You are on page 1of 33

Sahne Teknii

Notlar: Bar Yldrm

ii

indekiler
indekiler...........................................................................................................iii Tarihlerine gre Dersler.....................................................................................iv ekiller Tablosu..................................................................................................v Ders Hakknda....................................................................................................1 Gereler:..........................................................................................................1 Kaynaklar........................................................................................................1 Notlar..................................................................................................................1 Kronoloji.............................................................................................................2 Szlk.................................................................................................................3 Belgesel Notlar..................................................................................................6 Antik Tiyatrolarn Kronolojisi...............................................................................6 Tiyatronun Balangc.........................................................................................6 Bir Oyun Yeri...................................................................................................7 Oyun yerinin kaynana dair grler.............................................................7 Thespisin Oynad Varsaylan Yer................................................................8 Yunan Tiyatrosunun Genel zellikleri................................................................9 Epidauros Tiyatrosu...........................................................................................9 izim...............................................................................................................9 lk Dnem (Yunan)........................................................................................10 kinci Dnem (Yunan-Helen).........................................................................10 kinci Dnemin Farklar (zet)...................................................................11 Helenistik Dnem Tiyatrolar (2. yy ve sonras)...............................................11 Roma Dnemi Tiyatrolar.................................................................................12 Ortaa Tiyatrosu.............................................................................................13 Ortaada Tiyatronun Yok Oluu ve Yeniden Douu.................................13 Ortaa Tiyatrosundan Gnmze Kalan Baz zellikler.............................14 ngilterede Ortaa Tiyatrolar......................................................................14 spanyada Ortaa Tiyatrosu.......................................................................15 Vize..................................................................................................................15 Rnesans talya.............................................................................................16 Akademik Tiyatro...........................................................................................16 Terentius Sahnesi (15. Yzyl)..................................................................16 Saray Tiyatrosu (16. yy)................................................................................17 Rnesansla Balayanlar............................................................................17 Rnesansn anahtar kelimeleri..................................................................17 Serlio Tiyatrosu..........................................................................................17 Teatro Olimpico (1580-1584).....................................................................19 Teatro Farnese ..........................................................................................20 Rnesans ngiltere........................................................................................20 ekspir (Elizabet) Dnemi.............................................................................20 Halk Tiyatrolar...........................................................................................20 Oyun Yerleri...........................................................................................23 Seyir Yerleri...........................................................................................23 iii

Kkenler................................................................................................23 Dnem Tiyatrolar..................................................................................23 zel Tiyatrolar............................................................................................24 Saray tiyatrolar..........................................................................................24 Barok (1600-1750ler).......................................................................................25 Rokoko (18. yy)................................................................................................25 Rokoko Tiyatrosu..........................................................................................25 Bibiena Ailesi .............................................................................................26 18. Yy Anahtar Bilgiler...................................................................................26 Wagner Tiyatrosu.............................................................................................27

Tarihlerine gre Dersler


lk hafta...............................................................................................................1 9 Ekim 2003.......................................................................................................6 10 Ekim 2003.....................................................................................................6 16 (ya da ) 23 Ekim 2003...................................................................................8 30 Ekim 2003...................................................................................................11 6 Kasm 2003...................................................................................................13

iv

ekiller Tablosu
ekil 1 Epidauros Tiyatrosu................................................................................9 ekil 2: Helenistik Dnem Tiyatrosu................................................................12 ekil 3: Helenistik Tiyatro (Perspektif).............................................................12 ekil 4 Aspendos Tiyatrosu..............................................................................12 ekil 5: Ortaa Tiyatrosu................................................................................13 ekil 6: Ortaa Tiyatrosu (ehirde)................................................................13 ekil 7: Ortaa Han Tiyatrosu........................................................................14 ekil 8: Pageant (ngiltere'de oyun arabalar)..................................................14 ekil 9: Pageantlarn gsteri gzergah...........................................................15 ekil 10 - Terentius Sahnesi............................................................................16 ekil 11 - ift Kanatl Paravanlar (Rnesans)..................................................17 ekil 12 - Serlio Tiyatrosu (Rnesans).............................................................18 ekil 13 - Serlio Sahnesi (Plan).......................................................................19 ekil 14 - Serlio Sahnesi (Kesit).......................................................................19 ekil 15 - The Globe (lek: 1/250mm) ..........................................................22 ekil 16 ngiltere'de zel Tiyatrolar..................................................................24 ekil 17 Residenz Theater...............................................................................25 ekil 18 Asal Perspektif.................................................................................26 ekil 19 Wagner Tiyatrosu...............................................................................27

Dersin Ad : Sahne Teknii Dersi Veren : Levent SUNER lk hafta

Ders Hakknda
ki dnem grlecek bir ders. 2. Dnemde Devlet Tiyatrolarndan bir kostm tasarmcs gelecek. 1. Dnemde Antik Yunandan gnmze tiyatro mekanlarn, tarihi, dekor tarihini greceiz: Helenistik Dnem Roma Tiyatrosu Ortaa Tiyatrosu Gnmze dek Ders iinde izimler yaplacak, diyalar, videolar vb. izlenecek. Her derste bir tiyatro dnemi bitecek. 13 ayr tiyatro grlecek ve izilecek.

Gereler:
Kareli defter: bir taraf Sahne Bilgisi, dier taraf Sahne Teknii iin kullanlabilir. Sahne Bilgisi iin gereken izim gereleri. Tiyatro tarihi ile ilgili kitaplar olabilir.

Kaynaklar
Bat Anadolunun Eski a Tiyatrolar

Notlar
Kulis sahne arkasndaki soyunma odalar vb. deildir. Bir pano dekor eididir. ekspir, iddia ettiimin aksine, Ortaa edebiyats deil, Rnesans edebiyatsdr. 1453, Ortaan deil Yenian balangcdr.

Kronoloji
M 6. yy M 534 Ritelden drama gei dnemi Koroyla birlikte oynamak zere ilk aktr kabul edilen Thespis Atinaya, Mart aynda yaplan Dionysos enliklerine arlr. adrn (Skene) kurar adrla seyir yeri arasndaki it kalkyor, Skene tatan ina edilmeye balanyor. Tiyatronun altn a Ta tiyatrolarn yaplmas Epidauros tiyatrosunun ilk dnemi Epidauros tiyatrosunun ikinci dnemi Helenistik Dnem Tiyatronun can ekime dnemi. Tiyatro diye bir ey yok. Ortaa tiyatrosunun balangc. Kilise insanlarn daha ok gelmesi iin tiyatroyu balatyor. Romanesk dnem: Kilise ii tiyatro. Gotik dnem: Tiyatro kilise dna kmak zorunda kalr. Akademi tiyatrosu (talya-Rnesans), Terentius sahnesi Sebastiano Serlio, talyan mimar. Saray tiyatrosu (talya-Rnesans)

M 5. yy M 5. yy M 4. yy M 4. yy M 2. yy M 2. yy Ortaa balar 9. yy 800-1200 1200-1400 15. yy 1475-1554 16. yy

Szlk
SZCK Aeleum Cavea Cothunos Diazoma ANLAMI
Perdenin Roma dnemindeki ad. Seyir yeri Yksek tabanl ayakkab

LK IKTII DNEM, DAHL OLDUU YER, LEV


Roma Roma

Ekyklama

Epitheatron

Hipokritos Kerkides

Antik tiyatroda oyuncular daha yksek gstermek iin kullanlr. Theatron ile Epitheatron arasndaki Yunan-Helen ara yol Kanl olaylar seyircinin nnde Antik dnem (Yunan) yaanmaz. Fakat pathos anlarnda, yani katharsisin youn anlarnda sahneye ceset getirilmesi gerekiyorsa, l bir arabann zerinde getirilir. st seyir yeri Theatrona sonradan eklenen st seyir yeri (bkz. Epidauros tiyatrosu) Cevap veren M 534de Thespis Atinaya arld ve koroyla syleti. Kendisine bu ad verildi. Seyir yerindeki her bir dilimin ad Yunan dnemi Maske Seyircinin yzlerin uzaktan grebilmesi ve sesleri (dzenek sayesinde) daha rahat duyabilmesi iin (Antik tiyatro) Antik dnem (Yunan)

Mask

Mechane

Orkestra Parados

Periaktoy

Sahne damna yerletirilen bir vin. Oyun sonunda tanrlarn sahneye geliini ve kn salar. Koronun dizildii, sunak tann nce tam yuvarlak, sonra iinde bulunduu dairesel alan yuvarlak, sonra yarm yuvarlak Oyun banda koronun orkestraya, Yunan dnemi. oyun ncesinde seyircilerin seyir Bu dnem sonrasnda , yerine gittii yer. Koro skeneden Koro stunlarn arasndan orkestraya giderken buradan gidiyor. kyor. gen prizma dekor. de ayr Antik dnem (Yunan) renge boyanm yz var. Kendi etrafnda dnebiliyor

Pinakes

ta ve zerine gerilmi bezden oluan tek kanatl boyal paravan. Oyunun oynand n blm

Antik dnem (Yunan) Ta tiyatrolar Arka taraf giyinip soyunmak iin kullanlrken, oyun burada oynanyor. Skene ve proskene arasnda kaplar var.

Proskene

Rampe

Skene Skene franz Summacavea Theatron Thymele Tribnalia Vomitorio Velum Mansiyon Mimus oyuncular Trope (tropus) Tropus Quem Quaeritis myster miracle

Proskenenin iki yannda, habercilerin geldii rampalar. Buras d dnyayla olan balanty gsterir. Buradan gelenin uzak bir yerden geldii kabul edilir. Sahne. Kelime anlam: adr. Giyinip soyunmak iin kullanlyor. nce adrken, daha sonra tatan yaplyor. kaplarn olduu duvarn btn Roma Tiyatronun en stnde sat vb. Roma yaplan yer, bir nevi fuaye. Seyir yeri Yunan Sunak ta Oyundan (ritelden) nce kurbann adand, orkestrann ya da oyun alannn ortasndaki yer Roma Roma

Bugnk loca Seyircinin ieri alnd tneller. Paradosun st kapatlarak yaplyor Tiyatronun tamamnn stn rten tente ine girilip klabilen kulbelerdir.

Roma

Ortaa

Kaba gldrler oynayan komedi oyuncular. ncilden alnm konulardan oluan kk ykler (bkz. Trope) Kimi Aryorsunuz? ac ekme oyunlar mucize oyunlar

Ortaa Ortaa Ortaa Ortaada oynanan ilk dini oyunun ad Ortaa Ortaa

pageant corral

Drt taraf ak, atl, hareketli Ortaa, ngiltere tekerlekli oyun arabalar. Drt tarafndan oyun seyredilir. Her epizot iin ayr pageant vardr. st ve drt taraf ak oyun arabas Ortaa, spanya Ortaa, spanya Rnesans, talya

Dinsel oyunlar Autos Sakramentales

ntermedium ntermezzi

3 blml Serlio sahnesinin 1. blm. Burada ntermezziler oynanrd.

Terentius Sahnesi

Liberte Phoibos Telari Auditorium Parter Parter Kulis dekor Mask Parter noble Paradi

Rnesans, talya Tragedyalarn arasna konulan elenceli kk oyunlar Rnesans, talya Terentiusun bir kitabnn kapanda grlen ekle gre, stunlarn arasnda perde gererek kulbecikler oluturacak ekilde yaplan sahne. ki yannda Liberte ve Phoibos heykelleri vardr. Dionysosun Latince ad

Apollonun Latince ad gen prizma paravan Seyir yeri Oyun ve elence yeri. Orkestrann uzatlmas vb. ile yaplr. Seyir yeri. Arka arkaya dizilmi panolar Mzikli, dansl elenceler. Konular var. Bir seyir yeri. Localarn en stndeki nispeten ucuz seyir yeri.
Rnesans, talya, Akademi Tiyatrosu Rnesans, talya Rnesans, talya (Rokoko) Gnmzde Rnesans, talya, Saray Rnesans, ngiltere, Saray Rokoko Rokoko

9 Ekim 2003 Eskiehir Anadolu niversitesi tarafndan hazrlanm, Antik tiyatrolar konu alan 3 blmlk belgesel izlendi: Btn Dnya Bir Sahnedir

Belgesel Notlar
Tiyatronun altna M 5. yzyldr Yunan tiyatrolarnn sahnelerinden bugne kalan yoktur. Bilgilerimiz sanaldr. Ta Tiyatrolar M 4. yzylda yaplmaya baland. Dolaysyla altnadaki oyunlar ta tiyatrolarda oynanmad. Geici olarak yaplan ahap mekanlarda oynanmt. Bu ahap tiyatrolardan birinin kmesi zerine ta tiyatrolarn yapld syleniyor. Mask: Uzaktaki seyircinin yzleri grebilmesine ve sesi ykseltecek ekilde dizayn edildikleri iin sesin daha iyi duyulmasna yaryor. Cothunos: Oyuncular daha yksek gstermek iin kullanlan yksek tabanl ayakkab. Bir dnemden sonra, tiyatrolara tiyatronun kurulu olduu yerlerin mitolojideki yerlerini anlatan kabartmalar ilenmeye balanyor. 10 Ekim 2003

Antik Tiyatrolarn Kronolojisi


1. 2. 3. 4. Yunan Tiyatrolar Helenistik Tiyatrolar Roma Tiyatrolar (Yunan Tiyatrolarnn ncesinde, imdi elimizde hi rnei kalmayan Arkaik Oyun Yerleri)

Tiyatronun Balangc
M 534de ilk aktr Thespis koroyla birlikte oynamak zere, Mart aynda, Dionysos enliklerine, Atinaya arlyor. Koroyla syleiyor ve buna Hipokritos (yant veren) deniyor.

Bir Oyun Yeri


stten grn: Koroyu oluturan, dans edip ilahiler syleyen rahipler
Dzeltilmi bir alan

Oyundan (ritelden) nce kurbann adand sunak ta (thymele) Da yamac (seyircilerin oturduu yer)

Yandan grn seyirciler Rahipler

Oyun yerinin kaynana dair grler


1. lk mekan yuvarlakt (rnei yukarda) 2. lk mekan kareydi (rnei aada) Byle bir tiyatroya M 1750de Konssosda rastlanm. Ama ne tr oyunlar (gsteriler) oynand kesin deil.

Seyirciler

Oyun yeri Sunak

Seyir ciler

tapnak

Thespisin Oynad Varsaylan Yer


plak da yamacna tahta sralar yaplyor. Ortadaki alan (yuvarlak gibi) etrafna rahipler (koro) sralanyor. Thespis, giyinip soyunmak iin bir adr kuruyor (Skene). adrn seyircilerce grnmemesi iin bir duvar ryor. plak da yamacnda seyirciler iin tahta sralar
Dz alan bir

Sunak ta

Koro
adrn (Skene) grnmemesi iin duvar

Skene

Giyinip soyunmak adr (=Skene)

iin

M 5. yy.dan itibaren aradaki it kalkyor ve adr ta bina haline geliyor.

Skene
bina)

(Ta

16 (ya da ) 23 Ekim 2003 8

Yunan Tiyatrosunun Genel zellikleri


Da yamacna ina edilmitir 3 kapl skenesi vardr Tam daire orkestra vardr Rampeler vardr Parados vardr Su kanal vardr

Epidauros Tiyatrosu

ekil 1 Epidauros Tiyatrosu

izim
x dzlemi orkestrann tam ortasndan geecek ekilde tam daire orkestra izilir (R=20 m) Orkestrann evresinden 2 m.lik su kanal geirilir. Orkestrann izdm alnr. Skene (ve proskene) izilir. Alt yarm dairenin tam orta noktas ile, su kanaln birletiren yatay bir izgi (izdm) izilir, bu nokta saptanr. Merkezle bu noktay birletiren bir izgi izilir Proskene duvarnn izdmyle bu izginin izdmnn birleimi theatronun yarapn verir Theatronun bir taraf 6 eit blgeye blnr (aler yardmyla) Merkezle bu blme noktalarn birletiren dorular kerkidesler arasndaki merdiveni verir Merkezle ilk kerkidesin orta noktasn birletiren izginin izdm ile proskene duvarnn izdmnn kesiimi (ile merkezin birleimi), epitheatronun yarapn verir. 9

Sahnenin iki yanna rampeler izilir. Parados ise rampe ile theatronun ilk kerkidesi arasndaki boluktur.

lk Dnem (Yunan)
M 4. yy tarihlidir. Yapl tarihi kesin deildir. M 300-270 yllarnda yapld dnlyor. Mimar Polikleidos olabilir. Atinada Kynortion yanardann yamacna yaplmtr. lk defa Asklepion onuruna yaplan bir enlikte kullanld varsaylyor. temel blm vardr: Orkestra o ap: 20 m, tam yuvarlak o Koro burada duruyor. o seyirci ile sahne arasnda bir kpr ve saduyunun sesi ilevini gryor. o Etrafnda 2 m geniliinde bir su kanal var ve orkestray su basmasndan koruyor. Skene (iki blml) o Proskene (n ksm) o Skene o Skene ile proskene arasnda 3 kap var (ortadaki geni) Seyir yeri (theatron) o Ta sralardan oluuyor o 12 kerkidesten oluuyor. Bunlarn aralarnda 13 merdiven var. Kerkides: Seyir yerindeki her bir dilimin ad Parados: Oyun banda koronun sahneye, oyun ncesinde seyircilerin seyir yerine gittii yer. Koro skeneden orkestraya giderken buradan gidiyor. Rampe: Proskenenin iki yannda, habercilerin geldii rampalar. Buras d dnyayla olan balanty gsterir. Buradan gelenin uzak bir yerden geldii kabul edilir.

kinci Dnem (Yunan-Helen)


M 2. yy.dan itibaren. Seyir yeri bytlyor. Epitheatron ekleniyor. D taraf kaln bir duvarla kapatlyor. izimi: lk kerkidesin ortasna bir nokta koyuyoruz. Merkezle o noktay birletiren doruyu, proskene duvarnn izdmne dek uzatyoruz. Simetriinde de bu yaplyor. Bu iki nokta aras pergelle birletiriliyor. Diazoma: Theatron ile Epitheatron arasnda 2 m geniliinde bir ara yoldur.

10

Artk sahne merdivenlerle orkestraya balanmyor. Sahne stunlarla ykseltilmi durumda. Koro artk paradostan kmyor, stunlar arasndan kyor.

kinci Dnemin Farklar (zet)


Epitheatron Diazoma; Theatron ile Epitheatron arasnda 2 m. Geniliinde Sahne merdivenlerle orkestraya balanmyor Sahne stunlarla ykeltiliyor Koro paradostan deil stunlar arasndan kyor 30 Ekim 2003 Bu derse gelmedim. Pinakes Periaktoy Ekyklama : ta ve zerine gerilmi bezden oluan tek kanatl boyal paravan. Proskene duvarna yerletirilmitir. : gen prizma dekor. de ayr renge boyanm yz var. : Kanl olaylar seyircinin nnde yaanmaz. Fakat oyunun sonunda, pathosun en youn yaand anlarda, yani katharsisin youn anlarnda sahneye ceset getirilmesi gerekiyorsa (Mesela Antigoneun cesedi), l, araba gibi bir eyler getirilir. Kan sahne dnda dklmtr. : Sahne damna yerletirilen bir vin. Oyun sonunda tanrlar gelirse, onlarn sahneye geliini ve kn salar.

Mechane

Helenistik sonras)

Dnem

Tiyatrolar

(2.

yy

ve

Orkestra dairenin ne klmtr. Skenenin kaps vardr Skene 2-3 m. yksekliindeki stunlarn stnde ykselir ve bir merdivenle sahneye balanr (stun aralarnda heykeller bulunuyor). Sahne orkestraya doru yaklamtr.

11

ekil 2: Helenistik Dnem Tiyatrosu

ekil 3: Helenistik Tiyatro (Perspektif)

Roma Dnemi Tiyatrolar

ekil 4 Aspendos Tiyatrosu

Orkestra ve seyir yeri yarm daire olmutur. Bu durum tiyatronun dinsel kkenden artk iyice uzaklatn gsterir. Orkestrada artk koro yoktur. Tiyatrodan ok gsteri iin kullanlmtr.1 Kap says 5 ila 7dir (en az 5). Da yamacndan uzaklap dz bir alan zerinde mimari bir btnlk oluturacak ekilde stunlar ve tonozlar stnde ykselmitir. Cavea: Seyir yerinin ad deiir, cavea olur. Summacavea: Seyir yerinin st ksmna eklenen blmn ad summacaveadr, Buras fuaye gibi bir yerdir. Galeridir. Vomitorio: Paradosun st kapatlarak tnele dntrlr. Buradan artk seyirci girer. nk koro yoktur (?) Tribnalia: Bugnk locadr. nemli kiiler oturur. Skene-franz: Kaplarn bulunduu alan 2-3 kata kadar ykselen bir duvar haline gelmi, Skene-franz olmutur. Aeleum: Perde. lk kez Romada kullanlmtr. Skene duvarndan aa doru sarkarm. Velum: Tiyatronun tamamnn stn rten tente. Oyunlar gndz oynand iin tiyatronun st bir tenteyle tamamen rtlrm.

Zaten bu dnemde yazlan tragedyalar (rnein Senecannkiler) oynanmaktan ok okumak iindir.

12

6 Kasm 2003

Ortaa Tiyatrosu

Ykselti

Evler

Cennet (Mansiyon)

Yeryz

Cehennem
ehir Meydan

ekil 5: Ortaa Tiyatrosu

ekil 6: (ehirde)

Ortaa

Tiyatrosu

Mansiyon: 30-40 m. geniliinde ok byk platformlarn zerinde bulunan, iine girilip klabilen kulbelerdir.

Ortaada Tiyatronun Douu

Yok

Oluu

ve

Yeniden

Ortaaa girerken tiyatronun can ekime dnemidir. Tiyatro diye bir ey yoktur. 9. yyda Ortaa tiyatrosu balar. 800-1200 Romanesk dnem: Kilise ii tiyatro. 1200-1400 Gotik dnem: Tiyatro kilise dna kmak zorunda kalr. 9. yy.da, kilise insanlarn daha ok gelmesi iin tiyatroyu balatr. Tiyatroyu yok edenler onu yeniden canlandrr. Paskalyada yaplan ayinlerin iine ncilden alnm konulardan oluan trope (tropus) denilen kk ykler dramatize edilerek sktrlr. Bunun nedeni dini inanc glendirerek insanlar ayinlere ekmektir. lk tropus Quem Quaeritis (Kimi Aryorsunuz?)tr. 4 rahip oynar. (yks?) ok beenilir ve daha genileri yazlp her trende sylenmeye balar. nsanlar akn akn geldike tropeler uzar ve yaygnlar. nceleri kilisenin avlusunda olan tiyatro, ehir meydanna gider ve 2030 m geniliinde platformlarda tam bir tiyatro oyunu sergilenir. len tiyatro inanlmaz biimde gelierek meydanlara girer. Bu oyunlara myster (ac ekme oyunlar) denir. Bir baka oyun tr miracle (mucize oyunlar)dr. nce kilise adamlar oynarken, tiyatro kilise dna knca herkes oynamaya balar. Ortaa sonlarnda profesyonel oyuncular olumaya balar. 13

Gezici tiyatrolarda ve milli tiyatrolarda oynarlar. Bu topluluklar gittikleri ehirlerde oyunlarn han tiyatrolarnda oynarlar. Platform

Avlu

ekil 7: Ortaa Han Tiyatrosu

Oyunlar blmler halinde oynanr ve her blm farkl mansiyonlarda oynanr. Oyun ka epizottan oluuyorsa o kadar mansiyon vardr. Bu, ekspirlere zemin hazrlayan bir dnemdir ve tiyatronun altnana hazrlk ilevi grr.

Ortaa Tiyatrosundan zellikler


1. 2. 3. 4. Simltane sahne teknii stasyon (durak) Epizodik tiyatro Profesyonel oyuncu

Gnmze

Kalan

Baz

ngilterede Ortaa Tiyatrolar


Tiyatro Ortaada, ngilterede farkl bir zellik gsterir. Drt taraf ak, atl, hareketli tekerlekli arabalar vardr ve drt tarafndan oyun seyredilir. Bunlara pageant denir. (Bir benzerleri de spanyadaki corrallardr. Bunun fark st ak olmasdr.) Pageantlar ekspire zemin hazrlam sahne biimleridir. Her epizot ayr bir pageantta oynanr. rnein 16 blmden oluan bir oyun iin 16 pageant vardr. 1 pageant 1. meydandan 2.ye geerken, 2. pageant 1. meydana gelir.

kapak

ekil 8: Pageant (ngiltere'de oyun arabalar)

14

Seyirci
Pageant

ekil 9: Pageantlarn gsteri gzergah

spanyada Ortaa Tiyatrosu


Corral denilen oyunlar ve Autos Sakramentales denilen dinsel oyunlar vardr. Evlerin arka avlular tiyatroya dntrlr ve oyun orada oynanr. Kilise ii dram ve kilise d dram vardr.

Vize

15

Rnesans talya
tr tiyatro vardr: 1) Saray tiyatrosu (sarayda yaplan tiyatro) 2) Akademik tiyatro (akademi tiyatrosu, akademilerde yaplan tiyatro, aydn kesimin tiyatrosu, hmanistlerin tiyatrosu) 3) Halk tiyatrosu (Commedia del Arte, sokaklarda yaplan tiyatro)

Akademik Tiyatro
Antik kltr yeniden canland. Fakat Yunandan ziyade Romayla bantl bir tiyatroydu bu. nce Terentius, sonra Plautusun oyunlar bulundu. Bunlar nce Latince, sonra talyanca oynand. Bu oyunlar komedi oyunlaryd. Hep sokakta, arda geen oyunlard. Dolaysyla sahne de bu ekildeydi.

Terentius Sahnesi

(15. Yzyl)

Oyunlar, akademilerde, Terentius Sahnesi denilen bir sahnede oynanyordu. Akademinin bir salonu sahne haline getirilirken Tenertiusun bulunan bir oyunun kapana izilmi bir taslaktan yola klyordu. Bo bir salon. Salonun bir kenarnda 1 m.lik bir ykselti. Arkada stunlar var. Stunlar birbirine perdeyle balanyor. Aradaki yerler, Ortaa mansiyonlarna benzer ekilde kulbecikler oluturuyor. Bu mansiyon benzeri kulbecikler, oyunun yapsna gre dkkan, sokak vs. oluyor. Dkkann zerine sahibinin ad yazlyor. Bu perdelerin iine girilip klabiliyor ama oyun orada gereklemiyor. Ayrca sahnenin bir kenarnda Phoibos (=Apollon: dinginlik ve lllk simgesi), br tarafnda Liberte (=Dionysos, lszlk simgesi) heykelleri duruyor.

ekil 10 - Terentius Sahnesi

16

Saray Tiyatrosu (16. yy)


Dekor ve Mekan denince Rnesansta, 16. yzylda ortaya kmtr. Bu konuda akla Sebastiano Serlio (1475-1554) gelmelidir. Bu dnemdeki btn tiyatrolara Serlio Tiyatrosu denmitir.

Rnesansla Balayanlar
Tiyatro kapal alana girdi Dekor ift kanatl paravan Perspektif bulundu Gereklik duygusu sanata girdi

MS 1. yy.da yaam Vitrilius isimli bir mimarn kitaplar ele geti. Serlio ise De Architectura isimli kitabnda bir sarayn bo bir sahnesinin nasl tiyatro mekanna dntrlebileceini anlatt. Perspektif anlay da bylece ilk kez sanata girdi. Tiyatro, kapal alana girince gereklik duygusunu nasl yaratabileceklerini dnmeye baladlar ve dekor devreye girdi. Gereklii yaratmak iin derinlikle gereklik yaratma kurallar uyguland. Derinlik duygusu yaratmak iin sahneye uygun ekilde yerletirilmi ift kanatl paravanlar kullanlyordu.
ekil 11 - ift Kanatl Paravanlar (Rnesans)

Rnesansn anahtar kelimeleri


ift kanatl paravanlar Serlio Perspektif

Serlio Tiyatrosu

Seyir yeri Romadaki gibi yarm daire eklinde bir tiyatrodur. 17

Orkestraya benzeyen yer de yarm dairedir fakat buras artk orkestra deil, oturma yeridir. Buralardaki koltuklarda protokol oturur. Sahnenin tam karsnda ise kral vardr. Soldaki resimde grlen mekanlar aslna ift kanatl paravanlardan oluturulmutur.
ekil 12 - Serlio Tiyatrosu (Rnesans)

18


Gz noktas 17 m

4 3 1m 5 1m
3 18 m 2.5 3

8.5 m

ekil 13 - Serlio Sahnesi (Plan)

1/10 eiminde bir ykselti zerinde paravanlar var.

Sahne blmleri
ekil 14 - Serlio Sahnesi (Kesit)

Oyun 3 blml sahnenin sadece 2. blmnde oynanrd. nk oyuncular paravanlarn arasna girerse perspektif hilesi ortadan kaybolurdu. Tragedyalarn arasna konulan elenceli kk oyunlar, sahnenin intermedium denilen 1. blmnde oynanrd. Bu mzikli oyunlara intermezzi denirdi ve bunlar daha sonra operalara dntler.

Teatro Olimpico (1580-1584)


Vicenzada bulunan 30002 kiilik bir akademi tiyatrosudur. Mimar Andrea Palladiodur (1508-1580). O ldkten sonra rencisi Vincenzo Scamozzi (1552-1616) tarafndan tamamlanmtr. Teb ehrinin 7 kapsna kan 7 yolu temsil edecek ekilde 7 perspektif yolu vardr. Tiyatro 1584 ylnda Kral Oudipus oyunu ile almtr. Roma dnemi tiyatrolar rnek alnarak, klasik oyunlarn sergilenmesi iin yaplmtr. Ancak orkestra yarm daire deil elipstir3. Yanda 2, karda 5 kap bulunur. Kaplar 2er metre geniliindedir. Ancak kardaki orta kap 4
2 3

Derste 1000 kiilik olarak geti. Bu saylarn ders asndan nemi yok. Elips ya da oval, deniyor. Ama izim yaparken bir tam daireyi 1/3 gibi bir yerden kesiyoruz.

19

m.dir. Kaplarn ardnda derinlii grlen sokaklar vardr. Yan kaplarn stnde balkon gibi yerler hem loca olarak hem de oyun alan olarak kullanlmtr. Periaktoy, yerini telariye brakmtr. ift kanatl paravan bu tiyatroda bulunmaz. Bu tiyatro iin ereve sahnenin atas diyebiliriz. Ortadaki 4 m.lik kap geniletilir ve btn oyun oraya alnrsa tam bir ereve sahne olur.

Teatro Farnese
Cosimo II de' Medicinin 1618de yapaca ziyaret iin Parmada, Giovanni Battista Aleotti (1546-1636) tarafndan yaplmtr. Ziyaret geciktii iin 1628de almtr. Daha ok resmi devlet ileri (evlenmeler vs.) iin kullanlmtr. zellii, ilk ereve sahne olmasdr. ereve sahnenin ilk amac tablo benzeri bir grnt oluturmak olabilir. Ama asl sebep, sahne alt ya da yanlarnda bulunan mekanizmalar gizlemektir. Bu ayn zamanda illzyonun da ilk admdr. Fakat henz seyir yeri aydnlktr. leride, seyir yeri de karartld zaman tam illzyon gerekleecektir. Seyircinin oturduu yere auditorioum denir. Buras at nal biimindedir. Yarm daire orkestra uzatlarak U ya da at nal biimine getirilmitir ve buraya parter denir. Oyun ve elenceler iin kullanlr (bu terim bugn seyir yeri anlamnda kullanlyor). Sahne blmdr. 3. Blm depo ilevi gryor. 1. ve 2. blmde fon perdeleri ve bunlarn arasnda pano dekorlar bulunur. Perdeler ve dekorlarn mekanizmalar vastasyla itilip ekilmesiyle sahne deiir. Pano dekorlar paravan deildir ve bunlara kulis dekor denilir.

Rnesans ngiltere
ekspir4 (Elizabet) Dnemi
Bu dnem tr tiyatro vardr: 1. Halk tiyatrolar 2. zel Tiyatrolar 3. Saray Tiyatrosu

Halk Tiyatrolar
lk halk tiyatrosu ekspirin de ortaklyla 1576 ylnda, James Burbage tarafndan kurulan The Globe dur. Bu dnem sekizgen, kar, elips vb. tiyatrolar vardr ama bunlarn temel zellikleri ayndr.

(1564-1616)

20

Uzant (nlk/apron) sahne. ki yanda kaplar. Kaplar zaman ve mekan deiikliini gsterir. rnein oyuncu bir kapdan kp brnden girince mekan-zaman deitii anlalyor. Bunlar hep seyirciyle yaplan gizli bir anlamaya (konvansiyona) dayanyor.

Kaplarn stnde pencereler. Bir i sahne. Sahneden kan iki stun stteki aty destekliyor. at uzant sahnenin bir ksmn rtyor; oyun bu atnn altnda ise i mekan, altnda deilse d mekan. atda eitli mekanizmalar, vinler var. Oyuncular buradan sallandrlp ykseltilebiliyor. Sahnede bir-iki kapak var. Kapaklar kaldrlp eitli ekillerde kullanlabiliyor. Bu kapak rnein Hamletteki mezarclar sahnesi vb. iin kullanlyor. sahnenin perdesi kaldrlp i mekan kullanlabiliyor. rnein Hamletin Poloniusu perde ardnda ldrd yer bu perdenin arkasdr. Yanlarda balkon gibi galeriler var.

21

ekil 15 - The Globe (lek: 1/250mm)

6
1,5 m SAHNE

5 4

2 10 m
ap: 24 m

1 0

4m

8 9 7
2 m

22

1) Delik 2) at [gri ksm] 3) aty tutan stunlar 4) sahne

5) Oyuncu girii 9) Sekizgenin 6) st sahneye kan kelerinde, bataklk bir merdivenler blgeye oturan yapy 7) Koridor destekleyen kazklar 8) Avlu 10) Teknik blme gei kaplar

Oyun Yerleri 1. nlk sahne (at alt) 2. nlk sahne (atnn rtmedii yer) 3. Delik/Kapaklar 4. Kaplar 5. Pencereler

6. Birinci Balkon 7. kinci balkon (mzisyenler balkonu) 8. sahne 9. at (vin araclyla)

Seyir Yerleri 1. Avlu: Halk 2. Sahne sa ve solundaki centilmenler odas (loca gibi) 3. Galeriler 4. Sahne (ok para verenler burada da izleyebiliyor) Kkenler 1. Pageantlar (Baknz sayfa 14): at olmas, delik olmas, bir platform olmas (pageantlarn da altna girilebiliyordu) ynleriyle benziyor. 2. Han tiyatrolar: Bir avluda ykselti olmas, 3 taraftan ve han odalarndan (galeriler gibi) oyun izlenebilmesi ynleriyle benziyor. 3. Arenalar: Yukardan baklp derin bir yerin izlendii yerler5. Ortada bir alan ve evrede seyirciler olmas ynleriyle benziyor. Dnem Tiyatrolar Bu tiyatrolar nce ehir dlarna yaplm. Daha sonra kralienin izniyle Thames kysna ina edilmi. Bu ahap halk tiyatrolarndan bugne kalan yoktur. Kimisi yanm, yeniden yaplm, yeniden yanm vb. Bunlar hakkndaki bilgimiz, ehir krokileri, ressam manzaralar, reji defteri benzer defterler, yap mukaveleleri vb.den kaynaklanyor. Bunlardan bazlar: 1576 The Theater 1600 The Future 1577 The Curtain 1600 The Red Bull 1589 The Rose 1614 The Hope 1595 The Swan 1617 The (New) Globe 1598-99 The Globe 1623 The Fortune

Fuarlarda motosiklet gsterilerinin yapld yerlere benziyor.

23

zel Tiyatrolar
Halk tiyatrolar st ak ve ucuz mekanlarken, zel tiyatrolar kapal ve daha pahal mekanlardr. Braklm, kullanlmayan manastrlarn bo ve byk salonlar ya da st kapatlan arenalardan yaplyordu. Bu tiyatrolarn, halk tiyatrolaryla ayn zellikleri barndrd dnlyor. Bu tiyatrolarda: Oyun yerleri: nlk sahne, i sahne, balkon, kaplar, (belki) pencereler. Seyir Yerleri: galeriler, banklar.
ekil 16 ngiltere'de zel Tiyatrolar
Balkon

galeriler

Perde / i sahne

Banklar

Saray

tiyatrolar
Bu dnemde mask denilen bir tr ortaya kt. Bu oyunlar talyan sahne benzeri ereve sahnelerde oynanyordu. Masklar intermezzilere benziyorlard. Bunlar mzikli, dansl elencelerdi. Bir konular vard ama ar oyunlar deildi. zellikle baka saraylardan, lkelerden gelen misafirlere masklar dzenleniyor ve o misafirle oyun arasnda balant kuruluyordu. Bu oyunlarda alegoriler kullanlyordu. rnein prenses: zarafet, prens: adalet vb. Bu oyunlarda prens, prenses vb. grev alyodu. Ancak szl oyunlar saray mzisyenleri ya da profesyonel oyuncular oynuyorlard.

24

Barok (1600-1750ler)
Farnese tipik bir barok tiyatrosudur. ekspir, Calderon, Moliere bu dnemde yaam tiyatro adamlardr.6 Fakat hepsine barok diyemeyiz. Dnem sanatlar Rnesanstaki atafata kar kara hayat olduu gibi anlatmay seiyorlard. Eserlerde tanrnn gzellii ve bykl, te dnyann gzellii gibi konular ileniyor ve bu zellikler mimariye yanstlmaya allyordu. Bu trden kiliseler ina ediyorlardr. Amalar sanat yoluyla insanlar dine ynlendirmekti. S ve U eklinde mimariler basknd. zellikle U tipi binalar ounluktayd. Perspektif anlay da bu dnemde iyice geliti.

Rokoko (18. yy)


Barokun kendi kendini yiyerek bitirmesi olarak tanmlanmaktadr. Barokun son dnemi olmasna ramen Rnesansa yaknm gibi ar ssl bir sanat niteliine sahiptir. Barok sarayda kabul salonuysa, Rokoko, kralienin yatak odasdr, denilmektedir. Rokoko eserler, barok eserlerin as sslenmi haline benzer.

Rokoko Tiyatrosu

ekil 17 Residenz Theater


6

Barok, Rnesansla ayn yllara da rastlyor. Dolaysyla birok isim ortak. Ancak rnein ekspir, tipik bir Rnesans sanatsdr, barok deil.

25

Artk Farnese tr tiyatrolar saray dnda da yaplmaktadr. rnein Residenz Theater. U biimli seyir yeri, yerini lale biiminde 4-5 katl localara ve parter nobleye brakmtr. Parter blmne koltuklar konulmutur. Orkestra denilen yerde artk mzik orkestras vardr. Bu, seyircinin gz nndeki bir orkestradr. Localarn en tepesinde paradi denilen alan vardr. Buras daha ucuz bir yerdir.

Bibiena Ailesi
Bu dnemde perspektif anlay deimitir. Bibiena ailesi, Almanyada 4 kuak boyunca dekor yam bir ailedir. lk kuak tek gz noktal perspektif kullanmtr. Daha sonraki kuaklar asal perspektif kullanmlardr. Birden ok yere konulan gz noktalarna gre yerletirilmi dekorlar vardr.
ekil 18 Asal Perspektif

Farkl gz noktalar

18. Yy Anahtar Bilgiler


Farnese tr byk tiyatrolar saray dna ina edilmitir 26

Seyir yeri kat kat localara dnmtr Parter artk seyir yeri haline gelmitir.

Wagner Tiyatrosu
ekil 19 Wagner Tiyatrosu

Tasla Wagner tarafndan izilen tiyatronun mimar: Otto Brckvalttr. Wagnerin sanat anlay birleik sanat eseri ngryordu. Buna gre en mkemmel edebiyat olan ekspir metinleri ile en mkemmel mzik olan Beehtoven mziini birletirecek bir sanat olmalyd. Tiyatro da buna uygun olarak tasarlanmt. Seyir yeri: Localar yoktur. Parter yelpaze biiminde geniletilmitir.7 Snflara gre ayrlma yoktur. Bu ynyle demokratik bir seyir yeri olduu sylenir. Kolay giri k olmas iin yelpazenin yanlarnda giri-k yerleri vardr. Orkestra: lk kez seyircinin gz nnden alnp ukura yerletirilmitir. (Buraya mistik krfez, mistik girinti de denmektedir). Sahne: Sahnede tam bir d dnyas ve illzyon yaratlmaya allmtr. 4. duvar kavram gelmitir. Sahnenin tam nnde 4. bir duvar da varm fakat seyirci grsn diye kaldrlm gibi davranlmtr. Dekor: Arka arkaya dizilmi boyal paravanlar (kulis dekor) ve fon perdelerinden olumutur. Bu, operann zelliidir. Paravanlarn ve perdelerin altnda raylar vardr. Sahnedeki hareketli sahneler indirilip kaldrlarak platformlar yaratlmtr.
7

Byk tiyatro, tipik bir Wagner tiyatrosudur.

27

llzyon tiyatrosu Wagnerle birlikte kesin biimini almtr. Seyir yerinin karartlmas Antuann zgr tiyatrosu ile birlikte olmutur. Wagner de ayn dnemdir. Seyir yerinin karartlmas, orkestrann gizlenmesi ve 4. duvar kavram ile birlikte artk tam bir illzyon vardr. Bylece ereve sahne u yollardan geerek son biimini almtr: Teatro Olimpico8 Teatro Farnese Rokoko (18. yy) Wagner Gnmzde ereve sahne devam etmektedir. Fakat ayn zamanda ok amal ve ok biimli sahnelere doru gidi vardr. Bunlar birok ama iin kullanlan ve eitli biimler (ereve sahne, ortada oyun vs.) alabilen kapsaml yaplardr.

Byk kapsnn i taraf geniletilirse bir ereve sahne oluyordu.

28

You might also like