T C Basbakanlik Vakiflar Genel Mudurlugu An Tescili Yapilan Camii Ve Mescitler Mosques and Masjids Which Are Registered by Turkish Republic Prime Ministry Directorate General of Foundations

T.C.
GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SANAT TARH ANABLM DALI
T.C. BABAKANLIK VAKIFLAR GENEL MDRL TARAFINDAN TESCL YAPILAN CAM VE MESCTLER
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan Naciye ALTA
Tez Danman Prof. Dr. Hakk ACUN
Ankara2007
ONAY Naciye ALTA tarafndan hazrlanan T.C.Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Camii ve Mescitler balkl bu alma, 11.01.2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii le baarl bulunarak jrimiz tarafndan Sanat Tarihi Anabilim dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.
(mza) Bakan Prof. Dr. Hakk ACUN (Danman)
(mza) ye Do. Dr. Mehmet BRAHMGL
(mza) ye Do. Dr. Alev KURU
NSZ Kentleri kent yapan en nemli unsurlardan biri o ehrin grsel kimliini oluturan mimarisidir. Dini ve sivil mimari rnekler bulunduklar kentlere ayr anlamlar kazandrmaktadr. Tarihi, corafyas, kent mimarisi, arkeolojisi gibi az ok fikir sahibi olduumuz Amasya, Sivas ve Tokat il merkezlerinde Beylikler, Seluklu ve Osmanl dnemlerinde meydana getirilen vakf camilerini sunmak almamzn zn oluturmaktadr. Amasya, Sivas ve Tokat tarihte nemli birer merkez olmalarnn meyvelerini toplumsal, tarihsel ve mimarlk alanlarnda toplamlardr. yle ki her ilde de adlarn hepimizin bildii antsal camilerin yan sra adn eitli devlet adamlar, yrenin ileri gelen kiileri ve bal bulunduu eski mahalle adlarndan alan kk boyutlu evkaf camileri de bulunmaktadr. Anadolu Trk Mimarisinde karlatrmalar yaplabilmesi iin gnmze ulaan vakf camilerinin tantmlarna, ayn tr yaplarda grlen benzer ve farkl zelliklerin bilinmesine ihtiya vardr. Bu genel ama gz nnde bulundurularak yaplan katalog almasnda Amasya, Sivas ve Tokat il merkezlerinde bulunan vakf camilerinin benzer ve farkl zellikleri vurgulanmaya allmtr. Bu balamda Amasya, Sivas ve Tokat illerindeki toplam 72 eser incelenmi, eserler pln izimleri ve fotoraflarla desteklenmi ve bir deerlendirme yaplmtr. Tez almamz T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrlnn desteiyle Genel Mdrln ariv bilgilerine dayal olarak gerekletirilmitir. Aratrmalarmzn hazrlanmas ve tamamlanmasna olanak salayan, ariv bilgilerinin kullanmna imkn tanyan, Vakflar Genel Mdrln baarl almalar ile layk olduu konuma ulatran ve manevi desteini eksik etmeyen ok saygdeer Genel Mdrm Sayn Yusuf BEYAZIT bata olmak zere beni bu konuda almaya tevik eden, benimle bilgilerini paylaan ve yol gsteren deerli hocam Prof.Dr. Hakk ACUNa, Vakflar Genel Mdrl Tokat Blge Mdr smail AKTAa ve Sivas Blge Mdr Adnan ERe, Seyfullah KILIa, Kltr ve Tescil Dairesi Bakanlndan Mevlt AMa, Abide ve Yap leri Bakan Suat Faruk GRAYa, Gke GNELe, brahim ANALa, burada adn sayamadm,
ii
aratrmalarmza yardmc olan tm Vakflar Genel Mdrl alanlarna, bana kar byk sabr gsteren, maddi ve manevi desteini esirgemeyen canm aileme ve ablam Arzu ALTAa teekkr bir bor bilirim.
Ankara2007
iii
NDEKLER
NSZ........................................................................................................................ i NDEKLER ............................................................................................................ iii KISALTMALAR CETVEL.......................................................................................... vi FOTORAF LSTES ............................................................................................... vii PLN LSTES..........................................................................................................xiii TABLO VE EKLLER CETVEL.............................................................................. xv 1. GR.................................................................................................................... 1 2. KATALOG............................................................................................................. 5 2.1.T.C. BABAKANLIK VAKIFLAR GENEL MDRL TARAFINDAN TESCL YAPILAN CAMLER (AMASYA-SVAS-TOKAT) ................................... 5 2.1.1.AMASYA ..................................................................................................... 6 2.1.1.1. BEYAZIT PAA CAM ................................................................. 6 2.1.1.2. LEHANE (YAKUP PAA) CAM .............................................. 15 2.1.1.3. FETHYE (KUBA DEDE-YEN) CAM ......................................... 19 2.1.1.4. GEN MEHMET PAA CAM.................................................... 24 2.1.1.5. GK MEDRESE (TORUMTAY) CAM........................................ 29 2.1.1.6. GML (DEFTERDAR AHMET BEY) CAM ......................... 33 2.1.1.7. HATUNYE (BLBL HATUN) CAM ......................................... 37 2.1.1.8. HIZIR PAA CAM ..................................................................... 41 2.1.1.9. HSANYE CAM ......................................................................... 45 2.1.1.10. KNC BAYEZIT KLLYES CAM ........................................... 48 2.1.1.11. KLAR SLEYMAN AA CAM ................................................ 59 2.1.1.12. LO MNAREL CAM ................................................................ 63 2.1.1.13. PR BABA (ELEB MEHMET) CAM....................................... 65 2.1.1.14. SARAHANE CAM.................................................................... 68 2.1.1.15. SOFULAR (ABDULLAH PAA-DRLHADS) CAM............... 71 2.1.1.16. AMLAR MAHALLES YUKARI TEKKE CAM .......................... 75 2.1.1.17. RVANLI (AZERLER) CAM..................................................... 78 2.1.1.18. LER CAM .............................................................................. 81 2.1.1.19. YAZIBALARI CAM .................................................................. 83 2.1.1.20. YRG PAA CAM............................................................... 85
iv
2.1.1.21. ZYARET CAM ........................................................................... 92 2.1.2.SVAS ........................................................................................................ 94 2.1.2.1. ABADAN (HAMDYE) CAM....................................................... 94 2.1.2.2. AL AA CAM ........................................................................... 97 2.1.2.3. AL BABA CAM ....................................................................... 101 2.1.2.4. BYK KAZANCILAR CAM .................................................... 106 2.1.2.5. GEN MEHMET PAA CAM.................................................. 109 2.1.2.6. HACI MAHMUT CAM.............................................................. 112 2.1.2.7. HACI ZAHT CAM ................................................................... 114 2.1.2.8. HOCA MAM CAM ................................................................... 118 2.1.2.9. MARET (DARLREHA) CAM ................................................. 122 2.1.2.10. KALE CAM ............................................................................... 125 2.1.2.11. KERM AVU CAM .............................................................. 129 2.1.2.12. KORKMAZOLU (ATALPINAR) CAM .................................. 132 2.1.2.13. MEYDAN CAM......................................................................... 135 2.1.2.14. OSMAN PAA CAM ............................................................... 139 2.1.2.15. RTMEL CAM ........................................................................ 142 2.1.2.16. PULUR (BLLUR) CAM ............................................................ 146 2.1.2.17. SAT BRAHM PAA CAM .................................................... 150 2.1.2.18. SOFU YUSUF CAM ................................................................ 154 2.1.2.19. AKRBEY CAM ..................................................................... 156 2.1.2.20. EMS CAM .............................................................................. 158 2.1.2.21. TARHANA (GANEM) CAM ...................................................... 161 2.1.2.22. ULU CAM ................................................................................. 163 2.1.2.23. UZUN HACIOLU CAM ......................................................... 169 2.1.2.24. YAHYA BEY (UKURPINAR ) CAM....................................... 172 2.1.2.25. YEN (MAHKEME) CAM .......................................................... 175 2.1.2.26. YEL (HACI MEHMET ) CAM ................................................ 178 2.1.2.27. YTLER (FERTELL) CAM.................................................... 181 2.1.2.28. ZNCRL (SEYTOLU) CAM ................................................. 184 2.1.3.TOKAT..................................................................................................... 188 2.1.3.1 ACEPR CAM ........................................................................ 188 2.1.3.2. AKDERMEN CAM ................................................................ 195 2.1.3.3. AL PAA CAM ....................................................................... 202
v
2.1.3.4. AY (EYH RVAN) CAM .................................................... 213 2.1.3.5. EKML HAMZA BEY (EKENL) CAM ................................ 217 2.1.3.6. DEVEGRMEZ CAM .............................................................. 225 2.1.3.7. GARPLER (MELK GAZ) CAM .............................................. 230 2.1.3.8. GAYB CAM ............................................................................. 234 2.1.3.9. GEN MEHMET PAA (RTMEL N) CAM ..................... 240 2.1.3.10. HACI BEHZAT CAM ............................................................... 244 2.1.3.11. HOCA AHMET AA CAM ...................................................... 253 2.1.3.12. HORU (HURU) CAM .......................................................... 256 2.1.3.13. KADI HASAN (DDK) CAM ............................................ 259 2.1.3.14. KAYA CAM .............................................................................. 263 2.1.3.15. KKBEYBAI CAM............................................................ 267 2.1.3.16. MAHMUT PAA CAM............................................................. 275 2.1.3.17. MEYDAN (HATUNYE) CAM ................................................... 284 2.1.3.18. RSTEM ELEB (GDK MNARE) CAM........................... 295 2.1.3.19. SEYT NECMETTN CAM....................................................... 299 2.1.3.20. TAKYECLER (TAKVACILAR) CAM ........................................ 302 2.1.3.21. TATAR HACI CAM.................................................................. 307 2.1.3.22. ULU CAM ................................................................................. 311 2.1.3.23. YOLBAI CAM......................................................................... 316 3. KARILATIRMA ve DEERLENDRME ....................................................... 325 4. SONU............................................................................................................. 333 KAYNAKA ............................................................................................................ 335 EKLER.................................................................................................................... 341 I. AMASYA-SVAS-TOKAT LLERNE AT EHR PLNLARI................. 341 II. PLN GRUPLAMALARI...346 III. VAKFYE RNE . 352 IV. AMASYA, SVAS VE TOKAT CAMLER MNARE RNEKLER.376 ZET377 ABSTRACT ........................................................................................................... 379
vi
KISALTMALAR CETVEL a.g.e. Bkz. Cad. c. ev. Der. Fak. H. T Mah. Mim. Mh. No. ODT s. Sok. TDVA TTK v.b. VGM Yay. y.y. : Ad Geen Eser : Baknz : Cadde : Cilt : eviren : Derleyen : Faklte : Hicri : stanbul Teknik niversitesi : stanbul niversitesi : Mahalle : Mimarlk : Mhendislik : Numara : Orta Dou Teknik niversitesi : Sayfa : Sokak : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi : Trk Tarih Kurumu : Ve Benzeri : Vakflar Genel Mdrl : Yaynlayan : Yzyl
vii
FOTORAF LSTES Fotoraf1: Amasya Bayezt Paa Camii Fotoraf2: Amasya Bayezt Paa Camii Fotoraf3: Amasya Bayezt Paa Camii Son Cemaat Yeri Fotoraf4: Amasya Bayezt Paa Camii Ta Kaps Fotoraf5: Amasya ilehane (Yakup Paa) Cami Fotoraf6: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (Onarm ncesi) Fotoraf7: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (Onarm Sonras) Fotoraf8: Amasya Gen Mehmet Paa Camii Fotoraf9: Amasya Gen Mehmet Paa Camii Fotoraf10: Amasya Gk Medrese (Torumtay) Cami Fotoraf11: Amasya Gml (Defterdar Ahmet Bey) Cami Fotoraf12: Amasya Hatuniye (Blbl Hatun) Cami Fotoraf13: Amasya Hzr Paa Camii Fotoraf14: Amasya hsaniye Cami Fotoraf15: Amasya kinci Beyazt Klliyesi Camii Fotoraf16: Amasya kinci Beyazt Camii Fotoraf17: Amasya kinci Beyazt Camii Fotoraf18: Amasya kinci Beyazt Camii Son Cemaat Yeri Fotoraf19: Amasya kinci Beyazt Camii Grn Fotoraf20: Amasya kinci Beyazt Camii Kitabesi Fotoraf21: Amasya Kilari Sleyman Aa Camii Fotoraf22: Amasya Piri Baba (elebi Mehmet) Camii Fotoraf23: Amasya Sarahane Cami Fotoraf24: Amasya Sofular (Abdullah Paa-Drlhadis) Cami Fotoraf25: Amasya amlar Mahallesi Yukar Tekke Cami Fotoraf26: Amasya irvanl (Azeriler) Cami
viii
Fotoraf27: Amasya ler Cami Fotoraf28: Amasya Yazbalar Cami Fotoraf29: Amasya Yrg Paa Camii Fotoraf30: Amasya Yrg Paa Camii Kitabesi Fotoraf31: Amasya Yrg Paa Camii adrvan Fotoraf32: Amasya Ziyaret Cami Fotoraf33: Sivas Abadan (Hamidiye) Cami Fotoraf34: Sivas Ali Aa Camii Fotoraf35: Sivas Ali Baba Camii (Onarm ncesi) Fotoraf36: Sivas Ali Baba Camii (Onarm Sonras) Fotoraf37: Sivas Byk Kazanclar Cami Fotoraf38: Sivas Gen Mehmet Paa Camii Fotoraf39: Sivas Hac Mahmut Camii Fotoraf40: Sivas Hac Zahit Camii (Onarm ncesi) Fotoraf41: Sivas Hac Zahit Camii (Onarm Sonras) Fotoraf42: Sivas Hoca mam Cami Fotoraf43: Sivas maret (Darlreha) Cami Fotoraf44: Sivas Kale Cami Fotoraf45: Sivas Kerim avu Camii Fotoraf46: Sivas Korkmazolu (atalpnar) Cami Fotoraf47: Sivas Meydan Cami Fotoraf48: Sivas Osman Paa Camii Fotoraf49: Sivas rtmeli Cami (Onarm ncesi) Fotoraf50: Sivas rtmeli Cami (Onarm Sonras) Fotoraf51: Sivas Pulur (Billur) Cami (Onarm ncesi) Fotoraf52: Sivas Pulur (Billur) Cami (Onarm Sonras) Fotoraf53: Sivas Sait brahim Paa Camii
ix
Fotoraf54: Sivas Sofu Yusuf Camii Fotoraf55: Sivas akirbey Camii Fotoraf56: Sivas ems Cami Fotoraf57: Sivas Tarhana (Ganem) Cami Fotoraf58: Sivas Ulu Cami (Onarm ncesi) Fotoraf59: Sivas Ulu Cami (Onarm Sonras) Fotoraf60: Sivas Uzun Hacolu Camii Fotoraf61: Sivas Yahya Bey (ukurpnar) Camii Fotoraf62: Sivas Yeni (Mahkeme) Cami Fotoraf63: Sivas Yeil (Hac Mehmet) Cami Fotoraf64: Sivas Yiitler (Fertelli) Cami Fotoraf65: Sivas Zincirli Minare (Seyitolu) Cami Fotoraf66: Tokat Acepir Cami (Onarm ncesi) Fotoraf67: Tokat Acepir Cami (Onarm Sonras) Fotoraf68: Tokat Acepir Cami Giri Blm Fotoraf69: Tokat Acepir Cami Minaresi Fotoraf70: Tokat Akdeirmen Cami (Onarm ncesi) Fotoraf71: Tokat Akdeirmen Cami (Onarm Sonras) Fotoraf72: Tokat Akdeirmen Cami Minaresi Fotoraf73: Tokat Akdeirmen Cami Giri Kaps Fotoraf74: Tokat Akdeirmen Cami Grnm Fotoraf75: Tokat Akdeirmen Cami Kubbedeki Slemeler Fotoraf76: Tokat Ali Paa Camii Fotoraf77: Tokat Ali Paa Camii Ta Kaps Fotoraf78: Tokat Ali Paa Camii Mihrab Fotoraf79: Tokat Ali Paa Camii Minberi Fotoraf80: Tokat Ali Paa Camii Kubbe Etei
x
Fotoraf81: Tokat Ali Paa Camii Son Cemaat Yeri Fotoraf82: Tokat Ali Paa Camii adrvan Sslemeleri Fotoraf83: Tokat Ali Paa Camii adrvan Sslemeleri Fotoraf84: Tokat ay (eyh irvani) Cami Fotoraf85: Tokat ay (eyh irvani) Cami Mihrab Fotoraf86: Tokat ay (eyh irvani) Cami Minberi Fotoraf87: Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Minaresi Fotoraf88: Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Fotoraf89: Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Kitabesi Fotoraf90: Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Kubbesi Fotoraf91: Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Mihrab Fotoraf92: Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Minberi Fotoraf93: Tokat Devegrmez Cami (Onarm ncesi) Fotoraf94: Tokat Devegrmez Cami (Onarm Sonras) Fotoraf95: Tokat Devegrmez Cami Minberi Fotoraf96: Tokat Devegrmez Cami st Mahfil Fotoraf97: Tokat Garipler Cami Fotoraf98: Tokat Gaybi Cami Fotoraf99: Tokat Gaybi Cami Giri Kaps Fotoraf100: Tokat Gaybi Cami Minaresi Fotoraf101: Tokat Gaybi Cami Grnm Fotoraf102: Tokat Gaybi Cami Mihrab Fotoraf103: Tokat Gen Mehmet Paa (rtmeli n) Camii Fotoraf104: Tokat Hac Behzat Camii Fotoraf105: Tokat Hac Behzat Camii Giri Kaps Fotoraf106: Tokat Hac Behzat Camii Kitabesi Fotoraf107: Tokat Hac Behzat Camii
xi
Fotoraf108: Tokat Hac Behzat Camii Kubbeye Gei Eleman Fotoraf109: Tokat Hac Behzat Camii Minberi Fotoraf110: Tokat Hoca Ahmet Aa Camii Fotoraf111: Tokat Hoca Ahmet Aa Camii Minaresi Fotoraf112: Tokat Horu (Huru) Cami Fotoraf113: Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii (Onarm ncesi) Fotoraf114: Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii (Onarm Sonras) Fotoraf115: Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii Grnm Fotoraf116: Tokat Kaya Cami (Onarm ncesi) Fotoraf117: Tokat Kaya Cami (Onarm Sonras) Fotoraf118: Tokat Kaya Cami Minberi Fotoraf119: Tokat Kkbeyba Cami (Onarm ncesi) Fotoraf120: Tokat Kkbeyba Cami (Onarm Sonras) Fotoraf121: Tokat Kkbeyba Cami Mihrab Fotoraf122: Tokat Kkbeyba Cami Minberi Fotoraf123:Tokat Kkbeyba Cami st Mahfil Fotoraf124:Tokat Kkbeyba Cami Kubbeye Gei Eleman Fotoraf125:Tokat Kkbeyba Cami Kubbe Gbei Fotoraf126:Tokat Mahmut Paa Camii (Onarm ncesi) Fotoraf127:Tokat Mahmut Paa Camii (Onarm Sonras) Fotoraf128:Tokat Mahmut Paa Camii Minberi Fotoraf129:Tokat Mahmut Paa Camii Mihrab Fotoraf130:Tokat Mahmut Paa Camii st Mahfil Fotoraf131:Tokat Mahmut Paa Camii Tavan Fotoraf132:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Fotoraf133:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Son Cemaat Yeri Fotoraf134:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Kitabesi
xii
Fotoraf135:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Kubbeye Gei Eleman Fotoraf136:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Mihrab Fotoraf137:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Minberi Fotoraf138:Tokat Meydan (Hatuniye) Cami adrvan Fotoraf139:Tokat Rstem elebi (Gdk Minare) Camii Fotoraf140:Tokat Seyit Necmettin Camii Fotoraf141:Tokat Seyit Necmettin Camii Minaresi Fotoraf142:Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami (Onarm ncesi) Fotoraf143:Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami (Onarm Sonras) Fotoraf144:Tokat Tatar Hac Cami Fotoraf 145:Tokat Tatar Hac Cami Fotoraf146:Tokat Tatar Hac Cami Fotoraf147:Tokat Ulu Cami (Onarm ncesi) Fotoraf148:Tokat Ulu Cami (Onarm Sonras) Fotoraf149:Tokat Yolba Cami Fotoraf150:Tokat Yolba Cami Giri Kaps Fotoraf151:Tokat Yolba Cami Kitabesi Fotoraf152:Tokat Yolba Cami Kubbesi Fotoraf153:Tokat Yolba Cami Kubbedeki Yazt Fotoraf154:Tokat Yolba Cami Mihrab Fotoraf155:Tokat Yolba Cami Minberi Fotoraf156:Tokat Yolba Cami st Mahfil
xiii
PLN LSTES Pln1: Amasya Bayezt Paa Camii Pln2: Amasya ilehane (Yakup Paa) Cami Pln3: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami Pln4: Amasya Gen Mehmet Paa Camii Pln5: Amasya Gk Medrese (Torumtay) Cami Pln6: Amasya Gml (Defterdar Ahmet Bey) Cami Pln7: Amasya Hatuniye (Blbl Hatun) Cami Pln8: Amasya Hzr Paa Camii Pln9: Amasya hsaniye Cami Pln10: Amasya kinci Beyazt Klliyesi Camii Pln11: Amasya Kilari Sleyman Aa Camii Pln12: Amasya Lo Minareli (Enderun) Cami Pln13: Amasya Piri Baba (elebi Mehmet) Camii Pln14: Amasya Sofular (Abdullah Paa-Drlhadis) Cami Pln15: Amasya amlar Mahallesi Yukar Tekke Cami Pln16: Amasya Yrg Paa Camii Pln17: Sivas Abadan (Hamidiye) Cami Pln18: Sivas Ali Aa Camii Pln19: Sivas Ali Baba Camii Pln20: Sivas Gen Mehmet Paa Camii Pln21: Sivas Hac Zahit Camii Pln22: Sivas Hoca mam Cami Pln23: Sivas Kale Cami Pln24: Sivas Korkmazolu (atalpnar) Cami Pln25: Sivas Meydan Cami Pln26: Sivas rtmeli Cami
xiv
Pln27: Sivas Pulur (Billur) Cami Pln28: Sivas Sait brahim Paa Camii Pln29: Sivas Ulu Cami Pln30: Sivas Yahya Bey (ukurpnar) Camii Pln31: Sivas Yeil (Hac Mehmet) Cami Pln32: Sivas Yiitler (Fertelli) Cami Pln33: Sivas Zincirli Minare (Seyitolu) Cami Pln34: Tokat Acepir Cami (Alt Kat) Pln35: Tokat Acepir Cami (st Kat) Pln36: Tokat Ali Paa Camii Pln37: Tokat Garipler Cami Pln38: Tokat Gen Mehmet Paa (rtmeli n) Camii Pln39: Tokat Hac Behzat Camii Pln40: Tokat Horu (Huru) Cami Pln41: Tokat Mahmut Paa Camii Pln42: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Pln43: Tokat Tokat Rstem elebi (Gdk Minare) Camii Pln44: Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami Pln45: Tokat Ulu Cami
TABLO ve EKLLER CETVEL
ok Kubbeli Camiler
Kiliseden Camiye evrilen Yaplar
Dikdrtgen Pln
Kareye Yakn Dikdrtgen Pln
Ariv Belgeleri
Eseri Yaptran
Yamuk Pln
Zaviye Pln
Vakf smi
Kaynaka
Kare Pln
Fotoraf
Kitabe
ESER ADI
Pln
Amasya Beyazt Paa Camii Amasya ilehane Cami Amasya Fethiye Cami Amasya Gen Mehmet Paa Camii Amasya Gk Medrese Cami Amasya Gml Cami Amasya Hatuniye Cami Amasya Hzr Paa Camii Amasya hsaniye Cami Amasya 2. Bayezt Camii Amasya Kilari Sleyman Aa Camii Amasya Lo Minareli (Enderun) Cami Amasya Piri Baba Camii Amasya Sarahane Cami
X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X
X X X X X
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X
X X
X X X X X
xv
ok Kubbeli Camiler
Dikdrtgen Pln
Ariv Belgeleri
Eseri Yaptran
Yamuk Pln
Zaviye Pln
Vakf smi
Kaynaka
Kare Pln
Fotoraf
Kitabe
ESER ADI
Pln
Amasya Sofular Cami Amasya amlar Mah. Yukar Tekke Cami Amasya irvanl (Azeriler) Cami Amasya ler Cami Amasya Yazbalar Cami Amasya Yrg Paa Camii Amasya Ziyaret Cami Sivas Abadan Cami Sivas Ali Aa Camii Sivas Ali Baba Camii Sivas Bykkazanclar Cami Sivas Gen Mehmet Paa Camii Sivas Hac Mahmut Camii Sivas Hac Zahit Camii
X X X
X X X X
X X X X X X
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X
X X X X X X X
xvi
ok Kubbeli Camiler
Dikdrtgen Pln
Ariv Belgeleri
Eseri Yaptran
Yamuk Pln
Zaviye Pln
Vakf smi
Kaynaka
Kare Pln
Fotoraf
Kitabe
ESER ADI
Pln
Sivas Hoca mam Cami Sivas maret (Darlreha) Cami Sivas Kale Cami Sivas Kerim avu Camii Sivas Korkmazolu Cami Sivas Meydan Cami Sivas Osman Paa Camii Sivas rtmeli Cami Sivas Pulur (Billur) Cami Sivas Sait brahim Paa Camii Sivas Sofu Yusuf Camii Sivas akirbey Camii Sivas ems Cami Sivas Tarhana (Ganem) Cami
X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X
X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X
X X X
X X X
X xvii
ok Kubbeli Camiler
Dikdrtgen Pln
Ariv Belgeleri
Eseri Yaptran
Yamuk Pln
Zaviye Pln
Vakf smi
Kaynaka
Kare Pln
Fotoraf
Kitabe
ESER ADI
Pln
Sivas Ulu Cami Sivas Uzun Hacolu Camii Sivas Yahya Bey (ukurpnar) Camii Sivas Yeni (Mahkeme) Cami Sivas Yeil (Hac Mehmet) Cami Sivas Yiitler (Fertelli) Cami Sivas Zincirli Minare (Seyitolu) Cami Tokat Acepir Cami Tokat Akdeirmen Cami Tokat Ali Paa Camii Tokat ay (eyh irvani) Cami Tokat ekimli Hamza Bey (ekenli) Camii Tokat Decegrmez Cami Tokat Garipler (Melik Gazi) Cami
X X X X
X X X X X
X X X X X X
X X X
X X X X X X
X X X X X X X X X X X X xviii
X X X X
X X X
X X X X
X X X X X
X X X X X
X X X
ok Kubbeli Camiler
Dikdrtgen Pln
Ariv Belgeleri
Eseri Yaptran
Yamuk Pln
Zaviye Pln
Vakf smi
Kaynaka
Kare Pln
Fotoraf
Kitabe
ESER ADI
Pln
Tokat Gaybi Cami Tokat Gen Mehmet Paa Camii Tokat Hac Behzat Camii Tokat Hoca Ahmet Aa Camii Tokat Horu (Huru) Cami Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii Tokat Kaya Cami Tokat Kkbeyba Cami Tokat Mahmut Paa Camii Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Tokat Rstem elebi Camii Tokat Seyit Necmettin Camii Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami Tokat Tatar Hac Camii
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X X xx X X
xx
Kiliseden Camiye evrilen Yaplar ok Kubbeli Camiler Yamuk Pln Kareye Yakn Dikdrtgen Pln Dikdrtgen Pln Zaviye Pln Kare Pln Kaynaka Pln Fotoraf X X X X Tokat Yolba Cami Tokat Ulu Cami X X X X X Kitabe Eseri Yaptran Ariv Belgeleri Vakf smi X X
ESER ADI
GR Sanat tarihi asndan byk bir mirasa sahip, tm medeniyetlerin harmanlad ak hava mzesi olarak adlandrabileceimiz lkemizde byk lekli birok eser vcuda getirilmitir. Seluklular, Beylikler ve Osmanllar zamanndan gnmze ulaan bu eserler pek ok aratrmac tarafndan incelenmitir. Trkiye niversitelerinde Sanat Tarihi anabilim dalnn elli yllk mazisinin olduu ve her bilimsel kongre, sempozyumda yeni yaplar ile tantmz gz nnde bulundurulduunda arivlerdeki envanter almalarnn henz tamamlanmad anlalmaktadr. Amasya, Sivas ve Tokat il merkezlerinde yrttmz tez almamzda daha nceden zerinde aratrmalarn yapld yaplar ile karlamamza karn hakknda detayl bilgi bulamadmz eserler ile de tantk. Amacmz tescilli vakf camilerinin detayl bir ekilde mimari tantmlarn yapmaktan ziyade camilerle ilgili Vakflar Genel Mdrl Arivinde bulunan bilgi ve belgeleri okuyucuya sunmaktr. T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Camiler (Amasya-Sivas-Tokat) balyla ele aldmz tezimizde sadece mimari eserlerimizin bugnk durumunu vermekle kalmam hedefleri atalarmz tarafndan belirlenen, ecdat yadigr eserlerimiz ariv bilgileri ile tantlmtr. Aratrmalarmza ncelikle arivdeki kayt altndaki tescilli eski eser saysn tespit ederek baladk. Vakflar Genel Mdrl tarafndan Trkiyede tespit edilen eski eser says 19.580dir.
1
ncelikle
bu
kadar
yksek
bir
say
ile
karlaabileceimizi tahmin etmemitik nk Vakflar Genel Mdrlnn 2002 ylnda lanse ettii tescilli vakf eser says 9483 idi. Genel Mdrln son yllarda yapt hzl ve baarl ataklarla tescilli eski eser says 19.580ne ykselmitir. Bunlar arasnda cami, bedesten, han, hamam, kervansaray, darlhdis, ribat, sebil, eme, kastel, sinagog, apel, bimarhane, hastane gibi yz akn abide eski eser tr vardr. Bu kadar fazla trde ve sayda eski eser zerinde alma yapmann zor olmasndan dolay eser tr baznda snrlamaya gidilerek tescilli vakf camileri
1
Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi.
zerinde durulmaya allmtr. Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivinde yaptmz aratrmalar neticesinde 6386 adet tescilli vakf camisi ile karlalmtr.2 Ancak 6386 vakf camisi hakknda yaplacak almann tez hazrlama sresi ierisinde tamamlanmas mmkn olamayacandan konuda tekrar snrlamaya gidilerek ayn gzergh zerinde bulunan Amasya, Sivas ve Tokat il merkezlerinde bulunan tescilli vakf camileri tez konumuzu belirlemitir. Arivde yaplan aratrmalar neticesinde Amasya, Sivas ve Tokat il merkezinde tamam tescilli ve mlkiyeti Vakflar Genel Mdrlne ait yetmi iki adet cami tespit edilmitir. Anadolunun irin bu ilinde yaplacak aratrmann Sanat Tarihi bakmndan gerekli olduu dnlmtr. Tez konumuzda daha nceden toplu bir aratrmann yaplmam olmas almamz sememizdeki en nemli nedenlerden biridir. zellikle Abide ve Yap leri Daire Bakanl ile Kltr ve Tescil Dairesi Bakanl arivlerinde bulunan yaynlanmam bilgilerin de tez kapsam ierisine alnmas almamza orijinallik kazandrmaktadr. Ele alnan camilere bakldnda her biri vakf anlay ile belirli amalara hizmet vermek gayesiyle kurulmu, artlar vakfiye kriterleri belirlenmi yaplardr. Yaplarn bu tr zelliine karlk tezimizde camilerin bal olduu vakf adlar ve arivdeki ahsiyet kayd ve vakfiye defter kaytlarna yer verilmitir. T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Camiler (Amasya-Sivas-Tokat) konulu almamzda izlediimiz metot ve dzen ise yledir: Amasya, Sivas ve Tokat il merkezlerindeki vakf camileri belirlendikten sonra eserler hakknda literatr taramas yaplmtr. Milli Ktphane, YK Dokmantasyon Merkezi, Trk Tarih Kurumu Ktphanesi, Bilkent, Gazi ve Hacettepe niversitelerinin Ktphanelerinde ulalan yazl kaynaklarn yannda Vakflar Genel Mdrl arivinde konuya ilikin dosyalarn incelemesi yaplmtr.
Ariv bilgileri sonucunda ileri srlen baz fikirler teyit edilmi, yazl kaynaklara gememi baz bilgiler okuyucuya sunulmutur. Daha sonra arazi almalarna geilmi ve almamz esnasnda eserlerin fotoraf ekimleri yaplmtr. Tez ierisinde restore edilen yaplarn onarm ncesi ve onarm sonras durumunu gsteren fotoraflara yer verilerek daha iyi deerlendirmelere gidilmesi salanmtr. Tezimizin birinci blmnde aratrmann nasl ve neden yapld, amac ve izlenen metotlarn anlatld giri ksmna yer verilmitir. kinci blmnde oluturulan katalog ksmnda yaplar illere gre gruplara ayrlm, her gruptaki yap kendi iinde alfabetik srayla incelenmitir. Katalog blmnde vakf camilerinin tantm yaplrken eserler iin birer kimlik kart nitelii tayabilecek gzlem fileri hazrlanmtr. Yetmi iki cami bu gzlem filerinde u balklar altnda ele alnmtr: Katalog Numaras ve Eserin Ad Dosya Numaras; Eserin Abide ve Yap leri Daire Bakanl Ariv Dosya numarasn gsterir. Arivdeki Vakf smi; Kltr ve Tescil Daire Bakanl Arivinde bal olduu vakf ismini gsterir. l/le; Eserin Bulunduu il ve ile ad yer alr. Adres; Eserin bulunduu ak adrese yer verilmitir. Eseri Yaptran; Eserin banisi varsa mimarn ad verilmitir. Kitabe/na Tarihi; Eserin kitabesinin olup olmad varsa kitabenin dkm, eserin ina tarihi ile birlikte verilmitir. Ariv Belgeleri; Kltr ve Tescil Dairesi Bakanl Arivinde esere ait Vakfiye, Zeyl Vakfiye, ahsiyet Kayd, Hudutname, Hccet, Berat, Atik Esas, Hlasa Kayd, Arza Kutu, Zabt Karar, Temlikname, Mzekkere, ard Tebdili Karar, Tevzin Karar, lam, Kayd- Hakani, Mkerrer Belge kaytlarnn srasyla defter, sra,
sayfa numaralar verilmitir. Burada zellikle arivde yer alan vakfiye ve ahsiyet kaytlar zerinde almalar yaplmtr. 3 Mlkiyet; Eserin mlkiyetinin Vakflar Genel Mdrlne ait olduu belirtilmitir. Pafta-Ada-Parsel No; Eserin tapu kaytlar ak bilgilerle yanstlmtr. Mimari zellikleri; Eserin mimari tantm yaplmtr. Fotoraf ve Pln; Burada Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivinde esere ait olan fotoraf ve plnn varl hakknda bilgi verilmitir. Kaynaka; Eser hakknda literatr almas yaplabilecek kaynaklara yer verilmitir. Ayrca her eserin tantmnn sonuna varsa pln ardndan onarm ncesi ve onarm sonras durumunu gsteren fotoraflara yer verilmitir. Deerlendirme ve karlatrma blmnde yaplar, pln ve mekn anlay, malzeme ve teknik, mimari elemanlar ve ssleme bakmndan ele alnm ve zeti yaplmtr. almann sonuna Sosyal Bilimler Enstitsnn belirledii kurallar erevesinde hazrlanm Kaynaka ksm konulmutur. Tezimizin iinde plnlar ve fotoraflar her eserin tantmnn ardndan srasyla gelmektedir. Bylece yeri geldiinde metni okurken ayn zamanda pln ve fotoraflara bakma imkn domaktadr. En sona ise Amasya, Sivas ve Tokat illerine ait ehir plnlar ve camilerin pln gruplamalarna yer verilmitir.
Vakflar Genel Mdrl Kltr ve Tescil Dairesi Arivinin bir blmnn kapal olmasndan dolay arivdeki tm defter kaytlar tez kapsamnda yer almamaktadr.
2.KATALOG
2.1.T.C.BABAKANLIK VAKIFLAR GENEL MDRL TARAFINDAN TESCL YAPILAN CAMLER (AMASYA-SVAS-TOKAT)
2.1.1. AMASYA
2.1.1.1.BEYAZIT PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN MMARI :05.00.01 / 08 :Veziriazam Beyazt Paa Bin Yahi Vakf :Amasya / Merkez :Beyazt Paa Mah. :Vezir Beyazt Paa 4 :Yakup Bin Abdullah-Mimar Doan 5 / Zeynddin Bin Zekeriya 6 Ta kapnn sa d yznde sanat kitabesi olarak el muallim unvanyla Ebubekir Bin Muhammed Bin Meyme el Dmk ismi okunmaktadr.7 KTABE / NA TARH ARV BELGELER :Var 8 / 1414 9 :Ariza Kutu 11 / 3 Dolap Kutusu 108 Atik Esas 501 / 0.0.0032 Atik Esas 501 / 0.0.45314532 Mkerrer Belge 605 / 0.0244.0330 Mkerrer Belge 1297 / 0.0001.0001 Mkerrer Belge 605 / 0.0248.0332 Mkerrer Belge 1297 / 0.0001.0003 Mkerrer Belge 1297 / 0.0001.0004 Mkerrer Belge 605 / 0.0248.0333 Mkerrer Belge 605 / 0.249.0334 Mkerrer Belge 1297 / 0.0001.0005 Mkerrer Belge 605 / 0.0247.0331 Mkerrer Belge 1297 / 0.0001.0002 ahsiyet Kayd 217 / 0,0344346,45224545
4 5
Demiriz, 1979: 152, Erken, 1983: 211, Eyice, 1992: 243, akmak, 2001: 117, Men, 1997: 225. Men, 1997: 225. 6 Demiriz, 1979: 152, Eyice, 1992: 243, Klc, 1987: 95. 7 Eserde alan sanatlar iin bkz. Mayer, 1956: 37,124126, Goodwin, 1992: 78, Uzunarl, 1927: 112113. 8 Uzunarl, 1927: 112116, Men, 1997: 225. 9 Erken, 1983: 211, Demiriz, 1979: 152, akmak, 2001: 117, Klc, 1987: 95, Men, 1997: 225, Uzun Arl, 1927: 112, Gabriel, 1934: 25, ney, 1989: 104.
Vakfiye 1735 / 0.0001.0001 Zeyl Vakfiye 1735 / 0.0001.0002 Zeyl Vakfiye 1735 / 0.0001.0003 Zeyl Vakfiye 1735 / 0.0001.0004 Zeyl Vakfiye 1735 / 0.0001.0005 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :4 :121 :1 :Erken devir Osmanl mimarisinin tabhaneli veya
zaviyeli cami pln tipinin gzel bir rneini temsil etmektedir. Camiye giri kuzeyde yer alan be blml son cemaat yerinden (Bkz.Fotoraf3) yaplmaktadr. Son cemaat yerinin revaklar alt kaln paye zerine oturan be sivri kaln kemerle be blme ayrlm ve her birinin zeri pandantifli ve gen intikalli kubbeler ile rtldr. Orta kubbenin ii mukarnas ve baklava motifleri ile zengin biimde ssl iken (Bkz.Fotoraf1/2) dier kubbelerin ileri dz, arkfelek ve helezon biimindedir. Son cemaat yerinin sa ve solunda birer fskiyeli havuz bulunur.
10
Pln emasnda giri kaps (Bkz.Fotoraf4) orta mekna almakta, kk bir geitten sonra orta eksende ard ardna gelen ve birbirinden byk bir kemerle ayrlan iki kubbeli mekna gei yaplmaktadr. Birinci kubbeli mekn mihrabn bulunduu kubbeli blmden daha byk olup kubbesinde aydnlk feneri yer almaktadr. Dou ve batda ise esas ibadet meknna birer kap ile alan zeri kubbe ile rtl ikier mekn yer almaktadr. (Bkz.Pln1). Bu yan meknlarn iinde ocak ve ocan iki yannda al sslemeli kk gzler halinde yaplm raflar bulunmaktadr.
11
Esas ibadet meknn ynde iki adet, yan meknlarda iki adet,
12
kuzeyde bir adet pencere aydnlatmaktadr. Alt sradaki byk pencerelerin zerinde sivri kemerli vitray ile yaplm al pencereler bulunmaktadr. Orta kubbenin
13
sekizgen kasnann her yzne birer pencere yerletirilmitir.
Son cemaat
yerindeki kemerler beyaz mermer ve krmz ta almakl ile rlm ve kemer
10 11 12 13
Eyice, 1992: 244. Eyice, 1992: 244. Eyice, 1992: 244, Erken, 1983: 215. Erken, 1983: 215.
aralarna da rozetler yerletirilmitir. FOTORAF PLN KAYNAKA 303330.
14
Revaklarn d yz mukarnasl saaklar ve
geometrik sslemeler ile ilenmi kuaklar ile ssldr. badete aktr. :Var / 28 Adet :Yok :
1- AKOZAN, Feridun; Trk Klliyeleri, Vakflar Dergisi, say 8, Ankara, 1979, s. 2- ASLANAPA, Oktay; Osmanl Devri Mimarisi, stanbul, 2004, s. 3840. 3- AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde elebi ve II. Sultan Murat Devri 806- 855 (14031451), cilt II, stanbul, 1972, s. 425. 4- BATUR, Afife; Osmanl Camilerinde Kemer, Strktr-Biim likisi zerine Bir Deneme (13001730), ( T Doktora Tezi), stanbul, 1974, s. 6869. 5- AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300 1500), Ankara, 2001, s. 117. 6- DEMRZ, Yldz; Osmanl Mimarisinde Ssleme 1 Erken Devir (13001453), stanbul, 1979, s. 151166. 7- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 211215. 8- EYCE, Semavi; " lk Osmanl Devrinin Dini - timai Bir Messesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler", .. ktisat Fakltesi Mecmuas, cilt XXIII, No.12, stanbul, 1963, s. 37. 9- EYCE, Semavi; Bayezid Paa Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt V, stanbul 1992, s. 243244. 10- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 2531. 11- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi, say I, Ankara, 1986. 12- KARAA, Abdullah; Beylikler Devri Mimarisinde Al Sslemeler, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Konya, 2002, s. 136. 13- KILCI, Ali; " Hac Bayram- Veli Dneminden ( 13001453 ) Gnmze Kalan Vakf Eserleri ", 4. Vakf Haftas ( 23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. 14- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 225256. 15- NEY, Gnl; Beylikler Devri Sanat XIV.-XV. y.y. (13001453), Ankara, 1989, s. 16.
14
Eyice, 1992: 244, Hsameddin, 1986: 89.
16- ZBEK, Yldray; Osmanl Beylii Mimarisinde Ta Ssleme (13001453), Ankara, Kltr Bakanl Yay., 2002, s. 295315. 17- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 112.
10
Pln1: Amasya Beyazt Paa Camii (Y.Demirizden)
11
Fotoraf1: Amasya Beyazt Paa Camii
12
Fotoraf2: Amasya Beyazt Paa Camii (O.Aslanapadan)
13
Fotoraf3: Amasya Beyazt Paa Camii Son Cemaat Yeri
14
Fotoraf4: Amasya Beyazt Paa Camii Ta kaps (O.Aslanapadan)
15
2.1.1.2.LEHANE (YAKUB PAA) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :05.00.01 / 06 :Yakub Paa Vakf :Amasya / Merkez :Mehmet Paa Mah. :Yakub Paa 15 :Yok / 1413 16 :Atik Esas 424 / 0.0.0157 ahsiyet Kayd 217 / 0.0252.37813796 ahsiyet Kayd 217 / 0.0250.3773780 Vakfiye 1910 / 0.0001.0001 Zeyl Vakfiye 451 / 0.0105.0000 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :14 :18 :1 :Cami, tekke, ilehane hcreleri ve trbeden oluan bir
klliye ierisinde yer alan yap; zaviye ve tekke eklinde dou bat ynnde bir koridorla iki blme ayrlmtr. Gneyde kare plnl esas ibadet mekn ve dousunda, batsnda birer adet kare plnl ilehane hcreleri yer almaktadr. Esas ibadet meknnn kubbesine tromplar ile gei yaplmtr. Kuzeyde orta avlu ve iki yannda birer tabhane hcresinden oluan tekke blm yer almaktadr.
17
(Bkz.Pln2). Cami ve tekkeye bat cephesinin ortasnda kesme tatan sivri kemerli ina edilen ta kapdan giri yaplmaktadr. ile hcrelerinin ierisinde ocak ve bacalar mevcuttur.
18
Caminin kuzeybat kesinde iki sra tula bir sra ta
almakl ile ina edilen silindirik gvdeli minare bulunmaktadr. Moloz tatan ina edilen beden duvarlar kirpi saak ile sonlanmaktadr. Beden duvarlarnda talar arasna Amasya yaplarnda ska grlen krmz derz kullanlmtr. mekn st katta tula kemerli al ebekeli, alt katta mermer sveli dikdrtgen pencereler aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf5). Be kenarl ni halinde mukarnaslarla ssl mihrap gneyde yer almaktadr. badete aktr.
15 16 17 18
akmak, 2001: 113, Erken, 1983: 256, Klc, 1987: 95, Demiray, 1954: 66, Men, 1997: 225. akmak, 2001: 113, Erken, 1983: 256, Klc, 1987: 95, Demiray, 1954: 66, Men, 1997: 225. akmak, 2001: 113. Erken, 1983: 257.
16
FOTORAF PLN KAYNAKA
:Var / 78 Adet :Var :
1- AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde elebi ve II. Sultan Murat Devri 806- 855 (14031451), cilt II, stanbul, 1972, s. 2632. 2- AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300 1500), Ankara, 2001, s. 113. 3- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 66. 4- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 256259. 5- KILCI, Ali; " Hac Bayram- Veli Dneminden ( 13001453 ) Gnmze Kalan Vakf Eserleri ", 4. Vakf Haftas (23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. 6- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 225226.
17
Pln2: Amasya ilehane (Yakub Paa) Cami (VGM Arivi)
18
Fotoraf5: Amasya ilehane (Yakub Paa ) Cami
19
2.1.1.3.FETHYE (KUBA DEDE-YEN) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL bozularak camiye evrilmi :05.00.01 / 22 :Fethiye Cami erif Vakf :Amasya / Merkez :Fethiye Mah. :Bizans mparatoru Fokasn kz Elena 19 / Danimentli Fetih Gazi 1116da camiye evirmitir. : Yok / 7.yy.-1116da camiye evrilmitir. 20 :Yok :VGM :19 :240 :1 :Eski bir Bizans (Bkz.Pln3) kilisesinden apsis ksm
21
ve daha sonra byk bir ksm yenilenmitir.1883

22
ylnda ncezade Hac Mehmet Arif Efendinin yaptrd tamirat ile bat ksmna kargir bir minare eklenmitir. Bizans kilisesinden ok az bir ksm gnmze
23
ulaabilen caminin duvarlar tamamen beyaz badanal bir sva ile kaplanm olduundan orijinal duvar kalntlarn tespit etmek mmkn olamamaktadr. (Bkz.Fotoraf6/7). Kilisenin apsis ksm bugnk yapnn ana bnyesini
oluturmaktadr. Son cemaat yeri yoktur. zeri kiremit kapl ahap at ile rtldr. Kesme ta kaideli, tula gvdeli minarenin derzleri ve klah yenilenmitir. Yedi adet ahap pencere i mekn aydnlatmaktadr. Ahap minber ve mermer mihraba sahiptir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 9 Adet :Yok :
1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s.39.
19 20
Erken, 1983: 201, Hsameddin, 1986: 126, Demiray, 1954: 39. Hsameddin, 1986: 125, Erken, 1983: 201, Demiray, 1954: 39. 21 Hsameddin, 1986: 125, Demiray, 1954: 39, Danimentli Fetih Gazi tarafndan camiye evrilmitir. 22 Demiray, 1954: 39. 23 Erken, 1983: 201.
20
2- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 201. 3- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986.
21
Pln3: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (A.Gabrielden)
22
Fotoraf6: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (Onarm ncesi)
23
Fotoraf7: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (Onarm Sonras)
24
2.1.1.4.GEN MEHMET PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.01 / 07 :Gen Mehmet Paa Vakf :Amasya / Merkez :Pirini Mah. Pirini Sok. :II. Bayeztn Veziri ve ehzade Ahmetin Lalas Hzr paazade Mehmet Paa 24 :Var 25 / 1486 26 :Vakfiye 450 / 0,0141 :VGM :19 L II :1034 :1 :Cami, imaret, trbe, tabhane, zaviye, eme ve
27
hazireden oluan klliyeden
gnmze sadece cami, tabhane ve trbe
ulaabilmitir. Amasyada mevcut dier camilerin bir ksmnda olduu gibi zaviyeli cami pln tipindedir. Gneydeki esas ibadet mekn kare plnl zeri drt kede tromplarla intikali salanan onikigen kasnakl kubbe ile rtldr. Esas ibadet mekn solda byk bir kemerle kubbe rtl bir odaya alrken sada birbirine kemer ile bal iki adet kare plnl kubbeli mekn yer almaktadr. (Bkz.Pln4). Odalarn iinde ocak ve dolap bulunmaktadr.
28
Esas ibadet mekn ve yan
odalarnn kuzeyinde tamamen cepheyi kaplayan son cemaat yeri mevcuttur. Yedi mermer stun ile alt blme ayrlan son cemaat yerinin her birinin zeri kasnaksz kubbe ile rtldr. Stun balklarnn keleri mukarnasldr. Kemerlerde krmzbeyaz ta almaklndan yararlanlmtr. Son cemaat yerinin soldan nc kubbeli blmnde ileriye doru knt oluturan ince silmeli mermer
29
ta
kapsnn zerinde dikdrtgen levha ierisinde Arapa sls hat yazl kitabe
24 25 26 27 28 29
akmak, 2001: 173, Karakaya, 2003: 511, Erken, 1983: 227, tr ve Kapusuz, 1991: 51, Demiray, 1954: 87. akmak, 2001: 173, Erken, 1983: 227, Uzunarl, 1927: 126. akmak, 2001: 173, Karakaya, 2003: 511, Erken, 1983: 227, tr ve Kapusuz, 1991: 51, Gabriel, 1934: 42. tr ve Kapusuz, 1991: 51. Karakaya, 2003: 511512. akmak, 2001: 173.
25
bulunmaktadr.
30
Onaltgen gvdeli tek erefeli ta minare, son cemaat yeri ile
tabhane odalar arasndadr. (Bkz.Fotoraf8/9). Yapnn mermerden yaplm sade grnml mihrabna karlk tezyini kuvvetli bir minberi vardr. Kabartma tekniinde girift rumi ve arabesklerle ssl mermer minberin kapsnn zerinde Ayet-el Krs yazl pano yerletirilmitir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 65 Adet :Var :
1- AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300 1500), Ankara, Kltr Bakanl, 2001, s. 173. 2- ITIR, Ahmet.-KAPUSUZ, Ahmet.-MRE, Nurettin; Amasya, Tokat, 1991, s. 51. 3- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954. 4- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 227232. 5- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 4243. 6- KARAKAYA, Ebru; " Mehmed Paa Klliyesi ", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, XXVIII, Ankara, 2003, s. 511512. 7- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927. 8- YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Bayezid-Yavuz Selim Devri (886 926/14811520), cilt V, stanbul, 1983, s. 4043.
30
Karakaya, 2003: 511, akmak, 2001: 173.
26
Pln4: Amasya Gen Mehmet Paa Camii (A.Gabrielden)
27
Fotoraf8: Amasya Gen Mehmet Paa Camii
28
Fotoraf9: Amasya Gen Mehmet Paa Camii
29
2.1.1.5.GK MEDRESE (TORUMTAY) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :05.00.01 / 35 :Torumtay Bin Abdsselam Vakf :Amasya / Merkez :Gk Medrese Mah. :I.Gyasettin Keyhsrevin Amasya Valisi Seyfettin Torumtay 31 :1267 32 :Atik Esas 490 / 0.0.0035 ahsiyet Kayd 220 / 0.0024.00820108 ahsiyet Kayd 217 / 0.0356.46134623 Vakfiye 490 / 0.0100.0002 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :29 :581 :6 :Cami, trbe ve medreseden oluan bir klliye iinde
33
yer almaktadr. n yzeyinde tezyin edilen turkuaz ve mavi renkli ini ve srl tulalardan dolay Gk (Mavi) Medrese adn tayan yap kuzey-gney dorultusunda dikdrtgen plnldr. Giri cephesinin kelerinde yer alan yarm silindirik ke payelerinin etkisiyle ktlesel bir grne sahip yapda tam bir simetri hkimdir. (Bkz.Fotoraf10). Ta kapnn iki yanndaki meknlara alan ve dou cephesindeki mekn aydnlatan drt pencere ile bu abidevi yap dar alm salamaktadr. Beik tonoz eklindeki giri eyvann takiben iki sra halinde havari ve drt sra sekiz paye ile mihraba dik uzanan sahna ayrlan mekn her sahnda be blm olmak zere onbe blmden olumakta ve zerleri sivri kemerler zerine oturan kubbe ve tonozlar ile rtldr.
34
Orta sahnn zeri kubbe ile rtl
iken giri ekseni zerindeki ikinci blmn zeri yldz tonozla rtldr. (Bkz.Pln 5). Gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap bulunmaktadr. Seluklu ta iiliinin en gzel rnekleri grlebilen yapda zellikle ta kap ve pencerelerde bu sslemeler kendini gstermektedir. badete aktr.
31 32
Erken, 2001: 205, tr ve Kapusuz, 1991: 46, Demiray, 1954: 40. Erken, 2001: 205, Hsameddin, 1986: 163, tr ve Kapusuz, 1991: 46, Demiray, 1954:40. 33 Hsameddin, 1986: 146. 34 Erken, 1983: 206.
30
FOTORAF PLN KAYNAKA
1- ITIR, Ahmet.-KAPUSUZ, Ahmet.-MRE, Nurettin; Amasya, Tokat, 1991, s. 48. 2- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954. 3- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 205210. 4- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 2025. 5- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986. 6- NKAL, Hakk; Anadolu Seluklu Trbeleri, Ankara, 1996, s. 398403.
31
Pln5: Amasya Gk Medrese (Torumtay) Cami (VGM Arivi)
32
Fotoraf10: Amasya Gk Medrese (Torumtay) Cami
33
2.1.1.6.GML (DEFTERDAR AHMET BEY) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :05.00.01 / 10 :Ahmet Paa Vakf :Amasya / Merkez :Gml Mah. :Tacettin Mahmud elebi :Var / 1326 37 od temam in mescid cami bitevfik Huda Der zeman padiah- adil dani-pezr btiday- in bina ba hayr- Ajmed beg bihan Lik tariha bud kad temine cami-i kebir 38 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL ina edilen
39 35
Defterdar Ahmet Bey Bin
Abdullah Bey onarmn yaptrmtr. 36
:Yok :VGM :12 :1041 :1 :1419 depreminde yklan ahap caminin yerine kargir
cami kare plnl ve zeri kubbe ile rtldr. Yapya, kuzeydou
kede sivri kemerli ni iindeki mukarnas kavsaral ta kapdan girilmektedir. (Bkz.Fotoraf11). Esas ibadet mekn dou ve bat duvarlarnn arasna alm ve iki kat halinde devam eden galerilerle enine geniletilmi, bu blmlerin zeri alt katta Bursa kemeri st katta beik tonozlarla rtlmtr. Kuzeyde alt ahap direk ile be blme ayrlan son cemaat yerinin zeri be ahap badadi kubbe ile rtldr. (Bkz.Pln6). Orta blm yan blmlere gre daha yksek tutulmu ve zerine 1903
40
ylnda gen alnlk yerletirilmitir. Mtevaz bir mimariye sahip
yapnn ta kap kelerine yerletirilen stunceler ile hareketlilik kazandrlmtr. badete aktr. FOTORAF :Var / 80 Adet
35 36 37 38 39 40
Men, 1997: 225, Demiray, 1954: 56. akmak, 2001: 172. Men, 1997: 225, Demiray,1954: 56, Uzunarl, 1927: 124. Erken, 1983: 237, Uzunarl, 1927: 124. Erken, 1983: 235. Erken, 1983: 235.
34
PLN KAYNAKA
:Var :
1- AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300 1500), Ankara, 2001, s. 172. 2- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 56. 3- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 235237. 4- KILCI, Ali; " Hac Bayram- Veli Dneminden (13001453) Gnmze Kalan Vakf Eserleri ", 4.Vakf Haftas (23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. 5- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 225226. 6- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 124. 7- YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Bayezid- Yavuz Selim Devri (886 926/14811520), cilt V, stanbul, 1983, s. 3134.
35
Pln6: Amasya Gml (Defterdar Ahmet Bey) Cami (VGM Arivi)
36
Fotoraf11: Amasya Gml (Defterdar Ahmet Bey) Cami
37
2.1.1.7.HATUNYE (BLBL HATUN) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :05.00.01 / 14 :Blbl Hatun Vakf :Amasya / Merkez :Hatuniye Mah.144. Sok. No:29 :Sultan Bayezitin ei Blbl Hatun 41 :Var 42 / 1510 43 :Ariza Kutu 11 / 3 Dolap Kutusu 0002 Atik Esas 505 / 0.0.06910699 Atik Esas 506 / 0.0.0145 Hlasa Kayd 864 / 0.0046.0751 Hlasa Kayd 864 / 0.0030.0815 ahsiyet Kayd 217 / 0,00900094,06910072 Vakfiye 734 / 0.0279.0142 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :54 :454 :45 :Sbyan mektebi, eme, hamam ve imaret ile birlikte
44
Yeilrmakn sol kenarnda yer almaktadr.
Kuzeyde yuvarlak kemerli kapdan
girilen avlunun sanda sivri kemerli bir ni ierisinde eme, sivri tonozlu bir hel, hamam ve dikdrtgen plnl cami bulunmaktadr. Cami arka arkaya ayn eksende yer alan boyutlar farkl iki dikdrtgen kargir payeye oturan iki kk kubbe ve yanlarnda daha alak ikier apraz tonoz ile rtl meknlardan olumaktadr. Orta blm yanlara gre proporsiyon ynnden daha byk ve daha yksektir. Kuzeydeki be blml son cemaat yerinin zeri kubbe ile rtldr. (Bkz.Pln7) Ortadaki kubbeye tromplarla yanlarda yer alan kubbelere pandantiflerle gei yaplmtr.
45
Kirpi saak ile son bulan son cemaat yerindeki kubbelerin sadece orta
blm zerindeki sekizgen kasnakl dierleri kasnakszdr. Son cemaat yerinin orta
41 42 43 44 45
Hsameddin, 1986: 108, Yksel, 1997: 500, Erken, 1983: 245, tr ve Kapusuz, 1991: 53, Demiray, 1954: 91, Men, 1997: 225. Hsameddin, 1986: 109. Hsameddin, 1986: 108, Erken, 1983: 245, tr ve Kapusuz, 1991: 53, Demiray, 1954: 91, Men, 1997: 225. Yksel, 1997: 500. Yksel, 1997: 500.
38
blm ayn zamanda caminin cmle kapsna gei tekil eder.
46
ynden
silmelerle evrelenen cmle kaps, Bursa kemerli bir ni eklinde dzenlenmitir. Kap aklnn iki yannda, silmelerle evrelenen birer mihrabiye nii yer almaktadr. Minare, sada camiye bitiik konumdadr. Girii caminin iinden yaplmaktadr. Sekizgen kaide zerinde ykselen okgen gvdeli, tek erefeli bir minaredir. Yan duvarlarda alt ve stte yer alan iki, gneyde mihrabn her iki yannda mazgalvari iki, stte be, kubbelerde bulunan drt pencere i mekn aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf12). Mihrap, mukarnas kavsaral ve yal boya ile boyaldr. Minber, oyma tekniinde geometrik geme motifleriyle ssldr. badete aktr. Kubbe i yzeyinde ve pencere kenarlarnda grlen kalem ii sslemeler daha ge dnemde yaplmtr. na malzemesi, kap ve son cemaat yeri stunlarnda mermer olup dier ksmlarda kesme tatr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 36 Adet :Yok :
1- ITIR, Ahmet.-KAPUSUZ, Ahmet.-MRE, Nurettin; Amasya, Tokat, 1991, s. 53. 2- DEMRAY, Ahmet; Amasya. Ankara, 1954, s. 91. 3- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 245247. 4- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986, s. 108133137 262263. 5- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 225226. 6- YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Bayezid-Yavuz Selim Devri (886 926/14811520), cilt V, stanbul, 1983, s. 3436. 7- YKSEL, Aydn; "Hatuniye Cami", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XVI, stanbul, 1997, s. 500501.
46
Erken, 1983: 246.
39
Pln7: Amasya Hatuniye (Blbl Hatun) Cami (A.Ykselden)
40
Fotoraf12: Amasya Hatuniye (Blbl Hatun) Cami
41
2.1.1.8.HIZIR PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :05.00.01 / 17 :Hzr Paa Vakf :Amasya / Merkez :Hzr Paa Mah. :Hzr Paann Kardei Hayrddin Hzr Paa 47 :15.yy :Ariza Kutu 11 / 3 Dolap Kutusu 0003 Atik Esas 490 / 0.0.4042 Atik Esas 490 / 0.0.0067 Atik Esas 407 / 0.0.054 Mzekkere 1757 / 0.0293.0168 / 1 ard Tebdili Karar 1965 / 0.0053.0053 ahsiyet Kayd 217 / 0.0284.40424053 Tevzin Karar 1757 / 0.0292.0168 Vakfiye 582 / 1.0255.0178 Vakfiye 609 / 0.0228.0272 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :46 :388 :4 :Cami, eme ve hamamdan oluan bir yap
topluluunun ierisinde yer almaktadr. Dz ahap at ile rtl zaviyeli cami pln emasna sahip nik eserlerimizdendir. Cami eksende yer alan esas ibadet mekn ile dou ve batda birbirinden byk bir kemerle ayrlan iki blmden meydana gelmektedir. Esas ibadet meknnn zeri bingiler zerine oturan ahap tavanl kiremit kapl at ile rtl iken yan meknlar kubbelidir. Arazi durumuna bal olarak gney ynnde duvar ile birlikte platform oluturulmu ve yapnn kuzeyi yama ile birletirilmitir. (Bkz.Pln8). Bunun neticesinde giri ksm dou ynnde yan meknlardan salanmakta ve eser dier camilere gre farkllk arz etmektedir.
48
Bat ynndeki yan mekn bir kap ile esas ibadet meknna almaktadr ve
47 48
Men, 1997: 225. Erken, 1983: 248.
42
ierisinde bir ocak mevcuttur. 49 Duvarlarda ina malzemesi moloz tatr. Kuzeydou kede yapya bitiik tek erefeli, erefe alt mukarnaslarla ssl, sivri klahl minare bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf13). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 28 Adet :Var :
1- AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde Fatih Devri 855886 (1451 1481), cilt III, stanbul, 1973, s. 2730. 2- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 247249. 3- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 225226.
49
Erken, 1983: 248.
43
Pln8: Amasya Hzr Paa Camii (VGM Arivi)
44
Fotoraf13: Amasya Hzr Paa Camii
45
2.1.1.9.HSANYE CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL harla
51
:05.00.01 / 18 :hsaniye Mahallesi Cami Vakf :Amasya / Merkez :hsaniye Mah. :Bilinmiyor :Bilinmiyor :ahsiyet Kayd 221 / 0.0162.0693 ahsiyet Kayd 221 / 0.0162.0688 :VGM :69 :649 :1 :Kargir yapl cami 11.08.1975
50
tarihinde eski eser
kapsamna alnmtr. Dikdrtgen pln arz eder. Subasman seviyesine kadar melez moloz ta duvarlar zerine ahap karkastan ina edilmitir. at rts kiremit alt tahtas zerine kiremitle rtldr. (Bkz.Fotoraf14). Gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap yer alr. Sekiz pencere i mek3an aydnlatmaktadr. Betonarme malzeme ile ina edilen minarede sva kaplamas vardr. (Bkz.Pln9). Mihrap, minber ve vaaz krss yal boya ile boyaldr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 10 Adet :Var :Belirlenememitir
50 51
Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi. Melez Har karm; kum, imento ve kire hamurundan olumaktadr.(Bkz. Karaduman,2005:346)
46
Pln9: Amasya hsaniye Cami (VGM Arivi)
47
Fotoraf14: Amasya hsaniye Cami
48
2.1.1.10.KNC BAYEZIT KLLYES CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN MMARI KTABE / NA TARH :05.00.01 / 01 :Sultan Beyazt Veli Vakf :Amasya / Merkez :Hac lyas Mah. :Amasya Valisi Ahmet Bey 52 :Mimar Hayreddin 53 :Var (Bkz.Fotoraf20) / 1485 54 svet sdtl-guzat vel-mcahidine Gadvet sanadd-i esatl-nisseltn Sultanl berreyni vo hakanl bahreynisSultan bin es-sultanebul-feth Es-Sultan Byezd ibnis-Sultan Muhammed Murad Han hailede Allah mlkeh 55 ARV BELGELER :Atik Esas 494 / 0.0.0099 Atik Esas 495 / 0.0.0113 Atik Esas 481 / 0.0.0461 Atik Esas Salatin / L, 0,0099 lam 776 / 0.0257.0199 Hudutname 779 / 0.0338.0267 Hudutname 1381 / 0.0046.0002 Hudutname 779 / 0.0251.0219 Hccet 803 / 0.0052.0076 Hccet 803 / 0.0101.0140 Hccet 803 / 0.0103.0144 Hccet 803 / 0.0104.0145 Hccet 803 / 0.0104.0146 Hccet 803 / 0.0150.0147 Hccet 803 / 0.0103.0143 Hccet 803 / 0.0204.0256
52 53 54 55
Erken, 1983: 220, Demiray, 1954: 82, Men, 1997: 140. Aslanapa, 2004: 140. Erken, 1983: 220, Hseyin Hsameddin Amasya Tarihi adl kitabnda ina tarihini 1481 olarak belirtmektedir. , akmak, 2001: 174, Demiray, 1954: 82, Men, 1997: 140, Gabriel, 1934: 33. Erken, 1983: 222, Uzunarl, 1927: 125.
49
Hccet 803 / 0.0230.0280 Hccet 776 / 0.0204.0168 Kayd- Hakani 1962 / 0.0273.0269 Mkerrer Belge 1377 / 1.0001.0001 Mkerrer Belge 1382 / 0.0001.0001 Mkerrer Belge 1377 / 1.0129.0002 Mkerrer Belge 1382 / 0.0092.0002 ahsiyet Kayd 203 / 0.0058.04540458 ahsiyet Kayd 204 / 0.0060.0485 ahsiyet Kayd 227 / 0.0010.0040 ahsiyet Kayd 217 / 0,00200026,0132018 ahsiyet Kayd 204 / 0.0060.0485 Tezkire 325 / 0,0006 Vakfiye 1381 / 0.0001.0001 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :26 :278 :72 :Osmanl mimarisinin en karakteristik yaplar arasnda
sayabileceimiz cami, geni bir sahay kaplayan klliyenin ortasnda yer almaktadr. Etraf duvarlarla evrili caminin gneyde iki, kuzeyde iki, douda ve batda birer tane olmak zere toplam alt kaps vardr. Sanda medrese solunda ahane, imaret ve tabhane bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf15). Vakflar Genel Mdrl arivinde yer alan vakfiyesinde klliyenin cami, imaret, medrese ve sbyan mektebinden olutuu yazldr.
56
Ancak klliye 1079 ve 1939 yllarnda gerekleen byk depremlerde
hasar grm ve yer yer onarmlar geirmitir. Zaviyeli cami pln emasndaki caminin (Bkz.Fotoraf16/17) her biri kubbe ile rtl be sivri kemerin tad be blml son cemaat yeri (Bkz.Fotoraf18) mevcuttur. Son cemaat yerinin orta blmnn sonunda ileri doru knt tekil eden cmle kapsna gei yaplmaktadr. Esas ibadet mekn ard ardna gelen kubbe intikali troplarla salanm, birbirinden byk bir kemer ile ayrlan iki mekndan olumaktadr. (Bkz.Pln10). Mihrap nndeki kubbeli alan daha byk olup ana mekn yanlarda yer alan er kubbeli kk blmlerden payeler zerine oturan sivri kemerler ile
56
Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Kltr ve Tescil Daire Bakanl Arivi.
50
ayrlmtr.
57
mekn aydnlatan dikdrtgen mermer sveli pencerelerin zerleri

58
sivri kemerli al ebekelidir. Ayrca orta eksende iki kubbe kasnana yerletirilen pencerelerden k ieriye szlmektedir. Mihrap, kesme tatan yedi sra
59
mukarnasl ni halinde dar doru hafif knt tekil etmekte fazla ssl olmayan mtevaz llerdedir. Mihrapta Ayet-el Krs yaz bordr yer almaktadr. Mermer minberi zarif kaps ve minberin zerindeki renkli ta kakmalar ile daha ssldr. Kap kanatlar ve pencere kapaklar kndekari teknikte geometrik blmeler halinde ve sedef kakmaldr. Son cemaat yerinin iki ucunda ykselen tek erefeli ta minarelerden doudaki dey hatta yivli batdaki beyaz zerine krmz renkte kakma olarak ular palmetlerle
60
sonulanan zikzak ta sslemelidir. Caminin dou
ve kuzey duvarlarnda grlen ku evleri ta iiliinin ustalnn yan sra Osmanl mparatorluunun ku sevgisini gsteren nik rneklerdendir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 142. 2- BATUR, Afife; Osmanl Camilerinde Kemer, Strktr-Biim likisi zerine Bir Deneme (13001730), (T Doktora Tezi), stanbul, 1974, s. 8889. 3- AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300 1500), Ankara, 2001, s. 174. 4- ITIR, Ahmet.-KAPUSUZ, Ahmet.-MRE, Nurettin; Amasya, Tokat, 1991, s. 49 50. 5- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 82. 6- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 220225. 7- EYCE, Semavi; "Beyazt Paa Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt V, stanbul, 1992, s. 4042. 8- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 3341. :Var / 2 Adet :Var :
1- ASLANAPA, Oktay; Osmanl Devri Mimarisi., 2. Bask, stanbul, 2004, s. 140
57 58
Eyice, 1992: 41, Erken, 1983: 221. Eyice, 1992: 41, Aslanapa, 2004: 140. 59 Eyice, 1992: 41, Erken, 1983: 223. 60 Aslanapa, 2004: 142.
51
9- KURAN, Aptullah; lk Devir Osmanl Mimarisinde Cami, O.D.T..Mimarlk Fak. Yay. No:1, Ankara, 1964, s. 9498. 10- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 140142. 11- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 125. 12- YKSEL, Aydn; "Amasya Sultan kinci Beyazt Klliyesi", lgi Dergisi, say 1, stanbul, 1982, s. 1013. 13- YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Bayezid-Yavuz Selim Devri (886 926/14811520), cilt V, stanbul, 1983, s. 1626.
52
Pln10: Amasya kinci Beyazt Klliyesi Camii (VGM Arivi)
53
Fotoraf15: Amasya kinci Bayezt Camii ve Klliyesi
54
Fotoraf16: Amasya kinci Bayezt Camii
55
Fotoraf17: Amasya kinci Bayezt Camii
56
Fotoraf18: Amasya ikinci Bayezt Camii Son Cemaat Yeri (O.Aslanapadan)
57
Fotoraf19: Amasya kinci Bayezt Camii Grn (O.Aslanapadan)
58
Fotoraf20: Amasya kinci Bayezt Camii Kitabesi (O.Aslanapadan)
59
2.1.1.11.KLAR SLEYMAN AA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :05.00.01 / 11 :Kilari Sleyman Aa Vakf :Amasya / Merkez :Dere Mah. Pazar Cad. :Kilari Sleyman Aa 61 :Var / 1489 62 Eyyhel mescidi acezel-akl-i an menakbke Benke hazret-i Selim Aa Sahibl minnetil vhibike ve efazar-Rahmanu Tarih refaal ilhu ne sahibike 63 ARV BELGELER :Atik Esas 424 / 0.0.0052 Mkerrer Belge 2113 / 0.0075.0018 ahsiyet Kayd 220 / 0.0138.0597 ahsiyet Kayd 218 / 0.0178.1417 Vakfiye 1657 / 0.0001.0001 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :15 :228 :3 :ki blml son cemaat yeri ile birlikte boyuna
dikdrtgen pln arz etmektedir. Kare plnl esas ibadet meknnn zeri drt kede tromplar ile intikali salanan sekizgen kasnakl kubbeyle rtldr. Sivri kemerle birbirine balanan stunla iki blme ayrlan son cemaat yeri kubbelidir. (Bkz.Pln11). Camiye giri kuzeybat keden son cemaat yerine alan kesme tatan ina edilen kapdan salanr. Esas ibadet meknn sivri kemer alnlkl alt dikdrtgen pencere aydnlatmaktadr.
64
Gneyde be kenarl mukarnaslar ile tezyin
edilen mihrap bulunmaktadr. Yapda ina malzemesi, esas ibadet meknnda kesme ta iken son cemaat yerinde ta ve tula malzeme birlikte kullanlmtr. (Bkz.Fotoraf21).
61 62 63 64
Erken, 1983: 239. Erken, 1983: 239. Erken, 1983: 242. Erken, 1983: 241.
60
FOTORAF PLN KAYNAKA
1- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 238. 2- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 225226.
61
Pln11: Amasya Kilari Sleyman Aa Camii (VGM Arivi)
62
Fotoraf21: Amasya Kilari Sleyman Aa Camii
63
2.1.1.12.LO MNAREL DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :05.00.01 / 19
65
(ENDERUN) CAM
:Lo Minare (Enderun) Vakf :Amasya / Merkez :Hatuniye Mah. :smail Gazi Bey 66 :Yok / 11661172 67 :Atik Esas 490 / 0.0.0028 Atik Esas 424 / 0.0.0252 ahsiyet Kayd 217 / 0.0052.03980399 ahsiyet Kayd 218 / 0.00088.0688 ahsiyet Kayd 218 / 0.0192.1530
MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL
:VGM :54 :453 :7 :Bugn tamamen yklm ve arsa halinde kalan
konstrksiyonun zamannda nasl bir plna sahip olduunu Mehmet Tektan makalesinden bilgi ediniyoruz. Zamannda kareye yakn dikdrtgen pln arz eden yapnn st rts ahaptr. (Bkz.Pln12). Kilise kalntlar zerine ina edildii tahmin edilen yapnn
68
stunlu revaklarnn bulunduu anlalmaktadr. Ayrca
gneydou kesinde krmz tuladan yaplm girii batda kk bir koridor ile camiye alan bir minaresi varm. 69 FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 3 Adet :Var :
1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 39. 2- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986, s. 97. 3- TEKTA, Mehmet; "Enderun Cami", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XI, stanbul, 1995, s. 187.
65 66
Tekta, 1995: 187, Demiray, 1954: 39. Tekta, 1995: 187. 67 Tekta, 1995: 187. 68 Tekta, 1995: 187. 69 Tekta, 1995: 187.
64
Pln12: Amasya Lo Minareli (Enderun) Cami (VGM Arivi)
65
2.1.1.13.PR BABA (ELEB MEHMET ) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.01 / 16 :Piri Baba Vakf :Amasya / Merkez :Nusretiye Mah. :Bilinmiyor. :15. y.y. 70 :Atik Esas 490 / 0.0.0216 ahsiyet Kayd 217 / 0.0260.3858 :VGM :30.30 Tb :136 :20 :Kuzeyde yer alan blml son cemaat yeri ile
birlikte boyuna dikdrtgen pln arz etmektedir. Esas ibadet mekn kare plnl zeri yksek kasnakl kubbe ile rtldr. ki kare ayan ayrd son cemaat yerinin ortadaki blm Bursa kemerli
71
zeri aynal tonoz ile rtl iken yan blmler sivri
kemerli ve zerleri kubbe ile rtldr. Kuzeybat kede yapnn iinden giri yaplan, tek erefeli minare tuladan ina edilmitir. (Bkz.Pln13). Douda i mekn aydnlatan iki pencere, gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap bulunmaktadr. Yapda ahap karkas duvarlarnn ii kerpile doldurulmu, d yzeyleri imentolu beton sval iken i yzeyleri kire svaldr. Son cemaat yerinde kemerler zerinde cephe boyunca yerletirilen dikdrtgen panolar ve caminin i ksmna sonradan yaplm sva zerine kalem ii sslemeler dikkati ekmektedir. (Bkz.Fotoraf22). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 2 Adet :Yok :
1- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 238239. 2- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 5153.
70 71
Erken, 1983: 238. Erken, 1983: 238.
66
Pln13: Amasya Piri Baba (elebi Mehmet) Camii (S. Erkenden)
67
Fotoraf22: Amasya Piri Baba (elebi Mehmet ) Camii
68
2.1.1.14.SARAHANE CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :05.00.01 / 21 :Sarahane Cami erif (adgeldi Paa) Vakf :Amasya / Merkez :Dere Mah. :Amasya Emiri adgeldi Paa 72 :1372 73 :Atik Esas 408 / 0.0.1270 ahsiyet Kayd 217 / 0.0066.04980501 Vakfiye 22 / 0.0000.0063 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL
74
:VGM :15 :202 :2 :lk yapldnda kare plnl tek kubbeli bir cami iken
sonradan bat tarafna ilave edilen tek kubbeli mekn ile iki kubbeli hale getirilmitir. Bat duvar alarak araya iki mekn birletirilen byk bir kemer yerletirilerek
75
esas ibadet mekn enine dikdrtgen pln arz etmitir. Her iki kubbenin intikali ke tromplar ile salanmtr. Son cemaat yeri bulunmayan yapnn kuzeybat kesinde beden duvarlarnn zerinde ykselen minare, iki kubbe arasnda kalmtr. (Bkz.Fotoraf23). Olduka yksek saylan beden duvarlar kesme ta ve moloz tatan ina edilmitir. Minarenin ise sadece erefesi tatandr. ki kademe halinde ykselen beden duvarlarnn zerini rten kubbeler oluklu kiremitle kapldr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 16 Adet :Var :
1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954. 2- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 242244.
72 73 74 75
Erken, 1983: 242, Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi, Klc, 191987: 95, Demiray, 1954: 60. Erken, 1983: 95, Klc, 1987: 95, Demiray, 1954: 60. ney, 1989: 10, Demiray, 1954: 60. ney, 1989: 10.
69
3- KILCI, Ali;" Hac Bayram- Veli Dneminden (13001453) Gnmze Kalan Vakf Eserleri ", 4.Vakf Haftas (23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. 4- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997, s. 227. 5- NEY, Gnl; Beylikler Devri Sanat XIV. - XV. Yzyl (1300 1453), Ankara, 1989, s. 10.
70
Fotoraf23: Amasya Sarahane Cami
71
2.1.1.15.SOFULAR (ABDULLAH PAA- DRLHADS 76 ) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :05.00.01 / 12 :Pir lyas Vakf :Amasya / Merkez :Sofular Mah. :II. Beyaztn Beylerbeyi Aptullah Paa 77 :Var / 1485 78 Ammare drel-hdis el-Hac Abdullah Paa bin El-Hac Sinan afllah anhma fi eyyam- Sultan Byezid azze nasarahu fi tisne ved seman-i Mie 890 H. 79 ARV BELGELER :Atik Esas 424 / 0,0073 ahsiyet Kayd 217 / 0.0214.34793488 ahsiyet Kayd 217 / 0.0212.34743478 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :13 :195 :68 :Zaviyeli veya yan meknl camilerden saylan Sofular
Cami bu tipin bir versiyonunu tekil etmektedir. Darlhadis, eme, cami ve hazireden oluan klliyenin dousuna 1505de banisinin olu Abdlkerim Bey tarafndan darlkurra eklenmitir.
80
Orta eksen zerinde iki kare blm ile meydana
gelen dikdrtgenin kuzeyindeki ksmn iki yannda bulunan yan hcreler ile caminin pln meydana gelir. Arazi durumuna bal olarak iki set zerinde ina edilen caminin kuzey cephesinin ekseninde nndeki sahanla iki tarafl merdivenlerle klan bask kemerli cmle kaps yer almakta ve buray takiben zeri yldz tonoz rtl kareye yakn dikdrtgen plnl mekn gelmektedir. Tonozda bir aydnlk feneri de bulunmaktadr. Bu meknn dousunda ve batsnda bask apraz tonozlu, kare plnl ikier darlhadis hcresi gneyinde ise pandantiflerle intikali salanan kubbeli esas ibadet mekn yer almaktadr. (Bkz.Pln14). Kare plnl bu blm dou ve
76 77
Tanman, 1993: 534, Demiray, 1954: 86. Erken, 1983: 232, Tanman, 1993: 534, Demiray, 1954: 86. 78 Erken, 1983: 232, Demiray, 1954: 86. 79 Erken, 1983: 234. 80 Tanman, 1993: 534.
72
batda altta dikdrtgen stte sivri kemerli ikier ift pencere mihrap duvar ile kuzey duvarnda ikier tepe penceresi aydnlatmaktadr. Mihrap nii be kenarl ve ni zeri stalktitlidir.
81
Caminin kuzeydou kesinde da takn kare plnl almak
rgl kaide zerinde yine almak rgl burmal bir silmeyle son bulan dey yivlerle ssl kurun kapl konik ahap klahl minare ykselmektedir. Beden duvarlar moloz tatan yaplm caminin kelerinde kesme ta kullanlmtr. Cephede ise talar arasnda dikey ve yatay durumda yerletirilmi tula derzler bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf24). Orta eksen zerindeki birinci blmden daha bask olan st rty tekil eden tonoz drt kede drt paye ile desteklenmitir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Var :
1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 86. 2- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 232234. 3- EYCE, Semavi; " lk Osmanl Devrinin Dini - timai Bir Messesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler", ..ktisat Fakltesi Mecmuas, cilt XXIII, No:12, stanbul, 1963, s. 44. 4- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986, s. 108133137 262263 5- TANMAN, Baha; "Darlhdis Cami", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt VIII, stanbul, 1993, s. 534. 6- YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Bayezid-Yavuz Selim Devri (886 926/14811520), cilt V, stanbul, 1983, s. 8.-10.
81
Erken, 1983: 234.
73
Pln14: Amasya Sofular (Abdullah Paa-Drlhadis) Cami (VGM Arivi)
74
Fotoraf24: Amasya Sofular (Abdullah Paa-Darlhdis) Cami
75
2.1.1.16.AMLAR MAHALLES YUKARI TEKKE CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.01 / 15 :Mehmet Rt Vakf :Amasya / Merkez :amlar Mah. Cihanyand Mevkisi :Kapaas Ayas Aa 82 :1495 83 :Yok :VGM :59 :678 :3 :Cami, trbe, mektep ve medreseden oluan klliye
ierisinde yer alr. Esas ibadet mekn kare plnl ve zeri oluklu kiremit kapl kubbe ile rtldr. Kubbeye gei elemannda genlerden yararlanlmtr. Kuzeyde yer alan blml son cemaat yerinin orta blm yan blmlere gre daha dardr ve zeri aynal tonoz ile rtl iken yan blmler kubbe ile rtldr. (Bkz.Pln15). Kap ve pencere aklklarnda kesme ta malzeme, kalan blmler moloz ta ve tula malzeme kullanlmtr. mekn 19. y.y. mimari zellii olan yarm daire kemerli byk pencereler aydnlatmaktadr. Son cemaat yerinin kemerleri zerinde cepheyi kaplayan dikdrtgen pano ve kare talarn etrafnda sralanan altgenlerden oluan geometrik ekiller yapya hareket kazandrmaktadr. (Bkz.Fotoraf25). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 20 Adet :Var :
1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 86. 2- ERKEN, Sabih; Trkiyede Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 251253.
82 83
Demiray, 1954: 86, Erken, 1983: 252. Erken, 1983: 252.
76
Pln15: Amasya amlar Mahallesi Yukar Tekke Cami (VGM Arivi)
77
Fotoraf25: Amasya amlar Mahallesi Yukar Tekke Cami
78
2.1.1.17.RVANLI (AZERLER) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.01 / 13 :Seyit Nigar H.Hamza Vakf :Amasya / Merkez :Beyazt Paa Mah. :eyh Hac Mahmut Efendi 84 :1895 85 :Yok :VGM :5 :138 :1 :Caminin yannda bulunan bir trbe ve sonradan yapya
eklenen adrvandan oluur. Cami kare plnl zeri ke tromplar ile gei yaplan kubbe ile rtldr. Dardan kubbenin drt kesinde drt kubbecik yer almaktadr. (Bkz.Fotoraf26). Kuzeyde sivri kemerle birbirine ilintilenen drt stun ile son cemaat yeri oluturulmu ve zeri kubbe ile rtlmtr. Kesme ta malzemeden ina edilen son cemaat yerinin kemerlerinde krmzbeyaz ta almakl grlmektedir. Kuzeyde taraf bordrle evrili, iki kesinde stuncelerin yer ald, beyaz mermer malzemeden yaplan ta kap bulunmaktadr.
86
Ta kap zerindeki ta iilii ve
motifleri Trk mimari anlayna ve ta iiliine has zellikler deildir. Caminin kubbe kasnandaki alt adet klk ile kubbe kasna altndaki iki adet pencere i mekn aydnlatmaktadr. Caminin dou duvarna bitiik ve yapdan demir parmaklklar ile ayrlan trbede eyh Hac Hamza ve Mir Hasan Efendi yatmaktadr. 87 badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 5 Adet :Yok :
1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 108. 2- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 254255.
84 85
Erken, 1983: 254, Demiray, 1954: 108. Erken, 1983: 254, Demiray, 1954: 108. 86 Erken, 1983: 255. 87 Erken, 1983: 254, Demiray, 1954: 108.
79
3- MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1097, s. 227.
80
Fotoraf26: Amasya irvanl (Azeriler) Cami
81
2.1.1.18.LER CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.01 / 25 :ler Cami erif Vakf :Amasya / Merkez :ler Mah. :Sultan Nidelizade Beyaztn amcas Feyzullah elebi :Yok / 1602 / 1961de yanan cami yeniden ina edilmi. :Atik Esas 490 / 0.0.0068 ahsiyet Kayd 218 / 0.0198.1569 :VGM :1 :557 :1 :Esas ibadet mekn kare plnldr. zeri iten ahap
at ile dtan kiremit kapl krma at ile rtldr. Son cemaat yeri yoktur. Beden duvarlar ahap-kerpi malzeme ile ina edilmitir. Tavan ve taban ahaptr. Cephelerde bulunan kare formlu, ahap ereveli ondrt pencere i mekn aydnlatmaktadr. Kk boyutlu, ahap bir minaresi mevcuttur. (Bkz.Fotoraf27). Ahap minbere ve ve mahfil katna sahiptir. Herhangi bir ssleme mevcut deildir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986, s. 168.
82
Fotoraf27: Amasya ler Cami
83
2.1.1.19.YAZIBALARI CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.01 / 30 :Yok :Amasya / Merkez :Yazbalar Mahallesi :Bilinmiyor :Yok / 1963 :Yok :VGM :35 :340 :18 :Basit bir ahap yapdan ibaret camiye ahap kanatl
kapdan giri yaplmaktadr. Esas ibadet mekn kareye yakn dikdrtgen plnl ve zeri kiremit kapl atyla rtldr. Yanlar kapal ve zeri kiremit kapl atyla rtl son cemaat yeri kuzeydedir. Yuvarlak kemerli, dikdrtgen formlu dokuz pencereden ieriye k szlmektedir. Mihrap, gneyde yarm silindirik ni eklindedir. Ahap minber ve mahfil katna sahiptir. Minaresi yoktur. (Bkz.Fotoraf28). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :Belirlenememitir
84
Fotoraf28: Amasya Yazbalar Cami
85
2.1.1.20.YRG PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :05.00.01 / 09 :Yrg Paa Vakf :Amasya / Merkez :Gkmedrese Mah. :Atabey Abdullah Olu Yrg Paa 88 :Var 89 (Bkz.Fotoraf30) / 1428 90 1-Huvel-baki enee hzihil- imretel mubreketel Mensbete ilel-fukara vel-meskini f eyymiddevletis sultnil-azam 2-Vel-hknil-mu azam giysid-dnya ved-din ebulfeth es-sultan Murd Han bin el merhum es-sultan Muhammed el mteher bi-ibni Osman halledallhu 3-Sulteh el-emrul-kebir vel-vezrul-hatr celhudDevleti ved-din Yrg Baa ibn Abdillh el-Atabek f gurrati ehri muharrem seneti erba inve selsine semnimyeh 91 ARV BELGELER :Atik Esas 490 / 0.0.0069 Atik Esas 407 / 0.0.0749 Atik Esas 504 / 0.0.0027 Atik Esas 504 / 0.0.0017 Resmi Yaz Kutu 13 Dolap Kutusu 0049 ahsiyet Kayd 220 / 0.0172.07480783 ahsiyet Kayd 217 / 0,030442004205 ahsiyet Kayd 218 / 0.0236.1876 ahsiyet Kayd 218 / 0.0064.0497 ahsiyet Kayd 218 / 0.0076.0592 ahsiyet Kayd 218 / 0.0074.0581 ahsiyet Kayd 217 / 0.0382.48224823 Vakfiye 747 / 0.0352.0245 Zabt Karar Kutu 98 Zabt Kutusu 0018
88 89
Aslanapa, 2004: 64, Klc, 1987: 95, Demiray, 1954: 71, ney, 1989: 14. Uzunarl, 1927: 116119. 90 Erken, 1983: 216, Aslanapa, 2004: 64, Demiray, 1954: 71, Uzunarl, 1927: 117,Gabriel, 1934: 31 91 Tfekiolu, 1997: 221.
86
:VGM :29 :327 :2 :Zaviyeli cami pln tipinde ina edilen yapnn bu pln
92
tipindeki dier rneklerden fark son cemaat yerinin ana mekna dhil edilmi olmasdr. Orta eksende giriin nnde gen pandantiflerle gei yaplan eyvan eklindeki blm ile bu blmn sanda kuzey ve bat cephelere byk kemerlerle alan trbe, dou kede ise kareye yakn dikdrtgen meknlar caminin n ksmn oluturmaktadr. Ortada eyvan eklindeki blmden ni iindeki cmle kaps ile orta eksende ard ardna gelen iki kubbeli mekna gei salanr. Yanlarda kk nilerle geniletilmi birinci kubbeli blmden dou ve batda birer kap ile yan hcrelere gei yaplmaktadr. Dier ikinci kubbeli mekn dou ve bat kenarlarndan geniletilmi ve gney cephesinde yarm silindirik eklinde mihrap yer almaktadr. (Bkz.Pln16). mekn esas ibadet meknnda kubbe kasnanda yer alan pencereler ile mihrabn bulunduu kubbeli blmde iki pencere aydnlatmaktadr. Giri blmnde eyvann byk kemeri duvarlardan zarif bir ekilde knt tekil eden konsollarla istinat etmektedir. Krmz ve beyaz mermer almak dzende yayvan yuvarlak kemerin st ksm dz bir hat ile ina edilmi ve dikdrtgen bir kilit ta konulmutur. (Bkz.Fotoraf29). Camide geometrik sslemelerin yan sra simetrik yerletirilmi kabartma rumiler ve palmetler bulunur.
93
Bordrlerde ss amal yaplan yazlar dikkati ekmektedir. Mihrap hari yapnn
giri eyvan ve ta kapsnn evresinde orijinal sslemeler grlmektedir. Geometrik desenler arlkl gze arpmakta bitkisel ve rumili desenlerde grlen geometrik dzen, simetri izgilerde benzerlik, aralklardaki eitlik esere ayr bir zellik katmaktadr. 94 badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 66. :Var / 33 Adet :Var :
1- ASLANAPA, Oktay; Osmanl Devri Mimarisi, 2. Bask, stanbul, 2004, s. 64
92 93
Erken, 1983: 217. Aslanapa, 2004: 64. 94 Demiriz, 1979: 169.
87
2- AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde elebi ve II. Sultan Murat Devri 806- 855 (14031451), cilt II, stanbul, 1972, s. 215226. 3- BATUR, Afife; Osmanl Camilerinde Kemer, Strktr-Biim likisi zerine Bir Deneme (13001730), (T Doktora Tezi), stanbul, 1974, s. 72.73. 4- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s. 71. 5- DEMRZ, Yldz; Osmanl Mimarisinde Ssleme 1 Erken Devir (13001453), stanbul, 1979, s. 167172. 6- ERKEN, Sabih; Trkiye'de Vakf Abideler ve Eski Eserler I, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983, s. 216219. 7- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 3133. 8- KILCI, Ali; " Hac Bayram- Veli Dneminden (13001453) Gnmze Kalan Vakf Eserleri ", 4.Vakf Haftas (23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. 9- NEY, Gnl; Beylikler Devri Sanat XIV. XV. y.y. (13001453), Ankara, 1989, s. 14. 10- ZBEK, Yldray; Osmanl Beylii Mimarisinde Ta Ssleme (13001453), Ankara, 2002, s. 409420. 11- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 116.
88
Pln16: Amasya Yrg Paa Camii (VGM Arivi)
89
Fotoraf29: Amasya Yrg Paa Camii
90
Fotoraf30: Amasya Yrg Paa Camii Kitabesi (O.Aslanapadan)
91
Fotoraf31: Amasya Yrg Paa Camii adrvan (O.Aslanapadan)
92
2.1.1.21.ZYARET MERKEZ CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :05.00.02 / 03 :Ziyaret Cami erif Vakf :Amasya / Merkez :Ziyaret Beldesi, Cumhuriyet Meydan :Bilinmiyor :Bilinmiyor :ahsiyet Kayd 222 / 0.0100.0431 :VGM :47 :Yok :2873 :Takriben 100 yl nce yaplm ahap yapya sahip bir
camidir. Kareye yakn dikdrtgen plnl cami kiremit kapl krma at ile rtldr. Kuzeyde ahap desteklerden yararlanlarak oluturulmu son cemaat yerine be basamakl kk bir merdiven ile klmaktadr. Kesme tatan ina edilmi minaresi mevcuttur. Minareye son cemaat yerine alan kapdan giri yaplmaktadr. Dikdrtgen formlu pencereler i mekn aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf32). 2005 ylnda onarm grmtr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 9 Adet :Yok :Belirlenememitir
93
Fotoraf32: Amasya Ziyaret Merkez Cami
94
2.1.2.SVAS
2.1.2.1.ABADAN (HAMDYE) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 24 :Hazine-i Hassa Cami (Hamidiye Cami) Vakf :Sivas / Merkez :Yceyurt Mah. avuba Cad. No:40 :Sivas Valisi Hac Reit Paa 95 :Minarede Var 96 / 1905 :ahsiyet Kayd 218 / 0.0264.2097 :VGM :131 :32 :1 :12x80-12x80 m.
97
llerinde kare plnldr. Caminin
zeri sekizgen kasnak zerine sekizgen piramidal bask kubbeyle rtl iken krma atl hale getirilmitir. Kuzeyde son cemaat yeri, kuzeybat kede minare yer almaktadr. (Bkz.Pln17). Kesme ta rgl temel zerine ahap atk aras kerpi malzemeyle ina edilmi yapnn minaresi kesme tatan yaplmtr. (Bkz.Fotoraf 33). meknda ahap bir minber gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap bulunmaktadr. Mihrabn alnl zm motifleri, asma yapraklar ile tezyin edilmi ve her iki yannda stnceler zerinde amdanlar yer almaktadr. mekn gneyde iki, dou ve batda sivri kemerli , kuzey cephede dikdrtgen ereveli iki pencere aydnlatmaktadr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- DENZL, Hikmet, Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 7879.
95 96
Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi. Denizli, 1998: 79. 97 Denizli, 1998: 78.
95
Pln17: Sivas Abadan (Hamidiye) Cami (H.Denizliden)
96
Fotoraf33: Sivas Abadan (Hamidiye) Cami
97
2.1.2.2.AL AA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 07 :Mustafa Bey Vakf :Sivas / Merkez :Sularba Mah. No:18 :Behram Paa Olu Mustafa Bey 98 :Var / 1589 99 bu camii-i erif Behrm Paazade Mustafa Bey Tarafndan ina olunmutur. 998 / 1589 100 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :Atik Esas 420 / 0.0.1013 ahsiyet Kayd 218 / 0.0162.1292 :VGM :14 :32 :38 :Son cemaat yeri ile birlikte boyuna dikdrtgen pln arz
etmektedir. Esas ibadet mekn 8x50-8x50 m. llerinde kare plnl, zeri ke tromplar ile gei salanan sekizgen kasnak zerine oturan kubbeyle rtldr. Kuzeyde sonradan yaplan iki katl son cemaat yeri gemeli ahap at ile rtldr ki bu eklenti ksm yklarak ulalabilecek izlerden yola klarak son cemaat yerinin orijinal halinin yaplabilmesi kanmzca mmkn grnmektedir. Camiye giri kuzeyde eksenin batsnda bulunan kapdan salanmaktadr. Sivri kemerli ni halinde yer alan asl kap akl bask kemerlidir. (Bkz.Pln18). Ahap kap kanatlar orijinal ve kanatlarda yer alan iki kitabe silinmeye yz tutmutur. Kuzeybat kede tek erefeli minare ykselmektedir. Kbik bir kaide ile balayan minare kelerden pahlanarak silindirik gvdeye geilmitir. erefe alt mukarnasl ve erefe korkuluklar demir parmakldr. Konik klah sac kapldr. (Bkz.Fotoraf34). meknda be sra mukarnaslarla ssl okgen mihrap ve ahap minber bulunmaktadr. Minber orijinal deildir. mekn alt katta dikdrtgen formlu sivri kemerli iki, st katta kuzey duvarnda bir pencere aydnlatmaktadr. na malzemesi
98
Acun, 1988: 186, Denizli, 1998: 59, Aslanolu, 1979: 57, Mahiroullar, 2003: 81, Hakk ve Nafiz, 1992: 171. 99 Acun, 1988: 186, Mahiroullar, 2003: 81. 100 Denizli, 1998: 60, Hakk ve Nafiz, 1992: 171.
98
dzgn kesme ta ve moloz tatr. Bat duvarnda altta dzgn kesme ta stte moloz ta, gney ve dou duvarlarnda altta moloz ta stte kesme ta kullanlmtr. Minare tamamen dzgn kesme tatan ina edilmitir. Hazirede banisinin mezar bulunmaktadr. FOTORAF PLN KAYNAKA
101
2005 ylnda Vakflar Genel Mdrl
tarafndan onarm yaplmtr. badete aktr. :Var / 11 Adet :Var :
1- ACUN, Hakk; " Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi ", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- ASLANOLU, brahim; Her Ynyle Sivas, stanbul, 1979, s. 57. 3- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 5961. 4- HAKKI, smail-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992, s. 170173. 5- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003, s. 81.
101
Acun, 1988: 186.
99
Pln18: Sivas Ali Aa Camii (VGM Arivi)
100
Fotoraf34: Sivas Ali Aa Camii
101
2.1.2.3.AL BABA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 02 :Ali Baba Bin Ahi Mehmed Bey Vakf :Sivas / Merkez :nn Mah.12.Sok. No:3 :Vezir Rstem Paann Hocas Ali Baba :Var 102 / 1792 (Minaresi 1786) 103 :ahsiyet Kayd 221 / 0.0124.0514 Vakfiye 2114 / 0.0042.0040 Vesika 2141 / 0.0044.0041 Vesika 2141 / 0.0044.0042 Zabt Karar Kutu 149 Zabt Kutusu 1230 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :177 :798 :8 :Cami, trbe, tekke, eme ve mektepten oluan klliye
ierisinde yer almaktadr. Cami dtan kuzey-gney ekseninde dikdrtgen plnl, iten ard ardna iki ahap kubbeli mekndan olumaktadr. Esas ibadet mekn kareye yakn dikdrtgen (8x9m)
104
plnl zeri intikali pandantiflerle salanan
kasnaksz kubbe ile rtldr. Bu meknn kuzeyindeki ikinci kubbeli mekn ise hem trbe hem ibadet mekn olarak kullanlmaktadr. Kuzeyde yuvarlak kemerli kap ile giri yaplan blml son cemaat yeri bulunmaktadr. (Bkz.Pln19). Caminin kuzeybatsna 1785 ylnda aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 31 Adet :Yok :
105
bir minare eklenmitir. mekn gney ve kuzeyde
ikier, dou ve batda er pencere aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf35/36). badete
1- ACUN, Hakk; Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi, Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 54.
102 103
Acun, 1988: 186, Denizli, 1998: 5556. Acun, 1988: 186, Yasak, 1997: 56, Mahiroullar, 2003: 81, Yasak, 2003: 728. 104 Denizli, 1998: 55. 105 Denizli, 1998: 54.
102
3- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003, s. 81. 4- SAVA, Saim; Sivasta Byk ve Kk Ali Baba Zaviyeleri, Vakflar Dergisi, say 21, stanbul, 1990, s. 133150. 5- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997, s. 56. 6- YASAK, Selahaddin; Tarihi, Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas Sivas, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 728.
103
Pln19: Sivas Ali Baba Camii (H.Denizliden)
104
Fotoraf35: Sivas Ali Baba Camii (Onarm ncesi)
105
Fotoraf36: Sivas Ali Baba Camii (Onarm Sonras)
106
2.1.2.4.BYK KAZANCILAR CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 62 :Kazazlar Vakf :Sivas / Merkez :Kazanclar Cad. No:46 :Mehmet Aa 106 :Tamir kitabesi var / 1812 107 Ol kerm-i zl-Cell-i Kibriy Avn kld bu minareyi tamir-e Badi Mehmed Aa nm ola Kevser-cy- cennet mekn Mzeyyen kld ibadet-hane Herkese olmaz nsib ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL Byle bir hyrt- zb 1227 108 :Yok :VGM :177 :160 :12 :Sanatsal bir deeri olmayan cami kareye yakn
dikdrtgen plnl krma atldr. 1980 ylnda yeniden ina edilmitir. Karkas yapl dz ahap tavan sac rtldr. Caminin gneybat kesine bitiik dzgn kesme ta malzemeyle rgl minaresi tescillidir. Minareye esas ibadet meknnn gneybatsnda yer alan bir kapdan gei yaplmaktadr. Kare kaide zerinde keleri pahlanarak silindirik gvdeye gei yaplmtr. Yksek tutulan silindirik gvde olduka sadedir. Sadece erefe ksm sade profilli silme kuaklar ile dikkati ekmektedir. Kurun kapl sivri klah ile son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf37). badete aktr. FOTORAF PLN :Yok :Yok
106 107
Acun, 1988: 186. Acun, 1988: 186, Denizli, 1998: 72. 108 Denizli, 1998: 72.
107
KAYNAKA
1- ACUN, Hakk; " Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi ", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 7273.
108
Fotoraf37: Sivas Byk Kazanclar Cami
109
2.1.2.5.GEN MEHMET PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 23 :Gen Mehmet Paa Vakf :Sivas / Merkez :Mehmet Paa Mah. :Seyyid El-Hac Ahmet :Var / 1802 109 Sahibl Hayrt vel hasent es-seyyid el-Hc Ahmed tayyebllahu serhu ve cealel Cennete mesuhu 1217 110 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :Vakfiye 450 / 0,0141 :VGM :37 :69 :3 :Kare plnl esas ibadet mekn ve kuzeyde yer alan
111
son cemaat blmnden olumaktadr. Esas ibadet meknn alt stun sahna ayrmakta sahnlar kbleye dik uzanmaktadr. zeri krma atl sac kaplamadr. Esas ibadet meknnn taban ve tavan demesinde ahap malzeme kullanlmtr. Gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap yer almaktadr. (Bkz.Pln20). Kuzeydou kede kesme ta malzemeden ina edilen tek erefeli minare bulunmaktadr. Dou ve bat cephelerde , gney cephede iki pencere i mekn aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf38). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 1 Adet :Yok :
1- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 7071.
109 110
Denizli, 1998: 71. Denizli, 1998: 71. 111 Denizli, 1998: 70.
110
Pln20: Sivas Gen Mehmet Paa Camii (H.Denizliden) (lek1/100)
111
Fotoraf38: Sivas Gen Mehmet Paa Camii
112
2.1.2.6.HACI MAHMUT CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 28 :Hac Mahmut Mahallesi (Hac Mahmut) Cami Vakf :Sivas / Merkez :Msmlrmak Mah. 566. Sok. :Bilinmiyor :Bilinmiyor :ahsiyet Kayd 217 / 0.0100.07700771 :VGM :184 :165 :40 :Betonarme malzeme ile ina edilen yap kubbesiz olup
ahap oturtma atnn zeri sac kaplamadr. Kesme tatan ina edilen minaresi tek erefeli ve sivri klahldr. (Bkz.Fotoraf39). Kare pencereler i mekn aydnlatmaktadr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 6 Adet :Yok :Belirlenememitir
113
Fotoraf39: Sivas Hac Mahmut Camii
114
2.1.2.7.HACI ZAHT CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 54 :Hac Zahit Vakf :Sivas / Merkez :Ferhat Bostan Mah. 167. Sok. No:10 :Bilinmiyor :Var / 19. y.y. Hamdlillh kim tamam old minare ey hmm 112 :Atik Esas 420 / 0.0.1100 ahsiyet Kayd 217 / 0.0386.4859 :VGM :224 :201 :9 :Sanatsal ve mimari adan nemli bir zellik arz
etmeyen cami, enine dikdrtgen plnldr. Kbleye dik uzanan sahnlar esas ibadet meknn blmlere ayrmaktadr. Kuzeybat kede son cemaat yerinin batsndaki kap ile gei yaplan minare beden duvarlarna bitiik ve kesme tatan ina edilmitir. (Bkz.Pln21). Kare kaideden gvdeye intikal keleri pahlanm pabu ksm ile yaplmtr. erefe korkuluklar demir malzemeli ve petek ksmnn zeri dtan kurunla kapl, sivri klahldr. (Bkz.Fotoraf40/41). Cami 2005 ylnda Vakflar Genel Mdrl tarafndan onarlmtr. Onarm erevesinde caminin ahap oturtma ats ve rts yenilenmi, taban tahtalar ve beden duvarlar onarlm, son cemaat yeri yenilenmi, ak olan evresi bahe duvarlaryla snrlandrlarak avlu taban tala denmitir. Ayrca avluya yeni wc binas yaplmtr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6566. 2- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997, s. 56.
112
Denizli, 1998: 65.
115
Pln21: Sivas Hac Zahit Camii
116
Fotoraf40: Sivas Hac Zahit Camii (Onarm ncesi)
117
Fotoraf41: Sivas Hac Zahit Camii (Onarm Sonras)
118
2.1.2.8.HOCA MAM CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 34 :Emin Kaya Vakf :Sivas / Merkez :Eski Kale Mah. Siner Cad. No:2 :Bilinmiyor :Var 113 / 15 y.y.114 :Vakfiye 580 / 286 :VGM :12 :231 :38 :Enine dikdrtgen plnl (9x52-10x50 m) 115 cami batya
doru geniletilmi ve bir son cemaat yeri oluturulmutur. (Bkz.Pln22). Gneyi hari esas ibadet meknn ynde dolaan ahap direklerin zerinde ahap yastklar bulunmaktadr. Kuzeybat kedeki merdivenlerden mahfile klmaktadr. Tavann ortasnda kare formlu gbekte ii baklava dilimleri ile doldurulmu dairesel bir ssleme yer almaktadr. Gney duvara yarm kbik formlu yerletirilen mihrap nii 19.y.y. slubunda bitkisel motiflerle sslenmitir. Mihrabn batsnda ve duvar yzeyinde konsol eklinde duran minber sslemeleri, tavan ve mihrap ile slup birlii iindedir.
116
Tavann tamam yal boya ile kapatlm, ta ve gbek yldzla
boyanmtr. Gneydeki keli mihrap niinin d yan kelerinde kare kaideli burma gvdeli iki stnce mevcuttur. Mihrap niinin keli i yzeyinde yuvarlak kemerli stnceler ilenmitir. Mihrabn sanda ahap merdivenlerle klan minber bulunmaktadr. mekn douda , kuzeyde bir, batda iki alt; gneyde iki st pencere aydnlatmaktadr. Caminin kuzeyinde kk bir avlu, kuzeybat kesinde son cemaat yerinden bir kap ile klan minare sz konusudur. Minare kare kaideli okgen gvdeli ve tek erefelidir. (Bkz.Fotoraf42). badete aktr. FOTORAF PLN :Var / 10Adet :Yok
113 114
Acun, 2005: 343. Acun, 2005: 343. 115 Denizli, 1998: 66. 116 Denizli, 1998: 66.
119
KAYNAKA
1- ACUN, Hakk; Tm Ynleri le apanoullar ve Eserleri, Ankara, 2005, s. 343350. 2- DEMREL, mr; Osmanl Vakf ehir likisine Bir rnek: Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol, Ankara, 2000, s. 115193. 3- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6667. 4- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
120
Pln22: Sivas Hoca mam Cami (H.Denizliden)
121
Fotoraf42: Sivas Hoca mam Cami
122
2.1.2.9.MARET (DARL-REHA) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 31 :Hattab bni Ahmet Vakf :Sivas / Merkez :Kzlrmak Mah. :Rahatolu Kemalddin Ahmed 117 :Var / 20.y.y. / 1321 ylnda Darrreha ina edilmitir.
118
Allahn
rahmetine
muhta
Kemaleddin
Ahmed
b.Rhatn iki olu Hattb ve Hseyin Allah onlara rahmet etsin ve yarglasn Bu yeri ehl-i dinden limlere fakir ve miskinlere vakfettiler. Adn Drur Raha koydular. Onlara istirahat yeri yaptlar. Muharrem 720 sonra Allahn rahmetine muhta kulu Ahmed b.Rhatn olu Hseyinin olu merhum ve mafur Abdulvehhabn olu eyh Hasan Allah onlara rahmet etsin ve yarglasn burasn tecdid etti.779 Muharrem (Mays Haziran 1377) 119 ARV BELGELER :Atik Esas 482 / 0.0.0351 ahsiyet Kayd 217 / 0.0120.09360938 Vakfiye 578 / 0.0003.0003 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :216 :939 :43 :Cami, imaret, zaviye ve emeden oluan klliyeden
120
gnmze sadece cami ulaabilmitir.
Cami Darl-reha
121
yapsnn zerine
ina edilmitir. Byk bir onarm ile yenilenen yapnn dou kapsnn sol tarafna da
117 118
Mahiroullar, 2003: 81, Yasak, 2003: 728. Acun, 1988: 185, Denizli, 1998: 68, Yasak, 1997: 57, Mahiroullar, 2003: 81, Yasak, 1997: 728. 119 Caminin duvarnda bulunan Dar-reha kitabesidir. , Hakk ve Nafiz, 1992: 157, Kitabenin Trke si iin Bkz. er, 2003: 711. 120 er, 2003: 705. 121 Rahatn Evi anlamnda bu ad verilmitir. Szlk anlam rahat edilen yer huzur bulunan ev anlamna gelmektedir.
123
Darlrehann kitabesi yerletirilmitir.
122
120x60 cm ebatlarndaki kitabe mermer
malzeme zerine sls yaz ile be satrlktr. Dikdrtgen pln arz eden caminin zeri ahap at ile rtldr. Tek erefeli ahap minaresi kuzeydedir. Ahap atk aras kerpi dolgulu beden duvarlar olan cami geni bir baheye sahiptir. Yuvarlak kemerli dikdrtgen pencereler i mekn aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf43). meknda gneyde al malzemeden ina edilen mihrap yzeyinde bitkisel motifler mevcut iken ahap minberde Muhammed Mustafa 1322 yaz kua yer almaktadr. 123 badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6870. 3- HAKKI, smail-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992, s. 157. 4- KAYAOLU, smet; Rahatolu ve Vakfiyesi, Vakflar Dergisi, say 13, Ankara, 1981, s. 130. 5- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003. 6- ER, Mjgan; Darur-raha ve Rahatolu Ailesinin Sivasn Sosyal Hayatndaki Rol, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003. 7- LGEN, Ali Saim; Sivasta Rahatoullar Darrehas, Sivas Numune Hastanesi 1940 Yll, 1942. 8- NVER, Ahmet Sheyl; Sivasta Rahatoullar Darrrahas, 1942. 9- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997, s. 57. 10- YASAK, Selahaddin; Tarihi, Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 728.
122 123
Acun, 1988: 185. Denizli, 1998: 68, er, 2003: 715.
124
Fotoraf43: Sivas maret (Darlreha) Cami
125
2.1.2.10.KALE CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 33 :Mahmut Paa Vakf :Sivas / Merkez :Eski Kale Mah. Seluk Park i :Vezir Hasan Paa (Mahmut Paa) 124 :Var / 1580 125 Bismillahirrahmanirrahim (Ve ennel mesacide lillahi fela ted^ meallahi ehaden) bena hazel Cami i erif fi eyyami Sultan Murad bin Selim Han Hazreti Mahmud Paa f tarihi sene semanin ve semanine ve tis i mie 988 126 ARV BELGELER :Atik Esas 407 / 0,0807 Atik Esas 420 / 0,0257 ahsiyet Kayd 218 / 0.0118.0938 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL ulaan eser
127
:VGM :11 :255 :2 :Restorasyona

128
dahi ihtiya
duymadan
gnmze
kalenin iinde ifte Minareli Medresenin kuzeybatsnda yer alan eserlerimizdendir. Esas ibadet meknnn kuzeyinde son
Osmanl Dnemi
cemaat yeri, kuzeybatsnda minare yer almaktadr. Esas ibadet mekn kare plnl, zeri kurun kapl onaltgen kasnak zerine oturan kubbe ile rtldr. Kubbeye geiler ift kademeli tromplarla
129
salanm birinci kademe onikigen ikinci
kademede onaltgen eklinde beden duvarna oturmaktadr. (Bkz.Pln23). Cephenin ortasnda orijinal olmayan kaps ile yapya gei salanmaktadr. Kuzey cephede kapnn her iki yanndaki dikdrtgen pencereler ile stte kare dou
124
Boran, 2001: 170, Aslanolu, 1979: 57, Yasak, 1997: 56, Mahiroullar, 2003: 80, Yasak, 2003: 728, Hakk ve Nafiz, 1992: 169. 125 Acun, 1988: 186, Boran, 2001: 170, Aslanolu, 1976: 57, Yasak, 1997: 56, Mahiroullar, 2003: 80, Yasak, 2003: 728. 126 Boran, 2001: 171, Denizli, 1998: 58, Hakk ve Nafiz, 1992: 169. 127 Acun, 1988: 186, Ceylan, 1988: 66, elebi, 1993: 158, Aslanolu, 1979: 57, Tulac, 1985: 275. 128 Boran, 2001: 218. 129 Denizli, 1998: 58, Boran, 2001: 172.
126
cephede onikigenli sivri kemerli bir adet, ondrtgenli iki adet pencere gney cephede altta iki adet dikdrtgen, ortada iki adet sivri kemerli, stte iki adet pencere i mekn aydnlatmaktadr. Caminin kuzeybat kesinde camiye bitiik ina edilen kare prizmal kaide zerinde okgen pabu ve gvde ile ykselen minare bulunmaktadr. Minarenin kaidesi dzgn kesme tatan pabu, gvde ve petek ksm tuladan ina edilmitir. Gvde ksm sade tutulan minarenin erefe alt mukarnaslarla hareketlendirilmitir. (Bkz.Fotoraf44).
130
meknda kble
duvarnn ortasnda giri ekseninde mermer mihrap bulunmaktadr. Mihrabn yannda sivri kemerli dikdrtgen kapya sahip mermer minber mevcuttur. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 65 Adet :Var :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- ASLANOLU, brahim; Her Ynyle Sivas, stanbul, 1979, s. 57. 3- BORAN, Ali; Anadolu'daki Kale Cami ve Mescitleri, Ankara, 2001, s. 169 175. 4- CEYLAN, Ouz; Sur ve Kaleleri ile Tarihte Sivas, Sivas, 1988. 5- ELEB, Evliya; Seyahatname, cilt X, (ev. M.evik), stanbul, 1993. 6- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 5859. 7- HAKKI, smail-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992, s. 170. 8- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003, s. 80. 9- TULACI, Pars; Osmanl ehirleri, stanbul, 1985. 10- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997, s. 56. 11- YASAK, Selahaddin; Tarihi, Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 728.
130
Boran, 2001: 172, Denizli, 1998: 58, Acun, 1988: 186.
127
Pln23: Sivas Kale Cami (VGM Arivi)
128
Fotoraf44: Sivas Kale Cami
129
2.1.2.11.KERM AVU CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 20 :Kerim avu Vakf :Sivas / Merkez :Kaleard Mah. 5. Sok. :Bilinmiyor :Var / Bilinmiyor :Atik Esas 412 / 0,01400 ahsiyet Kayd 217 / 0.0146.20412043 Vakfiye 605 / 0.0096.0136 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :22 :485 :1 :Cami kuzey gney dorultusunda hafif meyilli bir arazi
zerine ahap dz tavanla ina edilmitir. ats drt yne meyilli krma at ile kapaldr. Kareye yakn dikdrtgen plnl caminin esas ibadet meknn ahap direkler drt sahna ayrmaktadr. Kuzeydeki son cemaat yerine dz lentolu, ift kanatl demir kapdan girilmektedir. Son cemaat yerinin zeri kontra plak levhalarla kapatlmtr. Kuzeydou kede tek erefeli ta minare ykselmektedir. Esas ibadet meknna son cemaat yerindeki kapdan giri yaplmaktadr. Ahap st rts drt kare ve iki silindirik ahap direk zerine atlan ahap kirilerle drt blme ayrlmtr. Mihrap nndeki ahap tavan dnda dier sahnn zerini rten tavan yzeyleri, kuzey-gney dorultusunda yerletirilen profilli suyollar ile hareketlendirilmitir. mekn gneyde drt adet dier cephelerde iki adet dikdrtgen formlu- pencereler aydnlatmaktadr. Gney duvarnn ortasnda bulunan mihrap orijinalliini kaybetmitir. Mihrabn batsnda akma tekniinde yaplan ahap minber yer almaktadr. Aynalk ksm sade braklan minberin kk ksmda ter dz C biiminde kvrmlar oluturan sslemeler grlmektedir. Ayn ssleme minberin tepeliinde de gze arpmaktadr. Caminin tavannda, tayc elemanlarnda, minberinde geometrik karakterli sslemelerin hkim olduu ahap akma teknii kullanlmtr.
130
Caminin beden duvarlarnda ta, minaresinde dzgn kesme ta, st rtsnde ve tayc elemanlarnda ahap malzeme kullanlmtr. (Bkz.Fotoraf45). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Var :
1- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
131
Fotoraf45: Sivas Kerim avu Camii
132
2.1.2.12.KORKMAZOLU (ATALPINAR) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 61 :Korkmazolu Vakf :Sivas / Merkez :Bahtiyar Bostan Mah. Ali Baba Cad. No:2 :Ali Akar Paa tarafndan tamir ettirilmi.131 :1833 132 :Yok :VGM :40 :147 :21 :Boyuna dikdrtgen plnl cami, esas ibadet mekn ve
kuzeyde bulunan son cemaat yerinden olumaktadr. (Bkz.Pln24). Ahap tavanl ve tabanl olup zeri kiremit kapl krma atldr. Esas ibadet mekn ksmnn tavan ahap talar ile karelere blnm ve zeri yal boya ile kapatlmtr. Tavanda yal boyal kartular ierisinde yaz kuaklar grlmektedir. Caminin iini mazgalvari dikdrtgen ereveli ahap kepenkli gneyde ve batda , douda iki, kuzeyde son cemaat yerine alan iki pencere aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf46). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 7475. 3- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas ili, Sivas, 2003.
131 132
Acun, 1988: 186, Denizli, 1998: 75. Mahiroullar, 2003: 81.
133
Pln24: Sivas Korkmazolu (atalpnar) Cami (H.Denizliden)
134
Fotoraf46: Sivas Korkmazolu (atalpnar) Cami
135
2.1.2.13.MEYDAN CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 05 :Hasan Paa Vakf :Sivas / Merkez :Dikilita Mah. :Koca Hasan Paa 133 :Var / 1564 134 I.Kitabe: Bu cami-i erifin takva zerine temelinin atl tarihi 972 Senesidir II. Kitabe:Yapd n Hazret-i Hasan Paa Fazl- Hakla bu dr- Rahmn Grecek an hatif-i gayb Didi tarih feyz i Yendn 135 ARV BELGELER :Atik Esas 481 / 0.0.0222 Atik Esas 407 / 0.0.0950 ahsiyet Kayd 218 / 0.0096.0753 ahsiyet Kayd 217 / 0.0098.07570761 ahsiyet Kayd 217 / 0.0202.33863399 ahsiyet Kayd 218 / 0.0094.0746 ahsiyet Kayd 217 / 0.0204.34003405 Temlikname 488 / 0.0254.0000 Vakfiye 1966 / 0.0154.0167 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :1 :258 :1 :Enine dikdrtgen plnl cami enine iki sahnldr.
Sahnlar birbirinden kare kesitli drt ta ayak ayrr. Bu ayaklar zerinde profilli yastklar yer almaktadr. Kuzeybat kede yuvarlak gvdeli tula malzeme ile ina edilen tek erefeli minare bulunmaktadr. Caminin iki girii vardr. (Bkz.Pln25). Bask kemerli cmle kaps zerinde boyal, iki yazt mevcuttur. Kitabesi esas ibadet
133
Denizli, 1998: 53, Acun, 1988: 185, Aslanolu, 1979: 5, Yasak, 1997, 56, Mahiroullar, 2003: 80, Yasak, 2003: 728. 134 Acun, 1988: 185, Denizli, 1998: 53. 135 Denizli, 1998: 54.
136
meknnn giri kaps zerindedir. meknda gneyde mihrap kuzeyde bir st mahfil ve dou yan kapal son cemaat yeri bulunmaktadr. Duvarlar muntazam kesme ta, minaresi tula, tavan ahap malzemeden ina edilmi ve ats bakr kapldr. (Bkz.Fotoraf47). Avluda eyh emsettinin Trbesi vardr. aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 33 Adet :Yok :
136
badete
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- ASLANOLU, brahim; Her Ynden Sivas, stanbul, 1979, s. 56. 3- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 5354. 4- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003, s. 80. 5- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997, s. 56. 6- YASAK, Selahaddin; Tarihi, Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 728.
136
Denizli, 1998: 54, Aslanolu, 1979: 56, Yasak, 1997: 56.
137
Pln25: Sivas Meydan Cami (H.Denizliden)
138
Fotoraf47: Sivas Meydan Cami
139
2.1.2.14.OSMAN PAA CAM (KLSE) 137 DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 06 :Osman Paa Cami Vakf :Sivas / Merkez :Osman Paa Cad.No:12 :Bilinmiyor :Var / 1591 138 1980 ylnda yeniden yaplmtr. Bin yl esnamda menzil-geh iken bu h Binde feth itdi an Hazreti Osman Paa Yapd bir cami i gar say-i beli itdi Eser-i baki-yi fnde ol itdi in eyh Hatb zade Efendi old fethine sebeb tdi ol s-nefes rz y ihy sene 1000 139 ARV BELGELER :Atik Esas 481 / 0.0.0244 Atik Esas 411 / 0.0.1353 ahsiyet Kayd 218 / 0.0154.1217 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :17 :243 :11 :Bir kilise yaps zerine kurulan yapnn
140
sadece
minaresi orijinal olup 16. ve 17. y.y. mimari zellii gstermektedir. Orijinal hali ile havari pln emasnda olduu bilinen yapnn esas ibadet mekn ve giri blmnn zeri kubbeyle rtlmtr.
141
Esas ibadet meknnn zerini rten
kubbe iki direk tarafndan tanmaktayd. na malzemesi temelde ve beden duvarlarnn ke balantlarnda kesme ta, beden duvarlarnda moloz ta idi. Bugnk caminin durumuna baktmzda; dz betonarme ile rtl esas ibadet meknnn kuzeyinde son cemaat yeri yer almaktadr. Caminin bat cephesinden kuzeye doru kaydrlan minarenin kaidesi ve pabuluk ksm dzgn kesme tatan dier ksmlar tuladan ina edilmitir. Minare zeminden beden duvarlarna kadar
137
1890 ylnda Sivasa gelen Fransz Seyyah Vital Cuinnetin La Turquie dAsie Seyahatnamesin de Sivasn gneyinde nceden kilise olan kk bir camiden bahsetmektedir.Bahsi geen caminin bugn Kilise Cami olarak bilinen Osman Paa Camisi olduunu dndrmektedir. (Bkz. Mahiro ullar, 2001: 133.) 138 Denizli, 1998: 61. 139 Denizli, 1998: 61, nsal, 2006: 90. 140 Acun, 1988: 186, nsal, 2006: 90. 141 nsal, 2006: 91.
140
kare kaide zerinde ykselmekte ve ters dz ekilde yerletirilen genlerle pabu ksmna geilmektedir. Silindirik gvdenin zerindeki erefenin alt blm mukarnas dizisiyle hareketlendirilmitir. erefe demir korkuluklara sahiptir. Minare inkoyla kapl klahla son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf48). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 1 Adet :Yok :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6162. 3- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
141
Fotoraf48: Sivas Osman Paa Cami
142
2.1.2.15.RTMEL CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 12 :Seyit Ahmet Vakf :Sivas / Merkez :Gk Medrese Mah. rtmeli Cami Sok. :Bilinmiyor :Var 142 / 18. y.y. :Atik Esas 420 / 0.0.0148 ahsiyet Kayd 220 / 0.0006.0007 Zabt Karar Kutu 45 Zabt Kutusu 2409 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :20 :489 :1 :Boyuna dikdrtgen plnl ve zeri iten ahap tavan
143
dtan kiremit kapl krma at ile rtldr. 8x00-9x76 m
llerinde esas ibadet
mekn ile kuzeyde dou-bat ynleri kapal ahap son cemaat yerinden olumaktadr. Son cemaat yerinde bulunan iki ahap kanatl kapdan esas ibadet meknna girilmektedir. Kap ekseninde yarm silindirik ni eklinde mihrap bulunmaktadr. Esas ibadet meknn kbleye dik uzanan iki sahn blme ayrmaktadr. Ortadaki sahn yan sahnlara gre daha geni tutulmutur. (Bkz.Pln 26). mekn alt srada her cephede ikier tane olmak zere toplam sekiz, st srada be pencere aydnlatmaktadr. Pencereler dikdrtgen erevelidir. Yalnzca mihrabn stndeki pencere daire kesitlidir. (Bkz.Fotoraf49/50). Mihrabn sanda ahap bir minber solunda ise ahap vaaz krss yer almaktadr. Kuzeydou kedeki ahap asma minareye kadnlar mahfilindeki bir kapdan klmaktadr. Minare kesme ta malzemeden ina edilmi ve tek erefelidir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 7 Adet :Yok :
1- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 7577. 2- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
142 143
Denizli, 1998: 76. Denizli, 1998: 75.
143
Pln26: Sivas rtmeli Cami (H.Denizliden)
144
Fotoraf49: Sivas rtmeli Cami (Onarm ncesi)
145
Fotoraf50: Sivas rtmeli Cami (Onarm Sonras)
146
2.1.2.16. PULUR (BLLUR) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 13 :Yok :Sivas / Merkez :Pulur Mah. 4. Sok. :Bilinmiyor :Var / 19.y.y. :Yok :VGM :10 :462 :1 :9x25-7x70 m
144
llerindeki esas ibadet mekn ve
dou cephedeki son cemaat yeri ile enine dikdrtgen pln arz etmektedir. Kuzeydou kede bulunan kapdan esas ibadet meknna girilmektedir. Dikdrtgen plnl esas ibadet meknnn kuzey ve gneyine yerletirilen ikier ahap direk ile kare bir mekn elde edilmi ve zeri kubbe ile rtlmtr. (Bkz.Pln27). Dtan kiremit kapl at ile rtldr. Kubbe kire-moloz ta malzeme ile horasan rlm ortas daire biimli bitkisel motifli al bir gbekle tezyin edilmitir. Son cemaat yerinin kuzey yn kesilerek bu meknla esas ibadet mekn bir koridorla ilintili hale getirilmitir. Gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap ve ahap minber yer almaktadr. mekn kuzey ve gneyde bask kemerli dikdrtgen ereveli ikier pencere aydnlatmaktadr. Gneydou kede ise ahap malzemeden ina edilen minare ykselmektedir. (Bkz.Fotoraf51/52). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
144
Denizli, 1998: 67.
147
Pln27: Sivas Pulur (Billur) Cami (H.Denizliden)
148
Fotoraf51: Sivas Pulur (Billur) Cami (Onarm ncesi)
149
Fotoraf52: Sivas Pulur (Billur) Cami (Onarm Sonras)
150
2.1.2.17. SAT BRAHM PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 09 :Sait brahim Paa Bin Himmet Aa Vakf :Sivas / Merkez :Demirciler Ard Mah. Paa Cad. No:24 :Sait Paa 145 :Var / 1820 146 Cenb- Hazret-i Sad Aa-y z-n kim Umrunda rz cy- Hud-y l-yenm old Civrnda buzb cmii el_Hak idip in Bu vechile dahi ser-tc- emcd- krm old Zih bu mabed-i zb ho bu mescid-i ran Srn- semaya rzu eb l makm old dp imdd VedD ismi bana vf didm tarih Saidyye bu camii nev minareyle tamam old 1235 147 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :Vakfiye 580 / 0.0265.0133 :VGM :337 :2435 :1 :Dou-bat dorultusunda
148
dikdrtgen
plnldr.
9.53X10.85 m. i llerindeki asl ibadet mekn ile kuzeyde yer alan 2.60X10.10 m. i llerindeki son cemaat yerinden olumaktadr. ten dz ahap tavan dtan kiremit kapl krma at ile rtldr. (Bkz.Pln28). Tavan ahap talarla geometrik blmlere ayrlm ortada yine geometrik sslemeli gbek ksm yer almaktadr. Esas ibadet meknna giri kuzeyde eksendeki kapdan salanr. Kuzeyde birbirine simetrik yerletirilmi iki pencere ile gneyde iki dou ve batda pencere i mekn aydnlatmaktadr. Gney duvarnda eksende yarm silindirik eklinde mihrap bulunmaktadr. Esas ibadet meknnn kuzeyinde yer alan kadnlar mahfili, iki tanesi duvara dayal olan drt ahap destee oturmaktadr. Ahap
145 146
Denizli, 1998: 73, Acun, 1988: 186, Yasak, 1997: 57, Hakk ve Nafiz, 1992: 181. Denizli, 1998: 73, Acun, 1988: 186, Yasak, 1997: 57. 147 Denizli, 1988: 73. 148 Denizli, 1988: 73.
151
destekler birbirine badadi ahap kemerler ile baldr. Kuzeybat kede yapya bitiik minare, tamamen kesme tatan yaplm kbik bir kaideden keler pahlanarak silindirik gvdeye geilmi ve konik klah ile son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf53). FOTORAF PLN KAYNAKA Kolonlar betonarmedir.
149
Eskiden
yapnn
yannda
bir
medresesinin olduu da belirtilmektedir. :Yok :
badete aktr.
:Var / 63 Adet
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 7374. 3- HAKKI, smail-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992, s. 181182. 4- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
149
Acun, 1988: 186.
152
Pln28: Sivas Sait brahim Paa Camii (VGM Arivi)
153
Fotoraf53: Sivas Sait brahim Paa Camii
154
2.1.2.18.SOFU YUSUF CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 22 :Sofu Yusuf Cami Vakf :Sivas / Merkez :rtl Pnar Mah. :Bilinmiyor :1966 :Atik Esas 420 / 0.0.0507 ahsiyet Kayd 221 / 0.0106.043236 ahsiyet Kayd 217 / 0.0072.05580559 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :35 :827 :6 :Cami betonarme malzeme ile yeniden ina edilmitir.
Tescilli olan minaresi ise kme nedeniyle kurul karar ile yklarak 1993 ylnda kesme tatan ina edilmitir. Cami bodrum, zemin ve mahfil katlarndan olumaktadr. Esas ibadet mekn kare plnl ve zeri kubbe ile rtldr. Kubbe dnda kalan ksmlar sac kaplamadr. Gneyde yarm silindirik form eklinde mihrap yer almaktadr. Kare formlu, ahap ereveli pencereler i mekn aydnlatmaktadr. Kesme ta malzeme ile ina edilen minaresi kare kaide zerinde ykselmektedir. Silindirik gvde zerinde zerinde drt ta bilezik mevcuttur. Tek erefelidir, konik klah ile zeri rtldr. (Bkz.Fotoraf54). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :Belirlenememitir
155
Fotoraf54: Sivas Sofu Yusuf Camii
156
2.1.2.19.AKRBEY CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 25 :akirbey Vakf :Sivas / Merkez :ayyurt Mah. 140. Sok. :Bilinmiyor. :1854 150 :Atik Esas 420 / 0.0.1039 ahsiyet Kayd 222 / 0.0088.0379 ahsiyet Kayd 218 / 0.0192.1531 ahsiyet Kayd 218 / 0.0192.1527 Zabt Karar Kutu 46 / 0 Zabt Kutusu 0564 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :145 :119 :8 :Dikdrtgen plnl betonarme caminin zeri ahap
oturtma at ile rtl ve sac kapldr. Kesme tatan ina edilen minare tek erefeli ve erefe alt mukarnasldr. (Bkz.Fotoraf55). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :Belirlenememitir.
150
nsal, 2006: 57.
157
Fotoraf55: Sivas akirbey Camii
158
2.1.2.20.EMS CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 56 :Yok :Sivas / Merkez :Kk Minare Mah. Dikilita Cad. :Bilinmiyor :Yok / 1845 :Yok :VGM :224 :201 :86 :Mimari zellikleri dikkate alnarak 19. y.y. sonlarna
tarihlendirebileceimiz yap, kk boyutlu ahap atl camilerimizdendir. Esas ibadet mekn dou-bat dorultusunda dikdrtgen plnl iten dz ahap tavan dtan krma at ile rtlmtr. (Bkz.Fotoraf56). Kuzey duvarda eksende yer alan giri kaps dikdrtgen biimli ahap kanatldr. Kapnn iki yannda birer dikdrtgen pencere dou da bir bat ve gneyde dikdrtgen pencere -iten da doru daralan pencere- i mekn aydnlatmaktadr. Mihrap fayans ile kapland iin orijinal ekli belli olmamaktadr. Minber ahap olup yan korkuluklar boumlu parmaklk eklinde ve yan aynalklar sadedir. Kk ksm ynde dilimli kemerlerle almaktadr. Esas ibadet meknnn kuzeyindeki mahfil mekna boumlu ahap parmaklklarla alarak ortada yarm daire eklinde taknlk yapmaktadr. Mahfilin alt kapal son cemaat yeri eklindedir. Son cemaat yerine girii salayan kap batda dikdrtgen basit aklk eklindedir. Minare kuzeybat kededir. Kesme tatan kbik kaideli, silindirik gvdelidir. Gvde stten bir bilezik ile snrlandrlmtr. erefe korkuluklar demir parmaklkldr. Petek silindirik olup minare konik klah ile son bulmaktadr. Yaplan onarmlar ve yalboyalar ile baz mimari elemanlar bozulmu ise de minaresi ile birlikte korunmas gerekli bir yapdr. evre dzenlemesine ihtiya duyulan yapya kk onarmlarmlar arttr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 6 Adet :Yok :
159
2- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
160
Fotoraf56: Sivas ems Cami
161
2.1.2.21.TARHANA (GANEM) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 60 :Abdiolu Osman Aa Vakf :Sivas / Merkez :Yahya Bey Mah. :Bilinmiyor. :Yok / 17. y.y. ba 151 :lam Kutu 59 Zabt Kutusu 2370 ahsiyet Kayd 222 / 0.0098.0423 Zabt Karar Kutu 59 Zabt Kutusu 2370 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :19 :293 :23 :Cami, 1956 ylnda tek erefeli minaresi dnda
tamamen yklarak kare plnl zeri kiremit kapl krma atl olarak yeniden ina edilmitir. Kaba yonu tala vcuda getirilen caminin kuzeyinde son cemaat yeri, kuzeydou kesinde beden duvarlarna bitiik minare yer almaktadr. Olduka yksek kare kaide zerinde ykselen minarenin kaidesi ve pabu ksm dzgn kesme ta, gvde, erefe ve petek ksmlar tula malzeme ile ina edilmitir. Yukar doru incelen ve yan yana ters dz ekilde yerletirilen genlerin meydana getirdii blmn ardndan silindirik gvdeye geilmektedir. Yeil srl tulalar ile dikey ynde eritlerle hareketlendirilen gvde de zengin bir grn elde edilmi ve eritler gvdenin st ksmna yakn bir noktada silme bilezikle sonlandrlmtr. Minare kurunla kapl sivri klahla son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf57). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 1 Adet :Yok :
151
nsal, 2006: 92.
162
Fotoraf57: Sivas Tarhana (Ganem) Cami
163
2.1.2.22.ULU CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :58.00.01 / 01 :Sultan Alaaddin Vakf :Sivas / Merkez :Uluanak Mah. :Kzl Arslan Bin brahim 152 :Var 153 / 11921193 154 :Atik Esas 481 / 0.0.0224 Berat Kutu 8 Dolap Kutusu 0001 / 2 lam Kutu 8 Dolap Kutusu 0001 / 6 lam 1760 / 0.0311.0227 Mbayaa Hcceti 1760 / 0.0312.0228 ahsiyet Kayd 217 / 0.0220.35303541 ahsiyet Kayd 217 / 0.0222.35433545 ahsiyet Kayd 217 / 0.0036.02610265 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL tarihinde yaplm
155
:VGM :18 :241 :3 :Anadolu Seluklu mimarisinde en erken tarihli son eik minaresi ile dikkat ekmektedir. Bina normalde 34 m.
cemaat meknl camilerdendir. Yap, Keykavus Bin Keyhsrev devrinde 1213 ukurda ve 58x35 m. ebatlarndadr. Kbleye dikey uzanan onbir sahnl yapy ite sivri kemerlere dayanan elli adet ta ayak tamaktadr. Bu ayak dizisi 5x10 dzeninde sralanmtr. Bunlar birbirine balayan kemer sralarnn kble duvar dnda birer destei varken dou yndeki tula minareye rastlamaktadr.
156
Dou-
bat dorultusunda dikdrtgen plnl avluya kuzey, dou ve bat ynlerinde yer alan giriten gei yaplmaktadr. Kuzey cephede tm cephe boyunca devam eden son cemaat yeri bulunur. (Bkz.Pln29). Bina kesme tatan, minaresi tula
152 153
Aslanolu, 1979: 55, Mahiroullar, 2001: 34, Yasak, 2003: 728, Mahiroullar, 2003: 80. Acun, 1988: 185, Denizli, 1998: 47, Yinan, 1991: 15. 154 Acun, 1988: 185, Hikmet Denizli caminin ina tarihini 1196/1197 olarak belirtirken (Bkz. Denizli, 1998: 48.), Orhan Cezmi Tuncer 1197 olarak belirtmektedir. (Bkz. Tuncer, 1978: 14, Mahiroullar, 2003: 80. 155 Acun, 1988: 185, Demiriz, 1973: 180, Kuban, 1965: 112, Aslanolu, 1979: 56, Yasak, 2003: 728. 156 Tuncer, 1978: 144.
164
malzemeden ina edilmitir. Gneyde keye yakn bir ksmda bulunan minarenin kaps caminin iine almaktadr. Minarenin kaidesinde kesme ini tekniinde kf yaz bantlar erefe altnda ise dml kf yaz kuaklar vardr. yeil keramikler grlmektedir. kuzeydousunda Zaral
158 157
Ayrca burada
159
Mihrab orijinaldir. Caminin tavan ahap Avlunun yer Paa tarafndan yaptrlm adrvan
kirilemeye benzetilen betonarme deme ve zeri bakr kapldr. Mehmet
almaktadr. 160 Tarihte birok defa onarm grm yapnn en son 2005 yl ierisinde son cemaat yeri yenilenmitir. 1955 ylnda yanan ahap kirilemeli tavann yerine Vakflar Genel Mdrl tarafndan orijinaline uygun betonarme kirileme tavan yaplmtr. (Bkz.Fotoraf58/59). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 84 Adet :Var :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- ASLANOLU, brahim; Her Ynden Sivas, stanbul, 1979, s. 55. 3- BAKIER, mr; Anadoluda XIII. Yzyl Tula Minarelerinin Konum, ekil, Malzeme ve Tezyinat zellikleri, Vakflar Dergisi, say 9, Ankara, 1971, s. 337366. 4- BAEL, Fahreddin; Sivas Blteni, Sivas, 1935. 5- BAKAN, idem; "Sivas'ta Be Seluklu a Yaps", lgi Dergisi, say 67, stanbul, 1991, s. 27. 6- BLGET, 2003. 7- DEMRZ, Yldz; "Mimari Sslemelerde Renk Unsuru Olarak Kullanlan Keramik anaklar", Sanat Tarihi Yll, say 5, stanbul, 1973, s. 175208. 8- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 4752. 9- GABREL, Albert; Monuments Turcs d'Anatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat- Sivas, Paris, 1934, s. 143146. Burhan; Sivastaki Seluklu ve Osmanl Dnemi Eserleri, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas,
157 158
ahinolu, 1977: 29, Baker, 1971: 366. Gabriel, 1934: 143. 159 Doan Kuban st rtsnn daha nceden ahap ile rtl olduunu belitmektedir. (Bkz. Kuban, 1965: 112. 160 Bael, 1935: 38.
165
10- HERSEK, Can; Restitsyon Sorunlar ile Sivas Ulu Camii, Ankara, 2002, s. 123136. 11- KUBAN, Doan; Anadolu- Trk Mimarisinin Kaynak ve Sorunlar, stanbul, T Mim. Fak., 1965, s. 111-112. 12- MAHROULLARI, Adnan; Seyyahlarn Gzyle Sivas, stanbul, 2001, s. 34 35. 13- MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003, s. 80. 14- AHNOLU, Metin; Anadolu Seluklu Mimarisinde Yaznn Dekoratif Olarak Kullanl, stanbul, 1977, s. 2932. 15- TUNCER, Orhan Cezmi; "Anadolu'nun lk Drt Seluklu Kumandan ve Yaptrd Yaplarn zellikleri", Vakflar Dergisi, say 12, Ankara, 1978, s. 144. 16- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927. 17- HAKKI, smail-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992. 18- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997, s. 55. 19- YASAK, Selahaddin; Tarihi, Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas, Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 728. 20- YNAN, Refet; Sivas Abideleri ve Vakflar, Vakflar Dergisi, say 22, Ankara, 1991, s. 1544.
166
Pln29: Sivas Ulu Cami (VGM Arivi)
167
Fotoraf58: Sivas Ulu Cami (Onarm ncesi)
168
Fotoraf59: Sivas Ulu Cami (Onarm Sonras)
169
2.1.2.23.UZUN HACIOLU CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 59 :Ahmet Bini Kasm Vakf :Sivas / Merkez :rtl Pnar Mah. :Uzun Haczade Ahmet Aa :Var / 1807 Sahib el hayrat vel hasanet Merhum Orhan Haczade Ahmed Aa Tayb Allhu Serahu ve Ceale Allhu el Cennetu Mesvahu Sene 1222 (1807) 161 ARV BELGELER :Atik Esas 484 / 0.0.1279 ahsiyet Kayd 221 / 0.0072.0313 ahsiyet Kayd 221 / 0.0168.07120715 ahsiyet Kayd 217 / 0.0144.2027 ahsiyet Kayd 217 / 0.0144.2032 Vakfiye 580 / 0.0293.0142 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :35 :340 :1 :Cami, kare plnl ahap tavanl ve dtan kiremit at
ile rtldr. Yapnn kuzeyinde yanlar kapal son cemaat yeri bulunmaktadr. Son cemaat yerinde asit bir ni eklinde dzenlenen mihrabiye grlmektedir. Son cemaat yerinden ahap kanatl bir kapdan esas ibadet meknna girilmektedir. Ahap tavann ortasnda ahap talarla gbek oluturulmutur. Gney cephede iki, bat cephede , kuzey cephede iki pencere i mekn aydnlatmaktadr. Kuzeyde bulunan pencereler yukarda iken batda bulunan pencereler kol kotu seviyesindedir. Pencereler ahap doramal ve demir korkulukludur. (Bkz.Fotoraf60). Caminin dou cephesine bir ilave yaplmtr. lave blme cami iinden dou duvarndan ve son cemaat yerinden birer kap ile girilmektedir. meknda kuzeyde bir mahfil yer almaktadr. Bu meknn alt oda eklinde dzenlenmi ve girii kapnn solundaki
161
170
merdivenlerden yaplmaktadr. Gneyde bulunan mihrap be sra mukarnas kavsaral ve nii yarm daire kesitlidir. Niin etraf dtan bitkisel motifli bir silme ile erevelenmitir. Ahap minberin hibir zellii yoktur. Duvarlar kerpi rgl ve zerleri sva ile kapldr. Kare kaideli minare son cemaat yerinin batsndadr. Tamamen yonu tatan ina edilen minare silindirik gvdelidir. Kaideden silindirik gvdeye gen pahlarla geilmektedir. erefe alt dz silmeli erefe korkuluklar demirdendir. Minare kaidesinin batsnda yonu ta kitabesi vardr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 47 Adet :Yok :
171
Fotoraf60: Sivas Uzun Hacolu Camii
172
2.1.2.24.YAHYA BEY (UKURPINAR ) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE/NA ATRH ARV BELGELER :58.00.01 / 18 :Abdiolu Osman Aa Vakf :Sivas / Merkez :Yahyabey Mah. :Bilinmiyor :1947 :lam Kutu 59 Zabt Kutusu 2370 ahsiyet Kayd 222 / 0.0098.0423 Zabt Karar Kutu 59 Zabt Kutusu 2370 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL rts galvanizli oluklu :VGM :19 :294 :1 :Esas ibadet mekn boyuna dikdrtgen plnldr. at sacdr. Kuzeyde yer alan kapdan yapya giri
salanmaktadr. Kuzeybat kede kesme tatan ina edilen tek erefeli minare sivri klahla son bulmaktadr. (Bkz.Pln30/Fotoraf61). Temelden yaklak 1 m. yksekliinde dzgn kesme ta duvar rgl olup bu ykseklikten sonra zeri horasan sval kargir duvar rg tekniinde ina edilmitir. Caminin i meknnda mihrap ve tavan onarm grmtr. Ana ktlenin d cephesinde horasan sva kullanlmtr. Avlusuna sonradan cami ile uyumlu adrvan eklenmitir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 1 Adet :Yok :Belirlenememitir
173
Pln30: Sivas Yahya Bey (ukurpnar) Camii (VGM Arivi)
174
Fotoraf61: Sivas Yahya Bey (ukurpnar) Camii
175
2.1.2.25.YEN (MAHKEME) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 11 :Alime Hanm Binti Osman Paa Vakf :Sivas / Merkez :Fevzi akmak Cad. Mahkeme ars No:29 :Alime Hatun 162 :Var / 1770 Selim Aa o merd-i hanedan Olunca rhleti dar- naime Azize zevcesi gayret-gzar Alime Hanm ol iffet-vesime Olup bu mabed inasyla talib Rza-y pak-i halak- alime O merhumun edip ismiyle bnyad Muvaffak old bu hayr- azzme Gelip tarihini tarife bir er Sala der herkese bayt- selime 1184 (M.1770) 163 Onarm Kitabesi: Harab iken minaresi Aile Hanmn Hac Fatma Hanmda ihya eyledi kd Hac Ahmed Aa ina eyledi Vekl-i er Dal-zde smail Hakk Sene 1318 (M.1900) 164 ARV BELGELER :ahsiyet Kayd 217 / 0.0150.20682074 art Tebdili Karar 1965 / 0.0207.0256 Tevzin Karar 2115 / 0.0001.0001 Vakfiye 582 / 2.0405.0307 MLKYET PAFTA NO. ADA NO.
162 163
:VGM :6 :464
Denizli, 1998: 63, Aslanolu, 1979: 57, Yasak, 1997: 57. nsal, 2006: 70. 164 nsal, 2006: 69.
176
PARSEL NO. MMAR ZELL
:1 :Mimari zellii olmayan cami 1940 / 1945 yllarnda

165
yeniden ina edilircesine restorasyon geirmitir. Sadece kuzeybat kesinde yapya bitiik kesme tatan ina edilen minaresi orijinaldir. 166 Minare, dzgn kesme ta malzemeden ina edilmitir. Kare kaidelidir ve dz lentolu kaps gneye almaktadr. Silindirik gvdesi sade braklm ve erefesi sade profilli silme kuaklar ile dikkati ekmektedir. erefe korkuluklar demirdendir. Kurunla kapl klah ile son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf62). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- ASLANOLU, brahim; Her Ynden Sivas, stanbul, 1979. 3- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6364. 4- HAKKI, smail-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992. 5- YASAK, brahim. Sivas li. Sivas, 1997.
165 166
Denizli, 1998: 63. Denizli, 1998: 63.
177
Fotoraf62: Sivas Yeni (Mahkeme) Cami
178
2.1.2.26.YEL (HACI MEHMET ) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :58.00.01 / 15 :Yok :Sivas / Merkez :Aydoan Mah. 2. Sok. No:15 :Bilinmiyor :Yok / 1868 167 :Yok :VGM :184 :172 :16 :Kuzey-gney dorultusunda boyuna dikdrtgen plnl
caminin son cemaat yeri betonarme malzemeli st rt ahap oturtma at ve zeri sac kaplamadr. Son cemaat yerinde bulunan bir kap ile esas ibadet meknna girilmektedir. Dikdrtgen plnl esas ibadet meknnn mihrap nn kareye dntren iki ahap stun tavana tayc zellik kazandrmaktadr. 168 Dou ve bat cephelerde yer alan er pencere i mekn aydnlatmaktadr. (Bkz.Pln31). Kuzeybat kede gvdesi ve petei silindirik ahap minare yer almaktadr. (Bkz.Fotoraf63). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
167 168
Denizli, 1998: 64. Denizli, 1998: 64.
179
Pln31: Sivas Yeil (Hac Mehmet) Cami (H.Denizliden)
180
Fotoraf63: Sivas Yeil (Hac Mehmet ) Cami
181
2.1.2.27.YTLER (FERTELL) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 57 :Fertellizade Memi Aa Vakf :Sivas / Merkez :Ali Baba Yiitler Mah. No:46 :Hac brahim Bey :Var / 1794 170 Sahib el hayr et ve el hasenat el Hac brahim Ve eli mahalhe tisa ve metin ve elf 1209 171 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :Yok :VGM :41 :176 :2 :Enine dikdrtgen plnl dz tavanl bir camidir.
169
Sahnlar kbleye dik uzanmakta ve i mekn blmektedir. Orta sahn dierlerine gre daha geni tutulmutur. Caminin kuzeyinde son cemaat yeri kuzeybat kesinde yapdan ayr ina edilen minare yer almaktadr. (Bkz. Pln32). Kare kaideden gvdeye keleri pahlanm pabu ksm ile gei yaplmtr. Silindirik gvdesi kk boyutlu dier minarelerde grdmz dzgn kesme ta rgl olmayp gvde biimi erefe altna doru hafife daralmaktadr. Gvdeyi altta ve stte yarm silindirik iki ta bilezik snrlamaktadr. Silindirik petek zeri kurun kapl klahla son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf64). meknda gneyde yarm silindirik eklinde al kabartmalarla ssl mihrap yer almaktadr. 172 badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Yok :Yok :
1- ACUN, Hakk; "Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi", Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s. 183220. 2- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6465.
169 170
Denizli, 1998: 64, Acun, 1988: 186. Denizli, 1998: 64, Acun, 1988: 186, Mahiroullar, 2003: 81. 171 Denizli, 1998: 64. 172 Acun, 1988: 186.
182
(lek 1/100) Pln32: Sivas Yiitler (Fertelli) Cami (H.Denizliden)
183
Fotoraf64: Sivas Yiitler (Fertelli) Cami
184
2.1.2.28.ZNCRL MNARE (SEYTOLU) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :58.00.01 / 55 :Seyitolu Vakf :Sivas / Merkez :Ferhat Bostan Mah. 108. Sok. :eyh Hac Muhammed :Var / 1747 174 1115de old vaz bina Bu makamn sahibi ister dua Hasbeten lillahi rabbl lemin Mmininden fatiha eyler reca Bir tedarik eyle bunda ey ahi Yok durur budar- fanide beka Crm isyanna bod yoktur benim Afv idp vagfir lena verham lena Ya ilahi lutfun eyle bendene Hemefi ola habibin Hem usuliyle furyla ann Ola meskenleri firdevsi l F sebillilh akd bu sebil de silsile-i mekn fetn Hud Ruhum yd eyle Vkflarnn Kevser ile sk ola yevmil cez Matlab- lmz eyle nasb Grelim ddrn yevmil lik eyh el-Hac Muhammed Sadye Ltfun ile eyle ihsn- at 175 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO.
173 174
173
:Yok :VGM :227 :200
Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi. Denizli, 1998: 63. 175 Denizli, 1998: 63.
185
PARSEL NO. MMAR ZELL 8x15 m. i llerinde

176
:89 :Dou 8x85 m., bat 8x55 m., gney 8x70 m. ve kuzey esas ibadet alan ile kuzeyde 3 m. derinliindeki bir son
cemaat yerinden olumaktadr. Son cemaat yeri ile birlikte boyuna dikdrtgen pln arz eden yapnn esas ibadet mekn drt kare ayak ile sahna ayrlmtr. Sahnlar kbleye dik uzanr. (Bkz.Pln33). Ahap tavanldr. Caminin kuzeybat kesinde son cemaat yerine bitiik ykselen minaresi kesme tatan ina edilmitir. Bir kenar 2x20 m. lsndeki minare, kare kaideli, silindirik, gdk, kaln gvdelidir. Yarm silindirik ta bilezikten sonra da doru genileyen erefe alt bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf65). Bilezikten dar doru sarkan zincir yapya adn da vermektedir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 36 Adet :Var :
1- DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998, s. 6263. 2- YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997.
176
Denizli, 1998: 62.
186
Pln33: Sivas Zincirli Minare (Seyitolu) Cami (VGM Arivi)
187
Fotoraf65: Sivas Zincirli Minare (Seyitolu) Cami
188
2.1.3.TOKAT
2.1.3.1.ACEPR CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 34 :Vakflar Genel Mdrl :Tokat / Merkez :Acepir Sok. Ankara Mah. :Bilinmiyor :Var 177 / 1318 178 :Yok :VGM :27 :163 :4 :Caminin ana mekn kareye yakn dikdrtgen plnl ve
mahfil katna sahiptir. (Bkz.Pln34/35). Son cemaat yeri yoktur. Giri dou cepheden ki kanatl ahap bir kap ile salanmaktadr. (Bkz.Fotoraf68). Ahap karkas sistemde, aras kerpi dolgulu, zeri amur sval bir yapdr. zellik arz etmeyen tavan tal ahap olup kiremit kapldr. Dou cephede girite iki olmak zere be adet dikdrtgen formlu pencere sahiptir. Gneyde mihrap bir ni formunda bezemesizdir. Minberin dou kenar ahap oyma geometrik motiflerle bezelidir. Cami temelde moloz ta ve har duvarlarda kerpi atda ahap malzeme ve klasik kiremit kullanlmtr. Minare balkon tarznda erefeli ve klah kurunla kapldr. (Bkz.Fotoraf69). Yapda herhangi bir ssleme yoktur. (Bkz.Fotoraf 66/67). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 21 Adet :Var :
1- KILCI, Ali; Hac Bayram- Veli Dneminden (13001453) Kalan Vakf Eserleri ve Vakflar Genel Mdrlnn Bunlar zerinde Yaptklar, 4.Vakf Haftas (23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. 2- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927.
177 178
Uzunarl, 1927: 3940. Klc, 1987: 138.
189
Pln34: Tokat Acepir Cami (Alt Kat Pln) (VGM Arivi)
190
Pln35: Tokat Acepir Cami (st Kat Pln) (VGM Arivi)
191
Fotoraf66: Tokat Acepir Cami (Onarm ncesi)
192
Fotoraf67: Tokat Acepir Cami (Onarm Sonras)
193
Fotoraf68: Acepir Cami (Giri Blm)
194
Fotoraf69: Acepir Cami (Minare)
195
2.1.3.2. AKDERMEN CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 63 :Hac Yahya Cami Vakf :Tokat / Merkez :Aksu Mah. :Katibzade Mahmut Efendi :1791 :Atik Esas 421 / 0.0.0153 ahsiyet Kayd 218 / 0.0252.2008 :VGM :14 :102 :17 :Cami, dikdrtgen plnldr. Kuzeyde asimetrik
yerletirilmi ahap kapdan giri yaplmaktadr. (Bkz.Fotoraf73). Giriin solunda kapal, kk bir son cemaat yeri vardr. zeri beik tonoz ile rtldr. Buradan kare plnl esas ibadet meknna girilmektedir. zeri iten sekizgen kasnak zerine oturan kubbeyle rtldr. Kubbeye gei eleman tromptur. (Bkz.Fotoraf70/71). Dtan kiremit kapl krma at ile kapatlmtr. Dnem zgnln koruyan minaresi ahap balkonludur. (Bkz.Fotoraf72). Giriin sanda ve solunda dikdrtgen formlu pencereler i mekn aydnlatmaktadr. na malzemesi temelde moloz ta, beden duvarlarnda ahap-kerpitir. Ahap minber ve mihrab vardr. Vaaz krss yoktur. (Bkz.Fotoraf74). Kubbenin i yzeyinde kalem ii sslemeler grlmektedir. Gbekte bulunan rzgrgl motifi etrafnda geliim gsteren vazodaki ieklerde stunlarda krmz, yeil, sar, mavi renkler kullanlmtr. (Bkz.Fotoraf75). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 125. :Var / 2 Adet :Yok :
1- GNDODU Hamza ve Dierleri; Tarihi Yaatan l Tokat, Ankara, 2006, s.
196
Fotoraf70: Tokat Akdeirmen Cami (Onarm ncesi)
197
Fotoraf71: Tokat Akdeirmen Cami (Onarm Sonras)
198
Fotoraf72: Tokat Akdeirmen Cami (Minare)
199
Fotoraf73: Tokat Akdeirmen Cami (Giri Kaps)
200
Fotoraf74: Tokat Akdeirmen Cami ( Grnm)
201
Fotoraf75: Tokat Akdeirmen Cami (Kubbedeki Sslemeler)
202
2.1.3.3.AL PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 13 :Ali Paa Vakf :Tokat / Merkez :Ya Meydan Mah. :Ali Paa 179 :Yok 180 / 15661572
181
:Atik Esas 478 / 0.0.0062 Atik Esas 3 / 0.0100.0306 ahsiyet Kayd 221 / 0.0152.0643 ahsiyet Kayd 217 / 0,02940296,4120414 Vakfiye 600 / 0.0172.0205
:VGM :6 :126 :49 :Klasik Osmanl mimari zelliklerini tamaktadr. Esas
ibadet mekn kare plnl ve kubbelidir. Kubbeye gei ke tromplarla salanmtr. Sekizgen bir kasnaktan sonra ana mekn tek byk kubbe ile rtlmtr. Kuzey cephede sekiz stun zerine oturmu yedi kubbe ile rtl yuvarlak kemerli revak eklinde bir son cemaat yeri bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf76/81). Avluda ise adrvan yer almaktadr. (Bkz.Fotoraf82/83). Kuzeybat kede yer alan minareye esas ibadet meknndan bir hcre ile geilmektedir. Kare prizmal kaideli okgen gvdeli ve tek erefelidir. (Bkz.Pln36). Tamam kesme tatan yaplan caminin avlusunda Ali Paann ei ve oluna ait iki trbe bulunmaktadr.
182
Ana meknn
kble dnda kalan duvarnda karlkl mahfiller yer alr. Bunlarn kuzey ynndeki oda eklindedir. Kesme ta kemerle yaplm mahfillerin st ksmnda kadnlara ait blmler vardr. Kubbe kaidesinde sekizgen kasnakta ve duvarlarda pencereleri olan caminin stalktitli mihrap ve minber mermerden yaplmtr. (Bkz.Fotoraf78/79). 19.y.y. boyama buket desenleriyle yaplan i ssleme
179 180
183
Cemal, 1932: 71, Uysal, 1987: 351, Yavi, 1986: 77. Uysal, 1987: 351, Yavi, 1986: 77. 181 Yavi, 1986: 77, Yardm, 1987: 468, Cemal, 1932: 70, Gabriel, 1934: 91. 182 Uysal, 1987: 351, Eyice, 1989: 430. 183 Yavi, 1986: 78.
203
caminin yapld 16.y.y. ile paralellik gstermemektedir. (Bkz.Fotoraf80). 1939 ve daha nceki yllarda yaanan yer sarsntlarnda
184
hasar gren caminin onarm
yaplrken bu desenlerin ilenmi olabilecei dnlmektedir. Mermer tandan zenle ilenmi damlalkl stalktitli ta kap caminin en ssl ve en gzel parasdr. Ta kapnn sa ve solundaki cephe duvarlarnda yer alan Seluklu stilindeki niler ta rliefleriyle son cemaat yerini sslemektedir. Gney ynnden yaln bir blok eklinde grnen caminin minaresi ve trbeleri tamamen kesme tatan yaplmtr. Kubbeler tula ile rlm kurunla kaplanmtr.
185
Mihrabn sa ve solunda yer
alan iki pencerenin pencere kanatlarnn st alnlklarnda sls hat ile kabartma hadis yazldr. Avluda adrvann tavannda yal boya ile epeevre EsmlHsna yazldr. 186 badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 24 Adet :Var :
1- ACUNSAL, F.; Gereklerin Diliyle Tokat, stanbul, 1947, s. 82. 2- ASARKAYA, Halis; Osmanllar Zamannda Tokat, Birinci Ksm, Tokat, 1941, s. 50. 3- CEMAL, A.; Tokat, stanbul, 1932, s. 70. 4- EYCE, Semavi; Ali Paa Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt II, stanbul, 1989, s. 430431. 5- GABREL, Albert; Monuments Turcs dAnatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat-Sivas, Paris, 1934, s. 9192. 6- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987. 7- YARDIM, Ali; Tokat ve evresi Mimari Eserlerindeki Hadisler, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 468. 8- YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986, s. 78.
184 185
Asarkaya, 1941: 54, Acunsal, 1947: 6. Yavi, 1986: 78. 186 Yardm, 1987: 468.
204
Pln36: Tokat Ali Paa Camii (VGM Arivi)
205
Fotoraf76: Tokat Ali Paa Camii
206
Fotoraf77: Tokat Ali Paa Camii Ta Kaps
207
Fotoraf78: Tokat Ali Paa Camii Mihrab
208
Fotoraf79: Tokat Ali Paa Camii Minberi
209
Fotoraf80: Tokat Ali Paa Camii Kubbe Etei
210
Fotoraf81: Tokat Ali Paa Camii Son Cemaat Yeri
211
Fotoraf82: Tokat Ali Paa Camii adrvan Sslemeleri
212
Fotoraf83: Tokat Ali Paa Camii adrvan Sslemeleri
213
2.1.3.4.AY (EYH RVAN ) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 57 :Gdk Minare Cami Vakf :Tokat / Merkez :ay Mahallesi :Bilinmiyor :Yok / 1964 :Yok :VGM :28 :78 :1 :Esas ibadet meknna ahap, ift kanatl kapdan
girilir. Dou-bat dorultusunda dikdrtgen plnl mekn ahap tavan ve tabanldr. Son cemaat yeri yoktur. (Bkz.Fotoraf84). Gneyde yarm silindirik formlu mihrap ve gneybatda orijinal olmayan minber yer almaktadr. (Bkz.Fotoraf85/86). Vaaz krss yoktur. Daha ge dnemde ina edilen minaresi yapdan ayrdr. Kesme ta malzemeli minare kare kaideli, silindirik gvdeli ve tek erefelidir. erefe alt yedi sra kirpi motifle hareketlendirilmitir. Kurun kapl sivri klahla son bulmaktadr. erefeden itibaren tamamen tula malzeme kullanlmtr. mekn gneyde alt, batda bir, kuzeyde be pencere aydnlatmaktadr. Caminin yannda kk bir eklenti blm vardr. Yapnn ina malzemesi moloz tatr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 119. :Yok :Yok :
214
Fotoraf84: Tokat ay (eyh irvani) Cami
215
Fotoraf85: Tokat ay (eyh irvani) Cami Mihrab
216
Fotoraf86: Tokat ay (eyh irvani) Cami Minberi
217
2.1.3.5.EKML HAMZA BEY (EKENL) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 42 :Hamza Bey Vakf :Tokat / Merkez :Mehmet Paa Mah. :Amasya Valisi ehzade Beyazidin lalas Bicarolu Emir Hamza 187 :Var (Bkz.Fotoraf89) / 1415 188 :Atik Esas 482 / 0.0.0387 Atik Esas 420 / 0.0.0007 Hccet 482 / 0,0212,ahsiyet Kayd 217 / 0.0102.0789 ahsiyet Kayd 217 / 0.0120.0930 Zabt Karar Kutu 114 Zabt Kutusu 537 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :21 :35 :16/18 :Zaviyeli camiler pln dzenlemesinin tipik bir rneini
tekil eden yapnn orta ksmnda esas ibadet mekn yer almaktadr. Kaln ve yksek bir kemerle ikiye blnen meknn kuzey ksm nervrl kubbe, gney ksm beik tonozla rtldr. (Bkz.Fotoraf90). Kubbe dtan oluklu kiremit kapl at ile kapatlmtr. Bu meknn dou ve bat ksmna yerletirilmi yan meknlar mevcuttur. Bat yndeki beik tonoz rtl olup basit bir ocak niine sahiptir. Dou yndeki ise yine beik tonoz rtl ve bir kap ile esas ibadet meknna almaktadr. Kuzeyde bask kemerli, kesme ta sveli, ift kanatl, ahap kapdan yapya giri yaplr. Cami olarak kullanlmaya balandnda yaplan minare yapdan biraz daha uzaktadr. (Bkz.Fotoraf87/88). Kare kaideli, silindirik gvdeli, tek erefli minare, kurun kapl sivri klah ile son bulmaktadr. Klaha geite tek sra kirpi motifleri grlmektedir. Minarede, sra tula ve bir sra kesme ta dnml kullanlm arasna horasan har yerletirilmitir. Yap moloz ta malzeme ile ina edilmitir. Kelerde ve pencere svelerinde dzgn kesme ta grlmektedir.
187 188
Cemal, 1932: 67, Klc, 1987: 137. Cemal, 1932: 67.
218
Gneyde yarm silindirik ni eklinde mihrap ve yannda ahap minber yer almaktadr. (Bkz.Fotoraf91/92). Giriin zerinde ahap mahfil mevcuttur. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 3 Adet :Yok :
1- AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde elebi ve II. Sultan Murat Devri 806855 (14031451), cilt II, stanbul, 1972. 2- CEMAL, A.; Tokat, stanbul, 1932, s. 67. 3- KILCI, Ali; Hac- Bayram Veli Dneminden (13001453) Gnmze Kalan Vakf Eserleri, 4.Vakf Haftas (23 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140.
219
Fotoraf87: Tokat ekimli Hamzabey (ekenli) Cami Minaresi
220
Fotoraf88: Tokat ekimli Hamzabey (ekenli) Cami
221
Fotoraf89: Tokat ekimli Hamzabey (ekenli) Cami Kitabesi
222
Fotoraf90:Tokat ekimli Hamzabey (ekenli) Cami Kubbesi
223
Fotoraf91:Tokat ekimli Hamzabey (ekenli) Cami Mihrab
224
Fotoraf92:Tokat ekimli Hamzabey (ekenli) Cami Minberi
225
2.1.3.6.DEVEGRMEZ CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE/NA ATRH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 65 :Haydar Aa Vakf :Tokat / Merkez :Topuba Mah. :Bilinmiyor :19.yy :ahsiyet Kayd 218 / 0.0322.2561 :VGM :30 :89 :26 :Kuzeyde yer alan ift kanatl, sundurmal kapdan
yapya giri yaplmaktadr. Esas ibadet mekn kare plnl, kubbelidir. Kubbe drt kede tromplarla gei yaplan, sekizgen kasnak zerine oturmaktadr. Kuzeyde kapal, ahap tavanl son cemaat yeri bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf93/94). Son cemaat yerinin zeri st mahfille devam etmektedir. (Bkz.Fotoraf96). Tek erefeli, kesme ta malzemeli, ince gvdeli minarenin pabu ksm kavislidir. Sivri klahla sonlanmaktadr. Ahap-kerpi malzeme ile ina edilen camiyi altta kare, stte dikdrtgen formlu pencereler aydnlatmaktadr. Orijinal olmayan mihrap ve ahap minbere sahiptir. (Bkz.Fotoraf95). Ssleme yoktur. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 121. :Yok :Yok :
226
Fotoraf93: Tokat Devegrmez Cami (Onarm ncesi)
227
Fotoraf94: Tokat Devegrmez Cami (Onarm Sonras)
228
Fotoraf95: Tokat Devegrmez Cami Minberi
229
Fotoraf96: Tokat Devegrmez Cami st Mahfil
230
2.1.3.7.GARPLER (MELK GAZ ) 189 CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :60.00.01 / 30 :Garipler Vakf :Tokat / Merkez :Pazarck Mah. :Bilinmiyor :Var / 1074 190 Benna hazel-mihrab Resul Bin Muhammed Fi evval li sene selase ve selasin ve seba Mie 191 ARV BELGELER :Atik Esas 3 / 0.0100.0304 Atik Esas 481 / 0.0219.0070 ahsiyet Kayd 218 / 0.0152.1213 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :23 :265 :3 :ehrin en eski camisi olduu belirtilen yap
193 192
bir
Hristiyan binasndan camiye evrilmi
daha sonraki dnemler de tamiratlar
grmtr. Garipler cami, kare plnl tek kubbeli ve orta mekn belirleyen destek sistemi drt paye ve drt stunun alternatif sralanmasyla drt tarafn koridor halinde evreleyen beik kemerli tonoz rtl drt mekn daha mevcuttur. Kuzey duvara bitiik ikinci bir kubbe rt sistemini hareketlendirmektedir. (Bkz.Pln37). Kubbeye gei eleman pandantiftir. mekn kuzey, gney ve dou cephelerde dikdrtgen ereveli mazgalvari pencereler aydnlatmaktadr. Cami moloz tatan minare ise kesme tatan ina edilmitir. Minarenin gvdesinde yeil srl tula ile yaplan sslemeler dikkat ekmektedir. (Bkz.Fotoraf97). Caminin mihrap niini taraftan kuatan geni bordrn sa alt kenarndaki iki satrlk kitabede mihrabn H.733/M.13321333 tarihinde Resul B.Muhammed tarafndan yapld yazldr. badete aktr.
194
189 190
Uysal, 1987: 315, Gabriel, 1934: 8687, Mlayim, 1996: 381. Mlayim, 1996: 381. 191 Uysal, 1986: 316. 192 Yavi, 1986: 52. 193 Uysal, 1987: 316. 194 Cantay, 1977: 26, Mlayim, 1996: 381.
231
FOTORAF PLN KAYNAKA 1997, s. 2140.
1- CANTAY, Tanju; Tokat Garipler Cami, Sanat Tarihi Yll, say 7, stanbul, 2- GABREL, Albert; Monuments Turcs dAnatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat-Sivas, Paris, 1934. 3- MLAYM, Seluk; Garipler Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XIII, stanbul, 1996, s. 38182. 4- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Camileri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987. 5- YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986.
232
Pln37: Tokat Garipler Cami (VGM Arivi)
233
Fotoraf97: Tokat Garipler Cami
234
2.1.3.8.GAYB CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 51 :Acep ir Vakf :Tokat / Merkez :Ankara Mah. :Bilinmiyor :Yok / 1985 :Yok :VGM :27 :1 :Cami kare plnldr. Esas ibadet meknna ahap ift
kanatl kapdan giri yaplmaktadr. (Bkz.Fotoraf99). Kare meknn zeri iten ahap tavan, dtan kiremit kapl krma at ile rtldr. at geni saakla son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf98). Gneyde yarm silindirik ni halinde mihrap, mihrabn yannda ahap minber bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf101). Giriin zerinde ahap st mahfil yer almaktadr. mekn gneyde iki kare, douda iki dikdrtgen pencere aydnlatmaktadr. Kuzeybat kede ykselen minare, moloz ta malzemeyle ina edilmitir. Kare kaideli, silindirik gvdeli minarede iki ta bilezik mevcuttur. Demir korkuluklu erefenin alt ksm kirpi motifleriyle hareketlendirilmitir. Minare kurun kapl konik klah ile son bulmaktadr. (Bkz.Fotoraf100). Ta temel zerine ahap iskeletle ina edilen beden duvarlarnn aralarna kerpi dolgu yerletirilmitir. Yapda ssleme sadece mihrapta grlmektedir. Mihrab evreleyen kare formlar ierisine elma motifleri ve bu motifin etrafnda geliim gsteren yapraklar mevcuttur. Bu bordrn yannda stilize lale, karanfil motifleri suyolu eklinde yaplmtr. Motiflerde krmz, pembe, mavi ve mor gibi canl renkler kullanlmtr. 195 (Bkz.Fotoraf102). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 115.
195
:Yok :Yok :
Mihrapta yer alan sslemeler 1985 tarihinde Ayfer Yavi ve Haldun Taeviren tarafndan hayr iin yapld mihraptaki yazdan anlalmaktadr.
235
Fotoraf98: Tokat Gaybi Cami
236
Fotoraf99: Tokat Gaybi Cami Giri Kaps
237
Fotoraf100: Tokat Gaybi Cami Minaresi
238
Fotoraf101: Tokat Gaybi Cami Grnm
239
Fotoraf102: Tokat Gaybi Cami Mihrab
240
2.1.3.9.GEN MEHMET PAA (RTMEL N) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 01 :Gen Mehmet Paa Vakf :Tokat / Merkez :rtmeli n Semti Mihmadi Hacip Mah. :Gen Mehmet Paa 196 :Yok / 1692 197 :Atik Esas 483 / 0.0.0605 Atik Esas 483 / 0.0.0750 ahsiyet Kayd 217 / 0.0068.05160524 Vakfiye 450 / 0,0141 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :22 :33 :22 :Yap yamuk plnl, marksilya tipi kiremit kapl ahap
at ile rtldr. Caminin bat ve gneybat cepheleri yola uygun hale getirilmek iin arpk ina edilmitir. Kuzeyde adet ahap direk zerine oturan ahap tavanla rtl son cemaat yeri bulunmaktadr. Son cemaat yerinin dousu ak olup bat cephesinin kuzeydou kesinde kesme ta ve tuladan ina edilmi olan minare yer alr. (Bkz.Pln38). Sekizgen kaideli, onaltgen gvdeli minare konik klah ile sonlanmaktadr. Son cemaat yerinin demesi dkme mozaik kapldr. Kuzeydeki ahap, ift kanatl, dikdrtgen ereveli kapdan yapya giri yaplmaktadr. badet meknn altta dikdrtgen formlu ahap doramal ve demir parmakl stte al ereveli pencereler aydnlatmaktadr. (Bkz.Fotoraf103). Caminin yapmnda kerpi ve moloz ta malzeme kullanlmtr. Alt seviyede kesme ta st seviyede tula malzeme grlmektedir. Yapda sadece tavandaki ahap iilii ve kalem ii sslemeleri ge dnemin ssleme anlayn vermeleri asndan dikkate deerdir. Tavan yedi blme ayrlmtr. Bunlardan alts ayn llerde dikdrtgen oluturmu ve girift, geometrik kompozisyolar meydana getirilmitir. Kompozisyonun merkezinde kare bir gbek yer almaktadr. Gbein etrafnda krmz, mavi ve lacivert renklerin kullanld kalem ii sslemeler mevcuttur. mekndaki ahap
196 197
Uysal, 1987: 317. Uysal, 1987: 317.
241
mahfil, kiremitlerle yenilenmi mihrap ve sandaki ahap minber, orijinal olmayp sanatsal deer tamazlar. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 1:Var / 47 Adet :Var : UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Trk
Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 317.
242
Pln38: Tokat Gen Mehmet Paa (rtmeli n) Camii (VGM Arivi)
243
Fotoraf103: Tokat Gen Mehmet Paa (rtmeli n) Camii
244
2.1.3.10.HACI BEHZAT CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 07 :Hac Behzat- Veli Vakf :Tokat / Merkez :Soukpnar Mah.Behzat Mevki :Fakiholu Hac Behzat 198 :Var 199 (Bkz.Fotoraf106). / 1535 200 :Atik Esas 483 / 0.0.0608 Kayd- Hakani 608 / 1.0137.0161 ahsiyet Kayd 221 / 0.0076.03270332 ahsiyet Kayd 218 / 0.0120.0950 ahsiyet Kayd 218 / 0.0112.0881 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :9 :68 :1 :Enine dikdrtgen plnl yapnn ana meknnn zeri
kubbe ile rtldr. Kubbeye nervrl troplarla geilmitir. (Bkz.Fotoraf108). Bu meknn solunda aynal tonoz ile rtl mekn mevcuttur. (Bkz.Fotoraf114/107). Giri kuzey cephede yuvarlak kemer iine yerletirilmi kapdan salanmaktadr. (Bkz.Fotoraf105). Kuzeydou kede kesme tatan ina edilmi tek erefeli minare yer alr. (Bkz.Pln39). Sekizgen kaideli poligonal gvdeli tek erefeli minare orijinal deildir. Drt sra tula bir sra moloz ta almakl ile ina edilmi olan yapnn pencereleri kesme tatandr ve kemerlidir. 1908 ylndaki sel takn ve 1939 da gerekleen depremde
201
hasar gren yap Vakflar Genel Mdrl tarafndan

202
restore edilmitir. Cami yanndaki mezar Hoca Behzata aittir.
Caminin iinde
minberin (Bkz.Fotoraf109) lemi ile Kurn taht arasna sarktlarak aslan byk levhann iinde girift ve istifli cel sls hatla yazl Gzelin en gzeli gzel ahlaktr. manasna gelen yaz yazldr. 203 Kble duvarnn ortasnda yarm daire plnl mihrap
198 199
Cemal, 1932: 69, Uysal, 1987: 346, Yavi, 1986: 76. Uzunarl, 1927: 35, Yavi, 1986: 76. 200 Yavi, 1986: 76, Yardm, 1987: 468, Cemal, 1932: 69, Uysal, 1987: 346, Uzunarl,1927: 35. 201 Asarkaya, 1941: 50. 202 Cemal, 1932: 69, Yavi, 1986: 76. 203 Yardm, 1987: 469.
245
ge dnem zellii gstermekte iken minberi orijinal deildir. Vakflar Genel Mdrl tarafndan onarm yapld iin ibadete kapaldr. FOTORAF PLN KAYNAKA 50. 2- CEMAL, A.; Tokat, stanbul, 1932, s. 69. 3- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Camileri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987. 4- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 35. 5- YARDIM, Ali; Tokat ve evresi Mimari Eserlerindeki Hadisler, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 469. 6- YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986, s. 76. :Var / 9 Adet :Yok :
1- ASARKAYA, Halis; Osmanllar Zamannda Tokat, Birinci Ksm, Tokat, 1941, s.
246
Pln39: Tokat Hac Behzat Camii (Osman Uysaldan)
247
Fotoraf104: Tokat Hac Behzat Camii
248
Fotoraf105: Tokat Hac Behzat Camii Giri Kaps
249
Fotoraf106: Tokat Hac Behzat Camii Kitabesi
250
Fotoraf107: Tokat Hac Behzat Camii
251
Fotoraf108: Tokat Hac Behzat Camii Kubbeye Gei Eleman
252
Fotoraf109: Tokat Hac Behzat Camii Minberi
253
2.1.3.11.HOCA AHMET AA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 67 :Hoca Ahmet Vakf :Tokat / Merkez :Cumhuriyet lkretim Okulu Yan :Bilinmiyor :Yok / 1911 :Yok :VGM :3 :61 :10 :Esas ibadet mekn kare plnldr. zeri yksek
kasnakl kubbe ile rtl olup kubbe dtan oluklu kiremit kapl at kapatlmtr. Geni saak ile sonlanmaktadr. Kubbeye gei eleman tromptur. Ahap-kerpi malzeme ile ina edilen yapnn gneyinde mihrap ve onun yannda ahap minber bulunmaktadr. Esas ibadet meknndan k yaplan st mahfilin tavan ve taban ahaptr. (Bkz.Fotoraf110/111). Kare kaideli, silindirik gvdeli minaresi kesme tatan ina edilmitir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 116. :Yok :Yok :
254
Fotoraf110: Tokat Hoca Ahmet Aa Camii
255
Fotoraf111: Tokat Hoca Ahmet Camii Minaresi
256
2.1.3.12.HORU (HURU) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 33 :Horu Cami Vakf :Tokat / Merkez :Aksu Mah. :Bilinmiyor :Yok 204 / 8.y.y. 205 :Yok :VGM :13 :361 :28 :Kare plnl kubbeli kk boyutlu ge dnem
camilerimizdendir. Esas ibadet mekn kare plnl ve intikali tromplarla salanan kubbe ile rtldr. (Bkz.Pln40). Kubbe sekizgen kasnak zerine oturmaktadr. Bu meknn kuzeyinde bir mahfil gneyinde dairesel plnl yuvarlak kemerli mihrap nii bulunmaktadr. Kuzeydeki son cemaat yeri be kemerle da alm salamaktadr. Daha sonradan burada yer alan bu desteklerin aras kapatlmtr. 206 Gney cephe tamamen sarken batda bir kap douda yatay yerletirilen dikdrtgen pencereler bulunmaktadr. Kuzeybatdaki minare kare kaideli okgen gvdelidir. (Bkz.Fotoraf112). Kubbe eteindeki gl bezek ve tomurcuk motifli kalem ii sslemelerin dnda sade bir yapdr. Yapnn yenilenmi ve mimari deerini yitirmitir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 1 Adet :Var :
1- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Trk Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 361 64.
204 205
Uysal, 1987: 363. Uysal, 1987: 363. 206 Uysal, 1987: 362.
257
Pln40: Horu (Huru) Cami (VGM Arivi)
258
Fotoraf112: Tokat Horu (Huru) Cami
259
2.1.3.13. KADI HASAN (DDK) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 31 :Kad Hasan Vakf :Tokat / Merkez :Cemalettin Mah. :Bilinmiyor :Yok / 1415.yy :Atik Esas 481 / 0.0.0231 Atik Esas 482 / 0.0.0386 Kayd Hakani 610 / 0.0072.0100 ahsiyet Kayd 222 / 0.0018.0069 ahsiyet Kayd 221 / 0.0132.05500546 ahsiyet Kayd 221 / 0.0130.05410546 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :26 :144 :8 :Zaviyeli cami pln tarznda ina edilmitir. Kuzey
cephedeki ahap kapdan yapya giri yaplmaktadr. Giriin ardndan kapal, kk bir son cemaat yeri gelmektedir. Buray iki dikdrtgen pencere aydnlatmaktadr. Esas ibadet mekn kare plnl ve zeri drt kede tromplarla gei yaplan kubbe ile rtldr. (Bkz.Fotoraf113/114). Douda ve batda dikdrtgen plnl birer oda sivri kemerlerle harime almaktadr. Be adet dikdrtgen pencere ieriye aydnlatmaktadr. Minaresi yoktur. Gneyde sra mukarnasla hareketlendirilen, yarm silindirik formlu mihrap bulunmaktadr. Mihrabn sanda ve solunda birer ni vardr. Ahap minberi orijinal deildir. Vaaz krss yoktur. (Bkz.Fotoraf115). Yapnn beden duvarlar moloz ta arasna horasan harla ina edilmitir. Kubbe dtan oluklu kiremitle kapl at ile kapatlmtr. at geni saakldr. Camide herhangi bir ssleme yoktur. 2006 ylnda onarm grmtr. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 101. :Yok :Yok :
260
Fotoraf113: Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii (Onarm ncesi)
261
Fotoraf114: Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii (Onarm Sonras)
262
Fotoraf115: Tokat Kad Hasan (Ddk) Camii Grnm
263
2.1.3.14.KAYA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 43 :Hac mer Aa Vakf :Tokat / Merkez :Mehmet Paa Mah. Tabakhane Sok. :Bilinmiyor :Yok / 19.y.y. :ahsiyet Kayd 222 / 0.0084.0363 Zabt Karar Kutu 44 Zabt Kutusu 3707 :VGM :28 :50 :1 :Yol durumuna bal olarak dtan be keli bir pln
sergilemektedir. ift kanatl, demir kapdan son cemaat yeri eklinde kullanlan kk bir alana girilmektedir. Bu mekndan orijinal ahap kapdan esas ibadet meknna gei yaplmaktadr. Dou-bat dorultusunda dikdrtgen plnl harimin zeri iten dz ahap tavanla, dtan kiremit kapl krma atyla rtldr. Giriin zerinde ahap mahfil kat bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf116/117). eriyi alt ve st katta dikdrtgen formlu, demir parmaklkl pencereler aydnlatmaktadr. Gneyde ahap mihrap ve minber bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf118). Gneydou kede kk bir vaaz krss yer almaktadr. Kuzeybat kede moloz ta temel zerine sekizgen kaideyle devam eden minare ykselmektedir. Tek erefeli minare kurun kapl sivri klahla son bulmaktadr. erefe alt mukarnaslarla hareketlendirilmitir. Cami moloz ta temel zerine ahap v kerpi malzeme ile ina edilmitir. badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 103. :Var / 2 Adet :Yok :
264
Fotoraf116: Tokat Kaya Cami (Onarm ncesi)
265
Fotoraf117: Tokat Kaya Cami (Onarm Sonras)
266
Fotoraf118: Tokat Kaya Cami Minberi
267
2.1.3.15.KKBEYBAI CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 55 :Mandal Bay Vakf :Tokat / Merkez :Kkbeyba Mah. :Bilinmiyor :19.y.y. :Yok :VGM :31 :100 :1 :Kuzeyde bulunan ift kanatl, ahap kapdan yapya
giri yaplmaktadr. Cami kare plnl ve tek kubbelidir. (Bkz.Fotoraf119/120). Kubbeye gei eleman tromptur. (Bkz.Fotoraf124). mekn alt katta gneyde iki, douda , kuzeyde iki; st katta dou, bat ve kuzeyde pencere aydnlatmaktadr. Kuzeybatsnda adrvan bulunmaktadr. nasnda moloz ta, ahap ve kerpi malzeme kullanlmtr. Kuzeybatdaki minare moloz ta ve briket malzeme kullanlarak yeniden ina edilmi ve tek erefelidir. Esas ibadet meknnda kubbe ve kemerlerin evresi krmz, mavi ve sar renklerden oluan sarmak ve su motifleriyle bezelidir. (Bkz.Fotoraf125). 121). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 118. :Var / 21 Adet :Yok : meknda gneyde yer alan mihrap yal boya ile sonradan boyanm iek motifleriyle sslenmitir. (Bkz.Fotoraf
268
Fotoraf119: Tokat Kkbeyba Cami (Onarm ncesi)
269
Fotoraf120: Tokat Kkbeyba Cami (Onarm Sonras)
270
Fotoraf121: Tokat Kkbeyba Cami Mihrab
271
Fotoraf122: Tokat Kkbeyba Cami Minberi
272
Fotoraf123: Tokat Kkbeyba Cami st Mahfil
273
Fotoraf124: Tokat Kkbeyba Cami Kubbeye Gei Eleman
274
Fotoraf125: Tokat Kkbeyba Cami Kubbe Gbei
275
2.1.3.16.MAHMUT PAA CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELLKLER giri kuzeydeki aklktan :60.00.01 / 20 :Mahmut Paa Vakf :Tokat / Merkez :Mahmut Paa Mah. Hac Mehmet Bey Sok. No:2 :Bilinmiyor :Yok 207 / 17.yy 208 :Atik Esas 483 / 0.0.0565 ahsiyet Kayd 217 / 0.0336.44644465 :VGM :16 :366 / 82 :44 :Kare plnl krma atl yap tek minarelidir. Kuzeyindeki salanmaktadr. Giri zerinde kadnlar mahfili
eik atl son cemaat yeri sonradan eklenmitir. Kare plnl esas ibadet meknna bulunmaktadr. Kuzeybat kede yer alan minare sekizgen kaide zerinde sekizgen prizmal formlu pabutan sonra erefe ksm gelir ve bakr kapl konik klah ile son bulmaktadr. (Bkz.Pln41/Fotoraf126/127). Camide yaplan onarmlar esnasnda kadnlar mahfili ve minberdeki boyalar karlarak yerine kalem ii sslemeler yaplmtr. (Bkz.Fotoraf128/130). Caminin inasnda sra tula iki sra moloz ta ve binann kelerinde kesme ta kullanlmtr. Tavan orijinal ve kalem ii sslemelidir. takari iilikle yaplm arabesklerden olumu gzel bir bezemesi vardr. (Bkz.Fotoraf131). Ortadaki gbek sekiz kollu yldzlarn kesimesinden oluan geometrik kompozisyon yer almaktadr. Gbein etrafn dar bordr erevelemektedir. Sslemelerde sar, krmz, kahverengi ve yeil renkler kullanlmtr. Minber geme tahta teknii ile yaplm arabesk bezelidir. Her cephede iki tanesi altta iki tanesi stte bulunan pencereler i mekn aydnlatmaktadr. Alt kattaki pencereler sivri kemerli ve dikdrtgen formlu iken st kattaki pencereler yuvarlak kemerli ve daha kk boyutludur. FOTORAF
207 208
209
:Var / 6 Adet
Uysal, 1987: 356. Uysal, 1987: 356. 209 Uysal, 1987: 354.
276
PLN KAYNAKA
:Var :
1- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 353356.
277
Pln41: Tokat Mahmut Paa Camii (VGM Arivi)
278
Fotoraf126: Tokat Mahmut Paa Camii (Onarm ncesi)
279
Fotoraf127: Tokat Mahmut Paa Camii (Onarm Sonras)
280
Fotoraf128: Tokat Mahmut Paa Camii Minberi
281
Fotoraf129: Tokat Mahmut Paa Camii Mihrab
282
Fotoraf130: Tokat Mahmut Paa Camii st Mahfil
283
Fotoraf131: Tokat Mahmut Paa Camii Tavan
284
2.1.3.17.MEYDAN 210 (HATUNYE-MARET) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 16 :Glbahar Hatun Vakf :Tokat / Merkez :Meydan Mah. :Glbahar Hatun Adna II. Beyazd 211 :Var 212 (Bkz.Fotoraf134) / 1485 213 :Atik Esas 495 / 0.0.0141 Hccet 803 / 0.0123.0170 Hccet 779 / 0.0048.0052 Hccet 803 / 0.0122.0169 Hccet 803 / 0.0129.0179 lam 779 / 0.0348.0275 lam 803 / 0.0258.0303 ahsiyet Kayd 218 / 0.0058.0450 Vakfiye 740 / 0.0405.0158 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :VGM :19 :278 :7 :Cami, imaret ve medrese yaplarndan oluan klliye
ierisinde yer almaktadr. Zaviyeli Osmanl camilerinin son aamasndaki pln dzenlemesine sahiptir. Cami kare plnl zeri on iki kasnak zerine oturan kubbe ile rtldr. Ana meknn sana ve soluna kare plnl prizmatik genlerle geii salanan (Bkz.Fotoraf132/135) tek kubbeli birer mekn daha ilave edilmitir ki girite be kubbeli son cemaat yeri (Bkz.Fotoraf133) bulunmaktadr. Bir tanesi mihrap ekseninde iki tanesi yanda ve bir tanesi de son cemaat yerinin dou ucunda yer alan sonradan ina edilen payandalar yapnn mimari estetiini bozmaktadr. (Bkz.Pln42). Duvarlarda sra halinde sralanan ikier pencere i mekn
210
Asarkaya,1941: 50, Cemal, 1932: 67, Acunsal, 1947: 82, obanolu, 2004: 49, Yavi,1986: 73, Uzu narl, 1927: 29. 211 Yardm, 1987: 467, Cemal, 1932: 69, Yavi, 1986: 73, akmak, 2001: 170. 212 Uzunarl, 1927: 30, Yksel, 1983: 388, akmak, 2001, 170. 213 Yardm, 1987: 467, obanolu,2004: 499, Aslanapa, 2004: 131, Uysal, 1987: 336, Cemal, 1932:67 , Gabriel, 1934: 89, akmak, 2001: 170, ney, 1989: 7, Uzunarl, 1927: 29.
285
aydnlatmakta iken kuzeyde kapnn zerinde mezzin mahfili yer almaktadr. Kuzeybatda sekizgen kaide zerinde oturan okgen gvdeli tek erefeli minare bulunmaktadr. Avlunun ortasnda ahaptan sekizgen formda yaplm orijinal olmayan
214
sivri kemerli sekiz dilimli kiremit atl bir adrvan yer almaktadr.
(Bkz.Fotoraf138). meknda yarm silindirik eklindeki mihrabn (Bkz.Fotoraf 136) kelerinde stnceler yer almaktadr ki ahap olan minberi (Bkz.Fotoraf 137) yal boya ile boyanm ve orijinalliini kaybetmitir. Ana mekn, revaklar ve minaresindeki rlief sslemeleriyle zarif ve uyumlu bir mimari yapya sahiptir. Caminin iinde orijinal kalem ii sslemeler bulunmaktadr. Caminin Seluklu tarz stalktitlerle ilenmi mermer portali ve geme aatan yaplm kaps birer sanat eseridir. Aa kapy evreleyen sar ve siyah renkli mermerden yaplm kemerin zerinde Arapa yazlm kitabe yer almaktadr. Cami duvarlar minaresi ve mescitler kire tandan tromplu kubbesi tuladan rlmtr. Geme aatan yaplm giri kapsnn sa ve sol kanadnda mihrabn solundaki pencerenin sa ve sol kanatlarnda ve mihrapta mihrap ayetinin altnda sa ve solda yer alan rozetlerin iinde ayn hadisler yazldr. Bu hadisin manas yledir:Vakit gemeden nce namaz, lm gelmeden nce de tvbeye acele ediniz.. 215 badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 11 Adet :Yok :
1- ACUNSAL, F.; Gereklerin Diliyle Tokat, stanbul, 1947, s. 82. 2- ASRAKAYA, Halis; Osmanllar Zamannda Tokat, Birinci Ksm, Tokat, 1941, s. 50. 3- ASLANAPA, Oktay; Osmanl Devri Mimarisi, 2.Bask, stanbul, 2004, s. 131 136. 4- BATUR, Afife; Osmanl Camilerinde Kemer, Strktr Biim likisi zerine Bir Deneme(13001730), (T Doktora Tezi), stanbul, 1974, s. 87. 5- CEMAL, A.; Tokat, stanbul, 1932, s. 67. 6- AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300 1500), Ankara, 2001, s. 170. 7- OBANOLU, Ahmet Vefa; Meydan Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XXIX, Ankara, 2004, s. 499500.
214 215
obanolu, 2004: 499, Yavi, 1986: 73. Yardm, 1987: 468.
286
8- EYCE, Semavi; lk Osmanl Devrinin Dini-timai Bir Messesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler, ..ktisat Fakltesi Mecmuas, say XXIII, No:12,stanbul, 1963, s. 45. 9- GABREL, Albert; Monuments Turcs dAnatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat-Sivas, Paris, 1934, s. 8991. 10- NEY, Gnl; Beylikler Devri Sanat XIV. XV. y.y. (13001453), Ankara, 1989, s. 7. 11- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 328337. 12- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 30. 13- YARDIM, Ali; Tokat ve evresindeki Mimari Eserlerdeki Hadisler, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987. 14- YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986. 15- YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Beyazd-Yavuz Sultan Selim Devri (886926/14811520), V, stanbul, 1983, s. 384388.
287
Pln42: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami (Albert Gabrielden)
288
Fotoraf132: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami
289
Fotoraf133: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Son Cemaat Yeri
290
Fotoraf134: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Kitabesi
291
Fotoraf135: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Kubbeye Gei Eleman
292
Fotoraf136: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Mihrab
293
Fotoraf137: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami Minberi
294
Fotoraf138: Tokat Meydan (Hatuniye) Cami adrvan
295
2.1.3.18.RSTEM ELEB (GDK MNARE) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 52 :Sultan Murad Rabi Vakf :Tokat / Merkez :Rstem elebi Mah. :Bilinmiyor :Yok 216 / 15.yy 217 :Atik Esas 420 / 0.0.0177 ahsiyet Kayd 220 / 0.0032.0122 :VGM :25 :219 :4 :Cemaati tek bir mekn altnda toplamak amacyla
218
gelitirilen merkezi kubbeli camilerimizden biridir. 18x10 m llerinde
dikdrtgen
plnl yap, ortada sekiz kasnakl kubbe ile bunun dousunda ve batsnda e deerde ikier kubbeli meknlardan olumaktadr. Kubbeye gei eleman pandantiftir. Bunlardan batda yer alan ift kubbeli mekn sivri kemer ile dar alarak son cemaat yerini tekil etmektedir. 219 Giri meknndan ana mekna gei tek kemerli kap ile salanmaktadr. (Bkz.Pln43). Gneyde bat duvarna bitiik ina edilen minare tula malzeme ile rl ve erefeye gei be sra kirpi saakla salanmaktadr. Sekizgen prizmal balayan gvde silindirik biime dnerek ykselmektedir. (Bkz.Fotoraf139). meknda gneyde yar dairesel plnl basit bir niten ibaret olan yuvarlak kemerli mihrap yer alrken ahap minber orijinal deildir. Duvar rg talar arasnda yerletirilen tula sralar ile meydana gelen sslemeler cepheyi hareketlendirmektedir. na malzemesi duvarlarda moloz ta kubbe ve kemerlerde tula duvar kelerinde, kenar aralklarnda, kap ve pencere erevelerinde kesme ta malzeme kullanlmtr. 220 badete aktr. FOTORAF PLN
216 217
:Yok :Yok
Uysal, 1987: 326. ney, 1989: 16, Gabriel, 1934: 326. 218 Gabriel, 1934: 87. 219 ney, 1989: 16. 220 Uysal, 1987: 326.
296
KAYNAKA 1979, s. 65253.
1- DEMRZ, Yldz; Osmanl Mimarisinde Ssleme 1 Erken Devir, stanbul, 2- GABREL, Albert; Monuments Turcs dAnatolie Tome Deuxieme AmasyaTokat-Sivas, Paris, 1934, s. 8788. 3- NEY, Gnl; Beylikler Devri Sanat XIV.-XV. y.y. (13001453), Ankara, 1989, s. 16. 4- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Trk Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara 1987.
297
Pln43: Tokat Rstem elebi (Gdk Minare) Camii (A.Gabrielden)
298
Fotoraf139: Tokat Rstem elebi (Gdk Minare) Camii
299
2.1.3.19.SEYT NECMETTN CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 49 :Seyit Necmettin Vakf :Tokat / Merkez :Tatar Hac Mah.Hnsl Sok. No:32 :Seyyid Necmettin :Yok / 1412 :Yok :VGM :27 :173 :23 :Kare plnl kk bir mahalle camisidir. st rts
iten dz ahap tavan, dtan oluklu kiremit kapl krma atldr. at geni saakldr. Son cemaat yeri yoktur. Camiye giri dou cephedeki kapdan yaplmaktadr. mekn dou cephede alt katta bir adet, st katta iki adet dikdrtgen pencere aydnlatmaktadr. Dier cepheler sardr. te ahap mihrap, minber ve st mahfil bulunmaktadr. Ta temel zerine ahap iskeletlerle ina edilen beden duvarlarnn arasna kerpi dolgu yerletirilmitir. Dnem zgnln koruyan minare ahap balkon erefelidir. (Bkz.Fotoraf141). Tavan eteinden balayarak st mahfil boyunca devam eden geometrik ssl bordr yapda dikkate deer tek tezyindir. (Bkz.Fotoraf140). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA 132. :Var / 1 Adet :Yok :
300
Fotoraf140: Tokat Seyit Necmettin Camii
301
Fotoraf141: Tokat Seyit Necmettin Camii Minaresi
302
2.1.3.20.TAKYECLER (TAKVACILAR) CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER :60.00.01 / 15 :Ahi Evran Vakf :Tokat / Merkez :Su mez Mah. Sulu Sokak Mevki :Bilinmiyor :Yok 221 / 15.y.y. yapsdr. 222 Gney duvarnda 1871 tarihli tamir kitabesi bulunmaktadr. 223 :Atik Esas 481 / 0.0.0136 ahsiyet Kayd 218 / 0.0214.0977 ahsiyet Kayd 218 / 0.0294.2344 Zabt Karar Kutu 50 Zabt Kutusu 2960 MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELLKLER :VGM :Yok :229 :40 :Caminin ana mekn kare plnl iten drt fil aya ile
kemerlerle birbirine balanm ve zerleri kubbe ile rtlmtr. Duvarlarda moloz ta kubbede tula fil ayaklarnda ve kapda ta kullanlmtr. Bat giriinde son cemaat yeri ve minare yer almaktadr. Avluda iten badadi kubbeli dtan krma atl adrvan bulunmaktadr ve adrvann silindirik havuzu orijinaldir. Camide moloz ve kesme tatan yaplm mekn ve kolonlar zerinde dokuz kubbe bulunmaktadr. Restorasyondan nce kiremit kapl orijinal bir atyla kapal kubbeler
224
bugn darda braklmlardr. (Bkz.Pln44). Hibir ssleme gremediiz i
meknda sekiz keli kesme tatan yaplm kolonlar ve balk kelerinde arabesk oymalar vardr. 1871 de yapld sanlan barok sslemelerin mavi tonlarda ilenmi olduu kemerlerin birisinde kalm kk bir paradan anlalyor. Kesme tatan yaplm ve onarm grm ksa bir minaresi vardr. Ahap konstrksiyon ve ats sonradan yaplmtr. Gneybat kesine bitiik minare kare kaideli silindirik gvdeli ve tek erefelidir. erefe alt mukarnaslarla ssl konik bir klah ve alem minareyi talandrmaktadr. Ssleme asndan esas ibadet meknnda kemer yzeylerinde
221 222
Uysal, 1987: 342. Diez ve Aslanapa, 1955: 311. 223 Yavi, 1986: 80, Uysal, 1987: 337. 224 Yavi, 1986: 80, Uysal, 1987: 337.
303
kalan kalem ii sslemelere ait kalntlardan baka bir ey yoktur. (Bkz.Fotoraf 142/143). badete aktr. FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 78 Adet :Var :
1- DEZ, Ernst-ASLANAPA, Oktay; Trk Sanat, stanbul, 1955, s. 311. 2- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Trk Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 337 343. 3- YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986, s. 80.
304
Pln44: Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami (Osman Uysaldan)
305
Fotoraf142: Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami (Onarm ncesi)
306
Fotoraf143: Tokat Takyeciler (Takvaclar) Cami (Onarm Sonras)
307
2.1.3.21.TATAR HACI CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :60.00.01 / 64 :Tatar Osman Aa Vakf :Tokat / Merkez :Sulu Sok. :Bilinmiyor :15.y.y. :Atik Esas 481 / 0.0.0124 ahsiyet Kayd 221 / 0.0148.0625 :VGM :27 :154 :20 :Orijinalinde sbyan mektebi amacyla ina edilmitir.
Kubbeyle rtl iki kare mekn ve bu meknlar birbirine balayan hol ksmndan olumaktadr. (Bkz.Fotoraf144). Kuzeydeki giriin ardndan beik tonoz rtl hole ulalmaktadr. Holn kuzeybatsndaki kapdan kare plnl kubbeli mescide, kuzeydoudaki kapdan yine kare plnl kubbeli odaya gei salanmaktadr. Gneyde yuvarlak ni halinde mihrap, mihrabn sanda ahap minber yer almaktadr. Beton harla moloz ta malzeyle ina edilen beden duvarlar drt sra kirpi saakla sonlanmaktadr. (Bkz.Fotoraf145/146). Mekn dikdrtgen formlu, dzgn kesme ta sveli ve tula malzemeli pencereler aydnlatmaktadr. badete kapaldr. FOTORAF PLN KAYNAKA 133. :Yok :Yok :
308
Fotoraf144: Tokat Tatar Hac Cami
309
310
311
2.1.3.22.ULU CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :60.00.01 / 10 :Sultan Murad Rabi Vakf :Tokat / Merkez :Su mez Mah. :Padiah Avc Mehmet yeniden yaptrmtr. 225 :Var
226
/ lk inas 12.y.y. olup
227
, 1679 ylnda
bugnk yapsna kavumutur. 228 n bu cami binas oldu cedid Tarih iin dinildi iki said Sal- tecdid fal doksanbir Mecd-i sultan Mehmed-i hir Umaruz ba he-me dil ez- fazl- Huda Hatime-i hirinde ide at 229 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELLKLER :Vakfiye Dolap Kutusu 8 Dosya No 1 :VGM :6 :126 :49 :Camii dikdrtgen plnl ve batsnda kk bir avlusu
ve kuzeybat kesinde tek erefeli kesme tatan zarif bir minare yer almaktadr. Douda yer alan girie merdivenlerle klmaktadr. Yol sebebiyle yapnn gneydou kesi pahlanmtr. Douda kare ayaklar ile batda stunlar tarafndan tanan sivri kemerli son cemaat yerleri bulunmaktadr. (Bkz.Fotoraf147/148). Bu meknlardan birer kap ile esas ibadet meknna gei yaplabilmektedir. Camiyi alt katta dikdrtgen st katta yuvarlak kemerli pencereler aydnlatmaktadr. Esas ibadet mekn kuzey gney dorultusunda sahna ayrlmtr. Sekiz adet ayak sras ile birbirinden ayrlan sahnlardan orta sahn dierlerine gre daha geni ve yksek tutulmutur. (Bkz.Pln45). Mihrap sade grnml minber ise ahap kafes oyma iilii dikkati eker. Dz tavan ile rtl yapnn bu ksmnda yer alan 17.y.y.
225 226
Erdemir, 1987: 298. Uysal, 1987: 357360, Yavi, 1986: 79, Uzunarl, 1927: 41. 227 Baykara, 1987: 294. 228 Erdemir, 1987: 298, Yavi, 1986: 79, Uzunarl, 1927: 41. 229 Bat kapsnn zerindeki kitabedir.
312
zelliklerini tayan kalem ii sslemeleri muhteemdir. na malzemesi moloz ta ve kesme ta kullanlmtr. Caminin kesme tatan yaplm kemerli kolonlarn her tarafnda desenler mevcuttur. Perdahlanm kire talar zerine ini grnm vermek iin pastel renklerle boyanm bu naif kolon sslemelerin ne zaman yapld bilinmemektedir. Kemer ve alnlarnda Seluklu inilerindeki geme rumi motifler ve kemer ilerine de birbirine bal kk panolar halinde 16.-17. y.y. znik ini desenlerini anmsatan sslemeler yaplmtr. Caminin dou ve bat ynlerindeki revaklarn malzeme ve iilik bakmndan birbirinden ayr olduu grlmektedir.
230
Kitabesinde n bu cami oldu cedit ifadesi caminin yenilendiini gsterir. meknlarda ve kuzey revaklarnda kesme tatan yaplm kemerli kolonlar ile bat ynndeki son cemaat yerinin devirme stunlar da caminin ok eski olduunu gstermektedir. Herhangi bir nedenle hasar gren cami Sultan Avc Mehmet zamannda restore edilmi ve 1678 deki kitabe o zaman taklmtr.1950 ylndan itibaren Vakflar Genel Mdrlnce onarm gren cami bugn ibadete aktr.231 DNEM :Seluklu dneminde yaplm fakat yangn ve deprem v.b. nedenlerle harap olmasndan dolay eski temelleri esas alnarak Osmanl dneminde tekrar ina edilmitir. 232 FOTORAF PLN KAYNAKA :Var / 14 Adet :Yok :
1- ERDEMR, Yaar; Tokat Yresindeki Ahap Camiler , Trk Tarihinde ve Trk Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 295 300. 2- BAYKARA, Tuncer; Tokat Ulu Cami zerine Denemeler Trk Tarihinde ve Trk Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 291294. 3- UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Eserleri, Trk Tarihinde ve Trk Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 356 360. 4- UZUNARILI, Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927, s. 41. 5- YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986, s. 79.
230 231
Yavi, 1986: 79. Yavi, 1986: 79. 232 Erdemir, 1987: 298.
313
Pln45: Tokat Ulu Cami (Tuncer Baykaradan)
314
Fotoraf147: Tokat Ulu Cami (Onarm ncesi)
315
Fotoraf148: Tokat Ulu Cami (Onarm Sonras)
316
2.1.3.23.YOLBAI CAM DOSYA NO. ARVDEK VAKIF SM L / LE ADRES ESER YAPTIRAN KTABE / NA TARH :60.00.01 / 62 :Hamza elebi Vakf :Tokat / Merkez :Soukpnar Mah.Bey Sok. :Katipzade Tahir Efendi tarafndan tamir ettirilmitir. 233 :Var (Bkz.Fotoraf151/152/153) / 13391342 Shibulhayratn ianesi ve beled-i reisi Katipzde Tahir Efendinin say ve gayretiyle bu cami-i erif mceddeden ina ve tamir edilmitir. F sene (19231924) f sene 1339 ARV BELGELER MLKYET PAFTA NO. ADA NO. PARSEL NO. MMAR ZELL :ahsiyet Kayd 222 / 0.0084.0362 Zabt Karar Kutu 44 / 0 Zabt Kutusu 3609 :VGM :9 :72 :15 :Dtan kare plnldr. mermer stun ile iki blme
ayrlan son cemaat yerinin yanlar sonradan kapatlmtr. (Bkz.Fotoraf149). Yapya bat cephede bulunan ahap kapdan girilmektedir. (Bkz.Fotoraf150). Esas ibadet mekn kare plnl ve zeri iten kubbe, dtan kiremit kapl krma atyla rtldr. Kubbeye gei eleman tromptur. Ahap minaresi ince gvdeli, balkon erefelidir. Kk bir klah ile son bulan minare dnem zelliini korumaktadr. Minareye st mahfildeki ahap kapdan klmaktadr. Ahap-kerpi malzemeyle ina edilen beden duvarlar geni saakla sonlanmaktadr. meknda yarm silindirik ni eklinde mihrap, (Bkz.Fotoraf154) ahap minber (Bkz.Fotoraf155) ve ahap st mahfil (Bkz.Fotoraf156) bulunmaktadr. Vaaz krss yoktur. Batda bir, gneyde ve kuzeyde iki, mihrap zerinde yer alan bir pencereden k ieriye szlmektedir. Kubbe gbeinde bitkisel motiflerle ssl yazt yer almaktadr. 234 badete aktr. FOTORAF PLN
233 234
:Var / 3 Adet :Yok
1922 tarihinde tamir ettirilmitir. Yaztn sonunda caminin ina tarihi 13391342 okunmaktadr. (Bkz.Fotoraf165.)
317
KAYNAKA 122.
318
Fotoraf149: Tokat Yolba Cami
319
Fotoraf150: Tokat Yolba Cami Giri Kaps
320
Fotoraf151: Tokat Yolba Cami Kitabesi
321
Fotoraf152: Tokat Yolba Cami Kubbe
Fotoraf153: Tokat Yolba Cami Kubbedeki Tarih
322
Fotoraf154: Tokat Yolba Cami Mihrab
323
Fotoraf155: Tokat Yolba Cami Minberi
324
Fotoraf156: Tokat Yolba Cami st Mahfil
325
3.KARILATIRMA ve DEERLENDRME T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Camiler (Amasya-Sivas-Tokat) adl yksek lisans tez almamzdaki amacmz Beylikler, Seluklu ve Osmanl dnemlerine ait mimari eserlerin youn olduu Amasya, Sivas ve Tokat illerindeki yaplarn Vakflar Genel Mdrl arivindeki envanter bilgilerinin aratrlmasdr. Yaptmz aratrmalar neticesinde arivde
235
19.580 adet eski eser ile karlalmtr. Eserlerden 8065 adedinin mlkiyeti VGMye ait olup 447 adedi zel, 8113 adedi kamu mlkiyetinde iken 2955 adedinin mlkiyeti belli deildir. Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivinde saysal verileri her gn deien ve gncelleen 19.580 adet eski eserin tr baznda dalmna bakldnda; 1 abdesthane, 1 ambar, 1 ant, 3 apartman, 16 arasta, 17 ayazma, 1 bazilika, 61 bedesten, 4 bimarhane, 22 bina, 6386 cami, 36 amarhane, 61 ar, 3190 eme, 1 iftlik, 5 ilehane, 2 darphane, 6 darlhdis, 2 darlhuffaz, 15 darlkurra, 8 darifa, 15 deirmen, 20 dergh, 34 dkkn, 78 ev, 2 fabrika, 2 frn, 1 gl, 2 hal, 1126 hamam, 518 han, 7 hanegh, 4 hastahane, 24 havra, 260 hazire, 3 hela, 3 hnkr kasr, 2 imalathane, 64 imaret, 1 iskele, 4 ihan, 1 iyeri, 1 kahvehane, 8 kale, 20 kaplca, 13 kastel, 1 kayalk, 108 kervansaray, 773 kilise, 15 konak, 987 kpr, 12 kk, 1 kuyu, 2 klliye, 182 kmbet, 78 ktphane, 1 mahsen, 76 manastr, 381 medrese, 177 mektep, 926 mescid, 10 meruta, 16 mevlevihane, 1 meydan, 267 mezar, 737 mezarlk, 23 muvakkithane, 2 mtemilat, 68 namazgah, 6 oda, 13 okul, 4 otel, 3 park, 1 Pazar, 1 rasathane, 1 ribat, 55 saat kulesi, 2 sakahane, 5 saray, 100 sarn, 113 sebil, 1 semahane, 18 sinagog, 9 subendi, 5 su deposu, 22 su kemeri, 1 su kuyusu, 8 su maksemi, 18 su terazisi, 1 stun, 31 adrvan, 75 apel, 1 tabakhane, 7 tabhane, 1 tabutluk, 250 tekke, 2 tershane, 1768 trbe, 4 yal, 1 yatr, 4 ziyaret, 39 zaviye eklinde grlmektedir. Konumuz dhilinde yer alan Amasya (306 adet), Sivas (267 adet) ve Tokat (268 adet) illerinde ise toplam 841 adet eski eser tespit edilmitir. Bunlardan sadece 92 tanesi tescilli vakf camisidir. Ancak 92 vakf camisi ierisinde yer alan Amasya Bakacak Cami, neci Baba Camii, Mecidiye Cami; Sivas Ali avu Camii, Aydoan
235
Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi.
326
Cami, Dikilita Cami, Ece Cami, Hanmn Cami, Paa (Selman Bey) Cami, Selim Aa Camii, Sofu Himmet Camii, ehitler Cami, Vineli Cami; Tokat Bykbeyba Cami, Dokuztalar Cami, Geyras Cami, Kemer Cami, Koakavak Cami, Sargllk Cami, Topcuba Cami tescilden drlmtr. Tescilden drlen camileri de konumuz dnda tuttuumuzda 21 tanesi Amasyada, 28 tanesi Sivasta, 23 tanesi Tokatta olmak zere toplam 72 adet tescilli vakf camisi tez konumuzu belirlemitir. Yetmi iki adet tescilli vakf camisi zerinde kurum arivlerinde yaptmz almalar sonucunda ulalan istatistik bilgiler yledir: Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivinde 27 pln izimi, 1309 fotoraf aratrmaclara sunulmutur. Kltr ve Tescil Dairesi Bakanl Arivinde ise; 3 Ariza Kutu, 56 Atik Esas, 1 Berat, 15 Hccet, 2 Hudutname, 2 Hlasa Kayd, 7 lam, 3 Kayd- Hakani, 1 Mkayaa Hcceti, 15 Mkerrer Belge, 1 Mzekkere, 1 Resmi Yaz, 2 ard Tebdili, 85 ahsiyet Kayd, 1 Temlikname, 2 Tevzin Karar, 1 Tezkire, 24 Vakfiye, 2 Vesika, 10 Zabt Karar, 5 Zeyl Vakfiye tespit edilmitir. (Bkz. Tablo ve ekiller Cetveli). Tezimiz tescilli vakf camilerini kapsamasndan dolay arivdeki eserlerin nasl tescil edildii de aratrlmtr. Sz konusu eski eserler, 3386 sayl Kanunla Deiik 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 7. maddesi gereince tespit ve tescil edilmitir.
236
Kanuna gre; Vakflar Genel Mdrlnn
idaresinde veya denetiminde bulunan mazbut ve mlhak vakflara ait tanmaz kltr ve tabiat varlklar, gerek ve tzel kiilerin mlkiyetinde bulunan cami, trbe, kervansaray, medrese, han, hamam, mescit, zaviye, sebil, Mevlevihane, eme ve benzeri korunmas gerekli tanmaz kltr varlklarnn tespiti, envanterlenmesi Vakflar Genel Mdrlnce yaplr. Korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklar u kriterlere gre belirlenmektedir: 19. y.y. sonuna kadar yaplm tanmazlar korumalarna gerek grlen tanmazlar
236 237
237
ile bu tarihten sonra
yaplm olup nem ve zellikleri bakmndan Kltr ve Turizm Bakanlnca

238
, sit alan iinde bulunan tanmaz kltr
Bkz. 23.07.1983 tarih 18113 sayl Resmi Gazete. 2863 sayl Kanunun 6. maddesi a bendi. 238 2863 sayl Kanunun 6. maddesi b bendi.
327
varlklar ile Milli Mcadele ve Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunda byk tarihi olaylara sahne olmu binalar ve tespit edilecek alanlar ile Mustafa Kemal ATATRK tarafndan kullanlm evlerdir 239. Vakflar Genel Mdrl eski eserleri Avrupa Konseyi tarafndan belirlenen tescil fii ile kayt etmektedir. Tescil fiinde eserin envanter numaras, imar pln, pafta numaras, ili, ilesi, mahalle / ky, sokak, ve kap numaras gibi ak adres bilgilerinin yannda pafta, ada, parsel numaralarn yer ald kadastro bilgileri mevcuttur. Koruma derecesi bal altnda eserin antsal, evresel ya da evreye aykr olup olmad belirtilmektedir. Eserin ad, yaptran, yapan, mimari a (slup) yapm tarihi, kitabe ve vakfiye bilgilerinin bulunduu filerde ayrca eski eserin tayc ve ssleme elemanlar, st, d ve i yap durumlar belirtilmektedir. Eserin koruma durumu A=iyi, B=orta, C=fena; rutubet durumu A=yok, B=izi var, C=nemli eklinde alfabetik kodlar ile verilmektedir. Mevcut vaziyet pln ve fotoraflar ile belgelenen eserlerin daha nceden geirdii onarmlar ayrntl olarak verilmekle birlikte binann su, elektrik, stma ve kanalizasyon sistemlerinin orijinal, bugnk ve nerilen kullanmlar belirtilmektedir. Detayl bir bilgi donanm ile dzenlenen tescil filerinde eserlerle ilgili mevcut yayn dizinine varsa rapor, rlve ve restorasyon projeleri, harita, kroki ve kurul kararlarna yer verilmektedir. Yaplarn tescil ilemleri Koruma Blge Kurul kararlar ile yaplmaktadr. Genel bir deerlendirmenin yan sra tez konumuza dhil camilerde mimari bakmdan karlatrmalar yapacak olursak ortak bir gelime gzlemlemek mmkn deildir. nk mimari zellikleri, konumlar, pln emalar asndan yaplara bakldnda geliim sreci ierisinde kendinden sonra ortaya kan pln emalarna nclk eden rneklerin yannda Anadoludaki eitli camileri ile benzerlikler arz eden rnekler de mevcuttur.
239
2863 sayl Kanunun 6. maddesi c bendi. Tanmaz kltr ve tabiat varlklar detayl bilgi iin bkz. 2863 Sayl Kanun.
328
Amasya, grlecektir.
Sivas
ve
Tokattaki
camiler
st
rt
biimlerine
gre
snflandrlacak olursa kubbeli ve ahap tavanl olmak zere iki grupta toplandklar
slm mimarisinde kubbe, bir rt eleman olmasnn dnda eitli sembolik anlamlara sahiptir. Gk kubbenin sembol kabul edilen bu rt eleman gc ve iktidar da simgelemektedir. Tez konumuz ierisinde, kare plnl harim gvdesinin bir kubbe ile rtld rnekler mevcuttur.
240
Bu
tarz
uygulamalara adyla
Anadoluda anlan bu
13.
y.y.da giri
karlalmaktadr.
Tek
kubbeli
mescitler
camilerin
cephelerinde genellikle son cemaat yerleri bulunmaktadr. Amasya Kilari Sleyman Aa Camii (1489) iki blml son cemaat yeri ile Konya nce Minareli Medrese Mescidine (1250)
241
ve Konya Sral Mescide (13. y.y.n ilk yars)
242
benzemektedir. Amasya Piri Baba (elebi Mehmet) Camii (15.y.y.), Amasya amlar Mahallesi Yukar Tekke Cami, Amasya irvanl (Azeriler) Cami (1495), Sivas Kale Cami (1580) blml son cemaat dzenlemesiyle Gebze Orhan Cami (1365) ve Bursa Hoca Ali Camisi (1439) ile paralellik gstermektedir. Sivas ehitler Cami, Tokat Meydan Cami be; Tokat Ali Paa Camii yedi blml son cemaat yerleriyle daha abidevi yaplardr. Tek kubbeli yap olarak incelenen ve deerlendirilen Uak Burma Cami (1572), Erzurum Kale Mescidi (12.y.y ortalar)
243
, Konya Hoca Hasan Mescidi (13.y.y. son eyrei)
244
,Kayseri
Kurunlu Cami (1585), Tekirda Rstem Paa Cami (1152/53) Amasya, Sivas ve Tokat dnda rastladmz belli bal rnekler arasndadr. 245 Kare plnl harim ksmna sahip zeri dz tavanla rtl camiler de mevcuttur.
246
Sivas Abadan (Hamidiye) Cami (1905) iten kubbe dtan dz tavanla
rtldr. Sivas Zincirli Minare (Seyitolu) Cami (1747), Sivas Gen Mehmet Paa
240 241
Bkz. Tablo: Pln Gruplamalar sayfa 351. Kuran, 1969: 54. 242 Aslanapa, 1991: 25. 243 Aslanapa, 1984: 26. 244 Ark, 1985: 32. 245 Dank, 2004: 185186. 246 Bkz. Tablo: Pln Gruplamalar sayfa 351.
329
Camii (1802), Tokat Mahmut Paa Camii (17.y.y.) zeri dz tavanla rtl Vefa Mimar Aa Mescidine (1480) ve Unkapan Harac Kara Mehmet Paa Cami (1475)sine benzemektedir. 247 almamzda Hz. Muhammed (S.A.V.) zamannda yaplan Mescidi Nebeviden (624) itibaren birok dnemde karlalan dikdrtgen plnl camiler mevcuttur.
248
Amasya Hatuniye (Blbl Hatun) Cami (1510), Amasya Sarahane

249
Cami (1372), Sivas Pulur (Billur) Cami (19.y.y.), Tokat Hac Behzat Cami (1535) mihrap n kubbeleri ile Diyarbakr Eil Ulu Cami (12.y.y.) Cami pln emalaryla paraleldir. Anadolu Seluklu mimarisinin en erken tarihli son cemaat meknl camilerinden birisi olan Sivas Ulu Cami (11921193), enlemesine gelien ok sahnl camiler arasndadr. Daha kk lekli Tokat Ulu Cami (12.y.y.) ise kuzeygney dorultusunda sahnl derinlemesine pln ile Amasya Burmal Cami (13.y.y. ortas), Amasya Gk Medrese (13.y.y. sonu) Camilerine benzemektedir. Karamanoullar dneminde yapld tahmin edilen Karaman Yeildere Kale Cami iki stun srasyla blme ayrlan harimi ile ayn zelliktedir. Sivas Hac Zahit Cami (19.y.y.), Sivas Yiitler (Fertelli) Cami (1794), Tokat Gen Mehmet Paa Cami (1692) enine dikdrtgen plnl zeri dz tavanla rtl dier rneklerdir. Klliye ierisinde bulunan Sivas Ali Baba Cami (1792) boyuna gelien ve zeri kubbeyle rtl bir uygulamadr. Kubbeyle rtl esas ibadet meknnn kuzeyindeki ikinci kubbeli mekn hem trbe hem de ibadet yeri eklinde kullanlmaktadr. Boyuna gelien dikdrtgen plnl Amasya hsaniye Cami, Sivas Sait brahim Paa Cami (1868), Sivas Yahya Bey Cami (1947), Sivas Yeil Cami (1868), Tokat ve Hasankeyf Ko
247 248
Boran, 2001: 223. Bkz. Tablo: Pln Gruplamalar sayfa 353. 249 Boran, 2001: 225.
330
Akdeirmen Cami (19.y.y.), Tokat Kaya Cami (19.y.y.) Trabzon aykara Kabata Ky Merkez Camisi (1872/73) 250 ile paralellik gstermektedir. Bunlarn dnda zaviyeli pln emasnn gzel rneklerini temsil eden uygulamalar da sz konusudur. Ard ardna gelen ve birbirinden byk bir kemerle ayrlan iki kubbeli mekna yanlardan genellikle zeri kubbe ya da tonoz rtl meknlar almaktadr. Erken devir Osmanl mimarisinin zaviyeli cami pln emasnn gzel bir rneini tekil eden Amasya Beyazt Paa Camii (1414) harim ksm ve son cemaat yeri ile Amasya kinci Bayezt Camisine (1485) benzemektedir. Camii (1438) ayn pln tarzndadr. kinci Beyaztn Veziri tarafndan yaptrlan Amasya Gen Mehmet Paa Camiisinin (1486) gneyindeki esas ibadet meknna solda bir, sada iki kubbeli oda almaktadr. Orta eksen zerinde iki kare blm ile meydana gelen dikdrtgenin kuzeyindeki ksmn iki yannda bulunan yan hcreleri ile Amasya Sofular Cami (1485) ve ortada sekiz kasnakl kubbe ile bunun dou ve batsnda e deerde ikier kubbeli mekndan meydana gelen Tokat Rstem elebi Camii (15.y.y.) zaviyeli pln emasnn farkl bir versiyonunu oluturmaktadr. Tokat Rstem elebi (Gdk Minare) Camii (15.y.y.), pln emas ile Edirne erefeli Cami (14371447) ve Manisa Hatuniye Cami (1490) mimari dzenlemelerinin sadeletirilmi tarzn sergilemektedir. Buradaki gibi son cemaat yerinin esas ibadet meknnn sa ve solunda bulunmas nadir grlen uygulamalardr. Erken Osmanl Dneminde ina edilen Bursa Kara Ali Mescidinde (14.y.y. ortalar) son cemaat yeri ibadet meknnn dousunda, znik Hac zbek Camisinde (1333) batsnda yer almaktadr. Amasya Hzr Paa Cami (15.y.y.) dz ahap at ile rtl zaviyeli cami pln emasna sahip nik eserlerimizdendir.
250 251
251
Dou ve batda
bulunan tabhaneleri ve be blml son cemaat dzenlenmesi ile skp sabey
nce, 2004: 225236. Bkz. Tablo: Pln Gruplamalar sayfa 350.
331
Ayrca ok kubbeli pln emasn yanstan Tokat Takyeciler Cami, elebi Sultan Mehmet tarafndan yaptrlan Edirne Eski Cami (14031444) ile byk bir paralellik gstermektedir. Bu sebeple Takyeciler Cami 15.y.y Osmanl ulu camilerinin Anadoludaki sade uygulamalarna rnek tekil edebilmektedir. Amasya, Sivas ve Tokatta Trk varlnn g kazanmas ile birlikte baz Hristiyan yaplarnn camiye evrildii grlmektedir. Danimentliler zamannda kiliseden camiye evrilen Amasya Fethiye Camisinden gnmze ok az kilise kalnts ulaabilmiken Amasya Lo Minareli (Enderun) Cami (11661172) bugn tamamen ykk durumdadr. 252 Bu grup ierisinde bulunan Tokat Garipler Cami (1074) kare plnl, kubbeli iken Sivas Osman Paa Camisinin (1591) sadece minaresi orijinaldir. Amasya, Sivas ve Tokat camilerinde ina malzemesi moloz ta, kesme ta ve tuladr. Dzgn kesme ta minare kaidelerinde ve gvdelerinde youn kullanlmtr. Sivas Sofu Yusuf Camii (1966), Sivas Yiitler Cami (1794), Amasya Sarahane Cami (1372), Tokat ay Cami (1964) ve Tokat Gaybi Camilerinde (1985) beden duvarlarnda kesme ta grlmektedir. Amasya Kilari Sleyman Aa Camii (1489) son cemaat yerinde kesme tan yannda tula malzeme birlikte kullanlmtr. Amasya yaplarnda ska karlatmz krmz-beyaz ta almakl Amasya Beyazt Paa Cami (1414) son cemaat yerinde, Amasya Gen Mehmet Paa Cami (1486) kemerlerinde, Amasya Yrg Paa Camii (1428) son cemaat yerinde ve kemerlerinde, Amasya ilehane Cami (1413) minaresinde, Amasya Sofular Cami (1485) ve Tokat Rstem elebi Camii (15.y.y.) cephelerinde grlen dikkat ekici rneklerdir. Tula, camilerin st rt sistemlerinde, kemerlerde, kubbeye gei elemanlarnda, minarelerde ve son cemaat yerlerinde yaygn kullanm alan bulmutur.
252
Bkz. Tablo: Pln Gruplamalar sayfa 355.
332
Mermer, incelenen rneklerin ta kaplarnda (Amasya kinci Bayezt Camii), minberlerinde (Tokat Ali Paa Camii, Tokat Meydan Cami) grlmektedir. Ahap; kap, pencere, minber, mahfil, tavan ve destek gibi mimari elemanlarda grlmektedir. Ahap tavan ve tabanl cami rnekleri almamzda ska karmza kmtr. Ancak ilerinde en dikkat ekici rnek tavan, st mahfil ve minberindeki kalem ii sslemeleri ile Tokat Mahmut Paa Camiidir. Sivas Uzun Hacolu Cami (1807) tavan ve pencere kanatlar, Tokat Meydan Cami (1485) giri kaps, Amasya Hatuniye Cami (1510) minberi, Tokat Gen Mehmet Paa Camii (1692) tavan ahap malzemenin grld dier rneklerdir. Daha ok sivil mimaride grlen kerpi Tokat camilerinde yaygn kullanm alan bulmutur. Duvar kaplamasnda kullanlan renkli ve genellikle zeri bezeli seramik plakalara ini denir.
253
zellikle Seluklu yaplarnda sk rastladmz bu malzeme
zerinde altmz ok az eserde grlmektedir. Amasya Gk Medrese Camisinde (1267) tukuaz ve mavi iniler srl tulalarla bir arada kullanlmtr. Sivas Tarhana (Ganem) Cami (17.y.y.) ve Tokat Garipler Cami (1074) minarelerinde ise srl tulalar mevcuttur. Camilerde en yaygn grlen sslemeler, Batllama dnemi zellikleri tayan kalem ii sslemelerdir. Kubbe i yzeylerinde, kubbeye gei elemanlar zerinde, mihrap zerinde, tavanda, minberlerde bu sslemeleri bulabilmekteyiz. Bezemelerde sluplam ve doal grnml yaprak ve iekler, S, C kvrml bitkisel unsurlar, vazolar, gl bezek, rzgrgl motifleri ile dini, ierikli yazlar resmedilmitir. Ayrca minberlerde geme tekniinde (Tokat Mahmut Paa Camii) ve kafes oyma tekniinde (Tokat Acepir Cami) arabesk ve bitkisel sslemeler dikkati ekmektedir.
253
Hasol, 2002: 128.
333
4.SONU Amasya, Sivas ve Tokatta Seluklular, Beylikler ve Osmanllar zamanndan kalan eserler bulunmaktadr. Balangta ky, kasaba ve ilelerine kadar dhil etmek istediimiz bu ilimizde mevcut eserlere bakldnda zerinde dnlen almann dikkati dataca n grlerek younluk sadece il merkezindeki eserlere verilmitir. Tm Trk dnemi yaplarna baktmzda Amasya il merkezinde 1 ayazma, 1 bedesten, 1 bimarhane, 1 ilehane, 1 imaret, 1 kervansaray, 1 ktphane, 1 mektep, 1 meruta, 1 mevlevihane, 1 minare, 1 muvakkithane, 1 namazgh, 1 tabhane, 2 amarhane, 2 han, 2 mezar, 3 hazire, 3 kmbet, 4 medrese, 4 mescit, 8 kpr, 11 hamam, 13 eme, 32 cami, 35 trbe olmak zere toplam 134; Sivasta 1 darifa, 1 hazire, 1 ihan, 1 kaplca, 1 kilise, 1 ktphane, 1 tekke, 2 mescit, 2 mezar, 2 minare, 3 eme, 3 kpr, 3 medrese, 4 kmbet, 4 mezarlk, 6 han, 12 hamam, 19 trbe, 44 cami olmak zere toplam 111; Tokatta 1 bedesten, 1 hanegah, 1 hazire, 1 wc, 1 imaret, 1 kervansaray, 1 konak, 1 medrese-trbe, 1 mevlevihane, 1 saat kulesi, 1 tekke-trbe, 2 zaviye, 2 zaviye-trbe, 3 eme, 3 kmbet, 3 medrese, 3 mezar, 4 mezarlk, 6 mescit, 7 hamam, 7 kpr, 8 han, 15 trbe, 41 cami olmak zere toplam 115 eser bulunmaktadr. Ayrca Amasya Gyncekde 3, Gmhackyde 58, Hamamznde 1, Merzifonda 89, Suluavada 11, Taovada 10; Sivas Altnyalada 1, Divriide 81, Gemerekte 10, Glovada 1, Grnde 4, Hafikte 3, mranlda 2, Kangalda 7, Koyulhisarda 4, Suehrinde 6, arklada 7, Ulata 9, Yldzelinde 9, Zarada 11; Tokat Almusta 4, Artovada 4, Erbaada 12, Niksarda 53, Pazarda 10, Readiyede 7, Sulusarayda 1, Turhalda 17, Yeilyurtta 1, Zilede 44 eski eser mevcuttur. Amasyada mlkiyeti kamuya ait 93, zele ait 5, VGMye ait 160, belirsiz olan 48; Sivasta kamuya ait 91, zele ait 3, VGMye ait 149, belli olmayan 36; Tokatta kamuya ait 92, zele ait 10, VGMye ait 149, beli olmayan 17 eser bulunmaktadr. Biz tez konumuz ierisinde il merkezlerindeki tescilli, mlkiyeti VGMye ait 72 adet vakf camisi incelenmitir.
334
Ayakta kalabilen yaplar arasnda en dikkat ekici rnekler Amasya Beyazt Paa Camii (1414), Amasya kinci Bayezt Camii (1485), Amasya Gk Medrese Camii (1267), Amasya Sofular Cami (1485), Amasya Gen Mehmet Paa Camii (1486), Amasya Hatuniye Cami (1510), Amasya Yrg Paa Camii (1428), Tokat Ali Paa Camii (15661572), Tokat Meydan Cami (1485), Tokat Mahmut Paa Camii (17.y.y.), Tokat Ulu Cami, Sivas Ulu Cami (11921193), Sivas Ali Baba Camii, Sivas rtmeli Cami (18.y.y.), Sivas Gen Mehmet Paa Cami (1802)leridir. Beylikler, Seluklu ve Osmanl dnemlerine ait yaplarn youn olarak grld Amasya, Sivas ve Tokattaki camilerin Vakflar Genel Mdrl arivlerinde yer alan bilgilerinin tantlmas amacyla yaplan tez almamz ile il merkezindeki tescilli vakf camilerinin envanter kaytlarna ulalmtr. Daha sonradan dier illerde bulunan eski eserler bu ekilde ele alnarak alma yapldnda arivde bulunan tm bilgiler aratrmaclara sunulmu olacaktr. Corafi konumlar ve Trk dnemi idari yaps iindeki durumlar ve geliimleri dikkate alndnda Amasya, Sivas ve Tokatta farkl mimari trlerde ok sayda eser ortaya konulduu; ancak bunlarn nemli bir ksmnn deiik nedenlerle mimari dzenlemelerinin farkllat anlalmtr. Bununla birlikte ilgili kurumlarn yannda tm yerli halkn da tarihi eserlere sahip kmalar gerektii bir kez daha vurgulanmaktadr.
335
KAYNAKA ACUN, Hakk; Sivas ve evresi Tarihi Eserlerinin Listesi, Vakflar Dergisi, say 20, Ankara, 1988, s.183220. ACUN, Hakk; Tm Ynleri le apanoullar ve Eserleri, Ankara, 2005. ACUNSAL, F; Gereklerin Diliyle Tokat, stanbul, 1947. AKOZAN, Feridun; Trk Klliyeleri , Vakflar Dergisi, say 8, Ankara, 1979, s.303330. ARIK, Olu; Turkish Art and Architecture, Ankara, 1985. ASARKAYA, Halis; Osmanllar Zamannda Tokat, Birinci Ksm, Tokat, 1941. ASLANAPA, Oktay; Trk Sanat II, stanbul, 1984. ASLANAPA, Oktay; Anadoluda lk Trk Mimarisi, Ankara, 1991. ASLANAPA, Oktay; Osmanl Devri Mimarisi, stanbul, 2004. ASLANOLU, brahim; Her Ynyle Sivas, stanbul, 1979. AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde elebi ve II. Sultan Murat Devri 806- 855 (14031451), cilt II, stanbul, 1972. AYVERD, Ekrem Hakk; Osmanl Mimarisinde Fatih Devri 855886 (14511481), III, stanbul,1973. BAKIER, mr; Anadoluda XIII. Yzyl Tula Minarelerinin Konum, ekil, Malzeme ve Tezyinat zellikleri, Vakflar Dergisi, say 9, Ankara, 1971, s. 337365. BAEL, Fahreddin; Sivas Blteni, Sivas, 1935. BAKAN, idem; Sivasta Be Seluklu a Yaps, lgi Dergisi, say 67, stanbul, 1991, s. 27. BATUR, Afife; Osmanl Camilerinde Kemer-Strktr-Biim likisi zerine Bir Deneme (1300- 1730), (T Doktora Tezi), stanbul, 1974.
336
BAYKARA,
Tuncer; Tokat Ulu Cami zerine Dnceler, Trk Tarihinde ve
Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz1986), Ankara, 1987, s. 291294. BLGET, 2003. BORAN, Ali; Anadoludaki Kale Cami ve Mescitler, Ankara, 2001. CANTAY, Tanju; Tokat Garipler Cami, Sanat Tarihi Yll, say 7, stanbul, 1997, s. 2140. CEMAL, A; Tokat, stanbul,1932. CEYLAN, Ouz; Sur ve Kaleleri le Tarihte Sivas, Sivas, 1988. AKMAK, akir; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Ta Kaplar (1300- 1500), Ankara, 2001. ELEB, Evliya; Seyahatname, cilt X, (ev. M.evik), stanbul, 1993. ITIR, Ahmet-KAPUSUZ, Ahmet-MRE, Nurettin; Amasya, Tokat, 1991. OBANOLU, Ahmet Vefa; Meydan Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi,cilt XXIX, Ankara, 2004, s. 499500. DANIK, Erturul; Pertek Baysungur ve elebi Ali Cami, Vakflar Dergisi, say XXVIII, Ankara, 2004, s. 185186. DEZ, Ernst-ASLANAPA, Oktay; Trk Sanat, stanbul, 1955. DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954. DEMREL, mr; Osmanl Vakf ehir likisine Bir rnek: Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol, Ankara, 2000. DEMRZ, Yldz; Mimari Sslemelerde Renk Unsuru Olarak Kullanlan Keramik anaklar, Sanat Tarihi Yll, say 5, stanbul, 1973, s. 175208. DEMRZ, Yldz; Osmanl Mimarisinde Ssleme I Erken Devir, stanbul, 1979. Burhan; Sivastaki Seluklu ve Osmanl Dnemi Eserleri,
Cumhuriyetimizin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas,
337
DENZL, Hikmet; Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, 1998. ERDEMR, Yaar; Tokat Yresindeki Ahap Camilerin Kltrmzdeki Yeri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 295312. ERKEN, Sabih; Trkiyede Vakf Abideler ve Eski Eserleri, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1983. EYCE, Semavi; Ali Paa Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt II, stanbul, 1989, s. 430431. EYCE, Semavi; lk Osmanl Devrinin Dini timai Bir Messesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler, .. ktisat Fakltesi Mecmuas, say XXIII, No:12, stanbul, 1963, s. 37. EYCE, Semavi; Beyazd Paa Camii, Trkiye Diyanet Vakf slam
Ansiklopedisi, cilt V, stanbul, 1992, s. 243244. GABREL, Albert; Monuments Turcs dAnatolie Tome Deuxieme Amasya-TokatSivas, Paris, 1934. GOODWN, Goodfrey; A History of Otoman Architecture, London, 1992. GNDODU Hamza ve Dierleri; Tarihi Yaatan l Tokat, Ankara, 2006. HAKKI, smail.-NAFZ, Rdvan; Sivas ehri, Erzurum, 1992. HASOL, Doan; Ansiklopedik Mimarlk Szl, stanbul, 2002. HERSEK, Can; Restitsyon Sorunlar le Sivas Ulu Cami, Ankara, 2002. HSAMEDDN, Hseyin; Amasya Tarihi I, Ankara, 1986. NCE, Kasm; Trabzon aykara Kabata Ky Merkez Cami, Vakflar Dergisi, say XXVIII, Ankara, 2004, s. 225236. KARADUMAN. Adnan; Dolgu Duvarl erevelerin Yatay Ykler Altndaki Davranlar zerine Deneysel Bir alma, Mhendislik Bilimleri Dergisi, cilt XII, say 3, Denizli, 2005, s. 345349.
338
KARAA,
Abdullah;
Beylikler
Devri
Mimarisinde
Al
Sslemeler,
(Yaynlanmam Doktora Tezi), Konya, 2002. KARAKAYA, Ebru; Mehmed Paa Klliyesi, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XXVIII, Ankara, 2003, s. 511512. KAYAOLU, smet; Rahatolu ve Vakfiyesi, Vakflar Dergisi, say 13, Ankara, 1981, s. 130. KILCI, Ali; Hac Bayram- Veli Dneminden (1300 -1453) Gnmze Kalan Vakf Eserleri ve Vakflar Genel Mdrlnn Bunlar zerinde Yapt almalar, 4.Vakf Haftas Dergisi (17 Aralk 1986), Ankara, 1987, s. 81140. KUBAN, Doan; Anadolu Trk Mimarisinin Kaynak ve Sorunlar, stanbul, T Mim.Fak., 1965. KURAN, Aptullah; lk Devir Osmanl Mimarisinde Cami, Ankara, O.D.T.. Mim. Fak. No:1, 1964. KURAN, Abdullah; Anadolu Medreseleri I, Ankara, 1969. MAHROULLARI, Adnan; Seyyahlarn Gzyle Sivas, stanbul, 2001. MAHROULLARI, Memduh Ahmet; lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003. MAYER, L.A; Islamic Architects and Their Works, Geneve, 1956. MEN, Hseyin; Amasya, Samsun, 1997. MLAYM, Seluk; Garipler Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XIII, stanbul, 1996, s. 381382. NEY, Gnl; Beylikler Devri Sanat XIV.-XV. y.y. (13001453), Ankara, 1989. NKAL, Hakk; Anadolu Seluklu Trbeleri, Ankara, 1996. ZBEK, Yldray; Osmanl Beylii Mimarisinde Ta Ssleme (13001453), Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar, 2002.
339
ZMEN, nsal; Kent Kent Trkiye: Amasya, stanbul, 1969. SAVA, Saim; Sivasta Byk ve Kk Ali Baba Zaviyeleri, Vakflar Dergisi, say 21, stanbul, 1990, s. 133150. AHNOLU, Metin; Anadolu Seluklu Mimarisinde Yaznn Dekoratif Olarak Kullanl, stanbul, 1977. TANMAN, Baha; Darlhadis Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt VIII, stanbul, 1993, s. 534. TEKTA, Mehmet; Enderun Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XI, stanbul, 1995, s. 137. TULACI, Pars; Osmanl ehirleri, stanbul, 1985. TUNCER, Orhan Cezmi; Anadolunun lk Drt Seluklu Kumandan ve Yaptrd Yaplarn zellikleri Vakflar Dergisi, say 12, Ankara, 1978, s. 137163. TFEKOLU, Abdulhamid; Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Yaznn Kullanm, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Van, 1997. UYSAL, Osman; Tokattaki Osmanl Camileri, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 313364. UZUNARILI, smail Hakk; Kitabeler, stanbul, 1927. ER, Mjgan; Darur-Raha ve Rahatolu Ailesinin Sivasn Sosyal Hayatndaki Rol, Cumhuriyetimizin 80. Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 701717. LGEN, Ali Saim; Sivasta Rahatoullar ve Darrrehas, Sivas Numune Hastanesi 1940 Yll, Sivas, 1942. NSAL, Mustafa; Sivas l Merkezindeki Osmanl Camileri, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Kayseri, 2006. NVER, Ahmet Sheyl; Sivasta Rahatoullar Darrrahas, 1942.
340
YARDIM, Ali; Tokat ve evresi Mimari Eserlerindeki Hadisler, Trk Tarihinde ve Kltrnde Tokat Sempozyumu (26 Temmuz 1986), Ankara, 1987, s. 463480. YASAK, brahim; Sivas li, Sivas, 1997. YASAK, Selahaddin; Tarihi Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas, Cumhuriyetimizin 80. Ylnda Sivas Sempozyumu (1517 Mays 2003), Sivas, 2003, s. 728. YAV, Ersal; Tokat, stanbul, 1986. YNAN, Refet; Sivas Abideleri ve Vakflar, Vakflar Dergisi, say 22, Ankara, 1991, s. 1544. YKSEL, Aydn; Amasya Sultan kinci Beyazt Klliyesi, lgi Dergisi, say 1, stanbul, 1982, s. 1013. YKSEL, Aydn; Osmanl Mimarisinde II. Bayezid Yavuz Selim Devri (886 926/14811520), V, stanbul, 1983. YKSEL, Aydn; Hatuniye Cami, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, cilt XVI, stanbul, 1997, s. 500501.
341
EKLER I. AMASYA-SVAS-TOKAT LLERNE AT EHR PLNLARI
Amasya li ehir Pln (A.Gabrielden)
342
1.Kale 2.Tarihi Kalnt 3.Mescid 4.Enderun Cami 5.Blbl Hatun Camii 6.Mescid 7.Saray 8.Tarihi Kalnt 9.Saat Kulesi 10.Konak 11.Belediye 12.Cami 13.Kap Aas Medresesi 14.Bayezid Paa Camii 15.Misafirhane 16.Hamam 17.irvanl Cami 18.Medrese 19.Mehmet Paa Camii 20.Timarhane 21.Pir lyas Medresesi 22.Pir lyas Trbesi 23.Orta Mekteb 24.Askeri Hastane 25.Sofular Cami
26.Gmlzade Cami 27.Pazar Cami 28.Sarahane Cami 29.Kilari Sleyman Aa Camii 30.Tahan 31.Burmal Minare 32.Fethiye Cami 33.Hamza Bey Mescidi 34.Cami 35.Cami 36.Uzun Yol Cami 37.Halkal Dede Trbesi 38.Sultan Beyazd Klliye 39.ehzade Trbesi 40.ehzadeler Trbesi 41Sultan Mesud Trbesi 42.Mescid 43.Mescid 44.Mescid 45.Hilafet Gazi Trbesi 46.adgeldi Trbesi 47.Ahap Cami 48.Gk Medrese Cami 49.Torumtay Trbesi 50.Yrg Paa Camii
343
Sivas li ehir Pln (A.Gabrielden)
344
Tokat li ehir Pln (A.Gabrielden)
345
1.Kale 2.Nureddin bn-i Sentimur Trbesi 3.Smbl Baba Trbesi 4.Hilafet Gazi Trbesi 5.Gk Medrese 6.Voyvoda Han 7.Horozolu Han 8.Hatuniye Cami 9.Hatuniye Medresesi 10.Hamza Bey Mescidi 11.Eski Ev 12.Pervane Hamam 13.Belediye 14.Ali Paa Camii 15.Yac Han 16.Ebul Kasm Trbesi 17.Han
18.Sulu Han 19.Bedesten 20.Kazanclar Mescidi 21.ukur Medrese 22.Hac Turhan Mescidi 23.Sultan Hamam 24.Paa Han 25.Paa Hamam 26.Tatar Hac Mescidi 27.Alaca Mescidi 28.Gdk Minare 29.Hisariye Medresesi 30.Sefer Paa Trbesi 31.Mustafa Hamam 32.Develik Han 33.Han 34.Kazanclar Mescidi
346
II. PLN GRUPLAMALARI ZAVYE PLNLI CAMLER
Amasya Bayezt Paa Camii
Amasya ilehane Cami
Amasya Hzr Paa Camii
Amasya II.Beyazt Camii
Amasya Yrg Paa Camii
Amasya Sofular Cami
Amasya Gen Mehmet Paa Camii
Tokat Rstem elebi Camii
Tokat Meydan Cami
347
KARE PLNLI CAMLER
Amasya Gml Cami
Amasya Kilari S.Aa Camii
Amasya Piri Baba Camii
Sivas Abadan Cami
Sivas Ali Aa Camii
Sivas Gen Mehmet Paa Camii
Sivas Kale Cami
Sivas Zincirli Minare Cami
Amasya amlar Yuk. Tekke Cami
Tokat Ali Paa Camii
348
Tokat Horu Cami
Tokat Mahmut Paa Camii
349
DKDRTGEN PLNLI CAMLER
Amasya Hatuniye Cami
Amasya hsaniye Cami
Sivas Ali Baba Camii
Sivas Hac Zahit Camii
Sivas Korkmazolu Cami
Sivas rtmeli Cami
Sivas Sait brahim Paa C.
Sivas Yahya Bey Camii
Sivas Yeil Cami
Sivas Yiitler Cami
350
Sivas Ulu Cami
Tokat Ulu Cami
Sivas Meydan Cami
Sivas Pulur Cami
Tokat Hac Behzat Camii
YAMUK PLNLI CAMLER
Tokat Gen Mehmet Paa Camii
351
KAREYE YAKIN DKDRTGEN PLNLI CAMLER
Sivas Hoca mam Camii
Tokat Acepir Camii (Alt Kat)
Tokat Acepir Cami (st Kat)
KLSEDEN CAMYE EVRLEN
Amasya Fethiye Cami
Amasya Lo Minareli Cami
Tokat Garipler Cami
OK KUBBEL CAMLER
Amasya Gk Medrese Cami
Tokat Takyeciler Cami
352
III. VAKFYE RNE (Tokat Meydan Camisine Ait 740.0.0405.0158 Nolu

Vakfiye)
Sayfa1
353
Sayfa2
354
Sayfa3
355
Sayfa4
356
Sayfa5
357
Sayfa6
358
740 Numaral Defterin 405. sayfa 158. srasnda kaytl II. Bayezitin validesi Glbahar Hatun iin yapt vakfa ait 898 H. (1492 M.) tarihli Arapa vakfiyenin yet ve hadis ve dua fkralar hari tercmesidir. 254 Hamd sena ol Allaha mahsustur ki haliki hikmet ile yaratm ve milkinde halikn intizamlarna melikleri ve sultanlar sebep klm ve halikn yaamalar iin rzklarn lutf kerem ile ezelde tayin ve takdir ve ebrarn kalplerini envar marifeti ile tenvir buyurmutur. Ol zat-i ecell alnn kibriyas sahrasnda ukalanann akllar hayran ve bihari izzetinde ulema-i rasihinin fehimleri gark ve pnhan olmu ve btn mmknat vcudinin vcubuna ehadet etmi ve kalpler ve lisanlar rububiyyetini ikrar etmi ve alnlar, yzler heybetine secde ederek yere kapanm ve btn esen yeller ve akan sular ferman ve meiyyetine ba emi ve mevahibi, daire-i hududa alnmaktan mnezzeh ve nimetleri adet ile mahsur olmaktan mteali bulunmutur. O midler kesildikten sonra yamurlarn yadurup rahmetini nereden ve veli ve Hamid sfatlar ile muttasf olunan bir ilhi azzamdr. Hamdini hakkle eda ve krnn knhn kaza ve ifadan aciz ve kasr bulunduumuzu itiraf ederek ve nebiy-yi kerim-i ekrem ve resul-i halim-i muhterem ve arap ve acem seyyidlerinin sultan sallellah aleyhi ve sellem hazretlerinin buyurduu syliyerek yani sbhaneke ma abednake hakka ibadetike ve sbhaneke ma ekernake hakka krike diyerek nimetine vfi ve keremine kfi bir hamd ile kendisine hamd ederiz. Salat ve selm, Cenabhakkn kendisini nusrati ile ve mminlerle teyid buyurduu nebiy-yi mminin ki mminlere yatini tilavet ve anlar tezkiye ve anlar ak dalalete iken kendilerine kitab- hakim talim buyuran ve enbiya ve mrselinin ulusu vema erselknake ill rahmeten lil alemin kavl-i erifinin muhatab bulunan hazreti Muhammed ve lekelerden ulvvikebir ile mteali, ukala ve zurefa olan ve mekruhattan tathir iin cenabhakkn kendilerine hidayet ettii kimselerin emasili bulunan linin ve ahyar ve asfiya olan ashab-i zaminin ve ebrar ve etkya etba- kiraminin zerine olsun. u vecibeyi ifadan sonra maksada gelince, tecribesi tam kimselerin nezdinde vazh ve slah edilmi bir kln hatta cahil ve teemmlden r b-nasb gafilin bile indinde bir hakikattr ki dnya-yi deniyye belya ve mesaibinaramghidir ve geit yeri olup srr ve karar yeri deildir tezevvd ve irtihal menzili ve fena ve intikal
254
Vakfiyeyi tercme eden: Mtercim Ali Ycesoy.
359
mevtinidir. Bekasi yok, sakinleri mihan meakkatle mbtel, adeti bulutlar gibi gelip gemek ve serab gibi aldatmak, kendisine gelenler iin ikamete mecal ve gidenler iin de hasret ve nedametten baka bir hal yok, sakinleri mihan meekkatle mbtel, adeti bulutlar gibi gelip gemek ve serab gibi aldatmak, kendisine gelenler iin ikamete mecal ve gidenler iin de hasret ve nedametten baka bir hal yok. Hilekr bir gelin, cefakr bir kocakar, evldini evvel pp sonra amarlayan ve biraz emdirup sonra ayran bir ana, ikbali idbarine ve kemali zevaline bal, ururu srrundan kat kat fazla, kuburu kusurundan ekser, nimetleri zll zail gibi sebatsiz, mukimleri gmee mheyya bir masafir gibi kararsz, evveli yce menziller ve kasrlar, ahiri muzlim ve karanlk ukurlar ve kabirlerden ibarettir. Akl ol kimsedir ki dnyann sem ile kark lezzatna meyil etmemi ve akibi gam olan meserratna aldanmamtr ve ne mutlu ol kimseye iki emelini kasr ve amelini taata hasr ve btn vaktlarnda cenabhaktan hakkiyle ittika ve saatlarn taatlere tahsis etmi ve yevmi meadi iin zad ve zahire tedarikine koyulmu ve vakfiyede yazl ayet-i kerimenin mutazammn bulunduu vad vaid-i ilhiye itibar ederek tam bir ictihad ile alm ve vakfiyede yazl mteaddit yat-i kerime ve ehadis-i erifenin mazmunlarna nazari iman ve kalp gz ile bakmtr. Cenab- Hakkn, iaret olunan amal-i haseneyi eda ve iyfaye muvaffakiyyetle mmtaz kld ve vasi lutf keremi ile naim ve mlk-i kebiri inam ve saltanat ve hkmet ve hikmet gibi (burada hikmeti medih eden bir yet-i kerime yazldr.)Mevahibi ihsan ve din-i mbini teyide ve mtemerrid kfirlerin cemiyyetini perian edip datmaa muvaffak ve ann seyf sinani ile memalik-i Rumdan zulumat- kufri izale buyurduu ve ol bild ann adl ihsan sebebiyle emn eman ve ymn iyman ile doldurduu kimseler zmresinden bulunan sultani ecell azam ve hakkan-i mbeccel ve mkerrem, mmetlerin rakabelerine malik, lemde Tanrnn zlli, Arap ve Acem ve Trk ve Deylem sultanlarnn sulatn, berr bahrin her tarafnda hkm nafiz ve muta,(Beytin tercemesi) Kadr menzilet cihetinden kendisi emis; sair mlk hep kevakib, emis zahir olunca kevakib muzmahil olur. Ve Tanrnn beldelerini muhafaza, kullarn himaye, emirlerini ifaye kyam, ili kelimetullah iin fi sebillh cihad eden, semaden feth-i mbin ile meyyed ve ada zerine binlerce melekler ile muzaffer bulunan, harap gnnde ortalk karanlk olsa da dman cehennem karanlnda ihrak ve imhaye koan ve hisan zemannda kendisine alan dilek elleri zerine keffinden ihsan ve atiyye yamurunu yadran, insaf semasini gerekten refetiyle ykselden, cevr u itisafi heybeti klc ile kknden sken, Tanrnn,
360
mahlkat zerine btn meleklerin zimam yedinde halifesi (beytin tercemesi) o bir halifedir ki satvet ile afaka malik olmu ve nereye tevecch etse gayesi hak olmu ve limler ann zll sayesi etrafnda haclarn izdihami gibi izdihamla dolanmaktadr. Cenab- Hakkn evliyasnn nasr ve adasnn seyfi sarimle kahiri bulunan ve kfirlerin ve putlarn balarn ye+re seren ve deryada gezen dalar gibi gemilerin sahibi bulunan ve helik zerine emn eman perdelerini eken ve ahkm slmiyyenin kavaidini tanzim ve cihann en byk kimselerini sitihdam eden ve saltanat tahtna irs ve istihkak ile malik bulunan ve adl ihsan ve ilim ve fazl irfan meydan msabakasnda ihraz sebk eden ve kendisine itaat eden mctehid musib olup syan eden ahirette bi-nasib, haslette melek ve ykseklikte felek misal, celal-i Rabbannin mazhari, cemal-i sbhannin menzar kamereynin nc, mereynin measirinin ihya kerdesi, nefs-i kudsiyye, kemlt- nsiyye, hidayat-i behiyye, nayati seniyye sahibi byk sultanlarn sllesi kendesiyle iftihar olunan hakanlarn bulasas medhinin fezasi fehimlerin mrrinden l, sitayiinin meydani akl ve vehim ayaklarnn slkinden beri (beytin tercemesi) vakfnda mbalakr bir vkf btn vasflarnda ileri olsa da ann hasaisini idrak ve beyan edemez bir vsfn uzun uzadiye emsin evsaf ve medayihini beyan etmesi emsin nr ve behcetini tezyid edemez. Emirul-mminin, imamul-mslimin, saltanat ve devlet ve din semasinin emsi, velilerin ve riflerin sultan bulunan Bayezid-i Bestam hazretlerinin hemnam, Rabbl-aleminin mezidi avatf- ile mmtaz bulunan sultan ibni sultan Sultan Bayezid Han ibni merhum Sultan Mehmed Han hazretleri dnya ahiretin mezraaas olup dar- beka ve ikamet olmadn kalb gz ile ryet ve Cenab- Hakkn vakfiyed eyazl kavl-i erifini istima ve sadaka-i cariyenin ve bilhassa amal-i eriyyede ve ulum-i hakikiyye ve maarif-i lhiyeyi istikamelde kendisi ile istiane olunan sadakann amali haseneden olduu er-i lziml-izanda bil-brhan sabit olduunu bi-fazlihi teala yani yakiyn ile teyakkun edince; Tokat beldesi dhilinde kemal ve istihsan vakflar ile mevsuf ve bnyan takva rza- ilahi zerine messes bulunan imaret-i erife-i liyenin binasn ve kezalik mezbur belde dhilinde cennet-i liye misal medrese-i samiyenin binasn emretti. Bunlar mahallerinde hretlerine mebni tahditten mstanilerdir. Sonra mezkr imareti cmle hudut ve hukuk ve tevabi ve levahk ve matbah ve mahzen ve ekmekhane ve kiler ve odunluk ve ahur ve abdestlik ve muhavvata ve muhtavi bulunduu bil-cmle esbab ve bakr ve demir evn vesair eyas ile birlikte validesi
361
Glbahar Hatunun ruhu iin mezbur imarete gelip giden fukara ve mesakin vesairenin mesalihine vakfetti. Ve kezalik mezbur medreseyi zevabtn cami, eraitin havi, mevaniden hli, kavaden ar ve kati ve cezm ve merd bir ekilde mezbur medresede sakin olan talebe-i ulumun mesalihine mezbure validesinin ruhu iin vakf- sahihi eri ve habsi sarih-i meri ile vakf habsetti. Bundan sonra marun ileyh sultan aada tafsilen beyan edilecek olan vakfn vukuuna kadar kabza-i temellk ve that-i tasarrufunda malik bulunduu eyleri zikrolunan imaret ve medresenin mesalihine merkum validesinin ruhu iin vakfetti: Mecidz nahiyesinde kin vakf karyeler ve mezraaaler tamamen mezbur mevkufat cmlesindendir. Bu Mecidz nahiyesinde kin mevkufatn inkiaf tariki zre tahdit ve tayini mezbur nahiyeyi eviren hududun tayinine mtevekkf bulunduundan evvel mezbur nahiyeyi cem eden hudut zikrolundu tki sonra bakann nazarnda mevkufatn hududu temeyyz etsin. Mezbur hudut ta denilen Sahreden balayarak Tl depeye ve elma dana ve mutu viranna ve kurupnara ve ve peripnara ve bketbana ve hisarkavak pnarna ve Eyyub bana ve Karacarene ve Kzlkoya ve Kabgmele ve kemal yurduna ve ayruce depeye ve taitemure ve glpnara ve srklu ziyarete ve kurdinine ve sevin ukuruna ve musluce kayaya ve rs kayaya ve kari mehede ve aladdin tana ve elbenekl kprsne ve karlar siniye ve hokpnarna ve karapnara ve meyane sultana ve gkdepeye ve akpnara ve tankoa ve tantepeye ve krluceye ve ibek snrna ve kavak alanna ve acegeiluye ve kuyuye ve aktepeye ve yassala ve ahlata ve tayboa alannda ve tato kayasna ve sarkayaya ve faltana mntehi olur ibu zikrolunan hudut dahilinde kin evkaf bervechi tidir. Btn tevabii ile birlikte Yasskla karyesinden hissei malikiyyenin cemii divan ile beraber nsf. Bunun hududu Dikenta namndaki sahraden balayarak hisarck yoluna ve tl tepeye ve elma dana ve Ortaala ve kanlyoluna ve killik deresine ve knbete ve kprye ve yaz yurduna ve a deresine ve kurt kapanna ve kplce bana ve karacakayaya ve eleksuyu sra suvarmaa kart yere ve susra diken tana mntehi olur.
362
Yzbeyi nam karyeden cemii divan ile beraber hisse-i makiyyenin nsf ve dier nsfn sekiz tsu. Bunun hududu arkan yass kla snrna kibleten kumaclara garben glderesi sra dikilu taa ve depe dama ve ukurvirandaki kayaye ve saruyarbana imalen kurt inine mntehi olur. Beyan ve nami dieri Bademir nam karyeden maliki divannin temami. Bunun hududu arki yzbeyi snrna garbi sarukaya ve yass kayaye ve cennet namndaki karyeye ve samanlk namile maruf mevza ve ballk kayaya imali tanon snrna mntehi olur. Betan nam karyeden maliki ve divannin temami bunun hududu at nehrine ve oban tepesine ve yermek gediine ve sra dibekal kirine ve hisar kalesine ve kucu tepesine ve plad mehedine ve nehre mntehi olur.
Tevabii ile beraber killik nam karyeden maliknin nsf ve divaninin temami.Bunun hududu betan snrna ve batarlaya ve yol sra evkayaye ve erice am talna ve kzlca klaya ve aa tepeye ve youn snra ve at rma yerine mntehi olur. Tevabii ile beraberkzlcaky namndaki karyeden malikinin sekiz tsu ve divannin temami. Bunun hududu arkan killik snrna imali nesim yurduna ve sar aaa ve sivrice kayaye ve karaaaca ve bakc geidine ve eski rmaksra youn snra mntehi olur. Tevabii ile beraber emriba nam karyeden malikinin sekiz tsu ve divaninin temami. Bunun hududu Kzlcaky snrna ve Kzlseki bana ve Kurudereye ve divan ballna ve Konurca tepesine ve Acapnara ve ulu yola ve kprye ve deirmen bendine ve ayky bendi bana ve bakc geidine ve kzlceky snrna mntehi olur. Tevabii ile beraber Klack nam karyeden malikinin rubu ve divannin temami. Bunun hududu akrca ve ardak ardca srtlk deresine ve deliklu sakza ve su harkna ve koylaan aya ve selman yerindeki kaba ardca mntehi olur.
363
Emirba tevabinden Hulialan namndaki mezreaaden malikinin sekiz tsu ve divaninin temami. Bunun hududu Karacarene ve Belpnara ve Gkce oraa va davut yne ve kzlca klaye ve killik snrna mntehi olur. Trkmen olan nam karyeden maliknin sekiz tsu ve divannn temam. Bunun hududu gercinlik tarlaya ve davut y boazna ve ayir ohuna ve tablama ve azman boazland nam mevza ve koz alanna ve gercinlik tarlaye mntehi olur. Cenke namndaki karyeden malikinin sekiz tsu ve divaninin temam. Bunun hududu kurt kapanna ve kabgmele ve ayakluye ve kilise tepeciine ve orak gezine ve trkmen olan snrna mntehi olur. Sirelu namndaki karyeden malikinin sekiz tsu ve divaninin temam. Bunun hududu arkan enge snrna imali ayruca tepeye garbi gnlu baazna kblesi gkceelek altndaki taluca yurduna ve elek pnarna ve youn karaaaca ve kuru dereye ve kucu tepesine ve kzlcaseki bana mntehi olur. Tevabii ile beraber krk namndaki karyeden maliki ve divaninin temam. Bunun hududu tevabi ile beraber derbend deresine ve su arndaki ama ve glcaza ve oban bana ve eserek bana ve aaa ve vadiye ve su harkna ve kavakluce dereye ve brtlene ve ac bademe ve klack snrnna ve kuru dereye ve srca kavana ve yarmca ye ve kzlali deirmenine ve buruncuktaki meeye ve nehre mntehi olur. Ortakca namndaki karyeden maliki ve divannin temam. Bunun hududu son derece kark olup etrafnn isimlerini zikir ile mnkeif olamiyacandan btn mahaller sahiplerinin isimleri ile zikrolunmutur o da unlardr ki Hseyin bini Adil yedinde bulunan kiraslu al ve atlmak ve Yarba ve ayba ve Kzlca ba ve Kozdibi ve Kasim ibni Ali yedinde bulunan Yavanalt ve tutdibi ve musa ba yan ve Karaaa dibi ve ay kenar ve haci adman ba n ve Kumba kenar ve Bayram ibni sa yedinde bulunan ay kenar ve Krnba ve lyas ba ve Bayan ve Yokudibi ve Tula haci ba ve Ali ibni Hamza yedinde bulunan yavan alt ve kulyeri ve Durak ibni lyas yedinde bulunan Kozdibi ve amkoz ve Kzlkaya ve Su yan ve Akakoz ve Kavak ve Halil ibni Mahmut yedinde bulunan Talupare ve Kzlcayer ve Gkpnar ve mer ibni Musa yedinde bulunan Kuyupnar ve haci gl
364
ve lanck ve Karagce yurt ve Yavan alt ve Kapluca ve Bakarluce ve Haci Ahmet ibni Hacim yedinde bulunan Gkyer ve Kapluca ve Mehmet ibni Yusuf yedinde bulunan Arddibi ve Selmanpnar ba ve Emruddibi ve ncirdibi ve Tutdibi ve atlmak dibi ve Bakrluca ve Ksekozu yan ve Emir Haci ibni smail yedinde bulunan oban ba ve Pir mer bin Eyyub yedinde bulunan Harmanck ve Mehmet ibni Ali yedinde bulunan Karba ve Fudayl bni Hamza yedinde bulunan mer ba ve Veysel ibni Fudayl yedinde bulunan Ekiba ve brahim ibni Mehmet yedinde bulunan Kr yurdu nam mahallerden ibarettir. Halefetolan namndaki karyeden maliki ve divannin temam. Bunun hududu Younpelide ve ykgezine ve mmet belenine ve Kamlpnara ve Kir yoluna ve Karl dereye ve atalkayaye ve Pelide ve Sokrakinde Karaaa ve kprbanda dereye ve bozye ve kuyucaa ve davultepeye ve yarmca ye mntehi olur. Tevabii ile birlikte ukuryurt nam karyeden malikinin nsf ve divannin temam. Bunun hududu imalen Kara kirasa ve Tavancl yuvasna ve Krtin tonana ve selmanpnarna ve Gktaa ve sra kavaka mntehi olur. Bunun taraf son derece kark olduundan mahaller yine sahiplerinin ismi ile zikrolunmutur o da unlardr ki Murat ibni Ahmet yedinde bulunan Gkyer ve Ketenlik ve Gkyol ve Kozdibi ve rif ibni Bayezit yedinde bulunan Bademdibi ve Eski ky ve t burnu ve Sek ve Harmanc ve Namazl ve dereba ve Tur Ali ibni Haci Mahmut yedinde bulunan gk tepe ve Mehmed geni ve n dere ve Kfir harman ve Kumrukozu ve Kursata bademi ve Baalt ve yavan alt ve Danimend ba ve hzrevi st ve ayrck ba ve Hseyin ibni man yedinde bulunan Knbetalt ve ba alt ve gkce damlar yeri ve deirmen n ve kozdibi ve demirli tepe ve ahi iman Haci ibni adman yedinde bulunan ayecik ve tan n ve ada tepe ve porsuk pnar ve pelid dibi ve byk ba ve kapu n ve brahim ibni mer yedinde bulunan slk yurdu ve yunus ukuru ve kaba kiras ve oyuk ve kavaklar dibi ve ev n ve mehed yan ve Hseyin ibni Recep yedinde bulunan Kuzunta ve deirmen yakas ve adatepe ve nn ve deklencik ve hzr ibni evliya yedinde bulunan balar alt ve deirmen n ve kanc ba ve pnar ba ve aban ibni tanrvermi yedinde bulunan kozdibi ve kuyupnar ve selman deresi ve deirmenba ve elmaal ve slk yurdu ve burak ba ve Ali ibni hzr yedinde bulunan kara aa ve sra st ve pnarba ve kfirsini ve
365
demirli tepe ve gecebascak ve ark kys ve gk koz dibi ve smail ibni Yusuf yedinde bulunan yarba ve bilek pnar aya ve Kzlkaya ve asmack ve Olukba ve Hamza yedinde bulunan kumba ve Nebi yedinde bulunan kiti yeri ve Sleyman yedinde bulunan balar altnda yrk garbsi ve smail ibni Yusuf yedinde bulunan Karaaa dibi ve Yakaba ve Mehmet ibni eminlik yedinde bulunan merhemck nam mevkilerden ibarettir. Tevabii ile beraber Ahmet olan namndaki karyeden maliki ve divannin temami. Bunun hududu abakayas ve kiliseye ve yk aluca ve oraa ve sarutaa ve selman haci arz ile imad arz arasna ve karagl bandaki brtlene ve ayvati olu tarlasna ve oyua ve namazla ve emcik kayaya ve daru geidine ve karsenleye ve Tatar Ali snrna mntehi olur. Tatar Ali namndaki karyeden maliki ve divaninin temam. Bunun hududu kayaya ve tekne taa ve yumru kayaya ve kale boynuna kfir harmanna ve kar mehede ve geide ve deirmen ukuruna ve emcik kayaya ve kuru koaya ve hisar kayaya ve orak kiriine ve kara bele ve oyuncu kayasna ve kzl tepeye ve yoned ksa ve odun yoluna ve kuzulua ve sivrice kayaya ve teknetaa mntehi olur. Tevabii ile beraber tut ba nami dieri tut aac nam karyeden malikinin nsf ve divaninin temam olup hududu kzlkayaya ve ak sunura ve uaybe ve oyuncu kayasna mntehi olur. Tevabii ile beraber viranck nam karyeden maliki ve divaninin temam olup hududu yarmca ye ve kesiktaa ve sra ste ve elma bana ve kprce ve deve lene ve yalnz dama ve dar yola ve armaan kayasna ve ay yoluna ve mengilene ve glpnarna ve saruca kayaya ve ditreken seydiye ve dalu arduca ve eski derecie ve yarmca ye mntehi olur. Kavaklbk namile mehur mevzile beraber Knik al namndaki karyeden malik ve divaninin temam olup ditreken dededeki byk kayaye ve atal armuda ve sraca kayaya ve kayaya ve karamk pnarna ve Halefetolan snrna mntehi olur.
366
Defteri sultanide sa mezreaas namile mukayyed Musaky namndaki karyeden malik ve divaninn temam olup hududu Youn snra ve geyik ardcna ve erik yoluna ve kimye mehedine ve ayryer banda yalu akla ve ayrda kaya arduca ve koyuk karaaa yerine ve sra karaaaa ve ba armuda ve dal kavaa ve kaputaa ve dikilu kayaye mntehi olur. Tevabii ile beraber Karu namndaki karyeden maliki ve divannin temam olup hududu atk eski rmaa ve yalutaa ve ksrelie ve akkayaye ve burcak tepeye ve saru ine ve kzlcalara ve adatepeye ve rmaa mntehi olur. Dola namndaki karyeden malikinin rubu ve rub- bakinin sekiz tsu ve divannin temamdr. bek namndaki karyeden malikinin nsf ve divannn temam. Savc mezraas namndaki mezraaden maliki ve divaninin temam. Sarayck namndaki karyeden malikinin temam. Karay nam karyeden malikinin temam. Evyeriba nam karyeden maliknin temam. at namndaki karyeden maliknin sekiz tsu. Brekci namndaki karyeden malikinin yedi tsu. Zikrolunan vakf karyelerin hududunda dhil olan mevziler ki o karyelerin temamen veya ksmen vakfiyeti hasebile vakf olan mevzilerdir. Bu mevziler, aluayiri ve Karavialan ve arpaz ve bey damlar ve glpnar ve karacaozan ve kulu ve yunklu ve ahlat alan ve aktepe ve krluca ve kiras pnar ve dutalan ve etmibk ve hisarck namile mehur mevzilerdir. Dola karyesinden Hisara kadar zikrolunan u mevkufat hudutlar Mecidznde zahir olduundan tahditten mstanilerdir. Defatir-i sultanide Zinnunz namile yazl bulunan Tanonz nahiyesinde kin kura ve mezari-i mevkufenin temamidir. Mezbur nahiyeyi cemeden haddi fasl kfir siniye ve atal kayaye ve al yoluna ve kilise tepeye ve tavan deresine ve taluca ye ve kanber kavana ve zsra kuru kuvua ve maara kayaye ve bakack burnuna ve yassca tepedeki ye ve katr nalna ve sivrice kayaye ve yilanlu kavaa ve al kayaye ve yarkoy viranna ve tennur toprana ve karacaviran makberesine ve ak yola ve kurt pnarna ve hacibey armuduna ve seku tarlaya ve
367
urice kayasna ve karabalk kiranna ve takprye ve ukur kuvua ve kozluca kavana ve tekir yoluna ve paam ama ve ala ayr deresi bana ve uri deresi bana ve iyman pnarna ve otan pnarna ve bast pnarna ve tavanlu ukuruna ve akkayaya ve sdnkayaya ve sek yurda ve alt saksaana ve akpnara ve alayra mntehi olur. Mezkr snrda dhil olan vkflar. orumlu tevabiinden Kkirselike muzaf ve defteri sultanide mukayyed ve arucuk mezraas namnda alt mezraaden ki etuk ve eski ky ve iyman pnar ve selmen virani ve andk ve akpnar mezreaalerinden maliki ve divaninin temam olup hududu iyman pnarna ve otan zne ve yass pnara ve tavanlu ukura ve akkayaye ve sdn kayaye ve sek yurda ve saksaana ve akpnara ve aluayra ve mecidz sra sevin ukuru snrna ve Hasan harmanna ve hamza tarlasna ve Mustafa ayrna ve musa tarlasna ve incecik kol sra deresine ve kaml kra ve rs kayaye ve karacevirana ve atma mehede ve sra iyman pnar yoluna mntehi olur. Mezkr karyenin snrnda dhil ve dilsz elmas ve dikilu ta ve kllanm am ve yaz harman ve yk ve kfir mehedi ve tapnar ve krliyok az ve aban pnar ve ahck pnar ile mahdut sorhu olan namndaki karye mstesnadr. Terceman mezraas namndaki karyeden maliki ve divannin temam olup hududu atma mehede ve hoca eyki bana ve yetilmi tarlas bana ve virana ve kavaa ve kzlburuna ve tura viranna ve turann ulu tarlas bana ve kanluyoluna ve s tepeye ve tura atnda sr ereine ve itler viranna ve ovack ucuna ve ayi gnane ve hzr yerine ve terceman tarlasna ve kurucapnara ve aban olu yerine ve Haci Yusuf yerine ve aruck snrna mntehi olur. Devlet olan namndaki karyeden maliki ve divaninin temam olup hududu glpnara ve amurlucaye ve cebrail ayirna ve itburnuna ve Sleyman ibni uzun bahesine ve tur beyi bahesine ve arkl mehedine ve ovack ucuna ve ayignayine ve hzr tarlasna ve kuruca pnara ve aban olu yerine ve Haci Yusuf yerine ve dede siniye ve incekol sra Musa tarlasna ve Mustafa ayrna ve Hamza tarlasna ve Hasan harmanna ve sevin ukuruna ve arpa zne ve glpnarna mntehi olur.
368
Zekeriyya olan karyesi namndaki karyeden maliki ve divaninin temam olup hududu eski arka ve mrvvet tarlas bana ve buza alna ve kuruce ste ve ibrahim kethudann atal armuda ve su koyuleene ve kamlk geide ve Alibeyolu deirmen bendine ve sarukayaye ve deirmen ocann ve Uluyol sra tura Hac tarlas bana ve sa Fakih tarlasna arkna ve Hamza tarlas sra yoluna ve yol sra yal taa ve tepecie mntehi olur. Tevabii bulunan Divanky ve Kortan iftlii ile beraber Karacaviran namndaki karyeden maliki ve divaninin temam olup hududu Amasya yoluna ve pnara ve aapnara ve kayaye ve sra Haci Osman y kirine ve Mahmut kethuda tarlasna ve srakutlu saat ziyaret kranna ve deve damna ve su sra deirmen yanndaki yass geide ve yumrukayaye ve pnara ve dereata ve ulu yola ve koa bandaki kayaye ve kir sra Amasya yoluna mntehi olur. Tevabii ile beraber Haciky namndaki karyeden malikinin nsf ve dier nsfn sls ve divaninin temam olup hududu yaprak oraa ve tasma olan yurda ve atal armuda ve su sra sokuparesine ve kprye ve Haci Arif bana ve ulususra eyik tepecie ve kanber kavana ve deresra kuru koaya ve horu yolu sra karacapnara ve ylnca ve mihal armuduna ve emiriahur mehedine ve oraa ve kara altuye ve inceyol sravaz olu deirmenine ve su sra kkce dereye ve mecidz snrna ve kurt kapanna ve yol sra eyyub al burnuna ve gllk alanna ve orak bana ve dervi yoluna ve elperek snrna mntehi olur. Tevabii ile beraber Evhad karyesi nam karyeden malikinin nsf ve divaninin temam olup hududu kurt pnarna ve yalnz ama ve sra boncukluk pnar kirine ve evkayaye vedik aa bakill deresine ve kaba ideye ve uluyol sra dereye ve dere sra yerkprye ve taa ve gktepeye ve kermikephar ve yatakba yolu kirine ve yol sra sekmeye ve katr nalna ve mee ucunda sivrice kayaye ve ylanlukavaa ve alkayaya ve bayrky viranna ve tennur toprana ve Karacaviran makberesine ve ak yola ve Kurtpnarna mntehi olur. Habil Haci karyesi nam karyeden maliki ve divaninin temami. Elperek karyesi nam karyeden malikinin nsf ve dier nsfnn sls ve divaninin temam.
369
Tevabii ile beraber tasma karyesi nam karyeden malikinin nsf ve nsf- dierinin sls ve divaninin temam. Hzr karyesi nam karyeden malikinin drt humsu. Hbilkaryesinden hzr karyesine kadar olan u mevkufatn hududu Tanonz nahiyesinde zahir olduundan tahditten mstanilerdir. Geldi gelen bad muzafatndan tevabii ile birlikte Baluca karyesi nam karyeden maliki ve divaninin temam olup hududu Dnbldeke ve adatepe kir sra deirmen bandaki yumru kayaya ve dere sra stma pnarna ve tennur deresi bana ve tala ve kir sra koz pnar stndeki ye ve kplala ve kir sra yassca kayaya ve kirikermikep yol altnda eski ark sra kurt tana ve orakta aktaa ve kpl kprsne ve koru yerine ve sarutaa ve divarpareye mntehi olur. Biri Mecidz nahiyesinde viranck karyesinde ikincisi Tanon nahiyesinde Zekeriyya karyesinde ncs mezkr Balucaye tabi Alck karyesinde kin adet vakf mezraa mstesnadr. Borsucuk karyesi nam karyeden maliki ve divaninin temam. Alck nam karyeden maliki ve divaninin temam. Bu iki karye, hudutlar mezkr baluca karyesi snrnda zahir olduundan tahditten mstanilerdir. Mezbur karyelerin ve mezraalerin zikrolunan hudutlar ol gnde Kanr (ankr) kads mevlna Muhiddinin emrihakan ile sekizyz yetmi be senesi Cemaziyel ahir aynda tefti ve tebyinden sonra tevkii sultani ile kararlamtr. Kngr kazasnda kin Tohat karyesi ve gles karyesi ve ykl karyesinin tamamlar. Kalecik kazasnda kin Kuramaz karyesi ve kuzuaya karyesi ve glkaryesinin tamamlar. Karpazar kazasnda kin Kalfat (Halefet) karyesinin tamam.erke nahiyesinde kin Bozolu karyesinin temam.Kurunlu kazasnda kin Dumlupnar karyesinin temam.u dokuzkaryenin hududu ehali arasnda zahir olmala tahdidine lzm grlmemitir. Zikrolunan karyelerin ve mezraalerin hepsi bilcmle hudut ve hukuk ve tevabi ve levahiki ve da aralar ve tepeleri ve ova ve dalar ve mamur ve gayrimamur yerleri bakalarnn vkflar ve hayrlar ve mlkleri mstesna olarak ve hari ve
370
dhil bilcmle haklar ile birlikte vakfedilmitir. Ve kezalik Sultan- azam mezkr karyelerin ve mezraalerine halisinden eri erif ve dini hanifin muktazas zre ahzolunan haklar dahi vakfetti. Bu da ehaliden ber mutad bilziyade alnan derahimi araz ve mezraaleri yoksa meralerinin ve bahelerinin ve bunlara muttasl olan eylerin creti ve eer mezreaaleri var ise meralar ve baheler iin alnan ile beraber mezraalerin creti addetmek ile olur. Marun ileyh sultanna zam zikrolunan mevkufatn eriati shhat ve inikad cami ve butlan ve fesad mucibelerinden hli olarak vakf sahihi eri ve habsi sarihi meri ile vakf habsetti. Bilinsin ki Tanonz (aban) nahiyesinde ve Zinnun nahiyesinde ve Mecidz ve Geldigelen abad ve orumlu nahiyesinde kin zikrolunan vakf karyeler ve mezraalerin iki ciheti vardr bu iki cihetten birisine malikne ve dier cihete divani tabir olunmaktadr. Mezkr karyeler ve mezraalerden birinci cihetten vakfolanlar evvel bu vakfiyede kl ve nsf ve rubu ve saire ile tahrir ve tafsil olunanlardr ve ikinci cihetten vakfolanlar da divaniyyedir. Binaen aleyh cmle karyeler ve mezraaler evvel tahrir ve tafsil olunduu vecih zre yalnz sarayck ve evyeri ba ve karay ve at ve brekci ve hzr karyeleri mstesnadr. nk bu mstesna alt karyenin vakfiyeti evvel tafsil olunduu zre ancak ciheti uls malikiyyedendir ciheti saniye-i divaniyyeden deildir. Amma Knr ve Kalecik ve karpazar ve erke ve kurunlu kazasnda kin sair karyeler ki bu karyelerin cmlesi hari ve dhil btn haklar ile vakfolunmutur ol haysiyetteki bunlardan hi bir ey az ve ayr olmiyacaktr. Bundan sonra vakf yapan marunileyh sultan, zikrolunan evkafa emin ve dinde mutemed bir mtevellinin nasb ve tayin olunmasn artkld. Bu mtevelli vkfta ve gallesinde tasarruf edecek ve alltini mhimmat ve havayicine sarfedecek ve imaretin evani ( kaplar) ve yaylarndan ve saireden bir ey tecdide muhtac olursa eyilikte ve gzellikte ann mislini itira edip bu hususta tehir ve ihmalde bulunmiyacak ve imaretin hizmetinde eyhin makul olan emrine muhalefette bulunmayup eyha muavenet edecek ve cenabhakkn ihsan buyurduu alle ve varidattan evvel imaretin rakabatna sarf edecek sonra bundan artan zikrolunan imareti amirenin ve medrese-i samiyenin mesalihine ve aada beyan ve tafsiledilecek olan sair masarifi muayyene ve sbli mbeyyeneye vechi meruh zre sarf edecek ve cenabhakkn fazl ile mrtezikaden bir ey artarsa an nezdinde mhrl olarak hfzedecek taki tiyen vukua gelecek olan halel iin bir hazrlk olup ol zemanda an ihtiyac messeden hususata sarf edecektir. Marun ileyh vkf,
371
mtevelli iin hakki tevliyet olarak yevmi otuz dirhem tayin etti. Marunileyh sultan, imaret iin salih ve ilimden nasibedar ve bilhassa hatib iin her halde iycab eden mesaili alim bir hatip nasbolunup her Cuma gnleri eri erif ve dini mnifin raz olaca bir mahiyette hitabet ve imamet etmesini art ve bu hatib iin hitabetinden dolayi yevm alt dirhem tayin etti ve salih ve ehli kiraet ve namazn erait ve erknna taalluk eden mesaili alim bir imam nasbolunup btn evkati salatte imarette hazr olan cemaate imamet ve salati teravih ve saire gibi cemaat ile eda olunan nafile namazlar bervehi mutad ikame etmesini art ve bu imam iin yevmi be dirhem tayin etti ve sesleri gzel ve evkat salat bilir ve vaktlarnda mezzinlie devaml iki mezzin nasbolunup bulardan her birine yevmi er dirhem tayin etti ve Cuma gnlerinde muarriflerin mutad vechile cenabhkka hamd ve nebisine salevati erife ve ulul emre dua ve sena ve mminlere istifar ile itial ve keza sair gnlerde kuran okuyan zevatn okumayi bitirmeleri akiyibinde dua ile itial ve her gn anlarn nne ecza sandn getirmek ve amak ve kapamak ve czleri anlara taksim etmek ve toplamak gibi hizmetlerini iyfa eden bir muarrifin nasbolunup bu muarrife yevmi iki dirhem tayin etti ve ehli tecvid kurradan on be nefer zat her gn sabahlar mezkr imarette hazr olup bunlardan her birinin srat ve tacil etmiyerek mushafn yznden tecvid ve tertil ile tam birer cz okumalarn ve kraat hitam bulmadan esnai kiraette dnya kelmi konumamalarn art ve bu kiraet iin yevmi otuzbir dirhem ki her bir okuyana ikier dirhem ve hs sada ve eda ve ilmi kiraet ve kuran hfz ile mevsuf reislerine yevmi dirhem tayin etti ve ehli tecvid hafzlardan alt nefer zatn imarette Cuma gnlerinde sair camilerdeki mutad vehile devirokumalarn art ve bunlardan her birine yevmi birer dirhem ve bunlarn bykleri olan ser mahfile yevmi iki dirhem ki cem'an yedi dirhem tayin etti. Marunileyh sultan, mezbur imaret iin salih ve pakdamen ve doruluktan ayrlmayan emin bir eyh nasb olunup fukara ve ulema ve msafinin iin tertip olunan eziye ve saireyi vaktnda ehline iysal etmee kaim olmasn art ve buna yevmi sekiz dirhem tayin ve emin ve mevsuk birktip nasbolunup azok varidat ve masarifi emanet ve diyanetletahrir ve tesbit etmesini art ve buna yevmi alt dirhem tayin ve salih ve emanet ve istikametle mevsuf ve beyi ve irada tecribeli bir vekilhar nasbolunup bey u iras lzim olan eyleri vaktnda mbayaa ve itira ettii eylerin alsini itira ve eyha arz etmesini ve eyh kabul etmezse beyi fesh etmesini art ve buna yevmi drt dirhem tayin ve emin iki hazin ki birine kilerdar tabir olunup mahzende mevcut bal ya ve pirin ve saireyi hfzetmesini ve dierine
372
anbarc tabir olunup bununda mahzende mevcut buday ve arpa ve odun ve saireyi hfz ve arpadan msafirlerin hayvanlarnn yemlerini vermesini art ve kilerdara yevm ve anbarciye yevmi iki dirhem tayin ve iki ferra bulunup ferra ve kayyim zerine lzim olan eyleri bilmnave ve bilictima eda ve imaretin iini ve dn harimini tanzif ve yaylarn serup kaldrmalarn ve ferra ve kayym zerine lzm sair hizmetleri iyafa etmelerini ve bunlardan her birine er dirhem ve iki temiz nakip bulunup bunlarn talebe ve fukara ve msafirine akam ve sabah ekmek ve yemek tevzi ve taksimine ve imarete gelenlerin hizmetine devam ve gelen msafirine tayin olunan taamlar geldii gnden nc gnn sonuna kadar ihzar ve rusumi hasene ve deti marziyyeye riayet etmelerini art ve bunlardan her birine yevmi er dirhem ve bir kandilci bulunup era ve kandilleri yakup sndrmelerini art ve buna yevmi iki dirhem ve emin ve trl trl yemek yapmakta mahir iki ac bulunup bunlardan her birine drder dirhem ve ekmek yapmakta mahir iki ekmekci bulunup bunlardan her birine yevm drder dirhem ve kifayet mikdari mteaddit cbi bulunup bunlarn mezkr evkafn alltini sdkusedat zre toplamalarn art ve bunlara yevmi yirmi dirhem tayin ve bu yirmi dirhemin aralarnda hizmette mertebelerinin tefavtine gre tevzi edilmesini art ve emin bir kimse bulunup pirinci ayklamasn ve budayi dvmesini ve tmesini art ve buna yevm dirhem ve bir bevvap bulunup taamn taksimi zemannda kapuda durarak yemek almak iin terbiyesizlik edenleri meni ve nasihat ve tayib etmesini ve eer dinlemez iseler tedib iin dvmesini art ve bu bevvaba yevmi iki dirhem ve bir hammal bulunup arudan gzel ve yal et alup imaretin matbahna getirmesini ve etin fenasini itira etmemesini ve et almak iin bir kasap tayin etmeyup eyi eti hangi kasapta bulursa ondan almasn art ve buna yevmi iki dirhem tayin vebir assal bulunup kaplar ykayup temizlemesini art ve buna yevm iki dirhem ve bir hizmetci bulunup kenif ve helyi tanzif etmesini art ve buna yevmi bir dirhem ve bir ahurcu bulunup imaretin ahurunu sprmesini ve msafirlerin hayvanlarn muhafaza ve ahurun kapusunu gicelerde kapayup gndz amasini art ve buna yevm iki dirhem tayin etti ve matbahta ve ekmekhanede ve k gnlerinde imarette msafirlerin odalarnda yaklan odun alnmas iin yevmi sekiz dirhem ve tuz iin yevmi bir dirhem ve imarette msafirlerin odalarnda yanan era ve kandillerin ya ve hasr iin yevmi drt dirhem ve taamn mevsimlere mnasip kabak, ispanak, biber, soan, nohut ve emsali ve sar pirincin yani zerdenin safran gibi havayici sairesi iin yevm drt dirhem ve kablarla kablarn kalaylanmas ve saire gibi gayri muayen masarif iin iki dirhem tayin etti. Marunileyh vkf,
373
havas ve avama mahsus taam hzar edilmek zere eyi ve semiz koyun etinden yevm alt batman tayin etti ve bu alt batmann yarsn orbaye tayin edilen pirinle beraber sabah ve dier yarsn orbaye tayin edilen budayle beraber akam piirilecek ve msafirler iin pien et ve eyyami erife ve leyali-i mbarekede piirilen et bu alt batmandan olacak ve bu etin, her drtyz dirhemi alt para yaplacaktr ve ekmek iin yevmi on iki batman un tayin etti her bir ekmek yz dirhem olacaktr ve orbaya mahsus pirni iin yevmi bir batman ve bir batmann drtte birini ve budaydan yevmi iki buuk batman ve ramazani erifin her gecesine mahsus pilav ve zerdea iin yevmi drt batman pirin tayin etti bunun batman pilv ve bir batman zerdeye ait olacak ve kezalik Cuma gecelerinden her Cuma gecesinde ve reaib ve berat gecelerinde ve iki bayram ve aura gnlerinden hergn iin drt batman ayklanm temiz pirin ve zikrolunan geceler ve gndzlerden herbiri iin sekiz okka eyi ve halis sadeya ve zikrolunan leyali-i mbareke ve eyyam-i erife iin zerdeye mahsus olmak zere okka szme bal tayin etti. Marunileyh sultan, msafirlerin ziyafetine mahsus olmak zre bal ve paa ve reel ve ekiye mteallik meklt ve dane pirin a ve msafirlerin hayvanlarna alef alnmak iin yirmi dirhem tayin etti ve kezalik msafirlerden her drt nefer iin sabah yemeine mahsus olmak zre drtyz dirhem ekmek ve bir tabak paa ve bir kse iinde iki para et ve iki kepe orba ve akam taamna mahsus drtyz dirhem ekmek ve bir tabak dane pirin a ve bir kse iinde iki para et ve iki kepe orba ve yemek vaktna yetiemiyen msafirin her biri iin bir ekmek ile elli dirhem bal ve mezkr medresede muid olan kimse iin her vaktta yz dirhem ekmek ve iki para et ve iki kepe orba ve mezbur medresede okuyan mstaid talebe iin her vaktta ikiyz dirhem ekmek ve bir para et ve bir kepe orba ve sair fukara ve talebei ulum iin her ferdeher vaktta yzer dirhem ekmek ve iki kiiye iinde bir para et bulunan bir kse orba itamdan talebe sair fukara zerine takdim edilecektir ve imaretin hizmetcilerinin her birine her vaktta ikiyz dirhem ekmek ve iki para et ve iki kepe orba tayin etti. Marunileyh vkf yapan sultan, zengin olsun fakir olsun imarette hazr olann itam olunmasn ve vezaif ve ihracatta tayin olunan mikdardan hi bir ey tezyid ve tanks edilmemesini art kld. Bundan sonra beyan olunur ki mezkr dirhemden murad Tokat beldesinde rayic olan dirhem ve batmandan murad da mezkr beldede mtearef olan batmandr bu da hesapta alt okka olup her okka drtyz dirhemdir. Bundan sonra mezkur vkf zikrolunan medrese iin mtteki, salih, ulumi nakliyye ve ulumi akliyyeyi ve usul ve
374
furuu bilir ve derse ve zikrolunan ulumu mustaid ve mstefid olan zevate mutad olan gnlerdeifade vetedrise devam eder ve talebenin tekmil ve terbiyesine alr bir mderrisin bulunmasn art ve bu mderrise yevmi otuz dirhem tayin ve muhtasaratn ve hatta baz mutavveltin talimine muktedir bir muidinbulunmasn art ve bu muide yevmi drt dirhem ve dershane tabir olunan mahal mescit klndktan sonra anda hazr olan cemaate namaz kldracak salih bir imamn bulunmasn art ve bu medresenin imamna yevmi iki dirhem tayin ve talebe iin her hucreye iki dirhem olmak zre yevmi yirmi drt dirhem tayin ve medresenin hucrelerinden bir hucreyi ciheti ile beraber medresenin bevvabna tahsis ve medreseninhelsinin hizmetcisin eyevmi bir dirhem tayin eyledi ve zikir olunan kimselerin her birinin zerlerine vacip olan hizmetler ile itial ve bu hizmetleri sayicemil ve ciddi cezil ile eda ve iyfa etmeleri lzim ve muktazidir. Bundan sonra marun ileyh vkf sultan azam, Sorku olan karyesinde merhume validesinin emri ile bina ve tesis edilen cami erif ve mescidi latifinmesalihine zikrolunan imaretin ve medresenin mesalih ve mhimmatna tayin olunan eyler itmam ve ikmal edildikten sonra her sene Amasya lei ile on lek ar buday tayinve bunu mezbur cami erifin mrtezikalerine aada zikir ve beyan olunacak slb zre tevzi etti yle ki: camierifin hatibi mevlna Hayreddine ve andan sonra hatib olanlara hitabetinden dolayi her sene be lek ve imam mevlana lyas fakihe ve andan sonra imam olanlara imametinden dolay drt lek ve mezzin mevlna gkce haciye ve andan sonra mzezin olanlara mezzinliinden dolayi iki lek ve cami erifin kiraeti ecza mlzimlerine aralarnda msavat zre drt lek tayin etti.Bundan sonra marunileyh sultan,zikir olunan imareti liye ve medresei samiye mnhedim olursa mmkn oldukca iade olunmasn ve eer mmkn olmazsa zikir olunan evkafn mahsulti gkler ve yerler sabit oldukca eri erifi kavim ve dini mstakimin kabuli vehile sarf olunmasn art kld. Bundan sonra marun ileyh sultan, mezbur evkafn tevliyetini zat- ahaneleri mukarriblerinden Hseyin Aa ibni Abdullaha tefviz etti. Ve bu mtevelli evkafn tamirine mbaeret ve vucuh- mezkuresine sarfndan sonra byk vkf, mezbur evkaf aylarn ve senelerin yok etmesinden ve zalemenin errinden ve akvamn mekrinden korktu. Ve Cenab- Peyamberden rivayet olunan ecr sevab en byk olan sadaka sa iken verdiin sadakadr. Mealindeki hadis-i erife bakt da zikrolunan evkafn fukara-i mslimine kendi eliyle sarfn arzu ve vakfiyetinden rucu
375
murad etti. Ve bu bapta mam- Azamn vkf, vacip ve lzm olmyan mesaildendir. Kavliyle temessk etti. Binaen aleyh bal-y vakfiyeyi tevki eden hkime kup huzurunda muhasamada bulundular. bu hkim eslfn vkflar gibi asli sabit ve feri semada bulunan evkaf- mezkrenin ve cmle mensubatnn lzmuna mfta bih olan ve cevaz veren mezheb zre vkfn huzurunda kazas nafiz olarak ve hitaba evl ve ehak olan hakka mukarin olarak hkm-i lzimi eri ve kaza-i sarihi meri ile hkmetti. Bu suretle mezkr vkf mseccel ve mttefakun aleyh ve her vehile butlandan beri bir vkf oldu. Ol haldeki zeki ve kil ve ulum- eriyyeye muttali olan vkf zikrolunan evkaf hayatmda ve mematmdan sonra slb-i mezbur zre mebbeden ve sonunu, Cenab- Hak arza ve sekenesine varis oluncaya kadar ulema vesair fukara-y mslimine muhalleden vakf ettim dedi. zerine gelen zemanlar ancak an kavi ve muhkem ve lzm klacak. Tanrya ve meleklerine ve kitaplarna ve peygamberlerine ve ahiret gnne iman eden sultan veya melik veya hkime bu vakf tayir etmek halal olmaz kim ki artlarndan bir artn ve zevabtndan bir kanununu tayir ve ibtal ve tebdiline say eder ve fasid tevil ve tevcihlerle nesih ve tahvilini kasd ederse muhakkak haram irtikp etmi ve bu iinden gnah ile ve Cenab- Hakkn sahat ve gazabna maruz olarak avdet etmitir. Ve an hesabe ekip cezasn verecek olan Allahtr.Ve ol kimse dnyada ve ahirette btn mesaisi boa giden ehl-i hsrandan bulunmutur.Kim ki bu vakf iittikten sonra tebdile derse vebali ancak ana aittir. phesiz Cenab- Hakk semi ve alim sfatlar ile muttasftr.Vkf niyyeti ile taltif hayy kerim olan ve muhsinlerin ecrini zayi klmayan Cenab- Hakka aittir.Vkf iin vakfnda sevab celil vardr.nk hayruhu cemiln ibaresi tarih olmutur. Bu hdisenin cereyan ve ahitlerin tahriri sekiz yz doksan sekiz senesi Zilkade aynn yirmi birinci gn vaki oldu. 898 H. (1492 M.)
IV. AMASYA, SVAS VE TOKAT CAMLER MNARE RNEKLER
Fethiye
Gml
Sofular
Hatuniye
Sofu Yusuf
Tarhana
Kkbeyba
Yeil
Yiitler
ekimli Hamza Bey
376
377
ZET
[ALTA, Naciye]. [T.C.Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Camiler (Amasya-Sivas-Tokat)], [Yksek Lisans Tezi], Ankara, [2007]. T.C. Babakanlk Vakflar Genel Mdrl Tarafndan Tescili Yaplan Camiler (Amasya-Sivas-Tokat) adl yksek lisans tez almamzn kapsamn yukarda adn belirttiimiz il merkezinde yer alan vakf camileri oluturmaktadr. Bulunduklar ehirlerin dini mimari anlayn yanstan en gzel rneklerin banda gelen camiler ite bu ilin grsel kimliini lanse eden mimari eserlerdir.
Seluklu Devleti, Beylikler Dnemi ve Osmanl mparatorluu dnemlerine ait dini mimari vesikalarn tantld bu almada zellikle ele alnan camilerin vakf camileri olmas ile dikkati ekmektedir. Bir vakf tarafndan yaptrlan, bir vakfn sahip olduu vakfiye artlarna dayal vcuda getirilen, belirli bir vakfn amalar dorultusunda varln devam ettiren vakf camileri iin hazrlanan bu katalog almas ile Trk mimarlk tarihine ve sanat tarihine bir nebze olsun salkl saptamalar yaplabilmesi almann zn oluturmaktadr.
Tez almamzn sonucunda Amasya, Sivas ve Tokat il merkezleri ile snrlandrdmz aratrmamzda adn hepimizin ok iyi bildii, yakndan tand, antsal camilerin yan sra adn eitli devlet adamlar, yrenin ileri gelen kiileri veya bal bulunduu eski mahalle adlarndan alan kk boyutlu camiler tespit edilmi; bunlarn bal olduu vakf adlar ve ariv belgeleri yeterli fotoraf, pln izimleri ile tehir edilmitir.
eitli dnemlere tarihlenen ve bu almann zetini oluturan, Vakflar Genel Mdrl ariv bilgilerine dayal olarak gerekletirilen bu bilimsel almann sanat tarihi ve mimari alanlarna k tutmasn temenni ederim.
378
Anahtar Szckler 1. Vakf 2. Cami 3. Amasya 4. Sivas 5. Tokat 6.Tescil
379
ABSTRACT
[ALTA, Naciye], [Mosques which are registered by Prime Ministry

Directorate General of Foundations (Amasya-Tokat-Sivas)], [Graduate Program Thesis], Ankara [2007].
Scope of our thesis which is called Mosques which are registered by Prime Ministry Directorate General of Foundations (Amasya-Tokat-Sivas) consists of foundation mosques which are located in three cities mentioned above. These mosques which head the list of most beautiful examples that reflect the religious architecture concept of cities that they are located in are architectural works of art which launch the visual identity of these three cities.
This study in which the religious architecture documents that belong to Seljuk State, Sultanates period and Ottoman Empire are introduced; draws attention by the mosques that are studied being foundation mosques. Making solid ascertainments to Turkish architecture and art history constitutes the essence of this thesis, by this catalogue study which is made for foundation mosques that are built by a foundation according to the terms of a title deed of a foundation and continue its presence in accordance with the purposes of that foundation.
As a result of our study which we limited by Amasya, Sivas and Amasya city centers; right along with the monumental mosques which we all know and familiar with, small sized mosques which are named after various statesman, well known people of the region or the names of the neighborhood that they are located are localized; foundation names and archive documents that they belong to are laid out with enough photographs and plans.
I wish this academic study which is dated back to various ages in history and which is implemented by archive information of Directorate General of Foundations lights the way for history of art and architecture.
380
Keywords: 1.Foundation 2.Mosque 3.Amasya 4.Sivas 5.Tokat 6. Registration

T C Basbakanlik Vakiflar Genel Mudurlugu An Tescili Yapilan Camii Ve Mescitler Mosques and Masjids Which Are Registered by Turkish Republic Prime Ministry Directorate General of Foundations

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

T C Basbakanlik Vakiflar Genel Mudurlugu An Tescili Yapilan Camii Ve Mescitler Mosques and Masjids Which Are Registered by Turkish Republic Prime Ministry Directorate General of Foundations

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SANAT TARH ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Naciye ALTA

Tez Danman Prof. Dr. Hakk ACUN

(mza) Bakan Prof. Dr. Hakk ACUN (Danman)

(mza) ye Do. Dr. Mehmet BRAHMGL

(mza) ye Do. Dr. Alev KURU

TABLO ve EKLLER CETVEL

Kiliseden Camiye evrilen Yaplar

Kareye Yakn Dikdrtgen Pln

Kiliseden Camiye evrilen Yaplar

Kareye Yakn Dikdrtgen Pln

Kiliseden Camiye evrilen Yaplar

Kareye Yakn Dikdrtgen Pln

Kiliseden Camiye evrilen Yaplar

Kareye Yakn Dikdrtgen Pln

Kiliseden Camiye evrilen Yaplar

Kareye Yakn Dikdrtgen Pln

Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi.

Vakflar Genel Mdrl Abide ve Yap leri Daire Bakanl Arivi.

2.1.T.C.BABAKANLIK VAKIFLAR GENEL MDRL TARAFINDAN TESCL YAPILAN CAMLER (AMASYA-SVAS-TOKAT)

sekizgen kasnann her yzne birer pencere yerletirilmitir.

yerindeki kemerler beyaz mermer ve krmz ta almakl ile rlm ve kemer

aralarna da rozetler yerletirilmitir. FOTORAF PLN KAYNAKA 303330.

Revaklarn d yz mukarnasl saaklar ve

Eyice, 1992: 244, Hsameddin, 1986: 89.

Pln1: Amasya Beyazt Paa Camii (Y.Demirizden)

Fotoraf1: Amasya Beyazt Paa Camii

Fotoraf2: Amasya Beyazt Paa Camii (O.Aslanapadan)

Fotoraf3: Amasya Beyazt Paa Camii Son Cemaat Yeri

Fotoraf4: Amasya Beyazt Paa Camii Ta kaps (O.Aslanapadan)

Caminin kuzeybat kesinde iki sra tula bir sra ta

FOTORAF PLN KAYNAKA

:Var / 78 Adet :Var :

Pln2: Amasya ilehane (Yakub Paa) Cami (VGM Arivi)

Fotoraf5: Amasya ilehane (Yakub Paa ) Cami

ve daha sonra byk bir ksm yenilenmitir.1883

1- DEMRAY, Ahmet; Amasya, Ankara, 1954, s.39.

Pln3: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (A.Gabrielden)

Fotoraf6: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (Onarm ncesi)

Fotoraf7: Amasya Fethiye (Kuba Dede-Yeni) Cami (Onarm Sonras)

hazireden oluan klliyeden

gnmze sadece cami, tabhane ve trbe

Esas ibadet mekn ve yan

Onaltgen gvdeli tek erefeli ta minare, son cemaat yeri ile

Karakaya, 2003: 511, akmak, 2001: 173.

Pln4: Amasya Gen Mehmet Paa Camii (A.Gabrielden)

Fotoraf8: Amasya Gen Mehmet Paa Camii

Fotoraf9: Amasya Gen Mehmet Paa Camii

Orta sahnn zeri kubbe ile rtl

FOTORAF PLN KAYNAKA

:Var / 102 Adet :Var :

Pln5: Amasya Gk Medrese (Torumtay) Cami (VGM Arivi)

Fotoraf10: Amasya Gk Medrese (Torumtay) Cami

Defterdar Ahmet Bey Bin

Abdullah Bey onarmn yaptrmtr. 36

cami kare plnl ve zeri kubbe ile rtldr. Yapya, kuzeydou

ylnda gen alnlk yerletirilmitir. Mtevaz bir mimariye sahip

Pln6: Amasya Gml (Defterdar Ahmet Bey) Cami (VGM Arivi)

Fotoraf11: Amasya Gml (Defterdar Ahmet Bey) Cami

Yeilrmakn sol kenarnda yer almaktadr.

Kuzeyde yuvarlak kemerli kapdan