed en l ilahe illallah" deyince Medine alkand, "Enne Muhammeden Reslullah" deyince, Reslullah dirilmi diyerek kzlar sokaklara urad. Memleket alt st oldu. Resl-i Ekrem'den sonra Medine'de o kadar alay grlmemi ti. Hz. Bill'e de hayret geldi, ezan tamamlayamad. Bunun zerine yine am tarafna dnd. ehit olmak arzusuyla snr boylarna doru gitti. Bir mezzin ki, ezan meru olunca, nce onun sesinden duyula ve imam Fahr-i lem ola ve hep ona arkada ola. Onun baka faziletle rinden bahsetmeye gerek yoktur. bni mm Mektm Hz. Haticeti-Kbra'nm days oludur. li ll-i Habe, teheccde kalkanlar uyandrmak iin fecir vaktinden n ce ezan okuyup, bni mm Mektm ise sabah namaznn tam kl naca zaman gelince ezan okurdu. Resl-i Ekrem, bir tarafa gidince Bill-i Habe de beraberinde olduundan bni mm Mektm, mescit te kalrd. ok kere Resl-i Ekrem, onu Medine'de vekil brakmt. Ebu Mahzre'nin sesi hotu. Pek gzel ezan okurdu. Reslullah, onu Mekke'nin fethinden sonra mezzin yapmt. Soyu, Harun Reid zamannda tkeninceye kadar hep mezzinlik yapar olmutur. Ba'd'l Karaz, Ysir olu Ammr'n klesiydi. Resul i Ekrem, onu K b a ' y a mezzin tayin etmiti. Bill-i Habe, am taralna gidince, Ba'd'l K a r a / , Medine'ye- nakledilerek, Hz. Peyi'.amber'in Mescidine. meZZn o l a r a k tyin e d i l d i , nce k e n d i s i v e s o n r a evld u z u n zaman
o mescitte mezzinlik etmilerdir. Allah hepsinden raz olsun.
^08
PEYGAMBERLER HALFELER
T A K I 1
(CILT:
1 )
Hatibler ve airler
Ashab iinde pek ok hatibler, yani gzel konuanlar ve nice a irler vard. Fakat ilerinden bazlar hatiblikle yani iyi konumakla veya airlikle n kazanmlard. Bu cmleden olarak, ensarm hatibi olan e m m s ' n torunu ve K a y s'm olu Sabit hatiblerin v e Sabit Ensar'nin olu A b d u l l a h hem hatib hem airdi. Akabe biatinde, Bedir, Uhud ve Hendek muharebelerinde ve dier harplerde bulunmu ve Mte enginde ehid olmutu. M l i k En s a r 'nin olu K a ' b da slm'n nl airlerin dendir. Akabe biatinde ve dier mehur yerlerde bulunmutur. Fakat Tebk Muharebesi'ne gitmemitir. Yukarda getii zere Zheyr olu K a ' b da sonradan Medine'ye gelip islm airleri arasna katlmtr. Allah hepsinden ra in olsun.
Ashabn Fkh (hukuk) Bilginleri

Hz. Ebu Bekir, mer, Osman, Ali, Avf olu Abdurrahman, Mes'ud olu Abdullah, Ka'b Ensar'nin olu bey, Cebel olu Muaz, Ysir o lu Ammr, Yeman olu Hzeyfe, Ensr ve Neccr'dan Sbit'in olu Zeyd, Ebu'd-Derda, Ebu Musa E'ar ve Selman- Frisi; ashabn lim ve fkh bilginleriydi. Hz. Peygamber saken bile fetva verirlerdi. Hz. mer, Ali ve Cebel olu Muaz Resl-i Ekrem'in hkimleri sa ylrd. Drt halife ile Avf olu Abdurrahman, Aere-i Mbeere yani cennetle mjdelenen o sahabedendirler. bni Mes'ud, Hz. Peygam ber'in hizmetine bakanlar arasnda da ad gemiti. Ka'b olu beyd, Akabe'de biat eden ensardandr. Cebel olu Muaz, Kur'an retmek in, Hz. Peygamber'ce Yemen'e gnderilmiti. Ysir olu Ammr, as habn sekinlerindendir. Yeman olu Hzeyfe, Reslllah'n srda idi. Ktiplik hizmetin de de bulunurdu. Resl-i Ekrem, ona gelecekte olacaklara dair pek ok srlar bildirmi ve mnafklarn yani iki yzl olanlarn isimleri ni sylemiti. Hz. mer, srlara dair olan eyleri ona sorard. Bir ce n a z e olunca Hzeyfe'yi gzetir, onun gitmedii cenazeye gitmezdi. Hz. mer, saken karklk kmayacam da haber vermiti. Allah hep sinden honut olsun.
Hz. Peygamber'in Ktipleri

eyhayh yani Hz. Ebu Bekir ve mer, Fahr-i Kinat'n iki vezi gibiydi. Hz, Osman ve Ali de vahiy ktiplii yani yazcl yapar-
II/. I'KYIJAMIIKII'N K Al l'i.lsltl
2UU
I\n
lard. Fakat Rcsl-i Ekrem'in onlardan baka ktipleri de vard nlleri aadadr:
Abd-i ems'in torununun olu ve meyye'nin torunu ve Asin olu S a i d ' i n olu " H l i d " vahiy ktibi idi. "Besmelc-i erife" yi i l k nce yazan odur. Ayn zamanda ilk Mslmanlardandr. Hicret y o l u n da Habeistan'a gitmi ve Hayberin fethi srasnda Medine'ye d o n mutur. Klesi E b u F t m a olu M u a y k b d a ilk muha ciierden olup, Resl-i Ekrem'in mhrdarlk hizmetinde bulunmu, ve Hz. Ebu Bekir ve mer'in halifeliklerinde Hazine Vekili tyin edil initir. Said'in kardei s olu E b a n da Mekke'nin aln g i n u slm'a gelip vahiy ktibi olmutur. Hasene olu rahbl ilk vahiy ktiplerindendir. s t e l i k i l k Mslmanlardand. Habeistan'a gm ve mm Habbe ile beraber Medine'ye gelmitir. Ondan sonra da hkmdarlara mektup lar yazmtr. Hadramut halkndan ve ashabn byklerinden olu A1 da vahiy ktiplerindendi. H a d r a n i
Fkh bilginleri arasnda ad geen Ka'b olu bey, hicrette va h i y ktibi olmutu. lknce mektubun sonuna imza yazan odur. Yine fkh bilginlerinden S a b i t olu Z e y d d e vahiy k tiplorindendi. Baka eyler de yazard. Etraftan gelen mektuplar ter Cme iin Resl-i Ekrem'in emriyle Yahudi ve Sryan yazsn r e n m t i . Aada anlatlaca gibi, Hz. Ebu Bekir'in emriyle K u r ' n - 1 K e i" i m ' i toplayan odur. Ebu erhin torunu ve S a d i n olu A b d u l l a h , Hz. Os m a n ' n 8t kardeiydi. Mekke alnmazdan nce slm'a gelip vahiy ktibi olmutu. Sonra dinden kt iin, Mekke'nin alm gn, l drlmesi iln edilmiken Hz. Osman'n efaatiyle affedildi. Sonra kuvvetli Mslman oldu. Ebu- Sfyan, Kurey reislerindendi. Mekke'nin fetih gn o u l laryla beraber slm ile ereflenmi ve kalbleri kazanlmas gereken ler arasnda yer almt. Kz mm Habbe m'minlerin analarndan biriydi. Byk bal ve ksaya yakn orta boylu bir adamd. Gerek kendisi ve gerek oullar, fetihten sonra evlerini Medine'ye tam lard. Gerek E b u S f y a n , gerek olu Y e z d ; Hz. Peygam berin ktiplik hizmetinde bulunmulardr. Dier olu Muaviye i s e vahiy ktibi olmutur. O da akll ve ileri grl bir kiiydi. Baz tarihiler der ki: "Ebu Sfyan'm oullarndan en hayrls, bu Yerid'dir." Ebu Sfyan'm Z i y d adnda baka bir olu daha vard. Fak a t cahiliyet zamannda geerli olan evlenme usl gereince de ray m e r sayldndan, Ziyad bin Ebh derler ki, "Babasnn olu" d e m e k t i r . Somadan Muaviye, onu kardelie kabul ederek E b u Sf y a n soyuna k a t m t r .
210
HALFELER TARH (Cilt:
1)
E r k a n Kur'nin olu Abdullah, Mekke'nin fetih yl islm ile e d lenmiti. Hz. Peygamber tarafndan hkmdarlara ve bakalarna m e k t u p yazard ve Hz. Peygamber'ce pek gvenilen bir kiiydi. Cennetle mjdelenen on kiiden biri olan Avvam olu Zbeyr ile Rayber'in aln senesinde islm olan Salt olu Cheym zekt ktip le; ydi. ube Sakaf'hin olu Mugre ve Numeyr olu Husayn ile bera b e r teki muameleleri yazarlard. Bu Mugre, Rdvan biatinde bulun mutur. stn zek sahibi ve akll olularyla bilinen drt kiiden biridir. Onlara drt dhi derler ki; Mugre, s olu Amr, Muaviye ve Ztyd bin Ebh'dir. Eslemli Husayb Sehm'nin olu Breyde, Resl-i Ekrem Mek* kc'den Medine'ye g ederken Gamm denen yere eritiklerinde Sehmoullarndan ve kendi ailesinden (yetmi) kii e gelerek, iman etmi le r kere Hz. Peygamber tarafndan Sleymoullarma gnderilen mektubu yazmtr. Amr olu Sheyl'in kardei ilk muhacirlerden Fheyre'nin torunu ve Amr'n olu Htb ve Ebu Eyyb Ensar Ve s olu Amr da, Hz. Peygamber'in ktiplik hizmetinde bulunan kimselerdendir.
Asker
Kumandanlar
Hicretin birinci senesi din urunda savaa izin verildi. ete bey leri ara sra Medine'den kp, mriklere saldrmaya baladlar. ilk etebalar Hz. Peygamber'in amcas Hamza ve amcas olu Haris olu Ubeyde ve halas olu Cah olu Abdullah'd. S o m a Hz. Ebu Bekir, mer, Avf olu Abdurrahman, Cerrah oiu Ebu Ubeyde de eteba olmulardr. Hz. Ali ile Harise olu Zeyd ise her zaman iin ete ve asker birlik kumandanlar olagelmilerdir. Ashabdan Esved olu Mikdad diye bilmen Amr olu Mikdad ve hatb ve airlerden Re vaha olu Abdullah ile Muhsin Esed'nin olu Ukke, Veheb Esed'nin olu uc' ve Mesleme Ensar'nin olu Mu hammed de asker birlik kumandanlarmdandr. s olu Amr ve Velid olu Hlid slm olarak Medine'ye hicret ettikleri zaman, ikisi de babu olarak vazifelendirildi. Bilhassa Veld Olu Halid'i Resl-i Ekrem "Allah'n klc" diye lkaplandrarak her zaman onu kumandanlkta bulundurdu. O srada Ebu Katde Ensar, Zeyd Ensar'nin olu Sa'd, Ubade Ensar'nin olu Kays ve dier baz ashab da asker birlik kumandan lnda bulunduruldu. Ebu Musa E'ar'nin amcas Ebu mir E'ar de Evtas Muharebesi'nde bir bln kumandanyd. A v v a m olu Zbeyr, kl vurmakta ve Ebu Vakkas'n olu Sa'd derece usta ve ikisi de ok yiit ve bahadr idiler. UbeydUlah Olu Talha da slm kahramanlarndan b i r i y d i . Resl-1 E k r e m ' i n e n .son t a y n e t t i i ordu kumandan] Z e y d olu same'dr HZ.Ebu bekir, bu emri bozmam, u n u va/.lfesinde tutmutur.
o k a t m a k t a son
ASKER KtlMANDANI.AH.
A s k e r birlik kumandanlarndan biri de i l k muhacirlerden o l a n meyye D a m r i ' n i n olu Amr i d i . Gz pek, evik, eli abuk a k r pen el] mert bir adamd. Cahiliyet gnlerinde ok sabkas v a r d . Nice Uilkelerden kurtulmu, arta kalm garip tavrl bir kiiydi. s l a m devrinde ise "Peygamber habercisi" diye tannmt. Casusluk ili rinde, haber ulatrmakta ve dman memleketlerine girip kmada garip hikyeleri vardr. Mesel, hicretin ddnc senesinde K a r e kabilesinden bir topluluk, Hz. Peygamber'e gelip "Bizde Mslmanlar var. Birka dam gnder. Kur'an okutsunlar, dini retsinler" demeleriyle Re sl-i Ekrem, alt kii gndermi ve ilerinden Sabit olu s i m i o n l a a bakan semiti. Mriklerin maksad ise onlara ihanet ederek M e k k e reislerinden bir eyler koparmakt. Bunun iin zerlerine sal drmlar fakat sim ile arkada kar koyduklarndan onlar .s h h i l inilerdi. Kalan ikisini ise tutup, Uhud Harbi'nde akrabas len Mekke mriklerine satmlard. Mekke reisleri, onlar ldrerek b a/. olsun hnlarn almlar. te bu srada Hazret-i Peygamberi ld o m e k zere Ebu Sfyan tarafndan Medine'ye gnderilmi olan b i ri tutuldu. Bunun zerine Ebu Sfyani ldrmek zere meyye o lu A m r , Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan Mekke'ye gnderildi. En ardan Elem olu Seleme de yanma arkada olarak verildi. Ami bir devesi vard. Seleme'yi de ona bindirirdi. Mekke'ye il kumda Amr, devesini iki dan arasnda bir yere balayp bil kt ."'ieme'ye "Haydi doru Ebu Sfyan'm yanma gidip onu l l i i n i i " demise de, Seleme "nce Kabe'ye gidip tavaf etsek ve ki* "<> d namaz klsak" deyince gidip tavaf etmiler ve namaz k l m in lirada Ebu Sfyan'm olu Muaviye, A m r i grp tanyn 01 "te A m r " diye barm. Amr ise cahiliyet zamannda sabkal ve Korkun bir a d a m olduundan, bu barty duyanlar "Amr, buraya muhakkak kt br maksatla gelmitir" diyerek komular ve Anr'n arkasna dmler. Amr, arkadana "te benim korktuum bu di. A r l k kh Slyan'a yol yok. Biz, hemen bamzn aresine bakalm" deyip kamlar. Mekke dnda bir daa kp bir maaraya girmi, l ve gece orada kalmlar. A m r i aramaya kanlardan Mlik T e m i n ' n m olu Osman atma binerek sabahleyin maarann nne gelin e n A m r . k a p l a n gibi srayp hanerle Osman' vurunca can asyla ylfl barm ki, Mekke'den duyulmutu. evrede s i s i n i iitenler, koup gelirlerken Amr, yine maaraya girip Haklanm. Gelen, Osman' son nefeste bulmular ve "Seni kim vurdu?" dediklerinde "Amr" deyip, can vermi "Amr maarada" i l i v e r m O n l a r cenazeyi gtrp gmmek telna dmler. A r a v a l a r |se A m r i bulmak iin etrafa, komular. A m r d a "Arayclarn
Uns kemlinin d e o zaman kalm" d i y e e k S e l e m e i l e b e r a b e r i k i ive e e d a h a o m a - a r a d a kaldktan . ' n u r a kmlar. S e l e m e , deveyi b u l u p binmi v e M e d i n e ' s i gelip o l u p b i l e n i K e s u l I Kkren'e bildirini:; Dacnan Gizlendii srada Amr de ne o f i l y y i p , h . - y l l y o l aklktan sonra a k a m u s l u
n e n y e r e l a a a k b i r ary i'.ldl.
Diloullar
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TAltlllI
(Cllt
l)
kabilesinden bir koyun oban gelip, maaraya girmi ve "Sen kim .m'"' demi, Amr da "Diloullar kabilesindenim" deyince, oban yan
yatp:
"Sa bulunduka Mslman olmam. man mesleine girmem." d iye bir ark syleyerek uykuya varnca, Amr, onu ldrdkten son ra kp Medine'ye gelirken Resl-i Ekrem'in durumunu aratrmak in Mekke reisleri tarafndan karlm olan iki casusla karlan c a , llirii okla vurup ldrm ve dierini tutup Hz. Peygamber'in yanma getirerek btn olup - biteni haber vermi. Resl-i Ekrem, glmsemi ve Amr'a dua etmitir. Amr'n bu gibi daha pek ok garip hikyeleri vardr. Sonra hikayeciler de onlara birok masallar kat mtr.
Mlkiye mirleri ve Maliye Memurlar

. Hicretin beinci senesi hdiseleri srasnda anlatld zere Muslalikoullar airetine boyun edirilmi ve slm'a getirilmiti. Son radan onlarn zektn almak iin Hz.,Osman'n ana bir kardei olan Ebu Muayt'm torunu ve Ukbe'nin olu Veld gnderilmiti. Onlarn yurduna yaklanca, sayglarndan dolay ona kar kmlard. Hal buki Veld ile aralarnda cahiliyet zamanndan kalma bir dmanlk olduundan Veld, o kalabal grnce kendisine suikast iin km lar diye vehme ve korkuya kaplarak hemen dnerek Hz. Peygamber'in yanna geldi. "Mustalikoullar, dinden km. zerime silhla geldi ler. Zekt mallarnn verilmesine kar ktlar." deyince zerlerine asker gndermeye kalkld. te bu srada "Ey m'minler! Bir fsk, size bir haber getirirse durun, iyice bir aratrn ki, bilmiyerek bir kavme ktlk ile doku nup da ilediinize piman olmayasmz." mnsmdaki yet indi. Sonradan Mustalikoullarmm ezan okuyup namaz klmakta ol duklar anlalmtr. Nitekim baz ileri gelenleri, Hz. Peygamberin yanna gelip hdisenin i yzn anlatmlardr. Balangta r ve zekt toplamak ii pek mhimdi. Hz. Ali, Htem Ta'nin olu Ad gibi ashab byklerinden bazlarna bu hiz met yaptrlmtr. Zekt mallarm toplamak ve baka eyler iin Re sl-i Ekrem'in vazifelendirdii memurlar oktur. Hepsini saymaya gerek yoktur. Fakat baz mehurlar anlatalm: Yemen'de Hemdn kabilesi eyhlerinden Nemet Erhab'nin olu Kays hicretten nce Mekke'ye gelip slm olarak dndnde, kendi kavmi olan Erhab airetinin ou imana gelince Kays, hemen Resl-i Ekrem'i alp da Yemen'e gtrmek zere Mekke'ye gelmise de, Re sl-i Ekrem, nceden Medine'ye hicret buyurmu olduundan Medi n e ' y e gelince kavmine hkim tyin edilerek bir ferman ile geri gnde ilmisi ir Sonradan Hz. Ali, Yemen'e gidince bu Hemdn kabilesi, toptan slam olmulardr.
HAZRET-
PEYGAMBERN
ELLER
iran hkmdarlar soyundan olup nce Kisra taralndan Yemen valisi yaplan Bzn, sonradan slm olunca Reslullah, onu btn Yemen'e vali tyin etti. Fakat baz blgelere din ilerini retmek iin fkh bilginleri yani din limleri ve zekt ve cizye denen vergiyi almak iin memurlar gnderdi. Veda hacemdan dndkleri u a d a Bznin lm haberi alnnca, Yemen, birka beylie ayrlmt San'a'y, onun olu ehr'e; Zem'a ve Zebd blgesini vahiy ktiple rinden s i n torunu ve Said'in olu* Hlid'e, Me'rib ehrini fkh bil ginlerinden ve ilk muhacirlerden Ebu Musa E'ar'ye, Kinde'yi m' minlerin anas mm Seleme'nin (r.a.) kardei meyye olu Mu ha cir'e ve Hadramut kt'asm ensardan Lebd Beyaz'nin olu Z i y a d a ve dier ksmlar da ashabdan birer kiiye verilmiti. slm hukukularndan ve ensarm ilk iman edenlerinden Cebel olu Muaz da o blgeye muallim tyin olunduundan Yemen ve Had ramut arasnda dolard. nce Mekke fethinde seyyid olu Aftah Mekke valisi ve Ebu s Sakaf'nin olu Osman Tif emri tyin edil initi. Ebu Sfyan olu Yezd de Teyma'ya, s i n torunu ve Said'in lu Amr Vdii-Kura'ya ve kardei Sad olu Sad Ureyne kylerine ve dier kardei Ebn Bahreyn'de Hat denen beldeye hkim olmulardr Allah hepsinden raz olsun.
Hz. Peygamberin Elileri

Hazret-i Peygamber (s.a.v.), Hudeybiye'den dndkten sonra, Mektuplarla birlikte etraftaki hkmdarlara alt eli gnderdi. Acem . liras olan Hsrev Pervz'e Huzafe Sehmnin olu Abdullah' ve Yenane Meliki Ali olu Hevze'ye Amr mir'nin olu Selti, Rum KayMf'I olan Herakl'a Halfe Kelbi'nin olu Dihye'yi, Gassn hkmdar hrndan Ebu emrin olu Hris'e kumandanlardan uc' Esed'yi, Msr Hkimi Mukavkis'e Ebu Beltea'nm olu Hatibi, Nec'ye yani Habe hkmdarna kumandanlardan meyye Damr'nin olu Amri (.^nderdi. Bu eliler, hep ilk muhacirlerdendir. Huzafe olu Abdullah, tica r e t l e r a n ' a gidip gelenlerdendi. Selt mir, A m r i n olu Sekran ve S h e y l ' i n kardeidir. Dihye, ok gzel bir kiiydi. Resl-i Ekrem'e ( ' e l i n d i (a.s.), onun ekiinde gelirdi. uc Esed, kardei Ebu V e h e b Olu kbe ile beraber Bedir'de ve teki savalarda bulunmutur. Kim lbil.r-.-i olu Hatb da Bedir Harbi'ne katlanlardan biridir. m e y y e o l u Amr, (-elebalardan olup yukarda kendisinden bahsedilen me1 1 1 Anr'dr. 11 Sonra meyr Ezd'nin olu Haris, elilikle am taraflarndaki
bundan
Busra'ys gnderildi, Gassan

1111111 yoldl om yakalayarak k m !
emirlerinden oldurdu
Amr
Oassanl'nln olu Be
Muharebesi
te
Mille
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH
(CIU:
I)
Sonra mektupla A bd '1-Kay so u 11arndan Bahreyn hkmdar Olan Sav! olu Mnzir'e vahiy ktiplerinden Hadremi olu Al ve Umn a n ' d a hkm sren Celendioullarna mehur s olu Amr gnde r i l d i Sonra Al, Bahreyn'e ve s olu Amr, Umman'a vali tyin edilm e l ir. Avvam olu Zbeyr'in kardei ilk muhacirlerden Avvam olu Mlh de husus bir mektupla Mseylimet'l-Kezzb'a gnderilmiti. Yine elilikle vahiy ktiplerinden Hasene olu urahbl, Eyle h k i m i n e ve Mrd Seds'nin olu Zbyn Vil'in olu Bekiroullar kabilesine gnderilmitir. Hecer Mecuslerini dine armak ve kabul itmezlerse cizye denen vergi almak zere Suffa Ashabndan mehur Ibu Hreyre n c e Hadremi olu Al ile beraber o tarafa gnderilmi ti. Sonradan Hz. mer'in kz kardei Safiye'nin. kocas ilk muhacir lerden ve Bedir Harbi'ne katlanlardan M a z ' n Kure olu Kudame Rbu Hreyre ile beraber Svi o l u Mnzir'e gnderilmilerdir. Bunlardan baka Hz. Peygamber tarafndan ya elilikle, v e y a h u s u s i memurlukla etrafa gnderilmi epeyce insan vardr. Mesel ad geen Ebu Cehil'in ana bir kardei, ilk Mslmanlardan Reba Mah z u n u ' n i n olu Abbas elilikle baz Himyer beylerine gnderilmi ve . o m a yukarda anlatld gibi Yemen'de Kinde emri tyin D u y u r u l mutur. Hz. Peygamber lmeden evvel Yemen byklerinden Cerr Bece t i . Yemen'den elilikle Hz. Peygamber'in yanma gelip slm ile eref lenince, Hz. Muhammed (s.a.v.) tarafndan elilikle baz Yemen emirlerine gnderilmitir Bahreyn hkmdarlar Kisra'nn valileri yerinde olduklar gibi, Gassn hkmdarlar ve Eyle hkimi de Kayser'in valileri hkmn de idiler. Msr da Kayser'in eyaletlerinden biri saylrd. Fakat Re sl-i Ekrem (s.a.v.), srf herkesi dine armak ve sadece dini ycelt m e k iin gnderilmi olup, mlk ve devlet aynmmd bulunmadn dan, uyan kendisine uyulandan ayrmad. Kisra ve Kayser ile bera ber onlara uyan beylere de mektupla birlikte eliler gndererek hep s i n i bir seferde fakat ayr ayr slm'a armtr. Bunlarn iyice an lalmas i i n o zamann durumunu ksaca grelim.
Ksaca Durum
Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda Arabistan'a k o m u iki byk d e v l e t vard. Biri ran devleti, dieri Bizans mparatorluu idi. Bu iki d e v l e t , u z u n zaman birbiriyle sert savalar yapt. ran hkmdar, S u r i y e ' y i istil ile Msr'a saldrm ve Anadolu'yu ineyerek Bizans' korkutmuken mparator Herakl, ranllara stn gelerek o memle k e t l e r i geri alarak Musul'a kadar gelmi bylece her iki devlet de zayllnt.
Vaktiyle Arablarin Yemen'de byk bir devletleri vard. Bu Hirny e hkmdarlar zamanla yklp gittiler. Bunun zerine Habeler, Y e n e n ' e l e geirmilerdi. Sonra r a n hkmdar Nirevan, ordu
KISACA
IHIIHIM
gndererek Ilabcleri Y c m e n ' d e n srerek Himyerilerdr b i r v a l i l a yin etmiti. Sonra iranllardan San'a'da bir Yemen valisi bulunur o] du. Seyl'l-Arim hdisesinden sonra, yani Me'rib ehrinin sed VS bentleri yklarak, memleket harab olduu srada; nce Ezdoulku, sonra Czamoullar, Tayoullar ve Lahmoullar Yemen'den kp etrafa yaylmlard. Bunlar, ilerinden birer ileri gelen adam kendi lerine melik, yani eyhlerin .eyhi seerlerdi. Sonra o eyhlerden baz lan, kuvvetini arttrarak byk ve kuvvetli hkmetler kurmular dr. yle ki: Ezdoullarnm bir ksm, Umman'a gidip orada hkm srdler. Hz. Peygamber saken Umman hkmeti onlardan Gelen doullar Ceyfer ve Abd adndaki iki karde elindeydi. Bir ksm, Yesrib'de yani Medine'de yerleti, ite ensar olan Evi ve Hazre kabileleri onlardandr. Dier ksm, Suriye snrna geldiler. lerinden Cefneoullan am'n gney-dousunda bir hkmet kurdular ve Hristiyan oldu lar. Onlara Gassn hkmdarlar denilir. Hkmetleri Belka'dan Tedmr'e ve Frat kylarna kadar uzam ve nice yzyllar srd. Fakat hkmetleri kendi bana buyruk deildi. Rum kayserinin va lileri saylrlard. Onlardan Ebu emr olu Haris hkmdarken Fahr- Alem Hazretlerine peygamberlik gelmiti. Czamoullar da Yenb' ve Eyle blgelerinde yerlemilerdi A m r Czam'nin olu Ferve Rum Kayseri tarafndan Men tarafla rnda bulunan Arablarn zerine memur ve hkimdi. Tay kabilesi birok ubeye ayrlarak etrafa dalmlardr. Fakat Lahmoullar, I r a k ' a , geldi. lerinden Nasr ailesi Hire Hkmetini kurdular. Onlara " M e n a z i r e " ve "Hire Hkmdarlar" denilir. Hkmetleri epeyce ge n i : leyip kuvvet buldu, nice yzyllar srd. Gassn hkmdarlar ile malarnda pek ok muharebeler olmutur. Onlar da hkmetlerinde basma buyruk deildiler. Acem Kisrasmn valileri hkmndeydiler. Onlarn sonuncusu olan mehur Mnzir olu Numan (yirmidrt) ene Hire hkmdarl ettikten sonra ran kisras olan Husrev Pcrvlz onu idam ederek, Hire hkmetini Lahmoullarmdan alp Tay kabilesi reislerinden Kubeysa olu yas'a verdi ve Lahmoullarn, Hlre'den srerek yerlerine Tay kabilesini yerletirdi. te o srada Fahr-i lem Hazretleri, Peygamber oldu. Ondan sonra Arab ve ran arasnda mehur Zkar Muharebesi oldu. Kisra, Menazire'yi Hire'den srmekle kendini Arabistan'da n fuzunu arttrm sanyordu. Halbuki N u m a n i n ldrlmesinden do lay Arab kabileleri, gcenip ran devletinden soumu oldular. i yas, her ne kadar byk bir Arap kabilesi eyhlerinden olmak dolay isiyle kendi cinslerinden ise de hl ona snamam olduklarn dan, o n a teden beri bakanlklarna alm olduklar Menazire ka rlar sayg gstermezlerdi. Halbuki N u m a n i n Ben Bekr bin V i l ' d r n ayrlm eybanoullar kabilesi eyhi M e s ' d o l u H n i yannda e n i n net o l a n e p e y c e zrh v e silahlarn o n u n ldrlmesinden sonra Kisra,
216
(Ct:
1)
almak istedi. Hni ise "Bende emanettir veremem" deyince Kisra, f kelenerek btn Vil olu Bekir kabilelerini yok etmek zere Hire'ye bir ordu gnderdi. yas Ta'nin kendisi de, ona uyan Arab airetleriyle beraber bu orduya katlp, ran bakumandan ile beraber Kfe ci varnda Zkar denen yere konmu olan Bekiroullar zerine yrd ler. Bekiroullar, nce tel ettiler. Hatta Mes'ud olu Hni llere ekilip savumak fikrinde bulunmuken Vil olu Bekir'den ayrlm Aceloullar kabilesi eyhi Hanzale direndi ve tekilere cesaret verdi. Hni de ona uydu ve Numan'n kendisinde emanet olan silhlarm askere datt. Btn Bekiroullar, fedailik yolunda savunmaya hazrland ve ran ordusu gelince, ok kanl bir sava balad. Pek sert bir muhare be oldu. ran ordusu, yerini deitirmek zorunda kald. Ertesi gn yi ne harbe giriildi. ran ordusunda bulunan yad kabilesi, bozulmaya yz tutunca ranllar, bozuldu. Pek ou krld. Kaanlar da susuz luktan ld. yas Ta, g-bel kap kurtuldu. O gn Resl-i Ek rem (s.a.v.), yannda bulunan sekin ashabna "Bugn Arablar, ran dan c ald" dedi. O gn ele geirilip, sonra Zkar Muharebesi'nin ha beri geldi. Hesaplandnda o gn meydana gelmi olduu anlald. te bu muharebenin, Kisra'nm Arabistan'daki nfuzuna s epeyce zarar dokunmutur. nk Adnanoullar, Mudar ve Reba diye iki ksma ayrld. Mudaroullar Kinane, Kurey, Hevazin, Sakif, Temmoullar ve Mzeyne gibi nice kollara ayrlarak Hicaz ve Necid taraflarna yaylmlard. Reba da Aneze, Abd'l-Kays ve Viloullar gibi kollara ve Viloullar da Taliboullar ve Bekiroullar diye iki ksma ayrlmt. Taliboullarnm yerleri el-Cezre'deydi. Vil olu Bekir ise kuvvet ve hrete dierlerinden stnd. Aceloullar ve eybanoullar gibi nice kabilelere blnerek Umman ve Yemen'den Basra ve Kfe ta raflarna kadar yaylmlard. Vil olu Bekir'in bir kolu olan Hanfeoullar kabilesi Yemame taraflarn ele geirmilerdi. Yemme doudan Bahreyn ve Temmoullar blgesi; batdan Yemen snr ile Hicaz; gneyden Necrn; kuzeyden Necid arazisi ile snrlanm olup uzunluu (yirmi) konakt: Hanfeou Harnn ba olan Ali olu Hevze Hristiyan olduu hal de Kisra, onu ba ve hediyelerle kendine bal klmaktan geri kal mazd. nk Yemen'e gidip gelen ran kafileleri, onun korumasna ve gzetmesine muhta idi. Bahreyn lkesi doudan ran denizi; batdan Yemme; gneyden Umman ehirleri; kuzeyden Basra lkesi ile snrlanm olup Hecer ve Katif blgelerini de iine almaktayd. llerinde Temmoullar ile Abd'l-Kays ve Vil olu Bekir kabileleri yerlemilerdi. Hz. Pey gamber (s.a.v.) zamannda Bahreyn hkmdar, Temm'in bir kolu olan Drimoullarndan Svi olu Mnzir idi. Ksaca Ben Bekr-i Vil'in o tarafta ok kuvveti vard. Kisra, on-
KISACA
IHIItlIM
lan kesmek iin byk ordular gndermesine balyd. Halbuki l a n devletinin durumu buna uygun olmad aada anlatlarak h d i s e lerden anlalacaktr. Yemen'in Hadramut taral'mda yurt tutmu olan Kinde kabili nin nce Yemen ve Hicaz taraflarnda hkmetleri vard. Bir aralk Kinde hkmdarlar, epeyce kuvvet bularak beri taraflara geip, Di yr- Bekr'i ele geirdiler. Hire hkmdarlarna stnlk saladlar sa da, ok srmeden dalmlardr. Bunlarn sonuncusu olan Haris Kindi ldrlnce,, olu mehur air mr'l-Kays babasnn hkme tini ele geirmek iin h a y l i altysa d a , baaramadndan yardm istemek iin Rum kayserine gitmi. O da kendisine yardm olarak ai ker vermi ve geri yollamsa da Arabistan'a giderken yolda lmt! teki Arab kabileleri, bir hkmete boyun emeyip kendi e y h lerlnln isteklerine uyarak birbirleriyle boumaktan geri kalmazlard fakat senede drt ay, yani Receb, Zilkade, Zilhicce ve Muharrem ay hrna "Ehur-u Hunim" yani kutsal aylar derler ki, bu drt ay iin de birbirlerine saldrmak haram olduundan bu aylarda serbeste di ladikleri yere gidip gelirlerdi. Kurey ise btn Arab kabileleri gznde erefli ve sayg duyu lan bir kabileydi. Her zaman istedikleri yerlerde serbeste gezerlerdi (,imk Kabe'de bulunuyorlard. Arablarn tavaf ve ziyaret yeri olan Kabe'nin anahtar onlardayd. Tatl su uzaktan getirildii iin, M e k k e ' d e az bulunduu halde onlar, ziyaretilere tatl su ve hatta hurma suyu iirirlerdi. Hac gnlerinde ise sofralar kurarak haclara yemeli
vedlrlrlerdi.
Bundan dolay her nerede olsa, "Biz, Kabe halkndanz" diyerek h e r trl saldrdan emin olurlard. Bu yzden yaz-k her tarafa gj d i p gelirler ve serbeste ticaret ederlerdi. Nitekim Abd-i Menafin drt olundan her biri birer semtin ticaretiyle urard. Him am'a, Abd-i ems Habeistan'a, Muttalib Yemen'e ve Nevfel ran'a gidip gel i r d i ve her biri kendisinin ticaret yapt blgenin hkmdar veya eyhinden izin almlard. teki Kurey tccarlar da ad geen yerle re ancak bu drt kardein emn'iyle gidip gelirlerdi. Abd-i Menafoullar, bylece Kurey kabileleri iinde sekin ol duklar halde, Him olu Abd'l-Muttalib'in Zemzem kuyusunu bu lup temizlemesi, Kurey'e ve bilhassa Himoullarma bir kat d a h a serer verdi ve Abd'l-Muttalib zamannda geen grlmedik bir hdise Kurey'in an ve meziyetini son derece arttrd. yle ki: Kabe'yi ykmak iin Yemen'den gelen fil ordusunun anszn M e k ke dnda yok edilmesi, Arablarn Kabe hakkndaki inanlarna k v v e l , v e r d i . Kurey'in an ve erefini en yksek bir d e r e c e y e k a r d Dr'n-Nedve y a n i danma yeri Mekke'deydi, nemli bir i ktn
da gerek Kmey'len, gerek baka Aral kabilelerinden (krk) yasana Kurey'in gelmi olan reisler orada toplanarak danma yaparlard
nikihlar da Dar'n Nedve'de kylrd,
218
(Cilt:
1)
Ksaca, byle kabileler' arasnda eref ve itibar olan makam ve vazifeler hep Kurey'de idi. Her ne kadar ilerinde btn ilerde ba vurulacak bir hkmdar yoktu. Fakat Kurey kabilesi; Him, mey ye, Nevfel, Abd'd-Dr, Esed, Teym, Mahzm, Ad, Cuman ve Sehm adlariyle (on) kola ayrlmt. Her birinde belli bir vazife vard. Ve reisleri, o ie bakard. Bylece hepsi birer hizmetle eref kazanm olu yorlar ve bununla da vnyorlard. Hac sakal yani haclara su vermek ii Himoullarndayd. nceleri bu vazifeyi Abd'l-Muttalib'in olu Ebu Tlib yapard. Son ra kardei Abbas'a geip, gerek cahiliyet zamannda ve gerek slm devrinde haclara Zemzem ulatrmtr. Hatta hac mevsiminde Fahr-i Mevcudat Hazretleri yani Hz. Muhammed (s.a.v.) de amcas Abbas'n elinden Zemzem imitir. Mescid-i Haram'm tamiri de Himoullar'na den bir vazifey di. Ki Harem-i erifi gerektiinde tamir etmek; sprp temizlemek; demek; sslemek; kandil ve mum, zikir ve ibadet ve ilim retmek le madd ve manev aydnln salamak demek olup, dnya lkr dsn etmek gibi, ibadet yerine yakmayacak eyleri engellemek de bu hizmetlerden saylrd. Bunun iindir ki, cahiliyet zamannda bile Kabe'de yksek sesle konumak, grlt etmek ve kt sz sylemek Kurey'in umum dabna aykr olan eylerdi. Halk bu trl hare ketlerden Hz. Abbas alkoyard. Kabe'nin anahtar Abd'd-Dr oullarnda olarak onlar ap ka pard. "Bayraktarlk" vazifesi de onlardayd. Uhud Harbi'nde onlarn kimi ldrlm ve kimi yaralanmt. Bu vazife Ebu Talha'nn olu Osman'a kald. "Ukab" denilen Kurey sanca da meyyeoullar elindeydi. Harb zaman Kurey kimin zerinde birleirse Ukab, ona verilip, or du kumandan o olurdu. Birlemezierse Ukab, kimin elindeyse o reis ve kumandan olurdu. Hz. Peygamber (s.a.v.) saken Ukab, meyyeoullarndan Ebu Sfyan'n elindeydi. Bedir Harbi'nde Kurey'in kumandanlar ln ce, Ebu Sfyan'a rakib kalmadndan reislik ve ordu kumandanl (
kendiliinden onda kalmt. "Hac m e v s i m i n d e h a c l a r a z i y a f e t ver
m e k " vazifesini de Nevfeloullarmdan mir olu Hars yapyordu. " D a n m a " da Esedoullarmdan Esved'in torunu ve Zem'a'nrn olu Yezd'de olup Kurey, ona danmadan Dr'n-Nedve'de dan ma meclisi kuramazlard. Bu Zem'a olu Yezd, Tif Muharebesi'nde ehid olmutur. Diyetler ve tazminatlar Temmoullarmdan Hz. Ebu Bekir'in vazifesiydi. Bunlara ancak o karar verirdi. Cahiliyet devrinde de ok namuslu ve ok drst olarak bilindiinden, herkesin ona gveni tamd. Sanki Kurey'in adliye ileri memuru yerindeydi. K u b b e , askere ait eya ve silhlarn toplanmas iin kurulan bir adrdr. O da Mahzmoullarndan Velid olu Hlid'in elindeydi. Svari nezareti de ondayd.
1)11(1 M
Sefaret do Adoullarndan Hattab olu mer'in vazifesiydi. Ban

ki Kurey'in dileri memuru makamndayd. Ezlm, yani kumar oklariyle fal amak, Cumahoullarndan meyye olu Safvanin vazifesiydi. Bir ie giriilecei zaman iki okun birine 'yap' ve tekine 'yapma' yazp bir zarf iine koyduktan sonra elini sokup hangisi karsa gereini yapmak Kurey'in detiydi. Bu nu Safvn, yapmadka Kurey, o ie girimezdi. Putlara adak ve takdim olunan mallarn saklanmas da S e h m o ullarndan Kays olu Hars'a ait bir vazifeydi. Mekke fethedildiinde Resl-i Ekrem btn bu detleri kaldr d. Fakat Kabe'nin anahtarm Abd'd-Droullarmda ve Zemzem su nuculuunu Hz. Abbas'da brakmtr. Kurey reisleri, ite o vazifelerinden dolay kabilelerin gznde itibar ve sayg gryorlard. Bu kuvvet ile slm dininin yaylmasna engel olurlard. Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer, slm olup da, vazife ve halkn gzndeki derecelerini slm dini urunda bir yana iterek (on) reisten ayrlmalar, tekilerine epeyce aknlk vermise de, hac mevsiminde Arab kabilelerinin bavuracaklar kimseler yine kendile ri olduundan dolay onlar slm dininden nefret ettirmeye ve M s lmanlarla grmekten uzaklatrmaya alrlard. Arab kabileleri ise slm'a pek yatknd. Hatta Resl-i Ekrem Hu deybiye'deyken Zeyd Czam'nin olu Rufa kavminden bir topluluk ile gelip slm'la ereflenince, Resl-i Ekrem, ona bir sancak ile bir mektup vermi ve kavmine gndermi ve onlar da slm dinini kabul etmilerdi. Hudeybiye Bar, Arab kabilelerinin Mslmanlarla grp ka rmalarna sebep oldu. slmm gzelliklerini grerek ilerinde s lm'a ak ve rabet oald. Fahr-i Kinat da etraftaki hkmdar larla mektuplamaya balad. Sonra Resl-i Ekrem'in byk bir kalabalkla Kabe ziyaretine varmas ve () gn Mekke'de kalmas ve o gnler Kurey'in Mekke dnda durmas, Mekke halkna ok dokundu ve iledi. Daha sonra s olu Amr gibi tedbirli bir adam ile beraber (on) reisten Ebu Talha'nm olu Osman ve Veld olu Hlid iman ederek Medine'ye hicret etmekle Mekke reislerinin bir derece daha kuvvetle ri azald. Mekke'de ileri zp halletmeye gc yetecek sadece () byk kii, yani Ebu Sfyan Emev, Safvn Cumah ve Abdi-Mutta lib'in olu Abbas kald. Halbuki Abbas da Zemzem sakal vazifesiyle bal ise de, slm'a meyil ve rabet ettiinden ge hazrlanyordu O zaman slm milletine en yakn olan millet, Hristiyanlar idi. ki millet de kitab sahibi olmalarndan tr atee tapan Acemlere ve teki mriklere dmandlar. Medine'ye gten nce nice ashab, mriklerin eza ve cefasndan usanarak, halk Hristiyan olan Habeistan'a hicret etmilerdi. Y u k a Oda yazld gibi elilikle oraya gnderilen m e y y e o l u Amr'a. Ne e a p e k o k sayg gstermi, hem de Mslman o l m u t u r
221)
l'KYtiAMHICIU.KH VK HALFELER TARH ( d i t :
l)
Rum KaySeri'nin eyaletlerinden saylan Msr'da Hristiyanlk yaygnd. Ancak Kbt kavmi, yani Msr'n eski yerli halk, Rumlarn kotu muamelelerinden bezerek eski istiklllerini arzu etmekte ve Kayne'in penesinden kurtulmak emelindeydiler. Reisleri olan Mukavkln de bu gayeye hizmet ederdi. Resl-i Ekrem'in elisine pek ok say g gsterip gzelce arlad. Resl-i Ekrem'e hediyeler gnderdi. Kayser Herakl, nice yllardan beri ran muharebeleriyle harab Olan memleketlerini grp imar etmek zere Kostantiniyye'den kp Suriye'ye gelmiti. Hz. Peygamber'in elisiyle orada buluarak iyi im kabul gsterdi. Arap kavminden ve Hristiyan milletinden ve Rum Kayserinin devlerinden olan Gassnoullar Hz. Peygamber'in elisine daha ok myg gstermesi gerekirken beyleri olan Ebu emr Gassan'nin olu llris, uc' Esed'ye kt muamele etti. Gassn emirlerinden erhil de, dier bir slm elisini idam ede rek misli gememi bir cinayet ve hyanet iledi. Kzl Deniz taraflarnda olan Eyle hkimi ve Czam kabilesinin reisi ve Kayser tarafndan Mean blgesinin memuru olan Ferve C zam slm olduundan Rumlar, kzarak onu Gassan emirine tuttu rup Suriye'de astlar. te bu haller, am seferlerinin almasna balang olmutur. Nitekim ok gemeden Ebu emr'in olu Haris, ld. Gassnye h kmeti bana geen Eyhem Gassan'nin olu Cebele'ye elilikle yine uc' Esed gnderilmi ve onun tarafndan kendisine sayg gsteril mitir. Yemame Hkmdar olan Hevze de Resl-i Ekrem'in elisine Kt muamele edip beddua ald ve ok gemeden ld. Daha nceleri yazld gibi Husrev Perviz, mektubu yrtp atm ve Hz. Feygamber'i tutup gndermesi iin Yemen valisi olan Bzn'a emir gndermiti. Halbuki sonradan randa kan isyan ve ihtill zerine tahtndan indirilerek ldrld. Bzn, Hz. Peygamber'in mu cizesini grp yanndaki ranllarla beraber imana geldi. Yemen hal k da slm oldu. Husrev Perviz'in yerine geen olu ireveyh (onye(li) kardeini ldrerek kt ad ald. S o m a ortaya kan taun hasta lndan ran halknn te birinden fazlas ld srada ireveyh de lnce (yedi) yanda olan olu Erdeir ran tahtna oturmakla, ran devleti vasi elinde kald. ok gemeden ran byklerinden Bizans snrnn korunmasna memur ran- ehr adndaki kumandan ba kaldrarak ordusuyla ran'n baehri olan Medayin'e gitmi ve devlet byklerinden pek ok kiiyle beraber Erdeir'i de idam ederek zorla saltanat tahtna Oturmusa da, hkmdar soyundan olmadndan ran halk, ayak lanmak o n u idam ettiler ve ayana ip takp srklediler. ehzadeler den birini tahta, oturttular. Fakat ok gemeden ld. Husrev Per viz'in k z Bran'l tahta geirdiler. Brbuuk seneye varmadan o da
oidu (inci
tarihlerindeki ismi Pran Duht'dur).
TAMAMLAYICI
ItlUdl.l.11
221
Sonra, ehzadelerden birini tahta kararak ( y i r m i ) gn s o n r a v e dier birini tahta geirerek ksa zamanda idam edip, Husrev Perviz'in Azermduht adl kzn tahta oturttular. zermduht, son derece gzel olduundan Horasan valisi Ferinh Hrmz onunla evlenmek sevdasna derek olu Rstem'i yerine ve kil brakp Medayin'e gelince, zermduht onu bir tuzaa d r p idam ettirdi. Olu Rstem, bunu haber alnca babasnn cn a l m a k iin ok sayda askerle baehir'e gelip zermduht'u tahttan indirip ldrd. Saltanat Atabek'in oldu. Sonradan Kadisiyye'de slm o r d u suyla arpan Rstem budur. zermduht'un saltanat (alt) ay kadar srd. Ondan sonra k sa zamanda iki ehzade tahta karlarak idam edildi. Ortada saltanat, hanedanndan kimse kalmad. ranllar, kimi tahta karacaklarn ardlar. Sonunda Perviz olu ehriyr'n, atee tapanlarn tapma o l a n bir ategedede saklanm olan olu Yezid-i Crd' bulup (yirmibir) yanda tahta geirdiler. Fakat sz, devlet byklerinde olup onun saltanat, lfta kalyordu. Zaman Mslmanlarla yaplan harplerle geti. Sonunda idam edildi ve onunla Kisra'larn yani ran hkm darlarnn sonu geldi. Aada genie anlatlacaktr. ran'n bu kark durumu, slm fetihlerini kolaylatrmtr Yce Allah ( c . c ) , bir iin olmasn isteyince, sebeplerini byle hazr lar. Allah'n deti yle olagelmitir.
Tamamlayc
Bilgiler
Kurey reisleri, yukarda yazld gibi Harem-i erifte oturduk larndan Arap kabileleri nnde bir perde idiler. Mekke alnnca bu perde kalkt gibi slm dini, her tarafta yaylmaya ve Arap yarm adas slm nuruyla dolmaya balad. O sralarda Hadram olu Al, mektupla Bahreyn'e vard. Bah reyn hkmdar olan Svi olu Mnzir gibi o taraftaki Araplar hep imana geldi. | m a n etmeyen Yahudi ve Mecuslere de cizye denen ver gi baland. Yine s olu Amr da bir mektupla Umman'a varnca, Celendoullar ve onlara bal olan Araplar, biraz tereddtten sonra imana geldi. s olu Amr, zenginlerinin zektn alp fakirlerine verdi. Mem leket iinde olan Yahudileri de cizyeye balad. Ksaca az zamanda slm nuru, her tarafa yayld ve Kayser ve Kisra'ya bal bulunan am ve Irak Araplarmdan baka Araplar, bej Mslman oldu. Din, tamam olup Peygamber'in gnderilmesinden is tenen i, son buldu. Resl-i Ekrem de mmetine vadedilen memleketlerin alnmasn ashabna brakt ve arzulad Rabbinin ilh derghna gitti.
Allah'n (c.c ) sulat v e s e l m ' O'na, a l i n e v e ashab zerine o l s u n
PEYGAMBERLER
VK BALtFELER TARH
(Cilt:
l)
Ashabn Dereceleri
Ashab, () snftr. Biri muhacirler, yani Mekke'nin ele geirilneslnden nce g eenlerdir. Dier biri ensar, yani muhacirlere ve l i l a m ' a yardm eden Medinelilerdir. nc snf teki ashabdr. Ebu Sfyan ve oullar gibi, Mekke'nin almndan soma evleri ni Medine'ye tayanlar da, bu snfa girerler. Muhacirlerden sayl nazlar. Muhacirlerin en sonu Hz. Abbas'dr. Fakat Resl-i Ekrem'e soyca m yakn olduundan ashab, ona pek ok sayg gsterirdi. yle ki .. mer ve Osman, at zerindeyken onunla karlasalar attan inip, Rsl'n amcas diye hrmet ederlerdi. Allah (c.c.) hepsinden raz Olsun. Hicretten nce Akabe'de biat eden ensar, Hz. Peygamber'in em riyle kendi ilerine bakmak zere Hazre'den (dokuz) ve Evs'den () reis semilerdir. te bu (oniki) reise 'Nukab' denir. Fakat Evs ve I la/. c'de her zaman herkesin bavurduu birer reis bulunagelmitir. Kesl-i Ekrem vefat edince Evs'in reisi Hudayr olu seyyid ve Hazre'in reisi Ubade olu Sa'd idi. Hicret'ten nce Hazre'in reisi Sell'un torunu ve bey'in olu Abdullah idi. Her i, onun elinde idi. slm'n kndan sonra eski durumunu kaybetti. O da kzgnlndan ve hasedinden dolay mna fklarn ba olup Mslmanlardan nefret eder olmutu. Ashabn en stn "eyhayn" yani Hz. Ebu Bekir ve mer son ra "Hateneyn" yani Hz. Osman ve Ali; ve onlardan sonra cennetle mjdelenmi (on) kiinin geri kalan (alt)s; ve sonra Bedir Harbine katlanlar, yani slm milletinin zafer ve ykselmesinin ilki olan Be dir llarbi'nde bulunmu sekin ashab; ve sonra Uhud Harbi'ne kat lanlar, yani Uhud Muharebesi'nde bulunanlar; ve sonra Hudeybiye se rerinde Rdvan aac altnda biat edenlerdir. Rdvan biatinde bulunanlardan sonra slm'a gelenler iinde de byk adamlar vardr. Fakat onlar, ilk Mslmanlar derecesine ka mazlar. Hatta Avf olu Abdurrahman, bir gn Resl-i Ekrem'e Veld olu Hlid'den ikyet edince. Resl-i Ekrem "Ey Hlid! Bedir'de bu lunanlardan hi birine eza etme. Uhud da kadar altun sadaka ola rak versen, birisinin derecesine ulaamazsn" diye buyurmutu. Ksaca ashabn derece ve rtbeleri, bulunduklar nemli mevkiler ve .sahip olduklar ahs faziletleri bakmndandr. Kuvvet ve yaknlk ynnden deildir. Mesel cennet ile mjdelenen (on) kii iinde Re si d Kkrem'e soyca en yakn olan Hz. Ali olduu halde, Hz. Ebu Bekir ve mer, ondan daha faziletlidirler. Hz. Abbas hepsinden en yakn ol duu h a l d e , onlarm derecesine varamaz. R e s u l i Kim m, . e d i n ashabn, hele cennetle mjdelenen (on) k i i y i binr suretle vm vc her birinin birer ynden sekin bir ni telik s a h i h i olduklarn s y l e m i t i r . Fazilet v e meziyetleri hakknda
AERE- MBEERE'NN
KLKLER
223
nice hadsler sylenmitir. Hele "Hulefa-y Ridn" denen drt ha lifenin fazilet ve meziyetleri hakknda pek ok hadsler vardr.
C e n n e t l e M j d e l e n e n ( O n ) Kiinin S o y l a r "Aere-i Mbeere" denen ve cennetle mjdelenmi bu (on) ki inin hepsi de Kurey'dendir. Resl-i Ekrem'e soyca yaknlk derece leri aada anlatlacaktr. Muhammed Mustafa (s.a.v.) Abdullah'n, o da Abd'l-Muttalib'in oludur. Bu ekilde geriye doru srasyla: Him, Abd-i Menaf, Kusay, Hakm, Mrre, Ka'b, Lueyy, Glib, Fihr'dir. Abd-i Menafin ad Mugre ve Hakim'inki Kilb'dr. Ebu Tlib'in olu Ali'nin dedesi Abd'l-Muttalib'dir. Affan olu Osman'n dedeleri Ebu s, meyye, Abd-i ems, Abd-i Menaf dr. Avvam olu Zbeyr'in dedeleri srasyla: Huveylid, Esed, Abd'lUzza, Kusay'dr. Avf olu Abdurrahman'n dedeleri: Abd-i Avf, Haris, Zhre, Kusay. Ebu Vakkas'n olu Sa'd'n dedeleri: Mlik, heyb, Abd-i Menaf,. Ka'b, Zhre, Hakm. Ebu Kuhafe'nin olu Ebu Bekir'in dedeleri: mir, mer, Ka'b,. Sa'd, Teym, Mrre. Ubeydullah'n olu Talha'nm dedeleri: Osman, Amr. Hattab olu mer'in dedeleri: Nfeyl, Ribh, Kurt, Zira', Ad, Ka'b. Zeyd olu Sad'in dedeleri: Amr, Nfeyl. Abdullah olu Ebu Ubeyde'nin dedeleri: Cerrah, Ka'b, Dabbe, Ha ris, Fihr.
Aere-i
Mbeere'nin Kiilikleri
Hz. Ebu Bekir, dili dzgn, yz gzel, zayf vcutlu, kuruca yz l, ukur gzl, yumru alnlyd. Fil olayndan (iki) yl sonra domu tu. Resl-i Ekrem'den (iki) ya kkt. er' hkmleri ok iyi bi lirdi. Kur'an- Kerim'in meziyetlerini bilen, gzel ahlkl, son derece inanl, ok namuslu, adaletli ve insaflyd. Ayrca pek yiit idi. Hat ta bir gn Hz. Ali, meclisinde hazr bulunanlardan "Halkn en yiit olan kimdir?" diye sormu ve "Sensin" dediklerinde "Ben, gerekten her kiminle er meydanna kdmsa cm aldm. Ama halkn en yi it olan kimdir?" demi. "Biz bilmiyoruz. Kimdir?" diye sordukla rnda "Ebu Bekir'dir ki, Bedir gn Resl-i Ekrem iin bir adr ya pld. Mriklerden biri saldrmasn. Kim bekleyecek? denildi. Kimse
I)
ymanayp Ebu Bekir kald. Kl elinde olduu halde Rcsl-i Ek rem'in ba ucunda durdu. Her kim saldrdysa klla karlayp, uzaklatrrd. te halkn en kahraman odur" dedi. Hz. Ebu Bekir, ilknce slm oldu. Bakalarn da slm olma, ard. Pek oklarn slm dinine sokmutu. O zaman klelerden Mslman olanlara mrikler, pek ok eziyet ederlerdi. O da onlar a l n alp azad ederdi. Bylece alp srf Allah rzas iin azad ettii (yedi) kleden biri Bill-i Habe (r.a.) idi. Hz. Ebu Bekir, slm olduu gn evinde (krkbin) dirhem paras v a r d . Hicret srasnda (bebin) dirhem kalmt. Btn varn Re slullah (s.a.v.) urunda harcamtr. Resl-i Ekrem, onun maln kendi mal gibi kullanrd. Hz. Ebu Bekir'i ne sefer zamannda, ne de hunun dnda hi yanndan ayrmazd. Fahr-i lem'in (s.a.v.), "Peygamberlerden sonra Ebu Bekir'den dittin bir kimse zere gne doup batmad" demi olduu rivayet <'d il initir. Mslmanlarn says (otuzsekiz) e ykselince Hz. Ebu Bekir, "Artk meydana kalm" dedike Resl-i Ekrem "Ey Ebu Bekir! Da ha saymz azdr" buyururlard. Bir gn onun srar zerine Resl-i Ekrem, ashabiyle beraber Kabe'ye gitti. Fakat, cemaat olmayp as hab, kendi airetleri iinde ve Kabe'nin birer tarafna daldlar. Hz. Ebu Bekir, dorularak bir hutbe okuyup, halk Allah'a (c.c.) ve Re sul'ne ard ve slm milletinin ilk hatibi oldu. Fakat mrikler kalkp hcum ederek gerek kendisini, gerek teki Mslmanlar do up horladlar. Sonra Hz. Hamza (r.a.), slm ile ereflenip de slm'a bir derece kuvvet geldikten sonra Hz. mer, imana gelince yukarlarda yazld gibi, Mslmanlar alp Kabe'ye gtrd ve cemaat ile namaz kl drd. Hz. Ebu Bekir'in arzu ettii hale o, muvaffak oldu. O gn Kurey reisleri "te kavmimiz, imdi ikiye blnd" de diler. Resl-i Ekrem de onu "Faruk" diye adlandrd. "Ey Peygamber! Sana Allah (c.c.) ve sana balanan m'minler yeter" mnsma gelen yet de bu srada indi. Hicret zaman btn ashab, gizlice Mekke'den kp Medine'ye Keldiler. Yalnz Hz. mer, aktan aa hicret etti. Klcn kuand, yayn omuzuna ast, oklarn eline ald ve Kurey reisleri, Kabe ev resinde halka halka olup oturmakta iken Harem-i erife gitti. Beyt-i erifi (yedi) kere tavaf etti ve iki rek'at namaz kld. Sonra. "Yzle riniz kara olsun" diye Kurey reislerine beddua ederek yanlarndan geerken "Anasn alatmak ve ocuunu yetim ve karsn dul b rakmak isteyen kimse, u vadinin te tarafnda bana yetisin" deyip, Mekke'den kt ve Medine'ye g etti. Arkasna den olmad. Uhud Muharebesi gn ashab, arp da daldklar zaman Re ni Ekrem'in y a n n d a kalanlardan biridir. Hem byle cesur ve kat . m . n , h e m d e bilgili v e a k l l stelik tedbirliydi. N e z a m a n ashab aasnda bir anlamas dosa onun gr d o r u kard. Fil ola
ASRE I
MtHKSSUltK'NN
KI.Mlld
221)
yndan () sene sonra domutur. Uzun boylu, iri gvdeliydi. G z l e rinde biraz krmzdk vard. Hz. Osman, Fil hdisesinden (alt) yl sonra domutur. Orta boylu, byk sakall, esmer ve gzel yzlyd. Yanaklarnda iek bozuu vard. Utanga, iyi ve gzel ahlk sahibiydi. Kur'an hkmle rini bilirdi. Daha yukarlarda yazld gibi Hz. Ali ve Harise olu Zeyd'den sonra Hz. Ebu Bekir'in davetiyle en evvel imana gelen (be) kiinin birincisidir. lknce Habeistan'a hicret eden odur. ok zen gin olup Allah yolunda ok para sarfetmi ve harp ilerinde pek ok yardm dokunmutur. Hz. Ali (r.a.), ana ve babadan Himoullar'ndandr. Babas, H im olu Abd'l-Muttalib'in olu Ebu Tlib ve anas Him olu Escd'in kz Ftma'dr. Esmer, ksaya yakn orta boyluydu. Sakal byk Olup, omuzlarnn arasn doldururdu. Bann n tarafnda sa yok tu. ki omuzlarnn aras geni ve omuzlar ve elleri kaln, bilekleri ve peneleri kuvvetliydi. Cenkte arslan gibi koard. Her kiminle eenkletiyse yenmitir. Bahadrl dillere destan olmutur. Gleryzl, gzel ve yumuak huylu, kerem sahibi, alak gnl l, Kur'an'n srlarn bilen, bilgin, adaletli, gzel ve dokunakl ko nuan esiz bir hatipdi. Resl-i Ekrem, onu kkken evine alp, z ocuu gibi terbiye etti, O da gzn ap onu grd. irk karanl na dmedi, putlara secde etmedi. ocukken, Hz. Muhammed (s.a.v.) e peygamberlik geldikten birka gn sonra slm olmutur. Avf olu Abdurrahman (r.a.), Fil tarihinden (on) yl sonra do mutur, Krmzyla kark beyaz renkli, gzel yzl, byk gzl, o k kirpikli, ekme burunlu, elleri iri, parmaklar kalnd. Yukarda getir. gibi, Hz. Ebu Bekir'in davetiyle en evvel iman eden be kiinin ikin cisidir. Uhud gn yerinden ayrlmayanlardan biridir. O gn (yirmi) yeindcn yaraland ve bu yaralarn biri ayana isabet ettiinden to pal kald. Ebu Vakkas'm olu Sa'd (r.a.), karayaz, uzun boylu, gvdesi ok kllyd. Onsekiz, ondokuz yalarndayken slm oldu. En evvel man eden ad geen be kiinin ncsdr. Okularn bayd. Al lah yolunda ilknce ok atan. ve kan dken odur. slm'n Svarisi di ye tannmtr. Uhud gn dmana (bin) ok atm ve Fahr-i lem Hazretleri onun hakknda "Y Rabbi! Onun duasn kabul et" diye dua eini olduundan Sa'd Hazretleri, kimin hakknda dua etse ka bul olurdu. Avvam olu Zbeyr (r.a.), esmer ve semizce, orta boylu, az sa kallyd. Babas A v v a m , Hatcet'l-Kbr'nn (r.a.) kardeidir. A n a s Reslllah'n ceddi olan Abd'l-Muttalib'in kz Safiye'dir. Hz. E b u Be klr'ln " Z a t i i ' n - N i l a k c y n " yani (iki kuakl) diye bilinen kz Esma'yla IVenml Ve o n d a n be OCUU olmutur. En evvel i m a n e d e n a d ge e e n (be) kiinin drdncsdr. Allah (c.c.) y o l u n d a Uk kl salla
V. li
l'KYliAMIH'.Kll.K VK HAIFBLBB TAHN (Cilt: 1)
yan
Odur.
Resl-i E k r e m da olu
" H e r p e y g a m b e r ' i n yardmcs vardr. B e n i m demitir. (r.a.), krmzca biridir. yzl, ksaya yakn o or gn (be) biri, kiinin uzak
yardmcm
Zbeyr'dir." Talha
Ubeydullah belnclsidir. latrp o
t a b o y l u , g s g e n i , a y a k l a r iri v e k a l n d . A d g e e n Uhud gn direnenlerden olmutu. Resl-i E k r e m ' e bir kl s a l l a y n c a darbeden olak
Kfirlerden
H z . T a l h a , o h a m l e y i eliyle Epeyce zengindi.
Cerrah olu Ebu Ubeyde edenlerin l-1 r rker emini, yzl yce, iki Ebu ve iyi ve birincisidir. mbarek dii n uzun U h u d Ekrem'in
(r.a.), ad geen be kiiden s o m a i m a n gn giren direnenlerdendir. zrh az halkalarn hakknda harp sakall, onun Hatta "Bu Reka uzun kadri dileriyle yzl, eden,
yzne demitir. ok
kmt.
Reslullah, Zayf, dindar,
mmetin
Ubeyde'dir" boyluydu. gzel
kuru
din bir
urunda adamd.
huylarla
bezenmi
"Resl-i E k r e m , kendisine halife tyin edecek olsayd, di?" diye Hz. ie'den soruldukta olarak Ebu "Evvela Ebu Bekir'i, mer'i, mitir. Zeyd dir. Hz. olu Sad (r.a.), E b u Ubeyde ile b e r a b e r i m a n nc Ubeyde'yi tyin ederdi" diye
kimi
seer olarak ver
ikinci
cevap
edenlerden
m e r ' i n a m c a s olu ve kz kardei F t m a ' n n
kocasdr.
NC
BLM
Hz. PEYGAMBERDEN SONRAK DURUM ve Hz. EBU BEKR'N HALFEL

Hz. Muhammed (s.a.v.) saken vahiy gelir ve Hz. Peygamber ta nrndan mmete duyurulurdu. Ondan sonra vahiy gelmek ihtimali kalmad. Fakat Kur'an- Kerim, nice ashabn ezberinde kald. Kur' un Kerm'de aklanmayan mes'eleler hakknda snnet ile, yani Re!ulah ne demi ve ne yapm ise; yahut bir kimse bir i yaparken grp de yasaklamam ise ona dayanarak iler grlr oldu. Fakat snnet ve hadisler, btn ashabn tamamiyle ezberinde deildi. nk ashabn geim darlklar dolaysiyle kimi pazar yerle ri nde alverile ve kimi hurmalklarda iftilikle uratklarndan her zaman Hz. Peygamber'in meclisinde toplanamayp, ancak vakit bulduka bulunurlar ve toplanrlard. Ihndan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan bir din hkn tylenlhce hazr bulunanlar, onlar beller ve bulunmayanlar, onu bil mezdi. Ama hazr bulunanlar, orada olmayanlara bildirirlerdi. Bu yzden kimileri, baz hadsleri ve dierleri baka hadsleri bilirlerdi. Bilmediklerini de bilenlerden renirlerdi. Hatta Ebu Bekir, mer, Olman, Ali, Avf olu Abdurrahman, Mes'ud olu Abdullah, Ka'b olu (lbryy, Cebel olu Muaz, Ysir olu Ammr, Yemn olu Hzeyfe, Sa bit olu Zeyd, Ebu'd-Derda, Ebu Musa E'ar, Selmn'l-Fris (r.a.), Hz. Peygamber'in salnda bile fetva verirlerken pek ok hadsler, Onlarm ezberinde olmayp, dier ashaba bavururlar ve "Falan mes'eleye dair bir hads var m ? " diye sorarlard. Bir hads bulunursa ona gre hareket ederlerdi. Hatta yukarda getii gibi Hz. Peygamber'in (s.a.v.) lmnde nereye gmlecei hakknda ayrlk km ve Hz. Ebu Bekir'in riva y e t e t t i i bir hads gereince, lm olduu yere gmlmt. Y i n e Hz. Peygamber'in lnce geride brakt mallarn, miras-
arasnda blnmesi hakknda ashab arasnda anlamazlk kt zaman , gene Hz. Ebu Bekir "Peygamberlerden miras kalmaz" diye ri
lar
yet ettii hads gerei hareket edilmiti. M'ninlerin anas Hz. ie'den rivayet edilmitir ki: "Resfl-i Ekrem lnce nifak ba kaldrd, Arap slm dininden kt, ensnr bir tarafa ekildi. Eer hahamn zerine inen bellar, dindarn zerine inseydi ezerdi, y l e y k e n her ne hususta anlamazlk kardlarsa bu bam yetiti,mkilleri zd.
(Cilt:
I)
Aslmb, eer snnette de bir aklk bulamazlarsa, kya:; ve kendi grleriyle ttihad edip gereince ileri grrlerdi, ite bu sebeple bl um asrda bir itiiad kaps ald ve gerek sekin ashab, gerek te ki mtehidlerden bir mes'elede birleirierse artk tereddd ve p heye yer kalmayp, ite buna "cm- mmet" denildi. Halbuki i rey ve-itihada kalnca insanlk icab pek ok mes'el e l e r d e fikir ayrlklar aodu ve her mtehid kendi fikir ve gry le ve halk da, uymu olduklar mtehidin szyle hareket etmek zorunda kald. Duba evvel ksaca yazld gibi, Hz. Peygamber'in ld gn urluyu kan 'Hilfet mes'elesi" de bu eittendir ki, hadslerde ona dili bir aklk olmadndan ashab arasnda gr ayrlklar kt. M I ne kadar pek ok hadslerde Hz. Ebu Bekir, mer, Osman ve Ali' nin bal liklerine dair iaretler vard. Hz. mer ve Osman'n Hz. Ebu Bekir'den sonra halfe olacaklar baz hadslerden anlalmt. Fakat hi bilinin zaman belli deildi. Hz. Ebu Bekir ve Ali'den hangisinin daha nce halfe olaca da bildirilmemiti. Bir de bunlar, hep gelecekten haber vermek demekti. Hz. Pey g a m b e r (s.a.v.) benden sonra falana biat ediniz diye emretmemi ve bu ii ashabnn semesine brakmt. Bundan dolay ld gn dev let, bakanl ve hilfet hakknda gr meydana kt, Hirincisi: Ensarn grdr ki, slm dinine yardm edenin dev let, bakanlna ve halifelie hak kazanm olmas gerektii tezini asl tutarak "Bu dne Arap kabileleri, bizim kllarmzn sayesinde baym edi. Bakanlk bizim hakkmzdr" dediler ve kendi reisleri olan U b a d e olu S a ' d (r.a.) a biat etmek istediler. kincisi: Ashabn ounun grdr ki onlar, bu mes'elede hal kn ilerini grmek iin lzm olan kudret ve ehil olu gereini hesaba kal tkr. Kurey kabilesinin btn Arap kabilelerinin en ereflisi ve en kuvvetlisi ve sz geeni olduu, stelik Resl-i Ekrem'in Kurey'fen olmas da onlarca husus bir meziyet olduundan, onlarn iinden ve stnleri olan kiiyi semek fikrindeydiler. ncs: Himoullarnn fikridir ki onlar, akrabalk kuvveti ne deer vererek "Himoular, Kurey kabilesinin en ereflisi ve R e s l - i Ekrem'in yakn akrabas olduundan Himoullarndan ol mas gerekir" dediler ve Hz. Ali'ye biat etmek istediler. Her ne kadar Resl-i Ekrem'e soyca en yakn olan amcas Abbas (r.a.) ise de, muhacirlerin en sonu olup, ilk Mslmanlar ve stelik, Cennetle mjdelenen (on) kii varken onun seilmesi mmkn olma yacandan Himoullarndan birinin halife olmas gerektiinde Hz. Ali'nin seilmesi en uygun olanyd. bu mes'elede doru olan ancak ashabn ounun katlaca grt. nk ensarn slm dinine son derece yardmlar dokundu undan s o n derece saygya lyk olduklar gibi, Resl-i Ekrem'e (s.a. v ) s o y c a yaknlk da b y k bir erefse de, Peygamber halifelii; ne
HAZRET-1 l'KYGAMBER'DEN
S O N i t A 1)1 HUM
22i)
gemi hizmetlere mkfat olabilirdi, ne de akrabalk kuvvetine g re Hz. Peygambu'i akrabasna miras kalabilirdi. Ashabn ounun halifelii Kurey'e vermek istemeleri de, srf Peygamber (s.a.v.) soyuna soyca yaknl yznden ve bu soy ba] nin bir uur saylmasndan ileri gelmeyip, Kurey kabilesinin o za man iin kuvvetli olmas ve Arap kabileleri arasnda sz geen ve deer verilen bir kabile oluundand. nk halifelik, Mslmanlar arasnda birletirici bir ba olup, tek. kelime zerine toplanmalarna arac olan bir bakanlktr. Bu din ve devlet bakanl ise Allah'n (e. c.) bir sr ve hikmetidir ki, varl daima kuvvetli oluuna baldr. Ve ondan asl maksat, karkl kaldrmak, memlekette asayii koru mak ve salamak, harb ilerini dzenlemek, halkn ilerini grmek ve halk ynetmekti. Bu da ancak sahip olmas gereken kuvvetine bal dr. Allah'n (c.c.) deti byle olagelmitir. Bu bakmdan ashab, o zaman slm milletinin fikirlerinin bir olarak hareketiyle kuvvet ve kudret kazanabilmesi iin doru bir yol aryorlard. Fakat bu yola koyulmakta fikir ve grleri ayr ayryd. Tpk "Cmlenin maksdu bir amma rivayet muhtelif..." msra nda ifadesini bulduu gibi. Hz. Peygamber'in (s.a.v.) salnda ensar, byk iler baardk larndan slamlarn idaresini ele alarak eskiden olduu gibi, slm dinine hizmet etmek isteindeydiler. Fakat ilk anda unlar gerei gibi dnememilerdi ki onlarn nceki baarlar Hz. Peygamber'in (s.a.v.) sayesinde olup, ondan soma durum, btn btn' bakalaar a k kendi kendine yle byk ilerde baar gsteremezlerdi. stelik szlerini ancak Medine evresindekilere kadar geirebilirlerdi. Halbu ki bunca Arap kabilelerinin bade olu Sa'd'a balanamayacaklar herkesin kabul edip paylatklar bir noktayd. O zaman ise slm di ni, Arap yarmadasnn her tarafnda yaygn olduundan btn Arap kabileleri "hakknda szn geirerek her yerde Mslmanlarn ile r i n i dzenlemek ve din hkmlerini yrtmek lzm gelirdi. Btn bunlara gc yetecek olan ise, o zaman iin Kurey'den bakas ola mazd. Geri cahiliyet zamannda geerli olan rklk yerine slm kar delii ve birlii gemise de Araplar arasnda tabi hallerden olan kavmiyetilik gerei, halifelik, hangi kabileye gese tekiler onu ks kanarak itaatten kanarak slm milleti arasna ayrlk dmesi mmkn ve hele Evs ve Hazre'e boyun emeyecekleri ak bir ger ekti. Fakat Kurey' kabilesi, zaten kuvvet ve kudret sahibi olduktan baka, tedenberi kabileler arasnda muhterem olup, Resl-i Ekrem de Kurey'ten olduundan, Kurey'in meru hkm altna girmek teki kabilelere ar gelmezdi.
olan de
Bununla beraber halifelii Kurey'in (on) kolundan bir kolu Himc-ullarina vermeye bir eit zaruret olmad gibi, hikmete
uygun deildi. nk hkmetin kurulmasna, alan kavmin
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH (Cllt 1)
fertleri, hamur mayas gibidir ki, ne kadar ok olursa, onunla o ka dar ok hamur mayalanr, ekmein by de hamurun oundan o l u r Bundan dolay bir hkmetin kurucular, ne kadar ok olursa o hkmetin kuvvet ve kudreti de o derece byk olur. Bir taraftan yaplan bir taraftan bozulan bu dnya Allah'n (c.c.) udi , i bu ekilde olagelmitir. Genel tarih ve tarihin hikmeti dikkatle o k u n u p dnlecek olursa bu incelik kendiliinden grlr. Denilmesin ki: Ashab, hikmet ve tarih okumamlard. Bu eit Bce nes'eleleri nasl dnebilirlerdi?. nk onlar, hikmeti ilim ve hikmetin madeni olan Hz. Peygamber'den (s.a.v.) renmilerdi. Bu gibi incelikleri herkesten iyi bilirlerdi. Szn ksas Hz. Peygamber'in (s.a.v.) lmnden sonra mutlaka Kurey'in ileri gelenlerinden halkn kabul edecei byk bir kiiye biat etmek o gnk halin bir gereiydi. Fakat kavim ve kabilece -b yklk yetmeyip, slmca en stn olmak da lzmd. Ancak o zaman o k kuvvet ve kalabal olan meyyeoullarmn ulusu ve. Mekke'nin alnna kadar Kurey'in en sz geeni ve Hz. Peygamber'in kayn pederi olan H a r b .olu E b u S f y a n ' n seilmesi uygun l u r d u . Halbuki Uhud gn onun yznden grlen zarar, daha ha trlardan kmamt. Gerek ensar, gerek muhacirler onun hkm al tna giremezdi ve Mekke alndnda "Mellefet'l-Kulb" yani kaibl e r i kazanlmas gerekenler zmresi srasna geip sonra kuvvetli Ms lman olmusa da Mslmanlar ona gvenemezdi. Bu yzden gerek Ebu Sfyan'n, gerek benzeri olan Kurey b yklerinin seilmeleri imknszd. Eer Emevlerden biri seilecek ol sa i z. Osman'n seilmesi lzm gelirdi. Fakat en evvel slm olup da Uz. Osman' da slm dairesine alan ve Resl-i Ekrem'in son hasta lsnda onun emriyle namazda slm cemaatine imam olan Hz. Pey gamber'in maara arkada varken, onun zerine tekinin ne aln n as mmkn deildi. Hatta Resl-i Ekrem'in lm, herkese rknt verdii srada Hz. mer de akn bir halde, Cerrah olu Ebu Ubeyde'ye (r.a.) varp, "Elini uzat. Sana biat edeyim. nk Reslllah'n buyurduu gibi, Hct bu mmetin eminisin" deyince Ebu Ubeyde, "Ey mer! Senin s lm'a geldiin zamandan beri byle zayf bir fikrini grmedim. i nizde Sddik yani Hz. Ebu Bekir ve maarada ikinin ikincisi varken buna nasl biat edersin?" diye Hz. mer'i uyarmt. Bu bakmdan halkn reyine bavurulduu takdirde, Hz. Ebu Bekir'in halifelie se ilecei akt. Bundan dolay btn sekin ashab, birleip de dan ma yoluyla bu ok nemli ie bir karar vermeleri lzm gelirken yuka rda yazld gibi ensarm Sideoullar Sakfe'sinde toplanarak ken di kendilerine halife semeye kalkmalar, ii yokua srmt. Uz. Ebu Bekir ve Ali ve teki baz sekin ashab, Hz. Peygamber'in cenaze leriyle urarken muhacirlerden ube olu Mugre Hz. mer'e gelip "Sakfe'de ensar topland kendi kendilerine bir ey'e karar ve rirlerse sonra aramzda a l m a kar" d e y i n c e Uz. mer, hemen Hz.
IIA/KI I l>l-:Y(;AMItl<:it'J)KN SONltA D K M
Ebu Bekir'le Ebu TJbeyde'yi (r.a.) alp Sakfe'ye vardlar. Ensr'n Ubade olu Sa'd'a biat etmek zere olduklarn grdler. Hz. Ebu Be kir, ilk Mslmanlardan olan muhacirlerin fazilet ve stnlklerini sayp dktkten sonra, Kurey'ten bakasnn devlet bakanln Arap kabilelerinin kabul etmeyeceini pek gzel syledi. Hz. mer de onu doruladktan baka ensar, "Bizden bir ve sizden bir emir olsun" dedikleri zaman, bir kna iki klcn smayacan isbat etti. Ebu Ubeyde de pek etkili szler syledi. Ensar niyetlerinde samim olduk larndan, bu yerinde szlere diyecek bir sz bulamayp Sakfe'de bu lunan muhacirlerle beraber Hz. Ebu Bekir'e kalpten biat ettiler. Yal nz Ubade olu Sa'd grnde srar ettiyse de, tek kaldndan onun kar kmas bir ey ifade etmediinden artk mnakaa da bitmi oldu. Bu mes'ele, byk bir felkete yol ap, byk karklklara se bep olabilirdi. Yce Allah (c.c.) bunun kt bitmesinden bu mmeti korudu. Aslnda btn sekin ashab, toplanarak yolu ile bir danma ya plmadysa da, Allah'n ltfuya o g i, kolaylkla bitti ve Hz. Ebu Bekir, bilinen arball ve heybeti ile hilfet makamna geti. Fa kat eytan yine de eitli hilelerle Mslmanlar arasna ayrlk d rmek istedi. Hz. Ali, Sakfe'ye varmayp hanm Ftmat'z-Zehra'nn (r.a.) evinde kalmt. Himoullar ile cennetle mjdelenen (on) kiiden Resl-i Ekrem'in yardmcs ve Hz. Ebu Bekir'in damad olan Avvam olu Zbeyr ve ashabn sekinlerinden Esved olu Mikdad, SelmniFrisi, Eb Zer ve Ysir olu Ammr ile Ka'b olu beyy (r.a.) da oraya gitmiti. Bunlarn hepsi Hz. Ali'ye biat etmek zere onun ynnda toplan m ve seim iinin Sakfe'de, yle anszn yaplmasiyle kendilerinin danma d brakldklarna gcenmilerdi. Gerekten, Hz. Ali, Z beyr ve Abbas gibi ashab byklerinin seim meclisinde bulunarak, reylerinin alnmas gerekirdi. Ne yazk ki onlar ararak onlara da nmaya zaman elvermedi. Sakfe hdisesine son vermek iin, Hz. Ebu Bekir'e biat etmek lzm geldi. Bir de bu Himoullar tarafndan yaplan itiraza kar beri taraftan "Ebu Bekir, mer ve Ebu Ubeyde gibi onlar da koup Sakfe'ye gelmeliydiler" diye cevapta bulunuyor lard. te o srada Hz. Abbas, Hz. Ali'ye "Gel ben sana biat edeyim, halk da biat eder" demise de Hz. Ali, fitne kacandan ekinerek kabul etmemitir. Harb olu Ebu Sfyan ise, yeni Mslmanlardan olduu iin, ka vim ve kabilece byklk duygusu hl bsbtn zihninden kma m olduundan, bu konuda btn btn baka rey ve grteydi. Ya ni akrabalk kuvvetine baklmayacak olursa, kabile kuvveti gzetil m e s i fikrindeydi. Kendi kavmi olan meyyeoullarma nisbefle I I / . Ebu B e k i r ' i n kavmi olan Teymoullan az olduundan Uz. Ebu Bekir'e
J.M)
PEYGAMBERLER
VK HALFELER TAKM
(t ili:
l)
fertleri, hamur mayas gibidir ki, ne kadar ok olursa, onunla o ka k hamur mayalanr, ekmein by de hamurun oundan O odur Bundan dolay bir hkmetin kurucular, ne kadar ok olursa o hkmetin kuvvet ve kudreti de o derece byk olur. Bir taraftan yaplan bir taraftan bozulan bu dnya Allah'n (c.c.) adeti bu ekilde olagelmitir. Genel tarih ve tarihin hikmeti dikkatle Okunup dnlecek olursa bu incelik kendiliinden grlr. Denilmesin ki: Ashab, hikmet ve tarih okumamlard. Bu eit bu e mes'eleleri nasl dnebilirlerdi?. nk onlar, hikmeti ilim ve hikmetin madeni olan Hz. Peygamber'den (s.a.v.) renmilerdi. Bu gibi incelikleri herkesten iyi bilirlerdi.
i
Szn ksas Hz. Peygamber'in (s.a.v.) lmnden sonra mutlaka Kurey'in ileri gelenlerinden halkn kabul edecei byk bir kiiye ii.d. etmek o gnk halin bir gereiydi. Fakat kavim ve kabilece b yklk yetmeyip, slmca en stn olmak da lzmd. Ancak o zaman k kuvvet ve kalabal olan meyyeoullarmm ulusu ve. Mekke'nin O alnna kadar Kurey'in en sz geeni ve Hz. Peygamber'in kayn pederi olan H a r b ,olu Ebu Sfyan'n seilmesi uygun l u r d u . Halbuki Uhud gn onun yznden grlen zarar, daha halulardan kmamt. Gerek ensar, gerek muhacirler onun hkm al tna giremezdi ve Mekke alndnda "Mellefet'l-Kulb" yani kalblerl kazanlmas gerekenler zmresi srasna geip sonra kuvvetli Ms lman olmusa da Mslmanlar ona gvenemezdi. Bu yzden gerek Ebu Sfyan'n, gerek benzeri olan Kurey b yklerinin seilmeleri imknszd. Eer Emevlerden biri seilecek ol sa Hz. Osman'n seilmesi lzm gelirdi. Fakat en evvel slm olup da Hz. Osman' da slm dairesine alan ve Resl-i Ekrem'in son hasta lnda onun emriyle namazda slm cemaatine imam olan Hz. Pey gamber'in maara arkada varken, onun zerine tekinin ne aln mas mmkn deildi. Hatta Resl-i Ekrem'in lm, herkese rknt verdii srada Hz. mer de akn bir halde, Cerrah olu Ebu Ubeyde'ye (r.a.) varp,
"Elini uzat. Sana b i a t edeyim. n k Reslllah'n buyurduu gibi,
nen bu mmetin eminisin" deyince Ebu Ubeyde, "Ey mer! Senin s lm'a geldiin zamandan b e r i byle zayf b i r fikrini grmedim. i n i z d e Sddk yani Hz. E b u Bekir v e maarada i k i n i n ikincisi varken b a n a nasl b i a t edersin?" diye Hz. mer'i uyarmt. Bu bakmdan halkn reyine bavurulduu takdirde, Hz. Ebu Bekir'in halifelie se ilecei akt. Bundan dolay btn sekin ashab, birleip de dan ma yoluyla bu o k nemli i e b i r k a r a r vermeleri lzm gelirken yuka rda yazld gibi ensarm Sideoullar Sakfe'sinde toplanarak ken di kendilerine halife semeye kalkmalar, i i yokua srmt. Hz. Ebu Bekir ve Ali ve teki baz sekin ashab, Hz. Peygamber'in cenaze leriyle urarken muhacirlerden ube olu Mugre Hz. mer'e
gelip "Saklfe'de e n s a r sonra topland kendi kendilerine b i r ey'e k a r a r ve Hz. rirlerse aranr/da alna k a r " d e y i n c e Uz. m e r , h e m e n
uv/c i
I'KY(;AMII.HI)I:N
SONRA
OIIICUM
Ebu Bekir'le Ebu Ubeyde'yi (r.a.) alp Sakfe'ye vardlar. Ensar'lIJ Ubade olu Sa'd'a biat etmek zere olduklarn grdler. Hz. Ebu Be kir, ilk Mslmanlardan olan muhacirlerin fazilet ve stnlklerini sayp dktkten sonra, Kurey'ten bakasnn devlet bakanln Arap kabilelerinin kabul etmeyeceini pek gzel syledi. Hz. mer de onu doruladktan baka ensar, "Bizden bir ve sizden bir emir o l s u n " dedikleri zaman, bir kna iki klcn smayacan isbat etti. Ebu Ubeyde de pek etkili szler syledi. Ensar niyetlerinde samim olduk larndan, bu yerinde szlere diyecek bir sz bulamayp Sakfe'de bu lunan muhacirlerle beraber Hz. Ebu Bekir'e kalpten biat ettiler. Yal nz Ubade olu Sa'd grnde srar ettiyse de, tek kaldndan onun kar kmas bir ey ifade etmediinden artk mnakaa da bitmi oldu. Bu mes'ele, byk bir felkete yol ap, byk karklklara se bep olabilirdi. Yce Allah (c.c.) bunun kt bitmesinden bu mmeti korudu. Aslnda btn sekin ashab, toplanarak yolu ile bir danma ya plmadysa da, Allah'n ltfuya o g i, kolaylkla bitti ve Hz. Ebu Bekir, bilinen arball ve heybeti ile hilfet makamna geti. Fa kat eytan yine de eitli hilelerle Mslmanlar arasna ayrlk d rmek istedi. Hz. Ali, Sakfe'ye varmayp hanm Ftmat'z-Zehra'nn (r.a.) evinde kalmt. Himoullar ile cennetle mjdelenen (on) kiiden Resl-i Ekrem'in yardmcs ve Hz. Ebu Bekir'in damad olan Avvam olu Zbeyr ve ashabn sekinlerinden Esved olu Mikdad, Selmn'lFrisi, Eb Zer ve Ysir olu Ammr ile Ka'b olu beyy (r.a.) da oraya gitmiti. Bunlarn hepsi Hz. Ali'ye biat etmek zere onun ynnda toplan m ve seim iinin Sakfe'de, yle anszn yaplmasiyle kendilerinin danma d brakldklarna gcenmilerdi. Gerekten, Hz. Ali, Z beyr ve Abbas gibi ashab byklerinin seim meclisinde bulunarak, reylerinin alnmas gerekirdi. Ne yazk ki onlar ararak onlara da nmaya zaman elvermedi. Sakfe hdisesine son vermek iin, Hz. Ebu Bekir'e biat etmek lzm geldi. Bir de bu Himoullar tarafndan yaplan itiraza kar beri taraftan "Ebu Bekir, mer ve Ebu Ubeyde gibi onlar da koup Sakfe'ye gelmeliydiler" diye cevapta bulunuyor lard. te o srada Hz. Abbas, Hz. Ali'ye "Gel ben sana biat edeyim, halk da biat eder" demise de Hz. Ali, fitne kacandan ekinerek kabul etmemitir. Harb olu Ebu Sfyan ise, yeni Mslmanlardan olduu iin, ka vim ve kabilece byklk duygusu hl bsbtn zihninden kma m olduundan, bu konuda btn btn baka rey ve grteydi. Ya ni akrabalk kuvvetine baklmayacak olursa, kabile kuvveti gzetil mesi fikrindeydi. Kendi kavmi olan meyyeoullarna nisbetle HZ. EbU Bekir'in kavmi ulan Teymoullar az olduundanHZ Ebu B e k i r ' e
2:2
PEYGAMBEHIKIt
VI. IIAI.KKII.K TAHN
(Cilt:
1)
biat etmeyip Himoullar > tarafna geerek "Peygamber'in halifeli i, Kurey'in cn kk kolunda kalmas ne demektir?" diye Sakfe biatini ktledi. Hz. Ali'ye ve cahiliyet zamannda arkada olan Hz. Abbas' azarladktan baka Hz. Ali'ye "Elini uzat. Sana biat edeyim. Allah'a yemin ederim ki, istersen etraf atl ve yaya ile doldururum" deyince Hz. Ali, "Ey Ebu Sfyan! Sen slm milletinin arasn boz mak istiyorsun" diye onu reddetmitir. Ebu Sfyan, hkmdarlk ve saltanat gibi halifeliin de bir s lle iinde srp gideceini sanyordu. Sekin ashabn ou da, hali felii Hz. Ebu Bekir'in zatiyle duracak bir vazife bilirlerdi. Hz. Ebu Bekir de, onu zerinde ireti bir elbise gibi bildi. Kendisinden sonra slm milletince stn ve lyk bir ahsa devredilecei fikrindeydi. nk asl olan, cahiliyet zamannda allagelen rklk yerine s lm birlii'nin yerlemesiydi. Btn bu aklamalardan anlalyor ki: Gerek Hz. Ebu Bekir, gerek Hz. Ali, hep Mslmanlar arasna ayrlk girmesinden saknyor lard ve ikisi de birer zor durumda bulunuyorlard. nk ashabn ou, Hz. Ebu Bekir'e biat etmi olduklarndan geri dnemezlerdi. Hz. Ali' nin bana toplanan topluluk da onu halifelie semek fikrinde srar ediyorlard. Hatta Avvam olu Zbeyr "Ali'ye biat olunmadka kl cm knna sokmam" diye ayak diremiti. Hz. mer de kzarak "Onun klcn aln, taa aln" demiti. Resl-i Ekrem'in amcas olu olan Ebu Leheb'in olu Utbe de "Bu i, Himoullarndan ve bilhassa Hz. Ali gibi kadri yce birin den dnp de bakasnda karar klacan sanmazdk" diyerek zn tsn belirtici yolda iirler sylyordu. O srada sanki Hz. Ali, "Halife olmak davasnda imi ve Hz. Ebu Bekir'in halifeliini kabul etmiyormu" yollu szler iitildi. Hz. Ali ise, halifelik hakknda yoluyla danma ve kendi grne de bavu rulmadndan dolay can sklmsa da, yle bir dava ve emelde bu lunmamt. Ancak yalnzlk kesine ekilerek Resl-i Ekrem'in ay rlk ateiyle yanp yaklmaktayd. Fakat yle nemli bir zamanda bir kenara ekilerek gerek kendisinin, gerek arkadalarnn hl gelip de Hz. Ebu Bekir'e biat etmemeleri zihinleri trmalamakta ve yrekleri titretmekteydi. Hz. Ebu Bekir, bir sre daha sabredip dayanmsa da bu hl, de vam eder ve ortada ayrlk domasna sebep olur ve iki tarafn aras alr, gururlu cahiller veya sivri aklllar yahut safdil ve kalbi zayf ve uysal adamlar sze karr, i ktye varr diye korktuundan slah aresini aramak zorunda kalmtr. Muhyiddni'l-Arab (k.s.) nin "Muhdart- Ebrr ve Msmert'I-Ahyr" adl kitabnda ve Hmid-i md Hazretlerinin " D a v ' ' l Misbah tercemeti Seyyidin Eb Ubeyde bini'l-Cerrh" adl kitabnda akland zere Hz. Ebu Bekir, nce Hz. mer ile gizlice mzakere ve danma yaptktan sonra Cerrah olu Ebu Ubeyde'yi (r.a.) ar d. Onlar, ikisi birlikte olduklar halde Ebu Ubeyde yanlarna girince HZ. Ebu Bekir, ona dnerek:
IIA/.HI l I IM.YCAMUKKDI.N SONKA DI1KHM
233
"Ey Ebu Ubeyde! Senin alnn ne uurludur. Yznde hayr nasl da bellidir. Rcslullahin (s.a.v.) yannda gpta olunacak bir derecede itlin. Ak bir toplantda Reslullah senin hakknda 'Ebu Ubeyde bu mmetin gvenilenidir' dedi. Allah ( c . c ) , ka kere seninle tslm'l aziz ve fesadn gidermitir. Sen her zaman dine snak ve m'ninlere huzur kayna ve kardelerine yardmc olagelmisindir. Seni bil i iin istedim ki, kendi haline braklrsa sonu korkuludur. Islah va cibdir. Ey Cerrah olu! Bu yara, senin meylin, yumuakln ile onul naz ve bu ylann zehiri, senin efsunun ile giderilmezse mitsizlik ge lir; elemi artar, sonra daha ac ve g illara muhta olur. Bu iin seninle tamam olmasn ve senin elinde dzelmesini AHah'dan (c.c I dilerim. mdi ey Ebu Ubeyde! Allah (c.c.) iin ve Resul (s.a.v.) a in ve bu Mslmanlarn selmeti iin, her trl gayret ve almada ku sur etmeyerek ve iyice dnp tanarak bu ie giri ve nezaketle davran. Allah (c.c.) senin koruyucun ve yardmcndr. Ali'ye git, al tuk gnlllkle konu ve hatrnda tut ki o, Ebu Talib'in soyudur vr onun, dn kaybettiimiz vasflar mukaddes olan Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yanndaki mertebesi yerindedir. Ona de ki: 'Deniz tehlikeli, kara korkulu, hava boz renkli, gece karanlk, gk lk, yer plaktr. Yani otu, orman yoktur. kmak zor, inmek g(ir. Ilakk, merhamet ve efkati eker. Btl, sertlik ve kabal ge rektirir. Hased, helake sebep olur. Kibir, er ve dmanlk dourur. Yani lema- mmet ile halifeliin hkm aktr. Hz. Muhammed'in ( | , | v.) mmeti, sapklk zere toplanmaz. cm'dan ayrlmakta teh like varlr. Ondan baka kurtulu yolu yoktur. eytan, slm milleti aratma ayrlk ve dmanlk sokmaya alyor. Fsk ve fcur yolun da vesvese verir, insan aldatr, kt kimselere umut verir. Hz. Adem' den beri rf ve deti budur. Kimse ondan kurtulamaz. Meer ki Hakk Hacrine diini skp durmak ve sapklktan ve dnyadan nazarn e virmek ve Allah'n (c.c.) ve dinin dman olan eytann tepesine id detli ve cidd basmak kalbini srf Allah'n rzasn kazanmaya bala makla kurla. imdi fayda verecek .bir sz lzmdr. nk susmak zarar verdi, neticesinden korkuldu. Sana grnmeyen hayvann yeddiren, sana doru yolu gstermi olur. Seni azarlayarak sevgisini gs teren, hlis dostluk eder. Seninle birlikte kalmay isteyen, sana iyilik eder. Zihninde kurduun nedir? Ona kalbinden meylediyorsun, gol CUyla dikkatli bakyorsun. ini ekiyorsun da dilin sylemiyor. Ayan beyan syledikten sonra syleyememek var m? Mesele aa ktk tan sonra sakl kalabilir mi? Allah'n dininden baka din ve Kur'an- Kerimde belirtilen ahlktan baka ahlk ve Hz. Peygamber'in yolun dan baka doru yol var m? Benim gibi adama pusudan gelinir mi? Yoksa senin gibi birine geni meydan, dar ve kapank; ve gzne par layan uy, tutuk grnr m? Ortada dolaan bu dedikodular nedir? Kark szler ve st perdeden sesler nedir? Allah'n ve Resulnn cfrrsu misil uyduumuzu, Allah irin nasl hicret ettiimizi ve Al lah'n Resulne yardm yolunda vatanlarmzdan nasl ktmz; evl A t l , mal ve dosl hrm/ilan nasl ayrldmz sen pekl tilirsin. ti
iM'.YiiAMBEKl.ER VE HALFELER TAithlI (CUt
l)
zim yle fedakrlk ettiimiz zamanlar son, ocukluk leminde terbi yi- ediliyor ve elendiriliyordun. Ne murad olunuyor, kimler ne iin arlyor, bunlar anlayp kafanda tutamazdn, sremezdin, yedemezdin. Sonra olgunluk yana bastn, istenilen seviyeye eritin. im di kymetin ve stnln herkese biliniyor. Ama biz, o vakitler dalur yerinden kaldracak ve insann alnndaki salar aartacak kor kun haller iine dp, derin yerlerine dalarak ve dalgalarna bine rek ac sularn ier, kapal yerlerini aar, temelini salamlatrr, kapsnn iplerini bkerdik. Halbuki gzler hasedle, burunlar kibirle dolu, gsler kzgnlkla alevleniyor. Boyunlar vnerek uzanyor. Baklar hile ile bileniyor. Yeryz korkudan depreniyordu. Akam u d u sabaha, sabahleyin akama kacamza umudumuz yoktu. Olu mu gze almadka kimseyi savunamazdk. Pek ok tasa, kaygu ve s kntlar ekmedike bir eriyi dorultmak mmkn olmazd. Bu hl lerin her birinde baba, ana, day ve amcalarmz az ok btn var mz youmuzu gnl holuu, kalb kuvveti ve gleryz, tatl szle Iti'silllah'a fed ederdik. Daha bunlar gibi nice gizli sr ve haberler vardr ki, sen onlar bilmezdin. Yan kk olmasayd haberin olur du. Nasl bilmezsin ki, fikrin parlak, dilin dzgn, tavr ve davran larn lmtr. Senin gzel huylarna dair sylenecek daha ok lzler vardr ve imdi Allah (c.c.) seni en olgun bir duruma eritirls, hayrn madeni klm, muradn nne koymutur. Senin iitti ini ben bilerek sylerim. Zamann bekle. Kollarn sa, byle bir yerde iliip durma ve sana gelen kimseye yan izerek yz burutur ma. Bu i, daha yeni meyva gibidir. abuk rmee yz tutmasn diye zihinlerde keder var. Sen bu mmetin ekmeine katk gibisin. Is rar ederek kurtlanma. Bu mmetin keskin klcsn. Erilerek kesmez Olma. Bu mmetin tatl suyusun. Acyp da bozulma. Vallahi ben, bu i ResluIIah'dan sordum. Byle cevap verdi ki "Ey Ebu Bekir! Bu i, onu istemeyenindir. Onu isteyip de onun iin savunann deildir. Ona kklk gsterenindir. Byklenen ve kibirli olann deildir. Bu, onundur ki, o senindir denilir. O, benimdir diyenin deildir?" buyur du. Allah (c.c.) bilir ki Reslullah, damatlk iinde benimle danp Kurey delikanllarndan bazlarnn adn syleyince "Ali hakknda ne buyurursunuz?" dedim ve "Genlii dolaysiyle onu Ftma'ya uy gun grmyorum" deyince "Eliniz altnda ve himayenizde bulunup tarafnzdan gzetildike, ikisine de bereket ve nimet bolca verilir" dillim ve daha birok szler syledim senin damatln salamaya altm. Benim bunda hibir ahs menfaatim yoktu. Senin yerine bakalarnn kokusu gelirken ben senin hakknda dediimi dedim. tinim o davranm, senin imdi benim hakkmdaki vaziyet alndan daha hayrlyd. nan ki: Bu ite yani halifelik mes'elesinde Reslullh (s.a.v.) sana iaret ettiyse senden bakasna da yle iaretlerde bulunmutur. Senin hakknda bir ey sylediyse bakasnn hakkn da da susmamtr. Eer zihninde bir phe ve tereddt varsa gel... Ashabn hkmne raz olunur, dorudur, dinlenir ve haktr stelik ta al edilir. Allah'n Resul, bu topluluktan lonud ve haklarnda
HAZRET-
PEYGAMBER'DEN
SONKA
nuiUlM
efkatli ve scvhlcriyle sevinli ve kederleriyle kederli olduu hakle ld. Bilmez misin ki, Resl-i Ekrem (s.a.v.), ashab, dost, akraba ve arkadalarndan her birini birer fazilet ile erek, onlar kendi ma nev deerleriyle babaa brakarak ld. Eer her taraftaki mmeti bana toplansa gzel idarelerinden ciz kalmaz ve bu hususta ve zir ve yardmcya muhta olmazd. Allah'n Resul, bu mmeti ba bo ve perian ve sapkla dkn ve Hakki bilmez, bakcs yok, edi cisi yok mu brakt sanyorsun? yle deil vallahi. Yce Rabbini z. leyp de onun rza kapsna kavumay istemeden nce, iaretler ko yarak yollar emniyet altna alarak, durak yerlerini ve su balarn tesbit ve tyin etti. Allah'n izniyle irkin diman krd ve Allah r zas iin ayrln yzn yard. Allah iin fitnenin burnunu kesti. Yce Rabbin yardmyla eytann yzne tkrd. Allah'n (c.c.) emirlerini iln etti. Bundan sonra ite ensar ve muhacirler, senin ya nnda ve seninle bir yerde ve bir ehirdedir. Eer onlar, benim sana biatimi isterler ve benim yanmda sana iaret ederlerse ben, elimi se nin elin zerine korum yani biat ederim. Eer baka suret olursa sen de Mslmanlarn girdii yola gir. Onlarn biat eylediine biat et. Onlarn ilerine yardmc ol. Kapal ilerini a. G mes'elelerini z. Yollarn aranlar doru yola ynelt. Azgnlar yasakla. nk Al lah ( c . c ) , iyilik zerine yardmlamak ile emretmitir. Hemen Hakk zerine yardmlamaya hazrlan ve brak bizi kin ve gizli dmanlk tan arnm gslerle u dnya dirliini sona erdirelim. Dmanlk tan uzak gnllerle Allah'a kavualm. Bundan sonra halk, pek zayf tr. Onlara ac ve onlar hakknda yumuak ol. Kendine bizim yz mzden zahmet verme ve fitne kapsn kapal tut. Artk ne dedikodu var, ne de ekitiren ve iin arkasn kovalayan var. Allah, bizim de diimize ahittir ve bulunduumuz hli gryor." Ebu Ubeyde, Hz. Ebu Bekir'den bu ekilde talimat alp kalkar ken Hz. mer, ona "Kapda biraz bekle. Sana daha szm var" de yince Ebu Ubeyde, kapda biraz bekledikten sonra Hz. mer, gleryzle kp demi ki: "Ey Ebu Ubeyde! Ali'ye de ki: Uyku, asl yok hayller gsteren bir haldir. Dmanlk duygusu harbi douran bir durumdur. Heva ve heves, iin sonunu saymamaktan ibarettir. Her birimizin belli bir ma kam vardr. Bir hakk vardr. Bir geimi vardr. Ak veya gizli ta raflar vardr. Zekilerin en zekisi odur ki, kaan bartrr, uzak ka lann gnln alr ve herkesi kendi lsne gre tartar ve her duy duuna inanmaz. Karnn yerine el ayasn kullanmaz. Belirsizlikle kark bilgide ve cehalete sarfedilen ilim&e hayr yoktur. Biz, yara sndan gocunan develer gibi deiliz. Her kzgn eyin atei ve her selin bir karar vardr. Bu halkn susuu, aczinden deildir. Bugn konumalar da korkudan deildir. Allah (c.c.) Muhammed (s.a.v.) le her kibirlinin burnunu ve her zorbann belini knl ve her yalanc nn dilini kesti. Hakk'tan sonra sapklktan baka ne var? Bu kibir ve byklenme ve el atlndan hazrlk ve mastrna nedir' Resul i l'kren.
236
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
((ili:
I)
Allah'na kavutu. Hu i yani halifelik nes'elesi ise ortada kald. Kimona hususiyeti yoktur. Reslullah, senin hakknda aka bir ey sylemedi. Ri/ler ise ran ve Rumlar gibi bir zorba devlete bal deiliz. Belki Iiakk ve sdk ile hidayete erdik. Metin kalbi, kuvvetli bilei yadnn edici eli ve grc gz olan bir mmet arasnda Peygamber'in (s.a.v.) nuru, ve hikmetinin meyvas, hrriyeti, ni meti ve ismetinin glgesindeyiz. Sanyor musun ki, Ebu Bekir, bu mnele zorla ve hileyle halife oldu. Sanyor musun ki, Ebu Bekir, bu mmetin uurlarn giderdi, gzlerini balad, dmlerini zd, akllann bozdu, sularn yatrd. Onlar yoldan kard, sapkla d rd, tehlikeye att. Gndzlerini gece, llerini kile ederek uyut tu. yiliklerini bozguna evirdi. Eer yle olsa onun sihri ak ve hile si salam imi demek olur. Allah (c.c.) hakk iin yle deil. yle ol sa hangi atl ve yaya, hangi karg ve kl, nasl kuvvet ve kudretle ve hangi erzak ve mhimmat, hangi el ve iddet, hangi kabile ve airet, nasl bir vesile ve genilik ile yapt. Dorusu Ebu Bekir, bildiin gibi aziz ve cmert bir kimsedir. Halifelie kuvvet ve baka bir suretle gemedi. Vallahi o, nazland. Halifelik, ona tutuldu. O, ekindi. Hali felik, ona sarld. Bu bir armaan ve lutufdur ki, Allah (c.c.) ona ver di ve bir nimettir ki, krn yce Allah, ona vacip kld. Onun halifcliiyle bu mmet de Allah'n lutfuna urad. Reslllah'n sal nda da bu devlet kuu, onun banda dolat. Fakat o, bununla il gilenmez ve vaktini gzetmezdi. Allah ( c . c ) , yarattklarn en iyi bi len ve kullarna ok merhametlidir. Haklarnda hayrlsn seer. Se nin de Peygamber'in (s.a.v.) evindeki yerin bellidir. Hikmet maara snda makamn bilinmez deildir. Allah'n sana verdii ilimde hakkn inkr olunmaz. Fakat senin omuzundan byk omuzla, senin yakn lndan daha ok yaknlk ile, senin yandan yksek yayla, cahili yet zamannda ve slm ve eriatle ve senin nasibin olmayan, adn gemeyen hdiselerde bata olarak ve efendiliiyle senin karnda bi ri var. Etrafndakilerin yani Zbeyr ve arkadalarnn gmrdenmecrini dinlemekte kendini zrl grrsen, Ebu Bekir'den gizli tut mayacamz yumuak szlerimizi duyduunda bizi de mazur tut. Eer onlarn szlerine bakp duracak olursan kesin olarak sana o sz leri unutturacak ve bu szleri dndremeyecek durumlar ortaya kar. Adn aklamadmz kii, eer lehinde ve aleyhinde olan fi kirlerimizi bilse susmazd. Sen de onu baz ilerde srda tutmazdn. Ama Ebu Bekir, daima Resl-i Ekrem'in kalbinin kesi, srda, ke derli ve zntl anlarnda orta, makbul ve gzdesiydi. Bu da b tn muhacirler ve ensarn nlerinde olup hreti delile ihtiya brak maz. Allah iin dorusunu syleyelim. Sen, yaknlka Reslullah'a ilaha yaknsn. Fakat Ebu Bekir, rtbece daha yakndr. Yaknlk, et ile kandr. Rtbece yaknlk ise ruh ile nefstir. Bu ise bir byk fark tr. M'ninler, onu bilerek bu konuda birlemilerdir. Onda phe edersen bunda phe etme ki, Allah'n eli cemaat ile ve rzas itaat edenlerledlf Simdi sana bugn iin hayrl ve yarn faydal olacak hale gir ve boaznda ilien ey'i kar at. Eer mr, uzun ve ecel msenin
IIAZKKT I
l'KYliAMBKR'DKN
SONRA DURUM
said olursa onu siner sinmez yiyeceksin ve ho naho ieceksin. A m a yle bir zamanda yiyip ieceksin ki sana hususiyeti olanlardan baka szn red eden olmayacak ve senin derini emerek ve kanadlu ularn keserek ve senin mesleini ayplayarak sana tama' edenlerdi n b a k a uyan bulunmayacak. O, halde pimanlkla dilerini gcrda (a aksn ve kanl su yutacaksn ve o zaman geen mrn ve ahire te g den kavmin iin acyacak ve zleceksin ve ekindiin kse ile su i mei ve iinden kmak istediin hale dndlmeyi temenni edecek sin. Bizim hakkmzda ve senin hakknda yce Katibin bir sr ve hlk meti var ki bunu ancak o, bilir ve bunun bir sonu var ki ferah I VI kederli vakitlerde yardm ve ltuf ancak ondan mid olunur. Allah (c.c.) en iyi koruyucu, acyc, balayc ve ok efkatlidir". Kendi konusunda yazlaca gibi, Hz. Ali, halifelik gnlerinde basma gelen ard arkas kesilmeyen mkllerden dolay zlerek ve hayretlere derek Hz. mer'in szlerinin ayniyle bir bir ktn grmtr. Hz. rak, Hz. katarak, Bekir ve Ebu Ubeyde, Hz. mer'in bu sylediklerini de aklnda tuta Ebu Bekir'in evinden kp iin glk ve inceliini de hesaba derin dncelere dalarak Hz. Ali'nin evine gitti. Hz. Ebu mer'den ald szleri ona tamamiyle bildirdi.
Hz. Ali, dikkatle dinledi. O szlerin etkileri t iliine iledi. Ni t e k i m zerinde brakt etki hakknda yle konutu: "Boynu d a m gali deve kt, boynu ince deve de kat. Haydi hrsz! Gelmez ol. O n a , Allah belsn versin demekten ise Allah hayrlar vere demek da hu iyidir." BEYT Sayl geceler gidenden biridir, Y r haydi. Dur, otur yok bu gece. (Boynu ince olan deve Arablarca iyi saylmaz). Hz. Ali, bu darb- meselleri syledikten sonra, "Evet, ey Ebu Ubey de! Bu szler, hep kavmin kalblerinde gizli mi, yoksa dnp de mi byle mnlar karyorlar?" deyince Ebu Ubeyde, "Bende cevap yok tur. Ben, ancak dince olan borcu deyici ve slm'n skn dikici, mmetin gediini kapaycym. Burasn Allah bilir. Kalbimin arp m a s ve iimin yaras onu gsterir" deyince Hz. Ali demi ki: "Bu, evin bir bucanda oturuum, halifelii istemek, veya emr-i m r u f u inkr yahut bir Mslmana sitem etmek iin deildir. Belki Resihll a h i n ayrl, beni arpt ve yle kendimden geirdi ki, ondan son ra hangi toplulukta bulundumsa derdimi tazeledi, znt ve kederimi kal kat etti. Ona kavumak istei b a n a yeter. Baka ey'e t a m a ' d a n beni al kor. Allah bilir ki, Allah'n kitabiyle meguldm, Dank olan larn topluyorum ve amelini Allah'a hll ve iini onun ilini ve ira desine (eslim edenlere hasrlanm olan sevaba erimek midiyle Al* inilin kitabna bakyorum. Bununla beraber aleyhimde birlemi ve benim iin sevk olunan hakka engel olduunu bilmedim.Madem ki
PEYGAMBERLER
VK
HALFELER TARH
(Cilt:
l)
Benim yzmden va'di dolmu ve meclis ve divan kurulmu. Artk Mslmanlardan bir ferde fenalk edene merhaba yok. Gnlde sz vur. Eer sz evvelce sylenmemi olsa kzgnlk ve dargnlm ser er parmam ve adsz parmam ile ortaya koyardm ve ayaklarmn Ih ve bamn tepesiyle engin yerine dalardm. Fakat Rabbime ka vuuncaya kadar azm amam. Davam Allah'n katnda grrm. Vitrin sabah sizin cemaatinize giderim ve sahibinize biat ederim. Be ni zgn, sizi memnun eden hale sabrederim. T ki kaderin hkm, yerini bula. Allah, her eye ahittir." Ebu Ubeyde der ki: "Bunun zerine dnerek Ebu Bekir ve mer' in yanna geldim. Ac tatl ne iittimse hepsini onlara syledim ve yarn Ali'nin geleceini haber verdim. Ertesi gn Ali, mescide geldi. Cemaati yarp geerek Ebu Bekir'in yanma vard, biat etti. Gzel sy ledi, arballkla oturdu". O zaman, Ebu Bekir Hazretleri, Hz. Ali'ye dnerek, "Sen bizce ziz ve kerimsin. fkelendiin zaman Allah'tan korkarsn, honudiuk zamannda ise ona yalvarrsn. Ne mutlu o kiiye ki Allah'n verdii stnlk ile yetinir. Ben, halifelie hevesli deildim. Ne gizli ve ne de ak onu Allah'dan istemedim. Fakat fitne kar diye rkp korktu umdan ister istemez kabul ettim. Halifelikte rahatm yok. Bana bir byk i verildi ki, ona takat ve kudretim yok. Meer Allah kuvvet vere. Benim srtma ykletilen ar yk Allah, senin arkandan in dirdi. Biz, sana muhtacz. Senin stnln biliriz. Her ite Allah'n rzasn istiyoruz" demi ve Hz. Ali ve Zbeyr de halifelie Hz. Ebu Bekir'in herkesten daha lyk olduunu belirtmiler; ve fakat dan ma d brakldklar iin zgn olarak biatte geciktiklerini syleye rek zr dilemilerdir. Halife tarafndan da zrleri kabul buyurulmu, bylece aradaki soukluk tamamen ortadan kalkmtr. Yine Ebu Ubeyde der ki: Sonra Hz. Ali izin istiyerek kalkt. Hz. mer, ona kar duyulan saygnn bir ifadesi olarak onu uurlarken Hz. Ali dedi ki: "imdiye kadar gelmeyiim, sahibinizi kabul etmedi imden ve imdi geliim korkumdan deildir. Ben, szm cidd sy lerini. Gzmn grd ve ayamn bast, yaymn ekildii ve kumun dd yeri bilirim. Fakat bel zere gelen bel hakknda Allah'a gvenerek atmn gemini tuttum." (Bel zere gelen bel, Hz. Peygamber'in lm zerine, bir de halifelii istedii yolunda th met altnda braklm olmasdr). Bunun zerine Hz. mer, dedi ki: "Bahsi uzatma, sz datma. Cemaatimizin hali budur. Biz, bir kav iniz ki akma akarsak ate karrz, kuyuya inersek kovay kand racak kadar doldururuz ve vurursak kanatrz. Diker isek dzeltiriz. Senin darb- mesellerini iittim. stesem ben de senin szlerinin ze rine birtakm szler sylerdim ki, iittiine de sylediine de piman olurdun Demletin k: Reslllah'n ayrl, beni arpt. Onun iin bu evin bir bucanda oturdum. Reslllah'n ayrl, yalnz seni mi arpt? Bu yzden bu bale dmek, bundan ok daha ar ve d a h a byktr.nk her y n e ekilebilecek szlerle halk blmemek ve
HAZRET-
PEYGAMBERDEN
SONitA
DiltiM
sonunda eytann hilesinden korkulan hallerde ihtiyatl davranmak da, byk sarsntya uram bir kiinin stne den vazifelerden dir. u etrafmzdaki Arap, bir sabah zerimize toplansa akama kal mayz. Demisin ki: Reslullah'a kavumak arzusu, baka ey'c tamahdan beni alkoymutur. imdi onun eriatine yardm ve bu mes' elede Allah'n emirlerini tutanlara yardm etmek de ona hasret duy mann gereklerindendir. Demisin ki: Allah'n sz yani Kur'an ile urayordum. Allah'n kullarna t vermek ve halka acmak da, Allah'n kitabnn bir gereidir. Bir de aleyhinde bir birleme olmu ve senin iin sevk olunan hakka engel olduundan bahsetmisin. Han gi birleme senin aleyhine gereklemi ve hangi hakkn gizlenmi? Dn ensarn ne dedikleri ve ne yaptklar malumun olmutur. Senin adn andlar m, yahut sana dair bir iaret ettiler mi? te muhacir ler burada. Senin seilmeni aza alan veyahut zihninde tasavvur ey leyen kimdir? Halk, senin iin Hakk yoldan saptlar m ve senin hak knda bilmezlik ile Allah' ve Resuln sattlar m sanyorsun? Val lahi yle deil. Ama sen, kene ekildin. Vahyi ve melekle danmay m bekliyorsun? Bu ise bir emirdir ki, yce Allah, onu Efendimiz Mhammed'den (s.a.v.) sonra kaldrd. Halifelik iini, ilmiklenmi, ya hut kam yapraklaryla kapanm, zlp almas kolay bir i mi sanyorsun? yle deil vallahi. Orman kaplam, aalar yapraklan m. Hep acemiler dillenmi ve zayflar semiz ve ahmaklar zeki ve di kenler gzel kokulu olmutur. En tuhaf budur ki: Sz ve szleme nylenmi olmasayd kzgnlk ve dargnlm belirtirdim demisin. Yu slm dini, Mslman birine kendi eliyle ve diliyle kzgnlndan lfa bulmay brakt m? Bu bir cahiliyet detidir ki, Allah, onu k knden kaldrd ve insanlar onun zararlarndan kurtard ve onu ra hat ve rzk ve delile dntrd. Ben artk azm amam demisin. Allal'dan korkarak rzasn isteyen; dilini tutar, azm kapar, hayra alr." Hz. mer'in bu konumas zerine Hz. Ali dedi ki: "Vallahi yap tm bozmak zere yapmadm ve dnmek niyetiyle ikrar etmedim. Allah yannda biatlamada en ok ziyan gren, nifak isteyen ve b lnmeyi arzulayandr. Her skntda ancak Allah ile teselli bulunur. l e r hdisede ancak Allah'a tevekkl olunur, bel balanr. Ey Ebu Hars. (Ebu Hafs, Hz. mer'in knyesidir. Bir kimseye knyesiyle s re balamak ona kar bir sayg belirtisidir.) Artk gnl holuu il dn, incelisine git. ittiinin dnda Allah'n yardm ve baarya ulatrmasyla arkaya kuvvet verecek, suu affettirecek, dostluu kuv vetlendirecek, klfeti kaldracak hallerden baka bir ey yoktur." Hz Ali'nin bu karl zerine Hz. mer, dnp meclise gitti. Himoul m i dr biat etti. Anlamazlk ortadan kalkt, Hz. Ebu Bekir'in halife i r i hakknda lcm-l mmet oldu, yani herkesin gr birleti. II/. Ebu U b e y d e d e r ki: Reslllahin ay dndan sonra hasmn Kelen hallerin gc hdr."
l>M|'.rusu llhmnMi p e k zor v e tehlikeli bil h a l d i . Ulu Allah, b u n d a , d a Ms Ker o /.nan ashabn ou ile Himoullar ara enlrgedl
2W
PEYGAMBERLER VK HALFELER
lAitinl
(Cilt:
1)
snndan sen-ben ekimesiyle Medine'de bir karklk ksayd, Msl n a n l a r arasna byk bir ayrlk derdi. Arabulucularn tedbirleri aard. Hatr ve hayale gelmedik felketler meydana gelirdi. Sonra durumu dzeltmek pek mkl olur ve slm milletinin yreinde K yamete kadar onulmayacak bir yara alr ve belki o kavgalar ara s n d a slm dab geri kalarak srf kavmiyet fikirleri meydan bula nk Ebu Sfyan, yahut teki Kurey reislerinden biri, bakanl elde d inek gibi ihtimaller hatra gelirdi. Dorusu bu hdisede gerek Hz. Ebu Bekir gerek Hz. Ali, pek ok
ileri grl ve ihtiyat zere davranmlardr.

Baksan a: Himoullar, ate pskrerek Hz. Ali'nin bana top landklar zaman Hz. Ebu Bekir, iin sonunu dnmeyerek zerleri ne varmad. T ki halifelik makam kesinleip de kendisine gven gelince Hz. Ebu Ubeyde'yi gnderdi. Hz. Ali de acele etmeyip "Yarn giderim" dedi. nk o da bandaki topluluun sakinlemesine muhtat. Sonra gitti, biat etti. Bu sknt da bitti. Anlalyor ki ikisi de, Mslmanlar arasnda ayrlk domasn d a n son derece saknmlar ve fesad gidermek iin tam bir itenlikle almlardr. Onlarn bu gibi hal ve hareketleri, hikmetli bir davra n , sonrakilere de ibret alacaklar bir derstir. Ya Hz. Ali'nin Sakfe'ye gitmeyerek kendi kesine ekilmesi ha t deil miydi? Kim bilir? Belki o da tam yerinde bir hareketti. hti m a l ki o gn Sakfe'ye gitmi olsayd, ensar ile muhacirler arasndaki ekimeye bir de Himlik bahsi eklenerek i, biraz daha sarpa sarar ve daha koyu bir renge girerdi. Kald ki onlarm hallerini muhakeme, sonra gelenlerin haddi de ildir. slm alarnn en hayrls ashabn bulunduu devirdir. On larn hepsi hidayet yldzlardr. Kur'an'm tefsiri, onlardan renildi. Bunca hadsler, onlardan iitildi. Din hkmleri, onlardan alnd. On lardan rendiimiz din temellerini de alp da onlarn hareketlerini muhakeme etmek bizim haddimiz mi? Her ne kadar hata, insann sarmdandr. Mtehidler de hata eder. Ama mtehid isabet ederse (on) ve hata ederse (bir) sevap kazanr. Onlarn hepsi dinin direkleridir. Aralarnda kan fikir ayrlkla"r ve mnakaalarn hepsi srf itihad iin yapm olduklar fikir tar tmalarndan baka bir ey deildir. stelik itihad bakmndan ayrilsalar da, Hakk ve doru olan anlar anlamaz hemen kabul ederek o n d a birleirlerdi. Karlkl konumalarnda birbirlerine serte k l a r d a , bulunsalar da, birbirinin kadir ve kymetini bilirlerdi. Hz. Zbeyr'de zerre kadar ahs dnce olsayd kaynpederinden ayrlmaz d Y u k a r d a genie yazlan halifelik ekimesinde Hz. Ali ile en ok Uraan Hz. mer, Hz. Ali'nin en ok kadir ve kymetini bilenlerden
di.
yle
o
da
ki,
HZ. mer,
b i r g n Uz. Ali'den m k l b i r m e s e l e s o r m u ,
hemen
cevap vermi.
Bunun zerine, "Hz.
Ali'nin
bulunmad
II \/,Ki; I 1 l'KYUAMUKK'DEN
SONllA DUKUM
241
topluluk iinde mkl bir ncs'clc kmasndan Allah'a snrm" de mistir. Hz. Ali de, "Resl-i Ekrem'den sonra bu mmetin en hayrls, Ebu Bekir ve mer'dir" derdi. Ksaca sekin ashabn fikir ayrlklar, hep itihadlar yznden yaptklar m tartmalardan baka bir ey deildir. Dnyaya dnk maksatlardan tr dedi. Onlarn temiz ve aydn kalpleri Bakan lk ve siyaset ilerinden tamamen uzakt. Hz. Ebu Bekir ticaretle geinirken akland gibi, halife oldu unun ertesi gn sabahleyin her zamanki gibi omuzuna birtakm bezler alp satmak zere pazara giderken Hz. mer ve Ebu Ubeyde ile karlar "Ne yapyorsun ey Ebu Bekir? Mslmanlarn ileri sa na brakld" dedikleri zaman "Ya ben evimi ne ile geindireyim?" deyince "Biz, sana Mslmanlarn malndan gnlk nafaka takdir ederiz" diye ashabn ittifakiyle gnde yarm koyun ve yazlk klk olmak zere senede iki kat elbise ve senede (ikibin) dirhem gm verilmesi kararlatrmsa da Hz. Ebu Bekir "Bunu arttrmz. Benim oluk ocuum var. Halbuki siz, benim ticaretime engel oldunuz" deyince (beyz) dirhem daha eklenerek (ikibinbeyz) dirheme yk seltilmitir. "Tarih-i Kmil" de yllnn (altbin) dirhem olduu ya zldr. Mslmanlarn ilerine vaktini harcayan ahsn masraflar, Ms lmanlarn mallarndan salanmas ok yerinde bir harekettir. Fakat bu da yeni meydana km bir mes'ele olduu iin icm- mmet ile karar altna alnmtr. Bir ay sonra, Hz. Ebu Bekir, minbere kt. Hutbesinde "Ey in sanlar! Kesin olarak baka birinin bu makama gemesini arzu et mekteyim. Eer siz, beni tamamiyle Peygamberinizin yolunda san yorsanz benim, ona gcm yetmez. nk, eytan ona yaklaamazd. Ona gkten vahiy gelirdi..." diye aczini itiraf etmitir. yle byk adamlarn kalblerinde dnya sevgisi bulunur mu? yle adamlara k t zan beslenir mi? Ksaca Fahr-i lem'in (s.a.v.) ld gn halifelik hakknda dik kate deer bir ekime olmusa da itihad bakmndan olan bir fikir ayrl olup, sekin ashabn niyetleri ise srf Allah rzas iin oldu undan ensar ile muhacirler arasndaki anlamazlk, o gn ashabn ou ile Himoullar arasndaki ayrlk da ksa zamanda sona er mi ve hepsi el birliiyle ie sarlmtr. Her ne kadar Hz. Ftma, babasnn ayrlk acsyla yalnzlk k' sinde gnl yaral olduu iin, sevgili kocas Hz. Ali de onun uzun lusunu gidermek yolunda, onunla birlikte yalnzl semek zorunda kalarak Hilfet makamna gidip gelmezdi. Fakat Hz. Ftma'nn l mnden sonra biatini yeniledi. Halifenin yanna gider oldu. Ona yar d m c v e arkada olarak, halkn ilerinin grlmesinde yardmc v e mstear olmutur.
V
10
A'l
PEYGAMBERLER
\V. HALFELER TAHN
III:
1)
l.te bylece, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) lirete gnden sonra "Hilfet" unvan ile islm bir din ve devlet bakanl ortaya kt K, dnyada hibir zaman yle stn bir hkmet kurulmamtr.
Baz Olaylar
Allah'n Resl'nn, azadllarmdan olup, hayat hikyesi yukar da geen mm Eymen (r.a.) ki, cennet ile mjdelenmi olduun dan, bazen ashab, onu ziyaret ederek bereketlenirlerdi. Bu onbirinci hicret ylnn a'ban ay balarnda ahirete gmtr. Sanki Hz. Peygamber'in sevgili kz ve Hz. Ali'nin temiz hanm olan Hz. Ftrna'ya konak gitmitir. Bir ay sonra, yani yukarda yazl olan sene n i n Ramazan aynn nc sal gecesi de Hz. Ftma dnya sknt larndan kurtuldu. Sonsuzluk lemine gitti. Alt aydan beri hasretini ektii babasna kavutu. Salt ve selm o Nebi'nin ve onun soyunun stne olsun. Hz. Ali'den H a s a n , H s e y i n v e M u h a s s i n adnda oullar v e m m G l s m v e Z e y n e b isminde kzlar ol mutu. Muhassin, kkken lm ve tekiler ondan sonra yaam lard. Resl-i Ekrem'den (s.a.v.) sonra, Hz. Ftma'dan baka evld kalmayp, Hz. Peygamber'in soyu iki sayg deer torunu olan Hz. Ha san ve Hseyin'den yrmtr. evval ay iinde de Halife Hazretlerinin olu Abdullah (r.a.) l mtr. Hz. Ebu Bekir, halife olduktan sonra aada yazlaca gibi, din den dnen mrtedler ile muharebeye balam ve hac mevsimi gelince de Hz. mer'i Hac Emir'i tyin ederek hac kafilesiyle Mekke'ye gn dermitir.
Ek
Hz. Ebu Bekir'in ne kadar byk adam olduu geen aklama lardan pek gzel anlalmtr. Fahr-i lem'in (s.a.v.) lm zerine herkes ne yapacan armken o, meydana kp halkn fikrini bir yere toplam ve Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda olduu gibi, s l m milletinin idaresini yoluna koymutur. Fakat Hz. mer ile m m e t i n 'venileni olan Ebu Ubeyde'nin de ok byk aba gsterme s i y l e yapt yardm meydandadr. Dinden dnenlerin karm olduklar sknt ve bellar gider m e k yolunda, Uz. Ebu Bekir'in grlen ok byk gayreti de kendisi mu byklne bakaca bir delildir.
DONMKI.KIt
Dnmeler
Fahr-i lem'in (s.a.v.) lm btn Arap yarmadasn sarst Taraf taraf ihtilller ve isyanlar kt. Medine, ashabn topland yer olduundan orada yalnz hilfet mes'elesi kp, Hz. Ebu Bekir'e biat olunarak giderildi. Fakat Mekke'yi bu dehetli hdise, yldrm gibi arpt. Halk sas kn etti. Mekke valisi olan seyyid olu Attb ne yapacan ard. Can korkusuyla bir yerde gizlendi. te yle tehlikeli bir zamanda Amr olu Sheyl Kabe kapsnda durdu. "Ey Mekkeliler!" diye ard. Halk da onun bana topland. Sheyl, onlara kar "Ey Mekkeliler! Siz, herkesten sonra Mslman oldunuz. Geliniz, herkesten nce dinden dnmeyiniz. Reslllah'n (s.a.v.) buyurduu gibi Allah ( c . c ) , bu ii tamamlayacaktr" deyince Mekke'de dinden dnen olmad. Kurey kabilesinin btn fertleri s lm dininde kald. O zaman Ebu Bekir Hazretlerinin babas Ebu Kuhafe Mekke'de bulunuyordu. Halkn ztrabn grnce zavall ihtiyar tellanarak "Bu ne?" diye sormu. Demiler ki: "Hazret-i Peygamber lm." De mi ki: "Gerekten bu byk bir hdisedir. Peki ama onun iini gr mek zere yerine kim gemi?" Demiler ki: "Senin olun." Demi k i : "Ya ona Abd-i Menaf oullar ve Mugre'nin oullar raz olmular m?" "Evet", demiler. O da, "Senin kaldrdm koyacak ve koyduu nu kaldracak yoktur" demi ve yce Rabbin lutfuna kretmitir. Ebu Kuhafe, o zaman ok yalyd. Ama grm ye geirmi, p e k ok hdiseler arm, tecrbe sahibi bir adamd. Hemen olunun ha life olarak kalmasnn, ancak Kurey ulularnn kabulne bal oldu unu hatrlamtr. Mekke gibi Taif'de de dinden dnen olmad. Kurey gibi Sakf ka bilesi de dnmelik belsndan kurtuldu. Fakat teki Arap kabileleri, kimi toptan ve kimi bir ksm olarak dinden ktlar. Bazlar da, "Namaz klarz, ama zekt vermeyiz" diyerek tuhaf bir yol tuttu. By le zekt vermekten kananlar hakknda ne yaplmas gerektii ilk unda, ashab arasnda teredddlere ve phelere yol at. Hatta II/. mer "L ilahe illallah Muhammed'r-Reslullah diyenler zerine na sl kl ekeriz?" dedi. Halife, bu mes'eleyi kesin olarak zd. Dedi ki: "Vallahi, Rellullah'a verdikleri bir yllk dii bir olak' vermekten kanrlarsa ellin kl tuttuka onlarla savarm." Aslnda zekt namazdan ay r a n l a r n , kelime-i tevhid'in hakkn yerine getirmemi olacaklar iin d n m e l e r d e n saylacaklar akt. Hz. mer ve teki ashab da iyice d ndkten s o n r a , Halifc'nin grnde birletiler. Btn dnmelerle savamak z e r e karar aldlar. Eer o v a k i t zektn devlete toplanmasnda geveklik gsteril s e y d i , s l a m Hilfeti, stenilen kuvvet vc kudrete eriemezdi.
II
PEYGAMBERLE!! \K IIAI.I-KI.KIt TAltlIlI
(Cilt:
I)
HZ Peygamber'in lmnde As olu Amr (r.a.), Umman'dayd. h e m e n oradan kalkp Bahreyn'e gelince, Bahreyn hkmdar Svi o lu Mnzir'i lm halinde bulmu ve ok gemeden Mnzir lmtr. As olu Amr, Bahreyn'den Medine'ye gelirken miroullar lio ine uraynca miroullar eyhinin yannda epeyce asker grm ve eyh, ona ziyafet ve ikram ettikten sonra onunla gizlice grerek, Eer s i z , onda bir zira gelir vergisi yani r ve zekt almaktan vazgemezseniz Arab size itaat etmez" demi. Amr Hazretleri Medine'ye gelir gelmez ashab, onun bana top lanp Arab'n durumunu sorduklarnda "Umman'daki Deb beldesin d e n Medine'ye kadar hep ordular kurulmu" diye cevap vermi oldu undan ashab, endieye derek halka halka olup sylemeye bala mlar. Hz. mer de As olu Amr ile grmek zere gelirken bir halka n n yanna uram ki, Hz. Ali, Osman, Talha, Zbeyr, Avf olu Ab durrahman ve Ebu Vakkasin olu Sa'd bu mes'eleden konuurlarm. Hz. mer'i grdkleri gibi susmular ve Hz. mer, "Ne konuuyordu n u z ? " diye sorunca bir ey dememiler. Hz. mer, "Korkmaymz ey Kurey topluluu! Vallahi siz bir delie girseniz Arap, sizin arkanz d a n g i r e r " deyip gemitir. Hakikaten Kurey ileri gelenleri, cahiliyet zamannda Arab ka bileleri srlerinin ksemenleri gibiydiler. Onlar ne tarafa gitse Arab kabileleri de o tarafa ynelirlerdi. slmiyet geldikten sonra ise onlar, bakalarna hidayet yldzlar oldular. Btn Arab kabilelerinin, on lara bal olmalar tabi idi. Fakat yolunu bulup da bunca kabile ve airetlerin birbirine zt fikirlerini bir noktada toplayabilmek iin, ne kadar akll bir ba ve ne kadar kuvvetli bir kalb ve nasl bir gayret ve ne derece bir fedakrlk lzm geldii aktr. Dnmeler mes'elesi ise birdenbire pek byd. Her taraf deh et brd. Ufuklar ihtill ve isyan bulutlar kaplad. Gerek Yemen' de, gerek baka yerlerde bulunan slm memurlar, dnmeye ve yakn ve uzak yerlerden hep kara haberler gelmeye balad. Mslmanlar, karanlk gecede yamura tutulmu koyun srleri gibi hayret ve kor ku iinde kald. Evvelce Esved-i Ans peygamberlik davasna kalkarak Yemen'i kartrm olduu iin, ldrlm ve bu suretle asayi daha yeni dn mken, Hz. Peygamber'in ld haberi zerine btn Yemen, Kin de ve Hadramut memleketlerinde halkn ou dinden dnerek byk karklklar kt. Umman'da da Mlik Ezd'nin olu Lakt adnda bir dnme orta ya kt. Peygamberlik davasna kalkarak halk azdrd, evreyi ka t r d . Umman hkmdarlar olan Ceyfer ile kardei Abd kap da l a r a sndlar. Halifeden yardm istediler. Bahreyn h k m d a r Sv olu Mnzir'in lm zerine Bahreyn halknn ou dinden dnd. Abdi Kays ve Vil o l u Bekir kabile lerl Bahreyn'de toplanarak Lahmoullarndan T l r o hkmdarlarnn
DNMELER
246
sonuncusu olan mehur Mnzir olu Nu'mn'm olu Mnzir'i liah reyn hkmdarlna setiler. Hz. Peygamber'in salnda onun yanma gelip islm olan nl Card'un nasihatleri zerine Abd'l-Kays kabilesi slm'a dndyse de Vil olu Bekir kabilesi, dnme olarak kaldlar. O srada Esedoullar kabilesi eyhi T u l e y h a , "Bana Z'n Nn adnda bir melek vahiy getiriyor!" diyerek peygamberlik iddia snda bulundu. Gatfan, Hevazin ve Tayy kabileleri de ona uymu 1 aidi Yemme'de peygamberlik iddiasiyle Hanfeoullarm kandran M s e y l i m e t ' l - K e z z b ise gnden gne taraftarlarn art trmaktayd. Yine o srada Temmoullar kabilesinden Sech adnda bir ka dm da peygamberlik davasna kalkarak Temimoullar ve Talibol lan kabilelerini ve teki kabilelerden birok l Ar ablarn da kand rarak etraf yamaya balam ve hatta Yemme zerine hareket et miti. Mseylimet'l-Kezzb, onun hareketinden rkt. Hile ve desise yoluna bavurarak onunla haberlemi ve yanma varp grmler, aralarnda anlap evlenmiler bylece uyuup barmlard. S e c h , Mseylime'nin peygamberliini tasdik ederek birka gn onunla bir likte yatp kalktktan sonra Taliboullarmm yurdu olan el-Cezire tarafna dnmtr. Bu ekilde her tarafta ba gsteren dmanlarn miktarna kar lk Mslmanlar, azn az iseler de halife, yukarda yazld gibi, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) salmdaki durumu asla deitirmemek ve Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yksek niyetlerini tamamiyle yerine getir mek iin kesin kararl olarak, btn dnmeler ile sava gze almt. Fakat Hz. sme'nin dnn bekleyerek haberleme ile vakit gei riyordu. u kadar ki, Mekke ve Taif valileri, halifelik makamndan aldk lan emir gerei Yemen tarafnda toplanan dnmeler zerine asker gndererek topluluklarn datmaktaydlar. Dnmeler ise zaman kay betmeden A b s ve Z b y a n kabileleri Medine yaknnda Ebrak denen yere inmiler ve Tuleyha'ya bal airetlerden bir grup da gelip Necid tarafndaki Z ' 1-K s s a denen yere konmulard. Elileri Medine'ye gelip zekt vermemek zere namaz ile yetini 1nesini teklif ettiklerinde halife, onlara red ile cevap verdi. Medine'nin geit balarm korumaya Hz. Ali, Zbeyr, Talha ve Mes'ud olu Ab dullah' gnderdi. Kendisi de Medinelileri mescide toplayarak ihtiyat zere durdu. O eliler, kavim ve kabilelerinin yanlarna dnerek Medinelilerin azln haber verince dnmeler, geceleyin yama iin Medine zerine geldilerse de, gzetlcylcl olarak bulunan muhafzlar tarafndan haber gelir gelmei halife, meSCdde toplanm bulunan Mslmanlar ile ] kp dnmeleri kard
14)
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH (Cilt!
l)
S o n r a Ebrak'ta olanlar, Z'l-Kssa'da bulunanlarla habeieerek MEdine zerine hcuma hazrlanmlarken halife, mevcud askeri o r,eee i b dzenine sokarak fecir zaman zerlerine sert bir k yapi Gnein domasiyle beraber topluluklarn datt.
Bu srada same (r.a.), zaferle ve ganimetle dnd. Halife HazRETLER, muhacirler ve ensarla beraber Medine dna karak onu kar lad. Usame'nin am tarafna gnderilmesi, Medine'de askerin az lna sebep olmusa da, onun bu seferi o taraflarda dinden dnme ye meyilli olan kabilelerin byle bir eye gememelerini temin etmi
tir.
Gerek same, gerek askeri yorgun olduundan Halife Hazretleri, " i m Medine muhafazasnda brakp kendisi Ebrak ve Rebeze'de, Zby a n ve Bekiroullar kabilelerinden toplanm olan dnmeler zerine gitti. Topluluklarn datt ve Medine'ye dnd. Usame'nin askeri, etraftan gelip toplanarak Medine'de yeter de e c e d e kuvvet birikince Halife Hazretleri, Z'l-Kssa tarafna
kendisi
giderek, oradaki dnmeleri kard ve dnmeler ile muharebe etmek z e r e (onbir) kumandan tyin ederek her birine birer sancak ve zel talimatlar verdi. Her birini birer tarafa gnderdi. Kabile ve airetlere la d iriler gnderdi. Ad geen (onbir) kumandan unlardr: Velid olu Halid nce Tuleyha ve sonra ad gemi olan Sech adl yalanc peygamber kadna uyan N v e y re olu Mlik zerine harekete memur oldu. Ebu Cehil'in olu krime Mseylimeti-Kezzbin zerine me mur ediierek, Yemme taratma gnderildi. Ona katmak zere arka s n d a n Hasene olu rahbl de yolland. Sad olu Hlid am tarafna, As olu Amr ^uza kabilesinden dnmeler zerine, meyye olu Muhacir Yemen tarafna, Mukrin o lu Sveyd Tihame'ye, Haciz olu Tarf Sleymoullar ile Hevazin'd e n onlara uyanlar zerine ve Hadram olu Al Bahreyn'e gnderil di. Himyerli Muhsin olu Huzeyfe ile Ezd'li Herseme olu Arfece de Umman'a gnderildi ve Huzeyfe Vebar'hlar zerine ve Arfece Mehre zerine memur edildi. kisi de kendi yerinde bana buyduk mir idi ler. Gerektiinde birletiklerinde hangi yerde birleirlerse, o yerin miri mir olacak; teki onun maiyetine girmesi, aldklar talimat icabyd. Halife Hazretleri, Zi-Kssa'dan askerle beraber muharebeye ken di.a gidip, hatt devesine binmiti ki, Hz. Ali devenin yularn tutarak, "Nereye ey Halife Hazretleri? Sana Reslullahin Uhud gnnde sy lediini sylerim ki, 'Klcn knna sok. Nefsinle bizi ackl etme' di ye buyurmutu. Vallahi sana bir hl olursa slm, bundan sonra d z e l m e z " dedi. teki ashab da onu tasdik etti. Onun zerine Halife Hazretleri Medine'ye dnd. Hilfet eklfmesinden d a h a . yeni kurtulan kiilerin u bal v e l a teklilerine baknz, l l z . Ali, kimseyi koltuklama/, licenap bir kim
TULEYHA
VE
SELM
eydi. Hatta danma ii yoluyla yaplmad diye Hz. Ebu Bekir'e biati geciktirmiti. Bu sefer onun savaa gitmesini kesin olarak engelledi Eer kendisinde zerre kadar dnya maksad olsayd, varsn halife gitsin de ona bir hal olursa ben, yerine geerim, diye kafasnda ku rarak hi olmazsa susard. Hz. Ebu Bekir gibi din urunda asla cann esirgemeyen bir k sinin de, sava gibi nemli bir ie giritii halde, bir kimsenin hatr iin kararndan dnmeyecei akt. Niyetinden dnmesi srf Hz. Ali' nin doru grne uymaktan ibaret olduuna phe yoktur. Hepsi nin zikri ve fikri, hep slm dinine en gzel ekilde hizmet etmek gl bi hlis niyetlerine dayand anlalr. shabdan bazlarn dnya maksad gtmekle thmet altnda tu tan sapklar, onlarn bu gibi durumlarna dikkat etseler, yle byk adamlar hakknda kt zan beslemekle byk gnaha girmezlerdi.
Tuleyha ve Selm
Veld olu Hlid (r.a.), onbirinci hicret senesinin Cumdelhire aynda T u l e y h a zerine hareket etti. Fakat Hayber zerinden hareket ile savaa Tayy kabilesinden balayacak gibi bir hareket gs terdi. Ha tem olu Ad onunla beraber bulunuyordu. "Ben, gideyim de Tayy kabilesini sizinle beraber dmanlar aleyhine hareket etmek zere toplayaym" dedi. Gidip Tayy kabilesini slm dairesine sokup getirdi. Hz. Hlid'in maiyetinde bulundurdu. O srada Hz. Hlid, Muh sin olu Ukke ve ensardan Akrem olu Sabit'i (r.a.) keif ve duru mu renmek iin ileri gndermiti. Tuleyha, onlara rastlayarak iki sini de ehid etti. slm askerleri, ileri hareket ederken yol zerinde onlarm, c e n a zelerini grnce pek ok zlerek c almaya hrslandlar. Hz. Hlid, hemen askerlerini harb dzenine sokarak Htem olu Ad ile Tayy askerini Esedoullar zerine hcum ettirdi ve Kays olu Sabit ile en sar bir kol? tyin buyurdu. Kendisini de kkremi arslan gibi d manlarn iine saldrd. Dnmelerin kimi ldrld, kimi esir oldu. Geri kalan da slm oldu. Tuleyha ise am tarafna kat. Tuleyha'nn iin sonunu bekleyen Hevazin, Sleym ve miroullar kabileleri, onun yukarda yazld gibi malbiyet ve dknl zerine Hlid'in yanna gelip imann yenilediler. Sonra Gatfan kabilesiyle Hevazin, Sleym ve Tayy kabilelerinin kalntlar Hav'eb denen yerde Hzeyfe olu Mlik'in kz S e l m n adndaki karnn basma topland. Bylece kar duracak bir topluluk meydana getirdiler. Bu, Selm Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda esir olmutu. Mu' Hinlerin anas Hz. Ale onu azad eylemiti. Bir gn bu Selm, Hz Peygamber'in hanmlar irindeyken, Resulallah ( s a v . ) yanlarna gl
PEYGAMBERLER
VK HALFELER TAKH
(Cilt:
I)
rip, "Bilsem ki hanginize Hav'eb kpekleri, ttrttyecek ve etrafnda ok adamlar lecek" diye buyurmu olduu rivayet edilir. te bu se ri lluv'eb'te Selm'nn bana bir sr ekiya toplanmt. HZ Hlid, bu topluluu haber ald gibi oraya vard ve arslan gibi zerlerine saldrd. Selm devesinin zerinde durup ekyann direnmesine sebep olduundan, slm askerleri onun zerine hcum tti, Devesinin etrafnda yz kii kltan geti. Sonunda devesinin arka ayaklarna kh vurdular ve bu suretle kendisini ldrdler. On dun sonra ekiya srs darmadamk oldu. Sonradan, Hz. ie (r.a.), Osman'n kann dava etmek zere Tal im ve Zbeyr (r.a.) ile Basra tarafna giderken Hav'eb suyuna ura y ucu kpekler rmekle "Ne suyu?" diye sorunca "Hav'eb suyu" de n l i denmez o hads, Hz. ie'nin hatrna gelerek geri dnmek istemi tir. Aklamas Cemel Hdisesi'nde yaplacaktr. Tuleyha, bir sre am tarafnda babo bir halde gezdikten son ra Esed ve Gatfn kabilelerinin slm'a dndklerini iitince, o da Km'a dnm ve hatta Mekke'ye gidip hac etmitir.
Mlik Olaylar
B i t a h eyhi N v e y r e olu M l i k Sech'a uymu ol duundan Hlid (r.a.), Tuleyha'nm iini bitirdikten sonra onun zerine hareket edecekti. Halbuki Secah, el-Cezre'ye dnp, Temimoullar da slm'a dnmekle Nveyre olu Mlik piman olarak hayret ve tereddtte kalmt. Fakat Hz. Hlid'in, taraf taraf datm olduu etelerden biri Mlik'i ve oluk ocuklarn ve birka adamn tutup dnmeler gibi Hlid'in yanna getirdiler. Birlikte bulunan Ebu Katde (r.a.), onlarn ezan okuyup namaz kldklarna ehadet etti. Halife Hazretleri'nin ta limatnda ise imana gelmeyenlerin ldrlmesi ve ezan iitilen yerin balkna dokunulmamas da vard. u hale gre Mlik'e ve yanndakilere dokunulmamak lzm ge lirken Hlid, onlar hapsettirdi. Hapislerine memur olan adam da em ri yanl anlad. Gece onlar ldrd. Bazlar da "Hlid'n emri yley di" dediler. Mlik'in son derece gzel karsn Hlid almakla "Mlik'i lirf bunun iin ldrtt" diyenler de oldu. Ebu Katde, fkelenerek Medine'ye dnd. Hlid'in bu davran ndan ikyet etti. Mlik'in kardei gelip kan davasna kalkt. Mea'ele byd. Hatta sonradan Hlid, Medine'ye gelince Hz. mer onu ksas ettirmek istedi. Halife Hazretleri "Yanllkla bir i olmu. Ksas lzm gelmez." dedi. Hz. mer "yleyse hi olmazsa vazifeden alnsn" dedi. Halife Hazretleri "Allah'n mrikler zerine syrd klllCI ben, knna sokamam" dedi. rlen Fakat Hlid'in bu hareketini irkin buldu. Harb srasnda ldadamn karm almak, Araplarn gznde irkin bir i oldu-
YIOMAMK
OLAYI
undan onu azarlamakla yetindi. Mlik ile teki ldrlenlerin d i y e t lerinin hazineden verilmesini emretti. Hlid'i ba kumandanlkta h rakarak aada yazlaca zere bu srada grlen lzum zerine onu Yemme tarafna gndermitir.
Yemme Oiay
Ebu Cehil'in olu krime Yemme zerine vard. Halbuki Hanie oullarndan Mseylimet'l-Kezzb'm yannda (krkbin) kadar d o n me toplandna gre krime, geriden gelmek zere olan rahbll'l beklemek lzm gelirken, acele ederek muharebeye tutumu ve b o z u ) mutu. Onun dank olarak geriye dnyse, teki slm askerlerim korku ve dehete dreceinden Halife Hazretleri, onu Umman ta rafna memur olan Hzeyfe ve Arfece'yle birlemek zere o tarafa gndererek, Veld olu Hlid'i Yemme zerine memur etmi ve ural bl'e de onun maiyetine varp girmesi iin haber gndermitir. Hz. Hlid, bu onbirinci hicret senesinin evval aynda askerim toplayarak Medine'den kt. Fakat etraftan toplanacak askerin g e l i ini beklemek iin Bitah denilen yerde durdu. Bu srada u r a l b i l , acele ederek Mseylime ile cenge tututu. krime gibi o da bozulmu bir tarafa ekilmiti. Reslllah'n Halifesi, Hz. Hlid'in geri e k i l m e yolunu korumak ve ihtiya halinde ona yardm gayesiyle bir miktar1 asker gndermekle o evrede toplanan Sech dkntleri, dalm ol duundan Hlid, geri dn yolundan gvenli olarak ileri harekete geerek urahbl'i nc asker zerine memur ederek Yemme'ye yu rd. Mseylime de askerini toplayp dzene sokarak harbe hazrlan d. ki taraf da birbirine girerek pek sert bir muharebeye baland nce slm askerleri bozuldu. Hatta Hanfeoullar, Hz. Hlid'in a drlarma girip yamaya koyuldu. Soma slm askerleri dnp i d d e t li bir hcuma kalknca Hanfeoullar, pek fena halde bozuldu ve o k askerleri ld. Bu srada ehitlerin efendisi Hamza'y (r.a.) ldrm olan Vahi, Hz. Hamza'y ehit ettii mzrakla Mseylimet'l-Kez zb' ldrd. Kavga ve gaile de bitti. Bu byk zafer her tarafta gzel etkiler dourdu. Mseylime'nm tarafllar yok olup gitti. Secah'm da ad unutuldu ve kendisi havil zaman el-Cezre'de Taliboullar kabilesi iinde kald ve daha sonra peygamberlik davasndan vazgeerek slm ile ereflendi. Bu Yemme hdisesinde Hanfeoullarmn lleri (yirmibin) i ve Mslmanlarn ehitleri (ikibin) den fazladr. ehitlerin ( y z a l t m . ) bu kadar muhacirlerden ve bir o kadar ensardan ve g e r i k a lan tbindendi. Hz. mer'in b y k kardei olup da bu muharebede bayrak tayc bulunan Zeyd ve Hz. Zbeyr'in kardei S i b ve Hz. P e y g a m b e r ' i n h a t b ' i o l a n e n s a r d a n Kays o l u Sabit ve e n s a r d a n nl
Ebu DCane ve Utbe o l u Ebu Hzeyfe ve Ebu Iluzeyfe'nln azadlil
;.,(]
PEYGAMBERLER
VE
HALFELER
T A K I I I I
(Cilt!
l)
olup a k l ve becerikli oluuyla bilinen Salim gibi byk ashab ve (yet mi.) den fazla hafz hep bu ehitler arasndayd. Sa kalanlarn ou da yaralyd. Allah hepsinden raz olsun.
Kur'an- Kerim'in Toplanmas

Ashabdan Kur'ani ezberlemi olanlara kurra denilirdi. Bazlar da sre ve yetleri ayr ayr deriler ve tahtalar zerine yazmlard. Yukarda getii gibi, Yemme hdisesinde pek ok kurra ehit Olmutu. Kur'an hafzlar azald ve artk Kur'n- Kerim'in toplan masna lzum grld. Bunun zerine Hz. mer'in hatrlatmas zerine halifenin emriyle vahiy ktiplerinden ashabn slm hukuk bilginlerinden ensardan Sabit olu Z e y d (r.a.), hicretin onikinci senesi iinde byk bir gayret sarf ederek Kur'n- Kerim'i sahife sahife toplayp hepsine birden M u s h a f denildi. Halife Hazretleri yannda sakl tutuldu. Ondan sonra Hz. mer'in yannda ve onun da lmnden sonra m'minlerin anas H a f s a ' n m (r.a.) evinde sakl kalmtr.
Bahreyn Olaylar
Bahreyn tarafnn ordu kumandan olan Hadram olu A 1 (r.a.), o tarafa giderken Yemme'ye varnca, Hanfeoullar'ndan ve Yemme hkmdarlarndan sal olu Semme, dier baz eyhlerle beraber ona uymu ve Temimoullarndan yanma kendi as kerinin bir misli katlm ve bu suretle ordusu epeyce kuvvet bulmutu. Vil olu Bekir kabilesi iinden kan H a t i m adl eyhlerin eyhi ise dnmelerden bana oka ekiya topladktan baka, aslnda imana gelmeyen mrikler de onun bana toplanarak byk bir ka labalk meydana getirerek H e c i r ve K a t f arasnda byk bir ordu kurmutu. Bahreyn hkmdarlna seilen Nu'mn olu Mn zir de onun yanndayd. Hatim, taraf taraf memurlar gndererek l zum grlen yerleri takviye etmi ve C v s ' d a Mslmanlar tcuattrmt. Al Hazretleri, doru onun zerine varp ona kar ordu kurdu ve nce Card'u artm olduundan o da Abdi-Kays kabilesini alp o aya getirdi. Bundan baka o taraflarda slm zere kalanlar, hep Ala Hazretlerinin yanna topland. Drn halkndan baka Bahreyn ehirlerinde ne kadar dnme ve mrik varsa onlar da Hatmin yan na topland ve iki taraf da ordularnn etrafna hendek evirip, iddertli ve uzun bir muharebeye baladlar. Her gn, iki taraf da mey dana kp vuruurlar ve yorulduklar zaman ordunfhlarna giderler di.
UMMAN, MKIIRK VK YKMKN'DK OLAYLAR Nice gnler muharebe, bu ekilde uzayp gitti. Sonunda bir gect mrik yani irk koanlar ve dnmelerin sarho olduklar anlalarak slm ordusu, bir gece baskn dzenleyip hendekten ieri girdiler ve onlar iyice bir kltan geirdiler. Ne Hatim kald, ne Mnzir kurtul du. Topluluklar dald, kimi ldrld ve kimi esir oldu. Geri kala m darmadank olarak birer tarafa kat. Fakat bir ksm kayklara binerek Drn'e gitti. Bunun zerine Hz. 'Al, her taraftan bozguna urayanlarn yol larm tutmak zere Vil olu Bekir kabesinden slm zere k a l a n lara ve Hasfa-i Temm'ye ve eybanoullar kabilesi eyhlerim len nl Harise olu Msenn'ya yazd ve ganimet mallarn gizlice b ltrdkten sonra D r n 'e gitti. Fakat arada pek geni bir hali vard. Halbuki elde kayk yoktu Hemen askere dnerek, "Gaziler! Yce Babbimiz, size karada yard m gsterdi. Ta ki denizde de ondan ibret alasnz. Haydi dman ze rine yrynz ve denize giriniz" diye buyurdu. Atn suya srd. Askeri de kimi at, kimi deve srtnda olduklar halde suya girdiler ve hep bir azdan "Ya erhame'r-Rahimn, ya Kerm, ya Haim, ya Ehad, ya Samed, ya Hayy, ya Muhyi'l-Mevt, ya Kayym, L ilahe ill ente ya Rabbena" cliye clua ederek o byk halici kum zerinde yrr gibi getiler ve dmana atp ilk arpmada onlar yenerek Drn halkm toptan kltan geirerek; oluk ocuklarm ve mallarn ga nimet olarak ellerine geirdiler. Ganimet mallarnn bete biri ayrldktan sonra, geri kalan ga ziler arasnda bltrld zaman svarilerin paylar altar bin ve yayalarn paylar ikier bin dirheme erimitir. Vil olu Bekir'in Mslmanlar ve Hasfa-i Temm ve Msenn y eyban de oraya gelmi olduklarndan birlikte Bahreyn'e dnd ler. Bu byk baarlar, hep Hz. Ebu Bekir'in yerinde tedbirleri yu zndendir. Fakat Hlid ve 'Al gibi gzel ve yerinde nasl hareket ede ceini ok iyi bilen kumandanlarn da bunda pay bykt. Allah ( c . c ) , sevgili Peygamber'i hrmetine o asrda byle ok s tn adamlar yaratm ve onlarm vastasiyle Hz. Muhammed'in (s.a.v.) eriatini ykseltmitir.'
Umman, M e h r e ve Yemen'de Olanlar

Yukarda yazld gibi, Ebu Cehil'in olu krime Yemme sele rinde bozguna uraynca, Hz. Halfe, onu Umman tarafna giderek Hu zeyle ve Arfece ile bulumak ve Umman ilerini bitirdikten sonra Y e m e n ' e varmak zere memur etmiti. Hzeyfe ve Arfece, daha U m man'a v a r m a d a n k r i m e . yolda onlara yetiti ve birlikte Umman'a ya kn " l a n Ricam d e n e n y e r e eritiklerinde ( ' e v l e r v e Abd i l e yaz Ular,
P E Y G A M B E R L E R VK H A L F E L E R
Aill
(CHt
I)
Dnmelerin ba o l a r L a k t kendi zerine asker geldiini dr y o n c a askerini Dcb kasabasna toplayp ordu kurmutu. Ceyfer Ur Abd da S u h r 'da ordu kurdular ve krime ve Huzeyfe ve Arfpce'yl leri gnderdiler. Deb zerine gittiler.
Deb'da, buluunca ok iddetli bir muharebe oldu. slm asker l e r i , hemen dnmek zereyken Nciyeoullar ve Abdi-Kays kabile l e r i n d e n yardm geldi. Dman bozuldu. Dnmelerin (onbin) kadar
knld.
slm askerleri pek ok ganimet ald. Bete biri Arfece ile Medi n e ' y e gnderildi ve Huzeyfe Umman'da kald. Fakat krime Umman h a l k n d a n ve teki kabile ve airetlerden hayli asker toplayarak Mehr e ' y e gitti. O srada Mehre halk, iki blk olup birbiriyle ekimekteydiler. B i r bl krime'ye uymu ve slm olmutu. Hemen teki blk z e r i n e hcum edildi, kazanld. Pek ok ganimet mallar alnd. Bu h a s a r zerine civar blgeler halk hep Mslman oldu. O blge de d u n melerden boaltld ve temizlendi. Sonra krime, Mehre'den de hayli asker toplayarak bir byk b lk i l e Yemen'e vard. meyye olu Muhacir de Mekke ve Taif'ten Oka askerle Yemen'e gitmi olduundan ksa zamanda Yemen dn meleri de ezilip tepelenmilerdir. Bylece her tarafta dnmeler gailesi ortadan kaldrlarak hazin e ' y e ait olan gelirler, bundan byle Medine'ye gnderilmeye balan d , tslm Devleti kuvvetlendi. ran'a bal olan Hre hkmeti ile Kayser'e bal bulunan Gaslanl hkmeti'nden baka, btn Araplar slm oldular.
Irak Savalar
Yukarda yazld gibi, dnmeler gailesi ortadan kalkmakla tran'a bal olan Arap memleketlerinin alnmas zaman gelmiti. Halbuki Bahreyn seferinde Hadram olu 'Al maiyetinde bulunan Harise eyban'nin olu M s e n n , Halife Hazretleri'nden izin alarak Irak Araplar lkesinde din urunda savayordu. Bu onikinci hicret senesi Muharrem aynda Halife Hazretleri, S e y f u 11 a h yani Allah'n Klc olan Veld olu Hlid'i (r.a.) Irak- Arapin fethine memur etti. Harise olu Msenn ile dier baz eyh lere de Veld olu Hlid'in maiyetine girmeleri iin mektuplar gnder di. Hz. Hlid, (onbin) svari ile gitti. Msenn ile arkadalar olan eyhler de (sekizbin) svariyle gelip ona katld. slm ordusu (onseklzhln) kiiye ykseldi. Hlid Hazretleri, Irak kylerinden Bankiya ve Morsuma adndaki iki kye varnca, halk (onbin) altn cizye ver m e k z e r e a m a n d i l e d i l e r . O da uygun grerek altunlar alp eyalet marketi Olan Hre'ye fitti. Kire TA kabilesinden K u b a y s a olu
IH Ak
SAVAI.Mtl
E y s da beldenin ileri gelenleriyle kar kp, cizye vermek zere antlama yapt.
(doksanbin)
altm
Eys'n bu suretle bar antlamas yapmas, ran Devleti tara fndan iyi karlanmad. Azledilerek yerine ran kumandanlarndan Z z v e y h adndaki snr kumandan Hre valisi tyin edilmitir. Hz. Hlid ise Hre'den hareketinde Msenn'y nce askere ku mandan yapt. Baka bir koldan Htem olu Adiyy'i yrtt. Kendisi de onlarn arkalarndan yrd. Hufeyr'de toplanmak zere on lara talimat verdi. O tarafn hudud kumandan olan H r m z ki, ran Devleti nin en byk rtbesine sahip idi. Karadan Araplarla muharebe ve de nizden Hindistan'a sefer ederdi. Hz. Hlid'in hareketini duyunca, du rumu devletine yaz ile bildirmekle beraber askerini toplayp ran ehzadelerinden ve mehur kahramanlarndan K u b a d ile E n c n ' birer kola memur ederek karlamaya kotu. slm ordusun dan nce yetiip H u f e y r mevkiini tuttu. Hz. Hlid, onu grp Kzma tarafna meylettiyse de Hrmz, hem bahadr ve hem harp fenninde stat bir kumandand. Daha nce Kzma'ya eriip subam tuttu. Seyfullah da gelip ona kar ordusunu kurdu ve ileriye at srd. Hrmz'e meydan okudu. Hrmz de ona kar kendisi er meydanma kt. ki kumandan atlarndan inip yaya olarak birbirine hamle etti ler. kisinin hamlesi de boa gitti. Seyfullah, hemen Hrmz' kucak layp alt etti ve iini bitirmek zereyken Hrmz'n adamlar Hz. Hlid'e bir kahpelik yapmak zere kotularsa da, Temm'den A m r olu K a ' k a' hcum ederek onlar ldrd. Seyfullah ise hi tel etmeyerek Hrmz' ldrerek elbisesini ald. Yalnz tac (yzbin) ederdi. nk ran'da byle beer rtbelerinin en sonuncusu olan bir rtbeye kanlarn (yzbinlik) tc giymeleri, ran devletinin terifa t gereiydi. Bu dehetli hdise zerine ran ordusu bozuldu ve slm asker leri arkalarna dt. Ancak at yrk olanlar kurtuldu. Seyfullah, zafer mjdesiyle beraber ganimet mallarnn bete birini halifeye gn derdikten sonra eri hareketle sonradan Basra ehrinin kurulduu yere kondu. Msenn'y dman kovalamak iin ileriye ve M u k r i n o lu M a ' k l ' blle tarafna gnderdi. Bu blle, ran denizinin kuzey ucunda ve Basra mevkii tarafnda bir ehirdi. Daha nce Hrmz'e yardm iin ran'n yine yzbinlik ta giyen kumandanlarndan Karn adndaki kumandan, bir ordu ile Kisra ta rafndan gnderilmiti. Karn, askeriyle gelirken yolda bozgun askerle Kubad ve Encn'a rastlad. Onlar da kendi askerine katt ve ileri hareket etti. Yeniden muharebeye giriildi. Bu sefer Karn ile beraber Kubad ve Encn da er meydannda ldrld. ran ordusu daha fena ekilde bozuldu. (Otuzbin) kadar asker leri krld. Bundan baka bir ou da kaarken sularda bouldu. s-
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAltillI
(Cilt:
l)
lam askerleri, pek ok ganimet mal ald. Hz. Ebu Bekir'in emir ve talimat gerei olduu iin, bu muharebelerde savalardan ele ge e n l e r , mallar ve oluk ocuklaryla beraber esir edildi. Fakat ifti ulun halk, cizyeye baland. Bylece onlar, her trl saldrdan ko nu u n a hakkn kazandlar.
VeSece ve Leys Savalar

ki byk snr kumandan ve ehzadelerden iki nl kahraman ile beraber bunca ran askerinin lmesi ranllar tela drd. ran devleti hemen E n d r a z g a r adl kahraman gnderdi ve arkasn dan B e h m e n adndaki kumandan ile, mkemmel bir de ordu kard. Endrazgar, H i r e ile K e s k e r arasndaki Araplardan ve baka taraflardan oka asker toplayp Velece denen yerde byk bir ordu kurdu. Allah'n Klc ise hayrl Safer ay iinde yldrm gibi yetiip on lar vurdu, kltan geirdi. Endrazgar, kl artklar ile beraber ka arken susuzluktan ld. ifti olan halk, yine cizye vererek saldr dan kurtuldular. Ama savalar tutsak edildikleri srada Viloullar Hu isti yani arndan Bceyr ile Esved Acl'nin oullar da esir oldu. Vil oullar Hristiyanlar, bundan dolay hiddetlendiler ve Es ved Acl'yi kendilerine kumandan seerek Enbr kylerinden Frat nehri zerindeki Leys adndaki kyde toplandlar. O srada ad geen l leh men K a p e n a s denen yerde bulunuyordu. Hemen L e y s ' deki Hristiyan Arap ordusuna varmas ve o tarafa gitmek zere bu lunan C b n adl kumandann geliine kadar durarak muhare beye giriilmemesi iin kendisine Kisra tarafndan yazl emir gn derilmiti. Behmen, durumun tehlikeli olduunu anlad. Ne yapacan a rd. Danma neticesinde ak ve geni bir talimat almak zere ran' n baehri olan Medayin'e gitti. Kendisinin dnne kadar harbe i'. iitmemesini Cbn'a tavsiye etti. Cbn, askeri alarak Safer aynda Leys denen yere vard. Orada toplanm bulunan Arap Hristiyanlarnn yannda ordusunu kurdu. ranllar, daha yeni yemek yemek iin sofralarn sermilerken slm askerleri ile Allah'n Klc grnd. ran ordu kumandanlar, "Acaba hemen cenge girielim mi, yoksa askeri doyurup da sonra m cenk edelim?" dediklerinde Cbn, "Eer size meydan verirlerse ye mek yiyebilirsiniz" derken Hz. Hlid eriip ordusunu kurdu ve hemen harbe tututu. Arap reislerinden Kays olu Mlik ona kar kt. Allah'n Kl c, o anda onu ldrd. Bunun zerine Araplar arasnda muharebe kzt iranllar da bir uurdan harbe girili. Hemen Behmen gelip yeti Umuduyla ok direndiler, iddetle kar koydular. Fakat so
VELECE
VK
LEYS SAVALARI
nunda bozuldular ve pek ok krldlar. Kan, sel gibi akt. Iran mrik leri ile Hristiyan Araplarn lleri (yetmibin) e vard. O gn harp meydan batan baa al kana boyand, ok geni bir lle bahesine dnd. O bahenin bir ucunda ranllarn beyaz yuf kalarla donatlm sofralar da yer yer beyaz iekler ile donatlm bahe blmelerine benziyordu. Hz. Hlid, onlarla askerine mkemmel bir ziyafet ekti. Araplar, elek kullanmadklarndan unu kepeinden ayrmakszn piirirlerdi. ok zaman yedikleri arpa ekmeiydi. Srf buday unun dan yaplm beyaz ekmek ve yufka bilmezlerdi. Bu beyaz yufkalar grnce ceylan derisinden yaplm yaz kad sandlar "Bu beyaz deriler nedir?" dediler. Fakat tadnca holandlar ve ondan soma be yaz yufkaya dadandlar. Hz. Hlid, askerini doyurduktan sonra durmad. Emgieya ehrine gitti. Halk, bir ey almaya vakit bulamayp katlar. Btn ss eyalar ve dier mal ve eyalar meydanda kald. slm ordusu, baka yerlerden daha fazla mal ve ganimet ald. Sonra Hz. Hlid, Emgieya ehrini harap etti. Zafer mjdesiyle birlikte esirlerin ve ganimet mallarnn miktarm Medine'ye bildirdi. te o zaman Hz. Ebu Bekir, "Kadnlar, Hlid gibi bir er douramazar" dedi.
i
Hre'nin ASnmas
Velid olu Hlid (r.a.), Emgieya ehrini harap ettikten sonra Rebilevvel aymda Hre'yi almtr. Emgieya'dan yk ve arlklarn gemilere ykleterek Hre'ye gittiinde, Hre valisi olan Zazveyh Hre dnda ordusunu kurdu. Kar koymaya hazrlanm ve olu gelip Frat'n suyunu kesmiti. Gemi ler karada kalmt. Fakat Allah'n Klc Hlid, hemen svarisiyle ko arak valinin olunu Frat Bdakley'i zerinde buldu. Onu ve adam larn ldrd. Zazveyh, o srada olunun ldrldn iitmekle beraber ran' da yine karklk ktn haber ald. Hemen Hre'yi terketti ve ran'a gitti. Hz. Hlid de varp onun ordughna kondu. Hre valisi de kale gibi salam olan kklerine ve kiselere kapand. Hz. Hlid, onlar kuatt ve sktrd. slm askerleri de taraf ta) raf saldrarak kaplar krmaya baladklarndan aresiz kaldlar. Ciz ye vermek zere aman dilediler. Hz. Hlid de aman verdi. O srada Eys T, kklerin birinde imi. kp ehrin ileri ge mleriyle birlikte Hz. Hlid'in yanma geldiler. nl Abd'l-Mesh de onlarla beraber idi. Ve sz syleyen p idi. Abd'l-Mesh, ok zaman yaamt. Hatta yukarlarda getii gibi, Nirevan tarafndan rya
tabiri
iin Batih'e gnderilmiti.
1)
lHz Hlid, ona "Ka yl yaadn?" diye sordu "Birka yz sene!" diye cevap verdi ve grd acaipliklerden sorunca "Onu grdm ki, Hire le am arasnda kyler dizilmiti. Bir kadn yanna yalnz bir elli ek alp Hre'den am'a kadar giderdi" dedi. S o n r a cizyenin ne kadar olaca konuulmaya balaynca Hreii|ar, (yzdonsanbin) altun vermeye raz oldular. Fakat ondan baka l l z Hlid, Abd'l-Mesh'in kz Kerme'nin erik adl adama teslimini ir fart kotu. Bu ise onlara pek ar geldi. Sebebine gelince erik, evvelce Kerme'yi gen iken grp, ona gnl vermi imi. Fahr-i lem (s.a.v.), mmetinin ran' ve Hre'yi ele geireceini ashabna mjdeledii zaman, erik de orada hazr bulunuyormu. Kerme'nin kendisine vermesini istemi, Hz. Pey gamber (s.a.v.) de vadetmiti. Bu sefer Hire ele geirilince erik, Hz. Hlid'in nnde, o v'di rjahltler ile isbat etmi olduundan Hz. Halid, bu Peygamber va'dini yerine getirmek zorunda kald. Hreliier, bunu yerine getirmekten ka n uca, "i gletirmeyiniz. Kz bana getiriniz. Bir bedele bala narak kurtulur" dedi. Onlar da Kerme'yi getirdiler. Hlid, onu e rik'e teslim ile Peygamber'in (s.a.v.) va'dini yerine getirdi. Uygun bir bedel istemesi erk'e teklif olununca, (bin) dirhem istedi. O anda verilip Kerme'yi geri aldlar. Abd'l-Mesh gibi nl bir adamn k z n a (bin) dirhem bedel az olduundan, sonradan erk'i payladklaislam "Bin'den fazla say olduunu bilmiyordum" diye zr dile mitir.
Hre'nin Alnmas ve Sonras

Hre'nin fethi zerine etraftaki eyhler ve muhtarlar, hemen Hre'ye gelip boyun ediklerini sylediler vergilerinin miktarn ren d i l e r . Her tarafa gnderilen memurlar vastasiyle, ad geen gelirler, elli gn iinde topland. Hazne'ye yolland. Ezver olu Zirar, Hattab olu Zirar, Ka'ka' ve Msenn birer blkle Dicle kylarna kadar aknlar yapp ran ehirlerini yama ladklar srada, Hz. Hlid de mektuplar yazp gndererek ranllar Hm dinine armt.
Enbar'n Alnmas
Hendek ile evrili ve salam olan E n b a r ehri ki, ranllarn zahireleri orada anbarlanrd. Her zaman orada ok miktarda her e it zahire bulunurdu. ran beylerinden i r z d , orann koruyueu
dl
AYNbT
TKMIt'N
ALINMASI
257
Hz. Hlid, Hre ilerini yoluna koyduktan sonra ordusuyla varp Enbar ehrini kuatt. Okularn toplayarak kuatlanlarn gzlerine nian almalarn syledi. Okular, hep birden oklarn attlar ve arka sn kesmeyip durmadan ehri ok yamuruna tuttular. Bin kadar e hir halknn gzlerini kr ettiler. rzd, Vre ile Enbar' teslime raz olduysa da, ileri srd artlar Hz. Hlid kabul etmedi. Zayf deve leri kestirip, onlarla hendei doldurttu. zerlerinden asker yrtt. Kuatlanlar da hendekte slm askerlerine kar geldiyse de rzd, baa kamayacam, kesin ekilde anlayarak, yalnz hayat temin olunmak ve kendisi, yanna mal ve eyadan bir nesne almamak ar tyla ehrin teslimine raz oldu. Bu art ile Enbar' btn mal ve e yas ile Hz. Hlid'e teslim etti. "Kua canm zd!" meselince kur tulup Behmen'in yanna gitti.
Ayn't-Temr'n Alnmas
Hz. Hlid Bedir olu Zeberkan adndaki eyhi Enbar' korumas iin brakp, kendisi A y n ' t - T e m r kalesi zerine gitti. Orada Behrm bn'in olu Mihrn ok sayda ran askeriyle muhafz idi. Aka adndaki eyhlerin eyhi de Nemiroullar, Taliboullar ve yad ve dier kabilelerden oka Arap askeriyle beraber onun maiyetindeydi. Aka, Mihrn'a dnerek, "Arap, Arabn halini daha iyi bilir. Sen Hlid'i bize brak" demekle o da memnuniyetle kalede kalp, Aka Arap askerleriyle Hz. Hlid'e kar geldi. Aka, harb meydanna gelip saflarn dzeltirken Hz. Hlid, kotu ve onu kucaklayp esir etti. Arap askerinin daha saflar dzelmeden bozuldu ve ou tutsak oldu. Mihran bunu haber ald zaman kale den kp ran askeriyle beraber kat. Bozgun Arap askeri kaleye girdiler. Fakat koruyamadklar iin Hlid girdi, hepsini kltan ge irdi. Aka'y da ldrd. Bu muharebede ilk muhacirlerden Sehimll Riab olu Amr ve ensardan Sa'd olu Bir (r.a.) ehit olmulardr.
Dmet'l-Cendel Olay
Ayn't-Temr kalesinin ele geirilmesinden hemen soma am ta rafndaki Hristiyan Araplarn anlamay bozduklarna dair D m e t ' i - C e n d e l ' d e slm askerinin kumandan olan Ganem olu Iyaz tarafndan mektup gelmekle Hz. Hlid, o tarafa yneldi. Dmet'l-Cendel, nahiyesi Abd'l-Melik olu keydir ve Reba olu Cd adlarndaki iki reisin hkm altndayd. Yanlarna Kelb, Gassn ve Tenh kabilelerinden ve dier Arap kabilelerinden oka asker toplanmt. keydir Hz. Hlid'in hareketini iitince bar yapmak istemise de, dierleri ona uymadklarndan o da Dmet'l-Cendel'den kp giV. 17
258
(Cilt:
1)
derken Hz. Hlid tarafndan gnderilmi olan bir ete, onu ve adam larn ldrerek mallarn ganimet olarak almlardr. Hz. Hlid Dmet'l-Cendel'e gelip bir tarafna kondu. Iyaz da dier tarafmdayd. Cd, Iyaz zerine bir blk gnderdi. Kendisi de Hz. Hlid'e kar kt. Fakat Hz. Hlid'in hcumuna kar koyamad. Askeri bozuldu, kendisi esir dt. teki blk de bozuldu. Bozgun asker, kaleye s ndlar. Fakat kale o kadar kalabal almad. ou darda kald. Kimi ldrld ve kimi esir oldu. Hlid bu esirlerin ounu ve hatta Cd'yi ldrd. oluk ocuklarn tutsak yapt. Cd'nin, gzelliiyle tannan kzn satn ald ve bir sre Dmet'l-Cendel'de kald.
S o n Irak Olaylar
Hz. Hlid (r.a.), Dmet'l-Cendel'de bulunduu zaman ranllar Hre'yi geri almak emeline dtler. Enbar zerine Z e r m i h i r ve R z b i h adlarndaki kumandanlar ile birer blk gnderdiler. Bu iki frka H u s a y d denen yerde birletiler. Bihbz adndaki ku mandan da bir blk ile Hanfis mevkiini tuttu. Ayn't-Temr hdisesinde Aka'nm ldrlmesinden dolay hid detlenmi olan el-Cezre l Araplarmdan mran olu Hzeyl, Musayyah'da ve Bceyr Talib'nin olu Reba, Rusafe'nin dou tara fnda Olan Seniy ve Bir yani Zmeyl denen yerlerde ok sayda l Arab' ile konmu ve Zermihir ve Rzbih ile birlemek niyetinde bu lunmu idiler. Bu be blk birletii takdirde ran ve Arap askerlerinden mey dana gelen byk bir ordu olurlard. Fakat toplanmaya deil, davran maya bile vakit bulamadlar. Hz. Hlid'in Hre'de Kaymakam olan Ka'k' Temm, Zermihir ile Rzbin'in hareketlerini iitir iitmez, on lara kar iki blk gndermiti. Sonradan Dmet'l-Cendel'den Hz." Hlid geldi. Hemen birer b lk ile Ka'k'y Husayd zerine ve Fedek olu Ebu Leyl'y Hanfis zerine gnderdi. Ka'k' Temm, Husayd'e vard. Sava meydanna girdi. Zermihir'i ldrd. Daha sonra Rzbih de ldrld. ran or dusu bozuldu, ilerinden pek oklar ld. slm askerleri oka ga nimet mal ald. ranllarn kl artklar Hanfis'e kat. Ebu Leyl ise karaku gibi oraya inmek zere olduundan Bihbz oradan gp Musayyah'da bulunan Hzeyl'in yanna gitti. Hz. Hlid, bunu renir renmez Musayyah'a yneldi. "Filn gece filn saatte orada birlee lim" diye Ka'k' ile Ebu Leyl'ya yazl haber gnderdi. Kararlatrlan vakitte de Musayyah'da birleter. Hzeyl ile yanndaki reisler ve askerler uykudayken onlar taraftan bastlar, ounu ldrdler. Hzeyl, pek az adam ile kaabildi. Ebu Rehm'in olu Abd'l-Uzza ile Cerr olu Lebd nce Mslman olmulard. Hat-
1
SON [KAK. OLAYLARI
Mslmanlklarna dair yanlarnda Hz. Ebu Bekir'in (r.a.) mektubu da vard. Hzeyl'in yannda bulunmu olduklarndan ikisi de bu h disede ldrldler. Hz. Ebu Bekir yle bir hata yapldn haber alr almaz, ikisinin de Hazne'den diyetlerini vermi ve oluk ocuk iarn tavsiye buyurmutur. Hz. mer (r.a.) N vey re olu Mlik gibi bunlarn ldrlmesini de Hz. Hlid'e mal eder. Hz. Ebu Bekir de, "Kfirler ile konup gen ler, byle kasaya urayabilir" dedi. Hz. Hlid ise, ad geen muharo beden sonra hi durmad. Reba'nn bulunduu S e n i y mevkiinde birlemek zere Ka'k' ile Ebu Leyl'ya bir saat belirtti. Onlar yola " kard. Belirtilen vakit ve saatte de Seniy denen yerde birleip, yine ynden Reba bln bastlar. Hepsini krdlar, kestiler, [ lerinden kimse kurtulmad. Btn oluk ocuklar tutsak oldu. Mal lan ganimet olarak alnd. Hz. Hlid, ganimet mallarnn bete biri ni Medine'ye gnderdi. Reba'nn kz Sahba da bu esirler iindeydi. Hz. Ali (r.a.) onu sa tn alm ve ondan mer adl olu ile Rukiyye isminde kz olmu tur. Hzeyl, Musayyah'dan kanca ok sayda Arap askeriyle Zmeyl'de bulunan Fian olu Attb'm yanma kamt. Halbuki onlar, daha Reba hdisesini duymadan Hz. Hlid, anszn oraya vard. Onlar yl drm gibi vurdu. ounu kltan geirdi ve ganimet mallarnn bete nm halifeye gnderdi. Sonra Z m e y l ' d e n hareketle Akka o l Allah'n bulunduu R d a b denen yere kotu. Fakat Attab'n \anndaki l Araplar, dalp kendisi de kam olduundan, hemen Rldab'dan hareket etti. Ramazan ay geldi. Asker de yorgun olduun dan Kiraz'a vard. Askere istirahat verdi. Kra/, ise, ran, Rum ve el-Cezre snr olduundan hudud mu* halazasna memur olan Rum askerleri, slm askerlerinin buraya ka dar gelip sokulduklarna kzdlar. O evrede bulunan ran askerlerini davel. edip, onlar da Rumlar ile birletiler. Talib, yad ve Nemr Arap lan da gelip onlara kartlar. Pek byk bir ordu kurarak, slm as kerlerinin alt tarafndan Frat' getiler. Rumlar, " B u g n kimler direnecek ve kimler kaacak iyice anla lsn" diyerek Araplardan ayrldlar. iddetle muharebeye koyuldu l a r . Fakat Hlid'in hcumlarna dayanamadlar. Pek ok l vererek., dikerlerinden nce bozuldular. Hz. Hlid ise "Arkalarndan ayrlma ym.." diye askere emredince Rumlar, kaarken daha ok l verdile t ilenlerinin says (yzbin) i buldu. llz. Hlid Zilka'de ayna kadar Kiraz'da kaldktan sonra He'ye dn emrini verdi. Aara olu ecere'yi Ska'ya yani art olarak memur buyurdu. Kendisini art askerlerle gidiyor gibi gsterdi. Hal buki baz en yakn adamlariyle gizliee Kiraz'dan ayrld. Bl LU yolla' dan ayrlarak dere tepe demeyip Mekke'ye eriti lilzllee hac etti Dnd, lie'ye geldi. Durmad. Hemen bir blk le bir frfn Mr en a'y gnderdi. Ili" limlini) d kendisi kotu llgdul pj crn, nl ruhll ve Telli Akrkuf taraflarn ya -I-I.l.
PEYGAMBERLEB VE HALFELER
TAldllI (CUt D
Hz. Hlid; durmaz, oturmaz, istirahat ve rahat nedir bilmez ei bulunmaz bir kumandand. Fakat kendi kendine ordusundan ayrlp da Mekke'ye gitmesi, usl d makbul olmayan bir hareket olduun d a n Halil'e Hazretleri, onun bu davrann rendii zaman kendisi ni azarlad. Sonra da bir eit ceza olmak zere memuriyetini Irak' tan am'a evirdi.
O n n c Hicret S e n e s i
Hz. Hlid (r.a.), ran askerleri ve el-Cezre l Araplar ile harp ederek Bizans snrlarna gelince, Rum askerleriyle byk bir muha r e b e etmi olduuna bakarak Rumlarla da harbe balam oldu. ran'a bal bulunan Hire vilyeti Araplar ele getii gibi, Kaysor'e bal olan Araplarn da slm dairesine alnmalar zaman gel miti. Bunun zerine Hz. Ebu Bekir, yakn ve uzak yerlerden eli kl tutanlar savaa ard. Bu nnc senenin balarnda. her taraf tan Mslmanlar blk blk Medine'ye gelmeye baladlar. Az za manda hayli asker toplanarak Medine dnda ordu kuruldu. Cennet le mjdelenenlerden Cerrah olu Ebu Ubeyde (r.a.) onlara imamlk yapyordu. Halife Hazretleri, As'm torunu ve Said'in olu Hlid'i (r. a.) az bir askerle Bizans snrna gnderdi. O da hududa varmca et raftaki kabileleri ard. Onlar da bu arya uyarak bana epeyce asker topland. Rumlar, bundan kukuland. Behra, Sleyh, Kelb, Gassn, Lahm ve Czam kabilelerinden ok sayda asker topladlar. Fakat Sad olu Hlid onlarn zerine varmakla dalp katlar. Bunun zerine Sad olu Hlid biraz daha ilerledi. Mnn adn daki Rum generalinin ordusuyla karlaarak, tututuklar muhare bede onu da bozdu. Pek ok askerini krd. Fakat i, bym oldu undan, Hilfet makamndan yardm istedi. Bu srada Yemen'den Himyer askeriyle Zi-Kel, Tihame, ahr, Umman ve Bahreyn as kerleriyle Ebu Cehil'in olu krime, Medine'ye gelmi olduklarndan Hz. Ebu Bekir, bunlar hemen Sad olu Hlid'in yardmna gnderdi. Ondan sonra am tarafna nem verdi. Mal toplamaya memur ashabdan bazlarnn memurluklarn kumandanla evirdi. Nitekim Kuza kabilesinden, mal toplama memurluu yapan Ukbe olu Velid'i o taraflardan asker toplamak ve Sad olu Hlid'in yanma va rp, oradan da rdn nahiyesine gitmek zere memur etti. O da Ku za askeriyle am'a gitti. As olu Amr, Hz. Peygamber zamannda Sa'd, Hzeyl ve Uzre kabilelerinin mallarn toplamaya memurken Hz. Peygamber (s.a.v.) taralndan Umman'a gnderildii zaman, dnnde yine eski me murluuna verilmesi va'dedilmi olduuna dayanarak, Hz. Peygam ber'in lmnden sonra Umman'dan dnnde Hz. Ebu Bekir, onu yine eski iine memur etti. Bylece Hz. Peygamber'in va'dini yerine getirmi Oldu. Bu sefer As olu A m r i bir ble kumandan yapmak stedi. lininin in kendi'ine yazd mektubda, "Hz. Peygamberin
ONNCf) HCRET
Yi.
v a ' d i n i yerine getirmek i i n seni eski vazifene vermitim. imdi senin dnyaca ve hirete daha hayrl bir memurlua tyin etmeyi arzu ettim. Meer ki bulunduun vazife sence daha stn grne" d i y e yazd. Amr da cevabnda, "Ben, slm'n oklarndan bir okum. Onlar atacak ve toplayacak Aliah'dan sonra sensin. Bak, hangisi daha kuv vetli ve ileyici ise onu at" diye yazdndan Hz. Ebu Bekir onu b i r ble kumandan yapt. Eyle yolu ile Filistin tarafna gnderdi. Sonra Ebu Sfyan olu Yezd'i bir ble kumandan yapp Bel ka yolu ile am tarafna gnderdi. Onun sanca altnda ok gnll asker toplanmt. lerinde Mekke ileri gelenlerinden Amr olu S heyl gibi byk adamlar vard. Hz. Ebu Bekir, yaya olarak onu uur lad. Ona talimat verdii srada byle nasihat vermiti: 'Ben, seni tecrbe etmek zere memur ettim. Gzel hareket eder sen nceki memurluundan daha byk bir mevki veririm. Eer fena hareket edersen seni azlederim. Allah korkusunu kalbinden karma. nk o senin dn nasl grrse, i yzn de yle grr. Allah'a en yakn olan, ona ameliyle en fazla yaklaandr. Cahiliyet devrinde kalan bbrenmekten ve zorbalktan uzak kal. nk Allah, o sfat ve onunla sfatlanan sevmez. Askerinin yanma vardnda onlarla gzel konu. Onlara t vermek gereini duyduunda szn ksa syle. nk sz, uzun olursa bazs bazsn unutturur ve nefsini d zelt. nsanlar sana yararl olur. Be vakit namaz belirli vakitlerinde rk ve secdesini tamamlayarak, Allah'n huzurunda olduunu bile rek kl. Dman elileri yanna gelince^ onlara ikram et ve ok tutma. T ki, askerinin durumunu renmeden kp gitsinler. Onlara fikir lerini bildirme. Onlunun bozukluk ve kusurunu gsterme. Her halde srlarn meydana koyma ki, ilerin bozulmasn. Dantnda sz doru syle ki danma doru olsun... Geceleri uyank olup arkada larn ile konu ki sana haberler gele ve perdeler ala. Geceleri aske rine nbet tuttur. Karakollarn oalt. Vakitli vakitsiz onlar dola. Vazifesini gevek tutanlar yoluyla ve adalet zere terbiye et. Cezay hak edenlere ceza vermekten korkma. Askerin halinden gafil olma. Fesada sebep olur. Fakat hallerini aratrarak oniar kk de dr me. nsanlarn srlarn aa karma. D grnleriyle yetin. Ki birli ve kendini beenmilerle dp kalkma. Doru ve vefal kimse lerin meclisinde bulun. Ganimet malna hyanet etme. Yoksullua drr ve hakszla urayanlarn yardmndan insan mahrum eder. Yaknda nefislerini ibadethanelerde hapsetmi kavimler yani rahipler greceksiniz. Onlara dokunma. Onlar kendi halleri zere b rak." Halife Hz. Ebu Bekir, btn kumandanlara byle gerekli tali matlar vererek ve lzm gelen tlerde bulunarak takm takm a m tararna gndermiti. Bu kumandanlarn her biri, bir tarafta savaa Oak v e b i r i n i n ba sklrsa dierleri, onun yardmna koup gidecek ti, Bir y e r d e 1 oplandklannda, hangisinin vazifeli bulunduu n m f a . kadfl ise M, ordu k u m a n d a n o l a c a k t . Dierlerinin o n u n m a i y e l i p d e
PEYGAMBERLER VK HALFELER TAllhl
inin
>
bulunmas <> samann uyulmas gereken askeri bir kaidsiydi. Fakat olu Ebu Ubeyde de bu sefer bir blkle Humus taraflarna nrnur olduu iin ad geen kumandanlarn hepsine nazr tyin edilmitir. Allah hepsinden raz olsun. kbe olu Velid, krime ve Zi-Kel, Sad olu Hlid'in yanma Vardklarnda Hlid, acele ederek teki kumandanlar beklemeyip, hebu n yanna alarak Mhnin zerine yrd. Mnn, geri ekilip am'a girdi. Hlid de arkasndan hareketle am yannda M e r c i S u f f e r denilen yerde ordusunu kurdu. Sonradan Ma bat , Rum askerleriyle sert bir k yapt. Yollar ve geitleri tuttu. Yolda. Hlid olu Sad'i bulup ehid etti. Hlid, olunun ehid edildiini haber" alr almaz bozulup, aske riyle beraber k a a r a k kanad krk ahin gibi' S ' i - M e r v e denen yere kondu. Ukbe olu Velid de onunla beraberdi. F a k a t krime, ehre yakn bir yerde ayan direyip durdu. Yoksa Mhn, karaku gibi yetiip slm askerlerine ok zarar verebilirdi. O srada Hasene olu urahbl Irak tarafndan dnerek Medi 've gelmi olduundan Hz. Ebu Bekir, onu Velid'in yerine rdn blne kumandan tyin edince Hz. urahbl, am ordusuna geldi. Sad oiu Hlid'in maiyetindeki askerin yarsn alp memur olduu yere gitti. Sonra Medine'de bir miktar asker toplanmakla Hz. Ebu Bekir, onlar Ebu Sfyan oiu Muaviye'ye verip onu kardei, Yezidin maiyetine gndermi olduundan; Muaviye, Sad olu Hlid ile bu luunca onu, yanndaki kalan -askeri de alp gitmitir. Ad geen kumandanlardan As olu A m r , Filistin'e; Hasene oiu urahbl, rdn'e; Ebu Sfyan olu Yezid, Belka'ya ve Cerrah olu Bbu Ubeyde Cbiye taraflarna varp ordularn kurmulardr. mparator Herakl, Araplarn gnden gne kuvvetlerini arttra rak, Arap Irak'n ele geirdikten sonra am'a doru da yrdklerini grnce, tela derek Kostantiniyye'den kp Suriye'ye geldi. Bir miktar vergi vermek zere'Araplar ile bar yapmak istemise de, ku mandanlar ona raz olmadklarndan o da Rumlardan ve A r a p Hristivanlardan ok sayda asker toplayp kardeinin kumandas altnda Olarak As oiu Amr'a kar (yzbin) ve dier bir general ile Ebu Ubeyde'ye kar .(altmbin) ve Yorgi adndaki general ile Ebu Sf yan olu Yezcl'e kar mkemmel bir ordu ve dier bir general ile urahbl'e kar baka bir ordu gnderdi. Kendisi Humus'da kaleli. Her slm blnn karl olan ordular, kendilerine nisbetle kat, kat fazla olduundan kumandanlar, bir yere toplanmay uygun grdler. Hilfet makamndan da bu yolda talimat gelince, Yermk vadisinde toplandlar ve bir taraftan Yermk ve bir taraftan Vksa yar ve uurumlarn kendilerine siper ettiler. Rumlar, bunu grnce onlar da eitli yerlerde olan ordularn Yermk mevkiine toplayarak slm askerlerine kar byk bir ordu kurdular. Yermk uurumlar, byk bir hendek gibi iki tarafn da hareketi s e m e s i n e tabi bir engel idi. slm askerleri; dmana nis-
V I ! l) (11,1,1! II/.. llAl.D'N I I I AK'TAN AM'A GEL
363
betle ok az olduklar iin, zaten hcuma kalkmayp ancak Rumlar, hangi taraftan ba gsterseler o tarafa erek kendilerini .avnn yorlard. Bu hal bir hayli zaman uzad. Kumandanlar, Halifeden y a r dm istediler.
Velid
Olu Hz. Hlid'in Irak'tan a m ' a G e l i i
Kumandanlarn yardm istemeleri zerine Halife Hz. Ebu Bekir, Velid olu Hlid'e yazl - emir gnderdi. M s e n n ' y yerine kay makam brakp, emrindeki kuvvetin yarsn alarak yardm iin sr' atle am'a gitmesini emretti. Hz. Hlid, ordusunda olan ashabn hep sini alarak yerlerine baka adamlar brakmak istediyse de, bu bol e Msenn raz olmad. "Ben, ashab uur sayarm. Onlarn yz suyu hrmetine Allah'tan yardm dilerim. Zaferi onlarn yznden bilirim" dedi. Bunun zerine Hz. Hlid de askeri, onun raz olaca ekilde iki ye bld ve (onbin) kadar sekin askerle Hre'den kt. Kelb kabile sinin suba olan Kurkir denen yere gelince, halk kar durduundan onlar vurdu. Pek ok ganimet mal ald. Sonra susuz llerden ve kestirme yollardan geerek be gnde Behra kabilesinin su yeri o l a n Seviy denen yere ulat. Halkn vurup yine pek ok ganimet ele geirdller. Oradan hareketle Erek denilen yere geldi. Burann halk e i/, ye vermek zere bar yaparak kurtuldu. Sonra Tdmr'e geldi. Hal k rkerek kaleye kapandlarsa da, harbe girimeyip bara y a t t l a r . O r a d a n Karyeteyn'e geldi muharebe sonunda zafer kazand ve epey ce ganimet mal ald. Sonra Havarin denilen yere gelip halkyla yap t muharebede onlar yenerek kimini ldrd, kimini esir etti. Sonra Kasm denen yere geldiinde Kuza kabilesinden orada bulunan Mcsceaouilar onunla bar andlamas yaparak yakay kur tardlar. Hazret-i Hlid, oradan da hareketle am ehri yanndaki da m sarp geidine gelince Fahr-i lem Hazretlerinin U k a b adndaki Siyah renkli sanca onun yannda bulunduundan burada onu at. slm askerlerinin evk ve gayretini tazeledi. Bu sebepten dolay ora ya Scniyyet'l-Ukab denilmitir. Hz. Peygamber'in sanca ile Hz. Hlid, Seniyyet'l-Ukab'dan Merc-i Rht'a geldi. Gassnler zerine Yevm-i Fash dedikleri bay ram gn anszn hcum ile kimini ldrd, kimini esir etti. Bura dan Oavta-i Dmek zerine gnderdii ete de bir kiliseyi vurup y a malayarak ald ganimetleri Hz. Hlid'e getirdi. Rumlar, Havran ta n fini gzetip Yermk'ten bir haber bekyedursunlar, yan brle rinden anszn Allah'n Klc Hz. Hlid'in kvermesi onlar artt. Hz. Hlid ise sr'atle Busra'ya gitti. Anszn orada bulunan Rum nskerlerini vurdu, bozdu, darmadank e t l i . Busra balk cizye ver nek zere aman dilediler. Hz. Hlid de bar yoldan Hsra'y ald. Umudan ganimet inallarnn bete birini, Medine'ye gnderdi. Hol'il
.:.
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAKul
(Cilt!
1)
Msra'dan hareketle Yermk yanndaki Vaks'ya geldi. Reblhir v t n la Yermk ordusundaki kumandanlarla birleti. Fakat o srada As olu Amr Gavr denen yerde bulunup, Rumla r n byk bir ordusu ise Cllk'da Ecndn mevkiine hareket etmi Olduundan btn kumandanlar, Veld olu Hlid ile beraber As olu A m r ' m yardmna kotular. As, ordu kumandan olduu halde muha rebe srasnda Rum ordusu bozuldu ve pek ok l verdi. Ashabdan da bazlar ehid oldu. Bu muharebede de Velid olu Hz. Hlid'in pek ok ' yararl grld. Bu muharebe Cemdill ay ortalarmda oldu. Soma btn ku mandanlar, yine Yermk ve Vksa denen yerlerde toplanarak nl "Yermk Sava" yaplmtr. O zaman Rumlarn ahlk ok bozul mutu. Her tarafta halka zulm ve tecvzde bulunurlard. Ordula rnda eitli fuhular yaygnd. Mslmanlar ise byk kk hepsi gzel ahlk ile bezenmi ve slm edepleriyle edeplenmi olarak, var dklar yerlerde herkese kar gzel davranyorlar ve her eyde hak ve adalet zere hareket ediyorlard. Her trl fuhu ve ktlklerden taknrlard. Hatta bu srada, Rum generallerinden birinin, iyzlerini ren mek iin slm ordusuna gndermi olduu bir Arab, bir gn bir gece Mslmanlar iinde bulunarak dnm ve slm askerinin durumunu generale hikye ettii srada, "Onlar, geceleyin hep rahib ve gnd z n hepsi askerdir. Aralarnda hakk yerine getirmek iin zina eden leri talyorlar. Hrsz, kendi hkmdarlarnn olu bile olsa elini keHyorlar" deyince, general, "yleyse yeryznde onlar ile uramak t a n se yerin alt bize daha hayrldr" demi olduu rivayet edilmi tir.
Yermk
Sava
mparator Herakl'n, Y e r m k tarafndaki askeri (ikiyzkrkbln) kadard. Onlara kar slm askeri ise (krkaltbin) kiiydi. lerinde (bin) ashab vard ki, (yz) Bedir Muharebesi'ne katlm (ilanlardand. O zaman Rumlar, askerlerini (bin)er kii olarak alay lara blegeldiklerinden, misliyle kar koymak gerektiinden, slm askerleri de am'a gelince, o ekilde biner biner taksim olunmutur. Fakat Velid olu Hlid'in Irak'dan geliine kadar her kumandan, kendi komutas altndakilerle bal bana harp ederdi. Her ne kadar Ebu Ubeyde'nin genel bir kumandanl vard ve hepsinin ulusu idi. Fakat muharebe srasnda.kumandanlarn her biri bana buyruktu. Velid olu Hlid, onlar tek bir kumanda altna alarak hepsini bir orduymu gibi kullanmtr. Rumlarn rahip ve keileri ordularna gelip bir ay kadar onlar harbe Isteklendirp cesaret verdikten sonra, fedakrca hcuma karar verip Receb ay haslarnda harekete baladlar. Mslmanlar d on
YERMK SAVAS
larn hareketlerini hissettikleri iin, tmen tmen harekete balad lar. te o zaman, Hz. Hlid meydana kt ve Allah'a hamd ve sena ile balayarak bir hutbe okudu: "Bugn, Allah'n sayl gnlerinden biridir. Bugn nmek ve dikbahhk etmek zaman deildir. Din urunda olacak savanz srf Allah rzas iin yapn ki, yaptnzdan raz olsun. Bu bir gndr ki, onun sonu vardr. Nizaml ve dzgnce harp eden bir kavimle byle dank olarak savamak uygun olmaz. Arkanzdaki adam, bu hail bilse engel olurdu. Memur olmadnz hususda emir sahibinin emir ve fikrine uygun decek surette hareket edin." Hz. Hlid'in bu sz zerine "Fikrin nedir? Syle" denilince, o da hutbesine yle devam etti: "Ebu Bekir, sizi birbirinize yumuak bir ekilde davran;p, kolay ca uyuurlar diye gndermitir. Yoksa ne olduunu ve olacan bilse sizi bir araya toplamazd. Szin bulunduunuz durum, Mslmanlar hakknda kendilerini kuatan iddetli durumlardan daha iddetlidir. Ve dman hakknda onlara yardm etmekten daha faydaldr. Allah hakk iin bildim ki, dnya sizin aranza ayrhk drm. inizden baznz kumandanla seilse, Allah ve halife yannda size noksanlk vermez. Geliniz, u dmanlara baknz: Nasl da hazrlanmlar. Bu bir gndr ki, sonu vardr. Eer bugn, biz onlar hendeklerine pskr trsek, daima onlar pskrtrz ve eer onlar, bizi bozarsa bundan sonra kurtulu yoktur. imdi geliniz, bakumandanl elden ele do latrnz. Biriniz bugn ve dieriniz yarn, brnz brgn ku mandanlk etsin, t ki her biriniz sra ile kumandan olasnz". Hakikaten Rumlar, Mslmanlarn kat kat fazlas olduklarna, gre her gn bir kumandan feda olmak hatra gelmez ey deildi. Bu nun zerine kumandanlar oybirliiyle Velid olu Hz. Hlid'i o gn bakumandanla setiler. O srada Rumlar, yle mkemmel bir dzen zere harp meydan na ktlar ki, hibir vakit o derece dzgn kmamlard. (kiyz) bu kadar alaylar meydanda dalgalanyordu. Hz. Hlid de (krk) bu kadar alaya slm bahadrlarndan bire t bey tyin Ederek slm askerlerini gzel bir surette harp dzenine fcoktu ki, Araplar, hibir zaman yle dzgn olarak harp meydanm <: knamlard. Alaylar orta, sa, sol, nc ve art diye ayrd. m m e t i n gve llIr adam olan Ebu Ubeyde'yi orta'ya ald. Ebu'd-Derd da hkim di. As olu Amr ile urahbl'i sa kanada ve Ebu Sfyan olu Yezd le Ka'k'y sol kanada geirdi. Eyem olu Kabs' gzcler zerine memur etti. Mes'd olu Abdullah da yedek olarak brakld. Ebu Sfyan, slm askerini harbe isteklendiriyor ve onlara cesa r e t veriyordu. Nitekim bu yolda pek ok aba sarfetmitir. Esved OglU Mlkdad da. Bedir kahramanlaryla beraber harp sat kumda M . d ; resini okuyor, dinleyenlerin tyleri rperiyordu. Al lal hepsinden rAz olsun
rKYCAMKKKI.Klt ViC HALFELER TAK11
(Cilt:
1)
Hz, Hlid'in emriyle harbe giriildi. Svariler arpmaya ve iki taraf da birbirine hamle etmeye balad srada Medine'den bir haberci geldi. Hz. Ebu Bekir hasta olduundan bazlar, onun halini renmek zere habercinin bana toplandlarsa da, muharebe daha y e n i kzm olduu iin, "Halife tarafndan y a r d m gnderilmek zeredir" gibi szlerle geitirip gerei gizlemiti. Meer Hz. Ebu Bekir (r.a.), Cennet'e gm ve H z . mer (r.a.), halife olmutu. Ba kumandanl da,Ebu Ubeyde'ye vermiti. te haberci bakumandan lk enirini getirmiti. Fakat el deitirecek zaman olmadndan Hz. Ebu Ubeyde de geici olarak, o emri gizli tutarak sonradan akla mtr. te bu srada Rum generallerinden nl Yorgi meydana kt., Velld olu H z . Hlid'i istedi. O da yanma gitti, iki taraf, birbirine aat vererek muharebeyi brakp karlkl konumaya giritiler. Yorgi, "Ey Hlid! Doru syle, yalan syleme. nk h r o l a n lam, yalan sylemez. Beni aldatma. Kerm olan adam, hle e t m e z . Bizin Peygamberinize gkden bir kl indi de o da sana m verdi ki onu hangi kavim zerine syrsan o kavmi bozuyorsun?" deyince Hz. Ikl id, "Hayr" deyince Yorgi " Y a sen niin Allah'n Klc diye a d l a n d r l d n ? " demesi zerine Hz. Hlid "Yce Allah, bizlere Peygamber gnderdi. Ben, onu yalanlayan ve onunla cenkleenler iindeydim. Sonra bana Allah doru yolu gsterdi. Ona balandmda bana 'Sen, A l l a h ' n kfirler zerine syrd klcsn' dedi ve Allah'n bana yar d m etmesi iin dua etti." dedi. Bunun zerine Yorgi, "Bana haber ver ki, neye davet ediyorsu n u z ? " deyince Hz. Hlid "Ya slm, ya cizye; ya muharebe... Bu e y ' i n birine davet ederiz" deyince Yorgi "Sizin arnza uyarak ara n z a karanlarn rtbesi nedir?" dedi. Hz. Hlid de "Onun rtbesiyle b i z i m rtbemiz birdir" demesi zerine Yorgi, "Onun iin de sizin gibi, k a r l ve alaca mkfat var mdr?" diye sormu. Hlid de " E v e t . B e l k i o, bizden daha stndr. nk biz, Peygamberimiz saken ona u y d u k , ki bize gaybde haber verirdi. Ondan mucizeler grdk. Gr d m z gren ve iittiimizi iiten kimse Mslman olmak lzm gelir. S i z ise bizim gibi grmediniz, b i z i m gibi iitmediniz. Sizden h lis b i r ekilde iten inanarak s l m dinine giren bizden daha s t n ( d u r " diye cevap vermitir. Yorgi, hemen kalkanm tersine evirmi ve Hlid'in telkiniyle kelime i ehdet getirmi. Bunun zerine Yorgi, boy abdesti alp, H lid'in retmesi zere iki rek'at namaz kldktan sonra hemen klcn ekerek Hz. Hlid ile beraber dman zerine hamle etmitir. Byle nl bir generalin harp meydannda Mslman ouvermesi Rumlar'n pek gcne gitmitir. sin hasnda Rumlar, son derece sert bir saldrla slm askerini yerle] inden kaldrdlar ve dn yollan zerinde bulunan Ebu Ce hil'in olu kiline zerine drdler. klime " B e n A l l a h ' n R e s u l
ile b u m u muharebelerde bulundum, imdi kamak ne demek-
IIL
OLAYI
2(7
tir. Benimle lm zerine yeminleecck var m ? " diye seslenince amcas Hiam ve Ezver olu Drar (drtyz) kadar fedaiyle birlikte lm eri olup, Ez. Hlid'in adr nnde hepsi de yaral olarak dtl nceye kadar merte cenk ettiler. Sonra bunlarn bir miktar lyile mi ve geri kalan ehid olmutur. Bakumandan Hlid ve general Yorgi, pek iddetli ve uzun mu harebeler ettiler. slm askeri, le ve ikindi namazlarn iaretle kl dlar, O srada Mslman kadnlar da gerekten merde arptlar, Gndzn son nnda General Yorgi ehid oldu. Bir gn iinde en byk bir dereceye kavutu. Allah bol bol rahmet etsin. in sonunda Rumlarn bitkin dtkleri bir srada Hz. Hlid, on larn ortalarna pek sert bir saldrta bulundu. Svarilerle piyade:e rinin arasna girdi. Svariler, piyadeleri brakp kat. Piyadeleri at larn ayaklar altnda ezildi. Ordular btn btn bozuldu. slm as keri, arkalarna dt. Arap atlsnn nnden kap kurtulmak ne kadar zor olduu herkese bilinir. Rumlarn harp meydannda dp kalanlarna nisbetle kaarken lenler kat kat fazlayd. Birok alaylar da Yermk ve Vksa uurumlarna yuvarlanarak parampara oldu lar. Bir ounu da kaarken Mslman kadnlar ldrd ve Rumla rn kumandan ve ileri gelenlerinden pek ok lenler oldu. Hatta m paratorun kardei de ld. lenlerin says (yzbin)i geti. slamlardan da (ebin) kii ehit oldu. lerinde krime ve olu Amr ve As olu Him ve Said'in oullar Amr ve Eban ve Haris Seh n'nin olu Sad ve Haris olu Nadr gibi mehur adamlar ve ilk mu hacirlerden niceleri vard. Ebu Sfyan'm da bir gz bir okla kr ol du. Allah hepsinden raz olsun. * te bu byk zafer, sonradan btn am ve evresinin alnma sna yol amtr.
Fi h I
Olay
Yermk olay zerine Rumlar byk lde kuvvetlerini kaybet tiklerinden H a v r a n v e C e v l a n gibi nice memleketler Msl manlar eline gemitir. Ancak rdn tarafnda F i h 1 denilen yerel o Rumlar, (seksenbin) asker topladndan, btn kumandanlar oraya giderek Zilka'de ay iinde byk bir sava olmutur. Hz. Hlid nc askere ve As olu Amr bir kanada kumandan olup Ebu Ubeyde de bir kanadn idaresini eline almt. Asl ordunun ida resi rdn tarafnn kumandan olan Hasene olu urahbl'deydi. S vari zerine Ezver olu Drar ve piyade zerine de Ganem olu Iya/.
memurdu.
Hz. urahbl Fihl'e vard. Rumlarn ordusuna kar ordu kurdu l.1 onlu arasndaki sular v e bataklklar tecavz hareketine engel II on U m u l a r , geceleyin b i r y o l u n u bularak geip s l m askerini b a s
Ulur. urahbl se geceleri yumayp htiyat zere bulunur olduun-
268
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
dan sabaha kadar pek gzel savundu. Ertesi gn de muharebe sa bahtan akama kadar srd. Rumlarn birinci ve ikinci generalleri ldrld, ordular bozuldu. Halbuki karanlk basm olduundan yollarn ardlar. Sulara dtler, bataklklara saplandlar. Arkalarndan slm askeri kovala yarak yetitiklerini ldrp (seksenbin) neferlerinden pek az kap kurtulabilmitir.
Onnc Hicret
Senesinin Sonu
Hz. EBU BEKR'N OLUMU ve Hz. MER'N HALFEL

Hz. Ebu Bekir (r.a.), hicretin onnc yl Cemdilhire aymm yedisinde hastaland. Onbe gn mescide kamad. maml Hz. mer'e (r.a.) havale etti. Halifelie de onu uygun grd. nce Avf olu Abdurrahman' ard, "mer'in halifelii hakknda ne dersin?" diye sordu. O1 da "stediinden ldr. Fakat biraz serttir" deyince, "Onun sertlii, benim yumuaklm gidermek iindir. , kendi ba na kald zaman sertlik ve kzgnlk gibi hallerden vazgeer. Ben, ona dikkat ettim. Ben, bir adama fkelendiimde o, yumuak davra nyor ve birine yumuaklk gsterdiim zaman o, sert bir tutum ta kmyordu" dedi. Sonra Hz. Osman' (r.a.) ard ve Hz. mer'i ondan sordu. O da "i, dndan ldr ve iimizde onun benzeri yoktur" diye cevap ver di Sonra Zeyd olu Said ve ensarm ulusu Hudayr olu seyyit ve Keki muhacir ve ensarm byklerine dant. seyyit "Bu ie muk tedir bir adam lzmdr ve mer'den uygunu yoktur" dedi. Sonra Talha (r.a.), ieri girdi, "Sen mer'i veliaht m yaptn? Sen varken onun halka nasl muamele ettiini grdn. Yalnz kald laman ne yapmaz. Allah'n yanma vardnda halk senden sorar" dedi. Hz. Ebu Bekir "Beni kaldrnz" dedi. Kaldrp oturttuklarnda Talha'ya cevap olarak, "Rabbime kavuup da benden sorunca: Y Rabbi! Kullarnn ilerini onlarm en hayrlsna havale ettim, diye cevap veririm" dedikten sonra Hz. Osman' artarak bir vasiyetna me yazdrd.
Hz. Ebu Bekir'in Vasiyetnamesi

Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla: "Aadaki vasiyetname, Muhammed Reslllah'n (s.a.v.) Ha lifesi Ebu Bekir'in dnyaca en son ve hiretce en evvel annda, kfi rin imana ve gnahkrn anlaya geldii bir zamanda yapt vasi yettir. Ben. Hattb olu mer'i halifelie setim. Onu dinleyin. Ona En hayrlsn aratrmakta kusur etmedim. Eer sabr ve adalet ederse beni dorulam olur. Yok eer zulmeder ve yolunu de-
270
(Cilt:
1)
itirirse ben gayb b i l m e m , m a z u r u m . Ben, a n c a k hayr m u r a d e t t i m . Herkes, yaptnn karlm g r r ve zulmedenler, y a k n d a ne hale deceklerini bilir. A l l a h ' n selmeti ve r a h m e t i hepinizin stne olsun." Hz. E b u Bekir, bu vasiyetnameyi yazdrdktan sonra ban pen cereden karp darda biriken ashaba kar, "Size bir halife setim. Kaz m s n z ? " diye sordu. "Kazyz ey Reslullah n halifesi!" dediler. Hz. Ali (r.a.) " m e r ' d e n bakasna raz o l m a y z " dedi. Hz. Ebu Bekir (r.a.) " O d u r " dedi ve vasiyetnameyi klesine verip dar gnderdi. Yksek sesle okudu. H e k e s "ittik ve itaat ettik" dedi ve herkesten n c e Hz. Ali, Hz. m e r ' i n y a n m a gitti. " B u iin stesinden gelecek ite u kuvvetli ve gvenilir olan a d a m d r " dedi. S o n r a Hz. E b u Bekir, nasihat ve vasiyet etti.
v
Hz. m e r ' i y a n m a artarak o n a b i r o k
Bir aralk Seiman- Fris ile dier baz sekin ashab, Hz. E b u Bekir'in y a n m a girdiler ve " B i r t veriniz ki gereince hareket ede l i m " dediklerinde " Y a k n d a size pek o k rzk kaplar alacak. Bir k a g n l k m r e aldanr da yarn Allah'n katnda m a h c u p olmay n z " dedi. Yukarda getii zere Hz. Hlid, Irak askerinin yarsn alp da a m tarafna yollandnda o n u n yerine M s e n n Hre emirliinde kalmt. O srada ran devleti, biraz kendisini toplayp, Hrmz adndaki k u m a n d a n ile Hire zerine bir o r d u g n d e r m i o l d u u n d a n Msenn, kardeleri M h e n n ve M e s ' d ile beraber kp Bbil ya n n d a ranllar ile sert bir savaa tututuklarnda ran o r d u s u n d a bir fil vard. Arap atlar, o n d a n r k t n d e n , askerin harp dzeni bozul m u k e n k a h r a m a n Msenn, birka yiit ile y a y a olarak filin zerine h c u m ederek ldrdklerinden, ran askeri b o z u l m u ve pek o u k rlm ve kl artklar M e d a y i n ' e kadar k a p slm askeri, Dicle nehri kylarna kadar apul etmiti. F a k a t ranllarn b y k hazrlklar vard. M s e n n ise, bir sre halifeden haber alamad iin, c a n sklarak hemen Hasase olu Bir'i Hre'de yerine k a y m a k a m brakt. Kendisi o r a d a n hareket ede rek yukarda yazld gibi, halifenin ar hasta o l d u u g n Medine' ye geldi. Halifenin y a n m a kt. Halife, h e m e n Hz. mer'i artarak, " B e n umarn k b u g n l e c e i m . Sen, h e m e n halk M s e n n ile be raber gitmek zere din u r u n d a savaa ar. D i n ilerinden sizi hi bir felket alkoymasn. Resl-i Ekrem'in l m n d e b e n i m ne yapt m g r d n . Halbuki halkn bana o n u n gibi bir felket gelmemi tir. Br de ulu Allah, a m askerine y a r d m edince Velid olu Hlid ile am'a gitmi olan Irak askerini Irak'a geri gnder. Onlar, orann halk n d a n d i a r . " diye vasiyet etti. A k a m d a n sonra," yani bu o n n c hicret yl Cemdilhire aynn s o n u n a sekiz g n kala sal gecesi ak am ile yats arasnda (altm) yanda o l d u u halde ld. ki sene ay on gndenberi hasretini ektii Fahr-i K i n a t ' m (s.a.v.) y a n m a gitti.
Hz. EBU BEKR'N
VASYETNAMES
Son sz, "Y Rabbi! Mslman olduum halde ruhumu al ve beni honud olduun kullar arasna kat" mnsna gelen yet-i keri me olmutur. Cenazesi, Resi-i Ekrem'in (s.a.v.) tabutu zerinde gtrld. Namazn Hz. mer, kabir iie minber arasnda kld. Fahr-i lem Hazretlerinin yanma gmld. Ea, onun iki omu zu hizasna kondu. Maarada arkada olduu gibi kabirde de ona komu oldu. Kabrine Abdurrahman e mer ve Osman ve Talha (r. a.) Hazretleri inai. Hz. Ebu Bekir'in cahiliyet zamannda evlendii Abd'l-Uzza kz Katile adndaki einden Abdullah adnda bir olu ve Zat'n-Nitakeyn denilen Esma adndaki kz; ve'yine cahiliyet devrinde evlendii m m Rmn'dan Abdurrahman olu ve m'rninlerin anas Hz. ie; ve slm olduktan sonra evlendii Esma adndaki hanmndan Mu hammed adndaki olu domutur. Yine slm'dan sonra evlendii ensardan Zeyd'in torunu ve Hris'in kz Habbe, kendisi ld za man gebeydi. Sonra mm Glsm' dourmutur. Abdullah, babasnn halifeliinin balarnda ld. ocuu kal mad. Esma, cennetle mjdelenmi olanlardan Avvam olu Zbeyr'le evlenmiti. Abdullah adnda bir olan dourdu. Ve ok zaman yaad. Hatta Abdullah'dan sonraya kalmtr. Abdurrahman da babasndan sonra hayli zaman yaam... ocuklar ve torunlar srp gitmitir. Muhmmed, Medine'de domutu. Ashabn koyu dindarlarndan saylrd. Hz. ie, sonradan mm Glsm', cennetle mjdelenen on kiiden biri olan Talha'ya vermitir. Babas Ebu Kuhafe ise ek yal olduu halde Mekke'deydi. O lunun lm haberi Mekke'ye ulanca, halk birbirine girmiti. Ebu Kuhafe "Bu kargaalk nedir?" diye sormu "Olun ld" dedikleri zaman "Byk bir felket" dedikten sonra "Yerine kim geti?" diye sormu "mer" dediklerinde "Dostu ve arkadadr" deyip susmu... Alt ay sonra, yani ondrdnc hicret ylnn Muharrem aynda Ebu Kuhafe de (doksanyedi) yanda lmtr. Hz. Ebu Bekir'in ld gn Ebu Erkam olu Erkam (r.a.) da sonsuzluk lkesi olan hirete gt. lk Mslmanlardand. Resl-i Ekrem (s.a.v.), Peygamberliinin balarnda onun evinde gizlenmi ve Hz. mer de o evde slm olmutu. Hz. Ebu Bekir, halife olunca maliye ilerini mmetin gvenileni olan Ebu Ubeyde (r.a.) stlenmitir. Hkimi ise Hz. mer'di. Bir se ne iinde iki kii mahkemeye gelmemitir. Ktibi Hz. Ali'ydi. S a b i t olu Zeyd ve Afi n olu Osman ve dier bazlar da gerektiinde ya zlarn yazard. Hz. Ebu Bekir'in stnlkleri pek oktur. Fakat hayat hikyesi yukarlarda geti. Tekrara lzum yoktur. Resl-i Ekrem'in (s..v.) birinci halifesidir. Btn ashabn en s tndr. Fazilet, iffet ve takvaca ve gzel ahlk bakmndan hepsin den yksek idi.
272
n . v u U I I I K K I . K R VB HALFELER TAUllll (Cilt: 1)
Hazineden ayrlan nafaka ile o r t a halde bulunan Kureyli muhacir gibi geinirdi. ldnde hi birikmi p a r a s kmad. ne hazineden bir de kaftan verilmiti.
Son anlarn yaarken k z m ' m i n l e r i n a n a s ie'yi m dik. riyle ve Bu "Biz, halife o l a h d a n baya beri Mslmanlarn yedik ve Biz, dirhem kat yemedik. K a b a ve yemeklerini faydalandk. (r.a.) ve
bir
Devletin kendisine v e r d i i b i r k l e s i v e b i r d e v e s i v a r d . K e n d i s i
ar giy ile
dinarm
elbiselerini n de
kle, deve dedi.
ve kaftan hazinenindir.
Mslmanlarn
urarken
onlardan
ldmde
mer'e
gnder"
lr lmez H z . ie, onlar H z . mer'e g n d e r d i . H z . m e r , A v f olu Abdurrahman i l e otururken beraber getirildii z a m a n H z .

mer " E y E b u B e k i r ! K e n d i n d e n s o n r a g e l e n l e r i z a h m e t e s o k t u n , z o r
d u r u m a d r d n " diyerek alad. Gzlerinin ya y e r e dklrken " A l n bunlar hazine'ye teslim e d i n " deyince A v f olu Abdurrahman
"Sbhanllah! caksn? "O, E b u Bekir'in oluk ocuunu da m hazine adna ne ala de B i r k l e ve bir d e v e ile b e olamaz. d i r h e m l i k e s k i bir kaftann
e r i v a r ? E m r e t s e n d e o n l a r g e r i e v i r s i n l e r " demesi zerine Hz. mer benim zamanmda E b u Bekir, onlarn reddini emretmi. B e n , o n a uyarm. O n u n i z i n e b a s p g i d e r i m " dedi. Hakikaten her i i n
de Hz. Ebu Bekir'in tavr ve gidiatna uygun hareket etmitir. Baz kimseler, onun hiddet ve iddetine bakarak iin banda ha lifeliinden rkmlerse de tam b i r adalet v e hak yolunu t u t a r a k ; Hz. Ali'yi de kendisine hkim yapmas, herkesi onun adaletli tutu mundan honud brakmt.
Hz. Ebu Bekir'e halk a r a s m d a " R e s l l l a h ' n H a l i f e s i " lah'n Halifesinin H a l i f e s i " denildi. Daha sonra denildii
gibi, Hz. mer'e de kimi zaman yle dendi. Kimi zaman da " R e s l l
"M'minlerin Emr'i"
nvaniyle hitap edilmeye baland. Hz. Ebu Bekir, ashab arasnda meydana gelen ihtilflar ve dn meler belsn giderdi. Bu suretle slm'n kuvvetini bir yere toplad. Hre eyaletini ran Devleti'nin elinden ekip aldktan sonra, am eh rinin fetih sebeplerini hazrlamt. Hz. mer, sahip olduu bu iktidar ok gzel kullanarak aada yazlaca gibi byk fetihlere girimi ve baarmtr. Halife olur olmaz Cerrah olu Ebu Ubeyde'yi am ordusu baku mandan yapmt. nk Hz. Hlid ei bulunmaz bir bakumandan ise de, yukarda getii zere Nveyre olu Mlik hdisesi gibi baz mes'elelerden dolay Hz. mer, ona gcenikti. Bundan dolay Ebu Ubeyde'yi, bakumandan yapt. Hz. Hlid de onun emrinde kalmtr. Bununla beraber Ebu Ubeyde'nin yannda bulunmak Hz. Hlid'e g gelmezdi. nk Ebu Ubeyde, cennetle mjdelenen on kiiden bi riydi. stelik ashabn halifelie yarar byklerindendi.
Hz. Ebu Bekir'in vasiyeti gerei Hz, mer, genel biat hutbesinde halk Irak savama ard v e d e d i ki: "Hicaz,
size
gn ilk yerle
ilecek bir yer deildir. A n c a k otlak ornyrak bir yurttur. Hicaz', III
II/. 1 lli t K K l t N VASlYKTNAlMI S
27.1
cadlar; ancak bu .ekilde elde tutabilirler. Yani Hicaz'n korunmas iin seferler ederek kendilerine otlak aramalar gerekir. Allah'n va' dini yerine getirecei zamanlardr. Muhacirler nerede? Allah'n size miras brakmak zere va'dettii yerlere yrynz. Yce Allah K u r ' an'da slm' teki dinler zerine stn klacan va'dettiinden di nini yceltecek ve dine yardm edenleri mutlu klacaktr. Allah'n iyi kullar nerede?" deyince nce Mes'd Sakaf olu Ebu Ubeyde, sonra ensardan Ubeyde olu Sa'd, daha sonra Bedir'de bulunanlardan K a y s oiu Selt ayrlp bakalarndan evvel arya uydular. O srada Msenn da dorularak "Ey insanlar! Bu ii o kadar bytmeyiniz. Biz ranllarla savatk, zafer kazandk. Onlarn bayn dr yerlerini aldk. nallah bundan sonra da meydan bizimdir" di d i . Bunun zerine pek ok kimseler, Irak seferine aday oldular. M ' ^ n nlerin Emrl Ebu Ubeyd Sakaf'yi Hz. Hlid'in yerine Irak ba.ku mandan yapt. Ensardan Sa'd ile Selt'i, birer blk ile onun emrine verdi ve E b u U h e y d e ' y e "Reslullahin ashabnn dn dinle ve onlar ilerde ortak eyle" diye tavsiye etti. Halifeliinin drdnc gn onlar yo la kard. O srada ran Devleti, Arap Irak'nn geri alnmas y o l u n da el altndan byk hazrlklara balamt. . Ebu Ubeyd Sakaf, ensardan Sa'd ve Selt ile Msenn, M e d i n e ' den kp Irak'a gitmek zere yola koyulduklarnda Msenn, k o a r u k o n l a r d a n nce Hre'ye gitti ve asker toplamaya balad. Sonra E b u Ubeyd, Sa'd v e Selt de Irak'a vardlar. ran Atabek! olan R s t e n i s e Cbn a d n d a k i kumandan bir ordu ile Frat Bdekley z e r i n e v e K i'i tun halasnn oiu olan Ners adl kumandan da Kesker tara fini gndermiti. Msenn zerine bakaca blkler gndermi ve ITiral boyundaki kyler halkn seferber etmek suretiyle toptan MS iuiii.Hii.il aleyhine ayaklandrmt. Msenn, b durumdan haberli olunca Hre'den kt. Haftan de n yere k o n d u . Ebu Ubeyd ile arkadalar da oraya gelip birletiler > Cftbn'm y a n n d a ok sayda asker toplanmakla hemen N e m a r k d e n e n y e r e gelip ordusunu kurdu. Ebu Ubeyd de svari zerine M u enna'yi memur e d e r e k Cbnin zerine yrd. Nemark'da sert Olr sava Oldu. r a n ordusu bozuldu. Kaanlar, Kesker'de b u l u n a n N 1.1 ordusuna yld. Ebu Ubeyd, arkalarndan kotu ve Kesker'in a l i tarafnda olan s e r t muharebede N e r s ordusunu darmadank i t t i . I laltanat Attabek'i olan Rstem, Cbnin bozulduunu h a b e r alin e n Ne M ' y e y a r d m iin Clns adl kumandan gndermiti. Fakat Onun v a r m n d a n n c e Ners, bozulduu gibi Ebu Ubeyde t a r a l n
d . m gnderilen M i s e n n ve A s m , k y ve kasabalarn ileri gelenle
11 s toplanp d a C a l n s ' u n gelmesini bekleyen, h a l k t a n gelii gzel toplanm kuru k a l a b a l v u r u p dattlar, I r a k topraklarnn cizye'
.ini topladlar olacakt IH I J y l e c e s n v e m a l gvenlikleri M s l m a l a r c a sag binmi
KM Ubeyci, b u rada Clna'un lirsma'ya geldiini haber n i n almaz, hemen zerine yrd. Unu da vurdu, bozdu, darmada nk etti ve sonra ganimetlerle ve sa salim Hre'ye geldi.
Kpr Olay
Clns, yukarda getii zere yenik olarak Medayin'e dnd. Olup biteni devletine amat. Rstem, ie ok nem verdi. Behmen liauveyh adndaki kumandan bakumandan tyin ettirdi. Kisra'ya ai, olan nl Dief-i Kviyni adl sanca kard ve Behmen'e tes lim ederek byk bir ordu ile onu Hre tarafna gnderdi. Diref-i Kvlyn kaplan derisinden yaplma ve eitli cevherler e ssl ve tl sml olarak eni sekiz, boyu ise oniki arn olan Dir sancakt. En b yk savalarda karlrd. ranllar onu uurlu sayarlard. Behmen Hadveyh, onu alp Medyin'den hareketle, Frat kena r n a gitti. Ntf denen yere ordusunu kurdu. Ebu Ubeyd de gelip onun 'karsnda kondu ve iki taraftan Frat zerine kprler kuruldu. Beh men Hadveyh, Ebu Ubeyd'i serbest klp, "stersen ge, istersen ben geeyim" diye haber gnderdi. Hz. Selt ile dier kumandanlar, Ebu Ubeyd'i karya gemekten ahkoydularsa da o, dinlemedi. Bu onn c hicret yl a'ban aynda kar tarafa geti ve narbe giriti. Halbuki ran ordusunda birok filler vard. zerlerinde de ok sa valar vard. Pek ok ziller almyordu. Arap atlar onlardan rkp gerilediler. ranllar ise fillerle saldrarak oklar yamur gibi yad ryorlard. Ebu Ubeyd, hemen askeri atlarndan indirdi. Yaya ve dal kl fillerin zerine hcum ettirdi. Kendisi bir filin kolann ve mah fesinin, yani oturacak yerinin balarm kesti. zerindeki savalar yere drd ve hepsini ldrd. slm askeri onu grnce cesaretlen diler ve hepsi bu ekilde fillerin zerindeki mahfeleri yere drp savalarn ldrdler. Bu srada Ebu Ubeyd, beyaz bir fille karlat. Bir klta hortu munu kesti. Fil de onu n ayaiyle arpp altma ald ve ehit etti. Sakfoullar kumandanlarndan onun yerine geenler, fili ldrd ler. Fakat onlar da birer birer ehit oldular. Ebu Ubeyd, kendisinden sonra Sakfoullar kumandanlarndan yedi kiiyi kendisinden sonra kumandan olmak zere srasyla sayp onlardan sonra Msenn'ya itaat olunmasn vasiyet eylemiti. Yedi si de kumandanlk makamna geip ehit olduktan sonra Msenn, kumandanlk makamna geti. Fakat askerlerin ou, onun yannda kalmayp daldlar ve koup kprden gemeye baladlar. Mersed Sakaf'nin olu Abdullah kpry kesip, "Ey insanlar! Ya kumandanlarnz gibi siz de lnz veya zafer kazannz" dedi. ran llar ise kpr bana saldrnca bozgun asker, birbirini ineyerek ni celeri Frat'a dklp bouldular. Msenn, kendisine uyan svari ile onlar arkalarndan korumaya kalkarak, "Ben, arkanzdayn. Du-
runuz korkmanz kendi
kendinizi
ldrmeyiniz.
Sonra
hepiniz
bir
den geersiniz" dedi. Ebu Zeyd Ta bir i iin Hire'ye gelip, Msenn ile beraber b u r a ya gelmiti. Hristiyan olduu halde ayn milletten olmalar do lay siy le Msenn'nm yannda dayanp pek gzel savamaktayd. Bu srada Msenn, evvelce suyu gemi olanlara seslenerek kpry balatt ve askerin arkasn koruyarak kprden geirdi. En sonra da kendili yaral olduu halde geti. Bu kpr ba savanda pek ok nl kiiler ehid oldu. Uhud Harbi'nde bulunanlardan Ukbe ve Abdullah ile kardeleri ve teki ashabdan Seken olu Kays, ensardan Ebu Zeyd ve Ebu Ubeyd'in kai desi Mes'd SakaiTnin olu Hakem ve kardei olu Hakem olu Cbeyr ehid olanlardan bazdandr. Kpr banda en sonra ehid den Kays olu Selt (r.a.) dit. Onunla beraber Medine'den gelmi olan asker dalarak Medine'ye dnmlerdir. Bu sefer harb meydannda dp ehit olan ve nehirde boulan slm askerinin says (drtbin), kaanlarnki ise (ikibin) ve Msen n ile beraber kalanlar (bin) kadard. ranllarn da (drtbin) ka dar ls vard. Fakat sava alan onlarda kald. Behmen, Frat' geip de slm askerinin peine dmek zerey ken, Medayin'de bir karklk karak halk, ikiye ayrlp biri Rstem, teki Frzn ile beraber bulunduklar haberi gelince, harbi bir yana. brakarak Medayin'e dnmtr. Sa ve sol kol kumandanlar olan Cbn ve Merdanah da onun ne iin dndn bilmediklerinden onun peine dmlerdi. M senn, onlarn hareketinden haberli olur olmaz Ka'k'nm kardei Amr olu sm' yerine vekil brakp kendisi bir miktar cirid atl ile arka larna dt. Onlara yetiti. kisini de tutup esir etti. Leys ky hal k da onlarn adamlarn tutup Msenn'ya teslim ile cizyeye balan dlar. Bu suretle Msenn zafer ve ganimetle ordughna dnd.
Msenn
Hz. mer (r.a.), kpr olayn iitince pek ok zlerek Msen n'ya yardm iin Mslmanlar din urunda savaa ard. Irak tarafndaki kumandanlarn hemen Msenn'nm yanna git meleri iin yazl emirler karld. Abdullah Zab'nin olu smet'l kendisine bal olan halk ile beraber Msenn'nm emrine gnderdi, (cerir Bccelyi (r.a.) kendi kavmi olan Becle kabilesine kumandan yapt. O da etrafta dank olan kavmini toplayp Hre tarafna gitti. Msenn da etraftaki Arap kabile ve airetlerini din urunda savaa arnca bana ok sayda asker topland. Hatta Nomiroullar k bilesi H r i s t i y a n olduklar h a l d e , "Bil kavmimizle beraber harbede-
27(5
l'KYC AMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
riz" deyip, Hill olu Enes'in emrinde olarak byk bir topluluk ile Msenn'ya katlmak zere geldiler. Ksacas, iranllara kar Arap ve mriklere kar ehl-i kitap birleerek harbe hazrlandlar. Iran Devleti, bu durumdan haberli olunca Hemedanl Mehran ad l kumandan bir ordu ile Hre tarafna gnderdi. Msenn Kadisiye ile Haffn arasndayken Mehran'n hareketini iitince Frat kenarnda ve. Kfe yaknnda Uzeyb denen yere gelip verr ve smet de buraya gelerek birletiler. Mehran, onlarn karsna geldi ve Frat' geip harbe giriti. HeHM) saldrarak slm askerinin iine kart. Bu srada Msenn'nn kardei Harise olu Mes'ud ehit oldu. Msenn ise ran ordusunun kalbine iddetli bir hcumda bulunarak Mehrn' yerinden oynatt, . uada kanatlar da birbiri zerine saldrd. ok kanl bir sava oldu. Sonunda ran askeri bozuldu. Kprle inden gemek zere koutular. Fakat Msenn, onlardan nce kp ban tutunca ne yapacaklarn ardlar. Aa yukar hareket der oldular. slm askeri, arkalarna derek akama kadar yetitik lerinl vurup krdlar. Kl artklarnn peine dmek iin Msenn tarafndan gn d e r i l e n frka Sabat semine vard, vurdu. Halkn tutsak etti. Dicle kylarna kadar olan ehirleri ele geirerek pek ok ganimet mallar ald. Sonra Msenn, Hassasiye olu Bir'i Hre'de vekil brakp kendi si hey s ve Enbar taraflarna yneldi. Hanafis panayrnn topland gnde anszn Hanafis'i bast. Byk apta ganimetlerle Enbar'a dn d. Enbar'da bulduu klavuzlarla geceleyin hareket ederek Badad ars yannda sabahlad ve Badad panayrn vurup yama etti. Pek ok altn, gm ve ok kymetli eyalar alarak dnd. Byk gani metlerle sa salim yine Enbar'a geldi. Sonra Mudarib Acli'yi Rekn zerine gnderip Taliboullarmd;m bir aireti vurdurdu. Daha sonra Hayyn Talib olu Frat ve N e h h a olu Utbe ile birlikte Sffyn'a geldi. Orada bulunan airetle r i , kam olduklar iin oradan Frat' geerek el-Cezre yakasnda Taboullarudan bir aireti vurdu, mallarn ganimet olarak ald. Daha sonra bu tarafta bulunan airetlerin Dicle kylarnda top landklarn iitince ileriye hareket etti. Tekrt'de o toplulua yetiti. Onlar da vurdu ve saysz ganimet mal alarak Enbar'a dnd.
utbe i l e K r a t da dnlerinde Frat nehrini geerek Sll'iy larn
fnda karlatklar
b a z a i r e t l e r i vurdular.
Bylece Mslmanlardan bul.un kabile v e airetler r k e r o l d u v e

Frat l e Dicle ara Mslmanlarn idaresine geti.
EBU
VAKKAS
OLU
SA'D'IN
KUMANDANLII
277
Ebu Vakkas Oiu Sa'd'm Kumandanl

ran Atabek'i olan Rstem ile Frzn adl kumandanlar bir su redir birbirleriyle ekimekteydiler. slm askeri ise yukarda getii gibi Arap Irak'n ele geirmiti. ran bykleri, hep birlikte Rstem ve Frzan'a gidip "Sizin birbirinize dmeniz, devletin yklmasna sebep olacak. "Ya birlikte hareket ediniz, veya biz toptan sizin aleyhi nize kalkarz" demiler. Onlar da herkesle birlikte Kisra Yezd-i Crd' n emri altnda birleerek hareket edeceklerini sz vermilerdi. Bunun zerine Yezd-i Crd'n ferman gereince Medayin'de epeyce asker toplanm bble, Hire ve Enbr taraflarna yine ba ka baka ordular gnderilmitir. Msenn, durumu Medine'ye yazp cevap bekliyorken, Irak halk ayaklandndan askerini toplayarak Zkar denen yere ekildi. Halife Hazretleri ise, her tarafa mektuplar gndererek btn eyh ve reisleri, fikir sahiplerini ve kahramanlar Irak seferine ar d. Msenn'ya da Mslmanlarn ranllar arasndan kp da onla ra kar sularn boyuna yaylmalarn ve Reba ve Mudar kabileleri nin btn savalarnn ister istemez sefere gnderilmelerini yazd. Bunun zerine Msenn, Mslmanlarn Hille'den bble'ye ka dar ranllarla karlkl olarak kondurdu ve hkm altnda bulunan larn hepsini sefere ard. O srada hac mevsimi girmiti. Hz. mer (r.a.), Mekke'ye gitti. Hacdan sonra Medine'ye dnd. Her yerden top lanan slm askerinden Irak'a yakn olanlar, doru Msenn'mn ya nma gitmekteydiler. Uzak olanlar ise Medine'ye gelmekteydiler. By lece Medine'de haylice asker toplannca Halife Hz. mer, Hz. Ali'yi Medine'de yerine vekil brakt. Kendisi sefere kmak zere Medine dna kt. Hraz denen yerde ordu kurdu. Hz. Talha'y nc, Avf o lu Abdurrahman ile Avvam olu Zbeyr'i birer kanada memur etti. Fakat Hz. Ali, Talha, Zbeyr ve Avf olu Abdurrahman onun makamnda kalarak ashabn byklerinden birinin bakumandanlk la gnderilmesini uygun grdler. O da onlarn grn doru bul du. Danma srasnda, devlete ait mal toplamak memurluuyla Hevazin'de bulunan Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.), bakumandanla l yk grld. Bunun zerine Hz. mer hemen onu artarak Irak Or dusu bakumandan yapt. Kendisine de, "Ey Sa'd! Sana Allah'n Re sulnn days ve ashab dediklerine bakp da gururlanma. Yce Al l a h , ktlk ile ktl yok etmez, ancak iyilik ile ktl yok eder. Allah ile kul arasnda kulluktan baka bir ba yoktur: Allah, onlarn Itabbi ve onlar, onun kullardr. Fakat lrken ki son durumlar ve bu son nefesle ettikleri son szleri bakmndan birbirinden stn olurlar. Ant-ak kullukla Allah yannda karlk bulurlar. Kak, Allah'n Resuluapyor idiyse sen de yle yap ve sabr elden bunluna." dedi Halife Hz. mer hu ekilde bakumandanna, tler verdikten
1'EYCAMEHLER VE HALFELER TARH
(Cilt:
i)
meysa ve Ma'd Kerb olu Amr gibi nl yiit kumandanlar vard. Her biri, bir airetin ba idi. Hz. Sa'd, bu (drtbin) askerle Medine'den kt. Sonra arkasndan ut i bin) Yemenli ve (ikibin) Necidli asker daha gnderildi. Msenn'nm (sekizbin) askeri vard. Esedoullar kabilesi de ( bin) askerle onun yanma gelmiti.
Olaylar
Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.) Srf'a varnca yanna hayli asker topland. Ordusu epeyce kuvvetlendi. Fakat o srada Msenn'nm ya a . ald ve ld, yerini bo brakmt. yle ei az bulunur bir yii din byle harpte lm byk bir kaypt. ran Devleti o srada Mnzirouliar'ndan Mnzir olu Kabus'u baba ve dedelerinin makam olan Hre hkmdarlna getirerek, o evrede bulunan Araplarn toplanmasna ve anlamalarna memur etti. O da Kadisiye denen yere gelerek l Araplarm toplayp birletir meye alrken merhum Msenn'nm kardei Mhenne onu bast. Kendisini ve adamlarn idam etti. te Mnziroullar'nn sonuncusu budur. Bu slle onunla bit mitir. Sonradan Mslmanlar tarafndan Kfe ehri kurulduundan, Mnziroullar'nn nice yzyllar hkmetlerinin baehri olan Hre ehri de harap olarak Mnziroullar'nn btn eserleri yok olup gitti. Mhenna ylece Kabus'u idam ettikten sonra Zukar'a geldi. Menn'nn hanm Selma'y alarak Sraf'a gitti. Msenn'nm vasiye tini bildirdi. Msenn hayatndan midi kesilince Hz. Sa'd'a verilmek zere yle bir vasiyet brakmt: "ran lkesine girmeyiniz. ranllarla s nrlarda harp ediniz. Yce Allah, Mslmanlara zafer verirse, tesi onlarndr. Tersi olursa dnp arkamzdakilere dayanrsnz. Onlarn yolunu daha iyi renmi olursunuz ve daha ok cesaret alrsnz. T ki yce Allah, onlar yeninceye kadar byle hareket ediniz" demiti. Mhenna kardeinin bu vasiyetini okuyunca gerek Sa'd ve gerek yannda bulunan arkadalar zlerek Msenn'ya pek ok acdlar. Hz. Sa'd Msenn'nm ailesine baklmak zere tavsiye ve tenbih buyurdu. Kardei Mhenna'y onun yerine geirdi ve Selma'y alarak onu teselli etti. O srada Halife Hz. mer tarafndan gelen talimat da Msenn' nm vasiyetlerine uygun dmtr.
Ebu VakkasJOlu Sa'd' n Ordusunun Kadisiye'ye Hareketi

Ebu Vakkas olu Sa'd (r.), Hral'l ken ordunun nclne,
AM'IN ALINMASI
27!)
selerden kumandanlar verdi. Her (on) kiiye Arif adiyle birer ba t yin etti. Burada Arab'n ileri gelenlerinden ve byklerinden pek ok kini seler vard. (Bin) kadar ashab olup, (doksandokuz) u Bedir'e katlan lardan oluuyordu. (Yediyz) de ashabn oullarndan idi. Selman- Fris (r.a.), keif ve durum kontrolne memurdu. BU nun iin durmadan orduyu dolayor ve askeri savaa isteklendiriyor du. Halife Hz. mer tarafndan Reba Bah olu Abdurrahman (r.a.), ordu hkimi tyin edilmiti. . Arap dhilerinden nl Ziyad bin Ebhi de ordunun yaz ileri ne memurdu. Askerin says (otuzdrtbin) kiiydi. Fakat ordu mkemmel ve dzenliydi. Bir de evvelce Velid olu Hlid ile am'a gitmi olan (on bin) kadar Irak askerinin gelmesi emredilmi olduundan, onlarn katlmasyla ordunun says (krk) bu kadar (bin) kiiye ykselecekti. Hz. Sa'd Sraf'tan kalkp Kadisiye'ye vard ve olan A t k nehri ile Kadisiye hendei arasndaki ordusunu kurdu ve ranllarn geliini beklemek zere am bakumandan Ebu Ubeyde de am'n fethine Frat'n bir kolu kpr karsnda durdu. O zaman alyordu.
zet
Hz. mer (r.a.) halife olunca iki byk devlet ile, yani Rum ve ran devletleriyle muharebe edilmekteydi. Yermk olaynda Rumlar, byk yenilgilere urayp Kostantiniyye yani Bizans mparatoru Herakl'm kolu kanad krlmt. Fakat ashabtan ve slm mehurlarndan da nice kimseler ehid olmutu. Bundan dolay am bakumandan olan Cerrah olu Ebu Ubeyde (r. a.), am' ele geirmek zere ordusunu kuvvetlendirmek iin ura yordu. Irak bakumandan Hz. Sa'd da Kadisiye'de kalarak ranllar kendi zerine ekmek ve gerei gibi yendikten sonra ileri atlmak isti yordu. kisi de cennetle mjdelenen (on) kiidendiler. Birbiriyle ya r edercesine fetihler yapmlardr.
am'n Alnmas
Yermk olayndan soma mparator Herakl Humus'ta karargh n kurdu. Gerek Humus'un ve gerek am'n korunmasna almak tayd. Bu drdnc hicret yl balarnda Ebu Ubeyde (r.a.), teki ku mandanlarla birlikte am zerine yrd. am evresini, ky ve ki liselerini ele geirdi. Rumlar am ehrinin kaplarn kapattlar. s
lam asker) am' her yandan kuatt.

Ebu Ubeyde, Cftblyc Kaplil'nd; Velid ogl Hlid, Dn Kaps'n
PEYGAMBERLER
VE
HALFELER TARH
(Cilt:
1)
kapsnda; Ebu Sfyan olu Yezd, Kk Kap tarafnda ve Ebu'dDerd llazrec de Berze denilen yerde konmutular. Z'l-Kel da bir blkle Humus yolunu korumaya memurdu. im parator Herakl ise Humus'un korunmas iin bir general e yeter sa yda asker brakt. Kendisi de Humus'tan kp anda bir yer tut mutu. am'n korunmasn general Mahan'a brakmt. Ksaca, Herakl, bu iki ehrin korunmasna ok nem vermi ve am'a yardm iin bir blk gndermiti. Fakat Z'l-Kel onlar boz du. am ehri yardmdan yoksun kald. Kuatma, birka ay uzadn dan amllar pek ok bunald. Receb ay iinde genaralin bir olu dnyaya gelince, kuatlm bulunan askere bir ziyafet verilmiti. Asker, yiyip imekle uratn dan yerleri bo kalmt. slm askeri ondan habersizse de Velid olu Hlid, geceleri uyumaz dmann durumunu aratrmaktayd. le rinden bini elde etmiti. Bu sebeple onlarn her hal ve hareketinden haber alrd. Gerekirse kullanmak zere ipten merdivenler hazrla mt. Bu sefer korunan yerlerin bu ekilde bo kaldn iyice ren dikten sonra hemen geceleyin askerini hazrlad 'Siz, sur zerinde tekbr sesini iitir iitmez bizim yanmza kn ve kapya saldrn" diye skca syledi. Yanma Amr olu Ka'ka' ve Ad olu Mez'r gibi arslanlar alp kale srunun yanma gitti. p merdivenleri kale burcunun zerine at t. Ka'ka' ile Mez'r yukar kp merdivenlerin ularn baladlar. Hlid de yanndaki adamlaryla yukar kt ve bur zerinde muha fzlar brakp tekbir almalarn syledi. Kendisi aa inip kapclar ldrd ve kapy at. Yukardakiler ' A l l a h E k b e r ' diye ses lenir seslenmez slm askerleri merdivenlere ve kapya saldrarak ie ri girdiler. ehir iine bir rna dt. Halk, ne olduunu bilmedi. Ne ya pacaklarn ardlar. Bunun zerine Rumlar, Ebu Ubeyde'ye hara vermek zere bar antlamas yaparak onu askeriyle beraber ieri aldlar. Ebu Ubeyde Cbiye Kaps tarafndan bar yoldan ve Velid olu Hlid Turna Kaps'ndan arparak girip ilerleyerek ehir orta snda kavutular. teki kumandanlar da bar yoldan girmilerdi. Bundan dolay Hlid'in girdii taraf da barla alnm sayld ve Ebu Ubeyde fetih haberini Hafife Hz. mer'e bildirdi. nceden Velid olu Hz. Hlid ile am'a gelmi olan (onbin) ka dar rak askerinin dnmesi, Hilfet makamndan emredilmiti. Irak bakumandan Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.) bu srada Kadisiye'de bu lunuyordu, iranllar ile harbe hazrlandn bilen Hz. Ebu Ubeyde, Irak askerinin lenlerinin yerini almak zere am ordusundan bir miktar asker vererek eksiklerini tamamlad. Ebu Vakkas olu Sa'd'rt kardei olu Utbe olu Him'i onlara kumandan ve nc askere Ka'ka'y memur edip Irak'a gnderdi. Hasene olu rnhbil rdn kumandan ve As. olu A m r Filistin kumandam oldular. II/,. Kbu Ubeyde onlar da v/.lfe yerlerine gnder
RDN'N DURUMU
di. Yezid' am' korumak zere brakp kendisi Hz. Hlid ile birlikle Humus zerine gitti.
rdn'n D u r u m u
Hasere olu rahbil (r.a.), Beysan'a varp kar koymaya kanlar darmadank ederek Beysan' ele geirdi. O srada Ebu'l-Aver de Taberiya'y kuatmt.- Halk, Beysan'n alndn iittikleri zaman onlar da bar yoldan Taberiya'y teslim ettiler. teki rdn ehir leri de birer birer bar yollarla alnd. Bylece rdn vadisi toptan Mslmanlar eline gemi oldu. Beri tarafta am valisi olan Yezd, Tedmr'e Dihye-i Kelbi'yi ve Havran'a Kueyrli Ebu'l-Ezher'i memur edip buralarn ele geirdiler. Yezd'in kendisi de kardei Muaviye'yi ncle memur ederek am'n Akdeniz ehirleri tarafna gitmi ve kolaylkla Sayda, Cbeyl ve Beyrut ehirlerini ele geirmitir. Ebu Ubeyde, Humus tarafnda; As olu Amr da Filistin'de byk fetihlere girimilerdir.
Irak'n
Durumu
Irak bakumandan Hz. Sa'd, bu ondrdnc hicret yl iinde Kadisiye denen yerde ordusunu kurup ranllarn gelmesini bekliyor du. Bu srada Resker ile Enbar arasna eteler gndererek evreyi ya madan geri kalmyordu. Bu yzden pek ok hayvan ganimet olarak ele geirildiinden orduda et ve baka yiyecekler bol bol bulunuyordu. O srada ncle memur olan Temimli Abdullah olu Zhre ta rafndan Leysli Abdullah olu Bekir bir eteyle Hre'ye gnderilmi ti. Meer Hre snr komutannn kardeinin evlenme gnym. Be kir, gelini (otuz) kadar kadn ve (yz) kadar hizmetileri ve Araplarca kymeti bilinmeyen birok son derece kymetli eya ile beraber alp, orduya getirmiti. Hz. Sa'd da onlar asker arasnda bltrmt.
Rstem'in B a k u m a n d a n l
slm askeri, bir ay kadar evreyi yamalayarak Kadisiye'de kl di. ranllar tarafndan bir kprdanma olmad. Halbuki Frat kyila rndaki kyler ykk ve halk bitkin bir halde olduundan Kisra'ya durumlarn bildirerek ikyette bulunmular ve "Bizi korumazsanz loptan Araplara balanacaz" demiler. Bunun zerine Kisra Yezd-i Crd, saltanat Atabek'i olan R u s tem'e ordu ile kmasn emretmise de Rstem, sefere kt takdir de arkasndan rakiblerinin kendi aleyhinde harekete geecekleri d ncesiyle baehirden ayrlmak istemedi. Ordu ile CallnS a d n d a k i kumandan gndermek istermi v e kendisi < devirde I r a n n en cesu >
ve huri) f e n n i n d e usta ve tedbirli bir p e h l i v a n o l d u u h a l d e k h i n ve
',lt2
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAKB
(Cilt:
1)
mneccim olmas dolaysiyle, "Arabn talihi iyidir. imdi btn kuv vetimizle karak byk bir yenilgiye uramaktan ise, birok blk ler gndererek savunmada bulunularak harp talihinin yenmekten ye nilgiye dnecei zamana kadar vakit kazanmak daha iyidir" der mi. Yezd-i Crd ise ikyet olayndan zgn olarak Rstem'e "Ya sen gitmelisin, ya ben gitmeliyim" demi olduundan Rstem, ister is lemez ordu ile Medayin'den kp Sabat'a gelmitir.
slm Elilerinin Medayin'e Gidip Gelmeleri

Hz. Sa'd, durumu Halife Hz. mer'e bildirince gelen cevabnda, "Dmanlar ounsama. Allah'dan yardm iste. Allah'a tevekkl et. Akll ve yiit olanlardan birkan elilikle gnder. ranllar dine a rsnlar" diye buyurulmu olduundan Hz. Sa'd da Mukarrin olu Kuman, Ebu Rehm olu Ysr, Huveyte olu Hamlete, Rebi olu Hanzale, Hayyan olu Frat, Sheyl olu Ad, Hcib olu Utarid, Z mre olu Kays, Kays olu E'as, Hsam olu Haris, Amr olu Asm, Ma'd Kerb olu Amr ve Harise olu Mhenna adndaki kimseleri eli likle Kisra'ya gnderdi. Eliler, Rstem'in ordusuna uramayp doru Medayin'e gittiler. Birer eski; balkl, geni ksa kollu bir stlk'e brnmtler. zer le) inde silhlarndan baka deerli bir ey yoktu. Fakat atlar kiney e e k Medayin'e girerken kendilerinde heybet ve azamet vard. Yezd-i Crd vezirlerini toplad ve Rstem'i Sbt'tan geri art t. Gerekli danmadan sonra elileri yanma kard ve tercman araCliyle "Geliinizin sebebi nedir?" diye sordu. Mukarrin olu Numan arkadalarna, "sterseniz tarafnzdan ben syleyeyim. sterseniz bakasn seiniz, o sylesin" dedi. Onlar da "Sen syle" deyince sze yle balad: "Yce Allah, bize acyarak bir peygamber gnderdi. Bize hayrla emreyler ve ktlkten yasaklard. Ona uyup balanmamz zerine dnya ve teki dnya mutluluunu sz verdi. Kabilelerin birer ksm ona uydu, tekileri kar geldi. Son ra bize Arabn kar koyanlarndan ie balamay emretti. Biz de ArapI m baladk. Kimi istemeyerek ve kimi isteyerek slm'a geldiler. s temeyerek olanlar sonradan memnun oldular. sterek slm olanlarn da eref ve anlar artt. Sonunda onun eriati zerine toplandk ve ge tirdii hkmlerin stnln ve meziyetini anladk. Sonra emret ti ki bize kar olan milletlerden balayp onlar da insafa aralm. Bu nun zerine sizi dinimize aryoruz. slm; iyi, doru ve gzeli be enir, irkini irkin gsterir bir dindir. Eer sz ondan kanrsanz cizye, yani can ve mal dokunulmazlnz salayan vergiyi kabul et meniz gerekir, It da kabul etmezseniz geriye savamak kalr. in dl bizim dinimize girecek olursanz, burada Allah'n kitabini ve onun hkmetmek iere ba/ Kimseleri brakp gideriz. Eer cizye vere cclt olu manii onu da kabul ederiz ve sizi korur gzetiriz. Yoksa sava
rz diyecevap verdi .
RSTEM'N
HRE'YE
VE
ORADAN
KADSYE'YE
GD
2&.
Kisra Yezd-i Crd d e d i k i : " Y e r y z n d e s i z d e n d a h a t a l i h s i z v e

s a y c a d a h a a z v e d a h a k t b i r m i l l e t b i l m i y o r u m . Biz, t e d e n sizin iinizi Hre tarafndaki hayal kylerin ona halkna brakrdk. Yok bir Onlar yeterdi. Siz de ran'a kar k o y m a y a kalkmazdnz. aldanmaymz. davranacak E e r size eer beri bize sonu
tehlikeli h a m bir veririz yin ve sizin
geldiyse
geliiniz t
i h t i y a t a n d o l a y i s e f a k i r l e r i n i z e y i y e c e k ve i l e r i g e l e n l e r i n i z e giyecek zerinize yumuaklkla hkmdar ederiz."
Bunun zerine Zrare olu Kays sze balayarak, "Ey h k m

dar! kt Bunlar Arallarn ileri gelenlerindendir. gibiydi. Belki Eraf, da eraftan ktyd." utanr. dedik Eraf, erafa s a y g duyar. B e n s y l e y e y i m de onlar ahit olsun. Bizini durumlarmz dediiniz daha
ten sonra Numan'n szlerini baka bir ekilde, fakat dirice syledi.
Sonunda "Ya cizye, y a k l . k i s i n d e n b i r i n i se. V e y a Mslman o l u p
cann kurtar" dedi.
Yezd-i Crd kzp kprerek, " B e n d e n n c e e l i l d r m b i r h

k m d a r o l s a y d b e n , i k i n c i s i o l u p s i z i l d r r d m " dedikten sonra bir
zenbil toprak getirtti. " B e n d e s i z i n i i n b a k a ey y o k . E n b y n z

kim ise bunu yklensin iin de bakannza ve gtrnz. Ve biniz daha dedi. ki hepi nizi Kadisiye hendeine surette inemek gmmek lkenizi pr'dan zereyim" iddetli
Rstem'i
gndermek
Hemen Amr olu sim kalkt " O n l a r m e r a f ve u l u s u b e n i m " di
yerek zenbili yklendi ve kp hayvanna bindi. Zenbili srtna ald ve arkadalariyle beraber yola koyuldu. Dndnde " E y Sa'd! M j
de, y c e A l l a h , o n l a r n t o p r a m bize v e r d i " demitir.
Yezd-i Crd, Rstem'i arp "Bunlarn e n b y e n ahmakdr ki zenbili ykleniyordu" deyince Rstem "Sanrm ki en bykleri d e i l ve ahmak d a deildir. Fakat b u n u u u r sayd" demi ve asl onun ran topran gtrmesini, kendisi uursuzluk olarak nitelemitir. pr, Zi'l-Etkf adndaki ran ahmn l Araplarmdan ok adan ldrd mehurdur. Yezd-i Crd, onunla bunun iin nmt. Halbuki o zaman ile bu zaman arasnda ok fark vard. ran devletinin kuvveti zayflam ve halkn ahlk bozulmutu. Daha yeni ahlkla rn dzeltmi olup, kalbleri iman nuru ile aydnlanm olan Araplara kar duramayacaklar akt. Yezd-i Crd, bu gibi incelikleri bilme diinden pr olayn hatrlatarak slm elilerini korkutmay ha y l etmiti. Ama R s t e m , olduka d u r u m u n hakikatlerini biliyordu Bu bakmdan i i n sonunun nereye varacan dndke midini yi
t i r i y o r ve kayglanyordu.
Rstem'in Hre'ye ve Oradan Kadisiye'ye Gidii

Rstem yldzlarn
hkmlerine
bakp,
Araplarn
talihlerinin
m u t l u l u k vadettiini , fakat ranllarn talihlerinin uursuzluk getireceini kardndan syrlmaya
.V
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH (Cilt: 1>
almsa da, Kisra Yezd-i Crd'n srar zerine aresiz kalp, slm ilcilerinin dnlerinden sonra ordugh olan Sabt'a gelince yine Yezd Crd'e bt.vuarak bu grevden alnmasn rica etmise de uy|gun grlmediinden zgn olarak, harekete karar vermi ve hemen Ordusunu harp dzenine sokarak Sabat'tan hareket etmitir. (Krkbin) kiiden oluan nc askere Calinus'u kumandan yaUeriye gnderdi. Artya (yirmibin) kii ayrd. Kendisi (altm l m ) kiiyle yrd. Sa ve sol kollara Mihran ve Firuzan adl ku mandanlar tyin etti. (Otuz) da fil hazrlayarak (onsekiz) ini ortaya v e (uniki) sini sa ve sol kollara vermitir. Calmus da Rstem gibi mneccimdi. Yani o da g k bilgisinden onlar, yldzlardan hkm karird. Yldzlardan kard hkmlerin Araparm yararna oldui . m bildiinden Sabat kprsnden geerken Rstem'e kavuunca "Sen, benim grdm grmyor musun?" demi. Rstem de "'Evet. A m a ben, bir yular ile yediliyorum. Boyun emek zorundaym." diye c e v a p vermiti. Rstem, Sabat'tan yrye geerek Kadisiye'ye giderken kendillnin ran hkmdar yannda bulunan kardei Bendevan'a sohbet tarznda yazm olduu mektubunda demi k i : alclerinizi onarnz, sava malzemelerini hazrlaynz. Harbe ha zrlannz. Araplar sizin oluk ocuklarnz, mal ve mlklerinizi payla acak gibi grnyor. En ok gcme giden ey, ahm bana ya sen gitmelisin ya ben gitmeliyim demi olmasdr. Benim niyetim, bir s re Araplara savunma yaparak uurlar uursuzlua dnnceye ka dar zaman kazanmaktr. nk Balk burcu suyu bulandrd. N u a y m yldzlar ise gzel. Zhre de gzel ve Mizan orta halli oldu. Mirnl gitti. Bu yldzlarn hkmlerine baklacak olursa o millet, bize stn gelir ve bu lkeleri alr. Bu devlet batar. Sasan hkmdarla rnn soyu tkenir. ranllarn durumuna aladm. Sasanler iin yan dm. O ta ve tahta yazk, o mutlulua yazk! Bu szleri valideye sy le. Benim tarafmdan onunla vedala. Bu cihan sarayndan gnln al. nk vakit darald. Bundan sonra ah, benim yzm grmeye cek, itenim iin kurtulu yok. ran yurdu ho kalsn. nk dnya, hkmdara dar olacak. Uurunda cann feda et. O mehur slaleden yalnz o kald. Benim Araplarla iim son buluncaya kadar sen, onu koru. Dnyada ondan baka efendi yoktur. Ondan baka Sasanlerin bir hatras kalmad. Ondan sonra bu soydan kimse grlmez. Taht, nk minberle beraber ola. Btn dnya Ebu Bekir ve mer adyla dola. Bu yokuun nnde uzun bir ini var. Ondan sonra ne taht g rrsn ne hkmdar. Mutluluktan ancak Araplar pay sahibi olur. Be nim gnlm kanla doldu. Benzim sararp soldu, azmn suyu kurudu ki benim pehlivanlm zamannda Sasanlerin baht ters dnd. Eer Sngy daa, taa vursam geer ve oklarn demiri delerken imdi plak adamlara islemiyor. Klcm, filin ve arslann boynuna dse yere dr i n i n k e n Araplarn derisini kesmiyor. Biliten zarar grdm. Keke aklm obua ayd Kt gnleri bilneseydin. Kadisiyc kabrim;
CSTKM'IN
HRE'YE
VE
KADISIYE'YE
UDISI
280
zrh, kefenimdir. Sen, benini derdimle dertlenme. Cihan .almdan uy rla. Sen sa ol, ahm gnl seninle sevinli olsun". Sonra Rstem, r bir yryle ve mitsizlik iinde Hre'ye do ru giderken iranllar bir Arabi tutsak ederek yanma getirdiklerinde Rstem, ondan, "Buraya neye geldiniz, ne istiyorsunuz?" diye sor mu. O da, "slmdan kandnz srece yce Allah'n bize vadettii yerleri isteriz" diye cevap vermi ve Rstem ona, "Eer daha n ce ldrlrseniz?" deyince "Bizden len cennete gider ve geri ka lanlarmza yce Allah va'dini yerine getirir" demi. Rstem, " y l e v se Allah, bizi sizin elinize teslim etmi desene" deyince, "Szi bize tes lim eden, kt ilerinizdir. evrende grdn kalabala aldanma Sen, insan ile uramyorsun. Kaza ve kadere kar gidiyorsun" de yince Rstem, kzarak Arab'n boynunu vurmu. O srada ran askerleri evreye yaylarak mal ve yama etmeye ve rz ve namusa saldrmaya baladklarndan halk, alayp szlaya rak Rstem'e ikyette bulununca o da, "Ey ranllar! O ldrdm Arap doru sylemi" dedi. O askerlerden bazlarn ldrdkten son ra Hre'ye gitmi ve ileri gelenlerini ve erafn artarak Araplara kar koymadklar iin onlara knca, ilerinden biri, "Sen zafer den ciz olup da bir de bizi ktleme" diye ona karlk vermitir. Rstem, Necef denen yere varnca gece ryasnda grm ki: Gkten bir melek inmi. Resl-i Ekrem (s.a.v.) ile Halife Hz. mer de beraber imi. Melek, ranllarn silhlarn alp Resl-i Ekrem'e (s.a. v.) o da Hz. mer'e vermi Rstem, sabahleyin uyanp, bu ryadan dolay zgn ve kederli bir hal alm. Kendisi Necef'teyken Ebu Vak kas olu Sa'd'm blk blk karm olduu eteler; etraf yama lamakta bulunmutu. Rstem ise Medayin'den kal ayak sryerek ve ran hkm dar tarafndan abuk davranmas istendike birer bahane bularak g bel (alt) ayda Kadisiye'ye gelebilmiti. Ksacas Rstem, iin sonundan kayglyd. Fakat ran ii mba lalarla ve sahte gsterilerle Araplar rktmek ve bir yolunu bu larak bara ve sava brakmaya raz etmek istiyordu. Her zaman Araplara ran Devleti'nin byklnden sz aarak, "Yezd-i Crd, mehur Nuirevanin torunudur. Onun stnde ah yoktur. Yalnz (onikibin) tasmal ve kpeli kpei ve doan vardr. Fillerinin ve teki harp malzemelerinin saysn varn ona kyas edin. Sizin ise fil leriniz yok ve baka harp letleriniz pek eksik. Askeriniz plk, bas kumandannz plak. Bu hal ile yle an byk bir hkmdara kar koymak akl ii deildir. Siz bir ekmein hem a hem tokusunuz. Size yivecek vereyim, ah'dan ihsanlar alvereyim. Yazk size acyo rum. Kendi mahvmza sebep olmaynz" yollu szler sylerdi. Araplar se onun byle bo szlerine kulak asmayp, samim olarak onu d i n e
arrlard.
/
(Cilt:
1)
K ad isi ye
Sava
Kadisiye'de Ebu Vakkas olu Sa'd'n ordusu (otuzdrtbin) kiiy di. Him ve Ka'ka' ile am'dan geri gelen Irak askerinin geliiyle Kadisiye ordusu (krkdrtbin) e ykselecekti. Fakat daha bu askerin gel mesinden nce Kadisiye'de sava balamt. Rstem'in emrinde (yzyirmibin) kii vard. (Otuzbin) rinden ayrlmasn diye zincirlerle birbirine balanmt. i birbi
Rstem, byle byk bir kuvvetle Kadisiye'ye vard. slm ordu suna kar Atik nehri boyuna ordusunu kurdu. Fillerini dizdi, askeri ni dzene soktu, her tarafa korku ve rknt verdi. Ertesi sabah Rstem, aa yukar giderek ordusunu kontrol et tii srada kpr bana geldi. Arap nc askeri kumandan olan Zhre'yi artt. O da geldi. Grtkleri zaman Rstem, ona tatl dille, "Siz, bizim komularmzsmz. Bazen bize bavururdunuz. Biz de size ihsan ederdik" diyerek baz eyler vermek zere bar teklif etti. Zhre de, "Biz, dnyalk istemek iin gelmedik. Bizim nceki halimiz dediiniz gibiydi. Sonra yce Allah, bize Peygamber gnderdi. Bizi hak dine ard. Biz de ona uyduk ve balandk. Bu dini kabul etmeyenlerin zerine bizi gnderdi ve yardm va'detti." dedi. Rs tem, "O hak din nedir?" deyince Zhre, "Bu dinin temeli Kelime-i ehdettir, bir de insanlar yaratklara tapnmaktan Hakk'a kulluk etmeye evirmektir. Siz de bu hususta kardesiniz. nk hepimiz dem ve Havva'nn ocuklaryz" dedi. Bunun zerine Rstem, "Biz, bu dini kabul edersek dnp gider misiniz?" diye sordu. Zhre de, "Eyvallah" diye cevap verdi. Rstem, ordughna dnd. ran byklerini toplad. Zhre'nin szlerini on lara syledi. Onlar, kesin olarak buna yanamadlar. Rstem ise her nasl olursa ii bar yoldan bitirmek emelinde olduundan, Ebu Vakkas olu Sa'd'a adam gnderip, konumak iin memur istedi. Hz. Sa'd da mir olu Reb'yi gnderdi. Reb, zrhn giydi, kl cn kuand ve atma binerek Rstem'in ordusuna gitti. Rstem, adrnda yaldzl taht zerinde oturmu, srma ilemeli yastklara yaslanm ve evresine srmal demeler denmi olduu haldeyken Reb, yanma doru gitti ve atnn aya demeler zerine basnca "n" denilince indi. Atm balamak zere iki srmal yast yard ve yularnn ucunu onlara geirdi. Hayvannn uluna brnd ve kargsna dayanarak ve o ssl ve altn srmayla ilenmi olan d emeleri ineyerek Rstem'e doru yrd. Kargsn deme zerine dikerek, kendisi toprak zerine oturdu ve "Bize gre sizin byle d emeleriniz zerinde oturmak uygun deildir" dedi. Rstem, tercman araclyle, "Buraya gelmenize sebep nedir?" diye sorunca Reb "Bizi Allah gnderdi. T ki kullarn dnya darl ndan genilie karalm. Sapk dinlerin boyunduruundan kurta-
KADSYE
SAVAI
287
rahm. slm adaleti iine getirelim" diye cevap verdi. Rstem, "Bu ii dnmek zere bize zaman verir misiniz?" deyince Reb "Evet. Bir veya iki gn zaman verebiliriz." deyince Rstem, "Yok, yle de. Fikir adamlarmz ve mletin ileri gelenleriyle mektuplamcaya kadar zaman isteriz" deyince Reb "Resl-i Ekrem (s.a.v.) in snneti gndr. Bu sre iinde dn. Ya slm! se ki o zaman sizi ve memleketinizi brakp gideriz, veya cizyeyi kabul et ki biz, onu da ka bul ederiz. Gerektiinde sizi korur ve gzetiriz. Yahut drdnc gn harbe hazr ol. Ben, bu syleyeceklerime arkadalarm tarafndan ke filim" dedi. Rstem, "Sen, onlarn bakan msn?" deyince, "Hayr bakan deilim. Fakat Mslmanlar, bir btndr. Birinin uygun grd n tekiler de uygun bulur" deyip dnd. Rstem, milletinin bykleriyle babaa kalp danmada bulun du. "Bu adamn szleri gibi ak ve deerli sz iittiniz m i ? " deyince "Allah korusun bu kyafette olan herifin aklna uyalm da dinine mi girelim? Elbiselerini grmyor musun?" demeleriyle Rstem "Yazk size ki elbiseye bakyorsunuz. Sze, fikre ve ahlka baknz. Arap, el biseye deer vermez. an ve erefini korur" demi. Ertesi gn Rstem, Reb'nin tekrar gnderilmesini istedi. Hz. Sa'd, onun yerine Muhassin olu Huzeyfe'yi gnderdi. Huzeyfe de Re b'nin klk ve kyafetinde gitti. At zerinde olduu halde Rstem'in adr nnde durdu. Rstem "nceki eli niin gelmedi?" diye sor du. Huzeyfe "Komutanmz, her halde bizim aramzda adalet eder. Bugn nbet benimdir" diye cevap verdi. Rstem, atekesin sresini sordu. Huzeyfe, "Dnden balayarak gndr" dedi ve atndan inmedi. Dnp gitti. Ertesi gn Rs tem, yine bir memur isteyince Sa'd Hazretleri ube olu Mugre'yi gnderdi. Rstem, bugn daha ok byklk gsteriinde bulundu. adrndan bir ok atm uzakla kadar hallar ve gzel demeler d etmi ve kumandanlarna som srma elbiseler giydirmiti. Mugre ise yrtk bir gmlek ile Rstem'in adrna gitti ve yan na oturdu. Hemen ona baka bir yer gsterdiler. Bu ie Mugre'nin can sklarak dedi ki: "Ben, sizin gibi aklsz bir millet grmedim. Bizim bazmz bazmz kul edinmez. Sizi de yle sanrdm. Kiminiz kiminizin efendisi olduunu bana haber vermeliydiniz. Bununla be raber ben size kendiliimden gelmedim. Siz beni ardnz. Bugn anladm ki siz yenik deceksiniz. nk bir hkmdar bu ahlkla ayakta durmaz." ranllarn aa takm "Allah iin, bu Arap doru sylyor" demiler. Bykleri ise "Bu herif, ortaya kullarmzn ve hizmetile rimizin doru bulup sarlacaklar bir sz att" diyerek honudsuzluk gstermiler. Sonra Rstem Mugre'ye dnerek, ran saltanatnn a nnn byklnden ve Arab'n kklnden ve anszlndan sz ederek, "Sizin geiminiz pek kt bir durumdayd. Ktlk ve pahallk zamannda bize gelirdiniz. Biz de size hurma ve arpa verirdik" diye
288
(Cilt:
1)
baa kakarak "imdi bu hareketiniz de yle bir ihtiyaca dayanyor. Kumandannza elbise ve katr ve (bin) dirhem ve her birinize birer yk hurma verelim de dnp gidiniz. Sizi ldrmek istemiyorum" de yince Mugre "Biz, nceden dediiniz gibi pek kt bir durumdaydk. Fakat dnya, deiiklik ve nbetleme yeridir. Siz, yce Allah'n ver dii nimetlerin krn yapmadnzdan durumunuz bozuldu. Bize ulu Allah, Peygamber gnderip ona uyarak kt hallerimiz, gzel ha le dnt" dedikten som'a br eliler gibi onu slm ve cizye ve sava arasnda serbest kld ve "Bizim adamlarmz, sizin lkelerini zin yemeklerini tattlar. Artk buna dayanamayz diyorlar" dedi ve Rstem "steinize kavumadan lrseniz?" deyince Mugre "Bizden lenler cennete gider, geri kalanlarmz size stn gelir" diye cevap verdi. Rstem fkelenerek "Hepinizi yok etmedike bar antlamas yapmam" diye yemin etti. Mugre de dnp gitti. Arkasndan Rstem, bir memur koturup, "Kpry kracak olursa yarn gzn patlat rm" diye haber gndermi. Memur, yetiip Rstem'in bu szn bil dirince Mugre ona, "Beni hayr ve sevapla mjdeledin. Eer bu gn den sonra sizin gibi mriklerle din urunda savamayacaksam br gzn gitmesini de isterdim" diye cevap vermi. Rstem, slm elilerinin yannda her n6 kadar byle yiitlik gs terisinde bulunuyormu, ama kendi adamlarna ve komutanlarna baka dil kullanyor ve onlar her nasl olursa olsun Mslmanlarla uyumak yoluna evirmeye alyormu. Bu sefer Mugre'nin dn nden sonra onlara, "Siz nerede, onlar nerede? Vallahi onlar, do ru olsunlar, yalanc olsunlar gerekten adamdrlar. Vallahi akl ve dirayetleri ve srlarn saklamalar dolysiyle yalnz aralarnda ayr lk etmemek meziyetini tayorlarsa isteklerine kavumak iin onlar dan daha iyi bir millet yoktur. Eer doru iseler onlarn nne hi bir ey engel olamaz." demi ve Mugre'nin arkasndan varp gelen ad geen memur, dnnde Rstem'e Mugre'nin cevabn syleyin ce Rstem, "Ey ranllar! Sizin hakknzda Allah'n bir cezas var ki geri evirmeye gcnz yetmez." diye kendi adamlarn bar antla masna zorlamsa da onlar, yine inatla yiitlik gstermiler. , Sonra Hz. Sa'd, bir kere daha dine armak zere Rstem'e eli ler gnderdi. Yine bir faydas olmad. Sonunda Rstem "Nehri siz mi geersiniz, yoksa biz mi geelim?" diye haber gnderip Sa'd tarafn dan da "Siz geiniz" denilince ranllar, kprye doru yrye ge ince, "Yok. Bu, olamaz. nceden ele geirmi olduumuz yeri size veremeyiz. Baka taraftan geiniz" denildi. Bunun zerine Rstem, o gece nehir zerine kpr kurdurdu ve ertesi gn ordusuyla geti, askerini sava dzenine soktu. Calinus'u sa kola aidi. Fillerini dizdi. Fillerin zerinde mahfeler ve ilerinde ok savalar vard. tran hkmdar Y e / d i Crd, k e n d i sarayndan Kadlsiys'ye Isa
dar hor ss i i l t l l e c c k k a d a r u z a k l k b a n a b i r e r ndt k o y m u t u
kl
KADSYE
SAVAI
289
onlar, Rstem'in her hal ve hareketini azdan aza pek az zaman iinde Yezd-i Crd'e ulatrrlard. Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.), kala kemii hastalna yakalan dktan baka pek ok banlar karm olduundan dorulup otura mazd. Bundan dolay ordunun ortasnda kendisine bir kk yaptrd ki damna kar ve gsne yastk alp onun zerine kapanarak or dusunu kontrol ederdi. Bu ekilde kkn damndan askere grnd ve onlar din urunda savaa isteklendirdi. Arfata olu Hlid'i kendi sine vekil yapt ve orduyu harbe coturmak iin Mugre, Huzeyfe, Asm, Tuleyha, Kays, Glib ve Amr gibi fikir adamlarndan ve S e mah, Hatie ve Abdi gibi airlerden nicesini asker iine gnderdi son ra Enfal sresinin okunmasn emretti. Bu srenin okunmasiyle as kerler kalblerinde rahatlk ve ferahlk duyup, din urunda savamak iin yeni bir cokuyla dolup tatlar. Daha sonra Hz. Sa'd, askere kar, "Yerlerinizden sakn ayrlma ynz. ie namazndan sonra ben, (drt) tekbir alacam evvelkisin de siz de tekbir alnz ve savaa hazr olunuz, tkincisinde yine tekbir alnz ve silhlannz. ncsnde tekbir alp askeri harbe kztr nz. Drdnc tekbiri iitir iitmez dman zerine hcum edip at lnz ve 'L havle ve l kuvvete ill billl' deyiniz" dedi. Asker de bu emirlere uyarak nc tekbirde harbi kztrdlar. ranllarn da ncleri kp harbe giritiler. O gn ilknce esir olan ran byklerinden ba tal Hrmz adl kimseydi. Onu Abdullah Esed olu Glib tutsak edip, Sa'd'm yanma gtrd. Dnp yine harp meydanna girdi. ran pehlivanlarndan biri meydana kp er diledi Ma'd Kerb olu Amr da kar kt ve onu yere vurup tepeledi. Sonra ranllar, fillerini yrttler ve (onyedi) fil ile Becle ka bilesi zerine saldrdlar. Arap atlar, onlardan rkt. Becle iine ay rlk dt. Hz. Sa'd, onlara yardm iin Esedoullar askerine emir gnderdi. Esedoullar, hemen koup filleri geri evirdiler. Kays Kin di olu E'as meydana kp kendi kabilesine kar, "Ey Kinde yiit leri! Esedoullarnm halini grmyor musunuz, seyirci olup durmak bize yakr m ? " deyince Kindeliler, sert bir saldrla kendi hizala rnda bulunan ran bln srp kardlar. ranllar ise hep birden Esedoullar zerine saldrya getiler ki, Z'l Hcib ve Calinus da yanlarndayd. te o zaman Hz. Sa'd dr dnc tekbir'i ald, slm ordusu da her yandan hcuma geti. Esed oullar ise yerlerinden kprdamayarak sava deirmeni onlarn ba nda dnp duruyordu. Bundan dolay o gn onlardan (beyz) ki|j ehit olmutur. Bunun zerine Acemler, btn filleri sa ve sol k o l l a r n zerine saldrttlar ve Arap tlarm rktp slm askerleri nin h a r p dzenini bozdular. l/.. Sa'd, [illerin bir aresine bakmak zere Temmli Amr olu A . i m a h a i n gnderdi <> da Temmoullar okularn gndererek fil lerin zerlerine ok yadrd ve i'ennollarnn en iyi savalarn-
2U
PEYGAMBERLER VB HALFELER TAHi
(Cilti
l)
dan bir blk ayrp "Fillerin arkalarna dolanz" diye emretti. On lar da fillerin arkalarna dolap kolanlarnn ve mahfelerinin ipleri ni kestiler. Mahfelerini yere drdler. indeki savalar ldrd ler. Bunun zerine fillerin geri dnp kaarken iitilen korkun ses leri ile oklarn vzlts arasnda Arap atllar, meydan bularak Acem lere br iyice koyuldular. Akama kadar muharebe byle sert bir e kilde srp gitti. Sonunda gece karanl eriip iki taraf da birbirinden ayrld. Ertesi gn Hz. Sa'd sabahtan ehitleri gmdrd. Yarallar te davi edilmek zere orduda bulunan kadnlara vercti. te o srada gn dousundan esen tatl bir rzgr gibi am tarafndan koup gelen birtakm Arap atlarnn mbarek alnlar grnmeye balad. Herke sin dikkatli baklarn kendilerine evirdi. Meer am'dan Utbe olu Him ile gnderilen Irak askerinin nclne grevlendirilen kahraman Ka'ka' imi. (Bin) atlyla iler lemi ve Kadisiye'ye yaklatnda askeri bir yerde durmu. Her (on) neferini bir takm ederek gz grecek kadar aralklar ile birer tak mn gnderilmesini skca syledikten soma kendisi Kadisiye'ye gel mi. Gelir gelmez askere selm vermi ve Hz. Him'in ordu ile geri den gelmek zere olduunu mjdelemi ve askerm cenge kar cesa retini arttrm onlar yeniden coturmutu. Merhum Msenn'nm bu muharebede bulunmamasna znt duyulurken, onun silh arkada olan yiit Ka'ka'm gelivermesi, s lm askerinin cokunluk ve abasn tazeledi. Hz. Ebu Bekir'in (r.a.), "Ka'ka' gibi bir adamn bulunduu ordu yenilmez" diye buyurmu olduu sz, meydana konuldu. Bu da Mslmanlarn teselli duymas na sebep oldu. Ka'ka' ise hemen er meydanna at srp er diledi ve kar kan Zi-Hcib'i ldrd. Z'l-Hcib ran byklerinden ol duu iin onun ldrlmesi, Mslmanlara sevin ve ranllara r knt verdi. Ka'ka'm askeri geriden takm takm gelerek tekbir aldka, asker hep birden tekbir alyor ve Ka'ka' her seferinde dmana hcum edi yordu. Ka'ka' o gn (otuz) kere er meydanna kp her knda ran pehlivanlarndan birini ldrmtr. br slm yiitlerinden bazlar da er meydanna km ve ha smlarn yenmilerdir. Fakat Kutna olu A'ver Sicistan valisiyle d ve knca ikisi de birbirini ldrmtr. Temmoullarndan biri bu srada Rstem'in zerine saldrdysa da, onu ldremeyip kendisi ehit dmtr. Dnk muharebede fillerin mahfeleri krlm olduundan bugn harp meydanna srlemediler. ranllar da deerli bir i gremediler.
K a k a ' i s e , "Ey Mslmanlar! ilir" diye allarak ranllar gerei gibi D a l k l olunuz. krdlar, b i r gzel nsanla', klln kl ile b i ileri
seslenince Arap atllar kllarn syrarak saldrp
geeirdle
KADSlYE
SAVAI
2 1
Ka'ka' develerin zerine perdeler ekti ve adamlar bindirdi ve etraflarn svari ile kuatp koruyarak ran svarileri zerine saldrtt. ran atlar develerden rkp geri dnd srada arkalarndan s lm svarileri hcum ederek ranllarn bugn develerden grdkleri zarar; dn slm askerlerinin fillerden grm olduklar zarardan fazlayd. le vaktine kadar svari arpmas srd. Ondan sonra iki taraf da birbiri zerine hcumla ileri atlarak gece yarsna kadar pek iddetli ve kanl bir muharebe oldu. ran'n mehur adamlar bi rer birer ldrld. nl yiitlerden ve ad yaygn airlerden Ebu Mihcen Sakaf ki dili belsna uramt. Yani arabn vlmesine dair bir kt'a syle mi ve Hz. S a d da onu harbin balangcndan nce kendi kknde hapsedip balamt. Muharebenin bu ikinci gn Ebu Mihcen, Hz. Sa'd'n hanm Selma'ya yalvarp "Beni salver ve Sad'n Belka adl ksran geici olarak bana ver. u harbte bulunaym. Yce Allah, kurtulu verirse gelirim ve ayaklarm yine balatrm" demise de Selma ona msaade edemediinden zgn olarak pek yank bir iir syleyince Selma dayanamayp onu salvermi. Ebu Mihcen, tannmayacak bir kla girip ve Belka'ya binip or dunun sa kolu hizasna varnca harp safn yarp geerek dmann sol koluna saldrarak ran svarilerini birbirine katt. Sonra dnp dolaarak dmann sa koluna hcum ile gece yarsna kadar herke se hayret verecek surette muharebeler etti. Kimse, onu tanyamad. Kimi, "Melek midir, Hzr mdr?" Kimi de, "Him'in adamlarndan biri, veya kendi olmal" demiler. Hz. Sa'd da kkn damndan seyrederek "Bu yiit acaba kim dir? Ebu Mihcen tutuklu bulunmasa bu, odur ve bindii Belka'dr derim" demi. Gece yars iki ordu, birbirinden ayrld vakit Ebu Mihcen, hemen bakumandann kkne gelip ayaklarn balattrn ca Selma "Sa'd, seni niin tutuklad?" diye sormu. O da "arap iip gnaha girmedim. Fakat cahiliyet zamannda ierdim. Bir air ada mm. Dilimden araba dan bir iir kverdi. Onun iin Sa'd beni hap setti." diye cevap vermi. O aralk Selma'mn Sa'd e aras ak imi. Sabahleyin yanma varp barm ve Ebu Mihcen'in durumunu anlatm. Hz. Sa'd da onu salvermi. "Artk haram ii yapmadka seni yalnz szn iin ceza landrmam" demi. Ebu Mihcen de "Bundan sonra ben de kt sz sylemek zere dilime izin vermem" diye sz vermitir. O gnk mu harebede Mslmanlarn ehit ve yarallar (ikibin) kadard. ranl larn ise (onbin) kadar ls harb meydannda iki saf arasnda ya tyordu. Ertesi gn sabahleyin ehitler gmld. Yarallar kadnlara ve rildi, iranllarn lleri meydanda kald. Bu da Mslmanlara kalb kuvveti verdi. Ka'ka', o gece dn askerinden ayrld y e r e gitmi, v e geri k u l a n askerinin yzer yzer gnderilmesini skca .sylemiii. lift im'ln e m i i n d e k i askerlerin d e byle blk b l k olarak gnderilme til tavsiye clml.tl
291
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
J)
Sabahleyin gne doarken Ka'ka'n blkleri hareket ederek bir biri ardnca orduya geldike, kendisi tekbir alyor ve asker de buna katlyor ve yer yer dmana hcum ediyorlard. Onlarn arkalarn da yiit Him, askerini yetmier kiiden oluan blklere ayrarak blk blk gelip ordunun ortasna eriince tekbir alarak dman or dusuna hcum edip ileri atlarak saflarn yarp geti ve nehre kadar gidip geldi. ranllar mahfelerin onarmn bitirmi olduklarndan, bu srada yine fillerini ileri srdler. Fakat kolanlar ve balar kesilmesin di ye onlar piyade ile kuattrd ve yayalar svari ile korudular. Bu du rumda ise Arap atlar onlarn evresindeki atlar ve adamlar grerek onlardan nceki kadar rkmez oldular. Bununla beraber filler, y ryen bir kale gibiydi. zerlerindeki savalar ok atarak hcum ile slm askerlerine epeyce ayrlk veriyorlard. am'dan Him'e kat lp gelmi olan Mekh olu Kays adl yiit, bu srada kendi askeriy le dman iine dalp son derece kahramanlklar gstermekteyken Ma'd Kerih olu Amr da fil blklerinin zerine saldrarak ranl lar birbirine katyordu. Ka'ka' ile kardei Asm'm hizasnda bulunan beyaz bir fil ile Esedoullar reislerinden Hmal ve Zebl'in hizasnda bulunan baka bir fil, Mslmanlara ok zarar vermekte olduundan Hz. Sa'd "u iki filin aresine baknz" diye onlara haber gnderdi. Ka'ka' ile Asm bir miktar piyade ve svari ile erleyip beyaz fil frkasn dattlar ve karglarn filin gzlerine soktular ve onu ve zerindeki savalar ldrdler. Hmal ve Zebl de baka bir filin zerine bu ekilde hamle ettiler. Hmal filin bir gzn kard. Zeb de dudan yard. Ba kalar da Zebl'i yaralad. Fil ise can acsyla teye beriye koup, so nunda kendisini nehre att. teki filler de onun arkasndan Acemlerin saflarn yrtp geerek Medayin'e doru gittiler. zerindeki savalarn ise hepsi ld. Filler gidince iki taraf babaa kald. le zaman gemiti. ki taraf bir muharebeye giriti. Akam oldu. Muharebe daha ok kzt. Karanlk bast, iki ordu birbirine kart. Ordunun alt tarafndaki geitten geceleyin ranllarn geip, Ms lmanlar arkadan sarmalarn mmkn gren Hz. Sa'd, o yeri tut mak zere, akamdan bir miktar askerle Tuleyha ve Amr' gndermi ti. Oraya vardklarnda "Biz geip de ranllarn arkasna dolasak" diye aralarnda danarak, Tuleyha o ekilde ranllarn arka taraf na dolap kere tekbir alnca ranllar, onun arkasna dtkleri srada, Amr geit yerindeki ran bl zerine yapmack bir saldr gstermi ve ranllara hayli aknlk vermi. ranllar, neye ura dklarn bilmedikleri gibi, br slm kumandanlar da gerek du rumdan haberleri yoktu. Fakat bu atma zerine Ka'ka' dayanamad. Kendi askeriyle dman zerine saldrya, geti. Onun ardndan Esedoullar ve s e m a Nela' ve daha sonra lede ve Kinde kabileleri de hcum ottl. Stilimi
K I U I Y H HAVASI
293
ela llz. Sa'd da genci bir nann mu im vn , hor yandan dman zerine alldlar. Bundan sonra karanlk mal ;wn mlk kesildi. Silh krtsndan baka ses iitilmez oldu. llz. M'd da blA askerinin zaleri iin kknde Allah'a (c.c.) yalvaryordu. Asker, uykusuz ve son derece yorgun olarak s a b a h l a d Ka'ka' ise askerini harbe coturarak baz reisler ile anlaarak doru Rstem'in adr zerine saldrd ve onun zel koruyucular iine kart. Ona bakarak br slm askerleri de kendi uurlarnda olan ran askerle ri zerine hcum etter. arpma daha ok sertleti. Gne kzdk a sava da kzt. le vakti yaklat. ran ordusunun sa ve sol kollar geriledi. Ortas ald. Sert bir rzgr kt. Rstem'in adrn uurdu. Nehre drd. te o zaman Ka'ka'da hcuma kalkarak Rstem'in tahtna kadar ilerledi. Rstem ise bir katrn glgesinde glgeleniyordu. Alkame olu Hill onu grd ve ldrdkten sonra gelip onun taht zerine oturdu, "Ey Mslmanlar! Kabe'nin Rabbine yemin ederim ki Rstem'i ldrdm" diye bard. Halk, onun bana topland. Bir azdan tekbir aldlar. Memnun olup teekkr ettiler. Rstem'in ldrlmesi zerine artk ran or dusunun direni gc sona erdi. Calinus da kpr bana gelip dn emrini verdi. Bu srada ranllarn zincirli askerleri kprden geer ken slm askerlerinin hcumu ve kovalaylarndan dolay nehre d p bouldular. Hattab olu Drar da rann Diref-i Kviyn diye nl en b yk sancan ald. eitli cevherlerle sslyd. Krma pahas (birmilyon) dan fazlayken, Araplarca bu trl eylerin kymeti bilinme diinden bedeline (otuzbin) dirhem vererek ganimetlerin bete bi riyle beraber Hilfet makamna takdim olunmutur. Kadisiye'de o kadar ganimet mal topland ki, baka hibir zaman benzeri grlmemitir. Bakumandan Hz. Sa'd, Rstem'in silh ve e yasn Alkame olu Hl'e verdi ve Ka'ka' ile Samt olu urahbl'i kaaklarn arkasndan gnderdi. Baz reisler de onlara katlp gitti. Teslim olanlar esir edip savunmaya kalkanlar ldrdkleri srada Zhre (yz) atl ile kaaklar tutup toplamaktayken Calinus'a at t ve onu ldrd. Bu muharebede slm askerinin says (krk) bu kadar (bin) ol duu halde ehitlerin toplam (sekizbinbeyz) dolaylarnda olduu na gre, slm askerinin kayb yaklak olarak bete bir demek olur. Mehur reislerden Mekh olu Kays gibi baz kimseler de ehit ol mulard. Ama rann en mehur kumandan ve pehlivanlarnn hepsi ld. (Yzyirmibin) kiilik ordularndan pek az kaarak Bab'de korunabildiler. Arap ve Acem'in durumlarnn sonu Kadisiye muharebesinin na s l biteceine balyd. Herkes bu sonu bekliyordu. slm askerleri za feri kazannca iin neye varaca anlald. Hz. Sa'd'n zaferi bildiren mektubu Medine'ye ulanca aktan halkn nnde okundu. Halife
Hz. mer, pek ok sevindir
I'KYUAMHUKI.KU VIC HAI.KKI.KK TARH (Clltl 1) ran hkmdar Yezd-i Crd ise ordusunun yenik; Rstem ve te ki nl kumandanlarnn ldrlmesinden dolay son derece elem duydu ve hayretten de kendini alamad. Hz. Sa'd bu zaferden sonra Dr sre Kadisiye'de kald. Noksanlarn gidermeye alt. Ordusunu |trel gibi kuvvetlendirdi. Sonra Halife'nin emriyle Medayin'in fet hine gitmitir.
bble'nin
Aln
Anlatlan Irak olaylar srasnda ve hicretin ondrdnc yl iin de ran denizi kysndaki bble ehri de feth olunmutur. Halife Hz. mer, merhum Msenna'y Hire tarafna gnderdii zaman Katade Bels olu Kutbe'yi de bble tarafna gndermitir. Kutbe, yardm istediinden Hz. mer Sa'd'n torunu ve mir'in olu urayh' yardmc olarak gndermiti. O da o tarafa varnca Ehvaz tarafna gemise de, ranllar ile muharebe srasnda ehid olciuundan Hz. mer, oraya Gazvan olu Utbe'yi memur buyurmutu. O n a yardm etmek zere Bahreyn valisi Hadrem olu 'l'ya da ya zl emir gndermiti. Utbe, attui-Arap kylarna yaklaarak kpr pas hizasna gelince, halk kp cenge tutumularsa da bozguna u rayarak dnlerinde korkuya derek ykte hafif pahada ar mal larn alarak Satt geip ran tarafna gitmilerdi. Bylece bble ehri bo kaldndan Utbe slm askerleri ile bble'ye girip, pek ok ganimet mallarna kavuarak bete birini Medi ne'ye gndermitir. Sonra Utbe Basra'ya gelip kondu. Burada mescid ve baka yaplar yaplmasn balatt. Daha sonra burada Basra ehri kurulmutur.
Tuhaf B r Olay
Bir aralk bir blk ran askeri, Basra zerine saldrmt. slm askeri de onlara kar gitmiti. Mergap'da muharebeye balamlard. Geride kalan Mslman kadnlar "Ne var. Biz de erkeklerimizle bir likte bulunalm" diyerek ba rtlerinden bayrak yapp ileri hareket etmiler. ranllar ise onlar geriden gelmi yardmc bir kuvvet sana rak korkuya kaplp bozulmu ve slm askerleri muzaffer olmular dr.
Fayda
Bu sene l l z mer, baz kimselere arap itikleri iin hadd denen dayak cezas vermitir. Onlardan biri kendi olu Abdullah'dr. Bu seneye kada Ramazan'da yats namazndan .sonra cemaat da
g.\M OI.AYI.Altl
'Jll*
lr, teravih namazn kendi evlerinde klarlard Bu enenin Flama zan'nda Hz. mer, mescidde kandiller yakt ve yats namaKindnn Min ra dalmayp cemaat ile teravih klmalarn tenbih etti teki slam ehirlerine de byle yapmalarn bildirdi.
Cnbeinci Hicret Senesi am Olylur

am bakumandan Ebu Ubeyde, Hasene olu unbbl le An olu Amr' rdn ve Filistin tarafna gndermi ve kendi:;) Velid o| lu Hlid ile beraber Humus zerine gitmiti. Yolda Z'l ECell la bu luup Merc'r-Rm denilen yere kondular. Rum mparatoru Herakl ise onlara kar Teodor ve Yun ir. ad udu ki generaller ile iki ordu gndermiti. Onlar da Merc'r-Rm'a gelip Teodor, Hz. Hlid'in; Yanis, Hz. Ebu Ubeyde'nin karsnda geceledi ler. Sabahleyin Teodor ordusunun savumu olduu grld ve am zerine gitmi olduu anlald. Hz. Hlid, cirid atl ile arka:.unlan kotu. Yanis de Ebu Ubeyde zerine hcum etti. Fakat kendisi oldurul d. Askeri Humus'a doru kamak zorunda kald. Hz. Ebu Ubeyde de arkalarna dt. am muhafz Ebu Sfyan olu Yezd am'dan kt. Teodor Il harbederken geriden Hlid yetiti. Teodor'un ordusu iki blk ara:.m dl kald. Hepsi bozulup dald. Bunun zerine Yezd, am'a, dondu Hlid de dnp hzla Ebu Ubeyde'ye yetiti. II/,. Kim Ubeyde Hz. Hlid ile beraber Merc'r-Rm'da bozguna urayan Yan:; ordusunun peine derek Humus'a gittiler. Her la raftan e h r i kuattlar. Herakl Humus'u kurtarmak iin Urfa'ya gitti. El-Cezre airet lerini savaa isteklendirdi. Onlar da Humus'a doru yrye geti ler. Fakat halifenin emri zere Ebu Vakkas olu Sa'd'm Irak ordu sundan gnderdii blkler Heyt ve Karkaysiya ehirlerini kuatt iin el-Cezre airetleri yurtlarnn korunmas iin geri dnmlerdir. O yzden Humus ehri yardmsz kald. Halk am gibi cizye ve ha ra vermek zere teslime mecbur oldu. O srada Ba'lebek ehri de by le bar yoldan alnmtr. Ebu Ubeyde (r.a.) Smit olu Ubade'yi bir ksm askerle Humus' un korunmas iin brakt. Kendisi ordu ile Hama zerine yrd. Hal k da cizye ve hara vermek zere Hama'y teslim ettiler. Sonra Ebu Ubeyde, eyzer ve Maarra ehirlerini ve Lzkyye'yi harple ele geir di Bir" srada Selemye de alnmtr. Sonra Ebu Ubeyde, Velid olu Hz. Hlid Halep vilyetinin huku mel, bakenti olan Knnesrn zerine gnderdi. Herakl'in Minas adn dak '.enerali ona kar geldi. Fakat muharebe srasnda pek fena hal de bozuldu. I I / . Hlid, zorla Knnesrn'i ele geirerek harap etti. Sonri HZ HALD .Knnesrn'dc Urfa'ya doru yrd. Iyaz da peinden git-
PKYUAMHKKI.KIt VK HALFELER TAltllH l
I)
tl. Irak ordusu kumandanlarndan Mlik olu Amr Kari 3 | nahi yoslnden ve Ganem olu Abdullah Musul tarafndan Urfn ,1 gittiler. Herakl, am ve Irak ordularnn arasnda durmann tehlikeli ol duunu ve artk am memleketinin korunmasnn da salanamaya can kesin ekilde anlad. Hemen Urfa'dan imat'a gelince yl lak bir yere kt. am tarafna hasret bakyla bakt. "Ey Suriye! Artk Meninle bundan sonra bulumamak zere elveda!" demi ve o r a d a n .u:,iantniyye'ye dnnde, skenderun ile Tarsus arasndaki kalele ri boaltp terkederek Antakya ile Rum snr arasn l gibi insansz brakmtr. Ebu Ubeyde ise Kmnesrn'in almndan soma Haleb'i kuatt ve bar yoldan ald. Sonra Antakya zerine yrd. Kmnesrn'den ve buka yerlerden kaanlar, hep buraya toplanarak epeyce kalabalk bi11 v liginden kp, savunma yapmak istedilerse de bozguna uratla n, k geri dndler ve kaleye kapanp kaldlar. Sonunda aman dileyerek Antakya'y da teslim etmek zorunda kaldlar. O zaman Antakya eh rinin hreti bykt. Halifenin emriyle Ebu Ubeyde Hazretleri ora da muhafz olarak ve srekli kalmak zere bir ksm asker brakt. Bunlarn aylklar da kesilmeksizin kendilerine gnderilir oldu. Sonra Maarrat'l-Masrn tarafnda Rumlarn bir topluluu oldu u haber verildiinden Ebu Ubeyde, oraya gitti. Onlar vurdu, datl. Maarrat'l-Masrn'i ve. yaknndaki ehirleri ald. Sonra dnp Monbic'i fethetti. Oradan Balis'e gitti. am'n bu tarafnda Frat neh r i n e kadar olan yerler, hep slamlarn eline geti. O srada Ebu Ubeyde, Velid olu Hlid'i Mara'a gnderdi. O da fitti. Halk vatanlarn terketmek zere aman dilediler. Mara alnd ve harab edildi. Ksacas am, Kmnesrn, Halep ve Antakya ve bun lara bal olan yerlerin hepsi ele geirildi. Bundan sonra Hz. Ebu ubeyde Filistin tarafna gitmitir. rdn blgesi kumandan Hasene olu urahbl idi. Onun tara fndan rdn vadisi ele geirildikten sonra Filistin ,zerine varld. Filistin komutan ise As olu Amr idi. urahbil de tabiatiyle onun emrine girmiti. Halife tarafndan arka arkaya As olu Amr'a yar dmc asker gnderilmekteydi. Amr, Arap dhilerinden olup, harp oyunlarnda becerikliydi. Fa kat, Herakl'in Filistin kumandan Artebon adndaki general de cin fi kirli ve ok hileci bir adamd. Artebon Remle'de ve Kuds'te ok say da asker toplad. Byk bir ordu ile de kendisi Ecndn tarafnda oturmaklayd. Amr, Alkame ile Flan olu Mesruk'u Kuds zerine, kumandan Eyyb Mlik'yi Remle zerine gnderdi. ki taraftaki Rum askerle rini oyalamt. Daha nce halifenin emriyle am valisi Yezd, karde i Muaviye'yl Filistin tarafna gndermiti. Muaviye varp Kaysariyyc ehrini kuatt. Bylece o tarafta da Rumlar oyalanm oldu. Kay iariyye'de k miktarda asker vard. Arka arkaya darya hcum et O tike Muaviye, onlar bozup krmaktayd.
g/UVl O I , / \ Y
Ksacas, Remle tarafndaki Rum askerlerini, Ebu Eyyb, Kdu . dekilerini, Alkame ve Mesruk oyalyorlard. Kaysariyye'yi de lvluuvi ye kuatmt. Artebon, btn kuvvetini bir yere toplayamad. Anr L I S gerei gibi ordusunu kuvvetlendirdi ve bir dzene soktu. Onun u/r rine yrd. O da sert bir direnie geerek kar koydu. Yermk olay! gibi iddetli bir muharebe oldu. Sonunda Artebon bozuldu ve bozgun askeriyle Kuds'e gitti. Kuds' kuatan slm askeri alp Amr'n yanma dndler. Ar tebon da Kuds ehrine girdi. Sonradan Amr Gazze, Sebastyye, Nab lus ve Yafa ehirlerini ve yaknlarn ele geirdikten sonra Kuds'n teslimi iin haber gnderdi. Kuds'n eraf ve ileri gelenleri, halife nin kendisi gelip de, sz ve aman verirse o zaman ehri teslim edecek leri cevabm verdikleri iin, bunu Medine'ye bildirdiler. Halife Hz. mer, Kuds'e gitmek istedii vakit Hz. Ali " K e n d i n i zin gitmesine ne lzum var? i, kumandanlardan birine braknz" deyince Hz. mer "Ben, Abbas'n lmnden nce cihada gitmek is terim. nk o ldkten sonra size er ipinin katlar zlr" demi Gerekten Hz. Osman'n halifeliinde Hz. Abbas ldkten soma trl fenalklar kmaya balamtr. Hz. mer, Medine'de yerine Hz. Ali'yi vekil brakt. Kendisi Ku ds'e gitti. am komutanlarnn yerlerine birer vekil brakt. Kendi siyle grmek zere Cbiye kyne gelmeleri iin kendilerine bir gn belirterek mektuplar gnderdi. O gn am kumandanlar, Cbiye'ye geldi. Kendisiyle grtler. nce gelen Ebu Ubeyde ile Yezd, soma Hz. Hlid idi. Hz. mer, yamal gmlekle bir ksraa binerek Cbiye' ye gelirken onlar, a'l atlara binip gzel elbiseler giymi olduklar halde ileri varp karlamada bulundular. Hz. mer, onlar byle giyinmi kuanm grnce, kzd. Atn dan indi, yerden talar alp onlar taa tuttu. "Siz ne abuk fikir ve grlerinizden dnmsnz. Bu klkla beni karlamaya m kt nz?" diye azarlad. Onlar da, "Ey m'minlerin Emiri! Bu, kuru bir gsteriten ibarettir. zerlerimizde ancak silhlarmz vardr." diye zr dilediler. Bunun zerine "Peki iyi" deyip, hayvanna bindi. Cbi ye'ye geldiler. Hayvan zerindeyken Amr ile urahbl gelip dizini ptler. O da onlar kucaklad ve iltifat etti. Cbiye'de iken Kuds'n ileri gelenleri gelip onunla grtlei O da onlara aman verdi. Cizye vermek zere onlarla bar antlamas yapt. Filistin'i iki sancaa ayrd. Birini merkezi Remle olmak ze re Hakm olu Alkame'ye, tekini merkezi Kuds olmak zere M c e zir olu Alkame'ye verdi. Sonra Kuds'e gitti. A r t e b o n ile ona uyanlar bar kabul etmeyip Msr'a savu., mu olduklar iin halk, Kuds' Hz. mer'e teslim ettiler. Resul i Ekrem (s.a.v.), am diyarnn alnacan, ashabna haber vermiti. Hz. mer (r.a.), bu mucizenin kendi zamannda kmasndan dolay pek ook sevindii halde, bu sefer nice ashab ile birlikte Kuds ehri na tam bir gnl ferahl iinde girdi. Sahratullah' sprp temiz rdi BT mescid yaplmasn emretti. Medine'ye dnd.
298
(Cilt:
1)
Maalarn Dzenlenmesi ve D e f t e r e Geirilmesi

Hz. Peygamber (s.a.v.) zamanndan beri hak sahiplerine devlet hazinesinden balarda bulunulurdu. Fakat bunlar iin derece ve bel li bir l yoktu. Bu kere Hz. mer, Kuds'ten dnnce hak sahiple rini derecelere ayrp bir dzenleme yapt. simlerini ve maalarn gsteren defterler yazdrd. te bu defterlere D i v a n denilir. Son ra bunlarn topland yere de Dvan denilmitir. Hz. mer, hak sahiplerini slmdaki gemilerine gre dzenle miti. Fakat bazlarn bunlarn dnda tutmutu. yle ki: Dvann dzenlenmesi iin sekin ashab ile bir meclis toplad? Hz. Ali ve Avf olu Abdurrahman ona "Kendinden bala" deyince Hz. mer "Ha yr ben, Reslullah'a daha yakn olandan balarm. Sonra srasyla giderim" dedi. Dvan'n dzenlenmesine memur olan ktipler, nce Himoullarn ve soma Hz. Ebu Bekir ile kavmini sonra Hz. mer ile kavmini yazmlard. Hz. mer, bunu grnce, "Himoullarn dan sonra Hz. Peygamber'e daha yakn olanlar srasyla yaznz. mer'i de sras gelince yaznz. Bizim iki dnya saadetine ulamamz, ancak Muhammed (s.a.v.) sebebiyledir. O, bizim erefimizdir. Onun kavmi Arab'n en erefiisidir. Sonra ona yaknlk derecesi fazla olan lara itibar edilmelidir" dedikten sonra, "Vallahi Arap olmayanlar amelieriyle varp da, bizler amelsiz gidersek kyamet gn Hz. Muhammed'e (s.a.v.) onlar, bizden daha iyidir. nk ameli noksan olan kimseyi soyu ileri gtrmez" dedi. Ksaca, Hz. mer, hak sahiplerini Hz. Peygamber'e (s.a.v.) ya knlk derecelerine gre yazdrd. Maalarn miktarnda ise slm gemilerini gzetti. Fakat bazlarn bu dzenlemenin dnda tuttu. yle ki: Hz. Peygamber'in (s.a.v.) amcas olan Abbas'a (r.a.) (oniki bin), Hz. Ali'ye (sekizbin) dirhem, sonra btn Bedir Harbi'nde bu lunanlara beer bin, Bedir'den Hudeybiye'ye kadar olan ashaba dr der bin dirhem uygun grd. Hasan, Hseyin, Ebu Zer ve Selman- Faris Hazretlerini Bedir Harbi'nde bulunmadklar halde Bedir'de bu lunanlarla bir tuttu. Bedir Harbine katlanlar iinde asl Arap olmayan be kii vard ki, Temm-i Dar ile Bl-i Habe de onlardandr. ^Hudeybiye'den sonraki ashaba er bin dirhem uygun grd. Fe tihten soma Mslman olanlarla Kadisiye muharebesine kadar din urunda savaanlar da bu snf iine girer. Sonra Kadisiye muharebe sinde ve o srada am harplerinde bulunanlardan ok byk yarar lklar grlen yirmi bu kadar n salm yiide ikier bin vererek Ka disiye olaylarnaan somakilere biner ve daha sonrakilere beer yz ve er yz dirhem uygun grd. Hz. Peygamber'in (s.a.v.) hanmlarna onar bin dirhem uygun gr d. Fakat Hz. ie'yi Resl-i Ekrem (s.a.v.) fazla severdi diye ona (on ikibin) dirhem uygun buldu. Hz. ie ise arkadalarndan ayrlmad.
MAALARIN
DZENLENMES
VE
DEFTERE
GERLMES
299
Fazla olan (ikibm) dirhemi kabul etmedi. Hz. mer, kendi olu Ab dullah'a (bin) dirhem ayrnca Abdullah "Niin same'ninkini fazla kldn? Ben, ondan daha ok nemli gnlerde bulundum" de yince Hz. mer "Resl-i Ekrem'e (s.a.v.) o, senden ve onun babas, senin babandan daha sevgi idi" diye cevap verdi. Hz. mer, teki kadnlar da derecelerine gre ayrd. Bedir'de bu lunanlarn kadnlarna beer yz ve ondan Hudeybiye'ye kadar olan ashabn kadnlarna drder yz ve Hudeybiye'den sonrakilerin kadn larna er yz ve Kadisiye gazilerinin kadnlarna ikier yz ve on dan sonrakilere yzer dirhem uygun grd. Bu maalar, hep senelikti. Hak sahiplerinden her biri kendisine ayrlan paray her yl hazineden alrd. Hz. mer, fakir, zavall ve acnacak halde olanlara da karnlar n doyuracak kadar un ayrmt ki, buna Rzk dendi. Aydan aya ve rilirdi. meyye olu Safvan, Hiam olu Hars ve Amr olu Sheyl Ku rey byklerinden olduklar halde, onlara bakalarndan daha az maa balad iin, "Vallahi bizden daha soylu kimse yoktur" dedik leri zaman Hz. mer, "sln gemileri zerine veriyoruz. Soy sop zere vermiyoruz" demesi zerine onlar da "yleyse pekl" dediler. kp am tarafna gittiler. lnceye kadar din urunda savap dur dular. Maa balanmas iinde Hz. mer, Araplarla azadl klelerini bu lunduklar derecede eit tutmutu. Bir gn Hz. mer'in mal memur larndan birine birka kii gelince, Araplarn maalarn verip azadl klelerinkini vermeyince Hz. mer, ona "Kiiye Mslman kardeini hor grmesi kadar ktlk yeter vesselam" diye azarayc bir mek tup yazmtr. Hz. mer maalar gerei gibi dzenledikten sonra sekin ashaba, "Ben bir tacir kiiydim. Ticaretle oluk ocuumu geindiriyordum. Siz, beni bu ile megul ettiniz. Ne dersiniz? Bu maldan harcamak ba na hell olur m u ? " diye sorunca, her biri birer sz sylediler. Hz. Ali susuyordu. Hz. mer, "Sen ne dersin ey Ali?" diye sordu. Hz. Ali de "Sana ve oluk ocuuna yetecek kadardan fazlas hell olmaz" de di. brleri de onu tasdik etti. Bunun zerine Hz. mer, gnlk geimini Beyt'l-Mal'dan alr d. Fakat yetecek kadarn pek dar tuttuundan idare iinde ailesi s knt ekiyordu. Halbuki btn ashap derecelerine gre maalarn alp refah zere geinir olduklar halde halifenin sknt ekmesi uy gun grlmediinden Hz. Osman, Ali, Talha, Zbeyr ve br baz se kin ashab toplanarak Hz. mer'in nafakasn arttrmay grp bir karara vardlar. Bu karar kendisine bildirmek zere kz m'minlerin anas Hafsa'nm yanma gittiler. Kendilerinin adlarn aklamatam babasna bu kararlarn duyurmasn rica ettiler. Hz. Hafs'a da babasna nafakasnn arttrlmas iini uygun bir tine anlatt. Hz. mer, fkelendi. "Senin'kocan Reslullah'n yemede,
1)
siymede ve demede hali nasld?" diye sordu. Hz. Hafsa da "Yeter derecede idi" diye cevap verdi. Bunun zerine Hz. mer buyurdu ki: ki arkadam yani Resl-i Ekrem ve Ebu Bekir ile benim halim, bir yola griden yolcuya benzer. Biri ksmetini ald gitti, konak yerine erdi. kincisi de onun izinde yryerek ona kavutu. Sonra ncs seldi. Eer onlarn izinden giderse ular, yoksa ulaamaz".
Irak Olaylar
Kadisiye Muharebesinden sonra Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.) orc usunu gerei gibi kuvvetlendirdikten sonra Halife Hazretleri'nin em ri zere arl ve kadnlar yeteri kadar askerle Kadisiye'de brakt. Kendisi ordusuyla ileri gitti. slm askerinin nclerine ranllarn bir ordusu kar geldiyse de yenildiler. slm askeri onlarn Bbil'e kadar pelerinden gitti! Ar kadan Sa'd Hazretleri eriti. Bbil'e yrd, iranllar, Bbil kalesin den kp harbe giritiler. Fakat darmadank olarak bir bl Ehvaz'a ve bir ksm Nihavend'e doru kat. Baz ran kumandanlar da Medayin'e gittiler, kpry krdlar, saklanmaya karar verdiler. Bylece Bbil ehri bo kalarak Mslmanlar eline geti.
Medayin'in
Kuatlmas
Medayin ran devletinin bakentiydi. Dicle kysndayd. ehir ve kasabalardan oluan byk bir ehirdi. Bu ehirlerden biri Erder'dir. Bu ehrin batsnda bulunuyordu. Araplar ona Behresr demiler dir. Bu ehir, nehrin sa yakasmdayd. br ehirler nehrin sol yakasmdayd. Hz. Sa'd, Babil'deyken bir ksm askerle Zhre'yi ileri gnderdi. teki baz kumandanlar da ona arkada etti. Onlar Ks ehrine yaklatklar zaman, ehrin muhafz olan hkmdar kar koydu. Fa kat kendisi ldrld. Askeri dald. Zhre Ks'ya girdi. Sonradan Hz. Sa'd Ks'ya geldi. Ksa bir sre orada kald. Zhre'yi ileri gn derdi. Zhre Sabat'a doru yrynce halk, boyun ediklerini belirte rek cizye vermek zere anlama yaptlar. Sonra ran hkmdarnn muhafz askerleri kar geldi. Zhre onlar bozdu, datt. O srada bakumandan Sa'd'm kardei olu Utbe olu Him bir arslan ldr d- Kisra onu adamcl etmiti. Bunun zerine Sa'd Hazretleri Him'in ban pt. Onu nc yaparak, Behresr ehri zerine gnderdi. Him Zilhicce ay orta larnda askeriyle Behresr'e (Erder) vard. Uzaktan ran hkmda rnn saray grnd zaman Hattab olu Zirar (r.a.) "Alah ek ber. te Kisr'nm beyaz kk. Reslullahin bize va'dettii budur" dedi. O tekbir alnca btn asker de bir azdan tekbir ald.
HCRETN ONALTINCI
SENES
301
Sonra Hz. Sa'd ile geri kalan asker de blk blk geldiler. Kisra'nn sarayn grdke ylece tekbir alarak Behresr'i kuattlar. Hendek Harbi'nde Resl-i Ekrem (s.a.v.) "Bana ran'n anahtar lar verildi. u anda Kisra'nm beyaz kklerini gryorum" diye bu. . . :::. Bundan dolay bu kere slm askerleri, Kisra'nm saraym nlkleri zaman tekbir aldlar. Medayin'in yaknda alnacana hi taSjkulan kalmad.
Hicretin Onaltnc Senesi

Hz. Sa'd Erder ehrini kuatt. Yirmi kadar mancnk kurdur= :i-::trmaya balad. ki ay kadar uzayan kuatma srasnda s variler, taraf taraf ilerleyerek kar koyanlar vurup ldryorlard. Boyun eenleri cizyeye balyorlard. Bylece Dicle nehrinin bat ta raflar hep slm eline geti.
Medayin'in Aln
Kuatlm bulunanlar daha fazla dayanamadlar. Safer ay iin le Irdeir ehrini terk edip boaltarak kayklara binip Dicle nehrini r e : : e r kar tarafa ktlar ve Dicle'nin batsndaki ehirlerde yer,r er. Hz. Sa'd, slm askeri ile birlikte Erder'e girdi. Dicle nehrini r e : : : . Medayin'in karsndaki ehirleri de almak istiyordu. Zaten Kisrarun saray da o taraftayd. Fakat ranllar, Medayin'den Tekrit'e kadar olan kayklar hep kar tarafa geirmilerdi. Erder'de dur mak zorunda kald. Bu srada b i r kimse Hz. Sa'd'e geldi. Dicle'nin bir geit yerini gsterdi. Orada su, ancak atlarn beline kadar kacan haber ver il Fakat Dicle nehri, kpk saarak hzla akmaktayd. Araplar ise yle byk nehirlerden gemeye alkn deillerdi. nce Sa'd Hazret leri o r a d a n askeri geirmeye cesaret edemedi. Bu srada ki Safer ay n n ortalaryd. Bazlar, mn leminde Mslman svarilerinin Dic le zerinden getiklerini grd. Hz. Sa'd da bu ryay tbir ettirmek iin bir meclis toplad. Bir gzel hutbe okudu. Nehri gemek kararn da olduunu kesin olarak syledi. Orada b u l u n a n l a r bu karar benimsediler. O da askeri isteklendirij (iaretlendirdi. " E n nce kim geip de kar kenar tutar?" deyin in Amr olu Asm ile (altyz) kadar fedai seildi. Asm, onlarn ba s :lbu. Hemen atlar ve ksraklar Dicle nehrine vurdular ve kar k nna vardlar. ranllar da Arablarm ayan karaya bastrma mak zere r a n svarisini suya vurdular, Arablar nehir iinde kar ve geri evirmeye altlar.
302
P E Y G A M B E K L E E VE HALFELEK TARH (Cit:
1)
Asm, hemen yoldalarna kar "Kargdar dorultunuz. Dman larn gzlerine yneltiniz." deyince slm askerleri karglariyle ran llarn kimini ldrdler, kimini kr ederek onlar uzaklatrp kar kyy tuttular. H z . Sa'd, Asimin kar kyy tuttuunu grnce btn askerin gemesi iin emir verdi. Btn islm askeri "Nesten billahi ve netevekkel aleyh. Hasbnallahu ve ni'mei-vekl ve l havle vel kuv vete ill billhii-aliyyii-Azm" diye bararak nehre atldlar. Hayvanlar yzyordu. Karglar byk bir gl kenarnda bit mi kamlara benziyordu. Kendileri de hayvanlarnn zerinde ol duklar halde birbirleriyle sohbet ediyorlard. Hz. Sa'd askerin selmeti iin yce Allah'a dua ediyordu. Sel man- Faris de onunla yan yana gidiyor ve "Mslmanlar karalar ele geirdii gibi denizleri de alr. Byle blk boik suya girdikleri gibi yine ylece selmet kysna karlar" yollu kalbine kuvvet vere cek szler sylyordu. Gerekten Seimanin dedii gibi hibir kayp olmakszn kar ya kaya getiler. Yalnz ilerinden birisi, ksran srtndan syrlp su ya dmse de Ka'ka' Hazretleri, onun tarafna dizginini uzatarak onu tutmu ve sa salim kar tarafa ulatrmtr. ranllar byle kendi hesaplarnda olmayan bir hali grnce Medayrden kp, Hulvan tarafna katlar. Kisra ise nceden oluk o cuunu Hulvan'a gndermiti. Bu yzden Medayn bo kald. Medayin ehrine ilknce Asimin bl, sonra kardef Ka'ka'm askeri gir di. Sokaklarda kimse yoktu. Fakat halkn bir ksm, Beyaz Saray'a ka panmlard. Bu yzden onu sarp kuattlar. Kuatlanlar hemen ciz ye vermek zere aman dediler. Beyaz Saray' teslim etter. Hz. Sa'd geldi. Beyaz Saray'a kondu. Kaanlarn arkasndan bir blk ile Zhre'yi gnderdi. Kisr'nm sarayn Namazgah yapt. Se kiz rek'at fetih namaz kld. ranllar kaarken ykte hafif, pahada ar eylerden bir miktarn gtrmlerse de hesaba gelmez saysz, deerlerine fiyat biilmez pek ok elbise, mal, kap kaak ve silhlar ve grlmemi ve ufak tefek eyler ve hayvanlar ve zahireden baka hazinede pek ok para da brakmlard. Taraf taraf pelerine den slm askerleri yetierek onlarn alp gtrm olduklar mal ve eyalarn ounu kurtararak Medayin'e getirdiler. Ganimet mallarn alp korumaya memur olan adama tes lim etmilerdir. ranllardan bir topluluk yk katrlariyle Nehrevan kprsnden gemek zere iken Zhre'nin askeri, onlara yetimi ve bu yklerde Kisr'nm elbisesi ve gsl ve mcevherli zrh ve deerli talar la donanm tac kmtr. Ka'ka' da bir atlya yetiip ldrd. Yannda iki heybe kmt., Birinde be, brnde alt kl ve epeyce zrhlar vard. Zrhlarn ba zlar da Heraklin ve Hakan'n ve Hind hkmdar ve Behram pn'in ve Numanin idi ki ranllar, onlar muharebelerde ele geirmi olup
304
(CIll:
1)
Tekrit, Musul ve Minova'nn Aln

Bu onaltmc hicret yl ortalarnda Tekrit ehri de almmtr. yle ki: Rum generallerinden biri, Musul'dan kalkp bir miktar Rum askeriyle Tekrit'e gelerek etrafna hendek evirerek savunmaya kalk mt. Hristiyan olan yad, Talib ve Nemir kabileleri l Araplarm da oraya toplamt. Halife'nin emri zere Hz. Sa'd da bir ble Munim olu Abdul lah' kumandan ve ncle Efkel olu Reb'yi ve svarisi zerine Herseme oiu Arfece'yi memur ederek Tekrit zerine gndermiti. Munim olu Abdullah Tekrit'e vard. Krk gn kuatt. Bu srada kuatlanlar yirmidrt kere iddetli k ederek harb ettilerse de, her keresinde yenildiler ve bozguna uradlar. Sonunda Rumlar, kayklarla Dicle nehrinin dousuna geerek kamak hazrlnda bulunduklar srada yad ve Talib ve Nemir'in l Araplar, slm'a gnl verdiler. Abdullah ile gizlice haberleerek verilen karar zerine Rumlarn kar tarafa geecekleri gn slm as kerleri ky tarafm tutup daha yeni slm'a gelen l Araplar da be ri taraftan hcum edince Rumlar hepten kltan geirilmitir. Sonra Munim olu Abdullah, Efkel olu Reb'yi Musul ve Nino va zerine gnderdiinden Re'b, yeni Mslman olan yad ve Talib ve Nemir'in l Araplarm nne katp Musul ve Ninova zerine y rd. Ninova, Dicle nehrinin dousunda; Musul, ad geen nehrin ba tsnda birer kale idi. Bu iki kale halk, el-Cezre l Araplarmdan yad ve Talib ve Nemir kabilelerinin Mslmanlara boyun eerek birlikte yrdklerini grnce, hallerinden mitsiz olarak cizye ve hara vermek zere Vire ile Ninova'y ve Musul'u Reb''ye teslim ediverdiler. Bu seferde de epeyce ganimet mallan alnd. Bete biri Medine' ye gnderildi. Kalan askere bltrld. Svari payna er bin ve piyadelerin payna biner dirhem dt. Bu iki kalenin almndan sonra Musul'a bal olan Krdistan ehirleri de birer birer ele /geiril mitir.
C e l l Olay ve Hulvan e Msebezn'n A l n m a s

iranllar, Medayin'den kaarak Cell denilen yerde toplanm lard ki, buradan ran ve Azerbaycan ve Dastan yollar ayrlr. Bu sebeple o topluluk, takm takm ayrlmak lzm gelirdi. Halbuki "Bir
kere dalrsak b u n d a n sonra toplananlayz. B u r a d a t o p l u o l a r a k d u
r u p d a l A r a p l a r n a k a r s a v u n m a y a p m a l y z " diyerek, Mehran Rz adndaki k u m a n d a n n emri allna girmiler ve hendek ile ko
rmlard. llz
.Sa'd, halileye hu d u r u m u bildirince " O l l I k l b H a s k e r
DIM.IIK
OLAYLAR
le Hglm' gnder ve Ka'ka'y nc yap. ranllar bozguna uraynca K a k a y rak topraklar ile da arasnda snr ve geitlerin korunma sna tyin et" diye emretmi olduundan Hz. Sa'd, onikibin sekin svari ile Him'i, Cell'ya ve Ka'ka'y da onun ncsne tyin ede rek o tarafa gndermiti. Him, Cell'ya vard. Seksen gn ran ordusunu sard. Ara sna ranllar, sert klar ettilerse de, her seferinde dalp bozuldular. Sonunda Zilkade aymda kahraman Ka'ka'm fedakrca hcumuyla Cell zorla alnd. ranllarn ou kltan geirildi. Yzbin kadar adamlarnn ld rivayet edilmitir. Kap kurtulanlar pek azdr. Onlarn arkasndan da Ka'ka' koup Hankm'a kadar gitti. ran hkmdar Yezd-i Crd, Hulvan'da iken Cell olayn iit tii gibi, Hulvanin korunmasn bir kumandana brakarak kendisi, Rey tarafna kamt. Ka'ka', Hulvan'a varnca ranllar savunmaya getilerse de bozguna urayarak kamaya baladklarndan Ka'ka' Hulvan'a girdi ve hayli zaman orann korunmasnda kald. Bu sefer de pek ok ganimet mallar ele geti. Bete biri ayrldk tan sonra kalan askere bltrld. Her svariye (dokuzbin) dir hem ile dokuzar hayvan dt. Bete birini Hz. Sa'd, Ziyad bin Ebh ile Medine'ye gnderdi. Ziyad, bu mallar Medine'ye getirince, halife nin nnde slm askerinin ne yaptklarn ve ne yapabileceklerini ok gzel, dzgn ve etkili bir syleyile dile getirdi. Medine'de o kadar mal alacak yaplar olmadndan gece o mal lar mescidde Avf olu Abdurrahman ile Erkam olu Abdullah koru dular. Ertesi gn Hz. mer, halk toplayarak o mallar bltrd. Anlatlan zaferden sonra Him, Cell'dan Medayin'e dnnce ran llarn bir bl gelip Eveh tarafn tuttu. Hz. Sa'd, bir miktar as kerle Hattab olu Drar' o tarafa gnderdi. Drar, Eveh'e varp mu harebe srasnda ranllar darmadank etti. Onlarn peine derek Msebezn'a varnca, halk dalara kamsa da Drar, onlar ard. Onlar da geldi. Yerlerinde kalarak ona itaat ettiler. O da orada durup, kald.
Deiik Olaylar
Resl-i Ekrem (s.a.v.) in cariyesi Mriye (r.a.), bu onaltnc hic ret yl Muharrem aynda ld. Yine bu sene Hz. mer (r.a.), Hz. Ali (r.a.) yle danarak balangc Muharrem olmak zere Hicr Tarih'i kurmutur. Gassan hkmdarlarnn sonuncusu olan Eyhem olu Cebele n ceden slm olmutu. Bu yl nnde yedekleri ekilerek Medine'ye gel di. Kendisi gzel elbiseler ve hizmetileri de kaln canfes kumalar d a n giyinmilerdi. Hz. mer, hacca niyet etmi olduundan o da be raber gitti. Kabe'de tavaf ederken Fezreoullar'ndan birisi, eteine F. 20
>w>
111
,ii\in dii'.t
jurr..r.
liiu
v.:
basnca Cebele, ona bir sille vurdu burnunu krd. O kimse Hz. mer'e bavurdu. O da Cebele'ye "Ya hasmm raz et veya ksas ederim" de yince Cebele, "Ben bir hkmdarm. O herif ise sradan bir adamdr. Onun iin bana nasl ksas edersin?" deyince Hz. mer, "slm, sizin aranzda bir fark grmez" dedi. Cebele, "Ben umardm ki, slm'da iz zetim, cahiliyet zamanmdakinden daha ok olacak" deyince Hz. mer, "yledir. Fakat eriatn hkm geri kalmaz" dedi. Cebele, "Hristi yan olursam ne olur?" dedi. Hz. mer "Hristiyan olursan boynunu vururum" dedi. Cebele "yleyse yarma kadar bana izin ver" dedi. Hz. mer "yle olsun" dedi. Cebele o gece adamlaryla beraber kat. Kostantniyye'ye gitti, Hristiyan oldu ve orada ld.
Hicretin Onyedinci Senesi Kfe ve Basra'nn Kuruluu

Irak tarafndan Medine'ye gelen slm askerlerinin yzlerinde solgunluk iaretleri grld. Sorulduunda gittikleri ehirlerin hava snn arlndan ileri geldii haber verildi. Hz. mer, bu durumu Hz. Sa'd'dan sorunca Sa'd Hazretleri "Araplarn mizacna ancak de velerine uygun olan yerin havas uygun gelir" diye cevap verdi. Hz. mer de bir yerin seilmesi iin Selman- Fris ile Hz. Peygamber'in (s.a.v.) srda olan Huzeyfe'nin memur edilmesini Sa'd'a yaz ile bil dirdi. O da ikisini gnderdi. Selman Enbar'a geldi. Frat nehrinin batsnda ilerleyerek Hre ile Frat nehri arasnda olan Kfe ehrini beendi. Hzeyfe de Frat'n dousunda giderek o hizaya geldi. Orasn uygun grd. kisi birleip Kfe yerinde namaz kldlar. Mbarek ve Mslmanlara yerleebile cekleri bir merkez olmas- iin dua ettiler ve dnp bunu Sa'd'a bil dirdiler. Bunun zerine Hz. Sa'd, Ka'ka' ile Munim olu Abdullah' a rd. Yerlerine birer vekil brakp, Medayin'e geldiler. Hz. Sa'd da Medayin'den hareketle, bu hicretin onyedinci yl Muharrem aynda Kfe'ye indi. "steyen Medayin'de muhafz olarak kalsn. steyen Kfe'ye gelsin" diye askeri serbest brakt. Durumu da Hilfet makam na bildirdi. ran denizi tarafnda olan bble nahiyesindeki slm askerleri nceden kere Basra'nn yerinde konmularken terk etmilerdi. Bu sefer onlar da Muharrem aynda tekrar konup yerleerek Basra eh rinin imarna balamlardr. Yerletirme memuru Kfe'de Mlik olu Ebu Heyy, Basra'da Delf olu sim idi. nce kamtan evler yaplmsa da, birka ay son ra ikisinde de yangn ktndan, epeyce zarara yol atndan tr, ondan sonra kerpiten evler yapmna balanmtr.
EL-CEZIItE
LE
ERiVl.MSTANN
ALNMAS
307
Gerek Kfe'de ve gerek Basra'da nce birer mescit yaplmt. Mescitler ehrin ortas saylarak ona gre evler yaplm ve ehir ge niletilmiti. Ilhe'de Iran hkmdarlarnn saraylarndan kalma mermer di ni, ler vard. Getirilerek onlarn zerine Kle mescidinde bir glgelik yapld. Mescidin hizasnda Hz. Sa'd iin bir kk yapld. Byk caddcer, krkar ve aralarndaki yollar, yirmier ve sokaklar, yedier ar n olmak zere iziidi. tte bu ekilde Kfe ehri, Irak'n idare merkezi oldu. Snrlarn da drt ehir vard. Hulvan, Msebezn, Karksiya ve Musul idi. Hulvan'da Ka'ka', Msebezn'da Drar, Karksiya'da Mlik olu mer ve Musul'da Mugnim olu Abdullah snr beyleri oldu. Bir yere gittikle rinde yerlerine birer vekil brakrlard.
El-Cezire ile Ermenistan'n Alnmas

El-Cezre halk, Humus zerine hcum etmek zere Rumlar k krtp cesaretlendirince, mparator Herakl da o tarafa bir ordu gn dermiti. Ebu Ubeyde, Kmnesrn'den Velid olu Hlid'i ve baka yer lerden daha baka kumandanlar askerleriyle beraber yanma ara rak Humus dnda ordu kurdu. Durumu da Halife Hz. mer'e bildir di. Hz. mer ise sekiz ehirde Beyt'l-Ml fazlasndan bir sr at bi riktirmiti. zerlerine husus memurlar ve bakclar tyin etmiti. Srf Kfe'de (drtbin) devlete ait hayvan beslenmekteydi. Ebu Ubeyde'nin yazsn alr almaz ona yardm etmek zere Hz. Sa'd'a yazl emir gnderdi. Hz. Sa'd da hemen (drtbin) svari ile kahraman Ka'ka'y Kfe'den kard ve birer blkle Ad olu Sheyl'i Rakka'ya, Utban o lu Abdullah' Nusaybin zerinden Harran ve Urfa tarafna, Ukbe o lu Velid'i el-Cezre l Araplarndan Reba ve Tenh kabileleri zeri ne bu ble kumandan olmak zere Ganem olu Iyaz' da o ta rafa gnderdi. slm askerinin byle taraf taraf hcumlarda bulun mas, el Cezire halknn kulana varnca Rumlara yardmdan vaz geerek dank bir ekilde dnp, kendi yurtlarn korumaya ko tular. Bylece Humus zerine gelen Rumlar, yalnz kalnca Ebu Ubey de de Hz. Hlid ile danarak Rumlar zerine hcum ederek muhare be srasnda stn geldiler. Rumlarn ordusunu darmadank ederek pek ok ganimetler aldlar. Bu zaferden gn sonra Ka'ka' da Humus'a geldi. Onun askerine de ganimet mallarndan pay ayrld. Hz. mer, Ebu Ubeyde'ye kendisi yardm etmek iin, am tara fna giderek Cbiye'ye kadar gelmiken bu zafer haberini alarak ora dan Medine'ye dnd. t e tarafta Ganem olu lyaz, el-Cezre'nin ortasnda durarak br el Cezire kumandanlarna emrederek Sheyl Rakka'y kuatn c a . , halk cizyeyi kabul etmek zorunda kald, utban olu Abdullah Nu-
PEYGAMBERLER VE HALFELEH TARH (Cilt: i) In'e gelince orann halk da cizye vemeyi kabul ettiler. Ukbe o lu Vclid'c el-Cezre l Araplarnm ou boyun eip, geri kalan ela Mimik yurtlarm terketmilerdr. te bylece el-Cezre ehirleri birer birer ele geirildi. Sonra ErII m r Km, Bitlis ve Ahlat da alnmtr. O srada am kumandan bulunan Yezid'in kardei Muaviye de Filistin'den Kaysariyye denilen ihrl le geirmitir.
Basra
Tarafndaki
Fetihler
Hrmzan adndaki kumandan ki, ran'n yedi mehur sllellnden birindendir. Kadisiye'de bozularak katktan sonra Ehvz'm idare merkezi olan Hzistn'a gelip oralarn ele geirerek Basra si mi larina saldrr oldu. Basra kumandan olan Gazvan olu tbe (r.a.), Hz. Sa'd'dan yar l un isteyince, o da ona yardm iin Mukarrin olu Nuaym ile Mes' u l olu Nuaym' gnderdi. Bu iki Nuaym, Basra ile Ehvaz snrna kondular. Utbe de muhacirlerden Kayyin olu Slemi ile Murayta Olu Harmele'yi gnderdi. Onlar da Basra snrna gidip Mlik olu 'Beni Anm kabilesini ardlar. Bunlar ise Arap kabilelerinden olduklar halde Horasan'a gidip gelir olduklarndan bu arya uyarak ilerinden Glib Vil ve Vil Kelb! olu Kleyb gelip, Slem ve Harmele ile grtler ve muha r e b e gn yardm etmek zere sz verdiler. Belirtilen gn Slemi ve Harmele, askerlerini tertip ve dzene sokarak hareket ettiler. Nuaym'i de kaldrp birlikte Hrmzan zerine yrdler. Hasra askerinin kumandan Slem, Kfe askerinin kumandan Nuaym olduu halde Hrmzan ile harbe giritiler. Galip ve Kleyb se Hrmzn'm dn yolunu keserek Slem ve Nuaym'e imdad llkerl ('.nderdiler. Hrmzan bu hali grnce bozularak kap D e e y l nehrini geti. ran askerlerinden pek ok len oldu. Bunun ze fine Hrmzan aresiz bar istemek zorunda kald. Gazvan olu Utb e ' d e n izin alnarak Dceyl nehri, iki taraf arasnda snr olmak ze re bara karar verildi. Snr zerinde muhafzlar brakld. Glib ve Kleyb de muhafzlarla beraber kald. Sonra Glib ve Kleyb ile Hrmzan arasnda snr ekimesi ki Anlamazla bakmak zere Harmele ile Slem oraya gitti. kisi de Galib ve Kleyb'i hakl grdler. Hrmzan ise bu hkme raz ol m a d Bar bozdu. Krtlerden yardm alarak askerini oaltt. Bu n u n zerine Utbe de halifenin emri zere ashabdan Hakus'u Hr mzan zerine .".nderdi. Ehvaz Panayr yannda olan muharebede Hrmzan bozguna ij',ra\aak h'amhiirmz denilen ehre kat. Harkus da Ehvaz Pana yrm i i'.elrerck o r a d a k a l d . Hkmetini geniletti. Tiister'e k a dar e l a n h a n sebillerini e l e geirdi ve fetihlerini halifeye yazd. Ga-
UAIIRKYN
SEFEhl
VK
BASRA'DA
OLANLAR
300
nimet mallarnn bete birini gnderdi. Halifenin emriyle Muaviye olu Cz' Hrmznin zerine gnderdi. O da Srrak ehrim eli geirdi. Etrafa dalm olan halkn cizye vermek zere boyun eme ye ard. Onlar da gelip memleketlerinde kalarak cizye verici oldu lar. Harkus, Ehvaz tarafnda kalp Muaviye olu Cz ise kanallar aarak ve bo yerleri deerlendirerek o blgeyi bayndr bir hale ge tirmitir. Hrmzn da Mslmanlarn ald yerler, kendilerine kal inak zere bar yapmak zorunda kalmtr.
Bahreyn Seferi ve Basra'da Olaniar

Bahreyn kumandam Hadrem olu 'Ala dnmelerle yaplan sa valarda pek byk an ve hret kazanmt. Sonra Hz. Sa'd'm ka vutuu zaferler, brlerinin nn ve hretini bastrd. Hz. 'Ahi ona gpta ederek ran memleketlerine kar savamak isterdi. Fakat Bahreyn'den deniz yoluyla gemek zorundayd. Hz. mer ise Msl manlarn pek uzaklara doru yaylarak dalmalarndan gocunur ve zellikle tehlikelerle dolu olan cleniz seferinden sakmrd. Bundan do lay btn kumandanlar deniz seferinden yasaklamtr. Hz. 'Ala, kardan seyirci gibi durmaktan usand. Halk harbe isteklendirdi. blk dzenledi. Birine Muall olu Crd'u, brne Hmam o lu Svari kumandan yapt. Hepsinin ba olmak zere Sv olu Mnzirin oiu Kuleydi de bir blkle memur etti. Hepsini Bahreyn'den gemilerle Istahr taralna geirdi. O ky ala ise Hirbed adndaki kumandan emrinde bir ran ordusu vard. ran llar deniz kysna inip gemiler ile slm askerleri arasna girdiler. slm askerleri, dn yollarnn kesilmesinden dolay tela dt ler. Huleyd, onlar savaa coturdu. le namazn kldktan sonra harbe tututular. Tavus denilen yerde pek sert arpmalar oldu. Crd ile Suvar ehit dt. Huleyd askere cesaret verip arp:; maya devam etti. ranllardan pek ok len oldu. Fakat gemiler elde olmadndan slm askerine aknlk geldi. Bundan dolay karadan dolaarak Basra'ya gitmek zere hareket ettilerse de, ranllar her yandan sardlar. Bir yerde ordu kurup savunma yapmak zorunda kal dlar. Hz. mer bu durumu renince hemen Basra kumandan olan Gazvan oiu Utbe'ye yazl emir gnderdi. Mkemmel bir ordu le k, lm askerine yardm etmesi iin emir verdi. Hz. 'Al'nn yle zinsiz tehlikeli bir harekete- cesaret ettii iin, bir eit ceza olmak zere onu askerle beraber Hz. Sa'd'm emrine memur etti. Utbe, halifenin emri zerine (onikibin) sekin svari hazrlaya rak Kuleydin yardmna gnderdi. Bu askerin iinde Amr olu A im, Hcrsemc olu Arfece ve Kays olu Ahnef gibi nl kimseler vardl Hepsinin zerine Ebu Relim olu Ebu Sebre kumandand. Bu ::: ker katrlara binip al ve klaklarn yedek ekerek ky yoluyla dolatlar
(Cilt:
1)
ve Huleyd'in bulunduu yere ulatlar. ranllar ile bir kanl harbe giritiler. Zafer kazanp pek ok ganimet mallar aldlar. Huleyd'i ordusuyla beraber kurtarp Basra'ya getirdiler. te bu olay, Basra'nn hretine yol at ve nemini ortaya koy du. Bunun zerine Utbe, halifeden izin alarak hacca gitmi ve d nte Medine'ye geliinde Basra valiliinden istifa etmise de Hz. mer, kabul etmedi. Basra'ya gndermiti. Fakat yolda ld. ube olu Mugre Basra Emir'i tyin olunmutur. Mugre, Arap dhierindendi. Herkes ona boyun edi. O da Bas ra ilerini dzene sokmaya balad. Fakat ok gemeden zina ile th met altnda brakldndan Hz. mer, onu vazifeden ald. Ebu Musa E'ar'yi Basra Emir'i yapt. Mugre ile ahitleri Medine'ye getirterek muhakeme etti. Fakat zina yapt tesbit edilmemitir.
Rmhrmz ve Tster'in A l n ve Hrnzrs'n Tutsak Oluu

Hrmzan, Basra Emir'i ile bar yaparak Rmhrmz ehrinde oturmaktayd. ran hkmdar Yezd-i Crd ise btn ran halkn coturup cesaretlendirerek arka arkaya Hrmzn'a yardm gnder mekte olduu halde, Ehvz halkn da harp ettirmek zere kkrt maktayd. Snr beyleri bu durumu renir renmez halifeye bildirdiler. Halife de Hrmzn'a kar Mukarrin olu Numan'n emrinde Kfe'den bir ordu gnderilmesini Hz. Sa'd'a; Ad olu Sa'd emrinde bir ordu gnderilmesini de Ebu Musa E'ar'ye yazd. Ebu Rehin olu Ebu Sebre'nin de iki orduya kumandan olmasn emretti. Numan, Kfe askeriyle doru Rmhrmz ehri zerine gitti. Hrmzan onu haber alr almaz korkarak Tster ehrine kat. Nu man da Rmhrmz' ele geirdi. Basra askeri Ehvaz Panayr'nda iken durumdan haberli olduklarndan doru Tster zerine gittiler. Numan da Rmhrmz'den kalkp Tster'e gitmekle hep orada bir leerek Tster'i sardlar. Birka ay uzayan kuatma srasnda ranl lar, k yaparak sert arpmalar oldu. Sonunda su yolundan h cum ile Tster'e girildi. ran askeri yok edildi. Hrmzan, i kaleye kapand. Hz. mer'in hkmne raz olarak teslim oldu. Ganimet mallarnn bete birini ayrarak kalan askere bltridkte svari payna (bin) ve piyade payna (bin) dirhem dt. Ebu Sebre ganimet mallarnn bete birini ve Hrmzn' M lik olu Enes, Kays olu Ahnef ve br baz kimselerle birlikte Me dine'ye gnderdi. Kendisi de Numan ile beraber bozguna urayanla rn pelerine derek Ss zerine gitti. Ashabdan Kleyb'in torunu ve Abdullah'n olu Zer de bir blkle Cndeysbr zerine yrd. Bete bir ganimet mallaryla halifenin yanma gnderilmi bu lunan Enes ve Ahnef Medine'ye yaklatklarnda Hrmzn' resm
HCRETN
ONSUKZNC
SENES
311
elbisesiyle ashaba gstermek zere srmal kumalardan yaplm el bisesini ve yakut ile donanm tacn giydirdiler ve byk bir gste rile Medine'ye girdiler. Hz. mer'i sordular, mescidde olduunu renip oraya gittiler. Grdler ki: Hz. mer, mescidde bir eit cbbeye brnm... Kams elinde olduu halde uyuyor... Onun yannda oturdular... Hrmzn "mer nerede?" dedi. "te bu" dediler. "Peki hani beki leri ve kapclar?" diye sordu. "Onun bekisi ve kapcs, yazcs yok tur" diye cevap verdiler. "yleyse Peygamber olmal" dedi. "Hayr Peygamber deil, belki peygamberlerin yapt gibi yapar" dediler. Hz. mer, onlarn seslerinden uyand ve kalkp oturdu. Hrmzn'a bakp "Hrmzn m ? " dedi. "Evet" dediklerinde "Allah'a hamd ede rim ki slm, bunu ve benzerlerini hor ve hakir kld" dedi ve hemen zerindeki elbiseyi kartt ve hafif bir elbise giydirtti ve ona dedi ki: "Ey Hrmzn! Kaderini ve Allah'n emrinin sonunu nasl grdn?". Hrmzn dedi ki: "Ey mer! Cahiliyet gnlerinde Allah, bizi ve sizi bal bamza brakt. Biz de size stn geldik. Ne zaman ki Allah, si zinle beraber oldu, bize stn geldiniz". Sonra Hrmzn Mslman oldu. Hz. mer de ona senede (ikibin) dirhem maa verilmesini uy gun grd.
Sus ve Cndeysbr'un Aln

Hrmzn'm kardei chriyr Ss'ta muhafzd. Ebu Sebre Ss'a gidip, kuatarak sktrmaya balaynca halk, Vre ile Ss'u teslim ettiler. Bu srada ran askerleri, Nihavend'de toplandndan Mukar rin olu Numan, Kfe askeriyle o tarafa yrd. Abdullah olu Zer de bir sre Cndeysbr'u kuattktan sonra bar yoldan ele ge irdi.
Hicretin Onsekizinci Senesi Ktlk ve Veba Hastal

Bu yl Arap yarmadasna yamur yamad. Yerler kurudu. Toprak kl gibi rzgrla uar oldu. nsanlar, hayvanlar a kald. Hz. mer, etraftaki kumandanlardan yardm istedi. nce Suriye kuman dan Ebu Ubeyde, (drtbin) yk zahire gnderdi. Filistin kumanda n As olu Amr da Msr tarafndan zahire bularak Kzl denizden ge m i y i 0 gndermitir. Bu yolla Medine'de bolluk oldu. Hz. mer, halk ile beraber yamur duasna kt ve Resl-i Ek rem'in (s.a.v.) amcas Abbasin elinden tuttu "Y Rabbi! Peygambe rinin amcas le sana yaklar ve sarlrz" diyerek diz kt, iten yaknp y a l v a r m a y a balad. O /aman II/.. Abbas da yce Allah'a yalvan ve gzlerinin yalar sakalndan ua dklrd
.i ta
I'ICYOAMIIEIILER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
Bu anda bulutlar belirdi, yamur yamaya balad. O zamana kadar Hz. mer, diz kp duruyordu. Hz. Peygamber'e (s.a.v.) ya knln halkn gznde an ve erefi artt. Herkes Hz. Abbas'n etek lerine yapr oldu. Yine bu sene Suriye kylerinden Amevas denilen kyde veba kt. Etrafa yayld. Bundan (yirmibebin) kadar adamla beraber am valisi Yezd, Hiam olu Haris ve Amr olu Sheyl gibi mehur kimseler ld. Hiam olu Haris, kendi aesi halkndan yetmi kii ile am'a gelmiti. Bunlardan yalnz drd dnebildi. Yezd'in yerine kardei Muaviye am valisi yapld. Bu aralk Basra tarafnda da veba k masyla oralarda da pek ok adamlar ld. am'da veba ktnda Hz. mer, Medine'den am'a gitmek ze re yola kmt. Serg demlen kye gelince Suriye kumandanlar ge lip kendisiyle grtler. Vebann iddetini anlattlar. am'a girmek yahut geri dnmek hakknda ashabn fikirlerinde ayrlk kt. Hz. mer, geri dnmek fikrini kabul etti. Dn emrini verdi. Avf olu Ab durrahman bir yerde olup o srada geldi. Veba hakknda bir hads ri vayet etti. yle ki: "Resl-i Ekrem'den iittim: 'Bir yerde veba oldu unu duyarsanz oraya gitmeyin ve bulunduunuz yerde karsa ora dan kamaynz' diye buyurdu" dedi ve dn fikrinde bulunanlarn grlerinde yamlmadklar belli oldu. Suriye kumandan Cerrah olu Ebu Ubeyde de vebadan ld. l meden nce Cebel olu Muaz' vekilliine semise de, sonradan o da bu hastalktan gitmi ve s olu Amr' vekillie semiti. Amr halk alp dalara kard. Allah'n hikmetiyle veba sona erdi. Muaz, ashabn slm hukukularndan deeri yksek bir kimsey di. Ebu Ubeyde ise cennetle mjdelenen on kiiden biriydi. Hayat hi kyesi nceden gemiti. Ne kadar byk ve yksek sfatlar sahibi bir kimse olduu anlald. Tekrara hacet yoktur. Hz. mer, onun kendisinden sonra halife olmasm isterdi. Fakat kendisinden nce l mtr. Hz. mer, Medine'ye dndyse de, veba sona erdikten sonra Hz. Ali'yi Medine'de vekil brakp, kendisi Suriye'nin durumunu aratr mak ve bu byk felketten kurtulup da sa kalanlar teselli etmek zere Eyle yoluyla am tarafna gitti. Eyle'ye gelince gmlei yrtl m olduundan dikmek ve ykamak zere onu Eyle piskoposuna ver di. O da dikip ykadktan baka kendisine yeni bir gmlek dikip ver di. Hz. mer, onu kabul etmedi. Eski gmleini giydi ve am'a geldi. Namaz vakti oldu. Kendisi imam olup da Mslmanlara namaz kl drmak isteyince bazlar "Ey m'minlerin Emiri! Bill'e emretscn de mezzinlik etse" deyince o da emretti. Hz. Bill'in kalbi ise Hz. P e y gamber'in (s.a.v.) ayrlk atei ile pek acl ve gnl yaral ve keder i olduundan o kadar yank ve dokunakl bir ezan okudu ki, h e p o dakilerin tyleri rperdi. Ashab, Bill'in sesin! duyar duymaz 1 << '> > ah edip inleyerek aladlar, Tbin'I de alaliln
ICKKTN ONDOKUZUNtU
SENES
Fahr-i lem'in (s.a.v.) lm gnnden beri Mslmanlarn o derece alad grlmemitir. Hz. mer, Suriye ilerini dzene sok tuktan sonra Zilkade aynda Medine'ye dnd. Bu sene Haris Kind olu urayhi Kfe'ye ve Suvar Ezd olu K'b' Basra'ya hkim yapt. urayh, mehur Kad urayh'dr ki, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) zama nna yetimise de, Resl-i Ekrem'i grmek erefine kavumad iin, Tbin'den saylr. Pek ok yllar Kfe'de hkimlik etmitir. Adalet ve doruluk bakmndan ad dillere destan olmutur.
Hicretin
Ondokuzuncu
Senesi
Bu hicretin ondokuzuncu yl iinde Medine yaknndaki Harret Leyl denilen yerde ate karak su gibi akt. Hz. mer sadaka ve rilmesini emretti. Herkes sadaka verdi. Ate de snd. Bu sene Hz. mer, halk ile Mekke'ye gitti. Hac etti. Bu srada' Humus zerine memur olan Huzeym Cumah'nin torunu ve mire'nin olu Sad ld. Ashabn fazilet sahibi olanlarndan idi (r.a.). Geen yl Arap yarmadasnda meydana gelen ktlk ve pahal lk ve birok slm ehirlerinde kan veba felketinin sersemlii epey zaman srd. Pek ok nemli ilere balanamad. Fakat As olu Amr hu srada Msr seferiyle urayordu. nk cahiliyet zamannda As olu Amr (r.a.) ticaret yoluyla Kuds tarafna geldii zaman bir yolunu bularak skenderiye'ye gi dip Msr'n zenginliini ve bolluunu grm olduundan, Msr'n fethini o kadar hrsla istiyordu ki, vebann Amevas'ta verdii peri anlk onu bu iddetli isteinden asla caydramad. Daha nce Hz. mer am tarafna gelince As olu Amr, ona Msr'n durumunu an latarak Msr seferi iin izin isteyince Hz. mer, slm askerlerini da tmak istemediinden izin vermemise de Amr, bu konuyu tekrar tekrar aarak ve Hz. mer'i buna isteklendirerek sonunda izin kopar mt. Bundan dolay, bu srada (drtbin) kadar svari ile Msr tara fna gitti ve Hz. mer'e durumu yazyla bildirmiti. Ar'e gelii Kur ban bayramna rastlad. Bir ko kurban etti ve hemen Msr'a girip Ferema ehrinde harbe balad. nk orada Rumlarn epeyce mu hafz askeri vard. Sert bir ekilde kar koymaya baladlar. Bir ay kadar savunmada bulunmulardr. O zaman Msr havalisinde alt milyon kadar Kpti vard. Onlar boyunduruk altnda tutacak kadar Rum askeri de vard. zellikle o zaman Msr'n bakenti skenderiye ehrinde pek ok Rum askeri vard. htiya duyulduu takdirde s tanbul'dan gemilerle yeteri kadar asker gnderilebilecei de mm knd. u hale gre A m r i n (drtbin) svari ile Msr'a girmesi akl ve hikmet d bir cr'et olarak grnyorsa da, Kiptiler Rumlarn zor balklarndan ve kendilerine hkmetmelerinden usanarak onlarn
314
l'EYUAMIEBLEK VE HALEELElt TARH (Cilt:
1)
ar idaresinden kurtulmak arzusunda idiler. Bakanlar olan ve M sr valisi yerinde bulunan Mukavkis de kavmini bu mahkmiyetten kurtarabilmek iin frsat gzetmekte idi. Fakat Kiptiler uzun zaman dan beri Hristiyanl kabul etmilerse de, skenderiye'de yaylan mezhep ekimeleri herkesi artmt. Amr ise pek cr'etli ve tedbirli ve son derece cin fikirli bir adam d. Kptilerie ne trl haberleti ve onlara ne trl dil kulland bil meyiz. Fakat skenderiye'de Kptilerin Ebu Meyamin adnda bir pis koposu vard. Amr'n Ferema'ya geldiini duyunca Kptilere "Artk Rumlarn burada hkm ve hkmetleri kalmad. Hemen Amr ile g rn ve uyuun" diye yazm olduundan Kiptiler, Rumlara yard m kestiler, Amr'a ise yardmc oldular.
Hicretin Yirminci Senesi

Amr, bu sebeple ksa zamanda Ferema'y aldktan sonra, hafife kar koymalar grp geirerek ve askerini yayp dmann gzlerine ok gstermek gibi hilelere bavurarak Bilbis'e vard. Bir ay iinde onu da aldktan sonra hl Eski Msr denilen yere geldi. Vurdu, krd ve orada bulunan Yne kalesini kuatt. Fakat kale, salamd. Rum lar burada ok olduundan alnmas zor ve g olmutur. Hz. mer (r.a.), yukarda yazld zere Amr'n Msr'a gitmesini Hz. Osman'a atkta, Hz. Osman "Ey mer! Amr, gz pek ve gayret lidir. Kendisinde ba olmak sevgisi de vardr, inallah ihtiyatsz hare ket edip de, Mslmanlar bir tehlikeye dlmez" demi olduun dan, Hz. mer, Amr'a yardm iin Esved olu Mikdad, Smit olu Ubade ve Huzafe d'nin olu Hrice gibi az bulunur kumandanlar emrinde Msr tarafna gnderilmek zere (onikibin) asker hazrla mtr. O srada ise cennetle mjdelenen on kiiden biri olan Avvam o lu Zbeyr (r.a.) din urunda savamak iin Antakya snrna gitmek istiyordu. Hz. mer, ona "Msr vilyetini ister misin?" diye sorunca "Hayr, valilik istemem. Allah yolunda savamak, gazilere yardm et mek isterim ve Msr'a giderim. Amr, eer fethetmise iine karmayp, ancak ona bal olarak baz kylara inerim ve eer hl Msr' almamsa ona yardmc olurum" deyince Hz. mer onu hazrlanan askerle kumandanlarn hepsi stne kumandan yapt. Hz. Zbeyr, bu (onikibin) askerle Msr'a eriti. Amr ile bulutu. Amr, Yne kalesini sktrmaktayd. Mukavkis, Amr'n o ekilde iler lediini iitince, skenderiye'den kp Yne kalesine gelmi ve savun maya kalkmsa da, Mslmanlarn kuvvet ve iddetini grp korka rak kalenin korunmasn Rum generaline brakp, kendisi baz Kpti reislerle birlikte kayklarla kar taraftaki adaya gemiti. Amr, mancnk yani ta a l a n bir eit makine kurup kaleyi zor
krnaklayd II/, /abeyr, ona ka "ten, fedailik edeceim. Umarn
SKHNDKKYK'ISN ALINMASI
315
ki, yce Allah o yzden bu kaleyi fethettirir" dedi ve kale duvarna merdiven dayayp yukarya kt, tekbir getirdi. Askeri de onunla be raber tekbir aldlar. Bedir'de bulunanlardan ensardan Mesleme olu Muhammed de baz mcahitler ile beraber merdivene koup yukar kmaya baladlar. Hz. Zbeyr, dalkl kale iine atld. Rumlar, b tn slm askeri hcum edip saldrd sanarak korku ve tela de rek kapya kouup Amr'dan aman dilediler. O da aman verdiinden kapy atlar. Hz. Zbeyr de onlarla beraber kapdan kp Amr'm yanma geldi. Bunun zerine Mukavkis, Amr ile konumak iin eliler gnder di. Amr Kiptiler hakknda olan Hz. Peygamber'in (s.a.v.) vasiyetini syledi. yle ki: Resl-i Ekrem'den (s.a.v.) "Msr' aldnz saman halkna iyilik ediniz. nk onlarn akrabalklar vardr" diye bir hads rivayel olunmutur. Kbt kavminin akrabalklar, Hz. smail'in (a.s.) annesi Hcer'den ve Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) olu brahim'in anas olan Kbt Mriye'den dolaydr. Haberleme ve konumalarn sonunda yllk belli bir miktar ciz ye vermek zere Mukavkis, bara evet dedi. Fakat Rum generallerin den olup Filistin'de Amr ile harp edip de bozguna urayarak Msr'a kam olan Artebon bara raz olmad. Anszn slm askeri zerine saldrd. Yaplan pek kanl bir savata kendisi ldrld. Askeri da ld. slm askeri pek ok esir ve ganimet ald. Sonra Amr ile Mukavkis arasnda kararlatrlan artlar zerine bir antlama yaplp imzaland. Rumlardan bu artlara raz olanlar Msr'da kalmak ve olmayanlar kp gitmek art da antlamaya ya zld. Bu antlamay Amr'm klesi ve sancaktar olan Verdan yazd ve Amr ile beraber imzalad. Zbeyr ile oullar Abdullah ve Muham med de ahit yazld. Kbt kavmi bu antlamay uygun grd. Amr da ehir dnda adrn kurdu. Hkmleri yerine getirmeye balad. Bundan dolay buraya adr mnsna gelen F u s t a t denildi. Msr'n alnmasnda Zbeyr ile iki olu ve kumandan Amr ve sancaktar Verdan ve Zbeyr ile beraber merdivene kanlardan en sardan Mesleme olu Muhammed ve blk kumandanlar olan Esved olu Mikdad, ensardan Smit olu Ubade ve Huzafe olu Hrice'den baka pek ok ashap vard. Ebu Zer Gfar, Ebu'd-Derda, ensardan Zeyd olu Ebu Eyyb H lid, ensardan Muhalled olu Mesleme, Ebu Serh mir'nin torunu ve Sa'd'm olu Abdullah, Ens Fihr olu Ebu Abdurrahman Yezd ve Hz. mer'in olu ile Amr'm olu Abdullah ve Hasene olu urahbl'in oullar Abdurrahman ve Reba ve Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) azadllarndan Ebu Rfi' fetihte hazr olanlardan bir ksmyd.
skenderiye'nin
Alnmas
Mukavkis, A m r le bar yaptn K o s l a n t n i y y e Kayscr'ine yaBinCI Kayser, bu ani ksmay ve Mukavkis'in b a n k 'fini rel etti, Ve
:nts
(Cilt:
1)
kt bulduunu belirten Mukavkis'e yazd yazl emrinde "Msr'a gelen Araplar, (onikibin) kiiden ibarettir. Halbuki Msr'da say ve hesaba gelmez Kpt kavmi var. Kiptiler eer savatan cayarak Arap lara cizye vermeyi isterler ve onlar bizim zerimize tercih ederlerse Msr lkesinde (yzbin)den fasla Kum vardr. Silhlar ve dier mal zemeleri tamdr. Araplarn gszlkleri de sizce anlald ve grd nz. Elinde bu kadar kuvvet varken emrindeki Rumlar ile beraber Araplarn elinde hor ve hakir olmaya nasl raz oldun? imdi sen, em rinde Rumlarla beraber ya l, ya kazanmcaya kadar harbediniz" diye emretmi ve buna yakn Rum halkna da byle yazl bir emir gnder mitir. Kayser'in mektubu iskenderiye'ye gelince Mukavkis, Rumlarn ileri gelenlerini toplayarak Kayser'in emrini duyurduktan sonra, "Ben bilirim ki Araplar, az ve zayf olmakla beraber bizden kuvvetli ve iddetlidirler. Onlarn bir askeri, bizim yz askerimize bedeldir. nk onlar, bir kavim ki, lm onlarn yannda hayattan daha ok istenir. Onlar, vatan ve oluk ocuklarna dnmemek zere yurtlarn dan karak din urunda savarlar. lenlerinin byk sevaba kav saaklarna ve cennete gireceklerine inanyorlar. Yaayacak kadar yi yecek ve giyecek ile yetinerek baka dnya lezzetlerine dknlkleri yok. Biz ise bir kavmiz ki, lm kt ve irkin grrz ve hayat ve dnya lezzetlerini severiz. Biz, onlarla nasl savaabiliriz? Ey Rum lar! Biliniz ki: Araplarla yaptm antlamadan kamam. Kesin ola rak bilirim ki yaknda siz de benim szme geleceksiniz. Keke biz de boyun eseydik diye temenni edeceksiniz" demi. Sonra Amr'a da mparatorun bar kabul etmediini ve sava mak zere kendisine ve Rumlara emrettiini duyurmakla beraber "Ben, seninle yaptm antlamann dna kmam. Fakat benim hkmm kendime ve bana uyanlara geer. Seninle Kpt kavmi ara sndaki antlama, tamamdr ve onlar tarafndan bozulmamtr. Ben de onlarla beraber szmde duracam. Ve Rumlardan uzam. te onlar ite sen" dedi. Amr da bunu kabul edip ancak skenderiye'ye kadar olan yol ve geitlerin dzeltilmesini ve askere erzak verilmesini teklif etti. Kpt kavmi de bunu kabul etmiler ve skenderiye'ye ka dar olan yol ve geitleri dzelterek her suretle slm askerine yardm etmilerdir. mparator Herakl, Kostantmiyye'deyken Msr'n zerine yle bir hcum olunduunu iitince, skenderiye'ye kendisi gitmek zere byk bir ordu hazrlarken ldnden, bu ordu gnderilememitir. Bununla beraber skenderiye'ye denizden ksa aralklarla epeyce as ker gelmitir. skenderiye ile Fustat arasnda da ne kadar Rum varsa toplanarak Amr'n hareketine engel olmak kaygsnda olmalaryla Amr, skenderiye'ye giderken yolda saysz sert arpmalar olmusa da, her seferinde Rumlar, bozguna uratldklarndan slm askeri onlar skenderiye duvarlarna kadar kovalayarak kuattlar. ay lk kuatmadan soma yry ile iskenderiye'yi fethettiler ve pek
DEStK OLAYLAR ok ganimet aldlar. Bylece Msr lkesi hepten gemitir.
;u' Mslmanlar eline
Sonra Amr Nevbe blgesine bir blk gnderdi ise de, Sudanl lar ok atmakta mahir olduklarndan slm askeri bir ey yapamayp, ou yaralanarak dnmlerdir.
Deiik Olaylar
Bu, hicretin yirminci yl iinde Kays olu Ebu Bahriyye Abdul lah Rum diyarna sefer etmitir. Herakl lnce, olu Kostantiu Koslantniyye mparatoru olmu tur. Yine bu sene el-Cezire ftihi Ganem olu analarndan Cah kz Zeynep (r.a.) ld. lyaz ve M'minlerin
Hz. Peygamber'in (s.a.v.) mezzini Bill-i Habe Hazretleri de bu sene am'da hire te gt. Hayat hikyesi nceden gemitir. l d zaman hanm alayp ah ederken Hz. Bill "Oh! Ne mutlu ba na ki yarn sevdiklerime, Muhammed'e ve ashabna kavuacam" derdi. man tatll ona lm acsn hissettirmiyordu. te olgun iman ve Reslullah sevgisi byle gerek. Ensardan Rfi' olu Mazhar am'dan kimlii bilinmeyen bir ki iyle birlikte Medine'ye gelirken Hayber'e varnda Yahudilerin em riyle bu adam, onu ldrmt. Hz. mer de Hayber Yahudilerini srgn ederek Hayber arazisi ni Mslmanlar arasnda bltrd. Yine o srada Hz. mer Necran Yahudilerini de Kfe'ye srd.
Irak'ta Olanlardan S o n r a
Cell olayndan sonra Kisra Yezd-i Crd, Rey ehrine gitmi ve Mslmanlarn Ehvaz' aldn duyunca, btn ran halkn cenge arp savaa isteklendirmiti. Bunun zerine btn ran halk, heyecana gelip, toptan harbe kalktlar ve her taraftan yryerek Nihavend'de toplanmaya bala dlar. Hz. Sa'd, durumu halifeye yazyla bildirmekle kalmayp harp ha zrlna balad. Byle bell bir zamanda Kfe halkndan ve Esedoullar kabile sinden baz kimseler Medineye gelip Hz. Sa'd'dan ikyet ettiler. "Hatt namaz iyi kldrmyor!" dediler. Hz. mer (r.a.) "imdi sizin lkenize bir musibet geliyor. Byle eyler ile uramann zaman deilse de, bence sizin banza gelen be l da aranzdaki anlamazln aratrlmasna engel olmaz" diye bu-
318
1)
yurdu ve hemen keif ve durumu incelemek iin Mesleme olu Mu hammed'i birka kii ile Kfe'ye gnderdi. Mesleme olu Muhammed Kfe'ye gitti. Hz. Sa'd' alp, her kabi lenin mescidine gtrd. Onun durumunu sordu. Herkes onun gzel hlini syledi ve memnunluklarn belirttiler. Fakat ikyetiler su suyordu. Sonunda sa kabilesinin mescidine varp sorunca Ebu Sa'de diye bilinen Katade olu same Hz. Sa'd' "Askerle sefere gitmez. Mallar eit ekilde bltrmez. Muhakeme yaparken adaleti gzetmez" diye evvelki vmeleri konuda rtt. Ebu Sa'de'nin bu cr'eti Hz. Sa'd'm pek gcne gitti ve onun aleyhine hususta dua etti. yle ki: "Y Rabbi! Eer senin bu kulun yalanc olup da srf gsteri iin sylediyse mrn uzun, fakrn ok, kendisini fitnelere urat" dedi. Resl-i Ekrem (s.a.v.) "Y Rabbi! Sa'd'm attn doru ve dua sn kabul et" diye dua etmi olduundan, Hz. Sa'd'm oklar nasl ki hedefi bulursa duas da kabul edilirdi. Ebu Sa'de hakknda o ekilde duas da ok gibi yerini bulmutur ki, bu adam, ok yaayp kirpikleri gzleri zerine inmi ve ok evld olup yoksullua ve pek fena bir hor ve hakir hale ve aalk durumlara derek, kadnlara dkn olarak, kimi zaman sokaklarda kzlara taklr ve undan bundan azar iitir ve "Bu aalklar nedir ey Ebu Sa'de!" denildikte "Mbarek Sa'd'm bedduas" dermi. Hz. Sa'd, ilk Mslmanlardan ve cennetle mjdelenmi on kii den biriydi. Din urunda a kalm, eitli mihnet ve zorluklarla kar lamken sabr gsterip katlanm olduu halde, namaz iyi kldr myor diye kendisinin yerilmesi pek gcne gitmi hatta "Ben, din yolunda kan dkenlerin ve Allah yolunda ok atanlarn birincisiyim. Muhammed'in (s.a.v.) ashabndan din urunda savaan bir topluluk iinde bulundum. Yiyecek bulamayp aa yapraklarn ve sakz aa c meyvelerini yerdik. imdi Esedoullar namaz iyi kldrmyor diye beni azarlyorlar. yleyse vay benim halime! Ettiim almalar ve ektiim zahmetler, boa m gitti?" diye zntsn dile getirmiti. Bykler hakknda bu gibi iftiralar hep yaplagelmitir. Fakat bu da onlarn derecelerinin yksekliini gsteren hallerdendir. Mes leme olu Muhammed, Hz. Sa'd' akland zere temize kardktan sonra ikyetileriyle beraber Medine'ye gtrd ve durumu Hz. mer'e bildirdi. Hz. mer "Ey Sa'd! Namaz nasl kdryorsun?" diye buyurdu. Hz. Sa'd da, "Ben, onlara namaz Resl-i Ekrem'in kld gibi kld ryordum. Yatsnn nceki iki rek'atini uzatp sonraki iki rek'ati hafif klyordum" deyip cevap verdi. Hz. mer "Hakkndaki kanaatimiz hep byledir ve ihtiyata uymak dncesi olmasa, onlarn hakknda verilecek ceza belliydi" diye buyurdu. Gerekten Hz. Sa'd'dan sonra Kfe'ye ondan daha iyi ve adaletli bir vali gitmeyecei biliniyordu. Fakat ran devletinin var kuvvetini
pazuya verip, byk bir kuvvetle slm ehirlerine saldraca srada
slm askeri arasnda velev ki, nemsiz de olsa ayrlk kmas uygun grlemeyeceinden her ihtimale kar Hz. Sa'd'm Kte valiliinden alnmas durumun gerei sayld. Hz. mer, Hz. Sa'd'e "Kfe'de vekilin kimdir?" diye sordu. O da "Utban olu Abdullah olu Abdullah'dr" diye cevap verdi. Abdullah, ensarn ileri gelenlerindendi. Hz. mer, onu Kfe valisi yapt. ran seferi hakknda Hz. Sa'd'm grn sorunca, ranllara dehet ver mek zere tecavzlere girierek her yandan zerlerine yrmek ge rektiini belirtti. Bunun zerine Hz. mer, sekin ashab toplayarak, "Ben ken dim kp uygun bir yerde durup da her tarafn askerini ran zerine gndermek isterim. Siz ne dersiniz?" deyince kimi bu sureti yerinde buldu, kimi "am ve Yemen askerleri btn ran snrlarna yrsn. Sen de Mekke ve Medine halk ile Basra ve Kfe tarafna git ve k firlerin topuna kar Mslmanlarn hepsini gnder" dedi. Sonra, Hz. Ali kalkt, "Ey mer! am askerini ran'a gnderirsen Rumlar, onla rn oluk ocuklar zerine saldrr. Yemen askerini gnderirsen Habeliler beri geer. Bu blgeyi bo brakrsan etrafmzda olan Arap lar, ayaklanr ve sana arka tarafndan aknlk verip ndeki ii unut turur. Bunlar yerlerinde brak ve emret ki, Basra halk, blme aynisin, biri oluk ocuklarnn korunmasnda kalsn; br hara ve cizye veren halkn savunulmas iin ihtiyat zere bulunsun; nc s de Kfe askerine yardm iin yrsn. Acemler seni snrda grr lerse Halife Hazretleri, Arap bakumandan diyerek daha byk bir hrsla saldrrlar. Saylarnn okluuna gelince biz, imdiye kadar ok olarak savamadk. Allah'n yardmyla i grdk" dedi. Hz. mer, bu gr uygun buldu ve "Irak kumandanlarndan birini seiniz ki, o snrn ilerini ona brakaym" dedi. Sekin ashab "Sen askerin hallerini daha iyi bilirsin. nk sana geldiler, grt ler hallerini rendin" dediler ve Hz. mer Mukarrin Mzeni olu N u m a n i ileri srnce, onun bu ie uygunluunu kabul ettiler. Numan, o zaman bir blk Kfe askeriyle Cndeysbr ve Ss kulun dayd. Hz. mer, ona yazl - emir yazd. Bir su zerine konup etrafn daki askeri yanma toplayarak Nihavend zerine hcum etmesini emretti. Kfe kumandan Utban olu Abdullah'a da halk Mukarrin olu Numan emrine varmak zere din urunda savaa ard ve bu na isteklendirmesini yazd. Mukterib, Harmele, Zerr adndaki kuman danlara Ehvz askeriyle Fris ve sfahan snrnda durup da, o taraf tan Nihavend'in yardmn kesmelerini bildirdi.
Hicretin Y i r m i b i r i n c i S e n e s i
Halifenin emri zere Mukarrin olu Numan askeriyle bulunduu tarafta su zerine ordusunu kurdu. Kfe kumandan Abdullah da halk Numanin emrinde bulunmak zere din urunda savaa ar-
320
1)
di. Btn savalar topland. Yeman olu Huzeyfe onlarn ba oldu. Mukarrin olu Nuaym da beraber idi. Hepsi Kfe'den hareketle Numa'n yanma gittiler. ube olu Mugre de Medine askeriyle Numan'm yanma vard. Numan'm yannda (otuzbin) kadar asker topland. O zaman Nihavend'de ran bakumandan olan Firzn adl kumandann emrinde (yzelli bin) kadar asker toplanmt. Fakat Numan'm askeri sekin di. lerinde Abdullah Becelli olu Cerr, ube olu Mugre ve bni mer gibi byk ve nl kimseler ve Huveylid olu Tuleyha ve Ma'dkerib olu Amr gibi saylar (bin) kiiye varan Arap yiitleri vard. Tuleyha nceden dinden karak peygamberlik davasna kalk mken tekrar Mslman olan mehur Tuleyha'dr. Numan, keif iin Tuleyha ile Amr' Nihavend'e doru gnderdi. Amr kimseye rastlamayp yoldan dnd. Tuleyha ise Nihavend'e ka dar gidip geldi ve yolda kimseye rastlamadn syledi. slm askeri ile Nihavend'in aras ise (yirmi) saatten oktu. Bu uzaklk arasnda bir engel olmad anlalnca Numan, hemen askerini harp dzenine sokarak Nihavend'e yrd. Kardei Nuaym' ncl kuvvete ve br kardei Sveyd ile Ye man olu Huzeyfe'yi sa ve sol kollara ve Mes'ud olu Mca'yi art kuvvetlere ve Amr olu Ka'ka'y svariler zerine memur ederek ileri yrd. Frzan da sa ve sol kollarna Zerk adl kumandan ile Zi'l-Hcib yerine geen Behmen Hadveyh adl kumandan memur ederek ran ordusuyla Nihavend'den kt. Bir aramba gn iki ordu birbirini grd. Numan, tekbir aln ca btn- slm askeri tekbir ald. ran ordusu bundan sarsld. slm askerleri yklerini indirdiler ve bakumandanlar iin pek ssl ve gsterili bir adr kurdular. Numan, hemen harb ateini kztrd. O gn ve ertesi perembe gn arptlar. stnlk kh bu tarafa ve kh o tarafa geti. Cuma gn ranllar ordughlarnn etrafna hendek evirdiler ve pek ok engellerle salamlatrdlar. Mslmanlar, ran ordusunu kuatmakla ranllar, istedikleri zaman k yapar ve istedikleri zaman savunmaya geer oldular. s lm askerleri ise savan bylece uzamasndan sklp usandlar. Nu man, bir gn kumandanlar ve fikir sahiplerini toplayarak dant. Orada bulunanlarn en yals Ebu Selman olu Amr olduundan n ce sze o balad. "ranllar, byle hendek iinde korunabildikleri hal de isin uzamasndan onlar daha ok sklr. Brak, istedikleri kadar hendek iinde kalsnlar. Hemen dar kanlarla sava" eleyince g r red olundu. Mdkerib olu Amr "Onlardan ne korkarsnz? He men zerlerine saldrnz" deyince, "Duvarlarla tos mu vurualm?" diye onun fikrini de kabul etmediler. Bunun zerine Tuleyha, "Benim grm budur ki, ileriye bir ksm svari gnderiniz. Muharebeyi kztrp dmanla kartk larnda svarimiz, yalandan kasnlar. ranllar, pelerine dmek is-
IIlCItlvTN YltMHKNC SENES
:\2\
toyerek h e p s i s i p e r l e r i n d e n d a r u r a y p s a l d r r l a r , i t e o z a m a n b i z d e a n s z n o n l a r n z e r i n e a t l r z . A l l a h y a b i z e ya o n l a r a verir" dedi Tuleyha'nn fikri beenildi ve Ka'ka'a yle bir sava hilesi gstermesi i i n emredildi. Bir cuma gn sabah erkenden Ka'ka' kt. arp may kztrd. Birtakm yapmack hareketlerle btn ran askerini siperlerinden dar kartt.
ranllar Ka'ka'm kan gerekten ka sanarak hrslandla ve toptan siperlerinden dar uradlar ve birbirinden ayrlmak iin boyundurua koulu kzler gibi her yedi neferini birtakm olarak birbirine balam olduklar halde hey h e y diyerek Ka'ka'm peine derek korunaklarndan epeyce ayrldlar. Geri dnerek bozguna u r a m a m a lan iin arkalarna Domuz Aya denilen demir dikenler yay imalard. Ka'ka' nlerine dp gerileyerek slm ordusuna kadar geldi, ranllar da hrslanarak orduya attdar ve slm askerlerini
oka Intl.ular.
Numan ise s'm askerine yerlerinden kpdamayarak emrolun madlka harbe kalkmamalar iin sk sk sylemi olduundan, on lar da konduklar dzen zere ve verilen de uyarak yerlerinden ayrlmayp emir bekliyorlard. Hatta ilerinden bazlar ok ile y a r a
land iin " D a h a n e d u r u y o r u z ? " dedike Numan "Biraz bekleyin"
derdi. Sonunda le vakti eriince Numan, atma bindi, askeri dolat H e r sancan yannda durup onlar harbe coturdu ve " B e n , tek
bir alacam, n c s n d e d m a n a h a m l e edeceim. ediniz ve b e n lrsem k u m a n d a n n z S i z d e hamle Yeman o l u I T u z c y f c ' d i r " dedik senden kl bugn slm' asl klacak olduum halde r u h u m u id" deyince
ten sonra "Y R a b b i ! D i l e r i m
fetihlerle
beni sevindir
ve cll
b t n a s k e r alal
geldi, ( teklin a l d A . l . M d i n l e hazrd. Numan, h e m e n h r hamle yaptl Asker de onunla beraber hamle ettiler. Numanin sanca karaku gl bi szlyordu. Beyazlar giyip banda da bal olduu halde s k e i iinde belli oluyordu. ranllar zerine yle sert atldlar ve yle | i d detli bir arpma yaptlar ki, bundan daha iddetli bir arpmann yapld duyulmamtr. Kl akrtsndan baka ses iitilmezdi. Akam yats vaktine kadar arpma uzad. Sonunda ranllar bozul du harp meydannda kan dereler gibi akt. Yayalar bile kaymaya ba lad. Numanin at da kayd v e y e r e d t . Bir rivayete gre kendisi ne bir de ok isabet ederek ehit oldu ve kardei Nuaym onu elbisesiyle rtt ve sanca alp Yeman oiu Huzeyfe'ye v e r d i . k i s i aralarnda Numanin lmn askerden saklamak zere k a r a r v e r d i l e r
kendi yerine yn i, e m r e y e u v e s a v a a
Bonra Numan,
ranllar ise gece, yollarn ardlar ve arka taraflarndaki do muz ayaklar, ayaklarna sapland. Kendileri iin yakm olduklar ateler iine dtler. Her yedisi birbirine bal olduundan biri bil tehlikeli yere dse dier alts da beraber derdi. slm askeri ise arkalarn brakmayp kovalamaktayd.
W -n
..
w mm M M r n n H
/tnn
yt
1)
Bundan dolay ranllar DU arpmada (yzbin) kadar l ver di. Bunun yalnz (otuzbin) i harb meydannda olup, kalan kaar ken lmtr. Kl artklar ise Hemedan'a doru kat. Pek az kur tularak Hemedan'a varabildi. nk arkalarndan Ka'ka' ile Nuaym kovalayarak yetitiklerini tepelemekteydiler. Hatta Frzan da He medan'a doru kaaken bir boazda ykler geiti kapattndan ve arkasndan Nuaym yetimek zere bulunduundan Frzan, atndan inip yaya olarak daa kmsa da Ka'ka'n adamlar nn kesip onu ldrmlerdir. Beri tarafta slm askeri, zaferi kazandktan soma kumandanlar Numan' sormaya baladlar. Numan'n kardei Muakkil "Gznz aydn... Yce Allah, size zafer ve Numan'a ehitlik verdi" diyerek " te kumandannz" diye Huzeyfe'yi gsterdi. Onlar da Huzeyfe'ye ba landlar ve Nihavend'e girip gerek ehir iinde ve gerek etrafnda bulduklar mal ve eyalar toplayp ordunun muhasebesine memur olan Akra' olu Sib'e teslim ettiler. Nuaym ve Ka'ka' ile Hemedan tarafna giden yoldalarnn dnn beklemek iin kaldlar. Bu srada ategede sahibi olan Hrbz, Huzeyfe'ye gelip Kisra' nm emanet olarak korunan cevherlerini karmak zere kendisine ve diledii adamlara aman verilmesi iin yalvard. Hzeyfe de aman ver di. Hrbz, eitli pahal cevherler ile dolu iki sepet getirdi. Hzeyfe, muharebede pek ok yararl grlenlere onlarn birazn verdi. Geri kalann bete bir ganimet ile beraber Akra' olu Sib'e teslim ederek Hz. mer'e gnderdi. Ganimetlerin kalan bete drd askere bltrld zaman, svarilere altar bin ve piyadelere ikier bin dirhem dmtr. Sib, Medine'ye vard. Hz. mer'i grd, fetih haberini verdi. Bete bir ganimetle beraber o sepetleri de verdi. Hz. mer, Numan'a ok ala d ve "Bu sepetleri hazineye teslim et. Bakalm biz onlar ne yaparz. Sen, hemen dn ve arkadalarnn yanna git" dedi. Sib, hemen o gn dnd. Ertesi gn sabahleyin Hz. mer, Sib'i geri evirmek zere bir memur gnderdi. Memur, ona yolda yetiemeyip Kfe'de buldu ve alp Medine'ye getirdi. Hz. mer, "Ey Sib! Grdn m benim bama getirdiin bely?" dedi. O da, "Ne var ya mer?" dedi. Hz. mer, "Dndn gnn gecesi, iki melek, ate gibi alevlenerek beni o sepetlere doru srkleyip 'bunlarla seni dalaya caz' dediler. Aman bunlar al gtr, sat. Parasn askerin ilerine harca" dedi. Sib o sepetleri alp gtrd. Kfe mescidine koydu, satla kartt. Haris Mahzum olu Amr o cevherleri iki milyon dirheme sa tn ald. Sonra Acem lkesine gtrp iki kat pahasna satmtr. ran seferlerinde byle pek ok mcevherler ve ilenmi ok kymetli eya lar ele gemitir. Fakat Araplar, o eit eylerin deerini bilmedikle rinden (yirmibin) dirhem kymeti olan cevher, ok kere be dirheme kadar satlrd.
HEMEDAN VE
SFAHAN'IN
ALINII
323
Hemedan ve sfahan'n Aln

Basra askeri kumandan olan Ebu Musa E'ar, Nihavend'den d nnde Dnever ehrine uyrayp be gn kuatmadan sonra halk, cizye verici olmak zere antlama yapmlardr. Sonra Ebu Musa ir van zerine gitmi ve o ehri de byle bar ile fethetmitir. Sonra Sib'i Saymere ehri zerine gnderip o da burasn yine bar yoldan fethetmitir. ran kaaklarn Hemedan'a kadar kovalayan Ka'ka' ve Nuaym da, Hemedan' iddetli kuatma altna aldklarndan halk, cizye ver mek zere aman dilemeleriyle onlara da aman verilmiti. Hemedan'a yardm iin etraftan gelmi olan kumandanlar, bir miktar bar bedeli vererek Huzeyfe ile anlama yapmlardr. O sra da Hz. mer, Kfe valisi bulunan Abdullah' ran tarafna gndermi ve Ebu Musa'nn da ona yardm etmesini yazyla bildirmiti. Hz. Abdullah, bir kola Verka olu Abdullah', br kola Abdullah olu smet'i memur ederek Nihavend'e gitti ve Yeman olu Huzeyfe, eski vazifesi olan Dicle harklar zerine memur olarak dnd. Abdullah olu Abdullah, o tarafta olan askeri de yanma alarak s fahan tarafna gitti. sfahan kumandan Esbdan sfahan'n Rustak denen yerinde bulunup emrinde oka askeri vard ve nc kuvvete Cadveyh olu ehriyar memur idi. Muharebeye baland srada Verka olu Abdullah, ehriyar ile dve kp ehriyar' ldrd. sfahan askeri bozuldu ve Esbdan aman ile Rustak' ter ketti. Sonra slm askerleri Ciy denen sfahan zerine yrdler. sfahan, valisi, cizye vermek ve can isteyen kalp istemeyen dile dii yere gitmek zere anlama yapt. slm askerleri, ran iine do ru ilerledikten sonra, Bruz'da Krtlerden pek ok kalabalk topland ndan Basra valisi Ebu Musa (r.a.) o tarafa koup Ramazan aynda Tra nehri ile Menazir arasnda yaplan savata Krtler bozguna u ramlardr. Bu zaferden sonra Ebu Musa E'ar sfahan tarafna giderek an latlan Islahan zaferinin arkasndan oraya eriti, Abdullah olu Ab dullah ile beraber sfahan ehrine girmitir. sfahan halknn bir ks m Kirman'a gitmise de, ou cizye ve harac kabul ederek yerlerinde kalmtr.
Deiik
Olaylar
Hz. mer, yukarda getii zere Abdullah olu Abdullah' ran seferine memur ettikten sonra Ysir olu Ammr' Kfe valisi yapt. Humus'ta bulunan Mes'ud olu Abdullah' da muallim olarak Kfe'ye gnderdi. Fakat ok gemeden Kfeliler, Hz. Ammr'dan ikyeti ol-
,524
PEYGAMBERLER
VE
HALFELER
TARH
(Cilt:
1)
dular. O da onlardan nefret ederek valilikten ekildi. ube olu Mu gre Kfe valisi olmutur. Bahreyn valisi Hadremi olu 'Al da o srada ldnden yerine Ebu Hreyre tyin olmutur. Yine bu sene Veld olu Hlid Humus'ta hastalanp ve "Ah bun ca arpmalarda bulundum sonunda yatamda m leceim?" diye znt iinde ruhunu teslim etmitir. Yine bu sene Msr valisi olan As olu Amr tarafndan batya gn derilen Nfi' Fihr olu Ukbe bar yoldan Zevle'yi ald. Zevle'den Berka'ya kadar olan yerlerin halk da boyun edi.
Hicretin Yirmiikinci Senesi

Hicretin yirmiikinci senesi iinde Amr, o tarafa kendisi hareket le Berka'ya varnca halk, cizye vermek zere bar yaptlar. Sonra As olu Amr, Trablusgarb'a gitti ve bir ay kuatmadan sonra Trablus'u alp, muhafz olarak bulunan Rumlar ldrd. lerinden pek az k ydaki gemilerine binip canlarn kurtarabildi.
Baz Hemedan OSayiar

Hemedan halk, yukarda yazld gibi cizye vermek zere ant lama yapmlarken sonra antlamay bozarak Hz. mer, Mukarrin olu Nuaym' onlarn zerine memur etti. Nuaym gidip savaarak Henedan' tekrar alarak Horasan'a kadar gitti. O srada Deylem kavminin ve Rey halknn ve mehur Rstem'in kardei olan sfendiyar ile Azerbaycan halknn gelmek zere olduk lar haberi gelince, hemen Hemedanl Kays olu Yezd'i Hemedan'n korunmas iin brakt. Kendisi onlara kar giderek yaplan byk arpmadan byk bir zafer kazand. Bu muharebede de ranllardan pek ok len oldu.
Kazvin ve Zencan'n Aln

O srada zib olu Bera' (r.a.) bir blk askerle Ebher'e vardk ta halk harbe kalktlarsa da, sonra aman dilediler. Bera' da onlara aman verdi. Sonra Kazvin zerine yrd. Kazvin halk Deylem'den yardm istediler. Onlar da yardm iin geldiler. Ancak da zerinde seyirci gibi durduklarndan Kavzin halk antlama ile gvenlik altna girmilerdir. Bundan sonra Bera' Deylem'e, Geyln ve Taylesan memleketle rine tn urunda arpmak iin gitmi ve harbederek Zencan' alm tr.
REY,
KUMS,
GRCAN VE
TABERSTAN'IN
ALINMALARI
325
Rey. K u m is, C r c a n ve Taberistan'n Alnmalar

Nuaym byk bir zafer kazanp Hemedan tarafnn iini bitirdik ten sonra Rey ehri zerine yrd. Rey halk tarafndan Ebu Ferhan gelip anlamak istedi. Nuaym da ona msaade ettiyse de, Rey valisi olan Behram pn'in torunu ve Mehran'm olu Seyavah bu uzla may kabul etmedi. Dnbavend, Taberistan, Kumis ve Crcan halkn dan yardm istedi. Onlar da bu yardm yapt. Seyavah Nuaym'a kar gelerek ehre girmekten onu yasaklad. Fakat Ebu Ferhan Nuaym'a geldi "Onlar oktur. Siz azsnz. Bana biraz svari ver, onlarn haberi olmadan ben, bu svariyi ehre sokaym. Sen, dman zerine saldr. Biz de ehirden kp onlara aknlk verelim" dedi. Nuaym da bir miktar svari ile kardei olu Amr olu Mnzir'i ona arkada yaparak ehre yollad. Kendisi Seyavah zerine saldr d. Serte kar koydularsa da, Mnzir, tekbir alarak anszn ehirden dar urad gibi, ranllar korku ve dehete derek daldlar. Pek ok krldlar. slm askerleri burada da byk zafer kazandlar. Hemen hemen Medayin fethindeki kadar ganimet aldlar. Ebu Ferhan, halk adna antlama yapt. Ondan sonra evld ve torunlar Rey ehrinde daima eref ve itibar sahibi olagelmitir. O za ferin zerine Dnbavend halk da belli bir miktar mal vermek arty la aman almtr. Nuaym, ganimetlerin bete birini Medine'ye gnderdi ve halife den gelen emir ve talimat gereince kardei Sveyd'i bir tmen ile Kumis tarafna gnderdi ve kimse tarafmdan kar konulmad iin Kumis'i bar yoluyla ald. Taberistan valisi de haberleerek bar yapt. Sonra Sveyd Crcan'a gidip Bestm'da ordusunu kurdu. Cr can hkmdar olan Zrnansl adndaki kumandana yazp o da gel di. Sveyd ile grt. Cizye vermek ve Grcan'n alnmasna yardm etmek zere anlat. Sveyd, onunla beraber Crcan'a girdi. Memle ketin haracn toplad. Snrlar Dihistan Trkleriyle kapatt. Bu yol da snr koruyucularndan cizyeyi kaldrd. tekilerden ald.
Azerbaycan, ehr-i Zr ve Derbent'in A l n m a s

Evvelce Ferkad olu Utbe ile Abdullah olu Bkeyr Azerbaycan zerine memur oldular. Biri Hulvan tarafndan, br Musul tara fndan Azerbaycan'a gireceklerdi. Rey ehrinin alnmasndan sonra Bkeyr'e yardm iin ensardan Hure olu Simk'm o tarafa gnde rilmesini Hz. mer, Nuaym'a emretti. Bkeyr ise olup Nuaym'm Ferhuzad olu rek onu tutsak Azerbaycan'a giderken dalarda Rstem'in kardei Hemedan yanndaki muharebesinde bozularak kaan sfendiyar'a rastlad. arpma srasnda stn gele etmiti. sfendiyar ona "Beni koru bu lkeleri bana
326
raz edeyim. Yoksa dalara kap, bir sre urada burada saklaniar" deyince, Bkeyr de onu korumas altnda tuttu. Bylece Azerbaycan ehirlerini barla alm, fakat kaleler kalmt. Simk ise yaknndaki yerleri alarak oraya geldi. Ferkad olu Ut be de ylece kendi yaknndaki yerleri almt. Ferrahzad olu Behram Utbe'nin hareketine engel olmak iin yolu zerinde dururken sfendiyar'm Bkeyr'in yannda esir olduunu haber alnca "te im di muharebe snd ve bar tamamland" dedi. Utbe ile bar yapt. Bu anlamay btn Azerbaycan halk kabul etti. Soma Utbe ehr-i Zr ve Ferkad zerine gitti. Krtlerden pek ok adam ldrerek ehr-i Zr ile Samegan' almtr. Bkeyr de Derbent'e doru ilerlemiti. Hz. mer ise o tarafa Amr olu Sraka'y memur etmi bulunduundan Sraka, Azerbaycan'dan ileri hareke tinde nc kuvvetlere Reba olu Abdurrahman', sa ve sol kollara Hzeyfe ile Bkeyr'i kumandan yapt. Derbent zerine gitti. Hz. mer, Musul kumandan olan Mesleme olu Habb'i de Sraka'nm yardmna gnderdi ve Musul'a Hanzale olu Ziyad' memur buyurdu. Derbent hkmdar olan ehriyar, Mslmanlarn hcu munu grnce, aman alarak geldi. Sraka ile grt. Mslmanlara yardm ve snrn korunmasna gayret etmek ve bu suretle savata bulunanlar dta braklarak yerinde kalan halk cizye vermek zere aralarnda bir antlama yapld. Sonra Sraka, Ermenistan' epe ev re saran dalar halkn boyun edirmek iin emrindeki kumandanlar vazifelendirdi. Bkeyr'i Muvkan'a, Habb'i Tiflis'e, Huzeyfe'yi Ln dalarna ve Reba olu Selman' br tarafa gnderdi. Fakat bu memleketlerin ge niliine ve dalarnn sarplna gre yle taraf taraf datlan aske rin says pek azd. Bundan dolay bu kumandanlardan yalnz Bkeyr baar kazanarak Muvkan' almtr. Sraka lnce yerine Reba olu Abdurrahman Derbent snrna grevlendirilmitir. Sonra Abdurrahman Demir Kap Derbent'ini ge ip (ikiyz) saatlik uzak yerlere kadar din urunda savamtr.
ran'a Yaplan Aknlar

Halife Hz. mer, slm askerinin topluca hareketlerini emreder, pek ilerleyip de ran iine yaylmaktan yasaklard. ranllar ise bir ta ra tan boyun eerek bar yapmakta ve bir taraftan da ayaklanarak anlamay bozmaktaydlar. Kays olu Ahnef nce Basra'dan Medine'ye varnca, Hz. mer, o n d a n hu halin sebebini sormu, o da "Kol kol ran'a girip saldrlar da bulunularak ran devleti yok edilmedike bu kargaalklarn n
alnnn/" d i y e c e v a p vermi v e b u k o n u d a Uz. mer'i kandrmt. koluna
Bundun dolay Eli. mer, Horasan
Ahnf'l
ve
Sabur ile Erde-
HORASAN'IN
ALINII
327
ir Hurre yoluna As Sakaf olu Osman' ve Drbkird ile Fesa kolu na Zenm olu Sriye'yi ve Kirman koluna Ad oiu Sheyl'i ve Sicistan koluna ashaptan mehur Amr olu simi ve Mkran koluna Umeyr Talib olu Hakemi memur etti. Her birine birer sancak gn dermi ve Ebu Musa E'ar'nin de geride ihtiyat zere bulunarak ge rektiinde onlara yardm etmesini emretmiti. ran hkmdar Yezd-i Crd btn ran halkn harbe ararak Nihavend'de byk bir ordu toplamaya balam olduundan, m kemmel bir ordu e Nihavend'e varlm ve Nihavend olaynda ran llar, ondan sonra dzelemeyecek surette bozulmu olduklarndan ad geen kumandanlarn hareketleri zaman gelmi oldu. Hemen kol kol ran memleketine girip yaylmalar ve yer yer savaa koyulmalar iin Hilfet makamndan emir verildi. Kumandanlarn Basra'dan hareket ettikleri srada ranllar da Tevvec ehrinde toplanmlard. Kumandanlar, onlarn zerine gitme diler. Her biri, grevlendirildikleri yere gidince ranllar da kendi e hirlerinin korunmas iin dald. Bu ekilde ayrlmalar ise kendile rince bir eit bozgun oldu. ran hkmdar Yezd-i Crd nce Rey eh rinden sfahan'a ve oradan Kirman'a gitmi ve bir yerde diki tutturamayp nihayet Horasan lkesine yollanarak Merv ehrine ulat. Orada bir ategede yaptrarak yerlemiti. O evrede bulunan ranllar, kendisine balanarak orada hkm srmekte iken, teki ran ehirleri halkn kkrtmaktan geri kalm yordu. Bunun zerine Horasan'n alnmas ok nemli grlm ve ncelik tannmt.
Horasan'n
Aln
Yukarda adlar yazlan kumandanlardan Ahnef Tabesan'dan Ho rasan'a girdi. Yldrm hzyla Herati ald. Flan Abd olu Suhari Herat'ta brakt. Kendisi Merv-i ahcan tarafna gitti. uhayr olu Abdullah olu Mutarrif'i Niabur'a ve Hassan olu Harisi Serahs'a gnderdi. Ahnef, Merv-i ahcan'a yaklatnda Yezd-i Crd, oradan kp Merv-i Rz'a gitti. Ahnef de hibir kar koyma ile karlamadan Merv-i ahcan'a girdi. Yezd-i Crd, Merv-i Rz'dayken Trk Hakan na ve Sud ve in padiahlarna mektuplar yazp onlardan yardm is tedi. Bu srada ise Kfe askeri erimiti. Ahnef, hemen Numan Bahil olu Hrise'yi Merv-i ahcani korumas iin brakt. Kendisi Merv-i Rz zerine yrd. Yezd-i Crd, artk Merv-i Rz'da duramad. Belh'e gitti. Ahnef de varp Merv-i Rz'u ele geirdi. Kfe askeri Belh'e doru hareket ettiinden Ahnef de o tarafa kotu.
halad.
Halbuki Kfe askeri Belh'e varnca Yezd-i Crd, onlarla harbe Ho/.guu urayarak C e y h u n n e h r i n i geerek Tran'a yani
(Cilt:
1)
Trkistan'a kam olduundan Kfe askeri, Belh'i ele geirmiti. Sonradan Ahnef de Belh'e gelince Niabur'dan Thristan'a kadar olan btn Horasan halk, ona boyun edi. O da Merv-i Rz'a dnd. Thristan'm korunmasna mir olu Reb'i gnderdi. Fethi Hz. mer'e bildirdi. Bunun zerine Hz. mer, ran'n korunmasyla yetlnilerek Maver'n-nehir'e saldrlmasm Ahnef'e bildirdi. Yezd-i Crd Mavera'n-nehir'e varnca Hkn ona yardm etti. Fergana ve Sud halkndan da hayli asker topland. Bundan tr Kisra Yezd-i Crd, Trk Hkn ile beraber Ceyhun nehrini geip, Ho rasan yakasna geerek Belh'e ulatklarnda Kfe askerleri Belh'i terketti. Hkn da oka askerle Merv-i Rz zerine yrdler. Ahnef'in yannda (onbin) Basral ve (onbin) Kfeli ki hepsi (yirmibin) slm askeri vard. Orada bulunan da eteine ekildi. Ar kasn daa dayad. Bir taraf da nehirle korunuyordu. Bu sebeple K fir askeri, kat kat ok olduu halde Ahnef'in ordusunu saramad. Cep hesinden hcum etmek zorunda kalmlarsa da savunma ile karla mlardr. Gndz arpp gece ordughlarna dnerlerdi. Hakan'n birka belli bal adamlar ldnden, bu sava uursuz sayarak aniden ordusunu kaldrp Belh'e gitti. Yezd-i Crd ise daha nce Mslmanlar karsnda Hakan' terk etti. Kendisi Merv-i ahcan'a gitti. Orada muhafz bulunan Numan olu Hrise'yi sarm ve orada gml olan hazinelerini karmt. Yezd-i Crd, bu hazineleri alp Hakan'n yanma gitmek isteyince, tran'n ileri gelen bykleri "Bu hazineler, ran maldr. Baka lke ye tanmas uygun olmaz. Hem de Maver'n-nehir halkna gvenil mez. Araplarla uyumak daha iyidir. nk onlardan szlerinde dur mas beklenir" demilerse de Yezd-i Crd' inandramadklarndan hazinelerini elinden alp, Ahnef'e vermiler ve cizye vermek zere onunla antlama yapmlar ve yerlerinde kalb rahatyla geimleriyle urar olmulardr. Yezd-i Crd ise Belh'e varp, oradan Hkn ile beraber Ceyhun nehrini geerek Fergana'da karar klm ve oradan yine ran halkn kkrtmaya devam temitir. Hkn ile Yezd-i Crd Maverannehir'e dndkten sonra Kfe askeri Belh'e gelip, yerlerinde yerletiler. Ah nef de durumu Medine'ye bildirdi. Bu fetih haberi Hz. mer'e ulat nda halk mescide artarak bir hutbe okudu. Ahnef'in fethi mjdeleyen mektubunu okuduktan sonra yce Al lah'n ran fethi hakkndaki ilah va'dini yerine getirdiine teekkr etti. Dedi ki: "Mecus Devleti, yok oldu. Bundan sonra bir kar yer lerini geri alamazlar. Ulu Allah, onlarn memleketini ve mallarn si ze miras brakt. T ki sizin ne ekilde amel edeceinizi gre. imdi halinizi deitirmeyiniz. Yoksa o da sizi baka bir milletle deitirir, Ben, bu mmet hakknda bir (aral'tan korkmam, ancak si/in kendi tarafnzdan korkarm".
HCRETN
YRMNC
SENES
FETHLER
Hicretin Yirminc
Senesi
Fetihleri
Yukarda konuulan kumandanlardan Sbr koluna memur o l u n Mes'd olu Mci' o semte hareket edince, Tevvec halk kar koy maya kalktysa da, pek fena halde bozuldular ve pek ok krldlar Mci' de Tevvec'i kuatt ve sktrd sonunda ald. Pek ok gani met elde etti. Istahr koluna memur olan Ebu As Sakaf olu Osman da, o sem te giderken ranllar, onu Cr'da karlayp harbe giritilerse de, on lar da bozuldular ve slm askeri Cr'u aldktan sonra Kzrn tara fm istil ettiler. Sonra Ebu Musa E'ar, oraya gitti. Osman ile bir likte raz ve Setz'i aldlar. Sonra Osman Cena tarafna gitti ve ora sn ald. ehrem nahiyesinde toplanan ranllarla atma srasnda onlar da bozdu ve ehrem'i ald. Fesa ve Drbkirt koluna memur olan Del Zenm'in olu Sri ye de bu srada o tarafa gidip, ranllarla bir ovada harbe tutumu tu. ranllar ise her taraftan yardm isteyerek ran'n btn Kltle ri oraya toplanm olduundan, her taraftan slm askerlerini sarmak zereydiler. te o zaman Hz. mer, Medine'de minber zerinde hutbe oku yordu. Yce Allah ( c . c ) , ona ordunun halini gsterdiinden hutbe s rasnda "Ey Sriye! Daa daa" diye bard. Onun sesini Sriye ve arkadalar duyup arka taraflarndaki daa dayanmlar ve dman, yalnz bir yzden gelerek bozulmu ve Mslmanlar stn gelip, za feri kazanmtr. Hz. mer'in minberde yukarda geen cmlesi cemaati hayretlere drd. Ashab'dan bazlar, Hz. Ali'ye gelerek, "Halife Hazretleri hutbe srasnda uygunsuz olarak 'Ey Sriye! Daa' demesi ne ola?" diye sorduklarnda Hz. Ali, "Halife Hazretleri, mansz sz sylemes, Bir asl olsa gerektir. Bu gn belleyiniz. Bakalm ne kar?" demi ti. Sriye tarafndan fetih mjdesi ile gelen adamdan aklama yap mas istendiinde, o gn sava alanmdayken Hz. mer'in sesini iite rek geri ekilip daa dayandklarn ve bu suretle zafer kazandklar n anlatmtr. Kirman koluna memur olan Ad olu Sheyl o tarafa gitmi ve Abdullah olu Abdullah da ona katlmtr. Kirman halk, kar koy mak istedilerse de bozuldular, darma dank oldular ve slm a s k e n burada da ok ganimet aldlar. Anr olu sim da Sicistan'a gitmi ve Umeyr olu Abdullah ona katlm O /aman Sicislan vilayeti Horasan'dan d a h a geniti. Hal k Kand har balkyla, Trklerle ve baka milletlerle arprlard tti t n - tOplamp A s m a kar geldiler f a k a t onlar da bozuldular, dall dla ve Mslmanlar t a m bir stnlk suladlar. Ufn Slelsln'a
330
1)
Umeyr Talib olu Hakem de Mekran'a gitmi ve Muhark olu ihab, Ad olu Sheyl ve Utban olu Abdullah ona katlmlard. Mekran valisi Hind hkmdarndan yardm istedi. O da epeyce yardmc asker gnderince orada pek sert arpmalar oldu. Kfirle rin sava alannda pek ok ls kald. Sonunda bozulup dalmalaryla Mekran lkesi de, slm memleketlerine eklendi.
Ksaca Hz. mer Devri

Halife Hz. mer'in halifelik gnlerinde ksa zamanda slm mem leketleri ok geniledi. slm dini son derece kuvvet buldu. Her yan dan bolca mal gelerek hazine azna kadar doldu. Halbuki bir milletin iinde birdenbire bu derece servet ve zengin likten dolay halk arasnda dnyaya olan dknln artaca bek lenen bir eydi. Bu ise kargaalklarn kmasna sebep olurdu. Asln da btn bunlar, bu bir yandan olurken br yandan yok olan yani dou ve l alan olan dnyann bir gerei sayldndan, bu nokta Hz. mer'in zihnini kurcalyordu. Bir de Resl-i Ekrem (s.a.v.), mmetinin dmanlarna stn ge leceini; Mekke, Yemen, Kuds ve am' alacaklarn; Kisra ve Kay ser'in hazinelerini bleceklerini; aralarnda karklk ve ahs is tek ve arzular doarak, gemi hkmdarlarn yoluna gideceklerini beyan buyurmutu ve Hz. mer, yaadka karklk kmayacam da haber vermiti. Resl-i Ekrem (s.a.v.), byle gelecekte olacaklara dair olan sr larn bazsn, baz sekin ashabna ve hepsini srda Yeman olu Hu zeyfe'ye (r.a.) bildirmiti. Bir gn Hz. mer, yannda bulunan baz ashaba "Reslllah'n (s.a.v.) fitne hakknda olan sz hanginizin hatrndadr?" diye sormu. lerinden Hzeyfe "Ey Halife! Resl-i Ekrem'in fitne hakkndaki sz ayniyle benim hatrmdadr ki, kii nin oluk ocuu, mal ve evladndan ve komusundan dolay fitneye dmesidir. Bu gibi gnahlara oru ve namaz ve iyilii emir ve k tlkten yasaklamak kefaret olur" diye cevap vermi. Hz. mer "Muradm o deil. Deniz gibi dalgalanacak fitneyi so ruyorum" deyince Hzeyfe, "Ey m'minlerin Emiri! Senin iin kor kulacak bir ey yok. nk senin zamannla onun arasnda kapal bir kap var" demi. Hz. mer "Bu kap krlacak m, yoksa alacak m?" diye sorunca Hzeyfe, "Krlacak" deyince, Hz. mer "yleyse artk kapanmaz" deyip zntsn belirtmi. Tabinden ve byk hadscilerden Ebu Vil bu konumay Ih zeyfe'den rivayet ettikten sonra der ki: "Kapnn ne olduunu Hu zcyle'den sormaya korktuk. Byk mamlardan olan Mcsrtk'u. unu
KISACA Hz.
MER DEVR
331
tan sonra akamn geleceini nasl bilirse onu da yle bilirdi. Ben ona bir hads rivayet ettim ki, onu yanltc trden deildir." Ksaca, Hz. mer, slm milleti arasnda karklk kmasndan pek ok kayglarnd. Yukarda yazld gibi, halk arasnda dnyaya hrsla ana olan servet ve zenginlik alp yrdnden karklk belirtileri de grnmeye balamt. Fakat Hz. mer'in halkn gzn de apak belli olan heybeti ve slm milletinin kendisine son derece bal oluu karkla meydan vermiyordu. nk Hz. mer, halkn derecelerine gre milyonlarca mal da trken kendisi orta halde bir muhacir gibi ok idareli geiniyordu. Hatta bir gn hutbe okurken gmleinin (oniki) yerinde yama oldu u grlmt. Bu sebeple ona kimsenin bir diyecei yoktu. Herkes, oncum utanr ve heybetinden korkup sakmrd. O, her ie dikkat eder, kendisi ilgilenir, gvenlik ve asayii korumak iin gece sokaklarda ge zerdi. Halbuki slm lkeleri ok geniledi. oald. Her yerde tam bir adaleti salamak gleti. Hz. mer, bu halden skld. "Y Rab bi! Ruhumu al" demeye balad. Hatta bir gn alarken sebebi sorul dukta "Nasl alamaym ki, Frat kenarnda bir olak kaybolsa kor karm ki, mer'den sorulur" diye cevap verdi. Hz. mer'in byk bir kaygs da yerine birini semek mes'elesiy(li nk Hz. Ebu Bekir, onu halife semi olduu gibi, onun da biri ni aday gstermesi beklenirdi. O da bu dncedeydi. Ashabn yk sel, tabakas Bedir'e katlanlard. Onlarn iinde ae cennetle mjde len m i olan on sekin kii vard. Onlardan birinin aday gsterilmesi gerekirdi. Hz. mer kendisinden sonra halifelie cennetle mjdelenen on kiiden Cerrah olu Ebu Ubeyde'yi (r.a.) uygun buluyordu. Ebu Ubey de ise yukarda getii zere am'da bakumandan iken vebadan l mt. ldnde evinde yalnz silhlar, bir koyun postu ve bir su destisi kalmt. Tam Hz. mer'in arad adamd. O ldkten sonra kendisi bu ite kimi aday gstereceini ard. Cennetle mjdelenen on kiinin stnlkleri oktur. Aklamak gereksizdir. Fakat hilafet ve emaretden asl maksat, milletin ilerini grmektir. Bu maksada hangisinin daha uygun olduu dnmeye deer bir noktayd. Aere-i Mbeere'den Zeyd olu Sad (r.a.) o za man sad. ok dindar, duas kabul olunan, gzel ahlkl bir kimsey di. Fakat srf ahiret adamyd. Halife ve bakan olmak gibi bir kaygs yoktu. Yermk olaynda ve am'n fethinde bulundu. Fakat srf Allah in bir mchid nefer gibi bulunup herhangi bir tmen kumandan l yapmad. Sonra Kfe'ye gitti ve orada yerleti. lmeden kendisi ni lm hkmne koymutu. Kald ki Hz. mer'in amcas olu ve kz kardeinin kocas olduundan onu aday gstermek Hz. mer'in dncesine uygun dmezdi. u bale gre halifelie Aerc-i Mbeere'nin geri k a l a n altsn
d a n , yan l l z . Ali, O s m a n , Talha, Ebu Vakkas. olu Sa'd, Avvam olu
n ; v < ; \ M i K H u : u VE HALFELER TAill
(Cilt!
Zbeyr ve Avf olu Abdurrahman hazretlerinden birinin seilmesi ge rekirdi. ste Hz. mer, bunda bir trl karar veremiyordu. nk aday gsterecei adamn zamannda kargaalk karsa manev so rumluluu kendisine der diye korkuyordu. Avf olu Abdurrahman'n ehil olduunu kabul ediyordu. Fakat Abdurrahman, Uhud harbinde yirmi yerinden yaralanmt. Hatta ya ralarn biri ayanda olduu iin topal kalmt. Vcudca grlen za yflna, bir de yall eklendiinden hilfet ilerinin lykyla ye rine getirilmesine bedeni dayanamazd. Ebu Vakkas olu Sa'd, Irak bakumandanlnda deerini gster mise de hilfet, bambaka bir iti. Onda da baar gsterebileceine Hz. mer'in bir trl akl yatmyordu. Avvam olu Zbeyr ticaretten lezzet alm ve alveri iine dal m ve bu yzden pek ok zengin olmutu. Medine, Basra, Kfe ve M sr'da emlki ve pek ok arazisi vard. Bin klesi olup, kendisine ha ra veriyorlard. Zbeyr, bu mallar meclisinde bulunanlara bol bol datp bir akesini yannda alkoymazd. Devlet bakanl diye bir ey aklndan gemiyordu. Hatta Hz. mer, ona Msr valiliini teklif edince kabul etmeyip, srf Allah iin savaa gitmi ve Msr'n fethin de As olu Amr'a yardm etmiti. O zaman halife olacak adam ise, Hz. mer'in rey ve itihadna gre, her trl arzudan kalbi uzak ola rak Mslmanlarn ilerinin grlmesine btn dncesini vermesi gerekirdi. Talha da servet sahibi zengin bir kimseydi. Gzel giyinir ve o za mana gre ssl gezer, yani yrtk ve yamal elbise giyinmez ve par mana krmz ykutdan yzk takard. Hz. mer ise yamal gmlek ve sof cbbe giyer, halife arard. nk halife, yle gzel giyinip ku anr ve kymetli eya kullanrsa halk, ona benzemek ister, mal top lamak hrsna der. Bu suretle halk arasnda birtakm gizli kinler ve ahs arzu ve istekler belirerek i rndan kar diye korkar ve te l ederdi. Hz. Osman ela zenginlerden idi. Halife'nin ticaretle zengin olup, dnya ve hiret saadetinin bir arada olmasndan bir saknca grmez di. nk ticaret helldir. Zenginlik bir kusur deildir. kreden zen ginler, sabreden fakirlere karlktr. Davud ve Sleyman'n (a.s.) halleri buna delildir. Allah yolunda olanlardan iki yola da girenler vardr. Ashabn fakirlerinden bazlar "Zenginler, bizim gibi ibadet ettikten baka iyilik yolunda bol bol harcamalarda bulunup fazla se vap kazanarak yksek derecelere ktlar" diye kreden zenginlerin hallerine zenirlerdi. "Din ile dnya bir araya gelirse ne l, kfr ile ifls bir araya gelirse ne fena" denilmitir. Ama Hz. mer'e gre, halifenin bakn srf hiret tarafna e virerek, yalnz milletin ilerini dnmesi ve Hazine'den alaca yete cek kadar maala geinmesi o zamanki durumun bir gerei olarak g rnyordu. Bu ise rey ve itihata bir farkl grten baka bir ey deildi.
,d.d, l l z . Osman'n hilfeti hakknda baka bir dnce daha yardi l l z . Osman meyyeoullar'ndan olduu iin, btn Kurey'in lni gelenleri ve eraf gznde ok muhterem ve kalblerin sevgilisiyFakat halife olursa Emevler bana p, her biri bir memuriyet kapmak sevdasna derdi. O da pek yumuak ve mahcup, kusursuz ve ok yumuak huylu gzel vasflarla bezenmi bir adam olduu iin, Onlara msaade edecei akt. Bu ise teki kabile ve kollarn ve zel likle Hajimlerin rekabetini ekecei ve sonunda bir karklk kmasina yol aaca hatra geliyordu. llz. Ali ok sofu ve dindar ve mcahid, bir hrka bir lokmayla yetinirdi. Bandan geenler dillere destand. Hz. mer, onun halife lice ehil olduunu kabul ediyordu. Fakat Hz. Ali bazen mizah ve lti.ye meyil ve rabet eder ve bunu halifelie aykr grmezdi. Resl-i Ekrem (s.a.v.) bazen latifeye yer verdikleri iin, zaten latifede bir salnca grlemez. Hz. mer ise halifenin mizah ve latifeden sakna rak daima arbal olmasn, durumunun bir gerei olarak grrd. Fakat bu da bir gr ayrlyd. Bununla beraber Hz. mer, bu mes' elede Hz. Ali'yi tekilere stn tutard. Onlarn her biri deeri yksek birer byk bilgindi, mtehiddi. Bir mtehid ise br mtehidin szyle hareket etmez, her biri kendi gryle amel ederdi. Hz. mer de Hz. Ebu Bekir'e uyarak ze rine manev bir sorumluluk alarak birini aday gsterecek olursa ken di grne uygun bir halife aramakta haklyd. Bu sorumluluu zerine almak zorunda da deildi. nk Resl-i Ekrem (s.a.v.), hilfet iini milletin seimine brakmt. Hz. mer o yola da gidebilirdi. Bu sebeple Hz. mer bu ite teden beri kendisince kesin bir karar veremiyor, tereddt ediyordu. Abbas olu Abdullah (r. a.) der ki: "Bir gn mer'in yanna gittim. Kendisini zntl gr dm. Dedi ki: Hilfet ii hakknda ne yapacam bilmiyorum, kalkp oturuyorum. Bu hususuta aknm. Dedim ki: 'Bu i iin hi Ali'yi dndn m?' Dedi ki: 'Gerek ten Ali, bu ie ehildir. Fakat mizacnda biraz mizaha meyil vardr ve benden sonra o, halife olursa phesiz sizi bildiiniz doru yola evi rir fikir ve grndeyim.' Dedim ki: 'Osman hakknda dncen nedir?' Dedi ki: 'Onu aday gstersem Ebu Muaytin olunu halkn bana bel eder. Araplar da ona deer vermez olur. Sonunda kendisinin boynu vurulur. Vallahi ben, onu aday gstersem yle yapar, Araplar da byle yapar." Yani Osman, halife olursa ana bir karde olan Ebu Muayt olu Ukbe olu Veld'e bir grev verir. Araplar da onun bu gibi adamlar ileri geirmesinden nefret ederek onun aleyhine ayaklanr ve sonun da kendisinin lmne sebep olurlar demektir. Bu da Hz. mer'in bir kerametidir ki, ayniyle kmtr. Yerinde aklanaca zere Hz. Osman, halife olunca Veld'i Kfe valisi yap t. Gerek Velid'in, gerek br baz Emevilerin kt hallerinden dolay
334
(Cilt:
1)
karklk karak Hz. Osman'n ehit edilmesine sebep olmutur. Biz, gelelim Abbasin olunun szne: "Sonra mer'e dedim ki: yleyse Talha'y aday gsterirsiniz. De di ki: Renkli elbiseler giyer, ssl gezer. Yce Allah, onun bu halini bilirken onu Muhammed (s.a.v.) mmetinin ilerine bakc klmaz. Dedim ki: Ebu Vakkas olu Sa'd var. Dedi ki: Harb eridir, fakat dev let bakan olamaz. Dedim ki: yleyse Avvam olu Zbeyr var. Dedi ki: Pazar yerinde l ve tartdan konuur. Mslmanlarn ilerine o mu bakacak? Dedim ki: Avf olu Abdurrahman kald. Dedi ki: Ne g zel adamdr, fakat gszdr." Abbasin olunun bu konumasndan anlald zere Hz. mer, bu ite Hz. Ali'yi hepsinden stn tutuyormu. Fakat bu hususta daha kesin bir karar vermeden kendisinin ehit edilmesine yol aan umul madk bir olay kmtr.
Hz. mer'in V e f a t
Halife Hz. mer (r.a.), Medine arsnda gezerken ube olu Mugre'nin Ebu Li' adndaki Hristiyan klesi onunla karlat. "Ey m'minlerin Emiri! Mugre benim zerime ar hara koydu. Onu azalttr" dedi. Hz. mer "Haracn nedir?" deyince "Gnde iki dir hem" deyince "San'an nedir?" dedi. Ebu Li' "Tccarm, nakka m, demirciyim" deyince Hz. mer "Bu yaptklarna gre haracn ok grmyorum. Hem de duydum ki sen, yel deirmeni yapabilirim demisin" deyince, o da "Evet" deyince, Hz. mer "yleyse bana bir yel deirmeni yap" dedi. O da "Sana bir deirmen yapayn ki dou dan batya kadar dillerde destan olsun" deyip gitti. Hz. mer "Kle, beni tehdd etti" diyerek evine gitti. Ertesi sa bah namaz kldrmak zere mescide geldi. Saflar dzeltilirken Ebu Li' girdi, iki bal bir hanerle Hz. mer'i alt yerinden yaralad ve birka kiiyi vurup ldrdkten sonra kp kat. Hz. mer, yaral olarak yere dp serilmi olduu halde namaz kldrmak zere Avf olu Abdurrahman'a (r.a.) emretti. O da imam olup cemaatle namaz kld. Hz. mer kaldrlp evine gtrld. O srada kendisine "Ey Halife Hazretleri! Birini aday gster" de nilince "Ebu Ubeyde yaasayd onu aday gsterirdim. Niin ettin diye Allah tarafndan sorulursa, Ya Rabbi! Resuln 'Ebu Ubeyde, bu m metin gvenilenidir' dediini iittim, diye cevap verirdim. Ebu Huzeyfe'nin azadh klesi Salim, yaasayd onu aday gsterirdim ve Rabbim sorarsa Resulnn 'Salim Allah' en ok seven adamdr' dediini iittim diye cevap verirdim" dedi. Sonra "Olun Abdullah' aday gster" denilince "Bir evden bir kurban yeter" dedi. Sonra Avf olu Abdurrahmani ard "Ben, seni aday gstermek istiyorum" dedi. O da "Bana kabul et diye t
334
(Cilt:
1)
karklk karak Hz. Osman'n ehit edilmesine sebep olmutur. Biz, gelelim Abbas'm olunun szne: "Sonra mer'e dedim ki: yleyse Talha'y aday gsterirsiniz. De di ki: Renkli elbiseler giyer, ssl gezer. Yce Allah, onun bu halini bilirken onu Muhammed (s.a.v.) mmetmin ilerine bakc klmaz. Dedim ki: Ebu Vakkas olu Sa'd var. Dedi ki: Harb eridir, fakat dev let bakan olamaz. Dedim ki: yleyse Avvam olu Zbeyr var. Dedi ki: Pazar yerinde l ve tartdan konuur. Mslmanlarn ilerine o mu bakacak? Dedim ki: Avf olu Abdurrahman kald. Dedi ki: Ne g zel adamdr, fakat gszdr." Abbas'm olunun bu konumasndan anlald zere Hz. mer, bu ite Hz. Ali'yi hepsinden stn tutuyormu. Fakat bu hususta daha kesin bir karar vermeden kendisinin ehit edilmesine yol aan umul madk bir olay kmtr.
Hz. mer'in V e f a t
Halife Hz. mer (r.a.), Medine arsnda gezerken ube olu Mugre'nin Ebu L'l' adndaki Hristiyan klesi onunla karlat. "Ey m'minlerin Emiri! Mugre benim zerime ar hara koydu. Onu azalttr" dedi. Hz. mer "Haracn nedir?" deyince "Gnde iki dir hem" deyince "San'an nedir?" dedi. Ebu L'l' "Tccarm, nakka m, demirciyim" deyince Hz. mer "Bu yaptklarna gre haracm ok grmyorum. Hem de duydum ki sen, yel deirmeni yapabilirim demisin" deyince, o da "Evet" deyince, Hz. mer "yleyse bana bir yel deirmeni yap" dedi. O da "Sana bir deirmen yapaym ki dou dan batya kadar dillerde destan olsun" deyip gitti. Hz. mer "Kle, beni tehdd etti" diyerek evine gitti. Ertesi sa bah namaz kldrmak zere mescide geldi. Saflar dzeltilirken Ebu L'l' girdi, iki bal bir hanerle Hz. mer'i alt yerinden yaralad ve birka kiiyi vurup ldrdkten sonra kp kat. Hz. mer, yaral olarak yere dp serilmi olduu halde namaz kldrmak zere Avf olu Abdurrahman'a (r.a.) emretti. O da imam olup cemaatle namaz kld. Hz. mer kaldrlp evine gtrld. O srada kendisine "Ey Halife Hazretleri! Birini aday gster" de nilince "Ebu Ubeyde yaasayd onu aday gsterirdim. Niin ettin diye Allah tarafndan sorulursa, Ya Rabbi! Resuln 'Ebu Ubeyde, bu m metin gvenilenidir' dediini iittim, diye cevap verirdim. Ebu Huzeyi'e'nin azadl klesi Salim, yaasayd onu aday gsterirdim ve Rabbim sorarsa Resulnn 'Salim Allah' en ok seven adamdr' dediini iittim diye cevap verirdim" dedi. Sonra "Olun Abdullah' aday gster" denilince "Bir evden bir kurban yeter" dedi. Sonra Avf olu Abdurrahman' ard " B e n , seni aday gstermek istiyorum" dedi. O da "Bana kabul et diye t
rcuAiliJfcJJLEB VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
Bei birleip de biri kanrsa kla ban vur. Drd anlap da iki si kar karsa ikisinin de balarn vur. Ve eer oylar eit olursa Ab dullah' hakem yapsnlar. Ona raz olmazlarsa Avf olu Abdurrahmanin bulunduu tarafla beraber olunuz ve kar kmakta direten leri ldrnz" diye buyurdu. Olu Abdullah' ie'ye (r.a.) gnderdi. Hz. Peygamber'in yanma gmlme izni istedi. O da izin verdi. Abdullah, bu cevapla dnnce "Elhamdlillah. En nemli iim, bu idi" dedi. Yukarda yazld gibi, Resl-i Ekrem (s.a.v.) ve Hz. Ebu Bekir, Hz. ie'nin evinde gml mlerdi. M'minlerin analarnn evleri ise sa olduklar srece ken dilerinin olduu iin, Hz. mer, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) yannda gmlmek zere Hz. ie'den izin almay gerekli grmt. Yazld gibi, olu Abdullah'a "lnce beni Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yanna gtrdnz zaman yine Hz. ie'den izin isteyiniz. Verirse oraya gmnz, vermezse Bak mezarlna gmnz" diye vasiyet etti. Sonra bir doktor getirildi. Kendisinin yaralar muayene ettirildi. Gbei altndaki yara, derindi. Tehlikeli grndnden doktor ona "Vasiyet et ey Halife Hazretleri!" dedi. O da "Ettim" dedi. Hz. mer, yle yaral olarak yatarken darda bir grlt olun ca "Nedir?" diye sordu. Ve "Halk, yannza girmek istiyor" dedikleri zaman izin verdi. Bir kalabalk ieri girdi. "Ey Halife Hazretleri! Os man' halife se" dediklerinde "Hem mal sever, hem cenneti sever" dedi. Onlar dar ktktan sonra baka bir kalabalk ieri girip "Ey Halife Hazretleri! Hz. Ali'yi halife se" dediler. " O , sizi bir yola gt rr ki, Hakk yol, ancak odur" dedi. Olu Abdullah, babasnn Hz. Ali' ye meylini anlaynca "Ey Mslmanlarn Halifesi! Ne engel var? te onu seiver" dedi. "Ey oulcazm! Bu yk saken yklendik, l dkten sonra da m tayalm?" dedi. Artk Kelime-i ehadet ve Allah' zikirle urat. Geceleyin ld. Halifelii; on yl, alt ay ve birka gndr. lm yirmi nc hicret senesinin Zilhicce aynn sonlaryd. Namazn Suheyb'i Rum (r.a.) kldrd. Cenazesini Hz. Peygam ber'in sediri zerine koyup Hz. ie'nin evine gtrdler. Vasiyeti zere olu Abdullah "Ey ie! mer, Hz. Peygamber'in yanna gml mesini rica eder. znin var m?" dedi. Hz. ie de gzlerinin yalarn ahit tutarak izin verdi. Bunun zerine Hz. Muhammed'in (s.a.v.) ya nma getirerek, Hz. Ebu Bekir'in yanma gmdler. Kabrine olu Ab durrahman ile beraber Osman, Avf olu Abdurrahman ve Ebu Vak kas olu Sa'd inmilerdi. Borlu olarak ld iin, emlki satlp borlar denmitir.
Hz. mer'in Gocuklar

Cahiliyet zamannda evlenmi olduu Zeyneb'den Abdullah ve Abdurrahmani-Ekber adndaki oullaryla Hz. Peygamber'in (s.a.
HICRETIN
YIRMIDRDNC
SENESI
337
hanm olan Hafsa (r.a.) ve Melike adl hanmndan Abdullah isimOlu domutu. islm olduktan soma ald mm Hakm'den Ftma adl kz ve Cemile adl hanmndan sim adndaki olu domutur. Soma Hz. Ali'nin Ftma'dan (r.a.) doan mm Glsm' (krk tn) dirhem mehir ile nikh etti. Ondan da Rukiyye adndaki kz e Zeyd adl olu domutur. Fekhe adndaki cariyeden de Zeyneb adnbir kz olmutur.
S o n u Kz. mer'in fetihleri ve slm milletine hizmetleri oktur. Devrinieki olaylar yukarlarda uzun uzun anlatlmtr. Szn dinletir, vurursa actr, din ilerinde ekitiricilerin knamasndan, az bozuk : Lann kt szlerinden ekinmez ve hibir hususta hatr gzetmez, r.er zaman ve her ite adaleti yerine getirir, asla taraf tutmak yoluna lunezdi. Akll ve tedbirli, kanaat sahibi ve sabrl, ok dindar ve sofu, gzel ve iyi ahlkl ve iyilikleri ok bir kimseydi. Allah ondan raz :Lsun.
Hicretin Yirmidrdnc S e n e s i
Yirminc hicret senesi Zilhicce aymm son gnlerinde u b e olu Mugre'nin Ebu L'l' adndaki klesi, Hz. mer'i hanerle vurup yaralamt. Hz. mer, hayatndan midini kestii iin, halife sei mini Danma Meclisi'ne brakmt. Danma Meclisi'nin bir yere top lanmasn Esved olu Mikdad'a (r.a.) emretmiti. Ebu Talhat'l-Ensar'ye de "Ensardan elli kii ayrarak yanma almasn ve Danma Meclisi'ni, ilerinden birini semeye yanamaya armasn" buyurmutu. u hle gre zabta ileri Ebu Talha'ya dmt. Suheyb-i Ru mi (r.a.) ise o srada imam olarak halka namaz kldrmaya memur di Geici olarak halife vekili yerinde olarak Hz. mer, ona yeteri kadar yetki vermiti. Danma Meclisi, cennetle mjdelenen alt yksek vasfl kiiden yani Osman, Ali, Talha, Zbeyr, Ebu Vakkas olu Sa'd ve Avf olu Abdurrahman ile mer olu Abdullah hazretlerinden oluuyordu. Ancak mer olu Abdullah'n halifelie seilmemesi artt. O yal nz oy vermeye memurdu. Halifelie alt kiiden birisinin seilmesi ka rarlatrlmt. F. 22
338
(Cilt:
1)
Talha, Medine'de bulunmadndan gn onun gelmesi bek lendi. Gelmedii takdirde drdnc gn hi vakit kaybetmeden onlar dan birinin seilmesi Hz. mer'in vasiyetinin bir gereiydi. Talha ol madan verilecek karara onun da raz olacana Ebu Vakkas olu Sa'd, kefil olmutu. Bu bakmdan, onun tarafndan fuzul bir vekil ve onun oyunu da tayan biriydi. Fakat Hz. mer gibi btn dnyay titreten yksek vasfl bir adamn yerini kim tutacak? diye herkesi tasa ve kayg bomutu. Hz. mer, gmldkten sonra Esved olu Mikdad, Talha'dan baka, Danma Meclisi'ni toplayarak bir eve koydu ve yanlarna d ardan kimse girmemesi iin, Ebu Talha da beklemek zere gelip o evin kapsnda durdu. Suheyb-i Rum de be vakitte Mslman cemaatine imamlk ya par ve Damma Meclisi'nin ilerine bakard. Msr valisi olan As olu Amr ile Kfe valisi olan ube olu Mu gre o zaman Medine'de bulunuyordu. Onlar da geldiler ve Danma Meclisi'nin topland evin kapsnda durdular. Halbuki onlarn bu hususta bir eit memurluklar olmadndan Sa'd Hazretleri, "Sonra, biz de Danma Meclisi'nden idik, demek iin mi burada duruyorsunuz?" diyerek onlara ta att. kisini de oradan uzaklatrd. Onlar da st perdeden cevap vermeye ve kar gelmeye kalktlar; bylece aralarmda sz oald ve ilk azdan Kurey b ykleri arasnda ayrlk ve soukluk meydana geldi. Halbuki Medine halk, gerek dndan gelip de, o zaman orada bu lunan Araplarn eraf ve asker kumandanlar, hepsi Danma Mec lisi'nin verecei karar bekliyorlard. Byle nemli bir mes'ele zeri ne, herkesin kula kirite olduu bir srada, perde d szler ve uy gunsuz sesler ise ie zarar verebilirdi. Ve zaten ihtiyata da aykryd. Ebu Talha, hemen Danma Meclisi'ne dnerek "mer'in cann alan Allah hakk iin, size mer'in verdii gnden fazla zaman vermem. Hemen ne yapacaksanz bu sne iinde yapnz" deyip zer lerine kapy kapad. nce Avf olu Abdurrahman (r.a.), bir hutbe ile sze balad. Fi kir ayrlndan kanmann gereine dair szler syledi. Arkadalar n gr birliine ard. Gerekten, btn halkn, byle heyecan ze re bulunduu bir srada, en ok saknlacak ey; Mslmanlar aras na anlamazlk ve ayrlk dmek dncesiydi. Avf olu Abdurrahman'm bu d zere Hz. Osman ve Zbeyr birer hutbe okuduktan sonra tam bir itenlikle onun arsna uyduk larn sylediler. Sonra Ebu Vakkas olu Sa'd, bir hutbe okudu. Ken disi bu davete uyduktan baka kendisinin raz olaca ekle, Talha' nn da raz olacana kefil olduunu akladktan sonra "Ey Abdur rahman! sendedir. Hemen ie itenlikle yap ve hayr isteyerek al" dedi. En sonra Hz. Ali, sze giriti, "O Allah'a hamd olsun ki, bizden Muhammed'i bize Peygamber gnderdi. imdi biz Peygamber evinde-
HCRETN
YtRMDRDNC
SENES
339
niz, hikmetin madeniyiz. Yeryzudekilerin emanyz. Ba daralan larn smayz. Bizim bir hakkmz vardr. Verilirse alrz, verilmez se Allah'n yeri genitir, deyip develerin srtlarna bineriz. Eer Re sl-i Ekrem, bize bir sz sylemi olsayd onun szn yerine getirir dik. Bize bir sz sylemi olsayd, onun zerine lnceye kadar aba lardk. Hakka armaya ve yaknlara iyilie ve onlar sorup gzetme ye benden nce koacak kimse yoktur. 'L havle ve l kuvvete l bili ah' szm dinleyiniz, syleyeceklerimi belleyiniz. u meclisten sonra bu i iin korkulur ki, kllar meydana kp szlere hyanet olunduunu grrsnz. T ki siz bir topluluk olursunuz. Bazlar da sapklarn ve bilgisizlerin ban ekerler. Bana gre hava ho," dedi. Hz. Ali'nin kefi doruydu. Nitekim bir sre sonra olanlar, onu ciduu gibi dorulamtr. nk slm birlii, Araplar arasnda ge. .: olan rkl kaldrmsa da, Hz. Peygamber'in devri gerilerde kaldka, rklk abalar u gstermeye balamtr. Himiler, nce ve sonra halifelie Hz. Ali'yi; Emevler, Hz. OsB 8 n i semek istiyorlard. br Kureylilerin ou da halifelik bir kere Himlere geerse onlarn arasnda dolaarak artk teki kol ve kabilelere gemez diye dnyorlard. Hz. Ali; bilgin, stn ve Allah' gerei gibi bilen ve gerekleri te melinden her ynyle kavram bir kiiydi. Kendisince islm'n an ve -f relinin artmasndan baka bir arzu olamazsa da, Himlerin ve te ki baz sekin ashabn arzularn bir kenara itemezdi. Hz. Osman da ilk Mslmanlardan yumuak huylu, halim ve se lim, utanga ve kalblerin sevgilisi ve vasflar vlm biri olduu iin, kabilesi olan Emevlerin isteklerine engel olamazd. Asl maksat ise, Mslmanlar arasnda bir ayrlk dourmayacak ve herkesin kabul edecei bir halife bulmakt. Danma Meclisi'nin fi kirleri de, hep bu nokta zerineydi. Bu sebeple Avf olu Abdurrahman (r.a.), tekrar sze balad. Hanginiz, halifelii iinizden daha stn olana vermek zere, st ne alp da kendisini ondan ekip karr?" diye sordu. Bu sualine ce nap veren olmadndan Abdurrahman "te ben, bu ekilde kendimi hilfetten ekip karyorum" dedi. nce Hz. Osman, sonra brleri ona raz oldular. Fakat Hz. Ali sustuundan, Abdurrahman ona "Ne dersin ey Hasanin babas?" di ye sordu. Hz. Ali "Hakk tutup kaldracana, yaknlarna ncelik ta nmayacana ve mmetin hayrn aramakta kusur etmeyeceine ke biri sz ve antlama ile bana gven ver ki, ben de raz olaym" diye s o verdi. Abdurrahman, "Siz benim seeceime raz olacanza ve kar kan olursa aleyhinde benimle beraber olmak zere bana sz verir seniz... Ben de akrabalarma, yaknlklar iin, onlara ncelik tanma yacama ve Mslmanlarn hayrna btn abam gstereceime Al lah'a sz vererek, bana inanmanz isterim" dedi. Bu ekilde onlar, ona ve o da onlara teminat verdi. Abdurrahmanin hanm ve Ebu Muayt'-
340
1)
n oiu Ukbe'nin kz olan mm Glsm, Osman'n ana bir kz kar deiydi. Bu yaknlk, insan olmak dolaysiyle Abdurrahmanin zihnini Osman tarafna evirmek hatra gelmise de, verilen teminat o hat ray kkten ykmtr. nk Danma Meclisi, slm milletinin en bata gelen sekin leriydi. Her bakmdan gvenilir, inanlr ve szlerine aykr davran mak ihtimalleri yoktu. Bu hususta onlar birbirierme gvenirlerdi. Bylece szleildikten sonra Avf olu Abdurrahman (r.a.), Hz. Ali'nin yanma geldi. "Sen, Resl-i Ekrem'e yaknln, slmda nce liin ve birbirinden byk hizmetlerin, dinde gzel eserlerin olma sndan tr, burada bulunanlarn iinde halifelie daha ok hak sa hibiyim dersin. Zaten ehliyetin de herkese biliniyor. Fakat tutalm ki, burada bulunnasan ve bu i, senden bakasna verilecek olsa bu kurulun iinde hangisini ona en lyk grrsn?" deyince, Hz. Ali "Osmani" dedi. Sonra Abdurrahman, Hz. Osman ile yalnz grt. "Sen, Abd-i Menafoullar'ndan bir eyh'im ve Resl-i Ekrem'in damadym ve onun amcas oullarndanm ve slm'da ncelik ve stnlm var. Bu i, benden baka kime ve nasl verilebilir? dersin. Ama burda olmasan, bu kurul iinde hangisini daha uygun bulursun?" diye sorunca, o da "Ali'yi" dedi. Ksacas halifelik, Hz. Ali ve Osman arasnda dolar oldu. Hz. mer de Danma Meclisi'ne vasiyet ettii srada "Sanrm bunlardan biri seilir" diyerek ikisine iaret etmi ve "Osman'da yu muaklk vardr. Ali, mizaha meyillidir. Halk Hak yola yneltmek ona lyktr" demiti. Avf olu Abdurrahman (r.a.), hakem olmu ve bu ekilde ii eli ne alm olduundan, halkn fikirlerini anlamak zere kp dolat. Sekin ashap ve Medine'de bulunan kumandanlar ve Araplarn ileri gelenleri ile bulutu ve gerekli grlenlerle syleti. gn bitti. Drdnc gn hi vakit geirmeden halife seimi nceden kararlatrlm olduu iin, o gnn gecesi Abdurrahman, Danma Meclisi'nin bulunduu eve geldi. Zbeyr ile Ebu Vakkas o lu Sa'di ard ve nce Zbeyrin grn sordu. O da "Benim uy gun grdm kimse Ali'dir" diye cevap verdi. Sonra Ebu Vakkas olu Sa'd'a "Sen tercihini bana brak" dedi. O da "Eer kendini seeceksen pekl, yok eer Osman iin ise, ben ce Ali daha uygundur. Sen. kendine biat et de bizi skntdan kurtar" dedi. Bunun zerine Avf olu Abdurrahman "Ben, seici olmak ze re kendimi halifelikten ektim. ekmemi olsam da halifelii kabul etmezdim, Ebu Bekir ve mer'den sonra her kim halife olsa halk, on dan honud kalmaz" dedi. Sonra Hz. Ali'yi istedi. Onunla uzun uzadya gizli syletikten sonra Kz. Osman ile babaa grp, bakaca onunla da fecir vakti ne kadar gizlice konutu. kisiyle de ne konutuu meydana kmad.
HCRETN
YRMDRDNC
SENES
341
Sabah namaz klndktan sonra Abdurrahman, Danma Meclisi'ni toplad. Muhacirleri ve ensarm nde gelenlerini ve stnlerini ve Medine'de bulunan kumandanlar ard. Hepsi geldi. Mescit azna kadar doldu. Abdurrahman onlarn fikrini sordu. Ysir olu Ammr (r.a.) "Eer Mslmanlarn ayrla dmemesini istersen Ali'ye bi at et" dedi. Esved olu Mikdad da onu dorulad. t e taraftan Hz. Osman'n stkardei olan Ebu Serh'in torunu ve Sa'd'm olu Abdullah "Eer Kurey'in ayrla dmesini istersen Osman'a biat et" dedi. Ebu Reba olu Abdullah da onu dorulad. Ammr, Ebu Serh olu Abdullah' azarlad. O da ona ac szler syle di. Orada bulunanlarn bir ksm onu ve br ksm b u n u tutarak e kimeye baladlar. Birbirlerine dil uzattlar. Arada sz oald. Karklk belirtileri grnmeye balad. Ebu Vakkas olu Sa'd, hemen, "Ey Abdurrahman! Fesad ve fitne kma dan bir karar ver, ii bitir" dedi. Abdurrahman "Ey cemaat! Susunuz, durunuz, banza bir i karmaynz. Ben, dndm tandm gere kenlerle dantm" dedi. H e m e n Hz. Ali'yi yanma ard ve ona "Al lah'n kitab ve Resl'nn snneti ve ondan sonra iki halifesinin izinde gideceine Allah'a sz" ver dedi. Hz. Ali "Umarm ki bilgim ve gcm yettii kadar buna aba harcarm" dedi. Abdurrahman, iki ke re daha bu soruyu sordu. Hz. Ali, yine ayn cevab verdi. Hz. Ali'nin cevah doru ve hikmete uygunsa da, zaman pek dar ve kritik idi. yle kayt ve bal arta ve beklemeye msait deildi. Abdurrahman h e m e n Ha. Osman' ard. Ona d a kere Hz. Ali'ye dedii gibi sordu. Hz. Osman h i duraksamadan "Evet. yle hareket ederim" deyince, Abdurrahman (r.a.) ban kaldrp eli Hz. Osman'n eli zerinde olarak "Ya Rabbi! ahit ol. Boynumdaki emaneti Os man'n boynuna koydum" diyerek biat edince, halk da biat etti. Sonradan Hz. Talha geldi, Hz. Osman'n yanma girdi. Hz. Osman ona "Serbestsin... stersen biat et eer bundan kanrsan seim iini yenileriz" deyince, Talha "Herkes sana biat etti mi?" diye sordu. "Evet" dedi. Talha "yleyse ben de razym. Halkn zerinde birleti i eye kar kmam" diyerek biat etti.
Ek
Tbin'in byklerinden olan Ebu Vil'den rivayet edilmitir. D e mi ki: "Abdurrahman'dan sordum. Ali'yi ne iin brakp da Osman'a biat ettiniz? dedim. Dedi ki: 'Benim suum yok. Ben Ali'ye biati zih nimde kesin olarak kararlatrdm iin nce ona ynelerek Peygam berin snneti ve Ebu Bekir'in ve mer'in izinde olarak hareket edece ine kesin sz vermesini istedim. O, gcm yettii kadar diyerek bir arta balad. Tekrar istedim, yine ayn cevab verdi. Osman'a ayn soruyu ynelttim, kaytsz artsz kabul etti'."
Hz. OSMAN'IN HALFEL

Ebu L i ' hanerle Hz. mer'i yaraladktan sonra tutulunca, kendisini de ayn hanerle vurup ldrm. Bir rivayete gre de onu lonra Hz. mer'in olu Ubeydullah dier iki arkadayla beraber l drmtr. O zaman Medine'de bulunan Acemler, birbiriyle grp kayna Yukarda yazld gibi, Acem hkmdarlarndan olduu hl de Medine'ye gelip, Hz. mer tarafndan kendisine senede (ikibin) dirhem maa balanm olan nl Hmzan da Medine'de oturuyor du Ebu Li' ve Hire halkndan Cefne adndaki Hristiyan, Hrm z n ile sohbet ederlerken Hrmzn, Ebu Li'n hanerini eline alp hlr sre baktktan sonra geri verdii srada Ebu Bekir olu Abdur rahman onlarn zerine gelince, haner yere dm. Ertesi gn Ebu n'l', hanerle Hz. mer'i yaralamakla Abdurrahman, bu maceray llbeydullah'a haber vermi. O da bu olayn arasnda kararlat rlm bir cinayet olduuna hkmederek gidip Hrmzani ve arka da: lann ldrm. Halbuki yle bir phe zerine adam ldrmek eriata ksas gerektiren bir hareket idi. Cennetie mjdelenenlerden Ebu Vakkas olu Sa'd, karlanca Ubeydullahi tutup Hz. Osman, y a n n d a k i sekin ashap ile mescidde otururken yanma getirdi. H z Daman, onlardan grlerini sordu. Hz. Ali, Ubeydullahin ksas ola r a k ldrlmesini syledi.
rlard.
As olu Amr ise "Dn mer, bugn de olunun ldrlmesi ola m a z " dedi. Bunun zerine Hz. Osman da "Ben halife olarak ksas di ye I e evirdim. Gereken diyetlerini kendi malmdan veririm" diye Ubeydullahi salverdi. te bu olay da ashap arasnda fikir ve gr bakmndan meydana gelen ayrlklardan biridir. Fakat yukarda getii zere Hrmzn gibi nl bir adamn byle haksz olarak ldrlmesi halkn gznde pek irkin grn mtr. Hatta ensardan Lebd olu Ziyad Ubeydullahin haksz ola r a i . a d a m ldrdne dair iirler syleyip yzne kar okurdu. Ubeydullahin ikyeti zerine Hz. Osman Ziydi arp bu ha raketten yasaklaynca, Ubeydullahin aff da bir hata olduunu be lilen iirler sylemitir. Ksacas Ubeydullah, ksastan kurtUmuSB da halkin dilinden kurtulamad. Hu yzden kalbi rahat olanaS So iinda Ali haille olunca ksas, korkusuyla .San valisi Muaviye'nl ya nna kep incinmitir, Romu Hfflyn savanda lmtr.
HCRETN YKMBENC
SENES
te Hz. Osman halifelie seiliinin arkasndan byle bir garip olay ile ie balamtr. Sonra hutbe okumak zere minbere kt. Fa kat skld, nutku tutuldu. "Her eyin balangc gtr. Yaarsam si ze yoluyla hutbe okurum" deyip minberden indi. Hz. mer'in vasiyetlerine dayanarak btn memurlar yerindi' brakt. ube olu Mugre'yi Kfe valiliinden alarak Ebu Vakkas o lu Sa'd' Kfe valisi yapt. Yukarlarda getii zere Kisra'nm bile ziklerini taknm olan Sraka ve Bedir'e katlanlardan Ka'b Ensar olu Abdullah bu sene ldler (r.a.).
Hicretin Yirmibeinci
Senesi
Bu sene Kostantmiyye'den Manuel adndaki general, denizden skenderiye kysna oka askerle geldi. skenderiye'de bulunan Rum lar da kp onlara katld. Mukavkis ise sznde durarak, onlar ehre sokmad. Bunun ze rine Manuel ordusuyla Msr'a doru yrd. As olu Amr da Msr' dan kar kt. Karlatklarnda sert bir arpma oldu. Sonunda Rumlar bozuldu. slm askerleri, onlarn skenderiye'ye kadar pelerini brakmad. Rum askerlerinin ou, hatt Manuel de ld. Yine bu sene Rey halknn anlamay bozmak zere olduklar du yulunca, Ebu Vakkas olu Sa'd, hemen asker gndererek orann du rumunu dzeltmi ve Deylem'e yrmtr. Fakat ok gemeden ken disi grevden alnd. Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.), Hazine'den olmak zere mal memu n bulunan Mes'ud olu Abdullah'dan (r.a.) bir miktar ake bor al m i s l i /umannda veremediinden Mes'ud'un olu, onu sktrd. Hz. Ba'd, mhlet istediyse de vermedi. Bundan dolay Sa'd ile Mes'ud'un Olu arasnda kan ekime, Kfe halkna da geerek iki para oldu t r . Bir ksm, onun tarafn tutarak borcun ertelenmesi; br grup s e bunun tarafn tutarak borcun hemen denmesi gerektii gr
unu savundular.
slm lkelerinde ilknce halk arasnda kan ayrlk budur. Ve ilk uyumazln olduu ehir Kfe'dir. "Irakllar bozguncudur" de ylmi hurdan kalmadr. Halife Hz. Osman (r.a.), bu olup bitenleri renince, ikisine de kildi. Uz. Sa'd' grevden alarak Ebu Muayt olu Ukbe'nin olu ve l. Udisinin ana bir kardei olan Veld'i Kfe valisi yapt. Veld i s e o k .. l b i r a d a m d . stelik baz yasak eyleri yapmakla thmet a l t n d a
bulunduundan Cennetle mjdelenenlerden Ebu vakkas olu Ba'd gl l l dualan kabU d i l e n bir k i m s e n i n y e r i n e o n u n m e m u r l u u h a l k n
iM.undi' irkin i'.oundii. Onun byle byk grevlerde bulundurul mas, 1 1 / m e r ' i n l b l n c d e a y k r y d .
I'l Y(.AfHIlKKI.IlIt VK I I A I I KI.KU TARH (Cilt: 1)

Velid, Kl'e'yc varnca Hz. Sa'd ona, " S e n m i b i z d e n s o n r a a k l l
Oldun, yoksa b i z m i s e n d e n s o n r a a h m a k o l d u k " deyince ve keder etme ey Ishakin babas! Veld, hi ona biri "Tel Bunlarn
deil. I*'akat b u m l k t r k i , o n u b i r k a v i m s a b a h v e b r a k a m ye
mei y a p a r " dedi. Sa'd da " G r y o r u m k i s i z m e m u r l u k l a r mlk e t -
tnlfilnlz" dedi. Sekin ashap, bir eit ibadet olmak zere memurluu kabul eder lerdi. Bu srada meydana kanlar, zellikle Emevler makam ve mev kileri bir eit yemeklik edindiler. iftlik hline koydular. Fakat Ku lelilerin ahlk bozuk olduundan Veld'den holandlar ve epey za m a n onunla ho geindiler. Hz. Osman bu ekilde Veld'i Kfe valisi yaptktan sonra Ferkad olu Utbe'yi de Azerbaycan valiliinden ald. Fakat Azerbaycan halk ayakland. Veld, etraftan epeyce asker toplad. Balarna kudretli kumandanlar verdi. lerinde deeri yk sek kiiler vard. Hatt Medayin askerinin kumandan Yeman olu Huzeyfe (r.a.) idi. Veld, hemen ubeyi olu Abdullah' nc kuvvetlere kumandan yaparak Azerbaycan zerine gitti. Birok yerlerini yamalayarak A/.erbaycan halkn boyun emek zorunda brakt. Sonra evreye e teler sald. (Onikibin) askerle Reba Bhil'nin olu Selmani Erme nistan zerine yrtt. Hz. Osman'n emriyle Muaviye de Mesleme olu Habb'i am as keriyle yardma gndermi olduundan, bu sefer Ermenistan'da am a s k e r i Irak askeriyle birlikte arptlar. amllar ile Irakllar arasnda Kur'anin eitli ekillerde okun m a s hususlarnda ayrlk kt. Her biri kendi okuyuunun dorulu munu ileri srerek aralarnda ekime kt. Nerdeyse karkla se b e p olacakt. Bu savata ok ganimet alnd. Veld, zafer kazanm ve ganimet a l m olarak Kfe'ye dnmtr. Sonradan byk bir Rum ordusu, Sivas ve Malatya taraflarna doru yaklatndan bu sefer de am'a yardm iin Reba olu Seln, bir blk Irak askeriyle Rum lkesine gnderilmitir. Solman am askeri ile birleip Rum lkesine girdi. Pek ok yer leri yamalayarak saysz ganimetlere kavumular ve birok kale
leri ele geirmilerdir.
Sonra Muaviye Rum memleketlerine dalm ve Amuriyye'ye ka d a r gitmi ve yolu stnde Antakya ile Tarsus arasnda pek ok bo k a l e l e r olduundan, dn yolunu korumak iin, ilerine yeteri ka d a r asker brakmt. Gidip geldikten sonra tekrar Rum lkesine asker gnderince
k a l e l e r i yktrmtr.
A d balas Muaviye olu Yezd, hicretin bu yirmibeinci ylnda dnyaya gelmitir.
AFRKA
OLAYLARI
345
A f r i k a Olaylar
Ebu Serh'in torunu ve Sa'd'm olu Abdullah ki, Mekke fethinde ldrlmesi kararlatrlmken Hz. Osman'n st kardei olduundan onun araclyla affedilmiti. Bu srada Msr kumandan olan As o lu Amr'm emrindeki askerlerdendi. Hz. Osman, bu yl onun bir tmen ile Afrika tarafna gnderilme sini Amr'a bildirdi. Abd'l-Kays'm torunu ve Nf'nin olu Abdullah ile Hris'in torunu ve Nf'nin olu Abdullah' birer miktar askerle onun emrine gnderdi. Bylece Sa'd olu Abdullah'n emrinde (onbin) sekin asker top land ki, ilerinde yiit Mslmanlardan nice kimseler vard. Abdul lah bu askerle Msr'dan kp Afrika'ya vard. Fakat Afrika'da kala balk ok olduundan fazla i ksmlara dalmaya cesaret edemedi. He men bir miktar mal zerine anlama yaparak dnd.
Hicretin Y i r m i a l t n c Senesi
Bu sene Hz. Osman, bir hayli ev satn alp ykarak Kabe'yi ge niletti. Msr'n mliye ileri, As olu Amr'm stndeyken Hz. Osman, mliye ilerini ayrp Ebu Serh'in torunu ve Sa'd'm olu Abdullah'a verdi. Abdullah ise "Mliye ilerini bozuyor" diye Amr'dan, o da "As ker tedbirleri bozuyor" diye Abdullah'dan ikyet eder oldular. Bu nun zerine Hz. Osman, Amr' vazifeden alarak, Msr'n asker ileri ni de Abdullah'a verdi. Asker iler ile mliye ilerini eskisi gibi birle tirdi. Amr, Msr'n ftihi iken grevden alnarak yerine Abdullah'n tyininden dolay ok gcendi. Medine'ye gelip Hz. Osman'n tyinle rine itiraz edenler arasna geti. Amr'm Nevbe zerine gndermi olduu askerin ou yaralana rak dnm olduu iin, o zamandan beri iki taraf arasnda ara sra arpmalar olurdu. Bu kavmin ise iddetleri ok, alacak eyleri yok tu. Sa'd olu Abdullah vali olunca Nevbeliler bar istedi. O da uy gun grd. Onlar tarafndan her yl (bin) ba kle ve cariye teslim edilmek ve slmlar tarafndan da bunlarn kymetlerine eit olacak kadar hububat verilmek zere anlama yapld. Abdullah, byk bir ordu ile Afrika'da savamak zere Hz. Os man'dan izin ve yardm istedi. Hz. Osman da ona yardm iin, Medi ne'den oka asker gnderdi ki, ilerinde Hz. Peygamber'in torunlar olan Hz. Hasan ve Hseyin ile Abbas olu Abdullah, mer olu Ab dullah, Amr olu Abdullah, Cfer-i Tayyar olu Abdullah ve Zbeyr olu Abdullah gibi ashabn byklerinden bir grup vard. Sa'd olu Abdullah, byle mkemmel bir ordu ile Msr'dan kp Berka'ya gitti. Orada bulunan Nfi olu Ukbe de askeriyle beraber ona
346
katld. Abdullah, oradan Trablusgarb'a ynelerek o tarafta bulunan Rumlar vurup o blgeyi yama etti. Sonra Afrika tarafna gitti ve her tarafa eteler datt. O zaman bu blge, Kostantniyye Kayserliine bal olup, Kay ser tarafndan tyin edilmi olan valisi Crcr adndaki general idi. Trablusgarb'dan Tanca'ya kadar olan memleketlere hkmederdi. H kmet merkezi Sbeytla idi. Crcr, (yzyirmibin) asker toplayarak kar koymaya kalkarak Sbeytla'ya bir gnlk uzakl olan yerde slm askerlerini karla d. ki taraf kar karya ordularn kurup harbe baladlar, iki taraf da ok direndiinden, arpma pek ok sert ve uzun oldu. Hz. Osman, epey zaman slm askerinden haber alamad iin bir miktar yardmc askerle Zbeyr olu Abdurrahman' o tarafa gn derdi. Abdurrahman, hzl bir gidile ksa zamanda oraya eriti ve iki taraf savar buldu. Hemen sava alanna dald. Onun byle gelip g rnmesi, Crcr'i mitsizlie drd ve usan getirdi. Abdurrahman, oraya varr varmaz arpmaya girimiken ku mandan olan Abdullah' sava alannda gremediinden "Bakuman dan nerede?" diye sordu. Meer daha nce Crcr'in tarafndan telll "Her kim Abdullah' ldrrse kendisine (yzbin) altn verilecek ve Crcr'in kzyla evlendirilecek..." diye bardndan Abdullah, kor kup gizlenmi. Abdurrahman, bunu renir renmez bakumandan Abdullah'n yanma gitti ve ona kar "Sen de her kim Crcr'i ldrr se ona (yzbin) aitn verilecek ve Crcr'in kz ile evlendirilecek ve onun yerine vali yaplacak diye telll kar" dedi. Bakumandan da bu gr kabul ederek o ekilde barttrd. Bunun zerine Crcr de korkup Abdullah gibi meydana kmaz oldu. Sava ise uzayarak iki taraf askeri de, her gn yoruluncaya ka dar arparak ordughlarna dnerlerdi. Sonunda Zbeyr olu Ab dullah, bir gn slm askerinden bir blk sekin svari ayrp, on lar harbe sokmayarak adrlarda hazr tuttu. ki taraf da o gn sa bahtan leye kadar savap yorularak ordughlarna dndklerinde Abdullah, o din askerle Rumlarn zerine ok sert bir saldrda bu lundu. Rumlar ise yorgundular. Kprdayamadlar. Darmadank edildiler. Pek ok krldlar. O srada Abdullah, Crcr'i rastgetirip ldrd. Bahse konulan kzn tutsak etti. Bu ekilde sava da son buldu. Sonra bakomutan Abdullah, ordu ile Sbeytla'ya gitti. Kuatp zorlad ve ehri ald. Saysz ganimetlere kondu. Ganimetlerin bete biri ayrld ve geri ka lan askere datld. Askerin toplam (altmbin) di. Svarilerin pay lar er bin ve piyadelerin paylar biner altna kadar ykseldi. Sonra Bakumandan Abdullah tarafndan her tarafa eteler karld. Pek ok yerler yama ettirildi. O blge halk Ecem kalesine sndklarndan, oraya asker gnderildi. Bu kale de aman vermek artyla ele geirildi. Bunun zerine Afrika halk da (ikibuukmilyon) altn vererek bar istemek zorunda kald.
Abdullah, bu fetihleri Halife Hazretlerine mjdelemek zere /. beyr olu Abdurrahman' Medine'ye geri gnderdi. Ayrca ganimeti' rin bete birini de gnderdi.
Ek
Afrika ganimetlerinin bete biri Medine'ye gelince, hayvan ve br eyann hak sahiplerine paylatrlmasmda zorluk ktndan, toptan ak arttrmaya karld. Hz. Osman'n ktibi ve amcas olu olan Hakem olu Mervan zerinde kald. Fiyat byk bir yekn tut tuu halde Mervan'dan alnmad. Bahi olarak zimmetinden aa drlm olduundan halk arasnda dedikoduya sebep oldu. Kald ki, Resi-i Ekrem'in vakflarndan olan Fedek arazisini Hz Osman, devlete ait emlktan sayarak, belli bir kira karlnda Ha kem'e vermi... Bu da halkn kzmasna sebep olmutu. Bu arazi, Mer van'dan sonra evldna kalm ve sonra Abdlaziz olu mer (r.a.), o araziyi onlarn ellerinden alp, eski haline koymutur. Bir de Hz. Osman'n amcas ve Mervan'm babas olan Ebu'l-As olu Hakem ki, srlar aa vurduu iin Resl-i Ekrem onu Rebeze kyne srmt. Serbest braklmas Hz. Ebu Bekir ve mer'den i ca edilince, msaadeye cesaret etmemiler idi. Hz. Osman, onu ser best brakarak Medine'ye getirdi. "Resl-i Ekrem, onun serbest bra klmasn bana vdetmiti. Fakat yerine getirmesine zaman elverme di" diye de zr diledi. yle bir vd olmasa bile Halife, uygun grdkten soma, bir sr gn serbest brakabilirse de, halk bunun iin de sylenmi ve bu da ikyet sebeplerinden saylmtr.
Endls
Sava
Afrika'nn fethinden sonra Hz. Osman, Endls'e Husayn olu Nfi olu Abdullah ile Abd'l-Kays olu Nfi' olu Abdullah' din u runda sava iin grevlendirdi. Onlarla birlikte gitmek zere halk coturmak iin yazd yazl emirde "Kostantniyye, Endls tara fndan fetholunur..." cmlesi de vard. Bu iki Abdullah, Berberi askerlerini de beraber alarak Endls'e geip, byk fetihler yapmlardr.
denizden
Ara Bilgiler
milleti, ortaya knn balarnda i k i byk devlet ile giriti. Biri Iran ahldr ki, onun bakentini v e dier m e m leketlerlnl ksa zamanda fethetti. kincisi Dou mparatorluu, yani Kustun tn lyye (istanbul) Kayserliidir ki, ona bal bulunan Suriye
;;lam
lahe
PSYiJAMBEKLEIt VK HALFELER TARtH (Cilt!
I)
ve Msr kt'alarm alp, Suriye Anadolu tarafna doru ve Msr Afri ka tarafnda genilemekte idi. Bu hedef ise bu devletin baehrine varmak olup, Kostantniyye'nin fethedileceine dair bir hads de rivayet edildiinden, Mslmanlarn baklar Suriye tarafna evrilmiti. Halbuki Msr'daki slm kuvveti, Afrika'ya doru ilerlemeye hazr olduundan H z . Osman, mcahitleri savaa coturmak iin "Kostantiye, Endls tarafndan alnr" diye buyurmutu. Her ne ka dn Endls kt'as alnsa bile oradan karadan Avrupa'y yarp gee r e k stanbul'a kadar gelmek pek zordu. Fakat adlar geen iki Ab d u l l a h , Endls yakasna geip epeyce ganimet ele geirmilerdir.
Hicretin Yirmiyedinci ve Yirmisekizinci Seneleri

Hz. Osman, Afrika valiliini Abdi-Kays olu Nfi olu Abdul lah'a, verdi. Sa'd olu Abdullah da Msr'a dnd. Msr'dan o tarafa liri1 p gelmesi bir yl ay srmtr. ran'da olan stahr tarafnda kan ayaklanmalar da l'ibui As olu Osman tarafndan bastrlmtr. bu srada
Kbrs'n A l n m a s
am valisi olan Ebu Sfyan olu Yezd, lnce yerine kardei ve rdn emri olan Muaviye'ye ek vazife olarak verilmiti. Sonra Hz. Osman'n halifeliinde Humus ve Knnesrn sancaklar kumandan o l a n ensardan Sad olu Umeyr hasta olduu iin istifa edince Hz. O s m a n , bu iki sanca da Muaviye'ye verdikten sonra ok gemeden Filistin emri Ebu Alkame olu Abdurrahman lnce Hz. Osman, Fi li", tin'i de Muaviye'ye brakmakla btn Suriye sancaklar Muaviye idaresinde toplanm ve grev alan gittike genilemiti. Muaviye ise tedenberi deniz seferine kmak ve bu yol ile servet ve gcn arttrmak emelindeydi. Bu kere Hz. Osman'dan nizden din urunda savaa kmak zere izin istedi. Hz. Osman kur'a ile veya baka bir suretle asker semeyip de gnll olarak decek olanlar deniz seferinde kullanmak zere izin verdi. de de da gi
Muaviye de halk Kbrs iin harbe coturmakla bir grup gnll Olarak seildi ki, ilerinde Ebu Zer, Ebu'd-Derda ve ensardan Smit Olu Ubade gibi byk sahabeler vard. Muaviye, onlarn zerine Kays Olu Abdullah' komutan yapp, bu yirmisekizinci hicret yl iinde s e m i l e r l o onlar Kbrs'a gnderdi. Msr kumandan olan Sa'd olu Abdullah da Msr'dan gemilerle Kbrs'a gitti. Msr ve am donanmalar bu ekilde Kbrs'ta birleip, Q k muharebeler etliler ve pek ok esir ve ganimetler aldlar. Kbrs O h a l k , kar koymaktan aciz kalarak y l l k yedibin altn cizye vermek zere nlumk zorunda kaldlar
HCRETN
YRMDOKLZUNCU
SENES
349
Smit olu Ubde'nin hanm ve Mlik olu Enes'in halas olan mm Harm'm bu sefer kocasiyle beraber Kbrs'a gitmesi Hz. Pey gamber'in bir mucizesini dorulamtr. Bir gn Reslullah (s.a.v.), mm Harm'm evinde uyurken glerek uyanm ve mm Haram "Niin gldn ey Allah'n Resul!" deyince "mmetimden bir toplu luun tahtlar zerindeki hkmdarlar gibi denize bindiklerini grp hayret ettim" buyurmu. mm Haram "Ey Allah'n Resul! Dua et ki, yce Allah beni de onlardan klsn" deyince "Sen de onlarla bile sin" deyip yine uykuya dalm ve yine glerek uyanm ve mm Ha ram "Niin gldn?" deyince nceki gibi cevap vermi. O da yine "Ey Allah'n Resul! Dua et Allah beni de onlardan klsn" deyince "Sen ikncekilerdensin, sonrakilerden deilsin" demi olduu mm Harm'dan rivayet edilmitir. Bu sefer mm Haram, kocas Smit olu Ubade ile birlikte Kb rs'a gitti. Sonra hayvandan dp ld (r.a.). Kbrs bar yoluyla alndktan sonra Kays olu Abdullah deniz seferlerine devam ederek (elli) kere denizden din iin savaa km, sonunda bu uurda ehit olmutur. Bu hicretin yirmisekizinci senesinde Hz. Osman, kendisi iin Hz. Peygamberin mescidi yannda bir saray yaptrd ki, Zevra' diye n ldr.
Hicretin Yi'rmidokuzuncu Senesi

Hz. mer'in lmnden sonra ran ve Krdistan'da yer yer dn me olaylar, ayaklanmalar ve anlamazlklar kt. Basra kumandan Ebu Musa E'ar (r.a.), Krt isyanclarn bastrmak iin, Basra as keriyle yrynce arln (krk) katra ykletmiti. Bir bakomu tana gre bu kadar eya ok bir ey deilse de, Basrallardan bazlar onu ok grp aleyhinde birok szler sylediler ve Hz. Osman'a i kyet ettiler. Hz. Osman da onu Basra valiliinden alarak yerine mir olu Abdullah' geirdi. Umman ve Bahreyn askeri kumandan olan Ebu'l-As olu Osman' da onun emrine verdi. Amir olu Abdullah o zaman daha (yirmidrt) yanda bir gen ti. Fakat gayretli ve ok dayankl idi. Hz. Osman'n days olu ol duu iin sz geerdi. Basra askeriyle Umman ve Bahreyn askerle rini birletirdi. Ashaptan ve tecrbelilerden setii komutanlarla kol kol tmenler gnderdi. Bu komutanlardan biri ki, stahr koluna memur olan Amr olu Abdullah idi. arpmada ld ve askeri daldndan, mir olu Ab dullah, o tarafa kendisi gitti. Umman ve Bahreyn askeri komutan olan Osman' nc kuvvetlere, Ebu Berze ve Yesar olu Ma'kl' birer kola ve Husayn olu mran' svari zerine memur ederek stahr ta rafna gitti. stahr' aldktan sonra Dr- bkird'i ve Erder Hurre denilen Cr beldesini ald srada Fris'in ileri gelenleri ve byk slleleri stahr'a snp ve orada toplanp korunmu olduklarndan
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt: 1) A M R ' i n olu dnp, tekrar stahri sard ve mancnklar yani ta atan makineler ile zorlayarak yry ile istil edip kuatlanlarn ounu Idam etti. te bu sefer Fris'in ileri gelenleri, hep yok olup bitti. mir'in o lu da Basra'ya dnd.
Hz. Osman'n Hacc

Hz. Osman (r.a.), halifeliinin birinci senesinde Avf olu Abdurrahmani hac emri yapp gndermiti. Ondan sonra hep kendisi gidip idi. Bu sene de kendisi gitti. Mina'da adrn kurdu. te Min'da lknce kurulan adr budur. Resl-i Ekrem (s.a.v.), Hz. Ebu Bekir ve mer (r.a.) Mina'da na maz kasr ettikleri, yani drt rek'atli farz iki rek'at kldklar gibi dir. Osman da imdiye kadar yle klmken bu sene tamamlayarak iki, rek'at kld. Ashaptan bazlar, buna kar ktlar. Hz. Ali ona "Bir emir, hadis olmad. Ahid de eskidi. Sen, Resl-i Ekrem'in, Ebu Bekir ve mer'in iki rek'at kldklarn grdn, sen de halifeliinin hularnda yle kldn" deyince Hz. Osman "Bu, benim grmdr" dedi. Avf olu Abdurrahman, bu deiiklii rendii zaman gelip Hz. Osman' eletirdi ve ileri srd sebepleri red etti. Sonunda Hz. Osman ona da, "Bu, benim itihad ettiim yani kardm bir grdir" dedi. Abdurrahman, Halife'nin yanndan knca Mes'ud'un o luyla karlat, "Bildiimiz eyler bozulmu" dedi. M e s ' u d ' u n oiu "Anlamazlk ktdr. Ben de arkadalarmla drt rek'at klmtan" deyince Abdurrahman "Ben arkadalarm ile iki rek'at kldm. Bun dan sonra drt rek'at klarm" dedi. Onlarn her biri mtehid idi. Bir mtehid ise br mtehidin fikriyle hareket etmek zorunda deildir. Her biri kendi bulu ve gn yle hareket edegelmitir. Bundan dolay bu hususta ashaptan b a z d a n , Hz. Osman'a uymular, kimileri kar kmlardr. Fakat Hz. n . ' . m a n i n grne kar kanlar, b u mes'eleyi de br kar ktk l a r maddelere kattlar. Aleyhinde sz sylemeye bunu d a frsat Dil liler. Yine bu sene Hz. Osman, Hz. Peygamber'in mescidini geniletip Lamlr ettirdi ve sslettirdi.
Hicretin Otuzuncu Senesi Velid'in Kfe Valiliinden Alnmas

Halife
Hz, Osman'n a n a bir kardei olan Ukbe olu Veld K f e

dnya karlar yzndendi. Allah sevgisi ha-
Milisi olunca halk, kendisinden honud olarak epey z a m a n h o gein-
diler. Bu
kmndan olmad iin aralarndaki dostluk ve sevgi bir sre sonra yerini dmanla brakmtr. Hatta Kfe'nin ileri gelenlerinden Ester, Ebu Haebet'l-Glan, Abdullah olu Cendep ve Csame olu Sa'b'm olu gibi kendisine pak ok taraf kanlar bile artk kar kar oldular. Kar kanlardan ki mileri Mes'ud olu Abdullah'a (r.a.) bavurarak Veld'in arap imeye devam ettiinden konutuklarmda Mes'ud'un olu "Biz, aktan olup grlp bilinmedike kiinin gizli ayplar arkasna dmeyiz" de mi. Veld ise kendisi hakknda o trl szlere kulak aslp da konuul mu olduunu iitince, pek ok fkelenerek Mes'ud'un olunu azarla mtr. Kfelilerden kimileri de Medine'ye gelerek Veld'den ikyet ettilerse de Hz. Osman, hibirisine yz vermeyip onlar elleri bo olarak geri gnderdi. Halbuki o zaman Mslman cemaatna imamlk yapmak kuman dan ve vali olan kimselere it bir vazifeydi. Veld de bir gn sabahla yin itii arab fazla ierek, sarho olduu halde camiye kp sabah namazn drt rek'at kldrm ve "Daha ziyade edeyim m i ? " diye sor mu. Mes'ud olu Abdullah da "Biz, bu sabah seninle fazladan geri kalmadk" diye cevap vermi ve byle benzeri grlmemi durumdan dolay cemaat aakalm. Bu hl zerine Kfelilerden bazlar, Me dine'ye gelerek tekrar Veld'den ikyet ettiler ve olup biteni anlat maktayken onun ikiye devam ettiini de aka sylediler. Hz. Osman, Veld'i Kfe'den Medine'ye ard. Hz. Ali de her I ber olduu halde ikyetiler, Veld'in arap imi olduunu isbaf et tikleri iin kendisine iki ime cezas verildi. Kfe valiliindin de alnd. Hz. Osman'n tyinleri hakknda yaplan itirazlardan biri ve bel ki birincisi Veld'in Kfe valiliine tyin hususu olduundan gerek durum gerei gibi anlalmak zere geen olaylar aada ksaca g relim. Veld'in babas olan Ebu Muayt olu Ukbe Kurey kfirlerinin ile ri gelenlerinden ve Resl-i Ekrem'e (s.a.v.) en ok eza edenlerinden dir. Hatta bir gn Resl-i Ekrem, Kabe'de namaz klarken bir tarar ta da Ebu Cehil, Reba olu Utbe, Reba olu eyhe, Utbe olu Velid, Halef olu meyye ve Veld olu Ammar ile Ebu Muayt olu Ukbe m likle oturuyorlard. lerinden biri " u iki yzly grmyor musunuz? Hanginiz, lann salhanesinden bir deve ikembesi alp da secdeye vard z a m a n onun srtna k o r ? " dedi. En ktleri olan Ebu Muayt olu Ukbe, kO tarak bir ikembe alp gelirdi ve Resl-i Ekrem, secdeye varnca onu srtna kovdu, b r lanetliler de birbirine bakp gltler. Mes ud olu Abdullah (r.a.), orada bulunmusa da zavallnn bir ey yapmak elinden gelmedii iin, h e m e n varp gitti. l'Ylna'ya haber verdi . Ktnn, gelip o kembeyi a t t v e Kurey'e verdi veritirdi.
352
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH (Cilt:
1)
Bunun zerine Resl-i Ekrem, secdeden kalkp kere "Ya Rabll! Kurey'i sana havale ettim" dedikten sonra isimlerini teker teker syleyerek her birinin aleyhine baka baka dua etti. Ammre, Be dir'de bulunmayp Habeistan'da lmtr. Ama tekiler Bedir'de l drlerek leleri kuyuya atlmt. Fakat Ebu Muayt olu Ukbe esir olmutu. Esirlerin ou bedel ile salverilmiken Bedir'den dnte Resl-i Ekrem, onu ldrtmt. te Kfe valisi olan Veld, bu Ukbe'nin oluydu. Kurey'in ileri gelenlerinden sert karakterli bir adamd. Mekke'nin alnd gn slm oldu. Hicretin dokuzuncu ylnda Resl-i Ekrem, Mustalikoullar ka bilesinin zektn toplamak iin Ukbe olu Veld'i gndermiti. Veld, onlarn yurduna yaklanca onu karlamaya kmlar. Halbuki Ve lid ile onlarm aralarnda cahiliyet zamanndan kalma dmanlk varm, kendisini ldrmek iin geliyorlar sanarak geri dnm. Uz. Peygamber'in yanna gelince, "Onlar dinden dnmler. Ze k a l vermekten kandlar ve beni ldrmek iin zerime silh ile k t l a r " deyince Resl-i Ekrem ve yanndaki ashaba kzgnlk geldi. Ba z l a r , hemen Mustalikoullar zerine asker gnderilip vurulmalar 1,0111 nde bulundu. Halbuki soma onlardan bazlar Hz. Peygamber'in yanma geleek Veld'in gnderildiini iitmeleriyle ikram ve sayg iin karlama ya kmlarken geri dnmesinin sebebini kendilerince bilinmediini anlatmlardr. Resl-i Ekrem, durumu incelemek iin Velid olu H lid'i gndermiti. Hz. Hlid, akam zeri Mustalikoullar dolaylarna varn, uzaktan kulak misafiri olmu, akam ve yats vakitlerinde ezan sesi iitmi. Bunun zerine hemen ilerine girerek zekt malla rn toplayp getirmi ve Resl-i Ekrem'e teslim etmiti. te o srada "Ey iman eden kimseler, eer bir fsk size bir haber getirirse, iyice aratrnz... T ki bilmeyerek bir kavme dokunup da ilediinize piman omayasmz." yeti indi. Resl-i Ekrem, bu yeti okuyup Mustalikoullar kabilesinin zektn toplamak ve onlara din hkmlerini retmek zere Bir olu Ubd' grevlendirdi. Hz. mer, Veld'i el-Cezre airetleri zerine memur ettiyse de byk memuriyetlerde grevlendirmedi. Halifelie dir konu alp da Abbas'n olu, "Osman hakknda grnz nedir?" deyince, Hz. mer "Ben, Osman' halife seersem o da Muayt'm olunu, yani Ve ld'i halkn bana bel eder. Halk da ondan nefret eder. Sonunda ken disinin lmne sebep olur" demiti. Danma Meclisi'ne vasiyet et li i srada da Hz. Osman'a dnerek "Halife olursan lmi Eb Muaytoullarini hal.km bana yk etme" diye t vermiti. Hz. mer'in bu szleri keramet eidindendir ki, Hz. Osman, halife olunca Ebu Vakkas olu Sa'd' (r.a.) Kfe valisi yapmken, ok gemeden o n u grevinden alarak yerine Veld'i tyin edip bundan d o l a y hakknda b i r o k itirazlar yapld. Sonunda Veld'in kt ilerin den tr k e n d i s i mahcup o l d u .
SAD'N KFE VALS YAPILMASI
3!iS
Said'in
Kfe
Valisi Yaplmas
Hz. Osman (r.a.), Kfe valisi Veld'i grevinden aldktan sonra yerine s olu Sad'i tyin etti. Bu Sad, de meyyeouHarndandr meyye olu s'nin torunu olan Sad'in olu s'nin oludur. D a h a nce getii zere Merc-i Suffer olaynda komutan bulunan Sad oglu Hlid'in kardei oludur. Kendisinin dedesi ve Hlid'in babas olan s olu Sad nce ki lir olduu halde ldrld. Olu Sad kk kald. Mekke'nin almn dan evvel Mslman oldu. Hz. Peygamber'in zamanndan dokuz se neye yetimi olduundan ashabn kklerinden saylmtr. am' n almndan sonra bir sre Muaviye'nin yannda bulundu. Sonra Uz. Osman, onu Medine'ye getirtip, terbiye ederek, Kurey'in bykleri srasna geirdi. Aada anlatlaca zere, bu srada mushaflar yaz mak iin seilen ktiplerin arasna onu da katmt. Bu sefer de K fe valiliine tyin etti. Onu As olu Amr'm kardei sananlar yanl onslardr. nk As olu Amr Sehmoullarndandr, meyyeoulla tndan deildir. As olu Sad, Kfe'ye vard. Halk mescide toplayarak bir hutbe okudu ve Halife'nin emrine kar gelmekten saknmalarn syledi Halbuki Kfe'de sz ayaa dmt. slmda gemii ve ncelii olanlar geri kalm ve sonradan gelip de onlara katlanlar yze k
mt.
Bal, buralarm aratrarak Hz. Osman'a durumu bildirdi. O da. gemii ve kdemi olanlar ne geirerek sonrakilerin onlara uymas iin, Bald'e yazl emir gnderdi. Sad bu yazl emri halka okuduysa da onlar, Halife'nin emrine nem vermediler. Sad, bu durumu Hz. Osman'a bildirdi. O da artk Kfe'nin ilerinin dzelmesinden midi ni kesti.
K u r ' a n ' n Dzenlenmesi ve Yazlmas

Kur'an, yet yet indike Cebrail (a.s.), her yetin yerini, yani hangi srenin neresine yazlacan bildirirdi. Resl-i Ekrem (s.a.v.) de o dzen zere yazlmasn vahiy ktiplerine emrederdi. Onlar da yle yazard. Ashap, hep bu dzen zere Kur'ani ezberlerdi. F a k a t kimi bir ksmn, kimi hepsini ezberlerdi. Kur'an'n tamamn ezber leyenlere imdi Hafz denildii gibi o zaman Kurra denilirdi. Baz as hap, Hz. Peygamber zamannda Kur'an- Kcrm'i deriler, tahtalar ve kemikler zerine yazarlard. Mes'ud'un OlU, K a ' b 0lU Ubeyd ve Sabit OlU Zeyd gibi t a m a m e n
Kur'ani yazp bir arada bulunduranlar da vard Hz. Peygamberin
I i". *;\>i'.iLi.i'.u
v i ' . Ilfil.l'r..r. n v l n I I . I l ;
salnda pek ok haliz olup, halka Kur'an retirlerdi. Fakat ile rinden drd, yani Mes'ud'un olu, Ebu Huzeyfe'nin azadhs Salim, K a b olu bey ve Cebel olu Muaz (r.a.), tekilerden daha ok h ret bulmulard. te bu suretle Kur'an- Kerm, Hz. Peygamber zamanmda tamamiyle ezberlenmi ve yazlmt. Fakat hepsi bir araya getirilmemiti. Hz Ebu Bekir'in halifelii zamannda meydana gelen Yemame ar pmasnda yetmi hafz ehit oldu. Onlardan biri de drt mehur ha fzdm ad geen Salim idi. Hz. mer (r.a.) bundan rkt. Hemen halife'nin yanma gelerek "Korkarm ki baka harp meydanlarnda da hafzlardan byle ynla d i l i m l e r olursa, az zamanda onlar tkenir ve baz Kur'an yetleri u n u t u l u r . Kur'an'm bir araya toplanmasn emretmelisin" dedi. Hz. Ha ine de vahiy ktibi olan Sabit olu Zeyd'i (r.a.) ard. Kur'an'n bir araya getirilmesi iini ona verdi. Sabit olu Zeyd, Hz. Peygamber zamanmda Kur'an' tamamen bir arada bulunduranlardan biriydi. Bununla beraber bu meselede lon derece dikkat ve ihtiyata uyarak bu ie balad. Her kimde Kur'an'dan yazlm bir ey varsa hepsini toplad. teki hafzlara bavu rarak tasdik ettirerek Kur'an' tamamiyle sayfa sayfa yazp toplad. Hu Kur'an- Kerim, Hz. Ebu Bekir'in yanmdayd. Onun lmnden ftonra Hz. mer'in yannda durdu. Sonra kz Hafsa'nm (r.a.) yann da kald. Kur'an yetleri Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda ne ekilde drenlendiyse, bu Kur'an- Kerimde de her srenin yetleri o dzen ve Mira zere yazlmt. Fakat sreler srasiyle dzene sokulmayp her sre, yalnz bana bir kitapt. Sonra Hz. Osman'n halifeliinde s r e l e r de srasiyle yazld ve Mushaf denildi. Kur'an, Arapa olarak in m i t i . Araplar ise pek ok kabilelere ayrlm olup, lehelerin baz ke limeleri birbirini tutmazd. Bu deiik lehelerin yedisi, bakalarna gre fasih olup, hepsinin en fasih ve tercih edileni Hz. Peygamber'in kabilesi olan Kurey kabi lesinin lehesiydi. Bu yzden Arap kabileleri arasnda okuyu ekl e r i farklyd. Bundan baka kaynaklar da eitli olup her biri, asha bn hafzlarndan birine dayanrd. Kfeliler, Mes'ud olu Abdullah'dan; Basrallar, Ebu Musa E' ar'd en; am halk, Ka'b olu bey'den ve Humus halk Esved olu Mil'dad'dan almt. Yirmibe senesinde Kfe askeri, Ermenistan ve Azerbaycan l kelerine sefer ettiklerinde Yeman olu Hzeyfe (r.a.) de beraberdi. Onlara yardm iin am'dan da o tarafa bir tmen asker gnderildi inden, bu seferde Irakllar ile amllar birleip birlikte savamlar d Fakat her biri kendi okuyularnn doruluunu savunarak, b rnn okuyu tarzn beenmediklerinden aralarnda mnakaa yap tlar. Az kald ki fitne kyordu. Hz Hzeyfe, bu anlamazlktan rkt. Halk bir okuyu tarz
M K A N N IMI/.I.NI.I'.NMKSI VK YAZILMASI
,l.,.
zere birletirmeyi dnd. Kfe'ye dnnde bu konuyu koydu. Fakat Mes'ud'un olu, onun fikrine kar kt. O ila Medine' yo gitti. Bu anlamazln tehlikeli sonucunu Hz. Osman'a anlatt Hz. Osman da her yerde ba vurulacak ve kaynak ol mal M . , bir Kur'an- Kerim tertibini dnd. Hz. Ali'yi ve teki ashab topll yarak bu grn onlara syledi. Onlar da kabul etti. Bunun rl ne Hz. Osman, Hz. Hafsa yannda sakl tutulan Kur'an Kl fim 1 tirterek onlardan Kurey okuyuu zere bir Kur'an- Kerim ymnak zere ad geen ensardan Sabit olu Zeyd'i memur buyurdu Ona Zbeyr olu Abdullah ile somadan, Kfe valisi olan Aal oj lu Sud gibileri arkada etti. Her semte gnderilmek zere birok mUl ballar yazlmak gerektiinden, sonra bakalar da onlara katildi ki, Malk olu Enes ve Abbas olu Abdullah (r.a.) da onlara katlmt yardmc olmak zere Ka'b olu bey de bu toplulua alnm ve hep sinin says (oniki) ye kmt. nk Hz. Ebu Bekir'in zamanndaki sayfalarn toplanmas, an cak, ayr ayr duran Kur'an' yazp da bir araya getirmekten ibaret olarak srf yazmayla ilgili bir iti. Ama Hz. Osman'n emriyle toplan masna giriilen Mushaf'da Kurey lehesi esas alnmt. Bu ise ara trmay gerektiren nemli bir iti. Bir de Mushaf'da srelerin srasyla yazlp dizilmesi gerekiyordu Bu da da pek nemli ve titizlik isteyen bir mes'eleydi. nk ashaptan banlar, Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda Kur'an' tamamiyle toj hmt. Bazlar, ounu toplayp Hz. Peygamber (s.a.v.) in lmn den sonra, tamamlamlard. Halbuki mushaflar, baz srelerin s r a lannda birbirine uygun deildi. Mesel Mes'ud'un olu, Mushaf'n da Bakara sresi'nden sonra Nisa sresi, sonra l-i mran sresi ya zlm,!. Hz. Ali ise sreleri ini srasna gre bir araya getirerek, on ee geleni ne alp ve sonra inmi olan evvelkinden sonraya brakm t. Bundan dolay okumada kdem, meleke ve maharetli olan baz as habn Mushaf'n te'lifinde grevlendirilen toplulukta bulunmalar ge
rekmiti.
Oysa ki Hz. Peygamber zamanmda hret kazanm olan drt mehur hafzdan Salim Yemme arpmasnda, Cebel olu M u a z H z . mer'in halifeliinde ldklerinden, bu drtten yalnz Mes'ud'un olu le Ka'b olu Ubey kalmt. Mes'ud'un olu ise Kfe'de, Hz. Hzeyfe'nin grne kar ktndan, onun bulunmasna lzum grlme mi, yalnz Ka'b olu bey ile yetinmitir. Adlar geen ktiplerden bazlar okuyup bazlar yazarak sk ve srekli bir alma sonucu birok mushaflar yazdlar. Hicretin bu otu zuncu ylnda Hz. Osman, her semte birer Kur'an- Kerim gnderdi ve bir tanesini Medine'de alkoydu. Hz. Hafsa'dan alnm olan da ona geri verdi. Hz. Hafsa'nm Mushaf'ndan ve yeniden hazrlanm olan Hz, Osman'n Mushaf'ndan baka halkn elinde ne kadar sayfalar ve Mushaf varsa yok edildi. Fakat Kfe'yeHz Osman'n hazrlatt Kur'an gnderil'mce
PEYGAMBERLER VE HALFELER T A l d l l i (Cilt:
I)
Mesudun olu, kendi hazrladndan ve okuyu tarzndan vazgeme diinden bir sre onun Mushaf', Kfelilerden ona uyanlar elinde yrrlkte ve geerli olarak kald. ki sene sonra Mes'ud'un olu ve Ka'b olu bey ld. Kur'an okuma ilminde reislik, Sabit olu Zeyd'de kald. Ondan sonra Mes' ud'un olunun Mushaf', dier sayfalar ve mushaflar gibi terkedilerek Unutulmutur! Hz. Osman'n Mushaf' ise her yerde ve her ada ge e r l i ve mehur olup, o zamandan beri halkn elinde dnp dolaan Mushaf, hep ondan oaltla gelmitir. ite bu suretle hafzlar arasndaki anlamazlklar giderilmitir. Fakat Mes'ud'un olunun itibardan dmesi pek ok kimselerin hatrlarnn krlmasna sebep olduu iin, onlar da Hz. Osman'n aley h i n d e bulunanlara katldlar.
Baz Olaylar
Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) lmnden sonra mhrn Hz. Ebu Bekir ve mer taknp kullandklar gibi, Hz. Osman da kullanmakta ken bu sene kazara elinden Ers kuyusuna dt. Hz. Osman, kuyu n u n suyunu boalttrp arattysa da bulduramad. Sonra ona benzer bir mhr yazdrm ve o da kendisinin lmnde kaybolmutur. HZ. Peygamber'in mhrnn bu ekilde kuyuya drlmesini banlar, Hz. Osman aleyhine dedikoduya vesile sayd. Derler ki: On d a n sonra Hz. Osman'n ileri karmaya balad. Bu sene Bedir'de bulunanlardan Ebu Beltea olu Htb, Ebu Barh-1 Pihr'nin olu Amr, Reb olu Mes'd, ensardan Ka'b olu Ab dullah, Maz'un olu Abdullah ve Sahr olu Cebbar (r.a.) lmlerdir. llz. Muhammed (s.a.v.) saken ve Hz. Ebu Bekir ve mer'in hali feliklerinde cuma gn imam minbere knca mezzin ezan okurdu. .imdi minarelerde okunan ezan yoktu. Onu Hz. Osman bu sene bal a l i . Medine genileyerek kalabalklatmdan Hz. Osman daha evin deyken cuma namaznn hazr olduunu halka ilan iin kendisinin mezzini Zevra'da bir ezan okuduktan sonra Hz. Osman, mescide va rp da minbere knca, yine o mezzin eskiden olduu gibi ezan ve r i r oldu. "Evvelki ezan, bid'attr" diye itiraz edenler olduysa da as h a b n bykleri susmulard. Gzel ilerden olduu aktr. Zevra, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) mescidi dnda yksek bir yer dir. Hz. Osman'n (yirmisekiz) senesinde kendisi iin yaptrm ol duu saraya da Zevra denilir.
Ebu Z e r v e b n i S e b e ' n i n k Uz. Ebu Bekir ve mer'in halifelik zamanlar ve Hz. Osman'n ha a y n e n Hz, Peygamber'in (s.a.v.) zaman gibi geti Ondan s o m a nefis yemekler yemek, gzel elbise giymek, gzel eerli
lifeliinin balar,
EBU ZER VE BN SEBE'NN IKII
3 5 7
atlara binmek, bahelerde gezinip elenmek gibi servet ve medeniye te dal budak salm detler kt. ok kimseler, mal biriktirmek sevdasna dp zellikle am va lisi Ebu Sfyan olu Muaviye pek ok mal biriktirerek servet ve zen ginliini oaltmaktayd. M'minlerin anas Aie'den (r.a.) rivayet edilmitir ki: "Ebu Be kir ve mer'in zamanlar, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) zaman gibi ge ti. Osman zamannda mlk ve saltanat kokular duyulmaya balad" diye buyurmulardr. am'n fkh bilgini Ebu Zer-i Gfar (r.a.) ise altn ve gm biriktirenleri yerer, "Ve bir gnlk nafakann fazlasn biriktirmek doru deildir*' diye bu mnya gelen yeti okurdu: "Ey iman eden ler! Kesin olarak Yahudi ve Hristiyanlarn bgin ve ok dindarlarn dan ou elbette halkn mallarn haksz yere yerler ve onlar Allah (c.c.j yolundan yasaklardlar ve o kimseler ki altm ve gm bi riktirirler ve bunlar Allah yolunda harcamazlarsa, onlara ackl aza b mjdele. O gn biriktirmi olduu mallar, cehennem ateinde kz drlp da bunlarla onlarn alnlar, yanlar ve arkalar? dalanr. te nefisleriniz iin sakladnz budur, sakladnzn azabn tadnz de nilir." Bu yette biriktirilmesi yasaklanan mallardan kastedilen, zekt verilmeyen mal demektir. Ama zekt verilmi olan mallarn toplan mas ve saklanmas uygun grlmtr. A s h a b n byklerinden Talha ve Avf olu Abdurrahman (r.a.) gi bi pek ok zenginler vard. Takva ve zhd yolunu seenler, onlar yer mezler di. mer olu Abdullah (r.a.), "Zekt verilen mal, yer altnda g ml olsa bile saklanm ve biriktirilmi saylmaz. Zekt verilmeyen mal ise yeryznde olsa da gizlenmi saylr" dedi. Hz. Ali, "Drtyz dirheme kadar nafakadr. Ondan fazlas sakl para demektir" demise de onun bu sz daha iyiyi seme ve zhd ve takva yoludur. Ebu Zer ise, o yetin grnr mnsna gre hareket eder ve bu gnlk nafakadan fazla mal biriktirmeyi uygun bulmayp, fazlasnn Allah yolunda harcanmasn tlerdi. Ksaca Hz: Ebu Zer, son derece iddetli zhd ve takva yoluna gi der ve halk da sert bir dille byle g ilere yneltirdi. Oysa ki Hz. mer samannda kan srekli fetihler ve ticaret sebeplerinin ilerle mesiyle slm milleti, birdenbire ok servet sahibi olup zenginleti. Hz. Osman zamannda devlet gelirleri oald. Deniz ticaret yolu da ald. Pek ok ganimetler alnd. Halk da tabiatiyle nimetlere ve rahatla meyletti. Bylece meydana gelen servet ve medeniyetin tabi hllerinden olduu zere, gnden gne servet sahipleri oalmakta ve Ebu Zer'in arad takva ve kanaat sahipleri azalmaktayd. Byle sel gibi akp gelen medeni ilerleyii takvaya uygun gelmez se fetvaya uydurmak ve biraz da suyun akntsna gitmek zamann
(Cill:
1)
bu gerei olarak grlrd. Ebu Zer ise Hz. Peygamber saken ol mayan bid'atlerden ve yeni kan detlerden nefret ederek, her zaman "Fakirleri gzetiniz" diye zenginlere tler verirdi. fakirler, Ebu Zer'in szlerini senet kabul ederek zenginleri zor lar olduklarndan, zenginler onlarn bu zorlamalarndan ikyet eder indi. te bu srada bn's-Sevda diye bilinen Sebe' olu Abdullah adnda bir sapk herif karak taraf taraf dolar ve slm milleti ara snda bir ayrlk karmaya alrd. Aslnda Yahudiyken Mslman olarak Basra'da ortaya karak sa (a.s.), tekrar dnyaya gelecek. Ya Muhammed (s.a.v.) niin gel m e s i n ? " diyerek Resl-i Ekrem'in yine dnyaya geleceini syleyip ve "Ali, onun halefidir. Osman haksz olarak halifelii ald" demek gibi sapk bir mezhep uydurmaya kalkm ve ona uyan toplulua SebeiyV'c denilmitir. bni Sebe'nin kt inanc anlalnca Basra'dan kovuldu. Kfe' ye geldi. Orada da halkn fikirlerini bozmaya altndan Kfeden de karldndan am'a gelmiti. am'da Ebu Zer ile Muaviye ara smla fikir ve itihada gzken ayrl frsat bilerek, bir gn bni Bebe', Hz. Ebu Zer'in yanma gelip, "Muaviye'ye amaz msn? 'Mal Allah'ndr' diyor. Gerekten her ey Allah'ndr. Fakat 'Mal Msimanlarndr' sz bilinirken, onu deitirmesi, Mslmanlarn nce isimlerini, sonra da kendilerini oradan karp da Mslmanlarn Beyt'l-Mal'n. benimsemek mnlarn vehmettiriyor." demi. Bu nun zerine Ebu Zer, Muaviye'nin yanma gidip "Mslmanlarn mal larna Allah'n mal demene sebep nedir?" deyince Muaviye, "Ey Ebu Zer! Mal, Allah'n mal ve biz de Allah'n kullar deil miyiz?" demi se de Ebu Zer, bu yorumu kabul etmeyerek onu azarlaynca Muaviye, "Kundan sonra 'Mslmanlarn mal' derim" diyerek yakasn kur tard. ibni Sebe', ondanda sonra bu mmetin hakimi olan ve am'n f kh bilginlerinden olan Ebu'd-Derda ve yine fkh bilginlerinden sa ylan Samit Ensar'nin olu Ubade'ye gidip onlara da, Ebu Zer'e sylediini sylemise de Ebu'd-Derda, ona hi yz vermedi. Ubade ise onu tutup Muaviye'ye gtrd ve "Ebu Zer'i sana musallat eden, i ti- budur" dedi. Ondan sonra bni Sebe', am'dan da srlmekle Msr'a gitmi ve oradan bir fitne karmak iin Basra'da ve Kfe'de edindii dostlriyle mektuplamaya balamtr. Hz. Ebu Zer, nce iman edenlerin beincisidir. Fakat slm olduktan sonra Mekke'de durmayp k a b i l e s i n e gitmi ve Hz. Peygamber (s.a.v.) in hicretinden sonra Medine'ye gmtr. Resl-i Ekrem (s.a.v.) onun hakknda, "Dnya'ya Ebu Zer'den daha Cazla lehesi sdk adam gelmedi" diye buyurmutu Benede drtyZ altn olan maann gnlk geim parasndan faz. lasn fakirlere datp, yannda bir altn bile alkoynazd. H a l k a r a nda muhterem bir kimseydi, f a k a t , zhd v e takvasndaki skl ha kimindim halk kldmnnyeaklr ge slere y n e l t i r d i
EBU Z E R VE BN SEBE'NN IKII
359
Herkesin kendi gibi abalara, kebelere brnp de fazla maln Al lah yolunda sarfolunmasn isterdi. yi niyetine diyecek yoktu. Fa kat genel durum buna uygun deildi. Muaviye, Ebu Zer'i utandrmak ve susturmak iin bir gece ona, bir adamyle (bin altn gndermi. O da o gece uyku ve rahatn terkederek bu altnlar fakirlere da tm. Ertesi gn Muaviye'nin retmesiyle o adam sabahtan Ebu Zer'e gitmi, "Aman beni Muaviye'nin azabndan kurtar. O, beni ba ka yere gndermi. Ben, yanllkla sana gelip altnlar verdim" de mi. Ebu Zer "Oulcazm! O, altnlar geceleyin fakirlere bltrl d. Bir tanesi sabaha kalmad. Sen, gnlk bir zaman iste de o miktar altm tedarik ediverelim" diye zr dilemi. Muaviye bakm ki Ebu Zer'in ileri, szlerini doruluyor. Bir di yecek yok... Susturmak da mmkn deil... Fakat am'da idaresi de zor... ster istemez onun tavr ve gidiatndan Hz. Osman'a ikyette bulundu. O da Ebu Zer'i Medine'ye ard. Halife'nin emri zere Ebu Zer, Medine'ye gitti. Oysa ki Medine, evvelki Medine deildi. nk slm memleketleri bir taraftan Ceyhun nehrine ve Demir kapya, te taraftan Nevbe lkesine ve Sebte boa zna kadar uzayarak geliri oald. Ganimet mallarndan da Medine' ye byk apta ganimetler geldi, hazine doldu. Hz. Osman, bol bol bahiler vermeye balad. Medine'de servet oald. (Dryzbin) dirheme bir bahe ve (yzbin) dirheme bir at alnp satlr oldu. Medine'de yeniden yeniye pek ok binalar yapld. Bir utan Sel dana kadar uzanarak hayliden hayli geniledi. Ferah verici safal evler ile bayndr ve gzel baheler ile cennet misali oldu. Hz. Osman, Medine mescidini de yeni ekliyle tamir ettirmi, ge niletip ssletmi ve Ebu Zer'in tanyamayaca bir ekil ve tarza koykoymutu. Mslman cemaat her zaman Hz. Peygamber'in (s.a.v.) mescidinde grmeye alm olan Ebu Zer, Medine'ye gelip de Sel da eteklerindeki bahelerde birtakm adamlarn bek bek oturup da sohbet ettiklerini grnce zlerek hemen, "Birdenbire yer yer g rlecek korkun bir yama ve dillere destan olacak iddetli bir arp ma ile Medinelilere mjde!" diyerek savuup Halife'nin yanma gitti. Hz. Osman ona, "Ey Ebu Zer! am halk senden niin ikyet ediyor?" deyince durumu aklad. Bunun zerine Hz. Osman, "Ey Ebu Zer! Halk zhd zerine yneltmek ve bunun iin zorlamak mm kn olmaz. Benim zerime lzm olan, onlarn arasnda Allah'n em riyle hkmetmek ve onlar adalet ve orta yolu tutmalarm salamak tr." dedi. Ebu Zer ona cevap olarak, "Zenginler, sadakalar vererek komu ve kardelerine ihsan etmedike ve akrabalarn gzetmedike biz, on lardan raz olmayz" dedi. Orada bulunanlardan K'b'l-Ahbr, "Far z yerine getiren borcunu demi olur" deyince Ebu Zer, hiddetlenip, "Ey Yahudi olu! Sen kimsin ki byle bir konuya karyorsun" diye rek sopa e vurdu, K'b'm ba yaraland. Bu hlde Ebu Zer'in ceza grmesi gerekti. Onun da buna bir diyecei yoktu. Fakat Hz. Osman,
360
PEYGAMBERLER VE HALFELER TAltllU
(Cilt:
1)
K'b'l-Ahbar'dan bu hakkn da balad.
kendisine. baholunmasn rica etti, o
Ebu Zer, artk Medine'de duramayacan anlad ve Hz. Osman'a dnerek, "Resl-i Ekrem (s.a.v.) 'Binalar, Sel dana ulanca Me dine'den k' diye bana emretmiti. zin verir misin kp gideyim?" dedi. Hz. Osman da izin verdi. Ebu Zer, oturmak zere Medine yaknnda olan Rebeze denilen kye gitti. Hz. Osman, ona bir sr deve ve iki kle verdi ve yetecek kadar erzak tyin buyurdu. Muaviye de onun oluk ocuunu am' dan Rebeze'ye gnderdi. Ebu Zer, nce Rebeze'ye varp da namaz iin kamet okundukta Halife'nin mal toplamak memurluu ile orada bulunan Mci' adn daki klesi, Ebu Zer'e hrmeten, "Ge" diyerek imaml teklif edin ce Ebu Zer, "Sen ge. nk Reslullah (s.a.v.) bana 'Eer senin ze rine burnu kesik bir kle bile memur olsa szn dinle ve ona uy' diye buyurmutu. Sen klesin burnun da kesik deil" dedi. Sonra Ebu Zer, Rebeze'de bir mescid yapt. Gelip gidenlere hads-i erif ve din mes'elelerini retmekle urat. lene kadar Rebeze'de kald. te Hz. Osman, hakknda yaplan itirazlardan biri de bu mad dedir ki, "Ebu Zer gibi mbarek bir adam am'dan kard. nce As olu Hakem'in srgn yeri olan Rebeze'de oturmak zorunda brakt" yollu szler sylenmiti. nsaf edelim, Hz. Osman'n bunda ne suu var? Ebu Zer, herkesi bir lokma ve bir hrkaya kanaat eyleyip de, Mslmanlarn fazla mal lar, Allah (c.c.) yolunda sarfolunsun diye srar ederdi. Pek gzel bir arzu. Vaizler, halk byle fedakrlk yoluna tevik edebilirler. Ama hkmet, bu konuda halka zor kullanabilir mi? Malnn zektn ve ren adama 'malnn fazlasn fakirlere dat' diye bask yapabilir mi? Hz. Osman, ne yapsn? Halk, zengin oldu, refah buldu, medeniyetten lezzet ald. nsan olmak dolaysiyle gnllere gezip tozmak ve elen mek hevesi geldi. Hatta Medine halk, bu srada gvercin uurmak merakna dt. Bu ise kt bir det olduundan Hz. Osman onu ya saklamtr.
x
ran Olaylar
Hz. mer ldkten sonra ran'da kan karklklar Kisra Yezd-i Crd, frsat bilerek elinden karm olduu memleketleri geri almak ve yklan ran devletini yeniden kurmak zere meydana kp yer yer asker toplamaya balamt. Hicretin yirmidokuzuncu senesinde Basra valisi olan mir olu Abdullah Kris lkesine saldrnca Yezd-i Crd, Kirman'a savumak la An'in olu, onun arkasndan Mes'ud olu Mci'yi (r.a.) gn derdi.
HCRETN OTUZBRNC
SENES
361
Mci', Kirman'a bal bulunan ircan ehrine alt saat kaln caya kadar Yezd-i Crd' takip ettiyse de, ok kar yap Mci'nin askeri, souktan ld iin Mci' g hl ile kendisini kurtarm t. mir'in olu, Fris tarafnn ilerini bitirdikten sonra Basra'ya dn mse de Horasan'n karkl ok olduundan, bu hicretin otuzun cu ylnda mir'in olu, (Ziyad bin Ebh) i Basra'da vali vekili edip, kendisi byk bir orduyla Horasan tarafna gitti. O srada Kfe valisi s olu Sacl de Taberistan zerine mkem mel bir ordu ile gidiyordu ki, Hz. Hasan ve Hseyin, Abbas'n olu, mer'in olu, As clu Amr'in olu, Zbeyr'ih olu ve Yeman olu Huzeyfe (r.a.) gibi ashabn byklerinden biroklar da onunla be raberdi. mir olu Abdullah evvelce varp Niabur'a konmu olduundan Sad de Kmis'e konmu ve mir'in olu, Horasan'a ve Sad, Crcan'a gitmitir. Crcan halk boyun eerek cizye vergisi vermeyi ka bullendiler. evresindeki ehirler de ister istemez bu yolda ba e mek zorunda kaldlar. Fakat bu srada isyanclardan pek ok adam lar ldrlmtr.
Hicretin Otuzbirinci Senesi

Yezd-i Crd, Kirman taratma katktan sonra akn bir hlde urada burada serseri dolap sonunda Merv'e varm ve emrindeki askerin Araplara kar koyamayacan anlayp Trkistan'dan asker getirtmek sevdasna dmt. Halk ise onun Araplarla baa kamayacan kesin olarak an ladklarndan, ondan yz evirmi ve kuvvet ve kudreti yerindeyken urunda can verenler, yan izmeye baladlar. Hatt Merv ehrine girmek isteyince snr komutan engel olmutu. Bu srada halk ile yaplan arpmada Yezd-i Crd'n askeri da lp perian oldu. Kendisi tek bana oradan kaarak Satt Mergab'a gitmi ve bir deirmende saklanmt. Yezd-i Crd birka gn o deirmende gizlendikten s sonra deirmenci, onu ldrm ve by lece Kisralar sllesi tarihe karmtr. mir'in olu ise Kays olu Ahnef'i nc askere komutan yapa rak Niabur'dan hareketle Tabesn'dan Horasan'a girdi. Kuhistan halkn zorla ve savaarak boyun edirdi. Yer yer tmenler gnde rerek o blgedeki ehirleri birer birer ele geirdi. Belh ve Serahs' ta mamen ald. Basra valisi, bylece douda birok fetihlere kavutuu bir s rada am ve Msr valileri de, anlatlaca zere bir deniz zaferi ka zanmlardr.
302
(Cilt:
1)
Deniz Sava Mslmanlarn Afrika'da kazandklar byk fetihlerden stan bul kayseri Herakl olu Kostantin pek ok zlerek, intikam almak iin oka asker toplayarak am ve Msr kylarna saldrmak zere be-altyz para gemiden oluan bir donanma ile Akdeniz'e km t. Bizans mparatorunun byle byk bir donanmayla Akdeniz'e kendisinin k adalar ve kylar titretti. Bunun zerine am vali si Muaviye, am askerleriyle kar koymaya kotu. Msr valisi Sa'd olu Abdullah da Msr gemeriyle hareket etti ve ikisi birleip ter tip ettikleri donanma ile Bizans mparatoruna kar ktlar. ki taraf donanmalar birbirine att. ki taraf da kl ve han er ile birbiri zerine saldrd. ok kanl bir arpma balad. ki ta raftan pek ok lenler oldu. Sonunda Mslmanlar kazand. Rum larn ou krld. Kostantin, biraz adamlaryla kap bin bel ile cann kurtarabildi. Sonra Sicilya adasna gitti. Fakat Sicilya halk mparatorun kt muamelelerinden usanm olduklar iin, Kostantin'i idam etmilerdir. Ebu Huzeyfe olu Muhammed ve Ebu Bekir olu Muhammed ad geen,deniz savanda beraberdiler. Fakat ikisinin de Sa'd olu Ab dullah ile aralar biraz akt. Bu yzden savata arca davranm lar ve "Osman, Reslullahin ashabn memuriyetlerinden kard. Yerlerine vaktiyle Hz. Peygamber tarafndan kan dklmesi gerek li grlm olan Sa'd olu Abdullah' ve mir olu Abdullah ve s olu Sad giberini getirdi. Bu eit adamlarn emri altnda can ve gnlden nasl harbedilir?" diye sylenmiler. Sa'd olu Abdullah, bu szleri iitince, ikisini de azarlayp korkutmusa da bu szlerin yaylmas, halkn fikirlerinin bozulmasna sebep oldu. Halk, Hz. Osman hakknda dile alnamayacak szleri, korkusuzca azlarna alr oldular. Sebeiyye, yani Sebe' olu Abdullah'a uyan azgn ia takm ise bu trl anlamazl, bozgunculuklarna frsat saymaktayd. Bu gi bi sebeplerden dolay Msr'da Hz. Osman aleyhine bir topluluk or taya kmtr.
ieri
Gelenlerden
lenler
Hicretin bu otuzbirinci senesinde sekin ashaptan ve Bedir Sava.'nda bulunanlardan Ebu'd-Derda Ensar (r.a.) ld. Bu mmetin hakimi ve am'n bilgin ve fkh limiydi. am valisi Muaviye, m dan saknr ve ekinirdi. Bedir'de bulunanlardan Kbu Talha Kusan (r.a I di bu Itne Me dlne'de ld. Namazn l l z . Osman kld. Kusarn zencinin ndendi.
yiitlii Araplar arasnda darb mesel olmutu. Huneyn gn yinl adam oldurup silahlarn almt. Reslullah (s.a.v.) onun hakknda, "Ebu talhann asker iinde sesi, bir cemaatten hayrldr" diye buyurmutu.
Hz mer'in lmnde toplanan Danma Kurulumun kapm beklemi ve zabtiye bakanl vazifesini yapmt. Resl- Ekrem'in (s.a.v.) amcas olu olup, Mekke'nin alnd gn Mslman Olan Abd'l-Muttalib olu Haris olu Ebu Sfyan da bu sene oldu. bir rivayette Hz. Osman'n amcas ve Mervan'n baban olan As Knev olu Hakem de bu yl lmtr. Yine bu sene Hz. Osman'n amcas olu ve Muaviye'nin babas olan meyye olu Harb olu Ebu Sfyan (seksensekiz) yandayken ld. Kurey'in ulularmdand.
Hicretin Otuzikinci Senesi Hicretin otuzikinci senesinde Reslullah (s.a.v.) n amcas Abd'l Muttalib olu Abbas (r.a.) da (seksensekiz) yanda lmtr. Rebeze'de oturan Ebu Zer (r.a.), bu sene hayat balarndan kur7 tuld. lm yle olmutur: Bir gn kzma, "k, bak kimse gr nyor m u ? " deyince kz kp bakt ve, "Grnrde kimse yok" de yince Ebu Zer, "Daha vakit ve saatim gelmemi" dedikten sonra, "Bir koyun kes ve piir. Beni gmecek iyi kimseler gelince onlara de ki: Ye mek yemeden gitmeyesiniz diye Ebu Zer, and verdi". Bunun zerine kz koyunu kesip tencereye koymu. Tencere kaynamaya balaynca Ebu Zer, yine, "k, bak gelen var m ? " demi. Kz da kp grr ki bir topluluk geliyor. eri girip haber verince Ebu Zer, "Gel, beni kb leye evir" deyip o da onu kbleye evirince Ebu Zer, "Bismillahi ve billahi ve 'al milleti Reslillahi sallllahu aleyhi ve sellem" deyip ruhunu teslim etmi. Kz da kp misafirleri karlam. Bu gelenler, hep mehurlardan (ondrt) kii olup biri Kfe'nin bilgin ve hukuk limi olan Mes'ud olu Abdullah, biri de Kfe'nin ileri gelenlerinden mehur Mlik Neha idi. Bu byk kimseler, Mek ke'ye giderken Ebu Zer'i ziyaret iin Rebeze'ye uramlar ve bu yol ile onun cenazesine hazr olmular ve, "Byle mbarek bir adamn ce nazesinde bulunmak, Allah'n (c.c.) bize zel bir ltfudur" demiler Mes'ud'un olu bu durumu grnce, "Hz. Peygamber (s.a.v.) do ru sylemiti. E b u Zer hakknda 'Yalnz lr ve yalnz diriltilir' bu yurmutu." diyerek alamtr. Rivayet edilir ki, Resl-i Ekrem (s.a v.), "Allah (c.c.) bana drt kiiye muhabbet eyle diye buyurdu ve onlar sevdiini haber verdi" deyince, "Onlar kimlerdir?" denilince kere, "Biri Ali'dir" dedikten sonra dierlerini sylemeye balaya rak, "Ebu Zer, Mikdad vc Selman" demilerdir. Sonra Ebu Zcr'i ykayp kefenleyip namazn kldktan sonra gm imiler. Kz, "Ebu Zer, size selm etti, yemek yemedike gitmeyeniniz
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARHt
(Cilt:
1)
diye yemin ederek rica etti" demesiyle oturup koyunu yedikten sonra gitmiler ve durumu Hz. Osman'a bildirmiler. O da Ebu Zer'in kzm kendi oluk ocuu arasna katm ve riayet ve ikram etmitir. Mes'd olu Abdullah (r.a.), Ebu Zer'in namazn kdktan sonra, bir rivayette on gn sonra ya yetmii akn olarak hayat dersini bitirmitir. Hz. Peygamber'in (s.a.v.) zel hizmetini grenler arasnda da Mes'ud'un olunun ad gemiti. lk Mslman olan muhacirlerden Olup Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) misvakn, ibriini ve dayanan tar ve nalnlarn saklard. Hz. Peygamber'den sonra Kfe'de kald. Beyti-Mal memuru oldu. O zaman ashabn ileri gelenlerinden Ysir o lu Ammar ile Yeman olu Huzeyfe (r.a.) de Kfe'nin tannm kiile riydiler. Hads rivayet edenlerin byklerinden Kays Neha olu Alkame der ki: "am'a gidip mescidinde iki rek'at namaz kldktan sonra ya Rabbi! Bana bir arkada gnder k, onunla sohbet edeyim, dedim; an szn grdm ki, ihtiyar bir adam geliyor. Belki yce Allah (c.c.) dua m kabul etti dedim. Bu adam yani Ebu'd-Derda (r.a.), bana yaklan ca ilerdensin? dedi. Kfe halkndanm, deyince nalnlar, dayanak ve brik sahibi yani Mes'ud'un olu sizde deil mi? eytandan sakl ve korunmu olan yani Yasir olu Ammar sizde deil mi? Bakalarnn bilmedii srrn sahibi yani Yeman olu Huzeyfe sizde deil mi? di yerek sze balad." Mes'ud'un olu ksa boylu, kk csseliydi. Fakat ashab arasn da deeri yksek, bilgin ve faziletli bir adamd. Anasnn knyesi 'm m Abd' olduundan kendisine mm Abd'in olu denirdi. yle ki Resl-i Ekrem (s.a.v.), "Her kim, Kur'an- Kerim'i indii gibi letafet zere okumak isterse mm Abd'in olunun okuyuu zere okusun" diye buyurmutu. Hz. Peygamber saken Kur'an'n ezberlenmesine, bir araya geti rilmesine ve zabtna en ok dikkat eden drt mehur hafzn birinci si Mes'ud'un oludur. As olu Amr olu Abdullah'n meclisinde Mes' ud'un olunun ad geince demi ki: "Reslullah'dan (s.a.v.) iittim. 'Kur'ani drt kiiden; Mes'd olu Abdullah, Ebu Huzeyfe'nin azadls Salim, Ka'b olu bey ve Cebel olu Muaz'dan araynz' diye buvurdu. te o zamandan beri ben, onu yani Mes'ud'un olunu seve
rim".
Bir rivayete gre de Ka'b olu bey (r.a.) da bu sene lmtr Cebel olu Muaz ise daha nce vebadan am'da lmtr. Ama. S Iln, arlnda ranllardan azadl bir kledir. Ebu Huzeyfe, onu kendi sine oul edinmi olduundan ona nisbet olunur. kisi de ilknce Ms lman olanlardan ve muhacirlerin byklerindendir. Salim, ashabn l'azilellilerindendir. yle ki Resl-i Ekrem'den evvel g eden ashab, Kba'ya gelince Salim, onlara imamlk yapard. Uz. Ebu Bekir'in halifeliinde olan Yemame arpmasnda II/. Bilim, manevi baba s olan Hz Kbu Huzeyfe ile beraber ehid olum:
tur (r.a.)
SAVA
OLAYLARI
Hz. mer halifeyken, "Ebu Huzeyfe'nin azadhs Salim, sa olsa onu veliaht! yapardm" demi olduu belgelerle rivayet olunur. Yine bu otuziki senesinde Aere-i Mbeere'den Avf olu Abdur rahman (r.a.) ebedi leme gt. Danma Meclisi'nde hakem olarak Hz. Osman' halifelie semiti. Hz. Osman ise pek yumuak ve mahcup bir kimse olup, yz pek lii edemezdi. Bu bakrnaan akrabasndan ya kk adamlar, b yk ilerde grevlendirilmeye balaymca halk, "ite bunlar hep se nin iindir" diyerek Avf'n olunun bana kaknca, "Byle yapaca n sanmazdm. Fakat Allah ile ahdim olsun bundan sonra onunla sohbet etmeyeyim" demi. Hatt hastalanp da Hz. Osman, onun zi yaretine gidince, konumayarak yzn duvara evirmi olduu ri vayet edilir.
Sava
Olaylar
Ermenistan ve Dastan snrlarnn korunmas iin grevlendi rilmi olan Reba olu Abdurrahman Hazar lkesine saysz yry lerde bulunurdu. Bb'l-Ebvb denen ve kaplarn kaps anlamna gelen yeri geip (ikiyz) saat kadar ilerledi. Bu srada ise Bb'l-Ebvb' geip Belencer ehri zerine gitti. Onun arka arkaya saldrsndan huzursuz olan Trk kavimleri, bu se fer bir araya gelerek byk bir toplulukla kar koydular. Yaplan kanl bir arpmada Abdurrahman ehid oldu. slm askeri bozuldu ve iki ksma ayrld. Bir ksm Selman- Fris ve Ebu Hreyre ile beraberdi. Ceylan ve Crcan taraflarna gittiler. teki paras Bb'l-Ebvb tarafna gelip Abdurrahman'n kardei olan Reba olu Selman ile birleerek kurtul dular. Reba olu Selman' daha nce slm askerine yardm iin bir t men askerle o tarafa, Kfe valisi s olu Sad gndermiti. Bu sefer kardeinin yerine onu geirdi. Ona yardm iin bir tmenle Yeman o lu Huzeyfe'yi (r.a.) o yreye gnderdi. Halife Hz. Osman (r.a.) da Selman'a yardm iin am askeriyle Mesleme olu Habb'i gnderdi. Bakomutan Selman olduu hlde Habb, onu bu hususta tan maynca iki taraf birbirine zt gittiler. te amllarla Kfeliler ara snda ilknce kan anlamazlk budur. Hz. Hzeyfe ise srf dinsel g revini yerine getirmek iin, din urunda arpp duruyordu. Horasan'da da Trkler bu srada ayaklanarak Karn adndaki n l komutan idaresinde (krkbin) e varan ordularyla Tebesan'a kadar geldiler. Basra valisi mir'in olu, o zaman hac iin Mekke'ye gitmiti. Ko mutanlarndan Hzim'in olu onlara kar gitti. Karn'n ordusunu vurdu, krd, datt ve darmadank etti
Y i n e b u g e c e a m valisi M u a v i y e , A n a d o l u ' y a yryerek K o s t a n l.uyye boazna kadar gidip d n m t r .
Hicretin
Otuznc ve Otuzdrdnc
Senesi
Otuz senesinde Esved olu Mikdad diye bilinen Amr olu Mikdad (r.a.), yetmi yanda ld. Namazn kendi vasiyeti zerine Avvam olu Zbeyr (r.a.) kld. lk Mslmanlardan ve ashabn sekin byklerindendi. Bedir savanda svariydi. teki arpmalarda da Resl-i Ekrem ile beraber bulunmutu. Hz. mer'in vasiyeti zere Da nma Meclisi'ni bir yere o toplamt. Yine bu yl Afrika halk antlamay bozduklarndan Msr valisi Sa'd olu Abdullah o tarafa gitti. am valisi Muaviye de Malatya'ya yrd. Otuzdrt senesinde mehur Ka'bi-Ahbar ld. Yahudilerden olup, bilgili bir kimseydi. Hz. mer zamannda islm olmutu. Yine bu sene Bedir'e katlmlardan baz kimseler ld. Bunlardan biri Smit olu Ubade'dir (r.a.). lk Mslmanlardan olup, Akabe' de biat eden ensarn (oniki) idarecisinden biridir.
darecilerden
ikyetler Basra, Kfe, lerinde Retam uymakla Hicazllar ve
Mslmanlar ksa zamanda byk fetihler yaparak am ve Msr gibi bayndr ehir ve lkelerde yerletiler. slullah'm (s.a.v.) sekin ashab ve Hz. Peygamber'e eref kazanm bulunan muhacirler ve ensar; Kurey, dier kabilelerden olanlar da vard.
Fakat teki kabileler ki, Vail olu Beni Bekir, Abd'l-Kays, Reba soylar, Ezd, Kinde, Temm, Kuda ve dier kabilelerdir. Onlarn iin den ashaptan bulunanlar azdr. Fakat arpmalarda byk gayret ve aba gstermilerdir. Ashaptan olmayp da srf muharebelerde hizmetleri olanlar, her nekadar bu baarlar kendileri yznden sanyorlardysa da onlarn fazilet sahipleri ilk Mslmanlardan olan ashab stn tutarlar, de erlerini iyi bilirlerdi. Bir de Peygamberliin yksek ii, vayhin inii ve meleklerin gelii herkesi rktm ve cahiliyet gayretini unuttur mutu. Ne zaman ki bu rmak ekildi ve dnyann hli tamamen de iti, Hz. Peygamber'in zaman gerilerde kaldka o ruh etkiler azal d. Dman hor ve hakr olup slm memleketi genilediyse de, eski cahiliyet damarlar harekete geldi. Muhacirlerin ve ensarn bakan lklarn ekemez oldular. Gittike bunlar azald ve onlar oald. Bu nunla beraber er' hkmleri Hz. Peygamber'den (s.a.v.) duyan, Re sl-i Ekrem'in gzel ahlkndan feyz ve saadet alan ashab, daima hal-
.tI
kn ve aydnlarn mkllerini zen birer bavurulacak kimselerdi Her y e n l e hrmet gryorlar, ordularda bile varlklar uur sayilll onlarn yzi 1:111yu hrmetine yce Allah'tan yardm istenilirdi. Fakat Halife Hz. Osman (r.a.) akrabasn ok sevdii iin ma kamlarn ounu meyyeoullarmdan olan akrabasna verdi. licl< byk valilikler ve komutanlklar hep meyyeoullarndayd. nlu o zaman en byk valilikler Basra, Kfe, am ve Msr valilikleriydi Basra'da Amir'in olu, Kfe'de s olu Sad, am'da Ebu Sfyan o lu Muaviye ve Msr'da Ebu Serh olu Sa'd olu Abdullah valiydi Bunlar i.,e hep meyyeoullarmdan idiler. Hasra valisi ran ve Horasan'a hkmeder, Kfe valisinin Azer baycan ve Ermenistan'dan Bab'l-Ebvb'a kadar hkm geerdi. an ve Msr valileri ise birer bamsz hkmdar gibiydiler. Ne var ki Anri'in olu Basra valisi olduu zaman (yirmidrt) yandayd. B u n ea ashabn bykleri dururken byle yeni yetime adamlarn srf meyyeoullarmdan bulunduklar iin, yle byk ilerde grevlen dirilmesi itiraza sebep olmutu. Cennetle mjdelenenlerden Ebu Vakkas olu Sa'd gibi muhterem birinin yerine, Kfe valisi olan Velid'in kt hreti ise, en byk iti razlara sebep olmutu. Sonunda Hz. Osman ona arap itii iin belli sayda dayak cezas vurduktan sonra, grevden almak zorunda kaln ca da yerine yine meyyeoullarmdan Kurey'in ileri gelenleri sras na daha yeni gemi olan s olu Sad'i tyin etmiti. Msr valisi Sa'd olu Abdullah, ashab olmak erefine kavutuktan sonra dinden knca kan heder klnmken, Hz. Osman'n efaatiyle kurtulup, sonra kuvvetli Mslman olmusa da, br sekin ashab derecesinde deildi. Ebu Sfyan olu Muaviye, Hz. Peygamber'in (s.a. v.) ktiplik hizmetinde bulunmu anl bir ashab ise de, Mekke fet hinde slm olarak muhacirlerden ve ensardan saylmad iin, ilk Mslmanlardan olan sekin ashab derecesinde tutulmazd. Emevlerin bu ekilde makamlarn ounu ele geirmelerinden tr, dier slm devlet adamlarnn zellikle Himoullartnm g nlleri krld. Pek ok canlar skld. Her birinin hatrlar krlm olarak bir tarafa ekildiler. Hz. Osman'n ya sekseni getiinden i ler, btn btn Emevlerin ve zellikle kendisinin ktibi ve amcas olu olan Hakem olu Mervan'm elinde kald. Bu da Hz. Osman'n dost ve arkadalarnn ona krlmalarna yol at. Emevler ise gittike aztp sokaklarda tavrlarndan geilmez ve rahat gezilmez oldu. "Filn geliyor, savulun yoldan" denilmeye ba land. Rivayet edilir ki, slm milletinde ilknce kan bid'at "Savulun yoldan!" sz olup, Hz. Osman zamannda kt. Bir de Medine evresinin otundan halk faydalanrken Hz. O s m a n , buralarn koru edip, devletin hayvanlarna ayrm olduundan halk, ona gcenmiti.
PEYGAMBERLER VB HALFELER TARH
(Cilt:
1)
ite bu gibi sebeplerden dolay halk, gcendi. Hz. Osman hakkn da sz oald. Emeviler ise gittike yz buldular ve bulduka bunadlar; yle ki Ysir olu Ammar' (r.a.) mescitte baylmcaya kadar dmlerdir. Ammr gibi sekin ashaptan deeri yksek biri hakknda, byle hor grc bir muamele yaplmas ise herkeste unutamayacaklar bir yara at. Halkn Emeviler hakkmdaki dmanlklar bylece daha da artm oldu. Emeviler, "Biz, Kureydeniz" diye her taraf da alm satarlard. Onlara kar olanlar da, "Kurey iinde Emevlerden daha erefli H imoullar var" diye dokunakl szler ederek itiraz ederlerdi. Bu yz den kavim gayreti gtmek meydana geldi. Vilyetlerde ise bu rklk abalar, bir derece daha ileri gtrl d. Irklk bsbtn meydan ald. teki kabilelerden bazlar, Kureyi stnln ve nde geldiini artk aza almaz oldular. zellikle Kfeliler; kimi Velid olu Hlid'in maiyetinde, kimi Kadisiyye zaferindeki hizmet ve yardmlarndan sz ap vnerek, bir takm yeni kan adamlarn srf Kureyli olmalarndan dolay vali ol malarna itiraz ederler ve Resl-i Ekrem Kureyliyse de, btn kabi le ve milletlere gnderildiine gre hepsini bir tutarlard. bni Sebe' ise Msr'da bir ia mezhebi kurarak epeyce kimseleri sapttrarak Hz. Ali'nin (r.a.) asla rzas olmad hlde, halk onun biatma arrd. Basra'da ve baka yerlerde edinmi olduu dostlary la haberleerek halk ayaklandrmaya kkrtrd. Bu sebeplerden dolay vilyetlerde valilerin emirlerine uyulmaz ve Halife'nin emrine nem verilmez oldu. Valilerin kt ilerinden sz edilerek grevden alnmalar istenir ve her tarafta Hz. Osman aleyhi ne szler sylenirdi. Hz. Osman'n ktlenmesine asl sebep ise, Emevlere yz vermesi ve yksek mevkilere onlar getirmesi gibi hususlar olduu hlde, ona kar kanlar itirazlarna birok maddeleri de eklediler. yle ki: "Hz. Peygamber'in (s.a.v.) salnda Rebeze'ye srlen As olu Hakem'i serbest brakarak Medine'ye getirdi. Ebu Zer Hazretleri'ni Re beze'ye gnderdi. Hakem olu Mervan'a Afrika'nn bete bir ganimeti ni balad. Cuma gn sal vermek detini kard. Mina'da snnete aykr olarak namaz tamam (drt) rek'at kld. Hz. Peygamber'in (s. a.v.) mhrn kuyuya drd" diye itiraz ederlerdi. Bu itirazlarn cevaplar yukarda anlatld. ou itihatta anlamazlk demektir. u kadar var ki: tedenberi ashab, itihata ayrlsalar da, birbirini hata l yolda grmezlerdi. Ama Hz. Osman zamannda halk, birbirini yan l yolda grp, birbirlerini knar oldular. Bir merkezde toplanm bulunan slm dncesi, halkn bu tr l anlamazlklar ve meyyeoullarmn kt tavr ve davranlar zerine garip bir ayrlk hline dt. Yer yer ihtill ve fitne belirtileri bagsterdi.
K F E LER
GELENLERNDEN AM'A
GNDERLENLER
369
nce Mes'ud'un olu'nun snna lyk olmayan bir muamele olun duundan dolay Hzeyloullar ve Zhreoullar gcenmilerdi. Ebu Zer Gfar (r,a.) hakknda yaplan muameleden dolay p e k o k halk, zellikle Gfaroullar kabilesi ve onlarla antlam bulunanlar ve Ysir olu Ammr (r.a.) iin Kindeoullar Hz. Osman (r.a.) hakknda kin balamlard. Ksacas Araplar, eskiden beri cehalet karanlklar iinde soy sop ve rklk gayretiyle urap dururlarken Peygamberlik nuruyla kalb gzleri aydnlanm ve aralarndaki soy-sop ayrl slm birlii ile or tadan kalkmken, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) yaad zamandan uzak latka yine karanlk basmaya balad ve yine soy sop ve rklk gay reti kendini gsterdi. Emevlerin tavr ve gidiatlar da bunun ortaya kma sebep oldu.
Kfe
ier
Gelenlerinden
am'a
Gnderilenler
Kfe valisi s olu Sad, geceleri Kfe ileri gelenlerini ve komu tanlarn meclisine kabul ile gece sohbeti edermi. Otuz senesi iin de bir gece sohbet srasnda, "Irak topraklar, Kurey'in bahesidir" deyivermi. Hazr bulunanlardan mehur Ester Neha hiddetlenerek, "Kllarmzla alarak yce Allah'n bize ganimet kld Irak toprak larn, senin ve kavminin bahesi mi sanyorsun?" diyerek hiddet ve iddet gstermi. tekiler de o yolda sert szler sylemi. Zabta Bakan olan Abdurrahman Esed, "Siz, Emrin szne kar m geliyor sunuz?" diyerek sert ve iddetle knca Ester ve arka dalar, ona smler ve bana p bayncaya kadar dvmler ve sonra ayltmak iin bana su dkmler. Bundan sonra Sad, onlar gece sohbetine kabul etmedi. Onlar da kendi meclislerinde toplanp Sad'i aktan ktledikleri srada, sz batakine getirerek, "Osman, kendi akrabasndan memleketi gzelce idareye gc yetmeyen kimseleri vali yapyor" diye sylenmeye bala dlar. bu noktaya gelince s olu Sad, durumu Hz. Osman'a bildir di. Ester ile arkadalarnn Kfe'den karlmalarn isteyince, Hz. Os man, onlarn am'a gnderilmelerini Sad'e yazd. am valisi Muaviye'ye de durumu bildirdi. yle ki: "Kfe'de fitneye let olan birtakm kimselerin sana gn derilmelerini emrettim. Geldiklerinde hallerini dzeltmeye al. D zeldikleri takdirde Kfe'ye geri gnder" diye Muaviye'ye mektup gn derdi. Ad geen kimseler am'a varnca Muaviye, onlar bir yere gn derdi. Kendilerine gleryz gsterdi. Kfe'de aldklar maalarn am hazinesine kaydrd. Bununla beraber akam sabah onlarla beraber yemek yerdi. F. 24
J 7 U
raxuAMHF.uiii .i{
v<;
HAI.IKKI.KK
TAHIHI
ut:
i)
B u n l a r E s t e r N e h a , K a y s N e h a o l u Sabit, Z i y a d o l u C e m i l , S u h a n Abd olu Z e y d ve kardei Sa'saa, Z h e y r olu Cendeb, C a ' d olu Urve, H a k k o l u m e r , b n i ' l - K i v a a d l k i m s e l e r d i . B i r g n M u a v i y e o n l a r a , " S i z A r a b ' d a n bir k a v i m s i n i z . s l m ile e ref k a z a n d n z . ittim nn ki: Siz, Nice mmetlere stn gelerek miraslarna Kurey halden kondunuz. olmasa siz Kurey'i ho gmyrmsnz. Vallahi bir ki: ya bu
h o r ve h a k i r o l u r d u n u z . E m i r l e r i n i z ve reisleriniz size kalkandr. K a l k a aleyhine ayrla kalkmaynz. (c.c.) vazgeersi dedi. niz, y a h u d A l l a h lerinden Kurey tarafndan byk karlk ve verip dedi belya urarsnz"
Sa'saa, sayca
"Cahiliyet stn
zamannda deildi ki,
kabilesi,
kuvvete
bakalarndan
bizi k o r k u t a s n . K a l k a n lkrdsna gelince k a l k a n a l n d k t a i bize ka lr." B u n u n z e r i n e M u a v i y e , ren akl eksikliidir. Sen " i m d i a n l a d m k i sizi b u d v a y a d hatibisin. stn Sende akl eseri grm hor Ku en on bunlarn Sizin
yorum. B e n , s a n a slm'n y c e emrinden bahsediyorum. Sen, b a n a cahiliyetten ve hakir bahsediyorsun. etsin. iinizi tutanlar gerek yce Allah Gerek cahiliyet gnlerinde, slm ve anda
rey'in izzet v e erefi, A l l a h ' n bir I t f u y d u . O n l a r , A r a b ' n e n o u v e en iddetlisi deildiler. olgunuydular. Fakat soy sopa d a h a kermi ve A c e m dnya insanlka yerken ve Cahiliyet gnlerinde Arap Allah, birbirini
lar, H a r e m - i erf'de o t u r u r v e A l l a h ' n i n a y e t i y l e m u s i b e t l e r d e n e m i n diler. T a ki, y c e dinine uyanlarn zilletinden hiret a z a b n d a n k u r t u l u u n u m u r a d b u y u r u n c a insanlarn en hayrlsn Pey g a m b e r l i k l e g n d e r d i . S o n r a o n u n i i n s a h a b e s e t i ki, yrllar K u r e y Kurey'i idi. Sonra bu mlk onlarn zerine kendi i o n l a r a v e r d i . i m d i b u i, a n c a k o n l a r l a cahiliyet dedi zamannda ve onlarn en ha Halifeli (c.c), bulun yine Allah zere kurdu.
dzelir. Y c e dini
korumuken, kp
duklar srada hi k o r u m a z m sanyorsunuz? Yazklar yoldalarna." onlarn (s.a.v.) hlde yanma yanlarndan t beni ve vali hizmetinde ise gitti. Sonra Sonra varp da nasihat ettii srada,
olsun! "Resl-i Hz.
Sana ve Ekrem Bekir, Ben, ba
Muaviye, Ebu arard.
masumdu. Osman
Beni
kulland. Hepsi ilere
m e r ve
yaptlar.
benden erbabn ehl-i
raz
olduklar
memur
ettiler.
Reslullah
hep ve
vallahi size larn dr. kalb en
her ne ki emredersem ve en onu
kendimden Fakat
beytimden
larm, s o n r a size teklif ederim. K u r e y i n bildiidir ki E b u kerimi kerimzdesidir. seerek nk gz Sa'saa, onu kimi si vim! Allah, ak mkerrem klmtr.
Sfyan, on mstesna ki ve erigin
Peygamber, ilerinde
Zannederim
eer halk, E b u Sfyan'dan olurlard."
d o m u olsayd, b t n
Muaviye'nin
szn
kesip,
"Yalan
syledin. ki, emretti, kimi kp
Halk, yce ona gitti.
Ebu secde ve ka Erte
Sfyan'dan daha ettiler. gn Halbuki
hayrl olan Ona
Hz.
Adem'den
dodu kt,
Allah,
kudretiyle yaratt.
r u h fledi.
Meleklere kimi
demoullarmn
k i m i iyi, szler
ahmak "Ey
de zekidir" deyince M u a v i y e , yine yine yanlarna gelip birok ile red cevap veriniz, Hayr yahud
yanlarndan susunuz.
syledikten
sonra,
Dnnz,
kendi-
K F E LER
GELENLERNDEN AM'A
GNDERLENLER
371
nize ve ehlinize ve btn Mslmanlara faydal olan eyleri isteyiniz" dedi. Sa'saa, ona cevap olarak, "Sen bunun ehli deilsin. Oysaki sana uymakla hatrn iin gnaha girilmez" deyince Muaviye, "Benim size nceki szm bu deil midir ki, 'Allah'dan korkunuz ve Peygamberine itaat ediniz ve eriata yapnz ve ayrlmaynz.' diye emretmitim" deyince, deder ki: "yle deil. Belki sen bize ayrlmakla ve Reslullah'n (s.a.v.) getirdii emirlere kar koymakla emrediyorsun." Onun zerine Muaviye, "Ben, imdi size emrediyorum. Eer ay kr bir i iiemisem Allah'a tvbe ederim ve size emrediyorum ki, Allah'a ve Resulne itaat ediniz ve topluluktan ayrl maynz ve bamzdakilcre hrmet ediniz" dedi. Sa'saa, ona kar durarak, "Biz, emrederiz ki, mevkiini terkedip ekilesin. nk Mslmanlar iinde senden daha ly var. slm' da babas senin babandan ve kendisi senden kdemli olan var" dedi. Muaviye ona cevap olarak, "slm'da kdemim vardr. Benden daha kdemlisi de var. Fakat zamanmda bulunduum memuriyetin gzel idaresinde benden daha kuvvetli ve kudretli kimse yoktur. mer de onu grmt. Eer benden daha gl, iktidar sahibi biri olsayd onu memur ederdi. Ondan sonra da iimden ekilmeyi gerektirecek bir ey yapmadm. Halife onu dnseydi bana yazard. Ben de iten e kilirdim. Eer iler, sizin grnz zere yaplacak olsa Mslman larn ileri bir gn, bir gece doru gitmezdi. imdi hayra yneliniz ve hayr syleyiniz. Allah'n kuvvet ve kudreti vardr. Korkarm ki siz, byle eytana uyarak Allah'a isyanda devam ederseniz, dnya ve hirette hor ve hakr olursunuz" deyince srayp Muaviye'nin sakaln dan tuttular. Muaviye, "Durunuz. Buras Kfe deil. Vallahi am halk, sizin bu yaptnz grrse ellerinden kurtaramam, sizi ld rrler" dedi. Yanlarndan savuup gitti ve durumu Halifeye bildirdi. Muaviye'nin yumuakl ve sabrnn okluu Arablar arasnda darbmesel olmutu. Bu konumalara da ok sabr ve tahamml et ti. Kfelilerin ac szlerine ok dayand. Sonunda sabr yand, "Siz, Kurey'e ne fayda verebilirsiniz, ne zarar eritirebilirsiniz? Size izin verdim. Dilediiniz yere gidiniz" diye onlar am'dan kard. O konumalar arasnda Muaviye, bir gn bni Kiva'dan, "Beni nasl bilirsiniz?" diye sormu. O da, "Sen serveti ok, otla ok, ha zr cevap, derin fikirli, yumuak huylu olup slm'n bir temel dire isin. Seninle korkun bir gedik kapanmtr" diye cevap vermi. Sonra Muaviye, "Sen, arkadalarnn en aklssm. Bana ehirlerin zel durumlarndan haber ver" deyince, "Medineliler erre ok d kn ve fakat yapmakta en ciz adamlardr. Kfeiiler, toplu gelir, da nk gider. Msrllar, en ok ktlk edip de en abuk piman olan kimselerdir. amllar, kendilerine doru yolu gsterenlere ok bal ve doru yoldan karanlara en ok ba kaldran kimselerdir" demi olduu sylenir. bni Kiva'nm szlerinden Muaviye, memnun olmusa da, Sa'saa'-
PEYGAMBERLER VE HALFELEE T A R H
(Cilt:
I)
nin szlerinden ve tekilerin kaldrlmaz muamelelerinden pek krlm olarak hepsini kovmutu. Onlar da el-Cezre yakasna gemek ze re Humus taralna gitmilerdi. Humus Mutasarrf olan Hlid olu Abdurrahman ise btn bu olanlardan haberli olmakla, onlar artarak azarlad ve korkuttu. zellikle Sa'saa'y ok horlad ve, "Abdurrahman, sizi terbiye etmezse sulu ve ziyanda kalsn. Muaviye'ye sylediiniz szleri bana syleme yiniz. Ben, Velid oiu Hlid'in oluyum. Ben, dnmeleri yok eden ada mn oluyum" dedi. Velid olu Hlid'in (r.a.) Irak'ta son derece iyi bir n ve hreti olduundan olunun szleri, Kfelileri pek ok et kiledi. Hepsini korkuttu, susturdu, tvbe ettirdi. Abdurrahman, bylece Kfe yarann bir ay kadar Humus'ta al koydu ve bir gn Sa'saa'ya, "Ey zina ocuu! Grdn m iyilikle d zeltilemeyen ktlkle yola getiriliyor. Sad'e ve Muaviye'ye syledi in szleri bana niin sylemiyorsun?" deyince Muaviye'nin nnde arslan gibi kkreyen Sa'saa, kedi gibi sindi.
V a l i ve Komutanlarn tVfedine'de T o p l a n m a s
Ester ve arkadalar Humus'ta alkonulmularsa da, halkn fikir leri durulmayp gittike isyan ve karklk belirtileri oalmaktayd. Evvelce birtakm adamlar toplanarak Hz. Osman'n hllerini ve ha reketlerini sz konusu ederek, verdikleri karar zere Temimoullarndan Abdullah olu mir adndaki son derece dindar birini Medine' ye gndermilerdi. mir, Hz. Osman'n yanma kp, "Mslmanlardan bir topluluk toplanarak senin yaptn ilere baktlar. Grdler ki sen byk ha tlarda bulunuyorsun. Artk Allah'dan sakn ve tvbe et" dedi. Hz. Osman, "u herife bakn. Halk, onu Kur'an okuyan biri sa nr. Sonra gelip bana byle hakaret dolu szler sylyor. Kendisi Al lah' bilmez" deyince mir, "Ben, Allah'n hazr ve nazr ve zalimden intikam alc olduunu bilirim" diyerek kp gitti. Hz. Osman, durumun arln ve gerginliini anlayarak hemen Muaviye, Sa'd olu Abdullah, s olu Sad, mir olu Abdullah ile As Olu Amr'a haber gnderip, hicretin bu (ofuzdrt) senesi iinde on lar Medine'ye ard. As olu Amr'dan bakas, hep meyyeoullarnn byklerinden ve Hz. Osman'n samim taraflsydlar. Ama As olu Amr, meyyeoullarndan deildi. Hz. Osman, onu Msr valiliinden alp, yerine Sa'd olu Abdullah' getirmi olduu in Hz. Osman'a krgnd. Sanrm ki o grevden almn acsn hl unutmamt. Fakat dhilerden biri olduu iin, her naslsa Hz. Os man'a sokulmu ve onun srda olan valiler srasna geerek bu sefer byk Emev komutanlaryla birlikte bulundurulmutur. Hz. Osman, onlar yanma ararak kurduu zel toplantda, "Sizler benim vezirlerim ve gvendiim kimselersiniz. Halk gryor.
K F E VALS S A D N GREVDEN ALINII
373
sunuz, ne yapyorlar. Benim memurlarm grevden almak ve yerle rine istediklerini getirmek istiyorlar. Sizler ne dersiniz?" diye sordu. mir olu Abdullah, "Ey m'minlerin Halifesi! Halk sava ile uratr. Ta ki kendi balar kaygusuna ve hayvanlarnn arkasna dsnler" diye cevap verdi. s olu Sad de, "Ey Halife Hazretleri! Her kavmin bakanlar vardr. Onlar ldrlecek olursa halk dalp bir fikir zerine topla namazlar" diyerek kar tarafta bulunan bakanlarn idamn uygun grd. Muaviye dedi ki: "Ey Halife Hazretleri! Valilere, ileri brak... Her biri kendi memuriyet dairesini kollayp gzetsin. Ben, am hal knn iyi durumu iin sz veriyorum." Ebu Serh olu Sa'd olu Ab dullah da, "Ey Hz. Halife! Halk, a gzldr. Onlara bol bol mal da trsan senin tarafn tutacaklar aktr" dedi. Sonra As olu Amr kalkp, "Ey Halife Hazretleri! Sen, neyyeoullaryla beraber halka yklendin. Sen gndz uykusuna yattn. Onlar da yatt. Sen deitin, onlar da yle oldu. Sen orta yolu tut yahut ekil. Yoksa kuvvetli bir kararla ileri git" deyince Hz. Osman, 'Ey Amr! Sana noldu, bu szleri ciddi mi sylyorsun?" deyince Amr, sustu... Meclis daldktan sonra, "Ey Hz. Halife! Sen, benim yanma da pek kerimsin. Fakat bildim ki kapda herkesin szn halka ye titirecek adam var. stedim ki benim szm halka, ulasn da bana gvensinler. Ben de bu vesileyle senin hakknda iyilik getirecek ve ktl uzaklatracak bir hizmet edebileyim" diye zr diledi. Hz. Osman, mir'in olunun grn tercih ile halk takm ta km savaa sevketmek zere komutanlar ve valileri grevleri basma gnderdi. Kfe halk, Sad'den ikyeti olduklar hlde onu da Kfe'ye geri gnderdi. Halk boyun emee zorlamak zere maalarnn kesilmesine karar verdi. Halbuki Sad, daha grevi bana varmadan maam kesilmi olduu haberi Kfe'ye ulam ve Kfe'de byk bir karklk kmt.
K f e Valisi Said'in Grevden Aln

Kfe'de karklk ve ayaklanma nerdeyse kacak bir durumday ken Kfe valisi s olu Sad, Halife'nin emri zere Medine'ye gitmi ti. Oysaki geen sene Azerbaycan, Rey, Hemedan, sfahan, Demavend, Musul ve Karksiya eyletlerine ve Bb'l-Ebvb tarafna ve sonra Hilvan'a Kfe ileri gelenlerinden birer vali tyin edip gndere rek Kfe'de kendi iine yarayacak reislerden yalnz Ka'kaa kalp onu da harp ileri- zerine grevlendirmiti. Kays olu Yezid Kfe'nin o ekilde reislerden bo kaldn frsat bilerek, Hz. Osman'n elinden halifelii almak niyetiyle ortaya km ve Sebeiyye, yani bni Sebe' ile haberlemekte olan topluluk da ona katlmt.
374
(Cilt:
1)
Amr oiu Ka'kaa onu yakaladysa da, kt niyetini gizleyerek yakasn onun elinden kurtard ve Humus'a mektup gnderdi. Orada ki ayakdalarm ard ve onlar da dnd. Ester Neha, tekilerden evvel halk, cuma namazmdayken Kfe ye ulat. Mescidin kapsmda durdu. Halk ayaklanmaya ard ve kkrtt. Sad evvelce Medine'den kp Kfe'ye gelmek zere olduundan Yezd, hemen meydana kt, "Sad'i geri evirmek zere isteyen Yezid'in yanna gelsin" diye tellllara bartt. Akl ve fikir sahibi kim seler, halka engel olmak istediler ve bu hareketi irkin grdlerse de, bir faydas olmad. nk sz, ayaa dm ve t tesir edecek za man gemiti. Kalem ve dil yerine kl ve sng gemiti. Bundan dolay halk gr sahiplerinin szlerine kulak asmayp, hepsi Yezid'in yanma gittiler ihtill ve isyana baladlar. Halkn ileri gelenleri, mescitte topland. Vali vekili olan Hars o lu Amr bir hutbe okudu. Halk itaat ve boyun emeye ard. Amr olu Ka'kaa kalkt, '"Seli geri mi evirmek istiyorsun? ok ge! Al lah'a yemin ederim ki, bu kavga, ancak klla sona erer. Korkarm ki, onun da zaman geiyor. Siz, artk bekleyin bakalm" diyerek evi ne gitti. Yezid ise byk bir kalabalkla Kfe'den kt. Ester de beraber idi. Kadisiye tarafnda Cr'a denen yere vardlar. Sonra Sad de ora ya gelince, "Bizim sana ihtiyacmz yoktur" diyerek onu geri evir diler. Kendileri de dnp Kfe'ye geldiler. Ebu Sevr H a d d a n demi ki: "O gn Kfe mescidinde Ye man olu Huzeyfe'nin yanna oturmutum. Ebu Mes'd Ensar de be raber idi. 'yle gryorum ki, kan dklmedike bu i bitmez" deyin ce Huzeyfe 'Vallahi Sad geri dner, kan da dklmez ve bugn bir ey olmaz. Eer olacak olsa Reslullah (s.a.v.) saken ben olacan bilirdim' dedi. Gerekten Huzeyfe'nin dedii gibi oldu. Sad, Medine' ye dnd ve kan dklmedi." Kfeliler, s olu Sad'i geri evirerek yerine Ebu Musa E'ar'nin tyinini istemilerdi. s olu Sad, Medine'ye dnd ve Hz. Os man'a durumu anlatt. Hz. Osman, Kfelerin isteklerine uygun ha reket etmekten baka bir re bulamayp hemen Sad'i grevden ala rak yerine Ebu Musa'y tyin etti. Kfelere yumuak yollu yazd bir emir yazd. Ebu Musa E'ar (r.a.) Hazretleri ki, ashabn mehur hafzlar ndandr. Kfe'ye vard, mescide girdi, hutbe okudu, oradakere t verdi. Onlar da dinlediler ve hemen kendilerine namaz kldrmasn rica etter. Ebu Musa E'ar Hazretleri, "Siz Hz. Halife'ye itaat edip boyun emedke olamaz" deyince hemen, "iittik ve itaat ettik" dediler. O da imam olup onlara namaz kldrd. Bu suretle kavga ve grlt bastrld, karklk giderildi, syi saland. Hz. Halife'nin emri zere Huzeyfe (r.a.), sava iin askerle Bab'l-Ebvb tarafna gitti.
KARIIKLIKLARIN
BALANGICI
37E
Karklklarn Balangc
Ebu Musa E'ar Hazretleri'nin vali oluuyla Kfe'deki karklk bastrldysa da, btn teki eyaletlerde Hz. Osman yerilir ve valile rinden ikyet olunurdu. Bylece eyaletlerden Medine'ye arka arkaya irkin haberler ular, Hz. Osman'a kar olanlarn dillerinde ise Hz. Osman'n halifelikten indirilmesi lkrds dolard. Medine'de de Hz. Osman yerilerek nemsenmez oldu. Ashabn bykleri ise bir e y e k a rmayarak bir tarafa ekildiler. Geri Sabit olu Zeyd, Ebu seyyid Sad, Mlik olu Ka'b ve Sa bit olu Hassan (r.a.), halk engellemeye alrlard. Fakat yalnz onlarm yasaklamas yeterli deildi. Bunun zerine Medineliler toplanp Hz. Ali'ye gittiler. Hkmetin ileyiinde yolsuz grdkleri ileri sayp dktler. Hz. Ali de Hz. Os man'n yanna gitti. Durumu bildirdi. Hz. mer'in yerine gre sertlik ve yumuaklndan sz etti ve sonucun tehlikeli ve korkulu olacan syleyerek nasihat yollu ok szler syledi.
Hz. Osman, " E y Ali! Bilirim k i senin dediini diyorlar. F a k a t s e n benim y e r i m d e o l s a n b e n , s e n i n a l e y h i n d e b u l u n m a z d m . B i l i r s i n k i mer, u b e o l u M u g r e ' y i v a l i k l d . Y a ben, b n i m i r ' i y a k n l
ndan t r v a l i y a p t m d a n d o l a y beni niin k n y o r s u n ? "

Hz. onun Ali dedi ki: "mer, vali kdd adamn kulam
dedi.
ve
bker
t a r a f n d a n b i r s z gelse h e m e n g e t i r t e r e k , h a k k n d a s e r t c e z a
l a r verirdi. Sen b u n u y a p m y o r s u n . Akraban h a k k n d a gevek v e y u f

ka yreklisin." Hz. Osman, "Ey A l i ! O n l a r s e n i n d e a k r a b a n d r " d e
yince, Hz. Ali, " E v e t . O n l a r b e n i m d e a k r a b a m d r . F a k a t n e y a p a y m ki, fazilet v e Hz. lesinden yolsuz stnlk bakalarndadr" musun ki dedi. mer, vali klmt" diye
Osman, ok
"Biliyor
Muaviye'yi
deyince Hz. Ali, " B i l i y o r m u s u n k i M u a v i y e , m e r ' d e n , m e r ' i n k korkard. imdi ki ise Muaviye sen, (Osman'n ve emriyle) iler yapyor. Oysa deitirmiyor dzeltmiyorsun"
dedi. Hz. Ali kalkp gittikten sonra H z . Osman, minbere kt. Hutbe
okudu ve dedi ki: tiiniz dunuz. Allah'a ilerde beni Ben, size " H e r ey'in b i r feti vardr. B u m m e t i n Siz, Hattab'm Fakat ona olundan sizin ediniz grp ve ayplyorsunuz. Siz de o, feti d e kabul et Sizi Siz daha yerenler ve ayplayanlardr. eliyle d d , diliyle sd. yumuak ki, den elimi
banza bast. bastrdm.
boyun sizi
y u m u a k ol yrdnz.
davrandm, benim
omuzuma ve
e k t i m , d i l i m i t u t t u m . S i z i s e b e n i m zerime ederim ve tarafllarm
yemin
yardmclarm
o k t u r . G e l i n i z d e r i s e m gelirler, b e n i dilinize d o l a m a y m z , v a l i l e r i n i z i ktlemekten aleyhinde bulunmaktan vazgeiniz."
Bu srada Mervan kalkp sert bir dille sze kart. Hz. Osman,
" S u s ! B e n s a n a s y l e m e d e m e d i m m i ? " diyerek ona kt. Sonra
minberden inip evine gitti. Hz. Osman'm bu szlerinden halk gcen-
376
(Cilt:
1)
di. Hele Mervan'n taknd tavrdan pek ok nefret ettiler. Evvelkin den ziyde birbirini Halife aleyhine kkrtmaya baladlar. O zaman Msr'da bulunan bni Sebe' ve arkadalar ise baka e hirlerdeki ayakdalaryla ve onlar da birbirleriyle haberleerek vali lerin zulmnden sz aarak nice yalan haberler uydurarak etrafa yay maktaydlar. Bylece muhalifler, meyyeoullarnn byk ve kk kusurlar n byttler, birine bin kattlar. Bu yzden eyaletlerde dedikodu o ald. Her taraftan Medine'ye valerin zulmlerine dair haberler ge lir oldu. Medineliler, Hz. Osman'n yanma gittiler. Olup biteni haber ver diler. O da, "Siz bir fikir veriniz" deyince, "Bize kalrsa doru haber almak iin eyaletlere gvenilir adamlar gndermelisin" dediler. Hz. Osman da Kfe'ye Mesleme olu Muhammed'i, Basra'ya Zeyd olu same'yi; am'a mer olu Abdullah' ve Msr'a Ysir olu Ammar' gnderdi. Gittiler, geldiler, "Dine aykr bir ey grmedik" dediler. Fakat Ammar'm dnmesinin gecikmesi endieye yol at. Msr valisi Sa'd olu Abdullah ise Ammar' bir topluluk ile getirtip yumu att ki Sebe' olu Abdullah, Mlcem olu Halid, Hamran olu Sev dan ve Bir olu Kinane bu topluluk iindedir diye yazmt. Sonra Hz. Osman, her tarafa mektuplar gnderdi. (Bazlar, hal k svp dvyormu diye Medineliler bana haber verdi. Ben, hac mev siminde valileri toplarm. Her kimin dvas varsa gelsin. Benden, ya hut memurlarmdan hakkn alsn) diye iln ettirdi. Bu mektuplar, eyaletlere varp da aktan okundukta, zlp alad ve Hz. Osman'a dua ettiler. herkes
Hac mevsiminde Basra valisi mir olu Abdullah; Msr valisi Sa'd olu Abdullah; am valisi Ebu Sfyan olu Muaviye Mekke'ye vardlar. Hz. Osman onlarla beraber s olu Sad'i ve As olu Amr' da huzuruna getirdi: "Yazk size! Bu ikyetler nedir? Bunlarn ger ek obuasndan korkuyorum" diye buyurdu. Dediler ki: "Tahkikat yapan memurlarna kimsenin bir ey sylemediini onlar sana ifade etmediler mi? Bunlar kastl olarak yaylm uydurma eylerdir. Biz, asln bilmiyoruz. Fakat byle ayialarn doru kabul edilmesi uygun deildir." Hz. Osman, "yleyse grnz ve tedbiriniz nedir?" diye sorunca Ebu Serh olu Sa'd olu Abdullah dedi ki: "Halka haklarn verdiin zaman, borlarn da yerine getirmelerini sala. Onlar ken di hlleri zere brakma." Muaviye dedi ki: "Sen, beni vali ve komutan yaptn. Ben de bir takm adamlar memur ettim. Onlardan sana hayrdan baka bir ey gelmez. ki adam kendi blgelerinden en bilgili olandr. Re'y ise g zel bir edeptir." s olu Sad dedi ki: " B u yaylm haberler, yapma eylerdir. Gizlice ortaya atlyor. Halk da onlar geliigzel sylyor, bunun il c aratrmak ve soruturmak suretiyle bu yaylm szler kimlerden kyorsa onlar ldrmektir."
KARIIKLIKLARIN
BALANGICI
377
As olu Amr dedi ki: "Halk hakknda sen pek yumuak oldun, gevek davrandm Onlara mer'in yaptndan ok yaptn. Sen, Hz. Ebu Bekir ve mer'in mesleini izleyerek gereine gre yumuak ve gereine gre sertlik gstermelisin." Ksaca eitli grlerde bulundular, ikisinin sz bir yerde gel medi. Hz. Osman da, "Grlerinizi iittim. Her iin girilecek bir ka ps var. Kapal kap alacak. Bu mmet hakknda korkulan ey ola cak. Allah'n snrlad daireden kmayalm ki o kap ald zaman kimsenin benim aleyhimde senet olacak sz olmaya. Fitne deirme ni dnyor. Osman, onu harekete geirmeden lrse ona ne mutlu. Allah bilir ki halk hakknda ben hayr aratrmada kusur etmedim. Halk yattrnz ve haklarn kendilerine bildiriniz." dedi. Sonra Hz. Osman, hacdan dnp valilerle birlikte Medine'ye ge lince Ali ve Talha ve Zbeyr'i (r.a.) huzuruna ard. Muaviye de o meclisde hazrd. ne dnerek dedi ki: "Siz Reslullah (s.a.v.) in ashab ve halkn en hayrlssnz. slm devletinin sahiplerisiniz. Bu ie sizden baka kimse tamah etmez. Buna sahibinizi (yani Osman') setiniz. imdi ihtiyarlad, mr azald. Sonunu bekleeniz ok sr mez. Halbuki bir sz yayld. Korkarm ki sizin hakknzda zararl olur. Kendi emrinizde (yani hakknz olan devlet bakanlnda) halk ta mah sahibi yapmaynz. Byle bir hevese kaplrlarsa talihsizlikten baka bir ey grmezsiniz." Hz. Ali bu szlerden gcenerek Muaviye'yi azarlad. O da kar lk vermeye kalkt. Hemen Hz. Osman, sze girierek, "Durunuz. Si ze kendi durumumdan ben haber vereyim. Benden evvel iki arkada m (yani Ebu Bekir ve mer) Allah rzas iin nefislerine zulm etti ler. Akrabalarna bile engel oldular. Resl-i Ekrem (s.a.v.) ise akra basna verirdi. Ben de kavmimin oluk ocuklar ok ve maalar az olduundan onlar hakknda cmerte davrandm. Eer bunu hata grrseniz red ediniz. Benim emrim, sizin emrinize baldr." dedi. Onlar da, "sabet ettin, ihsan ettin. Filna u kadar bin ve Mervan'a bu kadar bin vermitin" deyince Hz. Osman, "Ben, bu verdik lerimi onlardan geri alrm" der demez de onun bu tavr ve szle rinden honud ve raz olarak yanndan kp gittiler. Muaviye, durumun gidiini beenmeyip Hz. Osman'a, "Benimle bile k. am'a gidelim." deyince Hz. Osman, "Reslullah (s.a.v.) m evresini bir ey'e deimem" dedi. Muaviye, "yleyse seni korumak iin buraya asker gndereyim" deyince Hz. Osman "Reslullah (s.a. v.) m komularm skntya sokmam" dedi. Onun zerine Muaviye, "Muhakkak sana kyarlar" deyince Hz. Osman, "Hasbiyalahu ve nime'l-vekl yani Allah bana yeter. O ne gzel vekildir" dedi. (r.a.) Ne ok tahamml, ne byk tevekkl. Sonra Muaviye, yol elbisesini giyili olarak Ali, Talha ve Zbeyr ve teki baz muhacirlerle grp Hz. Osman' onlara smarlayarak ved etmi ve am'a gitmitir.
Ti
PEYGAMBERLER VB BALtFBLBI
T A K M (Cilt: 1)
Muaviye demi ki: "Ne E b u Bekir dnyay istedi, ne de dnya onu ybeldi. mer'e dnya, yneldi. O, dnyay red etti. Osman'a dn yadan bir miktar isabet etti. Biz ise btn btn dnyaya daldk." llz. Osman zaten zengin olduu iin masraflarm devlet hazinelindon almaya muhta deildi. P'akat akrabas hakknda cmerte davrand. Bu yzden kendi aleyhinde taraf taraf gruplar kt. Geri Muavlye'nin dedii gibi am'dan ve teki ehirlerden yeteri kadar as k e r getirtseydi kendini koruyabilirdi. Fakat o vakit hkmeti zorlu bir asker kuvvetle idare etmi olurdu... Hilfet, daha o zaman salta nata dnm olurdu. Bunun ise henz vakti gelmemiti. Bundan dolay Hz. Osman, kendini korumak iin, Reslullah'n (s.a.v.) kom|Ulari olan Medinelileri asker kuvvetle sktrmay uygun grmedi.
Hicretin Otuzbeinci Senesi Halk megul etmek iin yer yer onlar savaa sevk olunmak zeM Icarar verilmi ve hatt Yeman olu Huzeyfe (r.a.), Bb'l-Ebvb tarafna gnderilmiti. Sonra eyaletlerden gelen ikyetler zerine hac mevsiminde kumandanlar gidip, Hz. Osman ile buluup, grtlarse de gzel bir tedbir almakszn dnmlerdi. Eyaletlerde bulunan muhalifler ise, kumandanlar Hz. Osman'n yanna gittikleri zaman, birden ayaklanarak her yerde karklk k a r m a k zere aralarnda anlamlarken, henz onlar hazrlklarn lauanlamadan kumandanlar, dnm olduklarndan bu niyetlerini aa karamadklarndan Medine'deki taraftarlaryla haberlemeye balamlar,, bunlar da, "Cihad buradadr. Buraya geliniz, burann erl ini dorultunuz" diyerek onlar Medine'ye armlar.
H z . Osman'n Evinde S a r l m a s
Msrllardan bazlar, Medine'ye gelip valileri olan Ebu Serh olu Ba'd olu Abdullah'dan ikyet ettikleri zaman Halife Hazretleri, ona lehdid mektubu gnderdi. Sa'd olu Abdullah ise bu yazl emrin hk mn yerine getirmek yle dursun, bundan dolay kzarak ikyeti lerden birini dayak altnda ldrd, ite bu olay da halk eden kard. Oysaki yukarda aklanan sebeplerden dolay her taraftaki ayaklamelar, birbiriyle haberleerek Hz. Osman' halifelikten indirmek iin Medine'ye varmak zere aralarnda karar vermilerdi. Msr, Kfe ve Basra ayaklamalarndan yedier sekizer yz ka dar adam birleip, birbiriyle haberleip, Beytullah' ziyaret iin diye ni, yerlerinden hareketle Medine'ye gittiler. Msrllarn iinde Adiys Olu Abdurrahman, Bir olu Kinane ve Kuteyre gibi nl kan dk c reisler vard, Hepsinin ba Harb olu Gafik idi.
II/.. OSMAN'IN HVNDIC
.SANLMAS
Kuleliler iinde de Suhani'l-Abdi olu Zeyd, Ester Neha, Neftt olu Ziyad ve Esam olu Abdullah gibi mehur adamlar vard. Basrahlar iinde de Cebelet'l-Abdi olu Hakm, Ubbad olu Z reyh, urayhi'l-Kays olu Bir ve bni'l-Muhris adlarndaki mehur adamlar olup, balar Zbeyr-i Sa'd olu Harkus idi. Msrllar, Hz. Ali'ye ve Basrallar, Hz. Talha'ya ve Kfeliler, llz Zbeyr'e meylettikleri halde, hepsi Hz. Osman'n Halifelikten aln mas hakknda birlemitiler. Medine'ye konak uzaklktaki yerlerde durdular. Her frkadan birer takm seilip ilerlediler. Basra takm Medine yaknnda olan Zhuub denilen yere, Kfe takm Ahvas denen yere kondular. Msr takmnn ou Zilmerve denen yere kondu. Biraz da Kfelilerin ya nna indiler. Kfelilerden Nefer olu Ziyad ile Esam olu Abdullah, "ittik ki Medine'de bize kar asker toplanm. Doru ise bir i g renleyiz. Sabredin. nce biz gidelim, durumu renelim" diyerek Me dine'ye geldiler. kisi birlikte Ali ve Talha ve Zbeyr (r.a.) ve m'min lerin anneleri (r.a.) ile grtler, "Biz hac etmek ve baz memurlar grevlerinden affettirmek iin geldik" diyerek Medine'ye girmek ze re izin istediler. Fakat Hz. Ali, Talha ve Zbeyr izin vermediler. kisi de dnp arkadalarnn yanma gittiler. Aralarnda grtler. Ver ili . t e r i karar zerine yine her taraftan birer blk ayrlp Msrllar, Ki A l i ' n i n ve bazlar Talha'nn; Kfeliler Zbeyr'in yanlarna git
tiler.
Ki Ali ise Medine'yi korumak iin bir miktar asker toplayarak Metline dnda Ahcru'z-Zeyt denilen yerde ordu kurmu ve klcn k u a n p oraya varm ve olu Hasan' (r.a.) Hz. Osman'n yanma gnd- n e . l
gnderdikleri, ite bu orduda Hz. Ali ile grerek zere hilfeti teklif ettikleri zaman Hz. Ali, yz lene haykrp onlar reddedip kovdu. Zilmerve, Zihuub ve Ahvas askerlerinin lnetli olduuna dir bir hads olduunu syledi.
M i n darin
kendisine biat
etmek
Basrallarn gnderdikleri, Hz. Talha'ya; Kfelilerin gnderdikle r i , Hz, Zbeyr'e bavurduklar zaman ikisi de Hz. Ali gibi red cevab vererek onlar kovdular. Gnderilenler, nden de red cevab alnca, hepsi dnp ad ge en yeri terkederek, uzakta olan toplant yerine gittiler. Onlar b tn btn savuup gitti sanlarak Medine askeri dald. Ayaklananlar ise haberleip ve frkas birleip evval aynn sonunda Medine zerine hareket ettiler ve anszn tekbir alarak ge lip Medine'ye girerek Hz. Osman'n evini kuattlar " S i l h a d a v r a n n a y a n l a r a e m a n " diyerek tellllar barttklarndan Medineliler ov lcrite ekildi. Hz. Osman da evinde sarl kald.
gndan
Bu duruma gre ayaklananlarn yaptklar isyan niteliini a l d U z . Osman, onlar Kitap ve Snnct'e davet iin A r a b d a h i l e t i n d e n As. o l u A m r ve ube olu Mugre (r.a.) y i o n l a r a gnderdii
azarlayarak kovdular. llz. Ali a .halm
zaman ikisini de fena hlde
380
PEYGAMBERLK
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
sekinlerinden baz kiilerle onlarn yanma gidip, "Gitmiken niin dnp zerimize geldiniz?" diye sorunca uygun bir cevap veremeyip sonunda, "Biz, bu adam istemeyiz. ekilsin..." diyerek Hz. Osman'n halifelikten istifas konusunu eri srdler. Hz. Osman ise onlara cevap vermeyip eskisi gibi mescitde imam lk yapard. Onlar da onun arkasnda namaz klar ve halkn onunla bir arada bulunmasna engel olmazlard. Cuma gn Hz. Osman, min bere kp onlara kar, "Allah'dan korkun Allah'dan. Allah hakk iin Medineliler bilir ki: Siz, Reslullah'm (s.a.v.) dedii gibi lnetlisiniz. Yanl doru ile yok ediniz" deyince Mesleme olu Muhammed (r.a.), "Ben, buna ehadet ederim" demesiyle Cebele olu Hakim onu oturt tu. Sabit olu Zeyd (r.a.) kalkt. Onu da slerden bir bakas oturttu. Hemen sler, halk taa tuttular ve mescitden kardlar. Atlan talarn arpmasiyle Hz. Osman baylp minber zerine ykld ve he men kaldrlp evine gtrld. Hz. Osman, klelerini savunmadan alkoyduu gibi, Ebu Vakkas olu Sa'd, Hz. Hasan, Sabit olu Zeyd ve Ebu Hreyre (r.a.) bz kimselerle birlikte isyanclarla arpmaya kalkmlarken Hz. Osman, evine girince, onlar da vurumaktan ya saklayarak, "Siz de evlerinize gidiniz" diye emretti. Onlar da vuru maktan vazgeip yerine gitti. Hz. Ali, Talha ve Zbeyr, gemi olsun demek iin Hz. Osman'n yanma gittiler. Yannda meyyeoullarndan baz adamlar vard. Bi risi Mervan idi. Hz. Ali'ye dnerek, "Bu ii sen yaptn. Bizi berbat et tin. Vallahi eer muradna eriirsen btn dnya aleyhine dner" demeleriyle Hz. Ali kzarak kalkp gitti. Talha ve Zbeyr de souk lukla kalkp evlerine gittiler. meyyeoullarndan dnya menfaatlar iine dalm olanlar, Hz. Ali'yi kendileri gibi dnya makamna hrsl sanp hakknda o ekilde kt zanna sahip olmulard. Hz. Ali ise nce ve soma slm milleti ni blnmekten koruduu gibi bu bely da ortadan kaldrmaya tam bir samimiyetle ve karlk beklemeksizin alyordu. Fakat kark ln bitmesi ve iin gzel bir durum almas, garaz sahibi komutan larn grevden alnmasyla, fikirlerin yattrlmasma balyd. Msrllarn valileri olan Ebu Serh olu Sa'd olu Abdullah'dan ikyetleri zerine onun grevden alnmasyla grltnn bast rlmas durumun icab olduundan cennetle mjdelenenlerden Ubey dullah olu Talha (r.a.), Hz. Osman'm yanma varp bu konuda pek ok sertlik gstermiti. M'minlerin annesi ie (r.a.) da, "Muhammed (s.a.v.) m ashab sana gidip bu adamn grevden alnmasn istemiler. Sen kanm sn. Bu adam ise onlardan birini ldrm. Sen de kendi memurun dan onlarn hakkn alver" diye Hz. Osman'a haber gndermiti. Hz. Ali ise Hz. Osman'n yanma varp, "Msrllar, senden bir adamn yerine baka bir adam istiyorlar. Ondan kan dvas da et milerdi. Sen de bunu onlarla muhakeme ve aleyhinde bir hkm karsa yerine getir." diye buyurmutur.
Hz. Ali, her zaman bu gibi hususlar hatrlatp Hz. Osman da kabul ederek aralarnda yerine getirilmesi gerektiine karar verilir di. Fakat sonra Mervan, o gibi kararlar bozar ve ii baka renge bo
yard.
Hatt rivayet edilmitir ki: Hz. Osman, bir gn Hz. Ali'nin hatr tatmas zerine Mervan'm ktiplikten ve Ebu Serh'in olunun M sr valiliinden alnmalarn kesin bir dille va'd etmi ve birka gn iinde halk honud edeceini minber zerinde aka sylemiken Mervan'n srariyle niyetini bozmu ve dilini deitirmiti. As olu A m r , "Ey Osman! Allah'dan kork" deyip sonra Medine'yi terkederek Utlk Filistin'e gitmi ve iin sonuna kadar oradaki konanda kal m.tr. O srada Mervan, Hz. Osman'n kaps nnde toplanan halk h o r layip azarlayarak kovmu olduundan bzlar gelip Hz. Ali'ye ik yel. ettiler. Hz. Ali, bu hallerden zlp krlarak, "Ne yapaym. Evi me kapansam, beni terk ettin, hukuka uymadn der. Varp sylesem Mervan gelir, benim gr ve tedbirimi oyuncak edip ii baka yola evirir" diyerek Hz. Osman'n yanma gidip, "Sen akrabana yenildin an ve erefini bozdun. Ben de artk buraya gelemeyeceim" deyip gitmitir. Hz. Osman'm hanm Naile, "Mervan'n halk arasnda itibar yoktur. O, seni kurtaramaz. Ali'yi raz et. Seni bu beldan o, k n l a rabilir" diye Hz. Osman'a t vermiti. Mervan ve dier meyye Oullar ise bu gibi tleri hep etkisiz brakmaktaydlar. Gerekten bu bakaldrsn giderilmesi Hz. Ali'nin abalarna bal olduu hl de o gibi sebeplerden dolay krlm ve evine ekilmiti. ler ise git tike karp arapsana dnerek zorluk gnden gne artmaktayd. Hicretin otuzbirinci senesi olaylar srasnda anlatld zere as habn sofularndan Hz. Ebu Bekir'in olu Muhammed ve Yemme arpmasnda ehit olan Ebu Huzeyfe'nin olu Muhammed Msrl la r Hz. Osman aleyhine kkrtmakta olduklar halde bu kere Hz. Ebu Bekir'in olu Muhammed isyanclarla beraber Medine'ye gelmi ve Ebu Hzeyfe olu Muhammed Msr'da kalmt. Msr valisi Ebu Serh olu Abdullah isyanclarn arkasndan ku up Eyle'ye gelince, onlarn Hz. Osman' kuattklar ve Ebu Huzeyfl olu Muhammed'in Msr'da karklk kard haberlerini alnca M sr'a dnmse de, ayaklamalar engel olunda Msr'a gireni ey p Fiili fin'e gitmi ve oradaki konanda oturmay semitir. Hz. Osman, otuz gn kadar mescitde imamlk yapp, isyanclar da arkasnda namaz klar ve din ilerine de engel olmazlard. Hatt her sene haclarla gidip hac edegelmiken bu yl, sarlm olduundan Abbas olu Abdullah' (r.a.) Hac Emri yaparak Mekke'ye gndermi ti. * . Fakat Msr ve am'da sahabeden ve tbin'den nice yksek kiiler ve Kfe'de sahabeden mir olu Ukbe, Ebu Evfa olu Abdullah ve Ilanzalat'l-Ktip (r.a.) ve tbin'den Mesruk, Esved, urayh ve Ha-
(dit:
1)
kim olu Abdullah ve Basra'da Husayn olu mran, Enes olu M lik. Anur olu Hiam (r.a.) ve Sevr olu Ka'b ve Hayyan ogu Hur in meydana kp Medinelilerin yardmna erimek zere halk da v e t ve levik etmekte olup Medine'deki sler ise eyaletlerde kendile rini aleyhine byle hareketler olduunu iittikleri zaman, hemen HZ Osman' halifelikten vazgemeye zorlamak ve eyaletlerden yardm gelmeden ie son vermek zere kuatmay arttrarak Hz. Osman' mamlktan ve halk ile grmekten alkoydular. Bunun zerine Msrllarn kumandan olan Gfik btn slere kumandan olarak Peygamber'in Mescidinde imamla getiyse de, Medineliler dalp evlerine gittiler ve evlerinde shl durup sokaa ktklar zaman da silhl gezer oldular. Hz. Peygamber'in Mescid'inin mezzini Sa'd'l-Karaz (r.a.) ise 0 gn Hz. Ali'nin yanma varm, "Halka kim namaz kldracak?" di ye sormu. O da, "Zeyd olu Hlid'i ar" diye buyurmu. Onun ze rine Sa'd'l-Karaz, Ebu Eyyb Hlid el-Ensar (r.a.) yi arnca, bir ka gn I-Iz. Hd, Hz. Peygamber Mescid'inde halka namaz kldr n iti. Hz. Hlid, halk arasnda Ebu Eyyb diye bilinip ismi sylenmezdi, o gn ismi Hlid olduu anlalmtr. Bir rivayete gre Hz. Ali'nin emriyle Hanf el-Ensar olu Sehl (r.a.), Kurban bayramna kadar halka namaz kldrmtr. Bayram na mazn Hz. Ali kendisi kldrp ondan sonra da iin sonuna kadar be vakit namazda imaml devam ettirmitir. bu kerteye gelince yine Hz. Ali'nin aracl gerekli grld. ler ne gr ve tedbirde bulunursa tereddtsz yerine getirilecei z verilerek Hz. Osman tarafndan ona bavuruldu. O da muhacir l e r ve ensardan otuz kiiyi yanma ald ki, cennetle mjdelenenlerden Zeyd olu Sad ve teki muhacirlerden Ebu Cehm'l-Adev, Mut'im o lu Cbeyr, Hizam olu Hakm ve ensardan Ebu seyyidi's-Said, Ebu llanid, Sabit olu Zeyd, Hassan ve Mlik olu Ka'b (r.a.) onlarn i le indeydi. meyyeoullarndan Hakem olu Mervan ve s olu Said ve Arab erafndan Mkriz olu Niyar da beraber idiler. Hz. Ali, bu toplulukla birlikte varp slerle bulutu, grt, sy leti. Zulmn ortadan kaldrlmasna ve istemedikleri memurlarn g revden alnmasna ve bundan sonra Kitap ve Snnet'e sarlmak artiyle dalp gitmelerine k a r a r verdi. Bu karar zerine Msr valisi Ebu Serh olu Sa'd olu Abdullah grevden alnp yerine Hz. Ebu Bekir olu Muhammed getirilip M s r ' a gnderildi ve Ebu Serh'in oluyla onu ikyet etmi olanlar ara s n d a k i dvalara bakmak zere muhacirler ve ensardan baz yksek kiiler de Hz. Ebu Bekir olu Muhammed ile beraber gnderildi. Bunun zerine azgnlar ve ayaklananlar dalp gitti. Kavga bas t r l p karklk bitti. Medineliler skntdan kurtulup bir sre netes a l d , gnller f e r a h l a y p rahat etti.
384
1)
de Hz. Osman tarafna kin balamayan kimse kalmad. Yukarda ge tii zere nce bni Mes'ud ve Ebu Zer'den (r.a.) dolay Hz. Osman'a gcenmi olanlar ise bir kat daha kin baladlar. Hemen Msrllar gidip Hz. Osman'n evini sardlar. Kfeliler ve Basrallar yolda Msrllarn dndklerini duyunca, onlar da geri geldi. Hz. Ebu Bekir'in olu Muhammed, Temimoullarm ve dierlerini toplad. Kuatma evvelkinden daha dehetli bir ekilde yapld. Bunun zerine Hz. Ali, Talha, Zbeyr, Zeyd olu Sad ve Yasir olu Ammar'a ve Bedir'de bulunanlardan dier bz ashaba haber gnderdi ve onlar ve mektup ve kleyi beraber alarak Hz. Os man'n yanna girdi, 'Bu kle ve bindii deve senin m i ? " diye sordu. Hz. Osman, "Evet" diye cevaplad. "Bu mektubu sen mi yazdn?" deyince, "Hayr. Ben yazmadm ve yazlmasn emretmedim. Bundan haberim yoktur" diye buyurdu. "Mhr senin m i ? " diye sorunca, "Evet" deyince; "Ya nasl oluyor ki senin klen, senin deven ile kar ve Msr'a senin mhrnle mhrlenmi bir mektup gtrr de se nin haberin olmaz?" deyince Hz. Osman, "Bu mektubu ben yazma dm ve yazlmasn emretmedim ve kleyi Msr'a ben gndermedim" diye yemin etti. Hz. Ebu Bekir'in olu Muhammed, "Osman yalan sylemez. Bu, Mervan'm iidir" dedi. Mektubun yazsna baktlar, Mervanin yazs olduunu bildiler. Hemen, "Bize Mervan' ver" dediler. Hz. Osman, onu teslimden kand. Halbuki Mervan, o zaman kendi konanda idi. Hz. Osman'm yalan yere yemin etmeyeceini ashab. kesin olarak biyordu. Fakat bz halk, "Osman, bizim kalblerimizde sorumluluk tan kurtulamaz. Meer ki Mervan' bize teslim etsin. Biz de sorutu rarak bu mektup iini renelim ve haksz yere Muhammed'in (s.a. v.) ashabndan bir adamm ldrlmesine ve nice Mslmanlarn hap sini nasl emrediyor anlayalm. Eer mektubu Osman yazmsa hali felikten indiririz ve eer onun adna Mervan yazmsa icabna baka rz" dediler. O srada Msrllar ieri girdi. Onlardan bni Ads, Ebu Serh olu Sa'd'm Msr'daki zulmlerinden ve kard bid'atleri Osman'n em rine dayandrdndan bahisle ikyet ederek Hz. Osman'a hitaben, "Biz, Msr'dan seni ldrmek iin gelmitik. Ali ve Muhammed, bizi yasakladlar ve Ebu Serh'in olu'nun grevden alnmasyla zulmle rinin giderilmesi iinde kefil oldular. Biz de dnp gittik. Yolda bu mektuba rastladk. inde yle emrin ve zerinde mhrn var. Se nin haberin olmad halde adamlarn buna nasl cr'et ediyorlar? Sen herhalde halifelikten indirilmeye lyksn. Bu derece zaaf gs teren l i r kimse, halife olamaz. Kendini halifelikten el ektir" deyin ce Hz. Osman, "Ben Allah'n giydirdiini karamam. Fakat tvbe ederim" deyince bni Ads, kplere binerek, "Seni gryoruz, tvbe ediyorsun, sonra dnyorsun. Senin halifelikten indirilmen, yahut ldrlmen lzmdr" dedi. Baka taraftan da irkin sesler gelmeye balad. Sz oald. Hemen Hz. Ali, onlar dar kard.
HZ OSMAN'IN
tJKHT BDUIE8
Hz. O s m a n ' n e h i t E d i l m e s i Yukarda getii gibi Ebu Serh olu Abdullah grevden alnarak yerine Msr valisi olan Hz. Ebu Bekir olu Muhammed (r.a.) ve y nma arkada olarak verilen muhacirler ve ensar ve dier halk, Msr'u doru yola ktlar. Medine'den konak ayrlmlard ki, sahabeden bazlar bir siyah klenin yrk bir deveye binip son derece sr'atli yaklatn grmler. Sanki birinden kayor, yahut birini koval yor... "Zorun ne, byle sr'atle nereye gidiyorsun?" diye sorduklarn da, "Hz. Halife'nin klesiyim. Beni Msr valisine gnderdi" deyince, "te Msr valisi" diye Hz. Ebu Bekir olu Muhammed'i gstermiin ve "Muradm bu deil, teki yani Ebu Serh'in olu" deyince durumu Muhammed'e haber vermiler. Hz. Ebu Bekir olu Muhammed onu ararak sorguya ekince, bazen halifenin ve bazen de Mervan'n klesiyim demise de, orada kilerden biri onu tanyp Hz. Hafe'nin klesi olduunu bildirmitir. Sonra Muhammed, ona, "Ne i ile gnderildin?" diye sorunca, "Bir husus memurlukla gnderildim" diye cevaplaynca, "Yannda mek tup var m?" diye sormu, o da, "Yok" diye karlk vermi. Klenin hli ise phe uyandrdndan stn, ban aramlar. Bir ey bu lamamlar. Fakat, "Yannda bir kuru matara var. inde bir ey dcpreniyor. ksn" diye sallamlar. kmam. Yarmlar, iinden bir mektup km. Mektup, eski Msr valisi Ebu Serh'in oluna olmak zere Hz. (> man tarafndan yazlm ve onun mhryle mhrlenmiti. Hz. Ebu Bekir olu Muhammed muhacirler ve ensarm huzurunda mhrn aarak okumu. Yazlanlar, hepsini kzgnlkla kark bir hayrette brakm. nk Ebu Serh'in oluna hitaben, "Hz. Ebu Bekir olu Mlrmmed ve filn ve filn, sana gelince bir frsatn bularak idamlarnn aresine bak ve ellerindeki ferman iptal et ve yeni bir emir gelinceye kadar vazifende kal. Senden ikyet iin gelip gitmi olanlar yeni bir emir gelinceye kadar hapset" diye yazlmt. Hz. Ebu Bekir olu Muhammed, bu mektubu okuduktan sonra yanndaki yksek ahslarn mhrleriyle mhrleyerek, ilerinden birine teslim etmitir. Halk ise son derece kzarak ve az kprm, deve srleri gibi gmrdenerek dnp Medine'ye gittiler. Hemen Hz. Ali, Talha, Zbeyr ve Zeyd olu Sad ve dier ashab bir yere topladlar. Kle olayn anlatarak mektubu ap okuttular, irilenleri hep hayret kaplad. Hepsi ok zldler. in tertip ve t e vk edeni ve ayn zamanda kefili olan Hz. Ali ise byk bir utan duy (lu. Birisi, diyecek sz bulamayp daldlar ve hep zgn obua! | n ili evlerine ekildiler. Artk kimse ii zerine almad. Mcdinelile den
il/., OSMANIN fEHtl EDLMES
3li;.
Mes'elenin halli ve musibetin giderilmesi iin, Mervan'n lorgU ya ekilmesi ve muhakemesi gerekiyordu. Fakat ihtill zaman oldu gundan meydana kt takdirde, sler tarafndan idam olunur kOl kuuyla Hz. Osman, onu teslimden kand. Ashab da zgn vc hay ret iinde yannda kp evlerine gittiler. Onlarn dalp gitmeleri zerine hemen isyanclar topland. Hz. Osman'n evini sk kuatma altna aldlar. Hatt su sokulmasna bile engel oldular. Hz. Ali, bu durumu renince hemen krba su gnderdi, fi kat bu krbalar, Hz. Osman'n evine sokuluncaya kadar Himoulia ve meyyeoullar azadllarndan birka neferi yaraland. Hal bu kl eyaletlerden yardm olunmakla am valisi Muaviye, bir tmen akta le Kmnesrin mutasarrf Mesleme olu Habb'i gndermi ve mehur kahraman Amr olu Ka'ka' Kfe'den ve Mes'ud olu Mcai Basra' dan km, hepsi Medine'ye doru koup geliyorlard. Bunlarn eri meleri hlinde, isyanclara kurtulu imkn kalmayacan kesin ola rak bildiklerinden dolay, onlarn yetimesinden evvel ie bir son ver mek zere Hz. Osman'n ldrlmesine karar vermitiler. Hz. Ali bu irkin haberi alnca oullar Hasan ve Hseyin (r.a.) i gnderdi, "Os man'n kapsnda durunuz, kimseyi ieriye girmek zere brakmay nz" diye tenbih buyurdu. Zbeyr ve Talha ve ashabdan bazlar da oullarn onlarn yan na gnderdiler. Hepsi, Hasan ve Hseyin ile beraber kllarn ekip Hz. Osman'n kapsnda durdular. Her kim ieri girecek olsa engel olurlard. Fakat karkln giderilmesi iin Mervan'n verilmesini de rica ederlerdi. Mekke'den dnen haclardan Ahnes olu Mugre bir topluluk ile koup, bu srada Medine'ye eriti. silerle vurumaya balad, fakat ldrld. Ebu Hreyre gelip tlerle sileri yattrmaya alt, "Ey ka vim! Ben sizi kurtulua aryorum. Siz beni Cehennem'e aryor sunuz" dedi. Fakat fayda vermedi. Bir aralk Selm olu Abdullah, silerin yanlarna varp, "Ey kavim! inizde Allah'n klcn syrmaynz. Eer syrrsanz bun dan sonra knna koyamazsnz. Yazk size ki sultannz, kam ile kaim oluyor. Eer onu ldrrseniz ondan sonra ancak klla kaini olur. Yazk size ki, ehriniz, meleklerin tavaf ettikleri bir yerdir. Eer onu ldrrseniz onlar ehrinizi terkeder. Her ne zaman bir peygam ber ldrldyse yetmi bin ve halife ldrlnce otuz be bin adan ldrlegelmitir." deyince, "Behey Yahudi olu! Bize t verecek sen mi kaldn?" diyerek onu azarladlar. Sonra Selm olu Abdullah'n dedii km ve onun dediinden kat kat fazla Mslman kltan gemitir. siler gittike kzd kr Hz. Osman'n evi zerine ok atmaya baladlar. Hseyin ve dier sa habe evld, kap nnde ve meyyeoullarmdan bazlar vc klelei dam zerinde idiler.
:m
PEYGAMBERLER VK HALFELER TAKllI (Cllt
l)
Ayrca Hz. Osman, Mugre olu Veld'in kz Ftma'yla evlenmi ondan da Veld ve Sad adl oullar ve mm Sad adl kz dodu. Kiml'l-Fizar olu Uyeyne'nin kz mm'l-Benn'le evlenip ondanda A h Kil melik isimli olu domu ve kkken lmt. Reba olu eybe'nin kz Remle adl hanmndan ie, mm ve mm Amr adl kzlar ve Naile isimli hatunundan Meryem-i Bura yani Kk Meryem adndaki kz ve bir cariyeden mm'lBenn adndaki kz dodu. Hz. Osman ehit olunca nikh altnda ha yatta olan hanmlar Fahite, mm'l-Benn, Remle ve Naile olup, an cak .sarl iken mm'l-Benn'i boamtr.
EBAN
Hz. Osman'n V a s f l a r ve Faziletleri

Hz. Osman (r.a.); orta boylu, iki omuz arasnn st taraf iri, g zel yzl, byk sakall ve esmer renkli idi. lim ve fzl, bid ve sbh, cmert ve kerm, halm ve selm pek nzik ve utanga ve Kurey liler yannda pek ok vlen ve herkese sevilen biriydi. Hz. Ebu Bekir'in daveti zerine en evvel iman edenlerin birinci sidir. nce Habeistan'a ve sonra Medine'ye hicret etmitir. slm di ninin kuvvetlenmesi iin malca da ok hizmet etmitir. Resl-i Ek rem (s.a.v.), "Osman, Cennet'te benim arkadamdr" diye buyurmu tur. Halifelik sresi, oniki seneden oniki gn eksiktir. Son mrnde yukarda getii gibi byk bir fitne knca siler elinde ehit ol mutur (r.a.).
Hz. Osman'n Gmlmesi

Hz. Osman'n akrabas olan Emevlerin kt hllerinden dolay bul kn ou onun aleyhinde bulunmuken mazlum olarak ldr lme|j herkesi alatt kedere bodu. Ashabdan Ebu Hamdi's-Said (r.a.) Hz. Osman'a iten sevgisi olmadndan, ondan yan izer ve uzak dolarken, ehit olunca, "Biz o n u n ldrlmesini istemedik. Ya Rabbi! Seninle ahdim olsun. m r m n sonuna kadar glmeyeyim" demitir. Ksaca ok kimseler, isyan ve ihtillin bu kerteye varacan ummazlard. Hz. Osman, ldrlnce hepsini bir hayret kaplad. Halkn fikirlerinde byk deiiklik oldu. Bununla !*a.ber aleyhinde sz sy leyenler de vard. siler ise henz ettiklerine pirrsnlk duymuyor lard. Hkmet onlarn elinde olup ashabn bykleri birer keye e kilmilerdi. Fakat ilz. Ali'nin halk arasnda itibar ok fazla olduundan bir dereceye kadar onun sz dinleniyordu. Bundan dolay Hz. Osman'n ls gmlmeyip gn meydanda kaldktan sonra Kureyli 1l zam olu H a k i n i ve Mut'in olu Cbeyr onun gmlmesi iin llz. Ali'
OZE r
38U
den izin istemiler, o da izin vermi ve cenazesini talamak zere yl zerinde birtakm halk toplannca Hz. Ali, adamlar gnderip onlar kovdurmu ve akamdan sonra cenaze gnderilip Medine mezarl Olan Bak civarnda duvarla evrili bir yere gmlmtr. Sonradan Ebu Sfyan olu Muaviye, hkm srd zaman dU var ykarak o yeri Bak mezarlna katm ve halk da llerini g merek oras Bak mezar lna bititirilmitir. Hz. Osman'n cenazesinde az bir cemaat bulunmutu. lerinde Avvam olu Zbeyr, Hz. Ali olu Hasan, Huzeyfe olu Ebu Cehm ve Mervan vard. Bir rivayette Hz. Ali, Talha ve teki baz ashab da be raber idi.
zet
Hariclerden bazlar bu ackl olayda Hz. Ali'yi thmet altnda tutmular ve kt zana bulunmular ve iftiraya kalkmlard. Oysa ki yukarda anlatld zere Hz. Ali, karkln ve isyann bastrl mas ve giderilmesi iin ok aba harcamtr. yle ki eyaletlerden gelen ayaklamalar yattrmak ve Hz. Osman' raz ederek iki taral da yattrp sileri datmt. Sonra bir haberci yannda bir mektup bulundu, meydana kondu Ashabn nnde aka okundu. Hz. Ali'nin almalar boa gitti. Sonra Mervan'm yarglanmas iin ortaya karlmasna lzum grl di. Hz, Osman ise ona izin vermedii iin isyan byd. Bununla be raber Hz Ali, Hz, Peygamber'in gznn nuru olan oullarn hilfet makamnn kapsnda silerin oklarna hedef etmek derecesinde (e dakLk gsterdi. llz. Ali, hu konuda asla kusur ilemedi. Fakat meyyeoullarmn byklerinin kt davranlar hem ona mitsizlik ve usan gelirdi hem de Hz. Osman' halkn dine drd. llz. Osman'n durumuna gelince, ona dil uzatmak da insafsz!k ve hak yoldan sapmaktr. Saken Cennet ile mjdelenen, kadri y c e bir kii hakknda hayrla yd etmekten baka ne denilebilir? Fakat tabiat pek yumuakt. Hkmet ise sertlik>ve yumuaklk ile kark bir kuvvet olup yerine gre iddet ve yerine gre yumuaklk gste rilmek lzm gelir. Bu sertlik ve yumuaklk terazinin iki gz gibidir. Biri hafif dieri ar basarsa, terazi o tarafa aar, denk olmaz. Alemin terazisi byledir. Allah'n kanunu bozulmaz. Onun dnda grlmez. Kald ki Hz. Osman zamannda Mslmanlar ok zengin oldu
olursa
Halk arasnda dnya hrs oald, ibadetten
saylan
memurluklar
geim yolu yaplmaya balad. te byle bir zaman ve ortamda nce kinden dal ok ly gzetmek ve kabileler, soy ve .snflar arasn da elilik, zere lemdi* bulunmak gerekirdi, llz Osman s e akrabasn ok, fazla severdi. Onlar bakalarna tercih ederdi (el nkrh nn
PEYGAMBERLER VK HAl.IlT.l.ttll T A K I I (Cilt: 1) dalna adaletle ve gzel hareket etmelerini tavsiye ederdi. Fakat pek yumuak ve drst olduu iin onlarm kendi balarna buyruk hare ketlerine engel olamazd. Bununla beraber hafe olduundan itiba ren alt sene geinceye kadar mmkn olduu lde Hz. mer'in meslei zere gitti. Halk da ondan pek ok honud ve mteekkirdi. Sonra byk mevkileri hep yeni yetime akrabasna verir oldu ve ok ihtiyar olarak i, btn btn mevki ve bakanlk hrs olan meyyeoullar byklerinin ve zellikle ktibi ve amcas olu olan Mervan'n elinde kald, tte halk buralarn ekemedi. Hz. Osman da akrabasndan geemedi. Bu yzden kargaalk kt. Grlt oald. Fitne uyand. n alnamayp pek fena bir yol ald. Bunlar hep Hz. Osman'n ar yumuaklndan ve nezaketinden Heri gelmi eylerdir. Bu konuda asl bahse deer olan Mervan'n sor guya ekilmemesi ve yarglanmamasdr. nk, meydana Mervan'n el yazsyla cinayet ilenmesini isteyen bir mektup kp Hz. Osman'n mhryle mhrlenmise de, kendisinin ondan haberi olmadn ye min ile temin etmi olduundan artk Mervan'm sorguya ekilmesi hlin bir gereiydi. Bu suretle fitne giderilebilirdi. Ne var ki sorguya ekmek ve yarglamak hkmete den nem li bir grevdi. Hkmet ise o zaman sarlm bir hldeydi. Mervan' halka teslim etmek demek, yarglamakszm cellt eline adam vermek gibi olup, buna ise Hz. Osman'n licenabl engeldi. Hatt Hz. Talha, "Osman, eer Mervan' vermi olayd ldrlmezdi" deyince Hz. Ali, "Eer Mervan size teslim olayd dinin hkm alnmakszn ldrlrd" diye buyurmu ve bu yzden Hz. Osman'a hak vermitir. Hz. Osman'n gr yanl olsa bile, itihatta hat yapm saylarak ondan dolay Allah (c.c.) yannda sorumlu olmaz. Yaptmz btn bu aklamalardan u sonu kar ki: Bu ko nuda Hz. Osman (r.a.) mazlum ve Hz. Ali (r.a.) mazurdur. Tbiin'in byklerinden ve hads imamlarnn bata gelenlerin den mam Zhr, Allah rahmet etsin. Bu olay Mseyyeb olu Sad'e sormu, "Bana haber verebilir misin, Osman'n ldrlmesi nasl ol du? Halkn hli nedir, onun hli nedir ve Hz. Muhammed (s.a.v.) in ashab onu niin yalnz ve yardmsz braktlar?" demi. Mseyyeb olu Sad ona cevap olarak, "Osman, mazlum olarak ldrld ve onu ldrenler zlim ve yalmz brakanlar mazur idi" deyince Zhr, "Bu nasl olabilir?" demesiyle Mseyyeb olu Sad de, "Ashabn bzlar Osman'm halifeliinden honud deildi. nk Os man, akrabalarn ok severdi. Oniki sene kadarki halifeliinde o unlukla sahabi olmayan meyyeoullarn vali ve kumandan yapt. Kumandanlarndan ashabn kt grdkleri hareketler yapldka Osman, geri onlar azarlard. Fakat grevden almazd. Halifeliin den alt sene getikten sonra btn memurluklar amcasnn ocukla rna verdi" dedikten sonra olay, yukarda anlatld zere hikye etmitir.
Z E T
391
Hz. Osman ve Ali ikisi de Hz. Peygamber'in damaddr. kisi de cennetle mjdelenenlerdendir. yle byk adamlar hakknda kk bir itiraz, byk bir hatdr. Onlar, birbirine gcenmi olsalar bile h i r e t t e barrlar, karde olurlar. tiraz edenler, ikisinden de utanr
lar.
Bir gn Hz. Ali hutbe okurken, " E y h a l k ! S i z b e n i m

ve O s m a n ' n h a k k n d a ok szler sylyorsunuz. lim ise yce Allah'n (c.c.) mns demek 'Biz i bozukluklarn karrz' olan yette Cennetliklerin
hakkmda
O n u n l a benim mis kalblerindcki demi
getii gibidir"
tir ki, cennetlikler, Cennete girince kalblerinde birbirine kar kin ve dmanlk sebepleri kalmaz demektir.
Hz. L'NN HALFEL

D a h a n c e l e r i g e t i i z e r e Msrllar, K f e l i l e r M:arllarn ba o l a n Gfik hepsine b a o l u p ve Basrallar di
ye u k s m a a y r l a n zorbalar Halife Hz. Osman' (r.a.)
ehit
edince
hkmeti
eline ald.
birka gn karanlk iinde kald. Bu ihtill hlinin n e y l e so nulanaca bilinmediinden Medinelileri bir t e l v e endie ald. H e r k e s ne yapacan ard. Hicretin otuzuncu senesi olaylarnda yazld gibi Ebu Z e r Gla i ( r . a . ) am'dan Medine'ye gelip de, Medinelilerin zevk ve s a f a y a
koyulduklarn grnce,
yerek
Midine
"Medinelilere
lm ve yama ile mjde"
di
syledii szlerin mns anlald.
Zorbalar Hz. Osman aleyhinde birlemi iseler de halife seimin de ayr ayr gr sahibiydiler. Msrllar Hz. Ali'yi, Basrallar Hz. Talha'y ve Kfeliler Hz. Zbeyr'i istiyorlard. Halbuki Msrllar Hz. Ali' ye bavurduklarnda, onlardan uzak durdu. Basrallar Talha'ya ve K u reliler Zbeyr'e bavurduklar zaman ikisi de yan izdiler.
lah'a
Sonra zorbalar Ebu Vakkas olu Sa'd ile Hz. mer olu Abdul bavurdularsa da, onlar asla kabul tarafna yanamadlar. (iueyyeoullarnn bykleri ise kamlard.
Ksaca hilfet makam b o kalp, mmetin byklerinden b i r i s i .ahul etmediinden zorbalar hayrette kaldlar. Bu hlde memleketle ri e dnseler byk b i r fesad ve fitneyi getirecei dncesiyle kv ranp durdular. Hemen Medinelileri toplayarak, " S i z danlacak
kimselersiniz, sizin mmet zerine hkmnz geerli ve ileyicidir.
Size i k i g n m h l e t . Eer b u sre iinde b u i i beceremezseniz A l i ,

T a l h a v e Z b e y r ' i , f i l n v e f i l n l d r r z " dediler. Medineliler kor
k u p son derece tela dtler ve halifelii Hz. Ali'ye kabul ettirmek zere onun bana toplandlar.
Hz. Ali, " B u s i z i n i i n i z d e i l d i r , Bedir'e katlm olanlarn i i d i r . Bedire k a t l m olanlar kimi seerse halife odur" dedi. Seecek olan
l a r Hedir'de bulunanlar olunca cennetle mjdelenen on kiiden birini s e c e c e k l e r i belliydi. O zaman cennetle mjdelenenlerden hayatta Ali, Talha, Zbeyr, Ebu Vakkas olu Sa'd ve Zeyd olu Sad vard. S a d ise zaten yalnzlk kesine rabet eden ve byle bir halife likken ekinen biriydi. Sa'd da Hz. Osman'n ehit edilmesinden son ra okunu atm, yayn asm ve yalnzlk kesine yaslanmt. yle kl ondan sonra herhangi bir olayda bulunmamtr. u hale gre halifelie Hz. Ali, Talha v e Zbeyr'den birinin seil mesi ve durumun bir gerei ve llz. Ali'nin stnl ak ve orta
Ht
AL'NN H A H ! X !
da olduundan Medine'de bulunan Bedir'e katlm olanlar toplanp halifelie Hz. Ali'yi en lyk grdler ve onun yanma gidip, " A m a n elini ver biat edelim" diye yalvardlar. Hz. Ali, "Beni brakn, bakasm araynz. nmze bir i kacak ki, onun akllar almaz, gnller dayanmaz ekil ve renkleri vardr, Bence emir olmaktansa vezir olmak daha iyidir. Siz her kimi seerse niz ben de ona biat edecek ve herkesten ok itaat ederim" dedi. Hepsi, "Ey Ali! Allah iin insaf et, Mslmanlarn bana gelen felketi grmyor musun?" diyerek ok srar ettiklerinden Hz. Ali l.a bul etmek zorunda kald. Ancak ertesi gne brakt. Halk bu sz ze rine Hz. Ali'nin yanndan ktlar. Fakat Talha ve Zbeyr meydan'la yoktular. Halbuki, "Onlar da beraber bulunursa biat daha kuvvetli ve doru olur" diyerek onlarn da arlmasna karar verdiler. Ertesi gn, yani Zilhicce aynn yirmibeinci cuma gn mescit te toplandlar. Basrallar tarafndan Cebele olu Hakm bir miktar askerle Hz. Zbeyr'e; Kfeliler tarafndan Ester de bir miktar askerle Hz. Talha'ya gidip ikisini de getirdiler ve Hz. Ali'ye biat ettirdiler. Hz. Ali mescide gidip minbere kt ve orada bulunanlara hilali ederek, "Bu i sizindir, kimsenin onda hakk yoktur. Siz kimi isterse niz halfe odur. Dn bir karar zere ayrlmtk ki, ben istemiyerek sz verdim. Siz ise hemen orackta beni semekte srar etmitiniz" de yince hepsi birden, "Biz dnk karar zereyiz" demeleriyle Hz. Ali (r. a ) , "hid ol y Rab" dedi. nce Talha ve Zbeyr (r.a.) getirildi. Hz. Ali onlara, "sterseniz ben size biat edeyim" deyince, "Yok belki biz sana biat ederiz" diyerek biat ettiler. lk nce biat eden Talha'nm eli olak olduundan baz halk bunu uursuzluk saymt. Aada anlatlaca zere drt ay sonra Talha ve Zbeyr, "Biz can korkusuyla mecbur olarak biat etmitik" dedikleri rivayet edil mitir. Halbuki yukarda getii gibi mescide gtrlmeleri srf cema atten ayrlmamalar maksadna dayanarak zorla olmusa da, biat iinde kendilerine asla zor kullanlmamtr. Biat zaman gr ve dncelerini serbeste aklayabilirlerdi. Hatt onlar biat ettikten sonra Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.) mescide gtrlp Hz. Ali ona. "Biat et" deyince, "Halk biat etsin ben de biat ederim, benim geriye kalmamda Allah'a yemin ederim ki bir saknca yoktur" deyince Hz Ali, "Onu braknz" dedi. Ondan sonra Hz. mer olu Abdullah (r.a.) getirilip, o da bu e kilde biatte geri kald. Hz. Ali, "Bana kefil ver" deyince, "Kefilim yoktur" demesiyle Ester, "Beni braknz unun boynunu vuraym" dedi. Hz. Ali, "Onu braknz ben ona kefilim" dedi. Sonra ensar biat etti. Fakat Hz. Osman zamannda nemli me murluklarda bulunmu olan Mesleme olu Muhammed, Sabit olu Zeyd, Malik Olu K'b, nl ir Sabit olu Hassan ve Ebu Sad Hud ri le kk sahabelerden Beir olu Numan ve dier birka kii biat le geri kaldlar. Ayrca Selimi oluAbdullah, Sinan olu Suheyh.
CKYCAMUKiaKH VE HALFELER TARH (Cilt:
1)
Z e y d olu U s a m e , M a z ' u n olu K u d d a m e v e u b e olu M u g r e d e biat lerini g e r i b r a k t l a r . Beir olu N u m a n H z . O s m a n ' n kanl gmleini ve h a n m Nile'in kesilmi p a r m a k l a r n alp a m ' a k a a r a k onlar a m valisi bulu n u p emirlik arzusuna d m olan E b u S f y a n olu Muaviye'ye tak dim etmi ve o dahi s o m a d a n bunlar aada anlatlaca zere a m camisinin minberine mitir. Yukarda getii gibi H z . r yerine gelmi, K f e ve Ali'ye biat olununca Msrllarn arzula onlara uyduklarndan gcenmi asarak amllar Hz. Ali'nin aleyhine tahrik et
Basrallar
l e r ve Z b e y r ve T a l h a ' y a halifelii k a b u l etmedikleri iin ok kzm lard. B i a t t e n s o m a H z . Ali, N i l e ' n i n y a n m a gitti ve, "Osman' kim l d r d ? " diye sordu. O da, " T a n m a d m iki kii girdi, H z . E b u B e kir o l u M u h a m m e d d e b e r a b e r i d i " d i y e c e v a p v e r d i . Hz. Ali h e m e n H z . E b u Bekir olu M u h a m m e d ' i ard Nftlle'nin d e d i i n i syledi. yemin yemin O da, ederim ki ben O s m a n ' ldrmek ederim ki, onu ldrmedim ve ve ona
"Nile'nin sz y a l a n deil. Allah'a zere girdim. F a k a t b a n a ba tutmadm" deyince
hamn a d m hatrlatt. B e n de tvbe ve istifar ederek ktm. Allah'a onu
Naile,
ashab
"Evet,
yle a m a o a d a m l a r ieriye b u k o y d u " dedi. Talha, Zbeyr ve dinin hkmlerini teki bz yerine
Sonra H z . Ali evine gidince geldiler, jurt "Ey Ali Bu biat dinin srasnda ise kotun. topluluk
getireceini ortaktrlar. Hz. Ali,
Osman'n
ldrlmesinde dediler.
Onlar hakknda
hkmlerini deiliz.
uygulamalsn,"
"len d e sizinle a y n g r t e y i m . F a k a t n e y a p a y m ki, o n l a r bize m liktir, biz o n l a r a m l i k le karmlardr. zin Sizin a d a m l a r n z o n l a r a kart, imdiki kar i imdi halkn fikirleri sizin si baka Size dilediklerini teklif ederler, durumda
tlediinizi y a p m a y a k u d r e t y o k t u r ,
bakadr. Bir frkas sizin g r n z d e ve bir k s m Baka bir k s m n e o n d a d r , n e b u n d a d r . F a k a t bu o k s r m e z s o n a erer. karar zere kalkp halkn hak
grtedir.
c a h i l i y e t iidir. Onlar da asl bu
Sabrediniz, ortalk yatsn ve h a l k r a h a t a var Aslnda hkmet olmaktan maksat, olduu
sn da, biz d e h a k k y e r i n e g e t i r m e y e k a l k a l m " dedi. gittiler. ve hukukunu
gzetmek ve memleketin asayiini s a l a m a k dalmam
v e k o r u m a k ii ise de, z o r b a l a r n t o p l u l u u h e n z rilmesi mmkn vard. byle en mhim bir iin geriye olmadndan, frsatn
in H z . O s m a n ' n k a t i l l e r i n i o r t a y a k a r a r a k k s a s i i n i n y e r i n e g e t i bekleyerek geciktirilmesine mecburiyet Fakat g geldi can
braklmas
Kurey'e
pek
ve Emevlerin dalp kamalar halka Bu yzden oald. halk Kimi arasnda Hz.
aknlk verdi. bakmndan gr ve ve
air
lerin H z . O s m a n h a k k n d a s y l e d i k l e r i a t l a r ise u m u m e f k r a h e y e vermekteydi. kimi de fikir ayrlk de, lar d o d u . beeniyor, "Biz Dedikodu Ali'nin tutumunu kimiler*
onun
yetersizliinden
konuuyor
hemen
vazifemizi yapmalyz" diyordu.
Hz. AL'NN IJALI l k . l
3>
Biatten gn sonra Hz. Ali minbere kp halka tler vere rek gnllerini alc ve yattrc szler syleyerek yabanc Araplarn artk Medine'den kp kendi yurtlarna gitmelerini emretti. Sebeiyye gruhu yani Sebe' olu Abdullah'a bal olan ia'lar sylendiler, mrldandlar ve emre itaat etmediler. l Araplar da on larn szlerine aldandlar ve Hz. Halife'nin emrini dinlemediler. Onun zerine Hz. Ali evine gitti. Talha ve Zbeyr de gelip konuyu grt ler. Hz. Talha, "Bana izin ver. Basra'ya gideyim, birok asker toplayp gelirim" dedi. Hz. Zbeyr, "Ben de Kfe'ye gideyim, pek ok asker ge tiririm" dedi. Hz. Ali, "Hele biraz sabrediniz bakalm" diyerek bir sre sonraya brakarak iin sonunun nereye varacan beklemeye balad. Ksaca Hz. Osman' ldrenleri ldrmek dinin bir emriydi. Din hkmlerinin yerine getirilmesi ise Halife'ye dtnden, halk bu din hkmnn uygulanmasn Hz. Ali'den beklemekteydi. ldrenler ise siler iindeydi. Ksas iinin yaplmas mmkn deildi. Hz. Ali serin dalmalarn emrettiyse de, emre uymayp topluca balarna buyruk olarak Medine'de dolamaktaydlar. Abbas olu Abdullah (r.a.), Hz. Osman sarl iken Hac Emri ola rak, mminlerin annesi ie (r.a.) ile birlikte Mekke'ye gitmiti. Hac'dan sonra Medine'ye dnnce, Arabm dhilerinden mehur ube olu Mugre'nin Hz. Ali ile gizlice konutuunu grr. Mugre kalkp gidince demi ki: "Bu adam ne diyor?" Hz. Ali buyurmu ki: "Dn geldi, 'Muaviye'yi, mir'in olunu ve teki Hz. Osman'n valilerini g revlerinde brak. Biat etsinler, halk da yatsn. Sonra dilediinin va zifesine son verirsin.' dedi. Ben kabul etmedim. Bugn geldi, lkrd y deitirdi ve bana hak verdi." Abbas olu Abdullah demi ki: "Dn Mugre, sana hayrl nasi hatte bulunmu ve bugn ise hile dolu szler sylemi. nk Muavi ye ve dier Emev kumandanlar, dnya ehlidirler. Yerlerinde brakr san, sana ilimezler. Eer grevlerine son verirsen, seni thmet altn da brakarak am ve Irak halkn senin aleyhine ayaklandrrlar. Bu nunla beraber ben Talha ve Zbeyr'den de emin deilim. Muaviye'yi yerinde brak, sana biat etsin. Sonra onu yerinden koparmay ben zerime alrm". Abbas'm olunun bu hatrlatmalar dosta ve srf onun iyilii iindi. Hz. Ali ise yle hile yoluyla i grmeyi kendisinin licenablna aykr grdnden o hatrlatmalar red etmi. Ab bas'm olu da, "Ey m'minlerin emri! Cesur adamsn, fakat fikir ve tedbir ehli deilsin" demi. Bunun zerine Hz. Ali, "Sen fikrini syle, sonra benim emrimi dinle. Ben seni am valisi yaptm. Kalk, am'a git" deyince, Abbas olu Abdullah, "Bu bir gr deildir. Muaviye, meyyeoullarndandr ve Osman'n amcas oludur. Sana yaknlm dolaysiyle hak kmda edecei muamelenin cn ehveni beni hapsetmektir. Hele bir ke re Muaviye'ye yaz, biata davet et" demise de, Hz. Ali bunu da kabul etmemitir.
ube Olu Mugre ise, "Ben Ali'ye nasihat ettim, dinlemedi. Ben dr s o m u dilimi deitirdim, kapal szler syledim" diyerek savuup Mekke'ye gitmitir. Hz. Ali hakkiyle Reslullah'm halifesiydi. Tam bir zhd ve takva yol unda giderdi. Saf su gibi saf ve hlis olan byk hilfet iini hile ve dalkavuklukla bulandrmaktan son derece sakmrd. Zamamn Hz. mer'in zamanna kyas ederdi. Bu zaman ise o zaman deildi. O za man slm milletinde ayrlk yoktu. Hz. Halife'nin emirlerine kimse (aralndan kar gelinmezdi. Aradan hayli zaman geti. Halk zengin Oldu. Dnya sevgisine dald. ahs maksatlar oald. Frkalar ortaya kt. Emeviler ok kuvvet buldu. Sonra da karklk karak Hilfet merkezi zorbalar elinde kald. Bu durumda, Abbas olu Abdullah'n hatrlatmalar hl ve za mana gre en uygun grlerdi. Fakat Hz. Ali'ye gre zamana uymak iin gidiatm deitirmek zordu. Allah'n dedii olacakt.
Selrnan- Fris'nin V e f a t !
Selman- Fris (r.a.) ashabn sekinlerinden olup, en hayrl, zhid, faziletli deeri yksek bir kiiydi. Enes ve bni Abbas gibi asha bn ileri gelenlerinden nice bykler ondan hads rivayet etmilerdir. Resl-i Ekrem (s.a.v.) buyurmu ki: "Cennet kiiye, yani Ali, Am mar ve Selman'a isteklidir." Geceleri bile Resl-i Ekrem (s.a.v.) le hahaa pek ok sohbetlerde bulunurdu. Hli ve derecesi Hz. Ali'den sorulunca, "Gemi ve gelecek olanlarn ilimlerini renmi bitmez, tkenmez bir denizdir ve bizden, yani Hz. Peygamber'in Ehl-i Bey Cin dendir." demi. Aslen ran halkndan bir Mecs iken Hristiyan ola rak byk rahiplerden din ilimleri rendikten sonra Medine'ye ge lip, ne ekilde Mslman olduu beinci Hicret yl olaylar srasnda anlatlmt. Hendek Muharebesi'nde ve ondan sonraki savalarda Re slullah (s.a.v.) ile birlikte bulunmutur. Hendek Muharebesi'nde Me dine'nin etrafna hendek kazlmasn Resl-i Ekrem'e o hatrlatmt. Yukarda yazld gibi, Hz. mer onu Bedir Sava'na katlm yarak, kendisine senelik bebin dirhem maa balamt. Maa ktkca hepsini sadaka olarak datr, kendi kazancyla geinirdi. Bu OtUZbe senesi sonlarnda bir rivayete gre otuzalt senesi balarnda lmtr. kiyzelli ve bir rivayette yzelli sene yaam olduu baz siyer ve tarih kitaplarnda yazldr.
Hicretin Otuzaltmc Senesi Hz. Huzeyfe'nin lm
Hz. Peygamber'in sularm bilen Yeman olu Huzeyfe (r.a.) Hz. Osman'in ehit edilmesinden krk gn sonra lmtr. Ashabn se-
HCRETN
OTUZALTINCI
SENES
sakinlerindendi. Hz. m e r vc A l i (r.a.) ondan hads rivayet etmilerdir. Resul- Ekrem (s.a.v.) bakalarna sylemedii pek ok srlar Hz. Hu zeyfe'ye bildirmiti. Mslmanlar arasnda ne k a d a r iki yzl varsa o bilirdi. Fakat kimseye sylemezdi Hatt bir cenaze olsa, Hz. mer onu gzlerdi Hzeyfe gelirse o da cenaze namazna hazr olurdu yoksa hazr ol
mazd. Bir gn Hz. m e r ondan, " B e n i m memurlarm iinde iki y z l
olan v a r m ? " diye sormu, o da, " B i r a d a n var" diye cevap vermi,
l l z . mer, " O k i m d i r ? " deyince, " A d m s y l e m e m " demi. Fakat Hz.
mer'in ilhamla o memurun vazifesine son verdiini Hzeyfe rivayet
etmitir.
Hz. Hzeyfe pek ok savalarda bulunmutur. ran'da ordu ko mutan olan Mukarrin olu Numan ehit olunca, sanca Hzeyfe a l p Hemedan, Rey ve Dnur vilyetleri onun elinde fetholunmutur. Hz. mer bir gn baz ashaba, "Cenab- H a k ' t a n ne temenni edersiniz?" diye sorunca, " B i r oda dolusu altn v e cevahir o l s a da Al l a h yolunda sarf etsek diye temenni ederiz" demiler. Hz. mer, "Ben d e Ebu Ubeyde, M u a z o l u Cebel ve Yeman o l u Hzeyfe gibi adam lar o l s a d a onlar Allah yolunda greviendirsem diye temenni ederim" demi. te Hz. Ali de o gibi memurlar vazife basma getirmeyi isterdi. Oysa ki onlar Hz. mer zamanmda az idi, sonra gittike azald ve gi denlerin yerleri bo kald. Ve Hz. mer'in rnek olarak syledii kiiden ikisi nceden lp, ncs olan Hzeyfe de bu sefer lm oldu. bni rn d e r ki: mer tyin ettii valilerin fermanlarnda hal ka hitaben; "Size f i l n gnderdim v e o n a yle byle emirler v e r d i m " diye yazard. Huzeyfe'yi ran'n eski bakenti olan Medyin valiliine tyin ederek ona verdii fermanda ise, "Onu dinleyiniz v e o n a i t a a t eyleyiniz ve ne isterse veriniz" diye yazmt. Medyin'e varnca ehrin ileri gelenleri onu karladlar. Ferma nn okuyunca, "Ne istersen e m r e t ! " dediler. Hzeyfe, " B u r a d a b u l u n
d u u m srece kendim i i n e k m e k v e merkebim i i n y e m isterim" dedi
ve posta oturan olgun bir eyh gibi Medyin'de beylik srd. Sonra Hz. mer onu Medine'ye ard. O zaman valiliklere gidenler, gittik leri gibi gelmeyip ok defa mallar ve hayvanlar edinerek hl ve dere celerine gre servetlerle dnerlerdi. Huzeyfe'nin gelecei Hz. mer'e haber verilince kp onun gelecei yolun bir tarafnda gizlendi. Gr d ki: Huzeyfe'de ne at var, ne deve. Gittii gibi fakir olarak geliyor. Bundan dolay memnun oldu. Hemen Huzeyfe'nin boynuna sarld, " S e n b e n i m kardeJmsin, ben de senin kardeinim" dedi. Hz. Hzeyfe, "Reslullah ( s a v . ) bana i k i eyi haber verdi. Birini grdm, dierini b e k l i y o r u m " d i:r. Murad ne idi bilmem. Fakat yukarda getii zere beklenen byk fitnenin Hz. mer'den sonra kacan haber vermiti. Kendisi Uz. Osman'n ehit oluunu grd. Fakat bu facia
nn sonularndan olan 'Cemel' ve 'Sfflyn' olaylarn ve Hz, Ali'nin son
riM.vviHKit
:t VK
IIAI.I-II.M!
TARH (Cilt
1)
durumunu
grmedi. Kendisinin t ve vasiyeti zere iki olu Hz. Ali'den ayrlmayp ikisi de Sffiyn'de ehit dmlerdir. Hz. Huzeyfe son nefesteyken, "ite bu dnyann son demidir. Ya Rabbi bilirsin ki ben Seni severim. Sana kavumam mbarek kl." demi ve ruhunu teslim etmitir. Allah ondan raz olsun.
Vilyetlere
Gnderilen
Valiler
Halife Hz. Ali, bu otuzaltmc senesi balarnda vilyetlere valiler tfcyin ederek gnderdi. Ubadeti'l-Ensar olu Sa'd olu Kays' Msr'a ve Hanfi'l-Ensar olu Sehl'i am'a ve muhacirlerden ihab olu Ammar e'yi Kfe'ye, Hanfi'l-Ensar olu Osman' Basra'ya ve Abbas olu Ubeydullah' Yemen'e gnderdi. Sa'd olu Kays Msr'a varnca halkn bir blm Hz. Osman' l drenler ldrlmedike itaat etmeyeceklerini ifade etmilerse de, balkn dier blm itaat etmitir. Fakat Hanf olu Sehl am'a giderken Belka'ya varnca bir b lk svari kar gelip, "Sen kimsin?" demiler. "Valiyim" deyince, "Eer seni Osman gndermise pekl ve eer bakas gndermise feri dn" demeleri zerine o da dnp Medine'ye geldi ve durumu Hz. Ali'ye haber verdi. Kfe halk ise emirleri olan Ebu Musa el-E'ar'den honud olup deitirilmesine raz olmadklarndan Ammre, Kfe'ye girmeden geri evrildiinden o da Medine'ye gelip durumu Hz. Ali'ye bildirdi. Hanf olu Osman, Basra'ya varnca halkn bir ksm itaat etmi bir blm ise, "Bakalm Medineliler ne yaparsa biz de onlara uyarz" diyerek beklemi. Eski Basra valisi mir olu Abdullah da Basra'dan kp Mekke'ye gitmiti. Fakat Abbas olu Ubeydullah, Yemen'e va rnca halk ona itaat edip, eski Yemen valisi Mneyye olu Ya'l da mevcut olan beylik mallarn alarak Mekke'ye gtrd. Hz. Ali bu haberleri aldktan sonra Ma'bed Eslem ile Ebu Musa elB'ar'ye ve Sebre-i Chen ile Muaviye'ye birer mektup gnderdi. Kbu Musa el-E'ar Kfe halknn itaat ve biat etmi olduklar beyanlyle cevap yazd. Fakat Muaviye bir sre cevap vermeyip Sebre'yi oyalad. Sonra zel talimatla Abs kabilesinden Kubeysa adndaki kimlayl memur edip eline mhrl bir mektup verdi ve Sebre ile birlikte Medine'ye gnderdi. Mektubun bal "Muaviye'den Ali'ye" diye ya zl olup iinde baka yaz yoktu. Kubeysa "Sebre" ile beraber am' dan hareket ile Reblevvel aynda Medine'ye geldi ve Halifenin hu zuruna girerek mektubu verdi. Hz. Ali mektubu ap bo olduunu grnce, "Bu ne?" diyerek am'm hlini sordu. Kubeysa, "Emn miyim?" deyince: "Eliye lm yoktur" dedi. Kubeysa, "O tarafta bir topluluk braktm ki, ksastan baka bir ey'e raz olmazlar" dedi. Hz. Ali, "Ksas kimden istiyorlar?" deyince, "Senden istiyorlar ve allmhin ihtiyar braktm ki, Osman'n
D E V E OLAYININ
HASI.ANUKI
Kum
camisinin
minberi zerine k o n m u
olan
kanl
gmlei
altmlu
u l y o r l a r " deyince Hz. Ali, " Y a R a b b i O s m a n ' n di.
ldrlmesiyle bir
l g i m o l m a d n s e n b i l i r s i n " dedi ve Kubeysa'nn dnmesine izin ver

S e b e i y y e d i y e bilinen ia gruhu, "u k p e i l d r n z " diye bu
rarak saldrdlar. Ellerinden Kubeysa g hl ile kurtarlabildi. Ku b e y s a ' n n bu ekilde dn muharebeye iaretti. Hz. Ali de bu ni yette olduunu bildirdi ve hemen sefer hazrl ile urat. Taiha ve Zbeyr ise Mslmanlar arasnda byk bir ayrlk d : eceini anlayp hemen Beytullah' ziyaret iin Hz. Ali'den izin ala rak Mekke'ye gittiler. Hz. Ali amllarla harp etmek zere Medineli leri davet ve tevik etti. Olu, Hanefiyye olu Muhammed'e sanca verdi. Abbas olu Abdullah' sa kola, Ebu Seleme olu Amr' sol kola ve Cerrah olu Ebu Ubeyde'nin kardei olu olan Cerrah olu mer olu Ebu Leyl'y ordunun nclne getirdi. Abbas olu Temmam' Medine'ye, Abbas olu Kusem'i Mekke'ye vekil tyin etti. Hz. Osman zerine yrm olanlardan birisine bile grev vermedi ve halk am seferine armak zere Msr valisi Sa'd olu Kays'a ve Basra valisi Hanif olu Osman'a ve Kfe valisi Ebu Musa el-E'ar'ye yazl emirler gnderdi. Sonradan aada anlatlacak olan Mekke'nin kark durumunun haberi gelince, Hz. Ali am seferinden vazgeti.
Deve
Olaynn
Balangc
Hz. Ali'nin yaptklarna en ok kar gelenlerden biri M'minlerin Anas Hz. ie idi. Hatt Resl-i Ekrem (s.a.v.) in mbarek gmlei ni ve salarn karp, "te gmlei ve salar eskimedi, fakat eriat eskidi" diye Hz. Osman'n tavr ve hareketine kar ineleyici szler sarfederdi. Fakat iin bu dereceye varacan ummazd. Hac'dan son ra Hz. ie Medine'ye gelmek zere Mekke'den knca, Hz. Osman'n ehit ediliiyle Hz. Ali'nin Halifelie seildiini haber alnca son dere ce zlerek hemen dnp Mekke'ye gitmi ve Hz. Osman'n kann istemek zere halk kkrtmtr. Hz. Osman tarafndan Mekke valisi olan miri'l-Hadram olu Abdullah herkesten nce bu arya uymu ve Hz. Osman'n ehit edilmesi zerine Medine'den kaarak Mekke'ye varm olan As olu Sad, Ukbe olu Velid ve baka meyyeoullar da ona uymulardr. Ksaca Hz. Osman'n kanm istemek iin Mekke'de Hz. Ali'yi' kar bir ksm halk ortaya km ve gittike oalp kuvvet bulmu tur. Eski Basra valisi mir olu Abdullah Basra'dan ok mal getirmi ve eski Yemen Emri Mneyye olu Ya'l da altyz deve vc alty iz bin dirhem getirip vermitir. Bunun gibi Hz. Osman hakknda en s e r t klar yapan Talha'nn niyeti Emevlerin yolsuz i s l e r i n i engellemek
1)
ten baka bir ey olmad hlde, ortaya kan fitnenin bymesiyle Hz Osman ldrlmt. Hz. Talha buna pek ok zlerek Hz. Os
man'n kann istemek yolunda kendi k a n n , d k m e y e k a r a r v e r m i t i ,
Hz Zbeyr ise teden beri Talha'dan ayrlmazd. Yukarda getii gibi ikisi birlikte Medine'den kp Mekke'ye git Bu srada Mekke'ye varp Hz. ie ile grmler ve teki bakanlar ile birlikte Hz. Osman'n kann istemek konusunda gr meye girimilerdir.
milerdi.
O zaman slm milletinde Hz. Ali'den sonra en byk tannm Olan bu iki ahsn katlmas dolaysiyle Hz. ie'nin topluluu pek k kuvvet bulmutur. O
Danma srasnda Hz. ie, " H e m e n M e d i n e zerine yryelim"
gelemeyiz" diyerek orada Mekke
demise de, bazlar,

v u n m a y a kalkrlar.
"Medineliler Biz
Ali'ye b i a t e t m i o l d u k l a r n d a n s a
stn
oradaki kuvvete
. a m tarafna gitmeyi uygun grmler. Eski Basra Emri Amir'in .o

lu ise, " a m t a r a f n a Muaviye yeter. B a s r a ' y a g i d e l i m , b e n i m pek ok tarafllarm var. Basrahlar Talha'ya da meylederler,
h a l k n ayaklandrdmz gibi B a s r a l a r da ayaklandrrz" deyince Basra'ya gitmeye karar vermilerdi. Bin kadar ayaklanc ile Mekke'den kp dardan birtakm halk Ha katlarak bin kiiye ykselmilerdir. Hz. Osman'n Eban ve Ve l i d adlarndaki iki olu da beraberlerinde olarak Irak haclarnn ih rama brndkleri yer olan Zt- Irk denilen yere varmlar.
Hz. Ali yukarda getii g i b i am'a s e f e r e t m e k z e r e h a z r l a n r
k e n ie ve Talha ve Zbeyr'in durumlarndan haberli olunca, am iin grd hazrlk ile onlarn zerine yrmeye karar verdi. Me i nelileri sefere ard. Medineliler ise ardan aldklar i i n Hz. A l i , i mer olu Abdullah' ararak birlikte gitmek zere emredince, " B e n
Medineliyim, o n l a r l a beraber s a n a b i a t e t t i m . O n l a r giderse b e n de g i
d e r i m " dedi ve geceleyin savuup Mekke'ye gitti. Sabahleyin bazlar Hz. Ali'ye gelip, "Bu g e c e ie ve T a l h a
Zbeyr o l a y n d a n daha kt b i r o l a y o l m u , y a n i Hz. mer'in
ve
olu
A b d u l l a h am'a g i t m i ! " diye ortala tel verdiler. Fakat Hz. Ali'nin kz ve Hz. mer'in hanm mm Glsm ba ba ann yanma vard ve mer olu Abdullah'n Hz. Halife'ye itaatten ayrlmadn, ancak Beytullah' ziyaret iin Mekke'ye gitmi olduu nu haber verdi. Hakikaten mer olu Abdullah Mekke'ye vard srada yukarda \azkl gibi ayaklamalar Hz. ie'nin ordusuyla Mekke'den kar k e n birlikte gitmek zere Abdullah' davet ettikleri zaman, " B e n M e
tli u el iyim. N e y a p a r l a r s a o n l a r a u y a r m " diye cevap vermitir.
teki m'minlerin analar ise Medine'ye dnmek niyetiyle Hz. i e ' n i n yannda bulunuyorlard. Fakat Basra seferi ortaya knca ondan ayrlmlard. Yalnz Hz. mer'in kz Hafsa (r.a.) onunla beraber gidecek olmusa da, onu da kardei Abdullah engellemitir.
DKVK OLAYININ
IIA.ANCICI
401
Ashabn en bilgini, en faziletlisi, en cesuru ve Hz. Peygamber'in damad olan Hz. Ali hakkiyle halife olduu hlde, m'minlerin ana larnn en bilgini ve en faziletlisi olan Hz. ie'nin onun aleyhine k mas ve birok ayaklamay da bana toplamas alacak olaylardan d. Ukbe olu Veld ve As olu Sad gibi meyyeoullarmm bykle rinin ona uymasna almasa da, cennetle mjdelenmi olan Hz. Tal ha ve Zbeyr Medine'de Hz. Ali'ye biat etmilerken, Mekke'de ayak lamalara katlmalar zihinlere hayret verecek hllerdendi. Bu gibi garip hller, insanlktan dolay olagelen hat ve gaflet eserlerindendir. Kkler yanlr da bykler yanlmaz deil !.. On lar da yanlr, hat eder, yanl yola gider. Hz. Talha ve Hz. Zbeyr, fitneyi gidermek iin btn halkm uyaca bir ahsa biat olunmas gerektii grnde bulunup Hz. ie'nin Mslmanlar iinde bili nen hrmet ve erefini halkn fikir birliine gzel bir sebep sayarak onun topluluuna katlmlard. Oysa ki halkn kabulne sebep olan istenen vasflar bakalarn dan ok Hz. Ali'de vard. Halk arasmda kan ayrln zamamn de imesi sonucu olduu akt. Hz. Peygamberin zaman gerilerde kaldka, slm kardelii za yflayarak cahiliyet zamanndaki rklk iaretleri belirmiti. Dn yaya meyil oalp zamann hli bozulmaya yz tutmutu. Kurey'in byk bir ksm olan Emevler ise ok kuvvet bulup bir Emev Devle ti kurmak emeline dmlerdi. Yukarda getii gibi Mekke'den kan ayaklamalar ordusunun etrafnda toplandklar kimse Hz. ie ise de, kadn olmas dolaysiyle Talha ve Zbeyr'den birinin ordu kumandan olmas gerekiyordu. Fa kat henz birisi belli olmayp ordular babusuz bir kalabalktan ibaret idi. kisi anlasalar bile kendilerine bah olanlar birbirini ks kanmaktan geri durmazlar ve ikisine de rahat vermezlerdi. Hatt Mekke'den ktklarnda Hakem olu Mervan ezan okumu ve sonra Talha ve Zbeyr'in yanma varm ve, "Namazda hanginiz imam olacak, emareti hanginize vereyim?" diye sormu. Onun zerine Zbeyr olu Abdullah, "Babama" ve Talha olu Muhammed, "Benim babama" diyerek mcadeleye balamlar. Hz. ie bunu duyunca, "imize nifak m dreceksin, namaz hemiremin olu Abdullah kldrsn" diye Mervan'a haber gndermi. te bunun zerine Abdul lah olu Muaz demi ki: "Allah'a yemin ederim ki, biz kazansak, bir birimizle arprz. nk emareti ne Talha Zbeyr'e verir, ne de Z beyr ona brakr!" Halbuki yukarda anlatld zere Hz. ie aktan aa Hz. Os man'm yaptklarna kar kard. Birinci derecede kar kanlardan biri de Talha idi. tirazclarn maksad Hz. Osman' Emevlere ileri brakmaktan vazgeirmek zere tlerden ibaretti. in bu kerteye varacan ummazlard. Hz. Osman ldrlnce hepsi zgn olarak
f
rVYVAMOBKLElt VI1', HAI.IIT.I.KH TARH (Cilt:
1)
Hz ie, Tulha ve Zbeyr onun kann istemek yolunda meydana k tlar. Emevler ise sebep olanlar itirazclardan bilerek hepsini katiller lirasnda sayarlard ve bazlar hemen elde olanlarn idam etmek is terdi. Bazlar ise onlar birbirine arptrarak zayf drdkten son ra hepsini yok etmek fikrindeydiler. u hle gre ayaklananlar ordusu grnte birlik iindeydiler. l e n ise ayrlm bir durumdaydlar. te bu ekilde yukarda sylen d i i gibi Zt- Irk denen ihrama brndkleri yere gelince As olu
Said, Mervan ve arkadalaryla grp,
gidiyorsunuz? nce ie, Talha ve n i z e g i d i n i z " deyince,
"cnz almadan nereye

ldrnz, sonra evleri ldr katillerini
Zbeyr'i
"Umulur ki Osman'n btn
rz
da
diye cevap vermiler. Sonra As olu Sad, Talha ve Zbeyr ile grp, " K a z a n d n z
hanginiz iin h a l i f e o l a c a k ? " diye sormu. olduunuza gre Onlar da, "Halk hangimizi oullarndan
s t e r s e e m i r o l u r " diye cevap vermiler. Sad, " S i z O s m a n ' n k a n n i s

lemek km emarete Osman'n .n m i g e i r m e l i s i n i z . . . " deyince, " M u h a c i r l e r i n i h t i y a r l a r n b r a k p d a y e t i m l e r i m i e m i r e d e l i m " demiler.
Bunun zerine Sad hiddetlenerek dnp gitmi ve

Mugre, "Fikir a n c a k Said'in dediidir"
ube
olu
diyerek o da kendi
kabilesi
u l a n Sakf oullan ile beraber dnmtr. Mneyye olu Ya'l, seksen altna alm olduu erkek deveyi verip, llz. ie de ona binmi olduundan onunla Talha ve Zbeyr'e uyan ayaklananlara "Deve T o p l u l u u " denilmitir. Hz. ie o deveye binip Zt- Irk'dan hareket edecei zaman teki m'minlerin analar ona ved ederken feryad ve figan ederek a layp Deve Topluluu'nu da alatmlar. Hz. ie ise Talha ve Zbeyr ve baka ayaklananlar ile birlikte Basra'ya giderken Hav'eb suyuna gelince kpekler ulumaya bala nn;... " B u n e s u y u d u r " diye sorunca klavuz, " H a v ' e b suyudur" deyin ce Hz. ie feryada balayarak, " B i z A l l a h ' a a i d i z ve O ' n a dnece i z " anlamndaki yeti okuyarak yle devam etti: " B e n Reslullah
(s.a.v.) d a n d u y d u m . Dier h a n m l a r d a y a n n d a o l d u u hlde s u y u sahibesi b e n m i i m . A m a n b e n i geri evirin, 'Nola
b i l s e m k i h a n g i n i z e H a v ' e b kpekleri ryecek' diye b u y u r m u t u . Megaf H a v ' e b geri evi
r i n " diyerek devesini kertmi. Halk da onun b i r gece orada kalmlar.

Yukarda yazld gibi " H a v ' e b k p e k l e r i
etrafna inip bir gn

hanginize ryecek"
diye Duyurulduu zaman "Selm" adndaki hatun da Hz. b e r ' i n yanndaym.
Peygam
Hz. Ebu Bekir'in halifeliinin ilk zamanlarnda Veld olu Halid (r.a) dinden dnenler zerine gnderildii zaman bu Selm si bir buluk ile Hav'eb denen yeri tutup Hz. Halid ile cenk etmi olduun dun, o z a m a n sylenen hads bu Selm olay ile yorumlanmt.
DEVE
TOPLULUUNUN
BASRA'YA
GRLER
Bu kere Hz. ie o yere varp da, kpekler rnce Hav'eb suyu ol duu sylenince, o hads hatrna gelerek, "Meer Hav'eb kpekleri nin ryecei kadn benmiim" diye tel ederek, "Aman beni geri evirin" diye feryad ettiyse de, onun dn zerine ordu dalmak durumuyla karlaacakt. Hemiresi olu olan Zbeyr olu Abdullah, "Klavuz yalan sylemi!.. Bu su Hav'eb suyu deilmi!.." diyerek Hz. ie'yi kandrmaya almakta ve o da kanmamakta iken, "Aman Ali, ok sayda askerle geliyormu" diye tel gsterilerek hemen ora dan hareket etmiler. Olacaa are yok... Hz. Peygamber'in mucizesi olan o hads'i Uz ie rivayet etmi ve yirmidrt saat yerinde kalarak geri dnmek s temiken, Deve Topluluu uyanamayp onu yerinden kaldrarak Bas ra'ya doru koup gitmiler.
Deve Topluluunun Basra'ya Girileri

Deve Topluluu Basra'ya yaklatklarnda Hz. Ali tarafndan Bas ra valisi olan Hanf olu Osman (r.a.) ve ehrin ileri gelenleriyle ha berletikten sonra Basrahlarm bir ksm Hanf olu Osman'n emrine itaat ve clier ksm ona kar durmular ve Basra ileri gelenlerinden bazlar Talha ve Zbeyr ile grp, "Siz Ali'ye biat etmediniz mi?" deyince, "Evet biat ettik ama kd bamzn zerinde idi" demiler. Deve Topluluu ileri hareket ederek Basra dna gelmiler, Hanf olu Osman da halktan kendisine uyanlarla Basra'dan kp onlara kar saf balamlar. Hz. Talha, Zbeyr ve sonra ie Hz. Osman' ldrenleri ldre rek Allah'n kitabnn hkmn yerine getirmek gerektiine dair hut belerle halk kendi taraflarna armlardr. Bunun zerine Hanf olu Osman'n askerinden bazlar onlar dorulayp ve bazlar yalanlamt. Bu konumalar ise yerini kavga ya brakarak halk birbirini talamaya balam. Bu srada Sa'doullarndan bir kz kp ve Hz. ie'nin yanma varp demi ki: "Ey M'minlerin anas! Osman'n ldrlmesi, senin evinden karak bu lnetli deve zerinde kendini silha hedef etmen den daha zararszdr. Allah tarafndan senin iin perde ve hrmet vard. Sen perdeni yrttn, hrmetini de yokettin. Seninle arpmay uygun rren senin ldrlmeni de uygun grr. Eer bize kendi iste inle geldinse dn, kendi evine git ve eer istemeyerek ve zorla gel d inse, zorbalar aleyhine bizden yardm iste." Yine Sa'doullarndan bir delikanl kp Hz. Talha ve Zbeyr'e d o k u n a k l szler sylemi ve bu srada'iki taraf arpmaya balam, fr O gt) ve ertesi gn iki taraf yoruluncaya kadar savap ki la raftan pek ok adamlar lp yaralandktan sonra bara yatmlar dr. llz. Talha ve Zbeyr eer zorla biat etmilerse, Hanf olu Osman
HM
PEYGAMBKHI.KR VK HAlJlT.l.KK TARH (Cilt: 1)
hkmeti onlara brakmak ve eer rzalaryla biat etmilerse onlar konuup gitmek zere karar verilerek gerek durumu anlamak iin Kadl olu Ka'b' Medine'ye gndermiler. Sr olu Ka'b oir cuma gn Medine'ye geldi. Mescide girdi. Du rumu Mslmanlardan sordu. Kimse bir ey sylemedi. Zeyd olu Usame konumaya balayp, "Talha ve Zbeyr istemeyerek biat etti ler" deyince, halk onun zerine saldrarak o kadar ddler ki, az kald lyordu. Hele Suheyb ve Ebu Eyyub Ensar ve Mesleme olu Muhammed Ensar g hl e same'yi kurtarp evine ulatrabildiler. Hz. Ali olay iitince Hanf olu Osman'a yazd mektupta, "Tal im ve Zbeyr'e Mslman cemaatten ayrlmas iin zor kullanlmad. Ancak cemaat ve fazilet zere kenderi zorland. Muratlar beni hali felikten indirmek ise, zrl olmazlar. Baka niyetleri varsa bakalm, onlar da baksnlar" diye buyurmutur. Sr olu Ka'b Basra'ya varp da durumu anlatnca Talha ve Zbeyr hemen Hanf olu Osman' a lnmlar. Osman ise Hz. Ali'nin mektubuna dayanarak onlarla gr mekten kanmtr. Bunun zerine Talha ve Zbeyr souk ve karanlk bir gecede halk toplayarak yats ezan okunduktan sonra Basra mescidine git miler ve orada bulunan krk kadar adam ldrmler. Hanf olu Osman henz mescide gitmemi olduundan hkmet konana gn derilen asker Hanf olu Osman' tutup dvmler ve hapsederek, h kmeti ele geirmiler. Sonra Talha ve Zbeyr Basrallar Hz. Ah ile vuruturmak iin kkrtmak yolunda pek ok szler sylemiler. O srada Kaysouliar kabilesinden bir adam kp, "Ey muha cirler! Siz smn davetini kabul edenlerin bata gelenlerisiniz. Bu sebeple fazilet ve erefiniz vard. Bundan dolay ka kere halife seti niz ve bizimle danma yapmadnz. Fakat biz kabul ettik. Bir halife yi ldrdnz ve Ali'yi setiniz, bunun gibi bizimle danma yapma dnz. imdi bizi onunla savaa aryorsunuz. Onun hakknda bu de rece sert olmaya sebep nedir ki, onunla dve kalkalm. Haksz yere bir i mi yapt ki onun aleyhine sizinle beraber olalm?" deyince De ve Topluluu onu ldrmek istemilerse de, aireti engel olmutur. Fakat ertesi gn. Deve Topluluu onun ve onunla beraber olanlarn zerlerine saldrarak yetmi kiiyi ldrmlerdir. Abd'l-Kays kabilesi bakan Cebele olu Hakm, kavmi iinde soylu ve itaat edilen, stelik ok yiit ve cesur bir adamd. nceden Hind beyi olup, o tarafta ok arpmalara katlmt. Sonra grevin den alnarak gelip Basra'da yerlemiti. Hanf olu Osman'n uradi'i felketi iitince ona yardm etmek zere yediyzelli kiiyle gelip Sbeyr olu Abdullah ile grm ve Hanf olu Osman'n salveril mesi ve Hz. Ali'nin gelmesine kadar iki tarafn bulunduklar durum Mre kalmalar hususlarn teklif etmi ve, "Siz Allah'dan korkmaz msnz, haksz yere bu kadar kan dktnz" demi. Zheyr olu Abdullah, "Biz Osman'n kan iin kan dkyoruz" deyince Cebele OlU Hakim, "Osman' sizin ldrdnz adamlar m
II/..
AL'NN
HASHA'YA
(.D
^(: )
l d r d ? " diye itiraz edince, Zbeyr olu Abdullah'n, "Sen Ali'yi ta lifelikte indirmedike biz Hanf olu Osman' salvermeyiz" demesi zerine davann sonulanmas klca braklm ve bu otuzalt senesi Rebilahir'inin sonlarnda iki taraf arasnda ok sert bir arpma olmutur. Cebele olu Hakm kendi topluluuyla meydana kt. Deve Top luluu da onlarn zerine saldrnca, ok sert bir arpma olmu, Ha km e pek ok adamlar ldrlm, beraberindeki reislerden yalnz Zbeyr olu Harkus kendi topluluuyla kabilesi olan 'Sa'doullarf yanna kap kurtulmutur. Bu sebeple 'Sa'doullar' kabilesi bir ta rafa ekildi. Muhalefette devam ettikleri gibi Abd'l-Kays kabilesi ve Vail olu Bekir'in ou hiddetlenerek Hz. Ali'nin yolu zerinde top lanarak, onun gelmesini bekleyip durmulardr. Hz. Peygamber zamanndan beri slm uruna yaplan fetihler de, btn glerini sarf eden gazilerden oklarnn byle bo yere l dklerine zlmemek elde deildir. Ne are ki fitne gnlerinde halkn kalb gzlerinin balanmas, sonra da insan kan alatacak olaylarn olmasyla alanlmas; bu, bir yandan yaplan ve bir yandan bozulan lemin tabi bir durumudur. Deve Topluluu yukarda getii gibi stn geldikten sonra h kmeti tamamen ele alp Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman' Beyt'lMa memuru yaptlar. Sonra Hz. ie tarafndan, birlie girmeleri iin Kfe, Medine ve Yemame halkna mektuplar yazld. am valisi Muaviye'ye de bilgi verildi. Muaviye ise iki tarafn arpmalarla zayf derek, meydann kendisine kalmasn mit ediyor ve bekliyor du. Bu srada Hanf olu Osman salverilmise de, sakal ve kalar yolunmu olduundan, yle yz yoluk olduu hlde Basra'dan sa vuup Hz. Ali tarafna gitmitir.
H z . Ali'nin Basra'ya Gidii

Halife Hz. Ali am seferine hazrlanrken Hz. ie, Talha ve Zu beyr'in (r.a.), Mekke'den ktklar haberi gelince am iin grdl hazrlk ile onlarn zerine yrmeyi kararlatrd. Halkn ileri ge lenlerine hitap ederek, " D r t kii, yani halkn en cmerdi ve en ol cin fikirlisi olan T a l h a ve halkn en cesuru olan Zbeyr ve halkn ya n n d a en ok itaat ve hrmet edilen ie ve en ok zengin olan M'i neyyc olu Ya'l, benim bama bel oldular. Allah'a yemin ederim kl hakkmda meydana koyacak irkin bir ey bulamadlar. Kendim il Mslmanlarn mallarndan bir ey almadm. Heva ve hevese meyle!
m e d i m . O s m a n ' a o n l a r benden ok itiraz etmilerdi. S o n r a b a n a
ettiler. Adaletli v e y a z l i m o l d u u m u Allah'n hkmne razym. Bununla
bla
Kl
denemeden
biati
bozdular. B*
klcn
beraber onlar onlara
aracan.
b u l e l l e r l e r s e li'nlc m a k b u l d r . K a n r l a r s a
yzn
I W
PEYGAMBERLER VK tAlJKICI.KK T A K M (Cilt:
1)
gsteririm. Kl, doruyu eriden ayrr" dedi. Ve Medinelileri sefere tevik ve davet etti. Medineliler nce ar davranmlarsa da, ashabn sekinlerinden Hnzale olu Ziyad hemen Hz. Halife'nin arsna uyarak, "Ben sen den ayrlmam, her zaman seninle birlikte silerle arprm" dedi. Kusardan ve slih kiilerden bazlar da Halife'nin arsna uydu. Ensarsan Ebu Katade (r.a.) kalkp, "Ey M'minlerin Emri! Bu klc bana Reslullah (s.a.v.) kuatt. Hayli zamandr knnda duru y o r . O n u , Mslmanlarn iine fesad sokan bu zlimlerin zerine s v n a a m " dedi. M'minlerin annelerinden mm Seleme (r.a.) de, "Ey M'minlerin Emri! Kabul etmeyeceini bilirim, yoksa seninle be r a b e r kardm, ite bu amcanm oludur. Yanmda kendimden daha a/./.dir. Seninle beraber gitsin. Her yerde seninle beraber arpsn" d iverek amcasnn olunu teslim etti. liylece Medineiilerden pek ok halk, Halife ile birlikte sefere ha sr oldular. lerinde Bedir'de bulunmu olanlardan yalnz alt kii vard. Bunun zerine Hz. Ali, Bedir'de bulunmu olanlardan Hanf Olu Sehl Ensar'yi Medine'de vekil brakt. Medineiilerden kendisine Uyanlarla beraber otuzaltmc hicret senesinin Rebilahir aynda Medine'den kp Rebeze kyne gitti. Medine'de bulunan Kfe ve Basra halkndan dokuz yz kadar gnll de ona katld. Hz. Ali Medine'den karken Selm olu Abdullah ile karlat. Alnn dizgininden tutarak, "Ey M'minlerin Emri! Medine'den k m a . Eer karsan, Allah'a yemin ederim ki, bir daha buraya slm hkmeti girmez!" dedi. Halk ona sverek zerine saldrdlar. Hz. Ali, " O n u braknz. Muhammed (s.a.v.) in ashabndan ne gzel adamdr" dedi. Selm olu Abdullah'n sz doru kmtr. Ondan sonra Me dine Hilfet merkezi olmamtr. nk Hz. Ali Kfe'de bulunup on dan sonra am, Emevlere; Badat, Abbaslere saltanatn baehri ol mutur. Hz. Ali Rebeze'ye vard srada byk olu Hasan (r.a.) oraya gelip babasyla grnce, "Osman kuatlnca Medine'den k, onun ldrlmesi srasnda Medine'de bulunma dedim, dinlemedin. Osman ldrlnce Arab kabileleri ve memleketlerin halk sana balanncaya kadar biat alma, onlar sensiz bir i beceremezler dedim, dinleme d i n . Bu kadn ile bu iki adam ayaklannca halk barp da kavga yatmeaya kadar evinde otur, fesad kacak olursa bakalarnn ellerin de km olsun dedim, dinlemedin. imdi i byd ne yapacaksn?" dedi. Ona cevap olarak Hz. Ali de, "Oulcazm! Osman kuatlnca Medine'den kmann yolu yoktu. nk bizim d* etrafmz sarlm t. Biat iine gelince, bu i Mednelilerin hakkdr. Bu hakkn onlarn e l i n d e n kmasn doru bulmadm. Reslullah (s.a.v.) n lmnde h a l k Isln Bekir'e ve sonra mer'e biat ettiler, ben de ettim. mer'in lmnde Danma Kuruu'nda olan alt kiiden birisi de ben idim. Osman'a biat olundu. Ben ona da biat ettim. Onun ldrlmesinden Sonra halk kendi nzalaryla bina b i a t ettiler, b e n artk muhalefet e y -
II/.. AL'NN UASItA'YA (D
4U7
Icyenlcrle savarm. Allah'n hkmne razym. Talha vc Zbcyr'i klar zerine imdi evime kapanp durmak nasl olabilir. Hilfet iinin idaresi benim grevimdir. Ona ben bakmazsam kim bakacak? Sen bu fikirlerden vazge olum..." dedi. Hz. Ali ayaklananlardan nce Basra'ya varmak zere Medine'den kmken Rebeze'ye ulanca, onlarn Basra'ya doru gitmi oldukla rn haber alnca, ne yapacan dnmek ve danmak zere Rebe ze'de durdu. Kfe valisi Ebu Musa el-E'ar'yi davet iin Hz. Ebu Be kir olu Muhammed ile Cafer olu Muhammed'i Kfe'ye gnderdi ve Kfelilere hitaben, "Allah'n dinine yardmc olunuz. Kalknz, yan mza geliniz. Biz ancak durumu dzeltmek isteriz, ta ki bu mmet ev velki gibi karde olalar" diye mektup yazd ve sefer hazrlklarnn bir an nce bitirilmesi iine nem verdi ve kalkp askere dnerek ok et kili bir konuma yapt. yle dedi: "Yce Allah bizi islm ile aziz ve anmz yce kld. Hepimiz aalk bir durumda ve birbirimize dman iken bizleri slm birlii ile hep karde kld. Ta bu fitne kncaya kadar halk hep bu hl ze re bulunarak Allah'n kitabna gre hareket etmekteydiler. Gemi mmetler, blk blk olduklar gibi bu mmet de elbette yle blk blk olacaktr. inde bulunduumuz durumun errinden Allah'a s nrz..." Sonra dnp, "Mutlaka olacak, olur. Bu mmet yetmi ksm olur. te bana dmanlk eden blm grdm. im di dininizde sebat ediniz ve benim gsterdiim yola gidiniz. Peygam berinizin yolu budur. Onun snnetine uyunuz. Bir mklnz kt nda Kur'an'a bavurunuz. Onun hkmne gre hareket ediniz." de di. Bu srada Ubeydi't-Ta olu Sad ile Tay kabilesinden bir luk gelip M'minlerin Emri'ne ballklarn belirttiler. toplu
Sonra Hz. Ali kzl bir deve zerinde olduu ve yedeinde kesta ne dorusu bir ksrak bulunduu hlde askerle Rebeze'den hareket et ti. Sa kolda Hasan, sol kolda Hseyin vard. Dier olu Muhammed Hanefiyye de sanca tayordu. Svari zerine Yaser olu Ammar, piyade zerine Hz. Ebu Bekir olu Muhammed ve askerin ncl ne de Abbas olu Abdullah memur idiler. Emri altnda drtbin kadar asker vard. Sekizyz ensardan ve drtyz Rdvan aac altnda biat etmi olan ashabdan idi. lerinde Bedir'de bulunmu olanlardan ve ok sekin ashabdan mbarek ve muhterem kimseler vard. Yolda Kfe'den mir eyban gelip gr t. Hz. Halife ondan Kfe valisi bulunan Ebu Musa el-E'ar'nin du rumunu sordu. O da, "Bar istersen Ebu Musa bar adamdr ve eer sava istersen o sava eri deildir" diye cevap verdi. Hz. Halife, "Ben de bar isterim" dedi. Zikar denen konak yerine vardklar zaman Hanf olu Osman yz yoluk olduu h l d e g e l i p grt, " E y Mii'ninlerin Halifesi! Beni sakall gndermitin, simdi sana sakalsz, geldim" dedi 11/ A l i ona. "Ecir ve hayra kavutun" d i y e r e k teselli etti.
I
Hrti
PEYOAMHERLEIi VE HALFELER TARH (Cilt! 1)
gsteririm. Kl, doruyu eriden ayrr" dedi. Ve Medinelileri sefere tevik ve davet etti. Medineliler nce ar davranmlarsa da, ashabn sekinlerinden Hanzale olu Ziyad hemen Hz. Halife'nin arsna uyarak, "Ben sen den ayrlmam, her zaman seninle birlikte silerle arprm" dedi. Ensardan ve slih kiilerden bazlar da Halife'nin arsna uydu. Ensarsan Ebu Katade (r.a.) kalkp, "Ey M'minlerin Emri! Bu klc bana Reslullah (s.a.v.) kuatt. Hayli zamandr knnda duru yor. Onu, Mslmanlarn iine fesad sokan bu zlimlerin zerine s yracam" dedi. M'minlerin annelerinden mm Seleme (r.a.) de, "Ey M'minlerin Emri! Kabul etmeyeceini bilirim, yoksa seninle be raber kardm. te bu amcamn oludur. Yanmda kendimden daha azizdir. Seninle beraber gitsin. Her yerde seninle beraber arpsn" diyerek amcasnn olunu teslim etti. Bylece Medineiilerden pek ok halk, Halife ile birlikte sefere ha zr oldular. lerinde Bedir'de bulunmu olanlardan yalnz alt kii vard. Bunun zerine Hz. Ali, Bedir'de bulunmu olanlardan Hanf olu Sehl Ensar'yi Medine'de vekil brakt. Medineiilerden kendisine uyanlarla beraber otuzaltmc hicret senesinin Rebilahir aynda Medine'den kp Rebeze kyne gitti. Medine'de bulunan Kfe ve Basra halkndan dokuz yz kadar gnll de ona katld. Hz. Ali Medine'den karken Selm olu Abdullah ile karlat. Atnn dizgininden tutarak, "Ey M'minlerin Emri! Medine'den k ma. Eer karsan, Allah'a yemin ederim ki, br daha buraya slm hkmeti girmez!" dedi. Halk ona sverek zerine saldrdlar. Hz. Ali, "Onu braknz. Muhammed (s.a.v.) in ashabndan ne gzel adamdr" dedi. Selm olu Abdullah'n sz doru kmtr. Ondan sonra Me dine Hilfet merkezi olmamtr. nk Hz. Ali Kfe'de bulunup on dan sonra am, Emevlere; Badat, Abbaslere saltanatn baehri ol mutur. Hz. Ali Re bezeye vard srada byk olu Hasan (r.a.) oraya gelip babasyla grnce, "Osman kuatlnca Medine'den k, onun ldrlmesi srasnda Medine'de bulunma dedim, dinlemedin. Osman ldrlnce Arab kabileleri ve memleketlerin halk sana balanmcaya kadar biat alma, onlar sensiz bir i beceremezler dedim, dinleme din. Bu kadn ile bu iki adam ayaklannca halk barp da kavga ya tn caya kadar evinde otur, fesad kacak olursa bakalarnn ellerin de km olsun dedim, dinlemedin. imdi i byd ne yapacaksn?" dedi. Ona cevap olarak Hz. Ali de, "Oulcazm! Osman kuatlnca Medine'den kmann yolu yoktu. nk bizim d* etrafmz sarlm t. Biat iine gelince, bu i Medinelilerin hakkdr. Bu hakkn onlarn elinden kmasn doru bulmadm. Reslullah (s.a.v.) m lmnde halk Ebu Bekir'e ve sonra mer'e biat ettiler, ben de ettim. mer'in lm nde Danma Kurulu'nda olan alt kiiden, birisi de ben idim. Osman'a biat olundu. Ben ona da biat ettim. Onun ldrlmesinden soma halk kendi zalanyla bina biat ettiler, ben arlk muhalefet ey-
Hz.
AL'NN
BASRA'YA
GD
407
leyenlerle savarm. Allah'n hkmne razym. Talha ve Zbeyr'in klar zerine imdi evime kapanp durmak nasl olabilir. Hfet iinin idaresi benim grevimdir. Ona ben bakmazsam kim bakacak? Sen bu fikirlerden vazge olum..." dedi. Hz. Ali ayaklananlardan nce Basra'ya varmak zere Medine'den kmken Rebeze'ye ulanca, onlarn Basra'ya doru gitmi oldukla rn haber alnca, ne yapacan dnmek ve danmak zere Rebeze'de durdu. Kfe valisi Ebu Musa el-E'ar'yi davet iin Hz. Ebu Be kir olu Muhammed ile Cafer olu Muhammed'i Kfe'ye gnderdi ve Kfelilere hitaben, "Allah'n dinine yardmc olunuz. Kalknz, yan mza geliniz. Biz ancak durumu dzeltmek isteriz, ta ki bu mmet ev velki gibi karde olalar" diye mektup yazd ve sefer hazrlklarnn bir an nce bitirilmesi iine nem verdi ve kalkp askere dnerek ok et kili bir konuma yapt. yle dedi: "Yce Allah bizi slm ile aziz ve anmz yce kld. Hepimiz aalk bir durumda ve birbirimize dman iken bizleri slm birlii ile hep karde kld. Ta bu fitne kncaya kadar halk hep bu hl ze re bulunarak Allah'n kitabna gre hareket etmekteydiler. Gemi mmetler, blk blk olduklar gibi bu mmet de elbette yle blk blk olacaktr. inde bulunduumuz durumun errinden Allah'a s nrz..." Sonra dnp, "Mutlaka olacak, olur. Bu mmet yetmi ksm olur. te bana dmanlk eden blm grdm. im di dininizde sebat ediniz ve benim gsterdiim yola gidiniz. Peygam berinizin yolu budur. Onun snnetine uyunuz. Bir mklnz kt nda Kur'an'a bavurunuz. Onun hkmne gre hareket ediniz." de di. Bu srada Ubeydi't-Ta olu Sad ile Tay kabilesinden bir luk gelip M'minlerin Emri'ne ballklarn belirttiler. toplu
Sonra Hz. Ali kzl bir deve zerinde olduu ve yedeinde kesta ne dorusu bir ksrak bulunduu hlde askerle Rebeze'den hareket et ti. Sa kolda Hasan, sol kolda Hseyin vard. Dier olu Muhammed Hanefiyye de sanca tayordu. Svari zerine Yaser olu Ammar, piyade zerine Hz. Ebu Bekir olu Muhammed ve askerin ncl ne de Abbas olu Abdullah memur idiler. Emri altnda drtbin kadar asker vard. Sekizyz ensardan ve drtyz Rdvan aac altnda biat etmi olan ashabdan idi. lerinde Bedir'de bulunmu olanlardan ve ok sekin ashabdan mbarek ve muhterem kimseler vard. Yolda Kfe'den mir eyban gelip gr t. Hz. Halife ondan Kfe valisi bulunan Ebu Musa el-E'ar'nin du rumunu sordu. O da, "Bar istersen Ebu Musa bar adamdr ve eer sava istersen o sava eri deildir" diye cevap verdi. Hz. Halife, "Ben de bar isterim" dedi. Zikar denen konak yerine vardklar zaman Hanf olu Osman yz yoluk olduu hlde gelip grt, "Ey M'minlerin Halifesi! Beni sakalh gndermitin, imdi sana sakalsz geldim" dedi. Hz. Ali ona, "Ecir ve hayra kavutun" diyerek teselli etti.
(Cilt:
1)
sonra Hz. Ali, "Benden nce iki kii halife oldu. Kitap ve snnet ve amel ettiler. Sonra ncs hakknda yle ettiler, byle ilediler. Sonra bana biat ettiler. O zaman Talha ve Zbeyr de biat etmiken biati bozdular. Ebu Bekir, mer ve Osman'a boyun eip de bana mu halefet etmeleri alacak bir durumdur. Allah'a yemin ederim ki, be nim, benden ncekilerden aa olmadm ikisi de bilir. " Ya Rabbi onlarn baladklar dm z ve yaptklarnn fenaln kendile rine gster" dedi ve Rebeze'den Kfe'ye gndermi olduu Hz. Ebu Bekir olu Muhammed ile Cafer olu Muhammed'in dnlerine ka dar Zikar denilen konak yerinde beklemeye balad. Bu iki Muhammed Kfe'ye varp Halife'nin yazl emrini Ebu Musa el-E'ar'ye verdiklerinde Ebu Musa, "Ayaklanmak dnya yolu dur. Oturmak hiret yoludur. Biz ise hireti tercih ederiz" deyip hal k da tarafszla tevik etmekle; ikisi de hiddetlenerek dnp Zikar'a geldiler ve durumu Hz. Ali'ye bildirdiler. Hz. Ali yine Ebu Musa'y kandrmak iin Abbas olu Abdullah ile Eter'i gnderdi. Onlar da Kfe'ye varp Ebu Musa'y ikna edemeyince, zgn olarak Zikar'a dndler ve Hz. Ali'ye durumu anlattlar. Sonra Hz. Ali, olu Hz. Hasan ile ok sekin ashabdan Yasir olu Ammar' gnderdi. Onlar da Kfe'ye varmlar ve doru mescide gir miler. Ebu Musa, Hz. Peygamber'in torununun mescitte olduunu iitir iitmez hemen mescide gitmi ve Hz. Hasan' barna basp sev gi ve ihlsn gstermiti. Yasir olu Ammar, "Ey Ebu Musa! Ali'yi terk ile ayaklananlara katldn" deyince Ebu Musa, "Ben yle bir ide bulunmadm" demi. Hz. Hasan, "yleyse niin Kfe halkn bize yardmdan alkoyuyor sun? Biz Mslmanlar arasnda durumun dzeltilmesinden baka bir ey istemiyoruz," diye buyurmu. Ebu Musa, "Anam babam sana fe da olsun. Buyurduunuz dorudur. Fakat Reslullah (s.a.v.) dan iittim ki, yaknda Mslmanlar arasnda fitne kacaktr. Onda otu ran, ayakta durandan ve ayakta duran, yryenden ve yryen, hay van srtnda gidenden hayrldr. Mslmanlar hep kardetir. Kanla r ve mallar birbirine haramdr dedi." diye cevap vermi. Bunun zerine Yasir olu Ammar hiddetlenerek Ebu Musa'y azarlam, halktan bazlar da Ammar'a ar szler sylemi. Bu se beple halka heyecan gelmise de, Ebu Musa yattrmtr. "Ebu Mu sa el-E'ar tarafszl gr ve itihad olarak benimsemi. tihadn da hats olsa da zrl saylr ve affedilir. Fakat bu durumda Hil fete bal olan Kfe valiliinden ekilmesi gerekir..." diye de itirazla ra hedef olmutu. O srada Hz. ie Kfe'nin ileri gelenlerinden Su nan olu Zeyd'e bir mektup gnderip ya evinde kapanp oturmasn, yahut kendisine yardm etmesini emretmiti. Yine bu mnda Kfe halkna da bir mektup gndermiti. Suhan olu Zeyd, mescidin kap snda ayakta durup o mektuplar okumu benimsemeyerek nemsememiti. Oradakilerden biri ona itiraz edince yine halk arasnda bir heyecan yeli esmiti.
Hz.
AL'NN
BASRA'YA
GD
40&
Hemen Ebu Musa el-E'ar kalkp. "Ey halk! Bana itaat ediniz, tarafsz bir topluluk olunuz. Fitne knca insan hayret ve phelere drr, hakikati bilinmez bir duruma gtrr. Ortadan kalknca da, durumun i yzn meydana karr. Fitne yrek ars gibi bir b yk acdr. Onda her eit rzgrlar eser, aklllar ocuk gibi hayran kalr, vdlarnz knlarna sokunuz, karglarnz krmz, oklarnz para para ediniz, evlerinizden ayrlmaynz. Kurey Medine'den kp ve bilginlerden ayrlp da komutanlarla kartklarnda onlarm iine karmaynz. Benim tlerimi dinleyiniz. Dnya ve hirette kurtulu bulursunuz." dedi. Suhan olu Zeyd, kalkp Ebu Musa'ya dnerek, "Frat' geri e vir. Eer geldii yere dnp giderse sen de dediini yapabilirsin. An lamadn iden vazge. Ey halk! Yrynz, Halifenin yanma gidi niz, doru yolu bulmu olursunuz..." dedi. Yiit Ka'ka' kalkp, "le me nizam verecek ve mazlumun hakkn zlimden ahverecek bir h kmet lzmdr. te Halife sizi dzeltmeye aryor. Onun arsna uyunuz. Hemen yanma gidiniz." dedi. Yine Kfe'nin ileri gelenlerin den Eb'l-Hayr adndaki kii de, "Ey Ebu Musa! Talha ve Zbeyr Ali' ye biat ettiler mi?" diye sordu. Ebu Musa, "Evet" diye cevap verdi. Eb'l-Hayr, "Ondan sonra Ali biati bozacak bir ey yapt m ? " deyin ce Ebu Musa, "Bilmiyorum" deyince Eb'l-Hayr, "yleyse sen buras n reninceye kadar biz seni terk ederiz. Halk imdi drt blmdr. Ali Kfe'nin arkasnda, Talha ve Zbeyr Basra'da, Muaviye amda'dr. Bir blm de Hicaz'da var. Onlar yeter derecede olmayp, bir d man da onlarla vurumaz." deyince Ebu Musa, "te halkn hayrls onlardr." deyince Eb'l-Hayr, "Artk iindeki kinin sana stn gel mi, ey Ebu Musa!" diyerek sz kestirdi. Soma Hz. Hasan pek etkili szler syledi. Halk hepten onun tarafna meyledip yneldi. Bu srada Tay kabilesinden bir topluluk geldi. Htem olu Adiy'e, "Ne emredersin?" dediklerinde o da, "Biz Hz. Ali'ye biat ettik. Bizi byk bir emre ard, biz gideriz" diye cevap verdi. Reislerden Amr olu Hind kalkp, "M'minlerin Emri bizi ard. Bize vekiller gn derdi. Hatt Hz. Peygamber'in torunu olan olu da geldi. Haydi Emrinizin yanma gidiniz. Ona her bakmdan yardm ediniz." diye halk tevik etti. Adiy olu Hacer de bu yolda szler syledi. O srada ise halk, hkmet konana saldrmlard. Hz. Ali, olu Hasan ile Ammar' gnderdikten sonra arkalarndan Eter'i de gndermi. Es ter, Kfe'ye varnca mescide girmi ve grm ki, Hz. Hasan ve Ammar, Ebu Musa ile az kavgas ediyor... Hemen kp ve nne gelen halk srp hkmet konana varm. ok yksek bir ekilde bararak Ebu Musa'nn adamlarn dar karm. Onlar da, "Ey Ebu Musa! Ester geldi, hkmet konana girdi, bizi derek kovdu" diye barmlar. Sonra Ebu Musa gelince, Ester onu da kovmusa da. Ebu Musa, "Bu akamlk bana izin ver" diye yalvarm, o da izin ver mi. Hz. Hasan ise, "Ey halk! Ben yarn sabahleyin hareket edeceim. Gelecek olanlar benimle beraber gelsin" diye buyurdu. Ertesi gn
410
(Cilt:
1)
Hz. Hasan ve Aramar (r.a.) ile beraber Kfe'den dokuzbin kadar as ker hareket ederek Hz. Halife'nin tarafna gittiler. Zikar denen yere eritikleri zaman Hz. Ali onlarn gnllerini alarak dedi ki: "Ey Kfeliler! Siz Acem hkmdarlaryla savatnz. Onlarn topluluklarn dattnz, hatt miraslar size kald. Bu kere sizi ardm. Ta ki, birlikte Basra'daki kardelerimize gidelim. Onlar hak yoluna ara lm."
Deve
Olay
Zikar denen yerde hayli asker topland. Abd'l-Kays kabilesi de Hz. Halife'nin yolu zerinde onun gelmesini beklemekteydiler. Hz. Ali, Kfe'nin ileri gelenlerinden Ka'ka' (r.a.) zel talimatla Basra'ya gnderdi. Ka'ka', Basra'ya varnca nce Hz. ie'nin yanma varm, "Ey anamz! Bu ehre niin geldin?" diye sormu. O da, "Mslman larn durumunu dzeltmek iin" diye cevap vermi. Bunun zerine Ka'ka', "Talha ve Zbeyr'i ar. Gelsinler de on larla yapacamz konumamz dinle" deyince Hz. ie de onlara ha ber gndermi. Talha ve Zbeyr gelip Ka'ka', durumu onlardan so runca onlar da Hz. ie'nin szn dorulamtr. Ka'ka' da, "D zeltmek istediiniz nedir, bana syleyiniz?" deyince, "Osman' ld renler hakknda ksasn yerine getirilmesidir ki, terk olunursa Allah'n kitabnn hkmn terketmek olur." demilerdir. Ka'ka' demi ki: "Siz Basra halkndan altyz adam ldrdnz. Size altbin adam fkelendi. Zheyr olu Harkus'u tutmak istediniz. Altbin adam onu korudu. Eer onlar bu hl zere brakrsanz dedi iniz ve sakndnz eyin iinde kendinizi bulursunuz. Ve eer hep sizden ayr duranlarla harp edecek olursanz btn Muzar ve Reba kabileleri sizin aleyhinize ayaklanrlar. Dzeltmek nerede kalr?". Hz. ie, "yleyse bu konuda senin grn nedir?" deyince Ka'ka', "Bu derdin devas fitneyi yattrmaktr. Fitne yatnca Osman iin ayak lananlar korku ve hayrette kalrlar. Bu frsat ganimet biliniz, hayra let olunuz. Bizi belya sokmaynz. Yoksa iki tarafn da yok olmas na sebep olur" diye cevap vermi. Onlar da, "Grnde isabet ettin ve gzel syledin. Eer Ali de senin fikrinde olarak buraya gelirse i biter. Fesad ortadan kalkar" demeleri zerine Ka'ka' memnun olarak dnmtr. Halbuki o srada Basrallardan birok halk Zikar'a gelip, Kfelilerden olan kardele riyle grmler ve srf bar niyetinde olduklarn bildirmiler, Kfeliler de onlara bu ekilde syleyerek onlar Hz. Halifenin huzuruna karmlar. Ksaca, Basra'dan gelmi olan misafirler, memnun olarak dn m, Ka'ka' da bar haberiyle Zikar'a gelince artk bar taraf kuv vet buldu ve herkes memnun oldu. Bunun zerine Hz. Ali kalkp bir gzel hutbe okudu. Cenab- Hakk'a hamd ve kr etti, Arabm cahi-
DEVE u . u liyet zamanndaki bedbahtln ve sla nidan sonraki bahtiyarln] ve Hz. Peygamber'in zamanndan sonra Allah'n ltfu ile halifeye biat ile birlik ve beraberlik iinde kalndn ve bu olaya ancak d u n yay isteyen ve bakasna hased ederek her eyi geri evirmek haya linde bulunanlarn sebep olduunu syledi. Sonra, "Yarn sabah Bas ra'ya gideceim. Osman aleyhine kanlardan ve onlara yardm eden lerden kimse benimle beraber gelmesin" diye buyurdu. , bni Sevda diye bilinen ve Sebeiyye gruhunun ba bulunan Sc be olu Abdullah, Mlcem olu Halid ve Ester gibi nceden Hz. Os man aleyhine km olan reisler, Hz. Ali'nin bu emrinden kukulan mlar ve gece toplanp danma yapmlar ve demiler ki: "Ali, Al lah'n kitabnn hkmlerini Deve Topluluu'ndan daha iyi bilir ve yerine getirmesine daha ok ahr. Osman aleyhine km olanlar, imdi hep onun yannda olduu halde bakn ne diyor, iki tara bar nca ne olacak dnmeliyiz." lerinden Ester demi ki, "Allah'a yemin ederim ki, bizim hak kmzda iki tarafn gr birdir. Bartklar gibi bizi idama kalk rlar. Geliniz, Talha'nn zerine saldrarak onu Osman'a katalm. Ondan sonra bizim rahat durmamza raz olurlar ve bununla yetinip ilerisine gitmezler..." deyince bni Sevda demi ki: "Talha'nn yann da bebin kadar adam var. Siz ise burada ikibinbeyz kadar adams nz. Bu dediinizi yapamazsnz." Heytem olu Alya, "ki taraftan da ayrlalm ve iin sonunu bek liydim" deyince bni Sevda demi ki: "Halk sizin yalnz kaldnz isterler ve sizi yalnz grdkleri gibi zerinize saldrrlar." Hatem o lu Adiy demi ki: "Ben ne Osman zerine hareket etmeye rza gs terdim, ne de bunu irkin grdm. Fakat dediiniz karsa, i bu ker teye gelirse, bizim de atmz var, silhmz var. Siz ileri giderseniz ben de giderim, geri kalrsanz ben de kalrm." Sonra Sa'Iebe olu Salim ve Evfa olu Sveyd, "inize bir ka rar veriniz" deyince bni Sevda, "Ey kavim! Sizin izzet ve kuvvetiniz halk ile karmadadr. imdi onlara yaltaklk ediniz ve iki taraf bir birine yaklanca aralarnda bir kavga karnz ki, birbiriyle arp mak zorunda kalsnlar. Siz de korktuunuzdan kurtulasnz" deyip dierleri de onu kabul edince yine ordudan uzak olmamak zere ka rar vermiler ve bu karar zere dalmlar. Onlarn bu kararlarn dan dier halkn haberi y o k l u . Hz. Ali sabahleyin h a r e k e t e d e r e k Abd'l-Kays kabilesinin olduu yere indi. Onlar da o n a katld. Ve onlarla birlikte hareket ederek Za viye adndaki kye kondu v e o r a d a n Basra'ya gittiler. Deve Topluluu da ileri hareketle Ziyad olu Abdullah'n k k nnde karlatlar Vail olu Bekir kabilesi, Abdl- Kays ile haberletiler ve gelip Uz AH ile birletiler. Bu iki byk kabilenin katlma: i s e , Halif'e'nin or duuna hayli kuvvet vc halkn enzimde heyhel vermitir. Basra'nn byk eyhlerinden o l a n K a y S olu Ahnef h a c in M e k k e ' y e giderken M e d i n e ' y e urad zaman Hz. Osman kuatlm bir durumdnyd. A h
412
(Cilt:
1)
nef onun sonunda ldrleceini anlam ve o zaman Hz. ie Medi ne'de bulunmakla Ahnef, ona, Talha ve Zbeyr'e varp, "Osman'dan sonra kime biat edeyim" deyince de, "Ali'ye" demiler. Daha son ra Hz. Osman ldrlp Hz. Ali halife olunca Ahnef, Mekke'den dn nde Medine'ye gelip Hz. A'ye biat ettikten sonra Basra'ya dn mt. Hz. ie, Talha ve Zbeyr Basra'ya varp Ahnef'i, Ali ile ar pmaya ardklarnda Ahnef hayrette kalm ve, "Siz bana Al'ye biat et demediniz mi?" diye sormu; "Evet demitik, ama o sonra du rumunu deitirdi" demiler. Ahnef de, "Ben biatimi bozman, M' minlerin anas ile arpmaya da kalkmam. Ama topluluun iinden kp bir tarafa ekilirim" diyerek altbin kadar adamla Basra'ya iki saat uzaklktaki Celca denen yere ekilmiti. Bu kere Kays olu Ahnef, Hazret-i Ali'nin huzuruna geldi. Olup biteni hikye etti ve, "Dilersen seninle birlikte arpaym ve diler sen onbin klc arpmadan alkoymak iin tarafsz duraym" dedi. Hz. Ali ikinci ekli tercih buyurduundan Ahnef hemen Temim ve Ben Sa'd kabilelerine seslenince hepsi ona uydu. O da onlarla birlik te tarafsz kalmak zere ekilip topluluk dnda kald. Ka'ka' ile Deve Topluluu aralarnda verilmi olan karar zere bar yapmak kuvvet bulmusa da, yine iki tarafta da arpmak iste yenler oktu. yle ki Deve Topluluu'ndan bazlar hemen harbe ba lanmasn Avvam oiu Zbeyr Hazretlerine teklif etmi, o da Ka'ka' ile verilen karardan bahsederek zr dilemiti. Beri tarafta da bazlar, hemen harbe balanlmasn Hz. Ali'ye hatrlatnca o da buna yanamamt. Talha ve Zbeyr'e, "Eer Ka' ka' ile vermi olduunuz karardan caymadysanz arpma istekle rinden vazgeiniz. nelim, iimize bakalm" diye haber gnderdi. O s rada Talha ve Zbeyr, ileri knca Hz. Ali de meydana kp onlarn yanma vard ve onlara dnerek, "Vurumaya hazrlanmsnz ama Allah huzurunda bir zr ve sebep de hazrladnz m? Ben sizin din kardeiniz deil miyim, size benim kanm hell klacak bir sebep k t m ? " diye buyurdu. Sonra Talha'ya dnerek, "Ey Talha! Kendi hanmn evinde b rakarak Reslullah (s.a.v.) m hanmn buraya getirip de onunla bir likte arpacak msn? Sen bana biat etmedin mi?" deyince Talha, "Evet ama kl boynumun zerinde idi" diye cevap verdi. Bununla beraber Hz. Ali'nin szlerinden zlerek Hz. Talha'ya kararszlk ve pimanlk geldii de sylenir. Soma Hz. Ali, Hz. Zbeyr'e dnerek, "Ey Zbeyr! Hatrnda m dr ki, bir gn Reslullah (s.a.v.) sana hitaben: 'Sen zlim olduun hlde Ali ile vuruacaksn' diye buyurmutu" deyince hads, Zbeyr'in hatrna geldi. Sanki derin bir uykudan uyanp da kendine geldi. "Evet ya Rab" dedi ve "Eer bu hads nceden hatrma gelseydi bu raya gelmezdim, Allah'a yemin ederim ki, hibir zaman seninle vu rumam" diye yemin etti. Bu karar zere ayrlmd. Hz. Ali dnnde ashabma, "Zbeyr,
DEVE
OLAYI
412
sizinle vurumamak zere yemin etti" diye buyurmu. Zbeyr de ar kadalar yanma varm, durumu bildirmi ve Hz. ie'ye, "Ne yapa caksn" diye sorunca, "Savuup gideceim" diye cevap vermi. Olu Abdullah ise ona itirazla, "iki fitneyi bir yere getirdin. Tam vurua caklar srada savumak istersin, bu deil, ancak sen Hz. Ali'nin bay raklar altndaki yiitlerden korktun" deyince Zbeyr, "Ne yapaym, yemin ettim" deyince Abdullah, "Yeminine kefaret ver de yine Ali ile vuru" diyerek klesi Mekhui' azad ettirmi olduu sylenir. Talha ve Zbeyr, cennetle mjdelenen on kiiden olduklar hlde gr ve itihadlarmda hata ederek, fitnenin bymesine sebep olmularsa da, olaylarn gemiine ve gelimesine baklacak olursa, an lalr ki, onlarn bu derece ileri gitmelerine oullar sebep olmutur. zellikle Hz. Zbeyr, yukarda geen hadsi hatrlayarak Hz. Ali e vu rumamak iin yemin etmiken, olunun o derece arpmak zerine srar alacak eydir. Babalar barmak istiyor, oullar raz olmu yor. Dorusu bu ki insana mal ve ocuklar byk fitnedir. Ashab kendilerini hakl sanarak vurutuklarndan itihatlarnda yanlsalar bile zrldrler. Ama dnya iin vuruan bakalar, zlim olduklar hlde ldrlm olurlar. yle olsun, byle olsun, slm fe tihlere yardm edecek olan bunca yiitlerin birbirini ldrmelerine zlmemek elde deildir. Ne garib manzaradr ve nasl byk bir fitnedir ki: Hz. Ali, Re slllah'n Halifesi olup oullar Hz. Hasan ve Hseyin ve Ysir olu Ammar gibi ashabn setiklerinden biri ve Bedir savama katlanlar dan ve Rdvan aac altnda biat eden sekin sahabeden pek oklar mevcud olduu hlde karsnda vurumaya hazr olan binlerce si de Hz. Talha ve Zbeyr gibi ashabn byklerinden deeri byk iki ki inin emrine bal idiler. Onlara yardmc olan Hz. ie'nin bir kar dei kendi yannda ve dier bir kardei de Hz. Halife'nin emrindeydi. O zaman Basra halk ksm olup biri Kays olu Ahnef ve Husayn olu mran gibi tarafszd. Dieri Hz. Halife'ye ve dier bir b lm de Deve Topluluu'na bal idiler. Bylece iki ksma ayrlan ka bilelerin bir ksm, dier ksmna kar olarak konmulard. Kfe Mudarleri Basra Mudar'lerine ve Kfe Rebia's Basra Rebia'sma ve te ki kabilelerin de her ksm, kendi hemcinsine kar konup iki taraf, birbirine can dman olarak savaa hazrlanmlard. Hz. Halife'nin ordusu yirmibin kiiden ibaret iken, Deve Topluluu'nun emrindeki sler otuzbin kiiye ykselmilerdi. ki taraf da bu ekilde savaa hazrlandklar bir srada bar ya plmasn kuvvetle ummaktaydlar. Talha ve Zbeyr, "Biz Ka'ka' ile verdiimiz karar zereyiz" diye Hz. Halife'ye haber gnderdiler. Abbas olu Abdullah onlarn yanma gitti. Talha olu Muhammed de beri tarafa gelip Hz. Halife'yle g rt. ki taraf birbirine yaklat, bar konumalarna giriti. Halbu ki Hz. Osman'n, "Feseyekfke hmullah..." yeti zerine damlam olan kan iin daha nce Talha ve Zbeyr e Hanf olu Osman'n
114
(Cilt:
1)
dkt kanlar bir halifenin kan pahas olmayp daha pek ok kan larn dklmesi durumun bir gereiydi. Her ne kadar bar hemen gerekleecek gibi grnyorduysa da, i yznde sava sebepleri hazrlanmaktayd. Her iki taraf bartk lar gibi Hz. Osman aleyhine km olanlarn cezalandrlmalar mu hakkak olduundan onlarn Sebe' olu Abdullah, Mlcem olu Hlid ve Mlik Ester gibi reisleri kendilerinin kurtuluu iin iki taraf sa vaa tututurmak zere gece toplanp konuarak verdikleri karar ze re hemen Deve Topluluu zerine saldrmlar ve iin aslndan kimse nin haberi olmad iin, her kabile karsndaki hemcinsiyle vuru maya balamlar. Hz. Talha ve Zbeyr, sa ve sol kollara adamlar gndermiler. Kendileri de askerin ortasna gelip, "Bu ne?" diye sormular. Halk da, "Kfeliler geceleyin bizi bast" diye cevap vermiler. kisi de, "Ali, kan dkmedike vazgemeyecek" diye onun hakknda kt zanda bulunmular. Hz. Ali bartlar iitince, "Bu ne?" diye sordu. Sebe'iyye gruhu ise onun yanna bir casus gndermilerdi. te o casus Hz. Ali'ye, "Ne olduunu bilmiyoruz. Deve Topluluu'nun bir blm geceleyin bizi bast, biz de uzaklatrdk ve Deve Topluluu'nu vurumaya hazr bul duk" diye cevap verdi. Onun zerine Hz. Ali, sa ve sola memurlar gnderdi ve, "Talha ve Zbeyr, kan dkmedike bu iten vaz gemeyecekler" dedi. Sr olu Ka'b da Hz. ie'nin yanma gitti ve onu evinden kar d. Ad geen devenin zerine bindirdi. Mahfesine zrhlar giydirdi. Devenin yularndan tutup yederek ehir dnda kavgay iitecek bir yere getirdi. ki taraf sebebi birbirine ykleye dursun, artk askerin nn almak mmkn olmayp yer yer birbiri zerine saldrdlar ve ok iddetli ve kanl bir arpmaya baladlar. Bylece Sebe'iyye g ruhu da muradna erdi. Hz. Zbeyr, Hz. Ali ile vurumamak zere yemin etmiken olu Abdullah onu alkoymutu. Bu sefer anszn arpma knca ne ya pacan arm ve hemen olu Abdullah' arm, "Bugn ya z lim, ya mazlum ldrlecek. Ben zannediyorum ki mazlum olarak l drleceim. En byk tasam borlarmdr. Mallarm sat, borlar m ver" demi ve ister istemez harb meydanna atn srmt. Ebu'l-Yakzn yani Yasir olu Ammr, karg ile Hz. Zbeyr'in ze rine hamle etti. Zbeyr de onun hamlesini savuturdu. Fakat hayret te kald ve derin fikirlere dald. nk Resl-i Ekrem (s.a.v.) , "Her kim Ammr'a dmanlk ederse, Allah onu sevmez" diye buyurmu ve bir gn, "Vh vh Ammar' si bir topluluk ldrecek" demi ve yine bir gn, "Ammr! Sana mjde. Seni si bir topluluk ldrecek" diye Ammar' ehitlik ile mjdelemiti. Bu hadslerin gsterdiine gre Ammr, eer bu vurumada l drlecek olursa Deve Topluluu'nun si olduklar anlalacak. Z beyr ise onlar hakl sanmakla onlara karmt.
DEVE
OLAYI
415
Ammr (r.a.), Hz. Zbeyr zerine kargsn dorulttuka Zbeyr onu savard. Fakat karlk olarak onun zerine hamle etmezdi. Yok sa Ammr, pek ihtiyar ve zayf bnyeli olup Zbeyr ise kl vurmak ta son derece usta ve nl bir asker olduundan istese bir vuruta Ammr' kargsyla beraber yere drrd. Ammr da Zbeyr gibi cennetle mjdelenmi deeri byk birine kyamazd. Fakat Hz. Ali'nin hakl olduunu bildiinden din grevi ni yerine getirmek iin kendisini vurumaya mecbur gryor ve Zbeyr'in zerine arka arkaya hamle ediyordu. Zbeyr ise ona saldramadmdan, "Ey Ebu'l-Yakzn! Beni ldrmek mi istiyorsun?" de yince Ammr da, "Hayr. Seni ldrmek istemem. Fakat buradan sa vu git" dedi. Zbeyr ise buraya geldiine piman olduundan hemen savuup gitti. Bu srada ise iki taraf her koldan birbiri zerine hcum ederek vuruma pek ok kzt. Askerin korkun bartlar ve ac ac feryadlan arasnda ekirge alay gibi havada uan oklarn vzlts iitilmez oldu. Atlarn ayaklar altndan kat kat kalkan tozlardan hava boz bulank olup gz gz grmez oldu. Kllar ise bulut iinde parlda yan imekler gibi parlayp gzleri kamatryordu. Sonunda Halife'nin askeri stn geldi ve Deve Topluluu fena hlde bozuldu. Dank ve perian olarak Basra'ya doru kap Hali fe'nin askeri ise onlar takip ediyordu. O srada Talha, tereddt ve hayrete derek saflarn arasna e kilip durmaktayd. Anszn kendisine bir ok dokundu. Yaras pek ar olduundan ehrin iine gtrld. Talha ise boynunda biat olma d hlde hirete gitmekten korkmakla Hz. Ali'nin askerlerinden bi rine rastlaynca, "Sen Hz. Halife'nin ashabndan msn?" deyip o da, "Evet" demekle, "Elini ver. Onun iin sana biat edeyim" diyerek va sta ile Hz. Ali'ye biat etmitir. Basra'ya girerken pimanl belirtici beyitler okuyordu. Bir harab eve yerletirildi. Kan dindirilemeyip ok ekmeksizin lmtr. Bu oku atan, Hakem olu Mervan'm. Talha'y Hz. Osman'n katille rinden sayd ve yle bildii iin, bu kargaal frsat bilerek hemen bir ok atp onu ehit etmi ve Hz. Osman'n olu Eban'a "Babann katillerinden bazsn ldrdm. Artk intikam sevdasna dmem" demi. Hz. ie'ye gelince: ehir dnda ad geen deve zerinde durur ken, byk bir feryad ve figan iitince yanndakilere "Bu ne" demi. "Askerin feryad" demiler. "Hayr m, er mi?" diye sormu. "er" diye cevap vermiler. te o srada Zbeyr (r.a.) arpma alanndan savuup Hz. ie'nin nnden geerek Sib vadisine doru gitmi vearkasndan bozgun asker gelip atmt. Hz. Zbeyr bir klesiyle beraber Sib vadisine giderken Kays o lu Ahnef'in askeri yanndan getii zaman bir adan gelip, "te Z beyr gidiyor" deyince Ahnef de, "ki askeri birbirine drp de ken disi dnd m ? " demi.
416
(Cilt:
1)
Orada bulunan Crmz olu Amr, Zbeyr'in arkasna dm ve iki arkadayla beraber koarak Sib vadisinde Zbeyr'e yetimi. Namaz klmak iin hayvanlarndan indiklerinde Crmz'n olu Hz. Zbeyr'in arkasna kalarak hemen onu zrhnn yakasndan vurup ehit ettikten sonra kmemi alp Ahnef'in,yanna gelmi ve durumu anlatm.
Ahnef, " y i m i e t t i n , f e n a m b i l m e m " deyince Crmz'n olu,
o klc Hilfet makamna getirdi ve Zbeyr'in katili olduunu per deciye haber verip Halife'nin huzuruna girmek iin izin istedi. Per deci ieri girip durumu anlatmca Hz. Ali, " R e s l u l l a h ' d a n (s.a.v.)
iittim 'Zbeyr'in katilini atele mjdeleyiniz' diye buyurdu. Haydi v a r , C r m z ' n o l u n a c e h e n n e m e m j d e v e r " dedi.
Crmz'n olu, Zbeyr'i ldrdnden dolay mjdesinin k a r l olarak Hz. Ali'den bol bir bahi umarken yle bir irkin mjde yi alnca fkelenerek kltc szler syleyerek cehennem olup g i t mitir. Hz. ie'ye gelince ad geen " A s k e r " adl deve zerinde ve bir yedek ordusu yerinde durup kendi askerinin perian olarak gel diklerine zlerek bakyordu. Bozgun asker, Basra'ya kadar gelince deveyi ve yannda atllar grnce dnp orada toplandlar. Kendile rini derip topladlar ve tekrar savaa hazr olarak saf baladlar. Hz. Halife'nin ncleri ise oraya yaklam olduundan Hz. ie,
Sr olu Ka'b'a bir Kur'an verip, " D e v e n i n y u l a r n b r a k d a i l e r i g i t
v e h a l k b u n a a r " dedi. Ka'b ilerledi ve gelenleri Kur'an'a ard.
Sebe'iyye gruhu onu okla vurup ldrdler ve Hz. ie'nin mahfesi ni oka tuttular. Hz. ie feryad ile etraftan yardm istedi. Saa sola adamlar gnderip halk savaa tevik etti. Mudar kabesinin Basrahlar ile Kfelileri ilerlediler ve devenin nnde birbiri zerine hcum ettiler. Bylece tekrar kanl bir vuru maya baland. Kfe'nin ileri gelenlerinden olup Kfe Mudar'leri ile beraber bulunan Suhan olu Zeyd ve kardei Seyhan ehit oldu. Bi raderleri Sunan olu Sa'sa'a yaraland ve vuruma gittike kzt. Kfe'nin Yemenleri e Reba's geri kalmlarken ilerleyip iddetli bir arpmaya giriter. ki tarafn kahramanlar " S a b r v e s e b a t " diye bartlar. , Askerin oklar bitti, karglarla urutular. Karglar krld, gs gse geldiler ve sonra sert bir kl vurumasna giritiler. Arka ar kaya bayraktarlardan biri dnce yerine dieri geerdi. Bylece bay raklar altnda pek ok adamlar ld. Nice evler kapand. Vuruma devenin nne geldi. Deve, bir sancak yerine geti. Yularn tutanlar dtke yerine bakalar geerdi. Bylece devenin yular zerinde yalnz Kurey'den krk kii ldrld. Hakem olu Mervan ile Zbeyr olu Abdullah yaraland. Ezd kabilesinden bir adam devenin yularn tutarken ev halkn dan on kii ile beraber ldrld. Ksaca devenin yular zerinde nice eller kesildi ve nice canlar bedenden ayrld. Sonunda Hz. Ali,
DKVK
OI.AYI
417
"Devenin ayaklarnn sinirlerini kesin, deve yere dt gibi Asiler dadr" diye bard. Hemen askerden biri devenin ayana vurdu. Deve bir yanma devrilirken pek iddetli ve acip bir bart ile haykr d. Deve der dmez siler dalp kamaya yz tuttular. Hemen Hz. Ali'nin emriyle dellllar, "Kaanlarn arkasna dmeyin, yarallar ldrmeyin, evlere de girmeyin" diye bardlar. Hz. Ali, Hz. Ebu Bekir olu Abdullah' ard, "Git, ie iin bir adr kur ve yaras beresi var m, bak da haber getir" diye buyurdu. Hz. Ebu Bekir olu Muhammed ve Yasir olu Ammr (r.a.) gittiler, devenin zerindeki mahfeyi yklenip ller arasndan kardlar ve bo bir yere getirdiler. Mahfeye o kadar ok saplanmt ki kirpiye dn mt. Fakat zerinde zrh olduundan oklar ieri ilememiti. Son ra Hz. Halife, Hz. ie'nin yanma gitti. Hl ve hatrn sordu. Sonra Kfe ileri gelenlerinden bazlaryla Ka'ka' (r.a.) gidip grtklerin de Hz. ie, "Keke bundan yirmi sene nce lm olsaydm" dedi. Akam olunca Hz. ie'yi kardei Muhammed alp Basra iinde bir konaa gtrd ki orada birtakm kadnlar alyorlard. nk ko nak sahibi Hz. ie tarafnda ve kardei Hz. Ali tarafmda bulunup ikisi de vurumada ldrlmlerdi. Geceleyin yarallar, ller arasndan birer birer svtlar ve Bas ra'ya girip evlerine eritiler, oluk ocuklaryla grtler. Ertesi gn Hz. Ali, lleri dolat. Hz. Talha'y toz toprak iinde yatar grnce alamaa balad. Yznden tozlar silerek, "nn lillhi ve inn ileyhi rcin. Vallahi ben bir Kurey'yi byle yere dp serilmi gr mek istemezdim" diyerek ok zld. O srada Talha olu Muham med'i de ller arasnda grp ve ona da bakaca zlp alad. Sonra Hz. Ali, llerin defnine izin verdi. Basra halk ehirden kp llerini gmdler. Hz. Halife askerinin ehitleri ile Deve Top luluu'nun lleri sayld. Toplam onbine kt. Evvelce de bin kadar adam ldrlm olduundan Deve olaylarnda ldrlenle rin toplam on bine kadar ykselmitir. Asker elinde ne kadar mal varsa Hz. Ali onlar toplatt. Basra mescidine gnderdi. zerinde devlet damgas olanlarndan bakasn sahiplerine' verdi. Hz. Ali'den Deve Topluluu'nun durumu soruldukta, "Din kar delerimiz olup zerimize, s olarak yrdler" dedi. imam A'zam Ebu Hanfe Hazretlerinden rivayet edilmitir ki, "Hz. Ali'nin emirle ri ve yaptklar hakknda bilgimiz olmasayd, sler hakknda ne mua mele yaplmas lzm geleceini bilemezdik" demi. Kfirlere stn gelindikte mallar gaziler arasnda bltrlr, oluk ocuklar tut sak edilegeldiine kyas edilerek bazlar, Deve Topluluu hakknda da o ekilde muamele olunmasn istediklerinde Hz. Ali "ie kimin payna decek" diyerek onlar susturmu olduu rivayet edilmitir. Olay sonunda Kays olu Ahnef, Sa'doullar kabilesiyle beraber gelip Hz. Halifeye itaatlerini bildirdiler. F. 27
:;
(Cilt!
1)
Deve olay, Cemaziyelahir aynn ortalarnda perembe gn o l u p gn Hz. Ali, Basra dnda kaldktan sonra pazartesi gn u r l u in iine girdi. Btn Basra halk, hatt yarallar bile bayraklar nltnda gelip ona biat ettiler. S o m a Hz. Halife, Abbas olu Abdullah' Basra vahi yapt. Basra ileri gelenlerinden Ebh olu Ziyad' h a r a ve Devlet Hazinesi zerine memur etti. Onun reyine bavurmak zere Abbas'n oluna da emir verdi. Ebh olu Ziyad, Arab dhilerinden ve ok gzel ve etkili konu an latplerindeni. Hz. mer, onu Basra'da baz makamlarda bulun durmutu. Sonra Hz. Ali, Hz. ie'nin Medine'ye kadar olan yol ihti yacn hazrlad ve onunla birlikte Basra'ya gelmi olanlarn yine bir likte dnmelerine izin verdi ve onu kardei Ebu Bekir olu Muham med ile birlikte gnderdi. Hz. ie, Basra kadnlarndan setii krk hatunu beraber gtrd. Hareket ettii gn, Receb aynn bayd. Hz. Ali gidip onunla vedlat ve bir mil uzakla kadar uurlad. Oul lar Hasan Ve Hseyin ve Hanf e olu Muhammed ise bir gnlk uzak la kadar uurladlar. Hz. ie doru Mekke'ye gitti ve Hac'dan sonra Medine'ye gidip lnceye kadar orada yalnzlk kesine ekilerek kendisinden km olan bu hatay hatrlayarak alamtr.
Hz. Talha'nn Hl
Tercmesi
Ubeydullah olu Talha (r.a.), Hz. Sddk'm ars zerine en ev vel iman eden be kiiden ve cennetle mjdelenenlerdendir. Uhud arpmasnda kendisini Reslullah (s.a.v.) a siper etti, bandan ya raland ve bir kfirin Resl-i Ekrem'e sallad klca kar elini tut tu, ondan eli olak kald. Resl-i Ekrem (s.a.v.), "Talha ve Zbeyr Cennet'de benim komsularmdr" diye buyurmu ve bu hadsi Hz. Ali rivayet etmitir. Hz. Talha, krmzya yakn beyaz renkli ve gzel yzl ve orta boyluydu. On olu ve drt kz vard. Ve pek ok serveti olup gnde bin ake geliri vard. Hz. Osman'n baz icraatna iddetli bir dil ile itiraz eder di. Fitne karak Hz. Osman ldrlnce son derece zlerek Hz. Os man'n kann istemek yolunda cann feda etmeyi kararlatrmt. Nitekim Deve olaynda ldrld. Fakat halife askeri tarafndan ldrlmeyip Mervan'n hainlikle att bir ok ile mazlum olarak e hit oldu. O zaman ya altm akmd.
Hz. Zbeyr'in Hl Tercmesi

Cennetle mjdelenmi olan Zbeyr (r.a.) in babas olan Avvam, Hz Peygamber'in hanm olan Hz. Hatice'nin kardeidir. Anas da Resul-u Ekrem'in halas ulan Abdi'l-Muttalib kz Safiyye'dir. Gen
llz. A L ' N N
ANKA'DAN
KUKK'YK (ill{jl
iken Hz. Ebu Bekir'den az sonra iman etmitir. En evvel iman eden lerin drdncs, yahut beincisidir. nce Habeistan'a sonra Med ne'ye hicret etmitir. slm'da ilk nce Allah urunda klcn syran odur. Reslullah (s.a.v.) buyurmu ki: "Her peygamberin yardmcs vardr. Benim ile yardmcm, Avvam olu Zbeyr'dir." Orta boylu, esmer, hafif sakal l, semizce ve bnyesi kuvvetli idi. Hz. Ebu Bekir'in byk kz Es ma'y alp ondan Abdullah, Asm, Urve ve Mnzir adl drt olu ve mm'l-Hasan isimli kz domutur. Bin klesi vard. Ona hara verirlerdi. Getirdikleri haratan bir dirhemini evinde alkomayp yannda bulunanlara datrd. Msr' da ve Kfe'de birer ve Basra'da iki ve Medine'de onbir evi vard. Da ha pek ok emlk ve arazisi vard. Medine'nin ykseklerinde vaktiy le yzyetmibin dirheme satn alm olduu geni arazi, terekesinden bir milyon altyzbin dirheme satlm ve paras alacakllarna veril mitir. Deve olaynda vurumadan ekilip Sib'a vadisine gelindiinde tbni Crmz adl lanetlenmi kii, onu hince vurup ehit etmitir. Ya yetmii amt (r.a.).
Bz
lmler
Eskiden Msr valisi olan Ebu Serh olu Sa'd olu Abdullah ki, Hz. Osman'n ehit edilmesinden sonra Askalan'da yalnzlk kesine ekilmiti. Hz. Ali ve Muaviye'den birine biat etmeksizin bu sene l mt. Msr'dan Hz. Osman aleyhine gelmi olan isyanclarn balarn dan Udeys olu Abdurrahman ki, Rdvan aac altnda biat edenler dendir. O da bu sene lmtr. Bedir arpmasna katlanlardan Maz'un olu Kuddme ve Dabbet'l-Fihri olu Ebu Amr olu Amr da bu sene lmlerdir (r.a.).
Hz. Ali'nin Basra'dan Kfe'ye Gidii ve am'dan Baka Vilyetlerin Biati

Hz. Ah, Deve Topluluu'nun mallarn ganimet mallar gibi, as kerler arasnda bltrmediinden dolay Sebe'iyye gruhu honud olmaddar. "slerin kanlarm dkp de mallarn haram ve bizi ganlmetden yoksun klmaya sebep nedir?" diyerek Hz. Ali'yi yerer ol dular ve Hz. Ali'den izin almakszn kalkp Kfe'ye geldiler. Hz Ali, Basra taraflarnn durumunu dzeltmek iin bir sre Basra'da k a l m a k nlyetindeykcn, belki Sebe'lyye'nin bir eit kt ni-
PEYGAMBERLER
VK HALFELER T A R H
(Cilt:
l)
yetleri varsa, onlara meydan vermemek zere hemen o da Basra'dan Kalkp Kfe'ye gelmitir. Irak, ran, Horasan, Yemen, Yemame, Hicaz ve Msr vilyetleri halk Hz. Ali'ye biat ve itaat etti. Fakat am valisi Muaviye biatten kanm, amllar da ona uymulardr. Bundan dolay Hz. Ali, Muaviye'yi biat ve itaate armak ve kabul etmezse am zerine yrmek niyetinde bulunduundan, ona gre lzm gelen hazrlklara balamtr.
ran O l a y l a r Deve olayndan sonra Attab'l-Hayt olu Mske ve Fudayl'lBTCmi olu mran Arab serserilerinden bir kalabalk ile birlikte Hz. Halife'nin itaatinden karak Sicistan'a gittiler. Baz ehirleri ele ge irdiler. Hz. Ali onlara Cz'i't-T olu Abdurrahman' gnderdi. Mske, onu ldrmekle Hz. Ali Sicistan'a bir vali gndermek iin Baara Emri Abbas olu Abdullah'a yazl-emir gnderdi. bni Abbas da Kas'l-Anber olu Rib'y' vali tyin edip drtbin askerle Sicislan'a gnderdi. Ebu'l-Hurri'l-Anber olu Husayn da onunla beraber di. Sicistan'a vardklarnda Mske onlarla savaa tututu. Fakat kendisi ldrld. Askeri dald. Rib'y Sicistan' eline geirdi ve S r ; . ! an ehirleri dzene kavutu. Yine o srada Niabur tarafnda da isyan ktndan Hz. Ali Kurr olu Huleyd'i oraya gndermitir.
Ebu
Huzeyfe
Olu
Muhammed'in
Durumu
Ashabn byklerinden Ebu Sfyan olu Muaviye'nin days olan Ebu Huzeyfe (r.a.) Yemame vurumasnda ehit olunca olu Muham med kk kalmakla Hz. Osman onu alp z ocuu gibi terbiye et miti. Bir gn sarho olunca Hz. Osman ona iki ime cezas vurdu. On dan sonra kendisi tvbe ve istifar ederek zhd ve takva yolunu tut tu ve ibadetle urar oldu. Hz. Osman'dan valilik isteyince, "Sen valilie uygun deilsin" dediinden, din urunda arpmak iin Msr'a gitmek zere izin al d onun zerine Msr'a gidip Msr valisi Ebu Serh'in olu ile deniz lavalarnda bulundu. Hz. Ebu Bekir olu Muhammed ile birleip iki li de zhd ve salh meslekinde olduklar iin, halk arasnda hrmet grdkleri hlde Ebu Serh'in olu ve onu vali ettii iin Hz. Osman hakknda dil uzatp sylenmeye baladlar. Ebu Serh'in olu, onlardan ikyet yolunda Hz. Osman'a bir ya z gnderdi. Hz, Osman ona yazd cevapta., "Kbu Bekir'in olunu
SA'D
OLU
KAYSIN
(iOllKVDKN
ALINMASI
42t
babasna
rak Ebu
ve
Aie'ye
b a l a m a l , . E b u H u z e y f e ' n i n o l u ise b e n i n i o u l " B u yavru byd, tylendi. Umas kald" di
l u u m d u r ve b i r K u r e y y a v r u s u d u r " diye buyurdu. Buna cevap Ola

Serh'in olu,
ye tekrar yaz gnderince Hz. Osman, Ebu Huzeyfe'nin olunun gel meini temin iin kendisine otuzbin dirhem ve bir yk elbise gnder di.
Ebu szlk Hzeyfe iin bunlar bana mescide gtrd, Ben meydana dinimi koydu ve "Ey
Mslman cemaati! etmek
O s m a n ' a bakn. B a n a hile edip din iinde kayt rvet veriyor. dnyaya deiir
m i y i m ? " yollu szler syleyerek halkn zihinlerini heyecana getirdi. Halk artk Ebu Huzeyfe'nin oluna evvelkinden ok sayg gsterip hrmet etmeye balad. Hz. Osman'a da dil uzatr, aleyhinde bulunur oldular. Daha sonra Msr'da Hz. Osman aleyhine kan s l e r ile Ebu Bekir olu Muhammed, Medine'ye gidince Ebu Huzeyfe'nin olu M sr'da kalm ve yukarda anlatld zere hkmeti ele alm ve ken di kendine Msr'a vali olmutu. Hz. Ali, Halife olup eyletlere valiler tyin edip gnderdii sra da Msr'a da Sa'd olu Kays' vali yapmakla, Ebu Huzeyfe'nin olu, Hz. Ali'ye de gcendi ve bin kadar adamyla Msr'dan kp Gazze'yc geldi ve iki tarafn da ilgi ve sevgisinden yoksun oldu. Sonradan am valisi Muaviye'nin eline dp bir sre onun hapsinde kald.
Sa'd Ebu
Olu
Kays'n
Grevden
Alnarak Yerine
Bekir O l u
Muhammed'in
M s r Valisi Yaplmas
Hz. Ali, Sa'd olu Kays' (r.a.) Safer aynda Msr valisi tyin ede
r e k , "Askerle M s r ' a g i t " demiti. Kays ise, " M e d i n e ' d e n g t r e c e i m
askerle Msr'a giremezsem b u n d a n sonra giremem. Bu askeri burada brakaym. Sen onlar nemli ilerinde kullanrsn" dedi ve yedi ne
f e r adamyla kp gitti. Msr'a vard, minbere kt, memuriyetine dair olan Hz. Ali'nin emrini okudu ve sonra hutbesinde, "Ey i n s a n l a r !
Biz, dedi. Peygamberimizden sonra en hayrl bildiimiz kiiye biat ettik. ediniz" Siz de o n a Allah'n kitab ve Reslllah'n snneti zere biat
Msr halk, hemen Hz. Ali'ye biat v e K a y s ' a itaat ettiler. Kays d a Msr eyaletini idaresi a l t m a ald. H e r t a r a f a memurlar gnderdi. Ancak Harebta yresinde Haris olu Yezid ve Muhallidi'l-Hazrec olu Mesleme (r.a.) v e onlara uyan bir topluluk, Hz. Osman'n ka n n istemekte srar ederek biat etmediler.
hd
olu
Haris olu Yezid Bedir arpmasna katlanlardandr. M u h a l Mesleme de, Msr'n fethinde bulunup orada oturan v e son
r a d a n M u a v i y e tarafndan Msr vc Marib yani Kuzey A f r i k a v a l i s i tyin e d i l e n nl bir a d a m d r . Kay.-,, onlar b i a t v e i t a a t e zorlusu a n
422
PEYGAMBERLER
VK HALFELER TAK1II (Cilt:
1)
v a l i s i Muaviye'ye uymalar akla gelebileceinden zerlerine varmad ve onlar, yzlerine glp dost gzkerek kulland. ite Sa'd olu Kays, bylece Msr vilayetini eline geirerek devlet gelirlerini ekimeye meydan vermeden toplar oldu. Muaviye, biat ve itaatten kanmakla Hz. Ali'nin am zerine hareketi ak olduundan, Muaviye ona kar kmak niyetinde idi. O hlde ise arkasndan Kays da Msr askeriyle yrmek ihtimali ve dncesi Muaviye'yi endielendiriyordu. nk Kays, ensarn b yklerinden olan Ubade olu Sa'd'm oluydu. Kavminin yannda hr m e t edilen biriydi. stelik cesur, cmert ve kerem sahibiydi. lerinde tedbirli, hile ve aldatma yollarn bilirdi. Resl-i Ekrem ile birlikte ensarn bayran ekerdi. Hz. Peygamber'in zel hizmetinde bulu nurdu. Gerekten Arab'n dhilerinden idi. Bundan dolay Muaviye, Kays ile mektuplamaya giriti. Pek ok iyi ve rktc vaatlerle onu kendi tarafna ekmeye alt. Kays da ona aldanr gibi grnerek ve ipucu vermeyerek onu aldatmaya alrd. Ksaca bu iki zeki kimse, birbirini aldatmaya altlar ise de ikisinin de almalar sonusuz kald. Muaviye, Kays' kandramayacan anlaynca hilfet tarafn kandrmaya kalkt. amllara, "Kays'm aleyhinde olmaynz. O bi zimdir. Grmyor musunuz, sizin kardeleriniz olan Harebta yiitle rini besliyor ve onlara hediyeler veriyor ve bize gizlice mektuplar ge liyor" dedi. Kays'n azndan Hz. Osman'n kann istemekte beraber olduuna dair bir mektup dzd ve onu amllara okudu. Bu dzme haberleri, casuslar araclyla Hz. Ebu Bekir olu Mu hammed ve Ebu Talib olu Cafer olu Muhammed iittiler ve Hz. Ali'ye bildirdiler. Hz. Ali hemen oullar Hasan ve Hseyin ile Cafer olu Abdullah' ard ve durumu onlara bildirdi. Cafer'in olu, "Ey Halife Hazretleri! pheli yolu brakarak, phesiz yola git. Kays' Msr'dan al" dedi. Hz. Ali, "Ben bu haberleri doru kabul edemem" dedi. O srada Harebta yresinde tarafsz kalan topluluk hakknda ho gryle karlandna dair Kays'm mektubu geldi. Cafer'in olu, "Korkarm, bu da Kays'm onlar hakknda bir izni olmasn. Kays'a emret, O kalabalk ile vurusun" dedi. Hz. Ali de Kays'a o mnda yazl-emir gnderdi. Kays, buna cevap olarak yazp gnderdii mek tupta, "aarm ki sana zarar olmayan bir kavim ile vurumam em rediyorsun. Onlarla arpmaya kalkrsan dmanlarna yardmc olurlar. Madem ki yalnzlk kelerindedirer, doru fikir onlar hal leri zere brakmaktr" diye cevap verdi. Hz. Ali, bu mektubu okuyunca Cafer'in olu, evvelki fikrini tek rar ve Kays'n yerinden alnarak yerine Hz. Ebu Bekir olu Muham med'in tyinini hatrlatmakla Hz. Ali de Sa'd olu Kays' Msr valillinden alarak yerine Hz. Ebu Bekir olu Muhammed'i tyin etti. Cafer'in OlU, amcas olan Hz. Halife'ye sdk olmak tabi ise de, tecrbesizlii dolayiSyle Arap dhileri arasnda dnen hile dolaplar n lo.ayanadndan amcasn byle bir yanl yola drmt.
F A Y D A
423
Ebu Bekir olu Muhammed, Msr'a varp stndeki Hz. Ali'nin emrini halkn nnde okuduktan sonra, bir gzel hutbe okumu ve eyalet ilerinin grlmesine balamtr. Sa'd olu Kays, bu muameleden zlerek hemen Msr'dan hare ketle Medine'ye gitti. Hakem olu Mervan o zaman Medine'de bulu nuyordu. Kays'a kt muamelede bulunarak onu gcendirdiinden Kays da Hanif olu Sehl e beraber Medine'den kp Hz. Ali'nin ya nma geldiler. Muaviye, Kays'm bu ekilde Hz. Ali yanma gittiini haber alnca Mervan'a azarlayc bir mektup yazp, "Ali'ye yz bin asker ile yar dm etsen bana gre Kays'm Ali yanma gitmesinden daha iyi olur du" diye azarlamtr. Gerekten Sa'd olu Kays gibi dhilerden ve Arab'n eraf ve yiitlerinden bir adamn bir orduda bulunmas pek byk bir kuvvet idi. Sa'd olu Kays, Hz. Ali ile grp durumun i yzn etraflca anlatnca Hz. Ali, dhtm (*) yani cin fikirli, zeki kimselerin bu gibi hilelerinden dolay byle nemli ilerde ok zahmet ve zorluklar eki leceini anlam ve Kays'm arzettiklerini olaylar birer birer dorula dka onun hakknda emniyet ve itimad artmtr. Hz. Ebu Bekir o lu Muhammed'e gelince: e balamasndan bir ay sonra Harebta y resinde tarafsz duran halka, "Ya itaat ediniz, yahut bu lkeden gidi niz" diye haber gnderdikte, "imdilik bizi brak, bakalm iin sonu nereye varacak anlayalm" demilerse de Muhammed onlarn zrle rini kabul etmediinden onlar da silha sarldlar ve Msr valiliinin bana byk bel oldular. te bylece Msr eyaletinde Muaviye'ye birok tarafdar km ve aada anlatlacak Sffyn olayna dein Msr'n durumu ekime de kalmtr.
F a y d a Deve olaynda Ebh olu Ziyad Basra'da yalnzlk kesine ekmi olup, olay sonunda Hz. Ali, onu Basra maliye ileri mdr yap mt. Bu srada Ziyad'm ad sylenmez olduundan Araplar be kii ye "dht" dediler. Bunlar ad geen Muaviye, As olu Amr, Mugre ile Ubade olu Sa'd olu Kays ve Verka olu Bdeyl olu Abdullah'tr. Bdeyl olu Abdullah, Hz. Ali'nin yanndayd. Sa'd olu Kays da Msr valiliinden ayrldktan sonra Hz. Ali'nin yanna gelmiti. kisi de hikmetlice ltif hileler ile byk ilerin stesinden gelir adamlar d. Fakat Hz. Ali'nin cenapl yle helerle i grmeye engeldi.
(*)
Dhat:
Dhiyeler demektir. Dhiye:
ok zeki, ak fikirli
ve
gzel tedbirli ki:
adama denir ki, dilimizde "Cin fikirli" devimi kullanlr. Araplar teden beri drt kiiye Dht- Erbea yani drt zeki kimse derlerdi Muaviye, As olu Amr, ube olu Mugre ve Ebh olu Ziyad'dr.
> v(,\\n:t.;t VK HALFELER TAlttil (Cilt:
l)
nk hilafetin saf suyunu bulandrmaya raz deildi. Ne are ki, dnyann durumu bulanm; hile ve desise ile i grlmeye balanmt. ube olu Mugre, kendi ehri olan Taif'de yalnzlk kesinde olup durumun gidiatna bakmaktayd. AS olu Amr da Filistin'deki evinde yalnz yaarken, bu srada Muaviye yanma gelip bu iki zeki adam birlemitir.
As
Olu
Amr'm
Muaviye'ye
Uymas
Hz. Osman evinde sarlnca As olu Amr iin nereye varacan eskin gryle kararak oullar Abdullah ve Muhammed ile bir likle Filistin'e gelip evinde kapanp kalmt. Hz. Osman'n ehit ol duu haberini alnca kadnlar gibi alamaya balam ve Talha'nm halifeliini arzularken, Hz. Ali'nin Hilfete seilmi olduunu iitince pek ok zlm ve tasalanm. Talha ve Zbeyr'in Hz, Ali aleyhine klarn iitince mide dmken, Deve olaynda Hz. Ali'nin zafe ri haberini alarak derin dncelere dalm. Sonra am valisi Muvlye'ni Hz. Ali'ye muhalefet zere olduunu iittii zaman, "Na sl hareket edelim?" diye oullar Abdullah ve Muhammed'den sor mu. Abdullah ki babasndan nce slm ile ereflenmiti. Sahabenin faziletli ve fakhlerinden deeri byk bir adamd. "Reslullah (s.a. v.), IIz. Ebu Bekir ve mer senden raz olduklar hlde hirete gitti ler. Halk bir fikir zerinde birleinceye kadar sen evinden dar k mamalsn" diye babasna t vermi. teki olu Muhammed ki, babas gibi Arap yiitlerinden idi. Ba hasna, "Sen bu kavmin ulularndansn. Sensiz bu iin sonulanmas lyk m?" deyince Amr, "Ey Abdullah! Sen bana hiretee hayrl olan hl ve hareketi gsteriyorsun. Muhammed de dnyaca yararl olan yo la kdavuzluyor" demi. Sonra an ve mevki hrs ile am'a gitmeyi kararlatrmt. Ger i Abdullah o tarafa gitmekten kanarak, "Bari Kfe'ye gidelim" demise de Amr, "Ali'nin yiitlii ve fazileti ve slmda kdemi ve Iteslullah'a yaknl dolaysiyle bizim gibilere ihtiyac yoktur. Bi zim iimize Muaviye elverir. Evldn ana-babaya itaati de vaciptir. Haydi kalkn gidelim" demi ve Abdullah'a bir gn Resl-i Ekrem (s.a.v.), "Babana itaat et" diye buyurduundan o da her hususta babasna itaat edegelmi olduundan Amr, iki olu ile birlikte am'a geldiler. Muaviye, ne de ihsanlarda bulunmusa da Abdullah, Ali'ye meyilli ve onu sevdiinden Muaviye'nin ihsann kabul etmedii sy lenir. Amr grm ki am halk Hz. Osman'n kann istemekte srar edlyorlu Onlara, "Siz haklsn/." diyerek kararlarn kuvvetlendir-
MUAVYE'NN
BZANS
MPARATORUNA
MEKTUBU
425
mi ve muzaffer olunduu takdirde kendisi Msr valisi olmak artiyle Ali aleyhine Muaviye ile birlemitir.
Hz.
mer
Olu Ubeyduah'n
amllara Katlmas
Hz. mer'in olu Ubeydullah haksz yere Hrmzn' ldrd nde Hz. Osman, onun diyetini verip Ubeydullah' ksastan affetmise de, Hz. Ali, ksas iinin yerine getirilmesi grnde bulunmu ol duundan dolay Ubeydullah, ondan korkup ekindiinden onun ya nma varamayp am'a gelerek slere karmt. Ubeydullah'm millete byk kardei Abdullah kadar an ve hay siyeti byk deilse de, kendisi Arap yiitlerinden olup, babasnn nm ve sn ise pek byk olduundan Muaviye onu kendi maksadnn re va bulmas yolunda kullanmak istemitir. Muaviye, Ubeydullah' zel meclisine ararak, Hz. Osman'n mazlum olarak ldrldnden sz ederek, minberde bu konuya dair Hz. Ali'yi itham edecek szler sylemesini emredince Ubeydullah, "Ebu Talib olu Ali gibi, btn insanlk olgunluklarn ahsnda toplaya rak stnlk kazanm ve Allah'n teyidi ile sekin olan deeri yk sek bir kiiyi ne bakmdan ktleyim ve onu Osman'n kan ile nasl thmet altnda tutaym, meer hatrnz iin yalan syleyeyim" de mi. Amr da, "A canm! Asl maksad, halkn kalblerinden Ali sevgisini karacak szler yaymaktan ibarettir. Bu yolda bir iki sz syleyiver" deyince Ubeydullah "Pek iyi" diyerek kalkm ve minbere kp hutbe okumusa da, Osman ve Ali konusuna Uikih bir sz sylemeksizin minberden inmi. Muaviye ona, "Niin szn tutmadn" deyince, "Allah'dan utan dm. Halkn nnde yalan syliyemedim" deyince Muaviye gcenmise de birka gn sonra Ubeydullah, Hz. Osman'n mazlum olarak l drlm olduuna Uikin bir at sylemi olduundan Muaviye yi ne ona ilgi gstermi iltifat etmitir.
Muaviye'nin
Bizans
mparatoruna
Mektubu
Bu srada Muaviye, Hz. Halife'ye kar kmak zere byk harp hazrlklar ile urarken Rum Kayseri'nin am'a sefer edeceini ii tince Kayser'e bir tehdit mektubu gndermitir. yle ki: "Eer am zerine gelmen gerekleirse, sahibimle yani Hz. Ali ile bar yapa rm ve ona nc olarak senin zerine varrm. Allah'a yemin ederim ki, bakentin olan sisli, dumanl Kostantniyye ehrini ykp yakp kapkara kmr ederim ve yerden havu ekilip koparld gibi seni mlknden ekip karrm ve seni domuz obam ederim" diye yaz mtr.
426
(Cilt:
1)
Gerekten Muaviye, bu elediini hlis olarak srf Allah i ir. yap sayd, daha o zaman Kostantmiyye fetholunabilirdi. nk "Elbette Kostantniyye fetholunacaktr. mdi onun kumandan ne gzel ku mandandr ve bu asker ne gzel askerdir" diye bir hads rivayet olun duundan Kostantniyyenin fethi Mslmanlarn kalblerinde yer et mi bir arzu olduundan Kostantmiyye seferi iln olunduu gibi, ta rafsz duran sekin sahabeler ve tabinin bykleri hep cihada mec bur olur ve btn slm ehirlerinde bulunan savalar seirtip gelir ve bylece Hz. Halifenin am iin tertip ettii asker kat kat oalrd. te Muaviye yle byk bir orduya nc olarak Kostantmiyye zeri ne yrm olsayd, Kayser ona kar koyacak gc kendinde bula mazd. Ne are ki, onun zihnini bamszlk ve saltanat sevdas br m olduundan ve ihtimal ki Kostantmiyye'nin fethi erefi srf ken disine kalsn emelinde bulunduundan Hz. Halife'ye muhalefette de vam ederek yle byk bir fethin stesinden gelebilecek slm yiit lerinin ou Sffiyn vurumalarnda lm ve Kostantmiyye fethinin eref ve sn Ftih Sultan Mehmed Han Hazretlerime kalmtr. n san alp abalar. Allah dilediini yapar.
Cerir-i Becel'nin a m ' a G i d i p Dn

Deve olayndan sonra Hz. Ali am zerine yrmeyi kararlatr m olduundan Kfe'ye gelince Hemedan valisi Abdullah Becel o lu Cerr ile Azerbaycan valisi Kays Kind olu E'as' Kfe'ye ar mt, ikisi de Hz. Osman'n tyin etmi olduu valilerden olduklar hlde eyaletleri halkyle beraber Hz. Ali'ye biat ve emrine itaat ederek Kfe'ye gelmilerdi. Abdullah olu Cerir, Becle kabilesi reisi olup Resl-i Ekrem'in {s.a.v.) lmnden krk gn nce bir topluluk ile Medine'ye gelip s lm ile ereflenmi ve Hz. Peygamber'in iltifat ve ikramna mazhar olmutu. Irak arpmalarnda ok ie yarad. Sonra Kfe'de yerleti. Kfe ileri gelenlerinin en nllerinden ve hrmet grenlerinden biri idi. Kays olu E'as da Kinde eyhlerinden olup, hicretin onuncu se nesinde altm kiiyle Medine'ye gelmi ve slm ile ereflenerek Hz. Ebu Bekir'in kz kardeini almt. Irak ve ran fetihlerinde bulunup sonra Kfe'de yerlemitir. Kfe ileri gelenlerinin nllerinden ve itibarllarndand. Muaviye'ye Deve olaynn balang ve sonularn anlatmak ve onu muhacirler ve ensarn iinde bulunduklar itaat dairesine ara rak ondan biat almak zere ashabdan birinin am'a gitmesini Hz. Ali uygun grd. Kimin gnderilmesi uygun olacan mecliste bulunan lardan sordu. Cerir, "Bu benim isimdir. nk Muaviye ile eski dost luum vardr. O benim szm dinler" deyince, Mlik-i Ester, "Onun am'a gnderilmesi uygun olmaz. nk Deve olaynda bulunmad,
CERR-
BECEL'NN
AM'A
GDP
DN
41"
hem de onun Muaviye'ye meyil ve sevgisi vardr" dediyse de Kz. AH onun szn dinlemeyip Cerr'i am'a gnderdi. Cerir-i Becel am'a vard. Muaviye ona pek ok iltifat etti. Fa kat "Hayr" ve "Evet" kesin bir cevap vermeyip onu oyalandrd. As olu Amr'n geliine kadar, "Bakalm, bugn, yarn" ile vakit geirdi. nk ona kesin cevap verse Hz. Ali'nin am zerine hareket edecei akt. Bu srada ise stanbul Kayseri'nin Suriye tarafna hareket et mek zere asker toplamakta olduu iitiliyordu. Bir de yukarda an latld zere bir hileyle ele geirilip de am'da tutuklu bulunan H zeyfe olu Muhammed, bu srada hapishaneden kamt. Zaten cesur ve ok dindar oluuyla bilinen ve mehur olan bir adam olduu hl de ne tarafa gittii bilinmediinden onun tarafndan da vesvesesi vard. Btn bu sebeplerden dolay Muaviye, ne yapacan bilmez bir durumda olarak, " zor i arasnda kaldk, ne yapalm?" diye As o lu Amr'dan sormu o da, "Hzeyfe olu Muhammed ii kolaydr. Arka sndan adamlar gnder, onu tutsunlar. Ele gemezse de o sana bir ey yapamaz. Kayser tarafndan da endie etme. am'da ne kadar Hris tiyan esir varsa onlar Kayser'e teslim etmek zere bar yapmaya bak. Hristiyanlar senden honud olup rahat zere dururlar. in zor olan taraf Ebu Talib olu Ali mes'elesidir. nk slmda eskilii ve kdemi ve Resl-i Ekrem'e yaknl ve iffeti, ilim ve fazileti ve son derece kahramanl dolaysiyle o senden stndr. Halk onu sana tercih eder. Sen hile yolunda are aramalsn" diye cevap vermi. Hakikaten Muaviye tarafndan gnderilen adamlar Havran tara fnda Hzeyfe olu Muhammed'i bulup idam etmiler. Kayser tara fndan da bir hareket grlmemitir. Muaviye, "Ali hakknda ne ya palm" diye As olu Amr'n grn sorunca, "Smt Kindi olu urahbil'i buraya ar. Onu hikmetli ltif hilelerle bu yolda kullana lm" demi. urahbl-i Kind ki, Muaviye tarafndan Humus sanca kuman dan idi. Hz. Peygamber zamanna yetimi olan mehurlardan ve Hz. Osman'n kann istemekte ar giden am kumandanlarndan idi. Cerr-i Becel ile aralarnda eskiden dmanlk olduundan Cerr'in baarsn istemezdi. As olu Amr'n rettii zere Muaviye, onu am'a ararak se kiz on kadar adama gizli talimat vermi ve urahbl'in yolu zerinde nokta dizilmi gibi ayr ayr durmak zere onlar Humus tarafna karm. urahbl gelirken o adamlarn birincisi ona kar kp, "Ebu Ta lib olu Ali'ye ne dersin, Osman'n ldrlmesinde ortak ve katilleri tevik eden imi. yle etmi, byle etmi" yollu szler sylemi. Son ra dierleri birer birer urahbl'in nne kp evvelkinin szlerini kuvvetlendirmi olduklarndan urahbl kendi, bu dzme lakrdlar tevatr derecesine varm sahih rivayetlerden sayarak zgn ve ok kzgn ve fkeli bir ekilde am'a gelip, doru Muaviye'nin meclis ir. e
428
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
gitti ve, ''Gvendiim birok adamlardan iittim ki: Ali, Osman'a zul metmi. Eer sen ona biat edersen biz seni am'dan karrz" dedi. Muaviye, "Ben size nasl muhalefet edebilirim ki, ben de sizde nim ve siz benim elim ve ay amsnz" deyince urahbl Kindi, "y leyse Cerr-i Becei'ye izin ver gitsin" deyince Muaviye, "Acele etme, hele sen am lkesini dola. Btn halk bizimle birlesinier de o za man Cerr'i geri gnderelim" dedi. Bunun zerine urahbl-i Kind, am lkesini dolaarak, "Ali, Osman'a zuhn etmi ve btn memleketleri ele geirmi ve pek ok asker toplayarak bu tarafa saldracak ve btn am halkn kltan geirecekmi. Ona Muaviye'den baka kimse engel olamaz. Hemen onun bana toplannz, savunmaya hazrlannz" diyerek kendisinin aidanm olduu yalanlara saf amllar da inandrm ve btn am llar Hz. Ali ile vurumak zere kandrmt. Beir olu Numan, Hz. Osman'n kanl gmleini ve hanm Nile'nin kesilmi parmaklarn am'a gtrmt. Muaviye de onlar am camisinin minberi zerine koyarak cuma gnleri halka ziyaret ettirirdi. As olu Amr gelince, "Onlarn ziyaretini byle deersizletirme. Onlar bir yerde gzelce sakla. arpma zamannda halka gs ter. Ta ki halkn gayret ve hamiyet damarlar harekete gelerek Ali ile vurumaya hrslansnlar" deyip Muaviye de o ekilde hareket eder ol mutu. Bu sefer tam sras gelince Muaviye, halk am camisine ard. Hz. Osman'n kanl gmleini minber zerine serdi. Nile'nin parmak larn da minbere astrd. Kendisi minber zerinde olduu hlde bir sre asker onlara bakp aladlar ve Osman'n katillerinden intikam almadka dek stnde yatmamak zere yemin ettiler. Muaviye, ii bylece istedii kerteye getirdikten sonra Cerr'in d nne izin verdi. O da drt ay kadar am'da elendikten sonra mit siz olarak Kfe'ye gelip grdn ve iittiini Hz. Ali'ye bildirdi. Es ter, o zaman Hz. Ali'ye, "Ben Cerr'i gnderme demedim mi? te Mua viye'ye vakit kazandrd. Btn amllarn Osman'n kann istemek te onunla birlemesine meydan verdi ve imdi i byd" dedi. Cerir, bu szlerden alnm olarak savuup Habur nehri zerinde olan Karksiya ehrine gitmi, Muaviye ise bu trl frsatlar kaa madndan, Cerr ile haberleerek onun kendi tarafna gemesini sa lamtr. Cerr'in bu ekilde gnderilmesi sava iln demek olduun dan Hz. Ali Kfe'den kp ehir dnda ordu kurmu ve Muaviye de ordusuna eki dzen vermitir.
am'n
Ayaklan
Bedir Harbi'nde Kurey'in bakanlar ldkten sonra Ebu Sf yan meydan bo buldu. Kurey'in ba oldu. Mekke'nin almna ka-
AM'IN AYAKLAN II
429
dar bakanlkta bamsz ve tek kald. Fetihten soma oullaryla be raber slmla ereflenip Medine'ye evlerini tadlar. Byk onun yerine tanat sever bir biimde olu Yezid am'da sancak beyi iken lnce Hz. mer, kardei Muaviye'yi tyin etti. Muaviye ise gsteri ve sal bir adamd. Hatt Hz. mer, am'a gelince onu gsterili grnce, "Bu adam Arabn Kisras'dr" demiti.
Soma Hz. Osman, dier Suriye sancaklarn birer birer katmak suretiyle Muaviye'ye vermekle Muaviye, btn Suriye kt'asna vali ve Msr snrndan Frat nehri vadisine kadar hkm su gibi akt. Rum lkesine seferler yaparak nice ehirleri ele geirdi. Bylece Muaviye, uzun sre bamsz olarak Suriye valiliinde bulundu ve pek ok servet kazand ve siyaset iinde usta olduundan am'da saltanata benzer kuvvetli bir hkmet kurdu. Hz. Osman'dan sonra Muaviye, meyyeoullarmn ba olmas dolaysiyle onun ye rine Hz. Halife olmak emeline dt ve, 'Osman'n amcas olu ol duum iin onun velisiyim" diyerek Hz. Osman'n kamn istemek d vasna kalkt ve bu dvay gayesinin gereklemesine uygun bir vese sayd. Hz. Osman'n halifelik gnlerinde dier Emevler de hayliden hay li servete sahip olduklar hlde hep Muaviye'ye balydlar. Dier dnya, mevki ve makam dknleri de ona meyilli idiler ve her ne se bepten dolay olursa olsun Hz. Ali'ye muhalefet zere bulunanlar ar ka arkaya am'a gelip Muaviye'ye uyduklarm belirtmekteydiler. Ksaca Muaviye, am'da hayli kuvvet buldu ve Hz. Osman'n ka nn istemek ve dvasn yrtmek hrsyla bana pek ok halk s t. Babasnn cahiliyet zamamnda Kurey'in bakan olduuna ve kendisi de Hz. Osman'dan sonra Emevlerin ba olduundan dolay ve varlk ve ktidarma dayanarak emirlik ve saltanat sevdasna dt. Oysa ki kavmiyete ve servete stnlk ve ncelik durumu s lm'dan sonra braklm olduundan ashab, ancak slm'da eskilik ve kdemlerine ve slm'a yaptklar hizmetlerine gre birbirine nisbetle byk ve fazetii itibar olunurlar. Evvel cennetle mjdelenen on kii ve hicretten nce iman eden ve Bedir muzafferiyetinde bulunan muhacirler ve ensar ve sonra Uhud arpmasnda bulunan sekin ashab ve soma Rdvan aac altnda biat eden ve sonra Mekke'nin alnmasna kadar iman eden ashab, de rece derece birbirine nisbetle stndr. Rdvan biatinden Mekke'nin fethine kadar iman ile hicret edenler, muhacirlerin sonunculardrlar. te Ebu Musa E'ar, As olu Amr ve Bdeyl olu Abdullah onlardan dr. Ashabn en son tabakas, Mekke'nin fethinden sonra slm ile e reflenen lerdir. Mekke'nin fethinden sonra hicret geerli olmadn dan fetihten sonra Medine'ye evini tayanlar, muhacirlerden sayl mazlar. te Muaviye bu en son tabakada bulunan ashabdan olduu halde, yksek tabakann birinci derecesinde bulunan ve Halife olan Hz. Ali'nin nne geerek slm Emri olmak emeline dmt.
PEYGAMBERLER VE H A L F E L E R TARH (Cilt: 1; Hz. Osman zamannda nemli ilerde bulunarak hayli servet kaUZANMI Olan Mneyye olu Ya'l da bu en son tabakada bulunan ashabdandr ki, Deve Topluluu'nun byklerinden olduu hlde sonradan Hz. Ali'ye balanmtr. Ebu Vakkas olu Sa'd, Hz. mer olu Abdullah, Sabit olu Zeyd, Beydi olu same, Ebu Musa E'ar ve Mesleme olu Muhammed gibi nz ashab, "Eer kfirlerle arpma olursa gideriz, ama kble ehli le vurumayz" diyerek nce ve sonra yalnzl semilerdi. Bunun la beraber Hz. Ali'nin stnln itiraf ederler ve onun gayretini g derler idi. Hatt Ebu Hreyre, "Muaviye'nin yemei yal ve Ali'nin arka snda namaz eknel ve kusursuz ve harbi terketmek daha dorudur" diyerek tarafsz kalmt (Allah hepsinden raz olsun). u hlde As olu Amr'm am'a gelivermesi Muaviye'ye epeyce kuvvet vermise de, Hz. Ali'nin yannda ondan stn nice muhacir ler ve ensar vard. Hz. Ali'nin slm milletinde deeri pek byk ve erefi pek yksek olduundan kamuoyu ona yatkn ve onu severdi. Hundan dolay Muaviye, ensar ve muhacirlerin byklerinden baz larnn daha arlmasna gerek grmtr.
Muaviye'nin
B a z A s h a b le Y a z m a s
Hz. Ali, Halife ve M'minlerin Emri olup maiyetinde bulunan eekin ashab ile sekin tabinin muradlar srf slm'a hizmet idi. Muaviye'nin yannda bulunanlar ise mal ve mevki iin alan bir topluluk olduundan Muaviye'nin ruhan ve manev kuvveti Hz. Osman'n kann istemekten ibaretti. Bundan dolay Muaviye, ka muoyunu kazanmak iin Medinelilere davetname gndermek isteyin ce As olu Amr, "Bunun yarar olmaz. nk halk imdi para ol mutur. Bir blm Ebu Talib olu Ali ile beraber olup, onlar sana asla meyletmezler. Osman' seven ksm ise cizdir. nc blm ki, Osman ve Ali kavgasndan geip yalnzlk kesine ekilenlerdir. Onlar senin iin yerlerinden kmldamazlar. Fakat madem arzu edi yorsun. Hi olmazsa bir mektup yaz ki yarar olmazsa zarar da ol masn" demi. Bunun zerine Muaviye tarafndan Medinelilere hitaben, "Fitne gnlerinde ben Medine'de bulunmadmdan durumun i yzne v kf deilim. Fakat Ali, Osman'n katilleri ile birlik olup, hl katiller onun yanndadr ve ben ki, Osman'n velisiyim. Onun kann isterim ve katilleri Ali'den isterim. Verirse ksas edip Hilfeti de mer'in yap t pibi Danma Kurulu'na brakrm. Eer Ali katilleri vermezse onunla vuruurum. Osman' sevenler hemen buraya gelsinler" diye mektup yazlmtr. Medineliler bu mektubu alp okuyunca, hiddetlenerek Muaviye le As oglu Amr'n byk hatda bulunduklarndan bahsederek, azar-
MUAVYE'NN
AZI
ASIIA
LK
YAZIMASI
layc bir dille yazlm bir cevap verdiler. Muaviye, bu mektubu alp okuyunca, "Medine'de Hattb olu mer olu Abdullah, Ebu V a k k a s olu Sa'd ve Mesleme Ensar olu Muhammed gibi byk adamlar varken onlara yazmayp da halka mektup yazmakta hata etmiiz" di yerek bu adama birer mektup yazmay uygun grm. As olu Amr ise, "Sen bu sevdadan vazge. nk onlar senden stn olan Talha ve Zbeyr ve ie'ye muvafakat etmeyip de taraf szl semi olduklarna gre sana asla yanamazlar" diyerek Mua viye'ye nasihat vermi. Ebu Vakkas olu Sa'd ki, nce iman edenlerin drdncs ve bir rivayete gre beincisidir ve ilk nce Allah yolunda kan dken ve ok atan ve ran' fetheden odur. Btn savalarda Resl-i Ekrem (s.a.v.) ile beraber bulunmutur. Cennetle mjdelenen on kiiden biridir. s lm milletinde deer ve sn pek bykt. Hz. Ali'den sonra o zaman mevcut olan sahabenin stnyd. Mesleme olu Muhammed de Be dir Sava'na katlanlardan ve ensarm byklerinden deeri yksek bir kiiydi. Hz. mer olu Abdullah ise sahabenin stnlerinden g zel vasfl bir kimseydi. amllarn ona pek ok yatkn ve sevgileri vard. Bundan dolay Muaviye onlarm kendi tarafna gemesini zih ninde kurmu. Oysa ki Ebu Vakkas olu Sa'd karklk ktnda tarafsz kal m, yalnzlk dnyasna ekilmiti. Bir tarafa meyledecek olsa Hz. Ah ile beraber olaca akt. Mesleme olu Muhammed de Hz. Os man'n ehit edilmesi zerine klcn krp aatan kl yapm ve evine kapanp yalnzl semiti. "Resl-i Ekrem bana bir kl verdi, ve 'Bunu Allah'a ortak koanlara kar kullan ve Mslmanlar ara ma anlamazlk dnce onu taa vur, kr, at' diye buyurdu" derdi. Hz. mer olu Abdullah ise din ilerinde pek ok takva ve ihtiyat ze re davranr ve fetva iinde ok dnr ve hatdan pek ok sakmrd. Bundan dolay slm hukuku ilminde hreti hads ilmindeki hreti kadar deildi. te tarafsz durmasnn sebebi buydu. Bununla bera ber slerle yaplan muharebelerde Hz. Ali ile birlikte bulunmadna sonradan piman olarak, bundan dolay mrnn sonuna kadar yazklanmtr. Bu aklamalara gre Muaviye'nin bu kiiyi tarafna ekmeye almas pek bo ve As olu Amr'n bu konudaki gr doruydu. Muaviye ise yle ensar ve muhacirlerin byklerinden birka kiinin kendi yannda bulunmasna lzum grmekle ve bir rivayete gre Hz. mer olu Ubeydullah da byk kardei Abdullah'n ve Sa'd ile Mes leme olu Muhammed'in arsn uygun grmekle Muaviye ne de birer mektup yazd. Bu mektuplarn zetleri Hz. Osman'n kann is temekte kendisine yardm iin n de am ordusuna gelmeleri iin armaktan ibaret idi. Fakat Ebu Vakkas olu Sa'd'a gnderdii mektupta, "Soyca vc slm'da kdemce sana denk olan Talha ve Zbeyr, Hz. Osman'n k a nn istemekle ortaya ktlar. Aie dc onlara katld. S e n de Oftlarm JTOUnU tutmalsn" diye y a z m !
432
r F Y U A M B K R L E R VE HALFELER TARU
(Cilt:
1)
Mesleme olu Muhammed'e gnderdii mektupta Osman'a yar dmda geveklik gsterilmi bulunduundan mazlum olarak ldrl dne ilikin szler vard. Hz. mer olu Abdullah'a gnderdii mektupta gya Abdullah'n Ali'ye kar olduundan dolay yalnzl Bcmi olduundan bahsetmiti. Ebu Vakkas olu Sa'd, Muaviye'nin sz konusu edilen mektubu na cevap olarak, "Mektubun okundu, mns anlald. Beni yanl bir yola ardn belli oldu. Bilesin ki: Ben Ali ile asla vurumam. Onun aleyhinde seninle birlemem. Ben Mslmanlar arasnda kan karklktan saknp, Allah'dan korkarak bir keye ekilip viran evi me ekilmiim. Talha ve Zbeyr de Ali aleyhine kmasaydlar hak larnda hayrl olurdu. Yce Allah onlarn hatlarn affetsin vesse lam" diye yazmtr. Mesleme olu Muhammed de Muaviye'ye yazd cevabnda, "Be nim fikrimce anlald ki, senin maksadn mlk ve saltanattr. Yoksa Osman'n aleyhinde bulunanlardan almak deildir. Bilesin ki ben eni asla Ali'ye tercih etmem. Senin hatrn iin onun aleyhinde bu lunmam. Ey Muaviye! Osman'n Halifelii zamannda bir karklk yz gstermeye balad. Grdm ki onun giderilmesine gl deilim. Benim gibi adamlarn d yararl deildir. Hemen klcm krdm, yalnzlk kesine ekildim. Kendi abalarnn yararl olmayacam anlayan ashabdan bir topluluk da bir keye ekilmek hususunda ba na arkada oldular. alr ki Osman'n kuatld zaman ka kere yardm yolunda am'a haberler gnderildi. Sen de bunun stesinden gelebilecek gteyken yardmda ar davrandn ve anlamazlktan gel din. Velinimetinin nimet hakkn yerine getirmedin. Dmanlar ona stn olur ve meydan sana kalr, sen de emeline erersin sandn. im di onun kann isteyip dvasn gtmek bahanesiyle hkmet tacm bana giymek istiyorsun" demitir. Hz. mer olu Abdullah ise Muaviye'ye bu ekilde cevap yazm tr ki: "Mektubun eriti, mns anlald. ayorum ki benim sana balanmam istiyorsun. Ensar ve muhacirler ile vurumaya kkrt yorsun. Kesin olarak belli oldu ki senin Osman'n kann istemekten maksadn mevki ve makamdan baka bir ey deildir. Ali tarafn b rakp da senin hkmne mahkm olurum zannnda bulunman b yk hatdr. Aklnca Ali'ye kar olmak sebebiyle bir keye ekil miim zannnda bulunman da bir baka hatdr. Allah korusun ben Ali'ye kar gelmek ve onunla inatlaamam. Ey Muaviye! Bilesin ki: Ben Mslmanlar ile vurumaktan geri durmu isem de, iimden llz. Ali ile birlik iindeyim. Bir taraf seecek olursam Ali, nde ge lir. nk onun slm'da deeri pek byktr ve Allah'n yannda mertebesi ycedir. Halifelie en uygunudur. Ashabn en stndr ve Keslullah'a herkesten daha yakndr. Ancak Mslmanlar zerine klh ekmek tabiatma aykr olduu iin bir keye ekilmiim. Sa na naili balanaym ki ben, senden daha stnm ve babam ve a n a m senin baban ve i m a n d a n d a h a ereflidirler. imdi ben evimi ibadet-
MUAVYI.NN
HA/1
ASHAB tLE
YAZIMASI
433
hane sayp Allah'a ibadetle megulm. Keke zamann insanlar il btn btn karmaktan kesilecek bir yerde yerlescydim. nk za man vefaszdr. Ceylanlarn hli ne gzeldir. Bayndr yerler dnda ve harap yerlerde yaarlar" demiti. Muaviye, bu cevaplar alp okuyunca As olu Amr, "Ben sana on larla mektuplama, demedim m i ? " diye bana kakm. Muaviye de, "Hakkn varm. Bize onlardan yardm yok, biz kendi bamzn re sine bakmalyz. Hemen sava hazrlklarnn tamamlanmasna al malyz" demi ve minbere kp hutbe okumu ve halk Hz. Ali aley hine harekete geirmi ve kkrtmtr. yle ki: "Osman'n zulmle ldrld kesindir. Cenab- Hak Kur'an- Kerm'inde meien: 'Kim mazlum olarak ldrlrse, onun velisini hkim yaparz' buyurmutur. Osman'n velisi benim. mer'e uyarak Osman, bana am valiliini verip lmne kadar grevden almad. imdi bana kar kanlar sidir. Karklk karanlar, HaIife'yi ldren ve katillere yardm edenlerdir. Ali ise Hilfet makam na geip; katilleri, sekinleri ve yaknlar srasna geirmitir ve pek ok asker toplayarak bizimle vurumaya kalkmak zeredir. Geri Irak askeri cesur ise de, ben de sizin sabr ve sebatnza gvenirim". am kumandanlarndan Ebu A ver Slem sze balayarak, "Os man'n biati henz boynumuzda iken mazlum olarak ldrld. Sen onun velisi ve amcas olusun. Ali ise ona yardm etmeyip onu kar koyanlarn ellerine brakmt. Ne vakit emredersen biz onunla vuru uruz" dedi. Sonra Himyer kabilesi eyhlerinden Z'l-Kul' sze balayarak, "Ey Muaviye! Osman seni btn am vilyetine vali yapt. Sen ise ona zor zamannda yardm etmedin. imdi artk onun kanm isteme lisin. Btn Arap kabileleri senden yz evirseler biz airetlerimizle ve akrabamzla senin hizmetinden ayrlmayz" dedi. Sonra Himyer kabilesinden bir adam kalkp, "Ey amllar! i nizde Allah iin doru syleyen kimse yok mudur? Ebu Talib olu Ali'nin Reslullah'a (s.a.v.) yaknl ahlk ve gidiatnn gzellii, ilim ve fazilet ve kahramanl ve saysz bunca gzellik ve faziletleri dolaysiyle Hilfete o herkesten fazla lyktr. Bu lkeyi istil ederse kimseye zarar gelmez, herkesin maksad yerine gelir" deyince, Mua viye onun yakalanarak hapsini emretti. Hemen onu tuttular. ldr mek istediler. Fakat kavminin arka kmasyla yakasn kurtarabildi. Bir yolunu bularak savuup Hz. Halife'nin yanma gitti. Evvelce Muaviye, Hz. Ali ile yaplan haberlemesinde de, velisi olduundan bahsederek Osman aleyhine alm ve km olanlar ksas iin Hz. Ali'den istemiti. Hz. Ali de Muaviye tarafndan gelmi olan adama, "Reslllah'n (s.a.v.) lmnde amcam Abbas ile Mua viye'nin babas Ebu Sfyan hemen bana biat etmek istedikleri zaman ashab arasna ayrlk dmek ihtimali ve dncesiyle Hilfeti kabulF.
2
434
PEYGAMBERLER
\K H A L F E L E R
TAIUIII
(CBI
1)
den kanmtm. I sefer ensar ve muhacirlerin sraryla Hilfeti kabule mecbur oldum. Muaviye'ye lzm olan da bana biat etmektir. Sonra Osman'n evld, dva ap ve er'an iddialarn ispat edip de, Ona gre ksas iinin yerine getirilmesi gerekir. Bu da M'minlerin Emirine alt bir vazifedir" diye cevap vermiti. Bu cevap, tamamen doruydu. Muaviye'nin minberde delil olarak ileri srd yet-i kerme, kendi aleyhine bir delildi. nk, " K i m ki mazlum olarak, yani haksz yere ldrle. Onun velisine tasallut hakk verdik ki katil zerine musallat olup iktizasna gre ona ksas ile ve iktizasna gre diyet ile muaheze eder" anlamna gelen ayette (veli), gerek vris demek olup dier akrabay iine almaz. Muaviye ise Osman'n amcas oullarndan biri idi. Hz. Osman, Affan'm o da Ebu'l-As'm o da Umeyye'nin o da Abd's-ems'in oludur. Muaviye de Ebu Sfyan'm o da Harb'n o da Umeyye'nin olu olduundan kuak yukarda birleirler. Hz. Os man'n Muaviye gibi daha nice amca ocuklar var idi. Abd'-ems, Haim'in kardei olduundan Hz. Ali de Hz. Osman'n amcas oulla rndan idi. Geri Ali'ye nisbetle Muaviye, Osman'a daha yaknsa da, Os man'n evld olmakla ksas dvas, onlarn hakkyd. Uzak ve yakn amcas oullarndan hi birisi ksas iin veli olamazlard. Bundan do lay Muaviye'nin, "Osman'n velisiyim" demesinde din bir taraf yok tu. Kur'an- Kerm'i o yolda aklamas ve yorumlamas yanlt. slm'dan nce Arablar arasnda kan davas gtmek ve katil ya hut airetinden veyahut birleik olduklarndan hangisi rastgelirse l drmek deti geerli idi. O zaman airet eyhleri de bu trl ilerin arkasna derdi. slm eriatinde ise bu gibi cahiliye detleri yasak lanm ve her kimin katil olduu belli olursa srf onun ksas edilmesi meru' oldu. Bundan dolay Muaviye, Osman'n amcas olu ve meyyeoulIarnn ba olmak dolaysiyle, "Osman'n velisiyim" diyerek onun ka nn istemek yolunda meydana kmas cahillik geleneklerine uyar bir dva idi. Fakat evvelce am'da oturan hukuku sahabeler kalma mt. Dier am ileri gelenlerinin ou Kur'an hkmlerini gerei gibi bilmediklerinden, Muaviye'nin hatalarn farkedip ayramazlar d. Olduka bilenler de az aamazlard. Hatt sahabenin hukuku ve faziletlilerinden As olu Amr olu Abdullah ki, babasnn zoruyla gnlsz olarak am'a gelmiti. Ba basna doruyu sylemekten ekinmez ve Muaviye'nin tavrn been medii hlde, susmak zorunda kalp babas yannda yabanc idi. O srada hukuku ve bilginler Medine'de ve Mekke'de olup, onla rn ou ise Ez. Ali'nin yanndayd. Hepsinin en by ve stn llz. Ali'ydi. Kur'an- Kerim'in hkm ve meziyetlerini herkesten iyi bilirdi. Resl-i Ekrem (s.a.v.), "Ben ilmin ehriyim, Ali kapsdr, ti mi isleyen kapsna gelsin" diye buyurmutur. Abbas'n olu (r.a.), "Halka verilen ilmin bete drd, Ali'ye ve-
SAVA HAZIRLIKLARI
rildi. G e r i k a l a n bete birinde de Ali, halka o r t a k t r " demi
4.1:,
olduu
gvenilir kimseden rivayet edilmitir. Ksaca Hz. Ali ashabn en bil gini idi. am'da bilgin ve slm hukukunda lim geinenlerin ona kar er' mes'elelerde tartmaya kalkmalar kedilerin arslana k a r mrldanmalarna benzerdi. Muaviye ise kendi kusur ve hatalarndan habersiz olarak Hz. Ali' n i n akl sra yanln karmaktayd. Hatt bu srada Hz. Ali'ye gn
derdii mektubunda, " O s m a n ' n l d r l m e s i i i n d e s e n d e n kan ha
t d a n d o l a y s a n a b i a t e t m e m v e b u n d a n e v v e l H i c a z l l a r , hak ve do r u l u k z e r e h a r e k e t e d e g e l d i k l e r i n d e n i l e r i n h a l l e d i l i p b i r s o n u c a ba lanmas onlarn ellerinde idi. A m a imdi yaranmak yolunu tuttukta amllara rndan halife s e m e k v e din ilerini y e r i n e g e t i r m e k h a k k ,
g e m i t i r " diye yazmt.

Hz. Ali de onun cevabnda, iki kii "Benim O s m a n olaynda asla Hilfet gibi rolm byk yoktur. B e n o z a m a n muhacirlerden bir ferd d u r u m u n d a idim. Kurey'ten ortaya ktndan amhlarn am'da
v e n e m l i bir ie k a r m a y a h a k l a r o l a m a z . H e m d e siz kendinizi T a l h a v e Z b e y r ' e kyas etmeyin. A r a n z d a o k fark vardr. n k o n l a r Bedir Sava'na katlanlardandr. Ensar ve muhacirlerin biat ettikle r i n e b i a t e t m e k d i e r h a l k n z e r i n e v a c i b d i r " d i y e yazmtr.
Fakat Muaviye'nin zihnini emirlik sevdas sarm olduundan bu gibi tler hep etkisiz kald. Yazma ve konumaya son verildi ve d vann zm klca brakld.
Sava
Hazrlklar
Cerr-i Becei'nin am'dan dn zerine M'minlerin Emri Hz. Ali, Ebu Mes'ud Ensar'yi (r.a.) Kfe kaymakamlna tyin bu yurdu ve kendisi mevcud maiyeti olan askerle Kfe'den kp Nahle denen yerde ordu kurdu. Askerine eki dzen verdi ve asker topla mak iin evreye srcler gnderdi. Sonra Basra valisi Abbas olu Abdullah (r.a.) Basra askeriyle ge lip orduya katld. Baka taraflardan da arka arkaya asker gelerek ordu epeyce kuvvet buldu. yle ki orduda Bedir Sava'na katlanlar dan seksen ve Rdvan aac altnda biat etmi olanlardan sekizyz sekin ashab toplanm olduu baz tarihlerde yazldr. Bunun zerine Hz. Ali, askere hitaben gayet fash ve bel bir hut be okudu ve onlar sler ile vurumaya ard. Ester denmekle bili
nen yiit Mlik, " E y M ' m i n l e r i n E m r i ! Biz hibir z a m a n senden a y
r l m a y z . Senin urunda c a n m z veririz" diyerek Halife'nin ars na uymakta tekilerin nne geti. l k Mslman olanlardan ve Bedir'de bulunanlardan Yasir olu vc y i n e H e d i r ' d c olanlardan ensardan Hanf olu Sehl ve a:, haldan mehur HaTEM Tai olu Ad gibi milletin bykleri de siler
Annar
PEYGAMBERLER VK HALFELER TARH (Cilt: 1)
ile vurumaya btn itenlikleriyle hazr olduklarn bildirdiler. Ka inle jeyhleri de M'minlerin Emri'ne iten itaat ettiklerini sylediler. Bazlar, Mslmanlar zerine kl ekmek iinde kararszlk ve phe zere bulunciuklarndan Hz. Ali, "Bana, hakdan dnerek top luluktun kp ayrlanlarla, yani Haricler ile vurumak zere emrolundu" diye buyurmutu. Baz kimseler o zaman Hz. Ali ile beraber bulunan ensardan Ebu Eyyub'a gelip, "Sen Reslullah (s.a.v.) ile birlikte olarak Allah'a ortak ile ak koanlar ile vurutun. imdi Mslmanlar ile arpmak zere buraya geldin" dedikleri zaman, "Reslullah (s.a.v.) bana ahdi bo zun ve cevr ve zulm eden ve hakdan dnerek topluluktan kp ayr lan kimseler ile dvmek zere emretti" diye cevap vermiti. Fakat Mes'd olu Abdullah'n (r.a.) arkadalar olan hafzlardan kttk bir topluluk bu seferden geri kaldlar. Ve, "Ey M'minlerin Km iri! Senin an ve derecenin yksekliini itiraf ile beraber, biz kb le ehil ile dvmekte kararsz ve phe zereyiz. Eer kfirlerle vu rumak ve snr beklemek zere bizi slm snrlarndan bir yere gn derirsen hakkmzda ltfetmi olursun" dediler. Hz. Ali de onlarn ricalarm kabul etti. Kendilerine Ha'am olu Rebii'yi bakan olarak tyin edip, bir sancak verdi ve onlar Rey ve Kazvin snrna gnderdi. Mrret'l-Hemedan ile Mesruk (r.a.) da ihsanlarn aldktan lonra onlar ile beraber Kazvin'e gittiler. F a k a t Mesruk, sonra bu dav ranndan piman olarak mrnn sonuna kadar tvbe ve istifar etmitir. O srada tabinin by olan mehur Veysel Karan'nin Nahli'ye gelerek Halife ile grp birlikte sefere gitmi olduu rivayet edir. Muaviye de am'da ordusuna eki dzen verdii srada As olu Amr'a ve oullarna ayrca bir sancak verdikten baka Hz. Ali'nin azadls olan mehur Kanber'e sancak vermi olduuna kyasen Muaviye de As olu Amr'm klesi olan Verdan'a bir sancak vermekle As olu Amr memnun ve vnerek vgler sylemitir. Hz. Ali bunu iitince, "Bir gn sabahleyin yetmi bin ba bal ve atl, develi sekin askeri o snin olu s zeriie gndereceim" deyip bu mnda iirler dzmtr. Muaviye durumdan haberli olup, "Allah'a yemin ederim ki Ali, aslsz lf etmez ve yle byk kuvvete sahip olmasa byle szler sy lemez" diyerek' korku ve endie duyuyordu. As olu Amr ise, "Ali'nin askeri azdr. Basra halk ona dost ve yardmc deildir. Kfe askeri de Deve olaynda ok zedelenmilerdir" diyerek Muaviye'yi teselli ediyordu.
Ssffiyn Olay
M'minlerin Emiri Hz. Ali, sefer hazrlklarm tamamladktan sonra nc olarak sekizbin askerle Nadr olu Ziyad' ve drtbin as-
S i l ' T YN OLAYI
4.T/
kerle Hni olu reyh'i ileri gnderdi. Kendisi ordu ile Nahlle'den kalkp Babil harabesi yaknlarndan geerek Sbat'a vard ve gei orada kalp ertesi gn, fetihten nce ran'n bakenti olan Medi yin'e gitti. Musul tarafnn askerlerini gndermek zere bin svari Il Kays olu Ma'kl' Musul'a gnderdi ve Rakka'da kendisine yetimek zere ona talimat verdi. Mehur Ebu Ubeyd olu Muhtar'n amcas olan Sekafl Mes'ud olu Sa'd' Medyin kaymakam yapp kendisi o Dlge askerini de beraber alarak Rakka'ya gitti. Hz. Ali, ordu ile Rakka'ya gelince Frat zerine kpr kurulma sm emrettiyse de, halk ondan kanp, orduyu geirmek iin kayk larm hazrladlar. Oysa ki yle byk bir ordunun ufak tefek kayl-, larla byle byk bir nehirden gemesi g olduundan Hz. Ali Men bic kprsnden gemek zere yukar doru harekete karar verdi Ester ise halk tehdid ile Frat zerine byk bir kpr kurdur du. Hz. Ali.de hemen ordu ile Frat'n bat tarafna geiverdi. Hz. Ali, Hz. Ebu Bekir ve Hz. mer zamanlarnda olduu gibi halk bir sz ile idare etmek ve krkn bir kl ile yedmek ister ve kimse hakknda zoraki muamele yapmaktan saknrd. Zamann anlay ise bozuk olduundan i grebilmek iin, Ester gibi gz pek, kurnaz ve becerikli ve akr peneli adamlara ihtiya duyulmutu. Eer Eter'in zoru ile Rakka'da kpr kurulmayp da, Menbic kprsne kadar klsayd hayli dolalm ve ok vakit kay bedilmi olurdu. Bundan ise Muaviye yararlanabilirdi. Orduya nc olarak grevlendirilen Ziyad ve reyh Frat ke naryla yukar doru hareket eyleyerek Ane'ye geldikleri zaman, Mu aviye'nin byk ordusuyla hareket ettiini iitmiler ve aralarnda durumu grmler. "Halife ordusuyla aramzda byle byk bir ne hir olduu hlde ileri gidilip de byle az askerle Muaviye'nin byk ordusuna rastlanrsa hayrl bir ey olmaz" demiler ve hemen Anc'den Frat'n dou tarafna gemek istemilerse de, halk engel oldu undan geri dnmler ve Hey t'den Frat' gemiler. Ve hemen ileri hareket ile Karksiya yannda Halife'nin ordusuna kavutular. Hz. Ali, onlar grnce, "Ne acaiptir ki benim nc askerlerim geriden geliyor" dedi. Onlar durumu akladklar zaman ise, "Yerin de hareket etmisiniz" dedi. Rakka kprsnden Frat'n bat t a r a fma geildiinde Hz. Ali onlar eskisi gibi nc olarak oniki bin as kerle ileri gnderdi. Muaviye ise byk bir ordu ile am'dan kp ar ar ve etraf] gzeterek Frat kysna doru gelmekte iken bycek bir asker bir ligi Eb'l-Aver Slem ile ileri yrtmt. Ziyad ve reyh, ite bu birlie rastlayarak durup Hz. Ali'ye haber gnderdiler. O da bin svari ile onlara yardm iin Eter'i gnderdi. Ve, " a b u k davranarak nc askerin yardmna eri. Ziyad ile reyh'i birer tarafna al. Hid
detlenip de hemen hitrckel el v u r u m a y a girilme, Arbal ve y a v a bir e k i l d e Asleri (ekrr tekrar lanla ar ve m m k n s e ben gelin-
U8
PEYGAMUKHLKll VK II A l i l I.I.KIt TAltilll (CIH:
I)
ceye kadar onlar oyala" diye Eter'e talimat verdi. Ziyad ve reyh'e de Eter'e itaat etmeleri iin yazl-emir gnderdi. Ester, olanca hzyla hareket ederek nc askere yetiti. Ald emre uyarak ne onlardan korkar gibi uzak durdu, ne de harbi kz tracak kadar yaklat. Bu ekilde akama dein iki taraf uzaktan birbirine bakar ve bekler olup kaldlar. Sonra Ebu'l-Aver, bir hamle yapt. Ester de tam bir sebat gster di ve bir saat kadar vurutuktan sonra amllar geri dnmekle iki ta raf birbirinden ayrldlar. Ertesi gn Ester, bir adam gnderip Ebu'lAver'i teke tek dvmeye ard. Ebu'l-Aver dvten ekindi ve gi den adam, sverek geri gnderdi. Ertesi gn sabahtan Hz. Ali, ordu ile gelip ordu kurmak zere uygun bir yer aratrmaya balad. Muaviye ise evvelce Sffiyn'e gelip dz ve geni bir yer seerek ordusunu kurmu ve Frat'n su alacak yerini ele geirerek asker sevk ve idaresi fennine gre maharet gstermiti. Bu sefer Hz. Ali de gelip, onun ordusunu kurduu yerin yaknna ordusunu kurdu. Asker su al mak iin Frat'n ad geen su alnabilecek yerine vard. Muaviye'nin askeri engel oldu. Bu yzden Hz. Ali'nin askeri, Frat'dan su alamad lar. Aratrdlar, su alabilecek baka bir yer de bulamadlar. Hemen gelip Hz. Ali'ye ikyette bulundular. Halife Hazretleri, Muaviye'ye zel bir memur gnderdi ve, "Bi zim niyetimiz nce haberleme ve konuma idi. Hakka yakn bir s znz varsa dinleyecektik. Fakat Eb'l-Aver vurumaya balayvermi. Bu yzden arada bir muharebecik gemi. imdi mubah olan suya engel olmaya hakknz yoktur. Israr ederseniz vuruma bundan sonra balayacak. Gnah boynunuza" diye buyurdu. Muaviye, kumandanlarn toplayarak mes'eleyi grtkde As olu Amr, "Suya engel olunmas uygun olmaz" demise de, Ukbe olu Velid ve onun gibi komutanlar, "Onlar nasl Osman' susuz kodularsa siz de onlar susuz braknz. Bir gece susuz kalrlarsa dnmek zorun da kabrlar ve dnleri bir eit bozgun olur" deyince Muaviye su yo lunun kapanmas iin asker bir birlik ile Eb'l-Aver'i gnderdi. Hz. Ali ise kan dkmek iin din ynnden hak kazanmak isterdi. Bunun zerine hemen askere hitaben, "Su almak hakk zerine slerle harb ediniz" diye emir verdi. Kays Kind olu E'as, "Ben gideyim" diye rek askeriyle kalkp gitti. Eb'l-Aver, ona kar geldi. nce ok att lar sonra karg ve sonra kl muharebesine giritiler. Muaviye,' Eb'lAver'e yardm iin svari ile Esed Becel olu Yezid'i gnderince Hz. Ali de Rebii olu it'i yollad. Soma Muaviye, ok sayda askerle As olu Amr' gnderince Hz. Ali de ona karlk ok sayda askerle Eter'i gnderdi. iddetli bir vu ruma oldu. Sonunda Hz. Ali'nin askeri muzaffer oldu. sler susuz kald. Fakat Hz. Ali, "Akar su mubahtr. nsanlar arasnda ortaktr. Lzumu kadar su almz, ama su yolunu kapayarak amllar sudan yoksun etmeyiniz" diye kendi kumandanlarna haber gnderdi ve s lere gzel bir misl gsterdi.
HCRETN OTUZYEDNC SENES
439
ki gn, durum sakin ve sessiz geti. Zilkade ay tamam oldu. Zil hicce aynn banda Hz. Ali, Muaviye'ye t vermek ve onu itaata armak zere memurlar gnderdi. Memurlar gittiler, Muaviye'ye na sihat ettilerse de Muaviye, Osman'n kanm almak zere onun aley hine km olanlarm teslimini istemekten baka bir bar ekline ya namad. Memurlar zgn olarak geri evirdi. Oysa Hz. Osman aleyhine km olan nice bin kiinin tutulup da cahiliye deti zere ldrlmek iin Muaviye'ye vermesinin mm kn olmayacan Muaviye de birdi. Fakat kendisince mevkiini ko rumak iin vurumaktan baka re yoktu. Halk harbe tahrik ve tevik iin de elinde Osman'n kann istemekten baka bahanesi ol madndan, yle yerine getirilmesi g teklifler yapyordu. Bundan dolay kalem ve dil yerine klcn oynamas lzm geldi. Hemen harbe baland. Fakat iki ordu birden birbiri zerine hcum etse byk kayplara yol aaca ak olduundan iki taraf bundan vazgeerek her gn ve bazen gnde iki kere, iki tarafn bata gelen kimselerinden birer kii, birer frka ile meydana kp vuruurlard. Hz. Ali tarafndan ou kere Ester kard. Bazen sra ile Adi Kin di olu Hacer, Rebii olu it, Ma'mer olu Halid, Nadr Harisi olu Ziyad, Hasafe Teym olu Ziyad, Hemedanl Kays olu Sa'd, Kays Reyyah olu Ma'kl ve ensardan Sa'd olu Kays karlard. Muaviye tarafndan da onlara kar srayla Velid olu Halid o lu Abdurrahman, Eb'l-Aver Slem, Mesleme Fihr olu Habb, Z'lKl' el-Himyer, Hattab olu mer olu Ubeydullah, Samt Kindi o lu urahbil ve Hemedanl Mlik olu Humre karlard. Zilhicce aynn sonuna kadar bu ekilde vurutular. ou kere arpmalar, teke tek oldu. Sonra, "Belki bar yaplr" diye iki taraf da vurumaya ara vermeye karar verdi.
Hicretin Otuzyedinci S e n e s i Olaylar

Hicretin otuzyedinci senesi Muharrem ay sonuna kadar sa va kesme karar verilmi olduundan, Muharrem aynda hi arp ma olmad. ki taraftan eliler gidip geldi. eitli akl ve din deliller ortaya konuldu, bara re arand, fakat mmkn olmad. Muharrem aynn sonunda Hz. Ali emretti. Bir seslenici meyda na kp, "Ey amllar! M'minlerin Emri diyor ki: Hakka dnersi niz diye ardan aldm. Siz ise isyannzdan vazgemediniz. Hakk ka bul etmediniz. Sava kesme ve izin zaman geti" diye bard. Bunun zerine am askeri mirlerine ba vurdular. Hemen Mua viye ve As olu Amr, birlikleri dzene ve askerlerini harb dzenine soktular. Muaviye sa kola Z'l-Kl' el-Himyer'yi, sol kola Mesleme Fihr olu Habib'i, ordunun nclne Eb'l-Aver'i ve am atlsna As olu Amr' ve piyadesine Ukbe Mesr olu Mslim'i komutan yapt ve hepsinin zerine Arap yiitlerinden Kays olu Dahhak' bakc-
44C
(Cilt:
1)
mutan tyin etti. am askerlerinden bir grup fedai lm zerine, yani "lmek var, dnmek yok" diye biat ettiler ve be saf olarak sarklaryla kendilerini birbirine baladlar. Hz. Ali de askerini harb dzenine soktu. Sabr ve sebata tevik ettii srada, "sler harbe balamadka siz balamaynz ve onlar bozduunuzda kaanlarn kovalamaynz. Yaraklarm ldrmeyiniz, llerinin burnunu, kulan kesmeyiniz. Kimsenin avret yerini a maynz. Evlere girmeyiniz, mal almaynz. Kadmlar size, yahut b yklerinizden birine svseler bile onlara dokunmaynz. nk onla rn yaradla ve ahlka zayf hlleri vardr." diye nasihat etti. Ertesi gn sabahleyin Hz. Ali Kfe atls zerine Eter'i ve pi yadesi zerine Yasir olu Ammar' ve Basra svarisi zerine Hanif o lu Sehl'i ve piyadesi zerine Ubade olu Sa'd olu Kays' komutan t yin etti. Sanca Arap yiitlerinden ve faziletlilerin en gzdelerinden Ebu Vakkas olu Sa'd'm kardei olu olan Ebu Vakkas olu Utbe o lu Him'e verdi. Fedek olu Mes'ar' Kfe ve Basra hafzlar zerine memur buyurdu. nce harb meydanna kan Kfe askeriyle Ester olup, ona kar Mesleme olu Habib kt btn gn iddetli vurutular. kinci gn bir asker birlik ile Utbet'l-Merkal olu Him kt. Eb'l-Aver ona kar geldi. Onlar da iddetli arptlar ve akam eriip birbirinden ayrldlar. nc gn Yasir olu Ammar kp ona kar bir am birlii ile As olu Amr kt, son derece iddetli arptklar srada Ammar, "Ey Irakllar! u sye kar sebat ediniz" diyerek onlar As olu Amr ile vurumaya kkrttktan sonra svari zerine memur olan Nadr olu Ziyad'a "Hamle et!" diye emir verdi. O da hamle et ti. am askeri ise sebat gsterdi. ki taraf birbirine girdi Ammar, he men btn mevcud maiyeti ile sert bir saldrda bulunup As olu Amr' yerinden kaldrd. Sonra Nadr olu Ziyad, dv meydanna kp er diledi. Mntefkoullarmdan Muaviye olu Amr ona kar k t. Oysa onlar ana bir karde imiler. Birbirine yaklatklar zaman bilitiler ve hemen birbirinden ayrlp geri dndler. Ertesi gn Hz. Ali'nin kk olu Hanif e olu Muhammed harb meydanna kt. Hattb olu mer olu Ubeydullah ona kar geldi. Beraberlerinde birer byk asker birlik vard. ok sert vurutular. Ubeydullah, Hanife olu Muhammed'i teke tek dve ard. O da atn ileri srd. Fakat Hz. Ali, olunu geri evirdi ve Ubeydullah'a kar kendisi dvmek zere kt. Ubeydullah, onu grnce geri dnd. Hanfe olu Muhammed, babasna, "Beni braksaydn belki de onu ldrrdm. Ey M'minlerin Emri! Bu gnahkr ile niin dve kalkyorsun... Yemin ederim ki benim sana rabetim onun babasndan fazladr." deyince Hz. Ali, "Oulcazm! Onun babas hakknda hayrla anmaktan baka sz syleme" diye buyurdu. Beinci gn Abbas olu Abdullah kt. Ukbe olu Velid ona kar geldi. ok sert vurutular. Velid, o srada Abdu'l-Muttaliboullanna svnce, Abdullah onu dve ard. Fakat Velid onunla te-
HICRETIN OTUZYEDINCI SENESI
441
ke tek dv gze alamad. Altnc gn ensardan Sa'd olu Kays kt. Ona kar Zi'l-Kl el-Himyer'nin olu kt. Onlar da ok sert vurutuktan soma birbirinden ayrldlar. Yedinci sal gn yine Ester ile Habib kp pek sert attlar, birbirinden epeyce aldlar ve le vakti birbirinden ayrldar. Onun zerine Hz. Ali, "Ne zamana kadar bu sler ie blk blk arpa caz. Niin btn birliklerimizle onlarn zerine atlmyoruz?" dedi ve kalkp toplulua hitaben pek etkili bir hutbe okudu. Geceleyin de askeri sava dzenine sokmakla urat. Ertesi aramba gn sabah leyin amllarn kabelerini sordu, yerlerini rendi. Her kabileye kar kendi tarafndaki hemcinslerini sava dzenine soktu, "Her kabile kendi kardelerine kar dursun" dedi. Becle gibi am'da kardeleri bulunmayanlar da Lahm kabilesine kar koyup sava dzeni aldr d. Ve hemen btn ordusuyla hareket etti. Muaviye de am ordusuy la meydana kt. Akama kadar pek sert bir arpma oldu. Bir taraf yenmeksizin geri dndler. Ertesi perembe gn Hz. Ali, sabah namazm alaca karanlkta kld ve ordusuyla hareket ederek amllarn zerine hcum etti. Sa kolda Huzaa. kabilesinin eyhi olan Verkai'l-Huz olu Bdeyl olu Abdullah; sol kolda Abbas olu Abdullah vard. Kurra da Ammar ve Sa'd olu Kays ve Bdeyl olu Abdullah'n emirleri altnda ksm olmulard. Hz. Ali, Medineliler ile askerin ortasnda ve Kfeliler ve Basrahlar arasndayd. Medinelilerin ou ensardan olup, biraz da Huzaa ve Kinne ve dier kabilelerden vard. Muaviye de byk bir adr kurdurmu ve evresini am atls kuatmt. amllarn ou Muaviye'ye lm zerine and imiti. Bdeyl olu Abdullah, Muaviye'nin solunda bulunan Mesleme o lu Habib'in birlii zerine hcum edip leye kadar kanl ve ok sert vuruarak am atlsn bozdu ve onlar Muaviye'nin adrna kadar dnmek zorunda brakt. Muaviye hemen evresindeki fedaileri Ha bib'in yanma gnderdi. O da onlarla kuvvet bularak Bdeyl'in olu nun birlii zerine sert bir ekilde saldrnca, Bdeyl'in olunun as keri dald, yannda yalnz iki yz kadar hafz kald. Bozgun as kerin bir ucu Hz. Ali'nin yanma kadar geldi. Hz. Ali, onlara yardm iin Medinelilerle Hanf olu Sehl'i gnderdi. Fakat amllarn byk byk birlikleri onlar karlayarak hareketlerine engel oldu. Bu srada solda bulunan Mudar kabilesi aldysa da, Raba ka bilesi direnmekle Hz. Ali onlar tevik iin oullar Hasan ve Hseyin ve Hanfe'nin olu ile beraber olduklar hlde yaya olarak Raba ya nma giderken Ebu Sfyan'm azadls Ahmer kar geldi. Hz. Ali'nin azads Keysan araya girdi. Ahmer, onu ldrnce Hz. Ali, Ahmer';:: kemerinden tutup yere arpt. Ahmer'in kollar krld, omuzlar hur daha oldu. Sonra Hz. Ali, Raba'ya yaklat ve onlar sabra ve dayan maya tevik etti. Onlar da birbirine, "Ey Rabaoullar! Mminlerin Emri iinizdeyken ona bir hl olursa Araplar arasnda rezil olu-- :nuz" diye bartlar ve pek sert bir vurumaya giritiler. Bunun ze rine Hz. Ali onlarn hakknda vg dolu bir kaside sylemitir
442
(CUt:
1)
Hz. Ali sol kola giderken Eter'le karlamt ki sa koldaki boz gun ve l iitince atn tepip o tarafa doru gidiyordu. Hz. Ali ona, "Ey Ester! O kavme sor ki lmden kap da nereye gidiyorlar. lm den kurtulmann bir aresi var m?" diye buyurmu olduundan Es ter, bozgun askerin yanna varp Hz. Ali'nin szn duyurdu ve pek etki szler syledi. Bozgun asker, Eter'in sesini iitip szn dinleyerek cesaretlen diler ve onun bana toplandlar. O da bu kuvvet ile hemen amllarn zerine sert saldrlar ve kanl vurumalar ederek onlar Muaviye'nin yanma kadar srd ve Bdeyl'in olunun yanna vard ki iki yz kadar hafz ile beraber yatp yere yapm olduklarndan sanki yere yaylm erkeler gibi grnerek amllar onlarn zerlerine varama mlard. Yoldalarn grnce davrandlar ve, "M'minlerin Emri ne haldedir?" diye sordular. Ester de solda vurumakta olduunu syle di. Bdeyl olu Abdullah (r.a.), "Haydi doru Muaviye'nin zerine saldralm" dedi. Ester raz olmad. Bdeyl'in olu, onu dinlemeyip hemen kendi arkadalaryla beraber saldrd ve nne gelenleri kesip bierek, ta Muaviye'nin yanma kadar vard. Oysa Muaviye'nin ev resinde dalar gibi asker ylp yaklaanlara aman zaman vermiyor lard. Hemen Bdeyl'in olunun evresini aldlar, onu ve arkadala rndan bir ounu ehit ettiler. Kalan da yaral olarak geri dnmek zorunda kaldlar. sler ile onlar kovalamakta olduklarndan Ester bir miktar askerle Cemhan olu Haris'i gnderip onlar kurtard ve selmete kard. Hemen Ester, Hemedan kabilesi yiitleriyle teki birlikleri topla yarak hepsi birden slerin zerine yrd ve onlar yerlerinden kal drd ve Muaviye'nin yannda birbirine sarklaryla bal olarak be saf olan fedailerin yanna kadar srd. Sonra bir saldrda daha bu lundu. Bu saflarn drdn yard, yere drd. Onun zerine Mua viye ksran isteyip bindi. Kamay kurmu iken Araplk damar en gel olarak kararsz bulunduu hlde As olu Amr yzne bakp, "Bu gn sabr, yarn nme" diyerek cesaret verdi. Muaviye de gayrete gelerek dayanp durmutu. Hemen amllar gayrete getirdi ve aske rini toplayp Eter'in basma rd. O srada sava iddetini arttrd. Teke tek ve topluca atmak is teyenler meydana karak birbirine hamleler ettiler. nsan varlm bedava alp sattlar. O srada Ebu Husayn Ezd olu Abdullah, Yasir olu Ammar'n yanmdaki hafzlar ile kp amllar birbirine katt lar. Hadd Nemri olu Ukbe de, "Dnya otla kurudu. Aalan al, rp oldu. Yenisi eskidi, tad kat. Ben dnyadan usandm. Her vu rumaya gidiyorum, her yamaya kouyorum, ehit olmay diliyorum. Allah nasip etti, beni bu gne yetitirdi. imdi kesin olarak ehit ol mak emelindeyim. Ey Allah'n kullar! Ne duruyorsunuz? Allah d man olan sler ile sava iin daha ne bekliyorsunuz?" diyerek ileri
HCRETN OTUZYEDNC SENES
443
gitti. Kardeleri Abdullah, Avf ve Mlik de, "Senden sonra biz de dn ya rzkn istemeyiz" diyerek onun arkasndan gittiler. Hepsi ehit oluncaya kadar vurutular. Mekuh olu Kays ki Becile sanca onda idi. Sanca ekip kav minin nne dt. ehit oluncaya kadar dt. Hemen sanca amcas oullarnaan biri ald. O aa ehit oldu. bonra sanca yas o lu Afif am ve savan sonuna kaaar yiite vuruarak yerinde di renmi ve Beciie'den Ebu Hzim sahabi (r.a.) ve olu Hzim gibi nice saylan kier ehit olmutur. Hz. Ali, solda vuruurken sandaki askerinin bozulmu iken d zelmi ve evvelki yerlerine geimi olduklarm grnce yanlarna var m, yzlerine kar verek ve dua ederek onlara teselli vermi ve ken dilerini sabr ve dayanmaya zendirmitir. Her taraftan, teke tek dvecek olanlar ve savalar meydana kp pek sert bir vurumaya tututular. Hz. Ali tarafndan Tay ve Neh' yiitleri erleyip bir kanl savaa giritiler. Mehurlardan nice kiiler ehit oldu. Sava gittike kzt. amllarn sa kolunda bulunan Himyer kabilesi ve onlara kat lanlar ile Z'l-Kl el-Himyer ileri hareket etti. Hattab olu mer olu Ubeydullah da beraber idi. Irakllarn sol kolunda ve Abbas o lu Abdullah'n emrinde bulunan Raba kabilesi zerine pek sert sal drdlar. Zayflar bozuldularsa da, Raba kabilesinin yiitleri gzel bir savunmada bulunarak dayandlar. Kaanlar da sancaklarnn yer li yerinde durduunu grnce cesaretlendiler ve geri dndler. O s rada Abd'l-Kays kabilesi gelip onlarn yardmna eritiler ve kanl bir savaa giritiler. Bu yzden sava daha ok kzt. Z'l-Kl ile mer olu Ubeydullah ikisi de ldrld. te o srada, Hz. Peygam ber'in sekin ashabndan olan Yasir olu Ammar (r.a.) meydana k t. Mzra elinde ve eii ihtiyarlktan titremekte idi. "Ya Rab bu gn senin yannda bu gnahkrlar ile savamaktan rzaya daha uygun ve makbul bir i bilmiyorum. Bilsem onu yapardm" dedikten sonra halka hitap ederek, "Allah rzas iin alp da mal ve evlda dn meyecek kim var?" diye seslendi. Hemen bana birok halk topla nnca, "Haydi yrynz bu serin zerlerine gidelim. Yemin ede rim ki maksatlar Hz. Osman'n kann istemek deildir. Onlar dn yann tadn tattlar ve dnyaya tamah ettiler. Bilirler ki hak mey dana knca bozuk maksatlarnn gereklemesine engel olacak. Ken dilerinin slm'da eskilik ve kdemleri olmad iin Emr'lie haklar olmadndan 'Hz. Osman'm kann istiyoruz' szyle kendilerine uyanlar aldattlar. Yoksa onlara iki kii be uymaz." diyerek ve Al lah'dan (c.c.) kurtulu topluluuna yani Hz. Ali ve taraftarlarna yardm isteyerek hareket etti. Yasir olu Ammar, gnl aydm bir ihtiyard. Arlarn beyi gibi her nerede bulunsa ve Sffiyn'in hangi vadisinde grnse ashabn se kinleri ve tabinin bykleri onun bana erler ve arkasna derler idi. Hz. Ali'nin sancaktarlar olan Ebu Vakkas olu Utbe olu Him'-
HCRETN OTUZYEDNC SENES 1
443
gitti. Kardeleri Abdullah, Avf ve Mlik de, "Senden sonra biz de dn ya rzkn istemeyiz" diyerek onun arkasndan gittiler. Hepsi ehit oluncaya kadar vurutular. Mekuh olu Kays ki Becle sanca onda idi. Sanca ekip kav minin nne dt. ehit oluncaya kadar dt. Hemen sanca amcas oullarnaan biri ald. O aa ehit oldu. Soma sanca yas o lu Afif am ve savan sonuna kadar yiite vuruarak yerinde di renmi ve Becle'den Ebu Hzim sahab (r.a.) ve olu Hzim gibi nice saylan kiiler ehit olmutur. Hz. Ali, solda vuruurken sandaki askerinin bozulmu iken d zelmi ve evvelki yerlerine gelmi olduklarn grnce yanlarna var m, yzlerine kar verek ve dua ederek onlara teselli vermi ve ken dilerini sabr ve dayanmaya zendirmitir. Her taraftan, teke tek dvecek olanlar ve savalar meydana kp pek sert bir vurumaya tututular. Hz. Ali tarafndan Tay ve Neh' yiitleri erleyip bir kanl savaa giritiler. Mehurlardan nice kiiler ehit oldu. Sava gittike kzt. amllarn sa kolunda bulunan Himyer kabilesi ve onlara kat lanlar ile Z'l-Kl el-Himyer ileri hareket etti. Hattb olu mer olu Ubeydullah da beraber idi. Irakllarn sol kolunda ve Abbas o lu Abdullah'n emrinde bulunan Raba kabilesi zerine pek sert sal drdlar. Zayflar bozuldularsa da, Raba kabilesinin yiitleri gzel bir savunmada bulunarak dayandlar. Kaanlar da sancaklarnn yer li yerinde durduunu grnce cesaretlendiler ve geri dndler. O s rada Abd'l-Kays kabilesi gelip onlarn yardmna eritiler ve kanh bir savaa giritiler. Bu yzden sava daha ok kzt. Z'l-Kl ile mer olu Ubeydullah ikisi de ldrld. te o srada, Hz. Peygam ber'in sekin ashabndan olan Yasir olu Ammar (r.a.) meydana k t. Mzra elinde ve eli ihtiyarlktan titremekte idi. "Ya Rab bu gn senin yannda bu gnahkrlar ile savamaktan rzaya daha uygun ve makbul bir i bilmiyorum. Bilsem onu yapardm" dedikten sonra halka hitap ederek, "Allah rzas iin alp da mal ve evlda dn meyecek kim var?" diye seslendi. Hemen bana birok halk topla nnca, "Haydi yrynz bu serin zerlerine gidelim. Yemin ede rim ki maksatlar H z . Osman'n kann istemek deildir. Onlar dn yann tadn tattlar ve dnyaya tamah ettiler. Bilirler ki hak mey dana knca bozuk maksatlarnn gereklemesine engel olacak. Ken dilerinin slm'da eskilik ve kdemleri olmad iin Emr'lie haklar olmadndan ' H z . Osman'n kann s istiyoruz' szyle kendilerine uyanlar aldattlar. Yoksa onlara iki kii bile uymaz." diyerek ve Allah'dan (c.c.) kurtulu topluluuna yani Hz. Ali ve taraftarlarna yardm isteyerek hareket etti. Yasir olu Ammar, gnl aydn bir ihtiyard. Arlarn beyi gibi her nerede bulunsa ve Sffiyn'in hangi vadisinde grnse ashabn se kinleri ve tabinin bykleri onun bana erler ve arkasna derler idi. Hz. Ali'nin sancaktarlar olan Ebu Vakkas olu Utbe olu Hlm'-
444
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cv.
1)
in yanma varnca, "Ey Him! Cennet, kllarn glgesi altndadr. lm de mzrak ucundadr. Gk kaplar ald, Hr-i ayn bezendi" di yerek Him'i harekete zendirdi. Yannda toplanan askerle ileri git ti. Hatt As olu Amr'm yanma yaklat, "Ey Amr! Yazk sana ki di nini Msr'a deitin" diye azarlad. Amr, "yle deil. Ben Osman'n kann istiyorum" deyince Ammr, "Ben ilmimden tr eladet ede rim ki, sen hibir ite Allah'n rzasn aramazsn. Ey Amr! Bu gn idrlmezsen yarn leceksin. Herkese niyetine gre ceza verilecei gn, sen de niyetin ne ise grrsn. Bu sancak sahibi Reslullah ile beraber olduu hlde (yani sen henz imana gelmeden) kere onun la vurumutun. Bu drdnc evvelkilerden iyi deildir" dedi. Gerekten Kur'an- Kerm yet yet Allah tarafndan indirilmek teyken kfirler iman etmeyip Resl-i Ekrem (s.a.v.) le arprlard. O zaman Ebu Sfyan Kurey bakanyd. Btn Emevlerle beraber As olu Amr da onun beraberindeydi. Hz. Ali ise daima Resl-i Ek rem'in yannda olarak defalarca onlara kar kmt. Bu kere Hz. Peygamberin sanca, halifesi olan Hz. Ali'de olduu hlde Ebu Sfyan'm olu Muaviye slere ba olarak onunla vuruuyordu ve b tn Emevler ile beraber As olu Amr da onun yanndayd. Fakat Ebu Sfyan o zaman Kur'an'm inii zerine dvyordu. Olu Muaviye ise bu sefer Kur'an'a bilinenden baka mn vermek iin savamaktayd ki, yukarda getii gibi bz Kur'an yetlerini kendi maksadna uygun biimde yorumlamak ve baka anlam vererek M'minierin Emri ile ekiiyor ve savayordu. Resl-i Ekrem (s.a.v.) ise, "Ey Ali! Ben Kur'an'm inmesi zerine savatm. Sen de yorumu zerine savaacaksn" diye buyurmutu. te bu sefer o hadsin mns gne gibi grnd. Bundan dolay Ya sar olu Ammar, "Biz nasl ki evvelce sizinle Kur'an- Kermin inmesi zerine savatk ise, imdi de yorumu zerine savarz" diyerek s ler zerine hcum ile bir kanl savaa tututu. Kendisini hararet ba snca bir aralk dnp su isteyince bir hatun ona bir bardak sulu st verdi. "Reslullah doru syledi" diyerek st iti ve, "Bugn ben dostlarma, Muhammed'e ve ashabna kavuacam. nk Reslul lah (s.a.v.) bana 'Dnyada son rzkn sulu sttr' diye buyurmu tu" deyip gitti. Ve sler zerine hcum etti. Ve bir daha dnmeyip ehit oluncaya kadar dt (r.a.). Habbet'l-Cveyni'l-Arf dedi ki: "Hz. Peygamberin srrna sa hip olan Yeman olu Huzeyfe'ye 'Biz fitneden korkuyoruz. Bize bilgi ver' dediimde 'bni Smeyye'nin yani Ammar'm bulunduu fitne den saknnz. nk Reslulfah'dan (s.a.v.) iittim: 'Ammar', yol dan sapan sler topluluu ldrecek ve en sonraki rzk sulu st ola cak' diye buyurdu" demiti. Ammar' ldrld gn grdm, "Ba na son rzkm getiriniz" diyordu. Bir bardak sulu st verildi. Bir ge ni bardak idi ve kenarnda krmz bir halka vard. Onu iti ve, "Ben bugn dostlarma, Muhammed'e ve ashabna kavuacan" dedi. Huzeyfe, kl kadar yanllk yapmad.
HCRETN
OTUZYEDNC
SENES
44.S
Ammar' ldrenin kim olduunda anlamazlk vardr. Mehur r vayete gre onu Ebu'l-diye vurup yere drm ve dier bir s onun ban kesip Muaviye'ye gtrm. kisi de, "Ammar' ben l drdm" diyerek Muaviye ile As olu Amr'n nlerinde kavga etmi ler. Amr, "kiniz de Cehennemliksiniz" demi. Herifler gittikten son ra Muaviye, "Bizim iin can ve ba veren adamlara niin yle syle din" diye Amr' azarlam. Amr da, "Yemin ederim ki, yledir. Sen de yle olduunu bilirsin. Keke yirmi sene nce lp de bu durumu grmeyeydim" demi. Yasir olu Ammar' s bir topluluun ldreceine dair olan ha dsi Z'l-Kl el-Himyer iitip As olu Amr'a, "Vah vah, yazk sana ey Amr! Bu nedir?" deyince Amr, "Yaknda Ammar bizim tarafa d ner" diye cevap vermi. O gn nce Z'l-Kl ve sonra Ammar ld rld zaman As olu Amr, Muaviye'ye, "Bilmem hangisinin ld rlmesiyle daha ok sevinmeli. Ammar'm ldrlmesiyle mi, yoksa Z'l-Kl'nm ldrlmesiyle mi? Yemin ederim ki Z'l-Kl, eer Ammar'dan sonraya kalsayd btn amllar Ali'ye dnderirdi" de mi, olup-biteni hikye etmi. Abdurrahman Slemi'nin anlattna gre, Muaviye As olu Arar ile olu Abdullah ve Eb'l-Aver sohbet ederlerken Abdullah, "Bugn siz bu adam, yani Ammar' ldrdnz. Oysa ki Medine'de Hz. Pey gamber'in mescidi yaplrken herkes birer kerpi tard. Ammar ise ikier kerpi tayarak baylp dnce Resl-i Ekrem (s.a.v.), onun yanna gelip mbarek eliyle yznn tozunu silerek 'Vah vah, herkes birer kerpi tarken bni Smeyye'nin, yani Ammar'm sevaba ra beti ok olduundan ikier kerpi tayor. Bununla beraber onu s bir grup ldrecek' diye buyurmutu." deyince As olu Amr, Muavi ye'ye, "itmiyor musun, Abdullah ne diyor?" demi ve Muaviye, "Ne diyor?" deyince olu Abdullah'n dediini sylemi. Muaviye hemen o hadsin mnsna yorumlayarak "Ammar' biz mi ldrdk. Onu ancak buraya getiren ldrd." demi. Arkasndan birok halk, "Ammar' buraya getiren ldrd" diyerek adrlardan dar kmlar. "Bilmem Muaviye'nin yorumu mu yoksa bu adam larn szleri mi daha ok tuhaftr" diyerek Abdurrahman aknlk ve hayretini dile getirmitir. Fakat amamaldr. nk dnya sev gisi, insan artr ve trl yorumlara drr. Aklly gafil klar, gafili akll gsterir. Bedir'de bulunmu olanlardan ensardan Sabit olu Huzeyme ki Rl B1-1 Ekrem (s.a.v.) onun ehadetini iki adamn ehadetine eit kl m:; olduundan "Z'-ehdeteyn" yani "ki ehdet sahibi" denilir. Deve Olay'nda Hz. Ali ile beraber iken savamam olduu gibi bu sefer Sffiyn'de d e H z . Ali ile birlikte bulunduu hlde savamyordu A n r ' n ldrldn grnce, "Reslullah'dan (s.a.v.) iittim: 'Ammar' s bir urup ldrecek' diye buyurdu" d i y e r e k h e m e n k l e n ekip ehit oluncaya kadar savat (r.a.).
11/ Ali ise Ynr.i olu A m m a r ldrld gibi h'aha ve leme
446
(Cilt:
1)
dan kabilelerine, "Siz benim zrhm ve silhmsnz" demekle oniki bin kadar yiit seildi. Hz. Ali onlarn nne dp sler zerine y le iddetli hcum etti ki, amllarn bozulmadk saflar kalmad. Hz. Ali, "Asileri ldryorum ama onlar azdran, gzleri kk ve karn byk Maviye'yi grmyorum" der idi. Sonunda nne gelenleri ke sip bierek Muaviye'nin yanna kadar vard. "Ey Muaviye! Halk bi zim iin niye birbirini krsn. Teke tek dvmek zere meydana k. Seninle olan mes'elcmizi Allah'a brakalm, her kim hasmm ldrr se i kavgasz ona kalr" dedi. As olu Amr, Muaviye'ye, "Amcan olu insaf etti" deyince Mua viye, "Evet ama sen insaf etmiyorsun. Pekl bilirsin ki her kim onun la teke tek dve ktysa ld" deyince As olu Amr, "Artk bunun zerine meydana kmamak sana yakmaz" deyince Muaviye, "Sen benden sonra Emirlie tamah ediyorsun" demi. Hz. Ali'nin sancaktar Ebu Vakkas olu Utbe olu Him ise, "Allah' seven ve hireti isteyen yanma gelsin" deyince yanna bir ok yiitler topland. Akam st Him tekrar tekrar sler zerine hamle etti, fakat sler dayand. Him kendi askerine, hitaben, "On larn sabr ve direnii bir Araplk gayretidir, yoksa onlar sapklk ze redirler. Sizler ise hak zeresiniz" diyerek yanndaki hafzlar toplu luu ile beraber pek sert hcum etmekle yine kanl bir muharebeye baland. O srada slerin iinden meydana bir gen kt. "Ben Gassan hkmdarlar oullarndanm. Osman'n kann isterim. Bizim hfzfzlarmz ne olmusa bize haber verdiler. Kesin olarak Ali, Osman' ldrm" diyerek ve svp lanetleyerek hamle eder ve klcn bir adama dokundurmadka geri dnmezdi. Him ona, "Yahu! nce konuma, sonra sava. Sen ne dediini biliyor musun? Allah'dan kork. Allah sana bu gn sorar" dedii zaman o yiit, "Ben sizinle vuru urum. nk sizin Emri'niz namaz klmaz, siz de namaz klmazs nz ve sizin Emri'niz bizim Halifemizi ldrm, siz de ona yardmetmisiniz" deyince Him de, "Osman' Reslullal'n (s.a.v.) ashab ve onlarn ocuklar ve halkn kurras m ldrd? Onlar din ve ilim ehlidir. Din iini bir an ihml etmemilerdir. nce Resl-i Ekrem'e uyup namaz klan bizim Emrimizdir. Ve din iinde insanlarn en ok hukuk bileni ve en bilgini odur. Bu yanmdaki adamlar ise hep Kur'an okuyucusudur. Geceleri uyumayp teheccd klarlar. Sen o azgn lara aldanma" demesiyle o yiit, Him'in tlerini kabul etti. He men tvbe ve istifar ederek dnp gitti. sler topluluunun balar, birtakm chil ve saflar ne trl hi le ve gizii oyunlarla kandrp saptrarak Hz. Ali ile savaa gnderdik leri bu rnek ile ak-seik belli olur. Him ve arkadalar pek sert vuruarak zafer iaretlerini gr mlerken gnein bat srasnda Tenh kabilesinin byk bir bl m gelip saldrmakla Him onlara kar vard, dokuz on kadar s ldrd. Zafer iaretlerini grd fakat Tenhlu Mnzir olu Haris yanap Him'i vurdu, yere drd.
BCEETN
OTI/.VKMNI I
SENES
4-17
te o zaman Hz. Ali tarafndan bir memur gelip " l e r i hareket" emrini getirdi. Him ise ar yaral olarak hiret yolculuuna la/. olmutu. Hz. Ali ileri hareket ederek amllardan Gassn kabilesinin bir yerde mh kn olup durduklarn grd. Hemen bir frkaya u g h Hanfe olu Muhammed'i bakan yaparak onlarn zerine gnderdi Vardlar, onlar yerlerinden kaldrdlar ve nicelerini ldrdler. Bu cuma gecesi sava sabaha kadar srd, oklar bitti. Mzraklar krld, ses-soluk kesildi. Karanlk basp gz gz grmez oldu. Ancak kl oynar ve bir mrlt iitilirdi. Hz. Ali de sa ve sol kol arasnda dolap hemen ileri hareket emrini verirdi. Sabah olunca grld kl Hz. Ali askerin ortasnda ve Ester sa koida ve Abbas olu Abdullah sol kolda olduklar hlde sava alan arkalarnda kalm. Bu ise gali biyet ve zafer iaretiydi. Ester perembe gn akam s t s a kola grevlendirilip, bu cu ma gnnn sabahna kadar pek sert vuruarak adm adm ilerlemi ti. Sabahleyin yine askerini ileri ileri srmekte idi. Asker ise vuru maktan yorulmu ve ou yorgun dmt. Ester onu grnce atna,
bindi. " Y a z a f e r k a z a n m a k y a h u t M e v l ' y a kavumak z e r e Ester i l e
y o l d a o l a c a k v a r m ? " diyerek sol kolun bir ucundan br ucuna kadar gidip geldi. Basma yorulmaz ve savatan usanmaz birok yiit leri toplad. Hemen, " e k s a n c a sancaktar!" diyerek ileri hareket i l e sleri ordughlarma kadar srp orada savaa balad. Ksaca s a kolda zafer iaretleri belirdi. Hz. A l i onu grnce E ter'e yardm iin bir asker birlik gnderdi. E s t e r daha ok iddet ile hcuma kalkt ve amllar bozulmaya yz tuttu. As olu Amr, bu durumu grnce rkt ve sonutan korktu. Muaviye'ye hitaben, "Sa
n a b i r tedbir syleyeceim. B a k a aremiz k a l m a d . Askere emret:
M u s h a f ' l a r y u k a r kaldrsnlar" deyince Muaviye emretti. Mushafla r mzraklarn ularna koyup yukar kaldrdlar. "Sizi Allah'n Kita b n a arrz" diye bardlar. Beri tarafta bazlar, "Madem ki Allah'n kitabna aryorlar. Uyalm" deyince Hz. Ali, "Siz iinize devam ediniz. Muaviye ve As o l u A m r v e E b u Muayt'm o l u ve Kays olu Dahhak Kur'an ehli deil l e r d i r . B e n onlarn durumlarn sizden ve Allah'n kitabnn hkm lerini hepinizden daha iyi bilirim. Onlarm Mushaflar kaldrmalar s r f h i l e v e oyundur" deyince, "Allah'n kitabna arldmzda uy m a k t a n baka b i r ey yapamayz" demeleri zerine Hz. Ali, "Ben de onlar ile Allah'n Kitabna uysunlar d i y e vuruuyorum. nk onlar A l l a h ' n emrine s oldular" dedi. Hemen Temimli Fedek olu Mis'ar ve Ta'li Husayn olu Zeyd sonradan Hariclere katlan bir grupla birlikte, " E y A l i ! Allah'n Ki tabna u y ! . . Yoksa seni dmanlarna teslim ederiz, yahut Affan'n oluna y a p t m z sana d a yaparz" dediler. Hz. Ali, "Bu sznz U n u t m a y n z , b e n i n i dediimi de belleyiniz. Bana gerekten bahysa111/ savat] b r a k m a y n z . K a r geliyorsanz dilediinizi ileyiniz" de yince, " E t e r ' e adan gnder, vurumaktan el ekip g e l s i n " dediler. O
448
(Cilt:
1)
da ister istemez Eter'i armak iin Hni olu Yezid'i gnderdi. Hni olu Yezid gitti, Eter'i ard. Ester ise arka arkaya hamle ve hcum ederek slere stn gelmi ve am ordusunu btn btn perian olacak kerteye getirmi olduundan, "imdi benim yerimden ayrla cak zaman deildir" diyerek Yezid'i geri evirdi. O da dnp durumu Halife'ye bildirdi. Bunun zerine muhalifler grubu daha ok hiddet lendiler, mrldandlar, sylendiler. Grlt byd, sesler ykseldi. Sz ayaa dt. M'minlerin Emri ordusunda baya ihtill ve is yan iaretleri grnr oldu. Sonunda, "Ey Ali! Eter'e haber gnder gelsin yoksa senden ayrlrz" dediler. aresiz o da yine Yezid'i gn derdi. Yezid gidip karklk kmak zere olduunu haber vererek Eter'i kandrd ve alp orduya getirdi. Bu muhaliflerin ou Kur'an okuyucusu idi. ou zaman Kur'an okumak ve ibadetle urarlard. Arap evld olduklar iin Kur' an lfzlarnn mnlarn bilirlerdi. Fakat bir adam Kur'an'a srf kelimelerine bakarak mn vermekle bilgin ve fakih yani slm hukuk bilgini olamaz ve Kur'an- Kerm'den din hkmlerini karamaz. Bu okuyucular topluluu da hukuk bilgini olmadklarndan din h kmlerinin hakikatlerine eremeyip taassub tehlikesine dmlerdi. yle ki bu okuyucu kalabal; Hz. Osman' tutanlara dinsiz ve mezhepsiz gzyle bakp, Hz. Ali taraftarlnda ar gitmilerken bu sefer Hz.Ali'ye muhalefet ettiler ve pimi aa souk su kattlar. Fkh bilginlerini, hafz ve kurradan ayramayan cahil halkn ou da onla rn grnteki durumlarna aldanarak yanl yola gittiler. te bu yzden ounluun gr sava durdurma biiminde yz gsterdi. Bu muhalifler, daha sonra Haric yani Mslmanlarn imam olan Hz. Ali'ye basbaya s olmular ve i tavrnda iken Havric adn almlardr. te Fedek olu Mis'ar, Husayn oiu Zeyd ve Kays olu E'as bu Havric topluluunun byklerinden olup onlara ba kanlk ederlerdi. Ester, mecbur kalarak sava yerini brakarak ordugha gelip bu kark durumu grnce, "Ey Irakllar, ey zelil ve miskin adamlar! imdi savatan el ekmenin zaman m? Henz meydan aldnz. D manlarnza stn geldiniz. Onlar da yenik deceklerini ve darma dank olacaklarn anladlar ve aresiz kalp sizi Allah'n kitabnn hkmne ardlar. Yemin ederim ki onlar oktanberi Allah'n emir lerini ve Resulnn snnetini ihmal etmilerdir. Bana az bir sre ve riniz hi olmazsa bir at koturacak kadar zaman veriniz. nk fetih ve zafer bize yz gsterdi" deyince, "Olmaz, nk biz de senin g nahna ortakl kabul etmi oluruz. Ey Ester! Bu iten vazge. Biz onlarla Allah iin savatk. imdi de Allah iin sava brakyoruz" demeleri zerie Ester de, "Yazk size ki o hilekrlarn hilesine aldan dnz ve sava kesme fikrinde bulundunuz. Ey yzleri kara oas he rifler! Biz sizin Kur'an okuyu ve ibadetinizi zhd ve dindarlnz dan Allah'a kavuma arzunuzun yksekliinden dolay sanrdk. Me er sizin ileriniz gsteri ve maksadmz dnya imi. Siz bundan son-
HCRETN
OTUZYEDNC
SENES
449
ra artk izzet ve eref grecek deilsiniz. O zlimler bizden uzak ol duklar gibi siz de uzak olunuz" deyince ona svdler. O da onlara svd. Hemen Hz. Ali, ona ve tekilere "Susunuz" diye haykrd ve kavgaya son verdi. O srada Kays olu E'as Hz. Ali'nin yanna gelip, "Gryorum ki halk Muaviye'nin arsna uymak fikrinde bulunuyorlar. Emre dersen ben Muaviye'nin yanma gideyim ve maksadn sorup, akla masn isteyeyim" dedi. Hz. Ali de ister istemez ona izin verdi. Kays olu E'as, Muaviye'nin yanma vard, "Mushaflar kaldrmaktan mak sadnz nedir?" diye sordu. Muaviye de, "Maksadmz Allah'n kitab na ba vurmaktr ki, iki taraftan birer hakem seilip ve onlardan Al lah'n kitabna uygun bir karar vermeleri iin sz alnp da iki taraf onlarn verecekleri karara uymaktan ibarettir." diye cevap verdi. E' as da, "Bu dediin dorudur" diyerek dnp geldi. Halife'nin meclisi ne girdi, durumu bildirdi. Halk da o ekilde iki taraftan birer hakem seilmesini uygun grd. Artk Hz. Ali'ye gre bir diyecek kalmayp o da iki taraftan ha kem tyinini kabule mecbur oldu ve ister istemez sava durduruldu. Eter'in stn gelmesi sonu vermedi. Bylece As olu Amr maksad na erdi. Ksaca orduda ayrlk kt. Muhalifler meydan ald. lerin grlmesi onlarn ellerinde kald ve i baka ekle girdi. Hakemlerin seimi konusuna gelince, Kays olu E'as ile arka dalar, "Bizim tarafmzdan Ebu Musa E'ar hakem olsun" dediler ve Hz. Ali, "in bamda bana s oldunuz. Hi olmazsa bu mes'elede s olmaynz. Ben Ebu Musa'y uygun grmem" deyince E'as ile be raber Husayn olu Zeyd ve Fedek olu Mis'ar da, "Biz Ebu Musa'y isteriz" diye srar ettiler, Hz. Ali, "Ebu Musa bu konuda gvenilir kimse deildir. nk benden ayrd ve halkn yardmna da engel oldu. Sonra kat. Birka ay sonra onu buldurttum. Onun seilmesi uygun olmaz. Fakat Abbas olu Abdullah uygundur ve ondan daha iyidir." deyince, "O senin amcann oludur. Biz ise tarafsz bir adam isteriz" dediler ve Hz. Ali, "Esteri seelim" deyince, "Bu ii alevlendi ren o deil mi?" diyerek onu da kabul etmediler. Hz. Ali, "Demek oluyor ki siz Ebu Musa'dan bakasn kabul et meyeceksiniz" deyince, "Evet" demeleriyle Hz. Ali, "yle ise aklnza geleni yapnz" deyince hemen Ebu Musa'ya bir memur gnderdiler. Ebu Musa ise o zaman savatan kanarak yalnzlk kesine ekil miti. Giden memur ona, "Halk bart" deyince, "Elhamdlillah" dedi ve, "Seni hakem setiler" deyince, "nna lillh ve inna ileyhi rcin" diyerek kalkp orduya geldi. amllar tarafndan da As olu Amr seilmiti. Oysa Ebu Musa E'ar, aslnda tartma ve ekimede As olu Amr gibi dhi biriyle denk deil idi. nk Ebu Musa'nn dili ger ekten kalbinin tercman idi. Amr ise iindekini gizleyerek adam al datmakta usta idi. Bir de Ebu Musa, her nasl olursa olsun savan F. 29
450
1)
giderilmesi grndeydi. Amr ise Msr valiliine erimek zere Mua viye iin can ve gnlden alyordu. Baz akll kiiler, ite bu ince likleri dnerek endie duyuyorlard. Hatt Kays olu Ahnef hakem olmaya elverili ve gl bir kii olduu halde, "Ey M'minlerin Emri! Ebu Musa bu iin adam deil dir. Eer beni hkim yaparsan gzel bir sonu elde edebilirim. Bu ola maz ise hi olmazsa beni ikinci, yahut nc hkim tyin buyuru nuz" demise de, halk onu da kabul etmediinden; i tamamen Ebu Musa'nn eline kalmt. urasn da gznne almaldr ki, Sffiyn olaylarnda pek ok adamlar ldnden iki tarafn da savatan gzleri ylmt. am llarn kayplar daha oksa da, Muaviye'nin ordusunda disiplin var d. nk Muaviye, her zaman askerini para e mkfatlandrarak savaa zendirmekte olduu halde, gerektiinde cezalandrmaktan da geri durmazd. Hz. Ali'nin mkfat ve cezas ie hirete ait olduun dan srf hiret iin cann verenlerin ou Sffiyn olaylarnda ehit olmulard. Gnden gne onlar azalmakta ve dnyay sevenler o almaktayd.
Tahkimnamenin
Dzenlenmesi ve
Yazlmas
Sonunda hakem tyinine karar verilmi ve M'minlerin Emri ta rafndan Ebu Musa E'ar ve Muaviye tarafndan As olu Amr seil miti. Hicretin bu otuzyedinci yl Safer aynn onnc aramba g n As olu Amr orduya gelip M'minlerin Emri'nin nnde Ebu Musa E'ar e bir araya gelerek tahkimnamenin yazlmasna balanarak; "M'minlerin Emri Ali ile Muaviye arasnda bir kararnamedir" diye yazlnca As olu Amr, "O sizin Emri'nizdir, ama bizim Emri'miz de ildir. M'minlerin Emri kelimesini siliniz" deyince Kays olu Ah nef, "Btn halk birbirini krsa biz (M'minlerin Emri) unvann silmeyiz" deyince Hz. Ali bir sre durakladysa da, Kays olu E'as, "Bu kelimeyi sil" diye srar etmekle Hz. Ali onu sdi ve, "Aliahu Ek ber. Aynen yle olduu gibi, aynen yle olduu gibi... Allah'a yemin ederim ki ben Hudeybiye gnnde Reslullah (s.a.v.) in ktibiydim. Antlamann bana (Muhammed Reslullah) diye yazdm. Kfirler, 'sen Reslullah deilsin. Kendi adn ve babann adn yaz' dediler. Reslullah (s.a.v.) 'Reslullah kelimesini kaldr' dedi. Benim ona g cm yetmez' dedim. 'O kelimeyi bana gster' dedi. Ben de gsterdim. Onu kendi eliyle sildi ve 'Yaknda sana da byle bir teklif yaplr, sen de uyarsn' diye buyurdu." deyince As olu Amr, "Sbhnlah! Bizi kfirlere benzetiyorsun, biz ise Mslmanz" deyince Hz. Ali ona, "Ya sen ne zaman fklara yardmc ve Mslmanlara ihanet edici ol madn" dedi. Onun zerine As olu Amr, "Bundan sonra seninle bir
SIFFYN'DE LDRLENLER
VE
EHT
OLANLAR
i: :
mecliste bulunmam" dedi. Hz. Ali de, "Ben Cenab- Haktan dilerim ki benim meclisimi senden ve senin gibilerden temizleye" dedi. Sonra tahkinnmenin yazlmasna balanarak, (Bu belge. Ebu Talib olu Ali ile Ebu Sfyan olu Muaviye arasnda yazb bir karar an:. Ali, Irakllar e onlarn beraberindekiler iin ve Muaviye amlar ile onlarn beraberindekiler iin sz verdiler ki, Allah'n hkmne ve kitabna raz olarak Allah'n kitabnn yaattn yaatmak ve yok ettiini yok edeler. imdi hakemler ki Ebu Musa ile As olu Amr'dr. Allah'n kitabnda bulduklar hkmler ile ve onda bulamadklar hususta Hz. Peygamber'in snneti ile hareket edeler) diye yazld. Hakemler kendileri ve oluk ocuklar hakknda gven iinde ve mmet onlarn verecekleri hkm ve karara yardmc olacaklarna dair Ali ve Muaviye'den ve iki tarafn askerlerinden sz aldlar ve kenderi de bu mmet arasnda Allah'n kitab ile hkmetmek zere sz verdiler ve hkm Ramazan'a ve isterlerse daha sonraya ertelemek ve toplanmalar, Kfeliler ve amllar arasnda orta bir yerde olmak ze re karar verdiler. Irak ileri gelenlerinden Kays olu E'as ile dier sekiz kii ve am ileri gelenlerinden Eb'l-Aver, Mesleme olu Habib ve Halid olu Ab durrahman ile dier birka kii ahit olarak tahkimnmeyi imzalad lar. Eter'e de imzalamas teklif olununca sert bir dille reddetti. E' as, "Gel imzala bizden ayrlma" deyince Ester onu tehdit ederek azar lad. Kays olu E'as, tahkimnmeyi ald ve kp halka okudu. Temimoullarndan bir grup iinde bulunan Ediye olu Urve, "Allah'n em rinde adamlar hakem yapyorsunuz. Oysa kimsenin hkm yoktur. Hkm ancak Allah'ndr" dedi ve E'as'a kendi kavmi ve Yemenli lerden birok halk da fkelendi. Ester ise tahkimnmeyi imzadan ka nd. Zaten savamak fikrinde idi. O srada bazlar, Hz. Ali'ye gelip onu yeniden savaa zendirmek istediklerinde, "Verilen karara ben zaten raz deildim. Sizin uygun grmenizi de istemezdim. Fakat dmanlarn teklifini kabulde srar ettiniz. Ben de kabule mecbur oldum. Raz olduktan sonra dn ve kabul editen sonra deitirmek ise uygun olamaz. Siz bir i yaptmz ki kuvvete zayflk getirdi. Dmanlarnza stn iken onlarn hile lerine aldandnz. stediklerini verdiniz. Bundan sonra doru bir yol tutmay baaracanz sanmyorum" dedi.
S f f i y n ' d e l d r l e n l e r ve e h i t Olanlar
Sffiyn olaylarnda slerden krbebin adam ldrld. lerinde nl yiitlerden nice adamlar vard. Hz. Ali tarafndan da yirmibebin adam ehit oldu ki, yirmialts Bedir savama katlanlardan idi. Bu cmleden olarak Hz. Peygamber'in sekin ashabndan Yasir olu mrnar (r.a.) ve ehadeti iki ehdet yerine geen Sabit olu
452
(Cilt:
1)
Huzeyme, ensardan Amr olu Sheyl, ensardan Ebu Amre ve ensar dan Ebu Fudale hep Sffiyn'de ehit oldular. Bedir Sava'na katlanlardan ve ensarn oniki bynden birisi olan Teyyihan olu Ebu Heytem ve onun kardei olan Uhud Sava'nda bulunan Ubeydullah (r.a.) ve tabinin en stn olan veyse'iKaran de doru rivayete gre bunlar gibi Sffiyn'de ehit olmular dr. Ashabdan Mneyye olu Ya'l (r.a.), Deve Topluluu'nun byk lerinden iken bu sefer Sffiyn'de Hz. Ali ile birlikte bulunduu hlde ehit olmutur. Sahabeden Ta'li Sa'd olu Habis (r.a.) ki Hz. mer onu getirterek, "Seni Humus hkimi yapmak isterim. Nasl yapabilir misin?" deyince, "Kendi grmle itihat ederim; meclisimde bulu nanlara da danrm" deyince Hz. mer, onu Humus'a gndermiti ve ok gemeyip dnerek, "Ey M'minlerin Emri! Acaip bir rya gr dm. Sana anlatmak isterim. Ryada grdm ki: Gne doudan geldi. Yannda birok melekler vard. Ay da batdan geldi. Yannda birok yldzlar vard" deyince Hz. mer, "Sen hangi tarafta idin?" diye sordu. Habis, "Ay tarafnda idim" deyince Hz. mer, "Sen yok olan delil ve iaretlerle beraber olduundan ben artk seni i ba nda tutmam" diyerek grevine son verdi. Gariptir ki Habis, bu sefer Muaviye ile beraber bulundu ve Sffiyn'de ldrld.
Habbb'n lm
Erett olu Habbb (r.a.), Hz. Ebu Bekir'le beraber en evvel s lm'n iln edenlerden biridir. Resl-i Ekrem'i, amcas Ebu Talib ko ruduu gibi, Hz. Ebu Bekir'i de kavmi koruyordu. Habbb, Bill ve Ammar'm ise koruyucular olmadndan kfirlerin onlar hakknda etmedikleri eza ve cefa kalmamt. Hele Habbab'm arkasn kzgn demirler ile dalamak ve gnein karsnda tutmak gibi dayanlamayacak ikenceler ederlerdi. Habbb ise bu eziyetlere katlanarak "Lilheillllah" demeye devam ederdi. Reslullah (s.a.v.) da, "Ya Rab, Habbb'a yardm et" diye dua ederdi. O zaman Hz. Ali, henz erikin deildi. Hz. Peygamber'in evinde bir arslan yavrusu gibi terbiye olunmakta iken bile o kahraman Ms lmanlar ile beraber namaz klard. Fakat babas Ebu Talip, Kurey bakan bulunduundan ona kimse dokunamazd. Bir gn Hz. mer, Habbb'a kfirlerden ektii eziyetleri sorunca arkasn ap gsterdi. Bsbtn yank olduu grld. Grenlerin yrei kan alad. Ken disinin dert orta olan Ammar Sffiyn'de ehit olduu gibi, o da K fe'de cennete gitti. te Hz. Ali'nin deerini o gibi ilk Mslman olanlar bilirdi. Fa kat Hz. Ali Sffiyn'e giderken Habbb hasta olduundan ve yataa dm bulunduundan Kfe'de kalmt. Ashabdan birka gemi olsun demek iin onun yanma gidip, "Mjde sana ey Habbb! Kevser
SIFFYN DN
4M
havuzu yannda kardelerine kavuacaksn..." dedikleri zaman, "Ah o kardeleri hatrma getirdiniz. Onlar dnyada ecirlerinden bir eye kavuamakszm gp gittiler. hiretlerini istenilen ekilde mamur ettiler. Biz geri kaldk. Dnyadan biraz pay aldk ki, amellerimizin ecir ve sevabma saymasn diye korkuyoruz" dedi. Gerekten Bedir ve Uhud ehitleri, slm'a byk hizmetler etmi olduklar hlde s lm fetihlerinden yararlanmakszn cennete gitmi olduklarndan, on lara imrenilir. Hz. Habbab, ite onlarm durumuna imrenerek sonsuz srecek olan teki leme gmtr. O zamana kadar Kfe halk llerini evlerinin avlularnda ve ka plar yannda gmerlerdi. Hz. Habbab kendisinin Kfe dnda gml mesini vasiyet ettiinden, ehir dnda gmld. Ondan sonra halk da llerini onun yannda gmer oldular. Bylece Kfe dmda bir mezarlk meydana geldi.
Sffiyn'den Dn
ki ordu Sffiyn'de yzon gn durduktan soma tahkimnme im zaland iin, am askeri am'a, Hz. Ali'nin ordusu Kfe'ye dndler. Hz. Ali, Kfe'ye yaklanca ensardan Vedia olu Abdullah ile kar lat. Hz. Ali ona yaklap, "Halk bizim iimiz hakknda ne diyor?" diye sordu. Vedia'nm olu, "Kimi ho gryor ve kimi grmyor" di ye cevap verdi. Hz. Ali, "Fikir sahipleri ne diyorlar?" dedi. Vedia'nn olu, "Onlar da 'Ali'nin byk bir topluluu vard, datt ve bir sa lam kalesi vard, ykt. Kaleyi ne zaman yapacak, dank topluluu ne zaman toplayacak. Oysa ki ya zafer bulmak, ya lmek zere kendi sine uyanlar ile hemen sler zerine atlsayd daha iyi olurdu' diyor lar" deyince Hz. Ali, "Kaleyi ben mi yktm, yoksa onlar m? Toplulu u ben mi dattm, yoksa onlar m? Hemen ne olursa olsun sler zerine hcum etmek konusuna gelince, bu incelii bilmez deildim ve kendime bakalarndan daha ok cmertim. Canm hi esirgemem. Fakat bu ikisi, yani Hasan ve Hseyin yanmdan ayrlmadlar. Gr dm ki onlar lseler Reslllah'n (s.a.v.) soyu kesilecek. te buna vicdanm raz olmad. Bir daha o slerle vuruacak olursam ikisini de beraber gtrmem" dedi. Han'e olu Muhammed'den, "Niin baban savaa seni gnderi yor da byk kardelerin Hasan ve Hseyin'i gndermiyor?" diye so rulunca, "Onlar babamn iki gz gibidir. Ben de eli, aya gibiyim" diye cevap vermi olduu rivayet edilir. Sonra Hz. Ali, Habbb'n (r.a.), Kfe dnda gmld yere ge lince yedi kabir grd, "Kimlerin kabirleri?" diye sordu. "Ey M' minlerin Emri! Sffiyn'e gidiinizden sonra Erett olu Habbab ld. Vasiyeti zere ehir dna gmlp, halk da llerini onun yanma gmmeye balad" dedikleri zaman Hz. Ali, Habbb'a ve teki Msl man erkek ve kadnlara dua ettikten sonra Habbab gibi en eski : :.
454
(Cilt:
1)
kardelerinden birinin kabrini grmekle zgn olarak Kfe'ye girdi. Sffiyn'de ehit olanlarn evleri nnden geerken onlarn alamakta olan oluk ocuklarnn alayp szlamalarndan zgn olarak Emr'lik konana eriti.
Hariclerin
Ortaya
kmas
Hz. Ali'nin ordusunda gr ayrl km, ounluk, iin ha kemlere braklmasna karar vermi, bylece savaa ara verilmiti. Halkn bir blm ise hakem tyinini ve sava kesmeyi reddetti. Hele Mslman kann mubah klan As olu Amr'm hakem seilme sini byk gnah saydlar. "Kar - koca dvalar gibi mes'elelerde halkn hakem tyin etmesi meru ise de, Mslman kan dkmek gibi nemli bir ite halkn hakem tyini uygun olamaz" dediler. Hz. Ali ile beraber Kfe'ye girmeyip, Harura kyne gittiler ve orada onikibin kiiye ykselerek Reb' olu it'i kumandan ve Yekrl Kevvai olu Abdullah' kendilerine namaz kldrmak zere imam setiler. "Biat ancak yce Allah'adr ve doru yol, iyiyi emretmek ve ktden ya saklamak ve memleket idaresi danma iledir" diyerek imamlk ve hilfeti inkr ederek srf cumhuriyet yolunu setiler. Bu Haruriye topluluu, M'minlerin Emri'ne uymaktan karak Ehl-i Snnet ve Cemaat'ten ayrlm olduklarndan kendilerine Hav ric denildi. Hz. Ali'ye bal olanlar, yardmclar ve yaknlarnn nde gelen leri Havari'in szlerini iitince Hz. Ali'ye gelip, "imdi bizim boynu muza ikinci bir biat bor oldu. Senin dostuna dost ve dmanna d man olmak zere biattir." dediler. Havric, onlarn bu biatlerini iitince, "Siz, amllar ile at ba beraber sapklk yoluna gidiyorsunuz. amllar severek, sevmeyerek Muaviye'ye biat ettiler. Siz de Ali'ye nasl olursa olsun dostuna dost, dmanna dman olmak zere biat ettiniz" diye itiraz ettiler. Nadr olu Ziyad da Havaric'e cevap olarak, "Biz, Ali'ye ancak Allah'n kitab ve Resulnn snneti zere biat ettik. Sonra siz, mu halefet edip ayrldnz. Ali'nin taraftarlar da ona gelip biz, senin dos tuna dost ve dmanna dmanz dediler. Biz de bu sz zereyiz. Ali, doru yol zeredir ve ona muhalefet edenler yanl yoldadr ve ba kalarn da saptrrlar" dedi. Hz. Ali bu anlamazl gidermek iin hemen Abbas olu Abdul lah' Harura kyne gnderdi. Arkasndan kendisi de gitti ve Hava ri'in yannda en ok sz geer olan Kays olu Yezid'in adrna indi. Onu Isfahan ve Rey blgelerine vali tyin etti. O srada Abbas'm olu, Havari ile sert bir tartma iindeydi. Hz. Ali hemen onlarn yanma vard. "Bakannz ve itimat ettiiniz adam kimdir?" diye sordu. Kevv'nm olunu gsterdiler. Hz. Ali on-
HAKEMLERN
TOPLANMASI
VE
HKMLER
455
dan, "Niin bizim aleyhimize getiniz?" diye sordu. Kevv'nm olu, "Senin Sffiyn'deki hkmetin iin kar ktk" diye cevap verdi. Hz. Ali, "Yce Allah ahittir ki, amllar yenilince Mushaflar mzraklarn ularna saplayp yukar kaldrdklarnda 'Onlar Kur'an ehli deildir, hilelerine aldanmaynz' dedim. Siz dinlemediniz, onla rn arsna uydunuz. Ben de uymak zorunda kaldm. Bununla bera ber ben hakemlere Allah'n kitab ile hkmetmelerini art kldm. Eer Kur'an'n hkmlerine uygun bir hkm verirlerse bizim de di yeceimiz kalmaz, yoksa biz onlarn hkmnden uzaz" dedi ve Hayari'in phelerini gayet ak ve etkili cevaplarla hlletti ve, "Haydi geliniz, ehrinize giriniz" dedi. Onlar da Hz. Ali'nin konumasna hay ran kalarak ve hkmne kanaat ettiler ve Kfe ehrine girerek ha kemlerin toplanmasn bekleyip kaldlar.
Hakemlerin Toplanmas ve Hkmleri

Hakemlerin toplanma zaman olan Ramazan ay yaklanca, Hz. Ali, Ebu Musa E'ar'yi, toplant yerine gnderecek olunca Hariclerin bakanlarndan bazlar gelip, "Ey Ali! Gnahna tvbe ve hakem t yin etme iinden vazge!.." demeleri zerine Hz. Ali, "Bir kararname imzaland. Sz vererek balandk. Szde durmak ise vacibdir" deyince,"Hkiim ancak Allah'ndr. Adamlar hakem tyin etmek gnah tr. Ondan tvbe etmeli" dediler. Hz. Ali, "Bu bir gnah deildir, belki re'yden aczdir. Vaktiyle ben sizi bu yola gitmekten alkoymutum. Dinlemediniz. imdi sz verilen hkm yerine getirmekten baka are yoktur" dedi. Hemen drtyz adam ile Ebu Musa E'ar'yi Kfe'den kard ve bu askere nl Kfe hkimi Hani olu reyh'i komutan tyin edip namaz kldrmak iin de Abbas olu Abdullah' gnderdi. Muaviye de drtyz adamla As olu Amr' yollad. ki taraf da Dmet'l-Cendel nahiyesine gitter ve bir karara vararak Ezruh denilen kyde toplandlar. Hz. mer olu Abdullah, Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman, Z beyr olu Abdullah ve gen sahabelerden ve mmetin fazetlilerin den Hiam olu Haris olu Abdurrahman ve Kurey'in byklerin den Hzeyfe olu Ebu Cehem ve Yags'z-Zhr olu Abdurrahman ve Arap dhilerinden nl ube olu Mugre de gelip o toplulukta hazr bulundular. As olu Amr, Ebu Musa'y ileri srp ve onu bir faka bastrp da ikrarna basarak hile ile bir i grebilmek zere Ebu Musa'ya, "Sen Reslllah'n ashabmdansm. Hem de benden yalsn" diyerek nn de diz kmek ve o sze balamadka sze balamamak gibi a davranlar ile hrmet ediyormu gibi grnd. Konuyu grmek iin toplandklarnda As olu Amr, Fou Mu-
456
(Cilt:
1)
sa'ya, "Bilirsin ki O s m a n , susuz olarak ldrld. M u a v i y e ve k a v m i ise o n u n velisidir. M u a v i y e ' n i n K u r e y i i n d e n e d e r e c e eref v e itiba r olduunu bilirsin. Onun ister. hilfete seilmesine ne engel var? Geri M u a v i y e ' n i n s l m ' d a eskilii v e k d e m i y o k s a d a m a z l u m velisidir. hanm O n u n kann olan mm Tedbir ve siyaset kardeidir. adamdr. Habbe'nin Resluliah'n Halife'nin ktiplerinsz
Resluliah'n
d e n d i r " dedi v e E b u M u s a ' y a v a l i l i k v e r i l e c e i n e d e arasnda dokundu. "Ey Amr! Allah'tan kork. Hilfete kabilesinin onu ve
dolaysiyle
Ebu Musa, cak dince olmaz. nn Bununla
hak kazanmak, soy en sop ereflisine Osman'n ki,
an ve ka
s t n l k v e m e z i y e t ile olur. beraber hilfeti K u r e y Talip olu Ali'ye Ebu
Kavmiyete
erefi ile
recek olsam
verirdim.
Muaviye,
i s t i y o r m u diye ilk m u h a c i r l e r i varn bana verse onu
brakp da semem
hilfete Allah'n
seemem. Muaviye istersen hkmnde
M e v k i ve valilik k o n u s u n a gelince, Allah'a y e m i n ederim btn rvet hilfete almam. Fakat Hattab olu mer'in adn
yaatmak
o l u A b d u l l a h ' s e e l i m " dedi. As olu Amr, "Ey Ebu M u s a ! bir a d a m u y g u n olur. Olum Abdullah'n seilmesine ne Emirlik v e halifelie a n c a k tedbirli kaytsz bir Onun Abdullah, adamdr. ve bir doru engel var. stnln
m e r o l u A b d u l l a h ise "Olun
iyiliini bilirsin" deyince E b u M u s a ,
a d a m d r . F a k a t s e n o n u f i t n e y e d a l d r d n , b u l a t r d n " dedi ve b u s rada Z b e y r olu Abdullah'n da ad geti. Sonunda Ebu Musa, "Ey Amr! kurtulup Musa, sana gvendiler. Onlar dir" deyince As olu A m r , "Senin indirmek ve birletiler. S o n r a ikisi birlikte m e y d a n a kp onlar bekleyen halka oiu hitap Amr da bil ii d a n m a y a olu Arap henz bir savaa b y k bir sokmak savatan deil Ebu se zere
yine
insaf
grn nedir?" diye Mslmanlar
sormca
" B e n i m f i k r i m b u d u r ki, b u iki a d a m , brakalm. Amr,
y a n i A l i ile M u a v i y e ' y i istediklerini bu karar deyip
sinler" deyince As
" t e fikir b u d u r "
e d e r e k E b u M u s a , " B i z A m r ile bir fikir z e r i n e a n l a t k . O n u n l a u m a rn ki, y c e A l l a h b u m m e t i n h l i n i d z e l t i r " dedi. A s onu dir" dorulad dedi. A b b a s o l u Abdullah, E b u M u s a ' n n y a n m a vard, Musa! onu Korkarm nce Amr seni aldatmasn. nk Bir ey'e ileri sr, o sylesin. ona "Aman ey Ebu ise "Ey t ve Ebu Musa'ya, " H a y d i buyur, halka kararmz
karar ileri
verdiniz diye geti,
gven olunmaz" diyerek
verdi. E b u M u s a , insanlar!
" Y o k , biz o n u n l a anlatk"
A m r ile birlikte b u m m e t i n iine b a k t k . E n ie y a r a r g r ibarettir. ehil te b e n Ali'yi ve Muaviye'yi deyip geri indirdim.
z e r i n e a n l a t k ki, Ali v e M u a v i y e ' y i i b a n d a n u z a k l a t r p da, h a l k istediini s e m e k t e n Siz iinize baknz, grdnz seiniz" ekildi.
S o n r a A s olu A m r o n u n yerine geti, " E y insanlar! nn dediini iittiniz. Ali'yi indirdi. Ben de onun gibi ve Muaviye'yi m a k a m n d a braktm. nk Osman'n
Ebu Musa' indirdim ka-
Ali'yi
velisidir v e
DNDRC BIR NOKTA
457
nm istiyor. Onun yerine bakalarndan daha ok hak sahibidir" de yince Ebu Musa ap kald ve o zaman Amr'n hilesini anlad. Abbas olu Abdullah, Ebu Musa'y paylaynca, "Ne yapaym? Amr benim fikrimi kabul etmiken sznden dnd" diyerek sanki zr diledi. Abbas'm olu, "Su sende deil, seni bu makama getiren dedir" dedi. Ebu Musa yine, "Ne yapaym? As olu Amr sznde dur mad, bana hakszlk etti" deyince Hz. mer olu Abdullah, "Bak, u mmetin hli nereye vard? ekinmeden ne yapaym deyiveren bir adamn elinde kald" diyerek zld. Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman da, "E'ar, bir gn evvel l seydi hakknda hayrl olurdu" dedi ve daha dokunakl szler syledi. Onun zerine Ebu Musa gayrete gelerek As olu Amr'a, "Allah seni muvaffak etmesin herif! Bana ihanet ettin, byk gnah iledin" dedi. Hkim urayh ise kam ile Amr'n bana vurdu. Amr'n olu da ona karlkta bulundu. Halk araya girip ayrdlar. Fakat urayh kam ile vurup da klla Amr'n bana vurmad iin pimanlk belirtileri gsterip durmutur. As olu Amr, amllar ile birlikte dnp Muaviye'nin halifeliini tebrik etti. Abbas'n olu ile hkim urayh da Kfe'ye dnerek Hz. Ali'ye durumu anlattlar. Sonra Abbas'n olu, Emirlik merkezi olan Basra'ya gitti. Ebu Musa ise halktan utanp Mekke'ye kat. Ne fay da ki, ondan sonra Hz. Ali'nin hkmeti zayflamaya, Muaviye'nin kuvveti ykselmeye yz tuttu. Hz. Ali bu hlden zlerek sabah namazndan sonra Muaviye, As olu Amr, Habib, Muhalled olu Abdurrahman, Kays olu Dahhak, Veld ve Ebu'l-Aver'e beddua etmeye balad. Muaviye onu iitince o da Ali, Abbas'n olu, Hasan, Hseyin ve Eter'e beddua etmeye ba lad.
D n d r c Bir Nokta
Hakikat gzyle baklrsa insann hayaline yle gelir ki, Arabis tan'da yumuak bir gney rzgr eserken Hz. Osman'n halifeliinde serin serin bir kuzey rzgr esmeye ve Arab'n dimana medenile me ve nimetlenme kokulan gelmeye balad. Bu iki rzgrn arp masndan oluan kasrga, Arabistan altst etti. te Hz. mer'in korktuu ve Yeman olu Huzeyfe'den sorduu byk fitne budur ki: Onda Hz. Osman ehit oldu ve ondan dolay Basra ve Sffiyn sahrala rnda seksenbinden fazla slm yiitleri yok oldu. Emevlerin bala rnda ise Emr'lik sevdas yelleri eserdi ve Arap genlerinin ou o va dilerde dolap gezerdi. Btn bunlardan tr, Hz. Ali'nin hkmeti zayflamakta w Muaviye'nin hkm kuvvetlenmekte idi.
458
(Cilt:
1)
Hariclerin
Durumu ve
Nehrevan
Olay
Hz. Ali'nin ordusunda ayrlk kmasyla Haricler Hz. Ali'yi sa va kesmeye ve tahkimnme imzasna ve Ebu Musa'nm hakem yapl masna mecbur etmiler iken, ilerinden bir ou fikirlerini deiti rerek, hakem tyininden vazgeilmesine kalkmlarsa da Hz. Ali onlarn szlerine bakmayp Ebu Musa'y hkm yerine gndererek verdii sz yerine getirmiti. Kfe'de bulunan Haricler ise aralarnda grerek Veheb olu Abdullah' kumandanla getirerek evval aynn onunda ona biat et tiler. Nehrevan kprsnde toplanmak zere karar verip Basra'daki yoldalarn da oraya ardlar ve takm takm Kfe'den kp Nehrevan'a yollandlar. Basra'daki Haricler de kendilerine Temmli Fedek olu Mis'ar' bakan yaparak Nehrevan'a hareket ettiler. te o srada hakemlerin garip hkmleri meydana kt. Ebu Mu sa halktan utanp Mekke'ye kat. Onun zerine Hz. Ali Kfe'de oku duu hutbesinde, "Gnah, pimanlk dourur. Ben hakem tyin iin de ve hakemlerin seilmesi konusunda size emir ve grm belirt mitim. Siz dinlemediniz, dilediinizi ilediniz. Sonra piman oldunuz. Hakemler ise Kur'an'n hkmn geri brakp kendi havalarna uydu lar ve grlerinde anlaamadlar. kisi de hak ve doru olan kara madlar. Onlarn hkmlerinden Allah ve Resul ve mmetin din darlar uzaktr. Haydi am seferine hazrlannz!.." diye buyurdu. Nehrevan'daki Hariclere de yazl-emir yazp, "Hakemler; hava larna uydular, Allah'n kitabna muhalefet ettiler, Hz. Peygamber'in snnetiye amel etmediler. Onlarn hkmlerinden Allah ve Resul ve m'minler uzaktr. Hemen bu tarafa geliniz, dmanlarmzn ze rine gidelim. Biz, nceki bulunduumuz hl zereyiz" diye buyurdu. Havari ise, "Biz, hakem tyin iini kabul ile kfir ve sonra tv be ettik" diyerek tuhaf bir taassup ve sapklk yolunu tutmulard. Hz. Ali'ye de, "Sen nce kfir olduunu syleyerek tvbe et de, biz ite o zaman, ne yapmamz gerektiini dnelim!.." diye cevap ver diler. Hz. Ali, Havari'ten midini keserek onlar halleri zere terk ec; de am zerine hareketi uygun grd. Kfelileri bu yola zendirip ik na etti. Basra askerinin toplanmas ve gnderilmesi iin de Abbas'r. oluna yazl-emir gnderdi. Abbas'h olu, halk sefere ard. Binbeyz asker topland. Abbas'n olu, "Sizin altmbin sava yapabi lir adamlarnz varken, M'minlerin Emri'ne binbeyz asker gn dermek ayp olmaz m?.." diyerek tekrar Basrallar zendirince binyediyz adam daha seildi. Bylece Abbas'in olu Basra'dan g hl ile binikiyz asker karabildi. Hz. Ali, Kfe'nin ileri gelenlerini toplayarak pek etkili bir hutbe okudu. Basra'da bu kadar ok asker varken gelen Basra askerinin binikiyz neferden ibaret olduunu syledi. Ve, "Benim yardmca!-
DNDRC BR N O K T A
459
nra sizlersiniz" diyerek ve onlarn gnln alarak btn Kfe aske rinin toplanmas ve gnderilmesi iin onlan zendirdi. Kfe ileri ge lenleri, "Duyduk ve itaat ettik" dediler ve Kfe'den altmbebin as ker tertip ettiler. Basra'dan gelen askerle beraber toplam altmsekizbinikiyze ykseldi. Hemen Hz. Ali, Medayin askerinin de toplanmas ve gnderilmesi iin Mes'ud Sekaf olu Sa'd'a yazl-emir gnderdi. "am zerine harekete hazr olunuz" diye emir verdi. Oysa Basra'dan kan Havari'in bir ksm Nehrevan'a gelirken grmler ki: Nehrevan yaknnda bir eek zerinde bir kadn gidiyor. Bir adam da geriden eei sryor "Dur" demeleriyle zavall rkp durmu. Meer Habbab olu Abdullah (r.a.) olup, o kadn da onun hanmym... Dourmas yakn gebe imi... Haricler ona, "Sen kim sin?" aemeleriyle, "Hz. Peygamber'in ashabndan Habbab'n olu Ab dullah'm" deyince, "Korkma, bize yarar bir hads rivayet et" demi ler. O da, "Babamdan iittim, o da Hz. Peygamber'den iitmi, Re slullah (s.a.v.) buyurmu ki: Bir fitne olacak, onda kiinin bedeni ld gibi kalbi de lecek. Kii m'min olarak akamlayp kfir ola rak sabahlar ve kfir olarak sabahlayp m'min olarak akamlar." di ye rivayet edince, "Biz bu hads iin sana sorduk, imdi Ebu Bekir ve mer hakknda ne dersin?" demiler ve onlar hayrla anp vnce, "Osman hakknda halifeliinin banda ve sonunda ne dersin?" de miler. ''Banda ve sonunda haklyd." deyihce, "Ali hakknda ha kem tyininden ncesi ve sonras iin ne dersin?" demiler. "Ali, Cenab- Hakk hepinizden daha iyi bilendir. Dininde bakalarndan ok takva zeredir ve herkesten fazla ileri grldr" deyince, "Sen istekleine uyuyorsun, isim ve hrete aldanarak ona gre halka dost luk ve taraf darlk ediyorsun; yaptklarna bakmyorsun. Biz de kim se hakknda yapmadmz bir biimde seni ldrelim" diyerek onu ve karsn tutup bir hurma aacnn altna gtrdkleri srada aatan bir tane hurma dp Hariclerden biri onu azna koyunca dier biri, "Hurmay sahibi hell etmeden, yahut parasn vermeden aldn!" diye itiraz edince derhal hurmay "azndan karp atm ve o srada bir Hristiyanm bir domuzu oraya gelince Hariclerden biri ona klla vurunca tekiler, "Bu senin yaptn yeryznde kark lk karmaktr" demiler. O da domuzun sahibi olan Hristiyan bulup raz etmi. Habbab olu Abdullah bunu grnce, "Bu grdm hl lerde doru iseniz, sizden bana bir zarar gelmez. nk ben Mslmamm ve slm'da bir ktlk ilemedim" deyince, onu yatrp koyun boazlar gibi boazlamlar ve karsnn karnn yarmlar ve Tay ka bilesinden kadn da ldrmler. Haricilerin bu hl ve hareketleri gerekten ibret alnacak tuhaf hllerdendir. Bir hurmay sahibinin rzas olmakszn yemei uygun grmeyen ve bir domuzu ldrnce sahibini raz etmeye mecbur kalan mutaassplara bak ki, Hz. Peygamber'in ashabndan birinin kk sahabelerden olan olunu haksz yere boazlamaktan ekinmiyorlar slm milletinde kadnlar, hangi din ve mezhepte olursa olsun her trl saldrdan korunmuken ay, gn tamam olmu hamile kir ka-
460
PEYGAMBERLER VE HALFELER
TARH
(Cih:
1)
dinin karnm yarmak gibi pek irkin bir cinayeti ilemekten sakn myorlar. Bo taassubun insan ne derece meru ve akl olmayan yol lara gtrecei ve karklk gnlerinin ne kadar tehlikeli ve dehet li anlar olduu bu olay ile daha iyi anlalr. Hz. Ali, bu olaydan pek ok zlerek durumu incelemesi iin bir adam gnderdi. Hariciler onu da ldrdler. Bunun zerine btn ileri gelen kimseler, "Ey M'mnlerin Emri! Biz bu zlimleri arkada brakp da nasl am tarafna gidelim, oluk ocuk ve mallarnm ki me emanet edelim?" dediler. Kays olu E'as Sffiyn'de sava kesme yanls olduu iin, Hariciler tarafnda sanlrken, o da tekilerin bu szlerini doru buldu. Bunun zerine Hz. Ali, am seferini erteleyerek Nehrevan zeri ne yrd. nce Sa'd olu Kays (r.a.) Hariclerin yanma vard. Son ra ensardan Ebu Eyyub (r.a.) gidip onlara t verdi. Sonra Hz. Ali yetiip onlar korkuttuysa da hibir yarar olmad... Bunun zerine Hz. Ali, askerini sava dzenine soktu ve, "Sizin ehitleriniz on kiiye kmaz; Hariclerden de on kii kurtulmaz!" dedi. Ona kar Havari de drtbin nefere ykselmi olarak savaa hazrlandlar. Sonra Hz. Ali, Ebu Eyyub'a aman sancan verdi. O da sanca alp meydana kt. "Her kim bu sancan altna gelirse emindir... Her kim savamaz ve saldrmaz ise emindir... Her kim Kfe'ye ve Medayin'e gider ve bu toplumdan ayrrsa emindir..." diye bard. Hariclerin balarndan Nevfel Eca olu Ferve, "Ben Ali ile ni in vuruacaun bilmiyorum. imdi ben gidiyorum. Gerek durum gerei gibi meydana knca Ali ile savar, yahut ona uyarm" diyerek beyz atl iie ayrlp Deskere tarafna gitti. Hariclerin bir ksm da ayrlarak gelip Kfe'ye girdiler, biraz da Hz. Ali tarafna geti. Veheb olu Abdullah'n yannda drtbin Haricden binsekizyz nefer kaldklar halde, hi ekinmeden iki ksm olarak sa ve sol kol lara saldrdlar. Fakat ileri gelenler, oklara hedef oldular ve hemen svari ve piyade her taraftan zerlerine saldrmakla hepsi Veheb'in olu ile beraber bir anda ldler. lenlerden biri de nl Zheyr olu Harkus'dur ki, Sahab'dir. Ve Sk-u Ehvz'm ftihidir. Deve Topluluu ile savap, sonra Sf fiyn'de de Hz. Ali ile beraber bulunmuken sonradan Hariclere ka tlm ve bu sefer onlarla beraber lmtr. Kurtulu frkasndan yani Hz. Ali tarafndan yalnz yedi kii e hit oldu. Birincisi Uhud'da bulunanlardan ensardan Nveyre olu Yezid idi (r.a.). Hz. Ali, Nehrevan seferinden Kfe'ye dnnde hemen am ze rine yrmek istedi. Fakat Kays olu E'as ile dier bazlar, "ok yorulduk, biraz dinlenelim ve silhlarmz tamir ve eksiklerimizi gi derelim, hazrlanalm" diye zr dilediler. Her ne kadar zendirildilerse de, ar davrandlar. Hz. Ali'nin can skld, fakat ne are Kfe'de kalmaya mecbur oldu.
HCRETN
OTUZSEKZNC
SENES
46 i
Hicretin Otuzsekizinci Senesi A s Olu A m r ' n M s r ' a G i r m e s i

Msr halk Hz. Ali'ye biat etmise de ilerinden bir ksm, biat d kalarak Haribta nahiyesinde toplanarak tarafsz durmakla, Msr valisi bulunan Sa'd olu Kays (r.a.) onlar, yzlerine glerek idare etmekteyken, onun grevden alnarak yerine Msr valisi olan Hz. Ebu Bekir olu Muhammed (r.a.) onlar sktrnca, silha sarlarak ona kar durmulard. Sffiyn olayndan sonra ii hakeme brakmaya karar verilince Haripta'da bulunanlar Msr valiliini gzlerine kestirip aktan aa sava iln ettiler. Ebu Bekir olu Muhammed tarafmdan asker bir birlik ile Cemhan olu Haris olu Muhammed gnderilince arpma srasnda Haris olu Muhammed lnce muhalifler kuvvet buldu. O srada Hadc olu Muaviye halk Hz. Osman'n kann istemeye ve dvasn gtmeye ardndan birok halk ona uydu. Bu yz den Msr valiliinin zorluklar oald. am valisi Ebu Sfyan olu Muaviye ise, bir taraftan Muhalled olu Mesleme ve Had olu Muhammed ile haberleerek onlar ayak lanmaya kkrtarak Msr'n istils sebeplerini tamamlamaya al maktayd. Hz. Ali, bu durumu renince Cezire valisi olup, Nusaybin ehrin de bulunan Eter'i artarak, Msr eyaletini ona verdi ve gerekli talimat syledi. Ester, hemen sefer hazrlklarm grp, Msr'a do ru Irak'tan hareket etmise de, Svey denizi kysna ulamca lm tr. Ebu Sfyan olu Muaviye'nin Svey tarafndaki memurunun zehirli bal erbeti ile Eter'i zehirlemi ve Muaviye onu iitince, "Al lah'n baldan askeri vardr" demi olduu rivayet edilmitir. Hz. Ali, Eter'in lm haberini alnca, "nna lillahi ve inna ileyhi rcin" diyerek son derece zld. Muaviye ise Msr vilyetini As olu Amr'a sz vermi olduundan hemen altbin askerle onu Msr ta rafna gnderdi. Amr gidip Msr snr zerinde durdu. Hz. Osman'n tarafllar onun bana topland. Amr'n kuvveti artt. Hemen Hz. Ebu Bekir olu Muhammed'e bir mektup yazp, "Ey Ebu Bekir'in olu: Kendini sakn. Benden sana bir zarar gelmesini istemem. Bu memle ket halk, senin aleyhine dmler, seni teslim edecekler. Sana dm u ki: Buradan savu, dilediin tarafa git!.." diye haber gnder di. Yine bu mnda Muaviye'den gelen mektubu da yollad ki. Os man'n kuatlmasna kastetmi olduunu hatrlatarak dolaysiyle tehdit ediyordu. Hz. Ebu Bekir olu Muhammed, bu iki mektubu Hz. Ali'ye en derdi. Msrllarn sava iin yaplan arya uymakta ar . . .
462
(Cilt:
1)
dklarn bildirdi ve yardm istedi. Hz. Ali de Msr'a yardm iin as ker gndereceini Ebu Bekir olu Muhammed'e sz vermekle beraber, kendi tarafllarn toplayarak yardmn gelmesine kadar dayanmasn emretti. Bunun zerine Ebu Bekir olu Muhammed, halk savaa a rp zendirerek en evvel toplanan ikibin askere Bir olu Kinane'yi babu edip, nc asker olmak zere ileri gnderdi. Kendisi de ikibin askerle geriden gitti. Amr, Kinane zerine ksm ksm askerini yrtt, kinane onlar birer birer geri pskrtt. Had olu Muaviye gelip am askeriyle birlikte hareket ederek her taraftan Kinane'yi kuatt. Kinane son derece dayanarak ehit oluncaya kadar vurutu. Kinane'nin ehit dt haberi arkadan gelmekte olan Ebu Bekir olu Muhammed'e ulanca yanndaki asker bozulup dald ve kendisi yalmz kald ve hemen dnerek bir harabede gizlendi. Had olu Muaviye, onu bulup ldrd. Bir eek leinin iine koyup yakt. Ebu Bekir olu Abdurrahman, Amr'm yannda bulun duundan kardeinin byle vahice ldrlp yakldna uzaktan zlerek ve' yanp yaklarak bakp kald. Hz. ie durumu renince son derece zlerek namazdan sonra Muaviye ve Amr'a beddua eder oldu. Amr ise Msr eyaletim Muaviye adna ele geirerek kendisi de valiliinde kald. Hz. Ali'ye gelince, M sr'a yardm iin halk pek ok zendirdiyse de, sefere rabet etmedi ler. Oysa Ebu Bekir olu Muhammed'e asker ile yardm edeceine sz vermi olduundan Kfe ileri gelenlerini toplayarak onlar azarlad. Bunun zerine Mlik Erhab olu Ka'b, halk ararak toplad ikibin askerle Kfe'den hareket ettiyse de, sonradan Ebu Bekir olu Muhammed'in ldrld ve Amr'n Msr'a girdii haberi eriince Hz. Ali o askeri geri evirdi ve halk toplayarak durumu bildirdi ve yanp yaklarak onlara kt ve pek dokunakl szler syledi. Ne fayda ki, byk Msr lkesi Halife'nin hkmnden kp, am valiliine katlm oldu. Muaviye'nin kuvveti iki kata ykselip sler daha ok meydan ald.
Basra Olaylar
Muaviye Msr iini bitirdikten sonra Basra'ya el uzatt. Basra halkn Ali'den Hz. Osman'n kann istemek ve davasn gtmek iin armak zere Hadram olu Abdullah' Basra'ya gnderdi. Hz. Pey gamber'in snneti ile hareket edeceine ve Basrallarm maalarn iki kat edeceine dair Basra halkna yazlm bir mektubu Hadram'nin oluna verdi. Hadram'nin olu Basra'ya varnca Temmoullar mahallesine indi. meyyeoullarm tutanlar onun bana topland. O da Hz. Os man'n kann istemek dvasn meydana koydu ve Muaviye'nin mek-
FRS
OLAYLARI
463
tubunu okudu. Basra'nn ileri gelenlerinden bazlar onu kesin olarak reddettilerse de, bazlar da uymaya meylettiler. Basra valisi olan Abbas olu Abdullah nce Kfe'ye gelip Ebh olu Ziyad' Basra kaymakamlna tyin etmi olduundan Ziyad,. bu durumu Hz. Ali'ye bildirmekle beraber, Hadram'hin olunu tu tanlara kar gelebilecek Basra ileri gelenlerini artarak memleketi ihtillden korumaya alt. Hz. Ali hemen Temmoullarn, Hadram'nin olundan ayrmak iin Zubey'a olu A'yen'i Basra'ya gnderdi. O da Basra'ya varp Hadrem'nin olunu tutanlara tte bulundu. Fakat dinlemediler. Ge ce Hariclerden bazlar ise hileyle A'yen'i ldrd. Bunun zeine Hz. Ali, Sa'doullar kabilesi bakanlarndan ve Kays olu Ahnef'in ya knlarndan olan Kudame olu Criye'yi beyz atl ile Basra'ya gn derdi ve Basra halkna kar bir tehdit mektubu yazp onun eline verdi. Kudame olu Criye Basra'ya varp halk itaate ard ve Hz. Ali'nin tehdit mektubunu okudu. Basra ileri gelenlerinin ou "Duy duk ve uyduk" deyince, hemen Hadrem'nin olu zerine saldrd. Bi raz arpmadan sonra Hadrem'nin olu bozuldu. Basrallardan ona uyanlar dald. Kendisi yetmi kadar adam ile eskiden kalma bir ha rap kaleye girdi. Cariye de o kaleye ate verdi. Hadrem'nin olu ile beraber arkadalar da toptan yand ve bu suretle Basra mes'elesi son buldu.
Fris Olaylar
Naciyeoullarnm eyhi Rid olu Hrrs ki, Deve olaynda H z . Ali ile beraber bulunduktan sonra yz kii ile Basra'dan kp K fe'ye gelmi ve Sffiyn'de de Hz. Ali ile beraber bulunmutu. i ha kemlere brakmaya karar verildii zaman otuz kiilik arkadalariyle Hz. Ali'nin yanma gelip, "Ey Ali! Ben artk senin emrine uymayaca m ve senin arkanda namaz klmayacam ve yarm senden ayrla cam" deyince Hz. Ali, "Gel, otur. Sana Kur'an ve snnetin hkm lerini anlataym" diyerek t vermise de, faydas grlmemi ve gece kavmiyle beraber Kfe'den savuup gitmiti. Topluluu az olduundan bu ekilde bir tarafa ekilmesi endie verici deilse de, evreden birok serserilerin katlmasiyle topluluunu oaltmas beklenildiinden Hasafe olu Ziyad yzotuz atl ile arka sndan kotu ve yolda yetiip ona nasihat etti. Fakat bir yarar do kunmayp konumalar vurumaya dnt. ki taraftan epeyce len ve yaralanan oldu. Akam eriip iki taraf birbirinden ayrld ve Hr rs geceleyip savuup Ehvaz'a ve Ziyad da yaralandndan yarasna bakmak zere Basra'ya gitti. \ Bunun zerine Hz. Ali, ikibin Kfe askeriyle Kays olu Ma'kl' gnderdi. Ve ona, "Allah'dan kork. Kble ehli hakknda davranlarn-
464
(Cilt:
1)
da snr ama, Mslman olmayanlara zulmetme, byklerime. jmx Allah byklenenleri sevmez" diye tte bulundu. Basra v; basin oluna yazl-emir yazp Ma'kl'n yanma iki bin kada: gndermesini bildirdi. Ehvaz'n yerlilerinden olup haratan kurtulmak sevdasnda bu lunanlardan ve hrsz ve bu gibilerden olan birok halk Hrrs'in a na toplanp Fris eyaletini batan baa karkla getirmiler, hatta Hz. Ali tarafndan Fris valisi olan Hanif olu Sehl (r.a.) i Frii":<jr karmlard. Kays olu Ma'kl, hemen Kfe'den kp hzl bir yryle Eh vaz'a vard ve orada durmayp Hrrs'in arkasna dt. Bir gn son ra Hrrs'in topluluuna eriti ve hemen savaa giriti. Hrrs'in ya nndaki Araplardan yetmi ve yerliden ve Krtlerden yz kadar yardmcs ld ve kalan dald. Hrrs de kat ve kylara doru gitti. nk o taraflarda pek ok tarafls vard. Kendisinin topluluu geen sene Sffiyn olaylar sebebiyle r ve hara vermedikleri gi'z: bu yl da vermemek sevdasnda idiler. Hrrs, kendi yanndaki Haricleri, "Ben sizin grnzdeyim"' diyerek kandrd ve meyyeoullarm tutanlara da, "Osman mazlum olarak ldrld, onun cn almaldr" der ve bakalarna da, "Ali ii hakemlere brakmay kabul etti. Oysa kendi hakemi kendisini ha lifelikten indirdi" yollu szler ve yerlileri de, "r ve harac memur lara vereceinize kendi oluk ocuunuzun ilerine harcaynz" diye rek ayaklanmaya kkrtrd. Ksaca her snf honud edecek ekde dil kullanrd. Bylece bana eitli snflardan birok halk toplan mt. Ma'kl ise ok hzl bir ekilde gidip ona ulat ve bir eman san ca dikip, "Bu sancak altna gelenler emindir" diye bartt. Hnrs'in bandaki eitli snflarn ou dald. Yannda az adam kald. arpma srasnda kendisi ve yzyetmi kadar yardmcs ld ve kalan saa sola dald. Sonra Ma'kl geen yldanberi r ve hara vermekten kananlar toplad, tki senelik r ve harac bir defada ald ve hepsinden Hz. Ali iin biat ald. slere katlan Hristiyanlar oluk ocuklaryla beraber beyz kii kadar olduklar hlde Ma'kl, onlar esir etti ve dnnde onlar da beraber alp yola kard. Onlar ise vatandalar olan Mslman lara alm olduklarndan Mslmanlar onlar uurlamaya knca hepsi alayp Mslmanlar da alattlar ve Hz. Ali tarafndan Erdeir Hurre ehrinin valisi olan Hbeyre eyban olu Maskala'nm ya nndan geerlerken oluk ocuklar alatlar. Kendileri de Maskala'ya dnerek, "Ey kerem ve ihsan babas, ey zavalllarn koruyucusu! Hakkmzda ltuf ve insanlk buyur ve bizi serbest brak..." diye ba rtlar. Maskala onlarn feryadna dayanamayp, "Sizi serbest brakrm" diye yemin etti. Ma'kl'dan beyzbin dirheme onlar satn ald ve ken dilerini yazya geirerek zerlerine bir bedel yklemeksizin hepsini
HARCLERN SONU
4$5
serbest brakarak kendisi Hazine'ye borlu kald. Ma'kl, "Bu parala r hemen Halife'ye gnder" deyince Maskala, "Hepsini birden gnderenem. Bir miktarn bir keresinde ve kalann yava yava derim!" dedi. Ma'kl, Kfe'ye gelip durumu bildirince Hz. Ali, Maskala'ya yazl-ernir gnderdi, "Ya o paralar gnder, yahut buraya gel" diye bu yurdu. Maskala, ikiyzbin dirhem temin ederek alp Kfe'ye getirdi ve Haris olu Zhl' akam yemeine ard. Zhl'den rivayet edil mitir. Demi ki: Akam yemeinden sonra Maskala, "Bu paralarn hepsini Halife benden ister, ben ise derhal temin edemem" dedi ve, "Bir hafta iinde temin edebilirsin" dediimde "Kavmime bunu ykleyemcm. Ama Hind'in olu, yani Muaviye olsa onun iin beni sktrmazd, Affan olu Osman olsa onu bana balard. Grmez miydin her yl Azerbaycan mallarndan Kays olu E'as'a yzbin dirhem ih san ederdi" dedi. "Ali'nin gr yle deildir. O Hazine'nin bir tane sinden gemez. Sen o paralan temin etmeye bak" dedim. Maskala, ge celeyin kat ve Muaviye'nin yanma gitti. Gerekten Hz. Osman, kendi gr ve itihad gerei baz valilere bol bol bahiler verirdi. Hz. Ali'nin gr ve itihad ise ona ters d tnden kar kar ve bunu Hz. Osman'n yzne kar sylerdi. Hz. Ali'nin gr, er' hkme uygun ve Ebu Bekir ve mer zamanlar nn gereine uygundu. Fakat sonraki zamanlarn gerekleri Hz. Os man'n gr ve itihadna uygundu. Her birinin bir yn var... Za mann deimesiyle hkmlerin deimesi ise inkr olunamaz.
Hariclerin S o n u
Nehrevan olayndan sonra Deskere'de ve sonra Masebezan'da ve uha tarafnda arka arkaya treyen Haricler zerine Hz. Ali tara fndan gnderilen birlikler muzaffer olarak Haricleri datmlar iken Medayin yaknlarnda yine bir grup Haricler tremekle Medayin va lisi olan Mes'ud olu Sa'd, Recep aynda onlar vurup datt. Sonradan ehrizur tarafnda treyen Haricler, Kfe'ye be saat lik uzakla kadar saldrnca, Hz. Ali tarafndan yediyz kiiyle Hani olu urayh gnderildi ve vuruma srasnda urayh'm askeri dal dndan Hz. Ali'nin kendisi kp onlar vurdu, yok etti. Fakat ile rinden aman dileyen yetmi kiiyi alp Kfe'ye getirdi.
S e h l v e S u h e y b ' i n m
Bedir Sava'na katlanlardan ve Uhud Harbi'nde slm askeri bo zulduunda kalp dayananlardan ensardan Hanif olu Sehl (r.a.) Sffiyn'de Hz. Ali ile beraber bulunduktan sonra Hz. Ali, onu Faris emri F. 30
466
PEYGAMBERLER VE HALIFELER TARIH (Cilt:
1)
yapmt. Fris'te ihtill ve isyan kmasyla halk, onu Fris'ten karmlard. Bu srada ld ve namazn Hz. Ali kld. Ashabn sekinlerinden ve ilk Mslmanlardan Suheyb-i Rum (r.a.) de bu srada yetmi yan akn olarak ld. Yukarlarda nice menkbeleri getiinden tekrara lzum yoktur.
Hicretin O t u z d o k u z u n c u
Senesi
Faris halk isyan ile r ve hara vermekten kanarak emirleri olan Hanf olu Sehl'i Fris'ten karm olduklarndan Hz. Ali, Bas ra'da Hazine memuru olan Ebh olu Ziyadi Faris ve Kirman eyalet lerine vali tyin etti. Bu eyaletler Basra Emirliine ait olduklarndan Ziyadin Faris'e gnderilmesi iin Basra emri olan Abbas olu Ab dullah'a yazl-emir yazd. O da yeteri kadar askerle Ziyad' Fris'e gnderdi. Ebh olu Ziyad ise ok stn akll, tedbirli ve ileri grl bi riydi. Emrindeki askeri kullanmaya muhta olmayp, gzel tedbirler le i grd. Fris ve Kirman'm bakanlarn artarak onlar birbi rine drd ve birbirine vurdurup terbiye ettirdi. Az zamanda Faris ve Kirman eyaletlerini inzibat altna ald ve ba kaldranlarn ama na getirdi.
am
Askerinin
Saldrlar
Muaviye, hicretin bu otuzdokuzuncu ylnda etelerini taraf ta raf datt. Irak ehirlerine epeyce zarar verdi. Hz. Ali am slerini yola getirmek iin Kfelileri ard. Fakat kendilerinde gayret eseri grlmedi ve minbere kp onlara hayli dokunakl szler syledi, yi ne fayda vermedi. Oysa altyz kadar am askeri Enbar'a gidip halknn mallarna el koyarak Muaviye'ye getirdi. Binyediyz am askeri Teyma'ya git ti ve Muaviye'ye biat etmek zere halk zorlad. Fakat Hz. Ali tara fndan gnderilen iki bin neferden oluan bir birlik Teyma'ya varp onlar geri pskrtt. Sonradan Muaviye Kays olu Dahhaki bin askerle Sa'lebiyye tarafna gnderdi. Ona kar Hz. Ali de drtbin as kerle Adiyy oiu Hacer'i gnderdi. ki asker Tedmr'de buluup aka ma kadar arptlar. Dahhak geceleyin savuup kat. Yine bu srada Muaviye, am'dan kendisi hareketle Dicle kys na kadar gidip geldi ve Cezire halkna bir gsterite bulundu. Yine bu sene Muaviye, bin atlyla ecere olu Yezid'i Mekke' ye gnderdi. Mekke emri olan Abbas olu Kuem ona kar savun mak iin Mekkelileri ardysa da, kulak asmadlar. ecere olu Ye zid hac mevsiminde Mekke'ye girdi. Ensardan ve byk muhaddislerden Ebu Said Hudr'yi artarak, "Emrinizin zaaf ortadadr. Ona
BAZI LMLER
467
syle halka namaz kldrmasn, ben de imamla kalkmam. Halk is tediklerini imamla sesinler" dedi. O da Kueme soyedi ve halk imamla Abd'd-Daroullarmdan Osman olu eybe'yi setiler. eybe, halkn semesiyie imam olarak halk hac etti. Mekke ta rafsz bir hlde kald. Bu da Muaviye'nin iktidarnn glenmesine bir delil oldu. Hz. Ali, ecere'nin olunun Mekke'ye gittiini renince Mekke' ye bin atl gnderdiyse de, onlarn varmasna kadar amllar dn m olduundan iki asker birbiriyle buluamadlar. O srada Muaviye tarafnctan Cezire ehirleri zerine gnderilen bir birlik Heyt uenen yerde Halife tarafndan muhafz bulunan Kmeyi ile arpma sra snda bozularak dnd. Nusaybin ehrinde muhafz bulunan Amir o lu ebib ise Kmeyl'e yardm iin gelip amllarn bozguna uraya rak dndklerini grnce arkalarna dt. Ba'lebek'e kadar gelip git ti ve bulduu hayvanlar srp gtrd. Semave'nin vergisini toplamak iin Muaviye tarafndan memur gnderildii gibi, Hz. Ali tarafndan da memurlar gnderildi. Semaveae karlap attlar... Hz. Ali'nin memurlar yenildi. Dmet'lCendel halk bir tarafa balanmayp tarafsz kaldlar. Giden memur, onlar Muaviye'ye biat ettirmek istedi, kabul etmediler. Hz. Ali tara fndan giden memura da, "Mslmanlar bir halife zerine toplanp biiemedike bir tarafa biat etmeyiz" diye cevap verdiler. Mrret'l-Abdi olu Haris bu sene Hz. Ali'den izin alp gnll olarak Sind'e gitti, gaz etti, pek ok ganimet mallar ald. hki yl ka dar orada gaz ile megul oldu.
Baz lmler
Akabe'de iman eden ensardan Ebu Mes'ud (r.a.) bir rivayete g re bu sene lmtr. nl air ve Hz. Peygamber'i vm olan Sabit olu Hassan (r.a.) da bu sene yzyirmi yanda iken Medine'de ld. ok korkak olduundan, Hz. Peygamber'in savalarmda bulunama mtr.
Hicretin Krknc Senesi

Bedir Sava'na katanlardan ensardan Huzeyme olu Haris (r. a.) bu sene lmtr. Ensardan Cbeyr olu Havvat (r.a.) da bu sene Medine'de lmtr. Reslullah (s.a.v.) m svarilerinden idi. Bedir Sava'na kmken ayana ta dokunup yaralannca Resl-i Ekrem onu Medine'ye geri gndermi ve kendisine Bedir'de elde edilen ga nimetlerden pay vermitir. Ensarm ileri gelenlerinden Mnzir olu Ebu Lbabe, Bedir Sava 'na kmken Resl-i Ekrem onu Medine kaymakam yaparak geri
488
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cflt:
1)
evirmi ve ona da, Bedir ganimetlerinden pay vermiti. O da Hz. Ali' nin Halifeliinde sonsuzluk yeri olan teki dnyaya gmtr. Uhud Sava'na katlanlardan ve ashabn stnlerinden Rey eh rini alan ensardan Ka'b olu Karaza (r.a.) da Hz. Ali'nin btn sa valarnda beraber bulunduktan sonra Kfe'de sonsuz diyar olan hirete gmtr.
Hicretin krknc senesi ortasnda Muaviye, bin neferle Ertat olu Bisr'i Hicaz tarafna gnderdi. O da hemen Medine'ye vard. Me dine emri olan ensardan Ebu Eyyb Kfe'ye kamakla Bisr, hibir engel ve glkle karlamadan Medine'ye girdi. Sonra Mekke'ye git ti ve Ebu Musa el-E'ari korkup kat. Bisr gerek Medine, gerek Mek ke halkn zorlayarak ister istemez Muaviye'ye biat ettirdi ve oradan Yemen'e gitti. Yemen Emri olan Abbas olu Ubeydullah kat. Bisr orada Hz. Ali'yi sevenlerden birok adam ldrd. Hz. Ali bu durumu renince, Kudame olu Cariye'yi ikibin ve Mes'd olu Veheb'i yine ikibin kiiyle Yemen tarafna gnderdi. Ca riye, Necran'a vard. meyyeoullarn tutanlardan oklarm ldr d. Bisr oradan savutu. Cariye onun arkasna dt ve onun peisra Mekke'ye geldi. Mekkeilerin Halife'ye biatlerini yeniletti. Sonra Me dine'ye geldi, orada halka namaz kldrmakta olan Ebu Hureyre kor kup kamakla Cariye, "Eer o, kedi babasn bulaydm, ldrrdm" dedi. Hemen Kfe'ye dnd. Ebu Hureyre de Medine'ye gelip yine hal ka namaz kldrmaya balad. Ksaca Ali ve Muaviye kavgasiye slm lkelerini bir ekimedir ald. Halk bu durumdan ikyet eder oldu. Bunun zerine iki taraf arasnda birok haberlemelerden sonra Irak taraf Halife'nin ve am taraf Muaviye'nin olmak ve iki taraf birbirinin memleketine kar mamak zere bu sene savan karlkl olarak kesilmesi kararlatrl d.
A b b a s ' n O l u n u n stifas
O srada Basra Emri Abbas olu Abdullah, Basra hkimi Ebu'lEsved'i gcendirdiinden, o da onu ekitirir yollu Hz. Ali'ye bir yaz gnderdi. Hz. Ali, Abbasin olundan sordu. Abbasin olu da yazlan haberlerin asl olmadna ve Hazine'ye ait olan mallarn korunma snda kusur etmediine dair cevap yazd. Bunun zerine Hz. Ali cizye mallarnn hesabn istedi. Abbasin olu bundan gcendi ve, "Sen ii ne bakasn gnder" diye cevap yazd ve Basra vilyetini terkederek Mekke'ye gitti.
470
1)
Hz. Ali'yi ldrmesini art klm. Mlcem'in olu, "Yemin ederim ki ben buraya srf onun iin geldim, dediin olsun" deyince, kadn da ona yardm iin kendi akrabasndan Verdan adnda birini katm ve Mlcem'in olu, bu yolda kendisine yardm iin ebb adnda birinin zih nini elmi. O da Mlcem'in olunun yanma gelmi... birleip szleilen vakit olan Ramazan'm yirmiyedinci gnn beklemeye ba lamlar... Dier Hariclerin bundan haberleri yoktu. Fakat Kays o lu E'as'n bu srr bildii durumun geliinden anlalyor. nk o gece Mlcem'in olu, E'as ile sohbet edip seher vakti onun yanndan ayrlm ve sabahleyin E'as'n, olunu durumu renmesi iin hk met konana gndermi olduu rivayet edilir. Her ne hl ise Ml cem'in olu yoldalaryla beraber camiye varmlar ve Hz. Ali'nin kaca kap nnde durmular. Halife mescide gitmek ve adeti zere mezzini nnde, "Na maza namaza ey insanlar!.." diyerek ve olu Hasan arkasndan yr yerek evinin kapsmdan karken pusudaki hainlerin birden sal drdlar. ebb'in klc kapnn kemerine dokundu. Mlcem'in olu ise, "Ey Ali! Hkm ancak Allah'ndr, senin ve arkadalarnn deil dir" diye ii hakemlere brakmay kabul etmi olduundan dolay karak klla Hz. Ali'nin bana vurdu. Bir ar yara at. Verdan ve ebb kat. Halk p Mlcem'in olunu tuttular. Hz. Ali sabah namazm kldrmak zere kzkardei mm Hni'nin olu Hbeyre olu Ca'de'yi imamla vekil buyurdu. O da mesci de girip halka sabah namazn kldrd. Sonra Mlcem'in olunu, kol lar bal olduu halde Halife'nin yanna getirdiler. Hz. Ali, "Ben sa na iyilik etmedim mi?" diye sordu. "Evet ettin" diye cevap verdi. "Ya bu hyanete sebep nedir?" deyince Mlcem'in olu, "Ben bu klc krk gn biledim, onunla halkn en eririnin ldrlmesini Allah'dan dile dim" deyince Hz. Ali, "Gryorum ki sen o klla ldrleceksin. Bi liyorum ki sen halkm en erirlerindensin!" dedi. Sonra Hz. Ali, "Ben lrsem bunu da ksas olarak ldrnz. Ey Abd'l-Muttaiiboullar! Halife ldrld diyerek Mslmanlarn kanlarna dalmaynz, benim iin ancak beni ldren ldrlr..." dedi. O srada Abdullah olu Cndb geldi, "Ey M'minlerin Emri! Allah bize senin eksikliini gstermesin. Eer sana bir ey olursa biz olun Hasan'a biat ederiz..." dedi. Hz. Ali, "Ben bu konuda size ne emir ederim, ne de yasaklarm. Siz iinizi daha iyi bilirsiniz" diyerek szn kestirdi. Sonra Hz. Ali, oullarna vasiyet etti. Hasan ve Hseyin'e (r.a.) dnerek, "Size Allah korkusu ve sk bir dindarl vasiyet ederim. Dnyaya dknlk gstermeyiniz, kaybnz iin alamaynz, her za man doru syleyiniz, Allah'n kitab ile hareket ediniz. Zlime kar dman ve zulme urayana yardmc olunuz, din hkmlerini uygu lamada ekitiricinin knamasndan saknmaynz..." dedikten sonra Hanfe olu Muhammed'in yzne bakt, "Kardelerine ettiim vasi-
HAZRET- AL'NN EHADET
471
yeti
belledin mi, s a n a
da
vasiyetim o
ekildedir.
Bir de
sana vasiyet
e d e r i m ki, kardelerine saygl o l v e h r m e t et
ve o n l a r n g r n e
u y g u n h a r e k e t et..." dedi, onu Hasan'a (r.a.) emanet ve tavsiye e t t i . Sonra Hasan'a (r.a.) zel olarak bakaca vasiyet etti. M'minlerin Emri ve H z . Peygamber'in Halifesi olan Hz. Ali ( r . a . ) o ekilde vasiyetlerini yaptktan sonra dnya sz sylemedi. Kelime-i Tevhid ile szn bitirdi. Vefasz dnyadan geti. Altm y a nda ve ak sakall olarak teki leme gt. Namazn olu Hasan
( r . a . ) kld. Halifelik s r e s i , b e s e n e d e n a y eksiktir. Mlcem'in o
lu, Hz. Hasanin yanma getirilince, " B e n A l i v e M u a v i y e ' y i l d r m e k

zere Kabe'de A l l a h ' a sz v e r m i t i m . B a n a ye'yi de ldreyim. dediyse de fayda vermedi. Hz. m e y d a n ver, g i d i p M u a v i s a n a teslim ederim..." ldrd. S a kalrsam gelip kendimi
H a s a n onu ksas olarak
iilerin bir ksm, Hz. Ali'nin kyametten nce dirileceini san yorlard. Hazret-i Hasan'dan sorulunca, bu inancn bo olduunu be
lirtmek iin, " y l e o l s a b i z o n u n m i r a s n p a y l a m a z d k . . . " demitir.
Hz. Ali, Irak'a gitmek zere Medine'den karken bir aya zen g i d e olduu hlde Selm olu Abdullah (r.a.) gelip, " E y H a l i f e ! I r a k ' a
gitme, korkarm orada sana klcn ucu dokunur" deyince Hz. Ali,
" O n u bana R e s l u l l a h (s.a.v.) h a b e r vermiti..." diyerek binip gitmi ti. Gerekten Resl-i Ekrem (s.a.v.), Ali'yi ldrenin halkn en azl ekiyas olduunu haber vermiti. Hicretin bu krknc senesi Ramazan ay balaynca, yemekten k e sildi, iftar vaktinde lokmadan fazla yemez oldu. " A l l a h ' n e m r i n i n a iken gelmesini isterim..." der idi. unun urasnda bir iki gnlk mr kalm olduunu haber verdi. Ramazanin yirmiyedinci gecesi ryada Reslullah (s.a.v.) grp mmetinden ikyet edince, " O n
l a r n aleyhine dua et!.." diye buyurunca o da, " Y a R a b b i ! B a n a o n
l a r d a n h a y r l s n ver, o n l a r a d a b e n d e n f e n a s n ver..." diye dua et
mi ve hemen uyanp ryasn olu Hasan'a (r.a.) syledi. Sabah n a maz vakti girdiinden mezzin ezan okudu. Hz. Ali, mescide ynel dikte avludaki rdekler onun zerine armakla yanndakiler, onla
r komak istediklerinde, "Dokunmaynz. Onlar lye alayclar
dr..." demi. Kapdan karken halkn en kts olan Mlcem'in o lu klla onu vurmutu. Nevayih, lnn evinde ve cenaze arkasnda lnn iyiliklerini anarak alayp szlayan kadnlardr. Arabistan'da byle alamak i i n cretle tutulur kadnlar vardr. Bu hllerden anlalyor ki Hz. Ali lecei yl, ay ve gn bili yormu diye s d ' l - G a b e adndaki gzel kitapta aka yazlmtr. Hz. Ali'nin bu gibi kerameti pek oktur. stnlklerine dair y u karlarda nice menkbeleri getiinden tekrara hacet yoktur. F a k a t bu konuda ksaca hayatnn anlatlmas uygun grlmtr.
472
1)
Hz. A l i ' n i n Hayat

Hz. Ali babadan-anadan Haimdir. nk babas Haim olu Ab d'l-Muttalib olu Ebu Tab'dir. Anas da Haim olu Esed kz Fatma'dr. Reslullah (s.a.v.) babadan ve anadan yetim kalp nce dedesi Abd'l-Muttalib'in ve sonra amcas Ebu Talib'in yannda bym; olduu gibi kendisi de Ebu Talib olu Ali'yi kkken evine alp b ytm ve terbiye etmitir. Resl-i Ekrem'e Peygamberlik gelince nce Hz. Hatice (r.a.) iman edip onunla beraber namaz klm ve bir gn sonra Hz. Ali, tam bul yana erimi olduu srada slm ile ereflenmitir. Bu bakmdan Hz. Ali, m'min olarak erginlik yana girmi olduundan hi putlara secde etmemitir. Esmer renkli, b y k sakall, b y k gzl gler yzl, orta boy lu iki omuzlarnn aras geni, pazular ve baldrlar kaim, mafsallar ince, arslan gibi peneleri kuvvetli ve ok cesur, ksaca insan gzeli ve Allah'n bir arslan olup her kiminle vurutuysa yenmitir. Bunun la beraber halim ve selim, alak gnll, cmert, kerem ve zhd sa hibi, dil ve deeri yksek, esiz bir kiiydi. Bedir'de ve Hz. Peygamber'in dier savalarnda bulunup byk iler grm ve son derece mertlik ve yararlk gstermitir. Fakat Tebk arpmasnda Resl-i Ekrem onu Medine'de kaymakam brak makla o savata bulunamamtr. Hakknda pek ok yet inmi ve ni ce hads sylenmitir. Hanbel olu Ahmed der ki: Ali hakknda yaz lan eserler ashabtan hi birinin hakknda yazlmamtr. Sffiyn'e giderken drm olduu zrhn, dnnde bir Hris tiyan elinde bulup onu Kfe hkimi urayh'm yanma gtrd, "Bu zrh benimdir" diye dva etti. Hristiyan inkr edince hkim urayh, ahit istedi. Hz. Ali'nin ahitleri olu Hasan ile azadls Kanber idi. Hz. Peygamber'in torununun yalan yere ahitlik etmeyecei herkes tarafndan bilinen kesin bir eyse de, bile bile inkr eden dmana kar evldn babas lehine ahitlii kabul edilmediinden hkim u rayh Hz. Hasan'n yerine baka ahit istedi. Hz. Ali'nin baka ahidi olmadndan urayh, onu hakkn aramaktan yasaklad. Hz. Ali, bundan asla zlmeyip glyordu. Hristiyan ise bu duruma hayran olarak zrh alp biraz gittikten sonra durdu, dnd, geri dnd. "Bu hkm ancak Peygamber hkmdr" diyerek slm ile ereflen di ve zrh Hz. Ali'nin Sffiyn'e giderken drm olduunu syleye rek geri verdi. Fakat Hz. Ali zrh ona balad, bir de at ihsan etti. Kendisi ne yer ve ne giyer ise hizmeti ve klelerine de onu yedirir ve onu giydirirdi. Ebu Nevar admdaki bezzazdan yani bez ve bez le ilgili eyler satan tccardan rivayet edilmitir. Demi ki: "Bir gn Ali, klesiyle beraber geldi. ki gmlek satn ald. Klesine 'Beendi ini al' diye emretti Kle birisini ald. Dierini de Ali giyip gitti."
Z E T
473
Resl-i Ekrem (s.a.v.), en sevgili kz olan Hz. Fatma'y Hz. Ali' ye verdi. Ondan Hasan ve Hseyin ile Muhassin adlarndaki oullan ve Zeyneb ve mm Glsm adlarnda kzlar dodu. Muhassin k kken ld. Zeyneb, Ca'fer-i Tayyar olu Abdullah'a vard ve ondan Avn, Ali, Abbas ile jmm Glsm' dourdu. mm Glsn, Hz. Peygamberin lmnden nce dnyaya gelmiti. Hz. mer Halife iken onunla ev lenmek istedi. Hz. Ali, "Alt yedi yandadr" diye zr dilediyse de Hz. mer, "steim srf Hz. Peygamber soyuna katlmaktr" diyerek srar edince, Hz. mer'le evlendirildi. Ondan Rukiyye adndaki kzy la Zeyd isimli olu dodu. Hz. mer'in lmnden sonra Ca'fer-i Tay yar olu Muhammed'e varp ondan da Cariye adl kz domutur. Hz. Ali, Hz. Fatma'mn zerine baka kadn almad. Odalk da edinmedi. Ama o ldkten sonra baka kadnlar alp ve cariyeler tu tup onlardan dier ocuklar olmutur. simleri aada yazlmtr. Erkek ocuklar: Muhammed'l-Ekber, Abbas, Osman, Ca'fer, Abdul lah, Muhammedi-Evsat, Yahya, Avn, mer'l-Ekber, Muhammecl'lAsgar, Ubeydullah, Ebubekir'dir. Kzlar ise: Rukiyye, mm'1-IIasan, Remleti-Kbr, mm Hn, Meymne, Zeyneb's-Sura, Remlet'l-Sura, mm Glsmi's-Sura, Fatma, nm'l-Kiram, m m Seleme, mm Ca'fer, Cemne, mame, Nefse'dir. Muhammed'l-Ekber'in anas Hanfeoullar kabilesinden olmak la Hanfe olu Muhammed diye bilinegelmitir. ok kahraman ve c mert, etkili konuan, deeri yksek bir kii idi. Hz. Ali'nin soyu Ha san, Hseyin, Hanfe olu Muhammed, Abbas ve mer'den yaylp, di er ocuklarmn soyu yrmemitir.
zet
Resl-i Ekrem (s.a.v.), Hz. Ali'ye, "Sen Kabe durumundasn. Sa na gelirler, sen gitmezsin. Bu kavim, eer sana gelip de ii teslim ederlerse kabul et. Gelmezlerse sen ileri varma" diye buyurmu. O da bu emre uyagelmitir. Allah'n sevgilisi lnce, ensar, ilerinden birini halifelie semek istediler. Muhacirler ise, "Halifenin Kurey'ten olmas lzmdr" de diler ve hemen Hz. Ebu Bekir'e biat olunarak muhacirler ile ensar arasndaki ayrlk ortadan kt. Fakat Peygamber'in amcas olan Ab d'l-Muttalib olu Abbas ve Avvam olu Zbeyr gibi baz sekin as hab, halifenin Haim olmas grnde bulunarak Ebu Talib olu Ali'ye biat etmek istediler. meyyeoullarnn fikrini ve Muaviye'nin babas olan Ebu Sfyan da bu grte idi. Hz. Ali ise, ashab arasna ayrlk dmesin diye onlarn biatlerini kabul etmedi. Kendisi Hz. Ebu Bekir'e biat etmekle onlar da biat etti ler. Bylece btn Mslmanlarn fikirleri bir noktada topland ve slm Hilfeti kuvvet buldu.
474
(Cilt:
1)
Hz. Ebu Bekir, Hz. mer'i halifelie aday gsterince nce Hz. Ah kabul edip, biat etti. Hz. mer ehit edilip de, henz son nefesim ver mezden nce, halife seme iini Danma Meclisi'ne brakt. Danma Meclisi'ni tekil edenlerden biri de Hz. Ali idi. Danma srasnda ha lifelik, Ali ve Osman arasnda dolap Avf olu Abdurrahman hakem olarak Hz. Osman' tercih etti. Hz. Ali ona biatde de tereddt etmedi. Hz. Osman zamannda yaplan byk fetihlerde slm memleket leri geniledi. Devlet gelirleri oald. Arap zengin oldu. Dnya sevgi sine dald. meyyeoullarnn bykleri, devlet memurluklarn kap layarak, kendilerine yiyecek yer ve malikne yaptlar. slm'da kde mi olan ashabn bykleri geri kald. Bu ise halka zellikle Haimoullarma ar geldi. Halk bundan dolay gcendi. Hz. Osman aley hinde sz sylemeye baladlar. O srada a grubu treyerek halk isyan ve ihtille kkrttlar. Bunun zerine Msr, Basra ve Kfe'de birer s frka kararak Medine'ye gelip Hz. Osman'n evini sardlar. Sonunda ehit ettiler. Hz. Ali'ye biat etmek istedilerse de kabul etme di. Fakat Medinelilerin basksyla Bedir'de bulunmu olanlar topla np onu halifelie seince, o da kabul etmek zorunda kald. Ksaca Hz. Ali, zorbalarn biatini nemsemeyip, kendisinden n cekiler gibi ancak ileri sonuca balamak durumunda olan Medineli lerin ve zellikle Bedir Harbi'ne katlanlarn semesiyle hakkiyle ha life oldu. am'dan baka btn eyaletlerin halk kendisine biat etti. Fakat Medine'de toplanan zorbalar datmaya zaman bulamad. Ne tarafa yneldiyse aresiz oniar da Hz. Ali'nin ordusunda dier halk e kark olarak kaldlar. am valisi Muaviye, biatten kanmakla am zerine hareket olunaca srada, Hz. Osman'n kann istemek ve dvasn gtmek mes'elesi ortaya karak Deve Olay meydana geldi. Hz. Ali bunda muzaffer olduktan sonra Sffiyn olaylar kt. Hz. Ali bunda da galip gelmiken, ii hakemlerin halletmesine brakma mes'elesi meydana kt ve Hz. Ali'nin ordusunda fikir ayrl dodu. Muhaliflerin zoruyla Hz. Ali tahkimnmeyi imzalamak zorunda kal d. Bunun zerine Haricler treyerek ii hakemlere brakmaktan vazgeilmesini teklif ettiler. Hz. Ali ise, verdii szde durdu. Hakemle rin verdikleri karar ise zc bir sonu dourdu. Halife'nin nfuzu nu zayflatt. am halk Muaviye'ye biat etti. slm milleti ikiye ay rld. Sonra As olu Amr Msr' istil etti. am'a balad. Muaviye' nin hkmeti bir derece daha kuvvet buldu. te tarafta ise fikirlerde ayrlklar ba gsterdi. ialar Hz. Ali'ye sevgide ar giderek, yalnz Hz. Osman'n deil, Hz. Ebu Bekir ve mer'in bile halifeliklerine iti razla sapklkta kaldlar. Haricler de hakem tyinine gidildiinden dolay, Hz. Ali'ye dmanlk etmekle helak oldular. Resl-i Ekrem (s.a.v.), Hz. Ali'ye hitaben, "sa'ya Yahudiler, dmanlk etmekle ve Hristiyanlar ar sevgi duymakla sapkla dtkleri gibi, senin iin de beslenen ar sevgi ve nefretle kark dmanlk yznden iki frka helak olur..." diye buyurmu olduu ri vayet edilir. te bu hadisin mns daha o zaman anlalmt.
Z E T
475
bni Asakir'in rivayetine gre Ukle olu Sveyd demi ki: Bir gn ia'dan birka kiinin meclisine gittim. Ebu Bekir ve mer aley hinde sz sylyorlard. Hemen Ali'nin yanma varp, "Ey M'minle rin Halifesi! Senin arkadalarndan birka kiinin yanna gittim, Ebu Bekir ve mer haklarnda yakksz szler sylyorlard. Onlarn aka syledikleri eyler senin kalbinde gizlenmese onlar da buna kalkamazlard." dediim zaman Ali; zld. Gzleri doldu. Hemen alayarak ve, "O iki byk adam hakknda kin besleyenlere yce Al lah l'net etsin..." diyerek kalkt, elimi tuttu, mescide gitti, minbere kt, oturdu. Ak sakaln tutup bir kere bakt ve kalkp ok etkili ve gzel ve ksa bir hutbe okudu. Buyurdu ki: "Nedir o kavmin hal ve sn ki, Kurey'in ulular ve Mslmanlarn babalar olan iki kiiyi dillerine doluyorlar. Allah'tan korkan m'minler bu iki adam sever. Bunlara ancak fcir ve alak kimseler kin besler. kisi de Reslullah'a (s.a.v.) sdk ve vef ile dost ve arkada oldular. Reslullah ikisi ka dar kimseyi sevmezdi ve onlarn fikirleri kadar kimsenin grne deer vermezdi. Reslullah ikisinden de raz olduu hlde hirete git ti ve ikisi de m'minler kendilerinden raz olduklar hlde teki le me gtler. Resl-i Ekrem'in emriyle Ebu Bekir imam olup yedi gn n'minlere namaz kldrd ve Resl-i Ekrem lnce m'minler istek ve arzularyla Ebu Bekir'e biat ettiler. Abdi-Muttaliboullarndan ona ilk biat eden ben idim. Kendisi halifelii istemezdi. Bizlerden bi rimizin bu yk yklenmesini arzu ederdi. Yemin ederim ki, kalanla rn en hayrls ve merhametlisi ve en inanls ve yaa ve slmca kdemlisiydi. Resluliah'n (s.a.v.) gidiat zere gitti. Ondan sonra mer, halife olunca halkn bazs honud oldu ve bazlar olmadlar. Fakat honud olmayanlar da sonra honud kaldlar. O da Hz. Pey gamber'in ve Hz. Ebu Bekir'in izinden yrd. Yemin ederim ki o da merhametli idi. Zulme urayana yardm eder ve acrd. Allah'n hk mn yerine getirirken ekitiricilerin knamasndan korkmaz ve e kinmezdi. Cenab- Hak ona Hak yol ve doruluk zere konumay baartmt. Sanrdk ki onun dili zere bir melek konuuyor. Yce Al lah onun slm olmasyla slm dinini aziz kld ve onunla iki yzl lerin kalblerine korku ve m'minlerin kalblerine sevgi verdi. Onun gi bi kimi bulabilirsiniz? Yce Allah bu ikisinin meslei zere gitmeye bizleri muvaffak etsin. Onlarn derecesine varmak ancak onlarn eser leriyle yetinmek ve onlara sevgi ile olur. Beni seven ikisini de sevsin. Onlara kin besleyen kimse bana dmanlk etmi olur. Ben de o kim seden uzak olurum. Haberiniz olsun ki peygamberlerden sonra bu mmetin en hayrls Ebu Bekir ve mer'dir. Bundan sonra onlar di le dolayan olursa hakknda iftirac cezasn uygularm. Allah'tan si zin ve benim iin balanmak dilerim". Hz. Ali, Haricleri ezip dar madank ettii gibi, ileri de paylayp azarlam ve bazlarn idam etmi ve balar olan Sebe olu Abdullah' Medayin ehrine srmse de onlar, yine inan ve dncelerini dzeltmediler. Ar ekilde sev dikleri Ali'nin dn asla dinlemediler.
476
(Cilt:
1)
Haricler ile iler, birbirini kfirlikle suladlar. Ehl-i Snnet ve Cemaat da arada ap kaldlar. Muaviye ise bu durumlardan yarar lanarak gittike kuvvetini arttrmakta ve kendine uymayan eyaletle ri tehdit etmekteydi. Hz. Ali Kfe ileri gelenlerini sefere arp savaa zendirdike onlar peki olur gibi yuvarlk szlerle gnleri geirmekteydiler. Ne var ki bu gidiin sonunun ok kt olaca akt. Irakllardan krkbin kii lm zerine Hz. Ali'ye biat etti. O da am seferine hazrlanmak ta iken, Hariclerin kalntlarndan olan hain bni Mlcem onu ehit etmitir.
Hz. HASANIN HALFEL

Hz. Ali ehit olunca, kendisine lm zerine biat etmi olan krkbin kii, olu Hasan (r.a.) a biat ettiler. lknce biat eden ensar dan Sa'd olu Kays (r.a.) idi ki, "Elini zat. Allah'n kitab ve Re sul ullahin snneti zerine ve dnmeler ile vurumak zere sana biat edeyim..." deyince Hz. Hasan, Kitap ve Snnet zerine biat ald ve, "Bu ikisi her art iine alr." dedi. Sonra dier halk da biat ettike, "Bana uymak ve bark olduum kimse ile bark ve savatm kim se e savamak zere" diyerek biat ald. Sonra ran, Mekke, Medine, Hicaz ve Yemen halk ksaca Hz. Ali'ye biat etmi olanlar birka ay iinde hepsi olu Hz. Hasan'a biat ettiler. Yalnz am ve Msr eyaletleri bunun dnda kald. nk hakemlerin toplanp dalmasndan sonra am halk Muaviye'ye biat ettiler. Ona am Emri derlerdi. Sonradan Msr da am'a katld. Bu kere Hz. Ali'nin ldrld haberi am'a ulanca amllar, Muavi ye'ye biatlerini yenilediler. Kendisine M'minlerin Emri denilir ol du. Bylece iki halifenin oluu ise bir savan kacana iaret idi.
Baz lmler
Kfe ileri gelenlerinden nl Kays Kind olu E'as (r.a.) bu s rada ld. Hicretin onuncu ylnda Yemen'den altm svari ile Me dine'ye gelerek slm ile ereflenmiti. Hz. Osman onu Azerbaycan valisi yapt. Sonra Sffiyn'de Hz. Ali ile beraber bulundu ve Hz. Ali'yi hakem tyin etme iini kabule zorlayan reislerden olduu hlde son ra hakemler iinin olmamasna kalkan Hariclere kart, Bu sefer Hz. Hasan'a biat etti. ok gemeden ld. Namazn Hz. Hasan kld. Kfe ileri gelenlerinin byklerinden idi. Kz Ca'de, Hz. Hasanin hanmyd. am ileri gelenlerinin byklerinden olup, Muaviye tarafndan Humus valisi olan ve amllar Hz. Ali aleyhine harekete geirmeye alan ve bu uurda kkrtan Samt Kind olu urahbil de bu sra da lmtr.
Hicretin Krkbirinci S e n e s i
Hz. Ali ehit olunca meydan Emevlere kald ve Muaviye Halife lii kendisine kalm bildi ve M'minlerin Emri sann ald. Oysa
478
Kfe'de Hz. Peygamber'in torunu olan Hz. Ali olu Hasan'a biat olun duundan Muaviye'nin arzusuna set ekilmi oldu. Bunun iin Hz. Hasan'm halifelii henz gerei gibi yerlemeden Muaviye onu biate zorlamak zere byk bir orduyla Kfe zerine yrd. Ona karlk Hz. Hasan da krkbin Irak askeriyle Kfe'den kt ve nc olmak zere onikibin askerle Sa'd olu Kays' ileri gnderdi. Fakat Irakllarn iine ayrlk dtnden Hz. Hasan'm ordusunda disiplin ve dzen yoktu. "Sa'd olu Kays ldrlm" diye bir yalan sz yaylmakla halka ylgnlk kt. Ordu halk birbirine girdi. Bir takm serseriler, Halife'nin adrna saldrarak Hz. Hasan'm mallar n ve eyalarn yama ettiler ve bu kargaalkta kendisini de uylu undan yaraladlar. Hz. Hasan, aslnda kan dkmeyi sevmezken askerin byle yolsuz hareketini grnce savatan btn btn nefret etti. Byle disiplin siz askerle savaa girimekten iyi bir sonu alnamayacan gerei gibi anlad. nk Arab'n eski sadelii kalmayp, aralarnda dnya karlar oalm ve eitli anlamazlklar domu ve eskisi gibi yal nz Halifenin emriyle halka eki dzen vermek elde deildi. Muaviye gibi zor kullanan bir hkmdarn varlna lzum grlmt. Bir de Reslullah (s.a.v.), "Benden sonra halifelik otuz senedir. Sonra mlk ve saltanat olur." diye buyurmu olduunu Resl-i Ek rem'in azadllarndan Sefine (r.a.) rivayet etmiti. Zaman ve duru mun gidii de bu hadsin anlamna uygun dmtr. Drt Halife'nin halifelik sreleri yirmidokuz buuk sene olup, Hz. Hasan'm alt ay ka dar sren halifelik sresiyle otuz sene tamamlanmt. Hz. Peygamber'e halifelik; din ve dnya ilerini grmek iin ge nel bir bakanlktr. Srf tam bir adaletle Allah'n kullarna hizmet ve tpk bir ibdettir. Hkmdarlk ise zorlayc bir kuvvetle halka is tediini yaptrmak ve hkmetmektir. Hz. Hasan durumun gereklerini gzelce dnp tanarak nice bin slm yiitlerinin kann dkmektense halifelikten ekilmeyi ter cih etti. Borlarn demek iin Kfe hazinesinde mevcud olan be milyon dirhem kendisine braklmak ve idaresine yetecek kadar bir gelir balanmas gibi baz artlarla Hz. Hasan halifelikten elini eke ceine dair Muaviye'ye mektup gnderdi. Kardei Hz. Hseyin (r.a.) ile amcas olu Ca'fer olu Abdullah (r.a.) bu durumu renince kar ktlarsa da Hz. Hasan, "Ben du rumun gereklerini daha iyi bilirim..." diyerek kararndan dnmedi. Muaviye ise Emirlikte bamsz kalmak iin her trl art canna minnet bildiinden her arta raz olacan Hz. Hasan'a bildirdi. Bu nun zerine Hz. Hasan arada yazlan artlar ile halifelikten istifa et ti. Muaviye Kfe'ye girip, halk ona biat etti. Hz. Hasan kalkp Medine'ye gitti ve bylece Hz. Peygamber'in bir mucizesi daha kendini gsterdi: Hz. Hasan kkken Reslullah (s.a. v.) ona iaret ederek, "Bu olum seyyiddir. Umarm ki onunla Cenab- Hak iki slm toplumunun arasn dzelte..." diye buyurmutu.
HAZEET-f HASANIN HALFEL
Hz. Kasan, ev halk ve kendisine bal olanlarla Kfe'den kar ken btn halk alad. Hz. Hasan'a, "Niin byle yaptn?" denilince, "Dnyadan tiksindim ve grdm ki, her kim Kfelilere gvenirse ye nilir. nk bir fikir evresinde birbiriyle anlaamyorlar!.. Babam onlarn yznden byk zorluklara urad. Acaba benden sonra kim lerle Uyuacaklar?.. lk nce harap olacak ehir Kfe'dir!.." dedi. Gerekten Kfe ehri o vakit Hilfet merkezi ve sonra bir sre de ilim ve ma'rifet oca olmuken, ok gemeden haraba yz tutmu ve zaman onu yle harap etmitir ki, imdi yerinde yeller eser. Hz. Hasan, Muaviye ile anlama yapnca, durumu Sa'd olu Kays'a anlatm ve onun da Muaviye'ye biat etmesi lzumunu bildir miti. Kays ise ok zeki, akll, kahraman ve tedbirli bir kimseydi. Birok Alevileri bana biriktirmi ve savaa hazrlanarak Muaviye'ye boyun emekten kanmt. Bunun zerine Muaviye, Kays' biata arnca Kays, mal ve kar peinde olmayp ancak Alevlerin kark gnlerde yapm olduk lar idrme ve yama gibi ilerden dolay onlarn hesaba ekilme mesini ve ellerindeKi mallarn alnmamas artlarn ileri srd. As olu Amr, Kays'm zerine asker gnderilmesi grnde bu lunduysa da, Muaviye onun fikrine aldrmad. Hemen Kays'n ileri srd artlar kabul etti. Kays da yanndaki Alevler ile beraber ona biat etmekle bu prz de giderildi. Sonra dier Irakllar da biat etmekle Muaviye'nin emirlikte yeri salamlat. Herkes bir halifeye balandndan bu seneye Cemaat senesi denildi. Cennetle mjdelenen on kiiden biri olan Irak ftihi Ebu ishak yani Ebu Vakkas olu Sa'd'm (r.a.) tebrik etmesiyle biat ii tamamland. Sa'd (r.a.), Muaviye'nin huzuruna geldi, "Esselm aeyke ey Melik!" dedi. Muaviye glerek, "Ey M'minlerin Emri! desen olmaz m ey shak?" deyince Hz. Sa'd, "Gerekten sen bunu memnun olarak m diyorsun?... Yemin ederim ki, ben senin makamna seilsem mem nun olmam..." diye cevap verdi. Muaviye halm ve ok tahamml eden ve tedbirli bir adamd. Duas kabul olunan birinin tebriki ise, kendisince nmeye deer,, eref verici bir durumdu. Bundan dolay Hz. Sa'd'm dokunakl szle rini ho karlayarak gnln ald. Gerekten Hz. Hasan in halifeliin byk, nemli ve ar iini kendisine brakmasyla Muaviye, halife olmu ve M'minlerin Emri sann almsa da, onun halifeliiyle Drt Halife'nin halifelikleri ara snda byk fark vard. nk Drt Halife'nin halifelie gelileri, sa dece ensar ve muhacirlerin ileri gelenlerinin toplanarak semeleri so nucuydu. Emirlikleri gerek bir halifelikti. Muaviye'nin emirlii ise soy sop gdlerek eriilen, zorla stnlk kurmaya dayanlarak ku rulan, mlk ve saltanat tarznda bir hkmet olup, hilfet onun iin de yer alyordu. Muaviye'nin ilk durumu gerek slm Halifesine kar ba kaldr-
480
(Cilt:
1)
mis bir ekil almken, Hz. Hasan'm ona halifelii brakmas ve Ebu Vakkas olu Sa'd gibi mmetin byk bir adamnn biat etmesi, onun hkmetini meru bir hle koymutu. Fakat hkmeti zor kuvve tiyle kurulmu mlk ve saltanat eidinden olduu iin, Ebu Vakkas olu Sa'd ona, "Ey Melik!" diye hitap etmi ve kendisi byle bir emir lie seilmek istemediini sylemiti. lk Mslmanlardan olan sekin ashab, zellikle cennetle mjde lenen on kii, mlk ve saltanat dvasndan uzak idiler. Muaviye ise ashabdan olduu hlde bu dereceye zor kuvvetiyle gelmiti. Fakat za man bunu gerektiriyordu. Halk evvelki gibi yalnz Halife'nin szyle kullamlamayp gerine gre zora ba vurmaya ihtiya duyulmutu. Ksaca mlk ve saltanat devri gelmiti. O zaman ise bu ie en ok yakan ve uygun olan Hz. Muaviye idi (Allah ondan raz ol sun). Eer Muaviye idareyi eline almasayd, As olu Amr'm halifelik dvasna kalkmas ve Emev byklerinin ona kar kmalaryla arada yine atmalar kmas kuvvetle umulurdu. Muaviye, halifelii Hz. Hasan'dan teslim alm ve btn halk ona biat etmiken Hariclerin artklar, yer yer ba kaldrdlar. zerlerine gnderilen am askerini dattlar. Bunun zerine Muaviye, Kfe re islerini toplayp, "Ya knz ve bu sleri vurup datnz, yahut ben sizi yok ederim!" diyerek tehdit etti. Kfeliler. "Zeyd iin Amr azar lanmaz!.." diyemediler ve hemen kp Haricleri vurup darmadank ettiler. Bylece Haricler sknts giderildi. Muaviye makamnda ba msz kald.
zet
Cahiliyet zamannda Arap kabile ve airetlerinin toplanma, bir lik, anlamazlk ve ayrlklar srf kavim ve akrabalk zerine kurulu iken, Hz. Muhammed'in Peygamberlik nuru i ve d aydnlatnca halkn kalbleri slm nurlar ile doldu. Cahiliyye gelenek ve grenek leri unutuldu. Irkln yerini slm kardelii ald. O zaman herkesin zikri ve fikri Allah idi. Mslmanlar hep kar deti. eriat gznde hepsi eitti. Fakat slm'da ilerleme, gzel i ler, stn hizmetler aralarnda fazilet ve stnlk sebepleriydi.- Ger ek adalet ve fazilet devri o zaman idi. Cihan aydnlatan Peygamberlik gnei sonsuzluk ufkunda ba tnca, i ve d lemi alacakaranlk basmaya balad. Fakat Peygam ber devri yakn olduundan Hz. Ebu Bekir ve mer'in halifelik gnleriyle Hz. Osman'n ilk zamanlar Hz. Peygamber'in zaman gibi ge ti. Hz. Peygamber'in zaman geride kaldka karanlk oald. le min tavr deiti. Halk iine anlamazlk dt. ialarm tremesiyle bu anlamazlk ihtillle sonuland. Byk fitne knca Hz. Osman'n kan Mushaf- erif zerine dkld.
Sonra Hz. Ali Halife oldu. afak vaktinin beyazl gibi leme bir aydnlk verdi. Fakat anlamazlk giderilmedikten baka iilere ta mamen zt olan Hariclerin ortaya kmasyla anlamazlk ve ihtilli artrd. Hz. Ali Haricleri ezip getiyse de sonunda kendisi de bir Ha ric elinde ehit oldu. Bunun zerine Kfe'de Hz. Hasan'a biat olunduysa da, am'da da kavmiyet dvas ile Ebu Sfyan olu Muaviye'ye biat olunmutu ve saltanat devri balam olduundan, halk ilerinin grlmesi zora ba vurmay gerekli kld. Bu yoldaki ilerin idaresine ise, Muaviye en uygun grnm idi. Bundan dolay Hz. Hasan halifelikten ekilerek halkn ilerini Emevlerin ba, am ve Msr'n Emr'i olan Muaviye'ye brakt. Ksaca Peygamber Halifelii, nce ok sde ve her trl gsteri ten uzak olarak halk aydnlatc srf bir ruhan bakanlk gibi grn d. Sonra tavrn deitirerek saltanat elbisesine brnd. te bylece Emev Devleti kuruldu. er' hkmler Halife'nin bir emriyle yaplrken, ondan sbnra saltanat kuvveti ile yaplmaya ba lad. Asl maksat ise er' hkmlerin yerine getirilmesi olduundan o zaman mevcud olan ashab, Muaviye'ye biat etti (Allah hepsinden raz olsun).
-o-
F. 31
DRDNC
BLM
EMEVLER DEVRNN BALAMASI

Arap kabilelerinin en ereflisi olan Kurey kabilesi iinde Abd-i Menai oullarnn stnl olup, dier Kurey kollar onlarn ba kanlna kar kmazlard. Abd-i Menafoullar iinde de Abd-i emsoullar ile Himoul lar tekilerden sekindi, btn Kurey bu iki soyun bakanln ka bulde duraksamazd. Abd-i emsouarnm, Haimoullarna gre sa ylar daha oktu. stnlk kurmak ise oklukta olduundan slm' dan nce Abd-i ems olu meyyeoullarmn kuvvet ve nfuzu da ha oktu. Fakat Abdl'-Muttaiib'in Zemzem kuyusunu kazarak haclara su datmas ve gzel ahlk ve faziletli olmas, byk an ve hret ka zanmasna sebep oldu. Evld da onun ntuz ve erefine miras oldu, Sonradan vahiy ve peygamberlik ve melike'nin inmesi ve ola anst olaylarn grnmesi, btn halka korku ve aknlk verdi. Mslmanlar, dince cahillik gelenek ve greneklerinden yasaklan makla, cahillik gayretlerini terkettiler. Kfirler de bu byk deiik lik ile megul olarak geici olarak kavmiyet dvasn unuttular. Sonra g balad. Haimoullarmn ou Medine'ye gmekle Mekke'de meydan Emevlere kald. slm zaferinin balangc olan Bedir Gn'nde Abd-i emsoullarnn Rabia, tbe ve Ukbe gibi bykleri lnce Mekke bakanl Abd-i ems olu meyye olu Harb olu Sahra olu Ebu Sfyan'da kald. Ebu Sfyan Kurey'in bakan oldu. Mekke'nin almnda Ebu Sfyan ve oullar slm ile ereflendi ler. Mslmanlar gznde de hrmet ve itibar buldular. Fakat tabi ki, ilk muhacirler derecesinden aa kaldlar. meyyeoullarmn b ykleri bu durumdan honud olmayarak Hz. Ebu Bekir'e ikyet etti ler. O da onlar dnmelerle yaplan savalarda kulland. Bir aereceye kadar kendilerine eref verdi. Sonra Hz. mer onlar am taraflarna att. Ebu Sfyan'n b yk olu Yezid'i am sancana Emr yapt. Yezd lnce yerine kar dei Muaviye'yi tyin buyurdu. Hz. Osman Halife olunca dier Suriye sancaklarn da birer bi rer ona balamak suretiyle Muaviye'ye verdi. Onun an ve itibarn son derece bytt. Bylece Muaviye, btn Suriye ve ona bal olan
EMEVLER
DEVRNN
BALAMASI
483
yerlerin valisi oldu. Gnden gne servet ve iktidar genilemekte ve ykselmekte idi. O sralarda zhd ve takva sahipleri, dnyaya dkn olanlardan ayrlmakta ve dnyay sevenler Emevlere katlmakta idi. Haimogullarnn Hz. Peygamber'in iiyle urap da dnyay ellerinden attk lar ve Allah'a Esi aracl ile yaklamay dnyaya karlk saydk lar gnlerde tjmeyyeoullarnn bakanlk zamanlar henz halkn zihinlerinaen kmam olduu iin, Kurey; onlarn bakanlklarn ta nr olduklarndan slm'da elde ettikleri bakanlklar Mekke'nin al nndan nceki bakanlklarnn bir devam saydklarndan, yine ka vim dvas meydana gelmitir. Hz. Ali Halife olunca Muaviye biatten kanarak, korkusuzca kar koymaya kalkt. Her ne kadar Hz. Ali'nin ance stnl apak oidugunaan ve halifelik makamnda bulunduundan askeri daha oksa da Raba, Yemen ve teki kabilelerden oluan ayr ayr toplu luklardan bir araya gelmiti. Muaviye'nin bandaki topluluklar ise, am'n almndan beri Kurey'ten snr ve geitlere geip yerlemi olan am askeri idi. Mudaroullarmn btn g ve kuvvetlerinin topland yerler olduundan, Muaviye'nin askeri daha disiplinli, ka vim ve kabile bakmndan da daha kuvvetliydi. -Muaviye, Sffiyn savalarnda sava kazanamadysa da, kendisi ne uygun bir mtareke yani brakma (sava kesme) ile iin iinden syrlp kt ve As olu Amr'm araclyla Msr' ele geirdi. Hariclerin treyii ise Hz. Ali'nin ululuk ve kuvvetini krd. Hz. Ali lnce olu Hasan (r.a.) a biat olunduysa da, o zaman halk pey gamberlik ve mucizelerin maksadn ve bykln unutmu ve hal kn fikirleri kavim-kabile dvas gtmeye ynelmiti. Bundan dolay Muaviye, am askeriyle korkusuzca Kfe zerine yrd. Hz. Hasan da Irak ordusuyla onu karlad. Fakat Irakllar iinde anlamazlk ve ayrlk domakla bo yere kan dkmekten ka na; ak halifelii Muaviye'ye brakt. Muaviye, ba kaldrmakla balatt hkmetini, ite bylece meru bir biime soktu. meyyeouliar, teki Arap kabilelerine s tn geldi. Muaviye onlarn ulusu olduundan, kendisine kar koya: k zoriuk karmadlar. Emirlik makamnda bamsz oldu. Asr- sal tanat devri olmakla, lem bir baka lem oldu. Bu duruma gre Muaviye, slm sultanlarnn birincisi demektir. Ar.:ak :r.un saltanat yollar, Drt Byk Halife'nin halifelik zamannziyordu. nk devrinde pek ok sekin ashab ve tabi'in aitleri sad. Kendisi de ashabtan ve Hz. Peygamber'in iltifat etti:v klerinden idi. Bu yksek makama kavim ve kabile gkselmise de, onun ezici kuvveti sayesinde Peygamber Halife.. i taik hizmetleri grlmtr. Halifelik sanki saltanat el: olduundan, ona "Hz. Peygamber'in Halifesi" ve sonrakilere ele "Halifeler" denilmitir. ...v. Hz. Hasanin halifelii brakmasndan dolay ona
484
rKYGAMIJISIlLKll VK IIALFULEU TAKU
(dil:
1)
gcenip, halifeliin Ehl-i Beyt'in olduunu aralarnda gizlice syleir oldular. Halk Hz. Hseyin'e balanmaya armak zere kendisine ba vurduklarnda Hz. Hseyin, bundan kanarak bu ii Muaviye'nin lmnden sonraya ertelemekle, onlar da Hanife olu Muhammed'e ba vurdular. mkn elverili olduu zaman ortaya karak halifelii istemek zere gizlice ona biat etmiler. Onun zerine bni Hanfe de gizlice her ehirde bir memur bulundurmu. Muaviye ise ialarh ba gsterenleri hakknca c e z a vermekten geri kalmazd. Nitekim halk arasnda son derece hrmet edilen Adiy olu Hacer ile arkadalar haklarnda ok iddet gstermitir. Bununla beraber ehl-i beytin d valarn ho gr ile geitirirdi. Ne deve kalksn, ne an alnsn rnda ileri yrtrd. Emev Devleti tarihini geni yazmak niyetinde deilim. Fakat o zaman ashabdan sa olanlar vard. Onlar Peygamberlik nuru ile ay dnlanm olan Hz. Peygamber zamanndan kalma doru yolu gste rici yldzlar olduklarndan, ksaca hayat hikyelerini bildirmek ve bu srada Emev Devleti'nin siyas ilerinin hepsine dair ksa bilgiler vermek niyetindeyim.
M u a v i y e ' n i n Halifelik Devri

Hicretin krkbirinci ylnda Muaviye Halifelik makamna geti. Emirlerinin en by, drt dhi kiiden biri olan Msr valisi As olu Amr idi. Muaviye, onu sekin ve herkesin dnda ve stnde tu tar ve ondan ekinirdi. nk Muaviye uzak grlyd. Her zaman ileriyi dnerek hareket ederek, kendisine muhalefet edecek ve aleyhinde sz syleye bilecek adamlarn yzlerine glerek kullanr ve halk arasnda anla mazlk kmasndan pek ok saknrd. Bundan dolay drt dhi kiiden biri olan ube olu Mugre'yi Kfe valisi yapt. Hz. mer'in tyin etmi olduu nl hkim urayh' da, Kfe hkimliinde tuttu. Bylece Muaviye'nin emirleri her tarafta geerli olmsya balad. Fakat drt dhilerden biri ve Faris eya leti Emri olan Ebh olu Ziyad henz biat etmemi olduundan Mu aviye'nin doudan tel ve endiesi vard. Ziyad'n evld ise Basra'da bulunduundan onlar sktrarak kendisini itaate zorlamak iin Muaviye, sekin kumandanlarndan Ertat olu Bsr' Basra'ya gnderdi. O da Basra'ya gidip minberde Hz. Ali'ye svd ve, "Allah iin beni doru bilen dorulasm ve yalanc bilen yalanlasn..." deyince ashabdan ve Basra ileri gelenlerinden Ebu Bekir'e, "Yemin ederim ki, biz seni yalanc biliriz!" deyince Bsr, onu ldrmek istediyse de, bazlar onu korudu. Muaviye de Bsr' am'a dndrmtr. O srada Muaviye, meyyeoullannm b y k l e r i n d e n Amir olu Abdullah' Basra valisi yapp, Horasan ve sieistan' da Basra eyaleti
BAZI
KKT)IM;K
485
m katt. Hicretin krkikincl ylnda Hakem olu Mervan' Medine ve inan olu As olu Hlid'i Mekke Emri ve kardei Ebu Sfyan olu Uf be'yi Hac Emri tyin etti. o srada ia topluluu gizli perde altnda saklanm olarak fr.vt kollarken, Haricler yer yer hareket ve k yapyorlarsa da, Eme v Dvleti'nin kuvveti onlar uzaklatrmaya yeterdi. yle ki Amir olu Abdullah'n Basra valisi olduu srada treyen Haricler, at ma sonunda yenilerek bni mir'den aman dilediler. O da aman ver di. Fakat Haricleri byle yzlerine glerek kullanmas am'ca bee nilmedi. Sonra Kfe'de Haricler treyip hatt balar olan Mstevrid, M'minlerin Emri anm ald. Fakat Kfe valisi ube olu Mugre elinde ld ve Mugre'nin hizmeti Muaviye'nin gznde iyi karland. bni mir iyilik sever, gl ve becerikli ise de, o zamann gerek lerine gre lzumundan fazla yumuakt. yle ki Haricleri de yzleri ne glerek kullanrd. Basra'nn aalk tabakas ise yz bulmu ve lke babolua yuvarlanm olduundan, hicretin krkdrdnc y lnda bni mir grevden alnp, yerine Abdullah Ezd olu Haris Bas ra valisi yapld.
Baz Fetihler
Deve ve Sffiyn olaylarnda pek ok slm yiitleri lmse de, s l a m milletinin genlik zaman olduundan halk iine dm olan fi kir ayrlklar giderilince yine din urunda savalara baland. am tarafnda da slm askeri, Rum lkelerine yrmekteyken te taraftan Dastan'a ve Sind lkesine sefer etmekteydiler. Msr valisi As olu Amr teyzesi olu Nafi' olu TJkbe'yi hicretin krkbirinci ylnda bir tmen askerle Afrika zerine gndermiti. Uk be, Afrika kt'asmm ilerine yryerek Gadams ve Veddan gibi nice lkeleri ele geirmi ve sonra Kayruvan ehrini almtr. Hicretin krknc ylnda Ertat olu Bsr, Kostantmiyye'ye kadar gelmi ve krkdrt senesinde Kabil ve Hind lkesinden daha pek ok ehirler ele geirilmitir.
leri Gelenlerden lenler

Unlu air Raba olu Lebd ki, Kabe'ye aslan iiri ve dier iir ler lyle edebiyatlar arasnda bilinir. Hz. Peygamber'in salnda o n u n huzuruna gelip slm ile ereflendikten sonra iir sylemekten Vazgemiti. Hz. mer bir gn, "Ey Lebd! Bize iirlerinden bir ey gku..." deyince, "Bakara vc I-i mran srelerini iittikten sonra iir o k u m a k t a n caydm..." cevabn vermiti. Krkbirinci hicret ylnda ya yaelliyl akn olarak Kfe'de lmtr (r.a.). Yine bu yl m'minl e u u n a a 11/ mer kz IIaf:a lmtr (r.a.).
486
(Cilt:
1)
Krkiki senesinde de Talha olu Osman, meyye olu Safvn ve ensardan Neyyar olu Hn lmlerdir (r.a.). Talha olu Osman, Ku rey byklerinden ve Abd'd-Droullarmdan olup, Velid olu Halid ve As olu Amr ile birlikte Medine'ye gelerek islm e ereflenmilerdi. Mekke'nin almnda Resl-i Ekrem (s.a.v.) Kabe'nin anahtar n, ite bu Talha olu Osman ile amcas olu eybe'ye teslim etmiti. meyye olu Safvn da Kurey byklerinden olup, Mekke'nin almnda slm ile ereflenmiti. Neyyar olu Ebu Brde Hn Bedir Sava'nda bulunanlardan ve Akabe biatinde bulunmu olan ensardandr. Ayn zamanda Azib olu Berra'nn daysdr. Ensarn oniki ulularndan biri olup, Uhud'da ehit den Malik olu Rfi'nin olu Rifa ki, Bedir'de bulunanlardan ve Akabe'de iman enen ensardan olup, Deve ve Sffiyn olaylarnda da Hz. Ali'ye arka kp yardmc olmutu. O da Muaviye'nin ilk gnlerinde hirete g mtr (r.a.). Hicretin krknc ylnda da Bedir'de bulunanlardan ve ensa rn byklerinden Mesleme olu Muhammed ve Yahudi bilginlerin den olup, Hz. Peygamber'in hicretinde slm ile ereflenen Selm o lu Abdullah Medine'de lmlerdir. kisinin de yaantlarna ait yu karlarda pek ok kssalar yazlm olduundan tekrara hacet yoktur (r.a.). Dhilerden ve Arap kahramanlarndan Msr valisi olan As olu Amr da, bu krk ylnda Ramazan Bayram gecesi lmtr. lecei vakit alaynca olu Abdullah, "Niin alyorsun, lmden mi korku yorsun?" diye sorunca, "Hayr, lmden korkmam. Fakat sonrasn dan korkuyorum... nk ben tabakada bulundum. lk nce k firdim ve herkesten ok Hz. Peygamber'in (s.a.v.) aleyhindeydim. O zaman leydim, bana Cehennem vacip olurdu. Sonra Reslullah'dan utanan bendim. O zaman leydim, halk beni tebrik ederdi ve slm ile ereflenip hayr zere olduu hlde gitti derlerdi ve benim iin Cennet umulurdu. Sonra mlk ve saltanat elbisesi giydim. imdi ne durumdaym bilmiyorum... lnce bana alamaynz. Savclar arka dan gelmesin (Nevvha karlar ile cenaze uurlamak deti hl M sr'da uygulanr). Kabrim zerine ta ve aa komaynz. Beni toprak le rttkten sonra bir kurban kesip etlerini para para edinceye dek yanmda durunuz... Ta ki sizi yanmda hissedeyim ve Rabbirnin me leklerinin emirleri nedir anlayaym..." dedi ve tvbe istifar ederek hirete gt (r.a.). Msr ftihi olup Hz. mer'in zamannda drt se ne ve Hz. Osman'n zamannda drt seneden iki ay eksik ve Muaviye devrinde iki seneden bir ay eksik Msr valiliinde bulundu. lnce olu Abdullah (r.a.), Msr valisi olduysa da iki s e n e BOn ra Muaviye onu grevden alarak ashabdan ve Hz. Osman'n valilerin den Hadc olu Muaviye'yi tyin etmitir.
ZYAD'IN
m t tel
487
Ziyad'n Hlleri
nl Ebh olu Ziyad ki, hicret senesi Ebu Sfyan'n sulbnden domutu. Fakat veled-i zina olduundan ona nisbet olunamayp Ebh olu Ziyad yani babasnn olu diye bilinir olmutu. Zekilerin bata gelenlerinden ve hatiplerin en gzel ve etkili konuanlarndan idi. Basra valisi Ebu Musa E'ar'nin ktipliinde bulunmu ve Hz. mer zamannda Basra'da bz ilerde bulundurulmu idi. Hz. Ali, Deve Olay'ndan sonra Ziyad' Basra'da mal memuru ve sonra Faris ehirlerine vali yapt. O da tedbirli, gl ve becerikli bir adam olduundan, Faris'i pek gzel inzibat altna alm ve sonra dan Muaviye onu soyuna katt iin, kendisine Ebu Sfyan olu Zi yad denilmitir. Irak taraflarnda olan baz fetihleri bildirmek iin mjdeci ola rak Medine'ye gelip ensar ve muhacirlerin byklerinin bulunduklar bir srada Hz. mer'in meclisine girince, o fetihleri son derece etki leyici ve gzel bir dil ile anlatm ki, oradakiler hayrette kalmlard. As olu Amr, "Bu yiit, Kurey'den olsayd sopasyla Arab' sevk eder di..." deyince Hz. Ali'nin yannda oturan Ebu Sfyan, ona, "Yemin ederim ki, ben bunu ana rahmine brakan biliyorum..." demi ve Hz. Ali,"Kimdir?" deyince, "Benim" deyince, "Sus ey Ebu Sfyan! mer bunu iitirse hakknda asla iyi olmaz!.." demi. Bunu Muaviye duyun ca Hz. Ali, Ziyad' Fris valisi yapnca Muaviye, Ziyad'a mektup yazp bu hususu anlatarak Ziyad' kendi tarafna ekmeye giriti ve bu ad mm olumlu karlamazsa, sonunda zararl kacan belirtti. Ziyad ise bu durumu yayarak, Muaviye'ye aka atp tutmakla beraber o mektubu Hz. Ali'ye gnderdi. Hz. Ali, Ziyad'a yollad mek tupta, "Ben, seni bu vilyete tyin ettim ve sen gzmde bu ie ehil sin. Ama mer zamanmda Ebu Sfyan'n azndan kvermi olan bir sz ile sen onun soy ve mirasna hak iddia edemezsin. Muaviye ise eytan gibi, kiinin nnden, arkasndan, sandan, solundan gelir. Ondan ekin ekin..." diye buyurmu. Fakat bu mes'ele Ziyad'n kalbinde yer etmiti. nk Ebu Sfyan gibi Kurey'in ba olan bir adamn soyuna karmak kendisince b yk bir stnlk vasf ve nlecek bir sermaye idi. Hz. Hasan'm halifelikten ekilmesi zerine dou ve bat halk Muaviye'ye biat edince Ziyad, bir kaleye kapanarak, biatten kand. Muaviye tel ve endie zere idi. yle ki, hicretin krkikinci ylnda Kfe valisi u'be olu Mugre gelip, Muaviye ile grnce Muaviye onunla sohbet ederek, "Bu gece Ziyad'n Faris'de kalmasn dn dm, gzme uyku girmedi..." deyince Mugre, "Ondan bu kadar en die edecek ne var?" deyince, "Ziyad, Arab'n bir dhisidir. Faris'in mallar da elindedir. Korkarm ki ehl-i beyl'ten birine biat eder de sava geri dner..." demesi zerine Mugre, "zin verirseniz ben Zi yad' binaya getiririm!" dedi. O da memnun olarak, "Pekl" demi
488
(Cilt:
1)
ve Mugre'nin Ziyad ile aras pek iyi olduundan ona teminat vermi ve Muaviye de Ziyad'a kendisine dokunmayacana dair bir emannme gndermi olduundan Ziyad, hemen arabuk Muaviye'nin ya nma geldi. Grtler, bartlar. Ziyadin arzusu Ebu Sfyan'm soyuna katlmakt. Muaviye ise daha nce bunu ona teklif etmi olduundan, Ziyad bu srada baz araclarla Ebu Sfyan'm olu olduunu halk arasnda yaydrd. Mu aviye de onu ho grd ve bu hususta aralarnda uyutular. Hicretin krkdrdnc ylnda byk bir toplantda ahit dinle nerek Ebu Sfyan'm Smeyye adndaki fahie ile zina ettii ve on dan Ziyadin doduu isbat olundu. Muaviye onu soyuna katarak, ba ba bir kardei olduunu kabul etti. Bu ise dne aykryd. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), ocuu; meru bir birlemeye balamt. Zina yapann da talanmasn emretmiti. Bundan dolay Babasnn Olu yerine Ebu Sfyan'm olu adm mmetin byklerine kabul ettirmek zordu. Ziyad bu hususta bir tedbir kurdu. Yani "Ebu Sfyan olu Ziyad'dan M'minlerin anas ie'ye" diye balayan bir mektup yazd. Mak sad bu ekilde balayan bir cevap alabilirse, onu kendisince senet ola rak kullanmakt. Gerekten m'minlerin anas Hz. ie'den yle bir cevap mektubu gelse, kendisine kuvvetli bir delil olurdu. Hz. ie ise yazd cevap mektubunun balnda "M'minlerin anas ie'den babasnn olu Ziyad'a" diye yazmakla Ziyadin kuruntusu boa kt. Bu mes'ele Mslmanlara ar geldi. zellikle meyyeoullar, kendi soylarna pi kantrlm olduundan pek ok sarsldlar. Pek ok dedikodu ettiler. Hatt Mervanin kardei Hakem olu Abdur rahman, "Ey Muaviye! Babann zina ettiine nasl raz oluyorsun?" diyerek Muaviye'yi yermiti. Muaviye'yi tutanlar, "Cahiliyet zamannda trl nikhlar var d. Sonra slm dini onlar yasaklad. Ziyad da o zaman cahiliye ade ti zere, Ebu Sfyan'm sulbnden domu olduu iin, onun soyuna katld..." diye yorumlayarak zr beyan ettilerse de, te taraftan, "Cahiliyet zamannda da bilinen bir nikh vard. Nikhsz doan o cuklar pi saylarak soylar reddedilirdi. Bundan dolay Ziyadin ben zersiz olarak, soyunun kabul edilmesi, Muaviye'nin ok byk bir ha tasdr" diye itiraz olunmakta idi. Hakikaten cahiliyet zamannda e itli kt alkanlklar vard. Ama o zaman da bilinen ve uyulan bir nikh ekli vard. Bunu yapmadan kadnlara yaklamak zina saylr d. te Ziyad da o zaman zinadan domu olduundan onu soyuna katmak meru deildi. Hicretin krkbeince ylnda Muaviye, Ziyadi Basra, Horasan ve Sicistan valisi yapt. Sonra Bahreyn ve U m m a n i da bunlara katt. Ziyad ad geen yln Rebilahir aynda Basra'ya vard. O vakit Bas ra'da ahlkszlk yaygnd. Ziyad, minbere kt, pek etkili ve ok g zel bir hutbe okudu. Halk gnah ilemekten yasaklayp, bundan sa knmalarm istedi. Durumlarn dzeltmeleri iin halka belli bir sre
NEML KLERDEN LENLER
489
tand. Sonra yats namazn gee kldrr ve Bakara sresini yahut teki srelerden o kadar Kur'an yetlerini okuyarak halk geciktirir ve soma Basra'nn en uzak mahallesine dek gidilebilecek kadar sre tamr ve ondan soma zaptiye mdrn sokaklara karr, o da her kimi sokakta bulursa ldrr oldu. Bu trl sk ynetim ile Basra ehrini tamamen ba bozukluktan ve ba boluktan kurtard ve gem lerini eline ald. nce Muaviye'nin devletini kuvvetlendiren ve zan ve phe ze rine cezalandran Ziyad'dr. Halk ondan o derece korkar oldu ki, so kakta bir adamn bir eyi dse sahibi gelip de alncaya kadar kimse el srmez ve kimse kapsn kilitlemezdi. Ziyad onbin zaptiye askeri tertip etti. Basra ehrini gven altna aldktan sonra, ehir dna kp btn yollarn emniyetini salad. Ksaca Hz. mer zamannda ol duu gibi Basra'nn iinde ve dnda tam bir emniyet vard. Fakat o zamandaki emniyet Allah korkusundan dolay idi. Bu seferki emniyet ise Ziyad'n korkusuyla gereklemiti. Ziyad, byle siyas uygulamalara yapmakla beraber ashaptan Husayn Huza olu mran, Malik olu Enes, Semre olu Abdurrah man ve Cndb olu Semre (r.a.) gibi nice hrmet edilen kiilere grevler vererek, onlardan da yardm ve fayda salard. bni Amir'in yumuak ballndan ve ho grl oluundan ya rarlanarak onun verdii eman sayesinde rahat oturan Haricler yine ba gsterdilerse de, Ziyad onlara aman ve zaman vermedi. Balarn ldrd, kenderinin adm sann yok etti.
nemli Kiilerden lenler

Hicretin krkdrdnc ylnda m'minlerin analarndan m m Habbe (r.a.) birete gt. mm Habbe, Ebu Sfyan'n kz ve Mu aviye'nin kz kardeidir. En evvel iman edenlerdendi. Kocasyla bera ber Habeistan'a g etmiti. Kocas orada lm, o zaman babas Mek ke'de Kurey'in bayken o tarafa meyletmeyip, gurbette dul ve kim sesiz olarak slm zere kalmt. Bu durumu efkat nazarlarn s tne ektiinden, Hz. Peygamber (s.a.v.) onun gnln almak iin kendisiyle evlenmek istedi. steini Habeistan hkmdar Neca'ye bildirmi, o da Habeistan'da Resl-i Ekrem'e nikhn kyarak m m Habbe'yi Medine'ye gndermiti. Muaviye, kz kardeinin m'minlerin analarndan olmasyla ovu nurdu. Ama mm Habbe kardeinin M'minlerin Emri sanm al masyla vnmezdi (r.a.). Vahiy ktiplerinden olup Hz. Ebu Bekir ve Osman'n Halifelik za manlarnda Kur'an- Kerm'i toplayan ensardan Sabit olu Zeyd (r. a.) hicretin krkbeinci yl iinde hayat dersini bitirdi. Hz. Osman za mannda Hazine memuru olmu ve onun ehit edilmesinden sonra ta rafsz kalp, bir keye ekilmiti. Fakat Hz. A'nin stnlnden
490
(Cilt:
1)
herkese bahsederdi. Derin bilginlerden ve sekin ashabn faziletlilerindendi. lnce Ebu Hureyre
gini ld. Umulur ki
(r.a.), " B u g n b u m m e t i n b y k b i r bil

Hak Abbasin oluyla onun yerini dol
Cenab-
durur..." dedi. Gerekten Abbas olu Abdullah (r.a.) onun boalan yerini alarak Kur'an'n tefsirine bir kap amtr. Rdvan aac altnda biat eden ashabdan Dahhak olu Sabit de krkbe senesinde lmtr (r.a.). Yine bu sene Bedir'de bulunanlardan ensardan Adiy olu Asm yzyirmi yam akn olarak ve yine Bedir'de bulunanlardan ve Aka be'de biat eden ensardan Selme olu Mesleme yetmi yama erimi olduklar halde ldler (r.a.). Velid olu Halid (r.a.) in olu Abdurrahman, Rum lkesine ga zalar ederek basanlar kazanmt. Gerek babasnn am'daki hre tinden gerek kendisinin Rum lkesinde elde ettii zaferden dolay, am halk kendisine meyilli olup, hatt Muaviye ondan korkar ol mutu. Hicretin krkaltmc senesi iinde Rum lkesinden Humus'a dnnde zehirlenerek ldnden, Muaviye hakknda kt zan bes lenmesine sebep olmutur.
Kostantnye
Seferi
slm askerleri yazn Anadolu'ya gaz eder ve yldrm gibi ura dklar yerleri vurup geerler ve k belirtileri grnp de, souklar kar gelince dnp gelirlerken birka senedenberi Rum lkesinde k lamaya ve ara sra denizden de gaz etmeye baladlar. Krkdokuz se nesinde Muaviye, Avf olu Sfyani byk bir ordu ile Anadolu'ya gnderdi. Olu Yezidin de beraber gitmesini emretti. Bundan maksa d oluna an ve hret kazandrmakt. Yezid ise rahata ve nimetlere almken, byle zahmetli ilerde bulunmak istemediinden ar dav ranarak geri kald. Muaviye hemen Yezidin orduya yetimesi iin kendisine tehdit mektubu gnderdi. Yezid de ister istemez bir asker frkayla hareket ederek orduya eriti. Bu askerin iinde Abbasin o lu, mer'in olu, Zbeyr'in olu ve ensardan Ebu Eyyub Halit (r.a.) ve nl Arap yiitlerinden Zerare olu Abdlaziz de bulunuyordu. slm askerleri ilerleyip Kostantmiye'ye ulatlar. Defalarca Rumlarla iddetli arpmalar yaptlar. Sonunda bir gn Abdlaziz iddetli bir saldryla nne gelen Rumlar vurup ldrerek ilerinedald. Rumlar da her taraftan zerine saldrarak onu ehit ettiler. Ebu Eyyub (r.a.) da o srada ld ve Kostantnye sr'una yakn bir yerde gmld. Ondan sonra slm askerleri de Yezdie beraber am'a dndler. Ebu Eyyubia ilgili ok kssalar gemitir. Tekrara hacet yoktur. Trbesi hl Kostantnye ehri dnda halkn ziyaret ettii bir yer dir.
491
slm askerleri ondan sonra da cihat ve gazadan geri kalmam tr. yle ki hicretin ellinc ylnda Rodos adam ele geirmiler ve ellidrtte teki baz adalar istil etmilerdir.
/ervan'n Grevden Alnmas

rneyyeonllannn byklerinden oiup, epey zamandan beri Mez hkem Mervan'n baz tavnarnaan dolay 2.1--... t er.rr.-4::. Knkackuz senesinde onu grevden alarak yerine : : I :ay_r. e:::. 1 - 5a. -e, L"raej-}oullarnn byklerinden, ashabn kkie.7 Ar'c .r. er. uuz 5 un ve etkili konuan, ayn zamanda cmertiz. Osman zamamnaa Kie valisi olarak Taberstan ve Gr can . e.e geu misti. Hz. Osman ehit edilince, bir keye ekilmeyi uy5ur. 2U.:ak Deve ve Sfliyn olaylarnda bulunmad. Muaviye, hkmdarikta bamsz olduktan sonra gelip onunla grnce Muaviye onu knadysa da, Sad zr diledi. O da onun zrn kabul etti ve bu sefer onu Mervan'n yerine Medine valisi tyin etti.
Hz. Ali'nin Olu Hz. Hasan'm V e f a t

Hz. Ali olu Hasan (r.a.) kadnlarn efendisi Hz. Fa tuna'nm ilk . ^ u v e Resl-i Ekrem'in (s.a.v.) torunudur. Hz. Peygamber'e onun kadar benzeyen biri yoktu. ok yumuak huylu ve iyiiik-severdi. Sa va ve karkl sevmezdi. Allah'dan son derece korkard. te bu korkusundan tr mlk ve dnyay bir kenara itti. Babasndan son ra haiiieiie seilip, alt ay kadar halifelikte kaldktan sonra halife likten ekilerek yalnzlk kesini seti. Krkdokuz senesinde krkyedi yandayken, bu fena yerinden geerek sonsuzluk lkesine gitti. Onbe erkek ve sekiz kz ocuu kald. Zehirlenerek ld ve onu zehirleyenin kendi hanm ve Kays a l a E'as'n kz Ca'de olduu mehurdur. Kadn boamaya meyilliydi. O kadar ki babas Kfe'deyken; "Ha san'a kz vermeyiniz, nk boar!..." dedii zaman Kfe ileri gelen leri, "Biz, ona istedii kz veririz. ster alkosun ister boasn..." de liler. Ald hatun can ve gnlden ona k olurdu. Ama Ca'de, her ne sebepten tryse ona gcenerek canna kymtr. lm hastalmdayken dedesi Reslllah'n (s.a.v.) yanna gmlmesi iin, Hz. :".en izin almt. lmeden nce kardei Hseyin'i (r.a.) ard, "Halifelik, nce babamza ynelmiken Ebu Bekir'e ve sonra mer'e geti. Sonra Danma Meclisi'nde onun halife olmasna kimse kar kmamken, Osman'a brakld. Osman ldrlnce babamz halife 5a, muhalifler treyince, kl ekip bunca vurumalara gir miken, tam bir bamszlk nasip olmad. Benim anladma gre biz
4S2 ki Ehl-i Beyt'iz, yce Allah Peygamberlik ile Halifelii bizde bir ara ya getirmeyecek. Fakat korkarm ki Kfe'nin aa tabakas seni ra hat brakmayp davaya kalktrrlar. Ben nceden ie'den izin al mtm. lnce yine izin iste. Verirse Kesl-i Ekrem'in yanna gm. Fakat fitne korkusu olursa Mslman mezarlna gmver." diye va siyet etti. lnce Hz. Hseyin gidip Hz. ie'den izin alarak onu Hz. Peygamber'in yanna gmme hazrl iindeyken, grevden alnm olarak Medine'de bulunan Hakem olu Mervan haber alnca, meyyeouilarn bana toplayarak, "Biz, Hz. Peygamber'in yanma kimseyi gmdrmeyiz!" diyerek engel olmaya kalkmalar zerine Hz. H seyin de Himoullar ile silhlanp kar koymaya kt. Ebu Hureyre (r.a.) bunu duyunca, "Hasanin dedesi yanma g mlmesine engel olmak zulmdr. Byk gnahdr." dedi. Emevlere t verdi. Fakat yarar dokunmadn grnce, fitneyi gidermek iin, hemen Hz. Hseyin'in yanma gitti, "Kardein sana fitne korku su olmazsa beni Hz. Peygamber'in yanna gm demiti. Bu durum ise fitnedir..." diyerek o niyetten caydrd ve Hz. Hseyin hemen karde ini Bak mezarlna gmd. Hz. Hasanin cenazesinde meyyeoul larndan ancak Medine vasi olan s olu Sad bulundu ve namazn da o kldrd.
M u g r e ile Dier Baz nemli Kiilerin lmeleri

Hicretin ellinci ylnda veba kt. Kfe valisi ube olu Mugre kamt. Veba geince Mugre Kfe'ye dnd. Allah'n hikmetine ba kn ki aban aynda vebadan ld. Drt Arap dhisinden biriydi. ldnde yetmi yandayd. Rd van aac altnda biat eden ashabtandr (r.a.). Yine bu y Hz. Peygamber'in hanmlarndan Huyey kz Safiyye (r.a.) ve ran ftihlerinden olan Ebu As Sakaf olu Osman ile Semre olu Abdurrahman (r.a.) ve Sffiyn'de iki hakemden biri olup da, utancndan Mekke'ye savumu olan Ebu Musa E'ar ve Hudeybi ye seferinde bulunan ve Mekke'nin alnd gn Cheyne bayran tayan Halit Chen olu Zeyd ve Bedir'de ve baka vurumalarda bulunan mer Slem olu Mdlc (r.a.) da lmlerdir. Horasan Emri Amr Gfar olu Hakem (r.a.) de, bu ellinci sene lmn istemi, nitekim arzusu gerekleerek bu yl hirete g ey lemitir. Ziyad, hicretin krkbeinci ylnda Basra valisi olunca Ebu As olu Osman'n kardei olan Ebu As Sakaf olu Hakemi Horasan Emri tyin etmek zere arnca, a n a yanllkla Amr Gfar o lu Hakemi arm olduundan Hakem Gfar, Ziyadin yanma ge mice, "Ben seni istemedim, ama Allah seni istemi..." diyerek onu Ho rasan Emri yapmt. Hakem Gfar, Horasan'a gitti. Taharistan'a ga z etti. Pek ok ganimet mallan ald. Fakat ganimet olarak alman gm ve altn paralarn gaziler arasnda bltrlmeyip de, hep-
BAZI TAYNLER
4 9 3
sinin am hazinesine gnderilmesi iin Muaviye tarafndan Ziyad'a yazl-emir gnderilmi olduuna dayanlarak Ziyad'm, Hakem Gfar'ye gnderdii talimatta, "Muaviye'nin bana gnderdii yazl-emirde altn ve gm paralarn kendisi iin ayrlmas yazl olduundan altn ve gm askerler arasnda bltrme..." diye emrolunmutu. Buna cevap olarak Hakem de yazd mektupta, "M'minlerin Emrinin sana yazd emir bana ulat. Bence Allah'n kitab Halife'nin mektubundan nce gelir..." diye bildirdi ve halka da, "Bahilerinizi alnz... Mallarnz alnz..." diyerek btn ganimet mallarn bl trdkten sonra, "Ya Rabbi! Senin yannda benim iin hayr ve hase nat varsa ruhumu al..." diye dua etmi ve duas kabul edip hemen lmtr.
Baz Tyinler
Kfe valisi ube olu Mugre hicretin ellinci ylnda lnce, Kfe eyaleti Basra valisi Ziyad'a verildi ve bu iki byk eyalet birletiril di. ran lkesi ise iki ksma ayrld. Bir ksm Basra'ya ve teki ksm Kfe'ye balandndan Ziyad btn dou lkelerinin hkmdar ol du. Ziyad, hemen Kfe'ye gidip, Basra'da ashaptan Cndp olu Semre'yi kaymakam brakt. Fakat ran ftihlerinin merkezi olan Kfe ve Basra ehirleri teden beri eyalet merkezi olduundan, hangisi eya let merkezi yaplsa teki onu kskanacandan Ziyad, alt ay birinde ve alt ay tekinde oturarak kendisi hangisinde bulunursa dierinde de Semre bulunurdu. Semre Haricler hakknda ok iddet gster mekte olduu iin, Ziyad ondan emin idi. Ziyad Kfe'deyken Basra'da Haricler trediyse de, Semre onlar darmadank etmi ve o srada ia'nn balarndan bazlar da ldrlmtr. Bylece Muaviye, dou tarafndan emin olduu gibi, yine bu el linci sene Msr valisi Hads olu Muaviye'yi grevden alarak yerine kendi sekin kumandanlarmdan ve ashabn kklerinden Muhailed ensar olu Mesleme'yi tyin etti. Afrika valiliini de na katmak su retiyle bat tarafn da gven altna almtr.
Emevlerin
Baz
Zulmleri
Hz. Ali'nin knyesi Eb'l-Hasan yani Hasan'm babas'dr. Fakat bir gn Resl-i Ekrem onu toz toprak iinde grnce Ebu Trab yani Toprak babas diye seslenmi olduundan Hz. Ali kendisine Ebu Trab denilirse memnun olurdu. meyyeoullarmm valileri ise minberde Hz. Osman'a dua ettik ten sonra Ebu Trab'e sverler ve Alevlere Trabler derlerdi. am halk Ebu Trab'm kim olduunu bilmezlerdi. O kadar ki bir gn bir
494
PEYGAMBER LEB VE HALFELER TARH (Cilt: 1)
kimse amllarn birine, "Hatbleririzin minberde svdkleri Ebu T rab kimdir?" diye sorunca, "Onun bir haydut olduunu sanyorum..." diye cevap vermi olduu rivayet edilir. ube olu Mugre, Kfe valisi olunca Emevlere balln belirt mek iin cuma gnleri minberce Ebu Trab'a beddua ettike Hatem-i Tayy ogu Acdyy ogu Hacer ve onunla beraber bir topluluk onu eddederlerai. Mugre de ho grp, onlara bir ey demezdi. Ziyad, Kfe valisi olup da minberde Hz. Osman'a dua ettikten sonra Ebu Trab'a svnce, Hacer eskisi gibi kalkp Hz. Ali'yi vnce Ziyad fkelenip onu ve arkadalar olan on kiiyi yakalayp tutarak kelepeletti. Hep sini am'a gnderdi. ierinden altsn airetleri arka karak ba lanmasn dilediklerinden salverildiler. Geri kalan yedisiyle Adiyy o lu Hacer idam edildiler. Hacer ise millete pek byk bir adam oldu undan dolay ok kimseler Muaviye'yi yermeye baladlar. Hasan Basr'den rivayet edilir. Demi ki: Muaviye'nin drt ii vardr ki, her biri helak edicidir. Birincisi: Arab ve fazilet sahipleri varken, danmaya bavurmadan Halifelii klla ald. kincisi: lu Yezid'i, kendisinden sonra Halife olmas iin aday gsterdi. Yezid ise arap ier, ipekli elbise giyer ve tanbur alard. ncs: Ziyad' soyuna katt. Drdncs: Adiyy olu Hacer'i ldrd.
rvlinbe i"'i o Nakis Mes'elesi

O zamann olup bitenlerine dikkatli bir gzle baklacak olursa grlr k, am'da kurulan Emev Devleti bir kartal kuuna benzer di. Ba Hicaz, kalbi am olup Msr ve Irak zerine birer kanadn germi ve ayaklarm Anadolu'ya uzatmt. Msr ve Irak valileri g l birer hkmdar gibiydiler. am ise Saltanat ve Hilfetin merkezi olduundan burada br taraflardan ok kuvveti vard. Ama ba ta rafnda o kadar kuvveti olmayp, Emev valileri Hicaz yresinde iste dikleri gibi yksekten atp tutamazlard. nk Mekke ve Medine'de ashabn byklerinden pek ok adam yayordu. Kabe halkn tavaf ettikleri yani etrafn dolatklar bir yer olduu gibi, Medine'de de Hz. Peygamber'in mescidi ve mezar vard. Bu bakmdan ziyaretilerin btn alc gzleri buralar stndeydi. Bundan dolay Muaviye, Halifeliin bakenti olan am'a eref ver mek ve halkn kalblerini oraya yneltmek zere, bu hicretin ellinci y lnda Peygamber mescidinin minberiyle, Hz. Peygamber'in mezzini olan Sad'l-Karaz (r.a.) elinde emanet olarak sakl bulunan Hz. Pey gamber'in asasnn yani deyneinin am camisine nakillerini emret miti. Tesadfen o gn gne tutuldu. nu ad geen minberin nakledilmek tulmasnn sebebini ondan bildi ve vayete gre Cabir ve Ebu Hreyre lemi karanlk kaplad. Halk bu istenmesine yordu ve gne tu bu yzden feryad bast. Bir ri (r.a.), Muaviye'nin yanma gidip,
F E R A Z U A K N KAMASI
4 9 5
"Ey M'minlerin Emri! Minberi yerinden kprdatmak ve sy am'a nakletmek uygun olmaz!" diye t verdiler. Bunun zerine Muaviye piman olarak zr diledi ve o emri geri ald, stelik minbe re alt basamak ekledi.
Ek Bilgi Emev halifelerinden Mervan olu Abdlmelik Halife olunca min berin am'a n aklini emreaince Zveyb oiu Kubeysa ona tte bu lundu ve Muaviye buna yeltenmiken emrini geri alm olduunu sy ledi. O da bundan cayd. Olu Velid, Halife olup da hac edince yine bu nemli ie kalktysa da, Medine'de tabinin eendisi olan Mseyyeb olu Sad, Abdlaziz olu mer'e haber gnderip, "Arkadana syle mescide saldrmasn, Allah'n fkesinden korksun!" demi o da Velid'e syleyip onu bu niyetinden caydrmtr. Sonra Abdlmelik olu Sleyman Halifeyken hac edince, Abdlaziz olu mer bunu ona anlatnca, "Halife Abdlmelik ve Velid haklarnda bu trl sz lerin sylenmesini istemem. Byle eyler, bizim nemize gerek. Biz dn yay aldk, elimizdedir. yle slm detlerinden olup da halkn ziya ret edegeldii eye dokunmak bize yakr m?" demitir.
Ferazdak'n Kamas
nl air Ferazdak, Muaviye'yi yermi olduundan Ziyad, onu Basra'dayken tutmak istemise de, Ferazdak duyup, Kfe'ye gitmi ti. Ziyad onun tutulup yakalanmas iin Kfe'deki kaymakamna yazl-emri gndermise de Ferazdak iitip Hicaz tarafna savumu ve meyyeoullarmn byklerinden s olu Sad'e snm. O vaktin hkmnce Sad de, onu koruduundan Ferazdak onun hakknda v gler sylemitir. Ziyadin lmne kadar Irak yresine gelemeyip kimi zaman Mekke'de ve kimi zaman Medine'de oturmutur.
Zeyd
Olu
Said
ve
Dier
Baz
Kiilerin
lmeleri
Hicretin ellibirinci ylnda cennetle mjdelenen on kiiden biri olan Zeyd olu Sad ld (r.a.). Hz. mer'in enitesi ve amcas olu dur. Ondan nce slm ile erefienenlerdendir. lnce Ebu Vakkas olu Sad ykayp namazn da Hz. mer'in olu klmtr. Gvenilir kimselerden rivayet edildii zere her zaman Hz. Ebu Bekir, mer, Osman, Ali, Talha, Zbeyr, Ebu Vakkas olu Sa'd, Avf olu Abdurrah man ve Zeyd olu Sad arpmalarda Resl-i Ekrem'in nnde ve namazda arkasnda bulunurlarm.
436
(Ct:
1)
Yine ellibir senesinde ashabtan Abdullah Becel olu Cerr ve Haris olu Ebu Bekre (r.a.) ve m'minlerin anas Meymune (r.a.) sonsuzluk lkesine gtler. Elliikinci senede ashabn faziletli ve slm hukukularndan ve duas kabul olunanlardan Husayn olu mran (r.a.) Basra'da ld. Ellinc senede ensardan Hazm olu Amr ve am hkimi olan ensardan Ubeyd olu Fudle (r.a.) ldler. Fudle Uhud'da bulunan lardan olup Muaviye, onun tabutunu kendisi tad ve olu Abdul lah'a "Gel, bana yardm et, bundan sonra byle bir cenaze tamaya caksn..." dedi.
Z i y a d ' n lmesi
Ebh olu Ziyad, kardei Muaviye'ye mektup gnderip, "Ben Irak' sol elimle ele geirdim, sa elim botur. Onu da Hicaz ile me gul ederim..." diye isteini dile getirince Muaviye hicretin elli nc ylnda Hicaz' da ona balayarak bu yolda gereken ferman gnder di. Hicazhlar ondan haberli olunca tela dmler ve bir topluluk Hz. mer olu Abdullah'n yanma varp durumu anlattklarnda Hz. mer'in olu, ellerim kaldrp, "Ya Rabbi! Bizi Ziyad'n errinden ko ru!" diye dua etmi, onlar da, "mn" demiler. Allah'n hikmetine bakn ki, Ziyad Kfe'deyken elli yanda olduu hlde, bu elli senesinde ld. Baz airler onun iin atlar yazd. Ferazdak ise yer giler syledi.
T y i n l e r Muaviye, ashabn byklerinin itirazlarndan ekindii gibi, ken disinin yatlar olan meyyeoullarmn ileri gelenlerinden de saknrd. Amcas olu olan Hakem olu Mervan ki, Muaviye am valisiyken o da Hz. Osman'n sr ktibi ve zel danmanyd. s olu Sad ki, Hz. Osman onu terbiye ile Kurey'in sayl kiileri srasna koymutu. kisi de hatr saylr Emev valilerinden olduklar halde Medine'de kalyorlard. Mervan uzun sre Medine valiliinde bulunmuken Mua viye onun grevine son vererek yerine Sad'i tyin etmiti. Bu kere de Sad'i grevden alarak yerine Mervan' atad. Maksad ikisini birbiri aleyhine drerek ikisini de halkn gznde kk drmekti. On lar ise o devirde hkm sren kavim ve kabile dknlne aykr hareket etmediler. Birbirine zarar vermediler. Ziyad lnce olu Ubeydullah am'a geldi. Muaviye onu Horasan valisi tyin etti. Ubeydullah, o zaman yirmibe yandayd. Horasan'a gitti. Ceyhun nehrini geip Buhara'dan nice lkeler ele geirdi. Pek
YEZDN
VELAHDLI
499
tavrlar beenilmeyen bir ahs olduundan Ziyad, bu hususta acele olunmamasn Muaviye'ye bildirdi. Yezid'e de ahlkn dzeltmesi ve kendine bir eki dzen vermesi gerektiini araclar ile hatrlatt. Ye zid de baz kt hareketlerinden vazgeerek bir dereceye kadar du rumunu ve tavrlarm dzeltti. Muaviye'yi bu hataya dren Mugre lnce, bu hususta acele edilmemesini tleyen Ziyad da ld. Fakat Muaviye'nin bu yoldaki karar kuvvet buldu. Bu ie yanamalar iin Hz. Ebu Bekir olu Ab durrahman ile Hz. mer olu Abdullah'a pek ok bahiler gnder diyse de, onlar bu gr benimsemediler. Bunun zerine Muaviye Medine Emri olan Hakem olu Mervan'a yazl-emir yazp, "Benim yam ilerledi, kemiklerim inceldi. Benden sonra mmet arasnda anlamazlk kmasndan korkuyorum. Yerimi tutacak birini veliaht etmek istiyorum. Fakat sana danma dan, kesin bir karar vermeyi uygun bulmadm. Bu konuyu mmetin hayrllaryla gr. Ne derlerse bana bildir" dedi. Mervan durumu halka duyurunca, "Muaviye doru dnr. Umarz ki hakk ve doruyu aramada kusur etmez" demeleriyle Mer van sonucu Muaviye'ye bildirdi. Bunun zerine Muaviye yazd yazh-emirde olu Yezid'i anmakla Mervan, onu halka aklaynca Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman, "Siz halifelii kayserlik ekline sok mak istiyorsunuz..." diyerek sert bir dille red cevab verdi. Perde ar kasnda bulunan m'minlerin anas Hz. ie de Mervan' paylad. Hz. Hseyin, Hz. mer olu Abdullah ve Zbeyr'in olu da birer birer kal kp Muaviye'nin bu teklifini reddettiler. Muaviye ise teki ehirlerdeki memurlarna yazl-emirler gn derip, Yezid'i anarak, onun i bakente mebuslar gnderilmesini bildirmi olduundan etraftan am'a mebuslar geldi. Muaviye onlar yanma artt. Sekin valilerinden olup kendisine zel talimat ve rilmi olan Kays Fihr olu Dahhak sze balayarak, "Ey M'minle rin Emri! Senden sonra halka, ba vuracaklar biri lzmdr ki Ms lmanlarn kanlan dklmeye ve halkn ileri gerei ekilde grl sn. Yollar ve geitler gven altna alnsn. Yezid ise aklldr. Bilgi ve yumuaklk bakmndan bizden stndr. Onu veliaht et..." dedi. am eri gelenlerinden bazlar da kalkp onun szn doruladar. Muaviye, Basra mebuslarnn ba olan Kays olu Ahnef'e "Sen ne dersin?" deyince, "Dorusunu syleyecek olsak senden korkarz, ya lan syleyecek olsak Allah'tan korkarz. Sen M'minlerin Emrisin. Yezid'in gizli ve ak hllerini herkesten daha iyi bilirsin. Eer onu Allah iin ve mmet iin hayrl grrsen bizimle danma. Yoksa sen hirete giderken dnya iin ann hakknda hazrlk grme. Bize ancak 'duyduk ve uyduk' demek der..." dedi. Bunun zerine am llardan biri kalkp, "Bu Irakl ne diyor? Bizim 'duyduk ve uyduk' demekten baka ne yetkimiz var?.." dedi. Bunun zerine toplant da ld. Fakat herkes Ahnef'in szlerini anlatarak syleir ( oldu. Muaviye ise holuk ve yzlerine glerek Irakllarn ounu kendi
OO
(Cilt:
1)
dncesine getirdi. Bylece amllar gibi, Irakllar da Yezid'e biat ettiler. Fakat Hz. Hseyin, Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman ve Hz. mer olu Abdullah ve Zbeyr'in olu buna kar ktklarndan Hicazhlar biat etmediler. Bunun zerine Muaviye bir miktar svari ile Hicaz tarafna gitti. Medineye eriince nce Hz. Hseyin, Hz. mer olu Abdullah, zbeyr'in olu ve Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman'a kar ilgisiz kald. Onlar da kp Mekke'ye gittiler. te o srada Hz. Ebu Bekir olu Abdurrahman ldnden, Muaviye'ye muhalefet edenlerden biri eksilmi oldu. Muaviye, Medine'de Hz. Peygamber'in minberine kp hutbe okudu ve olu Yezid'i konu edinerek vd, "Halifelie ondan daha lyk kim var?" dedi ve buna kar kanlar ldrmekle tehdit etti. Sonra m'minlerin anas Hz. ie'nin yanma varnca, Hz. ie ona bu tutumundan dolay paylamayla kark tte bulunduysa da Muaviye, "Ne yapaym. Ben Yezid'e biat ettim, halk da biat etti, im di bu biati bozalm m ? " diye zrn ileri srd ve soma kp Mek ke'ye gitti. Hz. Hseyin'e, "Ey Kesluliah'n olu, ey Mslman genlerin efendisi!" diyerek gler yz gsterdi. Zbeyr olu Abdullah ve Hz. mer olu Abdullah haklarnda da holukla davrand. Her gn nn de hl ve hatrlarn sorard. Fakat veliahtlik hakknda onlara bir ey amazd. Sonunda haccn tamamlad. Arln ykletti. Hareket zaman yaklanca n birden artarak, onlara dnd, "Sizinle olan hukuka nas uyduumu gryorsunuz. Yezid sizin kar deiniz ve amcanzn oludur. Onun halifeliini kabul etmenizi arzu ladm. O artla ki, grevden alma, tyin, vergi alm ve mallarn b lnmesi hep sizin elinizde ola ve hibir konuda o size kar gemiye!.." deyince de azlarm amadlar. Yine cevap istedi. Bir ey syle mediler. Sonunda Zbeyr olu Abdulah'dan bir cevap isteyince Z beyr'in olu ona dnerek, "Seni suretle serbest klarz. Reslllah' n yapt gibi yap, yahut Ebu Bekir'in veya mer'in yaptklar gibi yap..." dedi. Muaviye, "Onlar ne yaptlar?" diye sordu. Zbeyr'in olu, "Re slullah (s.a.v.) sonsuzluk lkesine gitti, kimseyi halifelie tyin et medi. Halk Ebu Bekir'e raz oldu." deyince Muaviye, "inizde Ebu Bekir'e benzer kimse yok..." demekle Zbeyr'in olu, "Hakkn var. yleyse Ebu Bekir'in yapt gibi yap ki, Kurey'in meyyeoullarm dan olmayan bir dalndan halife seti. stersen mer gibi yap ki; ha lifelii, alt kiilik bir danma kurulunun aralarndaki seime brak t. Bu alt kiinin iinde kendisinin ve babasnn oullar yoktu..." di ye cevap verdi. Muaviye, "Baka bir diyecein var m ? " deyince Z beyr'in olu, "Hayr" demekle Muaviye, dier ikisine sordu. Onlar, "Bizim de szmz onun szdr" dediler. Bunun zerine minbere kp hutbe okudu ve halka hitap ederek, "mmet'in hayrllar, hep Yezid'e biat ettiler siz de biat ediniz..." diye emretti. Halk da mmetin btn hayrllar biat etmi, sanarak
TAYNLER
VE
BAZI
OLAYLAR
501
biat ettiler. Muaviye derhal binip Medine'ye dnd. Mekkeliler Hz. Ali olu Hseyin ve Hz. mer olu Abdullah ve Hz. Zbeyr'in oluna, "Siz biat etmiyecektiniz?!." dediklerinde, "Allah'a yemin ederiz ki, biz biat etmedik!" demeleri zerine halk ard. Muaviye ise Medi ne'ye gelip, Medinelilerin de biatim aldktan sonra, am'a dnd. Olunu veliaht etmek en byk dileiydi. Bunu da gerekletirdi. B yk bir sevin ve n ile am'a eriti.
Tyinler ve Baz Oiaylar

Hz. Affan olu Osman'n olu Sad,, Muaviye'nin yanna gelip, ba basnn kendisi hakknda yapm olduu yardmlar hatrlatarak bir memurluk istedi. O da Sad'i, bu hicretin ellialtmc ylnda Horasan valisi tyin etti. Sad, Horasan'a varp Ceyhun nehrini geerek Semerkand'a git ti ve arpt. Babasnn n byk olduundan asker kendisine yar dmc olmakla epeyce fetihlerde bulundu. te o arpmalarda Abbas oiu Kuem (r.a.) ehit dmtr. Ashabn byklerinden Muavi ye'nin ekinecei kiiler sonsuzluk lkesine gittiler. Kendi ilerine kar koyabilecek kimseler pek azald. Muaviye artk onlara da yz vermez oldu. Bundan dolay Medine valisi olan Hakem olu Mervan' elliyedi senesinde grevden alarak yerine kendi kardei Ebu Sfyan olu Utbe'nin olu Velid'i tyin etti. Muaviye, bylece her istediini yapmaya gc yeter olduu hlde yaland. Ve artk ailesi ie karr oldu. zellikle kzkardei mm Hakemin ok etkisi, nemsenii ve saygnl vard. Kfe valisi bulu nan nl Ahnef yani Kays olu Dahhak, Arab'm ileri gelenlerinden fikir ve hikmet sahibi bir kimseyken ellisekiz ylnda Muaviye onun grevine son vererek mm Hakem'in olu Abdurrahman Sakaf'yi Kfe valisi tyin etti. O srada Kfe tarafnda Haricler tremekle, Kfe'den asker kp onlar datmsa da, Abdurrahman'n kt hareket ve hlinden dolay Kfeliler ayaa kalkp onu kovduklarndan, Beir olu Nu'man Kfe valisi yapmtr. Abdurrahman, am'a dnnce anasnn hatr iin Msr valisi olarak tyin edildiyse de, bu eit yolsuz atamalara Emev Devleti b ykleri kar gelmek zorunda kaldlar. Hatt Abdurrahman, Msr'a hareket edince, Msr ileri gelenle rinden nl Hadc olu Muaviye iki konaklk yerden onu karlayp, "Kfe'de yaptm burada yapamazsn. Hadi geri git..." deyince, o da am'a dnerek ikyette bulunmutur. Hads olu Muaviye ise Msr'n Emev Devleti eline gemesine en byk hizmet edenlerden biri olduundan, am'ca pek ok tutulur ve sayg grrd. Hatt Muaviye'nin yanma gelince kendisine hrmet olsun diye yollar fesleenlerle sslenirdi. Bu kere A b d u r r a h m a n M -
502
(Cilt:
1)
sr'dan kovduktan sonra am'a gelip de Ebu Sfyan olu Muaviye' nin yanma girince mm Hakem orada bulunduundan "Bu kimdir?" diye sormu... Ebu Sfyan'n olu da, "Hadc olu Muaviye'dir" deyin ce mm Hakem, "Merhaba denecek adam deildir" dedi. Hadc'in olu bunu duyunca, "yi dn ey mm Hakem! Sen evlendin, ama iyi iyi evld yetitirmedin. Sen gnahkr olunun bizim zerimize vali olup da Kfe'deki kardelerimize yaptn bize de yapmasn is tedin. O Kfe'de yaptn Msr'da yapsayd, Allah'a yemin ederim ki, u oturan (yani Ebu Sfyan olu Muaviye) irkin grse bile, biz senin olunu yle deerdik ki, ba aa gelirdi..." deyince Muaviye kz kardei mm Hakem'e "Sen sus!" demekle o da azn amam tr. Ellisekiz senesinde Basra'da da Haricler tremise de, Basra va lisi Ziyad olu Ubeydullah onlar vurup her birini bir tarafa datm tr. Ziyad'n hizmetleri Muaviye'nin yannda kabul grdnden, oullar da babalarnn yolunda gittiklerinden, ellidokuz ylnda Mua viye, Ziyad olu Abdurahman' Horasan valisi tyin etmitir.
leri Gelenlerden lenler

Hicretin ellialtmc ylnda m'minlerin anas Cveyriye (r.a.) id. Hayat hikyesi yukarlarda gemitir. Elliyedinci senede ashabn kklerinden ve meyyeoullarmn byklerinden ve ran' ele geirenlerden Hz. Osman'n days olu Amir olu Abdullah ve ashabtan Kuddame Sa'd olu Abdullah, Kurey'ten Mut'im olu Cbeyr ve Abd'd-Daroullarndan ve Kurey byklerinden Ebu Talha olu eybe olu Osman (r.a.) ve m'minle rin anas mm Seleme (r.a.) teki dnyaya gtler. Bu eybe o lu Osman hl Kabe'nin anahtar ellerinde olan eybeoullar'nm en byk atasdr. mm Seleme, Ebu Seleme'nin hanmdr. Ebu Seleme'nin ana s Abd'l-Muttalib kz Berre olmasndan tr, Resl-i Ekrem'in (s. a.v.) hala-zdesidir. En evvel iman edenlerdendi. Hanm mm Sele me ile birlikte nce Habeistan'a ve sonra Medine'ye gmtr. Uhud Sava'nda ald yaradan lnce, mm Seleme dul kalmt. Asilzade ve gzel bir kadnd. Hz. Ebu Bekir ve mer onunla evlenmek istedi lerse de kabul etmemiti. S o m a Resl-i Ekrem istedi. Evet deyince Hz. Peygamber onunla evlendi. ok hrmet edilen bir kadnd. Ellisekiz ylnda m'minlerin anas Hz. ie (r.a.) sonsuzluk l kesine gitti. Onunla ilgili kssalar yukarlarda gemitir. Yine bu yl Sffiyn'de Muaviye ile birlikte bulunan ashaptan Amir Chen olu Ukbe ve yine ashaptan Cndp olu Semre ve Ubade Gafik olu Malik (r.a.) lmlerdir. Hz. Hatice'nin (r.a.) kardei olu olup, Mekke'nin almnda s-
LER
GELENLERDEN
LENLER
503
lm ile ereflenen nl Huveylid olu Hizam olu Hakim (r.a.), bu y yzyirmi bu kadar yanda olduu halde dnyadan gp gitmitir. Ellidokuz ylnda Arap dhi ve kahramanlarndan nl ensardan Ubade olu Kays (r.a.) Medine'de ld. Cmert ve licenap ve Mua viye'nin sayp sakmd salam fikirli biriydi. Sffiyn'de grlen ya rarlklar yukarda yazldr. Kk ashaptan ve meyyeoullarmn hayrllarndan ve o vak tin hkmnce hatr saylr kiilerden s olu Sad ve ashabtan Ka'b Slem olu Mrre ve Hz. Peygamber'in mezzini Ebu Mahzure ile Suffe ashabndan Ebu Hureyre (r.a.) de, bu hicretin ellidokuzuncu ylnda teki dnyaya gmlerdir. Ebu Hureyre, Hudeybiye Bar'nm yapld ylda, slmla eref lenmi ve Suffe Ashab'ma katldktan sonra bir an olsun Hz. Peygam ber'in zel hizmetinden ayrlmad. Onun iin ok hads ezberlemi ve rivayet etmitir. "Altm senesinde kacak felketten Allah'a snrz..." dermi. Bunu Resl-i Ekrem'den (s.a.v.) kendisi mi duymu, yoksa Hz. Pey gamber'in srda olan Yeman olu Huzeyfe'den mi bilmem. Fakat dedii kmtr ki, altm senesinde Kerbel faciasnn balangc kendini gstermitir. Uhud Sava'na katlanlardan olup, hicretin altnc ylnda eli likle Kayser'e gnderilmi olan nl Dihye-i Kelb ve faziletli ashab tan ve Bedir Sava'na katlanlardan ensardan Nu'man olu Harise ve ilk Mslmanlardan, nce Habeistan'a sonra Medine'ye gen sekin ashabtan olup, hal tercmesi yukarlarda geen meyye Damr olu Amr ve Uhud Harbi'nde bulunanlardan olup, Deve olayndan nce Hz. Ali tarafndan Basra valisi olan ensardan Hanif olu Osman ve Sakfoullar kabesinin mebuslar Medine'ye gelip de Hz. Peygamber tarafndan onlara Emr tyin edilen Ebu As Sakaf olu Osman ve Be dir'de bulunanlardan ensardan Malik olu Utban, ensardan Amr o lu Sraka, ashabdan Rab Ensar olu Hanzale olu Sehl, Mak Ezd olu Abdullah ve Rdvan biatinde bulunan ashabdan Yesar olu Ma' kl, Cndb olu Naciye, Mugaffel olu Abdullah, Harise olu Hind, Ebu Saiebe Haen. ve Kurey byklerinden Ebu Cehm ve Akabe'de ve Bedir'de bulunan Rifaa Ensar olu Amr olu Nmn hep bu ura da lmlerdir (Allah hepsinden raz olsun). Ashabdan Ebu Kays Chen ve Hendek Sava'nda bulunan Mu attal olu Safvn ve Mekke'nin alnd gn Mzeyne baram ta yan Haris olu Bill (r.a.) de, altmnc sene lmlerdir. Yine bu sene ashabdan Hacer Hadrem olu Vail lmtr. Hkmdar ocuk larndan arta kalandr. Babas Hadramut'un bir kt'asmda nl bir hkmdard. Mekke ele geirildikten sonra halk her taraftan blk blk Medine'ye gelerek slm ile ereflendikleri srada Vail de slm'a istekli olarak Medine'ye gelmiti. Reslullah (s.a.v.) nce onun gele ceini ashabna bildirmi ve uzak yerden Vail geliyor, diye haber ver mi ve Medine'ye gelip Hz. Peygamber'in huzuruna girince, Resl-i
504
(Cilt:
1)
Ekrem (s.a.v.) ona ok ikram ve iltifat buyurmutu. Hatt hrkasn onun altna demi ve herkes camiye gelsin diye iln ettirmiti. Vail, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) huzurunda slm ile ereflenince, Resl-i Ekrem (s.a.v.) ona hayr ile dua edip, bam mbarek eliyle s vazlam ve r vermek zere yetkisi altnda bulunan yerleri ona mlk olarak vermiti. Onu Medine dnda Harre denen yere kondurmak zere Ebu Sf yan olu Muaviye'yi grevlendirdiinden, Vail devesine binip Mua viye de yayan ve yalmayak onunla beraber giderken gnein scakl yla kzm olan kumlardan ayaklar yannca, "Beni terkine al!" de di. Vail ise, "Sen hkmdarlarn terkisine alnacak adamlardan de ilsin!" demekle Muaviye, "yleyse hi oimazsa ayakkablarm ver, gi yeyim... nk yerlerin scandan ayaklarm yanyor" deyince Vail, "Halk hkmdarlarn ayakkablarn giyemez, fakat benim devemin glgesinde yr... Bu eref sana yetiir..." demiti. Sonradan Vail, K fe'de oturarak Sffiyn'de Hz. Ali ile birlikte bulundu ve Muaviye Ha lifelik makamna getikten sonra Vail gelip onunla grnce Mua viye, onu kendi taht zerine karp yannda oturttu. Eskiden ara larnda geenleri ona hatrlatt. Vail, "Keke seni terkime de, n me alm olaydm..." dedi. Btn kudret ve durumlar deitirebilen Allah' tebih ederim. Vail, Arap yarmadasnn bir ucunda kk bir yeri hkm altn da tutan sradan bir hkmdar olu olduu hlde Kurey bakanla rndan olan Ebu Sfyan'n olunu terkisine almaya ve ayakkablarn giydirmeye yanamayarak alak gnlllk gstermedii hlde, Mua viye Halifeliin kuvvet ve kudretiyle btn slm lkelerinde istedii gibi idare ettii zaman onu tahtna karm ve slm bykl nn gzel bir eserini gstermitir.
zet
Muaviye'nin saknd ashabn sekin bykleri ld. Kendisine yat ve denk geinen meyyeoullarmn bykleri de hirete gt. Kendi yatlarndan Hakem olu Mervan, her ne kadar sa ise de, o grevden amm ve nemini yitirmi bir hlde Medine'de yayordu. Ksaca Muaviye'nin yatlar bir bir tkendi. Meydn kendisine kald. Talihi yardmc oldu. Her isteine kavutu. Kendisinin halife lii mlk ve saltanat eitinden olup, saltanatn babadan oula ge mesi ise tabi bir ey olduundan, olu Yezid'i veliaht etmek hevesine dt. Yezid her ne kadar hava ve hevesine dkn aalk bir adamsa da, insan kendi kusurunu grmedii gibi, ocuu ne kadar kt ol sa, onun da ayplarn grmez. Bundan dolay Yezid'i veliaht edip hal k ona biat ettirdi. Ya seksene yaklatndan dnyaca baka iliii kalmamt. Fakat Hz. Ali olu Hseyin, Hz. mer olu Abdullah ve Zbeyr olu Abdullah, Yezid'e biatten kanm olduklarndan, onla-
MUAVYE'NN LM
505
r kandrp raz' etmeye ek alt, are bulamad. Kendisi ldkten sonra olu Yezid hakknda bu tarafndan zorluk karlmak ve bu yzden Mslmanlar arasmda kan dklmek dncesi, kafasm kur calayan onulmaz bir i yar asyd. Hakikaten halk n de sever ve sayard. Fakat Hz. m e r olu Abdullah ibadetle megul olur, baka eyle uramazd. u kadar var ki, halk onu halifelie seecek olurlarsa reddetmezdi. Ama Zbeyr o lu Abdullah urac bir adam olmakla meyyeoullar ondan korkar ve ekinirdi. Fakat Hz. Peygamber'in (s.a.v.) torunu Hz. Hseyin var ken onlara sura gelmezdi. Mletin fikirleri hep ona ynelikti. Rivayet edilir ki: Bir gn Hz. Peygamber mescidinde ashabdan Ebu Sad Hudr, As olu Amr olu Abdullah ve teki baz sayg deer kiiler (r.a.), bir halka olup otururlarken Hz. Hseyin (r.a.) yanlarn dan geip selm verince, selmn almlar fakat Abdullah azm a mayp, selm allar kesince yksek bir sesle, "Ve aleyke's-selm ve rahmetullali ve berekth" yani "Allah'n selm, rahmeti ve bere keti senin zerine olsun" dedikten soma, "Yerdekilerden gktekiiere en sevgili kimdir, size haber vereyim m i ? " demi onlar da, "Pekl haber ver..." demeleri zerine, "te bu giden Sffiyn olaylarndan son ra bana bir sz sylemedi. Benden raz olmas bence cihan deer" de yince Ebu Sad Hudr, "zr dilesen olmaz m ? " dedi. Abdullah da, "Niin olmasn!.." demi. Hemen ertesi gn sabahleyin Hz. Hseyin' in yanma gitmek zere karar vermiler ve gitmiler. Hz. Hseyin'in huzuruna girmiler. Ebu Sad Hudr Abdullah'n mescitte sylediini anlatm. Hz. Hseyin de, "Ey Abdullah! Yerdekilerin ge en sevgili si ben olduumu biliyor musun?" deyince, "Kabe'nin Rabbi hatr iin yledir" deyince Hz. Hseyin, "yleyse niin Sffiyn'de hem be nimle, hem babamla savatn? Oysa, babam benden hayrlyd..." de mi. Abdullah da, "Evet yledir. Fakat babam, bir gn benden Re sl-i Ekrem'e (s.a.v.) ikyet edip, 'Ey Allah'n Resul! Abdullah b tn gece namaz klar ve gndzn oru tutar...' deyince, Resl-i Ek rem, 'Ey Abdullah namaz kl ve uyu. Oru tut ve iftar et ve Amr'a (yani babasna) itaat et!..' demiti. Sffiyn gn zerime yemin etti. Ben de sava alanna kmak zorunda kaldm. Ama Allah'a yemin ede rim ki, kl ekmedim, sng kullanmadm, ok atmadm..." diye z rn dile getirmitir. te Hz. Hseyin e savaanlar bile onun byk deerini byle iti raf ederlerdi. Bundan dolay onun muhalefeti zerine Yezid'in salta nat tahtnda rahat duramayaca dncesi herkesin hatrna gelir di. Allah dilediini yapar.
Muaviye'nin l m
Hicret'in altmnc senesinde Muaviye, bir gn minbere kt. Hutbe okuduktan sonra, "Ey insanlar! zerinizde Halifelik srem
566
1)
uzad. Sizi usandrdm, ben de sizden usandm Ben sizden ayrl ar zu eder oldum, siz de benim ayrlm arzu eder oldunuz. Fakat ben den sonra size benden hayrls gelmez. Nitekim nce gelenler, benden hayrl idiler. Denilmitir ki, her kim Allah'a kavumay isterse yce Allah da onunla bulumak ister. Ya Rabbi! Ben sana kavumay is tiyorum, sen de benim kavumam iste ve beni mbarek ve mutlu kl..." dedi. Sonra hastaland ve olu Yezid'i yanna artt. Yezid'e demi ki: "Oulcazm! Ben seni seferler e dolamaktan uzak tuttum. Her ii sana kolay kldm. Dmanlar yumuattm. Ara bi sana boyun edirdim. Kimsenin toplamad mal topladm. imdi Hicazllar gzet ki, onlar senin aslndr ve sana geleceklerin en muh teremidirler. Irakllar da gzet, her gn senden bir memurun grev den alnmasn isterlerse al. Bir memuru grevden almak, kendi ze rine yzbin klc ektirmekten daha iyidir. amllar da gzet ki, on lar sana srda oluriar. Eer dmandan phen olursa onlardan yar dm iste ve i biter bitmez onlar yerlerine dndr. nk baka l kede ok kalrlarsa onlarn da ahlk bozulur. Ben senin iin kimse den korkmam, ancak Ali oiu Hseyin ve mer olu Abdullah ve Z beyr olu Abdullah'dan korkarm. Fakat mer'in olu ibadet ve taate ok dkn olup takva yolundadr. Herkes sana biat edince o da biat eder. Ama Ali olu Hseyin, hafif bir kimsedir! Kfeler onu, senin zerine doru karabilirler. Ona stn geldiinde af ve balama ile muamele et. Onun bize yaknl ve byk hakk vardr. stelik Peygamber oturunudur. Senin zerine arslan gibi saldracak olan ancak Zbeyr olu Abdullah'tr. Ona galip gelirsen aman ve zaman verme, onu para para et!.." , Sonra Muaviye'nin hastal arlatkta, "Reslullah (s.a.v.) ba na bir gmlek giydirmiti. Uur sayarak onu bugne kadar sakladm ve bir gn kestii trnaklar bir ie iine koyup saklamtm. ld mde o gmlei bana giydiriniz ve o trnaklar dvp ezerek gzle rime ve azma koyunuz. Belki onlarn hrmetine yce Allah beni af eder..." dedikten sonra, "Ben ldm zaman cmertlik de benimle beraber lr. Ve nice halkn maalar kesilir. Dilencilerin elleri bo kalr..." dedi ve hayatndan .umutsuz olunca, "Ztuv denilen yerde yaayan bir Kureyli olup da emirlik ile uramayaydm..." diye ken di kendisine acd, yazkland. Hicretin altmnc senesi Receb ayn da ld. Allah ondan raz olsun ve kusurlarn affetsin. Kays olu Dahhk, hemen Muaviye'nin kefenlerini alp minbere kt, bir hutbe okudu ve dedi ki: "Muaviye, Arabn kuvvet ve kudret eli idi. Yce Allah onunla fitneyi kaldrd ve onu kullar zerine h kmdar kld ve kara ve denizde askerini yrtt ve onunla nice l keleri ald. Fakat o da Allah'n bir kuluydu. imdi ld. te kefenleri budur. Onu bu kefenler iine sarp kabre koyacaz ve onu iledikleriyle Allah'n isteine terkedeceiz. Ondan sonra kyamete dek dnya karmakarktr."
YEZID'IN
DEVRI
507
Dahhk bu ekilde hutbesine son verdikten sonra, Muaviye'nin namazn kld ve Muaviye olu Yezid saltanat tahtna oturdu. Muaviye'nin olu olup, biri bu Yezid ve dierleri Abdurrahman ve Abdullah'tr. Abdurrahman kkken lmtr. Abdullah da ah mak bir ahst. Muaviye, uzun boylu, beyaz renkli, heybetli ve ok sabrl ve yu muak huyluydu. Yumuakl Araplar arasnda darbmesel olmu tur. Bn gn, yanma bir adam geldi. Pek ar szler sarf ettii ve ter biye d davranlarda bulunduu hlde Muaviye yine de ses kar maynca, "Buna da ini sabr ve tahamml edeceksin?.." denilince, "Biz mlk ve saltanatmza saldrmayan ve karmayanlarn szleri ne ilimeyiz..." demi. "En ok kimi seversin?" sorusuna da, "Beni halka en ok sevdireni severim." diye cevap vermi. Ka'bi-Ahbar (Allah rahmet etsin), "Bu mmetten kimse, Mua viye kadar mlk sahibi olmyacaktr!" demi ve Muaviye'nin Hafifeinden nce lm ve sz doru kmtr. Muaviye yirmi sene ka dar am'da beylik ettikten sonra, yirmi yla yakn ekimesiz ve zah metsiz Halifelik makamnda bulundu, ama kendisinden sonrakere kar kanlar oldu. Baz lkeler ellerinden gitti. slm milletinde nce haremde harem aas kullanan ve ba ucunda bekiler bekleten Muaviye'dir. slm lkelerinde medenlemenin temelini kuran, hatt usln kurarak ehirden ehire posta tatar ileten de odur. posta
Abbas'n olu (r.a.), "Mlk ve saltanata Muaviye'den yakk kim se grmedim!" demi olduu rivayet edilir. Hz. o kadar ktm gelecek Ali'den (r.a.) rivayet edilir ki, "Muaviye'nin Emirliini pek de kt grmeyiniz. nk onu kaybederseniz balarn arkadan grrsnz" diye buyurmu. Gerekten yle oldu. Nitekim olaylardan anlalr.
Yezid'in Devri
Hicretin altmnc senesi Recep aymda Muaviye olu Yezid'e bi at olundu. O zaman Medine'de Ebu Sfyan olu Utbe olu Velid; Mek ke'de s olu Sad olu Amr; Basra'da Ziyad olu Ubeydullah ve K fe'de Beir olu Numan vali idiler. Yezid'in, babas zamannda kendisine biatten kanm olan kiiden baka fikir ve endiesi yoktu. Bundan dolay Velid'e Muaviyenin ldn bildirir bir mektup yazd ve ayrca yazl bir emir gn derip, "Mutlaka Ali olu Hseyin ile mer olu Abdullah ve Zbeyr olu Abdullah'dan biat alasn!" diye kesin emir verdi. Velid bu emir leri alnca evvelce Medine valisi olan Mervan' ararak onun fikrini sordu. Mervan, "imdi n de art ve Yezid'e biat ettir. Kabul etmezlerse boyunlarn vur. mer olu Abdullah, sava sevmez ve
508
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
halifelik kendisine teklif olunmadka halifelik iddiasna kalkmaz. Ama teki ikisi Muaviye'nin ldn duyar duymaz birer yana gi dip halk biata arrlar..." deyince Velid hemen Hz. Hseyin ile Z beyr'in oluna bir haberci gnderip onlar artt. "Haydi sen git, biz de geliriz..." dediler. Fakat Velid'in halkn ileriyle uramad bir vakit olduundan, ikisi de pheye dtler. Hz. Hseyin, Ehi-i Beytini ve adamlarn toplayarak hkmet ko nana gitti ve onlar kapda brakp, "Bir ses iitirseniz hemen ieri giriniz" diye tenbih etti. Kendisi Velid'in yamna girdi, selm verdi, oturdu. Mervan da hazrd. Velid mektuplar okudu, Hz. Hseyin, "nn lilihi ve inn ileyhi rcin. Muaviye'ye Allah rahmet etsin. Biat konusuna gelince benim gibi bir adam gizli biat etmez. Sen halk top layp bizi de armalsm..." dedi. Velid, barsever bir adam olduun dan Hz. Hseyin'in dnmesine izin verdi. Mervan ise Haimoullarmm en byk dman olduundan, "Hseyin, imdi biat etmeden savu up giderse sonra iki taraftan birok adamlar ldrlmedike onu ele geiremezsin. Onu hapseyle ve biat etmezse ldr..." deyince Hz. H seyin yerinden frlayp Mervan'a sverek kapdan dar kt ve evi ne gitti. Mervan, Velid'e dnerek, "Bir daha bu frsat ele geiremezsin" deyince Velid ona cevap olarak, "Ey Mervan! Allah'a yemin ederim ki btn dnya mlk bana verilecek olsa Hseyin'i ldremem. Yemin ederim ki, yarn Allah'n yannda Hseyin'in kannn hesabn vere cek kiinin hli yamandr!.." dedi. Hz. Hseyin'e bir hl olsa, Haimoullarma byk zayflk ve perianlk gelirdi. Fakat ondan btn islm milleti zlerek Yezid'in devleti de temelinden sarslrd. Mervan, her ne kadar Haimoullarnn i bana gemesini istemezdi. Fakat Muaviye'den sonra kendisi meyyeoullarmn ulusu olduu iin, Yezid gibi bir sefihin kendi nne gemesinden dolay zlmesi de tabiydi. Bundan dolay Hz. Hseyin'i aradan karmak hem de Yezid'in devletinin yklmasna bir yol amak zere ortalkta bir karklk ve kargaalk kmas Mer van'n karma uygun derdi. Velid ise slm mleti gznde btn btn nefret edilmek ve lanetlenmek derecesine decek kadar fe dakrlk edemezdi. Emevlerin iinde henz onun gibiler eksik deil di. Ama Zbeyr olu Abdullah, Velid'in yanma gitmeyip, hemen evi ne gitti. Adamlarm ve kendisini tutanlar toplad. Velid'in adam lar gelip, onun evini sarnca, kardei Zbeyr olu Ca'fer'i Velid'e gnderdi. Ca'fer, Velid'in yanma kp, "Kardeim Abdullah rkm, gelemedi. Bugn izin ver. nallah yarn gelir..." dedi, Velid de uygun grd. Abdullah, kardei Ca'fer'le birlikte gece Medine'den kp kenar yoluyla Mekke'ye gittiler. Velid, arkalarndan asker gnderdiyde de onlara eriemediler. Velid ve adamlar onlarla urarken ertesi gece Hz. Hseyin de oullarn ve kardelerini ve karde ocuklarn ve b-
HZ. HSEYN'N K F E ' Y E GTMES
509
tn Ehi-i Beytini alp Mekke tarafna gitti. Fakat kardei Hanfe olu Muhammed, Medine'de kald. Hz. Hseyin'e tte bulunarak, "Kar deim! Halk iinde en ok sevdiim sensin. Bence herkesten azizsin. Herkesten ok sana iten balym ve senin hayrn isteyenim. Yezid'e biatten uzak ol ve mmkn olduu kadar ehirlerde elenme. Halka memurlar gnder, kendine ar. Biat ederlerse Allah'a kredersin. Bakasna biat etmek zere anlarlarsa, senin din, akl ve insanl na eksiklik gelmez. Ben ondan korkarm ki, bir ehre vardnda halk anlamazla der. Bir ksm seninle olur, teki ksm aleyhinde bu lunur. ki taraf vuruurlar, ilk mzrak sana dokunur. Senin gibi a hs olarak, baba ve ana ynnden bu mmetin en hayrhs olan byk bir adamn kan dklrse, btn ailesi ortada kalr." deyince Hz, Hseyin, "Ya nereye gideyim kardeim?" diye sormu Hanfe olu Muhammed, "Mekke'ye git. Orada rahat edersen ne l yoksa ehir ehir dolarsn, iin sonunu beklersin..." diye cevap vermi. Hz. H seyin, "dn kabul ettim..." diyerek kardeine vedalap, Medi' ne'den kp Mekke'ye gitmitir. Zbeyr'in olu ise Mekke'ye gidip, "Beyt-i erife sndm" diye rek arkadalaryla beraber bir kede ibadet ile megul olmaktayd. Beyt-i erife snanlarn saldrdan korunduklar bilinen bir eydir. Hz. Hseyin ile Zbeyr'in olu Medine'den ktktan sonra Velid, mer olu Abdullah'a haber gnderip onu biata arnca, "Halk biat ederse ben de biat ederim" diye cevap vermekle t ve ondan teki ikisi kadar korkulmamakla Velid, onu kendi hli zere brakmtr. Bunun zerine Muaviye olu Yezid, Velid'i grevden alarak Medi ne valiliini de Mekke Emiri s olu Sad olu Amr'a verdi. O da Medine'ye geldi ve Zbeyr olu Amr kardei Zbeyr olu Abdullah'a dman olduundan onu kendisine zabta mdr tyin etti ve ikibin neferle onu Mekke zerine gnderdi. Zbeyr olu Amr, Mekke'ye yak latnda kardei Abdullah' boyun emeye ard. Abdullah da Mekkelilerden kendisine uyanlarla kp, atma sonunda stn gelerek kardei Amr' tuttu ve hapsetti. Amr, ta lene kadar tutuklu kald. Bylece Zbeyr olu Abdullah, Hicaz tarafnda an ve hret ka zand. Fakat Hz. Hseyin oradayken ondan bakasna kimsenin biat etmeyecei akt. Bundan dolay Zbeyr olu Abdullah, her zaman ziyaretilerle birlikte Hz. Hseyin'i ziyaret eder ve onun meclisine ka tlrd. Fakat meydan kendisine kalrsa, halifelik davasna kalkma ya yatknd.
Hz. Hseyin'in Kfe'ye G i t m e s i

Hz. Hseyin, Medine'den kp da Mekke'ye giderken sekin ashapdan Mut olu Abdullah ona yetiip, "Uurlar olsun. Mekke'ye var dnda sakn Kfe'ye gitmeyesin. Oras uursuz bir ehirdir. Orada
510
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
baban ldrld ve kardein bir sonu alamad. Harem-i eriften ay rlma. Sen Arab'n efendisisin. Hicazllar sana hi kimseyi eit tut maz. Halk her yandan toplanp sana gelir." demiti. Kfeliler ise Muaviye'nin lmn ve Hz. Hseyin ile mer o lu Abdullah ve Zbeyr olu Abdullah'n biatten kandklarn iittik leri gibi, Hz. Hseyin'i Kfe'ye ardlar. Kfe'ye gelince Beir olu Nu'man' kartacaklarn bildirdiler. Bu ekilde kendisine yzelli ka dar mektup gnderdiler. Hz. Hseyin de onlara amcas olu Ebu Ta lip olu Akyl olu Mslim'i gnderdi. Mslim, Kfe'ye varnca otuzbine yakn adam, Hseyin'e biat etti. Baz Kfe ileri gelenleri Yezid'e mektuplar yollanarak Beir olu Nu'man'n gevekliini sz konusu ederek, "Buraya emrini uygulaya bilecek iktidar kuvvetli bir adam gnder" denilmekle Yezid de, Be ir olu Nu'man' grevden ekerek Kfe valiliini Basra valisi Ziyad olu Ubeydullah'a verdi. Ziyad'n olu Kfe'ye gelip durumu renince halk boyun eme ye arp buna zendirdi. Hz. Hseyin'e biat etmi olanlar ise Ms lim'in bana toplanarak Ziyad'n olunu sardlar. Fakat Ziyad'n olu'nun kkrtmasyla bu topluluk dald. Ziyad'n olu, Mslim'i tuttu ve bu altm senesi Zilhicce aymm sekizinci gn onu idam etti. te o gn Hz. Hseyin de Mekke'den Irak tarafna hareket etmiti. Kfelilerin ars zerine Hz. Hseyin Kfe'ye gitmek isteyince mer olu Abdullah ona tte bulunarak, "kma! nk yce Al lah Reslullah' (s.a.v.) dnya ve hiret arasnda serbest khnca, Re sl-i Ekrem hireti seti. Sen onun etinden bir parasn, dnyay el de edemezsin." dedi. Hseyin ise kararndan dnmediinden, mer'in olu alayarak vedalat. Abbas olu Abdullah da, "Ey amcamn olu! Ben senin iin Kfelilerden korkarm. Onlar zalim bir kavimdir. Bu ehirde otur. Sen Hicazhlarn efendisisin ve mutlaka buradan ka caksan hi olmazsa Yemen'e git. nk orada baban tutanlar var dr. Orada kaleler ve geit vermez yerler vardr..." deyince Hz. H seyin, "Ey amcamn olu! Vallahi bilirim ki, sen bana acyc ve esir geyici bir tsn/Fakat ne are niyet etmi ve karar vermi bu lundum..." deyince Abbas'n olu, "Hi olmazsa oluk ocuunu bir likte gtrme. Korkarm Osman gibi oluk ocuunun gzleri nn de ldrlrsn..." dedikten sonra Hz. Hseyin'in kararndan dnme yeceini anlaynca, "Dorusu Mekke'den kmanla Zbeyr olu Abdul lah' sevindirsen gerek. nk sen buradayken ona kimse bakmaz..." deyip yanndan kt ve Zbeyr'in olunun yanma gelip, "Gzn ay dn... Meydan sana kalacak... te Hseyin, Irak'a gidiyor, Hicaz' sa na brakyor!.." dedi. Hz. Hseyin, btn Ehl-i Beyti ve yaknlaryla birlikte Zilhicce aymm sekizinci gn Mekke'den kp Kfe'ye hareket etti. Yanma l Araplarndan pek ok topluluklar katld. Yolda nl air Ferezdak, onunla karlat ve iten sayglarn sunarak, "Halkn kalbleri seninledir. Ama kllar meyyeoullaryladr. Kaz ise gkten iner
HCRETN
ALTMISEKZNC
SENES
Ey yce Allah dilediini iler..." dedi. Hz. Hseyin, "Dediin dorudur. Emir Allah'ndr. Dilediini yapar. Kaza eer istenilene uygun der se Allah'a hamd ederim ve umulann tersi karsa, niyeti hak ve kalbi Allah korkusu zere olan kimse onu umursamaz." dedi. Sonra amcas olu Mslim'in Kfe'de ldrldn ve ona uyanlarn perian olduklar haberini alnca, durumu yanndaki halka bildirdi ve, "steyen dnsn!.." dedi. Onun zerine yanndaki toplu luklar saa sola dald. Beraberinde yalnz Mekke'den kendisiyle be raber km olanlar kald. Batn- Akabe'ye ulanca bir Arap onlar karlayarak, "Allah iin geri dn. nk mzraklarn ucuna ve kllarn yalmanna kar gidiyorsun!" dedi. Hz. Hseyin ona da, "Dediin bana gizli deildir. Fakat Allah'n emrine kimse kar kamaz!" dedi.
Hicretin
Aitmikinci
Senesi
Hz. Hseyin Kfe'ye doru hareketle Sraf denen yere eriince, Ziyad olu Ubeydullahin komutanlarndan Temimli Yezid olu Hurr ikibin atl e Kadisiye tarafndan gelip Hz. Hseyin'in yanna var d. Hz. Hseyin, onlara, vaaz verdi, tte bulundu ve, "Ben, bura ya sizin ar mektuplarnzla geldim. Eer siz sznzden caydysanz, ben de geri dnp geldiim yere giderim" dedi. Yezid olu Hurr, "Benim yle ar mektuplarndan haberim yok. Ben sizi Kfe'ye, Zi yad olu Ubeydullahin yanna gtrnceye dek yannzdan ayrlma maya memurum..." deyince Hz. Hseyin, "lm bundan daha iyidir" dedi ve hemen dnmek zere beraberindekilere, "Bininiz" diye emir verdi. Fakat Hurr ona engel oldu. Hz. Hseyin, Kadisiye yolunun sol tarafna sarkt. Hurr da onlarla gidiyordu. Yolda Hz. Hseyin, drt kiiyle karlat. Kfe'nin durumunu sordu. lerinden birisi ki, Mcemma Amir'ydi, "Btn ileri gelen ler ok rvet alp uvallarn doldurdular. Hepsi senin aleyhindedir. Dier halkn kalbleri sana yatknsa da, yarn kllarn senin zeri ne ekerler." dedi. Yine o drtten birisi ki Adiy olu Tarnah'd, "Kfe'den ktmda Kfe dnda ok asker grdm. Elinden gelirse onlara bir kar yaklama..." dedi. Fakat Hz. Hseyin, Kfe yoluna dzlm olduundan geri dnemeyip, ister istemez yoluna devam etti ve gece biraz uyuyup din lendi. Ertesi gn Muharrem aynn ikinci perembe gnyd. Sa bahleyin Hz. Hseyin arkadalaryla beraber hareket etti ve sola dn dke Hurr, onlar iddetle Kfe yoluna evirdi. Bir yere kondukla rnda Ziyadin olu tarafndan bir ulak ile bir mektup geldi ki, "Bu mektup her nerede eline geerse Hseyin'i tutukla ve onu susuz ve ssz bir yere kondur!.." diye yazlmt. Hurr, bu durumu Hz. Hse yin'e bildirdi. Hz. Hseyin evredeki bir kye konmak istedi. Hurr,
512
(Ct:
1)
"Ben buna yetkili deilim! Bu ulak, valinin bir casusudur. Ben onun emrini yerine getirmek zorundaym." dedi ve Hz. Hseyin'i susuz bir yere kondurdu. Hz. Hseyin, "Bu yerin ad nedir?" diye sordu. "Kerbel'dr" dedikleri zaman, "Buras tasa, kayg ve bel yeridir. Tuhaf hllerdendir ki, babam, Sffiyn'e giderken yanndaydm. Buraya u radmzda 'Bu yerin ad nedir?' dedi. 'Kerbel' dediklerinde 'Allah' n hkm ve kazas byledir ki, Hz. Muhammed'in soyundan bir b lk buraya inecek ve onlarm balarna gelecek gelecektir' demiti" dedi ve Allahm hkmne teslim oldu.
Kerbel Facias
Ertesi gn Kfe'den Ebu Vakkas olu Sa'd'm (r.a.) olu mer drtbin atlyla Kerbel'ya geldi. Deylem kabilesinin ayaklanmas ze rine Ziyad'n olu onu Rey valisi yaparak eline yazl emrini vermi ve drtbin atlyla onu o tarafa gitmek zere aday klmt. Hz. Hse.yin'in Kfe'ye doru gitmesi gerekleince Ziyad'n olu, onu arp, "Emrindeki askerle Hseyin'in zerine git. Onun bamza at ii ortadan kaldrdktan sonra, grevli olduun yere gidersin" demekle mer, bu iten affn isteyince, Ziyad'n olu, "Pekl... yleyse Rey valilii iin verdiimiz yazh-emri geri ver!.." deyince mer, "Yarma kadar dneyim..." diyerek dnecek zaman istemi, Ziyad'm olu da, bu sreyi tanmt. mer, gelip candan dostlaryla grnce, hepsi onu Hseyin'in zerine gitmesini yasaklamlar ve kendisinin kz kardei olan ube olu Mugre olu Hamza gelip, "Day Allah iin olsun Hseyin'e kar gitme! Gnah ilemi olursun. Vallahi yeryznn mlk ve salta natndan ayrlmak yle dursun, dnyadan kp gitmek Hseyin'in kanna girip de, o hlde yce Allah'n katma varmaktan hayrldr" demesiyle mer de "Pekl" demi ve gece derin dncelere dalp, "Ne yapaym, Rey valiliinden mi geeyim, yoksa Hseyin'i ldr mekle aalk biri mi olaym? Hseyin'in ldrlmesinde kesin olarak ate var!.. Rey valilii de tatl ey..." diyerek dnp kararszlk ve aknlk iinde kalm. Ertesi gn Ziyad'n oluna varp "Siz, beni bu makama tayin ettiniz. Halk da iitti. Beni grev yerime gnderseniz de Hseyin ze rine Kfe byklerinden birini gnderseniz..." dedi ve bazlarnn ad larn syledi. Ziyad'n olu, "Ben seninle danacak deilim. Sen as kerimizle gidersen ne l, yoksa bizim yazl-emrimizi geri ver!" de yince mer, "Giderim" deyip Kerbel'ya gelmitir. Makam ve mal sevgisi insan ne derece artr ve nasl bir fel ket ukuruna drr. Ebu Vakkas olu Sa'd (r.a.), dnyay aya altna alp, gznde mal ve mevkinin asla deeri yoktu. Fakat saken cennetle mjdelendii halde toprak zerinde gezerdi. mer, o baba nn oluydu. Fakat ksa zamanda fikirler ve dnya hlleri o kadar
KERBEIA FACASI
513
deimiti ki, Sa'd olu mer, Hz. Hseyin'in annn yksekliini ve deerinin bykln bilirken, Rey valiliinden geemeyip gz g re gre kendisini cehennem ateine aday etmeye cesaret eylemitir. Dnya sevgisi her hatann badr. Sa'd olu mer, Kerbel'ya gelince Hz. Hseyin'e adam gnderip memurluunu bildirdi. Hz. Hseyin de, "Ben buraya halkn arsyla geldim. stemezseniz dnp giderim" deyip haber gnderdi. mer du rumu Ziyadin oluna yazd. O da, "Hseyin bizim penemize dtk ten sonra kurtulmak m istiyor. Sen ona teklif et. Yezid'e biat etsin de o zaman ben de gereini dnrm ve biatten ekinirse ona su ver me!.." diye cevap yazd. Bundan dolay mer beyz atl gnderdi. Varp Hz. Hseyin'in nehirden su almasna engel olmak zere onun konduu yer ile nehir arasna kondular. lerinden Ebu Husayn Ezdi olu Abdullah kp, "Ey Hseyin! Uzaktan suya bakarsn. Ama susuzluktan lnceye dek bir damlasn tadan azsn!" diye bard. Hz. Hseyin onun bu davranndan zlerek, "Ya Rabbi! Bunu susurluktan ldr!" diye dua etti. Duas kabul edilmi olmal ki, son ra bu kat yrekli herif, korkun bir hastala tutuldu. Bir damla su. ise kusar ve hararet basp yine su ier ve yine kusard. Sonunda by le susuzlukla can vermitir. Su kavgasndan sonra Hz. Hseyin, Sa'd olu mer'e haber gn derip iki asker arasnda bulutular, grtler. Ne syletikleri ly kyla biiinemediyse de, gvenilir rivayetlere gre Hz. Hseyin, "Ba na izin veriniz, geri dneyim, ya da slm snrlarndan bir yere gi dip bir asker gibi slm dinine hizmet edeyim. Bir rivayete gre de veya am'a varaym" demi. mer de bunu, uygun grdn belir tir yollu Ziyadin oluna yazm. Ziyadin olu, sekin komutanlarn toplanp durumu anlatnca Zl-Cevan olu imr kalkarak, "Hse yin senin eline dmken onun bu teklifini kabul m edeceksin? Vallahi o bu ekilde savuup giderse kuvveti artar ve senin kuvvetin zayflamaya yz tutar. Gerek Hseyin, gerek arkadalar senin hk mne raz olarak teslim olmaldrlar. Sen emir sahibisin. Dilersen affedersin. Vallahi ben aratrdm ki, mer iki asker arasnda Hse yin'le btn gece grp konuuyormu..." deyince Ziyadin olu, "Hakkn var" diyerek mer'e hitaben, "Hseyin ve arkadalar be nim hkmme raz olarak teslim olurlarsa onlar sa olarak bana gn der ve eer kanrlarsa vuru ve onlar atlara inet. Eer sen de emrimi uygulamazsan babuluktan vazge ve askeri imr'e teslim et." diye bir yazl-emir yazd. imr'e de, "Al bu yazh-emri mer'e gtr. Eer gereince hareket ederse onu dinle ve emrine uy, yoksa sen onun ve askerinin zerine kumandansn. i gr, mer'in de boy nunu vur, ban bana gnder!" deyip bu mnda eline bir de yazlemir verdi. F. 33
514 imr Kerbel'ya geldi. O yazl-emri mer'e verdi. mer, "Hay Allah cezan ve;sin!.. Ne ikin haberle geldin. Benini maksadm du rumu dzeltmekti. Hseyin vallahi teslim olmaz. o c u k babasnn smana" eledi. imr, " N e yapacaksn?" diye sordu' mer, " N e yapa ym, aresiz hkmn yerine getireceim..." diyerek h e m e n askerini Hz. Hseyin'in zerine yrtt. O z a m a n Muharrem aynn dokuzun cu perembe g n ikindi vaktiydi. Hz. Hseyin adrnn nnde ban iki dizleri zerine koyup dal mt. K z kardei Z e y n e p yanna gelip uyandrd. Hz. Hseyin,'"imd'i ryada Resiuliah' (s.a.v.) grdm 'Bize geleceksin' diye buyur du" deyince Zeyneb, "Vah bizlere yazk!.." diyerek ellerini yzne vurdu. Hz. Hseyin, "Kz kardecim! Sze ne va? Yce Allah size yardm eder..." aedi. Hemen kardei Abbas gelip "Bu asker senin ze rine geliyor..." dedi Hz. Hseyin, onu mer'e gnderip y a r m a k a d a r zaman istedi. O da komutanlarla grt. Y a r m a k a d a r zaman verdi ve. askerini geri evirdi. Sonra Hz. Hseyin arkadalarn toplayarak bir gzel hutbe oku du ve onlara d u a etti. Sonra, "Size izin verdim. Gece ka anlnda sa vuunuz. Her biliniz Ehl-i Beyti'mden birinin elini tutarak ehirlere ve kylere datnz. Cenab- Hak hepinize hayrla mkfat buyursun. Dmanlar ancak beni istiyorlar, bana stn geldiklerinde haka'lan n n arkasna dmezler" deyince kardeleri ve k a r d e oullar ve a m c a 'oullar, " B i z bunu yapamayz. Allah gstermesin sana bir hl olursa biz o n d a n sonra salk istemeyiz" demeleriyle Hz. Hseyin, Akyloullar'na dnerek, "inizden Mslim'in n c e d e n ehit olmas sizin-iin yetiir. H i olmazsa siz savuup gidiniz..." deyince, " S o n r a halka ne diyelim. Bymz ve efendimizi ve en hayrl amcamz olunu teketiik, onlarla birlikte ok atmadk, kl vurmadk, onlarm ne yaptklarn bilmiyoruz mu diyelim? Vallahi biz bunu yapamayz. Bize senden sonra yaamak haram olsun!" dediler. Hz. Hseyin'in, kelle koltukta yoldalarndan Avsecet'l-Esed olu Mslim kalkarak, "Biz senin hakkn deyerek Allah'n katmda zr sahibi olmyalm m? Vallahi o dmanlarn gslerinde mzra m krp da klla balarn vurmadka senden ayrlmam. Silahn olmasa da lnceye dek tala vuruurum" dedi. teki yoldalar da byle sylediler. Bunun zerine Hz. Hseyin, "adrlarnz sklatnz ve iplerini birbirine dolatrnz. Arkanz, sa ve solunuzu adrlar ile koruya rak, yalnz dmana kar durunuz" dedi. Onlar da yle yaptlar ve geceleyin birok odun ve kam toplayp adrlarn arkasndaki a l a k yere onlar ydlar ve bir eit istihkm yapp, bir dereceye kadar ar kalarn temin ettiler. Ertesi gn Aure gnyd. mer, sabahleyin askerini yrtt. Hz. Hseyin de askerini sava durumuna soktu. mer'in askeri altbin kadard. Hz. Hseyin'in askeri ise, onun urunda cann hie sa yan otuziki atl ve krk yayadan oluuyordu. adrlarn arkasndaki
RERBEL FACASI
o 10
odun ve kam yn atee verildi. Yanmaya balayp arkada ateten bir istihkm meydana geldi. Hz. Hseyin devesine binip meydana k t. Dmanlara dnerek, "Ey insanlar! Benim kim olduumu dn nz, sonra da vicdannza bavurunuz. Baknz ki, benim ldrlmem size -hell olur mu? Ben szin Peygamberinizin kznn olu deil mi yim? Vasisi ve amcas oiu olan adamn olu deil miyim? Reslul iah'n (s.a.v.) hadsi size ulamad m ki, kardeim ile benim iin 'Sis Ehl-i Beyt genlerinin efendilerisiniz ve Ehi-i snnet Mslmanlanm gzbebeiiz' diye buyurmutu. Eer inanmazsanz iinizde bunu haber verecek kiiler vardr. Abdullah olu Cbir'e, Ebu Sad'e ve Erkam olu Zeyd'c sorunuz. Onlar Resl-i Ekrem'den bu hadsi iit tiklerini size haber verirler. Benden ne istiyorsunuz? inizden birini ldrdm m? Ya da inallarnz m ee geildim? Ey falan" ve filn lar! Buraya gel diye bana ar mektuplar gndermediniz mi? Eer beni- istemiyorsanz bn aknz geri dnp yerime gideyim..." dedi ve E'as olu Kays, "Siz Ziyadin olunun hkm zerine teslim olsanz olmaz m?" deyince, "Hayr. Vallahi olmaz. Size aalk bir ekilde kendimi teslim edemem!.." deyip devesinden indi. Hz. Hseyin'in sa kol komutan olan Kayn olu Zheyr bir ks rak zerinde silhl olarak meydana kp, "Ey insanlar! Biz sizi zorba olu zorba olan Ziyad olu Ubeydullah aleyhine aryoruz!.." dedi. Ekiya Zheyr'e svdler ve Ziyadin olunu vdler ve, "Biz senin sahibini ve beraberindekileri ldrmedike, veya ele geirerek Siyad*m oluna teslim etmedike buradan ayrlmayz..." dediler. Zheyr de, "Ey Allah'n kullar! Fatma'nm olu yardma, Smeyye'nin olun dan ok daha hak sahibidir. Eer ona yardm etmeyeeekseniz onu l drmekten saknnz. Onun yolunu amz. Hi olmazsa am'a gitsin. phe etmem ki, amcas olu Muaviye olu. Yezid bundan memnun.olmasn" dedi. Bunun zerine mer'in sol kol komutan olan imr, ona bir ok att. Zheyr de ona svd ve, "Ben sana kar sylemiyorum. Sen bir hayvansn. Sanmam ki, Allah'n kitabndan iki yeti doru drst okuyabilesin. Kyamet gnnde seni ok ac bir ikenceyle mjdele rim" deyince, imr, "Allah seni de sahibini de yok etsin" deyince Z heyr, "Sen beni lmle mi korkutuyorsun? Vallahi seninle sonsuz kalmaktansa lm seerim" dedikten sonra yksek sesle, "Ey Allah'n kullar! Bu alak ve cani herif sizi aldatmasn. Vallahi Muhammed'in soyunun kann dkenler, Muhammed'in efaatine kavumazlar" de di. Sonra Hz. Hseyin'in emriyle geri dnd. mer, ordusuyla Hz. Hseyin zerine hareket ettikte, komutanla rndan Yezid olu Hurr onun yanna gelip, "Allah seni slah etsin. Bu adamla vuruacak msn?" demi ve mer, "Evet edeceim" de yince Yezid olu Hurr "Ya o adamn teklif ettii klardan birini ka bul etsen olmaz m?" deyince mer, "Evet vallahi bence olur, ama ne yapayn ki, senin Emrin kabul etmiyor!" diye cevap vermi. Hurr ise yava yava Hz. Hseyin'e yaklatka kendisine titreme gelmeye
516
balam. Kendi kavminden Evs olu Muhacir, "Vallahi senin hlin gariptir. Hibir olayda senden bu durumu grmedim. Kulelilerin en yiidi kimdir denilse seni gsterirdim" deyince Hurr ona cevap ola rak, "Vallahi kendimi cennetle cehennem arasnda serbest klyorum ve cennetin zerine baka ey istemiyorum" dedikten sonra ksran tepti ve Hz. Hseyin'in yanma geldi, "Allah beni sana fed klsn, ey Reslllah'n olu! Senin dnmene engel olan ve seni burada durdu ran benim. Vallahi kavmime anlattm ekl kabul etmeyeceklerini ve iin bu kerteye geleceini bilmedim. Ben imdi sana gnhmdan tvbe ederek geldim. nnde lnceye dek alacam. Bu kararm acaba tvbe-i ash (yani bozulmas imknsz tvbe) olur m u ? " di ye sordu. Hz. Hseyin de, "Yce Allah seni affeder" diye buyurdu. Hurr hemen kendi kavminin nne doru ilerledi, "Ey kavim! H seyin'in tekliflerinden birini kabul etmez misiniz ki, yce Allah da si zi affetsin" diye bard. Sa'd olu mer, "Buna bir yol bulsam ben de kabul etmeyi arzu ederdim." dedi. Hurr szne devam ederek, "Ey Kfeliler! Siz Hseyin'i ardnz. Urunda can veririz diye syledi niz, sonra ldrmeye kalkp etrafn sardnz. Burada kuatld. Onu Hristiyanlarn, Yahudilerin ve Mecuslerin itii Frat suyundan yok sun kldnz. Ehl-i Beyti ile beraber susuzluktan dermansz kald. Mu hammed'in soyu hakknda ne kt davranyorsunuz. Eer tvbe edip de bu halden gemezseniz, yce Allah sizi susuzluk gnnde susuz brakr" deyince dmanlar ona svdler ve zerine ok attlar. O da dnp geldi. Hz. Hseyin'in nnde durdu. Sa'd olu mer gnlsz bir babudu. Ancak makam dknlyle byle bir irkin ite bu lunuyordu. Hemen askerini yrtt ve bir ok alp att, "ahit olu nuz. nce ok atan benim" diyerek halk ahit tuttu ve askeri ok at masna balatt. Ziyad'n azatllarndan Yesar sava alanna kp er diledi. Umeyr Kelb olu Abdullah ona kar kp onu ldrd. Sonra Ziyad olu Ubeyduilah'n azatllarndan Salim kp Abdullah'a hamle etti. Ab dullah onu da ldrd. Fakat elini siper etmi olduundan onun da parmaklan kesilmiti. Hemen Abdullah'n hanm mm Vehb eline bir srk alp kocasnn yanma vard, "Anam babam sana feda olsun. Ftma evld urunda vuru" dedi. Abdullah ona, "Sen geri dn" deyince, "Seninde beraber lmedike dnmem" dediyse de Hz. Hse yin'in emriyle geri dnd. Dman ordusunun sa kol komutan olan Haccac Zebid olu Amr atlsyla saldrnca, beri taraftan zerlerine ok yadrld. Kimi ld kimi yaraland. lerinden Havze'nin olu adnda bir cahil heri fe amaz msm ki, "Ey Hseyin! Seni cehennem ile mjdelerim" de mesin mi! Hz. Hseyin ona dnerek, "Sen yalancsn. Senin dediin gibi deil. Belki ben ok acyan, balayc ve kendisine boyun eilen Rabbi m in katna gidiyorum" dedikten sonra, "Ya Rabbi! Bu adam cehenneme gnder." dedi.
KERBEL FACASI
517
Havze'nm olu fkelendi. Kizgn ve serte atn srd. At rkp dt. Alan aya zengide kald. At kap onu srkleyerek ve tatan taa arparak ldrd. Vail Hadram olu Masruk, "Acaba Hseyin'in ban ele geirip de Ziyad'n olundan bir rtbeye kavuabilir miyim?" diye dnp dururken Hz. Hseyin'in duas zerine Havze'nin olunun nasl ezi yetli bir lmle cann cehenneme smarlayp gittiini grnce, "Ben, bundan sonra Ehl-i Beyt'le vurumam" diyerek savuup gitti. arpma kznca ekiyalar tarafndan Ma'kl olu Yezid mey dana kp Hz. Hseyin'in sekin arkadalarndan Hudayr olu Berir'e dnerek, "Ey Berir! Gryor musun Rabbin sana ne yapt?" deyince o da, "Rabbim hakkmda hayr ve senin hakknda er yaratt" deme siyle Yezid ona, "Sen yalan sylyorsun" deyince Berir, "Gel seninle ineteeim de sonra er meydanna kalm" dedi. O da- uygun gr mekle hemen, "Yce Allah yalancya lanet etsin ve sapk yolda olan yok etsin" diyerek lnetletikten sonra vurumaya ktlar. nce Ye zid bir hamle etti. Berir'e zarar veremedi. Sonra Berir bir kl vurdu. Yezid'in demir baln yard, klcn ucu beynine iledi. Sonra Berir'in zerine Mnkad Abdi olu Radi saldrnca kucak kucaa geldiler. Sonunda Berir, onu ykt gsne oturdu. Fakat Cabir Ezdi olu Ka'b gelip Berir'i arkasndan mzrakla vurdu ve klla iini bitirdi. Allah rahmet etsin. Sonra Ka'b dnp geri gelince han m karlayarak, "Ey Ka'b! Sen Ftma'nn olunun dmanlarna yardm ettin ve hafzlarn efendisi olan Berir'i ldrdn. Bundan son ra artk seninle hibir zaman konumam" dedi. Sonra ensardan Karza olu Amr meydana kp, Hz. Hseyin'in urunda ehit oluncaya dek vurutu. Kardei ekiya tarafnda bu lunduundan, "Ey Hseyin, ey yalanc olu yalanc! Kardeimi sapt tn, lmne sebep oldun" diye barnca Hz. Hseyin de, "Yce Al lah senin kardeine doru yolu gsterdi. Sen ise sapttn..." deyince o da, "Seni ldrmezsem Allah beni yok etsin" diyerek saldrd. Hemen Hill olu Nfi' kar kp o ala vurdu, yere drd. Fakat ar kadalar yetiip kurtard. Yezid olu Hurr, Hz. Hseyin urunda ok sert vuruuyordu. Bu aralk Sfyan olu Yezid, onunla dve kmt. Hurr, ona aman ve zaman vermeyerek vurup ldrd. O srada Hrris olu Mzahim meydana kp er diledi. Onu da Hill olu Nfi' karlayp ldrd. Kfe ordusu, Hz. Hseyin'in askerine gre bire altm kii d ecek derecede, hatta daha fazla olduundan Hz. Hseyin'in stn gelmesine maddeten ihtimal verilmezse de, babu olan Sa'd olu mer, gnlsz olarak bu memurluu kabul etmi olup, emrindeki komutanlar iinde de kalbinden Hz. Hseyin'i tutanlar bulunduu iin, Hz. Hseyin tarafnda bulunan yiitlerin er meydannda stn lkleri Kfe byklerini rktt. Bundan dolay sa kol komutan olan Haccac olu Amr, "Ey in sanlar! Biliyor musunuz kimlerle vuruuyorsunuz? Pek az bir toplu-
518
PEYGAMBERLER
VE
HALFELER TARH
(Cilt:
1)
lukla... Eer birer ta atsanz onlar yok edersiniz. Ey Kfeliler! n zibat ve itaat aitmda b u l u n u n u z . Dinden a y i p d a iniama s olan larn ldrlmesinde kararszla .ve pheye dmeyiniz..." deyince, Sa-d o l u m e r de, "Karar b u d u r " diyerek t o p l u c a saldrmak zere askeri teke tek vurumaktan alkoydu. H z . Hseyin o n u iitince, "Ey Haccac olu A m r ! Sen insanlar b e n i m aleyhime mi kkrtyorsun? Vallahi ruhlarnz alnrken Sin d e n ayrlp kan kimler olduunu renirsiniz" d i y e b u y u r d u . Amr ise t kr eder cinsten deildi. Hemen Frat tarafndan saldrd v e Avsece olu Mslim ile vuruarak onu yere drdkten sonra d n p gitti. Mslim henz ruhunu vermeden Hz. Hseyin'in sol k o l k o mutan Mzahir olu Habib onun y a n n a gitti, " S e n i n dmen ba na p e k dokundu. Seni cennetle mjdelerim. Eer arkandan sana ka vuacam bilmesem isterdim ki, bana bir vasiyet edesin de b e n de senin vasiyetini yerine getireyim..." deyince- Mslim, eliyle Hz. H seyin'e iaret ederek, "te bunun urunda can veresin, diye sana va siyet ederim'' dedi ve ld. Allah rahmet etsin. Mslim'in ehit ol mas arkadalarnn pek gcne gitmiti. Fakat o da .kendini u c u z satmayp nice yararlklar gstererek nice ekiyay yaralam ve ldr mt. Mslim, lnce cariyesi, "Vahhh ey Avsece'nin olu!.." diye feryad edince Amr'n adamlar da, "Mslim'i ldrdn" diye barmakla d m a n n piyade k o m u t a m olan R a b olu it iitip, "Allah belnz versin. Sz kendi ellerinizle kendinizi yok ediyorsunuz. Mslim gibi bir merdin ldrlmesiyle mi vnyorsunuz? Vallahi ben Azerbaycan savanda onun alt kfiri ldrdn grdm. yle bir a d a m n l m y l e vnlr m ? " dedi ve p e k o k zld. n k b u R a b ' n i n olu, kendi kz kardelerinden ayrlamayp ye rini korumktaysa da, n c e ve sonra bu sava irkin g r y o r d u . Hat t, "Yce Allah bu ehir halkna asla hayr vermez. amaz misiniz ki, bizler Hz. Al ve oullaryla birlikte olarak, be sene Ebu Sfyan oullaryla savatk, sonra bu olunun aleyhine kalktk ki, o imdi yeryzndeki insanlarn en hayisdr. Biz imdi Muaviye oullar ve zina yapan Smeyye'nin olu ile beraber onunla vuruuyoruz. Bu ne byk sapklktr" derdi. O srada sol kol komutam imr de sert bir saldrda bulundu. Hz. Hseyin'in kelle k o l t u k t a yiitleri de, pek merte kar koyup arp tlar. Hele atllar otuziki askerden olutuu hlde, kaplan gibi her n e y a n a saldrniarsa Kfe atllarn yarp datyorlard. te o srada m e y r olu Abdullah son derece yiitlik edip, dmann belli balla rndan ikisini ldrm ve pek oklarm vurup yer d r m t . So nunda kendisi de ehitlik rtbesine kavumutur. Kfe atlsnn k o m u t a n Kays olu Urvg babular Sa'd olu mer'e haber gnderip, "Grmyor musun bu azck atldan, svari miz neler ekiyor?" diyerek piyade komutan Rab olu it'e, "Sen git" dedi. it ise bu-arpmadan nefret ettii iin, "Benden baka
KERBEL. FACASI
51?
a s a n 'bulamyor musun?" diyerek zr ileri srdnden, m e r o n d a n vazgeti. Beyz o k u y l a N m e y r olu Husayn' gnderdi.
de
O k u l a r n gelip Hz. Hseyin'in atllar zerine ok yadrmakla, onlar da atlarndan inip y a y a olarak s a v u n m a k zorunda kaldlar. te o rada Yezid olu Hurr p e k merte vurumutur. Hz. - Hseyin, adrlar sklatrp birbirine balam o l d u u n d a n , dmanlar yanz c e p h e d e n salanabiliyordu ve kendi askerleri, H seyin'in t o p l u l u u n u n kat kat fazlasyken onlar her taraftan kuatam y o i a r d . B u n d a n dolay sa ve soldan adrlar amak zere Sa'd o l u . m e r , birok adamlar gnderdi. Onlar adrlar amak ve bul duklarn yamalamakla urarken Hseyin'in topluluundan da er beer kii adrlarn aralarna girip o herifleri birer birer ldr yorlard. O n u n zerine mer'in emriyle adrlar atee verildi. Fakat d mann u m d u u olmad. nk sadan soldan adrlar yanmaya ba l a y n c a ateten bir istihkm sekime girip, dmanlarn saldrlarna engel olau. F a k a t o adrlarda bulunan kadn ve ocuklar akta kal d. O zaman meyr olu Abdullah'n cenazesi meydanda yatyordu. H a n m mm Vehb adrndan kt gibi, onun ba ucuna geip y z n d e n tozlar siler ve "Afiyet oisun cennete eritin" derdi. Alak imr o n u grp kzd. Hemen klesine emretti. O da zavall kadnn bana bir sopa v u r u p ldrd. O da kocasnn yanma serilip kald. Allah r a h m e t etsin. Kfirlerin k a d n ve ocuklarna bile saldrmak, dince yasak ve aklca k t bilinirken, bir M s l m a n kadn h a k k n d a bu irkin ile m i n u y g u n grlmesi, alan ne kadar kalbi kararm ve ne derece gz kzm o l d u u n a yeter bir delildir. imr bu ettii vahilikle ye t i n m e y i p bir ksm askerle Hz. Hseyin'in byk adrna yaklat, "Ate getiriniz, bu evi iindekilerle beraber yakaym" dedi. indeki kadn, ve o c u k l a r lklar kopararak dar uradlar. Hz. Hseyin iitip imr'e, "Aliah seni atele yaksn" "diye bard. ' " D m a n reislerinden Mslim olu Hamd, imr'e dnerek, "Bu hareketin pek irkindir. Atele cezalandrmak Allah'a zgdr. Sen Allah'n cezasyla m ceza vereceksin. Kadn ve ocuklar ldrecek misin? Senin komutann da buna raz olmaz" dedi. imr onu dinle medi. F a k a t Rab olu it gelip ona engel olunca alak adam, bir s re iin de olsa cehennem olup gitti. le zamanyd. Ebu Semame Said, "Ey Hseyin! Canm sana feda olsun. Dmanlar sana yaklat. Vallahi ben senin urunda l medike sen ldrlmezsim Fakat bu namaz da senin arkanda klp da Rabbime yle kavumak isterim" deyince Hz. Hseyin ban kal drd, "Namaz hatrlattn. Allah seni, Allah' anan namaz klclardan eylesin. Evet, namaz vakti olmu. Onlardan sorunuz. Namaz khncaya dek savaa ara verirler m i ? " dedi. Dmandan savaa ara verilme istenilince Nmeyr olu Husayn, "Sizin n a m a z n z kabul edilmez." deyince, Hz. Hseyin'in sol kol k o -
520
(Cilt:
1)
mutan Mzahir olu Habib,
" R e s l u l i a h ' n s o y u n u n n a m a z kabul

dedi. Husayn
edilmez d e s e n i n n a m a z n m k a b u l o l u r e e k herif!"
onun zerine hamle etti. Habb klla onun ksrann bana vurdu. Ksrak ahland. Husayn yere dt. Fakat arkadalar onu kurtard. Habb serte vurumaya balad ve Temimoullarmdan birini ldr d. Hemen Temmliler erek Habb'i ehit ettiler. Allah rahmet etsin. Hz. Hseyin buna pek ok zld. Hz. Hseyin'in sa kol komutan Kayn olu Zheyr ve Yezid o lu Hurr pek sert vurutular. Birisi dmann saflarn deler, ilerine dalar, teki onu kurtarrd. Bir sre bu ekilde arptlar, sonunda dmann piyadeleri saldrarak Hurr'u ehit ettiler. Allah rahmet et sin. Bu srada Ebu Semame Said de dman tarafnda bulunan bir amcas olunu ldrmtr. Sonra dman namaza durmakla H z . Hseyin de Salt- Havf ya ni K o r k u N a m a z kld. Namazdan sonra vuruma pek sert leti. Dman Hz. Hseyin'in yanna kadar geldi. Kayn olu Zheyr pek sert vuruarak ehit oldu. Hill Beceti olu Naf m a n l a r a a t a r d . B u ekilde ralad. Sonunda iki kolunu onu alp mer'in yanma
mer'in yanna varnca,
zehirli oklarn stne ismini yazar ve d ilerinden onikisini ldrd ve nicesini ya vurup krdlar ve onu tutsak ettiler. imr. gtrd. Naf'nin yznden kan akarak
yaraladm kiilerden bana oniki
"Sizden
k i i l d r d m . Eer b i r k o l u m s a o l s a y d . S i z b e n i esir edemezdiniz"

dedi ve i m r o n u l d r m e k iin klcn syrrken, " S e n eer manlardan g gelirdi. olaydn bizim kanlarmzla ki, yce Allah'n bizim katma Elhamdlillah Allah lmmz Msl sana insanla kmak
r n e n k t l e r i e l i n e b r a k m t r " deyince imr onu ldrd. Naf'e

rahmet, imr'e l a n e t . . .
Sonra imr iddetle saldrd. H z . Hseyin'in arkadalan grdler k i , ekiya oald. Artk H z . Hseyin'i ve kendilerini koruyamayacak l a r . Hemen onun nnde lmek zere birbiriyle lm yarna giriti
ler.
nce Urvet'l-Gfari'nin iki olu gelip Hz. Hseyin'in nnde vu rumaya baladlar. Es'ad ibami olu Hanzale gelip Hz. Hseyin'e selm verdi ve ileri geip savaa girdi. Yine Cabiroullarmdan iki am ca oullar gelip Hz. Hseyin'e veda ettiler ve savaa kalktlar. te bunlar hep ehit oluncaya dek vurutular. Allah onlara rahmet etsin. Sonra Ebu ebib olu Abis ile klesi evzeb gelip Hz. Hseyin'e selm verdiler ve ileri geip savaa girdiler. evzeb ehit olunca Abis, er meydanna kp er diledi. Kimse kar kamad. Sa'd olu mer, " O n u t a a t u t u n u z " diye emretti. Her taraftan zerine ta atmaya baladlar. O da zrhn ve demir baln att ve bir hamle edip d man birbirine katt ve onlar bozup darmadank etti. Dman d np ynla zerine saldrarak onu da ehit ettiler. Allah rahmet et
sin.
KERBEL
FACASI
521
Abdullah Meref olu Dahhk, Hz. Hseyin'in yanma geldi, "Ey Reslllah'n olu! Bilirsin ki, senin yannda vuruan olduka ben de vuruurum, diye sz vermitim. Vuruan kalmaymca bana dn mek helldir" deyince Hz. Hseyin, "Dorudur. Hakkn var. Ama nasl kp kurtulabilirsin?" dedi ve "Bahtna" diye izin verdi. O da Allah'n korumasyla savuup kurtuldu. Hz. Hseyin'in atllar hayvanlarnn sinirlerini kesip de yaya ol duklarnda Dahhk kendi ksran salam olarak kk bir adrda saklamt. O, na kadar yaya olarak vurumutu. Bu kere Hz. H seyin'den izin alr almaz, gidip ksran ald ve binip dman zeri ne atlarak ilerine girdi. Saflarn yard, te tarafa geti. On onbe kii arkasna dt. Tutamadlar, Dahhk kap ellerinden kurtuldu. Selmet buldu. Ebu ahai Kindi diye bilinen Ziyad olu Yezid ki, Kfe'den Sa'd olu mer'le birlikte kmt. Hz. Hseyin'in teklifleri reddolundukta da mer'in yanndan ayrlp Hz. Hseyin'in askerine katlarak vu rumaktayd. Hz. Hseyin'in yanma gelip nnde diz kt. Beyz ok att. Bei bile boa gitmedi. Her atnda Hz. Hseyin ona hayrla dua ederdi. Sonunda o da Hseyin'in nnde ehitlik rtbesine ka vumutur (r.a.). nceden yaralanm man oraya gelince, hep hit edildiler. O gn Ehl-i lu "Ali Ekber idi. Arslan erimitir. olup da, adrlarn nnde yatanlar da d birden kalkp arparak hepsi bir yerde e Beyt'ten nce ehit olan Hz. Hseyin'in o gibi dmanla arparak ehitlik derecesine
Sonra Hz. Hseyin'in Abdullah adl olu ve kardei Hasan'm (r. a.) Ebu Bekir ve Kasm isimli oullar ve baba bir kardeleri, yani Hz. Ali'nin Abbas, Ca'fer, Abdullah, Osman, Muhammed ve Ebu Be kir adl oullar ve amca oullar, yani Ebu Talip olu Ca'fer olu Ab dullah'n iki olu Avn ile Muhammed ve Ebu Talip olu Akyl'n oul lar Ca'fer, Abdurrahman ve Abdullah ve Akyl olu Mslim'in olu Abdullah ve Akyl olu Ebu Sad'in olu Muhammed merte dve rek hepsi ehit olmulardr. Hz. Hseyin bir sre meydanda durdu. Dmanlardan her kim ya nna gelse ldrlmesi byk gnah olduundan, vurmaya cesaret edemeyip dner giderdi. O srada Hz. Hseyin'in henz ocuk yata ki olu Ali Asgar yannda otururken bir ok gelip, dokunmakla zavall ocuu ehit etti. Babas pek ok zlp, ekiya aleyhine dua ederek alad. Susuzluk iyice kendini belli edince, Hz. Hseyin su imek ze re Frat'a ynelip yaklanca dman tarafndan bir ok gelip, mbarek azna dokundu. Eliyle azndan kanlar silerek yine o ekiyalarm aleyhine dua etti. Sonra imr, bir asker birlikle gelip Hz. Hseyin'le harem adr lar arasnda yerini ald. Hz. Hseyin, "Yazk sizlere, dininiz yoksa, ceza gnnden korkmazsanz hi olmazsa soy sop sahibi hr adamlar olunuz. Benim mallarm ve oluk ocuumu azgn ve cahil adamla-
522
PEYGAMBERLER VE HALFELER TARK (Cilt: 1)
nrtzdan koruyunuz" deyince, "yle olsun ey Fatma'nm olu!" de diler. imr ise' Hz. Hseyin'in evresini sarm olan alaklar onun aleyhine kkrtmaktayd. Hz. Hseyin de kkremi arsian gibi saa sola hcum ettike ekiyaiar kei srleri gibi ap dalyorlarcu. te o srada Hz. H seyin ..n kz kardei Zeynep (r.a.) kt. Oraya yaklam olan Sa'd o lu mer'e dnerek," "Ey mer! Senin gznn nnde Falma oiu Hseyin ldrlecek mi?" aeyince mer, iki gzlerinin yalar yanak larna ve sakalna damlamaya balad halde yzn te yana e virdi. . . Hz. Hseyin ise, "Beni ldrmek iin mi toplandnz. Bundan sonra Allah size kurtulu ve. mutluluk vermez. Yce Allah hayal ve hatlnza gelmedik biimlerle sizden benim cm alr. Allah'n ok ac ikencelerine urarsnz" diyerek meydanda dolayordu. Epey za man byle meydanda kald. Asker eer istese onu ldrrlerdi. Fakat birisi bile bu cinayeti ilemeye cesaret edemiyordu. Bu byk gnaha bakas girsin diye baknp duruyorlard. Sonunda lanet olas imr toplulua dnerek, "Allah belnz ver sin. Ne bakyorsunuz, niin bu adam ldrmyorsunuz?" diye bar d. Bunun zerine her yandan ekiya tler. Temimli erik olu Zr'a Hz. Hseyin'in sol eline ve baka bir alak da sol omuzuna k lla vurdu. Hz. Hseyin dp kalkarken Enes Naha olu Sinan mz rakla vurup yere drd. Ve Yezid Asbah olu Havli'ye "Ban kes" dedi. Havli bu cinayeti ileyecei srada eline titreme geldi. Hemen Sinan inip mbarek ban bedeninden ayrarak Havli'ye verdi. Sinan, Ka'b olu Bahr, E'as olu Kays ve Esved Ezdi kutlu e hidin elbise ve silhlarn paylatlar. teki ekyalar da adrlara sal drarak deme ve elbise ve develerini ve dier eyalarn hatta ka dnlarn zerlerindeki eyay bile yamaladlar. Hz. Hseyin o vakit ellibe yandayd. Mbarek bedeninde g rlen nice ok yaralarndan baka otuz mzrak yaras ve otuzdrc darbe eseri bulundu (r.a.). Muta' oiu Sveyd ki, ar yaral olduu halde dp ller ara snda kalmt. Ekyann "Hseyin ldrld" dediklerini iitince s rayp yannda kalm olan bir bayla epeyce vurutuktan sonra e hit olmutur. te Hz. Hseyin'in arkadalarndan en sonra ldrlen budur. Allah rahmet etsin. Hz. Hseyin'in, Ali adnda olu vard. Ali Ekber ve Ali Asgar yukarda getii gibi sava srasnda ehit oldular. Ali Evsat, Zeyne'lbidn diye bilinir. O zaman yirmi bu kadar yanda bir yiitti. Fa kat hasta olduu iin savaa giremeyip harem adrnda yatyordu. E kiya onun yanma geldiklerinde imr onun da ldrlmesini emretti. Fakat Mslim olu Hamd ona engel oldu. Sa'd olu mer gelip, "Bu kadnlarn adrna kimse girmesin ve bu hasta ocua saldrlma-: n ve bunlarn her nesi alnmsa geri verilsin" diye emrettiyse de hibir ey geri verilmedi. *~
KERBEL FACASI
523
Hz, Hseyin'in Hasan ve mer adnda iki olu vard. Fakat pek kk idiler.- Bunun iin ekya onlara da ilimedi. Hseyin'in katili olan Sinan'a teki ekiya, "Sen Ali'nin ve ResTn k olan Fatuna'nu olunu ldrdn. Aralm en byn ldrdn ki, bu kavmin el lerinden hkmeti alacakt. Sen bunlarn Emrine git, mkfatn iste. Btn mallarm sana verseler azdr" dediler. Sinan da pek atak, zihni kark bir air olduundan, derhal Sa'd olu mer'in adrna gidip kaps nnde durdu. "Bana gmten pek ar zengi yaptr ve altnla yaldzlat. Ben pek ulu bir kiiyi l drdm. Halkn ana ve baba ynnden en hayrlsn ldrdm. n sanlarn soy sopca en hayrlsn ldrdm" mnsnda iirler syledi. Sa'd olu mer, "u deliyi ieri getiriniz" dedi ve, "Ey deli ve ba ya adam! Niin byle szler sylyorsun! Ziyad'n olu duyarsa se nin boynunu vurur" diyerek onu sopayla dd. Hz. Hseyin'in beraberindekilerden ehit olanlar yetmi iki kiiy di. Sa'd olu mer'in askerinden ise yarallardan baka lenler sek sen kiiydi. Sa'd olu mer ehitlerin balarn Yezid olu Havli ve Mslim Ezdi olu Hamd ile Ziyad'n oluna gnderdi. Havli ge vakit Kfe'ye varnca hkmet konan kapal bul duundan kendi evine gitti ve Hz. Hseyin'in ban bir kova altna koydu ve deine girdi ve karsna dedi ki: "Sana dnya deer bir servet getirdim. te Hseyin'in ba avhmuzdadr". Kars, "Vah. sa na yazklar olsun. Halk ain, gm getirdi. Sen Eesl-i Ekrem'in o lunun ban getirmisin. Vallahi bundan sonra seninle bir yasta ba koymam" dedi ve yatandan kalkp dar kt. Bu kadndan rivayet edilmitir. Demi ki: "Dar knca bu ko vaya gzm dikip durdum. zerine nardan bir direk inmiti ve et rafnda beyaz bir ku dolayordu." Sabah olunca Hz. Hseyin'in ba Ziyad olu Ubeydullah'm diva nna getirildi. imr, E'as olu Kays, Haccac olu Amr ve Kays olu Urve oradaydlar. teki Kerbel ehitlerinin balar da onun nne getirildi. Ziyad'n olu bir deynekle Hz. Hseyin'in dudaklar arasna do kunup duruyordu. Erkam olu Zeyd (r.a.) hemen, "Denei kaldr. Vallahi ben Reslllah'n (s.a.v.) dudaklarn bu - dudaklar perken grdm" diyerek alamaya balaynca Ziyad'n olu, "Allah senin iki gzn alatsn. Eer bunam bir yal adam olmasan senin boy nunu vururdum." dedi. Zeyd hemen, "Ey bundan sonra kul olacak oan Arap toplumu! Siz Fatma'nm olunu ldrdnz, Mercane'nln olunu (yani Ziyad'n olunu) zeri dize Emir ettiniz. O sizin en ha yrllarnz ldrr, en ktlerinizi kendisine kul eder. Siz bu alak lklara raz oldunuz, alakla raz olanlar bizden rak olsun" diyerek kp gitti, Sa'd olu mer iki gn Kerbel'da kaldktan sonra Kfe'ye geldi ve Hz. Hseyin'in kzlarn ve kz kardelerini ve onlarla beraber bulu nan oluk ocuu birlikte getirdi ve gelirken Kerbel ehitlerinin ce-
524
(Cih:
i)
nazeleri yanndan geirdi. Kadnlar onlar grnce aladlar ve ba rp artlar. Hz. Hseyin'in kz kardei Fatma kz Zeynep, "Ey Muhammed ahh! Sana gkteki melekler salt ve selm getirsin. te Hseyin kanlara batm, zas kesilmi, kzlar tutsak, zrriyetin ldrlm" diyerek alad ve dostu dman alatt. Kfe'ye gelip de onlar Ziyad'n olunun nne getirdiklerinde Hz. Zeynep, en basit ve baya elbisesini giyip, tannmaz bir kyafete girmi ve cariyeleri evresini sarmt. Ziyad'n olu, "Bu oturan kim dir?" diye kere sordu. Zeynep bir ey sylemedi. Fakat cariyelerin den biri, "Fatma kz Zeynep" diye cevap verdi. Ziyad'n olu, "Sizi maskara yapan ve masallarnz yalana karan Allah'a hamd olsun" dedi. Hz. Zeyneb de, "Allah'a hamd ederim ki, bize Muhammed ile ik ram eyledi ve bizi tertemiz kld. Yoksa senin dediin gibi deildir. Gnah ileyen baya ve ktlk ileyen yalancdr" dedi. Sonra Ziyad'n olu hasta olan Zeyne'l-bidn Hazretleri'ne ba kp, "Adn nedir?" diye sordu. O da, "Ali" diye cevap verdi. Ziyad'n olu, "Hseyin'in oiu Ali'yi Allah ldrmedi m i ? " dedi. Zeyne'l-bi dn de, "Ali adnda baka bir kardeim vard. Halk onu ldrd" de yince, Ziyad'n olu, "Onu Allah ldrd" deyince Zeyne'l-bidn sus tu ve Ziyadin olu, "Niin sylemiyorsun?" diye sorunca, "Canlan, ldkleri zaman Allah alr" anlamna gelen yeti okudu. Buna gre lenlerin ruhlarn alan yce Allah'tr. Ama ldrenler byk ceza y hak ederler, demek olacandan Zeyne'l-bidnin bu cevabndan Ziyadin olunun can sklmakla, "Vallahi sen de onlardansn" di yerek onun da ldrlmesini emredince, Hz. Zeyneb, feryad etti ve, "Ey Ubeydullah! Eer m'min isen onu ldrdn takdirde beni de ldr" dedi. Zeyne'l-bidn de, "Ey Ubeydullah! Eer Peygamber so yuna balln varsa beni ldrdn zaman kadnlara Allah'tan kor kan bir adam yanlarna kat ki, Mslmanca onlar koruyarak yerle rine ulatra..." diyerek vasiyet edercesine tte bulundu. Ziyadin olu, bir sre hayretle bakt ve onu ldrmekten cayp brakt ve. "Herkes camiye gelsin" diye iln ettirdi. Halk camiye topland. Ziyadin olu, minbere kp, "Allah'a hamd ederim ki, hakk ortaya kard ve M'minlerin Emri Yezid'e ve yandalarna yardm etti ve yalancnn olu yalanc Ali olu H seyin'i ve onu tutanlar ldrd" dedi. Afif Ezd olu Abdullah, Hz. Ali'yle beraber olarak bir gz De ve gnnde ve teki gz Sffiyn'de gitmekle, iki gz grmez oldu u hlde gndzleri geceye kadar camide ibadetle urar, sonra evi ne dnerdi. Ziyadin olunun bu sama sapan szlerini iitince hemen yerinden srad, "Ey Mercane'nin olu! Yalanc olu yalanc baban ile sensin. Peygamber oullarn ldrp de dorularn szn syl yorsun" deyince Ziyadin olu, hemen onu cami iinde astrd. Ziyadin olu bylece halkn gzn korkutmaktaysa da Hz. H seyin'in ldrlmesi Mslmanlarn gznde pek byk bir cinayet olduundan, iin sonunu da dnvordu. Bundan dolay Sa'd olu
KERBEL
FACASI
525
mer, Kerbel'dan dnnce Ziyad'n olu, "Ey mer! Hseyin'in l drlmesi iin sana yazm olduum mektubu geri ver" deyince, "Ben, onun hkmlerini yerine getirdim. Mektubu da yitirdim" dedi. Zi yad'n olu, "Mutlaka bulup getireceksin" diye sktrnca mer de, "Vallahi zr dilemek iin, yal Kureylilere okumak zere sakland. Vallahi ben sana Hseyin hakknda bir tte bulundum ki, eer Ebu Vakkas olu Sa'd'a etseydim babalk hakkn yerine getirmi olur dum" deyince, Ubeydullah'm kardei Ziyad olu Osman, "mer do ru syledi. Vallahi keke kyamet gnne kadar Ziyadoullarnm bu runlarnda birer halka olayd da tek Hseyin ldrlmeseydi" dedi. Ubeydullah da bunu red ve inkr edemedi. Ziyad olu Ubeydullah'm anas Mercane de ona dnerek, "Ey al ak! Peygamber olunu ldrdn. Sonsuz olarak cennet yz grme yeceksin" dedi. Ziyad'n olunun o kadar gz kzm ve kalbi karar mt ki, kendisini hibir sz etkilemiyordu. Sonra Ziyad'n olu Hz. Hseyin'in mbarek ban ve teki Kerbel ehitlerinin kutlu ba larn, kadn ve ocuklar am'a gnderdi. Zeyne'l-bidn de onlarla beraber idi. Ancak ellerine kelepe ve boynuna zincir vurdurdu. am'a vardklarnda Kays olu Zheyr, Yezid'in yanma girdi, mjde verdi, Kerbel olaynn her ynyle olu tarzn anlatt. Yezid' in gzleri yala doldu. "Allah, Smeyye'nin oluna lanet etsin" dedi. Hz. Hseyin'e rahmet okudu, "Bana gelseydi onu affederdim" dedi ve Zheyr'e bir ey vermedi. Rivayet edilmitir ki: Hz. Hseyin'in mbarek ban Yezid'in nne koyarak olup biteni anlattklar zaman Kzeyr olu Amir'in k z olup Yezid'in nikh altnda bulunan Hind bu szleri iitince ara fa brnp kt, "Ey M'minlerin Emri! Reslllah'n (s.a.v.) kz Fatma'nn olu olan Hseyin'in ba m?" deyince, "Evet odur. Re slllah'n kznn oluna yas tut. Allah belsn versin Ziyad'n o lu, acele edip onu ldrd" dedi. Sonra Yezid, izin verip de halk ieri girince, Hz. Hseyin'in m barek ba nnde idi. Elindeki deynei Hz. Hseyin'in azna koyup oynuyordu. Ebu Berze Eslem (r.a.), "Deynei Hseyin'in azna ko yup eleniyor musun? ok kere grmm ki, Reslullah (s.a.v.) bu aza azar azar su iiriyordu. Ey Yezid! Kyamet gn toplanlacak yere gelirsiniz, senin balanman isteyecek olan Ziyad'n oludur, bunun balatcs ise Muhammed'dir (s.a.v.)" deyip kalkt ve kp gitti. Yezid dedi ki, "Bilir misiniz, bu neden oldu? Bu sayg deer adam benim babam Ali, onun babasndan hayrldr ve anam Fatma, onun anasndan hayrldr ve dedem Reslullah onun dedesinden ha yrldr, ben de ondan hayrlym ve halifelie ondan daha uygunum dedi. Onun babasyla benim babam ii hakemlere braktlar. Hangi sinin kazand biliniyor. Allah iin anas (Reslullah kz Fatma) benim anamdan hayrldr. Dedesine gelince Allah'a ve hiret gn ne iman eden kimse Reslullah'a kimseyi eit tutamaz. Fakat Hse yin fkh ve itihad dolaysiyle syledi ve 'De ki: Allahm sen ml-
526
PEYGAMBERLER
VE H A L F E L E R TARH
(Cilt:
1)
kan malikisin ve mlk dilediine verirsin' anlamna gelen yeti ak lna getirmedi." , Sonra kadnlar, Zeyne'l-bidn ile birlikte Yezid'in divanna ge tirilince Hz. Hseyin'in mbarek ba Yezid'in nndeydi. Kadmar onu grnce barp artlar. Yezid'in kadnlar ve Muaviye'nin kz lar da feryad kopaunar. hz. Hseyin'in kz Fatma, "y xezid! itesluliahin kzlar tutsak mdi'V" deyince Yezid, "Ey kardeimin k z! Ben bunu islemezdim" dedi. Sonra kadnlar, Yezid'in harem dai resine alndlar. Btn saray halk olan kadnlar gelip onlara basa l dilediler ve onlarla beraber yas tuttular ve neleri alnmsa sordu lar, kayplarn kat kat verdiler. Bundan dolay Hz. Hseyin'in kz Skeyne, "Muaviye oiu Yezd'den hayrl bir., kfir grmedim" der di. Sonra Yezid, Eeyne'l-bidn'in demirlerini zdrd. Onu yanma getirdi ve onu ve kadnlarn hareminde ayrca bir daireye kondur du. Akam sabah sofrasna artrd. Kuleliler, Hz. Hseyin'in ban am mescidine getirdiklerinde Hakem olu Mervan gelip sordu. Olup bitenleri anlattklarnda hemen dnp gitti. Sonra kardei Hakem olu Yahya gelip sordu. Ona da' ay n ekilde anlattklar zaman, "Siz, kyamet gn Resluliah'n (s.a. v.) huzuruna girmekten yoksunsunuz. Ben bundan sonra sizinle be raber bir ite bulunmam" dedi ve onlardan ayrld. Sonra Yezid'in ya nma girdikleri zaman Hakem olu Yahya, Kerbel olayndan dolay zntsn ve Smeyye'nin olunu ktleyici iirler syledi. Yezid onun gsne vurup "Sus!" dedi. Dier baz airler ise Hz. Hseyin hakknda etkili atlar syle meye ve Mslmanlarn gnllerini yaralamaya baladlar. Yezid, Ehl-i Beytin yol ihtiyalarn hazrlad. Yanlarna asker de katarak onlar Medine'ye gnderdi ve Zeyne'l-bidn iie vedalar ken "Yce Allah, Mercane'nin oluna lanet etsin. Vallahi ben olsam babann her trl teklifini kabul ederdim. Fakat kader byleymi ne re... Her ne ihtiyacn varsa bana yaz. Yerine getirilecektir" dedi. Ziyad oiu Ubeydullah, Kerbel olaynn arkasndan Medine'ye mjde gndermiti. Mjdeci Medine'ye varnca durumu Sad olu Amr'a bildirdi. O da tellllar araclyla olay iln ettirdi. Haimoullarnm kadnlar, feryad kopardlar, Medine'de sanki kyamet koptu. Ebu Talip olu Akylin kz pek etkili beyitler syledi, halkn kaiblerini kan alatt ve gzlerinden sel gibi ya aktt. Sad olu Amr du yup geldi. "Bu da Osman'n ldrlme facias gibi bir olaydr" dedi. Mslmanlar ise bu faciadan dolay son derece zldler. meyye oullarndan nefret eder oldular. Rivayet edilir ki: Yezid, bu Kerbel olayndan dolay Mslman larn kalbleriin pek ok zgn olduunu grnce, "Allah, o Mer cane'nin oluna lanet etsin. Hseyin'in tekliflerini kabul etmeyerek onu ldrd. Ve onun ldrlmesiyle halk bana gcendirdi, insanla rn kalblerinde benim iin dmanlk tohumu ektirdi. yi kt herkes
BAZI OLlMLEIt
Hseyin'in ldrlmesini bylterek bana iten dmanlk besler ol dular" dermi.
az lmler
Bu ackl olaylar arasnda Bedir'de bulunanlardan Ittk olu Cabir ve ashabdan Amr Elemi olu Hamza (r.a.) ikisi de yetmibirer yanda teki dnyaya gmlerdir. Ashabdan ve Kfe ileri gelenlerinden Arata olu Halid (r.a.) da bu sene lmtr. Yine o srada Rdvan biatnda bulunanlardan Amr Mzeni oiu Aiz ve ashabdan nl Hure olu Kays ve Uhud'da bulunanlardan en sardan Ebu Hayseme ve Bedir'de bulunmu olan ensardan Malik olu Utban (r.a.) br dnyaya gmlerdir.
Zbeyr'in
Olu
Hz. Hseyin'in ehit edilii ve Peygamber soyu hakknda meyye oullarmn hatrlara gelmedik ekilde ihaneti zerine islm kamuoyu o kadar zld ki, Emeviye Devleti temelinden sarsld. Mekke'de Zbeyr olu Abdullah, halka-ok gzel ve etkili bir iutbe okudu. Hz. Hseyin'in ldrlmesinin ne derece byk bir cinayet olduunu syledi ve Kfeliler i yerdi ve ayplad. Yemame'de de Amir Hanef olu Necdet, meyyeoullar aleyhine ayakland. Mekkeliler Zbeyr'in oluna, "Meydana k, halktan biat al. n k Hseyin'den sonra sana engel olup zorluk karacak kimse yok tur" dediler. Zbeyr'in olu ise gizli biat alp, "Acele etmeyiniz" der di. nk Mekke Emri, Sad olu Amr onun hakknda pek kinli ve sert olduu hlde, yumuaklkla ve gler yzle muamele ederdi. Muaviye olu Yezid, Zbeyr olu Abdullah'n Mekke'de birok halk kendi tarafna ektiini haber alnca, onu zincire vurduimak zere yemin etmi ve gm bir zincirle zel kiiler gndermi oldu undan Zbeyr'in olu da Yezid'in adamlarndan saknp ihtiyatl hareket ederdi. Arafat'ta Velid vakfeden sonra hareket edince haclar da ona uydularsa da, Zbeyr'in olu kendi adamlaryla beraber ayrca durup sonra hareket etti. Amir olu Ca'de de onu takip etti. Fakat Ca'de,. Zbeyr'in oluna gelip gider olduundan halk onun da yaknda Z beyr'e biat edeceini mit ederdi. O srada Ebu Sfyan olu Utbe olu Velid ile teki baz Emev emirleri, "Sad oiu Amr istese Zbeyr'in olunu' tutup sana gnde r i r d i " diyerek onu Yezid'e ekitirmekle Yezid, hemen bu altmbir senesi sonlarnda Amr' grevden alarak Hicaz valiliini Utbe olu Velid'e verdi.
528
1)
Utbe olu Velid, Hicaz blgesine vali olunca, Mekke'de oturarak bir bahane ile Zbeyr'in olunu yakalayp tutmak zere frsat gze tirdi. Zbeyr'in olu da ondan saknarak ihtiyatl davranarak altmiki senesi balarnda Velid hakknda bir hile yapt. Yezid'e, "Sen bize bir akn adam gnderdin. Doru drst ha reket edemiyor. Eer akll ve ahlk yumuak bir adam gndersen umulur ki, ileri kolaylatrp ve bu dank ve kark durumu toparlaya" diye bir mektup yazd. Yezid de Velid'in grevine son vere rek yerine Ebu Sfyan olu Muhammed olu Osman' tyin etti. Os man ise gen ve tecrbesiz biriydi. Sanki Medinelileri kendine ekmek iin Medine'den am'a sekin bir kurul gnderdi ki, ilerinde Uhud'da ehit olan nl Hanzale'nin olu Abdullah ve ashabdan Amr Mah zunu olu Abdullah, Zbeyr olu Mnzir ve Medine byklerinden bakalar vard. Yezid onlar ok gzel arlad. Hrmette kusur etmedi. yle ki, ok faziletli ve dindar ve kavminin gznde hrmet edilen ve onlarn efendisi olan Hanzale olu Abdullah'a yzbin ve beraber bulunan sekiz oluna onar bin ve Zbeyr olu Mnzir'e yzbin dirhem bahi verdi. Onlar ise Yezid'in uzaktan iittikleri ktlklerini yakndan aka grnce ondan btn btn nefret etmilerdi. Bundan dolay Medine'ye dnlerinde aktan onun ktlklerinden sz ederek. "Biz, bir adamn yanndan geliyoruz ki: Dini yok, arap iiyor. Hatt sarho olup namaz terkediyor. Tanbur alyor, nnde kekler oy nuyor. Allah'a ahitlik ederiz- ki, biz onu indirdik" dediler. Hanzale olu Abdullah da kalkt, "Biz, bir adamn yanndan geldik ki, bu oullarmdan baka kimseyi bulamasam yalnz onlarla bu adama kar savarm. Bahiini kabul ediim de ona kar kuvvet toplamak iin dir" dedi. Bunun zerine Medineliler Yezid'i halifelikten indirerek Hanzale olu Abdullah'a biat ettiler. Yezid bunu renince ensardan Beir olu Nu'man' Medine'ye gnderdi. O da varp Medinelilere tte bulundu. "Siz am askerine kar koyamazsnz" dedi. dinlemediler. O da am'a dnd. Medineliler altm senesi balarnda valileri Muhammed olu Osman' Medine'den kardlar. meyyeoullarn bin kadar adamla Hakem olu Mervan'n evinde sardlar. Onlar da am'a mektup yazp Yezid'en yardm istediler. Bir aralk eman ile kp Medine'den savu tular. Yezid, hemen Sad olu A m r i Medine'ye memur ettiyse de Sad olu Amr, "Senin iin ileri dzene sokarak lkeyi inzibat altna al mtm. Ama imdi Kurey'in kanlarn dkmek gerekecek. Ben de bu hizmette bulunmak istemem" diye cevap verdi. Sonra Yezid, hemen Kfe valisi Ziyad olu Ubeyduliah'a yazlemir yazd. "Medine'ye git ve Mekke'de Zbeyr'in olunu sar" diye emretti. Ziyad'n olu da, "Bir gnahkrda iki cinayeti, yani Reslul-
ZBEYR'N
OLU
529
lahin olunu ldrmek ve Mekke'ye yrmek cinayetlerini toplamak olmaz'' diye zr diledi. Bunun zerine Yezid, Ukbe Mer olu Mslim'i grevlendirdi. Mslim, pek yal ve hasta bir adam olduu hlde grevi yklendi. Onikibin sekin askerle Hicaz blgesine gitti. nce Medine'yi sard. Hanzale olu Abdullah da, Medinelilerle savunmaya ve kar koyma ya kalkt. Abd'l-Muttalib olu Haris olu Raba olu Abbas olu Fazl bir miktar atl ile pek sert saldrarak dmann saflarn yard, Mslim'in yanma kadar vard ve Mslim sanarak klesini ldrd. Fakat Fazl ve onunla beraber Avf olu Abdurrahman olu Zeyd de ehit oldular. Bunun zerine am askerleri Hanzale'nin olu zerine atldlar. O da son derece merte savundu ve ok kanl bir sava ol du. Oullar birer birer kendi nnde ehit olduktan sonra, kendisi ve kardeleri ve Medine ileri gelenlerinden nice adamlar da ehit oldu lar. Bu yzden Medineliler bozuldu. Ebu Vakkas olu Sa'd olu Muhammed de pek ok yararlklar gsterdikten soma ister istemez o da dalanlarn arasna katld. Mslim, gn Medine'yi askerine yamalayp yamalamamakta serbest brakt. Onlar da Medine'ye girip gn dilediklerini ldr dler ve bulduklar mallar ve eyalar aldlar. Ksaca am askeri Re sluliah'n Medine'sini btnyle yamaladlar ve harap ettiler. Anlalan Ebu Zer'in (r.a.), "Medinelilere ldrlmek ve yama ile mjde" diye haber vermi olduu facia bu olmaldr. Bu faciada nllerden pek oklar ldrlmtr. Hseyin olu Zeyne'l-bidn bu olayda halka karmayp, tarafsz kaldndan dola y hakknda Mslim tarafndan kt bir muamele yaplmad. Bu olaym meydana geldii gn altm senesi bitmesine iki gn kalmt. ti. Medine faciasnn haberi altmdrt senesi Muharrem aynn ba nda Mekke'ye ulat. Mslim'in Mekke'ye saldraca anlald. Mslim, Medine'yi yamaladktan sonra ordusuyla Mekke zeri ne hareket etti. Fakat Mellel denilen yere varnca ld. lecei za man komutanlardan Nmeyr olu Husayni ard, "Ey eek palan nn teeltisi (eyerin altna konan kee!) Bana kalsa seni bu askere babu etmezdim. Fakat, M'minlerin Emri, benden sonra babu la a seni tyin etmiti. Ordu ile abuk git, sava hemen balat, Kurey'e meydan verme..." deyip lnce, Husayn orduyla hareket etti ve Safer ayma drt gn kala Mekke'ye eriti. Mekkeliler ve Hicazllar ise Zbeyr olu Abdullah'a biat ederek onun bana toplanmlar ve Medineiilerden kaanlar da oraya sn mlard. F. 34 Zilhicce aynn
Bu sene hac mevsiminde halk ile Zbeyr olu Abdullah da hac et
530
(Ct:
1)
Amir Hanefi olu Necdet de Beyt-i erifi korumak iin, bir k sm Hariclerle Mekke'ye gelmiti. nl Ebu Ubeyd Sakaf'nin olu Muhtar ki, somadan ilere ba kan olarak Kfe'de Emevler aleyhine ayaklanmtr. O da bu srada Zbeyr'in olunun yanma gelmitir. am askeri Zbeyr olu Abdullah' kuattlar. Rebilevvel aynn ne kadar sert ve uzun vurumalar oldu. Haricler ok kan dkerek ve fedakrca savatklar gibi Muhtar Sakaf'nin de pek ok merte hareketleri grld. Harem-i erifte arpmak yasakken amllar Haremin kutsal ln bir yana iterek Kabe zerine mancnklar attlar. Beyt-i erif in rts ve tahta ksmlar yand. Rebilahir aymm banda Muavi ye olu Yezid'in lm haberi gelinceye dek, am askeri o ekilde ku atma ve sktrmakta devam ettiler.
Yezid'in ve S o n r a Olunun l m e s i
Muaviye olu Yezid, otuz bu kadar yandayken altmdrt sene si Rebilevvel aymm onbeinde ld. Olu kk Muaviye yirmibir yandayken onun yerine geti. Yezid'in ld haberi Mekke'ye gelince Nmeyr olu Husayn artk kuatmay kaldrd. Zbeyr olu Abdullah ile haberleerek Ebtah denilen yerde buluup grt ve, "Sen halifelie en uygun olan sn. Gel sana biat edelim ve birlikte am'a gidelim. Emrimdeki as kerin hepsi amllarn ileri gelenleridir. Vallahi kimse senden yz evirmez. Hemen dklen kanlar bir tarafa brakarak genel bir af ilanyla halka gven verelim" deyince Zbeyr'in olu, "Ben bu kan lan hie sayamam. Vallahi Harem ehlinden ldrlen bir adam iin sizden on kii ldrlse yine yetinmem" dedi ve Husayn, ona alak sesle sylerken o yksek sesle, "Vallahi olmaz, blahi yapamam" derdi. Nmeyr olu Husayn, "Allah cezam versin, ben seni akl banda bir adam sanrdm. Ben seni halifelie anyorum, sen ldrmekten sz ediyorsun..." diyerek ondan aynlp, askeriyle beraber Medine'ye gitti. . Zbeyr'in olu piman olarak, "am'a gitmem. Bana burada biat ediniz. Sizin emniyetinizi salarm ve hakknzda adaleti yerine geti ririm" diye Nmeyr in oluna arkasndan haber gnderdi. Nmeyr in olu ise, "Kendin gelmezsen bu i tamam olmaz. nk meyyeoul larmdan halifelie istekli olanlar vardr" dedi ve yoluna devam ede rek Medine'ye varnca orada bulunan meyyeoullaryla birlikte am'a geldiler. amllar Yezid olu Muaviye'ye biat eylemi olduklarndan onlar da biat ettiler.
Y E Z D N VE SONRA OLUNUN LMES
531
Tarihilerin incelemelerine gre Zbeyr olu Abdullah, Arap yi itlerinden ve faziletli ashabdan, ok dindar, ahlk ok beenilen ve vlen, halifelie uygun bir adamd. Fakat kendisinde emirlik vasfy la badamayan iki sfat vard ki, cimriydi ve bir de gr ve tedbiri zayft. Eer Husayn ile birlikte am'a gelmi olsayd btn halk ona biat ederdi. nk Kerbel olayndan dolay m'minlerin kalbleri pek ok zgnd. Arkasndan Hz. Peygamberin Medine'sinin krlp gei rilerek yamalanmasndan ve Beytullahin kuatlmasndan dolay slm kamuoyu, Emeviye Devleti'nden nefret etmi ve soumu; yer yer karklk iaretleri grlmt. Kk Muaviye ise ok insafl ve dindar bir gen idi. Olup biten leri ibret gznden geirdi. in ne derece ar olduunu grd ve kendi devletinden midini kesip nefret ederek bir gn, "Halk camiye gelsin" diye telll bartt. Halk camiye gelip toplandklarnda minbere kt. Hutbe okudu. "Ey insanlar! Ben sizin ilerinizi grmekten cizim. Sizin iin mer gibi bir adam aradm, bulamadm. Danmak iin, Danma Kurulu gibi alt kii aradm, bulamadm. Siz halifelie beendiinizi seiniz" deyip minberden indi ve gidip evinde kapand ve artk meydana k mad. Kays olu Dahhak vekil olarak namazda imamlk ediyordu. meyyeoullar arp kald. Aras ok gemeden Muaviye de ld. Halifelik sresi aydr ve bir rivayete gre krk gndr. lnce baz insanlar, onun kk kardei Hlid'in halifelie se ilmesini isterdi. zellikle Filistin valisi Mlik olu Hassan onu pek ok tutard. nk Mlik olu Flassan vaktiyle Yemen'den gelip de am tarafnda yerlemi kabilelerden olan Kelboulla kabilesi nin eyhi olup, Muaviye olu Yezidin anas Meysn da bu kabileden olduu iin Hassan onun, yani Yezid'in days demek olduundan oullarn pek ok korurdu ve kendisi Suriye'de epeyce kuvvet sahi biydi. Fakat slm kamuoyu, Emeviler aleyhinde olarak yer yer Z beyr olu Abdullah'a (r.a.) biat olunmaktayd. Hatt Yezid'in lmnde Irak valisi Ziyad olu Ubeydullah Bas ra'da bulunup, Irakllar kendisine biat ettirmek istediyse de, emeline kavuamad ve Basra'da ve Kfe'de karklklar kt. Ziyadin olu, g hl ile savuup am tarafna kaarak cann kurtarabildi. Mekkeliler, Medine, Hicaz ve Yemen gibi Irakllar da Zbeyr'in oluna bi at ettiler. Sonra Zbeyr'in olu Msr'a adam gnderdi. Msrllar da ona biat etti. Ksaca Emev Devleti gayretinde yalnz Suriye emirleri kal d. Oysa, Kmnesrn Emri Haris Kilb olu Zfer ve Humus Emri ensardan Beir olu Nu'man da, Zbeyr'in oluna biat ettiler. Emev Devleti'nin temel direi olan Kays olu Dahhak da gizlice Zbeyr'in oluna biat etmi ve meyyeoullar emirlerinin en by olan Hakem olu Mervan hemen Mekke'ye gidip de Zbeyr'in o luna biat etmeye niyet etmiti.
532
1)
(Vervan'a Biat
Edilmesi
Mervan, Zbeyr oiu Abdullah'a biat etmek niyetindeyken, Irak' tan Ziyad olu Ubeydullah am'a geldi ve onun zihnini eldi. Mer van'n dncelerini renince onunla grt. "Sen Kurey'in ey hi ve bir ulu kii okluun hlde, gidip de Zbeyr'in oluna biat eder sen ben senin iin utanrm" demekle Mervan ondan cesaret ald. Meydana knca btn meyyeoullar ve onlar tutanlar ve azadl lan hep basma toplandlar. Yemenli kabileler de onlara katld. Ma lik olu Hassan rdn'e gelip halk Umeyyeoullarma ekmekle u rat. Sonra am'a geldi. Yezid olu Hlid'in halifelie seilmesi ge rektiini belirtti. Fakat, "Mervan gibi bir Kurey by varken H lid gibi bir ocua nasl biat edelim" diye Hassani kendi taraftarlar kandrd. O srada mer olu Abdullah'n (r.a.) halifeiie seilmesi sz geti, fakat, "Zayftr, halifelik iini idare edemez" denilerek o da geri kald. Btn Emevler, Mervan'a taraftar oldu. Yemenliler de onun tarafnda bulunmakla onun tarafllarna "Yemenliler" de nildi. Kays olu Dahhak ile onu tutanlar ise halk Zbeyr'in olunun tarafna armakla direndikleri iin, bu toplulua da "Kaysiyye" denildi. Bu iki taraf arasmda ok konumalar ve ekimeler oldu. Sonun da bu altmdrt senesi Zilkade aynda am'n dnda Merc-i Raht'ta ok kanl bir atma oldu. am byklerinden ve nl kiilerden o u e beraber Kays olu Dahhak ldler. Kaysiyye pek fena hlde bozulup dalnca Mervan, am'a girdi. Ebu Sfyan olu Muaviye'nin sarayna indi. Btn halk ona biat etti. Beir olu Numan, Dahhak'a yardm iin Humus'tan asker gn dermiti. Bu asker de Merc-i Raht'ta bulunarak bozgun bir hlde d nnce Numan, gece Humus'tan katysa da halktan bazlar arkasn dan yetiip onu idam ettiler. Knnesrn Emri Haris Kilb olu Zfer de Kaysiyye'nin bozgun haberini alnca savuup Karksiya'ya gitti. Oradaki Kays Aylan kabi lesiyle -birleerek Zbeyr'in oluna uymak zere Mervan'a kar dur maya karar verdi. Sonra Mervan, Sad olu Amr ile birlikte Msr'a gitti. Zbeyr'in olunun adamlarn kovarak Msr' ele geirdi. Olu Abdlaziz'i M sr valisi yapt. O srada Zbeyr olu Abdullah da bir miktar askerle kardei Mus'ab' am zerine gndermiti. Mervan Msr'dan dn nde durumu renince, ona kar yeteri kadar askerle Sad olu A m r i gnderdi. arpma sonunda Mus'ab bozuldu. Mervan da hibir engelle karlamadan gelip am'a girdi. Msr da onun elinde kald. Fakat Hicaz ve Irak tarafndan endieli idi. Oysa o zaman, bozguncu larn ve iki yzllerin yeri olan Irak'ta pek ok anlamazhk ve kar klk sebepleri hazrlanmaktayd. Nmeyr olu Husayn, am askeri ile Zbeyr'in olunun zerine
MERVAN'A BAT EDLMES
5 3 3
ynelince, Haricler Kabe'yi korumak iin, Mekke'ye gitmiler ve am askeriyle merte vurumulard. Haricler Hz. Osman' sevmezlerdi. Fakat sava srasnda mezhep konusunu amaya vakit bulamad. Ye zid'in lm zere an askeri dnnce, Zbeyr'in olunun inancn sordu. Onun Hz. Osman' sevdiini anlar anlamaz yanndan ayrld lar. Yemame ve Basra taraflarna daldlar. lerinden Dir ksm bu srada Ehvaz'a gittiler. Orann mallarn toplar oldular. ialar ve Tevvbn (Tvbeliler) unvaniyle Kfe'de gizlice bir topluluk kurarak, sava hazrlklar yapmakla urayor ve frsat bek liyorlard. Kerbel olay zerine kendilerine byk pimanlk gelerek ve, "Biz Hseyin'i ardk, geldi. Sonra ona yardm etmedik. O da yalnz kald ve haksz yere ldrld. Buna biz sebep olduk. Biz onun katillerini ldrmedike zerimizden bu utan lekesi kalkmaz" diyerek tvbe ve istifar ettiler. Hz. Hseyin'in kann isteyerek ayaklanmak ve onun katillerinden almak zere yemin etmilerdi. Be bakan larndan birisi ashabdan Sard v Huz olu Sleyman (r.a.) d. Onu kendilerine Emr yapmlard. Bunun zerine Sard olu Sleyman Medain'de ve Basra'da olan ilerle haberleir ve gizlice halk, Hz. Hse yin'in kann istemek zere ayaklanmaya arr, sava letlerini top lamaya gayret eder oldu. Mekke'nin kuatlmasnda Zbeyr'in olu e birlikte bulunan Muhtar Sakaf Yezid'in lmnden sonra da bir sre Zbeyr'in o lunun yannda bulunmusa da, umduu memurluklara kavuamad ndan can sklm ve Irak tarafna giderek, aitmdrt senesi Ra mazan aynn ortalarnda Kfe'ye gelmi ve ilerle grp,* "Ben, Mehdi Hanife olu Muhammed'in yanndan geliyorum. Beni size ve zir ve emin olmak zere gnderdi" demekle iilerin bir ksm ona uymutu. Rdvan biatmda bulunup Zbeyr'in olu tarafndan Kfe valisi yaplan ensardan Yezid olu Abdullah (r.a.) e Kfe'nin harac ze rine memur olan Talha olu Muhammed olu brahim de, Muhtar'm geliinden bir hafta sonra, yani Ramazan aynn sonlarnda Kfe'ye ulamlard. Kelboullar eyhi Malik olu Hassan, Mervan'm Halifelik ma kamna gtrlmesine sebep olmusa da, Mervan'dan sonra Yezid o lu Hlid'in halife olmas iddiasmdayd. Bu yzden Mervan'm Halid'den kukusu ar basmakla, nemini gidermek zere onun anas ve Yezid'in kars olan mm Haim'le evlenmiti. Sad olu Amr ise Msr'n ele geirilmesine yardm ve Zbeyr o lu Mus'ab'a stn gelmekle byklenerek, "Mervan'dan sonra hali felik benim hakkmdr" dedii Mervan'm kulana gidince altmbe senesi iinde, Mekke ve Medine byklerini toplad. Abdlmelik ve Abdlaziz adl oullarm veliaht ederek halk onlara biat ettirdi. Her zaman Halid'i halkn gznden drmek isterdi. O kadar ki, bir gn meclisinde bir toplulukta Halid'i irkin szlerle aalayp horla dndan, o da anasna ikyet etmi. Anas da Mervan'a kin bala-
534
(Cilt:
1)
m ve frsatn gzetip, bu altmbe senesi Ramazan ay balarnda Mervan onun evinde uyurken yzne bir yastk koyup ve cariyeleriy le beraber zerine oturup Mervan' boduktan sonra "M'nmlerin Emri anszn ld" diye barmtr. Mervan bu ekilde lnce yerine olu Abdlmelik Halife oldu. te ki olu Abdlaziz de, Abdlmelik'e uymak zere Msr valiliinde kal d. Mervan saken iki ordu hazrlayarak birini Medine'ye ve tekini Ziyad olu Ubeydullah'm komutasnda Irak'a gndermiti. Medine'ye giden ordu bozguna uramtr. Ziyad'n olunun emrinde giden ordu da Karkisiya'ya gitti. Haris olu Zfer'i vurup Karkisiya iini bitir dikten sonra gidip Irak' ele geirecekti. Mervan lnce olu Abdl melik, Ziyad olu Ubeydullah' yerinde brakt ve emrini yeniledi. O srada ise ilerden bir ksm fedailer toplanarak-am snrna doru gelmekteydi. Sard olu Sleyman, Tevvabn sanyla kendisine uyan iilere ha reket etmek zere, bu altmbe senesi Rebiiahir aymm bam tyin etmi olduundan o gn Kfe ehrinden kp Nahile denilen yere kondu. Bana drtbin kadar i topland. Kendi defterinde ise onaltbin asker kaytlyd. "Tevvabn'in kalan nerede?" diye sordu. kibin kadarm ''Muhtar Sakaf ayartt, kendisine balad" dediklerinde, "Geri kalan onbini nerede kald. Bunlarn din ve iman yok mu, ye minleri nerede kad?" dedi. "Kfe'den Hseyin'in cn almak iin geldiniz ey Tevvabn" diye telll bartt. Sonunda bin kadar adam daha topland. "Gnlsz askern ne faydas olur, ite doruluk ve i tenlikle hareket edecek fedailer bundan ibarettir" denildi. Byle d valarda geveze ok olur, i gren az bulunur. Sleyman'n defterinde yazl olan onaitbin kiiden ancak bebini toplanabildi. Kfe valisi Yer.id olu Abdullah ise Ziyad oiu Ubeydullah'm b yk bir orduyla hareketini renmi olduundan Kfe'nin kuvveti nin azaltlmasn istemezdi. Bundan dolay baz ehrin bykleri ile birlikte Nahie'ye kp Sard olu Sleyman ile grt. "Siz bizim kardeimizsiniz, bu ehrin ileri gelenisiniz, bizden ayrlmaynz ve bi>:im kuvvetimizi azaltmaynz, dmanmz geldii zaman hep bera ber savunalm" diye tte bulundu. Sleyman ve arkadalar ise Hz. Hseyin'i Kfe'ye arp da, Kerbel'ya geliinde yardmna koma dklarndan tr, ilemi olduklar byk gnah dne dne znt iinde kaldklarndan dolay, bu uurda can vermeyi kurmu olduklar iin, bir trl t kendilerini etkilemediinden niyetlerin de srar ile, "Biz, kazaya raz olarak Allah'a bel balayarak gidece iz" diye cevap verdiler. iler Kerbel olayndan nce bu kadar fedakrl etmi olsayd lar i" baka ekle girmi olurdu. Fakat pimanln faydas olmaya cak bir zamanda piman olup da, kzgnlkla kendi balarna hareket leri kendilerini tehlikeye atmak dernekti. Bununla beraber dzgn bir orduda bulunsalar epeyce i grebilirlerdi.
MERVAN'A BAT EDLMES
535
Bunun zerine Yezid olu Abdullah, "Sabrediniz. Hi olmazsa si zinle beraber gitmek zere bir miktar asker hazrlayalm da dmana kar kuvvetli bulunasnz" dediyse de yarar olmad. Sard olu S leyman, hemen Rebilahir aynn beinci cuma gn leden sonra hareket emrini verdi. Tevvabn'den bir ou ondan ayrld. Geri kald. Sleyman bunu da nemsemedi. "yle gayretsizlerin varlklarndan yokluklar daha iyidir" diyerek yrye geildi ve ertesi gn Kerbel'ya vard. Bu Tevvabn topluluu, Hz. Hseyin'in trbesine varr varmaz feryad kopardlar. Gnahlarndan tvbe ve istifar ettiler. Yirmi drt saat orada durup aladlar. Sonra birer birer trbeye veda ederek Enbar'a gittiler. Kfe valisi Abdullah, onlarn byle dank ve dzensiz hareket lerine bakarak, "Bu topluluktan ilk alacamz haber, onlarn bozu lup yok olacaklar eklindeki zntl haberin iareti olacaktr" di yerek zld. iler, Enbar'dan kalkarak Karkisiya'ya eritiklerinde Haris o lu Zfer kaleden kp onlarla grt, kendilerine ikram etti. "Bu rada kalnz, bizimle beraber olunuz. Dman pek kuvvetli geliyor. Birlikte savunmaya ve kar koymaya alalm" dedi. Sard olu S leyman ise, "ehrimiz halk da bize byle dediler. Ama dinlemeyip yrdk. Burada da duruculardan deiliz" diyerek Karkisiya'dan ha reketle Ayn- Verde Re's'l-Ayn denen yere indiler. Be gn orada ka lp dinlendiler. Ziyad olu Ubeydullah da byk bir orduyla oraya bir gnlk uzakl olan yere gelmiti. Sard olu Sleyman tarafndan ileriye gnderilen drtyz atl, amllarn bir blyle karlaarak vurup bozdular ve amllarn hayvanlarn yama ettiler. Ziyad oiu Abdullah, bunu renince onikibin askerle Nmeyr oiu Husayn' ileri gnderdi. Sard olu Sleyman da onu karlad. Cumadelula aynn yirmialtsnda iki taraf birbiriyle karlatlar. aml lar ileri itaate ardlar. Onlar da, "Mervan'm soyunu indirerek Ziyad'n olunu bize veriniz. Biz de Irak'tan Zbeyr olu Abdullah'n memurlarn kovalm. Halifelik Peygamber'in Ehl-i Beytine kalsn" deder. ki taraf, birbirinin teklifini kabul edemediinden birbiri ze rine saldrdlar. Akama kadar vuruma uzad. stnlk hep iilere yz gstermekteydi. Ertesi gn sabahleyin Ziyad'n olu tarafndan Husayn'a yardm iin sekizbin asker geldi. iler son derece iddetle arptlar. ki taraftan pek ok kimseler ld ve yaraland. Sonunda akam eriti. Savaa ara verildi. Ertesi cuma gn sabahleyin Ziyad' n olu tarafndan daha onbin kadar yardmc asker geldi. Sabahle yin pek iddetli arpmalar oldu. am askeri pek oalarak her taraf tan Tevvabn'i kuatmaya baladlar. Sard olu Sleyman onu grn ce hemen, "abuk Rabbine kavumak isteyenler yanma gelsin" diye rek klcnn knn krd. Askerinden bir ou da ona uyarak klla rnn knlarn krdlar ve fedakrca amllar zerine atlarak ok kanl bir savaa giriter. amllardan pek ok halk ldrdler ve ya raladlar.
53b
(Cilt:
1)
Husayn grd ki i yaman. Bu fedailer pek iddetli saldryorlar. Hemen yaya okular artarak o fedailer zerine ok yadrd. Sard olu Sleyman (r.a.) ldrld. Onun vasiyeti zerine srayla sanca alan bakanlar da birer birer dp ldrldler. Tevvabin'de kar koyacak g kalmad. Fakat yine akama kadar dayandlar. Ka ranlk basnca amllar ordughlarna dndler. Bakanlardan eddad Becel olu Rifa hemen kl artklar olan Tevvabn'i toplad. Sava alann brakarak katlar. Darmadank olarak Karkisiya'ya can attlar. gn orada kaldktan sonra Kfe'ye dndler. Ondan sonra Ziyad'n olu da Karkisiya savalaryla uramtr. O srada Basra ve Ehvaz taraflarnda da Haricler titremekle pek ok arpmalar olmutu. Sonunda halkn byk abasyla topluluk lar datlm ve nice azl ve belli bal balar ldrlmtr.
Kabe'nin T a m i r i
Zbeyr olu Abdullah (r.a.) bu srada gen ashapdan Mut olu Abdullah' (r.a.) Kfe valisi yapmtr. Geen yl Nmeyr olu Husaynin att mancnk talarndan Kabe'nin duvarlar atlam ve ypranm olduundan Zbeyr'in olu, Kabe duvarlarnn hepsini ykarak yeniden yaptrp onard. Kurey ev velce Kabe'yi yaparken Hatm-i Hicri dnda brakm olduklarndan, Zbeyr'in olu bu sefer Hz. brahim'in yapt gibi yaptrd. Hicri Beyt-i erifin iinde brakt.
A m r Olu Abdullah'n V e f a t
As olu A m r i n olu Abdullah altmbe senesi iinde hayat der sini bitirdi, ld (r.a.). Babasndan oniki ya kkt. Babasndan nce slm olmutu. Babasnn zoruyla Sffiyn'de onunla beraber bulunduysa da, silah kul lanmad. Bununla beraber, "Keke yirmi sene nce lcydirn de Sffiyn' de bulunmayaydm" dermi. ok bilgin ve faziletli bir kiiydi. Ebu H reyre (r.a.) dermi ki: "Benden fazla hads ezberleyen yoktur, ancak As olu Amr olu Abdullah ki, o yazard ben yazmazdm."
Muhtar'n k
Muhtar Sakaf Kfe'ye gelip, "Mehdi Hanife olu Muhammed'in vezir ve eminiyim" diyerek gizlice ileri davete kalkmakla ialardan bir ksun ona balanmlard. Sard olu Sleyman ldrlp de, top luluu daldktan sonra meydan kendisine kald. Gittike onu tu-
MUHTAR'IN IKII
537-
tanlar oald. nl Eter'ln olu ve Kfe'de airet, kuvvet ve kud ret sahibi olan brahim'i de bir aralk kendisine ekmekle Muhtar'm kuvveti artt. Kfe'de gizlice kendisine biat edenlerin says onikibine ykseldi. Bunun zerine altmalt yl Reblevvel aynn ondrdnc perembe gecesi ayaklanmak zere karar verdi. Bu kararn ! arafdarlarna bildirdi. Oysa, "Muhtar, u iki gecenin birinde ayaklanacakn" diye K fe valisi Muti olu Abdullah'a haber verilmiti. O da meydanlara ve lzm geien yerlere inzibat askerleri ile zel memurlar gndermiti. Gne battktan soma Ester olu brahim bir miktar silahl adamla ryla Muhtar'm yanma giderken Muti'nin olunun memurlar onu geri evirmek istediklerinden savaa baland. iler tarafndan, "Mu hammed soyunun Emini k. Ehl-i Beyt ehitlerinin lerini almak isteyenler gelsin" diye barld. Hemen Muhtar'a biat etmi olanlar yer yer toplanmaya balad lar. Mut'nin olu tarafndan da derhal yedi-sekizbin asker toplanp gnderildi. Kanl bir arpmaya baland. Eter'in olu, babas gibi merte ve fedakrca vuruarak sava kazand. Mut'nin olu ister is temez savuup, Dar- Ebu Musa'da gizlendi. Eter'in olu gelip hk met konan ele geirdi. Hemen Muhtar gelip hkmet konana gir di. Sabahleyin Kfe ileri gelenleri, mescide ve hkmet kapsna ge lip toplandlar. Muhtar mescide gitti. Minbere kp ok edeb bir hutbe okudu. "Ey insanlar! Doru yol zerinde olan bir biat ile biat ediniz. Vallahi Ebu Talip olu Ali ile Ali'nin soyunun biatmdan son ra byle bir biat etmediniz" deyip indi. Kfe ileri gelenleri gelip Al lah'n kitabna ve Resluliah'n snnetine uymak ve Ehl-i Beytin kan larn istemek ve zayflar korumak zere biat ettiler. Bylece Kfe'de bir ia hkmeti kuruldu. Muhtar, herkese iltifat ve gzel muamele ederek halk gzel g zel mitlere drd. Mut'nin olu Dr- Ebu Musa'da gizlenmi ol duunu renince savuup gitmesi iin kendisine yzbin dirhem yol luk gnderdi. O da savuup Basra'ya gitti. Muhtar, Beytlmal'da yani Hazine'de dokuz milyon dirhem bul du. Onlar kendisinin silah arkadalarna paylatrd. Eter'in karde i Haris olu Abdullah'a sancak verip onu Ermenistan tarafna, Utarid olu meyr olu Muhammed'i Azerbaycan'a, Kays olu Sad oiu Abdurrahman' Musul'a, Mes'd olu shak' Medain'e ve Yeman olu Huzeyfe olu Sa'd' Hulvan'a memur etti. Zbeyr'in olu tarafndan Musul valisi olan Kays olu E'as olu Muhammed de bunun zerine iin sonunu beklemek zere Musul'dan kalkp Tekrit'e gitti. Sonra gelip Muhtar'a biat etmitir. Sonra Muhtar divan kurdu. Halkn dvalarn grmeye balad. Sonra "lerin okluu adliye ileriyle uramaya engel oluyor" diye rek dvalarn grlmesini eskiden olduu gibi hkim ureyh'a brak t.
538
(Cilt:
1)
Ziyad'n Olunun Sava

Ziyad olu Ubeydullah byk bir orduyla Karkisiya zerine gel di. Zier'in iini bitirdikten sonra varp Irak' ele geirmekle grev liydi. Tevvabn topluluunu dattktan sonra Karkisiya'y sktrma ya devam etmiti. Zfer ise Kays Aylan kabilesiyle birlikte iddetle kar koyduklarndan Zyad'm olu artk o taraftan vazgeerek, bu srada ordusuyla Musul zerine yrd. Muhtar tarafndan Musul'a gnderilmi olan Sad olu Abdurrahman, Tekrit tarafna ekilerek durumu Muhtar'a bildirdi. O da bin sekin atl ile Enes Esed olu Yezid'i Musul tarafna gnderdi. Enes olu Yezid, Medain zerinden Musul'a doru hareket etti. Musui snrn aarak Batl denen yere kondu. Ziyad'n olu ise onun hareketini duyunca ona kar Musul'dan er binlik iki tmen gn derdi. Bu tmenlerin birisi bir gn evvel kp Enes olu Yezid'le kar lat. Arefe gn sabahleyin savaa baland. am askeri bozuldu. Komutanlar ldrld. Geriden gelen tmen bozgun askeri alp bir likte Bath'ya geldiler ve ertesi gn Kurban bayram sabah savaa giritiler. Onlar da fena hlde bozuldular, kimi ldrld ve kimi yaraland ve tutsak oldular. Enes olu Yezid ise ar hasta olduu halde askere kumanda ede rek bu zaferi grdkten sonra o gn akam st ld. Vasiyeti ze re Azib Esed olu Verka komutan oldu. teki komutanlar ile dan mada, "Ziyad'n olu seksen binlik bir orduyla gelmi. Biz ona nasl kar koyabiliriz? Sava bugn kazanrsak yarn kaybederiz" denile rek oradan geri dndler. Muhtar, bunu haber alnca Ester olu b rahim'i yedibin askerle o tarafa gnderdi.
Hz. Hseyin'in Katillerinin ldrlmesi

Kfe ileri gelenleri Muhtar'n stnlk kurmasndan ve hkmet mesinden endie duyduklar iin, Eter'in olunun Musul tarafna gi diini frsat bilerek hemen Muhtar'n aleyhine ayaklandlar. Kfe d ndaki meydanlara toplandlar. Muhtar bunu duyunca hemen Eter'in dnmesi iin kendisine emir gnderdi ve ayaklananlar bir sre haberleme ve bir sre vu rumalarla oyalandrd. Eter'in olu da abucak gelip yetiti. Meydan- Seb'de kanl bir arpmaya tututu. syanclar bozuldu. Pek ou krld. Beyz kii tutsak edildi. Muhtar'n yanma gtrld. "Bunlarn hangileri Kerbel olaynda bulundu? Soruturulsun." di ye emretti. Aratrlnca ikiyzkrksekizinin Kerbel'da bulunduklar .anlalnca onlar idam edildi. Gerisi salverildi. 1
ETER'N
OLUNUN
STN
GELMES
539
Lanet olas imr bu olayda bulunmuken kam ve Frat kena rnda bir kye gitmiti. Peini brakmayanarca ldrld ve cesedi kpeklere atld. Bu olay Zilhicce aynn sonlarnda geti. leri gelenler ve Kfe bakanlarnn kn artklar Basra'ya kap kurtuldu. Muhtar da Hz. Peygamber soyunun katillerini aramakla urar oldu. Hz. Hseyin'in ldrlmesinde eli ve rol olan, elbise ve eyasn yama eden alaklar birer birer buldurup ldrd. Bazlar hakknda ellerini ayaklarn kesip de debelenerek lmek gibi ikenceler yapt. Kereia'a Zij ad m olu taralndan babu olan Ebu Vakkas olu Sa'd oiu mer'e teminat vermiken onun ve olu mer olu Kars' n balarn kestirdi. "Biri Hseyin iin teki Hseyin olu Ali iin" diyerek Hanife olu Muhammed'e gnderdi. Hz. Hseyin'in ban ta m olan Havl'yi aramaya memurlar yollaymca evinin bir tarafn da bana bir sepet geirip gizlenmiti. Kars ise kocas, Hz. Hseyin' in ban evine getirerek bir kova altna koyduu zamandan beri on dan nefret etmi, soumu ve ona kin balam olduundan, arayc lar gelip de "Koan nerede?" diye sorunca diliyle "Bilmem" diyerek, eliyle ise o sepetin olduu tarafa iaret edince, arayclar onu bulup idam etmiler ve cesedini yakmlardr.
Eter'in O i u n u n stn Geimes ve Ziyad'n Olunun ldrlmesi
Muhtar, Kfe'deki muhaliflerini tepeleyip sindirdikten sonra, Zil hicce aynn sonlarnda byk bir orduyla Ester olu brahim'i, Zi yadin olu zerine gnderdi. Ester olu brahim, arabuk gidip altmyedi senesi balarnda Musul'a bal yerlerden Bariya denen kye vard. Ziyad olu Ubey dullah da Musul tarafndan gelip ona yakn yerde ve Hazar nehri kenarnda ordusunu kurdu. Ertesi sabah ok kanl ve pek sert bir vurumaya giritiler. Zi yadin olunun askeri kat kat fazla ise de Esterin olunun yannda da pek ok sava eri ve feday adamlar bulunduundan, iki taraf pek iddetli dp vurutular. ki taraftan pek ok adamlar ld. So nunda Ziyadin olu ve olu ve nice komutanlar dp am ordusu pek fena hlde bozuldu. Kfeliler, onlar o kadar iddetle kovaladlar ki, silhla ldrlenlerinden fazlas nehirde bouldu. Ziyad'n olu nun ordusunda ne varsa hep Eter'in olunun elinde kald. Eter'in olu, o zaman Medain'de bulunan Muhtar'a mjdeci gnderdi. Ester ola brahim, Musul'da oturarak Ziyad'n olunun ve ko mutanlarndan bazlarnn kesik balarn Muhtar'a gndermi oldu undan bu kesik balar, hkmet konana getirilince bir ylan birka
540
PEYGAMBERLER. VE HALFELER IARI1I1
(Cilt:
i)
kere'Ziyad'n olunun azndan girip burnundan ve burnundan girip azndan km olduu rivayet edilir. am ordusunun bu ekilde bozulup dalmas Emev Devleti'nce byk kayplardan olduu gibi, Muhtar'n byle byk,bir zafer ka zanmasndan tr, Zbeyr olu Abdullah da zarar grmtr. n k Eter'in oiu, bu zaferin arkasndan yer yer Musul ehirlerine me murlar gnderdii srada kardei Abdullah olu Abdurrahmani Nu saybin'e yollad. El-Cezire'deki Sincar ve evresini ele geirtti. Nu man Bahil olu Hatem Harran ve Urfa'y brakp gidince buralar hep Muhtar'n hkm penesi altna girdi.
Muhtar Tarafndan Asker
Mekke ve Medine'ye
Gnderilmesi
am ve Msr, Mervan olu Abdlmelik'in elindeydi. Mekke ve Medine, Hicaz, Yemen ve Basra Zbeyr olu Abdullah'n hkm al tndayd. Kfe'de de Muhtar Sakaf stnlk kurmutu. Abdlmelik, Emeviye Devleti'ni eski hline dndrmek istiyordu. Zbeyr'in olu da, btn lkeyi ele geirmek abasmdayd. Muhtar ise ikisini de yok etmek zere Hanife olu Muhammed adna halk a rmaktayd. Ancak btn kuvvetiyle iilerin can dman olan Ernevler zerine yrmek iin bir sre daha Zbeyr'in olunu avutup al datmak arzusundayd. Zbeyr'in oluna ne ayaklanm, ne de boyun emi, beiki ikisi ortas pheli bir hlde grnyordu. Zbeyr'in o lu da onu bu pheli durumdan karp da aka kendisine biat ettir mek zere bo yere biata aryordu. Abdlmelik am'da Halifelie seildii gibi, Enif olu Urve'yi altbin askerle Medine'ye gndermi, fakat Medine'ye girmeyip de d nda durmas iin kendisine emir vermiti. Urve Medine'ye geldi. e hir dnda ordu kurdu. Fakat cuma gnleri Medine'ye girip mescitte cuma namazn klar ve dnp ordughna giderdi. Bir ay soma Ab dlmelik'in emriyle dnmtr. nk Abdlmelik kendisine eki dzen verip de baehrini kuv vetlendirmeye muhta olduundan, kuvvetinin bir ksmn Medine'de bulundurmak, ona gre zaman ve ortama uygun dmyordu. Bun dan dolay Medine'nin ele geirilmesine ve korunmasna nem verme mitir. Fakat Hicaz tarafndan korku ve endiesi vard. Hicaz yolunu tutmak ve Zbeyr'in olunun askerinin evreye yaylarak beri taraf lara gemelerine engel olmak zere Vadii-Kura'ya drtbin asker yol lad. Zbeyr'in olu da onlar pskrterek Medine'yi korumak zere o tarafa asker yollamakta olduundan yer yer iki taraf arasmda vu rumalar olmaktayd. Muhtar ise bu kark durumdan yararlanarak grnte Z beyr'in oluna yardm etmek ve aslnda ise Hanife'nin olu adna ha-
MUHTARIN LDRLMES
541
reket ederek Medine'yi ele geirmek zere o tarafa bin asker gn dermise de, Kfe askerinin kt niyetleri anlaldndan Zbeyr'in olunun askeri anszn onlarn zerine atlarak hepsini darmadank etmilerdir. Muhtar'm maksad Hanife olu Muhammed m hemen meydana kp da, halifelik dvasna kalkmas eklindeydi. Hanife'nin olu ise kendisi iin kan dkmekten sakmrd. Bundan dolay Hanife olu Muhammed ve Abbas oiu Abdullah oluk ocuklaryla birlikte Mek ke'ye varp, orada yaamay semilerdir. Kfe byklerinden onyedi kii de onlarla beraber bulunuyordu. Bunlardan birisi Kfe iieri ge lenlerinden ve ashapdan Ebu Tufeyl idi. Kfe ileri ise Hanife'nin olunun arm iln etmi oldukla rndan, eer kamuoyu onun tarafna kayar diye Zbeyr'in olu kor kuya dtnden Hanife'nin olunu topluluuyla beraber biata a rdkta, karklk gnleri geip de, halk bir halife zerine birleinceye dek tarafsz duracaklarm belirterek zr dilederse de, Zbeyr'in olu, hemen Hanife'nin olunu hapsederek belii bir sre iinde biat et mezlerse, hepsini' idam edeceini syleyerek tehdit etti ve korkuttu. Bunun zerine Ebu Tufeyl (r.a.) Kfe'ye gitti. Durumu Kulelilere bil dirdi. Bu ise Muhtar'm arad bir frsatt. Minbere kt ok etkili bir hutbe okudu. "te Mehdiniz, Hz. Peygamber'in dier Ehl-i Beytiyle birlikte koyun gibi hapsedilmilerdir. Ne vakit kesileceklerini bekliyorlar" deyince halkta byk bir dalgalanma ve kaynamadr koptu. Drtbin kadar fedayi seildi. Takm takm Mekke tarafna git tiler. nce Zt- Irk'a varan Ebu Abdullah Cedel hemen emrinde toplanm bulunan bir grupla Mekke'de silh ekmi olmamak iin ellerine birer odun alarak Mekke'ye girdiler. Hanife oiu Muham med'i hapisten kardlar. Geridekileri de takm takm geldi. Mekke, hep gzleri kararm balarna kan km Kfe fedaileriyle doldu. Zbeyr olu Abdullah korku ve hayretlere dt. Bu fedailer, hemen Zbeyr'in olu zerine saldrmak istedilerse de, Abbas olu Abdullah, "Mekke'de atmak uygun deildir" diye yasaklad. Hanife'nin olu da 'b-i Ali'ye kp yannda toplanan drtbin kadar adamla orada yerleti. Muhtar tarafndan kendisine gnderilmi olan drtyzbin dirhemi yanndakilere paylatrd.
Muhtar'm l d r l m e s i
Kfe taraf inin nemi gnden gne artmakta olduundan Zbeyr olu Abdullah, kardei Zbeyr olu Mus'abi Basra valisi yapt. Seb olaynda bozulup da Basra'ya kam olan Kfe ileri gelen leri de Mus'abi, Muhtar'm aleyhine kkrttlar. Mus'ab aslnda yiit bir adamd. Basra yresinin kahraman ve Faris valisi olan Mhelieb'i ard. Mhelleb, pek ok mal ve askerle Basra'ya gelince Mus'ab'a cesaret geldi. Hemen Basra airetlerini ard. Her birinin zerine
542
(Cilt:
1)
gl komutanlar verdi. Hatt Temmoullar kabilesinin komutan nl Kays oiu Ahnef di, te Mus'ab byle mkemmel bir orduyla hemen Kfe zerine yrd. Muhtar bunu renince telland. Kfe blgesinin kahraman Ester olu brahim ise Musul'dayd. Muhtar hemen emit oiu Ahmer'i bakomutan yaparak byk bir orduyla Mus'ab'a kar kard. emit'in olu, Mezar denilen yere ulat. Mus'ab da gelip ona kar ordu kurdu. lerdeki birlikler atmaya balad, vuruma kz t. Mhelleb de Kfe ordusunun ncsyie biraz arpt. Sonra si lh arkadalarn saldrya zendirdi. Hepsi birden saldrarak bir an da birok halk emit'in olunun bana t. O da merte kar koyduysa da sonunda vurump yere ctt. emit'in oiu, byle lnce Kfe ordusu fena hlde bozuldu. Bas rallar ise onlara aman ve zaman vermediler. Kfe'ye doru duraksa madan kovaladlar. Yetitiklerini ldrdler. Bozgun askerin ou k rlp yollarda kald. Muhtar, bu byk bozgunu rendi. Hemen Mus'a'o' Kfe'ye u ratmamak iin, yanndaki askerle Harura'ya kt ki nce orada mes cid, kule ve kale yaptrmt. Askerini orada dzene soktu. Mus'ab da arabuk gelip att. E'as olu Muhammed, nce Muhtar'dan kap da Basra'ya git mi olan Kfe bykleriyle birlikte gelip Mus'ab'm nne geti. Muh tarla merte ve aircasma savat. Muhtar ise o kadar iddetli sal drd ki, E'as'n olu arkadalaryla beraber yok olup gitti. Mus'ab'm bandaki asker de dalp az kald. O da nerdeyse yok olacakt. Fa kat bu sava alannn kahraman Mhelleb, ok sert saldrlarda bu lunarak Kfe askerini bozdu. Muhtar yalnz kalarak az bir askerle kaleye girip kapand. Yiyecek ve iecekten yoksun kald. Sonunda fe dailik yolunda dar urad. Karsna kanlar dorad, kendisi de bir asker gibi ldrld. Muhtar'n ldrlmesi altmyedi senesi Ramazan aymm ondrdnde oldu. Muhtar, o zaman altmyedi yandayd. Bu arpmada Kfelilerin kayb yedibin kadard. Mslman savalarnda kaanlar kovalamak, yarallar ldr mek uygun deilken Mus'ab, bu kere bozgun askeri iddetle kovalat m ve yetitikleri yerlerde ldrtm olduu iin, halk arasnda ye rildi ve aypland. Muhtar' ldrerek stnl saladktan ve sava bittikten sonra nl Adi olu Hacer'in Abdurrahman ve Abdrrab ad l iki olunu ve Yeman olu Huzeyfe'nin olu mrani tutup ldr mekle, bu da halkn gznde pek irkin grld. Mus'ab, sonra mer olu Abdullah (r.a.) ile karlanca selm verip, "Kardeinizin olu Mus'ab" deyince mer'in olu, "Sen bu gnde Mslmanlardan yedibin kiinin katilisin!" diye azarlamt. Mus'ab, "Onlar kfir ve ok gnahkrdlar..." deyince, "Yemin ede rim ki, babandan miras kalm koyun srleri olsa yine de bir gn de bu kadarn ldrmek srf israftr..." demi olduu rivayet. edilir.
SAD OLU AMR'IN LDRLMES
Mus'ab Kfe'yi ele geirerek evreye memurlar gnderdii srada Ester oiu brahim'e haber gnderip, "Eer bana boyun eersen Z beyr'in soyu, Halifelik makamnda bulunduka am eyaleti ve batya doru alacan yerler hep senin olsun" demi. Mervan oiu Abdlme lik de, "Eer bana biat edersen Irak tamamiyle senin olsun" diye E ter'in oluna haber gndermi. Eter'in olu kendi yaknlaryla dan mada bulunduktan sonra anlamazla dmler. O da, "Eer Zi yad'n olunu ve bunca am byklerini ldrm olmasaydm Abdlmelik'e biat ederdim" diyerek hemen Mus'ab'a evet cevab verdi. Onun ars zere Kfe'ye gitti. Mus'ab da onun Musul ve el-Cezre, Ermenistan ve Azerbaycan kt'aiarmn genel valiini Muhelleb'e verdi. Bu sene Faris ve Irak'ta Haricler gemi azya alarak Medain'e ka dar saa sola saldrdlar, adam ldrdler, mal yamaladlar. Bunun zerine Mus'ab yine Faris'e Muhelleb'i grevlendirdi. Eter'in olunu da Musul'a gnderdi. Hariclerden olup Yemame'de stnlk salayan Amir Hanef o lu Necdet ise Bahreyn ve Umman taraflarna tecavzle Necid blgesi ni tamamen hkm altna ald. Birka yldan beri haclarla Zbeyr olu Abdullah hac yapt gibi, bu altmsekiz yl hac mevsiminde de haclarla yine o hac etti. Fakat bu sene Arafat'ta drt sancak grld. Biri Hanife olu Mu hammed ile arkadalarnn ve teki Zbeyr olu Abdullah ile ona ba l olanlarn ve dier biri meyyeoullarnn ve dier biri de Amir Ha nefi olu Necdet'indi. Bu gruplarn en gvenilir olan Hanife'nin o lunun topluluuydu. teki grup arasnda dmanlk ve byk re kabet vard. Fakat herhangi bir olay kmad. Hac mevsimi olaysz ge irildi.
S a i d Olu A m r ' m ldrlmesi

As olu Said olu Amr, Emevlerin byk komutanlarmdand. Muaviye zamannda Hakem olu Mervan ile birbirinin yerine geerek birka kere Medine valiliinde bulunmutu. Mervan'm Msr zerine hareketinde byk hizmet etmi ve o srada am zerine saldran Z beyr olu Mus'ab'a stn gelmiti. Bundan gurura kaplarak Mer van'dan sonra halifelik kendisinin hakk olmak iddiasnda bulundu u hlde, Mervan'm kendi oullar Abdlmelikie Abdlaziz'i veliaht etmesinden ve sonra Abdlmelik'in tahta gemesinden dolay gce nerek, hi olmazsa ondan sonra kendisinin halife olmas hakknda bir karar verilmesini isterdi. Abdlmelik ise oralara yanamadndan Sad olu Amr pek ok incinmiti. Altmdokuz yl iinde Abdlmelik, Karksiya zerine hareket et ti. Sad olu A m r i da beraber gtrd. Halep dolaylarna eriince Sa d olu Amr geceleyin ordudan ayrld. Dnp am' ele geirdi. Ab-
544
(Cilt:
1)
dimelik de sabahleyin durumdan haberli olunca dnerek Amr ile sa vaa tututular. Fakat arabulucularn araclyla birbirine salam gvence vererek aralarnda bir anlama imza ederek barp grt ler. Drt gn sonra Abdlmelik, Sad olu Amr' hkmet sarayna artt. Haksz yere idam ettirerek byk bir rakipten kurtuldu. Fa kat anlamay bozmakla thmetlendi. Amr'n ayaklan .zerine Hama tarafndaki Likam danda b yk bir ba kaldrma ve karklk kmt. Abdlmelik asker gnde rerek isyanclar darmadank etti. am blgesi her eit isyanclar ve muhaliflerden boald.
Hanife'nin O l u n u n D u r u m u ve Abbas'n Olunun l m

Muhtar'n ldrlmesi zerine Zbeyr olu Abdullah'n hkme ti kuvvetlenince kardei Zbeyr olu Urve'yi Hanife'nin oluna gn derdi. Topluluuyla beraber kendisine biat etmezlerse zerlerine asker yollayacan bildirdi. Hanife'nin olu, "Kardein ne inat adamdr. Allah'n fkesinden korkmuyor!" dedikten sonra yanndaki toplulua, "Ben, Allah'a snarak burada kalacam. Can isteyen savuup git sin" diyerek onlarn ayrlmalarna ve dnmelerine izm verdi. Kfe ileri gelenlerinden Ebu Abdullah Cedel ve tekiler, "Biz senden ayrl mayz!.." dediler. Zbeyr'in olu da teklifine srar etti. te bu srada Hanife'nin oluyla Abdlmelik arasnda bir haber leme oldu. Mslmanlarn ileri dzelinceye dek kalmak zere Hani fe'nin olu am'a gelirse, hakknda hrmet gsterileceini Abdlme lik sz vererek bildirdi. Hanife'nin olu da grubuyla beraber am tarafna gitti. Hanife' nin oiu, Medine'ye eriince, Abdlmelik'in verdii szde durmayarak kahbelikie Sad olu A m r i ldrm olduunu rendi. Bu hareke tine piman olarak Eyle'de kald. Bu snada Hanife'nin olunun zhd ve salhna ve fazilet ve ol gunluk derecesiyle ilgili, halk arasnda birok szler yayld. Abdl melik de onun am yresinde bu ekilde nnn yaylmasndan rk t. Onu ardma piman oldu. Bunun zerine Abdlmelik, "Bize biat etmeyenlerin memleketi mizde durmas saltanat usulme uymaz!.." diye haber gnderince Ha nife'nin olu, Mekke tarafna dnd. Ebu Talib 'b'mda oturmay seti. Fakat Zbeyr olu Abdullah ona rahat vermedi. Teklif ve sk trmalarnda ncekinden fazla srar gsterdi. Hanife'nin olunun topluluu, Zbeyr'in oluyla savamak ze re izin istedilerse de izin vermedi. Hemen "Ya Rabbi Zbeyr'in oluna aalk ve korku elbiselerini giydir ve ona ve ona bal olanlara skn t ve eziyet verecek adam gnder" diye dua etti ve kalkp Taife gitti.
ABDLMELK'N IRAK'I ELE
GERMES
545
ieri
Gelenlerin
lmleri
Abbas olu Abdullah da, Zbeyr olu Abdullah'n yanna gidip, ona pek ar szler syledi. Hemen Taife gt. ok gemeden hicre tin yetmiinci yl iinde seksen ksur yanda Taif'te Cennet'e g t. Namazn Hanife'nin olu kld, "Bugn bu mmetin bilgini ld" dedi. Gerekten Abbas olu Abdullah, asrnn en bilgini ve stnyd. Tefsir ilminin kurucusu da odur. Allah ondan honud olsun. Yetmibir ylnda da ashapdan Azip Ensar olu Berra (r.a.) K fe'de ld. Bedir Sava'na kmken kk olduu iin, Reslullah (s.a.v.) onu geri evirmiti, sonra Uhud'da ve teki Peygamber sava larnda bulunmutur. Yine bu yl ashabdan Edred Eslem olu Abdullah (r.a.) da Kfe' de lmtr. Abdlmelik'in Irak' Ele Geirmesi
Zbeyr olu Abdullah'n durum ve zamann gereine uygun d meyen tavr ve hareketi, Hanife'nin olunun ve teki Ehl-i Beytin nefretini ekti. yle ki Himoullarnn en. byk dmanlar meyyeoullaryken Abbas olu Abdullah, Abdlmelik'i Zbeyr'in oluna tercih eder olmutu. Ksaca Zbeyr olu Abdullah, btn Ehl-i Beyti sevenleri gcen dirmi ve dmanlarnn ellerine manev silhlar vermiti. Abdlme lik ise her frsattan yararlanarak madd, manev sefer hazrlklarn tamamlamaya alyordu. Irak seferi kendisinin gz diktii bir yerdi. O kadar ki altm dokuz ylnda Karkisiya zerine hareket etmiken Sad olu Amr'm ba kal drmas ve baz blgelerin karkl sebebiyle geri kalmt. Fakat muhaliflerini darmadank ederek am yresini gzelce nizam ve inzibat altna almt. Medine yolunu korumak zere Hz. Osman'n k lemenlerinden Amr olu Tark' da askerle o tarafa gndermi ve Ey le ile Vadilkura arasnda oturmas ve koruma iine dikkat etmesi iin kendisine emir vermiti. el-Cezire blgesinde ise bu yl baz airet ve kabileler, birbiriyle vuruup, birbiri hakknda din ve insafa smayacak biimde vahice muameleler yapyorlar. Faris ve Irak'ta da Hariclerin arpmalar sryordu. Zbeyr olu Mus'adin en tedbirli ve gl komutanlar dalm olarak ken disi Kfe'de yalnz kalmt. Bundan dolay hl ve zaman Abdlmelik'in maksadna uygun ve kendisinin idaresi yerinde ve komutanlar kendisi hakknda iyilik dF. 35
546
1)
snen, doru ve sdk kiilerdi. Hemen sava hazrlklarn bitirmeye alyordu. Kfe bykleriyle haberleerek eitli sz vermelerle on lar tarafna ekmeye abalyordu. Nitekim bir haylisinden uygun ce vaplar ve kimisinden basbaya ar mektuplar almt. Fakat teden beri islm askeri yaz mevsiminde Rum lkesine aknlarda bulunmularken Muaviye ldkten sonra meydana kan karklklardan dolay bu usul yerine getirilmez olmutu. Rumlar da bundan yararlanarak am topraklarna girer oldular. Abdlmelik ise var gcyle Zbeyr'in oluna kar durmak zo rundayd. Bely savmak iin hicretin yetmiinci ylnda her hafta biner altn vermek zere stanbul imparatoruyla bir bar anlamas yapt. Abdlmelik bylece Rum tarafn gven altna aldktan sonra hemen hicretin yetmibirinci yl iinde Irak zerine harekete niyet etti. Byk komutanlarn yanna artt. Danma meclisini topla d. Oradakilerin bazs Samla yetinmek ve Irak seferinden caylmas fikrinde bulundu. Abdlmelik bu gre kesin olarak kar kt. Ki mileri de, "ki sene seferle urald, bu sene de bolluk deil" diyerek Irak seferinin gelecek yla braklmasn uygun grd. Kardei Mer van olu Muhammed ise, "Ey M'minlerin Emri! Hemen yrynz, hakknz araynz" deyince kimileri de, "Siz burada kalarak soyunuz dan birini gnderiniz" dedi. Abdlmelik de, "Bu iin banda akl ba nda bir Kureyli bulunmas gerekir. Olur ki cesur bir adam seerim de fikir ve gr sahibi olmaz... Ben nasl savalacan bilirim. Ge rekirse klla da yiitliimi kantlayabilirim. Mus'ab, her ne kadar kahramanlk yuvasndan pek yiit bir adamdr. Fakat harb fennini bilmez. Etrafnda ise kart grl kimseler var. Oysa benim adamla rmn tm benim iyiliimi isteyen kiilerdir." diyerek hemen hare kete karar verdi. Gerekten Zbeyr olu Mus'ab, kardei gibi yiit ve kahraman bir kiiydi. Fakat fikir ve tedbirce Abdlmelik ondan stnd (Fikir, yiitlerin kahramanlklarndan nce gelir). Abdlmelik, hemen pek gzel hazrlanm ve ok dzenli ve disip linli bir orduyla am'dan hareket etti. nce yolunu kapayan Haris olu Zfer zerine gitti. Karkisiya kalesinde onu kuatt. Mancnk kurdu, kalenin bir burcunu yktrd, askerine iddetli hcumlar ettir di. Zfer ise harb fenninde usta ve benzeri kt bir yiitti. yle kuv vetli savundu ve o kadar merte kar koydu ki, herkes hayret etti. amllar, pek ok saldrdlar. Pek ok l vermilerken kaleyi ele geiremediler. Oysa onlar mancnkla urarlarken Zfer, olu Hzeyl'i svari ile dar kard. O da ahin gibi am askerini vurdu, saflarn yard, Abdlmelik'in otana kadar vard. Klla otan birka ipini kestikten sonra dnp gitti ve sa salim kaleye girdi. Abdlmelik her nasl olursa olsun Zfer'le bara raz olup, kar dei Mervan olu Muhammed'i bu ii konumak zere grevlendirdi. O da Hzeyl ile syleti. Hzeyl, babasnn yanma gidip, "Bunca halk Abdlmelik'e biat etmi. Sen de onunla uyuuversen. Bu adam sana
ABDLMELK'N
IRAK'I E L E GERMES
54?
Zbeyr'in olundan hayrldr..." deyince babas, "Zbeyr'in olunun biati boynumdadr. Nasl bozaym?" diyerek baz artlarla bara evet dedi. Abdlmelik de bu artlar kabul etti. Zfer ve beraberindeki asker mal ve canlarndan emin olmak ve Zbeyr'in olunun lmne kadar Zfer, Abdlmelik'e biat eyleme mek ve askerine bltrmek iin kendisine Abdlmelik tarafndan bir miktar mal verilmek zere bara karar verildi. Fakat Abdlmelik' in Sad olu Amr hakknda yapt hakszl hatrlayan Zfer onun yanma varmaktan ekindii iin, Abdlmelik ona gvence oiarak Hesl-i Ekrem'in (s.a.v.) asasn yani bastonunu gnderdi. Zfer de ona gvenerek kaleden kp Abdlmelik'in yamna gitti. Grtler, ba rtlar. Abdlmelik bylece Karksiya engelini ortadan kaldrnca nn de baka bir tkanklk kalmadndan, hemen ordusuyla ileri yr d. Zbeyr olu Mus'ab, Basra'dayken Abdlmelik'in am'dan hare ketini renince, Mhelleb gibi byk arpmalarda gvenmeye de er Basra komutanlar, Faris tarafmda Hariclerle savatklarndan vakit kaybetmeden onlar artarak, Kfe'ye gelip Kfe komutanla rn toplayp ve Kfe komutanlarnn en yiit ve tedbirlisi Ester o lu brahim'i de Musul'dan getirterek var kuvvetiyle Abdlmelik'e kar varmak gerekirdi. nk Abdlmelik'e stn geldii takdirde, dank Haricleri bi rer birer vurup datmak, kendisince kolayd. Ama Abdlmelik'in s tn gelmesi hlinde Hariclere kar durmann ne yarar vard. Mus'ab ise Hariclerle olan arpmalara ok nem verdiinden, Mhelleb gibi en gl komutanlar askeriyle beraber Faris tarafla rnda brakp yalnz nl Kays olu Ahnef'i yanma alarak Kfe'ye geldi. Ahnef de Kfe'de ld. Mus'ab'n yannda Basra askerini ida reye gc yeter byk bir adam kalmad. Mus'ab hemen Ester olu brahim'i ararak, Abdlmelik'e kar kt. Oysa iki ordu arasmda iki konak kalnca Abdlmelik Irak byklerinden nce haberletiklerine bir daha, : haberlemediklerine ise ilk olarak mektuplar yazp, her birine birer ey sz verdii srada, Eter'in oluna da bir mektup gndererek Irak valiliini sz vermiti. Eter'in olu, mektubu amadan mhrl olduu hlde, Mus'ab'a verdi. O da okuyup anlamn ona syledi. Eter'in olu, "Btn komu tanlarnza byle mektuplar gelmitir. Fakat onlar gizli tutuyor. He men onlar ldr, ya da hepsini hapset. Balarna memurlar ver. Yenilirsen hepsini ldrsnler; yenersen onlarn yollarm aarak airet lerine balam olursun" dedi. Mus'ab nasl zor bir durumda bulun duunu ve Irakllarn nasl iki yzl ve uyuulmaz olduklarn anlad. "Kays olu Ahnef e Allah rahmet etsin. Irakllar, her gn bir koca is teyen orospu kar gibi her gn bir komutan isterler der idi. Dorudur. Fakat dediin tedbirin alnmasna imdiki durumumuz uygun deil dir" diyerek hemen ordusuyla ileri yrd. Cemaziyelahir aynda Dceyl nehri dolaylarnda ve Deyr-i Caselik yaknlarnda iki taraf karlat. Askerin nclne Mus'ab tara-
548
(Cilt:
1)
fndan Eter'in oiu ve Abdlmelik tarafndan kardei Mervan olu* Muhammed grevlendirildiler. Hemen iddetli bir savaa baland. Mervan olu Muhammed'in sancan tayan ldrld. Eter'in oiu, onun birliini yerinden kaldrd, geri srd. Abdlmelik kardeine yardm gnderdi, arpma daha ok kzt. Mus'ab da Verka olu Attab', Eter'in olunun yar dmna gnderdi. Attab ise Abdimelik'in artt olduundan boz gunluk gsterdi. Hemen Eter'in olunun bandaki asker bozuldu ve Eter'in olu ldrld. Bunun zerine am askeri, doru Mus'ab'm zerine saldrnca onun bandaki asker de dald. Mus'ab, onyedi adamyla yalnz kald. Kl elinde vuruarak otuzalt yanda o da bir nefer gibi ldrld. Abdlmelik hemen Irak askerini biata ard. Onlar da biat ediverdiler. Bylece kavga bitti. Grlt basld. Abdlmelik Kfe'ye gitti. Krk gn Nahile'de durdu. Irak ve Faris hep onun eline geti. Zbeyr olu Abdullah'n elinde yalmz Hicaz ve Yemen kald. Kuvveti ok zayflad. Abdlmelik Irak ve Farisi hkm altma alm ve yer yer komu tanlar ve memurlar gndermiti. Yetmiiki ylnda bu komutanlar Ha riclerle yaplan pek ok savalarla uramlardr. Fakat Hariclerle baa kamadklarndan Abdlmelik de Hariclerle olan ilerde nl Mhelleb! grevlendirmek zorunda kalmtr. Haricler, hkmete ba kaldryorlard. Ancak fikir bakmndan onlarn arasnda da bir birine kar gruplar vard. Yemame'de treyen Amir Hanefi olu Nec det adl Haric, Umman ve Bahreyn'e kadar saldrlarda bulunarak ge rek Zbeyr'in oluna gerek Emeviye Devleti'ne kar gelmiti. Bu sene ona zt olan Hariclerden Ebu Fdeyk adl Haric tredi. Bahreyn'i ele geirerek Necdet'i ldrmtr. Sonra Kfe ve Basra askeri Bahreyn'e gnderilerek Ebu Fdeyk de ldrlmtr.
H a c c a c ' n Hicaz'a Gnderilmesi

Abdlmelik Irak' ele geirdikten sonra Yusuf Sakaf olu Haccac ki, halk arasnda "Zlim Haccac" diye bilinir. Abdimelik'e gelip, "Ben ryada grdm ki, Zbeyr'in olunu tutup derisini yzmm... Beni onunla savaa memur et..." deyince Abdlmelik de onu bin kadar am askeriyle Hicaz'a gnderdi. Haccac yetmiiki Cemaziyelevvei aynda sefere kt. Medine'ye uramad. Doru Sakfoullarmn vatan Taife gitti. Baba ve dedelerinin yurdu idi. Zbeyr'in oluna gcenik olan Hanife'nin olunu tutanlar orada bulunuyordu. Haccac orada, kendisine epeyce kafadar bulmutur. Haccac Sakaf, Taif ten Arafat'a svari gnderir. Zbeyr'in o lunun svarisi de oraya gelip vuruurlar. Her vakit Zbeyr'in olunun atls yenilip bozguna urayarak dnp Mekke'ye giderlerdi.
ZBEYR'IN
OLUNUN EHT
OLMAS
549
Z b e y r ' i n O l u n u n e h i t Olmas ve Abdlmelik'in Bamszlk Kazanmas
Haccac, Zbeyr olu Abdullah'n kuvvetinin azaldn ve askeri nin daldn Abdlmelik'e yazarak, onu kuatmak zere Mekke'ye gitmek iin izin ve yardm isteyince, Abdlmelik de Haccac'a katmak iin, Vadilkura blgesinin korunmasyla grevli Tark'a yazl enr gnderdi. Tark hemen yetmiiki yl Zilkade aynda Medine'ye girdi. Zbeyr'in olu tarafndan Medine komutan olan Talhat'n-Neda'y grevden att ve amllardan birini yerine kaymakam yaptktan son ra kendisi bebin askerle kp, Zilhicce ay sonunda Mekke'ye var mtr. Haccac ise Zilkade aynda Mekke'ye gelip, ihrama girmi ve halk ile beraber haccetmise de, Zbeyr'in olunun engeenmesinden t r Beyt-i erifi tavaf ve Safa ve Merve arasnda sa'y edemedi. Z beyr'in oluyla arkadalar da Arafat'a kamadklar iin hac ede mediler. Hac mevsimi bitince Haccac, Ebu Kubeys da zerine man cnk kurup, Zbeyr'in olu zerine ta atmaya balad. Bu yl mer oiu Abdullah (r.a.) hac iin Mekke'ye gelmi olduundan Haccac'a "Allah'tan kork. Sen savasz gemesi gereken bir ayda ve ehirdesin. Dnyann her tarafndan hac farzm yerine getirmek iin bunca ih sanlar gelip toplanm... Mancnk, onlarn tavafna engel oluyor. On lar hac edinceye dek ta atmay brak..." diye haber gnderdi. O da bir sre mancnkla ta yamuruna ara verdi. Zbeyr'in olu da ha cdan tavaf ve sa'y'den alkoymad. Tavaf sona erince Haccac in a rcs, "Haydi artk memleketlerinize gidiniz. nk biz yine ta at maya balayacaz" diye bard. Haclar dnd. Zalim Haccac da mancn iletmeye balad. Ka be zerine illi mancnk atlnca imekler parlad. Gzleri kamatr d. Pek ok gk grledi, mancnk grltsn bastrd. amllar r kp ellerini mancnktan ektiler. Haccac mancnk tain alp kendi eliyle mancna koydu ve onlarla beraber att. Oysa iki gn ksa s relerle yldrmlar indi durdu. Haccac'm askerinden onikisini vurup ldrd. amllar korkup dalverdi. Haccac, "Ey amllar korkmaymz. Bu yldrmlar Tihame'nin her zaman olagelen olaylarndandr. Galibiyet ise yakndr. Size mjdelerim!.." diyerek askerine cesaret verdii srada yldrmlar Zbeyr'in olunun adamlarndan birka ki iye deince Haccac, "Grmyor musunuz, yldrmlar onlara da do kunuyor. Halbuki siz itaatta, onlar ise isyan zeredirler..." diyerek as kerini kandrd. Yine mancn iletmeye balad. Kuatmay iddet lendirdi. Zbeyr olu Abdullah, namaz klarken talar nne derdi. Fa kat asla umursamaz ve savuup bir tarafa gitmezdi. Bylece arp ma ve kuatma uzad. Haccac'm askeri krkbine ykselince, her ta-
550
(Cilt:
1)
raftan Mekke'yi kuatmt. Dardan Mekke'ye bir ey sokulamadV mdan, Mekke'de yiyecek bulunmaz oldu. Halk a kald. Zbeyr'in olu da anbarlarmdaki zahireyi, alktan lmeyecek kadarlk miktar zere datrd. amllar ite bu zahirenin de tkenmesini bekliyordu. Sonunda halk alktan bitkin olarak onbin kii, Haccac'dan eman ahp dar ktlar. Zbeyr olu Abdullah'n Hamza ve Hbeyb adh oullar da kanlarn iindeydiler. Abdullah, dier olu Zbeyr'e, "Sen de kardelerin gibi Haccac'dan gvence al. Ben senin sa kal man isterim" deyince Zbeyr, "Ben senden ayrlamam" diyerek ln ceye dek babasndan ayrlmad. Abdullah, anas Hz. Esma'nm yanma gitti. "Anne! nsanlar ben den ayrldlar. Yanmda pek az adam kald. Onlar da pek az bir sre dayanabilirler. Dman ise bana dilediim kadar dnyalk veriyor. Senin fikrin nedir?" diye sorunca Hz. Esma, "Sen kendini daha iyi bi lirsin. Eer hak zereysen ve insanlar hakka aryorsan bunu yap kl, bu yolda hayli yoldan ld. Artk bu yolda yr. meyyeoulla rmn olanlarna kendini maskara etme ve eer maksadn dnya ise sen ne kt adammsn ki, hem kendini hem de yanndakileri yok etmi olacaksn. Eer ben hak zereydim, ama arkadalarma gevek lik gelince, ben de zayf dtm dersen bu da hr kiilerin ve dindar larn ii deildir. Dnyada daha ne kadar kalacaksn?.. lm daha iyi dir..." deyince Abdullah, "Benim de grm ve imdiye kadar mesle im budur. Dnyaya asla eilmedim. Bu yola km, ancak eriata aykr iler ilendiinden dolay, Allah iin kar koymak iindir. Fa kat senin grn bilmek istedim. Sen de benim grm artrdm. Bak ana! Ben bugn lrm. zntn oalmasn. i Allah'a brak. Olun beenilmeyen bir ii semedi. Fuhutan bir i ilemedi. Eziyet ve hakszlk yoluna gitmedi. Memurlarndan birinin yolsuz hareketini renince, kabul etmemekte kusur etmedi. Gzmde Rabbimin rza sndan daha deerli bir ey yoktur. Ya Rabbi! Bunu kendimi temize karmak iin sylemiyorum. Ancak anama teselli iin sylyorum" dedi. Hz. Esma, "Umarm ki, gzei bir sabr zere bulunurum. Sen benden nce lrsen, Cenab- Hak'tan mkfat isterim. Eer kazanr san sevinirim. k olum! Greyim iin sonu neye varr?" dedikten sonra oluna dua ederek, "Ya Rabbi! Onu senin emrine braktm. H km ve kazana raz oldum. Bana sabreden ve kredenlerin karl m ver" dedi. Veda iin olunu kucaklayp perken eli, onun zrhna dokundu. "A bu ne! Bu yle fedailik yolunu seenlerin ii deildir. Paalarn sva, merte hareket et" deyince Abdullah, zrhn kard, kollarn ve paalarn svad. kp yannda kalan fedai arkadala ryla birlikte dalkl olarak dar uradlar. Haccac'm bir ksm as kerini kesip doradlar. Fakat dmana gre pek az olduklarndan is ter istemez geri dndler. Haccac'm askeri de yaklaarak gelip kap lar tuttular. Her yandan saldrya getiler. Zbeyr'in olu ise arslan gibi, bir o yana bir bu yana kouur ve saldrganlar geri pskrtr ve arkalarndan kovalar, kimse yanma yaklaamazd. Haccac bu durumu grd. fkelendi. Hemen atndan indi. Yaya
LER GELENLERN LM
551
olarak askerini arkalarndan srmeye ve onlar Zbeyr'in olunun bayrak taycs zerine saldrtmaya balad. Zbeyr'in olu hemen bayraknn nne geti. Arslan gibi zerlerine atld. Onlar da al dlar. Haccacia beraber geri ekildiler. Sonra Zbeyr'in olu Hz. b rahim'in makamna geldi. ki rekt namaz kld srada dman, dnd. Hcum ederek sancaktar ldrdler ve sanca aldlar. Z beyr'in olu namazdan sonra ilerleyip sancaksz olarak pek merte vurumay srdrd. Muti olu Abdullah onunla beraber arprken vurulup dt. Zbeyr'in olu, kaplan gibi dmanlar zerine atd. Hacun'a kadar gitti. O srada yzne bir ta dedi. Yznden kan akmaya balad. Yine iddetle arprken dmanlar evresini sardar. Sonunda yere drp ldrdler. Haccac v e Tark yanna gelip durdular. Tark, " K a r l a r b u n d a n
e r k e k v e m e r t b i r o c u k d o u r m a m t r " deyince Haccac, " S e n M ' minlerin attk. Emri'ne Askeri, kar geleni ve vyor musun?" olmad dedi. halde Tark, bize "Evet. kar y l e o l m a s a biz zrl olmazdk. n k yedi a y d a n kalesi yardmclar beri biz o n u ku Bu konu
k o y d u . B e l k i de b i z e s t n d u r u m d a y d ! . . " diye cevaplad.
malar Abdlmelik'e ulanca, insaf edip, Tark'a hak vermi olduu sylenir. Bunun zerine Zalim Haccac Mekke'ye girdi. Mekkelileri Abdl melik'e biat ettirdi. Sonra Mescid-i Haramin sprlp talardan t e mizlenmesi iin emir verdi. Zbeyr'in olunun kesik ban am'a gnderdi. Gvdesini astrd. Anas Hz. Esma'y yanma getirtmek iin adam yollad. Hz. Esma gitmedi. Haccac yine adam gnderdi. " Y a g e l
sin, y a d a o n u s a n d a n vard. "Abdullah tutup srkleyerek getirecek a d a m grdn" gnderi sordu.
r i m " dedi. Esma yine gitmedi. Hemen Haccac kalkp onun y a n m a

hakkndaki davranm (s.a.v.) nasl diye Hz. Esma, " y l e g r d m k i , s e n o l u m u n d n y a s n b o z d u n . O d a s e n i n hiretini ykt. R e s l u l l a h bize Sakf'te b i r y a l a n c v e bir (Muhtari) grdk. Yok yok edici o l d u u n u h a b e r v e r d i . Y a l a n c y
e d i c i d e s e n s i n " diye cevaplad.
Zbeyr olu Abdullah geceleri namaz klar, gndzleri orulu, z hid ve adaletli, ei az bulunur bir adamd. Hkmet sresi dokuz y l dr. Yetmi yanda, yetmi senesi Cemaziyelevvel aynn onyedinci sal gn Zalim Haccac'm askeri elinde lmtr (r.a.). Zbeyr'in olunun ehit olmas zerine btn Hicaz ve Yemen halk da Abdlmelik'e biat etti. Hanife olu Muhammed'in b i a t i y l e genel biat gerekleti. Abdlmelik Halifelik makamnda bamsz ol du.
leri
Gelenlerin
lm
Zbeyr olu Abdullah'n ehit dmesinden daha bir ay gemeden anas Zt'n-Nitakayn diye bilinen Hz. Ebu Bekir kz Esma da Mek ke'de sonsuzluk lkesine g i t t i .
552
(Cilt:
1)
Reslullah (s.a.v.) hicret gn gizlice Hz. Ebu Bekir'in evine ge-. lip de oradan maaraya gittiklerinde Hz. Esma, onlar iin hazrlad sofray balamak zere bir ey bulamadmdan kendi nitakn, yani petemaln iki paraya ayrarak, biriyle sofray ve dieriyle mataray balamt. Resl-i Ekrem onu Cennet'le mjdelemi ve Zt'n-Nitakayn yani iki petemall diye lkaplandrmt. Hz. Esma bu ekilde hiretini bayndr duruma getirdikten sonra ok yaad. Olu Abdullah'n Halifeliini ve ehit ediliini grd. m rnn sonlarnda gzleri grmez oldu. Yz yama ulat. Sonra Cen net'e gitti (r.a.). Hadc olu Rfi' (r.a.) ensardand. Uhud Sava'nda yaralanm ve sonra Hz. Peygamber'in savalarnn ounda ve Sffiyn'de Hz. Ali'yle beraber bulunmutu. O da seksen yandayken bu srada hirete gt. Ashabdan ve Msr'n byk adamlarndan nl Hadc Skn i olu Muaviye ve Mekke'nin alm gn Eca' kabilesinin sancam tayan Malik Eca olu Avf ve ya yze ermi olan Halid Chen o lu Ma'bed (r.a.) de o sralarda ldler. Hattb olu mer olu Abdullah da seksenalt yandayken Z beyr olu Abdullah'n ehit olmasndan ay sonra ve bir sylentiye gre seksenyedi yandayken yetmidrdnc hicret ylnda lm tr. Daha erginlik yama varmadan babasyla birlikte slm olmu tu. Byk hadscilerdendi. Din ilerinde pek ok ihtiyatlyd. Msl manlarla yaplan savalara katlmad. amllar ona ok tutkun ve onu ok sevdiklerinden, Yezid'in lmnden soma onu halifelie se mek istedilerse de, o yanamad. Ensardan Abdullah olu Cabir (r.a.) dermi ki: "Bizim iimizde kendisine dnya meyledip de, yz eviren Hattb olu mer ile olu bdullah'd." Rdvan biatnda bulunan Ekva olu Seleme ve byk hadscilerden ve faziletli ashabdan Ebu Sad Hudr (r.a.) de yetmi ve bir ri vayete gre yetmidrt senesinde lmlerdir. Kfe byklerinden Semre olu Cbir ve ensardan Muall olu Ebu Sad yetmidrt senesinde ve Sof fa ashabndan Sariye olu Irbaz yetmibe senesinde ldler (r.a.). Ensardan Amr olu Abdullah olu Cabir de bir rivayete gre yet midrt ve bir rivayete gre yetmiyedi senesinde Medine'de lm tr (r.a.).
Abdlmelik'in
Bamsz
Olarak
Hkm
Srmesi
Hicretin yetmi senesi hac mevsiminde Mekke ve Medine ve Yemame valisi olan Sakafl Yusuf olu Haccac halk ile hac etti. Hz. mer'in tyin etmi olduu hkim urayh, Zbeyr olu Ab dullah devrinde olduu gibi Abdlmelik'in zamanmda da Kfe h-
.ABDLMELK'N
BAIMSIZ
OLARAK
HKM SRMES
fcmi iinde brakld. Basra hkimi de eskisi gibi Hbeyre olu Hiam'd. Yetmidrdnc sene Sakafh Haccac Medine'ye geldi. Bir ilci ay kadar kald srada Hz. Peygamber'in komularm, "Siz, Osman'n katillerisiniz!" diyerek azarlad. Abdullah olu Cabir ve Sa'd olu Seni gibi ashab hor grm ve aalamt. Sonra Mekke'ye gitti. Kabe'yi ykarak yeniden yapt. Zbeyr o iu Abdullah'n yapt binay deitirerek Kurey'in yapt gibi Hicri darda brakt. Bugn de ayn durumdadr. Epey zamandr Berberler ba kaldrmlar ve Afrika lkesini ele geirmilerdi. Abdlmelik ise Zbeyr'in olu ile uratndan Marib yani kuzey-bat Afrika ilerine bakamamt. Bu yetmidort sene sinde o tarafa oka asker gnderdi. ark taraflar da karklklar iindeydi. Sicistan tarafnda s lm askerleri, Allah'a ortak koanlarla savamaktaydlar. Haricler ise pek ok azgnlaarak ran' apul etmekteydiler. Bunun zerine bu sene nl Mhelleb, bakomutan yaplarak Basra askeriyle Harici ler zerine memur edildi. Kfe askeri de onun yanma gnderildi. Mhelleb, Ramhrmz'de Hariclerle karlat. Kemen ordusunu kurdu. Etrafna hendek evirip istihkm verdi. Savaa hazrland. Oy sa Irak valisi Mervan olu Beirin Basra'da ld haberi gelince Basra ve Kfe askerleri onu bahane ederek memleketlerine dndler. Yetmibe senesi balarnda Rumlar, Mara tarafndan ba gs termekle el-Cezre valisi Mervan olu Muhammed, o tarafa koup gitti. Hariclerin ileri ise gnden gne nem kazandndan Abdl melik, Haccac i Irak valisi yapt. Haccac o zaman Medine'de idi. Abdlmelik'in buyruu kendisine ulanca, onikibin sekin atlyla kalkp Kfe'ye gitti. Anszn sabahle yin erkence Kfe'ye vard, mescide girdi, minbere kt, halk toplad, uzun bir hutbe okudu. Kalbi kat, yz pek, dili dzgn ve cidd bir zlimdi. Bu hutbe sinde, "Benim durumum ve nm herkesin bildii bir eydir. Ben lemin scak ve souunu, ac ve tatlsn grm bir adamm. Ben ktl taycsna yklerim. Yaptna yaptyla karlk vererek cezalandrrm. Kesim ve devirme mevsimi gelmi olgun balar g ryorum. karnata \ju\anaca^ s a v M a a \e sakaYVoa ^aVavoTum..." de dikten sonra, "Ey Irakllar Siz kavutuunuz nimetlerin deerini bilmeyip nankrlk ettiniz. Mminlerin emri oklarn yayd, birer birer yoklad, en kuvvetli ve en dayankl beni buldu. Buraya vali yap t, sizin boazlarnza att. nk taknlk edici, azc, uyuulmaz ve iki yzlsnz. Epey zamandan beri azdnz, azgnl alkanlk h line getirdiniz. Szme kulak veriniz! Doru yolda gidiniz. Yemin ede rim ki. size aaln lezzetini taddrrm. Berinizi yzerim, sizi odun gn. k s m m . Be\\ ded\\rm. vaartn. Ben demek ve topluluk istemem. Herkes kendi bana iiyle gcyle urasn. Uydurma szlerden ve de dikodulardan vazgeiniz. Yemin ederim ki, doru yol zre olmazsanz
354
(Cilt:
1)
boynunuzu vururum. Kanlarnz dul ve ocuklarnz yetim brak rm. Mhelleb'in yamndan savuup geldiinizi rendim. gne ka dar onun yanma varmayanlarn boyunlarn vuracam. Evlerini ya ma edeceim." diyerek Kfelileri tehdit edip korkuttu. Buyruunu okuttu. Sonra Basra'ya gitti. Orada da byle bir hutbe okudu. Gerek Kfe'de gerek Basra'da eften pften bahanelerle ileri gelenlerden ba zlarn ldrd ve bakalarna ibret gsterdi. Hz. Ali, Irakllara ok tte bulundu. Fakat dinlemeder. am llarn taassubuna kar itenlikle aba gstermediler. Hz. Ali de on lara krlarak, "Ya Kabbi! Ben onlardan bezdim, usandm. Onlar da benden bezdiler, usandlar. Sakf yiidini onlarn bana bel et ki canlan ve mallar hakknda cahiliye hkm gereince ilem yapsn ve memleketin rnlerini yesin, krklerini giysin. Yani her trl karlanndan yararlansn..." diye dua etmiti. Duas kabul olmu ki, o sene Sakafl Yusuf olu Haccac domutu. Onun iin bz bilginler demitir ki: "Haccac'm Hicaz ve Irak! ele geirmesi, Allah tarafmdan onun o yreler halknn bana bel edilmesi sonucudur." Basra halk Haccac'm zulmlerine dayanamadlar. Carud olu Abdullah'n bakanl altnda bir topluluk kurdular. Haccac'm aley hine kalktlar ve evresini sardlar ve atma sonunda stn gelmi lerken Carud'un olu vurulup dnce bozulup daldlar. Bylece Haccac kurtuldu ve daha ok zulm ve tecavz eder oldu. Hatt Ma lik olu Enes'in (r.a.) olu Abdullah, ba kaldranlar iinde buluna rak ldrldnden, Haccac Basra'ya gelince Hz. Enes'in maln zor la ald ve kendisini azarlad ve aalad iin, o da Abdlmelik'e ikyet mektubu gndermiti. Abdlmelik tarafndan zel bir adamla Hz. Enes'e, onu vc ve iltifat edici bir mektup ve Haccac'a pek sert, azarlayc bir mektup gnderildi. Haccac bu azarlayc mektubu okuyunca ok telland. Hemen Enes'le grt. ltifat yz gsterdi. Tatl dil ile zr dileme ye giriti. Hz. Enes, "Ben ok sabrettim. Sizden ikyet etmedim. Ta ki sen bize 'pek kt kimseler' dedin. Yce Allah ise bize Ensar yani yardm ediciler demitir. Sen bize 'iki yzller' dedin. Biz ise Hz. Pey gamber'in Mekke'den Medine'ye gnde ona yer hazrlam ve iman ,etmi kiilerdik. Seninle bizim aramzda yce Allah hkimdir. O hak ile doru ve geree kart olan ayrr. Sana kar kuvvetim yoktu. Seni Allah'a ve sonra M'minlerin Emrine braktm. O da senin uy madn hakkma uydu. Yemin ederim ki, Hristiyanlar Meryem olu sa'ya bir gn hizmet etmi bir adam grseler onun deerini bilirler di. Bense on sene Reslullah'a (s.a.v.) hizmet ettim. Yine hayr grr sem Allah'a krederim, tersini grrsem sabrederim. Gerek yardm c Allah'tr." dedi. Haccac da zrler dileyerek onun mallarn geri verdi. Mhelleb'in yanma verilen Basra'dan ve Kfe'den tertiplenen as kerler, Haccac'm tehditleri zerine abucak grev yerlerine gittiler. Mhelleb onlarla kuvvet kazanarak Haricler zerine saldrnca, Ha-
ABDLMELK'N
BAIMSIZ
OLARAK
HKM
SRMES
555
ricler hemen Ramhrmz denilen yerden ekilip Kazrn'a gittiler. Mhelleb de arkalarndan hareketle Kazrn'a varnca Haricler, pek iddetli kar koyarak arptlar. ki taraftan pek ok yaralanan ve lenler olmutu. Ondan sonra Mhelleb bir sene kadar Sabur'da ka larak Hariclerle yaplan savalarla uramtr. Yetrnibe senesi hac mevsiminde Abdlmelik hac etti. Minber de halka kar byklk taslayarak syledii hutbesinde, "Bu mmet iyilii kazanmcaya dek klla il ederim. Bana ilk muhacirlerin yap tklarm yap diye teklif ediyorsunuz. Oysa siz onlarn yaptklarn yapmyorsunuz. Yemin ederim ki, bundan sonra her kim bana yle bir teklif ederse boynunu vururum" deyip minberden indi. O zamana kadar halk, iyilii emretmek iinden yasaklamak; emirlerin hibiri nin yapmad bir eydi. Haricerden Saferiyye mezhebine giren ve Arz- Dr'da oturan Mserrah olu Salih ile ebb, Sveyd ve Batn gibi Hariclerin ileri gelenlerinden bazlar da bu sene hac etmilerdi. Bunlar ok sofu ve mutaassp, Abdlmelik ve komutanlarnn tavr ve hareketlerine kar kc adamlard. ebb ise pek atlgan ve evik bir adamd. Bir yo lunu bularak Abdlmelik'i vurup ldrmek zere frsat gzetmekte bulunduu Abdlmelik'e haber verildi. O da ihtiyatl davranmakla be raber onlarn kt niyetlerini Haccac'a yazdndan Haccac onlarn arkalarna dmt. Salih'in el-Cezre ve Musul'da birok dostlar vard. Onlarla ve zellikle ebb ile haberleerek yetmialt senesi Safer ay balarmda ie girimeyi kararlatrdlar. Nitekim Safer aynn birinci gecesi yzyirmi kii olduklar hlde Salih'in bana toplandlar. Anszn el-Cez re valisi Mervan olu Muhammed'in hayvanlarn ele geirerek sava iin en iyi hayvanlar edindiler. Dr ve Nusaybin halk korkup kale lere kapandlar. Mervan olu Muhammed tarafndan gnderilen bin ath, Salih'le karlanca bozuldu. Sonra binbeyz atl gnderildi ve arpma so nunda Salih ldrldyse de, onun yerine ebb geti. M'minlerin Emri unvamn ald. Hkmetin bana daha byk bir bel oldu. ebb el-Cezre, Musul ve Kfe dolaylarnda cirid atl ile dola r ve zerine oka asker gnderilirse bir yana savuur ve az asker olursa, anszn vurup datr ve yenilip bozulanlar kendisine biat et tirirdi. Kendisine bal olan halk korur ve kar duranlar vurur, a lar arpard. Anas Cehze bir akn kadnd. Fakat pek cesur olup sava alannda vuruurdu. Kocas Gazale ise bilgin ve fazetli kiiler den olduu hlde ok yiit ve askerlii iyi bilen biri olarak o da sa vard. nce Haccac'm emriyle Medayin'den kan beyz atly ebb, yz bu kadar atlyla vurup datmt. Bunun zerine Haccac Kfe'den drtbin asker gnderince ebb bir frsatn yakalayarak onlar ha bersiz ve dikkatsiz bir durumdayken avlad. Yzatm atlyla ilerine alarak babularn ldrp, askerini darmadank etmiti.
556
(Cilt:
i)
Sonra ebb Musul zerinden Azerbaycan'a gidip Kfe'den uzak lanca, Haccac da u'be olu Mugre olu Urve'yi Kfe'de yerine kay makam brakt. Kendisi Basra'ya gitti. Anszn ebb'in Kle zerine gelmekte olduu haberi gelince, abucak Haccac'm Kfe'ye gelmesi iin Urve, kendisine haber uurdu. Haccac, hemen iki kona bir ede rek seirtip, ebb'den nce Kfe'ye eriti. kindi vakti Kie'ye gelip hkmet konana girdi. Fakat henz asker toplamaya vakti yoktu. ebb de akamdan somaca yetiti. Kfe'ye girip elindeki sopayla h kmet konann kapsna vurdu. Haccac'a sd ve tehdit ederek, Kfe mescidinde bulduu ve yollarda karlat adamlar ldrd. Haccac ise kandille hkmet kona kapsnn zerinde durup telll bartt. ebb'in kars Gazale Kfe camisinde bir sabah na maz klp ilk rek'atinde Bakara sresini ikinci rek'atinde l-i mran sresini okumay adam olduundan, bu frsattan yararlanarak sa bahn ok erken vaktinde yetmi kiiyle Kfe camisine gidip, adam yerine getirmi olduu sylenegelmitir. Sonra ebb korkusuzca Kfe dna kt. Haccac da hemen halk tan altbin kadar adam toplad. Onlar alaya bltrp, her biri ne birer bey tyin ederek, hepsini ebb'in arkasna drd. Bu asker Frat'n aa tarafna doru yneldi. ebb ise o taraf brakarak Kadisiye ynne gitti. Haccac da onu kovalamak iin binsekizyz cirit, atl gnderdi. Halkn gzleri ebb'den o kadar ylmt ki, onun zerine gnde rilen asker, kesilmeye gnderilen koyun srleri gibi korkar ve titrer lerdi. ebb'in askeriyse bin beldan arta kalm, lm eri olmu, e vik ve kan dkc, iyi savaan ve ok mutaassp fedailerdi. ebb de her zaman frsat gzeterek bir yolunu bulup dman olan komutam arpp yere drmekle askerini darmadan edivermek gibi harp tedbirlerini yerine getirmekte pek ustayd. Haccac'm gnderdii cirit ath, Kfe'den kp hzl bir yry le ebb'e eritiler ve okluklarna gvenerek hemen savaa giritiler. ebb ise onlarm ortalarna iddetle saldrarak komutanlarn dr mekle onlar darmadank ediverdi. Soma ad geen alayn nere de olduklarn aramaya balad. Bu alaylar ise ebb'i aramak maksadyla Turna katar gibi F rat'n aa tarafna doru yaylarak Kfe'den yirmi drt saat kadar uzaklamlar ve Rudbar'a kadar gitmilerdi. ebb, ondan haberli olunca o tarafa gitti ve bir gn akam st onlara att ve askerini blk etti. Biri kendisinin, teki biraderi Musad'm, dier biri de, o zaman Arab'n en yiidi saylan Sveyd'in emrindeydi. Sveyd pek yrtc ve usta bir askerdi. Arka arkaya iddetli h cumlarla Kfe ordusunun sa kolunu vurdu, datt. Sava btn ge ce srd. Seher vakti ebb, bir frsat drd ve dmann ortasna iddetle saldrarak babularm vurup ldrd. Bunun zerine K feliler ne yapacaklarn ard. ebb hemen onlar biata ard. On lar da biat ettiler.
ABDLMELK'N BAIMSIZ OLARAK HKM SRMES
5 5 7
Biat edenlerin biri de Ebu Musa E'ar'nin (r.a.) olu Ebu Brde'ydi. ebb onu grnce, "te iki hakemden birinin olu!" dedi. Ha ricler ise hakemlere en byk dman olduklarndan Ebu Brde'yi ldrmek istediler. Fakat ebo Bunun ne suu var?" diyerek onu kurtard. Ertesi gn ebib, hemen Kfe zerine varmak istediyse de aske rinin ou yaran olduundan az bir toplulukla Haniar tarafna sa vutu. Eaccac ise, ebib varp da Medayin'i ele geirir diye tela d t. nk Medayin ehri Kfe'nin kaps Irak arazisinin her tarafna bJ.khn bir noktasyd. Bunun zerine Haccac, kendi komutanlarndan Kutn olu Osxr.': Melerin, uha ve Anbar valisi yaparak hemen Medayin tarafna ,5 E'as oiu Muhammed olu Abdurrahmani babu yapabln sekin atlyla ebb'i arkasna drd. ebib o srada ehr-i Zur tarafna savutu. Abdurrahman da onun arkasna dt. ebb, onu habersiz ve dikkatsiz bir durumda avlayp da arpmak veya bir gece anszn basmak iin frsat gzetirdi. Abduramnan ise gndzn sava dzeni ve ihtiyat zere bulunup geceleri de etrafna hendek evirmekte olduundan o yaklatka ebb baka tarafa dolar ve o bu tarafa ynelince ebb daha uzak bir yere sa vuur ve ok g ve sarp yerlere konard. Bylece Hanikn ve amar ra taraflarm dolatktan sonra ebb, Musul eyaletinin snr iinde ve Sulapa nehrinin dolaylarndaki Bet kyne indi. Abdurrahman da i.d geen nehrin kenarna kondu. Nehrin dolamba yerlerini kendisi ne hendek gibi bir eit istihkm sayd. Fakat askeri yorulmu, atlan bitkin bir hl almt. Oysa Kurban bayram yaklamakla ebb ta rafndan mbarek gnler geene kadar bir savaa ara verme teklif oiunup, Abdurrahman tarafndan da kabul olunmakla iki taraf da istirahate vard. Medayin valisi Kutn olu Osman ise Haccac'a bir mektup yazp, Abdurrahman, hendek ve istihkm yapmak iin btn uha arazi sini kazd, haracm kesretti ve halk anbar yapmak zere ebb'i ser best brakt" diye bildirmekle Haccac hemen Abdurrahmani grev den ald ve onun yerine hemen ebb'i sindirmek zere Osman' ba bu yapp, u'be olu Mugre olu Mutarrafi da Medayin'e gnderdi. Kutn oiu Osman hemen ordugha gitti ve fazla nemsemeden ebb zerine atld. ebb de yzseksenbir atlyla ona kar vard ve sadan soldan biraz aknlk verdi. Sonra byk bir iddet ve hzla doru Osman'n zerine atlarak onu vurdu, ldrd. Askeri de bo zuldu. Fek scak mevsim olduundan ebb, bylece arpmaya son ver dikten sonra yaylaya kt. Yetmiyedi senesi balarn yaylakta ge irdi. O srada epey kaaklar ve serseriler onun yanma topland. ay yayladktan sonra ebb, sekizyz atl ile yaylaktan indi. Medayin'e gelip Behr-i r ehrine kondu. Medayin valisi Mugre oiu Mutarraf da Kisr'nm saraynn bulunduu eski ehirdeydi. Kpry ykt ve
558
(Cilt:
1)
korunmaya karar verdi. Bununla beraber Hariclere eilim gsterdi ve onlarla gizli haberleme ve konumada bulundu. Mugre oiu Mutarraf Hariclerin balarndan birkan ara rak, "Madem ki siz zulm kaldrmak iin ortaya ktnz, hemen Abdairnclik! Halifelikten indirin ve Haccac! yok ederek Halifelik iini Hz. mer'in yapt gibi Danma Kurulana brakmak zere bana bi at eyleyiniz!.." dedi. Haricler ise ebb'e biat etmi olduklarndan onun tekfini kabul edemedikleri iin, bu gizli konuma bir sonu vermedi. Haccac ise Irak askeriyle i gremeyeceini anlad. Abdlmelik'ten yardm istemi olduuna dayanarak, o da altbin asker gndermekle am askeri Kfe'ye doru gelmekteyken Haccac, Kfe halkn da, e bb aleyhine kkrtarak krkbinden fazla asker tertip etti. nl yi itlerden Faris tarafnda bulunan Verka olu Attab' ard. Onu bakomutan yaparak ebb zerine gnderdi. ebb'in yannda toplanan svari, bin kadard. Ancak bunlar hep karaku gibi yrtc, fedai ve sava eri adamlar olduundan; ebb'e kar gnderilen sradan kalabalk, ahine kar turna alaylar gibiy di. Attab, yle byk bir orduyla Medayin zerine gitti. ebb de kar kp akam st Attab'm ordusuna att. Kendisi sada durup, orta ya Vail oiu Muhallel! sol kola Sveyd'i grevlendirdi. Gnein batyla yats arasnda ay dounca ebb, hemen ani bir hcumla Kfe ordusunun sol kolunu vurup datt. Hemen Attab'n zerine saldrd srada Sveyd de sa kol zerine hamle edip u ramakta iken "Attab ldrld" barts duyulunca Kfe ordusu darmadank oldu. ebb iki gn dinlendikten soma hareket ederek Kfe ehrinin d na geldi. Oysa am askeri gelip Kfe'ye girmiti. Haccac da kle menlerini sokak balarna yerletirmi ve kendisine gerei gibi eki dzen vermiti. am askeri ehir dna kp saf balad. ebb de onlarn zeri ne birok kereler atld. Fakat am askeri tam bir inzibat altnda mz raklarna dayanp duvar gibi yerinde kmldamadan direndi. ebb'in kars Gazale, baz arpmalar arasnda Haccac'm ze rine sldrmsa da, Haccac onun nnden savuup kamt. Bz a irler onu ayplayarak iirlerinde yermilerdir. Fakat bu atmalar arasnda gerek Gazale, gerek ebb'in anas Cehze ve kardei Musad'la epeyce yoldalar ldrld. Kendisi de artk sonutan umudunu kesince geri dnd. Ehvaz'dan dolaarak Kirman'a gidip bir sre ora da arkadalaryla beraber dinlendi. Haccac onun peini brakmamak iin am askerini Ehvaz. taraf na gnderdi. ebb de Kirman'dan hareket ederek Ehvaz'da onlara kar geldi. Bir gn akama kadar ok iddetli vurutular. amllarn ok adamlar ld. Sonunda karanlk basnca birbirinden ayrldlar. ebb gece askeriyle beraber Dceyl-i Ehvaz kprsnden geerken
ABDLMELK'N
BAIMSIZ OLARAK HKM
SRMES
559
altndaki at ahlannca suya dp bouldu Haccac da byk bir beldan kurtuldu.
ve yoldalar
dald.
Mutarraf Hariclerle olan haberleme ve konumasm gizli tutmusa da dolaysyla Haccac'm kulana gitmesi kuvvetle umulduun dan, artk meydanda duramad. Dalk yreye ekildi. Sonra Kum ve Kaan'a gitti. Halifelik ismi Danma Kurulu'na brakmak davasn n etti. Bu dava zerine Mutarraf'a pek ok insan biat etti. Haccac'm emriyle Rey ehrinde toplanan altbin asker de onun zerine yrd. Karlanca ok iddet bir vuruma oldu. Sonunda Mutarraf ld, arkadalar dald. Haccac bylece o skntdan da kurtuldu. Kirman ve dolaylar Haricerden Ezarika denilen frka elinde olup bir seneden beri Faris Emri Mhelleb, onlarla Sbur zerinde ok iddet arpmalar yapmaktayd. Bu yetmiyedi senesi iinde Ezarika arama anlamazlk dp birbiriyle savaa baladlar. M helleb de bu srada frsat bulup, K i r m a n i ele geirdi. Ezarika'y da tt. Horasan ve Sicistan eyaletleri Haccac'm hkmnden dnda iken yetmisekiz senesinde Abdlmelik bu iki eyaleti Irak Emirliine katnca, Haccac kendi tarafndan Mhelleb'i Horasan Emri ve Ebu Bekre olu Ubeydullahi Sicistan valisi yapt. Ebu Bekre olu Ubeydullah, Basra ve Kfe askeriyle Trk lke sine, savamak zere Haccac tarafndan grevlendirildi. Kfe askeri min komutam da nl hkim Surayh'd. Hicretin onsekizinci ylnda Hz. mer tarafndan Kfe hkimi yaplm ve o zamandan beri K fe'de yarglk edip, Sffiyn savanda da Hz. Ali'yle beraber bulun mu ve bunca karklk ve deiiklikler iinde yuvarlanarak artk iyi ve kt olaylarn getii yer olan dnyadan usanm deeri yk sek bir kiiydi. Yetmidokuz senesinde Ebu Bekre olu Ubeydullah, Basra ve K fe askeriyle Sicistan'dan hareket etti. Trk lkesme yrd. Zafer kazand, pek ok ganimet mallar ald. ok evler yakt, ok kaleler ykt. Fakat Arablar ilerledike Trkler geri ekildi. Ubeydullah onsekiz saat kadar snrdan ayrld. te o zaman Trkler, geri dnp, slm askerinin dn yollarn kesip, boazlar tuttular ve geitlerini kapadlar. Ubeydullah bylece dt tehlikeli yerden kurtulmak iin yediyzellibin dirhem vermek zere Trklerle bara raz oldu. Hkim urayh ise ona itiraz etti. "Ben ok yaadm, ok zamandan beri e hitlik rtbesine ulamak isterdim. Bugn de o rtbeye kavumazsam artk lnceye kadar kavuamam. Ey Mslmanlar! Hepiniz birden dman zerine yrynz!" deyince Ubeydullah, "Sen bunak bir ihtiyarsn!" dedi. Yarg urayh, "Sana Ubeydullahin bostan kor kuluu, Ubeydullahin hamamcs denmek yetiir..." diyerek onun s zn geri evirdikten sonra, "Ey Mslmanlar! ehit olmak isteyen ler yanma gelsin..." deyince hafzlardan ve gnlllerden epeyce kimseler ona uydular.
560
P E Y G A M B E R L E R VE H A L F E L E R TARH
(Cilt:
1)
Bunun zerine urayh, "Kfirlerle ok zaman doiatnn. Sonra Hz. Peygamber'in zamanna ulatm. Ebu Bekir ve mer devirlerini grdm. Sonra ok kavgalar grp geirdim. Nice frkalarla dola tm, gezdim. Ah bu kadar yaamaktan bezdim..." anlamnda iirler syleyerek ve silh arkadalarn zendirerek dman zerine gitti ve hi nemsemeden saldrd. Kendisi ve yoldalarndan ou ehit oldu ve kalanlar savuup kurtuldu. Allah ona ve yardmclarna rah met etsin. Hanife olu Muhammed diye bilinen Hz. Ali olu Muhammed 11 a.), seksen senesi iinde, duracak yer olan teki dnyaya gitti. Hanife'rin olu, meyyeoullarmn basksmdan kurtulmak iin frsat bekleyen Hz. Ali'nin ia'sna smakt. Her ne kadar o zaman Fatma'mn ocuklarndan Hz. Hseyin olu Zeyne'l-bidn sa ise de, her an ibadetle uratmdan halifelik arzu ve hrsmdan uzak dur maktayd. Bundan dolay Emevler, ondan emin olup, ancak Hanife'nin o lundan endie duyuyorlard. lnce bu kukudan kurtuldularsa da Hanife olu Muhammed'in olu Ebu Haim Ali kendisinin yerini tut mu ve iilere smak olmutur.
Abdurrahman Kindi'ye Biat Olunmas

Sicistan Emri Ebu Belere olu Ubeydullah'm bozgunu zere Hac cac, hemen Basra'dan ve Kfe'den yirmierbin asker tertip etti. E' as Kindi olu Muhammed olu Abdurrahman! bakomutan yaparak Trk lkesine savamak zere seksen senesinde Sicistan'a gndermi ti. E'as oiu Kays, aslnda Yemen kabilelerinden, Kinde kabilesinin eyhierindendir, Hz. Peygamber'in nnde slm olduktan sonra Hz. Ebu Bekir'in kz kardeiyle evlenmiti. Olu Muhammed de Arab ko mutanlarnn nllerindendi. te Abdurrahman Kind dediimiz bu E'as olu Muhammed'in olu ve hret sahibi bir kiiydi. Abdurrahman, krkbin taze askerle Sicistan'a vard. Trk ehir lerine girdi. Epey yerleri istil etti. Fakat geen sene meydana gelen Ebu Bekre bozgununu hatrlayarak birdenbire ierilere dalmad. Al d yerlere muhafzlar koyarak ve boazlarda ve korkulu yerlerde nbet yerleri yaparak ihtiyat zere hareket etmekte olduunu Hac cac'a bildirdi. Haccac ona mektup yazp, "Sen rahat yolunu tutmusun... D manlar ise geen sene kardelerimizden bu kadar adam ldrdler. Hemen dman ehirlerine dal ve ehitlerin cn al..." diye emir verdi. Arkasndan bu anlamda emrini tekrarlayc bir mektup yazd ve nc keresinde, "Enirimi tut, dediim yola git. Yoksa kardein Muhammed olu shak ordu komutandr. Hemen dman lkesine aldasn..." diyerek kesin bir dille yazlm emrini gnderdi.
ABDURRAHMAN
KND'YE
BAT
OLUNMASI
561
Abdurrahman, komutanlar ve ileri gelenleri arp durumu an latarak, "Ben sizin hakknzda iyilik istiyorum. Sizin karlarnz salayacak yol zere gidiyorum. Haccac ise byle emrediyor. Ben de sizden birinizim. Siz giderseniz ben de giderim. Siz ekinirseniz ben de ekinirim" deyince ileri gelenler Haccacin aleyhine geerek, "Onu Irak'tan kovmak zere Abdurrahman'a biat edip, ona uyalm" dedi ler. Asker de bunun zerine ayn grte olarak seksenbir senesi iin de Abdurrahman'a biat ettiler. Abdurrahman da Trk hkmdar e bar yaparak ve gereken yerlere mene i t e n sonra, Irak ordusuyla birlikte Sicistar.'dar. kp, Basra'ya yneldi. Yclda Abdlmelik'! indirmek ve halk Allah'n Kitahma ve Resul 11 ah'm snnetine armak szleri de meyi-- ?. ktu E*ccs:. tu cururdan haberli olunca, olup biteni Abdlmelik'e :_i_ri- ia arka arkaya am'dan Irak'a asker gndermeye balad. .Vccuurammani uzaktan karlamak zere Haccac Basra'ya ve oraaar. l i s t e n e gitti. nc olmak zere Dceyl'e gnderdii asker Kurrau bayram gn Abdurrahrnan'n svarisiyle karlat. arpma sonunda fena hlde bozulduundan Haccac oralarda duramayp dn mek zorunda kald. Fakat Basra ehrine girmeyip Zaviye'de ordu kur lu ve etrafna hendek evirdi. Abdurrahman da gelip Basra'ya girdi. Btn Basra halk ona uydular. O da Basra ehrinin evresine heniek kardrd. Hicretin seksenikinci senesi Muharrem aynda ok kereler idtrtl vurumalar oldu. Muharrem aynn sonunda sava pek ok idiftlrn. Haccac'm askeri bozulmaya yz tutmuken am komutanlirmiar. Sfyan- Kelb iddetli bir saldrda bulununca, Abdurrah man criusunun sa kolu bozulduundan, btn Irak askeri bozuldu. Hafzlardan oklan ldrld. Abdurrahman da askerle savuup K feye geldi. Haccac ise kendisine eki dzen verdikten sonra Kfe zerine -uruyerek gelip Deyr-i Zkurre denilen yerde indi. Abdurrahman da ien kp Reblevvel aynn nde Deyr-i Cemacim denen ye re k:nau. Atcurrahrnanin yannda Basra ve Kfe halkndan, hafz ve hur-k: ulardan maal yzbin asker toplanmt. Bir o kadar da halkcakalar vard. Hukukular iinde Cbeyr olu Sad, mir-i a': Zbui-Bahteriyyi't-Ta ve Ebu Leyl olu Abdurrahman gibi byk rminat-tlar ve faziletli ve nl kiiler olup, bunlar savaa girerler ve rumaya zendirirlerdi. Bu ikiyzbin kadar halkn hepsi AbJn2mehki halifelikten indirerek Abdurrahman'a biat ettiler. Hu ra.n-3.na kadar halifeler, hep Kurey'ten iken Abdlmelik Zauu'u zulmlerinden halk o kadar usanmlard ki, bu zulmler-m rumulmak iin. her eye raz olarak Kureylik kaydndan da yz u r - - : Hin ae kabilesinden bir emr'e biati semilerdi. F. 36
562
(Cilt:
1)
Gerek Haccac, gerek Abdurrahman ikisi de, ordughlarnn ev resine hendek evirdiler. Sava yz gn uzad ve bu sre iinde pek ok atmalar ve arpmalar oldu. Sonunda Cemaziyelhir aymm ondrdnc gn Haccac'm askeri bozulmaya yz tutmuken yine am komutanlarndan Sfyan- Kelb saldrnca, Abdurrahman'm sa kolu hi kar koymakszm bozuldu. Halk birbiri zerine bindi. Btn saflar bozulup Irak askerleri dald. Hemen Haccac gelip Kfe'yi ele geirdi. Abdurrahman da bozgun askerle Basra'ya gitti. Etraftan da epeyce insan topland ve Basra'da yine Haccac'a muhalif bir grup dodu. Haccac'm Irak'ta halka etmedii zulm ve eza kalmad. Halkn evlerine asker konulmas grlmemi bir eyken, Haccac bu kere as kerini Kfelilerin evlerine gnderdi. Bir ay Kfe'de kaldktan sonra askerini alp, Basra tarafna gitti. Abdurrahman da Basra'dan kp, Mesken denilen yerde ordu kurdu. aban ay iinde onbe gn ara lksz savatlar, iki taraftan ok lenler oldu. zellikle Abdurrah man'm tarafnda byk hukukulardan Ebu Leyl olu Abdurrahman ve Ebu'l-Bahteriyyi't-Ta ldrldler. Sonunda ordusu bozuldu. Abdurrahman artk Irak'ta duramad. Sicistan'a gitti. Haccac ise her taraftan asker gndererek peini brakmad. Bu yzden Abdur rahman, Sicistan'da da duramad. Trk hkmdarna snd. O da kendisine hrmet ve sayg gsterdi. Fakat Haccac, onun arkadala ryla beraber kendisine verilmelerini istedi. Verilmezlerse oka as kerle varp Trk lkesini ayaklar altnda brakacan syleyerek kor kuttuundan Trk hkmdar da Abdurrahman' krk kiilik arka dalaryla beraber Haccac'm memurlarna verdi. Onlar da bunlar alp Haccac'a gtrrlerken yolda Abdurrahman kendisini yksek bir yerden aa atp ld. Kavga basld, bu mesele de kapand. Deyr-i Cemacim olayndan sonra Haccac, "Her kim Rey Emri olan Mslim olu Kuteybe'ye teslim olursa emindir" diye iln etmi olduundan hukukulardan ad geen a'b, onun yanma varm ve sonra gelip Haccac'la konuup zr dileyerek ktlnden kurtul mutur. Ama Cbeyr olu Sad kaarak sfahan'da yerlemitir.
eitli
Olaylar
Abdlmelik i savalarla uratndan, Rumlar bu durumu fr sat sayarak slm snrlarndan ieri geerek, hicretin yetmidokuzuncu ylnda Antakya'y kuatmlard. Fakat iin sonunda yenilip bo zulmular ve gitmilerdir. Seksen ylnda Haccac, Kfe ile Basra arasnda bir merkez ol mak zere Vst ehrini kurdu ve orada bir mescit yapt. Abdlmelik, durmadan savalarla urat hlde, bir taraftan da hastaneler ve kimsesizler iin hanlar yapmyla lkenin bayndr olmasna almaktan geri kalmazd.
VELD'N
ZAMANI
583
Abdlaziz ve Abdlmelik'in
lm ve
Velid'in Tahta kmas

Hakem olu Mervan, oullan Abdlmelik ve Abdlaziz'i veliaht ederek kendi hayatnda halk onlara biat ettirmi olduundan lnce, Abdlmelik tahta oturup, Abdlaziz de Msr valiinde kalm ve Abdlmelik'ten sonra tahta gemesi kararlatrlmt. Abdlmelik ise kardeini veliahtlktan kararak olu Velid'i ve liaht yapmak istedi. Yaknlarndan bazlar, onun bu arzusunu yerin de buldular. Kimisi de irkin grd. Kendisi kararszlk iindeyken seksenbe yl Cemaziyelevvel aymda Abdlaziz'in Msr'da ld ha beri gelince Abdlmelik, oullar Velid ile Sleyman' veliaht edip, halk onlara biat ettirdi. Vayetlere yazd. Ora halklar da biat etti. Fakat Medine'de tabinin by ve bilgisiyle hareket edenlerin nderi olan Mseyyeb olu Sad, "Abdlmelik sa olduka bakasna biat etmem" diyerek biatten kannca, Medine valisi olan Hiam onu pek iddetli dvd. Sokaklarda ve pazarda dolatrp, adamlann ld rlp asldklar yere gtrlmken, geri getirterek hapsettirdi. Sad'in ayanda kldan yaplm bir don vard. Bylece lm yerinden hapishaneye dndrlnce, "Ben, asacaklar sandm da.av ret yerim almasn diye bu donu giymitim. Asmayacaklarn biley elim, baya geni elbisemi giyerdim" dedi. Abdlmelik bunu duyunca Hiam'a gcenmi, "Sad'de bozgun culuk ve iki yzllk yoktur. O, Zbeyr olu Abdullah'a da biatten kanmt. Halk birinin zerinde birleinceye dek biat etmem demi olduundan Zbeyr'in olu tarafndan Medine Emri olan Esved olu Cbir ona altm kam vurmu olduu Zbeyr'in olunun kulana vannea Sad'e dokunma diyerek Cabir'i azarlamt" diye Hiam'a azarlayc bir mektup gnderdi. Seksenalt senesi evval aynn ortalarnda Abdlmelik, altm yandayken teki dnyaya gt. Yerine olu Velid geti. Abdlaziz'in halifelikten nasibi yokmu ki, vakitsiz ld. Fakat olu mer, sonradan Halife oldu ki, son derece adaletli olmakla n lyd. "Adalet'in mer'i" diye bilinen Abdlaziz olu mer'dir.
Velid'in Zamane
--.ldlmelik olu Velid zamannda byk fetihler yaplmtr. AnaKtasnda pek ok yerler alnarak slm askerlerinin bir tmeni ki senesinde Kostantmiyye boazna kadar gelip gitmitir. Hosi Maverannehir'de nice fetihlere kavuarak Buhara, Se ra-: kant Fergana ve Kagari alarak in snrna kadar gitmi ve o
564
srada Haccac tarafndan gnderilen bir tmen asker Sind'i ve nice Hind lkelerini ele geirmitir. slm askerleri douda byle zaferler kazanrken Afrika valisi Nusayr olu Musa da batda byk fetihlere kavuarak Okyanus k ylarna kadar gitmi ve kendisinin klemenlerinden Tanca Emri yapm olduu Ziyad olu Tark doksaniki senesinde Endls yaka sna geti. Sonra Musa da arkasndan geerek Endls kt'asm ele geirmi, Sardunya adam istil etmiti. Douda Semerkant ve Buhara'da; batda Tanca ve Kurtuba'da Arab dili retilir ve Kur'an- Kerm sayg duyularak okunur oldu. Trk, Hinci, Berber ve Sudan haclar Mekke'de toplanarak Arapa syleir oldular. Velid, byle byk fetihlere kavutuu srada yetimleri terbiye et mek; hukukulara, zayflara ve fakirlere aylk vermek gibi hayr i leri yapar; yol ve geitlerin dzeltilmesi ve uygun yerlerde kuyular kazlmas gibi bayndrlk ilerine de ok nem verirdi. Bina yapm na merak olduundan zamanmda pek ok gzel binalar yaplmtr. am'da ok paralar harcayarak nl Emeviye Camii'ni benzersiz ola rak yaptrp sslettii gibi, Medine'deki Hz. Peygamber'in mescidini de genileterek yeniden yaptrp onartmtr.
Abdiaziz O l u mer'in M e k k e - M e d i n e V a l i s i O l m a s
Abdlmelik olu Velid, seksenyedi senesinde amcas olu Abdi aziz olu mer'i Mekke - Medine valisi olarak atad. mer ise Emevi ye valilerinden hi birine benzemedi. ok bilgin, faziletli, ok dindar ve adaletli, benzeri az bulunur bir adamd. Medine'ye varr varmaz hukukulardan on kii seerek ard. Yanna geldiklerinde, "Sizi ancak bana danman ve yardmc olmak iin arttm. Kendi fikrimle bir i grmek istemem. Her konuda si zinle danmada bulunacam. Bir de benim memurlarmdan birinin halka zulmedip tecavz ettiini duyarsanz bana sylemelisiniz" de di. Hukukular, onun bu szlerinden son derece memnun olarak dn dler. Bu on kii Avvam olu Zbeyr olu Urve, Mes'ud olu Utbe olu Abdullah olu Ubeydullah, Abdurrahman olu Ebubekir, Sleyman olu Ebubekir, Yesar olu Sleyman, Hz. Ebu Bekir olu Muhammed olu Kasm, Hz. mer olu Abdullah olu Salim, mer olu Abdullah olu Ubeydullah, Rabia olu Amir olu Abdullah ve Zeyd olu Hrice'dir. Bunlar Abdiaziz olu mer'in divanna devam ederek zulm leri ortadan kaldrmak iin ona yardm ederlerdi. Abdiaziz olu mer de genken bu hukukulardan ders alarak onlarn sakndrma sna uygun hareket ederdi. Seksensekiz ylnda Abdlmelik olu Velid tarafndan gelen ke sin emir gereince mer, m'minlerin analarnn odalarm yktrarak
MEDNE
HUKUKULARI
565
evrelerinden birok evler satn alarak Hz. Peygamber'in mescidine ekleyerek geniletmi ve oka paralar artyla yeniden tamir ettirdi. Medine'de bir de fskiye yaptrd. Abdlaziz olu mer, Mekke ve Taif'in de valisi oldu. Bu sene hac mevsiminde halkla hac etmek zere Mekke'ye gitti. Ten'rn denilen yere gelince Mekke'de su azd. Haclar iin susuzluktan korkulmakta olduu kendisine sylenince, hemen Allah'a dua etti. Hacar da "Amin" dediler. Onlar Kabe'ye varmadan bol bol yamurlar yad, halk suya kand. Doksanbir ylnda Velid, hac etmek zere Mekke'ye giderken Medi ne'ye eriince Abdlaziz olu mer'in yaptrm olduu fskiyeyi grd, pek beendi. Yeniden onarlarak geniletilen Hz. Peygamber mescidi ne gidince btn halk dar karld. Fakat tabinin en by Mseyyeb olu Sad kald. Onu karmaya kimse cesaret edemedi. ' S e n de kalkversen" dediklerinde "Baka gnler kalktm vakit gelmedike kalkmam" dedi. "Hi olmazsa selm iin kalksan" dedik lerinde "Onu da yapamam" dedi. Sad, kendi asrnn en bilgini ve en stn olarak dnyadan g p "lmeden nce lnz" srrna ermi. Valiler ve byklerle al verii kalmam olduundan mer, onu zrl sayar, deerini bilirdi. Fakat saltanat devrinin gerektirdii yeni merasim, tren ve protokollara uymak da, durumun bir gerei olarak grlrd. Yeni usul eski akllara sdrmak zor olduu gibi, yeni usule alk olanlara da eskilerin tavr ar gelirdi. Bundan dolay Abdlmelik olu Velid, mescitte dolarken Sad'i grmesin diye mer, onun bulunduu ta rafa geerek perde olurdu. Velid ise kble tarafna bakarak Sad'i gr d, "Bu yal kimdir?" diye sordu. mer de, "Sad'dir, yle byle bi ridir. Bilse kalkard. Fakat gzleri zayftr" diyerek zr diledi. Velid, "Ben onun hlini bilirim. Biz onun yanma varalm" diyerek birlikte yanna vardlar. Velid, "Naslsn ihtiyar?" dedi o da, "Elhamdlillah iyi haldeyim. M'minlerin Emri nasldr, keyfi iyi midir?" dedi ve hi yerinden kmldanmad. Velid hemen mer'e dnerek, "te in sanlarn hukukusu budur" diyerek geri dnd.
n/Iedne Hukukular
O zaman Medine'de pek ok byk hukukular vard. lerinde yedisi pek ok n kazanmt. Birincisi: Mseyyeb olu Sad'dir. kin cisi: Cennetle mjdelenenlerden Avvam olu Zbeyr'in olu Urve'dir ki, anas Zat'n-Nitakayn olup, Zbeyr olu Abdullah'n ana-baba bir kardeidir. ncs: Mes'd olu Utbe olu Abdullah olu Ubeydullah'dr ki, Mes'd olu Abdullah'n kardei oludur. Drdncs: Mahzumoullarmdan Haris olu Abdurrahman olu Ebubekir'dir. Be incisi: Yesar olu Sleyman'dr ki, m'minlerin anas Meymune'nin azatls dr. Altncs: Hz. Ebu Bekir olu Kasm'dr. Yedincisi: Ensar-
(Ct:
1)
dan Sabit olu Zeyd'in olu Harice'dir. Bu alts, Abdiaziz mer'in semi olduu on hukukunun iindeydiler.
olu
Bu yedi slm hukukusu itihatlarn en bykleri demektir. Fkh ve fetva onlardan yaylmtr. te Abdiaziz olu mer, byle byk adamlarn rencisi olmutu. O hukukularn asrnda ve onla rm derecesinde mer olu Abdullah olu Salim gibi, Medine'de dier baz byk slm hukukular da vard. Fakat ashapdan soma fetva vermek srf onlara kalmt. Bakalar fetva vermezdi. Btn hukuk ularn ulusu Mseyyeb olu Sad'di ki, hukuk ilmini, hadsi ve Allah korkusunu ve ok dindarl kiiliinde toplamt. Bahi ve armaan kabul etmezdi. Zeytinya alp satar ve onunla geinirdi. Hads bilginlerinden Zhr ve Mekhul'a, "Grtnz adamlar iinde en ok hukuku kimdir?" diye sorulunca, "Mseyyeb olu Sad'dir. O hukukularn hukukusudur" diye cevap vermi olduklarm mam Evza sylemitir. Basra ve Kfe'de de o zaman pek ok hafzlar, hads bilginleri ve hukukular vard. Hepsinin ulusu Cbeyr olu Sad'di. Bunlarm ou Haccac'la Abdurrahman Kind'nin arpmalarnda ldler. Kalan Haccac'm errinden kaarak etrafa dald.
Abdiaziz Olu mer'in Grevden A l n

Haccac'm zulmlerinden kaanlar Mekke ve Medine'ye snrlar dL Snanlarn iinde itihatlarn byklerinden ve tabinin ulu larndan Cbeyr olu Sad ve Mcahid gibileri vard. Abdiaziz olu mer, Haccac'm Irakllara zulm ve cefa ettiini Velid'e bildirdi. Hac cac bunu duyunca, "Irak'n bozguncular ve iki yzlleri Mekke ve Medine'ye snarak oralarda barnyorlar, bu ise hkmetin nfu zuna geveklik getiriyor" diye Velid'e ikyet etti. Velid, bunun ze rine Haccac'la haberleerek Abdiaziz olu mer'i doksan yl a ban aynda Medine ve Mekke valiliinden alarak, Abdullah olu H lid'i Mekke ve Hayyan olu Osman' Medine valiliklerine atad. Halid, Mekke'ye vard ve hemen orada bulunan Irakllar zorla Mekke'den kard ve Irakllar evine konduranlar ve onlara ev ki ralayanlar korkuttu. Medineler hakknda da bu ekilde sert tutum gsterildi. Artk Haccac'm zulmnden kaanlara snacak yer kal mad.
C b e y r Olu S a i d ' i n l d r l m e s i
Deyr-i Cemacim olaynda Abdurrahman bozguna uradktan sonra Cbeyr olu Sad sfahan'a kamt. Haccac bunu renince, tutulup tarafna gnderilmesini sfahan valisine yazmsa da Sad, o vaktin byk slm hukukularndan ve halk arasnda pek saylan
LER
GELENLERN
LM
567
kiilerden olduu iin, onun felketine sebep olmaktan herkes kan dndan, sfahan valisi Sad'e savuup baka bir vilyete gitmesini gizlice hatrlattndan, o da sfahan'dan kaarak Azerbaycan'da yer lemiti. Bir sre orada kaldktan sonra can sklp oradan da savu arak Mekke'ye gitmi... Yine hukukulardan Mcahid ve Hubeyb o lu Talik gibi adm gizleyerek saklanmt. Had, Mekke valisi olunca, "Bu bir fena adamdr. Mekke'den bir tarafa savusan..." diye Sad'e hatrlatldkta, "Katm katm, bura ya geldim. Buradan nereye gideyim? Rabbimden utanr oldum. O'nun kaderinden nasl kaaym?" demi. Haccac ise Sad, Mcahit ve Hubeyb olu Talik'in Kfe'ye gn derilmelerini istediinden, Halid n de balayarak doksan drt ylnda Kfe'ye gnderdi. Hubeyb olu Talik yolda ld. Gtrcler ikisini Kfe'ye gtrdler ve Said'in evine indirdiler. Kfe'nin btn hafzlar ve hukukular Sad'in ziyaretine gelder. Ayandaki zinciri grnce aladlar. Sad ise gler ve bu durumu umursamadan sz sylerdi. Sonra Haccac, onu yanma artarak sp saydktan son ra emretti, nnde boynunu vurdular. Ba dnce kere Kelime-i ehadet getirdi. Birincisini pek ak olarak syledi. Halkn mkllerini zen ve nl hukukularn nderi olan bir adamn bu ekilde ldrlmesi herkesi kan alatt. Bunun zerine Haccac'm uuru bir derece bozuldu... Kendi kendine sylenir oldu. Geceleri Sad, onun ryasna girip yakasna yapr, "Ey Allah'n dman! Beni niin ldrdn?" der ve Haccac da kor kup uyanr ve: "Cbeyr olu Sad, benim neme gerekti!.." diyerek kendi kendine sylenirdi. Ondan sonra kimseyi ldrmedi. mam M cahid de Haccac'm lmne kadar hapis kald.
leri Gelenlerin l m
Ebu Talib olu Cafer olu Abdullah (r.a.) bir rivayete gre seksenbe ve baka bir sylentiye gre de seksenalt ylnda lmtr. Rdvan biatmda bulunanlardan Ebu Evfa olu Abdullah Kfe' de bir rivayete gre seksenalt ve baka bir sylentiye gre de seksenyedi senesinde sonsuzluk lkesine gitmitir. Hz. Peygamber'in ashai a n Kfe'de en sonra len odur (r.a.). Abbas olu Ubeydullah (r.a.) hicretin seksenyedi senesinde son suzluk lkesine gitti. Byk kardei Abdullah'n ilim ve fazl ne ka dar genise, Ubeydullahin da cmertlii o kadar geni ve yedirip iir mesi boldu. Yine ashabdan Ma'd-i Kerb olu Mikdad bu sene doksanbir yan da ld (r.a.).
568
(Cilt:
1)
Yine ashabdan Sa'di's-Sd olu Sehl seksensekiz ylnda doksanalt yanda Medine'de ld (r.a.). Reslullah'a (s.a.v.) on yl kadar hizmet etmi olan ensardan Ma lik olu Enes (r.a.) da yz yan am olarak doksan ve bir rivayete gre doksaniki ve yine baka bir sylentiye gre doksan ylnda te ki dnyaya gmtr. Basra'da en s o m a len sahabe odur. Resl-i Ekrem ona oka mal ve ocuklar ile dua etmi olduun dan seksen erkek ve iki kz ocuu olmutu. lnce yzyirmi ocuk ve torunu kald ve malnda bereket olup, gzel bir yaayla yaamt. Hz. Hseyin olu mam Zeyne'l-bidn Ali (r.a.), doksandrt se nesinde ellisekiz yanda Medine'de ld. Hayrl, faziletli ve nl ke rametler sahibi deeri yksek bir kiiydi. Hz. Peygamber soyunun yz suyu olup, lnce yerini olu mam Muhammed Bakr tuttu ki, ok bilgin ve stn ei az bulunur bir kimseydi. Yine bu sene yedi hukukudan byk adam ld. Medine'de tabinin efendisi olan Mseyyeb olu Sad, Zbeyr olu Urve ve Ha ris olu Abdurrahman olu Ebubekir'dir. Allah'n geni rahmeti on larm zerine olsun. Yine bu sene Irak hukukularndan Hubeyb olu Talik Kfe'ye gtrlrken yolda lm ve Cbeyr olu Sad'i de, Haccac idam et miti. Bir senenin iinde bu kadar byk adamlarn lmesi byk ka yplardan saylarak bu doksandrt senesine-"Hukukular Yl" denil mitir. Doksanbe senesinde Hz. Peygamber'in (s.a.v.) azatls Sefne (r. a.) hiret kysna ulat. Yine bu sene Ebu Osman Nehd yzotuz yanda ve Ey as eyban olu Sa'd yzyirmi yamda lmlerdir. Yine bu sene Irak ve btn dou lkelerinin valisi olan Yusuf Sakaf olu Haccac cezasm ekecei yere gitti yani ld. lmn yle anlatrlar: Abdiaziz olu mer'in yannda Haccac'm ve baka valilerin zu lmlerinden sz edilerek ikyetler yaygmlamca Abdiaziz olu mer, "Irak'ta Haccac, am'da Velid, Msr'da Kurre, Medine'de Osman, Mek ke'de Halid... Ya Rabbi! Dnya zulmle doldu. Artk halk onlarn zul mnden kurtar..." diye dua etti. nce babasnn olu Ziyad hakknda mer olu Abdullah'n duas nasl ki abucak etkisini gsterdiyse, bu kere Abdiaziz olu mer'in duas da o ekilde kabul olup etkisini gstererek, hemen bu doksanbe yl evval aynda Haccac ve bir ay gemeden Msr valisi Kurre ldler. ok gemeden Velid'in lm; Osman ve Hlid'in grevden almlar gereklemitir. Haccac'm hayat ylan hikyesidir, uzun uzun anlatlmaya kalklsa sz uzar... Konuyu ksa kesmek daha iyidir.
VELD'N
LM
VE
SLEYMAN'IN
TAHTA
IKMASI
569
Velid'in lm ve Abdlmelik Olu Sleyman'n Tahta kmas

AMlmeiik olu Velid, kardei Sleyman' veliahtlktan kara rak kendisinden sonra halife olmak zere olu Abdlaziz'e halk biat ettirmek istedi. Bununla urarken ecel eriti. Doksanalt yl ortala rnda ld. Kardei Abdlmelik olu Sleyman Saltanat ve Hilfet tahtna oturdu. Sleyman, amcas olu Abdlaziz olu mer'i sever ve ok zaman onun tlerini tutard. Veziri Reca da bir hayrl adamd. Bundan dolay halife olunca Haccac'm zindannda tutuklu oulunanlar brakt ve onun tarafndan atanan memurlar grevden aidi. O zaman Mslmanlarla Rumlar arasnda sava yenilendi. Ab dlmelik olu Sleyman doksanyedi ylnda Kostantmiyye tarafna as ker gnderdi. Hbeyre olu mer denizden arparak bu yl Rum l kesinde klad. Doksansekiz ylnda Abdlmelik olu Sleyman, Ab dlaziz olu mer'le birlikte Haleb tarafna giderek Dabk dzln de ordu kurdu. Kardei Abdlmelik olu Mesleme'yi askerle Kostan tmiyye zerine gnderdi. Kendisi Dabk'ta kalarak fetihleri bekledi.
Baz lmler
Abdlmelik olu Sleyman'n veliaht olan olu Davud bu dok sansekiz yl iinde ld. Allah rahmet etsin. Yine bu sene Medine'de yedi hukukudan Mes'd olu Utbe olu , Abdullah olu Ubeydulah ld. Allah rahmet etsin. Boksandokuz ylnda da Hanifeolu Muhammed'in olu Ebu Haim Ah zehirlenerek ld. Allah derecesini ykseltsin.
Abbasilere Biat Olunmasna lk ar

Arxrlmelik olu Sleyman, meyyeoullarrrun sekinlerinden yrrsa da, Ebu Haim Ali'nin zehirletilmesi olay onun hayatm leCr?rTT itir. Eanife olu Muhammed lnce olu Ebu Haim Ali onun yerini ..u. iilerin bavurduu biri olmutu. Bu srada am'a gitti. Belka':aa reerken Hamime kynde oturan Abbas olu Abdullah olu Ali' nin olu Muhammed kp onunla gzelce konutu. Ebu Haim am'a p B y Abdlmelik olu Sleyman ile grnce Sleyman, ona pek ok eri. ihtiyalarm karlad. Fakat ilminin derecesine ve ok rae konumasna haset ederek ondan korkmu ve endie etmi ol;-^r_.-.aar. onu zehirlemek zere yolu zerine bir memur bulundur mn> O da ste zehir katp Ebu Him'e iirmi.
570
(CIR:
1)
Ebu Haim kendisinde fenalk hissedince Hamime kyne gitmi ve Ali olu Muhammed'e misafir olup baz bilinmeyen srlara ikin olarak ona bilgiler verdii srada imameti ona vermi ve yanndaki iilere, hilfetin Abbasoullarma geeceini sylemi ve bundan son ra A olu Muhammed'e ba vurmalarn tledikten sonra lmtr. Bunun zerine kendisinin topluluu hemen Ali olu mam Muham med'e biat etmiler ve etrafa yaylp gizlice halk davete balamlar dr. Abdlmelik olu Sleyman, Ebu Haim'in lmyle bir byk rakipten kurtulmu olduunu sanm; oysa kendi devletini yok ede cek olan Abbasilere biat olunmas arsna yol alm ve kendisinin mr de pek az kalmt.
Abdlmelik
Olu
Sleyman'n mer'in
lm
ve
Abdiaziz Olu
Halifelii
Abdlmelik olu Sleyman Dabk'tayken doksandokuz yl Safer aynda ar hasta olup lm deine dt. Veziri Reca ile syleti. Veliaht lmt. teki iki olu da kk olduundan kendisinden sonra amcas olu Abdiaziz olu mer ve ondan sonra kendisinin kardei Abdlmelik olu Yezid, halife olmak zere bir vasiyet yazp mhrleyerek Reca'ya verdi. Bu srr Reca'dan baka kimse bilmi yordu. Safer ay iinde Sleyman lnce Reca, hemen kumandan ve valileri Dabk mescidine ard. Vasiyet mektubunu ortaya koydu. Mhrn kartarak okudu. Abdiaziz olu mer srf hiret adamyd. Halifeliin ar yk leri altna girmekten ok korkarken ad okunur okunmaz donakald. stifa etmek istedi. Fakat kimse o kyl olmad. Reca, hemen onun koltuuna girdi. Minbere kard, halk da biat ediverdi. ster istemez o da halktan biat ald. Sonra Sleyman'n namazn kldrd.
stanbul'un
Kuatlmas
Abdlmelik olu Sleyman doksansekiz ylnda kardei Mesleme'yi oka asker ile Kostantniyye zerine gndermiti. Kayser de n ceden Halife'nin bu teebbsn renerek savunma hazrlklarnn bitirilmesine alm. Kale duvarlarn onarp salamlatrarak, man cnklar koymu... O zaman Rumlarda bulunan sonradan unutulacak ve kaybolacak olan su ile snmez atein maddelerini ve tertiplerini hazrlatm... ehir halkna yllk zahire ve baka gerekli ihtiya lar toplamalarm ve kudretsiz olanlarn ehirden kp gitmeleri iin emir vermiti.
STANBUL'UN
KUATILMASI
571
slm sava gemilerini uzaktan karlayp yakmak zere birok Rumlar ileri gitmilerse de, ilerinde karklk ktndan sancakla rn Rodos'a brakp etrafa dalmlard. Mesleme ise yzyirmibin sekin askerle Anadolu kt'asn yarp geerek ve ek ok ehirlerini alarak Akdeniz boazma geldi. Gemi lerle BeHbolu'ya geti. Ky boyu ile yryerek gelip Kostantniyye'yi kuatt. Ramlar korku ve tela derek, kii bana ylda birer altn ciz- vermek zere bar istediler. Fakat Mesleme istanbul'u almak se . remi, kazanmak sevdasna dm olduundan bu tekiili geri evirank am kylarndan km olan Arab donanmas, Fransa k ylarnda dolaan Msr donanmasn da yanma alarak stanbul ta rafna ynelmiti. Bu srada ise Kostantmiyye nne gelmi oldukla: ..zan Mesleme, karadan ve denizden ehir zerine iddetli bir sald rya hazrlanyordu. Her ne kadar bu gemiler ufak tefek eyler olup en by mhimmatyla beraber ancak yz asker alabilirdi. Ama iki donanmann toplam binsekizyz para gemi olduundan, o zamana gre bir b yk kuvvetti. Bu donanmalar gelince Rumlar Hali azna gerilmi olan zinci ri kaldrdlar. Araplar zincir yerine gelince, zincirin kaldrlmasn bir he olmasn diye kararszla derek durdular. Anszn Rumlar her yandan su ile snmez atei tututurarak, o gemileri yakp; ilerindeki askerleri ldrdler. Sonra k geldi, kar bast. Sleyman yardm edemedi. Mesleme barakalar yaptrd. Fakat bu yl k pek iddetli ve uzun oldu. Karlar yz gn yeryznde kald. Souktan ve vebadan Mesleme'nin ok as keri krld ve Sleyman ld. Mesleme hayret ve skntda kald. Ba har mevsimi gelince, Araplar yine canland. Abdlaziz olu mer ta rafndan zahire ve baka ihtiyalar gnderildi. skenderiye'den drtyz, Afrika'dan yzaltm gemi kp stanbul nne geldi. Mesle me'nin ordusuna taze hayat geldi. Fakat Rumlar, bu gemileri de ncekiler gibi yaktlar. lerinden pek az kurtuldu. Mesleme'nin ordu sunda zahire kalmad. Askeri ot kk ve aa kabuu yemeye baladar. O srada Kayser, Balkanlar tarafndan asker getirtti. Yaplan savalarda Mesleme'nin epey askeri ehit oldu. Rumlara yardm iin Avrupa'da oka asker hazrlanmakta olduu haberi yayld. Oysa Abdlaziz olu mer tarafndan Mesleme'ye dn emri gelmiti. Bundan dolay Mesleme Kostantmiyye ehrini on ay kuattk tan sonra dnd. Gelibolu boazndan geerek am'a gelmitir. Bu kuatmadan sonra Araplar Kostantniyye'yi almak sevdasndan vazgetiler. Endls'teki slm askerleri ise gnden gne Avrupa'nn ilerine doru ilerlemekteydiler.
572
(Cilt:
1}
A b d i a z i z O i u mer'in Halifelik Zaman

Abdiaziz olu mer bilgin ve stn; bilgisiyle hareket eden ok faziletli bir kiiydi. Hukukulardan Mehran olu Meymun dedi ki: "Bilginler Abdiaziz olu mer'in y a n n d a renciydiler." Yine n l hukukulardan ve Abdiaziz olu mer'in hocalarndan Mcahid dedi ki. "Biz, Abdiaziz olu mer'e retmek i i n geldik. Oysa hep o n d a n renir olduk."
Sfyan Sevr Hazretleri, "Halifeler b e t i r : E b u B e k i r , m e r , O s
man, Ali ve Abdiaziz olu mer'dir" dedi. mam afi de byle sy ledi. Hz. Hseyin olu Zeyne'l-Abidn olu mam Bakr (r.a.) da, "Her
kavmin bir soylusu v a r d r . meyyeoullarmn s o y l u s u d a A b d i a z i z
o l u mer'dir. Kyamet g n n d e o , yalnz b a n a b i r m m e t olarak
dirUtilecektir" diye buyurdu. Aslnda Emeviye Devleti asrnda Abdiaziz olu mer'in Halifelik devri bir yaz atn alnndaki beyaz gibidir. ki sene, be ay sren ha lifelik sresinde pek ok snnetleri diriltmi, bunca yllardan beri yer lemi ve kklemi olan kt detleri yok etmi... Zulm ile dolmu olan dnyay adaletle doldurmutur. Bundan dolay halifelik zaman, Drt Halife'nin halifelik gnlerine katlabilir ve kendisi de ilk drt halife'den saylmtr. Fakat zulm ve saldrganlklara ve her eit ktlklere alm olan Emeviye komutan ve idarecileri onun adaletinden gocunarak ca nna suikast etmek derecesine kadar vardlar ve ondan sonra gelen Yezid, onun adaleti gerekletirme usullerim bir kerede deitirmi tir. Abdiaziz olu mer iin banda halifeliin byk ilerini idare edemeyecek gibi zayf grnd. Ama ilk Drt Halife tarznda ve Hz. mer tavrnda ie balaynca bykln gsterdi. lk hutbesinde
Allah'a hamdettikten sonra, "Ey i n s a n l a r ! Bize yolda olacak kimse
b e artta, yani bize durumunu bdiremeyecek o l a n l a r n h l i n i an latmak, hayrl ilerde bize yardm etmek, hayra dellet e t m e k , k i m se hakknda gybet etmemek ve bo eylerle uramamak artlaryla yoldalk etsin... Yoksa bize yaklamasn..." deyince airler ve konu maclar ortaya kp onu vp durdular. Zahitler ve hukukular da, " B i z b u adamn szne aykr hareketini grmedike o n d a n ayrlma yz" dediler (r.a.). Kendisine biat olunduktan soma Halifelik konana gtrlmek zere alay atlar getirilince, " B u n l a r n e ? " dedi. "Halifelie a i t b i n e k lerdir" denildikte, "Benim atm, b e n i m hlime e n uygundur" diyerek saltanat bineklerini geri evirip kendi hayvanna bindi. "Halifelik
otanda Sleyman'n a i l e s i v a r . B e n o n l a r m rahatsz o l m a l a r m i s
t e m e m . O n l a r yerleinceye dek b e n i m k l a d r m b a n a yeter" diyerek
kendi evine gitti.
ABDLAZZ
OLU
MER'N
HALFELK
ZAMANI
573
Fakat pek zgn ve dnceli olduundan azatl klesi "Fikir ve endieniz nedir?" diye sordu. Halife Hazretleri de "Doudan batya kadar olan Muhammed mmetinin haklarm yerine getirmek bana dt. Bundan byk endie edecek ey olur m u ? " diye cevap verdi. lk ii bu oldu ki: Hanm ve amcas kz olan Abdlmelik kz Fabma'nn yanma gitti. "Eer benimle birlikte yaamak istersen ss eyalarn ve mcevherlerini Devlet Hazinesine brak. nk onlar >enin yanndayken ben seninle beraber olamam" deyince Fatma, bziynetlerini Hazine'ye gnderdi. Hz. Fatma gibi manev ssler ve an stnlklerle yaamaya karar verdi. Gariptir ki, Abdlaziz olu mer'in lmnden sonra tahta ge er. Abdlmelik olu Yezid'in ilk ii o ziynet ve mcevherleri Hazine'ien getirtip kz kardei Fatma'ya, "Ben bilirim ki mer sana zul metti. Al ziynet ve mcevherlerini..." diyerek geri verince Fatma, "Vallahi kabul etmem. Ben, mer'e saken bal olup da ldkten son ra kar m geleceim?" diyerek kabulden kesin olarak kand. Yezid de onlar kendi ailesine datt. Bu kadnn yksek davranna bakp da ibret almal, kardei Yezid'in tamahna da bakp hayret etmeli... M'minlerin Emri Abdlaziz olu mer, nce kendinde ve evin de adaleti yerine getirdikten sonra, kendinden evvelki Emeviye vali re komutanlar tarafndan meydana getirilmi olan bid'atlann kald rtmasna koyuldu... O yolda her tarafa buyruklar gnderdi. Baz b yk valilere yazd emirde, "Yce Allah'n bana verdii grevin ye rine getirilmesi kolay bir i deildir. Eer kadnlar almaya ve mal toplamaya dknlm olsa diyecek yoktu. Ben ise iddetli bir he saptan ve zor bir mes'eeden korkuyorum. Meer ki yce Allah af ede ve acya..." diye yazd ve btn valilere adaleti yerine getirmelerini tledi. Zalimlerden olan vali, komutan ve memurlar grevlerinden alarak dorudan ayrlmayan, uygun ve lyk adamlar seti. nl hu kukulardan a'bi'yi Kfe ve Hasan Basri'yi Basra hkimi yapt. Son ra Hasan Basri, istifa etmekle Muaviye olu lyas Basra hkimi olmu tur. Hz. Ali olu Hasanin (r.a.) halifelikten ekdii tarihten beri Emeviye valileri, hutbelerde Hz. Ali'ye svmeyi det etmilerdi. Ablaziz olu mer ise fetvaclarn nderi ve Allah'tan ok korkanlarn yz suyu olduu iin, bu konuda ne yapaca beklenirken cuma g r minbere kt. Bir gzel hutbe okudu. Ali'yi svmeye sra gelince bu kt deti brakarak ona bedel "Allah size adaletle i grmeyi em reder..." diye balayan yeti okudu ve teki ehirlerde de bu ekilde hareket edilmek zere vali ve komutanlara buyruklar gnderdi. B tn slm lkelerinde Hz. Ali'ye svme kt deti, birden hutbelerden kverdi. Ondan sonra minberlerde bu yetin okunmas gzel bir adet oldu. Abdlaziz olu mer'in Hz. Ali'yi sevmesinin sebebi, kendisinde u ekilde rivayet edilmitir: Medine'de okurken yedi hukukudan Abtul: ah olu Ubeydullah'a daha ok rencik yapt srada, teki
574
(CUt:
1)
Emevi valileri gibi, onun da Hz. Ali'yi hayrla anmad Ubeydullah'n kulana gidince, bir gn Ubeydullah, Hz. Peygamber mescidinde na maz klarken mer gidip onun yanma oturmu. Ubeydullah, selam verdikten sonra, "Ey mer; 'Yce Allah Bedir'de bulunanlardan ve Rdvan biatinde olanlardan raz olmuken, sonra onlardan souduu na dair bir ey rendin m i ? " deyince "Hayr... yle bir ey iitme dim" demi. Ubeydullah, "Ya sen de Ali aleyhinde sz sylyormusun bu ne?.." deyince Abdlaziz olu mer hemen uyanp tvbe ederek Ubeydullah'tan zr dilemi ve ondan sonra Hz. Ali'yi sevmeye bala m. Bir de babas Abdlaziz hutbe okurken Ali'yi svmeye sra gelin ce, dili dolap kelimeleri inermi. mer, bunun sr ve hikmetini babasndan sorunca, "Sen buna dikkat ettin m i ? " demekle "Evet" deyince, babas, "Oulcazm! Halk, bizim Ali hakknda bildiimizi bilseler bizim bamzdan dalp Ali'nin ocuklarnn yanma gider ler" demi. Abdlaziz olu mer'in ise dnyaya eilim ve dknl olma dndan, Halife olur olmaz o kt deti ortadan kaldrd. Bundan do lay mmetin bykleri gznde deeri artt ve vld. Zamann a irleri de hakknda vgler sylediler. Hakem olu Mervan, Hz. Peygamber'in vkfndan olan Fedek k yn Beylik araziden sayarak mukataa suretiyle tasarrufuna geir miti. Ondan miras yoluyla ocuklarna geerek Abdlaziz olu mer'e kadar gelmiti. Onun bu ekilde tasarrufu ise kendisinin gr ve i tihadna aykr dtnden eski asl durumuna dndrmeyi karar latrd. Azatls Mzahim ile syleti. "Hanedanm bana mukataa ver diler. Oysa ne onlarn bunu vermeye haklar vard, ne de benim alma ya hakkm vard. Onu geri evireceim..." deyince Mzahim, "Ya o cuklarn ne yapacaksn?" deyince mer'in gzlerinden ya geldi ve, "Onlar Allah'a smarladm..." dedi. Mzahim onun yanndan kp mer'in olu Abdlmelik'in yanna gitti ve babasnn niyetini anla tarak, "Bu size zarar verir" deyince Abdlmelik, "Sen Halifenin ne fena vezirisin" diyerek kalkp babasnn yanma vard. Mzahim'in an lattklarn sz konusu ederek babasnn fikrini sordu. O da, "Evet Mukataay eski asl durumuna evirmek niyetindeyim" diye cevap verdi. Abdlmelik, hemen nasl isterse yle yapmasn belirtince ba bas, "Yce Allah'a hamdolsun. Soyumdan din iinde bana yardmc verdi" dedi ve hemen halkn ileri gelenlerini artarak onlara kar, "Fedek arazisi Hz. Peygamber'in elindeydi. Gelirini Allah'n gnder dii yere harcard. Ebu Bekir ve mer de ayn ekilde hareket ettiler. Sonra ceddim Mervan, onu mukataa etti. imdi bana kald. Oysa be nim malm deildir. ahit olunuz ki ben onu Hz. Peygamber'in saImdaki durumuna evirdim" dedi. Ondan sonra, "Adaletin mer'i" denilen Abdlaziz olu mer, Hz. mer gibi, Hazine'den gnlk nafaka alr oldu. Fakat ald pek az bir eydi. yle ki baz sylentilere gre ald nafaka gnde ikier dirhemden ibaret imi...
ABDLAZZ
OLU
MER'N
HALFELK
ZAMANI
575
Kendinin ve evinin idaresini bu hle koyunca, halkn da ona g re hareketlerini uydurmas tabi idi... Fakat hak sahiplerinin zellik le Hz. Peygamber soyunun haklarn yerine getirmekte asla ileri ge mez ve noksanlk da etmezdi. O kadar ki Hz. Ali olu Hseyin kz Fatma (r.a.), "Abdiaziz olu mer kalsayd biz bir eye muhta olmazdk" diye buyurmutur. Fakat Adaletin mer'i olan Abdiaziz olu mer'in bu yerinde tutumlar, bunca yllardan beri rahatla ve sefahata alm olan Emevi idarecilerine dehet vermekle soylarnn en by olan Mer van kz Fatma'nm yanma toplanp feryat ettiler. O da gelip Ab diaziz olu mer'le grt, syleti. Ondan bir uygun cevap istedi. Halife Hazretleri ona karlk olarak, "Yce Allah Muhammed'i (s.a. v.) leme rahmet gnderdi, azap diye gndermedi. Resl-i Ekrem Cen netin en yksek tabakasna gitti. nsanlara ime hakk eit byk bir nehir brakt. Ebu Bekir ve mer gereince hareket ettiler. Sonra Ye zid, Mervan ve olu Abdlmelik ve onun oullar Velid ve Sleyman bu nehirden su itiler. Nbet bana geldi. Oysa o byk nehir kuru mutu. Asl durumuna dndrlmedike sahiplerini kandrmaz..." de yince Fatma, "Ne demek istediini anladm. Uzatmaya gerek yok. Fakat meyyeoullar bir gn frsat bulup sana bir zarar ederler..." deyince Hz. Halife fkelenerek, "Her" korktuum gn kyamet gnn den daha korkun deildir" dedi. Fatma dnd ve valilerle konuarak durumu bildirdi ve, "Bu h le sebep siz oldunuz. nk Hz. mer soyundan kz aldnz. Ondan byle bir ocuk dodu. Hattb olunun evinden kz alanlarn sonu byle olur" dedi. Onlar da ses etmediler. Ama Adalet'in mer'inin elinden kurtulmak iin bir are aramaya baladlar. Hz. mer (r.a.), Abdiaziz olu mer'in anas tarafndan byk ceddidir. yle ki: Hz. mer Halifeliinde gece kol gezerken sabaha kar bir evden bir ses iitmi. Kulak tutmu. Ev sahibi kadn, kzma, "Kalk, ste su kat" diyormu. Kz da, "M'minlerin Emri, ste su katmay yasak etti" deyince anas, "M'minlerin Emri nereden du yacak..." deyince kz da, "Grnte ona itaat edip de gizli isyan m edelim?" demi. Hz. mer, o evi belleyip Halifelik makamna gelince olu Asm' arp, "Filan mahallede filan evde bir kz var. Eer kim senin nikhls deilse var, onu kendine nikh et. Belki yce Allah ondan hayrl ocuk verir" deyince Asm da varp o kz ald. Ondan mm Asm adl kz dodu. Onunla Abdiaziz evlenince ondan da Abdiaziz olu mer dodu. Adalete byk babasnn tavr ve mes leini tuttu. Onun gibi din iinde ekitiricilerin knamasndan sakn maz, Allah'tan baka kimseden korkmazd. Kars Abdlmelik kz Fatma'dan rivayet edilmitir. Demi ki: "Bir gn Abdiaziz olu mer namaz klarken yanma gittim. Gz yalar sakalnn zerine dklrd. Yeni bir olay m oldu dedim. De di ki: 'Dnyann drt bucandaki Muhammed mmetinin durumlann dndm. lerinde a, muhta, hasta ve fakir var; zulme ve
576
(Clt:
1)
kahre uram, garip ve esir var; ve daha nice yardma muhta za valllar var... Kyamet gnnde Rab bini onlan benden soracak, dava cm da Muhammed (s.a.v.) olacak. Temize kmazsam durumum ne reye varacak diye dnerek kendime acdm da aladm..." Abdlmelik olu Velid, bina meraknda idi. Halk da bina yapm merakna dt. Toplantlarda yapm ilerinden sz edilirdi. Abdl melik olu Sleyman pek oburdu. Halk da yemek imek lkrrdlanyla vakitlerini israf ederlerdi. Abdlaziz olu mer, dindar ve zahit idi. Onun zamannda da halk ibadet yoluna girdi. Toplantlarnda, "Bu gece evradn ne idi, Kur'an- Kerm'den ka yet ezberledin, bu ay ka gn oru tuttun?.." gibi szler sylenir oldu (insanlar balarnda bu lunanlarn yolundadr). Bylece Abdlaziz olu mer'e yrd takva yolunda pek ok yardmclar ortaya kt. Kars Fatma da Abdlmelik'in kzyken bu yolda kocasna uydu. Olu Abdlmelik de tamamen kendi fikirlerine uygundu. Hatt bir gn, Abdlmelik babas Adalet'in mer'ine, "Al lann emrini yerine getirmekte hibir ey seni bundan alkoymasn.., Gerek kendini ve gerek beni bu yolda feda et..." deyince Adalet'in mer'i ona, "Olum! Eer senin dediin yola gitsek halk bizi klca muhta eder. Oysa yaplmas klca bal olan hayrda hayr yoktur" demi. Yine bir gn Abdlmelik babasna, "Ey M'minlerin Emri! Yeri ne getirmediin bir hak, yok etmediin bir btl kahrsa Rabbinin ka tma vardnda ne diyeceksin?" deyince babas, "Olum! Senin de delerin, halk hak yoldan evirmeye ardlar. ler rndan karl d. Ktlk oald. yilik azald. imdi nbet bana geldi. Madem ki bu durumun birdenbire dzeltilmesi mmkn deil... yisi bu deil mi ki, her gn bir hakk diriltip ve bir btl yok edeyim... lnceye dek her gn bu yolda gideyim..." diye cevap vermi. Ksaca Abdlaziz olu mer'e din ilerinde olu Abdlmelik, en byk yardmcyd. Hele iyilii yaptrmada ve kty yasaklamakta ondan daha ileri gidiyordu. Ne yazk ki ok yaamad, onyedi yan da babas saken ld. Allah rahmet etsin. Yz senesinde Vail olu Ebu't-Tufeyl Amir (r.a.) Mekke'de ld. En sonra len sahabe odur. Uhud Sava'nn yapld yl doup, Re sluliah'n (s.a.v.) lmnde sekiz yandaym. Ondan sonra yery znde Resl-i Ekrem'in pk yzn gren kalmad. Halk artk ashab grenlerle uurlanmakla yetindiler. Medine'de yedi hukukudan Sabit olu Zeyd olu Harice bir ri vayete gre doksandokuz ve baka bir sylentiye gre bu yz senesin de lmtr. Allah rahmet etsin. Yine yz senesi iinde uha yresinde Yekroullar kabilesin den evzeb diye bilinen Bestam adl Haric, seksen Haric ile ortaya karak aktan aa halk Emeviye Devleti aleyhine kmaya ar d. Abdlaziz olu mer, Kfe valisine yazl-emir yazp, "Haricler, kan dkmeye ve kargaalk karmaya balamadka zerlerine varl-
ABDLAZZ
OLU
MER'N
HALFELK
ZAMANI
577
masn... Ama yle bir harekete kalkr kalkmaz, haklarndan gelin mesi iin, stlerine ihtiyatl bir memurla yeteri kadar asker gnderilsin..." diye buyurdu. O da ikibin askerle Cerir olu Muhammed'i gn derdi. Cerir'in olu, gidip Bestam'a kar kondu ve saldrmad. ki ta raf birbirinin hl ve hareketini gzetir olup durdu. nk Abdiaziz olu mer, Kfe valisine o ekilde emir verdii gibi, Bestam'a da mektup yazp, "ittim ki, Allah iin dmanlk yo lunda ortaya kmsn... Oysa bu konuda sen benden daha hakl de ilsin... Yanma gel. Seninle tartalm. Eer hak bizim elimizde ise, sen de halkn girdii yola gir. Eer hak senin elinde ise gereine ba kalm..." diye buyurmutu. Bunun zerine Bestam da Halife'ye yazd cevapta, "Dorusu insaf etmisin. Ben de seninle tartmak zere iki adam gnderdim..." demi ve eybanoullar klemenlerinden Asm adl Habeli ile Yekroullarndan bir adam gndermiti. Bu iki adam gelip Hanasra'da Abdiaziz olu mer'le grtler ve tartmaya giritiler. Halife, "Ba kaldrmanza sebep nedir, irkin grdnz nedir?" diye sordu. Asm da, "Senin, ahlkna ve gidia tna bir diyeceimiz yok. Sen adalet ve iyilikle karlk veriyorsun. Ama bize syle ki, Halifelie geiin, halkn danmas ve rzalaryla m oldu, yoksa zorbalkla m gerekleti?" diye sordu. Hz. Halife, "Ben halktan Halifelik istemedim. Kuvvet zoruyla Halifelik makamn ele geirmedim. Fakat bu makamda benden nce biri vard. Beni veliaht etti. Ben de ie baladm. Kimse ters karla mad, red ve inkr etmedi. Siz ise halktan adalet ve insafla vasflan m olan her kim olursa olsun onun emirliini kabul etmek gr ve itihadnda bulunuyorsunuz. Eer ben hakka aykr ve hakdan d nersem, o zaman siz de bana uymaynz" diye cevap verdi. O zaman Haricler, "Sizinle aramzda bir mes'ele kald" deyince Halife, "Nedir?" demekle ikisi de, "Sen soyunun yaptklarna aykr hareket ettin. Onlarn yaptklarn zulm olarak niteledin. imdi eer sen doru yol zere olup da, onlar sapklk zere iseler onlara lanet ederek onlardan uzak ol" dediler. nk Haricler Adalet'in mer'i'nin tutum ve davranlarnda itiraz edecek bir ey bulamadlar. An cak onlarm gznde Osman ve Ali ve teki baz ashaba ve btn Eme viye valilerine lanet etmek gibi yapageldikleri kt bir detleri oldu undan Hz. Halife'yi bu sapklk tehlikesine drmek istediler. Bunun zerine Hz. Halife, "Anladm. Sizin ba kaldrmanz dn ya iin olmayp, hiret iindir. Fakat tuttuunuz yolda yanlmsnz. Allah, Elisi Muhammed'i (s.a.v.) lneti gndermedi. brahim (a.s.) "Kim ki bana uyarsa bendendir. Kim ki isyan ederse Ya Rabbi! Sen acmas, balamas ok olansn" dedi. Yce Allah da onlara iktidar ile emretti. Ben ise soyumun yaptklarn zulm olarak niteledim. Bu kadar ktleme yetiir. Gnahkrlara lanet etmek farz deildir. Eer farz ise sorarm sana ki, sen ne vakit Firavuna lanet ettin" deyince F. 37
578
(Cilt:
1)
Haric, "Hatrma gelmiyor" deyince Hz. Halife, "Firavun insanlarn en ktsyken ona lanet etmemek sana yetiyor da, namaz klan, oru tutan soyuma lanet etmemek bana niin uygun dmyor?" diye bu yurdu. Haric, "Onlar zulmleri sebebiyle kfir deiller midir?" deyin ce Hz. Halife, "Kfir deillerdir. nk Hz. Peygamber (s.a.v.) insan lar imana ard. Aktan diliyle inandn syleyenler kabul olun du. Sonra byk gnah ileyenler hakknda dinin koyduu ceza uy gulanr oldu." deyince Haric, "Reslullah (s.a.v.) insanlar Allah'n birliine ve onun tarafndan inen hkmleri kabul etmeye ard..." deyince Hz. Halife, "Kavmimiz, din hkmlerini red ve inkr etmedi ler. Ama talihsizlikleri kendilerine stn gelip, haram olduunu bile rek baz iler ilediler, heva ve hevesleri urunda israf ettiler..." diye cevap verdi. Yine bu yolda aralarnda geen baz konular arasnda Hz. Halife Hariclere, "Allah'tan korkunuz, Kelime-i ehadet getiren kimseler Re sluliah'n yannda canndan ve malndan emin olurken sizin yan nzda olmuyorlar da, teki dinlerden olanlar emin oluyorlar" diye bu yurdu. Ksaca, Haricler gnahkr Mslmanlar kfir sayyorlar ve sa olanlarnn ldrlmesini ve lenlerine de lanet etmeyi gerekli g ryorlard. Bu inanlarn boa karan Halife'nin verdii aklama lara eliler bir diyecek bulamadlar. Fakat Yekr baka bir konuya geerek, "Bir adam bir kavme emir olup ve haklarmla adaleti salayp da, sonra ii ehil ve hakk ol mayan birine braksa zerine den Allah'n hakkn yerine getirmi olur m u ? " deyince Hz. Halife, "Olmaz" deyince Yekr, "Ya sen Ye zid'in halifelikte hak zere bulunmayacan bildiin hlde bu ii ona brakacak msn?" dedi. Hz. Halife ona karlk olarak, "Yezid'i veli aht eden ben deilim, bakasdr. Benden sonra ise Mslmanlar, ken di ilerini grmekte bakalarndan daha ok hak ve yetki sahibidirler." deyince Yekr, "Onu veliaht edenin iini doru bulur musun?" di ye sorunca Halife savunmasz kalp alad ve, " gn sonra geliniz, syleelim..." dedi. Gittiler, sonra geldiler. Asm, "Ben senin doru yolda olduuna tanklk ederim" deyince Halife, Yekr'ye: "Sen ne dersin?" dedi. O da, "Konumalarn pek gzeldir. Fakat bir kere duru mu kavmime anlataym. Delil ve kantlar nedir bakaym..." dedi ve ii yazmak suretiyle varlacak bir zme brakt. Fakat Abdlaziz olu mer, Yezid'in veliahtl konusunda eli leri inandracak cevap bulamadndan dolay zlerek, "Yezid, beni ldrd. Onun hakknda olan konumada yenildim" diyerek Allah'dan af dilerdi.
Abdlaziz Olu mer'in V e f a t

meyyeoullarnn vali ve komutanlar ise grdler ki, Abdlaziz olu mer'in Halifelik sresi uzarsa, belki Yezid'i veliahtlktan ka-
ABDLMELK
OLU
YEZD'N
TAHTA
IKMASI
579
rarak halifelie iyi, dindar ve daha uygun birini veliaht eder ve i bsbtn kendi ellerinden kar diye endie edip korkuya kapldlar. Bu yzden onu zehirlemek iin zerine bir adam memur etter. ok gemeden Abdiaziz olu mer zehirlenerek hastaland. Kaynbiraderi Abdlmelik olu Mesleme ona gemi olsun deme ye gitti. mer'in srtnda bir kir gmlek vard. Kz kardei Fatma'ya, ''M'minlerin Emrinin amarlarn ykaynz" diye tenbihledi. Ertesi gn gitti. Grd ki, gmlei ykanmam. Fatma'ya, "Ben size gmlei ykaynz diye emretmedim mi?" diye azarlad. Fatma, "Val lahi baka gmlei yok ki onu giydirelim de bunu ykayalm" dedi. Soma Abdiaziz olu mer Hazretleri yzbir senesi Receb ay nn bitimine be gn kala curna gn krk yanda Cennete gitti (r.a.).
Abdlmelik Olu Yezid'in T a h t a k m a s

O gn Abdlmek olu Yezid'e biat olundu. Yezid hemen Abdi aziz olu mer'in yapt gzel ilerinden iine gelmeyenleri deitir di. Ne halktan utand, ne de hiretteki sorumluluktan saknd. Bestam- Haric zerine memur olan Cerir olu Muhammed, Ha riclerle kar karya durup iki taraf savamadan bekleyerek Bestam'm elileri olan Asmia arkadann dnmeleri beklenmekte iken, Kfe valisi, Yezid'in tahta ktn haber ahr almaz, onun gzne gir mek iin hemen Cerir'in oluna, Hariclerin stesinden gelmesi iin yazl-emir gnderdi. O da sava hareketlerine balad. Bestam, onun savaa girimek zere olduunu grnce, kendisine adam gnderip, "Aceleye sebep nedir? Kararmz elilerin dnmesini beklemek deil miydi?" diye sordu. Cerir'in olu, "Biz, artk sizi bu hl zre brak mayacaz" diye cevap verdi. Haricler, " O , iyi adam lm olmak ge rektir" dediler ve hemen savunma iin hazrlandlar. Hariclerden birka kii ldrldyse de Cerir'in olu yaraland. Askerinin ou ld ve kalam bozuldu. Bestam, onlar Kfe'ye kadar kovalad. Ondan soma dnp eski yerine geldi ve elilerinin dnmele rini bekler oldu. S o m a onlar da gelip durumu haber verdiler. Sonra Yezid, Hariclerin zerine ikibin kiiyle bir komutan gn derdi. Bestam, hemen Yezid'e ve komutanna lanet ederek zerine sal drarak komutan ve askerinin ounu kltan geirdi. Kl artkla rnn kimisi Kfe'ye ve kimisi Yezid'in yanma katlar. Sonra Yezid, ikibin askerle bir komutan gnderdi. Bestam onu da ldrp, askerini darmadank etti ve yerinden ayrlmad. Sonunda Yezid, kendi kardei Mesleme'yi Kfe'ye gnderdi. O da Haricler zerine onbin asker gnderdi. Onlara nisbetle Hariclerin sa ys ok az iken yaplan kanl bir savata az kald am askeri de nerdeyse bozulacakt. Fakat asker bir btn hlinde iddetli bir saldrda
580
(Cilt:
1)
bulundu. Haricler kuatld. Bestam, ldrld. Askeri bozulup dar madank olmutur. Yine yzbir senesi iinde eskiden Irak valisi olan Mhelleb olu Yezid, ba kaldrarak Basra'ya girdi. Halk Kitap ve Snnet'e ard. Basa'dan kp Vast'a geldi. Yziki senesi iinde Vasftan Kfe'ye doru yrd. Abdlmelik olu Mesleme ise yzyirmibin askerle ona kar gitti. attklarnda ona stn geldi. Mhelleb olu Yezid ld rld. Ordusu dald. Sonra urada burada treyen Haricler de birer suretle yok edilip gereken ders verilerek zararlar giderildi. Dou ehirleri bu ekilde karklk iindeyken bat da ayn duruma dmeye yz tutmutu. Yzdrt senesinde bir slm tmeni Krdistan tarafndan hare ket ederek Hazer lkesine girince, Hazer kabileleri toplandlar. Dinyester ile rti nehirleri arasndaki geni bozkrlarda yaayan Tatar lardan birok halk onlara yardm ederek Mslmanlar zerine atl dlar. slm askerleri bozulup dalarak byk kayplar verdiler. Abdlmelik olu Yezid ise aslnda zevk, oyun ve elence adamy d. Sonralar bsbtn ehvet ve lezzetlere ok dknlk gsterdi inden, devlet ilerini dnmeye zaman yoktu. Habbabe adl cariye nin gzelliine ve Sellme adl arkcnn da sesine tutkun ve hayran ve gece gndz onlarla urard.
Baz
lmler ve
Hiam'n
Tahta
Abdlmelik olu Yezid zamannda nl hukukulardan mam Mcahid seksen yanda-ve mam a'b yetmiyedi yanda hayat dersini bitirmilerdir. Yzbe senesi iinde mer olu Abdullah'n olu Abdullah ve di er olu Ubeydullah ldler. Allah hepsine rahmet eylesin. Yine yzbe senesi aban aynda Abdlmelik olu Yezid'in sev gilisi Habbabe dnya oyun ve elencesinden geti. Suskunlar blgesi ne gt. Yezid o kadar zld ki, harem dairesine ekildi ve btn btn herkesle ilgisini kesti. Artk kimse ile grmez oldu. Bir haf ta sonra yani yzbe senesi aban aynn sonlarnda lerek sevdii nin yanma gitti. Veliaht olan kardei Abdlmelik olu Hiam o za man Rasafe'deydi. Mjdeci mhr ve sy kendisine gtrd. O da hemen am'a gelip Halifelik tahtna oturdu. Abdlmelik olu Yezid oyun ve elenceye eilimli olmakla Abdl aziz olu mer'in dzeltmelerinden ancak kendi hevesine uygun olma yanlarm kaldrm, fakat teki meru maddelere dokunmamt. Ondan sonra gelen kardei Abdlmelik olu Hiam ise ona nisbetle daha iyi ve ktl az bir adamd. Yzalt senesi hac mevsiminde Hiam, haclar alay ile gitti. Mek ke'ye girerken meyyeoullar valilerinden biri onun yanma vard,
LERI
GELENLERIN
LM
581
"Soyunuz, bu yksek makamda Hz. Ali'ye lanet ederlerdi. Siz de bu usle uymalsnz" diye aklnca t verdi. Emevlerin yz suyu olan Abdiaziz olu mer (r.a.) ise bu kt deti kaldrm olduundan dolay Hiam, bu szden sklp, "Biz buraya ancak hac iin geldik, bir kimseye svmek ve lanetlemek iin gelmedik" diyerek yzn ek itti ve hemen sz haccm yaplmas konusuna evirdi. Ksaca Hiam, ok yumuak huylu, ahlk gzel ve inanc drst bir kiiydi. Fakat pek tamahkr, eli sk ve mal toplamaya ok d knd. Valileri de ona yaranmak iin mal derlemekte iddetli dav ranrlar ve arya kaarlard. Emeviye valilerinin akllar ve fikirleri mal ymaya ynelikti. Bu yzden rvet kaplar da almt. Trk hakan bu srada slm lkelerine saldrd. Horasan valisi Eres, bu byk sknt ile urarken Emeviye valilerinden birinin i kyeti zerine yzonbir senesinde grevine son verildi. Valilerden Cneyd, nce Hiam'm karsna bir mcevher gerdan lk hediye etmiti. Hiam bunu grnce pek beenmi olduundan Cneyd, ona da yle bir gerdanlk vermiti. Eres aleyhine yaplan i kyet vesile saylarak grevden alnarak yerine Cneyd, Horasan vali si oldu. Cneyd Horasan'a gitti. Hakan ile pek ok savalar yapt. Nice zahmetler, ekti ve ok tehlikeler ard. Pek ok l verdi. Hakan epey ce ilerleyerek Semerkant ve Buhara'y sktrd. Cneyd ise Hiam'm nefret ettii Mhelleb ailesinden bir kzla evlenmi olduu Hiam'm kulana gidince, yzonalt senesinde onu grevden alarak yerine Asm Hill'yi Horasan valisi yapt. O srada ise Horasan eyaletinin durumu bozuk ve karkt. Hal kn bir byk ksm hkmet aleyhine bulunduundan Asm Hilali, bu i karkln giderilmesi iinin stesinden gelemedi. Valilik sresi bir yla varmadan yzonyedi senesinde grevine son verilerek, yerine Irak valisi Halid Kasr'nin kardei Esed Kasr Horasan valisi oldu. Halid ise ikinci Haccac ve kardei de ona benzerdi. Hlid'in zu lm ve tecavzlerinden dolay Kfe ve Musul eyaletlerinde bir dziye blk blk Haricler tremiti. Her ne kadar bunlarn- zerlerine ordular yollanarak hepsi ezilmilerse de, Halife askerlerinden de ok adamlar lmt. Bununla beraber onun zulm ve tecavzleri nemsenmedi. Oysa kibir ve byklenmesi yksek Halifelik makamnn kaldramayaca dereceye vardndan, yzyirmi senesi iinde Hiam, onu grevden al mt. Kardei Esed ise evvelce lm olduundan yerine Seyyar o lu Nasr, Horasan valisi olarak atanmtr.
leri
Gelenlerin
lm
Yzyedi ylnda yedi byk slm hukukusundan Yesar olu Sleyman ve yzsekiz senesinde yine yedi hukukudan biri olan Hz.
582
(Cilt:
1)
Ebu Bekir olu Muhammed olu Kasm ve yzon senesinde nl hu kukulardan ve tabinin byklerinden ya seksenyediye varm olan Hasan Basr ve yine tabin'in byklerinden rya yorumlama il minde maharetli ve ya sensenbire ykselmi olan rn olu Muham med ve doksanbir yanda bulunan nl air Ferezdak ve nl hu kukulardan ve am ileri gelenlerinden mam Mekhul ve yzonyedi senesinde mer olu Abdullah'n (r.a.) azatls ve rencisi olan n l hads bilginlerinden Nafi' ldler. Allah hepsine rahmet etsin. Zeyne'l-Abidin olu mam Muhammed Bakr (r.a.), bir rivayete gre yzonalt ve baka bir rivayete gre yzonyedi ve bir rivayete gde de yzonsekiz ylnda ld. Yerine olu mam Ca'fer Sadk ge mitir. Halk Abbasilere biat olunmaya aranlarn nderi olan Muhammedin babas Abbas olu Abdullah olu Ali (r.a.) de yzonsekiz yln da ld. Antakya ileri gelenlerinden nl Battal Gazi ki, daima Rum l kesine akn ederdi. Yzyirmiiki senesinde Rumlarla vuruurken ehit olmutur. Onun savalaryla Ugili bir kitap yazlmtr. Abdlaziz olu mer'in Halifeliinde Basra hkimi yaplan ar zeks ve abuk kavrayl olmasyla bilinen Muaviye olu Eyas da yzyirmiiki senesinde hayat defterini drmtr. Tabinin byklerinden ve hads bilginlerinin ileri gelenlerinden mam Zhr de yzyirmidrt senesinde lmtr. lknce hads ilmini yazan odur. Yzyirmisekiz senesinde de nl senesinde mam Malik Hazretlerinin yklerinden Medine fakihi olan mam Mu'tezile'nin bakan At olu Vasl hafzlardan Asm ve yzotuz stadlarndan ve tabin'in b Furuc olu Rabia ve otuzbirde lmlerdir.
Zeyd Olay
Zeyne'l-Abidn olu Zeyd, mam Muhammed Bkrr'n kardei idi. Zeyd ona, "Sen, imamla herkesten daha uygunsun. Hakkn dva et." diye onu ayaklanmaya kkrttka Muhammed Bakr da, "Ba bamz Zeyne'l-Abidn, herkesten daha ok yakan iken imamlk da vasyla ortaya atlp ba kaldrmad" diyerek onu sustururdu. Bir de Zeyd, Mu'tezile'nin ba olan Ata olu Vasl'dan ders alm olduun dan Bakr, onu Mu'tezile mezhebine eilimli olmakla sulard. Muhammed Bakirin lmnden sonra meydan, kardei Zeyne'lAbidn olu Zeyd'e kald. Yzyirmibir senesinde imamlk dvasna kalkt. Kfe'de gizlenerek halk kendisine biate ard. Kfe halkn dan kendisine pek ok adam gizlice biat etti. Hkmet bunu haber alarak Zeyd'i aratrmaya zen gsterdii srada ia topluluu bakanlarndan olup Hz. Ebu Bekir ve mer'den uzaklamak inancnda bulunan bir kalabalk onun huzuruna kp,
ZEYD
OLAYI
583
"Ebu Bekir ve mer haklarnda ne dersin?" dediklerinde, "Allah on lara rahmet eylesin. Byklerimden onlar hakknda hayrdan baka bir ey iitmedim. Bu konuda en iddetli syleyebileceim sz budur ki, halifelie biz bakalarndan daha uygun iken halk bize engel oldu. Fakat bu da kfr douran bir ey deildir. Onlar da adalet ettiler, Kitap ve snnet ile hareket ettiler." deyince, "Hak imam geti. Yani mam Bakr ld. Ondan sonra bizim imammz, onun olu Cafer Sadk'tr' diyerek Zeyd'den ayrldlar. O da onlar Rafz diye aldandrd. Bylece Zeyd'in yoldalar azald. Hkmet memurlar ise sk skya Zeyd'i aryorlard. Hemen yzyirmiiki senesinde Zeyd, Kfe' de ayakland. zerine gnderilen am askerine stn geldi. Fakat sonunda bana bir ok dokununca ld. Olu Yahya kaarak Horasan tarafna gidip Belh'de birinin yannda saklanarak halifelik dvas iin frsat gzetmekte bulunmutur.
Hiam'm imes va Zeyd Olu Yahya'nn ldrlmesi Yzyirmibe senesi Rebilevvel aymm balarnda Abdlmelik o lu Hiam ld. Ondokuz yl dokuz ay yirmibir gnlk Halifelik sre sinde o kadar ok mal toplamt ki, kendisinden ncekiler iinde o kadar mal toplayan yoktur. bret alnacak olaylardandr ki, Hiam lnce veliaht olan Abdlmelik olu Yezid olu Velid, ehir dnda bulunuyordu. Ancak ktibi Iyaz, Hiam'm yanndayd. Hiam lnce Iyaz, btn hazineleri ve anbarlar mhrledi. Hiam' ykamak iin adamlar su stmak zere bir kazan isteyince vermedi. Onlar da kom ulardan dn bir kazan alp su sttlar. Kefen bulunmad iin Hiam'm klesi Galib onu kefenledi.
Abdlmelik
Olu
Yezid
Olu
Velid'in
Zaman
Hiam'm lmesi zerine Velid gelip saltanat tahtna oturdu. Hi am'm biriktirmi olduu saysz mallar ele geirerek tam bir miras yedilik yolunu tuttu. O srada Zeyd olu Yahya meydana kt. Horasan valisi tarafn dan zerine gnderilen askerle iddetli bir sava yaptysa da, sonunda ok e vurulup lm ve adamlar darmadamk olmutur. Yezid olu Velid saltanat tahtna geer gemez, aslnda dkn olduu fsk u fcur ve fuhiyat, haramlar hell sayarcasma aktan _=:emeye baladndan akrabas onun dinsiz olduunu yaydlar.
Abdlmelik
Olu
Velid
Olu
Yezid
Zaman
O srada Yezid olu Velid'in amcas olu olan Abdlmelik olu Vad olu Yezid ba kaldrnca halk ona uyarak yzyirmialt senesi
584
PEYGAMBERLER
VE HALFELER TARH
(Cilt:
1)
Cemaziyelahir aynda Velid'i indirip ve sonra ldrerek yerine Yezid'i tahta kardlar. Fakat bu yzden hkmete ballk bozularak yer yer ayaklanma ve karklklar karak Emeviye Devleti byk sarsn tlarla karlat. Velid'in ldrlmesi zerine Humus halk ayaklanarak Yezid'e biatten kandlar. arpma sonunda yenilerek boyun emek zorunda kaldlarsa da, o srada Filistinliler de ayaklanarak birok arpmalar oldu. Fesat ve fitne g hl ile bastrlabildi. Her nerede ba kaldrma ve karklk ksa Emeviye Devleti, isyanclar am askerleriyle yola getirmiken, am'da byle anlamazlk ve karklk knca teki eyaletlerde hkmet nfuzuna byk bozukluklar geldi. Bundan do lay Yemame'de fitne karak iddetli arpmalar olmakta ve Irak da eitli uyumazlk ve iki yzllkler yznden karklk iine yu varlanm bulunmaktayd. ite o srada Horasan valisi Seyyar olu Nsr grevden alnarak yerine baka biri atandysa da Nasr, bunu kabul etmeyerek yerine geleni tanmad iin, ister istemez Horasan valiliinde braklmtr. Fakat Horasan'da da karklk knca halkn bir ksm Nasr'a ak tan aa kar ktlar. O zaman bat taraflar yani Kuzey Afrika da eit eit kark lklar iindeydi, fakat dounun nemi fazla olduundan bat tara fna bakmaya Emeviye Devleti'nin vakti yoktu.
Abdimelik Olu Velid Muhammed Oiu
Olu
brahim'e ve Biat
Sonra
Mervan'a
Olunmas
Hakem olu Mervan'm torunu olan ve el-Cezre valisi bulunan Mervan olu Muhammed olu Mervan, Velid olu Yezid'e kar kt n iln etmiti. Yazarak henz aralar bulunmuken Yezid, yzyirmialt senesi Zilhicce aynda lnce kardei Abdlmelik olu Velid olu brahim'e biat olunduysa da, henz btn halk biat etmediin den, kimi zaman halife kimi zaman da emir denilmekte iken Muham med olu Mervan onun aleyhine ba kaldrp da stn gelince bra him, halifelikten istifa ile bir tarafa ekildi. Yzyirmiyedi senesi ba larnda Mervan'a biat olundu. Sonra brahim de gelip ona biat etmek le anlamazlk giderildi. Muhammed olu Mervan ok alkan, sknt ve zorluklara daya nkl bir adam olduundan Mervan- Hmar diye ad taklmtr. Pek cesur, pek gayretli ve ihtiyatlyd. Fakat Emeviye Devleti'nin zayf lk ve ykl zamanna rastladndan, kendisinin btn bu alma lar ve ihtiyat etkili olmayarak bir sonu vermemitir. Zamannda Abbasiler'e biata aranlarn emri olan Ebu Mslim ayaklanarak Abbasi Devleti kurulmu, kendisi de Emevi halifelerinin sonuncusu olmutur. BRNC CLDN SONU

Ahmed Cevdet Pasha

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmed Cevdet Pasha

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AHMED CEVDET PAA

(Ksas- Enbiya veTevrih-i Hulef)

PEYGAMBERLER ve HALFELER TARH

nsz - Takriz: AHMED Yksek DAVUDOLU

slm Enstits Eski Mdr

LE T A Y I N L A R I Beyazsaray Kitaplar ars No: 14 Beyazt - stanbul Tel: 22 99 94

AHMED CEVDET PAA ve ESER HAKKINDA

Zamanmzn, her trl hamidiyesiylc Enstits Eski msveddelerini kmil, tetkik

metih senaya gerekten fzl limlerinden, buyurduktan

lyk, slm ve iman stanbul Yksek slm eserin takriz

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Arap Dili ve Edebiyat Muallimi

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

dris (a.s.) n kssas

Nuh (a.s.) n kssas

Hud (a.s.) m kssas

Salih (a.s.)jn kssas

brahim (a.s.) n kssas

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Sonradan Babil'de K e l d a n l ' l a r nin ilim ve kltrne miras olmutur.

kuvvetlenmi, Nabt kavmi

smail ve shak (a.s.) n kssalar

Yakub ve Yusuf (a.s.) n kssalar

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Bu kelimeyi Araplar "Zeliha"; iranllar "ZSIeyha"; Trk halk ise "ZUfca"

P E Y G A M B E R L E R VE HALFELER TARH (Cilt:

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Eyyb (a.s.) n kssas

uayb (a.s.) n kssas

MS VE HARUN ALEYHMESSELMIN KISSALARI

Ms ve Hrn (a.s.) n kssalar

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt:

MSA VE HARUN ALEV HMESSELAMIN

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt;

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Ya' (a.s.) n kssas

Dvud ve Sleyman (a.s.) n kssalar

VE HALFELER TARH .(Cilt:

iyas ve Elyesa' (a.s.) n kssalar

YNUS ALEYHSSELAMIN KISSASI

Ynus (a.s.) n kssas

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

YNUS ALEYHSSELMIN KISSASI

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

ZEKERYA, YAHYA VE SA (a.s.) KISSALARI

Zekeriya, Yahya ve Isa (a.s.) n Kssalar

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH (Cilt:

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Hz. MUHAMMED'N DOUMUNDAN NCEK HALLER

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

Hazret-i Muhammed (s.a.v.) in Douu

HAZRET-t MUHAMMED'N [s.a.v.] DOUU

DOUMUNDAN PEYGAMBERLNE KADARK

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

DOUMUNDAN PEYGAMBERLNE KADARK

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

DOUMUNDAN PEYGAMBERLNE KADARK

HAZRET-1 MUHAMMED'N [s.a.v.] PEYGAMBERL

Hazret-i Muhammed'in (s.a.v.) Peygamberlii

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH

HAZRET- MUHAMMED'N [s.a.v.] PEYGAMBERL

PEYGAMBERLER VE HALFELER TARH