Ernesto Che Guevara

Sava Anlar

Reminiscences of the Cuban Revolutionary War Kbanisches Tagebuch (Trke evirisi: Che Guevara, Sava Anlar, Yar Yaynlar, ubat 1990) Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir. erisyay@kurtuluscephesi.org

NDEKLER nsz 1. Bir Devrim Balyor 2. Alegria De Pio 3. Yanl Yolda 4. La Plata arpmas (17 Ocak 1957) 5. Arroyo del nfierno Sava (22 Ocak 1957) 6. Hava Saldrs (30 Ocak 1957) 7. Altos de Espinosa Baskn (19 ubat 1957) 8. Bir Hainin Sonu 9. Ac Gnler 10. Takviye 11. Birliimiz Savata elikleiyor 12. nl Rportaj 13. Yry Gnleri 14. Silahlar Geliyor 15. El Uvero arpmas (28 Mays 1957) 16. Yarallarn Bakm 17. Dn 18. Bir hanet Tezgahlanyor 19. Bueycito Saldrs 20. Lidia ve Clodomira 21. El Hombrito arpmas 22. Pino Del Agua'daki lk Sava 23. Ac Bir Olay 24. Haydutlua Kar Mcadele 25. ldrlen Kpekik 26. Marverde arpmas 27. Altos de Conrado 28. Bir Yllk Silahl Mcadele Fidel Castro'nun Mektubu (14 Aralk 1957) 29. kinci Pino del Agua arpmas 30. Pino Del Agua 31. Camilo 32. Ksa Ara Oyunu 33. nemli Bir Toplant 34. Son Saldr: Santa Clara arpmas Haritalar 5 7 15 21 29 37 41 47 55 61 67 73 79 85 91 99 109 115 123 131 139 143 151 163 171 179 183 189 197 215 233 245 251 257 265 273 288

NSZ

Uzun sreden beri, devrim tarihimizi tm ok ynll ve ayrntlaryla yazmay dnyorduk. Devrimin nderlerinden birou -zel ya da resmi olarak- bu tarihi yazmak istediklerini belirtirler, ama, yaplacak ileri oktu. Oysa, yllar geiyor ve artk btn Amerika'nn tarihi olmu devrimci hareketimizin anlar, yaanlan olaylar doru ve gvenilir biimde saptanmakszn, giderek gemie gmlyor. Bu nedenle biz, katldmz baz saldr, atma ve arpmalara ilikin bir dizi kiisel any yaynlamaya balyoruz. Amacmz, kendi yaadklarmza ve baz yazl notlara dayanarak tarihin bir parasn yazmak deildir. Tam tersine, bu konunun, olaylar yaayan herkes tarafndan ele alnmasn amalyoruz. Biz, btn sava boyunca Kba topraklarnn belli bir blmnde savatk. O nedenle, baka yerlerde gerekleen arpmalarn ve eylemlerin tan deiliz. Devrimci savaa katlan herkesin anlatacaklarn kolaylatrmak ve anlarn ak bir biim almasn salamak iin, Fidel'in de katlm olmasna karn, ansmzn pek iyi gitmedii Alegria de Pio'daki ilk arpmamzla balayabiliriz. Bu arpmaya katlanlarn bir ou bugn hl hayatta. Biz onlar, bu arpmadan tam ve doru bir tablosunu oluturarak tarihe kaydetmek iin, anlarn yazmaya aryoruz. stediimiz tek ey, an yazarlarnn gereklerden sapmamalar; kiisel durumlarn abartmamalar, kendilerini olduklarndan baka gstermemeleri ya da olmadklar bir yerde bulunduklar izlenimini yaratmamalardr. Her an yazar, yeteneklerine ve eitimine gre, yazd her birka sayfadan sonra, gerek olaylar zerinde temellenmemi ya da gerekliine yazarn tamamyla gvenmedii her szc karmak amacyla, kat bir zeletirel erevenin dna kmamasdr. Biz de bu dnceyle balyoruz anlarmz yazmaya.
[sayfa 6]

1|

BR DEVRM BALIYOR

Kba halkna kar askeri saldrnn tarihi, Fulgencio Batta tarafndan ynetilen kansz hkmet darbesinin tarihi olan 10 Mart 1952 gn balamaz elbette. Bu saldrnn kklerini, Kba tarihinin ok gerilerde kalm dnemlerinde aramak gerekir. Amerikan Bykelisi Summer Welles'in[1] 1933 ylndaki mdahalesinden, 1901 tarihli Enmienda Platt. Belgesinden[2], Kuzey Amerika'nn ilhak politikaclarnn dorudan temsilcisi olarak gelen Narciso Lopez'in[3], karaya kndan bile ncelere dayanr bu kkler. Bu sorunun balangc, 19. yzyl banda, lkesinin Kba politikasna ilikin [sayfa 7] aklayan John Quincy Adams[4] zamanna kadar gider: Kba, spanya'dan kurtulduu anda Sam Amca'nn eline decek olgun bir elmadr. Sz konusu olan, yalnzca Kba'y hedef almakla kalmayan, ktasal lekte, uzun bir saldr zinciridir. Emperyalizmin saldr dalgalarnn bir ykselip bir alalmasn, demokratik hkmetlerin devrilmesi ya da halk kitlelerinin durdurulmaz basklaryla, yeni hkmetlerin kurulmas, belirlemektedir. Btn Latin Amerika tarihi ayn zellikleri gsterir: Diktatrlk rejimleri, kk bir aznln karlarn temsil eder ve darbeyle iktidara gelir; geni bir kitle tabanna dayanan demokratik hkmetler ise, ok byk zorluklarla karlamakta ve ou kez, davalarnn baarsn gvence altna almak iin, bir dizi dn vererek, daha iktidara gelmeden nce lekelenmektedir. Kba, Amerika'nn btn iin, bu adan bir istisna oluturuyor olsa da, btn bu geliim srecinin tarihine dikkat ekmek gerekiyordu, nk Amerika'y sarsan toplumsal hareketler dalgasnda oraya buraya savrulan bu satrlarn yazar, bu koullar sonucunda, srgnde yaayan bir baka amerikalyla, yani Fidel Castro'yla tanma frsat bulmutu. O souk Meksika gecelerinden birinde tanmtm onu. lk konumamzn uluslararas politika zerine olduunu anmsyorum. Ayni gece, birka saat sonra -tan aarrken-, Fidel'in planlad sefere katlacaklardan biri olmutum. nce, Kba'nn u anki hkmet bakanyla Meksika'da nasl ve neden tantm anlatmalym. Demokratik hkmetlerin iktidardan uzaklatrldklar, bu blgede ayakta kalm ktann son devrimci demokrat hkmetinin -Jacobe Arbenz Guzman'n[5] hkmeti - ABD'nin, ktasal propagandasnn [sayfa 8] sis perdesi arkasnda gerekletirdii acmaszca planlanan bir saldrya yenik dt 1954 ylyd. Bu oyunda ABD Dileri Bakan Foster Dulles'in rol ald grlyordu. in ilgin yan, Dulles, Guatemala'daki en nemli emperyalist kurululardan biri olan United Fruit Company'nin, hem hissedar hem de hukuk danmanyd. Bu lkeden, yenilgiye uram olarak ve btn guetamallarla paylatm ac iinde dnyordum; korkuyla ezilmi bu lkeye yine de bir gelecek sunabilme umudu ierisindeydim ve bunun iin bir yol aryordum. Fidel ise, tarafsz bir lkede adamlarn byk eylem gnne hazrlamak iin Meksika'ya gelmiti. Moncada Klasna yaplan basknn hemen ardndan bir i blnme yaanm, yreksizlerin hepsi saflar terk etmiler, u ya da bu nedenle, daha az zveri isteyen politik partilere ya da devrimci gruplara katlmlard. Fakat, 1953 ylnda Moncada Klas'na yaplan saldrnn tarihini kendisine ad olarak alan "26 Temmuz Hareketi"ne yeni katlmlar olmaktayd. Bu yeni katlanlarn eitilmesiyle

grevlendirilenlerin ileri ok zordu, nk Meksika'da, illegal alma ilkelerine ok sk biimde uymak ve Meksika hkmetine, Kuzey Amerika rgt FBI ajanlarna ve Batista'ya kar mcadele etmek gerekiyordu. Bu dman, deien biimlerde ortak etkinlik gsteriyorlar, aralarndaki ilikide para, rvet, kiisel karlar iin dalavere nemli rol oynuyordu. Bunun dnda Trujillo'nun [6] casuslaryla ve insan seimindeki olumsuzluklarn -zellikle Miami'de- yaratt zorluklarla da mcadele ediyorduk. Btn bu glkleri atktan sonra, ok byk bir hedefe ulamalydk: Meksika'dan ayrl... ve sonra... Kba'ya var ve o gnlerde bize kolay grnen baka eyler. Bugn, bunun, ne byk abalara, zveriye ve ne ok insan yaamna mal olduunu kavrayabiliyoruz. Dostlarndan oluan kk bir grup tarafndan desteklenen Fidel Castro, btn gcn ve ona zg alma azmini, [sayfa 9] Kba'ya gidecek olan savalar rgtlemeye adamt. Zaman bulamad iin, hemen hemen hi askeri taktik dersleri vermiyordu. Bizse, General Alberto Bayo'dan[7] epeyce ok ey rendik. lk katldm derste, o an edindiim izlenim, zaferin olanakl olduuydu. Bylesine yce bir ama iin, yabanc bir kyda lmeye deecei yolundaki dnceyle ve bir tr romantik servencilie duyulan sempatiyle, balandm direni ordusu komutanna[8] katldmda, zafere ulaacamzdan henz kukuluydum. Bylece birka ay geti. Giderek nianclmz geliiyordu, bazlarmz artk keskin nianc olmutu. Meksika'da bir iftlik bulmu ve General Bayo'nun ynetiminde - ben personel eflii grevini yrtyordum- 1956 Martnda hareket etmek iin, son hazrlklarmz yapmtk. O gnlerde, cretleri Batista tarafndan denen Meksika polisinin iki ubesi, Fidel'i ele geirmeye alyordu. Bu ubelerden biri, verilecek dl iin, Fidel'i tutuklama baarsn gsterdi, ne var ki, yine verilecek dl iin, onu ldrmemekle byk ahmaklk etti. Ksa sre iinde, Fidel'in sava arkadalarnn byk ounluu yakaland; Mexico kentinin yaknlarnda bulunan iftliimiz de polisin eline geti ve hepimizi hapishaneye tktlar. Bu durum, savan ilk aamasnn son blmn geciktirmiti. Kimimiz, lkelerimize geri gnderilme tehdidi altnda geen -Komutan Calbrto Garcia ve ben buna tanz- 57 gn kalmtk hapishanede. Fakat Fidel Castro'ya duyduumuz kiisel gveni bir an bile yitirmedik. Ama Fidel, arkadalk uruna, denilebilir ki, kendi devrimci konumunu tehlikeye drebilecek baz eyler yapt. Ona kendi durumumu anlattm anmsyorum: Meksika'da yasad yaayan ve hakknda eitli sulamalar bulunan [sayfa 10] bir yabancydm. Benim yzmden devrimin ertelenmemesini, beni geride brakabileceklerini, durumu anlayla karlayacam, gnderdikleri yerde savaacam, kendilerinden yalnzca Arjantin'e deil, yakn bir lkeye gnderilmem iin uramalarn istediimi syledim. Fidel'in kesin yantn da anmsyorum: "Seni yzst brakamam." Sonuta byle de oldu. Meksika'daki cezaevinden kabilmemiz iin ok deerli zaman ve ok para harcand. Fidel'in deer verdii insanlara kar bu kiisel davran, ona yakn olan insanlarda yaratt derin ball aklar. Direni ordusunu blnmezcesine btnletiren bu ballk, ortak ilkeleri insanca beraberliklerle badatrmaktadr. Gnler geiyordu. Yasad alyor, gizleniyor, kalabalk iinde olanaklar elverdiince grnmyor, hemen hemen hi darya kmyorduk. Birka ay getikten sonra, saflarmzda bir hain olduunu fark ettik. Bir parti silahmz satan bu kiinin adn bilmiyorduk. Ayn kiinin, yat ve telsizi de, henz "yasal kontrat" yaplmam olmasna karn sattn biliyorduk. Bizim donanmmzdan baz paralarn Kba yetkililerine iletilmesinden ama, hainin gerekten srlarmza ortak olduunun kantlanmasyd. Fakat bylece ondan kurtulduk. nk bu ayn zamanda ihanetini de kantlyordu. Bu andan itibaren youn bir alma balad. Granma olaanst bir hzla hazrland; bulabildiimiz tm, ama yine de olduka az yiyecek maddesi, niformalar, silahlar, donanm ara-gereci ve hemen hemen hi mermisi olmayan iki tanksavar ykledik. Sonunda, 25 Kasm sabah saat 2'de Fidel'in resmi basnda elence konusu olan szleri gereklemeye balamt: "1956 ylnda ya zgr ya da ehit olacaz."5 Her trl malzeme ve insanla tklm tklm 6dolu olan Granma, klar sndrlm olarak Tuxpan limanndan[9] denize ald. Hava ok ktyd. Her trl geminin denize almas yasak olmasna karn, nehrin denize kavutuu yer sakindi. Yukaten limann getikten bir sre sonra klar yaktk. Sonra da deniz tutmasna kar deli gibi ila aramaya [sayfa 11] baladk, ama yoktu. Kba ulusal marn ve 26 Temmuz marn syledik, hepsi belki be dakika srmt. Sonrasnda gemide trajik-komik bir grnt olutu. Yzlerinden korku okunan ve elleriyle karnlarn tutan adamlar. Bazlar kafalarn kovalarn iine daldrmlard, bazlarysa, stleri kusmuk iinde, en ilgin durumlarda, yerde hareketsiz biimde yatyorlard, iki- gemiciyle, drt-be kiinin dnda, 83 kiinin tmn deniz tutmutu. Drdnc ya da beinci gn, genelde durum dzeldi. Bir ara, teknede aldn sandmz yarn, aslnda var olmadn, tuvalette bir musluun ak unutulduunu anladk. Oysa biz yk hafifletmek iin btn arlklar atmtk bile. Hareket iin seilen rota yleydi: Kba'nn gneyini, geni bir kavis izip dolaacak, Jamayka ve byk Cayman[10] adalar nnden kyya yakn geerek, Oriente eyaletindeki Nigaero blgesi yaknlarnda bir yerde karaya kacaktk. Plann uygulanmasnda epeyce gecikmitik: Radyodan ayn 30'unda, yoldamz Frank Pais[11] tarafndan, Santiago de Cuba'da bir ayaklanma balatldn duyduk. Bu ayaklanmayla bizim Kba'ya varmz ayn anda olmalyd. Ertesi gn, 1 Aralk gecesi, rotay dorudan Kba'ya ynelttik ve umutsuzca Cabo Cruz fenerini grmeye altk. Suyumuz, yaktmz ve yiyeceimiz azalmt. Sabaha kar ikide, zifiri karanlk ve frtnal havada durum kayg vericiydi. Gzcler, bir o yana bir bu yana gidip gelerek, ufukta kaybolmayan bir k aryorlard. Eskiden Kba deniz kuvvetlerinde temenlik yapm olan Roque, fenerin yerini belirlemek iin bir kez daha st kprye ktnda, aya bir yere taklarak denize dt. Yolumuza bir sre daha devam ettikten sonra

sonunda feneri grebildik, fakat kk teknemizin, bir astml gibi yol almas nedeniyle, bize yolculuun son saatleri hi bitmeyecek gibi geliyordu. Kba'ya, Las Coloradas kysnda, Belic adl yere ayak bastmzda, gn aarmt. [sayfa 12] Bizi bir ky koruma gemisi grm ve kefini telgrafla Batista ordusuna bildirmiti. Bize en ok gerekli olan eyay yanmza alp, alelacele karaya ktmz an, hemen bir batakla daldk. stelik de dman uaklarnn saldrsna uradk. Tropik bitkilerin yapraklar altndaki bataklkta yrrken uaklarn bizi grmesi ve saldrmas olanakszd elbette, ne var ki diktatrn ordusu peimize dmt bile. Bu blgeyi tandn syleyen bir compnero'nun[12] deneyimsizlii ve sorumsuzluu nedeniyle iine dtmz bataklktan kmak iin, saatler geirdik. Sendeleyerek salam topraa ayak basmtk, ynmz bulamyor, bir blgeler ordusu, beyinlerindeki bilinmedik bir aygt tarafndan ynlendiriliyorlarm izlenimi veren bir hayaletler ordusu oluturuyorduk. Yolculuumuz srasnda aralksz yedi gn sren al, deniz tutmasn, ayrca korkun gn arkamzda brakmtk. Meksika'dan ayrlmzdan tam on gn sonra, gszlk, yorgunluk belirtilerinin ve molalarn sk sk kestii bir gece yrynn ardndan, 5 Aralk'ta, gn aarrken, beklenmedik biimde Alegrio de Pio[13] denilen yere ulatk. Bu, bir yannda eker kam tarlalarnn yer ald, te yanndansa baz aasz alanlara bakan kk bir ormand. Daha uzaktaysa sk ormanlar balyordu. Kamp kurmak iin uygun bir yer olmamasna karn, gnn gemesini beklemek iin mola verdik. Yrymz gece srdrecektir. lk kez 16 Haziran, 1 Temmuz ve 16 Temmuz 1959 tarihlerinde "O Cruzeiro" da "Bir Devrim Balyor"un giri blm olarak yaynland. [sayfa 13]

2|

ALEGRA DE PO

Alegria de Pio, Oriente eyaletinin Niguero blgesinde, Cabo Cruz yaknlarnda bir yerdir. 5 Aralk 1956'da, diktatrn kuvvetleri burada bize saldrd. Ksa ama zorlu bir yryn ardndan, hepimiz dermansz kalmtk. 2 Aralkta, Las Coloradas kys diye bilinen yerde karaya ktmzda, hemen hemen btn donanmmz yitirmi, tuzlu su bataklklarnda, ayamzda yeni botlar olduu halde saatler boyu yrmtk; ayaklarmz yara iinde kalmt. Ne var ki tek dmanmz ayamzdaki botlar ya da mantar hastal deildi. Kba'ya, kt bir tekneyle, a ana, Meksika Krfezini ve Kara ipler Denizini aarak yedi gnde ulamtk. Bu tr bir yolculua alkn olmadmz iin de, hemen hemen hepimizi deniz tutmutu. Ayrca, 25 Kasm gn, iddetli esen kuzey rzgar nedeniyle gemilere denize alma izni verilmedii bir zamanda, Tuxpan limanndan hareket etmitik. Btn bunlar, henz hi savaa katlmam bu acemi birlik stnde olumsuz ynde etki brakmt. [sayfa 15] Tfekler, fieklikler ve biraz slak mermi dnda sava donanmmzn tmn yitirmitik. la stokumuz kalmam, srt antalarmzn ou bataklkta kaybolmutu. Bir gn nce, o zamanlar Julio Lobo'ya ait olan Niquero eker fabrikasnn, ekerkam tarlalarnn iinde, gece vakti yrmtk. Deneyimsizliimiz sonucu, almz ve susuzluumuzu gidermek iin eker kamlarn yolun kenarnda yemi, artklarn orada brakmtk. Geri askerlerin bylesine dolayl yollardan iz srmelerine gerek yoktu; nk, yllar sonra rendiinize gre, askerleri bize ulatran, ihanetin ba sorumlusu, rehberimizdi. Rehberi bir gece nce salvermitik. Bu hatay, daha nceki karanlk yaamlarn bildiimiz sivil halktan insanlarn, tehlikeli blgelerde, kesinlikle denetim altnda tutulmas gerektiini reninceye kadar, birka kez daha yineledik. Hain rehberimizin yanmzdan ayrlmasna asla izin vermemeliydik. 5 Aralk gn afak skerken, pek azmz yryebilecek durumdayd: tmden yorgun dm adamlar, biraz yrdkten sonra, uzun sre dinlenmek istiyorlard. O nedenle, sk aal bir ormann yaknndaki kk, seyrek aal bir ormanda mola verildi; bu kk orman, bir eker kam tarlasnn kenarndayd. oumuz hemen uyuduk. le zaman, olaanst bir durumun ilk belirtileri grld: "Piper" tipi uaklarla orduya ve zel kiilere ait kk uaklar, yaknmzda dolanmaya balamt. Uaklar geerken, iimizden bazlar, alaktan ve yava umalar nedeniyle dman uaklar tarafndan grlebileceklerini dnmeksizin, rahat rahat eker kam kesiyorlard. Birliin doktoru olarak, o zamanki grevim, ayaklarda kan yaralar iyiletirmekti. O gn gerekletirdiim son tedaviyi hatrladm sanyorum. Humberto Lamotte adnda bir companeroydu ve o gn mrnn son gnn yayordu. Sahra eczanemizden kp grev yerine dnerken anmsyorum onu; giymeye frsat bulamad ayakkablar elindeydi, yznde korku ve bitkinlik okunuyordu. [sayfa 16] Companero Montane ile bir aaca yaslanm, ocuklarmzdan sz ederek yarm sosis ve iki peksimekten oluan yemeimizi yerken, ilk silah sesini duyduk. Bir saniye sren sessizlikten sonra da 82 kiilik birliimizin zerine bir mermi kasrgas kt, ya da biz, o ilk ate deneyinde yaadmz korkuyla, yle olduunu sandk. Silahm pek iyi deildi; o silah zellikle ben istemitim, nk yolculuk srasnda yakalandm uzun bir astm krizi nedeniyle, salm ok ktyd; iyi bir silahn benim elimde

yrarszlamamas iin almtm bu kt silah. O anda olaylarn nasl gelitiini pek iyi anmsayamyorum. Tek anmsayabildiim, o srada yzba olan Almeida'nn, arpma srerken, verilen emri sormak iin yanma geldii. Ama ortada emir verecek kimse yoktu. Daha sonra rendiime gre, meerse Fidel, yolu geince ulalabilecek, yakndaki bir eker kam tarlasnda adamlar bir araya getirmek iin bo yere urayormu. Baskn ok ani, atese ok youn olmutu. Almeida yeniden birliinin bana dndnde, companerolardan biri, ayaklarmn dibine bir cephane sand brakt. Kendisine ne olduunu sorduumda, korkunun yansmasn grdm iin ok iyi anmsadm bir yz ifadesiyle "cephane sandyla uramann sras deil" gibi bir ey syledi ve eker kam tarlasna giden yolda komaya balad (bu compenero sonra, Batista'nn zaptiyelerinden birinin kurunlaryla can verdi). Belki de, doktor olarak grevlerimi mi, yoksa devrim askeri olarak grevlerimi mi yerine getirmem gerektii konusunda amaza dtm ilk olayd bu. nmde, bir srt antas dolusu ilala, bir sandk cephane vard. ok ar olaca iin ikisini birden tamam olanakszd. Cephane sandm aldm ve eker kam tarlasna ulamak iin gemem gereken yolda yrmeye baladm. Yola diz kerek makineli tfeiyle ate eden Faustino Perez'i ok iyi anmsyorum. Yanmda Arbentosa adnda bir companero kouyordu. tekilerden farkl olmayan bir kurun salvosu ikimizi de yakalad. Gsmde ve boazmda bir darbe hissettim, ldrc yaralar aldm sanyordum. 45 kalibrelik bir kurunun at byk bir yaradan, azndan ve burnundan oluk gibi kan akan Arbentosa, [sayfa 17] "Beni ldrdler!" gibi bir ey bardktan sonra, o anda grnrde kimse olmamasna ramen, lgnlar gibi ate etmeye balad. Ben de yattm yerden Faustino'ya "Beni avladlar" dedim (aslnda daha sunturlu bir ifade kullanmtm). Ate etmeye ara vermeksizin bana bir gz atan Faustino, nemli bir ey olmadn syledi. Ne var ki baklarndan yaramn nemli olduunu okumutum. Yerde uzanm yatyordum, bir yaraly yle davranmaya zorlayan bilinmez igdye uyarak, ormana doru bir el ate ettim. Her eyin yitirilmi grnd o an, aniden, en iyi nasl lebileceimi dndm. Aklma Jack London'n eski bir yks geldi. Alaska'nn buz llerinde donarak leceini anlayan yk kahraman, bir aaca yaslanarak hayatna onurlu bir biimde son vermeyi kararlatrr. Bu anmsayabildiim tek tablo. Diz km durumda olan biri, teslim olmamz gerektiini syledi. O srada, arka taraftan, daha sonra Camilo Cienfuegos olduunu rendiim birinin sesi duyuldu: "Burada hi kimse teslim olmayacak!" ve ardndan bir sr kfr geldi. Sendeleyerek yanma ulaan Ponce soluk solua yarasn gsterdi; kurunun cierini deldii grlyordu. Yaralandn syleyince, byk bir kaytszlkla, ona, benim de yaralanm olduum yantn verdim. Ponce, yaralanmam comanerolarla birlikte, ekerkam tarlasna kadar srnerek gitti. Bir dakika iin yalnz kalmtm, orada uzanm yatyor ve lm bekliyordum. O srada yanma gelen Almeida bana, yrmem iin cesaret verdi; duyduum acya karn kendimi toparladm ve ekerkam tarlasna ulatk. Orada, mkemmel companero Raul Suarez'i grdm. Faustino Perez bir aacn dibinde, onun bir kurunun paralad ba parman saryordu. Sonra, alaktan uan uaklarn bizi kuatmalar genel bir kargaaya yol at. Makineli tfeklerle taranmamzsa, kargaay daha da boyutlandrd, yle ki bazen gln, bazen ackl sahneler yaand. rnein, iman bir sava, bir ekerkamnn ardna gizlenmeye alyordu, bir bakasysa, kurun yamuru srerken ortaya kp sessiz olmamz istiyordu, o anda sessizlik ne ie yarayacaksa. [sayfa 18] Almeida'nn ynetiminde bir grup kurduk. Grupta, o zaman temen olan komutan Ramiro Valdes, companerolardan Chao ve Benitez de vard. Bamzda Almeida olduu halde, snamz olacak ormana ulamak iin, ekerkam tarlasndan geen yolu amaya baladk. O srada, ekerkamlarnn olduu yerden ilk sesler duyuldu. "Yangn var!" Ayn anda da ortal duman ve ate sard. Yine de bu verilerin doruluu konusunda gvence veremem, nk arpmada bamzdan geen olaylardan ok, yenilginin acsn ve yaklaan lmm dnyordum. Gece karanl, yrymze engel olana dek yolumuza devam ettik. Sivrisineklerle dolu bir yerde, birbirimize sokularak, a, susuz uyuduk. te bizim, 5 Aralk 1956'da Niquero yaknlarnda atele ilk karlamamz byle oldu. Daha sonraki devrim ordusunun iinde elikletii savamz, ite byle balad. [sayfa 19]

3|

YANLI YOLDA

Alegrio de Pio basknnn ertesi gn, krmz topran yerini Diente de Perro[14] diye adlandrlan kayalarn ald dalardan getik. Ayn gte gelen tek tk silah sesleri duyuluyordu. spanya savana katlm eski bir sava olan Chao, bu tarz bir yryn, bizi, kanlmaz olarak, herhangi bir dman tuzana dreceini syledi ve geceyi bekleyeceimiz bir yer bulup, karanlkta yrmemizi nerdi. Hi suyumuz yoktu. Tek st dolu kabmz da kazaya urad; st kabn tamas iin kendisine verdiimiz Benitez, kab, cebine ba aa koymutu. Kabn zerine ufak delikler amtk. Paymz imek istediimiz zaman, sttozu ve bir yudum suyla doldurduumuz bo bir vitamin ampulnden yararlanyorduk. Btn stn Benitez'in cebine ve niformasna dkldn dehetle grdk. Sonunda, tek tarafta geni bir gr as sunmasna karn, teki taraftan ilerleyecek dman grmemizin olanaksz [sayfa 21] olduu maara gibi bir yerde kamp kurduk. Kendimizi savunmaktan ok,

grlmemeyi dnyorduk. Bu nedenle gn orada geirmeye karar verdik. Ama beimiz de lnceye kadar savamaya and imitik; Ramiro Valdes, Juan Almeida, Chao, Benitez ve bu satrlarn yazar. Beimiz de yenilginin korkun deneyini ve daha sonraki sava atlattk. Gece olunca yeniden harekete getik. Bilgilerime dayanarak, bu blgede kutup yldznn hangisi olduunu saptadm ve birka gn ynmz ona gre ayarladk; doruya doru yryerek Sierra Maestra'ya vardk. (ok sonralar, ynmz belirlediimiz ve bizi douya gtren yldzn kutup yldz olmadn rendim. Yaklak olarak bu yn ve kyya ok yakn olan kayalklara bir afak vakti ulamamz rastlantyd.) Aada deniz uzanyordu, aramzda yaklak 50 metre yksekliinde dik bir kaya vard ve dipte tatl suyla dolu olduu izlenimini veren son derece ekici bir su birikintisi grlyordu. En byk derdimiz susuzluktu. O gece, bir sr yenge vard etrafmzda; a olduumuz iin bazlarn ldrm, fakat ate yakamadmzdan etli ksmlarn i yemitik, bu da susuzluumuzu iyice arttrmt. Uzun aramalardan sonra, suya ulaabilmemiz iin kullanabileceimiz bir yol bulmu, ancak bu arada, inip kma ura dolaysyla, yukardayken grdmz su birikintisini yitirmitik. Bu yzden, sivri kayalklarda birikmi yamur sularyla susuzluumuzu gidermeye altk; ukurlardan suyu karmak iin bir astm plverizatr kullanyorduk. Her birimiz yalnzca birka damla su iebildik. Keyifsizce ve ynmz saptayamakszn yrymz srdrdk; zaman zaman denizin zerinden bir uak geiyordu. Kayalklarda ilerlemek ok yorucuydu, iimizden bazlar, ky boyunca yrmemizi nerdiler, ama bu da.sakncalyd, nk grlebilirdik. En sonunda allklarn glgesine uzanp, gnein yakc olmad saatleri bekledik. Karanlk basnca kk bir plaj bulup denize girdik... Bir popler-bilimsel dergide ya da herhangi bir romanda okuduum bir eyi denemeye kalktm. te bir deniz suyuyla [sayfa 22] kartrlan tatl suyun, iyi nitelikte ime suyu olduu ve bylece miktarn fazlalat savlanyordu. Bir matara iinde kalm son suyumuzu da bu deneye harcam ve kt bir sonu elde etmitim; bu bileim, companerolar tarafndan eletirilmeme yol aan tuzlu bir iecek olmutu, denize girmek bizi serinletmiti, bylece yolumuza devam ettik. Geceydi, anmsadma gre mehtap vard. Almeida ile birlikte en nde ilerliyorduk. Deniz kenarnda, kt havalarda barnmak iin balklar tarafndan yaplan kk kulbelerde, uyuyan insan glgeleri grmtk. Bunlarn asker olduunu dnmemize karn, geri dnemeyecek kadar yaklam olduumuzdan hzla ileriye, onlara doru atldk. Almeida, teslim olmalarn istemek iin baracakt ki ho bir srprizle karlatk: Bunlar Granma seferinden yoldamzd; Camilo Cienfuegos, Pancho Gonzales ve Pablo Hurtado. Hemen, bamzdan geenleri, yeni haberleri, yoldalar ve sava hakknda bildiklerimizi anlatmaya koyulduk. Camilo'nun grubu bize, kamadan nce sktkleri ekerkamlarndan ikram ettiler. Bu tatl ve sulu madde, almz biraz bastryordu. Bu arada, onlar da, kaygszca yengeleri yediler. Susuzluklarnysa bir tp ya da kamla toprakta birikmi sular emerek gideriyorlard. Yry hep birlikte srdrdk. Granma seferinden geriye kalan savalarn says, imdi sekize ulamt ve biz, hayatta kalan bakalarnn olup olmadn bilmiyorduk. Bizim grubumuz gibi kurtulan baka gruplarn olabilecei bize mantkl geliyordu, ama, nerede olduumuzu bile bilmiyorduk, bildiimiz tek ey, denizi samza alarak, douya, yani Sierra Maestra'ya, gvenlikte olacamz bu blgeye, ulaabileceimizdi. Bir dman birliiyle karlamamz koullarnda, kayalarla denizin ka yollarmz keseceinin de bilincindeydik. Ky boyunca bir gn m yoksa iki gn m ilerlediimizi imdi anmsamyorum. Anmsadm tek ey, kyda yetien birka frenkinciri yediimiz. Bunlardan kii bana bir ya da iki tane dyordu ve almz gidermiyordu. Ayrca, elimizdeki birka damla suyun kullanmn iyice azalttmz iin, susuzluk da tam bir ikence olmutu. [sayfa 23] Bir sabah olaanst bitkin durumda deniz kysna vardk, sanki yar baygndk; burada hangi yolu izleyeceimizi grebilmek iin havann masn bekliyorduk. Kayalklar birden diklemi gibi geliyordu bize. Hava aydnlandnda araziyi kefe kovulduk. O srada gzmzn nnde zengin bir kylye ait olduu izlenimini veren, palmiyeden yaplm byk bir ev belirdi. Benim dnceme gre, bu tr evlere yaklamamalydk, nk, buralarda oturanlar, byk bir olaslkla bizim dmanmzd ya da ev askerlerin igali altnda olabilirdi. Benitez ise, tam tersini dnyordu. Sonunda ikimiz de eve yaklamaya baladk. Benitez, dikenli telden yaplm bir iti aarken, ben darda kalmtm (bize, imdi anmsamadm biri daha elik ediyordu). Aniden alacakaranlkta elinde M-I tfeiyle niformal birinin siluetini grdm; sonumuzun geldiini dndm, zellikle Benitez iin byleydi; nk adama bana olduundan daha yaknd, onu uyarmam da olanakszd. Benitez, neredeyse askerin yanna varmken, ayn yoldan geriye dnd ve bana btn saflyla "silahl bir adam" grdn, ona herhangi bir ey sormamn akllca bir i olmayacan dnd iin geri dndn syledi. Gerekten de Benitez ve bizler bir kez daha kurtulmutuk, fakat servenimiz bununla bitmiyordu. Dikkatli bir kavis izdikten sonra, burada daha alak olan kayalara trmanmay denedik. Kk bir akarsuyun, denize dklrken kayalklarda geit oyduu bir blgeye, Ojo de Buey'e[15] varmtk. Kayalar trmanmay tamamlamadan nce gn d ve evreyi btnyle grebildiimiz bir maara bulabildik. evre tamamen sakin grnyordu, Deniz Kuvvetleri'ne ait bir filikadan otuz kadar bahriyelinin indiini, bakalarnn ise filikaya ktklarn grdk. Nbet deitirme hareketi gibi grnyordu. Daha sonra bunlarn, Deniz Kuvvetlerinin nl katili Laurent'in adamlar olduunu rendik. Bir grup companeroyu ldrme gibi korkun bir grevi yerine getirdikten sonra, o anda, adamlarn deitiriyormu. [sayfa 24] Benitez'in korkulu gzleri nnde "silahl adamlar", btn trajik gereiyle belirmiti. Durum olduka

ktyd, eer fark edilecek olsaydk, en ufak bir kurtulma ansmz yoktu. Tek yol, orada sonuna kadar savamak olacakt. Gn azmza tek lokma koymadan geirmi, su kullanmn da ok kstlamtk. Adam bana bir drbnn mercei kadar su dyordu, herkese eit datm iin bu lei bulmutuk. Gece yeniden yrye getik. Savan en korkulu gnlerini geirdiimiz, a ve susuz bir durumda, yenilgimizin ve ok yaknmzda bulunan kanlmaz tehlikenin bilincinde olarak, kendimizi kapana kslm fareler gibi hissettiimiz bu blgeden uzaklamak istiyorduk. Bir oraya bir buraya gidip geldikten sonra, denize dklen bir dereye, ya da onun kollarndan birine rastladk; yere uzanarak, uzun sre, atlar gibi hrsla su itik, ta ki bo midelerimiz daha fazlasn almay reddedinceye kadar. Mataralarmz doldurup yrymz srdrdk. afak skerken, birka aacn olduu kk bir tepeye vardk. Daha iyi direnebilmek ve gizlenebilmek iin daldk. Btn gn bamzn zerinden, hoparlrlerle donatlm kk uaklar geti. Hoparlrlerden gelen seslerin ne dediini anlamyorduk ama, Moncada Klas'na saldran savalardan olan Almeide ve Benitez, uaklardan teslim ol ars yapldn sylediler. Ormandan da zaman zaman, ne olduunu anlayamadmz sesler geliyordu. O gece, iinden mzik sesleri taan bir evin yaknlarna kadar sokulduk. Yeniden heyecanl bir tartma balad. Ramiro, Almeida ve ben, bir dans partisinde ya da benzer bir elencede grlmememiz gerektiini dnyorduk, nk kyller, kt bir niyetle olmasa bile, varlmz hemen evreye yayacaklard. Benitez ve Camilo Cienfuegos ise, sonucu ne olursa olsun gitmemiz ve yiyecek bir eyler bulmamzda srar ediyorlard. Sonu olarak, yeni haberler almak ve yiyecek bir eyler salamak iin eve gitmek grevi bana ve Ramiro'ya verildi. Eve yaklamtk ki mzik kesildi ve derinden gelen bir erkek sesinin yle dedii duyuldu: "imdi, byk [sayfa 25] i baaran silah arkadalarmzn erefine kadeh kaldralm" vs. Bu bize yetti, arkadalarmza, bu evde elenenlerin kimler olduunu bildirmek iin, olanaklar elverdiice abuk ve dikkat ekmeden geri ekildik. Yola devam ediyorduk, ama adamlar giderek daha az yrmek istiyorlard. O gece ya da daha sonraki gece, neredeyse btn companerolar yry srdrmeyi reddettiler ve bylece, yrede yol zerindeki bir kulbede oturan Puercas Gordas adl bir kylnn kapsn almak zorunda kaldk. Dosta karlandk, ky kulbesinde bitmez tkenmez bir len dzenlenmiti. Saatler boyu yemek yedik, yle ki gnn dn bile fark edemedik. Bunun sonucunda yrymz srdremedik. Orada olduumuzu renip bizimle tanmak isteyen, yiyecek bir eyler, ya da herhangi bir hediye getiren merakl ve yardmsever kyller sabah olunca kulbeye akn ettiler. Bir sre sonra kaldmz ev cehenneme dnd: lk ishal olan Almeida idi; ksa sre sonra, kendilerine ekilen ziyafetin kymetini anlayamayan sekiz barsak birden isyan etmi ve o kk yeri batrmt, hatta iimizden bazlar kustu. Deniz tutmasndan, gnler sren yryten, srekli alk ve susuzluktan bitkin duruma gelen Pablo Hurtado ayaa kalkamayacak durumdayd. Yola o gece kmaya karar vermitik. Kyller, Fidel'in hayatta olduu, byk bir olaslkla Crescencio Perez ile birlikte bulunduu blgeye, bizi gtrebileceklerini sylyorlard, ancak, niformalarmz ve silahlarmz brakmalydk. Almeida ve ben Star marka iki otomatik tabancay yanmza almtk, geriye kalan sekiz tfek ve btn cephanemizse kylnn evinde kalmt. Bir l, bir de drtl grup oluturarak, kyllerin evlerinde konaklayp, Maestra'ya aamal biimde ulamay dnyorduk. Eer yanlmyorsam, bizim grupta Pancho Gonzales, Ramiro Valdes, ve Almeida ile ben vardk. teki gruptaysa Camilo, Benitez ve Chao yer alyordu. Pablo Hurtado ise, hasta olduu iin kylnn kulbesinde kalmt. [sayfa 26] Evden ayrldmz anda evin sahibi, yeni haberleri ulatrmak ve onunla silahlar nereye saklayacan tartmak iin bir arkadana olay aktarmaktan kendini alamamt. Arkadaysa onu, silahlarmz satmaya ikna etmiti. Bunun iin nc bir kiiyle ilikiye getiler, ite bu nc kii bizi orduya ihbar etti. Kba'da karlatmz ilk konuksever yeri terk etmemizden birka saat sonra, oras ordu tarafndan igal edilmi, Pablo Hurtado tutsak dm ve btn silahlar ordunun eline gemiti. Herkesin "rahip" diye tand Argelio Rosabal adl birinin evinde kalyorduk. Argelio Rosabal, Adventist mezhebindendi. Kt haber geldiinde, bu companero, blgeyi iyi tanyan ve devrimcilere sempati duyan bir kylyle iliki kurmutu. Ayn gece, bizi oradan alp, daha gvenli bir baka snaa gtrdler. O gn tandmz kylnn ad Guillermo Garcia idi. Garcia bugn Bat Ordusu komutan ve partimizin yneticilerinden biridir. Daha sonralar da baka kyllerin evlerinde kaldk: rnein, sonralar oraya alnan Carlos Mas'n ya da Perucho ve adn anmsamadm baka yoldalarn evleriydi bunlar. Bir afak vakti, Pilon yolunu geip rehber olmadan yrymz srdrerek, Crescencio'nun kardei Mongo Perez'in iftliine vardk. Karaya kan birlikten sa kalanlar ve o gne kadar yakalanmayanlar bu iftlikteydi: Fidel Castro, Universo Sanchez, Faustino Perez, Raul Castro, Ciro Redondo, Efigenio Ameijeiras, Rene Rodriguez, Armendo Rodriguez. Birka gn sonra da, Moran, Crespo, Julito Diaz, Calbcto Garcia, Calixto Morales ve Bermudez bize katldlar. Kk birliimiz ne niformaya ne de silaha sahipti, nk felaketten kurtarabildiimiz iki tabancamz vard yalnzca. Bu yzden Fidel, bizi epeyce azarlamt. Btn sava sresince bu szler hi aklmzdan kmad, uyarsn bugn bile anmsyoruz: [sayfa 27] "Yaptnz hatann cezasn ekmediniz, nk bu koullarda silahlar terk etmenin bedeli hayatlarnzla denir. Orduyla karlama koullarnda, hayatta kalmanz iin tek umut, silahlarnz olacakt. Silahlan terk etmek byk bir su ve aptallktr." [sayfa 28]

4|

LA PLATA ARPIMASI 17 OCAK 1957

Sierra Maestra'da, La Plata Nehri azndaki kk garnizona yaptmz saldr bize ilk zaferi kazandrd. Bu zaferin yanklar, arpmann getii bu kayalk blgeden ok uzaklara yayld. Bu, btn dikkatleri zerimize ekti, herkese Direni Ordusu'nun efsane olmadn, savamaya kararl olduunu kantlad. Bizim nihai zafere inancmz pekitirdi. Alegria de Pio'da beklenmedik biimde saldrya uramamzdan yaklak bir ay sonra, 14 Ocak 1957'de, La Plata'dan Maestra'nn kayalk bir uzantsyla ayrlan Magdalena nehri yaknlarnda durmutuk. Bu nehir iki vadi arasndan denize dklyordu. Burada, Fidel'in emri zerine, adamlarmza nian talimleri yaptrdk; ilerinden bazlar, hayatlarnda ilk kez ate ediyorlard. Ayn yerde ykanma frsat bulabildik, ka gndr salk kurallarn unutmutuk, olana olanlar amarlarn da deitirdiler. O sralar kullanlabilir 23 silahmz vard: dokuzu drbnl, bei yar otomatik, drd arkadan dolma tfek, iki Thomson hafif makineli tfek, iki otomatik tabanca, ve 16 kalibrelik bir tfek. O gn leden sonra, [sayfa 29] La Plata blgesine varmak iin, son da srtn ayorduk. Bu blgenin kyllerinden ad Melguiades Elias olan birinin, bakla oyduu iaretleri izleyerek ormandaki olduka az kullanlan bir patikadan yryorduk. Bu kylnn adn o sralar bizim iin vazgeilmez olan rehberimiz Eutio'dan renmitik. Eutimio o zamanlar, isyanc kyllerin tipik bir temsilcisi olarak grnyordu, ama bir sre sonra Casillas tarafndan tutsak edilmi, ldrlmeyerek, on bin peso ve orduda bir mevki karl satn alnmt; Fidel'i ldrmekle grevliydi. Amacn gerekletirmeye ok yakn olmasna karn, yreksizlii nedeniyle bunu yapamamt. Yine de, yaptklar bizim amzdan ok zararl olmutu, dmana kamp yerimizi bildirmiti nk. O sralarda, Eutimio bize henz, drste hizmet etmekteydi. Topraklar iin, blgedeki toprak sahiplerine kar mcadele eden birok kylden biriydi Eutimio. Toprak sahiplerine kar mcadele edenler, ayn zamanda, o snfn hizmetinde olan polise kar da mcadele ediyordu. O gn, sonradan rehberimizin akrabalar olduunu rendiimiz iki kyly tutuklam, ilerinden birini daha sonra brakm ama tekini gvenlik asndan alkoymutuk. Ertesi gn, 15 Ocak'ta henz yapm srmekte olan inko daml La Plata Garnizonunu grdk. Ortalkta, yar plak olmalarna karn, dman niformas giydikleri anlalan bir grup adam dolamaktayd. Akamst 6'da askerle dolu bir motorbot geldi. Askerlerden bazlar indi, bir ksmysa yeniden deniz aracna bindi. Hareketi tam olarak deerlendiremediimiz iin, saldry ertesi gne brakmaya karar verdik. Ertesi gn, ayn onaltsnda, afakla birlikte gzetlemeye koyulduk. Ky koruma gemisi gece ekilmiti. Keif almasna baladk, ama hibir yerde asker grnmyordu. leden sonra saat 3'te, bir eyler grebilmek amacyla, garnizondan nehre ulaan yola yaklamaya karar verdik. Akam olduundaysa ok s olan La Plata nehrini geip yolda mevzilendik; be dakika sonra iki kyly tutuklamtk. Adamlardan biri eskiden birka kez muhbirlik yapmt. Kim olduumuzu renip konumazlarsa haklarnda iyi eyler dnmeyeceimizi [sayfa 30] anlaynca, ok nemli bilgiler verdiler. Garnizonda yaklak onbe asker varm, ayrca blgede en kt hretli iftlik kahyasndan biri olan Chico Osorio, ksa sre iinde buraya urayacakm. Bu kahyalar, muazzam topraklar edinen ve bunlar, Chico Osorio gibilerinin terr sayesinde elinde tutabilen Laviti ailesinin iftliinde alyorlard. ok gemeden Chico grnd; sarhotu, bir katra binmi, arkasnda ise kk bir zenci ocuk vard. Universa Sanchez, onu Guardiya Rural[16] adna durdurdu ve Chico hemen yantlad: "Moskito!" Bu parolayd. Perian grnmemize karn, belki de Chico ar lde sarho olduu iin, onu kandrabilmitik. Fidel, fkeli bir ifadeyle, kendisinin, isyanclarn neden hl yok edilmediini aratrmaya gelmi bir albay olduunu syledi. Bizzat ormanlara girip asilerin peine decei iin tra olmamm gya. Ordunun u sralar yaptklarnn "palavra" olduunu belirtip, dman gleri hakknda epeyce ar szler sarf etti. Chico Osorio, byk bir dalkavuklukla, muhafzlarn gerekten de garnizonda zamanlarn bombo geirdiklerini, yalnzca yiyip itiklerini, i olsun diye kefe ktklarn anlatmaya koyuldu; Daha da ileri giderek, btn isyanclarn yok edilmesi gerektiini syledi. Bu blgede dost ve dmanlarn saptanmas iin, gizli bir biimde dkm yapmaya baladk; Chico'ya insanlara ilikin sorular soruyor, onun iyi dediklerini bizim iin kt, kt dediklerini iyi olarak deerlendiriyorduk. Bylece yirmiden fazla kii iin bilgi toplamtk, muhbirse hl konumasn srdryordu. Bu blgede iki kiiyi nasl ldrdn anlatt bize; "Fakat generalim Batista hemen serbest brakt beni" diye de ekledi. Ayrca, az nce "biraz kstaha davranan" birka kyly nasl dvdn anlatt. [sayfa 31] Sylediine gre, muhafzlar bunu yapmaya cesaret edemezlermi; karlarnda insanlarn konumalarna izin veriyorlarm, onlar cezalandrmyorlarm. Fidel, ona, Fidel Castro'yu yakalamas halinde ne yapacan sordu. Chico, sylediine uygun bir yz ifadesi taknarak onu... ezmek gerektiini... syledi. Ayn eyi Crescencio'ya da yapacan belirtti. Sonra da, ayaklarndaki bizim birliin Meksika yaps ayakkablarn gstererek, "Bakn" dedi, "ldrdmz orospu ocuklarndan birinindi bunlar." Bylece Chico Osorio, farknda olmadan, kendi lm fermann imzalamt, sonunda Fidel'in beceriklilii sayesinde, askerleri habersiz

yakalayp ne kadar kt durumda olduklarn, grevlerini ne lde savsakladklarn kantlamak iin, bizi, onlarn yanna gtrmeyi kabul etti. Chico Osorio'nun rehberliinde garnizona yaklayorduk. Ben, bu adamn numaramz yuttuundan pek emin deildim. Fakat o, kaygszca yryordu nmzde, nk olay deerlendiremeyecek kadar ok imiti. Garnizona gidebilmek iin nehri geerken Fidel, askeri kurallara gre tutsaklarn bal olmas gerektiini bildirdi. Adam hi kar koymadan kendisini balatt ve bilmeksizin, tutsamz olarak yola devam etti. Tek nbetinin, henz inaat halinde bulunan garnizonun giriinde ya da Honorio adl dier avuun evinde bulunduunu Chico'dan rendik. Chico, bizi, Macio yolunun kestii garnizona yakn bir yere kadar gtrd. Bugn komutan olan companero Luis Crespo, keif iin ileri gnderildi ve adamn verdii bilgileri dorulayarak dnd; iki binay ve arasnda nbet bekleyen askerin sigarasnn ateini grmt. Tam ilerleyecekken, tutsak bir kyly, katr gibi gderek gtren atl muhafz geince, gizlenmek zorunda kaldk. nmden geerken u szleri sylediini tam tamna anmsyorum: "Ben de sizin gibi insanm." Daha sonra onba Basol olduunu rendiimiz adamnsa yant u oldu: "eneni kapa ve yr, yoksa seni krbala yrtmesini bilirim." Garnizonda olmayaca iin kurunlarmzdan kendisine [sayfa 32] bir zarar gelmeyeceini dnmtk, ne var ki, bir gn sonra, arpma ve bunun sonucuyla ilgili haberler etrafa yaylnca, bu kyly, Macio'da vahice ldrdklerini rendik. Saldry elimizdeki kullanlabilir 22 silahla hazrlamtk. nemli bir and, nk cephanemiz ok azd. Garnizonu kesinlikle ele geirmeliydik. Yoksa, btn cephanemizi harcayacak ve pratik olarak savunmasz kalacaktk. Camilo Cienfuegos, Benitez, Calbrto Morales ve daha sonra El Uvero'da kahramanca ehit den Temen Julito Diaz, yar otomatik tfeklerle, palmiyeden yaplm evi en sandan kuatacaklard, Fidel, Universo Sanchez, Luis Crespo, Calbrto Garcia, Fajardo -bugn komutan olan Fajardo, Escambray'da den doktorumuz Piti Fajardo ile ayn ad tamaktadr- ve ben merkezden saldracaktk. Raul ve Almeida da, kendi gruplaryla soldan hcuma geeceklerdi. Dman mevzilerine yaklak 40 metre kalana kadar byle sokulduk. Ay vard. Fidel, iki makineli tfek salvosuyla balatt atei, bunu dier silahlar izledi. Askerlere hemen teslim ol ars yapld, fakat sonusuz kald. Muhbir ve katil Chico Osorio, arpmann balad an idam edildi. Saldr sabaha kar 2.40'ta balamt; askerler beklediimizden daha fazla direndiler. M-I tfekli bir baavu, her teslim ol armza bir salvoyla karlk veriyordu. Brezilya tipi eski el bombalarmz kullanma emri verilince, Luis Crespo ve ben, bizimkilerini frlattk, gel gr ki ikisi de patlamad. Raul Castro'nun kapslsz att dinamit de etkisiz kald. Hayatlarmz tehlikeye sokmak pahasna, daha ok yaklaarak evleri atee vermemiz gerekiyordu. nce Universo Sanchez bir deneme yapt, ama baaramad. Daha sonra harekete geen Camilo Cienfuegos da baarsz kald. Sonunda, Luis Crespo ile ben kulbeye yaklamaya baladk ve Crespo bu kulbeyi atee verdi. Yangn balaynca, burann, komu iftliin hindistancevizlerinin konmas iin yaplm basit bir depo olduunu anladk. kan yangn, askerleri ylesine korkutmutu [sayfa 33] ki arpmay brakp katlar. Kaan askerlerden biri, Luis Crespo'nun tfeine neredeyse arpmt. Askeri gsnden yaralayan Crespo, ayn zamanda silahn da ald. Atei srdrdk. Bir aac siper alan Camilo Cienfueges, kaan baavulara ate ederek elindeki az saydaki kurunu da bitirmiti. Nerdeyse bsbtn sipersiz kalan askerler kurunlarmza acmaszca hedef olmulard. lk olarak Camilo Cienfuegos, teslim olduklarn bildiren seslerin geldii binaya girdi. arpma sonunda elimize geen silahlar hemen saydk: Sekiz Springfield, bir Thomson makineli tfek ve yaklak bin kurun. Yaklak be yz mermi yakmtk. Bunun dnda fieklik, yakt, bak, giyecek ve baz yiyecek maddesi ele geirdik. Kayplarsa yleydi: Onlardan iki l, be yaral ve tutsak. Muhbir Honorio ile bazlarysa kamlard. Bizden syrk alan bile yoktu. Askerlerin barakalarn atee vererek geri ekildik. ekilmeden nce, yarallara gerekli tbbi mdahaleyi olanaklar elverdiince yapmtk. Yarallardan nn durumu ard, daha sonra rendiimize gre lmler. Bu yarallar tutsak aldmz askerlerin korumasna braktk. Bunlardan biri daha sonra Raul Castro'nun birliine katlp temenlie kadar ykseldi ve sava kazanldktan sonra bir uak kazasnda ld. Bizim yarallara kar davranmzla Batista ordusunun tutumu birbirine taban tabana ztt. Batista ordusu, bizim yarallarmz hemen ldrmekle kalmyor, kendi yarallarn bile lme terk ediyordu. Bu iki gcn birbirine kart tutumu, zamanla, bizi zafere gtren etkenlerden biri oldu. O gn de Fidel, elimizdeki btn ilalar yaral tutsak askerlere brakmamz emretmiti ve bu emir, doktor olarak birliimiz iin yedek ilacn bulunmasn gerekli grdmden kar koyduum halde uyguland. Sivilleri de serbest braktktan sonra, ayn 17'sinde, sabah drtte Palma Mocha'ya hareket ettik. Palma Mocha'ya afak skerken vardk ve hemen Sierra Maestra'nn en dik kayalklarnn bulunduu blgeye doru yola ktk. [sayfa 34] Burada ac bir sahneyle karlatk. Bir onbayla bir iftlik kahyas, nceki gece, blgedeki kyl ailelerine, hava kuvvetlerinin, blgeyi bombalayacan sylemiler. Bu nedenle kyya doru bir kitle g balamt. Oraya gideceimizden kimsenin haberi olmadna gre, muhafz ve kahyalarn, kylleri topraklarndan edip oralara el koymak amacyla evirdikleri bir dmen olmalyd bu. Fakat bu adamlarn yalanlar, bizim saldrmzla aknca, yalan geree dnm ve o an, korkunun yaygnlamas sonucu, blge halknn kitle halinde g etmesini nlemek olanakszlamt. Bu, direni ordusunun zaferle sonulanan ilk arpmasyd; daha sonraki arpmada da yenen biz olduk. Birliimiz kurulduundan bu yana, ilk kez silah says adam saysndan fazlayd... Kyller henz savaa katlmaya hazr deillerdi, kentteki taban rgtlenmesiyle de, pratikte ilikimiz yoktu. [sayfa 35]

5|

ARROYA DEL NFERNO SAVAI 22 OCAK 1957

Arroyo del nferno, Palma Moncha nehrine dklen dar ve pek uzun olmayan kk bir deredir. Palma Mocha'dan uzaklap dada, deirmi bir su kaynana ulancaya dek dere kylarn izleyerek tepelere trmandk. ki kk kulbenin bulunduu bu yerde kamp kurduk. Her zamanki gibi, kyllerin, kulbelerinden uzak duruyorduk. Fidel, ordunun bizi arayp, yerimizi, tam olarak olmasa bile, aa yukar renebileceini dnyordu, pusu kurup birka dman askeri tutsak almay kararlatrd. Adamlarmz buna uygun biimde mevzilendirildiler. Fidel, savunma nlemlerinin ne kadar etkili olduunu anlamak iin mevzileri sk sk kontrol ediyordu. O zamanlar, orada ykseklik lmleri yaplrd; bu lmler, her be metrede bir ykseklik farkn olduka hatal biimde verirdi. 19 Ocak sabah birliimizi denetlerken, tehlikeli sonular dourabilecek bir olay yaadk. La Plata savann ansna, Batista ordusu onbalarnn giydii apkalardan bir tane [sayfa 37] getirmitim ve gururla tayordum bamda. Birliimizi denetlemek iin ormann iine doru yrrken, nc g geldiimizi duymutu. Grebildikleri tek ey, dman kuvvetlerinin apkasn giymi bir adamn ban ektii bir gruptu. yi ki o srada Camilo Cienfuegos dnda herkes silahn temizliyordu. Ate edebilecek durumda olan tek silah Camilo'dayd. Camilo Cienfuegos, zerimize ate ettii anda hatasn anlad. lk kurun isabetsizdi ve otomatik tfek tutukluk yapnca atee devam edememiti. Bu olay, ne kadar gerginlik iinde olduumuzu gstermektedir. En soukkanl insanlarn bile hafife dizlerinin titredii anlar vardr. Hepimiz savan byk olayn, yani arpmann balad an heyecanla bekliyorduk. Yine de, hibirimiz, hibir biimde sava istemiyorduk, yalnzca gerekli olduu iin savayorduk. Ayn 22'sinde, afakta, Palma Mocha nehri taraflarndan gelen tek tk silah sesleri duyduk. Bu, dman birliiyle yaknda karlamay beklerken, mevzilerimizi daha da salamlatrmamza, daha dikkatli davranmamza neden oldu. Askerlerin yaknda olduunu sezinlediimizden, sabah kahvaltsn da, le yemeini de bir yana braktk. Bir sre nce, kyl Crespo'nun yardmyla bir tavuk kmesi kefetmitik. Her defasnda, tavuun rahata yumurtlamas iin, adet olduu zere bir tane brakyorduk orada. O gn, gece duyduumuz silah sesleri nedeniyle son yumurtay yememizi nerdi Crespo, biz de dediini yaptk. le vakti, kulbelerden birinde, birisinin dolatn grdk. nce, evlere yaklamama emrine uymayan bir yoldamz sandk. Ne var ki durum farklyd, diktatrn askerlerinden biri kulbede arama yapyordu. Sonra alt asker daha geldi. Bu gelenlerin ayrld, de gr alanmzda kald. Nbetinin, her yana baktktan sonra, kamuflaj gibisine kulann arkasna birka al paras yerletirdiini ve drbnle ok yakndaym gibi grnen yznde en ufak bir kayg belirtisi olmakszn glgeye oturduunu grdk. Atei balatan Fidel'in kurunu, onu yere ykt, "Ah, anacm!" gibi bir ey bararak dt yere [sayfa 39] ve bir daha kmldamad. Her yandan ate ediliyordu. Talihsiz askerin iki arkada da vuruldu. Benim mevzilin yaknndaki kulbede, ateimizden korunmaya alarak nian alan bir asker grdm aniden. Bulunduum yer daha yksekte olduu iin, yalnzca bacaklar grnyordu. lk kurunum isabetsizdi. kinci kurun tam gsn deldi ve adam, tfeinin sngs yere saplanm durumda ykld. Kyl Crespo'nun korumas altnda eve ulatm ve ceset zerinde aratrma yapp mermilerini, tfeini ve baz kiisel eyalarn aldm. Gsne giren kurun kalbini delmi olmalyd, hemen lmt. Belki de ormanda geirdii son gnn yorgunluundan, lm katlnn ilk belirtileri imdiden grlmeye balamt. Sava olaanst acmasz olmutu. Koyduumuz hedefe ulatktan sonra abucak geri ekildik. Savan bilanosu yleydi: Dokuz yz mermi harcanm, yetmi kurun ve "Garand" tipi bir tfek ele geirmitik. Bu tfek, komutan Efigenio Ameijeiras'a verildi ve savan byk bir blmnde onun silah oldu. Dmann drt l verdiini grmtk, fakat aylar sonra, bir ajan tutukladmzda, l saysnn be olduunu rendik. Tam anlamyla bir zafer olmamasna karn, bir Pirs[17] zaferi de deildi. Glerimizi ordu karsnda, yeni durumlarda denemi ve snav baaryla vermitik. Ykselen moralimiz, daha byk dman glerinin bizi izlemesini engellemek amacyla, dalarn en geit vermez yerlerine ulamak iin, btn gn yol almamz salayacak gc bize kazandrmt. Bylece, sonunda dan te tarafna ulatk. Artk, Batista ordusuna paralel olarak yol alyorduk. Dman birlii de geri ekiliyordu. Onlar da, teki tarafta ilerleyebilmek iin ayn doruu amlard. Dman birliiyle bizim birlikler, iki gn boyuca, birbirlerinin farkna [sayfa 39] varmakszn, neredeyse yan yana yrmlerdi. Hatta bir kez, birbirinden, yalnzca La Plata nehriyle ayrlan iki kulbede uyumutuk. Birliin komutan, Sanchez Mosquera adnda, Sierra Maestra'da yapt yamalarla nl bir temendi. Savatan birka saat nce duyduumuz bir ses, askeri birlii, gizlendiimiz yere getirmeyi reddeden bir "Pichon de Haitiano"yu[18] ldrmek iin alan ateti; bunu belirtmem gerekiyor. Eer bu cinayet gereklemeseydi, dman gleriyle karlatmzda hazrlkl olamayacaktk. Ykmz yine ok arlamt. oumuz iki tfek birden tayordu; bu koullar altnda yol almak pek kolay deildi, fakat, Alegrio de Pio yenilgisinden sonra egemen olan havadan ylesine deiik bir moral gcmz vard ki, ilerleyiimizi kolayca baaryorduk. Birka gn nce, bir garnizona yerlemi sayca nispeten az bir grubu yenilgiye uratmtk. imdi de, bizden sayca fazla olan bir yry kolu

yenilmiti. Bu tr savata, dmann nc gcn yok etmenin ne kadar nemli olduunu kavramtk; nk bir ordu nc gc olmakszn hareket edemez. [sayfa 40]

6|

HAVA SALDIRISI 30 OCAK 1957

Sanchez Mosquera'nn glerine kar kazandmz zaferin ardndan, La Plata nehri kys boyunca ilerleyiimizi srdrdk. Sonra, Magdalena nehrini geerek, daha nceden bildiimiz Caracas[19] blgesine dndk. Ancak, bu kez durum, ayn tepede gizlendiimiz ve halk tarafndan desteklendiimiz ilk geliimizdekinden farklyd. Buradan geen Casillas'n birlikleri, blgeye korku salmlard. Kyller gitmi, geriye bo kulbeler ve az sayda hayvan brakmlard. Terk edilen bu hayvanlar biz yedik. Deneylerimizden evlerde kalmann tehlikeli olduunu renmitik. Bu nedenle, dierlerinden ayr bir yerde bulunan bir kulbede geceyi geirdikten sonra, daa kp kampmz, neredeyse Caracas'n doruunda, bir su banda kurduk. Burada Manuel Fajardo ile konutum; bana sava kaybetmemizin olas olup olmadn sormutu. Yantmz her [sayfa 41] zaman, herhangi bir zaferin sarholuuna bal olmakszn aynyd: Sava kesinlikle kazanlacakt. Fajardo, Galicier[20] Moran'n kendisine, sava kazanmamzn olanaksz olduunu ve bizim her eyi yitirdiimizi syledii iin bu soruyu sorduunu anlatt bana. Moran, ona, birlikte savatan ekilmeyi de nermi. Bunu hemen Fidel'e bildirdim, ama, Galicier Moran'n, tedbirli davranarak, olaydan Fidel'e daha nce sz ettii anlalyordu. Fidel'e birliin moralini snamak iin baz denemeler yaptn sylemi. Byle bir yntemin sakncal olduu konusunda gr birliine vardk. Fidel bir konuma yaparak disipline daha fazla uyulmasn istedi ve disipline uyulmamasnn ne gibi tehlikeler douracan aklad. Ayrca lmle cezalandrlacak suu bildirdi: Emre uymama, firar ve bozgunculuk. O gnlerde durum pek i ac deildi; henz sava azmi arpma iersinde eliklememi, henz net ideolojik bilin kazanamam olan grubumuz, tam bir salamlk iersinde grnmyordu. Bir gn u comperanonun, bir baka gn, bu companeronun bizi terk ettiini gryorduk; bunlar, kendilerine kentte grev verilmesini istiyorlard. Bu kent grevleri bazen daha da tehlikeliydi, yine de, her eye karn, dadaki ar koullardan ka saylabilirdi. Buna karlk, savaan birliimizin yaam normal srecine girmiti; Gelicier Moran, yiyecek bir eyler salamak ve komu blgelerdeki kyllerle iliki kurmak iin yorulmakszn alyordu. 30 Ocak sabah durumumuz byleydi. Hain Eutimio Guerra hasta annesini ziyaret bahanesiyle izin istemi, Fidel kendisine izin verdikten sonra, yolculuk iin cebine bir miktar da para koymutu. Eutimio'ya gre yolculuu birka hafta srecekti. O zaman, bu kiinin daha sonra yaptklaryla iyice aklk kazanan baz olaylarn nedenlerini henz kavrayamamtk. [sayfa 42] Eutimio, birlie yeniden dndnde, hkmet kuvvetlerinin bizim izimizde olduunu Palma Mocha[21] yaknlarnda rendiini, bunun zerine durumdan bizi bilgilendirmeye altn, ama Arroyo del nfierno arpmasnn yapld topraklarn sahiplerinden biri olan Delfin'in kulbesinde birka asker cesedinden baka bir eye rastlamadn; bizi buluncaya kadar Sierra'da izimizi srdn syledi. Oysa gerekte dman kuvvetlerine tutsak dmt ve artk bir dman ajan olarak almaktayd, nk Fidel'i ldrmek zere para ve rtbe karlnda dmanla anlamt. Plannn bir blm olarak, 30 Ocak'tan bir gn nce, kamptan ayrlmt. 30 Ocak sabah, souk bir geceden sonra, tam yattmz yerlerden kalkacamz srada, uak sesleri duyduk. Dalk bir yerde kamp kurduumuz iin, uaklarn nereden geldiini tam anlamyla belirleyemiyorduk. Sahra mutfamzn atei yanyordu; mutfak, iki yz metre aada kk bir suyun bandayd. nc gcmz de ayn yerde bulunuyordu. Birdenbire bir sava uann pike uuuna getiini ve iinden makineli tfeklerle ate edildiini duyduk. Ayn anda bombardman balad. O zaman henz deneyimimiz ok azd, her yandan ate edildiini dnyorduk. 50 kalibrelik kurunlar yere arptklarnda patlarlar. Bu mermiler yaknmza dnce orman tarafndan ate ediliyormu izlenimi brakyordu bizde. Ayn zamanda, uaklardan zerimize savrulan makineli tfek kurunlarnn sesleri de kulamza geliyordu. Bu yzden hem hava hem de kara kuvvetlerinin saldrsna uradmz, dman tarafndan evrildiimizi dndk. Bana ileri nc gc beklemek ve hava saldrs nedeniyle braklan baz malzemeleri toplamak grevi verilmiti. Cueva del Humo'da[22] bulumay kararlatrmtk. spanya Savann eski tfek savalarndan Chao, bana elik etmekteydi. Bir sre, gzden yitirdiimiz baz companerolar bekledik, [sayfa 43] ama kimse gelmedi. Gerilla kolunun izinden gidiyorduk; yol olduka belirsiz, ykmzse ard. Sonunda, bir su kayna banda mola vermek iin durduk. Bir sre sonra, baz sesler duyup bir hareketlilik fark ettiimizde, bugn komutan olan Guillermo Garcia ve Sergio Acuna'nn da ayn yoldan yrdn grdk; ikisi de nc gruptayd, dierleriyle bulumak iin toplanma noktasna gidiyorlard. Ksa bir sre, ne yapacamz konutuktan sonra, Guillermo Garcia ile ben yeniden kampa dndk;

kampta neler olup bittiini anlamak istiyorduk. Kamp yerinden tek bir ses bile gelmiyordu; uaklar da yoktu ortada. Ackl bir grnmle karlatk: Sahra mutfamz, sava sresince bir daha tekrarlanmayan olaanst bir kesinlikle isabet almt. Ocak, makineli tfek ateiyle parampara olmu, nc gcmzn kamp kurduu yerin tam ortasnda bir bomba patlamt; neyse ki, bomba atldnda orada kimse yoktu. Galicier Moran ve baka bir companero, kefe ktlar, bir sre sonra Moran tek bana dnd. Uzaktan baz uaklar grdn, bunlarn be tane olduunu, bunun dnda yaknlarda herhangi bir birlie rastlamadn bildirdi. Biz be companero, ar yklerle, eski dostlarmzn evlerinin yanndan geerken feci bir grntyle karlatk: Evlerin hepsi yaklp yklm ve kl edilmiti. Geriye canl olarak, bize ac ac miyavlayan bir kediyle, varlmz fark edince homurdanarak dar kan bir domuz kalmt. Cueva del Humo'nun adn biliyorduk, ama tam olarak nerede olduundan habersizdik. Bylece geceyi, belirsizlik iinde, companerolarmz bulabilmek umuduyla, ama ayn zamanda dmanla karlamak korkusuyla geirdik. 31 Ocak'ta ekili baz alanlara bakan kk bir tepede mevzi aldk. Cueva del Humo olduunu sandmz yerde baz aratrmalar yaptk, fakat bir ey bulamadk. Bizimle birlikte olan Sergio, balarnda beysbol apkalaryla iki kii grdn syledi, fakat bize bunu bildirmekte ge kald iin, adamlar bulamadk. Aji nehrinin kysndaki vadiyi ke bucak [sayfa 44] aratrmak iin, Guillermo ile birlikte ktk. Orada, Guillermo'nun bir arkada, bize yiyecek bir eyler verdi, fakat insanlarn hepsi korku iindeydi. Bu arkada, bize, Ciro Frias'a ait olan mallarn tmne ordunun el koyduunu ve bunlar yaktn bildirdi; katrlara el konmu, katrcysa ldrlmt. Ciro Frias'n dkkann muhafzlar kl haline getirmiler, karsnysa tutuklamlard. Sabahleyin buradan geen adamlar, evin yaknlarnda gecelemi olan Binba Casillas'n komutas altndayd. 1 ubat gn, btn rzgarlara ak olan kk kampmzdan ayrlmadk. Bir gn nceki uzun ve yorucu yryten sonra kendimizi toparlamamz gerekiyordu. leden nce 11 dolaylarnda, dan teki tarafndan silah sesleri duyuldu. Daha sonra da bize yakn bir yerden alamakl barmalar geldi, sanki biri yardm arsnda bulunuyordu. Btn bunlar Sergio Acuna'nn sinirini bozmu olmal ki, silahn ve fiekliini brakarak, mevzilendii yerden sessizce kat. Sahra gnlmze Sergio'nun bir kyl apkas, bir kutu sttozu, sosis aldn kaydettik. O anda en ok zldmz sttozu ve sosisler olmutu. Birka saat sonra sesler duyduk ve kaan bizi ihbar edip etmediini bilmediimizden savunma iin hazrlandk. Ama gelenlerin Crescencio ile birlikte bizim adamlarmz olduu ortaya kt. Anlalan, bizimkilerin dnda gerilla koluna, Roberto Pesant'n ynetiminde, Manzanillo taraflarndan yeni insanlar katlmt. Birliimizde kaak Sergio Acuna ile Calbcto Garcia, Calixto Morales ve Manuel Acuna eksikti. Bize yeni katlan biri de, ilk gndeki atma srasnda kaybolmutu. Yeniden Aji vadisine indik. Yolda, Manzanillo'dan gelenlerin getirdii eyalar dattk. Benim iin cerrahlk malzemesi, herkes iin de giyecek vard paketlerin iinde. Manzanillo'lu kzlarn zerine adlarmzn ilk harflerini iledikleri niformalar grnce ok duygulandk. Ertesi gn, 2. ubat'ta, Granma karmasndan iki ay sonra, doru dzgn bir grup haline gelmitik; gruba, Manzanillo'dan [sayfa 45] gelen, yaklak on kii daha katlmt. Her zamankinden daha gl ve cesur hissediyorduk kendimizi. Uaklarn beklenmedik saldrsn genie konutuk; gndz yemek piirmek iin yaktmz atein ve dumannn dman uaklarna rehber olduu konusunda dnce birliine vardk. Aylar boyunca, belki de btn sava sresince bu saldrnn ans, birliin manevi durumunu etkiledi ve biz savan sonuna dek, geceleri ak havada ate yakmadk, nk kt sonular douracandan korkuyorduk. Keif uanda bulunan ve Casillas'a bulunduumuz yeri gsteren adamn hain Eutimio Guerra olduu kimsenin aklna gelmedi, bu bize olanaksz grnyordu. Ama gerek buydu, annesinin hastal yanmzdan ayrlmak ve katil Casillas'la balant kurmak iin kulland bir bahaneydi. Eutimio Guerra, kurtulu savamzn geliiminde daha uzun bir sre olumsuz rol oynad. [sayfa 46]

7|

ALTOS DE ESPNOSA BASKINI 19 UBAT 1957

Ani hava saldrsndan sonra, Caracas'n dalk blgesini terk ederek, daha nce kullandmz yoldan, bildiimiz blgelere geri dnmeye urayorduk. Buralarda Manzanillo ile dorudan balant kurabilecek, dardan daha fazla yardm alabilecek ve lkenin geri kalan blmndeki durumu daha iyi anlayabilecektik. O nedenle, Aji nehrini ap, tandmz blgelerden geerek, Mendoza'nn evine varncaya dek yrdk. Da srtlarnda yolumuzu ancak machetelerle[23] aabiliyorduk, yllardan bu yana hi kullanlmamt bu yollar. Bu yzden ok yava ilerleyebiliyorduk. Geceyi tepelerden birinde hibir ey yemeden geirdik. Hayatmn en byk lenlerinden biri olan o an hl anmsyorum: Kyl Crespo, tutumluluunun sonucu olarak, iinde drt tane sosis bulunan bir kutu karmt ortaya. Arkadalar iin olduunu da belirtmiti kutuyu karrken. Crespo, Fidel, bir baka yolda ve benim iin bu [sayfa 47] az miktardaki yiyecek, byk bir lendi. Yrymz srdrdk. Mendoza'nn bize yiyecek bir eyler hazrlayaca Caracas'n sana den eve ulancaya dek yrdk. Mendoza ok korkmasna karn,

oradan her geiimizde tam bir kyl drstlyle karlad bizi. Bylece, Crescencio Perez ve birliimizde bulunan baka kyllerle olan arkadalk bann gereini yerine getiriyordu. Benim iin yry ok zor olmutu, nk stma nbeti geiriyordum; kyl Crespo ve unutulmaz companero Julio Zenon Acosta o azap verici yrye dayanmama yardmc oldular. Herhangi bir yere vardmzda, hibir zaman evlerde uyumazdk. Fakat benim ve her zaman hasta olmak iin frsat bulan Galicier Moran'n salk durumumuz nedeniyle bizi evlerden birine yolladlar. Adamlarmzsa yaknlarda bir yerde nbetteydi, yalnzca yemek iin geliyorlard eve. Grubumuzu sayca azaltmak gerekmiti. Adamlarn bir blmnn morali ok dkt, bir blmyse ciddi biimde yaralyd. Bu yarallar arasnda, bugnk iileri bakan Ramiro Valdes ve Crescencio'nun olu gnacio Perez de vard. gnacio Perez, daha sonra, yzbayken kahramanca ehit oldu. Ramiro, dizinden yaralanmt. Moncada Klas baskn srasnda yaralanan dizi, henz iyilememiken yeniden yara almt. Bu yzden onu brakmak zorunda kaldk. Baz delikanllar da gerilla rgtn brakp gitmilerdi, ama onlarn ka birliimiz iin kazant. Bir hava saldrsndan sonra sinir krizi geiren birini anmsyorum; ormann sessizlii iinde, kendisinin yeterli yiyecee ve hava savunmasna sahip bir kampa gnderildiini sanrken, uaklarn durmadan saldrdndan, ne snacak bir yeri, ne yiyecei olduundan, iecek su bile bulamadndan bara ara yaknyordu. Yeni gerillaclar az ok byle bir ruh hali iine girerler. Daha sonra, kalanlar ve ilk snavlar verenler, barnakszla, gvenlikten yoksun bir yaama alp yalnzca silahlarna gvenmeyi, kk gerilla grubunun birlik ruhu ve direnme gcnn korumas altnda yaamay renirler. [sayfa 48] Ciro Frias, gerilla rgtne yeni katlan companerolar ve bir sr bilgiyle kagelmiti. Bugn glmsememize neden olan bu haberler, o zaman eliik izlenimler yaratmt bizde. Frias'n anlattna gre, Diaz Tamayo saf deitirmek ve devrimci glerle yaknlamak zereymi; Faustino binlerce peso toplamay baarm; ayrca, btn lkede sabotaj hareketi hkm srmekteymi ve hkmetin sonu pek uzak deilmi. Bunlarn dnda, zc fakat retici bir haber daha vard: Birka gn nce kaak Sergio Acuna, akrabalarn ziyarete gitmi ve orada kuzenlerine gerilla olarak gerekletirdii kahramanlklar anlatm. Bunu Pedro Herrara diye biri duymu ve polise ihbar etmi. Bunun zerine nl onba Rosllo (daha sonra halk tarafndan idam edildi) ortaya kp ona ikence yapm, birka el ate etmi, en sonunda da asm. Bu olay grubumuza, birliin ne kadar nemli ve ortak kaderden, bireysel bir kala kurtulmak istemenin ne kadar yararsz olduunu aka gsterdi. Ayrca bu olay nedeniyle yerimizi deitirmek zorunda da kaldk, nk byk bir olaslkla Acuna, lmeden nce ikence altnda konumutu. Kaldmz Florentino'nun evini de biliyordu Acuna. O zaman bize garip grnen, daha sonra ayrntlar birletirerek tam olarak kavrayabildiimiz bir ey oldu: Eutimio Guerra, Sergio Acuna'nn lmn dnde grdnden sz etmi, hatta onu ldrenin, onba Rosllo olduunu sylemiti. Bu, uzun felsefi bir tartmaya neden olmu, olaylar, dlerin yardmyla nceden renmenin olanakl olup olmadn tartmtk. Birlie, kltrel ya da politik konularda aklamalarda bulunmak benim gnlk grevlerim arasndayd, bu nedenle adamlarmza, gayet ak bir biimde, bunun olanaksz olduunu, ancak byk bir rastlantyla aklanabileceini anlattm. Sergio iin byle bir sonu hepimizin dnebileceini, Rosllo'nun ise bu blgede faaliyet gsterdiini hepimizin bildiini vs. syledim. stelik Universo Sanchez de, Eutimio'nun palavrac olduunu, bir gn nce elli kutu st ve askeri fener almak iin gittiinde olay birisinden duymu [sayfa 49] olacan belirtti. Gelecein nceden bilinebilecei grnde en ok srar edenlerden biri, daha nce szn ettiim, Julio Zenon Acosta adnda, elli drt yanda, okuma yazma bilmeyen bir kylyd. Benim Sierra'daki ilk rencimdi Acosta. Ona okuma yazma retmek iin urayor, mola verdiimiz yerlerde ilk harfleri gsteriyordum. O srada A O E gibi harfleri reniyordu. Geen yllara deil gelecee bakan Zenon, byk bir srarla, nne okuma yazmay renme grevini koymutu. O, bu blgede oturan companerolara ya da onun hayatn bilen birok kylye rnek olabilir. O yllarda Zenon, ayn zamanda, bizi etkin biimde destekleyen insanlardan biriydi. Yorulmak bilmeden alrd; blgeyi tanr, zorluklarla karlaan companerolara yardm eder, ya da kentten yeni gelmi, tehlikeli bir durumdan kurtulmak iin henz yeterli direnme gcne ulaamam companerolara destek olurdu. Uzaktaki kuyulardan su tayan, abucak ate yakan, yamur yadnda ate yakabilmek iin gerekli al rpy bulan hep oydu. Ksaca sylendiinde, onun elinden gelmeyen i yoktu. Eutimio, ihanetini renmemizden ksa bir sre nce, son gecelerden birinde, battaniyesi olmadn syleyerek Fidel'den dn istemiti. O da doruunda, ubat aylarnda hava ok souk olurdu. Fidel, birer battaniyeyle ikisinin birden yeceklerini, Eutimio kendisinin yannda yatarsa iki battaniyenin yeterli olacan syleyerek, ona birlikte uyumay nermiti. Ve byle de oldu, Eutimio, btn geceyi Fidel'in yannda geirdi. Yannda Fidel'i ldrmek iin kullanaca 45'lik bir tabanca ve doruktan aaya kanda kullanaca iki el bombas vard. Bana ve Sanchez'e -o sralar Fidel'in yaknnda hep biz oluyorduk- nbetilerin durumu hakknda sorular sormutu. "Nbetilerin durumu beni ok ilgilendiriyor, nk dikkatli olmamz gerekiyor" demiti bize. Fidel'in yaknnda kiinin nbet tuttuunu, Granma seferinde bulunan ve Fidel'in dostlar olan bizlerin de, onun hayatn korumak iin, gece boyunca srayla nbet beklediimizi [sayfa 50] syledik. Bylece Eutimio, o geceyi, hayat kendisine dorultulmu bir tabancaya bal olan devrimin lideriyle geirdi. Onu ldrmek iin en iyi frsat kolluyordu. Ancak, bir trl cesaret edip tetie basamad Eutimio. O gece, Kba Devriminin kaderi, byk lde, bir hainin karmak dnce akmlarna, cesaret ve korkunun drtc ya da engelleyici bileimlerine, korkuya ve belki de vicdan azabna, g ve para hrsna balyd. Neyse ki Eutimio'yu engelleyici etkenler daha ar basmt. Herhangi bir ey olmadan gn d. Florentino'nun evini terk etmi ve kampmz kurumu bir dere yatanda kurmutuk. Ciro Frias,

olduka yakn olan evine gitmi ve birka tavukla baka yiyecekler getirmiti. Bylece, scak et suyu iip baka yiyecekler yiyerek akta, yamurun altnda, hemen hemen hibirimizde yamurluk olmakszn geirdiimiz gecenin dln aldk. Eutimio'nun da oralarda olduunu renmitik. Ona gven duyduumuz iin istedii yere gidip gelirdi. Bizi Florantino'nun evinde bulmu, hasta annesini ziyarete gitmek iin bizden ayrldktan sonra, Caracas'ta olanlar grdn, olaylarn nasl gelitiini anlamak iin izimizi srdn sylemiti. Ayrca annesinin salnn iyiye gittiini de belirtmiti. Eutimio'nun en nemli karakter zelliklerinden biri, olaanst cretkar oluuydu. El Lamon del Burro ve Caracas'tan oluan kk da dizisine ok yakn Altos de Espinosa denilen bir yerde bulunuyorduk; buras uaklar tarafndan srekli bombalanyordu. Eutimio, gelecei nceden gren birinin yz ifadesiyle, "ite siz'e sylyorum, bugn Lomo del Burro'yu bombalayacaklar;" dedi. Gerekten de Lomo del Burro bombaland. Eutimio sevinten umu, szm ona kehanetinin gereklemesinden mutlu olmutu. 9 ubat 1957'de, Ciro Frias ve Luis Crespo, her zamanki gibi, yiyecek aramak iin kamptan ayrldlar. Sabah saat 10'da gruba yeni katlan kyl genlerden Labrada adl biri, kampn yaknnda bir adam yakalayncaya dein ortalk sakindi. Adamn Crescencio'nun bir akrabas olduu, Casillas'n [sayfa 51] mfrezesinin slendii Celestino'nun bakkal dkkannda alt ortaya kt. Adamdan rendiimize gre, evde yz krk asker varm, gerekten de bulunduumuz yerden, onlardan bazlarn uzaktaki bir dzlkte grebiliyorduk. Ayrca tutsamz, Eutimio ile konutuunu, onun kendisine ertesi gn btn blgenin bombalanacan sylediini bildirdi. Casillas'n mfrezesi hareketlenmiti, ama yry ynn saptayamyorduk. Fidel durumdan kukulanmt. Bu arada, Eutimio'nun garip davranlar, sonunda bizim de dikkatimizi ekti ve eit eit yorumlar balad. leden sonra saat 1.30'da Fidel, oray terk etme karar ald. Kefe kan companerolar bekleyeceimiz da doruuna ktk. Ksa bir sre sonra gelen Ciro Frias ve Luis Crespo, olaand bir eye rastlamamlard, her ey normal grnyordu. Bu konuyu konuurken, Ciro Redondo, oraya buraya hareket eden bir glge grdn syleyerek susmamz istedi ve tfeini dorulttu. O anda bir silah sesi duyuldu, ardndan da yaylm atei balad. Ksa srede her yerden yaylm ateleri ve patlamalar duyulur oldu. Daha nce kamp kurduumuz yere youn biimde saldryorlard. Yeni kamp da hemen boalttk; daha sonra, Julio Zenon Acosta'nn ebedi olarak orada kaldn rendim. Okuma yazma bilmemesine karn, zaferden sonra devrimin stesinden gelmek zorunda olduu byk grevlerin bilincinde olan ve bunun iin, ilk harfi renmekten balayarak kendisini hazrlayan bu eitimsiz kyl; balad iin sonunu getiremeyecekti artk. Zenon'un dnda hepimiz dank biimde kaabilmitik; bana byk gurur veren srt antam, iindeki ilalar, zor gnler iin sakladmz baz yiyecekler, kitaplar ve battaniyelerle birlikte, orada kalmt. Srt antamdan, La Plata'da Batista'nn ordusundan zafer ans olarak aldm battaniyeyi karabilmi ve onu yanma alarak kamay baarmtm. Ksa bir sre sonra kk bir gruba katldm; Almeida, Julito Diaz, Universo Sanchez, Camilo Cienfuegos, Guillermo [sayfa 52] Garcia, Ciro Frias, Motola, Pesant, Emilio Labrada, Yayo ve ben bulunuyorduk bu grupta. Kurunlara hedef olmamak iin yan dorultuda ilerliyorduk. Dier companerolarn bana gelenlerden habersizdik. Arkamzdan tek tk silah sesleri duyuluyordu. zimizi kolayca srmek mmknd, nk hzl geri ekilmek zorunluluu yznden braktmz izleri silemiyorduk. leden sonra, benim saatime gre 17.15'te kayalk bir yere vardk; orman orada son buluyordu. Bir an duraksadktan sonra geceyi orada beklemeye karar verdik, nk eer gn nda nmzdeki akl gemeye kalksaydk dman tarafndan grlecektik. zimizi srp gelmi olsalar bile burada kendimizi savunabilecektik, kurduumuz kamp buna elveriliydi. Ne var ki dman gzkmedi, biz de yolumuza devam edebildik. Bize blgeyi az ok tanyan Ciro Frias rehberlik ediyordu. Yry hzlandrmak ve daha az iz brakmak amacyla iki kola ayrlmamz nerilmiti bazlarnca, ama Almeida ve ben, grubumuzun btnln bozmamak iin buna kar ktk. Vardmz yerin Limones olduunu sonradan anladk. lk nce biraz duraksadktan sonra -nk baz companerolar blgeden ayrlmak istemiyorlard-, yzba rtbesinde -olduu iin grubumuza nderlik eden Almeida, Fidel'in saptad buluma noktas olan El Lomon'a kadar yry srdrme emri verdi. Baz companerolar, El Lomon'un Eutimio'nun bildii bir blge olduunu, o nedenle de ordunun bizi orada bekleyeceini sylyorlard. Eutimio'nun bir hain olduu konusunda artk hibir kukumuz yoktu. Ancak, Almeida'nn karar, Fidel'in emrine uyma ynnde oldu. gnlk bir ayrlktan sonra, 12 ubat'ta El Lomon yaknlarnda Derecha de la Caridad adl bir yerde, Fidel'le bulutuk. Burada Eutimio'nun hain olduu doruland ve yk aklk kazand: Olay La Plata savandan sonra Eutimio'nun tutsak edilii fakat ldrlmeyiiyle balamt. Casillas onu ldrmemi, Fidel'in hayatna karlk kendisine para vaat etmiti. Caracas'taki yerimizi dmana bildirenin; bu tepeden [sayfa 53] geen yolu, yry rotamzda bulunduu iin -rotay son anda deitirmitik- Loma del Burro'yu bombalama emrini verenin o olduunu rendik. Sndmz dere yatana yaplan youn saldry rgtleyen de oydu. Buradan Fidel'in zamannda verdii geri ekilme emriyle kurtulmu, ama bir adammz yitirmitik. Ayrca, Julio Acosta'nn lm de doruland. Anlatldna gre, en az bir asker lm, bazlar da yaralanmt. Ne askeri ldren, ne de dierlerini yaralayan kurunlarn benim silahmdan ktn itiraf etmek zorundaym, nk szkonusu arpmada ben, yalnzca son derece hzl "stratejik geri ekilmeyle" urayordum. Artk biz on iki kii (bir gn nce Labrada kaybolmutu) ve grubun geri kalan ksmn oluturanlar -Raul, Ameijeiras, Ciro Redondo, Manuel Fajardo, Echavarria, Galicier Moran ve Fidel- yeniden bir araya gelmitik; toplam ons ekiz kiiydik. Bu, 12 ubat 1957'de "Yeniden Birleen Devrim Ordusu"ydu. Baz companerolar dalm durumdayd, yeni katlanlardan bazlar gerilladan ayrlm, Granma seferine katlan deneyimli

askerlerden biri ortadan yok olmutu; Armando Rodriquez'di ad ve elinde Thomson marka makineli tfek vard. Son gnlerde, uzaklardan, ama yine de bulunduumuz blgenin evresinde, silah sesleri duyulmaya balaynca, yznde yle bir korku ve dehet ifadesi beliriyordu ki, sonradan bu yz ifadesine "kuatma yz" adn vermitik. Bu olaydan sonra, ne zaman bir adammzn yznde eski companeronun, Altos ve Espinosa arpmasndan nceki gnlerde gsterdii, korkuya kaplm bir hayvann ylgn ifadesini grsek, onun sonunun kt olacan anlyorduk. nk kuatma yzyle gerilla yaamnn badamas olanakszdr. Yeni gerilla deyimimizle "kuatma yzl adam" kirii krmt. Tfeini daha sonralar, ok uzaktaki bir Kyl kulbesinde bulduk. Tabanlar epeyce glym demek ki.

8|

BR HANN SONU

Bu kk orduyu topladktan sonra, El Lomon blgesinden ayrlp yeni blgelere doru hareket etmeye karar verdik. O blgedeki kyllerle iliki kurup, gerekli yiyecek maddesi kaynaklarn gvence altna almtk. Bylece, Sierra Maestra'y terk ederek ovaya doru yrye getik. Buralarda kent rgtnden yoldalarla buluacaktk. La Monteria adl bir yerleim blgesinden geip, bir dere kenarndaki ormanlk blgede kamp kurduk. Bu arazi, oullar devrimci savaa katlan Epifanio Diaz adl bir toprak sahibine aitti. Kentlerdeki hareketle daha yakndan balant kurmak istediimiz iin gelmitik buraya. nk, gebe hayatmz ve yeralt savalar olmamz, 26 Temmuz hareketinin iki kanad arasnda ibirliini olanaksz klyordu. Uygulamada taktik ve stratejileri farkl olan iki grup vard. Birka ay sonra, hareketin birliini tehlikeye drecek olan derin blnme henz yaanmyordu, ne var ki, farkl anlaylara sahip olunduu ortaya kmt. [sayfa 55] Diaz'n iftliinde kent hareketinin en nemli temsilcileriyle bulutuk, aralarnda, bugn btn Kba'nn tand kadn da vard: Bugn, Kadnlar Birlii'nin bakan olan Vilma Espin, Raul'un kars; Casa de las America'nn[24] bakan olan, Haydee Santamaria, Armando Hart'n kars ve sava sresince bizimle birlikte kalan sevgili yoldamz Celia Sanchez. Celia Sanchez, bu bulumadan ksa sre sonra, bir daha hi ayrlmamak zere gerilla birliine katlacakt. Sonra Faustino Perez de geldi. Eski bir tandmz, Granma seferinde companeromuzdu Perez. Kentte kendisine verilen baz grevleri yerine getirmi, imdi rapor vermek iin gelmiti. Grevleri gerei yeniden dnecekti kente. Ksa sre sonra yakalandn rendik. Ayrca, tantklarmzn arasnda Armando Hart da vard. Santiago'lu byk devrimci lider Frank Pais'la da ilk ve son kez burada karlama olana buldum. Frank Pais, ilk karlamada insanda unutulmaz izlenimler brakan biriydi; yz, bugn elimizde olan fotoraflarna az ok benziyordu, fakat gzlerinin olaanst bir derinlii vard. Bugn, yalnzca bir kez karlatm, yaam yks halkn ortak mal olmu l bir companerodan sz etmem zor. u anda yalnzca, gzlerinin, bir davaya inanml ve o davaya adanml hemen belli ettiini syleyebilirim. Frank Pais, stn nitelikli bir insand. "Unutulmaz Frank Pais" deniliyor bugn ona. Onu sadece bir kez grm olmama karn benim iin byle. Yaam gen yata yok edilen saysz companerolardan biri olan Frank, yaasayd, sosyalist devrimin nmze koyduu ortak grevlere adayacakt kendini. Frank'n yaam, zgrlne ulamak iin halkn dedii ar bedellerden biridir.
[sayfa 56]

Frank Pais kirlenmi silahlarmz temizleyerek, kurunlarmz yitmemeleri iin ayrp sayarak, sessiz sedasz bir dzen ve disiplin dersi vermiti bize. O gnden sonra silahma daha iyi bakmaya karar verdim. Bir temizlik rnei olamadysam da, szme bal kaldm her zaman. Bu kk koru baka olaylara da sahne oldu. Bizi ilk kez bir yabanc gazeteci ziyaret ediyordu. nl gazeteci Matthews[25], bu rportaj iin beraberinde yalnzca kk bir fotoraf makinesi getirmiti. Daha sonra her tarafa yaylarak nlenen ve Batista'nn bakanlarndan birinin aptalca aklamalar nedeniyle, sert tartmalara yol aan fotoraflar, bu makineyle ekmiti Matthews. evirmenlii Javier Pazos yapmt. Pazos daha sonra gerilla birliine katld ve bir sre hareketin iinde kald. Bu rportajda ben bulunmamtm. Fidel'in anlattna gre Matthews art niyetli olmayan somut sorular sormutu; devrime sempati duyduu akt. Fidel'in anlattklarn anmsyorum. Fidel'in sorusu zerine anti-emperyalist olduunu sylemi, Batista'ya silah yardm yaplmasna kar km, bu silahlarn kta savunmas iin deil, halkn ezilmesi iin kullanldn belirtmiti. Matthews'in ziyareti elbette ki ok ksa srmt. O ayrldktan sonra biz de harekete hazrdk. Eutimio yaknlarda bulunduu iin ok dikkatli olmamz sylenmiti. Almeida'ya Eutimio'yu bulup tutsak etme emri verildi. Bu emri yerine getirecek grupta ayrca, Julito Diaz, Ciro Frias, Camilo Cienfugeos ve Efigenio Ameijeiras vard. Ciro Frias, Eutimio'yu ele geirmekle grevlendirilmiti. Bu grev olduka kolay baarld ve hain yakalanarak yanmza getirildi. stnde 45'lik bir tabanca, iki el bombas ve Casillas tarafndan verilmi bir gei belgesi bulundu. Tutsak dp stndekileri ele geirdiimizi grdkten sonra, kendisini nasl bir sonun beklediini anlamt kukusuz. Fidel'in nnde diz kerek

kendisinin ldrlmesini istedi. lm hak ettiini sylyordu. O an birden yalanmt sanki; akaklarnda, imdiye kadar farkna varmadmz ok sayda beyaz sa grlyordu. Olaanst gergin bir and. Fidel, ihaneti nedeniyle ok sert konutu onunla. Suunu kabul eden Eutimio, artk sadece ldrlmesini istiyordu. Ciro Frias'n konumaya balad an, olay yaayan bizler, hibir zaman unutmayacaz. Kendisinin onun iin yaptklarn anmsatyordu Frias; kendisinin ve kardeinin Eutimio'nun ailesi iin nasl kk yardmlarda bulunduklarn, Eutimio'nun ise, nce kardeini ldrterek birka gn nce Eutimio tarafndan ihbar edilen Frias'n kardei polis tarafndan ldrlmt- sonra da btn grubumuzu yok etmeye alarak nasl ihanet ettiini anlatt. Uzun ve dokunakl bir konumayd. Eutimio, ba nnde sessizce dinlemiti. Herhangi bir isteinin olup olmad sorusunu bir istekte bulunarak yantlad. ocuklarna devrimin, daha dorusu bizlerin sahip kmasn istedi. Devrim sznde durdu. Eutimio Guerra ad, bu anlar nedeniyle yeniden anmsanyor, yoksa, belki de kendi ocuklar tarafndan bile unutulmutur. Eutimio'nun ocuklar baka bir ad tayorlar artk. Kba'daki birok okuldan birine yerletirilen bu ocuklara, dier halk ocuklarna davranld gibi davranlyor. Onlar da kendilerini daha iyi bir yaama hazrlyorlar. Ne var ki, gnn birinde, babalarnn ihanet suuyla devrim tarafndan yarglanp idam edildiini renecekler. Fakat onlara, hret ve para hrs uruna ihanet eden bu kylnn, sadece suunu kabul edip af edilmesi iin en ufak bir giriimde bulunmamakla -bunu hak etmediini kendisi de biliyordu- kalmayp, son annda ocuklarn dndn ve onlar iin devrimin nderinin himayesini ve onlara iyi davranmamz istediini de syleyerek, adaleti yerine getirebiliriz. Guerra'nn son isteini bildirdii anda korkun bir frtna kt, her taraf kararmt; gkyz imekler ve ardndan kopan gk grltsyle yrtlyor, sanak halinde yamur yayordu. Yaknlarda bir imek akp gk grlemeye baladnda, Eutimio Guerra'nn yaam son bulmutu. Ona yakn duran companerolar bile kurun sesini duymamlard. [sayfa 58] Ertesi gn Eutimio'yu ayn yerde gmdk, bu arada bir olay anmsyorum. Manuel Fajardo onun iin bir ha koymak istemiti mezara. Byle bir iaret iftliin sahiplerini tehlikeye atacandan, ben kar ktm bu istee. Bunun zerine Fajardo, yaknda bulunan aalardan birine bir ha izdi. Hainin gml olduu yeri gsteren tek iaret bu. O srada Galicier Moran ayrlmt bizden. Ona ne kadar az deer verdiimizi, gnn birinde kaacan dndmz biliyordu artk. Bir kez, Eutimio'nun izini srerken ormanda kaybolduunu syleyerek, iki ya da gn ortalarda grnmemiti. Harekete gemeye hazrlandmz srada bir silah sesi duyduk ve Moran' bacandan yaralanm bir halde bulduk. O srada, onun yaknnda bulunmu olan companerolar, o gnlerde bu konu zerinde sert tartmalar yapmlard. Bazlar, Moran'n kazayla yaralandn sylerken, dierleri bizimle birlikte gelmek zorunda kalmamak iin kendi kendini vurduunu sylyorlard. Moran'n daha sonraki yaam, ihaneti, Guantanamo'daki devrimciler tarafndan idam edilmesi, bacana kurunu bilerek sktn gsteriyor. Bulunduumuz yerden ayrlrken Frank Pais, mart aynn ilk gnlerinde bir grup adam gndereceini syledi; buluma noktas, Jibaro yaknlarnda Epifanio Diaz'n eviydi. [sayfa 59]
[sayfa 57]

9|

ACI GNLER

Epifanio Diaz'n evinden ayrlmz izleyen gnler, benim iin, savan en ac gnleriydi. Bu notlar, savamzn ilk aamasnn btn savalar iin ne anlama geldiini anlatmay amalamaktadr. Eer anlarmn bu blmnde, kiisel katlmmdan daha ok sz etmisem bunun nedeni, bunlarn ilerdeki blmlerle bantl oluundan, anlatmn btnln bozmakszn, bunlar ayr ele almann olanakszlndandr. Epifanio'nun evinden ayrldktan sonra devrimci grubumuz, ilk devrim ordusundan on yedi kii ve yeni companerodan olumaktayd. Bunlar Gil, Sotolongo ve Raul Diaz'd. Granma'yla gelen bu companero, belirli bir sre Manzanillo evresinde gizlenmi ve hayatta olduumuzu rendikten sonra, bize katlmaya karar vermilerdi. ykleri hepimizin yksne benziyordu; askerlerin takibinden kurtulmay baarmlar, kyllerin evlerinde gizlenerek Manzanillo'ya ulamlar, orada yeraltna gemilerdi. imdi kaderleri gerilla kolunun kaderine balyd. Bu aamada, grld gibi, [sayfa 61] ordumuzu geniletmek ok gt. Gelen birka kii oluyor, fakat aramzdan ayrlanlar da bulunuyordu. Savan fiziksel koullar ok ard, ama daha da ar olan manevi koullard; srekli kuatlmlk duygusuyla yayorduk. O sralar, belirli bir ynmz olmakszn, ar ar yryorduk. Kk koruluklarda, hayvancln bitki rtsn nemli lde etkiledii ve geriye kk orman artklarnn kald bir blgede gizleniyorduk. Bir gece Fidel'in kk radyosundan, Crescencio Perez'le birlikte yanmzdan ayrlan, Granma seferine katlm yoldalardan birinin tutsak alndn duyduk. Bunu daha nce Eutimio'nun itiraflarndan renmitik, ama resmi bir haber yaynlanmamt. Bu resmi haberle onun hayatta olduundan emin olmutuk artk. Batista ordusunun sorgularndan, tutsaklar her zaman sa kmyorlard. Her an, eitli ynlerden silah sesleri geliyordu; askerler ormanlk blgeye makineli tfek at yapyorlard. Dman birlikleri bu blgeyi youn bir ate altnda tutmalarna karn, oraya girmeye

yanamyorlard. 22 ubat'ta gnlme, bir astm krizinin ilk belirtilerini hissettiimi not ettim. Bu kriz ar olabilirdi, nk astma kar ilacm kalmamt. Yeni buluma tarihimiz 5 Mart olarak belirlenmiti. Buna gre birka gn beklememiz gerekecekti. Bu dnemde ok ar yryorduk, belli bir yn de saptayamamtk. Frank, Pais'n silahl, adamlar yollayaca 5 Mart'a kadar zaman geirmek istiyorduk. Alnan karara gre, ncelikle yaplacak olan, kk cephemizi, sayca glendirmeden nce salamlatrmakt. Bu nedenle, Santiago'daki btn silahlar Sierra Maestra'ya gnderilecekti. Bir gecenin sonunda, gn bizi, etrafnda hemen hemen hi bitki bulunmayan kk bir derenin kysnda yakalad. Las Mercedes yaknlarnda, La Majagua olduunu sandm (adlar u an tam olarak aklmda deil) bir vadide olduka huzursuz bir gn geirdik. Gece olduunda, bizi ne zaman [sayfa 62] grseler byk bir korkuya kaplan, yine de hayatlar pahasna yaptklaryla devrimin geliimine katkda bulunan kyllerden biri olan yal Emiliano'nun evine geldik. Sierra'da yamur zamanyd, yle ki her gece srlsklam olduumuzdan evrede pek ok asker bulunmasna karn, tehlikeyi gze alp, kyllerin kulbelerine snyorduk. Astmm giderek arlamt, hzl hareket edemiyordum. Bu yzden, kendimizi biraz toparlayabilmek iin, bir evin yaknndaki kahve fidanlnda uyuduk. Anlattm gn, ubat'n ya 27'si ya da 28'iydi; lkede sansr kaldrlm, radyo, nceki aylarda olup bitenleri srekli duyuruyordu. Terrist eylemlerden ve Matthews ile Fidel'in bulumasndan sz ediliyordu. te bu srada, savunma bakan, yaman bir aklama yaparak Matthews'in rportajnn uydurma olduunu syledi ve kaslarak, Matthews'i rportajla ilgili fotoraf yaynlamaya ard. Yal Emiliano'nun olu Hermes, o zamanlar, bize yiyecek salayan, ya da en azndan izleyeceimiz yollar gsteren bir companaroydu. Fakat 28 ubat sabah gelmesi gerekirken gelmeyince, Fidel, bulunduumuz yerden hemen ayrlmamz ve blgedeki yollar grebileceimiz bir baka yerde mevzilenmemizi emretti, nk ne olacan bilemiyorduk. leden sonra drt sularnda, Luis Crespo ve Universo Sanchez yollar gzetlerlerken, Sanchez, Las Vegas'tan gelen yolda byk bir dman birlii grmt; birlik, tepeyi ele geirmek iin dorudan oraya yneldi. Askerler yolumuzu kesmeden nce dier tarafa geebilmemiz iin, dan eteine ulamak zorunda olduumuzdan, hzla komalydk. Askerleri zamannda grdmz iin bunu yapmamz zor olmamt. Ksa bir sre sonra, daha nce bulunduumuz yere havan toplar ve makineli tfeklerle saldr balad. Bu durum, Batista ordusunun, orada olduumuzu bildiini gsteriyordu. Herkes tepeye kolayca varm ve onu amt. Yalnz, bu benim iin korkun bir iti. Tepeye ulaabilmitim, fakat bu arada astm krizim ylesine arlamt ki, adm atacak [sayfa 63] gcm bile kalmamt. Crespo'nun bana yardm etmek iin ne kadar uratn anmsyorum. Artk yryemeyecek duruma gelince, beni orada brakmalarn istemitim. Bunun zerine kyl Crespo birliimizin zel szck daarcyla yle yantlamt beni: "Seni Arjantinli orospu ocuu. Yr, yoksa dipikle yrtrm seni." Bunu sylerken, kendi yk dnda, tepeyi aabilmem iin beni ve srt antam da tayordu. Bu srada, bir yandan tufan biiminde yamur da yamaktayd. Sonunda, Purgatorio[26] denen yerde, kk bir kulbeye ulatk. Fidel kendisini, asilerin peine dm Batista ordusunun binbalarndan Gonzales olarak tantt. Evin sahibi tarafndan souk bir nezaketle karlandk; bize yatacak yer gsterdi ve ikramda bulundu. Yaknda bir kulbede oturan ev sahibinin arkada bir baka kyl de vard evde; bu kyl, olaanst palavrac biriydi. Hastalm nedeniyle, Batista ordusunda grevli Binba Gonzales rolndeki Fidel ile, ona tler verip, u Fidel adl delikanlnn neden dalarda savatna ilikin -konuan kylnn, nefis diyaloglarnn tadna varamadm. Bir karar vermek zorundaydk, nk benim yrye devam etmeme olanak yoktu. Boboaz komu gittikten sonra Fidel, evin sahibine, kim olduunu aklad. Bunun zerine Fidel'i kucaklayan adam, kendisinin Ortodoks Parti[27] yesi olduunu, her zaman Chibas'a bal kaldn ve Fidel'in emrinde olduunu syledi. O sra, iliki kurabilmek, en azndan ila alabilmek iin bu kyly Manzanillo'ya gndermek gerekiyordu. Ben de evin yaknnda bir yerde kalacaktm. Orada olduumdan kylnn karsnn bile haberi olmayacakt. [sayfa 64] Birlie yeni katlm, moral asndan biraz sallantl, ama fiziksel bakmdan ok gl bir companero elik ediyordu bana. Fidel, zverili bir davranta bulunarak, gerilla grubumuzun en deerli silahlarndan Johnson marka otomotik bir tfek brakmt bize; bu silahla koruyacaktk kendimizi. nce, sanki hepimiz gidiyormuuz gibi ayn yne hareket ettik, birka adm sonra El Maestro[28] diye ardmz companero ile ben, ormana dalarak kararlatrdmz yere kadar yrdk ve orada gelimeleri beklemeye baladk. O gn haberlerde, Matthews'in nl fotoraflar yaynlayacan telefonla bildirdii akland. Diaz Tamayo ise, bunun olanaksz olduunu, askerlerin kuatma emberinin geilemeyeceini sylemekteydi. Armando Hart tutuklanm ve hareketin ikinci lideri olduu savyla hakknda dava almt. Tarih 28 ubat't. Kyl yeterince adrenalin bularak grevini yerine getirdi. Bundan sonra benim iin Sierra'daki savan en ac on gn balad. Aalara ve tfeimin dipiine dayanarak yryebiliyordum. Yanmda, silah sesi duyduunda titreyen rkek bir arkada vard; astmm nedeniyle, herhangi bir yerde ksrmek zorunda kaldmda, sinir krizleri geiriyordu. Bir gnden biraz fazla bir zamanda alnacak yolu on gnde tamamlayarak ulamtk Epifanio'nun evine. Kararlatrdmz buluma 5 Mart'tayd, ancak verdiimiz sze uymak olanakszd. Askerlerin blgedeki kuatma emberi, ayrca ar hareket etmemiz yznden, Epifanio Diaz'in konuksever evine ancak 11 Mart'ta varabilmitik. Olup bitenlerden ev sahiplerinin haberi vard, bize de anlattlar. Fidel'in ons ekiz kiilik grubu, yine

askerlerin saldrsna urayacaklarn sanarak, bir yanllk sonucu, ikiye ayrlmt; Altos de Merino adl yerde olmutu bu. Adamlardan on ikisi Fidel'le, alts Ciro Frias'la kalmt. Daha sonra Ciro [sayfa 65] Frias'n grubu pusuya dm, ama hibirine bir ey olmadan kurtulmulard ve yaknlarda bulunuyorlard. Silahsz olarak Epifanio Diaz'n evinin yanndan geip Manzanillo'ya giden Yayo'dan renilmiti btn bunlar. Ayrca, Frank Pais, Santiago'da tutuklanm olmasna karn, gndereceini syledii grup hazrd. Bu grubun lideriyle konutuk, bu yzbann ad Jorge Sotus't. Ayn 5'inde gelememiti, nk haber dman tarafndan duyulmu ve btn yollar tutulmutu. Saylar yaklak elliyi bulan yeni katlacaklarn bir an nce gelebilmeleri iin, gerekli btn nlemleri kararlatrdk.

10|

TAKVYE

13 Mart gn, yeni devrimci grubu beklerken, radyodan, Batista'ya suikast giriiminde bulunulduu haberi verildi. Olayda ldrlenlerin adlar da akland; renci lideri Jose Antonio Echeverria ilk verilen isimdi. Listede Menelao Mora gibi bakalar da bulunuyordu. Olayla hi ilgisi olmayan insanlar da ldrlmt. Ertesi gn, Ortodoks Parti militanlarndan Batista'ya kar doru tavr alm olan Pelayo Cuervo Navarro'nun ldrldn ve cesedinin "El Laguito" adyla bilinen sper lks Country Club'n bir kesine atldn rendik. Burada u ilgin elikiye deinmekte yarar var: Pelayo Cuervo Navarro'nun katilleriyle oullar, Kba'y "komnizm rezaletinden" kurtarmak iin, baarszlkla sonulanan Domuzlar Krfezi karmasna birlikte katlmlardr. Kba halknn hl iyi anmsad baarsz suikastn ayrntlar, sansrn basksna karn, insanlara ulayordu. Ben, bu renci liderini ahsen tanmyordum, ama arkadalaryla tanmtm; 26 Temmuz Hareketiyle renci Hareketi[29] [sayfa 68] yneticilerinin, Mexico kentinde, ortak eylem program iin toplandklar zaman tanmtm onlar. Bu arkadalar unlard: Binba Faure Chamon -bugn Sovyetler Birliinde elidir-, Fructuoso Rodriguez ve Joe Westbrook. Bunlarn tm suikast giriimine katlmlard. Anmsanaca zere, suikastlar, neredeyse, diktatrn kald nc kata kadar kabilecek durumdaydlar, fakat bu hareket, baarl bir hkmet darbesi olabilecekken, bakanlk saray, hemen kaamayanlar iin bir fare kapan olmu ve hareket katliamna dnmt. Takviye glerinin geli tarihi 15 Mart olarak bildirilmiti; yol epeyce ukurda kald iin bizi kimsenin grmeyecei bir dere vadisinde bulunan kararlatrdmz yerde saatlerce bekledik, ancak kimse gelmedi. Sylediklerine gre, baz zorluklar nedeniyle o gn gelememiler. Beklediimiz grup, sonunda 16 Mart sabah afakta kageldi, hepsi ok bitkindi; adamlarn adm atacak hali kalmamt, gn n beklemek iin bir ormanlk alanda dinlendiler. Adamlar getiren kamyon, blgede pirin yetitiren bir iftiye aitti. Yapt iin sonularndan korkup Kosta Rica'ya kaarak politik gmen olmak isteinde bulunan bu adam, daha sonra oradan bir kahraman olarak dnd; beraberinde baz silahlar da getirmiti. Bu iftinin ad Hubert Matos'tu. Takviye gc, otuzu silahl, yaklak elli kiiden oluuyordu. Yanlarnda iki hafif makineli tfek, biri Madzen teki Johnson iki de otomatik tfek vard. Bizler, Sierra'da yaadmz u birka ayda deneyimli savalar haline gelmitik. Yeni gelenlerde, Granma grubunun balangta gsterdii, disiplinsizlik, byk zorluklara uyum salayamama, bu tr bir yaama abuk alamama gibi btn zayflklar grebiliyorduk. Bu birliin banda, yzba rtbesiyle Jorge Sotus bulunuyordu. Birlik, onar kiilik be mangaya ayrlmt, her [sayfa 68] mangann banda da bir temen vard. Kendilerine kentteki rgtn verdii bu rtbeler henz onaylanmamt. Mangalarn banda bulunan temenler unlard: Dominguez (bu companero, ksa sre sonra Pino del Agua'da dmt sanrm); Rene Ramos Latour (bu companero ise, diktatrn saldrs sonuna yaklat bir zamanda, kent milisinin rgtlenmesi iinde alrken, kahramanca lmtr); Pedrin Soto (sonunda bize katlmay baaran Granma grubundan bu eski silah arkadamz da savata ehit dm ve "Frank Pais" adn alan kinci Cephede [30] rtbesi Raul Castro tarafndan binbala ykseltilmiti); Peno (Santiago'lu bir renci olan bu companero da binbala ykselmi, fakat devrimden sonra intihar etmiti) ve Temen Hermo (yaklak iki yl sren savatan sa kalan tek grup lideri bu companeroydu). nmze kan sorunlarn en by, yrye dayankszlkt. Birlik lideri Jorge Sotus, en kt yryenlerden biriydi. Srekli geride kalyor ve kt rnek oluyordu. Bunun dnda, birlie benim kumanda etmem emredilmiti. Ama Sotus'la bu konuyu konutuumda, kendisinin birlii Fidel'in emrine vermesi yolunda talimat aldn, daha nce kimseye devredemeyecei iin, komutay elinde tutacan syledi. O sralar henz yabanclk kompleksini atamamtm zerimden, ayrca olayn dallanp budaklanmasn da istemiyordum, oysa yeni birliin iinde byk bir honutsuzluk hissediliyordu. Yenilerin yetersizlikleri nedeniyle olaanst uzun sren ksa yrylerden sonra, Fidel'in bizi bekleyecei La Derecha dolaylarnda bir blgeye ulatk. Burada, daha nce Fidel'den ayrlan companerolardan oluan kk bir grupla karlatk. Bu grupta, Manuel Fajardo, Guillermo Garcia, Juventino, Pesant, Sotomayor karde, Ciro Frias bulunuyordu. Bir de ben gelmitim. [sayfa 69] O gnlerde, iki grup arasndaki byk fark hemen grlyordu: Bizimki, disiplinli, birlik iinde ve sava deneyimliydi. Yeni gelenlerin grubundaysa, balang aamasnn kusurlar vard; gnde yalnzca

bir kez yemek yemeye alkn deillerdi, verilen yemek holarna gitmediindeyse yemiyorlard. Srt antalarn gereksiz bir sr eyayla doldurmulard, yry srasnda antalar ar gelmeye balaynca da, bir havluyu brakacaklarna, bir kutu sttozunu brakmay yeliyorlard (bu, gerilla savanda byk bir hatadr). Biz de onlarn braktklar konserveleri ve dier yiyecekleri toplayp yararlanyorduk. La Derecha'ya yerletikten sonra, insanlarla iyi geinmeyi beceremeyen otoriter bir kiilii olan Jorge Sotus ile, genel olarak btn birliin arasnda ba gsteren srekli srtme nedeniyle, ok gergin bir ortam yaanmaktayd. zel nlemler almak zorunda kalmtk; gerilla iinde Daniel adn kullanan Rene Ramos'a gizlendiimiz yerin giriinde makineli tfek mangasyla mevzilenmek emri verildi. Bylece beklenmedik bir olay kmasn nlemi oluyorduk. Bir sre sonra Jorge Sotus, zel bir grevle Miami'ye yolland. Orada, Felipe Pazos ile ittifak yaparak, devrime ihanet etti. Felipe Pazos'un lsz iktidar hrs, ona grevlerini unutturmutu. Olumasnda Amerikan Dileri Bakanl'nn rol oynad "uyduruk" bir listede kendisini geici hkmetin bakan olarak adlandrmt Pazos. Sonralar da Yzba Sotus, doru yola gelmek istediini dile getirince, Raul Castro ona bir olanak daha tand; devrim dzelmek isteyen herkese olanak tanyordu. Ne var ki, bu kez de, devrim hkmetine kar komplo kurmaya kalknca, yirmi yl hapse mahkum edildi. Buradan, bir gardiyanla ibirlii yaparak kat ve btn "gusano"lar[31] iin ideal bir barnak olan Birleik Devletler'e snd. Bizimle birlikte olduu o gnlerde, yeni companerolarla arasndaki sorunlarn giderilmesi ve disiplinin gerekliliini [sayfa 70] anlayabilmesi iin, ona elimizden geldiince yardm ediyorduk. Guillermo Garcia, Fidel'i aramak iin Caracas blgesine gitmiti. Ben de, bacandaki yara gemeye yz tutan Ramiro Valdes'i getirmek iin, ksa bir yolculua ktm. Fidel, 24 Mart gecesi geldi; her zaman kendisine bal kalan on iki yoldala birlikte gelii ok etkileyiciydi. eitli malzemeden yaplp balanabildii kadar balanm srt antalar tayan bu sakall adamlarla henz niformalar kirlenmemi, srtlarnda ayn rnek temiz antalar ve tral yzleriyle yeni askerler arasndaki fark, dikkat ekiciydi. Fidel'e karlatmz sorunlar akladm ve hemen kk bir sava konseyi kuruldu; bundan sonraki tavrmzn ne olaca kararlatrlacakt. Konseyde, Fidel'in kendisi, Raul, Almeida, Jorge Sotus, Ciro Frias, Guillermo Garcia, Camilo Cienfuegos, Manuel Fajardo ve ben vardk. Bu toplantda Fidel, benim davranm eletirdi; bana verilen komuta yetkisini kullanmam, aramza yeni katlan Jorge Sotus'a brakmtm. Geri kimse Sotus'a kar deildi, ama Fidel'e gre, o durumda Sotus'un davran kabul edilmemeliydi. Ayn toplantda yeni birliklerin dzenlenmesi de yapld; iki grubu birletirerek takma ayrdk, takmlarn banda Yzba Raul Castro, yzba Juan Almeida, Yzba Jorge Sotus bulunacakt. Camilo Cienfuegos nclerin, Efigenio Ameijeiras da artlarn banda yer alacakt. Ben kurmay doktoru, Universo Sanchez ise kurmay bakan olarak grev yapacaktk. Birliimiz, aramza yeni katlan ok sayda insanla, yeni, etkileyici bir grnm kazanmt. Ayrca, iki tane hafif makineli tfeimiz vard; geri, eski ve bakmsz olduklarndan etkilerini bilmiyorduk, ama sava gcmz nemli lde artmt. Hemen neler yapabileceimizi tarttk. Benim grme gre, yeni companerolarn savata pimeleri iin ilk karlatmz karakollara saldrmalydk. Fidel ve Konseyin btn teki yeleriyse, yenilerin bir sre yry yaparak ormanda ve dalardaki zor yaama almalarn, dik da geitlerini amay renmelerini uygun gryorlard. O nedenle, [sayfa 71] douya doru yrye geerek olanaklar elverdiince uzun yrmeye karar verildi. Gerilla eitiminin temel uygulamal derslerinin stesinden geldikten sonra, bir muhafz birliine saldrmak iin uygun ortam arayacaktk. Birliimiz byk bir cokuyla hazrland ve grevini yerine getirmek zere harekete geti. El Uvero sava yeni katlanlarn atele ilk bulumas olacakt. [sayfa 72]

11|
;

BRLMZ SAVATA ELKLEYOR

1957 ylnn mart ve nisan aylar direni birlikleri iin, yeniden rgtlenme ve eitim zamanyd. La Derecha blgesinde takviye gleriyle birletikten sonra, ordumuz yaklak seksen kiiyi bulmu ve u biimde dzenlenmiti: Camilo'nun komutasndaki ncler drt kiiden olumaktayd. Onu izleyen takmn banda Raul Castro vard; Raul'un komutas altnda her biri bir mangay yneten Julito Diaz, Ramiro Valdes ve Nano Diaz adl temen bulunuyordu. El Uvero savanda kahramanca len Diaz adl bu iki companero akraba deillerdi. Bunlardan biri, Santiago'luydu. Santiago rafinerisine, Nano'nun ve Santiago de Cuba'da den kardeinin ansna, Hermanos Diaz ad verilmitir. teki Diaz ise, Artemisa'l bir companeroydu. Moncada Klas Saldrs'na ve Granma Seferi'ne katlmt. Son grevini de El Uvero savanda yerine getirdi. O sralar yzba olan Jorge Sotus'un komutas altndaysa, ksa sre sonra "Frank Pais" cephesinde den Temen Ciro Frias, bugn Bat Ordusu komutan olan Guiliermo Garcia ve Sierra Maestra'da [sayfa 73] dtnde binba olan Temen Rane Ramos Latour vard. Genel Kurmay, ya da Komutanl ise, Bakomutan Fidel Castro, Ciro Redondo, Manuel Fajardo (bugn binba), kyl Crespo (binba), Universo Sanchez (binba) ve doktor olarak da ben oluturuyorduk. Kolun yry dzeninde Almeida'nn takm genellikle arkadan gelirdi. Yzba Almeida'nn temenleri, Hermo, Pino del Agua'da den Guillermo Dominguez ve Pena'yd. Efigenio Ameijeiras ise

temendi, adamla kolun sonunda yryor ve art gc oluturuyordu. Adamlarmz, yemek hazrln manga dzeninde yapmay renmeye baladlar, nk sava birliimiz ylesine gelimiti ki, yiyecek, ila ve cephaneyi artk byle datyorduk. Btn mangalarda, en azndan her takmda, yenilere yemek piirme sanatn, gda maddelerinden en iyi nasl yararlanabileceini reten, onlara srt antalarnn nasl dzenleneceini ve Sierra'da nasl yrneceini gsteren eski savalar vard. La Derecha blgesinden El Lomon ve El Uvero'ya giden yolu arabayla birka saatte alma olana var, halbuki bizim iin bu yol aylar sren -pek ok nlem alarak gerekletirdiimiz- ar bir yryt. Ana grevimiz adamlar arpmalara ve sonraki yaama hazrlamakt. Bylece, Altos de Espinosa'dan yine getik. Biz eskiler, bir sre nce burada den Julio Zenon'un mezarnda, eref nbeti tuttuk. Orada, hzla gerekletirdiim "stratejik ekilme" srasnda battaniyemden bir parann allara taklp kaldn grdm. Bu paray srt antama koyarken, donanmma ait bir malzemeyi, bir daha hi bu biimde yitirmeme karar aldm. Yanma ilalar tamama yardm edecek Paulino adl bir companero vermilerdi. Bylece grevim biraz hafiflemi, yrylerden sonra, gnde birka dakika, birliimizin salk ileriyle urama olana bulmutum. Guerra'nn ihaneti sonucu dman hava kuvvetlerinin saldrsna uradmz Lomo [sayfa 74] de Caracas'tan tekrar getik. Askerlerimizden birinin, geri ekilirken daha hzl hareket edebilmek iin att bir tfei bulduk, o sralar elimizde fazla tfek vard. Oysa artk birliimizde oktan beridir silah fazlas yoktu, tam tersine silah ktl ekiyorduk. Yeni bir aamaya girmitik. Bir nitelik sramas gereklemiti; bizimle arpmaktan kand iin dman ordusunun girmedii koca bir blge bulunuyordu. Biz de onlarla karlamak iin zel bir aba gstermiyorduk henz. O zamanki politik durumu belirleyen, oportnizmin eitli eilimleriydi. Pardo Llada, Conte Agero ve teki le kargalar, titrek sesleriyle ayakst demagojik aklamalar yapmak iin birbirleriyle yaryorlar, birlik ve bar arsnda bulunarak, hkmete utanga eletiriler gnderiyorlard. Hkmet bartan szetmiti; yeni babakan Rivero Agero, eer gerekirse, lkeyi huzura kavuturmak iin, Sierra Maestra'ya gideceini aklamt. Gel gr ki, Batista, birka gn sonra, Fidel ya da "asilerden" herhangi biriyle konumak gerekmediini, bildirdi; Fidel Castro Sierra'da deildi, orada hi kimse yoktu. Dolaysyla "haydut srsyle" konumak iin bir neden gremediini sylyordu. Batista bu yolla sava srdrmek istediini aklamt. Anlaabildiimiz tek nokta da buydu zaten; her ne pahasna olursa olsun, biz de sava srdrmek kararndaydk. O gnlerde dman kuvvetlerinin bana Albay Barrera getirilmiti. Barrera, askerlerin tayn bedellerini kendi cebine aktarmakla n salm biriydi. Daha sonra Venezuela'nn bakenti Caracas'a askeri atae olarak giden bu albay, oradan, Batista'nn yldznn nasl sndn sessiz sedasz izledi. O sralar, Birleik Devletler'de hareketimiz lehine neredeyse ticari propagandaya hizmet eden baz sempatizanlarmz vard. Bunlardan zellikle ikisi, bizim iin sknt yarattlar. Guantanamo deniz ssnden ailelerini brakp kaan ve mcadeleye katlan Kuzey Amerikal genten szediyorum. Bunlardan ikisi Sierra'da tek bir silah sesi bile duymadan, iklim ve yrylerden bitkin durumda bize veda etmiler [sayfa 75] ve gazeteci Bob Taber'le birlikte geri dnmlerdi. nc delikanl, El Uvaro savanda bulundu, ne var ki, daha sonra o da hastalanarak aramzdan ayrld. Ama hi olmazsa o, bir arpmaya katlmt. Delikanllar, ideolojik bakmdan kendilerini devrime hazrlamamlard; bizim yanmzda, birka ay, macera hrslarn tatmin etmilerdi yalnzca. Giderlerken, sempatiyle ama ayn zamanda sevinle uurlamtk onlar. ncelikle ben, bu duygular iindeydim, nk o zamanki yaantmza dayanamadklarndan, doktor olarak beni ok uratryorlard. Ayn gnlerde, Sierra Maestra'da kimsenin olmadn kantlamak iin, hkmet, baz gazetecileri uakla gezdirmiti; askeri uak, binlerce metre yksekten umutu elbette. Bu, kimseyi kandramayan, garip bir operasyondu. Bylece, Batista hkmetinin ne tr aralara bavurduu, yzlerine devrimci maskesi takm her biri bir Conte Agero olan bu gruhun yardmyla, kamuoyunu nasl yanltt ortaya kmt; bu adamlar, halk aldatmak amacyla her gn bou bouna konuuyorlard. Bu skntl gnlerde, sonunda adr bezinden yaplm bir hamaa sahip olabildim. adr bezinden hamak deerli bir eydi ve benim, kat bir biimde uygulanan bir gerilla kural nedeniyle, imdiye dek adr bezinden hamam olmamt. Bu kurala gre, adr bezinden hamak, daha nce kendisine uval bezinden hamak yapm gerillalara veriliyordu. Ama, gerillalarn tembel tembel oturmasn nlemekti. Herkes uval bezinden hamak yapabilirdi, elimize geen adr bezinden yaplm hamaklar da, uval bezinden hamaa sahip olanlara veriliyordu. Ne var ki ben, uval hamaklarda yatamyordum, nk uval elyafna kar alerjim vard. Bu yzden yerde yatmak zorundaydm. Bu gidile, hibir zaman adr bezinden hamaa sahip olamayacaktm. Bir ksr dng ierisindeydim. Bu gibi gnlk kk olaylar, her gerilla birliinde yaanan bireysel skntlarn bir parasdr ve bir gerilla birlii iin de, son derece tipiktir. Ama, Fidel, sorunun [sayfa 76] ayrmna varm, kurallarn tersine, bana keten bezinden yaplm bir hamak verdirtmiti. Hep anmsyorum; Palma Mocha'ya varmak iin son da eteini de amtk, La Plata nehri kysndaydk, ilk atmz yiyeli bir gn olmutu. Atn yenmesi, bizim iin, lks bir yemek olmaktan te bir eydi; adamlarn koullara uyum salayp salayamadklarn gsteren bir snavd bu. Gerilla birliimizdeki kyller, paylarna den at etini yemeyi fkeyle reddetmiler ve ilerinden bazlar Fajardo'ya katilmi gibi bakmlard. Fajardo'nun daha nceki meslei kasaplk olduu iin, bu gibi durumlarda ondan yararlanyorduk. lk hayvann kesilmesi ii de ona dmt. Yediimiz bu ilk at, La Plata'nn teki yakasndaki kyllerden Popa adl birinindi. Okuma yazma seferberliinden sonra, imdi artk Popa, okuma yazma renmi olmal. Eline Verde Olivo [32] dergisi

geip bu satrlar okuyacak olursa, kulbesinin kapsnn gerilla askeri tarafndan alnd geceyi anmsayacaktr. Gerillaclar, kendisini, haksz yere bir muhbirle kartrarak, srtnda kocaman yaralar olan o yal atna el koymulard. Bu atn eti, birka saat sonra, bir ksmmz iin nefis bir ziyafet, nyargl midelere sahip kyller iinse bir snav olacakt. Kyller, insann eski dostu olan bu hayvan yerken, yamyamlk yaptklarna inanyorlard. [sayfa 77]

12|

NL RPORTAJ

1957'nin nisan ortalarnda eitim dneminde bulunan ordumuzla, Turquino Tepesi yaknlarnda bulunan Palma Mocha blgesine geri dndk. Bu dnemde, dalarda srdrlecek mcadele iin en yararl kiiler kyllerdi. Guillermo Garcia ve Ciro Frias, kyllerden oluan keif koluyla birlikte, Sierra'nn bir blgesinden tekine gidip gelerek, haber topluyor, keif yapyor, yiyecek aryorlard. Ksaca sylendiinde, onlar birliimizin gerek hareketli nc gcn oluturuyorlard. O gnlerde, daha nceki savalardan birinin gerekletii Arroyo del nfierno blgesindeydik. Bizi karlayan kyller, burada daha nce yaanan saldr olayn anlattlar. Askerleri dorudan bizim kamp yerimize getiren adamn kim olduunu sylediler. Sava srasnda ka kiinin ldn rendik. Sonunda, kulaktan kulaa haber yaymakta ok usta olan kyller, bu blgede btn olup bitenlere ilikin bizi bilgilendirdiler. O sralar radyosuz olan Fidel, kyllerden birinin radyosunu istedi. Bylece, bir savann srt antasnda tanan byk [sayfa 79] bir radyodan, Havana'dan verilen haberleri, dorudan dinleme olanana kavutuk. Szm ona gvenceler yeniden gndeme getirildiinden, radyoda daha ak bir dil kullanlyordu. Batista ordusunun onba niformasn giymi olan Guillermo Garcia, asker niformas giymi iki companeroyla, dman ordusuna yerimizi gsteren kyly, "albay tarafndan arld" bahanesiyle getirmek iin harekete geti. Ertesi gn adam alp, getirdiler. Sylenenlere nce inanan adam, perian klkl ordumuzu grnce, bana gelecekleri anlad. Adam, orduyla ilikisini byk bir kstahlkla anlatt. Kendi deyiine gre "o Casillas pezevengine" onu kampmza rahata sokabileceini sylemiti, nk kendisi daha nceden renmiti girdimizi ktmz. Gelgelelim kimse dinlememiti onu. Birka gn sonra bu muhbir dalardan birinde idam edildi ve Sierra Maestra'nn tepesine gmld. Ayn gnlerde, Celia'nn iki amerikal gazeteciyle gelecei haberini aldk, gazeteciler Fidel'le grmek istiyorlard. Aramzda bulunan iki gen gringo[33] vesile olacakt grmeye. Celia ayrca, hareketimize sempati duyanlardan toplanm bir miktar da para gndermiti. Eski bir tccar olarak blgeyi iyi tanyan Lalo Sardis'n, Kuzey Amerikallar, Estrada Palma blgesinden getirmesi kararlatrld. O sralar blgedeki kyllerle youn biimde iliki kuruyorduk. Bu kyller, balant elemanlar olarak hizmet ediyorlar ve giderek byyen harekat blgemizde, balant merkezleri oluturabilecek, srekli kamp yerleri salyorlard. Bu yolla, yava yava, birliimize ikmal sleri olarak hizmet eden evler bulduk. Bu evlerde yedek malzeme depolar kurduk. Buralardan isteklerimize uygun iae datm yaplyordu. Ayn zamanda buralar, Sierra'nn bir blgesinden teki blgesine da srtlarndan gidip gelerek, acil haber tayan haberciler iin de, konaklama yeri oluyordu.
[sayfa 80]

Sierra ulaklarnn yetenekleri olaanstdr; ok uzun yollar ksa srede alrlar. O nedenle, "yarm saatlik bir yol", "iki adm tede" gibi szlerle verilen bilgiler, bizi durmadan yanltyordu. Uzaklk ve zaman kavramlar kent insannkinden tmden farklyd. Lalo Sardinas'a emir verildikten gn sonra, alt kiinin, Santo Domingo blgesinden geerek dalara doru geldii bildirildi. Gelenlerin ikisi gazeteci, ikisi kadnd, dier ikisininse kim olduunu bilmiyorduk. Fakat bize gelen haberler elikiliydi; Muhafz askerlerinin bir muhbir sayesinde onlarn varln haber alp, kaldklar evi kuatt syleniyordu. Sierra'da haberler korkun bir hzla yaylr, ama bu arada oka deiiklie urar. Camilo bir takmla yola kt; kendisine kuzey amerikanlar ve onlarn yannda olduunu bildiimiz Celia Sanchez'i, her ne pahasna olursa olsun, kurtarma emri verilmiti. Sonunda sz konusu grup sa salim geldi. Yanl alarm almamzn nedeni, o zamanlar geri kafal kyllerin iinden ska kan muhbirlerden birinin verdii bilgiler nedeniyle, Muhafz Birlii'nin yapt harekatt. Gazeteci Bob Taber ve bir kameraman 23 Nisan'da kampmza geldi. Companerolardan Celia Sanchez ve Haydee Santamaria ile kentlerdeki hareketin grevlendirdii iki kii de gazetecilere elik etmiti. Bunlar, bugn Las Villas valisi olan, o gnse Santiago'daki hareketin ban eken Marcos ya da Nicaragua diye anlan Binba glesias ile, ingilizce bilgisi nedeniyle amerikallara evirmenlik yapan Marcelo Fernandez'di. Fernandez hareketin koordinatryd, bugn ise Ulusal Bankann bakandr. Bu gnler protokole uygun biimde geti; biz, kuzey amerikallara gcmz gstermeye alyor, bizim iin tehlikeli olabilecek sorular yantlamaktan kanyorduk. Bu gazeteciler hakknda hibir ey bilmiyorduk; buna karn aramzda bulunan amerikalyla yapmak istedikleri rportaj gerekleti; delikanllar, edindikleri yeni zihniyetle gazetecilerin btn sorularn ok iyi yantladlar. Yaammza ayak uyduramamalarna [sayfa 81] ve bizimle ortak hibir yanlan bulunmamasna karn, yanmzda

yaadklar ilkel hayat, onlara yeni bir ruh kazandrmt. Devrimci savamzn en sempatik ve en sevilen savalarndan biri olan El Vaquerito da aramza bu sralarda katld. Gnn birinde, baka bir companeroyla kagelen Vaquerito, Camagey blgesindeki Moran kentinden geldiini ve bir ay gekin bir zamandr bizi aradn syledi. Byle durumlarda yaptmz gibi, onu sorguya ektik ve politik bakmdan bilinlenmesi iin ilk eitimi verdik; bu grev genellikle bana dyordu. Herhangi bir politik dnceye sahip olmayan El Vaquerito, neeli, salkl ve her eyi harika bir serven olarak gren bir delikanlyd. Aramza yalnayak gelmiti. Celia Sanchez, meksika yapm ya da benzer bir model, bir ift ayakkab vermiti ona. El Vaquerito'nun ayana yalnzca Celia'nnkiler uyard zaten; ufak yaplyd nk. Yeni ayakkablar ve byk hasr apkasyla Meksikal sr obanlarna benzemiti. Ona El Vaquerito[34] dedik. Bilindii gibi, Vaquerito devrimci savan sonunu gremedi. Santa Clara'nn elimize gemesinden bir gn nce, Sekizinci Bln "ntihar Mangas"nn komutan olarak, dt. Onun olaanst neesini, srekli keyifli oluunu, tehlikelere meydan okuyuundaki ilgin ve inanlmaz biimi hepimiz anmsyoruz. Olaanst bir palavracyd El Vaquerito. Gerekleri ylesine ssler pslerdi ki, dinleyenler iin, artk gerek tannmaz olurdu. Fakat, gerek ilk zamanlarda haberci olarak, gerekse daha sonra asker ya da "ntihar Mangas" komutan olarak gerekletirdii eylemlerinde, kendisi iin gerekle hayalin kesin izgilerle birbirinden ayrlmadn gsterdi. Durmadan alan beyninin rettii hayalleri, sava alannda da aynen uygulad. Devrimci sava sona erdiinde kendisinin gremedii o dnemde, onun snrsz cesareti artk efsanelemiti. [sayfa 82] Bir kez, birlikte sk sk verdiimiz seminerlerden birini bitirdikten sonra, ona, hayat hakknda soru sormak aklma geldi. Bize katlan epey olmutu. Hayatn anlatmaya balayan El Vaquerito konuurken, biz de, ona fark ettirmeden not alp hesap yapyorduk. Saysz parlak anlarn anlatmay bitirince, ka yanda olduunu sorduk. Vaquerito yirminin biraz zerindeydi. Ne var ki anlatt btn kahramanlklar ve gerekletirdii byk iler hesaplandnda, ilk kahramanlklarn domadan be yl nce yapt grlyordu. Companero Nicaragua, Santiago'da, bakanlk sarayna yaplan saldrdan kalan baka silahlarn da bulunduu haberini getirmiti. Sylediine gre bunlar on makineli tfek, Johnson tipi onbir tfek ve alt karabinayd. Baka silahlar da vard, ama Miranda eker Fabrikas'nn bulunduu blgede yeni bir cephenin almas planlanyordu. Fidel bu plana kar kt ve bu ikinci cephe iin sadece birka silah alnmasna izin verdi. Dier btn silahlar, cephemizi glendirmek iin, buraya, dalara getirilecekti. Baz muhafz birliklerinin blgede dolamas nedeniyle, onlarla karlamamak iin, yrymz srdrdk. Fakat yrye gemeden nce Turquino Dana kma karar aldk; bu en yksek zirveye kn bizim iin neredeyse mistik bir anlam vard, te yandan zaten oraya epeyce yaklam bulunuyorduk. Turquino Tepesine btn birlik kt ve Bob Taber, hareketin szcleriyle yapt rportaj yukarda bitirdi. Televizyonda gsterilen bir de film yapmt; o zamanlar henz bu kadar ok korkmuyorlard bizden. (O sralarda bize katlan bir kylnn, Fidel'i ldrmesi halinde, Casillas'n kendisine 300 peso ve gebe bir inek vermeyi vaat ettiini sylemesi, dikkate deerdir.) Grlyor ki, yce nderimizin bana deer bime konusunda yanlan, sadece kuzey Amerikallar deildi. Yanmzda bulunan bir ykseklik lerine gre, Turguino Tepesi deniz seviyesinden 1850 metre yksekte bulunuyordu. [sayfa 83] Bunu ilgin bir durum olarak kaydetmitim. Bu aleti hi denememitik, fakat deniz seviyesinde iyi alyordu. Ancak, aletin gsterdii ykseklik, Turquino iin verilen resmi rakamdan ok farklyd. Bir dman bl arkamzda olduundan, Guillermo komutasnda bir grup companeroya, blkle atma emri verildi. Astm krizim nedeniyle kolun en sonunda yryor ve fazla yorgunlua gelemiyordum. imdiye kadar tadm Thomson makineli tfeim de, atmaya katlamayacamdan tr elimden alnmt. Tfeimi gn sonra geri verdiler, bu gn, Sierra'da yaadm en kt gnlerdi. Her gn askerlerle karlaabileceimiz bir anda, silahsz kalmtm. 1957 ylnn mays aynda, gazeteci Bob Taberie birlikte, iki kuzey Amerikal da birliimizden ayrld. Gazeteci rportajn bitirmi ve hepsi sa salim Guantanamo'ya varmlard. Maestra'nn srtlarnda ya da yamalarnda ar ar yrmeye devam ediyorduk. likiler kuruyor, yeni blgeleri kefediyor, devrim ateini ve "Barbudos"[35] diye anlan birliimizin efsanelemi nn, Sierra'nn baka blgelerine yayyorduk. Maestra'ya yeni bir ruh gelmiti. Kyller, eskiden olduu gibi korkuya kaplmakszn geliyorlard bizi karlamaya, biz de kyllerin varlndan ekinmiyorduk. nk gcmz nemli lde artmt, Batista ordusunun herhangi bir ani saldrsna kar daha gvenlikli hissediyorduk kendimizi. Kyllerimizle de daha yakn bir iliki iindeydik artk. [sayfa 84]

13|

YRY GNLER

Mays'n ilk onbe gn, hedefimize doru durmadan yrdk. Ayn banda Sierra Maestra'da, Turquino Da'na yakn bir tepeye vardk. Daha sonra, devrimci savata birok olaya sahne olacak blgelerden, Santa Ana ve El Hombrito'dan, sonra da Pico Verde'den getik. Maestra'da Escuedro'nun

evini bulduk ve Loma del Burro dana kadar yrdk. Santiago'dan gelecei ve Lama del Burro blgesinde depolanaca sylenen silahlar getirmek iin douya doru gidiyorduk; silahlarn bulunduu yer El Oro de Guisa'ya epeyce yaknd. ki hafta sren bu yry srasnda, nemsiz bir grevi yerine getirirken, bir gece yanl yola girdim. Birliimizi, El Hombrito denilen yerde buluncaya kadar, gn sreyle kaybolmutum. te bu gnlerde, srt antamzda, kendi bamza hayatta kalabilmemiz iin gerekli her eyi tadmzn farkna vardm. ok nemli olan tuz ve ya; sttozu da dahil olmak zere bir miktar konserve yiyecek; uyumak, ate yakmak ve yemek yapmak iin gerekli olan herey ve o zamana kadar ok gvendiim bir ara olan pusula. [sayfa 85] Kaybolduumu anlaynca, kaybolduum gecenin sabah, ynm saptamak iin elime pusulay alp, iyice kmaza girdiimin farkna varncaya kadar, bir buuk gn yrdm. Sonunda bir kyl kulbesine rastlayarak onlardan direni ordusunun kamp yerine giden doru yolu rendim. Sonralar, Sierra Maestra gibi engebeli bir arazide, pusulann, yaklak olarak yn bulmaya yaradn anladk; kesin yry rotalar saptamak olanakszd. Yry rotasn, blgeyi bilen klavuzlarn yardmyla belirlemek gerekiyordu, ya da blge tannmalyd. El Hombrito blgesinde eylem yapma grevi bana verildiinde, blgeyi hepimiz ok yakndan biliyorduk artk. Gerilla kolumuzu, sz konusu blgede yeniden bulduum zaman, ok duygulanmtm, nk benim iin iten bir karlama yaplmt. Geldiim srada, muhbiri yarglamak iin kurulan halk mahkemesi yeni bitmi ve ilerinden Napoleon adl biri, lme mahkum edilmiti. Halk mahkemesinin bakan Camilo'ydu. Bu dnemde doktor olarak grev almtm. Getiimiz her yerleim merkezinde, her kk kyde hastalar muayene ediyordum. Tekdze bir grevdi bu, nk verebileceim ok fazla ila yoktu ve Sierra'da hastalklar da birbirinin aynyd. Zamanndan nce yalanm disiz kadnlar, i karnl, solucanl, raitik ocuklar ve genel bir vitamin eksiklii vard Sierra Maestra'da. Bugn bile, eskisinden ok daha az olmasna karn, bu hastalklara rastlanyor. Bu hastalkl annelerin ocuklar bugn "Camilo Cienfuegos" okul sitesine gidiyorlar, artk bydler ve salklar yerinde. Bu gen insanlar, okul kampusumuzun bakmsz, gdasz rencilerinden ok farkllar. Hastalklarnn nedenini renmek iin, neredeyse dini bir hava iinde muayene olmaya gelen kadnlardan birinin kzn anmsyorum. Sonunda annesine sra geldiinde, onu muayene ediimi -muayene odam tek odal bir kulbeydi-merakla izleyen kk kz, yle demiti: "Anne, bu doktor herkese ayn eyi sylyor." [sayfa 86] Gerekten de byleydi, bilgim daha fazlasna yetmiyordu, ayrca gelenlerin hepsinin derdi aynyd ve hepsi de, farkna varmakszn, bana ayn ackl yky anlatyorlard. Byle bir anda doktor, gen yata birok ocuk dourmu gen annenin, dereden eve bir kova su tadnda bitkin dmesinin nedeninin az ve kt beslenerek ok almak olduunu syleseydi, ne anlam olurdu bunun? Kadn hayat boyunca dereden eve su tad iin, bugnk bitkinliinin nedeni, onun iin anlalmazdr. Sierra'da insanlar, yabani otlar gibi yaarlar; bakmsz, zensiz. Ve angaryayla abucak harcarlar kendilerini. Bu almalarmz srasnda, halkn yaamnda kesin bir dnmn zorunlu olduu, bilincimize derin biimde yerlemiti. Toprak reformu dncesi kesin bir ereve kazanyor, halkla birlikte olma, kuram olmaktan kp en nemli amacmz oluturuyordu. Gerilla ve kyllk giderek kaynamaya balamt. Uzun yolun hangi annda bu kaynamann gerekletiini, sylenenlerin ne zaman yaayan geree dntn ve kyllkle kopmaz biimde ne zaman birletiimizi kimse syleyemez elbette. Ancak, kendi amdan unu syleyebilirim: Sierra'daki kyllerle doktor olarak ilgilenmem, benim kendiliindenci ve biraz iirsel kararm, daha deerli, net ve salam bir gre dntrd. Sierra Maestra'nn ac eken bu drst insanlar, devrimci ideolojimizin biimlenmesinde oynadklar roln hi bir zaman farknda olmamlard. Guillermo Garcia, burada yzba rtbesine ykseltildi ve gerilla koluna yeni katlan btn kyllerin komutasn zerine ald. Belki de companero Guillermo bu tarihi anmsamayacaktr bile; gnlme kaydetmitim: 6 Mays 1957. Ertesi gn Haydee Santamaria aramzdan ayrld. Fidel'den ald kesin talimatlara gre gerekli ilikileri kuracakt. Ama, bir gn sonra, bize silahlar getirmekle grevli, Nicaragua diye anlan Binba glasias'n tutukland haberini aldk. Bu haber bizi ok huzursuz etti, nk bu durumda, silahlarn bize nasl ulaacan bilmiyorduk. Buna karn, hedefi deitirmeksizin yrymz srdrdk. [sayfa 87] Sierra Maestra'nn kenarnda, Pino del Agua yaknlarnda bir da geidine vardk. Terkedilmi bir oduncu kampyd buras, iki tane de bo kulbe vard. Devriyelerimizden biri, evredeki karayolunun yaknnda, Batista ordusunda onba rtbesiyle grev yapan birini yakalad. Bu onba, Machado dneminden beri iledii sularla n yapmt. O nedenle birliimizden bazlar, onu idam etmemizi nerdi. Ama Fidel, adamn cezalandrlmasna kar kt. Onba bizim tutsamz olarak kalacakt. Aramza yeni katlm, henz uzun menzilli silaha sahip olmayan savalara, onu bekleme grevi verildi. Ayrca kendisine, kamaya kalkt takdirde, bunu hayatyla deyecei de bildirildi. Biroumuz yry srdrdk; silahlarn kararlatrlan yere gelip gelmediine bakacak, eer geldiyse tayacaktk. Olduka uzun bir yryt, neyse ki ykmz yoktu. Srt antalarmz tutsamzn da bulunduu kampta kalmt. Yry sonu vermedi; silahlar yoktu. Tersliin nedeninin Nicaragua'nn tutuklanmas olduunu dndk tabii. Bir dkkandan epeyce ok yiyecek maddesi alarak geriye dndk. Geri beklenen yk getirememitik, ama bu getirdiklerimiz de herkesi sevindirdi. Geldiimiz yolu izleyerek, yorgun argn ar bir tempoyla yryorduk. Sierra Maestra'nn kenarnda, ormanlk olmayan blgeyi dikkatle getik. Birdenbire, biraz ileriden gelen silah sesleri duyduk. Bu bizi kayglandrd, nk adamlarmzdan biri, kampa daha abuk varmak iin, nden gitmiti. Bu companero

birliimizin temenlerinden Guillermo Dominguez'di; Santiago'dan takviye iin gnderilen arkadalardan biriydi. Kendimizi her trl tehlikeye hazrlayarak bir keif kolu kardk. Bir sre sonra dnen keif koluyla, bir de companero gelmiti. Biz yokken gerillaya katlan ve Crescencio'nun grubuna dahil olan bu companeronun ad Fiallo'ydu. Ana ssmzden gelirken yolda bir ceset grdn syledi. Muhafzlarla atma olmu, askerler daha byk bir birliin slendii Pino Del Agua'ya doru ekilmiler; bu blge olduka [sayfa 88] yakndayd. ok dikkatli biimde yrmeye devam ettik ve yolda bir ceset bulduk. Cesedi ben inceledim. Bu hi kukusuz Guillermo Dominguez'in cesediydi. Belden yukars plakt, sol dirseinde bir kurun sol gsnde de sng yaras vard ve ba, szcn tam anlamyla, paralanmt; grne gre kendi tfeinden kan kurunlar neden olmutu buna, companeromuzun paralanm etinde gml kalm kurunlar kantlyordu bunu. eitli verileri inceleyerek neler olduunu analiz ettik: Muhafzlarn kard devriye kolu, byk bir olaslkla tutsak aldmz onbay ararken, bir gn nce de ayn yoldan getii iin kaygszca yryen Dominguez'i grm ve tutsak etmiti. Fakat, Crescencio'nun adamlar yolun te tarafnda bulunan bizlerle balant kurmular. (Btn bunlar Sierra Maestra'nn ayn blgesinde olmutu.) Onlar arkadan evirip ate anca, askerler geri ekilmiler, kamadan nce de companeromuzu katletmilerdi. Pino del Agua, Sierra'nn ortasnda bulunan bir bk atlyesidir ve muhafzlar, odun naklinde kullanlan eski bir orman yolundan gidip gelirler. Biz de bu yoldan gemek zorunda kaldk; suyun ayrld yerde dar patikamza ulamak iin yz metre kadar yrdk. Companeromuz, byle durumlarda alnmas gereken en basit nlemleri almam ve askerlerle karlamak talihsizliine uramt. Onun ac sonu, gelecek iin hepimize ders oldu. [sayfa 89]

14|

SLAHLAR GELYOR

Pino del Agua bk atlyesinin yaknlarnda, tutsak onbann yanndaki gzelim at kurban ettik, nk hayvan byle bir arazide binmek iin kullanamazdk, ayrca yiyeceimiz de yoktu. Burada, komik bir olay anlatmalym: Onba, kendisine ikram ettiimiz, atnn etinden yaplan kzartma ve orbay midesine indirirken, arkadandan dn ald -mutlaka geri verilmesi iin arkadann adn da sylemiti bize- atna iyi bakmamz srarla istiyordu bizden. Bir atn ya da Sierra'da bulunan teki hayvanlarn eti, bizim iin, burun kvramayacamz bir lendi. Ayn gn radyodan, Granma seferine katlm baz companerolarn mahkum edildii haberini duyduk, yalnzca bir yarg, kar oy kullanmt. Bu onurlu davran nedeniyle, daha sonra geici cumhurbakanlna aday gsterilecek olan bu yargcn ad Urrutia idi. Gerek u ki, tek bir yargcn kar oyunun, onurlu bir jest olmaktan te bir anlam yoktu; gerekten de, o gnk koullarda bu deerli bir jestti. Ancak, bu durum, kt bir cumhurbakan atanmas sonucunu verdi. [sayfa 91] nmzdeki politik sreci kavrayamayan, kendi gerici dnme biimine uygun olmayan bir devrimin derin anlamnn bilincine varamayan bir adamn karakteri ve kendisine gerekten uygun bir mevkide bulunmaya kar k yznden, bir sr anlamazlkla boumak zorunda kaldk. Bu anlamazlklar 26 Temmuz'un ilk kutlama trenlerinde son haddine ulat ve Urrutio halkn topyekn kar kmas sonucu cumhurbakanlndan istifa etmek zorunda kald. O gnlerden birinde, Santiago'dan, Andres adl bir balant adam geldi. Sylediine gre silahlar gvenlikteydi ve nmzdeki gnlerde getirilecekti. Silahlarn teslim yeri olarak kyda bulunan Babun kardelere ait bir kereste atlyesi seilmiti. Silahlarn buraya getirildiini bu adamlar elbette ki biliyorlard. Byle bir gizli destek sunup devrime katlarak iyi bir i yaptklarna inanyorlard. (Gelien olaylar onlar bizden ayrd. Babun irketinin yelerinden biri, olunun, Domuzlar Krfezi'nde[36] yakay ele veren kar devrimci gruhun iinde bulunmas gibi erefsiz bir ayrcala sahip olmutu.) O dnemde, devrimi kendi karlarna alet edebileceklerini sanan birok kii vard. Bize nemsiz hizmetlerde bulunuyorlard; ama daha sonra, bunlar, yeni iktidara kendi isteklerini kabul ettirmeye kalktlar. Babun kardelerin btn sorunu ormanlardaki aalarn dilediklerince kesilmesi ve kyllerin srlmesi iin imtiyaz talebiydi. Bylece Babun ailesinin topraklar geniletilecekti. Babun ailesi gibi, baka hesaplar olan kuzey Amerikal bir gazeteci de o gnlerde aramza katld. Macar asll olan bu gazeteci bize en masum yzn gstermiti; bir yankee gazetecisi olduunu sylyordu. [sayfa 92] Ne var ki o, bir FBI ajanyd. Birliimizde o sralar kimse ingilizce bilmedii ve yalnzca ben franszca konutuum iin, onunla ilgilenmek grevi bana verilmiti. Doruyu sylemek gerekirse, bu tehlikeli kii olumlu bir etki brakmt bende. Ama gerek nitelii, bir ajan olarak ortaya kt daha sonraki, ikinci bulumada belli oldu. Pino del Agua'nn kenarndan dolaarak Peladero nehrinin kaynana yrmekteydik. Peladero nehrine, yukarda Arroyo del ndio[37] adnda bir dere dklr. Bu blgede birka gn kalp yiyecek maddeleri salam ve aldmz silahlar oraya tamtk. Getiimiz kk kylerde, egemen yasalarn dnda konumlanan, bir tr devrimci halk iktidar kuruyorduk. Oralar terk ederken, geride kalan sempatizanlarnz, bizi olaylar ve dman ordusunun hareketlerine ilikin bilgilendirmekle grevlendiriyorduk. Hayatmz hl ormanlarda geiyordu. Sadece geceleri, hi beklenmedik anlarda

rastlyorduk evlere. Arkadalarmzdan bazlar bu evlerde uyurken, ounluk her zaman ormann iinde kalyordu. Gndzleriyse, hepimiz nbetteydik ve aalar tarafndan korunuyorduk. Bu mevsimde en byk dmanmz "Macagera" diye anlan bir cins at sineiydi. Yumurtalarn "Macagua" denen aaca brakt iin, byle adlandrlyordu sanrm. Yln belirli zamanlarnda ormanda birden oalrd. Vcudumuzun ak ksmlarn sokuyordu bu sinek; sokulan yerleri kadmzdaysa, pislikten iltihaplanma oluyor, yaralar kyor, bacaklarmzn ak ksmlar, bileklerimiz ve boynumuz "Macagera"dan izler tayordu srekli. 18 Mays'ta, sonunda, silahlar hakknda bilgi alabildik ve ne tr silahlar olduunu bir lde renebildik. Haber btn kampta byk bir heyecan yaratt; hemen kulaktan kulaa yaylmt ve herkes silahn yenilemeyi umuyordu. Herkesin gizliden gizliye dilei, ya kendisine yeni gelen silahlardan bir tane dmesi, ya da yeni silah verilmi birinin eski silahnn -bu silah hasara uram ve eski sahibi tarafndan istenmiyor [sayfa 93] da olsa- kendisine verilmesiydi. Gazeteci Bob Taber'in Sierra Maestra'da ekmi olduu filmin, Amerika Birleik Devletleri'nde gsterildiini ve byk baar kazandn da rendik. Bu haber, FBI ajan olmasna karn, az da olsa gazetecilik hrsna sahip Andrew Saint George'nin dnda, hepimizi sevindirdi; haberin ilk kez bakas tarafndan verilmesi baarsn engellemiti. Haberi duyduktan bir gn sonra aramzdan ayrld ve Babun'larn oturduu blgeden bir yata binerek Santiago de Cuba'ya hareket etti. Silahlarn gizlendii yeri rendiimiz gn, adamlarmzdan birini gizlice ortadan kaybolduunu fark ettik. Bu ok tehlikeli olabilirdi, nk daha nce de sylediim gibi, Silahlarn gelmek zere olduunu herkes biliyordu. Onu aramak iin adamlarmz gndermitik; birka gn sonra, Santiago'ya giden bir gemiye binmeyi baard haberiyle geldiler. Adamn, hkmet makamlarna, silahlar hakknda bilgi vereceini anlamtk. Ne var ki, ksa sre sonra, buradaki hayatn zorluklarna, fizik ve psikolojik olarak dayanamad iin kat ortaya kt. Bununla birlikte, gvenlik nlemlerimizi ok arttrdk. Birliimiz iinde fizik, ideolojik ve moral yetersizliklere kar her gn mcadele veriyorduk, ama aldmz sonular her zaman honut edici deildi. ou kez, en nemsiz nedenleri ileri srerek, gerilladan ayrlmak iin izin istiyorlard. Kendilerine izin verilmediindeyse kayorlard. Kamann cezasnn, kaan ele getii yerde idam edilmesi olduunu bildikleri halde, yapyorlard bunu. Sonunda o gece silahlar geldi; bizim iin dnyann en ahane manzarasyd. Bu lm aralar, savalarn istekli gzlerinin nnde, sanki bir sergide gsteriliyorlarm gibi duruyorlard: adet ayakl makineli tfek, adet Madzen tipi hafif makineli tfek, dokuz adet M-I karabina, on adet Johnson otomatik tfek ve toplam altbin adet kurun. Her karabina iin 45 tane bulunmasna karn, kurunlar, savalarn Sierra'da bulunduklar sre ve kazandklar baarlara gre datld. En ok sevilen silahlardan olan bu M-I'lerden biri, [sayfa 94] bugn binba olan Ramiro Valdes'e, ikisiyse, Camilo'nun liderliindeki nc gce verildi. Karabinalardan drd de makineli tfekleri korumak iin kullanlacakt. Hafif makinelilerden biri Yzba Jorge Sotus'un, biri Almeida'nn takmna dt. nc hafif makineli de, kurmaya ayrld; makineliyi kullanmakla ben grevlendirilmitim. Ayakl makineli tfekleri Raul, Guillermo Garcia ve Crescencio Perez aldlar. Savaa dorudan katlmm bylece balam oldu. Geri zaman zaman atmalara katlmta, fakat temel grevim doktorluk olmutu. Benim iin Sierra'da yeni bir dnem balyordu. Eski ve kalitesiz makineli tfein bana verildii an hi unutmuyorum; o gnlerde gerek bir kazanmd bu. Tfei kullanmada bana yardmc olmak zere, drt kii ayrlmt. Bu drt kiinin yaam, sonradan ok farkl sreler izledi. Bunlardan Pupo ve Manolo Beaton kardeler, Binba Cristino Naranjo'yu ldrdkten sonra, Oriente dalarnda bir kyl tarafndan yakalanncaya kadar, devrime kar mcadele ettikleri iin, devrim tarafndan idam edildiler. O zamanlar onbe yanda olan Joel glesias ise bugn Gen Devrimcilerin bakan ve Devrimci Ordunun binbas olmutur. Makineli tfein ok ar olan arjrlerini her zaman glesias tamak zorunda kalrd. Drdnc yardmcmsa, bugn ordumuzda temen rtbesiyle grev yapmaktadr. Ad Onate'ydi, ama biz ona sevgiyle Cantinflas[38] derdik. Silahlarn gelmesiyle birliimizin serveni sona ermiyordu elbette; sava azmine ve ideolojik salamla da ulalacakt daha. Birka gn sonra, 23 Mays'ta, Fidel, baz adamlar, bu arada btn bir mangay, sava d brakma karar ald. Bylece sava gcmz 127 kiiye indirilmiti; ounluun silah vard; seksen kiiyse iyi silahlarla donanmt. Komutan da dahil saf d braklan mangadan yalnzca Crucito adl biri kalmt. Crucito daha sonralar en sevilen [sayfa 95] savalarmzdan biri oldu. Bir halk ozan olan Crucito, Granma seferine katlm kentli ozan Calbcto Morales'le uzun yarmalar yapard. Morales, kendi kendine "krlarn blbl" lakabn takmt. Crucito kendi syledii kyl trklerinde ("Decimas guajiras" [39]) akac bir nakaratla karlard Calixto'nun lakabn: "Ben de Sierra'nn ispinozuyum." Bu mkemmel companero, Granma'ya kadar gerilere giderek devrimin btn yksn trkletirmiti; bo bulunduu her an, bir yandan piposunu tttrp bir yandan trk yakard. Sierra'da kat ok az bulunduu iin, trkleri kurgulad gibi hemen ezberine alrd. O nedenle, Pino del Agua arpmasnda, bir kurun hayatna son verince, trkler de yitti. Kereste atlyesinin bulunduu blgede, Raul'la Fidel'in ocukluklarndan beri tandklar Enrique Lopez'in bize ok yardm oldu. O sralar Babun'larn yannda alan Lopez, balant adammzd. Bylece yiyecek maddeleri bulabiliyor ve btn blgede tehlikesizce hareket edebiliyorduk. Blgedeki yollarda orduya ait kamyonlar vzr vzr iliyordu. Birok kez, birka kamyon ele geirmek iin pusu kurmamza karn, hibirinde baarl olamadk. Belki de gelecekte gerekletireceimiz bir harekatn baars iin, bylesi daha iyi oldu. Btn sava srecinde en byk psikolojik etkiyi yaratan savalardan biri olan El vero arpmasndan sz ediyorum.

25 Mays'ta, Calixto Sanchez komutasnda bir birliin, "El Corinthia" adl bir gemiyle Mayari'de karaya ktn rendik. Birka gn sonra, bu seferin felaketle sonulandn haber alacaktk; Prio[40] onlara elik etmeyi dnmeden, [sayfa 96] adamlarn lme gndermiti. Bu haber bize, dman kuvvetlerinin dikkatini baka yne ekmenin ne kadar gerekli olduunu gstermiti. Bylece adamlar, uygun bir blgeye ulap, orada toparlanarak eylemlerine balayabileceklerdi. Bu karmann ne gerek amalarn ne de toplumsal bileimini bilmemize karn, yalnzca o savalarla dayanmak iin yaptk bunu. Bu srada Fidel'le benim aramda ilgin bir tartma geti: Ben, orduya ait kamyonlardan birini ele geirme frsatn karmamaktan yanaydm; kamyonlar, kaygszca gelip getikleri karayolunda kstrmalydk. Ancak, Fidel'in kafasnda El vero eylemi oktan biimlenmiti. El vero garnizonunu ele geirmemizin daha fazla ilgi ekeceini ve etkisinin daha youn olacan syledi. Byle bir eylemin psikolojik etkisi daha byk olacak, btn lkede duyulacakt, oysa bir kamyonun ele geirilmesinde bu sonulara ulamak olanakszd. Dman, karayolunda meydana gelen bir kazada birka l ve yaral olduunu duyuracakt. Geri halk, kukuyla karlayacakt byle bir haberi, ama yine de Sierra'da gerek sava gcmze ilikin veri olmayacakt bu eylem. Bununla birlikte, koullar uygun olduunda, bir askeri kamyon ele geirme fikri, bir kenara atlmamalyd, ama mcadelemizin arlk noktasn oluturmamalyd bu plan. Bugn, Fidel'in El vero eylemine karar vermesine karn, benim ikna olmadm bu tartmadan yllar sonra, Fidel'in deerlendirmesinin doru olduunu sylemeliyim. Blgeden kamyonla geen bir dman devriyesine kar girieceimiz tek bir eylem, bizim amzdan verimli olmayacakt. Ne var ki o dnemde, mcadele hrsyla o kadar doluyduk ki, sabrszca en etkili biimde harekete gemek istiyorduk. Belki de, daha uzaktaki hedefleri grebilecek uzak grllkte deildik. Bu tartmadan sonra, El vero eyleminin son hazrlklarna giritik. [sayfa 97]

15|

EL UVERO ARPIMASI 28 MAYIS 1957

Saldr hedefimizi saptadktan sonra, bunun nasl yaplacan da tam olarak kararlatrmamz gerekiyordu. zmek zorunda olduumuz bir sr nemli sorun vard. rnein, orada slenmi asker says neydi, ka nbeti vard, kullandklar haberleme sistemi nasld, hangi yollar oraya kyordu, sivil halk ne durumdayd ve blgeye ne ekilde yaylmt, vs. Btn bu sorunlar zmede companero Cardero bize mkemmel biimde yararl oldu. Bugn devrimci orduda binba olan Cardero, yanlmyorsam, kereste fabrikasnn yneticisinin damadyd. Ordunun, bizim buralarda bulunduumuzdan az ok bilgisi olduunu sezinliyorduk, nk stlerinde ordu kimlii bulunan iki muhbir ele geirilmiti. Adamlar kendilerinin Casillas tarafndan, direni ordusunun yerini ve toplanma noktalarn renmek iin gnderildiklerini itiraf ettiler. Balanmalar iin yalvaran adamlarn sunduklar grnt itici ama ayn zamanda acklyd, ama o zorlu anlarda, sava yasalar gz ard edilemezdi; iki casus ertesi gn idam edildiler. [sayfa 99] Ayn gn, 27 Mays'ta btn subaylar genel kurmayda toplandlar. Fidel, nmzdeki krksekiz saat iinde bir arpmaya gireceimizi, bu nedenle adamlarmz ve silahlarmz hazrlayarak yrye hazr beklememizi bildirdi. O toplantda kesin talimatlar almamtk henz. El vero ssnn btn giri klarn ve oraya alan yollar ok iyi bilen Caldero, bize klavuzluk yapacakt. O gece harekete getik. 16 kilometrelik uzun bir yryt, neyse ki, Babun irketi tarafndan, fabrikalar iin zel olarak yaptrlan yollardan yryorduk. Yine de yrymz sekiz saat srd, nk aldmz zel nlemler hzmz drmt. Tehlike blgesine yaklatka bu nlemler daha da gerekli oluyordu. Sonunda, saldr iin emir verildi. Grevimizin ne olduunu anlamakta zorlanmadk; nbeti kulelerini ele geirecek ve ahaptan yaplm garnizonu iddetli bir kurun yamuruna tutacaktk. Garnizonun, etrafa serpitirilmi tahta barikatlardan baka nemli savunma noktalar olmadn biliyorduk. En gl noktalarsa, ilerinde ya da drt askerin bulunduu, garnizonun evresine stratejik yerlere yerletirilmi nbeti kuleleriydi. Garnizon bir tepenin eteinde kurulmutu. Sava ynetecek olan kurmaymz buraya yerleecekti. Binaya, yakndaki ormann allar arasna gizlenerek, birka metre kalncaya dek yaklalabilirdi. Kadn ve ocuklarn bulunduu yerleim blgesine ate etmemiz kesin olarak yasaklanmt. Saldrdan haberli olmasna karn kuku ekmemek iin yerinden ayrlmayan kereste fabrikas yneticisinin kars da burada oturuyordu. Saldr yerine geldiimiz anda en byk kaygmz sivil halkt. El vero garnizonu, deniz kysnda olduu iin, ynden saldrarak kuatabilirdik. Peladero'dan gelen zaman zaman bizim de kullandmz kydaki yolu denetleyen nbeti kulesine Jorge Sotus ve Garcia Guillermo'nun komutasndaki takmlar saldracakt. Almeida'nn grevi, dan karsndaki (yaklak kuzeye den) kuleyi tasfiye etmekti. Fidel, [sayfa 100] garnizona bakan tepede bulunacakt. Raul ise cepheden saldracakt. Makineli tfeim ve yardmclarmla bana, ara bir yerde mevzilenmek grevi verildi. Plana gre Camilo ve Almeijeira nden, Raul ile benim mevzilerimizin arasndan saldrya geeceklerdi. Fakat karanlkta ynlerini ararak benim samdan hcuma kalkacaklar yerde solumdan

kalktlar. Crescencio Perez takmyla, El vero'dan Chivirico'ya giden yolda ilerleyerek buradan gelebilecek herhangi bir takviyeyi engelleyecekti. Yaptmz ani saldr nedeniyle eylemin ksa srede biteceini sanmtk; oysa dakikalar geiyor ve biz, bir trl askerlere stnlk salayamyorduk. Haberler, klavuzlarmz Cardero ve Eligio Mendoza adl, blgeyi tanyan biri tarafndan getirilip gtrlyordu. afan skmeye balayacan haber veren alacakaranl fark ediyorduk; gnn masna az kalmt. Fakat biz hl, nbeti kulelerini ele geirebileceimiz konumlara yaklaamamtk. Jorge Sotus bulunduu mevziden, kendisine hedef olarak verilen noktay kontrol altda tutamadn bildirdi, fakat mevziyi deitirmek iin artk ok geti. Fidel drbnl tfeiyle atee balaynca, ata garnizondan verilen karlk sonucu, garnizonun yerini seebilmitik. Konumum biraz ykseke bir yerde olduundan ok iyi grebiliyordum; bununla birlikte, hedef olduka uzakta bulunduundan, daha iyi mevzi alabilmek iin, yaklamak zorundaydk. Herkes ilerliyordu. Almeida, kk garnizonun giriinin bir blmn savunan nbetilere doru hareket etti. Sol yanmda Camilo'nun beresini grdm; fransz lejyonerleri gibi, beresinin altndan ensesine doru bir mendil sarktmt, ama beresinde hareketimizin iareti grlyordu. Her taraftan atlan kurunlar arasnda ilerliyor, bu arada, bu tr bir savan gerektirdii btn nlemleri alyorduk. Kk takmmza, dahil olduklar birliklerden kopmu savalar da katlmt; "Bomba"[41] diye anlan Pilon'lu bir [sayfa 101] companero, companero Mario Lealve Acuna yeni katlanlar arasndayd ve neredeyse yeni bir sava birlii oluturmulard. Direni iddetlenmi, biz de dz ve aklk bir alana, varmtk; burada ilerlerken saysz nlem almamz gerekiyordu, nk dman aralksz ve isabetli biimde ate etmekteydi. Bulunduum mevziden, dmann ileri karakolundan elli altm metre uzaklkta, iki askerin ndeki siperden frladn grdm. Ate ettim, fakat ikisi de bizim iin dokunulmaz olan ky evlerine kap kurtuldular. lerlemeye devam ettik. Dmanla aramzda dar bir arazi paras kalmt ve ortalkta gizlenebilecek tek bir ot bile yoktu; kurunlar slk alarak geiyordu her yanmzdan. Bu anda, savan tam ortasnda, yan bamda bir inleme ve birka haykr duydum. Yaral bir dman askeri olduunu sandm iin, srnerek ilerledim ve onu teslim olmaya ardm. Gel gr ki duyduum ses, bandan yara alm companero Leal'indi; kurun bann yanndan girmi ve kmt. Kendinden geen Leal'in vcudunun bir taraf da fel olmutu; hangi tarafyd imdi anmsamyorum. Yanmda kullanabileceim hibir ey yoktu, bu yzden cebimdeki bir kat parasyla yaralarn stn rttm. Biz saldrya devam ederken Joel glesias da onun banda kald. Ksa sre sonra da Acuna yaraland. lerlememizi srdrmeksizin arpyorduk. nmzde, olduka iyi kazlm siperler vard, ateimize buradan karlk veriyorlard. Cesaretimizi yeniden toplayp, garnizonu bir yldrm basknla -bu direnii krmann tek yoluydu- ele geirmeye karar vererek uygulamaya geince, garnizon teslim oldu. Bunlar anlatmak birka dakika sryor, fakat ilk kurundan, garnizonu teslim alncaya kadar iki saat krkbe dakika gemiti. Sol yanmda nclerden bir ksm companero -sanrm Victor Mora ve dierleriydi- son direnite bulunan birok askeri tutsak etmilerdi. Bizim karmzdaki ahap siperden dar kan bir asker de hareketleriyle silahn teslim etmek istediini anlatt bize. Artk her taraftan teslim olduklarn [sayfa 102] bildiren sesler geliyordu. Hzla garnizona yaklatmzda bir makineli tfek salvosu duyuldu. Daha sonra, Temen Nano Diaz'n bu ate sonucu ldn rendim. Benim makineli tfeimin ateinden kaan iki askeri ve doktorla asistanlarn tutsak aldmz kye kadar geldik. Ak sal, sakin bir adam olan doktorun daha sonraki yaam hakknda bilgim yok; bugn devrime katkda bulunup bulunmadn bilmiyorum. Ama o gnlere ilikin ilgin bir anm vardr onunla: Tp alannda hibir zaman derin bilgim olmad. Ayrca, o an ok sayda yaral vard ve benim temel grevim yarallarla ilgilenmek deildi. Fakat, yarallar askeri doktora teslim etmek istediimde, ka yanda olduumu ve okulu ne zaman bitirdiimi sordu. Okulu bitireli birka yl olduunu syleyince ak ak yle dedi bana: "Bak delikanl, bunlarla sen ilgilensen daha iyi olur, nk ben yeni mezun oldum, deneyimim ok az." Deneyimsizlii ve tutsak olarak iinde bulunduu durumdan kaynaklanan korkusu sonucu, en temel tp bilgilerini bile unutmutu. Bir kez daha silah brakp doktor nln giymem gerekiyordu. Gerekte, sadece elimi ykamamdan ibaretti bu deiiklik. En kanl arpmalardan biri olan El vero arpmasndan sonra verileri bir araya topladk. Bu, imdiye kadar, benim katlmm temelinde, benim amdan anlatlann dnda, arpmann genel bir grntsn vermektedir. arpma aa yukar yle olmutu: Fidel ilk atei aarak saldr emrini verince, herkes, saptanm hedeflere doru ilerlemeye balamt. Ordu, genel olarak, bakomutanmzn sava ynettii tepeyi hedefleyen iddetli bir kurun yamuruyla karlk veriyordu. Harekat baladktan birka dakika sonra, Julito Diaz, Fidel'in yan banda dt; kurun bana isabet etmiti. Dakikalar geiyor, direni iddetleniyor, oysa biz hedeflerimiz iin henz tehlike yaratamyorduk. Merkezde en nemli grev Almeida'nnd; garnizona cepheden saldracak olan kendisinin ve Raul'un takmnn ilerleyebilmesi iin, nbeti kulelerini, her ne pahasna olursa olsun yok edecekti.[sayfa 103] Companerolarn anlattna gre, klavuzumuz Eligio Mendoza, tfeini alp arpmaya atlmt; batl inanl biri olan Mendoza, bir "aziz" tarafndan korunduuna inanmaktayd. Ona dikkatli olmas sylendiinde, kmseyici bir tavrla, kendisini "azizinin" her eye kar koruyacan belirtmiti. Ama birka dakika sonra szcn tam anlamyla vcudunu paralayan bir kurunla can vermekten kurtulamad. ok iyi siperlenmi dman birlikleri, birok kayp verdirterek bizi geriye pskrtt. Merkezden ilerlemek ok gt. Peladero'dan gelen yol blmnde ise Jorge Sotus, El Policia [42] diye anlan bir yardmcsyla, hedefe yandan saldrmay denemiti. Ne var ki El Policia, dman tarafndan hemen ldrld ve Sotus, cann kurtarmak iin, deniz tarafndan geri ekildi. Bu andan sonra da pratik olarak arpmaya katlmad. Sotus'un takmndan bakalar da ilerlemeyi denemiler, fakat onlar da geri pskrtlmlerdi; bir kyl olan, yanlmyorsam Vega adl bir companero lm, Manals cierinden;

Quike Escalona ise kolundan, elinden ve kalasndan olmak zere, yerinden yaralanmt. Ktklerin arkasna siperlenmi olan dman, kk birliimizin ar kayplar vermesine neden olan bir makineli tfek ve yar otomatik silahlarla ate ediyordu. Almeida son saldr emrini verdi; karsndaki dman, her ne pahasna olursa olsun yenilgiye uratmak amacndayd. Cilleros, Maceo, Hermesi Leyva, Pena ve Almeida bu saldrda yaralandlar. Almeida sol bacandan ve omzundan yaralanm, companero Moll ise ldrlmt. Fakat her eye karn, bu saldr sonucu dman yenilgiye uram ve garnizona giden yol almt. Guillermo Garcia'nn dier yandan at isabetli makineli tfek atei, garnizonu savunan askeri saf d brakmt. Kamaya alan drdnc asker de kaarken vuruldu. Takm ikiye ayrlm olan Raul ise, hzla garnizona ilerledi. Yzba Guillermo Garcia ve yzba Almeida, savan sonucunu belirlemilerdi, her ikisi de kendilerine verilen hedefleri yok ederek, [sayfa 104] son saldrnn yaplmasna olanak saladlar. Yzba Guillermo Garcia ile birlikte arpmaya cesurca katlan Luis Crespo'dan da szedilmeli; Crespo kurmay heyetin bulunduu yerden inmi ve saldrya dorudan katlmt. Dmann direniinin zld ve beyaz bayrak eken garnizonu ele geireceimiz anda, byk olaslkla bizim adamlarmzdan biri, bir el ate etti. Bu atee garnizondan bir yaylm atele karlk verildi ve kurunlardan biri Nano Diaz'n bana isabet etti. Nano Diaz'n makineli tfei, bu ana kadar, dman saflarnda ok etkili olmutu. Makineli tfei tutukluk yapt iin Crescencio'nun takmysa arpmaya hemen hemen hi katlmamt. Ona Ghivirico yolunu tutma grevi verildi ve kamaya alan birka asker de bu yolda tutsak edildi. arpma iki saat krkbe dakika srm ve alan youn atee karn, sivillerden hi yaralanan olmamt. Savan bilanosunu karnca u tabloyla karlatk: Bizden alt companero lmt. Bunlar, Moll, Nano Diaz, Vega, El Policia, Julito Diaz ve Eligio Mendoza'yd. Leal ve Cilleros ok ar yaralyd. Omzundan yaralanan Maceo, gsn syran bir kurunla yaralanan Hermes Leyva, sol kolu ve bacandan yaral Almeida, sa kolu ve sa elinden yaralanan Quike Escalona, cierinden yaralanan -ar deildi- Manals, dizinden yaralanan Pena ve sol kolundan yaralanan Manuel Acuna, ar olmamakla birlikte durumlar ciddi arkadalard. Toplam onbe companero sava d braklmt. Dmann ondokuz yarals, ondrt ls vard. Ondrt dman askeri tutsak edilmi, alts da kamt. Toplam olarak elli kiiden oluan dman gc, yaralandktan sonra beyaz bayrak eken bir temenin komutas altnda bulunuyordu. Bizim seksen, dmannsa elli askeri olmak zere toplam yzotuz kiinin arpmaya katld gz nne alnrsa iki saatin biraz zerinde bir sre iinde, bunlarn otuzsekiz'inin, yani drtte birden fazlasnn, sava d kald ortaya kar. [sayfa 105] Bu, ate altnda korunmasz ilerleyen adamlarn, kendilerini savunurken fazla siper olanana sahip olmayan adamlara kar yapt bir saldryd. ki tarafn da byk cesaret gsterdii kabul edilmelidir. Ayrca, bu zafer bizim iin, gerilla birliimizin rtn ispat ettiinin kantyd. Bu arpmadan sonra moralimiz olaanst ykseldi. Kararllmz ve zafere olan inancmz da artt. Geri nmzdeki aylar kat bir snav dnemi olacakt bizim iin, ne var ki biz, dman yenilgiye uratmann gizini biliyorduk artk. Bu eylem, dmann daha byk birliklerinin slendii karargahlara uzak, kk garnizonlarn, kaderini belirledi ve buralar, ksa sre iinde, dman tarafndan boaltld. arpmann ilk kurunlarndan biri telefon tesisatna isabet etmi ve Santiago'yla haberleme kesilmiti. Yalnzca bir uak, arpma alannn zerinden bir-iki kez gemi, fakat dman hava kuvvetlerine ait uaklar grnmemiti; saatler sonra, keif uaklar biz daa ktmzda gelmiti. Garnizona atmz atein ne kadar youn olduunu, ondrt lden baka, garnizonda bulunan, askerlere ait papaann lmesi de gstermektedir. Bu hayvanlarn ne kadar kk olduklar dnlrse, tahta binaya yaan kurun yamurunun, ne kadar iddetli olduu anlalabilir. Doktorluk mesleini yeniden ele alm, beni etkileyen baz eyler yaamama neden oldu. Yaras ok tehlikeli olduu iin ilk Cilleros'la ilgilendim. Sa kolunu delip geen bir kurun cierine girdikten sonra, grne baklrsa omurgasna saplanp iki bacann fel olmasna yol amt. Durumu ok ciddiydi, yapabileceim tek eyi yapp ar dindirici ila verdim, sonra da daha rahat nefes almasn salamak iin, gs kafesini iyice sardm. O koullarda Cilleros'un hayatn kurtarabilmek iin yapabileceimiz tek ey, iki yaralmz brakp, karlnda ondrt tutsak askeri yanmzda gtrmekti. Leal ve Cilleros'u dmann himayesine brakm ve garnizon doktorundan korunacaklarna eref sz almtk. Cilleros'a durumu anlatp, byle anlarda sylenen szlerle avuttum. [sayfa 106] O anda, btn szcklerden daha fazla anlam olan ve her eyin bittiini ifade eden bir glmsemeyle karlad beni. Biz de biliyorduk, Cilleros iin her eyin bittiini. Alnndan perek veda etmek istedim ona, fakat zellikle benim byle yapmam, onun iin leceinin onaylanmas anlamna gelecekti. Grevim, durumunun ok kt olduunu belli ederek, son anlarnda ona daha fazla ac vermemi engelledi. Dmann elinde kalan iki savaya, ok byk bir sevgi ve ok byk bir acyla veda ettim. Birliimizde lmeyi yeleyeceklerini syleyerek yalvardlar, ne var ki, hayatlarn kurtarmak iin son ana kadar uramak da bizim grevimizdi. Bu iki companero, Batista ordusundan kader yoldalar ondrt yaralyla birlikte orada kaldlar, dman yarallarn bakmn da, elimizden geldiince, bilimsel bir titizlikle yapmtk. ki companeromuz da dman tarafndan iyi bakld, fakat Cilleros, Santiago'ya bile varamadan lmt. Dier yaralmz kurtulmutu; savan geri kalan ksmn sla de Pinos'da tutsak olarak geiren bu companero, bugn bile devrimci savamzn bu nemli olaynn iyilemez izlerini tamaktadr. Babun'lara ait bir kamyonu her trl malzemeyle, zellikle ilala doldurduktan sonra, dadaki snamza doru harekete getik. Yarallar tedavi etmek ve llerimizi gmmek iin, bir an nce ulamamz gerekiyordu daa. llerimizi bir yol dnemecinde gmdk. Dmann youn biimde izimizi

sreceini varsaydmz iin, yryebilecek durumda olanlarn, dman askerlerini bu blgeden uzaklatrmak iin harekete gemeleri kararlatrld. Ben yarallarn yannda kalacaktm; yarallarn tanmas iin ulam olanaklar, gizlenecek yer ve birka yardmc bulacaktm. Ayrca Lopez yarallara gerektii gibi bakabilmem iin, ila salamak amacyla gerekli balantlar kuracakt. [sayfa 107] Sadece istatistik merakm yznden, anlatclarn arpma srasnda ldrdklerini syledikleri dman askerlerini not ettim; ortaya kan say arpan iki tarafn toplam saysndan daha fazlayd. nsanlarn hayal gc iliyordu. Yaadmz bu deney ve benzeri baka deneyler, bize, verilen bilgilerin birok kii tarafndan dorulanmas gerektiini aka gsterdi. Hatta, gerekten dmann kayp listesine yazabilmemiz iin, len askerlerin giysisinden bir para isteyecek kadar bu titizlii abarttk. nk direni ordusunun haberlerinde geree uygun bilgiler vermek ve companerolarn gereklere sk skya bal kalmalar ve geici yararlar iin, gereklerden sapmamalarn salamak, her zaman nemli bir konu olmutur bizim iin. Ertesi sabah bize zntyle veda eden muzaffer ordumuz harekete geti. Benim yanmda yardmclarm Joel Iglesias ve Onate, Sinecio Torres adl bir klavuz ve bugn devrimci orduda binba olan Vilo Acuna kald; Vilo Acuna yaral amcasnn yannda kalmak istemiti. [sayfa 108]

16|

YARALILARIN BAKIMI

El Uvero arpmasnn ertesi gn, uaklar, gn rken keif uular yapmaya balad. Vedalaarak bizden ayrlan gerilla kolu yrye getikten sonra, ormanda olduumuzu belli edecek izleri ortadan kaldrdk. Kamyonlar iin yaplm bir yoldan sadece birka yz metre uzakta, saklanacamz bir yer bulup oraya gitmemizde bize yardm edecek olan Lopez'i bekliyorduk. Almeida ve Pena, yryemeyecek durumdaydlar. Quike Escalona, cierinden yaral olduu iin yrmesini istemediim Manals, Manuel Acuna, Hermes Leyva ve Maceo da yaralyd. Bu , yardma gerek duymakszn yryebiliyorlard. Yarallarn korunmas, bakm ve tanmas iin, Vilo Acuna, klavuz Sinecio Torres, Joel Iglesias, Alejandro Onate ve ben vardk. Gne doduktan sonra bir haberci gelerek Enrique Lopez'in hastalanan ocuunu Santiago'ya gtrecei iin, bize yardm edemeyeceini bildirdi. Lopez, yardm etmeleri iin baz gnlller gndereceini sylemiti ama, szn ettii gnlller hibir zaman gelmedi [sayfa 109]. Durum ktyd, nk Quike Escalona'nn yaralar iltihaplanmt. Manals'n yarasnn ne kadar ciddi olduunu da anlayamamtm. Yaknmzdaki yollar aratrdk; dman askerleri yoktu ortalkta. Yarallar -drt kilometre tede, sahipleri tarafndan terkedilmi ve birok tavuun bulunduu bir kulbeye tamaya karar verdik. lk gn bize kereste fabrikasnda alan iki ii yardm etti; yarallar hamaklarda tamak olduka yorucu bir iti. Ertesi sabah, gn rken, ok sayda tavuu silip sprerek karnmz iyice doyurduktan sonra buray hzla terk ettik, nk saldrnn ardndan, bir gn boyunca ayn yerde kalmtk; dman askerlerinin gelebilecei karayoluna yakn bir yerdi buras stelik. Babun irketinin, ormanclk iin atrd bu yollardan biri, tam da bizim bulunduumuz yerde son buluyordu. Hareket yeteneine sahip az saydaki adammzla, o gn, ksa olmasna karn, ok zorunlu bir yry yaptk: Arroya del ndio adnda bir derenin akt olduka derin bir vadiye inmek istiyorduk; daha sonra, dar bir patikadan yryerek srael adnda bir kylnn kars ve kaynbiraderiyle oturduu yoksul tahta kulbeye ulaacaktk. Companerolar bylesine kayalk bir arazide tamann gerekten zor olmasna karn, bunu baardk. Kulbede oturanlar, yarallarmzn uyuyabilmeleri iin, kendi yataklarn braktlar bize. Kt durumda olan, tayamayacamz baz silahlar kamp yerlerimizde saklamtk. Ayrca, son savata ele geirdiimiz pek fazla deeri olmayan ok sayda malzemeyi de, yarallarmzn tanmas gletike, yry srasnda attk. Kaldmz her kulbede bu malzemelerden bazlarn unutarak iz brakyorduk. O nedenle, yeterince zamanmz olduundan, izlerimizi ortadan kaldrmak iin, son kamp yerimizi iyice gzden geirme karar aldk; gvenliimiz buna balyd nk. Klavuzumuz Sinecio da, Peladero nehri dolaylarnda oturan birka tandm bulmak iin gitmiti. Ksa sre sonra, Acuna ve Joel glesias, dan teki tarafndan yabanc sesler duyduklarn bildirdiler. Gerekten, [sayfa 110] ok zor koullar altnda savaacamz saatin geldiini dndk; bize emanet edilen bu yarallar lnceye kadar savunmak grevimizdi. Askerlerle kulbeden olanaklar elverdiince uzakta bir yerde karlamak iin ilerledik. Yolda grdmz izler bu kiilerin yalnayak olduunu gsteriyordu; buysa olduka garip bir durumdu. Bu izlerden dmann da ayn ynde yrdn anladk. Byk bir dikkatle yaklanca kalabalk bir grubun kaygszca konutuunu duyduk. Thomson makineli tfeimi doldurduktan sonra, Vilos ve Joel'le birlikte, bu gruba baskn yaptk. Bunlar, El Uvero'da tutsak ettiimiz askerlerdi; Fidel tarafndan serbest braklmlar ve ormandan kmak iin bir yol aryorlard. lerinden bazlar yalnayakt. Bitkin dm yal bir onba, ksk bir sesle, dalar bu kadar iyi tandmz iin bize gpta ettiini syledi. Yrylerini klavuz olmakszn srdren bu askerlerin yannda sadece Fidel tarafndan imzalanm bir gei belgesi bulunuyordu. Bizim tarafmzdan bir kez daha baskna uramalarnn yaratt etkiden yararlanarak, bir daha ormana girmemeleri iin onlar uyardk.

Kent insanlar olarak da yaamnn zorluklarna gs germeyi becerememi, bu zorluklarn stesinden nasl gelebileceklerini bilememilerdi. Tavuk yediimiz kulbenin bulunduu akla kp, onlara, kendilerini kyya ulatracak yolu gsterdik, ne var ki, daha nce, ormann bizim blgemiz olduunu, keif kolumuzun- basit bir keif kolu gibi grnyorduk- etrafta yabanclar olduunu bu blgedeki askeri kuvvetlerimize bildireceini iyice anlattk. Bununla birlikte, yapacamz en akllca i, blgeden olanaklar elverdiince abuk uzaklamakt. O geceyi konuksever kulbede geirip, afak skerken ormana daldk. Kulbenin sahiplerini yarallar iin birka tavuk bulmakla grevlendirmitik. Btn gn bu iftin dnmesini bekledik, fakat hi kimse gelmedi. Daha sonralar, bu kar-kocann kulbede yakalandklarn, ayrca dman askerlerinin, onlar, klavuz olarak kullandklarn ve bir gn nce kampmzn bulunduu yere geldiklerini rendik. [sayfa 111] Srekli dikkatli olduumuz iin, kimsenin ani basknna uramazdk, ama iinde bulunduumuz koullarda, girieceimiz bir arpmann sonularn nceden bilmek olanakszd. Gece karanl kmeden nce Sinecio geldi, yannda gnll vard. Bunlar, ad Feliciano olan yal bir adamla, daha sonra devrimci orduda grev alacak olan Banderas ve srael Pardo'ydu. Banderas, Jige'deki arpmalarda ldnde temendi. Byk bir devrimci ailenin en yals olan srael Pardo ise bugn yzbadr. Bu companerolar, yarallarn tehlikeli blgenin te tarafna tanmasnda bize yardmc oldular. Ben Sinecio ile birlikte, gece saatlerine kadar, yiyecek bir eyler getirecek kar-kocay bekledim. Kar-koca tutuklandklar iin elbette gelemezlerdi; herhangi bir ihbardan ekindiimiz iin, yerletiimiz yeni kulbeyi de terk etmek karar aldk. Son derece sade olan akam yemeimiz evreden topladmz baz kklerden oluuyordu. Ertesi gn, Granma karmasndan alt ay sonra, yrymze yine erken baladk. Bu yryler yorucuydu, ama dalarda dolamaya alkn insanlar iin, inanlmaz derecede ksayd. Dadaki zor koullar altnda yarallar, ar ktklere bal hamaklarda tamak gerekiyordu, oysa bizim tama olanaklarmz yalnzca bir yaral iin yeterliydi. Hamak ktkleri tayann omuzlarn szcn tam anlamyla paralyordu; bu durumda her on, ya da onbe dakikada bir tayanlar deitirmek zorunluydu. Bu koullarda bir yaralnn tanmas iin sekiz kiiye ihtiya vard. Ben Almeida'nn yanndaydm; biraz bana dayanarak, biraz z gcyle srklyordu kendisini. ok ar, neredeyse aalara tutunarak yryorduk. Sonunda srael, ormanda bir kestirme yol buldu ve tayclar Almeida'y almak iin geldiler. Bu srada balayan iddetli bir yamur Pardos'un evine varmamz geciktirmi, eve ancak karanlk bastktan sonra ulaabilmitik. Drt kilometrelik ksa bir yolu oniki saatte almtk. Bu, saatte bir kilometre kat ettiimiz anlamna gelir. [sayfa 112] O gnlerde Sinecio Torres kk birliimizin en vazgeilmez adamyd; blgedeki yollar ve insanlar tanyor, bize her adan yardmc oluyordu. ki gn sonra, Manals'n tedavi olmak iin. Santiago'ya gitmesini de o salad. Yaralar iltihaplanan Quike Escalona'nn da gidebilmesi iin gerekli nlemleri almtk. Bu gnlerde birbirleriyle elien haberler alyorduk; bazen Celia Sanchez'in yakalandn, bazen de ldrldn duyuyorduk. Ordunun devriye kollarndan birinin, compenero Hermes Caldero'yu tutsak ald yolunda sylentiler de dolayordu ortalkta. Bu tyler rpertici haberlere inansak m, inanmasak m bilemiyorduk. Balantmz salayan tek tandmz gvenilir kii Celia'yd; tutuklanmas, bizim her eyden tecrit olmamz anlamna gelecekti. Neyse ki Celia'ya ilikin haberlerin doru olmad ortaya kt. Hermes Caldero ise gerekten tutuklanmt; Caldero, diktatrln zindanlarnda ektii eziyetten mucize eseri olarak sa kabildi. Bir byk iftlik sahibinin yannda alan ve bizimle ibirlii yapan David, Peladero nehrinin kysnda yayordu. David bizim iin bir inek kesmiti, eti bulunduumuz yere tayacaktk. Nehir kysnda kesilip paralanan hayvann etini tamak iin, Israel Pardo komutasnda bir grubu, ardndan da Banderas'n komuta ettii bir baka grubu gnderdim. Olduka disiplinsiz olan Banderas, grevini yapmam, etler yalnzca tekiler tarafndan tand iin, tama ii btn gece srmt. Almeida yaral olduundan bu kk birlie ben komuta ediyordum. Sorumluluumun bilincinde olarak, tavrn deitirmezse bizim iin artk bir sava deil, sempatizan olacan bildirdim. Banderas gerekten de deiti. Disiplin sz konusu olduunda, geri hibir zaman rnek bir sava olmad, fakat o, geni ufka sahip, saf ve temiz ruhlu, atlgan adamlardan biriydi. Bu tr insanlar, devrimin yaratt sarsntyla gerekleri grmeye balamlard. Ormanlk dadan kazand kk toprak parasn ekip biiyordu; aalarla ve toprakla uramak onda gerekten tutkuydu. [sayfa 113] Yoksul bir kulbede, iki kk domuz ve bir kk kpekle birlikte yayordu; domuzlarn ikisine de ad koymutu. Bir gn bana kendisini terk eden karsyla iki ocuunun resmini gsterdi; Santiago'da yayorlard. Devrimden sonra, dan neredeyse tepesinde bulunan bu verimsiz topra brakp, daha iyi rn alaca baka yerlere gideceini anlatt. Ona kooperatiflerden sz ettim, ama doru drst bir ey anlamad. Kendi topran, kendi gcyle, kendi hesabna ilemek istiyordu. Giderek, topra toplu olarak ilemenin daha iyi olduuna, kendisinin yapt ii makinelerin daha etkili biimde yapabileceine ikna oldu. Banderas yaasayd, bugn tarmsal retimde mkemmel bir ii olurdu. Sierra'da okuma yazma bilgisini gelitirerek gelecee hazrlanyordu. Aydnlanm bir kyl olan Banderas, tarihin yazlmasna katkda bulunmann deerini anlamt. Santiago'ya gidecei iin, oradan alp getirecei ihtiyacmz olan nemli eyleri yazp vermemizi isteyen kahya David'le, bir gn uzun uzun konutum. Patronuna bal ve kylleri kmseyen tipik bir kahyayd; bir rkyd. Buna karn bizimle ilikisini renen ordu tarafndan yakalanm ve ar ikence grmt. Birdenbire geri dndnde -ok armtk, nk ldn sanyorduk- ilk kaygs, bizi, kendisinin konumadna ikna etmek olmutu. David, bugn Kba'da m yayor, yoksa devrim

tarafndan mlkszletirilen patronlarnn peinden mi gitti, bilmiyorum. O zamanlar, o kendisinin ve kendi dnyasnn da dahil olacan dnememesine karn, bir deiimin zorunlu olduunu ve bu deiimi kesinlikle gerekletirmek gerektiini duyan bir adamd. Devrim, bu basit insanlarn iten abalaryla gerekletirilmitir. Bizim grevimiz, insanlarda iyi olan, soylu olan yan gelitirmek ve her insan devrimci haline getirmektir. Derinlemesine bir kavraytan yoksun, ayn zamanda karlksz ve kr fedakarlklar sayesinde gereklemitir devrim. Devrimin baarlarn gren bizler, yar yolda kalanlar da dnmek ve gelecekte bu gibilerin az olmas iin almakla grevliyiz. [sayfa 114]

17|

DN

1957 Haziran'nn tamamn, El Uvero arpmasnda yaralanan yoldalarn bakmyla geirdik. Ayrca, Fidel'in gerilla koluna katlacak kk birliimizi rgtledik. D dnyayla ilikimizi kahya David salyordu; nerileri, verdii gerekli bilgiler ve bulduu yiyecekler durumumuzu kolaylatrmaktayd. O gnlerde henz, sava sonrasnda Beaton'lar tarafndan ldrlen Pancho Tamayo'nun paha biilmez yardmlarndan yoksunduk. Blgede oturan yal kyllerden biri olan Tamayo, daha sonra bizimle ilikiye gemi ve balant adammz olarak almt. Sinecio'da devrimci moral eksikliinin baz belirtileri grlmeye balamt. Hareketimize ait paralarla iiyor, sarho olduktan sonra da boboazlk ediyordu. Artk verilen grevleri de yerine getirmiyordu. Bir keresinde yannda, silahsz onbir companero getirdi. Silahsz katlmlar engellemek istiyorduk, ancak gerillaya katlm, btn olanaklar zorlanarak gerekletiriliyordu. Yerimizi bilen kyller, durmadan gerillaya katlmak isteyen yeni companerolar getiriyorlard. Bizim [sayfa 115] tarafmzdan kurulan kk gerilla kolunda sava says hi pe pee krkn altnda olmad, fakat ayrlmalar da srekliydi, bunlardan bazlar bizim onaymzla, bazlarysa, kar kmamza karn gerekleiyordu. O nedenle kk birliimizin says 25-30 kiinin stne kamyordu. O gnlerde astmm arlam, ila yokluu nedeniyle, yarallar gibi hareket yeteneim kstlanmt. Hastalm "c-larin" yapraklar ierek hafifletebiliyordum. Sierra'larda kullanlan bu ilac, kentlerden gelecek ila elime geip, yry iin ben de hazr oluncaya kadar kullandm. lalarn gelmesi epeyce gecikti. Sonunda, El vero saldrsndan sonra ie yaramaz diye atlan btn silahlar toplamak iin bir devriye karma karar aldk; bu silahlar yeniden gerilla savanda kullanacaktk. imdi iinde bulunduumuz koullarda, ilerinde, msademe inesi olmayan 30 kalibrelik bir makineli tfek de, bulunan az ok hasarl btn bu silahlar, bizim iin, hazine deerindeydi. Geceyi onlar aramakla geirdik. Sonunda 24 Haziran hareket tarihi olarak saptand. O dnemde grubumuzun bileimi yleydi: yilemeye balayan be yaral, be yardmc, Bayamo'dan gelen yeni on kii, herhangi bir denetleme yapmadan aramza aldmz iki kii ve blge yerlilerinden drt kii. Toplam yirmialt kiiydik. Yry kolunun nnde Vilo Acuna vard; arkasnda, Almeida'nn yaras yeni iyilemeye balad iin benim tarafmdan ynetilen komutanlk birlii geliyordu; en arkada da Maceo ile Pena'nn komutasnda iki manga yer alyordu. Pena o sralar temendi. Maceo ile Vilo ise erdi. Aramzda, rtbesi en yksek olan Yzba Almeida'yd. nmze kan baz kk sorunlar nedeniyle 24 Haziran'da yola kamadk; ya bir klavuz yeni bir savayla gelecei iin, onu beklemek zorunda olduumuzdan, ya da ila ve yiyecek maddelerinin yklenecei sylendiinden. Yal Tamayo haber, konserve ve giyecek tamak iin gelip-gidiliyordu. Bir miktar yiyecek maddesi depolamak amacyla bir maara aramamz gerekti; Santiago'yla [sayfa 116] en sonunda iliki kurulabilmi ve David, olduka byk miktarda ykle dnmt. yileme dneminde bulunan hastalarla acemilerden oluan birliin, bu kadar yk tamas olanakszd. 26 Haziran'da ilk kez di doktoru olarak sahneye ktm, ne var ki bana Sierra'da alak gnll biimde "di skc" dediler. Bugn orduda yzba olan srael Pardo, benim ilk kurbanmd; elimden iyi kurtuldu saylr. kinci kurban Joe glesias oldu; kpek diini skmek iin aznda dinamit patlatmak gerekiyordu. Joe'nin dii savan sonuna kadar aznda kald, nk ekme uralarm sonu vermemiti. Son derece az olan bilgime ek olarak, uyuturucu madde de ok azd. O nedenle, narkoz konusunda ok cimriydim; ou kez "psikolojik narkoz" yntemini kullanyor, kendilerine verdiim eziyetten yaknan adamlara ar szler syleyip baryordum. Harekete geeceimiz kesinletikten sonra, bazlar kararszlklarn belli ettiler ve katlar, ama onlarn yerini yenileri almt. Tamayo, drt kiiden oluan yeni bir grup daha getirmiti. Bu grupta, Felix Mendoza da vard. Yannda bir tfekle gelen Mendoza, bir arkadayla birlikte ordunun saldrsna uradklarn, arkadann tutsak edildiini, kendisininse, kayalklara gizlenerek ordunun elinden kurtulduunu anlatt. Daha sonralar, Mendoza'nn szn ettii "ordu'nun Lalo Sardinas'n komutasndaki devriye kolu olduu ortaya kt. Fidel'in birliine katlan Lalo bu companerolarla karlamt. Bugn devrimci orduda binba olan Evelio Saborit de, o gnlerde aramza katld. Felix Mendoza ve grubunun birliimize katlmasyla saymz otuzaltya km, fakat ertesi gn, kii ayrlmt. Sonra yine dokuz kiinin katlmasyla otuzbe kii olmutuk. Bununla birlikte, yrye baladktan sonra saymz yine dt. Peladero yamalarna, her gn ok az yryerek trmanyorduk.

[sayfa

117]

Radyodan rendiimize gre, btn ada zorbalklara sahne olmaktayd. 1 Eyllde, Frank'n kardei Josue Pais'n, birka yoldayla birlikte, Santiago'da meydana gelen atmalarda ldrldn duyduk. Gnlk yrylerimiz ksa olduu halde, birliimizde ylgnlk ba gstermiti; yeni katlan bazlar "kentte yararl grevler almak" iin ayrlma izni istediler. La Botella tepesinden inerken, Benito Moran'n Sierra'nn bu blmndeki kayalklara yapm gibi duran yoksul evine vardk; bizi iyi karlad. Bu eve varmadan az nce adamlar toplayp, byk tehlike anlarna yaklatmz, yaknlarda bir ordunun bulunduunu, uzun sre yryp, belki de gnlerce yiyecek bir ey bulamayacamz anlattm. Bu koullara dayanamayacak olanlarn bunu imdi bildirmelerini syledim. zsaygs olan bazlar, korkularn aka ifade edip gideceklerini akladlar. Chico adl biriyse, bir grup adna, lnceye kadar kalacaklar ynnde gvence verdi; konuurken ses tonundan olaanst inanml ve kararll anlalyordu. Benito Mora'nn evini terk edip geceyi geirmek iin kk bir derenin kysnda kamp kurduumuzda, bu grubun, gerilla birliinden ayrlmak isteini bildirmesine nasl armayalm? Gitmelerine izin verdik ve dereye alayc bir ad takarak "lm Deresi" dedik, nk Chico ve arkadalarnn byk kararll buraya kadar yetebilmiti ancak. Biz Sierra'y terk edene dek bu isim, kk akarsuyun ad olarak kald. Artk yirmisekiz kii kalmtk, fakat ertesi gn yrye geerken, eskiden orduda grevli olan iki kii geldi; imdi Sierra'da zgrlk uruna savamak iin bize katlmlard. Gilberto Capote ve Nicolas adl bu kiiler, blgedeki balant adamlarmzdan biri olan Aristides Guerra tarafndan getirilmiti. Aristides Guerra, ksa sre sonra, gerilla kolumuz iin paha biilmez bir deer kazand. Ona "yiyecek kral" diyorduk. Savan her annda, ou kez dmanla arpmaktan daha tehlikeli olan nemli hizmetlerde bulundu Aristides Guerra; Bayamo dolaylarndan hareket blgemize katrlarla sevkiyat yapyordu. [sayfa
118]

Her gn yaptmz ksa yrylerden sonra, yeni katlan savalar at yaptrarak silaha altryorduk. ki eski askeri, tfein kullanlmasna ilikin temel bilgileri vermeleri, bir silahn nasl sklp takldn, gerek mermi kullanmadan nasl ate talimi yaplacan adamlara gstermeleri iin grevlendirdik. Gelgelelim, bu giriim ylesine talihsiz biimde balad ki, daha ilk derste, retmenlerden birinin silah ate ald. Onu hemen grevden azlettik ve eer gerek olmasayd, byk bir rol yetenei gerektirecek yzndeki aknlk ifadesine karn, ondan kukulandk. Bu iki eski asker yrylere dayanamadlar, bir sre sonra bize veda ederek Aristides'le birlikte geri dndler. Fakat Gilberto Capote daha sonra yeniden bize katld ve Pino del Agua'da temen olarak kahramanca ld. Kamp yaptmz Polo Torres'in La Mesa'daki evini terk ettik; bu ev daha sonralar bizim harekat merkezlerimizden biri olmutur. imdi bize yrymzde Tuto Almeida adl bir kyl klavuzluk yapyordu. Hedefimiz Nevada'ya ulamakt. Buraya ulatktan sonra Turquino Tepesi'nin kuzey yamacn geip Fidel'le buluacaktk. Bu ynde yrrken, uzakta, bizi fark edince kamaya yeltenen iki kyl grdk. Onlar yakalamak iin arkalarndan kotuk; bunlar, adventist mezhebinden Moya soyadl iki zenci kzd. nanlar gerei her trden iddete kar olduklar halde o zaman ve btn sava boyunca, bu iki kz, bizi gnll olarak destekledi. Bu kzlarn bulunduu yerde dinlendik ve karnmz mkemmel biimde doyurduk. Fakat, Mar Verde'den geerken (Nevada'ya ulamak iin Mar Verde yolundan gemek zorundaydk) btn bu blgede ordu birliklerinin etkin olduunu rendik. Kk kurmay heyetimizin klavuzla yapt kk bir toplantdan sonra, geriye dnp Turquino Tepesi'ni dorudan gemeye karar verdik. Bu, iinde bulunduumuz koullar altnda, zor ama daha az tehlikeliydi. Kk transistorlu radyomuzdan endie verici haberler duyuyorduk; Estrada Palma blgesinde byk arpmalar olduu [sayfa 119] ve Raul'un un ok ar yaraland syleniyordu. (zerinden bu kadar uzun bir zaman getikten sonra, bu haberleri elimizdeki kk radyodan m aldmz, yoksa fslt gazetesinin mi duyurduunu tam olarak anmsamyorum.) Gvenilir olmadn daha nceki deneyimimizden bildiimiz bu haberlere inanp inanmamakta duraksyorduk. Her eye karn, Fidel'e ulamak iin yrymz olanaklar elverdiince hzlandrdk. Yry gece de srdrdk. Geceyi, tek bana yaayan bir kylnn kulbesinde geirdik. Kulbe Turquio Tepesi eteklerindeydi. spanyol asll olduu iin El Vizcaino[43] diye adlandrlan bu kyl, kulbesinde tamamen yalnz yayordu; tek dostlar, kulbesinden uzakta bir maarada (bir tan altndaki kk bir delikte) saklad birka marksist kitapt. Bu blgede pek az insan tarafndan bilinen marksizmin aktif bir taraftar olduunu bize gururla aklad. El Vizcaino'nun gsterdii yoldan yrymz srdrdk. Sinecio kendi hakekat merkezinden giderek uzaklayordu, bu, biraz yasad konumda olan bir kylnn basit duygular iin korku vericiydi. Mola verdiimiz gzel bir gnde, yeni katlanlardan Cuervo adl biri, yeteneklerine gvenildii iin kendisine verilen bir Remington tfekle nbet tuttuu srada, Sinecio Torres de elinde baka bir tfek olduu halde, nbet yerine gitmiti. Bunu yarm saat sonra rendim ve hemen ikisini aramaya ktm, nk Sinecio'ya fazlaca gvenim yoktu, tfeklerse o gnlerde paha biilmez deerdeydi. kisinin de kam olduunu rendik. Banderas ile srael Pardo, kaaklarn uzun menzilli silahlara kendilerininse yalnzca tabancalara sahip olduklarn akllarndan karmadan, onlarn peine dtler, ama kaan iki kii yakalanamad. Birliimizin moralini yksek tutmak ok zordu, nk birliin ne doru drst silah vard, ne de devrimin lideriyle dorudan iliki iindeydi. Ayrca, deneyimsizdi, hayallerinde ve kyllerin anlattklar yklerde devasa boyutlar kazanan dmanlar tarafndan kuatlm durumdayd. Kentsel blgelerden gelen da yollarnn binbir zorluuna alkn olmayan[sayfa 120] yenilerin isteksizlikleri, gerilla birliinin moral durumunda srekli bunalm yaratmaktayd. Bizim El Mexicano [44] diye ardmz birinin kama

giriimi oldu bu arada; yzba rtbesine kadar ykselmi olan bu adam, bugn bir hain olarak Miami'de yaamaktadr. Bunu bana, Joel glesias'n yeeni olan companero Hermes Leyva bildirmiti. Sorunu akla kavuturmak iin yzletirme yaptm. El Mexicano, btn ecdat zerine yemin ederek, birliimizden ayrlmay dnm olsa bile, bunu, savatan kamak iin deil, muhbirleri yakalayp ldrmek amacyla kendi kk birliini kurmak iin yapacan syledi, ona gre bizim birliklerimiz bu tr eylemlere olduka az giriiyorlard. O gerekten de ihbarclar ldrmeyi dnyordu, ama bunu yalnzca onlarn paralarna el koymak iin yapacakt; tipik bir haydut eylemi. Daha sonra, El Hombrito'da gerekleen bir arpmada, bizim tarafmzdan yalnzca Hermes ldrld ve El Mexicano'yu ihbar eden o olduu iin, Hermes'i El Mexicano'nun ldrd yolunda byk bir kuku uyand. Ancak, bu konuya ilikin, hi bir zaman inandrc kantlar ele geiremedim. Bu olaydan sonra, erkek ve devrimci sz vererek, birlikten izinsiz ayrlmayacan, kama giriiminde bulunmayacan ve bunun iin kimseyi zendirmeyeceini syleyerek birliimizde kald El Mexicano. Ksa ama zorlu yrylerden sonra, Las Cuevas blgesinde, Turquino'nun bat yamacnda bulunan Palma Mocha'ya ulatk. Bizi ok iyi karlayan kyllerle yeni mesleim "di skclk" nedeniyle dorudan ilikimiz oldu. Karnmz doyurup gcmz yeniden kazandktan sonra Palma Mocha ve El nferno blgelerine doru hzla hareket ettik. Eski tandklarmza gvendiimiz bu blgelere 15 Haziran'da ulatk. Blgedeki kyllerden biri olan Emilio Cabrera, Lalo Sardinas'n birliiyle beraber yaknlarda bir yerde pusuda olduunu syledi; bulunduu yerden bir dman devriyesine saldrrsa onun evini tehlikeye atacandan yaknd. [sayfa 121] 16 Haziran'da Fidel'in birliinden bir takmla karlatk; Lalo Sardinas komutasndayd bu takm. Lalo, bize, devrimci savaa katlmasna yol aan koullardan sz etti; kentsel blgelerden, ihtiyacmz olan yiyecek maddelerini getirtmekle grevli bir tccard kendisi, ne var ki, bir gn baslm ve birini ldrmek zorunda kalmt. Bu nedenle katlmt gerillaya. Lalo, Sanchez Mosquera komutasndaki dman kuvvetlerini burada bekleme talimat almt. nat Sanchez Mosquera'nn, Palma Mocha nehri blgesine yine girdiini, Fidel'in birlii tarafndan neredeyse kuatlacakken, Turquino Tepesi'ni adamlarn zorla yrterek ap, bu dan teki tarafna ulamay baararak kuatmadan kurtulduunu haber almtk. Dman birliklerinin yaknlarmzda olduunu biliyorduk, nk birka gn nce bir kulbeye vardmzda, bir gn nceye kadar dman askerleri tarafndan kullanlan siperleri grmtk. Ancak, grne gre, bize kar daha gl bir saldrnn belirtisi olan bu durumun, aslnda, karmzdaki glerin geri ekilmekte olduklarn gsterdiini, kesinlikle sezinleyememitik. Sierra'daki hareket asndan tmden bir nitelik sramas demekti bu durum. Gcmz, dman ordusunun birliklerini kuatacak, yok etme tehdidi altnda geri ekilmeye zorlayacak kadar bykt artk. Dman bunu iyi kavramt ve artk yalnzca tek tek saldrlar yapyordu Sierra'ya. Dman ordusunun en inat, en saldrgan ve en kanl komutanlarndan biri, henz 1957'de temen olmasna karn, ertesi yln Haziran aynda, dmann byk saldrsnn tmyle yenilgiye uratlmasndan sonra, albayla ykseltilen Sanchez Mosquera'yd. Askeri rtbe asndan ykselii ok parlak biimde olmutu, ama ayn zamanda, Sierra labirentine her giriinde kyllerin evlerini acmaszca yama etme konusunda da parlak bir kariyeri vard. [sayfa 122]

18|

BR HANET TEZGAHLANIYOR

Birliimizin yeniden yksek bir morale ve daha iyi bir disipline kavutuunu sevinerek grdk. Yaklak ikiyz kiiydik, bir miktar da yeni silahmz vard. Daha nce szn ettiim Sierra Maestra'da gerekleen nitelik sramas kendini gsteriyordu. Gerek bir kurtarlm blge vard artk, bundan byle gvenlik nlemi almak pek gerekli deildi; geceleri nispeten daha rahat konuuyor, hamaklarmzda sere serpe yatabiliyorduk. Ayrca, Sierra'daki kylere gidip gelme izni de almtk; bylece kyllerle daha sk ilikiler kurabiliyorduk. Eski companerolar tarafndan karlanmz sevince bomutu bizi. Ne var ki o gnlerin "yldzlar" tmden farkl karakterler tayan, Felipe Pazos ve Raul Chibas't. Raul Chibas, Kba tarihinde bir dnemin gerek simgesi olan kardei Eddi Chibas'in saygnlndan yararlanyordu. Oysa kardeinin stn niteliklerinden hibirine sahip deildi; Raul ne iyi bir konumacyd, ne de akll ve aydnd. Ortodoks Partisi'nin [sayfa 123] tek simge kiisi olmasnn nedeni, yalnzca sradan bir insan olmasyd. ok az konuuyor, Sierra'y bir an nce terk etmek istiyordu. Felipe Pazos'unsa bamsz bir kiilii vard; ekonomist olarak n yapm, bunun dnda, onurlu bir insan olarak tannmt, nk utanmazca dolandrcl ve hrszlyla nl Prio Socarras hkmeti ibandayken Ulusal Bankann genel mdr olarak halkn servetini almamt. yle bir dnemde temiz kalmann muazzam bir baar olduu sylenebilir. Bu belki de, ynetim kademelerinde ilerlemek isteyen ve lkenin belli bal sorunlar karsnda duyarsz kalan bir devlet memuru iin baar saylabilir. Ama, o dnemdeki akl almaz arlklar, kanunsuzluklar, yarglamayacak bir devrimci dnlebilir mi?

Felipe Pazos, kamuoyuna herhangi bir aklama yapmaktan kanmay becerdi ve Batista'nn askeri darbesinden sonra Kba Ulusal Bankasnn mdrlnden ayrld. Bu davran byk taktirle karland; onurlu oluu, aydn kiilii ve ekonomist olarak deeri herkes tarafndan kabul edildi. Ve byk bir kstahlkla, eer Sierra'ya giderse, duruma egemen olacan dnd; kk makyevelist dnce dnyasna gre, lkenin kaderini elinde tutacak tek insan kendisiydi. Belki daha o zamanlar harekete ihanet etme dncesi vard kafasnda, belki de daha sonra dnmeye balad bunu, fakat davran hibir zaman iten deildi. lerde analiz edeceimiz ortak aklamaya dayanarak, daha sonra Miami'de kendisini 26 Temmuz Hareketi'nin temsilcisi olarak tantt. Bylece cumhuriyetin geici cumhurbakan olmay amalyordu. Bu yolla Prio, geici hkmette gvenilir bir adamnn bulunmasn gvence altna alm olacakt. O gnlerde konumak iin pek zamanmz yoktu. Buna karn Fidel, ilkelerin aklanmasnda temel oluturacak, gerekten mcadeleci bir belge hazrlamaya uratndan sz etmiti. [sayfa 124] Halk mcadeleye armaya niyeti olmayan bu iki ta devri kafal gerici varken, bu ii gerekletirmek ok zordu. Bildiri, temel ilke olarak "btn muhalefet partilerini, btn sivil kurumlar ve btn devrimci gleri iine alacak geni bir yurtsever-devrimci cephe" dncesine dayanyordu. Bir dizi de neri vard: "Ortak mcadele cephesi ierisinde yurtsever-devrimci bir cephenin kurulmas"; "geici hkmetin bakanlna uygun bir kiinin atanmas"; cephenin, Kba'nn i ilerine, bir baka ulusun, arabuluculuk niyetiyle mdahale talep edemeyeceinin, byle bir mdahale kendiliinden gerekleirse bunun tannmayacann nemle vurgulanmas, "cumhuriyetin, geici olarak herhangi bir askeri cunta tarafndan ynetilmesinin kabul edilmeyecei"; ordunun politika d tutulmas ve ordu kurumlarnn dokunulmazlnn gvence altna alnmas, seimlerin bir yl iinde yaplmas. Geici hkmetin bal kalmak zorunda olduu program, sivil ve asker btn politik tutsaklarn serbest braklmasn; radyo ve basn iin haberleme zgrlnn, ayrca anayasada yer alan insan ve yurttalk haklarnn snrsz gvence altna alnmasn; btn belediyelere, nceden yerel sivil kurululara danarak geici belediye bakanlarnn atanmasn; halka ait paralarn, ne biimde olursa olsun, zimmete geirilmesinin nlenmesini, btn devlet organlarnn verimini arttracak nlemlerin alnmasn; ynetim kademelerinde kariyer yapmann kurallara bal klnmasn; btn sendikalarda ve endstri kurulularnda serbest seimleri destekleyerek sendikal politikann demokratikletirilmesini; hemen bir okuma yazma kampanyasna ve yurttalarn, topluma ve anayurtlarna kar hak ve ykmllklerini kavramalar iin eitime balanmasn; "hedefi, ilenmemi topraklar datmak ve devlete ya da zel kiilere ait topraklarn mlkiyetini eski sahiplerine tazminat denerek bu topraklar zerinde retim yapan yarc ve kiraclara devretmek olan bir toprak reformu iin temellerin oluturulmasn"; parann deerini korumay ve devlet kredilerinin kazan getiren giriimlere akmasn [sayfa 125] salayacak salkl bir mali politika uygulanmasn; sanayileme srecinin hzlandrlmasn ve yeni i yerlerinin almasn karara balamaktayd. Programa, nemle zerinde durulan iki nokta eklenmiti: "Birincisi, cumhuriyetin geici hkmetine bakanlk edecek uygun bir kiinin derhal atanmas gerekmektedir. Bu, Kba halknn bir zgrlk slogan etrafnda birleebileceini ve tarafszlyla, drstlyle ve yetenekleriyle bu slogan temsil edecek bir kiiyi destekleyebileceini btn dnyann grmesi asndan zorunludur. Bugn Kba'da cumhuriyetin bakan olma grevini yerine getirebilecek yeterince insan vardr." (Bu aklamay imzalayanlardan Felipe Pazos'un iten ie inanc, Kba'da, bu grev iin yeterince insan bulunduu deil, tek bir kiinin olduuydu ve elbette bu tek kii kendisiydi.) "kincisi, bu kii, btn sivil kurumlarn ortak biimde atad biri olmaldr; sz konusu kurulular partiler st bir nitelie sahip olduklarndan, bu kurulular tarafndan desteklenmesi, bakan, parti politikalarndan bamsz klacak ve seimlerin tamamyla tarafsz ve drst bir biimde yaplmasna olanak salayacaktr." Devamla yle deniyordu: "Bizimle tartmak iin Sierra'ya gelmek gerekli deildir; biz, Havana'da, Meksika'da, ya da istenilen baka bir yerde temsilci bulundurabiliriz." Fidel, toprak reformu zerine baz aklamalarn daha ak seik olmas iin arln koymaya uramt. Ne var ki, bu iki koyu gericinin talam cephesini paralamak ok zordu; "hedefi, ilenmemi topraklarn datlmas olan bir toprak reformu iin temellerin oluturulmas" politikas, tam da Diario de La Marina[45] gazetesinin onaylayaca bir politikayd. Bu izginin tamamlanmas iin de, "topraklarn eski sahiplerine tazminat denecei" karara balanmaktayd. [sayfa 126] Bildiride yer alan uzlama noktalarnn bazlar, devrim tarafndan, ilk tasarland biimle gerekletirilmedi. Burada u noktann akla kavuturulmas gerekir: Dman, bu bildiride sessizce varlan anlamay; Sierra'nn otoritesini tanmay reddettiinde ve gelecein devrimci hkmetinin elini kolunu imdiden balamaya altnda bozmutu. Varlan bu uzlamadan honut deildik, fakat gerekli olduunu biliyorduk; o dnem gz nne alndnda, bildiri, ilerici bir nitelie sahipti. Ancak belirli bir tarihsel an dnda geerliliini korumas olanakszd; nk bu durumda devrimci geliimi engelleyici olacakt. Biz, yine de bildiriye bal kalmaya hazrdk. Ne var ki dman, ihanetleriyle bize yardmda bulunarak engelleyici balar koparmamz ve halka onlarn gerek niyetlerinin en olduunu gstermemizi salad. Bunun, hareket zgrlmz kstlayacak bir asgari program olduunu biliyorduk, fakat ayn zamanda, Sierra Maestra'da kalarak istediklerimizi gerekletiremeyeceimizi de biliyorduk. Uzun bir sre, askeri gcmz ve halkn Fidel Castro'ya duyduu gveni, kendi iren amalar iin kullanmak isteyecek birok "dostumuz" olacakt. Bu "dostlarn ncelikli amac, Kba'da emperyalizmin egemenliini, ona uaklk eden, kuzeyli efendilerine sk skya bal komprador burjuvazi araclyla

korumakt. Bildirinin olumlu yanlan da vard: Sierra Maestra'dan sz ediliyor ve yle deniyordu: "Sierra konusunda hkmetin kar propagandasna kimse aldanmamaldr." Maestra artk zgrln yklmaz bir kalesi olmu ve yurttalarn kalplerinde yer etmitir. Halkn bize gsterdii inanca ve gvene, burada nasl layk olacamz biliyoruz." "Burada nasl layk olacamz biliyoruz" cmlesi, gerekte, bunu yalnz Fidel Castro'nun bildiini anlatmaktayd, nk dier ikisi, seyirci olarak bile, Sierra Maestra'da mcadele srecini izleme yeteneine sahip deillerdi. Zaten ksa sre [sayfa 127] sonra da dalardan ayrldlar. Chibas, Batista polisinin eline dt ve eziyet grd. Daha sonra, ikisi de Birleik Devletler'e gittiler. Oyun iyi hesaplanmt; Kba oligarisinin en sekin evrelerinin temsilcilerinden oluan bir grup, "zgrl savunmak iin" Sierra Maestra'ya gelmi ve bu kiiler Sierra dalarnn dna kamayan gerilla nderiyle ortak bir bildiriye imza atmlard. Kartlarn Miami'de amak iin dalardan ayrlrken, artk ellerinde istediklerini yapabilme zgrl olduunu dnyorlard. Hesaplanmam bir ey vard ama: Politik manevralarn etkisi, kar tarafn gcne baldr; bu durumda, sz konusu siyasi manevrann karsnda halkn silahlar vard. Gerilla ordusuna byk bir gvenle yaslanan nderimizin olaya hzla mdahale edii, ihanetin baarl olmasn engellemi ve Miami paktnn sonular belli olduunda, aylar sonra Fidel'in verdii sert yant, dman felce uratmt. Blclk yapmakla, irademizi Sierra'dan keyfi olarak dayatmakla sulandk. Fakat dman taktiini deitirmek zorunda kalm ve yeni bir tuzak olarak Caracas paktn hazrlamaya girimiti. , Bildiri 12 Temmuz 1957 tarihliydi ve o gnlerde gazetelerde yaynlanmt. Bu bildiri bizim iin uzun yolumuz zerinde ksa bir moladan baka bir ey deildi; bask ordusunu sava alanlarnda yenilgiye uratmak olan temel grevimize devam etmek zorundaydk. O gnlerde yeni bir gerilla kolu kuruldu; ben yzba rtbesiyle komuta edecektim bu birlie. Baka terfiler de olmutu: Ramiro Valdes yzbala ykseltildi ve takmyla benim birliime verildi. Yzba olan Ciro Redonda da baka bir takmn komutasn ald. Gerilla kolu takmdan oluuyordu. Birinci takm, ayn zamanda nc gce liderlik eden ve birliin ikinci komutan olan Lalo Sardinas'n komutas altndayd. Dier iki takmn komutanlarysa Ramiro Valdes ve Ciro Redonda'yd. "Kyl topluluu" olarak adlandrlan bu birlik yaklak yetmibe adamdan olumaktayd; hepsinin giysileri ve silahlar deiikti. [sayfa 128] Yine de bu birlikle gurur duyuyordum. Birka gece sonra, daha byk bir gurur, devrime daha sk bir ballk ve bana verilen rtbeye hak kazandm kantlamak iin daha youn bir istek duyacaktm. ldrlmesinden ksa sre nce "Carlos"a (Frank Pais'n kod adyd) iyi dileklerimizi ve kutlamalarmz ileten bir mektup yazmtk. Mektup, okuma yazma bilen btn subaylar tarafndan imzaland (Sierra kyllerinin okuma yazmayla pek aralar yoktu, gerilla birliinin nemli bir blm ise, bu kyllerden oluuyordu.) Biri imza, biri rtbe iin iki stun almt mektupta. kinci stuna imzalayanlarn rtbeleri yazlrken sra bana gelince, Fidel, birdenbire, "Binba yaz" diye emir verdi. Daha sonra Drdnc Gerilla Birlii adn alacak olan gerilla ordusunun kinci Birliine binba rtbesiyle komutan olarak atanmam byle trensiz ve beklenmedik biimde olmutu ite. Gerillalar, ihtiyacmz olan her eyi salayarak skntl durumumuzu, kendisi Santiago'da olmasna karn, gidermek iin uzun sreden bu yana kahramanca mcadele eden kardelerine gnderecekleri bu iten mesaj, imdi hangisi olduunu anmsayamadm bir kyl kulbesinde yazmlard. Hepimizin iinde var olan belirli bir kibirlilik, bir tr kendini beenmilik nedeniyle, o gn kendimi dnyann en gururlu insan olarak hissediyordum. Rtbe iaretim olan kk yldz, Mansanillo'dan smarlanan bir kol saatiyle birlikte, Celia tarafndan verilmiti bana. Yeni kurulan birliimin ilk grevi, Sanchez Mosquera'y kstrmakt, yalnz, bu aalk adam daha nce blgeden ayrlmt. Yeni blgede yaayacamz yar bamsz hayatn hakkmz olduunu kantlamak iin bir eyler yapmalydk. Hedefimiz, El Hombrito blgesine ulamakt ve artk byk iler tasarlamaya balamtk. Yaklamakta olan anl 26 Temmuz gnn kutlamak iin hazrlanmalydk; dikkati elden brakmamak kouluyla [sayfa 129] Fidel, istediimi yapmakta serbest brakmt beni. Son bulumamzda gerillaya yeni katlan bir doktorla tanmtk. Bugn devrimci ordumuzun genel kurmay bakan olan Sergio del Valle adl bu doktor, o gnlerde grevini, Sierra'da koullarn elverdii lde en iyi biimde yerine getirmeye alyordu. Var olduumuzu gstermek zorundaydk, nk kentlerde baz baarszlklar yaanmt: Miranda eker fabrikasnn bulunduu blgede alacak ikinci cephe iin hazrlanan silahlar, polisin eline gemi ve aralarnda Faustino Perez'in de bulunduu birok yrekli nder tutsak edilmiti. Fidel, batan beri glerimizin blnmesine kar olduu iin, ikinci cephe fikrini benimsememi, ama kent temsilcilerinin srarl istekleri zerine kabul etmiti. Silahlarn polisin eline gemesi Fidel'in savlarnn ne kadar doru olduunu kantlad. Artk, gerilla ordumuzun harekat slerini geniletmek amacyla ilk admlar atmak iin, Sierra Maestra'daki konumumuzu glendirmeye alacaktk. [sayfa 130]

19|

BUEYCTO SALDIRISI

Bamsz yaayn ilk belirtileriyle birlikte, gerilla iinde sorunlar da ba gstermeye balamt.

imdi yaplacak i, sk bir disiplin kurmak, nder gleri oluturmak ve herhangi bir biimde bir genel kurmay meydana getirmekti. Yeni atmalarda baarl olabilmemiz iin gerekli olan bu nlemleri gerekletirmek, savalarn disiplin yetersizlii nedeniyle kolay bir i deildi. Mfrezeler henz kurulmutu ki herkes tarafndan sevilen bir companero olan Temen Maceo, aramzdan ayrld. Bir grevle Santiago'ya giden bu companero'yu bir daha gremeyecektik, nk Santiago'da bir atmada lmt. Bu arada aramzdan bazlar terfi ettiler. Companero William Rodriquez ve Raul Castro Mercader'in rtbeleri temenlie ykseltildi. Kk birliimize bylece bir dzen vermeye alyorduk. Bir sabah can skc bir haber aldk: Adamlardan biri, o dnemde silah donanmmzn yetersizlii nedeniyle, bizim iin ok deerli olan 22 kalibrelik bir silahla kamt. nc g iinde bulunan ve "inli Wong" [sayfa 131] adyla ardmz bu adam, Sierra Maestra'nn eteklerindeki kyne gitmiti mutlaka. Peinden iki kii yolladk. Ne var ki, o srada adamn yakalanmas konusunda umudumuzu kran bir baka gelime oldu: Daha nceki bir kaa aramak iin giden iki companero, srael Pardo ve Banderas, elleri bo olarak geri dndler birliimize. srael, blgeyi tand iin ve fizik dayankll nedeniyle, benim yanmda zel grevler alacakt artk. Olduka cretli bir plan zerinde almaya baladk: nce gece vakti Estrada Palma'ya saldracak, sonra hemen yakndaki Yara ve Veguitas kylerine hareket ederek kk garnizonlar ele geirecek ve ayn yoldan geriye, dalara dnecektik. Bylece, ani basknn salad stnl kullanarak bir saldrda garnizonu ele geirebilecektik. Bir-iki at talimi yaparak -bu arada fazla kurun harcamamaya dikkat ediyorduk- Madzen tipi hafif makineli tfein dnda btn silahlarn iyi durumda olduunu belirledik. Bu hafif makineli tfek hem ok eskiydi; hem de ok ypranmt. Fidel'e yazl bir haber gndererek planmz anlattk ve onaylayp onaylamadn yazl olarak bize bildirmesini istedik. Kendisinden herhangi bir yant alamadk, ancak, 27 Temmuz gn radyodan, Estrada Palma'ya saldrld haberini duyduk. Resmi aklamaya gre saldr Raul Castro komutasndaki ikiyz kiiyle gerekletirilmiti. Bohemia dergisi, o dnemde tek sansrsz basksnda: birliklerimizin Estrada Palma'da yapt hasar yaynlad; eski garnizon kller iinde grnyor ve dalardan gelen, aralarnda Fidel Castro ve Celia Sanchez'in de bulunduu baz devrimcilerden sz ediliyordu. Byle durumlarda her zaman olduu gibi gerekle efsane birbirine karmt, gazeteciler bu ikisini birbirinden ayramyorlard. Gerekte saldr ikiyz kiiyle deil, ok daha az sayda kiiyle gerekletirilmiti ve eylemi o zamanlar yzba olan Guillermo Garcia ynetmiti. Bir baka gerek de dmanla atmann olmamasyd, nk 26 Temmuz'da ar saldrlar bekleyen Barreras, kendi [sayfa 132] durumuna fazla gvenemedii iin, zamannda geri ekilmiti. Bir bakma Estrada Palma saldrs bir keif eylemi olmutu. Bu saldry izleyen gnlerde ordu birlikleri, gerilla birliimizin peine dm ve henz birlii yeterince rgtleyemediimizden, anmsayabildiim kadaryla, San Lorenzo dolaylarnda, uyuduu iin geride kalan bir adammz tutsak etmiti. Bu haberi aldktan sonra yerimizi hzla deitirme ve 26 Temmuz'u izleyen gnlerde bir baka garnizona saldrarak ayaklanma yararna havay canl tutma karar aldk. Sierra Maestra ynne doru yrymz srdrrken, kaan peinden yolladmz iki adamdan biri, La Jeringa yaknlarnda bize yetiti ve unlar anlatt: Kaaklar aramak iin birlikte grevlendirildii teki companero, nce kendisiyle inli Wong'un iyi arkada olduklarn, onu ele veremeyeceini sylemi. Sonra da ona kamay nermi ve kendisinin birlie dnmeyeceini bildirmi. Companero, ondan durmasn istemi, kaak yoluna devam edince ate etmi ve onu ldrm. Olayn getii yere bakan tepenin zerinde btn birlii topladm ve gerillaclara, biraz sonra greceklerinin ne anlam tadn, kaaklarn neden lmle cezalandrldn, devrime ihanet eden herkesin neden cezalandrlmas gerektiini anlattm. Tek kol halinde, sessizce olay yerine gittik. Hayatlarnda ilk kez bir lyle karlatklar iin birok companero akn durumdayd. Sava iinde grev yerini terk etme giriiminde bulunan adamn cesedinin nnden getik. Devrime bilinli ihanet etme tavrndan ok, peine dtkleri kaaa duyduu kiisel yaknlk ve o dnemde doal olan politik bilin yetersizlii rol oynamt bu ihanette. G koullar altndaydk ve herkes bu cezann ibret olsun diye uygulandnn bilincindeydi. Bu ac olay yaratanlarn adn vermek, aradan bunca zaman getikten sonra, gereksiz. u kadarn syleyelim: len kaak, o blgenin gen, yoksul kyllerinden biriydi. Daha nceden tandmz blgelerden geiyorduk. 30 [sayfa 133] Haziran'da Lalo Sardinas, maden oca blgesinde tccarlk yapan Armando Oliver adl eski bir dostla iliki kurdu. Californiya blgesi yaknlarndaki bir evde, Armanda Oliver ve Jorge Abich'le bulutuk. Onlara Minas ve Bueycito'ya' saldrmay planladmz akladk. Bu srr bakalarna aklamak tehlikeliydi, ama Lalo Sardinas bu companerolar tanyor, onlara gveniyordu. Armando'nun verdii bilgiye gre, Casillas buralara geliyordu, nk askerlerin kklemi adetleri gerei, bu blgede bir sevgilisi vard. Fakat biz, bir oyun evirerek bu kt nl subay tutsak almaktan ok, burada olduumuz duyulmadan hemen saldrma eilimindeydik. Saldrnn bir gece sonra 31 Temmuz'da gerekletirilmesini kararlatrdk. Armanda Oliver, kamyon, blgeyi tanyan bir klavuz ve Bueycito karayolunu Manzanillo'dan Bayamo'ya giden karayoluna balayan kpry uurmak iin bir maden iisi bulacakt. Ertesi gn, leden sonra ikide yrye getik; Sierra Maestra'nn tepesine varmamz iki saat srd. Burada btn srt antalarmz sakladk ve yola arazi donanmmzla devam ettik. Uzun yrymz srasnda bir dizi eve rastladk, bunlardan birinde bir elence yaplyordu. Onlarla konuarak burada olduumuzun duyulmas halinde kendilerini sorumlu tutacamz aka belirttikten sonra yrymz hzla srdrdk. Elbette byle bir karlama byk tehlikeler

yaratmyordu, nk o dnemlerde Sierra Maestra'da telefon ya da baka bir haberleme olana yoktu. Muhbir gidecei yere bizden nce varmak iin koarak gitmek zorundayd. Companero Santiesteban'n evine vardk ve burada Armando Oliver'in gnderdii iki kamyonun dnda, bu yoldan kullanmamz iin verdii kk bir kamyona da bindik. Bylece btn birlik kamyonlara bindirilmi olarak (Lalo Sardinas birinci kamyonda, Ramiro benimle birlikte ikinci kamyonda, Ciro ise takmyla birlikte nc kamyonda) Minas kyne kadar yaklak saat yol aldk. Ordu buradan [sayfa 134] btn nbetileri ekmiti. Buradaki grevimiz, kimsenin Bueycito'ya gitmemesi iin nlem almakt. Devrimci orduda bugn binba olan Temen Vilo Acuna komutasndaki art g burada kald. Biz, dier glerimizle birlikte Bueycito yaknlarna doru hareket ettik. Blgeye girerken kmr ykl bir kamyonu durdurarak, adamlarmzdan birisini kamyonla birlikte, nbeti olup olmadn kontrol etmek iin ileriye gnderdik. Bazen, Bueycito giriinde askerler Sierra'dan gelen her eyi kontrol ediyorlard. Fakat o an hi kimse yoktu ortalkta, btn nbetiler ml ml uyuyorlard. Planmz basit fakat cretliydi: Lalo Sardinas garnizona sol taraftan saldracakt. Ramiro ise takmyla birlikte binay tmden kuatacak; kurmay heyetinin makineli tfeiyle hazr bekleyecek olan Ciro, nden saldracakt. Armando Oliver her eyden habersizmiesine arabasyla gelecek ve aniden arabasnn farlarn nbetilere evirecekti. Ramiro'nun adamlar o anda garnizona girip herkesi tutsak alacaklard. Bu srada, kulbelerinde uyuyan btn nbetileri tutsak etmek iin gerekli nlemler de alnmalyd. Daha sonra Pino del Agua saldrsnda len Temen Noda, ate balayncaya kadar karayolunun trafie kapatlmasyla grevlendirilmiti. William ise, Bueycito'yu ana caddeye balayan kpry uurmaya yollanmt; bylece dman birliklerinin yolu bir sre kesilmi olacakt. Adamlarmz blgeyi tanmadklar ve deneyimsiz olduklar iin plan uygulayamadk. Ramiro karanlkta adamlarndan bir ksmn kaybetmi ve biraz ge kalm, araba hareket edememi, adamlar bulunmalar gereken konumlara yerletirirken kpekler havlamaya balamt. Kyn ana yolunda ilerlerken evlerin birinden bir adam kt. Adam grr grmez, "Dur! Kim var orada?" diye bardm. Arkada olduumu sanan adam, kendisini birliinin ismini vererek tantt: "Muhafz!" Tfeimi kendisine dorulttuumu [sayfa 135] grnce, koarak eve girdi, hzla kapy kapatt; ieriden masa ve sandalyelerin devrildii duyuldu. Bu arada krlan bir pencere sesi geldi, biri fazla ses karmadan atlayp kamt. Nbetiyle aramda sessiz bir anlama olmutu sanki, nk benim amdan, u an nemli olan garnizonun ele geirilmesiydi, o nedenle ate etmek iime gelmemiti. Nbeti de, bunun karlnda bararak arkadalarn uyarmaya kalkmad. lerlemeye devam ediyor, birliimizin son blmn mevzilerine yerletiriyorduk. O anda garnizon giriinde nbet tutan asker, bize doru ilerlemeye balad. Kpeklerin bu kadar ok havlamalar dikkatini ekmi ve askerle karlamam srasnda kan sesleri duymutu mutlaka. Neredeyse arpacakken birka metre kala durduk; bende Thomson, onda ise bir Garand vard. Bana srael Pardo elik etmekteydi. Adama durmasn syledim, ama silahn atee hazr duruma getiren adam, ate etmem iin yeterli kk bir hareket yapt: Tetie bastm, amacm btn arjr boaltmakt, ne var ki silahm ate almad. Tmden savunmasz kalmtm. Bu kez srael, 22 kalibrelik arzal tfeiyle ate etmeyi denedi, bu bozuk tfek de ate almad. srael'in hayatta kalmay nasl baardn tam olarak bilmiyorum, anmsadklarm yalnzca kendime ilikin: Askerin yadrd kurun sana arasndan hayatmda bir kez daha ulaamadm bir hzla koarak kurtuldum, keyi dnp yan caddeye ulatm ve orada makineli tfeimi ata hazr duruma getirdim. Bize ate eden asker, saldr iin iaret vermi oluyordu, nk ilk ate onun silahndan duyulmutu. Her taraftan at sesleri gelmeye balaynca bu asker, rkerek bir stunun arkasna gizlendi; birka dakika sonra, arpma bittiinde, orada bulduk onu. srael, birliimizle balant kurmak iin harekete getiinde silah sesleri kesilmi ve garnizondakiler teslim olacaklarn bildirmilerdi. lk silah atlar duyulduunda Ramiro'nun adamlar tel rgleri ap garnizona arkadan saldrmlar ve bir tahta kapy kurun yamuruna tutmulard. [sayfa 136] Garnizonda bulunan oniki askerden, alts yaralanmt. Bizse bir kayp vermitik: Aramza yeni katlanlardan companero Pedro Rivera gsnden vurulmutu. Bunun dnda de hafif yaralmz vard. imize yarayacak malzemeyi aldktan sonra garnizonu atee verdik. Ve garnizonun avuuyla Oran adl bir muhbir tutsak olarak yanmza alp kamyonlara binerek hareket ettik. Yolculuumuz srasnda kyller bize souk bira ve limonata ikram ettiler. Ortalk iyice aydnlanmt artk. Ana caddenin yaknndaki tahta kpr havaya uurulmutu. Son kamyonumuz da getikten sonra, bir derenin zerindeki bir baka tahta kpry de uurduk. Kprleri havaya uuran madenciyi bize Oliver getirmiti; Cristino Naranjo adl bu madenci, birliimize katlm ve deerli bir sava olmutu. Binba rtbesine kadar ulaan Naranjo, devrimin zaferinden bir sre sonra ldrlmtr. Yolumuza devam ederek Minas'a ulatk. Kk bir toplant yapmak iin orada mola verdik. Blgede tccarlk yapan Abich'lerden birinin, tutsaklar serbest brakmamz iin bizden halk adna ricada bulunmas komikti. Onlar, ordunun halka kar katliam yapmasn engellemek iin elimizde tuttuumuzu akladk, fakat yle ok srar ettiler ki brakmay kabul ettik. Bylece iki tutsak geri gnderilerek halka gvence verildi. Sierra'ya gitmek iin blgeden ayrlmadan nce yoldamz da ky mezarlna gmdk. Tek tk keif uaklar ok ykseklerden geip gitmiti; o nedenle, yolumuzun zerinde bulunan bir hana girerek yarallarmzn bakmn yaptk: Biri omzundan yaralanmt; kurun omzunu syrmasna karn olduka geni bir yara amt, yarallar arasndan en ar durumdaki buydu. kincisi, kk kalibreli bir silahla elinden yaralanmt. ncnnse kafasnda bir i vard. Companeronun anlattna gre, yaralanan ya da silah seslerinden rken garnizona ait katrlar, oraya buraya koarken ifteleriyle bir moloz paras frlatmlar kafasna. Alto de California'da kamyonlar braktktan sonra silahlar

dattk. [sayfa 137] arpmaya katlmm kahramanca deil, son derece alak gnll olmasna karn -nk kurunlara bedenimin arka ksmn gstermitim- garnizonun en deerli silah olan Browning tipi hafif makineli bir tfei kendime ayrdm, bylece Thomsondan ve hibir zaman gerektiinde ate almayan kurunlarndan kurtuldum. En iyi silahlar, en iyi savalara verilmiti. arpmada ok olumsuz tavr alanlara yol verdik; bunlar arasnda, ilk silah seslerini duyduklar zaman kendilerini nehre atan "slaklar" da vard. arpma srasnda grevlerini en iyi yerine getirenler, saldry yneten Yzba Ramiro Valdes ve grubundaki baz adamlarla bu kk arpmada nemli bir rol oynayan Temen Raul Castro Mercader'di. Yeniden tepelere vardmzda skynetim ilan edildiini ve sansr uygulanmaya balandn duyduk. Ayn anda devrimin byk kaybn rendik; Frank Pais, Santiago sokaklarnda ldrlmt. Onun lmyle, Kba devriminin hizmetinde geen en temiz, en onurlu yaamlardan biri sona erdi. Ve o austos aynda, Santiago'da, Havana'da ve baka yerlerde Kba halk, sokaklara dklerek kendiliinden oluan greve katld; bu greve Austos Grevi dendi. Hkmet gizli sansrn arlatrd; artk sz konusu olan mutlak bir haber yasayd. Yeni bir dneme girmitik; bu dnemin belirleyici zellii bir yandan alene sahte muhalefetin suskunluu, dier yandansa Batista'nn adamlarnn btn Kba'da giritikleri nne geilmez cinayetlerdi. Btn lkede sava durumu egemendi, Kba halk savamaya hazrd. Frank Pais'in lmyle en deerli savalarmzdan birini yitirmitik, ne var ki, katledilmesinin yaratt tepkiler, mcadeleye yeni glerin katldn ve halkn mcadele azminin ykseldiini gsteriyordu.

20|

LDA VE CLODOMRA

Lidia'y tandmda devrimci hareket balayal alt ay olmutu. 4. Gerilla Kolu komutanlnda daha ok yeniydim. Yiyecek ve ikmal malzemesi aramak amacyla ovaya imek gibi inilerimizden birindeydi. Bu kez, Sierra Maestra eteklerinde, Bayamo yaknlarnda, San Pablo de Yao'yu semitik hedef olarak. Kyn giriindeki ilk evlerden biri, bir frnc ailesine aitti, yani Lidya yayordu bu evde. Daha karlatmz anda, biricik olu birliimizde savaan bu krkbe yandaki kadn, herkese rnek olacak bir coku ve tutkuyla kendini devrime adad. Adn hatrladmda bile, bu kusursuz devrimci kadn bende sevgi ve sempatinin de tesinde duygular uyandrr. zellikle bana ok balyd, verilen grev ne olursa olsun, benim emrimde almay yelerdi. Lidia, devrimin ve benim hizmetimizde saysz defalar habercilik yapt. Santiago de Cuba'dan Havana'ya en gizli ve tehlikeli belgeleri tar, birliimizin tm haberlemesini yrtr, "El'Cubano Libre" adl gazetemizi iletirdi. Evrak, ila, ksacas ihtiyacmz olan her eyi, ihtiyacmz olduu anda, gtrr, getirirdi. [sayfa 139] ylesine cesur ve atakt ki, baka haberciler onunla birlikte gitmekten ekinirdi. Yoldalarndan birinin hayranlk ve knama karm bir anlatmla onun iin yle dediini hatrlyorum: "Maceo'dan da[46] daha yrekli bu kadn, ama hepimizi ldrtecek sonunda. lgnca iler yapyor, eleniyormu gibi de bir hali var." Lidia ise hi aldrmadan, dman hatlarn bir o yana, bir bu yana ap duruyordu. Las Vegas de Jibacoa'da, La Mina del Frio blgesine gnderildiimde, bu sava kadn, benimle geldi. Bir sredir komuta ettii yardmc glerin kampndan ayrld bylece. Kballar bir kadnn emri altnda almaya pek alk olmadklarndan, onun yksekten atan tavr gerilla askerleri arasnda honutsuzluk yaratyordu. En ileri karakoldu bulunduu nokta, Yao ile Bayamo arasnda, La Gueva (Maara) denilen yerdi. ok gze arpan ve tehlikeli bir mevkiydi, dman askerleri tarafndan yeri belirlenmi, bizimkilerse birok kez ate altnda oradan ekilmek zorunda kalmlard. Lidia'y kesinlikle bu karakoldan uzaklatrmak istiyordum, ama o kalmakta srar ediyordu. Ancak yeni bir sava cephesine benimle birlikte gelmek iin konumundan ayrlmaya raz oldu. Lidia'nn karakterinin anlalmasn salayacak bir olay hatrlyorum: Cardenas blgesinden gelen, daha sakal bitmemi, ocuk yata bir savamz olan Geilin'in ld gnd. Lidia bir grevden dnm, ona doru gidiyordu. Bulunduklar mevkiye ayaklarnn ucuna basa basa yaklaan muhafzlar grd. Kukusuz bir muhbirin parma vard bu ite. Lidia aniden harekete geti. Havaya iki el ate ederek tehlike iareti vermek zere 32'lik kk tabancasn ekti. Fakat dost eller hemen onu durdurdu, nk bu hareketi hepsinin hayatna mal olabilirdi. Bu srada, askerler ilerlemi ve kampn nbetisi Guillermo Geilin'e saldrmlard. Guilermo cesaretle [sayfa 140] kendini savundu. ki kez yara alp, dmann eline derse bana gelecekleri anladndan, kendini ldrd. Ertesi gn Lidia'ya rastladm. Yznden gen savann lmnden duyduu znt, aresizlik ve ate edip alarm vermesini nleyen kiiye kar fke okunuyordu. "Beni ldrselerdi ya, diyordu, ben yaayacam kadar yaadm, ama o yirmi yanda bile deildi daha." Bu konuda bir sre daha konutu. Bu kadnn, srekli olarak lm kmsercesine konumas palavra myd? Ne olursa olsun, verilen grevleri hakkyla yerine getirirdi. Kpekleri sevdiimi bildiinden, bana Havana'dan bir kpek yavrusu getirmeye sz vermiti. Tutmas zordu bu sz. Ama, yine de, Batista'nn byk saldrs srasnda bunu bile baard. Dala ova arasnda durmakszn gidip gelen, son derece nemli belgeleri getirip gtren, d dnya ile balantmz

salayan Lidia her zaman ok hareketliydi. Her yere bugn yalnzca adn hatrladm bir arkadayla giderdi. Clodomira adnda, kendisiyle ayn kratta, bugn yoldalarn saygyla and bir kadn arkadat bu. Tehlike karsnda, Lidia ve Clodomira birbirlerinden ayrlmazdlar. Her yere, her zaman yan yana, birlikte gidip gelirlerdi. galden sonra, Lidia, Villas'a varr varmaz gelip beni bulma emri ald. Gerekten de, Sierra Maestra'daki genel kurmayla Havana arasnda balant elemanl grevi yapyordu. Las Villas'a geldiimde, onun el yazsyla yazlm bir pusula buldum, gelecek yolculuunda bana kk bir kpek getireceini bildiriyordu. Gel gr ki, Lidia ile Clodomira bu yolculua kamadlar. Savalkta, devrimcilikte, insanlkta onlarn trna kadar bile deeri olmayan bir adam yznden ordu gerilla birliinin mevzilendii yeri bulmutu. Lidia ve Clodomiro da oradaydlar. Yoldalarmz kanlarnn son damlasna kadar savat. Lidia yaral olarak dman tarafndan tutsak edildi. Cesetleri bile bulunamad. zgrlk Sava'nn son gnlerindeki gibi, yine yan yana, son uykularn uyuyorlar kukusuz. [sayfa 141] O gnlerde batanbaa mezarla dnen adann bir kesinde, cra bir gerilla kampnda bulunacak kemikleri belki de. Bununla birlikte, direni ordusunun barnda, bu endie dolu gnlerde dven ve kendini feda edenler, hayatlarn her gn tehlikeye atarak, adann bir ucuyla dier ucu arasnda balant kuran bu iki kadn unutmayacaklar. Bizim iin, 1. Cephe'nin gerillaclar iin ve kiisel olarak benim iin ikisi arasnda Lidia n planda gelir. Bugn, bu ly saygyla anmak iin yazdm bu szleri, eskiden nee taan adamzda, imdi adm banda rastlanan mezarlara gsterisiz bir iek gibi braktm. [sayfa 142]

21|

HOMBRTO ARPIMASI

Gerilla kolu kurulal henz bir ay gemiti ki, Sierra Maestra'da yerleik bir yaam iin ilk temelleri atmaya baladk. Vadiden bakldnda, Sierra Maestra'nn tepesinde s-tste duran devasa iki kaya kntsnn kk bir adam andrmas nedeniyle El Hombrito[47] denen vadideydik. Birliimizi henz ok deneyimsizdi; ar koullarla karlamalarndan nce adamlar eitmemiz gerekiyordu. Yalnz, devrimci savan zorunluluklar gerei her an savaa hazr olmalydk. Kba'nn zgr blgesi olarak bilinen Sierra Maestra'nn belirli bir blmne giren birliklerin yolunu kesmekle grevliydik. 29 Austos'ta, daha dorusu 29 Austos gecesi kyllerden biri, byk bir dman birliinin Sierra Maestra'ya kmaya hazrlandn haber verdi. Birlik, El Hombrito'ya giden yoldan (yol bir yandan yeniden vadiye iniyor, te yandan da Altos de Conrado'ya kadar devam edip, bu arada Sierra Maestra'y ayordu) kmay planlyordu Sierra Maestra'ya. [sayfa 143] Bize sk sk ulaan yanl haberlerden biri olabileceini gz nne alarak adam tutuklayp, yalan sylemesi halinde kendisini bekleyen korkun cezalar anlattm. Fakat adam, sylediklerinin doru olduunu, askerlerin Sierra Maestra'dan birka kilometre uzakta Julio Zapatero'nun iftliinde bulunduunu tekrarlayp yeminler ediyordu. O gece mevzi aldk. Lalo Sardinas'n takm, mevziinizin dou tarafnda, kuru erelti otlaryla kapl ayrlk alanda bulunacak, bizim tarafmzdan durdurulacak olan dman birliini kurun yamuruna tutacakt. Ramiro Valdes ve ate gc az olan silahlara sahip adamlar, bat tarafndan "akustik ate" aarak panik yaratacaklard. Ate gleri dk olmasna karn bunlarn bulunduklar konum daha az tehlikeliydi, nk askerler oraya ulamak iin derin bir boaz amak zorunda kalacaklard. Dmann daa kmak iin kullanaca patika, Lalo'nun pusuya yatt tepenin yanndan geiyordu. Ciro, birlie yandan saldracakt. En iyi silahlarla donatlm nianclardan oluan kk bir takmaysa, ben komuta edecek ve ilk atei aarak arpmay balatacaktm. En iyi adamlar Ramiro'nun takmndan Temen Raul Mercader'in komutasna verilmiti; o nedenle bu grup zaferin meyvelerini toplamak iin, en son saldry yapacakt. Plan ok basitti: Bir kayann etrafndan dolanmak iin yaklak doksan derecelik bir a oluturan yol zerindeki kk dnemete, dman birliinin on ya da oniki adam dnemeci getikten sonra ben, ate etmeye balayacak, bylece adamlar birliin teki ksmndan ayracaktm. Bu arada, dier dman askerleri de yok edilecekti. Raul Mercader'in takm ilerleyerek len dman askerlerinin silahlarn alacak ve Temen Vilo Acuna'nn komutasndaki art gcn korumas altnda, zaman geirmeksizin, geri ekilebilecektik. Sabah erken bir saatte, Ramiro Valdes'in konumu olan bir kahve fidanlndan, dan yamacnda bulunan Julio Zapateros'un evini gzetlemeye baladk. Gne ykselirken uykudan [sayfa 144] uyanan insanlarn ilk hareketleri grlmekteydi; eve girip kanlar oluyordu. Ksa sre sonra, bu adamlardan bazlarnn balarna Batista ordusunun apkasn oturttuklarn grdk; dman birliinin orada olduunu bildiren kylnn syledikleri bylece dorulanyordu. Btn adamlarmz mevzi almlard. Dman birlii zorlanarak daa kmaya baladnda, ben de yerime dndm. O anlarda hi bitmeyecek gibi geliyordu bekleyi. Parmaklarm, bu savata ilk kez kullanacam atee hazr Browning marka makineli tfeimin tetiini yokluyordu durmadan. Sonunda yaklatklar bildirildi, zaten kaygszca konumalarn ve yaptklar grltleri duymaya balamtk. lk dman askeri dnemeci dnmt, onu ikinci ve nc asker izledi. Ne yazk ki aralarndaki uzaklk fazlayd, tasarladmz biimde oniki adamn gemesini beklemek iin zaman olmadn dndm. Altnc asker dnemeci getikten sonra,

n taraftan birinin bardn duyduum anda askerlerden biri ban kaldrd; hemen ate atm. Altnc asker devrildi. Bu arada herkes ate etmeye balamt. Otomatik tfeimi ikinci kez ateleyinceye kadar, yol zerindeki alt asker de ortadan kayboldu. Raul Mercader'in grubuna saldr emrini verdim, bu arada baz gnlller de katlmlard saldrya. Dman zerine iki yandan ate edilmekteydi. nc gruptan Temen Orestes, Raul Mercader ve bakalar ileriye atlarak kayann ardndan, Binba Merob Sosa'nn komutasndaki dman bln ate altna aldlar. Rodolfo Vazquez, benim yaraladm askerin silahn ald; bu yaralnn bir shhiye eri olduunu, zerinde muhafzlarn on ya da oniki kurunlu 45'lik bir tabancasndan baka silah bulunmadn renince ok zldk. Dier be asker kamt; yolun sana kayp, kayaln altndaki bir dere yatana gizlenerek kurtulmulard. Ksa sre sonra, yry srasnda beklemedikleri bir anda karlatklar saldrnn yaratt byk aknlktan kurtulan askerlerin at bazuka atei duyulmaya balad. [sayfa 145] Benim makineli tfeim dnda ar silah olarak yalnzca bir Maxim tipi makineli tfek vard, ancak o da ate almamt; bu tfei kullanmakla grevli Julio Perez, atelemeyi becerememiti. , Ramiro Valdes, srael Pardo ve Joel glesias, dmana kar neredeyse oyuncak silahlarla saldrya gemi, her yandan ate ederek korkun bir grlt kmasn salamlard; bu da dman askerlerini daha byk bir aknla itmiti. Yanlarda mevzilenmi takmlara geri ekilme emri verdim. Ardndan, biz de geri ekildik. Artlar, Lalo Sardinas'n btn takm geene kadar, ate ederek koruma grevi yapacaklard. kinci bir direni hatt kurmay planlamtk. Geri ekilme gerekletirildikten sonra, Vilo Acuna da bize yetiti. Acuna kendisine verilen grevi yerine getirmiti, ama bir kaybmz vard: Joel glesias'in yeeni Hermes Leyva lmt. Bu arada Fidel'in gnderdii bir takmla karlatk. Bizden daha stn dman gleriyle ok yaknda arpmak zorunda kalacamz bildirmitim daha nce Fidel'e. Yzba gnecio Perez'in komutasndaki bir takmla birlikte, arpmann gerekletii alandan bin metre kadar uzaklaarak yeni bir pusu kurduk ve dman beklemeye baladk. Dman birlii arpmann olduu kk dzle geri dnmt. Hermes Leyva'nn cesedini gzlerimizin nnde yaktlar; bu yolla intikam alyorlard. aresiz bir fke ierisinde, askerlere doru tfekler ve makineli tfekle ate etmekten baka bir ey gelmiyordu elimizden. Bu atee askerler de bazukayla karlk veriyorlard. Bu arada, benim aceleyle ate etmeme neden olan sesin, "Amma da zormu ha!" diyen bir askere ait olduunu rendim; byk bir olaslkla daa kmann zorluundan yaknmt. Bu arpma bize, birliimizin ne kadar deneyimsiz olduunu gstermiti: Bu arpmadaki gibi, dman birliiyle mevzilerimiz arasnda on ya da yirmi metreden fazla uzaklk bulunmad durumlarda bile, isabetli atlar yapamyorduk. Bununla birlikte bizim iin bu arpma, byk bir zaferdi, [sayfa 146] nk Merob Sosa'nn birliini tmden durdurmutuk; Merob gece olunca geri ekilmiti. Dman karsnda kk bir zafer kazanm ve ganimet olarak da kk bir silah ele geirmitik, ama bu bize deerli bir savann hayatna mal olmutu. Bu arpmay, mevcudu en az yzkrk olan ve modern bir sava iin gerekli donanma sahip bir dman blne kar, pek iyi durumda olmayan bir avu silahla gerekletirmitik. Dman bize kar ok sayda bazuka, hatta mevzilerimize kar havan topu kullanmt. Fakat dman birlii de, ncsne saldrldn grdnde, ayn bizimkiler gibi, plansz ve rasgele davranmt. Bu arpmann ardndan baz terfiler yapld. Alfonso Zayas, arpmada gsterdii yreklilik nedeniyle temenlie ykseltildi. Baka terfiler de olmutu ama onlar imdi kesin olarak anmsamyorum. Askerler ekildikten sonra, o gece ya da ertesi gn, Fidel ile grtk. Fidel, Las Cuevas blgesinde Batista glerine nasl saldrdn byk bir nee iinde anlatt. Deerli companerolardan bazlar da bu arpmada yitirilmiti: Gerillaya ilk katlanlardan Manzanillo'lu Juventino Alarcon, Pastor, Yayo Castillo ve babas Batista ordusunda temen olmasna karn bize katlan, dierleri gibi byk bir sava ve drst bir gen olan Oliva. Fidel'in giritii arpma bizimkinden daha nemliydi, nk dmana pusudan saldrlmam, az ok iyi biimde savunulan bir karargaha baskn yaplmt. Dman glerinin yok edilmesi tmyle gereklememi de olsa, dmana olduka yksek kayplar verdirilmiti; ertesi gn dman buradan ekmiti glerini. Bu arpmann kahramanlarndan biri, birliimizin yrekli savalarndan olan "Zenci Pilon" du. Anlatldna gre, bir gn Pilon, girdii bir kulbede "yanlarnda birka kutu bulunan bir sr acayip boru" grm. Bunlar dman tarafndan artk gzden karlm bazukalard mutlaka. Ne var ki, o sralar biz, bazukann yalnzca adn biliyorduk. Bylece, bu silaha ilikin hemen hibir ey bilmeyen Felk (Zenci Pilon), silahlar orada brakarak, ayandan [sayfa 147] yaral olarak savatan ekilmiti. Dmann kk, tahkimatl mevkilerine saldrlarda ok etkili olan bu silahlara sahip olma olanan, ite byle karmtk. arpmamz yeni trden tepkilere yol amt: Bir-iki gn sonra, ordu tarafndan yaynlanan bir bltende be ya da alt lden sz ediliyordu. Daha sonra, cesedini yaktklar companeromuz dnda, drt ya da be kyly katlettiklerini rendik. Katil Merob Sosa'ya gre, birliimizin blgede olduunu bildirmedikleri iin suluydu bu kyller. Abigail, Calkto, Pablito, Lebon (Haiti asll) ve Gonzalez'ti ldrlen kyllerin adlar. Bu kyller geri bizim ok yaknlarda olduumuzu biliyor ve btn kyller gibi bize sempati duyuyorlard, ancak, planladmz harekattan en ufak bilgileri yoktu, harekata en ufak bir katkda bulunmamlard. Batista ordusu komutanlarnn yntemlerini bildiimiz iin, amalarmz kyllerden gizliyorduk. Hatta kyllerden biri rastlant sonucu pusu kurulan blgeden gese, onu, arpma bitene kadar tutukluyorduk. Bu talihsiz kyller kulbelerinde ldrlmler, daha sonra da kulbeleri atee verilmiti. Bu arpma bize, belirli koullar altnda, yry dzenindeki bir dman birliine saldrmann ne

kadar kolay olduunu gstermiti. Ayrca, yry halindeki kolun en bandakileri ate altna almann, taktik olarak daha doru olduu inancna varmtk, ndeki ilk askeri ya da askerleri ldrmek, tekilerin ilerlemek istememesine ve dman birliinin hareketsiz kalmasna yol ayordu. Bu taktik giderek daha da n plana kt ve sonuta dzenli biimde uygulanmaya baland. Bylece dman, Sierra Maestra'ya giremez olmutu. Askerler nc olmak istemedikleri iin huzursuzluklar ba gsteriyordu dman birlikleri iinde. Fakat bu taktik yerleinceye kadar daha nmzde ok sayda arpma vard. Bu arada Fidel'le grerek gerekletirdiimiz kk Kahramanlklardan sz ettik; kk olmalarna karn bu baarlan, dmanla aramzdaki g eitsizlii (bizimkiler doru [sayfa 148] drst silahlanmamlar, dman askeri kuvvetleriyse batan aa donatlmt) nedeniyle nemliydi. Artk Batista birliklerinin Sierra'y bir daha geri dnmemek zere terk edecekleri an yaklamt. Sierra'ya yalnzca ara sra byk bir cret gstererek bir tek kii girebilecekti: Bu, Batista'nn hizmetinde bulunanlarn iinde en gz pek, en zalim ve en hrsz komutanlardan biri olan Sanchez Mosquera'yd.
[sayfa 149]

22|

PNO DEL AGUA'DAK LK SAVA

29 Austos'ta Fidel'le bulutuktan sonra, birka gn, bazen birlikte, bazen ayr olarak kereste fabrikasnn bulunduu Pino del Agua blgesine ulamak iin yrdk. O srada aldmz bilgiye gre, Pino del Agua'da dman birlikleri yoktu ya da yalnzca-kk bir garnizon vard. Fidel'in plan yleydi: Eer sz konusu olan kk bir garnizonsa derhal ele geirecektik. Aksi halde, orada kendimizi ksa bir sre iin gsterecektik, daha sonra Fidel, birliiyle birlikte Chivirico blgesine doru yoluna devam edecekti. Biz, byle durumlarda bizim grdmz yerlere, blgeden geiimizin kyller zerinde yaratt devrimci havay yok etmek ve gcn gstermek iin hemen yetien Batista ordusunu, pusuya yatarak bekleyecektik. Pino del Agua'ya varmamzdan nceki gnler, bulutuumuz Dos Brazos del Guayabo'dan arpmann olaca blgeye doru ilerlerken baz olaylar meydana gelmiti. Bu olaylarda yer alan kiiler devrimin daha sonraki srecinde de rol oynadlar. [sayfa 151] Bu olaylardan bir tanesi, El Uvero arpmasndan nce gerillaya katlan, El Uvero'da bizimle birlikte arptktan sonra, imdi gerillay terk eden blge kyllerinden Manolo ve Popo Beaton'un firaryd. Bu kiiler daha sonra, Fidel ihanetlerini affettii iin, yeniden gerillaya alndlar. Fakat hibir zaman, yar bedevi ve haydutvari yaant biimlerini deitirmediler. Manola, devrim zafere ulatktan sonra Binba Cristino Naranjo'yu, baz kiisel nedenlerden ldrd. Hapsedildii La Cabana'dan[48] kamay baardktan sonra, Sierra Maestra'nn, kendisinin devrim srasnda arpt bir blgesinde kk bir gerilla birlii kurdu. Bu arada, baka sularnn yan sra, ilk gnlerden balayarak devrime katlm yrekli companero Pancho Tamayo'yu ldrme suunu da iledi. Sonunda, kyllerden oluan bir birlik onu ve kardei Popo'yu tutuklad, ikisi de Santiago'da kurun dizildi. Bir baka zc olay daha yaadk: Roberto Rodriguez adl bir yolda emre uymama nedeniyle silahszlandrlmt. Rodriguez, ok disiplinsizdi, o nedenle manga komutan temen, talimatname gerei, elinden silahn alm, bunun zerine companerolardan birinin silahn kapan Roberto Rodriguez, kendini vurmutu. Gmlmesi srasnda dier savalarla aramda kk bir tartma kt. Ben, askeri trenle gmlmesine karydm, tekilerse, Rodriguez'in de ehit saylmasn istiyorlard. len companero ne kadar iyi niteliklere sahip olursa olsun, iinde bulunduumuz koullarda intihar kabul edilemez bir davrant. Bir emre uymama giriiminden sonra len companeroya askeri tren yapmama, ama lnn banda nbet bekleme karar aldk. Bir iki gn nce Rodriguez bana hayat hikayesinin bir blmn anlatmt. Ar duygusal yapda bir gen olduu anlalyordu anlattklarndan. Gerilla yaamnn zorluklarna ve askeri disipline uyum salamak iin ok aba harcayan bir [sayfa 152] genti, bnyesinin zayfl ve isyanc yaps nedeniyle uyum salamada ok zorlanyordu. ki gn sonra, 4 Eyll'de gcmz gstermek zere Minas de Bueycito'ya kk bir mfreze gnderdik. Ciro Redondo'nun komuta ettii mfreze, dnnde, yannda Leanordo Baro adl bir dman askerini tutsak olarak getirdi. Baro, kar devrimci gler iin nemli bir rol oynamtr. zn sre bizim tutsamz olarak kalan Baro, bir gn bana annesinin yrek paralayan hastalndan sz etmi ve beni inandrmt. Ona gidebileceini, ama ayn zamanda, politik olarak etkili bir harekette bulunmasnn gerektiini syledim. Havana'ya, otobsle gidebilir, annesini grebilir, daha sonra da eliliklerden birine snarak iltica talebinde bulunabilirdi; gereke olarak, bize kar savamak istemediini syleyecek ve Batista rejimini sulayacakt. Baro, kardelerinin rejim iin arpt u anda, rejimi sulayamayacan bildirdi. Sonunda yalnzca bize kar savamak istemediini aklamas iin anlatk. Baro'yu, drt companeroyla birlikte gnderdik. Yoldalara verdiimiz kesin talimat gerei, kampta bizi ziyaret eden birok kylnn ismini renmi olduu iin, Baro annesi dnda hi kimseyle grmeyecekti. Ayrca drt companero, Bayamo yaknlarna kadar yryecekler, Baro'yu orada braktktan sonra, baka bir yoldan geri dneceklerdi.

Adamlarmz kendilerine verilen emirlere uymadlar. Kendilerini gizlemedikleri gibi, serbest braklm bir tutsak, hatta sempatizan olarak grlen bu askerin de katld bir toplant yaptlar ve talimata karn, Bayamo'ya jiple gitmeye kalktlar. Bayamo yolunda Batista ordusu tarafndan yakalanan drt companero ldrld. Bu katliama Baro'nun katlp katlmadn tam olarak renemedik, ancak kesin olan, Baro'nun hemen Minas de Bueycito'ya yerleerek katil Sanchez Mosquera'nn komutasna girdiidir; alveri yapmak iin gelen, bizimle u veya bu biimde ilikisi olmu kylleri tehis ederek yakalatyordu. Benim bu yanlm, Kba halknn saysz kurbanlar vermesine neden olmutur. [sayfa 153] Devrimin zaferinden birka gn sonra yakalanan Baro, idam edildi. Bu olaydan ksa sre sonra, halk tarafndan cokuyla karlandmz San Pablo de Yao'ya gittik. Oray birka saat iin bar biimde ele geirmitik (nk dman birlii yoktu) ve hemen evredeki insanlarla iliki kurmaya baladk. Blgedeki baz insanlarla tanp, kyde dkkan sahiplerinin verdii kamyonlar, yine bu dkkanlardan krediyle aldmz malzemelerle doldurduk. O gnlerde demelerimizi bonoyla yapyorduk. Daha sonralar, Havana'da ehit dnceye dek silah arkadamz ve gerillamzn btn d balantlarndan sorumlu Lidia Doce'yi de burada tandk. Malzemeleri Yao'dan yukarya tama ii ok zordu, nk San Pablo de Yao'dan Pico Verde'ye, La Cristina maden oca arazisinden yukar kan yol ok dikti. Bu yolu ancak zel yaplm kamyonlar, fazla ykl olmamak kouluyla kabiliyorlard. Bizim kamyonlarmz yar yolda bozuldu; btn yk, katrlara ve kendi srtlarmza ykleyerek kardk yukarya. Bugnlerde eitli nedenlerle aramzdan ayrlanlar oldu. yi bir sava olan bir companero, Yao'ya yrymz srasnda nbetteyken sarho olarak btn birlii tehlikeye att iin gerilladan ihra edildi. Jorge Satus ise, manga komutanln brakarak Fidel'in verdii grevle Miami'ye gitti. Aslnda Sotus, Sierra'daki hayata hibir zaman uyum gsterememiti. Despot karakteri nedeniyle adamlar arasnda da sevilmiyordu. Daha sonraki yaam saysz ykseliler ve dler gsterdi. Miami'de tavr tutarsz, hatta hainceydi. Sonra tekrar ordumuza katld; daha nceki hatalar affedilmiti. Hubert Matos dnemindeyse, yeniden ihanet etti devrime. Yirmi yl hapse mahkum olan Sotus, kapatld hapishaneden bir gardiyann yardmyla kat ve Miami'ye gitti. Kba topraklarna korsanca bir saldr yapmak iin tekne hazrlarken, kaza sonucu elektrik akmna kaplarak ld. [sayfa 154] O gnlerde aramzdan ayrlan bir baka companero da, hareketimizin kentlerdeki koordinatr Marcelo Fernandez'di. Fernandez, olduka uzun bir sre Sierra Maestra'da kaldktan sonra yeniden kentteki grevine dnmt. Bu olaylardan sonra yeniden yrye getik ve 10 Eyll'de, Pino del Agua'ya vardk. Buras Maestra'nn srtnda, bir kereste fabrikasnn evresinde kurulmu kk bir yerleim blgesidir. O sralar buray bir spanyol ynetmekteydi; kyde birka ii de yayordu. Dman ordusu ortalkta grnmyordu. Ky, o gece, bizim birliklerimiz tarafndan kuatld. Fidel'in kolu, kyllerin grebilecei bir biimde, belirli bir yne doru yryn srdrd, dman ordusuna bu haberin szdrlmasn istiyorduk. Fidel'in kolu, herkesin gz nnde Santiago'ya doru harekete geerken, biz gece vakti geri dnp pusuya yatm ve dman ordusunu beklemeye balamtk; yaptmz kk bir artma manevrasyd. Dman ok uzun sre beklemek zorunda kalmazsak, ihtiyacmz olan eyleri, yine, Cuevas de Peladero denen yerde oturan Tamayo salayacakt. Birliimizi, btn yollar denetleyebileceimiz biimde yerletirmitik. Bir tarafta, Pino del Agua'dan ok uzakta kalan Ayoa'dan Pico Verde'ye giden yola, te taraftan kamyonlarla geilmesi olanaksz olup Sierra Maestra'ya dorudan kan yola kadar, tm evre denetimimiz altndayd. Pico Verde'deki kk grup genel olarak tfekle silahlandrlmt; bu grup, gerektiinde bize alarm verecekti, nk bu yol geri ekilmeye ok elveriliydi. Eylemden sonra biz de bu yolu kullanmak istiyorduk. Efigenio Ameijeiras, yine Pico Verde blgesinden gelen giri yollarndan birini tutmakla grevlendirilmiti. Komutasndaki takmla birlikte El Zapato blgesinde kalan Lalo Sardinas, Peladero nehri kysnda son bulan orman yollarn denetleyecekti. Bu abartlm bir gvenlik nlemiydi, nk bu yola kabilmesi iin dmann, Sierra'da, ok uzun bir yry yapmas gerekiyordu. Oysa dman [sayfa 155] ordusunun, dalk blgede kol dzeni iinde yrme alkanl yoktu. Ciro Redondo'nun greviyse, takmyla, La Siberia'dan gelen yolu savunmakt. El Uvero ve Pino del Agua adl iki kereste fabrikasn birbirine balayan yol da bu blgedeydi. Bu yol, Ciro'nun denetlemekle grevlendirildii Sierra Maestra'nn eteklerindeki mevkiden geiyordu. Guisa'dan sonra ykselen yolun kayalklardan oluan yamacndaki ormanda bekliyorduk; bylece kamyonlara birdenbire saldrabilecek ve byk bir olaslkla geecekleri yerleri youn ate altna alabilecektik. Setiimiz yer, kamyonlar ok uzaktan grebilmemize olanak salyordu. Plan basitti: ki yandan da ate ederek yol dnemecinde ilk kamyonu durduracak, arkadan gelenleri de kurun yamuruna tutarak durmaya zorlayacaktk; baskn baarl olursa ya da drt kamyonu ele geirebileceimizi dnyorduk. Eylemi gerekletirecek takm en iyi silahlarla donatlm ye Yzba Raul Castro Mercader'in adamlarndan bazlar, takviye olarak bu takma verilmiti. Kurduumuz pusuda, dman birliklerinin gelmesini tam yedi gn sabrla bekledik. Yedinci gn pusudakilerin yemeinin hazrland kk karargahta bulunduum srada, dmann yaklamakta olduu bildirildi. Bulunduumuz blgede eim ok fazla olduundan, bu dik yokuu kmaya alan kamyonlarn motor grltlerini, kendilerini grmeden ok nce duyabiliyorduk. Birliimiz savaa hazrland. En nemli noktaya Yzba gnacio Perez'in komutasnda bulunan adamlar yerletirmitik. lk kamyonu bunlar durduracak, dierleriyse, yanlardan teki kamyonlara ate edeceklerdi. atmadan yirmi dakika nce sanak halinde yamur yamaya balam, Sierra'da hemen

her gn karlatmz bu sanak, bizi yine iliklerimize kadar slatmt. Bu srada ilerlemekte olan dman ordusu, ani bir baskna uramaktan ok yamurdan kayglanmaktayd; bu da bizim iin olduka yararl oldu. Atee ilk balayacak [sayfa 156] olann elinde Thomson marka makineli tfek vard, ancak at isabetsiz olmutu. Bundan sonra yaylm ate balad; yara almam fakat korkup panie kaplm olan ilk kamyondaki askerler, kamyondan atlayp kayalarn arkasna gizlenmiler, bu arada, birliimizin ozan, deerli sava Crucito'yu -asl ad Jose de la Cruzldrmlerdi. arpmada ilgin sahneler yaanyordu: Yol dnemecinde bir dman askeri, kamyonun altna girmi, kafasn bir an iin bile olsa karmyordu. Ben, bir-iki dakika sonra varmtm olay yerine. Byle durumlarda ska olduu gibi, adamlarmzn ou, yanl bir emir nedeniyle geri ekilmekteydi. Mitralyzc tarafndan terk edilen makineli tfei kurtarrken Arquimedes Ponseca, elinden yaralanmt. Herkese yeniden arpmaya girmelerini, ayrca, saldry daha youn biimde gerekletirmek iin Lalo Sardinas ile Efigenio Ameijeiras'n kuvvetlerinin birlikte davranmasn emrettim. Yol zerinde Tatin adl bir gerillayla karlatm. Kamyonun altndaki askeri gstererek meydan okuyan bir sesle "ste orada, kamyonun altnda gizleniyor. Hadi, hadi! Kimin gerek bir erkek olduu grlecek imdi" dedi. Gerillacnn sylediklerinden iten ie alnmama karn (nk belli bir gvensizlik ifade ediyordu) cesaretimi toplayarak, Tatin'le birlikte kamyonun altndaki askere yaklamaya baladm. Asker, gizlendii yerden makineli tfeiyle ate ediyordu. Yrekliliimizi kantlamann bize pahalya mal olacan anlamtk. Bylece, ne ben, ne de bana meydan okuyan gerilla snav verebildik. Askerse, makineli tfeiyle birlikte srnerek kat, o da tutsak dmekten ya da lmekten kurtulmutu. Bir bln bindirildii be kamyondu pusuya den Temen Antonio Lopez komutasndaki grup, grevini tmyle yerine getirmi ve arpma baladktan sonra hi kimsenin gemesine izin vermemiti; nc kamyon orada durdurulmutu. Ne var ki, bir grup dman askeri inatla direnerek [sayfa 157] ilerlememizi engelliyordu. Bu arada Lalo Sardinas ve Efigenio Ameijeiras komutasndaki takviye gleri yetimi, kamyonlara saldrarak direnii krmt. Dman askerleri ksmen dzensiz bir biimde, ksmen de kurtarabildikleri iki kamyonla aaya doru katlar, btn malzemeleri brakmlard. Dmann gcn ve baz planlarn Gilberto Cardero'dan renmitik. Bu companero, baka blgelerde yaplan keif grevi srasnda dmana tutsak dm ve bir sre ellerinde kalmt. Onu buraya Fidel'i zehirlemesi iin getirmilerdi, kk bir iedeki zehiri Fidel'in yemeine dkecekti. Cardero, kurun seslerini duyduunda teki askerler gibi kamyondan atlam, fakat kamayp hemen bize teslim olmu ve yeniden birliimize katlarak bandan geen serveni anlatmt. lk kamyonu ele geirdiimizde iinde iki l ve can ekiirken bile arpmay srdrmeye uraan bir yaral bulduk. Adamlarmzdan biri, ona, teslim olma olana tanmadan -bunu yerine getirebilecek durumda bile deildi, nk yar bilinsiz bir haldeydi- hayatna son verdi. Bu barbarca davran gsteren, btn ailesi Batista ordusu tarafndan ldrlen bir savayd. Bu savay ar bir biimde suladm. Sylediklerimin, kamyonun iinde adr bezlerinin arasna gizlenmi sessizce yatan bir baka yaral asker tarafndan duyulduunu fark etmedim. Benim sylediklerimi ve companeronun zr dilemesini duyduktan sonra meydana karak ldrlmemesini isteyen dman askeri, bacandan yaralyd, kurun bacan krmt. teki kamyonlar ele geirmek iin arpma devam ettii srece yol kenarnda yatan bu dman askeri, ne zaman yanndan savalarmzdan biri gese ldrleceinden korkup barmaya balyordu: "Beni ldrme! Beni ldrme! Che, tutsaklarn ldrlmeyeceini sylyor." arpma bittikten sonra kereste fabrikasna gtrlp ilk tedavisi yaplan bu asker, geriye dnebilmesi iin orada brakld. [sayfa 158] teki kamyonlarda dmann kayplar pek fazla deildi, fakat ok sayda silah ele geirmitik. arpmann bilanosu yleydi: Brovvning tipi bir otomatik tfek, be Garand, cephanesiyle birlikte bir ayakl makineli tfek; Efganio'nun birlii tarafndan ele geirilmiti. Fidel'in birliinden olan Efigenio, kendi takmnn arpmada nemli rol oynadn, o nedenle ele geirilen silahlardan bazlarnn kendisine verilmesini talep etti. Fakat Fidel, tam da bunun iin, yani benim birliimin yeni silahlara kavumas iin bu takm komutam altna vermiti. O nedenle, kar klar dikkate almayarak, ele geirilen silahlar, demirba listemize alnmam bir tfek dnda, kendi adamlarma dattm. arpmada en yararl olan grubun komutan Temen Antonio Lopez'e Brovvning verildi. Garandlar, Temen Jael glesias'a, Corintha karmasna[49] katlm ve daha sonra birliimize gelmi olan Virelles'e, er Onate'ye ve imdi adlarn anmsayamadn iki kiiye verildi. Ele geirdiimiz kamyonu ise, dmana zarar vermek iin yaktk, nk onlar yanmzda gtrmemiz olanakszd. Kyde toplanmaya baladmzda, stmzden, saldrdan haberdar edilen birka kk uak geti, ama atmz ate sonucu uzaklamak zorunda kaldlar. Pardo kardelerden Mingolo, askerlerin yaklatn Fidel'e bildirmek iin gnderilmiti; yanl anmsamyorsam byle olmutu. Arkadan arpmann sonucunu iletmek iin bir haberci daha yolladk (bunun dnda, Cardero da servenini anlatmak zere Fidel'e gitmiti). arpmann bittiini ve geri ekileceimizi kendisinin de mevzisini brakmasn Ciro'ya bildirmek iin Mongo Martinez'i grevlendirmitik. [sayfa 159] Bir sre sonra birka el silah sesi duyduk, adamlarmzdan bir grup, saklanmaya alan bir dman askeri grm, dur uyarsna uymad iin ate amlard. Dman askeri kaarken silahn brakmt, adamlarmz, zaferlerinin kant olarak bir Springfield getirmilerdi beraberlerinde. Blgede hl, dank durumda dman askerlerinin var olmas huzursuz etmiti bizi. Springfield'i demirba listemize kaydettik.

ki- gn sonra birliimize rastlayan Mongo Martinez, bir dman askerinin saldrsna uradn ve yaraland iin kamak zorunda kaldn bildirdi. Yznde barut izleri grlyordu, pudralanm gibiydi sanki. Savalarmzn dmandan aldklarn dndkleri Springfield onun silahyd. Yaral companero, Batista'nn askerlerinin yaknda olduunu dnd iin kestirme yoldan yrmeye kalkm ve ormanda yolunu yitirmiti. Sonuta, Ciro Redondo'ya arpmaya ilikin bilgi ve geri ekilme emri iletilememiti. arpmann sesini uzaktan duymu olan Ciro, ertesi gn bize bir haberci gndermiti, ekilme emrini bu haberciyle kendisine ulatrdk. B-26'lar[50] kereste fabrikas zerinde alaktan uup kurban ararken, biz, kahvalt ediyor, ev sahibemizin ikram ettii kakaomuzu iiyorduk. Neredeyse atlara deecek kadar alaktan uan B26'lara kaygyla bakyordu ev sahibemiz. Uaklar uzaklatktan sonra, harekete geeceimiz srada, birka saat ncesine kadar Ciro'nun denetledii La Siberia'ya giden yolda dman askerleriyle dolu drt kamyon grdk. Daha nceki grubun ters istikametine giden bu kamyonlar da pusuya drebilirdik, fakat artk ok geti; birliimizin byk bir blm gvenlikli mevzilere geri ekilmiti. Havaya iki el ate ederek geri ekilme iareti verdik ve sessizce yrye getik. [sayfa 160] Yarat yanklar bakmndan nemli olmutu bu arpma, haber btn Kba'ya yaylmt. Dman ordusundan asker ldrm, birini de yaralamtk (bu askeri daha sonra serbest braktk). Ayrca, ertesi gn, arpma alann bir kez daha gzden geiren Efigenio'nun takm, bir dman askerini daha tutsak almt; bu, savan bitimine kadar birliimizde kalarak alk yapan Onba Alejandro'ydu. lm birliimizi lsz zntye boan companero Crucito'yu gmdk. Kyl ozanmz, soylu yoldamz yitirdiimizden hepimiz yas iindeydik. Bu arpmada yararllk gsterenler unlard: Temen Efigenio Ameijeiras, Yzba Lalo Sardinas, Yzba Victor Mora, Temen Antonio Lopez ve mangas, o zaman er olan Dermidio Escalona ve elindeki yara iyiletikten sonra kendisine ayakl makineli tfek verilen er Arquimades Fonseca. Bir lmz ve bir hafif yaralmz vard. Bazlar da syrma ve arpma sonucu ufak tefek yaralar almlard. Mongo'nun yaralar da bu trdendi. Pino del Agua'y ayr ayr yollardan terk ederek, birliimizi yeniden rgtlemek ve yolda Fidel'i beklemek iin Pico Verde blgesine ekildik. Fidel, arpmamzdan haberdar edilmiti. arpmann deerlendirilmesi, politik ve askeri bir baar kazanm olmamza ramen, zayflklarmzn ok byk olduunu gstermiti. Baskn etkeni daha iyi kullanlp ilk kamyondaki askerlerin byk ounluu yok edilmeliydi. Bunun dnda, arpma baladktan sonra, geri ekilme emri verildii yolunda bir sylenti km, bu da, adamlarmz zerinde kontrol yitirmemize ve adamlarn arpma isteinin krlmasna yol amt. ok az sayda dman askeri tarafndan savunulan kamyonlarn ele geirilmesi srasnda da yeterince srarl olunamamt. Bir gece boyunca kereste fabrikasnda kalmamzsa, gereksiz bir tehlikeydi. Son olarak, geri ekiliimiz, olduka dzensiz biimde gereklemiti. Btn [sayfa 161] bunlar, birliimizin sava hazrlklarn ve disiplinini glendirmemizin ne kadar gerekli olduunu gstermekteydi. nmzdeki gnleri bu greve adayacaktk. [sayfa 162]

23|

ACI BR OLAY

Pino del Agua arpmasndan hemen sonra, Fidel'in birliinden baz glerle takviye edilen gerilla birliimizin rgtsel aygtn gelitirme almalarna baladk. Birliin savata daha etkili olmasn amalyorduk. Pino del Agua arpmasnda byk yararllk gsteren ve hepsi de grev bilincine sahip genlerden oluan, Temen Lopez'in komutas altndaki mangaya, bir disiplin komisyonu kurma grevi verildi. Bu komisyonun grevi, dikkatlilik, genel olarak disiplin, kampn temiz tutulmas ve devrimci moral konularnda saptanan kurallarn inenmemesini gzetmekti. Ancak, komisyonun yaam ok ksa srd; kurulduktan birka gn sonra ackl bir biimde dald. O sralarda, La Botella adl tepenin dolaylarnda, urak yeri olarak kullandmz kk bir kampta, bir kaak idam edildi. Birka ay nce, bir tfekle birlikte birliimizden kaan Cuervo'nun tfeini ne yaptn bilmiyorduk ama, kendisinin ne iler kartrdndan haberimiz vard. Devrim uruna mcadele etme ve muhbirleri cezalandrma maskesi altnda [sayfa 163] da Sierra'da yaayan halkn bir blmn soyup soana evirmiti; belki de orduyla anlaarak yapmt bunu. Cuervo, ayn zamanda birlikten kat iin duruma uzun srmemi ve ldrlmesine karar verilmiti. Blgede egemen olan zel koullardan yararlanarak su ilemeye balayan bu gibi toplum dman kiilerin ortadan kaldrlmas, ne yazk ki Sierra Maestra'da ska yaanyordu. Fidel'in, El Sonador blgesini dolap Chivirico'ya kadar ulatktan sonra, bizim eski harekat blgemize geri dndn renmitik; o nedenle, onunla olanaklar elverdiince abuk iliki kurmak iin Peladero'ya hareket ettik. O sralarda ky blgesinde Juan Balansa adl bir tccar yaamaktayd. Diktatrlkle ve byk toprak sahipleriyle ilikisi herkes tarafndan bilinmesine karn, kimsenin, bize kar ak bir dmanlk iinde olduunu syleyemeyecei Balans'n, btn blgede dayankll ve gc nedeniyle n yapm bir katr vard. Bu katra sava vergisi olarak el koyduk.

Katr, Peladero nehri yaknlarnda Pinalito denen blgeye gtrmek iin ok dik kayalardan aaya inmek zorundaydk. Hayvan ya kesip paralayarak etlerini yanmzda gtrecek, ya da onu dman blgesinde brakacaktk. Bir nc seenek de onu gidebildii yere kadar gtrmekti. nc seenei denemeye karar verdik, nk hayvan kesmek ve etini tamak ok zordu. Otlara tutunarak, kayarak ya da zeminin girinti kntlarna yaparak geebildiimiz yerlerde, bu hayvan, kararl ve emin admlarla kayalklardan aa iniyordu. Oysa maskotumuz kk kpei bile savalarmz tamak zorunda kalmlard. Katr, olaanst akrobatlk yeteneini gsteriyordu bize. Peladero'yu byk talarn bulunduu bir yerden geerken de ayn yeteneini srdrd; bir kaya dan tekine akl almaz bir biimde sryordu. Bylece hayatta kalmay baard. Daha sonralar bu katra ben bindim; ilk kez byle srekli bir binek hayvanm oluyordu. Sierra'daki saysz arpmalarmzdan [sayfa 164] birinde Sanchez Mosquera'nn eline dnceye kadar benim oldu bu katr. Disiplin komisyonunun dalmasna yol aan can skc olay Peladero kysnda meydana geldi. Konulan disiplin kurallarn onaylamayan baz companerolarn direniiyle karlayordu komisyon. Bu da sert nlemlere bavurmay zorunlu klyordu. Artlardan bir grup komisyon yelerine kt bir oyun oynamt: Komisyon szm ona ok nemli bir sorunun zm iin acele yardma arlmt. Gerillaclar, komisyondaki companerolaryla alay etmek iin, ortaya insan dks ymlar ve disiplin komisyonuna nemli sorun olarak bunu gstermilerdi. Bu tatsz olayn ardndan birok kii tutukland. Bir suluyu idam etmek gibi zc bir grevle karlatmz zaman cellatlk grevini hevesle stlenmekle n yapan Humberto Rodriguez de vard aralarnda. Humberto Rodriguez, devrimin zaferinden sonra, bulunduu hapishanede, bir baka askerle birlikte, bir mahkumu ldrp kat. Humberto'yla birlikte iki ya da companero daha hapsedilmiti. Gerilla savann ar koullar altnda hapis cezas pek nemli bir ceza deildir, ilenen su ar olduundaysa, disiplinsizlik suunu ileyenlere, bir ya da daha ok gn yemek verilmiyordu; bu epeyce etkileyici bir cezayd. Olaydan iki gn sonra, henz olaya karanlar hapisten kmamken, Fidel'in yaknlarda El Zapato denen blgede olduunu haber aldk. Onu karlamak ve onunla konumak iin oraya gittim. Fidel'le karlaal daha birka dakika olmutu ki Ramiro Valdes bir haberle kageldi. Lalo Sardinas, disiplinsiz davranan bir companeroyu fkeli bir biimde cezalandrmaya kalkm, tabancasnn kabzasyla companeronun kafasna vuracakken silah ate alm ve companero kaza yerinde lmt. Birlikte bir isyan balangcnn belirtileri grlyordu. Hemen olay yerine giderek Lalo'yu gzaltna aldm; ona kar genel bir dmanlk havas vard. Lalo'nun derhal yarglanp idam edilmesini istiyorlard. [sayfa 165] Tanklar dinlemeye ve kantlar toplamaya baladk. fadeler ikiye ayrlmt: Bir ksm srarla bunun kastl bir cinayet olduunu sylyordu. Bazlar iinse sz konusu olay bir kazayd. Btn bunlarn tesinde, gerilla iinde bir companeroya bedeni ceza vermenin kesinlikle yasaklanm olmasna karn Lalo Sardinas, bu yasa pek ok kez inemiti. Durum ok hassast: Companero Sardinas, ok yrekli bir sava, disipline sk skya bal bir gerillac ve olaanst fedakar bir insand. Oysa lm cezasnda diretenler birliimizin en iyileri olmaktan ok uzaktlar. Bir takm etkenlerin de nemli rol vard; bu etkenler arasnda disiplinin kabul ettirilmesi birinci sradayd. Gece bastrana kadar tanklar dinledik. Fidel de gelmiti; lm cezasnn uygulanmasna kar olduu halde, btn savalarn dncelerini dinlemeden karar vermenin akllca bir i olmayacan biliyordu. Yarglamann ikinci blmne geildiinde bana ve Fidel'e san savunma grevi dt. Sank, en ufak bir korku belirtisi gstermeksizin istifini bozmadan dinliyordu konumalar. ldrlmesini talep eden birok ateli konumadan sonra sra bana gelmiti. Herkesi sorun zerine etraflca dnmeye ardm. Companeronun lmnn, sava halinde bulunduumuz iin, iinde yaadmz koullardan kaynaklandn ve son tahlilde bunun sulusunun diktatr Batista olduunu syledim. Ama, sana kar dmanlk hisleriyle dolu dinleyicilerde szlerim pek yank bulmad. Gece olmutu; tartmay srdrebilmek iin birka mealeyle mum yakmtk. Ve Fidel konumaya balad. Bir saat boyunca, companero Sardinas'n neden lmle cezalandrlmamas gerektiini aklad. Hatalarmz, her gn disiplin kurallarn ve baka kurallar ineyiimizi ve buna neden olan zayflklar anlatt. Sonu olarak, Lalo'nun bu yanl hareketi disiplini korumak iin yaptnn akllardan karlmamas gerektiini syledi. Mealelerin aydnlatt ormanda, sesi ve heybetli yapsyla dokunakl bir hava yaratmt. [sayfa 166] Adamlarmzn birounun dncesinin, nderimizin konumasndan sonra deitii grlyordu. Fidel'in muazzam ikna gc o gece snav vermiti. Yine de, Fidel'in etkileyici konumas sorunu zmeye yetmemiti. Sonunda, iki ceza biimini oya sunmak gerektiinde karar kldk: Lalo ya derhal ldrlecek ya da rtbeleri sklecekti. Bir insan hayatnn sz konusu olduu bu oylamada, galeyana gelen duygularn besledii birok g yar ediyordu. Oylama, bazlar iki kez oy kulland ve kurallara aykr olarak propaganda yapld iin yarda kesildi. Herkese, bir kez daha, iki ceza biimini anlattk ye kararlarn net ve anlalr biimde aklamalarn istedik. Ben, kk bir not defterine oylar iliyordum. Lalo'yu oumuz severdik; sulu olduunu kabul ediyor, fakat devrimin en deerli elemanlarndan biri olduu iin, hayatnn kurtulmasn istiyorduk. Birliimize yeni katlan Onoria adl gen bir kzn -o sralar neredeyse ocuktu Onoria- korkulu bir sesle oylamaya katlmak iin izin istemesini anmsyorum. Onu da oylamaya katm ve daha sonra da sayma gemitik. Bu tuhaf oylamann sonularn, laboratuvar analizlerinde kullanlanlara benzer kk katlara iliyordum. Oylar olduka eit biimde dalmt. Son duraksamalardan sonra 146 gerillacnn katld

oylama yle sonulanmt: lm cezas 70, rtbelerin sklmesi 76. Lalo kurtulmutu. Ancak, i bununla da bitmedi. Ertesi gn, ounluk kararn kabul etmeyen bir grup, gerilladan ayrlma karar ald. Bunlar arasnda insan olarak pek fazla deeri olmayan birok adam vard, fakat ilerinde gerekten iyi genler de bulunuyordu. Tuhaf olan, disiplin komisyonunun komutan olan temenle, bu gruptan birok kiinin de devrimci orduyu terk etmeleriydi. Bunlardan bazlarnn adlarn anmsyorum: Birinin ad Curro, amcas Batista hkmetinde bakan olmasna [sayfa 167] karn bize katlan tekininkiyse Pardo Jimenez'di. Antonio Lopez de gidenler arasndayd. Bu companerolarn daha sonraki yaamlarn bilmiyorum. Fakat onlarla birlikte giden kardein (Canizares'ler) kaderlerinin hi de parlak olmadn biliyorum. Bunlardan biri Domuzlar Krfezi'nde ld, bir dieri, kiralk askerlerin yine orada giritikleri bir istila giriiminde yakaland. ounluun kararna sayg gstermeyerek, kar klarn mcadeleden ekilerek gsteren bu adamlar, daha sonra dmann hizmetine girerek topraklarmzda bize kar savamak iin, birer hain olarak geri dndler. Devrimci savamzn geliimine yeni nitelikler kazandran gler olumutu artk. nderler ve savalar giderek daha ok bilinleniyordu; toprak reformu ve toplumsal yapnn tam ve derin biimde deitirilmesinin gereklilii en temel amacmzd. Ne var ki, ounluun ve en iyilerin bu yksek bilince ulamalar, mcadeleye yalnzca serven hevesi nedeniyle ya da yalnzca baarl olmak iin deil, ayn zamanda maddi kar elde etmek umuduyla katlan unsurlarla bir dizi atmaya neden olmutu. Baka honutsuzlar da ayrlmt aramzdan, adlarn imdi anmsamyorum. Fakat bunlarn iinden Robento'yu bugne kadar unutmadm. Conte Agero soytarsna yalanlarla dolu uzun bir yk anlatmt Roberto. Agero da bunu Bohemia dergisinde yaynlamt. Lalo Sardinas'n komuta yetkileri elinden alnm ve tek bana kk bir devriyeyle dmana kar savaarak doru yola gelmeye mahkum edilmiti. Lalo'nun amcas olan birliimiz temenlerinden biri de (Joaquin de la Rosa) Lalo'yla gitmeye karar verdi. Sardinas'n yerine Fidel, kendi birliinin en iyi savalarndan biri olan Camilo Cienfuegos'u verdi bana. Camilo yzba rtbesine ykseltilerek gerilla kolumuzun nc gcnn komutan oldu. Devrim adn kullanarak ilk arpmalarmzn gerekletii blgelerde haydutluk yapan ve ayrca Caracas ve El Lomon [sayfa 168] blgelerini haraca kesen baz soyguncular yok etmek iin hemen harekete gemeliydik. Camilo'nun birliimizdeki ilk grevi, daha sonra cezalandrmak iin bu adamlar yakalamak zere hzla yrye gemekti. [sayfa 169]

24|

HAYDUTLUA KARI MCADELE

Sierra'daki koullar artk olduka geni bir alanda serbeste yaamamza olanak veriyordu. Bu blge ordu tarafndan igal edilmemiti ve askerler buraya adm bile atamyorlard. Ancak, biz, yeterince kapsaml ve sk bir ynetim sistemi rgtleyememitik. Eer bunu yapabilmi olsaydk, devrimci eylemler maskesi altnda soygun yapan, birok yasad i eviren bu haydutlarn bu kadar rahat harekat etmesi nlenebilirdi. Bunun tesinde, Sierra'da politik yaplanma henz rayna oturmamt, halkn politik olgunluu epeyce yzeyseldi ve dman ordusunun yaknda oluunun yaratt tehlike, bu eksiklii gidermemizi olanakszlatryordu. Dman emberi yine daralmt; Sierra'ya yaplacak planl bir saldrnn belirtileri vard. Bu durum, blge halkn huzursuzlatryor ve ilerinden en zayflarn, Batista'nn katillerinin saldrsndan kamak iin areler aramaya itiyordu. Sanchez Mosquera, Minas de Bueycito'da karargah kurmutu, yeni bir dman saldrsnn btn belirtileri apak grlmekteydi. [sayfa 171] Buna karn, 1957 Ekim'inde, El Hombrito vadisinde, bir zgr blgenin temellerini atm ve Sierra'da sanayi retiminin ilk balangcn yaparak bir frn kurmutuk. Ayn blgede, gerillaya girmek iin nsnav niteliindeki bir kamp bulunuyordu; bize katlmak isteyen genler, gerilla savalarnn gven duyduu baz kyllerin denetimi altnda yayorlard burada. Bu grubun komutan, El Uvero arpmasndan birka gn nce birliimize katlan Aristidio adl bir kylyd. Aristidio, dp kaburgalarndan birini krd iin El Uvero arpmasna katlmam, daha sonra da gerilla birliinde kalmaya pek istekli grnmemiti. Gerek anlamn bilmeden gerillaya katlan kyllerin tipik rneiydi Aristidio. Durumu kendince deerlendirip "siperde" kalmay yelemi, tabancasn birka pesoya satarak, gerillaclar ekildiinde evinde oturup yakalanmay bekleyecek kadar aptal olmadn, orduyla balant kuracan anlatmaya balamt ortalkta. Bu szler eitli biimlerde bana kadar gelmiti. Devrim o sralarda zor gnler yayordu. Bir harekat blgesinin sorumlusu olarak bana verilen yetkilerin desteinde, bir soruturma balattm. Bu kyly sava mahkemesinde yargladktan sonra lme mahkum ettik. Bugn, Aristidio'nun gerekten lm cezas gerektirecek bir su ileyip ilemediini, devrimci yaplanma dneminde yararl olabilecek bir insann yaamn o zaman kurtarmann olanakl olup olmadn kendi kendimize sorabiliriz. Sava zor ve katdr, dmann saldrganln arttrd byle dnemlerde, en ufak ihanet olaslna bile gz yumulamaz. Bu olay, gerilla ordusunun daha gsz olduu birka ay nce, ya da daha ok salamlat birka ay sonra gerekleseydi, belki de Aristidio'nun hayat kurtulabilirdi. Ancak, onun bir devrim savas olarak zayfl, bylesine ar bir

suu lmle cezalandrabilecek kadar gl, fakat bir baka ceza uygulamak (hapishanelerimiz ve baka olanaklarmz yoktu) iin de gsz olduumuz bir anda ortaya kmt. Blgeyi geici olarak terk ederek, Fidel'le buluup ok sayda [sayfa 172] haydudu yakalayacamz Magdalena rma dolaylarnda bulunan Los Cocos'a doru harekete getik. inli Chang'n ban ektii bu haydut etesi Caracas blgesinde etkinlik gsteriyordu. Yaklak on gn kalacamz blgeye geldiimizde, nc gle birlikte bizden nce buraya ulaan Camilo, birok haydut yakalamt bile. Temizleme harekat on gn kadar srd. Blgedeki bir kyl kulbesinde yarglanan inli Chang lme mahkum edildi; bu haydut, etesinin ba olarak birok kyly ldrm, bir ouna da ikence yapm, btn blgede dehet yaratmak amacyla devrimin adn kullanm ve devrimci mcadeleye ait mallar almt. inli Chang'la birlikte, bir gen kzn rzna geen bir kyl de idam edildi. Bu adam devrim ordusunun kuryesi olarak yetkisini ktye kullanmt. Haydut etesinin dier yeleri de yarglandlar; ete, kentlerden gelen baz genlerle, inli Chang'n kendilerine sunduu babo, rahat ve zgr bir yaam yznden batan kan kyllerden oluuyordu. ete yelerinin ou serbest brakld. Ama ilerinden iin sembolik bir cezalandrma gsterisi yapma karar aldk. nce, kzn rzna geen kylyle inli Chang'n cezas infaz edildi; aaca balanmlard, ikisi de soukkanlyd. Irza gemi olan kyl, gzlerini balatmakszn ve devrim lehinde slogan bararak ld. inli Chang da son derece sakin bir biimde bekledi lmn. Peder Sardinas'n kendisini kutsamasn istemiti, fakat Sardinas o srada kampta bulunmad iin bu dilei yerine getirilemedi. Bunun zerine Chang, bu dileinin bizim tarafmzdan yazl olarak saptanmasn rica etti, sanki br dnya da bu yazl kant ona daha iyi koullar salayacakt. Ondan sonra sra, ete elemanlarndan gencin sembolik idamna geldi. inli Chang'n zorbalklarna byk lde katlm olan bu gence bir ans daha tannmasn istemiti Fidel. Gzlerini baladk ve kuruna dizecekmi gibi sraladk; bu onlar iin ar bir cezayd. Havaya ate edildikten sonra hl sa olduklarn fark ettiklerinde, ilerinden biri [sayfa 173} birdenbire yaad bu mutluluun ve duyduu minnettarln kant olarak olduka ilgin bir hareket yapt, sanki babasn permi gibi apr upur pt beni. Bu olaya CIA ajan Andrew Saint George tank olmu, Look dergisinde yaynlad rportaj, ABD'de yln en sansasyonel rportaj olarak dl almt. Sierra'da ilk kez uygulanan bu sistem, bugn barbarca grlebilir. Yalnz olduka ciddi sular ileyen bu adamlarn, hayatlar korunup baka biimlerde cezalandrlmalar iin elimizde olanak olmad dnlmeli. Sz konusu gen devrimci orduya katldlar ve tm devrimci sava sresince bunlardan ikisine ilikin ok eyler duydum. ncs uzun sre benim birliimde grev yapt. Savalar arasnda sava anlar anlatlp deerlendirildiinde, bunun anlattklarna inanmayanlar olursa hemen, "Ben hibir zaman lmden korkmadm" der ve stne basarak unu eklerdi: "Che tanmdr." Bununla kuruna dizilme sahnesini anmsatmaktayd. ki- gn sonra, baka bir grup daha yakaland. Bu grubun idam edilmesi bizim iin ac oldu. lerinde gerillamz ilk destekleyenlerden Dionisio adl bir kylyle, enitesi Juan Lebrigio da vard. Hain Eutimio Guerra'nn iyznn aa karlmasnda bize yardmc olan ve devrimin en zor anlarnda destek salayan Dionisio da enitesi gibi gvenimizi tamamyla ktye kullanmt. Bunlar, kent rgtlerinden gelen btn gda maddelerine el koymular, davarlarn kesilmesi iin birka kamp yeri bile kurmulard. Daha sonralar bu yol onlar cinayet ilemeye kadar gtrmt. O sralarda Sierra'da bir adamn ekonomik durumu karlarnn saysna gre saptanrd. Dionisio da bu adete uymu, devrimin kendisine salad gten yararlanp, kendisini hkmdar gibi grmeye balamt; ayr evde kars ve olduka zengin yiyecek stoku bulunuyordu. Yarglama srasnda; Fidel fkeyle kendisini devrime ihanetle ve halka ait paralarla kadn besledii iin ahlakszlkla sulaynca, Dionisio, [sayfa 174} kyllere zg bir saflkla besledii kadnlarn deil, iki olduunu syledi, nk birisi kendi nikahl karsyd. Onlarla birlikte Masferrer'in gnderdii sularn itiraf eden iki ajanla, Echeverria adl bir gen de idam edildi. Devrim ordusuna birka sava vermi bir aileden olan Echeverria'nn kardelerinden biri, Granma'yla gelenler arasnda bulunuyordu. Bu gen kk bir birlik kurarak bizim geliimizi beklemi, fakat bir sre sonra anlalmaz nedenlerle gerilla blgesine soygun iin saldrlar dzenlemeye balamt. Echeverria'nn yarglanmas dokunakl oldu. Hatasn anlamt, fakat buna karn idam edilmek istemiyordu; ilk arpmada lmesine izin vermemiz iin yalvaryordu. lk arpmada kendisi lme atlacakt, buna yemin ediyor, yalnzca ailesinin adn lekelemek istemediini sylyordu. lme mahkum edildikten sonra Echeverria (Biz ona El Bizco[51] diyorduk) annesine uzun ve duygulandrc bir mektup yazd. Mektupta kendisine verilen cezann yerinde olduundan sz ediyor, annesinden devrime bal kalmasn istiyordu. Son olarak idam edilen El Maestro dediimiz, renkli kiilii olan biriydi. Olduka hasta olduum, zor bir dnemde, dalarda oraya buraya dolarken bana elik eden bu adam, daha sonra hastaln bahane ederek gerilladan ayrlm ve sefih bir hayat srmeye balamt. Baard en byk ilerden biri de kendisini "Dr. Guevara" olarak tantmakt. Bundan yararlanarak, bir keresinde, tedavi iin kendisine bavuran hasta bir kyl kzna tecavz etmeye yeltenmiti. ki casus dnda hepsi, lmeden nce devrime ballklarn bildirmilerdi. Ben orada deildim, bana daha sonra anlattlar: Bu kez orada bulunan Peder Sardinas, lme mahkum edilenlerden birine yaklap son telkinde bulunmak istediinde adam yle demiti: "Bakn Peder, size bakalarnn ihtiyac olabilir. Doruyu sylemek gerekirse, ben byle eylere pek inanmyorum." [sayfa 175} Devrim byle adamlarla yapld. nceleri her trl hakszla kar olan bu yanlz adamlar, daha sonra giderek kendi ihtiyalarn karlamay alkanlk haline getirdiler; toplumu deitirmeye ynelik bu mcadeleyi kavram olmaktan uzaktlar. Devrim, bu adamlar zerindeki denetimini bir an iin

gevettiinde, hemen hataya dyorlar ve bu hatalar onlar, rktc bir kolaylkla, sua itiyordu. Dionisio ya da Labrigio, devrimin canlarn balad ve hatta bugn ordumuzda grev yapan herhangi bir suludan daha kt deillerdi, ancak, o anki koullar, kat biimde olaya elkoyup herkese rnek olacak cezalar uygulamay zorunlu klyordu. Disiplin kurallarna kar klar engellemek, ynetimin henz rayna oturmad blgelerde gittike yaylan anari yaratma giriimlerini ortadan kaldrmak iin gerekliydi bu. Echeverria da, devrim ordusunun subaylar olan iki kardei gibi, bir devrim kahraman, baarl bir sava olabilirdi. Fakat o byle bir zamanda su ileme bahtszlna dm ve suunun bedelini, yukarda anlattmz gibi demek zorunda kalmt. Bu anlarda Echaverria'nn adn anp anmama konusunda ikirciktendim, fakat tavr ylesine onurlu, ylesine devrimciydi, lm ylesine kararl biimde karlad, kendisine verilen cezann haklln ylesine aklkla kavrad ki, sonunun onursuzca olmadn dnyoruz; ac olmakla birlikte bu olay, devrimimizin temiz kalmas, Batista'nn adamlarndan alkn olduumuz hayduta davranlarla lekelenmemesi gereini bir kez daha gzler nne seren deerli bir rnekti. Bu yarglamalarda ilk kez, 26 Temmuz hareketinin kentteki nderleriyle gr ayrlna dt iin Sierra'ya kaan bir adam savunman olarak yer ald. Avukat Sori Marin, devrimci hkmette tarm bakan olarak bulunup toprak reformunun imzaland dnemde grevinden ayrld; teki hkmet yeleri karara imzalarn atmlar, Sori Marin ise imzalayarak kendisini tehlikeye atmak istememiti. Devrim ordusu tarafndan ynetilecek olan blgede, huzur ve asayii salamak iin ac veren bu grevi yerine getirdikten [sayfa 176} sonra, El Hombrito'daki harekat blgemize doru yola ktk. Gerilla kolunu takma ayrmtk. nc gc oluturan takm, Camilo Cienfugeos komutasndayd, takmdaki temenlerse unlard: Bugn binba olan Orestes o srada nc gcn en nndeydi. Onun dnda takmda Boldo, Leyva ve Noda adl temenler vard. kinci takmda, komutan Yzba Raul Castro Mercader, temenlerse Alfonso Zayas, Orlando Pupo ve Paco Cabrera'yd. Komutanlmz kk bir kurmaydan oluuyordu. Kurmay karargahmzn komutan Ramiro Valdes'ti. Joel glesias ise temendi; henz onalt yan doldurmam olan Joel'in komutas altnda otuzunu gemi adamlar bulunuyordu. Joel onlara saygyla "siz" diye hitap ederdi emir verirken. Adamlarysa ona "sen" derler, ama emirlerine byk bir disiplin iinde uyarlard. Art gc oluturan takmsa Ciro Redondo'nun komutas altndayd, Redondo'nun temenleriyse unlard: Vilo Acuna, Felix Reyes, William Rodriguez ve Carlos Mas. 1957 Ekiminin sonlarnda, El Hombrito'ya yeniden yerletik ve oray ordumuzun kesin gvencesi altnda bulunan bir blge durumuna getirecek almalara baladk. Havana'dan iki renci gelmiti o gnlerde; biri iyi bir mhendis, dieriyse veterinerlik rencisiydi. Bu ikisinin yardmyla El Hombrito nehri zerinde kurmay dndmz kk bir hidroelektrik santralnn planlarn hazrlamaya baladk. Ayrca Mambi Gazetesinin[52] kmas iin ilk koullar yarattk. Bunun iin kentten getirtilen eski bir teksir makinesi vard elimizde; El Cubano Librenin[53] ilk saylar bu makineyle basld. Gazetenin resmi redaktr ve matbaacs Geonel Rodriguez ve Ricardito Medina adl rencilerdi. Orada, iten ve eli ak Hombrito halknn, zellikle de bizim "ihtiyar" Chana dediimiz bayan dostumuzun desteiyle, yerleik yaammz rgtlemeye baladk. Sonunda, Terkedilmi [sayfa 177} bir kulbede frn kurduk; dman ordunun yeni bir yap fark edip hedef almamas iin byle yapmtk. Bir de zerinde "Mutlu Yl 1958" yazs olan 26 Temmuz hareketinin ok byk bir bayran yaptrdk. Bayra, ok uzaklardan grlebilmesi, ta Minas de Bueycito halknn bile grebilmesi iin, El Hombrito'nun en yksek tepelerinden birine diktik. Bu arada blgede devaml dolaarak otoritemizi glendiriyor, Sanchez Mosquera'nn beklenen saldrsna kar hazrlk yapyorduk; El Hombrito'ya giri yollarn, Mosquera'nn kullanmasn olas grdmz yerlerde tahkimatlandryorduk. [sayfa 178}

25|

LDRLEN KPEKK

Sierra Maestra'nn zor koullar iin anl bir gnd. Turquino havzasnn en dik ve geilmez vadilerinden biri olan Agua Reves'i geerek Sanchez Mosquera'nn birliklerini izliyorduk. Bu inat katil, getii yerlerde arkasnda yaklp kl edilmi kulbeler brakyor ve btn blgeyi yasa bouyordu. Fakat izledii yol onu kesinlikle Sierra'nn bir ya da iki noktasna gtrecekti; orada kendisini Camilo beklemekteydi. Bu ya Nevada Tepesi ya da bizim "Aksak Tepe" dediimiz imdiyse "lm Tepesi" denilen yer olabilirdi. Camilo, nc gcn yars olan yaklak oniki adamla hemen hareket etmiti. Bu oniki adam, yzden fazla askerden oluan bir kolu durdurmak iin mevziye dalacakt. Benim grevim Sanchez Mosquera'ya arkadan saldrarak onu ember iine almakt. Temel amacmz Mosquera'y kuatmak olduu iin, dman artsnn kulbeleri yakp ykn uzaktan sabrla izliyorduk; uzakta olmamza karn askerlerin barmalarn duyabiliyorduk. Saylarnn ne kadar olduunu tam olarak bilmiyorduk. Gerilla kolumuz kayalklar zerinde zorlukla yrrken, dman birlii dar vadinin zemininde srdryordu yryn. [sayfa 179} Henz birka haftalk kk av kpei (maskotumuz) olmasayd her ey yolundayd. Felix, defalarca, harekat merkezimize -alar da braktmz bir ev- geri dnmesi iin korkutucu emirler savurduu halde, kk kpek, gerilla kolunun peinden gelmeye devam etmiti. Sierra Maestra'nn o blgesinde

kayalklar amak olduka zordur, nk herhangi bir yol yoktur buralarda. "Pelua" denilen geit vermez bir alla gelmitik; buras bir "Tumba"nn (baltalk orman) eski, lm aalarnn baka otlar tarafndan kapland ve yol almann ok zorlat bir yerdi. Aa ktkleri ve allklar arasndan oradan oraya atlayarak yryor ve bu arada konuklarmz gzden yitirmemeye alyorduk. Bu durumlarda gerektii gibi, kk gerilla kolu sessizce srdryordu yryn; krlan bir dal sesi bile ormann allm uultusunu bozuyordu. Tam bu srada bir kpein korkulu ve sinirli havlamas duyuldu. Kpekik geride kalm ve korkmutu, avaz kt kadar bararak kendisini bu korkulu durumdan kurtarmalar iin sahiplerini aryordu. Biri gidip hayvan getirdi ve yrymz srdrdk. Ama, kpek bu kez de bir dere yatanda dinlenirken -nbetilerden biri bu arada dman ordusunun hareketlerini izlemekteydi- sinirli biimde havlamaya balad. Artk yalnzca sahiplerini yardma armak iin havlamyor, kendisini brakacamz sand iin aresizlik iinde baryordu. Verdiim sert emri anmsyorum: "Felix, bu kpek bir kez daha havlamayacak. Bu ii sen hallet, onu bo. Kpek bir kez daha ses karmamal!" Felix, ifadesiz gzlerle bakmt yzme. Yorgunluktan bitkin dm savalarn oluturduu dairede, Felix ve kk kpek hemen ilgi oda oldular. Felix, eline bir ip alp yavaa kpein boynuna geirdi ve skmaya balad. Sevecenlikle sallanan kuyruu birden titremeye balamt, boaznn sklmasnn verdii acdan dolay kpek, ac dolu sesler karyordu. Ne kadar srdn bilmiyorum, fakat hepimize ok uzun gelmiti bu sre. Son birka kez rpndktan sonra kpekik lmt artk; kk ba yerdeki aa dallarnn arasna sarkmt. [sayfa 180} Bu olay tek szckle bile anmadan yrye devam ettik. Sanchez Mosquera'nn birlii aray am, bu arada birka el silah sesi gelmiti. Hemen kayalklardan aaya inip, dman artsna yetimek iin en iyi yolu aramaya baladk; Camilo'nun arpmaya baladn biliyorduk. Tepeye kmadan nce son eve varncaya dek olduka uzun bir zaman gemiti; nk her an dmanla karlama olaslna kar, birok gvenlik nlemi alarak yryorduk. Duyduumuz silah sesleri youndu ama ksa srmt. Hepimiz merak ierisindeydik. Son ev de terkedilmiti. Askerlerden hl iz yoktu. ki haberci "Aksak Tepe"ye km ve u haberle geri dnmlerdi: "Yukarda bir mezar var. Mezar atk, iinde bir Casquito[54] vard". lnn katlarn da getirmilerdi beraberlerinde. Demek ki bir arpma olmu ve bir kii de lmt. l onlardand, bunun dnda hibir ey bilmiyorduk. Gayretsizce ve ar admlarla geriye dndk. ki keif devriyesi, Maestra'nn srtnda, iki tarafta da geni izlere rastlad, ama bunun tesinde hibir ey yoktu. Geriye dnerken vadideki yolu kullandk, yine de yava ilerliyorduk. Gece bastrnca terkedilmi bir eve vardk. Ev, Mar Verde adl yerleim merkezinde bulunuyordu. Burada dinlenebilirdik; hemen bir domuz ve biraz manyok hazrland, akam yemeini bylece halletmitik. Biri trk syleyip gitar ald; kulbeler aceleyle terk edildii iin btn ev eyalar gibi bu gitar da evde kalmt. Sylenen trk m duygusald, yoksa gece olduu iin mi duygulanmtk, belki de yorgun olduumuzdand... Yere oturarak yemek yiyen Felix, elindeki kemii atmt. Evden kp gelen bir kpek yanap almt kemii. Felix, kpein ban okarken kpek yzne bakmt onun. imdi Felix de kpee bakyordu. Sonra Felix'in baklaryla karlatm; ikimizin gzlerinde de biraz sululuk okunuyordu. Birdenbire [sayfa 181} sessizletik. imizden darya yansmayan bir eyler gemiti. ldrlen kpek, insancl, afacan ve biraz sitemli baklaryla hepimizin gznn nne gelmiti; bir baka kpein gzleriyle bakyordu yzmze. [sayfa 182}

26|

MAR VERDE ARPIMASI

afak skmeden ksa sre nce, be ya da bebuuk sularnda uyandm; gece iyi uyumutum. Beni, askerlik yaamm iinde gelitirdiim, o gnse, yorgunluk ve Mar Verde kynde bulduum rahat yatan uyuturduu altnc hissim uyandrmt. Gerilla birlikleriyle iliki kurmalar iin yolladmz habercileri beklerken, huzur iinde kahvalt ediyorduk. Gne henz domutu ki, blgede kalm olan az saydaki kyllerden biri tuhaf ve can skc bir haberle geldi. Bizden yaklak yarm kilometre uzakta, kulbelerden birinde, tavuk ve yumurta arayan baz askerler grmt. Askerlere ilikin ne renebilirse renmesi iin hemen geri yolladm onu; askerlerle iliki kurarak dman glerinin ne durumda olduunu renmeliydi. Kyl, grevini tam olarak yerine getirmeye cesaret edememiti, fakat, bize, iki- kilometre yukarda, Sierra de la Nevada'da byk bir dman birliinin slendiini haber verdi; birlik, Reyes'in evinde yerlemiti. Bu Sanchez Mosquera'dan bakas olamazd. Sava balatarak Sanchez Mosquera'y uygun bir yerde kuatp yok etmek iin, hzla uygun bir biim bulmak zorundaydk. [sayfa 183} nce, ilk admda Mosquera'nn ne yapacan dndk. Mosquera iki yol kullanabilirdi: Bunlardan biri, Nevada Tepesine giden yoldu; yorucu bir yryle Santa Ana'y geip California'ya ulaacak oradan da Minas de Bueycito'ya varacakt. kinci yolsa, bunun tersi yndeki yoldu; Turquino nehrini geip Turquino Tepesi'nin eteinde bulunan Ocuyal kyne gidecekti. Uzakln daha az oluu ve yol zerindeki olanaklar nedeniyle bu yol bize daha uygun grnyordu. Buralarda kuatmamz yarp

kurtulmamas iin, her koulda bu iki noktay takviye etmemiz gerekiyordu. Eer Sierra de la Nevada'ya kan yolu kullanmaya karar verirse, karsna birliklerimizi gnderme olanamz yoktu, bu durumda onu yalnzca Camilo izleyebilirdi belki. Camilo bir gn nce Altos de Conrado blgesinde Sanchez Mosquera'nn birlikleriyle atmt. imdiyse onun nerede olduunu bilmiyorduk. Gnderdiimiz haberciler umduumuzdan ok daha abuk dnd. El Hombrito'da slenen yedek glerimiz. Sanchez Mosquera'nn konumundan daha yukarda bir mevzi tutarak onun yolunu kesmek iin Nevada blgesinden gemi, orada bulunan mezarln tesine varmlard. Camilo gelmiti, o da ayn blgede bulunuyordu. Grnmemeleri ve Mosquera blgeden ekilmeye kalkmad mddete, ilk silah sesleri duyulmadan ate etmemeleri emri iletildi Camilo'ya. Bat tarafna, Temen Noda ve Temen Vilo Acuna tarafndan komuta edilen takmlar yolladk. Doudaysa emberi Yzba Raul Castro Mercader kapatyordu. Baz takviyelerle glendirilen benim kk grubumun greviyse, dman gleri, tahmin ettiimiz gibi, aaya, ky blgesine inmeye kalktklarnda onlar pusuya drmekti. Sabahn ilk saatlerinde, emberi tamamen kapattmz bir srada, alarm verildi. Karayolunda ilerleyen dman ncsnn ucu grnmt. Dmann ilerledii bu yol Turquino Nehrine dklen kk bir dereye paraleldi. Dman birlii benim tarafma yneldiinde arpmay balatacamz mevkinin bir yan itlerle evrili olduundan, bizim birliimize [sayfa 184} siper olana veriyordu, ancak, ayn nedenden dolay, blgeyi gzetlemek ve arpma balamadan nce harekete gemek olanakszd. Yolun bir yanndaki durum buydu, br yandaysa stndeki en kk aa, bir mango aac olan bir tepe vard; ben burada mevzilenmitim. ok yakn bir yerden askerlere ate aacaktm. Birka metre ilerdeyse Joel glesias'la baka companerolar mevzi almlard. Buras ilk askerleri ldrmek iin idealdi, ne var ki sava srdrmeye elverili deildi; dman birliinin daha iyi bir mevzi aramak iin hemen geri ekileceini, bu arada da bizim pusu yerini terk edebileceimizi dnyorduk. Askerlerin ayak seslerini tepemizde duyuyorduk neredeyse; itlerle evrili yerde bulunanlar, gelen askerlerin kii olduklarn grmlerdi, fakat bize bunu zamannda iletmeleri olanakszd. O sralar benim tek silahm Luger tipi bir tabancayd. Ayrca, dmana benden daha yakn olan birka yoldan kaderi iin endie duyduumdan sinirlerim bozuktu, bu yzden tetie erken bastm ve isabet ettiremedim. Byle durumlarda herzaman olduu gibi hemen atma balad ve Sanchez Mosquera'nn birliklerinin bulunduu eve saldrya giriildi. Pusuda bir an tuhaf bir sessizlik oldu; ilk atmadan sonra lleri toplamak istediimizde karayolunda kimse yoktu artk; yolun kenarnda bir allk grnyordu, alln iinde Tibisiler[55] arasnda alm bir tnel vard. Dman askerleri bu delikten kamlard. Ortalkta baka asker grnmedii iin kaan askerleri aramaya baladk hemen. Geri dnerken, Joel glesias, Rodolfo Vasquez ve Geonel Rodriguez otlarn arasndan alm tnele girerek askerleri izlediler. Joel glesias'n sesini duydum bir sre sonra; birilerini teslim olmaya aryor, eer teslim olurlarsa ldrlmeyecekleri szn veriyordu. Birden pe pee silah sesleri duyuldu ve companerolar glesias'n ar biimde yaralandn bildirdiler. Joel glesias'n yine de ans vard, nk Garand tipi tfekle yakn mesafeden ate edilmiti kendisine. [sayfa 185} Joel'in Garand tipi tfeine iki kurun isabet etmi, dipii krlmt. Bir baka kurun yanan, bir kurun da elini syrmt. Ayrca kolunda ve bacanda ikier kurun yaras, baka yerlerinde de birka yara vard. Kan iinde kalmasna karn yaralar hafifti. Onu hemen dar karp hamakla yarallara baktmz yere tadk. Genel arpmaya katlmadan nce askeri aramaya devam etmek zorundaydk. Bu srada, birdenbire Silva'nn sesini duyduk; "Oradalar!" diye baryordu, oniki kalibrelik tfeiyle ate ederek yerlerini gsterdi bize. Ksa sre sonra askerler teslim olacaklarn bildirdiler. Garand tipi silah ele geirmi, sahiplerini de tutsak almtk. En iyi savalarmzdan biri yaralanmt. Savan bilanosu imdilik byle grnyordu. Tutsaklar yaral yoldamzn arkasndan yollayarak arpmay rgtlemeye giritik. Askerlerin sorgulanmasndan rendiimiz kadaryla, Sanchez Mosquera'nn birlii seksen ya da yz kiiden oluuyordu. Bu saynn doru olup olmadn bilemiyorduk, tutsaklarn syledii buydu. Mosquera gvenlikli bir konumda bulunuyordu, elinde makineli tfekler, hafif silahlar ve yeterli cephane vard. Cephe saldrs yapmamamz daha iyi olacakt, nk bizim birliimiz, sayca Mosquera'nnkine eit olmasna karlk daha kt silahlanmt. Ayrca Mosquera'nn bulunduu savunma konumu gvenlikliydi. O nedenle, yapacamz bir cephe saldrsnn sonucundan emin deildik. Gece bastrp saldrmamz iin uygun koullar oluuncaya kadar, hareket etmesini engellemek iin, onu, srekli kuatma altnda tutmay kararlatrdk. Fakat birka saat sonra, bir yzbann komutasnda bir takviye gcnn kydan yryerek Sierra'ya ktn haber aldk. Onlar durduracak iki devriye rgtledik hemen. Bunlardan birine William Rodriguez komuta edecek ve dmana Dos Brazos del Turquino blgesinden saldracakt. kincisi [sayfa 186} Temen Leyva'nn komutasnda olacak, Leyva, dmana, arpma alanndan yalnzca iki kilometre uzakta bulunan bizim iin uygun bir konumdan, dman birlii bir tepeyi tam at anda saldracakt. Dman ncsnn burada yok edilmesi amalanyordu. Leyva'nn mevzisi iin hazrlklar ben yrtyordum, teki pusularn hazrlanmasn baka companerolarn inisiyatifine brakmtm. Btn cephede sessizlik egemendi, ara sra askerlerin bulunduu binann inko damna birka el ate ediyor, bylece askerlerin tedirgin olmasn salyorduk. leden sonra mevzinin st kesiminde uzun sreli bir atma sesi duyduk ve bir sre sonra kt bir haber aldk; dman saflarn yarmak iin harekete geen Ciro Redondo ehit dmt. Redondo'yu gmemedik. Ama silahn Camilo geri getirmiti. Bizim tarafmzdan da silah sesleri iitilmeye balanmt; bu, dman askerlerinin yaknda olduunu

gsteriyordu. Az sonra byk bir arpma oldu ve gney kesiminde savunma mevzilerimizde, Sanchez Mosquera'nn glerine takviye olarak gelen dman birlikleri karsnda dank durumda olan saflarmz bir araya topladk. Geri ekilmek zorunda kaldk. Zalim Mosquera bir kez daha kurtulmutu. Dzenli bir geri ekilme iin gerekli talimatlar verdik ve biz de yavaa mevzilerimizi geriye doru terk ettik. El Guayabo Deresine vardktan sonra, bizim en gvenlikli ekilme blgemiz olan El Hambrito'ya ulatk. Blgemize vardktan sonra arpmann bilanosunu kardk ve u sonucu grdk: Birliimizin savalarndan aldmz bilgilere gre dman birok l vermiti, fakat biz bu bilgilerin ne lde doru olduunu dman ordusundan geree uygun biimde renemezdik. Uzakta bulunan gney kesimindeki mevzileri savunmakla grevli Temen Leyva'nn komutasndaki savalar da ayn bilgileri verdiler. Fakat savalarmzn, gneydeki harekat blgesinde saklanmas iin braktklar ok sayda srt antas yitirilmiti. Sabahleyin aldmz tutsaklar gtrmek iin yollanan Alberto adl sava tutsaklar brakp dnerken, gelip arpmaya yeniden katlacana, [sayfa 187} o blgede kalp uyumutu. Dman askerleri Alberto'yu uykuda yakalayp tutsak etmilerdi; Alberto'nun yannda sz konusu srt antalar da vard, Daha sonra bu savann El Homrito blgesinde ldrldn rendik. Yarallarsa unlard: Roberto Fajardo ve Joel Pardo bir gn nce meydana gelen bir baka atmada yaralanmlard; yzba rtbesini aldktan ksa bir sre sonra ehit den sava Reyes; Javier Pazos, Joel glesias ve Ciro Redondo ise ehit dmt. Acmz bykt; Sanchez Mosqueras' yenme olanan kullanamamamzn yaratt znt, mkemmel companeromuz Ciro Redondo'yu yitirmemizle birlemiti. Bunun zerine Fidel'e bir mektup yazarak Ciro Redondo'nun lmnden sonra terfi ettirilmesini nerdim, ksa sre sonra bu isteim gerekleti ve Ciro Redondo'nun terfi ettirildii El Cubano Libre'de yaynland. arpmann olduu ve Ciro Redondo'nun ld tarih 29 Kasm 1957'ydi. Geri ekilmemizden ksa sre nce bamdan birka santimetre tedeki bir aa gvdesine kurun isabet etmi ve Geonel Rodriguez eilmediim iin beni sert biimde eletirmiti. Belki de mhendis olduu iin matematiksel hesaplara eilimli olan bu companero, devrimci savan sonunu grmek iin kendisinin benden daha fazla ans olduunu, nk gerekmedike hayatn tehlikeye atmadn sylyordu. Bu doruydu. lk kez Mar Verde'de arpmaya katlan Geonel Rodriguez, hayatm hibir zaman gereksiz yere tehlikeye atmamasna karn, her zaman yreklilii, kararll ve bilgisiyle rnek bir sava olmutur. Ancak Rodriguez devrimci savan sonunu yine de gremedi; bu olaydan birka ay sonra, ordunun mevzilerimize kar giritii byk saldr srasnda ehit dt. O gece Guayoba'da uyuduk. Anszn bir saldrya uramamamz ve El Hombrito'da youn bir arpma olmakszn gelip bizi bulmamalar iin, btn nlemleri aldk. inde bulunduumuz anda en temel grevimiz buydu. [sayfa 188}

27|

ALTOS DE CONRADO

Mar Verde arpmasndan sonraki gnler ok hareketli geti. Uzun sreli arpmalar srdrmek ve baarl kuatmalar yapmak ya da cephe saldrlarna dayanmak iin henz yeterince gl olmadmzn bilincine varmamz, El Hombrito vadisinde gvenlik nlemlerini olaanst arttrmamza yol amt. Mar Verde'ye birka kilometre ufaklktaki bu vadiye ulamak iin Santa Ana'ya uzanan yolu yukarya doru kmak gerekir; El Guayabo adl dereyi geince Santa Ana'dan El Hombrito vadisine varlr. Ama bu vadiye Guayabo deresini geerek gneyden ulamak da olanakldr; Loma de la Botella dan ap ya da Mena del Frip adl maden ocana doru giden yola sapp vadiye gidilebilir. Dmann dorudan doruya dadan aarak bize birdenbire saldrmasn engellemek iin btn bu noktalar kontrol altna almak ve buralar savunmak zorundaydk. Donanmlarmzn byk ksmn La Mesa blgesine aktarmtk; bu malzemelerimizle yarallarmz, Polo Torres'in evinde bulunuyordu. lerinden yalnzca Joel glesias, ayandan yaral olduu iin yryemiyordu. [sayfa 189} Sanchez Mosquera'nn birlikleri, Santa Ana'da slenmiti. Dman glerinin bir ksmysa California'ya doru hareket etmiti, fakat u anda nerede bulunduklar bilinmiyordu. Mar Verde arpmasndan drt ya da be gn sonra alarm verilerek savaa hazr olmamz istendi; Sanchez Mosquera'nn birlikleri, kendileri iin en uygun yoldan ilerliyorlard: Bu yol, Santa Ana'dan dorudan doruya El Hombrito'ya giden yoldu. Pusularda bulunan adamlarmza hemen bu haber iletilerek maynlar bir kez daha kontrol edildi. Kendi imal ettiimiz bu ilk maynlarn bir yay ve bir ividen oluan ateleme dzenei pek ilkeldi: yay tarafndan ileri frlatlan ivi kapsle arpyordu. Mar Verde arpmasnda patlamayan bu maynlar bu kez de hi bir ie yaramadlar. Ksa sre sonra silah sesleri komuta yerinden de duyulmaya balad. Bir sre sonra da, maynlar patlamad ve ilerleyen dman gleri sayca ok stn olduu iin bizimkilerin geri ekildii haber verildi. Sylediklerine gre geri ekilirken dmana baz kayplar verdirmeyi baarmlar. ldrlen ilk dmann, yannda 45'Iik bir tabanca ve tabancaya ait kurunlar bulunan, uzun boylu iman bir avu

olduu sylendi; dman birliinin banda at zerinde ilerliyormu bu avu. Temen Enrique Noda ve Meksikal dediimiz bir sava, bu dman avuunu, Garand tipi tfekleriyle, yakndan ate aarak vurmular. kisi de adamn ekali konusunda ayn ifadeyi veriyorlard. Bunun dnda dmann baka kayplar verdii de syleniyordu. Ne var ki Sanchez Mosquera'nn birlikleri bizimkileri geri ekilmek zorunda brakmt. (Haftalar sonra iyi kalpliliimiz iin bize teekkr etmeye Brito adl bir kyl geldi. Dman onu birliin en nnde yrmeye zorlamt. Savalarmzn dmann gzn boyamak iin, nian alrm gibi yapp ate etmediklerini grmt, o nedenle teekkr ediyordu imdi. Bu kyl bana bu arpmada kimsenin lmediini de syledi. Ama Altos de Conrado'da lenler olmu.) [sayfa 190} Tuttuumuz konumu elimizdeki glerle savunmak yle zordu ki, doru drst siper bile kazamamtk. Minas de Bueycito'dan gelen yolu kesmek iin yaptmz eski savunma hattndan baka bir olasla sahip deildik. Dman karayolu zerinde ilerlemeye balaynca, pusudaki adamlarmz tehlikeye dt iin, geri ekilmeleri emri verilmi, biz de geri ekilmitik. Dman askerlerinin saldrlarna gs gerecek kadar cesaretli birka ailenin dnda hi kimse kalmamt orada; bu aileler ya gerekten yrekliydiler yahut da dmanla gizli bir ilikileri vard. Altos de Conrado'ya uzanan yol boyunca yavaa geri ekildik. Altos de Conrado, Maestra'nn snr izgisinden taan kk bir tepedir; doruunda, Sosyalist Halk Partisi'nin[56] yesi olan Conrado adl bir kyl companero yaamaktayd. lk andan balayarak bizimle balant kuran Conrado, bize ok deerli yardmlarda bulunmutu; ailesini baka yere yollam, evini terk etmiti. Buras pusu kurmak iin ok uygundu; oraya, tepeleri dolaarak ulaan sk aalkl, dar patikadan gidilebilirdi. O nedenle buray savunmak ok kolayd. Sz konusu patikalarn dnda, btn blge, trmanmas ok g dik kayalklar ve uurumlarla kaplyd. Topran kk bir boluk oluturduu yerde yol genilemekteydi. Burada Sanchez Mosquera'nn birliklerinin saldrsna kar koymak iin hazrlk yapld. Hemen ilk gn, kulbenin ocana fitilli fnyelerle hazrlanm bombalar koyduk. Tuzak son derece basitti: Biz geri ekildiimizde, byk olaslkla, bu kulbeye yerleecekler ve oca kullanacaklard. Kllerin iinde gizlenmi iki bomba atein ssyla patlayacak ve bylece dman ok sayda kayp verecekti. Elbette bu daha sonraki bir iti, nce Altos de Conrado'da arpacaktk dmanla. Sabrla bekleyerek gn kaldk orada. Yirmidrt saat nbet tutuyorduk. Bulunduumuz ykseklikte geceleri ok [sayfa 191} souk ve nemli oluyordu ve biz henz, btn geceyi arpmaya hazr biimde darda geirmek iin gerekli olan fiziksel gce ulam deildik. lk says birka gn nce kan gazetemiz El Cubano Libre'yi bastmz teksir makinesiyle, orduya yaptmz bir ar metnini oalttk. Amacmz bunlar askerlerin geecei yol zerindeki aalara yaptrmakt. 8 Aralk gn sabah saatlerinde ordunun daa trmanmaya baladn duyduk; mevzilerimizden yaklak ikiyz metre aadaki bir noktaya kadar yaklamlard. arlarn yaptrlmas talimatn verdik ve bu ile companero Luis Olazabal' grevlendirdik. Bu arada, dman birlii iinde hararetli bir tartma kt duyuluyordu; duvar kenarnda bulunduum iin zellikle ben, sesleri ok iyi ayrt edebiliyordum. Subay olduu anlalan biri bararak emretmiti: "Lanet olsun! Siz ne gein!" Askerse fkeyle "Hayr!" diye yantlamt subay. Sonunda tartma son buldu ve dman birlii harekete geti. ou kez aalarn arkasnda kalan dman birliini ara sra grebiliyorduk. Yukarya trmanlarn bir sre izledikten sonra, arlar aalara yaptrp pusu kurduumuzu belli etmenin doru olup olmad konusunda kukuya dtm. Luis'i arp arlar yaptrd yerlerden skmesini emrettim; bunu yapabilmek iin birka saniyesi vard Luis'in, nk ilk askerler yukarya varmak zereydiler. Sava iin aldmz dzen ok basitti: Dman aalk blgeden knca, varsaymmza gre, en ndeki asker arkadalarndan belirli bir uzaklkta yryecekti; en azndan bu askerin vurulmas gerekiyordu. Bir sakz aacnn arkasnda siperlenen Camilo, ileriyi dikkatle gzetleyerek yryen asker nnden geerken birka metre uzaklktan ate edecekti. Bunun zerine de, ormana gizlenmi ok sayda keskin nianc, her iki yandan atee balayacakt. Temen brahim'le bir bakas, tam yolun karsnda, Camilo'dan yaklak on metre uzakta mevzi almlard; en nde yryen askeri ldrecek olan Camilo'nun mevzilendii yere kimsenin yaklaamamas [sayfa 192} iin, bu iki sava, Camilo'yu n cepheden aacaklar atele koruyacaklard. Ben, yirmi metre kadar uzakta, eimli bir yerde, ancak gvdemin yarsn gizleyen bir aacn arkasnda mevzilenmitim; buras, askerlerin gelmekte olduu yolun tam giriindeydi. Baz companerolarla ben, dman gzetleyebilecek durumda deildik, nk bulunduumuz yer aaszd, dman tarafndan hemen grlebilirdik. O nedenle Camilo ate ancaya kadar beklemek zorundaydk. Kendi verdiim emre kar gelerek, bulunduum yerden bam karp evreme gz attmda, arpmalardan nceki o byk gerginlik ann duydum; ilk asker ortaya km, kukuyla evresine baknarak ilerlemeye balamt. Gerekten de burada bir pusu kokusu vard; aasz bir alan ve bir pnar bizi evreleyen sk aal ormana zt dryordu. Bir ksm devrilmi, bir ksmysa hl ayakta olan kmr haline gelmi aalar, insanda rahatsz edici duygular uyandryordu. Yeniden yerime gizlenip arpmann balamasn bekledim. Sonunda ilk silah sesi duyuldu ve hemen her taraftan ate edilmeye baland. Daha sonra ilk ate edenin Camilo olmadn, beklemekten sinirleri bozulan brahim'in zamanndan nce tetie basarak arpmay balattn rendim; oysa bulunduumuz mevzilerden pek bir ey gremiyorduk. Bizim atmz tek tek ateler (szm ona her birinin ldrc olmas gerekirdi), askerlerin at boa giden yaylm atelerine karyor; iki taraf da "atyor ama tutturamyordu"; hangi tarafn ate ettiini seslerden arlayabiliyorduk ancak. En fazla be alt dakika

sonra, havan topu ya da bazukalardan atlan ilk mermilerin sln duyduk tepemizde, ama daha uzun menzile ayarlandklar iin, bizi aarak ok gerimizde patlyorlard. Birden, yanma ya da uyumaya benzer bir his duydum etimde; aacn akta brakt sol ayama kurun isabet etmiti. Daha iyi nian alabilmek iin drbnl tfeimle ate etmitim. Yaralandm fark ettiimde, aalarn dallarn aralayarak hzla zerime doru birilerinin geldiini duydum. [sayfa 193} Daha yeni ate ettiim iin tfeimi hemen imdi kullanamazdm, tabancam da yere dtnde kaymt zerimden; imdi gvdemin altndayd, fakat ben dman atei altnda bulunduum iin dorulamyordum. Dnmeye urarken aresizliin verdii bir abuklukla, tam Cantinflas adl savann bana doru geldiini grdm anda, tabancam kavrayabildim. Geirdiim korkulu ann ve yarann verdii acnn stne bir de Cantinflas eklenmiti; tfei tutukluk yapt iin arpmadan ekileceini sylemeye gelmiti zavallck. Tfei elinden ekip alrken Cantinflas da yanma meldi. Tetik yerinden hafife oynad iin tutukluk yapyordu Garand. Dzeltip geri uzattm ve bu arada ok sert bir saptama yaptm: "Siz korkan tekisiniz!" Soyad Onata olan Cantinflas, tfeini alp doruldu ve aacn arkasndan kt; yrekliliini kantlamak iin Garand'n nnde herhangi bir siper olmakszn boaltmaya balad. Gel gr ki sonunu getiremedi nk yaralanmt; bir kurun sol koluna girmi ve krek kemiinden kmt. Olduka ilgin bir yol izlemiti kurun. Artk ikimiz de yaralydk, dman atei altnda geri ekilmemiz ok gt; kesilmi aalarn yanndaki ktklere kadar srnmek ve arkaya geip buradan ayrlmak tek ansmzd. Yaral olmamzn dnda adamlarmzn nerede olduunu da bilmiyorduk. Ar ar ilerliyorduk, fakat bir sre sonra Cantinflas bayld. Verdii acya karn benim yaram hareket etmeme daha az engel oluyordu, o nedenle tekilerin yanna kadar gidip yardm isteyebildim. Tam saylarn bilmiyorduk ama dman saflarnda lenler olmutu. Yarallarmz (Cantinflas'la beni) gven altna aldktan sonra Polo Torres'in evine doru yola koyulduk; Sierra Maestra'dan iki ya da kilometre aadayd bu ev. lk andaki uyuma ve arpmann verdii heyecan geince acy btn iddetiyle duymaya baladm, giderek daha g yryebiliyordum. Sonunda yar yolda bir katra binerek derme atma seyyar hastanemize ulaabildim. Cantinflas ise sahra sedyesi yerine kullandmz bir hamakla tand oraya. [sayfa 194} Ate sesleri kesilmiti. Dmann Altos de Conrado'yu ele geirdiini sanyorduk. "Pata de la Mesa"[57] diye ad taktmz kk bir derenin kysna nbetiler yerletirdik; onlar burada tutmay amalyorduk. Bu arada kyllerle ailelerinin ekilmesi iini rgtledik. Fidel'e uzun bir mektup yazp durumu anlattm. Ramiro Valdes'in komutasndaki gerilla kolunu Fidel'in yanna gnderdim. Birliimizin iinde yenilgi ve korku havas estiinden, yalnzca hareketli bir savunma iin bana gerekli olanlarla burada kalmak istiyordum. Bu kk savunma grubunun komutasn Camilo ald. Blgede hkm sren sessizlik ancak grnrde olduundan, arpmann ertesi gn en iyi keifilerimizden Lien adl birini, dman ordusunun ne iler evirdiini anlamas iin kefe kardk. Bu keif sonucunda ordunun blgeden tmyle ekildiini rendik; keifimiz, Conrado'nun evine kadar gitmi, fakat askerlerin izine rastlamamt. Oraya kadar gittiinin kant olarak, kulbede ocan iine gizlediimiz iki bombay getirmiti. Silahlarn kontrol edilmesine sra geldiinde companero Guile Pardo'nun silahnn yok olduu fark edildi: Pardo, silahn bir baka silahla deitirmi ve geri ekilirken de, yanna yeni silahn alm, eskisiniyse orada brakmt. Bu, gerillada ilenebilecek en ar sulardan biriydi, o nedenle kesin bir emir verildi kendisine: Yanna bir tabanca alp gidecek ve dmandan silahn kurtaracak ya da bir baka silah ele geirecekti. Guile Pardo, ba nne eik, emri yerine getirmek iin yola koyuldu. Birka saat sonraysa, elinde kendi silah olduu halde, glmseyerek geri dnd. Sonunda iin srrn rendik: Ordu saldrmz karlamak iin gizlendii yerden hi ayrlmamt. Her iki taraf da kendi siperlerine ekilmi, bylece dman bizim mevzilerimize ayak bile basmamt. Tfek yalnzca bardaktan boanrcasna yaan yamurdan slanmt, o kadar. [sayfa 195} Bu olaydan sonra dman uzun sre Sierra'da daha ileriye gidemedi. zellikle bu blgede, bulunduu noktay aamad. El Hombrito ve dier blgelerden geen Sanchez Mosqueras, her zaman olduu gibi, ardnda yaklp kl edilmi evler brakmaya devam ediyordu. Kurduumuz frn da iyice yklmt; hl dumanlar tten ykntlarn arasnda dmann gazabndan kurtulmu birka kediyle bir domuz dolamaktayd. Bunlar da bizim midelerimize indiler sonunda. arpmadan bir-iki gn sonra, bugn salk bakan olan Machado, bir tra bayla yaramdaki M-l tfei kurununu kard ve bylece yaram hzla iyilemeye balad. Sanchez Mosqueras, kahve uvallarndan, mobilyaya kadar, tayabilecei her eyi gtrmt. Bu, uzun bir sre Sierra'ya gelmeyeceini gsteriyordu. imdi artk, btn blgenin yeni politik yaplanmasn hazrlama ve sanayi blgemizin temellerini atma grevini yeniden ele almak zorundaydk. Bu sanayi merkezi artk El Hombrito'da deil, La Mesa blgesinde daha ierlerde bir yerde kurulacakt.
[sayfa 196}

lk "Verda (6 Ekim 1963)

Kez: Olivo"da yaynland.

28|

BR YILLIK SLAHLI MCADELE

1958 ylna girdiimizde, savamaya balayal bir yl olmutu. Burada, duruma genel bir bak gerekli grlmektedir. Askeri, rgtsel ve politik alanlar kapsayan bu genel deerlendirme, gerekletirdiimiz ilerlemeleri gsterecektir. Askeri durumumuzla ilgili olarak unlar anmsatmak istiyoruz: Birliimiz, 2 Aralk 1956'da Las Coloradas kylarna km, bundan gn sonra 5 Aralk'ta, Alegria de Pio'da saldrya urayp yenilmiti. Ayn ayn sonunda yeniden toparlanan birliimiz, La Plata nehrinin kysnda bulunan ayn adl kk garnizonu basarak, o gnlerdeki gcmze uygun den eylemlere balamt. Karaya kmz ve hemen ardndan gelen Alegrio de Pio bozgunuyla El Uvero arpmas arasnda geen srede birliimizin zellii, Fidel Castro'nun komutas altnda bir tek gerilla grubu bulunmas ve bu grubun srekli hareketli olmasyd. (Bu dnemi "gebelik dnemi" olarak tanmlayabiliriz.) Kentlerdeki hareketle balantmz, 2 Aralk'la, El Uvero arpmasnn tarihi olan 28 Mays arasnda yava yava kuruldu. [sayfa 197} Deerlendirmesini yaptmz bu sre iersinde, kentlerle ilikimizi belirleyen, kentlerdeki hareketin yneticilerinin, devrimin nc gc olarak bizlerin nemini ve bu nc gcn lideri olarak Fidel'in roln anlayamamalardr. Bu noktada, iki farkl stratejik anlaytan kaynaklanan, iki farkl dnce belirdi. Daha sonra, "Sierra" ve "Llano"[58] diye tanmlanacakt bu farkl anlay. Tartmalarmz ve i atmalarmz ok sertti. Her eye karn ana kaygmz sa kalmay baarmak ve gerilla savann temellerini atmakt. Bu zaman ierisinde kyllk, birok kez incelediimiz bir deiim sreci yaamtr. Alegria de Pio yenilgisinin ardndan, bozguna urayan birliimize kyller, scak bir dostluk gstermiler ve kendiliindenci bir destek sunmulard. Glerimizi toparlayp ilk arpmalara girimemizden sonra, ordunun basks arlamaya balaynca, kyller arasnda gerillamza kar bir korku ve soukluk havas esti. Kyllerle ilikimizde temel sorun uydu: grrlerse ihbar etmek zorundaydlar, nk, ordu baka kaynaklardan orada olduumuzu renirse, kyller iin bu lm anlamna geliyordu. Bizi ihbar etmeyiyse, hem vicdanlar kabul etmiyor, hem de hayatlar yine tehlikeye dyordu; nk devrimci adalet, muhbirleri cezasz brakmyordu. Ordunun terryle yldrlan, en iyi olaslkla tarafsz olan ve bu kmazdan kurtuluu Sierra'y terk etmede bulan kylle karn, ordumuz, durumunu giderek glendirmi ve Sierra Maestra'da bir blgenin tam kontroln eline geirmiti; buras douda, Turquino Tepesinden daha teye, batdaysa Caracas denilen tepenin yaknlarna kadar uzanan bir blgeydi. Gerillann yok edilemeyeceini ve savan uzun sreceini [sayfa 198} kavrayan kyller, mantkl biimde hareket ederek yava yava gerillaya katlmaya baladlar. Bundan sonra saflarmz yalnzca glenmekle kalmad, bizimle sk bir biimde birleen kyller, gerillann blgede iyice yerlemesini saladlar; btn blgede akrabalar vard nk kyllerin. Bylece "gerillaya hasr apka giydirmek" dediimiz olay gerekleti. Glerimiz, yalnzca kyllerin katlm ve gnlllerin yardmyla deil, ayn zamanda, Ulusal Komitenin ve geni bir bamszla sahip Oriente Eyalet Komitesinin gnderdii glerle de takviye edildi. Karaya kmzdan El Uvero arpmasna kadar geen sre ierisinde yaklak elli kiiden oluan bir birlik oluturduk. Bu birlik be takma ayrlmt. Savalarn hepsi silahlyd, fakat tm ayn cins olmayan silahlarn yalnzca otuzu nitelikliydi. Bu grubun bize katlmasndan nce, La Plata ve Arroya del nferno arpmalarn yaam, Altos de Espinosa'da saldrya uram ve bir adammz yitirmitik. Gaviro blgesinde de neredeyse saldrya urayacaktk yine, kk birliimize szan bir hain, orduyu kez stmze srmt. Bu hainin bir baka grevi de Fidel'i ldrmekti. Bu basknlardan edindiimiz ac deneyim ve dalardaki etin yaam koullar, bize, sava deneyimine sahip askerlerin direni gcn kazandrmt giderek. Yeni Birlik El Uvero arpmasyla ilk sava deneyini yaad. Bu eylemin nemi bykt, nk ilk kez, iyi savunulan mevzilere kar gpegndz cephe saldrsnda bulunmutuk. Bunun dnda, arpmann sresi ve taraflarn says gz nne alndnda, bu baskn, sava sresince yaanan en kanl vurumalardan biri olmutur. Bu arpmann sonucunda Sierra Maestra'nn ky kesiminden dman sklp atlmtr. El Uvero'dan sonra ve ana gerilla koluyla, benim komuta ettiim yarallarn bulunduu, fakat tek tek sava katlmlaryla takviye edilen kk gerilla kolunun birlemesinin ardndan kinci Gerilla Kolunun komutanlna atandm; daha [sayfa 199} sonra Drdnc Gerilla Kolu olarak adlandrlacak plan bu gcn harekat alan, Turquino Tepesinin dou tarafyd. Fidel'in komutas altndaki birliin, temel olarak, bu dan batsnda etkinlik gsterdii, bizim birliimizinse, gc yettiince, teki tarafta yaylmaya almasnn planlandm belirtmeliyiz. Taktik uygulamalarda belirli bir bamszlmz vard, ama biz de genel olarak Fidel'in komutas altndaydk; kuryeler araclyla haftada ya da onbe gnde bir mektupla balant kuruyorduk. Glerimizin bu bln 26 Temmuz'un yldnmne rastlad. "Jose Marti" adn alan Birinci Gerilla Kolu, Estrada Palma'ya saldrp bir dizi g gsterisinde bulunurken, biz de Bueycito blgesine doru, hzla ilerledik. lk bamsz eylemimiz olarak bu blgeye saldrdk ve ele geirdik. Bu tarihten 1958 ylnn

ilk gnlerine kadar geen sre ierisinde direniilerin elindeki blgenin siyasi ynetimi rayna oturtuldu, savunmas gelitirildi; ordu, bu blgeye girebilmek iin glerini birletirmek ve takviye edilmi kuvvetlerle ilerlemek zorunda kald. Ordunun bu yndeki hazrlklar byk oldu, ama elde ettii sonular pek parlak deildi; nk ordu hareket yeteneinden yoksundu. Dman birliklerinden bir ksm kuatld, bir ksmna ar kayplar verdirildi, en azndan durduruldu. Blgeyi giderek daha iyi tandk, hareket yeteneimiz geliti. Blgede yerleme dnemi, ya da srekli yerleik dzene geme dnemi balad. Pino del Agua'ya yaptmz ilk basknda ustaca yntemler kullandk; dmann alkanlklarn ok iyi bildiimiz iin, onu artabiliyorduk artk. Fidel'in ngrd gibi, grldmz blgeye ordu birka gn sonra cezalandrmak iin geliyordu... Fidel blgeden ekilip baka yere giderken, benim birliim de, gelecek dman ordusunu beklemek iin pusuya yatard. Yl sonunda dman birlikleri bir kez daha Sierra'dan ekilmiti; artk batda Caracas Tepesi, douda Pino del Agua arasndaki blge bizim kontrolmz altndayd. Bu blgenin [sayfa 200} gneyinde deniz, kuzeyinde ise Sierra Maestra'nn eteklerinde bulunan, ordu tarafndan igal edilmi kk kyler vard. Fidel'in komutas altnda btn glerimizle Pino del Agua'ya ikinci kez saldrdmzda ve iki yeni gerilla kolu oluturduumuzda harekat alanmz iyice genilemiti. Yeni oluturulan kollardan "Frank Pais" adn alacak olann komutan Raul, tekininkiyse Almeida'yd. Bu iki yeni kol da, Fidel'in komutas altnda bulunan Birinci Gerilla Kolundan oluturulmutu. Fidel'in birlii bu yeni gerilla kollarn srekli takviye ediyor, bylece uzak blgelerde yeni birliklerin yerlemesi gerekleiyordu. Drdnc Kolun kurulmasyla balayan bu gelime, ana ardan oullarn remesine benziyordu. Ordumuzun salamlama sreci olan bu dnemde, gcmzn henz yeterli olmamas nedeniyle, dmann kolaylkla savunduu tahkim edilmi mevkilere saldramyorduk. Ama, dman da bu mevkilerden ayrlp bize kar saldrya gemiyordu. Bu durum, 16. ubat 1958'de meydana gelen kinci Pino del Agua arpmasna kadarki sre iin belirleyici zelliktedir. "Granma" karmasna katlanlarn lm bizim iin ac olmutur; verdiimiz bu kayplarn tmnden znt duyduk, fakat zellikle Nico Lopez'le Juan Manuel Marquez'in lm bizi ok etkiledi. Yreklilikleri ve ahlaki adan iyi niteliklere sahip olularyla gerilla birliimiz iinde saygn bir yer edinmi baka savalar da bu yl iinde yaamlarn yitirdiler; El Uvero arpmasnda den, karde olmamalarna karn ayn soyadn tayan Nano ve Julio Diaz (Julio Moncado Klasna yaplan saldrya, katlmt), Mar Verde arpmasnda den Ciro Redondo; ve San Lorenzo arpmasnda len Yzba Soto'yu bunlar arasnda sayabiliriz. Kentlerdeki mcadelede verdiimiz birok ehit arasnda, bizim iin, o ana kadar devrimin en byk kayb olan Frank Pais [sayfa 201} de bulunuyordu. Frank Pais, Santiago ve Cuba'da ehit dmt. Sierra Maestra'daki silahl arpmalar sz konusu edildiinde kentlerdeki gruplarn baarlarn da eklemek gerekir. lkenin belli bal btn kentlerinde, Batista rejimine kar mcadele veren gruplar vard, fakat en nemli merkezler Havana ve Santiago'ydu. Hareketin, Havana'da, varl ve eylemleriyle kendisini srekli gndemde tutacak silahl bir direni rgt kurma abas sonu vermedi. Buna karn Santiago, Batista diktatrlne kar srdrlen uzun mcadelede birincil neme sahip bir cephe durumundayd, Sierra Maestra'yla corafi balant iinde olmasyd bunun nedeni. Btn bu sre iersinde kentlerle Sierra arasndaki balantnn sreklilik gstermemesi bir eksiklikti. Bunun iki ana nedeni vard: Birincisi, Sierra'nn corafi adan tecrit olmuluu; ikincisi ise, hareketin iki kanad (Llano ve Sierra) arasnda taktik ve stratejik alanda ba gsteren gr ayrlklaryd. kinci sorun, toplumsal ve politik dncelerin farkllndan kaynaklanmaktayd. Sierra, doal koullar nedeniyle, bazen de belirli zamanlarda olaanst zor yarlan dman kuatmas yznden, tecrit edilmi durumdayd. lkede yrtlen bir yllk mcadeleyi ksaca zetlerken, bizim dmzdaki sava gruplarn genel olarak baarszlkla sonulanan eylemlerine de iaret etmeliyiz. 13 Mart 1957'de, renci Hareketi Direktuvar, Bakanlk Sarayna saldrd, Batista'y cezalandrmay amalyorlard. Bu eylemde sekin savalardan oluan kk bir grup ehit oldu; bu kk grup FEU[59] bakanln yapyordu. Aralarnda bir byk sava ve genliimizin simgesi "Manzanita" Echeverria da bulunmaktayd. Birka ay sonra, maysta bir kartma giriimi yapld. Bu giriim, byk bir olaslkla, gemi henz Miami'den hareket [sayfa 202} etmeden nce ihbar edilmiti, nk harekat finanse eden Prio hainiydi. Sonu olarak harekata katlanlarn tm katledildi. Calixto Sanchez tarafndan ynetilen bu Corintina Seferine katlanlar, o sralar Oriente eyaletinin kuzey kesimlerinde pek ok cana kyan ve daha sonra hareketimizin yeleri tarafndan idam edilen Cowley adl katil ldrd. Escambray'da bir ksm 26 Temmuz Hareketince, bir ksmysa renci Hareketi Direktuarnca ynetilen ilk mcadele gruplar kuruldu. renci hareketine bal gruplar, ilk nceleri bir Direktuar yesi tarafndan ynetiliyordu. Bu gruplar kendilerini yneten kiinin ihanetine uradlar. nce onlara sonra da devrime ihanet eden ve imdi srgnde yaayan bu hainin ad, Gutierrez Menoyo idi. Direktuara bal olan savalar, daha sonralar Binba Chomon'un komuta ettii ayr bir gerilla kolu kurdu. Dierleri Escambray'da kinci Ulusal Cephe'yi oluturdu. Sierra Cristal ve Sierra Baracoa'da yar gerilla, yar "sr hrsz" olan baz kk gerilla birimleri ortaya kmt. Bunlar, Altnc Gerilla Koluyla bu blgelere giren Raul Castro tarafndan temizlendi. 5 Eyll 1957'de Cienfuegos Deniz ssnde, Temen San Roman'n ban ektii bir ayaklanma patlak verdi. Temen San Roman bu baarsz ayaklanmann ardndan hemen ldrld. Bu deniz ss tek bana deildi bu isyan hareketinde, eylem, kendiliinden meydana gelmemiti, silahl kuvvetler iinde

byk bir yeralt hareketinin plan erevesindeydi. Bu yeralt hareketini diktatrln su ortaklyla lekelenmemi szm ona drst askerler ynetiyordu. Bugn artk, bu hareketin, Yankee emperyalizmi tarafndan ynlendirildii aklkla grlmektedir. Bilinmeyen bir nedenle ayaklanma baka bir tarihe ertelenmiti, ama Cienfuegos Deniz ss, erteleme haberini, ya yeterince erken alamad ya da artk ayaklanmay durduramadndan, harekat balatt. lk anda duruma egemen olmalarna karn, daha sonra trajik bir hata ileyerek, sse yalnzca Birka [sayfa 203} dakika uzaklkta olan Escambray dalarna kmadlar. Oysa btn kenti kontrolleri altna aldktan sonra bu harekat ksa srede gerekletirmek ve dada salam bir cephe kurmak iin btn olanaklara sahiptiler. 26 Temmuz Hareketinin ulusal ve yerel nderleri ayaklanmaya etkin biimde katldlar. Halkn katlm da saland; en azndan ayaklanmann yaratt cokuyu paylatlar ve ilerinden bazlar silaha sarld. Belki de bu durum, ayaklanmann nclerinde bir tr ykmllk duygusu uyandrd ve ele geirdikleri kentten kopamaz duruma geldiler. Ancak olaylar, bu tr darbeler iin mantkl olan bir yol izledi; benzer hareketlerin sonularn tarih, hem daha nceki dnemlerde hem de daha sonraki srete kaydetmitir belleine. Aktr ki, sava akademisi kl subaylar, gerilla savana gereken nemi vermemiler ve gerillay bir halk sava tr olarak grmemilerdi. Bylece, oradaki silah arkadalarnn yardm olmakszn baar salayamayacaklarna inanan asiler, arkalarn denize vererek, kentin dar snrlar iinde bir lm kalm sava verme karar aldlar. Birliklerini toplayp Cienfuegos ssne gnderen dmann ezici gc karsnda, asiler tamamen yok olacaklard. Ayaklanmann silahsz mttefi olan 26 Temmuz Hareketi, bu hareketin liderleri ayaklanmann sonularn batan aka grm olsalard bile -ki grememilerdi- olaylarn ynn deitirecek durumda deildi. Buradan karlacak ders, gl olann stratejiyi belirlediidir. Sivil halkn byk apta katliama uramas, dman ordusunun birbirini izleyen yenilgileri ve daha nce incelediimiz eitli cephe kesimlerinde diktatrln gerekletirdii cinayetler, uygun blgelerde hayata geirilen gerilla stratejisinin, despotik ve henz gl bir hkmete kar giriilen halk mcadelesi tekniinin en etkili ve halka en az ac veren yntemi olduunu gstermektedir. Gerilla bir kez glendikten sonra, bizim verdiimiz kayplar (bu kayplar kararllklar ve [sayfa 204} yreklilikleriyle mcadelede yer alan yoldalarmz olduu halde) parmakla saylacak kadar azken, kentlerde de kararl savalar lyor, ne var ki bunlarla birlikte, devrimde pek nemli rol oynamayan, hatta devrimle hi ilgisi olmayan insanlar da yok ediliyordu, nk kentler, dman tarafndan gerekletirilen katliam eylemlerine daha akt. Mcadelenin bu ilk yl sona erdiinde, genel durum, btn lkeyi kapsayan bir genel halk ayaklanmasna gidi izlenimini veriyordu. Kiisel drtlerden hareketle gerekletirilen, bazlar olduka ustaca yaplm sabotaj eylemleri srekli gndemdeydi. Bu eylemlerin bilanosu, susuz insanlarn lm ve en iyi savalarn kaybedilmesiydi. stelik halkn davasna da gerek bir yarar salamyordu bu sabotajlar. Askeri durumumuz gleniyor, elimizde tuttuumuz blge geniliyordu. Batista ile silahl atekes durumundaydk. Batista ordusunun yzbalar Sierra'ya kmyor, biz de pek aalara inmiyorduk. Dman, birliimizi kuatm ve kuatmay giderek daraltmt, ama birliklerimiz dman saldrsndan kurtulabilmilerdi. rgtlenme alanndaysa gerilla ordumuz yeterince ilerleme gstermiti; yl sonuna doru, kk satn alma rgtleri, asgari lde hizmet salayacak sanayi iletmeleri, hastaneler ve alr durumda olan iletiim sistemlerine sahiptik artk. Gerillann baa kmak zorunda olduu sorunlar ok basitti: Gerillaclar kii olarak hayatlarn srdrebilmek iin, biraz yiyecek, giyecek ve baz vazgeilmez ilalara ihtiya duyuyorlard. Sava olarak, yani sava durumunda bulunan bir birliin yesi olarak, varlm srdrebilmek iinse, silah ve cephaneye, bir de politik geliimi iin gerekli propaganda aralarna ihtiyalar vard. Bu asgari ihtiyalarn karlanabilmesi iin, bir ulam ve haberleme sistemi kurmak zorunluydu. Balangta, yaklak yirmi kiiden oluan kk gerilla grubu, Sierra'da yetien herhangi bir ottan yaplan az miktarda [sayfa 205} yemekle yetiniyordu; o sralarda kyllerden aldmz tavuklarla yaplm orba, ya da domuz bizim iin len yerine geiyordu. Kyllerden aldmz bu yiyeceklerin parasn her defasnda titizlikle dyorduk. Gerilla rgt geniledike ve gerilla adaylarndan oluan gruplar bydke yeterince yiyecek salamak zorunlu oldu. Sierra kyllerinin hayvanlar yoktu ve genel olarak beslenmeleri asgari dzeydeydi. Sierra'da bulunmayan tuz, ya da benzeri sanayi mallarn alabilmek iin kahve satyorlard. lk i olarak baz kyllerle anlamaya vardk: Fasulye, msr, pirin gibi belirli rnler yetitirecekler, biz de bu rnleri satn alacaktk. Ayn zamanda, evre kylerdeki tccarlarla yiyecek ve donanm malzemesi salanmas konusunda anlaarak ikmal ve iae sistemi kurduk. Gerilla birliklerine ait katr kervanlar oluturuldu. la sorununa gelince; bunlar kentlerden getirtebiliyorduk, ancak her zaman istediimiz kalitede ve miktarda olmuyordu. O nedenle, ila salanmasn gvence altna almak iin, belirli bir rgtlenme biimi gelitirdik. Kentlerden silah getirtebilmemiz de ayr bir sorundu, corafi adan nmze kan zorluklarn yan sra, kendileri de silaha ihtiya duyduklar iin, kentlerdeki gler, dalardaki gerilla birliklerine silah ulatrlmasna kar kyorlard. Fidel, bize silah ve donanm bulabilmek iin srekli sert tartmalara girmek zorunda kalyordu. Savalarn yanlarnda getirdiklerinin dnda, mcadelenin o ilk ylnda bize gnderilen silahlar, Bakanlk Saray basknnda kullanlan silahlardan arta kalanlard. Bunlar, blgenin ileri gelen toprak sahiplerinden ve kereste tccarlarndan Babun'un yardmyla gnderilmiti; Babun'dan daha nce de sz etmitim.

Cephanemiz hem ktt, hem de gerekli olan eitlilikte deildi. Bu ilk yl iinde, bo kovanlar yeniden doldurmamz bile olanakszd. Yalnzca 38'lik tabanca kurunlarn yeniden doldurabiliyordu silahmz. Bir de tek atl tfeklerde kullanlan 30-06'lklar yenileyebiliyorduk. Tutukluk yapt [sayfa 206} ve mekanizmay bozduu iin bu kurunlar yar otomatik silahlarda kullanlamyordu. Kamp yaamnn ve balant sisteminin rgtlenmesi iin 'baz salk kurallar konuldu. lk hastaneleri bu dnemde kurduk; bunlardan biri benim komutam altnda bulunan blgedeydi. Dman uaklar tarafndan grlmeyecek, zor ulalan bir yerde olduu iin, yarallarn ne de olsa gvenlikte bulunduu bu hastane, sk aal bir ormann ortasnda yer almas nedeniyle ok nemli bir ortam iindeydi, bu da yaral ve hastalara dokunuyordu. Bu hastaneyi companero Sergio del Valle kurmutu. Doktor Martinez Paez ve Doktor Vallejo ile doktor Piti Fajardo, Fidel'in birliklerinde de benzer hastaneler kurdular, fakat bu hastanelerin belirli bir nitelie ulamas ancak mcadelenin ikinci ylnda gerekleti. Birliin, fieklik, palaska, srt antas ve ayakkab gibi ihtiyalar blgemizde kurulan kk bir sarahanede karlanyordu. lk asker apkasn rettiimiz zaman, bunu alp gururla Fidel'e ilettim, ama bir de ne greyim? Herkes barmaya balad. Bunun bir Guagero[60] apkas olduunu sylyorlard. O gne kadar bu szc hi duymamtm. Bize katlmak iin gerekli koullar grmeye gelen Batista'nn atad belediye meclisinin bir yesi bana yaknlk gstererek giderken apkay da an olarak gtrd. En nemli sanayi kuruluumuz kk bir demir ve silah imalathanesi oldu. Burada bozuk silahlar onarlyor, bombalar, eitli tipte maynlar ve nl M-16'lar retiliyordu. Balangta maynlar teneke kutulardan yapyor ve ilerini, dman uaklarndan sk sk atlan, fakat patlamayan bombalardan kardmz malzemeyle dolduruyorduk; bu maynlar ou kez ie yaramyordu. Ayrca ateleme pimi de her zaman kapsle isabet etmiyor, bu durumda da patlama gereklemiyordu. Daha sonralar companerolardan biri, nemli saldrlarda, bombay olduu gibi kullanmay akl etti. Kapsl karyor yerine bir tfek takyor ve tfein tetiine baladmz [sayfa 207} ipi uzaktan ekince mayn patlyordu. Giderek, zel bir cins dkme demir ve elektrikli kapsller kullanarak bu sistemi gelitirdiimizde olduka iyi sonular aldk. Bu, ilk biz bulduumuz halde, sistemin gelimesini Fidel salad. Sre ierisindeyse Raul, yeni etkinlik alannda, mcadelenin ilk ylnda kurulan sanayi iletmelerinden daha gl baka iletmeler kurdu. Aramzdaki tiryakileri honut etmek iin bir sigara imalathanesi kurduk. Purolar berbatt, ama daha iyisini bulmamz olanaksz olduundan, bunlar bize dnyann en iyi purolar gibi geliyordu. Ordumuzun et ihtiyacn muhbirlerin ve byk toprak sahiplerinin hayvanlarna el koyarak salyorduk. Etleri eit biimde ikiye ayryor, bir ksmm kyllere veriyor, bir ksmn da ordumuz iin alkoyuyorduk. Dncelerimizin propagandasn yapmak iin, spanyollara kar verilen direni savann kahramannn ansna El Cubano Libre diye adlandrdmz kk bir gazete karmakla ie baladk. lk -drt say bizim ynetimimizde kt. Daha sonra gazetenin ynetimini Luis Orlando Rodriguez ald. Ondan sonra da, Carlos Franqui ynetime gelerek gazeteye yeni bir soluk getirdi. El Cubano Libre'yi kentten getirdiimiz bir teksir makinesinde basyorduk. Mcadelenin ilk yl bitip ikinci yl balarken artk kk bir verici istasyonuna sahiptik. lk srekli yayn 1958 ubat'nda balad. lk dinleyicilerimiz, istasyonun karsndaki tepede yaayan Pelencho adl bir kylyle, Fino del Agua saldrsnn hazrlklarn tamamlamak iin kampa gelen Fidel'di. Fidel yayn bizim radyomuzdan dinledi. Giderek nitelikli bir duruma gelen bu verici istasyonunu daha sonra Birinci Gerilla Kolu devrald. 1958 Aralnda, sava son bulduunda, bu istasyon en ok dinlenen istasyonlardan biriydi artk. Alt levhas bir metre olan bir torna tezgahyla, elektrik na kavumak iin bin bir glkle Sierra'ya tadmz [sayfa 208} birka jeneratr gibi kk ilerlemeleri, kendi kiisel ilikilerimiz sayesinde gerekletirmitik. nmzdeki zorluklar gz nne aldmzda, kendi iletiim ve haberleme amz kurmamz gerektii ortaya kyordu. Bu iin kotarlmasnda benim birliimde Lidia Doce, Fidel'in birliindense Clodomira nemli bir rol oynadlar. O dnemde yalnzca komu kylerden yardm grmekle kalmyorduk. Kent burjuvazisi bile malzeme ve donanm gndererek gerilla savama katkda bulunuyordu. letiim amz ta Contramaestra, Palma, Bueycito, Las Minas de Bueycito, Estfada Palma, Yara, Bayamo, Manzanillo, Guisa'ya kadar uzanyordu. Bu yerler aktarma ve konaklama yerleri ilevini gryor, buralardan alnan mallar katrlara yklenerek Sierra'nn gizli yollarndan bize kadar ulatrlyordu. Bazen, henz eitim aamasnda bulunduu iin silah altna alnmam gerilla adaylar, yanlarna silahl adamlarmzdan bir kan da alp, Yao veya Las Minas gibi yakn yerleim blgelerine iniyorlard; ya da blgedeki ilerinde ne aransa bulunabilecek dkkanlara gidiyor aldklarmz srtmza vurup getiriyorduk. Sierra Maestra'da yokluunu hemen hemen hi duymadmz tek ey kahveydi. Bazen tuzumuz bile bitiyor, o zaman tuzun en yaamsal ihtiyalardan biri olduunu anlyorduk. stasyonumuz yayna baladktan ve birliklerimizin mcadelesi btn lkede duyulduktan sonra, balantlarmz oald ve dallanp budakland; batda nemli ikmal merkezlerinin bulunduu Havana ve Camagey'e, douda Santiago'ya kadar uzanmaya balad. Haberleme rgtmz yle kurulmutu ki, blgedeki kyller, yalnzca dman ordusunun varln deil, blgeye adm atan her yabancy bize bildiriyorlard; bylece durumlarn soruturuncaya kadar bu yabanclar kolayca tutuklayabiliyorduk. Yaama koullarmz ve etkinliklerimiz konusunda bilgi edinmek amacyla blgeye szm bir sr ordu ajann ve muhbiri bu yolla saf d edebildik. [sayfa 209} Bir yarg dzeni kurmaya giritik, ne var ki henz Sierra iin geerli yasalar karmamtk.

Mcadelenin son ylna girdiimizde rgtlenme asndan durumumuz bu merkezdeydi. Siyasal mcadele ok karmak ve eliki doluydu. Batista diktatrl, hkmetin stnln garantileyen seim hileleri sonucu olumu bir kongreye dayanarak varlm srdrebiliyordu. Sansrn kaldrld dnemlerde baz muhalif seslerin ykselmesine gz yumuluyordu. Rejimin resmi ve yar resmi szcleriyse, grtlaklarn yrtarcasna ulusal birlik arsnda bulunuyor ve bu aklamalar lkenin her yanna radyo araclyla yaylyordu. Otto Meruelo'nun isterik sesine Pardo Llado ve Conte Agaro maskaralarnn cafcafl laf kalabal karyor, radyoda sylediklerini yazl olarak da yineleyen Agero, "Fidel karde"e Batista rejimi ile uzlama arsnda bulunuyordu. ok eitli ve birbirine benzemez muhalefet gruplarnn ortak noktalar iktidara gelme istekleriydi; bu, onlar iin devletin mali kaynaklarn ele geirmekle e anlamlyd. Bunu elde etmek iin de kendi aralarnda kirli i atmalara dyorlard. Muhalefet gruplarnn hepsine szm olan Batista ajanlar, biraz nem tayan her trl etkinlii annda Batista'ya haber veriyordu. En belirgin nitelikleri gangsterlik yntemlerine eilim ve kariyer dknl olmasna karn, bu gruplar iinden de kahramanlar kyordu; bunlardan bazlar tm ulusun gznde deer kazanmlard. Kba toplumu ylesine ynsz bir durumda bulunuyordu ki, Prio Socarras gibilerin rahat iin, onurlu ve yrekli insanlar hayatlarn feda ediyorlard. Direktuar[61] silahl devrim yolunu semiti, fakat onlar bizden bamsz olarak yrtyorlard hareketi; Sosyalist Halk Partisi baz somut eylemlerde bizimle birlikte davranyor, [sayfa 210} ancak, karlkl nyarglar ortak bir k engelliyordu. Temel olarak sylendiinde, iilerin partisi, devrimci mcadele iinde gerillann ve kii olarak Fidel'in roln tam anlamyla kavrayamyordu. Sosyalist Halk Partisi'yle yaptmz dosta bir tartma srasnda parti yneticilerinden birine yle demitim. "Zindanlarda para para edilmelerine karn ikencecilere tek szck sylemeyen kadrolar yaratabiliyorsunuz, ama bir mitralyz yuvasn basknla ele geirebilecek kadrolar yaratabilecek durumda deilsiniz." Bu ifadem, daha sonra, o ynetici tarafndan, dnemin en gerek tanm olarak bakalarna sk sk tekrarland. Bir sava olarak, bunun, stratejik bir anlaytan kaynaklandn grebiliyordum. Emperyalizme ve smrc snfn azgnlklarna kar kararl bir mcadelenin propagandasn yapyorlar, ama iktidarn ele geirilmesine ilikin olaslklar gz nne almyorlard. Daha sonra Sosyalist Halk Partisi'nin yeleri kararl bir biimde gerillaya katldlar, fakat artk sava sonuna yaklatndan bu durumun etkileri pek hissedilemedi. Hareketimiz iinde birbirinden farkl iki eilim vard. Bunlardan daha nce sz ederek "Sierra" ve "Llano"[62] diye adlandrmtm. Bu iki eilim stratejik gr ayrlklaryla belirleniyordu. Sierra, gerilla savann geliimini salamaya, devam etmeyi dnyordu; gerilla savan baka blgelere yaymak, krlardan hareketle diktatrln egemen olduu kentleri kuatarak ypratma ve ezme yoluyla rejimin kmesini salamak dncesindeydi. "Llano" ise, grnrde devrimci bir pozisyon savunuyordu, btn kentlerde bir genel grevle doruuna ulaacak silahl mcadele nermekteydi. Batista bu yolla devrilecek ve iktidarn ele geirilmesi ksa srede gerekleecekti. Bu konum yalnzca grnrde devrimciydi, nk o dnemde, Llano'daki yoldalarmzn siyasi geliimi tamamlanmam, genel grev anlaylarysa henz ok dard. Yasad [sayfa 211} rgtlenen, politik hazrlklar tamamlanmadan ve kitle eylemleri olmakszn birdenbire gndeme getirilen genel grev, ertesi yl 9 Nisan'da, yenilgiyle sonuland. Her iki eilim de, mcadelenin gidii iinde deiime urayan Ulusal Ynetim'de temsil edilmekteydi. Hazrlk dneminde, yani Fidel Meksika'ya gidene dek, Ulusal Komitede, Fidel'in dnda, Raul Castro, Faustino Perez, Pedro Miret, Nico Lopez, Armando Hart, Pepe Sarez, Pedro Agilera, Luis Bonito, Jesus Montane, Melba Hernandez ve Haydee Santamaria bulunuyordu. O dnemde srece katlmm son derece kstl olduundan ve dneme ilikin belgelerin yetersizliinden, szn ettiim bu bileimde baz yanlmalar olabilir. Sonralar Pepe Suarez, Pedro Agilera ve Luis Bonito anlamazlk nedeniyle Komiteden ekildiler. Sava hazrlklarnn yapld Meksika'da bulunduumuz dnemdeyse, Mario Hidalgo, Aldo Santamaria, Carlos Franqui, Gustavo Arcos ve Frank Pais Komite'ye katld. Btn bu companerolar arasndan ilk yl Sierra'ya kp orada kalanlar yalnzca Fidel ve Raul oldu. "Granma" Seferine katlm olan Faustino Perez kentlerde almakla grevlendirildi, Pedro Miret Meksika'dan ayrlmamzdan birka saat nce tutuklanmt; Miret ancak ertesi yl bize silah getiren bir tekneyle Kba'ya gelebildi; Nico Lopez karaya kmzdan birka gn sonra ld. Armando Hart ya o yln sonunda, ya da ertesi yln balarnda tutukland. Jesus Montane karaya kmzdan hemen sonra tutsak dt. Mario Hidalgo gibi, Melba Hernandez ve Haydee Santamaria da kentlerde grev aldlar. Aldo Santamaria ve Carlos Franqui'nin ertesi yl Sierra'daki mcadelede yer almalar planlanmt, fakat 1957 ylnda Sierra'ya gelmediler. Gustavo Arcos, politik ilikileri dzenlemek ve bize gerekli olan malzemeyi salamak iin Meksika'da kald. Santiago kentinde almakla grevlendirilen Frank Pais ise, Temmuz 1957'de ld. Daha sonralar biz Sierra'dayken aramza katlanlar da oldu. [sayfa 212] Celia Sanchez 1958 yl boyunca bizimle beraberdi. nceleri Santiago'da alan Vilma Espin sonralar, savan bitimine Kadar, Raul Castro'nun birliinde kald. 9 Nisan grevinden sonra, Faustino'nun yerine koordinatr olarak alan Marcelo Fernandez, bizimle ancak birka hafta kalabildi Sierra'da; onun ii kentlerdeydi. Llano'da milis glerinin rgtlenmesiyle grevlendirilen Rene Ramos Latour, 9 Nisan yenilgisinden soma Sierra'ya kt ve savan ikinci ylnda binba olarak kahramanca ehit oldu. i hareketinden sorumlu olmas gereken David Salvador, bu harekete kendi oportnist ve blc tavrn yanstt ve daha sonra ii devrime ihanete kadar gtrd. David Salvador halen hapiste bulunmaktadr. Almeida'nn da aralarnda

bulunduu bir ksm savalar da bize sonradan katlmlardr. Grld gibi, bu dnemde ounluu oluturan yoldalarn, devrimci olgunlama srecinden derinlemesine etkilenmemi olan politik kkenleri, onlar, bir eit "sivil" tavr ala ve Fidel'in ahsnda grdkleri Caudillo[63] ile, Sierra'da temsil etmekte olduumuz "militarist" fraksiyona kar bir tutuma srkledi. Ortaya kmaya balayan gr ayrlklar, savan ikinci ylnda belirgin olan o sert tartmalar douracak kadar gl deildi henz. Burada nemle belirtilmesi gereken nokta, Sierra ve Llano'da diktatrle kar savaanlarn, bazen taktik adan, birbirlerine tmyle ters den grler savunuyor olmalarna karn, hibir zaman devrim mcadelesini terk etmemeleridir. Zafer kazanlncaya ve emperyalizme kar mcadelenin ilk deneyimleri elde edilinceye kadar devrimci ruh halini bir an bile brakmadlar. Giderek, nderlii tartmasz Fidel'in yrtt, parti niteliine sahip gl bir harekette birletik. Daha sonra Direktuar iindeki gruplar ve Sosyalist Halk Partisiyle birleerek PURS'i[64] kurduk. Hareketimizin karlat d basklara, blme ve szma giriimlerine kar herzaman [sayfa 213} tek cephe halinde kar koyduk. O sralarda, Kba Devriminin perspektiflerini en az anlayan companerolar bile, oportnizm karsnda dikkatli olmay biliyorlard. Felipe Pazos, 26 Temmuz Hareketi'nin adna dayanarak, kendisinin ve Kba oligarisinin en yozlam kesimlerinin kar uruna Miami Pakt'nda nerilen grevlere -ayrca geici devlet bakanl grevine- talip olduunda, hareket, bu tutuma tmden kar koydu ve Fidel'in Batista'ya kar savaan rgtlere yollad bir bildiriyi destekledi. Tarihi bir belge olduu iin, bu bildirinin tam metnini burada yaynlyoruz. 14 Aralk 1957 tarihli bu bildiri, o sralarda basma olanamz olmad iin, Celia Sanchez tarafndan, tek tek kopya edilmitir. [sayfa 214}

lk "Verde (5 Ocak 1964)

kez; Olivo"da yaynland.

BELGE|

FDEL CASTRO'NUN MEKTUBU 14 Aralk 1957

Parti Partisi Autencicos rgt Yksek Okul renci Birlii Devrimci Direktuar Devrimci i Direktuar BAKANLARINA Kba Halk Kba'ya ayak bastmzdan bu yana geirdiimiz en zor dnem olan, ve savala dolu olarak geen u son haftalarda meydana gelen baz olaylar, bu bildiriyle sizlere baz aklamalar yapmam zorunlu kld. Bunu ahlaki, vatani ve hatta tarihi bir grev sayyorum. Birliklerimizin alt saat iinde kez dmanla grtlak grtlaa geldii, arkadalarmn, hibir rgtten en kk bir destek bile almadan sava srdrerek kayplar verdii 20 Kasm aramba gn, sizlerin, u anda bu bildiriyi gnderdiim kurulularn, 26 Temmuz Hareketi'yle, Miami'de imzaladklar belirtilen szm ona bir anlamann, ak ve gizli maddelerini kapsayan belgeleri, arpma alannda, elimize geti. Ve ne gariptir ki, bu belgeler, Batista diktatrlnn bize kar azgn bir saldrya getii bir srada -oysa o an bize gerekli olan silahtelimize ulamt. [sayfa 215} inde bulunduumuz sava koullarnda haberlemenin ok g olduu ortadadr. Ve yine gn gibi ortadadr ki, koullar ne olursa olsun, 26 Temmuz Hareketi'nin yalnzca saygnlnn deil, tarihsel hakllnn da tehlikede olduu byle bir anda, bu sorunu tartmak iin hareketimizin nderlerinin, sava alannda bile toplantya arlmalar bir zorunluluktur. Bir yanda sayca ve silaha kyas kabul etmez oranda kendinden stn bir dmanla btn bir yl boyunca savarken, kutsal bir dava uruna arpmak iin gerekli onurdan ve bu davann urunda lmeye deer olduu inancndan baka hibir dayana olmayan insanlar; te yandaysa, bu davay desteklemek iin btn olanaklara sahip olmalarna karn, hunharca demeye dilim varmyor, sistemli olarak bu destekten kanarak, cephede dvenlere her trl yardm reddeden yurttalar. Hibir kar

Devrimci

gzetmeksizin, her gn, lmlere ve yce fedakarlklara tanklk etmelerine ve yine her gn, yaknlarnda en iyi yoldalarnn ehit olduunu grmelerine, yeni ve kanlmaz baka savalarda, zafere ulamak iin lmelerine karn, zafer gnn gremeden decek olan, gsterdikleri fedakarlklarn boa gitmeyecei umudundan baka avuntular olmayan insanlara bir anlama haberi ulamtr. En basit ykmllkleri bir yana brakn, allm nezaket kurallarn bile hie sayarak, hareketin liderlerine ve savalarna danlmakszn imzalanp ayrntl ve kastl biimde kamuoyuna aklanan, hareketin bundan sonraki tavr al konusunda balayc ilkeler ieren bu anlama haberinin, hepimizi ok yaraladn ve fkelendirdiini anlamak zor olmasa gerek. Yanl hareket etmek her zaman kt sonulara yol aar. Herkesten nce, kendilerini diktatrl devirme greviyle ykml grenler, daha da tesi, diktatrln devrilmesinden sonra bir lkeyi yeniden dzenlemekle kendilerini sorumlu klanlar, bu gerei gz nne almaldrlar. 26 Temmuz Hareketi, sz konusu grmelere katlmak [sayfa 216} iin ne bir temsilciler kurulu atam ne de bir kimseye byle bir yetki tanmtr. Ne var ki; eer grmeler iin bize danlm olsayd, rgtmzn bugnk ve gelecekteki faal etkinlii asndan bylesine nemli bir sorunu tartmak iin, hareketimiz, temsilcilerine gereken talimat verecekti. Oysa ilikiler asndan, bu siyasi glerin bazlarna ilikin aldmz haberler, d lkelerde sava sorunlaryla ilgili komitenin delegesi olan ve yalnzca bu blgede snrl yetkilere sahip Senor Lester Rodriguez'in raporuyla belirlenmitir. Bu raporda yle denilmektedir: <"Prio ve Direktuara gelince, siyasi g tarafndan gvenceye alnan ve tannan bir geici hkmet kuruluncaya dek, yalnzca askeri nitelikte planlarn koordine edilmesi konusunda bir dizi toplant yaptm. Elbette nerim, bu hkmetin lkenin tm siyasal glerinin arzusuna uygun biimde kurulmasn ngren Sierra Bildirisi'ndeki[65] ilkeler dorultusunda oldu. Bylece ilk sorunlar ortaya kt. Genel grevin yaratt sarsntnn etkisi altnda acil bir toplant yaptk. Kba'nn sorununu temelden zebilmek iin, herkesin elindeki tm olanaklar, vakit geirmeksizin seferber etmesini nerdim. Prio, zaferle sonulanacak bir giriimi gerekletirebilmek iin elinde yeterli olanaklar bulunmadn ve benim nerimin kabul edilmesinin lgnlk olacan syledi. Geminin demir almas iin her eyi hazr ettii zaman bana haber iletmesini, ancak o zaman bir anlama zemini arayabileceimizi, ama o zamana kadar 26 Temmuz Hareketi iersinde bana verilen grevi tmyle bamsz olarak yerine getirebilmem iin, almalarma karmamasn kendisinden istedim. Btn bunlardan sonra vardm sonu, bu baylara kar herhangi bir ykmllk iinde olmadmz ve bundan sonra da bu baylarla karlkl ykmllklere girmenin doru olmayaca ynndedir. nk bunlar, Kba'nn en ok ihtiya duyduu bir zamanda, yeterli malzemeye sahip olmadklarn aklamlardr, oysa ki grtlaklarna kadar, durmadan biriktirdikleri malzemeye boulmu durumdalar..." [sayfa 217} Herhangi bir aklamay gerektirmeyecek kadar ak olan bu rapor, biz devrimcilerin kendimizin dndan yardm beklemememiz gerektii yolundaki dncemizi dorulamaktadr. Temsil ettiiniz rgtlerin ortak bir zemin ilkeleri zerine, hareketimizin baz yeleriyle grmeler yapmasn uygun bulmu olsanz da, Sierra Maestra Bildirisi'nde ifadesini bulan grlerimizi tmyle deitiren bir anlamay Hareketin Ulusal Ynetiminin haberi ve onay olmakszn, ortak alnm kararlar olarak kamuoyuna duyurmanz yanltr. Bu davran tek bir gerei ortaya koymaktadr: Yalnzca kamuoyunu etkilemek iin bir anlama yaplm ve bu arada da, sahtekarca amalar gzetilerek hareketimizin ad kullanlmtr. Ortaya eliik bir durum kyor. Kba'nn bilinmeyen bir yerinde almalarn srdren Ulusal Ynetim, yeni haberdar olduu byle bir anlamann ak ve gizli ilkelerini reddetmeye hazrlanrken, gizli belgelerden ve d basn kanalyla, bu anlamann ortak kararlar olarak aklandn renmitir. Bu durumda rgtmzn yneticileri, kendilerini, ya bu anlamay yalanlayarak bundan doacak karklklarn ve zararl sonularn sorumluluunu yklenme, ya da bu konuda, kendi dncelerini ortaya koymadan durumu kabul etme gibi bir oldu bittiyle kar karya bulmulardr. Bu belgenin bir kopyasnn yaynlandktan ancak birka gn sonra Sierra'da bizim elimize gemesinde alacak bir ey yok. Bu gerekten zor durum karsnda hareketimizin yneticileri, sz konusu anlamay kamuoyu nnde yalanlamadan nce, sizlere, Sierra Bildirisi'nin ilkelerine dnmek zorunluluunu bir kez daha hatrlatmaktadr. Bu arada, direniilerin elinde bulunan blgede bir toplant yaplm ve grup liderlerinin grleri tek tek dikkate alnarak soruna ilikin, bu bildiride ifadesini bulan bir ortak karara varlmtr.
[sayfa 218}

Elbette ortak zemine ilikin her karar ulusal ve uluslararas kamuoyunca onaylanacaktr. nk btn teki nedenlerin yannda, Batista'ya kar savaan siyasi ve devrimci glerin gerek durumlar yabanc lkeler tarafndan pek bilinmemektedir. Ayrca, gler aras ilikilerin bugnknden ok farkl olduu gnlerde, birlik szcne, Kba'da, ok nem veriliyordu. Bunun tesinde, en cokulusundan en kaytszna kadar btn gleri birletirmek her zaman en olumlu davran olmutur. Ancak, devrim iin nemli olan birliin kendisi deildir. Asl nemli olan, birliin temelleri, onun hayata geirili biimleri ve onu canl klan yurtsever dncelerdir. Yetkisiz kiilere anlamalar imzalatmak, bu sahte anlamay kamuoyuna utanmadan sunmak, koullarn tartmadmz birlik ilann, yabanc bir kentin kendilerine sunduu rahat koullar iinde aklamak, yaplabilecek en byk sahtekarlklardan biridir; bu yolla rgtmz, sahte bir anlamayla yanltlm kamuoyu yargsyla kar karya braklacaktr. Gerekten devrimci bir rgt byle bir tuzaa dmez. lkemize kar aldatmaca, dnyaya kar aldatmacadr bu.

Bu anlamay imzalayan teki rgtlerin liderleri, yabanc lkelerde yaayp devrimi yalnzca hayallerinde yaparken, 26 Temmuz Hareketi'nin nderleri, Kba'da bulunuyor ve gerek bir devrim uruna savayorlar. te sorunun temelinde yatan farkllk budur. Hareketi byle bir anlamayla balamak son derece zc de olsa, biim sorunlarnn ze ilikin sorunlardan stn tutulmasn doru bulmadm iin, bu satrlar yazmayabilirdim. Cuntann hazrlad taslak, ok ihtiyacmz olan yardm nerisinde bulunduu iin bu anlamay onaylayabilirdik, ne var ki anlamada yer alan baz temel ilkelere ilikin tmden farkl dnyoruz. Ne kadar umutsuz bir durumda olursak olalm, bizi yok etmek iin diktatrlk karmza binlerce askerle karsa ksn -belki de tam da bu nedenle, daha byk bir kararllkla [sayfa 219} hareket edeceiz, nk zor durumda bulunan insanlar iin skntl koullar ykm demek deildir- bizim grmze gre kurulacak Kba hkmeti iin ok temel olan ilkelerden hibir zaman dn vermeyeceiz. Bu ilkeler Sierra Maestra Bildirisinde dile getirilmitir. Birlik belgesinde, yabanclarn Kba'nn i ilerine karmasna, nedeni ne olursa olsun, asla izin verilmeyeceine ilikin en ufak bir deinmenin bile bulunmay, yurtsever bir tutum deil, dpedz bir korkaklk belirtisidir. Byle bir mdahaleye yalnzca devrimin yararna kar klmaz. Byle bir mdahale, bamszlmza saldr ve hatta tm Latin Amerika halklar iin olduu kadar bizim iin de deerli bir ilke olan egemenliimizi inemek demektir. Byle bir mdahaleye kar olmak, uak, bomba, modern tank, ve silah yardm yaparak diktatrln kendi halkna kar ayakta kalmasn destekleyenlere kar olmak demektir. Diktatrle sunulan bu destein acsn Sierra'nn ileke kylleriyle birlikte bizler de hissettik. Diyebilirim ki, son tahlilde, mdahaleye kar olmak, diktatrln yklmas anlamna gelir, nk destei kesilecektir. Batista'nn karlar iin gndeme gelecek bir yabanc mdahaleye kar kamayacak kadar yreksiz mi olacaz? Ya da bizim iin bakalarnn elini atee sokmasn isteyecek kadar onursuzlaacak myz? Bu konuda tek szck syleyemeyecek kadar sinmemiz mi isteniyor bizden? Bu durumda kendimizi nasl devrimci olarak tanmlayabilir, tarihi neme sahip olduu ileri srlen byle bir birlik belgesini nasl imzalayabiliriz? Bu birlik belgesinde, cumhuriyetin geici hkmeti olarak herhangi bir cuntay asla kabul etmeme konusunda da en ufak bir deinme yok. u an ulusun bana gelebilecek en byk felaket, Kba'nn btn dertlerinin bir diktatrn ortadan kaldrlmasyla zmlenecei yolundaki yanl inanca saplanarak, Batista'nn yerine bir askeri cuntann getirilmesidir. 10 Mart'n[66] [sayfa 220} su ortaklarndan olup da, sonradan belki de asker yanlarnn daha ar basmas, ya da daha hrsl olmalar nedeniyle, Batista'dan ayrlan bir grup sivil de, ancak ve ancak lkemizin gelimesini istemeyenlerin olumlu karlayaca bu zm neriyorlar. Amerika deneyi, tm askeri cuntalarn zamanla otokrasiye kaydn gstermitir. Bu ktann bandaki en byk felaket, svire'den daha az savaa girmesine karn Prusya'dan daha ok generali olan lkelerde, askeri kastn derin biimde kk salm olmasdr. nmzdeki yllar iinde, demokratik ve cumhuriyeti gelenein kurtulmas, ya da yok olmasyla sonulanacak bylesine nemli bir anda, halkmzn en yasal abalarndan biri, kurtarclarnn braktklar en deerli miras olarak sivil gelenei korumak olmaldr. anl kurtulu savayla balayan bu gelenek, bir askeri cuntann cumhuriyetin bana getii gn inenecektir. (Kurtulu mcadelesinde, en nl generaller bile, ne savata ne de barta byle bir ie kalkmlardr.) Bizi destekleyebilecek drst askerlerin duygularn (bu duygularn varl gerek olmaktan ok kuruntudur) incitmek korkusuyla daha ne kadar gerileyerek bylesine nemli bir ilkenin zerini izeceiz? Byle bir ilkenin kabul edilmesinin, i sava kesinlikle uzatacak olan bir askeri cunta tehlikesini engelleyecei kavranamyor mu? yleyse unu aka belirtelim: Batista'nn yerine bir askeri cunta geerse, 26 Temmuz Hareketi kurtulu mcadelesine kararl bir biimde devam edecektir. Yarn iinden klmaz yeni uurumlara yuvarlanmaktansa, bugn daha uzun sre mcadele etmeyi yeliyoruz. Ne bir askeri cunta, ne de ordunun elinde oyuncak olacak bir kukla hkmet istiyoruz. "Siviller doru drst hkmet etmeli; askerler klalarna ekilmelidir." Herkes kendi iine baksn. Kendisi ve avanesinin karlarna en az zarar verecek bir iktidar deiimine inansa, Batista'nn, seve seve iktidar devredecei 10 Mart generallerine mi umut balanyor yoksa? Bu ngr yoksunluu, bu dar grllk ve gerek bir mcadeleden [sayfa 221} saknma, Kba'l politikaclar daha ne kadar krletirecek? Halka inanmyorsanz, halkn byk enerjisine ve mcadele azmine gvenmiyorsanz, cumhuriyeti yaamnn en anl ve en umut dolu annda onu yanltmak ve yanl ynlere ekmek iin, halkn kaderini ellerinize almaya da hakknz yoktur. Devrimci sre politikaclarn yntemleriyle zayf drlmemelidir. Onlar kk pazarlklar, ocuka hevesleri, sonsuz hrslar ve nceden paylatklar ganimetlerin hayaliyle ba baa kalsnlar. nk bugn Kba'da insanlar, ok daha baka eyler iin lyor. Politikaclar, eer istiyorlarsa devrimci olsunlar, ne var ki devrimi soysuz bir politikaya dntrmelerine izin vermeyeceiz. nk halkmz, kendi gelecei konusunda aldatlmay hak etmeyecek kadar ok kan aktt, kurban verdi bu sre ierisinde! Birlik belgesinde deinilmeyen bu iki temel ilkenin yan sra, gr birliinde olmadmz baka noktalar da var: 2 numaral gizli ilke aklamasnn Kurtulu Cuntas'nn yetkileriyle ilgili B blmnde ifade edilen "Geici Hkmette grev yapacak Cumhurbakann seer" ifadesini kabul edecek olsak bile, ayn aklamann C blmn kabul etmek olanaksz. Cuntann yetkileriyle ilgili olarak bu blmde yle denmektedir: "Cumhurbakannn atayaca kabineyi onaylamak yavda reddetmek herhangi bir ksmi ya da tam bunalm dneminde kabinede deiiklik yapmak." Bakann beraber alaca insanlar seme ya da grevden uzaklatrma yetkisinin zerinde, nasl

olurda devlet iktidarnn bnyesine yabanc bir organ bulunabilir? Bu cunta, deiik parti ve eilimlerin temsilcilerinden olutuuna ve dolaysyla iinde eitli karlar atma halinde bulunduuna gre, kabine yelerinin atanmasnn, anlamaya varabilmenin tek yolu olan, mevki paylalmasna yol aaca ak deil mi? Devlet iinde iki ayr yrtme organnn kurulmasna yol aacak byle bir maddeyi kabul etmek olanakl m? lkedeki [sayfa 222} btn glerin Geici Hkmet'ten talep edecei tek garanti, belirli bir asgari program sunma grevim yerine getirmesi ve gei dneminden tmyle anayasaya uygun bir ynetime geme srecinde etkinliini fazlaca abartmayan bir iktidar organ olarak, kesin bir tarafszlktr. Bakanlarn seimine mdahale etme isteinin arkasnda, kendi siyasal karlarnn hizmetine sunmak amacyla, politik ynetimin kontrol edilmesi amac yatmaktadr. Bu tutum, kitleler iinde destee sahip olmayan, ancak geleneksel politikann kurallaryla ayakta kalabilen partiler ve rgtler iin geerli olabilir. Ama bu tutum, 26 Temmuz Hareketi'nin cumhuriyet yolunda nne koyduu yksek siyasi ve devrimci hedeflerle hi bir biimde uyumamaktadr. Savan rgtsel sorunlarna ya da eylem planlarna ilikin olmayan, gelecekte hkmetin kuruluu gibi ulusu oka ilgilendiren, dolaysyla kamuoyuna aklanmas zorunlu olan konularda gizli anlamalar yapmak bile kendi bana kabul edilemezdir. Marti'nin bir sz var: "Devrimde gizli kalmas gereken, yntemlerdir, hedefler her zaman aka bilinmelidir." 26 Temmuz Hareketi iin kabul edilemez olan bir baka nokta da, gizli aklamann sekizinci maddesidir. Bu madde uyarnca: "Devrimci askeri gler silahlaryla birlikte, cumhuriyetin dzenli ordularna katlacak ve onlarla btnleecektir." Her eyden nce devrimci askeri gler deyimiyle ne kastedilmektedir? Yani son anda eline silahn alp gelenler mi polis rgtne, deniz ya da kara kuvvetlerine asker olarak katlacaklar? Bugn silahlarn saklayan, diktatrln glerine kar kan bir avu insan cann diine takm dvrken, kollarn kavuturup oturanlara, silahlarn karmak iin zafer gnn bekleyenlere mi verilecek niforma? Bunlar m iktidarn temsilcileri olacaklar? Devrimci bir belgede, daha pek yakn gemite cumhuriyetin bana bela olan gangsterlik ve anarinin tohumlarn m atalm? [sayfa 223} Devrimci ordumuzun egemen olduu blgelerdeki deneyimimiz gstermitir ki, gvenliin srdrlebilmesi lkenin en nemli sorunlarndan biridir. Mevcut dzenin kaldrlmasyla, bir dizi engelleyici elerin yok olmas sonucunda, zamannda engellenmedii takdirde, su orannn byk bir hzla artt olaylarla kantlanmtr. Ekiyal, henz tohum halindeyken, halkn kesinlikle onaylad kat nlemleri tam zamannda uygulayarak nleyebildik ancak. nceki dnemlerde, hkmet grevlilerini birer halk dman olarak grmeye alk olan halk, adalet mekanizmas tarafndan arananlara yataklk etmeyi, onlar ele vermemeyi grev sayyordu. Oysa bugn, devrimci ordumuzun askerlerini halkn karlarnn savunucusu olarak gren yurttalar lkede salanan huzurun en gl koruyucusudur. Devrimci srecin en tehlikeli dman anaridir. imdiden anariyle mcadele etmeye balamak temel bir zorunluluktur. Devrim bunu anlamak istemeyenlerin umurunda deildir; devrim iin hibir fedakarlkta bulunmam insanlarn devrimin yaamas iin aba gstermemeleri de doaldr zaten. Bu lkede u bilinmelidir: Adalet sk bir dzen iinde salanacak, kim olursa olsun su ileyen cezalandrlacaktr. 26 Temmuz Hareketi, gvenliin salanmas ve cumhuriyetin silahl organlarnn yeniden dzenlenmesi iin, kendisine resmi yetki verilmesini talep etmektedir. nk: 1) Hareket, btn lkede disiplinli milis gcne ve sava alanlarnda dmana kar yirmiden fazla zafer kazanm bir orduya sahip tek rgttr. 2) Savalarmz, tutsaklarn hayatlarn koruyarak, arpmalarda yaralanan ordu mensuplarnn yaralarn iyiletirmeye alarak, ok nemli bilgilere sahip olduklar bilinmesine karn, tutsak edilen dmanlarna hibir zaman ikence yapmayarak byklklerini ve kinci duygulardan uzak olduklarn kantlamlardr. Savan bu biimde, bylesine ycelikle srdrlmesine baka yerde rastlamak olanakszdr. [sayfa 224} 3) Cumhuriyetin silahl organlar, 26 Temmuz Hareketinin kendi savalarna alam olduu bu adalet ve soyluluk ruhuyla dolu olmaldr. 4) Sava boyunca gstermi olduumuz serinkanllk, drst ordu mensuplarnn devrimden korkmalarna hibir neden olmadna en byk kant ve gvencedir. Drst askerler, iledikleri sular ve giritikleri eylemlerle asker niformasn lekeleyenlerin gnahn ekmeyeceklerdir. Birlik belgesinde anlalmas kolay olmayan baka noktalar da vardr. Herhangi bir sava stratejisine sahip olmakszn birlemek olanakl mdr? Acaba Autenticos rgt temsilcileri, hl bakentte yaplacak bir "darbe"yi mi savunuyorlar? Sava iinde bulunanlara vermeyip, eninde sonunda polisin eline gemesi kanlmaz olan silahlar biriktirmeye devam edecekler mi? 26 Temmuz Hareketi'nin savunduu genel grev tezini sonunda kabul ettiler mi? Bunun dnda, bizim dncemize gre, Oriente'deki mcadelenin askeri adan nemi kmsenmektedir. Bugn Sierra Maestra'da yrtlen sava, bir gerilla sava deil, kapsaml askeri birliklerin katld bir savatr. Say ve silah ynnden yetersiz olan birliklerimiz, corafi koullarn, dman karsnda srekli tetikte bulunmann ve birliklerimizin hzl hareket etmesinin avantajn byk lde kullanarak yrtmektedir sava. Bu savata en nemli unsurun moral olduunu sylemek bile yersiz. Aldmz sonular artcdr ve bir gn btn bunlar en ufak ayrntlarna varana dek aklanacaktr. Btn halk ayaklanmtr. Eer halk silahlandrmak olanamz olsayd, birliklerimizin tek bir blgeyi bile kontrol altnda tutmalar gerekmezdi. nk kyller, buralarda dmana geit vermeyeceklerdir.

Bize kar takviye edilmi birlikler gndermekte direnen diktatrln yenilgileri, bu durumda, hezimete dnecektir. Halkn cesaretinin nasl ahland konusunda sizlere syleyeceim her ey, gerein yannda [sayfa 225} snk kalr. Diktatrlk barbarca misilleme hareketlerine kalkmtr. Kyllere kar giriilen katliamlar, Avrupa'da nazilerin iledii cinayetleri glgede brakmaktadr. Diktatrlk, her yenilgisinin acsn masum ve savunmasz kyllerden karyor. Direniilerin verdii kayplar bildiren Genel Kurmay bildirileri kyllerin uratld bu katliamlardan sonraya rastlamaktadr her zaman. Bu durum, halk, tam bir isyan noktasna getirmitir. Ac olan, insan manen rahatsz eden, bu halka hi kimsenin tek bir tfek bile gndermemesidir. Evleri yaklan, aileleri ldrlen kyller, umutsuzluk iinde kendilerine silah verilmesi iin yalvarrken, Kba'da bir yerlere saklanm, aalk bir ajan yok etmek iin bile kullanlmayan silahlar vardr. Bu silahlar polisin eline gemeyi ya da diktatrln devrilmesini ya da direniilerin yok edilmesini beklemektedir. Yurttalarn bir ou soysuz bir tutum iinde bulunuyor. Ancak, bu tutumu gzden geirmek ve sava iinde olanlara yardm etmek iin hl zaman var. Buna kiisel nedenlerle nem vermiyoruz. Kimse alnmasn ve bunlar, kiisel karlarmz ya da gururumuz nedeniyle sylediimiz sanlmasn. Bizim kaderimiz izilmitir, belirsizlik iinde deiliz: Ya burada, son savamzn damarndaki kann son damlasna kadar savap leceiz ve kentlerde koca bir gen kuak yok olup gidecek, ya da en akl almaz engelleri ap zafere ulaacaz. Yenilmemiz olanakszdr. Savalarmzn arkada brakt fedakarlk ve kahramanlklarla dolu bir yl, artk hibir ey silemez; buna zaferlerimiz kanttr. Elde ettiimiz zaferler de kolay kolay yok saylamaz. Her zamankinden daha kararl olan savalarmz, kanlarnn son damlasna kadar arpacaklardr. Asl bozguna urayacak olanlar, bize yardm etmekten kananlar, balangta bize kar ykmllk altna girip daha sonra bu ykmllklerini unutarak yar yolda terk edenler, onur ve ilke sahibi olmayanlar, Trujillo despotizmiyle yaptklar utan verici konumalarla zamanlarn ve saygnlklarn [sayfa 226} harcayanlar, korkaklklar yznden savamaya sra geldiinde silahlarn saklayanlardr. Biz deil, onlar aldatlyor. unu kesin biimde sylyoruz: Biz, bizim dmzda zgrlk iin savaan baka Kballarn srekli izlendiini, yok edilme tehlikesiyle kar karya olduklarn bilseydik; koullar ne olursa olsun teslim olmadklarn, asla direniten vazgemediklerini grseydik, yardmlarna komak, gerekirse onlarla beraber canmz vermek iin bir an bile duraksamazdk. nk biz Kbalyz ve Kballar, Amerika'nn bir baka lkesindeki zgrlk savalar karsnda bile kaytsz kalamazlar. Dominikliler, lkelerini zgrle kavuturmak iin, kk bir adada m toplanyorlar? Bir Dominikliye karlk on Kbal koar. Somoza'nn[67] alaklar Costa Rica'ya m saldrd? Savaa katlmak iin koan yine Kballardr. Nasl oluyor da, bugn, kendi anavatanlarnda etin bir kurtulu sava verilirken, diktatrlk tarafndan yurtlarndan srlen baz Kballar, savaan kardelerine yardm etmekten kamyor? Ya da bize yardm etmek iin, nasl oluyor da, tek tarafl ve adil olmayan koullar ileri srebiliyorlar? Yoksa yardmlarnn karl olarak Cumhuriyeti kendilerine ganimet olarak vermemiz mi bekleniyor? Amalarmz bir yana brakp lkemizin bylesine byk fedakarlklardan umduklar yerine, topraklar anlamsz yere kana boyamamz ve bu sava, kardein kardei vurduu bir ldrme sanat haline getirmemiz mi gerekiyor yardm alabilmek iin? Diktatrle kar mcadelenin ynetimi Kba'dadr ve orada, devrimci savalarn elinde kalacaktr. Bugn ya da gelecekte kendilerini devrim lideri olarak grmek isteyenler, lkede bulunmak, Kba'nn bugnk durumunun gerektirdii tm sorumluluklar, fedakarlklar ve tehlikeleri gze almak zorundadrlar. [sayfa 227} Srgndekilerin bu mcadelede bir rolleri olacaktr elbette. Ama bulunduklar lkelerden bize, hangi tepeyi alacamz, hangi eker kam tarlalarn yakacamz, hangi sabotaj eylemlerini, ne zaman yapmamz gerektiini, hangi koullarda ve hangi biimde bir genel grev balatacamz sylemeye kalkmalar samalktan baka bir ey deildir. Hatta samadan da te glntr bu. Bizlere, dardan, Kbal srgnler ve siyasi gmenler arasnda para toplayarak, kamuoyu nnde Kba davasn savunarak, uradmz cinayetleri lanetleyerek yardm edin, ama, 26 Temmuz Hareketi'nin sava stratejisinin ngrd ajitasyon, sabotaj, grev ve devrimci eylemin binlerce biimiyle, adann btn kentlerinde ve krlk blgelerinde yrtlen kapsaml bir savala gerekletirilen devrimi, Miami'den ynetmeye kalkmayn. Birok kez belirtildii gibi Ulusal Ynetim, diktatrln devrilmesine yardm edecek somut planlarn koordinasyonu ve somut eylemlerin gerekletirilmesi konusunda, btn muhalif rgtlerin liderleriyle grmeler yapmaya hazrdr. Genel grev, Sivil Direnme Hareketi, Ulusal i Cephesi ve sekterlikten uzak olup bugne dek tm lkede savamay srdren tek muhalif rgt olan 26 Temmuz Hareketi'yle sk balant iinde bulunan glerin, etkin biimde yrtecekleri ortak abayla hayata geirilecektir. 26 Temmuz Hareketi'nin i Kesimi, u sralarda, ii merkezlerinde ve sanayi kollarnda, ii brakmaya hazr, genel grevi balatmak iin gerekli moral gcne sahip siyasi rgtler iindeki muhalif unsurlarla grev komiteleri kurma ura vermektedir. Bu grev komitelerinden oluan rgt, gelecekte proletaryann tek temsilcisi olarak 26 Temmuz Hareketi tarafndan tannacak olan Ulusal i Cephesini oluturacaktr. Diktatrn devrilmesi, seim hileleri sonucu oluan Kongrenin, CTC[68] ynetiminin, dorudan ya da dolayl olarak 1 Kasm 1954'de yaplan gstermelik seimlerin, ya da [sayfa 228} 10 Mart 1952'de gerekletirilen askeri darbenin sonucunda greve gelen btn belediye bakanlar, valiler ve teki grevlilerin, grevden alnmasna yol aacaktr. Ayn zamanda, asker ve sivil btn siyasi tutuklularn

derhal serbest braklmas, te yandan cinayetlere, keyfi uygulamalara ve zorbala su ortakl yapm olanlarn yarglanmas salanacaktr. Yeni hkmet 1940 anayasasna bal olacak, bu anayasann kapsamna giren tm haklar gvence altna alacak ve particilie saplanmayacaktr. Yrtme organ anayasann cumhuriyet meclisine tand btn yasama grevlerini yklenecek, yrtmenin en nemli grevi, 1943 tarihli seim kanunu ve 1940 Anayasasna uygun olarak lkeyi genel seimlere gtrmek ve Sierra Maestra Bildirisinde dile getirilen On Nokta asgari programn gerekletirmek olacaktr. Hkmet darbesi sonunda ortaya kan yasa d durumu zmekte baarsz kald iin Yksek Adalet Divan feshedilecektir. Bu fesih karar, anayasa ilkelerini savunan veya diktatrlk ynetimi altnda geen yllar iinde ilenen sulara, keyfi uygulamalara ve yasalarn ktye kullanlmasna kar kararllkla direnen baz yelerin yeniden kurulacak Divana seilmesine engel olmayacaktr. Cumhurbakan, Yeni Yce Divann kurulu biimini kararlatracak, daha sonra da Yce Divan, diktatrln karanlk ilerine karanlar uzaklatrarak -gereine inand durumlarda, bu kiileri, mahkemelere sevk edecektir- btn mahkemelerin ve zerk kurulularn yeniden dzenlenmesini salayacaktr. Yeni yneticilerin atanmas yasalara uygun olarak yaplacaktr. Geici hkmet dneminde siyasi partilerin bir tek hakk olacaktr: Kitleleri, anayasamzn geni erevesi iinde harekete geirme, rgtleme, programlarn halkn nnde savunma ve genel seimlere katlma zgrl. Cumhurbakanl makamna gelecek kiinin seilmesi gerekliliine [sayfa 229} Sierra Maestra Bildirisi'nde iaret edilmitir. Bu bildiride, Hareketimiz, bu kiinin btn sivil kurulularn seimiyle ibana getirilmesini savunmaktadr. Aradan be ay gemi olmasna karn bu seim gerekletirilememi ve diktatrn yerini kimin alaca sorusuna yant verilememitir. Oysa, bu sorunun zmne ulamadan bir gn daha beklemek olanakszdr. O nedenle, 26 Temmuz Hareketi, birlik zemini ve geici hkmete ilikin nceki ilke anlamasnn gelitirilmesinin ve yasallnn gvencesi olacak tek zm olarak grnen bir aday nermektedir. Bu aday, Oriente Adalet Divannn onurlu yargc Dr. Manuel Urrutia Lleo'dur. Onu bu greve uygun gren biz deiliz; yarg Urrutia, davranlaryla bu greve layk olduunu gstermitir. Cumhuriyete bu hizmette bulunmay reddetmemesini dileriz. Kendisini aday gsterme nedenlerimiz unlardr. 1- Urrutia, Granma seferine katlanlarn yarglanmas srasnda, anayasann ruhuna gerek anlamda sayg duyan tek yargtr. Yarglama srasnda, rejime kar silahl bir kuvvet rgtlemenin su olmadn, tam tersine, bunun anayasann ruhuna ve lafzna uygunluk gsterdiini aklamtr. 2- Adaleti korumaya adad hayat, diktatrln halk tarafndan devrildii sre ierisinde, yasal btn karlar arasnda dengeyi salama konusunda gerekli nitelik izgilerine ve yetenee sahip olduunun gvencesidir. 3- Dr. Urrutia kadar partilerle iliki kurmaktan kanm bir baka kimse yoktur. Bir yarg olarak, bulunduu konumun gereklerini yerine getirmi ve hibir siyasi grupla ilikiye girmemitir. Dorudan hibir siyasi gruba bal olmayan, ama devrimci davay benimseyen, onun kadar saygnlk kazanan bir baka vatanda daha yoktur. [sayfa 230} Bunun dnda yarg olarak bulunduu konum nedeniyle, aday gsterilmesi anayasal dzene uygun olacaktr. Eer koullarmz, yani Birlik Bildirisi'nde ad kullanlrken kendisine danlmaya bile gerek grlmeyen, kendisini en byk fedakarlklara adam bir rgtn kar dnmeyen koullar reddedilirse, imdiye kadar olduu gibi, bundan sonra da her arpmada, dmandan ele geirdiimiz silahlardan baka silahmz olmadan, acyla denenmi halkn yardmndan baka yardm grmeden ve nmze koyduumuz yce amatan baka dayanamz olmadan, tek bana sava srdreceiz. nk btn lkede savaan, sava srdren tek rgt 26 Temmuz Hareketi'dir. syan ateini, Oriente'nin sert yamalarndan lkenin bat blgelerine kadar tayanlar 26 Temmuz Hareketinin savalardr. Sabotaj eylemleri gerekletiren, eker kam tarlalarn atee veren, muhbirleri cezalandran ve daha baka devrimci eylemler yapan yalnzca ve yalnzca onlardr. lkedeki iileri devrim yolunda rgtleyen yalnzca ve yalnzca 26 Temmuz Hareketi olmutur. Kba'nn btn blgelerinde yurtsever glerin bir araya geldii Sivil Direni Hareketi'yle birlikte alan tek siyasi g, 26 Temmuz Hareketi'dir. Bunlar sylememiz bazlar tarafndan kstahlk olarak deerlendirilebilir. Oysa iin asl udur: Geici Hkmette yer alma talebinde bulunmayan tek rgt 26 Temmuz Hareketi olmutur. Maddi ve manevi btn gcn, gei dneminde gerekli olan Geici Hkmetin bakanl grevini yrtmeye uygun kiinin hizmetine sunacan aklayan tek rgt de 26 Temmuz Hareketi'dir. u herkes tarafndan iyice anlalmaldr: Brokratik mevkilerden ve hkmete katlmaktan vazgetik. Ne var ki, herkes tarafndan iyice anlalmas gereken bir nokta daha var: 26 Temmuz Hareketi'nin savalar, illegaliteden, Sierra Maestra'dan ya da manevi direktifler aldmz llerimizin [sayfa 231} yatt mezar ukurlarndan halka yol gstermeyi brakmamlardr ve bundan hibir zaman vazgemeyeceklerdir. Bundan vazgemeyeceiz, nk sorunlarn zmek iin ura vermek, Kba halkna kar yalnzca bizim deil koca bir kuan ykmlldr. Ya zafere ulaacaz ya da leceiz. Mcadele, hibir zaman, oniki kii olduumuz, Sierra'da halkn sava deneyine sahip olmad ve rgtlenmedii, bugnk gibi lke apnda yaygn, gl ve disiplinli

bir rgtmz bulunmad, Frank Pais'in ld gn belirgin biimde gzlemlenen kitlelerin sunduu byk destekten yoksun olduumuz gnlerdekinden daha etin olmayacaktr. Onurlu biimde lmek iin bakalarnn yardmna gerek yok.

Fidel Sierra Maestra, lk "Verde (5 Ocak 1964) [sayfa 232}

Castro 14 kez: Olivo"da Aralk

Ruz 1957 yaynland.

29|

KNC PNO DEL AGUA ARPIMASI

1958 yl balarnda, devrimci silahl glerle Batista'nn birlikleri arasnda belirli bir atekes vard. Buna karn, ordunun verdii sava haberlerinde, bir gn devrimcilerin sekiz kayp, bir baka gn yirmi kayp verdikleri bildiriliyordu; elbette bu haberler tmyle yaland. Egemen olan bu sava teknii, tam da benim harekat blgemde youn biimde uygulanmaktayd. Bu blgede Sanchez Mosquera, direniilere kar yrtt savalar sadece hayalinde zaferle sonulandryor, bu arada kylleri katlederek cinayet dosyasn kabartyordu. Ocak aynn son gnlerinde sansr kaldrlm, gazeteler baz haberler vermeye balamt. Savan sonuna kadar, gazetelerde, bir daha byle haberler yer almayacakt. Hkmet evrelerinde politik hava, atekese ilikin ipular veriyordu. Batista'nn yasama erkinin temsilcilerinden biri olan Ramirez Leon, az ok ani olarak gerekletirilen bir yolculuk yapt Sierra Maestra'ya, Ramirez Leon'a, Manzanillo belediye meclisi yesi Lalo Roca ve Paris Match'n spanyol muhabiri Menesses elik etti. Menesses, Sierra Maestra'da bir dizi rportaj yapt. [sayfa 233} ABD'de, srgndeki 26 Temmuz Hareketi Komitesi tarafndan, Miami Pakt'nn feshedilmesine ilikin ayrntl aklamalar yaynland. Bu komitenin bakan Mario Llerena, mali sorumlusu ise Raul Chibas't. (Komite yeleri, dnyann o blgesindeki almalarn ylesine salkl bulmu olmallar ki, halen srekli ikametgahlar oras ve belki bugn de, drst insanlar izlenimi yarattklar kurtulu sava srecinde yaptklar ii yapyorlardr.) Bohemia dergisinde yaynlanan Menesses'in yapt rportajlar dnya apnda yank uyandrd. lke iindeyse, Havana basnnda baz haberlerin yer almas zerine Masferrer ile Ramirez Leon'un yrttkleri polemik ok ilginti. Alt eyaletten beinde sansr kaldrlmt. Oriente'deyse anayasal gvenceler yrrlkte deildi, sansr de sryordu. Ocak ay ortalarnda, Sierra'dan kente indiklerinde ele geirilen bir grup 26 Temmuz Hareketi yesi basna gsterildi. Bunlar Armando Hart, Javier Pazos, Luis Busch ve klavuz Eulalio Vallejo idi. Bu haber, yoldalarmzn tutsak edilmesi, ou kez de ldrlmesi gnlk olaylardan olmasna karn, epeyce ilgi ekti. nk bu ayaklanma, 26 Temmuz Hareketi'nin iki kanad arasnda, az ok ak biimde yrtlmeye balanan polemik iin bir iaret olmutu. Companero Rene Ramos Latour'a gnderdiim hayli aptalca yazlm bir mektuba Latour da yant vermiti, ayrca yazdm mektubun bir kopyas da elden ele dolamaktayd. Bunun zerine Armonda Hart bana polemik arlkl bir yant yazm ve bunu Sierra'dan yollamaya karar vermiti. Sierra'da Fidel'le buluan Armando Hart, Fidel'in mektubun baka mektup gel gitlerini gerektireceini, bu mektuplardan herhangi birinin dmann eline gemesinin bize zarar vereceini sylemesi zerine, Fidel'in emrine uyarak, mektubu bana gndermekten vazgemi, ne var ki ceplerinden birinde unuttuu iin, yakalandnda bu mektup da ele gemiti. Armando Hart ve yoldalarnn hayat, tutuklandklar ve d dnyayla btn balarnn koptuu o dnemde pamuk ipliine [sayfa 234} balyd. Kuzey Amerika elilii ie koyulmu, aramzdaki tartmann nedenlerini renmeye alyordu. Kullanlan bir dizi formlasyon nedeniyle bir eyler sezmeye balayan dman, kulaklarn dikmiti artk. Anlatlan bu olaydan bamsz olarak Fidel, sonular ar olacak bir darbe indirmeyi uygun buluyordu; sansrn kalkmasndan yararlanmalydk. Bylece eyleme hazrlanmaya baladk. Planmz uygulama alan olarak bir kez daha Pino del Agua seildi. Buraya daha nce baarl bir saldr yapmtk. O zamandan buyana da dman igali altndayd. Birlikler pek fazla hareket etmedikleri zaman bile, Sierra'nn doruundaki zel yerleri dolaysyla, orada geni kavisler izerek dolanmak gerekiyordu. Bu blgenin yaknlarndan gemek ylesine tehlikeliydi ki, ordunun ileri karakolu olarak Pino del Agua'nn ele geirilmesi, gerek stratejik ynden, gerekse basnn sansrden kurtulmu olmas dolaysyla, lke apnda yanklar yapmas ynnden, byk nem tayordu.

ubat'n ilk gnlerinden balayarak hummal bir hazrlk ve keif faaliyetine giritik. Keif faaliyetine arlkl katkda bulunan o blgenin sakinleri Roberto Ruiz ve Felix Tamayo idi. kisi de bugn orduda subay olarak grev yapmaktadr. Bu arada olaanst etkin bulduumuz yeni "silahmz M-26'nn, bir baka adyla "sputnik"in gelitirilmesi almalarna hz verdik. Bu, tenekeden yaptmz kk bir bombayd. Balangta bunu ok karmak bir mekanizma ile, sualt tfeklerinin iplerinden yaptmz mancnkla atyorduk. Sonralar silah gelitirildi; artk tfekle atabiliyor, bylece daha uzaa gitmesini salayabiliyorduk. ok ses kardklar iin baya rktc olan bu kk bombalarn, tenekeden yaplm olmalar yznden ldrc etkisi pek azd; bir dman askerinin ok yaknnda patlad zaman bile, ancak hafife yaralanmaya yol ayordu. stelik, fitilin atelendii andan itibaren, havadaki yoluyla bombann arpma annda patlamasn uygun drmek ok zordu. Hedefe [sayfa 235} ulatnda meydana gelen arpmayla fitil yerinden kyor, bomba, bylece patlamadan dmann eline geiyordu. Dman bunu rendikten sonra, artk bu bombadan korkmamaya balad, ne var ki bu ilk arpmada bombann yaratt psikolojik etki byk oldu. Hazrlklarmz byk bir zenle tamamladktan sonra, 16 ubat'ta saldrya getik. El Cubano Libre'de yaynlanan ve bu blmn sonuna eklediimiz[69] ordumuzun arpma zerine verdii haber, arpmann ayrntl grntsn izmektedir. Stratejik plan son derece basitti: Bk, fabrikasna koca bir dman blnn yerlemi olduunu bilen Fidel, burasnn birliklerimiz tarafndan ele geirilemeyeceini dnyordu. Hedef, buraya saldrmak, nbetileri etkisiz duruma getirmek, kuatmay gerekletirip takviye glerini beklemekti. nk hareket halinde olan birliklerin yerleik birliklerden daha ok tetikte olduunu biliyorduk. ok baarl olacamz umduumuz eitli pusular kurduk. Her pusu yerine, karlalabilecek dman kuvvetine denk den sayda adamlar yerletirdik. Saldry bizzat Fidel ynetiyordu. Kurmayn yerlemi olduu tepeden bln slendii bk fabrikas tam olarak denetlenebiliyordu. Eylem plan 2 numaral[70] belgede grlmektedir. Bu plana gre Camilo, El Uvaro'dan gelip La Bayamesa'dan geen yolda ilerleyecekti; Drdnc Gerilla Kolunun nc gcn oluturan komutas altndaki birlikle nbeti mevzilerini saf d edecek, arazi koullar elverdii lde ilerleyip o noktada kalacakt. Nbetilerin kamas, Bayamo yolu kenarnda mevzilenmi yzba Raul Castro Mercader'in komutasndaki takm tarafndan engellenecekti. Dman, Peladero nehrine ulamaya altnda, karsnda, elli adamla kendilerini bekleyen Yzba Guillermo Garcia'y bulacakt. [sayfa 236} Ate balad gibi, alt gllesi olan ve Quiala tarafndan kullanlan havan topu devreye girecek, sonra da kuatma balayacakt. Loma dela Virgen zerinde, Temen Vilo Acuna'nn ynettii pusuyla Uvero'dan gelen birliklerin yolu kesilecekti. Daha ilerde, -kuzeye doru- Vega de los Jobos yoluyla Yao'dan gelecek birlikleri bekleyen Lalo Sardinas ve adamlar bulunacakt. Bu pusuda sonular hi de ho olmayan yeni bir mayn denedik. Daha sonralar Bayamo'ya yaplan bir dman saldrs srasnda ehit den companero Antonio Estevez, yeni bir yntem bulmu, patlamam uak bombalarn kapsl yerine tfekle patlatarak kullanmay denemiti. Dman ordusunun bizim zayf olduumuz bir blgeden geeceini sezinlediimiz iin, bombay oraya yerletirmitik. zc bir yanllk oldu: Dmann geldiini bildirmekle grevli yolda, olduka deneyimsiz ve sinirli biriydi. Tam sivil bir kamyonun oradan gemekte olduu bir anda dmann geldiini bildirdi. Mayn patlad ve kamyon srcs, daha sonralar olduka etkili bir silaha dntrlen bu yeni buluun susuz kurban oldu. Ayn 16'snda, afak vakti, Camilo, mevzileri ele geirmek zere hareket etti. Ne var ki, nclerimiz nbetilerin gece kampn ok yaknlarna kadar ekileceklerini dnememilerdi. Bu yzden saldrnn balamas epeyce gecikti. Yanl bir yere geldiklerini sanan adamlarmz, nereye kadar ilerlediklerinin farkna varmakszn, attklar her admda ok dikkatli davranmlar, iki mevzi arasndaki beyz metreyi tek sra halinde yryerek, en az bir saatte amlard. Sonunda kulbelerin olduu yere vardlar. Nbetilerin kurduu alarm sistemi ok ilkeldi; topran zerinde uzanan tele bal teneke kutular, zerlerine basld, ya da tele dokunulduu zaman ses karp nbetileri uyaracakt. Ayn zamanda birka at ayrda otlamaya braklmt. nc g, bu ilkel alarm sistemini harekete geirdiinde, teneke kutularn sesi at sesleri arasnda kaynayp gitmiti. Bylece Camilo askerlere iyice sokulabildi. [sayfa 237} te yandan, saatler geip, uzun sredir beklenen saldrnn bir trl balamamas zerine, bizim nbetilerimiz de huzursuzlamaya balamlard. Sonunda, saldrnn baladn bildiren ilk silah sesi duyuldu. Bunun zerine havan topu ateine baladk; alt mermi hemen tkendi, bu atlardan pek de baarl bir sonu elde edemedik. Nbetiler, ilk saldranlar grmler ya da duymulard. arpmann baladn gsteren ilk yaylm ateinde yaralanan yolda Guevara, daha sonra hastanemizde ld. Camilo'nun komutasndaki gler, birka dakika iinde direnii krm, ikisi otomatik tfek olmak zere onbir silah ele geirmi, nbetiyi tutsak etmi, bunun dnda yedi ya da sekiz dman askerini de ldrmlerdi. Ancak, garnizonda direni yeniden rgtlendi ve saldrmz durduruldu. Temen Noda ile Temen Capote ve sava Raimundo Lien ilerlemeye alrken ldler, Camilo ise kalasndan yaraland. Makineli tfei kullanmakla grevli Virelles, makineliyi brakp ekilmek zorunda kald. Yarasna aldrmayan Camilo, afakla birlikte yeniden dnp makineli tfei kurtarmaya alt ve bir kez daha yaraland. ans varm ki, karnna isabet eden kurun yaamsal neme sahip herhangi bir organa saplanmadan te taraftan dar kt. Camilo kurtulmu, fakat makineli tfek

yitirilmiti. Luis Macias adl bir baka companero da yaralanm ve yoldalarnn geri ekildikleri ynn tam tersi bir ynde allar arasnda srnerek oradan uzaklamaya almt. Macias orada can verdi. Birliklerinden ayr dm tek tek savalar garnizona yakn mevzilerden "sputnik" ya da M-16'lar frlatarak askerler arasnda aknlk yaratyorlard. Gvenlikte bulunan mevzilerinden bir adm bile dar atmayan dman nbetileri, Guillermo Garcia'nn arpmaya katlmasn engellemilerdi. nceden dndmz gibi, mevzilerinde kalan nbetiler, telsizle yardm istediler. leye doru btn blgede durum gerginliini yitirmiti. Birden bulunduumuz kumanda konumundan bizi rkten [sayfa 238} baz sesler duyduk; anlayabildiimiz kadaryla, birileri "Bu Camilo'nun makineli tfei!" diye baryordu. Ayn anda bir de yaylm atei almt. Camilo, yitirdiimiz makinelinin yannda, arkasnda ad yazl olan beresini brakmt. Dman askerleri de bunu ele geirmi, bizimle alay ediyorlard. Bir eyler olduunu seziyorduk, ancak, btn gn boyunca te taraftaki birliklerle balant kuramamtk. Sergio del Valle'nin bakt Camilo ekilmeyi reddederek, gelimeleri beklemek iin orada kalmt. Fidel'in ngrleri gerekleiyordu. Yzba Sierra'nn komutasndaki blk, El Oro de Guisa'dan nc gcn gndermiti; bu g Pino del Agua'da neler olup bittiini renecekti. Paco Cabrera'nn btn takm onlar bekliyordu. Otuz ya da otuzbe adamdan oluan bu takm, Loma del Cable[71] denilen tepenin zerinde bulunan yolun bir kenarna mevzilenmiti. Son derece dik yokuta taklan arabalar yukar ekmekte kullanlan bir halat bulunduu iin tepeye bu ad verilmitir. Temen Sunol, Alamo Reyes ve William Rodriguez komutasnda bulunan gruplarmz, o mevziye yerlemilerdi. Takm komutan olarak Paco Cabrera da oradayd. Ama dman ncsn durdurmakla grevli olanlar, yolun karsna mevzilenen Paz ile Duque idi. lerleyen kk dman birlii tmyle yok edildi; dman onbir l vermiti, ayrca be askeri de yaralamtk. Yarallarn bakm yaknlardaki bir evde yaplarak yaral tutsaklar orada brakld. Bugn bizim saflarmza katlm olan Astemen Laferte de o zaman tutsak alnd. lerinde iki M-I'le bir hafif makineli bir de Johnson marka tfek bulunan oniki silah ele geirildi. Kaabilen bir iki asker, olay El Oro da Guisa'ya bildirdiler. El Oro de Guisa'daki birlikler, bu yeni haberi rendiklerinde yardm istemi olmallar, ne var ki, Pino del Agua'da kuatma altnda bulunan askerlere, bu yoldan yardm geleceini sezinlediimiz iin, Guisa ile El Oro de Guisa arasna, btn adamlaryla birlikte Raul Castro yerlemiti. Raul [sayfa 239} adamlarn ylesine mevzilendirmiti ki, Felix Pena nc gcyle dmann yolunu keserken, Pena'nn komutasndaki takmla birlikte Ciro Frias ve Raul'un komuta ettii takmlar, derhal dmana saldracak, Efigenio ise arkadan dolanarak emberi tamamlayacakt. O anda gzmzden kaan bir ey oldu: Kollarnn altna sktrdklar horozlarla son derece akn durumda, bulunduumuz mevzilerin nnden geen iki kyl, meer, El Oro de Guisa'dan yol kefi iin gnderilen iki askermi. Bu iki kyl, birliklerimizin mevzilerini belirleyip Guisa'daki arkadalarn uyarmlar. O nedenle Raul, dmann saldrsna uramt. Dman, yerini bildii iin en ar saldry Raul'n birliine yneltmiti; Askerler, nceden ele geirdikleri bir tepeden Raul'n birliine saldryorlard. Raul epeyce gerilere ekilmek zorunda kald, bu srada adamlarndan biri yaraland, Florencio Cjuesada adnda bir bakas da ld. Ordu sadece, Bayamo'dan gelip Oro de Guisa'dan geen yolda ilerliyordu. Raul, dmann stnlk salam olmas yznden, geri ekilmek zorunda kald halde, dman olduka ar biimde ilerliyordu; dman birlii btn gn grnmedi. Gn boyunca B-26 tipi uaklar, dalar atee tuttular, ne var ki bizi bir lde engellemekten ve baz nlemler almaya zorlamaktan bakaca baar elde edemediler. arpmann seyri Fidel'i ok honut ediyordu, fakat ayn zamanda companerolarn bana geleceklerden kayg duyuyordu. Gerektiinden daha ok tehlikeye atyordu kendisini. Sonu olarak, birka gn sonra bir grup subay adna Fidel'e bir mektup yazarak, hayatn gereksiz yere tehlikeye atmamasn devrim adna rica ettik. Biraz ocuka olan bu mektubu yazmamza zgeci dileklerimiz neden olmutu. Fidel bu mektuba gz gezdirme zahmetinde bile bulunmad. Mektubun Fidel'i hi etkilemediini sylemeye bile gerek yok sanrm. O gece, Camilo'nun yapt biimde bir saldr giriiminde bulunabileceimizi, bylece Pino del Agua'da bulunan birlikleri bertaraf edebileceimizi srarla syledim. Fidel benimle [sayfa 240} ayn dncede olmamasna karn, sonunda bir kez denemeye raz oldu. gnacio Perez ve Raul Castro Mercader'in takmlarndan oluan birlii Escalona'nn komutasnda yola kardk. Garnizona yaklamak iin her olana deneyen yoldalarmz, askerlerin at youn ate nedeniyle saldrya gemeyi denemeden geri ekilmek zorunda kaldlar. Fidel'den bu birliin komutasn bana vermesini rica ettim. nce kar kt ama sonunda raz oldu. Garnizonun sokulabildiimiz kadar yaknma gitmeyi ve askerlerin slendii bk fabrikasnda bulunan benzinden yaplm Molotof kokteyllerle, ahap binalar tututurmay dnyordum. Bylece askerler ya teslim olacak ya da panik halinde dar frlayacaklard. Sava alanna varp mevzilere yerleme hazrl yaptmz srada, Fidel'den u ksa pusulay aldm: "16 ubat 1958. Che, eer herey bu yandan yaplacak ve Camilo ile Guillermo'nun yardm edemeyecei bir saldrya balysa, bir intihar demek olan bu giriime kalklmamas gerektiini dnyorum. nk, byle bir durumda ok kayp vermek, fakat hedefe ulaamamak tehlikesi vardr. Dikkatli olmak zorunda olduunu nemle hatrlatyorum. arpmaya bizzat katlmayacaksn; bu kesin bir emirdir. u anda gerekli olan en nemli ey, adamlarn iyi ynetmendir." Fidel

Mesaj getiren Almeida, ayrca szl olarak, pusulada belirtilenlere bal kalmak kouluyla saldrya geme sorumluluunu alabileceimi, fakat, Fidel'in buna kar olduunu aklad. arpmaya bizzat katlmamam konusundaki kesin emrin arl kmt zerime. arpmada birok savann lmesi olasl, bizimle balantlar kopan Guillermo ve Camilo'nun birliklerinin nerede olduunu bilmeden garnizonu ele geirme ansnn yksek olmay ve btn bunlarn stne, sorumluluun benim zerimde bulunmas, ar bir ykt. Bam nme eerek, benden nce saldrmay deneyen Escalona'nn izinden geri dndm. Ertesi sabah, uaklar durmakszn saldrrken, genel bir geri ekilme emri verildi. [sayfa 241} Snaklarndan kmaya balayan askerlere drbnl tfekle birka el ate ettikten sonra, Sierra Maestra'nn doruklarna doru ekilmeye baladk. O zaman yaynlam olduumuz resmi bildiriden de anlalaca gibi, dman onsekizle yirmibe arasnda l vermiti. Otuz tfek, be makineli ve ok miktarda cephane ele geirmitik. Kayp listesine, o srada bana neler geldiini bilmediimiz Luis Macias'la, Luis Olazabal ve Quiroga gibi, uzun sren arpmann eitli aamalarda yaralanan yoldalarmz eklemek gerek. 19 ubat tarihli El Mundo gazetesinde u haber yaynland: "El Mundo, aramba, 19 ubat 1958. 16 isyancyla 5 askerin ld bildirilmitir. Guevara'nn yaralanp yaralanmad bilinmiyor. Dn resmi bir bildiri yaynlayan Ordu Genel Kurmay, Bayamo'nun gneyindeki Pino del Agua'da isyanclarla nemli bir arpma olduu yolundaki haberi yalanlamtr. Ayn bildiride ordunun keif kollaryla isyanc gruplar arasnda birka atma olduu belirtilmekte ve bu ana kadar gelen haberlerde isyanclarn verdii l saysnn 16, ordunun kaybnn ise 5 olduu aklanmaktadr. Bildiride nl Arjantinli komnist Guevara'nn yaraland yolundaki haberin de henz dorulanmad belirtilmektedir. syanclarn liderinin atmalara katlp katlmad bilinmemekle birlikte, kendisinin Sierra Maestra'daki maaralarda sakland aktr." Az sonra, hatta belki de o anda dman, El Oro de Guisa katliamn provoke ediyordu. Katliam gerekletiren katil Sosa Blanco, 1959'un ilk gnlerinde kuruna dizildi. Diktatrlk, Fidel Castro'nun "Sierra Maestra'nn maaralarnda saklandn" dorularken, Fidel'in komutas altnda bulunanlar, ondan, bo yere hayatn tehlikeye atmamasn rica ediyorlard. Dman gleri merkezi slerimize yaklamamaya zellikle dikkat ediyordu. Bir sre sonra da, Pino del Agua dman tarafndan tmyle boaltld ve bylece Maestra'nn batsndaki blgenin tamam kurtarld. arpmadan birka gn sonra, savan en nemli olaylarndan [sayfa 242} biri gerekleti: Yzba Almeida'nn komutasnda bulunan nc Gerilla Kolu, Santiago blgesini terk etti ve Yzba Raul Castro Ruz komutasnda "Frank Pais" adn tayan Altnc Gerilla Kolu, Oriente ovalarn geerek Los Mangos de Baragua'ya geri, Pinares de Mayari'ye ilerleyerek, orada, yine "Frank Pais" adyla Oriente'nin ikinci cephesini at.

lk "Verde (19

kez: Olivo"da ubat 1964) yaynland.

[sayfa 243}

30|

PNO DEL AGUA

Pino del Agua, Maestra'nn doruunda, Pico de la Bayamesa'nn karsnda bir yerleim yeridir. Yzba Guerra'nn blnce savunulan bu blge, siper ve kalelerle olduka iyi biimde korunuyordu. Buras Sierra Maestra'nn en ierlek blgesidir. Saldrnn hedefi, buray ele geirmek deildi; bir kuatma harekat gerekletirerek, ordunun, kuatlm birliklerine yardm gndermesi amalanmaktayd, en yaknda bulunan birlikler u blgelerde slenmilerdi: Pino del Agua'ya yaklak oniki kilometre uzaklkta bulunan San Pablo de Yao'da Sanchez Mosquera'nn bl vard; alt kilometre uzaklkta El Oro de Guisa'da ise, Yzba Sierra'nn bl yerlemiti; hedeften yirmibe kilometre uzakta, Uvero'da da, deniz kuvvetlerinin bir garnizonu bulunmaktayd; kuatlm dman birliinin takviye alabilecei teki iki blge Guisa ve Bayamo'ydu. Birliklerimiz, buralardan Pino del Agua'ya gelebilecek dman takviye glerinin yolunu, her noktada kesmiti. 16 ubat sabah, saat bebuuk sularnda, Yzba Camilo Cienfuegos komutasndaki Drdnc Gerilla Kolu saldrya balad. Saldr ylesine iddetli biimde gereklemiti ki, nbetiler kolayca saf d edildiler; ilk anda sekiz dman [sayfa 245} askeri ldrlm, drd tutsak edilmi ve birou da yaralanmt. Bir sre sonra kendini toparlayan dman, direniini glendirmi ve bizim taraftan, temenlerden Gilberto Capote ve Enrique Noda'yla yolda Raimundo Lien ehit olmutu. Companero Angel Guevara ise ald ar yaralar sonucu birka gn sonra ld. Kuatma gn boyunca srdrlm, El Oro de Guisa'dan gelen onyedi kiilik bir dman gcnn, keif iin Pino del Agua'ya gittii belirlenerek saldrlm ve bu dman gc tmyle saf d edilmitir; yaral dman askeri tutsak adlm, tutsaklar birlikte gtrme olanamz olmad iin, bunlar, bir kyl kulbesinde braklmlardr. Bu gruba komuta eden Astemen Evelio Laferte halen elimizde

tutsaktr. Yaral olduklar sanlan iki asker kam, dier btn askerler arpmada lmlerdir. Yao ve El Uvero'ya giden yollar savunan birlikler, mevzilerinden kamadklar iin hareketsiz kalmlardr. Raul Castro Ruz'un komutasndaki kol ok zor koullarda arpmaya katlmtr; karsndaki dman, ilerlerken nne kyl kadn ve ocuklardan oluan etten bir duvar rd iin gerilla kolu dmana ate edememitir. Bu arpmada companero Florentino Ouesada ehit dmtr. Dmann verdii kayplar ise bilinmemektedir. Binba Raul Castro Ruz'un komutasndaki kol geri ekildikten birka saat sonra, dman bizim mevzilerimize kar harekete gemi, orada bulunan ve arpmadan kamak iin kulbelere sman bir grup rkek ve susuz kyllere sndklar yerleri terk etmeleri emredilmi, daha sonra da bu kyller makineli tfekle taranarak ilerinden on ldrlmtr; ldrlenlerin ou kadn ve ocuktur. Ordunun "zaferle" sonulanan bu harekatnda yaralananlar Bayamo'da tedavi edilmitir; arpma zerine resmi olmayan ilk aklamalarda sz edilenler bunlardr ite. O gn ok youn olan sise karn, arpma sresince uaklar, devrimci glerin elinde bulunan mevzileri bombalam, [sayfa 246} fakat glerimize herhangi bir kayp verdirilememitir. Ayn 17'sinde, le zeri, kuvvetlerimiz Pino del Agua'dan ekilmi, harekat, Altnc Kol'un birlikleri tarafndan, El Oro de Guisa'ya yaplan yeni bir saldryla tamamlanmtr. Bu atmann dmana verdirdii kayplar konusunda bilgimiz yok, fakat devrimci gler hibir kayp vermediler. Harekatn bilanosu yledir: Dman kuvvetleri onsekizle yirmibe arasnda l vermi, birou yaralanm ve be asker tutsak edilmitir: Astemen Evelio Laferte, erlerden Erasmo Yera, Francisco Travieso Camacho, Ceferino Adrian Trujillo ve yaral olan Bernardo San Bartolome ile Martinez Carral. Bunun dnda otuz tfek, be makineli ve ok miktarda cephane ele geirilmitir. Birliklerimizin daha nce szn ettiimiz kayplarnn dnda, ilerinde Yzba Camilo Cienfuegos da olmak zere hafif yaralmz vardr. Pino del Agua'da kurmaymzn ngrd plann tm gerekletirilememitir, buna karlk, ordu karsnda tam bir zafer elde edilmi ve dmann giderek bozulan morali byk bir darbe yemitir. Bu arpma btn ulusa, devrimin ve dalardan kentlere inerek ve zaferlerini srdrmek iin hazrlanan devrimci ordunun byyen gcn gstermitir.

"El Sierra

Maestra,

Cubano ubat

Libre" 1958.
[sayfa 247}

Sierra Maestra, 19 ubat 1958

Binba

Dr.

Fidel Campanero!

Castro

Acil bir zorunluluk ve iinde bulunduumuz koullarn dayatmas sonucu, saflarmzda bulunan subay ve savalar olarak, size, arpmalara kiisel olarak katlmanzn, birliimizde takdir duygulan uyandrdn bildiririz. Fakat, isteiniz dnda, silahl mcadeleyi ve her eyden nce devrimin tamamlanmasn tehlikeye atan, sizde srekli bir davran biimi olarak gzlemlediimiz, atmalara kiisel olarak katlmaktan vazgemenizi rica ediyoruz. Bunun sekter bir tutumla ya da herhangi bir biimde g gsterisiyle ilgisi olmadn bilmelisiniz companero. Bizi harekete geiren yalnzca ve yalnza vatanmza, davamza ve dncelerimize duyduumuz sevgidir. Bu ricay size duyduumuz sevgi ve sayg temelinde deerlendirin. Kendi deerlerinizi abartmakszn, omuzlarmza yklenmi sorumluluun bilincinde olmal, dnk, bugnk ve yarnki kuaklarn size baladklar beklenti ve umutlar anlamalsnz. Eer btn bunlarn bilincindeyseniz, belki de pervaszlkm gibi grnen bu srarl ricamz yerine getirmelisiniz. Bu rica, Kba'nn karlar adna ifade edilmektedir ve biz, sizden, Kba'nn karlar iin bir zveride daha bulunmanz istiyoruz. Ortak idealler iin mcadele eden kardeleriniz: Binba Che Binba J.Almeida Celia Sanchez R.Castro Ruz [sayfa 248} Ciro Grias C. Dr.J.Martinez Paez Dr.S Valle Dr. Machado Luis Crespo Felix Pena

Cabrera Garcia Perez M.Fajardo Vitalio Acuna Ramiro Valdes Ochoa Eduardo Sardinas Camilo Cienfuegos Raul Castro M. Efgenio Ameijeira Luis Orl.Rodgz. Marin Universo Sanchez Jose Quiala delfredo Figueredo Rio Marcos Borrero Horacio Rodriguez Calbcto Garcia M. R.Jimenez Lage Jose (okunamyor) Sotomayor Ernesto Casillas Fernando Virelles niguez Abelardo Colome berra Humberto Rodriguez Diaz J.Diz Hermes Cardero Olvein Botello F. Villegas Armando Velis [sayfa 249}

Paco Guillermo gnacio

31|

CAMILO

Anma, gemii, lmleri yeniden yaatmann yoludur. Camilo'yu anma da geenleri ya da lenleri hatrlamak anlamna gelir, ama o Kba Devrimi'nin canl bir parasdr. Camilo'nun yaps bile, kendi bana, onu lmsz klmaya yeter. Yoldalarmza, onun nasl yenilmez bir gerilla savas olduunu ylece bir anlatmak istedim yalnzca. Alegria de Pio'daki ackl ilk geri ekilmemizden balayarak, her zaman birlikte olduumuz iin onu anlatabilirim ve hem silah arkada, neeli zafer gnlerimizin yolda, hem de gerek bir karde olduu iin onu anlatmalym. Bize son anda katldndan Meksika'da onu tanma frsat bulamadm. Amerika Birleik Devletleri'nden gelmiti, kimse de salk vermemiti onu, bu yzden kendisine pek gvenemiyorduk -kimseye gvenemiyorduk zaten- o tehlike dolu gnlerde. Camilo, Granma'ya geldi, tm ktay sarsacak mcadeleyi yrtmek zere denizi aan seksen ikikiinin arasnda yerini ald. Felaketle biten Alegria de Pio arpmasnda syledii szleri duymadan nce de onun nasl biri olduunu anlamtm. Savata, ak arazide, yaral durumda uzanm yatyordum, yan bamda son kurunlarn atan yoldamz, batan aa kanlar iinde, savaarak lmeye hazrlanyordu. Bu srada zayfa bir [sayfa 251} bar iittik: "Herey bitti artk. Teslim olalm." O anda yarallar arasndan bir ses ykseldi: "Burada hi kimse teslim olmayacak!" dedi Camilo, arkasndan da bir kfr savurdu. Sava bitti, sa kaldk. Yolda Almeida'nn yardmlaryla yeniden soluk alabildim. Beimiz, Cabo Cruz bayrnda dolanp duruyorduk. Ay yla aydnlanan, berrak bir gecede, dman askerlerinden korkmadan rahat rahat uyuyan kiiye rastladk. Onlar dman sanp zerlerine saldrdk. Bu baskn yapanlar arasnda bulunuum ve bizi Batista'nn askerleriyle kartrp vurmasnlar diye beyaz bayrak ekenin de ben oluum nedeniyle, kt sonu vermeyen bu olay daha sonralar aramzda aka konusu oldu. Bylece sekiz kii olmutuk. Camilo ackmt, bir eyler yemek ihtiyacndayd. Nerede ve ne olursa olsun, tek ki karnn doyursun istiyordu. Bu yzden ciddi biimde anlamazla dtk, nk kyl kulbelerine yaklamak niyetindeydi. ki kez "ackanlarn" nerilerine kulak verip, byle bir ey yapmaya kalkm, dman askerlerinin eline dmekten kl payyla kurtulmutuk, dzinelerce yoldamz ldrlmt bu yzden. Dokuz gn dayandk, sonunda "ackanlara" yenik dtk. Bir kyl evine girdik, yemek yedik ve hepimiz hastalandk. En ok hastalananlardan biri de Camilo'ydu... nk a kaplanlar gibi btn bir ola yalayp yutmutu. O dnemde, askerden ok doktordum. Camilo'yu zel bir perhize soktum, geride kalmasn, kyl

kulbesinden kmamasn nerdim, nk burada iyi bir bakm grebilirdi. Bu skntlar getikten sonra, yine bir araya geldik. Gnler ardarda eklendi, haftalara, aylara dnt, birok yoldamzn ldrldn grdk bu arada. Camilo yeteneini gstermi, daha sonralar Fidel'in komutas altnda "Jose Marti" Birinci Gerilla Kolu adn alacak olan biricik sevgili gerilla birliimizin nc gcnde temen rtbesiyle grev almt. Almeida ve Raul yzbaydlar; Camilo nc gcn komutan, Efigenio Almeijeiras art kolun komutasndan sorumluydu. Ramiro Valdes, Raul'un mangalarndan birinde [sayfa 252} temen, Calixto ise bir baka mangada erdi. Dier bir deyile, tm glerimiz burada olumutu. Bense gerilla grubunun doktor temeniydim. Uzun sre sonra, Uvero savann ardndan yzbala ykseltildim, birka gn geince de kendimi binba ve gerilla kolu komutan olmu buldum. Gnn birinde, Camilo, benim komuta ettiim Drdnc Gerilla Kolu'na yzba olarak katld. Dman artmak iin bu ad takmtk birliimize, yoksa yalnzca iki gerilla kolumuz vard. Camilo baarlarla dolu savalk hayatna aramzda balad. Yorulmak nedir bilmezdi, olaanst cokusuyla, tekrar tekrar, dman askerlerini avlad. Bir kez, dman birliklerinden bir askere ylesine yakndan ate etmiti ki, adam daha yere dmeden tfeini elinden kapabilmiti. Baka bir zaman, dman ncsnn ilk askerinin, bizim birliklerimizin hizasna kadar gelmesini beklemeyi, sonra da yandan ate amay planlamt. Bu tuzak gerekletirilemedi, zira grubumuzdan biri heyecanlanp dman yeterince yaklamadan silahn ateledi. O gn bu gndr, Camilo, yaratt renkli sava yntemleriyle kendini kantlam gerek bir gerillac olarak "nclerin kral" lakabyla anlr. kinci Pino del Agua saldrs srasnda, Fidel bana onunla birlikte kalmay emredip Camilo'ya da dmann yanlarna saldrma sorumluluu verdiinde duyduum endieyi hl hatrlyorum. Dnce basitti aslnda. Camilo saldracak, dman kampn bir ucundan ele geirecek, sonra da tmden kuatacakt. Atlar baladnda adamlaryla birlikte nbeti noktasn saf d etti, yerleim merkezine girerek yolunun zerine kan tm askerleri ldrd ya da tutsak ald. Dman direni hareketini rgtleyip mermi baraj saflarmz arasndan kurbanlarn almaya balayana dek kasaba, ev ev ele geirildi. Noda ve Capote gibi ok deerli savalarmz bu arpmada yitirdik. Dmann bir makineli tfei, askerle evrili olarak ilerliyordu. Camilo, bir anda kendini tam anlamyla makineli tfek atei sana altnda bulmutu. Makineliye elik edenler vurulmu, tfei ateleyen er de onu elinden atp savumutu. [sayfa 253} afak skyordu. Saldrya gece balamtk. Camilo makineliyi ele geirmek ve savunmak iin ortaya atlm, bu yzden iki yara almt. Kurunlardan biri sol bacana saplanm, ikincisi karnna rastlamt. Savaamaz duruma gelmi, yoldalar onu tayp arpma alannn dna karmlard. Biz iki kilometre uzaktaydk, aramzda dman vard. yle barmalar iittik: "Camilo'nun makineli tfei bu!", "Camilo ate ediyor!" sonra da makineli sustu. "Yaasn Batista!" diye bardklarn duyduk. Camilo'nun ldrldn sandk. Sonradan, karnna giren kurunun barsan ya da baka bir yaamsal organn delmediine krettik. O ac 9 Nisan[72] gn geldiinde, ncmz Camilo, Oriente ovalarna gitti. Artk efsanelemiti, Bayamo blgesine gnderilen dman askerlerinin yreklerine korku tohumlar sayordu. Bir kez 600 asker tarafndan sarldlar, yalnzca yirmi kii kadardlar. Dmann iki tank eliinde ilerleyiine btn gn kar koydular, gece de akl almaz biimde kuatmay yarp katlar. Sonra, saldrya getik. Korkun tehlikeye ve Camilo'nun emrindeki glerin grevlerinin younluuna karn, Fidel baka bir cepheye gittiinde yerini ona brakyordu. Bunun arkasndan, Las Villas ovalarndaki igalin ve pe-pee kazandmz zaferlerin hikayesi gelir. Arazi pek az doal korunma noktasna sahip olduundan baarlmas g iti dorusu. Bu eylemler olaanst bir cretle gerekletirildi. Camilo'nun politik tutumu, siyasi sorunlar karsndaki kararll, salaml ve halka inan da grlmeye deerdi. Neeli, alak gnll, akacyd. Sierra'da, bizim byk, yce, isimsiz kahramanlarmzdan bir kylnn, Camilo kendisine ad takp stelik de irkin bir hareket yapt diye gelip bana yakndn hatrlyorum. Gnn birinde bir kyl gelip kol komutan olarak benimle grmek istediini bildirdi. Hakarete uradn, kendisinin vantrlog olmadn syledi. Sorunu anlayamadmdan Camilo ile konumaya gittik. O, bana [sayfa 254} adamn garip davrann aklad. Meerse, Camilo kylye kar biraz fazla serbeste davranm, "Sen vantrlogsun"[73] demi, vantrologun ne anlama geldiini bilmeyen adam da bunu ar bir hakaret sanm. Camilo, kk ispirto ocanda kedi eti piirip yeni gelenlere nefis bir yemek gibi sunard. Bu, Sierra'da uygulanan pek ok denemeden biriydi. kram edilen kedi etini geri evirdii iin "snav" veremeyen oktu. Camilo fkra anlatmay severdi, binlerce fkra bilirdi. Bu da yapsnn bir parasyd. nsanlara deer vermesi, onlarla anlama yolu bulma yetenei de kiiliini oluturan elerden biriydi. Bugn unuttuumuz ya da nemsemediimiz bu nitelikler onun tm eylemlerine damgasn vururdu, ylesine deerli, ylesine az insanda rastlanr niteliklerdi ki bunlar. Dorudur, Fidel'in dedii gibi "Kltr kitaplardan gelmiyordu", onu cesareti, salaml, akl, benzersiz dikkat ve zeni sayesinde binlercesinin arasndan, eritii konuma seen halkn doal zekasna sahipti. Fidel'e ve halka snrsz bir doruluk ve zveriyle balyd. Bu ikisine kar doruluktan asla dn vermezdi. Fidel ve halk elele yrrd, Camilo' nun ballysa her ikisine ynelikti. Onu kim ldrd? Kendisi gibilerin kiiliinde, halkn barnda hl yaayan bu insan kim ldrd? Onun gibi insanlarn hayat halkn iinde srer gider, ancak halkn kararyla sona erer. Onu ldren dmandr; nk lmesini istiyordu, nk gvenilir uak yoktur, nk pilotlar henz gerekli tm deneyimi kazanm deiller, nk youn ileri nedeniyle, Havana'ya olanaklar elverdiince abuk varmak istiyordu... ve yine, onu ldren karakteri oldu. Camilo tehlikeyi lmezdi, tehlike onun iin bir elenceydi, onunla oynard, tehlikeyle greir, zerine eker ve artmaca yapard; gerillac zihniyeti gereince, hibir engel onu durduramaz, izdii yoldan dndremezdi. [sayfa 255}

Herkesin onu tand, hayranlkla sevdii bir srada gitti. Bu daha nce de olabilirdi. Onun tarihe kazandrd grkemli dnemi tamamlayamadan hayatn yitiren nice Camilo'lar olduunu eklemeliyim. Camilo ve Camilo'lar (gereklemeyenler ve gelecek olanlar) halkn gcnn kantlar, savaa girien bir ulusun en saf dncelerini savunmak iin neler yaratabileceinin ve en soylu amalarna erimeye inancnn en yce biimde dile geliidir. Onu belirli kalplar iine hapsetmek iin saptama yapmayacaz bu onu ldrmek olurdu. Onu bylece, taslak halinde brakalm, kesinlikle tanmlanm olmayan toplumsal ve ekonomik ideolojisine kat snrlar koymayalm; yalnzca, bu kurtulu savanda Camilo ile kyaslanabilecek bir baka asker bulunmadn hatrlatalm. Kusursuz devrimci, halk adam, Kba ulusunun kendisi iin yapt bu devrimin sanats olarak, ruhu yorgunluk ya da ylgnln en kk glgesinin bile ne olduunu bilmezdi. Gerillac Camilo, gnlk evrimin srekli esidir; unu ya da bunu, "Camilo'ya zg bir eyi" yapandr, Kba devrimine kesin ve silinmez izini brakandr, btn gereklemeyenler ve btn gelecek olanlarn kalplerinde yaayandr. Srekli ve lmsz yenilenii iinde, Camilo halkn bir benzeridir. [sayfa 256}

32|

KISA ARA OYUNU

1958 ylnn nisan ve haziran aylarnda, direni hareketinde, taban tabana kart iki aama grlmekteydi. ubat ayndan balayarak, Pino del Agua arpmasndan sonra, direni hareketi giderek glenmi, isyan dalgalar durdurulmaz bir a dnmt. Halk, btn lkede, zellikle de Oriente blgesinde diktatrle kar ayaklanmt. Hareket tarafndan rgtlenen genel grevin baarszlkla sonulanmasndan sonraysa gerilemeye balayan devrim dalgas, diktatrln birliklerinin Birinci Gerilla Kolunu kuatarak emberi giderek daralttklar haziran aynda, en dk noktasna ulat. Nisan aynn ilk gnlerinde Camilo, gvenlikte olduu Sierra'y terk ederek, kinci Gerilla Kolu "Antonio Maceo"nn binbalna atand Rio Cauto blgesine hareket etti. Oriente dzlklerinde bir dizi etkileyici kahramanlklar gsteren Camilo, ordumuzun ovalara inen ilk binbasyd, Oralarda Sierra Ordusunun sahip olduu moral ve vurucu gle savaarak diktatrl zor durumda brakan Camilo, baarszlkla sonulanan 9 Nisan genel grevinden birka gn sonra, yeniden Sierra Maestra'ya geri dnd. [sayfa 257} O gnlerde, devrimci durumun en yksek noktaya erimi olmasndan yararlanarak bir dizi kamp kuruldu. Bu kamplarda, savaa katlmay cokuyla bekleyenlerin yan sra, zafer gnnde, Havana'ya girmek iin niformalarn kirletmeden bekleyen adamlar da vard. Diktatrln kar saldrsnn balad 9 Nisan'dan sonra, bu gruplar giderek dald, ilerinden bazlar Sierra'daki devrimci birliklere katld. Devrimci moral ylesine byk bir d gstermiti ki, ordu, bir af nerisinde bulunmak iin ortamn uygun olduunu dnd. Bylece direniilerin bulunduu blgelere havadan atlan bildiriler hazrland. Bu bildirilerde yle denilmekteydi: "Yurtta! syanclarn komplosuna kartn iin hele krda ya da dalarda bulunuyorsan, yanln dzeltmek ve ailenin kucana dnmek iin hl bir olanaa sahipsin. Hkmetin ald karara gre, silahlarn brakp yasalara uyarsan, hayatn korunacak ve serbest braklacaksn. Herhangi bir eyalet valisine, bulunduun yerin belediye bakanna, tandn bir kongre yesine, en yakn askeri ve polis merkezlerine ya da herhangi bir din grevlisine bavurabilirsin. Bulunduun yerde yerleim birimleri yoksa, silahn omzuna aslm ve ellerin havada olarak gel ve teslim ol. Eer kentteysen silahn gvenlikli bir yere sakla ki, verdiin bilgiye dayanarak yetkililer silahn zaman geirmeksizin oradan alabilsinler. Zaman geirmeksizin teslim ol, nk, tmyle baarl biimde yrtlen operasyonlar, takviye edilmi glerle bulunduun blgede srdrlecektir." Ardndan teslim olan kiilerin resimleri yaynlanmt; bunlardan bazlar gerekti, bazlarysa uydurulmutu. Ak olan, kar devrimci dalgann ykseliiydi. Kar devrimci dalga bir sre sonra Sierra'nn doruklarnda parampara olacakt, ama nisan aynn son ve mays aynn ilk gnlerinde henz hzla ykselmekteydi. [sayfa 258} ncelediimiz dnemin ilk aamasnda, grevimiz, Drdnc Gerilla Kolunun igal ettii Minas de Bueycito'ya kadar uzanan cepheyi tutmakt. Sanchez Mosquera burada slenmiti. Sava, iki tarafn da ciddi bir arpmadan kand ksa sreli atmalar biiminde oluyordu. Geceleri dmana M-16'larla saldryorduk, ne var ki artk bu silahn ldrc gcnn ok az olduunu renen dman, daha yksek tel rgler kurmutu; st kutularnn iindeki patlayc bu tel rgye arpp patlyor, bu arada ok grlt karyordu. Kampmz, Minas de Bueycito'ya yaklak iki kilometre uzaklkta La Otilia denen bir yerdeydi. Burada blgenin toprak sahiplerinden birinin evini kullanyorduk. Bulunduumuz yerden Sanchez Mosquera'nn

hareketlerini izleyebiliyorduk, her gn tuhaf atmalar oluyordu aramzda. Askerler, gn rken hareketleniyor, mallarna el koyduklar kyllerin kulbelerini yakp, biz saldrya gemeden geri ekiliyorlard. Bazen de blgeye yaylm olan nianclarmza saldryor ve onlar kamaya zorluyorlard. Bizimle ilikide olduundan kukulanlan kyllerse ldrlyordu. Sanchez Mosquera'nn ksmen dzlk ve aasz bir alanda bulunan kampmz neden hava kuvvetlerine bombalattrmadn hibir zaman anlayamadm. Varsaymmza gre, kendisi bizimle atmaya girmek istemiyordu, o nedenle de hava kuvvetlerinin, kampmzn kendisinin ne kadar yaknnda bulunduunu grmesi iine gelmezdi. nk bu durumda bize kar neden saldrya gemediini aklamak zorunda kalacakt. Buna karn, daha nce de sylediim gibi, dman birliiyle aramzda zaman zaman atmalar oluyordu. O gn yanmda bir yaver olduu halde, o srada Jiba'da bulunan Fidel'le bulumak iin kamptan ayrldm. Yolumuz uzun olduu iin yry neredeyse btn gn srd. Fidel'le bir gn birlikte olduktan sonra ertesi gn, La Otilia'daki kampmza dnmek zere Fidel'den ayrldk. imdi anmsayamadm bir nedenden tr yaverim orada kalm, ben de yeni bir klavuzla yola koyulmutum. Bir sre bir araba [sayfa 259} yolundan yrdkten sonra, ayrla kapl engebeli bir araziye ulatk. Evin ok yaknlarnda tuhaf bir sahne grnyordu; dolunayn altnda grntler daha net izgilerle kmt ortaya: Birka palmiye aacnn olduu hafif engebeli bir yerde, bazlar henz koumlu bir dizi l katr yatmaktayd. Atlarmzdan inip ilk katr inceledikten sonra kurun deliklerini grnce, klavuzumun yz yle bir hal ald ki kovboy filmlerinden bir sahne oynanyordu sanki. Hani yannda sevgilisi olduu halde dolu dizgin at srerken, yolunun zerinde lm bir ata rastlayan filmin kahraman, atn okla ldrldn grnce, iinde bulunduklar durumun zorluunu aa vuran bir suratla "Sioklar" der. te klavuzumun surat da bu haldeydi; belki benim yzmde de benzeri bir anlatm vard, fakat o anda kendimi denetlemekle uraacak durumda deildim. Birka metre arayla be l katr daha yatyordu yerde. Bu katr kervan belli ki bizimdi, Sanchez Mosquera'nn devriyelerinden birine yakalanmt. Katrlarn yannda bir de sivil birinin cesedinin bulunduunu anmsyorum. Klavuz bana elik etmekten vazgemi, blgeyi tanmadn ne sryordu. Gitmek iin atna binen adamla dosta ayrldk. Yanmda bulunan Baretta marka silah doldurdum ve atmn dizginlerinden tutarak ilk kahve tarlasna daldm. Terkedilmi bir eve vardmda korkun bir sesle irkildim, neredeyse ate edecektim. Bu korkun sesin sahibi, benden korkup barmaya balayan bir domuzdu. Ar ar ve ok dikkatli biimde yryerek mevzilerimize kadar olan birka yz metreyi atm. Bulunduumuz yerde kimse kalmamt, uzun bir araytan sonra, uyuduu iin evde kalan bir yoldala karlatm. Birliklerin komutasn alan Universo, gece ya da afak skerken bir saldr bekledii iin, evin terk edilmesini emretmiti. Blgeyi savunmak iin birliimiz, araziye geni biimde [sayfa 260} daldndan ben de yanmdaki tek yoldala uyumaya yattm. Bu olayn benim amdan nemi, yerimize ulancaya kadar hi bitmeyecekmi gibi gelen o yolu tek bama yrrken korkumu yenmemdi. O gece yrekli olduumu hissettim. Sanchez Mosquera ile yaptmz en sert atma, Santa Rosa denilen ok kk bir kyde patlak verdi. O sabah daha afak vaktinde Mosquera'nn kye geldii haberini alm ve oraya ulamak iin hemen harekete gemitik. Astmm beni biraz zorlad iin ata binmitim. arpmann getii alan karlkl balant olmakszn savalan birok arazi parasndan oluuyordu. Atm brakmak zorunda kaldm. Yanmdaki adamlarla birlikte kk bir tepede mevzi aldm; iki ya da yksek noktaya dalmtk. Dman, hedefe tam isabet ettirtmeksizin birka havan topu atei aarak arpmay balatt. Bir an iin sa tarafmda atein younlatn fark ederek, mevziyi incelemek iin oraya yneldiimde, bu kez de sol yanmda atma younlat; yaverimi herhangi bir yere gndererek, ate altnda olan iki tarafn tam ortasnda tek bama kaldm. Sol yanmdan Sanchez Mosquera'nn birlikleri, korkun naralar atarak tepeye kyorlard. Sava deneyimi az olan adamlarmz, isabetli at yapamyorlar, geri ekilirken tek tk ate ediyorlard. Aalksz bir alanda tek bama kalm asker apkalarnn giderek oaldn gryordum. Askerlerden biri, tepeden inerek kahve tarlasna girme ye alan savalarmza saldrd. Baretta marka tabancamla askere ate ettim, ne var ki atm isabetsiz oldu, stelik yerimi renen birok dman niancs tarafndan ate altna alndm. Deriden yaplm fiekliimde bin mermi olduu halde, dman askerlerinin kmseyici gsterileri altnda zikzak izerek kamaya baladm. Korunabileceim aalk alana yaklamtm ki tabancam yere dt. O zc sabah, gurur duyabileceim tek davranm, tabancam almak iin geri dnmdr. Tfek mermileri yere arpp evremde kk bir toz bulutu oluturmutu. Yoldalarmn kaderinden [sayfa 261} ve saldrnn sonularndan hibir ey bilmeksizin canm kurtardma inandmda, ormann ortasndaki kaya parasnn arkasna gizlenerek dinlendim. Geri astmm birka metre komama gz yummutu, ama imdi bunun bedelini detiyordu bana; kalbim gs kafesimi yrtacakm gibi arpyordu. Birden yaklaan birinin ayak sesi duyuldu; artk kamam olanakszd (salm elverseydi elbette kaacaktm). Gelen, birlie yeni katlm savalardan biriydi, o da yolu kaybetmiti. "zlmeyin Binba, sizinle birlikte leceim" gibi bir eyler syledi beni teselli etmek iin. lmeye hi niyetim yoktu, tam tersine, o an bu savann annesine ilikin hi de ho olmayan bir eyler sylemek geldi iimden. Ama syleyemedim sanrm. O gn kendimi bir korkak gibi hissediyordum. Gece olunca arpmalarn bilanosunu kardk: Marino adl mkemmel bir yolda ehit dmt. Bunun dnda dmann elde ettii sonular olduka azd. Azndan kurunlanm -kimbilir hangi nedenle katledilmiti bu kyl- bir kylnn cesedi, ordunun mevzilerinde grlen tek cesetti; askerlerse blgeyi terk etmilerdi. Bizi ilk kez Sierra Maestra'da ziyaret eden daha sonra srekli bir dostluk ilikisi kurduumuz Arjantinli gazeteci Jorge Ricardo Masetti, kk bir kamerayla ldrlen bu kyly filme

ald. Bu arpmalardan sonra, La Otilia'dan biraz daha ierlere ekildik. O gnlerde terfi etmi olan Ramiro Valdes, Drdnc Gerilla Kolunda, binba olarak benim yerime getirilmiti. Savalardan oluan kk bir grupla ben, blgeyi terk ederek gerilla adaylarnn eitildii okulda komutay almak iin yola ktm. Bu okulda, nlerindeki grev, Oriente'den Las Villas'a yrmek olan adamlar eitilecekti. Bunun dnda, pek yaknda gndeme gelecek bir ordu saldrsna kar hazrlk yapacaktk. Nisan'n son gnleriyle Mays'n ilk gnleri, savunma mevzilerinin hazrlanmasyla geti. Ayrca, dalarda olanaklar elverdiince ok yiyecek ve ila stokluyorduk. Balayacan bildiimiz byk bir kar saldrya direnebilmek iin bu hazrlklar tamamlamalydk. [sayfa 262} Hazrlk almalarmza kout olarak, eker fabrikas sahiplerinden ve hayvanclkla geinen zengin kyllerden vergi alma grevini koyduk nmze. O gnlerde hayvanclkla uraan byk toprak sahibi Remigio Fernandez, bizi ziyarete gelmi ve birok ey vaat etmiti. Tabii ki Fernandez, dzle indiinde bunlarn hepsini unuttu. eker fabrikas sahipleri de vergi vermeye yanamadlar. Ne var ki iktidarmz salamlatktan sonra, bunlarla hesaplatk. Fakat dman saldrsnn gndemde olduu o gnlerde, savunmamz iin yaamsal neme sahip eylerden yoksunduk. Bir sre sonra Camilo'ya, nemli eserlere sahip kk blgemizi daha iyi koruma grevi verildi. Kk blgemizde, bir verici istasyonu, bir hastane, cephane deposu ve La Plata'nn tepeleri arasnda kurulmu kk bir uan inebilecei bir havaalan bulunuyordu. Fidel'e gre asl sorun dman askerlerinin says deil, herhangi bir yeri ele geirilemez yapmak iin bize gerekli olan sava sayyd. Bu ilkeye gre hareket etmemizi istiyordu Fidel. Taktiimiz buydu, o nedenle, btnlkl bir cephe kurmak iin, btn glerimiz komutanlkta topland. 25 Mays'ta, beklenen dman saldrs baladnda, elimizde kullanlabilecek ikiyz tfek vard. Fidel o sra baz kyllerle toplant yapmaktayd; kahve hasad konusunda onlarla koullar tartmak zere gerekletirilmiti bu toplant. Ordu, kahvenin toplanmas iin gndeliki iilerin buralara gelmesine izin vermiyordu. rnlerinin toplanmasna bir zm bulmak isteyen yaklak yzelli kyl gelmiti o gn toplantya Fidel, iilere deme yapabilmek iin Sierra'da geerli olacak bir para sistemi kurulmasn, doldurmak iin uval ve palmiye lifinden yaplm kaplarn salanmasn, retim ve tketim kooperatifleri kurulmasn, ayrca bir de denetim komisyonu oluturulmasn nermiti. Bunlarn dnda, rnn toplanmasnda gerilla ordusunun yardm da nerilmiti kyllere. Btn [sayfa 263} neriler kyllerce kabul edilmi, tam Fidel toplanty kapatacakken makineli tfekler atee balamt. Dman ordusu, Yzba Angel Verdecia'nn adamlaryla atmaya girmiti. Dman hava kuvvetleri de ortal kasp kavuruyordu.

lk "Verde (23

kez: Olivo"da Austos 1964) yaynland.

[sayfa 264}

33|

NEML BR TOPLANTI

1958 ylnn 3 Mays'nda, Sierra Maestra'da Los Altosde Mompie'de, btn bir gn boyunca, ou insann bilmedii bir toplant yapld. Bu toplantnn, devrimci stratejinin belirlenmesi asndan nemi byktr. Gnn ilk saatlerinden gecenin ikisine kadar sren bu toplantda "9 Nisan" yenilgisinin sonular ve yenilginin nedenleri zmlenerek hareketin yeniden dzenlenmesi ve diktatrln elde ettii zaferin yol at zayflklarn giderilmesi iin gerekli olan nlemler saptanmtr. Ulusal Ynetimde bulunmamama karn, daha nce sert biimde eletirdiim companerolar Faustino Perez ve Rene Ramos Latour'un ("Daniel") srar zerine toplantya katldm. Szn ettiklerimin dnda, orada bulunanlar unlard: Fidel, Vilma Espin (illegalitede "Debora" kod adn kullanyordu), Nico Torres, Luis Busch, Celia Sanchez, Marcelo Fernandez ( o sralar "Zoilo" diyorduk ona), Haydee Santamaria, David Salvador ve leye doru gelen Enso nfante ("Bruno"). Kentlerdeki yoldalarn davranlarnn deerlendirildii toplant gergin bir hava iersinde yapld; o gne kadar bu [sayfa 265} companerolar, 26 Temmuz Hareketi'nin kentlerdeki yneticileri olmulard. Daha nce durumun yanl deerlendirilmesinin sonular grld. Orada bulunan devrimcilerin ounluu iin, Fidel'in manevi otoritesi, tartlmaz saygnl ar basmt. Hareketin kentlerdeki ynetimi, dmann gcn kmsemi ve kendi znelciliini, znel enin harekete geirilmesi iin kullanlan yntemleri dikkate almakszn, ok abartmt. Fakat en nemlisi, savan daha nceki btn sreci iinde, birbiriyle elien iki dncenin tahlil edilerek karara varlmasyd. Gerilla sava dncesi bu toplantdan zaferle km, Fidel'in saygnlk ve yetki gc salamlam, o zamana kadar kent ynetimine bal olan milisi de ierecek biimde tm silahl glerin komutas Fidel'e verilmi, ayn

zamanda hareketin genel sekreterliine atanmt. zmlenmesine allan olaylarda tek tek kiilerin katlm sz konusu olduunda, ok sert tartmalar ortaya kt. Bu tartmalarn belki de en serti, mcadelenin rgtlenmesinde, Sosyalist Halk Partisi'nin her trl katlmna iddetle kar kan ii temsilcileriyle yapld. Grevin deerlendirilmesinin ortaya kard gibi, grev hazrlnda znelcilik ve darbeci dnceler byk lde etkili olmutu. 26 Temmuz Hareketi'nin grnrde sahip olduu ii hcreleri rgtlerinden oluan dev dzenek, eylem annda paralanmt. i temsilcilerinin servenci politikalar acmasz gereklie arpmt. Yalnz, yenilginin tek sulusu bu ii temsilcileri deildi; bize gre, ii delegesi David Salvador, Havana sorumlusu Faustino Perez ve kent milisinin komutan Rene Ramos Latour yenilginin en byk sorumluluunu tayorlard omuzlarnda. David Salvador'un suu, sekter bir grev dncesini savunmas ve bunu hayata geirerek teki hareketleri, hareketimizin peinden gitmeye zorlamasyd. Faustino, net bir bak asna sahip olmad iin, bakentin, kendi milisleri tarafndan ele geirilebileceine inanyor, bu arada gericiliin kentlerdeki [sayfa 266} gcn doru deerlendiremiyordu. Daniel'in suu da Faustino gibi bak asndaki sakatlkt. Burada sz konusu olan, bizim birliklerimize kout olarak rgtlenen kent milisleridir. Ancak, bu milisler eitimden gememilerdi. Sava azmine sahip olmayan bu milisler savan sert ayklama srecini yaamamlard. Da ve kent ayrm bir gerekti. Sierra temsilcilerinin gerilla savanda ulatklar yksek gelime derecesi, kentlerdeki savalarnsa bu adan olduka geri noktalarda bulunmalar sonucunda, bu ayrm iin belirli nesnel nedenler ortaya kyordu, fakat olaanst nemli bir baka etken daha vard ki, bunu, ie bal biim deitirme olarak adlandrabiliriz. Kentlerdeki yoldalar evrelerinde almak zorundaydlar ve giderek o koullar iin uygun alma yntemlerini, hareket iin en uygun ve tek olas yntem olarak dnmeye altlar. Ayrca, insani adan bakldnda doal olan bir baka dnceye daha saplanarak kentleri dalardan greli olarak daha nemli grmeye baladlar. Diktatrln silahl gleri karsnda baarsz kalnmasndan sonra, hareketin ynetiminin tek bir gcn, Sierra'nn elinde bulunduu, somut olarak sylendiinde, hareketin liderinin silahl devrimci glerin komutan Fidel Castro olduu, aka grld. Yorucu ve ou kez sert tartmalarla geen toplantda, Faustino Perez'in grevden alnmas ve yerine Ochao'nun getirilmesi; David Salvador'un grevininse Nico Torez'e verilmesi kararlatrld. Sierra tarafndan ynetilecek yeni bir genel grev hazrlanmas iin btn ii glerinin birlii sorunuyla ilgili olarak Nico, disiplinli bir biimde "stalinistler"le alacan aklam, fakat ayn zamanda, byle bir almadan yarar ummadn sylemiti. Bu szlerle, Sosyalist Halk Partisi'nden companerolar la dnce birliini belli ediyordu. Bu adan, Nico'nun David Salvador'un yerine getirilmesi, savan planlanmasnda nemli bir geliim salamad. Daniel'in grevden alnmasysa, Fidel, milislerin dorudan [sayfa 267} komutan olduu iin gerekleti. Ayrca, hareketin zel grevlisi olarak Haydee Santamaria'nn Miami'ye gitmesi ve orada srgndeki rgtlerin mali ilerini yrtmesi kararlatrld. Siyasal alandaysa, Ulusal Ynetimin, Sierra Maestra'ya gitmesi, Ulusal Ynetim iinde Fidel'in genel sekreter grevini yerine getirmesi, be kiiden oluan bir sekreterlik kurulmas karar altna alnd; sekreterlikte, biri mali ilerle, biri politik ilerle, biri de ii sorunlaryla ilgili yolda yer alyordu; bu grevlere hangi yoldalarn getirildiini u an anmsamyorum. Silah gnderilmesi, silahlarn nerelerde kullanlaca ve d ilikiler Fidel'in sorumluluunda bulunuyordu artk. Grevlerinden alnan yolda Sierra'ya gidecekler ve orada, David Salvador ii temsilcilii grevini yerine getirecek, Faustino ve Daniel binba rtbesiyle savaa katlacaklard. Yeni balayan dman ordusu saldrsna kar aktif olarak arpmalara katlan bir gerilla kolunun komutas Daniel'e verilmiti. Daniel, geri ekilen bir dman birliine saldrd srada birliinin banda ehit oldu. O, devrimci yaamyla, kahramanlarmz arasnda onurlu bir yere sahiptir. Faustino ise, bir dizi sorunu zmek ve kent ynetimindeki grevini kendisinin yerine atanan yoldaa devretmek amacyla Havana'ya gitmek iin izin istedi; ileri yoluna koyduktan sonra Sierra'ya gelip savaa katlacakt. Bir sre sonra gerekten de Sierra'ya gelip Fidel Castro'nun komutasndaki "Jose Marti" Birinci Gerilla Kolu saflarnda savat ve zafer gnn yaad. Tarihsel olaylar yazlrken gereklie uymak zorunlu olduundan, ok deer verdiimiz bu companeronun, hareket iinde, belirli bir dnemde bize kar tavr ald da aka sylenmelidir. Faustino, her zaman saygn ve yrekli bir sava olmutur. Bir kez ben de cesaretinin grg tan oldum: Miami'den bize silah getiren bir uak, dman hava gleri tarafndan grlm ve hasara uratlmt. Faustino, kurun sana altnda dmann eline gememesi iin benzin dkerek yakmt ua. Onun btn yaam, kusursuz devrimci niteliine kanttr. [sayfa 268} Ayn toplantda nemsiz baka kararlar da alnd ve karlkl ilikilerimizde ortaya kan bir dizi sorun zmlendi. Kentlerde hareketin rgtlenmesine ilikin Marcelo Fernandez'in okuduu raporu dinledikten sonra, bu yolda, Ulusal Ynetimin bu toplantsnda alnan kararlar ve toplantnn sonular zerine, hareketin taban rgtleri iin, bir rapor hazrlamakla grevlendirdik. Toplantda sunulan bir baka rapor da, Sivil Direnme[74] Hareketi rgtlenmesi zerineydi; yaplanmas, alma biimi, bileimi, yaygnlamas ve glenmesi iin gerekli nlemler anlatlyordu. Companero Busch, Srgn Komitesi hakknda bilgi verdi; Mario Llerenas'n zayf bir durumda olduunu, Urrutia ile uzlamaz kartlk iinde bulunduunu anlatt. Urrutia'nn hareketimizin aday olduunu vurgulayarak eref maa balama karar aldk. O zamana kadar, hareketin srgndeki tek resmi temsilcisi olarak bu maa, Llerena'ya verilmekteydi. Ayrca ilerimize mdahale etmeyi srdrmesi halinde Llerena'nn Srgn Komitesi bakanlndan ayrlmas kararlatrld. Yurtdnda sorunlar oktu. rnein New York'ta Barron, Perez Vidal ve Pablo Diaz nderliindeki gruplar birbirlerinden ayr olarak alyor, zaman

zaman aralarnda atmalar kyor, birbirlerinin ilerine mdahale ediyorlard. Toplantda aldmz bir baka karara gre, Fidel, ilticaclara ve srgnde yaayan yurttalara bir mektup yazarak 26 Temmuz Hareketi'nin Srgn Komitesinin tek resmi rgt olarak tanndn bildirecekti. O sralar, Larrazabal'n banda bulunduu Venezuela Hkmeti'nin yapt bir neri de enine boyuna tartld. Venezuela Hkmeti hareketimizi destekleme sz vermiti; bu sz yerine getirildi. Larrazabal'a ynelteceimiz tek ikayet, gnderdii silahlarla birlikte "deerli" Manuel Urrutia Lleo'yu da bir uaa bindirerek bize gndermesiydi. Gerekte bylesine zc bir seimden sorumlu olan bizdik. [sayfa 269} Toplantda baka kararlar da alnd. rnein, Miami'ye gidecek olan Haydee Santamaria'nn dnda, Luis Busch'un da Caracas'a gitmesi uygun grld. Busch, Urrutia ile ilgili olarak kesin talimatlar almt. Carlos Franqui ise, Direni Radyosu'nun ynetimini almak iin Sierra'ya arld. Balant, ara istasyon olarak Venezuela ile radyo zerinden ve kod kullanlarak kurulacakt. Savan sonuna kadar kullanlan kodlar Luis Busch hazrlad. Alnan kararlara dikkat edildiinde bu toplantnn nemi grlmektedir. Hareketin birok somut sorunu sonunda zme kavumutu. zmlenen sorunlarn banda, Fidel'in silahl devrimci glerin bakomutan ve rgtn genel sekreteri olarak ikili ileviyle, savan politik ve askeri ynetimini eline almas geliyordu. lkeyi devrimcilerin kontrolne geirebilmek iin, dorudan silahl mcadeleyi baka blgelere yayma amacnda olan Sierra'nn ynlendiricilii kabul edilmiti. Bylece szde devrimci bir genel greve ilikin safa hayallerden vazgeilmi oluyordu. Bylesine byk bir patlamann gereklemesi iin durum gerektii kadar olgunlamadan, bylesine byk bir eylemin gerektirdii uygun hazrlk iin n almalar yaplmadan genel grev rgtlemek olanakszd. Alnan kararlar gereince, ynetimin Sierra'ya tanmas, Fidel'i yetkisini tam olarak uygulamaktan alkoyan karar almada ortaya kan baz sorunlar, nesnel olarak zmt. Doru bir tavr alm bulunmalar ve olaylar amaz biimde zmleyebilmeleri sonucu, Sierra savalarnn politik stnl bir gerek olarak biliniyordu artk. Devrimci bir genel grevin rgtlenmesi, 9 Nisan ncesinde yaplan toplantda aklad biimde gerekleirse, hareketin glerinin baarsz kalabileceini syleyerek nerilen genel greve kukuyla yaklamamzda hakl olduumuz grlmt. ok nemli baz grevlerin stesinden de gelinmeliydi: Hereyden nce ksa sre sonra balayacak dman saldrsn pskrtmek zorunluydu. Devrimin ana ss olan Fidel'in komutasndaki Birinci Gerilla Kolu Komutanlnn, dman [sayfa 270} askeri gleri tarafndan giderek kuatlmas sz konusuydu. nemli grevlerimizden bir bakas da, ovalarn ele geirilmesiydi; merkezi eyaletler kontrol altna alnacak, son olarak da rejimin tm politik ve askeri aygt paralanacakt. Bu grevleri yedi ayda yerine getirdik. O gnlerde en nemli sorun, Sierra cephesini salamlatrmak, Kballara seslenerek halkmz arasnda devrimci dncelerin yaygnlamasn salayacak kk bir devrimci kalenin gvenliini salamakt. Yurtdyla da ilikiler kurmutuk, bu ilikilerin srdrlmesi bizim amzdan ok nemliydi. Bir sre nce Fidel'le Justo Carrillo arasnda geen bir telsiz konumasnn tan olmutum. Justo Carrillo, askeri diktatrln aday olan Montecristi grubunu temsil ediyordu. Bu grup iinde, bizzat Carillo ve Barquin gibi emperyalizmin etkin temsilcileri bir araya gelmiti. yi yrekli Justo, o konumada Fidel'e yeryznde cennet vaat etti, ancak karlnda, Fidel'in bir aklama yaparak "drst" askerleri desteklediini sylemesini istiyordu. Fidel, bunun olanaksz olmadn, fakat byle bir aklamann, halkmzn askerler tarafndan katledildii bir zamanda, hareketimizce anlalmasnn zor olacan, ayrca hepsi ayn at altnda bulunduu iin kimin iyi kimin kt asker olduunun tam olarak bilinemeyeceini, syledi. Ksaca, Fidel istenen aklamay yapmad. Bir birlik ars kaleme alnmas grubun zayf birliinin, silahl hareketi kendi karlar iin kullanmaya kalkan, Caracas'ta [75] yerlemi baz tutarsz kiiler tarafndan paralanmasna izin verilmemesi iin, eer yanl anmsamyorsam, Llerena ve Urrutia ile de konuuldu. Caracas'ta bulunan bu kiiler, yurtdnda tannmamz amalayan uralarmz temsil ediyorlard, o nedenle kendilerine kar dikkatli davranmak zorundaydk. Bu toplantya katlanlar, toplant sona erdikten hemen sonra daldlar. Benim grevim, bir dizi blgeyi denetlemek ve kk askeri birliklerimizle savunma hatlar kurmaya almakt. [sayfa 271} Bu savunma hatlar, dalk blgelerde (Crescencio Perez'in kt silahlanm birliklerinin bulunduu Sierra de Caracas'tan, Ramiro Valdes'in silahl glerinin yerletirildii La Botella ya da La Mesa blgesine kadar) gerekten gl bir direni balayncaya kadar, dman ordusunun basksna kar koyacakt. Birka gn sonra, Batista ordusunun "kuatma ve yok etme saldrs" baladnda, bu kk blgenin savunmas iin, elimizde ikiyz tfekten fazla silah yoktu.

lk "Verde (22 Kasm 1964) [sayfa 272}

kez: Olivo"da yaynland.

34|

SON SALDIRI: SANTA CLARA ARPIMASI

9 Nisan genel grevi, bir an bile rejimin istikrarn tehlikeye sokmam tersine bizim iin sarsc bir yenilgi olmutu, yalnz bu kadar da deil: Bu ac olaydan sonra, hkmet, devrimin paralanmasn Sierra Maestra'ya da tamak amacyla, yenilgi blgelerinden ektii birlikleri Oriente'ye sevk edebilmiti. Savunmamz giderek Sierra Maestra'nn ilerine ekilmi, hkmetin mevzilerimize kar harekete geirdii alaylarn says ok ykselmiti. 25 Mays'ta, bizim ileri karakolumuz olan Las Mercedes kyne dman saldrs baladnda, dman askerlerinin says onbini bulmutu. Batista ordusunun sava gcnn yetersizlii sz konusuydu, ama bizim de sava malzememiz olaanst kstlyd: Her trden onbin silaha kar, yalnzca ikiyz tfeimiz vard. Bu durum byk bir olumsuzluktu bizim iin. Adamlarmz iki gn boyunca on-onbe silaha kar bir silah oranyla yiite dvtler. Bunun da tesinde, kk grubumuz ky terk etmek zorunda kalana dek, havan toplarna, tanklara ve uaklara kar da mcadele etti. Bu grubun komutan, bir ay sonra savarken ehit decek olan yzba Angel Verdecia idi. [sayfa 273} Tam o gnlerde Fidel'e hain Eulogio'dan bir mektup geldi. Eulogio Cantillo, arlatan politikaclna uygun davranarak, dman kuvvetlerinin bakomutan sfatyla direniilerin bakomutanna yazd mektupta, saldrnn ne pahasna olursa olsun srdrleceini ve "adamn" (yani Fidel'in) ayan denk almasn, saldrnn sonucunda nelerin olacan greceini bildiriyordu. Gerekten de dman saldrs srdrlm, ikibuuk ay iinde meydana gelen iddetli atmalarda dman, binden fazla l, yaral ve tutsak vermi, ayrca ok sayda asker firar etmiti. lerinde bir tank, oniki roketatar, oniki ayakl makineli, yirmiden fazla hafif makineli ve ok sayda otomatik tfek olmak zere altyz dman silahn ele geirmi, bunun dnda olaanst miktarlarda cephane ve sava donanmayla ellidrt tutsak ele geirmitik. Tutsaklar savan sonunda Kzl Ha'a teslim edildi. Sierra Maestra'ya yapt bu son saldrda Batista ordusunun beli krlmt, ama henz tam olarak yenilgiye uratlm deildi. Sava srdrmek zorundaydk. O zaman en son savan stratejisi hazrlanm, hedefe saldrlmas planlanmt: Bu hedeflerden biri benim gideceim Las Villas't. Adann teki ucunda bulunan Pinar del Rio ise, artk "Antonio Maceo" kinci Gerilla Kolunun komutan olan Binba Camilo Cienfuegos'un gidecei ikinci hedefti. Bylece Camilo, uzun yrylerle btn Kba'y geerek en utaki Mantua'ya kadar ilerleyen byk tarihi komutann 1895'deki [76] harekatn anlarda yeniden canlandracakt. Ancak Camilo programnn bu ikinci blmn gerekletiremedi, nk savan zorunlu koullar nedeniyle Las Villas'ta kalmt. Sierra Maestra'ya saldran alaylar yok edildikten, devrimci cephe eski durumuna geldikten, birliklerimizin morali ve gc de ykseldikten sonra, merkez eyaletlerden Las Villas'a yrme karar alnd. Bana verilen stratejik grev, adann [sayfa 274} iki ucu arasndaki balanty kesmekti. Ayrca, o blgenin dalarnda bulunan btn politik gruplarla iliki kuracaktm. Son olarak da, komutam altnda bulunan blgeyi ynetmek iin geni yetkiler almtm. Bu tasarlarla ve oraya drt gn iinde varmay planlayarak 30 Austos 1958'de kamyonla hareket etmek zereyken meydana gelen bir olay hesaplarmz altst etti: Ayn gece niforma ve harekete hazr bekleyen kamyonlar iin benzin tayan bir kamyonet geldi, ayrca ayn anda silah ykl bir uak da yolun kysndaki alana indi. Uak, tam inie getiinde gece olmasna karn dman tarafndan grlm, alan akam sekizden sabah bee kadar sistemli biimde bombalanmt. Saat bete uan dman eline gemesini ve ayn zamanda, gn nda bizim iin daha tehlikeli olacak bombardman engellemek iin, ua yaktk. Dman kuvvetleri hava alanna girdiler; benzin getiren kamyonet de dmann eline gemiti. Bylece, 31.Austos gn, ne atmz ne de kamyonetimiz kaldndan, yaya olarak yola koyulduk. Manzanillo'dan Bayamo'ya giden yolu geince tat bulabilmeyi umuyorduk. Gerekten de bulduk, ne var ki, 1 Eyll'de ylesine bir kasrga koptu ki, Carretera Central[77] dnda btn yollar geilmez duruma geldi. Carretera yolu, Kba'nn bu blgesindeki tek asfalt yoldu; bylece yrymz at srtnda ya da yaya gerekletirmek zorunda kaldk. Ykmz ard; bol miktarda cephane, krk roketli bir bazuka, uzun bir yryte ve kamp kurmakta gerekli olacak eitli malzemeler tayorduk. Bizden yana olan Oriente blgesinde bulunmamza karn zor gnler geirdik, kabarm nehirleri, taarak rmak ya da kanal haline gelmi dereleri ayor, bu arada cephaneyi, silahlar ve bazuka mermilerini slatmamak iin sonsuz bir aba harcyorduk. Sk sk yorgun atlar deitirmemiz, yeni atlar bulmamz gerekiyordu. Oriente eyaletinden uzaklatka, yerleim blgelerine yaklamamaya zen gsteriyorduk. [sayfa 275} Sel altnda kalm zorlu arazilerden getik. Verdiimiz molalarda sivrisinekler bir an bile rahat vermedi bize. Az ve kt besleniyor, amurlu dere sularn hatta bataklk sularn iiyorduk. Gnlk yrylerimiz giderek uzam ve korkun bir hal almt. Yola kmamzdan bir hafta sonra, Camagey'i Oriente'den ayran Jobabo'yu getiimizde epeyce gten dmtk. imdiye kadar getiimiz, bundan sonra da geeceimiz nehirler gibi, bu nehir de tamt. Birliimizde ayakkab sknts etkili olmaya balamt; bir ok yoldamz gney Camagey'in amurlu topraklarnda yalnayak yryordu. 9 Eyll'de, La Federal adl blgeye girerken nc kolumuz bir dman pususuna dt, bu yzden iki yoldamz yitirdik. Ama bundan daha beteri, dmann yerimizi renmi olmasyd. O andan sonra peimizi hi brakmadlar. Ksa bir arpmadan sonra oradaki garnizonu yok ederek drt de tutsak aldk. Artk ok dikkatli olmalydk, nk dman hava kuvvetleri yry rotamz yaklak olarak biliyordu.

Bir-iki gn sonra, Laguna Grande olarak bilinen bir yere vardk ve orada, bize kyasla daha iyi atlara sahip olan Camilo'nun birliiyle karlatk. Burada ylesine ok sivrisinek vard ki, cibinlik olmadan uyumak olanakszd. Oysa oumuzda yoktu cibinlik. Bu blgeyi, sivrisinekleri nedeniyle hi unutamyorum. Yorucu yry gnleri... amur ve bataklktan baka bir ey grnmyor. A ve susuzuz. ok ar ilerliyoruz; bacaklarmz kurun gibi, silahlarmz her zamankinden daha ar geliyor. Kamyonlara binen Camilo'nun birliinin bize brakt atlarla daha iyi yol alyorduk, fakat onlar da Macareno eker fabrikasnn yaknlarnda brakmak zorunda kaldk. Bizi karlayacak olan ncler gelmeyince kendi bamza servene atldk. Cuatro Companeros denilen blgede ncmz bir dman birliiyle karlat ve iddetli bir atma oldu. atma gn rken balam, birliin byk ksmn zar zor sk aal bir ormanda toplayabilmitik. Ama, dman [sayfa 276} kanattan saldrya gemiti. Geride kalan, demiryolunu ap ormana doru gelmeye alan yoldalarmz koruyabilmek iin, iddetli bir arpmaya girdik. Ksa sre sonra da dman uaklar yerimizi kefetti. B-26'lar, C-47'ler, C-3 tipi byk keif uaklar ve teki kk uaklar, ikiyz metreden fazla olmayan bir arazi parasn var gleriyle bombalyorlard. Sonunda oradan ekilmek zorunda kaldk; bir yoldamz lm, birou da yaralanmt. Yaralananlardan biri olan Binba Silva savan geri kalan ksmn omuz kemii krk olarak tamamlad. Ertesi gn durum biraz daha i acyd. Birliklerinden kopmu bir ok savann yeniden bir araya gelmesiyle btn birlii yeniden oluturmutuk. Adamlarmzdan yalnzca 10'u bulunamamt, daha sonra onlarn da Camilo'nun koluna katlarak Yaguajay'da Las Villas Eyaleti'nin kuzey snrna kadar gittiklerini rendik. Btn bu skntlara karn, kyllerden grdmz cesaret verici destekten hi yoksun kalmadk. Bize yol gsterecek, ya da yrymz srdrebilmemiz iin gerekli olan ihtiyalarmz giderecek biri kyordu her zaman. Elbette Oriente'de bulduumuz destek halkn btnnn tavr deildi, fakat yine de her yerde yardmmza koan birileri oluyordu. Bir iftlikten geerken bazen ihanete de uruyorduk, fakat bu, halkn, bize dorudan kar tavr al olarak deerlendirilemez, nk bu insanlarn yaam koullar, onlar, toprak sahibinin klesi yapmt. Gnlk ekmeklerini yitirmekten korktuklar iin, oradan getiimizi hemen toprak sahibine bildiriyorlar, toprak sahibi de gnll olarak bu bilgiyi askeri makamlara ulatryordu. Bir gn kk sahra radyomuzdan, General Francisco Tabernilla Dolz'un bildirisini dinledik. O bilinen kibirli edasyla Che Guevara'nn komutasndaki kuvvetlerin yok edildiini aklyor, ldrlenlerin ve yaralananlarn adlarn veriyordu. Bu bilgiler, birka gn nce dmanla yaptmz o talihsiz atmada ele geirilen baz srt antalarmzdaki belgelerden [sayfa 277] alnm ve ordu genel kurmaynn rettii yanltc haberlerle kartrlarak bildiri haline getirilmiti. lm haberimiz birliimiz iinde byk bir nee kayna olmutu, fakat giderek bu nee yerini karamsarla brakt. nk alk, susuzluk, yorgunluk ve evremizdeki emberi giderek daraltan dman ordusu karsnda duyulan gszlk ve hereyden nce, kyller arasnda "Mazamorra"[78] olarak bilinen ve savalarmzn her admn ikence haline getiren bir eit ayak hastal nedeniyle, hayaletler ordusuna dnmtk. ok zor ilerliyorduk. Birliimizin sal gnden gne bozuluyordu. Yiyecek bir gn olursa ertesi gn olmuyor, nc gnse, yle byle bir eyler yiyebiliyorduk. Bunun da iinde bulunduumuz kt duruma elbette hibir yarar olmuyordu. En etin gnleri kuatma altnda bulunduumuz Baragua eker Fabrikas dolaylarnda geirdik. Mikrop yuvas bataklklar iinde bir damla iecek su bulamadan, tepemizde bombalamay ara vermeksizin srdren dman uaklaryla ilerlemeye alyor, batakl geemeyecek durumda olan ok zayf dm yoldalarmz iin bir tek at bile bulamyorduk. amurlu su ayakkablarmz paralamt. Yrrken, batakln iindeki sazlar ayaklarmz yaralyordu. Baragua'daki dman emberini zar zor yarp Jugaro'dan Maron'a uzanan, Kurtulu Sava'nda [79] yurtseverlerle spanyollar arasnda kanl arpmalara sahne olan nl yola ktmzda, gerekten acnacak durumdaydk. Kendimizi biraz olsun toparlamak iin dinlenmeye zamanmz yoktu. Sanak halinde yaan yamur yry srdrmek zorunda brakmt bizi. Kt hava koullar ve dman saldrs ya da dmann yaknlarda bulunduunu haber almamz nedeniyle, durmadan yryorduk. Birliimiz iyice gten dm ve moral bozukluu ba gstermiti. Adamlarmzn yrmelerini salamak iin hakaret etmekten, barp armaktan ve ac sz sylemekten baka bir arem kalmad anda, uzaklardan beliren [sayfa 278} bir grnt, gerillalarn cesametlerini toplamalarna ve dinlemelerine yetti. Bu, adamlarmzn ilk kez grd Las Villas Sradalarnn mavi parltsyd. O andan sonra benzer zorluklar daha bir dayanlr oldu, herey daha kolaylamt sanki. Camagey'le Las Villas' ayran Jucaro rman yzerek geip ikinci kuatmay da yardk. Yeni bir gven duygusuyla dolmu gibiydik. ki gn sonra Trinidad-Sancti Spiritus dalk blgesinin tam ortasnda, tehlikeden uzak, savan yeni dnemine balamaya hazr bulunuyorduk. ki gn sonra dinlenebilecektik ancak. imdi yrymz srdrmek zorundaydk. nk 3 Kasm'da yaplacak seimleri engellemek iin hazrlk yapmamz gerekiyordu. Las Villas dalk blgesine 16 Ekim'de gelmitik. Zamanmz az, nmzdeki grevse ok bykt. Camilo grevini yerine getirerek, kuzeyde, diktatrlk yanllar arasnda korku salyordu. Sierra del Escambray'da grevimiz belirlenmiti: Diktatrln askeri aygtna darbe indirecek, ncelikle iletiim ve haberleme sistemini paralayacaktk. nmzdeki ilk i, seimleri engellemekti. Zamanmz ok az olduundan ve devrimci glerin iinde, bize pek pahalya mal olan, hatta baz insanlarn hayatyla dedii anlamazlklar yaandndan, almalarmz zorlukla yrtebiliyorduk. Komu kylere baskn yapp oy verilmesini engelleyecektik. Adann ortasndaki verimli ovada

bulunan Cabaiguan, Fomento ve Sancti Spiritus kentlerinde de seimin yaplmasn engellemek iin planlar yapmtk. Bu arada, Guinia de Mirande garnizonunu -dalk blgede bulunuyordu- ele geirmi daha sonra da Banao garnizonuna saldrmtk. Bu son basknda pek baarl olamadk. Seim tarihi olan 3 Kasm'dan nceki gnler ok hareketli geti. Birliklerimiz her yana dalm, o blgelerde semenlerin seim sandklarna gitmelerini tmyle engellemiti. Eyaletin kuzey kesiminde Gamilo'nun komutas altnda bulunan birliklerimiz seim komedisini tam anlamyla felce urattlar. Hibir ey hareket [sayfa 279} edemiyordu; ne Batista'nn askerlerinin sevkyat yaplabiliyordu, ne de herhangi bir nakliyat. Oriente'de pratikte seim olmad. Camagey'deyse katlm biraz daha yksekti. Bat eyaletlerinde, hereye karn, halkn byk lde seime gitmedii grlyordu. Bir yandan kitlelerin pasif direniini, te yandan da gerilla mcadelesini rgtlemek iin yeterli zaman bulunamadndan, Las Villas'ta seime dk oranda katlm, kendiliinden gereklemiti. Oriente'de, birinci ve ikinci cephede olduu gibi, Antonio Guitera'nn komuta ettii kolun -bu kol, eyalet bakenti Santiago de Cuba'y srekli sktryordu- etkinlik gsterdii nc cephede de, bir dizi arpmalar oldu. Oriente'deki tek resmi kurum belediyeydi. Las Villas'ta da durum epeyce kritikti, nk saldrlar ulam yollar zerinde younlatrlmt. Las Villas'a gelir gelmez, kentlerde yrtlen mcadelede yeni bir yntem uygulamaya baladk. Kent milisleri iinden en iyilerini hzla kampa alarak sabotaj eylemleri konusunda eittik. Bu sabotaj eylemleri kentin d mahallelerinde epeyce etkili oldu. 1958'in kasm ve aralk aylar boyunca, giderek btn yollar kuattk. Trinidad'tan Sancti Spiritus'a giden yol, yzba Silva tarafndan kapatlmt. Tuinica nehri zerindeki kpry, tmyle yklm olmamasna karn, kullanlmaz hale getirdiimizde de Ada'nn anayolu ciddi hasar grd. Ana demiryolu hatt birok noktadan kesilmiti. Gney blgesinde demiryolu ulam kinci Cephe tarafndan, kuzey blgesindekiyse, demiryolu hattn kuatan Camilo Cienfuegos'un birlikleri tarafndan engellenmiti. Bylece Ada ikiye ayrlm oluyordu. Ayaklanmann en etkili olduu blge Oriente'ye hkmet sadece hava ve deniz yoluyla ulaabiliyordu artk; giderek bu yol da gvenli olmamaya balad. Dman kampnda zlme belirtileri hzla younlayordu. [sayfa 280} Escambray blgesinde devrimci birlik iin youn bir ura vermek gerekiyordu. Bu blgede bizim dmzda, Binba Gutierrez Menoya komutasnda bir grup (Escambray kinci Ulusal Cephesi), Binba Faure Chamon ve Rolando Cubela komutasnda Devrimci Direktuara bal bir baka grup, Autenticos rgtnn kk bir grubu ve son olarak da, Torres'in ban ektii Sosyalist Halk Partisi grubu etkinlik iindeydi. Yani, ayn blgede savaan ayr ynetimlere bal be rgtt sz konusu olan. Bu rgtlerin liderleriyle yaptm bir dizi grme sonucunda, bu gruplar arasnda anlamalar salanarak cepheye benzer bir birlie gidilebildi. 16 Aralk'tan sonra, btn yollarn ve kprlerin dzenli olarak tahrip edilmesi, diktatrl zor durumda brakmt. Dman, ileri karakollarn, hatta anayol zerindeki mevzilerini savunmakta bile glk ekiyordu. 16 Aralk gn afak vakti, Falcon nehri zerindeki kpry havaya uurduk, bylece Havana ile Las Villas'n bakenti Santa Clara'nn dousunda kalan kentlerin irtibat kesilmi oldu. Birliklerimiz, aralarnda blgenin en gneyinde kalan Fomento'nun da bulunduu bir dizi yere saldrlarm srdryordu. Fomento garnizonunun komutan, birka gn sreyle az ok baarl bir direnme sergiledi. Fakat, hava kuvvetleri, direni ordusunu srekli bombalyor olmasna karn, diktatrn ordusu, garnizonda kuatlm bulunan silah arkadalarna yardm etmek iin en ufak bir harekette bulunmad. Sonunda garnizondakiler, direnmenin yararsz olduunu grp teslim oldular; zgrlk savalar yzden fazla dman tfeiyle birlikte ele geirmiti. Dmann soluklanmasna frsat vermeden derhal ana yolu tahrip etmeye karar verdik. 21 Aralk'ta bu yol zerindeki Cabaiguan ve Guayos, pe pee birliklerimizin saldrsna urad. Guayos, saldrdan birka saat sonra, Cabaiguan ise iki gn sonra, iinde bulunan doksan askerle birlikte teslim oldu. Bu garnizonlar, yaplan bir anlamaya dayal biimde iindekilerin kurtarlm blgeden klarna izin verilerek [sayfa 281} teslim alndlar. Bu yolla askerlere silahlarn teslim edip hayatlarn kurtarma olana tannyordu. Cabaiguan'da diktatrln ne kadar gsz olduu grlmekteydi; dman kuatma altnda bulunan birliklere hibir biimde takviye gndermiyordu. Camilo Cienfuegos, bir yandan diktatrln askerlerinin son kalesi Yaguajay' kuatrken, bir yandan da Las Villas'n kuzey kesiminde bulunan yerleim blgelerine saldrlar yapyordu. Yaguajay kalesinin kumandan in asll bir yzbayd. Bu yzba, blgedeki devrimci birliklerin blgeden ayrlmasna engel olan onbir gnlk bir direni sergiledi. Bu arada anayolda yry srdren bizim kolumuz, eyalet bakenti Santa Clara'ya doru ilerlemekteydi. Cabaiguan'n ele geirilmesinden sonra Placetas'a saldrdk; Placetas bir gn iinde teslim oldu. Bu saldrya Devrimci Direktuar yeleri etkin biimde katldlar. Placetas'tan sonra, kuzey kysnda nemli bir liman olan Caibarien'le Remedios kurtarld. Diktatrln durumu giderek kmaza girmekteydi: Oriente blgesinde devrimci kuvvetler zafer stne zafer kazanrken, kinci Escambray Cephesi kk garnizonlar ele geiriyor, kuzey blgesiyse Camilo Cienfuegos'un kontrolnde bulunuyordu. Dman herhangi bir direnme gstermeden Camajuani'den ekilince, Las Villas eyaletinin bakentine saldrya hazr duruma gelmitik. (Adann ortasndaki ovann merkezi olan 150.000 nfuslu Santa Clara, demiryollarnn merkezi ve ulam yollarnn kilit noktasdr.) Santa Clara, dmann daha nceden igal ettii kk tepelerle evrilidir. Saldrya getiimizde, dmann eitli mevzilerinden ele geirdiimiz silahlarla, silah varlmz artmt. Bu arada baz ar silahlar da ele geirmitik, ancak, bunlar iin cephane yoktu. rnein elimizdeki bir bazukann roketlerine sahip deildik. Oysa karmzda 10'dan fazla dman tank vard.

Tanklarla baa kabilmek iin, kentin yerleim blgelerine [sayfa 282} ilerlememiz gerektiini biliyorduk, nk tanklarn buralarda randman ok dyordu. Devrimci Direktuara bal adamlar, muhafzlarn 31 numaral garnizonunu ele geirmekle grevlendirilmiler, biz de Santa Clara'daki btn tahkim edilmi noktalar kuatma grevini almtk. arpmada darbe, temel olarak, Camajuani yoluna kan kesimde yerlemi zrhl trenin savunma noktalarna ynelmiti. Bu nokta dman ordusu tarafndan, bizimle kyaslanamayacak kadar bol bir donanmla ve inatla savunuluyordu. 29 Aralk'ta arpma balad. Balangta niversite harekat merkezi olarak kullanld. Daha sonra kent merkezine daha yakn olan karargahlar kurduk. Adamlarmz tank birliklerince desteklenen dman askerlerine kar savayor ve onlar pskrtyordu. Bu arpmalarda iimizden bir ou ehit dt. Orackta kurulan mezarlar ve hastaneler l ve yarallarla dolup tayordu. Bu son saldr srasnda, birliklerimizin iinde bulunduu ruh halini gsteren bir olay anmsyorum. arpmann olanca iddetiyle srd bir anda, uyurken yakaladm bir askeri sert biimde azarlamtm. Asker tfei kazayla ate ald iin silahnn elinden alndn syledi. Her zamanki kuru ifademle: "yleyse" dedim "silahsz olarak ileri hatlara gider, kendine bir baka silah bulursun... tabii yeterince yrekliysen." Bir sre sonra, Santa Clara'da hastanedeki yarallarmz grmeye gittiimde, lmek zere olan bir asker elime dokundu ve: "Hatrladnz m binbam" dedi "Remedios'tayken beni silah bulmak iin ileri hatlara yollamtnz... tfei bulup getirdim." Bu, tfei kazayla ate ald iin silah elinden alnan askerdi. Birka dakika sonra ld. Bana yle geldi ki, cesaretini kantlad iin huzur iinde lmt. Bizim devrimci ordumuz byleydi ite. El Capiro tepelerinde direnme hala sryordu. arpma 30 Aralk'ta gn boyunca srd. Kentin eitli kesimleri bir biri [sayfa 283} ardna elimize geiyordu. Artk kent merkeziyle, zrhl trenin bulunduu mevki arasnda balant kesilmiti. Trendekiler, Capiro Tepeleri'nin ortasnda sktklarn anlaynca kamaya yeltendiler fakat ok deerli ykleriyle, daha nce tahrip ettiimiz yan hatta gelince, lokomotif ve baz vagonlar raydan kt. Bunun zerine olduka ilgin bir atma balad. Molotof kokteyli atarak dar kmaya zorladmz bu adamlar, tpk Kuzey Amerika'nn batsndaki smrgecilerin Kzlderililere kar yaptklar gibi, mkemmel bir korunma arac iinden, uzak mesafeden, son derece rahat bir biimde, savunmasz insanlara kar dvmesini biliyorlard. Adamlarmz evredeki vagonlardan ve ok yakn mesafeden, birbiri ardna, yanan benzin ieleri frlatyorlard zrhl trene. Trenin zrhl olmas, onu askerler iin gerek bir frn haline dntrmt. Birka saat iinde hepsi teslim oldu. Yirmiiki zrhl vagon, uaksavar toplar, makineli tfekler ve inanlmaz oranda cephane elimize geti. Elbette elimizdeki miktar ok az olduu iin bizim amzdan inanlmazd. Elektrik istasyonunu ve kentin btn kuzey bat kesimini almay baarmtk; Santa Clara'nn tamamna yakn bir ksmnn devrimcilerin eline getiini radyodan bildirdik. Las Villas Silahl Kuvvetlerinin Bakomutan olarak yaptm bu aklamada, Kba halkna ac bir haber de verdiimi anmsyorum: Yzba Roberto Rodriguez El Vaquerito lmt. zgrlk savanda, hayatn binlerce kez tehlikeye atan bu gen ve ufak yapl sava, "ntihar Birlii"nin komutanln yapmt. Tamamen gnlllerden oluan ntihar Birlii, devrimci inancn bir rneiydi. lerinden biri ld zaman -ki her arpmada olurdu bu- yeni bir aday seilir, seilemeyenler aclarn, hatta bazen gzyalarn gizleyemezlerdi. Bu soylu ve sert savalarn, savata ve lmde n saflarda bulunma onuruna eriemedikleri iin, fkeyle akttklar gzyalaryla yiitliklerini gstermeleri, tuhaf bir etki yaratyordu insanda. [sayfa 284} Bir sre sonra polis merkezi dt ve buray savunan tanklar elimize geti. 31 numaral garnizonsa Binba Cubela'ya hemen teslim oldu. Ardndan silahl birliklerimiz, hapishaneyi, adliyeyi, eyalet hkmet merkezini ve arpmalarn sonuna kadar bulunduklar onuncu kattan zerimize ate eden keskin nianclarn mevzilendii Grand Oteli ald. Geriye yalnzca Ada'nn ortasnda bulunan diktatrln en byk kalesi "Leoncio Vidal" kalmt. 1 Ocak 1959'da kaleyi savunanlar arasnda zlme belirtileri ba gsterdi. Ayn gnn sabah, garnizonun teslimi konusunda grmelerde bulunmak zere, Yzba Nunez Jimenez'le, Yzba Rodriguez de la Vega'y grevlendirdik. Birbiriyle elien artc haberler geliyordu: Batista kam, silahl kuvvetler komutanl yklmt. Grevlendirdiimiz iki temsilci, telsizle Cantillo'yu arayarak teslim nerisini ilettiler kendisine. Fakat Cantillo, bunu kabul etmesinin olanaksz olduunu syledi; bildirdiine gre, bu bir ltimatomdu ve kendisi, ordu bakomutan olarak Fidel Castro'nun talimatlarna gre hareket edecekti. Hemen Fidel'i bularak durumu anlattk; Cantillo'nun haince tutumundan kukulanyorduk. Fidel de bizim gibi dnyordu. (Cantillo, o nemli anda, Batista hkmetinin btn ba sorumlularnn kamasn salamt. Bizimle bir subay olarak balantya geen, onurlu bir asker olarak dndmz Cantillo'nun, bu tutumu bizim iin zc olmutur.) Sonras herkes tarafndan biliniyor: Cantillo'nun Castro tarafndan tannmay; Castro'nun Havana zerine yrme emri; ordu komutanlna sla de Pinos hapishanesinden kan Albay Barquin'in getirilii; Camilo Cienfuegos'un Columbia askeri blgesini al; La Cabana kalesinin Sekizinci Gerilla Kolu tarafndan ele geirilii ve nihayet birka gn sonra, Fidel Castro'nun geici hkmetin bakan oluu. Btn bunlar lkenin yakn tarihinin bir parasdr. Artk bizler bir ulusun bireyleri olmakla kalmyoruz. u [sayfa 285} anda, henz bamszlna ulaamam btn Amerikan Halklarnn umuduyuz biz. Ezenlerin de ezilenlerin de gzleri bizim zerimizde. Amerika Ktas'ndaki halk hareketlerinin gelimesi, byk lde, bizim bundan sonraki tutumumuza, etin sorunlar zebilme yeteneimize baldr. Attmz her adm, hem byk smrc g, hem de Amerikal kardelerimiz tarafndan, dikkatle izlenmektedir.

Ayaklarmz salam biimde yere basarak almaya balyor ve devrimin ilk eserlerini gerekletirmeye giriiyoruz. Bu arada nmze kan ilk zorluklarn stesinden geleceiz. Nedir Kba'nn temel sorunu? Bu sorun, btn Amerika Ktas'ndaki lkelerin, hatta yzlm milyonlarca kilometrekare olan, kendi bana bir kta byklndeki Brezilya'nn sorunu deil mi? Tek rne bamllk, sorunun ad bu. Kba'da bizler, bizi byk Kuzey Amerika pazarna gbek bayla balayan eker kam retiminin kleleriyiz. Tarm rnlerimizi eitlendirmek, endstrimizi gelitirmek ve gelecekte, tarmsal rnlerimizin, yeralt zenginliklerimizin, sanayi rnlerimizin, karlarmza uygun pazarlara, kendi ulam aralarmzla gitmesini salamak zorundayz. Hkmetin ilk byk mcadelesi tarm reformu konusunda olacaktr; cesur, kapsaml fakat esnek bir ereve ierisinde gerekletirilecektir bu reform. Kba'da byk toprak sahiplii yok edilecektir, Kba'nn retim aralar deil. nmzdeki yl halkn ve hkmetin gc byk lde bu mcadeleye harcanacaktr. Toprak, kyllere cretsiz olarak devredilecek, topraklarn drst yollarla edindiklerini kantlayabilenlere uzun vadeli bedel denecektir. Toprak verilen kyllere teknik yardm da gtrlecek, tarm rnlerinin alm devlet tarafndan gvence altna alnacaktr. Tarmsal retim plan kapsaml biimde ve ulusal adan ele alnacak, kapitalizmin dorukta olduu lkelerdeki dev irketlerle rekabet edebilmesi iin, Kba endstrisi, byk tarm reformu davasyla balantl olarak dzenlenecektir. Tarm reformunun [sayfa 286} yol aaca yeni bir i pazarn olumasyla, yeni oluan bir pazar doyuran yeni rnlerin sunulmas sonucunda, baz rnleri ihra etmek gerekecek, bu rnlerin dnyann eitli yerlerine gnderilmesi iin de bir aygt kurulacaktr. Bu, ulam aygt, yeni kabul edilen deniz tamaclnn gelitirilmesiyle ilgili yasada ngrlen bir ticaret filosuyla gerekletirilecektir. lkemizin tam bamszln salamak iin, Kballar, ite bu basit silahlarla yneteceiz. Hepimiz bunu baarmann kolay olmayacan biliyoruz ve yine biliyoruz ki, 26 Temmuz Hareketi, Kba devrimi ve btn ulusu, omuzlarnda Amerikan halklarna rnek olma ve onlar d krklna uratmama gibi tarihsel bir sorumluluk tamaktadr. Bu boyun emez ktadaki dostlarmz emin olsunlar; eylemlerimizin ekonomik sonularn alncaya kadar mcadele edeceiz ve eer atmalar srerse, bu lkeyi bamsz bir cumhuriyet haline getirinceye, bu ulusu mutlulua, demokrasiye ve Amerika Ktas'ndaki teki halklarla kardelie ulatrncaya kadar, devrimci kanmzn son damlasna dek savaacaz. lk kez: "O Cruzeiro"da yaynlad. (16 Haziran, 1 ve 16 Temmuz 1959) [sayfa 287}

Dipnotlar [1] Summer Welles: 30'lu yllarda Kba'da ABD elisiydi. lkenin politik yaamna mdahale etmekle n kazanan Welles, diktatr Batista'y da "kefetmi" ve desteklemitir. [2] Enmienda Platt: 1901 tarihli Kba anayasasna eklenen bir belge. ABD'li bir senatrn adyla anlan bu belge, ABD hkmetine, istediinde Kba'ya mdahalede bulunma hakk veriyordu. [3] Narciso Lopez: Kba'y ABD'ye katma amacyla birok kez seferler dzenlemi bir general. 1851 ylnda spanyol smrgecilerine tutsak dt ve idam edildi. [4] John Quincy Adams: 1825-1829 yllar arasnda grev yapan ABD'nin altna bakan. Latin Amerika'y ABD'nin nfuz alan olarak deerlendiren Monroe Doktrini'nin (1823) mimarlarndandr. [5] Jacobo Arbenz Guzman: 1951-1954 yllar arasnda grev yapan Guetamala devlet bakan. Bir dizi brjuva-demokratik reform uygulamasna girien Guzman, ABD'nin ynlendirdii bir darbeyle drld. [6] Trujillo: Burada sz konusu edilen, Dominik Cumhuriyeti'nde, 1930'dan 1961'e kadar iktidarda kalan diktatrler Hector Bienvenido Trujillo ve kardei Rafael Leonidas Trujillo'dur.

[7] Alberto Bayo: spanya ordusunda subay olan Bayo, cumhuriyetilerin yannda savam, daha sonra da Meksika'da 1955 ve 1956 yllarnda, gerilla uzman olarak Fidel Castro ve yandalarn eitmitir. [8] Comandante: Binba. Direni ordusunda en yksek rtbedir. [9] Tuxpan: Meksika Federal Devleti Vera Cruz'da, Meksika Krfezi'nde bulunan kk bir liman. [10] Byk Cayman Adalar: Kba'nn gneyindeki ada (Byk Cayman, Kk Cayman, Cayman Brach) [11] Frank Pais: Santiago de Cuba'da, 26 Temmuz Hareketi'nin kent kanadn ynetiyordu. 30 Temmuz 1957'de Batista'nn askerleri tarafndan ldrld. [12] Yolda. [13] Alegria de Pio: "Pio'nun Sevinci". [14] Diente de Perro: "Kpek Dii". Kba'da, ok sayda keskin srta sahip gzenekli kayalklar iin kullanlr. [15] Ojo de Buey: "kz Gz". [16] Guardiya Rural; lkenin ilerinde slenmi yerleik askeri birlikler. eker kam tarlalarnda alan iilerle az toprakl kyller arasnda "huzur ve dzeni" salamakla grevli bu birlikler, diktatr Batista'nn gerillaya kar mcadelesinde nemli bir ara olmutur. Bu terim, metinde muhafz olarak kullanlmtr. [17] Pirs Zaferi: Epir kral Pirs II (M.. 318-272) talya'ya sefer dzenlemi, filleriyle romallar artarak 280 ylnda Herakles'i yenmiti. Bu ok kanl zafer "Pirs Zaferi" deyimine kaynak olmutur. [18] Pichon de Haitiano: Kba'da domu Haiti asll gmenlere verilen ad. [19] Caracas: Sierra Maestra'da bir da. Ykseklii 1294 metre. [20] Galicier: (spanya'nn kuzey blgesi Galiya'ya atfen): Kba da ispanya'dan gelen gmenlere verilen ad. [21] Palma Mocha: Sierra Maestra'da bir nehir. [22] Cueva del Humo: "Dumanl Maara." [23] Machete: al ve eker kamlarn keserek yol amaya yarayan klca benzer uzun bak. [24] Casa de las Americas: Kba'da Latin Amerika Kltrn Gelitirme Enstits. Ayn adla bir de dergi karmaktadr. [25] Herbert Matthews: "New York Times" gazetesi muhabiri. 15.2.1957'de Sierra Maestra'da Fidel Castro'yu ziyaret etti. [26] Purgatorio: Sierra Maestra'da kyler. [27] Ortodokslar: 1947 ylnda Eduardo Chibas tarafndan kurulan Ortodoks Parti (Partido del Pueblo Cubano-Ortodoxo) burjuva, demokratik grleri savunuyor ve egemen olan kokumulua kar kyordu. [28] El Maestro: "retmen". [29] renci Hareketi: Bakanlk sarayna yaplan saldrdan sonra bu hareket "13 Mart Devrimci Direktuvar" adn ald. [30] Segundo Frenta: kinci Cephe. 1958 ylnn Mart ayndan balayarak, direni birliklerinin, Raul Castro'nun komutas altnda faaliyette bulunduklar Oriente eyaletindeki blge. [31] Gusanos: "Solucanlar". Kba'da kar devrimciler iin kullanlan aalayc bir tanm. [32] Verde Olivo: Devrimin zaferinden sonra, Kba Silahl Kuvvetleri'nin yayn organ. [33] Gringos: Kuzey Amerikallar iin kullanlan kmseyici tanm. [34] El Vaquerito: "Kk inek oban". [35] Barbudos: (Sakalllar). Kbal gerillaclara verilen ad. [36] Domuzlar Krfezi: 17 Nisan 1961'de, Domuzlar Krfezi'ne ("Playa Giron"a), ABD tarafndan finanse edilen, eitilen ve ynetilen paral askerlerden oluan bir birlik karma yapt. Ama, Devrimci Kba Hkmeti'ni drmekti. stilaclar, 72 saat iinde yenildiler. [37] Arroyo del ndio: "Kzlderili Nehri". [38] Cantinflas: nl bir Meksika'l gldr sanatsnn takma ad. [39] Decimes Guajiras: Kba kyllerinin genellikle doalama syledikleri on msralk trkler. Bu trkler genellikle iki kii tarafndan, yarma biiminde doalama sylenir. [40] Carlos Prio Socarras. 1948-1952 aras Kba devlet bakanl yapt. Antikomnist ve aka emperyalizm yanls bir politika gden Prio, Batista tarafndan devrildi. [41] Bomba: Bomba. [42] El Policia: Polis. [43] El Vizcaino: Viskayl.

[44] El Mexicano: Meksikal. [45] Diario de la Marina: Kba byk - burjuvazisinin gerici gazetesi. [46] Antonio Maceo, Kba'nn Oriente blgesinden nl bir general. On yl savalarnda (1868-78) ve 1895'te Kba'nn bamszl iin savamtr. [47] El Hombrito: "Adamck". [48] La Cabana: Havana'da bir kale. Yapm 1763'ten 1774'e kadar sren bu kale bugn hapishane ve askeri s olarak kullanlmaktadr. [49] Corinthia: 1957 ylnda, Corinthia adl bir tekneyle bir grup devrimci Kba'ya kt. Amalar 26 Temmuz hareketinin mcadelesini desteklemekti. Fakat grup, Batista ordusu tarafndan hemen hemen tmyle yok edildi. [50] B-26: ABD yapm iki motorlu bombardman ua. [51] El Bizco: a. [52] Mambi: spanyol smrgecilere kar savaan Kbal direniilere verilen ad. [53] El Cubano Libre: zgr Kbal. [54] Casquito: Kk apka. Batista ordusunun askerlerinin lakab. [55] Tibisi: Bir eit yksek boylu ot. Alak boylu bambular andrr. [56] PSP (Partido Socialiste Popular): Sosyalist Halk Partisi. 1943'ten sonra Kba Komnist Partisi bu ad ald. [57] Pata de la Mesa: Masa aya. [58] Llano: Dzlk, ova. Latin Amerika kurtulu hareketi literatrnde devrimci silahl mcadelenin kentlerde ncelikli roln, balantl olarak dalardan, ya da lkenin krlk kesimlerindeki mcadelenin de kentlerden ynetilmesini savunan gr; Sierra ise (da anlamna gelir) dalarda ya da krlk kesimlerde faaliyet gsteren birliklerin ncelikli roln ve tm devrimci savan buradan ynetilmesini savunur. [59] FEU: niversite rencileri Federasyonu. [60] Guagero: Kba'da otobs ofrlerine verilen ad. [61] "13 Mart Devrimci Direktuar" sz konusu ediliyor. [62] Dalar ve Ovalar ya da Krla Kent anlamna gelir. [63] Diktatr. [64] PURS: 60'l yllarda Kba Komnist Partisi'nin ilk kademesi. [65] Sierra Bildirisi: "Hainler i Banda" blmyle karlatrnz. [66] 10 Mart: 10 Mart 1952'de Batista bir darbeyle ikinci kez iktidara geldi. [67] Somoza: Anastasio Somoza, emperyalizm yanls bir aile hanedanlnn kurucusu .l937'den, ldrld 1956 ylna kadar Nicaragua'y ya bizzat ya da kukla hkmetlerle ynetti.1948 ve 1955 yllarnda Costa Rica'ya silahl mdahalede bulundu. [68] CTC: Kba Sendikalar Birlii. 1940'ta kurulan birlik, 1948-1959 aras burjuva reformist glerin etkisindeydi. [69] Sava raporu: Bu blmn arkasna eklenen cephe raporuyla karlatrnz. [70] 2 numaral harita. [71] Loma del Cable: "Halat Tepe". [72] Baarsz genel grev gn. [73] Vantrlog: Karnndan konuan. [74] Resistencia Civice: 26 Temmuz Hareketi'nin yan kurulularndan biri. Batista diktatrlne kar btn silahsz eylemler bu at altnda koordine edildi ve planland. [75] Venezuela'nn bakenti sz konusu edilmektedir. [76] 1895: spanyol smrgecilerine kar mcadeleyi glendirmek iin General Antonio Maceo'nun, Kba direni ordusunu Oriente'den adann batsna sevk ettii yldr. [77] Carretera Central: Anayol. Btn Kba'y saran bu yol, 1959 ncesinde Kba'nn en nemli karayoluydu. [78] Mazamorra: Parazitlerin yol at bu hastalk, kantl ve iltihapl yaralara yol aar. Daha ok bataklk alanlarda grlr. [79] 1868'den 1878'e kadar sren kurtulu sava.

HARTALAR