PETROL JEOLOJ S

KONU:3 YERALTI ORTAMI

YERALTI ORTAMI
BU BAH STE NCELENECEK KONULAR YERALTI SUYU YERALTI SICAKLI I YERALTI BASINCI

YERALTI SULARI
Olu umuna gre iki tip yeralt suyu vard r: 1- Serbest su: Bas n fark na ba l olarak hareket edebilen su 2- Hapsedilmi su: Mineraller ierisinde (atomik ebeke ierisinde) ya da gzenekler ierisinde su filmi halinde bulunan su

YERALTISULARININ ANAL Z
1-SP LOGU LE TUZLULUK TAY N :Suyun rezistivitesi (RW) onun tuzluluk oran ile do rudan ili kilidir. Yeralt sular n n tuzluluk oran hidrokarbon kaynaklar na do ru artar, Bu nedenle yeralt tuzluluk haritalar petrol aramada son derece nemlidir. 2-SU NUMUNES ZER NDE TUZLULUK TAY N : Sondaj esnas nda yeralt ndan elde edilen numuneler srekli olarak analiz edilerek tuzluluk oran belirlenir.

YERALTI SULARININ KKEN

YERALTISULARI KKEN AISINDAN DRDE AYRILIR

1-METEOR K SULAR: Ya mur sular n n s zmas ile olu an yzeye yak n, az tuzlu, asitik ve okside sulard r. 2-KONNAT (KALINTI) SULAR: kelme esnas nda gzenekler ierisine hapsedilmi , ancak zamanla konsantrasyonu ve kimyas de i mi olan orijinal deniz suyudur. 3-JUVEN L SULAR: Magmatik sulard r. 4-KARI IK SULAR: Yukar daki tiplerin kar m d r.

YERALTISULARININ K MYASI
PETROL JEOLOJ S AISINDAN YERALTISULARININ Eh pH KONSANTRASYON B LE M NEML D R

Eh
Suyun oksidasyon(ykseltgenme)-redksiyon (indirgenme) potansiyelidir. Redoks potansiyeli ad ile de bilinir. nert elektrodu ile llr ve de eri volt ile ifade edilir. Ykseltgenme pozitif ykn artmas , negatif ykn azalmas d r. ndirgenme ise bunun aksidir. rne in Zn0 + Cu+2 Zn+2 + Cu0 Reaksiyonunda bak r slfat zeltisinde inkonun bak r n yerine gemesi esnas nda inko ykseltgenmi , bak r ise indirgenmi tir.

Ya mur suyu, ierisinde oksijen, nitrojen ve CO2 bulundu u iin pozitif (ykseltgen) Eh de erine sahiptir ve oksitleyicidir, asitik zelli e sahiptir. Petrolle birlikte grlen su ise negatif Eh de erine sahip (indirgen-redktif) ve bazik zelliktedir.

pH
Asitlik-baziklik dercesini gsterir. Hidrojen iyon aktivitesinin negatif logaritmas olarak ifade edilir.

pH = -logEH+

pH < 7,5 ise deniz suyu asitiktir ve H2CO3 ve HCO3konsantrasyonu bak m ndan zengindir. pH > 7,5 ise deniz suyu baziktir ve HCO3- ve CO3= bak m ndan zengindir. Meteorik sular n pH de eri ierdikleri hmik asit nedeniyle d ktr. Kurak ko ullarda pH de eri ykselir, Bunlar derinlere indike tuzlar eritirler ve pH de eri artar. Petrol yataklar nda bulunan sular genellikle alkalin ve redktif zelliktedir.

E TL SULARIN pH ve Eh DE ERLER

KONSANTRASYON
Su ierisinde erimi toplam kat madde miktar o suyun konsantrasyonunu gsterir. Konsantrasyon mg/litre ya da ppm olarak ifade edilir (ppm= parts per million) Ortalama bir deniz suyunun konsantrasyonu 35.000 ppm (% 3,5) dir. Yani deniz suyu 35.000 ppm erimi mineral ierir ve bu genellikle tuzluluk olarak ifade edilir. Havzalarda konsantrasyon haritalar yap larak anomali blgeleri saptan r. Tuzlulu un en fazla oldu u yerler meteorik sulardan en az etkilenmi yerlerdir ve buralar n petrol bulundurma ans yksektir.

B LE M
METEOR K SULAR HCO3 ve slfat iyonlar a s ndan zengin, Ca+2 ve Mg+2 bak m ndan fakir sulard r. KALINTI SULAR Na, Cl ve K bak m ndan zengindir. SO3, Mg+2 ve Ca+2 bak m ndan deniz suyuna oranla fakir, meteorik suya oranla ise zengindir. Bunlar ierisinde eser miktarda da olsa erimi halde hidrokarbon bulunur.

YERALTI SICAKLI I
S cakl k yeralt nda derine do ru artar. Petrol kuyular nda kuyu taban n n s cakl (BHT, Bottom Hole Temperature)srekli olarak llr. Bunlar derinli e kar izd rlerek jeotermal gradyan elde edilir. Her kuyu iin jeotermal gradyan ayn de ildir. Bu da s cakl yeralt ndaki d ey de i iminin kuyularda kesilen birimlerin termal geirgenli i ile ili kili oldu unu gsterir. Bir birim ierisindeki s ak s (heat flow) o blgedeki termal gradyana ve birimin s iletkenli ine (thermal conductivity) ba l d r. Is ak s = Jeotermal gradyan x Termal iletkenlik n

Petrol sahalar nda jeotermal gradyan lmleri yap l p bunlar n da l m n gsteren izoterm (e s cakl k) haritalar yap l r. zotermler tuz domlar zerinde yksek de erler verir. nk evaporitlerin termal iletkenli i fazlad r. amur diyapirleri ok gzenekli oldu u iin d k izoterm de erleri verirler. Is ak s de erleri magma k nedeniyle okyanus ortas s rtlarda yksek, yak nsayan levha s n rlar nda d k, riftlerde ise yksektir. Is ak s n n fazla oldu u yerlerde petrol olu umu iin gerekli s cakl a s derinliklerde ula labilir. Is ak s d k yerlerde ise petrol olu umu iin daha fazla gmlme gereklidir.

YERALTI BASINCI
Birim alana uygulanan kuvvet olan ve kg/cm2 cinsinden ifade edilen yeralt bas nc n n e itleri unlard r: 1- L TOSTAT K BASIN 2- SIVI BASINCI Hidrostatik bas n Hidrodinamik bas n

L TOSTAT K BASIN
Kayalar n olu turdu u bas nt r. Bu bas n yeralt na tanetane dokanaklar ile iletilir. Litostatik bas n derinli e, gmlmenin miktar na, tanetane dokana ile iletilen bas nc n su bas nc ile desteklenip desteklenmedi ine ba l olarak de i ir. Ortalama olarak yeralt nda bas n 1psi/ft dir. (psi = per square inch)

SIVI BASINCI
Gzenekler ierisinde bulunan s v -ak kan bas nc d r. Terzaghi(1936) forml S=p+o (S= gmlme bas nc , p= litostatik bas n, o= ak kan bas nc ) S v bas nc hidrostatik ve hidrodinamik bas n olmak zere ikiye ayr l r

H DROSTAT K BASIN
Birim taban alan ve birim uzunluktaki bir su kolonunun olu turdu u bas nt r. Taze su iin 1 in2 ve 1 footluk su kolonunda bu bas n 0,433 psi/ft; 55 000 ppm lik bir s v iin ise 0,45 psi/ft olarak hesaplanm t r. Bu de erlere hidrostatik gradyan ad verilir.

H DROD NAM K BASIN

S v ak n n neden oldu u bas nt r. Bir sondaj a ld nda formasyon ierisindeki ak kan kuyuya do ru akmaya ba lar. Bu s v n n kuyuda ykselmesi sondaj amuru taraf ndan nlenir. Formasyon s v s n n kuyu ierisinde serbest olarak ykselebilece i seviyeye potansiyometrik ya da piyezometrik seviye denir. Piyezometrik seviye = P/W - (D -E)
P= Kuyu taban bas nc (psi) W= Ak kan n a rl (psi/ft) D= Derinlik (ft) E= Kelly bushingin (Rotary tablas n n ortas ndaki delik) deniz seviyesinden ykseltisi (ft)

Potansiyometrik seviyeler e itli kuyularda llerek bunlar n haritalar yap l r. E er potansiyometrik dzlem yataysa hidrodinamik bas n geli mez, blgede grlen bas n hidrostatik bas nt r. E er potansiyometrik dzlem e imli ise blgede hidrostatik ve hidrodinamik bas n etkilidir.

Bir blgede bas n gradyan hidrostatik ise bu bas nca normal bas n denir. E er bas n gradyan hidrostatik bas ntan farkl ise buna anormal bas n denir. Anormal bas n gradyan hidrostatik bas ntan az ise subnormal bas n, hidrostatik bas ntan fazla ise spernormal bas n denir.

SPERNORMAL BASIN
Hidrostatik bas ntan daha byk olan s v bas nc d r. Petroln kart lmas esnas nda ve sondaj esnas nda tehlikelidir, petroln da l m bak m ndan nemlidir. Kapal devre gzenekli ak kan ortamlar nda geli ir. Buralarda s v bas nc permeabilite (geirimlilik) bariyeri ile engellenir ve geirimli tabakalar arac l yla yzeye iletilemez. Geirimlilik bariyeri evaporit ve eyller gibi geirimsiz litolojiler ya da faylar gibi yap sal unsurlar nedeniyle geli ir.

SPERNORMAL BASINCA NEDEN OLAN FAKTRLER

Artezyen Yap sal nedenler S k ma Diyajenez

ARTEZYEN
Potansiyometrik dzey belli bir yne e imli ise bu ynde hidrostatik ve hidrodinamik bas n bas n beklenir. Topo rafyan n potansiyometrik dzeyin alt na d t yerlerde artezyen geli ir.

YAPISAL NEDENLER
Spernormal bas n e itli yap sal nedenlerle geli ebilir. rne in: E er bir blok iki geirimsiz fay aras nda ykselirse ve s v bu sistemde blok ierisinde s k p kal rsa Geirimli bir tabaka geirimsiz iki tabaka aras nda bulunuyorsa ve bunlar k vr mlan rsa

KOMPAKS YON (S k ma)

Delta platformlar nda kumta ve eyller ardalan rlar. kelme devam ettike eyller s k r ve su aradaki geirgen kumta lar ierisinden kaarak hidrostatik dzeyde kalmay sa lar. Prodelta kesiminde ise kumta lar eyller aras nda mercekler halindedir. Gmlme nedeniyle bas n ve s k ma artt ka kumta lar ierisinde hapsedilen su spernormal bas nca neden olur. Bu bas n nedeniyle bazen prodelta ierisinde amur diyapirleri geli ir.

D YAJENEZ
Diyajenez esnas nda olu an baz mineralojik de i imler spernormal bas nca neden olurlar. rne in montmorillonitik killer s k nca hem gzenek hem de kristal sular n d ar vererek kendi ilerinde fazla bir bas nc n geli mesine yolaarlar. Jipsin anhidrite, volkanik kllerin kil minerallerine dn m esnas nda da bu tr olaylar geli ir.

SUBNORMAL BASIN
Hidrostatik bas ntan az olan bas nca verilen isimdir. Subnormal bas n su sirklasyonunun bir permeabilite bariyeri ile engellenmesi sonucunda olu ur.

SUBNORMAL BASINCIN NEDENLER

Su sirklasyonu olmayan rezervuarlardan retim s ras nda su ekilirse subnormal bas n geli ir ve giderek d er Gzenek hacminin k r k ve atlak geli mesi (ya da geli tirilmesi) nedeniyle art r lmas halinde subnormal bas n geli ir Rezervuar s cakl ve bas nc azal r d rlrse ak kan so ur, yo unlas r

I- Yeryz ile ba lant l kapan, normal bas n II ve III- Havza merkezindeki konnat su ile ba lant l kapan, normal veya spernormal bas n IV- Ba lant s z kapan, ba lang ta subnormal veya spernormal bas n, retim yap ld nda subnormal bas n