T.C.

MARMARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS HUKUK ANAB L M DALI KAMU HUKUKU B L M DALI

TOPLANTI VE GSTER YRYLER KANUNU KAPSAMINDAK SULAR

Yksek Lisans Tezi

Ozan GLHAN

stanbul, 2006

T.C. MARMARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS HUKUK ANAB L M DALI KAMU HUKUKU B L M DALI

TOPLANTI VE GSTER YRYLER KANUNU KAPSAMINDAK SULAR

Yksek Lisans Tezi

Ozan GLHAN

Danman Do. Dr. Aye NUHOLU

stanbul, 2006

 NDEK LER
Sayfa No. KISALTMALAR GR B R NC BLM KAVRAMLAR, TAR HSEL GEL M VE HUKUKSAL BELGELERLE TOPLANTI VE GSTER YRYLER ZGRL I. Genel Aklamalar II. Toplant ve Gsteri Yry Kavramlar A. Toplant 1. Toplantnn Tanm 2. Toplantnn Unsurlar a. Kii Unsuru b. Ama Unsuru c. Sre Unsuru d. Yer Unsuru 3. Toplant eitleri a. Genel ve zel Toplantlar (1) Yer lt (2) Say lt (3) yelik lt (4) Kiisel Davet (arlm Olma) lt b. Ani ve Planl Toplant ve Gsteri Yryleri c. Ak ve Kapal Yer Toplantlar B. Gsteri Yry C. Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl ve Benzer zgrlklerle likisi 1. Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl 2. Dnce zgrl ile likisi 3. Dernek zgrl ile likisi 4. Sivil taatsizlik ile likisi III. Toplant ve Gsteri Yryleri zgrlnn Tarihsel Geliimi IV. Uluslararas Temel Belgelerde Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl A. 1789 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi B. Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesi C. Avrupa nsan Haklar Szlemesi D. Amerikan nsan Haklar Szlemesi E. Afrika nsan ve Halklarn Haklar art F. Kopenhag Belgesi ve Paris art G. Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szleme H. ocuk Haklar Szlemesi V. Osmanl-Trk Anayasal Gelimelerinde Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl A. Merutiyet ncesi Dnem B. Merutiyet Dnemi 1. 1876 Kanun-u Esasisi 2. 1909 Deiiklikleri I 1 1 1 1 2 2 3 3 4 4 4 5 5 5 6 6 6 7 9 9 10 11 12 13 14 14 14 15 17 18 18 19 19 20 20 22 22 22 VII IX

3. kinci Merutiyet Dnemindeki Kanuni Dzenlemeler a. timaat- Umumiye Kanunu b. Tecemmuat Hakknda Kanun-u Muvakkat C. 1921 Tekilat- Esasiye Kanunu Dnemi D. 1924 Tekilat- Esasiye Kanunu Dnemi 1. Genel Aklamalar 2. 6178 Sayl Vicdan ve Toplanma Hrriyetinin Korunmas Hakknda Kanun 3. 6761 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Hakknda Kanun E. 1961 Anayasas Dnemi 1. Genel Aklamalar 2. 6761 Sayl Kanunun 1961 Anayasas Dneminde Uygulan 3. 171 Sayl Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Hakknda Kanun F. 1982 Anayasas Dnemi 1. Genel Aklamalar 2. 2911 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu 3. 1982 Anayasas ve 2911 Sayl Kanunda Yaplan Deiiklikler K NC BLM TOPLANTI VE GSTER YRYLER KANUNU KAPSAMINDAK SULAR I. Genel Aklamalar II. Yasaklara Aykr Hareket Etmek (m.28) A. Genel Aklamalar B. Kanuna Aykr Toplant veya Gsteri Yryleri Dzenlemek, Ynetmek, Bu Hareketlere Katlmak (m.28/1) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. Maddi Unsur a. Dzenlemek b. Ynetmek c. Dzenleyenlerin ve Ynetenlerin Hareketlerine Katlmak 6. Hukuka zel Aykrlk a. Toplant veya Yryn Kanuna Aykr Olmas (1) Maddenin (a) Bendi (2) Maddenin (b) Bendi (3) Maddenin (c) Bendi (4) Maddenin (d) Bendi (5) Maddenin (e) Bendi (6) Maddenin (f) Bendi (7) Maddenin (g) Bendi (8) Maddenin (h) Bendi (9) Maddenin (i) Bendi (10) Maddenin (j) Bendi (11) Maddenin (k) Bendi (12) Maddenin (l) Bendi b. Katlmak in Geerli Olan Bilerek baresinin Maddeden karlmas II

23 23 24 25 26 26 27 28 29 29 29 30 31 31 33 34

36 37 37 37 37 38 38 38 38 39 40 42 45 45 46 49 51 51 52 54 57 57 58 61 61 62 62

7. Manevi Unsur 8. Suun zel Grn ekilleri 9. Ceza C. Dzenleme Kurulu yelerinin Gerekli Nitelikleri Tamamas (m.28/2) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. Maddi Unsur 6. Manevi Unsur 7. Suun zel Grn ekilleri 8. Ceza D. Dzenleme Kurulu yelerinin Grevlerini Yerine Getirmemesi (m.28/3) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. n art 6. Maddi Unsur 7. Manevi Unsur 8. Suun zel Grn ekilleri 9. Ceza E. Devlet Grevlilerine Toplant veya Yryle lgili Grevlerini Yaptklar Srada Mani Olmak (m.28/4) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. n art 6. Maddi Unsur a. Cebir ve iddet b. Tehdit c. Nfuz ve Messir Kuvvet Sarf Etmek 7. Manevi Unsur 8. Suun zel Grn ekilleri 9. Ceza III. Toplant veya Yry Engellemek (m.29) A. Genel Aklamalar B. Korunan Hukuki Yarar C. Fail D. Madur E. n art F. Maddi Unsur 1. Engel Olmak 2. hlal Etmek G. Manevi Unsur H. Suun zel Grn ekilleri I. Ceza IV. Huzur ve Skunu Bozmak (m.30) A. Genel Aklamalar B. Korunan Hukuki Yarar III

63 63 65 66 66 68 68 69 69 70 70 71 71 71 73 73 74 74 74 75 76 76 77 77 78 78 78 79 79 79 80 80 80 80 81 81 81 82 82 82 83 84 84 85 85 86 87 87 87 88

C. Fail D. Madur E. n art F. Maddi Unsur 1. Yaplmakta Olan Toplant veya Yryte Huzur ve Skunu Bozmak Maksadyla Tehdit, Hakaret, Saldr veya Mukavemette Bulunmak a. Huzur ve Skunun Tespiti b. Tehdit c. Hakaret d. Saldr e. Mukavemette Bulunmak 2. Bunlardan Baka Bir Suretle Huzur ve Skunun Bozulmasna Sebebiyet Vermek G. Manevi Unsur H. Suun zel Grn ekilleri I. Ceza V. Kanuna Aykr Propaganda Vastalarn Kullanmak ve Bu Vastalarla Su lemeye Tevik ve Tahrik Etmek (m.31) A. Genel Aklamalar B. Kanuna Aykr Propaganda Vastalarn Kullanmak (m.31/1) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. n art 6. Maddi Unsur 7. Manevi Unsur 8. Suun zel Grn ekilleri 9. Ceza C. Kanuna Aykr Propaganda Vastalar ile Su lemee Tevik ve Tahrik Etmek (m.31/2-3) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. Maddi Unsur 6. Manevi Unsur 7. Suun zel Grn ekilleri 8. Ceza VI. Hkmet Emrine Kar Gelmek (m.32) A. Genel Aklamalar B. Toplant ve Yrylerde Dalma Emrine Kar Gelmek (m.32/1-2) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. n art a. Kanuna Aykr Toplant veya Yrye Katlmak b. Dalma Emrinin Mevcut Olmas (1) Yetkili Makamn Emrinin Bulunmas (2) Emrin Kanuna Uygun Olmas IV

88 88 89 89 90 90 91 91 91 92 92 93 93 94 94 94 94 94 96 96 97 97 98 99 100 101 101 101 103 104 104 104 106 106 107 107 107 108 108 109 109 110 110 110 110 111 114

(3) Emrin Amac c. Toplantnn veya Gsteri Yrynn Zorla Datlmas 6. Maddi Unsur 7. Manevi Unsur 8. Suun zel Grn ekilleri 9. Ceza C. Datma Srasnda Kar Koymak (m.32/3) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. n art 6. Maddi Unsur a. Cebir veya iddet b. Tehdit c. Saldr d. Mukavemet 7. Manevi Unsur 8. Suun zel Grn ekilleri 9. Ceza D. Bir Hukuka Uygunluk Sebebi: Toplant veya Gsteri Yrylerinin Kanuna Aykr Bir ekilde Datlmas (m.32/4) 1. Genel Aklamalar 2. Ferdin Kar Koyma Hakk 3. Hkmn Hukuki Nitelii 4. Fkrann Uygulanabilme artlar a. 23. Maddede Yazl Hallerden Biri Gereklemeden ya da 24. Madde Hkm Yerine Getirilmeden Toplant veya Yrylerin Datlmas (1) 23. Maddede Yazl Hallerden Birinin Gereklememesi (2) 24. Madde Hkmnn Yerine Getirilmemesi b. Yetki Snr Alarak Yaplan Datma ile Kar Koymak Fiili Arasnda lliyet Bann Bulunmas 5. Failin Hatasnn Etkisi 6. ndirim Miktar VII. Toplant ve Yrye Silahl Katlmak (m.33) A. Genel Aklamalar B. Toplant ve Yrye Silahl Katlmak (m.33/a) 1. Genel Aklamalar 2. Korunan Hukuki Yarar 3. Fail 4. Madur 5. Maddi Unsur 6. Manevi Unsur 7. Suun zel Grn ekilleri 8. Ceza C. Toplant ve Yrylerde Silahl Olarak Dalma Emrine Kar Gelmek (m.33/b) 1. Genel Aklamalar 2. Dier Unsurlar 3. Ceza V

115 115 115 116 117 117 118 118 119 119 120 120 120 121 121 121 122 122 123 124 124 124 125 126 126 126 126 127 127 127 128 128 128 128 128 129 129 130 130 132 132 133 133 133 133 134

D. Silahl Olarak Datma Srasnda Kar Koymak (m.33/c) 1. Genel Aklamalar 2. Dier Unsurlar 3. Ceza VIII. Kanuna Aykr Toplant veya Yrye zendirmek ve Kkrtmak (m.34) A. Genel Aklamalar B. Korunan Hukuki Yarar C. Fail D. Madur E. Maddi Unsur 1.Suu Oluturan Hareketler ve Yaplma ekilleri a. zendirmek veya Kkrtmak b. Dorudan Doruya ya da Dolayl Olarak c. Hareketlerin Halka Kar Yaplmas 2. Suu Oluturan Hareketlerin Aralar a. Hareketlerin Dorudan Doruya veya Ses Ykselten veya leten Herhangi Bir Alet veya Ara ile Sz Syleyerek veya Seslenerek Yaplmas b. Hareketlerin Baslm veya oaltlm veya Elle Yazlm veya izilmi Katlar Duvarlara veya Dier Yerlere Yaptrarak veya Datarak Yaplmas c. Hareketlerin Yukarda Saylanlarn Benzeri Ara ve Yollarla Yaplmas F. Manevi Unsur G. Suun zel Grn ekilleri H. Ceza IX. Usul NC BLM TOPLANTI VE GSTER YRYLER LE BASIN AIKLAMALARI HAKKINDA KANUN TASARISI TASLAI I. Genel Aklamalar II. Taslak Maddelerinin Genel Bir ncelemesi III. Taslakn Cezalarla lgili Maddelerinin Genel Bir ncelemesi IV. Taslak Hakkndaki Genel Deerlendirmeler SONU KAYNAKA

134 134 134 136 136 136 137 137 137 137 138 138 139 139 139 139 140 141 141 141 143 143

145 145 156 159 161 165

VI

KISALTMALAR
ABD age AG K AG T agm agt A HD A HK A HM A HS AMKD A.. AHF ASBF ASBFM AYM bkz. B. BM BAM C. CD. CGK. CHP ev. D. DD DEHF dn. DHF DHFD E. : Amerika Birleik Devletleri : Ad geen eser : Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans : Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat : Ad geen makale : Ad geen tez : Avrupa nsan Haklar Divan : Avrupa nsan Haklar Komisyonu : Avrupa nsan Haklar Mahkemesi : Avrupa nsan Haklar Szlemesi : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi : Anonim irketi : Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Mecmuas : Anayasa Mahkemesi : Baknz : Birleim : Birlemi Milletler : Boazii niversitesi Avrupa almalar Merkezi : Cilt : Ceza Dairesi : Ceza Genel Kurulu : Cumhuriyet Halk Partisi : eviren : Dnem : Dantay Dergisi : Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi : Dipnot : Dicle niversitesi Hukuk Fakltesi : Dicle niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi : Esas VII

EHRR Haz. BD HAUM HFM HF K. k. no. m. MSH US MHFD No. O. PVSK RG. S. s. T. TBMM TCK TDK TD TODA E vb. vd. vs. Y. Yrg. YD. YKD. YY.

: European Human Rights Review : Hazrlayan : stanbul Barosu Dergisi : nsan Haklar Aratrma ve Uygulama Merkezi : stanbul Hukuk Fakltesi Mecmuas : stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi : Karar : Kenar numaras : Madde : Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szleme : Maltepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi : Numara : Oturum : Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu : Resmi Gazete : Say : Sayfa : Tarih : Trkiye Byk Millet Meclisi : Trk Ceza Kanunu : Trk Dil Kurumu : Trk dare Dergisi : Trkiye Ortadou Amme daresi Enstits : Ve benzeri : Ve devam : Vesaire : Yl : Yargtay : Yargtay Dergisi : Yargtay Kararlar Dergisi : Yasama Yl

VIII

GR

Tezimizin

konusunu

oluturan

Toplant

ve

Gsteri

Yryleri

Kanunu

kapsamndaki sular ve bunun tamamlaycs olan toplant ve gsteri yry zgrl, yalnzca Ceza Hukuku alannda deil; Anayasa, dare ve Uluslararas Hukuk alanlarnda da etkileri bulunan konulardr. nceleme konumuzun zel bir kanunda dzenlenmesi, konunun birok hukuk alanyla temasn engellememektedir. Toplant ve gsteri yryleri kavramlar, ak bir biimde mevzuatta tanmlanmad iin kavramlarn tanm, unsurlar, eitleri gibi konularda ortak bir grn ortaya kmas mmkn olmayabilmektedir. Ceza Hukuku literatr aratrldnda, bu kadar geni kapsaml bir konunun yeterli dzeyde incelenmedii gereiyle karlalmaktadr. Toplant ve gsteri yryleri konusunda yaplan almalardan birka istisna haricinde hepsi toplant ve gsteri yryleri zgrl bal altnda yaplmtr. Genel alma biimi, zgrlklerden hareketle anayasalar, kanunlar ve/veya uluslararas belgeler ve szlemelerle toplant ve gsteri yryleri zgrln ve snrlarn incelemektir. Sular konusunu inceleyen eserler ise, ya sadece yrrlkten kaldrlan mevzuata dayanacak kadar eski ya da konuyu derinlemesine inceleyemeyecek kadar snrldr. Bizim almamz, temel kaynaklarn aksine zgrlklere grece daha snrl bir yer vererek 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu kapsamndaki sulara ve cezalara daha ayrntl bir bak amalamaktadr. almamzn bir zel kanunu veri almasna ramen, gerektiinde konuyu besleyen dier kanunlara, anayasaya, uluslararas szleme ve belgelere, ulusal ve uluslararas mahkeme kararlarna da yer verilmektedir. Toplant ve gsteri yryleri konusunu, asl olarak Ceza Hukuku balamnda ele alan almamz blmden olumaktadr. Birinci blmde, ncelikle, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu kapsamndaki sularn alann tam olarak belirleyebilmek iin toplant, gsteri yry, toplant ve gsteri yryleri zgrl kavramlar zerinde durulmaktadr. Burada yalnzca kavramlar deil; toplantnn unsurlar, trleri, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn benzer zgrlklerle ilikisi de incelenmektedir. Bunlarn ardndan, toplant ve gsteri yryleri IX

zgrlnn tarihsel geliimi, nemli uluslararas belge ve szlemeler ile Osmanl-Trk anayasal gelimelerinde izledii yola deinilmektedir. kinci ve almamzn ana gvdesini oluturan blm ise, 2911 sayl Kanun kapsamnda yer alan sular konu edinmektedir. Burada, ilk blmle erevesi izilen alan ierisinde sularn incelenmesine geilmektedir. Bu blm kapsamnda, sular ieren maddelerin atf yapt maddelere ve yrrlkten kaldrlan 171 sayl Kanundaki dzenlemelere de deinilerek sular; genel aklamalar, korunan hukuki yarar, fail, madur, n art, maddi ve manevi unsur, hukuka zel aykrlk hali, zel grn ekilleri ve ceza balklar altnda madde madde incelenmektedir. Burada ayrca belirtmek gerekir ki, 5237 sayl Trk Ceza Kanunu ile sua teebbs konusundaki tam teebbs-eksik teebbs ayrmnn kaldrlmasna ramen, almamzda teorik bir bak asyla bu ayrma yer verilmektedir. nc ve son blmde ise, almamzn bitirilmesine yakn bir srete ortaya kan ve 2911 sayl Kanunu yrrllkten kaldrarak yerine geirilmesi planlanan, Kanunda birok deiiklik ngren Toplant ve Gsteri Yryleri ile Basn Aklamalar Hakknda Kanun Tasars Tasla ele alnmaktadr.

B R NC BLM KAVRAMLAR, TAR HSEL GEL M VE HUKUKSAL BELGELERLE TOPLANTI VE GSTER YRYLER ZGRL

I.Genel Aklamalar Asl konumuz olan Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu kapsamndaki sular incelemeden nce, konumuzun daha anlalr klnabilmesi iin ilk olarak toplant ve gsteri yrylerinin tanmn yapmak, unsurlarnn aklamak, eitlerini incelemek, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn dier zgrlklerle ilikilerine deinmek yerinde olacaktr. Bu noktada, 2911 sayl Kanunun yrrle girmesine kadar geen dnemdeki mevzuatmz ile bunun tamamlaycs olan uluslararas belgelere deinmek de konu asndan nem arz etmektedir. II. Toplant ve Gsteri Yry Kavramlar A. Toplant 1. Toplantnn Tanm Szlk anlam ile toplant, birden ok kimsenin trl amalarla bir araya gelmesidir1. Birok lke mevzuatnda toplantnn hukuki tanmnn yaplmamasndan doan boluk, doktrin ve itihatlarla doldurulmaya allmtr. Avrupa nsan Haklar Komisyonu, toplanty, bireylerin bir fikir ya da amac aklamak iin kapal veya halka ak yerlerde bir araya gelmeleri olarak tanmlamaktadr2. Mevzuatmzda, 2911 sayl Kanuna kadar ne toplantnn ne de gsteri yrynn tanm yaplmtr. Kanunun 2/a maddesine gre toplant, belirli konular zerinde halk aydnlatmak ve bir kamuoyu yaratmak suretiyle o

Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, (Haz. EREN, Hasan, GZAYDIN, Nevzat, PARLATIR, smail, TEK N, Talt ve ZLF KAR, Hamza), Milliyet Yaynlar, stanbul 1992, C.2, 1484. 2 A HK, Christians against Racism and Fascism/ ngiltere, 16.07.1980, no.8440/78, DR 21, s.138den aktaran GLCKL, Feyyaz ve GZBYK, A. eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas, Turhan Kitabevi, Ankara 1996, s.337.

konuyu benimsetmek iin gerek ve tzelkiiler tarafndan bu Kanun erevesinde dzenlenen ak ve kapal yer toplantlarn ifade etmektedir. Doktrinde, toplant, birok kimsenin, ortak menfaatlerini korumak veya belli gr ve fikirleri yaymak zere, geici bir sre iin, genel yollar, parklar dnda bir araya gelmeleri3; hakiki veya hkmi ahslarn muhtelif maksat ve gayelerle geici olarak toplanmalar4; dnce deiiminde bulunmak veya ortak karlar savunmak amacyla geici olarak bir araya gelen kii gruplamas5 veya dnce deiiminde bulunmak veya belli ortak karlar savunmak amacyla bir araya gelerek belli fikir ve kanaatler erevesinde kamuoyu oluturma ya da siyasal karar organlarn etkileme ereine ynelen topluluk6 olarak tanmlanmtr. 2. Toplantnn Unsurlar Yukardaki tanmlardan hareketle toplantnn kii, ama, sre ve yer olmak zere drt unsurdan olutuu sylenebilir. a. Kii Unsuru Toplantnn birden ok kimsenin bir araya gelmesi olduu noktasnda gr birlii mevcutsa da, bu saynn ka olduu konusunda ortak bir gr bulunmamaktadr. 1982 Anayasasnda bir say koulu ngrlmemektedir. Bu noktada, 2911 sayl Kanunun 9 ve 11. maddeleri dikkat ekmektedir. Maddelere gre, bir toplantnn dzenlenebilmesi iin en az yedi kiiden oluan bir dzenleme kurulunun oluturulmas gerekmektedir7. Ayrca, oluturulan bu dzenleme kurulunun en az yedi yesinin toplantnn yapld yerde bulunmas, toplantnn kanuna uygun olabilmesi iin yeterli ve zorunludur. Buradan hareketle, Trk pozitif hukuku bakmndan kanuna uygun bir toplantnn gerekleebilmesi iin en az

YARSUVAT, Duygun, Toplant ve Gsteri Yryleri Hrriyeti ve lgili Ceza Hkmleri, Doktora Tezi, HF Yaynlar, stanbul 1968, s.34-35. 4 OZANALP, evket, dare Hukukunda Toplanma Hrriyeti-Toplantlar ve Gsteri Yryleri, Ayyldz Matbaas, Ankara 1957, s.10. 5 KABOLU, brahim zden, Kolektif zgrlkler, DHF Yaynlar, Diyarbakr 1989, s.81. 6 KABOLU, brahim zden, zgrlkler Hukuku, Afa Yaynlar, stanbul 1998, s.223; KABOLU, brahim zden, Dernek ve Toplant zgrlkleri, TODA E Yaynlar, nsan Haklar ve Kamu Grevlileri Sempozyumu, Y.1992, C.14, s.118. 7 171 sayl Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Hakknda Kanunun 7 ve 8. maddelerinde bu say olarak belirlenmiti.

yedi kiinin bir araya gelmesi gerektii sylenebilir. Kanmzca bu durum, toplant ve gsteri yryleri hakknn kstlanmas anlamna gelmektedir. b. Ama Unsuru Ama,
8

toplantnn

alelade

toplanmalardan
9

farkn

ortaya

koyan,

temel

karakteristiini ortaya karan ana unsurdur . Bir toplantdan sz edebilmek iin yalnzca ayn amacn tanmas yeterli olmayp, ayn zamanda bu amacn entelektel bir ama olmas, fikri boyut tamas da gerekmektedir10. Entelektel ama ise, mterek karlarn korunmas ynnde bir fikir alveriidir11. Bunun aksinin kabul halinde, ayn amac tamalar nedeniyle durakta otobs bekleyen insanlardan, ma izleyen seyircilere ve hatta bir kaza sonras kazann yapld yeri seyreden merakl kitlesine kadar her bir araya gelme bir toplant saylacaktr12. Pek ou irade ve istek d gerekleen bu toplanmalarda, tesadfi bir durum sz konusu olup, toplant hak ve zgrl kapsam dnda kalrlar13. Asgari de olsa rgtlenmenin varl art, iradi nitelik tamayan (rastlantsal) topluluklardan ayrlma noktasnda vazgeilemeyecek bir unsur olarak deerlendirilmektedir14. c. Sre Unsuru Sre bakmndan toplant, belli bir zaman dilimi iinde yaplan ve bunun bitiminde ortadan kalkan, devaml olmayan bir araya gelmelerdir15. Bu nedenle toplant, sreyle snrl bir dnemsel karlama olup katlanlar arasndaki ba toplantdan sonra devam etmez16. Bu unsur da, toplantlar dernekten ayrrken greve yaklatrr17. Bir toplantnn en fazla ne kadar

8 9

YARSUVAT, agt, s.30. ANAYURT, mer, Toplanma Hrriyeti Kavram ve Trk Anayasa Hukukunda Toplanma Hrriyeti, Doktora Tezi, Kazanc Hukuk Yaynlar, stanbul 1998, s.14. 10 AKIN, lhan F., Toplanma zgrl, HFM, Y.1964, C.XXX, S.1-2, s.546; ESEN, Blent Nuri, Anayasa Hukuku ve Siyasi Hukuk, Nebiolu Yaynevi, Ankara 1957, s.195. 11 ANAYURT, agt, s.14. 12 GREN, Ali, Avrupa Birlii Srecinde Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl, Sekin Yaynclk, Ankara 2005, s.64; GNGR, ener ve KAVALALI, A. Mmin, Uygulamada Toplant ve Gsteri Yryleri, Yetkin Basm Yaym, Ankara 1990, s.120. 13 ARSEL, lhan, Trk Anayasa Hukuku, Mars Ticaret ve Sanayi A.. Matbaas, Ankara 1959, s.416. 14 AKIN, agm, s.546. 15 ATALAY, Esra, Trkiyede Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl, DHF Yaynlar, Doktora Tezi, zmir 1995, s.5; YARSUVAT, agt, s.30. 16 KABOLU, Kolektif, s.62. 17 YARSUVAT, agt, s.30.

srebileceini belirlemek ise g grnmektedir. Baz toplantlar birka gn bile devam edebilir18. d. Yer Unsuru Yer esi, toplantnn ancak belirli yerlerde yaplabileceini anlatmaktadr19. Bir toplantnn varlndan sz edilebilmesi iin bir araya gelmenin ortak bir yerde olmas gerekmektedir20. Televizyon, telefon, telsiz, radyo, bilgisayar gibi aralarla ok sayda kiinin balantya gemesi halinde, bir toplantnn varlndan sz edilemeyecektir21. Toplantlarn yaplmasnn yasak olduu yerler ise, 2911 sayl Kanunda gsterilmitir. 3. Toplant eitleri Toplant eitleri, genel ve zel; ani ve planl; ak yer ve kapal yer toplantlar olarak balk altnda incelenebilir. a. Genel ve zel Toplantlar Toplantlarn, genel ve zel toplantlar eklinde ikiye ayrlmas, toplant eidine gre kamu otoritelerinin mdahalesinin snrlarnn belirlenmesi ve bu toplantlara uygulanacak hukuki rejimlerin farkl olmas nedeniyle olduka byk nem tamaktadr22. zel toplantlar, kamu dzenini ilgilendirmedikleri ve pek bir tehlike de oluturmadklar iin konut dokunulmazl ve kii gvenliine ilikin hkmlere tabiyken, genel toplantlar tam tersine ciddi bir kolluk rejimine tabi tutulmaktadr. zel toplantlar iin sz konusu olmayan izin, bildirim, erteleme, yasaklama, zaman ve yer snrlamalar, genel toplantlarda olduka

18

EKER, Gven, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu erevesinde Polisin Mdahale Sorumluluu, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, zmir 2002, s.5. 19 KABOLU, Kolektif, s.62. 20 ATALAY, agt, s.5. 21 GREN, age, s.56. 22 A HK, hem genel hem de zel toplantlar, toplanma hakk iinde yer vermektedir. Rassemblement jurassien svire davasnda (Bavuru No. 8191/78, 10 Ekim 1979 tarihli karar, Decisions and Reports 17, s. 119, paragraf 3), Komisyon yle demitir: Komisyon ncelikle, bu maddede yer alan bar toplanma hakknn demokratik toplumda temel bir hak olduunu ve ifade zgrlne benzer biimde, bu hakkn da demokratik toplumun temellerinden biri olduunu belirtmek ister (Handyside davas, 7 Aralk 1976 tarihli karar, Seri A, paragraf 49). Bu hak bu niteliiyle hem zel toplantlar, hem de cadde, yol ve geitlerdeki toplantlar kapsar. (DUTERTRE, Gilles, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihatlarndan Alntlar, Avrupa Konseyi, 2005, s.387).

byk nem tamakta ve bu nedenle Kanunda da ayrntl bir ekilde dzenlenmektedir23. Buradaki ayrmlar; yer, say, yelik ve kiisel davet ltlerine dayanmaktadr24. (1) Yer lt Toplantnn zel konut, zel ara gibi zel mekanlarda yaplmas durumunda zel toplantlardan; kamuya ak genel mekanlarda yaplmas durumundaysa genel toplantlardan bahsedilecektir. Ancak, bu lt, soruna ksmen aklk getirmekle beraber mutlak bir zm sunmamaktadr. Bir genel toplantnn zel bir yerde; bir zel toplantnn da kamuya ak bir mahalde yaplmas mmkndr25. (2) Say lt Toplantya katlanlarn saysnda herhangi bir snrlamann olmamas durumunda toplant genel; aksi halde zeldir. Ancak bu lt de, tam bir zm sunamamaktadr. Toplantya katlanlarn saysnn fazla olmas, toplantnn genel saylmasna bir karine tekil etse de, tek bana bir delil oluturmayacaktr26. On kii ile genel bir toplant yaplabilecei gibi, yz kiiyle zel bir toplantnn yaplmas da mmkndr. (3) yelik lt yelik ltne gre, zel toplantlar, sadece bir dernein yelerinin yapt toplantlardr27. Burada toplant, dernek kavramna dayanmaktadr28. Ancak, baz siyasi partilerin toplantlarnda olduu gibi, herkese ak ve tahditsiz yaplan toplantlar, genel toplant niteliindedir.29

GREN, age, s.62. Anayasa Mahkemesine gre ise, bu ltler, yer, say, konu ve gayedir. AYM, 08.04.1963, 1963/16 E., 1963/83 K., Kaytlamalara aykr davranlarn su nitelii almas iin bu davranlarn (...) toplanlan yer veya toplantya katlanlarn adedi veya toplantnn konusu ve gayesi itibariyle zel mahiyeti haiz olmayan bir toplantda ilenmi olmas arttr. (AMKD, S.1, s.166-167). 25 YARSUVAT, agt, s.36. 26 GREN, age, s.63. 27 1944 ylnda Fransada yrrlkten kaldrlan, siyasi topluluklar veya partiler tarafndan yaplan toplantlar ile ilgili Kanunun 1. maddesi ( GREN, age, s.63 dn.62). 28 YARSUVAT, agt, s.36. 29 GREN, age, s.63.
24

23

(4) Kiisel Davet (arlm Olma) lt Son olarak, bir toplantnn zel kabul edilebilmesi iin, toplantya katlanlarn yazl ya da szl olarak ahsen davet edilmi olmalar gerekir. Ancak bu davetin, davetliyi (ve bazen ailesini) aka belirtmi, yani ahsi olmas; davet sahibinin istek ve iradesinin rn olmas; toplantya giriin kontrol altnda bulundurulmas gerekir30. Kontrolden kast, st aramas deil, kiinin davetli olup olmadnn tespitidir. Az sayda insanla ve zel bir mekanda gereklemi olsa bile davet edilmeksizin her isteyenin katlabildii bir toplant, genel toplantdr. Ayrca genel toplantlara katlm paraszdr31. b. Ani ve Planl Toplant ve Gsteri Yryleri Dier bir eit ayrm da, toplantnn meydana gelme ekline ilikindir. Toplantlar ve gsteri yryleri, Kanunda belirtildii zere, dzenleme kurulu oluturma, bildirimde bulunma vs. yasal formalitelere uyularak gerekletirilebilecei gibi; birden bire meydana gelen ve ya yeni renilen konularda gsterilen ani tepkilerin sonucunda hibir formaliteye uyulmakszn, plansz olarak da ortaya kabilir. lk halde, planl; ikinci halde ise, ani bir toplant sz konusudur. c. Ak ve Kapal Yer Toplantlar Toplantlar, yapldklar yerlere gre de ayrlmaktadr. Sz konusu ayrmn nedeni, kamu dzeni bakmndan yaratlan tehlike ve kolluk yetkilerinin de buna gre dzenlenmesidir. 2911 sayl Kanunda ak ve kapal yer toplantlar asndan baz farkllklarn bulunmaktadr. Bunun nedeni, hem kapal yerde gerekletirilen toplantlarn kamu dzeni bakmndan daha az tehdit oluturmas hem de kapal yerde kabilecek olaylar kontrol altna almann daha kolay olmasdr. Halkn muayyen maksat ve gaye iin, aleni olarak akta ve muayyen arazi zerinde yapt toplanmalar32, ak yer toplantlar; st rtl (musakkaf) ve yzeysel bakmndan da snrlar belli olan, yani da kapal olan mekanlarda33 yaplan toplantlar da kapal yer
30 31

GREN, age, s.63. EKER, agt, s.3. 32 YARSUVAT, agt, s.39. 33 FSSLE N, R.W., Die Grundrechte, II. Bd, 2. Aufl, Berlin 1954, s.445ten aktaran ATALAY, agt, s.57.

toplantlar olarak adlandrlmaktadr34. Uygulamada da genellikle tiyatro, sinema, otel ve dn salonlar, gazino, kafeterya, kahvehane gibi yerler kapal yer toplantlar iin kullanlmaktadr. Aralarndaki farkllklara ramen iki toplant eidini ayrt etmek her zaman kolay deildir. Doktrinde, etraf duvarlarla evrili bir fabrika bahesi, cami avlusu veya spor sahas tribnde yaplan toplantnn hangi toplant eidi kapsamnda ele alnaca konusunda gr birlii bulunmamaktadr. Kapal yer kavramnn geni yorumlanmas gerektiini, her taraf kapal olmasa bile giriin kontrol edilip edilmedii, katlanlarn nitelii ve dars ile ilgisinin kesilip kesilmedii gibi noktalar dikkate alnarak her somut durum iin ayr ayr deerlendirme yaplmas lazm geldiini ileri sren gr35 olduu gibi; nitelii tartmal bu tr yerlerde kapal yer toplants yaplamayaca gr36 de mevcuttur. Kapal yer toplantlarnn, ak yer toplantlarna kyasla daha avantajl olduu bir gerektir37. Bu nedenle, kanaatimizce kapal yerlerin geni yorumlanmas dncesi, grece daha geni bir toplanma zgrl salad iin yerindedir. B. Gsteri Yry Szlk anlam ile gsteri, bir istek veya kar grn, halkn ilgisini ekecek biimde topluca ve aka yaplmasdr38. Yry ise, bir olay protesto etmek, bir konuya dikkat ekmek amacyla topluca yrmedir39. Gsteri ve yryler; siyasal, sosyal, kltrel, mesleki veya ekonomik konularda bir istei dile getirmek veya herhangi bir karar, dzenleme
34

2911 sayl Kanunda ak ve kapal yerin tanm yaplmamaktadr. 1924 Anayasas dneminde yrrlkte olan 6761 sayl Kanunda ise, kapal yer, her taraf muhkem ekilde kapatlm olan, insan topluluunun barnabilecei muhkem yerlerdir eklinde tanmlanmtr. Bu tanmdan yola karak Tanyeri, ahr, mahzen, bodrum, kalorifer ve kazan daireleri gibi yerlerin kapal yer saylamayacan sylemektedir (TANYER , Salih, Toplant ve Gsteri Yryleri Rejimi, T D, Y.1959-30, S.259, s.78). 35 GERAY, Cevat, Trkiyede Toplanma Hrriyetinin Dzenlenmesi, ASBFM, Y.1959, C.XIV, S.9, Ankara, s.105; YARSUVAT, agt, s.40; GREN, age, s.66. 36 TANYER , agm, s.79-82; OZANALP, age, s.37. 37 2911 sayl Kanunun 7/2. maddesine gre, ak yerlerdeki toplantlar ile yryler, ancak gnein batndan bir saat nceye kadar; kapal yer toplantlar ise, gece saat 23:00e kadar devam edebilmektedir. Ayrca, 26/4. madde, kapal yer toplantlarnda ses ykseltici alet ve aralarla darya yayn yaplmasn yasaklamaktadr. Kanunun 4/a maddesine gre, siyasi partilerin, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn, sendikalarn, vakflarn, derneklerin, ticari ortaklklarn ve dier tzel kiilerin zel kanunlarna ve kendi tzklerine gre yapacaklar kapal yer toplantlar, bu Kanunun hkmlerine tabi deildir. Yine Kanunun 6. maddesinde, toplant yer ve gzergahnn tespiti yetkisi idareye tannm iken, kapal yer toplantlarnda idarenin byle bir yetkisi bulunmamaktadr. 38 TDK, C.1, s.566. 39 TDK, C.2, s.1655.

veya uygulamay protesto etmek, bir tavr koymak gibi amalarla yaplabilir40. Gsteri ve yry, iki farkl hareket tr olsa da, ou kez bir arada gerekletirilmektedir41. Keza, hem 171 hem de 2911 sayl Kanunlardaki durum da budur. Gsteri yrynn tanmn veren ilk kanun olan 2911 sayl Kanunun 2/b maddesine gre gsteri yry, belirli konular zerinde halk aydnlatmak ve bir kamuoyu yaratmak suretiyle o konuyu benimsetmek iin gerek ve tzelkiiler tarafndan bu Kanun erevesinde dzenlenen yryleri ifade etmektedir. Gsteri, bir grup insann, varlklar, barmalar ve hareketleri ile genel yollar zerinde fikirlerini aa vurmalardr42. Gsterinin hareketsizlik halinde yaplmasna karlk, yry yer deitirmeyi, hareket halinde olmay gerektirir. Gsteri, bir yryn ncesinde veya hemen arkasndan yaplabilir. Ayrca yry, at, bisiklet, araba, motosiklet gibi aralarla yaplabilir. Bu zellikleri, yrylerin genel yollarda yaplmasn zorunlu klmaktadr43. Bu nedenle yryler, dier toplu eylem trlerine gre daha kat kurallara tabi tutulmaktadr44. Sreli ve geici olarak karlama; srekli bir iliki kurmama; ortak bir ama ve istein varl; belli bir ii yrtmek, bir konuda gr birliine varmak, ortak yarar salamak iin dnce aklamak, deerlendirmek, yaymak ve benimsetmek amac; silahsz ve saldrsz olma; nceden rgtlenme, gsteri ve yrylerin balca eleridir45.

KABOLU, Kolektif, s.63. BAM, gsteriyi bir eit toplant olarak nitelendirmektedir: Gsteri Nedir? Bir topluluun hissiyat ve fikirlerini, topluma ve resm makamlara ulatrmak amacyla yaptklar bir eit toplantdr. Bunlar iaret veya rozet takmak suretiyle veya bir sessiz toplantyla ifade edilebilir (znde bu bir konuma veya ifade biimidir, nk konuma konuulan szcklerin de tesine geer, iradenin belirtilerini de kapsar). [Boazii niversitesi Avrupa almalar Merkezi, Adalete Eriim iin Srekli Mesleki Geliim: nsan Haklar, (Haz. KAYA, Abdlkadir), stanbul 2006, s.108]. 42 YARSUVAT, agt, s.41. 43 ATALAY, agt, s.7; KABOLU, Kolektif, s.63. 44 KABOLU, agm, s.119. 45 AKIN, lhan F., Temel Hak ve zgrlkler, Faklteler Matbaas, stanbul 1968, s.148.
41

40

C. Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl ve Benzer zgrlklerle likileri 1. Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl 171 sayl Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Hakknda Kanunun genel gerekesinde, toplanma hak ve zgrlnn, belirli meseleler zerinde mzakere, icra ve karar ittihaz etmek zere, genel, yani herkesin girebilecei yerlerde geici toplantlar yaplmasna teebbs ve temin hakk olduu; fikir ve sz zgrlnn gereklemesinde byk rol oynad belirtilmektedir46. Toplant zgrl, toplant dzenleme, ona katlma ve toplantda dnce ve grleri serbeste dile getirebilme elerini kapsar.47 Toplant hakk, kapal yerlerde yaplan sabit toplantlarn yannda gsteri ve yryleri de iermektedir48. Toplant zgrl hakknn demokratik bir toplumda vazgeilmez nemde olduunun kabulne karn bu hakkn kullanlmasnn dier hak ve zgrlklere oranla daha etkili snrlamalara balanmas artc olmamaldr: Kolektif bir hak olarak toplant zgrl, bireysel haklarn yedeine koulmu durumdadr.49 Toplanma zgrl lkemizde en ok tartlan konulardan biri olmutur. Siyasal iktidarlar, snfsal karlarn korumak amac ile toplantlardan her zaman korkmular ve bu hakk snrlama ve kstlama yollarna bavurmulardr.50 Toplumsal aptaki toplant ve gsteri yrylerinin meruluunun, byklnn ve baarsnn yaratt etki ise, yasallk ltnn yerini merulua brakmakta; zgrln snrlarn biraz daha geniletmektedir. 15-16 Haziran 1970 tarihinde 100 ila 150 bin iinin katlmyla yaplan iki gnlk izinsiz gsteri yry sonrasnda, ok az kiiye dava alabilmesi ve hakknda dava alanlarn da birka aylk tutukluluktan sonra karlan af yasasyla serbest braklmas bunun en byk kantdr. Keza, Bir Paris Komnn toplant
46 47

GNGR/KAVALALI, age, s.24. EKER, agt, s.3. 48 NAL, eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Divan Kararlar Inda Szleme Hkmlerinin Aklanmas ve Yorumu, TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu, Ankara 1995, s.249. 49 ALPKAYA, Gken, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde ve Uygulamasnda Toplanma zgrlne Hak, ASBF Dergisi, Temmuz-Eyll 2001, C.56, S.3, s.17-18. 50 ELENK, Halit, Toplantlar ve Yryler, ada Hukukular Dernei Yaynlar, Ankara 1977, s.8.

zgrlne ilikin normlara (ve formlara) balamak nasl imkanszsa, gelecekte de toplanma zgrlnn snrlandrlm eylem alanna smayacak rnekler pekl kabilir.51 Toplant ve gsteri yry zgrl, ulusal ve uluslararas mevzuatta belirtilmi; bunun yannda belirli snrlamalara da tabii tutulmutur. Bunlara ilerideki blmlerde daha ayrntl olarak deineceiz. 2. Dnce zgrl ile likisi zgrlklerin anas, dnce zgrl; bunun sonucu ise, dnceyi aklama ve yazmadr. Dnceyi aklama ve yazmann aralar; yayn, bildiri, dernek kurma, toplant, gsteri yryleridir. Toplant ve gsteri yry zgrl, dnce zgrlnn devam, tamamlaycsdr. Dar alandaki dnceyi geni kitlelere iletme olana verir.52 Toplant zgrl, kiinin dar evresinde kalan d evren ile ilinti kuramad iin gdklnden kurtulamad gerekle alverie girip temel boyutlarn bulamayan dncesini gelitirecek bir evre, verimli bir ortam, dnce zgrlnden ayrlamayacak bir edir.53 Toplanma ve gsteri yryleri zgrl ile dnce zgrl arasnda ylesine sk bir ba vardr ki, toplanma ve gsteri yryleri zgrl ile ilgili yaplan tanmlamalarda dnce zgrlne de ou zaman yer verilmektedir. Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Divan da54 birok olayda iki zgrl birlikte deerlendirmektedir55. Byle olunca dnce zgrlne ilikin snrlamalarn toplant ve gsteri yry zgrlne yansmamas veya onu etkilememesi dnlemez.56

51 52

ALPKAYA, agm, s.18. ELENK, age, s.5. 53 AKIN, Temel Hak, s.145. 54 A HK ve A HD, 01.11.1998 tarihinde yrrle giren A HSne Ek 11 Nolu Protokol ile kaldrlm; yerine Avrupa nsan Haklar Mahkemesi adyla tek bir mahkeme getirilmitir. 55 Avrupa nsan Haklar Szlemesinde toplanma zgrl, rgtlenme ve zellikle ifade zgrlnn zel bir grnm olarak mtalaa edilmektedir. Bu husus, Young, James ve Webster v. Birleik Krallk vakasnda, Komisyonun 14/12/1979 tarihli Raporundan ve ayn vakada Mahkemenin 13/08/1981 tarihli kararndan bu yana yerleik bir itihat haline gelmitir. [GEMALMAZ, Mehmet Semih, Trkiyede Bilgi Edinme, Dnce, fade ve letiim Mevzuat, http://www.antenna-tr.org/book/htmlcode/bolum_2 08_a_aih_sozlesmesi_orgutlenme_ ozgurlugu_baglaminda.htm (Eriim: 01.07.2006)]. Komisyon, Jurassien Olaynda, 11. maddede ngrlen bar amalarla toplanma zgrl, demokratik bir toplumun temel bir hakk olarak, dnceyi aklama zgrl gibi byle bir toplumun temellerinden birisi olduu iin, somut olayda bunlar birbirinden ayrmak mmkn deildir. beyannda bulunmutur (NAL, age, s.249). 56 EKER, agt, s.72.

10

Bireysel bir zgrlk olan dnce zgrl ile kolektif bir zgrlk olan toplant ve gsteri yryleri zgrl, ou zaman ezamanl olarak kullanlr. Dier bir ifadeyle, toplant ve gsteriler, ou zaman bir dnce ve kanaatin aklanmas ve yaylmasna hizmet ederler; ancak, dnce zgrlnn tek kullanlma biimi deildirler57. 3. Dernek zgrl ile likisi Kolektif zgrlklerden olan dernek zgrl, bireye, dncelerini benzerleriyle paylama, fikir ve grlerini aklamak suretiyle kanaat oluturma olanan salar58. Dernek kurma da esas itibariyle bir eit toplanma anlamn tar. Dernekte de insanlarn belli bir ama iin bir araya gelme durumu sz konusudur59. Toplant ve dernek kavramlarnn arasnda, tarihsel ve sosyolojik bir ban yannda, ortak bir amaca ynelmi olma, birden fazla kiinin bulunmas gibi noktalarda da benzerlikler bulunmaktadr60. Ayrca, rgtl olmayan geici gruplamalar olarak toplant, gsteri ve yrylerin, dernek (sendika, parti gibi) rgtl zgrlklerin arac olduklar bir gerektir. Bu rgtlenmelerin toplant yapmadan amalarna ulamalar mmkn mdr? Ayn ekilde, belirli bykle ulam bir toplantnn da, ancak bu
61

tr

rgtl

gruplarca

gerekletirilebilecei aktr. Bu noktada, Dernekler Kanununda

ve 1982 Anayasasnn

4709 sayl Kanun ile yaplan deiiklikten nceki halinde yer alan derneklerin (ve onlarn yneticilerinin) kendi konu ve amalar ile ilgili konular dna kmalarnn yasaklanmas hkm, ak ekilde hakkn snrlanmas anlamna gelmektedir. Bunlarn haricinde, dernek ile toplant ve yry arasnda baz farklar da mevcuttur. Dernekler, bilgi ve almalarn srekli olarak birletirilmesi suretiyle kurulurken, toplantda geicilik ve ksa srelilik sz konusudur. Toplant bittikten sonra katlanlar, (muhtemelen) tekrar bir araya gelmezler. Dernekte ise daimi bir ba kurulur. kinci olarak, dernekte bir tzel kiilik vardr. Oysa toplantnn ksa sreli bir birliktelik olarak byle bir tzel kiilii yoktur.
57 58

GREN, age, s.58. AKIN, Temel, s.167. 59 ARSEL, age, s.418. 60 Dernek, kazan paylama dnda, kanunlarla yasaklanmam belirli ve ortak bir amac gerekletirmek zere, gerek veya tzel en az yedi kiinin bilgi ve almalarn srekli olarak birletirmeleri suretiyle oluturduklar tzel kiilie sahip kii topluluudur. (AKINTRK, Turgut, Medeni Hukuk, Beta Yaynlar, 11. Bas, stanbul 2005, s.191). 61 RG. 07.10.1983/18184.

11

nc olarak, dernekte bir yelik sz konusudur. Tzel kiilik ile kii arasndaki daimi ba, bu yelik messesesi ile salanr. Toplantda ise, yelik messesesi yoktur; bunun yerine toplantya katlanlar vardr62. Bu farkllklara ramen, toplant ve gsteri yryleri zgrl ile dernek zgrl ou kez birbirini tamamlamakta ve fiilen kesimektedir. 4. Sivil taatsizlik ile likisi Sivil itaatsizlik, hukuk devletini kurulu bir pozitif hukuk dzeni ya da kanun devleti olmaktan karp gerek amac olan adalet devletine dntrmek inancyla, ynetim politikalarnda ya da mevzuatta deiiklie gidilmesi istemiyle giriilen, kamuya ak olarak yaplan, toplumun saduyusuna seslenen, iddete yer vermeyen, bilinli olarak yaptrmna katlanmak sureti ile bir hukuk kuralnn ihlali ile sonulanan, bireysel ya da kolektif, ikincil ve barl bir protesto eylemidir63. Oturma eylemleri, i brakma eylemleri, kendini zincirleme eylemleri, genel olarak pasif mukavemet64, iddet iermeyen, kamuya ak klasik sivil itaatsizlik eylemlerine rnek olarak verilebilir. Sivil itaatsizlik, bir dnce aklama yntemi olduundan, ama unsuru gz nne alndnda toplant zgrl ile byk benzerlikler gstermektedir. kisi de, ou zaman iddete maruz kalma riskini gze alabilen topluluklarn politik mcadele biimidir. Aralarndaki en temel fark ise, toplant zgrlnn pozitif hukuka tannp dzenlenmesine karlk, sivil itaatsizlik eylemlerinin tannmamasdr. Dier bir nemli fark ise, toplant zgrlnn ancak kolektif biimde kullanlabilen bir zgrlk olmasna karlk; sivil itaatsizlik eylemlerinin, nadiren de olsa bireysel apta da gerekletirilebilmesidir. Toplant zgrl, bir hak iken; sivil itaatsizlik eylemleri, ancak hogr gsterilebilecek bir hukuk ihlali saylabilir65.

OZANALP, age, s.19. KES Z, Hayrettin, Sivil taatsizlik, Afa Yaynlar, stanbul 1993, s.83, 163. 64 765 sayl TCKnn 260. maddesinde yer alan ve mukavemet konusunu ileyen Kanun ve nizam hkmlerinden birinin icrasna muhalefet iin nfuz ve messir kuvvet sarfedenler bir seneye kadar hapis cezasiyle cezalandrlr. eklindeki hkm, 5237 sayl TCKnn yrrle girmesiyle yerini 265/1. maddede yer alan Kamu grevlisine kar grevini yapmasn engellemek amacyla, cebir veya tehdit kullanan kii, alt aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. hkmne brakmtr. Bylece, pasif mukavemet su olmaktan karlm; sivil itaatsizlik olarak kabul edilmitir. 65 GREN, age, s.62.
63

62

12

III. Toplant ve Gsteri Yryleri zgrlnn Tarihsel Geliimi nsanolu, ilkel komnal sistemden bugne dein, tarih boyunca birok farkl gereksinim nedeniyle gruplama ihtiyac hissetmitir. Ancak bu gruplama faaliyetleri, iktidarlar tarafndan bir hak ve zgrlk olarak kabul edilmemi; eitli basklara uramtr. Aslnda 18. yzyla kadarki dnem iin, zel olarak toplant zgrlnden ok, genel anlamda kii hak ve zgrlklerinin geliiminden bahsetmek daha isabetli olacaktr.66 Eski Yunanda zgrlk, sadece siyasal faaliyetlere katlmaktan ibaretti67. Vatandalarn devlete kar ileri srebilecekleri hibir sbjektif haklar olmad gibi, bireyler, btn varl ve btn benlii ile devlete ait saylmaktayd. Devlet, topluluk hayatnn tm alanlarna el atmakta, otoritesini yrtmekte ve tm alanlara mdahale etmekteydi68. Byle bir ortamda toplant zgrlnden bahsetmek de tabii ki sz konusu olamazd69. Romadaki zgrlk anlay da Eski Yunandakine benzemekteydi70. Romallar, siyasi ileri grmek iin ya da dini amalarla toplantlar yapmaktayd. Burada da, sz konusu olan siyasi zgrlkt. Romada kurulan dini, politik ve mesleki derneklerin toplantlar yasaklanm ve hatta XII Levha Kanunlar ile gece yry ve toplant yapanlara lm cezas verilmiti71. Sonu olarak, kleci sistemde, ne Romada ne de Eski Yunanda kii zgrlne yer verilmemi; kiinin devlet karsnda baz haklara sahip olabilecei, devlet kudretinin bu haklarla snrlandrlabilecei noktasna ulalamamtr72. nsann devlet iin varolduu dncesinin hakim olduu bir uygarlkta, insanlarn meydanlarda toplanp siyasal konular tartmasnn, gnmzn kii zgrl kavramndan, modern alarn siyasal boyutlar aan, halk aydnlatma ve kamuoyu yaratma amacna ynelen toplantlardan farkl olduu aktr73.

GREN, age, s.15. KAPAN , Mnci, Kamu Hrriyetleri, Yetkin Yaynlar, 7. Bask, Ankara 1993, s.19-21. 68 KAPAN , age, s.20-21. 69 GREN, age, s.16. 70 AKIN, lhan F., Kamu Hukuku, Beta Yaynlar, 6. Basm, stanbul 1993, s.279. 71 YARSUVAT, agt, s.48-49. 72 KAPAN , age, s.20-22; AKIN, Kamu Hukuku, s.277-279. 73 GREN, age, s.16.
67

66

13

Ortaada, feodal sistemde de durum deimemiti. Feodal yapnn egemen olduu, toplant zgrlnden bahsedilemeyecek olan bu dnemde, bu kez devlet ve kilisenin bask ve zulm ortaya kmt. Bu dnemi sona erdiren, bireysel zgrlkleri ortaya karan ise, aydnlanma hareketi olan Rnesans, sanayi devrimi, bunlar izleyen Fransz Devrimi ve sonu olarak kapitalizmin douuydu. IV. Uluslararas Temel Belgelerde Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl A. 1789 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi Fransz Devrimi ile birlikte ortaya kan 26 Austos 1789 tarihli Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi, zellikle aydnlanma andan balayarak, insann devredilmez ve vazgeilmez doal haklarn somutlatrmtr74. Toplant hakk, Bildiride aka dile getirilmemitir. Bildiri, kesin olarak bireyci bir kke dayanmaktadr75. Bu durum, Bildirinin 2. maddesinde siyasi toplumun amac aklanrken, Her siyasi birlemenin amac doal insan haklarnn korunmasdr eklinde ifade edilmektedir. Evrensel lekte etkilere sahip olan Bildiride aklanan haklar, Bildirinin pozitif bir hukuk belgesi olmaktan ok zamann bireyci felsefesini aklayan bir belge olmas nedeniyle gvenlik altna alnmamtr. Bu haklar gvenlik altna alan ise, 14 Aralk 1789 tarihli Kanun ve 3 Eyll 1791 tarihli Fransz Anayasas olmutur. Kanunun 62. maddesi, vatandalarn idari makamlara dileke ve bildiri vermeyi kararlatrma ve bunlar vermek zere saldrsz ve silahsz olarak toplanma hakkn tanmtr76. Toplumsal dzeni ilgilendiren hkmler ve toplant zgrl, sz konusu Anayasada ile kez dzenlenmitir77. B. Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesi 10 Aralk 1948de Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin

yaynlanmasyla, devredilemeyen, devletten nce de varolduu kabul edilen insan haklar anlay uluslararas dzeye karlm ve uluslararas bir bildirge ile gvence altna
74 75

KABOLU, Kolektif, s.37-40. KAPAN , age, s.49. 76 AKIN, Kamu, s.297. 77 KABOLU, Kolektif, s.50.

14

alnmtr78. Bildirgede, bireylerin yaamsal, hukuksal, iktisadi, toplumsal, kltrel, dini, vicdani, siyasal vs. zgrlkleri ile birlikte, toplanma ve rgtlenme hakk da belirtilmitir. Toplanma ve rgtlenme hakkn dzenleyen 20. maddeye gre, Her ahs bar amalarla toplanma ve rgtlenme hakkna sahiptir. Hi kimse bir rgte katlmaya zorlanamaz. Bu madde ile, toplanma zgrl, ilk kez uluslararas bir insan haklar belgesinde yer almtr. Ancak Bildirgede yer alan haklar baz genel snrlandrmalara da tabi tutulmutur. Bildirgenin 29. maddesine gre, herkesin iinde yaad toplulua kar devleri bulunmaktadr; haklar ve zgrlkler kullanlrken bakalarnn hak ve zgrlklerinin gerei gibi tannmasn ve bunlara sayg gsterilmesini salamak ve demokratik bir toplumda genel ahlakn, kamu dzeninin ve genel refahn meru gereklerini karlamak iin hukuk tarafndan belirlenmi snrlamalara uyulmas gereklidir; bu haklar ve zgrlkler hibir koulda, Birlemi Milletlerin amalarna ve ilkelerine aykr olamaz. Bildirge, birok uluslararas szlemenin temelini oluturmas ve byk blgesel szlemelerce referans alnmasnn yannda, uyumazlklara uygulanan hukuk kurallar bakmndan, uluslararas szlemeler srasna da dahil olmutur. Uluslararas Adalet Divan, Bildirgeye yollama yapmakta; anayasalar ou zaman balanglarnda Bildirgeye ballklarn ilan etmekte ve hatta bazlar da anayasal metne dahil etmektedir79. Ayrca Bildirgenin, Birlemi Milletler Tekilat Antlamasnda insan haklarndan sz aan maddelerin bir yorumu, bir aklamas olduu da sylenebilir. Birlemi Milletlere ye devletlerin Antlamaya uymas zorunlu olduundan, Uluslararas Adalet Divan Szlemesinin 38. maddesine gre, hukukun genel ilkelerinden saylmas gerektii de dnlebilir80. C. Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel

Bildirgesinin ardndan, uluslararas alanda insan hak ve zgrlklerini belirleyen bir dier
78

RG. 27.05.1949/7217. Bildirgenin tam metni iin bkz. SENCER, Muzaffer, nsan Haklar-Ana Kurulular ve Belgeler, TODA E Yaynlar, Ankara 1986, s.67-79. 79 KABOLU, zgrlkler, s.117-118. 80 AKIN, Kamu, s.378.

15

belge olarak karmza kmaktadr81. Szleme, Avrupa Konseyi tarafndan hazrlanm; Avrupa Konseyi yesi olan devletlerin dileri bakanlarnca 4 Kasm 1950 tarihinde Romada imzalanm ve 3 Kasm 1953 tarihinde yrrle girmitir82. Szlemede, klasik hak ve zgrlklerin tanmlar da yer almaktadr. Esin kayna olan Bildirgeden daha dar kapsaml olmasna ramen, bahsi geen Szlemeyi etkin, nemli ve gereki klan, imzac devletlere Szlemede aklanm olan hak ve zgrlkleri salama ve koruma konusunda hukuki zorunluluk yklenmi olmasdr83. Toplant zgrl, Szlemenin 11. maddesinin ilk fkrasnda dzenlenmitir. Fkraya gre, Herkes bar amalarla toplantlar yapmak, dernek kurmak, ayrca karlarn korumak iin bakalar ile birlikte sendikalar kurmak ve bunlara katlmak haklarna sahiptir.84 Bu hakkn snrlar ise, hemen ikinci fkrada gsterilmitir. Buna gre, Bu haklarn kullanlmas, demokratik bir toplumda zorunlu tedbirler niteliinde olarak ulusal gvenlik, kamu gvenlii, bar ve dzenin salanmas ve su ilemenin nlenmesi, saln ve ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amalaryla ve ancak kanunla snrlanabilir. Bu madde, bu haklarn kullanlmasnda silahl gler ve gvenlik gleriyle devletin idari mekanizmasnda grevli olanlar hakknda yasal snrlamalar konmasna engel deildir.85

Szlemenin tam metni iin bkz. YEN SEY, Feridun ve NUHOLU, Aye, Uyum Kanunlar ile Deien Yeni Ceza Hukuku, Deiiklik Yapan Kanunlar (1 Ocak 2001 1 Ekim 2004), Beta Yaynlar, C.1, stanbul 2004, s.489-501. 82 RG. 19.03.1954/8662. 83 KAPAN , age, s.70. 84 A HK, toplanma hakknn toplantlarla birlikte yryleri de kapsadn belirtmektedir: Christians against Racism and FascismBirleik Krallk davas kararnda (16 Temmuz 1980, Bavuru No. 8840/78, Decisions and Reports 21, s. 148, paragraf 4), Komisyon yle demitir: () bar toplanma hakk sadece belirli bir noktada bir araya gelerek yaplan toplantlar deil, ayn zamanda yryleri de kapsar. Ayrca, yalnzca bu tr gsterilere katlan bireyler deil, ayn zamanda, bavuru sahibi dernek gibi kolektif bir kurulu da dahil olmak zere, bu tr bir toplanty dzenleyenler de bu haktan yararlanr. (DUTERTRE, age, s.387). 85 Demokratik bir toplumda, toplant zgrlnn kstlanmas, 11/2. madde de gsterilen amalarn elde edilmesi ve zorunluluk bulunmas halinde yaplabilir. Bunun anlam, kstlamann elde edilmek istenen amala orantl olmas, korunmas gereken karlar ile kamuya ak bir alanda toplanan insanlarn dncelerinin szcklerle, jestlerle hatta sessiz bir biimde zgrce ifade edilmesi arasnda bir denge olmasdr. Burada salanacak denge, byle durumlarda insanlarn inandklar dnceleri sylemekten tr herhangi bir cezaya arplma korkusuna kaplmalar veya kendilerini ifade etmekten caymalar sonucunun domasna izin vermemektir (Ezelin-Fransa, A HM, 1991, 14 EHRR 362). Zorunluluk kavram, tedbir olarak mdahalede bulunmann kanlmaz bir toplumsal zorunluluk olduu anlamna gelir. Bylelikle, bir toplantnn toptan yasaklanmasnn hakl gsterilebilmesi iin, daha yumuak tedbirlerle nlenmesi mmkn olmayan gerek bir kargaaya yol ama tehlikesinin bulunmas gerekir (Christians Against Racism and Fascism- ngiltere, Avrupa Komisyonu, 1980). (BAM, age, s.110).

81

16

Szlemenin 11. maddesinin gsteri yryleri ierip iermedii konusunda bir aklk olmamakla birlikte, Divan kararlarnda toplanma zgrlne, gsteri yrylerini de kapsayacak ekilde yer verildii grlmektedir86. Gerek nsan Haklar Evrensel Bildirgesi gerekse Avrupa nsan Haklar Szlemesi, insan haklarnn artk sadece her lkenin bir i sorunu olmaktan karp, uluslararas boyutlara ulatn dnyaya ilan etmektedir87. D. Amerikan nsan Haklar Szlemesi Amerika Birleik Devletlerinde, 1789 ylnda, 1787 tarihli Anayasaya yaplan ek, Kongrenin, halkn saldrsz toplanabilmek hakkn kaldran kanun yapamayaca prensibini koymutu. 1791 ylnda Kongreden geen Bill of Rightsn 3. maddesi de, ABD vatandalarnn saldrsz toplanabilme hakkna sahip olduklarn aklamaktayd. Bundan sonra Federe Devletler, mevcut kanunlarn bu prensibe uygun ekilde deitirmilerdi88.

DUTERTRE, olaan snrlamalar u ekilde anlatmaktadr: Snrlayc hkmlerin ilk kategorisiyle ilgili olarak, rgtlenme zgrlne getirilecek snrlamalarn yasayla ngrlm olmas, meru bir ama izlemesi ve gerekli olmas gerektii belirtilmelidir. Yasallk (ve A HMin alldk itihad dorultusunda, ngrlebilirlik) konusunda, N.F. talya davas kararndan (2 Austos 2001, Bavuru No.37119/97, paragraf 24-34) sz edilmelidir. Bu karar Mason Locasna mensup olan yarglara kar alnan disiplin tedbirlerine ilikindir (ngrlebilirliin olmamas dolaysyla 11. maddenin ihlline hkmedilmitir). Gereklilik kriteri ile ilgili olarak EzelinFransa davas kararndan (26 Nisan 1991, Seri A No.202, paragraf 53) bahsetmek gerekir. Bu davada bir avukat gvenlik ve zgrlk yasasnn kabulne kar dzenlenen bir gsteriye katlmaktan dolay knama cezas almt. A HM bu davada u hususa iaret etmitir: Bay Ezeline verilen cezann, 9 Haziran 1972 tarihli Kararnamenin 107. maddesinde ngrlen disiplin cezalar arasnda alt sralarda yer ald dorudur (bkz. yukarda paragraf 25); geici dahi olsa, meslein icra edilmesinden veya Baro Konseyi yeliinden herhangi bir ekilde men edilme iermediine gre, bu ceza, esas olarak manevi bir yaptrmdr. Ancak, Mahkemeye gre, bar bir toplantya katlmak (bu vakada yasaklanmam bir gsteri sz konusudur) o kadar nemlidir ki sz konusu kii kendisi bu vesileyle knanacak bir harekette bulunmad srece bu hak, bir avocat (avukat) iin dahi snrlanamaz. Ksacas, ikyet konusu yaptrm ne kadar asgari olursa olsun, demokratik bir toplumda gerekli gzkmemektedir. Dolaysyla, 11. madde ihll edilmitir. (DUTERTRE, age, s.401). Avrupa Komisyonu; Avusturya ile Almanyann birlemesini savunaca sanlan bir mitingin polis tarafndan yasaklanmasn, ulusal gvenlik (H-Avusturya A HK, 1984), Belediye snrlar iersindeki baz alanlarn siyasi mitinglere kapatlmasn kamu emniyeti (Russemble Jurassien- svire, yukarda anlan karar), metropoliten blgede kamu dzeninin korunmas gerekeleriyle, geici sre gsterilerin yasaklanmasn kabul etmitir. (Christians against Racism and FascismBirleik Krallk davas). Bir gsteriye izin verilmemesinin ciddi bir sebebi varsa; rnein trafiin durmas gibi, devlet bunun nedenini aklamak, bar bir gsteri yapma hakknn kullanlmasna izin verecek tedbirlerin alnmasnn neden olanaksz olduunu gstermekle ykmldr. (BAM, age, s.110). 86 GREN, age, s.23. 87 KAPAN , age, s.73. 88 YARSUVAT, agt, s.74-75.

17

18 Temmuz 1978 tarihinde yrrle giren Amerikan nsan Haklar Szlemesi ise, Avrupa nsan Haklar Szlemesinden geni lde etkilenmitir89. Szlemenin 15. maddesinde, herkesin barl ve silahsz toplanma hakk olduu ifade edilmitir. Ancak, bu hakkn kanuna uygun olarak ve demokratik bir toplumda milli gvenlik, kamu gvenlii veya kamu dzeni iin zorunlu olan durumlarda ya da kamu sal, ahlak ve bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas iin snrlandrlabilecei belirtilmitir. E. Afrika nsan ve Halklarn Haklar art Afrika Birlii rgt devlet ve hkmet bakanlarnn oybirlii ile 28 Haziran 1981 tarihinde kabul edilen ve 21 Ekim 1981 tarihinde yrrle giren Afrika nsan ve Halklarn Haklar art; blgesel nitelikte bir metin olarak, koyduu somut hkmlerle kolektif zgrlkler alann geniletmektedir90. Toplanma zgrl, artn 11. maddesinde dzenlenmitir. Maddenin ilk fkrasnda herkesin bakalaryla serbeste toplanma hakkna sahip olduu ifade edilirken; ikinci fkrada bu hakkn, kanunla saylan sebeplere dayal olmak kaydyla, milli gvenlik ve bakalarnn salk, ahlak ve gvenlikleri ile hak ve zgrlklerinin korunmas bakmndan yarar bulunan durumlar nedeniyle snrlandrlabilecei belirtilmektedir91. F. Kopenhag Belgesi ve Paris art 1 Austos 1975 tarihli Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans92 Nihai Belgesi (Helsinki Nihai Senedi), insan haklar zerine nemli hkmler ieren, bir uluslararas antlama olmamakla beraber imzalayan devletler arasnda, siyasal ve moral etkili iradeler uyuumu salayan bir senettir93. AG K srecinde, toplanma zgrlne ilk kez 1990 tarihli Kopenhag Belgesinde yer verilmitir. Bu Belgenin 9/2. paragrafna gre, herkes barl toplant ve gsteri hakkna sahip olup, bu hakkn kullanlmasna getirilebilecek btn

89

Szlemenin tam metni iin bkz. GEMALMAZ, Mehmet Semih, Temel Belgelerde nsan Haklar, Kavram Yaynlar, stanbul 1994, s.56-69. 90 KABOLU, Kolektif, s.122. 91 artn tam metni iin bkz. KABOLU, brahim zden ve DNMEZ, Ouz, Afrika nsan ve Halklar Haklar art, DHFD, Y.1985, S.3, s.401-418. 92 Avrupa Gvenlik ve birlii Konferansnn (AG K) resmi ad, 01.01.1995 tarihinden itibaren Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AG T) olmutur. 93 KABOLU, zgrlkler, s.121.

18

snrlamalarn kanunla gsterilmesi ve ortaklaa kabul edilen uluslararas normlarla badamas gerekmektedir94. AG Kin kurumsallamas yolundaki en nemli aama ise, 19-21 Kasm 1990da Pariste gerekletirilen zirve konferansnda imzalanan, yeni bir yaplanma salayan ve yeni kurumlara yer veren Yeni Bir Avrupa in Paris art ile salanmtr95. G. Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szleme 23 Mart 1976 tarihinde yrrle giren Szleme, bir yandan nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde yer alan klasik hak ve temel zgrlklere yeni haklar eklemekte, bir yandan da bazlarn kapsam dna karmaktadr96. Halklarn self-determinasyon (halklarn kendi kaderlerini belirlemesi) hakk ile kendi doal zenginlik ve kaynaklarndan zgrce yararlanma hakk, Szleme ile eklenen yeni haklar arasnda yer alrken; kiilerin baka lkelerde serbeste dolaabilme ve yerleme hakk ile snma hakkna ise Szlemede yer verilmemitir. Szlemenin Evrensel Beyannameden en nemli fark, zayf da olsa bir denetleme mekanizmasna sahip olmasdr. Szlemede yer alan haklarn uygulanmasn, taraf devletlerin bunlara uymasn gzetlemek ve izlemek iin nsan Haklar Komitesi kurulmutur. Szlemenin 21. maddesinde toplant hakk ve snrlanmas bulunmaktadr. Buna gre, Herkese bar toplant hakk tannmtr. Anlan maddeye gre, bu hakkn kullanlmas, ancak demokratik bir toplumda milli gvenlii, kamu emniyetini, kamu dzenini veya genel salk ve ahlak veya bakasnn hak ve zgrlklerini korumak iin zorunlu olan nedenlerle ve yasa ile ngrlm olma kaydyla kstlanabilir. H. ocuk Haklar Szlemesi Szleme, Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 20 Kasm 1989 tarihinde benimsenmi ve 2 Eyll 1990 tarihinde de yrrlle girmitir. Trkiye ise, Szlemeyi 14
94

Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. ALPKAYA, Gken, AG K Srecinden AG Te nsan Haklar, stanbul, Kavram Yaynlar, stanbul 1996, s.79. 95 Helsinki Nihai Senedi ve Paris artnn tam metinleri iin bkz. TAKENT, Sava, nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar, Basisen Yaynlar, stanbul 1995, s.338-395. 96 RG. 21.07.2003/25175.

19

Eyll 1990 tarihinde imzalamtr97. Szleme ile, ocuun birey olarak var olduu, haklarnn bulunduu ve ocuun yararlar ilkesinin temel ilke olarak deerlendirilmesi gereklilii kabul edilmitir. Szlemenin ocuklarn toplama zgrl ile ilgili gvence alann belirleyen 15. maddesine gre, Taraf devletler, ocuun dernek kurma ve bar iinde toplanma zgrlklerine ilikin haklarn kabul ederler. Bu haklarn kullanlmas, ancak yasa ile zorunlu klnan ve demokratik bir toplumda gerekli olan ulusal gvenlik, kamu gvenlii, kamu dzeni yararna olarak ya da kamu sal ve ahlakn ya da bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla yaplan snrlamalardan bakalaryla kstlanamaz. Madde ile, ocuklarn toplanma zgrlne ilikin kesin bir ereve izilmitir. V. Osmanl-Trk Anayasal Gelimelerinde Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl A. Merutiyet ncesi Dnem Osmanl Devleti, kurulu ve ynetim bakmndan slam dininin esaslarna dayanan teokratik bir devletti. Hem zel hukuk ilikilerinin dzenlenmesi hem de kamu hukukunun ana ilkeleri dorudan doruya slam dininin kurallarna dayanmaktayd98. slam Hukukunda ise, bugnk anlamda bir toplanma zgrlne rastlamak mmkn deildi99. Halifeye itaat eden Allaha itaat etmi, kar gelen Allaha kar gelmi olacandan, halifeye eriata uymadndan kar gelmek veya isyan etmek, yaplmas gayet g bir fiildi. Bu nedenle, halife fiilen mutlak bir hakimiyete sahipti. Byle bir dzende, bireyin iradesini aklayp kaderine hakim olmasndan, idare edenler arasnda yarnndan emin olarak yaamasndan ve nihayet dnce
100

zgrlne

sahip

bulunmas

imkanndan

bahsedilemeyecei son derece aktr

. Bu nedenle, Osmanl Devletinde toplant ve gsteri

RG. 27.01.1995/22184. AKIN, Kamu, s.298; KAPAN , age, s.85. 99 GREN, age, s.25. 100 ALDIKATI, Orhan, Anayasa Hukukumuzun Gelimesi ve 1961 Anayasas, HF Yaynlar, 4. Basm, stanbul 1982, s.26-27.
98

97

20

yryleri, daha ok yenieri isyanlar eklinde ortaya km; padiah ve vezir deitirilmesi amacna dnk olmutur101. Merutiyet ncesi dnemde, ilk olarak 1808 ylnda imzalanan Sened-i ttifak gze arpmaktadr. Alemdar Mustafa Paann nclnde, Anadolu ve Rumeli Ayanlar ile Padiah arasnda imzalanan szlemede, Ayanlar ile Padiah arasnda asayi ve gvenin salanmas, isyanlarn bastrlmas, ordu yetitirilmesi ve vergilerin toplanmas gibi konular dzenlenmiti102. Toplanma zgrl ve benzeri kii zgrlklerine deinilmeyen szleme ile, padiahn o zamana kadar mutlak olan hakimiyet hakknn baz alanlarda snrlandrlmt103. Ancak bu ilk adm, pratikte uygulanma imkan bulamamtr104. Bundan sonraki dier bir nemli belge, 1839 ylnda ortaya kan Glhane Hatt- Hmayunudur. Padiahn tek tarafl iradesine dayanan Tanzimat Ferman ile, can ve mal gvenlii, eref ve haysiyetin korunmas, din ayrm gzetilmeksizin bu haklarn btn tebaaya eit olarak tannmas gibi en ilkel birka temel hak gvence altna alnmtr105. Fermanda toplanma zgrl gibi kolektif haklar ise yer almamtr. Tannan bu haklar yetersiz, verilen szleri tutulmam sayan Bat Devletlerinin basklar sonucundaysa 1856 ylnda Islahat Fermann ilan edildi. Fermann amac, gayrimslimleri her ynden Mslmanlar ile eit klmakt106. Bylece, Tanzimat Fermannda saylan haklar, gayrimslimlere de tannd. Fermanda kolektif haklar ise yine yer almamtr. Batdaki rneklerin aksine, Osmanl Devletinde halkn kendilerine belirli temel haklarn tannmas iin sergiledii herhangi bir mcadele bulunmamaktadr. Haklar iin mcadele etmeme ve bunlar baka znelerden (zellikle de Batdan) bekleme alkanl, etkilerini Cumhuriyet yllarnda da gstermitir.

GREN, age, s.26. ESEN, Hukuk, s.65. 103 ALDIKATI, age, s.39; AKIN, Temel, s.42. 104 TANR, Blent, Osmanl-Trk Anayasal Gelimeleri, Der Yaynlar, stanbul 1992, s.49. 105 KAPAN , age, s.96. 106 TANR, Osmanl, s.95-96.
102

101

21

B. Merutiyet Dnemi 1. 1876 Kanun-u Esasisi Osmanl Devletinin ilk yazl anayasas olan 1876 Kanun-u Esasisi ile, kii gvenlii, ibadet hrriyeti, konut dokunulmazl, eitlik gibi birok kii hak ve zgrl, ilk defa klasik esaslara uygun ve olduka geni bir liste halinde yazl metinde yer almtr107. Ancak ne dnce zgrl ne de toplant ve gsteri yryleri zgrl gibi kolektif mahiyette bir hak ya da zgrlk Anayasada tannmamtr. II. Abdlhamitin direnmesi sonucunda 113. madde metnine konulan hkm ise, padiaha, hkmetin emniyetini ihlal ettikleri bir polis soruturmas sonucu belli olanlar srgne yollama yetkisi vermekteydi. Bu da, kat zerinde tannan bir dizi hak ve zgrln gvencesizlii, deerini sfra indirebilme hakknn mevcudiyeti anlamna geliyordu108. 2. 1909 Deiiklikleri 1908 ylnda II. Abdlhamitin Merutiyetii ikinci kez ilan etmek zorunda kalmas, 31 Mart Olay ve II. Abdlhamitin tahttan indirilmesinden sonra Meclis-i Umumi tarafndan 8 Austos 1909 tarihli Kanun ile 1876 Kanun-u Esasisine yeni madde eklenmi, yirmi bir madde deitirilmi ve bir madde de kaldrlmtr109. Yaplan deiikliklerin neminden dolay deiikliklerden sonra Anayasa, 1909 Anayasas olarak da adlandrlmtr110. Birinci Merutiyetin gereklemesini salayan 1876 Kanun-u Esasisinin meydana gelmesinde toplumun veya temsilcilerinin hibir olumlu rol yokken ve padiahn tek tarafl iradesi sz konusudur. Buna karlk hem kinci Merutiyetin ilannda hem de 1909 deiikliklerinde az ok geni bir kitlenin gsterdii tepkinin kazand baar ve bu baary takiben toplum tarafndan seilen temsilcilerin faaliyetleri dikkat ekmektedir111.

RG. 1. Tertip Dstur, C.4, s.4-20. TANR, Osmanl, s.145; KAPAN , age, s.103. 109 GREN, age, s.31. 110 TANR, Osmanl, s.192; ALDIKATI, age, s.70. 111 TANR, Osmanl, s.192; KAPAN , age, s.104-105.
108

107

22

1876 Kanun-u Esasisi ile bireylere tannan hak ve zgrlklere 1909 deiiklikleriyle yenileri eklenmi112, kolektif haklar olan toplanma ve dernek kurma haklarna yer verilmiti113. Bylece, kinci Merutiyetin hazrlannda, yasak ve basklara kar nemli rol oynayan toplanma ve dernekleme eylemleri yasallatrlm, Merutiyeti hazrlayan olaylar doal sonularna ulatrlmt114. Anayasada yaplan dier deiikliklerle, mehur 113. maddenin ikinci fkras Anayasadan karlm; yrtme padiahta braklrken, yasama ileri yrtme organnn etkisinden kurtarlm; bylece gerek devlet aygtnn yeniden dzenlenii gerekse de kii haklar asndan klasik bir parlamenter rejime gei salanmt115. Ayrca, dnce zgrlne yine yer verilmemekle beraber116, basn zgrl tannm ve sansr aka yasaklanmt117. Uygulamada ise, kii haklar, siyasal zgrlk, parlamentarizm, merutiyet, halk hakimiyeti gibi kavramlar yine kat zerinde kalm; 1918 ylna kadar ttihat ve Terakki diktatrl dneme damgasn vurmu118; bata basn zgrl olmak zere, dnce, toplanma ve dernek kurma zgrlkleri fiilen kaldrlmt119. 3. kinci Merutiyet Dnemindeki Kanuni Dzenlemeler a. timaat- Umumiye Kanunu timaat- Umumiye Kanunu, 1881 tarihli Fransz Genel Toplantlar Kanunu esas alnarak hazrlanm; 09.06.1909 tarihinde yaynlanmtr120. Bu Kanun, Kanun-u Mahsusa (zel Kanun) ad ile toplant ve dernek kurma zgrln dzenleyen, Anayasaya 1909 deiiklikleri ile eklenen 120. maddede sz edilen kanundur. Kaynan Fransa olmas
112

ABADAN, Yavuz ve SAVCI, Bahri, Trkiyede Anayasal Gelimelere Bir Bak, ASBF Yaynlar, Ankara 1959, s.326. 113 1876 Kanun-u Esasisine eklenen 120. maddenin ilk fkras, toplant zgrln; ikinci fkras ise, dernek kurma hakkn dzenlemekteydi: Kanun-u Mahsusa tebaiyet artile Osmanllar hakk- itimaa maliktir. Devlet-i Osmaniyenin tamamaiyet-i mlkiyesini ihlal ve ekil merutiyet ve hkmeti tayir ve Kanun-u Esasi ahkam hilafnda hareket ve anasr osmaniyeyi siyaseten tefrik etmek maksatlarndan birine hadim veya ahlak ve adab umumiyeye mugayir cemiyetler tekili memnu olduu gibi aleltlak hafi cemiyetler de memnudur. 114 TANR, Osmanl, s.196-197. 115 ALDIKATI, age, s.73-74; TANR, Osmanl, s.196; KAPAN , age, s.105. 116 ALDIKATI, age, s.73. 117 TANR, Osmanl, s.196. 118 KAPAN , age, s.105-107. 119 TUNAYA, Tark Zafer, Hrriyetin lan, stanbul 1959, s.18. 120 RG. 2. Tertip Dstur, C.1, s.638.

23

nedeniyle, Kanunun liberal bir grnm vardr121. Kanun, sadece toplantlarla ilgili olup gsteri ve yrylerden sz etmemektedir. Ertelemeden bahsedilmemekte, yasaklama gerekesi olarak sadece bildirimsiz ve tutanaksz toplantlar gsterilmektedir122. On bir maddeden oluan Kanunun 1. maddesine gre toplant yapmak iin nceden izin almak gerekmemekte123; bildirim sistemi kabul edilmekteydi124. Toplantdan en az krk sekiz saat nce iki kii tarafndan imzal ve toplantnn gn, saat ve yerini gsteren bir beyannamenin mahallin en byk mlki amirine sunulmas (m.2, 3, 4); bu beyanname karlnda bir ilmhaber verilmesi gerekmekteydi. Bu beyannamenin verilmesinden kanld hallerde beyannameyi verenler tarafndan zabt tutularak iki kiiye imzalatlabilecekti (m.3). Ayrca, Devlet Reisinin saray ile toplu bulunduklar zamanlarda, Ayan ve Mebusan Meclisleri binalarnn 3 kilometre mesafeleri dahilinde toplanlamayaca (m.6), gne battktan douncaya kadar (m.7/2) ve genel yollar zerinde toplant yaplamayaca (m.7/1) da belirtilmekteydi. kiilik idare heyetin kurulmas, bunlarn dzene ve genel ahlak kurallarna uymadklar takdirde toplantnn datlmas (m.8) ve toplantlarda hkmet tarafndan bir memur bulundurulabilmesi (m.9)125 de Kanunun hkmleri arasndayd. b. Tecemmuat Hakknda Kanun-u Muvakkat timaat- Umumiye Kanununda kanunsuz toplanmalarla ilgili bir hkmn yer almamas ve bu Kanunun ihtiyac karlayamad dncesiyle, 03.03.1328 tarihli Tecemmuat Hakknda Kanun-u Muvakkat adl ek kanun126 kabul edildi127. On iki maddeden oluan Kanun ile, silahl veya kamunun huzur ve rahatn bozacak surette silahsz toplantlar yasaklanarak; hkmet kuvvetlerine bunlarn zorla datlma yetkisi verildi128. Kanun, genel yollar zerindeki toplantlarn yasaklanmasna, datma biimine ve yaptrmlara ilikindir.
121 122

ANAYURT, agt, s.104; ATALAY, agt, s.35-36. EKER, agt, s.27. 123 Kanunun 1. maddesi u ekildeydi: Osmanllar gayri msellah olmak zere umumi itimalar aktinde hrdr. Mevad atiyede mnderi ahkama riayet edilmek artyla ruhsat istihsaline hacet yoktur. Yani Osmanllar silahsz olarak toplant dzenlemekte zgrdrler. Yasada yer alan kurallara uymak koulu ile izin alnmasna gerek yoktur. 124 AYGEN, Cemal, Toplant Hrriyeti, Yznc Yl Armaan, ASBFM, 1959, s.296. 125 OZANALP, age, s.13; YARSUVAT, age, s.87. 126 RG. 2. Tertip Dstur, C.4, s.363. 127 OZANALP, age, s.14. 128 ATALAY, agt, s.36; YARSUVAT, agt, s.87; OZANALP, age, s.14.

24

Yaptrmlar, suun durumuna gre, on be gn ile be yl arasnda hapis veya krek cezas olarak deimekte; propaganda gerektiinde yaparak halk toplantlara katlmaya askeri kkrtanlar glerden cezalandrlmakta; toplantlar datmak zere

yararlanlabilmekteydi. Bundan baka, tek maddelik timaat- Umumiye Kanunu Mzeyyel Kanunu timaat- Umumiye Kanununun

Muvakkat karlarak hkmete, emniyet ve asayi bakmlarndan sakncal bulunan toplantlar yasaklama yetkisi tannmtr. Bylece, hkmleri snrlandrlmtr129. Sonu olarak, idareye, istemedii toplantlar yasaklama imkannn tannmas, hkmetin keyfi davranlarna yol am ve zgrln kullanlmas kstlanmtr130. C. 1921 Tekilat- Esasiye Kanunu Dnemi 1921 tarihli Tekilat- Esasiye Kanunu, ulusal kurtulu mcadelesinin olaanst koullarnn bir rn olarak 20 Ocak 1921 tarih ve 85 sayl Kanun ile kabul edilen, yirmi madde ve bir ek maddeden oluan ereve bir anayasadr131. Ortaya k nedeni, eski dnemin siyasal/anayasal rn olan Kanun-u Esasinin dnemin ihtiyalarn karlayamamas ve Kurtulu Sava koullarnda olumakta olan yeni devlette iktidar ve dzenine ilikin kurallar gsterecek yeni bir anayasa ihtiyacdr132. Birinci TBMM, Tekilat- Esasiye Kanununu yaparken gerek bir anayasa sistematiini takip etmemi; kii hak ve zgrlkleri ile yarglama gibi temel anayasa konularn dzenlememitir133. Bunun nedenleri, iinde bulunulan olaanst tarihsel kesitin zellii ve Kanun-u Esasinin, Tekilat- Esasiye Kanunu ile elimeyen hkmlerinin yrrlkte saylmasdr. Yeni Anayasann kabul ile, Tekilat- Esasiye Kanunu ve Kanun-u Esasiden oluan hukuken iki anayasal bir dnem ortaya kmtr. Kanun-u Esasinin

129 130

OZANALP, age, s.14. ANAYURT, agt, s.105. 131 RG. 3. Tertip Dstur, C.1, s.196. 132 GREN, age, s.35. 133 TANR, Osmanl, s.253.

25

toplanma ve dernek kurma zgrln dzenleyen 120. maddesi, Tekilat- Esasiye Kanununa aykr olmadndan bu dnemde de geerliliini korumutur134. D. 1924 Tekilat- Esasiye Kanunu Dnemi 1. Genel Aklamalar kinci TBMM tarafndan 20 Nisan 1924 tarihinde kabul edilen Tekilat- Esasiye Kanunu135; Fransa ve Polonya Anayasalarndan etkilenilerek yaplan, tabii hukuku, zgrlk, liberal ve bireyci bir anayasadr136. Anayasa ile, temel hak ve zgrlklerin o ana kadarki en geni derli toplu listesi verilmi137; ancak yine Kanun-u Esaside olduu gibi, kanun nnde eitlik, kii dokunulmazl, vicdan, dnme, sz, yayn, yolculuk, szleme, alma, mlk edinme, toplanma ve dernek kurma vb. klasik hak ve zgrlkler ksaca sralamtr138. Toplant ve gsteri yryleri zgrl, sadece toplanma (itima) olarak tannm ve dier haklar arasnda yer almtr139. Anayasada snrlama kavramlar yer almamakla beraber, kamu zgrlklerinin kanun marifetiyle istenildii gibi snrlandrlabilecei kabul edilmiti. Anayasann kendisi bir anayasa yargs sistemi ve Anayasa Mahkemesi ngrmedii iin de, bu dnemde Anayasaya aykr kanunlarn kmas nlenememiti140. Sz konusu kanun hkm uyarnca, yalnzca idari karar aleyhine Dantayda iptal davas ama olasl mevcuttu141. Bylece, kamu zgrlklerinin snrlanmas, kanuna, dolaysyla Meclis ounluunun keyfi iradesine braklmt142. 1946 ylna kadar devam eden tek partili dnemin baskc ve otoriter ynetimi ierisinde, timaat- Umumiye Kanunu ile Tecemmuat Hakknda Kanunu Muvakkat

134 135

GREN, age, s.35-36. RG. 3. Tertip Dstur, C.5, s.576. 136 TANR, Osmanl, s.309; KAPAN , age, s.109; ALDIKATI, age, s.87. 137 TANR, Blent, ki Anayasa 1961 ve 1982, Beta Yaynlar, stanbul 1986, s.129. 138 SOYSAL, Mmtaz, Anayasann Anlam, 6. Bask, Gerek Yaynlar (100 Soruda Dizisi), stanbul 1986, s.50. 139 Anayasann zgrlkleri dzenleyen 70. maddesi u ekildeydi: ahsi masuriyet, vicdan, tefekkr, kelam, neir, seyahat, akit, say amel, temellk ve tasarruf itima, cemiyet, irket, hak ve zgrlkleri Trklerin tabii hukukundadr. 140 ZBUDUN, Ergun, Trk Anayasa Hukuku, Yetkin Yaynlar, 4. Bask, Ankara 1995, s.126; ALDIKATI, age, s.110-111. 141 AYGEN, agm, s.253. 142 ZBUDUN, age, s.12-13.

26

hkmleri yrrlkte kalsa da, toplant zgrl fiilen askya alnd143. Bu srecin sonunda, 10.06.1946 tarihli bir Kanun ile timaat- Umumiye Kanununa Mzeyyel Kanunu Muvakkat ve bununla birlikte bylece izin sistemi ve yasaklama rejimi kaldrlarak daha zgrlk olan bildirim sistemine geildi144. Ancak yurt apnda geni lekli toplantlarn yaplmasna imkan veren bu zgrlk ortam da ok uzun srmemi; 1953 ylnda 6187 sayl Vicdan ve Toplanma Hrriyetinin Korunmas Hakknda Kanunun kabul ile snrlanan zgrlk 1956 ylnda kabul edilen 6761 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu ile fiilen sona erdirilmitir145. 1961 Anayasasnn yrrle girmesine kadar, idarece konulan eitli kstlamalarla toplant ve gsteri yryleri hakknn kullanlmas imkansz hale sokulmutur146. 2. 6187 Sayl Vicdan ve Toplanma Hrriyetinin Korunmas Hakknda Kanun 24.07.1953 tarihinde kabul edilen, yrrllk ve yrtme maddeleriyle birlikte toplam alt maddeden oluan Kanunun laiklik kart eylemlerin nne gemek iin karld ileri srlmektedir147. Gerekten de Kanunun ilk maddesi ile, din zerinden propaganda yapan veya telkinde bulunanlar cezalandrlmakta; cemiyet ya da mensuplarnn ilikisi iin yaptrmlar yer almaktayd148. Kanunun 4. maddesinde ise, genel ifadeler kullanlarak idarenin her trl suistimaline kap almaktayd149. Madde, muayyen maksatl ak ve kapal yer toplantlarnda, her ne suretle olursa olsun kavlen ve fiilen hakaret ve tecavzde bulunulmas veya toplantnn huzur ve skununun ihlal edilmesi hallerinde faillerin cezalandrlmasn ngrmekteydi. Kanun, 12.04.1991 tarih ve 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu150 ile yrrlkten kaldrld.

143 144

ANAYURT, agt, s.107; TANR, Osmanl, s.317. ANAYURT, agt, s.108. 145 AKIN, agm, s.557. 146 TOMRUK, Mehmet, Trkiyede Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti ve Polise Den Grev, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1989, s.109. 147 DNDAR, Cokun, Toplant ve Gsteri Yryleri Hrriyeti ve 171 Sayl Kanun, Askeri Adalet Dergisi, Y.1970-14, S.54-55-56, s.23. 148 RG. 29.07.1953/8470. 149 ERMAN, Sahir, Vicdan ve Toplanma Hrriyetinin Korunmas Hakknda Kanuna Dair Baz Mtalaalar, BD, Y.1953, C.XXVI, S.7-8, s.344; YARSUVAT, agt, s.89; ANAYURT, agt, s.108-109. 150 RG. 12.04.1991/20843 Mkerrer

27

3. 6761 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Hakknda Kanun ok partili dneme geilen 1946 yl ile balayan zgrlk ortam bir kez daha ksa srd. 27.06.1956 tarih ve 6761 sayl Kanun ile toplant zgrlne yeni bir darbe vuruldu151. Kanun, timaat- Umumiye Kanunu ile Tecemmuat Hakknda Kanun-u Muvakkat yrrlkten kaldrarak zgrln kullanmn birok ynden kstlad ve bylece pratikte toplant zgrl ortadan kaldrld152. Bir kez daha bildirim sisteminden vazgeilerek izin sistemine dnld153. Mlki makama ret sebeplerini bildirme konusunda ykmllk de getirilmeyerek yetkili makama tam bir serbestlik tannd154. Kanunun karlma nedeni, Demokrat Parti iktidarnn, muhalefet partilerinin iktidara gelme olasln ortadan kaldrma abasyd155. Kanunun 2. maddesinde, Siyasi partilerce veya siyasi propaganda kasdiyle hakiki veya hkmi ahslar tarafndan tertip edilecek toplantlar ve gsteri yryleri ancak muhtelif seimler dolaysiyle Milletvekili Seimi Kanununa gre muayyen olan seim propaganda devresi zarfnda ve mezkur kanun hkmleri dairesinde yaplr. denilerek siyasi partilerin seim propaganda devresi dnda bu tr faaliyetlerini yasaklamaktayd. Kanunun kabulnden sonra muhalefetin seim dnemi dnda toplant dzenleyememesine karlk, iktidar partisi mensuplar, hibir snrlamaya tabi tutulmadan hkmet yesi sfatyla toplantlar dzenledi156. Kanunun 13. maddesi ise, daha da ileri gidiyor; hkmet komiserine hedef gzetmeksizin ate ederek topluluu datma yetkisi veriyordu. Anayasann birok hkmnn 1924 Anayasasna aykr olmasna ramen157, dzenledii hak ve zgrlkler iin bir gvence sistemi getirmemesi nedeniyle bu hkmlerin iptali mmkn olamamtr158.

151 152

RG. 30.06.1956/9346. ATALAY, agt, s.37; YARSUVAT, agt, s.90. 153 ARTUKMA, Sadk, Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Kanunu, T D, Y.1964-34, S.298, s.9; ANAYURT, agt, s.111; YARSUVAT, agt, s.90. 154 YARSUVAT, agt, s.93. 155 ALDIKATI, age, s.115. 156 Bu konuda bkz. YARSUVAT, agt, s.92 dn.44. 157 ANAYURT, agt, s.112; YARSUVAT, agt, s.90. 158 GREN, age, s.41.

28

E. 1961 Anayasas Dnemi 1. Genel Aklamalar 1950-1960 yllarndaki Demokrat Parti iktidarnn 27 Mays 1960 darbesi ile sonulanmas sonrasnda ksa bir ara dnemin ardndan 1961 Anayasas kabul edildi159. Anayasa ile kuvvetler birlii yerine kuvvetler ayrl ilkesi getirilerek TBMMnin egemenlii snrlandrlm; gl bir anayasa yargs sisteminin ve Anayasa Mahkemesinin kurulmas ile anayasann stnl ilkesi hayata geirilmi; hukuk devleti ve sosyal devlet ilkeleri Anayasada yer alm; temel hak ve zgrlkler geni ve kapsaml hkmlerle Anayasaya dahil edilmiti. Anayasada, toplant ve gsteri yryleri zgrl ise, ayr bir madde ile dzenlenmi160; bir kez daha izin sistem terk edilerek bildirim sistemi kabul edilmiti. Devlet otoritesini pekitirmeyi deil, zgrlk ve demokrasiyi kurumsallatrmay amalayan Anayasa, insan ve bireye zel bir nem vererek toplumun hak ve zgrlklerini gelitirmesini hedeflemekteydi161. Anayasada, 1924 Tekilat- Esasiye Kanununda yer almayan kamu yarar, milli gvenlik, genel ahlak, genel salk gibi kavramlara bolca yer verilerek temel hak ve zgrlklere baz snrlamalar da getirilmitir. Ayrntl tanm ve gvencelerle yasamann takdir alannn hak ve zgrlkler aleyhine geniletilmesi engellenmeye allm162; ancak 12 Mart 1971 darbesinin ardndan gerekletirilen 1971 deiiklikleri ile, snrlamalar mulaklatrlarak hak ve zgrlkler kstlanmtr. 2. 6761 Sayl Kanunun 1961 Anayasas Dneminde Uygulan 1961 Anayasas ile bir kez daha izin sisteminin terk edilip yerine bildirim sisteminin getirilmesi, 6761 sayl Kanunun baz maddelerini Anayasaya aykr hale getirdi. Kanun, 1961 Anayasasnn yrrle girmesinden sonra ancak ksa bir sre yrrlkte kald. Bu
RG. 20.07.1961/10859. 1961 Anayasasnn 28. maddesi u ekildeydi: Herkes, nceden izin almakszn, silahsz ve saldrsz toplanma veya gsteri yry yapma hakkna sahiptir. Bu hak, kamu dzenini korumak iin kanunla snrlanabilir. kinci fkraya eklenmek istenen Kanun toplantnn veya gsteri yrynn yaplmasn ve ynetimini gletirici, maksadn engelleyici ve etkisini azaltc kaytlamalar koyamaz. cmlesi, Milli Birlik Komitesinde Tasardan karlmtr. 161 TANR, Osmanl, s.378. 162 TANR, Osmanl, s.382.
160 159

29

dnem ierisinde 6761 sayl Kanunun toplant ve gsteri yry iin izin alma artn ieren hkm de dahil olmak zere baz maddeleri, Anayasaya aykrl nedeniyle Anayasa Mahkemesince iptal edildi163. Ksa sre iinde de 171 sayl Kanun yrrle girdi. 3. 171 Sayl Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Hakknda Kanun 1961 Anayasasnn yrrle girmesinin ardndan toplant ve gsteri yryleri zgrl konusunda bu Anayasaya uyumlu bir kanun ihtiyac ortaya knca 171 sayl Kanun kabul edildi164. Kanunun daha ilk maddesinde, Anayasann 28. maddesinin tekrar niteliindeki Herkes nceden izin almakszn bu kanun hkmleri dairesinde; silahsz ve saldrsz olarak belli maksatlarla toplantlar veya gsteri yryleri yapma hakkna sahiptir. Hkmne yer verilerek izin sistemi terk edildi. Yeniden getirilen bildirim sistemi Kanunun 7. maddesinde, toplantnn yaplmasndan en az krk sekiz saat nce ve alma saatleri iinde, toplantnn yaplaca yerin bal bulunduu en byk mlkiye amirliine, tertip heyetinden en az yenin imzalayaca bir beyannamenin verilmesi gerektii sylenerek aklanmaktayd. Kanun hkmlerinde, idarenin toplant yeri belirleme yetkisi objektif llere balamsa da, bu hkmler, idarenin toplant zgrln genel olarak snrlayc tutum iine girmesine engel olamam; idareye, herhangi bir yry etkisiz hale getirme olana tanmt165. 12 Mart 1971 darbesinin ardndan Anayasada olduu gibi Kanunda da deiiklik yapma yoluna gidildi. 19.06.1973 tarih ve 1742 sayl Kanun166 ile, 171 sayl Kanunun maddesi deitirilip, bir maddesine de yeni fkralar eklendi. Bu deiikliklerle, beyanname
163

AYM, 04.01.1963, 1962/208 E., 1963/1 K., (AMKD, S.1, s.74). Kanunun 4. maddesine gre, mlkiye amiri, toplantya veya gsteri yryne msaade edilip edilmediini, beyannamede yazl olan saatten nce, tertip heyetine bildirmekle mkelleftir. Bu hkm tam anlamyla bir izin sistemi ngrmekteydi. En byk mlki amir, izin verip vermemekte tam bir serbestiye sahip olduu gibi, ret sebeplerini bildirmek zorunda da deildi. Kanunun 12. maddesinin (f) bendine gre ise, her nerede olursa olsun tezahrat veya gsteri veya protesto maksadiyle yahut maksad mahsusa mstenit olarak toplanlmas veya byle bir toplantya bilerek sebebiyet verilmesi veya hazrlanmas yahut bu hususta zabtaca alnan tedbirlere riayet olunmamas kanunsuz toplant ve yry olarak kabul edilmiti. Maddede geen maksad mahsus teriminin, olduka belirsiz ve her trl keyfilik ve ktye kullanlmalara uygun olduu aktr. Her iki madde de, Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edildi. 164 RG. 18.02.1963/11337. 165 AKIN, age, s.174; AKIN, agm, s.567; ATALAY, age, s.41. 166 RG. 30.06.1973/14580.

30

verme sresi krk sekiz saatten drt gne karlp; tertip heyetini oluturacak kiilerde belli niteliklerin aranmas yoluna gidilirken ilgili valiliin gerekeli nerisi zerine ileri Bakanlnn toplantnn yaplmasn otuz gne kadar erteleyebilmesi yolu ald. Ancak 1742 sayl Kanun, Anayasa Mahkemesi tarafndan biim ynnden iptal edildi167. Bu iptalden iki yl kadar sonra, bu kez 19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanun168 ile deiiklik yaplm; idareye on gn amamak zere toplant ve gsteri yrylerini erteleme yetkisi tannm; toplantnn devamn imkansz klacak, genel skun ve dzeni bozacak szl veya fiili saldrlar nedeniyle toplantlarn datlabilecei dzenlenmi; Kanunun 18. maddesine yeni cezalar eklenmi; hapis ve para cezalar artrlmt. Yine Anayasa Mahkemesi tarafndan sz konusu on gnlk erteleme yetkisini ieren hkm; lsz, keyfilie ak ve hakkn zne dokunucu bulunarak iptal edildi169. Daha sonra da 12.06.1979 tarih ve 2248 sayl Kanun170 ve 19.02.1980 tarih ve 2261 sayl Kanun171 ile deiiklikler yaplarak Kanunda yer alan ceza miktarlar artrld. F. 1982 Anayasas Dnemi 1. Genel Aklamalar 12 Eyll 1980 darbesini izleyen srete, bireyi deil, devleti; zgrlk ve demokrasinin korunmas ya da glendirilmesini deil, devletin otoritesini artrmasn esas alan 1982 Anayasas hazrlanarak 07.11.1982 tarihinde halkoylamas ile kabul edildi172. 1961 Anayasasnn salad grece serbest bir dnem, Yeni Anayasa ile birlikte sona erdi. Anayasa, nceki dnemin otorite beklentisini yrtmeyi glendirerek karlamay amaladndan, hak ve zgrlklerde snrlandrmalara arlk verildi173. 12 Eyll darbesi, zm, tm insan haklarn askya alarak toplumsal muhalefeti susturmakta bulmutur.174 nemli dnmlerin yaand olaanst dnemlerde gerekletirilen anayasalarda toplant ve gsteri yryleri zgrl konusunda en ayrntl dzenlemeyi yapan ve en ok
AYM, 14.03.1974, 1973/33 E., 1974/9 K., (AMKD, S.12, s.87 vd.). RG. 29.01.1976/15483. 169 AYM, 18-22.11.1976, 1976/27 E., 1976/51 K., (AMKD, S.14, s.344). 170 RG. 22.06.1979/16674. 171 RG. 23.02.1980/16909. 172 RG. 09.11.1982/17863 (Mkerrer). 173 SOYSAL, age,s.15. 174 EKER, agt, s.23.
168 167

31

snrlama ve yasaklamay ngren anayasa, 1982 Anayasasdr175. 1982 Anayasasnn 34. maddesinde, toplanma ve gsteri yry hakknn kullanlmasnda olduka yasak bir rejim ngrmekteydi176. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk, Anayasada ayrntl tek madde ile dzenlenmi; toplant ve gsteri yrylerinin ertelenmesi mulak ifadelere balanrken, dernek, vakf, sendika ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn toplant ve gsteri yry dzenleme hakk ak bir biimde snrlandrlmt177. Sz konusu madde, oulcu anlay reddeden snrlayc bir yaklamn tipik sonucudur178. Darbe sonrasndaki senelerde, nce skynetim, ardndan da uzun bir srece yaylan ve birok ili kapsayan olaanst hal uygulamalar, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn kat zerinde kalmasna neden olmutur. Sz konusu sre, tm toplumda 80 sonras ad ile anlr; 12 Eyll darbesi referans ile anlamlandrlr olmutur179. O gnden bugne kadar geen zaman diliminde, youn siyasal ve ideolojik basklarla gemi; toplum apolitikletirilirken bir yandan da toplum zerinde korku rzgarlar estirilmitir. Toplum zerine yanstlan korku, siyasal iktidar zerinde de etkisini gstermitir. Hatta, bu korku bazen o kadar bymtr ki, tam anlamyla bir paranoya halini alm; insanlarn yan yana yrmeleri bile rahatszlk verir olmutur: (...) devriye grevini yapan polis memurlarnn Lise rencilerinin 19 Mays spor gsterilerinin provasn yaptklar srada olay yerine izleyici olarak gelen, ilerinde sanklarn da bulunduu topluluktan kukulanarak nce zerlerinin arand, su unsurlarna rastlanlmaynca da dalmalarnn
175

AH N, Mslm, Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1993, s.57-58. 176 YZBAIOLU, Necmi, Dernek, Toplant ve Gsteri Yryleri Hak ve zgrlklerine likin Anayasa ve Yasalarda Yaplan Son Deiiklikler zerine Bir Deerlendirme, MHFD, Y.2003, S.1, s.122. 177 1982 Anayasasnn Toplant ve gsteri yryleri dzenleme hakk balkl 34. maddesi, 03.10.2001 tarih ve 4709 sayl Kanunun yapt deiiklikten nce u ekildeydi: Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahiptir. ehir dzeninin bozulmasn nlemek amacyla yetkili idari merci, gsteri yrynn yaplaca yer ve gzergah tespit edebilir. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunda gsterilir. Kanunun gsterdii yetkili merci, kamu dzenini ciddi ekilde bozacak olaylarn kmas veya milli gvenlik gereklerinin ihlal edilmesi veya Cumhuriyetin ana niteliklerini yok etme amacn gden fiillerin ilenmesinin kuvvetle muhtemel bulunmas halinde belirli bir toplant ve gsteri yryn yasaklayabilir veya iki ay amamak zere erteleyebilir. Kanunun ayn sebeplere dayal olarak bir ile bal ilelerde btn toplant ve gsteri yrylerinin yasaklanmasn ngrd hallerde bu sre ay geemez. Dernekler, vakflar, sendikalar ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular kendi konu ve amalar dnda toplant ve gsteri yry dzenleyemezler. 178 SOYSAL, age, s.288. 179 YZBAIOLU, agm, s.125.

32

nerilmesi zerine, ad geenlerin ile merkezine doru yrmeye baladklar srada, Liseden dalan rencilerden bazlarnn da aralarna katlmas ile saylarnn artt, her hangi bir ekilde slogan atmayan, siyasi ierikli davranlar sz konusu olmayan bu kalabala, olay kmasn engellemek amacyla kukuya dayal nlem olarak dalmalar ikaznn yeniden yapld, dalmadklar grlnce de zorla datlma ilemine giriilecei srada korkuya kaplarak katklar anlalmaktadr.180 Trkiye zelinde grlen, ancak genel olarak sistemsel bir durum olan korku ve zgrlklerin snrlandrlmas hali, dnya leine de vurulabilir. Gerek ulusal anayasa ve kanunlarda gerekse de uluslararas belge ve szlemelerde, toplant ve gsteri yryleri zgrln dzenleyen maddelerin ilk fkrasnda verilen zgrlk; ikinci fkrada, ulusal gvenlik, kamu gvenlii, bar ve dzenin salanmas ve su ilemenin nlenmesi, saln ve ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas gibi snr belirsiz amalarla kstlanmakta kaldrlmaktadr ve
182

yasaklamaktadr181. . Anayasalarn

Metinde

verilen

zgrlk, en ince

sayfa

kenarnda kadar

birou

hrriyetleri

ayrntlarna

dzenlemilerdir, ama uygulamada onlarn zerine yazldklar kt kadar bile deerleri olamamtr.183 2. 2911 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu Anayasann 34. maddesinde gsterilen toplant ve gsteri yry dzenleme hakk ile ilgili uygulanacak ekiller, artlar, usuller, yasaklar, cezalarn dzenlenmesi amacyla hazrlanan 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu, 06.10.1983 tarihinde kabul edildi184. Sz konusu Kanun ile 171 sayl Kanun da yrrlkten kaldrld. Kanunda, Anayasann 34. maddesinde toplant ve gsteri yrylerine getirilen snrlamalar bata olmak zere birok kstlama yer alm; ceza miktarlar olarak da 171 sayl
Yrg. 8. CD., 14.06.1983, 1983/1513 E., 1983/1790 K. (ALASU, age, s.145). Anayasa Mahkemesi, temel haklar snrlayan yasal dzenlemenin kiisel anlay ve takdire olanak vermeyecek aklk ve kesinlikle somut olarak belirlenmesi gerektiini (AYM, 18-22.11.1976, 1976/27 E., 1976/51 K.; AMKD, S.14, s.364-365); mill gvenlik, kamu dzeni ve gecikmesinde saknca bulunan haller kavramlarnn, uygulayclarn kiisel gr ve anlaylarna gre genileyebilecek, znel yorumlara elverili, bu nedenle de keyfilie dek varabilir eitli ve aamal uygulamalara yol aacak kadar belirsiz, genel kavramlar olduunu sylemektedir (AYM, 25.04.1974, 1973/41 E., 1974/13 K.; AMKD, S.12, s.152). 182 MARX, Karl, Louis Bonaparten 18 Brumairei, (ev. BELL , Sevim), Sol Yaynlar, Ankara 1990, s.30. 183 L PSON, L., Politika Biliminin Temel Sorunlar, (ev. KARAMUSTAFAOLU, T.), 2. bask, AHF Yaynlar, Ankara 1978, s.327. 184 RG. 08.10.1983/18185.
181 180

33

Kanunda yaplan deiiklikler sonrasndaki artrlm miktarlar esas alnmtr. Kanun incelendiinde, toplant ve gsteri yryleri konusunda idareye olaan dnem iin olaanst dneme has yetkilerin verildii grlmektedir. Bu da, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn kstlanmas anlamna gelmektedir. Uygulamada ise, bu durum katlanarak artmaktadr. Kolluluun iddet kullanmay gerektiren hallerde mdahale etmemesi, iddet kullanmay hakl gsterebilecek hibir nedenin olmad hallerde ise orantsz bir ekilde g kullanmas ska karlalan bir durum haline gelmitir185. 3. 1982 Anayasas ve 2911 Sayl Kanunda Yaplan Deiiklikler 1982 Anayasasnn 34. maddesinde, 03.10.2001 tarih ve 4709 sayl Kanunun 13. maddesi ile toplant ve gsteri yry dzenleme hakk yeniden elden geirildi186. Deiikliklerle, idarenin ehir dzeninin bozulmasn nlemek amacyla gsteri yrynn yaplaca yer ve gzergah belirleme, erteleme ve yasaklama yetkileri187 ile birlikte dernekler, vakflar, sendikalar ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn kendi konu ve amalar dnda toplant ve gsteri yry dzenleyemeyeceklerine ilikin hkm de madde metninden karld188. Yeni dzenleme ile, Anayasa, A HSnin 11. maddesi ile uyumlu hale getirildi189. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn nndeki snrlardan bazlar kaldrlrken yerine bakalar konuldu.

185

Aksi grte olan Selene gre ise, polis toplant ve gsteri yrylerini engellemede olduka gelimi olup, buna ramen tekilat zerinde olumsuz speklasyonlar yaplmaktadr (SELEN, hsan, Toplant ve Gsteri Yrylerinde Meydana Gelen Sosyal Kazalarn nlenmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1999, s.2). 186 RG. 17.10.2001/24556 (Mkerrer). Anayasa ve Kanunda yaplan deiiklikler iin bkz. YEN SEY/ NUHOLU, age. 187 Bar bir siyasal eylem amacn tayan toplantnn kstlanp kstlanmayacann belirlenmesi, toplantnn kimin himayesinde yaplaca ve amacnn ne olduu veya orada ifade edilecek szlerin konuma zgrlnn snrlarn ap amad konularndan bamszdr. Toplantya katlan bireylerin baka yerde su ilemi olmalar veya kamu barn bozmak iin aralarnda gizli anlama yapmalar halinde, bu gizli anlama ve geerli yasalar ihlal etmeleri nedeniyle haklarnda soruturma yaplabilir. Fakat, devlet mezkur soruturma yerine, bar bir toplantya veya yasaya uygun kamuya ak tartmaya katlmaktan tr sulamada bulunursa, bu A HS ile MSH USa aykr bir davran olacaktr. (BAM, age, s.109). 188 Deiiklikten sonra 1982 Anayasasnn 34. maddesi u ekilde olmutur: Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahiptir. Toplant ve gsteri yry hakk ancak, milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln ve genel ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla ve kanunla snrlanabilir. Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunda gsterilir. 189 YZBAIOLU, agm, s.125.

34

2911 sayl Kanun da, eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun ad altndaki kanunlarla drt kez deiiklie urad. 30.07.1998 tarih ve 4378 sayl Kanunun 1. maddesi ile, yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tanarak veya bu iaret ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacyla yzlerini tamamen veya ksmen bez vesair unsurlarla rterek toplant ve gsteri yrylerine katlma da toplant veya yry kanuna aykr hale getirmek iin yeterli sayld190. 26.03.2002 tarih ve 4748 sayl Kanunun (2. Uyum Paketi) 6. maddesi ile, dzenleme kurulu yesi olma ya yirmi birden on sekize indirilmi, haklarnda soruturma ve kovuturma yaplabilmesi izne bal kimseler ile yasama dokunulmazl bulunanlara da bu hak verilmi; toplanty yasaklama ve erteleme yetkisinin uygulanma kriterlerinde ekleme ve karmalar yapld191. Kanunun 7. maddesi ile de, Anayasa deiikliine uyum amacyla, dernekler, vakflar, sendikalar ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn kendi konu ve amalar dnda toplant ve gsteri yry dzenleyemeyeceklerine ilikin 21. madde mlga edildi. 03.08.2002 tarih ve 4771 sayl Kanunun (6. Uyum Paketi) 5. maddesi ile192, yabanclarn toplant ve gsteri yry dzenlemelerinin istisnalar kaldrlarak; dzenlenen toplant ve gsteri yrylerinde grev almalar konusunda izin sisteminden bildirim sistemine geildi193. Toplant ncesinde bildirim verilmesi gereken sre yetmi iki saatten krk sekiz saate indirildi194. Son olarak, 30.07.2003 tarih ve 4963 sayl Kanunun (7. Uyum Paketi) 22. maddesi ile, toplant veya yryleri erteleme sreleri, aydan bir aya indirilirken, valilerin yasaklama yetkisi, su ileneceine dair ak ve yakn tehlikenin mevcut olmas haliyle snrlandrld195. Kanmzca, iyiletirmeler olumlu olmakla birlikte yeterli deildir; nk Anayasada yaplan deiiklikler Kanunun btnne yanstlmamtr196.

RG. 02.08.1998/23421. RG. 09.04.2002/24721. 192 RG. 09.08.2002/24841. 193 AKTAN, Hamdi Yaver, Toplant ve Gsteri Yry ve zgrl ile lgili Deiiklikler ve A HM ve Yargtay Uygulamas, Trkiye Barolar Birlii HAUM Sempozyumu, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Adli Yarg, Trkiye Barolar Birlii Yaynlar, Ankara 2004, s. 526. 194 Deiiklikten nce doktrinde de yetmi iki saatlik srenin lsz olduu ifade edilmekteydi. Bugnn mevcut modern haberleme, ulam imkan ve aralar sayesinde idari otoriteler ok daha ksa sre ierisinde gerekli gvenlik tedbirlerini alabilir ve bu konuyla ilgili her trl hazrl tamamlayabilir. Fakat bu kadar uzun bir sre ada demokrasilerin z olan zgrl en az snrlayc tedbire bavurma ilkesi ile badamaz. (GRAN, Sait, fade Hrriyeti zerinde darenin Yetkileri, Doktora Tezi, HF Yaynlar, stanbul 1969, s.446). Kanmzca, ayn nedenle krk sekiz saatlik sre de uzun olup lszlk kapsamnda deerlendirilebilir. 195 RG. 07.08.2003/25192. 196 YZBAIOLU, agm, s.125.
191

190

35

K NC BLM TOPLANTI VE GSTER YRYLER KANUNU KAPSAMINDAK SULAR

I. Genel Aklamalar 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu, 12 Eyll 1980 darbesinin ardndan 1982 Anayasasna uyum amacyla hazrlanmtr. 171 sayl Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Hakknda Kanunu yrrlkten kaldran Kanun, zgrlkler asndan 171 sayl Kanundan daha geri bir dzenlemedir. Yrrle girmesinin ardndan drt kez deiiklie urayan Kanun zerindeki deiiklik almalar halen devam etmektedir. Kanun, sistematik adan sekiz blmden olumaktadr. Bu blmler, srasyla genel hkmler bal altnda ama, kapsam, tanmlar, toplant ve gsteri yry hakk ile istisnalar; toplant ve gsteri yry yer ve zamann; toplant ekil ve artlarn, toplantnn ertelenmesi ve yasaklanmasn; gsteri yrylerinin ekil ve artlar ile ertelenmesi veya yasaklanmasn; yasaklar ve kanuna aykr toplant ve gsteri yrylerini; ceza hkmlerini ve dier usuli hkmleri dzenlemektedir. Kanun kapsamndaki yasaklar, Yasaklar ve kanuna aykr toplant ve gsteri yryleri balkl altnc blmde; sular ise, Ceza hkmleri balkl yedinci blmde, 28 ile 34. maddeler arasnda yer almaktadr. 2911 sayl Kanun kapsamnda yer alan sular, srasyla yasaklara aykr hareket etmek (m.28) (kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak; dzenleme kurulu yelerinin gerekli nitelikleri tamamas; dzenleme kurulu yelerinin grevlerini yerine getirmemesi; devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak), toplant veya yry engellemek (m.29), huzur ve skunu bozmak (m.30), kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak ve bu vastalarla su ilemeye tevik ve tahrik etmek (m.31) (kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak, kanuna aykr propaganda vastalar ile su ilemee tevik ve tahrik etmek), hkmet emrine kar gelmek (m.32) (toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek, datma srasnda kar koymak), toplant ve

36

yrye silahl katlmak (m.33) (toplant ve yrye silahl katlmak, toplant ve yrylerde silahl olarak dalma emrine kar gelmek, silahl olarak datma srasnda kar koymak) ve kanuna aykr toplant veya yrye zendirmek ve kkrtmak (m.34) sulardr. Bu blm ierisinde, sular ieren maddelerin atf yapt maddelere ve yrrlkten kaldrlan 171 sayl Kanundaki dzenlemelere de deinerek sular, genel aklamalar, korunan hukuki yarar, fail, madur, n art, maddi ve manevi unsur, hukuka zel aykrlk hali, zel grn ekilleri ve ceza balklar altnda ayr ayr inceleyeceiz. II. Yasaklara Aykr Hareket Etmek (m.28) A. Genel Aklamalar Kanunun 28. maddesinde Yasaklara aykr hareket etmek st balyla dzenlenen su, kendi ierisinde, kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak; dzenleme kurulu yelerinin gerekli nitelikleri tamamas, dzenleme kurulu yelerinin grevlerini yerine getirmemesi ve devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak eklinde snflandrlabilecek drt ayr sutan meydana gelmektedir. B. Kanuna Aykr Toplant veya Gsteri Yryleri Dzenlemek, Ynetmek, Bu Hareketlere Katlmak (m.28/1) 1. Genel Aklamalar Kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak suu, Kanunun 28. maddesinin ilk fkrasnda dzenlenmitir. Buna gre, Kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenleyen veya ynetenlerle bunlarn hareketlerine katlanlar, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde bir yl alt aydan yla kadar hapis ve onbin liradan yirmibebin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. Ayn suu dzenleyen 171 sayl Kanunun 18. maddesi ise, Kanuna aykr toplant veya kanunsuz yryleri tertip ve idare edenlerle bunlarn hareketlerine bilerek itirak edenler, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, alt aydan bir

37

yla kadar hapis ve beyz liradan bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi197. Grld zere, 2911 sayl Kanun ile, itirak edenler iin kullanlan bilerek ibaresi madde metninden karlm ve maddenin dili sadeletirilmitir. 2. Korunan Hukuki Yarar ncelediimiz suun Kanunda dzenlenmesiyle korunan hukuki yarar, ncelikle kamu dzenin bozulmasnn engellenmesidir. Kanuna aykr bir toplant veya gsteri yry, ilk olarak, devletin gvenlii koruma ve baz hrriyetlere ulalmasn salama grevleri bata olmak zere birok grevini yerine getirmesini engellemekte ve ayrca fertlerin toplanma hrriyetlerine kar da ak bir tehdit oluturmaktadr. 3. Fail ncelediimiz suun faili, kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenleyenler, ynetenler ya da bunlarn hareketlerine katlanlardr. Bu noktada, saylan hareketleri gerekletiren herkes suun faili olabilir. Failin says konusunda da, zel bir dzenleme bulunmamaktadr. Suun faili bir ya da birden fazla kii olabilir. 4. Madur Sz konusu suun maduru asl olarak otoritesi sarslan, grevlerini yerine getirmesi engellenen, dzeni bozulan kamudur. Toplanma ve gsteri yry hrriyetleri ihlal edilen fertler de suun madurlarndan saylabilecektir. 5. Maddi Unsur Kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek ya da bunlarn hareketlerine katlmak, suun maddi unsurunu oluturmaktadr. Burada seimlik

197

171 sayl Kanunun 18, 19, 20, 21, 22, 23 ve 24. maddelerindeki ceza miktarlar, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. 1932 sayl Kanunun 9. maddesi, belirtilen maddelerde yazl hapis cezalarn be yl gememek artyla te bir orannda, para cezalarn da misli artrlmtr. Daha sonra kabul edilen 2261 sayl Kanunun 4. maddesi ise, bu maddeyi deitirerek, hapis cezalarnn be yl gememek artyla iki kat orannda artrlacana hkmetmitir.

38

hareketli bir su sz konusudur198. Failin, dzenlemek, ynetmek veya katlmak hareketlerinden birini yapm olmas cezalandrlmas iin yeterlidir. a. Dzenlemek Szlk anlamyla dzenlemek, yapmak, hazrlamaktr199. Kanuna aykr bir toplant veya gsteri yryn dzenlemek ise, hazrlklar da dahil olmak zere toplant veya yryn yaplabilmesi iin gerekli her trl ilemi yapmaktr200. Bu kapsama, toplant veya yryn hazrlklarn yapmak, meydana gelmesini salamak iin gerekli aralar temin etmek, bunlarn organizasyonunu yapmak, gerekli usuli ilemleri gerekletirmek, katlmclar davet etmek ve bu amala gereken her hareketin yaplmas girmektedir. Kanuna uygun bir ekilde toplant veya yry dzenleyenler, ncelikle Kanunun 9. maddesine uygun olarak bir dzenleme kurulu oluturmaktadr. Ancak bu kural, yalnzca dzenleme usul ve artlarna uyularak gerekletirilen toplant veya gsteri yryleri iin geerlidir. Peki ya 23. maddenin (a) bendinde belirtildii zere, uygun biimde bildirim yaplmayan toplant veya gsteri yrylerinde kim ya da kimler dzenleyen atfedilecektir? Toplant veya gsteri yrynn kim/kimler tarafndan dzenlendiinin bilindii, sonradan tespit edilebildii, dzenleyenin suunu itiraf ettii durumlarda bu kiiler suun faili olarak cezalandrlabilecektir201. Dzenleyenin, mutlaka toplant veya gsteri yrynde bulunmas gerekmez. Doktrinde yer alan, toplant veya gsteri yryne katlmam olsa da, burann hakimiyetini elinde tutan kiinin dzenleyen saylaca grne202 katlmak ise mmkn deildir. Sz edilen kii, aada da inceleyeceimiz zere, toplant veya yry yneten kiidir. Dzenleyen ve ynetenin ayn kii olmas ile ilgili bir engel ise
Seimlik hareketli su konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL, Nur, ZAFER, Hamide ve AKMUT, zlem, Trk Ceza Hukukuna Giri, Beta Yaynlar, 3. Bas, stanbul 2005, s.258-259; DNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir, Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.I, Beta Yaynlar, 13. Bas, stanbul 1997, k. no. 508; KUNTER, Nurullah, Suun Maddi Unsurlar Nazariyesi, stanbul 1955, s.16. 199 TDK, C.1, s.426. 200 YARSUVAT, agt, s.134. 201 Yrg. 8. CD., 29.04.1982, 1982/590 E., 1982/2439 K., Sann nceden yasal yollardan izin almakszn gazete ve haber ajanslarn da haberdar ederek TRT Genel Mdrl nnde, TRT yaynlarn protesto amacyla toplant yapacan duyurmu olmasna, olay gn de iki sayfalk yazl metni oluan toplulua okuyarak ve yannda nceden hazrlatp getirdii televizyon maketini benzin dkerek yakm olmasna gre yasa d toplant dzenleyip gsteriye dntrdnn anlalmasna (...)(ALASU, Ylmaz, Hkmet Memurlar Tarafndan Efrada Kar Yaplacak Suimuameleler- Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu, Demirciolu Matbaaclk, Ankara 1993, s.152). 202 Bu konuda bkz. YARSUVAT, agt, s.135.
198

39

bulunmamaktadr203. Usul ve artlara uygun ekilde dzenlenen bir toplant veya gsteri yrynde en az yedi kiiden oluan bir dzenleme heyetinin oluturulmas zorunlu iken, bu usul ve artlara uyulmadan dzenlenen toplant veya gsteri yrylerinde dzenleyenler birden fazla olabilecei gibi, tek bir kiiden de ibaret olabilir. Bununla birlikte, baz toplanmalar ani tepkilerden kaynaklanarak, plansz bir ekilde kendiliinden gerekleebildiinden bunlarn dzenleyeni bulunmamaktadr204. Baz toplant veya yrylerde de dzenleyen kiinin aka tespit edilmesi mmkn olmayabilir. Bu durumlarda, kimsenin kanuna aykr toplant veya yry dzenlemek sulamasyla cezalandrlmasna imkan yoktur. b. Ynetmek Szlk anlamyla ynetmek, birinin bir konudaki etkinliine, almasna yn vermek, birini ynlendirmektir205. Kanuna aykr bir toplant veya gsteri yryn ynetmek ise, topluluun dalmamas, toplant veya yryn bitmemesi, amalanan dorultuda devam etmesi iin toplulua ya da etkin baz kiilere gerekli talimatlar vermek, duruma gre inisiyatif gelitirmek, topluluu hareketlendirmek, ynlendirmek ve gerekli idare ilemlerini yapmaktr206.

GNGR/KAVALALI, age, s.201. Bu konudaki Yargtay uygulamas hakknda bkz. AKTAN, agm, s.525-534. Yrg. 8. CD., 27.06.2002, 2002/949 E., 2002/7518 K., Bergama ilesi Ovack Kynde siyanrle altn arama faaliyetini srdren E.... irketinin alma alanna, bir kamyonun, siyanr maddesi getirdiine ilikin duyum alnmas zerine, idari yarg kararlaryla bu irketin faaliyetlerinin durdurulmasna karn, siyanrle altn arama almalarnn srdrd dncesi ve siyanrn insan yaamn ve evreyi olumsuz ynde etkileyecei inancnn ortaya kard ani tepkiyle, yrenin deiik kylerinden gelenlerle birlikte sanklarn, zmir-anakkale karayolundaki nceden kararlatrlmakszn, duyarllk kazanm bir konuda toplamsal refleks sonucu trafii aksatmadan tek sra halinde yrmekten ibaret eylemlerinde 2911 sayl Yasann 28/1. madde ve fkrasnda tanm yaplan kanunsuz toplant ve gsteri yry dzenleme veya ynetme suunun unsurlarnn olumad gzetilmeden (...) (YKD., C.29, S.8, Austos 2003, s.1306-1307); Yrg. 8. CD., 28.09.1981, 1981/4739 E., 1981/5037 K., Ynetilmeyen ve bilinli olmakszn kendiliinden oluan topluluk hakknda 171 sayl yasa hkmleri uygulanamaz. (GNGR/KAVALALI, age, s.233); Yrg. 8. CD., 30.01.1986, 1985/6395 E., 1986/415 K. (ALASU, age, s.133); Yrg. 8. CD., 26.04.1985, 1985/1957 E., 1985/2165 K. (ALASU, age, s.135); Yrg. 8. CD., 08.02.1985, 1985/285 E., 1985/502 K. (ALASU, age, s.133-134); Yrg. 8. CD., 05.04.1985, 1985/1415 E., 1985/1725 K. (ALASU, age, s.134-135); Yrg. 8. CD., 16.06.1982, 1982/2526 E., 1982/3227 K. (ALASU, age, s.148). Aksi gr iin bkz. 171 sayl Kanunun 18. madde gerekesi. 205 TDK, C.2, 1643. 206 Yrg. CGK., 11.05.2004, 8-65/117, S...- Sendikas genel bakan ve yneticileri olan sanklarn, SEKA Dalaman letmesinin zelletirilmesine tepki olarak herhangi bir bildirimde bulunmakszn saat 17:45de balayp gece yars saat 01:00 sralarnda kendiliinden dalan, 2911 sayl Yasann 7, 10 ve 23. maddeleri hkmleri uyarnca da yasad saylan toplant ve gsteri yryn ynettikleri, grevlilerce tutulan tutanak, bu tutana dorulayan tank anlatmlar ve sanklarn olaydaki davranlar ile kukuya yer vermeyecek ekilde
204

203

40

Bir toplant veya yry ynetecek kii nceden belli olabilir. Bu durumda, kitleye toplant veya yry ncesinde bu kiinin talimatlar dorultusunda hareket edilecei sylenebilir ya da yneten kii gerektiinde kitlenin kontroln eline alabilir. Toplanty yneten kii ya da kiiler, ynetme iini toplant ncesinde izilen bir planla ya da toplantnn geliimine gre alnacak nlemler ve verilecek talimatlarla yapabilir. Toplant veya yrye katlan kitlenin ou zaman inisiyatif sahibi olmadan ynsal bir ekilde hareket ederek toplulua uyduu ve bu psikolojideki topluluun da tek bir kii tarafndan ynetilebilecei dnldnde, yneten asndan kontroln salanmasnn ok zor olmayaca sonucuna varlabilir207. Toplant veya gsteri yryn ynetenler, dzenleyen kiiler olabilecei gibi bunlarn dndaki kimseler de olabilir. Kiinin yalnzca toplant veya yryte bulunduu yere gre yneten saylmas ise mmkn deildir208. Kanmzca, kanuna aykr toplant veya yryte yalnzca konuma yapmak da kiinin toplant veya yry ynettii anlamna gelmemektedir209. Burada nemli olan husus, kanuna aykr toplant ve yryn failin ynetiminde olmasdr.

aka anlalmtr. Sanklar her ne kadar savunmalarnda kendiliinden zelletirmeye tepki olarak oluan topluluun disiplinini salamak ve istenmeyen olaylara engel olmak iin olay yerinde bulunduklarn savunmular ise de, fabrika giri kapsna aslan pankart, katlmc says, atlan sloganlar ve yry gzergah dikkate alndnda nceden organize edildii aka anlalmaktadr. Saat 17:45te balayan eylemin gece yarsna kadar devam etmesi, bu sre ierisinde Devlet karayolunun 25-30 dakika trafie kapatlarak vatandalarn seyahat zgrlklerinin engellenmesi, tm uyarlara ramen dalnmamas, emniyet glerince yardmc kuvvetlerin olay yerine intikalleri salanarak kabilecek olaylarn nlenmesine allmas olgular nazara alndnda, 2911 sayl Yasann 23. maddesi uyarnca yasaya aykr bulunan bu gsteri yrynde, olayn demokratik bir tepki boyutunu at, hogr erevesinde deerlendirilebilecek bir protesto olarak kabul edilemeyecei, sanklara isnat edilen suun tm unsurlar ile olutuu anlalmaktadr. ( GREN, age, s.154); Yrg. 8. CD., 13.07.1998, 1998/8555 E., 1998/10918 K. (YKD., C.25, S.1, Ocak 1999, s.124). 207 Selen, topluluun ne kan psikolojik zelliklerini, irade zayfl, duygusallk, zenti, telkin, taklit, yaylma, tesir altnda kalma ve isimsizlik olarak gruplandrmakta; bu nedenlerle topluluun, ynetenin istediklerini rahatlkla yaptn sylemektedir (SELEN, agt, s.6-9). Aksu da, benzer bir ereve sunmaktadr (AKSU, Osman Sulhi ve OKUOLU, Yaar, Toplum Psikolojisi ve Toplant-Gsteri Yryleri, Tipo Neriyat ve Basmevi, stanbul 1972, s.30-34). 208 Yrg. 8. CD., 04.05.1984, 1984/2535 E., 1984/2540 K., Tm okul rencilerinin katld topluluun banda ve ortasnda olmann ynetici saylmak iin yeterli saylamyaca (...) (ALASU, age, s.138); Yrg. 8. CD., 24.02.1983, 1983/350 E., 1983/557 K., 500 kiilik topluluun banda veya ortasnda olmann da ynetici saylmak iin yeterli olmad (...) (ALASU, age, s.144). 209 Yargtay bir kararnda bu dncenin aksi ynnde bir yorumla cezaya hkmetmitir: Yrg. 8. CD, 19.06.1980, 1980/3976 E., 1980/4520 K., Yasal olmayan toplantda konuma yapmak 171 sayl Kanunun 18. maddesindeki suu oluturur. (ALASU, age, s.154).

41

c. Dzenleyenlerin ve Ynetenlerin Hareketlerine Katlmak Kanuna aykr toplant ve gsteri yrynde dzenleyenlerin ve ynetenlerin hareketlerine katlmak, bu toplant veya yry dzenleyen ve ynetenlerden olmamakla birlikte, bizzat toplant ve yryte hazr bulunarak bu kiilerin hareketlerini paylamaktr210. Burada katlan terimi ile anlatlmak istenen, toplant ve gsteri yryne katlarak kitleyi oluturan, bu kitle ile hareket eden kiiler deil211; dzenleme ve ynetme dorultusunda sunulan, konuma yapan, sz alan, slogan attran, talimatlar aktaran kiilerdir212. Doktrinde bunun aksi grler de mevcuttur213. Ancak, kanuna aykr toplant veya yrye fiili olarak katlmann suun olumas iin yeterli olduu kabul edilirse, Kanunun 32/1-2. maddesinde yer alan toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suunun anlam ile elien bir durum meydana gelecektir. Bu suta, kanunsuz toplant ve gsteri yryne katlanlarn ancak Kanunun 24. maddesine uygun olarak yaplacak dalma emrine uymamalar durumunda cezalandrlabilecekleri belirtilmektedir214. ncelediimiz suun olumas iinse,

210 211

YARSUVAT, agt, s.136; GNGR/KAVALALI, age, s.202. Ayn gr iin bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.267. Aksi gr iin bkz. YARSUVAT, agt, s.136. Yarsuvata gre, Katlanlar, toplant veya yryn maddi unsuru olan kitleyi meydana getirenler; toplantda fikirleri kabul eden veya etmeyen kimselerdir. Toplantda sz alanlar, konuanlar, takdim edenler, gsteriye katlanlar, kitle ile hareket edenler, idareci ve tertipi grubu dnda kalr ve itiraki saylr. Ancak, Yarsuvatn ifade etmek istediinin aksine, bu kiiler yalnzca katlan olup, dzenleyen ve ynetenlerin hareketlerine katlanlardan saylamazlar. 212 Yrg. 8. CD., 08.03.1985, 1985/726 E., 1985/1159 K., Anlan gnde saat 16-17.30 saatleri arasnda, ad geen sankla birlikte olayn en yakn grg tan beki Mehmet Pehlivann aklad zere, Behi Tan, Sabri Bergama, Yaar Pire, brahim Top, Mehmet Devrim ahinin de bilerek katlmalar sonucu, Eskiehir asfaltnn gidigeli yolu zerine, gazya ile kartrlm kereste tala dkerek hep birlikte atee verdikleri ve bu arada sol ierikli sloganlar attklar sabit olmakta ve bu nedenle de ad geen sanklarn zerlerine atlan yasa d toplant ve gsteri yry dzenlemek ve bu eyleme bilerek katlmak sular olumakta (...)(ALASU, age, s.133). 213 Aksi gr iin bkz. YARSUVAT, agt, s.136. Yarsuvata gre, Katlanlar, toplant veya yryn maddi unsuru olan kitleyi meydana getirenler; toplantda fikirleri kabul eden veya etmeyen kimselerdir. 214 Yrg. 8. CD., 14.04.1992, 1992/1359 E., 1992/4965 K., Daha evvel Uluda niversitesinde olaylarla ilgili durumann yapld eitim aralar salonunun ve tiyatronun nnde toplanan sanklarn salona alnmamalarn protesto amacyla gsteri yry ve toplant yaptklar, eitli sloganlar attklar gvenlik grevlilerinin daln ihtarna ramen dalmadklar olu ve kabulden anlald halde eylemlerine uyan 2911 sayl kanunun 32. maddesi yerine yazl ekilde suun nitelendirilmesinde yanlgya dlerek tm sanklarn kanunsuz toplantnn ynetim, tertipleyicisi kabulyle yazl madde ile cezalandrlm olmas, bozmay gerektirmitir. (ALASU, age, s.124); Yrg. 8. CD., 27.01.1983, 1982/4265 E., 1983/255 K. (ALASU, age, s.142); Yrg. 8. CD., 27.01.1983, 1982/4285 E., 1983/252 K. (ALASU, age, s.143); Yrg. 8. CD., 27.01.1983, 1982/4266 E., 1983/253 K. (ALASU, age, s.143); Yrg. 8. CD., 07.10.1982, 1982/3348 E., 1982/3902 K. (ALASU, age, s.149).

42

24. maddedeki ihtarn yaplmas bir n art deildir215. Bu konuya, aada dalma emrine kar gelmek suu ilenirken tekrar deinilecektir216. Dzenleyicileri ve yneticisi bilinemeyen ya da olmayan toplant veya yrylerde dzenleyenlerin ve ynetenlerin hareketlerine katlmak da sz konusu olmayacaktr217. Yaplan toplant veya gsteri yryndeki hareketlerin, su oluturmayan slogan atmak218, alk grevi yapmak veya alk grevi yapanlar ziyaret etmek219, telgraf ekmek220, dileke vermek221, basn aklamas yapmak222, bildiri okumak223, elenk koymak224, konuma yapmak225, trafii aksatmadan sessiz bir ekilde yrmek226, ksmen yol kapatmak227, oturmak228 ya da oturma eylemi yapmak229, pankart amak230, alklamak231,

Yrg. 8. CD., 08.05.1979, 1979/2367 E., 1979/3579 K., 171 sayl kanunun 18. maddesindeki suun olumas iin, ayn kanunun 14. maddesinde yazl ihtar n koul deildir. (ALASU, age, s.156); Yrg. CGK., 04.11.1980, 1980/8-195 E., 1980/340 K. (ALASU, age, s.120-121). 216 Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VI, B. 217 Yrg. 8. CD., 09.12.1983, (Esas numaras bilinmiyor), 1983/2814 K., (...) dzenleyicisi ve yneticileri kesin olarak saptanamayan toplantda tertip etmek, sevk ve idare etmek eylemlerine bilerek katlmaktan da sz edilemeyeceinden (...) (ALASU, age, s.145). 218 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 03.02.2000, 1996/19782 E., 2000/1554 K. (YKD., C.26, S.6, Haziran 2000, s.980-981); Yrg. 8. CD., 03.02.2000, 1999/19782 E. 2000/1554 K. ( GREN, age, s.161). 219 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 31.03.1983, 1983/691 E., 1983/1088 K. (ALASU, age, s.144). 220 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 22.01.1991, 1990/8750 E., 1991/149 K. (ALASU, age, s.126). 221 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 13.02.1990, 1990/10734 E., 1990/1423 K. (ALASU, age, s.128). 222 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 14.06.2004, 2003/956 E., 2004/5340 K. ( GREN, age, s.155); Yrg. 8. CD., 20.11.1990, 1990/8747 E., 1990/9674 K. (ALASU, age, s.128); Yrg. 8. CD., 17.06.2004, 2003/3291 E., 2004/5569 K. ( GREN, age, s.180); Yrg. 8. CD., 25.06.2001, 2001/3289 E., 2001/12211 K. ( GREN, age, s.156); Yrg. 8. CD., 16.11.2000, 2000/14183 E., 2000/18951 K. ( GREN, age, s.156); Yrg. 8. CD., 10.03.1999, 2087/2962 ( GREN, age, s.167); Yrg. 8. CD., 14.05.1998, 4988/7108 ( GREN, age, s.163). 223 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 02.05.2002, 2002/1414 E., 2002/5788 K. (YKD., C.29, S.9, Eyll 2003, s.1454); Yrg. 8. CD., 25.06.2001, 6391/12193 ( GREN, age, s.160-161); Yrg. 8. CD., 06.11.1995, 10115/12144 ( GREN, age, s.166). 224 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 06.03.2002, 2001/9056 E., 2002/2381 K. (YKD., C.28, S.7, Temmuz 2002, s.1116-1117); Yrg. 8. CD., 06.03.2002, 2001/9056 E., 2002/2381 K. ( GREN, age, s.159); Yrg. 8. CD., 29.1.1991, 1990/10831 E., 1991/617 K. (ALASU, age, s.126). 225 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 15.04.1999, 1999/1921 E., 1999/5266 K. ( GREN, age, s.159). 226 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 25.04.2002, 2002/486 E., 2002/5488 K. (YKD., C.29, S.6, Haziran 2003, s.998-999); Yrg. 8. CD., 27.06.2002, 2002/949 E., 2002/7518 K. ( GREN, age, s.158); Yrg. 8. CD., 07.05.1998, 4225/6615 ( GREN, age, s.179); Yrg. 8. CD., 18.12.1990, 1990/9397 E., 1990/10846 K., (ALASU, age, s.130); Yrg. 8. CD., 20.12.1979, 1979/6932 E., 1979/7845 K. (GNGR/KAVALALI, age, s.234). 227 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD. 09.09.1997, 1997/10518 E., 1997/11621 K. (YKD., C.24, S.10, Ekim 1998, s.1567). 228 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 11.12.1990, 1990/9476 E., 1990/10557 K. (ALASU, age, s.129). 229 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 02.12.1996, 14160/15364 ( GREN, age, s.179). 230 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 27.03.1998, 1998/26 E., 1998/4491 K. (YKD., C.24, S.8, Austos 1998, 1246-1247); Yrg. 8. CD., 12.06.1997, 1997/8068 E., 1997/9593 K. ( GREN, age, s.159-160); Yrg. 8. CD., 30.10.1987, 1987/8035 E., 1987/9547 K. (ALASU, age, s.132).

215

43

protesto etmek232, oyun sahnelemek233, i yumurta yemek234 gibi demokratik tepki kapsamnn dna kmad, kamuoyunun ilgisini ekmenin amaland durumlarda, incelediimiz su meydana gelmeyecektir. Kanuna aykr bir toplant veya yryte konuma yapmak, slogan atmak, ark sylemek, saz almak, iir okumak, sayg duruuna davet etmek gibi davranlarda bulunan235, kolluun uyarlarn kalabala intikal ettiren236 kiilerin, bu toplant veya yry dzenleyen, yneten ya da bunlarn hareketlerine katlan kiiler olduundan bahsedilemez. Yine toplant veya yry ile ilikisi olmayp tesadf eseri237, grevi gerei ya da merak saiki ile238 orada bulunan kiiler de suun faili olamaz. rnein, iine ya da evine gitme niyetiyle oradan geen birisi, ii gerei orada bulunmas gereken kamu grevlisi ya da kalabal grp merak ile ierisine giren kiiler bu kapsama alnabilir. Merak saikiyle, tecesssle veya tesadfen itirak edenlerin fiillerinin su tekil edebilmesi iin ihtara ramen ekip gitmemeleri gerekmektedir239. Bu durumda da, ancak Kanunun 32/1. maddesindeki toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suuna binaen cezalandrlacaklardr. Toplant ve yryn kanuna uygun olmasna ramen yenilenen bir kast ile, toplant veya yry dzenleyen, yneten ve bunlarn hareketlerine katlanlarn istemi dnda bir su ilenmesi halinde incelediimiz su olumayp, yalnzca suu ileyen kii hakknda, iledii sua gre ceza uygulanacaktr240.

Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 05.10.1994, 9724/10585 ( GREN, age, s.178); Yrg. 8 CD., 13.12.1990, 1990/8804 E., 1990/10692 K. (ALASU, age, s.129-130). 232 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 23.01.2004, 2002/12823 E., 2004/323 K. ( GREN, age, s.158). 233 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 19.12.1995, 13569/17562 ( GREN, age, s.166). 234 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 02.02.2000, 1999/12623 E., 2000/1357 K. (YKD., C.26, S.5, Mays 2000, s.793). 235 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 19.02.1991, 1990/11565 E., 1991/1585 K. (ALASU, age, s.127); Yrg. CGK., 14.10.1991, 1991/241 E., 1991/271 K., (ALASU, age, s.115-116). 236 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 30.06.1987, 1987/4687 E., 1987/6627 K. (ALASU, age, s.130). 237 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 29.04.1982, 1982/7044 E., 1982/2451 K. (ALASU, age, s.151). 238 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 29.04.1982, 1982/7036 E., 1982/2450 K. (ALASU, age, s.151). 239 GNGR/KAVALALI, age, s.184. 240 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 03.06.1982, 1982/1317 E., 1982/3069 K. (ALASU, age, s.147).

231

44

6. Hukuka zel Aykrlk a. Toplant veya Yryn Kanuna Aykr Olmas Toplant ve gsteri yryleri zgrlnn Anayasa ve uluslararas szlemelerle korunmakta olmasnn yannda, kamu dzeninin korunmas amacyla baz toplant ve gsteri yryleri kanunlarca yasaklanmtr. Bu yasaklara bireylerce uyulmamas, yaplan hareketlerin hukuka aykr saylmas iin yeterli kabul edilmitir. ncelediimiz suun oluabilmesi iin sz konusu toplant veya gsteri yrynn kanuna aykr olmas gerekmektedir241. Kanunun 23. maddesinde, kanuna aykr toplant ve gsteri yrylerinin neler olduu saylmtr242. Bu madde, 171 sayl Kanunun ayn ierikli 13. maddesi ile farkllklar gstermektedir243. Eski Kanunda yer alan (e) bendinin karlmasna karn, eklenen (f), (j),

241 Hukuka zel aykrlk konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.298-299; DNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir, Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.II, Beta Yaynlar, 12. Bas, stanbul 1999, k. no.692-694; NDER, Ayhan, Ceza Hukuku Genel Hkmler, C.II-III, stanbul 1992, s.138 vd.; KUNTER, Nurullah, Suun Kanuni Unsurlar Nazariyesi, stanbul 1949, s.159-160. 242 2911 sayl Kanunun Kanuna aykr toplant ve gsteri yryleri balkl 23. maddesi u ekildedir: a) 9 ve 10 uncu madde hkmlerine uygun biimde bildirim verilmeden veya toplant veya yry iin belirtilen gn ve saatten nce veya sonra; b) (30.07.1998 tarih ve 4378 sayl Kanunun 1. maddesi ile deiik bent) Ateli silahlar veya patlayc maddeler veya her trl kesici, delici aletler veya ta, sopa, demir ve lastik ubuklar,boma teli veya zincir gibi bereleyici ve boucu aralar veya yakc, andrc, yaralayc eczalar veya dier her trl zehirler veya her trl sis, gaz ve benzeri maddeler ile yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tanarak veya bu iaret ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacyla yzlerini tamamen veya ksmen bez vesair unsurlarla rterek toplant ve gsteri yrylerine katlma ve kanunlarn su sayd nitelik tayan afi, pankart, dviz, resim, levha, ara ve gereler tanarak veya bu nitelikte sloganlar sylenerek veya ses cihazlar ile yaynlanarak, c) 7 nci madde hkmleri gzetilmeksizin, d) 6 ve 10 uncu maddeler gereince belirtilen yerler dnda, e) 20 nci maddedeki yntem ve artlara ve 22 nci maddedeki yasak ve nlemlere uyulmakszn, f) 4 nc madde ile Kanun kapsam dnda braklan konularda kendi ama, kural ve snrlar dna klarak, g) Kanunlarn su sayd maksatlar iin, h) Bildirimde belirtilen ama dna klarak, i) Toplant ve yryn 14, 15, 16, 17 ve 19 uncu maddelere dayanlarak yasaklanmas veya ertelenmesi halinde tespit edilen erteleme veya yasaklama sresi sona ermeden, j) 13 nc maddenin 3 nc fkrasna gre hkmet komiserince toplantnn sona erdirildii halde, k) 21 inci madde hkmne aykr olarak, l) 3 nc maddenin 2 nci fkras hkmne uyulmadan, Yaplan toplantlar veya gsteri yryleri Kanuna aykr saylr. 243 Ayn hususu dzenleyen 171 sayl Kanunun 13. maddesi ise u ekildeydi: a) 7 nci madde hkmlerine uygun ekilde beyanname vermeksizin veya toplantnn geri brakld gn 10 uncu maddeye gre merciine bildirilmeksizin veyahut toplant veya yry iin tesbit edilen gn ve saat beklenmeksizin;

45

(k) ve (l) bentleriyle 23. madde daha geni bir hal almtr. Ancak, aada ilgili blmde de aklayacamz zere, bunlardan (k) bendinin uygulanmasna imkan bulunmamaktadr244. (1) Maddenin (a) Bendi Maddenin (a) bendi ile, 9 ve 10. madde hkmlerine uygun biimde bildirim verilmeden ya da toplant veya yry iin belirtilen gn ve saatten nce veya sonra yaplan toplant veya yryler kanuna aykr saylmaktadr. Burada ncelikle, Kanunun dzenleme kurulunu ieren 9. ve bildirim verilmesini dzenleyen 10. maddeleri ile toplant veya yry iin belirtilen gn ve saat kavramna bakmak gerekmektedir. (i) Kanunun Dzenleme Kurulu balkl 9. maddesi, dzenleme kurulu ile ilgili genel bilgileri vermektedir245. Bir toplant veya yryn dzenlenmesi iin gerekli artlardan en nemlisi, birazdan 10. maddede greceimiz zere, belirli geerlilik artlarn tayan bir bildirimin verilmesidir. Bu bildirimin verilebilmesi ve toplantnn dzenlenebilmesi iinse, fiil ehliyetine sahip ve on sekiz yan doldurmu, en az yedi kiiden oluan, aralarndan birinin bakan seildii, diplomatik dokunulmazl bulunmayan bir dzenleme kuruluna ihtiya vardr. Bu nitelikleri haiz olmayan bir dzenleme kurulu tarafndan dzenlenen toplant veya yry kanuna aykr olacaktr.

b) Ateli silhlar veya patlayc maddeler veya her trl kesici, delici veya ta, sopa, demir ve lastik ubuklar gibi bereleyici aralar veya yakc, andrc, yaralayc eczalar veya dier her trl sis, gaz maddelerini hmil olarak; c) 3 nc madde hkmleri gzetilmeksizin; ) (19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanun ile ek bent) 4, 7 ve 11 inci maddeler gereince belirtilen yerler dnda; d) 11 inci maddedeki usul ve artlara ve 12 inci maddedeki yasaklara uyulmakszn; e) 12 inci maddede saylan yasak yerlerde grlt ile veya kamunun huzur ve istirahatn ihll edecek ekilde toplanmak ve yrmek suretiyle; f) Kanunlarn su sayd maksatlar iin; g) (19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanun ile ek bent) Toplant ve yryn 10 uncu maddeye dayanlarak valilik yahut ileri Bakanlnca ertelenmesi halinde bu karar veren mercilerce tesbit edilen erteleme sresi sona ermeden; Yaplan toplantlar veya yryler kanuna aykr saylr. 244 Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, B, 6, a, (11). 245 2911 sayl Kanunun (26.03.2002 tarih ve 4748 Sayl Kanunun 6. maddesi ile deiik) Dzenleme Kurulu balkl 9. maddesi u ekildedir: Bu Kanuna gre yaplacak toplantlar, fiil ehliyetine sahip ve onsekiz yan doldurmu, en az yedi kiiden oluan bir dzenleme kurulu tarafndan dzenlenir. Bu kurul, kendi aralarndan birini bakan seer. Diplomatik dokunulmazlklar bulunan kiiler, dzenleme kurulu bakan veya yesi olamazlar. Tzel kiilerin toplant ve gsteri yry dzenlemeleri, yetkili organlarnn kararna baldr.

46

(ii) Kanunun Bildirim verilmesi balkl 10. maddesinde246, bildirimin geerlilii iin kimler tarafndan imzalanmas, ne zaman, nereye ve hangi ierikle verilmesi gerektii ve bildirimin sonucunda olabilecekler aklanmaktadr247. Buna gre, bildirimde, toplantnn amac, yaplaca yer, gn, balay ve biti saatleri, dzenleme kurulunun bakan ile yelerinin ak kimlikleri, meslekleri, ikametgahlar ve varsa alma yerleri belirtilmelidir248. Ayrca, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelikin 5. maddesi gereince, dzenleme kurulu bakan ve yelerince salanacak nfus czdan rnei, adli sicil kayd, ikametgah belgesi, fiil ehliyetine sahip ve on sekiz yan doldurmu
2911 sayl Kanunun Bildirim verilmesi balkl 10. maddesi u ekildedir: (03.08.2002 tarih ve 4771 Sayl Kanunun 5. maddesi ile deiik fkra) Toplant yaplabilmesi iin, dzenleme kurulu yelerinin tamamnn imzalayacaklar bir bildirim, toplantnn yaplmasndan en az krksekiz saat nce ve alma saatleri iinde, toplantnn yaplaca yerin bal bulunduu valilik veya kaymakamla verilir. Bu bildirimde; a) Toplantnn amac, b) Toplantnn yaplaca yer, gn, balay ve biti saatleri, c) Dzenleme kurulunun bakan ile yelerinin ak kimlikleri, meslekleri, ikametgahlar ve varsa alma yerleri, Belirtilir ve bildirime ynetmelikte gsterilecek belgeler eklenir. Bu bildirim karlnda gn ve saati gsteren alnd belgesi verilmesi zorunludur. Bu bildirim, valilik veya kaymakamlka kabul edilmez veya karlnda alnd belgesi verilmez ise keyfiyet bir tutanakla tespit edilir. Bu halde noter vastasyla ihbar yaplr. hbar saati bildirimin verilme saati saylr. Ayn yerde, ayn gn toplant yapmak zere ayr ayr dzenleme kurullarnca bildirim verilmise ilk verilen bildirim geerlidir. Dierlerine durum hemen yazl olarak bildirilir. 247 Anayasa Mahkemesine gre, bildirim artnn aranmasnn temelinde, kolluk makamlarnca gerekli kamu dzeni ve gvenlik tedbirlerinin alnmas ve gsteri yrylerini bakalarnn saldrlarna kar koruyarak bireylerin fikir ve dncelerini aklamaya elverili bir ortam salamak dncesi yatmaktadr. AYM, 04.01.1963, 1962/208 E., 1963/1 K. (AMKD, S.1, s.61). A HMne gre ise, Kamuya ait bir alanda yaplmasna karar verilen bir toplant iin polise nceden bilgi verme gerei her zaman toplant yapma zgrlne aykr deildir. Ancak byle bir gereklilik, normal olarak ulusal gvenlik, saln korunmas, kamu ahlak veya bakalarnn hak veya zgrlklerinin korunmas nedenleri iin olabilir. (Kivenmaa-Finlandiya, BM nsan Haklar Komitesi, Karar No. 41+2/1990, 31 Mart 1994). Yetkili makamlarn bu ekildeki bir uygulamas, toplant veya gsterinin barl olmasn salamak asndan gerekli olabilir (Rassemblement Jurassien and Unite Jurassien- svire, A HK Bavuru no. 8191/78, 1980). Ancak dzenleme yalnzca her vatandan toplanma hakkn gvence altna almak iin devreye girer, Devlet toplant ve gsterileri yasaklama sonucunu douracak bir kural getiremez. Toplant yapma hakknn geliigzel kontrol edilmesi bu hakka aykrdr, nk temel bir hakkn kullanlmas bir yetkilinin keyf denetimine tabi olamaz. Bu hakla ilgili kstlamalar, ancak Szlemenin 11. maddesinin 2. fkrasnda belirtilen, istisna hallerde olanakldr. (BAM, age, s.109-110). Yukarda da belirtildii zere, Rassemblement jurassien svire davasnda (Bavuru No. 8191/78, 10 Ekim 1979 tarihli karar, Decisions and Reports 17, s. 119, paragraf 3, tamam) Komisyon, gsterileri n izne tbi tutan bir sistemin hukuki olduuna karar vermitir: [Cadde ve sokaklarda yaplan toplantlar] sz konusu olduunda, bunlarn bir izin prosedrne tbi tutulmas bu hakkn zne tecavz anlamna gelmez. Bu tr bir prosedr, en azndan yetkili mercilerin toplantnn bar niteliini gvence altna almasn olanakl klmak bakmndan 11. madde 1. fkrann gereklerine uygundur ve dolaysyla bu hakkn kullanlmasna bir mdahale oluturmaz. (DUTERTRE, age, s.388). 248 Esene gre, nceden amacn bildirimde ifade edilmesi, dnce ve kanaatlerin aklanmasna zorlama tekil etmektedir (ESEN, Blent Nuri, Anayasa Mahkemesine Gre Trk Anayasa Hukuku Anlay, AHF Yaynlar, Ankara 1966, s.77). Aksi grte olan Yarsuvata gre ise, Kanunun amacnn kamu dzenini korumak olmas nedeniyle, Beyannamede toplantnn maksad ne olursa olsun gsterilmesi icap eder. Mesel iktidara ball gstermek iin yaplm olsa dahi, nceden haber verilmesi gerekir. (YARSUVAT, agt, s.140). Aksuya gre de, olaylarn nerede, ne zaman, kimler tarafndan, ne amala ve ne ekilde olacann nceden bilinmesi, alnacak nlemler iin kolaylk salayacaktr (AKSU/OKUOLU, age, s.52).
246

47

olduklarna dair ahsi beyan belgesi, dzenleme kurulunda yer alacak yabanclar iin ilgili valilik kanalyla ileri Bakanlndan alnan izin belgesi, Kanuna gre dzenlenen toplant ve gsteri yrylerinde toplulua hitap edecek, afi, pankart, resim, flama, levha, ara ve gereler tayacaklar iin mahallin en byk mlki idare amirliine toplantdan en az krk sekiz saat nce bildirimde bulunulduunu gsteren belge ve tzel kiilerce dzenlenecek toplant ve gsteri yryleri iin yetkili organlarnn buna ilikin karar da bildirime eklenecektir. Kanunda geerli olan sistem bildirim sistemidir. Madde ierisinde belirtilen niteliklere sahip olmayan bir bildirim verilmesi durumunda kanuna aykr bir toplant veya yry sz konusu olacaktr. Buna gre, dzenleme kurulu yelerinin tamam tarafndan imzalanmayan, toplantnn yaplmasndan en az krk sekiz saat nce ve alma saatleri ierisinde toplantnn yaplaca yerin bal bulunduu valilik veya kaymakamla verilmeyen, toplantnn amacn, yaplaca yeri, gnn, balay ve biti saatlerini, dzenleme kurulunun bakan ile yelerinin ak kimliklerini, mesleklerini, ikametgahlarn ve varsa alma yerlerini belirtmeyen ya da yanl belirten ve ayrca Ynetmelikte gsterilen belgelerin eklenmedii bir bildirim ve bu bildirime dayanan toplant veya yry kanuna aykr olur249. (iii) Toplant veya yry iin belirtilen gn ve saatten nce veya sonra yaplan toplant veya yryler de kanuna aykr saylmaktadr. Kanunun 10. maddesinin 2. fkrasnn (b) bendinde, toplantnn yaplaca yerin bal bulunduu valilik veya kaymakamla verilecek bildirimin, toplantnn yaplaca gn, balay ve biti saatlerini de iermesi gerektii belirtilmitir. Sz konusu bildirimde belirtilen gn ve saatlerin haricinde yaplan toplant ve yryler kanuna aykr kabul edilecektir. Kanunun 10. maddesinin 4. fkrasnda, bildirimin karlnda, gn ve saati gsteren alnd belgesi verilmesinin zorunlu olduu belirtilmektedir. Doktrinde, alnd belgesi
249

eker, gecikmesinde hakkn kullanmnn anlamn yitirecei ya da nemini kaybedecei veya azaltaca gibi zel durumlarda yani olayla protestonun yaplmasnn e sreli veya olduka yakn sreli olduu durumlarda, bildirimi alan makamn, daha esnek ve bildirimin amacna dnk hareket ederek, hakk basit ekil eksiklikleri nedeniyle srncemede brakmamas gerekir. Burada idarenin iyi niyetli olarak hareket etmesi gerekmektedir. grndedir. Kanmzca da, yalnzca seri ekilde yaplmas durumunda anlam ifade edecek toplant ve yrylerin basit ekil eksiklikleri neden gsterilerek engellenmesi hakkn zne zarar vereceinden bu gr yerindedir.

48

verilmemekle beraber, yetkili makam tarafndan szl olarak cevap verildii hallerde, toplant veya yrye fiilen emniyet mensuplar da katlmsa, toplantnn artk kanunsuz saylamayaca gr bulunmaktadr250. Bu grn temel dayana, tespit edilen gn ve saatlerin haricinde yaplan toplant ve yryler sonucunda kamu otoritelerinin srprizlere karlaabilecei; bunlarn kanun d saylma nedeninin de, devletin bu srprizlerle karlamay mmkn mertebe nlemek istemesi olduu; ancak, yukarda belirtilen halde artk toplantnn srpriz niteliinin sz konusu olamayacadr. Kald ki, beyanname karlnda alnd belgesi alnmas, daha sonra kabilecek ihtilaflarda idareye mracaat yapldn gsteren bir delil tekil etmekte olup, sank lehine konulmu bir tedbirdir251. Daha nce de belirttiimiz zere, toplant veya yryn yaplabilmesi iin izin gerekmeyip bildirim yeterlidir. (2) Maddenin (b) Bendi Maddenin (b) bendi ile, ateli silahlar veya patlayc maddeler veya her trl kesici, delici aletler veya ta, sopa, demir ve lastik ubuklar, boma teli veya zincir gibi bereleyici ve boucu aralar veya yakc, andrc, yaralayc eczalar veya dier her trl zehirler veya her trl sis, gaz ve benzeri maddeler ile yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tanarak veya bu iaret ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacyla yzlerini tamamen veya ksmen bez ve sair unsurlarla rterek toplant ve gsteri yrylerine katlma ve kanunlarn su sayd nitelik tayan afi, pankart, dviz, resim, levha, ara ve gereler tanarak veya bu nitelikte sloganlar sylenerek veya ses cihazlar ile yaynlanarak yaplan toplant ve gsteri yryleri kanuna aykr saylmtr. 171 sayl Kanuna oranla bendin kapsamnda byk bir genileme gze arpmaktadr. Eski Kanunda genel olarak bir silah tarifi yaplrken, Yeni Kanun, hem bu silahlarn kapsamn rneklerle geniletmekte hem de belli giyimleri, zerinde yaz bulunan materyalleri, sloganlar ve sesli yaynlar kapsam ierisine almaktadr. Bent kapsamndaki ateli silahlara, tabanca, tfek; patlayc maddelere, el bombas, ses bombas, dinamit, molotof kokteyli; kesici aletlere, bak, ak, kama, satr; delici aletlere,
250 251

YARSUVAT, agt, s.141. YARSUVAT, agt, s.141.

49

i, ubuk; bereleyici aletlere, sopa, demir boru; boucu aletlere, boma zinciri rnek olarak verilebilir. Bendin ilk blmnde yer alan silahlar rnek kabilinden saylmtr. Bent ierisinde yer alan her trl, gibi ve ve benzeri maddeler ifadeleri bunu aka gstermektedir. Bentte ad geen, fakat silah olarak deerlendirilemeyecek aralar ise, silah olarak kullanlmadklar srece toplant veya gsteri yryn kanuna aykr hale getirmeyecektir. rnein, toplant ve gsteri yryne gelenlerin kulland denek, baston ya da emsiyeler ile dviz, resim veya pankartlar tamak amacyla kullanlan sopalar bu kapsamda deerlendirilebilir252. Bu aralar, belirtilen amalarla kullanld srece sorun yoktur; ancak vurmak iin kullanlmalar durumunda toplant veya gsteri yryn kanuna aykr hale getireceklerdir. Doktrindeki bir gr, toplant veya yryn silahl olup olmadn somut olaya gre tayin etme zorunluluu bulunduunu, bent kapsamndaki aralarn sadece tanmalarnn yeterli olmayp kastlarna da bakmak icap ettiini belirtmektedir253. Bu gre baz hallerde katlmakla beraber verilen u rnee katlmak kanmzca mmkn deildir: bir toplant veya yryte, itirakilerin, ceplerinde kapal birer ak bulunmas halinde, byle bir toplant veya yryn kanunsuz olduu sylenemez. Buna karlk, aklar ak ve hazr vaziyette, gsterinin bir annda kullanmak zere ellerinde bulunuyorsa, ayn sonuca varmak mmkn olmaz.254 Kanunun 24/4. maddesi, toplant veya yrye silahla katlanlarn bulunmas durumunda bunlarn gvenlik kuvvetlerince uzaklatrlacan; ancak, saylar ve davranlar toplant veya gsteri yrynn kanuna aykr saylarak datlmasn gerektirecek derecede ise, toplantnn datlacan belirtmektedir. Buna gre, toplant veya yrye katlanlar arasnda ak tayanlarn bulunduunun anlalmas durumunda, bunlar toplant veya yryten karlacak; karlmalar mmkn olmazsa ya da say ve davranlar bu abann faydasz olduunu gsterirse, toplant veya yry silahl saylarak datlacaktr255. Tm

252

Ayn gr iin bkz. YARSUVAT, agt, s.144. Aksi gr iin bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.180. Gngr ve Kavalalya gre, [Yeni TCK ile mlga edilmi olan Eski] TCK.nun 189. maddesiyle, 171 sayl yasann 13/b maddesi arasnda byk bir benzerlik mahede olunmaktadr. Sadece 13/b. maddesinde Tecavz mdafaada kullanlan tmcesine yer verilmeyerek, silah kavram geniletilmi bulunmaktadr. Bunun sonucu olarak rnein bastonlarla toplantya gelmek, toplanty kanunsuz hale dntrebilecektir. 253 YARSUVAT, agt, s.145. 254 YARSUVAT, agt, s.145. 255 Ayn gr iin bkz. AKSU/OKUOLU, age, s.69.

50

katlanlarn cebinde sz konusu aletin bulunmas ise, potansiyel olarak olaylarn kabileceinin habercisi olup toplant veya yry kanunsuz hale getirebilecektir. (3) Maddenin (c) Bendi Bende gre, 7. madde hkmleri gzetilmeksizin yaplan toplantlar veya gsteri yryleri kanuna aykr saylmaktadr. Kanunun Toplant ve gsteri yry zaman balkl 7. maddesi, toplant ve yryn balang ve biti saatleri konusundaki snr gstermektedir. Buna gre, toplant ve yryler ile bu amala toplanmalar, ancak gnein doumu ile balayp ak yerlerdeki toplantlar ve yryler gnein batndan bir saat nceye, kapal yerlerdeki toplantlar ise saat 23.00'e kadar srebilir256. Gnein doma ve batma vakti, toplant veya yryn yapld yerin corafi durumuna gre takvim ve saatle belirlenecektir257. Kanunun 7. maddesinin kapsamnn 171 sayl Kanunun 3. maddesi ile karlatrldnda daralm olduu grlecektir258. Yeni Kanun ile, hem ak yerlerdeki toplant ve yrylerin hem de kapal yerlerdeki toplantlarn biti saatleri bir saat geriye alnmtr. Sz konusu saatlere aykrlk, kanuna aykr bir toplant veya gsteri yry meydana getirecektir. (4) Maddenin (d) Bendi Bende gre, 6 ve 10. maddeler gereince belirtilen yerler dnda yaplan toplantlar veya gsteri yryleri kanuna aykr saylmaktadr. Kanunun Toplant ve gsteri yry yer ve gzergah balkl 6. maddesi, toplant ve gsteri yrylerinin yaplabilecei yerleri gstermektedir259. Buna gre, tm il
256

2911 sayl Kanunun Toplant ve gsteri yry zaman balkl 7. maddesi u ekildedir: Toplant ve yrylere ve bu amala toplanmalara gne domadan balanamaz. Ak yerlerdeki toplantlar ile yryler gnein batndan bir saat nceye, kapal yerlerdeki toplantlar saat 23.00e kadar srebilir. 257 GNGR/KAVALALI, age, s.143. 258 171 sayl Kanunun 3. maddesi u ekildeydi: Toplantlara, yry toplanmalarna ve yrylere gne domadan balanamaz. Ak yerlerdeki toplantlar ile yryler gne batncaya, kapal yerlerdeki toplantlar ise saat 24e kadar devam edebilir. 259 2911 sayl Kanunun Toplant ve gsteri yry yer ve gzergah balkl 6. maddesi u ekildedir: Toplant ve gsteri yryleri, tm il veya ile snrlar ierisinde aadaki hkmlere uyulmak artyla her yerde yaplabilir. ehir ve kasabalarda ve gerekli grlen dier yerlerde hangi meydan ve ak yerlerde veya yollarda toplant veya yry yaplabilecei ve bu toplant ve yry iin toplanma ve dalma yerleri ile izlenecek yol ve

51

veya ile snrlar ierisinde, ehirlerde, kasabalarda ve gerekli grlen dier yerlerde vali ve kaymakamlarca kararlatrlacak meydanlarda, ak yerlerde veya yollarda toplant veya yry yaplabilir. Burada 171 sayl Kanundan farkl olarak, ehir ve kasabalara ilave olarak gerekli grlen dier yerlerde ifadesi eklenmi ve bylece yerle ilgili kstlamalarn ve tartmalarn nne geilmitir260. Belirtilen yer ve gzergah haricinde yaplacak toplant veya gsteri yryleri kanuna aykr olacaktr. Yasa koyucunun kyleri, yasa uygulamasnda kapsam d tutmasnn nedeni, kamu dzeninin sarsc yeterli etkinlik kazanamayacaklarn dnmesi ve bu nedenle Anayasal hakk kylerde de snrlamaya gerek grmemesidir.261 Ayrca, yeri gelmiken belirtmek gerekir ki, Kanunun 8. maddesine gre, Toplantnn yapld yer, toplant sresince umuma ak yer saylr. Bu maddeyi yetersiz bulan, gsteri yryleri kavramnn da maddede yer almas gerektiini dnen yazarlar da bulunmaktadr262. Kanunun 10. maddesi yukarda aklanmt263. Burada yalnzca, toplantnn yaplaca yerin en az krk sekiz saat nce ve alma saatleri iinde bal bulunduu valilik veya kaymakamla verilen bildirim ile belirtilmesi gerektiini hatrlatmak yeterli olacaktr. Bildirimde belirtilen yer dnda toplanlmas, toplantnn kanunsuz saylmas iin yeterlidir. (5) Maddenin (e) Bendi Maddenin (e) bendine gre, 20. maddedeki yntem ve artlar ile 22. maddedeki yasak ve nlemlere uyulmakszn yaplan toplant veya gsteri yryleri kanuna aykr saylmaktadr.

ynler vali ve kaymakamlarca kararlatrlarak allm aralarla nceden duyurulur. Bu yerler hakknda sonradan yaplacak deiiklikler duyurudan on be gn sonra geerli olur. Toplant yerlerinin tespitinde gidi gelii, gvenlii bozmayacak ve pazarlarn kurulmasna engel olmayacak biimde, toplantlarn genel olarak yapld, elektrik tesisat olan yerler tercih edilir. 260 Ayn hususu dzenleyen 171 sayl Kanunun 4. maddesi ise u ekildeydi: ehir ve kasabalarda hangi meydan ve ak yerlerde veya yollarda toplantlar veya yryler yaplabilecei, Vali ve Kaymakamlarca kararlatrlarak, mtad vastalarla iln edilir. Bu yerler hakknda yaplacak deiiklikler, ilndan 15 gn sonra muteberdir. Toplant yerinin kararlatrlmasnda gidi-geli, gvenlii bozmayacak ve pazarlarn kurulmasna engel olamayacak surette toplantlarn genel olarak yapld, varsa elektrik tesisat olan yerler tercih edilir. 261 GNGR/KAVALALI, age, s.183. 262 Bu konuda bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.142. 263 Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, B, 6, a, (1), ii.

52

Kanunun Gsteri yrylerinde uygulanacak hkmler balkl 20. maddesinde uyulmas gereken yntem ve artlar gsterilmektedir264. Maddede gsteri yrylerinin ekil ve artlar ile ertelenmesi veya yasaklanmas hususunda Kanunun Toplant ekil ve artlar balkl nc ve Toplantnn Ertelenmesi veya Yasaklanmas balkl drdnc blmndeki hkmlere atf yaplmaktadr. ehir ve kasaba iindeki genel yollar zerinde yaplacak yrylere ait bildirimlerde, yrye gemek iin seilecek toplanma yeri ile izlenecek yol ve dalma yerinin belirtilmesi zorunluluu bulunmaktadr. Kanunun Yasak yerler balkl 22. maddesinde, toplant veya gsteri yrynn yaplamayaca yerler belirtilmektedir265. Buna gre, genel yollar ile parklarda, mabetlerde, kamu hizmeti grlen bina ve tesislerde, bunlarn eklentilerinde, Trkiye Byk Millet Meclisine bir kilometre uzaklktaki alan iinde toplant yaplamaz ve ehirleraras karayollarnda gsteri yryleri dzenlenemez. Genel yollar kapsamna kamusal tm cadde, sokak gibi yollar girmektedir. Kamu hizmeti grlen binalarn eklentilerine ise, niversite ya da hastane bahesi ile cami avlusu rnek olarak verilebilir. Burada sz edilen toplant ve yryler aniden gerekleen toplanmalar sonucu olumaktadr. Ayrca, maddede belirtildii zere, genel meydanlardaki toplantlarda da, halkn ve ulam aralarnn gelip gemesini salamak zere valilik ve kaymakamlklarca yaplacak dzenlemelere uyulmas zorunludur. Bu yasaklara aykr olarak yaplacak toplant veya yryler kanuna aykr saylmaktadr. Kanunun 4. maddesinde istisnalar arasnda saylan toplantlarn 22. maddede aklanan yerlerde yaplmasna yasal engel yoktur266. Yasak yerler bakmndan Eski ve Yeni Kanun arasnda baz farklar bulunmaktadr. Maddeden gar, iskele ve hava meydanlarnda yaplacak karlama ve uurlamalar ifadesi karlrken, ehirleraras karayollarnda gsteri yry dzenlenmesi konusundaki yasak
264

2911 sayl Kanunun Gsteri yrylerinde uygulanacak hkmler balkl 20. maddesi u ekildedir: Gsteri yrylerinin ekil ve artlar ile ertelenmesi veya yasaklanmas hakknda da bu Kanunun 3 nc ve 4 nc blmlerindeki hkmler uygulanr. ehir ve kasaba iindeki genel yollar zerinde yaplacak yrylere ait bildirimlerde, 6 nc madde gereince ilan olunan yol ve ynlere uyulmak artyla, yrye gemek iin seilecek toplanma yeri ile izlenecek yol ve dalma yerinin belirtilmesi zorunludur 265 2911 sayl Kanunun Yasak yerler balkl 22. maddesi u ekildedir: Genel yollar ile parklarda, mabetlerde, kamu hizmeti grlen bina ve tesislerde ve bunlarn eklentilerinde ve Trkiye Byk Millet Meclisine bir kilometre uzaklktaki alan iinde toplant yaplamaz ve ehirleraras karayollarnda gsteri yryleri dzenlenemez. Genel meydanlardaki toplantlarda, halkn ve ulam aralarnn gelip gemesini salamak zere valilik ve kaymakamlklarca yaplacak dzenlemelere uyulmas zorunludur. 266 YARSUVAT, agt, s.108.

53

maddeye eklenmitir267. Sz konusu uurlama ve karlamalarn maddeden karlmasnn nedeni, esasen bunlarn Kanunun 4. maddesinin (b) bendinde yer alan istisnalar arasnda saylmas ve kendi kural ve snrlar iinde kalmadklar, kanunlara uyulmad takdirde 23. maddenin (f) bendinin yollamasyla bu davranlarn 28. maddedeki suu oluturmasdr268. Ksaca, bu yerler kapsamdan karlmam; yalnzca Kanun ierisinde yer deitirmitir. Maddeye ehirleraras karayollarnn ilave edilmesinin nedeni ise, ok youn olan ana yollar zerindeki trafik dzeninin aksatlmamasn salamaktr269. ehirleraras karayollar ile ilgili gsteri yry yasa, 171 sayl Kanunda yer almamaktayd. Bu yasak, zellikle 15-16 Haziran 1970 tarihlerinde iki gn boyunca 100 ila 150 bin iinin, stanbul ve Kocaelinde, ehirleraras karayollar bata olmak zere birok noktada yaptklar izinsiz yry sonrasnda tartlm; ancak, Yeni Kanunun kabulne kadar maddeye eklenmemitir270. darenin zorunlu grd hallerde yapaca deiiklikler yalnzca bu yrylere aittir. dare, ak ve kapal yer toplantlarnn beyannamede gsterilen yerden baka bir yerde yaplmas konunda zorlada bulunamaz271. (6) Maddenin (f) Bendi Bende gre, 4. madde ile Kanun kapsam dnda braklan konularda kendi ama, kural ve snrlar dna klarak yaplan toplantlar veya gsteri yryleri kanuna aykr saylmaktadr. Kanunun stisnalar balkl 4. maddesi, Kanun hkmlerine tabi olmayan toplant ve faaliyetleri sralamaktadr272. Buna gre, siyasi partilerin273, kamu kurumu

267

171 sayl Kanunun ayn hususu dzenleyen Yasak yerler balkl 12. maddesi u ekildeydi: Genel yollar ile parklarda, mabetlerde, kamu hizmeti grlen bina ve tesislerde ve bunlarn eklentilerinde ve Trkiye Byk Millet Meclisine bir kilometre uzaklktaki alan iinde toplant yaplamaz. Genel meydanlardaki toplantlarda, gar, iskele ve hava meydanlarnda yaplacak karlama ve uurlamalarda halkn ve ulam aralarnn gelip gemesini salamak zere valilik ve kaymakamlklarca yaplacak dzenlemelere uyulmas zorunludur. 268 GNGR/KAVALALI, age, s.255. 269 GNGR/KAVALALI, age, s.255. 270 Bu yry ve sonrasndaki yarglamalar ile ilgili olarak bkz. ARINIR, Turgay ve ZTRK, Srr, i Snf-Sendikalar ve 15/16 Haziran, Sorun Yaynlar, stanbul 1976. 271 TANYER , agm, s.259. 272 2911 sayl Kanunun stisnalar balkl 4. maddesi u ekildedir: Aada belirtilen toplant ve faaliyetler bu Kanun hkmlerine tabi deildir.

54

niteliindeki meslek kurulularnn, sendikalarn274, vakflarn, derneklerin275,

ticari

ortaklklarn ve dier tzel kiilerin zel kanunlarna ve kendi tzklerine gre yapacaklar kapal yer toplantlar; kanunlara uymak, kendi kural ve snrlar iinde kalmak artyla kanun276 veya gelenek ve greneklere gre yaplacak277 toplant, tren, enlik, karlama ve uurlamalar278; spor faaliyetleri279 ile bilimsel, ticari ve ekonomik amalarla yaplan toplantlar; cumhurbakan, babakan ve bakanlarn devlet ve hkmet ileri hakkndaki toplant ve konumalar ile TBMM yelerinin halk ile yapacaklar sohbet niteliindeki grmeler 2911 sayl Kanun hkmlerine tabi deildir. lave etmek gerekir ki, istisnalar

a) Siyasi partilerin, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn, sendikalarn, vakflarn, derneklerin, ticari ortaklklarn ve dier tzel kiilerin zel kanunlarna ve kendi tzklerine gre yapacaklar kapal yer toplantlar, b) Kanunlara uymak, kendi kural ve snrlar iinde kalmak artyla kanun veya gelenek ve greneklere gre yaplacak toplant, tren, enlik, karlama ve uurlamalar, c) Spor faaliyetleri ile bilimsel, ticari ve ekonomik amalarla yaplan toplantlar, d) Cumhurbakan, Babakan ve bakanlarn Devlet ve Hkmet ileri hakkndaki toplant ve konumalar ile Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin halk ile yapacaklar sohbet niteliindeki grmeler. 273 Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 09.05.1985, 1985/2053 E., 1985/2489 K. (ALASU, age, s.135); Yrg. 8. CD., 02.11.2000, 2000/18222 E., 2000/17921 K. ( GREN, age, s.157). Dantay bir kararnda, Temyizen incelenen kararda belirtilenin aksine, davac siyasi partinin, kurulu yldnm dolaysyla lke sorunlarna ilikin parti grlerini aklamak amacyla Sultanahmet Meydannda yapmak istedii toplant aklanan istisna hkmnn kapsam dnda kalmakta, toplant ve gsteri yry hakknn kullanmn dzenleyen 2911 sayl Yasaya tabi bulunmaktadr. demektedir. Dantay 10. Daire, 24.09.1992, 1990/2741 E., 1992/3233 K. (DD, S.83, 1993). 274 Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 31.05.1990, 1990/3447 E., 1990/5340 K. (YKD., C.XVI, S.11, Kasm 1990, s.1740-1741); Yrg. 8. CD., 12.02.1996, 1995/17577 E., 1996/2011 K. (YKD., C.22, S.6, Haziran 1996, s.10021003); Yrg. 8. CD., 31.05.1990, 1990/2347 E., 1990/3340 K. (ALASU, age, s.128). 275 Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 27.01.1988, 1982/3833 E., 1983/254 K. (ALASU, age, s.141-142). 276 Yasalar gereince yaplacak toplantlara, 23 Nisan, 29 Ekim, 30 Austos, 19 Mays bayramlar misal olarak gsterilebilir. (GNGR/KAVALALI, age, 152). 277 rf ve adete gre yaplacak merasim ve enlikler iinde gelin alma merasimleri, gelin adaylar, cenaze merasim ve trenleri, dnler, nian merasimleri, hac kafilelerini karlama ve uurlamalar, yamur duas tertibi ve yamur duasna kmalar, hasat enlikleri, yerel geleneksel enlikler, folklor dzenlemeleri, festivaller gsterilebilir. (GNGR/KAVALALI, age, 152). 278 Yasann 5/B maddesinde istisna edilen merasim ve enliklerle, karlama ve uurlamalarda 171 sayl yasa hkmleri uygulanmayacak ise de, T.C. Yasasnn ve ceza hkmlerini ieren zel yasa hkmlerinin ihlali halinde, bu sular ileyenler hakknda kovuturma yaplaca kukusuzdur. Bunlarn yasa kapsam dnda braklmalar esasen rf ve yerleen adetlere gre kamunun bunlar benimsemi olmas ve kamu dzeninin bu nedenlerle bozulmayaca varsaymna dayanlmasndandr. (GNGR/KAVALALI, age, 152-153). 279 Yasa, kapal spor salonlar ile stadyum, kort, havuz, hipodrom gibi spor yaplan ak yerlerdeki her trl spor faaliyetleri nedeniyle yaplan toplantlar ve bu yerlerde yaplan gsterileri de 171 sayl yasa kapsam dnda brakm bulunmaktadr. Bu yerlerdeki yarmalar, sportif faaliyetler klplerin bal olduklar federasyonlar Beden Terbiyesi Genel Mdrlne ve Genlik ve Spor Bakanlna bal bulunmaktadrlar. (GNGR/KAVALALI, age, 153).

55

kapsamnda yer alan toplant veya yryler, kastn yenilenmesi ile 2911 sayl Kanuna aykr hale dnebilir 280. Maddenin (b) bendine, 2911 sayl Kanun ile, kendi kural ve snrlar iinde kalmak ifadesi ilave edilmitir. Madde gerekesinde, bu ilavenin zaman zaman ideolojik istismar konusu yapld grlm olan cenaze trenleriyle benzerlerinin ktye kullanlmasn nlemek iin yapld belirtilmitir. Doktrinde bu ilavenin su tanmn kolaylatrd gr bulunmaktadr281. Konumuz kapsamnda olmasa da, Kanunun Seim zamanna ilikin hkmler balkl 5. maddesine de deinmek lazmdr. Maddede, Seim zamanlarnda yaplacak propaganda toplantlar ile ilgili kanun hkmleri sakldr. denilerek bu dnemde yaplacak toplantlar da Kanun kapsamndan karlmtr. Buna gre, su seim zamannda ilenmise, ancak 298 sayl Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanun uygulanabilecektir. Dini toplantlarn bu madde kapsamnda yer alp Kanunun istisnalarndan birini oluturup oluturmad konusu tartmaldr. 171 sayl Kanunun TBMMde grlmesi srasnda dini toplantlarn da istisnalardan saylarak 171 sayl Kanunun kapsam dnda braklmas teklif edilmi; ancak bu teklif reddedilmitir282. Hem bu durum hem de istisnalar sayan madde ierisinde aka saylmamas nedeniyle, kanmzca dini toplantlar, gsteri

280

Yrg. 8. CD., 08.05.1980, 1980/2429 E., 1980/3340 K., Sendikalar kanununa aykr biimde oluan kanunsuz direni, kast yenilenerek 171 sayl yasaya aykr gsteri yryne dnebilir. (ALASU, age, s.154). 281 Gngr, konu ile ilgili olarak unlar sylemektedir: Ceza uygulamas asndan mahkemeleri ve Yargtay en ok dndren, zorlayan olay trnn, olaylara karanlar veya siyasi amala ldrlenlerin cenazelerinin kaldrlmas srasnda gerekleenler olduunu vurgulamak gerekmektedir. Buna dini vecibelerin yerine getirilmesi zorunluluu, bunun iin de bir arada toplu olarak bulunulmas, namaz klnmas gerei ve ou yerde cenazenin omuzda tanmas alkanl, topluluun byk lde acy paylamas nedenleri ile bir tr toplantnn gsteriye dnmesinde toplant dzenlemekten sz edilememekte, sonu itibariyle toplant dzenleme hareketlerine bilerek katlmaktan da bahsedilemediinden, 171 sayl kanunun 18. maddesindeki su olumamakta, geriye anlan yasann 22. maddesinin uygulanmas sz konusu olmakta, bu maddenin uygulanmas iin ihtar koulu bulunduundan ancak ihtara ramen ekilip gitmezlerse su oluabilmektedir. Halbuki bu tr olaylarda kolluk grevlileri yeni olaylara neden olmamak kaygs, grevlilerin yetkili olmamas vs. gibi gerekelerle toplulua mdahale etmekten kandklar, izlemekle yetindikleri ve su tutanaa sonradan dzenlenmekte olduu grlmekte idi. 2911 sayl Kanunla bu istisna hkmne aklk getirilmi olmakta, ileride ceza hkmleri ksmnda grlecei gibi suun da tanm kolaylatrlm bulunmaktadr. (GNGR, ener, Toplant ve Gsteri Yry Yasasnn Eski ve Yeni Dzenlemelerinde Su ve Ceza Kavramlarnn Karlatrlmas, l, YD., Ocak-Nisan 1987, C.13, S.1-2, s.65). 282 TBMM Tutanak Dergisi, D.1, T.2, C.8, 1962, s.94.

56

yryleri, mezhep ayinleri, 2911 sayl Kanunun kapsam ierisinde yer almaktadr. Doktrindeki genel kan da bu yndedir283. (7) Maddenin (g) Bendi Bende gre, kanunlarn su sayd maksatlar iin yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr. Bentte, kanunlarn su sayd maksatlardan sz edildiine gre, Trk Ceza Kanunu gibi genel ceza kanunun yannda zel kanunlar tarafndan su saylan haller de kapsam iinde yer almaktadr284. Toplant veya yryn bu Kanunda belirtilen usul ve artlara uygun olarak yaplmasnn hibir nemi bulunmamaktadr. Amacn su kapsamnda olmas durumunda, toplant veya yry kanuna aykr saylacaktr. Sz konusu hkm, somut bir durumu deil, bir maksad kanuna aykr saymaktadr. Bu da, toplantnn men edilmesi imkann ortaya kararak toplant ve gsteri yryleri asndan byk bir tehlike arz etmektedir. Kanun koyucunun maksadn tespit edilecei hususlar ya da sz konusu maksatlar Kanunda gstermi olmas, bu sorunun zmne yardmc olabilirdi285. (8) Maddenin (h) Bendi Maddenin (h) bendine gre, bildirimde belirtilen ama dna klarak yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr. Yukarda, maddenin (a) bendinde incelediimiz zere, toplantnn yaplmasndan en az krk sekiz saat nce ve alma saatleri ierisinde toplantnn yaplaca yerin bal bulunduu valilik veya kaymakamla verilmesi gereken bildirimde toplantnn amac belirtilmek zorundadr. Yine yukarda, (g) bendinde grdmz zere, bu amacn kanunen su saylmamas da gerekmektedir. te, burada belirtilen kanuna uygun amacn dna klarak yaplan toplant ve yryler kanuna aykr olacaktr.

GNGR/KAVALALI, age, s.156-157; YARSUVAT, agt, s.215-216. Gngr ve Kavalal, ayn eserlerinin 185. sayfasnda ise, sanrz bir maddi hata sonucunda, dini toplantlarn Kanunun istisnalar arasnda sayldn belirtmektedir. 284 Yarsuvat, rnek olarak kanun d grev tertiplenen, genel adaba aykr olarak nudizm maksad ile yaplan ve fesat maksatlarla yaplan toplant ve yryleri (YARSUVAT, agt, s.153); Gngr ve Kavalal, devlete kar sular ilemek maksadyla yaplan toplant ve yryleri gstermektedir (GNGR/KAVALALI, age, s.175). 285 Ayn gr iin bkz. YARSUVAT, agt, s.153.

283

57

(9) Maddenin (i) Bendi Bende gre, toplant ve yryn Kanunun 14, 15, 16, 17 ve 19. maddelerine dayanlarak yasaklanmas veya ertelenmesi halinde tespit edilen erteleme veya yasaklama sresi sona ermeden yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr286. Kanunun 14. maddesinde, krk sekiz saati gememek zere yalnz bir kez dzenleme kurulunun toplanty geri brakmas287; 15. maddede, bir il snr iinde ayn gnde birden ok toplant yaplmak istenmesi halinde valinin, gvenlik glerinin toplantlarn gvenliini salamada yeterli olamayaca kansna varrsa, toplantlardan bir ksmn on gn amamak zere bir kez erteleyebilmesi288; 16. maddede, bir veya birden ok blge valiliine bal birden ok ilde ayn gnde toplant yapmak iin bildirim verilmesi zerine, yine ayn gvenlik yetersizlii nedeniyle, on gn amamak zere, bir kez, takviye gnderilemeyen illerdeki toplantlarn duruma gre blge valilii veya ileri Bakanlnca ertelenebilmesi289; 17. maddede, blge

286

Mlki amirin toplanty erteleme yetkisi, ne 6761 sayl Kanunda ne de 171 sayl Kanunun ilk halinde bulunmaktayd. Bu yetki, ilk defa 1973 tarihinde 1742 sayl Kanun ile verilmi; ancak Kanun ekil ynnden Anayasa Mahkemesince iptal edilmitir. 1932 sayl Kanun ile yaplan deiiklik, mlki amir ve ileri Bakanna erteleme yetkisi tanm; ancak bu hkm de Anayasa Mahkemesince iptal edilmitir. 1982 Anayasas ve 2911 sayl Kanun ise, iptal edilen hkm, stelik erteleme srelerini de artrarak maddeletirmitir. Sz konusu hkm 2001 deiiklikleriyle Anayasadan karlsa da, Kanundaki yerini korumaktadr. Azrak, Kanunda bu hkmn muhafaza edilmesinin Anayasaya aykrlk oluturduunu sylemektedir [AZRAK, lk, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu Asndan Kolektif zgrlkler, http://www.barobirlik.org.tr/yayinlar/makaleler/ulkuazrak.doc (Eriim: 01.07.2006)]. 287 2911 sayl Kanunun Dzenleme kurulunun toplanty geri brakmas balkl 14. maddesi u ekildedir: Toplant, toplantnn yaplaca saatten en az yirmidrt saat nce dzenleme kurulunun ounluu tarafndan, bildirimin verildii valilik veya kaymakamla yaz ile bildirilmek artyla krksekiz saati gememek zere yalnz bir kez geri braklabilir. 288 2911 sayl Kanunun Birden fazla toplantlar erteleme balkl 15. maddesi u ekildedir: Bir il snr iinde ayn gnde birden ok toplant yaplmak istenmesi halinde vali, emrindeki gvenlik kuvvetlerinin ve gerektiinde yararlanabilecei dier glerin bu toplantlarn gvenlik iinde yaplmasn salamaya yeterli olmad kansna varrsa, toplantlardan bir ksmn on gn amamak zere bir kez erteleyebilir. Bu ertelemede mracaat ncelii gz nnde bulundurulur. 289 2911 sayl Kanunun Toplantnn blge valilii ve ileri Bakanlnca ertelenmesi balkl 16. maddesi u ekildedir: a) Bir blge valiliine bal illerden; birden ok ilde ayn gnde toplant yapmak iin bildirim verilmesi zerine, toplant gvenliini salamak amacyla ilgili valilerce blge valiliinden takviye istenmesi halinde, blge valisi bu isteklerin karlanamayaca kansna varrsa, takviye gnderilemeyen illerdeki toplantlar on gn amamak zere blge valiliince bir kez ertelenebilir. b) Ayn gnde birden ok blge valiliine bal illerde toplant yapmak iin bildirim verilmesi zerine, toplant gvenliini salamak amacyla ilgili blge valilerince ileri Bakanlndan takviye istenmesi halinde, ileri Bakanl bu isteklerin karlanamayaca kansna, varrsa, takviye gnderilemeyen blge valiliine bal illerdeki toplantlar on gn amamak zere ileri Bakanlnca bir kez ertelenebilir. Ertelemede mracaat ncelii gz nnde bulundurulur.

58

valisi, vali veya kaymakam tarafndan milli gvenlik, kamu dzeni290, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln ve genel ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla belirli bir toplantnn yasaklanabilmesi veya iki ay amamak zere ertelenebilmesi291 ve son olarak 19. maddede de, yine ayn amala bu kez blge valisinin blgeye dahil illerin birinde veya birkanda ya da bir ilin bir veya birka ilesinde btn toplantlar ay gememek zere erteleyebilmesi, valilerin de ayn sebeplere dayal olarak ve su ileneceine dair ak ve yakn tehlike mevcut olmas halinde, ile bal ilelerin birinde veya birkanda btn toplantlar bir ay gememek zere yasaklayabilmesi292 durumlar dzenlenmitir293. Sz konusu erteleme veya yasaklama sresi sona ermeden yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr.

290

Sadece bar toplant hukukun korumas altndadr. rgtleyenlerin ve katlmclarn iddet kullanma niyeti tadklar, dolaysyla kamu dzeninin bozulmasna yol aabilecek bir gsteri bar bir gsteri deildir ve dolaysyla koruma altnda da deildir (G.V-Almanya, A HK raporlar). (BAM, age, s.108). 291 2911 sayl Kanunun (26.03.2002 tarih ve 4748 sayl Kanunun 6. maddesi ile deiik) Toplantnn ertelenmesi veya baz hallerde yasaklanmas balkl 17. maddesi u ekildedir: Blge valisi, vali veya kaymakam, milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln ve genel ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla belirli bir toplanty yasaklayabilir veya iki ay amamak zere erteleyebilir. Yaplan deiiklikle, kamu dzenini ciddi ekilde bozacak olaylarn kmas, Cumhuriyetin ana niteliklerini yok etmek amacn gden fiillerin ilenmesinin kuvvetle muhtemel bulunmas hali ile Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn korunmas amac ibareleri madde metninden karlrken, bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amac ibaresi maddeye eklenmitir. Olaanst Hal Kanununun 11/m, Skynetim Kanununun 3/g, deien Anayasann 34/4 ve Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun 17. maddeleri karlatrldnda erteleme hkmlerinin byk bir benzerlik tad grlmektedir. Belki de aralarndaki tek bariz fark, olaanst hal dneminde bu zgrln olaanst hal sresince ertelenebilmesine karn, olaan dnemde iki ay sreyle ertelenebilmesidir (EKER, agt, s.103). 292 2911 sayl Kanunun l veya ilelerde btn toplantlarn ertelenmesi veya yasaklanmas balkl 19. maddesi u ekildedir: (26.03.2002 tarih ve 4748 sayl Kanunun 6. maddesi ile deiik ilk cmle) Blge valisi, milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln ve genel ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla blgeye dahil illerin birinde veya birkanda ya da bir ilin bir veya birka ilesinde btn toplantlar ay gememek zere erteleyebilir. (30.07.2003 tarih ve 4963 sayl Kanunun 22. maddesi ile deiik ikinci cmle) Valiler de ayn sebeplere dayal olarak ve su ileneceine dair ak ve yakn tehlike mevcut olmas halinde; ile bal ilelerin birinde veya birkanda btn toplantlar bir ay gememek zere yasaklayabilir. Yasaklama karar gerekeli olarak verilir Kararn zeti yasaklamann uygulanaca yerlerde mutat vastalarla ilan edilir. Ayrca, ileri Bakanlna bilgi verilir. lk cmlede yaplan deiiklikle, tpk 17. maddede olduu gibi, kamu dzenini ciddi ekilde bozacak olaylarn kmas, Cumhuriyetin ana niteliklerini yok etmek amacn gden fiillerin ilenmesinin kuvvetle muhtemel bulunmas hali ile Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn korunmas amac ibareleri madde metninden karlrken, bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amac ibaresi maddeye eklenmitir. kinci cmlede yaplan deiiklik ise, bu daralmay bir nebze kapatmak iin maddeye eklenen ve su ileneceine dair ak ve yakn tehlike mevcut olmas halinde ibaresidir. Ayrca, yasaklama sresi aydan bir aya indirilmitir. 293 Yasaklama konusunda A HMnin gr u yndedir:

59

Yeri gelmiken deinilmesi gereken dier bir nokta da, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununda yer alan yasaklama ve ertelemeye ilikin hkmlerin yalnzca olaan ynetim durumlarnda uygulanddr. zel ynetim durumlarnda, Olaanst Hal Kanunu294 ve Skynetim Kanunu295 ile erteleme ve yasaklama yetkisi kullanlabilmektedir. Keza Anayasada da, bu durum aka dzenlenmektedir296. darenin keyfi tasarruflarna kar toplant ve gsteri yry zgrln koruyan yolar ise etkili olmaktan uzaktr. Bunun balca nedenleri, bavurunun davacnn giriimine

Bir kar gsteri olasl veya dzenleyen rgtn yesi olmayan ar ularn iddete bavurma niyetiyle gsteriye katlmalar, bar bir toplant yapma hakkn ortadan kaldrmaya yetmez. Hatta, gsteriyi dzenleyenlerin kontrol dnda, gsterinin karkla neden olaca konusunda gerek bir risk bulunsa bile, bu tr gsteri veya toplant korunmaldr ve herhangi bir snrlama uygulanacaksa, bu yasalara ve bu konuda belirlenmi yararlarn maksadna uygun olmaldr (Christians Against Racism and Fascism-Birleik Krallk, A HK raporlar 1980). (BAM, 108-109). Christians against Racism and FascismBirleik Krallk davas (16 Temmuz 1980, Bavuru No. 8840/78, Decisions and Reports 21, s. 150, paragraf 5), belirli bir dnem boyunca gsterilerin genel olarak yasaklanmasnn 11. madde erevesinde hukukiliinin koullarn ortaya koymaktadr. Komisyon bu davada unlar belirtmitir: Gsterilere uygulanan genel bir yasaklama, ancak bu gsterilerin daha az zecri tedbirlerle engellenemeyecek trden asayisizlie yol amas konusunda gerek bir tehlike mevcutsa hakl grlebilir. Bu balamda yetkili merciler, yasan kendi balarna kamu dzeni asndan bir tehlike oluturmayan gsteri yryleri zerindeki etkilerini de hesaba katmaldr. Ancak yasan konusunu oluturan gvenlik mlhazalar bu tr yrylerin yasaklanmasndan doacak sakncalardan daha byk arlk tayorsa ve yasan sakncal yan etkilerinden kanmak amacyla kapsamnn blgesel uygulama ile ve sre bakmndan snrlanmas olanakl deilse, yasak A HSin 11. Madde 2. fkra hkmleri erevesinde gerekli olarak grlebilir. (DUTERTRE, age,s.388). 294 2935 sayl Olaanst Hal Kanununun Tedbirler balkl 11/m. maddesi u ekildedir: Bu Kanunun 3 nc maddesinin birinci fkrasnn (b) bendi gereince olaanst hal ilannda; genel gvenlik, asayi ve kamu dzenini korumak, iddet olaylarnn yaygnlamasn nlemek amacyla 9 uncu maddede ngrlen tedbirlere ek olarak aadaki tedbirler de alnabilir: m) Kapal ve ak yerlerde yaplacak toplant ve gsteri yrylerini yasaklamak, ertelemek, izne balamak veya toplant ve gsteri yrylerinin yaplaca yer ve zaman tayin, tespit ve tahsis etmek, izne balad her trl toplanty izletmek, gzetim altnda tutmak veya gerekiyorsa datmak, 295 1402 sayl Skynetim Kanununun 15.05.1973 tarih ve 1728 sayl Kanunun 1. maddesi ile deiik Grev ve yetki balkl 3/g. maddesi u ekildedir: (Deiik: 19/9/1980 - 2301/2 md.) Skynetim Komutan; Skynetim blgesinde genel gvenlik, asayi ve kamu dzenini korumak ve salamakla grevlidir. Ayrca, gerektii hallerde aada yazl tedbirleri almaya yetkilidir. g) (Deiik: 12/3/1982 - 2632/1 md.) Kapal veya ak yerlerde her trl toplantlar veya gsteri yrylerini yasaklamak, izine balamak yaplaca ak ve kapal yerleri tayin ve tahsis etmek, izine balad her trl toplanty kontrol altnda tutmak veya izlemek, yeni dernek, resmi senetle kurulabilen vakf ve teekkllerin kurulularn izine balamak, ayrca her trl dernek, vakf ve teekkllerin almalarn durdurmak veya bunlar izine balamak; 296 Anayasann Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmas balkl 15/1. maddesi u ekildedir: Sava, seferberlik, skynetim veya olaanst hallerde, milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihlal edilmemek kaydyla, durumun gerektirdii lde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar iin Anayasada ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir.

60

bal olmas, bavurunun ilemin yrtmesini durdurmamas ve tasarrufun iptalinden sonu alma srecinin yeni bir toplant veya yry anlamsz klabilecek kadar uzun olmasdr297. (10) Maddenin (j) Bendi Bent ile, 13. maddenin 3. fkrasna gre hkmet komiserince toplantnn sona erdirildii halde yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr. Sz konusu fkrada, dzenleme kurulu bakannn istei veya toplantnn srmesini imkansz klacak derecede genel skun ve dzeni bozacak ve su tekil edecek nitelikte szle veya eylemle saldrl bir biim almas halinde, hkmet komiserinin toplanty sona erdirme yetkisi yer almaktadr298. Hkmet komiseri tarafndan toplantnn sona erdirilmesine ramen devam ettirilen toplant ve yryler kanuna aykr saylacaktr. (11) Maddenin (k) Bendi Bende gre, 21. madde hkmne aykr olarak yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr. Sz konusu bendin hala madde ierisinde yer almasna ramen Kanunun 21. maddesinin mlga edilmesi nedeniyle uygulanmasna imkan yoktur299. Kanun koyucu, yapt deiiklikle 21. maddeyi ortadan kaldrrken, 23. maddenin (k) bendine dokunmam; bu nedenle de sz konusu hatal durum ortaya kmtr. Kanunun Ama d toplant ve gsteri yry balkl 21. maddesi, derneklerin, vakflarn, sendikalarn ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn kendi konu ve amalar dnda toplant ve gsteri yry dzenlemelerini yasaklamakla, toplant ve gsteri yryleri zgrln aka kstlamaktayd.
297 298

KABOLU, zgrlkler, s.227. 2911 sayl Kanunun Hkmet komiseri ve yetkileri balkl 13. maddesi u ekildedir: Valilik ve kaymakamlka; hakim ve savclar ve bu snftan saylanlar ile Silahl Kuvvetler, adalet, genel ve zel kolluk kuvvetleri mensuplar hari olmak zere, il veya ilelerdeki mlki idare amirlii hizmetleri snfna dahil memurlar ile dier kamu grevlilerinden mdr, amir veya bunlarn yardmclar arasndan bir kii, hkmet komiseri olarak ve gerektiinde iki kii de hkmet komiseri yardmcs olarak grevlendirilir. Hkmet komiseri, toplant yerinde uygun grecei bir yerde bulunur ve toplanty teknik ses alma cihazlar, fotoraf ve film makineleri gibi aralarla tespit ettirebilir. Hkmet komiseri, 12 nci maddede ngrlen durumlarda dzenleme kurulu bakannn istei veya toplantnn srmesini imkansz klacak derecede genel skun ve dzeni bozacak ve su tekil edecek nitelikte szle veya eylemle saldrl bir biim almas halinde toplanty sona erdirmeye yetkilidir. 299 2911 sayl Kanunun (26.03.2002 tarih ve 4748 sayl Kanunun 7. maddesi ile mlga edilen) Ama d toplant ve gsteri yry balkl 21. maddesi u ekildeydi: Dernekler, vakflar, sendikalar ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular kendi konu ve amalar dnda toplant ve gsteri yry dzenleyemezler.

61

(12) Maddenin (l) Bendi Bende gre, 3. maddenin 2. fkras hkmne uyulmadan yaplan toplant ve yryler kanuna aykr saylmaktadr. Sz konusu fkra, yabanclarn durumunu dzenlemektedir300. Buna gre, yabanclarn bu Kanun hkmlerine gre toplant ve gsteri yry dzenlemeleri, ileri Bakanlnn iznine balyken; toplant ve gsteri yrylerinde toplulua hitap etmeleri, afi, pankart, resim, flama, levha, ara ve gereler tamalar, toplantnn yaplaca mahallin en byk mlki idare amirliine toplantdan en az krk sekiz saat nce yaplacak bildirimle mmkn olmaktadr. Bu dzenlemeye uyulmamas ise, toplant ve yryleri kanuna aykr hale getirmektedir301. 171 sayl Kanunda ayn husus, hkmetin iznine balyd302. b. Katlmak in Geerli Olan Bilerek baresinin Maddeden karlmas Sz konusu maddenin 2911 sayl Kanundaki dzenlemesinde, 171 sayl Kanundan farkl olarak katlanlar iin kullanlan bilerek ibaresi maddeden karlmtr303. Doktrinde, bu deiikliin nedeninin uygulamada hareketlere katlmann bilerek yapldnn ispatndaki glkler sebebiyle faillerin ceza almamas olduunu; bunun iin de sann kanuna aykr toplant veya yryn dzenleyicisi ya da yneticisi gibi davranmas durumunda katlmn bilerek olup olmad tartmasna ve ihtara gerek kalmakszn suun olutuunun kabul edilmesi gerektiini syleyen yazarlar bulunmaktadr304. Yargtayn
2911 sayl Kanunun Toplant ve gsteri yry hakk balkl 3. maddesi u ekildedir: Herkes, nceden izin almakszn, bu Kanun hkmlerine gre silahsz ve saldrsz olarak kanunlarn su saymad belirli amalarla toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahiptir. (03.08.2002 tarih ve 4771 sayl Kanunun 5. maddesi ile deiik fkra) Yabanclarn bu Kanun hkmlerine gre toplant ve gsteri yry dzenlemeleri, ileri Bakanlnn iznine baldr. Yabanclarn bu Kanuna gre dzenlenen toplant ve gsteri yrylerinde toplulua hitap etmeleri, afi, pankart, resim, flama, levha, ara ve gereler tamalar, toplantnn yaplaca mahallin en byk mlki idare amirliine toplantdan en az krksekiz saat nce yaplacak bildirimle mmkndr. Maddenin deiiklikten nceki halinde, yabanclarn 4. madde hkm sakl kalmak zere, toplant ve gsteri yryleri ile ilgili her trl ilemleri, ileri Bakanlnn iznine balyken; deiiklikten sonra, ilemlerin bir blm iin izin yerine bildirim sistemi kabul edildi. 301 Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 30.04.1991, 1797/4621 ( GREN, age, s.167). 302 Ayn hususu dzenleyen 171 sayl Kanunun 1. maddesi ise u ekildeydi: Herkes nceden izin almakszn, bu kanun hkmleri dairesinde; silahsz ve saldrsz olarak belli maksatlarla toplantlar veya gsteri yryleri yapmak hakkna sahiptir. Yabanclarn, 5 inci madde hkm sakl kalmak artiyle, bu kanun hkmleri dairesinde yapacaklar toplantlar veya gsteri yryleri, Hkmetin iznine baldr. 303 Yarsuvat, ad geen tezini deiiklikten nce yazd iin, yrrlkte olan maddedeki bilerek ibaresini hukuka zel aykrlk hali ierisinde incelemektedir. Bu konuda bkz. YARSUVAT, agt, s.153-156. 304 GNGR/KAVALALI, age, s.267-268.
300

62

yerleik itihatlarnda da bu gr kabul edilmektedir305. Kanmzca, birazdan suun manevi unsuru bal altnda da greceimiz zere, failin cezalandrlabilmesi iin sz konusu hareketlere bilerek katlmas gerekmektedir. Fail, toplant veya yryn dzenleyicisi ya da yneticisi gibi davranmyorsa, hareketlere bilmeden katlyorsa, kast yoksa, taksirli hali nedeniyle cezalandrlamayacaktr. 7. Manevi Unsur Suun manevi unsuru genel kasttr306. Kanuna aykr toplant ve gsteri yryn dzenleyenlerin, ynetenlerin ve bunlara katlanlarn, toplant ve yrylerin kanunsuz olduunu ya da kanuna uygun balayp kanuna aykr hale dntn bilmeleri ve buna ramen dzenlemeyi, ynetmeyi ve bu hareketlere katlmay istemesi gerekir307. Toplant ve gsteri yrynn kanuna aykr olduunun fail tarafndan bilinmemesi durumunun kabul, ancak iinde bulunduu artlara gre kanuna aykrl bilmesinin imkansz olmas ve kendisine atfedilebilecek bir kusurun bulunmamas halinde sz konusu olabilecektir308. 8. Suun zel Grn ekilleri Suu oluturan kanuna aykrlk, ihmali ya da icrai bir hareketten kaynaklanabilir309. Kanunda belirtilen usul ve artlara uyulmadan yaplan kanuna aykr toplant veya yrylerin dzenlenmesi, ynetilmesi ve bu hareketlere katlnmas halinde ihmali bir hareket sz konusudur. rnein, beyanname verilmemesi, kanunda yazl yer ve zamana
Yrg. CGK., 14.10.1991, 1991/240 E., 1991/270 K., zerinde durulmas gereken bir baka sorun da, yasad toplant veya gsteriye katlan kiinin, bu hareketlere bilerek katlp katlmadnn sonuca etkisidir. 171 Sayl Yasada bu gibi hallerde bilerek katlma aranmakta idi, ancak bu durumun saptanmasnda birok zorluklar bulunduunu gren yasa koyucu son yasal dzenlemede bilerek szcn karmtr. Bu durumda fail yasad saylan toplant ve gsterinin ynetici veya dzenleyicisi olmad halde, dzenleyici gibi davranyor veya ynetici gibi toplant veya gsteriye katlanlar ynlendirmeye alyor, slogan attryor veya benzeri davranta bulunuyorsa bilerek katlma halini aramaya gerek yoktur. Kendisine ayrca ihtar yaplmas aranmadan 28. maddedeki su oluur. (ALASU, age, s.116-117). 306 Genel ve zel kast konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.402-403; DNMEZER/ERMAN, C.II, k. no.940. 307 Ayn dorultuda bkz. Yrg. 8. CD., 23.11.2000, 2000/15833 E., 2000/19456 K. (YKD., C.27, S.2, ubat 2001, s.294); Yrg. 8. CD., 08.02.1990, 1990/8 E., 1990/1259 K. (ALASU, age, s.129); Yrg. 8. CD., 06.07.1982, 1982/1653 E., 1982/2005 K. (ALASU, age, s.146-147); Yrg. 8. CD., 12.06.1980, 1980/3805 E., 1980/4366 K. (ALASU, age, s.154). 308 YARSUVAT, agt, s.155. 309 crai ve ihmali su konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.251-253; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.612.
305

63

uyulmamas durumlarnda, usul ve artlara uymas gerekirken bunlar ihmal edilmektedir. Bunlarn dndaki hallerde ise, icrai bir hareket sz konusudur. rnein, silahl ekilde ya da kanunun su sayd maksatlar iin toplant veya yry dzenlenmesi ya da ynetilmesi halinde durum byle olacaktr. Burada, neticesi harekete bitiik bir su sz konusudur310. Suun tamamlanmas iin, ister ihmali isterse icrai olsun bu hareketlerin sonucunda toplant veya yryn yaplm olmas gerekmektedir. Zaten dzenlemek eylemi iin bir toplant veya yryn mevcudiyeti zorunludur. Ynetmek eyleminde de su, toplant veya yryn yaplmas ile tamamlanmaktadr. Ayn durum, dzenleyen ve ynetenlerin hareketlerine katlmak fiili iin de geerlidir. Su, ani olabilecei gibi, toplant veya gsteri yrynn devam etmesi halinde mtemadi olarak da ilenebilir311. Burada, teebbs konusuna da deinmek gerekmektedir312. Neticesi harekete bitiik bir suun varl nedeniyle sua tam teebbs mmkn deildir313. Genel prensibin aksine, hareketin blnebildii hallerde eksik teebbsten de bahsedilemeyecektir. Bunun nedeni, eksik teebbs halinin Kanunun 27. maddesinde ayr bir su olarak kabul edilmi ve 34. maddede de cezalandrlm olmasdr. Eksik teebbs halinde Kanunun baka bir maddesinde yer alan baka bir su oluacaktr314. Ksaca, bu sua ne eksik ne de tam teebbs mmkn deildir. Doktrinde, kanuna aykr bir ama belirtilerek verilen bildirimin sua teebbs oluturaca gr de mevcuttur315. Kanmzca, bu durumda sua, teebbsten
310

Neticesi harekete bitiik sular konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.259260; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.516-518; NDER, age, s.48-49. 311 YARSUVAT, agt, s.137. Mtemadi su konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.264-267; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.519-524; KUNTER, Maddi, s.94; NDER, age, s.69. 312 5237 sayl TCK ile tam teebbs-eksik teebbs ayrm ortadan kaldrlmtr. TCKnn Sua teebbs balkl 35. maddesine gre, Kii, ilemeyi kastettii bir suu elverili hareketlerle dorudan doruya icraya balayp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaz ise teebbsten dolay sorumlu tutulur. Sua teebbs hlinde fail, meydana gelen zarar veya tehlikenin arlna gre, arlatrlm mebbet hapis cezas yerine on yldan yirmi yla kadar, mebbet hapis cezas yerine dokuz yldan onbe yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Dier hllerde verilecek cezann drtte birinden drtte ne kadar indirilir. 5252 sayl Trk Ceza Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun (11.05.2005 tarih ve 5349 sayl Kanunun 6. maddesi ile ek) Geici 1. maddesi hkm uyarnca, Dier kanunlarn, 5237 sayl Trk Ceza Kanununun Birinci Kitabnda yer alan dzenlemelere aykr hkmleri, ilgili kanunlarda gerekli deiiklikler yaplncaya ve en ge 31 Aralk 2006 tarihine kadar uygulanr. 313 Neticesi harekete bitiik sulara teebbs konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.475; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.587. 314 YARSUVAT, agt, s.137. 315 Bu konuda bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.258. Toplant ve gsteri yrylerinin amac bildirimde belirtilen amatr. Bu amacn su tekil ettiinin daha bildirim verildiinde anlalmas halinde esasen buna

64

bahsetmeye imkan yoktur. Bilinli olarak, amac ve sonuta kendisi kanuna aykr olan bir toplant veya yryn dzenlemek istenmesi durumunda, bunun resmi bir ekilde devlete bildirileceini dnmek kanmzca hataldr. Kanuna aykr toplant veya yry dzenlemek niyetinde olan kiiler, tam tersine gerekli nlemlerin alnmamas iin bunu bildirimsiz yapacaklardr. Dier yandan, kanun koyucunun yaplacak bildirimde amacn belirtilmesini isteme nedeni de, kanuna aykr toplant ve yrylerin yaplmasn nlemektir. Bildirim zerinde yaplacak inceleme neticesinde amacn kanuna aykr olduu anlalrsa, yalnzca toplant veya yryn yaplmas engellenecek; sz konusu toplanty dzenlemek isteyenlere ceza verilmeyecektir. Maddede, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde denilerek ancak byle bir durumda fiilin incelediimiz su kapsamnda cezalandrlaca belirtilmitir316. ncelediimiz suun, bir baka suun unsuru veya arlatc sebebi olmas halinde, bileik (mrekkep) su kaideleri gereince, o su iin tespit edilen ceza uygulanr317. Grld zere, burada bir itima durumu sz konusudur318. 9. Ceza Suun cezas, bir yl alt aydan yla kadar hapis ve on bin liradan yirmi be bin liraya kadar ar para319 cezasdr320. Sz konusu fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir
msaade edilmeyecektir. Su bu halde daha balangta mevcuttur. Bu durumda sua teebbs hali sz konusudur. 316 Yarsuvat, fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmemesini suun n art olarak aklamaktadr (YARSUVAT, agt, s132-134). Kanmzca, burada n art deil, bir zel itima kural sz konusudur. n art konusunda ayrntl bilgi iin bkz. DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.451-454. 317 5237 sayl TCKnn Bileik su balkl 42. maddesine gre, Biri dierinin unsurunu veya arlatrc nedenini oluturmas dolaysyla tek fiil saylan sua bileik su denir. Bu tr sularda itima hkmleri uygulanmaz. Bileik su konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.509-510; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.543-546. 318 tima konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.488-497; DNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir, Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.III, Beta Yaynlar, 12. Bas, stanbul 1997, k. no.1766-1803; DNMEZER/ERMAN, C.II, k. no. 1116-1134. 319 04.11.2004 tarih ve 5252 sayl Trk Ceza Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun Dier kanunlardaki para cezalarnn artrlmas ve usul balkl 4. maddesi ile, 5237 sayl Trk Ceza Kanununun dndaki kanunlarda yer alan para cezalarndan nisp nitelikteki vergi ve resim cezalar, nisp para cezalar ve tazminat kabilinden deien orana bal bulunan para cezalar hari olmak zere, kanun ve tzklerde alt ve st snrlar veya bunlardan birinin gsterildii veya hi gsterilmedii veya sabit bir rakam olarak gsterilmi bulunan para cezalarndan () Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan kabul olunup da () 1.1.1981 tarihinden 31.12.1987 tarihine kadar yrrle girmi bulunan kanunlardaki para cezalar bindrtyzotuz katna karlmtr. (RG. 13.11.2004/25642). Ayn Kanunun Ar para cezasnn dntrlmesi balkl 5. maddesi ile, ... kanunlarda ngrlen ar para cezalar, adli para cezasna dntrlmtr.

65

su tekil etmesi halinde ise, faile daha ar cezay gerektiren sutan ceza verilecektir321. Doktrinde, suun cezasnn taksir derecesine de uydurulmasna imkan verecek bir hkmn Kanuna konulmas gerektii kanaati de mevcuttur322. C. Dzenleme Kurulu yelerinin Gerekli Nitelikleri Tamamas (m.28/2) 1. Genel Aklamalar Dzenleme kurulu yelerinin gerekli nitelikleri tamamas suu, Kanunun 28. maddesinin 2. fkrasnda dzenlenmitir. Buna gre, 10 uncu madde gereince verilecek bildirimde dzenleme kurulu yesi olarak gsterilenlerden 9 uncu maddede belli edilen nitelikleri tamayanlar, toplant veya yryn yaplmas halinde, bir aydan bir yla kadar hapis ve bebin liradan onbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. Bu Kanundan nce yrrlkte bulunan 171 sayl Kanunda ise bu su yer almamaktayd. 19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanunun yapt ek ile incelediimiz su Kanunun 18. maddesine ilave edilmitir. Bu maddenin 2. fkrasndaki hkm, 7 nci madde gereince verilecek beyannamede tertip heyeti yesi olarak gsterilen veya toplant yneticisi
Bu kanunlarda Trk Ceza Kanununda belirlenen cezalar sistemine uygun deiiklik yaplncaya kadar, birinci fkrada belirtilen kanunlarda alt ve st snrlarndan birisi veya bunlardan her ikisi gsterilmemi olmakla birlikte, alt veya st snrlar arasnda uygulama yaplmasn gerektirir nitelikteki adli para cezalarnda cezann alt snr drtyzellimilyon, st snr yzmilyar Trk Liras olarak uygulanr. Bu fkra hkmleri, nisp nitelikteki adli para cezalar hakknda uygulanmaz. (11.05.2005 tarih ve 5349 sayl Kanunun 1. maddesi ile ek fkra) Ar para cezasndan dntrlen adl para cezasnn denmemesi halinde, 13.12.2004 tarihli ve 5275 sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunun 106 nc maddesi hkmlerine gre hapis sresinin belirlenmesinde bir gn karl olarak yzmilyon Trk Liras esas alnr. 28.01.2004 tarih ve 5083 sayl Trkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakknda Kanun ile Trkiye Cumhuriyeti Devletinin para biriminin Yeni Trk Liras olmas nedeniyle, bu Kanunun 3. maddesine gre, kanunlarda Trk Lirasna veya liraya yaplan atflar, bir milyon Trk Liras (1.000.000 TL) eittir bir Yeni Trk Liras (1 YTL) deiim oran esas alnarak Yeni Trk Lirasna yaplm saylmaktadr (RG. 31.01.2004/25363). 320 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Temel Ceza Kanunlarna Uyum Amacyla eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasarsnn 107. maddesinde, maddeden para cezasnn karlmas ngrlmektedir. Metin iin bkz. http://www2.tbmm.gov.tr/d22/1/1-1187.pdf (Eriim: 05.07.2006). 321 Yrg. 8. CD., 17.02.1984, 1984/237 E., 1984/358 K., Sanklarn 171 sayl yasann 18. maddesinde yazl gsteri ve yry tertip ve idare etmek veya bunlarn hareketlerine bilerek katlmak kastlar olay ncesinde ve olay ierisinde gereklemedii gibi ayn madde iinde (fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde) ceza tayin edilebileceinin belirtildii, olaymzda ise sanklarn fiillerinin daha ar cezay gerektiren toplu zrar suunu oluturduu ve bu sutan dolay da ayn mahkemenin 1978/59 esasnda kaytl kamu davas ald, bu nedenlerle zerlerine atlan 171 sayl yasaya aykrlk suunun olumad gzetilmeden (...) (ALASU, age, s.139-140); Yrg. 8. CD., 03.02.1983, 1982/3639 E., 1983/336 K. (ALASU, age, s.141). 322 Bu konuda bkz. YARSUVAT, agt, s.138. Yarsuvat, Bununla beraber, kanaatimizce, kanunda suun cezasnn 1953 Alman Toplanmalar Kanununun (md. 26/3) tesbit ettii gibi taksir derecesine de uydurulmasna imkn verecek bir hkm kabul edilmeliydi. demektedir.

66

olarak grevlendirilenlerden ayni maddede belli edilen nitelikleri haiz bulunmayanlar, toplant veya yryn yaplmas halinde, aya kadar hapis ve beyz liradan binbeyz liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi323. ncelediimiz suun yer ald maddenin Eski ve Yeni Kanundaki dzenlemeleri arasnda baz farklar dikkati ekmektedir. Madde dilinin sadeletirilmesinin yan sra, Eski Kanunda yer alan baz hususlarn Yeni Kanunda kaldrlmas ve Eski Kanunun 7. maddesinin Yeni Kanunda 9 ve 10. maddeler olarak iki paraya ayrlmasndan kaynaklanan ifade farkllamas sz konusudur324. Yeni Kanunda toplant yneticisi gibi bir kavram da bulunmamaktadr. Dzenleme kurulundan ayr olarak toplant yneticilerinin mevcudiyeti, uygulamada sorunlar yaratmakta ve eletirilmekteydi325. Grld zere, 28. maddenin 2. fkrasnda Kanunun 9 ve 10. maddelerine atf yaplmaktadr. Her iki maddeyi de yukarda incelemitik326.

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 324 171 sayl Kanunun (19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanun ile ek) Tertip heyeti ve beyanname verilmesi balkl 7. maddesi ise u ekildeydi: Bu kanuna gre yaplacak toplantlar, medeni haklan kullanma yetkisini haiz en az kiiden oluan bir tertip heyetince dzenlenebilir. Tertip heyetini oluturan yelerden en az birinin toplantnn yaplaca yerde ikametghnn bulunmas arttr. Toplant, toplantnn yaplmasndan en az 48 saat nce ve alma saatleri iinde, toplantnn yaplaca yerin bal bulunduu en byk mlkiye amirliine, tertip heyetinden en az yenin imzalayaca bir beyannamenin verilmesinden sonra yaplabilir. Bu beyannamede: a) Toplantnn yaplaca yer, gn ve saat, b) Toplantnn amac, c) Toplanty dzenleyen tertip heyeti yelerinin ak kimlikleriyle ikametgahlar, gsterilir. Beyannamede, tertip heyeti iinden veya dndan, toplant dzenini salamak zere ynetici olarak grevlendirilecek en az kiinin ak kimliklerini ve imzalarn tayan bir belgede eklenir. Toplantda ynetici olarak grevlendirilecek kiilerin medeni haklar kullanma ehliyetini haiz olmas ve en az birinin toplantnn yaplaca yerde ikametgahnn bulunmas arttr. Bu beyanname karlnda alnd belgesi verilmesi zorunludur. Bu beyanname en byk mlkiye amirlii tarafndan kabul edilmez veya karlnda alnd belgesi verilmez ise; keyfiyet bir tutanakla tesbit edilir. Bu halde Noter bulunan yerlerde Noter vastasyla ihbar yaplr; ihbar saati, beyanname verilme saatidir. Noter bulunmayan yerlerde tutanak yeter saylr. lmhaberlerde veya tutanakta beyannamenin verildii gn ve saat gsterilir. Ayni yerde, ayni gn ve saatte toplant yapmak zere ayr ayr tertip heyetleri tarafndan beyanname verilmi ise, ilk verilen beyanname muteber saylr. Sonra beyanname verenlere keyfiyet hemen yaz ile bildirilir. 325 Gngr, 171 sayl Kanunda dzenleme kurulu ve yneticilerin farkl kiilerden olumasnn uygulamada, dzenleme kurulunun beyanname verip yneticilerin kimler olduunu ismen bildirdii hallerin ounda, yneticilerin kendilerinin bundan haberleri olmad savunmasna yol atn, bunun aksinin kantlanamamas nedeniyle sz konusu savunmann rtlemediini sylemektedir (GNGR, agm, s.68). 326 Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, B, 6, a, (1).

323

67

2. Korunan Hukuki Yarar Sz konusu hareketin cezalandrlmasyla korunmak istenen hukuki yarar, ncelikle kamu dzenidir. Baz niteliklerin tanmamasna ramen tanyormuasna bildirimde bulunulmas ile, kanuna aykr bir toplant veya gsteri yry dzenlenmektedir. Bu da, devletin gvenlik ve baz hrriyetlere ulalmasn salama grevleri bata olmak zere birok grevini yerine getirmesini engellemektedir. 3. Fail Kanunun 10. maddesi gereince valilik veya kaymakamla verilen bildirimde dzenleme kurulu yesi olarak gsterilenlerden Kanunun 9. maddesinde aranan nitelikleri tamayanlar suun faili olmaktadr. Kanunun 10. maddesinin (c) bendinde, verilecek bildirimde dzenleme kurulunun bakan ile yelerinin ak kimlikleri, meslekleri, ikametgahlar ve varsa alma yerlerinin belirtilmesi gerektii ifade edilmektedir. Bildirimde bilgileri verilecek bu kiilerin Kanunun 9. maddesinde yer alan, fiil ehliyetine sahip olma, on sekiz yan doldurmu bulunma ve diplomatik dokunulmazl bulunmama niteliklerine uygun olmalar gerekmektedir. Bu kiilerden fiil ehliyetine sahip olmayanlar, isnad yeteneine sahip olup olmamasna gre327; diplomatik dokunulmazla sahip olanlar ise, 1961 Viyana Szlemesinin 31/4. maddesi gereince328 Trkiyede yarglanamayacaklardr. Ksaca, yalnzca isnad yeteneine sahip olan ve on sekiz yan doldurmam failin, o da ya haddinden kaynaklanan indirimlerden yararlanarak, yarglanma imkan bulunmaktadr. Cezalandrlabilme alan bu kadar kstl olan bir suun Kanunda dzenlenmesi artc gelebilir. Bu noktada, Kanunun 26.03.2002 tarihli deiiklikten nceki haline bakmak aklayc olacaktr. Deiiklikten nce 9. maddeye gre, yalnzca medeni haklarn kullanma ehliyetine sahip, 21 yan doldurmu, toplantnn yaplaca yerde srekli

327

snad yetenei konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.361-389; DNMEZER/ERMAN, C.II, k. no.845-903. 328 Diplomatik dokunulmazlk konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.173-179; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.427-439.

68

ikametgah bulunan ve bunu belgelendiren329, haklarnda soruturma ve kovuturma yaplabilmesi izne bal olmayan, yasama veya diplomatik dokunulmazl bulunmayan kiiler330 dzenleme kurulu yesi olabilmekteydi. Deiiklikle, aranan bu niteliklerin byk blm maddeden karlm, ya snr ise aaya ekilmitir. Bylece, suu ileyebilecek kiiler yukarda saylanlarla snrl kalm; suun faili olabilecek kiilerin kapsam daraltlmtr. Dzenlemenin kstll, maddede yaplan bu deiiklikten kaynaklanmaktadr. 4. Madur Suun maduru kamudur. Kamu, hem geree aykr beyanlarla aldatlmakta hem de bunun sonucunda, dzeni koruma, bireylere toplant ve gsteri yryleri zgrln salama grevlerini yerine getirmesi engellenmektedir. 5. Maddi Unsur Suun maddi unsuru, dzenleme kurulu yeleri iin aranan niteliklerin

tanmamasna ramen dzenleme kurulu yesi olarak bildirim vermektir. Failin tamas gereken nitelikleri ve bildirmesi gereken bilgileri yukarda suun faili bal altnda inceledik. Bu niteliklerin tanmas ve buna uygun bildirim yaplmas, toplant veya yryn geerlilii iin olmazsa olmaz koullardandr. Bu artlara uyulmamas neticesinde kanuna aykr toplant veya yry yaplmasna neden olunmaktadr. Suun olumas iin dzenlenen kanuna aykr toplant veya yryte su tekil edecek herhangi bir eylemin yaplmasna gerek yoktur. Bu noktada, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelikin 7. maddesine de deinmek gerekmektedir331. Kanmzca bu dzenleme, gerekli

329

Doktrinde, ikametgah zorunluluunun faydalarna iaret eden yazarlar da bulunmaktadr: Gemite, hatta bazen d etkenlerle, bu ite kompetan hale gelen kiilerin, yurt sathnda dolaarak, devaml ekilde bu biimde toplant ve gsteri yryleri yapmasnda n ayak olduklar, tertip ettikleri oka rastlanan bir husus olduundan ve bu hal hem olaylar artrdndan ve hem de faillerinin saptanp bir an nce yarglanmalarnda byk mkilat ekildiinden bu tedbirin alnmasna gerek duyulmutur. Kald ki, kiinin ikamet ettii yerinde daha dengeli hareket ettii de bir vakadr. (GNGR/KAVALALI, age, s.240). 330 Bu hususla ilgili olarak madde gerekesinde, su ilemesi halinde toplant veya yry sorumlularnn takipsiz kalmamas, kamu dzeninin bu sebeple bozulmamas ve sust hkmlerinin uygulanabilmesi iin yasama ve diplomatik dokunulmazlklar bulunanlarla haklarnda soruturma ve kovuturma yaplabilmesi izne bal olan kimselerin dzenleme kuruluna katlmalar uygun grlmemitir. denilmektedir. 331 Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelikin 7. maddesi u ekildedir:

69

nitelikleri tamadn bilen dzenleme kurulu yesini korumayp, yalnzca kanuna uygun olmayan yer, zaman, ama iin toplant veya yry talebinde bulunan ya da eklenmesi gereken belgelerin tamamn iermeyen bildirimler iin geerlidir. 6. Manevi Unsur Suun manevi unsuru genel kasttr. Burada, failin bilerek ve isteyerek tamad nitelikleri tayormu gibi geree aykr bildirimde bulunmas aranmaktadr. 7. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su, neticesi harekete bal, icrai bir sutur. Suun gereklemesi iin dzenleme kurulu yesinin nitelikleri konusunda geree aykr beyanlarn bulunduu bildirimin valilik ya da kaymakamla verilmesi yeterlidir. Burada, suun tamamlanmas iin sz konusu bildirime dayanlarak bir toplant veya yryn yaplmas aranmamaktadr. ncelediimiz sua ne eksik ne de tam teebbs mmkn deildir332. Burada, sz konusu bildirime dayanlarak yaplan toplant veya yryn kanuna aykr saylp saylmayaca konusuna deinmek gerekir. Kanunun 23. maddesinin (a) bendinde aka 9 ve 10. madde hkmlerine uygun biimde bildirim verilmeden yaplan toplantlar veya gsteri yrylerinin kanuna aykr saylaca belirtilmektedir. Burada her ne kadar kanuna uygun bir bildirim verilmediinden bahsedilebilse de, kanmzca bu durumda bildirimdeki usulszln ne zaman renildiine bakmak gerekir. Usulne uygun bir beyan verilmemesi, toplant veya yryn kanuna aykr olaca konusunda karine tekil etmektedir. Bu nedenle, usulszln toplant veya yryn bitmesinden nce renilmesi, idareye, gerekli nlemleri alma ve toplant veya yryn yaplmasn/devamn engelleme yetkisi verecektir. Eer toplant veya gsteri yry olaysz bir ekilde yaplm ve de bitirilmise, bu durumda kanuna aykrlktan bahsedilerek toplant veya gsteriyi

Kanunda belirtilen hususlar kapsamayan veya yanl bilgi ihtiva eden veya belgeleri eksik olan bildirimler dzenleme kurulu bakan veya yelerinden birine yaz ile duyurularak dzelttirilir veya tamamlattrlr. Yaplan duyuruya ramen eksikliklerin tamamlanmamas halinde bildirim geersiz saylr. 332 Sua teebbs konusunda bkz. dn.312.

70

dzenleyenlerin, ynetenlerin ve bunlarn hareketlerine katlanlarn cezalandrlmas yerinde olmayacaktr333. Suun, dzenlenen sahte evrakla ilenmesi durumunda ise, fail, ayrca TCKnn 204. maddesinde yer alan resmi belgede sahtecilik suundan dolay da cezalandrlabilecektir334. 8. Ceza ncelediimiz suun cezas, bir aydan bir yla kadar hapis ve be bin liradan on bin liraya kadar ar para cezasdr335. D. Dzenleme Kurulu yelerinin Grevlerini Yerine Getirmemesi (m.28/3) 1. Genel Aklamalar Dzenleme kurulu yelerinin grevlerini yerine getirmemesi suu, Kanunun 28. maddesinin 3. fkrasnda dzenlenmitir. Buna gre, 11 ve 12 nci maddelerde yazl grevleri yerine getirmeyen dzenleme kurulu yeleri hakknda dokuz aydan bir yl alt aya kadar hapis ve onbin liradan otuzbin liraya kadar ar para cezas hkmolunur. Bu Kanundan nce yrrlkte bulunan 171 sayl Kanunda ise, yukarda incelediimiz su gibi, bu su da yer almamaktayd. 19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanunun yapt ek ile incelediimiz su Kanunun 18. maddesine ilave edilmitir. Bu maddenin 3. fkrasndaki hkm, 8 inci maddede yazl grevleri yerine getirmeyen toplant yneticileri ile ayni madde gereince yneticileri toplant yerinde bulundurmayan tertip heyeti yeleri

333

Gngr ve Kavalal da, bu durumda toplant veya yryn kanuna aykr olmayaca grndedir. Bu konuda bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.268. 334 5237 sayl TCKnn Resmi belgede sahtecilik balkl 204. maddesi u ekildedir: Bir resmi belgeyi sahte olarak dzenleyen, gerek bir resmi belgeyi bakalarn aldatacak ekilde deitiren veya sahte resm belgeyi kullanan kii, iki yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Grevi gerei dzenlemeye yetkili olduu resm bir belgeyi sahte olarak dzenleyen, gerek bir belgeyi bakalarn aldatacak ekilde deitiren, geree aykr olarak belge dzenleyen veya sahte resm belgeyi kullanan kamu grevlisi yldan sekiz yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Resm belgenin, kanun hkm gerei sahtelii sabit oluncaya kadar geerli olan belge niteliinde olmas hlinde, verilecek ceza yars orannda artrlr. 335 Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ve suun cezasnn bir yla kadar hapis olmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320.

71

hakknda aydan alt aya kadar hapis ve bin liradan bin liraya kadar ar para cezas hkmolunur. eklindeydi336. ncelediimiz suun yer ald maddenin de Eski ve Yeni Kanundaki dzenlemeleri arasnda baz farklar grlmektedir. Madde dilinin sadeletirilmesinin yan sra, Eski Kanunda yer alan baz hususlarn Yeni Kanunda kaldrlmas ve Eski Kanunun 8. maddesinin Yeni Kanunda 11. ve 12. maddeler olarak iki paraya ayrlmasndan kaynaklanan ifade farkllamas sz konusudur. Yeni Kanunda toplant yneticileri yer almamaktadr. Bunlarn grev ve sorumluluklar, dzenleme kuruluna devredilmitir. Grld zere, 28. maddenin 3. fkrasnda Kanunun 11. ve 12. maddelerine atf yaplmaktadr. Kanunun Toplantnn yaplmas balkl 11. maddesine gre, Toplant, 6 nc madde hkmlerine uymak suretiyle bildirimde belirtilen yerde yaplr. Dzenleme kurulu, kendi yelerinden bakan dahil en az yedi kiiyi toplantnn yapld yerde bulundurmakla ykmldr. Bu husus, katlanlarn kimlikleri belirtilmek suretiyle hkmet komiserince bir tutanakla tespit edilir. Kanunun Dzenleme kurulunun grev ve sorumluluklar balkl 12. maddesine gre ise, Dzenleme kurulu, toplantnn skun ve dzenini, bildirimde yazl ama dna klmamasn salamakla ykml ve sorumludur. Kurul, bunun iin gereken nlemleri alr ve gerektiinde gvenlik kuvvetlerinin yardmn ister. Alnan nlemlere ramen skun ve dzenin salanamamas halinde, kurul bakan toplantnn sona erdirilmesini hkmet komiserinden isteyebilir. Dzenleme kurulunun sorumluluu, topluluk toplant yerinden tamamen dalncaya kadar srer.337

336

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 337 171 sayl Kanunun (19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanun ile ek) Toplantnn yaplmas, toplantnn yneticilerinin grev ve sorumluluklar balkl 8. maddesi ise u ekildeydi: Beyannameye ekli belgede toplant yneticisi olarak bildirilenlerden en az , yneticilerin tm tertip heyeti dndan seilmise, yneticilerle birlikte tertip heyeti yelerinden en az birinin toplant yerinde bulunmas zorunludur. Toplant yneticileri, toplantnn skn ve dzenini ve beyannamede yazl ama dna klmamasn salamakla ykml ve sorumludurlar. Bunun iin gereken tedbirleri alr ve icabnda zabtann yardmn isterler. Alnan tedbirlere ramen skn ve dzenin salanmamas halinde toplantnn datlmasn Hkmet Komiserinden isteyebilirler. Tertip heyeti, yneticilerden en az nn toplant yerinde bulunmasn salamak, bunun iin gereken hallerde kendi yeleri arasndan veya dndan, yneticilerde aranan nitelie sahip kiilerle ynetici saysn tamamlamak

72

2. Korunan Hukuki Yarar Sz konusu hareketin cezalandrlmas, grlecei zere, asl olarak toplantnn skun ve dzeniyle ilgilidir. Dzenleme kurulu yelerinin grev ve sorumluluklar, toplant veya yryn skun ve dzenini salamaktr. Bunun yerine getirilmemesi durumunda, kamu dzeni de bundan zarar grecektir. Bu nedenle, bu sua Kanunda yer verilmesi ile korunmak istenen hukuki yarar, ncelikle kamu dzeninin korunmasdr. Burada, bildirimde yazl ama dna klmas, skun ve dzenin bozulmas ile, kanuna uygun olan toplant veya yry, kanuna aykr hale gelecektir. Bu da, devletin gvenlik ve baz hrriyetlere ulalmasn salama grevleri bata olmak zere birok grevini yerine getirmesini engellemektedir. Bunlarn haricinde, fertlerin toplant ve gsteri yryleri hrriyetinin de korunmas amalanmaktadr. 3. Fail ncelediimiz suun faili, grevini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yeleridir. Dzenleme kurulu yesi olabilmek iin Kanunun 9. maddesindeki nitelikleri tamak ve 10. maddeye uygun olarak bildirimde bulunmak gereklidir. Bu hususlar yerine getirerek dzenleme kurulu yesi olan herkes suun faili olabilir. Burada, Kanundaki gerekli nitelikleri tamamasna ramen tayormu gibi bildirimde bulunan, yani 28/2. maddedeki suu ileyen dzenleme kurulu yesinin incelediimiz suun faili olup olamamas hususuna da deinmek gerekmektedir. Bu kiilerin gerekli nitelikleri tamadklar iin dzenleme kurulu yesi saylamayacaklar dnldnde, kanmzca dzenleme kurulu yesi olmayanlarn buna ilikin grevleri de bulunmayacaktr. Bu nedenle, sz konusu kiiler incelediimiz suun faili olamayacaktr.

ve sonradan grevlendirilen bu kiilerin ak kimlik ve imzalarn tayan belgeyi Hkmet Komiserine vermek zorundadr. Tertip heyetinin ve toplant yneticilerinin sorumluluklar toplant sona erinceye kadar devam eder. 10 ubat 1963 tarihli ve 171 sayl Toplant ve gsteri yry hrriyeti hakknda kanunun dier maddelerinde geen dare Heyeti deyimi, bu kanunda ykmllk ve sorumluluklar belirtilen toplant yneticilerini ifade eder.

73

4. Madur Suun maduru ncelikle kamudur. Burada, hem kamu dzeni bozulmakta hem de kamunun grevlerini yerine getirmesi engellenmektedir. Ayrca, toplant ve gsteri yryleri hrriyetleri zedelenen fertler de madur konumdadr. 5. n art Dzenleme kurulu yelerinin grev ve sorumluluklarndan anlalaca zere, suun olumas iin ncelikle kanuna uygun bir toplant veya yryn mevcut olmas gerekmektedir. Dzenleme kurulu yelerinin en nemli grevi, skun ve dzeni salamak, toplantnn kanuna aykr bir duruma gelmesini nlemektir. Toplant veya yryn mevcut olmamas durumunda, dzenleme kurulu yelerinin grev ve sorumluluklarndan da bahsedilemeyecektir. 6. Maddi Unsur Suun maddi unsuru, dzenleme kurulu yesi olmaktan kaynaklanan grevleri yerine getirmemektir. Dzenleme kurulu yelerinin grev ve sorumluluklar, toplantnn yapld yerde bulunmak, bakan dahil en az yedi yeyi toplantnn yapld yerde bulundurmak, bu hususu katlanlarn kimliklerini belirtmek suretiyle hkmet komiserine tespit ettirmek, toplantnn skun ve dzenini, bildirimde yazl ama dna klmamasn salamak, bu konuda gereken nlemleri almak, gerektiinde gvenlik kuvvetlerinin yardmn istemek, alnan nlemlere ramen skun ve dzenin salanamamas halinde, kurul bakannca hkmet komiserinden toplantnn sona erdirilmesini istemektir338.

338

Yrg. 8. CD:, 06.04.1979, 1979/1903 E., 1979/2837 K., Yasaya uygun olarak dzenlenen toplantya sonradan katlan bir grubun getirdii, lke btnln bozucu ve ulusal duygulan yok etmeye ve zayflatmaya ynelik ve su oluturan yazlarn tanmamasnn yksek sesle toplulua duyurulduu ve toplantnn ama dna itilmek ve baltalanmak istendii belirtilerek grevlilerin uyarld kabul edildiine gre, bu uyarmalarn grevlilere bavurma olduunun kabul gerekir. Belirtilmek suretiyle toplant grevlilerinin uyarld ve hatta nedeni kesinlikle bilinmemekle beraber kuvvet yetersizliinden veya toplulukta biriken gerilimin yarataca ters tepkiden kanma olaslyla, topluluk iine karan gvenlik kuvvetlerinin zellikle grnr yerlere ekilmelerinin istendii, bu arada birbirine giren iki grubun atmas sanklarn caydrc ve yattrc konuma, uyarma, ar ve abalaryla bastrld ve mahkemece de olayn bu dorultu da gelitiinin kabul edildii grlmtr. Bu durumda, sanklarn bu konuma ve uyarmalarnn, 171 sayl Yasann 20 maddesine aykr davranan kiileri kovuturmak ve yakalamak, toplant zgrln korumak ve toplantnn gvenlik kuvvetlerine ve yasann 9. maddesi uyarnca grevlendirilen ve gerektiinde maddede yazl yetkileri kullanmak zere olay yerinde bulunan

74

Su, ihmali hareketlerle ilenmektedir. Suun maddi unsurunu oluturan hareketler, grlecei zere toplantnn durumuna gre deimektedir. Sorunsuz geen bir toplant veya yryte yenin grevleri, toplantnn yapld yerde bulunmak ve dier belli sayda yeyi bulundurmak, bu hususu hkmet komiserine tespit ettirmek, toplantnn skun ve dzenini, bildirimde yazl ama dna klmamasn salamak, bu konuda gereken nlemleri almak iken; skun ve dzenin bozulmas durumunda, gvenlik kuvvetlerinin yardmn talep etmek, alnan nlemlere ramen skun ve dzenin salanamamas halinde ise, kurul bakannca hkmet komiserinden toplantnn sona erdirilmesini istemektir339. Bu grev ve sorumluluklarn yerine getirilmemesi durumunda, suun maddi unsuru gereklemi olacaktr. 2911 sayl Kanun, 171 sayl Kanundan farkl olarak, dzenleme kurulu yelerine, idari makam ve polisin grevlerini sorumluluk olarak yklemektedir340. Kanunun 12. maddesinin 2. fkrasnda belirtildii zere, dzenleme kurulunun sorumluluu, topluluk toplant yerinden tamamen dalncaya kadar srer. Bu nedenle, yukarda saydmz ilk grevler, toplantnn bandan sonuna kadar her an iin; ikinci grevler ise, yalnzca skun ve dzenin bozulmas durumunda geerlidir. 7. Manevi Unsur Suun manevi unsuru genel kasttr. Burada, failin bilerek ve isteyerek grev ve sorumluluklarn yerine getirmemesi aranmaktadr. rnein, dzenleme kurulu yelerinin saysnn yediden fazla olmas durumunda, toplantnn yapld yerde zaten en az yedi ye bulunduu dncesiyle toplantya gidilmemesi; toplantnn skun ve dzenini salayaca dnlen tedbirlerin alnmasna ramen bunun salanamamas; olaylarn kmasna ve gvenlik kuvvetlerinden yardm talep edilmesine ramen skun ve dzenin salanabilecei zannedilerek uzun sre hkmet komiserinden toplantnn sona erdirilmesinin istememesi gibi durumlarda, yenin grev ve sorumluluklarn bilerek veya isteyerek yerine getirilmediinden sylenemeyecei iin suun manevi unsurunun gerekletiinden bahsedilemez.

hkmet komiserine bylece bir lde bavurmu olduklarnn kabul doal ve zorunlu iken mcerret sanklarn grevlilere toplantnn datlmas iin mracaat etmediklerinden bahisle yazl ekilde mahkumiyetlerine karar verilmesi, bozmay gerektirmitir. (ALASU, age, s.155-156). 339 eker, dzenleme kurulu yelerinin tm grevlerinin toplantnn dzenini salamak bal altnda toplanabileceini sylemektedir (EKER, agt, s.58). 340 TOMRUK, agt, s.110.

75

8. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su, ihmali bir sutur. Suun maddi unsurunu ilerken yaptmz ikili ayrm, suun tamamlanmas annn tespitinde de nemlidir. ncelediimiz su, neticesi harekete bitiik bir su olduu iin sorunsuz bir toplantda, toplantnn bandan sonuna kadar toplantnn yapld yerde bulunulmamas, dier belli sayda yenin bulundurulmamas, bu hususun hkmet komiserine tespit ettirilmemesi, toplantnn skun ve dzeninin, bildirimde yazl ama dna klmamasnn salanamamas, bu konuda gereken nlemlerin alnmamas durumunda su meydana gelecektir. Toplantnn skun ve dzenin bozulmas halinde ise, gvenlik kuvvetlerinin yardmnn istenmemesi, alnan nlemlere ramen skun ve dzenin salanamadnda kurul bakannca hkmet komiserinden toplantnn sona erdirilmesinin istenmemesi ile su tamamlanacaktr. hmali hareketlerle meydana gelen sua, ne eksik ne de tam teebbs mmkndr341. Dzenleme kurulu yelerinin grevlerini yerine getirmemeleri nedeniyle, kanuna uygun olan toplant veya yryn kanuna aykr hale gelmesi durumunda yeler, 28/1. maddede yer alan kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak suundan deil, incelediimiz sutan dolay cezalandrlacaktr342. Toplant veya yryn balangtan itibaren kanuna aykr olduu durumlarda ise, dzenleme kurulu yelerinin grevlerini yerine getirmemesinden bahsedilmeyecek; bu kiiler 28/1. maddeye gre cezalandrlacaktr343. 9. Ceza ncelediimiz suun cezas, dokuz aydan bir yl alt aya kadar hapis ve on bin liradan otuz bin liraya kadar ar para cezasdr344.

341

hmali sularda teebbs konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.475; DNMEZER/ERMAN, C.I, k. no.589. Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. 342 Yrg. 8. CD., 26.04.1983, 1983/804 E., 1983/1194 K., Yerel ynetimce, yaplmasna yasal olarak izin verilen toplant ve yryn dzenleyicileri olup, ayn zamanda ynetim grevini de stlenen sanklarn, 171 sayl yasann 8/2. maddesinde gsterilen ykmllkleri yerine getirmeyerek, ama dna kan toplant ve yryte tedbir almadklar, zabtadan yardm istemedikleri gibi, datlmas iin hkmet komiserine de bavurmadklar anlaldndan, () anlan yasann 18/3. maddesi yerine, olayda uygulanma yeri bulunmayan 1. fkra ile ceza tayini, bozmay gerektirmitir. (ALASU, age, s.142-143). 343 GNGR/KAVALALI, age, 268. 344 Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl

76

E. Devlet Grevlilerine Toplant veya Yryle lgili Grevlerini Yaptklar Srada Mani Olmak (m.28/4) 1. Genel Aklamalar Devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak suu, Kanunun 28. maddesinin 4. fkrasnda dzenlenmitir. Buna gre, Gvenlik kuvvetlerine veya hkmet komiserine veya yardmclarna veya hkmet komiseri tarafndan toplant veya yry safahatnn teknik ara ve gerelerle tespit iin grevlendirilenlere bu grevlerini yaptklar srada cebir ve iddet veya tehdit veya nfuz ve messir kuvvet sarfetmek suretiyle mani olanlar hakknda, fiilleri daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde bir yl alt aydan be yla kadar hapis ve onbin liradan otuzbin liraya kadar ar para cezas hkmolunur. Bu Kanundan nce yrrlkte bulunan 171 sayl Kanunda ise, maddenin 2 ve 3. fkralarnda yer alan sular gibi, bu su da bulunmamaktayd. 19.01.1976 tarih ve 1932 sayl Kanunun yapt ek ile incelediimiz su, Kanunun 18. maddesine ilave edilmitir. Bu maddenin 4. fkrasndaki hkm, Hkmet komiserince toplant veya yry safahatnn teknik ara ve gerelerle tespit iin grevlendirilenlere, bu grevlerini yaptklar esnada cebir ve iddet veya tehdit veya nfuz ve messir kuvvet sarfetmek suretiyle mani olanlar hakknda, fiilleri daha ar bir cezay gerektirmedii takdirde alt aydan iki yla kadar hapis ve bin liradan bebin liraya kadar ar para cezas hkmolunur. eklindeydi345. Yeni Kanun ile, mani olunabilecek kamu grevlilerinin kapsam geniletilmitir. ncelediimiz su, TCKnn 265. maddesinde yer alan grevi yaptrmamak iin direnme suunun zel bir halini oluturmaktadr346.

Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ve suun cezasnn alt aydan bir yla kadar hapis olmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320. 345 Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 346 TCKnn Grevi yaptrmamak iin direnme balkl 265. maddesi u ekildedir: Kamu grevlisine kar grevini yapmasn engellemek amacyla, cebir veya tehdit kullanan kii, alt aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Suun yarg grevi yapan kiilere kar ilenmesi hlinde, iki yldan drt yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Suun, kiinin kendisini tannmayacak bir hle koymas suretiyle veya birden fazla kii tarafndan birlikte ilenmesi hlinde, verilecek ceza te biri orannda artrlr.

77

2. Korunan Hukuki Yarar Burada korunan hukuki yarar, devletin denetim ve gvenlik faaliyetlerine, otoritesine, kamu dzenine, fertlerin toplanma hrriyetine ve maddede saylan devlet grevlilerinin ahsi hrriyetlerine ynelik tehditlerin nlenmesidir. Sz konusu hareketler, devletin salamakla ykml olduu kamu dzenine iliin faaliyetlerini engellemektedir. 3. Fail Suun faili; gvenlik kuvvetlerine, hkmet komiserine, yardmclarna ya da hkmet komiseri tarafndan toplant veya yry safahatnn teknik ara ve gerelerle tespit iin grevlendirilenlere, bu grevlerini yaptklar srada cebir ve iddet veya tehdit veya nfuz ve messir kuvvet sarf etmek suretiyle mani olanlardr. Toplant veya yrye katlan ya da katlmayan herkes suun faili olabilir. 4. Madur Suun maduru faaliyetleri engellenen, otoritesi sarslan, dzeni bozulan kamu ile grevlerini yaptklar srada cebir ve iddet veya tehdit veya nfuz ve messir kuvvet sarf etmek suretiyle mani olunan gvenlik kuvvetleri, hkmet komiseri ile yardmclar veya hkmet komiseri tarafndan toplant veya yry safahatnn teknik ara ve gerelerle tespit iin347 grevlendirilenlerdir348. Ayrca, toplant ve gsteri yryleri zgrl kstlanan fertler de madur konumundadr.

Suun, silhla ya da var olan veya var saylan su rgtlerinin oluturduklar korkutucu gten yararlanlarak ilenmesi hlinde, yukardaki fkralara gre verilecek ceza yar orannda artrlr. Bu suun ilenmesi srasnda kasten yaralama suunun neticesi sebebiyle arlam hllerinin gereklemesi durumunda, ayrca kasten yaralama suuna ilikin hkmler uygulanr. 347 A HMne gre bu durum Szlemeye aykrdr. Bir toplantya davet edilmemi olan ve konuulanlar kayt eden polisin bulunmas toplant yapma zgrlne aykrdr. nk polisin varl ve davran, bireylerin kamuya ak olarak toplanmasn caydran bir etkendir, hatta toplantnn btnyle iptaline yol aabilir (FriedlAvusturya, A HM karar, 1995). Evsizlerin iinde bulunduu kt durum hususunda kamunun dikkatini ekmek zere dzenlenmi bar bir toplant srasnda polis fotoraf ekmi, kimlik sormu, kayt yapmtr. Katlmclardan birinin ikyette bulunarak bu ekilde toplanma zgrl hakknn ihll edildiini ne srmesi zerine hkmet, btn fotoraflarn imha edilmesini ve ikyet sahibine tazminat denmesini kabul etmitir. (BAM, age, s.109). 348 2911 sayl Kanunun 13/2. maddesine gre, Hkmet komiseri, toplant yerinde uygun grecei bir yerde bulunur ve toplanty teknik ses alma cihazlar, fotoraf ve film makineleri gibi aralarla tespit ettirebilir.

78

5. n art Su, ancak maddede saylan devlet grevlilerinin grevlerini yaptklar srada meydana gelebileceine gre, ncelikle grevlilerin grevlerini yapabilecekleri kanuna uygun bir toplant veya yryn mevcut olmas gerekmektedir. Kanuna aykr toplantlar, Kanunun 24. maddesine gre datlacandan ve bu esnada grevlilere mani olmak Kanunun 32/3. maddesindeki ayr bir suu oluturacandan, mevcut toplant veya yryn kanuna uygun olmas gerektii sonucuna varlmaktadr. 6. Maddi Unsur Suun maddi unsuru, maddede saylan grevlilere grevlerini yaptklar esnada cebir ve iddet veya tehdit veya nfuz ve messir kuvvet sarf etmek suretiyle mani olmaktr. Grld zere su, seimlik hareketli bir sutur. Maddede snrl olarak saylm bulunan hareketlerden herhangi birinin yaplmas sonucunda grevlilere mani olunmas ile su gerekleecektir. a. Cebir ve iddet Cebir, insan vcuduna ynelmi fizik kuvvettir. Bu nedenle iradeyi ynlendirir.349 ncelediimiz su bakmndan cebir ve iddet, maksada elverili, hissedilecek derecede kar koyma oluturacak bir kuvvetin kullanlmasdr350. Bu kuvvet, bir ahsa, yani incelenen suta gvenlik kuvvetleri, hkmet komiseri ile yardmclar veya hkmet komiseri tarafndan toplant veya yry safahatnn teknik ara ve gerelerle tespit iin grevlendirilenlere kar yaplabilecei gibi, bu kimselerin kullandklar eya ve aralara kar da yaplabilir. rnein, dorudan gvenlik kuvvetlerine kar kuvvet kullanlabilecei gibi, bunlarn arabalarnn cam ve lastiklerine, kalkanlarna kar da kuvvet kullanlabilir. Burada amalanan, ahsn iradesini etkilemektir.

349

Tam (dorudan) cebir ve tam olmayan (dolayl) cebir olmak zere hukukta iddet ikiye ayrlr. Tam cebir fail tarafndan madur zerinde dorudan kullanlan madurun bir ey yapmasn veya nlemesini salayan veya madurun hareket kabiliyetini snrlayan fiziki enerjidir. (...) Maduru tamamen veya ksmen isteme ve hareket etmede hareketsiz brakan her ey dolayl cebir saylr. (SOYASLAN, Doan, Ceza Hukuku zel Hkmler, Yetkin Yaynlar, 5. Bask, Ankara 2005, s.195). 350 YARSUVAT, agt, s.197.

79

b. Tehdit Tehdit, cebri faaliyetin bildirilmesi yoluyla bir kimse zerinde korku meydana getirmek zere iradesinin zorlanmasdr351. Baka bir ifadeyle, bir eyin yaplmas veya yaplmamasna msaade edilmesi, aksi takdirde bir zarara uratlacann bildirilmesidir352. Tehdit hareketinde, bir ikaz deil, madurun zerinde tesir yaratacak bir korkunun mevcudiyeti gerekmektedir353. Burada, tehdidin devlet grevlilerinin toplant veya yryle ilgili grevlerini yapmalarna mani olacak dzeyde olmas lazmdr. Tehdit olarak sylenen, uzak ya da yakn gelecekte gerekletirilecei ifade edilen hareketlerin yerine getirilmesi ise gerekmez. Burada, cebir ve iddetteki gibi fiziki bir zarar sz konusu deildir354. c. Nfuz ve Messir Kuvvet Sarf Etmek Nfuz ve messir kuvvet sarf etmek, yneltildii kii zerinde, bir iin yaplmas veya yaplmamas dorultusunda psikolojik ya da fiziki bir etki yaratmaktr. Sarf edilen nfuz ve messir kuvvetin de devlet grevlilerine mani olmaya elverili bulunmas gerekmektedir. 7. Manevi Unsur Suun oluabilmesi iin genel kastn yannda zel kast da aranmaktadr. Maddede saylan hareketlerin bilerek ve isteyerek yaplmasnn yan sra, devlet grevlilerinin grevlerini yapmasna mani olmak amacyla hareket edilmesi de gerekmektedir. Suun taksirle ilenmesi ise mmkn deildir. 8. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su, icrai ve ayn zamanda seimlik hareketli bir sutur. Mani olmak iin maddede saylan fiillerinden herhangi birisi yaplabilir. Suun tamamlanmas iinse, mani

351 352

YARSUVAT, agt, s.228. EREM, Faruk, Trk Ceza Hukuku (Hususi Ksm), C.II, Ankara 1965, s.245. Tehdit, kiinin bana ileride gelecek ktlktr. (SOYASLAN, age, s.196). 353 YARSUVAT, agt, s.228. 354 PECARARO, Ablini Antonio, Il concetto di Violenza nel Diritto penale, Milano 1962, s.40dan aktaran YARSUVAT, agt, s.228.

80

olucu fiillerin yan sra mani olma keyfiyetinin varl gerekmektedir. Suun maddi bir su olmas nedeniyle, hem tam hem de eksik teebbs sz konusu olabilmektedir355. Suun olumas iin, bir sreliine de olsa maddede saylan grevlilerin grevlerini yapmasna engel olunmas yeterlidir. Eer mani olma durumu devam edecek olursa, bu durumda mtemadi bir su sz konusu olacaktr. Burada ayrca bileik su sz konusudur. Cebir, iddet, tehdit, nfuz veya messir fiil sarf etmek fiilleri tek balarna da ayr bir su tekil etmektedir. Devlet grevlilerinin grevlerine bu fiillerle mani olunmas durumunda, bu sular itima ettirilmektedir. ncelenen su, bu fiiller neticesinde meydana gelen sularn arlatrlm halini oluturmaktadr. 9. Ceza ncelediimiz suun cezas, bir yl alt aydan be yla kadar hapis ve on bin liradan otuz bin liraya kadar ar para cezasdr356. Sz konusu fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmesi halinde ise, faile daha ar cezay gerektiren sutan dolay ceza verilecektir. rnein, kar koyulurken, yaralama, ldrme gibi daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su ilenmise, o zaman fail, yalnzca daha ar olan bu sulara dayanlarak cezalandrlacaktr. TCKnn 265. maddesindeki suun cezasnn incelediimiz suun cezasndan daha hafif olmas nedeniyle, burada TCK hkm uygulanmayacaktr. III. Toplant veya Yry Engellemek (m.29) A. Genel Aklamalar Toplant veya yry engellemek suu, Kanunun 29. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre, Toplant veya yry yaplmasna engel olan veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yry ihlal eden kimse, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde dokuz aydan bir yl alt aya kadar hapis ve bebin liradan onbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr.
Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ve suun cezasnn iki yldan be yla kadar hapis olmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320.
356 355

81

Bu Kanundan nce yrrlkte bulunan 171 sayl Kanunun 19. maddesi ise, Toplant veya yry yaplmasna mani olan veya devamna imkn vermeyecek tertipler ile bu toplant veya yry ihll eden kimse, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, aydan alt aya kadar hapis ve ikiyz elli liradan bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi357. Grld zere, maddenin ieriinde herhangi bir deiiklik yaplmam; sadece metnin dili sadeletirilmitir. B. Korunan Hukuki Yarar Toplant veya yry engellemek eyleminin cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar, fertlerin toplant ve gsteri yryleri zgrlnn salanmasdr. Bu zgrln devlet tarafndan korunmas gereken zgrlklerden olduu dnldnde, devlet yaps ve kamu dzeninin de korunduu dnlebilecektir. C. Fail Suun faili konusunda herhangi bir kstlama yoktur; herkes fail olabilir. Kanuna uygun bir toplant veya gsteri yrynn yaplmasna engel olan veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yry ihlal eden kiiler suun failidir. Su, bir ya da birden fazla kimse tarafndan ilenebilir. Fail, sivil olabilecei gibi, devlet grevlilerinden de olabilir. D. Madur Suun maduru, suu oluturan eyleme mani olmas, fertlerin toplant ve yry haklarn gvenceye almas gereken; ancak bu grevlerini yerine getirmesi engellenen kamu ve yaplmasna engel olunan, devamna imkan verilmeyen toplant veya yry nedeniyle toplanma ve gsteri yry zgrlkleri ihlal edilen fertlerdir.

357

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197.

82

E. n art Maddede, toplant veya yry yaplmasna engel olan veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yry ihlal eden kimse denilerek ncelikle bir toplant veya yryn mevcut olmas gerektii vurgulanmaktadr. Ancak bu toplant veya yryn bir de usul ve artlara uyularak hazrlanmas, kanuna uygun olmas gerekmektedir358. Bu gereklilik, kanun koyucunun kanuna aykr toplant veya yryleri bir hak olarak korumamas ve gvenlik kuvvetleri tarafndan datlmasna hkmetmesinden anlalmaktadr. nemli bir soru, 2911 sayl Kanun kapsamnda olmayan toplantlarla ilgili olarak 29. maddenin uygulanp uygulanamayacadr. Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu tarafndan kapsam d ve serbest braklan bilimsel, ticari ve ekonomik amalarla yaplan toplantlara engel olunmas veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yryn ihlal edilmesi hallerinde, 29. maddenin uygulanp uygulanmayaca sorusuna iki farkl adan baklarak cevap aranabilir. lk olarak, bu tr toplantlarn Kanunda dzenlenmeyerek tamamen serbest brakld; ancak, koruma yetkisinin sakl tutulduu ileri srlebilir. Buna gre, Kanunun stisnalar balkl 4. maddesinde, sz konusu toplantlar, sadece dzenlenmesi bakmndan dikkate alnm; 2911 sayl Kanun hkmlerine tabi tutulmamtr. Bu toplantlara tam bir serbesti salandna gre, bu serbestinin de korunmas gerekmektedir. Ksaca, bu tr toplantlara engel olunmas veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yryn ihlal edilmesi hallerinde, 29. maddenin uygulanmas gerekmektedir. kinci olaraksa, Kanunun kapsam dnda kalan bu toplantlara Kanunun dzenleyici hkmlerinin uygulanmazken koruyucu hkmlerinin uygulanmasnn kanun koyucunun amacna aykr bulduu ileri srlebilir. Buna gre, sz konusu toplantlar istisna addedilerek Kanunun hem dzenleyici hem de koruyucu hkmlerinin uygulama alannn dnda braklmtr. Bu tr toplantlara, korumak iin dahi olsa bu Kanunun ilgili maddeleri deil; ancak TCKnn ilgili maddeleri uygulanabilecektir. rnein, eer siyasi nitelikte bir toplant engellenmise, TCKnn 114. maddesinde yer alan siyasi haklarn engellenmesi suu;
358

Kanuna aykr toplant ya da gsteri yrynn engellenmesi su deildir. (GNAY, Erhan, zel Ceza Yasalarnda Adli ve dari Sular, Sekin Yaynevi, Ankara 1998, s.238).

83

herhangi bir kimse tarafndan cret karlnda yaplan bilimsel, ticari ve ekonomik amal bir toplant ertelenmise, TCKnn 117. maddesinde yer alan i ve alma hrriyetinin ihlali suu; bir niversite yesinin verdii konferansa mani olunmas halinde ise, bu kimse memur saylacandan TCKnn 265. maddesinde yer alan grevi yaptrmamak iin direnme suu meydana gelecektir359. Kanmzca, bu tr toplantlarn baz alardan Kanunun uygulama alanna alnrken baz alardan kapsam d braklmas dncesi, kanun koyucunun amac dikkate alndnda yerinde deildir. Bu tr toplantlara engel olunmas veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yryn ihlal edilmesi hallerinde, TCKnn ilgili maddeleri tatbik edilmelidir. F. Maddi Unsur ncelediimiz suun maddi unsuru, toplant veya yry yaplmasna engel olmak veya devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yry ihlal etmektir. Grld zere, burada seimlik hareketli bir su sz konusu olup, bu hareketlerden herhangi birinin yaplmas ile su meydana gelir. Bu su, neticesi hareketten ayrlabilen (maddi) bir sutur. 1. Engel Olmak Bir toplant veya yrye engel olmak, kanuna uygun bir toplant veya yryn amacna uygun olarak tamamlanmasn nlemek veya bir sre iin yaplmasna ara vermektir360. Bu durum, toplant veya gsteri yrynn balamasnn, bir sreliine devam etmesinin, tamamlanmasnn nlenmesi ya da normal akndan farkl bir ekilde devam etmesi gibi biimlerde grlebilir. Anlalaca zere, bu hallerden hibirinde toplant veya yry planland seyrinde devam etmemektedir. Su, toplant veya yry esnasnda meydana gelebilecei gibi, toplant veya yryn balamasndan nce de gerekleebilir361. Toplantnn yaplaca yerin giri

359 360

Bu konuda bkz. YARSUVAT, agt, s.221-222. YARSUVAT, agt, s.223. 361 YARSUVAT, agt, s.223.

84

kapsnn almasn engellemek, konumaclar alana sokmamak gibi eylemler bu duruma rnek olarak verilebilir. Suun oluabilmesi iin, engel olma fiilinin tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunarak yaplmamas gerekmektedir. Zira bu hallerde, Kanunun 30. maddesinde yer alan huzur ve skunu bozmak suu meydana gelmektedir362. 2. hlal Etmek Suu oluturacak dier bir fiil de, devamna imkan vermeyecek tertipler ile toplant veya yry ihlal etmektir. hlaller, toplant veya yryn normal ekilde yaplmasn engelleyen ya da karkla sebep olan hareketlerdir363. Burada byk bir karkln olumas aranmaz; toplant veya yryn yaplmasnn zorlatrlmas dahi kapsam ierisine sokulabilir364. Yine burada da, engel olmak fiilindeki gibi, fiilin tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunularak yaplmamas gerekmektedir. Engel olmaktan farkl olarak, ihlal etmek fiilinin, ancak toplant veya yryn balamasndan sonra yaplmas durumunda su meydana gelmektedir. Kanun koyucu, bu durumu, devamna imkan vermeyecek tertipler ile tabirini kullanarak belirtmitir. Bu tabirden, ayrca tertiplerin varlnn da arandn anlamaktayz. Bu da, nceden bir hazrln gerektii anlamna gelmektedir. hlalin olumas iin suu oluturmaya yetecek herhangi bir ara kullanlabilir365. hlale rnek olarak, ses sistemini bozmak, elektrii kesmek, grlt yapan aralar kullanmak verilebilir. G. Manevi Unsur Suun meydana gelebilmesi iin hem genel hem de zel kast aranmaktadr. Engel olmak ve ihlal etmek fiillerinin bilerek ve isteyerek yaplmasnn yannda, bu fiillerin toplant ve yry yapma hakknn kullanlmasna mani olmak saiki ile yaplmas da gereklidir. Fail,

TBMM Tutanak Dergisi, D.1, T.2, C.8, 1962, s.155. Gnay, engelleme eyleminin ileri boyuta varmas durumunda Kanunun 30. maddesinin uygulanabileceini sylemektedir (GNAY, age, s.238). 363 MANZ N , Vincenzo, Trattato di Diritto penale Italiano, C.V, Torino 1920, s.404ten aktaran YARSUVAT, agt, s.223. 364 TBMM Tutanak Dergisi, D.1, T.2, C.8, 1962, s.155. 365 YARSUVAT, agt, s.223-224.

362

85

eer bu amala hareket etmemise, yapt fiili incelediimiz suu oluturmayacaktr366. rnein, toplantya yakn bir yerde yaplan snnet dn nedeniyle toplantya engel olunmas durumunda incelediimiz su meydana gelmeyecektir. H. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su, icrai ve seimlik hareketli bir sutur. Engel olmak ya da ihlal etmek fiillerinden herhangi birisi ile su ilenebilir. Suun tamamlanmas iinse, engel olucu veya ihlal edici fiillerin yan sra, engel olma ve ihlal etme keyfiyetinin varl da gerekmektedir. Suun, maddi bir su olmas nedeniyle, hem tam hem de eksik teebbs sz konusu olabilecektir367. Suun olumas iin, bir sre iin de olsa hak sahibinin toplanma ve yry yapma hakkndan mahrum braklmas yeterlidir. Eer toplanma ve yry hakkndan mahrum braklma bir sre devam edecek olursa, bu durumda mtemadi bir su sz konusu olacaktr. Faillerin askeri ahslar olmas halinde, haklarnda Askeri Ceza Kanununun ilgili maddeleri; kamu grevlisi ve kolluk mensubu kiiler olmas ve grevleri gerei ellerinde bulundurduklar ara ve gereleri kullanmalar halinde ise, TCKnn 266. maddesindeki artrm368 uygulanacaktr369.

366

Yrg. 8. CD., 05.05.1992, 1992/3777 E., 1992/5974 K., Olua, kantlara ve savunmalarna gre, olay gn Devlet Eski Bakan Kasm Oksayn katld Erzurum Millet Vekili Sebahattin Arasn konuma yapt Hns Belediyesi nnde yaplan toplantda sanklardan Ayhan Denizin tabut iinde olduu halde dier sanklarn Bayraa sarl tabutla meydana geldikleri Hnsa gerekli hizmetlerin yaplmadn vurgulamak ve yetkililerin dikkatini ekmek iin tabuttan sank Ayhan Denizin kt ve Hns lmtr, banz saolsun yazl pankart kardklar bu ekilde gelien eylemde yasal toplanty engellemek devamn imkansz klmak ve toplanty ihlal etmek kasdnn sz konusu olmad gzetilmeden yazl ekilde sanklarn mahkumiyetine karar verilmi olmas, bozmay gerektirmitir. (ALASU, age, 124). 367 Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. 368 TCKnn Kamu grevine ait ara ve gereleri suta kullanma balkl 266. maddesine gre, Grevi gerei olarak elinde bulundurduu ara ve gereleri bir suun ilenmesi srasnda kullanan kamu grevlisi hakknda, ilgili suun tanmnda kamu grevlisi sfat esasen gz nnde bulundurulmam ise, verilecek ceza te biri orannda artrlr. 369 GNGR/KAVALALI, age, s.210.

86

I. Ceza ncelediimiz suu ileyen fail, dokuz aydan bir yl alt aya kadar hapis ve be bin liradan on bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr370. Sz konusu fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmesi halinde ise, faile daha ar cezay gerektiren sutan dolay ceza verilecektir. IV. Huzur ve Skunu Bozmak (m.30) A. Genel Aklamalar Huzur ve skunu bozmak suu, Kanunun 30. maddesinde dzenlenmitir. Maddede yer alan dzenlemeye gre, Yaplmakta olan toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla tehdit veya hakaret veya saldr veya mukavemette bulunanlar veya baka bir suretle huzur ve skunun bozulmasna sebebiyet verenler, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, bir yl alt aydan yla kadar hapis ve bebin liradan yirmibin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. Ayn durumu dzenleyen 171 sayl Kanunun 20. maddesi, Yaplmakta olan toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksad ile tehdit veya hakaret veya taarruz veya mukavemette bulunanlar veya baka bir suretle huzur ve sknun bozulmasna sebebiyet verenler, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, alt aydan bir yla kadar hapis ve beyz liradan ikibin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi371. Grld zere, maddenin ieriinde herhangi bir deiiklik yaplmam; sadece madde metninin dili sadeletirilmitir.

Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320. 371 Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197.

370

87

B. Korunan Hukuki Yarar Suun cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar, asl olarak fertlerin toplant ve gsteri yry yapma hakkdr372. Yine, toplant ve gsteri yry yapma hakknn devlet tarafndan korunmas gereken haklardan olduu dnldnde, burada devlet yaps ve kamu dzeninin de korunduundan bahsedilebilir. Eski Kanunun ilgili maddesinin gerekesinde de, toplant ve yryte huzur ve skunun esas olduu zellikle vurgulanmtr373. C. Fail Yaplmakta olan toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunan veya baka bir suretle huzur ve skunun bozulmasna sebebiyet veren herkes suun faili olabilir. Bu kiinin toplant veya yrye katlmas gerekmeyip dardan mdahale etmesi durumunda da fail olmas mmkndr374. D. Madur Suun madurlarndan biri, huzur ve skunu bozulmaya allan ve bozulan toplant veya yry nedeniyle toplanma ve yry yapma haklar ihlal edilen fertlerdir. Dieri ise, huzur ve skunun ve daha geni olarak da kamu dzeninin bozulmas, gvencesi altndaki toplant ve yry yapma hakknn engellenmesi nedeniyle kamudur375.

Bir gsteri, gstericilerin destekledikleri fikirlere kar olanlar gcendirebilir veya kzdrabilir. Bununla birlikte gsteriye katlanlar, kartlar tarafndan gelebilecek fiziksel bir iddete maruz kalma korkusu tamadan, gsterilerini korkusuzca yapabilmelidirler. Fiziksel bir iddete maruz kalma korkusunun genelde yol at eilim, ortak ideal ve karlar destekleyen topluluklar, toplumu etkileyen tartmal konular zerindeki dncelerini zgrce ifade etmekten caydrmasdr (Platform Arzte fr Das-Avusturya, A HM, 1998). (BAM, age, s.108). 373 Bu konuda bkz. 171 sayl Kanunun 20. maddesinin gerekesi; TBMM Tutanak Dergisi, D.l, T,2, C. 7, 1962, s.278. 374 Bu konuda bkz. 171 sayl Kanunun 20. maddesinin gerekesinde, Huzur ve sknu bozmak isteyenler veya bozanlar toplant veya yryn iinde veya dnda olabilirler. Her iki halde de cezalandrlrlar. denilmektedir. Ayrca bkz. TBMM Tutanak Dergisi, D.l, T,2, C. 7, 1962, s.278, 375 Devletin yaplan toplant ve gsteri yrylerinin huzur ve skununu salama ykmll A HM tarafndan pozitif ykmllk ad altnda ifade edilmektedir. Toplant zgrln askya alma veya kstlama olanana karlk, Devletin bu hakkn etkili biimde kullanlabilmesini salama konusunda pozitif bir ykmll vardr. Bu ykmllk zellikle gstericilerin hasmlaryla atmaya girdii durumlarda geerlidir. Platform rzte fr das LebenAvusturya davasnda (21 Haziran 1988, Seri A No. 139, s. 12, paragraf 32 ve 34) A HM una iaret etmitir: Bir gsteri yry, yaymaya alt dnce veya iddialara kar olan kiileri rahatsz veya rencide edebilir. Ancak gstericiler hasmlarnn fiziksel iddetine maruz kalma korkusuna kaplmakszn gsterilerini

372

88

E. n art Suun oluabilmesi iin ncelikle, kanuna uygun olarak yaplan bir toplant veya yryn mevcut olmas gerekmektedir. Kanuna uygun toplant veya yry, yukarda da akladmz zere, Kanunda belirtilen usul ve artlara uyularak hazrlanm bir toplant veya yrytr. Bu toplant veya yryn mevcut olmas ile kastedilen ise, bunlarn balam olmasdr. Yani, henz hazrlk aamasnda bulunan ya da hazrlklar bitmekle birlikte balamam olan bir toplant veya yryn mevcudiyeti durumunda bu suun ilenmesi sz konusu olamayacaktr376. F. Maddi Unsur ncelediimiz su, seimlik hareketli bir sutur. Yaplmakta olan toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunmak veya baka bir suretle huzur ve skunu bozmak, suun maddi unsurunu oluturmaktadr. Bu fiillerden herhangi birinin varl, dier unsurlarn da gereklemesiyle suu meydana getirecektir.

gerekletirebilmelidir; bu tr bir korku, dernekleri veya ortak dnce veya karlar savunan dier gruplar, toplumu etkileyen son derece tartmal konularda kendi kanaatlerini ifade etmekten caydrabilir. Bir demokraside kar gsteri dzenleme hakk gsteri yapma hakknn kullanlmasn bask altna alacak kadar geni tutulamaz. Dolaysyla, gerek ve etkili bir bar toplanma hakk, Devlet asndan yalnzca mdahale etmeme grevine indirgenemez; sorunu yalnzca negatif ykmllk asndan kavrayan bir anlay 11. maddenin konu ve amacyla badamaz. 8. maddeye benzer biimde 11. madde de gerekli olduu takdirde, bireyler arasndaki ilikilerde bile pozitif tedbirlerin alnmas artn getirir (bkz. gerekli deiikliklerle X. ve Y.Hollanda davas karar, 26 Mart 1985, Seri A No. 91, s. 11, paragraf 23). A HM ayrca unu belirtmitir: Her ne kadar yasal gsteri yrylerinin bar biimde gereklemesini olanakl klmak iin makul ve uygun tedbirler almak Szlemeci Devletlerin grevi olsa da, devletler bunu mutlak biimde garanti edemezler; kullanlacak aralar konusunda devletlerin geni bir takdir paylar vardr (bkz. gerekli deiikliklerle, Abdulaziz, Cabales ve Balkandali davas karar, 28 Mays 1985, Seri A No. 94, s. 33-34, paragraf 67 ve Rees davas karar, 17 Ekim 1986, Seri A No. 106, s. 14-15, paragraf 35-37). Bu alanda, Szlemeci devletlerin A HSin 11. Maddesi ile stlendikleri ykmllk, elde edilecek sonulara deil, alnacak tedbirlere ilikin bir ykmllktr. Bu davada, A HM Avusturya Devletinin makul ve uygun tedbirler alm olduuna hkmetmitir (bkz. ayrca Stankov and the United Macedonian Organisation InlindenBulgaristan davas karar, 2 Ekim 2001, Bavuru No. 29221/95, paragraf 76-112). (DUTERTRE, age, s.388-389). 376 YARSUVAT, agt, s.226.

89

1. Yaplmakta Olan Toplant veya Yryte Huzur ve Skunu Bozmak Maksadyla Tehdit, Hakaret, Saldr veya Mukavemette Bulunmak Kanun koyucu, burada huzur ve skunu bozmak amacyla yaplacak hareketleri rnek kabilinden saymtr. Huzur ve skunu bozmak suretiyle tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunmak suun olumas iin yeterlidir377. Burada nemli olan netice deil, amatr. a. Huzur ve Skunun Tespiti Szlk anlamyla huzur, dirlik, ba dinlii, gnl rahatl, rahatlk378; skun ise, durgunluk, dinginlik, hareketsizlik, huzur, rahat379 kelimelerinin karldr. Maddede yer alan huzur ve skundan ne anlalmas gerektii ise, ok ak deildir. Burada, toplantnn veya yryn huzur ve skunundan bahsedildiine gre, aznlk tekil eden, bir veya birka kiinin huzurunun bozulmasnn suun oluumu iin yeterli olmad sonucuna varlabilir380. rnein bilimsel eitimi destekleyenlerce dzenlenen bir toplantda yaplan konumalar, toplantya katlan dini eitim destekilerini rahatsz edebilir ya da savaa kar yaplan bir mitingde atlan sloganlar, mitinge katlan hkmet yanls kiilerde rahatszlk yaratabilir. Bu hallerde, toplant veya yryn huzur ve skununun bozulduundan bahsedilemeyecektir. Madde ile cezalandrlan, topluluun kk bir ksmnn deil, topluluu oluturan kitlenin huzur ve skunun bozulmasdr. Bir toplantda toplanty dzenleyenlere hakarette bulunulmas, genel adaba aykr hareketler yaplmas, toplulua saldrlmas, ar tecavz oluturarak toplant veya yryn huzur ve skununu bozacaktr381.

Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 16.05.2001, 2000/1903 E., 2001/10622 K. ( GREN, age, s.168). TDK, C.1, 657. 379 TDK, C.2, 1352. 380 ERMAN, agm, s.9; YARSUVAT, agt, s.230. 381 ERMAN, agm, s.10.
378

377

90

b. Tehdit Tehdidin tanmn, yukarda, devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak suunu incelerken vermitik382. Burada ise, tehdidin toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla yaplmas gerekmektedir. c. Hakaret Hakaret, toplu veya dank ikiden ok kimse ile ihtilt eylemek (karlap grmek, ikiden ok kiinin bilgisine ulamak) suretiyle dier bir kii hakknda mahsus (belirli) bir madde tyin ve isnad suretiyle onu halkn hakaret ve husumetine kar brakacak yahut haysiyetine dokunacak bir fiil isnat etmektir.383 Maddede sadece hakaret ibaresi kullanlm olsa da, bunun geni anlamda yorumlanmas ve bunun svme, szl ya da yazl aralar, el hareketleri, barma, slogan, lk, mar syleme gibi ekillerde topluluun tahrik edilmesini de iine almas kanun koyucunun amacna daha uygun olacaktr384. Bu ekillerden hangisiyle olursa olsun, toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla yaplan hakaret suun maddi unsurunu oluturacaktr. d. Saldr Tehditten farkl olarak burada fiili bir tecavz sz konusudur. Saldr, kiiler zerinde yaplabilecei gibi, eyalar zerinde de yaplabilir385. Toplant ve yry dzenleyen, yneten, kitle ierisinde bulunan bir veya birka kiiye ya da kitlenin tmne saldrlabilecei gibi, bu kiilerin aralarna, sahnelerine, ses sistemlerine ya da toplantnn yapld yerin cam veya kaplarna da saldrlabilir. Burada da nemli olan nokta, saldrnn toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla yaplmasdr.

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, E, 6, b. DNMEZER, Sulhi, Kiilere ve Mala Kar Crmler, Beta Yaynlar, 15. Bas, stanbul 1998, s.230. 384 ERMAN, agm, s.9; YARSUVAT, age, s.229. 385 YARSUVAT, agt, s.229.
383

382

91

e. Mukavemette Bulunmak Mukavemetin sz konusu olabilmesi iin karlkl uygulanan iki ayr kuvvetin varl gerekmektedir386. Toplantlarda veya yrylerde mukavemetin sz konusu olabilmesi iin, ncelikle toplant veya yryn huzur ve skununu bozma amacyla bir hareketin yaplmas ya da bu ynde davranlacann dnlmesi gerekmektedir. Bu hareket, tehdit, hakaret ya da saldr biiminde olabilir. Bu durumlarda dzenleme kurulu, Kanunun 12. maddesinde kendisine verilen yetkiye dayanarak toplantnn skun ve dzenini salamak iin gereken nlemleri alabilir. Bu kapsamda, huzur ve skunu bozan ya da bozaca dnlen kii ya da kiilerin toplant veya yryten uzaklatrabilir. Kiinin bu tedbire kar gelmesi mukavemeti oluturur. lk durumda kii zaten huzur ve skunu bozduu iin mukavemetine gerek kalmadan su oluacaktr. Mukavemet, pasif ve aktif olmak zere ikiye ayrlmaktadr. rnein toplanty terk etmesi istenen ya da uzaklatrlmaya allan kiinin yere yatmas, diree tutunmas durumlarnda pasif mukavemetten bahsedilecekken; kiinin tepki gstererek saldrmas halinde aktif mukavemet sz konusu olacaktr. Burada, mukavemetin toplant veya yryte huzur ve skunu bozmak maksadyla yaplp yaplmadnn aratrlmas sonucunda suun oluup olumad anlalacaktr. Suun oluabilmesi iin aktif mukavemet gereklidir. 2. Bunlardan Baka Bir Suretle Huzur ve Skunun Bozulmasna Sebebiyet Vermek Toplant veya yryn huzur ve skununun tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunmaktan baka bir suretle bozulmas da suun maddi unsurundandr. Huzur ve skunun bozulmasna sebebiyet verecek hareketler snrl sayda deildir. Ayrca, burada nemli olan ama deil, neticedir. Yukardaki hareketlerde yalnzca toplant veya yryn huzur ve skununu bozmak maksadnn varl gerekirken, burada huzur ve skunun bozulmas aranmaktadr387.

386 387

YARSUVAT, agt, s.198. YARSUVAT, agt, s.230.

92

G. Manevi Unsur Suun manevi unsuru, genel ve zel kasttr. ncelikle, saylan hareketlerin bilerek ve istenerek yaplmas gerekmektedir. Kanun koyucu, ayrca, huzur ve skunu bozmak maksadyla ibaresine yer vererek zel kastn varln da aradn belirtmitir. Yaplan hareketin toplant veya yryn huzur ve skununu bozmas yeterli deildir. Ayrca failin huzur ve skunu bozmak neticesini istemi, bu saikle hareket etmi olmas gerekmektedir. Bu saikle hareket edilmemi olmas durumundaysa, yaplan fiil, artlarn gerekletirmek suretiyle TCKdaki sularn kapsamna girer388. H. Suun zel Grn ekilleri Burada tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunmak suretiyle huzur ve skunun bozulmas ile bunlarn dnda kalan baka bir suretle huzur ve skunun bozulmas durumlarn ayr ayr incelemek gerekmektedir. Toplant ve yryn huzur ve skununu bozmak amacyla tehdit, hakaret, saldr veya mukavemet hareketinin yaplmas, suun tamamlanmas iin yeterli olup, amacn gereklemesi, istenilen neticenin ortaya kmas aranmamaktadr. Grld zere, burada bir tehlike suu
390

mevcuttur389. .

Bu

durumda,

ancak

sua

eksik

teebbsten

bahsedilebilecektir

Burada, ayrca bileik su sz konusudur. Tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunulmak fiilleri tek balarna da ayr bir su tekil etmektedir. Toplant ve yryn tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunma fiilleri ile yaplmas durumunda, bu sulardan dolay faile ayrca ceza verilmeyecektir. ncelenen su, bu fiiller neticesinde meydana gelen sularn zel bir halini oluturmaktadr.

Yarsuvat suun manevi unsuru ikiye ayrlarak incelemektedir. Tehdit, hakaret, saldr veya mukavemette bulunanlar iin genel kastn yannda zel kastn aranmas gerektiini syleyen Yarsuvat, baka bir suretle huzur ve skunun bozulmasna sebebiyet verenler iin genel kast yeterli saymtr (YARSUVAT, agt, s.231). 389 Tehlike suu konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.260-264; NDER, age, s.54-55. 390 Sua teebbs konusunda bkz. dn.312.

388

93

Baka bir suretle huzur ve skunun bozulmasna sebebiyet verilmesi halinde ise, neticenin, yani huzur ve skunun bozulmasnn meydana gelmesi aranmaktadr. Bu durumda sua hem eksik hem de tam teebbs mmkndr. I. Ceza Suun failleri, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, bir yl alt aydan yla kadar hapis ve be bin liradan yirmi bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr391. Sz konusu fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmesi halinde ise, faile daha ar cezay gerektiren sutan dolay ceza verilecektir. V. Kanuna Aykr Propaganda Vastalarn Kullanmak ve Bu Vastalarla Su lemeye Tevik ve Tahrik Etmek (m.31) A. Genel Aklamalar Kanunun 31. maddesinde Kanuna aykr propaganda vastalar ve su ilemeye tevik st balyla dzenlenen su, kendi ierisinde, kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak ve kanuna aykr propaganda vastalar ile su ilemee tevik ve tahrik etmek eklinde snflandrlabilecek iki ayr sutan meydana gelmektedir. B. Kanuna Aykr Propaganda Vastalarn Kullanmak (m.31/1) 1. Genel Aklamalar Kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak suunu inceleyebilmek iin ncelikle suun olumas iin zorunlu ara olan propaganda vastalarn irdelemek gerekmektedir. Kanunun 26. maddesinde ar ve propaganda aralar bal altnda bu aralarla ilgili dzenlemelere yer verilmitir. Maddeye gre, Toplant veya yrylere ilikin ar veya propaganda amacyla kullanlan basl veya oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlarda dzenleme kurulu bakan ile en az alt yesinin adlar, soyadlar ve imzalarnn bulunmas; bunlardan aslmas gerekenlerin, Kanunun 6 nc maddesinde

Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320.

391

94

belirtilen ynteme de uyulmak artyla valilik veya kaymakamlklarca nceden tespit edilmi yerlere aslmas zorunludur. Bu propaganda ve ar alet ve aralarnda, halk su ilemeye zendiren veya kkrtan yaz veya resim bulunmas yasaktr. Toplant veya gsteri yrynn yaplaca tarihten bir nceki gnden toplant veya gsteri yrynn balayaca saate kadar, gnein douundan batna kadarki zaman iinde olmak kaydyla ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara ile ar yaplabilir. Bu sre dnda ar iin sz geen alet veya aralar kullanlamaz. Kapal yer toplantlarnda, ses ykseltici alet veya aralarla darya yayn yaplamaz. Maddede belirtilen artlara ve yasaklara uyulmamasnn sonucunda oluan kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak suu ise, Kanunun 31. maddesinin ilk fkrasndaki dzenlenmitir. Buna gre, Dzenleme kurulu bakan ve en az alt yesinin ad ve soyadlar ile imzalarn tamayan 26 nc maddede yazl propaganda vastalarn hazrlayanlar, yazdranlar, bastranlar, propaganda maksadyla kullananlar veya sair surette 26 nc maddedeki yasak ve artlara uymayanlar alt aydan bir yla kadar hapis ve bebin liradan otuzbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. 171 sayl Kanunda propaganda vastalar ile ilgili art, Kanunun 16. maddesinde u ekilde belirtiliyordu: Toplant ve yrylere mteallik, propaganda maksadyla kullanlan basl veya oaltlm veya el ile yazl davetiye, levha ve ilnlarda tertip heyetini tekil edenlerden en az birinin ad, soyad ile imzasnn bulunmas arttr. Bu propaganda vastalarnda halk su ilemeye tevik ve tahrik eden yaz veya resim bulunmas yasaktr. Yine 16. maddedeki arta uymamann cezas da, Kanunun 21. maddesinde belirtilmekteydi. Madde, Tertip heyetini tekil edenlerden en az birinin ad, soyad ile imzasn tamayan 16. maddede yazl propaganda vastalarn hazrlayanlar, yazanlar,

95

bastranlar, basanlar, propaganda maksadyla kullananlar, bir aya kadar hapis, ikiyz elli liradan bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi392. Grld zere, Eski ve Yeni Kanun arasnda baz farkllklar mevcuttur. ncelikle gze arpan husus, Yeni Kanunda propaganda aralarn dzenleyen maddeye, bu aralarn ar amacyla kullanlmas da dahil olmak zere, birok yasak eklenmitir393. Bylece, suun da kapsam geniletilmektedir. Ayrca, yeni dzenleme ile, yazanlar ibaresi yerine yazdranlar getirilmi; basanlar ibaresi de maddeden karlmtr. Eski Kanunda dzenleme heyetini oluturanlardan yalnzca birinin ad, soyad ve imzas yeterli iken; yeni dzenlemede, dzenleme kurulu bakan ile en az alt yesinin ad, soyad ve imzasna ihtiya duyulmaktadr. 2. Korunan Hukuki Yarar Suun cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar, kamu dzeninin korunmas ve toplumun zarar grmesinin engellenmesidir. Kanunda belirtilen usul ve artlara uyulmamas, kanuna aykr propaganda vastalarnn hazrlanmas, yazdrlmas, bastrlmas ve propaganda maksadyla kullanlmas, devlet otoritesine ve kamu dzenine ak aykrlk tekil etmektedir. Bu durumun nlenmesi amacyla da, sz konusu eylemler kanun koyucu tarafndan cezalandrlmtr. 3. Fail Dzenleme kurulu bakan ve en az alt yesinin ad, soyad ve imzalarn tamayan, aslmas gerekirken nceden tespit edilen yerlere aslmayan, toplant veya yrylere ilikin
392

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 393 171 sayl Kanuna uygun olarak Yargtay, bundan nceki kararlarnda vastalarn ar amacyla m, yoksa propaganda amacyla m kullanldn tespit etmekte, buna gre cezaya hkmetmekte ya da beraat karar vermekteydi. Yrg. 8. CD., 28.09.1984, 1984/3847 E., 1984/4133 K., tfaiye eri olarak grevi banda bulunan sann eylemi, Ankara Devlet Mimarlk, Mhendislik Yksek Okulu derneince dzenlenen A.D.M.M.Y.O. da son durum konulu, Makine Mhendisleri odasnda yaplacak panele ar niteliindeki bez zerine yazlm pankart nbeti mdr muavinin emri zerine kendilerine bildirilen yere asmak istedikleri srada toplum zabtas grevlilerince yakalanm olmasndan ibarettir. 171 Sayl yasann 16. maddesinde propaganda maksadyla kullanlan basl veya oaltlm levha ve ilanlarda tertip heyetini tekil edenlerden en az birinin ad ve soyad ile imzasnn bulunmas art getirilmi olup, 21. maddesinde de propaganda vastalarn hazrlayanlardan sz etmektedir. Sua konu pankartta ise propagandadan sz etmeye olanak yoktur. u hale gre sann eyleminde msnet suun elerinin olumad dnlmeden yazl gereke ile hkmlendirilmesi, bozmay gerektirmitir. (ALASU, age, s.139).

96

ar veya propaganda amacyla kullanlan basl, oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlar hazrlayanlar, yazdranlar, bastranlar, propaganda maksadyla kullananlar, Kanunda aklanan sreler dnda ar iin ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara kullananlar veya kapal yer toplantlarnda bu alet veya aralarla darya yayn yapanlar, suun faili durumundadr. Bu hareketleri yapan herhangi bir kimse suun faili olabilir. 4. Madur Suun maduru otoritesine kar gelinen, dzeni bozulmaya allan kamu ile huzursuzlua, gvensizlie urayan, yaama ve dayanma hissi azalan toplumdur. 5. n art Dzenleme kurulu bakan ve en az alt yesinin ad, soyad ve imzalarn tamayan 26. maddede yazl ar ve propaganda aralarnn mevcut olmas, suun yazl propaganda vastalar ile ilenmesi blm iin n art olarak kabul edilmektedir. Propaganda, belirli bir dncenin, belirli bir dnya grnn, bireylere benimsetilmesi, taraftar kazanlmas ya da taraftarlarn inanlarnn kuvvetlendirilmesi amac ile herhangi bir ekilde ya da herhangi bir vasta ile aklanmas, yaylmasdr.394 Propaganda vastalar ise, propaganda tekil eden hareketlerin yaplmasn salayan aralardr. Propaganda vastalarnn snrsz olmasna, propaganday oluturan hareketin her trl vasta ile yaplabilmesine ramen kanun koyucu 26. maddede tahdidi olarak propaganda vastalarn saymtr. 171 sayl Kanunun 16. maddesinde, toplant ve gsteri yrylerinde yaplan propaganda vastalar, basl veya oaltlm veya el ile yazl davetiye, levha ve ilanlar olarak snrlandrlmken; 2911 sayl Kanun ile bunlara ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya aralar da ilave edilmitir.

394

BAYRAKTAR, Kksal, Su lemeye Tahrik Crm, Doentlik Tezi, HF Yaynlar, stanbul 1977, s.24. Propaganda, nerede ve ne zaman olursa olsun, bir hususu, bir fikri taraftar kazanmak iin yaymaktr. (TBMM Tutanak Dergisi, D.1, T.1, C.8, 1962, s.147-148). Yarsuvata gre, Propaganda, bir topluluu bir fikir kabul ettirmek iin yaplan hareketlerdir. Memleketimizde muhtelif vesilelerle kanun koyucu propaganda kavramn tarif etmek lzumunu hissetmitir. Mesel 1949 yllnda T.C.K. nn 163. maddesini deitiren 5435 sayl Kanunun gerekesinde, propaganda, nerede ve ne zaman olursa olsun, bir hususu, bir fikri, taraftar kazanmak iin yaymaktr eklinde tarif edilmitir. Bu tariflerden de anlalaca gibi, propagandann, birden fazla kimseye yaplm olmas lzmdr. (YARSUVAT, agt, s.169).

97

Bu ekildeki propaganda vastalarnn kanuna aykr olmamas ve Kanunun 31/1. maddesindeki suu meydana getirmemesi iin toplant veya yry tertipleyen dzenleme kurulu bakan ile en az alt yesinin adlar, soyadlar ve imzalarnn bulunmas gerekmektedir. Ad, soyad ve imza, elle yazlm olabilecei gibi, matbu veya mhr ile yaplm da olabilir395. Maddede ad, soyad ve imza arandna gre, dzenleme kurulu bakan ve yelerinin gerek kiiler olmas gerekmektedir. Toplantnn tzel kiilik iin dzenlenebilmesinden ayr olarak toplantda kabilecek olaylarn nlenmek istenmesi nedeniyle dzenleme kurulu bakan ve yelerinin gerek kiilerden olmas zorunludur396. 6. Maddi Unsur Dzenleme kurulu bakan ve en az alt yesinin ad, soyad ve imzalarn tamayan, aslmas gerekirken nceden tespit edilen yerlere aslmayan, toplant veya yrylere ilikin ar veya propaganda amacyla kullanlan basl, oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlar; hazrlamak, yazdrmak, bastrmak, propaganda maksadyla kullanmak, Kanunda aklanan sreler dnda ar iin ses ykselten ya da ileten herhangi bir alet veya ara kullanmak ya da kapal yer toplantlarnda bu alet veya aralarla darya yayn yapmak suun maddi unsurunu oluturmaktadr397. Grld zere, incelenen su, seimlik hareketli bir sutur. Yukarda saylan hareketlerden hepsinin birden yaplmas gerekmeyip herhangi birinin yaplmas yeterlidir. Ancak bu seimlik hareketler konusunda Eski Kanun ile Yeni Kanun arasnda ufak bir farkllk bulunmaktadr. 171 sayl Kanunda yazmak ve basmak fiilleri maddede yer alrken, 2911 sayl Kanun ile yazmak fiili, yazdrmak haline getirilmi; basmak fiili ise maddeden karlmtr. Kanmzca, yazmak ve basmak fiilleri hazrla ynelik hareketler olduundan bunlar, hazrlamak fiili ierisinde de dnlebilecektir. Yukarda saylan hareketlerin yaplmas, suun oluumu iin yeterli olmayp ayrca propaganda vastalarnn toplant ve gsteri yryyle ilgili ve aleni olmas da gereklidir.
395 396

TBMM Tutanak Dergisi, D.1, T.1, C.8, 1962, s.147-148. YARSUVAT, agt, s.170. 397 Yrg. 8. CD., 17.03.1999, 935/3521, Vilayetin izniyle Ktahyada yaplacak olan mitinge ait ve miting dzenleme kurulu bakan ile en az alt yesinin ad, soyad ve imzasn tamayan ar katlarn, Aslanapa ilesindeki dkkannn camlarna dardan grnecek biimde asan sann eyleminin 2911 sayl Yasann 26/1. madde ve fkrasnda tanmlanan suu oluturduu gzetilmeden, yazl gerekelerle beraatna karar verilmesi, ( GREN, age, s.169).

98

Toplant ve gsteri yryleri ile ilgili olmaktan kast, gerek yazl gerekse sesli propaganda vastalarnn toplant ve gsteri yryne davet etme ve amac da belirtme niyetiyle kullanlmasdr398. Aleniyet ise, propagandann unsurlarndan en bata gelenidir. Aleniyetten kast, halkn yaplandan haberdar olmas ya da haberdar olabilecek konumda bulunmasdr. Aksi takdirde bu suun oluacandan bahsedilemez399. Kanunun 31. maddesinin ilk fkrasnda yer alan veya sair surette 26 nc maddedeki yasak ve artlara uymayanlar eklindeki ifade nedeniyle, 26. maddedeki tm yasaklara aykrlk incelediimiz suun konusunu oluturacakm gibi grnse de, 26. maddesinin 2. fkrasnda yer alan propaganda ve ar alet ve aralarnda, halk su ilemeye zendiren veya kkrtan yaz veya resim bulunmas yasana aykrlkta durum byle deildir. Bunun nedeni, sz konusu yasaa aykr davranlarn Kanunun 31. maddesinin 2 ve 3. fkralarnda yer alan ayr bir suu meydana getirmesidir. 7. Manevi Unsur Maddede yazl hareketleri ikiye ayrarak faillerin kastn tayin edebiliriz. Dzenleme kurulu bakan ve en az alt yesinin ad, soyad ve imzalarn tamayan, aslmas gerekirken nceden tespit edilen yerlere aslmayan, toplant veya yrylere ilikin ar veya propaganda amacyla kullanlan basl, oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlar hazrlamak, yazdrmak, bastrmak, Kanunda aklanan sreler dnda ar iin ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara kullanmak veya kapal yer

Yrg. 8. CD., 23.03.2004, 3369/2600, ... H.. Partisinin l Eyll 2001 tarihinde Ankarada bar, demokrasi ve kardelik mitingi yapmak iin miting tarihinden nce gnderdii davetiyeleri sanklarn mitinge katlacak ahslarn saysn belirlemek amal olarak datmaktan ibaret eylemlerinde su kastnn bulunmad, bu nedenle 2911 sayl Yasada belirtilen suun olumayaca gzetilmeden, sanklarn beraatleri yerine yazl biimde mahkumiyetlerine karar verilmesi, ( GREN, age, s.169); Yrg. 8. CD., 12.05.1999, 2604/7118, Su tarihinde sanklarn 8 yllk Temel Eitim Yasa Tasarsn protesto amacyla Kitabma ve okuluma dokunma isimli amblem ile Aziz Milletimize balkl bildiriyi izinsiz olarak baz iyerlerinin camlarna yaptrp, yine baz ev ve iyerlerinin girilerine brakmalar biimindeki eylemlerinin TCKnn 536. maddesinde tanm yaplan suu oluturaca gzetilmeden, su vasfnn tayininde yanlgya dlerek yazl biimde uygulama yaplmas, ( GREN, age, s.169); Yrg. 8. CD., 08.02.1985, 1985/271 E., 1985/504 K., 2234 sayl Yasa ile deiik 298 sayl Yasann 57. maddesi, el ilan ile propaganday, oy verme gnnden nceki gnn saat onsekizden sonra yasaklanm olduu, bu tarihten nce, belediye bakan adayl iin tantm amacyla el ilan niteliinde kart datan sanklarn eylemlerinin seim suunu oluturmad gibi, 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun 26. maddesinde tanmlanan su elerinin de bulunmad gzetilmeden, beraatleri yerine yazl ekilde hkmllklerine karar verilmesi, bozmay gerektirmi (...) (YKD., C.XI, S.8, Austos 1985, s.1256). 399 YARSUVAT, agt. s.171.

398

99

toplantlarnda bu alet veya aralarla darya yayn yapmak fiilleri iin genel kast yeterlidir. Kanun koyucu, bu hareketlerin bilerek ve istenerek yaplmasn aramaktadr. Bu yazl vastalar propaganda maksadyla kullanmak fiilinde ise, genel kastn yannda zel kastn da bulunmas gerekmektedir. Burada, kullanma hareketinin bilerek ve isteyerek yaplmasnn yannda, sz konusu vastalarn propaganda amacyla kullanlmas aranmaktadr. Bu vastalarn propaganda saikiyle deil de, rnein bir kiinin teklif zerine para kazanmak amacyla dviz, pankart tanmas ya da bunun okuma yazma bilmeyen bir kii tarafndan rica zerine yaplmas gibi durumlarda olduu gibi, maddi bir kar salamak amacyla ya da yaplan iin farknda olmadan kullanlmas durumlarnda su olumayacak ve bu fiilleri yapanlar bu sutan dolay sorumlu tutulamayacaklardr. 8. Suun zel Grn ekilleri Kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak suu, icrai ve seimlik hareketli bir sutur. Hazrlamak, yazdrmak, bastrmak, kullanmak, yayn yapmak hareketlerinde bulunulmas ile netice gereklemektedir. Suun olumas iin aleniyet art olarak kabul edildiinden, bu artn gereklemesi durumunda su tamamlanacaktr400. Burada, neticesi harekete bitiik bir su sz konusudur. Maddede maddi propaganda vastalar yer ald iin bu sua ancak eksik teebbs mmkn olabilmektedir401. Maddede saylan propaganda vastalarnn propaganda maksadyla kullanlmas halinde, mtemadi bir su sz konusu olabilir402. Maddede belirtilen yazl propaganda vastalarn hazrlayanlar, yazdranlar, bastranlar, propaganda maksadyla kullananlar veya dier surette 26. maddedeki yasak ve artlara uymayanlar suun faili durumundadr. Bu kiiler haricinde kalan, ancak eylemlere katlanlar ise, katlma derecelerine bal olarak TCKnn Sua itirak balkl blmnde yer alan genel hkmlere gre cezalandrlrlar403.

400 401

YARSUVAT, agt, s.172. Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. 402 YARSUVAT, agt, s.172. 403 YARSUVAT, agt, s.173.

100

ncelenen suun failinin, ayrca kanuna aykr toplant veya yry dzenleyen, yneten ve bunlarn hareketlerine katlanlardan birisi olmas durumunda, faile hem 28/1 hem de 32/1. maddeleri ayr ayr uygulanacaktr404. 9. Ceza Suun failleri, alt aydan bir yla kadar hapis ve be bin liradan otuz bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlmaktadr405. C. Kanuna Aykr Propaganda Vastalar ile Su lemee Tevik ve Tahrik Etmek (m.31/2-3) 1. Genel Aklamalar Kanunun ar ve propaganda aralar balkl 26. maddesinin 2. fkrasnda belirtildii zere, Bu propaganda ve ar alet ve aralarnda, halk su ilemeye zendiren veya kkrtan yaz veya resim bulunmas yasaktr. Bu hkme aykr davrann cezas ise, 31. maddenin 2 ve 3. fkralarnda belirtilmitir. Maddenin 3. fkras, 2. fkrasnn arlatrlm halidir. Maddenin 2. fkrasna gre, Bu propaganda vastalarnda halk su ilemeye tevik ve tahrik eder mahiyette yaz veya resim veya iaret bulunursa veya bu maksatla baka aralar kullanlm olursa, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde failleri bir yl alt aydan yla kadar hapis ve onbin liradan ellibin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. Maddenin 3. fkras ise, Tevik ve tahrik neticesi olarak su ilenir veya suun icrasna teebbs edilirse, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde tevik veya tahrikte bulunanlar yldan be yla kadar hapis ve yirmibin liradan yzbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindedir.
404

Gngr ve Kavalalya gre, 171 sayl yasann 18. maddesinin uygulanmas, unsurlar mevcutsa ayrca 16. madde yolu ile 21. maddenin uygulanmasna engel tekil etmeyecektir. (...) Maddedeki veya bu maksatla baka aralar kullanlmas tmcesini bal bana mstakil bir unsur kabul etmek iktiza eder. Buradaki baka aralardan ama, tertip heyetini tekil edenlerden en az birinin ad ve soyad ile imzasn tamayan aralardr. Bu hallerde tertip heyetinin sorumluluu kaideten dnlmek iktiza eder. Ancak tertip heyetinin de bu maksatla baka ara kullanlmasn istedii, gz yumduu, manen desteklediinin kantlanmas halinde yaptrmlar onlar hakknda da uygulamaya yasal engel bulunmamaktadr. (GNGR/KAVALALI, age, s.196-197). 405 Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320.

101

Ayn hkmler, 171 sayl Kanunda da mevcuttu. Kanunun 16. maddesinde, Bu propaganda vastalarnda halk su ilemee tevik ve tahrik eden yaz veya resim bulunmas yasaklanm; bu hkme aykr davranmann cezas ise, 21. maddenin 2 ve 3. fkrasnda gsterilmiti. Maddenin 2. fkras, Bu propaganda vastalarnda halk bir su ilemee tevik ve tahrik eder mahiyette yaz veya resim bulunursa veya bu maksatla baka aralar kullanlm olursa, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, failleri alt aydan bir yla kadar hapis ve beyz liradan ikibin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr.; 3. fkras ise, Tevik veya tahrik neticesi olarak, istenilen su ilenir veya suun icrasna teebbs edilirse, fiil daha ar cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, mevvik veya muharrikler bir yldan iki yla kadar hapis ve bin liradan drtbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi406. Grld zere, iki kanun arasnda baz farkllklar sz konusudur. Yeni Kanun ile, tahrik edici olarak belirtilen yaz ve resmin yanna iaret de eklenmitir. Ayrca, tevik veya tahrik neticesinde istenilen suun ilenmesi zorunluluu kaldrlmtr. ncelediimiz su, TCKnn 214. maddesinde yer alan su ilemeye tahrik suunun407 zel bir eklini oluturmaktadr408. Burada, yani zel bir kanunda suun dzenlenmesinin nedeni, bireylere oranla kitleleri sua kkrtmann daha kolay olmas, suun byle zel bir durumda ilenmesine ramen genel kanunda sua daha dk bir ceza verilmesinin nlenmek istenmesidir409. Her iki suta da tevik ve tahrik fiili cezalandrlmakta olup, sularn maddi ve manevi unsurlar, cezalandrma amac, suun zel grn ekilleri gibi konularda da herhangi bir fark bulunmamaktadr. Buna ramen, iki ayr kanunun maddelerinde dzenlenen
406

Maddede yer alan cezalar, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 407 TCKnn Su ilemeye tahrik balkl 214. maddesi u ekildedir: Su ilemek iin alenen tahrikte bulunan kii, alt aydan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Halkn bir ksmn dier bir ksmna kar silhlandrarak, birbirini ldrmeye tahrik eden kii, onbe yldan yirmidrt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Tahrik konusu sularn ilenmesi hlinde, tahrik eden kii, bu sulara azmettiren sfatyla cezalandrlr. 408 Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Hakkndaki Kanunun eitli maddelerinde zgrln dzenlenii gerekletirilmi ve 21/2. maddesinde de, su ilemee tevik hali zel olarak ngrlmtr. Bylece sua tahrik ile korunan hukuki menfaat, Anayasada toplanma zgrlnn snr olarak belirtildikten sonra, bu zgrl eitli ynlerden dzenleyen ve snrlayan zel kanunda da tahrik durumu meyyideye balanarak, snr olma nitelii ak olarak tesbit edilmitir. (BAYRAKTAR, agt, s.120). 409 YARSUVAT, agt, s.175.

102

sular, birbirinden ayr sulardr. TCKnn 214. maddesinde genel olarak, bir suun ilenmesinin aleni olarak tahrik edilmesi durumu cezalandrmakta ve ceza da tahrik edilen suun cezasna ve tahrikte kullanlan vastaya gre belirlenmektedir. ncelediimiz maddede ise, genel toplant veya yrylerde, yaz, resim, iaretler veya baka aralar kullanlarak halkn su ilemee tevik ve tahrik edilmesi cezalandrlmakta ve ceza da tevik ve tahrik edilen suun cezas orannda deil, fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde belli bir miktarda verilmektedir410. Tevik ve tahrik fiilleri, ne gaye edinilen sua ait hazrlk hareketi ne itirak ekli ne de teebbs durumu deil, mstakil bir sutur. Hem 214. maddede hem de 31. maddede itirak ncesi bir durum sz konusudur. Bu nedenle, ne bir icra hareketi ya da hazrlk hareketi ne de itirak iradesi yoktur. Tevik ve tahrik neticesi olarak su ilenmesi veya suun icrasna teebbs edilmesi halinde tevik veya tahrikte bulunanlar iin ayr cezalar ngrldne ve tevikinin fiili ile failin fiili arasnda bir ilginin bulunmadna gre, 31. maddede itirak durumu da sz konusu deildir. 214. maddeden farkl olarak 31. maddenin son fkrasnda, Tevik ve tahrik neticesi olarak su ilenir veya suun icrasna teebbs edilirse, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde tevik veya tahrikte bulunanlarn belirtilen cezalarla cezalandrlaca ifade edilerek kanuna aykr propaganda vastalar ile su ilemee tevik etmek suunun ayr bir su olduu kabul edilmektedir411. 2. Korunan Hukuki Yarar ncelenen suun cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar, kamu dzeninin bozulmasnn ve toplumun zarar grmesinin engellenmesidir. Halk sua kkrtan fiiller, hem kamu dzenini bozmakta hem de halk arasnda huzursuzluk ve gvensizlik yaratarak topluma zarar vermektedir. Bu fiillerle, toplumun yaama gvenlii ve dayanma hissi azaltlmaktadr.

410 411

YARSUVAT, agt, s.175-176. YARSUVAT, agt, s.176-177.

103

3. Fail Suun faili herhangi bir kimse olabilir. Bu kimsenin sz konusu kanunsuz propaganda vastalarn hazrlayan, yazdran, bastran veya propaganda maksadyla kullanan kii olmas gerekmektedir. 4. Madur Suun maduru, dzeni bozulan kamu ile huzursuzlua, gvensizlie urayan, yaama ve dayanma hissi azalan toplumdur. 5. Maddi Unsur Suun maddi unsuru, propaganda vastalarnda yaz, resim veya iaret bulundurmak veyahut da baka aralar kullanmak suretiyle halk su ilemeye tevik ve tahrik etmektir. Tahrik, bir hususun gerekletirilmesi ya da gerekletirilmemesi veya mevcut bir durumun devam etmesi iin kiinin iradesi zerine etki yaplmasn, iradesinin harekete geirilmesini, belirli bir yne itilmesini ifade etmektedir.412 Ceza hukuku sistemimizde, sua yneltme bakmndan tahrik ile tevik arasnda bir fark bulunmamakta ve bunlar e anlaml olma zelliini tamaktadrlar.413 Halk su ilemeye tevik ve tahrik etmek, halk zerinde bir suun ilenmesi dncesinin meydana getirilmesidir. Tevik ve tahrikin su oluturabilmesi iin propaganda vastalarnn da uygun olmas gerekmektedir414. Su, ancak toplant veya yrylere ilikin ar veya propaganda amacyla kullanlan basl veya oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlarda halk su ilemeye tevik ve tahrik eder mahiyette yaz veya resim veya iaret bulunursa veya bu maksatla baka aralar kullanlm olursa meydana gelecektir. Resim, yaz, iaret ieren basl veya oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlar ile birlikte baka aralar kapsamna giren sesli hareketler de suun olumasn salayabilecektir. inde dinsizleri yakalm, vatan hainlerine lm, evlerini balarna ykalm gibi su ilemeye tevik ve tahrik edici ifadeler bulunan ilanlar, dvizler, duvar yazlar, resimler, hareketler, sloganlar, konumalar, bu su kapsamnda deerlendirilecektir.
412 413

BAYRAKTAR, agt, s.4. BAYRAKTAR, agt, s.23. Ayn grte bkz. DNMEZER, Sulhi, Matbuat Sular, stanbul 1949, s.28. 414 YARSUVAT, agt, s.178.

104

Suun oluabilmesi iin su ilemeye tevik ve tahrike uygun bir tevik ve tahrik hareketinin olmas gerekmektedir. Bunun anlam, sz konusu hareketin kamu dzeni, toplum ya da toplum hrriyeti iin tehlike yaratmaya elverili olmasdr415. Eer fiil, halk su ilemeye tevik ve tahrik etme gcne sahip bulunmuyorsa, netice dourmaya yeterli deilse suun olumasna imkan yoktur. Yaplan tevik ve tahrik ieren konumann halk tarafndan duyulacak kadar gl olmamas, yazlarn yeterli byklkte bulunmamas veya sis nedeniyle grlememesi, muhatap alnan kiilerin alglarnn tevik ve tahriki anlamaya yetmemesi gibi durumlarda yaplan fiiller, bu suu meydana getiremeyecektir. Sz konusu yaz ya da konumalar, sua tevik ve tahrik edilenlerin anlayabilecei herhangi bir dilde olabilir. nemli olan bunlarn hangi dilde olduklar deil, anlalmas ve etki salamasdr416. Bu tevik ve tahrikin su oluturabilmesi iin ayrca yer artna da uygun olmas gerekmektedir. Kanunda su ilemeye tevik ve tahrikinin mutlaka, toplant ve gsteri yryleri srasnda yaplmas aranmaktadr. Bylece suun ilenebilecei yer konusunda bir snrlanma yaplmaktadr. Su, ancak belirtilen propaganda vastalarnn kapal veya ak yer toplantlar ile gsteri yrylerinde kullanlmas durumunda ilenebilecektir417. Son olarak, tevik ve tahrik edilen fiilin Trkiyede yrrlkte olan kanunlarda su kabul edilen bir fiil olmas gerekmektedir418. Burada, tevik ve tahrik edilen suun takibinin resen ya da ikayete bal olmasnn bir nemi bulunmamaktadr. Tevik ve tahrik fiilleri, maddi bir zararn olumasn amalamaldr. Manevi ya da hukuki bir zarar oluturma amacn gden tevik ve tahrik fiili, burada suun olumasn salamayacaktr419.

415 416

YARSUVAT, agt, s.179. YARSUVAT, agt, s.178. 417 Yrg. 8. CD., 27.09.1985, 1985/3590 E., 1985/3897 K., Olay gn, yasal veya yasa d toplant ve gsterinin yapld yolunda iddia bulunmad gibi dosya ierisinde bilgi ve belgeye de raslanlmad, ayrca bildiri metninde toplant ve yry arsnn yaplmad ve bunun iin tahrikte bulunulmad aka grlmektedir. (...) yazl ekilde 171 sayl Kanunun 21/2. maddesi ile hkmllk karar kurulmas, bozmay gerektirmi (...) (YKD., C.12, S.2, ubat 1986, s.304). 418 YARSUVAT, agt, s.179. 419 YARSUVAT, agt, s.178.

105

6. Manevi Unsur Fiilin su tekil etmesi iin genel kastn bulunmas yeterlidir. Suun oluabilmesi iin, sz konusu propaganda vastalarndaki yaz, resim, iaret veya baka aralarla bilerek ve isteyerek halkn su ilemeye tevik ve tahrik edilmesi gerekmektedir. 7. Suun zel Grn ekilleri ncelenen suun oluabilmesi iin tevik ve tahrikin neticesinin gerekleip gereklememesinin, failin arzu ettii etkiyi yaratp yaratmamasnn bir nemi yoktur. Burada somut tehlike suu sz konusudur420. Failin cezalandrlma nedeni, halk su ilemeye tevik ve tahrik etmektir. Tevik ve tahrik neticesinde su ilenmese de, su, hareketle birlikte neticenin ortaya kmasndan nce tamamlanm olacaktr. Suun tamamlanma an, tevik ve tahrik hareketinin yapld an olup, icrai bir hareketin varl arttr. Maddede de, tevik ve tahrik neticesi olarak su ilenir veya suun icrasna teebbs edilirse failin ayrca cezalandrlaca aklanarak neticenin aranmad belirtilmektedir. Tehlike, tevik ve tahrikin yapld anda mevcuttur. Eer toplant ve gsteri yrylerinde halk su ilemee tevik ve tahrik edici propaganda vastalarnn kullanlmas zerine tevik ve tahrik edilen suun ilenmesiyle kamu dzeninin bozulduu, halk arasnda huzursuzluk ve gvensizliin olutuu kabul edilecek olsayd, ilenen sua, tevik ve tahrik edenin itirak ettiinin sylenmesi gerekirdi421. ncelenen su, ekli, neticesi harekete bitiik bir su olduuna gre, burada tam teebbs mmkn deildir422. Ancak, toplant ve yrylerde afi, pankart ve dvizlerin hazrlanmas, bildiri ve ilanlarn datlmas suretiyle halkn sua tevik ve tahrik edilmek istendii haller gibi hareketin paralara blnebilecei durumlarda eksik teebbs sz konusu olabilir. Burada, mstakil bir su sz konusu olduuna gre, bu sua itirak de mmkndr. tirak, bilerek ve isteyerek sz konusu propaganda aralarn hazrlayan, yazdran, bastran

Somut tehlike suu konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.263. YARSUVAT, agt, s.167. 422 Sua teebbs konusunda bkz. dn.312.
421

420

106

veya propaganda maksadyla kullanan kimselerde olduu gibi maddi ekilde ya da tahrik ve tevike azmettiren, plan yapan kimselerde olduu gibi manevi ekilde grlebilir. Dier bir husus da, sularn itima konusudur. Propaganda vastalar ile tevik ve tahrik edildikten sonra, tevik ve tahrik edilen suun ilenmesi veya icrasna teebbs edilmesi halinde, failin nasl cezalandrlaca konusunda kabilecek ihtilaflar, maddeye eklenen fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde ibaresiyle zlmtr. Fail aleyhine ancak tek sutan dolay cezaya hkmedilecektir. Buna gre, tevik ve tahrik sonucunda ilenen suun cezasnn daha ar olmas halinde bu ceza, aksi durumda asgari ceza olarak fkrada tespit edilmi olan yldan be yla kadar hapis ve yirmi bin liradan yz bin liraya kadar ar para cezas verilecektir. 8. Ceza Kanun koyucu, sz konusu propaganda vastalarnda halk su ilemeye tevik ve tahrik eder mahiyette yaz veya resim veya iaret bulundurulmasn veya bu maksatla baka aralar kullanlmasn bir yl alt aydan yla kadar hapis ve on bin liradan elli bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrmaktadr. Tevik ve tahrik neticesi olarak su ilenir veya suun icrasna teebbs edilirse, tevik veya tahrikte bulunanlar, yldan be yla kadar hapis ve yirmi bin liradan yz bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlmaktadr423. Ayrca, her iki halde de, incelenen sutan ceza kurulabilmesi iin fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmemesi gerekmektedir. VI. Hkmet Emrine Kar Gelmek (m.32) A. Genel Aklamalar Kanunun 32. maddesinde Hkmet emrine kar gelenler st balyla dzenlenen su, kendi ierisinde, toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek ve datma srasnda kar koymak eklinde snflandrlabilecek iki ayr sutan meydana gelmektedir.

Maddedeki para cezalar, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320.

423

107

B. Toplant ve Yrylerde Dalma Emrine Kar Gelmek (m.32/1-2) 1. Genel Aklamalar Toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suu, Kanunun Hkmet emrine kar gelenler balkl 32. maddesinin 1 ve 2. fkralarnda dzenlenmitir. Maddenin 1. fkras, kanuna aykr toplant veya yrylere silahsz olarak katlp dalma emrine kar gelen ve hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlanlar; 2. fkras ise, dalma isteini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yelerini cezalandrmaktadr. Aslnda, toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suu, failin silahl ya da silahsz olmasna gre Kanunun iki ayr maddesinde dzenlenmitir. Sz konusu suun dier paras, Kanunun Toplant ve yrye silahl katlanlar balkl 33. maddesinin (b) bendinde yer almaktadr. Bu bent, 32. maddenin 1. fkrasndaki durumun silahl faillerce gerekletirilmesi halini dzenlemektedir. Sistematii bozmamak amacyla bu bendi aada toplant ve yrye silahl katlmak bal altnda, bu blme yapacamz atflarla inceleyeceiz424. Kanunun 32. maddesinin 1. fkras, Kanuna aykr toplant veya yrylere silahsz olarak katlanlar emir ve ihtardan sonra kendiliinden dalmazlar ve hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlrsa, bir yl alt aydan yla kadar hapis ve bebin liradan otuzbin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr.; 2. fkras ise, Gvenlik amirinin 24 nc maddenin 1 inci fkras uyarnca yapt dalma isteini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yeleri hakknda da yukarda belirtilen cezalar uygulanr. eklindedir. 171 sayl Kanunda da ayn ayrm yer almaktayd. Toplant ve yrylere silahsz katlp dalma emrine kar gelenler, 22. maddenin 1. fkrasna; silahl katlanlar ise, 23. maddenin (b) bendine gre cezalandrlmaktayd. Dalma isteini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yelerini cezalandran ayr bir fkra ise Kanunda yer almamaktayd. Eski Kanunun 22. maddesinin 1. fkras, Kanuna aykr toplant veya yrylere silahsz itirak edenler, emir ve ihtardan sonra ekilip gitmezler ve hkmet kuvvetleri

424

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VI, B.

108

tarafndan zorla datlrlarsa, alt aydan bir yla kadar hapis ve beyz liradan bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlr. eklindeydi425. Grld zere, su asl olarak Hkmet emrine kar gelenler bal altnda tanmlanm; Toplant ve yrye silahl katlanlar bal altnda ise, suun arlatrlm hali cezalandrlmtr. Hkmet emrine kar gelenler bal altndaki su, Kabahatler Kanununun 32. maddesinde yer alan emre aykr davran kabahatinin zel bir halidir426. ncelediimiz suun, emre itaatsizlik suu ile arasndaki fark ise, aada belirtilecei zere suun ilenmesi esnasndaki hareketin ekli ile ilikilidir. Eski Kanun ile Yeni Kanun arasnda grlen farklar ise, ekilip gitmezler ibaresinin kendiliinden dalmazlar olarak deitirilmesi ve 32. maddeye eklenen fkra ile dalma isteini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yelerinin de cezalandrlmasdr. 2. Korunan Hukuki Yarar Toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelenlerin cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar, kamu dzeninin korunmasdr. Sz konusu su, kamu dzenine kar alelade bir aykrlk olarak ele alnmamaktadr. Kanuna aykr toplant ve gsteri yryne katlanlarn yetkili makamlar tarafndan hukuka uygun olarak verilen dalma emrine uymamas, kamunun gvenliini ve prestijini tehlikeye sokmaktadr. Bu nedenle, kamu dzeninin korunmas amacyla sz konusu eylem cezalandrlmtr. 3. Fail Kanuna aykr toplant veya gsteri yrylerine silahsz ekilde katlarak emir ve ihtardan sonra kendiliinden dalmayan ve hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlan kiiler suun failidir. Gvenlik amirinin kanuna uygun olarak bulunduu dalma isteini

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 426 5326 sayl Kabahatler Kanununun Emre aykr davran balkl 32. maddesi u ekildedir: Yetkili makamlar tarafndan adl ilemler nedeniyle ya da kamu gvenlii, kamu dzeni veya genel saln korunmas amacyla, hukuka uygun olarak verilen emre aykr hareket eden kiiye yz Trk Liras idar para cezas verilir. Bu cezaya emri veren makam tarafndan karar verilir. Bu madde, ancak ilgili kanunda aka hkm bulunan hallerde uygulanabilir. 1.3.1926 tarihli ve 765 sayl Trk Ceza Kanununun 526 nc maddesine dier kanunlarda yaplan yollamalar, bu maddeye yaplm saylr.

425

109

yerine getirmeyen dzenleme kurulu yeleri de dahil olmak zere, suun faili memur ya da sivil herkes olabilir. 4. Madur ncelediimiz suun maduru kamudur. Kamu, salamak zorunda olduu dzen ve gvenliin bozulmas nedeniyle zarar grmektedir. 5. n art Suun oluabilmesi iin ncelikle n artn gereklemesi gerekmektedir. Bunlar, kanuna aykr toplant ve yrye itirak, dalma emrinin mevcut olmas ile toplant ve gsteri yrynn zorla datlmasdr. a. Kanuna Aykr Toplant veya Yrye Katlmak Kanuna aykr toplant ve yry kavramn, bu toplant ve yrylerin neler olduunu, yukarda kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak suunun hukuka zel aykrlk unsuru ierisinde incelemitik427. Ayn hususlar bu blm iin de geerlidir. Ancak burada, cezalandrlan durum, toplantya katlnmas deil; yetkili makamlar tarafndan verilen dalma emrine uyulmamasdr. Toplant veya yrye katlmak incelediimiz suun n artdr. Toplant veya yry, en bandan itibaren kanuna aykr olabilecei gibi, sonradan da kanuna aykr hale gelebilir. Gvenlik amirinin usulne uygun dalma isteini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yeleri hakknda da ayn ceza uygulanacaktr. b. Dalma Emrinin Mevcut Olmas Yaplmakta olan bir toplant veya yrye katlan bir fert, bu toplantnn yasal olup olmadn bilemez, toplant veya yryn yasaya aykr olduu idari otoritenin uyars ile ortaya kar. Ancak bu uyardan sonra, katlan eylemine devam ederse bu eylemi su oluturur. Bu nedenle 32. maddedeki su iin dalma emrinin mevcudiyeti suun unsuru

427

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, B, 6, a.

110

saylmaktadr.428 Toplant veya gsteri yrylerinin datlmas konusu Kanunun 24. maddesinde aklanmtr429. Dalma emrinin mevcut olmas artn; yetkili makamn emrinin bulunmas, emrin kanuna uygun olmas ve emrin amac balklarna ayrarak inceleyebiliriz. (1) Yetkili Makamn Emrinin Bulunmas Yukardaki maddeden anlalaca zere, kanuna aykr toplant veya gsteri yryn datma yetkisi, mahallin en byk mlki amiri, grevlendirecei mahallin gvenlik amirleri veya mahallin gvenlik amirlerinden birine aittir430. Kanunun Tanmlar balkl 2. maddesinde belirtildii zere, Mahallin en byk mlki miri; illerde vali, ilelerde kaymakam, Mahallin gvenlik mirleri; illerde il emniyet mdr ve jandarma alay komutann, ilelerde ile emniyet miri veya komiseri ve ile jandarma blk komutann ifade etmektedir.

428 429

GNGR/KAVALALI, age, s.267. 2911 sayl Kanunun Toplant veya gsteri yrynn datlmas balkl 24. maddesi u ekildedir: Kanuna uygun olarak balayan bir toplant veya gsteri yry, daha sonra 23 nc maddede belirtilen kanuna aykr durumlardan bir veya birkann vukubulmas sebebiyle, Kanuna aykr toplant veya gsteri yry haline dnrse: a) Hkmet komiseri toplant veya gsteri yrynn sona erdiini bizzat veya dzenleme kurulu aracl ile toplulua ilan eder ve durumu en seri vasta ile mahallin en byk mlki amirine bildirir. b) Mahallin en byk mlki amiri, yazl veya acele hallerde sonradan yaz ile teyit edilmek kaydyla szl emirle, mahallin gvenlik amirlerini veya bunlardan birini grevlendirerek olay yerine gnderir. Bu amir, toplulua Kanuna uyularak dalmalarn, dalmazlarsa zor kullanlacan ihtar eder. Topluluk dalmazsa zor kullanlarak datlr. Bu gelimeler hkmet komiserince tutanaklarla tespit edilerek en ksa zamanda mahallin en byk mlki amirine tevdi edilir. (a) ve (b) bentlerindeki durumlarda gvenlik kuvvetlerine kar fiili saldr veya mukavemet veya koruduklar yerlere ve kiilere kar fiili saldr hali mevcutsa, ihtara gerek olmakszn zor kullanlr. Toplant ve gsteri yryne 23 nc madde (b) bendinde yazl silah, ara, alet veya maddeler veya sloganlarla katlanlarn bulunmas halinde bunlar gvenlik kuvvetlerince uzaklatrlarak toplant ve gsteri yryne devam edilir. Ancak, bunlarn saylar ve davranlar toplant veya gsteri yryn Kanuna aykr addedilerek datlmasn gerektirecek derecede ise yukardaki fkra hkmleri uygulanr. Toplant ve gsteri yryne silah, ara, alet veya maddeler veya sloganlarla katlanlarn tannmas ve uzaklatrlmasnda dzenleme kurulu gvenlik kuvvetlerine yardm etmekle ykmldr. Toplant veya gsteri yrylerinin Kanuna aykr olarak balamas hallerinde; gvenlik kuvvetleri mensuplar, olay en seri ekilde mahallin en byk mlki amirine haber vermekle beraber, mevcut imkanlarla gerekli tedbirleri alr ve olaya mdahale eden gvenlik kuvvetleri amiri, toplulua dalmalar, aksi halde zor kullanlarak datlacaklar ihtarnda bulunur ve topluluk dalmazsa zor kullanlarak datlr.429 430 Polis Vazife ve Selahiyet Kanununun 22. maddesinde, Bu kanunda yazl vazife ve selhiyetlerin yaplmas ve kullanlmas iin en byk mlkiye amirlerinin verecei emirleri, Dahiliye Vekili resen verebilir. denilerek, ileri Bakannn, sz konusu durumda mahallin en byk mlki amirinin verecei emirleri verebilecei belirtilmitir. Bu da, datma yetkisinin, mahallin en byk mlki amiri, grevlendirecei mahallin gvenlik amirleri veya mahallin gvenlik amirlerinden biri ile birlikte ileri Bakan da ait olduunu gstermektedir. Ksaca, datma emri, saylanlara ek olarak ileri Bakan tarafndan da verilebilecektir.

111

Kanunun 13. maddesinin son fkrasnda belirtilen durumlarda hkmet komiserine toplanty sona erdirme yetkisi verilmitir431. Hkmet komiseri, kanuna uygun bir ekilde balayan, ancak daha sonra dzenleme kurulunun ald tedbirlere ramen kan olaylarn toplantnn srmesini imkansz klacak derecede genel skun ve dzeni bozacak ve su tekil edecek nitelikte szle veya eylemle saldrl bir biim almas halinde toplanty sona erdirebilir. Daha sonra da, 24. maddenin (a) bendinde belirtildii zere toplant veya gsteri yrynn sona erdiini bizzat veya dzenleme kurulu aracl ile toplulua ilan ederek durumu en seri vasta ile mahallin en byk mlki amirine bildirir432. Mahallin en byk mlki amiri, yazl veya acele hallerde sonradan yaz ile teyit edilmek kaydyla szl emirle, mahallin gvenlik amirlerini veya bunlardan birini grevlendirerek olay yerine gnderir. Bu amir de, toplulua kanuna uyarak dalmalarn, dalmazlarsa zor kullanlacan ihtar eder433. Buna ramen topluluk dalmazsa zor kullanlarak datlr434. Toplant veya gsteri yrylerinin kanuna aykr olarak balamas hallerinde ise, gvenlik kuvvetleri mensuplar, olay en seri ekilde mahallin en byk mlki amirine haber vermekle beraber mevcut imkanlarla gerekli tedbirleri alrlar. Olaya mdahale eden gvenlik kuvvetleri amiri, toplulua dalmalarn, aksi halde zor kullanlarak datlacaklarn ihtar eder. Topluluun buna ramen dalmamas durumundaysa topluluk yine zor kullanlarak datlr. Toplantnn kanuna aykr bir ekilde balamas ve kanuna uygun balayp sonradan kanuna aykr hale gelmesi hallerinin ikisinde de gvenlik kuvvetleri amirinin ihtarda bulunmas gerekmektedir435.

2911 sayl Kanunun Hkmet komiseri ve yetkileri balkl 13. maddesinin son fkrasna gre, Hkmet komiseri, 12 nci maddede ngrlen durumlarda dzenleme kurulu bakannn istei veya toplantnn srmesini imkansz klacak derecede genel skun ve dzeni bozacak ve su tekil edecek nitelikte szle veya eylemle saldrl bir biim almas halinde toplanty sona erdirmeye yetkilidir. 432 Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 15.10.1992, 1992/4234 E., 1992/11693 K. (ALASU, age, 123). 433 Burada, ihtar konusunda genel bir hatrlatma yapabiliriz. Kanunun 24. maddesinde yer alan ihtar, datma yntemi ile ilgili bir ihtardr. Kanunun 28. maddesindeki suun olumas iinse, ihtar bir n art deildir. Sz konusu ihtar, Kanunun 32. maddesindeki su iin bir n art iken, 33. maddedeki suun yalnzca arlatrc nedenidir. 434 Yrg. 8. CD., 22.12.1981, 1981/6279 E., 1981/6775 K., Okulun dalmas srasnda veya okula girite mcerret slogan atmak, ihtar koulu da olumamasna gre, 171 sayl kanuna muhalefet suunu oluturmaz. (GNGR/KAVALALI, age, s.279). 435 Aksi gr iin bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.247. Gngr ve Kavalalya gre, daha balangta kanunsuz saylacak bir toplant veya yry datmak iin ihtara gerek yoktur. Unutmamak gerekir ki, toplantnn daha balangcnda kanunsuz saylmas hali, Yargtayn emsal kararlarnda belirlendii zere, gvenlik grevlilerinin ihtar yapmadan bu toplant veya gsteri yryn datmalarna neden olur. Halbuki, Kanunun 24/6. maddesi gayet ak bir biimde bunun tam tersini sylemektedir.

431

112

2911 sayl Kanunda hkmet komiserinin kanuna aykr toplant ve gsteri yryn datma yetkisi olmayp, sadece sona erdiini bildirme yetkisi vardr. Yeni Kanun, bu hususta Eski Kanundan ayrlmaktadr. 171 sayl Kanunda toplant ve gsteri yrylerinin en bandan itibaren kanuna aykr olmas ile, kanuna uygun olarak balayp sonradan kanuna aykr hale gelmesi durumlar birbirinden ayrlmaktayd. Birinci halde kanuna aykr toplant ve gsteri yryn datma yetkisi, mahallin en byk mlki amiri veya grevlendirecei en byk zabta amiri ya da zabta amirlerinden birine ait iken; ikinci halde hkmet komiserine verilmiti. Bylece, datma yetkisine sahip iki kamu organ arasnda bir yetki anlamazlnn domas da engellenmiti. 2911 sayl Kanunda ise, 24. maddenin ilk fkrasna Kanuna uygun olarak balayan bir toplant veya gsteri yry ve son fkrasna da Toplant veya gsteri yrylerinin Kanuna aykr olarak balamas hallerinde blmleri eklenerek bu ikili ayrm ortadan kaldrlmtr. Hkmet komiserinin datma yetkisi de, 13. maddede yaplan deiiklik ile alnm ve yerine toplanty sona erdirme yetkisi konulmutur. Bu ekilde datma konusundaki iki ballk engellenmitir. Yeni Kanun ile, mahallin en byk mlki amiri, grevlendirecei mahallin gvenlik amirleri veya mahallin gvenlik amirlerinden birinin toplant mahalline gelerek, geliini mnasip bir ekilde bildirmesi mecburiyeti de madde metninden karlmtr. Bir dier sorun da ihtarn nasl yaplacadr. 171 sayl Kanunun 14. maddesinde ihtar biimi ile ilgili olarak topluluun duyabilecei vastalarla tabiri kullanlrken, 2911 sayl Kanunun 24. maddesinde bu tabir madde metnine alnmamtr. Doktrinde, bu konuyla ilgili olarak, Yeni Kanun ile ihtarn yapl eklinin grevlinin takdir ve o anki imkanlarna brakld; bunun ise, uygulamada baz sakncalar beraberinde getirecei belirtilmitir436. Her ne kadar 2911 sayl Kanunda ihtarn ekli ile ilgili bir aklama bulunmasa da, Polis evik Kuvvet Ynetmeliinin 25/b-1. maddesine gre, emrin iki ya da kez tekrarlanmas ve en uzak noktadan bile iitilebilir dzeyde olmas gerekmektedir437. Kanmzca da, bu

436 437

Bu konuda bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.262. Polis evik Kuvvet Ynetmeliinin 25/b-1. maddesi u ekildedir: b) Kanuna aykr toplant ve gsteri yryleri nedeniyle toplumsal olaylara mdahale gerektiinde; 1. Mahallin mlkiye amiri veya grevlendirilecei en byk zabta amiri veya zabta amirlerinden biri ses ykseltici veya yayc cihazlar aracl ile nce kendisini toplulua tantr., sonra kanuna uyarak dalmalar ve dalmamalar halinde zor kullanlaca ihtarn yapar. Dalma ihtar olumlu, kitleyi yumuatc, sade ve ak olur. Emir mutlaka iki veya defa tekrar edilir ve en uzak noktadan iitildiine dair grevlilerce tutanak dzenlenir.

113

uygulama toplant veya yrye katlanlarn kanuna aykrl renmesini zorunlu klmas nedeniyle yerindedir. Kalabaln dalmas iin yaplan ihtarda topluluun duyabilecei aralarn kullanlmas gerekmektedir. Bu aralar, kalabalk bir ortam olmas halinde megafon, hoparlr gibi aralar olabilecei gibi, az kiinin olmas ve sesin duyulabilecek olmas halinde gr bir ses de olabilir438. Yaplan ihtardan sonra kalabaln dalmamas halinde, baka bir ihtara gerek kalmakszn topluluk zorla datlr. Gvenlik kuvvetlerine mukavemet ya da kendilerine veya koruduklar yerlere ve kiilere kar fiili saldr halinin mevcut olmas durumunda da, ihtara lzum olmakszn zor kullanlabilecektir. (2) Emrin Kanuna Uygun Olmas Yetkili makamn dalma emrinin topluluk iin mecburi anlam tamas iin bu emrin kanuna uygun, ihtarda bulunan makam asndan hukuki ve emredici olmas gerekmektedir. Bunu Kanunun 32. maddesinin son fkrasndan karmaktayz. Fkrada, 23 nc maddede yazl hallerden biri gereklemeden veya 24 nc madde hkm yerine getirilmeden, yetki snr alarak, toplant veya yrylerin datlmas halinde, yukardaki fkrada yazl fiilleri ileyenlere verilecek cezalar drtte bire kadar indirilerek uygulanabilecei gibi, icabna gre bsbtn de kaldrlabilir. denilmek suretiyle, dalma emrinin hem ekil hem de ierik bakmndan kanuna uygun olmas gerektii belirtilmitir. erikten kast, 23. maddede yer alan kanuna aykr gsteri veya yrylerden birinin sz konusu olmasdr. ekille anlatlmak istenense, Kanunun 24. maddesinde belirtilen prosedre uygun hareket edilmesidir.

Yrg. 8. CD., 01.06.2000, 2000/5246 E., 2000/10192 K., niversitedeki bir ksm olaylar protesto amacyla bir basn bildirisi okumak iin ehrin Cumhuriyet Meydannda toplanan sanklarn, bildiriyi okuduktan sonra kolluun dalma ihtarnn megafonla yaplmam olmas nedeniyle duymadklarn ve ihtara bunun sonucu olarak uymadklarn savunmu olmalar savunmann aksinin kantlanmam bulunmas ve ayrca ihtarn da megafonla yaplmam olduunun anlalmas karsnda; hibir saldr amac tamadan ve yasalarn su sayd sloganlar atlmadan srf demokratik bir tepkiyi ortaya koymak amacyla toplanan sanklarn, bu olu ierisinde eylemlerinin atl suu oluturmad gzetilmeden, olua ve dosya ieriine uymayan ve savunmay gzard eden bir kabulle yazl, ekilde beraatleri yerine mahkumiyetlerine karar verilmesi, bozmay gerektirmi (...) (YKD., C.27, S.1, Ocak 2001, s.139); Yrg. 8. CD., 09.03.2004, 2003/2309 E., 2004/1968 K. ( GREN, age, s.180).

438

114

(3) Emrin Amac Dalma emrinin kamu dzeni ve gvenliinin salanmas amacyla verilmesi gerekmektedir. Bu noktada, nce ihtar yaplmal; yalnzca ihtara ramen topluluun dalmamas durumunda topluluk zorla datlmaldr439. c. Toplantnn veya Gsteri Yrynn Zorla Datlmas Dalma emrine uymayanlarn cezalandrlabilmesi iin son olarak emir ve ihtardan sonra kendiliinden dalmamalar ve hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlm olmalar gerekmektedir440. Kiiler, datma srasnda kam olsalar da su oluacaktr441. Kendiliinden dalmama halinde mukavemet sz konusu olacaktr. Topluluun, yetkili makamn emir ve ihtarndan nce ya da sonra kendiliinden dalmas halinde, incelediimiz su olumayaca iin ahslara ceza da verilmeyecektir442. Bu dzenleme ile, kiiler dalmaya tevik edilmektedir443. Madde, zorla datma konusunda Polis Vazife ve Selahiyet Kanununun 16. maddesine zmnen atfta bulunmakta; bu madde de, polisin kullanaca zorlama vastalarn ve ne zaman kullanabileceini aklamaktadr. Sz konusu vastalarn ierisinde silah da vardr. Ancak, silah, gerek ve mutlak bir zorunluluk halinde kullanlmaldr. 6. Maddi Unsur Suun maddi unsuru, yetkili makamlarn kanuna uygun olarak vermi olduu dalma emrine kar gelmektir. Suun, Kabahatler Kanununun 32. maddesinde yer alan emre aykr davran kabahatinden fark hareket eklinde grlmektedir. Emre aykr davran suu, duruma gre icrai ya da ihmali, yani bir eyi yapmak ya da yapmamak eklinde

439 440

YARSUVAT, agt, s.189. Yrg. 8. CD., 25.10.1990, 1990/6607 E., 1990/8546 K. (ALASU, age, s.129); Yrg. 8. CD., 15.12.1987, 1987/10048 E., 1987/11046 K. (ALASU, age, s.131); Yrg. 8. CD., tarihsiz, 1987/3558 E., 1987/4712 K. (ALASU, age, s.132); Yrg. 8. CD., 13.05.1982, 1982/6830 E., 1982/2737 K. (ALASU, age, s.150). 441 Yrg. 8. CD., 05.06.1980, 1980/3278 E., 1980/4172 K., Kanunsuz dzenlendii anlalan toplant ve gsteri yryne katldklar saptananlarn ihtardan sonra kendiliklerinden datmayarak kolluk kuvvetlerince zorla datlmalar srasnda kam olsalar bile, 171 sayl kanunun 22/1. maddesindeki su oluur. (GNGR/KAVALALI, age, s.262). 442 Yrg. 8. CD., 25.06.1992, 1992/6174 E., 1992/8407 K. (ALASU, age, s.124). 443 YARSUVAT, agt, s.189.

115

ilenebilirken; dalma emrine kar gelmek suu, ancak verilen dalma emrine uymamak eklinde ihmali bir hareketle ilenebilmektedir. htar zerine dalma iin mnasip mehil verilmesinin maddeye eklenmesi teklifi reddedilmitir444. Bu nedenle, mnasip bir sre verme zorunluluu bulunmamaktadr. Dalma emrine uyma konusundaki sre, dalma emrinde belirtilip belirtilmemesine gre ikiye ayrlr. Dalma emrin yerine getirilmesi iin herhangi bir sre verilmemise, bu, emrin gereinin derhal yerine getirilmesi gerektii anlamna gelmektedir445. Ancak datma balamadan nce gecikmeli de olsa ihtara uyulmas halinde incelediimiz su meydana gelmeyecektir446. Eer emrin yerine getirilmesi iin bir bekleme sresi tannmsa ve ge de olsa bu sre almadan emir yerine getirilmise, bu durumda su gereklemeyecektir. Dalma emri sonrasnda, bu emre uyan veya uymayan katlanlarn baka bir yerde yeniden toplanlmas hali de birbirinden ayrlarak incelenmelidir. Dalma emrine uyan topluluk eer daha sonra baka bir yerde tekrar toplanmsa, bu durumda yeni toplanmann da kanuna uygun olup olmadna bakmak gerekecektir. Eer kanuna aykrlk devam ediyorsa ayn prosedr yeniden iletilebilir. Dier bir olaslk da, dalma emrine uymayan bir topluluun ilk datldklar yerden baka bir yerde tekrar toplanmas durumudur. Bu halde, datmaya sebep olan artlarn deimedii, kamu dzeni ve gvenliine ynelik tehlikenin devam ettii dnlerek, suun meydana geldii kabul edilecektir447. Bylece, ihtara gerek kalmakszn topluluk yeniden datlabilecektir. 7. Manevi Unsur Suun oluabilmesi iin genel kastn yannda zel kast da aranmaktadr. Burada ncelikle, bilerek ve isteyerek dalma emrine uyulmamas gerekmektedir. Suun oluabilmesi iin bunun yannda, toplant veya gsteri yryne katlanlarn dalma emrine, dalmaya engel olmak saiki ile uymamalar lazmdr448. Suun taksirle ilenmesi mmkn deildir. Bundan dolay, dalma emrini ve ihtarn makul nedenlerle duymam olan
444 445

TBMM Tutanak Dergisi, B.133, 19.10.1962, O.2, s.173. YARSUVAT, agt, s.191. 446 Yargtay da, gecikmeli de olsa ihtara uyulmasnn suun olumasn engelleyecei dncesindedir. Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 10.10.1996, 9557/12339 ( GREN, age, s.179). 447 YARSUVAT, agt, s.191. 448 Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 28.04.2003, 2003/2483 E., 2003/937 K. ( GREN, age, s.176).

116

bir kimse, dalma emrine kar gelme hususunda bir iradeye sahip olmad iin cezalandrlamayacaktr. 8. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su, bir tehlike suudur. Suun tamamlanmas iin kamu dzenine ve gvenliine zarar verilmesi gerekmemektedir. Sz konusu toplanmalarn bunlara zarar verme tehlikesi mevcut olduundan dolay kanun koyucu, bu tr kanuna aykr toplant ve gsteri yrylerini ve dalma emrine kar gelmeyi yasaklamtr. Kanun koyucu, kanuna aykr toplant ve gsteri yrylerine katlanlarn dalma emrine uymamas durumunda tehlikenin kabul edilmesi gerektii dncesiyle dalmama hareketini cezalandrmtr. Suun tamamlanma an, dalma emrine uyulmama andr. Bu nedenle, sua teebbs mmkn deildir449. Dalma emrine uymayp hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlanlarn, kanuna aykr toplant veya yry dzenleyenlerden, ynetenlerden veya bunlarn hareketlerine katlanlardan olmas halinde ise, fail, hem incelediimiz sutan hem de kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak suundan dolay ayr ayr cezalandrlacaktr450. 9. Ceza Kanuna aykr toplant veya yrylere silahsz olarak katlanlar, emir ve ihtardan sonra kendiliinden dalmazlar ve hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlrlarsa, bir yl alt aydan yla kadar hapis ve be bin liradan otuz bin liraya kadar ar para cezas ile cezalandrlmaktadr451. Gvenlik amirinin usulne uygun dalma isteini yerine getirmeyen dzenleme kurulu yeleri hakknda da ayn ceza uygulanmaktadr.

Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. Yrg. 8. CD., 13.11.1980, 1980/6233 E., 1980/6785 K., 171 sayl Kanunun 18 ve 22. maddelerindeki sular birlikte oluabilir. (GNGR/KAVALALI, age, s.263). 451 Maddedeki para cezas, 5252 sayl Kanun ile bin drt yz otuz katna karlm; 5083 sayl Kanun ile de Yeni Trk Lirasna evrilmitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.319. Ayrca, 10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Kanun Tasarsnda, maddeden para cezasnn karlmas ngrlmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.320.
450

449

117

C. Datma Srasnda Kar Koymak (m.32/3) 1. Genel Aklamalar Datma srasnda silahsz olarak kar koymak neticesinde oluan su, Kanunun 32. maddesinin 3. fkrasnda dzenlenmitir. Hkme gre, Datma srasnda cebir veya iddet veya tehdit veya saldr veya mukavemette bulunanlar fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Aslnda, tpk toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suunda olduu gibi, datma srasnda kar koymak suu da, failin silahl ya da silahsz olmasna gre, Kanunun iki ayr maddesinde dzenlenmitir. Sz konusu suun dier paras, 33. maddenin (c) bendinde yer almaktadr. Bu bent, 32. maddenin 3. fkrasndaki durumun silahl faillerce gerekletirilmesi halini dzenlemektedir. Sistematii bozmamak amacyla bu bendi aada dalma srasnda silah veya aralarla mukavemet etmek bal altnda, bu blme yapacamz atflarla inceleyeceiz452. 171 sayl Kanunda da ayn ayrm yer almaktayd. Datma srasnda silahsz olarak kar koyanlar, 22. maddenin 2. fkrasna; silahl kar koyanlar ise, 23. maddenin (c) bendine gre cezalandrlmaktayd. Eski Kanunun 22. maddesinin 2. fkrasnda yer alan dzenleme, Datma srasnda, cebir ve iddet veya tehdit veya taarruz veya mukavemette bulunanlar, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, bir yldan yla kadar cezalandrlr. eklindeydi453. Hkmn Yeni ve Eski Kanundaki dzenlemesi arasnda baz farklar mevcuttur. Maddede kullanlan dil sadeletirilmi; cebir ve iddet yerine cebir veya iddet tabiri getirilmitir. ncelediimiz su da, tpk devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak suu gibi, TCKnn 265. maddesinde yer alan grevi yaptrmamak iin direnme suunun zel bir halini oluturmaktadr. ncelediimiz su ile bu

452 453

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VII, D. Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197.

118

su arasndaki farklar ise, sularn maddi unsurlarndan ve hareketlerin yaplma zamanlarndan kaynaklanmaktadr. 2. Korunan Hukuki Yarar ncelemekte olduumuz suun konusunu oluturan hareketlerin cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar; devlet faaliyetlerine, devlet otoritesine, kamu dzenine, toplumun toplanma hrriyetine ve kamu grevinde bulunan memurlarn ahsi hrriyetine ynelik tehditlerin nlenmesidir. Sz konusu hareketlerle, devletin salamakla ykml olduu kamu dzenine iliin faaliyetleri engellenmektedir. Kanuna aykr toplant ve gsteri yrylerinin kamu dzenini salamak amacyla datlmak istenmesine karlk, buna kar konulmas, hem devletin faaliyetlerinin engellenmesi hem de devletin otoritesine kar klmas anlamna gelmektedir. 3. Fail Suun faili, kanuna aykr toplant veya gsteri yryne katlarak datma esnasnda cebir, iddet, tehdit, saldr veya mukavemette bulunan herhangi bir kii olabilir454. Failin mutlaka toplant veya yrye katlmas gerekmektedir455. Aksi halde davran, TCKnn 265. maddesinde yer alan grevi yaptrmamak iin direnme suunu meydana getirecektir. Toplant veya yrye katlanlar arasnda saylamayacandan failin, toplantda dzeni temin etmekle grevli bir polis memuru olmas da mmkn deildir. Bu durumda,

454

Yrg. 8. CD., 06.12.1975, 1975/6664 E., 1975/7602 K., Kanunsuz toplantya bilerek katlanlar gtrmekte olan kolluk kuvveti mensuplarna, hariten gelip mdahale 171 sayl yasaya deil, T.C.K. 258. maddesine muhalefet suunu oluturur. (GNGR/KAVALALI, age, s.269); Yrg. 8. CD., 06.12.1979, 1979/6664 E., 1979/7602 K., Yasaya aykr toplant ve yrye katld hakknda her hangi bir kant bulunmayan ve o srada kahvehanede oturmakta olan sank Fazlnn toplanty zorla datan gvenlik grevlilerinin Hseyini gtrmelerine mdahale biimindeki davrannn TCK.nun 258. maddesi hkmleri iinde kalan bir eylem olduu dnlmeden yanl bir yorumla ancak zorla datlanlarn direnmesi durumunda uygulanabilecek 22. maddenin ikinci fkras ile ceza verilmesi (...) (ALASU, age, s.155). 455 Ayn gr iin bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.193, 220. Gngr ve Kavalalya gre, Zira onlarn toplant veya gsteri yry ile bir ilgileri bulunmamaktadr. Aksi gr iin bkz. YARSUVAT, agt, s.195. Yarsuvata gre, Kanunsuz toplant veya yrye katlm olsun olmasn datma srasnda kar koyan herkes fail olabilir. Burada failin durumunu, Trk Ceza Kanununu 258. maddesinde olduu gibi dnmek gerekir; ahsi bir gaye tamas, yani datma fiiline muhatap olmas art deildir. Toplantya katlmayan bir kimse dahi, datma faaliyetinde bulunanlara mukavemet edebilir; mesel o ana kadar seyirci olarak bulunan bir kimse, zabtann zor kullanmaya balamas zerine mdahalede bulunabilir.

119

polis memuru, yetkisiz ve kanuna aykr olarak grevli arkadalarnn faaliyetlerine kar koymu olacaktr456. 4. Madur Suun maduru, faaliyetlerine engel olunan, salamak zorunda olduu dzen ve gvenlik aleyhine davranlar sergilenen kamu; toplanma hrriyeti engellenen toplum ve ahsi hrriyetine ynelik tehditler oluan kamu grevinde bulunan memurlardr. Kar koyma hareketlerinin yneldii ahslar, asl olarak hkmet kuvvetleridir. Ayrca, 171 sayl Kanunun gerekesinde, gerek hkmet kuvvetlerine kar gerekse toplant veya yrye itirak edenlere kar yaplan hareketlerin cezalandrlaca belirtilmitir457. Bu durumda, dalmann engellenmesi amacyla sz konusu hareketlerin yrye itirak eden nc kiilere yaplmas da suu meydana getirecektir458. Yine kolluk kuvvetlerine kar yaplan hareketler de ayn sonucu douracaktr. 5. n art Maddede, datma srasnda cebir veya iddet veya tehdit veya saldr veya mukavemette bulunanlar denmek suretiyle, saylan unsurlarn suu oluturabilmesi iin bir n artn varl aranmaktadr. Bu n art, fail tarafndan gerekletirilen hareketlerden nce bir datma durumunun sz konusu olmasdr. Ancak datma srasnda hkmet kuvvetlerinin datmaya ynelik fiillerine kar konulmas durumunda su oluabilecektir459. 6. Maddi Unsur ncelediimiz su, seimlik hareketli bir sutur. Datma srasnda cebir, iddet, tehdit, saldr veya mukavemette bulunmak suun maddi unsurunu oluturmaktadr. Burada,

456 457

Aksi gr iin bkz. YARSUVAT, agt, s.195. Bu durum 171 sayl Kanunun 22. maddesinin gerekesinde de bu ekilde aklanmtr. Bu konuda bkz. dn.409. 458 YARSUVAT, agt, s.199. 459 Yrg. 8. CD., 27.12.1990, 1990/9717 E., 1990/11326 K., Olu ve kabule gre okul bahesinde toplanan ve slogan atan topluluk iersindeki sanklara kap nndeki madur polislerin ve sonradan gelen ekibin yasann ngrd biimde her hangi bir ihtar yaplmadan ta ve sopa atma olaylarnn gereklemi olmas karsnda 2911 sayl yasadaki su unsurlarnn olumad gzetilmeden sanklarn anlan yasaya aykrlktan yazl ekilde ayr ayr mahkumiyetlerine karar verilmesi, bozmay gerektirmitir. (ALASU, age, s.130).

120

be ayr hareketle suun ilenebilecei belirtilmitir. 171 sayl Kanundan farkl olarak yrrlkte bulunan Kanunda cebir ve iddet yerine cebir veya iddet tabiri getirilmitir. Genel olarak suun maddi unsuru kar koymaktr. Aslnda buradaki unsurlarn hepsi saldr ve mukavemet bal altnda da toplanabilir. Cebir, iddet ve tehdit; saldr ve mukavemetin aralar olarak ele alnabilir460. a. Cebir veya iddet Cebir ve iddetin tanmn, yukarda devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak suunu incelerken vermitik461. Burada ise, o blmde anlatlanlardan farkl olarak cebir ve iddetin bir arada bulunmas gerekmemektedir. ncelediimiz su bakmndan cebir veya iddet, maksada elverili, hissedilecek derecede kar koyma oluturacak bir kuvvetin kullanlmasdr462. Bu kuvvet, bir ahsa yani incelenen suta hkmet kuvvetlerine kar yaplabilecei gibi, bu kimselerin kullandklar eya ve aralara kar da yaplabilir. rnein, dorudan polise kar kuvvet kullanlabilecei gibi, polis arabasnn camlarna, lastiklerine, polis kalkanlarna kar da kuvvet kullanlabilir. Burada amalanan, ahsn iradesini etkilemektir. b. Tehdit Tehdidin tanmn da, yukarda, yine ayn suu incelerken vermitik463. Burada ise, tehdidin mukavemet oluturabilecek derecede olmas, amaca elverili bulunmas gereklidir. c. Saldr Saldrnn tanm, yukarda, huzur ve skunu bozmak suu incelenirken verilmiti464. Saldr unsuru, burada messir fiil eklinde ortaya kmakta ve hkmet kuvvetlerini hedef

460

YARSUVAT, agt, s.196-197. Keza, 171 sayl Kanunun 22. maddesinin gerekesi de bu dnceyi desteklemektedir: 22 nci maddenin ikinci fkrasnda; datma srasnda gerek Hkmet kuvvetlerine kar gerekse toplant veya yrye itirak edenlere kar, dalmaya mni olmak maksad ile vki cebir ve iddet veya tehditle mukavemet veya tecavz fiilleri ceza meyyidesine balanmtr. 461 Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, E, 6, a. 462 YARSUVAT, agt, s.197. 463 Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, E, 6, b. 464 Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, IV, F, 1, d.

121

almaktadr. Saldr, bu kiiler zerinde yaplabilecei gibi, eyalarna ynelik olarak da yaplabilir. d. Mukavemet Mukavemetin tanm da, yukarda, huzur ve skunu bozmak suu incelenirken verilmiti465. Mukavemetin sz konusu olabilmesi iin karlkl uygulanan iki ayr kuvvetin varl gerekmektedir. ncelediimiz su bakmndan bu iki kar kuvvet, zorla datma ve bunun neticesinde hkmet kuvvetlerine kar konulmasdr466. Hkmet kuvvetlerinin faaliyetlerini engellemek eklinde olmayan mukavemet bu suu oluturmayacaktr. Bu nedenle, hkmet kuvvetlerince bir datma fiilinde bulunulmamas ya da bulunulmu olmasna ramen bu fiilin devam etmemesi durumlarnda mukavemetin varl kabul edilemeyecektir. Dier nemli bir husus da mukavemetin trdr. Aktif ve pasif mukavemet ayrm, suun oluumu asndan da nemlidir. Pasif mukavemet halinin cebre dnmemesi, yani aktif mukavemet halini almamas durumunda, bu tr mukavemet, suun olumas iin yeterli olmayacaktr. Cebir, iddet veya tehdit iermeyen hareketler, pasif mukavemet tekil edeceinden, datma srasnda kar koymak suu meydana gelmeyecektir467. ncelediimiz su ile TCKnn 265. maddesinde yer alan grevi yaptrmamak iin direnme suu arasndaki fark, hareketin yaplaca zamanla birlikte, sularn maddi unsurlarnda grlmektedir. Grevi yaptrmamak iin direnme suu, yalnzca cebir veya tehdit ile ilenebilmektedir. Buna karlk incelediimiz su, cebir veya tehdidin haricinde, iddet, saldr veya mukavemette bulunmak suretiyle de meydana gelebilir. 7. Manevi Unsur Suun manevi unsuru, genel ve zel kasttr. Genel kast kapsamnda, failin cebir, iddet, tehdit, saldr veya mukavemette bulunma iradesi tamas, bu hareketleri bilerek ve isteyerek yapmas arttr. Ayrca, zel kast kapsamnda da, bunlarn toplant veya gsteri
Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, IV, F, 1, e. CARRARA, Francesco, Programa del corso di diritto Criminale, C.V, Firenze 1923, no.2743, s.400den aktaran YARSUVAT, agt, s.198. 467 YARSUVAT, agt, s.198.
466 465

122

yryn datmak isteyen hkmet kuvvetlerine kar koyma iradesiyle ve dalmaya engel olmak amacyla yaplyor olmas gerekir. Fail tarafndan kar konulan kiinin kalabal datan hkmet kuvvetlerinden olduunun bilinmesi gereklidir. Bu hkmet kuvvetleri mensubu kiinin resmi elbiseli ya da sivil olmas fark etmeyip, nemli olan husus, fail tarafndan direnilen kiinin sahip olduu sfatn bilinmesidir468. 8. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su, icrai mahiyette bir tehlike suudur. Suun tamamlanmas iin topluluun datlmasna engel olmak amacyla maddede belirtilen hareketlerden herhangi birinin yaplmas yeterlidir. Hareketlerin yapld anda su tamamlanr. Bu nedenle, sua tam teebbs sz konusu olamaz469. Hareketlerin blnebildii durumlarda, eksik teebbsten bahsedilebilir. Suun balang ve biti an, failin yapt hareketlerin oluturaca suun belirlenmesi asndan nem tamaktadr. Kanunda, hareketlerin toplant ve gsteri yrylerinin datlmas srasnda yaplmas gerektii belirtildiine ve hareketlerin bu su kapsamna girebilmesi iin bir kar kuvvetin mevcudiyeti arandna gre, suun balama an, hkmet kuvvetleri tarafndan datma fiili balatld an; suun biti an ise, hkmet kuvvetlerinin hareketlerinin son bulduu, yani topluluun datld andr. Bu balang ve biti anlar arasnda, yani kanuna aykr toplant veya gsteri yrynn datlmas srasnda deil de, bunun ncesinde ya da sonrasnda yaplan hareketler ise, dier artlarn da gereklemesiyle TCKnn 265. maddesinde yer alan grevi yaptrmamak iin direnme suunu meydana getirecektir. Yaplan fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde, failin hareketi hakknda yalnzca bu sutan hkm kurulacaktr. Ancak kar koyulurken, rnein yaralama, ldrme gibi daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su ilenmise, yaplan hareketler anayasal dzeni zorla deitirmeye kalkmak suu kapsamnda ele alnabilirse, o zaman fail, yalnzca daha ar olan bu sutan dolay cezalandrlacaktr470. Kanuna aykr
468 469

YARSUVAT, agt, s.200. Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. 470 Yrg. CGK., 07.07.1998, 1998/9-187 E., 1998/272 K. sayl karar u ekildedir: Somut olay, yukarda deinilen yasal dzenlemeler, bilimsel gr ve deerlendirmeler nda ele alnp incelendiinde, sanklarn, yasaya aykr toplant ve gsteri yryne katlmann tesinde, kltr enlii iin kente gelen kiilerin kald

123

toplantya katlanlarn kolluk kuvvetlerine kar evreden yardm istemeleri ise, ayr bir su oluturmayacaktr471. 9. Ceza Suun cezas, yldan be yla kadar hapis cezasdr. Sz konusu fiilin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmesi halinde ise, faile daha ar cezay gerektiren sutan dolay ceza verilecektir. D. Bir Hukuka Uygunluk Sebebi: Toplant veya Gsteri Yrylerinin Kanuna Aykr Bir ekilde Datlmas (m.32/4) 1. Genel Aklamalar Kanunun 32. maddesinin 4. fkrasnda, biraz nce incelenen datma srasnda kar koymak suu iin bir hukuka uygunluk hali yer almaktadr. Buna gre, toplant veya gsteri yrylerinin kanuna aykr bir ekilde datlmas durumunda, datma srasnda kar koymak suunu ileyenlere verilecek ceza indirilebilecek ya da duruma gre tamamen kaldrlabilecektir. Burada, adeta bir haksz tahrik hkm sz konusudur. Sz konusu fkrada yer alan dzenlemeye gre, 23 nc maddede yazl hallerden biri gereklemeden veya 24 nc madde hkm yerine getirilmeden, yetki snr alarak, toplant veya yrylerin datlmas halinde, yukardaki fkrada yazl fiilleri ileyenlere

otelin yaklarak otuzbe kiinin kan yangndan, iki kiinin de ateli silah yaralanmasndan dolay lmeleri, ok sayda kiinin yaralanmas, bina, ara, heykel ve bstn tahripleriyle sonulanan ve mahkemece de TCK. nun 146. maddesinin 1. fkras kapsamnda bulunduu kabul edilen olayn balangcndaki, yasa d toplant ve gsteriye blmler halinde katlarak, Devlet eklinin Cumhuriyet olduuna, Cumhuriyetin niteliklerine ve bu hkmlerin deitirilemeyeceine, deitirilmesinin dahi teklif edilemeyeceine ilikin Anayasann 1. 2, ve 4. maddelerine aykr sloganlar atmak, gvenlik grevlilerinin uyarlarna ramen datmayarak bu eylemlerini srdrmek, kurulan barikat aarak Kltr enliine katlmak iin gelmi kiileri talamak eklindeki eylemleri olu ve olayn btn iindeki hazrlayc, davet edici nitelikleri itibariyle tadklar illi deerde nazara alndnda TCK.nun 146. maddesinin 1. fkrasndaki anayasal dzeni zorla deitirmeye kalkma suuna ayn Yasann 65. maddesinde gsterilen ekil ve suret dnda feri itirak niteliinde bulunmakla TCK.nun 146/3.madde ve fkrasndaki suu oluturmaktadr. Kurul yelerinden S. Seluk ve Ylmaz Turan ise, delil yetersizliini gereke gstererek, somut olayn 2911 sayl Kanunun 32/3. maddesine uygun olduunu savunmulardr. (YKD., C.24, S.10, Ekim 1998, s.1536-1544). 471 Yrg. 8. CD., 14.02.1980, 1980/446 E., 1980/1164 K., Kanunsuz toplantya katlanlarn kolluk kuvvetlerine kar evreden yardm istemesi ayr bir su ve TCKnn 311. maddesindeki suu oluturmaz. (GNGR/KAVALALI, age, s.269).

124

verilecek cezalar drtte bire kadar indirilerek uygulanabilecei gibi, icabna gre bsbtn de kaldrlabilir.472 2. Ferdin Kar Koyma Hakk Kar koyma hakk ile ilgili sorun, bireylerin hkmet kuvvetlerince kendilerine kar hukuka aykr olarak uygulanmak istenen eylemlere kar gelip gelemeyecei; baka bir ifadeyle, fertlerin devlet iktidarna ve dolaysyla onu kullananlara mutlak itaat mecburiyetinde olup olmadnn tayinidir. Tabii ki, fertlerin, kanuna aykr davranlarla meru haklarnn ihlal edilmesi karsnda hareketsiz kalmalar dnlemez. Fertlere adalete bavurmaktan baka yol tannmamas baz hallerde bu kimselerin haklarn kullanamamalarna yol aacaktr. Kanun koyucu, bu fkra ile, hem ferde ait olan kamu hrriyetlerini iktidara kar korumay hem de devletin fonksiyonlarn yerine getiren organlarn doru ilemesini amalamaktadr473. Burada, kar koyma konusunda ikili bir ayrm yaplmaktadr. Hkmet kuvvetlerinin yetki alan iinde hareket etmesi halinde, bunlara cebir, iddet, tehdit, saldr veya mukavemette bulunmak su tekil edecektir. Buna karlk, memurun yetkisi dnda keyfi bir ekilde hareket etmesi veya kanunun mutlak ekilde yasak ettii bir davranta bulunmas halinde ise, hkmet kuvvetlerine kar konulabilecektir474. Burada, failin hareketi, meru mdafaa veya ztrar halinden farkl deildir. Ayrca, sbjektif bir kriterin, hkmet kuvvetlerinin iyi veya kt niyetle hareket etmelerinin de bir nemi bulunmamaktadr. Keyfi hareketin objektif olarak mevcut olmas yeterlidir475. Kanun koyucu, hkmet kuvvetlerinin kanuna aykr hareketine kar ferdin direnmesini meru saymaktadr. Bu, bireylere verilmi olan hukuka uygun olmak kaydyla

472

Ayn durumu dzenleyen 171 sayl Kanunun 22. maddesinin 3. fkras u ekildeydi: 13. maddede yazl hallerden biri tahakkuk etmeden veya 14. madde hkm yerine getirilmeden, selhiyet hududu tecavz edilerek, toplant veya yrylerin datlmas halinde, yukardaki fkralarda yazl fiilleri ileyenlere verilecek cezalar drtte bire kadar indirilebilecei gibi, icabna gre ceza, bsbtn de kaldrlabilir. Grld zere, Kanunun hem eski hem de yeni halindeki dzenlemeler ayndr. Yalnzca dil sadeletirilmi ve yukardaki fkralarda tabiri dzeltilerek yukardaki fkrada yaplmtr. Bunun nedeni, sz konusu indirimin yalnzca 3. fkrada yer alan datma srasnda kar koymak suuna uygulanabilecek olmasdr. 473 YARSUVAT, agt, s.203. 474 MANZ N , age, s.291den aktaran YARSUVAT, agt, s.204. 475 YARSUVAT, agt, s.207-208.

125

iktidara kar direnme hakknn bir parasdr. Bu snrlarn dna kan direnme eylemleri ise, hukuka aykr saylarak cezalandrlmaktadr476. 3. Hkmn Hukuki Nitelii Fkrada, hem ceza indirimi salanabilmesi hem de cezann tamamen ortadan kaldrlabilmesi hkmn hukuki nitelii konusunda karklk yaratmaktadr. Ortada haksz bir saldr olduuna gre, burada saldrya kar koymak iin bireylere tannm olan bir yasal savunma hakk, genel anlamyla bir hukuka uygunluk sebebi477 sz konusudur478. Fkrada, baz hallerde azaltlm dahi olsa bir ceza verileceinin belirtilmesi bu durumu deitirmez. Dolaysyla, mukavemet fiilinin batan itibaren hukuka uygun olduu; buna karlk kar koymak fiilinde snrn almas halinde ise, faile verilecek cezalarda indirim yaplaca sylenebilir. Kanun koyucu, bu hkm ile, mutlak anlamda bir direnme hakkn kabul etmek istememi ve bu nitelikte bir hakkn tannm olmasnn toplum dzenini bozaca grnden hareket etmitir. Hkmet kuvvetlerinin halk nazarnda deerlerini korurken orta bir yol takip edilmi; hakime cezay indirmesi ya da tamamen ortadan kaldrmas konusunda takdir yetkisi tannmtr479. 4. Fkrann Uygulanabilme artlar Sz konusu fkrann uygulanabilmesi iin iki artn gereklemesi gereklidir. a. 23. Maddede Yazl Hallerden Biri Gereklemeden ya da 24. Madde Hkm Yerine Getirilmeden Toplant veya Yrylerin Datlmas (1) 23. Maddede Yazl Hallerden Birinin Gereklememesi Kanunun 23. maddesinde, yukarda da incelediimiz zere, hangi toplant ve yrylerin kanuna aykr sayld gsterilmitir480. Maddede saylan hallerden hibirisine

YARSUVAT, agt, s.207. Hukuka uygunluk sebebi konusunda ayrntl bilgi iin bkz. CENTEL/ZAFER/AKMUT, age, s.307 vd. 478 YARSUVAT, agt, s.205. 479 YARSUVAT, agt, s.205. 480 Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, II, B, 6, a.
477

476

126

girmemesine, yani kanuna aykr olmamasna ramen toplant veya yryn hkmet kuvvetleri tarafndan zorla datlmas halinde yetki tecavz sz konusu olacaktr. (2) 24. Madde Hkmnn Yerine Getirilmemesi Kanunun 24. maddesi, yine yukarda incelediimiz zere, topluluklar datmada takip edilecek prosedr gstermektedir481. Bu prosedre uyulmadan, ihtar yaplmadan toplant veya yryn datlmaya allmas durumunda da yetki tecavz mevcut olacaktr482. Burada ihtara gerek olmayan durumlara dikkat etmek gerekmektedir. Kanunun Su ileyenlerin yakalanmas balkl 25. maddesine gre, Topluluk iinde su ileyenleri ve sulular yakalamak iin 24 nc maddede belirtilen emir ve ihtarlarn yaplmasna gerek yoktur. Ayrca, 24/3. maddede de, (a) ve (b) bentlerindeki durumlarda gvenlik kuvvetlerine kar fiili saldr veya mukavemet veya koruduklar yerlere ve kiilere kar fiili saldr hali mevcutsa, ihtara gerek olmakszn zor kullanlr. denilmektedir. Bu durumlara giren bir olayda gerekli ihtarn yaplmad gerekesiyle hkmet kuvvetlerine mukavemet edilmesi halinde ise, artk 32. maddenin son fkrasnn uygulama alan yoktur. b. Yetki Snr Alarak Yaplan Datma ile Kar Koymak Fiili Arasnda lliyet Bann Bulunmas Fertlerin kar koymak hareketleri ile hkmet kuvvetlerinin yetki snrn aarak yapt hareketler arasnda bir illiyet bann bulunmas gerekmektedir. Kar koymak iradesini douran yegane sebep, yaplan keyfi hareket olmaldr. 5. Failin Hatasnn Etkisi Datma srasnda kar koyan kiinin yetki snrnn ald hakknda hataya dmesi halinde ne olaca da ayr bir sorundur. Bu durumda, genel prensiplere gre sorunun zlmesi gerekmektedir. Burada, keyfi hareketin varl hakknda hataya dlmesi, hukuka uygunluk sebebinde hata prensiplerine gre halledilmelidir. Yanlmann esasl olduu hallerde

481 482

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VI, B, 5, b. Bu konuda bkz. Yrg. 8. CD., 09.03.2004, 2003/2309 E., 2004/1968 K. (YKD., C.31, S.3, Mart 2005, s.480481).

127

fail, datma srasnda kar koyma suundan dolay sorumlu tutulmayacak ve incelediimiz hukuka uygunluk sebebinden yararlanacaktr483. 6. ndirim Miktar Maddeye gre, datma srasnda kar koyan faile verilecek ceza, drtte bire kadar indirilebilecei gibi, icabna gre bsbtn de kaldrlabilmektedir. Bu takdir yetkisi, olayn zelliklerini gz nnde bulunduracak hakime braklmtr484. Ancak bu durum, 32. maddenin 3. fkrasnda belirtildii zere, yalnzca fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde geerlidir. Aksi halde, sz konusu indirim uygulanamayp fail, fiilinin gerektirdii daha ar ceza ile cezalandrlacaktr. Zira, bu halde fail, hukuka uygunluk sebebinin dna kmtr485. VII. Toplant ve Yrye Silahl Katlmak (m.33) A. Genel Aklamalar Kanunun Toplant ve yrye silahl katlanlar balkl 33. maddesi, silahl olarak katlnan toplant ve yrylerde ilenen sular kapsamaktadr. Bu maddedeki sular, toplant ve yrye silahl katlmak, toplant ve yrylerde silahl olarak dalma emrine kar gelmek ve silahl olarak datma srasnda kar koymak olarak snflandrabiliriz. B. Toplant ve Yrye Silahl Katlmak (m.33/a) 1. Genel Aklamalar Toplant ve yrye silahl katlmak suu, Kanunun 33. maddesinin (a) bendinde yer almaktadr. Buna gre, Toplant ve yrylere, 23 nc maddenin (b) bendinde saylan

483 484

YARSUVAT, agt, s.209. Yrg. CGK., tarihsiz, 1982/8-444 E., 1982/505 K., Kanunun gerekesinde bu indirimin hangi oranda olaca hususunda bir aklama yaplmam, sadece vazifelilerin kusurlu olduu hallerde verilecek cezalarn azaltlabilecei gibi tamamen de kaldrlabilecei ifade olunmutur. Maddenin ak metnine gre; bu fkrada belirlenen artlarn tahakkuku halinde hakim, tayin edecei cezay drtte bire kadar mesela; 1/4, 1/3, 1/2 ve en son 3/4 orannda indirebilecei gibi icabnda bsbtn kaldrlmasna da takdiren karar verebilir. TCK.nun 258/son ve 272. maddesinde de benzer dzenlemenin olduu, Yargtayn kararllk gsteren itihatlarnda da bu grn benimsendii grlmektedir. (ALASU, age, s.120). 485 YARSUVAT, agt, s.209.

128

silah veya aralar (bunlar ruhsatl tansa bile) tayarak katlanlar, iki yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Ayn hususu dzenleyen Eski Kanunun 23. maddenin (a) bendi ise, Toplant veya yrylere, 13. maddenin (b) bendinde saylan silh veya aralar Bunlardan ruhsata tabi olanlar, ruhsatl olarak tansa dahi hamil olarak itirak edenler alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlrlar. eklindeydi486. Grld zere, incelediimiz suun yer ald maddenin Yeni ve Eski Kanundaki dzenlemesi arasnda fark bulunmamaktadr. 2. Korunan Hukuki Yarar Toplant veya yrylere silahl katlmann cezalandrlmasndaki hukuki yarar, kamu dzenin korunmas ile kamu hrriyetlerinin ve bireylerin toplanma hrriyetlerinin kullanlmasnn salanmasdr. Bu hkmn konulmasnn sebebi kamu dzeninin can ve mal emniyetinin korunmasn salamak olduu kadar yn psikolojisi dolayisiyle topluluklarn uursuz hale gelerek su ilemelerine mani olmaktr.487 Toplant veya yrylere silahla gelinmesi, bunlarn salanabilmesi asndan potansiyel tehdit olarak kabul edilmektedir. Tehdit balnda, silahn ruhsatl tanmasnn da tehlikeyi azaltc rol olmad kanun koyucu tarafndan kabul edilmitir. Bu nedenle, ruhsatl ya da ruhsatsz tama ayrm yaplmakszn toplant ve yrye silahl katlmak cezalandrlmtr. 3. Fail Suun faili, toplant veya yrylere silahl katlan herkes olabilir. Madde metninden de aka anlald zere, bu kiinin silah tama ruhsatna sahip olup olmamasnn da herhangi bir nemi bulunmamaktadr. Toplant veya yrylere kamu dzenini korumak zere silahlaryla grevli olarak katlan kiiler ise, bu hkmn kapsam dnda kalacaklardr.

486

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197. 487 AKSU/OKUOLU, age, s.68.

129

4. Madur Suun maduru, toplanma hrriyetleri ihlal edilen fertler ile bu hrriyeti, gvenlii ve dzeni salama mecburiyeti bulunan kamudur. 5. Maddi Unsur Suun maddi unsuru, toplant ve yrylere, 23. maddenin (b) bendinde saylan silah veya aralar tayarak katlmaktr. Bentte sz konusu silah ve aralar, ateli silahlar veya patlayc maddeler veya her trl kesici, delici aletler veya ta, sopa, demir ve lastik ubuklar, boma teli veya zincir gibi bereleyici ve boucu aralar veya yakc, andrc, yaralayc eczalar veya dier her trl zehirler veya her trl sis, gaz ve benzeri maddeler eklinde belirtilmektedir. Burada belirtilen silah veya aralar tamak, sz konusu suun oluumu iin yeterli deildir. Ayrca bu silah veya aralarla toplantya katlmak da gerekmektedir. Eer silah tanm; fakat toplant veya yrye katlnmamsa, o zaman silah tayan ahs, bu Kanuna gre deil; mevcut durum itibariyle 6136 sayl Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakknda Kanunun 13 ya da 15. maddesine gre cezalandrlr488.

488

6136 sayl Kanunun (12.06.1979 tarih ve 2249 sayl Kanunun 8. maddesi ile deiik) 13. maddesi u ekildedir: Bu Kanun hkmlerine aykr olarak ateli silahlarla bunlara ait mermileri satn alan veya tayanlar veya bulunduranlar hakknda bir yldan yla kadar hapis ve bin liradan be bin liraya kadar adli para cezas hkmolunur. Ateli silahn, bu Kanunun 12 nci maddesinin 4 nc fkrasnda saylanlardan olmas ya da silah veya mermilerin say veya nitelik bakmndan vahim olmas halinde be yldan sekiz yla kadar hapis ve yirmibebin liradan az olmamak zere adli para cezas hkmolunur. Bu Kanunun 12 nci maddesinin 4 nc fkrasnda saylanlar dndaki ateli silahn bir adet olmas ve mutat saydaki mermilerinin ev veya iyerinde bulundurulmas halinde verilecek ceza bir yldan iki yla kadar hapis ve beyz liradan ikibin liraya kadar adli para cezasdr. Ateli silahlara ait mermilerin pek az sayda bulundurulmasnn veya tanmasnn mahkemece vahim olarak takdir edilmemesi durumunda hkmolunacak ceza bir aydan alt aya kadar hapis ve beyz liradan ikibin liraya kadar adli para cezasdr. 6136 sayl Kanunun 12.06.1979 tarih ve 2249 sayl Kanunun 10. maddesi ile deiik 15. maddesi u ekildedir: Bu Kanun hkmlerine aykr olarak 4 nc maddede yazl olan bak veya dier aletleri veya benzerlerini satanlar, satmaya araclk edenler, satn alanlar, tayanlar veya bulunduranlar hakknda alt aydan bir yla kadar hapis ve bin liradan onbin liraya kadar adli para cezas hkmolunur. Bu madde kapsamna giren bak veya dier aletlerin veya benzerlerinin say veya nitelik bakmndan vahim olmas halinde yukardaki fkraya gre hkmolunacak cezalar yardan bir katna kadar artrlr. Bu Kanunun 4 nc maddesine gre yapmna izin verilen baklar veya dier aletleri veya benzerlerini kullanma amac dnda satanlar, satmaya araclk edenler, satn alanlar, tayanlar veya bulunduranlar hakknda

130

Sz konusu suun oluabilmesi iin belirtilen silah veya aralarn tanmas gerekmektedir. Toplant veya yrylerde silahlym gibi gzkmenin bu suu meydana getirmesine imkan yoktur489. nemli bir dier nokta da, silah tama ruhsatna sahip olanlarn bile cezalandrlmasdr. Toplant veya yryn sz konusu silah veya aralarla yaplmas, 23. maddede belirtildii zere, toplant veya yry kanuna aykr hale getirmektedir. Peki ya, toplant veya yryn bu ekilde dzenlenmemesine ramen belirtilen silah veya aralar tayan kiiler toplant veya yryte yer alyorsa ne olacaktr? Byle bir durumda toplant veya yryn kanuna aykr saylp saylmayaca ve devam edip etmeyecei hususu, Kanunun 24. maddesinin 5. fkrasnda u ekilde aklanmtr: Toplant ve gsteri yryne 23 nc madde (b) bendinde yazl silah, ara, alet veya maddeler veya sloganlarla katlanlarn bulunmas halinde bunlar gvenlik kuvvetlerince uzaklatrlarak toplant ve gsteri yryne devam edilir. Ancak, bunlarn saylar ve davranlar toplant veya gsteri yryn Kanuna aykr addedilerek datlmasn gerektirecek derecede ise yukardaki fkra hkmleri uygulanr. Anlalaca zere, bu durumda faillerin says ve davranna gre, toplant veya yrye devam edilecek ya da datma prosedr uygulanacaktr. Eer toplant datlmayp yalnzca silahl olarak katlanlar uzaklatrlacaksa, bu durumda 24. maddede belirtilen ihtarn yaplmasnda zorunluluk bulunmamaktadr; ancak say ve davran datmay gerektiriyorsa o zaman ihtar mecburidir490. Kanmzca, toplantnn datlp datlmamasnn faillerin says ve davran gibi sbjektif bir kritere balanmas, keyfi uygulamalarn ortaya kmasna neden olabileceinden saknca dourabilecektir. Ancak, her bir toplant ve gsteri yrynn kitle yapsnn, saysnn ve amacnn birbirinden farkl olmas nedeniyle kesin bir say belirlemenin glkleri de ortadadr. Bunlardan baka, 24. maddenin 6. fkrasnda belirtildii zere, failleri uzaklatrma ileminde dzenleme kurulunun gvenlik kuruluna yardm etme ykmll bulunmaktadr. Buna gre, Toplant veya gsteri yryne silah, ara, alet veya maddeler veya sloganlarla katlanlarn tannmas ve uzaklatrlmasnda dzenleme kurulu gvenlik kuvvetlerine yardm etmekle ykmldr.
birinci fkradaki; o bak veya dier aletlerin veya benzerlerinin say ve nitelik bakmndan vahim olmas halinde de ikinci fkradaki cezalar hkmolunur. 489 YARSUVAT, agt, s.212. 490 GNGR/KAVALALI, age, s.224.

131

Grld zere, incelenen suun olumas, toplant veya yryn kanuna aykr saylmasndan tamamen bamszdr. Bu nedenle, failler, toplant veya yry kanuna aykr hale gelmeden buradan uzaklatrlsalar ya da kanuna aykr hale gelen toplant veya yry 24. maddedeki prosedre uygun olarak yaplan dalma emri ve ihtardan sonra dalm olsa bile, toplant veya yrye sz konusu silah veya aralarla katlanlar yine de cezalandrlacaktr. Zira, bu tr bir katlm bal bana kamu dzenine zarar veren bir durum kabul edilmektedir. 6. Manevi Unsur Suun manevi unsuru genel kasttr. Failin toplant veya yrye silahla katlmann su olduunu bilmesi ve ayrca bu durumu istemesi gereklidir. Aksi halde su olumayacaktr. rnein i k evine dnen ve zerinde silah bulunan bir zel gvenlik elemannn, yannda delici ve kesici aletleri bulunan tamircinin ya da avdan dnen bir avcnn yanllkla toplant veya yrye katlmas durumunda su olumayacaktr491. 7. Suun zel Grn ekilleri ncelediimiz su bir tehlike suudur. Toplant veya yrye saylan silah veya aralar tayarak katlmakla su tamamlanr. Failin bu silah veya arala herhangi bir su ilemesi neticesinin ortaya kmasna gerek yoktur. ncelenen sua teebbs sz konusu olamaz492. Madde kapsamnda, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde tmcesinin yer almamas nedeniyle, toplant veya gsteri yryne Kanunun 23/b maddesinde saylan silah veya aletlerle katlan kii hakknda 33. maddenin uygulanmas, tad alet veya silah nedeniyle 6136 sayl Kanunun ilgili maddelerinin de ayrca uygulanmasna engel tekil etmeyecektir493. Failler, hem toplant ve gsteri yryne silahl

491 492

YARSUVAT, agt, s.213. Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. 493 GNGR/KAVALALI, age, s.224.

132

olarak katlmaktan dolay 33. madde gereince hem de bizatihi silah tamaktan dolay 6136 sayl Kanuna muhalefetten dolay ayr ayr cezalandrlacaktr494. 8. Ceza Suu ileyen fail, iki yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmaktadr. C. Toplant ve Yrylerde Silahl Olarak Dalma Emrine Kar Gelmek (m.33/b) 1. Genel Aklamalar Toplant ve yrylerde silahl olarak dalma emrine kar gelmek suu, Kanunun 33. maddesinin (b) bendinde yer almaktadr. Buna gre, (a) bendinde yazl olanlardan 24 nc maddedeki emir ve ihtar mteakip kendiliinden dalmayanlarn, datlmalar iin zor kullanld takdirde, bunlar yldan alt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Eski Kanunun 23. maddenin (b) bendindeki dzenleme ise, (a) bendinde yazl olanlardan, 14. maddedeki emir ve ihtara mteakip ekilip gitmeyenlerin datlmalar iin zor kullanld takdirde, bunlar bir yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. eklindeydi. Grld zere, incelediimiz suun yer ald maddenin Yeni ve Eski Kanundaki dzenlemesi benzer olup, yalnzca maddenin dili sadeletirilmitir. 2. Dier Unsurlar ncelediimiz su, Kanunun 32. maddesinin 1. fkrasnda yer alan toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suunun silahl olarak ilenen halidir. Dolaysyla, her iki suta da, fail ve madur, maddi ve manevi unsurlar, korunan hukuki yarar, n art ve zel grn ekilleri ayndr. Bu nedenle, bu unsurlar burada tekrar incelemiyor ve yukarda ayrntlaryla incelediimiz blme atf yapmakla yetiniyoruz495.

494

Ayn dorultuda bkz. GNGR/KAVALALI, age, s.182; Yrg. CGK., 25.05.1964, 1964/237 E., 1964/240 K. (YARSUVAT, agt, s.212 dn.3). 495 Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VI, B.

133

Bu aklamaya ilave olarak burada bir bileik su grldn belirtmeliyiz. Failin silahla toplant veya gsteri yryne katlmas ve zor kullanlarak datlmas durumunda toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suunun arlatrlm ekli meydana geldiinden, fail incelemekte olduumuz cezas ar olan sua gre cezalandrlacaktr. Ayn durum toplant ve yrye silahl katlmak suu iin de geerlidir. Burada da yine bir bileik su sz konusudur. Failin incelediimiz suu ileyebilmesi iin ncelikle toplant ve yrye silahla katlmas gerektiinden, faile bu sutan dolay ceza verilmeyip yalnzca cezas daha ar olan toplant ve yrylerde silahl olarak dalma emrine kar gelmek suundan dolay ceza uygulanacaktr. 3. Ceza Suu ileyen failler, yldan alt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmaktadr. D. Silahl Olarak Datma Srasnda Kar Koymak (m.33/c) 1. Genel Aklamalar Silahl olarak datma srasnda kar koymak suu, Kanunun 33. maddesinin (c) bendinde yer almaktadr. Buna gre, Dalma srasnda 23 nc maddenin (b) bendinde yazl silah veya aralarla mukavemet edenler be yldan sekiz yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Eski Kanunun 23. maddesinin (c) bendindeki dzenleme ise, Dalma srasnda 13 nc maddenin (b) bendinde yazl silah veya arala mukavemet edenler yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. eklindeydi. Grld zere, incelediimiz suun yer ald maddenin Yeni ve Eski Kanundaki dzenlemesi arasnda fark bulunmamaktadr. 2. Dier Unsurlar ncelediimiz su, Kanunun 32. maddesinin 3. fkrasnda yer alan datma srasnda kar koymak suunun silahl olarak ilenen halidir. ncelediimiz su, bu suun arlatrlm halidir. Dolaysyla, her iki suta da, fail ve madur, maddi ve manevi unsurlar,

134

korunan hukuki yarar, n art ve zel grn ekilleri ayndr. Bu nedenle, bu unsurlar burada tekrar incelemiyor ve yukarda ayrntlaryla incelediimiz blme atf yapmakla yetiniyoruz496. Yukarda incelediimiz suta olduu gibi yine burada da bileik su hususunda bir ek yapmamz yerinde olacaktr. Failin silahl olarak datma srasnda kar koymas durumunda datma srasnda kar koymak suunun arlatrlm ekli meydana geldiinden, fail incelemekte olduumuz cezas daha ar olan sua gre cezalandrlacaktr. Yukarda, datma srasnda kar koymak suunu incelediimiz esnada da sylediimiz zere failin mutlaka toplant veya yrye katlmas gerekmektedir497. Suun faili, kanuna aykr toplant veya gsteri yryne katlan herhangi bir kii olabilir. Burada bir bileik su sz konusudur. Fail, toplant ve yrye silahl katld iin deil; yalnzca cezas daha ar olan silahl olarak datma srasnda kar koymak suundan dolay cezalandrlacaktr. Silahl olarak toplant veya gsteri yryne katlp datma srasnda kar koyan failin, kanuna aykr toplant veya yryn dzenleyicisi, yneticisi ya da bunlarn hareketlerine itirak eden kii olmas durumunda, faile, Kanunun 28/1. maddesinde yer alan kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak suundan deil; inceldiimiz sutan dolay ceza verilecektir498. Zaten Kanunun 28/1. maddesinde de failin, fiilinin daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmesi halinde ad geen sutan dolay cezalandrlaca belirtilmektedir.

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VI, C. Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, VI, C, 3. 498 Yrg. CGK., 05.03.1996, 1995/8-20 E., 1996/29 K., Sann, ateli silhlar ve patlayc maddeler ile her trl kesici ve delici aletler, ta ve sopann kullanld ve yasalarn su sayd nitelikte afi, pankart, dviz ve resimlerin tand Cizre lesindeki nevruz kutlamalar srasnda dzenlenen izinsiz toplant ve gsteri yryne, sevk ve idare eden konumunda katld ve dalma srasnda mukavemette bulunduu, 22.3.1992 tarihli olay tutana, aamalardaki kaamakl ikrar, tank Abdlkadirin yeminli anlatm, dosyadaki fotoraflar ve tm dosya ieriinden anlalmaktadr. (...) Sann yukarda aklanan eylemi, 2911 sayl Yasann 23/b maddesi yollamasyla 33/c maddesine uyan suu oluturmaktadr. Zira, maddede akland gibi silah ve aralarn kullanld, pankart, afi ve dvizlerin tand, sloganlarn atld izinsiz toplant ve gsteri yryne sevk ve idare eden olarak katlm, dalma srasnda aklanan aralarla mukavemette bulunmutur. (YKD., C.22, S.8, Austos 1996, s.1295-1296).
497

496

135

3. Ceza Suu ileyenler, be yldan sekiz yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmaktadr. VIII. Kanuna Aykr Toplant veya Yrye zendirmek ve Kkrtmak (m.34) A. Genel Aklamalar Kkrtma yasa, Kanunun 27. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre, Halka kar, dorudan doruya veya ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara ile sz syleyerek veya seslenerek veya baslm veya oaltlm veya elle yazlm veya izilmi katlar duvarlara veya dier yerlere yaptrarak veya datarak veya benzeri ara ve yollarla halk Kanuna aykr toplant veya yrye zendirmek veya kkrtmak yasaktr. Bu hareketler gvenlik kuvvetlerince derhal menedilir. Sz konusu yasan cezas ise, Kanunun Tahrikiler ve su ortaklar balkl 34. maddesinde gsterilmitir. Buna gre, 27 nci maddedeki yasaa aykr hareket edenler toplant veya yry vuku bulmam veya vuku bulmu olup da ilk emir ve ihtar zerine datlm ise, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde bir yl alt aydan drt yla, toplant ve yry zorla datlm ise yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. 171 sayl Kanunun kkrtma yasan dzenleyen 17. maddesinde, Halka kar, dorudan doruya veya ses ykselten veya nakleden herhangi bir alet veya vasta ile sz syleyerek veya seslenerek yahut baslm veya oaltlm veya el ile yazlm veya izilmi katlar duvarlara ve sair yerlere yaptrarak veya datarak veya benzeri vasta ve yollarla halk kanuna aykr toplant veya yrye tevik ve tahrik etmek yasaktr. denilmekteydi. Suun cezas da, yine ayr bir maddede, Kanunun 24. maddesinde dzenlenmiti. Bu madde ise, 17. maddedeki yasaa aykr hareket edenler toplant veya yry vuku bulmam veya vuku bulmu olup da ilk emir ve ihtar zerine datlm ise, fiil daha ar bir

136

cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde alt aydan iki yla, toplant ve yry zorla datlm ise bir yldan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. eklindeydi499. Grld zere, Yeni Kanun ile, gvenlik kuvvetlerine sz konusu hareketleri derhal men etme yetkisi verilmitir. B. Korunan Hukuki Yarar Sz konusu yasak ile korunan hukuki yarar, ncelikle, zendirmeler veya kkrtmalarla tehlikeye drlen toplanma ve yry hakknn fertler tarafndan kanunlara uygun bir ekilde kullanlmasdr. Bunun gerekletirilmesi ile de, yalnzca fertlerin haklarnn deil; kamu dzeninin de korunmas salanmaktadr. C. Fail Halka kar, dorudan doruya veya ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara ile sz syleyerek, seslenerek veya baslm, oaltlm, elle yazlm ya da izilmi katlar duvarlara veya dier yerlere yaptrarak ya da datarak veya benzeri ara ve yollarla halk kanuna aykr toplant veya yrye zendiren veya kkrtan herkes suun faili olabilir. D. Madur zendirmeler veya kkrtmalarla toplanma ve yry yapma hakk tehlikeye drlen fertler ile bu hakka ulalmasn salama ykmll altnda bulunan kamudur. E. Maddi Unsur Madde metninde, halka kar, dorudan doruya veya ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara ile sz syleyerek veya seslenerek veya baslm veya oaltlm veya elle yazlm veya izilmi katlar duvarlara veya dier yerlere yaptrarak veya datarak veya benzeri ara ve yollarla halk kanuna aykr toplant veya yrye zendirmek veya kkrtmak denilerek ara ve yollar ile suun maddi unsuru belirtilmitir.

499

Maddede yer alan ceza, 1932 ve 2261 sayl Kanunlar ile artrlm olup, sz konusu artrmlar madde metnine ilenmemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. dn.197.

137

1.Suu Oluturan Hareketler ve Yaplma ekilleri Suu oluturan hareketler, halk kanuna aykr toplant veya yrye zendirmek veya kkrtmaktr. zendirme ve kkrtma hareketleri, amalanan kanuna aykr toplanmalarn yaplmas dncesinin halkta yaratlmas biiminde anlalmaldr. Suun oluabilmesi iin bu hareketlerin bir arada bulunmas aranmamaktadr. a. zendirmek veya Kkrtmak zendirmek ve kkrtmak fiillerini, yukarda, kanuna aykr propaganda vastalar ile su ilemee tevik ve tahrik etmek suu kapsamnda, tahrik ve tevik etmek terimleri ile incelemitik500. Burada da, zendirmek, tevik etmek; kkrtmak ise, tahrik etmek anlamlarnda kullanlmaktadr. 2911 sayl Kanun, 171 sayl Kanundan farkl olarak tevik ve tahrik etmek yerine zendirmek veya kkrtmak tabirini kullanarak suun kapsamn geniletmitir. Daha nce, bu fiillerin her ikisinin birden yaplmas gerekirken, kanun koyucu bu durumu yerinde grmeyerek 2911 sayl Kanun ile deitirmi; bu fiillerden yalnz birinin mevcut olmasn fiilin cezalandrlmas iin yeterli saymtr. 171 sayl Kanunun yrrlkte olduu dnemde, suun oluabilmesi iin iki fiilin birden gereklemesinin aranmas doktrinde de yerinde bulunmamtr501.

500 501

Ayrntl bilgi iin bkz. kinci Blm, V, C, 5. Yarsuvat, madde balnda yalnzca tahrik ibaresinin kullanlmas gerektiini sylemektedir: Dier yandan kanunda tevik ve tahrik kelimelerinin kullanlm olmas da tenkit edilebilir. yle ki, failin hem tevik ve hem de tahrik yapmas aranacaktr. Bu kelimelerin talyanca karl olarak, (istigazione) ve (ecciti), Franszcada ise (provocation) ve (excitation) tabirleri kullanlmaktadr. Trkede de tevik ve tahrik farkl bir anlam tar. lenen suun hususiyeti gz nne alnarak, iki tabirden birinin kullanlmas daha yerinde olurdu. Aksi halde her iki tabirin arasnda ve yerine veya ba konmalyd. Kamu dzenini bozan, toplanma hrriyetini kaldran sular, devletin aleyhine ilenen sular gibi bir emosyondan doar, ad sular ise aalk ihtiraslardan ileri gelir. Bundan baka, her iki halde de, telkin edici bir fiilin olmasna ramen, kamu dzeni aleyhine ilenen sularda, hitap edilen kitlenin bir ksmnn kalbinin kazanlmas gereklidir; zira toplumlar tevik olunamaz; ancak tahrik olunurlar. Ad sularda ise kitle iinde, gsterilen fakat yola getirmee mtemayil olan kimselerin olmas tehlikeyi tekil eder. Yani, sua tevik olunma kabiliyetine sahip olanlarn bulunmasdr Dolaysiyle, devlet kamu dzeni ve vatandalarn toplanma hrriyetini korumakla, kendi temel nizamn da korumu olmaktadr. Bu maddede sadece tahrik tabirinin kullanlmas, daha da yerinde olurdu. (YARSUVAT, agt, s.161).

138

b. Dorudan Doruya ya da Dolayl Olarak zendirme veya kkrtma hareketleri dorudan doruya ya da dolayl olarak sonu meydana getirebilir. Hareket ile sonu arasnda direkt bir ba olabilecei, neticenin tek sebebini oluturabilecei gibi, bu ban dolayl olarak kurulmas ve hareketin neticenin nemli bir faktr olmas da sz konusu olabilir502. rnein kanuna aykr toplant ve gsteri yrynn yeri, zaman ve nasl yaplaca konusunda kesin bilgilerin verilmesi neticesinde sonu meydan geliyorsa dorudan bir etkinin varl kabul edilebilecekken, geni ve belirsiz aklamalarla bir kitle hareketi hazrlanmaya allr ve ayn sonu elde edilirse dolayl bir etki sz konusu olacaktr. c. Hareketlerin Halka Kar Yaplmas Madde ierisinde yer alan halka kar tabiri, suu oluturan hareketlerin hem aleni olarak hem de tehlike yaratmaya yeter sayda bir insan topluluunu hedef gzeterek yaplmas gerektiini anlatmaktadr503. Fiillerin aleni olarak ilenmesi gerektiine gre, bu fiillerin yaplaca yerler, yollar, meydanlar, parklar gibi umuma ak; niversiteler, tiyatrolar, sinemalar, restoranlar, ulatrma aralar, tapnaklar gibi halka ak olduu srece umumi saylan ya da iyeri veya evlerin bahe ve avlular gibi arzi olarak halkn bulunmas sebebiyle umumi saylan yerler olabilir504. 2. Suu Oluturan Hareketlerin Aralar Kanuna aykr toplant veya yrye zendirme ve kkrtma hareketlerinin aralarn e ayrarak inceleyebiliriz. a. Hareketlerin Dorudan Doruya veya Ses Ykselten veya leten Herhangi Bir Alet veya Ara ile Sz Syleyerek veya Seslenerek Yaplmas ark ya da mar sylemek, konuma yapmak, hazrlanm bir kayd herhangi bir alet ile dinletmek ve benzeri hareketlerle su meydana gelebilir. Hareketin aletle veya aletsiz yaplmas arasnda fark bulunmamaktadr.
502 503

YARSUVAT, agt, s.165-166. YARSUVAT, agt, s.162. 504 YARSUVAT, agt, s.163.

139

b. Hareketlerin Baslm veya oaltlm veya Elle Yazlm veya izilmi Katlar Duvarlara veya Dier Yerlere Yaptrarak veya Datarak Yaplmas Yazlm ve izilmi katlar kapsamna, zendirme veya kkrtmaya msait her trl yaz, sembol, ekil, amblem, bayrak resimleri, afiler ve benzerleri girer505. Suun olumas iin baslm, oaltlm, elle yazlm veya izilmi katlarn duvarlara veya dier yerlere yaptrlmas ya da datlmas gerekmektedir. Yaptrmak, gsterme ve aslmay da iine alacak ekilde tehir etme anlamnda kullanlmaktadr. Bir afiin duvara, diree, panoya vs. yerlere yaptrlmas veya aslmas, zendirme veya kkrtmaya msait olmas durumunda su oluturabilecektir. Burada nemli olan husus, bunlarn halkn haberdar olmas iin sunulmasdr. Bunun iin de bu katlarn herkesin grebilecei ve girebilecei yerlere yaptrlmas gerekir506. Yukarda yaptmz ayrma gre anlatmak gerekirse, umumi saylan yerlerdeki duvarlara ve sair yerlere yaptrlan katlar, kimse grmemi olsa dahi su oluturabilecektir; nk buradaki ama halkn haberdar olmasdr. Halka ak olduu srece umumi saylan yerlerde, buralarn ancak umuma ak olduklar sre iinde yaplan yaptrmalar dikkate alnacaktr. Bu tr yerlerin umuma kapatlmasndan sonra yaplan yaptrmalar ise, herkesin girebilecei yer olma vasfn kaybetmelerinden dolay su oluturmayacaktr. Umuma kapal olunan zaman diliminde yaptrlan katlarn, bu yerlerin umuma almasndan sonra da varlklarn ayn ekilde srdrmeleri halinde, halkn haberdar olmas iin sunulduklar kabul edilmelidir. Arzi olarak halkn bulunmas sebebiyle umumi saylan yerlerde ise, katlarn yaptrld anda, tehlike yaratmaya yetecek sayda bir insan topluluunun bulunmas ya da bunlarn bulunaca zamanlarda kaldrlmam olmas gereklidir507. Datma, sattan farkl olarak karlnda bir ey alnmakszn datlmak istenen eyin tevzi edilmesidir. Sz konusu olan bir veya birka kii ile iliki kurmak deil, bir kalabalk oluturacak saydaki ahs muhatap almaktr. Bu tr katlarn gelip geene verilmesi, havadan halkn topland yerlere atlmas, mektup vastasyla gnderilmesi datma iinde yer alr. Burada, datmay geni yorumlayarak sat da iine sokmak
505 506

YARSUVAT, agt, s.163. YARSUVAT, agt, s.164. 507 YARSUVAT, agt, s.162-164.

140

mmkndr. Aksi halde, sua konu olabilecek bir ilann ya da gazetenin parasz datlmas ile sata karlmas arasnda ayrm yapma zorunluluu ortaya kacaktr508. c. Hareketlerin Yukarda Saylanlarn Benzeri Ara ve Yollarla Yaplmas Hareketlerin yukarda saylanlarn benzeri ara ve yollarla da yaplabilmesinin kabulnde kanun koyucunun amac, zendirme veya kkrtma hareketlerinde kullanlacak ara ve yollar snrlamamaktr. Bylece her trl ara ve yollarla yaplan zendirme veya kkrtmalar cezalandrmaktadr. Yaz, ses ya da grnt yanstan projeksiyonlar, yine bu ileve sahip klandrma vastalar, bu yaz ve resimleri ieren plastik, cam, tahta rnler, zerine bunlarn basld giyim eyalar ve benzeri aralar kullanlarak da suun ilenmesi mmkndr509. F. Manevi Unsur Sz konusu suun oluabilmesi iin genel kastn yannda zel kast da aranmaktadr. Failin cezalandrlabilmesi iin zendirme ya da kkrtma hareketlerinin uursuzca gerekletirilmesi deil; halka, kanuna aykr toplant veya yry yaptrmak saikiyle yaplmas gerekmektedir. uursuzca yaplan bir tahrik, neticeyi meydana getirse de, incelediimiz suu oluturmayacaktr510. Bu durumda, TCKnn 214. maddesinde yer alan su ilemeye tahrik suu meydana gelecektir. G. Suun zel Grn ekilleri Sz konusu su, tehlike suu olup icrai bir hareket neticesinde meydana gelir. Suun tamamland an, korunan kamu dzenini bozabilecek, kiilerin toplant ve gsteri yry hrriyetini engelleyebilecek zendirme veya kkrtma hareketlerinin yapld andr. Suun tamamlanmas iin bu iki hareketten yalnzca birinin yaplmas yeterlidir. Kanunun 34. maddesinden de anlalaca zere, suun cezalandrlmas iin neticenin meydana gelmesi, yani kanuna aykr toplant veya yryn gereklemesi gerekmemektedir.
508 509

YARSUVAT, agt, s.164. Yrg. 8. CD., 19.02.1991, 1990/8919 E., 1991/1524 K., Sann, ynetimin l Maysta toplant ve gsteri yryne izin vermemesine tepki olarak, kimi basnda deiik balklarla yer alan demelerinin 2911 Sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Yasasnn 27. maddesinde yazl kkrtma yasana aykrlk suunu oluturmad () (ALASU, age, s.127). 510 YARSUVAT, agt, s.166.

141

Sua tam teebbs, neticesi harekete bitiik bir suun sz konusu olmas ve hareketlerin yaplmas ile suun tamamlanmas nedeniyle sz konusu olamaz511. Eksik teebbs ise, zendirme veya kkrtma hareketlerinde kullanlan araca gre mmkn olabilir. Fiilin, baslm, oaltlm, el ile yazlm veya izilmi katlarla gerekletirilmesi halinde eksik teebbs sz konusu olabilirken512; syleyerek veya seslenerek gerekletirilmesi halinde, artk icra hareketleri blnemeyeceinden eksik teebbs mmkn olmayacaktr. Ne suu dzenleyen 27. maddede ne de suun cezasn dzenleyen 34. maddede, su iin zel itirak hkmleri konulmamtr. Kanunun 34. maddesinin balnn Tahrikiler ve su ortaklar olmasnn nedeni ise, 171 sayl Kanunun Meclisteki grmeleri srasnda, tahrik edici katlar yazan, basan, yapan ve dizen kiilerin tevik ve tahrik eden saylmasnn teklif edilmi olmas ve bu teklifin kabul edilmemesi sonucunda madde balnn deitirilmemesidir513. zendirici veya kkrtc katlar, izen, dizen, kliesini alan, basan kimselerin ne olaca sorusunu ikiye ayrarak cevaplandrabiliriz. Eer bu katlar, Basn Kanununun 2. maddesinde gsterilen baslm eserler kapsamndaysa514, bu Kanunun 11. maddesine gre sorumluluk belirlenecektir515. Mesel gnlk bir gazetede, kanunsuz bir toplantya halk
511 512

Sua teebbs konusunda bkz. dn.312. Yrg. 8. CD., 09.04.1981, 1981/1176 E., 1981/2140 K., Olayda basn suu olumamakla birlikte, Tekstil Gazetesinde grevli bulunan sann, yetkililerce yasaklanmasna karn l Mays ii bayramn D SKe bal Tekstil sendikasna mensup iilerce kutlanmas ve bu nedenle kanunsuz toplant ve gsteri yry yapmaya tahrik etmek amacyla su konusu Tekstil Gazetesi zel saysn Ankarada basarak zel arala stanbula gnderip sendika nne braktrd srada henz datlmadan Skynetim Komutanlnca el konulduu savunmalarn dorulayan 9.5.1979 gnl tutanakla doruland, balangtan bu engellemeye kadar yayn neticesine ynelik bu icrai hareketlerinin mani sebep ynnden tahakkuk etmedii, blnebilir nitelikteki bu hareketlerin neticesi harekete bitiik olduu ve 171 sayl yasann 17. maddesi yolu ile 24. maddesine uyan fiilin eksik kalkma derecesinde kald (...)(ALASU, age, s.152). 513 TBMM Tutanak Dergisi, D.1, T.1, C.8, 1962, s.148. 514 09.06.2004 tarih ve 5187 sayl Basn Kanununun Tanmlar balkl 2. maddesinin (a) bendine gre, Baslm eser: Yaymlanmak zere her trl basm aralar ile baslan mveya dier aralarla oaltlan yaz, resim ve benzeri eserler ile haber ajans yaynlarn () ifade eder. 515 Basn Kanununun Cezai sorumluluk balkl 11. maddesi u ekildedir: Baslm eserler yoluyla ilenen su yaym annda oluur. Sreli yaynlar ve sresiz yaynlar yoluyla ilenen sulardan eser sahibi sorumludur. Sreli yaynlarda eser sahibinin belli olmamas veya yaym srasnda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt dnda bulunmas nedeniyle Trkiyede yarglanmamas veya verilecek cezann eser sahibinin dier bir sutan dolay kesin hkmle mahkum olduu cezaya etki etmemesi hallerinde, sorumlu mdr ve yayn ynetmeni, genel yayn ynetmeni, editr, basn danman gibi sorumlu mdrn bal olduu yetkili sorumlu olur. Ancak bu eserin sorumlu mdrn ve sorumlu mdrn bal olduu yetkilinin kar kmasna ramen yaymlanmas halinde, bundan doan sorumluluk yaymlatana aittir. Sresiz yaynlarda eser sahibinin belli olmamas veya yaym srasnda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt dnda olmas nedeniyle Trkiyede yarglanamamas veya verilecek cezann eser sahibinin dier bir sutan

142

davet eden bir iln yer alsa, gazetenin sorumlularna, ayn maksatla bror, el ve duvar ilnlarnn neredilmesi halinde, neredenlere, Basn Kanunu hkmleri tatbik edilecektir.516 Bu durumun dnda kalan, yazlm ve izilmi katlar hazrlayanlar hakknda ise, TCKnn itirake ilikin genel hkmleri uygulanacaktr517. H. Ceza Maddenin Kanuna konulu amac, ncelikle, vatandalarn kanunsuz toplantlara zendirilmesinin veya kkrtlmasnn nlenmesidir. Kanun koyucu, meydana gelen neticeye gre ceza belirlemitir. Kamu dzeni bakmndan da, kanunsuz bir toplantnn yaplmasn zendirmenin veya kkrtmann, byle bir toplantya katlmaktan daha byk bir tehlike oluturduu dnlmektedir. Kkrtmann cezas hareketin neticesine gre ikiye ayrlmtr. 27. maddedeki yasaa aykr hareket edenler, toplant veya yry vuku bulmam veya vuku bulmu olup da ilk emir ve ihtar zerine, fiil daha ar bir cezay gerektiren ayr bir su tekil etmedii takdirde bir yl alt aydan drt yla; toplant veya yry zorla datlm ise, yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmaktadr. IX. Usul Kanunun Sust hkmlerinin uygulanmas balkl 35. maddesine gre, Bu Kanunda belirtilen sular ileyenler hakknda yaplacak soruturma ve kovuturmalar yer ve zaman kaytlarna baklmakszn, 3005 sayl Mehut Sularn Muhakeme Usul Kanununa gre yaplr. Maddede her ne kadar 2911 sayl Kanunun takibatnn 3005 sayl Mehud Sularn Muhakeme Usul Kanununa gre yaplaca sylense de 23.03.2005 tarih ve 5320 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun 18/b maddesi ile 3005 sayl Kanun yrrlkten kaldrlm; takibatn Ceza Muhakemesi Kanununun genel hkmlerine gre yaplmas kabul edilmitir.
dolay kesin hkmle mahkum olduu cezaya etki etmemesi hallerinde yaymc; yaymcnn belli olmamas veya basm srasnda ceza ehliyetine sahip bulunmamas ya da yurt dnda olmas nedeniyle Trkiyede yarglanamamas hallerinde ise basmc sorumlu olur. Yukardaki hkmler, sreli yaynlar ve sresiz yaynlar iin bu Kanunda aranan artlara uyulmakszn yaplan yaynlar hakknda da uygulanr. 516 YARSUVAT, agt, s.167. 517 tirake ilikin hkmler, TCKnn birinci kitap, birinci ksmnda, sua itirak balkl drdnc blmde, 37-41. maddeler arasnda yer almaktadr.

143

3005 sayl Kanunun yrrlkte olduu dnemde Kanunun 35. maddesinde iki istisna durum belirtilmekteydi. Yaplacak takibatta, 3005 sayl Kanundaki yer ve zaman kaytlarna baklmayacakt. Yerle ilgili hususun anlam, 3005 sayl Kanunun uygulanmasnda Kanunun 1/A maddesindeki artn aranmayacayd518. Su ar ceza mahkemelerinin grev alanndaki belediye snrlarnda ilenmese de, bu Kanuna gre kovuturma yaplabilecekti. Zamanla ilgili husus ise, ayn Kanunun 4. maddesindeki mecburiyetin aranmamasyd519. Maddeye gre, faillerin ayn gn iinde mahkemeye sevk edilmesi gerekirken; 2911 sayl Kanunun koyduu hkm ile ayn gn mahkemeye sevk etme zorunluluu kaldrlmaktayd. 3005 sayl Kanunun hazrlan amac, sust yakalanma halindeki ispat kolayl nedeniyle, seri muhakeme usulnn uygulanmasyd. Ancak 2911 sayl Kanuna konulan hkm ile durumann abuk yaplmas engellenmekte olup bu nedenle, baz yazarlar 3005 sayl Kanunun eitli artlarla uygulanmasnn yerinde olmad grndeydi520.

518

3005 sayl Kanunun (27.06.1938 tarih ve 3749 sayl Kanunun 1. maddesi ile deiik) 1/A maddesi u ekildeydi: Faili suu iledii srada veya pek az sonra yakalanan: A) Ar ceza mahkemesinin vazife grd yerlerdeki belediye snrlar iinde ilenen ar cezal mehud crmler () hakknda takip ve duruma bu Kanun hkmlerine tabidir. 519 3005 sayl Kanunun (20.12.1939 tarih ve 3749 sayl Kanunun 1. maddesi ile deiik) 4. maddesi u ekildeydi: Cumhuriyet Mddeiumumisi yakalanan ahs sorguya ektikten sonra amme davasn amaa lzum grr ve umumi hkmlere gre takibat yaplmasn zaruri klacak sebepler mevcut bulunmazsa duruma yaplmak zere maznunu iddianame ile o gn vazifeli mahkemeye gnderir. 520 Bu konuda bkz. YARSUVAT, agt, s.245; aksi gr iin bkz. TOSUN, ztekin, Mevzuat Kronii, HFM, C.XXX, S.1-2, 1964, s.373.

144

NC BLM TOPLANTI VE GSTER YRYLER LE BASIN AIKLAMALARI

HAKKINDA KANUN TASARISI TASLAI

I. Genel Aklamalar Yrrlkteki Kanunu inceledikten sonra, son olarak bir de yeni hazrlanan Toplant ve Gsteri Yryleri ile Basn Aklamalar Hakknda Kanun Tasars Taslana deinmek gerekmektedir521. Taslak ile, toplant ve gsteri yrylerinin yan sra, basn aklamalar da dzenlenmektedir. 2911 sayl Kanunu ortadan kaldracak Yeni Kanun almas, Haziran 2006 tarihinde yaynlanm olmakla birlikte, zerinde eitli deiiklikler yaplmas planlanmaktadr. Taslak, 171 ve 2911 sayl Kanunlarn sistematiinden ok farkl bir yapdadr. II. Taslak Maddelerinin Genel Bir ncelemesi Taslakn Ama balkl 1. maddesi ile, Kanuna basn aklamas yapma hakk eklenmektedir522. Bu durum, basn alamalarnn hukuksal bir yapya kavuturulmasn getirdii iin olumlu bir gelime olarak grlmektedir. Taslakn Kapsam balkl 2. maddesi, Kanunun istisnalarn artrmaktadr523. 2911 sayl Kanunda Siyasi partilerin, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn,
521

Taslakn tam metni iin bkz. http://www.hukukturk.com/fractal/hukukTurk/pages/detail.jsp?pViewId=539& pObjectId=611&pInstanceId=555185 (Eriim:23.06.2006). 522 Taslakn Ama balkl 1. maddesi u ekildedir: Bu Kanun; toplant ve gsteri yryleri dzenleme ile basn aklamas yapma hakknn kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller ile gerek ve tzelkiilerin dzenleyecekleri toplant ve gsteri yryleri ile basn aklamalarnn yerini, zamann, usul ve artlarn, ynetici ve yardmcsnn grev ve sorumluluklarn, kolluk kuvvetlerinin grev ve yetkileri ile yetkili merciin yasaklama ve erteleme hallerini, yasaklar ve ceza hkmlerini dzenler. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 1. maddesinde yer almaktadr. 523 Taslakn Kapsam balkl 2. maddesi u ekildedir: Aadaki toplantlar bu Kanun kapsamnda deildir. a) Cumhurbakan, Babakan ve bakanlarn Devlet ve Hkmet ileri hakkndaki toplant ve konumalar ile Trkiye Byk Millet Meclisi yelerinin halk ile yapacaklar sohbet niteliindeki grmeler. b) Seim zamanlarnda yaplacak propaganda toplantlar, c) Kapal yer toplantlar,

145

sendikalarn, vakflarn, derneklerin, ticari ortaklklarn ve dier tzelkiilerin zel kanunlarna ve kendi tzklerine gre yapacaklar kapal yer toplantlar bu Kanunun hkmlerine tabi deilken; Taslak ile tm kapal yer toplantlar Kanunun kapsam dna karlmtr. Ayrca, cenaze, dn ve kutlamalar zel olarak saylmtr. Kapal yer toplantlarnn kapsam d braklmas, Kanunun kapsamn daraltmaktadr. Bu tr toplantlarn kapsam d braklmasna ramen, Taslakn ilerleyen maddelerinde bununla ilgili baz dzenlemelere yer verilmesi (rnein 6. madde) Kanun sistematii asndan da sorunludur. Taslakn Tanmlar balkl 3. maddesi ile, 2911 sayl Kanuna ilave olarak basn aklamas, ynetici, toplant belgesi ve kapal yer terimlerinin tanm yaplmaktadr524. Toplant ve gsteri yry terimlerinin tanmna bir hususu protesto etmek amac eklenirken, kapal yer kavram tanmdan karlmtr. Yine Mahallin gvenlik amirleri terimine de tanmlar arasnda yer verilmemitir. Taslakn Toplant ve gsteri yry dzenleme ile basn aklamas yapma hakkn dzenleyen 4. maddesi, herkese toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn

) Spor faaliyetleri ile bilimsel, ticari ve ekonomik amalarla yaplan toplantlar, e) Cenaze, dn, kutlama, tren, enlik, karlama, uurlama ve geleneklerin gerektirdii dier toplantlar. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 4 ve 5. maddelerinde yer almaktadr. 524 Taslakn Tanmlar balkl 3. maddesi u ekildedir: Bu Kanunda geen; a) Toplant; belirli konular zerinde halk aydnlatmak ve bir kamuoyu oluturmak suretiyle o konuyu benimsetmek veya bir hususu protesto etmek amacyla gerek ve tzelkiiler tarafndan bu Kanun erevesinde dzenlenen ak yer toplantlarn, b) Gsteri yry; belirli konular zerinde halk aydnlatmak ve bir kamuoyu oluturmak suretiyle o konuyu benimsetmek veya bir hususu protesto etmek amacyla gerek ve tzelkiiler tarafndan bu Kanun erevesinde dzenlenen yryleri, c) Basn aklamas; belirli konular zerinde halk aydnlatmak veya kamuoyunu bilgilendirmek amacyla gerek ve tzelkiiler tarafndan bu Kanun erevesinde yaplan aklamalar, d) Ynetici; Bu kanuna gre toplant yapmak isteyenler tarafndan, fiil ehliyetine sahip ve 18 yan doldurmu kiiler arasndan grevlendirilecek sorumlu kiiyi ve yardmcs veya yardmclarn, e) Toplant Belgesi; Toplantnn yerini, zamann, yry yaplacaksa gzergahn, toplantnn ynetici ve yardmcs ile toplantya ilikin dier kurallar belirten belgeyi, f) Kapal Yer; Rahata dardan grme ve burada yaplan konuma ve hareketleri dardan izleme imkan bulunmayan yerleri, g) Mlki amir; Bykehir belediyesi olan yerlerde vali, dier yerlerde ilede kaymakam ve ilde valiyi, fade eder. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 2. maddesinde yer almaktadr.

146

yannda basn aklamas veya benzeri adlar altnda aklama yapma hakkn vermektedir525. Yabanclar iin konulan snrlamalar da kaldrlmtr. Taslakn Toplant ve gsteri yry ile basn aklamalar yer ve gzergah balkl 5. maddesi ile madde metnine basn aklamalarnn eklenmesi haricinde; toplant, yry ve basn aklamasnn yaplaca yer, toplanma ve dalma yerleri, izlenecek yol ve ynlerin kararlatrlmasnda, belediye, o yerde rgtl ii, iveren ve kamu grevlileri sendikalar ile sanayi ve ticaret odalarnn grleri alnaca; bu yerler belirlenirken kamu binalar, hastaneler, diplomatik temsilcilikler, siyasi parti merkezleri ve ibadet yerleri iin 100 metreye kadar mesafe kstlamas getirilebilecei hkmlerine yer verilmitir526. Mlki amirce ulamn aksatlmamas iin kstlama uygulanabilecek yerlere genel yollar da eklenmitir527. Grld zere, madde ile yer konusunda toplant, gsteri yry ve basn aklamas dzenleme hakk ak bir ekilde kstlanmaktadr. ilerin dzenleyecei bir gsteri yrynde iveren sendikas ya da sanayi ve ticaret odalarndan gr almann sakncalar aktr. Bu ekilde belirlenecek yerlerin, etkisinin snrl, izole edilmi, halktan uzak mekanlar olma olasl yksektir. Keza 100 metrelik yer snrlandrmas da, maddede saylan yaplarn hemen hemen her yerde bulunmas bir yana, iktidara, salk, ekonomi vb. siyasetine, yabanc
525

Taslakn Toplant ve gsteri yry dzenleme ile basn aklamas yapma hakk balkl 4. maddesi u ekildedir: Herkes, nceden izin almakszn bildirimde bulunmak suretiyle, bu Kanun hkmlerine gre silahsz ve saldrsz olarak kanunlarn su saymad amalarla toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahiptir. Herkes nceden izin almadan ve bildirimde bulunmadan bu Kanun hkmlerine gre silahsz ve saldrsz olarak kanunlarn su saymad amalarla basn aklamas veya benzeri adlar altnda aklama yapma hakkna sahiptir. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 3. maddesinde yer almaktadr. 526 Taslakn Toplant ve gsteri yry ile basn aklamalar yer ve gzergah balkl 5. maddesi u ekildedir: Toplant ve gsteri yryleri ile basn aklamalar, aadaki hkmlere uyulmak artyla yaplabilir. l ve ilelerde hangi meydan ve ak yerlerde veya yollarda toplant, yry veya basn aklamas yaplabilecei ve bu toplant, yry veya basn aklamas iin toplanma ve dalma yerleri ile izlenecek yol ve ynler mlki amir tarafndan, ayr ayr kararlatrlarak allagelmi aralarla nceden duyurulur. Bu karar alnrken belediye, o yerde rgtl ii, iveren ve kamu grevlileri sendikalar ile sanayi ve ticaret odalarnn grleri alnr. Toplant ve gsteri yryleri ile basn aklamas yaplacak yerler belirlenirken, kamu binalar, hastaneler, diplomatik temsilcilikler, siyasi parti merkezleri ve ibadet yerleri iin 100 metreye kadar mesafe kstlamas getirilebilir. Genel meydanlarda ve genel yollar zerinde yaplacak toplant ve gsteri yryleri ile basn aklamalarnn ulam aksatmayacak ekilde dzenlenmesi zorunludur. Mlki amir bu amala gerekli tedbirleri almaya ve gerektiinde kstlamalar uygulamaya yetkilidir. Ayn yer ve zamanda baka bir toplant ve basn aklamas dzenlenemez. Toplantnn yapld yer, toplant sresince kamuya ak yer saylr. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 6, 8, 10 ve 22. maddelerinde yer almaktadr. 527 2911 sayl Kanunun 22/1. maddesi genel yollarda toplant yaplmasn yasaklamaktadr.

147

lkelerin politikalarna kar sergilenecek demokratik tepkilerin de snrlandrlmas anlamna gelmektedir528. Taslakn Yasak yerler ve zamanlar balkl 6. maddesi ile, TBMMnin yaknlarnda yaplabilecek toplant, gsteri yry ve basn aklamas snrlamas bir kilometreden iki yz metreye indirilirken; genel yollar ile parklar, kamu hizmeti grlen bina ve tesisler ve bunlarn eklentileri yerine kprler, demiryollar, metro istasyonlar, otobs terminalleri, limanlar, hava meydanlar529 maddeye eklenmektedir530. Maddeyle ayrca, ak yerlerdeki toplant ve yryler ile basn aklamalar gnein batna kadar uzatlm; kapal yerlerdeki toplantlarla ilgili dzenleme deitirilmeden saat 23.00e kadar tutulmu; gerektiinde bu srelerin mlki amirce uzatlabilecei, kapal yerlerde yaplacak basn aklamalar iin zaman art aranmayaca maddeye eklenmitir. Yer konusunda kstlamalarn deitirildii, zaman konusunda ufak da olsa bir geniletmeye gidildii grlmektedir. Kapsam dnda braklmasna ramen kapal yer toplantlaryla ilgili bir hkme yer verilmesi, kanmzca Kanun sistematii asndan yerinde olmamtr. Taslakn Ynetici balkl 7. maddesi de esasl deiiklikler iermektedir531. Madde, yneticileri, grev ve sorumluluklarn, yardmclarn aklamaktadr. Ynetici ve

528

rnein sosyal gvenlik reformunun hastanelerin; iktidar partisi politikalarnn parti binalarnn; srailin Filistine ynelik saldrlarnn srail Bakonsolosluunun nnde protesto edilmesi olaan bir durumdur. 529 Hkm ile, somut olarak, son yllarda hzlandrlan zelletirme almalar kapsamnda Trk Hava Yollar, zmir ve skenderun Limanlar ile ilgili olarak yaplan toplant ve gsteri yrylerinin n tkanmaktadr. 530 Taslakn Yasak yerler ve zamanlar balkl 6. maddesi u ekildedir: Trkiye Byk Millet Meclisine ikiyz metre uzaklktaki alanda, ibadet yerlerinde, ehirleraras karayollarnda, kprlerde, demiryollarnda, metro istasyonlarnda, otobs terminallerinde, limanlarda, hava meydanlarnda toplant, gsteri yry ve basn aklamas yaplamaz. Toplant ve gsteri yryleri ile basn aklamas yapmak amacyla toplanmalara gne domadan balanamaz. Ak yerlerdeki toplant ve yryler ile basn aklamalar gnein batna kadar; kapal yerlerdeki toplantlar saat 23.00e kadar srebilir. Gerektiinde bu sreler mlki amirce uzatlabilir. Kapal yerlerde yaplacak basn aklamalar iin zaman art aranmaz. Kapal yerde yaplan toplant ve basn aklamalarnda, ses ykseltici alet veya aralarla darya yayn yaplamaz. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 7, 22 ve 26. maddelerinde yer almaktadr. 531 Taslakn Ynetici balkl 7. maddesi u ekildedir: Tzel kiiler dahil, toplant ve gsteri yry dzenleyecek olanlar bir ynetici ile birlikte ynetici yardmcs veya yardmclar tayin etmek zorundadr. Ynetici, toplantnn ynetiminden ve dzeninden sorumludur. Katlanlarn, nc kiilerin ve kamuya ait yerlerin toplant sebebiyle zarar grmemesi ve toplant dzeninin salanmas amacyla gerekli tedbirler ynetici tarafndan alnr. Ynetici, gvenliin salanmas bakmndan mlki amir ve gvenlik amiri tarafndan istenen nlemleri yerine getirmek zorundadr. Toplant dzeninin salanmas iin, fiil ehliyetine sahip ve 18 yan doldurmu gnll kiilerden yararlanlabilir. Gnll kiilere ait kimlik bilgileri toplantdan nce gvenlik amirine yazl olarak bildirilir.

148

yardmcs kavram, dzenleme kurulu bakan ve yeleri yerine getirilmektedir. 2911 sayl Kanunda bakan dahil en az yedi dzenleme kurulu yesi ile toplant ve gsteri yry yaplabilirken Taslak, tzel kiiler dahil, toplant ve gsteri yryn dzenleyecek olanlar ynetici ile birlikte yardmcs veya yardmclar ile snrlamaktadr. Bylece, toplant ve gsteri yry dzenlemek iin gerekli olan en az yedi kii unsuru ikiye indirilerek, olumlu bir adm atlmaktadr. Tanmlar blmnde ynetici kavramnn, yardmclar da ierisine alr ekilde tanmlanmasna karn maddede yneticinin yannda ayrca yardmclara da yer verilmesi, anlam btnl asndan sorun yaratmaktadr. Yneticiye ara verme ya da dalma karar alma ve bunu gvenlik amirine bildirme, basn mensuplar dnda belli kiileri toplantdan hari tutma yetkileri verilmekle birlikte, gvenliin salanmas bakmndan mlki amir ve gvenlik amiri tarafndan istenen nlemleri yerine getirme zorunluluu getirilmitir. Kanmzca, dalma kararn alma yetkisinin yneticiye verilmesi olumludur; ancak, mlki amir ve gvenlik amiri tarafndan istenen nlemleri yerine getirme zorunluluu, mulak yapsyla keyfi uygulamalara imkan verebileceinden yerinde deildir. Taslakn Bildirim verme ykmll balkl 8. maddesi de yeni dzenlemeler getirmektedir532. Yazl bildirimde bulunma zorunluluunda 48 saat nce artnn yanna 1

Ynetici, dzeni bozan katlmclar toplantdan uzaklatrma karar alabilir. Bu kiiler toplant alann derhal terk etmek zorundadr. Bu kiilerin karara uymamas halinde ynetici, kolluk kuvvetlerinden yardm isteyebilir. (5)Ynetici, toplant dzeninin bozulmas halinde toplantya ara verebilecei gibi toplantnn amacndan sapmas veya dzen iinde gereklemesini imkansz grd takdirde dalma karar alabilir. Dalma karar gvenlik amirine derhal bildirilir. Diplomatik dokunulmazlklar bulunan kiiler, ynetici veya yardmcs olamazlar. Ynetici, belli kii veya gruplar toplantdan hari tutabilir. Ancak usul dairesinde kendisini tantan basn mensuplarna katlm kstlamas uygulanamaz. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 9 ve 12. maddelerinde yer almaktadr. 532 Taslakn Bildirim verme ykmll balkl 8. maddesi u ekildedir: Bu kanun kapsamna giren bir toplant veya gsteri yryn dzenlemek isteyenler, toplantnn balamasndan en az 48 saat nce mesai saatleri dahilinde ve 1 ay iinde mlki amirlie yazl bildirimde bulunmak zorundadr. Gerekli grlen durumlarda 48 saat artnn uygulanmamasna mlki amir karar verebilir. Bildirim, toplanty dzenleyecek ynetici veya yardmclarndan biri tarafndan verilir. Ynetici ve yardmclarnn tamam tarafndan imzalanan bildirimde, toplantnn kimler adna veya hangi tzel kiilik adna dzenlendii, ynetici veya yardmclarndan biri tarafndan kimlik bilgileri, i ve ikamet adresleri, telefon numaralar, toplantnn amac, yaplaca yer, gn, balay ve biti saatleri, konusu, tahmini katlmc says, toplanma, yry ve dalma gzergah ve toplantnn dzeninin nasl salanaca belirtilir. Bu Kanuna uygun dzenlenmi bildirim ve ekleri iin mlki amirlike, ynetici veya yardmclarna bildirimin alnd gn ve saati gsteren bir "alnd belgesi" ile ynetici veya yardmclarndan birine toplantyla ilgili grev ve sorumluluunu ve toplantnn kurallarn anladna ilikin imzasn ieren "toplant belgesi"nin bir sureti ynetici veya yardmclarndan birine verilir. Bu bildirim, mlki amirlike kabul edilmez veya karlnda alnd belgesi verilmez ise keyfiyet bir tutanakla tespit edilir. Bu halde noter vastasyla ihbar yaplr. hbar saati bildirimin verilme saati saylr.

149

ay iinde art da eklenmi; gerekli grlen durumlarda 48 saat artnn uygulanmamasna mlki amirin karar verebilecei belirtilmi; bildirimde yer alacak bilgilere, telefon numaralar, tahmini katlmc says ve toplantnn dzeninin nasl salanaca bilgileri de eklenmitir. Ayrca, alnd belgesine ilave olarak ynetici veya yardmclarndan birine toplantyla ilgili grev ve sorumluluunu ve toplantnn kurallarn anladna ilikin imzasn ieren toplant belgesinin bir suretinin verilmesi kabul edilmitir. Ynetmelikte yer alan eksik ve yanl bildirimlerin dzelttirilmesi veya tamamlattrlmas hkm, Taslaka alnmtr. Buna gre, eksik ve yanl bildirimler, toplant saatine kadar dzelttirilecek veya tamamlattrlacaktr. Taslakn Erteleme ve yasaklama balkl 9. maddesi ile, 2911 sayl Kanundan farkl olarak, kamu dzeninin ciddi ekilde bozulmasna yol aacak sebeplerin varl halinde ileri Bakanlna yasaklama yetkisi verilmekte; ileri Bakanlnn erteleme yetkisi on gnden bir aya karlrken, ayn gnde birden ok ilde toplant yaplma art da kaldrlmakta; bunlara karlk mlki amirin erteleme yetkisi on gnden yedi gne indirilmektedir.533 Sz konusu deiiklikler, idarenin erteleme ve yasaklama konusundaki yetkilerini artrrken, kanmzca zgrlkler alann daha da kstlamaktadr. Taslakn Gvenlik amiri ve katlanlarn ykmll balkl 10. maddesi birok yeni hkm getirmektedir534. 2911 sayl Kanundan farkl olarak hkmet komiseri yerine

Kanunda belirtilen hususlar kapsamayan veya yanl bilgi ihtiva eden veya belgeleri eksik olan bildirimler ynetici veya yardmclarndan birine toplant saatine kadar dzelttirilir veya tamamlattrlr. Aksi halde bildirim geersiz saylr. Toplantnn yaplmas iin bildirimde belirtilen toplant yerinde ynetici ve en az bir yardmcsnn bulunduu gvenlik amiri tarafndan tutanakla tespit edilir. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 10. maddesinde yer almaktadr. 533 Taslakn Erteleme ve yasaklama balkl 9. maddesi u ekildedir: Kamu dzeninin ciddi ekilde bozulmasna yol aacak sebeplerin varl halinde bir veya birka ildeki toplantlar ileri Bakanlnca yasaklanabilir. Toplant gvenliini salamak amacyla ileri Bakanlndan takviye istenmesi halinde, takviye gnderilemeyen illerdeki toplantlar bir ay gememek zere ileri Bakanlnca ertelenebilir. Mlki amir, mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel saln ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla belirli bir toplanty bir ay amamak zere erteleyebilir veya su ileneceine dair ak ve yakn tehlike mevcut olmas hlinde yasaklayabilir. Mlki amir, ayn gn yaplacak toplantlardan bir veya birkan 7 gn gememek zere erteleyebilir. Erteleme ve yasaklama kararlar toplantdan en az yirmi drt saat nce ynetici veya yardmclarndan birine bildirilir. Erteleme ve yasaklama kararlar gerekeli olarak verilir. Erteleme kararlarnda mracaat ncelii gz nnde bulundurulur. Ertelenen ve yasaklanan toplantnn daha sonraki bir gnde yaplabilmesi yeniden bildirimde bulunulmasna baldr. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 15, 16, 17 ve 18. maddelerinde yer almaktadr. 534 Taslakn Gvenlik amiri ve katlanlarn ykmll balkl 10. maddesi u ekildedir:

150

gvenlik amiri seilmekte, bu kiiye ek ykmllkler getirilmekte, katlanlara da sorumluluklar yklenmektedir. Maddeye gre, gvenlik amiri, genel kolluk personeli arasndan seilecektir. Bu amir, salk, gvenlik ve dzeni salamak iin gerekli tedbirleri almakla ve toplantnn bitiminden itibaren en ge iki ign iinde tespitlerini kapsayan raporunu mlki amirlie vermekle ykmldr. Toplantnn salk ve gvenlii iin grevlendirilecek personel gvenlik amirinin emri altnda alrken, toplantya katlanlar da dzenin salanmas iin toplant sresince ynetici ve gvenlik amiri tarafndan alnan tedbirlere ve kolluk kuvvetlerinin gvenliinin salanmasyla ilgili talimatlarna uymak zorundadr. Madde ile ayrca, ynetici ve yardmclar da toplant ncesi gvenli amiriyle birlikte kararlatrlan ve toplant srasnda gvenlik amirince bildirilen tedbirleri uygulamakla ykml tutulmaktadr. Ynetici ve yardmcs ile birlikte katlanlar iin de tedbir ve talimatlara uyma zorunluluu getirilmesi, bu tedbir ve talimatlar iin herhangi bir snr izilmemesi, keyfi davranlara zemin hazrlamakta ve toplant zgrln daraltmakta olup kanmzca yerinde bir dzenleme deildir. Kolluk kuvvetlerinin toplanty engellemeyecek ve uygun ekilde konulandrlmas; ama, yer, zaman ve kanuna uygunluk artlarna uygun olarak devam ettii srece toplantya ve katlmclara mdahale etmeyecei hkm daha nce de eitli kanunlarda yer almaktayd. Ancak uygulamada, sklkla bu hkmn bir iyi niyet temennisinin tesine geemedii gzlenmektedir. Taslakn Fotoraf, ses kayd ve grnt alnmas balkl 11. maddesi ile, 2911 sayl Kanundaki hkm tekrar edilmi; elde edilen kaytlarn baka amalarla
Bu kanuna gre yaplacak her toplant iin mlki amir tarafndan, genel kolluk personeli arasndan, toplantnn niteliiyle mtenasip rtbede bir gvenlik amiri tayin edilir. Gvenlik amiri toplantnn, katlmclarn ve dier kiilerin salk ve gvenlii iin gerekli tedbirlerin alnmasndan sorumludur. Toplantnn salk ve gvenlii iin grevlendirilecek personel gvenlik amirinin emri altnda alr. Gvenlik amiri ve ynetici, toplantnn balamasndan en az bir saat nce bir araya gelerek, toplantnn ve katlmclarn, dier kii, kurum ve iyerlerinin gvenliini salayacak tedbirleri kararlatrrlar. Ynetici ve yardmclar nceden kararlatrlan ve toplant srasnda gvenlik amirince bildirilen dier tedbirleri uygulamakla ykmldr. Gvenlik amiri, toplantnn dzen iinde balayp tamamlanmas ve katlanlarn nc kiilere zarar vermesini nlemek iin gerekli tedbirleri alr. Toplantnn gvenliini salamak zere grevlendirilecek kolluk kuvvetleri toplanty engellemeyecek ve uygun ekilde konulandrlr. Toplant, amacna ve toplant belgesinde belirtilen yer ve zaman iinde ve kanunlara uygun devam ettii srece toplantya ve katlmclara mdahale edilmez. Gvenlik amiri, toplant belgesinde belirtilen artlar iinde gerekleip gereklemediini ve toplantyla ilgili tespitlerini kapsayan raporunu, toplantnn bitiminden itibaren en ge iki ign iinde mlki amirlie verir. Toplantya katlanlar dzenin salanmas iin, toplant sresince ynetici ve gvenlik amiri tarafndan alnan tedbirlere ve kolluk kuvvetlerinin gvenliinin salanmasyla ilgili talimatlarna uymak, toplantnn dzen iinde gerekletirilmesini engelleyecek her trl davranlardan kanmak ve dalma karar alnan bir toplanty derhal terk etmek zorundadr. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 13. maddesinde yer almaktadr.

151

kullanlamayaca ve maddenin kamuya ak alanlarda yaplan basn alamalar iin de geerli olduu belirtilmitir535. Kaytlarn baka amalarla kullanlamamas, kanmzca kii zgrlkleri gereince yerinde bir dzenlemedir536. Taslakn Kanuna aykr toplantlar balkl 12. maddesi, metinden karlan ya da birletirilen fkralar haricinde 2911 sayl Kanundaki dzenleme ile ayndr537. Yabanclarla ilgili izin art ile bildirimde belirtilen kanuna uygun yer ve gzergahta dzenlenme art madde kapsamndan karlrken; zarar kelimesinin dar yorumlanmas sonucunda, manevi zarar kapsam d braklarak szl saldrlarn toplant veya gsteri yryn kanuna aykr hale getirmesi durumu da ortadan kaldrlmtr. Taslakn Kanuna aykr toplantya mdahale balkl 13. maddesi ile, durumu mlki amire bildirme art maddeden karlp, toplulua yaplan ihtardan sonra dalmalar iin makul sre verilmesi art maddeye eklenirken; kolluk kuvvetlerine, cebire bavurmayan katlmclarn gvenlik iinde toplant yerinden uzaklamasn salama, artlar olumadan zor kullanmaktan kanma, toplantlar ynetenler tespit etme grevleri ile artlar olutuunda
535

Taslakn Fotoraf, ses kayd ve grnt alnmas balkl 11. maddesi u ekildedir: Toplant srasnda ilenebilecek sularn ve sulularn tespiti amacyla katlmclarn ve konumaclarn fotoraflar alnabilir; ses ve grntleri kaydedilebilir. Bu ekilde elde edilen kayt ve grntler baka amala kullanlamaz. Kamuya ak alanlarda yaplan basn alamalar iin de bu madde geerlidir. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 13. maddesinde yer almaktadr. 536 Azrak, bir yl ierisinde su kovuturmas yaplmamsa, ondan sonra artk bunun arivde tutulmasn sakncal bulmakta, bu nedenle de imha edilmesi gerektiini sylemektedir (AZRAK, agm). Tomruk ise, toplumsal olaylara katlan nder ve liderlerin fotoraflarnn, ekallerinin, zgemilerinin saptanmas ve topluluk arasnda haber alma personeli grevlendirilmesi gerektiini sylemektedir (TOMRUK, agt, s.75). 537 Taslakn Kanuna aykr toplantlar balkl 12. maddesi u ekildedir: a) Uygun biimde bildirim verilmeden veya toplant veya yry iin belirtilen gn ve saatten nce veya sonra, b) Ateli silahlar veya patlayc maddeler veya her trl kesici, delici aletler veya ta, sopa, demir ve lastik ubuklar, boma teli veya zincir gibi bereleyici ve boucu aralar veya yakc, andrc, yaralayc eczalar veya dier her trl zehirler veya her trl sis, gaz ve benzeri maddeler ile yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tanarak veya bu iaret ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacyla yzlerini tamamen veya ksmen bez ve sair unsurlarla rterek toplant ve gsteri yrylerine katlma ve kanunlarn su sayd nitelik tayan afi, pankart, dviz, resim, levha, ara ve gereler tanarak veya bu nitelikte sloganlar sylenerek veya ses cihazlar ile yaynlanarak, c) 6 nc maddede belirtilen yerlerde ve zamanlarda, d) Bu Kanunun 2 nci maddesinde belirtilen konularda kural ve snrlar dna klarak, e) Kanunlarn su sayd maksatlar iin, f) Erteleme ve yasaklama kararlarna uyulmakszn, g) Amacndan sapmas nedeniyle yneticisi tarafndan dalma karar alnan, h) Toplantya katlanlar tarafndan nc kiilere, iyerlerine, bina ve tesisler ile kamuya ait yerlere zarar verilerek, Yaplan toplantlar veya gsteri yryleri Kanuna aykr saylr. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 23. maddesinde yer almaktadr.

152

yakalama ilemlerini erteleyebilme yetkisi verilmektedir538. Kanuna aykr balayan toplantlarda ihtarda bulunma ve dalmazsa zor kullanlarak datma grevi, gvenlik kuvvetleri amirinden alnp kolluk kuvvetinin en st rtbeli amirine verilmitir. Taslakn Yasaklar balkl 14. maddesi, 2911 sayl Kanunda yer almayan, yasaklanm bir kuruluu veya bunlarn balantl oluumlarn desteklemek zere toplant dzenleme; iyerine, konutlara ve dier kamu tesislerine giri klar ile yaya veya trafik ak engelleme, mlki amirce izin verilmedii takdirde kaldrmlar ve yollar trafie kapatma; toplant srasnda alkoll iki alma ve toplant alannda alkoll iki satma hareketlerini yasaklamaktadr539. Bunlarn yannda, 2911 sayl Kanunda cezalandrlan; fakat yasaklar
538

Taslakn Kanuna aykr toplantya mdahale balkl 13. maddesi u ekildedir: Kanuna aykr balayan toplantlarda, grevlendirilen kolluk kuvvetinin en st rtbeli amiri, Kanuna uygun olarak balayp, daha sonra kanuna aykr hale gelen toplantlarda gvenlik amiri tarafndan; toplulua yaptklar toplantnn kanunlara aykr olduu ve dalmalar, aksi halde zor kullanlarak datlacaklar ihtarnda bulunur, topluluk makul sre iinde dalmazsa zor kullanlarak datlr. Toplantnn datlmas esnasnda kolluk kuvvetleri cebire bavurmayan katlmclarn gvenlik iinde toplant yerinden uzaklamasn salar. Katlanlar tarafndan yaya ve ara trafii ile bina ve tesislere giri kn engellenmemesi, nc kiilere zarar verilmemesi ve cebire bavurulmamas hallerinde, toplantlarn datlmas srasnda kolluk kuvvetleri zor kullanmaktan kanr. Kolluk tarafndan bu toplantlar ynetenler tespit edilir. Kanuna aykr bir toplant srasnda veya dalma esnasnda su ileyen katlmclarn yakalanmas veya gzaltna alnmas, katlmclarn veya nc kiilerin salk ve gvenliini tehlikeye drecei deerlendirildiinde, yakalama ilemleri kolluka ertelenebilir. Can ve mal emniyetini korumaya ynelik dier tedbirleri almaya gvenlik amiri yetkilidir. Kolluk kuvvetlerine kar fiili saldr veya mukavemet veya korunan yerlere ve kiilere kar fiili saldr hali mevcutsa, ihtara gerek olmakszn zor kullanlr. Toplant ve gsteri yryne 12 inci maddenin(b) bendinde yazl silah, ara, alet veya maddeler veya sloganlarla katlanlarn bulunmas halinde bunlar kolluk kuvvetlerince uzaklatrlarak toplant ve gsteri yryne devam edilir. Ancak, bunlarn saylar ve davranlar toplant veya gsteri yryn Kanuna aykr addedilerek datlmasn gerektirecek derecede ise 1 inci fkra hkmleri uygulanr. Topluluk iinde su ileyenleri ve sulular yakalamak iin 1 inci fkrada belirtilen emir ve ihtarlarn yaplmasna gerek yoktur. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 24 ve 25. maddelerinde yer almaktadr. 539 Taslakn Yasaklar balkl 14. maddesi u ekildedir: Yasaklanm bir kuruluu veya bunlarn balantl oluumlarn desteklemek zere toplant dzenlenemez. Toplant esnasnda, yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tanamaz veya bu iaret ve amblemler zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyilemez veya kimliklerini gizlemek amacyla yzler tamamen veya ksmen kapatlamaz. Toplant srasnda, toplanma ve dalma esnasnda silah veya bakasna zarar verecek gereler tanamaz ve bulundurulamaz. Toplantya katlanlar tarafndan iyerine, konutlara ve dier kamu tesislerine giri klar ile yaya veya trafik ak engellenemez. Mlki amirce izin verilmedii takdirde kaldrmlar ve yollar trafie kapatlamaz. Toplant srasnda alkoll iki alnamaz ve toplant alannda alkoll iki satlamaz. Dorudan doruya veya ses ykselten veya ileten herhangi bir alet veya ara ile sz syleyerek veya seslenerek veya baslm veya oaltlm veya elle yazlm veya izilmi katlar duvarlara veya dier yerlere yaptrarak veya datarak veya benzeri ara ve yollarla halk Kanuna aykr toplant veya yrye zendirmek veya kkrtmak yasaktr. Toplant yneticisi ve yardmclarndan en az birinin olmad toplantlar balatlamaz.

153

arasnda saylmayan silah veya bakasna zarar verecek gereler tama ve bulundurma; yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tama veya bu iaret ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyme veya kimliklerini gizlemek amacyla yzleri kapatma hareketleri de maddede yer almaktadr. Kanunda yer alan, kanuna aykr toplant veya yrye zendirmek veya kkrtmak yasa ise korunmutur. Toplantnn balayabilmesi iin gerekli olan grevli kii says yediden bire indirilmi; kimlikleri belirtilmek suretiyle yaplan tutanak tespiti kaldrlmtr. Say indirimi hususundaki deiiklik olumlu olmakla birlikte; kanmzca yaya akn ve giri klar engelleme, iki alma ve satma gibi yasaklar, toplant ve gsteri yry zgrln kstlamaktadr. Kalabalk bir kitleyle yaplan toplant ve gsteri yrylerinin kaldrmlarda yaplmas, baz giri ve klara engel olabilmesi mmkn ve kabul edilebilirdir. Alkol konusunun toplant ve gsteri yrylerinin yasaklanmas iin bir neden olarak ele alnmas ise, kanmzca baka siyasi ve ideolojik politikalarn bir yansmasdr540. Taslakn ar ve propaganda aralar balkl 15. maddesi, ar ve propagandann yaplaca yerin mlki amirliine mracaatta bulunulmas ve konuyla ilgili mlki amirliin alaca kararlara uyulmas zorunluluklarn getirmektedir541. Kanmzca,

Bu maddenin byk blm yeni oluturulmu olmakla birlikte, maddede, 2911 sayl Kanunun 11 ve 26. maddelerinden de fkralar bulunmaktadr. 540 Bu yasak, siyasi iktidarnn genel olarak alkol konusundaki yasaklama almalarnn bir uzants olarak alglanabilir. CHP Konya Milletvekili Atilla KART da, Terrle Mcadele Kanun Tasars grmelerinde yapt konumada, alkol yasana kar olduunu belirtmektedir: Bakyoruz, toplant ve gsteri yryleri ile basn aklamalar hakknda kanun tasars tasla, hkmet tarafndan hazrlanyor. (...) o taslan Yasaklar balkl 14 nc maddesine bakyoruz, beinci bendine bakyoruz. Bu nedir; toplant ve gsteri yryleriyle balantl olarak yasaklar dzenleyen madde. Bu yasaklar kapsamnda herhangi bir eylem yapld zaman, o toplant ve gsteri yrynn datlmas, engellenmesi sz konusu. Neymi o maddelerden birisi; efendim, toplant srasnda alkoll iki alnd ve toplant alannda alkoll iki satld takdirde, o gsteri ve yryn engellenmesi durumu doacak, iptali, o yndeki izinlerin iptali durumu doacak. imdi, deerli arkadalarm, yani, insaf!.. Beyz kiilik bir toplulukta, bin kiilik bir toplulukta bir kii, iki kii, kii alkol ald. Yaplacak olay belli. Bu mtecaviz, saldrganlk boyutlarna varm ise, bunun hakknda zaten mnferiden yaplacak uygulama ak. O kii hakknda gerekli tedbiri alrsnz; ama, bu, toplantnn ertelenmesi iin, toplantnn engellenmesi iin bir gereke olamaz, byle bir gereke kabul edilemez. [TBMM Genel Kurul Tutana, D.22, YY.4, B.122, 29.06.2006, O.1, http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil4/ham/b12201h.htm (Eriim: 05.07.2006)]. 541 Taslakn ar ve propaganda aralar balkl 15. maddesi u ekildedir: Toplant ve yrylere ilikin ar ve propagandann yaplaca yerin mlki amirliine mracaatta bulunulur. Bu amala kullanlan basl veya oaltlm veya el ile yazlm davetiye, levha ve ilanlarda yneticinin ad, soyad ve imzasnn bulunmas gerekir. Konuyla ilgili mlki amirliin alaca kararlara uyulmas zorunludur. Bu propaganda ve ar alet ve aralarnda, halk su ilemeye zendiren veya kkrtan yaz veya resim bulunmas yasaktr. Toplant veya gsteri yrynn yaplaca tarihten bir nceki gnden toplant veya gsteri yrynn balayaca saate kadar, gnein douundan batna kadarki zaman iinde olmak kaydyla ses ykselten veya

154

getirilen yeni zorunluluklar, zgrlkleri aka kstlayacak; verilecek kararlara dayanak herhangi bir lt bulunmamasyla beraber de keyfi kararlara neden olabilecektir. Maddeyle, ar ve propaganda aralar zerinde ad, soyad ve imza bulunmas zorunluluunun, dzenleme kurulu yerine yneticiye braklmas ise olumlu bir gelimedir. Taslakn 16, 17 ve 18. maddeleri yeni dzenlemelerdir. Harcn denmesi balkl 16. madde, kamuya ait ak alanlarn toplant veya gsteri yry amacyla kullanm nedeniyle har alnmas uygulamasn getirmektedir542. Bu dzenleme, yalnzca paras olanlarn ve ancak paralarnn yettii yerlerde toplant ve gsteri yry yapmalar sonucunu dourur ki, bu da toplant ve gsteri yryleri zgrlnn temel ilkelerine aykr bir durumdur. Taslakn Zararlarn tazmini balkl 17. maddesi, toplantya katlanlarn verdikleri zararlarn kendilerine, zarar verenin tespitinin mmkn olmad hallerde ise, toplanty dzenleyen kii ve kurulular ile yneticiye kusuru orannda bavurulmas uygulamasn dzenlemektedir543. Zarar veren kiinin bundan sorumlu tutulmas anlalr olmakla birlikte, toplanty dzenleyen veya ynetenlerin sorumluluundan bahsedilmesi kanmzca sularn ahsilii ilkesi gereince yerinde deildir. Bu kiilerin grevlerini yerine getirmemelerinin cezas Kanunda gsterilmitir. Bundan baka, bir de bizzat vermedikleri zararlarn kendilerinden tazmini hakkaniyete de uygun deildir. Taslakn Basn aklamas balkl 18. maddesi, kanuna aykr basn aklamasn aklamaktadr544. Buna gre, kamuya ait alanlarda yaplacak aklamalarda pankart

ileten herhangi bir alet veya ara ile ar yaplabilir. Bu sre dnda ar iin sz geen alet veya aralar kullanlamaz. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 26. maddesinde yer almaktadr. 542 Taslakn Harcn denmesi balkl 16. maddesi u ekildedir: Kamuya ait ak alanlarn toplant veya gsteri yry amacyla kullanm nedeniyle Belediye Gelirleri Kanununa gre belirlenen har yzde elli orannda alnr. Toplantdan nce bu har ilgili belediyeye yatrlarak buna ilikin belgenin bir sureti mlki amirlie verilen bildirime eklenir. Yry gzergah olarak kullanlan alanlar harcn hesabnda dikkate alnmaz. Bildirim yaplmayan veya Kanundan istisna edildii halde sonradan toplantya dnen hallerde har, toplanty dzenleyenlerden tam alnr. 543 Taslakn Zararlarn tazmini balkl 17. maddesi u ekildedir: Toplantya katlanlar tarafndan evreye, kiiler, iyeri ve konutlar ile kamuya ait dier tesis ve altyapya verilen zararlar kendilerine tazmin ettirilir. Zarar verenin tespitinin mmkn olmad hallerde zarardan toplanty dzenleyen kii ve kurulular ile ynetici kusuru orannda sorumludur. 544 Taslakn Basn aklamas balkl 18. maddesi u ekildedir: Kamuya ait alanlarda basn aklamas ve benzeri adlar altnda yaplacak aklamalarda pankart tanamaz, slogan atlamaz, ses ykselten veya ileten aralar kullanlamaz ve yry yaplamaz. Bu ara ve yntemlerden

155

tanmas, slogan atlmas, ses ykselten veya ileten aralar kullanlmas, yry yaplmas veya Kanunda basn aklamalarna ilikin yaplan dzenlemelere uyulmamas halinde, basn aklamas kanuna aykr hale dnecek ve basn aklamas yapanlar ile basn mensuplar dnda buna katlanlar hakknda kanuna aykr toplantlar hakkndaki hkmler uygulanacaktr. Kanunda yer alan tanma gre, halk aydnlatmak veya kamuoyunu bilgilendirmek amacyla yaplan basn aklamalarnn ak alanlarda yaplmasnn nedeni, bahsedilen amaca ulamak iin dikkat ekmek, ilgi ve merak yaratmaktr. Grsel ve iitsel faaliyetlerde bulunmadan bunlar gerekletirme imkan ise, byk oranda kstlanmaktadr. Sz konusu madde, 2911 sayl Kanunun Kkrtma yasa balkl 27. maddesinin deitirilmi ekli grnmndedir. Burada tanan pankartta, atlan sloganda, ses ykselten veya ileten aralar kullanlarak yaplan konumada, halk kanuna aykr toplant veya yrye zendirme ya da kkrtma durumu bile aranmamakta; sz konusu hareketler kanuna aykr toplantlara ilikin hareketlerle bir tutulmaktadr. Kanmzca, hukuk mant asndan bu dzenlemenin kabulne imkan bulunmamaktadr. III. Taslan Cezalarla lgili Maddelerinin Genel Bir ncelemesi Taslakn 19 ve 20. maddelerinde idari yaptrmlar ve cezalar dzenlenmektedir. Taslak, 2911 sayl Kanunun 28 ile 34. maddeleri arasnda yer alan cezalar eitli paralara blmekte ve bunlar da iki madde altnda birletirmektedir. 19. madde, para cezalarn dzenlerken; 20. maddede ise, hapis cezalar yer almaktadr. Taslakn dari yaptrmlar balkl 19. maddesi, Kanunun yasaklad yer ve zamanda toplant dzenleyenler veya ynetenleri; yasaklanan veya ertelenen bir toplanty dzenleyenler veya ynetenleri; toplant belgesinde belirtilen yer ve zaman dnda toplant gerekletiren, getirilen kstlama ve kurallara uymayan, kamu dzeni ynnden belirtilen tedbirleri uygulamayan yneticileri; bildirim artn yerine getirmeden 25den fazla kiiyle gerekletirilen toplant veya gsteri yry dzenleyenleri545 ve fotoraf, ses kayd ve grnt alnmasn engelleyenleri cezalandrmaktadr546. Bu maddeler baz farkllklarla
her hangi birinin kullanlmas veya bu Kanunda basn aklamalarna ilikin yaplan dzenlemelere uyulmamas halinde basn aklamas kanuna aykr hale dnm saylr. Bu ekilde basn aklamas yapanlar ile basn mensuplar dnda, buna katlanlar hakknda kanuna aykr toplantlar hakkndaki hkmler uygulanr. 545 Buradan yola klarak 25 ve daha az katlmcl toplantlarda bildirim artnn bulunmad da sylenebilir. 546 dari yaptrmlar balkl 19. madde u ekildedir: Bu Kanuna aykr davrananlara aada belirtilen idari yaptrmlar uygulanr:

156

birlikte 2911 sayl Kanunun 28. maddesinin 1, 3 ve 4. fkralarnda yer almaktadr. Madde, toplantda dzeni bozanlar ile ar ve propagandaya ilikin ykmllklere uymayanlar da idari yaptrma tabi tutmaktadr. Bilindii gibi, bu hususlar Kanunun 30 ve 31/1-2. maddelerinde cezalandrlmaktadr. Ayrca, toplant srasnda alkoll iki ienler ile toplant alannda alkoll iki satanlarn cezalandrlmas da maddeye eklenmitir. Belirtilen idari para cezalarn vermek konusunda ise, mlki amir yetkili klnmtr. Kanmzca, hapis cezalarnn idari para cezasna evrilmesi yerinde bir dzenlemedir. Taslakn Cezalar balkl 20. maddesinde yer alan sularn cezalar e ayrlmaktadr547. Toplantnn gvenliini salamakla grevlendirilen kolluk kuvvetlerine kar grevin yaplmasn engellemek amacyla cebir ve tehdit kullananlar iki yldan drt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmakta; mukavemetin silahla yaplmas halinde ceza yar orannda artrlmaktadr. Fiil daha ar bir cezay gerektirmedike madde kapsamndaki dier sular ileyenlerin cezas ise, bir yldan yla kadar hapistir. lk iki ceza, 2911 sayl Kanunun
a) Bu Kanuna gre yasaklanan yer ve zamanda toplant dzenleyenler veya ynetenlere iki bin TL idari para cezas verilir. b) Yasaklanan veya ertelenen bir toplanty dzenleyenler veya ynetenlere be bin TL idari para cezas verilir. c) Toplanty, toplant belgesinde belirtilen yer ve zaman dnda gerekletiren, getirilen kstlama ve kurallara uymayan, kamu dzeni ynnden belirtilen tedbirleri uygulamayan yneticilere be bin TL idari para cezas verilir. ) Toplantda dzeni bozanlara bin TL idari para cezas verilir. d) Fotoraf, ses kayd ve grnt alnmasn engelleyenlere bin TL idari para cezas verilir. e) Toplant srasnda alkoll iki ienler ile toplant alannda alkoll iki satanlara bin TL idari para cezas verilir. f) ar ve propagandaya ilikin ykmllklere uymayanlara bin TL idari para cezas verilir. g) 9 uncu maddede yer alan bildirim artn yerine getirmeden toplant veya gsteri yry dzenleyenlere iki bin TL idari para cezas verilir. Ancak 25 ve daha az kiiyle yaplan toplantlarda bu ceza uygulanmaz. Bu Kanunda belirtilen idari para cezalarn vermeye mlki amir yetkilidir. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 28, 30 ve 31. maddelerinde yer almaktadr. 547 Taslakn Cezalar balkl 20. maddesi u ekildedir: Aadaki bentlerde yer alan hallerde fiil daha ar bir cezay gerektiren bir su tekil etmedii takdirde ahslar bir yldan yla kadar hapis cezasyla cezalandrlr; a) Kanuna uygun olarak yaplmakta olan bir toplanty engelleyen veya bu amala cebir kullananlar, b) Bir toplantda bakalarnn yaralanmasna sebep olanlar veya eyaya zarar verenler, c) Toplant srasnda silah tayanlar, ) Dalma karar verilen bir toplantnn dalmasn engellemeye ynelik cebir kullanan veya tehditte bulunanlar, d) zin verilmedii halde toplant srasnda kaldrm veya yollar kapatanlar ile i yerlerine giri k engelleyenler, e) Yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tayan veya bu iaretleri ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyen veya kimliklerini gizlemek amacyla yzlerini tamamen veya ksmen bez ve sair unsurlarla rterek toplant ve gsteri yrylerine katlanlar, Toplantnn gvenliini salamakla grevlendirilen kolluk kuvvetlerine kar grevin yaplmasn engellemek amacyla cebir ve tehdit kullananlar iki yldan drt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Mukavemetin silahla yaplmas halinde ceza yar orannda artrlr. Bu madde, 2911 sayl Kanunun 28, 29, 32 ve 33. maddelerinde yer almaktadr.

157

28/4 ve 33/b maddelerinde yer almaktadr. Yasad rgt ve topluluklara ait amblem ve iaret tayan veya bu iaretleri ve amblemleri zerinde bulunduran niformay andrr giysiler giyen veya kimliklerini gizlemek amacyla yzlerini tamamen veya ksmen bez ve sair unsurlarla rterek toplant ve gsteri yrylerine katlanlar; kanuna uygun olarak yaplmakta olan bir toplanty engelleyen veya bu amala cebir kullananlar; dalma karar verilen bir toplantnn dalmasn engellemeye ynelik cebir kullanan veya tehditte bulunanlar ve toplant srasnda silah tayanlar, 20. madde kapsamnda cezalandrlmaktadr. Bilindii zere, bu kiiler hakknda 2911 sayl Kanunda da srasyla 28/1, 29, 32/1-2 ve 33/a maddelerdeki cezalar uygulanmaktadr. Bir toplantda bakalarnn yaralanmasna sebep olanlar veya eyaya zarar verenler; izin verilmedii halde toplant srasnda kaldrm veya yollar kapatanlar ile i yerlerine giri k engelleyenlerin cezalandrlmas durumu da madde ile Kanuna eklenmektedir. ar bir dzenlemedir. 2911 sayl Kanunun 28/1. maddesindeki kanuna aykr toplant veya gsteri yryleri dzenlemek, ynetmek, bu hareketlere katlmak suu, Taslakta eitli paralara ayrlarak dzenlenmitir. Dzenleyen ve ynetenlerin hareketlerine katlmak unsuru, suun kapsamndan karlmtr. Kanunun 28/2. maddesinde yer alan dzenleme kurulu yelerinin gerekli nitelikleri tamamas suu da ortadan kaldrlmtr. Kanunun 28/4. maddesindeki devlet grevlilerine toplant veya yryle ilgili grevlerini yaptklar srada mani olmak suu ise, ikiye blnm; madurlar ve suun maddi unsuru daraltlmtr. Yine Kanunun 31. maddesinin 1 ve 2. fkralarnda yer alan kanuna aykr propaganda vastalarn kullanmak ve kanuna aykr propaganda vastalar ile su ilemee tevik ve tahrik etmek sular birletirilmi; maddenin 3. fkrasndaki arlatrlm hal kaldrlmtr. Kanunun 32. maddesinin 3. fkrasnda yer alan toplant ve yrylerde dalma emrine kar gelmek suuna ve maddenin 4. fkrasnda yer alan hukuka uygunluk sebebine Taslakta yer verilmemitir. Yine Kanunun 33/b maddesinde yer alan ve 32/1. maddedeki suun arlatrlm ekli olan toplant ve yrylerde silahl olarak dalma emrine kar gelmek suu da Taslakta bulunmamaktadr. 33/c maddesindeki silahl olarak datma srasnda kar koymak suu da, suun dalma esnasnda ilenmesi zorunluluu kaldrlarak yani geniletilerek Taslaka konulmutur. Son olarak, Kanunun 34. maddesinde yer alan kanuna zin verilmedii halde toplant srasnda kaldrm kapatmak ya da i yerlerine giri k engellemenin hapis ile cezalandrlmas, kanmzca

158

aykr toplant veya yrye zendirmek ve kkrtmak suu da, kkrtma yasa ile ilgili maddenin Taslakn 18. maddesindeki basn aklamas kapsamna alnmas ve cezasnn genel olarak kanuna aykr toplantlar hakkndaki hkmlere balanmas ile yeni bir hal almtr. Taslakn 18. maddesindeki yasaa aykrlk halinde, Taslakn 19/c maddesinde yer alan, getirilen kstlama ve kurallara uymayan yneticilere uygulanan idari para cezas verilecektir. Bu da katlanlarn deil, yalnzca yneticinin cezalandrlmas anlamna gelecektir. Taslakn Kaldrlan hkmler balkl 21. maddesi ile, 10.06.1983 tarihli ve 2911 sayl Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu yrrlkten kaldrlmaktadr. Taslakn 22 ve 23. maddeleri ise, yrrlk ve yrtme maddeleridir. IV. Taslak Hakkndaki Genel Deerlendirmeler Yukarda da deinildii zere, Taslak ile, 2911 sayl Kanundaki baz maddeler paralanarak ya da birletirilerek yeni maddeler oluturulmu, baz maddeler deitirilmi, baz maddelere ise ilk kez yer verilmitir. Taslakta toplantnn geri braklmas, (blge valilii kavramna yer verilmemesinden dolay) blge valiliince toplantnn ertelenmesi, sust hkmlerinin uygulanmas, hkmet komiserine verilecek cret, ynetmelikle ilgili dzenlemeler ve l daresi Kanunu ile dier kanunlardaki bu Kanun kapsamna giren konularla ilgili sakl hkmlere yer verilmemitir. Bununla beraber Taslak ile, basn aklamalarnn Kanun kapsamna alnmas; istisnalarn artrlmas; dzenleme kurulu yerine ynetici ve yardmcs kavram getirilmesi ve bu kiilerin sorumluluklarnn, kamu grevlilerinin yetkilerinin artrlmas; kapal yer toplantlarnn Kanun kapsamndan karlmas; erteleme ve yasaklama snrlarnn geniletilmesi; yer konusunda gr alma; har denmesi ve zarar tazmini gibi yeni uygulamalarn getirilmesi; yasaklar ve cezalarn kapsamnn artrlmas, yaplarnn deitirilmesi gibi yeni dzenlemeler yaplmtr. Taslak ile, baz olumlu deiiklikler yaplmakla birlikte, asl olarak son yasal deiikliklerle getirilen zgrlkler bir kez daha snrlandrlmaktadr. Taslak, yabanclar iin konulan snrlamalarn kaldrmakta; toplant yaplabilmesi iin gerekli olan kii saysnn ikiye indirmekte; ihtar sonrasnda makul bir zamann verilmesini ngrmekte; bildirim zorunluluunun duruma gre kaldrlabilmesini, 25 ve daha az kiiyle yaplan toplantlarda

159

bildirim artn yerine getirilmemesi nedeniyle idari para cezas verilememesini hkm altna almakta; bylece olumlu admlar atmaktadr. Ancak Taslak ile, baz hapis cezalarnn idari para cezasna evrilmesi, bazlarnn miktarnn azaltlmasna karn; yeni birok ceza eklenmi ve baz cezalarn miktarn artrlmtr. Cezalardan daha nemli olan husus ise, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn kullanmnn snrlandrlmasdr. Har deme zorunluluu; zarar tazmini hkmleri; yneticilerin sorumluluklarnn ve bamllklarnn artrlmas; toplantya katlanlara ynetici, gvenlik amiri kolluk kuvvetlerinin tedbir ve talimatlarna uyma zorunluluu getirilmesi; kamu grevlilerinin yetkilerinin geniletilmesi; erteleme ve yasaklama imkanlarnn artrlmas; toplant, yry ve basn aklamasnn yaplaca yer, toplanma ve dalma yerleri, izlenecek yol ve ynlerin kararlatrlmasnda, belediye, o yerde rgtl ii, iveren ve kamu grevlileri sendikalar ile sanayi ve ticaret odalarnn grlerinin alnmas; bu yerler belirlenirken kamu binalar, hastaneler, diplomatik temsilcilikler, siyasi parti merkezleri ve ibadet yerleri iin 100 metreye kadar mesafe kstlamas getirilebilmesi; basn aklamalarnda pankart tanamamas, slogan atlamamas, ses ykselten veya ileten aralar kullanlamamas, yry yaplamamas vb. hkmler bireylerin demokratik haklarn kullanmasnn nnde nemli engeller yaratmaktadr. Sonu olarak, Taslak ile, toplant, gsteri yry ve basn aklamalarnn cezalandrlmas yerine, yaplmas engellenmekte; 2911 sayl Kanundaki snrlamalar devam etmekte; baz ufak olumlu dzenlemelerle de toplant ve gsteri yryleri zgrl altn bir kafese konulmaktadr. Ceza Reformunun bir paras olarak okunabilecek Taslakta, neoliberal politikalarn ve siyasi iktidarnn etkileri gze arpmaktadr. Taslak, ileri atlan her admn altna, geriye doru iki adm koymaktadr.

160

SONU

Toplant ve gsteri yryleri zgrl, genel bir tanm ierisinde, rgtlenmeden ifadeye birok zgrlkle temas halinde bulunan, bireylerin ortak karlarn korumasn, fikirlerini topluca beyan etmesini ve paylamasn salayan nemli bir zgrlktr. Olmas gereken ile olan arasnda ise, byk bir fark bulunmaktadr. Trkiye ve dnyadaki tarihsel geliime ve bugnk duruma bakldnda, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn genel olarak bireylerin haklarndan ziyade devlet otoritesinin ihtiyalarna gre ekillendii gereiyle karlalmaktadr. Bu zgrlk, teoriden ok eyleme ynelik olduundan dolay da, devlet iktidar asndan srekli deiikliklere uramakta, nesnellie gre snrlaryla oynanmaktadr. Bu nedenle, temel insan haklar gz nne alndnda, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn vey evlat muamelesi grd gzlenmektedir. Kolektif bir hak olarak toplant zgrl, bireysel haklarn yedeine koulmu; toplant zgrl hakknn demokratik bir toplumda vazgeilmez nemde olduunun kabulne karn, bu hakkn kullanlmas dier hak ve zgrlklere oranla daha etkili snrlamalara balanmtr. Trkiyede toplanma ve gsteri yryleri zgrlnn geliimine baktmzda izilen zikzakl sre, aslnda bu zgrlk ile siyasal iktidar arasnda ok yakn bir iliki olduunu ortaya koymaktadr. Osmanl Devletinden bugne kadar gelen tarihsel srece kaba bir ekilde bakldnda bile durum ortadadr. zgrlk vanas bazen alm; toplumsal tepkilerin ortaya kmas ya da kma olaslnn belirmesi durumlarnda tekrar sonuna kadar sklmtr. Tarihsel srece, son bir kez ksa bir bak, ifade edileni daha anlalr klacaktr. lk kez 19. yzyln balarnda Batnn basklaryla atlan, 1876 Kanun-u Esasisi zerinde yaplan 1909 deiiklikleri ve timaat- Umumiye Kanununun kabul ile devam eden olumlu admlar, ksa bir zaman srm ve Tecemmuat Hakknda Kanun-u Muvakkat adl ek kanun ile durdurulmutur. Osmanlnn son dnemindeki ttihat ve Terakki iktidar, ardndan Cumhuriyetin ilk yllarndaki tek partili baskc ve otoriter ynetimde ise, toplant zgrl fiilen askya alnmtr. 1946 ylnda ok partili sisteme geilmesiyle beraber timaat- Umumiye Kanununa Mzeyyel Kanunu Muvakkat kaldrlm; bylece izin sistemi ve yasaklama rejimi yerine daha zgrlk olan bildirim sistemi getirilmitir. Bu da, ancak

161

Demokrat Partinin iktidarn salamlatrmasna kadar srm; 1956 ylnda karlan 6761 sayl Kanun ile yine toplant zgrlne darbe vurulmu ve tekrar izin sistemine dnlmtr. Bu srete de vanann alp sklmas durmam; 27 Mays 1960 darbesi sonrasnda kabul edilen 1961 Anayasas ve 171 sayl Kanun, bir kez daha zgrlkler bahetmitir! Bu dzenlemelerle, idarenin toplant zgrln genel olarak snrlayc tutum iine girmesine engel olunmasa da, izin sistemi bir kez daha terkedilmitir. 12 Mart 1971 darbesi ile sre tekrar tersine evrilmi; 12 Eyll 1980 darbesine kadar, 171 sayl Kanunda birok deiiklik yaplm; idarenin gc ve sularn cezalar artrlmtr. 12 Eyll ise, daha ncekilere benzemeyen bir ykmla, 1982 Anayasas ve 2911 sayl Kanun ile sreci noktalamtr. Yalnzca toplant ve gsteri yryleri deil; tm insan haklarn askya alnarak toplumsal muhalefeti susturulmaya allm ve byk oranda da baarl olunmutur. 12 Eyll darbesi ile birlikte, talep edilen haklarn kazanlamad oranda can yakaca toplumun bilinaltna yerletirilmitir. Yasal dzenleme bir yana, salnan korku ile fiili olarak toplant ve gsteri yryleri hakknn kullanlmas topluma uzak bir konu haline getirilmitir. Tabii ki, topluma yanstlan korku, siyasal iktidarlarn kendi i korkularndan baka bir ey deildir. Siyasi iktidarlarn bu i korkusu bazen o kadar bymtr ki, tam anlamyla bir paranoya halini alm; insanlarn yan yana yrmeleri bile rahatszlk verir olmutur. Son olarak, yine Batnn basklaryla 2001 ylndan itibaren 2911 sayl Kanun ve 1982 Anayasasnda yaplan olumlu deiiklikler dikkat ekmektedir. Tarihin tekerrrden ibaret olduunu gsterir ekilde, tpk Merutiyet ncesi dnemdeki hukuksal deiikliklerde olduu gibi, yine Batnn basklaryla, halkn tam anlamyla bir mcadelesi olmakszn, kstl bir ekilde de olsa toplant ve gsteri yryleri zgrlnn nndeki baz snrlamalar kaldrlmtr. Tabii ki tekerrr yalnzca olumlu admlardan ibaret kalmam; ardndan baskc dneme dn almalar da yola koyulmutur. Kazanlmayp, bahedilen haklarn geri alnmas, beklendii gibi abuk ve bir o kadar da kolay olmutur. Bunu somutlayan da, yeni hazrlanan Toplant ve Gsteri Yryleri ile Basn Aklamalar Hakknda Kanun Tasars Tasla ile srecin bir kez daha geriye dndrlmesi olmutur.

162

Avrupada toplant ve gsteri yryleri zgrlnn daha gelikin ve salam temellere dayanyor olmasnn nedeni, Avrupa halklarnn iktidarlara ynelttikleri eylemler ve mcadelelerinde sakldr. Avrupada bu haklar bahedilmemi; kazanlmtr. Trkiye zelinde grlen, ancak genel olarak sistemsel bir durum olan korku ve zgrlklerin snrlandrlmas hali, dnya leine de vurulabilir. Gerek ulusal anayasa ve kanunlarda gerekse de uluslararas belge ve szlemelerde, toplant ve gsteri yryleri zgrln dzenleyen maddelerin ilk fkrasnda verilen zgrlk; ikinci fkrada, ulusal gvenlik, kamu gvenlii, bar ve dzenin salanmas ve su ilemenin nlenmesi, saln ve ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas gibi snr belirsiz amalarla kstlanmakta ve yasaklamaktadr. Sz konusu metinde verilen, en ince ayrntlarna kadar dzenlenmi olan zgrlkler, yine ayn metinlerde kaldrlmakta; uygulamada ise daha da vahim bir hal almaktadrlar. Bugn, yine hem Trkiyede hem de Avrupada, terr bahanesiyle yenilenen Terrle Mcadele, Toplant ve Gsteri Yryleri Yasalar ile toplant ve gsteri yryleri zgrl snrlandrlmakta ya da ilan edilen olaanst hal ve skynetim ile tamamen ortadan kaldrlmaktadr. Bireylerin zgrlklerinin aleyhine devletlerin otoriteleri glendirilmektedir. Dier bir nemli nokta da, toplumsal aptaki toplant ve gsteri yrylerinin meruluunun, byklnn ve baarsnn yaratt etkidir. 15-16 Haziran 1970 tarihinde 100 ila 150 bin iinin katlmyla yaplan iki gnlk izinsiz gsteri yry sonrasnda, ok az kiiye dava alm; hakknda dava alanlar da birka aylk tutukluluktan sonra karlan af yasasyla serbest braklmtr. Bu tr rnekleri oaltmak mmkndr. Bu tarz eylemleri, toplant zgrlne ilikin normlara balamak nasl imkanszsa, bugn ve gelecekte de toplanma zgrlnn snrlandrlm eylem alanna smayacak rnekler kabilir. Bu denli byk toplumsal hareketlerde, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn snrlarndan bahsetmek pek bir anlam ifade etmemektedir. Burada, yasallk lt yerini merulua brakmaktadr. Mevzuatmzda yer alan toplant ve gsteri yryleri ile ilgili dzenlemeler incelendiinde, idareye olaan dnem iin olaanst dneme has yetkilerin verildii

163

grlmektedir. Aradaki a farknn darl, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn de kstlanmas anlamna gelmektedir. Uygulamada ise, bu durum katlanarak artmaktadr. Kolluluun iddet kullanmay gerektiren hallerde mdahale etmemesi, iddet kullanmay hakl gsterebilecek hibir nedenin olmad hallerde ise orantsz bir ekilde g kullanmas ska karlalan bir durum haline gelmitir. rnein, kanuna aykr toplant ve gsteri yryleri yapan, yollar kapatan, kamu mallarna zarar veren futbol fanatikleri ya da son zamanlarda ska grlen lin olaylarnn failleri, ou zaman gvenlik kuvvetlerinin mdahalesi ile karlamaz ve yasal bir takibata bile uramazken; devlet politikalarn protesto etmek iin toplanan kiiler, sert mdahalelere maruz kalmakta ve katlmadklar eylemler nedeniyle bile yarglanabilmektedirler. Burada kolluk amirlerinin hal ve davranlarna gre ekillenen bir sistemsizlik grlmektedir. Bu ifte standart, yalnzca kolluk amirlerinin tutumundan deil; toplant ve gsteri yrynn ieriinden de kaynaklanmaktadr. ktidarla direkt balant kuran toplanmalarn sertlikle ve sorunlarla karlat bir gerektir. Bu da, sz konusu zgrlk asndan ayrm yapldn gstermektedir. Bugn, idareye tannan yetkilerle bireylere salanan zgrlkler terazisinde, ibrenin hep devletten yana ar basmas, zgrlklerin kullanlmasnn nndeki en byk engeldir. Toplant ve gsteri yrylerine ilikin, kamu grevlilerinin yetkilerine karlk, zgrl kullanmak isteyenlerin grev ve sorumluluklar artrlmas, ceza miktarlarnn ok yksek olmas ve Kanun ynelik deiiklik almalarnn her seferinde eskiyi aratmas, toplant ve gsteri yryleri zgrlnn kullanm alann gittike daraltmaktadr. Toplant ve gsteri yryleri hakknn bireyler tarafndan kullanlabilir klnabilmesi iin 2911 sayl Kanunda yer alan anti-demokratik snrlamalarn kaldrlmas gerekmektedir.

164

KAYNAKA

ABADAN, Yavuz ve SAVCI, Bahri, Trkiyede Anayasal Gelimelere Bir Bak, ASBF Yaynlar, Ankara 1959. AKIN, lhan F., Kamu Hukuku, Beta Yaynlar, 6. Basm, stanbul 1993 (Kamu). AKIN, lhan F., Temel Hak ve zgrlkler, Faklteler Matbaas, stanbul 1968 (Temel). AKIN, lhan F., Toplanma zgrl, HFM, Y.1964, C.XXX, S.1-2, s.545-567. AKINTRK, Turgut, Medeni Hukuk, Beta Yaynlar, 11. Bas, stanbul 2005. AKSU, Osman Sulhi ve OKUOLU, Yaar, Toplum Psikolojisi ve Toplant-Gsteri Yryleri, Tipo Neriyat ve Basmevi, stanbul 1972. AKTAN, Hamdi Yaver, Toplant ve Gsteri Yry ve zgrl ile lgili Deiiklikler ve A HM ve Yargtay Uygulamas, Trkiye Barolar Birlii HAUM Sempozyumu, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Adli Yarg, Trkiye Barolar Birlii Yaynlar, Ankara 2004, s. 525-534. ALASU, Ylmaz, Hkmet Memurlar Tarafndan Efrada Kar Yaplacak SuimuamelelerToplant ve Gsteri Yryleri Kanunu, Demirciolu Matbaaclk, Ankara 1993. ALDIKATI, Orhan, Anayasa Hukukumuzun Gelimesi ve 1961 Anayasas, HF Yaynlar, 4. Basm, stanbul 1982. ALPKAYA, Gken, AG K Srecinden AG Te nsan Haklar, Kavram Yaynlar, stanbul 1996. ALPKAYA, Gken, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde ve Uygulamasnda Toplanma zgrlne Hak, ASBF Dergisi, Temmuz-Eyll 2001, C.56, S.3, s.1-18. ANAYURT, mer, Toplanma Hrriyeti Kavram ve Trk Anayasa Hukukunda Toplanma Hrriyeti, Doktora Tezi, Kazanc Hukuk Yaynlar, stanbul 1998.

165

ARINIR, Turgay ve ZTRK, Srr, Yaynlar, stanbul 1976.

i Snf-Sendikalar ve 15/16 Haziran, Sorun

ARSEL, lhan, Trk Anayasa Hukuku, Mars Ticaret ve Sanayi A.. Matbaas, Ankara 1959. ARTUKMA, Sadk, Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti Kanunu, T D, Y.1964-34, S.298, s.3-21. ATALAY, Esra, Trkiyede Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl, DHF Yaynlar, Doktora Tezi, zmir 1995. AYGEN, Cemal, Toplant Hrriyeti, Yznc Yl Armaan, ASBFM, 1959, s.286-297. BAYRAKTAR, Kksal, Su lemeye Tahrik Crm, Doentlik Tezi, HF Yaynlar, stanbul 1977. Boazii niversitesi Avrupa almalar Merkezi, Adalete Eriim iin Srekli Mesleki Geliim: nsan Haklar, (Haz. KAYA, Abdlkadir), stanbul 2006. CENTEL, Nur, ZAFER, Hamide ve AKMUT, zlem, Trk Ceza Hukukuna Giri, Beta Yaynlar, 3. Bas, stanbul 2005. ELENK, Halit, Toplantlar ve Yryler, ada Hukukular Dernei Yaynlar, Ankara 1977. DNMEZER, Sulhi, Matbuat Sular, stanbul 1949. DNMEZER, Sulhi, Kiilere ve Mala Kar Crmleri Beta Yaynlar, 15. Bas, stanbul 1998. DNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir, Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.I, Beta Yaynlar, 13. Bas, stanbul 1997. DNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir, Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.II, Beta Yaynlar, 12. Bas, stanbul 1999.

166

DNMEZER, Sulhi ve ERMAN, Sahir, Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.III, Beta Yaynlar, 12. Bas, stanbul 1997. DUTERTRE, Gilles, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihatlarndan Alntlar, Avrupa Konseyi, 2005. DNDAR, Cokun, Toplant ve Gsteri Yryleri Hrriyeti ve 171 Sayl Kanun, Askeri Adalet Dergisi, Y.1970-14, S.54-55-56, s.15-30. EREM, Faruk, Trk Ceza Hukuku (Hususi Ksm), C.II, Ankara 1965. ERMAN, Sahir, Vicdan ve Toplanma Hrriyetinin Korunmas Hakknda Kanuna Dair Baz Mtalaalar, BD, Y.1953, C.XXVI, S.7-8, s.337-348. ESEN, Blent Nuri, Anayasa Hukuku ve Siyasi Hukuk, Nebiolu Yaynevi, Ankara 1957 (Hukuk). ESEN, Blent Nuri, Anayasa Mahkemesine Gre Trk Anayasa Hukuku Anlay, AHF Yaynlar, Ankara, 1966. GEMALMAZ, Mehmet Semih, Temel Belgelerde nsan Haklar, Kavram Yaynlar, stanbul, 1994. GERAY, Cevat, Trkiyede Toplanma Hrriyetinin Dzenlenmesi, ASBFM, Y.1959, C.XIV, S.9, s.100-118. GNAY, Erhan, zel Ceza Yasalarnda Adli ve dari Sular, Sekin Yaynevi, Ankara 1998. GNGR, ener ve KAVALALI, A. Mmin, Uygulamada Toplant ve Gsteri Yryleri, Yetkin Basm Yaym, Ankara 1990. GNGR, ener, Toplant ve Gsteri Yry Yasasnn Eski ve Yeni Dzenlemelerinde Su ve Ceza Kavramlarnn Karlatrlmas, l, YD, Ocak-Nisan 1987, C.13, S.1-2, s.60-71. GRAN, Sait, fade Hrriyeti zerinde darenin Yetkileri, Doktora Tezi, HF Yaynlar, stanbul 1969.

167

KES Z, Hayrettin, Sivil taatsizlik, Afa Yaynlar, stanbul 1993. GREN, Ali, Avrupa Birlii Srecinde Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl, Sekin Yaynclk, Ankara 2005 KABOLU, brahim zden ve DNMEZ, Ouz, Afrika nsan ve Halklar Haklar art, DHFD, Y.1985, S.3, s.401-418. KABOLU, brahim zden, Dernek ve Toplant zgrlkleri, TODA E Yaynlar, nsan Haklar ve Kamu Grevlileri Sempozyumu, Y.1992, C.14, s.109-129. KABOLU, brahim zden, Kolektif zgrlkler, DHF Yaynlar, Diyarbakr 1989 (Kolektif). KABOLU, brahim zden, zgrlkler Hukuku, Afa Yaynlar, stanbul 1998

(zgrlkler). KAPAN , Mnci, Kamu Hrriyetleri, Yetkin Yaynlar, 7. Bask, Ankara 1993. KUNTER, Nurullah, Suun Kanuni Unsurlar Nazariyesi, stanbul 1949. KUNTER, Nurullah, Suun Maddi Unsurlar Nazariyesi, stanbul 1955 (Maddi). L PSON, L., Politika Biliminin Temel Sorunlar, (ev. KARAMUSTAFAOLU, T.), 2. bask, AHF Yaynlar, Ankara 1978. MARX, Karl, Louis Bonaparten 18 Brumairei, (ev. BELL , Sevim), Sol Yaynlar, Ankara 1990. OZANALP, evket, dare Hukukunda Toplanma Hrriyeti-Toplantlar ve Gsteri

Yryleri, Ayyldz Matbaas, Ankara 1957. NDER, Ayhan, Ceza Hukuku Genel Hkmler, C.II-III, stanbul 1992. SELEN, hsan, Toplant ve Gsteri Yrylerinde Meydana Gelen Sosyal Kazalarn nlenmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1999.

168

ZBUDUN, Ergun, Trk Anayasa Hukuku, Yetkin Yaynlar, 4. Bask, Ankara 1995. SENCER, Muzaffer, nsan Haklar-Ana Kurulular ve Belgeler, TODA E Yaynlar, Ankara, 1986. SOYASLAN, Doan, Ceza Hukuku zel Hkmler, Yetkin Yaynlar, 5. Bask, Ankara 2005. SOYSAL, Mmtaz, Anayasann Anlam, 6. Bask, Gerek Yaynlar (100 Soruda Dizisi), stanbul 1986. AH N, Mslm, Toplant ve Gsteri Yryleri zgrl, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1993. EKER, Gven, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu erevesinde Polisin Mdahale Sorumluluu, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, zmir 2002. TANR, Blent, ki Anayasa 1961 ve 1982, Beta Yaynlar, stanbul 1986. TANR, Blent, Osmanl-Trk Anayasal Gelimeleri, Der Yaynlar, (Osmanl). TANYER , Salih, Toplant ve Gsteri Yryleri Rejimi, T D, Y.1959-30, S.259, s.73-95. TAKENT, Sava, nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar, Basisen Yaynlar, stanbul, 1995. TOMRUK, Mehmet, Trkiyede Toplant ve Gsteri Yry Hrriyeti ve Polise Den Grev, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1989. TOSUN, ztekin, Mevzuat Kronii, HFM, C.XXX, S.1-2, 1964. TUNAYA, Tark Zafer, Hrriyetin lan, stanbul 1959. Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, (Haz. EREN, Hasan, GZAYDIN, Nevzat, PARLATIR, smail, TEK N, Talt, ZLF KAR, Hamza), Milliyet Yaynlar, stanbul 1992, C.1 ve 2. stanbul 1992

169

NAL, eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Civan Kararlar Inda Szleme Hkmlerinin Aklanmas ve Yorumu, TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu, Ankara 1995. YARSUVAT, Duygun, Toplant ve Gsteri Yryleri Hrriyeti ve lgili Ceza Hkmleri, Doktora Tezi, HF Yaynlar, stanbul 1968. YEN SEY, Feridun ve NUHOLU, Aye, Uyum Kanunlar ile Deien Yeni Ceza Hukuku, Deiiklik Yapan Kanunlar (1 Ocak 2001 1 Ekim 2004), Beta Yaynlar, C.1, stanbul 2004. YZBAIOLU, Necmi, Dernek, Toplant ve Gsteri Yryleri Hak ve zgrlklerine likin Anayasa ve Yasalarda Yaplan Son Deiiklikler zerine Bir Deerlendirme, MHFD, Y.2003, S.1, s.115-125.

10.04.2006 tarih ve 1/1187 sayl Temel Ceza Kanunlarna Uyum Amacyla eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars, http://www2.tbmm.gov.tr/d22 /1/1-1187.pdf (Eriim: 05.07.2006). AZRAK, lk, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu Asndan Kolektif zgrlkler, http://www.barobirlik.org.tr/yayinlar/makaleler /ulkuazrak.doc (Eriim: 01.07.2006). GEMALMAZ, Mehmet Semi, Trkiyede Bilgi Edinme, Dnce, gutlenme_ozgurlugu_baglaminda.htm (Eriim: 01.07.2006). TBMM Genel Kurul Tutana, D.22, YY.4, B.122, 29.06.2006, O.1, http://www.tbmm.gov.tr/ tutanak/donem22/yil4/ham/b12201h.htm (Eriim: 05.07.2006). Toplant ve Gsteri Yryleri ile Basn Aklamalar Hakknda Kanun Tasars Tasla, http://www.hukukturk.com/fractal/hukukTurk/pages/detail.jsp?pViewId=539&pObjectI d=611&pInstanceId=555185 (Eriim:23.06.2006). fade ve letiim

Mevzuat, http://www.antenna-tr.org/book/htmlcode/bolum_2_08_a_aih_sozlesmesi_or

170