STANBUL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU HUKUKU ANABLM DALI

Yksek Lisans Tezi

TRK CEZA HUKUKUNDA KENCE SUU (5237 SAYILI TRK CEZA KANUNUNUN 94 VE 95. MADDELER)

Hazrlayan: Abdulhalim YILMAZ renci No: 2501990244

Danman: Do. Dr. Fatih Selami MAHMUTOLU

stanbul 2007

ii

Z Trk Ceza Hukukunda kence Suu (5237 Sayl Trk Ceza Kanununun 94. Ve 95. Maddeleri) Abdulhalim YILMAZ Maddi ve manevi mahiyette ar ac ve strap anlamna gelen ikence, tarih boyunca ve gnmze kadar bir sorgulama ve cezalandrma yntemi olarak ska kullanlmtr. kenceyi meru gren hibir kanun yoktur. Sava ve olaanst durumlar da dahil olmak zere hangi sebeple olursa olsun, ikence istisnasz olarak yasaktr. Trk hukuku bakmndan ikence Anayasal olarak yasaklanm ve Trk Ceza Kanununu kapsamnda su olarak dzenlenmitir. Trk ceza hukuku asndan 765 sayl eski Trk Ceza Kanunu (ETCK) 243. maddesi ve 1 Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5237 sayl yeni Trk Ceza Kanunu (YTCK) 94 ve 95. maddeleri kence suunu dzenlemektedir. Her iki kanunda yer alan su tipleri birbirinden nemli farkllklar gstermektedir. YTCKda ikence suunun tanm yaplm ve suun faili, maduru, tipiklii bakmndan nemli deiiklikler ve yenilikler yaplmtr. Bu almada, nce kavram olarak ikence irdelenmi, bir insan haklar sorunu olarak ve uluslar aras boyutuyla deerlendirilmitir. Ardndan tarihsel geliimi, Trk hukuk tarihindeki yeri ve nihayet YTCK m.94te tanmlanan su tm unsurlaryla ele alnmtr. almada, Yargtay itihatlar, Uluslar aras Szlemeler ve yarg organlarnn (zellikle nsan Haklar Avrupa Mahkemesi) kararlarndan faydalanlmtr. 5237 sayl TCKda dzenlenen ikence suu, genel olarak, 765 sayl kanundaki dzenlemeye gre, daha ada ve ileri bir dzenleme olup uluslararas szlemelere de uygun dmektedir. Anahtar kelimeler: kence, Kt Muamele, Onur krc, Aalama, nsan Haklar, 5237 sayl Trk Ceza Kanunu, 765 sayl Trk Ceza Kanunu. ABSTRACT Subject: Torture Crime in Turkish Criminal Law ( Article 94-95 of Turkish Penal CodeLaw No:5237) Torture is punished in scope of Turkish Criminal Code as a crime type that exists in national codes, international treaties and decisions of judicial organs. In Turkish Criminal Law, article 243 of Turkish Criminal Code numbered 765 that entered into force in 1.3.1926 and article 94 and 95 of Turkish Criminal Code numbered 5237 that entered into force as per of 1 June 2005 regulate torture crime. There are significant differences between crime types defined in the two codes. New criminal code makes definition of torture crime and brings about important differences in terms of offender, victim and typology (legality component) of the crime. Formulation of torture crime in new criminal code is more modern and progressive than former criminal code and it is also compatible with international treaties. In this work, firstly torture has been explicated as concept and has been assessed as a matter of human rights taking into consideration its international character. After, its historical development, its position in history of Turk law and all components defined in article 94 of New criminal code has been discussed. In this work, Supreme Court of Appeals caselaws, international treaties and decisions of judicial organs has been also used. Keywords: Torture, Ill treatment, Corporal, Mental or Degrading Punishment, Human Rights, Turkish Penal Code (Law no: 5237), Turkish Penal Code (Former-Law no:765)

iii

NSZ
Gnlk hayatta ska duyduumuz ikence, Trk Ceza Hukukunda su olarak dzenlenmitir. Anayasa kimseye eziyet ve ikence yaplamayacan belirtmi, bu dorultuda Trk Ceza Kanununun da ikence suu dzenlenmitir. Yrrlkten kalkan, fakat fail lehine hkmler barndrd iin hala uygulama imkan bulabilen 765 sayl eski Trk Ceza Kanunu (ETCK) 243. maddesi ve 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yrrle giren 5237 sayl yeni Trk Ceza Kanunu (YTCK) 94 ve 95. maddelerinde dzenlenen ikence su tiplerini birlikte ele alma ihtiyac vardr. Yakn bir tarihte yrrle giren YTCKda ikence suu ile ilgili bilimsel eserlerin snrl olmasnn yannda, konuyla ilgili Yargtay itihatlar henz temin edilememitir. kence suu tipinde YTCK ve ETCK arasnda byk farkllklar vardr. Bu dzenlemeler arasndaki benzerlik ve farkllklar ile Trkiyenin taraf olduu konuyla ilgili uluslararas szlemeler ve uluslararas yarg mekanizmalarnn verdii kararlar nda deerlendirmesi ihtiyac vardr.

iv

NDEKLER AIKLAMA................................................................................................................ ii Z ...............................................................................................................................iii NSZ ....................................................................................................................... iv NDEKLER ............................................................................................................ v KISALTMALAR......................................................................................................viii GR ........................................................................................................................... 1 BRNC BLM KENCE KAVRAMI, BR NSAN HAKLARI SORUNU OLARAK KENCE VE ULUSLARARASI BOYUTU I KENCENN TANIMI, KANUNLARIMIZDA KENCE SUUNUN DZENLEN EKL VE KENCENN HUKUK NTEL VE KENCE SUU........................................................................................................................... 3 A kencenin Tanm........................................................................................... 3 B Kanunlarmzda kence Suunun Dzenleni ekli....................................... 8 C kencenin Hukuki Nitelii ........................................................................... 11 D kence Suu ................................................................................................. 14 II BR NSAN HAKLARI SORUNU OLARAK KENCE................................. 18 A - Genel Olarak.................................................................................................. 18 B kence Yasa .............................................................................................. 19 III KENCE SUUNUN ULUSLARARASI BOYUTU ..................................... 21 A Genel olarak .................................................................................................. 21 B - Uluslararas Szlemelerin Trk Hukukundaki Yeri................................. 22 C Uluslararas Szlemelerde VeYarg Mekanizmalarnda kence Kavram . 27 KNC BLM KENCE OLGUSUNUN TARH GELM TRK HUKUK TARHNDE KENCE, CEZA KANUNU TASARILARINDA KENCE SUU I - KENCE OLGUSUNUN TARH GELM................................................... 31 A - Genel Olarak.................................................................................................. 31 B lkel Toplumlarda.......................................................................................... 31 C Bat Hukuk Tarihinde.................................................................................... 32 1- Eski Yunan ve Romada............................................................................ 32 2- Ortaa Avrupa Hukukunda...................................................................... 34 3 Mterek Ceza Hukuku Dneminde........................................................ 38 4 Aydnlanma Dneminde .......................................................................... 39 5 - kencenin Yasaklanma Sreci................................................................. 40 II TRK HUKUK TARHNDE KENCE.......................................................... 41 A slamiyetin Kabulnden nce ..................................................................... 41 B slamiyetin Kabulnden Sonra..................................................................... 42 1 slam Hukukunda................................................................................... 42 2 Osmanl Dneminde .............................................................................. 46 a - Genel Olarak.................................................................................... 46 b - Sened-i ttifak ................................................................................... 47 c - Tanzimat Ferman............................................................................. 48 v

d Islahat Ferman ................................................................................ 49 e Merutiyet Dnemi .......................................................................... 49 C Cumhuriyet Dneminde ................................................................................ 50 1 - Genel Olarak............................................................................................. 50 2 - 1924 Anayasas......................................................................................... 51 3 - 1961 Anayasas......................................................................................... 51 4 - 1982 Anayasas......................................................................................... 51 III CEZA KANUNU............................................................................................... 52 A - Genel Olarak.................................................................................................. 52 B 765 Sayl TCKda 1999 Ylnda Yaplan Deiiklik ................................... 55 C - TCK Tasarlarnda kence Suu ................................................................... 56 1 1958 Tasars............................................................................................ 56 2 1987 TCK n Tasars............................................................................. 57 3 1989 TCK n Tasars............................................................................. 57 4 - 1997 n Tasars....................................................................................... 58 5 - TCK 2000 Tasars ................................................................................... 63 NC BLM 5237 SAYILI TRK CEZA KANUNUNDA KENCE SUU I GENEL OLARAK ................................................................................................ 66 II - KENCE SUUNUN BENZER SULARDAN FARKI ................................. 70 A Genel Olarak ............................................................................................... 70 B Kasten Yaralama Suu (YTCK m. 86) ....................................................... 70 C - Eziyet Suu (YTCK m.96)........................................................................... 71 D - Kt Muamele Suu (YTCK m.232) .......................................................... 74 E - Zor Kullanma Yetkisine likin Snrn Almas (YTCK m.256)............... 75 F - Grevi Ktye Kullanma (m.257) ............................................................... 76 III - KORUNAN HUKUK YARAR ........................................................................ 77 A - Genel Olarak................................................................................................ 77 B Kii Dokunulmazl ................................................................................... 79 C nsan Onuru................................................................................................. 79 D rade zgrl .......................................................................................... 80 E - Adil Yarglanma Hakk................................................................................ 81 F Kamu daresine Olan Gvenilirlik .............................................................. 83 IV FAL VE MADUR ......................................................................................... 84 A Fail .............................................................................................................. 84 B Madur ........................................................................................................ 90 V - SUUN YAPISAL UNSURLARI...................................................................... 94 A Genel Olarak ............................................................................................... 94 B Tipe Uygun Eylem ...................................................................................... 94 1 Genel Olarak .......................................................................................... 94 2 Fiilin nsan Onuruyla Badamamas.................................................... 99 3 Fiilin Bedensel Ve Ruhsal Ynden Ac ekmesine Neden Olmas .... 101 4 - Alglama Ve rade Yeteneini Etkileme .............................................. 103 5 - Aalanmaya Yol Aacak Davranlar Gerekletirme ..................... 104 C Kusurluluk................................................................................................. 105 vi

D Hukuka Aykrlk ...................................................................................... 108 1 Genel Olarak ........................................................................................ 108 2 - Kanun Hkmn Yerine Getirme (TCK m.24/1)................................ 109 3 - Yetkili Merciin Emrini Yerine Getirme (TCK m.24/2) ....................... 111 4 Zorunluluk Hali (TCK m.25/2)............................................................ 112 5 Madurun Rzas (TCK m.26/2).......................................................... 114 VI - KENCE SUUNUN ZEL OLUUM BMLER .................................. 117 A - Sua Teebbs ........................................................................................... 117 B tirak......................................................................................................... 120 C tima......................................................................................................... 123 1 Grnte tima.................................................................................. 124 2 Bileik Su ........................................................................................... 125 3 - Fikri tima ........................................................................................... 125 4 - Zincirleme Su...................................................................................... 126 VII - SUA TESR EDEN SEBEPLER.................................................................. 128 A Genel Olarak ............................................................................................. 128 B Madurun zelliine Cezann Artrlmasn Gerektiren Nitelikli Haller . 129 C Fiilin leni ekli Bakmndan Cezann Arttrlmasn Gerektiren.......... 130 D Neticesi Sebebiyle Arlam Haller ....................................................... 130 VIII - KENCE SUUNUN KOVUTURMA USUL VE YAPTIRIM............ 135 A - Kovuturma Usul..................................................................................... 135 B Yaptrm .................................................................................................... 140 SONU.................................................................................................................... 141 KAYNAKA........................................................................................................... 145

vii

KISALTMALAR
AB : Avrupa Birlii a.e. : Ayn eser / yer ACK : Askeri Ceza Kanunu AHM : Avrupa nsan Haklar Mahkemesi AHS: Avrupa nsan Haklar Szlemesi AHF : Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi AEHF : Atatrk niversitesi Erzincan Hukuk Fakltesi ASBF : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi AY : Anayasa AYM : Anayasa Mahkemesi Bkz : Baknz BM : Birlemi Milletler C. : Cilt CCB : Constitutio Criminalis Bambergenis CCC : Constitutio Criminalis Carolina CD : Ceza Dairesi (Yargtay) CGTHK: 5275 sayl Ceza Ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanun CMK : 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu CMUK : 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu ev. : eviren DEHF : Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi DGM : Devlet Gvenlik Mahkemesi DMK : 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu E. : Esas No Ed. : Editr ETCK : (765 sayl) Eski Trk Ceza Kanunu HEB : nsan Haklar Evrensel Bildirisi HY : nsan Haklar Yll HF : stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi HFM : stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas K. : Karar no KHF : Kocaeli niversitesi Hukuk Fakltesi m. : Madde PVSK : 2559 Sayl Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu RG : Resmi Gazete S. : Say s. : Sayfa SHFD : Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi TBB : Trkiye Barolar Birlii TBBD : Trkiye Barolar Birlii Dergisi TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi t.y. : Basm tarihi yok TCK : 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu THV : Trkiye nsan Haklar Vakf TODAE: Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits vs. : ve saire Yay. : Yayn Y. : Yargtay YKD : Yargtay Kararlar Dergisi YTCK : (5237 sayl) Yeni Trk Ceza Kanunu YCGK : Yargtay Ceza Genel Kurulu v.d. : ve dierleri

vd.

: ve devam

viii

GR
kence, dnyada ve lkemizde ska iittiimiz, insan onurunu ve kiiliini aalayan, ar bedensel ve ruhsal aclara sebebiyet veren muameleleri ifade etmektedir. Genel bir kavram olarak ac ve strap veren fiilleri iermektedir. Hukuki bir kavram olarak ikence ise, zerinde uzlalm bir tanm olmamakla birlikte, kamu grevlileri tarafndan kastl olarak ilenebilen, kiiye insan onuruyla badamayan fiziksel veya ruhsal ac verilmesidir. zellikle ceza yarglamas asndan da sann iradesini etkilemek bakmndan ceza yarglamasnda zel bir nem arz eden ve yasak bir sorgu yntemi olan ikence, ulusal kanunlarda ve uluslararas szleme metinlerinde ve yarg kararlarnda insan haklarn ihlal eden ar bir su olarak nitelendirilmektedir. Anayasa ve kanunlarda ikence yasaklanmasna ramen ska gndeme gelebilmektedir. lkemizde 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle 765 sayl Trk Ceza Kanunu (ETCK) yrrlkten kalkm ve 5237 sayl Trk Ceza Kanunu (YTCK) yrrle girmitir. Her iki kanunda yer alan ikence su tipi birbirinden ok farkldr. Deiiklii yakn bir tarihte olmas ve sank lehine olan kanunun uygulanmas temel bir ceza prensibi olduundan her iki kanun asndan konuyu incelemeye ve karlatrmaya ihtiya vardr. YTCKda ikence kavram baka baz sular iinde de (insanla kar sular gibi) kullanlmtr. Eylem bakmndan ayn olan fakat fail ynnden farkllk gsteren eziyet suu da ikence suuyla yakndan ilgilidir. kence suunu hem YTCK asndan hem de ETCK asndan inceleyen bu alma blmden olumaktadr. lk blmnde genel olarak ikence kavram, hukuki nitelii, insan haklar ile ilikisi ve ikencenin uluslararas boyutu asndan incelenmitir. kinci Blmde dnya genelinde ikence suunun genel tarihi geliimi, Trk Hukuk Tarihinde kence suu, Trk Ceza hukukunda ikence suunun tarihsel geliimi ve Ceza Kanunlar ve Tasarlarda ikence suu ele alnmtr. almann son blmnde ise 5237 Sayl Trk Ceza Kanununun 94 ve 95. maddelerde yer alan ikence suunun benzer sulardan fark, korunan hukuki

yararlar, suun fail ve maduru, yapsal unsurlar, suun zel oluum biimleri, sua tesir eden sebepler zerinde durulmu, ayrca suun kovuturma usul ve yaptrm da ele alnmtr. almada Yargtay kararlar ile nsan Haklar Avrupa Mahkemesi itihatlarndan yararlanlmtr. YTCKnn yeni bir kanun olmas ve nispeten az sayda eser olmas ve ETCKnn da yakn bir tarihte yrrlkten kaldrlm olmas nedeniyle her iki kanun birlikte ele alnm ve iki kanuna ilikin eserlerden faydalanlmtr.

BRNC BLM

KENCE KAVRAMI, BR NSAN HAKLARI SORUNU OLARAK KENCE VE ULUSLARARASI BOYUTU

I KENCENN TANIMI, KANUNLARIMIZDA KENCE SUUNUN DZENLEN EKL VE KENCENN HUKUK NTEL VE KENCE SUU A kencenin Tanm
kence kavram genel olarak ar eziyet etme1, maddi ve manevi mahiyette eza verici hareket2, iddetli eziyet,3 zulm, herhangi bir amala birisine maddi veya manevi byk ac (cismen eza) verici harekette bulunmak,4 bir kimseye eitli yntemlerle uygulanan bedensel eziyet veya ektirilen ruhsal ac5 gibi anlamlara sahiptir. Farsa kkenli ikence (ikenc, ikence)6 bir kimseye bir eyi syletme ya da yaptrma amacyla maddi ya da psikolojik yntemlerle ac ektirerek uygulanan bask ya da eziyettir7. Genel anlamdaki bu tr tanmlamalarn ortak noktas herhangi bir sebeple, maddi ve/veya manevi kuvvetli ac ve strap vermektir.8 kenceyi bir su olarak dzenleyen ve yasaklayan ulusal ve uluslararas metinlerde ortak bir tanm yoktur. Bu nedenle ikence kavramnn ierii, daha ok yarg kararlaryla somutlatrlmaya allmaktadr.9

ZCAN, Hseyin. Ansiklopedik Hukuk Szl, 6. Bas, Sekin Yay. Ankara 1985 s.388 GZBYK, Abdullah Pulat, Trk Ceza Kanunu Aklamas, Sevin Matbaas, C.III, Ankara 1970 s.264 3 DOAN, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, Pnar Yaynlar, 19. bask, 2005 stanbul s.646 4 Meydan Larousse, Byk Lugat ve Ansiklopedi, C.10 Sabah Gazetesi Armaan (t.y.) YILMAZ, Prof. Dr. Ejder. Hukuk Szl, 5. Bask, Yetkin Yay. Ankara 1996 s.413 5 BADATLI, Selahattin. Hukuk Szl, Derin Yaynlar, stanbul 2002 s.341 6 KN, Ziya. Farsa - Trke Lugat, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1984 s.1318 7 Ana Britannica Ansiklopedisi, C.12, stanbul 1988 s.117 8 NAL, Nihat. Adli Tp ve Ekonomik Terimli Hukuk Szl, Ankara 2003 s.457 9 GEMALMAZ, Prof. Dr. Mehmet Semih. kence Karsnda Ulusal Yarg Amaz Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Ankara, Mays 1988, C.XII, S:95 s.8
2

Doal olarak yasaklanan bir hareketin (veya hareketlerin) net bir ekilde tanmlanm olmas konuya ilikin standartlarn ortaya konmasn kolaylatracaktr. Ayn ekilde ikence kavramnn tanmlarnn yaplmasyla, standartlar belirginleecek ve bununla balantl olarak suu / yasa dzenleyen ulusal dzenlemeler ve uluslararas insan haklar hukuku standartlarna ve bunlarn pratikte somutlam kapsamna gei mmkn olabilecektir.10 kence kavramn tanmlamak, hangi hareketlerin ikence saylp saylamayacan belirlemek, fiilin uygulaycs, maduru, yntemi, derecesi, yaygnl ve amalarnn eitlilii bakmndan olduka zordur. nk yaplacak her bir tanm denemesinin, bu elerden birinin ieriini eksiltme tehlikesi her zaman mevcuttur.11 kencenin tanmlanmasnda dier bir sorun da hangi hareketlerin ikence saylmas gerektii konusunda deiik kltrler zerinde ykselen hukuk sistemleri arasndaki farkl yaklamlardr. nk kltrel farkllklar, bir ok davranta olduu gibi, ikence kavramnn da farkl deerlendirilmesine neden olabilmektedir.12 Bunun sonucu olarak dnyann bir yerinde aka ikence olarak grlen bir fiil, baka bir kltrde doal bir davran olarak karlanabilmektedir.13 Her ne kadar ikence fiili ac ve eziyet veren, zalimce, insan onuruna aykr bir davran olmas nedeniyle genel geer bir yasak olarak nitelendirilebilirse de insan haklar standartlarnn devaml gelime gstermesi ve belli bir tanmn ortaya kmaya balamas ile birlikte bu farkllklar ortaya kmtr. rnein slam Hukukunun ksmen yrrlkte olduu lkelerde ceza yarglamas sonucunda hkm olarak krbalama cezas verilebilmektedir. Ya da bir kltrde ac veya eziyet saylabilecek davran -snnet gibi- bir baka kltrde doal hayatn paras ve

GEMALMAZ, Mehmet Semih. Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, nsan Haklar Yll, TODAE nsan Haklar Aratrma ve Derleme Merkezi, C.14 Yl:1992 Ankara s.92 11 BALKIZ, Neval Oan. Uluslararas Belgelerdeki kence Kavramnn Yaratt sorunlar ve Trkiyede kence Sorununa Hukuksal Bir Yaklam Denemesi neriler-, Ankara Barosu Dergisi, Say 2001-4 s.101; SCOTT, George Ryley. kencenin Tarihi, Dost Yay. Ankara 2001 s. 17 12 ZLMEZ, lhan. Trk Hukukunda kence Crm (TCKnun 4449 Sayl Kanunla Deiik 243. Maddesi) Yaynlanmam doktora tezi, stanbul 2001 s.10 (ZLMEZ, kence Crm) 13 ZLMEZ, lhan. Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Turhan Kitabevi, Ankara 2003 s.10 (ZLMEZ, TCKda kence Suu)

10

olaan kabul edilebilmektedir.14 Kuzey Amerika yerlilerinde, kabul trenleri veya dayankllk deneylerinde uygulanan ac ve dehet verici uygulamalar iin de ayn durum geerlidir.15 Sadece ikenceyi deil, genel olarak nsan haklar kavramn ele aldmzda, her ne kadar evrensel bir nitelik tayorsa da, haklarn ortaya kmasnda ve somutlamasnda kltrel grecelilik (rlativizm) inkar edilemez bir gerekliktir.16 Bundan hareketle, bir ok lkede bedensel ceza aka yasakland halde, BM kenceye Kar
17

Szlemede

bedensel

ceza,

bir

baka

ifadeyle

yasal

meyyideden

doan ac ve strabn Szlemenin 1. maddesinin 1. fkrasnn 2.

bendinde ifade edildii gibi ikence olarak nitelendirilmemesi doktrinde eletirilere neden olmutur.18 BM kencenin nlenmesi Szlemesinin 1. maddesinde tanmland ekilde, ikence eklindeki bir ceza, kanun ile dzenlenmi olsa dahi, insan onuruna aykr olduundan kabul edilemez. Kanunda belirtilmi olan ceza tr, ar ac ve strap vermesi durumunda, (acnn fiziki veya ruhsal olduuna baklmakszn) ikence kapsamnda deerlendirilecektir.19
14

Geri, snnetin ocua ya da ergene yaplsn ikence olarak nitelenmesi gtr, fakat Avustralya, Polinezya, Borneo ve dier yerliler tarafndan yaygn olarak uygulanan biimde ac ekme sresi, baka bir szckle tanmlanamayacak kadar uzatlr. Avustralyal zencilerin mika operasyonu, erkek cinsel organn yarmaktan ibarettir, penis bandan testislere kadar idrar yolunu yarp aarlar. Operasyon ergenlie geite yaplr ve anestetik kullanlmaz. ou rkta kzlara da uygulanan snnet zalimce ve barbarcadr. (SCOTT, s. 54) 15 Bkz. SCOTT, s. 56-57 16 DONNELLY, Jack. Teoride ve Uygulamada Evrensel nsan Haklar, ev: Mustafa Erdoan Levent Korkut, Yetkin Yaynlar, Ankara 1995 s.119-132 17 10 Austos 1988 tarih ve 1895 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Szlemenin resmi evirisinde 1. maddenin 1. fkras 2. bentte yasal meyyidelerin uygulanmasndan doan, tabiatnda olan veya arzi olarak husule gelen ac ve zdrab iermez eklinde evrilmitir. Resmi Trke eviride yer alan yasal meyyide ifadesinin kullanlmas doktrinde eletirilmitir. Orijinal metindeki ifadenin (Lawful sanctions) Trkeye hukuka uygun yaptrm eklinde evrilmesi gerektii iddia edilmektedir. Bkz. GEMALMAZ Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay. stanbul 1993 s.311 Ayn ynde, AKILLIOLU, Tekin. kencenin, nsanlkd, Aalayc, Zalimce Davranlarn ve Cezalarn nlenmesi, nsan Haklar Yll, c.10-11, 1988-1989 s.46-47 ; DORU ise Szlemenin evirisinde kanuni yaptrm ifadesini kullanmtr. Bkz. DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.119; Resmi eviri hakkndaki eletiriler iin bkz. ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, Trkiye Barolar Birlii Dergisi. 1988, S.2 s. 214 dipnot:16; 18 Bkz. GEMALMAZ Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay. stanbul 1993 s.310-312; 19 EL, Prof. Dr. Kayhan- SOKULLU-AKINCI, Prof.Dr. Fsun - ZGEN, Dr. zzet SZER, Dr. Adem MAHMUTOLU, Dr. Fatih Selami NVER, Dr. Yener, el Yaptrm Teorisi, 3. Kitap, Beta Yay. stanbul 2000 s.20

Buna benzer bir dier sorun da bizzat nsan Haklar kavramnn kendisinden, daha doru bir ifadeyle insan haklarnn dinamik zellie sahip olmasndan kaynaklanmaktadr. nsan Haklar kavram btn kavramlarda olduu gibi olay ve olgulardaki anlayla deiim ve evrime uramakta ve bu sre halen devam etmektedir.20 Dier yandan hangi hareketlerin ikence saylp saylmayaca hem ulusal hem de uluslararas rnein, yarg AHM kararlarnda zaman be iinde deiiklik olarak gsterebilmektedir. uygulamasnda teknik21

isimlendirilen fiilleri Komisyon ikence olarak nitelendirdii halde, daha sonra Divan nsanlk d Muamele olarak nitelendirmitir.22 Trk Anayasa Mahkemesi (AYM), tutuklu sann gerektiinde demire (prangaya) vurulmasn ngren Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun (CMUK) 116. maddesinin ikinci fkras hkmnn Anayasa'nn kence ve eziyetin yasak olduunu dzenleyen 14. maddesine aykr bulunduu ve demire vurmann ikence ve eziyet niteliinde olduu gerekesiyle ilgili madde hkmn iptal etmitir.23 Buna karlk Askeri Ceza Kanunundaki (ACK) haftaya kadar katksz hapis (sadece su ve yeteri kadar ekmek) verilmesinin insan onuruna aykr olmadn ve dolaysyla ikence veya eziyet saylamayacana karar vermitir.24 Konu ile ilgili kararda, Askeri Ceza Kanunundaki katksz hapis cezasnn insan onuruna, yani Anayasadaki insan haysiyetiyle badamayan ceza konulamaz ilkesine aykr olmad sonucuna oyokluuyla varlmtr.

KABOLU, brahim . zgrlkler Hukuku, 3. Bask, Afa Yay. stanbul 1993 s.271-272; DONNELLY, s.36-37 21 Derin Sorgulama Yntemi olarak da isimlendirilen be teknik kavram iinde yer alan hareketler unlardr: Sann dikey ekilde duvara dayal olarak uzun sre ayakta tutulmas, sorgulama dndaki sre zarfnda kafasna koyu renk bir torba geirilmesi, uyutmama, yiyecek ve iecein azaltlmas, grltye maruz brakma. Bkz. KARATA, Hseyin. Ceza Muhakemesi Hukukunda Sann Sorgusu ve kence Yasa, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 s.189, dipnot 727; Ayrca be teknik uygulamasn insanlkd ve onur krc muamele sayan AHM rlanda - Birleik Krallk davas iin bkz. DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Kararlar Rehberi (1960-1994), stanbul Barosu Yaynlar, stanbul 1999 s.11-13, Kararn tam metni iin DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa tihatlar, Beta Yay. stanbul 1997 s.75-140 22 KARATA, s.189 23 AYMnin 15.6.1967 Tarih ve 1966 E. 1967 K. Sayl karar. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/ KARARLAR/ IPTALITIRAZ/K1965/K1965-65.htm (17.9.2006) 24 AYMnin 27.12.1965 tarih ve 1963/57 E 1965/65 K.; ayn tarihli 1965/41 E 1965/66 K.; ve 28.6.1966 Tarihli 1963/132 E 1966/29 K. Nolu kararlar iin Bkz: http://www.anayasa. gov.tr/general/karar bilgibank.asp (17.9.2006)

20

Kanunlar somut olaya uygulamakla grevli olan yerel ve yksek mahkemelerin ikence kavram ile ilgili itihatlar da tanmlama asndan nemlidir. rnein, Yargtay bir kararnda ikenceyi Bir kimseye crmn syletmek iin onun cismine ynelik maddi ve manevi nitelikte eza verici hareket eklinde tanmlamtr25. Dnya Tabipler Birliinin yaynlad Tokyo Bildirgesinde, ikence, kendi balarna ya da herhangi bir otoritenin emri ile hareket eden bir ya da birden ok kiinin, bir dier kiiyi bilgi vermeye, bir itirafta bulunmaya ya da dier herhangi bir nedenle zorlamak iin kastl, sistematik ya da nedensiz olarak gerekletirdii fiziksel ya da mental ac26 eklinde ifade edilmitir. Uluslararas insan haklar belgelerinde de ikencenin tanm yaplmtr. BM kenceye Kar Bildiride27 ikence, bir kii zerinde kastl biimde uygulanan ve o kiiden ya da nc kiiden bilgi edinmek yahut itiraf elde etmek; o kiinin gerekletirdii yahut gerekletirdiinden phelenilen eylemden tr onu cezalandrmak; ya da o kiiyi ya da baka kiileri korkutmak iin bir kamu grevlisi tarafndan bizzat yahut tevikiyle suretiyle yaplan ve gerek fiziksel gerekse manevi ar ac ve zdrap veren herhangi bir eylem olarak tanmlanmtr.28 10 Aralk 1984 tarihli Birlemi Milletler kence ve Dier Zalimane, nsanlk d veya Onur Krc Muamele veya Cezaya Kar Szlemede (Ksaca BM kenceye Kar Szleme olarak anlacak) yer alan ikence tanm ise, yaplan en kapsaml ve ayrntl tanmdr. Szlemenin 1. maddesinin 1. fkras ikenceyi yle tanmlamaktadr: Bu Szlemenin amac bakmndan, ikence terimi, bir kimseye kendisinden itiraf almak veya nc kii hakknda bilgi edinmek, kendisinin veya nc kiinin yapt veya yaptndan kukulanlan bir eylem nedeniyle cezalandrmak, veya kendisini veya nc kiiyi korkutmak veya zorlamak amacyla
Y.C.G.K. 4.4.1983 64/156 Sayl Karar; aktaran MALKO, smail GLER, Mahmut. Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, Adil Yay. Ankara 1996 s.1835 26 GLTA, Veysel. nsan Haklar Odanda kence, Bilge Yaynevi, Ankara 2005 s.54-55 27 Bildirinin tam ad Tm Kiilerin kenceye ve Dier Zalimane, nsanlkd Ya da Aalayc Muamele Ya da Cezaya Maruz Braklmasna Kar Korunmas Bildirisidir. BM Genel Kurulu tarafndan 9 Aralk 1975 tarih ve 3452 (XXX) sayl karar ile kabul edilmitir. Bkz: GEMALMAZ Mehmet Semih, kence Yasana likin Ulusalst Belgeler, stanbul Barosu Yay. stanbul 2002 s.28-30 28 GEMALMAZ, kence Yasana likin Ulusalst Belgeler, s.28
25

veya ayrmcla dayanan herhangi bir sebeple, bir kamu grevlisi veya resmi sfatla hareket eden bir baka kii tarafndan veya bu grevlinin veya kiinin teviki veya rzas veya muvafakatiyle ilenen ve ilendii kimseye fiziksel veya ruhsal olarak ar ac veya strap veren herhangi bir fiildir29. kence kavram ile ilgili olarak uluslararas hukuk mekanizmalarnn tanmlamalar, zellikle insan haklar hukuku asndan nem arz etmektedir.30 nsan Haklar Avrupa Komisyonu ikence kavramn Yunanistan davasnda yle tanmlamtr: kence kelimesi genellikle, bilgi almak veya ceza vermek amacyla yaplan ar gayr insani muameleyi ifade etmek zere kullanlr, bilinli olarak bedensel veya ruhsal iddetli ac vermek ve ilgili durumda hukuka uygun olmamak koullarn ieren bir kavramdr.31 Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) itihatlarnda BM kenceye Kar Szlemedeki tanm gz nnde tutmaktadr. Bu erevede ikence; (1) Fiziksel veya ruhsal ar ac ve strap veren bir fiil olmal (maddi unsur), (2) bu fiil kasten ilenmeli (manevi unsur) ve (3) fiili ileyen resmi sfatla hareket eden bir kii ya da bunun bilgisi veya onay dahilinde nc kiiler tarafndan (fail) ilenmi olmaldr.32

B Kanunlarmzda kence Suunun Dzenleni ekli

1 Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5237 sayl yeni Trk Ceza Kanununun (YTCK) ikinci ksmn oluturan Kiilere Kar Sularn nc Blm kence ve Eziyet sularn dzenlemitir (m.94-96). YTCK m.94 ve devamnda dzenlenen maddeler Anayasann 17. maddesinde yer alan kii dokunulmazl ile ikence ve eziyet yasann yaptrmdr. YTCK ile ikence suunda bir ok yenilik getirilmi, bu kapsamda ikencenin tanm yaplm, kapsam geniletilmitir.

DORU, Osman. nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, 1. Bas, Beta Y. stanbul 1998 s.119 kence yasann uluslararas insan haklar hukuku asnda normatif erevesi asndan bkz. GEMALMAZ, Mehmet Semih. Avrupa nsan Haklar Szlemesi (Madde 3/ kence Yasa) Analizi, Ankara Barosu Yay. Ankara 2006 s.21 vd. 31 NUHOLU, Aye. kence Yasa ve kence Suu, . Prof. Dr. Sahir Ermana Armaan, HF Eitim, retim ve Yardmlama Vakf, Yayn No:8 stanbul 1999 s. 534 32 DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, Legal Yay. stanbul 1998 s.18
30

29

Her ne kadar 1 Haziran 2005 tarihi itibari ile 765 Sayl eski Trk Ceza Kanunu (ETCK) yrrlkten kaldrlm olsa da, bir ok konuda failin lehine olan hususlar ierdiinden ve yeni kanunun yrrle girmesinden nce ilenmi sulara uygulanacandan almamzda, ETCKya da yer vereceiz. YTCKnn 94. maddesine gre Bir kiiye kar insan onuruyla badamayan ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine, aalanmasna yol aacak davranlar(n) gereklemesi halinde ikence suu gereklemi olur. Bunun yannda YTCKda dzenlenen yeni sulardan olan nsanla Kar Sular dzenleyen 77. maddede baz fiillerin, siyasal, felsefi, rki veya dini saiklerle toplumun bir kesimine kar bir plan dorultusunda sistemli olarak ilenmesi halinde suun gerekleeceini belirtmi, (c) fkrasnda ikencenin de bu fillerden olduu belirtilmitir. ETCK 243. maddesinde ikence suu yer almt; buna gre Bir kimseye crmlerini syletmek, madurun, ahsi davacnn, davaya katlan kimsenin veya bir tann olaylar bildirmesini engellemek, ikayet ve ihbarda bulunmas engellemek iin yahut ikayet veya ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi sebebiyle veya herhangi bir sebeple ikence etmek sutur. ETCK madde 450/3te adam ldrme fiilinin Canavarca bir his zevki ile veya ikence ve tazip ile ika edilmesi hali dzenlenmiti. Buradaki ikence, adam ldrme fiilinin icras srasnda maktul zerinde lm neticesini meydana getirme asndan zorunluluk olmad halde, maktule ac ve zdrap vermek amacyla yaplan vahiyane hareketler anlamna gelmektedir33. Askeri Ceza Kanunu (ACK) m. 127/3te de Yaraly soymak kastiyle ikence eden kiilerin iledii cezalandrlaca belirtilmitir. Bu madde sava halinde yarallarn mallarna tecavz edenleri ve hrszlk amacyla ikence yapmay cezalandrmaktadr.34 ETCK m. 450/3 ile ACK m. 127/3te, bu sularn ilenmesi srasnda zorunlu olmad halde, ac ve zdrap verme niteliindeki hareketler ikence olarak kabul

ZLMEZ, kence Crm, s.7; EREM, Faruk. TCK erhi, C.3. Sekin Yaynlar Ankara 1993 s.2004 34 ELEN, Orhan. Askeri Ceza Kanunu - En son itihatl, notlu, aklamal, ek ve rnekli. Ankara 2001 s.521-522

33

edilmi ve suun cezasnn arlatrma nedeni olarak dzenlenmitir.35 ETCK m. 243te ise phelilerden itiraf almak, ifadelerini belli bir ynde verdirmek ve benzeri herhangi bir sebeple yaplan ikence suu zel olarak dzenlenmitir. YTCK m. 9495te ikence suuna daha kapsaml dzenleme getirilmi, dar ve teknik anlamndan vazgeilerek ikence suu geni anlamda kullanlmtr. Yeni kanuna gre failin kamu grevlisi olmas yeterli olup, hangi amala ve kime kar bu fiili ilediinin bir nemi yoktur. 1412 Sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda (CMUK), 3842 sayl yasa ile 18.11.1992 ylnda yaplan deiiklikte Yasak sorgu yntemleri balkl 135/a maddesine gre fade verenin ve sann beyan zgr iradesine dayanmaldr. Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence,zorla ila verme, yorma, aldatma, bedensel cebir ve iddette bulunma, baz aralar uygulama gibi iradeyi bozan bedeni veya ruhi mdahaleler yaplamaz. Yukardaki fkralarda belirtilen yasak yntemlerle elde edilen ifadeler rza olsa dahi delil olarak deerlendirilemez. fadeleri eklenmitir. Bu deiiklik ile ceza yarglamasnda ikencenin bir sorgu yntemi olarak kullanlmas aka yasaklanm, ikence ve benzeri iradeyi bozan mdahaleler sonucu elde edilen ifadelerin delil olarak deerlendirilemeyecei ifade edilmitir.36 CMUKu ilga eden 4.12.2004 tarihli 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) 148. maddesi de ikenceyi yasak sorgu yntemleri bal altnda ele almtr. Buna gre (m.148-1) phelinin ve sann beyan zgr iradesine dayanmaldr. Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence, il verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, baz aralar kullanma gibi bedensel veya ruhsal mdahaleler yaplamaz. Ayrca, CMK m. 100/3 e gre ikence suu tutuklama nedenleri arasnda saylmtr. 5275 sayl Ceza Ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunun (CGTHK) 46. maddesine gre ocuk hkmller ile ilgili olarak grevlilere, dier ocuklara ikence yapmak veya yaptrmak disiplin cezas ile yaptrma balanmtr.

ZLMEZ, kence Crm, s.8 Bkz. DOAN, Y. Hakk. Uygulamada ve Teoride Hazrlk Soruturmasnda Savunma, Kazanc Yay. stanbul 1994 s.91-94
36

35

10

C kencenin Hukuki Nitelii

Hukuki bir kavram olarak ikence, kamu grevlileri tarafndan, insan onuruna aykr bir biimde, genellikle bir yarglama faaliyeti erevesinde su isnat edilen kiinin (pheli veya sann) itiraf etmesini salamak ve iradesini etkilemek amacyla yaplan maddi ve manevi basklar, ar bedensel, ruhsal veya zihinsel ac veya zdrap veren hareketleri ifade eder.37 kence ve benzeri sularn tanm ve niteliini belirlemede karlalan sorunlara ramen, genel olarak, ikencenin herhangi bir biimde zgrl devlet tarafndan kstlananlara (gzaltna alma, tutuklama gibi) uyguland gr hakimdir. Tarihi ve siyasi anlam iinde deerlendirildii zaman ikence, devlet otoritesini kullananlar tarafndan korkutmak, yldrmak, itiraf almak veya cezalandrmak gibi amalarla kullanlmtr.38 Bu fiiller, bireyin beden btnln, biyolojik, toplumsal ve kamusal zgrlklerini inemektedir. Ksacas ikence ile kastedilen ey, genellikle bir kiinin, devlet grevlilerinin elinde bulunduu srada, bu grevliler tarafndan belirli bir amala ve bilinli bir ekilde bu kii zerinde uygulanan ac ve strap douran hareketlerdir.39 Yukardaki anlatmlar gz nne aldmzda ikence suunda genel olarak temel zellik gze arpmaktadr: 1- Fiziksel veya ruhsal olarak ar ac veya strap vermek; 2- Kamu grevlilerinin rzas veya muvafakatiyle yaplmak; 3- Bilgi almak, cezalandrmak ya da korkutmak gibi spesifik bir amala yaplmak.40 Bu ama, ikence gren kiiden veya nc kiiden bilgi alma, ifadesini bask altnda tutma, onu cezalandrma gibi bir hususu iermelidir.41 Bu unsura gre ikence kavramna, kiinin fizik olarak resmi kiilerin eli altnda bulunduu, bu kiilere bizzat veya bir bakas vastasyla iddetli bir ekilde
ZLMEZ, kence Crm s.5 OR, Yaar. Yargtay ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda kence, Yksek Lisans Tezi. Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Akademisi, 2005 s.13 39 ZLMEZ, lhan. Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Turhan Kitabevi, Ankara 2003 s.5 (ZLMEZ, TCKda kence Suu) 40 GFFARD, Camille. kencenin Rapor Edilmesi El Kitab, ev: Orhan Kemal Cengiz, Essex niversitesi nsan Haklar Merkezi, Egetan Basm Yay. 1. Bas, zmir, 2001 s.45 41 NUHOLU, s.530
38 37

11

ac ve strap verme suretiyle uygulad btn hakimiyet ilikileri dahil edilmitir. Sz konusu ac ve strap, devlet gcn elinde bulunduranlarn hakimiyetlerini arttrmalar amacyla uygulanmaktadr. 42 kence fiillerinin ou ortak olarak aadaki unsurlar ierir: 1- kencede, kuvvetli ac, strap, kt davran veya insan onuruna aykr bedensel (fiziksel) veya ruhsal (manevi) bir bask sz konusudur. teknolojideki gelimelerden yararlanlarak, kii zerinde belirgin Bilim ve bir ac

dourmayan, fakat kiinin bedensel veya ruhsal btnlne tecavz niteliinde olan, onun zgr iradesini etkileyen, insan onuruna aykr kontrol teknikleri gz nne alndnda, ac vermede mutlak bir l aramak yerine insan onurunun dokunulmazl ve korunmas zerinde temellendirmek gerekecektir.43 2- kenceye maruz kalan kii, devlet korumas altnda, belirli amala ve bilinli bir ekilde, ar bedensel veya ruhsal ac, strap ve insan onuruna yakmayan bir uygulamaya tabi tutulmaktadr. Burada, kiinin zgr iradesini etkilemek veya ortadan kaldrmak amacyla bedensel veya ruhsal dayanma gc ve direnci ortadan kaldrlmaya allmaktadr. Bu nedenle kii devletin elinde bulunduu srada aresizlik ve imkanszlk ierisinde olup, iradesine ynelik etkilerin ve haklarnn inenmesinin nne geememektedir. kence fiilinde, kiinin onuru inenmekte, kiinin zgveni ortadan kaldrlmakta ve egemen g/otorite karsnda boyun eerek teslim olmas salanmaktadr.44 3- kence gren kii devaml veya geici olarak bir nc kiinin himayesi altndadr. Bu nc kii bir devlet organ veya devletin izni ile kuvvet kullanmaya yetkili bir organdr. Bu nedenle ikence suunun faili resmi sfatla hareket eden bir kii veya bu kiinin tevik veya tahrikiyle hareket edendir.45 kence suu failinin bir kamu grevlisi ya da resmi sfatla hareket eden bir kimse olmas ikencenin nemli ayrt edici vasflarndandr. Bu sutaki fail-madur ilikisi znde birey-devlet ilikisi olarak kavranmtr.46 kence ile ilgili raporlarda ortak nokta, ikencenin

42 43

NUHOLU, s.530 MAHMUTOLU, Fatih Selami. nsan Haklar Asndan Tutuklama ve Trk Hukuku, Nurullah Kuntere Armaan, stanbul 1998 s.156; ZLMEZ, kence Crm s.11 44 ZLMEZ, kence Crm, s.11; NUHOLU, s.529 45 ZLMEZ, kence Crm s.11; NUHOLU, s.529 46 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.310

12

madura tutuklulukta veya devletin elinde bulunduu srada kamu organlarnn izni veya gz yummasyla gerekletirdiidir.47 Dolaysyla kamu grevlisi olmayan ahslarn yapt ikence fiili, genellikle ikence suu kapsamna girmemektedir. Ancak, ikence suu ile ilgili tanmlarda kamu grevlisinin fiili dorudan uygulama art aranmad iin bir kamu grevlisinin tevik, tahrik, onay, muvafakati, rzas veya araclyla ilenmesi halinde suun oluaca genel olarak kabul edilmektedir.48 Genel olarak, ikencenin bilinli ve kastl yaplmas, failin kendi iradesini dikte ettirerek, bilgi almak veya cezalandrmak veya korkutmak ya da ayrmcla dayal veya benzeri bir saikle gereklemesi gerekir. YTCKda bu saike de gerek yoktur. ETCKda ise daha dar bir ereve ierisinde deerlendirilerek, kiinin iradesinin aksi ynde etkilenmesi, madur, ahsi davac, mdahil veya tann ikayet ve ihbarda bulunmasn nlemek veya cezalandrmak veya benzer bir sebeple yaplmas saik aranmtr.49 kence suunun nemi, sadiste yaplan bir eylem olmasndan deil, daha ok sana suunu itiraf amacyla yapldndan, ikence ile bir bakma vcudun kendi kendisine ihaneti salanmaya allmaktadr.50 Sonuta ac insan konuturur. Ama bu, acnn konuturduu kiinin mutlak gerei syledii anlamna gelmez. Ac nedeniyle insan doru veya yalan failin istedii ekilde konuacaktr.51 Bir kiinin sulu olup olmad henz tam olarak belli olmamken, henz sadece pheli olan kiiye ikence yaplmas, daha bata o kiinin sulu olduunu kabul etmek ve cezalandrmak anlamna gelir. Bu durum hukukun genel bir ilkesi olan masumiyet karinesinin52 aka ihlali anlamna gelir.53

ZLMEZ, kence Crm s.11-12 dipnot:40; nsan haklar kurulularnn ikence ile ilgili raporlamalar iin bkz. www.ihd.org.tr, www.tihv.org.tr, www.mazlumder.org, www.amnesty.org.tr . 48 BM kenceye Kar Bildirinin ve Szlemenin 1. Maddeleri iin bkz. DORU, Osman. nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, Beta Yay. stanbul 1998 s.119; Sivil kiilerce yaplan ikence eylemlerinin ikence suu kapsamna alnmamas eletirilmitir. Bilindii gibi dnyann bir ok yerinde yaygn olan ocuklara kar iddet uygulanmas, hizmetilere ve alanlara kt muamele, kadnlarn dvlmesi ve sadiste eylemlerin ikence suu kapsamna girmemesi zaaf olarak deerlendirilmitir. Bkz. GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.310 49 ZLMEZ, kence Crm s.12 50 ERTURUL, Metin. kence ve tesi, zgrln Bedeli, Yargtay Dergisi, Ekim 1975, say 4 s. 123 51 EREM Faruk, kence TBB Dergisi. 1988, S.2 s.198 52 TC (1982) Anayasas madde:38/4 53 DNMEZER, Sulhi. Susuzluk Karinesi zerine Dnceler, Nurullah Kuntere Armaan, stanbul 1998 s.67-74

47

13

D kence Suu
kence suu tanmlarna baktmzda, sadece suunu itiraf ettirmek maksadyla yaplan dar tanmlamadan, herkesin herhangi bir amala bu suu ileyebileceini ngren tanmlara kadar farkl tanmlarn yapld grlmektedir. rnein, en dar tanmyla ikence suu, ifade alma ve sorgu yapmaya yetkili memurlarn sana suunu itiraf ettirmek, ifadesindeki elikileri dzeltmek, su delillerini ya da ortaklarn ele geirmek gibi amalarla pheli ya da sana bedensel veya ruhsal zarar vermeleri, zalimane, insanlk d veya onur krc muamele yapmalardr54. 1999 ylnda 4449 sayl kanun ile yaplan deiiklikten nceki ETCK m. 243te tanmlanan crmn itiraf ettirmek maksadyla" sana ikence yapmak dar anlamda ikence suunu oluturur. Bu tanma gre ikence suu ancak ceza yarglamas srasnda ilenebilir ve maduru da sadece sank olabilir. kence suu teknik / hukuki olarak ele alndnda, genel bir kavram olan ikence kavramndan daha dar yorumlanabilmektedir. Bu daraltmann ikence suunun adliye ve adaletle ilikili olmasndan kaynaklanmakta olduu ifade edilmektedir.55 Bu anlamyla ikence, kiilere kar adli amalar dnda yaplan kt muamele ile cezann infaznn hkmlde yaratt ac ve zdraptan ayrlmaktadr. Adli amalar dnda yaplan ikenceye ACKnn 127. maddesi (yaraly soymak kastyla ikence yapmak) ve ETCKnn 450/3 maddesi (ikence ve tazip ile adam ldrmek) rnek olarak verilebilir. Nitekim nceki kanuni dzenlemeye uygun olarak Yargtay 1981 tarihli bir kararnda ETCK m. 243 yorumlarken ikence suunun iki esi olduunu belirtmitir. Bu karara gre; TCKnun 243. maddesinde yazl suun olumas iin zorunlu eler ise unlardr: 1-Hakknda ceza kovuturmasna giriilmi sulu bir sank bulunacaktr.

DEMRBA, Timur. 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Av. Dr. Faruk Ereme Armaan, TBB Yay. Ankara 1999 s.207; DEMRBA Timur, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Dokuz Eyll ni. Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yay. Ankara 1992 s.5-6 55 ZLMEZ, kence s.15

54

14

2-Bu

sana

mahkeme

bakan

veya

yelerinden

veya

hkmet

memurlarndan biri sana suunu syletmek iin ona ikence veya onur krc eylemler yapacaktr.56 Yargtay nispeten yakn tarihli bir kararnda da -deiiklikten ksa bir sre nce- ETCK m. 243te ngrlen Suun olumas iin; a- Su failinin yetkili memur olmas, b- Madurun, "sank durumunda bulunan" kimse olmas, c- Sann; madura suunu syletmek "saiki" ile hareket etmesi, d- Sann ikence etmesi yahut zalimane veya insanlk d veya onur krc muamelelerde bulunmas gerekir. Memur olmayan veya memur olsa bile yetkili bulunmayan bir kimsenin sank durumunda saylmayan bir kimseye kar veya suunu syletme zel kast olmakszn fena muamelelerde bulunmas halinde bu maddedeki su olumayacaktr.57eklinde karar vermitir. ETCKda 1999 ylndaki deiiklikten nce, sank dndaki kimselerin dorudan ceza yarglamas ile ilgili olsa dahi, maruz kaldklar ikence ve benzeri muameleler, memurlarn kt muamele etmesini yasaklayan ve daha hafif cezay ngren ETCK m. 245 kapsamnda deerlendirilmekteydi. Hatta uygulamada, kabul edilemeyecek derecede daraltma rneklerine de rastlanmtr. Yargtay 1970 tarihli bir kararnda 1 - Kanunun 243. maddesinin uygulanabilmesi iin sank olan bir kimseye crmn syletmek iin ikence ve kt muamele yaplmas lazmdr. 2Memurun sana crmn deil de crmn delilini syletmek iin kt muamele yapmas halinde TCKnun 245. maddesi uygulanr.58 ifadesini kullanmtr. Bu karar doktrinde eletirilmitir.59 Yargtay daha sonraki kararlarnda bu itihadndan dnmtr. Geni anlamda ikence suu kavram ise, ceza yarglamasnn yannda ayrca idari ve disiplin soruturma ve yarglamalar ile sank dnda ayrca tank, bilirkii, mdafi gibi kiileri de madur olarak ele almas bakmndan farkldr. ETCK 243.

Y. 8. CD. 19.6.1981, 2821/4069. YKD.1981, S.9, s.1218; Aktaran DEMRBA Timur, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, s.7 57 YCGK E. 1999/8-109, K. 1999/164 15.06.1999. 58 Y. 1. CD. 15/9/1970 3576/2486 sayl karar. 59 DEMRBA, crmn syletmek ifadesinin su delillerini ve eriklerini syletmek eklinde anlamak gerekir. Bkz. DEMRBA, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, s.8 dipnot:3

56

15

maddesinde 1999 ylnda 4449 Sayl Kanun ile yaplan deiiklikle geni anlamda ikence suu kavram mevzuatmza girmitir. 26.08.1999 tarihinde yaplan bu deiiklie gre; Bir kimseye crmlerini syletmek, madurun, ahsi davacnn, davaya katlan kimsenin veya bir tann olaylar bildirmesini engellemek, ikayet veya ihbarda bulunmasn nlemek iin yahut ikayet veya ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi sebebiyle veya dier herhangi bir sebeple ikence eden veya zalimane veya gayrinsan veya haysiyet krc muamelelere bavuran memur veya dier kamu grevlilerine . cezas verilir. (ETCKnn 4449 sayl kanun ile deiik 243/1 maddesi) YTCK 94 ve 95. maddelerde ise daha geni bir yorumu benimsemi, ikencenin tanm verilerek, failin kamu grevlisi olmasn yeterli bulunmu, fiilin ilenmesi iin herhangi bir saik aranmamtr. YTCK m.94e gre ikence suu, kamu grevlisi sfatna sahip biri tarafndanbir kiiye kar insan onuruyla badamayan ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine, aalanmasna yol aacak davranlar(n) gerekletir(ilmesidir). Bylece Ceza Kanunumuzda ikence suu, dar ve spesifik ereveden klarak adli amalar dnda yaplan ikenceyi de kapsamna almtr. YTCK m. 94e gre ikence sadece kamu grevlisi tarafndan ilenebilen zg bir sutur. Fiilin belirli bir saikle gereklemesi art olmayp, herhangi bir amala bu suun ilenmesi mmkndr. kence suunun en geni yorumu ise, geleneksel (teknik anlamdaki) ikence tanmn amaktadr. Bu tanma gre ikence fiilini ileyenler sadece kamu grevlileri, kamu gcn kullananlar veya kamu grevlisi olarak hareket edenler deil, herkes olabilmektedir.60 Nitekim, 1994 tarihli Fransz Ceza Kanunundan esinlenilerek hazrlanan 2001 ve 2003 TCK Tasarlarnda ikence suu, zg su olmaktan karlarak genel bir su olarak, herkesin, herkese kar, her koulda ileyebildii bir su tipi olarak dzenlenmek istenmitir.61

60

MAHMUTOLU, Fatih Selami. TBMM Adalet Komisyonunda Kabul Edilen Trk Ceza Kanunu Tasars Hakknda Gr, Trk Ceza Kanunu Reformu II - TBB Makaleler, Grler, Raporlar (inde). 2004 s.372 61 NOK, R. Murat. Uluslararas Boyutuyla kence Suu, Sekin Yay. Ankara 2006 s.281

16

kence suu, ikence yapmak fiilinin yannda, zalimane, gayr insan ve onur krc muameleyi de kapsamna almakta62 ve ikence ve benzeri kt muameleler olarak adlandrlmaktadr. Kanun koyucu, YTCKda bu kavramlara birebir yer verilmemi, fakat yaplan tanm ile bu hususlar kapsayacak ekilde ele alnmtr. YTCK m. 94te yer alan nsan onuruyla badamayan, bedensel ve ruhsal ynden ac ekme, aalanma gibi ifadeler yukarda saylan ikence ile birlikte kullanlan kavramlar da ierir biimde dzenlenmitir. ETCK belli bir amaca ulamaya elverili ve irade zgrln engelleyici olduklarndan zalimane, gayr insan veya onur krc muameleleri ikencenin benzerleri olarak ikence suu kapsamnda deerlendirmi ve cezalandrmtr. Birbirine yakn ve girift olan bu kavramlarn ikence suu/yasa kavram iinde ele alnmas doaldr. kence ve benzeri kt muameleler arasnda sadece bir younluk ve derece farknn olduu kabul edilmelidir. nsan Haklar Avrupa Komisyonu, bir kararnda her ikence fiilinin ayn zamanda zalimane, insanlk d ve haysiyet krc muameleyi oluturduunu, fakat her zalimane, insanlk d ve onur krc muamelenin ikence olmayabileceini belirtmitir.63 kence kavram, ikence fiili ile birlikte zalimane, onur krc ve insanlk d muameleleri ieren st bir kavram konumundadr.64 YTCKda alt veya st bir kavram olduuna baklmakszn bu tr muamelelerin hepsinin ikence olarak deerlendirilecei aktr. Sonu olarak YTCK m.94 ve BM kenceye Kar Szlemenin m.1deki tanmlar da gz nne alarak yle bir tanm yapmak mmkndr: kence, kamu grevlisi olan bir kiinin veya kamu grevlisinin dorudan veya dolayl yardmyla, kastl olarak gerekletirilen, kiinin iradesinin ynlendirilmesi, cezalandrlmas veya baka bir amala yaplan, insan onuruyla badamayan, alglama veya irade yeteneini etkileyen, bedensel veya ruhsal ynden ac ve strap ekmesine, aalanmasna yol aan maddi ve manevi mahiyette eza verici davranlardr.

ZLMEZ kence s.17 Yunanistana kar Danimarka, sve, Norve ve Hollanda bavurusu 5.11.1969 tarihli nsan Haklar Avrupa Komisyonu karar. 64 ZLMEZ, kence s.17
63

62

17

II BR NSAN HAKLARI SORUNU OLARAK KENCE A - Genel Olarak

nsan haklar, dil, din, rk, cins vs. fark gzetilmeksizin65 insanlk ailesinin her yesine tam bir eitlikle tannm, insan onuruna bal olan, bireylerin srf insan olmakla (doutan) sahip olduklar, haklardr.66 nsan haklar, insann kendi insanlndan vazgeilemeyecei iin vazgeilmez; lkeden lkeye ve zaman iinde deimesi nedeniyle dinamik; zaman ve mekan unsurlaryla bal olmadndan evrenseldir.67 nsan haklar, kiinin srf insan olduu iin sahip olduu haklar olduundan, evrensel olarak, btn insanlar bu haklara sahiptirler. nsan haklar en stn ahlaki haklar olmalar nedeniyle dier ahlaki, hukuki ve siyasi taleplerden nce gelirler. Bu zellii ile insan haklarnn ahlaki evrensellii de n plana kar. Ayrca, ada dnyada, btn devletlerin, (nsan Haklar Evrensel Bildirgesi bata olmak zere) uluslararas insan haklar normlarn kabul ettiklerini ve buna bal olduklarn ilan etmeleri de insan haklarnn bir dier evrensel boyutudur.68 20. Yzyln ikinci yarsndan itibaren insan haklar ve zgrlklerinin belirlenmesi ve korunmasna ilikin uluslararas almalar, hem hukuk hem de sosyo-politik adan en nemli olaylarn banda gelmektedir.69 Yaanan iki dnya savann insanla getirdii ar ac ve utan, sava sonras kurulan BMnin kurucu antlamasnda insan haklar ve temel zgrlklere saygnn zel olarak vurgulanmasna yol am, 1948 ylnda BM Genel Kurulunda kabul edilen nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ile somut ve evrensel bir adm atlmtr. Bu aamadan sonra gerekleen almalar ve imzalanan uluslararas szlemelerde, insan haklar
insan haklar, ayrm gzetilmeksizin sahip olunan haklarn tmn kapsar, bu nedenle ve tek cmle ile ikence suu insanla kar ilenen bir insanlk suudur. (YCGK 15.10.2002, 8-191/362 sayl karar iin bkz. YKD, C.29, ubat 2003 s.265 vd.) 66 ENSAROLU, Ylmaz. nsan Haklar Tamamlanmam Bir Deer, ehir Yaynlar,stanbul 2001 s.18 ; RESOLU, Safa. Uluslararas Boyutlaryla nsan Haklar, Beta Yay. stanbul 2001 s.1 67 KARATA, Hseyin. Ceza Muhakemesi Hukukunda Sann Sorgusu ve kence Yasa, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 s.3 68 nsan haklarnda evrensellik tartmalar iin Bkz. DONNELLY, s.11; ANAR, Erol. nsan Haklar, zgr niversite Kitapl, Ankara 1996 s.58; GALTUNG, Johan. nsan Haklar Bir Baka Adan. Metis Yaynlar, stanbul 1999 s.7 69 AKILLIOLU, Tekin. Uluslararas nsan Haklar Kurallarnn Hukuktaki Yeri ve Deeri, Tark Zafer Tunayaya Armaan, stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s.52; EEN, Anl. nsan Haklar, 3. Basm, Gndoan Yay. stanbul 2000 s.19 vd.
65

18

hem somut ve ayrntl bir ierie, hem de giderek artan lde ulusal ve uluslararas gvencelere kavumutur70. Bu uluslararas belgelerde, yaama hakk, ikence veya insanlk d veya onur krc davran veya ceza uygulamasndan korunma, zgrlk ve gvenlik hakk, adil yarglanma hakk, kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesi, zel hayat ve aile hayatnn korunmas hakk, din ve vicdan zgrl, dnceyi ifade zgrl, gsteri, toplanma ve rgtlenme zgrl, ayrmcla maruz kalmama hakk, eitim hakk, serbest seim hakk gibi haklar, nemle vurgulanan haklardr.

B kence Yasa
kencenin, devletin uygulad basknn en iren ve sarsc olanlarndan biri; klelikte olduu gibi insann kiilik ve onurunun zne dorudan ve maksatl bir saldr olduu ifade edilmektedir.71 nsan Haklar ile ilgili uluslararas Szlemelerde korunan haklarn banda kence yasa gelmektedir. kencenin ar bir insan haklar ihlali olmasna ramen, yaygn olarak kullanlmas, genel insan haklar szlemeleri yannda, srf ikenceyi nlemek amal szlemeler kabul edilmesine yol am ve szlemelerin kabul edilmesiyle yetinilmeyip bu szlemelerin etkin olarak uygulanabilmesi iin mekanizmalar da ngrlmtr. Trkiyede ve Dnyada insan haklar sorunlar deyince ilk akla gelenlerden birisinin ikence olmas bir tesadf deildir.72 Genel olarak, haklar asndan greceli olarak bir snrlandrmaya gidilmesi mmkndr. Fakat bu snrlama hakkn zne dokunamaz ve uluslararas ykmllklere aykr olamaz. kenceyi meru gren bir hukuk dzeni veya kanun yeryznde yoktur ve uluslararas hukuk (uluslararas insan haklar belgeleri), hibir olaanst art veya mazeret kabul etmeksizin

MATHEU, Jean Luc. Uluslararas Alanda nsan Haklar, letiim Yay. stanbul 1994 s.78 IIK, Canan. Uluslar aras Yarg Kararlarnda kence Sorunu, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1996 s.5 72 Trkiyede ikence sorunu iin bkz. Trkiyede kence (Hukuki Bir Yaklam), New York Barosu Uluslararas nsan Haklar Komitesi, Belge Yay. 1991, stanbul (Btn kitap); GEMALMAZ, Mehmet Semih. kencenin nlenmesi Avrupa Komitesinin Aklad Trkiye Raporu (15 Aralk 1992) ve kartlmas Gereken Dersler, Ankara Barosu Dergisi, Say:1993/1, Yl:50 s. 89-112; Lawyers Committee For Human Rights, Reformun nndeki Engeller Trkiyede stisnai Mahkemeler, Polisin Dokunulmazl ve nsan Haklar Savunucularna Ynelik Basklar, ev: en Ser, Belge Yay. stanbul 1999; BALANGI, Celal. kenceci Cenneti, Radikal Gazetesi, 1 Mart 2000 s.9
71

70

19

istisnasz ve koulsuz - mutlak- olarak ikenceyi yasaklamtr.73 Bu belgelerin hemen hepsinde, korunmas nem atfedilen insan haklarnn, olaanst durumlarda (sava, skynetim gibi ulusun varln tehlikeye dren btn hallerde) snrlandrlabilecei ama bunun yannda, baz haklarn da snrlandrlamayaca, zne dokunulamayaca genel kabul grmtr. Bunlarn banda gelen ikence yasa, sava durumu da dahil olmak zere hibir ekilde hukuka uygun olarak grlmemi, yasak olduu kesin bir biimde vurgulanmtr.74 Buna karn, ikence ve benzeri kt muamelelerin, btn dnyada yaygn olarak uyguland bilinen bir gerektir. Ulusal ve uluslararas insan haklar kurulularnn raporlar bu iddiay destekleyecek binlerce rnekle doludur. rnein, Uluslararas Af rgtnn 2000 ylndaki raporuna gre 150den fazla lkede ikence ile ilgili ikayetler vardr. Bunlarn 70inde ikence sistematik ve yaygn olarak uygulanmaktadr. 80den fazla lkede ikence sonucu lm olaylar meydana gelmitir.75 Ayrca, 11 Eyll sonras gvenliin n plana kmas ve insan haklar dncesinin erozyona uramas sonucu,76 -hakkndaki tartmalarn ska kamuoyuna yansd- Amerika Birleik Devletlerinin uluslararas operasyonlarla yakalad terr zanllarn tuttuu Guantanamo krfezinde, tutuklularn ar insan haklar ihlallerine maruz braklmas, bu kiilerin dman sava (enemy combat) ilan edilerek hibir ulusal ve uluslararas hukuk kuralndan faydalandrlmamas ilgin bir rnektir.77 kencenin, hem ulusal kanunlarda hem de uluslararas hukukta
kence yasa olaanst dnemlerde bile askya alnmas mmkn olmayan sert haklardandr. Bkz. KORKUSUZ, M. Refik. Uluslar aras Belgelerde ve Trk Anayasasnda Temel Hak ve zgrlkler, stanbul 1998 s.67; ERDAL, Meryem. kencenin Cezaszl Sorunu Soruturma ve Dava rnekleriyle, nsan Haklar Dernei Yayn, Ankara 2006 s.9; DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, Legal Yay. stanbul 1998 s.2; OR, Yaar. Yargtay ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda kence, Yksek Lisans Tezi. Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Akademisi, 2005 s.16 74 Bir ok ulusal veya uluslar aras belgede bu istisnaszlk aka belirtilmitir. rnein AHS md.15; Cenevre Szlemeleri ortak madde:3; TC AYs md. 15 gibi. Bkz. YILMAZ, Halim. kenceyle Mcadelede Sorunlar ve zm Yollar, http://www.hukukcular.org.tr/haber_detay.php?haber_id =113 (15.10.2006) ; BOUCHET SAULNER Franoise. nsancl Hukuk Szl, ev: Selahattin Badatl, letiim Yaynlar,1. Bask, stanbul 2002 s.177 75 Amnesty International, Take A Step To Stamp Out Torture, http://web.amnesty.org/library/index/ engACT 400132000 (12.10.2006) 76 ARSLAN, Zht. Gvenlik ve nsan Haklar Arasndaki Krlgan Denge, Gvenlik Sektrnde Demokratik Almlar: Trkiye ve Avrupa Gvenlik Sektr Ynetiimi Uluslar aras Konferans, www.tesev.org.tr/etkinlik/ conf_3feb_zarslan.doc - (16.9.2006) 77 Bkz: ROSE, David. Guantanamo Amerikann nsan Haklarna Kar Sava, ev: ule Glmen, 1001 Kitap Yaynlar, stanbul 2005
73

20

kesin ve srarl bir dille yasaklanmasna karn, uygulamayla arasndaki bu paradoks, kiileri ikence ve kt muameleden korumak iin, devletlerin etkin nlemler almadn veya alnan nlemlerin etkin bir ekilde uygulamaya konulmadnn iaretidir. Uluslararas insan haklar szlemelerine gre devletler, ikence ve dier zalimane, insanlk d ve onur krc muameleleri nlemek iin gerekli tm idari ve hukuksal nlemleri almakla ykmldrler.78 BM kenceye Kar Szlemede, evrensel yetki kavramn benimsemitir. Buna gre ikence fiilini ileyenler, vatandalklar ne olursa olsun, su nerede ilenmi olursa olsun, lkeler bu su nedeniyle failleri yarglayabilirler. nsancl hukuk hkmleri de ikencenin ar bir ihlal olduunu, sava srasnda ilenen ikencenin bir sava suu saylacan ak bir biimde belirtmektedir. 1949 Tarihli Cenevre Szlemelerinin ortak 3. maddesi ikenceyi her zaman ve her koulda yasaklamtr.79 1949daki Drt Cenevre Szlemesine ek olarak 1977de dzenlenen iki ek protokol, bu eylemlerin fiziksel olmas yannda, zihinsel de olabileceini belirterek ikence yasan daha da kuvvetlendirmitir.80 Bu hkmler i silahl atmalar iin de geerlidir. Uluslararas Ceza Mahkemesini kabul eden 1998 ylnda Roma Statsnde de fiziksel ve zihinsel ikenceyi insanla kar sular ve sava sularnn tanm ierisinde ele almtr.81

III KENCE SUUNUN ULUSLARARASI BOYUTU A Genel olarak

Aydnlanma Dnemi ve ardndan yaanan Fransz ve Amerikan devrimlerinin ekillendirdii anayasalar ile ikence ve bedensel ceza yasa, klelik kurumunun kaldrlmas gibi temel hak ve zgrlklerde byk admlar atlmtr. 1899 - 1907 Hauge (La Haye) konferanslar ile kence yasa uluslararas boyut kazanmaya balamtr.82
BOUCHET SAULNER Franoise. nsancl Hukuk Szl, ev: Selahattin Badatl, letiim Yaynlar,1. Bask, stanbul 2002 s.177 79 TTNC, Aye Nur. nsancl Hukuka Giri, Beta Yay. stanbul 2006 s.49-50 80 BOUCHET SAULNER, s.177-178 81 BOUCHET SAULNER, s.293 Sava suu insanla kar su maddesi. 82 ZLMEZ, kence Crm, s.38; GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.159-160
78

21

20. Yzylda zellikle 1930-1945 yllar arasnda, Nazi (Nasyonel Sosyalist) ve Faist iktidarlar dneminde yasal olarak su olmasna ve cezalandrlmasna ramen muhalefete ve Yahudilere kar ikence ve benzeri eylemler youn olarak yaanmtr. Bu dnemde zellikle Yahudi toplama kamplarnda ve sava esirlerine kar planl, sistematik, youn bir ekilde ikence uygulanmtr. Nazi Almanyasnda Hitlerin emriyle Gestaponun (Nazi istihbarat tekilat) bulunduu her ehirde bir ikence merkezi kurulmutur. Hitlerin komutanlarndan Himmlerin emirnamesi ile sabotajclara, tedhiilere, mukavemetilere, paratle indirilen ajanlara, anti-sosyal unsurlara, Rus ve Polonyal serserilere ikence uygulanabilir. kence duruma gre unlar kapsar: Gday (ekmek ve suyu) azaltma, sert yatak, ksz hcre, uyutmamak, yorucu bedeni hareketler, krbalama eklinde ikence olaan bir uygulama haline getirilmitir.83 2. Dnya Savandan sonra, savan insanla getirdii aclar ve ykntlar zerine Birlemi Milletler rgt kurulmu ve 1948 ylnda nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ilan edilmitir. Ardndan hem BM bnyesinde hem de blgesel apta (Amerikan, Afrika gibi) temel hak ve zgrlklerle ilgili ok sayda szleme ve bildirge hazrlanm ve yrrle konmutur.

B - Uluslararas Szlemelerin Trk Hukukundaki Yeri

Trkiye Cumhuriyeti, insan haklar ile ilgili evrensel (Birlemi Milletler) ve blgesel (Avrupa Konseyi) Szlemelere taraf olmutur. Uluslararas szlemelerin usulne gre onaylanp yrrle girebilmesi Trkiye Byk Millet Meclisinin onaylamay bir kanunla uygun bulmasna baldr. (AY m.90/1). Trkiye Cumhuriyetinin 1982 Anayasasnn 90. maddesi son fkrasna gre Usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar kanun hkmndedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. Uluslararas szlemelerin normlar hiyerarisindeki yeri, yrrlkteki bir kanunla atmas durumunda nasl bir yol izlenecei veya i hukukta bir dzenleme bulunmad takdirde i hukukta dorudan uygulanp uygulanamayaca konusunda

83

EREM Faruk, kence, TBB Dergisi. 1988, S.2 s.197

22

tartmalar mevcuttur. Kesin olan udur ki, uluslararas szlemelerin / antlamalarn soyut veya somut norm denetimi yoluyla Anayasaya uygunluunun denetlenmesi iin Anayasa Mahkemesine bavurulamamaktadr. Bu kuraln devletin uluslararas alanda sorumlu duruma dmemesi; devletin, devletler st nitelik tayan uluslararas kurululara girmesi halinde Anayasann baz hkmleriyle elimesine meydan vermemek gibi dncelerden kaynakland belirtilmektedir.84 Uluslararas szlemelerin Anayasaya aykrlnn ileri srlememesi nedeniyle szlemelerin Anayasa ve kanunlar karsndaki yeri konusunda farkl grler ortaya atlmtr. Bir gre gre, antlamann kendisinin yarg organlar tarafndan denetlenmesi imkan yoksa da onay kararnamelerine kar Dantaya, uygun bulma kanununa kar da Anayasa Mahkemesine bavurmak mmkndr.85 Bunu engelleyici bir Anayasa maddesi de yoktur. Anayasa Mahkemesi, bir uluslararas antlamann uygun bulma kanununa86 kar alan iptal davas iin 27 ubat 1997 tarihli kararnda uygun bulma kanunlarnn anayasal yarg denetimine tabi olduklarn kabul etmitir.87 Dier bir gre gre Anayasa, uluslararas hukukun i hukuka stnln kabul etmemitir ve bu nedenle antlamalarn Anayasaya aykrl ileri srlemeyecek fakat antlamann i hukuktaki etkilerini, karlacak bir kanunla kaldrmak mmkn olabilecektir. 88 Antlamalar kanunla edeer gren, antlama ile kanunun atmas halinde uygulanacak olann sonraki kanun - nceki kanun veya zel kanun - genel kanun ilkelerine gre belirlenmesi gerektii savunulmutur. Doktrinde fazla benimsenmeyen bu grn kabul edilmesinin devletin uluslararas alanda ykmllklerine, ahde vefa ve iyiniyet ilkelerine aykr decei aktr.89

SAVA, Vural MOLLAMAHMUTOLU, Sadk. Trk Ceza Kanununun Yorumu, C.II Sekin Yay. Ankara 1999 s.2495 (SAVA MOLLAMAHMUTOLU, TCK Yorumu) 85 AKIR, Mustafa. Uluslararas Antlamalarn Trk Hukukunda Uygulanmas ve Yargsal Denetimi, Prof.Dr. Vecdi Arala Armaan, KHF Yay. Kocaeli 2001 zellikle s. 90-95; Metin KIRATLI ve Mmtaz SOYSALn gr, aktaran SAVA MOLLAMAHMUTOLU, TCK Yorumu, C.II s.2496 86 Soz konusu uygun bulma kanunu slam lkeleri Aras Yatrm ve hracat Kredi Sigortas Kurumu Kurulu Anlamasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanundur. 87 AKIR, s. 90-91 88 PAZARCI, Hseyin. Uluslararas Hukuk Dersleri I. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara 1994 s.32; SAVA MOLLAMAHMUTOLU. TCK Yorumu, C.II s.2496 89 SAVA MOLLAMAHMUTOLU. TCK Yorumu, C.II s.2495-2496; PAZARCI, s.166-167

84

23

Yrrlkte olan bir szlemeye uyulmamas hali ne gibi sonular dourabilir? Veya devleti szlemeyi uygulamak iin zor kullanlabilir mi? phesiz byle bir durumda ilk tepki szlemeyi uygulamayan devletin uluslararas toplumdan dlanmas ihtimali olacaktr. Mdahale yasa klasik bir kural olmakla birlikte, insan haklarnn i hukuk sorunu olmaktan kmasyla, insani amalarla uluslararas toplumun (rnein BMnin) mdahalesi hakl grlebilmektedir. Doktrinde hakim olan gre gre, Anayasann 90. maddesinde yer alan ifade antlamalarn kanunla edeer olduu anlamna gelmemektedir. Ama, milletleraras antlamaya dayanarak bir uyumazl zme durumunda mahkemeleri kukudan kurtarmaktr.90 Maddenin ifade ettii anlam erevesinde, kanun ve antlama arasnda bir atma olduunda uygulanmas gereken norm kanun deil, uluslararas antlamadr. Kanun ile milletleraras antlama arasnda bir atma ktnda, mahkeme antlama hkmlerine gre karar vermelidir. Bu nedenle Trk hukukunda milletleraras andlamalar kanunlarla e dzeyde deil, kanunlardan stn bir konumdadrlar.91 Nitekim Yargtay uygulamas da bu yndedir.92 Milletleraras antlamalarn doas / stnl bunu gerektirmektedir. rnein, ETCKnn ikenceyi su sayan 243. maddesi, usulne gre onaylanp yrrle girmi BM kencenin nlenmesi Szlemesine gre dar kapsaml tutulmusa, Szlemenin yrrle girmesi ile ETCKnn 243. maddesi zmnen tadil olmu olacaktr.93 Bir baka rnek ise AHSyi onaylayan devletler, i hukuk dzenlerinde szlemeye aykr kurallar koymama ve yrrlkteki kurallar da szlemeyle uyumlu klma ykmll tamasdr. AHS ile Anayasa arasnda bir atma

TEZ, Erdoan. Anayasa Hukuku - Genel Esaslar, 2. Bas, Beta Yay. stanbul 1991 s.8 EL, Kayhan DONAY, Sheyl. Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.207; TEZ, s.8-9; DEMRBA, kence Suu, s. 23; ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, TBB Dergisi. 1988, S.2 s.215; DOAN, zzettin. nsan Haklarnn Uluslararas Himayesi, Hfz Timurun Ansna Armaan, stanbul 1979 s. 282 92 Yargtay Ceza Genel Kurulunun 12.03.1996 gn ve 2/33 sayl kararnda 2. gr benimsenerek, usulne gre yrrle konmu szlemelerin yasa nitelii kazand ve dorudan uygulanmas gerektii kabul edilmitir YCGK 24.05.2005 2005/7-24 E. 2005/56 K. http://www.yalovabarosu.org.tr/yk/ykgoster.asp?ykid=%7BED603B4E-7289-43B1-AC13-D1080DF6 5F27%7D (12.11.2006) 93 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, s.215; 1997 TCK n Tasars, ikence suunu dzenleyen 139. maddenin gerekesinde BM Szlemesinin 1 .maddesinde yaplan tanmn uygulanmasnn zorunlu olduu vurgulanmaktadr. Bkz. TRK CEZA KANUNU N TASARISI (1997), Adalet Bakanl Yayn leri Daire Bakanl, zel Seri:3 Ankara 1997 s.62
91

90

24

olduunda uluslararas hukukun stnl gerei Anayasann szlemeye uygun yorumlanmas gerekir.94 Uluslararas antlamalarn ierdii konularla ilgili olarak i hukukta bir dzenleme olmamas halinde ise uluslararas antlama kurallar dorudan uygulanrlk niteliine sahiptirler.95 Bu durumda antlama usulne gre yrrle girmesinden itibaren i hukukun bir paras haline gelecek, hem boluk hem de atma halinde dier kanunlar gibi uygulanacaktr.96 Ayrca insan haklar konusundaki szlemeler iin Anayasada zel bir kurallar dzeni kurulduu belirtilmektedir. Anayasann 2. maddesine gre Trkiye Cumhuriyeti, insan haklarna saygl, . bir hukuk devletidir. Bu maddeye gre insan haklarna aykr kanunlarn ayn zamanda anayasaya aykr saylmas gerekecektir. Bunun yan sra Anayasann 5. maddesine gre Devletin temel ama ve grevleri, kiinin temel hak ve hrriyetlerini, . snrlayan engelleri kaldrmaya, almaktr. Maddedeki insan haklar kavramyla ilgili szlemelerden dorudan belirtilmemi olmakla birlikte, bu ifadeyi en azndan Trkiyenin taraf olduu insan haklar szlemeleriyle birlikte deerlendirmek gerekir. Sonuta nsan Haklar Evrensel Bildirgesi veya nsan Haklar Avrupa Szlemesi gibi evrensel nitelikli hukuk kurallar ieren belgeler Anayasann 2 ve 5. maddeleri asndan ele alndnda kanunlarn nne geecek, szleme ile Trk Kanunu attnda szleme ncelikle uygulanacaktr.97 7.5.2004 tarih ve 5170 sayl yasa ile Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda

TEZ, s.9 usulne gre yrrle konmu szlemelerin yasa nitelii kazand ve dorudan uygulanmas gerektii YCGK 24.05.2005 2005/7-24 E. 2005/56 K. http://www.yalovabarosu.org.tr/yk/ykgoster. asp?ykid=%7BED603B4E-7289-43B1-AC13D1080DF65F27%7D (12.11.2006) 96 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, s.215; BLGE, A. Suat. nsan Haklar ve Trkiye, Ankara Barosu Dergisi, Mart 1989 Yl:46 Say:2 s.312-315; SAVA MOLLAMAHMUTOLU. TCK Yorumu, C.II s.2498 97 BLGE, A. Suat. nsan Haklar ve Trkiye, s.312-313 ; AKILLIOLU, Tekin. Uluslararas nsan Haklar Kurallarnn Hukuktaki Yeri ve Deeri, Tark Zafer Tunayaya Armaan, stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s.52
95

94

25

milletleraras antlama hkmleri esas alnr. cmlesi eklenmi ama uluslararas antlamalarn normlar hiyerarisindeki yeri tartmalarn sona erdirmemitir.98 Anayasann 90. maddesine ilave edilen yeni cmle sadece temel hak ve zgrlklere ilikin szlemeleri kapsamaktadr. te yandan, anlan szlemeler ynnden de, sadece yasa ile eliki halinde szleme hkmne ncelik tannaca gr getirilmi olup, Anayasa ile elimesi halinde ne ekilde hareket edilecei hala tartmaldr. Elbette uluslararas szleme hkmnn Anayasaya aykrl ileri srlemeyecektir. Ancak, Anayasaya uygun olup, szlemeye aykr olan bir ilem hakknda neye gre hkm kurulaca belirsizdir. Bu sebeple son deiiklik, hukuk fakltelerinde ilk derslerde anlatlan normlar hiyerarisini deitirmitir. Adeta yasa ile Anayasa arasna yeni bir norm tr yerlemitir. Yine de, yeni norm, yasa uygulayclara, yasalardan kaynaklanan baz hukuksuzluklar, Anayasa Yargs yoluna gitmeye gerek kalmadan dorudan uluslararas szleme hkmlerine atf yaparak zme kolayl getirmitir. Mevcut sisteme gre, yasa uluslararas szlemeye aykr ise dorudan, szleme hkmlerine gre uyumazlk zlebilecektir.99 Uygulamada uluslararas szlemeler, Anayasa Mahkemesinin eitli kararlarnda kanunlarn Anayasaya uygunluk denetiminde aydnlatc ve destek l norm olarak kullanlmtr.100 Dantay 1970 ylndaki bir kararnda Trk hukuk sisteminde antlamalarn kanunlardan stn olduu grn savunmutur.101 Yargtayn da eitli kararlarnda uluslararas szlemelere atf yapt grlmektedir. Konumuzla ilgisi olmas bakmndan, kamuoyunda Manisa Davas olarak bilinen ok sayda gence ikence yapan polis memuru sanklar hakkndaki yarglama aamasnda Yargtay 8. Ceza Dairesi, kabul edilen evrensel boyuttaki nsan Haklar ile ilgili Uluslararas Szlemelerin i hukukun bir paras olduunu ve Anayasa m.90/son gereince kanun hkmnde olduunu, nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, nsan Haklar Avrupa Szlemesi, kencenin nlenmesi Avrupa

ERMUMCU, Osman. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Hukuktaki Yeri http://www.adalet.org/ ybekran.php?idno=4422&id=5944&icerik=makale (12.11.2006) 99 a.e. 100 AYMnin karar rnekleri iin bkz. TEZ, s.8 dipnot:3; Ayrca Bkz. BATUM, Sheyl. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Trk Anayasal Sistemine Etkileri, Doentlik Tezi, stanbul 1990 s.54 101 Dantay 12. Daire, E.1968/1117, K. 1970/1310 sayl karar. Bkz. PAZARCI, s.32

98

26

Szlemesi ve kencenin nlenmesi Birlemi Milletler Szlemesi ve kencenin nlenmesi Birlemi Milletler Szlemesinin 1. maddesindeki ikence tanma atf yapmtr.102 Ayn dava ile ilgili olarak Yargtay Ceza Genel Kurulu da karar gerekesinde belirtilen drt uluslararas szlemenin yannda ayrca -o tarihteTrkiye'nin henz katlmad Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemenin 7. maddesinde de benzer hkmn yer aldn vurgulamtr.103

C Uluslararas Szlemelerde Ve Yarg Mekanizmalarnda kence Kavram

nsan haklar 20. yzylda olduu gibi 21. yzylda da en nemli sorunlardan birisidir. nsan haklar artk bir reti (doktrin) haline gelmitir ve srekli yeni boyutlar kazanmaktadr. 2. Dnya Savandan sonra insan haklar kavram hzl
nsan Haklar Evrensel beyannamesinin 5. maddesindeki eler "ikence-torture", "zalimanecruel", "gayr insani-inhurmain", "haysiyet krc-actes-outrageants" deyimiyle TCK.nun 243 maddesine aynen aktarlmtr. lkemiz, evrensel boyuttaki nsan Haklar ile ilgili Uluslararas Szlemeleri benimsemi ve Hukukumuzun bir paras olarak yasalatrmtr. Anayasamzn 90/son madde ve fkrasna gre usulnce yrrle konulmu Milletleraras Szlemeler Kanun hkmndedir. Avrupa nsan Haklar Szlemesindeki hak ve hrriyetlerin banda, yaama, ikenceye, gayr insani yahut haysiyet krc ceza ve muamelelere kar korunma hakk belirlenmi, 3. maddesi ile yasaklama getirilmi, Avrupa Konseyi bnyesinde 1987 ylnda imzalanan "kencenin Ve nsanlk D Veya Kltc Ceza Ve Muamelelerin nlenmesi" szlemesinin dibacesinde TCK.nun 243. maddesinde yazl tanmlamalara aynen yer verilmitir. Bu szleme sadece kural belirlemekle kalmam ( CPT ) kencenin nlenmesi Komitesi komisyonu kurarak taraf lkeleride uygulamay fiilen denetime almtr. Bu komisyon ye lkelerin, cezaevlerinde ve emniyet birimlerinde inceleme yaparak kamusal aklama ( Public statement ) ile knama yetkisini haizdir. Yine Trkiye'nin taraf olduu "kence Ve Dier Zalimane, Gayri nsani Veya Kltc Muamele Ve Cezalara Kar Birlemi Milletler Szlemesinin 1. maddesinde ( kence terimi, bir ahsa veya bir nc ahsa bu ahsn veya..... nc ahsn iledii veya ilediinden phe edilen bir fiil sebebiyle cezalandrmak amacyla bilgi veya itiraf elde etmek iin veya uygulanan fiziki veya manevi, ar ac veya zdrap veren bir fiil anlamna gelir ), tanmna yer verilmitir (Y. 8. CD E. 1998/10667 K. 1998/12819 T. 12.10.1999) 103 nsan Haklar ve Ana Hrriyetleri Koruma Szlemesi ve Buna Ek Protokoln Tasdiki Hakknda 6366 sayl Yasayla onaylanan nsan Haklar ve Ana Hrriyetleri Korumaya Dair Szlemenin 3. maddesi uyarnca "Hi kimse ikenceye, gayriinsani yahut haysiyet krc ceza veya muameleye tabi tutulamaz." 7217 sayl Yasa ile onaylanan nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 5. maddesi ile de, "hi kimsenin ikenceye, zalimane, gayriinsani, haysiyet krc cezalara veya muameleye tabi tutulamayaca" kabul edilmitir. Trkiye'nin henz katlmad Kiisel ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemenin 7. maddesinde de benzer hkm yer almaktadr. 3441 sayl Yasa ile onaylanmas uygun bulunan ve Bakanlar Kurulunun 16.6.1988 gn 88/13023 sayl karar ile onaylanan "kenceye ve Dier Zalimane, nsanlk D Ya Da Kltc Muamele Ya Da Cezaya Kar Birlemi Milletler Szlemesinde ve 3411 sayl Yasayla onaylanmas uygun bulunup 26.2.1988 gn ve 88/12649 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile ona tavan "kencenin ve nsanlk D Ya Da Onur Krc Ceza Ya Da Davrann nlenmesine likin Avrupa Szlemesinde" ikence yasaklanm ve ikencenin nlenmesi iin alnacak nlemler hkme balanmtr (YCGK E. 1999/8-109 K. 1999/164 T. 15.06.1999)
102

27

gelimeler gstermi ve uluslararas boyutlara / niteliklere sahip olmutur. nce evrensel nitelikte BMnin kurulmas, daha sonra blgesel nitelikte Avrupa Konseyi, Amerikan Devletler rgt, Afrika Birlii gibi birliklerin kurulmas ile insan haklar konusunda evrensel ve blgesel ok sayda szleme hazrlanm ve kabul edilmitir. Bunlarn bir ksmnda szlemenin kabul ile yetinilmemi szlemelerin uygulanmasn salamak iin komite, komisyon veya mahkeme gibi kurumlar da kurulmutur. kence ve benzeri kt muameleler, genel insan haklar belgelerinde ele alnd gibi, srf ikence ve benzeri kt muamelelerin nlenmesi amacna zglenmi belgeler de vardr. Bu belgeler uluslararas nitelikte olup ya evrensel (BM) veya blgesel nitelikteki organlar tarafndan hazrlanm ve yrrle konmutur. Bu belgelerin ounda ikence ve dier zalimane, insanlk d, aalayc veya onur krc terimleri, (BM kencenin nlenmesi Szlemesi dnda) tanmlanmamtr. BM kenceye Kar Szlemedeki tanma gre ikencenin elerini sralayarak yle bir tanm yapmak mmkndr: Bir kiiye kar, bir kamu grevlisi ya da resmi sfatla hareket eden bir baka kii tarafndan veya bunun kkrtmas yada onay ile, eitli amalarla, kastl olarak, fiziksel veya ruhsal dzeyde etkili, ar ac ya da zdrap veren bir eylem ikencedir. Burada sz edilen eitli amalar unlar olabilir: Dorudan madurdan veya nc bir ahstan bilgi ya da itiraf elde etmek veya bir su iledikleri kukusuna dayanarak cezalandrmak veya korkutmak ya da itaate zorlamak. Szlemeye gre ikence olarak saylan eylemler ayrmcln herhangi bir tr nedeniyle de yaplabilir. Ve nihayet oluan hukuka uygun yaptrmlarn sadece uygulanmasndan doan, bu yaptrmlarn kendisinde var olan veyahut arzi biimde ac ve zdrap ikence tanmndaki ac ve zdraba girmedii ifade Uluslararas belgelerde yasaklanan ikence ve benzeri kt muameleler u ekilde kategorize edilebilir: kence, Zalimane Muamele ve Ceza, insanlk d Muamele ve Ceza, Aalayc Muamele ve Ceza, Onur Krc Muamele ve Ceza. Bu
104

edilmitir.104

Bkz. BM kenceye kar Szleme m.1; DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.119; GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.307-308;

28

dokuz kategori yasak arasnda nitelik farkllklar bulunsa da, yasak olma bakmndan birbirlerinden fark yoktur, birisinin daha az yasak veya daha ok yasak olmas sz konusu olmaz. Hepsi ayn yasak rejimine tabi tutulmutur.105 Uluslararas belgeler doalar gerei devletlere belli ykmllkler getirirler. kence ile ilgili belgelerin hemen hepsinde taraf devletler, uluslararas ibirlii ykmll altna girmilerdir. Taraf devletler, ikence sularna ilikin ceza kovuturmalarnda, delillerin toplanmas dahil her konuda ibirlii yapmakla ykmldrler.106 Bunun yannda kendi i hukuklarnda / yargsal yetki alanlarnda ikencenin nlenmesi iin yasal, ynetsel, yargsal, eitsel vs. her trl bakaca nlemleri almak ykmll altndadrlar.107 Buna uygun olarak ikence fiili, teebbs veya katlma da dahil olmak zere taraf devletlerin ulusal ceza hukuklarnda su olarak dzenlenmeli ve arlna uygun bir yaptrm uygulanmaldr (BM kencenin nlenmesi Szlemesi m.2, 4, 6, 7, 10-14; BM kenceye Kar Bildiri m. 3-9).108 Uluslararas belgeler, ikence konusunda uluslararas hukuk asndan da baz ykmllkler ngrmektedir. Buna gre bir kimsenin ikence grmesi olaslnn bulunduu bir lkeye geri gnderilmesi ya da snrd edilmesi yasaklanmtr.109 kence san hangi lkede bulunuyorsa, o lkenin yetkili birimleri ikence suu sann gzaltna almakla ykmldrler.110 Devletin ikence ve benzeri kt muameleleri yapmama ve nleme ykmll, her koulda, her durum, olay ve zaman bakmndan geerli olup ikence yasa istisnasz olarak yrrlktedir.111 Yani olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava hali gibi durumlarda bile ikence yasa mutlak olarak

TRKYILMAZ, s.19; GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.313 BM kenceye Kar Szleme m.9. Ayrca AHM bir ok kararnda bu ykmll zellikle belirtmitir. Bkz. DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, Legal Yay. stanbul 1998 s.2 107 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.315 108 DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.117-123 109 BM kenceye Kar Szlemesi m.3; NAL, eref. Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Divan Kararlar Inda Szleme Hkmlerinin Aklanmas ve Yorumu, TBMM Basmevi, Ankara 1995 s.113 vd. 110 BM kencenin nlenmesi Szlemesi m.6 111 AKILLIOLU, kencenin, nsanlkd, Aalayc, Zalimce Davranlarn ve Cezalarn nlenmesi, s.42-43; GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.180, 314
106

105

29

uygulanr.112 Bu tr olaand durumlar ikencenin uygulanmasna asla olanak vermez. Hibir istisnai koul ikenceyi hakl klamaz. kence yasa, olaan ya da olaanst her koulda ve her rejimde, her zaman ve herkes iin geerlidir.113 Kanun adamlar amirin emrini, sava veya sava tehdidini, ulusal gvenlie ynelen bir tehdidi, i siyasal istikrarszl veya baka bir olaanst durumu, ikenceyi veya baka bir zalimane, insanlk d veya onur krc muamele veya cezay hakl gstermek iin ileri sremez.114 Nitekim BM kencenin nlenmesi Szlemesi (m. 2/2), Herhangi Bir Biimde Tutulan veya Hapsedilen Kiilerin Korunmas iin Prensipler Btn (m. 6), AHS (m. 15), BM Kanun Adamlar in Talimatname (m.5), BM Kiisel ve Siyasal Haklar Szlemesi (m.4/2), Amerikan nsan Haklar Szlemesi (m. 27/2) gibi bir ok belgede ikence yasann mutlak olduu vurgulanmtr. Trkiye Cumhuriyetinin 1982 Anayasas da (m. 15/2) ayn yndedir. Son olarak, ikence altnda alnan ifadelerin geersiz saylaca kural, hem dorudan maduru korumak hem de dolayl olarak ikencenin nlenmesi ve ikence filinin gayrimeru / yasad saylmas bakmndan nemlidir. Taraf devletler, ikence fiili neticesinde alnan ifadeleri o kii aleyhinde delil olarak kullanmamak ykmll altndadrlar (kenceye Kar Szleme m. 15; kenceye Kar Bildiri m. 12) kence ve benzeri kt muameleler vastas ile alnan ifadelerin hukuk bakmndan geersizlii mutlaktr. Yani ikence altnda alnan ifade baka bir delille desteklense, giderek kantlansa bile bu destekleme veya kantlama hukuki bakmdan hkmszdr. Zira hukuka aykr biimde elde edilen ifadeler, z bakmndan sakat olup, yok hkmndedir. Bu sonu nsan Haklar Hukukunun evrensel bir normudur.115

RESOLU, Safa. Uluslararas Boyutlaryla nsan Haklar, Beta Yay. stanbul 2001 s.44; YOKU, Sevtap. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Trkiyede Olaanst Hal Rejimine Etkisi, Beta Yay. stanbul 1996 s. 31 113 AHM ikence yasann mutlak olduu vurgulamaktadr (rlanda / Birleik Krallk Karar), bkz: YOKU, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Trkiyede Olaanst Hal Rejimine Etkisi, s.64; GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.313-314; TRKYILMAZ, s.19 114 BM Kanun Adamlar in Talimatnamenin 5. maddesi. Bkz. DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.142-143 115 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.316-317

112

30

KNC BLM KENCE OLGUSUNUN TARH GELM TRK HUKUK TARHNDE KENCE, CEZA KANUNU TASARILARINDA KENCE SUU I - KENCE OLGUSUNUN TARH GELM A - Genel Olarak
nsanolunun topluluk oluturduktan sonra devlet tipi bir yaplanma ierisine girdii gnden bu yana ikence hep var olagelmitir.1 kencenin tarihi geliiminde ikencenin iki amala; hem sorgulama arac olarak hem de bir cezalandrma arac kullanld grlmektedir. zellikle otoriter ve totaliter rejimlere sahip devletlerde kiileri yldrmak, gzda vermek, muhalefeti bastrmak vb. eitli amalarla ikence uygulanmtr.2 kence suunun tarihi geliiminde, ikence uygulamalarnn tarihi seyri, yasaklanmas ve en sonunda su haline getirilerek cezalandrlmas eklinde zetlenebilecek tarihini ele alacaz.

B lkel Toplumlarda
Mezopotamya blgesindeki devletlere ait yazl metinlerde ikencenin uyguland, ikencenin tanrlarn istedii bir cezalandrma metodu olduu anlaynn varolduu sylenmektedir.3 Hammurabi Kanunlarnda klelere kar kt muamelenin yasaklanm4 olmasna ramen, bu kanunlarda ikencenin zellikle bir cezalandrma yntemi olarak kullanld, atee veya suya atma, di skme,
1

TRKYILMAZ, Halil brahim. kence ve Adli Tpta Tesbit Sorunu, yaynlanmam yksek lisans tezi, Adli Tp Enstits, stanbul 1998 s.6; YILMAZ, Halim. kencenin Tesbiti Sorunu ve stanbul Protokol, Toplum ve Hukuk, Yl:2 S.6 Bahar 2003 s.57 vd.; FNCANCI, ebnem Korur. stanbul Protokol, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Adli Yarg Sempozyum, Trkiye Barolar Birlii Yayn, Ankara 2004 s.160 vd. 2 Ana Britannica, C.12 Ana Yaynclk ve Sanat rnleri Pazarlama A.. stanbul 1988 s.117 3 TRKYILMAZ, s.6 4 NUHOLU, s.538

kemik krma, kr etme, dil kesme, kadnlarn memelerini kesme, bilek kesme, kamlama, kulak kesme gibi cezalar verildii grlmektedir.5 Ayn dnemde Atinada ise, insan olarak kabul edilmeyen kleler, tank olarak alnan ifadeleri ikence yaplmakszn alnmsa gvenilir bulunmamtr.6 Yine ayn dnemde in, Japonya ve Msrda ikenceye rastlanmtr.7 Cermenler ve sraillilerde, kan davas ikencenin yerini tuttuundan ikenceye ihtiya grlmemitir8. Eski Hintte ikence edilerek ldrlme, kaza vurulma, dudak veya dil kesme, yaklma, boaza kzgn demir sokma farkl ikence trleri uyguland anlatlmaktadr.9 Hititlerde soruturma ve yarglamada yarglarn adil karar verme konusunda verilen zel nem verilmesi nedeniyle ikence yapldna ilikin bilgi bulunmamaktadr.10 Orta Amerika medeniyetlerinde ikence ve benzeri uygulamalara sklkla rastland korkunluu belirtilmektedir.
11

Azteklerde

esirlere

uygulanan

muamelenin

nedeniyle sava sonucu esir denler genellikle canlarna kyarlard.

Ayn ekilde Kuzey Amerika ve Amazon Kzlderililerinde de ikence uygulamalar sz konusu olmutur.12

C Bat Hukuk Tarihinde 1- Eski Yunan ve Romada

Erken dnem Yunan ve Roma toplumlarnda esirlere itaat etmeleri iin ar ikenceler uygulanmtr.13 Eski Yunan ve Romada klelere hukuki kiilik

TOSUN Mebrure YALVA Kadriye. Smer, Babil, Asur Kanunlar ve Ammi-aduqa Ferman, 2. Bas, Trk Tarih Kurumu Yay. Ankara 1989 zellikle s.187-259 aras 6 AKTI Haluk, Yasak Sorgu Yntemleri ve Hukuk Asndan Deerlendirilmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1994 s.23 7 BAER, Mert YENDNYA, Caner. Trk Ceza ve Usul Hukuku Kapsamnda Yasak Sorgu Yntemleri, Sann Yasak Sorgu Yntemlerine Kar Bir Korunma Yolu: kence Ve Kt Muamele Yapmak Suu, zmir Barosu Dergisi, Yl 61, Ekim 1996 s.29 vd. 8 NUHOLU, s.539 9 BAER YENDNYA, s.29 10 BAER YENDNYA, s.30 11 Esir kurban tana uzunlamasna yatrlr, bacaklar ve kollar rahiplerce smsk tutulurdu. Cellat, keskin ulu bir aletle kurbann gsn yarar, elini at yaraya sokup scak ve arpan yrei koparp karrd. Bazen yrek karlmadan nce kollar ve bacaklar sistemli bir ekilde kesilirdi. SCOTT, s. 53 12 SCOTT, s. 56-61 13 TRKYILMAZ, s.7

32

tannmamtr. Bu nedenle klelerin hukuki bir anlamazln taraf olamayacaklar kabul edilmi, kle sahibinin mal olarak grlm klelere ikence yaplmas doal kabul edilmitir. Klelere hukuken kiilik tannmamasnn bir sonucu da, kleye yaplan saldrlarn sahibine yaplm olarak kabul edilmesi ve klenin hareketlerinden dolay da sahibinin sorumlu tutulmasdr. Kleler alacakl, borlu, malik, daval veya davac gibi sfatlara sahip olamazlard14. Hem Roma hem de Antik Yunanda insan onuruna aykr dtnden herkese ikence yaplamyordu. Balangta, insan saylmad iin klelere ve yabanclar ile yurttalk haklarna sahip olmayan kimselere ikence uygulanyordu.15 Yunanistanda, tanklk yapmak veya itiraf ettirmek amacyla ikence yaplmas sadece klelerle snrl iken, cezalandrma yntemi olarak btn snflara kar uygulanabiliyordu.16 Daha sonralar ihanet ile sulanan zgr erkeklere de ikence uygulanmtr.17 Hatta, Yunan Kral Nearkhosun (Diomedon), kendisine kar ayaklanan Zennona su ortaklarn itiraf etmesi iin bizzat kendisi ikence uygulad anlatlmaktadr.18 Bir yarglama esnasnda kleler sadece tank roln alabilmekteydiler. Klelerin tank olarak bu ifadelerinin geerli olmas iin ikence ile bu ifadenin glendirilmi olmas gerekirdi. Kleler iin tankln yaplmas ve teyid edilmesinde de ikence uygulanrd.19 Antik Yunan kaynaklarnda, ikence sann ikrarn elde etmeye yneldii oranda bir delil arac saylmaktadr, ve bunun adaletin gereklemesi iin zorunlu bir kurum olduu anlay hakimdir.20 kence srasnda klenin zarar grmesi halinde ise davann kar tarafnn bu zarar deyecei kabul edilmekteydi. Sadece tanklnn onay olarak klelere ikence yaplmasn kabul eden Klasik Roma Hukuku, hr kiilere ikencenin yaplmasn ise yasaklamt. Hr kiiler iin ancak krala (devlete) kar ilenen bir su sz konusu olduu zaman ikence yaplmas kabul edilmiti. Daha sonraki
14 15

ERDOMU, Belgin. Roma Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul 1992 s.109 Ana Britannica, C.12 s.117; Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, C.6, 10 Geliim Yay. stanbul 1986 s.5937; TRKYILMAZ, s.7; ZLMEZ, kence Crm, s.23; BAER YENDNYA, s.31 16 SCOTT, s. 62 17 LALLden aktaran TRKYILMAZ, s.7 18 SELUK, Sami. Zorba Devletten Hukukun stnlne, 2. Bask, Ankara 1999 s.14 19 ZLMEZ, kence Crm, s.23; DEMRBA, Trk Ceza Hukukunda kence Suu, s.9 20 SABATNden aktaran ZLMEZ, kence Crm, s.23

33

zamanlarda bu uygulamalar hukuka uygunluunu kaybetmi, ancak ikence metodlarnn ortadan kaldrlmas sonucunu dourmamtr.21 Romallar ikence iin kullandklar aralara tormenta, savurup uzaa atmaya yarayan aralara da tormentum adn vermilerdi. nk, Romallara gre ikence, gerekleri karp ortaya atmaya yarard. Azck ikence de olmadan muhakeme yaplamaz diyen Romal Hukuku Paulusun bu sz Romadaki ikence uygulamas hakknda ipular vermektedir.22 Yine de bu dnemde iero ve Seneca gibi susuz bir adam bile yalan sylemeye zorlad gerekesiyle ikenceye kar kanlar olmutur.23 Keza Romal hukuku Ulpianus da ikenceyi, gerei deitiren tehlikeli ve sakat bir ey olarak deerlendirmitir.24 Roma imparatorluk dneminde, Tiberiustan itibaren olaanst muhakeme usulnn kabul ile ikence hr olan, ancak aa tabakaya (humiliores) mensup kiilere de uygulanmaya balamtr.25 mparator Marcus ve Verus dneminde (M.S.161-169), hr kiiler statlerine gre, yksek ve alak eklinde ikiye ayrlm, ilk grup ikenceden muaf tutulmu, dierleri ise klelere yakn kabul edilmilerdir. kenceye tabi tutulmama bakmndan ayrcalk tannan yksek snf ierisine aristokratlar, valyeler, alan ve emekli olmu askerler ile onlarn ocuklar girmekteydi. Bununla birlikte, devlete kar ilenen sular ile byclk ve kalpazanlk sularnda, stat fark gzetilmeksizin btn sanklar ikenceye tabi tutuluyorlard. Romallardan etkilenen Cermenler de ikence uygulamasn kleler ve hrler bakmndan ayrmt.26

2- Ortaa Avrupa Hukukunda

Ortaada yaygnlaan Hristiyanlkta, insanlarn Tanr karsnda eit olduu kabul edilmi, insana sayg n plana kmtr. Kilise balangta ikenceyi kabul etmemi, hatta Papalar ikenceyi aka lanetlemilerdi. rnein, 866 ylnda Papa I. Nicolaus Bulgar Kralna hitaben: kence gren kii buna direnecek gc
21 22

NUHOLU, s.539 DEMRBA, kence Suu, s.10 dipnot:9 23 ZLMEZ, kence Crm, s.32 dipnot:168 24 ZLMEZ, kence Crm, s.35 25 KARATA, s.163; ARTUK, M. Emin, Ceza Hukukunda Soruturmacnn Yasad Davranlarnn Yaptrm, Argumentum, Eyll 1990, S.2 s.1 (ARTUK, Soruturmacnn) 26 DEMRBA, kence Suu, s.10

34

bulamayp da sulu olmad halde suu yklenirse, onu yalanc itiraflara zorlayandan baka kim gnaha girer diyerek dini adan ikenceyi uygun grmediini belirtmitir.27 1215 ylnda da Papa III. Innozenz, ikenceye kar olduunu beyan etmiti.28 Fakat, zellikle 1215 ylndan sonra kilisenin gelimesinde nemli rol oynad Engizisyon (Inquisition) usul29 hakim olmaya balamtr. Balangta kural olarak ikence uygulanmazken ncelikle dine aykr inanlara ilikin davalarda ikenceye bavurulmaya balamtr. 1215 ylnda 4. Lateran Konsilinin (Ruhaniler Meclisi) ikenceyi gerein ortaya karlmasnda en gl ispat arac30 olarak kabul ederek uygulamay tasdik etmesi ile engizisyon sistemi ortaya kmtr.31 Papalk zaten 12.yzyldan itibaren dini kurallardan sapmalar ve itaatsizlikleri eytan eseri olarak grmeye balam ve bu kiileri ldrme yoluna gitmitir.32 Bunun sonucunda, Papa IV. Innocentius da 1252 ylnda kard Ad Extirpanda isimli bir kararname ile itirafa zorlamak iin yaplacak ikence uygulamasnn hukuka uygun olduunu ve dolaysyla ikencenin serbest olduunu aka ilan etmiti.33 Kararname ile, Roma Hukukundaki olaanst yarglama sisteminin dini mahkemeler tarafndan uygulanmasna balanm ve ikence engizisyon mahkemelerinin uygulama alanna girmitir.34 Bu kararnameye gre, eer sank kendi isteiyle suunu itiraf etmek istemezse, Engizisyon Mahkemesinin35 bedeni aclar vastasyla onu itirafa zorlamak iin, baz ikence aletlerini tatbik edebilecei ngrlmtr. 13.yzyldan sonra ise yeni ikence yntemleri gelitirilmeye balanm ve 1450-1529 yllar arasnda yaam olan Bolonyal Ippolito Marsili,

Byk Larousse, s.5937; Bir baka eserde Sulu olmad halde ikence edilen kii ikenceye dayanamad iin sulu olduunu kabul ederse , bu kiiye adalet d davranan veya onu yalan itiraflara zorlayann gnah ne olacak? eklinde ifade edilmitir. Meydan Larousse, C.10 Sabah Gazetesi Armaan (t.y.) s.155 28 Byk Larousse, s.5937 29 SCOTT, s.81 vd.; BAER YENDNYA, s.32 30 Engizisyonun douu ve geliimi hakknda bkz.SCOTT, s. 81-102 31 ARTUK, Soruturmacnn s.1; NUHOLU, s.540; AKTI, s.24 32 Byk Larousse, s.5937 33 SCOTT, s. 83 34 ARTUK, Soruturmacnn s.1; kence uygulamalar Engizisyon sisteminde kurumsallamtr. pe ekme veya makara ikencesi, ikence tezgah, aa at ikencesi, su ikencesi, talayarak ldrme, izme ikencesi, ikence ark gibi ikence yntemleri Engizisyon tarafndan sorgulamak veya cezalandrmak amacyla kullanlmtr. SCOTT, age, s. 181 vd. 35 SCOTT, s. 83, 87

27

35

uyank tutma usuln kefetmi ve bunu vcuda zarar vermeyen bir ikence olarak belirtmiti.36 Engizisyon mahkemelerinde sann sorgulanmasnda, tutuklular sorguya alnmadan nce aylarca zindanlarda tutulur, bylece sann direnme gcnn krlmas planlanrd. Mahkeme nne karldnda kendisinden sylemesi istenilen eyleri kabul etmesi sorgulamann balangc, reddetmesi ise zindana geri gnderilmesi ve byk bir ihtimalle baz cezalara arptrlmas anlamna gelirdi. Sanktan Kutsal rgte suunu itiraf etmesi istenir, ve engizisyoncularn elinde kantlar olduu, onun aleyhine tanklk etmeye hazr tanklar olduuna inandrlrd. Tutuklunun, ne kantlarn niteliini ne de tanklarn kimliini renmesine izin verilmedii gibi, sank direnir veya suunu inkar etmeye devam ederse daha iddetli yollara bavurulurdu.37 Bu dnemde ikence, ispat arac salama yntemi olarak kullanlarak, kanunlarda yer alm,38 ikencenin yaplaca zel odalar ihdas edilerek burada ikence yaplrken belirli bir ritel takip edilmitir.39 Kilise Hukukunda olaanst yarglama usul olarak bilinen tahkik sistemi geerli olmutur. Tahkik sistemi, zellikle eski devirlerde kiilere hibir hak tanmayan, krallar ve otoriter rejimler tarafndan benimsenmi ve Ortaa Avrupasnda ceza yarglamasna damgasn vurmutur. Tahkik sistemine gre ikrar en stn delil, hatta delillerin kraliesidir. krar elde etmek iin sank zerinde her trl bask ve ikence merudur.
40

Tahkik sisteminde kovuturmay dorudan

doruya hakim harekete geirir. Bunun yan sra hakime gerekli aratrmay yapma yetkisi de verilmitir. Bu nedenle her hakim savcdr denilmitir. Mahkumiyet ve beraat kararlarnda hakimin vicdani kanaati yer almayp kanuni delil usul geerlidir. Sank ile onu itham eden hakim arasnda eitlik olmad gibi yarglama gizli ve elimesizdir. Hakime sann ikrarn elde etmek iin ikence dahil her trl yola bavurma imkan verilmitir.41

36 37

NUHOLU, s.540 - DEMRBA, kence Suu, s.11 SCOTT, s. 83 38 SCOTT, s. 83-87 39 NUHOLU, s.540; SCOTT, s. 83-91 40 ARTUK, Soruturmacnn s.1 41 Tahkik Sistemi iin Bkz. ARTUK, Soruturmacnn s.1 ve 4-5 dipnot:1

36

kence, Engizisyon muhakemesinin balamasndan itibaren, yaklak 600 yl boyunca Avrupa ceza adaletini ekillendirerek hukuken kabul edilen bir uygulama olmutur. Tm Avrupada ikence olaan bir hukuki uygulama olarak kabul edilirken, ngilterede 1215 ylnda Kraln yetkilerini snrlamak, yrrlkteki kanunlara uymasn salamak, kiilere baz haklar tanmak ve bu haklar korumak amacyla Magna Carta Libertatum (Byk zgrlk Ferman) ilan edilmiti.42 Bu ferman ile kral hr insanlara baz haklar balam,43 kii zgrln korumak amac ile yarg gvencesi ngrlm, hakim tarafndan verilmi bir karar olmadka kiilerin yakalanamayacaklarn, tutuklanamayacaklarn ve herhangi bir ekilde kt muameleye maruz braklamayacaklarn teminat altna almt.44 Manga Cartann 39. maddesinde Yine hibir 1628 hr kii kt Of muameleye Rights maruz (Haklar braklmayaca()hibir hr kiiye zor kullan(lamayaca) belirtilmitir.45 ngilterede ylnda Petition Bildirisi/Dilekesi) ile ngiliz yurtta olan hr kiilerin mal ve can gvenlii Kraln keyfi eylem ve ilemlerinden korunmutur.46 1679 ylnda ise, Parlamento tarafndan Krala kar, kiilerin hak ve zgrlklerini gvence altna alan ve onlar keyfi tutuklamalardan koruyan Habeas Corpus Act isimli nemli belge kabul ettirilmiti.47 Bunu kiisel hak ve zgrlkleri, bedensel btnl korumak ve insanlk d muamelelere son verilmesi amacyla 1689 ylnda ilan edilen ve Parlamento ile Kral arasnda bir anlama niteliinde olan Bill of Rights izlemiti. skoyada da, 1708 tarihli Treosan Act ayn dorultudadr.48 Grld gibi, bu dnemde tm Avrupada ikence uygulamas normal bir uygulama iken, ngilterede kii dokunulmazl ve gvenliine ilikin nemli gelimeler salanmtr.49
KAPAN, Mnci. Kamu Hrriyetleri, 3. bas, AHF Yay. Ankara 1970 s.40; AKIN, lhan F., Kamu Hukuku, 6. Bas, Beta Yay.stanbul 1993 s. 281-82 43 ERDN, Tahsin. Bat Demokrasilerinde Klasik Kamu zgrlkleri Alannda Grlen Sapmalar, Gven Kitabevi, stanbul 2002 s.86 44 AKIN, s. 282 45 AKIN, s. 282 (5 nolu dipnot) 46 ERDN, s.87; Petition Of Rights metni iin bkz: http://www.hakis.org.tr/insan_haklari/magnacarta/ingiliz_haklar.htm (16.11.2006) 47 TUNAYA, Tark Zafer. Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 4. Bas, Yay. stanbul 1980 s.190 48 IIK, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu,s.8 49 DEMRBA, kence Suu, s.13
42

37

ngilterede ikence yasal olarak tannmamsa da greneksel hukuku hie sayan kraln otoritesiyle yaplanlar veya klelere yaplan muamelelerde ikence olaan bir uygulama olarak grlmtr,50 Bunun yntemi olarak da Kral veya Danma Meclisinin verdii basit bir yetki yeterli olmutur. kence tezgahnn kullanmna verilen izinler, 1310 ylnda yaynlanan ve Templarlara ikence yaplmas yetkisini veren Kraliyet karar, 1468de ikence altnda alnan bir ifadeyle Londra Belediye Bakannn ihanet suundan yarglanmas ve 1555, 1566, baz rnekler olarak saylabilir.51 ve 1571de baz olaylarda ikence tezgah kullanmna ilikin yetki verilmesi olaylar

3 Mterek Ceza Hukuku Dneminde

15. Yzylda Glossatrler ve Postglossatrlerin Roma Hukukunu yeniden ele alarak zamann adetleri ve dier hukuk kaynaklar ile birlikte yorumlamas ve buna talyan Ceza Hukukunun da eklenmesiyle oluturulmu olan hukukun uyguland ve eitiminin verildii talyan niversitelerinde okuyan, Avrupann deiik lkelerinden gelen rencilerin Avrupaya yayld dnem mterek hukuk dnemi olarak adlandrlmaktadr.52 Roma ve Avrupa Hukukunun bir karm olan mterek hukuk daha sonra kanunlamaya balamtr. Bunun ilk rnei Almanyada 1507 tarihli Constitutio Criminalis Bambergenistir (CCB). Bu klliyattan yirmi be yl sonra arlken tarafndan 1532de Constitutio Criminalis Carolina (CCC : Ceza Mahkemesi Nizamnamesi) kabul edilmitir. CCCde hem usul, hem de ceza hukuku kurallar birlikte yer almtr53 ve bu kanun ikenceyi yasal bir ereveye oturtmutur. Hatta CCB nin 23 ve 29. maddeleri phelilere ikence yaplacan ngrmtr.54 Tahkik sistemini ngren CCCde mahkumiyet karar iin iki tann ifadesi veya ikrar yeterli grlmtr. Tanksz olan olaylarda tek ispat yolunun ikrar olduu kabul edilmi bylece maddi geree ulamak iin sanktan ikence yoluyla bilgi edinmeye, ikrarn salanmasna allrd. CCCde ilk defa, resmi makamlarn serbeste uygulad ikence snrlandrlarak, ikencenin uygulanabilmesi iin ihbar
SCOTT, s. 102 SCOTT, s. 103-105 52 EL, Kayhan DONAY, Sheyl. Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku, Genel Ksm 1, 2. Bas, Filiz Kitabevi, stanbul 1993; ZLMEZ, kence Crm s.29 53 NDER, Ayhan. Ceza Hukuku Genel Hkmler, C.1, Beta Yay. stanbul 1991 s.58 54 ZLMEZ, kence Crm, s.29
51 50

38

veya basit phe yeterli grlmemi, ar phe halinin olmas art getirilmitir. kence uygulamasnda hangi aralarn kullanlaca ve ne sklkta ikence yaplarak sann ifadesinin alnaca ise hakimin takdirine braklmtr.55 Avusturyada 1768 tarihli Constitutie Criminalis Theresiana ile ikencenin nasl yaplacana ilikin kurallar konulmu, ikence kurallarna aykr davran halinde veya haksz ve lsz ikence halinde hakimin sorumlu olaca ngrlmtr.56 Fransada, 1670 ylnda yrrle giren bir emirname ile Engizisyon muhakeme usul doktrin seviyesine km ve bu durum btn Avrupa Hukuku iin rnek haline gelmitir. Buna gre, sann aleyhindeki ithamlar asla bildirilmeyecek, sann sorgusu ikrar elde etme amacyla yaplacak ve sorgudan nce bir mavir veya mdafi de bulunamayacaktr.57 1670 tarihli Byk Emirname hazrlk ikencesi ve n ikence olmak zere iki eit ikenceyi ngrmtr. Buna gre: 1 Hazrlk kencesi (La Question Preparatoire): Hazrlk soruturmas srasnda, sana lm cezas gerektiren bir fiil isnat edildiinde, bu suun ilendii kesin bir ekilde belirlenmise uygulanan ikencedir. 2 n kence (La Question Prealable): dama mahkum edilen kii cezann infazndan nce su ortaklarn itiraf ederek ele vermesi iin yaplan ikencedir.58

4 Aydnlanma Dneminde
Avrupada dini ve dnyevi iktidarlar (kilise ve devlet) arasndaki mcadele, iktidar snrlandrlmay hedefleyen zgrlk dncenin hzla gelimesine ve dolaysyla Aydnlanma dneminin hzlanmasna sebep olmutur. Aydnlanma a dnrleri ikenceye kar km ve ikence ile mcadele etmilerdir. Bata Montaigne olmak zere, Beccaria (1735-1794), Montesquieu (16891755), Voltaire (1694-1778), gibi dnrler ikencenin yasaklanmasnda nc rol oynamlardr. Montaigne Denemelerinde Ac masuma da yalan syletir. Binlerce insan ilemedikleri sular yklenip balarn vermilerdir. . Acya katlanabilen gerei gizler. Ama bir de katlanamayan vardr. nk neden ac,
55 56

NUHOLU, s.541; ZLMEZ, kence Crm, s.30 NUHOLU, s.541 57 DEMRBA, kence Suu, s.12 58 BECCARA, s. 157-162

39

yaanan eyi daha ok sylettirecek, olmayan eyi sylemeye beni zorlamayacak olsun? Onca aclardan kamak iin insan neler yapmaz, neler sylemez ki? eklinde ikencenin yanlln ve acmaszln vurgulamtr.59 Beccaria, Sular ve Cezalar isimli eserinin 12. blmn ikenceye (Della Tortura) ayrmtr. Bu eserinde Beccaria, ikencenin acmaszln ve ne derece adaletsiz sonular douracan gzler nne sermitir. kence ekseriya zayf bnyelilerin mahkum olmasna, grbz ve mtahammil katillerin masum kmasna yarayan meum bir vastadr. Bir adamn kendisinin ithamcs olmasn istemek iddias korkun ve pek glntr. Hakikat sanki onun adaleleri ve sinirleri arasna gizlenmi gibi, ikence ile karmaa abalamak vahet ve budalalktr.. Ortada su ya var, yahut yoktur. Varsa o sua kanunun tespit ettii ceza verilecektir ki, bu takdirde ikence faydaszdr. ayet su yoksa bir masuma eza ve cefa etmek mthi bir vahet olmaz m? eklinde ikenceyi lanetlemitir.60 17. yzylda nce Cizvitler daha sonra da Protestanlar engizisyonu tanmadklarn ilan etmilerdir.61

5 - kencenin Yasaklanma Sreci

1776 ylnda Amerikada yaynlanan Virgina nsan Haklar Bildirgesinde hi kimsenin kendi aleyhinde delil gsteremeyecei,62 zalimane ve mutad olmayan ceza verilemeyecei ve keyfi tutuklamann kiiye ac veren bir eylem olduu63 hkme balanmtr. phesiz ikence uygulamalarnn bata gelen sebebinin itiraf elde etmek, sann kendi aleyhine delil tekil edecek ekilde ikrarn salamak olduu gz nne getirildiinde bu ilkenin nemi anlalacaktr. kencenin kaldrlmas svete 1734, Toskanada ise 1786 ylnda olmutur. Fransada 1780 ylnda Hazrlk kencesi, 1788 ylnda ise n kence Kraln fermanlaryla yrrlkten kaldrlmtr. 1740ta Prusya Kral, Prusyallar iin geerli

59

MONTAGNE, Denemeler, ev: Sabahattin Eybolu, Cem Yaynevi, 30. Basm, stanbul 1999 s.113-114 60 BECCARA, s. 161 vd. 61 BAER YENDNYA, s.33 62 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, s.210 63 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.158; IIK, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, s.8

40

olmak zere adam ldrme, krala hakaret ve vatana ihanet sular dnda ikenceyi kaldrm, 1754 ve 1756 yllarnda ise ikence tamamen kaldrlmtr.64 1789 Fransz Devriminden sonra 1791 tarihinde ilan edilen nsan ve Yurtta Haklar Beyannamesinin 7. maddesinde keyfi gzalt buyruu verenlerin ve 9. maddesinde ..sulunun yakalanmas iin zorunlu olmayan her trl sert davranta bulunanlarn cezalandrlaca hkm getirilmitir.65 Bildirge her trl kt muamele ve sert davran cezalandrmakta ve masumiyet karinesi esasn dzenlemektedir. 1788 ylnda n kencenin kaldrlmas66 dorultusunda, 1791 Tarihli Fransz Ceza Kanununun 2. maddesi ile, idam cezalarnn hkmlye hibir ikence yaplmadan uygulanaca belirtilmiti.67 arlk Rusyasnda 1801 ylnda bedensel ac veren cezalar kanunla aka yasaklanmtr.68 Alman mparatorluunda, resmi olarak 1776da; Prusyada fiilen 1740ta, resmi olarak ise 1805te yasaklanmtr. Polonya ve svirede 1772de; Venedikte 1787de; Napoli, Belika ve Papalk Devletinde ise 1789da ikence kaldrlmtr.69 1851 tarihli Prusya Ceza Kanununda ikence ve zorla ifade alma su olarak dzenlenerek, ikencenin cezalandrmas yolu almtr. Avrupada 18. yya kadar ikence resmen ve kanuni olarak uygulanm, aydnlanma dnemi ile birlikte zgrlk dncelerle birlikte kii devlete kar hak sahibi bir varlk konumuna gelmi ve ikence yasaklanmtr.

II TRK HUKUK TARHNDE KENCE A slamiyetin Kabulnden nce

slamiyetten nceki Trk topluluklarnda geerli olan ceza hukuku ile ilgili kesin bilgiler ieren kaynaklar bulunmamaktadr. Ancak bu dneme ilikin olarak itham sistemi ilkelerinin uyguland yarglamalarn aleni olarak yapld
64 65

ARTUK, Soruturmacnn s.2 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, s.210 66 Ne trajiktir ki, idam cezas ncesi mahkumun su ortaklarn ele vermesi iin yaplan n ikencenin kaldrlmasndan sonra 1789da Dr. Guillotinin Fransz Meclisinde bir solukta ve ac vermeksizin kafay uuraca gerekesiyle savunduu giyotin, 1791 Tarihli Fransz Ceza Kanununu ile yasalam ve belki de milyonlarca insann giyotinle idamna sebep olmutur. 67 SELUK, Zorba Devletten Hukukun stnlne, s.192 68 IIK, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, s.9 69 a.e.

41

sanlmaktadr. Yarglama sona erdikten sonra verilen mahkumiyet kararnn hakana arz edildii, sulu olduuna karar verilenlere sopa vurulduu veya ikence yapld aktarlmaktadr.70

B slamiyetin Kabulnden Sonra

Trkler slamiyeti kabul ettikten sonra, din ve hukukun i ie olduu slam Hukuku, uzun yzyllar boyunca etkin bir ekilde sosyal hayata ve hukuki yapya damgasn vurmutur. zellikle Osmanl mparatorluunun dier Trk devletlerine gre uzun yzyllar yaayan, gl bir imparatorluk olmas nedeniyle slam Hukukunun siyasi ve sosyal yapya etkisini incelemek daha kolaydr.

1 slam Hukukunda
slam hukukunda temel hak ve zgrlkler, Bat Toplumlarndaki gibi tarihi bir sre iinde aama aama kazanlm olmayp, balangtan beri varolan doal haklar olarak kabul edilmektedir.71 Zira slam Hukukunun kabul ettii hak ve hrriyetler, balangtan beri vardr ve insan olmaktan kaynaklanan tabii bir haktr. Ancak bu hak ve hrriyetler, uygulamada iktidarlara gre baz farkllklara maruz kalmtr.72 Klasik slam Hukuku (fkh) kaynaklarnda, Ceza Hukuku ukubat olarak adlandrlmakta ve en nemli blmlerden biri olarak yer almaktadr.73 kence, slam Hukukunda kii zgrl ve dokunulmazl erevesi iinde deerlendirilmi ve hangi nedenle olursa olsun, sava durumunda bile ikence yaplmas yasaklanmtr.74 slam Hukukuna gre kimseye bedensel veya manevi ikence yaplamaz. kence bir insanlk suudur ve ne eit olursa olsun ikence caiz deildir. nsanlara ikence yaplamayaca gibi hayvanlara da ikence yaplmas

CN AKGNDZden aktaran ZLMEZ, kence Crm, s.39 AKGNDZ, Ahmet. slamda nsan Haklar Beyannamesi, 2. Bask, Tima Yay. stanbul 1993 s.6; AKGNDZ, Ahmet. Eski Anayasa Hukukumuz ve slam Anayasas, stanbul 1989 s.13 72 ARMAAN, Servet. slam Hukukunda Temel Hak ve Hrriyetler, 2. Bask, Diyanet leri Bakanl Yay. Ankara 1992 s.75; AKGNDZ, Eski Anayasa Hukukumuz ve slam Anayasas, s.13-14 73 AYDIN, M. Akif, Trk Hukuk Tarihi, Hars Yaynclk,Geniletilmi 5. Bask, stanbul 2005 s.167 74 TEMEL, Ali Rza. slamda ve Batda nsan Hak ve Hrriyetleri, Seha Yay. stanbul 1995 s.115; ZLMEZ, kence Crm, s.41
71

70

42

yasaklanmtr.75 slamda yakma, uzuv keserek ve ikence ederek ldrme, kazklama, engelleme, v.s. canavarca cezalara cevaz verilmemitir.76 Kuran ve hadislerde ska kullanlan zulm kavram konumuz bakmndan nemlidir. Zulm genel bir kavram olarak, hakszlk ve eziyet etme, acmasz olarak ktlk etme, gaddarlk anlamna gelmektedir.77 Kuran- Kerimde Allah zalimleri (zulmedenleri) sevmez ve Mmin erkeklere ve mmin kadnlara, yapmadklar bir eyden dolay eziyet edenler, phesiz bir iftira ve apak bir gnah ilemilerdir.78 gibi ayetlerle insanlar ikenceden men edilmitir. Ayrca Kuran- Kerimde eitli ayetlerde Allaha iman edenlerin uradklar zulm ve eziyetler, maddi ve manevi ikenceler anlatlmtr.79 slamn ilk yllarnda Hazreti Muhammede inananlar ar zulm ve ikencelere maruz kalmlardr.80 Hazreti Muhammedin nsanlara dnyada haksz yere ikence edenlere Allah da, ahirette ceza verir dedii ve ikence, insan yeryznn efendisi olarak yaratan Allaha kar bir saygszlk olduunu belirttii,81 Filan ahs yakaladnzda ldrn fakat yakmayn. nk atele azap etmek ancak atein Rabbi olan Allaha mahsustur, Kyamet gn azab en ar olacaklar, dnyada ok azap ve ikence edenlerdir,82 Haksz yere, Mslman olmayan tebaadan bir
TEMEL, s.117; Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.23 stanbul 2001 s.429; ZALP, Ahmet., kence maddesi, slam Ansiklopedisi, (www.kuranikerim.com/islam _ansiklopedisi /I2/ iskence.htm) 76 HATEM, Hseyin. slam Hukuku Dersleri, Filiz Kitabevi, stanbul 1994 s.107 77 HANERLOLU, Orhan. slam nanlar Szl, Remzi Kitabevi, 1. Bas, stanbul 1984 s.754-755 78 ura:40 ve Ahzab:58 Kuran Kerim ve Aklamal Meali, Trkiye Diyanet Vakf Yay.Ankara 1997 79 rnein, Ahzab 48, 57-59, Al-i mran 195, Enam 34, Ankebut 10, Tevbe 61, brahim 11-12 gibi. Ayrca Bkz. AYDIN, Hakk. slam ve Modern Hukukta kence, Beyan Yay, stanbul 1997 zellikle s.72-76 80 SIRMA, hsan Sreyya. slami Tebliin Mekke Dnemi ve kence, Beyan Yay. stanbul 1998 zellikle s.74-76; Peygamber ve m'minlerin ldrlmelerine kadar varan bu bask ve ikenceler, son peygamber Hz. Muhammed'in tebliinin Mekke dneminde de btn irkinlii ile gzler nne serildi. Szgelimi Habbab b. Eret, Mekkeli mrikler tarafndan, eriyen yalar atei sndrnceye kadar kor zerinde yatrld; Bilal-i Habe, demir bir zrh iinde kavurucu gne altnda yatrld; Ammar b. Yasir'in anne ve babas gzleri nnde ldrld. Mriklerin dayanlmaz bask ve ikenceleri Mslmanlarn nce Habeistan'a, arkasndan Medine'ye hicret etmelerine neden oldu. Mslmanlar daha sonraki dnemlerde de eitli ikencelere maruz kaldlar. Mesel, mrikler savalar srasnda mslman cesedlere bile msle* denilen organ kesme ve paralama uygulamalarna bavurdular. Bkz. ZALP, Ahmet., kence maddesi, slam Ansiklopedisi, ,(www.kuranikerim.com/islam_ansiklopedisi/I2/iskence.htm) 81 Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.23 stanbul 2001 s.429 ikence maddesi ; TEMEL, s.116; ZLMEZ, kence Crm, s.41 82 AYDIN, s.79
75

43

zmmiye kim haksz yere ikence ederse, ben onun hasmym ve ben kime hasm olursam, ceza gn olan kyamette onunla hesaplarm83; sava durumunda iken de askerlerine Savan fakat hakszlk yapmayn, aldatmayn, dmann organlarn kesmeyin. ocuklar ldrmeyin84, Savanz fakat burun kulak kesmek, gz oymak, yz dalamak gibi organ kesmek suretiyle ceza vermeyiniz ve ikence etmeyiniz85 eklinde emrettii, slamn azl dmanlarndan biri esir alndktan sonra, ona ikence yaplmasn gerektiini syleyenlere Ben ona ikence yapmam. Peygamber bile olsam Allah beni de ayn ekilde cezalandrr diye syledii ve bilgi almak maksadyla esirin dvlmesi uygun bulmad,86 hayvanlara bile ikence yaplmasn nledii anlatlmaktadr.87 Halife merin de valilerine Biliniz ki sizi halka tahakkm ve zulmetmek iin tayin etmedim. Mslmanlara haklarn verin ve onlar dverek kk drmeyin eklinde szler syledii rivayet edilmektedir.88 Fakat uygulamada drt halifeden sonra, slam devletlerinde bu kurallar ou zaman inenmi, zellikle sultanlarn keyfi muameleleri neticesi muhaliflere kar ikence vb muameleler uygulanmtr. rnein, byk bir slam bilgini olan Hanefi mezhebinin kurucusu Ebu Hanife, Sultana kar geldii iin zindanda ikence ile ldrlmtr. slam Hukukunda ikencenin kesin olarak yasaklanmasna89 ve sank
AYDIN, s.79-80 TEMEL, s.115-116 85 AYDIN, s.76-77 86 Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, s.430 87 ULUDA, Sleyman. slamda Emir ve Yasaklarn Hikmeti, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 10. Bask, 2006, s.128 88 TEMEL, s.258; ARMAAN, Halife Hz. merin bu szn Mslmanlar dvmeyin ki, onlarn eref ve haysiyetlerini krm olursunuz eklinde nakletmektedir. (ARMAAN, s.75) 89 ARMAAN, s.75; AKAM Taner, Siyasi Kltrmzde Zulm ve kence, letiim Yay, 2. Bask, stanbul 1995 s.29; Mslmanlarn maruz kaldklar tm ikencelere karn slm, ikenceye kar kesin bir tavr koyarak haram klmtr. nk slm'a gre insan en erefli varlktr (eref-i mahlukat); en gzel biimde yaratlm, izzet ve eref balanm, evrendeki her ey kendisine musahhar klnmtr. O, yeryznde Allah'n halifesidir. Bu nedenle doutan dokunulmaz hak ve zgrlklere sahiptir. Bunlarn banda insanlk erefine yakr biimde yaama hakk ve buna bal dier haklar gelir. Bu haklar bakalar iin haram, baka bir deyile dokunulmazdr. Hz. Peygamber, nl Veda hutbesinde bu haklara deinerek "u ehrinizde, u aynz iinde bu gnnz ne kadar muhterem ve mukaddes ise, mallarnz, namus ve erefiniz, kanlarnz da yle haramdr, dokunulmazdr" buyurmutur. Bu nedenle insann canna, bedenine, malna, namus ve erefine ynelik maddi ya da manevi tm tecavzler haram klnm; bu tr tecavzlere kar cezalar ngrlmtr. slm'n insana tand bu saygnlk ve dokunulmazlk, yalnz mslmanlarla snrl deildir. Mslman olmayanlar da ayn gvence altndadr. "Gayri mslim vatandalara (zimmiler) velev bir kt sz, namuslaryla ilgili bir gybet veya herhangi bir rahatsz edici davranla olsun tecavz eden yahut mtecavize yardm eden kimse Allah, Resulu ve slm'n verdii teminata ihanet
84 83

44

lehine dzenlemelerle dolu olmasna ramen uygulamalar o kadar saptrlmtr ki maalesef ve zellikle ceza hukuku alannda slam Hukukuna hi de hak etmedii kt bir hret kazand ifade edilmitir.90. slam hukukunda yarglama szl ve alenidir. Sank sadece hakim veya onun atayaca naip tarafndan sorgulanabilir. San itirafa zorlamak, zorla ifadesini almak yasaklanm olup bu tr ifadelerin geerlilii bulunmamaktadr91. kence yasa aynen ahitler iin de geerlidir. slam Hukukunda kanuni delil sistemi uygulanmakta olup ispat davacya dmektedir. tiraf, itiraf yapann aleyhine delil olarak kabul edilmektedir. Ancak san itirafa zorlamak yasaktr. Eer itiraf zgr iradeyle yaplmsa geerlidir. slam Hukuku teorik olarak ceza yarglamasnda herhangi bir sistem ngrmemi olmamakla birlikte farkl zamanlarda ve farkl devletlerde her yarglama sistemi de (itham, tahkik ve karma sistem) kullanlmtr.92 slam hukukularnn ekseriyeti, bask ile alnm itiraflarn geersiz olduunu ve bu itirafa dayanlarak itiraf edenin aleyhinde bir karar verilemeyeceini belirtmilerdir. Az bir ksm ise hrszlk gibi sularla, kt hretle bilinen sanklar dvmenin siyasi bir mesele olduunu ve itiraflarnn geerli olabileceini savunmulardr.93 slam hukukunda
94

ikencenin

yasaklanm

olmas,

sank

lehine

dzenlemelerin olmas

nedeniyle ada sistemlerle kyaslandnda onlardan

ayrlmakta ve nemli bir stnlk kazandrmaktadr.95

etmi, onu zayi eylemi olur" (el-Karaf, el-Furuk, III, 11) ZALP, Ahmet., kence maddesi, slam Ansiklopedisi, ,(www.kuranikerim.com/islam_ansiklopedisi/I2/iskence.htm) 90 HATEM, slam Hukuku Dersleri, s.107 91 AKAM, s.28-29 92 ALVANden aktaran ZLMEZ, kence Crm, s.42 93 ALVANden aktaran ZLMEZ, kence Crm, s.43 94 nsanlara inan ve dnceleri nedeniyle ikence edilmesine izin vermeyen slm, yapt hukuki dzenlemeler ve koyduu kurallarla yarglama srasnda da maddi veya manev ikenceye maruz kalmalarn nlemitir. slm hukukuna gre, her eyden nce, suu ispat edilmeyen kii masumdur, sulu muamelesine tabi tutulamaz; beraat-i zimmet asldr. Cezalar phe ve zanlara deil, kesin delillere dayanmak zorundadr. pheler sank aleyhinde deil, lehinde kullanlr. phelenildii iin hi kimse cezalandrlamaz, tam tersine herhangi bir phe durumunda cezalar drlr. Suun ispat, iddia edene den bir grevdir. Daval susuzluunu ispat etmeye zorlanamaz; yalnzca yemin teklif edilebilir. Herhangi bir zorlamann sz konusu olduu tm beyanlar geersizdir, hukuki anlamda bir delil saylamaz. Bu nedenle hi bir kimse, hibir ekilde itirafa zorlanamaz. ZALP, Ahmet., kence maddesi, slam Ansiklopedisi, ,(www.kuranikerim.com/islam_ansiklopedisi/I2/iskence.htm)

45

2 Osmanl Dneminde a - Genel Olarak

slam Hukuku, ikenceyi yasaklam ve bask altnda alnan ifadeleri geersiz saym olmasna ramen Osmanl Kanunnameleri, snrl da olsa, ikenceye bir soruturma metodu olarak yer vermilerdir. Sadece hrszlk sularnda, eer kuvvetli deliller mevcutsa ve sank suunu inkar ediyorsa, Padiah emriyle ikence yaplabilmektedir.96 Kadlar, ikence altnda alnan ifadeleri geerli olarak kabul etmemilerdir. Durumann ak ve taraflar her trl baskdan koruyan bir ortam iinde, her iki tarafa (mteki ve sana) eit sz hakk tanmas iin sahib-i adl isimli kiiler mahkemede hazr bulundurulmutur. Dayakla; pranga ile hapisle tehdit zerine vaki itiraf hakim indinde muteber olmayp, kadnn verdii kararda hibir bask ve hukuk d davran etkili olmamas gerektii ifade edilmitir.97 Hrszlk suu istisnas haricinde, soruturmalarda slam hukuku kurallarna uygun olarak zor kullanmak veya sana ikence yaplmas yasaklanmtr.98 Bir soruturma metodu olarak bir istisna dnda ikence yasaklanm olmasna ramen, ceza hukuku dna klarak snrl da olsa, bir blgedeki vergilere ilikin bir kanunnamede vergisini vermeyen kylye maln gstermesini salamak iin ikence yaplmasna izin verilmitir.99 Fatih devri kanunnamelerinde dorudan ikence yaplmasna ilikin bir hkm yoktur. Kanuni devrindeki Kanunnamelerde ise, gen olan veya kz karmak ve zorla nikahlamak halinde cinsiyet uzuvlarnn kesilmesi; pezevenklik yapanlarn alnlarndan dalanmas vs. gibi cezalar ngrlmtr. Ayrca hrszlk

AKAM, s.29 AKAM, s.31 97 ANIL, Yaar ahin. Osmanlda Kadlk, Cep niversitesi - letiim Yaynlar, stanbul 1993 s.53 98 1328 tarihli Ktahya l Kanunu Madde: 21 .. Sulunun veya sulananlarn (zanllarn) cerimesi vilayet kadlnca veya bal yarglama yetkisine sahip mahkemelerce tesbit edilip aklanmadan ve infaz iin yetkililere teslim edilmeden kiilerin alp gtrlmesi, kendilerine ikence yaplmas ve cezalandrlmalar eriat hkmlerine ve kanunlara gre olamaz, yasaktr ve bir yetki tecavz olur. Bkz. AKAM, s.430 99 1524 tarihli Msr Kanunnamesi, Madde:20 Bunun olmamas durumunda kiinin kendisine ikence yaplarak saklad, gstermedii neyi varsa kendisine syletilmeli ve buradan kalan alnmaldr Bkz. AKAM, s.430-431
96

95

46

sularnda, slam hukukuna aka aykr biimde bir soruturma metodu olarak ikenceye izin verilmitir. 100 Kural olarak, kad karar olmadan kimsenin tutuklanamayaca ve evinin aranamayaca ngrlmtr.101 Kadnn resmi daveti zerine kii mahkemeye gelmezse, zorla getirilebilecei ve ceza olarak dayak atlabilecei kabul edilmitir.102 Tanzimat ncesi Osmanl yarglama sisteminde hrszlk suu dnda itiraf salamak amacyla ikence yaplmas ve ikencenin bir sorgulama metodu olarak kullanlmas yasaktr. Buna karn uygulamada ikence ve benzeri uygulamalarn gerekletii bilinmektedir. zellikle cezalandrma yntemi olarak askya alma, falakaya yatrma, krbalama ska kullanlmtr.103 Hatta ayan gibi yerel glerin halk zerindeki basksnn artmas nedeni ile sonuta kamu hizmetlilerinin halka kar iledikleri sular zulm sular ad altnda geni bir kategori oluturacak derecede oalmtr.104 Bu nedenle hazrlanan bir ok kanunname ile halka zulmetmek, keyfi muamelelerde bulunmak yasaklanmtr.105 Trk hukuk tarihinde nemli olmas nedeniyle Osmanl Dnemindeki anayasal belgelere aada biraz daha ayrntl olarak deineceiz.

b - Sened-i ttifak
1808 ylnda padiahn Anadoluda otoritesini salayabilmek iin ayanlarla yapt ve iktidar gleri arasndaki ilikiyi dzenleyen bir szleme olan Sened-i ttifakn Osmanl mparatorluunda reform niteliini tayan ilk hukuki belge olduu iin zel bir yeri vardr.106 Belgenin beinci maddesine gre, her kim fukaraya zulm ve bask yapar ve eriatn uygulanmasna kar karsa onun da
AKAM, s.33 1584 tarihli l Livas Kanunu Madde:50, 1328 tarihli Ktahya l Kanunu Madde:21 ve 1519 tarihli Karaman Vilayeti Kanunnamesi Madde12-13 iin Bkz. AKAM, s.430-432 102 1328 tarihli Ktahya l Kanunu Madde:21 Eer sulular, sulanan sanklar su ilemede devam ediyorlarsa, mahkemede bulunmalar iin yaplan arlara ramen gelmiyorlarsa, inat ediyorlarsa bu durumda olay aratrmaya kadlktan ayrca karar almaya gerek grlmeden, bu kiiler kendilerine bask yaplarak, zor kullanlarak mahkemeye getirilirler, bu yasak deildir. ... Ayrca1519 tarihli Karaman Vilayeti Kanunnamesi Madde:10 Bkz. AKAM, s.431 103 ZGREL, Avni. Osmanlda Cezalandrma, Radikal Gazetesi, 15.12.2002 s.9 104 TANR, Blent. Osmanl-Trk Anayasal Gelimeleri, Der Yay. stanbul 1992 s.17 105 MAHMUTOLU, Fatih Selami. Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi ve Dzene Aykrlklar Hukukunda (dari Ceza Hukukunda) Yaptrm Rejimi, stanbul 1995 s. 46; Karaman, l, Malatya, Boz Ulus, Nibolu Msr Kanunnameleri iin Bkz. AKAM, s.430-433 106 SELUK, Senedi ittifak demokratikleme savamnn ilk resmi belgesi olarak niteler. SELUK, Zorba Devletten Hukukun stnlne, s.333
101 100

47

cezalandrlp yola getirilmesine el birlii ile allacaktr denilerek kii gvenliinin devlete korunaca taahht edilmitir. Senedin yedinci maddesinde devlet yneticilerinin bask, adaletsizlikler ve vergiler konusunda dikkatli olmalar ngrlmtr. Konumuzla yakn ilgisi olmas nedeniyle II. Mahmut dneminde 1838 tarihinde siyaseten katl cezasnn kaldrlm olmas nemlidir. memurlar hakknda siyaseti rfiyye kaldrlmtr.107 Bu dnemde karlan bir ceza kanunu ile kanuna uygun olarak verilecek idam hkmleri dnda,

c - Tanzimat Ferman
Osmanlnn kn nlemek , i ve d basklarn nne gemek ve gayrimslim vatandalar korumak amacyla bir deiim ve yenilenme hareketinin balangc olan ve 1839da ilan edilen Glhane Fermanndan sonra yeni kanunlar hazrlanmtr. rnein ceza hukuku alannda 1840 ylnda Kanun-u Ceza ve 1851 ylnda Kanun-u Cedid karlmtr.108 Her iki ceza kanununda da, kamu grevlilerinin kiilere kar kt muamele etmesi su olarak dzenlenmitir.109 Yeni kanunlarla kurulan nizamiye mahkemeleri, varolan eri mahkemelerle birlikte grevlerini srdrmlerdir. 1839 tarihli Tanzimat Fermanyla (Glhane Hatt- Hmayunu veya Tanzimat- Hayriye Ferman) belirtilen zulm yasa110 ile halkn can, mal ve rz gvenlii gvence altna alnd belirtilmitir.111 Aka ve dorudan ikence ve benzeri muamelelerin yasaklandna ilikin ilk resmi belge 1848 tarihli Eyalet Meclisleri Talimatnamesidir. Talimatnamenin sekizinci blmnde zanllara hibir neden ve gerekeyle ikence ve eziyet yaplamayaca kesin olarak belirtilmi, yneticilere ynelik olarak da Hi

AKAM, s.216 ZLMEZ, kence Crm, s.49-50; AKAM, Siyasi Kltrmzde Zulm ve kence, s.173-175 109 KARATA, s.166 110 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.159 111 KORKUSUZ, M. Refik. Uluslar aras Belgelerde ve Trk Anayasasnda Temel Hak ve zgrlkler, stanbul 1998 s.204
108

107

48

kimseye zulm edilmeyecek, ikence, eziyet yaplmayacaktr. Yapld anlalrsa valiler sorumlu tutulacaktr.112denilmitir.

d Islahat Ferman
kencenin padiah fermanyla yasaklanmas ilk defa 1856 Islahat Fermannda yer almtr. Fermanda hapishanelerde bask ve iddet uygulanamayaca, ikence, bedensel ceza, eziyet ve benzeri her trl muamelenin son bulmas ve bu uygulamalar yapan memurlara ve amirlere iddetli ceza verilmesi ngrlmtr.113 Bu fermana uygun olarak 1858 (Rumi takvimde 1274) Tarihli Ceza Kanunname-i Hmayununun 103. maddesi zanllara sularn syletmek iin ikence yaplmasn su olarak dzenlemitir. Ayrca bu kanunla kiilerin hkmet memurunun emri olmadan ve kanunlarn ngrd usuller dnda hapsedilmesi, tutuklanmas veya rehin alnmas yasaklanmtr.114 1858 tarihli Ceza Kanunnamesinin 103. maddesi115 1926 tarihli Trkiye Cumhuriyeti Trk Ceza Kanununun 243. maddesine kaynaklk yapmtr.

e Merutiyet Dnemi
Osmanlnn ilk anayasas olma niteliini tayan ve I. Merutiyet dneminin balangc olan 1876 Anayasasnn (Kanuni Esasi) 26. maddesinde kence ve sair her nevi eziyet katiyen ve klliyen memnudur denilmek suretiyle ikence ve benzeri her eit eziyet ve kt muamelenin aka yasakland belirtilmitir. Ayrca 10. maddede de kii zgrlnn korunaca ve kanunsuz ceza olamayaca vurgulanmtr. 1876 Anayasas bir ferman grnmnde olmasna
AKAM, s.177-178 hibir guna mucazat cismaniye ve eziyet ve ikenceyle mabih kaffei muamele dahi kamilen lav ve iptal klnmas ve bunun hilafna vuku bulacak harekat edide men ve zecrolunacandan maada bunun icrasn emreden memurin ile bilfiil icra eyleyen kesann dahi ceza kanunnamesi iktizasnca tebdil ve tedip olunmas aktaran: ZLMEZ, kence Crm, s.50 114 ZLMEZ, kence Crm, s.51 115 1858 Tarihli Ceza Kanunname-i Hmayunu m. 103: Mehakim ve meclis erbabndan ve sair memurini devletten biri mttehem olarak ehasa crmlerini syletmek iin eziyet ve ikence etmei hkm ve icra eder ise muvakkaten kalebentlik ve mebbeden rtbe ve memuriyetten mahrumiyet cezalar ile mcazat olunur. Ve bunu maiyet memurlar mafevkinde bulunan amirlerinin emri ile yapm ise bu cezalar emri eden kimse hakknda icra klnr ve ikence olunan ahs bundan mteessiren fevt olur veyahut eziyetten dolay azasndan birine bir gune zarar ve noksan isabet eyler ise buna cret eden memur hakknda katil veyahut carih cezas icra edilir. Bkz. KARATA, s.167
113 112

49

ramen o dnemde zgrlk anlaynda ve hukuk devleti olma yolunda atlm nemli bir admn, ilerlemenin gstergesi saylmakla birlikte padiaha, lke gvenliine aykr ve tehlikeli grd kiileri polis soruturmas sonunda srgn etme yetkisi tanmtr. Anayasann 113. maddesinde polis soruturmas, 9 ile 24. maddeleri arasnda kii zgrl ve gvenlii ile hkmler yer almtr116. Bu Anayasa, 1878de padiahn parlamentoyu (Meclis-i Mebusan) feshetmesinden sonra yrrlkten kaldrlmtr. 1879 tarihli Usul Muhakemat Cezaiye Kanununda da kii zgrl ile ilgili nemli ilkeler yer almtr. Bu ceza usul kanunu 1808 Fransz Ceza Yarglamas Kanununun evirisi olup eri hkmlere hi yer vermemitir. . Parlamentonun datlmasndan 30 yl sonra i muhalefetin basksyla 1908 ylnda II. Merutiyet ilan edilmi ve 1876 Anayasasnda nemli deiiklikler yaplmtr. kence ile ilgili 26. maddede herhangi bir deiiklik yaplmamtr, sadece 113. maddedeki padiahn srgne gnderme yetkisi kaldrlmtr. Sened-i ttifakla balayan, Tanzimat, Islahat ve iki merutiyet dnemiyle devam eden yenilik hareketleri zulm ve keyfi davranlarn yasaklam ve su haline getirmi, bunlar ile kii zgrl, eitlik, kanunilik ilkesi gibi konularda nemli admlar atlmtr. Ne var ki Tanzimat ncesinde de yasaklanmasna ve sadece hrszlk sularnda izin verilmi olmasna ramen kanunsuz olarak ikenceye bavurulduu gibi; Tanzimat dnemiyle birlikte ikencenin Anayasal dzeyde yasaklanm olmasna ramen, uygulamada ikence olaylarna ska rastlanmtr.117

C Cumhuriyet Dneminde 1 - Genel Olarak

Cumhuriyetin ilanndan nce Kurtulu Sava dneminde hazrlanp kabul edilen 1921 Anayasas (Tekilat- Esasiye Kanunu) toplam 24 maddeden ibaret olup milli egemenlik, meclisin almas, il-ile-nahiyelerin ynetimi ile ilgili hususlar dzenlenmi,118 ikence ve benzeri kii hak ve zgrlkleri konusunda bir

116 117

TRKYILMAZ, s.25 AKAM, s.253-254, 284-288 118 BAGL, Ali Fuat. Esas Tekilat Hukuku Dersleri, nklap Kitabevi, stanbul 1940 s.107

50

dzenleme yer almamtr. Sonraki Anayasalar olan 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarnda ikencenin yasak olduu aka belirtilmitir.

2 - 1924 Anayasas
Cumhuriyetin ilanndan sonra yeni Trkiye Cumhuriyetinin anayasas olarak hazrlanan 1924 Anayasasnn119 73. maddesi ikence, eziyet, msadere ve angarya memnudur hkmyle ikence yasan dzenlemitir. 1924 Anayasasnn 68 ile 88. maddeler aras kii zgrl ve gvenlii ile ilgili bir ok hkm yer almtr. Bu anayasann ardndan yaplan kodifikasyon almalarnn bir sonucu olan ve bu almann konusunu oluturan, 1926 ylnda kabul edilen 765 sayl TCKnin 243. maddesinin ilk hali ve deiiklikleri ile 5237 sayl TCKnin 94 ve 95. maddelerini ikinci blmde ayrntl olarak ele alacamzdan burada deinmeyeceiz.

3 - 1961 Anayasas
1960 askeri darbesinden sonra hazrlanan 1961 Anayasas bir ihtilal anayasas olmasna ramen hak ve zgrlkler rejimi asndan geni tutulmu fakat 1970li yllarda yaplan deiikliklerle hak ve zgrlklerde daraltma yoluna gidilmitir. 1961 Anayasasnn balang blm ile 10 ve 33. maddeleri arasnda kii zgrl ve gvenlii ile ilgili hkmler yer almtr. Kiinin Hak ve devleri bal altnda kii dokunulmazln dzenleyen 14. maddenin 2 ve 3. fkralar Kimseye eziyet ve ikence yaplamaz. nsan haysiyetiyle badamayan ceza verilemez. eklinde dzenlenmitir.

4 - 1982 Anayasas
1980 askeri darbesinden sonra 1961 Anayasas kaldrlarak ve yeni bir anayasa hazrlanm ve yaplan referandum ile 1982 Anayasas yrrle girmitir. Halen yrrlkte olan 1982 Anayasasnn ikinci blm olan Kiinin Haklar ve devleri bal altnda Kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varl alt bal altndaki 17. maddenin 3. fkrasna gre Kimseye ikence ve

119

1924 Anayasas hakknda genel deerlendirme iin bkz. BAGL, s.113 vd.

51

eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. Grld gibi Trkiye Cumhuriyetinin anayasasnda da ikence kesin bir dille yasaklanmtr. 1961 ve 1982 anayasalarnda nemli bir husus olarak ikence yasa ile birlikte insan haysiyetiyle badamayan ceza anayasal dzeyde yasaklanmtr.

III CEZA KANUNU TASARILARINDA KENCE SUU A - Genel Olarak

1 Haziran 2005 tarihinde yrrle girmi olan 5237 sayl Trk Ceza Kanununun 94 ve 95. maddeleri ikence suunu dzenlemektedir. Bu maddeler, YTCKnn kinci Kitap (zel Hkmler), kinci Ksm (Kiilere Kar Sular) nc Blmde (kence ve Eziyet) yer almaktadr. kence balkl 94. madde ikenceyi ve nitelikli hallerini, Neticesi Sebebiyle Arlam kence balkl 95. madde nceki maddeyle balantl olarak ikence fiillerinin sebep olduu sonuca gre cezay arttran halleri dzenlemi, Eziyet balkl 96. madde ise ikenceden farkl ve bamsz bir su tipi olarak kanunda yerini almtr. 765 sayl Trk Ceza Kanununun (ETCK) 243. maddesi ikenceyi cezalandrmakta ve kinci Kitap (Crmler), 3. Bab (Devlet daresi Aleyhine Crmler), 6. Faslda (Hkmet Memurlar Tarafndan Efrada Kar Yaplacak Sui Muameleler) yer almaktayd. ETCK 243. maddede n grlen su, kaynak 1889 talyan Ceza Kanununda (ve 1930 Yeni talyan Ceza Kanununda) bulunmamaktadr. Ancak, kaynak kanununun 208120 ve 209.121 maddeleri, failin memur olmasn ve ilendii srada grevini suiistimal etmesini, bu sfat ayrca dikkate alan sular dndaki btn

1889 talyan Ceza Kanunu 208. Madde: Kanuna gre memur sfat crm tekil eden unsurlardan veya crmn iddetlendirici sebeplerinden sayld yerlerde memurdan bu sfatn zail olmu olmas veya crmn vukuu esnasnda vazifesini ifa halinde olmamas bu kaidenin tatbikine mani deildir Bkz. ZLMEZ, kence Crm, s.20 dipnot:82 121 1889 talyan Ceza Kanunu 209. Madde: Bir kimse, bir crm ilemek haiz olduu memuriyete ait kuvvet ve vastalar kulland takdirde eer kanun esasen memuriyet sfatn gz nne almam ise ilenen crm iin tayin olunacak ceza alt da birden te bire kadar arttrlr. ZLMEZ, kence Crm, s.20 dipnot:83

120

52

sularda genel arlatc bir sebep saymtr.122 Bu sayede kaynak kanun, kii haklarn ihlal eden bir suun ilenmesi durumunda, failin kamu grevlisi olup olmamasn; o fiili su saymakla korunmak istenen hukuki bir yararda deiiklik yaratmayacan, yani su saylan fiilin yine yaam, beden taml, hrriyete veya mala kar ilenmi bir su saylma niteliini koruyacan kabul etmitir. Failin kamu grevlisi olmas, grevin ktye kullanlarak ilenmesi sadece cezann arttrlmasn gerektiren bir sebep olarak ngrlmtr.123 Kaynak kanundaki bu iki madde ETCKnn3. Bab, 6. Fasldaki (mterek hkmler) kamu grevlisi sfatn arlatrc neden olarak ngren 280 ve 281. maddelerine tekabl etmektedir. ETCKda ikence crm zel olarak dzenlenmemi olsayd bile kaynak kanundaki gibi kiinin yaam, beden taml, zgrlk ve malvarlna ynelik sularda failin kamu grevlisi olmasnn ayrca cezay arlatrc bir neden saylaca kabul gren bir grtr.124 ETCKnn 243. maddesi, 1858 (Hicri 1274) tarihli Ceza Kanunname-i Hmayununun 6. faslnda yer alan 103. maddesinden alnmtr.125 Kanunnamenin 103. maddesinde, mahkemeler ve meclisler azalarndan ve sair hkmet memurlarndan birinin sanklara crmlerini syletmek iin eziyet ve ikence edilmesine karar vermeleri veya bizzat bu tr muameleleri yapmalarnn cezalandrlaca ngrlmt. Maddenin devamnda, maiyet memurlarnn, eziyet ve ikenceyi amirlerinin emriyle yapmalar halinde sadece emri verenlerin cezalandrlaca126; ikence sonucu lm ya da vcut organlarndan biri zarar grmesi halinde, suu ileyen memur hakknda adam ldrme (katil) veya messir fiil suu cezas uygulanaca belirtilmitir. 1858 tarihli bu dzenleme, Cumhuriyetin kurulmasndan sonra 1924 Anayasasnn ikence yasan dzenleyen 73. maddesi dorultusunda, bir takm deiikliklerle 1.3.1926 tarih ve 765 sayl TCKnun 243. maddesine alnmtr.
ERMAN, Sahir ZEK, etin. Ceza Hukuku zel Blm, Kamu daresine Kar lenen Sular, stanbul 1992 ERMAN ZEK, s.232 (ERMAN ZEK), ZLMEZ, kence Crm, s.131 123 ERMAN ZEK, s.232; ZLMEZ, kence Crm, s.131 124 ZLMEZ, kence Crm, s.132 125 1274 (1858) tarihli Ceza Kanuname-i Hmayununun 6. faslnda yer alan crmlerden bir ksm 1810 Fransz Ceza Kanunundan alnmtr. Bkz. ARTUK, Prof. Dr. Emin GKEN, Ahmet YENDNYA, Caner. Ceza Hukuku zel Hkmler, Sekin Yay. Ankara 2000 s.515 dipnot:2 126 ZLMEZ, kence Crm, s.132
122

53

Fakat kanunnamede eziyet ve ikence ibareleri yer alrken yaplan dzenlemede sadece ikence kavram ile yetinilmitir. Ayrca, amirin emir ve tevikinin ikence suunu ileyen memurlarn sorumluluunu kaldrmam ve emri veren ya da memuru ikenceye tevik eden amir de sorumlu tutulmutur.127 765 Sayl kanunla kabul edilen ekli ile 243. madde yle dzenlenmitir: Mahkemeler ve meclisler reis ve azalarndan ve sair hkmet memurlarndan biri, maznun bulunan kimselere crmlerini syletmek iin ikence ederse, be seneye kadar ar hapis ve mebbeden veya muvakkaten memuriyetten mahrumiyet cezalaryla mahkum olur. Bunu, maiyet memurlar, mafevkinde bulunan amirlerinin emri ve tevikiyle yapm olsa dahi cezadan kurtulamaz. Amirler, crmde feran zimethal saylr. kence olunan kimse, bundan mteessiren lrse, fail 452. madde ile cezalandrlr. Ve eer bir uzvun kat veya amelden skutunu veya dier daimi bir maluliyet veya mayubiyeti mucip olursa, 456. madde mucibince cezalandrlr.128 ETCK 243. madde daha sonra 1961129 ve 1999da130 olmak zere iki defa deiiklie uramtr. 1961 ylnda yaplan deiiklik ile 1948de kabul edilen nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin ikence yasan dzenleyen 5. maddesine uygun olarak, ikencenin yannda zalimane, gayrinsan ve haysiyet krc kavramlar da madde metnine eklenerek, kapsam geniletilmitir.131 Bunun yannda ceza hukukunun genel ilkelerine aykr olan 2 ve 3. fkralar madde metninden karlarak ETCK 49. maddeye atf yaplm, ve ETCK m. 64 ile 65. maddeleri yeterli grlmtr.
132

4. fkrada daha nce 452 ve 456 sadece atf yaplmken yeni

dzenlemede 452 veya 456nn uygulanmas halinde verilecek cezann te birden

ARTUK, Ceza Hukukunda Soruturmacnn Yasad Davranlarnn Yaptrm, s.3 ARTUK, Ceza Hukukunda Soruturmacnn Yasad Davranlarnn Yaptrm, s.2-3 129 05.01.1961 tarih ve 235 sayl Kanun. 12.01.1961 tarihli RGde yaynlanmtr. 130 26.08.1999 tarih ve 4449 sayl Kanun. 29.08.1999 tarihli RGde yaynlamtr. 131 DEMRBA, maddenin ilk eklinde ikenceden sz edilirken, 1961de deiiklik yaplarak zalimane, gayriinsani ve haysiyet krc ibarelerinin eklenmesini maddi unsur hi gerei yokken geniletilmek istenmitir eklinde deerlendirmektedir. Bkz. DEMRBA, Timur. 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Av. Dr. Faruk Ereme Armaan, TBB Yay. Ankara 1999 s.206 dipnot:2 132 ayrca umumi esaslara aykr olan 2 ve 3. fkralar karlmtr. Bu hususta TCKnun 49. maddesi kafi grlmtr. (Deiiklik yapan 235 Sayl Yasa gerekesi iin bkz. GLTA, Veysel. Uygulamada Trk Ceza Kanunu ve zel kanunlardaki Ar Cezalk Sular Aklamal, itihatl ve ekler, Ankara 1998 s. 420-421
128 127

54

yarya kadar arttrlaca ngrlmtr. Yaplan dzenlemeye gre 243. madde u ekli almtr: Mahkemeler ve meclisler reis ve azalarndan ve sair hkmet memurlarndan biri maznun bulunan kimselerin crmlerini syletmek iin ikence eder yahut zalimane veya gayrinsan veya haysiyet krc muamelelere bavurursa be seneye kadar ar hapis ve mebbeden veya muvakkaten memuriyetten mahrumiyet cezas ile mahkum olur. Fiil neticesinde lm vukua gelirse 452nci, sair hallerde 456. maddeye gre tertip olunacak ceza te birden yarya kadar arttrlr.133 Yeni dzenleme ihtiyac, deiiklik yapan 235 sayl kanunun gerekesinde Halen meri Anayasann (Madde 73) ikenceyi yasak ettii malumdur. Buna ramen ceza kanunun bu eit fiilleri messir bir ekilde nleyemedii bir vakadr. Bu itibarla, madde hkmnn nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 5. maddesi hkmnde gsterilen ekilde tanzimi yoluna gidilmitir. eklinde belirtilmitir.134

B 765 Sayl TCKda 1999 Ylnda Yaplan Deiiklik

26.08.1999 tarih ve 4449 sayl Kanun (m.1) ile yaplan deiiklikte 243. maddenin 1.fkras deitirilmitir. Deiiklik ile 243. maddenin 1. fkras yle olmutur: Bir kimseye crmlerini syletmek, madurun, ahs davacnn, davaya katlan kimsenin veya bir tann olaylar bildirmesini engellemek, ikyet veya ihbarda bulunmasn nlemek iin yahut ikyet veya ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi sebebiyle veya dier herhangi bir sebeple ikence eden veya zalimane veya gayriinsan veya haysiyet krc muamelelere bavuran memur veya dier kamu grevlilerine sekiz yla kadar ar hapis ve srekli veya geici olarak kamu hizmetlerinden mahrumiyet cezas verilir. Grld gibi, deiiklikle mahkemeler ve meclisler reis ve azalarndan ve sair hkmetle memurlar yerine memur veya dier kamu grevlileri ibaresi kullanlmtr. Suun cezasnn st snr be yla kadar ar hapisten sekiz yla kadar ar hapise karlarak cezann arttrlmas yoluna gidilmi; mebbeden veya muvakkaten memuriyetten mahrumiyet cezas aynen korunmu,srekli veya geici
133 134

GLTA, s. 419-420; ZLMEZ, kence Crm, s.134-135 dipnot:19 GLTA, s. 420

55

olarak kamu hizmetlerinden mahrumiyet eklinde ifade deiikliine gidilerek gnmz Trkesine uyarlanmtr. Suun maduruna ynelik, olarakcrmlerini syletmekin yan sra olaylar bildirmesini engellemek, ikayet ve ihbarda bulunmasn nlemek iin yahut ikayet ve ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi sebebiyle..., veya dier herhangi bir sebeple bu suun ilenebileceinin ngrlm olmas nemli bir deiikliktir. Tasarnn ilk metninde dier herhangi bir sebeple ifadesi yer almaktadr. Tasarnn Trkiye Byk Millet Meclisi Adalet Komisyonunda grlmesi srasnda bu ibarenin eklenmesi uygun grlm ve Adalet Komisyonunda kabul edildii ekilde kanunlamtr. 135 Dier deiiklik ise, sank dnda ikence ve benzeri kt muamelelere maruz kalabilecek olan madur, ahsi davac, davaya katlan (mdahil), tank, mteki ve ihbar hakk sahibi ile bunun dnda herhangi bir sebeple ikence ve benzeri kt muamelelere urayanlarn bu suun maduru olabilecei hkm getirilmi, bylece uluslararas dzenlemelere daha uygun bir su tipi ihdas edilmitir.136

C - TCK Tasarlarnda kence Suu 1 1958 Tasars

1958 tarihli TCK Layihas 243. maddesinde ikence suu; Sularn syletmek iin maznunlara ikence yapan memur bir seneden be seneye kadar hapis ve muvakkaten memuriyetten men cezas ile cezalandrlr. - Fiil, kanunun dier maddelerin gre daha ar bir cezay istilzam ediyorsa o maddelerde muayyen cezalar te birinden yarsna kadar arttrlarak hkmolunur. eklinde dzenlenmiti.137

Tasarnn ereve 1 inci maddesiyle deitirilmesi ngrlen Trk Ceza Kanununun 243 nc maddesinin birinci fkrasna yaplan ilave ile fkra metninde saylan sebepler arasna dier herhangi bir sebep de dahil edilmitir Adalet Komisyonu Raporu, (Trkiye Byk Millet Meclisi Adalet Komisyonu 11.8.1999 Esas No. : 1/441 Karar No: 8 karar) (www.tbmm.gov.tr) 136 NUHOLU, s.527 137 DEMRBA, Timur. 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Av. Dr. Faruk Ereme Armaan, TBB Yay. Ankara 1999 s.206

135

56

2 1987 TCK n Tasars

1987 TCK ntasars 2. Kitap 3. Ksmda Adliye Aleyhine Sularn dzenlendii 7. Blmde suu syletmek iin ikence ve kt muamele bal altnda 389. madde; Kanunen sorguya ekmek yetkisine sahip bulunan memurlardan birisi, sank bulunan kimselere sularn syletmek iin ikence eder veya haysiyet krc muamelelere bavurursa bir yldan be yla kadar hapis cezasna mahkum edilir. Fiil, lmle sonulanrsa fail hakknda sekiz yldan onalt yla kadar hapis cezas hkmolunur. Suun ilenmesi ile meydana gelen messir fiil daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde, fail hakknda birinci fkra hkm uygulanr. Dier hallerde 108. maddeye gre verilecek ceza te biri orannda arttrlarak hkmolunur. Suu amirin etkileyecek mdahalesi ile iledii sabit olan hallerde faile verilecek cezann yars indirilir. eklinde ngrlmt.138

3 1989 TCK n Tasars

1989 TCK ntasarsnda da ayn ekilde 2. Kitap, 3. Ksm ve ayn balkla 430. maddesinde ise; Kanunen sorguya ekmek yetkisine sahip bulunan memurlardan birisi, sank olan kimselere sularn syletmek iin ikence eder veya haysiyet krc muamelelere bavurursa bir yldan be yla kadar hapis cezasna mahkum edilir. - Fiil, lmle sonulanrsa fail hakknda sekiz yldan onalt yla kadar hapis cezas verilir. - Suun ilenmesi ile meydana gelen etkili eylem daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde, fail hakknda birinci fkra hkm uygulanr. Dier hallerde 137.maddeye gre verilecek ceza te biri orannda arttrlarak hkmolunur. - Suun, amirin etkileyici mdahalesi ile ilendii sabit olan hallerde verilecek cezann te biri indirilir. eklindeydi.139 kence suu, 1987 ve 1989 TCK ntasarlarnda adliye aleyhine sular arasnda dzenlenmitir. Blm bal ise Suu Syletmek in kence ve Kt Muameledir. Her iki tasar da birbiriyle rtmekte, ancak son fkradaki amirin tkileyici mdahalesiyle suun ilenmesi halinde yaplacak ceza indirimi 1987

ZLMEZ, kence Crm, s.251 DEMRBA, 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, s.206
139

138

57

tasarsnda yar iken, 1989 tasarsnda indirim orannn te bire ekildii grlmektedir. 1987 ve 1989 tasarlarnda, amirin azmettirmesinin (amirin etkileyici mdahalesi) hafifletici sebep olarak n grlmesi, Trkiyenin taraf olduu uluslararas szlemelere,140 Anayasaya141 ve ceza hukukunun genel ilkelerine142 aka aykrdr.

4 - 1997 n Tasars
kence suu 1997 n Tasarsnda ise zel Hkmler balkl 2. kitabnn Kiilere Kar Sular dzenleyen 1. ksmda, ikence blm bal ile ikinci blmde ayr maddede (139,140,141. maddeler143) dzenlenmitir.144 TCK 1997 n Tasarsnn kence baln tayan 139. maddesi Bir kiiye ikence edene yldan alt yla kadar hapis cezas verilir.145 diyerek

BM kencenin nlenmesi Szlemesi, Madde-2: 1. Szlemeye taraf her Devlet, yetkisi altndaki lkelerde ikence olaylarn nlemek iin etkili yasal, ynetsel, yargsal ya da bakaca nlemleri alacaktr. 2. ster bir sava durumu, ya da bir sava tehdidi, ister i siyasal karklk, ister bir baka olaanst durum sz konusu olsun, hibir ayrks durum ikenceyi hakl gstermez. Madde-4/1: Taraf Devletler tm ikence eylemlerinin kendi ceza kanununa gre su olmasn salayacaktr. Bunun gibi, ikence yapmaya kalkan ve ikenceye katlan ya da su ortakl yapan kiinin fiili su saylacaktr. (BALCI Muharrem- SNMEZ Glden, Temel Belgelerde nsan Haklar, Danman Y. stanbul 2001 s.117) AHS, Madde-15/2: nc .. madde hi bir surette ihlal edilemez. (BALCI - SNMEZ, Temel Belgelerde nsan Haklar, s.265); Ayrca bkz. kenceye Kar Bildirge, madde 7; Tutuklulara Kar Muamelede Asgari Standartlar, Paragraf 31,32,33; Tutukluluk Haline likin lkeler Btn, ilke 7 iin bkz. stanbul Protokol, s.6-7 141 Anayasa, (Kanunsuz Emir) Madde 137/1,2: Kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta olan kimse, stnden ald emri, ynetmelik, tzk, kanun veya Anayasa hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve bu aykrl o emri verene bildirir. Ancak, st emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. 142 ETCK, Crm ve Kabahatte itirak Madde 64 ve devam. 143 Madde metinleri ve gerekeleri iin bkz. Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), Adalet Bakanl Yayn leri Daire Bakanl, zel Seri:3 Ankara 1997 s.62-63, 214-216 144 TCK 1997 n Tasarsnda ikence suu asndan deerlendirmesi iin bkz. DEMRBA, Timur. 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Av. Dr. Faruk Ereme Armaan, TBB Yay. Ankara 1999; DEMRBA, Timur. 1998 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Yeni Trkiye Dergisi, Cumhuriyet zel Says, Yl:4 Say:1998/23-24 s.3947-3955 145 Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), Adalet Bakanl Yayn leri Daire Bakanl, zel Seri:3 Ankara 1997 s.62

140

58

ikence suunun basit eklini dzenlemi, 140. hallerdeki nitelikli ikence suu dzenlenmitir.

146

ve 141.147 maddeler ise eitli

1997 n Tasarsnda ETCKdaki dzenlemeye benzer biimde Nitelikli kence balkl 140. maddenin B/3 fkrasnda; Bir tana, madura, davaya katlan kimseye veya ahsi davacya kar, olaylar bildirmesini engellemek, ikayette veya ihbarda bulunmas nlemek, yahut tanklkta veya ikayette veya ihbarda bulunmu olmas sebebiyle ve 6. fkrasnda: Memur veya bir kamu hizmetiyle ykml bulunan kimselerce grevlerinin icrasnda veya icras vesilesiyle, denilerek ikence suunun bu ekillerde ilenmesi cezay arlatrc bir neden olarak ngrlmtr. Bu n Tasarnn en nemli zellii ikence suunu -kim tarafndan icra edilirse edilsin- insann bedensel ve ruhsal btnlne148 kar ilenen bir insanlk
146

TCK (1997) n Tasars; (I.Nitelikli kence) Madde:140 Yukardaki maddede belirtilen su: A.1)Onbe Yan doldurmam bir ocua kar, 2) Ya, hastalk, malullk, fizik veya ruhi zayflk veya hamilelik sebebiyle, failin bildii veya aka grlebilen zel bir gszlk veya aresizlik iinde bulunan kimseye kar, 3) Madurun ei tarafndan, 4)Silah vastas veya tehdidi ile, ilenirse, fail hakknda drt yldan sekiz yla kadar hapis cezas hkmolunur. B.1) Usule yahut babalk veya anala kar, 2) Failin, niteliini bildii veya bu hususun aka anlalabildii memur memur veya kamu hizmetlisine yahut srekli veya geici olarak kamu hizmetiyle grevlendirilmi kiilere veya bir bir avukata kar grevinin icrasnda veya sfatlar kalkm olsa bile grevleri nedeniyle, 3) Bir tana, madura, davaya katlan kimseye veya ahsi davacya kar, olaylar bildirmesini engellemek, ikayette veya ihbarda bulunmas nlemek, yahut tanklkta veya ikayette veya ihbarda bulunmu olmas sebebiyle, 4) Suun asli veya feri faili sfatn tayan birden ok kimselerce, 5) Taammden, 6) Memur veya bir kamu hizmetiyle ykml bulunan kimselerce grevlerinin icrasnda veya icras vesilesiyle, 7) Bir cinsel saldr ile birlikte, ilenirse failin cezas be yldan on yla kadar hapistir. C. Su sebebiyle nesebi sahih veya gayrisahih bir ocua veya ke kar veya usul veya babalk yahut analk sfatn tayanlarca ilendiinde faile alt yldan on iki yla kadar hapis cezas verilir. Bkz. Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.62-63 147 TCK (1997) n Tasars; (II. Nitelikli kence) Madde 141: Su, daimi malull veya uzuv kaybn sonuladnda fail hakknda oniki yldan onsekiz yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Su, madurun lmne neden olduunda ceza arlatrlm mebbet hapistir. Bkz. Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.63 148 Tasar, yrrlkteki yasalar asndan mevcut boluu doldurmak ve yetersizlii gidermek erei ile ikence eylemlerini herhangi bir kimsenin ileyebilecei bamsz bir su haline getirmi, basit ve nitelikli ikence ekillerini ar cezalarla karlamtr. Bylece imdiye kadar baz sularda arlatc bir sebep oluturan ikence eylemlerinin kendisi su haline getirilmi olmaktadr. Fransz kanunu hakknda Bakanlk genelgesinde Bu hkmlerle, bundan byle kiinin btnlne kar saldrlar nitelendirmek iin, sadece madurun maruz kald zararn nemi deil ve fakat ayn zamanda, sonularndan bamsz olarak bu saldrlarn arl nazara alnm olmaktadr. Bylece etkili eylemlere teebbs cezalandrmak hususundaki imkanszlktan doan sakncalar telafi edilmi

59

suu olarak dzenlemi olmasdr.149 Bu konuda geni lde 1994 yeni Fransz Ceza Kanununun 220-1 ve izleyen maddelerinden esinlenilmitir.150 n Tasarda ikencenin tanm yaplmamtr. 139. maddenin gerekesinde, Fransz Ceza Kanununda da ikencenin tanmnn yaplmam olduu ve itihatlara atf yapld vurgulanm; Trkiyenin taraf olduu BM kenceye Kar Szlemenin 1. maddesinde yaplan tanmn i hukukumuz bakmndan uygulanmasnn zorunlu olduu belirtilmitir. Madde gerekesinde, mahkeme itihatlarnda ikence tanmlarnn yer ald ve bunlarn yeterli grld belirtilmise de, atf yaplan sz konusu Yargtay kararlarnda151 bir tanm deil sadece ikence oluturan fiillerden rnekler verilmitir. n Tasarnn ikence suu bakmndan en nemli zellii, ikenceyi zg (mahsus) bir su olmaktan kararak herkesin ileyebilecei genel bir su olarak ngrm olmasdr.152 Bu husus gerekede, Tasar, yrrlkteki yasalar asndan mevcut boluu doldurmak ve yetersizlii gidermek erei ile ikence eylemlerini herhangi bir kimsenin ileyebilecei bamsz bir su haline getirmi, basit ve nitelikli ikence ekillerini ar cezalarla karlamtr. Bylece imdiye kadar baz sularda arlatc bir sebep oluturan ikence eylemlerinin kendisi su haline getirilmi olmaktadr. eklinde vurgulanmtr.153 Yani ikence suunun faili,
olmaktadr. eklindeki aklamayla yasal dzenlemedeki nemli boluklarn doldurulduu vurgulanmtr. Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.214-215 149 Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.215; ZLMEZ, s. 252; DEMRBA, 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, s.209 150 Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.215; DEMRBA, 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, s.209 151 1997 TCK n Tasarsnn 139. maddesi gerekesinde atf yaplan ictihatlar: YCGK 22.3.1976 100/133; Y. 1.CD 6.10.1976 3053/3167; YCGK 4.4.1983 64/156. Bahsi geen YCGK 4.4.1983 64/156 kararnda kanuni bir tarife rastlanmamakla birlikte, doktrin ve mahkeme itihatlarnda; a kence : Bir kimseye maddi ve manevi mahiyette eza verici hareketleri, b - Zalimane Muamaleler : Bundan maksat, madura yaplan maddi veya manevi zdrap verici her trl muameleleri, c - nsani olmayan muameleler : nsanlk kiiliini ve duygusunu nemli derecede incitici fiilleri, d - Haysiyet krc hareketler : Bir kimsenin namus hret veya haysiyetine saldr niteliinde fiilleri, fade eyledii bu kt muamelelerin neler olduunu kanunun tek tek saymayp, hakimin takdirine brakt belirtilmektedir eklinde tanm yaplmaktadr. Bu tanmlama daha sonra Yargtayn bir ok kararnda kullanlmtr. (Bkz. YCGK, E. 1983/8-64, K. 1983/156, T. 04.04.1983). Ayrca benzer tanmlar iin bkz. YCGK E. 1987/8-186, K. 1987/423, T. 05.10.1987; YCGK 17.4.1989, 8-87/143 sayl kararlar (Bkz. GLTA, Veysel. Uygulamada Trk Ceza Kanunu ve zel kanunlardaki Ar Cezalk Sular Aklamal, itihatl ve ekler, Ankara 1998 s.425-441) 152 Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.214 153 Fransz kanunu hakknda Bakanlk genelgesinde Bu hkmlerle, bundan byle kiinin btnlne kar saldrlar nitelendirmek iin, sadece madurun maruz kald zararn nemi deil ve fakat ayn zamanda, sonularndan bamsz olarak bu saldrlarn arl nazara alnm

60

mevcut kanuni dzenlemede ve BM Szlemesinde geen memur veya kamu grevlisi ile snrl olmayacak, herkes bu suun faili olabilecektir. n tasar, bu ynyle ikenceyi, BM Szlemesinden de daha geni bir ekilde dzenlemi olmaktadr. 1997 TCK n Tasars bir ok ynyle eletirilmitir. ncelikle dzenlemenin zayf yn, ikence ve messir fiil sularn ayracak bir lnn ngrlmemi olmasdr. kence suu, 1997 n Tasarsndaki dzenlemeyle genel bir su haline getirilirken, korunan hukuki yarar messir fiil ile ayndr. Yani korunan kiinin vcut btnldr. Bu nedenle, tasarda, ikence suu ile kasten yaralama (messir fiil) sularn birbirinden ayrt etmek zordur. Her ne kadar, Tasar gerekesinde Bu su ile neticesinden mstakil olarak, neticesi ne olursa olsun, iddet ifade eden hareket cezalandrlmaktadr. Etkili eylemle olan fark da bu zellik oluturmaktadr. Suun maddi unsuru; bir kimsenin bir baka kimseye maddi veya manevi ar ac veya zdrap veren hareketlerde bulunmas, manevi unsuru genel kasttr. Fiilin eziyet etme, eza verme bilin ve istei ile kasten ilenmesi arttr.154 denilmekte ise de bu aklama her iki suu birbirinden ayrt etmek bakmndan yetersizdir. rnein, polisin ifade almas srasnda sana tokat atmas rneinde olduu gibi baz durumlarda ikence ile kasten messir fiillerini ayrmak zor olabilecektir.155 Zaten, ikence ve benzeri kt muameleleri ETCK 243. madde yerine 245. madde erevesinde deerlendirme eiliminde156 ve kiinin feci ekilde dvlmesi nedeniyle bir haftaya kadar istirahat gerektiren tbbi rapor alma halinde eylemi ikence olarak grmeyen,157 uygulamaya baktmzda byle bir kanuni dzenleme farkl uygulamalara ve ok tartmal kararlara yol aacakt.

olmaktadr. Bylece etkili eylemlere teebbs cezalandrmak hususundaki imkanszlktan doan sakncalar telafi edilmi olmaktadr. eklindeki aklamayla yasal dzenlemedeki nemli boluklarn doldurulduu vurgulanmtr. Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.215 154 Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), s.215 155 Bkz. Ayn grte, DEMRBA, 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, s.209; ZLMEZ, kence Crm, s.253 156 TANR Blent, Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, 3.Bask, BDS Yay. stanbul 1994 s.29; GEMALMAZ, Mehmet Semih. Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, nsan Haklar Yll, TODAE nsan Haklar Aratrma ve Derleme Merkezi, C.14 Yl:1992 Ankara s. 90; GEMALMAZ, Mehmet Semih. kence Karsnda Ulusal Yarg Amaz Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Ankara, Mays 1988, C.XII, S:95 s.9 ; THV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri: kence 2000 Raporu (www.tihv.org.tr/rapor/iskence2000 /iskence2000ozet.html) 157 Bkz. YCGK 5.10.1987, 8-186/423 (YKD 1988, S.1, s.105)

61

Kanunlamas halinde, ikence fiillerinin messir fiil sular iinde eritilmesi tehlikesinin sz konusu olmas endielere yol amtr.158 n Tasarda, ikencenin tanm yaplmam, gerekede yerleik mahkeme itihatlarna atf yaplmakla yetinilmitir. Her ne kadar Yargtay Ceza Genel Kurulunun 4.4.1983 tarih ve 64/156 sayl itihadndaki159 tanmlama yerleik ise de ikence ile ilgili yarg kararlarnda farkl deerlendirmelerin nne gemek iin bir tanm yaplmamas eksikliktir. Bunun yannda, ikencenin tanmnn yaplmas hususunun ikence fiillerinin cezalandrlmas ve nlenmesi bakmndan da nemli olduu kanaatindeyiz. 1997 n Tasarsnda nemli grlen bir eksiklik de, hem ETCKda hem de BM Szlemesinde yer alan (YTCKda farkl ifadelerle yer alan), zalimane, gayriinsani ve haysiyet krc muamelelerin tasarda yer almam ve bir yaptrm ngrlmemi olmasdr.160 kence suu, bu kavramlar iermesi bakmndan seimlik bir sutur. Yani ikence fiili dnda zalimane veya gayriinsani veya haysiyet krc muamele fiillerinden birisi yaplm ise bunlar, ikence suu kapsamnda cezalandrlr.161 AHS, BM kenceye Kar Szlemesi gibi uluslararas belgelerdeki evrensel anlay da bu yndedir. Bu nedenle, tasar sadece ikenceyi cezalandrmakta, ikence suunun alt kavramlar olan, iradeyi ihlal eden ve belli sonulara ulama bakmndan ikence ile ayn kapsamda deerlendirilen zalimane, gayriinsani ve haysiyet krc muameleleri iermemesi nedeniyle nemli bir eksiklik barndrmaktayd.

DEMRBA, 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, s.216-217; ZLMEZ, kence Crm, s.253 159 YCGK, 04.04.1983 E.1983/8-64, K. 1983/156. (Bkz. GLTA, Veysel. Uygulamada Trk Ceza Kanunu ve zel kanunlardaki Ar Cezalk Sular Aklamal, itihatl ve ekler, Ankara 1998 s.425-441 160 DEMRBA, 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, s.216; ZLMEZ, kence Crm, s.254; ZHAN, Hac Ali. kence zerine Deerlendirme, http://www.geocities. com/hacialiozhan/arastirma30.htm (30.04.2005) 161 TRKMEN, zgr. Yasak Sorgu Yntemleri http://www.hukukcu.com/bilimsel/ kitaplar/yasak_sorgu.htm (27.03.2005)

158

62

5 - TCK 2000 Tasars

TCK 2000 tasars kk deiiklikler162 dnda 1997 tasars ile hemen hemen ayndr. 2000 Tasars, ikence suunu zel Hkmleri dzenleyen 2. kitabn, Kiilere Kar Sular ieren 1. Ksmda, kence blm bal ile 3. blmde, 140, 141 ve 142. maddelerde dzenlenmitir. TCK 2000 Tasars, 1997 n tasarsyla tamamen rtmektedir.163 Bu nedenle tekrarna lzum olmakszn yukarda 1997 tasars iin belirttiimiz eletiriler 2000 TCK tasars iin de aynen geerlidir.164,165 Konumuzla ilgisi olmas bakmndan TCK 2000 tasarsnn nsanla Kar Sular dzenleyen 129. maddesi ile Memurlar Tarafndan lenen Sular baln tayan 9. blmn 476 ve 477. maddeleri nemlidir. zel hkmleri dzenleyen 2. Kitabn, kiilere kar sular dzenleyen Birinci Ksm, Jenosit ve nsanla Kar Sular balkl birinci blmde nsanla Kar Sular kenar balkl 129/1. maddede Bir plan dorultusunda ve siyasal, felsefi, rki veya dinsel saiklerle nfusun sivil bir grubuna kar srgn etme, tutsaklatrma, kitlesel biimde ve sistemli olarak kiilerin ldrlmesi, insanlarn karldktan sonra yokedilmeleri, insanlar ikence veya insanlk d ilemlere tabi klma eylemlerini
TCK 2000 Tasarsnda, ikence suu 2. kitap (zel Hkmler), 1. Ksm (Kiilere Kar Sular) ierisinde ikence blm bal altnda dzenlenmi, bu su 1997 tasarsnda 2. Blmde yer alrken, 2000 tasarsnda bir blm kaydrlarak 3. blmde yer almtr. Madde metin deiiklii olarak da sadece, 140. maddenin A/1 fkrasndaki on be yan doldurmam bir ocua kar ifadesi yerine ya snr evrensel anlaytaki (BM ocuk Haklar Szlemesi m.1) on sekiz ya olarak dzenlenerek geniletilmi, yerine onsekiz yan bitirmemi ocuk ve kklere kar ifadesi kullanlmtr. Bir dier deiiklik de 141. maddenin (2000 tasarsnda 142. madde) bal 1997 tasarsnda bir nceki maddeyle ayn (Nitelikli kence) iken, TCK 2000 Tasarsnda Ar Nitelikli kence olarak deitirilmitir. (Trk Ceza Kanunu Tasars ve Trk Ceza Kanununun Yrrle Konulmasna ve Mevzuat Uyumuna Dair Kanun Tasars, (Ksaca TCK 2000 Tasars) Ankara, 2000 s.64-65) 163 Bkz. TCK 2000 Tasars, s.64-65 164 TCK 2000 tasarsnn ikence suunu cezalandran maddelerinde zalimane, haysiyet krc, insanlkd kavramlar kullanlmam, buna karn insanla kar sular dzenleyen 129. madde de nfusunu sivil bir grubuna kar insanlar ikence veya insanlkd ilemlere tabi klma eylemlerini ileyenlere cezas verilir eklinde insanlkd kavram baka bir su iin ngrlmtr. Bkz. TCK 2000 Tasars, s.62 165 Madde 140: (kence) Madde de ikence tanmlanmamakta, cezas ok dk tutulmaktadr. ahslar arasnda ikence bu madde de dzenlendii halde fiilin kamu grevlilerince ilenmesi hali her ne kadar 141. maddenin B/6. bendinde ceza miktarnn arttrlmas ynnde dzenlenmi ise de kamu grevlilerinin hangi davranlarnn ikence olarak nitelenecei ynnde aklk getirilmemitir. Bu nedenle lkemizin imzalad uluslararas szlemelere uygun olarak .. dzenlenmeli, . tasardan 141 ve 142. maddeler karlmaldr. Bkz. HANOLU, smail KIRLANGI, Kemal BLG, Kemal DEMRBA, Timur ZCAN, Bahattin. Yeni Ceza Kanunu (2000 Tasars) nceleme Raporu, http://www.izmirbarosu.org.tr/dergi/20012_05.htm (07.06.2005)
162

63

ileyenlere arlatrlm mebbet hapis ve kamu hizmetlerinden yasaklanma cezas verilir. denilmektedir.166 Bu madde yeni Fransz Ceza Kanununun 212-1. maddesi ile Milletleraras Nrenberg Askeri Mahkemesi Statsnn 6 (c) maddesinden esinlenerek hazrlanmtr.167 TCK 2000 tasarsnn 2. Kitabnn, Millete, Devlete ve Kamusal Bara Kar Sular balkl 3. Ksmnda Memurlar Tarafndan lenen Sular dzenleyen 9. blmde m. 476 (Zor Kullanma Yetkisinin Almas) ve m.477 (Keyfi ve Sert Muamele) dzenlenmitir. Madde 476: Zor kullanma yetkisine sahip olanlar ile kolluk memurlar, grevlerini yaptklar veya amirlerinin emrini yerine getirdikleri srada, kanun ve nizamn belirledii snrlar aarak bir kimseye kt muamele yapar veya cismen eza verirlerse aydan yla kadar hapis cezasyla cezalandrlr. lenen su daha ar bir cezay gerektiriyorsa, o sua zg ceza te biri orannda arttrlarak hkmolunur.168 eklinde dzenlenmitir. Tasarnn 477. maddesinde ise; Kanunun zel bir hkm ile su sayd haller dnda, grevini ktye kullanarak bir kii hakknda keyfi muamele yapan veya yaplmasn emreden veya ettiren memura alt yldan yla kadar hapis cezas verilir. -Memuriyetin icrasnda gereksiz yere sert muamelelerde bulunan memura birinci fkrada yazl ceza verilir. Sert Muamele, madurun kanun hkmne veya emirlere uymamasna neden olmu ise ceza altda biri orannda arttrlr.169 denilmitir. 1926da yrrle girdikten sonra, zerinde yaklak yetmi kez deiiklik yaplan 765 sayl Trk Ceza Kanununun yerine, toplumsal ihtiyalar karlayabilecek yeni bir kanunun hazrlanmas almalar, yaklak 20 yllk bir sreten sonra, yrrlkteki YTCKya esas tekil eden 1997 Tasars, 2000 ve 2001de kk deiiklikler yaplm, 2003 ylnda da Hkmet Tasars olarak TBMMye sevk edilmitir. Bu tasar da, Meclis Adalet Komisyonu TCK Alt Komisyonunca (zellikle AB ile uyum politikalar erevesinde) ok nemli ve

166 167

TCK 2000 Tasars, s.62 Bkz. 129. maddenin gerekesi iin bkz. TCK 2000 Tasars, s.236 168 TCK 2000 Tasars, s.143 169 TCK 2000 Tasars, s.143-144

64

temel saylabilecek deiiklikler170 yapldktan sonra (1 Nisan 2005te yrrle girmek zere) 26 Eyll 2004 tarihinde, 5237 sayl Trk Ceza Kanunu kabul edilmitir. Daha sonra, kanunun yrrlk tarihi 1 Haziran 2005e ertelenerek belirtilen tarihte yrrle girmitir.

170

YILMAZ, Halim. Yeni TCK Tasars zerine Bir Deerlendirme, Toplum ve Hukuk, Yaz 2003, Yl:2 S.7 s.74-83

65

NC BLM 5237 SAYILI TRK CEZA KANUNUNDA KENCE SUU I GENEL OLARAK
TCKda ikence suu m. 94 ve 95te dzenlenmitir. Bunun yannda, ikence kavram hem genel hkmlerdeki dzenlemelerde, hem de zel hkmlerde (yeni su tipleri iinde) kullanlmtr. Genel Hkmler ksmnda m.13te kanunun uygulanmas, m.18de su iledii iddia edilen kiinin (yabancnn) geri verilmesi, m. 43te Sularn tima kural; zel Hkmlerde ise m.76da Soykrm, m.77de nsanla Kar Sular ikence kavram ile ilikilidir. Kanunun uygulama alan ile ilgili 13. maddede, dier baz sularla birlikte (evrenin kasten kirletilmesi, uyuturucu madde ticareti, fuhu, rvet, soykrm, insan ticareti gibi) ikence suunun vatanda veya yabanc tarafndan ilenmesi halinde, aralarnda bir fark olmakszn Trk Ceza Kanununun uygulanaca hkm altna alnm, yer bakmndan yetki prensibi (mlkilik territoriality) alarak baz sularda evrensel yetki prensibi1 kabul edilmitir.2 YTCK m.18 ile sulularn (zanllarn) geri verilmesi kapsamnda Kiinin ikence ve kt muameleye maruz kalacana dair kuvvetli phe sebepleri varsa, talep kabul edilmeyecektir. Geri verilenin ikenceye maruz kalmas konusunda kuvvetli pheler varsa iade edilemeyecei kural, uluslararas insan haklar hukukunun nemli ilkelerinden biri olup non-refoulement prensibi eklinde ifade edilmektedir.3 BM kenceye Kar Szlemenin 3. maddesi, 1951 Tarihli
1

Evrensel yetki kavram iin Bkz: KOCAOLU, S.Sinan. Evrensel Yetki, TBB Dergisi S. 60 Eyll- Ekim 2005, s. 189-213; BOUCHET SAULNER Franoise. nsancl Hukuk Szl, ev: Selahattin Badatl, letiim Yaynlar,1. Bask, stanbul 2002 s.104-105 Evrensel Yetki maddesi. 2 TURHAN, Faruk. Yeni Trk Ceza Kanununa Gre Uluslararas Sularn Cezalandrlmas, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say:3 Nisan 2005 s.11 3 Bkz: TARHANLI, Turgut. Snmac, Mlteci ve G Konularna likin Trkiyedeki Yarg Kararlar Konusunda Hukuki Bir Deerlendirme. Snmac, Mlteci ve G Konularna likin Trkiyedeki Yarg Kararlar, BMMYK yayn 2. bask, Ankara 2000 s.28 vd. ; YILMAZ, Halim. Mltecilerin Snrd Edilmesi ve Yargsal Denetim, Trkiyede Geii Snmac Kadn ve ocuklarn Psikososyal Durumlarnn Tespiti ve Yaam Koullarnn yiletirilmesi in zm nerileri, Mazlumder nsan Haklar Ve Mazlumlar in Dayanma Dernei Yay., Ankara, 2005 s.27 vd. ; BOUCHET SAULNER, nsancl Hukuk Szl, s.321; NAL, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, s.113

Mltecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Szlemesinin 32 ve 33 maddeleri de bu prensibi vurgulamakta, AHM ikenceyi yasaklayan AHS 3. madde erevesinde ayn prensibi uygulamaktadr.4 TCKnn Sularn tima blmnde, 43. maddede ikence suunun zincirleme su kapsamnda yer almayaca belirtilmitir. Zincirleme suu dzenleyen 43. maddeye gre, bir su ileme kararnn icras kapsamnda bir kiiye kar ayn suun birden fazla ilenmesi durumunda, bir cezaya hkmedilir, ancak bu ceza artrlr. Kural olarak, ayn suun birden fazla kiiye kar tek fiille ilenmesi durumunda da ayn hkm uygulanr. Maddenin 3. fkrasnda ise istisnai olarak, kasten ldrme, kasten yaralama, ikence ve yama sularnda bu madde hkmlerinin uygulanma(yaca belirtilerek, bu sular hari tutulmutur. Bylece, tek fiille birden fazla kar ilenen ikence suunda, zincirleme su kural uygulanmayaca zel olarak dzenlenmitir. TCK m.76 Soykrm suunu dzenlemektedir. Madde metninde her ne kadar dorudan ikence kavram kullanlmam ise de, soykrm suunu oluturan kiilerin bedensel veya ruhsal btnlklerine ar zarar verme fiilinin5 hem uluslararas insan haklar szlemelerinde, hem de YTCK m.94te tanmlanan ikenceyi kapsad aktr. 6 TCKda 77. maddede ikence ve saylan dier baz fiillerin siyasal, felsefi, rki veya dini saiklerle toplumun bir kesimine kar bir plan dorultusunda sistemli
AHM, snrd edilme veya sulularn geri verilmesi olaylarnda, kiinin gnderilecei lkede yaam hakk ihlali, ikence veya benzeri kt muamelelere urama riskinin varl halinde, kii gnderilmi olmas gerekmeksizin ikenceyi yasaklayan Szlemenin 3. maddesini ihlal edilmi olduu tesbitini yapmaktadr. (Soering / Birleik Krallk davas gibi) Bu tr olaylarn ounda bavurucularn mltecilikle ilikisi vardr (Cruz Varas / sve, Vilvarajah ve dierleri-Birleik Krallk davalar gibi). Trkiye aleyhinde yaplan iltica ve snrd konularyla balantl 3. maddenin ihlali ile ilgili kararlar verilmitir. Bunlardan D. Ve Dierleri / Trkiye karar henz yeni olup 22 Haziran 2006 tarihinde karara balanmtr. Dierleri Jabari / Trkiye, Mamatkulov ve Abdurrasilovi / Trkiye davalardr. Bkz. YILMAZ, Mltecilerin Snrd Edilmesi ve Yargsal Denetim, s.28; TARHANLI, s.30-31; NOK, R. Murat. Uluslararas Boyutuyla kence Suu, Sekin Yay., Ankara 2006 s.224 vd. 5 TURHAN, Faruk. Yeni Trk Ceza Kanununa Gre Uluslararas Sularn Cezalandrlmas, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say:3 Nisan 2005 s.14 6 5237 sayl TCK ile yeni bir su tipi olarak dzenlenen Soykrm suu hakknda detayl bilgi iin bkz. AKSAR, Yusuf. Uluslararas Sular, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Yeni Trk Ceza Kanunu http://www.usak.org.uk/junction.asp?docID=348&ln=TR (17.11.2006); NDER, Orhan. Birlemi Milletler Ruanda in Uluslar aras Ceza Mahkemesi, Bilge Yaynevi, Ankara 2006 zellikle s.104 vd.; Uluslararas ceza mahkemeleri konusunda ayrntl bilgi iin bkz: AZARKAN, Ezeli. Nrembergten Laheye: Uluslararas Ceza Mahkemeleri, Beta Yaynlar, 2003 (btn kitap).
4

67

olarak ilenmesi halinde insanla kar sutan olaca belirtilmitir. kinci Dnya Savann en nemli sonularndan bir tanesi de tarihte ilk defa, Nuremberg ve Tokyo Uluslararas Askeri Mahkemelerine ilikin dzenleme ve uygulamalar araclyla, insanla kar su kavramnn uluslararas ceza hukukuna kazandrlmasdr.7 Soykrm ve insanla kar sular 5237 sayl yasa ile Ceza Kanununa girmi olup, bu sular iin zamanam sz konusu deildir. Baz eylemler (kasten yaralama, bedensel ve ruhsal zarar verme gibi) hem soykrm hem de insanla kar su olutursa da, fikri itima kurallar gerei fail cezas daha ar olan soykrm suundan cezalandrlmas gerekecektir. 1.3.1926 tarihli 765 sayl Trk Ceza Kanununu yrrlkten kaldran ve 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yrrle giren8 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayl kanun Trk Ceza Kanununun 94 ve 95. maddelerinde ikence suunu dzenlemitir. Buna gre; kence MADDE 94. - (1) Bir kiiye kar insan onuruyla badamayan ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine, aalanmasna yol aacak davranlar gerekletiren kamu grevlisi hakknda yldan oniki yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (2) Suun; a) ocua, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kiiye ya da gebe kadna kar, b) Avukata veya dier kamu grevlisine kar grevi dolaysyla, lenmesi halinde, sekiz yldan onbe yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (3) Fiilin cinsel ynden taciz eklinde gereklemesi halinde, on yldan onbe yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (4) Bu suun ileniine itirak eden dier kiiler de kamu grevlisi gibi cezalandrlr. (5) Bu suun ihmali davranla ilenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yaplmaz
7 8

AKSAR, agm. 4.11.2004 tarih ve 5252 sayl TCKnn Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanun, m.12

68

Neticesi sebebiyle arlam ikence MADDE 95. - (1) kence fiilleri, madurun; a) Duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin srekli zayflamasna, b) Konumasnda srekli zorlua, c) Yznde sabit ize, d) Yaamn tehlikeye sokan bir duruma, e) Gebe bir kadna kar ilenip de ocuunun vaktinden nce domasna, Neden olmusa, yukardaki maddeye gre belirlenen ceza, yar orannda artrlr. (2) kence fiilleri, madurun; a) yilemesi olana bulunmayan bir hastala veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin yitirilmesine, c) Konuma ya da ocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasna, d) Yznn srekli deiikliine, e) Gebe bir kadna kar ilenip de ocuunun dmesine, Neden olmusa, yukardaki maddeye gre belirlenen ceza, bir kat artrlr. (3) kence fiillerinin vcutta kemik krlmasna neden olmas halinde, krn hayat fonksiyonlarndaki etkisine gre sekiz yldan onbe yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (4) kence sonucunda lm meydana gelmise, arlatrlm mebbet hapis cezasna hkmolunur. Grld gibi, ikence suu birbirinin devam iki ayr maddede dzenlemi, YTCK m. 94te tanm ve suun nitelikli hali, m. 95te ise ikenceyi oluturan fiillerin sonucuna gre arlam halleri yer almtr. YTCK ile ikence suunda bir ok yenilik getirilmi, bu kapsamda ikencenin tanm yaplm ve kapsam geniletilmitir.

69

YTCK m.94e gre ikence sadece kamu grevlileri tarafndan ilenebilecek zg bir sutur.9 Failin belirli bir saik veya amala (itiraf ettirmek, cezalandrmak gibi) yapm olmas art olmayp kiilere kar adli amalar dnda yaplan ikenceyi kapsamaktadr. Bu suu ilerde tm unsurlaryla inceleyeceimizden daha fazla ayrntya girmeyeceiz.

II - KENCE SUUNUN BENZER SULARDAN FARKI A Genel Olarak

YTCKda ikence suuna benzer su tipleri kasten yaralama (m.86), eziyet (m. 96), zor kullanma yetkisine ilikin snrn almas (m.256) ve grevi ktye kullanma (m.257) sular saylabilir. Bu sular, kiilere ynelik olmalar bakmndan benzer olmalar nedeniyle, farkllklarn ortaya koymak gerekir. Ayrca, ETCKda Keyfi Muamele Etmek (m.228/1), Sert Muamele Etmek (m.228/2), Cebir Kullanmaya Yetkili Olanlarn Kt Muamele Etmeleri (m. 245) ve Kasten Messir Fiil (m.456) sular ikence suuna benzer su tipleri olduundan ksaca deineceiz.

B Kasten Yaralama Suu (YTCK m. 86)

YTCKnnVcut Dokunulmazlna Kar Sular blmnde Kasten yaralama balkl 86. maddesinde Kasten bakasnn vcuduna ac veren veya salnn ya da alglama yeteneinin bozulmasna neden olan kiinin cezalandrlaca ngrlmtr. TCK 1997, 2000 ve 2003 tasarlarnda en ok eletirilen hususlardan biri, ikence suu ile kasten yaralama suunun failinin herkes olabilmesi ve korunan hukuki yararn vcut btnl olmas karsnda her iki suu birbirinden ayrmann zor olacayd.10 YTCKda unsurlar bakmndan her iki su birbirine benzemekle birlikte, bu sular fail bakmndan birbirinden ayrlmakta ve ikence suunun faili ancak kamu grevlisi olabilmektedir.

YILMAZ, Halim. Yeni Trk Ceza Yasasnda kence Suu, Hukuk Gndemi, S.2, Austos 2005 s.40 10 YILMAZ, Yeni TCK Tasars zerine Bir Deerlendirme, s.81; NOK, s.346

70

kence suu ve kasten yaralamada, suun maddi ve manevi unsuru, madur gibi unsurlar bakmndan ayn olmas ve manevi unsur bakmndan zel kast aranmamas nedeniyle kamu grevlisi olan failin iledii fiilde kasten yaralama ile ikence suunu ayrt etmenin zor olaca hakl olarak ifade edilmektedir.11 Gerekten de failin kamu grevlisi olmas ayrm yapmak iin yeterli olabilecek midir? 86. maddenin 2. fkrasnda Kasten yaralama suunun; c) Kiinin yerine getirdii kamu grevi nedeniyle, d) Kamu grevlisinin sahip bulunduu nfuz ktye kullanlmak suretiyle,. ilenmesi halinde cezann arttrlaca hkm karsnda bu ayrm yapmak epey zor olacaktr. nk, bu dzenleme ile kamu grevlisi ikence suunun faili olabilecei gibi kasten yaralama suunun faili de olmas mmkndr. Belki ayrm yaplabilecek tek nokta, ikence su tipinde eylemin insan onuruyla badamayan ekilde gereklemesidir. Bu ayrm zorluu uygulamada, faillerin ok zel vakalar dnda, ikence suu yerine kasten yaralama suu erevesinde cezalandrlmasna neden olabilecek, ya da Yargtay itihatlaryla bir ayrm yaplmaya allacaktr.12

C - Eziyet Suu (YTCK m.96)

Anayasann 17. maddesinin 3. fkrasnda, ikence ve eziyet yapmak yasaklanmtr. Anayasada yer alan soyut nitelikteki eziyet yasa bu hkmle somutlatrlmaya allmtr.13 ETCK da karl olmayan eziyet suu YTCK daki yeni ve ilgin maddelerden biri olarak deerlendirilmektedir.14 YTCKnn 96. maddesi u ekildedir: (1) Bir kimsenin eziyet ekmesine yol aacak davranlar gerekletiren kii hakknda iki yldan be yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (2) Yukardaki fkra kapsamna giren fiillerin; a) ocua, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kiiye ya da gebe kadna kar, b) stsoy veya altsoya, babalk veya anala ya da ee kar,
Bkz. NOK, s.346; DONAY, Sheyl. Trk Ceza Kanunu erhi, Beta Yay. stanbul 2007 s.153 NOK, s.347 13 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza Hukuku zel Hkmler, 7. bas, Turhan Kitabevi, stanbul 2006 s.128 (ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006)) 14 NOK,s. 327
12 11

71

lenmesi halinde, kii hakknda yldan sekiz yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Eziyet suu ile -gerekesinde de belirtildii gibi- kamu grevlisi olmayan kiiler (sade vatandalar) tarafndan ilenen ikence niteliindeki fiiller iin zel olarak dzenlenmitir. Suun tipe uygun eylemi bir kimseye eziyet ekmesine yol aacak davranlar gerekletirmektir. Szlk anlam ar glk, cefa, zulm olan eziyetin tanm veya eziyet olan davranlarn ne olduu yasada gsterilmemi, madde gerekesinde, eziyetin kiinin ac ekmesine, aalanmasna yol aacak nitelikte davranlar olduu ifade edilmitir. Yasa koyucu, 94. maddedeki tanmlamay, 96. madde metninde deil, fakat gerekesinde yer vermekle ikence tekil eden fiillerin kamu grevlisi olmayan kiiler tarafndan ilenmesi halinde eziyet suunun gereklemi olacan ngrmtr. Nitekim ikence suunda fail kamu grevlisi iken, eziyet suunda farkl olarak herkes fail olabilir.15 Bu durumda, kamu grevlisi olan kiinin, greviyle balants olmakszn 94. maddede tanmlanan ikence suunu gerekletirmesi halinde, eziyet suundan cezalandrlmas szkonusu olacaktr. 96. maddenin gerekesinde tanmlanan eziyet suu ile 94. maddenin metninde tanmlanan ikence suunun tipe uygun eylemi hemen hemen ayndr. Sadece ikence suunda alglama veya irade yeteneinin etkilenmesi eklinde belirtilen seimlik hareket eziyet suunda bulunmamaktadr. Ayrca eziyet suunun ihmalen ilenmesi16 ve eziyet sonucu lm ihtimalleri dzenlenmemitir.17 Eziyet tekil eden fiillerin, sistematik veya belirli bir sre iinde gereklemesi koulu, eziyeti benzer sulardan (kasten yaralama, tehdit, hakaret vs.) ayrmaktadr. Eziyet suunun maduru herkes olabilir. Suun ocuk, beden veya ruh bakmndan kendini savunamayacak durumda bir kii ya da gebe kadna kar

SOYASLAN, Doan. Ceza Hukuku zel Hkmler, Yetkin Y. 2005 Ankara s.159 Eziyet suunda ihmali davranla ilenmesi ihtimali dzenlenmemise de, ihmal suretiyle ilenebilmesi mmkndr. Bkz: MAHMUTOLU, Fatih S. Kusurluluk Prensibi Asndan Azmettirenin Ceza Sorumluluu HFM, C.LXIII Say 1-2 2005 s.80 45 nolu dipnot. 17 Eziyet sonucu lm meydana gelmesi halinde, yaralanma sonucu lm (m.87/4), ihmali davranla yaralama halinde ise kasten yaralama (m.87/2) hkmleri uygulanacaktr. Bkz: SOYASLAN, Ceza Hukuku zel Hkmler, s.160
16

15

72

ilenmesi halleri ile faille madur arasnda birtakm akrabalk ilikileri bulunmas durumunda cezay arlatrc neden olarak grlmtr.18 Eziyet suu ile korunan hukuki yarar, insan onuru ve kii dokunulmazl, beden btnl, i huzuru gibi deerleri ieren maddi ve manevi btnlktr.19 Eziyet suunun ikence suundan en nemli fark, bu suun failinin herkes olabilmesidir. Bunun yannda faildeki farkllk nedeniyle, kamu idaresi ve adliyeye kar bir su nitelii tamadn belirtmek gerekir.20 Fakat, madurun bedensel veya ruhsal olarak aalanmasna, ac ve zdrap ekmesine sebep olacak hareketlerin kamu grevlisi tarafndan ilenmesi halinde, ilenen fiil ikence suu olarak deerlendirilecektir. Eziyet suu TCK m. 232deki kt muamele ve m.233teki Aile Hukukundan Kaynaklanan Ykmlln hlali sularna benzemektedir. 232. maddenin 1. fkras ayn konutta yaayanlarn birbirine kt muamelesini cezalandrmaktadr. Bu su tipi ile eziyet suu arasnda benzerlik grnmesine karlk, eziyet genel bir su tipi olarak dzenlenmitir, ayrca fail ile madur arasnda bir iliki bulunmas art deildir. TCK 232. maddenin 2. fkrasndaki ve disiplin yetkisinin ktye kullanlmas da eziyet suuna benzerlik gstermektedir. Bu su ile anne-babann veya bir meslek veya sanat retmekle ykml kiilerin disiplin yetkisini ktye kullanarak verebilecei zararlara kar kiinin hayat, beden btnl veya salnn korunmas amalanmtr. Bu suta da, madurla fail arasnda zel bir iliki vardr. TCK m.233/1de yer alan Aile Hukukunda Kaynaklanan Ykmlln hlali de eziyet suuyla benzerlik gstermektedir. Aile hukukundan kaynaklanan bir ykmllk kiiye eza vermeye / eziyet ektirmeye ynelik kastl ve srekli bir hal almsa eziyet suu gereklemi olacaktr. kence suu ile eziyetin manevi unsuru genel kast olduuna gre kamu grevlileri asndan nasl ayrt edilecektir? Kanaatimizce, kamu grevlisi olmayan bir kii tarafndan ilendii zaman eziyet tekil eden davranlar, bir kamu grevlisi
18 19

ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.130 NOK, s.328 20 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.128-129

73

tarafndan (kamu greviyle balant olmas kouluyla) ilendii zaman ikence suu gereklemi olacaktr.21 Bu sonula, dzenlemenin mulak olduu, mahkemelerin bir ok durumda aslnda ikence tekil eden davran eziyet kapsamnda deerlendirme ynne gidebilecei dncesine katlmyoruz.22 nk, fail bakmndan yaplan ayrm, iki suu birbirinden kesin olarak ayrmaktadr. Doktrinde, eziyet suunun dzenlenmesi eletirilmi23 ve ikence ve eziyet sularnn birbirine ok yakn olmas nedeniyle, her iki su tipinin ayn madde ierisinde dzenlenmesi gerektii savunulmutur.24

D - Kt Muamele Suu (YTCK m.232)

YTCKnn 232. maddesi Kt muamele baln tamaktadr. Buna gre: Ayn konutta birlikte yaad kiilerden birine kar kt muamelede bulunan kimse, iki aydan bir yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. / daresi altnda bulunan veya bytmek, okutmak, bakmak, muhafaza etmek veya bir meslek veya sanat retmekle ykml olduu kii zerinde, sahibi bulunduu terbiye hakkndan doan disiplin yetkisini ktye kullanan kiiye, bir yla kadar hapis cezas verilir. Bu su tipi hem ikence suu ile hem de eziyet suu ile benzerlikler tamaktadr. Kt muamele suu ile ayn konutta yaayan kiilerin birbirlerine kar kt muamelesi ve aile ii iddet tekil eden davranlarn cezalandrlmas amalanmtr. Kt muameleyi, merhamet, acma ve efkatle badamayan davranlar olarak deerlendirmek mmkndr.25 Bu davranlar, YTCK m. 94te tanmlanan ikence suu ve m.96daki eziyet suunu oluturan (insan onuruyla badamayan, bedensel ve ruhsal ynden ac veren, aalayan) davranlar gibi olmas mmkndr.

rnein, gzaltnda tutulan phelilerin birbirlerine kar ikence oluturan davranlar gerekletirmeleri halinde eziyet suu oluacaktr. Fakat bunu engellemekle ykml olan, neticeyi nleme hukuksal ykmllne sahip kamu grevlisinin durumu ne olacaktr? Bu durumda birinci ihtimal, eziyet suu szkonusu olduundan, kamu grevlisi eziyet suunun ihmal suretiyle failidir. kinci ihtimalde ise, gzaltnda tutulan eziyet suunun faili, kamu grevlisi ise ikence suunun faili saylacaktr. Bkz: MAHMUTOLU, Fatih S. Kusurluluk Prensibi Asndan Azmettirenin Ceza Sorumluluu s.80 zellikle 45 nolu dipnot. 22 Karlatrnz: NOK, s.337 23 NOK, 326 24 EN, Ersan. Yeni Trk Ceza Kanunu Yorumu, C.I, Vedat Kitaplk, stanbul 2006 s.342 25 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.131

21

74

Kt muamele suunun, faili ve maduru ayn konutta yaayan kiilerdir. Bu bakmdan ikence suundan ayrlmaktadr. Bu su tipi, eziyet suuna byk benzerlik gstermekte ise de, eziyet suunda, sistematik ve sreklilik arz eden bir muamele olmas gerekir. Kt Muamele de davrann bir kere gereklemesi suun olumas iin yeterli olacaktr. Ayn konutta yaayan kiilerden birisinin dierine kt muamelesinin sreklilik arz etmesi halinde, YTCK m.44 gerei fikri itima kurallar uygulanarak, fail eziyet suundan sorumlu tutulacaktr. Maddenin ikinci fkrasna gre, idaresi altnda bulunan veya bytmek, okutmak, bakmak, muhafaza etmek veya bir meslek veya sanat retmekle ykml olduu kii zerinde, sahibi bulunduu terbiye hakkndan doan disiplin yetkisini ktye kullanan kimse cezalandrlacaktr. Bu madde de en nemli farkllk faille madur arasnda ilikidir. kence ve eziyet suunda byle bir art yoktur. Burada da sreklilik arz eden davranlar olmas halinde m.96daki eziyet suuna yol aacaktr.26

E - Zor Kullanma Yetkisine likin Snrn Almas (YTCK m.256)

YTCKnnMillete ve Devlete Kar Sular balkl drdnc ksmnn birinci blm, Kamu daresinin Gvenilirliine ve leyiine Kar Sulara ayrlmtr. Bu blmdeki Zor kullanma yetkisine ilikin snrn almas suu, ikence suu ile benzerlikler tamaktadr. ETCK m.245 teki kt muamele suunun karl olan YTCK m.256 ya gre Zor kullanma yetkisine sahip kamu grevlisinin, grevini yapt srada, kiilere kar grevinin gerektirdii lnn dnda kuvvet kullanmas halinde, kasten yaralama suuna ilikin hkmler uygulanr. Bu maddenin uygulanabilmesi iin fail olan kamu grevlisinin zor kullanma yetkisine sahip olmas arttr.27 Zor kullanma yetkisine sahip olmayan kamu grevlisinin kiiler zerinde g kullanmas bu madde kapsamnda deildir. Byle bir ihtimalde fail m.86/2-d ye gre cezalandrlacaktr.

26 27

NOK, s.345 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.740

75

kence suunun oluabilmesi iin failin kamu grevlisi olmas yeterli olup ayrca zor kullanma yetkisine sahip olmas gerekli deildir. Buna karlk 256. maddedeki suun oluabilmesi iin, zor kullanma yetkisine sahip bir kamu grevlisi olmas gerekir.

F - Grevi Ktye Kullanma (m.257)

YTCKnn257. maddesinde Grevi Ktye Kullanma suu dzenlenmi, buna gre Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda, grevinin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna neden olan ya da kiilere haksz bir kazan salayan kamu grevlisi, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.(2) Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda, grevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gstererek, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna neden olan ya da kiilere haksz bir kazan salayan kamu grevlisi, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr Bylece, ETCKda yer alan kiilere kar keyfi muamele (m.228/1), grevi ktye kullanma (m.240), grevi ihmal (m.230) gibi birbirinden farkl su tiplerinin karl olarak, YTCKda ayn madde ierisinde dzenlenmitir.28 Bu madde de, kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda ifadesiyle, ktye kullanma suunun genel nitelikte dzenlendii, zel nitelikte ktye kullanma su tipleri sz konusu olmas halinde (m.235, 250, 252 gibi), bu madde kapsamna girmeyecei belirtilmektedir.29 Kamu grevlisinin grevin gereine aykr hareket etmesi eylemi ve kiilerin maduriyetine neden olmas bakmndan ikence suunu oluturan eylemlere benzese de; ikencenin insan onuruyla badamayan biimde olmas art ve maduriyet kavramndan daha dar olarak bedensel veya ruhsal ac ya da alglama veya irade yeteneinin etkilenmesi, aalanmas eylemi her iki suu birbirinden ayrlmaktadr. YTCK 257. madde de yer alan grevinin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna veya grevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gstererek, kiilerin maduriyetine olma
28 29

ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.748-749 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.753

76

hallerinde fail ancak kamu grevlisi olabilir. Bu ayrmla grevin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle veya ihmal veya gecikme ile kiilerin maduriyetine sebep olmak su olarak dzenlenmitir. Suun failinin kamu grevlisi olmas ve kiilere zarar verme (maduriyet) bakmndan ikence suu ile benzerlik gsterse de, bu madde kamu grevlileri iin genel bir su olarak dzenlenmitir. Kamu grevlisinin grevin gereine aykr davranarak ya da ihmal ve gecikmeyle ile kiilerin madur edilmesi (hakknn ihlal edilmesi)30 halinde, kanunda baka bir su oluturmuyorsa bu madde uygulanacaktr.31

III - KORUNAN HUKUK YARAR A - Genel Olarak

Daha nce belirttiimiz gibi Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 17. madde 3. fkrasnda kimseye ikence ve eziyet yaplamayaca ve insan haysiyetiyle badamayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamayaca belirtilmi, yani ikence ve eziyet yasa dzenlenmitir. Anayasann 38/5 maddesinde ise hi kimsenin kendisini ve yaknlarn sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil gstermeye zorlanamayaca ve 3.10.2001 tarihinde 4709 sayl kanunla yaplan deiiklikle de (m.38/6) kanuna aykr olarak elde edilmi bulgularn, delil olarak kabul edilemeyecei fkras eklenmitir. Ceza yarglamasnda maddi veya manevi bask ile ikence ve benzeri kt muameleler uygulanarak sorgu yaplamaz.32 Ceza yarglamasnda susma hakk en nemli sank haklarndan biri olarak sann ifadesinin zgr iradesine dayanmas esas kabul edilmi ve zgr iradeyi etkileyen ikence ve benzeri eylemler ile bakaca yntemler yasaktr.33 zgr iradenin zorlanmas ile elde edilen deliller hukuka aykr olup hkme esas tekil edemez.34
30 31

ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.758 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006) s.748 vd. 32 AYTEKN, Asuman. Ceza Muhakemesi Hukukunda Susuzluk Karinesi ve Susma Hakk, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 s.127 vd. 33 DOAN, Y. Hakk. Uygulamada ve Teoride Hazrlk Soruturmasnda Savunma, Kazanc Yay. stanbul 1994 s.91 vd. 34 SOKULLU AKINCI, Polis, s.153; AYTEKN, s.127 vd.; SZEN, Elife Selma. Ceza Muhakemesi Hukukunda ve Adli Tpta Delil Kavram, Hukuka Aykr Deliller ve Sonular, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi , stanbul 1998 s.27; KARADA, Ercan. Yargtay Kararlar

77

5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) 148. maddesi de ikenceyi yasak sorgu yntemleri bal altnda ele almtr.35 Buna gre (m.1481) phelinin ve sann beyan zgr iradesine dayanmaldr. bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence, il verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, baz aralar kullanma gibi bedensel veya ruhsal mdahaleler yaplamaz. Ayrca ikence suu, CMK m. 100/3 e gre sanklar bakmndan tutuklama nedenleri arasnda saylmtr. CMK m.148/3te Yasak usullerle elde edilen ifadeler rza ile verilmi olsa da delil olarak deerlendirilemez. ve m. 206/2-ada Delil, kanuna aykr olarak elde edilmise reddolunaca belirtilmitir. Bunun yannda m.289da Hkmn hukuka aykr yntemlerle elde edilen delile dayanmas halinde temyiz dilekesi veya beyannda gsterilmi olmasa da kesin (mutlak) temyiz36 nedeni olarak belirtilmitir. Hukuka aykr delillerin deerlendirilemeyecei CMK m.217/2de Yklenen su, hukuka uygun bir ekilde elde edilmi her trl delille ispat edilebilir. eklinde belirtilmi, madde gerekesinde de ikence ve benzeri kii btnlne saldr yoluyla elde edilen delillerin hkme esas alnmamas amalanmtr.37 kencenin su olmas, Anayasada yer alan ikence yasann ve sann kendisinin ve yaknlarnn aleyhinde beyanda bulunmaya zorlanamamas gibi haklarn gvencesini tekil etmektedir.38 En nemlisi ikence bir fiil olarak kii dokunulmazlna bir saldr olarak kiilerin bedensel ve ruhsal salklarn nemli derecede etkilemektedir. kence yasa ile kiilerin hem bedeni (maddi vcut olarak); hem de insann maddi olmayan yn, insan olmaktan kaynaklanan onuru korunmaktadr. CMK m.147 ve 148deki ifade ve sorguya ilikin hususlar, ikence veya benzeri dier zgr iradeyi engelleyici uygulamalarn nne gemek amac ve

Inda Ceza Muhakemesinde Delil Yasaklar, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, MSBE, stanbul 1996 s.45 35 CMK m. 148in Tasar metniyle karlatrma iin bkz: YILMAZ, Zekeriya. Ceza Muhakemesi Kanunu ve lgili Mevzuat, Sekin Yay. Ankara 2005 s.535-536 36 Bu konuda detayl bilgi iin Bkz. KESKN, Serap. Ceza Muhakemesi Hukukunda Temyiz Nedeni Olarak Hukuka Aykrlk, Alfa Yaynlar, stanbul 1997 37 YILMAZ, Zekeriya. Ceza Muhakemesi Kanunu ve lgili Mevzuat, Sekin Yay. Ankara 2005 s.676 38 NUHOLU, s.550; ZTRK, Bahri. Yeni Ceza Muhakemesi Kanununda Delil Yasaklar, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say:3 Nisan 2005 s.134

78

adli mekanizmann usulne uygun ileyii bakmndan nemlidir.39 kence, bu ynyle adaletin yanl tecelli etmesine neden olabilir.40 Ayn zamanda disiplin ve kamu fonksiyonu asndan ikence, devlet idaresine olan gveni sarsmaktadr. Grld gibi ikence suu ile korunan hukuki yarar birden fazladr. kence suu ile korunan hukuki yararlar tek tek ele alacaz.

B Kii Dokunulmazl
Anayasann 17. maddesi kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varl baln tamakta, herkesin yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahip olduu, kanunda saylan istisnalar dnda kiinin vcut btnlne dokunulamayaca ve ikencenin yasak olduu belirtilmitir. Bylece ikence fiillerinin, Anayasadaki kii dokunulmazl kapsamnda, kii dokunulmazlna ve vcut btnlne ynelen bir su olarak cezalandrlmas ngrlmtr. kence suunun dzenlendii blm YTCK sistematiini gz nne aldmzda, korunan hukuki yarar ncelikle kii dokunulmazldr. kencenin su olarak dzenlenmesinin temelinde de kiinin beden btnlnn tannmas ve korunmas dncesi vardr.41 Kii dokunulmazl salanmad srece dier hak ve zgrlklerin gerekleme imkan yoktur.42 phesiz buradaki beden dokunulmazl kiinin sadece biyolojik bedeni ile snrl olmadn, bir btn olarak bedensel ve ruhsal varln ifade ettiini zellikle belirtmek gerekir.43

C nsan Onuru
Kiilerin moral ve manevi btnl, maddi olmayan deerleri ifade eder. nsan kiiliinin btnl asndan fiziksel korunma yannda manevi (psiik -

ZLMEZ, TCKda kence Suu, s.149 ERMAN ZEK, s.234 41 GEMALMAZ, Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, s. 91; nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Tyrer Birleik Krallk davasnda ikenceyi yasaklayan Szlemenin 3. maddesinin koruduu amacn insan onuruna ve fiziksel btnl olduu belirtilmitir. (Bkz. nsan Haklar Kararlar Derlemesi, C. 1, Ed: Osman DORU, stanbul Barosu Yay. stanbul 1998 s. 283; GLCKL, A. Feyyaz GZBYK, A. eref. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas, 3. Bas, Turhan Kitabevi, Ankara 2002 s. 198) 42 ZLMEZ, TCKda kence Suu, s.67 43 ZLMEZ, kence Crm, s. 145
40

39

79

moral) korunmaya da ihtiyac vardr.44 nsan onuru, insann zndeki onur, insan haklarnn mutlak ve dokunulmaz temel deerlerinden biridir.45 YTCKnn 94. maddesinin ilk fkrasnda tanm yaplan ikence suundaki seimlik hareketlerin ortak noktas insan onuru ile badamayan hareketler olmalardr. nsan onuru (insan haysiyeti) Anayasann 17. maddesinde koruma altna almtr. Anayasa Mahkemesi de insan onuru kavramn insann ne durumda, hangi artlar altnda bulunursa bulunsun srf insan oluunun kazandrd deerin tannmasn ve saylmasn anlatr. Bu yle bir davran izgisidir ki ondan aa dnce, muamele ona muhatap olan insan insan olmaktan karr.46 eklinde izah etmektedir. Kiinin bedenine ynelmeyen, fakat sadece ruhsal btnlne ynelik ikencenin olmas mmkndr. Neticede insan, hem ruh hem de bedenden olumakta; sadece birisine rnein ruhsal btnle ynelik bir hareket bedensel btnl de etkilemektedir. Kiiye uygulanacak psikolojik ikence teknikleri sonuta bedensel fonksiyonlar da olumsuz ynde etkileyecek ve psikosomatik sonular dourabilecektir. kence suuyla insan onuru korunmu olmaktadr.47

D rade zgrl
Kiilerin zgr bir ekilde karar verebilmesi ve verdii karara gre zgrce hareket edebilmesi, Anayasada da ifade edilen temel insan haklarndan olan kii dokunulmazlnn da gereidir.48 kence suu ilenirken, kiinin zgrce karar vermesi ve bu karara gre hareket etmesinin engellenmesi amalanmaktadr. rnein adli bir ilem srasnda kiinin iradesinin aksi ynnde hareket etmesi amacyla ikence yaplabilir. Bu nedenle ikence suunun ihdasyla, kiilerin zgr bir ekilde iradelerini ortaya koymalar ve buna uygun hareket etmeleri bir hukuki yarar olarak korunmutur. Gerekten de, ikencenin temel amalarndan birisi de, bedensel veya

NOK, s.350 DONNELLY, s.27 46 Bkz: AYMnin 28.6.1966 Tarihli 1963/132 E 1966/29 K. Sayl karar, http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/ KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1966/K1966-29.htm (17.9.2006) 47 SOYASLAN, Doan. Ceza Muhakemesi Hukuku, 2. Bask, Yetkin Y. 2006 Ankara s.333 48 ZLMEZ, kence Crm, s.149
45

44

80

ruhsal youn ac ve strap uygulanarak kiinin iradesini etkilemek ve dayanma gcn yitirerek ikence failinin istedii ekilde hareket etmesini salamaktr.49 kence suu ile irade zgrlne yakn olan dnceyi ifade zgrl de korunmaktadr.50 Kiilerin zgr iradeleriyle dndklerini ifade etmeleri (veya ifade etmek istememeleri) ifade zgrl hakknn bir parasdr. Bu hakkn inenmesi ile kiilerin zgr ve iradi karar vermeleri engellenmi olduu gibi ifade zgrlkleri de kstlanm olacaktr. CMK m. 147/edeki, susma hakk51 yani sann kendisine sorulan sorulara ksmen veya tamamen cevap vermeme hakk, ifade zgrl ilkesi ve masumiyet karinesinden kaynaklanmaktadr.52 Anayasada yer alan hi kimsenin kendisini veya yaknlarn sulayan bir beyanda bulunamaya veya bu yolda delil gstermeye zorlanamayaca ilkesi de (AY m. 38/5) sann susma hakk ile irade ve ifade zgrlnn Anayasal dayanadr. rade ve ifade zgrlnn korunmas ayn zamanda kiinin savunma hakkn korumaktadr. nk ceza yarglamasnda savunma hakknn kullanlabilmesi kiinin susma hakkn kullanp kullanmayacana zgr iradesiyle karar verebilmesi ve buna gre hareket edebilmesi sayesinde olabilir.53 Bu nedenle ikence fiilinin cezalandrlmas ile korunan bir hukuki yarar da savunma hakkdr.

E - Adil Yarglanma Hakk

kence suu ile korunan en nemli hukuki yararlardan birisi de adil yarglanma hakk, dolaysyla da adliyedir. Adliyeye kar ilenen sularn dzenlenmesinin amac, adli fonksiyonlarn kurallara ve adalete uygun bir ekilde gerekletirilmesini salamaktr. Adli faaliyetin tarafsz, doru, isabetli ve adil bir ekilde yrtlmesi toplum dzeni asndan da gereklidir.54 Adliye aleyhinde ilenen sular, adli fonksiyonunun etkinliini zayflatr veya ortadan kaldrr. Bu durum ise adli fonksiyonlarn kiilere yarar salayaca yerde zarar verebilecek ve
49 50

NUHOLU, s. 553 NUHOLU, s. 552 51 Susma hakk iin Bkz. AYTEKN, Asuman. Ceza Muhakemesi Hukukunda Susuzluk Karinesi ve Susma Hakk, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 (Btn eser) 52 SOYASLAN, Doan. Ceza Muhakemesi Hukuku, 2. Bask, Yetkin Y. 2006 Ankara s.334 53 ZLMEZ, kence Crm, s. 150 54 ZLMEZ, kence Crm, s. 146

81

vatandan devlete olan gvenini de sarsacaktr. Bu nedenle adli fonksiyonlara kar olan sular, gerekte kiilere gvence salayan hukuk dzenine kar ilenmitir.55 kence eylemlerinin daha ok pheli ve sanklara (ve dier yarglama sjelerine) kar bir yntem olarak kullanlmas karsnda ikencenin su olarak dzenlenmesi ile bu kiilerin adil yarglanma haklar da korunmaktadr. Anayasann 38. maddesinde ve AHS m. 6da belirtilen, sann kendisi ve yaknlar aleyhinde beyanda bulunmaya zorlanamayaca, susma hakk, ikence ve kt muameleye uramama, aleni bir ekilde tarafsz ve bamsz mahkeme nnde yarglanma gibi haklar ile ceza yarglamas ilemlerine hile, kandrma, zorlama gibi iradeyi bozan yntemlere bavurulmakszn yasal ereve iinde ve yeterli savunma imkanlarnn tannmas adil yarglanma hakknn unsurlarndandr.56 Bu nedenle, ikence suunun cezalandrlmas ile, hukuka aykr yollarla elde edilen ifade ve delillere dayanlarak hkm kurulmasnn engellenmesi57 amalanarak, adli faaliyetlerin kurallara ve adalete uygun bir ekilde yaplmas, yarglamann tarafsz, sratli ve adil yrtlmesi salanm olmaktadr.58 Ceza yarglamasnda sann ikenceye maruz kalmas halinde adil yarglanma hakk sz konusu olamaz.59 fade alma ve sorguda ikence yaplmas, yasak sorgu yntemi olup bu yntemle elde edilen deliller, delil olarak kabul edilmez.60

ZLMEZ, kence Crm, s. 147 AHN, Cumhur. Sann Kolluk Tarafndan Sorgulanmas, Yetkin Yay. Ankara 1994 s. 76; Adil Yarglanma Hakk, Uluslar aras Af rgt, s.186 vd. ; MELEME, Selami. Doru Yarglanma Hakk, stanbul 1998 s.15; RED, Karen. Adil Bir Yarglamann Gvenceleri, Avrupa nsan haklar Szlemesi Rehberi, nc Kitap, ev: Bahar cal Dzgren, KHRP / Scala Yay. (Btn Kitap) 57 NCEOLU, Sibel. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Kararlarnda Adil Yarglanma Hakk, Beta Yay., stanbul 2002 s.283; NUHOLU, s.551; BIAKI, Vahit. Salam Delil, yi Karar, Radikal Gazetesi, 26.12.2000 s.9 58 SOKULLU AKINCI, Polis: Toplumsal Bir Kurum Olarak Gelimesi, Polis Alt-Kltr ve nsan Haklar, stanbul 1990 s.153 (SOKULLU-AKINCI, Polis) ; ZLMEZ, kence Crm, s. 147 59 Adil Yarglanma Hakk, Uluslar aras Af rgt, ev: Fadl Ahmet Tamer Erol Kaplan, 1. Bask, letiim Yay. stanbul 2000 s.131 60 KAYMAZ Seydi, Ceza Muhakemesinde Yasak Deliller, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1996 s.29 vd.; BAER, Mert YENDNYA, Caner. Trk Ceza ve Usul Hukuku Kapsamnda Yasak Sorgu Yntemleri, Sann Yasak Sorgu Yntemlerine Kar Bir Korunma Yolu: KENCE VE KT MUAMELE YAPMAK SUU, zmir Barosu Dergisi, Yl 61, Ekim 1996 s.26; ZLMEZ, TCKda kence Suu, s.73
56

55

82

kencenin bir su olarak dzenlenmesi ile ayn zamanda kiilerin adil yarglanma hakk da salanm olmakta ve ceza yarglamasnn amac olan maddi geree ulalmasna da katkda bulunmaktadr.

F Kamu daresine Olan Gvenilirlik

kence suunun faili kamu grevlisi olduundan, grev srasnda, kanunlara aykr davranmas ve grevini ktye kullanmas neticesinde kiilerin haklar zarar grmse bu, kamu fonksiyonunun yerine getirilmesinde disiplin salanamad anlamna gelmektedir. Bunun sonucunda da kiilerin devlete duyduklar gven azalacak ve kamu idaresinin vatandalar nezdinde itibar sarslacaktr.61 Burada sz konusu olan devlet veya kamu idaresi kavramndan sadece devlet tekilatn deil, ayn zamanda her trl kamu tzelkiilerini ve fonksiyon olarak da yasama, yrtme ve yarg fonksiyonlarn anlamak gerekir.62 YTCKda ikence suu, fail bakmndan kamu grevlisi olma art aranmtr. ETCKda memurlar tarafndan ilenen sular, -kamu idaresine ait bir yarar korumayan sular da dahil olmak zere- kamu idaresi aleyhine sular olarak deerlendirilmitir. Bunun sebebi olarak da kanun koyucu, bu sularda devletmemur-vatanda ilikisinden yola karak, devleti temsil ederek faaliyet yapan kimselerin iledikleri fiilleri ncelikle kendi otoritesi asndan deerlendirmitir.63 ETCKda ikence suunun cezalandrlmasn ngren m. 243 Devlet daresi Aleyhinde lenen Crmler baln tayan 3. Babda dzenlenmi, yani ETCK sistematii ierisinde ikence suu devlet/kamu idaresine ynelik bir su olarak kabul edilmiti. Bu nedenle eski kanunda korunan hukuki yararn ncelikle kamu idaresine ait bir yarar olduu sylenebilir.64 dari yarg uygulamas asndan da, kamu idaresi ikence suunu nlemek iin gerekli tedbirleri almas gerekir65. Aksi

ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.526-527; ERMAN ZEK, s.234 ZLMEZ, kence Crm, s.151 63 ZLMEZ, kence Crm, s.152 64 ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.526 65 METN, smail ERASLAN, Fetullah. Trkiyede Polis ve Kii Haklar, 2. Bas, letiim Yay. stanbul 1994 s.61
62

61

83

halde, ikence suu nedeniyle kiilere verilen zararlar nedeniyle, hizmeti kusurlu yrten idarece tazmini gerekir.66

IV FAL VE MADUR A Fail

Fail, su tekil eden hareketi yapan kimsedir. Kural olarak, ceza kanunlarnda tanmlanan sular herkes tarafndan ilenebilen sulardr. Kanuni tanmda ..kimse, .., bir kimse, her kim, gibi ifadelerinin kullanld sular, bu nitelikte sulardr.67 Baz sular ise ancak zel bir ykmllk altnda bululan ve belli faillik niteliini tayan kiiler tarafndan ilenebilir. Bu tr sular zg (mahsus) sutur. Mahsus sularn kanuni tanmlarnda memur, kamu grevlisi, bir memur, gibi ifadeler kullanlmaktadr. 68 kence suu sadece kamu grevlileri tarafndan ilenebilen bir su tipi olarak, fail asndan zg sutur69 (YTCK m. 40/2). zg sular, failin ancak kanunda snrlar belirtilen sfat ve niteliklere sahip olan kimselerin ileyebildii sulardr.70 Burada nemli olan failin cinsiyeti gibi doal nitelii ya da vatandalk veya kamu grevlisi olma gibi hukuki niteliklerdir. Hem ETCK, hem de YTCK bakmndan ikence suunun failleri kamu grevlileri (ETCK da memurlar) olabilir. Failin memur olmasndan kaynaklanan zel ykmlln ihlal etmesi, fiilin

idare kendisine verilen suu nleme ve ilenmi bir su nedeniyle suun failini yakalama ve adalete teslim etme eklindeki kamu hizmetini yrtrken bu hizmetin gerektirdii personeli de hizmetin gereklerine uygun olarak yetitirmek zorundadr. Hizmeti yrten kamu ajannn suu nleme veya ilenmi bir uta san adalete teslim etme maksadyla da olsa kiileri veya san dvmesi ve ikence etmesi, insan hak ve zgrlkleri ile ve zellikle kii dokunulmazl ilkesi ile badamayaca gibi, Ceza Kanunumuza gre de su tekil etmektedir. Hizmetin bu ekilde yrtlmesi ise personeli yeterli dzeyde eitmeyen, yeterli ve etkili bir denetimin bu tr olaylarn meydana gelmesini nleyen tedbirler almayan idarenin hizmet kusurunu oluturur ve bu yzden kiilere verilen zararlarn hizmeti kusurlu yrten idarece tazmini gerekir Dantay 10. D. 30.03.1983 1982/206 E. 1983/665 Bkz. kencenin Doru ve Etkin Belgelenmesi in Rehber, nsan Haklar Dernei Yayn, Ankara 2004 s.46-47 67 EL, Kayhan- SOKULLU-AKINCI, Fsun - ZGEN, zzet SZER, Adem MAHMUTOLU, Fatih Selami NVER, Yener, el Su Teorisi 2. Kitap, 2. Bas, Beta Yay. stanbul 2000 s.90 68 EL ve Dierleri, el Su Teorisi, s.90-91; DNMEZER, Sulhi ERMAN, Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Ksm, Cilt:II, 10. Bas, Beta Yay. stanbul 1994 s.423-424 69 ZLMEZ, TCKda kence Suu, s.75 70 EL v.d. el Su Teorisi,s. 90; NOK, s.360; DNMEZER-ERMAN, C.2 no:1169

66

84

ierdii hakszlk ve hukuki yararn ihlal derecesini artrd iin fail daha ar bir biimde cezalandrlmaktadr.71 ETCK bakmndan, ikence suunun faili, m.243te memurlar veya dier kamu grevlileri olarak gsterilmitir. Bundan dolay da fail, ancak ETCK m.279daki72 anlamyla kamu grevi ifa edenler olabilir.73 Bu nedenle de ETCKda da ikence suu mahsus bir su olarak dzenlenmitir. ETCKnn m.279/1deki dzenlemeye gre kamu grevi ifa edenler ceza kanunu anlamnda memur sayldklar iin madde metninde geen memur teriminden sonra kamu grevlisi ibaresine yer verilmesi doru olmad savunulmutur.74 nk, m.279/1 anlamnda kamu grevlisi memur sfatn haiz olan herkestir.75 Bu su tipinde memurluk vasf kurucu unsur olduundan, ikence suu ayn zamanda gerek memur sularndandr.76 Dier bir tanmla bu su tipi hakimiyet ve ykmllk sularndandr.77
NUHOLU, s.553 (ETCK) Madde 279: Ceza Kanununun tatbikatnda: 1 - Devaml veya muvakkat surette terii, idari veya adli bir amme vazifesi gren Devlet veya dier her trl amme messeseleri memur, mstahdemleri; 2 - Devaml veya muvakkat, cretsiz veya cretli, ihtiyari veya mecburi olarak terii, idari veya adli bir amme vazifesi gren dier kimseler memur saylr. Ceza Kanununun tatbikatnda amme hizmeti grmekle muvazzaf olanlar: 1 - Devaml veya muvakkat surette bir amme hizmeti gren Devlet veya dier amme messesesinin memur ve mstahdemleri; 2 - Devaml veya muvakkat, cretli veya cretsiz ihtiyari veya mecburi surette bir amme hizmeti gren dier kimselerdir. 73 ERMAN, Sahir ZEK, etin. Ceza Hukuku zel Blm, Kamu daresine Kar lenen Sular, stanbul 1992 s.234-235 74 ZLMEZ, kence Crm, s.155; ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2000), s.528 75 ERMAN ZEK, s.234-235 76 Bir gre gre memur sular ikiye ayrlr. Gerek memur sular ve grnte memur sular. Gerek memur sularnda failin memurluk sfat su tipinde kurucu unsur olduu halde, grnte memur sularnda memurluk sfat bir bakma arlatc sebeptir. Zira, grnte memur sular esasen Ceza Kanununun dier fasllarnda su olarak belirtilmi olmas nedeniyle grnte memur sular niteliini tamaktadrlar. Kanun koyucu bu sularn memur tarafndan ilenmesi halini belirli bir fasl iinde gstermekle memurluk sfat bu tr sularda bir bakma arlatc bir sebep tekil etmektedir. Bkz. NDER Ayhan, Trk Ceza Hukuku zel Hkmler, 4. Bas, stanbul 1994 s.89; ZLMEZ, kence Crm, s.154 77 Mahsus/zg sular ikiye ayrlmaktadr. 1. Srf Ykmllk Sular: zel ykmlle soyut bir ekilde aykr davranmay cezalandran sulara srf ykmllk sular denmektedir. rnein TCKnun grevi ktye kullanma suu asndan bu suun hangi tarz hareketlerle ileneceine dair bir tanmlama yapmamtr. (m.240 gibi) Bu tanma gre, grevin gerekeleriyle badamayan herhangi bir hareket, sz konusu suu oluturacaktr. Srf ykmllk sularnda fail olabilmek iin, kiinin ceza hukuku dnda, baka bir hukuk disiplininden kaynaklanan zel bir ykmllk altnda olmas, yani zel faillik niteliini tamas yeterlidir. 2. Hakimiyet ve ykmllk ve suu: Baz mahsus su tanmlarnda zel faillik niteliinin yan sra suun hangi tarz hareketlerle ileneceine dair bir belirlemede de bulunulmaktadr. Srf ykmllk
72 71

85

1999 ylnda 4449 sayl kanun ile yaplan deiiklikten nce fail, mahkemeler ve meclisler reis ve azalarndan ve sair hkmet memurlarndan biri olarak gsterilmiti. Buradaki mahkemeler ve meclisler reis ve azalar kullanlmsa da, bunlarn zaten memur olduu dnldnde sadece rnek kabilinden kullanld belirtilmitir.78 Doktrinde, ETCK 243. maddesindeki kamu grevlileri ifadesinin sehven kaleme alnd79 ve bu ifade yerine memur terimi ile yetinilmesinin isabetli olaca dncesi savunulmutur.80 ETCK m.243teki suun faili, bir kimseye crmlerini syletmek, madurun ahsi davacnn, mdahilin veya tann olaylar bildirmesini nlemek, ikayet ya da ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi sebebiyle, ikence ve benzeri kt muameleleri yapabilecek olan kiilerin, genel olarak, ifade almak ve sorguya ekmek hususunda kovuturmaya yetkili memurlar olduu hakim grt.81 Yargtay uygulamas da bu ynde olup, kavram dar tutmaktayd. Bir ok kararda memur olsa bile yetkili bulunmayan bir kimsenin fena muamelelerde bulunmas halinde bu maddedeki su olumayaca ifade edilmiti.82 Kovuturma kavram hakknda

sularnda fail olabilmek iin, kiinin ceza hukuku dnda, baka bir hukuk disiplininden kaynaklanan zel bir ykmllk altnda olmas, yani zel faillik niteliini tamas yeterlidir. Hakimiyet ve ykmlk sularnda, kanun ayrca su tipini oluturacak belirli bir eylemi de tanmlamaktadr. Sadece zel faillik niteliine sahip olmak, bu tr sulardan dolay fail olarak sorumlu tutulabilmek iin yeterli deildir. Bunun iin, zel faillik niteliinin yan sra , ayrca eylem zerinde hakimiyet kurmak gerekir. Bkz. EL ve Dierleri, el Su Teorisi, s.90-91 78 ERMAN ZEK, s.235 79 NUHOLU, s.527 80 ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.528; NDER, Trk Ceza Hukuku zel Hkmler, s.221; NUHOLU, s.527 81 NUHOLU, s. 558; ZLMEZ, kence Crm, s.156; ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.528; DEMRBA, kence Suu, s.30; BAER YENDNYA, s.46; GZBYK, Dr. ur. Abdullah Pulat. Trk Ceza Kanunu Aklamas, C.III Sevin Matbaas, Ankara 1970 s.262; MALKO, smail. Son Deiikliklerle Aklamal itihatl Trk Ceza Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara 2001 s.503; ARTUK, Ceza Hukukunda Soruturmacnn Yasad Davranlarnn Yaptrm, s.3; MALKO, smail GLER, Mahmut. Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, Adil Yay. Ankara 1996 s.1833 82 243. maddenin 1. fkras; yetkili bir memurun suunu syletmek iin sank durumunda bulunan bir kimseye ve kimselere ikence vesair kt muamalelerde bulunmasn meyyide altna almaktadr. Buna gre suun kanuni unsurlar : 1 - Su failinin yetkili memur olmas, Yetkili bulunmayan veya memur olmayan kimsenin sank durumunda saylmayan kimseye kar anlan eylemlerde bulunmas maddedeki suu oluturmaz. (YCGK, E. 1983/8-64, K. 1983/156, T. 04.04.1983); Suun olumas iin; a- Su failinin yetkili memur olmas,.. gerekir. Memur olmayan veya memur olsa bile yetkili bulunmayan bir kimsenin sank durumunda saylmayan bir kimseye kar veya suunu syletme zel kast olmakszn fena muamelelerde bulunmas halinde bu maddedeki su olumayacaktr. (YCGK E. 1999/8-109, K. 1999/164 15.06.1999)

86

bir aklk bulunmasa da, ceza yarglamas dnda, idari veya disiplin soruturmasn da kapsar ekilde anlamak gerektii ifade edilmiti.83 YTCKda memur kavram terk edilerek kamu grevlisi terimi benimsenmitir. Bylece ETCKda dzenlenen kamu grevlisi kamu hizmeti ayrmna son verilmitir.84 Hem ETCK, hem de YTCK daki su tipinde kamu grevlisi olmak suun kurucu unsuru olarak yer aldndan, ikence suu zg bir sutur. Bir suun zg su olmas itirak asndan nemlidir. Ancak, ikence suunun faili sadece kamu grevlileri olmakla birlikte bu sua kamu grevlisi olmayanlarn da (sivillerin / sade vatandalarn) itirak etmesi mmkndr. YTCK m.40/2de zg sulara itirak konusu dzenlenmi ve bu sulara itirak eden ve zel faillik niteliini tamayan dier kiilerin azmettiren veya yardm edenlerin sorumlu tutulacaklar belirtilmitir. Bu kuraln bir istisnas olarak YTCK m. 94/4te dzenlenen bu suun ileniine itirak eden dier kiiler de kamu grevlisi gibi cezalandrlr. hkm ile normalde fail sfatn tayamayacak olan su ortaklar da (azmettiriciler -yardm edenler) fail gibi cezalandrlacaklardr.85 kence su tipinin hem icrai hareketle hem de ihmali hareketle ilenmesi mmkndr. YTCKda bu husus m.94/5te zellikle vurgulanm ve Bu suun ihmali davranla ilenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yaplmaz. hkm eklenmitir.86 Bylece kasten ldrme ve yaralama sularnn aksine ikence suunun ihmalen ilenmesi halinde herhangi bir indirim sz konusu olmayacaktr. Bu hkm, ikencenin gizli bir himaye grmesini nlemek ve ikenceyi etkin bir ekilde nleyebilmek amacyla konulduu ifade edilmitir.87

DEMRBA, kence Suu, s.31; ZLMEZ, kence Crm, s.161 MAHMUTOLU, Fatih S. TALAS, Serdar. Avukatlarn Grev Sular ve Yarglanmas Rejimi, stanbul Barosu Dergisi Ceza Hukuku -zel Say-, Ocak 2007, s.16 85 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s. 114 86 Tasarnn nceki metinlerinde yer almayan 5. fkra Komisyon grmeleri srasnda, sonradan eklenmitir. Bkz. GNEY, Niyazi- ZDEMR, Kenan- BALO, Yusuf S. Yeni Trk Ceza Kanunu, Adil Yaynevi, Ankara 2004 s.306 87 TBMM Adalet Komisyonu tarafndan TCK Tasars iin hazrlanan rapora gre, kence fiilleri, bunu nlemekle ykml olan kamu grevlileri tarafndan genellikle msamaha ile karlanmakta ve hatta, sarih veya zmni bir ekilde tevik edilebilmektedir. Bu durumlarda, amir konumundaki kamu grevlileri genellikle cezasz kalmaktadr. Bu kiilerin cezasz kalmamasn temin amacyla Tasar metnine hkm konulmutur. (ZGEN, TCK Gazi erhi) aktaran: NOK, s.383 ; TEZCAN, Durmu ERDEM, Mustafa Ruhan NOK, R.Murat. Teorik ve Pratik Ceza zel Hukuku - 5237 Sayl Trk Ceza Kanununa gre. Sekin Y. Ankara 2006
84

83

87

Failin ihmali bir davrantan sorumlu tutulabilmesi olabilmesi iin, neticeyi nleme hukuksal ykmllne88 sahip olmas gerekir. Hukuksal ykmllk altnda olan ilk grup kamu grevlileri, fiili nleme imkanna sahip olan amirlerdir. Her ne kadar kanun gerekesinde rnek olarak amir verilmise de hiyerarik olarak ayn derecede olanlar da sorumludur. Nitekim PVSK m.1de polisin genel vazifesini dikkate aldmzda, herhangi bir kimseye ikence yaplmas durumunda polis memurlar bunu engellemek hukuksal ykmllkleri vardr. Doktrinde ikence suunun oluabilmesi iin fail bakmndan zg bir sfat aranmamas gerektii belirtilmektedir.89 Buna karlk mukayeseli hukukta bunun tersine zg bir su niteliinde olmas gerektii savunulmaktadr.90 phesiz kamu grevlisi olmayanlar da madurlarn fiziksel ve ruhsal btnlne saldran, onur krc ve insanlk d muameleler ve ikenceler yapabilirler. Bu davranlarn da cezalandrlmas gerekliliinin yannda uluslararas szlemelerde kamu grevinden doan gcn ktye kullanlmas balamnda snrlandrlmas daha isabetli grlmektedir. 5237 sayl TCK da memur kavram yerine kamu grevlisi ifadesi kullanlmtr. TCKnn Tanmlar balkl 6. maddesi 1. fkras c bendine gre Kamu grevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak katlan kii, anlalmaktadr. Maddenin gerekesinde de kiinin kamu grevlisi saylmas iin aranacak ltn grlen iin kamusal faaliyet olmas olduu belirtilmitir. 94. maddede kamu grevlisi91 ibaresi dnda bakaca bir snrlamaya yer verilmediinden her kamu grevlisi bu suun faili olabilir.92 rnein, rencisine kar, bu su tipinde belirtilen hareketleri gerekletiren bir retmen ikence suunu

Bkz. HAKER, Hakan. Ceza Hukukunda hmal Kavram ve hmali Sularn eitleri, Sekin Yay., Ankara 2003 s.111 vd. 89 MAHMUTOLU, TCK Hakknda Gr, s.372; NOK, s.361; BAYRAKTAR, kenceyi nlemenin Yollar, s.185 90 NOK, s.361 91 Kamu grevi, devlet tarafndan kamu hizmeti iin yaplmas zorunlu faaliyetler olup, bu faaliyetler, devletin devlet olarak gerekletirmek ve icra etmek mecburiyetinde bulunduu ilerdir. Bkz: ZENSOY, Talat Rasim. Kamu Grevlilerinin Yarglanmas ve Yeni Trk Ceza Kanunu Endeksi, zden Yay. zmir 2006 s.23 92 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.559

88

88

ilemi olacaktr.93 Ayrca belirtmek gerekir ki, YTCK m.6/1-c gerekesinde ifade edildii gibi, avukatlar ve noterler de kamu grevlisidirler. YTCK uygulamasnda kamu grevlisi sayldklarndan, buna bal olarak kamu grevlilerine zg tm sularn faili dolaysyla ikence suunun da faili- olmalar mmkn olabilecektir.94 Bu suun faili olan kamu grevlisi ikenceyi grevini ifas srasnda ve grevden kaynaklanan nfuzunu suistimal ederek ilemi olmaldr. Kamu grevlisinin srf bu sfata sahip olmu olmas faillik iin yeterli deildir. Bu nedenle grev srasnda olmayan, grevle balantl olmakszn icra edilen ikence fiilleri 94. madde kapsamnda deerlendirilmez. Byle bir durumda 96. maddedeki eziyet suu sz konusu olabilir. Sonu olarak kamu grevi ile ikence fiili arasnda bir illiyet ba olmas zorunludur.95 Bu illiyet bann varl halinde, ilenen suun grevin ifas srasnda olup olmamasnn bir nemi yoktur.96 kence suu faili olmak iin dorudan davranlar gerekletiren kamu grevlisi kiiler olmas art deildir. Kamu grevlisi olmad halde bu suun ileniine itirak eden kiilerin kamu grevlisi gibi cezalandrlaca belirtilmitir. kence suu failinin bir kamu grevlisi ya da resmi sfatla hareket eden bir kimse olmas ikencenin nemli ayrt edici vasflardandr ve fail-madur ilikisi znde birey-devlet ilikisi olarak kavranmtr.97 Bilindii gibi, ikence konusuyla ilgili insan haklar raporlarnda ortak nokta, ikencenin madura tutuklulukta veya devletin elinde bulunduu srada kamu organlarnn izni veya gz yummasyla gerekletirilmesidir.98 Ancak, ikence suu ile ilgili tanmlarda kamu grevlisinin fiili dorudan uygulama art aranmad iin bir kamu grevlisinin tevik, tahrik, onay, muvafakati, rzas veya araclyla ilenmesi halinde suun oluaca genel olarak kabul edilmektedir.99 YTCK bakmndan, ikencenin unsurlarndan birisi de
ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.114 MAHMUTOLU TALAS. Avukatlarn Grev Sular ve Yarglanmas Rejimi, s.18; EN, s.332 95 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s. 115; NOK, s.373 96 ZLMEZ, lhan. Yeni Trk Ceza Kanununda kence Ve Eziyet Suu, www.cezabb.adalet.gov.tr/ makale/108.doc (8.8.06) s.2 (ZLMEZ, kence ve Eziyet suu) 97 GEMALMAZ Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay. stanbul 1993 s.310 98 ZLMEZ, kence Crm, s.11-12 dipnot:40 99 BM kenceye Kar Bildirinin ve Szlemenin 1. Maddeleri iin bkz. DORU, Osman. nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, Beta Yay. stanbul 1998 s.119; Sivil kiilerce yaplan ikence eylemlerinin ikence suu kapsamna alnmamas eletirilmitir. Bilindii gibi dnyann bir ok
94 93

89

ikence suunun failinin, kamusal kuvvet kullanabilme imkanna sahip olmas100 ve eline den kiilere kar bu gc kullanabilme imkanna, yani kamu greviyle ikence eylemi arasnda illiyet ba olmas gerekir.101 Gnmzde bu g ve kuvvetin kullanma yetkisi devletin elindedir.102 Kanaatimizce YTCKnn bu anlayla dzenlenmi olmas isabetli olmutur.

B Madur
Her suun bir maduru vardr. ncelikle, ikence ve benzeri kt muamelelerin maduru ancak gerek kiiler olabilir. Tzelkiilerin bu suun maduru olmas mmkn deildir. Ancak, bir topluluun, belli bir grubun, birden ok kimsenin (ulusal, etnik, rksal, dinsel gruplar gibi) sistemli bir ekilde ikence ve kt muameleye tabi tutulmas halinde ikence suunun tesinde YTCKda da dzenlenen soykrm suu,103 ve insanla kar su104 ile YTCKda dzenlenmemi olan sava

yerinde yaygn olan ocuklara kar iddet uygulanmas, hizmetilere ve alanlara kt muamele, kadnlarn dvlmesi ve sadiste eylemlerin ikence suu kapsamna girmemesi zaaf olarak deerlendirilmitir. Bkz. GEMALMAZ Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.310 100 EN, Ersan. Yeni Trk Ceza Kanunu Yorumu, C.I, Vedat Kitaplk, stanbul 2006 s.334 101 EN, s.334 102 NUHOLU, s.559 103 YTCK m. 76da Soykrm suu dzenlenmitir. Jenosit suu TCK 2000 Tasarsnn 2. Kitap (zel Hkmler), 1. Ksm (Kiilere Kar Sular) 1. Blm (Jenosit ve nsanla Kar Sular)nde 128 maddesinde cezalandrlmas ngrlmtr. Buna gre, bir plann icras ile bir grubun tamamen veya ksmen yok edilmesi amacyla kiilerin fiziksel veya ruhsal beden btnlklerine nitelikli eylem dzeyinde saldr jenosit suunu oluturur (m. 128/b). (Bkz. TCK 2000 Tasars, s.62); Ayrca bkz. Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi iin Bkz. DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.250-253 104 nsanla kar su, YTCK m.77de dzenlenmitir. nsanla kar su, TCK 2000 Tasarsnn 2. Kitap (zel Hkmler), 1. Ksm (Kiilere Kar Sular) 1. Blm (Jenosit ve nsanla Kar Sular)nde 129. maddede cezalandrlmalar ngrlmtr. nsanla Kar Sular kenar balkl madde de planl bir ekilde nfusunu sivil bir grubuna kar insanlar ikence veya insanlkd ilemlere tabi klma eylemlerini ileyenlere cezas verilir. (M.129) eklinde dzenlenmitir. (Bkz. TCK 2000 Tasars, s.62) ; YTCK m.77de nsanla kar sular sular dzenlenmitir; nsanla kar sular: Yani, savatan nce veya savatan srasnda, bir sivil halka kar ilenen katliam, imha kleletirme, snrd etme eylemleri veya ilendikleri lkenin i hukukunu ihlal etsin veya etmesin, Mahkemenin yarglama yetkisine giren bir suu ileme srasnda veya bunlarla balantl olarak siyasal, rksal veya dinsel sebeplerle zulmetme Nuremberg Kurallar (Londra Anlamas) Bkz. DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.254; nsanla kar sular meydana getiren eylemler nelerdir? Tzk aadaki 11 eylem trn insanla kar su dzeyine varmaya muktedir olan eylemler olarak tanmlar: . kence: Gzaltnda ya da sanklar kontrol altndayken bir kiiye ynelik ciddi fiziksel ya da zihinsel acya ya da zdraba kastl olarak neden olmak. (Uluslararas Af rgt - Uluslararas Ceza Mahkemesi Bilgi Notu 4 - nsala Kar Sularn Kovuturulmas) http://www.amnesty-turkiye.org/arsiv/vifois1405200201.shtml

90

sular105 ve kavramlar gndeme gelebilecektir. rnein, BM Genel Kurulunun 1948 ylnda kabul ettii Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesindeki106 dier artlar da varsa bu durumda ikence, soykrm suu kapsamna girecektir. YTCK ve ETCK bakmndan ikence suunda en nemli farklardan birisi madur olduundan biraz daha ayrntl olarak ele alacaz. ETCK m. 243 bakmndan madur olabilecek kimseler sadece Ceza muhakemesi sjeleri olarak ngrlmtr. ETCK m. 243.n 1. fkrasnda suun maduru olarak, crmleri syletilmeye allan kiiler olarak bir kimse, madur, ahsi davac, davaya katlan, tank, ikayet veya ihbar hakk sahibi gsterilmitir. Bu fkradaki bir kimse, bir kimseye crmlerini syletmek iin ikence eden ... ifadeleri pheli veya san anlatmak amacyla kullanlmtr.107 Yukarda belirttiimiz gibi kovuturma kavram geni olarak deerlendirildiinde haklarnda idari ve disiplin kovuturmas alan kiiler de bu suun maduru olabilir. Ceza

Trk hukukunda sava sular iin bkz: ASLAN, Muzaffer Yasin. Sava Sular Teoride ve Uygulamada. Bilge Yaynevi Ankara 2006 s.273 vd; Sava Sular: Yani sava hukukunun veya geleneklerinin ihlal edilmesi. Bu ihlaller, igal edilen topraklardaki sivil halk katletmeyi, kt muamele yapmay, ierir. Nuremberg Kurallar (Londra Anlamas) Bkz. DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.254; Sava sular, Orta adan beri ulusal mahkemeler tarafndan cezalandrlabilmitir. Sava sularnn ilk kez kapsaml bir kanun halinde toplanmas, Amerikan Sava srasnda Bakan Lincoln tarafndan 1863'de karlan Lieber Kurallar'nda gerekletirildi. O tarihten bu yana 1907 tarihli IV nolu La Haye Szlemesi ve onun ynetmelikleri, 1949 tarihli Cenevre Szlemeleri ve onlarn 1977 tarihli protokolleri de dahil olmak zere pek ok uluslararas insancl hukuk szlemesi hazrlanmtr. Uluslararas Ceza Mahkemesi Roma Tz'nn (Tzk) 8. Maddesi bu anlamalarda ve uluslararas rf ve adet hukukunda tanmlanm uluslararas silahl atma esnasnda ilenen sava sularnn byk bir blm zerinde Uluslararas Ceza Mahkemesi'ne (UCM) yetki verir. Bu i savalar gibi gnmzn en yaygn atmalar olan uluslararas olmayan silahl atmalarda ilenmi sava sularn yarglama yetkisinin de Uluslararas Ceza Mahkemesi'ne verilmesi yoluyla uluslararas hukuktaki en son gelimeleri de teyit etmektedir. nsanla kar sulardan farkl olarak bir sava suu tek, ayr, dank ya da rasgele bir eylem olabilir. Bu eylemlerin yaygn ve sistematik olmasna ynelik herhangi bir koul yoktur. Uluslararas Ceza Mahkemesi 1949 Cenevre Szlemeleri'nin drdnn ar ihlalleriyle sulanan kiileri yarglayabilir. Cenevre Szlemeleri tarafndan korunan kiilere kar ilendiinde u eylemlerini ierir; kasten ldrme, biyolojik deneyler yapmay da kapsayan ikence ya da insanlk d muamele, kasten dayanlmaz acya maruz brakma ya da vcuda veya sala ciddi zarar verme; kanunsuz ve nedensiz bir ekilde ve askeri zorunluluklarla merulatrlamayacak ekilde geni apta tahrip etme daha detayl bilgi iin bkz: (Uluslararas Af rgt - Uluslararas Ceza Mahkemesi Bilgi Notu 5 - Sava Sularnn Kovuturulmas http://www.amnesty-turkiye.org/arsiv/vifois0905200203.shtml). 106 Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi, BM tarafndan 9 Aralk 1948 tarih ve 260 A (III) sayl kararla kabul edilmitir. (Bkz. DORU, nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, s.250 vd.) 107 ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.528

105

91

yarglamasna katlan avukat, bilirkii, tercman gibi yarglama sjelerinin suun madurlar arasna dahil edilmemi olmas eletirilmitir.108 ETCK bakmndan madur olabilecek kiiler snrl saydadr. Bunlarn banda crmlerini syletmek iin ikence yaplan kimse yani pheli (ve sank) gelmektedir.109 Maddede sank ve zanl gibi teknik terimler yerine bir kimseye crmlerini syletmek ibaresinin bilinli olarak kullanld ifade edilmektedir.110 ETCKnn nceki dzenlemede (1999 ylnda 4449 sayl kanun ile deitirilmesinden nce) bir kimseye baka birisinin suunu syletmek iin ikence ve kt muamele yaplmas halinde bu suun olumayaca kabul edilmi, ikence suunun n art111 olarak fiilin maznun bulunan kimseye kar ilenmesi gerektii kabul edilmiti.112 Bu nedenle rnein bir suun tanna ikence yaplmas halinde 243. madde uygulanmyordu. Kanun maddesinde suun madurunu ifade etmek iin sadece maznun ifadesi kullanlmas nedeniyle, hakknda ceza davas almam olmakla birlikte sank sfatn veren bir kovuturma ilemi yaplm olan veya hakknda ceza davas alm olan kii olarak anlalyordu. Bundan dolay uygulamada sank sfatn tamayan kimselere kar, ikence suunun ilenmesi halinde kanundaki dier tm unsurlar tamam olsa bile, madurun srf sank sfatn tamamas nedeniyle yaplan fiilin 243. madde kapsamnda ikence olamayaca

DEMRBA, kence Suu, s.34; ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.531 109 pheli ve sank kavramlar iin Bkz. YURTCAN, Erdener. Ceza Yarglamas Hukuku, 6. Bask, Alfa Yay. stanbul 1996 s.155; AHN, Cumhur. Sann Kolluk Tarafndan Sorgulanmas, Yetkin Yay. Ankara 1994 s.44 110 ZLMEZ, kence Crm, s.166 111 ERMAN ZEK, s. 235 112 TCK.nun 243. maddesinde yazl suun olumas iin zorunlu geler ise unlardr: 1 - Hakknda ceza davas kovuturulmasna giriilmi sulu bir sank bulunacaktr. 2 - Bu sana mahkeme bakan veya yelerinden veya hkmet memurlarndan biri suunu syletmek iin ikence veya onur krc eylemler yapacaktr. Madde, ikence eylemini mahkeme hakimleri iin de yaptrma balandna gre ortada zora sokulacak herhangi bir kimse deil, sulu bir sank bulunacaktr. . Dava konusu olayda ikencenin maduru O.`nun hrszlk suunun san olduu kesin kantlar ile saptanmamtr. kinci bavurusunda anlatmlarn deitiren hrszlk ikayetisi H.`nin syledikleri, aratrlmayan bu genin varln kukuya drmektedir. Jandarma onbas sank K. ve H. imzal tutanak rneine konu hrszlk iddiasnn sonucu aratrlmal ve buna gre madur O.`nun karakolda iki gn iten kalr biimde dven sann kast ve su nitelii yeniden deerlendirilmelidir. Sann temyiz itirazlar bu nedenlerle yerinde grldnden hkmn BOZULMASINA, (Y. 8. CD, E. 1981/2821, K. 1981/4069, T. 19.06.1981)

108

92

kabul edilmiti.113 Tm bu nedenlerle 4449 sayl yasayla yaplan deiikliklerle bu tr sakncalar giderilmek istenmitir.114 ETCK 243. maddede ikence ve benzeri kt muamele suunun maduru olabilecek kiiler arasnda madur, ahsi davac ve tank da yer almaktadr. phesiz burada ifade edilen ilenmi herhangi bir sutan dolay madur olan kimsedir. Buradaki madur ifadesiyle, ilenen sula zarara uratlan veya tehlikeye maruz braklan hak veya yararn sahibi kastedilmek istenmitir.115 YTCK ya gre ikence suunun maduru herkes olabilir. Bunun yannda madur olan kiide baka zel nitelikler aranabilir. Ceza hukukunda, madurun sahip olduu sfat ile, cezalarn arlatrc veya hafifletici nedeni olmas veya baka bir su tipine yol amas mmkndr.116 Bir sutan dolay madur olan kimse ile sutan zarar gren117 ayn olabilecei gibi bazen de farkl olabilecektir. Kural olarak madur, ayn zamanda bir su ilenmesi nedeni ile zarar gren kimsedir. Keza, sutan zarar gren de su nedeniyle zarara urayan veya tehlikeye maruz kalan118; korunan hukuki kar zedelenen kimse119 olarak tanmlanmaktadr.
113

TCK.nun 243. maddesinin uygulanmasnda temel ge; kovuturulan bir suun sanna suunu syletmek iin ikence yapmak zalimane, insanca olmayan veya onur krc eylemlerde bulunmak olduuna gre nce ikencenin maduru olan . hakknda hrszlk zanls olarak ne gibi ilem yapldnn aratrlmas gerekir. TCK.nun 243. maddesinde yazl suun maduru, TCK.nun 228 ve 245. maddelerinde yazl herhangi bir kimse deil, belli bir suun san bulunmaldr. Maddede yazl eylemler byle bir sana suunu syletmek iin maddede sz edilenler tarafndan ilenmi olmaldr. Sonucu aratrlacak hrszlk evraknda madur .`nn hrszlk suunun san olduu ve bu suu iin syletildii de mahkemece anlald takdirde, maduru gn nezarethanede alkoyarak suunu syletmek iin 7 gn iine engel olur biimde aralklarla dvd anlalan polis, sann eyleminin TCK.nun 243. maddesi hkmleri iinde tartlp deerlendirilmesi doru olur. (Y. 8. CD E. 1981/3143, K. 1981/4070, T. 19.06.1981); Ayrca bir nceki dipnot: Y. 8. CD, E. 1981/2821, K. 1981/4069, T. 19.06.1981 tarihli karar. 114 ZLMEZ, kence Crm, s.166-167; Deiiklik gerekesinde de nceki dzenlemenin snrl tutulmu olduu ifade edilerek Trk Ceza Kanununun yrrlkteki 243 nc maddesinde sadece mahkemeler ve meclisler bakan ve yeleri ile sair hkmet memurlarnca maznuna crmn syletmek iin ikence edilmesi cezalandrlmtr Trk Ceza Kanunun Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Tasars, Madde Gerekeleri, iin bkz. nsan Haklar Koordinatr st Kurulunun almalar II, Ankara 1998 s.6 115 DNMEZER, Sulhi ERMAN, Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Ksm, Cilt:II, 10. Bas, Beta Yay. stanbul 1994 s.424; ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s.529-530 116 SOKULLU-AKINCI, Fsun. Viktimoloji, Beta Yay. stanbul 1999 s.44 vd.
117 118

Sutan Zarar Gren kavram iin bkz. YURTCAN, Ceza Yarglamas Hukuku, s. 206 vd. DNMEZER ERMAN, s.424 119 YURTCAN, Ceza Yarglamas Hukuku, s. 206

93

YTCK m. 94/2 deki gibi belirli kimselerin madur olmas durumunda ahsi arlatc sebepler ngrlmtr. Buna gre, ikence suu bir ocua, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda olan bir kiiye, gebe kadna ya da grevi nedeniyle bir avukata veya kamu grevlisine kar ilendiinde, bu madurlarn nitelikleri gerei ceza arttrlacaktr. YTCKnn ikence suunun maduru olarak herkesi ngrm olmas ileri ve ada bir dzenlemedir. Bylece, ETCKnn maduru sadece ceza yarglamas sjeleriyle snrl tutmu olmasnn sakncalar da giderilmitir.

V - SUUN YAPISAL UNSURLARI A Genel Olarak

Suun yapsal unsurlar, tipiklik veya kanuni unsur olarak isimlendirilen tipe uygun eylem, hukuka aykrlk ve kusurluluk tm sular iin ortak zelliklerdir. Bu unsurlardan birisinin eksiklii halinde suun varl sz konusu olmaz. Yani, suun yapsal unsurlarndan birisi eksikse, bu durum suun tm bnyesini etkiler ve dier unsurlar tamam olsa bile suun olumasn olanaksz hale getirir. Kanuni tipte geen, su iin ngrlm yapsal unsurlardan birisinin eksiklii halinde su meydana gelmez.120

B Tipe Uygun Eylem 1 Genel Olarak

Suun anatomik yapsn oluturan unsurlardan banda tipe uygun eylem gelir. Tipe uygun eylem terimi doktrinde tipiklik veya maddi unsur olarak da ifade edilmektedir. Tipe uygun eylem ile su teorisini ilgilendiren eylemin herhangi bir eylem olmayp kanuni tanma, yani kanunda tanmlanan tipe uygun bir eylem olduu vurgulanr.121

120 121

EL v.d. el Su Teorisi, s.12 EL v.d. el Su Teorisi, s. 43

94

Eylem unsuru hem hareketi hem de sonucu kapsamaktadr. Suun eylem unsuru ierisinde yer alan sonu, kanunda tanmland ekilde yer alan ve hukuki bir deer ifade eden d alemdeki deiikliktir.122 D alemde deiiklik meydana getiren hareketin, su tekil edebilmesi iin kanundaki tarife yani tipe uygun bir eylem olmas gerekmektedir.123 Eer byle bir uygunluk sz konusu deilse kanuni tipe uygun bir eylem gereklememi olduundan ortaya kan hareketin su olarak vasflandrma imkan olmayacaktr. Gerekleen fiil kanundaki tanma uyduu belirlenmise, fiilin tipe uygun bir eylem olduu sonucu kacaktr. ETCK m. 243te ngrlen suun oluabilmesi, fiilin tipe uygun bir eylem olabilmesi iin ikence ve benzeri kt muameleleri yapan failin bir kimseye crmlerin syletmek, madurun, ahsi davacnn, mdahilin veya tann olaylar bildirmesini engellemek, ikayet veya ihbarda bulunmas veya tanklk etmesi veya dier herhangi bir sebeple ikence veya gayriinsani ya da haysiyet krc muamelelerde bulunmas gerekirdi. Uluslararas szlemelerde, ikence suunda ikencenin yannda maddi unsurunu oluturan, tanmlanan eylemlere de ksaca deinmek gerekir: Onur (Haysiyet) Krc Muamele: Onur ve haysiyet itibar, deer anlamna gelir. Onur krc hareket, kk drc124, kiiyi eref ve itibardan mahrum ile toplumun kendisine besledii itibar yok eden125, namus, hret veya haysiyetine saldr126 niteliindeki fiillerdir. nsanlk d (Gayri insani) Muamele: nsanlk d ve insanlkla badaamayan muamele127, insanlk kiiliini ve duygusunu nemli derecede inciten fiillerdir.128 Zalimane Muamele: Zalimane, zalimce, zalimlere yakr ekilde129anlamn tamaktadr. Zalim, zulmeden, bakasna byk eziyet eden, ac ektiren, gaddar,
122 123

EL v.d. el Su Teorisi, s. 67 ZLMEZ, kence Crm, s. 172 124 ZTRK, s.934 125 BECCARIA, s.206 126 MALKO GLER, Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, s.1835 127 ZTRK, s.934 128 GZBYK, Dr. ur Abdullah Pulat. Trk Ceza Kanunu Aklamas, C.III Sevin Matbaas, Ankara 1970 s.264

95

acmasz, vicdansz130; zulm ise hakszlk, ikence, byk ac verme, zalimce hareket ve gaddarlk131 anlamna gelmektedir. Zalimane muamele, maddi ve manevi nitelikte eziyet ve zdrap verici her trl davran ve eylemlerdir132. AHM, bir mahkumun yerinin deitirilmesi srasnda, gvenlik gerekesiyle bir eli ve ayann ayn kelepeyle balanmasn insanlk d muamele olarak tespit etmitir.133 AHM 3. madde ile ilgili bir itihadnda (Yunanistan davas) zetle; her ikence ayn zamanda insanlk d ve onur krc muameledir. insanlk d muamele en azndan, isteyerek yaplm ve zihinsel veya bedensel ac veren davran biimi olup ayn zamanda onur krcdr. kence bilgi edinmek veya ikence uygulanana itiraf ettirmek veya bir ceza uygulamak amacyla yaplan insanlk d muamelenin arlatrlm bir eklidir. Onur krc muamele ise bir kiiyi bakalarnn nnde kaba bir ekilde utandrc bir duruma sokan veya iradesiyle yapmak istemedii bir hareketi yapmaya zorlamak eklindeki davranlardr.134 Bu tanmlama AHM tarafndan daha sonra yle formle edilmitir. kence, insanlk d muamelenin arlatrlm eklidir. Mahkemenin tanmnda, ikence yapmaktaki ama ne olursa olsun bilerek ve isteyerek uygulanan iddet unsuru esas alnmaktadr. kence ile insanlk d veya onur krc muamele arasndaki fark, sadece verilen acnn younluundaki farktan kaynaklanmaktadr. 135 AHM, Komisyonun (rlanda / Birleik Krallk kararnda) be teknik olarak adlandrlan (ve uzun sre ayakta bekletme, gzleri balama, grltye maruz brakma, uykusuz brakma ve az yiyecek-iecek verilmesi) uygulamalar ikence olarak deerlendirmesine karlk, Mahkeme (Divan) farkl olarak, yaplan muamelenin iddet derecesini esas alarak, be teknik uygulamasnn ikence

YILMAZ, Hukuk Szl s. 896 YILMAZ, Hukuk Szl s. 896 131 YILMAZ, Hukuk Szl s. 903 132 MALKO GLER, Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, s.1835 133 GEMALMAZ, nsan Haklar Komitesi Kararlarnda Yaam Hakk ve kence Yasa, stanbul Barosu Yay. 2002 s.218 134 YOKU, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Trkiyede Olaanst Hal Rejimine Etkisi, s.62 135 YOKU, s.63
130

129

96

boyutuna varmad,fakat bu davranlarn insanlkd muamele olduu sonucuna ulamtr.136 YCGK bir 1983 tarihli bir kararnda kanuni bir tarife rastlanmamakla birlikte, doktrin ve mahkeme itihatlarnda; a - kence : Bir kimseye maddi ve manevi mahiyette eza verici hareketleri, b - Zalimane Muameleler : Bundan maksat, madura yaplan maddi veya manevi zdrap verici her trl muameleleri, c - nsani olmayan muameleler : nsanlk kiiliini ve duygusunu nemli derecede incitici fiilleri, d - Haysiyet krc hareketler : Bir kimsenin namus hret veya haysiyetine saldr niteliinde fiilleri, fade eyledii bu kt muamelelerin neler olduunu kanunun tek tek saymayp, hakimin takdirine brakt belirtilmektedir eklinde tanmlamalar yapmtr. Bu tanmlar daha sonra Yargtayn bir ok kararnda kullanlmtr.137 ETCK m. 243 ve BM kenceye Kar Szlemede kullanlan, zalimane, insanlk d ve aalayc muameleler gibi seimlik hareketler YTCK m.94te yer almamtr. Fakat, YTCKda yaplan tanm ve yukarda bahsettiimiz seimlik hareketlerin gereklemesi halinde, bu tr ikence benzeri muameleler de bu kanun kapsamna girecei aktr.138 YTCK m. 94 bakmndan ikence suunda tipikliin gereklemesi iin, fiili gerekletirenin bir kamusal faaliyette bulunan139 bir kamu grevlisi olmas, ilenen bu fiilin ileyenin kamu greviyle bir bann olmas ve yaplan hareketlerin madurun bedensel ve ruhsal ynden ac ekmesine, alglama ve irade yeteneinin etkilenmesine veya aalanmasna yol aacak davranlarda bulunmas gerekir. Fiilin aktif olarak madura yneltilmesi art deildir, grevi gerei bunu engellemekle ykml olan kamu grevlilerin grevlerini ihmali halinde de ayn ekilde sorumlu olurlar.
ZLMEZ, TCKda kence Suu, s.97; GEMALMAZ, nsan Haklar Komitesi Kararlarnda Yaam Hakk ve kence Yasa, s.212; YOKU, s.62 137 YCGK, E. 1983/8-64, K. 1983/156, T. 04.04.1983). Dier kararlar baz kararlar: YCGK E. 1987/8186, K. 1987/423, T. 05.10.1987; YCGK 17.4.1989, 8-87/143 (Bkz. GLTA, Veysel. Uygulamada Trk Ceza Kanunu ve zel kanunlardaki Ar Cezalk Sular Aklamal, itihatl ve ekler, Ankara 1998 s.425-441 138 Ayn dorultuda, ZLMEZ, kence ve Eziyet, s.4 139 5237 sayl TCK m.6/1-c: Kamu grevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak katlan kii,. Anlalr
136

97

kence tekil eden hareketler, bedensel veya ruhsal ynden ar ac ekilmesine neden olan davranlardr. kence tekil eden davranlarn bedensel (fiziki) zarar vermesi, ac dourucu sonular olmas art deildir. Yaplan hareketler bedensel bir acya neden olsun ya da olmasn, kiide ruhsal (psikolojik manevi) acya yol amsa ikence suu yine gereklemi olacaktr.140 Bireyde fiziksel olmayan fakat stres ve derin ac douran hareketler manevi ikence olarak ifade edilmektedir. Buna rnek olarak, ikence grenlerin sesini dinletmek, bedensel ikence yaplaca tehdidinde bulunmak, annenin gz nnde kzna tecavz etmek gibi rnekler verilmektedir.141 Yargtay, ETCK m.243 ile ilgili kararlarnda fiziksel ac veren hareketler yannda manevi ikence saylan hareketleri de (hakaret, tehdit, gzlerini balayp yksek volml mar dinletmek, rlplak soymak, dierine yaplan ikenceyi seyrettirmek, gibi)142 ikence olarak kabul etmitir. Keza, AHM kararlarnda da 3. maddenin ihlali karar verilen baz bavurularda (ldrme tehdidi, aile bireylerinin ikence grecei tehdidi, hapsedilme tehdidi, sahte lm infaz, pencereden aa atma giriimi veya tehdidi;143 kyllere ky meydannda dk yedirilmesi;144 yal birisinin evinin yaklmamas iin askerin ayana kapanarak ve alayarak yalvarmak zorunda kalmas145 gibi) onur krc ve gayriinsani muamelelerde manevi ikencenin rnekleri olarak saylabilir. Hangi fiillerin ikence niteliinde olduu somut olayda tespitine bal olmakla birlikte, Yargtay ETCK m. 243 ile ilgili itihatlarda rlplak soymak, elektrik vermek, haya skmak, dayak atmak, tazyikli su skmak, falakaya yatrmak, askya almak, koltuk altna kaynam yumurta koymak146; gzlerini balayp yksek volml mar dinletmek, rlplak soymak, basnl su skmak, slak battaniyeye
NOK, s.386 NOK, s.387 142 Basna Manisa Davas olarak yansyan olayla ilgili Yargtay karar. Yargtay, saylan davranlarn younluk kazan(dn) vurgulam, gerek psikolojik gerek fiziki ynden ikence nitelemesini kabul ederek manevi - psikolojik ikenceyi de belirtmitir. Bkz. YCGK 15.6.1999 tarih 1999/8-109 E. 1999/164 K. YKD C.25, S.8, Austos 1999 s.1121 - 1133; Y. 8. CD. 1998/10667 E. 1998/12819 K. YKD C.25 S.1 Ocak 1999 s.124-127; 143 AHM Danimarka, Norve, sve ve Hollanda / Yunanistan karar. Bkz. GEMALMAZ, Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay. stanbul 1993 s.206-207 144 Basna yansyan Cizre Yeilyurt ky kyllerine dk yedirme davas. AHMa yaplan Mtak ve dierleri / Trkiye bavurusu. (Ankara 3. Ar Ceza Mahkemesi 12.6.1990 tarih ve 1989/124 E. 1990/93 K.); Ayrca bkz. Cumhuriyet Gazetesi, 26.1.1989, s.1 145 Bkz. 24.4.1998 tarihli Seluk ve Asker / Trkiye, 16.11.2000 tarihli Bilgin / Trkiye kararlar. 146 Bakaca rnekler ve Yargtay kararlar iin bkz. NOK, s.387
141 140

98

sardktan sonra elektrik vermek, dierine yaplan ikenceyi seyrettirmek147 gibi fiillerin ikence suu oluturduunu belirtmitir. YTCK m.94e gre ikence bedensel veya ruhsal ynden ac ektiren, alglama veya irade yeteneini etkileyen ve aalayan hareketlerle ilenen seimlik hareketli bir sutur. 148 Bu seimlik hareketler, ETCKnn 243. maddesinde yer alan ikence, zalimane, insanlk d ve aalayc muameleleri kapsamaktadr.149 YTCKnn94. maddesindeki suun tipe uygun eylemin gerekleebilmesi iin: 1 - insan onuru ile badamayan bir fiil ile bu fiilin; 2 - Bedensel ve ruhsal ynden ac ektirmesi, 3 - Alglama ve irade yeteneini etkilemesi ve 4 - Aalanmaya yol aacak davranlarn gerekletirmi olmas gerekir. YTCKda ikence suunun unsurlar olarak saylan bu unsurlara biraz daha detayl olarak ele alacaz.

2 Fiilin nsan Onuruyla Badamamas

nsan onurundan anlalan insann kendine kar duyduu sayg, z sayg, haysiyet, vakar, eref, izzeti nefistir.150 YTCK m.94teki nsan onuru ile badamayan ifadesi uluslararas szlemelerdeki Onur krc ifadesi ile ayn anlam tamaktadr. Bu itibarla, insan onuru ile badamayan (veya onur krc) fiilden anlan kiiyi eref ve itibardan mahrum brakan ve toplumun kendisine besledii itibar yok eden151, namus, hret veya haysiyetine saldr152 niteliindeki incitici hareketler153 olarak deerlendirmek gerekir. Anayasa Mahkemesine gre
147 148

YCGK 15.6.1999 tarih 1999/8-109 E. 1999/164 K. YKD C.25, S.8, Austos 1999 s.1122,1126 ZLMEZ, Yeni Trk Ceza Kanununda kence Ve Eziyet Suu www.ceza-bb.adalet. gov.tr/makale/108.doc (8.8.2006) (ZLMEZ, kence ve Eziyet) 149 ZLMEZ, lhan. kence Suu, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say: 2 Sonbahar 2004 s.147-151 150 NAL, Nihat. Adli Tp ve Ekonomik Terimli Hukuk Szl, Ankara 2003 s.728 Onur maddesi; DOAN, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, Pnar Yaynlar, 19. bask, 2005 stanbul, s.1011 Onur maddesi. 151 BECCARIA, Cesare. Sular ve Cezalar Yahut Beeriyetin Mecellesi, ev: Muhiddin Gkl, nklap ve Aka Kitabevleri, 3. Bask stanbul 1964 s.206 152 MALKO - GLER. Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, s.1835 153 SOKULLU-AKINCI, Polis, s.161

99

nsan Haysiyeti kavram, insann ne durumda, hangi artlar altnda bulunursa bulunsun srf insan oluunun kazandrd deerin tannmasn ve saylmasn anlatr. Bu yle bir davran izgisidir ki ondan aa dlnce yaplan muamele insan, insan olmaktan karr, eklinde ifade edilmektedir.154 nsan onurunun korunmas kavram pek ok konunun insan haklar kapsamna alnmasna yol amtr.155 Yargtay bir kararnda, kiinin darp edilip sakal ve bynn kesilmesini onur krc muamele saymtr.156 nsan onuru T.C. Anayasasnn 17 maddesinde korunmas gereken bir deer olarak belirtilmi, kimsenin insan onuruyla (haysiyetiyle) badaamayan muameleye tabi tutulamayaca dzenlenmitir. nsanlarn, ikence ve eziyete, onur krc muameleye maruz kalmamas, hukukun temel ideallerinden biridir. Bu idealin korunmas iin, modern devlet dzenlerinin en nemlisi konusu olmutur.157
154 Bkz. AYMnin 27.12.1965 tarih ve 1963/57 E 1965/65 K nolu karar. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/ KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1965/K1965-65.HTM (17.9.2006); 27.12.1965 tarih ve 1965/41 E 1965/66 K. nolu karar. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1965/K1965-66.htm (17.9.2006); ve 28.6.1966 Tarihli 1963/132 E 1966/29 K. Nolu karar. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1966/K1966-29.htm (17.9.2006). Her kararda da, Askeri Ceza Kanunundaki katksz hapis cezasnn insan onuruna, dolaysyla Anayasadaki (1961 Anayasas) insan haysiyetiyle badamayan ceza konulamaz ilkesine ve Hukuk Devleti ilkesine aykr olduu iddiasyla alan davalarda, katksz hapis cezasnn Anayasaya aykr olmad sonucuna oyokluuyla varlmtr: Katksz hapsin insan haysiyetiyle badap badaamayaca sorununa gelince : nsan haysiyeti kavram, insann ne durumda, hangi artlar altnda bulunursa bulunsun srf insan oluunun kazandrd deerin tannmasn ve saylmasn anlatr. Bu yle bir davran izgisidir ki ondan aa dnce, yaplan muamele, insan, insan olmaktan karr. nsan haysiyeti kavramn, toplumlarn kendi grenek ve geleneklerine ve topluluk kurallarna gre insann, saygya deer olabilmesi iin onda bulunmasn zorunlu grdkleri niteliklerle kartrmamak gereklidir. Bu kavramn gelimesi ve yerlemesi ok uzun bir zaman alm; prangabentlik, tehir dayak gibi cezalarn kaldrlmas bu sayede mmkn olabilmitir. Katksz hapis "insan haysiyeti" kavramna gre lye vuruldukta: Cezaevinde deil bir odada salk artlar altnda gizlice ve tek bana ekilen, kk drc nitelii bulunmayan ve cezaevlerindeki olaan yeyip ime disiplinin ksa sreler iin biraz daha daraltlmasndan ileri gitmeyen byle bir cezann insann srf insan olma deerinin hak ettiinden daha aa bir davran saylamayaca kolayca kendini gsterir. zetlenecek olursa : Asker Ceza Kanununun 23, 25, 26, 27, 28, 165. ve 183 nc maddelerinde sz edilen katksz hapis cezas Anayasa'ya aykr deildir. Bu maddelere ynetilen dvann reddi gerekir. yelerden emsettin Akaolu, hsan Keeciolu ve Salim Baol bu gr'e, Muhittin Grn de gerekeye katlmamlardr. (27.12.1965 tarih ve 1963/57 E 1965/65 K nolu kararn gerekesinden). 1632 sayl Askeri Ceza Kanunundaki katksz hapis cezasna ilikin maddeler, 22.3.2000 tarih ve 4551 sayl Asker Ceza Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunla yrrlkten kaldrlmtr. 155 AKILLIOLU, Tekin. Uluslararas nsan Haklar Kurallarnn Hukuktaki Yeri ve Deeri, Tark Zafer Tunayaya Armaan, stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s. 2 156 karakola gtrp, darp ettikten sonra sakaln ve byn kestirmek biimindeki eylemin TCK 243. maddenin 1. fkrasna uyan Gayriinsani ve haysiyet krc nitelikte bir davran olduu (Y 8. CD 2.10.2002, 6686/8949 sayl karar. YKD C.29 S.1 Ocak 2003 s.128) 157 SOKULLU-AKINCI, Polis, s.156-157

100

3 Fiilin Bedensel Ve Ruhsal Ynden Ac ekmesine Neden Olmas

kenceye yol aan insan onuruyla badamayan davrann, kii de bedensel veya ruhsal ynden ac ektirmesi gerekir. Acya sebebiyet veren davrann sadece bedensel veya ruhsal olmas art deildir. kenceye yol aan ac ekmesine neden olan davran sadece bedensel veya ruhsal olabilecei gibi, ayn anda hem ruhsal hem de bedensel olabilir. Davrann (fiilin), bedensel veya ruhsal adan kiide ac ektirmesi gereklidir.158 Ac, sz, sanc, yara, dert, keder, elem, strap gibi anlamlara gelmektedir.159 ster bedensel ister ruhsal olsun, fiilin kiide acya neden olmas gerekir. Aksi halde ikence sz konusu olmaz. Yargtayn 1970 tarihli bir kararna gre, ikence ve zalimane muamelelerden maksat, madurun bedeni ve ruhi yapsnda tehlike meydana getiren fiillerdir.160 AHM 3. madde (ikence yasa) ile ilgili kararlarnda, bir muamele veya cezann 3. madde kapsamna girdiini kabul edebilmek iin, bunun asgari bir arlk dzeyine (ar ac ve straba) ulamas gerektiini belirtmektedir. Asgari arlk dzeyine ulamas ile ilgili deerlendirme yaparken muamelenin sresi, muamelenin madur zerindeki fiziksel ve psikolojik etkileri, hatta baz durumlarda madurun ya, cinsiyeti ve salk durumunu gz nne almaktadr.161 Buna gre mahkeme; mevzuatn uygulanmas nedeniyle duyulan strap, okuldan uzaklatrma cezas, cezaevinde disiplin cezas, haksz yere ekilen hapis cezas, tutuklu nakli srasna gvenlik tedbiri olarak belli bir dereceyi amayan kelepe taklmas, tek bana

243. maddenin uygulanabilmesi iin bir kimseye maddi ve manevi bir mahiyette eza verici, kiiliini ve duygusunu nemli derecede incitici, insani olmayan, sreklilik ve bezdiricilik gsteren hareketlerin varl aranmaktadr. (Zonguldak 2. Ar Ceza Mahkemesinin 27.1.2004 tarih ve 2003/80 E. 2004/7 sayl karar iin bkz. OR, S.49 105 nolu dipnot.) 159 NAL, Nihat. Adli Tp ve Ekonomik Terimli Hukuk Szl, Ankara 2003 s.6 Ac maddesi; DOAN, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, Pnar Yaynlar, 19. bask, 2005 stanbul s.6 160 Y. 1. CD 15.9.1970, 3576/2486 sayl karar iin bkz. SAVA MOLLAMAHMUTOLU, s.2635 161 DORU, nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, s.3

158

101

tutma gibi ikayetleri ikence olarak deerlendirmemitir.162 AHM, asgari arlk dzeyine varmayan ikenceye benzer muameleleri, olayn oluuna gre insanlk d veya aalayc muamele olarak tanmlamaktadr.163 YTCK m.94te ifade edilen acnn ar ac olarak snrlandrlmamasn genel olarak olumlu karlamak gerekir. kenceyi srf ar ac ile snrlandrmak, ikencenin sadece ar olaylara zglenmesi ve ok dar bir alana indirgenmesi sonucunu dourur.164 Buna karlk, ikence kavram, ar hafif denilmeden btn bedensel veya ruhsal ynden ac douran btn hareketlerde uygulanmas geniletilmi olmas ve bir arlk ltnn olmamas, mevcut yarg uygulamalarn gz nne aldmzda, uygulamada kanun koyucunun arzu ettii sonularn tam tersinin domas; yani pratikte, ikence suu ile ilgili davalarda 94 ve 95. maddeler yerine zor kullanma yetkisine ilikin snrn almasn dzenleyen 256. maddenin kullanlmas ihtimali vardr.165 Beden, gvde, vcut, ten anlamna gelmekte; bedensel (bedeni) kavram ise vcudu,166 kiinin fiziki varlyla ilgili demektir.167 Bedensel acdan anlalacak olan, kiinin bedeni zerinde, fiziki ac duymasna neden olan davranlardr. Bedensel cezalar, uluslararas insancl hukuk asndan da yasak olup 3. ve 4. Cenevre Szlemelerinde belirtilmitir.168 Dnya zerinde bir ok lkede kesin olarak yasaklanm olan, insan bedenin sakatlanmasna kadar varabilen bedensel cezalar, kimi lkelerde yaptrm olarak kabul grmektedir. Bu cezalar, ancak, ulusal

DORU, nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, s.4-5 163 DORU, nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, s.18 vd. 164 IIK Canan, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, M.., Yaynlanmam yksek lisans tezi, stanbul 1996 s.6 165 kence suu ile ilgili yarg kararlarnn deerlendirilmesi iin Bkz: GEMALMAZ, Mehmet Semih. Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, nsan Haklar Yll, TODAE nsan Haklar Aratrma ve Derleme Merkezi, C.14 Yl:1992 Ankara s.65-107 ; IIK, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, s.134 vd. 166 Trk Hukuk Lugat, Babakanlk Basmevi, 4. bask, Ankara 1998 s.33 Bedeni Ceza maddesi. 167 NAL, Nihat. Adli Tp ve Ekonomik Terimli Hukuk Szl, Ankara 2003 s.123 Bedeni maddesi. 168 3. Cenevre Szlemesi m. 87 ve 4. Cenevre Szlemesi m.32 ve Ek 1 Nolu Protokol m.75/2a ve Ek ki nolu Protokol m.4/2a. Bkz. BOUCHET SAULNER s.52; IIK, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, s.11

162

102

ve uluslararas hukuka ngrlm, hukuksal gvenceleri olan ve adil bir yarglama sonucunda uygulanabilir.169 Ruh kavram, insan varlnn maddenin dnda kalan z, manevi benlik, insann i dnyas, i, z, benlik; his, duygu, hissiyat ifade ettiine170 ve bedensel kavram insann fiziki varln ifade ettiin gre, ruhsal kavramndan insann manevi kiiliini de anlamak mmkndr. nsan fiziksel (beden) ve metafizik (ruhsal) olarak bir btndr. kenceye yol aan davran, bedensel veya ruhsal ynden ac ektiren herhangi bir davran olabilir. Gerekte, bedensel nitelikte ac ektiren pek ok eylem, ayn zamanda ruhsal bakmdan da ypratc ve onur krcdr.171

4 - Alglama Ve rade Yeteneini Etkileme

Alg, idrak, anlay, akl erdirme anlamna gelmektedir.172 rade ise isteme, dileme, istek, arzu, dilek; bir eyi yapmak veya yapmamak konusunda karar verebilme ve bu karar uygulayabilme gc, kabiliyeti173 demektir. Bilindii gibi, ikence yasak olmasna ramen, soruturmada bir sorgu yntemi olarak ska kullanlmasnn amac, kiilerin irade yeteneini etkilemek, itiraf almaktr.174 fade veren ikence sonucunda gerek yerine, ifadeyi alann istedii ekilde beyanda bulunabilir.175 Kiinin ceza yarglamas kapsamnda veya baka bir durumda, alglama ve irade yeteneinin etkilenmesi, idrak ve anlaynn etki altnda braklmas, istek ve arzusuna aykr ynde hareket etmesinin salanmas sonucunu douran her trl davran, ikence suu kapsam ierisinde deerlendirilebilecektir. Ceza yarglamasnda alglama ve irade yeteneini etkileyen usuller yasaktr. 5271 sayl CMKnn fade alma ve sorguda yasak usuller balkl 148. maddesine gre phelinin ve sann beyan zgr iradesine dayanmaldr. Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence, il verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, baz aralar kullanma gibi bedensel veya ruhsal mdahaleler yaplamaz.
169 170

BOUCHET SAULNER s.52 NAL, s.823 Ruh maddesi 171 SOKULLU AKINCI, Polis, s.163 172 NAL, s.47 Alg maddesi 173 NAL, s.447 rade maddesi 174 SOKULLU AKINCI, Polis, s.159 175 SOKULLU AKINCI, Polis, s.162

103

Bylelikle bilin ve iradeyi zayflatan veya yok eden, kiiyi bitkin dren, temyiz kudretini ihlal eden, bask, zorlama (cebir) ve dier mdahaleler yasaklanmtr.176 Tanmda kullanlan alglama ve irade yeteneini etkileme ifadesiyle BM Szlemesinde ikencenin tanmnda ifade edilen bir kimseye kendisinden itiraf almak veya nc kii hakknda bilgi edinmek, kendisinin veya veya kendisini veya nc kiiyi korkutmak veya zorlamak amacyla.. ilenen davranlar da kapsam olmaktadr.

5 - Aalanmaya Yol Aacak Davranlar Gerekletirme

Aalamak, deerini drmek; kk grmek, hor grmek, hakaret etmek177 ve kk drc hareketlerde bulunmak anlamna gelir.178 kence suunda, bedensel veya ruhsal ynden ac ekilmesine neden olan davrann, madurun aalanmas, kk drc hareketlere maruz kalmas ile ikence suu gereklemi olacaktr. Bu sonula, aalanmaya yol aan davranlar ile ruhsal ynden ac ektiren davranlar ou zaman rtmesi mmkndr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) kararlarna gre, aalayc muamele, insan onuruna ar saldrlar ieren, kiide korku, znt, bayalk duygular yaratabilecek nitelikte eylemler;179 kiinin deerini drmek ve onu utandrmak iin kiiliini hie sayarak ona farkl muamele yaplmas180; kiinin fiziksel ve ruhsal direncini krc veya iradesi dnda hareket etmeye iten belli bir arlk dzeyine ulam davranlar olarak ifade edilmektedir. Madurun kendisini insanlk d muameleye maruz kalm veya kk drlm hissetmesi yeterli saylabilir.181
rnein, zanlnn deien polis ekiplerince ifadesinin alnmas, aniden uykudan uyandrlmas, hi uyutulmamas, zanlnn yorgun ve bitkin drlerek iradenin zayflamasna sebep olur. Kiinin gnlerce uykusuz braklmas, hem zorlama hem de kt muamele tekil eder. Bkz: SOKULLU AKINCI, Polis, s.164-167 177 NAL, s.84 Aalamak maddesi 178 ZTRK, Nejat. Trk Ceza Kanunu erhi ve Tatbikat, C.I, 2. Bask, Filiz Kitabevi, stanbul 1970 s.934 179 KARAKU, Hakan. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlar ve Karoylarnda Trkiye, stanbul Barosu Yay. stanbul 2001 s.124 180 NAL, eref. Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Divam Kararlar Inda Szleme Hkmlerinin Aklanmas ve Yorumu, TBMM Basmevi, Ankara 1995 s.112 181 DORU, nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, s.20
176

104

AHM, ikence ve kt muamele yasan dzenleyen, Hi kimse ikenceye, gayr insan yahut haysiyet krc ceza veya muameleye tabi tutulamaz. eklinde dzenlenen Szlemenin 3. maddesini geni yorumlanm, ceza yarglamas dnda idari ve disiplin soruturmalarndaki aalayc muamele veya cezalar da Szlemeye aykr bulunmutur182. AHM Birleik Krallka kar Tyrer davasnda, okuldaki bir olay nedeniyle ocuk mahkemesi tarafndan adet sopa cezas verilmesini ve uygulamasn bedensel ve aalayc ceza olmas gerekesiyle 3. maddeye aykr bulmutur. Buna gre dayak cezas ikence veya zalimane ve insanlk d uygulama kapsamna girmemesine ramen, cezann herkesin nnde ve plak kaba etlerine sopa ile vurulmas onur krc bulunmutur.183 Bir baka olayda, ngiltere pasaportu tayan kiilerin rklarndan ve renklerinden dolay yerlemelerine izin verilmemesi olaynda, kurumsallam rklk nedeniyle yaplan ayrmclk nedeniyle bavuruculara kk drc muamele yapld, dolaysyla 3. maddenin ihlal edildii belirtilmitir.184

C Kusurluluk
Ceza sorumluluunun temel art, insan davrannn iradi olarak gereklemesidir. Manevi unsur olarak da adlandrlan kusurluluun, genel olarak failin psiik faaliyeti ile sonu arasndaki ilikiden ibaret olduu; yani kusur veya kusurluluun bilin ve iradenin sonu ile ilgili zel durumu olarak ifade edilebilir.185 Kusur yetenei, kiinin faili olduu fiili meydana getirmesi esnasnda sahip bulunmas gereken kiisel niteliklerin btndr.186 Ya kkl, akl hastal, sar ve dilsizlik gibi ve geici nedenler kusur yeteneini etkileyen durumlardan bazlardr. Kusurun kii iradesinin yneldii sonu bakmndan trleri ise kast ve taksir olmak zere ikiye ayrlr. Kural olarak, kanunun su sayd fiili ileyen kiinin cezalandrlabilmesi iin ilenen fiil kasten ilenmi olmas gerekir. Ancak, kanunda bir suun taksirle
rlanda v. Birleik Krallk, Tyrer v. Birleik Krallk, Campbell ve Cosans v. Birleik Krallk, Albert ve La Compte v. Belika, Guzzardi v. talya karalar iin bkz. Osman DORU. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Kararlar Rehberi (1960-1994) stanbul Barosu Yaynlar, stanbul 1999 s.XI 183 YILDIZ, Mustafa. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Yargs, Alfa Yay. stanbul 1998 s.21 184 NAL, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, s.112 185 EL v.d. el Su Teorisi, s. 198 186 EL v.d. el Su Teorisi, s. 205
182

105

ilenmesini ngrd hallerde taksirle gerekleen fiillerde cezalandrlacaktr.187 Bir fiilin kasten yaplm olmas o fiilin bilinerek ve istenerek yapld anlamna gelir. Ceza sorumluluu kast sorumluluu temeline dayandrldnda, kiinin iradi bir hareketiyle yaratt sonutan dolay cezalandrlabilmesi, o kiinin hareketiyle yol at sonucu bilip istemesine bal olmaktadr. Bu nedenle faile yaptrm uygulanabilmesi iin onun kastnn umulnn belirlenmesi zorunlu olup, hareketiyle d dnyada yaratt sonular bildii, istedii aratrlp renilmeden sorumlu tutulmamas gerekir.188 YTCK bakmndan m.94-95te ikence suunun ilenmesi iin failin kasten hareket etmi olmas gerekir.189 Kast, bilerek ve isteyerek hareket etmeyi gerektirir. YTCK m. 21/1de Suun olumas kastn varlna baldr. Kast, suun kanuni tanmndaki unsurlarn bilerek ve istenerek gerekletirilmesidir. eklinde belirtilmitir. YTCK m.94teki ikence suu ilemek iin genel kast yeterlidir. Failin belirli bir amala hareket etmi olmasnn bir nemi yoktur.190 kence suunda, failin yapt eylemin insan onuruyla badamadn ve bu eylemin madurun bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine ya da alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine veya aalanmasna yol aacan bilmesi ve bunu istemesi gerekir. Failin, davrannn bu neticelerden bir tanesine yol aabileceini bilmesi yeterlidir. Ayrca, YTCK bakmnda saikin bir nemi olmayp, hangi saikle ilenirse ilensin, ikence tanmna uyan davranlarn ortaya kmas ile ikence suu gereklemi olur. kence suunun olas kast ile de ilenmesi mmkndr. Bu husus, YTCK m.21/2ye gre Kiinin, suun kanuni tanmndaki unsurlarn gerekleebileceini ngrmesine ramen, fiili ilemesi halinde olas kast vardr. Byle bir durumda, fail, madurun bedensel veya ruhsal ynden ac ekeceini, alglama veya irade yeteneinin etkilenmesini veya aalanacan ngrmesine ramen, muhtemel
187

EL v.d. el Su Teorisi, s. 229; ZGEN, zzet. Uygulamal Ceza Hukuku, 2. Bas, Sebat Yaynlar, stanbul 1998 s.41 188 MAHMUTOLU, Fatih Selami NVER, Yener. Kanununu Bilmemek Mazeret Saylmaz Hakknda. stanbul Barosu Dergisi, C.72, Say:4-5-6, 1998 s.376 189 kence, ikence kast ile yaplan, sonu almaya ynelik ksmen bezdirici ve azap verici bir eylemdir. Y. 8. CD 18.6.1987 1202/6631 sayl karar. OR, s.48 190 NOK, s.469; ZLMEZ, kence ve Eziyet, s.6; ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2006) s.119

106

sonulara aldrmadan bu eylemine devam etmesi durumunda olas kast gereklemi olacaktr. Bu durumda faile verilecek cezada YTCK m.21/2de belirtilen indirim yaplacaktr.191 Yargtay, baz eski kararlarnda kanun metnini dar yorumlayarak sadece sann ikrarna ynelik eylemlerin madde kapsamnda olduunu kabul etmi, madde ile korunan hukuki yarara uygun olmayan yorumlarda bulunmutu. Daha sonra bu itihatlarndan dnen ve su yerini gstermek, delilleri tespit etmek gibi amalarla ikence ve benzeri kt muamele yaplmasn deerlendirmi,
192

243.

madde

kapsamnda

Memurun sana crmn deil de, crm delilini syletmek iin

kt muamele yapmas halinde yaplan ikencenin 243. madde kapsamna girmedii ynnde karar vermitir.193 Doktrinde de maddedeki crm ibaresini geni ve korunan hukuki yarara uygun bir ekilde yorumlamak gerektii, crm ifadesini su olarak deerlendirmek ve yetkili memurun sank veya pheliye crm dahil tm hususlar (rnein su yerini, su ortan, sutan hasl olan eyi gibi) syletmeye ynelik ikence ve benzeri kt muamelelerin 243. madde kapsamnda deerlendirilmesi gerektii ifade edilmitir.194 YTCKda crm kabahat ayrmnn kalkm olmas ve suun genel kastla ilenebilmesi nedeniyle bu tartmann bir nemi kalmamtr. Kusurluluu azaltan bir sebep olarak haksz tahrik hkmlerinin ikence suunda uygulanp uygulanamayacana da deinmek gerekir. YTCK m.29 Haksz bir fiilin meydana getirdii hiddet veya iddetli elemin etkisi altnda su ileyen kimseye, ceza indirimi yaplmasn ngrmektedir. Haksz tahrikin oluabilmesi iin suun, bu hiddetli veya iddetli elemin etkisiyle ilenmi olmas gerekir.195 Bu durumda bile, kamu grevlisi grevi srasnda tarafsz ve objektif olarak grevinin gereklerine aykr davranmamakla ykmldr. Bu nedenle ikence gibi ok ar bir

NOK, s.470 YCGK, 22.3.1976. E. 1976/8 100, K. 1976/133 (GEMALMAZ, Mehmet Semih. Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, nsan Haklar Yll, TODAE nsan Haklar Aratrma ve Derleme Merkezi, C.14 Yl:1992 Ankara s. 82) 193 Memurun sana crmn deil de, crm delilini syletmek iin kt muamele yapmas halinde TCK. m 245 uygulanr. Y 1. CD 15.9.1970 E.1969/3576 K. 1970/2486 (GEMALMAZ, Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, s. 80-81) 194 ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s. 534 195 EL v.d. el Su Teorisi, s. 286
192

191

107

davran gerekletiren kii psikolojik durumu nedeniyle mazur grlerek, durumun lehine deerlendirilmesi mmkn grnmemektedir.196

D Hukuka Aykrlk 1 Genel Olarak

Bir fiilin hukuka aykr olmas demek, fiilin ilenmesinin hukuken yasaklanm olmas demektir.197 Bir fiil hukuka aykr olmadka, su olumas sz konusu olmaz. Dier bir deyile suun oluabilmesi iin meydana gelen fiilin mutlaka hukuka aykr olmas gerekir. Herhangi bir hukuka uygunluk sebebi olmadnda tipe uygun eylem ayn zamanda hukuka da aykr olur.198 Eer kanun, tipe uygun bir eylemin ilenmesine izin vermi, bu fiil hukuk dzeni tarafndan yasaklanmamsa, bu durumda hukuka aykrlk unsurunu ortadan kaldran ve fiilin kanuna aykrln ortadan kaldran hukuka uygunluk sebepleri sz konusu olur.199 Hukuka uygunluk nedenleri, kanuni tipe uygun eylemi hukuka aykr olmaktan karan olaylar olarak ifade edilebilir. Hukuka uygunluk nedenlerinin mutlaka kanunda yazl olmas gerekmeyecei gibi snrl sayda da deillerdir. Fakat bu nedenler ortak zelliklere sahiptirler. Bu ortak zelliklerden bazlar ksaca u ekilde zetlenebilir200: 1. Bir hukuka uygunluk nedeninin olmas halinde o fiilin hukuka aykrl sz konusu olmaz. 2. Hukuka uygunluk nedenlerinde say bakmndan snrlama (numerus clausus) yoktur. 3. Hukuka uygunluk nedenleri kanunda yazl olmas art deildir. Kanunda yazl deilse bile bu durumda kanunilik ilkesi ile elimez. nk kanunilik ilkesi sular ve cezalar asndan geerli olup, suu ortadan kaldran sebeplere amil deildir. 4. Hukuka aykrlk deerlendirmesi fiilin sonucu (ex post) yaplr.
Ayn ynde, NOK, s. 474 TOSUN, ztekin. Su Hukuku Dersleri (Giri-Ceza Kaidesi-Unsurlar), Sermet Matbaas, stanbul 1967 s.137 198 EL v.d. el Su Teorisi, s.92 199 DNMEZER ERMAN, s.18; ; ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.118 200 Bkz. EL v.d. el Su Teorisi, s.116 vd.
197 196

108

5. Yalnzca hak ve yarar sahibine kar olan bir haksz fiilde kar konulmas deil, ayn ekilde nc kiilerin yararna yaplan savunma eylemleri de hukuka uygunluk nedeni zellii tar. 6. Hukuka uygunluk nedenleri, bundan yararlanan kimselere, lllk (orantllk) snrlar iinde olmas artyla saldry defetmek iin bir kar hareket yapma hakk tanr. Bu lllk snr aldnda hukuka uygunluk nedeni de ortadan kalkar. 7. Bir kimse hileli bir ekilde kendisinin hazrlad koullar dolaysyla olay hukuka uygunluk nedenleri iine koyup, onunla haksz bir fiil gerekletirmek isterse, o kimse hukuka uygunluk nedenlerinden faydalanamaz. Hem ETCK m. 243 hem de YTCK m. 94-95te hukuka uygunluk nedenlerine ilikin olarak zel bir dzenleme getirilmemitir. Bu nedenle ikence suunu TCKda yer alan baz hukuka uygunluk sebepleri asndan inceleyeceiz. kence suunun ilenmesinde meru savunmay dzenleyen YTCK m.25/1 ile hakkn kullanlmasn bir hukuka uygunluk sebebi olarak dzenleyen YTCK m.26/1 ikence suunda sz konusu olamayacandan bu adan deerlendirmeyi gerekli bulmadk.

2 - Kanun Hkmn Yerine Getirme (TCK m.24/1)

Hukuk kurallar, ceza kanununda su olarak gsterilmi bir fiilin belli artlar iinde ilenmesine izin vermise, o artlar iinde o fiilin yasak edilmi olduu, su tekil ettii kabul edilemez. Bu istisnai durumda fiil su tekil etmez.201 rnein birisinin zgrl snrlandrmak, hareket serbestisini kstlamak kural olarak su tekil etmektedir. Ama Ceza Muhakemesi Kanununa gre sust durumunda kiinin kama durumu varsa, kolluk grevlileri gelinceye kadar herkes yakalama yapabilir. Bir dev ykleyen bir kanun hkmnn sadece varolmas, grev iin yeterli olup ayrca kural gereince hareket etmesi hususunda bir emir verilmesini beklemeye gerek yoktur. Eer bir hukuk kural, belirli durumlarda bulunan herkese belirli bir ekilde hareket etmek devini yklyorsa bu hallerde hukuka uygunluk sebebi herkes iin uygulanabilir.202
201 202

TOSUN, Su Hukuku Dersleri, s.139 EL v.d. el Su Teorisi, s. 119; DNMEZER ERMAN, s.83

109

Kanunun hkmlerine uyan kiilere ceza verilemez. Kanun, herhangi bir konuda bir kiiye hak veya yetki tanmsa, bunun kanun da ngrld ekilde uygulanmas durumunda hukuka aykrlktan sz edilemez. Hem YTCK m. 24/1 Kanunun hkmn yerine getiren kimseye ceza verilmez., hem ETCK m. 49/1de Kanunun bir hkmn . icra suretiyle, ilenilen fiillerden dolay faile ceza verilemez. eklinde ngrlmek suretiyle kanun hkmne uyma bir hukuka uygunluk nedeni olarak dzenlenmitir. kence suu bakmndan byle bir durum mmkn deildir. nk ikence niteliindeki davranlar ngren bir kanun hkm olmad gibi Anayasann ikencenin yasak olduunu belirten 17. maddesini de dikkate aldmzda byle bir kanun hkm szkonusu olamaz. Ayrca sank haklar ve yasak sorgu yntemlerine ilikin kanuni dzenlemeler de ayrntl bir biimde yer verildii dikkat alndnda byle bir hukuka uygunluk sebebi szkonusu olamayacaktr.203 Uygulama bakmndan akla gelen bir baka husus ise yakalama srasnda kolluun zor kullanmas ve/veya ar kuvvet kullanma hususudur. Bir koruma tedbiri olarak yakalama ilemi uygulanrken, kiinin zgrl kstlanmas amacyla gerekli durumlarda kolluun silah ve zor kullanma yetkisi mevcuttur.204 Yakalanan kiinin direnmesi halinde, ancak bunu nlemek iin gerekli ve zorunlu (orantl) olmak kaydyla zor kullanlabilir. Fakat yakalama ileminin amacn aan, olayn durumuna gre zor kullanlmas gerekli olmad (yakalamaya kar direnmedii) halde kiiyi tokatlama, coplama, biber gaz skma, kelepeleyip srkleme gibi durumlarda hukuka uygunluk szkonusu olmaz. Bu durumda Zor kullanlmasna ilikin snrn almas (YTCK m. 256) uygulanacak, durumlarda kence suu szkonusu olabilecektir.205 hatta arya kaan

NOK, 448 PVSK m. 16 ve Yakalama, Gzaltna Alma ve fade Alma Ynetmeliinin 11.maddesi zor kullanlmas durumunu dzenlemektedir. 2 Haziran 2007 tarihinde 5681 sayl yasa ile PVSKda yaplan zellikle de zor ve silah kullanmaya ilikin 16. maddedeki- deiiklikler kamuoyunda tartmalar ve eletirileri de beraberinde getirmitir. Bkz: ERYILMAZ, Bedri. Bir Adm leri, ki Adm Geri http://www.polisgazetesi.com/haber_oku.asp?haber=145 (03.09.2007) 205 Ayn grte, NOK, s.450
204

203

110

3 - Yetkili Merciin Emrini Yerine Getirme (TCK m.24/2)

YTCK m.24/2ye gre Yetkili bir merciden verilip, yerine getirilmesi grev gerei zorunlu olan bir emri uygulayan sorumlu olmaz. ve m.24/3e gre Konusu su tekil eden emir hibir surette yerine getirilemez. Aksi takdirde yerine getiren ile emri veren sorumlu olur. eklindedir. Benzer ekilde ETCK m. 49/1de yetkili merciin emrini yerine getirmek amacyla gerekletirilen fiil hukuka uygunluk sebebi olarak yer almtr. Sz konusu madde Kanunun bir hkmn veya salahiyettar bir merciden verilip infaz vazifeten zaruri olan bir emri icra suretiyle ilenilen fiillerden dolay faile ceza verilmeyeceini ngrmtr. Bu hkmleri Anayasann m. 137/2 ile birlikte deerlendirmek ve incelemek gerekecektir. nk, Anayasann Kanunsuz Emir kenar balkl 137. maddesi Kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta olan kimse, stnden ald emri, ynetmelik, tzk, kanun veya Anayasa hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve bu aykrl o emri verene bildirir. Ancak, st emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. - Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. hkmndedir. Balayc olan amirin emrinin -bu emir hukuka aykr olsa bile- su tekil etmemesi artyla, srf emri yerine getirmi olmas nedeniyle emri yerine getiren kimsenin hukuka uygunluk nedeninden faydalanacann kabul edilmesi gerektii belirtilmektedir.206 Anayasaya gre, yukarda anld ekilde, kamu grevlileri grevlerini yerine getirirken amirlerinden aldklar emirleri hukuka aykr bulduklar takdirde, bu emirleri yerine getirmez ve bu hukuka aykr durumu emri veren amirine bildirir. Ancak emir, hukuka aykr olmakla birlikte amir emrinde ... srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.(AY m.137/1). Byle bir durumda amirin emrinin hukuka uygunluk sebebi tekil etmesi iin kamu hukukuna giren bir balayclk ilikisi ierisinde meru bir emrin varl ve bu emrin ynelmi olduu kimseyi balamas, emir gereince onu hareket etmeye mecbur tutmas gerekir.207 kence suunun yaplmas

206 207

EL v.d. el Su Teorisi, s. 123 EL v.d. el Su Teorisi, s. 125 vd; DNMEZER ERMAN, s.85-86

111

iin verilen emire gre hareket eden kii, Anayasann Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. hkm gerei sorumluluktan kurtulamayacaktr. Bu nedenle amirin emri ile ikence yaplmas halinde emri veren amir de, eylemi ileyen memur da ikence suunun faili olarak sorumlu olacaklardr.208 Emri yerine getiren memurun hataya dmesi ve cebir durumuna maruz kalmas ihtimali szkonusu olduunda ne olacaktr? ncelikle ikence suu asndan failin hataya dmekten bahsetme imkan bulunmamaktadr. Fakat, emri veren amirin, emri altndaki memurun iradesini etkisiz klmas aamasna varan bir cebir durumu szkonusu olduunda, kusurluluu ortadan bir durumdan szetme imkan olabilir.209

4 Zorunluluk Hali (TCK m.25/2)

Bir kimsenin bilerek sebebiyet vermedii bir tehlikeden kendisini veya bir baka kiiyi kurtarma zorunluluu karsnda su tekil eden ve bu tehlikeyi uzaklatrmaya yetecek lde olan, fakat su tekil eden bir fiili ilemek zorunda olma durumunu ifade etmektedir.210 Zorunluluk hali, YTCK m.25/2de Gerek kendisine gerek bakasna ait bir hakka ynelik olup, bilerek neden olmad ve baka suretle korunmak olana bulunmayan ar ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya bakasn kurtarmak zorunluluu ile ve tehlikenin arl ile konu ve kullanlan vasta arasnda orant bulunmak koulu ile ilenen fiillerden dolay faile ceza verilmez. eklinde dzenlenmitir. Aktr ki, ikence suunda zorunluluk hali sz konusu olamayacaktr. nk, bir kiinin bir baka kiiye zorunluluk hali kapsamnda ikence ve benzeri kt muamelelerde bulunmas hayatn olaan akna aykrdr. Buna karlk, yakn zamanda terr olaylarnn artmas, terrle mcadele ve dolaysyla toplumu byk tehlikelerden koruma amacyla ikence ve benzeri kt
DEMRBA, kence Suu, s.41; ZLMEZ, kence Crm, s.212 NOK, s.454; Buna benzer bir durum olarak 1989 TCK Tasarsnn 430. maddesinde ikence suunun amirin etkileyici mdahalesi ile ilenmesi halinde ikenceyi icra eden memurun cezasnda indirim ngrlyordu. Bunun amac ise astlarn suunu itiraf etmelerini kolaylatrmak olarak gerekelendiriliyordu. Bunu savunan Dnmezere gre, BM kenceye Kar Szlemenin m.2/3e aykr deildi, nk bu dzenleme bir hukuka uygunluk nedeni deil, sadece hafifletici sebep olarak ngrlmekteydi. (Bkz. NOK, s.467) 210 EL v.d. el Su Teorisi, s. 155; DNMEZER ERMAN, s. 120
209 208

112

muamelelere bavurulmas konusu tartlmaktadr.211 Bu erevede, toplumu hedef alan ciddi bir tehlike veya bakalarnn yaamn kurtarma szkonusu ise bakaca bir are de kalmamsa, zorunluluk nedeniyle ikenceye bavurulabilecei savunulmaktadr. Bu konudaki rnek, srail Yksek Mahkemesinin ikence saylabilecek baz davranlarn hukuka aykr olduunu belirtmesine karlk, bu davranlar uygulayanlarn cezai sorumluluk asndan zaruret hali nedeniyle hukuka uygunluktan faydalanabileceklerini belirtmitir.212 ABDnin yasad sava olarak adlandrd esirlere yapt muamele, srail Yksek Mahkemesinin bu konudaki karar213 ve uygulamalar konunun en u rnekleridir. Bu konuda verilen mehur rnekteki bombay yerletirmi olan terristi konuturmak iin ikence yapmann meru olduuna ilikin rnekleme ve savunmalar Trk hukuku bakmndan dikkate alnmayacaktr. nk kolluun yakalanan kiiyi zorla konuturma yntemine bavurma grevi olmamas yannda insan onuruna sayg gsterme ykmll szkonusu olacaktr. Uluslararas hukuk bakmndan ikence yasanda hibir istisnai durumun ikenceyi meru gsteremeyecei ifade edilmitir. BM kenceye Kar Szlemede de ster bir sava durumu, ya da bir sava tehdidi, ister i siyasal karklk, ister bir baka olaanst durum sz konusu olsun, hibir ayrks durum ikenceyi hakl gstermez. (m.2/2) denilmek suretiyle, hibir gereke ile ikencenin hukuka uygunluk sebebi olarak ileri srlemeyeceini ngrmtr. Ulusal st insan haklar hukukunda sava veya benzeri ulusun varln tehdit eden umumi bir tehlike veya dier olaanst durumlarda baz haklar snrlanabilirken, ikence ve benzeri kt muameleleri yasaklayan hkmlere hibir surette aykr davranlamayaca ngrlmtr214 Benzer ekilde Anayasann 15. maddesinde de sava, seferberlik, skynetim ve olaanst hallerde dahi kiinin maddi ve manevi varlnn btnlne dokunulamayaca dzenlenmitir.
211

DORFMAN, Ariel. kence kabul edilemez mi? Radikal 12.5.2004. http://www.radikal.com.tr/ veriler/2004/05/12/haber_116135.php (12.7.2007); OR, s. 17 vd. 212 PARRYden aktaran: NOK, s.456 803. dipnot.; Ayrca Bkz. OR, Yargtay ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda kence, s.17-18 213 Bkz: srail Yksek Mahkemesinin Hamdan Davas Karar, http://www.derechos.org/humanrights/mena/doc/hamdan.html (02.09.2007) 214 GEMALMAZ, Yaam Hakk ve kence Yasa, s.313-314; TTNC, Aye Nur. nsancl Hukuka Giri, Beta Yay. stanbul 2006 s.49-50

113

5 Madurun Rzas (TCK m.26/2)

Hukuka uygunluk sebeplerinden madurun rzas ise YTCK m.26/2de yer alm ve Kiinin zerinde mutlak surette tasarruf edebilecei bir hakkna ilikin olmak zere, aklad rzas erevesinde ilenen fiilden dolay kimseye ceza verilmez. eklinde dzenlenmitir. Buna gre, bir hukuki yararn ihlaline sahibi tarafndan rza gsterilmesi halinde, gsterilen rza ile yarar ihlal edilen fiil hukuka uygun hale getirilmi olacaktr.215 Hukuka uygunluk sebeplerinden madurun rzas, ETCKda yer almamakla birlikte madurun rzas olduu takdirde, fiilin su tekil etmeyecei esas Eski Yunan216 ve Roma Hukukundan217 beri ne srld belirtilmektedir.218 Madurun rzas ile kastedilen, ilgili hukuki yararn sahibi tarafndan ihlale rza gsterildiinde, bu rzann o fiilin hukuka aykrlk unsurunu etkileyerek, onu hukuka uygun hale getirmesidir.219 Kural olarak, madurun rzasnn hukuka uygunluk nedeni olarak kabul edildii haller, tasarrufu kiinin kendisine braklm olan haklara ilikindir.220 Ceza hukuku alannda madurun rzasnn hukuka uygunluk nedeni olabilmesi, ancak madurun mutlak surette tasarruf edebilecei haklar bakmndan geerli olabilir (YTCK m.26/2). Kiilerin hangi haklar zerinde tasarruf edebileceini ise btn hukuk dzenine hakim olan genel ilkelerden karmak gerekir.221 Kamusal nitelik tayan, devlet ve toplumun yararlarn ilgilendiren alanlarda bireyin rzasnn etkisi yoktur. Bu nedenle, ikence suunda bir hukuki yarar olarak devlet idaresinin gvenilirlii, adliye korunduundan madurun rzas geerli deildir.222 Zaten, gerekte de, madurun ikence tekil edebilecek davranlara raz olmas pek olas grnmemektedir.

ZLMEZ, kence ve Eziyet, s.6 Aristotelesin quim nulla iniura est; quac in volentem fit (Raz olana yaplan fiil, su tekil etmez) dedii nakledilmektedir. (DNMEZER ERMAN, s. 62) 217 Digestada (47, 10, 1, prg.5) volenti non fit iniura; nulla iniura est, quae in volantem fit (rzayla yaplan hareket bir hakszlk oluturmaz ve isteyene hakszlk olmaz) eklinde ifade edilmitir. (EL v.d. el Su Teorisi, s. 179) 218 EL v.d. el Su Teorisi, s. 178-179 219 EL v.d. el Su Teorisi, s. 179 220 EL v.d. el Su Teorisi, s. 181; ZLMEZ, kence Crm, s. 212 221 DNMEZER ERMAN, age, s. 74 222 EL v.d. el Su Teorisi, s.188 vd.; ZLMEZ, kence Crm, s. 212-213; NOK, s.467
216

215

114

Ceza yarglamas asndan ele aldmzda, ikence ve benzeri iradeyi sakatlayan sorgu yntemlerinin kullanlmas yasaktr. Kural olarak, ifade verenin beyan zgr iradesine dayanmaldr. Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence, yorma, aldatma, bedensel cebir ve iddette bulunma gibi iradeyi bozan bedensel ve psikolojik (ruhsal) mdahaleler yaplamaz. Yasak sorgu yntemiyle elde edilen deliller, sann rzas dahi olsa delil olarak deerlendirilemez.223 Byle bir delilin kullanlmas mutlak temyiz nedenidir. Ceza yarglamasndaki ikence yasa, ikenceyi nlemek amacndan ok, san (pheliyi) insanlk d ve onur krc davranlara kar korumak ve ceza yarglamasnda maddi gerek aranrken onun bir obje haline gelmesini engellemektir.224 kence suu ile korunan hukuki yararlar vcut dokunulmazl, adil yarglanma hakk, susma hakk, devlet idaresi gibi hukuki yararlar saylmaktadr. hepsi bir arada korunmaktadr. Vcut dokunulmazl ve susma hakk dnda kalanlar, kiinin tasarruf yetkisi iinde olmadndan bu alanlara ilikin madurun rzasnn bir nemi yoktur. Keza kiiyi toplumsal faaliyetini gerei gibi yerine getiremeyecek noktasna varan bir eylemde, madurun rzas geersiz olup hukuka uygunluk nedeni olarak kabul edilemeyecektir.225 Ancak burada, vcut dokunulmazl ve beden btnl ile ilgili haklarda, genel olarak ikayete bal sularda rzay geerli saymak, arlam ve resen kovuturulan kasten yaralama fiillerinde ise madurun rzasnn geerli olmayacan kabul etmemek yerinde olacaktr.226 nemli bir husus da udur: kencenin doasnda, -zellikle ceza yarglamas ve soruturma bakmndan dikkate aldmzda - kiiyi iradesine aykr harekete zorlayarak itirafa zorlamak, bunun iin zor kullanmak sz konusudur. Yani, madurun kar koymas ve bu kar koyma iradesini krmaya ynelik hareketlerin yaplmas sz konusu olmakta, bu nedenle de madurun rzasnn geerli olup olmadnn aratrmas bal bana bir paradoks oluturabilmektedir.227

223 224

SOKULLU AKINCI, Polis, s.153,170; KARADA, s.37 vd. KESKN, s.181-182 225 EL v.d. el Su Teorisi, s. 185 226 EL v.d. el Su Teorisi, s. 188 227 ZLMEZ, kence Crm, s. 213 dipnot:410

115

kenceyi oluturan hareketler elbetteki messir fiillerle snrl deildir. kence ve benzeri hareketlerin eitlilii nedeniyle bazen messir fiil derecesine varmayan, bazen de messir fiili aan hareketler bu suu oluturabilmektedir.228 rnein yalan makinesi messir fiil olmamakla birlikte ikence suu kapsamnda onur krc bir muamele olabilir. Bundan olay ikence ve benzeri muamelelere maruz kalan kiinin gsterdii rza, vcut btnl zerinde sahip olduu tasarruf yetkisi iinde dnlmez. kence ve benzeri kt muamelelerde madurun rzasn geerli saymak, insan kiiliini ve onurunu hie saymak anlamna geleceinden kabul edilemez. Herkes onurlu bir ekilde yaama hakkna sahip olup onur krc davranlar yasaklanm ve insan onurunun dokunulmaz olduu belirtilmitir. (AY Balang prg:6, m. 17, 32; AHS m. 3) Ayrca, madurun rzasnda konunun kanuna, ahlaka ve adaba aykr olmamas rzann hukuka uygunluk nedenlerinden birisidir. Bu nedenle, ikence suunda madurun rzasnn nemi olmayp, kiilik haklarndan feragati ifade eden byle bir rza kanuna, ahlak ve adaba aykr olacandan hukuken geerli deildir.229 Sonu olarak, salk veya vcut btnlne ar tecavz niteliindeki hareketlerde rzann bir etkisi yoktur. Ceza yarglamas asndan, sann irade zgrln engelleyen yasak sorgu yntemlerinin uygulanmas sonucu elde edilen ifadelerin sann rzas dahi olsa kullanlamayaca CMK m. 148/3te belirtilmitir.230 CMK m. 148/3 Yasak usullerle elde edilen ifadeler rza ile verilmi olsa da delil olarak deerlendirilemez. eklindedir. Hukuka aykr elde deliller ister dorudan, ister dolayl olsun kabul edilemez.231 Zehirli aacn meyvesi de zehirli olduundan, bu tr deliller ceza yarglamasnda delil deerine sahip olamazlar.232
ZLMEZ, kence Crm, s. 213 SZEN, Elife Selma. Ceza Muhakemesi Hukukunda ve Adli Tpta Delil Kavram, Hukuka Aykr Deliller ve Sonular, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi , stanbul 1998 s.129 230 AYTEKN, s.126 231 AYTEKN, s.125-126. 366 nolu dipnot. 232 Askeri Yargtaya gre eer bask ile temin edilen itiraflar ve ifadeler hakikat ise, bu ifadelerin bask neticesi temin edilmi olmas hkmszln gerektirme(z). Askeri Yargtay 2. D. 31.5.1973 tarih ve 1973/123 E. 1973/123 K. Sayl karar. Askeri Yargtay sonraki kararlarnda da bu grn srdrmtr (3. D. 4.9.1984 tarihli 1984/107 E. 1984/375 K. Sayl karar). Zikreden: IIK, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, s.137; Erzincan 2 Nolu skynetim mahkemesi
229 228

116

Bu tr ifadelerin kullanlamayaca hkm ile insan onuru, kii btnl ve adli fonksiyonlar korunmak istendiinden ikence uygulanmasnda rzann geerli olup olmayacan tartmak ayn zamanda ceza yarglamas ilkelerine de aykrdr. nk pheyle balayan ceza yarglamas, bireyin iradesiyle ekillenmemektedir. phe zerine maddi gerei aramak iin alan davada dava kamu adna almakta ve sank yarglamann ileyiine ilikin konularda tasarruf yetkisi bulunmamaktadr. Bu ekilde ceza yarglamas ekillenip yrtlmekte ve maddi gerein ortaya karlmasna allmaktadr. Tm bu nedenlerle ikence suunda madurun rzas hukuka uygunluk nedeni olamayacaktr.233 Sonu olarak, ikence suunda, genel olarak, hibir hukuka uygunluk sebebi bulunmad kabul edilmektedir.234

VI - KENCE SUUNUN ZEL OLUUM BMLER A - Sua Teebbs

Su tekil eden her fiilin bir balangc ve sonu vardr. Bir olayn hangi aamasnn ceza hukuku asndan nem tad, yani cezalandrlabilir olduu asndan ceza hukukunda suun gerekleme aamalar, hazrlk hareketleri, teebbs, suun tamamlanmas ve suun sona ermesi olarak ifade edilmektedir.235 Ceza hukuku bakmndan birbirinden farkl sonu ve anlamlar olan suun gerekleme aamalar su yolu (iter criminis) olarak adlandrlmaktadr. 236 Kural olarak, ceza kanunlarnn zel ksmnda dzenlenmi su tipleri suun tamamlanm eklini gsterirler. Yani, tamamlanm bir crmden sz edebilmek iin, failin hareketinin kanunda tanmlanan su tipine uygun olarak yasaklanm sonucu gerekletirmesi gerekir. Fakat sonu, baz su tiplerinde hareketten ayrlabilirken bazlarnda ise sonu harekete bitiik olup hareketin gereklemesi ile
de bir kararnda ifadeler ikence altnda alnm olsa bile eer doruyu ifade ediyorsa, eer olua ve dosyaya uygunsa itibar edilebilir demitir. Bkz. AYTEKN, s.129. 376 nolu dipnot.; KESKN, Ceza Muhakemesi Hukukunda Temyiz Nedeni Olarak Hukuka Aykrlk, s.183 233 ZLMEZ, kence Crm, s. 215 234 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.118; NOK, s.446; NUHOLU, s.575; ZLMEZ, kence ve Eziyet, s.5-6 235 Sua Teebbs ile ilgili detayl bilgi iin Bkz. SZER, Adem. Sua Teebbs, Kazanc Hukuk Yaynlar, stanbul 1994 236 SZER, s.157; EL v.d. el Su Teorisi, s. 295-296; NDER, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.394

117

netice meydana gelmi olur. Bu ayrm ile sonucu hareketten ayrlabilen sulara maddi su (mesafe suu), sonucu hareket bitiik olanlara da ekli su (ani su) denilmektedir.237 Fail su tipinde yer alan sonucu gerekletirmek iin icra hareketlerine balam olmasna karn elinde olmayan sebeplerle baarsz olmusa, artk teebbs derecesinde kalm bir sutan sz edilecektir.238 Teebbsn varl halinde fail, ceza kanununda suun tamamlanamamas halinin cezalandrlmasn salayan ve ihlal edilen yasal tipi genileten teebbs hkmleri ile cezalandrlacaktr. Teebbs Trk Ceza Kanununda genel hkmler arasnda sayldndan btn su tipleri iin geerlidir. Fakat, teebbs hkmlerinin uygulanabilirlii su tiplerinin zelliine gre farkllk arz edebilecektir. Teebbs, YTCK m.35te Kii, ilemeyi kastettii bir suu elverili hareketlerle dorudan doruya icraya balayp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise teebbsten dolay sorumlu tutulur.eklinde dzenlenmitir. YTCKda tam teebbs eksik teebbs ayrm yaplmamtr. YTCK bakmndan 94. maddedeki sua teebbs, failin ikence tekil eden hareketlere baladktan sonra, engel bir nedenin ortaya kmas nedeniyle icra hareketlerini tamamlayamamas durumudur.239 Madura bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine yol aacak davranlar gerekletirilip tamamlanmadka su teebbs aamasnda kalacaktr. rnein, gzaltndaki pheliye ikence etmeye hazrlanan kolluk grevlisinin dier grevlilerce fark edilerek engellenmesi halinde su teebbs aamasnda kalacaktr. Teebbs aamasnda kalan davrana ramen, ortaya kan sonu bal bana bir aalayc muamele tekil ediyorsa su yine tamamlanm saylacaktr.240 kence suunda baz durumlarda teebbs mmkn deildir. rnein failin madura rzna geip ldrmekle tehdit etmesi yoluyla ikence suunun ilenmesi durumunda teebbsten bahsetme imkan bulunmamaktadr.

EL v.d. el Su Teorisi, s. 67 KAYANEK, Murat. Sua Teebbs, http://www.ceza-bb.adalet.gov.tr/makale/157.doc (29.06.2007) 239 ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2006), s. 120 240 NOK, s.479
238

237

118

kence suu, ETCKda neticesi harekete bitiik su olarak ifade edilmekteydi.241 Yani hareketin yaplmas ile neticenin de gereklemi olduu kabul edilmekteydi. kence suu YTCK bakmndan da bir netice suu olarak grnmektedir. nk, madura kar insan onuruyla badamayan bir ekilde bedensel veya ruhsal ac ekmesine, aalanmasna yol aacak davranlarn yaplmas ile su tamamlanm olacaktr.242 Failin gnll vazgemesi ikence suunda mmkn olabilir mi? YTCK m.36daki Fail, suun icra hareketlerinden gnll vazgeer veya kendi abalaryla suun tamamlanmasn veya neticenin gereklemesini nlerse, teebbsten dolay cezalandrlmaz; fakat tamam olan ksm esasen bir su oluturduu takdirde, sadece o sua ait ceza ile cezalandrlr. dzenlemesi karsnda, failin kendi rzasyla vazgemesi hali ikence suunda pek mmkn grnmemektedir. nk, ikence suu, neticesi harekete bitiik bir sutur. Bu nedenle, madura bedensel veya ruhsal ynden ac veya alglama ve irade yeteneini etkilemeye ya da aalamaya ynelik gerekletirilen hareketler, o ana kadar maduru aalam olduu iin, aalama unsuru suun seimlik hareketlerinden biri olduu iin ikence suu tamamlanm olacaktr.243 Kural olarak gnll vazgemenin, failin cezalandrlmasn nleyecei kabul edilmektedir.244 vazgemelerin YTCK m.36daki dzenleme de bu ynde ETCK olup, m. suun 61/2de tamamlanmas aamasna kadarki sre ierisinde gerekleen tm gnll cezalandrlamayaca anlalmaktadr. dzenlenen ihtiyariyle vazgeme halinde fail, icra hareketleri bitirmeden nce vazgemi ve icray tamamlamam ise teebbsten dolay cezalandrlmyor; buna karlk, o ana kadar yapt hareketler baka bir su oluturuyor ise bundan ceza alyordu. Buna karlk icra hareketleri bittikten sonra gerekleen vazgemenin hibir nemi yoktu Buna gre icrann bitmesine ya da sonucun meydana gelmesine, failin iradesine bal sebepler engel olmusa teebbs hkmleri uygulanmayacaktr. ETCKda ihtiyariyle vazgeme messesesi, sadece eksik teebbs durumunda kabul edilmiti. Ksacas fail, icra hareketleri bitirmeden nce vazgemi ve icray
241 242

NOK, s.476 NOK, s.476 243 NOK, s.479 244 SZER, s.235

119

tamamlamam ise teebbsten dolay cezalandrlmyor; buna karlk, o ana kadar yapt hareketler baka bir su oluturuyor ise bundan ceza alyordu. Buna karlk icra hareketleri bittikten sonra gerekleen vazgemenin hibir nemi yoktu. Tam teebbs durumundaki vazgeme (doktrinde faal nedamet olarak adlandrlan) hallerde ise mevcut dzenlemede uygulanma imkan yoktu.245 YTCK, tam-eksik teebbs ayrmn kaldrm ve buna paralel olarak, gnll vazgemenin, sadece icra bitmeden nce deil, bittikten sonra da uygulanabilir bir messese olduunu kabul etmitir. YTCKnn36. maddesine gre; Fail, suun icra hareketlerinden gnll vazgeer veya kendi abalaryla suun tamamlanmasn veya neticenin gereklemesini nlerse, teebbsten dolay cezalandrlmaz; fakat tamam olan ksm esasen bir su oluturduu takdirde, sadece o sua ait ceza ile cezalandrlr.

B tirak
Yasal tanmda bir eylemin bir kii tarafndan gerekletirilecei esas alnmsa da zaman zaman bu fiiller birden ok kiinin ortak katlm ile ilenmektedirler. Byle bir durumda fiili icra eden su ortaklarnn hepsi de fiilin olumas iin bir katkda bulunmaktadr. Bu katklar nedeniyle de sorumluluklar sz konusu olmaktadr.246 tirak kurallarnn uygulanabilmesi iin gereken belirli baz artlar olmas gerekir. Bunun iin ncelikle, birden fazla fail tarafndan yaplm birden fazla hareket bulunmas gereklidir. kinci art, her bir hareketin nedensellik deeri tamas gerekir. nc art, itirak iradesi bulunmaldr. Son olarak, bir suun icrasna balanmas ve bunun btn erikler iin ayn olmas gerekliliidir.247 5237 sayl TCK, itiraki yeniden dzenleyerek, uzun sredir eksiklii duyulan "dolaysyla faillik (dolayl faillik) konusunu da dzenlemitir.248 YTCK, itiraki bir sosyolojik birlik olarak kabul etmi ve faillerin eylem zerinde kurduklar hakimiyeti baz alarak, itiraki "fail" (m.37), "azmettiren" (m.38) ve "yardm eden"
DARENDE, M. hsan. Yeni TCKda Su lemeye Teebbs. http://www.bakale.com/forum/ viewtopic. php?t=102&sid=463131dc41c2f13621063fd7501d6506 (12.11.2006) 246 EL v.d. el Su Teorisi, s. 369 247 OTACI, Cengiz, Trk Ceza Hukukunda tirak, stanbul Barosu Dergisi Ceza Hukuku -zel Say-, Ocak 2007, s.80 vd. 248 DARENDE, M. hsan. Yeni TCK'da tirak. http://www.bakale.com/forum/viewtopic. php?t=109&sid= 463131dc41c2f13621063fd7501d6506 (12.11.2006)
245

120

(m.39) olarak 3 ayr kategoriye ayrmtr. Kural olarak, fail ve azmettirenin eit cezaya arptrlmas kabul edilmi, yardm edenin ise cezas hafifletilmitir. Bu husus, 37. maddenin gerekesinde yle aklanmtr: "Bu sistemin (eski TCK sisteminin) en nemli sakncas, kiinin suun ileniine katksnn, gerekletirilen suun btnl iersinde deil, ondan bamsz olarak ele alnmasdr. rnein bir iyerinde ilenen silhl yama suunda, darda gzclk yapan kiinin fiili yama suunun btnnden bamsz olarak deerlendirilmektedir. Bu nedenle, gzclk yapan uygulamada bazen 'asli fail' bazen 'fer'i fail' olarak sorumlu tutulmaktadr. Bu sistemde, suun ileniine itirak eden kiilerin ou zaman 'asli fail' olarak m yoksa 'fer'i fail' olarak m sorumluluu gerektirdii duraksamaya yer vermeyecek bir biimde saptanamamaktadr. Halbuki, rnek olayda gzclk yapma fiilinin dier kiilerle birlikte ilenen yama suunun gereklemesine olan etkisi bir btn olarak deerlendirildiinde; gzclk yapan kiinin de dier su ortaklaryla birlikte suun ilenii zerinde ortak hkimiyet kurduu sonucuna ulalr. Bu durumda ise gzclk yapan kiinin de fail olarak sorumlu tutulmas gerekir. / Hkmet Tasarsnda da benimsenen 'asli itirak', 'fer' itirak' ayrmnn adil ve eit olmayan bir cezalandrmay sonulamas ve uygulamada zorluk ve duraksamalara neden olmas dolaysyla, bu ayrm esas alan dzenleme tasardan karlmtr. Yeni yaplan dzenlemeyle, itirak ekilleri, fiilin ilenii zerinde kurulan hkimiyet l alnarak belirlenecektir. Bu sistemde birer sorumlu(lu)k stats olarak ngrlen itirak ekilleri ise, faillik, azmettirme ve yardm etmeden ibarettir". Kural olarak ikence ok failli deil bireysel bir sutur. Yani su tek fail tarafndan ilenebilmekte, fakat birden fazla kiinin su ortakl ile ilemesine de imkan bulunmaktadr. YTCK bakmndan da ikence zg bir sutur. YTCK m.40/2ye gre, zg sularda, ancak zel faillik niteliini tayan kii fail olabilir. Bu sularn ileniine itirak eden dier kiiler ise azmettiren veya yardm eden olarak sorumlu tutulur. lenen suta, kanunun arad zel sfat tamayanlar fail (YTCK m.37) olamadndan ancak azmettiren (YTCK m.38) veya yardm eden (YTCK m.39) olarak sorumlu tutulabileceklerdir.

121

YTCKda ikence suu bakmndan m.94/4 ile buna bir istisna getirilmi ve Bu suun ileniine itirak eden dier kiiler de kamu grevlisi gibi cezalandrlr. hkm ile ikence suuna itirak eden herkesin, suun faili gibi cezalandrlaca ngrlmtr. Yani kamu grevlisi olmad halde ikence suuna itirak eden kiiler iin herhangi bir farkllk szkonusu olmayacak ve ikence suundan cezalandrlacaklardr. Bu durumda, rnein cezaevinde mahkuma ikence eden gardiyana yardm eden bir mahkum da ikence suundan cezalandrlacaktr. Ayrca YTCK m.94/5teki Bu suun ihmali davranla ilenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yaplmaz. hkm sayesinde ikence faillerinin tespit edilemedii hallerde ikencenin hangi birimde yapldnn bilinmesi kaydyla- yaplan ikenceyi ngrmesine ramen bunu engellememek suretiyle ikencenin yaplmasn salayan, buna gz yuman, amir durumundaki kamu grevlileri de sorumlu tutulabilecektir. hmali davranla ikence suunu ileyen failin cezalandrlabilmesi iin, neticeyi nleme hukuksal ykmll249 yani garantr olmas gerekir. TCK m.94/5te, ikence suunun ihmal suretiyle ilenebileceini aka belirtmi, bylece ihmali sular iin snrl saydaki su tipi bakmndan ngrlen genel prensipten ayrlarak cezada indirim yaplmayacan zel olarak dzenlemitir. Bu durumda rnein, emri altndaki kolluk grevlisinin ikence yaptn gren fakat bunu engellemeyen amir ikence yapmasa da garantr sfatyla bu fiili nlemekle ykml olduundan- ikence suundan cezalandrlacak ve cezasnda bir indirim yaplmayacaktr.250 kence yaplmas ynnde emir verilmesi halinde ise, emri veren de, bu emri icra eden de sorumlu olacaktr.251 kence yapmak suunun zg (mahsus) bir su olduunu ve ancak kamu grevlisi kiiler tarafndan ilenebileceini belirtmitik. zg sular, zel ykmlle somut bir ekilde aykr davranmay cezalandran srf ykmllk sular ile zel faillik niteliinin yan sra suun hangi tarz hareketlerle
249

Failin cezalandrlabilmesi iin neticeyi nleme ykmll arttr. Neticeyi nlemek hususunda sadece soyut ahlaki ykmlln varl yeterli deildir. Neticeyi nleme ykmll konusunda genellikle koruma ykmll veya gzetim ykmll kavramlar kullanlmaktadr. Bkz: ZGEN, zzet. Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler, Sekin Yay. Ankara 2006 s.201; PARLAR, Ali - HATPOLU Muzaffer. Kast ve Taksir, Kazanc Hukuk Yay. stanbul 2005 s.340 vd. 250 MAHMUTOLU, Fatih S. Kusurluluk Prensibi Asndan Azmettirenin Ceza Sorumluluu HFM C.LXIII Say 1-2 2005 s.78; DONAY, Trk Ceza Kanunu erhi, s.153 251 NOK, s.483

122

ilenebileceine dair bir belirlemede bulunulan hakimiyet ve ykmllk sular olarak ikiye ayrlmaktadr.252 Srf ykmllk sularnda fail olabilmek iin kiide zel faillik (memurluk) vasf bulunmas yeterli iken, hakimiyet ve ykmllk sularnda ise zel faillik niteliinin bulunmas fail olabilmek iin yeterli olmayp, ayrca fiil zerinde hakimiyet kurulabilmesi yani suun bizzat ilenebilmesi gerekir. Bundan dolay sivil bir kii veya fiil zerinde hakimiyet kuramayan memur bu tr bir sularda fail olamamaktadr. Bunlar sadece azmettiren veya yardm eden olarak sorumlu tutulabilirler.253 Ama fiili irtikap edenlerden veya dorudan doruya beraber ileyenlerden (mterek fail) olamayacaktr.254 5237 sayl TCKda, zg sularda ancak zel faillik nitelini tayan kiiler fail olabilecektir. Bu sua itirak edenler de azmettiren veya yardm eden olarak sorumlu tutulabileceklerdir (m.40/2). Ancak, ikence suu bakmndan bu kurala istisna getirilmi ve ikence suuna katlanlarn da kamu grevlisi gibi yani fail olarak cezalandrlaca dzenlenmitir. Bu dzenleme ile ikence suunda yardm edenlerin ceza indiriminden faydalanamamas amalanmtr.255 ETCK bakmndan, ikence ve benzeri kt muamelelerde bulunmak suu zg bir su olarak, hakimiyet ve ykmllk suu olarak dzenlenmiti. Bundan dolay memur olmakla birlikte kovuturmaya yetkili olmayan bir memur veya sivil bir kii 243. maddedeki ikence suunun faili olamazd. Bunlar sadece azmettiren veya feri (maddi veya manevi) erik olabilirdi.256 kence suunun amirin emriyle yaplmas halinde, emir hukuka aykr ve su tekil ettiinden, emri veren amirin azmettiren sfatyla sorumlu olduu ve ikence suuna katlan yetkili memurlar katklarnn niteliine gre (ETCK m. 64-67ye gre sorumlu olduu kabul edilmekteydi.

C tima
kence suunun birden fazla kimseye kar ilenmesi mmkndr. Bu durumda su saylan hareketlerin her madur bakmndan kanunda belirtilen saiklerle
EL v.d. el Su Teorisi, s. 90-91, 395-396 Azmettiren ve yardmda bulunan kavramlar iin bkz. EL v.d. el Su Teorisi, s. 401 vd. 254 ZLMEZ, kence Crm, s. 224-225 255 MAHMUTOLU, Kusurluluk Prensibi Asndan Azmettirenin Ceza Sorumluluu s.80-81 256 ZLMEZ, kence Crm, s. 225; ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s. 535
253 252

123

ilenmesi gerekir. Bu srada baka bir su ilenirse gerek itima kurallar uygulanacaktr.257 YTCKnnSularn tima balkl 1. Kitap 2. Ksm 5. Blmnde 42, 43 ve 44. maddelerde sularn itima dzenlenmitir (ETCK m. 78, 79 ve 80). kence suunda kanunda dzenlenen sularn itima eitlerinin hepsinin gereklemesi imkan vardr. Madde srasyla sularn itiman ksaca ele alacaz.

1 Grnte tima
Grnte itima, su tekil eden eylemin tek olmasna karlk, birden ok kanun hkmn ihlal ettii grntsne ramen, sadece bir kanun hkmnn uygulanmasdr. Bu durumda, fail tarafndan gerekletirilen eyleme tek bir ceza normu uygulanmakla birlikte, grnte sular ve ilgili ceza normlar ok grnmektedir. zel norm genel norm ilikisinde, zel normun ncelii grnte itima ilkelerinden biridir. Ayn eylem iin grnte uygulanabilir durumda bulunan eitli normlardan biri dier normlarn unsurlarnn yannda baz ek zellikler ieriyorsa, zel normun ncelii ilkesi gereince, genel normun uygulanmas nleyecek ve sadece zel norm uygulanacaktr. zel hkmn genel hkm ortadan kaldrmas ilkesi gerei, m.257 deki grevi ktye kullanma suu ile YTCK m.94 arasnda iliki kurulduunda m. 257 ayrca uygulanmayacaktr. Ayn ekilde zor kullanma yetkisine ilikin snrn almasn dzenleyen m.256 ile m.94 arasnda bir iliki sz konusu olduunda zel hkm olan 94. madde uygulanacaktr. Bir normun dier tarafndan tketilmesi ilkesi bakmndan, ikence fiilinin siyasal, felsefi, rki veya dini saiklerle toplumun bir kesimine kar bir plan dorultusunda sistemli olarak ilenmesi halinde YTCK m.77deki insanla kar su oluacandan, bu maddedeki zel kast ile ilenmesi halinde m.94 uygulanmayacak sadece m.77 uygulanacaktr. nk m.77 deki su tipi zaten ikence suunu kapsamaktadr.

257

ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s. 536

124

2 Bileik Su
YTCKnn Bileik Su balkl 42. maddesine gre, Biri dierinin unsurunu veya arlatrc nedenini oluturmas dolaysyla tek fiil saylan sua bileik su denir. Bu tr sularda itima hkmleri uygulanmaz. kence suunun bedensel zarar douran hareketler araclyla ilenmesi halinde ETCK bakmndan messir fiil (ETCK m.456) ile ikence arasnda bir itima sorunu domakta idi. Fakat YTCK asndan 95. maddede ikencenin madurda yol at eitli ar sonulara gre oluacak suun nitelikli hallerine yer verildiinden itima sorununu zmek daha kolay olacaktr. YTCK m.95teki nitelikli haller YTCK m.87deki netice sebebiyle arlam yaralama ile ayn olduundan, yaralama nitelikli davranlarla ilenen ikence suu bileik su kurallarna gre YTCK m. 95e gre cezalandrlacaktr. Hem ETCK (m.243/2), hem de YTCK (m.95/4) asndan ikence sonucunda lm meydana gelmesi, suun nitelikli hali olarak dzenlenmitir. Bu durumda lm ikence suunun nitelikli halini oluturduu iin bileik su sz konusu olacaktr. YTCK asndan ikence suunun cinsel taciz (YTCK m.105) eklinde gereklemesi halinde, bu durumda YTCK m. 94/3teki nitelikli hal sz konusu olaca iin bileik su ortaya kacaktr. Bu durumda fail sadece ikence suundan cezalandrlacaktr.258 Fakat, ikence, cinsel saldr (m.102), ocuklarn cinsel istismar (m.103) gibi bir davran sz konusu ise fail bu sulardan da ayrca cezalandrlr. Bir dier rnek, gebe kadna kar ikence fiilleri ilenmesi durumunda, fail m.95/2-eye gre cezalandrlacak, hakknda ayrca 99. maddeden ceza verilmesine gerek kalmayacaktr. kence suuna ilikin 94. maddenin 2 ve 3. fkralarnda ve 95. maddesinde yer alan neticesi sebebiyle arlam ikence hallerinde de ayn kural uygulanacaktr.259

3 - Fikri tima
YTCK m.44e gre ledii bir fiil ile birden fazla farkl suun olumasna sebebiyet veren kii, bunlardan en ar cezay gerektiren sutan dolay
258 259

ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2006), s. 120 ZLMEZ, kence ve Eziyet, s.8-9

125

cezalandrlr. YTCK asndan tehdit, hakaret ve yaralama suunun basit hali gibi baz sularla birlikte ikence suunun ilenmesi durumunda fikri itima260 kurallar gerei fail daha ar ceza gerektiren ikence suundan cezalandrlacaktr. YTCK 44. maddesi fail tarafndan gerekletirilen eylemin kanunun birden fazla hkmn ihlal etmesi fikri itima iin yeterli grmtr. Fikri itima koullarnn gereklemesi iin tek eylemin olmas ve farkl kanun hkmlerinin ihlal edilmi olmas yeterlidir. rnein kasten yaralama (m.86), tehdit (m.106) veya hakaret (m.125) araclyla ikence suunun ilenmesi halinde, fikri itima kurallar gerei fail sadece ikence suundan cezalandrlacaktr. Keza, m.76daki Soykrm suunda belirtilen kiilerin bedensel veya ruhsal btnlklerine ar zarar verme eylemi, failin Bir plann icras suretiyle, milli, etnik, rki veya dini bir grubun tamamen veya ksmen yok edilmesi maksadyla, zel kastyla suu ilemesi durumunda, bu durumda m.76 ile ikence suu arasnda fikri itima iliki ortaya kacaktr.

4 - Zincirleme Su
YTCK m.43e gre (1) Bir su ileme kararnn icras kapsamnda, deiik zamanlarda bir kiiye kar ayn suun birden fazla ilenmesi durumunda, bir cezaya hkmedilir. Ancak bu ceza, drtte birinden drtte ne kadar artrlr. Bir suun temel ekli ile daha ar veya daha az cezay gerektiren nitelikli ekilleri, ayn su saylr. Maduru belli bir kii olmayan sularda da bu fkra hkm uygulanr. (2) Ayn suun birden fazla kiiye kar tek bir fiille ilenmesi durumunda da, birinci fkra hkm uygulanr. (3) Kasten ldrme, kasten yaralama, ikence, ... ve yama sularnda bu madde hkmleri uygulanmaz. Zincirleme su, kanunun ayn hkmnn ayn su ileme karar ile birden fazla ihlal edilmesi halidir.
261

YTCK bakmndan ikence suunun seimlik

hareketleri tek bir su olduundan, ikence suunu oluturan birden fazla fiilin ayn anda veya art arda uygulanmasnn bir nemi yoktur. Byle bir durumda zincirleme sutan sz edilemeyecektir.
260 261

Fikri Birleme (itima) kavram iin bkz. EL v.d. el Su Teorisi, s. 417 vd. EL v.d. el Su Teorisi, s. 65

126

YTCKda farkl madurlara kar ilenen sular zincirleme su kapsam dnda braklmtr. Bu nedenle tek bir su ileme karar ile birden fazla kiiye ikence yaplmas halinde madur saysnca su oluacaktr. Ayn ekilde birden fazla madurun lmesi halinde de fail yine madur saysnca cezalandrlacaktr.262 Ayn kiiye kar tek bir kast ile ksa sreli aralklarla artarda ikence nitelikli hareketler yaplmsa YTCK m. 94n gerekesi de263 gz nne alndnda, hukuki anlamda tek bir hareket sz konusu olduundan su da tek olacaktr. YTCK m.43/2deki Ayn suun birden fazla kiiye kar tek bir fiille ilenmesi durumunda da, birinci fkra hkm uygulanr. kural da ayn maddenin 3. fkras karsnda ikence suu bakmndan uygulanmayacaktr. Tek bir hareketle YTCK m. 94n ihlali halinde, madur says kadar su oluacak ve her birinin cezas itima ettirilecektir. rnein, sorgu yaplrken bir annenin cinsel saldrya urayan kzn seyretmek zorunda braklmas halinde madurlarn her ikisi iin de ikence suu oluur.264 YTCK 43. madde son fkrada Kasten ldrme, kasten yaralama, ikence, cinsel saldr, ocuklarn cinsel istismar ve yama sularnda bu madde hkmleri uygulanmaz. denilerek baz sular zincirleme su kapsam dnda braklmtr. Buna gre ikence suunda zincirleme su kural uygulanmayacaktr.265 ETCKda mteselsil suu m. 80de dzenlemi ve burada da her suun bamsz bir su olmas kuralna istisna konulmutu. Yani byle bir durumda birden fazla ihlal olduu halde, hepsi tek bir su olarak deerlendirilmelidir.266 Mteselsil suta, fail su tipini birden fazla ihlal etmesine ramen, kanun koyucu su ilemesindeki karar birliini gz nnde bulundurarak, gerekleen birden fazla sonuca ramen faile tek bir suun cezas verilecek, ancak bu ceza belirli bir oranda arttrlmas ngrlmektedir.267

NOK, s. 487 YTCK m.94n gerekesince ikence tekil eden fiiller ani olarak deil, sistematik bir ekilde ve belli bir sre iinde ilenmektedirler. Bir sre iinde sreklilik arz eder bir tarzda ilenen ikence eklinde belirtilmitir. 264 NOK, s.488 265 ZLMEZ, kence ve Eziyet s.8 266 EL v.d. el Su Teorisi, s. 471 267 NDER, Ceza Hukuku Genel Hkmler II- III, s. 497
263

262

127

ETCK asnda, failin ayn veya deiik madurlara kar tek bir su ileme karar ile 243. maddeyi ihlal etmesi halinde mteselsil su sz konusuydu.268 Failin, bir kiiye maddede ngrlen herhangi bir nedenle, deiik gnlerde ikence yapmas halinde, yaplan hareketler tek bir (ayn) su ileme kararyla gereklemise, mteselsil su 80. madde kurallar gereince; ayn su tipinin birden fazla ihlali sz konusu olduu halde, failin sorumluluu tek bir ihlal olarak deerlendirilecek, fakat cezada yasann ngrd ekilde arttrlyordu.269 Burada, tek bir suu itiraf ettirmek iin ayn su ileme kararnn varlndan sz edilebilirken, madur ayn kii olsa bile, birden fazla suu itiraf ettirmek amacyla, her seferinde farkl bir suu itiraf ettirmek iin ikence yaplmas halinde, su ileme kararnda birlikten artk sz edilemeyeceinden gerek itima kurallarn uygulamak gerekecektir.270 Sonu olarak, ikence suunda, zincirleme su hkmleri uygulanmayacaktr. kence suunda, suun tek eylemle birden fazla kimseye kar ilenmesi halinde, tek bir su ileme karar ile gereklemesi halinde zincirleme su hkmleri uygulanmayacaktr. Uygulamada, Yargtay ahslar aleyhine ilenen sularda teselsl hkmlerinin uygulanmayacana ve ka kii bu suun maduru olmusa o kadar sayda suun oluacana karar vermektedir.271 edilmitir.272 Alman hukukunda da, madur saysnca suun oluaca kabul edilerek gerek itima kurallar uygulanaca kabul

VII - SUA TESR EDEN SEBEPLER A Genel Olarak

YTCKda cezann artrlmasn gerektiren ok sayda nitelikli hale yer verilmitir. kence fiilinin ar neticeleri olmas halinde ETCK dan farkl olarak YTCK baka maddelere atf yapmadan bu halleri zel olarak dzenlemitir. YTCK

DEMRBA, kence Suu, s.46 DEMRBA, kence Suu, s.47 270 ZLMEZ, kence Crm, s. 231 271 rnein; Y. 8. CD 27.9.1989, 5123/6914; YCGK 4.4.1983, 8-64/156; YCGK 27.3.1995, 8-58/86 kararlar. 272 DEMRBA, kence Suu, s.47 dipnot:49; ZLMEZ, kence Crm, s. 235
269

268

128

m. 94 ve 95te saylan nitelikli halleri madurun zellii, fiilin ileni ekli ve suun neticesi itibariyle arlam halleri olmak zere ayr balkta ele alacaz.

B Madurun zelliine Cezann Artrlmasn Gerektiren Nitelikli Haller

YTCK m. 94/2de saylan (a) ocua, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kiiye ya da gebe kadna kar ilenmesi, (b) Avukata veya dier kamu grevlisine kar grevi dolaysyla ilenmesi halleri, madurun zellii nedeniyle cezann artrlmasn gerektiren nitelikli unsurlardr. kence suundan madurun yann kk olmas,273 beden - ruh bakmndan kendini savunamayacak durumda (yallk, hastalk, malllk, ruhsal veya fiziksel gszlk gibi) kendini korumaktan aciz olmas, fiilin icrasnn kolayl ve faildeki ahlaki ktln fazlal nedeniyle nitelikli hal olarak ngrlmtr.274 Keza, suun gebe kadna kar ilenmesi hem kadnn hem de bebein yaamn tehlikeye attndan nitelikli hal olarak saylmtr. kence suunun Avukata veya dier kamu grevlisine kar grevi dolaysyla ilenmesi halinde de ceza arttrlr. Avukatlk meslei, kanuna gre kamu hizmeti olduundan275 ve avukatlar YTCKda yarg grevi yapan kiiler arasnda sayldndan276 bu hususun ayrca belirtilmesinin sebebi, kanun koyucunun avukatlk mesleine verilen nemi vurgulamak dncesi olabilir. Bu husus, ayrca, grevleri nedeniyle avukatlara kar ilenen sular hakknda, hakimlere kar ilenen sulara ilikin hkmler uygulanaca eklindeki dzenlemeye (Avukatlk Kanununa m.57) uygun den bir dzenleme olmutur.

YTCK m.6/1-b ocuk deyiminden; henz onsekiz yan doldurmam kii anlalr. ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.121 275 1136 sayl Avukatlk Kanununa gre (m.1): Avukatlk, kamu hizmeti ve serbest bir meslektir. Avukatlar, yarg grevi yapan kiiler tanmlamas son derece doru olmakla birlikte, meslein kamu hizmeti olup olmad doktrinde tartlmakta ve kanaatimizce avukatlk mesleinin nitelik bakmndan kamu hizmeti nitelii tamad gr daha isabetli grnmektedir. Bkz. ADAY, Nejat. Avukatlk Hukukunun Genel Esaslar, Yenilenmi 2. Bask, Beta Yay. stanbul 1997 s.16-19 276 YTCK m.6/1: (c) Kamu grevlisi deyiminden; kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak katlan kii, (d) Yarg grevi yapan deyiminden; yksek mahkemeler ve adl, idar ve asker mahkemeler ye ve hakimleri ile Cumhuriyet savcs ve avukatlar,.. anlalr. Madde gerekesinde avukatlarn kamu grevlisi olduu zellikle belirtilmitir.
274

273

129

C Fiilin leni ekli Bakmndan Cezann Arttrlmasn Gerektiren Nitelikli Haller

YTCK m.94/3teki Fiilin cinsel ynden taciz eklinde gereklemesi hali de cezann arttrlmasn gerektiren bir unsurdur. Cinsel taciz, bedensel temas iermeyen, sz veya eylemle gerekletirilen ve kiilerin cinselliklerini hedef alan rahatsz edici davranlardr.277 Esasnda, cinsel taciz suu YTCK m.105te dzenlenmitir ve ETCK m. 421deki sz atma ve sarkntlk suunun karln oluturmaktadr. YTCK 105. madde, Bir kimseyi cinsel amal olarak taciz eden kiinin cezalandrlacan belirtmitir. Cinsel taciz suu ehevi amalarla bir eyler sylenmesi, sz atlmas, el-kol hareketlerinde bulunulmasdr. YTCKda dzenlenen cinsel taciz suunda, ETCK m.421den farkl olarak, fiilde sarkntlk (bedensel temas) sz konusu deildir. Bu aamaya gelen fiil, artk cinsel tacizi am ve cinsel saldr (YTCK m.102/1) veya cinsel istismar (103/1) aamasna gelmitir.278 Cinsel tacizin yasal anlam, ngrlen cezann iddeti ile karlatrldnda bu nitelikli hal orantsz olmutur.279

D Neticesi Sebebiyle Arlam Haller

Neticesi sebebiyle arlam sular, gerek neticesi sebebi ile arlam sular ve grnte neticesi sebebi ile arlam sular olarak iki kategoride ele almak mmkndr. Gerek neticesi sebebiyle arlam sularda, failin yapt eylem, amaladndan daha ar bir sonucu ortaya karmaktadr. rnein, YTCK m.87/4teki yaralama kast ile hareket eden failin fiili neticesinde madurun lmesi gibi. Grnte neticesi sebebi ile arlam sularda ise, suun olumas iin gerekli neticeden baka ve daha ar bir neticenin meydana gelmektedir. YTCK m. 87/2deki kasten yaralamann madurun uzuv kaybna yol amas buna rnek gsterilebilir. Neticesi sebebiyle arlam sularda failin cezas suun temel cezasna gre arlatrlmaktadr.280

277 278

ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.121 Cinsel Taciz Suu iin bkz. ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.175 vd. 279 Ayn grte bkz. ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.121 280 ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.123

130

YTCKnnNetice sebebiyle arlam su balkl 23. maddesine gre Bir fiilin, kastedilenden daha ar veya baka bir neticenin oluumuna sebebiyet vermesi halinde, kiinin bundan dolay sorumlu tutulabilmesi iin bu netice bakmndan en azndan taksirle hareket etmesi gerekir. Neticesi sebebiyle arlam sutan bahsedebilmek iin baz artlarn bulunmas gerekir281: 1 - Failin ilk hareketini kasten ilemi olmas gerekir. lk hareketin taksirli olmas halinde neticesi sebebiyle arlam su sz konusu olmayacaktr. 2 Failin kasti hareketinden istenmemi olan baka veya daha ar bir neticenin meydana gelmesi gerekir. 3 lk hareket ile netice arasnda illiyet bann kurulmas zorunludur. 4 Faili kastettiinden baka veya daha ar bir neticeden sorumlu tutabilmek iin failin ortaya kan neticeye ynelik olarak en azndan taksirle hareket etmi olmas gerekir. Yani fail iin neticenin objektif olarak ngrlebilir olmas gereklidir. Aksi halde, fail neticeden sorumlu tutulamaz.282 kence suunun neticesi itibaryla arlam halleri YTCK m.95te dzenlenmitir. Yukarda belirttiimiz gibi failin bu sonulardan sorumlu tutulabilmesi iin YTCK m.23teki artlarn gereklemesi gerekir. YTCK m.95e gre: (1) kence fiilleri, madurun; a) Duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin srekli zayflamasna, b) Konumasnda srekli zorlua, c) Yznde sabit ize, d) Yaamn tehlikeye sokan bir duruma, e) Gebe bir kadna kar ilenip de ocuunun vaktinden nce domasna, Neden olmusa, yukardaki maddeye gre belirlenen ceza, yar orannda artrlr. (2) kence fiilleri, madurun; a) yilemesi olana bulunmayan bir hastala veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin yitirilmesine, c) Konuma ya da ocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasna, d) Yznn srekli deiikliine, e) Gebe bir kadna kar ilenip de ocuunun dmesine, Neden olmusa, yukardaki maddeye gre belirlenen ceza, bir kat artrlr.

281 282

Bkz. ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006), s.123-124 NOK, s. 503

131

(3) kence fiillerinin vcutta kemik krlmasna neden olmas halinde, krn hayat fonksiyonlarndaki etkisine gre sekiz yldan onbe yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (4) kence sonucunda lm meydana gelmise, arlatrlm mebbet hapis cezasna hkmolunur. kencenin, madurun duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin srekli biimde zayflamasna; madurun konumasnda srekli zorlua, konuma yeteneinin kullanlmasnda glkle karlalmasna neden olmas hallerinde ceza artrlacaktr. (YTCK m.95/1-a,b) Keza, ikence suunun madurun yznde sabit ize; kiide hayati tehlikeye sebebiyet vermesi; gebe bir kadna kar ilenmesi ile ocuun vaktinden nce domasna sebep olmas hallerinde de ceza artrlacaktr.(YTCK m.95/1-c,d,e) YTCK 95. maddenin 2. fkrasnda, daha ar hallere yer verilmitir. kence suunda madurun iyilemesi mmkn olmayan bir hastala tutulmasna ya da bitkisel hayata girmesine; duyu organlarndan birinin ilevini tamamen yitirmesine; madurun konuma ya da ocuk yapma yeteneinin kaybolmasna; madurun yznde srekli deiiklie ve gebe bir kadna kar ilenip de ocuun dmesine neden olunmas halinde daha da ar cezalara hkmedilecektir. YTCK 95. maddenin 3. fkras ise, ikence fiili sonucunda madurun vcudunda kemik krlmas ve krn hayat fonksiyonlarn etkilemesine gre failin cezas artrlacan ngrmektedir. Nihayet, maddenin son fkrasnda ise ikence sonucunda lm meydana gelmesi hali dzenlenmitir. Bu durumda fail olan kamu grevlisinin lm amalayarak hareket etmesi ya da olas kastn varl halinde bu maddenin deil, kasten ldrmeye ilikin hkmlerin uygulanmas gerekir.283 Tm bu hallerde failin YTCK 95. maddeye gre cezasnn artrlabilmesi iin 23. maddedeki koullar gereklemi olmaldr. Yani failin icra ettii hareketler sonucunda yukarda saylan neticelerin objektif olarak ngrlebilir olmas gereklidir.

283

ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2006), s.126-127

132

ETCKda ise, m. 243n son fkras Fiil neticesinde lm vukua gelirse 452 nci, sair hallerde 456 nc maddeye gre tertip olunacak ceza te birden yarya kadar artrlr. eklinde dzenlenerek, ikence ve benzeri kt muamele sularnda iki ayr arlatrc neden gsterilmiti. Fkrada ngrlen lm ya da messir fiil sonucunun meydana gelmi olmas halinde, bu neticelerden biri ile fiilin ikence ve benzeri kt muameleleri tekil eden hareketler arasnda bir illiyet ba olmas yeterli olup ayrca failin kastnn bunlar iermesinin bir nemi yoktur.284 Bu adan fkra, failin kastettii sonucun dnda gerekleen sonu nedeniyle arlam285 bir su tipini dzenlemekteydi. ETCK 243. maddenin 2. fkrasnda arlatrc bir sebep olarak lm dnda kalan dier hallerde 456. maddeye gre cezann te birden yarya kadar arlatlaca ngrlmtr. Burada dier hallerden maksat ikence ve benzeri kt muamelelerin yaplmas sonucu arlam messir fiillerdir. lenen suun sonucunda madur lm ise, m. 243/2 gereince kast aan messir fiil sonucu adam ldrme suunu dzenleyen ETCK m. 452ye gre ceza belirlenecek ve bu ceza te birden yarya kadar arttrlacaktr. ETCK m. 452; darp, cerh veya messir fiil tekil eden hareketlerin sonucunda ldrmek kast olmakszn- lm meydana gelmesi halinde verilecek cezay ngrm ve 448, 449 ve 450. maddelere atf yapmtr. Uygulamada, ikence sonucu kiinin ld bir olayda sanklar hakknda Yargtay 8. Ceza Dairesi, Mahkemenin sanklar hakknda TCK 243/2, 450/3, 452/1, 71 ve 76. maddelerin gre ve kez uygulanmak suretiyle 36 yl ar hapis cezalar tayini olua ve yasaya aykrdr. Bu sanklara TCKnun 243/2, 450/5 ve 452/1 maddeleri uyarnca bir kez ceza tayini gerekir. gerekesiyle yerel mahkemenin kararn bozmu, sanklara ETCK 243/2, 450/5 ve 452/1 maddeleri gereince bir kez ceza tayini gerektiine karar vermitir.286 Yerel mahkeme 452/1in atf yapt 450. maddenin ikence ve tazip ile adam ldrme fiilini dzenleyen 3. fkrasna gre her bir madur iin ayr ayr ceza tayin etmi ve itima kurallar erevesinde bunlar toplayarak otuz alt yl ar hapis cezasna hkmetmitir. Yargtay 8. Ceza Dairesi ise bu karar yerinde
284 285

NUHOLU, s.576 Sonu nedeniyle arlam sularda sorumluluk iin bkz. EL v.d. el Su Teorisi, s. 263 286 Y. 8. CD 19.1.1983 8-64/156 (ERMAN ZEK, s. 241 dipnot: 1)

133

bulmam 452. maddenin yapt atfta, ikence ve tazip ile adam ldrmeyi dzenleyen 3. fkrann deil, birden fazla adam ldrme suunu dzenleyen 5. fkraya gre bir kez ceza tayin edilmesi gerektiini belirtmitir. Bu karara itiraz edilmesi zerine Yargtay Ceza Genel Kurulu, 450. madde ile ilgili nemli sonulara varmtr. Kararda, ncelikle isnat edilen suun 449 ve 450/1,2,6,7,8,9 ve 10 fkralar ile bir ilgisinin olmad belirtildikten sonra 450/3,4 ve 5 ile ilgili kararn aklamtr. Bu kararda zellikle m. 450/3,4 ve 5 ile m. 243 arasndaki ilikinin aklanmas bakmndan nemlidir.287
Yargtay Ceza Genel Kurulu (YCGK), ETCK 243. madde ile 450. madde arasndaki ilikiyi ele alrken, ikence ve benzeri kt muamele yapmak suunu dzenleyen 243. madde ile Canavarca bir his veya ikence ve tazip ile adam ldrmeyi dzenleyen 450/3n benzer unsurlar tadn ve fakat iki ayr maddenin iki defa uygulanamayacan belirtmi; ldrme kast olmakszn ikence yaplmasn 243 kapsamnda, ldrmek kasd var ise 450/3n uygulanaca sonucuna varmtr Bu karar ile YCGK, ETCK m. 452/1de yaplan gndermenin sadece 448. maddeye inhisar ettii sonucuna varmtr. Bu sonuca gre, 243/2 gerei 452/1 uygulanacak; 452/1in 448, 449 ve 450ye yapt gnderme de ise yaplan gndermenin sadece 448 iin olduunu kabul edilip buna gre ceza tayin edilecek ve ceza 243/2ye gre arttrlacaktr. YCGK kararnda da belirtildii gibi ikence ve benzeri kt muameleleri yapan failin kasd maduru ldrmek ise bu halde nitelikli adam ldrme suunu dzenleyen ETCK m. 450/3teki ikence veya tazip ile adam ldrme suunun olutuunu kabul etmek gerekir. 450. madde 3. bendi canavarca bir his evki ile veya ikence ve tazip ile adam ldrme halini dzenlemektedir. "Canavarca hisle" adam ldrmekten maksat, sadece ldrm olmak iin ldrmek ldrlenin ac ekmesinden zevk duymak iin ldrmek silahnn tesirini denemek iin ldrmek gibi vahi duygularla adam ldrmeleri ifade ettii suun bu nitelikte olup olmadn, hadisenin mahiyeti ve ileni ekline gre hakimin takdir edecei, .."kence ve tazip" ile adam ldrmek ise; madurun ldrlmesinden evvel, ldrmek kast ve amacn aan yani ldrme iin zaruri bulunmayan vahice fiil ve hareketlerdir. Burada, failin ldrme kastndan ayrca ikence ve azap ektirme zel kastnn da bulunmas gerekir. ."ikence ve tazip"in 243. maddedekine benzer tarzda ifade olunarak meyyide altna alnd grlmektedir. Bir sua ayn unsurlar tayan iki ayr maddenin iki defa uygulanmas dnlemez. .450. maddenin 4. bendi; ldrme suunda taammd halini dzenlemektedir. reti ve uygulamada taammd; failin ilemeyi niyet ettii bir suu ilemezden nce soukkanllkla skunetle dnp tandktan sonra bu niyetinden vazgemeyerek fiili ilemesi, bir baka deyile su ileme niyetinde sebat ve srar ifade etmektedir. 243. maddede yazl ikence, zaten tasarlanm ve seilmi bir eylem biimidir. eriinde "taammd" kararll bulunmaktadr. Ancak sanklarn amalar ldrme olmadna gre suun taammden ilendii kabul edilemez. TCK.nun 450. maddesinin 5. bendinin olaya uygun decei hususundaki zel daire gr de kurulumuzca benimsenmemitir. .Yargtay'n kararllk gsteren itihatlarndan birden ziyade kimsenin ayn sebep ve kast altnda ldrlmeleri halinde bu hkmn uygulanabilecei, bir kiinin lm bir dierinin ldrlmeye teebbs edilmesi veya yaralanmas halinde ise bu maddenin uygulanamayaca aklanmtr. Kald ki yukarda da belirtildii gibi sanklarn amac ldrmek deil mevhum bir suu ikrar ettirmektir. TCK.nun 450/5. maddesi iinde mtalaa etmeye, sanklarn her madurun ikrarlarn ayr ayr salamaktaki kastlar bakmndan olanak yoktur. Bu itibarla sanklarn her maktle kar vaki eylemlerinden dolay mstakil olan tecziyeleri ve haklarnda TCK.nun 243/1 2, 452/1 ve 448. maddeleri ile ve her maktul iin ayr ayr ceza tayini ve cezalarn 71 ve mteakip maddeleri uyarnca itima ettirilmesi icap eder. Zira her madura kar vaki ikenceler birbirinden bamszdr. Ve her eylem ayr bir suu oluturmaktadr. Bu eylemler srasnda 3 kiiden biri veya ikisi lmeyebilirdi. Bu takdirde TCK.nun 456. maddesine gidilecek ve madurlarn ikence sonucunda belirlenen durumlarna gre bu maddenin uygun den fkralar uygulanacaktr. Grlyor ki, sanklarn her maktle kar vaki eylemleri birbirinden mstakildir. Bkz. YCGK, 04.04.1983, E. 1983/8-64, K. 1983/156.
287

134

kence ve benzeri kt muamele sularnn lme yol amas halini dzenleyen 243. maddenin 2. fkras oka eletirilmekteydi. Gerekten de bir kiiye suunu syletmek veya maddede ngrlen bakaca saiklerle vahiyane hareketlerle madura ldrc ar darbeler indiren kiinin hareketinin sadece messir fiile ynelik olduunu dnmek ve kastn almas kurallarna gre cezalandrmak, kusurluluk ilkeleriyle ve somut gereklerle uyumamakta; ikence, zalimane, insanlk d fiillerle bir kiinin lmne neden olma hali herhalde, mala kar ilenen baz sulardaki (rnein yama) cezadan bile daha dk olmas hakkaniyet ve adalete aykr olduu, vicdanen kabul edilemeyecei belirtilmekteydi.288 Gerekten de ikence ve benzeri kt muameleler lmle sonulanmas halinde ETCK 452. maddeye atf yapan dzenlemenin yetersizlii akt. YTCK ile, ikence neticesi lm meydana gelmesi halinde insan yaamnn ucuz olmadn gsteren arlam mebbet hapis cezas yaptrm ngren dzenleme yaplmas yerinde ve isabetli bir dzenleme olmutur.

VIII - KENCE SUUNUN KOVUTURMA USUL VE YAPTIRIM A - Kovuturma Usul

Kural olarak, suun ortaya kmasndan hkm karar verilinceye kadar sank hakkndaki ilemler adli makamlarca yaplr. Ancak, memurlar tarafndan ilenen sular (mahsus / zg su) sz konusu olduunda kamu hizmetinde aksamalara ve devlet otoritesinin saygnlnn zedelenmesine yol aabilecei gerekesiyle289 bu kurala Anayasann 129/son. maddesi gerei istisnalar konulmutur. Yukarda belirttiimiz gibi ikence suu YTCK ve ETCKda ancak memurlarn ileyebilecei mahsus bir su olarak dzenlenmitir. Bu nedenle ikence suunun kovuturmas 4483 sayl Memurlarn ve Dier Kamu Grevlilerin Yarglanmas Hakknda Kanun ile yakndan ilgilidir.

ZLMEZ, kence Crm, s. 236 4483 Say ve 02.12.1999 tarihli Memurlarn ve Dier Kamu Grevlilerin Yarglanmas Hakknda Kanunun Genel Gerekesi. Aktaran: ZLMEZ, kence Crm, s.248 Dipnot:529
289

288

135

4483 Sayl Kanunun amac memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sulardan dolay yarglanabilmeleri iin izin vermeye yetkili mercileri belirtmek ve izlenecek usul dzenlemektir (m. 1). Kural olarak, su ileyen memurlar iin hazrlk soruturmas yaplabilmesi iin de 4483 sayl kanuna gre yetkili makamn soruturma izni vermesi gerekir.290 Kanuna gre (m. 3) soruturma izni vermeye yetkili merciler, ilede grevli memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda kaymakam, ilde ve merkez ilede grevli memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda ise vali yetkilidir. Yetkili mercilerin saptanmasnda, memur veya kamu grevlisinin su tarihindeki grevi esas alnmaldr. Ancak her durumda soruturma izni verilmesi gerektii gibi bir mutlaklk sz konusu deildir. Ar cezay gerektiren sust hali genel hkmlere tabi olup bu sular ilendiinde soruturma iznine ihtiya yoktur (4483 Sayl Kanun m. 2/3). kence uygulayan memur sust yakaland takdirde hakknda soruturma izni alnmakszn derhal soruturma alacaktr. Ayrca eski usul kanunu olan CMUK m. 154/3 gerei Kanun tarafndan kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliyeye mteallik vazife veya ilerde suiistimal veyahut ihmal ve terahileri grlen Devlet memurlar ile Cumhuriyet Mddeiumumiliinin ifahi veya yazl taleb ve emirlerini yapmakta suiistimal veya terahileri grlen zabta amir ve memurlar hakknda Mddeiumumilike dorudan doruya takibatta bulunulur. Buradaki lt yaplan i veya grevin adliyeye ilikin (mteallik) olmasdr. Adliyeye ilikin bir grev veya i yerine getirilirken su ilenmesi halinde, savclka resen takibat yaplacak ve soruturma iznine gerek duyulmayacaktr.291 Ancak zabta amirleri hakknda hakimlerin vazifelerinden dolay tabi olduklar muhakeme usul tatbik olunur. (CMUK m. 154/4) Hakimler ve savclar hakkndaki kovuturma ilemlerinde ise 1983 tarihli 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu uygulanmaktadr. Bu kanunun 82. maddesine gre hakim ve savclarn grev srasnda veya grevlerinden dolay
4483 sayl Kanunun aksayan yanlar ve eletireler iin bkz: ZENSOY, Kamu Grevlilerinin Yarglanmas ve Yeni Trk Ceza Kanunu Endeksi, s.115-128 291 ARTUK GKEN YENDNYA, Ceza zel (2000), s. 543; ZLMEZ, kence Crm, s. 248
290

136

iledikleri sular nedeniyle haklarnda soruturma alabilmesi iin Adalet Bakanlnn izni gerekir. CMK m.161/5 gerei zabta amiri, savc veya hakim olmas halinde Adalet Bakannn izni gerekecektir.292 Kolluu oluturan dier unsur olan jandarma olduu takdirde, ikence suunu ileyen jandarma adliyeye ilikin bir su nedeni ile ikence suunu ilemesi halinde (CMK m.161/5 gerei) savclka resen takibat yaplacaktr. Jandarmann amiri tarafndan ilenmesi halinde ise 1983 tarihli 2803 sayl Jandarma Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun m. 15/enin CMK m.161/5 ve Hakimler ve Savclar Kanununun 82. maddesine yaplan atf gerei ayn ekilde Adalet Bakanlnn soruturma izni vermesi gerekir. ETCK bakmndan ikence suu bir memur suu olduundan, nceleri 4483 sayl Memurlarn ve Dier Kamu Grevlilerin Yarglanmas Hakknda Kanununa gre alnmas gereken soruturma izni Avrupa Birlii uyum kanunlar erevesinde 2003 ylnda 4778 sayl kanun ile ikence ve kt muamele 4483 sayl kanunun kapsam dnda braklarak dorudan Cumhuriyet savclnca hazrlk soruturmas balatlma imkan salamtr. AB 4. uyum paketi olarak adlandrlan ve 2.1.2003 tarihinde kabul edilen eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanunun 33. maddesine gre: 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun 2 nci maddesine aadaki fkra eklenmitir. 765 sayl Trk Ceza Kanununun 243 ve 245 inci maddeleri ile 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun 154 nc maddesinin drdnc fkras kapsamnda alacak soruturma ve kovuturmalarda bu Kanun hkmleri uygulanmaz. Aslnda ETCKdaki ikence suu srf adli grev yapan memurlarla snrl olmasndan dolay 4483 zaten uygulanmamas gerekirdi. Ayr bir yasal dzenlemeye ihtiya olmamasna karlk, uygulamada yaanan aksaklklar nedeniyle, ikence olaylarnda 4483 sayl kanunun uygulanmayaca aka belirtilmitir.293 01.06.2005 tarihinde yrrle giren YTCK bakmndan da 4778 sayl kanun geerli olup YTCK m.94teki ikence suu iin 4483 sayl kanun uygulanmayacaktr. nk 5252 sayl Trk Ceza Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanun un 3. maddesi 1. fkraya gre Mevzuatta,
ZLMEZ, kence Crm, s. 249 METN, Ayhan. Trkiyede Memurlarn Soruturulmas Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2003 s.81
293 292

ve

Yarglanmas

Rejimi,

137

yrrlkten kaldrlan Trk Ceza Kanununa yaplan yollamalar, 5237 sayl Trk Ceza Kanununda bu hkmlerin karln oluturan maddelere yaplm saylr. denilmekle, ikence suunu da 4483 sayl kanun kapsamndan karan 4778 sayl kanun hkm aynen geerlidir. Trk Ceza Hukukundaki reformlar ve ABye uyum sreci294 kapsamnda Hkmetler de Anayasa ve Uluslararas Szlemelerdeki ykmllklere295 uygun olarak eitli tedbirler almaktadr. Bu erevede, Adalet Bakanl, yaymlad bir genelgede ikencenin etkili olarak soruturulmas iin, Uluslararas Szlemeler, lgili kanun hkmleri ve AHM kararlarnn dikkate alnmasn, bu konudaki soruturmalarn kolluk kuvvetlerine braklmayarak bizzat Cumhuriyet Basavcs veya grevlendirecei Savc tarafndan yrtlmesini talep etmesi nemlidir.296 Ayrca 9 Nisan 2002 Tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanunun297 3. maddesi Devlet Memurlar Kanununa (DMK) yaplan ekleme ile AHM tarafndan verilen ikence ve benzeri muameleler ile ilgili kararlardan dolay kamu grevlilerine rcu hakk dzenlenmitir. DMK m. 13. genel olarak, kiilerin uradklar zararlardan dolay kamu grevlisi (personel) aleyhine deil, ilgili kurum aleyhine dava alabileceini, kurumun genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakknn sakl olduunu belirtmektedir. ABye uyum kapsamnda karlan 4748 sayl yasann 3. maddesine gre 14.7.1965 tarihli ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 13 nc maddesine birinci fkradan sonra gelmek zere aadaki fkra eklenmitir. kence ya da zalimane, gayri insan veya haysiyet krc muamele sular nedeniyle Avrupa nsan Haklar Mahkemesince verilen kararlar sonucunda Devlete denen
EL, Kayhan. Kopanhag Kriterleri Balamnda Trk Ceza Hukuku. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/ anayargi/ icel.pdf (16.11.2006) 295 Trk Hkmetinin ald tedbirler hakknda Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 09.06.1999 tarihli ve Interim Res DH (1999)434 sayl karar, 10.07.2002 tarihli ve Interim Res DH (2002) 98 sayl karar ve 07.06.2005 tarihli ve Interim Res DH (2005) 43 sayl ara karar. Bkz. KALEL, Serruh. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiye ile ilgili Olarak Verdii Kararlarn Genel Deerlendirmesi http://www.anayasa.gov.tr/ images/loaded/ kitap/kaleli.pdf (9 Nolu dipnot), (16.11.2006) 296 01.01.2006 tarih ve 8 Nolu kence Ve Kt Muamele ddialarna likin Olarak Yaplan Soruturmalar Hakknda Genelge. Adalet Bakanl Ceza leri Genel Mdrl. http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/ 26664.html (15.5.2006) 297 Bkz: 26.3.2002 tarihinde kabul edilen, 9 Nisan 2002 Tarihli 24721 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan 4748 sayl eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun, Yaplmasna likin Kanun
294

138

tazminatlardan dolay sorumlu personele rcu edilmesi hakknda da yukardaki fkra hkm uygulanr. Bu dzenlemeyle ikence ve kt muamele ile daha etkin mcadele amalanmtr. Bu yasann, devletin dedii tazminat nedeniyle ikence faillerine rcu edebilmesi dzenlemesinin, ikence suu ile pratikteki kovuturma uygulamalar nedeniyle beklenen sonular dourmayacak nitelikte olduu iddia edilse de298 byle bir maddenin eklenmi olmasnn, kamu grevlileri zerinde etkili olaca tartmaszdr.299 Bu sonula ikence sularnn soruturmas, dorudan yetkili Cumhuriyet Savcl tarafndan balatlacak ve yrtlecektir. CMK m.161/5e gre: Kanun tarafndan kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili grev veya ilerde ktye kullanma veya ihmalleri grlen kamu grevlileri ile Cumhuriyet savclarnn szl veya yazl istem ve emirlerini yapmakta ktye kullanma veya ihmalleri grlen kolluk mir ve memurlar hakknda Cumhuriyet savclarnca dorudan doruya soruturma yaplr. Vali ve kaymakamlar hakknda 2.12.1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleri, en st dereceli kolluk amirleri hakknda ise, hakimlerin grevlerinden dolay tabi olduklar yarglama usul300 uygulanr. eklinde dzenlenmitir. Buna gre kolluk grevlileri bakmndan durum ayndr. Bir deiiklikle son anda301, en st dereceli kolluk amirleri asndan istisna getirilmitir. Bu en st dereceyi dikkate aldmzda savcnn dorudan dava soruturma aamayaca kolluk amiri says drt taneyle snrlanm olmaktadr. Bunlar, Emniyet Genel Mdr, Gmrk Muhafaza Mstear, Jandarma Genel Komutan ve Sahil Gvenlik Komutandr. Adliye ile ilgili grevler dnda kalan ve adliyeyle ilgili olmayan ileri yrten dier tm kamu grevlileri asndan, CMK m.161/5 sz konusu olmayacandan, ikence suunu ileyen ve adli grevle ilgisi olmayan kamu grevlileri iin 4483 sayl kanun uygulanacaktr.
ZEN, Muharrem. nsan Haklar Avrupa Szlemesi Balamnda Yaama ve kence Yasana likin Hukuktaki Dzenleme ve Uygulamadaki Sorunlar, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Adli Yarg Sempozyum, Trkiye Barolar Birlii Yayn, Ankara 2004 s.154 299 kencenin Doru ve Etkin Belgelenmesi in Rehber, nsan Haklar Dernei Yayn, Ankara 2004 s.46-47 300 Vurgulu ifadeler 25.5.2005 tarih ve 5353 sayl kanun ile eklenmitir. 301 NOK, s.518
298

139

Hakimler ve Savclar bakmndan ise bir deiiklik sz konusu deildir. Hakimler ve savclarn bu suu ilemesi halinde, 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu uygulanacak ve bu kanunun 82. maddesine gre hakim ve savclarn grev srasnda veya grevlerinden dolay iledikleri su olduunda haklarnda soruturma alabilmesi iin Adalet Bakanlnn izni gereklidir.

B Yaptrm
YTCKda ikence suunun basit halinin yaptrm yldan on iki yla kadar hapis olarak ngrlmtr. YTCK 94. maddenin ikinci fkrasndaki nitelikli unsurlarn varl halinde verilecek ceza sekiz yldan on be kla kadar; fiilin cinsel ynden taciz eklinde gerekletirilmesi halinde on yldan on be yla kadar hapis verileceini ngrmtr. Netice sebebiyle arlam ikence hallerinde ise, YTCK 95. maddenin 1. fkrasnda belirtilen durumlarda faile verilecek ceza yar orannda ve 2. fkrada belirtilen durumlarda ise bir kat artrlr. 95.maddenin 3. fkrasndaki kemik krlmas, hayat fonksiyonlarndaki etkisine gre, sekiz yldan on be yla kadar; son fkrada belirtilen ikence sonucu lm neticesinin meydana gelmesi halinde arlatrlm mebbet hapis cezasna hkmedilecektir.

140

SONU
kence, bir olgu olarak insanlk tarihiyle birlikte var olagelen, kimi zaman siyasi bir bask arac olarak kartlar cezalandrma ve sindirme iin, kimi zaman da hukuki bir ara olarak (Engizisyon Sistemindeki gibi) bir soruturma usul veya cezalandrma yntemi olarak kullanlmtr. kence kavramnn ortak bir tanm bulunmamakta ise de BM kenceye Kar Szleme de nazara alndnda ikence suunda temel zellik gze arpmaktadr: (1) Fiziksel veya ruhsal ar ac ve strap, (2) Suu ileyen ya da ilenmesine katks olan (dorudan veya dolayl olarak) kamu gcn kullanan birisinin varl ve (3) Bilgi almak, cezalandrmak, korkutmak gibi bir zel bir amala ilenmesi. kence kavram, kamu grevlileri tarafndan, insan onuruna aykr bir biimde, genellikle de bir yarglama faaliyeti erevesinde, su isnat edilen kiinin (pheli veya sann) itiraf etmesini salamak ve iradesini etkilemek amacyla yaplan maddi ve manevi basklar, ar bedensel, ruhsal veya zihinsel ac veya zdrap veren hareketleri ifade eder. BM kenceye Kar Szlemedeki tanma gre ikencenin elerini sralayarak yle bir tanm yapmak mmkndr: Bir kiinin, bir kamu grevlisi ya da resmi sfatla hareket eden bir baka kii tarafndan veya bunun kkrtmas yada onay ile, eitli amalarla, kastl olarak, fiziksel veya ruhsal dzeyde etkili, ar ac ya da zdrap veren bir eylemdir. kence suu insan haklar sorunun bir paras olarak uluslararas insan haklar Szlemeleri ile nlenmeye allm ve taraf devletlere ykmllkler (bir kimsenin ikence grmesi olaslnn bulunduu bir lkeye geri gnderilmesi ya da snrd edilmesi yasa; ikence ve benzeri kt muameleleri yapmama ve nleme ykmll; adli ilemlerde ikence altnda alnan ifadelerin geersiz saylmas gibi) getirilmitir. kence, Aydnlanma Dnemi ve ardndan yaanan Fransz ve Amerikan devrimlerinin ekillendirdii anayasalar ile temel hak ve zgrlklerde byk admlar atlm, 1899 - 1907 Hauge konferanslar ile kence yasa uluslararas boyut kazanmaya balam, 20. yzylda zellikle 1930-1945 yllar arasnda, Nazi

141

ve Faist iktidarlar dneminde youn olarak ikence ve benzeri eylemler yaanm; 2. Dnya Savandan sonra savan insanla getirdii aclar ve ykntlar zerine kurulan Birlemi Milletler nclnde 1948 ylnda nsan Haklar Evrensel Bildirgesi yaynlanm, ardndan hem BM bnyesinde hem de blgesel apta temel hak ve zgrlklerle ilgili ok sayda szleme ve bildirge hazrlanm ve yrrle konmu, ounda ikence yasa temel bir ilke olarak yer almtr. Trkiye Cumhuriyeti bu Szlemelerin ouna taraf olup, Anayasasnn 90. maddesine gre bu Szlemeler kanun hkmndedir. Yakn tarihte yaplan Anayasa deiiklii ile nsan haklar ve zgrlklere ilikin uluslararas szlemelerin kanunlardan stn olduu belirtilmitir. kence tarihsel geliim asndan, kimi zaman fiili, kimi zamanda kanuni olarak uygulanmtr. Batda 18. yzyldan itibaren ikence yasaklanmaya balamtr. Trk hukuk tarihi bakmndan ikence, slami hukuk asndan yasaklanm olmakla beraber uygulanmtr. Osmanl mparatorluunda Tazminat Dneminden sonra 1848 tarihli Eyalet Meclisleri Talimatnamesi ile ikence aka yasaklanmtr. Islahat Ferman sonras 1858 (1274) Tarihli Ceza Kanunname-i Hmayununun 103. maddesi zanllara sularn syletmek iin ikence yaplmasn su olarak dzenlemitir. Bu kanun hkm, Cumhuriyetin kurulmasndan sonra (Kaynak 1889 talyan Ceza Kanununda ikence suu yer almadndan) 1926da yrrle giren 765 sayl TCKnn 243. maddesine de kaynaklk etmitir. Osmanlnn ilk Anayasas olma niteliindeki I. Merutiyet dneminin balangc olan 1876 Anayasasnn 26. Maddesinde ikence yasaklanmtr. Trkiye Cumhuriyetinin 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarnda ikence yasaklanmtr. YTCK 94 ve 95. maddeleri ikence suu ile ilgilidir. 765 sayl Trk Ceza Kanunu (ETCK) 1 Haziran 2005 itibariyle yrrlkten kaldrlm olmasna ramen fail lehine hkmler ierdiinden her iki kanunu birlikte deerlendirmek gereklidir. Lehe kanun uygulamas bakmndan suun hem basit hali, hem de nitelikli hali bakmndan YTCK sank aleyhinedir. ETCKnn ikence suunu dzenleyen 243. maddesinin kapsam dar olduundan 1999 ylnda 4449 sayl kanunla deiiklikler yaplmtr.

142

Yeni bir Ceza Kanunu oluturmak amacyla hazrlanan tasarlarda ikence suu farkl anlaylarla dzenlenmi, rnein 1997 ve 2000 Tasarlarnda ikence suu, herkesin ileyebilecei genel bir su olarak ngrlmtr. 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yrrle giren 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayl kanun Trk Ceza Kanununun 94 ve 95. maddelerinde ikence suunu dzenlemitir. Yeni kanunda ikence suunun tanm yaplm, nitelikli ikence ve neticesi sebebiyle arlam ikence halleri detayl olarak kanunda yer almtr. Korunan hukuki yararlar, kiinin bedensel btnl, manevi btnlk, irade ve ifade zgrl, adliye ve kamu idaresine gvenilirliktir. YTCKda ikence suu dnda, kanunda belirli durumlarda ikence fiilleri insanla kar sular ve soykrm suunu oluturabilir. kence suu ile YTCKda yeni bir su tipi olan eziyet suu birbirine ok benzemekte, ikence suu sadece kamu grevlilerinin ileyebilecei zg bir su olmasndan dolay fail ynnden ayrlmaktadr. Hem ETCK hem de YTCKda ikence suu zg bir su olarak dzenlenmitir. ETCKda ikence suunun faili sadece soruturma yrtmekle ilgili memurlar iken YTCKya gre fail olmak iin kamu grevlisi olmak yeterlidir. Ancak srf kamu grevlisi olmak yeterli olmayp, failin iledii su ile kamu grevi arasnda bir illiyet ba olmas gerekir. Failin kamu grevlisi olmas BM kenceye Kar Szleme hkmlerine uygun dmektedir. YTCKda ikence suuna itirak eden kamu grevlisi olmayan kiilerin de ayn ekilde cezalandrlaca belirtilmitir. YTCKdaki ikence suunun tipe uygun eylemi, davrann bir kamu grevlisi tarafndan icra edilerek, insan onuruyla badamayan bir davranla madurun bedensel ve ruhsal ac ekmesine, alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine veya aalanmasna yol amasdr. kence suu seimlik hareketli bir su olup, hem icrai hem de ihmali hareketlerle ilenmesi mmkndr. kence suu bakmndan hukuka uygunluk nedeni bulunmamaktadr. Hem uluslararas Szlemeler hem de TC Anayasasnda ikence istisnasz olarak yasaklanmtr. YTCKda ikence suunun olumas iin genel kast yeterlidir. Failin belirli bir saikle hareket etmi olmas art deildir.

143

kence suuna teebbs mmkn olmakla birlikte, YTCK asndan bir netice suu olduunu dikkate aldmzda, maddi neticenin ortaya kmas zorunlu olmayp, insan onuruyla badamayan bir davranla madurun bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine veya alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine veya aalanmasna yol aacak hareketin yaplmas ile su tamamlanm olur. YTCK m.94te zalimane, insanlk d ve aalayc muamele kavramlar yer almamtr. Bununla birlikte ikence tanmnda vurgulanan bedensel veya ruhsal ynden ac ekme, alglama veya irade yeteneini etkileme ve aalama seimlik hareketleri bu kavramlar kapsamaktadr. YTCKda ikence suunun teknik-dar anlamdaki ikence suunu amasna ve uluslararas szlemelerle uyumlu olarak dzenlenmesine ramen, suta bir arlk ltnn olmamas, benzer baz sularla (zellikle m.86/c,d, 96 ve 256) kartrlmasnn mmkn olmas, uygulamada kanun koyucunun arzu ettii sonularn tam tersinin dourmas sakncasn tamaktadr. Ayrca ikencenin cinsel taciz eklinde gereklemesi halinde verilecek ceza orantszdr. Sonu olarak, YTCKda ikence suuna ilikin hkm tesis edilirken kanun tasarsnn aksine- genel su yerine zg su olarak dzenlenmi olmas ve failin sadece kamu grevlisi olabilmesi, suun tanmnn yaplm olmas, arlam neticelerinin ayrntl olarak belirtilmesi isabetli bir dzenleme olmutur. kence fiillerinde belli bir arlk ltnn yer almam olmas ve geni uygulama alan bulabilmesi, zellikle eziyet suu ve kamu grevlisinin iledii kasten yaralama suu ile kartrlmas mmkndr. lkemiz yarg uygulamalarn da dikkate aldmzda ikence suu yerine eziyet veya kasten yaralamadan hkm kurulmas yoluna gidilmesi ihtimali vardr. phesiz byle bir sonucun gereklemesi, kanun koyucunun iradesinin tersine bir netice verecek ve Trkiyede insan haklarna saygl devlet anlayn yaralam olacaktr.

144

KAYNAKA
Adalet Komisyonu Raporu, (Trkiye Byk Millet Meclisi Adalet Komisyonu 11.8.1999 Esas No. : 1/441 Karar No: 8 karar) (www.tbmm.gov.tr) ADAY, Nejat. Avukatlk Hukukunun Genel Esaslar, Yenilenmi 2. Bask, Beta Yay. stanbul 1997 Adil Yarglanma Hakk, Uluslararas Af rgt, ev: Fadl Ahmet Tamer Erol Kaplan, 1. Bask, letiim Yay. stanbul 2000 AKAM Taner, Siyasi Kltrmzde Zulm ve kence, letiim Yay, 2. Bask, stanbul, 1995. AKGNDZ, Ahmet. Eski Anayasa Hukukumuz ve slam Anayasas, 2. Bask, stanbul 1989 AKGNDZ, Ahmet. slamda nsan Haklar Beyannamesi, 2. Bask, Tima Yay. stanbul 1993 AKILLIOLU, Tekin. kencenin, insanlk d, Aalayc, Zalimce Davranlarn ve Cezalarn nlenmesi, nsan Haklar Yll, C.10-11, Yl:1988-1989 AKILLIOLU, Tekin. Uluslararas nsan Haklar Kurallarnn Hukuktaki Yeri ve Deeri, Tark Zafer Tunayaya Armaan, stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s. 47-52 AKIN, lhan F. Kamu Hukuku, 6. Bas, Beta Yay. stanbul 1993 AKSAR, Yusuf. Uluslararas Sular, Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Yeni Trk Ceza Kanunu http://www.usak.org.uk/junction.asp?docID=38&ln=TR (17.11.2006) AKTI Haluk, Yasak Sorgu Yntemleri ve Hukuk Asndan Deerlendirilmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1994 Amnesty International, Take A Step To Stamp Out Torture, http://web.amnesty. org/library/index/ engACT 400132000 (12.10.2006) Ana Britannica, C.12 Ana Yaynclk ve Sanat rnleri Pazarlama A.. stanbul 1988 ANAR, Erol. nsan Haklar, zgr niversite Kitapl, Ankara 1996 Anayasa Mahkemesi Kararlar Bilgi Bankas. http://www.anayasa.gov.tr/general/ karar bilgibank.asp (17.9.2006) ANIL, Yaar ahin. Osmanlda Kadlk, Cep niversitesi - letiim Yaynlar, stanbul 1993 ARMAAN, Servet. slam Hukukunda Temel Hak ve Hrriyetler, 2. Bask, Diyanet leri Bakanl Yay. Ankara 1992 ARSLAN, Zht. Gvenlik ve nsan Haklar Arasndaki Krlgan Denge, Gvenlik Sektrnde Demokratik Almlar: Trkiye ve Avrupa Gvenlik Sektr Ynetiimi Uluslararas Konferans, www.tesev.org.tr/etkinlik/conf _3feb_zarslan.doc - (16.9.2006)

ARTUK, Emin GKEN, Ahmet YENDNYA, Caner. Ceza Hukuku zel Hkmler, Sekin Yay. Ankara 2000 (ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2000)) ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza Hukuku zel Hkmler, 7. bas, 2006 s.128 Turhan Kitabevi, stanbul (ARTUK-GKEN-YENDNYA, Ceza zel (2006)) ARTUK, M. Emin, Ceza Hukukunda Soruturmacnn Yasad Davranlarnn Yaptrm, Argumentum, Eyll 1990, S..2 sh. 1 vd. (ARTUK, Soruturmacnn) ASLAN, Muzaffer Yasin. Sava Sular Teoride ve Uygulamada. Bilge Yaynevi Ankara 2006 AYDIN, Hakk. slam ve Modern Hukukta kence, Beyan Yay, stanbul 1997. AYDIN, M. Akif, Trk Hukuk Tarihi, Hars Yaynclk, Geniletilmi 5. Bask, stanbul 2005 AYTEKN, Asuman. Ceza Muhakemesi Hukukunda Susuzluk Karinesi ve Susma Hakk, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2000 AZARKAN, Ezeli. Nrembergten Laheye: Uluslararas Ceza Mahkemeleri, Beta Yaynlar, 2003 BADATLI, Selahattin. Hukuk Szl, Derin Yaynlar, stanbul 2002 BALCI, Muharrem - SNMEZ, Glden. Temel Belgelerde nsan Haklar, rnekliAklamal-Karlatrmal, Danman Yay. stanbul 2001 BALKIZ, Neval Oan. Uluslararas Belgelerdeki kence Kavramnn Yaratt sorunlar ve Trkiyede kence Sorununa Hukuksal Bir Yaklam Denemesi neriler-, Ankara Barosu Dergisi, Say 2001-4 s.97-110 BAER, Mert YENDNYA, Caner. Trk Ceza ve Usul Hukuku Kapsamnda Yasak Sorgu Yntemleri, Sann Yasak Sorgu Yntemlerine Kar Bir Korunma Yolu: kence Ve Kt Muamele Yapmak Suu, zmir Barosu Dergisi, Yl 61, Ekim 1996 s.23-53 BAGL, Ali Fuat. Esas Tekilat Hukuku Dersleri, nklap Kitabevi, stanbul 1940 BALANGI, Celal. kenceci Cenneti, Radikal Gazetesi, 1 Mart 2000 s.9 BATUM, Sheyl. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Trk Anayasal Sistemine Etkileri, Doentlik Tezi, stanbul 1990 BAYRAKTAR, Kksal, kenceyi nleme Yollar, Blent Davrana Armaan, stanbul 1998, sh.185 vd. BECCARA, Marki Cesare, Sular ve Cezalar Yahut Beeriyetin Mecellesi, ev. Muhiddin Gkl, nklap ve Aka Kitabevleri, 3. Bask stanbul 1964 BIAKI, Vahit. Salam Delil, yi Karar, Radikal Gazetesi, 26.12.2000 s.9 BLGE, Suat. nsan Haklar ve Trkiye, Ankara Barosu Dergisi, Mart 1989 Yl:46 Say:2

146

BOUCHET SAULNER Franoise. nsancl Hukuk Szl, ev: Selahattin Badatl, letiim Yaynlar,1. Bask, stanbul 2002 Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, C.6, 10 Geliim Yay. stanbul 1986 AKIR, Mustafa. Uluslararas Antlamalarn Trk Hukukunda Uygulanmas ve Yargsal Denetimi, Prof.Dr. Vecdi Arala Armaan, KHF Yay. Kocaeli 2001 s. 87-96 EEN, Anl. nsan Haklar, 3. Basm, Gndoan Yay. stanbul 2000 ELEN, Orhan. Askeri Ceza Kanunu - En son itihatl, notlu, aklamal, ek ve rnekli. Ankara 2001 s.521-522 OR, Yaar. Yargtay ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarnda kence, Yksek Lisans Tezi. Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Akademisi, 2005 DARENDE, M. hsan. Yeni TCK'da tirak. http://www.bakale.com/forum/ viewtopic.php?t=109&sid= 463131dc41c2f13621063fd7501d6506 (12.11.2006) DARENDE, M. hsan. Yeni TCKda Su lemeye Teebbs. http://www.bakale.com/forum/viewtopic.php?t=102&sid=463131dc41c2f13621063f d7501d6506 (12.11.2006) DEMRBA, Timur. Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Dokuz Eyll ni. Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yay. Ankara 1992 DEMRBA, Timur. 1997 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Av. Dr. Faruk Ereme Armaan, TBB Yay. Ankara 1999 DEMRBA, Timur. 1998 Trk Ceza Kanunu Tasarsnn kence Suu Asndan Deerlendirilmesi, Yeni Trkiye Dergisi, Cumhuriyet zel Says, Yl:4 Say:1998/23-24 s.3947-3955 DOAN, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, Pnar Yaynlar, 19. bask, 2005 stanbul DOAN, zzettin. nsan Haklarnn Uluslararas Himayesi, Hfz Timurun Ansna Armaan, stanbul 1979 s.259-282 DOAN, Y. Hakk. Uygulamada ve Teoride Hazrlk Soruturmasnda Savunma, Kazanc Yay. stanbul 1994 DORU, Osman, Editr, nsan Haklar Kararlar Derlemesi, C. 1, 2, stanbul Barosu Yay. stanbul 1998 DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa tihatlar, Beta Yay. stanbul 1997 DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Kararlar Rehberi (19601994) stanbul Barosu Yaynlar, stanbul 1999 DORU, Osman. nsan Haklar Avrupa Szlemesi Hukukunda kence ve Kt Muamele Yasa, Legal Yay. stanbul 1998 DORU, Osman. nsan Haklar Kararlar Derlemesi, C. 3, stanbul Barosu Yay. stanbul 2000 DORU, Osman. nsan Haklar Uluslararas Mevzuat, Beta Yay. stanbul 1998 147

DONAY, Sheyl. Trk Ceza Kanunu erhi, Beta Yay. stanbul 2007 DONNELLY, Jack. Teoride ve Uygulamada Evrensel nsan Haklar, ev: Mustafa Erdoan Levent Korkut, Yetkin Yaynlar, Ankara 1995 DORFMAN, Ariel. kence kabul edilemez mi? Radikal 12.5.2004. http://www.radikal.com.tr/ veriler/2004/05/12/haber_116135.php (12.7.2007) DNMEZER, Sulhi ERMAN, Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Ksm, Cilt:II, 10. Bas, Beta Yay. stanbul 1994 DNMEZER, Sulhi. Susuzluk Karinesi zerine Dnceler, Kuntere Armaan, stanbul 1998 Nurullah

ENSAROLU, Ylmaz. nsan Haklar Tamamlanmam Bir Deer, ehir Yaynlar,stanbul 2001 ERDAL, Meryem. kencenin Cezaszl Sorunu Soruturma ve dava rnekleriyle, nsan Haklar Dernei Yayn, Ankara 2006 ERDN, Tahsin. Bat Demokrasilerinde Klasik Kamu zgrlkleri Alannda Grlen Sapmalar, Gven Kitabevi, stanbul 2002 ERDOMU, Belgin. Roma Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul 1992 EREM Faruk, kence, TBB Dergisi. 1988, S.2 s.197-207 EREM, Faruk, Trk Ceza Kanunu erhi zel Hkmler, C.II Sekin Yay. Ankara 1993 ERMAN, Sahir ZEK, etin. Ceza Hukuku zel Blm, Kamu daresine Kar lenen Sular, stanbul 1992 ERMUMCU, Osman. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Hukuktaki Yeri http://www. adalet.org/ ybekran.php?idno=4422&id=5944&icerik=makale (12.11.2006) ERTURUL, Metin. kence ve tesi, zgrln Bedeli, Yargtay Dergisi, Ekim 1975, say 4 ERYILMAZ, Bedri. Bir Adm leri, ki Adm Geri http://www.polisgazetesi. com/haber_oku.asp?haber=145 (02.0902007) FNCANCI, ebnem Korur. stanbul Protokol, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Adli Yarg Sempozyum, Trkiye Barolar Birlii Yayn, Ankara 2004 s.160-164 GEMALMAZ, Mehmet Semih, Yaam Hakk ve kence Yasa, Kavram Yay. stanbul 1993 GEMALMAZ, Mehmet Semih. kence Karsnda Ulusal Yarg Amaz Mlkiyeliler Birlii Dergisi, Ankara, Mays 1988, C.XII, S:95 s.8-10 GEMALMAZ, Mehmet Semih. kencenin nlenmesi Avrupa Komitesinin Aklad Trkiye Raporu (15 Aralk 1992) ve kartlmas Gereken Dersler, Ankara Barosu Dergisi, Say:1993/1, Yl:50 s. 89-112

148

GEMALMAZ, Mehmet Semih. kencenin nlenmesi Avrupa Komitesinin Etkinlikleri (Kasm 1989 Aralk 1990), Tark Zafer Tunayaya Armaan, stanbul Barosu Yay. stanbul 1992 s.87-98 GEMALMAZ, Mehmet Semih. Trkiye Yargsnn kence Karsnda Tavr, nsan Haklar Yll, TODAE nsan Haklar Aratrma ve Derleme Merkezi, C.14 Yl:1992 Ankara s.65-107 GEMALMAZ, Mehmet Semih. Avrupa nsan Haklar Szlemesi (Madde 3/ kence Yasa) Analizi, Ankara Barosu Yay. Ankara 2006 GEMALMAZ, Mehmet Semih. nsan Haklar Komitesi Kararlarnda Yaam Hakk ve kence Yasa, stanbul Barosu Yay. stanbul 2002 GFFARD, Camile. kencenin Rapor Edilmesi El Kitab, ev: Orhan Kemal Cengiz, Essex niversitesi, nsan Haklar Merkezi Yayn, zmir 2001 GLCKL, A. Feyyaz GZBYK, A. eref. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas, 3. Bas, Turhan Kitabevi, Ankara 2002 GZBYK, Dr. ur Abdullah Pulat. Trk Ceza Kanunu Alamas, C.III Sevin Matbaas, Ankara 1970 GLTA, Veysel. nsan Haklar Odanda kence, Bilge Yaynevi, Ankara 2005 GLTA, Veysel. Uygulamada Trk Ceza Kanunu ve zel kanunlardaki Ar Cezalk Sular Aklamal, itihatl ve ekler, Ankara 1998 GNEY, Niyazi- ZDEMR, Kenan- BALO, Yusuf S. Yeni Trk Ceza Kanunu, Adil Yaynevi, Ankara 2004 HAKER, Hakan. Ceza Hukukunda hmal Kavram ve hmali Sularn eitleri, Sekin Yay., Ankara 2003 HANOLU, smail KIRLANGI, Kemal BLG, Kemal DEMRBA, Timur ZCAN, Bahattin. Yeni Ceza Kanunu (2000 Tasars) nceleme Raporu, (http://www.izmirbarosu.org.tr/dergi/20012_05.htm). HANERLOLU, Orhan. slam nanlar Szl, Remzi Kitabevi, 1. Bas, stanbul 1984 HATEM, Hseyin. slam Hukuku Dersleri, Filiz Kitabevi, stanbul 1994 IIK Canan, Uluslararas Yarg Kararlarnda kence Sorunu, M.., Yaynlanmam yksek lisans tezi, stanbul 1996 EL, Kayhan DONAY, Sheyl. Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku, Genel Ksm 1, 2. Bas, Filiz Kitabevi, stanbul 1993 EL, Kayhan- SOKULLU-AKINCI, Fsun - ZGEN, zzet SZER, Adem MAHMUTOLU, Fatih Selami NVER, Yener, el Su Teorisi 2. Kitap, 2. Bas, Beta Yay. stanbul 2000 EL, Kayhan- SOKULLU-AKINCI, Fsun - ZGEN, zzet SZER, Adem MAHMUTOLU, Fatih Selami NVER, Yener, el Yaptrm Teorisi 3. Kitap, Beta Yay. stanbul 2000

149

EL, Kayhan. Kopenhag Kriterleri Balamnda Trk Ceza http://www.anayasa. gov.tr/eskisite/ anayargi/ icel.pdf (16.11.2006)

Hukuku.

NAL, Nihat. Adli Tp ve Ekonomik Terimli Hukuk Szl, Ankara 2003 NCEOLU, Sibel. nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Kararlarnda Adil Yarglanma Hakk, Beta Yay., stanbul 2002 nsan Haklar Kararlar Derlemesi, C. 1, Ed: Osman DORU, stanbul Barosu Yay. stanbul 1998 nsan Haklar Koordinatr st Kurulunun almalar II, Ankara 1998 Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.23 stanbul 2001 slam Ansiklopedisi, C.5/2 Milli Eitim Basmevi, stanbul 1968 stanbul Protokol - kence Ve Dier Zalimane, insanlk d, Aalayc Muamele Veya Cezalarn Etkili Biimde Soruturulmas Ve Belgelendirilmesi in El Klavuzu, THV Yay. stanbul 2001 http://www.tihv.org.tr kence Madurlar in Adalet, kencecilerin Cezaszlna Son, Uluslararas Af rgt, stanbul 2002 kencenin Doru ve Etkin Belgelenmesi in Rehber, nsan Haklar Dernei Yayn, Ankara 2004 KABOLU, brahim . zgrlkler Hukuku, 3. Bask, Afa Yay. stanbul 1993 KALEL, Serruh. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiye ile ilgili Olarak Verdii Kararlarn Genel Deerlendirmesi http://www.anayasa.gov.tr /images/loaded/ kitap/kaleli.pdf (16.11.2006) KARAKU, Hakan. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karoylarnda Trkiye, stanbul Barosu Yay. stanbul 2001 Kararlar ve

KARADA, Ercan. Yargtay Kararlar Inda Ceza Muhakemesinde Delil Yasaklar, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1996 KARATA, Hseyin. Ceza muhakemesi Hukukunda Sann Sorgusu ve kence Yasa, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi , stanbul 2000 KAYANEK, Murat. Sua makale/157.doc (29.06.2007) Teebbs, http://www.ceza-bb.adalet.gov.tr/

KAYMAZ Seydi, Ceza Muhakemesinde Yasak Deliller, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1996 KESKN, Serap. Ceza Muhakemesi Hukukunda Temyiz Nedeni Olarak Hukuka Aykrlk, Alfa Yaynlar, stanbul 1997 KOCAOLU, S.Sinan. Evrensel Yetki, TBB Dergisi S. 60 Eyll- Ekim 2005, s. 189-213 KORKUSUZ, M. Refik. Uluslararas Belgelerde ve Trk Anayasasnda Temel Hak ve zgrlkler, stanbul 1998 Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, Trkiye Diyanet Vakf Yay. Ankara 1997

150

Lawyers Committee For Human Rights, Reformun nndeki Engeller Trkiyede stisnai Mahkemeler, Polisin Dokunulmazl ve nsan Haklar Savunucularna Ynelik Basklar, ev: en Ser, Belge Yay. stanbul 1999 MAHMUTOLU, Fatih S. TALAS, Serdar. Avukatlarn Grev Sular ve Yarglanmas Rejimi, stanbul Barosu Dergisi Ceza Hukuku -zel Say-, Ocak 2007, s.13-38 MAHMUTOLU, Fatih Selami NVER, Yener. Kanununu Bilmemek Mazeret Saylmaz Hakknda. stanbul Barosu Dergisi, C.72, Say:4-5-6, 1998 MAHMUTOLU, Fatih Selami. nsan Haklar Asndan Tutuklama ve Trk Hukuku Nurullah Kuntere Armaan, stanbul 1998 MAHMUTOLU, Fatih Selami. Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi ve Dzene Aykrlklar Hukukunda (dari Ceza Hukukunda) Yaptrm Rejimi, stanbul 1994 MAHMUTOLU, Fatih S. Kusurluluk Prensibi Asndan Azmettirenin Ceza Sorumluluu HFM C.LXIII Say 1-2 2005 s.57-112 MAHMUTOLU, Fatih Selami. TBMM Adalet Komisyonunda Kabul Edilen Trk Ceza Kanunu Tasars Hakknda Gr, Trk Ceza Kanunu Reformu II - TBB Makaleler, Grler, Raporlar (inde). 2004 s.372 MALKO, smail GLER, Mahmut. Uygulamada Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu, C.I, Adil Yay. Ankara (t.y.) MALKO, smail GLER, Mahmut. Uygulamada Trk Ceza Kanunu, C.2, Adil Yay. Ankara 1996 MALKO, smail. Son Deiikliklerle Aklamal itihatl Trk Ceza Kanunu, Turhan Kitabevi, Ankara 2001 MATHEU, Jean Luc. Uluslararas Alanda nsan Haklar, letiim Yay. stanbul 1994 MELEME, Selami. Doru Yarglanma Hakk, stanbul 1998 METN, Ayhan. Trkiyede Memurlarn Soruturulmas ve Yarglanmas Rejimi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2003 METN, smail ERASLAN, Fetullah. Trkiyede Polis ve Kii Haklar, 2. Bas, letiim Yay. stanbul 1994 Meydan Larousse, Byk Lugat ve Ansiklopedi, C.6 ve 10 Sabah Gazetesi Armaan (t.y.) MONTAGNE, Denemeler, ev: Sabahattin Eybolu, Cem Yaynevi, 30. Basm, stanbul 1999 NUHOLU, Aye. kence Yasa ve kence Suu, Prof. Dr. Sahir Ermana Armaan, HF Eitim, retim ve Yardmlama Vakf Yayn, stanbul 1998 OTACI, Cengiz, Trk Ceza Hukukunda tirak, stanbul Barosu Dergisi Ceza Hukuku -zel Say-, Ocak 2007, s.77-110

151

NDER Ayhan, Trk Ceza Hukuku zel Hkmler, 4. Bas, stanbul 1994 NDER, Ayhan. Ceza Hukuku Genel Hkmler, C.I Beta Yay. stanbul 1991 NDER, Ayhan. Ceza Hukuku Genel Hkmler, C.II, III, Beta Yay. stanbul 1991 NDER, Orhan. Birlemi Milletler Ruanda in Uluslararas Ceza Mahkemesi, Bilge Yaynevi, Ankara 2006 NOK, R. Murat. Uluslararas Boyutuyla kence Suu, Sekin Yay. Ankara 2006 ZALP, Ahmet., kence maddesi, slam Ansiklopedisi, http://www.kuranikerim. com/ islam_ ansiklopedisi/I2/iskence.htm (05.04.2005) ZCAN, Hseyin. Ansiklopedik Hukuk Szl, 6. Bas, Sekin Yay. Ankara 1985 ZENSOY, Talat Rasim. Kamu Grevlilerinin Yarglanmas ve Yeni Trk Ceza Kanunu Endeksi, zden Yay. zmir 2006 ZGEN Eralp, kence ve nsanlk D Davranlara Kar Birlemi Milletler Andlamas, TBB Dergisi. 1988, S.2 ZGEN, zzet. Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler, Sekin Yay. Ankara 2006 ZGEN, zzet. Uygulamal Ceza Hukuku, 2. Bas, Sebat Yaynlar, stanbul 1998 ZGREL, Avni. Osmanlda Cezalandrma, Radikal Gazetesi, 15.12.2002 s.9 ZHAN, Hac Ali. kence zerine Deerlendirme, (www.geocities.com/ hacialiozhan/ arastirma30.htm - 10.09.2006) ZTRK, Bahri. Yeni Ceza Muhakemesi Kanununda Delil Yasaklar, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say:3 Nisan 2005 s.131-136 ZTRK, Nejat. Trk Ceza Kanunu erhi ve Tatbikat, C.I, 2. Bask, Filiz Kitabevi, stanbul 1970 PARLAR, Ali - HATPOLU Muzaffer. Kast ve Taksir, Kazanc Hukuk Yay. stanbul 2005 PAZARCI, Hseyin. Uluslararas Hukuk Dersleri I. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara 1994 Petition Of haklar.htm) Rights (http://www.hakis.org.tr/insan_haklari/magna-carta/ingiliz_

RED, Karen. Adil Bir Yarglamann Gvenceleri, Avrupa nsan haklar Szlemesi Rehberi, nc Kitap, ev: Bahar cal Dzgren, KHRP / Scala Yay. RESOLU, Safa. Uluslararas Boyutlaryla nsan Haklar, Beta Yay. stanbul 2001 ROSE, David. Guantanamo Amerikann nsan Haklarna Kar Sava, ev: ule Glmen, 1001 Kitap Yaynlar, stanbul 2005 SAVA, Vural MOLLAMAHMUTOLU, Sadk. Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun Yorumu, C.I-II Sekin Yay. Ankara 1995 152

SAVA, Vural MOLLAMAHMUTOLU, Sadk. Trk Ceza Kanununun Yorumu, C.I-II-III-IV Sekin Yay. Ankara 1999 SCOTT, George Ryley. kencenin Tarihi, Dost Yay. Ankara 2001 SELUK, Sami. Zorba Devletten Hukukun stnlne, 2. Bask, Ankara 1999 SIRMA, hsan Sreyya. slami Tebliin Mekke Dnemi ve kence, Beyan Yay. stanbul 1998 SOKULLU AKINCI, Polis: Toplumsal Bir Kurum Olarak Gelimesi, Polis Alt-Kltr ve nsan Haklar, stanbul 1990 (SOKULLU-AKINCI, Polis) SOKULLU-AKINCI, Fsun. Viktimoloji, Beta Yay. stanbul 1999 SOYASLAN, Doan. Ceza Muhakemesi Hukuku, 2. Bask, Yetkin Y. 2006 Ankara SOYASLAN, Doan. Ceza Hukuku zel Hkmler, Yetkin Y. 2005 Ankara SZEN, Elife Selma. Ceza Muhakemesi Hukukunda ve Adli Tpta Delil Kavram, Hukuka Aykr Deliller ve Sonular, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi , stanbul 1998 SZER, Adem. Sua Teebbs, Kazanc Hukuk Yaynlar, stanbul 1994 EN, Ersan. Yeni Trk Ceza Kanunu Yorumu, C.I, Vedat Kitaplk, stanbul 2006 AHN, Cumhur. krar ve Savunma Hakk, Ceza Hukuku Reformu (Sempozyum), Umut Vakf Yay. stanbul 2001 s.131-146 AHN, Cumhur. Sann Kolluk Tarafndan Sorgulanmas, Yetkin Yay. Ankara 1994 KN, Ziya. Farsa - Trke Lugat, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1984 TANR Blent, Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, 3.Bask, BDS Yay. stanbul 1994 TANR, Blent. Osmanl-Trk Anayasal Gelimeleri, Der Yay. stanbul 1992 TARHANLI, Turgut. Snmac, Mlteci ve G Konularna likin Trkiyedeki Yarg Kararlar Konusunda Hukuki Bir Deerlendirme. Snmac, Mlteci ve G Konularna likin Trkiyedeki Yarg Kararlar, BMMYK yayn 2. bask, Ankara 2000 s.28 vd. ; TEMEL, Ali Rza. slamda ve Batda nsan Hak ve Hrriyetleri, Seha Yay. stanbul 1995 TEZCAN, Durmu ERDEM, Mustafa Ruhan NOK, R.Murat. Teorik ve Pratik Ceza zel Hukuku - 5237 Sayl Trk Ceza Kanununa gre. Sekin Y. Ankara 2006 TEZCAN, Durmu ERDEM, Mustafa Ruhan. Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, Sekin Yay. Ankara 2002

153

TEZ, Erdoan. Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), 2. Bas, Beta Yay. stanbul 1991 THV Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri: kence 2000 www.tihv.org.tr/rapor/iskence 2000/iskence2000ozet.html (15.3.2005) Raporu

TOSUN Mebrure YALVA Kadriye. Smer, Babil, Asur Kanunlar ve Ammiaduqa Ferman, 2. Bas, Atatrk Kltr, Dil ve tarih Yksek Kurumu Trk Tarih Kurumu Yay. Ankara 1989 TOSUN, ztekin. Su Hukuku Dersleri (Giri-Ceza Kaidesi-Unsurlar), Sermet Matbaas, stanbul 1967 TUNAYA, Tark Zafer. Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 4. Bas, Yay. stanbul 1980 TURHAN, Faruk. Yeni Trk Ceza Kanununa Gre Uluslararas Sularn Cezalandrlmas, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say:3 Nisan 2005 s.8-19 Trk Ceza Kanunu n Tasars (1997), Adalet Bakanl Yayn leri Daire Bakanl, zel Seri:3 Ankara 1997 Trk Ceza Kanunu Tasars ve Trk Ceza Kanununun Yrrle Konulmasna ve Mevzuat Uyumuna Dair Kanun Tasars, Ankara, 2000 (TCK 2000 Tasars) Trk Ceza Kanunun Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Tasars, Madde Gerekeleri, nsan Haklar Koordinatr st Kurulunun almalar II, Ankara 1998 Trk Hukuk Lugat, Babakanlk Basmevi, 4. bask, Ankara 1998 Trkiyede kence (Hukuki Bir Yaklam), New York Barosu Uluslararas nsan Haklar Komitesi, Belge Yay. 1991, stanbul TRKMEN, zgr. Yasak Sorgu Yntemleri, (www.hukukcu.com/bilimsel/ kitaplar /yasak_ sorgu.htm 05.04.2005) TRKYILMAZ, Halil brahim. kence ve Adli Tpta tespit Sorunu, yaynlanmam yksek lisans tezi, Adli Tp Enstits, stanbul 1998 TTNC, Aye Nur. nsancl Hukuka Giri, Beta Yay. stanbul 2006 ULUDA, Sleyman. slamda Emir ve Yasaklarn Hikmeti, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 10. Bask, 2006 Uluslararas Af rgt Uluslararas Ceza Mahkemesi Bilgi Notu 4 - nsanla Kar Sularn Kovuturulmas, http://www.amnesty-turkiye.org/arsiv/vifois 1405200201.shtml (10.06.2006) Uluslararas Af rgt Uluslararas Ceza Mahkemesi Bilgi Notu 5 - Sava Sularnn Kovuturulmas http://www.amnesty-turkiye.org/arsiv/vifois 0905200203.shtml (10.06.2006) Uluslararas Af rgt, kence Madurlar in Adalet, kencecilerin Cezaszlna Son stanbul 2002

154

NAL, eref. Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Divam Kararlar Inda Szleme Hkmlerinin Aklanmas ve Yorumu, TBMM Basmevi, Ankara 1995 ZLMEZ, lhan. Trk Ceza Hukukunda kence Suu, Turhan Kitabevi, Ankara 2003 (ZLMEZ, TCKda kence Suu) ZLMEZ, lhan. kence Suu, HPD Hukuki Perspektifler Dergisi, Say: 2 Sonbahar 2004 (ZLMEZ, kence suu) ZLMEZ, Yeni Trk Ceza Kanununda kence Ve Eziyet Suu www.cezabb.adalet. gov.tr/makale/108.doc (8.8.2006) (ZLMEZ, kence ve Eziyet) ZLMEZ, lhan. Trk Hukukunda kence Crm (TCKnun 4449 Sayl Kanunla Deiik 243. Maddesi) Yaynlanmam doktora tezi, stanbul 2001 (ZLMEZ, kence Crm) YAAR, Osman. tihatl Trk Ceza Kanunu, Sekin Yay. Ankara 2001 YAZGAN, Hsn. Sorgu Yarglama Cezaevi (Ceza Hukukuna Eletirel Bir Yaklam), Ekin Yay. stanbul 1997 YILDIZ, Mustafa. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Yargs, Alfa Yay.stanbul 1998 YILMAZ, Ejder. Hukuk Szl, 5. Bask, Yetkin Yay. Ankara 1996 YILMAZ, Halim. Mltecilerin Snrd Edilmesi ve Yargsal Denetim, Trkiyede Geii Snmac Kadn ve ocuklarn Psikososyal Durumlarnn Tespiti ve Yaam Koullarnn yiletirilmesi in zm nerileri, MAZLUMDER nsan Haklar Ve Mazlumlar in Dayanma Dernei Yay., Ankara, 2005 s.27 vd. YILMAZ, Halim. kenceyle Mcadelede Sorunlar ve zm Yollar, http://www.hukukcular.org.tr/haber_detay.php?haber_id=113 (15.10.2006) YILMAZ, Halim. kencenin Tesbiti Sorunu ve stanbul Protokol, Toplum ve Hukuk, Yl:2 S.6 Bahar 2003 s.57-65 YILMAZ, Halim. Yeni TCK Tasars zerine Bir Deerlendirme, Toplum ve Hukuk, Yaz 2003, Yl:2 S.7 s.74-83 YILMAZ, Halim. Yeni Trk Ceza Yasasnda kence Suu, Hukuk Gndemi, S.2, Austos 2005 s.40 YILMAZ, Zekeriya. Ceza Muhakemesi Kanunu ve lgili Mevzuat, Sekin Yay. Ankara 2005 YOKU, Sevtap. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin Trkiyede Olaanst Hal Rejimine Etkisi, Beta Yay. stanbul 1996 YURTCAN, Erdener. Ceza Yarglamas Hukuku, 6. Bask, Alfa Yay. stanbul 1996

155