NDEKLER KISALTMALAR ..................................................................................................... V ZET .....................................................................................................................V ABSTRACT.............................................................................................................. X GR .......................................................................................................................... 1 I. ALIMANIN AMACI......................................................................................... 1 II. ALIMANIN KAPSAMI .................................................................................. 1 III.

KOLLUK VE POLS.......................................................................................... 2 A. KOLLUK KAVRAMI......................................................................................... 2 B. POLS KAVRAMI, GELM VE SINIFLANDIRILMASI ............................ 3 1. Polisin Kavram, Amac ve Geliimi ................................................................. 3 2.Polisin Snflandrlmas ..................................................................................... 6 3. ZEL MAHYETTEK POLS KURULULARI VE GREVLER ............. 9 C. KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER ............................................... 9 IV. POLSN TOPLUMDAK ROL ................................................................... 10 A. KAMU DZEN KAVRAMI ........................................................................... 10 B. KAMU DZEN VE POLS LKS............................................................. 11 C. HUKUK DEVLET KAVRAMI ....................................................................... 12 D. MODERN HUKUK DEVLETNDE POLSN YER VE NEM ................. 13 III. TRK POLS TEKLATININ TARHES .............................................. 13 A. ESK TRKLERDE POLS ............................................................................. 13 B. OSMANLI DNEMNDE POLS.................................................................... 15 1. Kuruluundan stanbul un Fethine Kadar Olan Dnem (12991453)............. 15 2. Yenieri Dnemi (14531826 ) ....................................................................... 16 3. Yenieri Ocann Kaldrlmasndan Sonraki Dnem(18261845) ................ 17 4. Zaptiye Mirlii Dnemi (1845 1879)........................................................ 18 5. Zaptiye Nezareti Dnemi ( 18791908 ) ......................................................... 19 6. kinci Merutiyet Dnemi (19091923) .......................................................... 20 C. CUMHURYET DNEMNDE POLS ........................................................... 21 1. Cumhuriyetin lk Yllarnda Emniyet Tekilat ............................................... 21 2. Gnmzde Emniyet Tekilat ........................................................................ 23

IV. POLS YETTREN KURUMLAR .............................................................. 25 A. POLS MESLEK YKSEK OKULLARI ........................................................ 25 B. POLS KOLEJ.................................................................................................. 26 C. POLS AKADEMS......................................................................................... 26 BRNC BLM ................................................................................................... 28 POLSN GREVLER.......................................................................................... 28 I. GREV KAVRAMI ............................................................................................ 28 II. POLSTE GREVN YERNE GETRLMES VE DKKAT EDLMES GEREKEN ARTLAR ........................................................................................... 29 A. GECKMEDE TEHLKE ARTI ..................................................................... 30 B. GRNTE HAKLILIK ARTI................................................................... 30 C. ZORUNLULUK ARTI..................................................................................... 30 D. ORANTILIK ARTI......................................................................................... 31 IV. POLSN GREV ETLER ...................................................................... 32 A. HZMETN NTELNE GRE POLSN GREVLER............................. 32 1. Polisin Genel Asayi Grevleri........................................................................ 33 2. Polisin Sosyal Yardm Grevleri ..................................................................... 33 B. HZMETN MAHYETNE GRE POLSN GREVLER .......................... 35 1. Polisin Devletin Yrtme Gcne Yardm Grevi.......................................... 35 2. Polisin nleme Grevi..................................................................................... 35 3. Polisin Olaylar Bastrma Grevi..................................................................... 38 4. Polisin Adli Grevleri...................................................................................... 38 KNC BLM...................................................................................................... 40 POLSN YETKLER ........................................................................................... 40 BRNC KISIM ...................................................................................................... 40 YETK KAVRAMI, ETLER VE SINIRLARI ............................................. 40 I. YETK KAVRAMI .............................................................................................. 40 II. YETK ETLER........................................................................................... 42 A. BALI YETK .................................................................................................. 42 B. TAKDR YETKS............................................................................................ 43 III. YETKNN ZELLKLER ........................................................................... 43 IV. YETK UNSURUNDA GRLEN SAKATLIKLAR .................................. 45

ii

V. YETK SORUMLULUK LKS .................................................................. 45 VI. GVENLK KUVVETLER ARASINDAK YETK LKS ................. 45 VII. NSAN HAKLARI AISINDAN POLSN YETK KULLANIMI VE SINIRI....................................................................................................................... 46 A. KANUNLARIN POLSN YETK VE GREVLERNE ETKS .................. 47 B. POLSLERN YETK KULLANIMINDA MESLEK DAVRANILARI...... 48 C. YETK KULLANIMINDA NSAN HAKLARI.............................................. 48 1.nsan Haklar Kavram ve zellikleri............................................................... 48 2. nsan Haklarnn Snrlandrlmas................................................................... 50 KNC KISIM......................................................................................................... 52 POLSN NLEYC YA DA DAR YETKLER............................................ 52 I. NLEYC (DAR) KOLLUK KAVRAMI..................................................... 52 II. NLEYC KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER........................ 54 III. POLSN NLEYC YA DA DAR KOLLUK YETKLER................... 56 A. POLSN DURDURMA VE KMLK SORMA YETKS .............................. 56 1. Durdurma Kavram .......................................................................................... 56 2. Kimlik Sorma Kavram.................................................................................... 57 3. Kii ve Aralar Durdurma .............................................................................. 59 4. Durdurma zerine Yaplacak lemler ............................................................ 62 B. POLSN PARMAK Z VE FOTORAF ALMA YETKS .......................... 65 1. Parmak zi Kavram ......................................................................................... 65 2. Parmak zi ve Fotoraf Alma Yetkisi .............................................................. 65 3. Fizik Kimliinin Tespiti................................................................................... 67 4. pheli veya Sann Tehisi........................................................................... 68 5. Yetkinin Kullanlma Usul, Arivleme, Silme ve ahsi Verilerin Korunmas 69 C. POLSN AILMASI ZNE BALI OLAN YERLER KONUSUNDA TAHKKAT VE FAALYETTEN MEN ETME YETKS .................................. 70 1. Umuma Ak stirahat ve Elence Yerleri Kavram........................................ 70 2. Umuma Ak ve stirahat Yerleri le lgili Genel Bilgiler............................... 71 3. Kolluk Denetimi .............................................................................................. 72 4. Kapatma Kavram Ve Kapatma Yetkisinin Uygulanmas ............................... 73 D. POLSN MEN ETME (YASAKLAMA) YETKS ....................................... 75

iii

1. Men Etme Kavram ......................................................................................... 75 2. Polisin Genel Ahlaka Aykrlk Nedeniyle Men Etme Yetkisi........................ 76 3. Polisin Kkler ile lgili Men Etme Yetkisi .................................................. 76 4. Polisin Grlty Men Etme Yetkisi............................................................... 77 5. Polisin Trafikle lgili Men Etme Yetkisi ......................................................... 77 6. Polisin Neriyat ile lgili Men Etme Yetkisi.................................................... 77 7. Polisin zin Alnmadan Yardm Toplamay Men Etme Yetkisi ...................... 78 8. Polisin Kiileri Adresten Ayrlmay Men Etme Yetkisi .................................. 78 E. POLSN KAPALI YERLERE GRME YETKS ........................................... 79 1. Konut ve yeri Kavram.................................................................................. 80 2. Konut ve yerlerine Girmenin artlar ........................................................... 81 3. niversitelere Girmenin artlar...................................................................... 82 F. POLSN UYARIDA BULUNMA VE EMR VERME YETKS ................... 83 G. POLSN NLEYC YAKALAMA YETKS ............................................... 84 1. nleme Yakalamas Kavram .......................................................................... 84 2. Kolluun Yakalama Yetkisi............................................................................. 84 3. Kimliini spat Edemeyenlerin Gzaltna Alnmas........................................ 86 H. POLSN NLEME ARAMASI YETKS ...................................................... 86 1. nleme Aramas Kavram ............................................................................... 86 2. nleme Aramasnn Konusu............................................................................ 88 3. nleme Aramasnn Amac ............................................................................. 88 4. nleme Aramasnn artlar ............................................................................ 90 5. nleme Aramas Yaplabilecek Yerler............................................................ 94 6. Karar Veya Emir Olmakszn Yaplacak nleme Aramalar .......................... 99 7. nleme Aramalar Asndan zel Statl ahslar...................................... 102 I. POLSN ZOR VE SLAH KULLANMA YETKS....................................... 104 1. Polisin Zor Kullanabilecei Haller ................................................................ 105 2. Zor Kullanmada Genel Kurallar .................................................................... 105 3. Silah Kullanma .............................................................................................. 108 J. BLG TOPLAMA VE STHBARAT YETKS............................................ 112 1. Bilgi Toplama stihbarat Kavramlar............................................................. 112 2. Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Denetlenmesi...................... 114

iv

3. Gizli Soruturmac Grevlendirilmesi ........................................................... 117 4. Teknik Aralarla zleme ................................................................................ 120 K. POLSN SORUTURMAYI KAPSAYAN LLER ARASI GREVLENDRME YETKS ........................................................................... 121 NC KISIM................................................................................................... 123 POLSN ADL YETKLER .............................................................................. 123 A. POLSN ADL KOLLUK YETKS............................................................. 123 1. Adl Kolluk Grevlileri .................................................................................... 123 2. Adl Kolluk Sorumlusu..................................................................................... 123 3. Adli Kollukla lgili Esaslar ve Adli Kolluun Yetkileri .................................. 124 B. POLSN ADL ARAMA YETKS ............................................................... 126 1. Arama Kavram ................................................................................................ 126 2. Arama Karar Yetkisi ....................................................................................... 128 3. Aramada Genel Kurallar................................................................................... 132 C. POLSN ADL YAKALAMA YETKS ...................................................... 137 1. Yakalama Kavram........................................................................................... 137 2. Yakalama ve Yakalanan Kii Hakknda Yaplacak lemler ........................... 138 3. Yakalama, Gzaltna Alma ve Muhafaza Altna Alma Yetkisi ....................... 140 4. Gzalt Sresi, Salverme ve Adl Mercilere Sevk........................................... 142 D. POLSN FADE ALMAK N DAVET VE FADE ALMA YETKS... 146 1. fade Alma Kavram ......................................................................................... 146 2. pheli ve Sank Kavram ................................................................................ 149 3. fade Almada Sorgu Usul ve Sorguda Yasak Usuller .................................... 149 4. pheli veya Sann Mdafi Seimi, Grevlendirilmesi, Grev ve Yetkileri 157 5. Temel Hak ve Hrriyetler erevesinde fade Alma ....................................... 161 SONU ................................................................................................................... 163 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 168

KISALTMALAR Any. AHM AHS APK AHFY Bas. C. Cl. CMK CM CMH CMUH ev. ET ETK EGM EM FYO HFM KTK Kit. Mat. md. PVSK PVST S. s. OHAL TC TCK :Anayasa :Avrupa nsan Haklar Mahkemesi :Avrupa nsan Haklar Szlemesi :Aratrma Planlama Koordinasyon :Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar :Basmevi :Cumhuriyet :Cilt :Ceza Muhakemeleri Kanunu :Ceza Muhakemesi :Ceza Muhakemesi Hukuku :Ceza Muhakemesi Usul Hukuku :eviri :Emniyet Tekilat :Emniyet Tekilat Kanunu :Emniyet Genel Mdrl :Emniyet Mdrl :Faklte Yksek Okulu :stanbul Hukuk Fakltesi Mecmuas :Karayollar Trafik Kanunu :Kitabevi :Matbaa :Madde :Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu :Polis Vazife ve Selahiyet Tz :Say :Sayfa :Olaanst Hal :Trkiye Cumhuriyeti :Trk Ceza Kanunu

vi

TBMM vb. vd. Yay.

:Trkiye Byk Millet Meclisi :Ve Benzeri :Ve Devam :Yayn

vii

ZET Polisin grev ve yetkileri adl almamzda; polisin tanm ve tarihsel geliimi, Trk polis tekilatnn tarihi ile grev ve yetki kavramlar ve eitleri, grev ve yetki ile ilgili ilenebilecek su ve cezalar ilenmitir. Etkili bir polis hizmetinin ncelikli hedefi halkn huzur, can ve mal gvenliinin salanmas iin suun ilenmesinin nlenmesi, eer su ilenmi ise sulunun yakalanarak adli makamlara teslim edilmesidir. Bu da polise adli ve idari yetkilerle birlikte ok geni sorumluluklar yklemektedir. Kolluun nleme grevi su ileninceye kadar olan safhalardan oluur. Polisin nleme grevlerinin bir ksm dorudan doruya konusu su tekil eden fiil ve hareketlere kar tedbirlerden oluurken, bir ksm ise, konusu su tekil etmedii halde, kamu dzenini ve asayii temine ynelik tedbirlerdir. Kolluun adli grev ve yetkileri ise su ilendikten sonra balar. Ayn polis memuru su ilenmeden nce nleme greviyle hareket ettii halde, su ilendikten sonra yapt ilemlerde adli polis sfatyla hareket eder ve su ile ilgili aratrmalar savc adna yapar. Trkiye, taraf olduu milletleraras szlemeler konusunda taahhtler altna girmi ve bunlara paralel olarak Anayasada da bu szlemelerdeki hak ve zgrlklere ile ilgili dzenlemeler yaparak, Trk Ceza Kanunun da bu zgrlk ve haklarn anayasada gvence altna alnmas dorultusunda ihlal edilmesini engellemek ve ihlal edenlerle ilgili ceza ngrerek kendi iinde iselletirmitir.

viii

ABSTRACT In our study concerning with duties and powers of the police, the definition of a police and its historical development, the history of police organization and concepts about its duties and powers, and possible crimes and punishments violating powers have been presented. The leading aim of effective police service is to prevent crime in order to provide and progress public peace, order and sequence and is to bring criminals to justice when they commit crime. This gives a heavy responsibility to the police in addition to their judicial and administrative powers. Preventive duty of police force consists of steps until a crime is committed. While some of the preventive duties of police force directly consist of some precautions and actions concerning crime, others consist of precautions concerned with setting police order and sequence. The duties and powers of police force start when a crime is committed. Although police try to prevent the crime before it is committed, police act as criminal police after the crime is committed and do his investigations under the name of prosecutors. Turkey has undertaken some commitments concerning international contracts Turkey supports and some regulations related to rights and freedoms have been made in constitutional charter. After the Turkish Criminal Code was regulated and covered these rights and freedoms, the new regulations and rule have been internalized to prevent violation and punish those violating the rules and regulations.

ix

GR I. ALIMANIN AMACI Polis, doru ile yanln kesitii yol kavanda niformal nbetidir. Bir lkede kamu dzeninin salanmas, srdrlmesi, gvenliin temini, suun nlenmesi ve sulularn yakalanmas gibi sorumluluklar ile sosyal yapnn bir parasdr. Ancak gnmzde eitim dzeyi yksek olan toplumlarn polisten beklentileri de artmtr. Toplum, artk polisin kanunda yazl grevlerini, kat kurallar iinde, kaba bir biimde deil, insan haklarna saygl, hogrl ve hukuk kurallar iinde yapmasn beklemektedir. Polis halkn bu beklentilerini karlamak iin kendisine kanunlarla verilmi olan grev ve yetkileri yerine getirirken yine kanunlarla belirtilen snrlar ierisinde hareket etmek zorundadr. Polise yetki veren bu kanunlarn banda 2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu gelmektedir. Bu kanunda yetki ve sorumluluklar belirtilmi olup polisin bu erevede hareket etmesi beklenmektedir. Polise yetki ve sorumluluklar veren dier bir kanun da 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunudur. Bu kanun PVSK gibi zel hkmlerden ziyade daha genel hkmlere yer vermektedir. II. ALIMANIN KAPSAMI Bu almada ama 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanunundaki tanm ve snflandrmalarla 2559 sayl Polis Vazife Ve Selahiyet Kanunu ile 2571 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu asndan polisin grev ve yetkilerini inceleyerek, tam olarak anlalmayan durumlara aklk getirmek ve ilenebilecek su ve ihmallerin ortadan kaldrmak veya olumasnn nlenmesini salamaktr. Tabi bu ara da Polisin bilmesi ve unutmamas gereken hususlardan birisi de bilgiyi tazelemek ve canl tutmaktr. Belirtilen amalar erevesinde alma yedi blmden oluacaktr. Birinci blmde almann ama ve kapsam, ikinci blmde kolluk ve polis kavram ile snflandrlmas ve kamu dzeni asndan gereklilii ve hukuk devletinde polisin yeri ve nemi ile tarihsel geliimi ve polis yetitiren kurumlar ilenmitir. Birinci blmde, grev kavram, grev eitleri, grev srasnda dikkat edilmesi gereken hususlar ile grev srasnda meydana gelen zararlarn nasl tanzim edilecei ve grev ile ilikin doan haklar Polis Vazifeleri ve Selahiyet Kanunu ile Ceza Muhakemeleri Kanunu asndan ilenmitir. Ayrca polise verilen bu grevle-

rin kanunlarda kim ya da kimlere kar sorumlu olduu da incelenerek benzerlikler ve ayrlklar bulunmaya allmtr. kinci blmde, yetki kavram, yetkinin eitleri, yetkinin zellikleri, yetki unsurunda grlen sakatlklarla ile temel hak ve hrriyet ile insan haklar asndan polisin yetki kullanm ve snrlar ile gvenlik kuvvetleri arasndaki yetki ilikisi incelenmitir. Bu yetkilerin hangi kanunda nasl ele alnd ve bu yetkilerin nasl kullanlaca, kullanmada snrn almas veya dikkat edilmemesi durumunda 5237 sayl Trk Ceza Kanununa gre ne gibi su ilenmi olaca konular ele alnmtr. Yedinci blmde ise almann sonularna ilikin gr ve nerilere yer verilmitir. Bu arada Polisin kanunlar erevesinde kendisine verilen grevlerini yerine getirirken kulland yetki srasnda vatandalarn zgrlklerinin ne olduu ve nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Anayasada hangi haklara sahip bulunduklarn, ne zaman ve ne kadar kstlayabileceini bilmesi gerektiinden bahsi gen szleme ve kanunlarda yeri ve konusu geldike ilenmeye allmtr. Ayriyeten 5237 sayl Kanunun kamu grevlilerince ilenebileceini ngrd baz sular ile kamu grevlilerince ilenmesi halinde nitelikli hale dnen sulardan bazlarndan da yetkiler ksm ilenirken bahsedilmitir. Bunun yannda azda olsa grev ve yetkilerle ilgili olarak, 2935 sayl Olaanst Hal Kanunu, 5187 sayl Basn Kanunu, 5442 sayl l daresi Kanunu, 1481 sayl Asayie Messir Baz Fiillerin nlenmesi Hakkndaki Kanunu, 5607 sayl Kaaklkla Mcadele Kanunu, 5326 sayl Kabahatler Kanunu, 5149 sayl Spor Msabakalarnda iddet ve Dzensizliin nlenmesine Dair Kanun, 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu, 6136 sayl Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakkndaki Kanun yeri geldiinde konuyla ilgili maddeleri ilenmeye allmtr. III. KOLLUK VE POLS A. KOLLUK KAVRAMI Kolluk terimi kollamak teriminden tretilmitir. Eski zabta teriminin karl olarak kullanlmaktadr. Zabta, zaptiye, inzibat hep ayn kkten tretilmi birer

isimdir. Kolluk, kollama grevini yapan kurulua, bazen de o kurulu adna hareket eden kiiye ad olmaktadr1. Zabta ve zaptiye, lke iinde genel dzeni, emniyeti, gvenlii ve asayii salamakla grevli btn tekilat; polis, jandarma, mahalle ve kr bekileri, belediye zabtas ve sair kanunlarla kurulmu gvenlik tekilat ve bunlarn mensuplar anlamna gelmektedir2. Genel olarak, kamu dzenini koruma, kollama, su ve sulular tespit etme, yakalama ve bu amala ilgili kurum ve kurululara yardmc olma grevlerine kolluk grevleri denilmektedir. Bu genel tanm esas alndnda kolluk kavram, yukarda saylan grevleri yapan, tekilat veya bu tekilatta alan bu amala grevlendirilmi grevliler iin kullanlmaktadr3. Kolluk bir yandan kamu dzenini salayan, koruyan ya da bozulduunda eski durumuna getiren ynetsel etkinlikler, dier yandan da bu tr etkinlikleri yrten grevliler anlamnda kullanlr. Kollua zabta veya polisde denir4. Kolluk, kamu dzenini ve gvenliini koruma, kollama; su ve sulular bulmakla grevli ve gerektiinde zor kullanma yetkisine sahip olan ve kanunlarla verilen yetkiler erevesinde grev yapan bir devlet kuruluudur. Baka bir ifade ile polis, emniyet ve asayii salayan hukuki mevzuatn verdii grevleri yapan, yine kanunlarn kendisine verdii yetkileri kullanan icra ve inzibat kuvvetidir. lkede asayii salama grevi hkmete aittir. Hkmet ierisinde bu grev ileri Bakanl tarafndan yaplr5. B. POLS KAVRAMI, GELM VE SINIFLANDIRILMASI 1. Polisin Kavram, Amac ve Geliimi Polis tabirinin menei eski Grek lisan olup bu kelime, ilk kullannda ehir devletlerinin teekkln ve sonra da devlet idaresini, hkmet yani btn site idaresini ve sitedeki hkmet faaliyetlerini ifade etmekte idi6.
1 2

AFAK, Ali, Ceza Muhakemeleri Usul ve Polis, Liberte Yay., Ankara, 1989, s.72. AFAK, Ali, Hukuk ve Emniyet Terimleri Szl, Rehber Yaynclk, Ankara, 1992, s.659. 3 DNDAR, A. Nihat, Aklamal-tihatl-rnek Uygulamal Emniyet Tekilat ve Hizmetleri, Yiit Ofset, Ankara, 1988, s.1. 4 GZBYK, eref, Ynetim Hukuku, Sevin Matbaas, Ankara, 1989, s.185. 5 SNMEZ, Nevzat, Emniyet Tekilat Polis Meslek Hukuku, Ankara, EGM Yaynlar, 2005, s.2. 6 ONAR, Sdk Sami, dare Hukukunun Umumi Esaslar(Cilt III), stanbul,1996, s.1476.

Polis szc, Yunanca Politeia, Latince Politia szcklerinden tremitir. Franszca ve ngilizce Police, Almanca Polizei, talyanca Polizia olarak ifade edilmektedir. Polis kavram kken olarak Yunancada politika anlamnda kullanlmtr. Balangta site ve ehirlerin, ehirdeki devlet ve hkmet faaliyetlerini ve ynetimi ifade etmekteydi. Bu anlamda polis deyimi sitenin tm kamu hizmetlerinin karl olarak kullanlmtr7. Eski Yunanda kent veya ehir karl kullanlan polis, daha sonra anlamn genileterek kent tekilat ve devlet ynetimi gibi anlamlara gelmeye balamtr8. ngilizcedeki police ve Trkedeki polis kavram kkeni bunlar olsa da gnmzde gvenlik gc anlamnda kullanlmaktadr9. Polis kavram, genel olarak tekilat, fonksiyon ve personel olmak zere anlamda kullanlmaktadr. Genel kabul gren tanm polisin ncelikle toplumsal dzeni koruyan bir kurum olduudur10. Avrupa birliinin ortak polis tanm ise yledir; Polis, toplumda insan haklarna sayg gstererek asayii salayan ve halkn gvenliini koruyan kamu grevlisidir.11 Polisin tanmn anlamak iin nce kurulu kanunlar bakmak gerekmektedir. Bu balamda, Polis, asayii amme, ahs, tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini korur. Halkn rz, can ve maln muhafaza ve ammenin istirahatn temin eder. Yardm isteyenlerle yardma muhta olan ocuk, alil ve acizlere muavenet eder. Kanun ve nizamnamelerinin kendisine verdii vazifeleri yapar12. Polis; bunlara herhangi bir suretle vuku bulacak taarruz, tecavz ve sarkntl menetmee ve mtecasirlerini yakalamaa ve haklarnda kanunen yaplmas lazm gelen muameleye balamaa mecburdur. Bu belirtilen kanun metinlerinden anlalan u ki Polis, gece uykusuz kalan 24 saat nbet tutan, hayatn tehlikeye atar kii olduu anlalmaktadr13.
7

TARAKIOGLU, hsan, Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Fakltesi 20022003 Eitim-retim Dnemi Al Treni, lk Ders, 07.10.2002. 8 DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, Ar Ofset Matbaaclk, Tokat, 1997, s.5. 9 AYDIN, A. Hamdi, Polis Meslek Hukuku, Ankara, 1996, s.5. 10 AYDIN, s.56 11 SNMEZ, s.3. 12 2559 Sayl PVSK md 1. 13 Vazife Malul ve ehit Aileleri Polis Dergisi, Yl 4, S. 15, Ankara, 2003, s. 10.

Kamu kurulularnn tmnn kurulu amacnda halka hizmet yatar. Bir kamu kurumu olan Emniyet Tekilatnn da genel amac, yukarda akladmz grevleri yerine getirerek, halkn gven, huzur ve mutluluu noktasnda halka hizmet etmektir. Kamu kurulularndaki halkla ilikiler almalarnda olduu gibi polis halk ilikilerinde de kazan amac dnlmez14. Polis-Halk ilikisi denince, polisin hizmet verdii halkla olan ilikileri anlalr. Polis-halk ilikilerinin kendisine has zellikleri vardr. Esasen polisle halk birbirinden ayr iki kurum deil, tam aksine birbirlerinin parasdr, halkn bir kurumudur. Polis-halk ilikileri; a)Polisin polislii halk ile birlikte yapma, b) Halka, iyilerin dostu - ktlerin korkulu ryas olduunu anlatabilme, c)Korkulan ve korkutan deil, gvenilen ve gven veren olduu izlenimi verme, d)Polis devletinin ve anlaynn deil, demokratik devletin polisi olduu gereini halka anlatmas, e)Temel grev ve sorumluklarna halkn katlmn salayabilme, f)Halkla tanmas, dayanmas ve halka danmas, g)nce insan sonra polis olduunu halka anlatabilme, h)Bir taraftan halka gven verme, bir taraftan da halkn gvenini kazanmas, )Halka hogr gsterirken, halkn hogrsn kazanma abas, k)Nihayet Polis-Halk ilikileri, halkn iyi niyetini, desteini ve yardmn kazanabilme ilikisidir15. Polis-halk ilikilerinin gelitirilmesi, ncelikle polisin kendi ierisinde salanmaldr. Emniyet mensuplar arasnda amir-memur, rtbeli-rtbesiz, niformalsivil fark gzetmeksizin karlkl anlay, sayg, sevgi ve hogr ortamnn gelitirilmesi gerekir. Baarl polis yneticisi kendini personeline sevdirebilen, ona yuka-

14

Emniyet Genel Mdrl Eitim Dairesi Bakanl, Polis Okullar Ders Kitaplar, 1.Ankara, 1997, s.302. 15 FINDIKLI, Remzi, , Gvenlik Hizmetlerinin Etkinlii Asndan Polis-Halk likilerinin Anlam ve nemi, 1. Polis-Halk birlii Sempozyumu, Dizi 1, Ankara,1995, s. 278.

rdan bakmayan, insan birlikte almaya zendiren, kiiyi deil, iini denetleyen, hogr sahibi olan yneticidir16. Vatandan devletine daha fazla gven duymas iin devletin vatandaa itimat etmesi gerektiine inanyoruz. Devlet kaps, vatanda iin korkulacak rkeklikle bavurulacak bir duvar deil, gvenle girilen bir yer olmaldr.17 Tarihi seyri iinde hkmet programlar incelendiinde giderek devlet- vatanda ibirlii, vatandaa iyi muamele, demokratikleme ve vatandaa gvenme konusunda belirgin bir ilerleme olduu grlmektedir. Bu durum halkla ilikiler asndan sevindiricidir. Hatta bugn Kamu Ynetimine halka dnk idare diye yeni bir kavram kmtr. Halka dnk idare, halk dinleme, halk bilgilendirme ve halkn katlmn salamak demektir18. 2.Polisin Snflandrlmas a.Polisin Kyafetine Gre Snflandrlmas aa. niformal Polis Polisin resmi kyafetle grev yapan ksmdr. Vastal ve vastasz ksmlara ayrlr. Vastal polis atl, bisikletle, motorlu, canl cansz dier aralarla donatlan ksmdr. (Emniyet Tekilat Kanunu md.45) Vastal ve vastasz ekilde grev yapan resmi polis nleyici, caydrc ve koruyucu grevini ifa etmektedir. Herhangi bir ekilde su ilemeyi tasarlayan kii niformal gvenlik grevlisini grdnde bundan vazgeecektir. Yardma muhta kiiler, kendilerine yardm edecek kiilerin yanlarnda greceklerdir. Ayrca sokakta polisi gren vatanda kendisini ayr bir gven ve huzur iinde hissedecektir19. ab. Sivil Polis ETK 6. maddesine gre sivil polis; her nevi emniyet hizmetlerinde niformasz altrlan ksm olarak tanmlanmtr. Baz grevlerin yerine getirilmesinde polisin kendisinden beklenen hizmeti en iyi ekilde yapabilmesi iin kimliini saklamasn ve kendisini gizlemesini gerektirmektedir. rnein, lke ve millet btnl16 17

FINDIKLI, s. 280. DALI, Nihat - AKTRK, Beyhan, Hkmetler ve Programlar - 1, TBMM Yay., Ankara,1988, s. 64. 18 FINDIKLI, s. 281. 19 YAAR, Ylmaz, Aklamal Polis Meslek Hukuku, Bakent Klie Matbaaclk, Ankara, 1997, s. 45.

mze kastedenlerin takip edilip ortaya karlmalarndan, narkotik maddeler imal edip satanlarn yakalanmasnda gizlilik esastr. Sivil polislerinde yetki ve sorumluluklar niformal polisin yetki ve sorumluluu ile ayn olup niformal grevlilerden seilirler20. b.Polisin Hizmet Alanlarna Gre Snflandrlmas Polisi yaptklar hizmetleri dikkate alarak ETK 8. maddesi idari, siyasi ve adli ksmlara ayrmtr. Lzum grlen yerlerde idari polis kadrosundan ayrlan ve denekleri belediyelerce karlanan bir blm polis tarafndan belediye zabtas ilerinin yaplaca belirtilmitir. Burada nemli olan husus bunun devlete lzum grlmesi, buna Bakanlar Kurulunca karar verilmesi ve Cumhurbakannn onaylamas gereklidir21. ba. dari Polis(nleyici Kolluk) ETK 9/A maddesi idari polisi kamu dzeni ve gvenliini korumakla grevli olan ksm olarak tanmlamtr. Her toplumda polisin ilk grevi su ilenmeden nce suu nlemektir. Bu grev idari polisin grevlerindendir. dari polis bu grevlerini yerine getirirken; 1)Grev alanlarnda bulunan umumi ve umuma ak yerleri kontrol eder, buralarda arama ve kimlik kontrol yapar 2)Sabkallar, hrszlk, yankesicilik yapanlar, uyuturucu madde imal eden ve satanlar, pheli kiileri gzaltnda tutarak izler. 3)Bayramlarda, trenlerde, spor karlamalarnda, kapal ve ak hava toplantlarnda, miting ve gsteri yrylerinde grev alarak dzen ve gvenlii salar. 4) Srclerin ve yayalarn trafik kurallarna uymasn salar, trafii dzenler, ynetir ve denetler. 5) Kendisinden yardm isteyenlere, kimsesizlere, hastalara, acizlere yardmda bulunur. 6)Genel ahlak koruyucu nlemleri alr. 7) dari polis, adli zabta grevini gerektiren bir olayla karlatndan bir taraftan adli zabta hizmetini yapmakla beraber dier taraftan adli zabtaya haber verir ve geldiinde grevi ona devreder.
20 21

YAAR, s. 45. YAAR, s. 4546.

Ayrca, tekilat personelinin zlk haklar ve eitime ilikin hususlar idari polisin grevlerindendir22. bb. Siyasi Polis ETK 9/B maddesi siyasi polisi; devletin umumi emniyetini yani lkemizin milli btnlk ve beraberliine anayasal dzenine ve genel gvenliine ilikin nleyici ve koruyucu grevleri yerine getirmekten sorumlu olan ksm olarak tanmlanmtr. 1-Trk Ceza Kanunundaki Devletin Gvenliine Kar Sular, Anayasal Dzene ve Bu Dzenin leyiine Kar Sular, Milli Savunmaya Kar Sular ile Devlet Srlarna Kar Sular ve Casusluk Sularnn aratrlmas ve nlenmesi grevi, 2-Yabanclarn lkemizde ikametine, seyahatlerine, almalarna ilikin ilemler, 3-Dernek, sendika ve siyasi partilerin yasalara uygun faaliyet gsterip gstermediklerinin izlenmesi, 4-Grev ve lokavtlarn amacna uygun yaplp yaplmadnn takip edilmesi, 5-Atatrk ilke ve inklplarna kar yrtlen faaliyetlerin izlenmesi, hususu siyasi polisin grevlerindendir23. bc. Adli Polis Suun ilenmesinden sonra dorudan doruya veya adli makamlarn emriyle olaya el koyan, suun kantlarn toplayan ve tespit eden, sulu veya sulular yakalayarak Cumhuriyet Savclar adna soruturmay yrten pheli ahs ve sanklar su kantlar ile birlikte adli makamlara teslim eden ksmdr. ETK 9/C maddesinde adli polis asgari tam teekkll bir polis merkezi bulunun yerlerde, adli ilemlerle uramak zere Emniyet Genel Mdrlnce kadrodan ayrlan bir ksmdr eklinde belirtilmitir. Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu 2. maddesinde de polisin adli grevi ilenmi bir su hakknda Ceza Muhakemeleri Kanunu ile dier kanunlarda yazl grevleri yapmak olarak belirtilmitir. Suun balamas ile birlikte adli polisin grevi de balam olmaktadr. Bu andan itibaren olaya
22 23

YAAR, s. 4647. YAAR, s. 47.

mdahale edilmesi, olay yerinde gerekli aratrma ve incelemenin yaplarak su kantlarnn aratrlmas, olayn sularnn tespit edilip yakalanmas ve neticede sulunun adli makamlara delilleri ile birlikte gnderilmesi ilevi adli polisin grevlerindendir24. 3. ZEL MAHYETTEK POLS KURULULARI VE GREVLER a.Trafik Polisi Karayollar Trafik Kanununun 1. maddesine gre karayollarnda, can ve mal gvenlii ynnden trafik dzenini salamak, meydana gelebilecek kazalarn nlenmesi, maddi ve manevi kayplarn en alt seviyeye indirilmesi iin gerekli nlemi almak ve aldrtmakla grevlendirilmitir. KTK 5. maddesine gre aralara ve srclere ait ilemleri yapmak, plaka ve belgelerini vermek ve bu amaca ynelik hizmetleri yrtmek zere her ilde ve gerekli grlen ilelerde tescil ube ve brolarnn kurulaca belirtilmitir25. b.Polis evik Kuvvet Birimleri ETK Ek 12. maddesine gre evik Kuvvet Birimlerinin ileri Bakanlnca gerekli grnen il merkezlerinde Emniyet Mdrlklerine ilelerde le Emniyet Mdr ve Emniyet Amirliklerine bal olarak kurulaca ve kadrolar iinde zel timlerinde yer alaca belirtilmitir26. C. KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER Kolluk hizmetlerinin zellikleri unlardr:27 1)Kolluk hizmetleri devamllk esasna gre; zaman mefhumuna bal kalmadan gnn kesintisiz 24 saatini kapsayan, gece ve gndz devam eden dzenli ve kesintisiz hizmetlerdir. Bu nedenle sreklilik gsterir. Hizmetin srekli, etkin ve kesintisiz devam edebilmesi amac ile kollukta nbet sistemi getirilmitir. 2)Kolluk hizmetleri btn mekn kapsar. Bu hizmetler tm alanlarda hizmet verebildii lde daha gvenli ve huzurlu ortamdan bahsetmek mmkn olabilecektir. Hizmetlerin tm mekn kapsamas iin merkez, karakol, nokta, her trl yaya-motorize devriyeler karlmas gerekmektedir.

24 25

YAAR, s. 48. YAAR, s. 54. 26 YAAR, s. 55. 27 YAAR, s. 21.

3)Kolluk hizmetleri yapanlar zor kullanma yetkisine sahiptirler. Bu grevleri yapan kiiler yasalarda belirtilen ekil ve artlarn domas halinde yine kanunlarn belirledii ekillerde zor kullanabilirler. 4)Kolluk hizmeti yapan kiiler ETK md 4 gre silah tarlar. 5)Kolluk hizmetlerinde alanlar, (Sivil almas gerekenler hari) genelde niforma giyerler. niformalar, kurulularn belirledii esaslara gre tek tiptir. 6)Kolluk hizmetleri, lkemizde genel olarak devlet tarafndan yerine getirilen hizmetlerdendir. Devlet tekelinde ya da denetimindedir. 7)Kolluk hizmetleri, devletin dier hizmetlerinde olduu gibi yasalarla yrtlr. Kolluk grevlileri yasalarda olmayan bir yetkiyi kullanamazlar. IV. POLSN TOPLUMDAK ROL A. KAMU DZEN KAVRAMI Kamu, bir lkedeki halkn tmn, halk amme ve toplum anlamndadr. Dzen ise huzur, tertip ve har eyin yerli yerinde olmas demektir. Kamu dzeni, btn toplumu ilgilendiren dzen, tertip anlamna gelir28. Anayasann, Devletin Temel Ama ve Grevleri balkl 5. maddesinde Cumhuriyeti ve Demokrasiyi korumak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salama, kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri ile badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almak hkmn getirerek, polisin grevlerini de ierecek ekilde devletin esas ama ve grevlerini genel olarak saymtr. Polisin grevlerinin eksiksiz bir liste halinde saymak mmkn olmamakla beraber amzda polise biilen temel rol ve grevler unlardr: 1)Can ve mal gvenliinin salanmas, 2)Kamu dzeni ve toplumsal huzurun temin edilmesi, 3)Sular nlemek, sulular yakalayp adalete teslim etmek, 4)Madura yardm etmek, 5)Anayasal haklarn ve hukuk kurallarnn uygulanmasn salamak, 6)Kii haklarnn korunmasn salamak vb dir29 .
28

TDK Szl

10

B. KAMU DZEN VE POLS LKS nsanlarn toplum halinde yaamas bir olgudur. Toplum halinde yaamak her eyden nce o topulum iinde bir dzen ve gvenin salanmasna ve srdrlmesine baldr. Toplumlar asrlarca birlikte yaamlar, fakat dzensiz ve gvensiz yaamamlardr. Kamu dzeninin ve gvenliinin salanmas devletin en bata gelen devlerindendir. Devletin salamak ve korumakla grevli olduu bu dzen iin emniyet, asayi ve kamu dzeni deyimleri kullanlmtr30. Kamu dzeninin salanmas, esasnda bireylerin zerinde holarna gitmeyecek dzenleme ve yaptrm gcyle mmkn olur. dare, bunun iin yazl olarak baz kural ve yasaklar koyar. Bu koyduu kurallarnda ilerliini salamaya alr. Bunu da kolluk kuvvetine baz grev ve yetkiler vermek suretiyle yapar. Kolluk faaliyetlerinin amac, insan ve onun temel haklarn korumaktr. Zira kolluk, devletin insan haklarn korumak iin oluturduu bir organdr. Kolluk, devletin yasama, yrtme ve yarg organlarnn icra kuvvetidir. Kanunlarn stnln salayan ve bunu salarken de kanunlarn snrlar iinde hareket eden silahl bir kuvvettir31. Any 2. maddesinde yer alan Cumhuriyetin niteliklerinden demokratik ve sosyal hukuk devleti olmann gerei olarak byle bir tekilatlanma zorunludur. Zira polis, demokratik toplumlarda sivil otoritenin vazgeilmez bir unsurudur. Kamu dzeni koruma ve devamn salama grevi polise ok geni sorumluluklar yklemektedir. Bu sorumluluk ayn zamanda emniyet mensuplar tarafndan da kabul edilmektedir. Polis, gerek kamu dzenin salanmas, gerekse bireylerin hak ve zgrlklerinin korunmas gibi ok nemli bir hizmeti sunmaktadr. Bu grevler topluma kesintisiz olarak sunulmak zorundadr32. Devlet, hukuki manevi bir ahsiyettir. Devleti somut bir kamu gc haline getiren unsurlardan biri, her devlette kamu gcn temsil eden polistir. Polisin vatandan gzndeki imaj, ayn zamanda siyasi rejimin ve devletin imaj demektir33.

KAVGACI, Halil brahim, Demokratik Polislik, Temel Yaklamlar, Maset Matbaaclk, Ankara, 1997, s. 6. 30 AYDIN, s. 1. 31 GLER, Ahmet lhan, Kolluk Tekilatnda Grev ve Yetki( Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul, 1992, s.1. 32 SNMEZ, s.6. 33 KAVGACI, s.1.

29

11

Gvenlik birimlerinin temel grevi bir lkedeki kamu dzenini salayarak devletin devamna hizmet etmektir. Ancak gvenlik glerinin en nemli grevlerinden birisi olan devleti koruma grevi yerine getirilirken yinede yasalara ve evrensel normlara uyma zorunluluu vardr34. C. HUKUK DEVLET KAVRAMI Toplumun gven ve huzurunu salamak iin idarenin yrtt gvenlik hizmetlerine kolluk hizmetleri denilmektedir. darenin en eski ve yaygn grevi insanlarn toplum iindeki tutum ve davranlarn gzetip denetleyerek kamu dzenini salamaktr. Hukuk devleti; Hukuka saygl devlet, anayasaya gre, devlet kiinin temel hak ve zgrlklerini, birey huzurunu, hukuk devleti ilkeleriyle badamayacak derecede snrlayan politik, ekonomik ve soysal btn engelleri kaldrr. Hukuk devletinde, idarenin ilemleri yargsal denetime tabidi, mahkemeler bamszdr, hak ve zgrlkler anayasal gvence altndadr. Kart Polis devleti demektir35. Hukuk devletinde, devletin tm grev ve yetkileri gibi idarenin yrtt kolluk hizmetlerinin de neler olduu ve nasl yrtlecei kanunla dzenlenmekte ve idare kanunda belirtilen snrlar at zaman sorumlu olmaktadr. Hukuk devleti, vatandalara anayasal temel hak ve zgrlkleri tanyan ve devletin tm organlarn hukuka bal olarak faaliyetlerini srdrmelerini salamak suretiyle vatandalarn gvenliklerini teminat altna alan devlet demektir. Any. 2. maddesi Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devleti olduu belirttikten sonra, hukuk devleti ilkesinin gerekletirilmesini ilikin eitli hkmler getirmitir. Polis, btn faaliyetlerinde hukuka saygl davranmal ve hukuk dna kmamal ve bu konuda gereken tm nlemleri alp uygulayabilmelidir. Polis, kesinlikle hissi davranmamal kin, hrs ve intikama dayal giriimlere izin vermemeli ve arka kmamaldr. Polisin ncelii, demokrasi ve insan haklar olmal, hizmet eylem planlar bunlarn daha iyi ilemesine ve kullanmasna imkn verecek ekilde dzenlenmelidir. Demokrasiyi ve onun doal bir sonucu olan insann temel hak ve zgrlklerini gz
CERRAH, brahim, Gvenlik Hizmetlerinde Profesyonellik ve Meslek Etii, Halkla likiler, Ynetimi Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar, EGM, Ankara, 2000, s.127. 35 YILMAZ, Ejder, Hukuk Szl, Yetkin Yay., Ankara, 2005, s. 274.
34

12

ard ederek bunlar grmezlikten gelmek suretiyle sulara ve sululara ynelmek, ok zel, hakl ve snrl olaylar dnda kabul edilemez. D. MODERN HUKUK DEVLETNDE POLSN YER VE NEM Kamu dzenin korunmas ve dzenli bir toplum halinde yaamay salamak amacna ynelik kolluk faaliyetlerinin yrtlmesi srasnda zgrlkler ile kolluk mdahaleleri arasnda denge kurmak hukuk devletinin en nazik konularndandr. Zira kamu dzenin salanmas ve korunmas amacyla alnan tedbirler bu amala doru orantldr36. Bir lkede polis, kanunlarn kendisine verdii yetkileri yine kanunlar erevesinde kullanarak toplumda toplumsal dzeni salamak grevini stlenmitir. Polis, kanun hkimiyetinin tesisini salamak amacyla yasalar ve eitli yetkilerle donatlmtr37. Kamu dzenin ve gvenliini salanmas gibi olduka nemli grevi olan polisin esas grevi; grevini anayasa ve kanunlar erevesinde yaparak; toplumun ve kiilerin mal ve can gvenliini korumak, halkn rahatn temin etmek, kanunlara ve nizamlara aykr hareket edenleri yarg organlarna sevk etmektir. Demokratik hukuk devletinde kamu dzeni, devletin keyfi tasarruflarna deil, insan haklarndan yola kan bir hukuk anlayna sahiptir. Demokratik hukuk devletinde; kamu otoritesinin vatandaa uygulad kurallara btn kurumlar ve alanlaryla beraber ncelikle kendisinin uymas, vatandalar arasnda ideolojik ayrm yapmamas sz konusudur. Polis tedbir alrken kiilerin anayasa teminat altnda bulunan haklarn, yasa uygun olarak snrlandrabilir. Kolluk, kiileri ve toplumu tehlikeden korumak grevine sahip bulunduundan, tehlikeyi nlemek amacyla bir kiiyi geici olarak belli bir yerden uzaklatrabilir, onunu bu yere girmesini yasaklayabilir38. III. TRK POLS TEKLATININ TARHES A. ESK TRKLERDE POLS Bir millete emniyet ve gvenlik tekilatnn varl, o milletin devlet olarak teesss ettii andan itibaren balar. nk bir devletin varl ncelikle o devlete
36 37

KIRATLI, Metin, Koruyucu dari Hizmetler, TODAE Yay. 135, Ankara, 1973, s. 40. TEZSEVER, Serhat, Polisin Yetkileri, stanbul,1992, s. 2. 38 Polis Vazife ve Selahiyetleri Tz Madde 24.

13

dzen ve gvenliin salanmasn gerektirir. Bu, kolluk tekilatlarn tarihinin devletlerin tarihi kadar eski olduunun bir ifadesidir. nk insanlar hem toplum iinde dzeni salayacak bir otoriteye hem de bu otoritenin devaml ve gvenilir olmasna muhtatrlar. Aksi halde kargaa iine decekler ve bu defa zgrlkleri ve haklar sz konusu bile olmayacaktr39. Eski Trklerde bugnk polis teriminin karl olarak yarkan terimi kullanlmtr. Yarkan sz, Moolca da Polis anlamnda kullanlan Darua sznn aynsdr. Her iki szckte de Uygur metinlerinde polis, dedektif, cellt ve gece bekisi anlamnda kullanlmtr. Darua szc Orta Asya ve Azerbaycan da gece bekisi, Altnordu zamannda ise polis memuru ve vergi tahsildar anlamnda kullanlmtr40. Eski Trk Polis Tekilatndan bu yana, bu gnk anlamda Polis deyiminin tam karl olarak Karakol deyiminin Dirlik ve Dzeni Salama anlamnda kullanld, bu ilerin yrtld yerlere de Karakol hane adnn verildii, Peenek Trklerinin gzetlemek amacyla yaptklar karelerden birinin adnnKaraku olduu, Kararu kelimesinin de Karakol gibi gzetlemek anlamna gelen karamak kkenine dayand belirtilmektedir41. Eski Trkler kamu dzen ve gvenliliini ulusal savunma ile birlikte yrtmlerdir. Polis hizmetleri, ilk zamanlarda askeri rgt iinde olumu ve tmyle askeri zellik gstermitir42. Kabile halinde yaadklar dnemde Trkler orduyu sevk ve ynetenlere Suba adn vermilerdir. Su; Asker, Komutan, Ordu ve Suba; Ba Komutan anlamnda kullanlmtr. Kabileler birleip toplum byynce Kadan ortaya km, Subalar savata belli birliklere komuta etmeye balam, barta da bulduklar blgenin gvenliini salamlardr. Bylece Subalarn rolleri klm ve belli
YAYLA, Yldzhan, dare Hukuku, Filiz Kit., Ankara, 1985, s. 1112. KUYAKSL, Ali, 155.Ylda Polis Tekilatnn Tarihesi, Kolluk Kavram ve Gnmzde Emniyet Tekilat, Polis Dergisi, 155.Yl zel Says, Ocak-ubat-Mart 2000,Yl 6, S. 22, s.3. 41 DNDAR, Nihat, Osmanl Ynetiminde 78, Cumhuriyet Dneminde 70 Yl Geride Brakan Bir Polis Tekilat, Trk dare Dergisi, Yl 55, S. 401,1993, s. 213215. 42 ALYOT, Halim, Trkiye de Zabta Tarihi Geliimi ve Bugnk Durumu, Ankara, Kanaat Bas.,1947, s.11.
40 39

14

grevlerin yneticileri olmulardr. Byk Seluklu mparatorluunun kurucusu Seluk Bey de bir subadr. Keza Anadolu Seluklularnda da l Merkezlerinde askeri ve mlki ilere bakan komutanlara Suba denilmitir. Bunlar bulunduklar yerin kamu dzen ve gvenliini salamlar, sava zamannda ise evrelerindeki ile ve kylerin tmarl sipahilerini komuta etmilerdir. Nizamlmlkn siyasetnamesinde ise Belediye Bakan olarak nitelendirilen muhtesiplerin, zabta grevini de stlendikleri belirtilmektedir43. Anadolu Seluklu Devletinin yklndan sonra, Anadoluda kurulmu olan beyliklerde Askeri Komutana Suba denilmitir. Trklerin slamiyet kabul etmelerinden itibaren, bugnk ifadeyle, Hkim, Savc, Belediye Bakan sfatlarn belli lde kiiliklerinde toplayan Kad, asayi hizmetlerinde grlmektedir. Kadlar ayn zamanda zabta amirlii grevini de yapmaktaydlar. Kadnn bu grevini yardm eden ve asayii salamak iin emrinde yeterince urta ad verilen grevliler bulunmaktadr. urta kelimesi, gece ehri dolaan beki manasna gelmektedir. Devlet tekilat bydke, nceleri beki vazifesi gren urtalarn neminin artt, Emeviler dneminde bu gnk Emniyet Mdrnn yetkilerinden daha fazlasna sahip, sahibi urta ad verilen grevliler bulunduu anlalmaktadr. Sahibi urtalar Kadlara veklet ettikleri gibi, Kadlar tarafndan karlan hkmlerin yerine getirilmesinde hkmetin icra vastas grevini de yklenmilerdir. Sahibi urtalara sonralar Vali unvannn da verildii grlmtr44. B. OSMANLI DNEMNDE POLS Osmanl beyliinin kuruluundan mparatorluun yklna kadar geen sre iinde kolluk ok deiik yapda grlmektedir. Bu nedenle Osmanllar dnemindeki kolluk kurulu ve hizmetlerini de dnemlere ayrarak incelemek gerekir45. 1. Kuruluundan stanbul un Fethine Kadar Olan Dnem (12991453) Kurulu dneminde topraklar ok az olan Osmanl beyliinin ynetim tekilat da ona gre kurulmutur. Devletin banda olan Osman Bey, hem askeri hem mlki gc ahsnda toplam, tayin etmi olduu Komutanlar ve Kadlarla lkesini ynetmitir. Osman Bey Karahisar ele geirdii zaman, kentin ynetimini olu
43 44

TOKGZ, Mehmet, Polis Meslek Mevzuat Ders Notu, Polis Akademisi, Ankara, 1990, s, 2. YAAR, s. 2. 45 TOKGZ, s. 28.

15

Orhan Beye vermi ve onun yanna arkada olan Gndz Alpi de Suba olarak tayin etmitir. Bu kii, bugnk anlamda ilk Polis Amiridir. Subalar bar dneminde sava iin gerekli olan askeri disipline etmekle ve eitmekle birlikte, kentin dirlik ve dzenini de salamlardr. Sava zamannda ise yetitirdikleri ktalar komuta etmilerdir. Anlalaca zere eski Trklerde olduu gibi Osmanl Trklerinde de Polis Tekilat, Askeri Tekilat kadrosu iinde yer alm, Askeri Amirler ayn zamanda Polis Amiri olarak da grev yapmlardr. Devlet ve Ordu Tekilat zamanla bym, Devletin banda mutlak bir kudrete sahip ve en byk adli, askeri ve mlki amir olan Padiahlar yer almtr. Padiahlar btn idari, askeri ve bunlarla birlikte lkede kamu dzen ve gvenliinin salanmas ilerinin devlet ricali ve halk karsnda kendilerini temsil eden Sadrazamlar vastas ile yrtmlerdir. Bu nedenle Sadrazamlar, btn Polis Tekilatnn grevlerinin baarmak iin zel memurlar, tebdil uhadarlar (sivil, istihbarat toplayan memurlar) kullanmlardr. Zabta hizmetlerinin gelimesinde Sadrazamn yannda yer alan subalar yanlarnda, yasaklar ve gece bekilii yapan Asesleri ve bunlarn bal olduklar Asesbalarla birlikte gvenlii salamlardr. Suba bar zamannda askerleri savaa hazrlamak ve kentin dirlik ve dzeninin salanmasndan, sava zamannda da yetitirdikleri birlikleri komuta etmekten sorumlu tutulmulardr. Bu dnemde bakent dnda, eyalet ve sancaklar eklinde mlki taksimat bulunan Osmanl mparatorluunda taradaki gvenlik hizmetleri, Eyaletlerin banda bulunan Beylerbeyi ve sancaklarn banda bulunan Sancak Beyi emrindeki askerlerle kolluk hizmetlerini yerine getirmilerdir46. 2. Yenieri Dnemi (14531826 ) 1453 ylnda stanbulun fethinden sonra stanbula dier blgelerden byk gler olmutur. Bu nedenle de stanbulun gvenlik hizmetlerine byk nem verilmitir. Emniyet makamlar; Sadrazam, Yenieri Aas, Falakac, Cebeciba ve Cebeciler, Kaptan Paa, Topuba ve Topular, Kad ve Bcekibandan olumutur. En byk sorumlu olan Yenieri Aas, su ileyenleri falakaclara dvdrm

46

YILMAZ, s. 5.

16

ve hapsettirmitir. Falakaclar, Yenieri Aasnn emri altnda falaka tayan acemi olanlardan olmutur47. Gece zabtasn idare etmekle grevli olanlara da asesba ad verilmitir. Yenieriler ierisinden ayrlan ve bir Bakarakulluku emrinde gece ve gndz devriye kararak ehir ierisinde emniyet ve asayii temin eden askerlere kulluku ve karakulluku denilirdi. Bunlarn toplu bulunduklar yerler Karakullukhane olarak adlandrlmtr. Tarada ise, kapkulu ve eyalet askerleri i dzen ve gvenliini salanmasndan sorumlu tutulmu, ehir ve kasabalarda kollukular, yasaklar, bekiler, Edirne ehri ve evresinde Bostancoca, Halep ve evresinde lbeyleri polis hizmeti grmlerdir. Bu dnemde dikkati eken nokta bugnk Karakol tekilatna benzer kurulularn meydana getirilmi olmasdr. ehrin muhtelif yerlerine yeteri kadar yenieri vazifelendirilerek karakollar oluturulmu, nleyici zabta hizmetleriyle grevlendirilmitir48. 3. Yenieri Ocann Kaldrlmasndan Sonraki Dnem(18261845) Devletin gerilemeye balamas ve idarede ba gsteren zlmeyle birlikte emniyet ve asayiin salanmasndan sorumlu olan Yenierilerde de babozukluk hkm srmtr. Asayii salayacak olanlar, asayisizliin sorunlar olmaya balamlardr. O dnemin artlar ierisinde ok bozulan Osmanllarn Yenieri Oca 1826da padiah 2. Mahmut tarafndan kaldrlarak, bu olaya tarihte Vaka- Hayriye ismi verilmitir.49 Yenieri ocann kaldrlmasndan sonra, gerek Osmanl bakentinde ve gerekse illerde i gvenlik hizmetlerinin birok makam ve kiilere bal olarak yrtlmesi uygulamas srmtr. rgtlenme asndan ve uygulamadaki bu karkl ortadan kaldrmak amacyla 10 Nisan 1845de stanbulda Polis adyla bir tekilat kurulmu, yeni kurulan tekilatn grevleri yine ayn tarihte yaymlanan Polis Nizamnamesinde belirtilmi ve bu durum yabanc eliliklere de Tezkereyi Umumiye ad altnda bir yaz ile duyurulmutur50. 10 Nisan, Emniyet Tekilat asndan kuru-

47 48

DNDAR, s. 217. DNDAR, s. 217. 49 TOKGZ, s. 3. 50 BRNC, Ali, Trk Emniyet Tekilatndaki lkler, Polis Bilim Dergisi, Cl.1, Ankara,1999,s.3.

17

lu gn olarak kabul edilerek bu gnde birok etkinlikle Polis Bayram olarak kutlanmaktadr51. Polis adyla ilk kez kurulan tekilata ve yabanc eliliklere de duyurulan 17 maddelik Polis Nizamnamesi ile getirilen yeniliklere ramen karklklar tmyle ortadan kaldrlamamtr. Bakentte polis hizmeti Yenieri Aas ve polis adn tayan bir tekilat tarafndan yrtlmeye balanmtr. Tarada polis hizmeti ise, Sipahiler ve stanbulda olduu gibi memleketin birok illerinde kurulan Asakir-i Mansure Alaylarna verilmitir52. 4. Zaptiye Mirlii Dnemi (1845 1879) Daha nceki dnemlerde zabta hizmetlerinin eitli adlardaki kurullar tarafndan yrtld, ok istenilmesine ramen gvenlik hizmetlerinin tek elden bamsz bir zabta kuruluu tarafndan yrtlemedii, srekli askeri kuvvetler iinde bulunan makamlar araclyla yerine getirildii aklanmtr53. 1846 ylnda yaymlanan bir genelge ile polis hizmetlerinin serasker tarafndan yneltilmesinin askerlerin asl grevlerini aksatt belirtilerek yalnzca polis hizmetlerini yrtmek zere ve Seraskerilikten bamsz olarak Zaptiye Mdrl, Zaptiye Mdr Yardmcl ve polisle ilgili yasalar hazrlamak iin, Zaptiye Meclisi kurulmutur. Ksa bir sre sonra da bu meclis kaldrlm ve yerine Divan- Zaptiye ve Meclis-i Tahkik kurulmutur54. Bu dnemde, stanbul ve tarann gvenlik hizmetleri Zaptiye Alay eklinde tekilatlandrlmtr. Her sancan birer tabur zaptiye askeri mevcut olup, bunlar kazalara Blk dzeninde datlmlardr. Taburun komutan Tabur aas, Bln Komutan da blk aasdr. Vilayetteki Taburlarn yneticisi ise, Alay Beyidir. Zaptiye askerlerinin hizmet sreleri iki yldr. Bu seneyi tamamlamadan ayrlmak yoktur. Zaptiye askerliine en az 21, en ok 50 yana kadar olan istekli kiiler seilmitir. 1869 ylndan itibaren Zaptiye Tekilatna, okuma yazma ve aznlk lisann bilen kiiler Tefti Memurlar adyla alnmaya balanm ise de, 1880 ylnda bu uygulamaya son verilerek bunlarn yerini daha sonralar polis memurlar alnmaya balan51 52

UNAT, F.Reit, Hicri Tarihleri Miladi Takvime evirme Klavuzu, Ankara, 1998,s. 8687. DNDAR, s. 222. 53 YAAR, s. 9. 54 DNDAR, s. 222.

18

mtr. Zaptiye Mirliinin kurulmasndan sonra askeri niteliinden ayrlan zabta grevi, mlki makamlarn emrinde 30 yl akn bir sre grev yapmtr. Zaptiye Miriyeti, dier baka grevlerinin yan sra zabta hizmetlerinden tek bana sorumlu olan kurulutur. Zaptiye Miriyeti dnemi iinde o zamana kadar birok isimler tayan zabta kuvvetleri birletirilmitir55. 5. Zaptiye Nezareti Dnemi ( 18791908 ) 1876 ylnda Tanzimat ve Islahat hareketleri erevesinde Avrupadaki rneklere gre bir polis tekilat kurulmasna birinci merutiyetin ilanndan sonra oluan hkmet programnda yer verilmi ve 1879da Zaptiye Nezareti kurulmutur. Balangta stanbul ve evresinde tekilatlanarak gvenlik ilerini yrten zaptiye nezareti daha sonra lke apnda genilemi ve tm merkez ve tara polis kurulular bu nezaret tarafndan tek merkezden ynetilmitir. Bugnk Emniyet Genel Mdrlnn grev ve yetkilerini yrtm olan Zaptiye Nezareti 1909da kaldrlmtr56. 1881 ylnda stanbulun asayiinden sorumlu olan Askeri zaptiye Tekilat lavedilerek yerine polis tekilat kurulmutur ve ayn uygulamaya 1885 ylndan itibaren tarada balanlmtr. stanbulda kurulan polis tekilat, skdar, Beyolu Polis Mdrlkleri ve Beikta Polis Memurluu unvanyla drt polis dairesine ayrlm, polis daireleri de merkezlere blnmtr. Bu dnemde 1881de fiilen kurulmu olan Polis Tekilatnn grev ve yetkilerini dzenleyen ilk hukuki metin, 1896da yaynlanmtr. Asayi Vazifesiyle Mkellef Olanlarn Nizamiye ve Jandarma Askeri ahanesiyle Polis Memurlarnn Sureti Hareketine Dair Talimat adl 16 maddelik talimatta (ynerge), polisin adli, idari grevleri ve jandarma ile arasndaki ilikiler dzenlenmitir57. Bundan sonra 1907 tarihinde (1845 kurulutan sonra) ilk Polis Nizamnamesi yaynlanmtr. Polis rgtnn ihtiyalar her bakmdan yeterli bir biimde karlayan ve 167 maddeden oluan bu nizamnamenin en belirgin zellii, ierdii hkmlerin yabanc etkilerin altnda kalnmadan hazrlanmasdr. Daha nce gerek Tanzimat gerekse de Abdlhamit dneminde yaynlanm olan metinlerin ou, yabanclar tatmin etmek iin, yabanc devletlerin yasalarndan aktarlm hkmleri kapsa55 56

DNDAR, s. 9. DNDAR, s. 223. 57 YAAR, s. 1011.

19

maktayd. Bu nizamnamenin ikinci belirgin zellii uzun sre baar ile uygulanm olmasdr. Sz konusu nizamname, polisin idari, adli, siyasi grevlerini, merkez ve tara kurulularn, hiyerari, polisin Asker-i Nizamiye ve jandarma ile ilikileri, polisin yetkileri, izinde iken polisin grev ve yetkileri, polis mfettilerinin grevleri, polisin seim ve tayin usul, polisin cezalandrlmas, yarglanmas, polisin denekleri ve benzeri hususlar kapsamaktayd. Ayn nizamnameye gre polisler; Serkomiser, kinci Komiser, nc Komiser, Komiser Muavini ve Polis olmak zere 5 snfa ayrlmaktayd58. Bu dnemde ilk polis okulu Selanikte almtr. Okul Belikadan getirilen iki subayn idaresine verilmitir. kinci Merutiyetin ilanndan sonra okul kapatlmtr.1908 tarihinde kinci Merutiyetin ilanyla Zaptiye Nezareti hemen kaldrlmam, bana getirilen yeni ahslarla dzeltilmeye allm ise de, istenilen netice elde edilmemi ve 31 Mart olayndan sonra 1909 ylnda kapatlmtr59. 6. kinci Merutiyet Dnemi (19091923) 1908 ylnda ll. Merutiyetin ilan zerine Fransz ve Alman Tekilatlar esas alnarak Polis Tekilatnn yeniden organize edilmesi kararlatrlm ve 1909 ylnda karlan stanbul Vilayet ve Emniyeti Umumi Mdriyeti Tekilatna Dair Kanun ile 31 Mart olayndan sonra artk yaamas imknsz olan Zaptiye Nezareti kaldrlarak, yerine Dhiliye Nezaretine bal ve memlekete amil polis ilerinin yrtlmesiyle grevli Emniyet Umumiye Mdrl ve stanbul Vilayetine bal bir polis mdriyeti kurulmutur. Emniyet Umumi Mdriyeti, 1913 ylna kadar polis ilerini 1907de karlan polis nizamnamesi hkmlerine gre yrtm ve hkmleri stanbul dhil tm lke sathnda uygulanmtr60. Trk Polisi igal altnda bulunan blgelere emniyet ve asayiin korunmas ve su faillerinin meydana karlmas konusunda da baarl almalar yapmtr. gal altndaki blgelerde de polis tekilatnn Trklerden oluturulmasna nem verilmi ve zen gsterilmi, dman igalinden kurtarlan blgelerde de sivil ynetimle birlikte polis tekilat da yeniden dzenlenmitir. Baz illerde polisler, Damat Ferit

58 59

DNDAR, s. 225. YAAR, s. 12. 60 DNDAR, s. 226.

20

Paa Hkmetini tanmadklarn ve Kuvay-i Milliye emrine girdiklerini aka ilan etmilerdir61. C. CUMHURYET DNEMNDE POLS 1. Cumhuriyetin lk Yllarnda Emniyet Tekilat Emniyet Tekilat ile ilgili mevzuatn, ilk Polis Nizamnamesinin yrrle konulu tarihi olan ve Trk Polis Tekilatnn kurulu tarihi olarak kabul edilen 10 Nisan 1845ten bu yana, yurtta egemen olan rejimin gr ve dnne gre ekillendii ve ancak Cumhuriyet sonras dnemde byk bir gelime gsterdii grlmektedir62. stanbul Emniyet Umumiye Mdrlnn 1922de kaldrlmasndan sonra Milli Mcadelenin kazanlmas ve Cumhuriyetin ilanna mteakip 1923 tarihinde stanbul Polis Mdriyeti Umumiyesi de kaldrlarak yerine Ankaradaki Emniyet Umumiye Mdrlne bal il tekilatlar dzeyinde stanbul Polis Mdrl Kurulmutur. 1924 Anayasasnn idari blnmede getirdii dzenlemeye paralel olarak Polis Tekilatnda genellikle, il merkezlerinde kurularak hzl bir ekilde gelime devresine girmitir. Birok ile ve nahiyede jandarmaya grev verilmitir63. 1932 tarihinde karlan 2049 sayl Polis Tekilat Kanununun yaynlanmasna kadar geen dnemde Emniyete ilikin hizmetler 1907 ve 1913 tarihli Polis Nizamnamesi hkmlerine gre yrtlmeye allmtr. 2049 sayl Kanuna gre polis sivil ve niformal olarak ikiye; niformal polis de atl ve piyade olarak ikiye ayrlmtr. 2049 sayl Kanunun en nemli zellikleri arasnda polisin zel bir meslek olduu, eitim ve retimin okullarda yaplmas gerektii ve bunun iin de polis okullar almasnn zaruri olduu fikrinin ilk defa ortaya koyduu grn sayabiliriz. Ayrca bu kanun, Trk kadnnn polis hizmetlerine girmesini salamtr. 1932 tarihinde 2050 sayl ve 1934 tarihinde 2531 sayl kanunlarla 1624 sayl Dhiliye Vekili Merkez Tekilat ve Vazifelerini dzenleyen Kanunda deiiklik yaplmak suretiyle Emniyet leri Umum Mdrlnn Merkez Tekilatna asayi-

61 62

DNDAR, s. 233234. DNDAR, s. 244305. 63 YAAR, s.1519.

21

ten sorumlu olmak zere altnc ube ve hudut ilerine bakan yedinci ube adlarnda iki ube ilave edilerek ube says yediye karlmtr. Cumhuriyetin getirdii yenilikler nedeniyle ekonomik, sosyal, kltrel hayatta meydana gelen deiiklikler ve ilerlemeler, polisin grevlerinde deiiklikler meydana getirmi, hizmeti arttrm ve eitlendirmitir. Bu nedenle polisin grev ve yetkilerini dzenleyen mevzuatn gnn artlarna cevap veremedii grlm ve bu hususta yeni dzenlememeler yaplmasna karar verilmitir64. Bu amala polisin grev ve yetkilerini dzenleyen ve ok uzun ylar kullanlacak olan 2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu 1934 tarihinde karlarak yrrle konmutur. Bu kanunun uygulama eklini gsteren Polis Vazife ve Salahiyet Nizamnamesi kanunun yaynlanmasndan 4 yl sonra 1938 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararyla yrrle konmutur. 1937 tarihinde artlara ve ihtiyalara gre deiiklie tabi tutulan ve halen yrrlkte olan 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanunu yrrle konulmutur. Genel olarak, kamu dzenini koruma kollama, su ve sulular tespit etme yakalama ve bu amala ilgili kurum ve kurululara yardmc olma konusu geniletilmitir65. Merkez ve tara kurulularn gnn artlarna gre yeniden dzenleyen 3201 sayl kanunla polis meslek personelinin nitelik ynnden gelitirmesi amacyla 1937 ylna kadar sadece polis memurlar yetitiren okullarn yan sra orta ve yksek kademe amiri yetitirmek amacyla Ankarada 1937 tarihinde Polis Enstits kurulmutur. Ayn kanunun baz maddelerini deitiren 3452 sayl kanunla da Ankarada 19381939 ders ylnda Polis Koleji almtr. Emniyet tekilat kanununda her ilde bir Emniyet Mdr ve her ilede bir Emniyet Amiri veya Emniyet Komiseri ve bucak, iskele veya istasyonlarda Emniyet Komiserleri bulunmas ngrlmtr. Emniyet Tekilatnn 1950li yllara gelinceye kadar tm illerde tekilatn tamamlad ve ile tekilatlarnn da oluturulduu anlalmaktadr. 1953 tarihinde 6085 sayl Karayollar Trafik Kanunu karlarak Trafik Polisi kurulmutur. Bu kanunun gnn artlarna gre yeniden dzenlenmi 1983 tarihli ve 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu yrrle girmitir.
64 65

AFAK, Ceza Muhakemesi Usul ve Polis, s. 72. DNDAR, s. 1.

22

1965 tarihinde 654 sayl Toplum Zabtas Kurulmas Hakknda Kanunla Toplum zabtas kurulmutur. Daha sonra 1982 tarihinde 2696 sayl 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanununa 7 ek madde eklenmesine dair Kanunla Toplum Zabtas yerine evik Kuvvet birimlerinin kuruluuna geilmitir66. 2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanununda 1985 tarihinde 3233 sayl kanunla yaplan deiikliklerle de zel Harekt Birimleri kurulmutur. 1993 tarihinde de 93/3961 sayl Bakanlar Kurulu Kararyla Emniyet Genel Mdrl Merkez Tekilatna ba Sosyal Hizmetler Daire Bakanl kurulmutur. 14.07.1993 gnl Bakanlar Kurulu Kararyla Emniyet Genel Mdrl Merkez Tekilatna bal zel Harekt Daire Bakanl kurulmutur. 2. Gnmzde Emniyet Tekilat Emniyet Tekilatnn yaps Emniyet Tekilat Kanunun 1. maddesinde, lkenin genel gvenliinden ve asayiinden ileri Bakann sorumlu tutulmu ve ileri Bakannn bu ileri kendi kanunlarna gre hareket eden Emniyet Genel Mdrl ile Jandarma Genel Komutanl ve gereinde dier btn Zabta Tekilatlar aracl ile yerine getirecei ve lzum halinde de Bakanlar Kurulu karar ile Ordu Kuvvetlerinden de yararlanlabilecei hkm getirilmitir. Burada polis Tekilatnn resmi adnn Emniyet Umum (genel) Mdrl olduu ve ileri Bakanna bal olduu belirtilmektedir67. Bunun yannda illerde Valiler, 5442 sayl l daresi Kanununun 9. maddesinin; Devletin ve hkmetin temsilcisi ve ayr ayr her bakann temsilcisi ve bunlarn idari ve siyasi yrtme vastasdr. Hkm gerei llerdeki tekilat yaplanmas valinin emrindedir. 3201 sayl E.T.K merkez ve tara tekilatn dzenleyen 16. maddesi 1989 tarihli ve 3518 sayl kanunla deitirilmitir. Buna gre Emniyet Genel Mdrlnn a) Merkez Tekilat b) Tara Tekilat c) Yurt D Tekilatndan oluaca hkme balanmtr.
66 67

SEKN, Aytekin, evik Kuvvet Rehberi, Eksen-Basn Yay., stanbul, 1997, s. 36. 3152 Sayl ileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun, md 29. Kanunlar Klliyat, Cilt 5, s. 6588.

23

Polisin grev ve yetkilerini dzenleyen ve ok uzun yllar kullanlacak olan Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu 1934 tarihinde karlarak yrrle girmitir. Kanunun 1. maddesinde; polis, asayii, amme, ahs, tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini korur. Halkn rz, can ve maln muhafaza ve ammenin istirahatn temin eder. Yardm isteyenlere, yardma muhta olan ocuk, alil ve acizlere muavenet eder. Kanun ve nizamnamelerin kendisine verdii vazifeleri yapar denilmekte, 2. maddesinde ise polisin genel emniyetle ilgili grevlerinin; A)Kanunlara, tzklere, ynetmeliklere, hkmet emirlerine ve kamu dzenine uygun olmayan hareketlerin ilenmesinden nce bu kanun hkmleri dairesinde nn almak. B)lenmi olan su hakknda Ceza Muhakemeleri Kanunu ile dier kanunlarda yazl grevleri yapmak, olduu belirtilmektedir. Sz konusu maddeleri aklayacak olursak; Polis, Hukuka uygun olarak ald tedbirlerle68 ; a)Devlete, topluma, kiilere mal ve eyalara ynelik tehlike, kaza ve sabotajlarn sz konusu olmad bir ortam salayacak, b)Alaca tedbirlerle dzensizlik ve karklklar nleyecek, c)Hayatn normal akn, her trl korku ve kaygdan uzak bir biimde salayacak, d)Dirlik ve dzenin varl konusunda halkta yerleik ve yaygn bir dncenin olumasna gayret sarf edecek. e)ahslarn tek ve birlikte Anayasa tarafndan gvence altna alnm olan temel hak ve hrriyetlerini kanunlarn gsterdii biimde kstlanmadan kullanmalar iin gerekli tedbirleri alacak. Ksacas kamu dzeni ve gvenliini salayacak, yardm isteyenler ile yardma muhta olanlara yardm edecektir. Bu ksa aklamadan da anlalaca zere, Polisin Temel Grevleri: 1)Su ve sululuun nlenmesi iin gerekli ve hukuka uygun tedbirleri almak,

68

DNDAR, s. 136.

24

2)Kamu dzeni bozulduktan sonra, yani su ilendikten ve sulular ortaya ktktan sonra bozulan kamu dzenini eski haline iade etmek, kanunlara saygl vatandalar yararna sulular yakalayarak adli mercilere gndermek, 3)Muhta olanlara, yardm isteyenlere yardm etmek, 4)Dier kanunlarda yer alan ve Usulne uygun bir biimde kendisine verilen grevleri yapmak, olarak zetlenebilir. Bugn Emniyet Tekilat, lkede huzur ve gveni tesis ederken gerek yukarda hususlar, gerekse srekli deien ve gelien teknik ve yeniliklerden faydalanmann gayreti ierisindedir. nsan haklarna saygl, teknolojik imknlarla donatlm Emniyet Tekilat bunlarla yetinmeyip halkna sunduu hizmeti daha st seviyelere karmann gayreti ierisindedir. Bugn ada dnya lkelerinde ve bizde toplumun rgtlenmi ekli olan devletin en bata gelen grevi toplumun dzen ve gvenini temin etmektir69. IV. POLS YETTREN KURUMLAR A. POLS MESLEK YKSEK OKULLARI Polis Meslek Yksek Okullar, Emniyet Tekilatnn ihtiyac olan polis memurlarn yetitirmek zere; Polis Akademisine bal n lisans dzeyinde, mesleki eitim-retim ve uygulama yapan okullardr. Bu okullara renci Seme ve Yerletirme Merkezi tarafndan renci Seme Snavn kazanan ve Bakanlka ihtiya duyulduu kadar lise mezunlar arasndan yaplan zel yetenek snavnda baarl olan adaylar arasndan alnr. Polis Meslek Yksek Okulunun eitim sresi iki yldr. Bu okullara girmeyi hak kazanan rencilerin ihtiyalar devlete karlanr. renimlerini sresi ierisinde baar ile tamamlayanlar, Emniyet Tekilat kadrolarna aday polis memuru olarak atanrlar70. Polis Okullarna bavurabilmek iin; Trkiye Cumhuriyeti Vatanda olmak, lise mezunu olmak, 18 yan tamamlam olmak, bayan ve askerlik yapmayan erkek adaylar iin 23 yandan, askerlik hizmetini yapm erkek adaylar iin 25 yandan gn almam olmak, bayanlar iin 1.65, erkekler iin 1.67 cm. ksa boylu olmamak, adaylar arasndan Polis Okullar Ynetmelii ve Emniyet Genel Mdrlne Bal Eitim Kurumlarna Alnacak rencilerde Aranacak Salk artlarna Dair Ynet69 70

KIRATLI, s. 27. Polis Yksek retim Kanunu, md 10.

25

melikte belirtilen nitelikleri tayanlar,71 her yl Temmuz ve Austos aynda yaplan seme ve yeterlik snavlarnda baarl olan ve gvenlik soruturmalar olumlu gelmi olma art ile okullara renci olarak kabul edilmektedir72. B. POLS KOLEJ Polis Koleji Polis Akademisine renci yetitirmek zere 1938 tarihinde Ankara Polis Koleji ad altnda hizmete balam ve 1970 ylnda kadar Polis Enstits bnyesinde faaliyet gstermitir. Polis Koleji lise seviyesinde eitim veren ve Trkiyede yalnzca bir tane olan bir okuldur. Kolej mfredat olarak Milli Eitim Bakanlna, ynetim asndan ise Emniyet Genel Mdrl Eitim Daire Bakanlna bal olan ve yabanc dil arlkl olarak eitim veren bir okuldur. Polis Kolejine, alnacak renciler 8 yllk orta retimi tamamlayanlarn belli bir puann zerinde baarl diploma alanlarn arasndan; szl, yazl ve beden eitimi snavlarn baar ile tamamlayanlarnn alnd bir yap tamaktadr. Polis Kolejini baar ile 4 yllk eitimin sonunda tamamlayan renciler, ya lisans seviyesinde yapacaklar eitimleri iin Polis Akademisine ya da niversite snavlarna girerek bir sivil okulu kazanma durumlarnda Emniyet Genel Mdrl adna FYO rencisi olarak o eitim kurumunda okumaktadrlar73. C. POLS AKADEMS Polis Tekilatnn st kademe amir ihtiyacn karlamak iin hizmet veren Polis Akademisi 1937 tarihinde Polis Enstits olarak kurulmu, 1961 tarihinde 2 yllk, 25 Haziran 1962 tarihinde 3 yllk yksek okul statsne, 06 Aralk 1984 tarihinde kanunla Polis Akademisi haline getirilmitir74. Polis Akademisinin esas renci kayna polis kolejidir. htiya halinde, genel lise, erkek teknikretim, kz teknik retim ve ticaret ve retimine bal okul mezunlar arasndan ynetmelikle belirtilecek artlar tayan renciler arasndan seilmektedir.

71 72

Polis Meslek Yksek Okullar Giri Ynetmelii, 24508 sayl Resmi Gazete, 2001. SAKAL, Emin, reten EM Formasyon Eitim Program, E.G.M. Bas., Ankara, 2002, s. 3. 73 AYTA, nder-BLR, hsan, Polis Eitimi Dergisi, 155.Yl zel Says, S. 22, EGM, Ankara, 2000 s. 320. 74 Emniyet Genel Mdrl almalar, E.G.M. Basmevi, Ankara,1990, s. 82.

26

Buraya Polis bilimi okumaya ve pratik uygulamann aktif aktrleri olmaya gelen renciler; ya polis kolejini baar ile tamamlayarak polis akademisine gelenler, ya da SS snavlarnda belli bir puann zerinde not alan lise mezunu renciler arasnda yaplan, yazl, szl, salk ve beden eitimi snavlarn baar ile tamamlam snrl saydaki rencilerin arasndan seilenlerden oluur 75. Yukardaki kaynak renci grubunun dnda yine her sene Arnavutluk, Gagavuzya, Azerbaycan, Krgzistan, Grcistan, Trkmenistan, Moldavya ve KKTCden gelen 4 yl boyunca Polis Akademisinde okuyarak komiser yardmcs rtbesiyle mezun olan ve lkelerine geri dnen renciler de bulunmaktadr. Bu karde topluluklardan gelen yabanc renciler de, dier btn rencilerle birlikte ayn snflarda okumaktadrlar. Polis akademisinde 4 yllk niversite ayarnda lisans eitimi verilmektedir.

75

Polis Yksek retim Kanunu, s. 7943.

27

BRNC BLM POLSN GREVLER I. GREV KAVRAMI Kamu hukuku alannda grev ve yetki, bitiik ikizler gibi birbirinden ayrlamaz kavram ve sorunlar olmakla beraber, dare Hukukunda nemli bir yer tutan idarenin ilevini aklamak ve teknik nitelik tayan yetkilerini daha iyi kavrayabilmek iin, bunlar ayr incelemek daha uygun ve doru olur76. Grev, yetki ve sorumluluk birbirlerinden ayrlmaz paralardr. Pek ok kanun polise grev vermitir. Bu grevlerin yerine getirilebilmesi iin yetkili klnmas da gerekmektedir. Yetki, grevin nasl, ne biimde, kiminle yaplacan ifade eder77. darenin uralar anlamnda kullanlan grev, bu cihazn genel amacn ifade eden ilevden dar, belli bir alma konusu olan devden daha geni bir kavramdr78. darenin ilev, her yerde ve her zaman toplumun yararna gerekletirme amacn gtmekle beraber, idarenin grev alan ve eitleri devletin iktisadi, sosyal ve siyasi dzenine bal olarak, dar veya geni, snrl veya yaygn biimde grlr79. Polisin grevleri konusunda eitli ynlerden tasnifler yaplmtr. Bir ayrma gre polisin su ncesi ve su sonras olmak zere iki eit grevi vardr. Burada su ncesi grevleri; su ilenmeden nce sua engel olmak bakmndan alnan tm tedbirleri kapsar. Su sonras grevleri ise; su ilendikten sonra suun tespiti, phelilerin ele geirilmesi ve o sula ilgili maddi delillerin aratrlp adli makamlara gnderilmesi safhasdr. Polis grevlerine yerine getirirken Emniyet Hizmetleri Snf Personelinin alma Saatlerine likin Esaslar erevesinde, Merkez ve Tara tekilatnda grevli olup, nbet usul ile almas zorunlu olan personelin alma saatleri, hizmetin gerekleri gz nnde bulundurularak olaan st durumlarda 12/12; dier hallerde 12/24 veya 12/36 aseslerindan herhangi birine veya her birine gre,
76 77

DNDAR, s. 197. VURAL, Mehmet Zeki, Polisin Grev ve Yetkileri, stanbul, 1970, s.9. 78 TEZSEVER, , s.4. 79 DURAN, Ltfi, dare Hukuku Ders Notlar, stanbul, 1982, s.243.

28

Tara Tekilatnda Mlki Amirin, Merkez Tekilatnda Genel Mdrn onay ile dzenlenir. Ayrca, alma sresi 40 saatten az ve 12/24 esasndan daha ar olmayacak biimde, ayn makamlarn onay ile deiik alma usulleri uygulanabilir. Bro hizmetlerinde alma personelinin alma saatleri, herhangi bir olaanst durum olmad srece Devlet Dairelerinin tabi olduu mesai gibidir. Olaanst veya hizmetin gerektirdii durumlarda, bu mesainin gereken yeni ekli veya kuvvetlere destek amacyla grevlendirme, yetkili amir tarafndan yazl veya szl emirle dzenlenebilir. Szl emir 24 saat ierisinde yazl olarak teyit edilmelidir. Olaan st durumlar dnda, nbet usulyle alan personelin alma saatleri artrlamaz. Ancak grev deiimi, durumun gerekleri gz nnde bulundurularak, Birim Amirince gecikmeli olarak yaptrlabilir. Bu geciktirme hibir zaman, personelin tabi olduu grev sresinin drtte birini aamaz. Nbet usulyle alan personele ayrca hafta izni verilmez. Ancak, hizmet gerei olarak Karakol ve benzeri birimlerde aratrma, takip, gzetleme gibi grevlerle zel bir ekilde grevlendirilenler ile Bro hizmetlerinde alanlara haftada bir gnden az iki gnden ok olmamak zere hafta izni verilir. Olaanst durumlar hari olmak zere bu izin kesilemez. Bu ekilde kesilen izinler, mmkn olduu takdirde ayn hafta ierisinde, aksi halde bir sonraki hafta ierisinde telafi edilir. II. POLSTE GREVN YERNE GETRLMES VE DKKAT EDLMES GEREKEN ARTLAR PVSK 1. maddesine gre; Polis, grevli bulunduu mlki snrlar iinde, hizmet ubesi, yeri ve zamanna baklmakszn, bir sula karlatnda sua elkoymak, nlemek, pheli ahs ve su delillerini tespit, muhafaza ve yetkili zabtaya teslim etmekle grevli ve yetkilidir. Bu madde hkm gereince bir sua mdahale eden polise kar ilenen sular grevli memura kar ilenmi; mdahalede bulunan polisin iledii sular ise grevli memurun iledii su saylr.

29

Polis, grevini yerine getirirken alaca gvenlik nlemi ve tedbirlerde unlara dikkat etmelidir: A. GECKMEDE TEHLKE ARTI Polisin nleme amac ile harekete geebilmesi iin, her eyden evvel bir tehlike mevcut bulunmaldr. Polis hukukunda tehlike, Kamunun emniyeti veya dzeni bakmndan mevcut bulunan tehlikedir. Zarar verici olayn gereklemeye balam bulunduu veya hemen balayaca konusunda kesine yakn bir ihtimalin mevcut bulunduu hallerde, halen mevcut tehlike vardr. Bu anlamda bir tehlike, polisin gvenlik tedbirlerine bavurmasnn artlarndan bir tanesidir. Gereklemesinden korkulan zarar domazdan nce, nn almak iin baka trl davranmak imkn yoksa gecikmede tehlike vardr. Derhal mdahale edilmedii zaman kamu dzeninin bozulmas veya tehlikeye girmesi sz konusu ise gecikmede tehlike vardr80. B. GRNTE HAKLILIK ARTI Polisin tedbirlerini uygulanabilmesinin ikinci art grnte hakllktr. Polis tedbiri bir koruma tedbiri olduundan ve koruma tedbiri ise bir st kavram olarak tehlike tedbiri iinde bulunduundan, beklene bilen ya da grnen yakn bir tehlikenin en ksa zamanda ve acilen giderilmesi iin hakllk olup olmadnn aramaya imkn bulunmaz. Bu bakmdan grnte haklln varl yeterlidir. Bu manada koruma tedbirine bavurulabilmesi iin tedbirin korumak istedii durumun ileride gerekleeceinin mmkn olmas deil, muhtemel grlmesi yeterlidir81. Yakalama ve arama gibi koruma tedbirleri iin gerekli olan makul phe veya baka koruma tedbirleri iin gerekli basit phe, grnte haklln zgn bir grnm ekilleridir. C. ZORUNLULUK ARTI Polis tedbirinin uygulanabilmesi iin dier bir art, polis tarafndan byle bir gvenlik nlemine bavurmann zorunlu olmasdr. Zorunluluk, olayn gideril-

80 81

YENSEY, Feridun, Polis Meslek Mevzuat, Ankara,1996, s.61. KUNTER, Nurullah, Muhakeme Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul, 2006, s.611 612.

30

mesi iin zm olarak grlen lde tedbire bavurmak demektir82. Bir yazarn koruma tedbirlerinin bazlar iin kulland haksz zaruret83 deyimi, kanaatimizce polis tedbirlerinin zorunluluk zelliini anlatabilir. yle ki, polis tedbirleri, acele hallerde bavurulan bir tedbir olma zellii bakmndan temel haklara istenmeyen mdahale ama mecburi kalnd iin bavurulan tedbirlerdir. u halde bide istenmeyen zorunlu tedbirler diye biliriz. D. ORANTILIK ARTI Polis sadece tehlikeyi nlemek bakmndan yeterli olan tedbirleri alabilir. Baka bir ifade ile kamu dzeninin korunmas iin yeterli olan tedbirler asndan yetkilidir. Zor kullanmadan amaca ulamak mmknse, daha hafif tedbirlerin uygulanmas gerekir. Buna Anayasal balamda lllk ilkesi de diyebiliriz. lllk, tedbirlerin zaruri, gerekli ve uygulama ile orantl olmasn anlatmaktadr84. Ays.13 maddesinde temel haklarn snrlandrlmasnda da ll olunmas vurgulanmaktadr. Polisin grevi, toplum dzeninin korunmas ve devamnn temin edilmesidir. Toplum dzeni bozulduu vakit, Polis hukukuna aykr bir durum meydana gelmi olur. Polis hukuku ile ceza hukuku kavramlar arasnda bu noktada nemli bir fark vardr. Polis hukukundaki ama, toplum dzenini bozan hal veya durumun nlenmesi veya ortadan kaldrlmasdr. Ceza hukukundaki ama ise, sonuta o fiili gerekletiren kiiyi cezalandrmaktr. Ceza hukukusu kast, taksir, hukuka uygunluk sebepleri gibi kavramlardan yola kar, onun iin fail nemlidir. Buna karlk, Polis hukukunda, Polis hukukuna aykr olan durumun ele aln biimi tamamen farkldr: Polis bakmndan nemli olan kamu dzeninin bozulmu olmas ve toplumdaki emniyetin tekrar salanmas ihtiyacdr. ada kabullere gre kolluun grevi sadece su ilemeyi baarm olanlar yakalayarak adli mercilere sevk etmek olmayp, ayn zamanda suun ilenmesini nlemektir. Devletin nleme grevi, zgrln zararna olarak ktye kullanlmaya cezalandrma grevinden daha fazla msaittir. nk bir insann hareket serbestliinin hemen hemen hibir blm yoktur ki, u ya da bu trden bir su ilemeyi kolay82 83

DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, Nobel Yay.,Ankara,1995, s.71. EREM, Faruk, Ceza Usul Hukuku, AHFY, Ankara 1978, s.465. 84 GZLER, Kemal, dare Hukuku, Ekin Kitapevi Yay., Cl. II, Bursa, 2003, s.511.

31

latryor eklinde gsterilmek mmkn olmasn. Byle olunca bir resmi makam veya bir vatanda, bir kimsenin su ilemeye hazrlandn grnce su ileninceye kadar eli kolu bal olarak durmak zorunda deildir85. Zaten sulular cezalandrmaktan ok, suun ilenmesini nlemek daha faydaldr. Esasen cezalandrma hakk devlete suun ilenmesinden nce, nlenmesi grevini de ykler. Suun nlenmesinde tek bana kolluun baarl olmas zordur, nleme ancak halkn, ceza adaleti sisteminde yer alan dier unsurlarn ve kolluun ibirlii ile gerekletirilebilir86. Herkes kendisinin veya kendisine tabi olan kiilerin hareketinin toplum bakmndan bir tehlike yaratmamasna dikkat etmek mecburiyetindedir. Elinde eya bulunduran kiiler de, zerinde fiili hkimiyete sahip bulunduklar eyalarn kamu emniyeti ve kamu dzeni bakmndan dzeni bozucu nitelikte olmamalarn temin etmek mecburiyetindedirler. Kiilerin eyalarn, tehlike meydana getirmeyecek ekilde muhafaza etmeleri gerekir. Tehlike yaratmakta olan bir eya hakkndaki Polis tedbirleri, eya zerinde fiili hkimiyet sahibi olan kii hakknda uygulanr. Bununla birlikte malik veya asl hak sahibi hakknda da tedbir uygulanmas mmkndr. Ancak, hrszlkta olduu gibi eya zerindeki fiili hkimiyet malikin rzas ramen kurulmusa, maln sahibi hakknda tedbir uygulanmas sz konusu olamaz. Polise kar esas mal sahibi yerine, dzeni bozan eyay asl malikin rzas hilafna elinde bulunduran kii sorumlu olur. Sahipsiz bir eyadan doan sorumluluk, onu sahipsiz duruma getiren kiiye aittir. IV. POLSN GREV ETLER A. HZMETN NTELNE GRE POLSN GREVLER Polise grev veren yasalarn banda Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu gelmektedir. Kanunun polise vermi olduu grevleri alt ana balk altnda toplamak mmkndr.

85 86

MILL, John Stuart, Hrriyet stne (ev:M. O. Dostel, Sadeletiren: . aha), st.2003, s.172. SOKULLU AKINCI, Fsun, Polis Toplumsal Bir Kurum Olarak Gelimesi Polis Alt-Kltr ve nsan Haklar, stanbul, 1990, s.100103.

32

1. Polisin Genel Asayi Grevleri Toplumun gvenliinin salanmasnda polise byk sorumluluklar dmektedir. Devlet olarak rgtlenmi toplumlarda, halkn dirlik, dzen, huzur ve gvenliini salama grevi polise verilmitir. PVSK 1. maddesinde bu husus; Polis, asayii, ahs tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini korur, halkn rz, can ve maln muhafaza, ammenin istirahatn temin eder. Denilmek suretiyle ilk fkrada asayi bata olmak zere toplumun ve kiilerin gvenlii, ana ilke olarak belirtilmitir. Polis Vazife Selahiyet Tz 1. maddesin de; Asayi, amme, ahs tasarruf emniyetini ve mesken masuniyetini korumak, halkn rz, can ve maln muhafaza ve ammenin istirahatn temin etmekle mkellef olan polis bunlara kar herhangi bir ekilde vuku bulacak tecavz ve sarkntl men etmeye ve phelileri yakalamaya ve haklarnda kanunen yaplmas gereken ilemleri yapmaya mecburdur denilmek suretiyle ayn konu dile getirilmitir. PVSK 2. maddesinde polise; kanunlara, tzklere, hkmet emirlerine ve kamu dzenine uygun olmayan hareketlerin ilenmesinden nce bu kanun hkmleri dairesinde nn almak, mani olmak grevi verilmitir. Polisin asli grevi suun oluumuna engel olmak ve bu amala gerekli nleyici tedbirleri almaktr. 2. Polisin Sosyal Yardm Grevleri Polisin kiilere yardm grevleri, toplum hayatmzda polisten beklenen ve byk nemi olan bir husustur. Bu konuyu anlatrken de PVSK 1. maddesini ele almak gerekmektedir. Zira polisin yardm grevi bu maddenin 2. fkrasnda; Yardm isteyenlere, yardma muhta olan ocuk, hasta ve acizlere yardm eder denilmektedir. Yine PVST 1. maddesine gre; a)Yolda hastalanarak veya bir kaza ve baka bir nedenle dp kalan veya yerine gitmeye kuvveti olmayan kimseleri uygun tatlarla oturduklar yere gndermeye ve acele tedaviye muhta olanlar ilk tbbi yardm ve imdat merkezlerine veya en yakn eczaneye, doktor muayenehanelerine veya iin gsterecei ihtiyaca gre ebe muayenehanelerine ve emsali messeselere gtrerek tedavi ettirmeye ve bu gibi hallerde acele olarak en yakn ailelerine haber vermeye ve gr-

33

lecek lzum zerine beraberinde gitmeye veyahut yanlarna birer memur vermeye alr. b)Bunlardan baka, ocuk dourmak gibi acil haller nedeniyle gelebilecek istekleri ve ihtiyalar dikkate alnarak en yakn yerlerde bulunan doktor, ebe ve dier gerek grlen vastalar temin eder. c)Polis vapur, tren gibi nakil vastalarna yetiemeyen veya bu aralarn hareket edememesi nedeniyle gidecekleri yerlere gidemeyen ve kalacak yeri olmayan ve buna maddi gleri olmayan kimseleri barndrma areleri arar. d)Sokaklarda dolaan ve oturduu yeri tarif edemeyen kimse ve ocuklar ailelerine veya yaknlarna teslim eder. Yaknlar bulunamayanlar bakm evlerine veya belediyelere teslim eder. e)Yukardaki fkrada belirtilen kii veya ocuklar almayan, kanuni sahipleri hakknda adli ilem yaparak bu acizleri mahkeme sonulanncaya kadar bakmevlerine teslim eder. f)Serseri gibi dolaan ve kimsesiz olduklar anlalan ocuklar ve almaya vcutlar yeterli olmayanlar bakmevlerine teslim eder. g)Polis yer ve yol sormak isteyenlere gerekli bilgileri vermek suretiyle yardmc olur. Ayrca PVST 24. maddesi polisin yardm grevlerinden bahsetmektedir. Polis yukarda saylan yardm grevlerini yerine getirmek zorundadr. Yaplmas gereken yardmlar tek tek anlatmann imkan yoktur. Polisten istenen yardm grevinin genellikle hastalar, aranan adresler, barnacak yerler, ulatrma aralar, yallar, sakatlar, kimsesiz veya terkedilmi ocuklar konusunda younlat grlmektedir. Bir yardm isteiyle karlaan polis istenen yardmn nemini iyi takdir etmeli, bir zorunluluk var ise mevzuatta bir aklk bulunmasa dahi istenen yardm grevini yapmaktan ekinmemelidir. Polis hizmetleri ile kendisini halka beendirmek ve sevdirmek abas ve davranlar iinde olmak zorundadr. Aksi takdirde drst vatanda kendi yannda grmesi mmkn deildir. Polis tekilat ne kadar etkin ve iyi olursa olsun halk ile btnlemeden ve onlarn desteini almadan ve onlarla ibirlii yapmadan grevinde baarl olamaz.

34

B. HZMETN MAHYETNE GRE POLSN GREVLER 1. Polisin Devletin Yrtme Gcne Yardm Grevi Dorudan doruya kuvvet kullanlmas gereken hallerde, devletin dier makamlar yeterli gce sahip deilseler, bir kararn yerine getirilmesi iin Polis onlara yardm eder. Bu ekilde bir yardm gerekirse ilgili makam Polisten yazl olarak istekte bulunmaldr, istekte uygulanmas istenilen tedbirin sebebi ve hukuki dayana da belirtilmelidir. Kolluun byle bir yardmda bulunmas kii zgrln kstlayan bir ilem yaplmasn gerektirirse, zgrlk kstlamasnn hukuka uygun olduuna dair bir hakim karar da alnmaldr. 2. Polisin nleme Grevi Sular nlemek demek, su riskinin nceden sezilmesi, grlmesi, tannmas, deerlendirilmesi suun nne gemek iin de gerekli giriimlerin yaplmas demektir87. Polisin nleyici grevi, sular nlemeyle kapsaml bir mcadeleyi gerektirmekte olup, Uluslararas Su lenmesini nleme Departmannca u ekilde tanmlamaktadr; Su nleme, sua sebep olan faktrleri yok etmek, gvenlik bilincini gelitirmek, hayat kalitesini olumlu ynde etkilemek amacyla gsterilen tavr ve davranlarda art salamaktr88. . Kolluun nleme yetkisinin amac ileriye yneliktir. Tehlike nlenecektir, infaza yardm ile bastrma grevi bir tarafa braklacak olursa, kolluun su ncesi grev ve su sonras grev olmak zere 2 byk grevi vardr. Polisin nleme grevi; hkmet emirlerine, hukuk normlarna ve kamu dzenine uygun olmayan hareketlerin ilenmesinden nce nn almak eklinde tanmlanmtr (PVSK 2, PVST 1). nleme grevi su ileninceye kadar olan safhalardan oluur. Polisin nleme grevlerinin bir ksm dorudan doruya konusu su tekil eden fiil ve hareketlere kar tedbirlerden oluurken, dier ksm ise, konusu su tekil etmedii halde, kamu dzenini ve asayii temine ynelik tedbirlerdir. Bu grevler srekli olabildikleri gibi, belli zamanlarda ifa edilen grevler de olabilirler.
87 88

GELER, Aytekin, nleyici Polis, Sekin Yaynlar, Ankara, 2003, s.46. GLC, Tark Ziyad, Suun nlenmesinde Polisin Rol, EGM Strateji Gelitirme Daire Bakanl, EGM Basmevi, Ankara, 2006, s. 21. (ev.)

35

a.Genel Gvenlik ve Esenlii(Asayii), Tasarruf Gvenliini Koruma Grevi Genel gvenlik; yetkili makamlarn toplumsal disiplini salama, esenlii koruma ynnden alnan yasal nlemler ve konuya ilikin olarak konan yasak ve emirlerle salanr. Gvenliin salanmas, nleyici yani nleyici kolluk grevlerinin gereince yerine getirilmesinin bir sonucudur89. Tasarruf gvenlii deyimi ise, devlet dairelerinin, kurumlarn, gerek ve tzel kiilerin yasalarla kendilerine verilmi grevleri yapabilmelerini, tannan hak ve yetkileri, mal, mlk ve eyalarn kullanabilmelerini anlatr90. Kolluk nleyici kolluk grevini kendi blgesinde her yerde devriyeler gezdirerek yerine getirir. Devriyeler hizmet srasnda dolatklar yerlerde herhangi bir su ilenip ilenmediini de aratrrlar. Ayrca, yangn, su baskn, deprem, toprak kaymas vb. olaylar haber alan devriyeler kendi amirlerine ve ilgili kamu grevlilerine haber verir ve gecikmeksizin olay yerine giderek gerekli btn tedbirleri alrlar. Buna ilikin tutanan bir suretini mlki amire, bir suretini de Cumhuriyet Savcsna verir.91. b. Konut Dokunulmazln Koruma Grevi Konut dokunulmazl Anayasada dzenlenen temel hak hrriyetlerinin en nemlilerindendir. Anayasaya gre; Kimsenin konutuna dokunulama Gerek Anayasa madde 21 konut dokunulmazl ilkesinin gerekse TCK madde 116 konut dokunulmazl ihlali ilikin kurallar birlikte deerlendirildiinde konut sahibi ya da sahiplerinin rzas olmakszn, konuta girmek, girdikten sonra kmamak vb. hareketler su oluturur92.Bu anlamda olmak zere, konut dokunulmazlnn korunmas kolluun balca grevleri arasnda yer alr.(PVSK md.1).Ancak bu koruma kural olarak genel kollama grevi iinde salanan gvenlik nlemleri ile salanr. Bu konuda kolluk devriyeleri ilk akla gelen nlemdir.
89

KUTKAN, Mahmut-KO, Cihan, dare Hukuku ve dari Kanunlar, Jandarma Subay Temel Kursu, Jandarma Okullar Kotanl, Ankara,1999, s.72. 90 KUTKAN-KO, s.72. 91 GNDOAN, Kadir-KO, Cihan-ZBUDAK, Cokun, Kolluun nleyici ve Adli Grevleri, Kartal Yaynevi, Ankara, 2007, s.46. 92 SOYASLAN, Doan, Ceza Hukuku zel Hkmler, Geniletilmi II. Bask, Ankara, Eyll 1997, s.614615.

36

Ancak bu konuda PVSK 20. maddesi bir hukuka uygunluk nedeni n grmtr. Buna gre; mdat istenmesi veya yangn, su baskn ve boulma gibi byk tehlikelerin haber verilmesi ya da grlmesi halleri ile ar cezalk sularn ilenmesine veya devamna engel olmak iin konutlara, i yerlerine ve eklentilerine kolluka girilebilir.Bylesi durumlarda konut sahiplerinin rzasnn varl ya da yokluunun bir nem tamayaca ortadadr93. c.Halkn Irz, Can ve Malnn Korunmas Grevi Dantayn bir kararnda da belirttii gibi; Devlet ve bu anlamda kolluk makamlar; belli bir olayla kar karya olmadka ancak genel nitelikte ve kollayc, koruyucu nlemler almakla ykmldrler. Kiisel kar ve ihtiyalarda bu genellik iinde salanm ve korunmu olur. Zabta hizmet ve tedbirleri de bu genel kuraln dnda dnlmeyeceinden, kiisel ve bireysel zabta tedbirleri ile ancak zel karakter tayan hallerde ve balangta hkmet yetkili ve grevlileri haberdar edilmek kouluyla zel olaylara uygulanabilir94. Bu anlay iinde her hangi bir kimsenin rz ve canna ynelen ve baka trl nlenmesi olana bulunmayan bir saldry samak iin kolluk hakl savunma( meru mdafaa) veya zaruret hali snrlar iinde silah kullanma dahi, saldrnn derecesi orannda zor kullanma yetkisine sahiptir ( PVSK md.16/B).Hakl savunma ise bir hukuka uygunluk nedeni olup eylemin hukuka uygun olmasndan tr bir cezaszlk nedenidir (TCK md. 25/1). Kald ki, byle bir durumda hakl savunma koullarnn varl halinde TCK md. 25/1 de yer alan hak herkese tannm bir hak nitelii tar95. d.Kamunun stirahatn Salama Grevi Bireyler, toplum denen organizmann hcreleri gibidir. Devletin varlk nedeni onlarn her adan huzurunu salamaktr. Bu anlamda olmak zere herkesin gnlnce ve yasal snrlar iinde alp dinlenebilmesi iin nlem alnmas ve bylelikle esenliin salanmas olduka nemli bir konudur. Bu bakmdan PVSK md. 1 de Kolluk kamunun istirahatn salar kuralna yer vermitir. Baz hukuka
GNDOAN-KO-ZBUDAK, s.47. Dantay D.D. Genel Kurul, 1948 /108 sayl itihad(KUTKAN-KO, dare Hukuku ve dari Kanunlar, s.73.) 95 GNDOAN-KO-ZBUDAK, s.48.
94 93

37

aykr davranlarla vatandalarn rahatsz edilmesi olasdr. Bu konuda ilk akla gelen sorun grltdr. amzn aslnda grlt a olduu gerektir. Ancak insanlarn hi olmazsa konutlarnda, bu gibi rahatszlklardan korunmu olmas son derece nemlidir. Bu nedenle, TCK 123 ve 183 maddelerinde yer alan dzenlemelerle grlty cezalandrmtr96. e.Yardm Gerekenlere Kar Yardm Grevi PVSKya gre kolluk yardm isteyenlere yardma muhta olan ocuk, akl hastas ve acizlere yardm eder (PVSK md 1.) ada demokrasilerin en belirgin zellii, sosyal hukuk devleti ilkesini en nemli anayasal ilke olarak benimsemeleridir. Bunun sonucu olarak, devlete pek ok sosyal devler yklenir. te, kollua yasayla verilmi bu devlerde, bu ykmlln bir sonucudur. Sz konusu sosyal grevler ya da ykmllkler deiik zellikler gsterir.PVSKnn uygulama biimini gstermek zere, karlm olan, Polis Vazife ve Selahiyetleri Tz(PVST) kolluun hangi hallerde halka yardm edeceini olduka ayrntl bir dzenleme ile alt fkrada belirlemitir(PVST md 2.)97 3. Polisin Olaylar Bastrma Grevi nleme grevi erevesinde yrtlen abalara ramen su ilenebilir veya olaylar meydana gelebilir. Olayn boyutlarnn bymemesi veya faillerin sust yakalanmas iin polisin bastrma grevi vardr. Kavga kmas, kanunsuz toplant yaplmas ve benzen hallerde polis mdahale ederek hadiseyi bastrr. 4. Polisin Adli Grevleri Su ilendikten sonra Polisin adli grevi balar. Ayn polis memuru su ilenmeden nce nleme greviyle hareket ettii halde, su ilendikten sonra yapt ilemlerde adli polis sfatyla hareket eder. Adli Polis, acele hallerde iin aydnlatlmas, sulularn aranmas ile grevli olup, acele hallerde kendiliinden, yani savc tarafndan grevlendirilmeden harekete geebilir. Su ile ilgili aratrmalar savc adna yaplr.

96 97

GNDOAN-KO-ZBUDAK, .49. GNDOAN-KO-ZBUDAK, s.56.

38

Adl kolluk; ETK 8, 9 ve 12. maddeleri, Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanununun 7. maddesi, Gmrk Mstearlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin 8. maddesi ve Sahil Gvenlik Komutanl Kanununun 4. maddesinde belirtilen soruturma ilemlerini yapan gvenlik grevlilerini ifade eder. Soruturma ilemleri, C. Savcsnn emir ve talimatlar dorultusunda ncelikle adl kollua yaptrlr. Adl kolluk grevlileri, C. Savcsnn adl grevlere ilikin emirlerini yerine getirir.

39

KNC BLM POLSN YETKLER BRNC KISIM YETK KAVRAMI, ETLER VE SINIRLARI I. YETK KAVRAMI Yetki, grevin nasl, ne biimde, kiminle yaplacan ifade eder. Grevin ifa edilebilmesi veya amme nizamndaki amacn salanmas iin mevzuatn tand, kapatma, yakalama, zapt etme, silah kullanma gibi imknlardr 98. Yetki, mevzuatta yaplmas istenen hizmetleri yapabilme gcdr. Mevzuatn vermi olduu bir grevi yaparken, bu grevi ifa edenlerin yine mevzuattan alm olduklar hukuki gce denir. Yetki, Anayasa ve kanunlar gibi bir hukuki metne dayanmaldr ki, hukuk devletinden sz edilebilsin. Aksi takdirde kanunlardan kaynaklanmayan bir yetkinin kullanlmas keyfi bir durum meydana getirir ki bu da demokratik hukuk devleti normlarna uygun deildir. Gnlk dilde, bir ii yapmaya ve bir harekette bulunmaya hakk olma anlamna gelen yetki, hukuk dilinde buna ek olarak ayrca kamusal bir g ve iktidar da ifade etmektedir. Kamu grevlilerine, kanunlarn kendisine yklemi olduu hizmetleri gerei gibi yrtebilmelerini salamak amacyla devlet yetkileri verilir. Bu yetkiler, onlarn kiiliine deil, bulunduklar makama baldr. Bir makam igal eden grevlinin sahip olduu yetkiler, ayn zamanda onun grevlerini de ifade eder. Yetki ile grev arsndaki bu iliki ya da benzerlik gerei olarak kamu grevlileri, yetkilerini kanunda gsterilen biimde ve hizmetin gereklerine uygun olarak kullanmak zorundadrlar. Grld gibi yetki, belli bir otorite ve kamusal g salamann yannda greve bal olarak baz ykmllkleri de ifade etmektedir99 . Bu erevede yetki, idari makamlarn grevlendirildikleri alanlarda, grevleri ile ilgili olarak devlet adna tasarrufta bulunma yetenek ve iktidar anlamna gelmektedir100.

98 99

VURAL, s. 9. KARATEPE, kr, darenin Hukuku, Anadolu Matbaaclk, zmir, 1988, s. 44. 100 DURAN, s. 347.

40

Yetki grevle balar, grevle biter. Yetkiyi ancak statde olan amme grevlisi kullanabilir. Statde olmayan kii yetkiyi kullanamaz. Yetki geneldir ve kiilik ddr101. Yetkinin, genel, kiilik d ve aksine bir kayt olmad mddete devredilebilir olmas belli bal zeliklerindendir. Yetki kiiye deil, makama aittir102. Polisler, devletin meru ve yasal yetkilerini kullanrlar. Bu yetki demokratik ve kanunlar erevesinde kullanlmaldr. Polis, bir kanunu uygulamak in baka bir kanunu ihlal etmemelidir. Polis, grev ve yetkilerini kullanrken kanun, tzk ve ynetmeliklerle kendisine verilen snrlar ierisinde hareket etmelidir. Polisin kendisine verilen grevleri baarabilmesi, kendi alannda kamusal g dalayan baz devlet yetkilerinin verilmesini zorunlu klmtr. Polis, kendisine mevzuatla verilen yetkileri usulne uygun olarak kullanr103. Ynetim hukukunda yetki, hukuksal bir g demektir. Ynetime bu g yasalarla verilir, Ynetime verilen yetkinin snrlar dna klmas, ya da hi kullanlmamas yetki ynnden hukuka aykrlk saylr104. Ynetimin kendi grev alanna girmeyen, aslnda hibir ynetsel kuruluun grevi iine girmeyen bir konuda karar almasna "grev gasp"; Ynetim adna irade aklamasnda bulunmaya, baka bir deyile karar almaya yetkisi olmayan, yine ynetim iinde yer alan bir kiinin yapt ilemlere ise "yetki gasp" denir105. Kanunlar erevesinde ve kanunlara uygun hareket etmek hukuk devletinin bir sonucu ve hukuk devletinin temel ilkesidir, idare, eylem, ilem ve ilevlerinde tamamen serbest olmayp, hukuk kurallar ve kanunlarla snrlandrlmtr. Any 8. maddesi de buna paralel olarak, yrtme yetkisi ve grevinin Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan, Anayasa ve kanunlara uygun olarak kullanlacan ve yerine getirileceini ngrmektedir106.

101 102

TEZSEVER, s.5. VURAL, s. 10. 103 SNMEZ, Nevzat, Polisin Grev ve Yetkileri, EGM Yaynlar, Ankara, 2005, s.2. 104 GZBYK, s. 277. 105 GZBYK, s. 278. 106 SNMEZ, s. 2.

41

Hukuk devleti anlay uyarnca, devletin tm ilevleri hukuk kurallarna bal olmak zorundadr. Bu erevede Any. 123. maddesinde; dare, kurulu ve grevleriyle bir btndr ve kanunla dzenlenir. Ve Any. 125. maddesinde de; darenin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr hkmlerine yer vererek hukuk devleti anlayna uygun dzenlemeler yapmtr. Ksaca yetki; kanun, tzk ve ynetmeliklerde yaplmas istenilen hizmetleri yapabilme gc olarak tanmlanabilir. Yetkinin kayna ve snrlan Anayasa ve kanunlardr. Kimse kendiliinden yetki kullanamaz. II. YETK ETLER Kolluk kuvvetleri kanunlar erevesinde kendilerine tannan yetkiler dhilinde, tehlikeli bir durumu nlemek iin, gerekli dzenleyici ilemleri yapmak ve tedbir almak zorundadr. darenin faaliyeti, kanunilik ilkesine uyulmak suretiyle, ya takdir yetkisine veya bal yetkiye uygun olarak gerekleir. Hukuk kurallar ile idare arasnda sk bir iliki vardr, idarenin hukuka bal olmas, ynetime ayn zamanda faaliyetlerini yerine getirmede serbest hareket etme olanan verir. Ynetime tannan yetkiler biri bal yetki dieri takdir yetkisi olmak zere iki kmede toplanr. Ynetimin belli bir ey yapmas, ya da belli bir davranta bulunmas kesin bir biimde buyrulmu ise, bu durumda bal yetkiden sz edilir, Ynetime, belli bir davranta bulunurken, ya da belli bir grevi yerine getirirken az ya da ok bir hareket serbestlii tannm ise, takdir yetkisinden sz edilir 107. Genel olarak, hukuk kurallarnn idareye yasal ereve ierisinde serbestlik tanmas takdir yetkisini, sadece hareket tarzn gstermesi ise bal yetkiyi ifade eder. A. BALI YETK Ynetimin, belli koul ve durumlarn gereklemesi halinde; belirli bir ynetsel karar almak zorunda kalmas biiminde tanmlanabilir. Bal yetki halinde, ynetim belli koul ve durumlarn gerekletiini grdnde, zorunlu olarak yasada ngrlen karar almak zorundadr. Ynetim, belli koul ve durumlarn gerek107

GZBYK, s. 203.

42

lemi olmasna ramen, yasada gsterilen karar almaz veya baka karar alrsa, kanuna aykr hareket etmi olur. Ynetimce anlan biimde alnan karar sakat olur108. Kanunun gsterdii sebeplerin varl ve koullarn olumas halinde, yine kanunun gsterdii kararn alnmasna, ilem veya eylemin yaplmasna bal yetki denilmektedir. Burada ynetime den grev, yasada gsterilen sebeplerin varlnn, koullarn toplanm olduunun, tespit edilmesidir. Bunu tespit ettii anda yapaca ilem veya eylem yasada belirlenmitir. Belirlenen bu ilemi yapmak zorundadr. Baka seenei yoktur. Bal yetkide yneticinin kiisel dnceleri, alaca kararn yerinde ve doru bir karar olup olmad konusundaki takdirleri nemli ve etkili deildir 109. B. TAKDR YETKS Basit ve geni anlamyla, serbeste karar alma, hareket etme yetkisidir. Bunun aksi bal yetkidir. Gerekten bal yetkinin varl halinde ynetimin hibir hareket serbestsinin olmad, nceden belirlenen kurallarn izdii snrlarn dna klamayaca kabul edilmektedir. Takdir Yetkisi; kanunen tam olarak ak olmayan baz durumlarda kullanlan ancak yine kanunen tannan bir yetkidir. Takdir yetkisinde idareye seme serbestsi tannmtr. Mevzuat, uygulanmakta olan anayasa, kanun, kanun hkmnde kararname, uluslararas antlama, tzk, ynetmelik ve dier dzenleyici ilemlerden oluur. Polis Meslek Mevzuat ise; polisin grevlerini yerine getirirken ve yetkilerini kullanrken g ald pozitif hukuk kurallarnn btnn tekil etmektedir. Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasla 5. maddesi takdir yetkisi ve lllk ilkesi ad altnda, polisin tedbirlerindeki takdir yetkisini, ne gibi hareket etmeleri ve snrn belirtmeye ve alann netletirmeye almtr. III. YETKNN ZELLKLER Yetki sadece bir hak deil, ayni zamanda bir mkellefiyettir. Grevin yerine getirilmesinde kullanlr ve gerektii zaman kullanlmazsa sorumluluk dou108 109

SNMEZ, s. 2. OYTAN, Muammer, Trkiyede dari Yarg Denetimin Snrlar, TD, Ankara,1985, s.37.

43

rur. Geneldir ve her yerde ve ayn ekilde kullanlr. Yetkinin herkes iin ayn ve eit ekilde kullanlmas gerekir. ahsi menfaat iin deil, kamu yarar iin kullanlmaldr. Yetkinin kayna yrrlkte olan anayasa, kanunlar, tzkler, ynetmelikler vs. hukuk kurallardr. a.Konuda Yetki Her eyden nce, polis yetkisini kullanrken yapaca grevin konusunu incelemelidir. Yaplacak grev polisi nedenli ilgilendiriyorsa bunun aratrmasn yapmas gerekir. nk vatanda ba sknca hemen polise koar. Polis mesleki mevzuata hkim deilse yanl bir yetki kullanarak sulu duruma debilir. rnein iki kii arasndaki bir alacak meselesi polisi ilgilendirmez. Polis bu konuda yetkili olmadn bilmelidir. Ancak burada polis vatandaa yol gstermek suretiyle yardmc olmaldr110. b. Meknda Yetki Polisin grev alan kendi tekilat arasnda taksime tabi tutulduu gibi jandarma ile de grev sahalar belirli bir ekilde ayrlmtr.( Ancak jandarma ile i birlii bu kaidenin dndadr.) Polis her zaman ve her yerde genel olarak grevlidir. Ancak kendi grev ve yetkilerini kullanlmasnda esas grev alan daha uygun dmektedir111. c. Zamanda Yetki Yetkiyi kullanmaya hak kazanmak iin kiinin polis olmas ve grevi banda bulunmas gerekir. Polis grevli bulunduu mlki snrlar iinde zamanna baklmakszn sula karlatnda sua el koymak mecburiyetindedir. i daha sonra yetkili zabtaya devreder. Ayrca zamandaki yetki kanundaki yetkinin kullanabilecei sreyi ifade eder. rnein zaman itibari ile bir sulunun hrriyetine tehdit iin yaslar polise 24 saat msaade vermitir. Vatanda keyfi olarak istediimiz kadar gzaltnda bulunduramayz. Bunun iin yetki belirli zaman iinde kullanlmaldr112.

110 111

TEZSEVER, s.7. TEZSEVER, s.7. 112 TEZSEVER, s.7.

44

IV. YETK UNSURUNDA GRLEN SAKATLIKLAR a.Yetki Gasp Ynetim adna irade aklamasna bulunmaya, baka bir deyile karar almaya yetkisi olmayan, yine ynetim iinde yer alan, bir kiinin yapt ilemler yetki ile sakattrdr. Yetki gaspnda, ilem yaplacak konu, ynetimin grev alanna girmekte, fakat ynetim adna karar alan kimse, ynetim adna irade aklamaya yetkisi olmayan bir grevlidir113. b.Yetki Am Herhangi bir makamn zamanda, konuda, meknda yetkisiz olduu halde her hangi bir tasarrufta bulunmasdr(ten el ektirilmi polis memurunun bir kiiyi gzaltna almas gibi.)114. c. Yetki Saptrmas Yetkiyi veren kanunun zel maksadnn ahsi kin, garez ve husumet gibi ekillerde almas yetkinin saptrlmasdr115. V. YETK SORUMLULUK LKS Yetki ve sorumluluk ilikisi, konusu ile esas ilgili olan sorumluluk, yaplan iin sonucu ile ilgili hesap verme anlamndadr. Anayasaya gre, idare kendi eylem ve ilemlerinden dolay sorumlu olduu ve bundan dolay ortaya kacak zarar demekle ykml olduu anayasa hkmdr. Sorumluluk ve hesap verme hem ceza alma, hem de maddi tazminat deme eklinde olmaktadr. Polis genellikle riskli ilerle urar, kii veya kurululara maddi veya manevi zarar verebilir. rnein; grevin yaplabilmesi amacyla polis sann kapsna veya aracna zarar verebilir. Ya da olay ile ilgisi olmayan birisinin yaralanmasna veya maddi zarara uramasna neden olabilir. VI. GVENLK KUVVETLER ARASINDAK YETK LKS ETK 1.maddesine gre Genel asayi ve emniyetin salanmasndan birinci derecede ileri Bakan sorumludur. Bakan bu grevi EGM ve dier zabta teki-

113 114

GZBYK, s.278. GZBYK, s 80. 115 GZBYK, s. 80.

45

latlan eliyle yrtr ve gerektiinde Bakanlar Kurulu karar ile askeri birliklerden istifade eder. ileri Bakanl i gvenlik hizmeti gren deiik zabta kuvvetlen arasnda ve zabta, asker arasnda koordinasyon hizmeti grr; Polis ve Jandarma ikisi de genel zabta kuvvetleridir. Her biri kendi grev alannda benzer hizmetleri ayn yetkileri kullanmak suretiyle grrler. Ancak su ve sulu snr tanmadndan zaman zaman farkna varlmadan veya bilerek ve haber vererek birbirlerinin grev alanlarna girebilirler. Ayrca gerektiinde Mlki amirin emriyle bu kuvvetler birbirlerinin grevlerine yardm edebilirler. Bu durum l dhilinde Vali, le dhilinde Kaymakam arsyla gerekleebilir. Asker i gvenlik hizmeti grd zaman zabta yetkilerini kullanr. l idaresi kanununa gre, silahl kuvvetler birlii polis ile beraber grev yapt esnada sevk ve idareden en kdemli askeri komutan sorumludur. Bu husus polis ile jandarmann beraber almas halinde de aynen geerlidir. VII. NSAN HAKLARI AISINDAN POLSN YETK KULLANIMI VE SINIRI Kolluk hizmetinin rol kamu dzenini salama, suun aratrlmas, phelinin adalet nne kartlmas, huzuru ve asayii temin etme, ihtiyac olanlara yardmc olma, aciz ve gszleri korumadr. Bir su ilenmesi durumunda kolluun grevi pheliyi bulmaktr. phelinin sulu olduuna ancak mahkeme karar verecektir. Sulunun cezalandrlmas da pheliyi polis deil, mahkeme cezalandrr. Soruturma yapan polisin grevi doruyu ortaya karmak ve itiraf ettirmeyi salamaktr. Kolluun sivillerden farkll vardr. Demokratik bir toplumda, yetki kollua yasalar tarafndan verilir. Toplum, kollua, yetkilerini ktye kullanmayaca konusunda gvenir. Ktye kullanma sz konusu olduunda ise adalete olan inan zarar grr. Yetkilerin ktye kullanlmasnn daha ciddi olduu durumlarda ise sivillerin kendi adalet sistemlerini uygulamas tehlikesi mevcuttur. Demokratik bir toplumda, polisin grevini yaparken dikkat etmesi gereken en nemli ilkeler zellikle, eite davranmak, insan onuruna sayg ve insan haklarnn korunmasdr. Avrupa Konseyi tarafndan hazrlanan Avrupa Polis Etii Y-

46

netmelii erevesinde de, polis tekilatnn bir hizmet organizasyonu olarak yaplandrlmas tavsiye edilmektedir. Bu polis tekilatnn sunduu rn ise, insan haklar esas zerinde kurulu olan, toplumsal huzur, dzen ve gvenliin korunmas ile snrlanabilir. Bundan da Polis organizasyonunun, bir devlette kesinlikle insan haklan koruyucusu olarak grlebileceinin sonucu kartlabilir. nsan haklarna uyma garantisi devlete ait bir sorumluluktur. Devlete ait olan g kullanma tekeli, emniyet ve asayi konularnda icra etmesi iin polise devredilmitir. Polisten daha ok, hukuk dzeni tarafndan kendisine tahsis edilen yetkileri, duruma ynelik ve orantl bir ekilde birbirine ilikilendirip uygulamas talep edilmektedir. A. KANUNLARIN POLSN YETK VE GREVLERNE ETKS nsan Haklar Avrupa Szlemesi: 1950 tarihli bir blgesel szlemedir. Ulusal yasalarn zerinde bir belgedir. Tm bireylere yasal haklar tanr. Devlet ve birey ilikisini dzenler. Kolluk greviyle ilgili dorudan ve dolayl maddeleri ierir. kencenin nlenmesi Dair Avrupa Szlemesi;1988 tarihli bir szlemedir. Gzaltndakilerin kt muamele grmelerini ve ikenceye maruz kalmalarn nlemeyi hedef alan bir belgedir. Gzalt odalarnn dzenli olarak denetlenmesini gerektirir. Polisin herhangi bir olaya mdahale etmesi demek, kanunlar erevesinde hareket etmesi, kurallar ve talimatlar her durumda dikkate almas demektir. Kanun uygulama amalar iin kanunu ihlal etmenin hakl gsterildii hibir durum yoktur. Polisin kuvvet kulland durumlarda gereklilik ve orantllk prensipleri ile uyum arttr. Zor ve kuvvet kullanma hem orantl, hem de gerekenden fazla olmamal ve sadece bir suu engellemek veya bir sulunun ya da phelinin kanuni yollarla yakalanmasna yardmc olmak amacyla kullanlabilmelidir. Buna gre ateli silahlar, phelinin silahl direncinin olduu ya da insanlarn hayatlarna kas-

47

tettii durumlarda, pheli ahs kontrol altna almak iin daha az etkili yntemler olmad durumlar haricinde kullanlmamaldr116. B. POLSLERN YETK KULLANIMINDA MESLEK DAVRANILARI Etkili ve profesyonel bir polis olmak ayn zamanda iyi eitimli ve insan haklar konusunda dikkatli olmay gerektirir. Polisler, kendi aile bireylerine nasl davranlmasn istiyorlarsa, sivillere de yle davranmal ve sula mcadele de mesai arkadalar ile ibirlii yapmaldrlar. Ayriyeten toplumun gvenini kazanmaya almaldrlar. nk toplumun gvenini kazand takdirde daha etkin alrlar. C. YETK KULLANIMINDA NSAN HAKLARI 1.nsan Haklar Kavram ve zellikleri nsan haklar, insann, salt insan olmas nedeniyle znesi olduu, insan onurunu gvence altna alan, insann tm ynleriyle kiiliini ve deerini korumamay ve gelitirmeyi amalayan evrensel ilke ve kurallar btndr. nsan haklarnn kayna yalnzca insan olmak olduundan ayrm gzetmeme insan haklarnn zdr. nsan haklar olan haklar deil, olmas gereken haklardr. Bu nedenle Pozitif Hukuk denilen yazl hukuktaki haklarla snrl deildir. Yazl hukukun dnda ve stnde, yer ve zaman snrlarn aan, ayrm gzetmeksizin tm insanlara tannmas gereken evrensel nitelikte haklardr. Bugn insan haklarnn ou zne, konu ve yaptrmlaryla ulusal ve uluslar aras yazl hukukta dzenlenmi ve gvenceye balanmtr117. nsan haklar; dil, din, rk, cinsiyet, ekonomik ve sosyal durumu gibi hibir ayarm gzetilmeksizin btn insanlarn yalnzca insan olmalar nedeniyle sahip olduklar haklardr118. nsan haklar; insannn domadan nce de sahip olduu, vazgeilemeyen ve deerler sisteminde en st srada yer alan temel haklar eklinde de tanmlanmaktadr119.

CRAWSHAW, Ralph, nsan Haklar ve Polis-Uygulamaya Ynelik retim in Kitap, Strazburg, Avrupa Konseyi, 1988, s.1213. 117 GLCKL, Feyyaz GZBYK, eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas, Turhan Yay., Ankara, 2002, s.3. 118 YALMAN, Sleyman, Hukuka Giri, Sayram Yaynlar, Konya, 2005, s.110.

116

48

nsan haklarnn amac; susuz insanlarn korkusuzca ve baskya maruz kalmadan yaamalarn salamaktr. Polisler, devletin meru yetkilerin kullanrlar. Bu yetki demokratik ve kanunlar erevesinde kullanlmaldr. Polis yetkisini kullanrken kanunu uygulamak iin, baka bir kanunu ihlal etmemelidir. Yetki ve g kullanm yasal ereve iinde olmaldr120. nsan Haklarnn zellikleri a.nsan haklar evrenseldir. Btn insanlarn ve hatta dnyaya henz gelmemi ocuklar sahip olduu haklardr. nsan haklarnn konusu insandr. Ayr kii ya da kltre gre insan haklar deiiklik gsteremez121. b.nsan haklar etik temel zerine oturmaktadr. nsan etik yani ahlaki bir varlktr. Btn dinler, inan sistemleri ve felsefeler insani ahlaki bir varlk olarak kabul etmektedir. c. nsan haklar geri alnamaz, hi kimsenin her hangi bir nedenle bir bakasnn insan haklarndan yoksun brakmaya hakk yoktur. d.nsan haklar devredilemez. Hi kimse sahip olduu bu haklardan feragat edemez veya bir bakasna devredemez. e.Onurlu bir ekilde yaamak iin tm insanlar zgr, gvenlik iinde ve yeterli yaam standartlarnda yaamak hakkna sahiptir. Kamu dzeni ve kii gvenlii kii gvenliin salanmas devletin devamll ile mmkndr. Ancak devlet kendi gvenliini vatandalarnn gvenliksizlii zerine kuramaz. nsan haklar kavram ve talepleri erevesinde devletin temel niteliklerin ve btnlnn muhafaza edilemeyecei dncesi toplumsal bar ve istikrarn nn tkayan bir yanltr122. nsan haklar bir tehdit olarak algland srece salkl bir devlet /toplum ilikisi kurulmayaca gibi toplumsal barta salamaz. Btn felsefi ve etik gereklerin tesinden insan haklarna dayanan bir devlet yaplmas aslnda btn devletlerin tad gvenlik endielerini ve tehditleri azaltc bir ilev tar. Temel hak ve zgrEGM Terrle Mcadele ve Harekt Dairesi Bakanl, nsan Haklar Eiticiler in Klavuz, Bakent Kle Matbaaclk, Ankara, 2007, s.3. 120 SNMEZ, s. 9. 121 ERDOAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001, s. 150. 122 DAI, hsan, nsan Haklar zerine Baz Dnceler neriler, Siyasal/Kltrel Bir Bak, Hukukun stnl, Demokrasi, nsan Haklar; Sivil Toplum rgtleriyle Dzenlenen alma Toplants, Ankara Babakanlk Basmevi,1999, s.1962001.
119

49

lkleri devlet tarafndan gvenlikli klnmayan bireylerden oluan toplumda devletin kendisi ve gvende olamaz. Aslnda devlet, bireyin temel hak ve zgrlklerini koruyucu mekanizmalarn olumasna imkn tanyarak hem popler bir meruiyet kazanr, hem de kendisini gvence altna alr123. 2. nsan Haklarnn Snrlandrlmas Hibir zaman, hibir toplumda snrsz zgrlk olmaz, snrsz zgrlk anariyi ve neticede zgrlklerin yok olmasn neden olacaktr. Herkes iin zgrlk, paylalm zgrlktr. Paylalm zgrlk ise snrlandrlmtr. Anayasamzda geni olarak tanmlanan hak ve zgrlklerin, hem birlikteliinin salamak, hem de ktye kullanlmalarn nlemek iin snrlandrlmas kanlmazdr. zgrlkler ancak bir dzen iinde mevcut olabilirler. Hemen belirtmek gerekir ki olan hukuk dzeni ile olaan st ortam ve koullarda hak ve zgrlklerin uygulanmaya geirilme aamalar ayn olmaz124. zgrlklerin snr konusunda bir takm llerin olmas gerekir. Bu ller; a.Snrlamann yasa ile olmas Yrtmeye kar elde edilen zgrlklerin bir yrtme ilemi ile deil de yasama ilemi ile olmas btn anayasalarda ve uluslar aras metinlerde ngrlmtr. Snrlamann yasa ile olmas bir gvencedir125.nk asl olan zgrlktr. Snrlama istisnadr. stisnann ise az kullanlmas esastr. b.Snrlamann snr zgrlkler iin en nemli husus, snrn nereye kadar uzanacadr. Snrlamann snrn gstermezsek insann o zaman bsbtn zgrlkleri kullanamaz duruma dme tehlikesi ile kar karya getiririz126. Kanun, kamu yarar, genel ahlak, kamu dzeni, sosyal adalet ve milli gvenlik gibi sebeplerle de olsa bir hakkn veya hrriyetin zne dokunulamaz eklinde dzenlenmitir.
COKUN, A. Vahap, nsan Haklar ve Kltrel Rlatvizim, http://www.dicle.edu.tr/dictur/suryayin/khuka/ihvr.htm,Er.Tar:04.12.2006. 124 KABAOLU, brahim, zgrlkler Hukuku, AFA Yay., stanbul, 1994, s. 70. 125 KABAOLU, s. 59. 126 AKILLIOLU, Tekin, Genel Olarak nsan Haklar, nsan Haklar Uygulamalar, APK Dairesi Bakanl Yay. S.139, Ankara, 2000, s. 9.
123

50

Polis gnlk almalarnda birinci grevi kii varl haklar korunmas, rnein yaam hakk, mlkiyetin korunmas, zel yaamn ve aile yaamnn korunmas hakk ve ifade zgrl hakknn korunmasdr. Her devlet organ gibi polis tekilat da, ilevlerini yerine getirirken kanunlarla tespit edilen insan haklarn gz nnde bulundurmaldr. Devletin zellikle de polis tekilatnn insan haklarna bal olmas, kendisine tannan devletin g tekeli rol sebebiyledir. Prensipte sadece kolluk kuvvetleri, gzaltna alma, ev aramas yapma gibi yetkilere sahiptir. Bu yetkileri kullanlmas esnasnda genel olarak fiziksel g kullanm, devlet organlar ierisinde somut olarak kolluk tekilatna tannmtr127. Toplumun gvenlik ihtiyac bireylerin zgrlklerini daraltma tehlikesiyle gerilimli bir iliki iindedir. Belirli deerlerin ve zgrlklerin haksz mdahalelere kar korunmas polis tekilat tarafndan yerine getirilir. Mdahaleye yakn faaliyet alan sebebiyle polis tekilat rutin mesaisinde daima insan haklarna uygun davranmaya dikkat etmelidir. Polisin yapt uygulamalar topluma sklkla insan haklar ihlalleri olarak gsterilir. Polisin mdahaleye yaknl dikkate alndnda, uygulama ve kontrollerinde her zaman polis tekilatnn insan haklarnn koruyucusu eklindeki nemli rol hatrlanmaldr. Polis sadece insan haklarn dikkate alma ykmllne sahip deildir, ayna zamanda da insan haklar ile korunan kii varl haklarnn da etkin ekilde baka gerek kiilerin haksz mdahalelerine kar korumaldr128.

127 128

fade Alma Standartlarn Belirlenmesi in Gr ve Tavsiyeler Klavuzu, s. .96. nsan Haklar Eiticiler in Klavuz, s. 10.

51

KNC KISIM POLSN NLEYC YA DA DAR YETKLER I. NLEYC (DAR) KOLLUK KAVRAMI Polis grevini yerine getirirken ve yetkisini kullanrken, kanuni olarak gereken veya izin verilen bir amaca ulamak iin tm gerekli kararll kullanacaktr, ancak yasal erevede kalmak zere makul olandan fazla kuvvet kullanmayacaktr. Suun ilenmesinden nce ve suun ileniinden sonra yaplan kolluk hizmetlerine gre kolluk; nleyici kolluk ve su kolluu olmak zere ikiye ayrlr. Su ncesi kolluk ETK 1. maddesinde aka dzenlenmitir. Polise grev ve yetki veren yasalarn banda PVSK gelmektedir. Nitekim PVSK ek madde 9/1-A bendinde; Bu kanun ve dier kanun hkmlerine gre gerekli hallerde; nleyici, caydrc, dzenleyici ve koruyucu kolluk hizmetlerine dair grevlerin ifas denilmek suretiyle genel ifadeler ierisinde su ncesi kolluun grevleri sralanmtr. Yrtmenin gz-kula olan kolluk, kamu dzenini korumak, bozulan dzeni yeniden eski normal haline dndrmekle ve bu konuda her trl tedbiri almakla yetkili ve grevlidir129. Suun nlenmesinde tek bana kolluun baarl olmas zordur, nleme ancak halkn, ceza adaleti sisteminde yer alan dier unsurlarn ve kolluun ibirlii ile gerekletirilebilir. Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasars Taslann 4/2. maddesine gre; Polis, grevlerini yerine getirirken toplumun desteini ve katlmn salamay amalar130diyerek sadece polisiye nlemlerle baarl olunulamayacan toplumun katlm gerektii vurgulanlmtr. nleyici kolluk faaliyetleri tr kamu grevlisi eliyle yrtlr131.Bunlardan kolluk makamlar olarak kabul edilenler kollukla ilgili konularda dzenleyici ilemler yapmaya yetkili klnanlardr. Bakanlar Kurulu, ileri Bakan ve valiler kolluk makamlardr. Bu makamlar TC Anayasas ( md. 115, 124, 126), Emniyet Tekilat Kanunu (md. 4/39 ve l daresi Kanununa (md. 9/,11/C)

AFAK, Ali, CMUH Ders Notlar, Halkla likiler, Ynetimi Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar, EGM- Eitim Dairesi Bakanl Eitim Serisi2, Ankara 2000, s. 1011. 130 AVCI, Mustafa, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, nleme Amal zgrlk Kstlamalar, EGM Yayn, Ankara, 2008, 106. 131 DURAN, s. 275,276.

129

52

gre, kolluk konusunda tzk ynetmelik ve genel emirler kartmaa yetkilidirler. Kolluk stleri, grevli olduklar evrede kollua ilikin btn olay ve durumlar hakknda zgl ve birel ilemler yapma konusunda genel bir yetkiye sahip bulunan ajanlardr. Genel nleyici kolluk iin ileri Bakan, valiler, kaymakamlar ve bucak mdrleri srasyla lke, il, ile ve bucak evresinde kolluk stleridir. Kolluk personeli ise sadece ilemleri uygulama, grevleri yerine getirme ve kamu dzenini gerekletirme devleri ile ykmldrler. nleyici kolluk, kamu dzeninin salanmas, korunmas ve bozulduunda geri getirilmesi amacyla bireylerin toplum iindeki tutum ve davranlarnn dzenlenmesi, gzetilip izlenmesi ve aykr eylem ve durumlarn gerektiinde kuvvet kullanlarak nlenmesi, engellenmesi ve kaldrlmasdr132.Her insan toplumu, ortak yaamn srdrebilmek iin belli bir dzene ve disipline gereksinim gsterir. Bu nedenle en ilkelinden en gelimiine kadar her toplumda idarenin en birincil ve yaygn grevi toplum dzenini (kamu dzenini) korumak ve bylece bireyleri ve topluluklarn gvenlik ve huzur iinde yaamalarn salamaktr133. Devlet kolluk gc ile bireylerin toplum iindeki tutum ve davranlarn gzetip denetleyerek kamu dzenini gerekletirir134. nleyici kolluun asl konusu ve amac, kamu dzenini salamak, korumak ve bozulduunda geri getirmektir. dare, kolluk faaliyetleri ile bireylerin ve topluluklarnn toplum iindeki tutum ve davranlarn, ura ve faaliyetlerini denetlemekte ve onlarn temel hak ve zgrlklerini gerektiinde snrlayabilmektedir. Bu nedenle, nleyici kolluk faaliyetleri bireyler ve topluluklar ile idareyi temel hak ve zgrlkler konusunda kar karya getiren bir nleyici faaliyet trdr135. Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasars Tasla 32. maddesinde toplum destekli polislik ve 33. maddesinde de kamuya ak alanlarn izlenmesi bal ad altnda polisin var olan almalarn hukuki bir dayanaa kavuturmaya alm132 133

DURAN, s. 250. GNDAY, Metin, dare Hukuku Dersleri, Ankara,1996, s. 191. 134 DURAN, s. 248. 135 GNDAY, s. 191.

53

tr. zelliklede kamuya ak alanlarn izlenmesi konusunda, izlemenin nasl ve ne ekilde olmas gerektiini, nereleri ve neyi kapsadn belirterek snrlarn izmeye almtr. Madde 33; 1)Tehlikenin nlenmesi, kamu dzeninin salanmas, sularn nlenmesi veya tespiti, faillerin yakalanmas, trafik gvenlii ve kontrolnn salanmas amacyla, meydan, cadde, sokak ve park gibi kamuya ak belirli alanlar, mlk mirin emriyle polis tarafndan teknik aralarla izlenebilir ve kayda alnabilir. Ancak bu suretle kiiler arasndaki konumalar dinlenemez ve kayda alnamaz. 2) zleme ve kayt, belirli bir sreyle snrl tutulabilecei gibi, kesintisiz olarak da yaplabilir. 3) Srekli izleme ve kaydn yapld yerlere, rahatlkla okunabilecek ekilde yazlarn yer ald levhalar konur. 4) Polise ait hizmet bina ve tesislerinde herhangi bir izne ve uyarya gerek olmakszn izleme ve kayt yaplabilir. 5) Kaytlar, yetkili makamlar haricindeki kii veya kurululara verilemez. 6) Kaydedilmi veriler, mevcut teknik imknlar lsnde en az on gn sre ile saklanr. 7) zleme srasnda kanunlara aykr bir fiil veya fail ile ilgili bilgiyi tespit eden grevliler, durumu mahiyetine gre yetkili makamlara bildirirler. 8) zel gvenlik amal kaytlar da beinci, altnc ve yedinci fkralar hkmlerine tabidir. II. NLEYC KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER nleyici kolluk hizmetlerinin nleyicilik ve koruyuculuk, tek tarafllk, devredilemezlik, zorunluluk, kstlayc ve yasaklayc olma gibi zellikleri vardr136. 1.nleyici kolluk faaliyet ve hizmetlerinin en nemli zellii nleyici ve koruyucu olmasdr. Bu onu adli kolluk faaliyetlerinden ayran nemli bir zelliktir. Esas ama kamu dzenini korumak, su ilenmesini ve toplumu tehdit eden tehlikelerin ortadan kaldrmaktr. Su ilenmi veya tehlike gereklemi ise artk

136

KIRATLI, s. 34,35- ONAR, s. 1485 vd.

54

kamu dzeni ksmen bozulmu demektir. Bu safhadan sonra yaplan hizmet ve faaliyetler adli kolluun konusunu oluturur. 2.nleyici kolluk faaliyetleri ve ilemleri daimi tek tarafldr. Dzenleme yaplrken ve tedbirler alnrken, bunlarn muhatab olacak kiilere sorulmadan idari makamlarca dorudan doruya belirlenir ve uygulanr. Kiilerin bu tedbirlerin alnmasnda gr ve rzalar alnmaz. 3.Kolluk hizmetleri devletin en temel devlerinden biridir. Bu grevi zel kii ve kurumlara devredilmesi sz konusu olamaz ve idari bu ekilde sorumluluktan kaamaz. Bu husus nleyici kolluk hizmetlerinin devredilmezlik zelliini oluturur. Ancak 5188 sayl zel Gvenlik Hizmetlerine Dair Kanun bu kuraln bir istisnasn oluturmaktadr. Bu kanunun 3. maddesine gre kiilere silahl personel tarafndan korunmas kurum ve kurulular bnyesinde zel gvenlik birimi kurulmas veya gvenlik hizmetlerini irketlere grdrlmesi zel gvenlik komisyonunun karar zerine valinin iznine baldr. 4. Kamu dzenini salama idare iin bir zorunluluktur. dare elindeki mevcut bilgileri ve durumu deerlendirmek sureti ile kamu dzenini bozulma ihtimali olan yer ve durumlarda ve zamannda gerekli tertip ve tedbirleri almak zorundadr. Bu zorunluluun yerine getirilmemesi ilgililer iin grevi ihmal suunu oluturur(TCK md. 257/2).Meydana gelen zararlardan idare sorumlu olur. 5.nleyici kolluk ilemleri kiilerin iliki ve yaaylarna yasak getiren bir devlet mdahalesi niteliini tadndan kstlayc ve yasaklaycdr. Hak dourucu deil, hakk snrlaycdr. Ancak bu snrlamalarn mutlaka kanunla yaplmas gerekir. 6. dare, idare hukuku kurallarna gre, kolluk nlemlerinin neden olduu zararlardan sorumludur. darenin sorumluluu kolluk hizmetlerinin kt ilemesinden, hi ilememsinden veya ge ilemesinden kaynaklanan hizmet kusuruna dayana bilecei gibi kusursu sorumluluk ilkesine de dayana bilir. Dantay, 10. Dairesi 30.03.1983 gn ve 82/206 sayl esas ve 83/665 sayl karar ile yasa d bir rgtle ilikisi olduu sanlan kiinin poliste gzaltnda tutulduu srada l ola-

55

rak bulunmas sonucu lenin yaknlarnn at davada ileri Bakanln tazminata mahkum etmitir137. Bu yasadan kaynaklanan ve polisin grevlerini hukuka uygun yapabilmesi asndan polise genel olarak verilen idari yetkiler ana balk halinde unlardr. III. POLSN NLEYC YA DA DAR KOLLUK YETKLER A. POLSN DURDURMA VE KMLK SORMA YETKS 1. Durdurma Kavram Durdurma yakalama deildir. Yakalamada bireyin Anayasann 19. madde ve HAS 5. maddesi garantisi altnda olan, kii hrriyeti ve gvenlii sz konusudur. Durdurmada ise bir yerden baka bir yere gitmekte olan kiinin geici bir sre iin bekletilmesi yani seyahat hrriyetinin (Any. md. 23/3) Anayasada belirtilen sebeplere uygun ekilde dzenlenmi olan Kanun (PVSK md. 4A) uyarnca snrlandrlmas demektir138. Durdurma, kiinin seyahat zgrln (Any. md. 23/3) ilgilendirir. Bu nedenle, Anayasann ngrd su soruturma, kovuturmas sebebiyle ve su ilenmesinin nlenmesi amacyla kanunla snrlandrlabilir. Anayasann bahsettii Kanun PVSK 4/A maddedir. Bu nedenle durdurma yetkisinin PVSK ile dzenlenmesinin Anayasaya uygun olduunu saptamak isteriz139. Durdurma, esasen PVSKdaki dier yetkilerin kullanlabilmesi iin ve bu yetkilerin kullanlmas srasnda bavurulan bir yoldur. Bu bakmdan, PVSKda daha nce akca dzenlenmesine gerek duyulmamtr. Bununla birlikte, AAYnin 27. maddesinde Durdurma ve arama yetkisine yer verilmitir140. Durdurma yetkisinin gerek AAYnin 27. maddesinde dzenlenmi olmas, gerekse kimi zaman bir baka yetkinin kullanlmas aamasna geilmeden, nleme amal uygulamann durdurma yetkisinin kullanlmas ile snrl olarak da uygulanabilmesinden dolay, bu yetkiye PVSKda ayrca yer verilmi olmas ile bir eksiklik giderilmitir. nk idarenin her trl ilem ve eylemi kanuna dayanmak zorundadr.
137 138

GZBYK, eref-DNER, Gven, dari Yarglama Usul, Ankara,1996, s.97. YENSEY, Feridun, Faili Tekrar Tanmaya Yarayan nleme ve Koruma Tedbirleri, MUYEP Teblileri-II,2328 Ekim 2007,Antalya, s. 7. 139 YENSEY, Faili Tekrar Tanmaya Yarayan nleme ve Koruma Tedbirleri, s. 6. 140 GNDOAN, Kadir-KO, Cihan-ZBUDAK, Cokun, Kolluun nleyici ve Adli Grevleri, Kartal Yaynevi, Ankara, 2007,s. 80.

56

Bir baka ifadeyle, idare, kanunda kendisine verilmeyen bir yetkiyi kullanamaz. Yukarda ifade edildii gibi, durdurma ou zaman bir baka yetkinin kullanlabilmesi iin gerekli bir uygulama olsa da, kimi zaman yalnz bana da uygulanabilmesi mmkndr141. 2. Kimlik Sorma Kavram Polis su ilenmesini nlemek veya ilenmi sularn faillerini ele geirmek iin kiilerden (kendisinin polis olduunu belirleyen belgeyi gsterdikten sonra) kimliini sorabilir. Bu istem karsnda herkes nfus czdann, pasaport veya resmi bir belgeyi gstererek kimliini belirtmek zorundadr142. Kimlik sorma yetkisi, kiilerden kim olduklarn belirtmek sureti ile kendilerini tantmalarn istemek demektir. Bu yetkiye kimlii renme yetkisi denmelidir. nk burada kimliin sorulmas deil; kimliin renilmesi iin sorulmas ne kmaktadr143. Polisin kimlik sorma yetkisi, PVSK 4/A. maddesinde dzenlenmitir. Polisin kimlik sorma yetkisi, dar anlamda, sadece bir kiinin kimliini gstermesini istemek eklinde anlalmamaldr. Bu yetki, geni anlamda, bir kiinin kimliini gstermesini istemenin yan sra, yasal herhangi bir yol ile birisinin kimlik bilgilerini renmek veya eitli belgeler zerinde yaplacak aratrmalar ile kimlik bilgilerine ulamak eklinde anlalmaldr144. PVSK 4/A maddesinde: Polis, kiileri ve aralar; a) Bir su veya kabahatin ilenmesini nlemek, b) Su ilendikten sonra kaan faillerin yakalanmasn salamak, ilenen su veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek, c) Hakknda yakalama emri ya da zorla getirme karar verilmi olan kiileri tespit etmek, ) Kiilerin hayat, vcut btnl veya malvarl bakmndan ya da topluma ynelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi nlemek, amacyla durdurabilir.

141 142

GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 80. YAAR, Ylmaz, s. 307-TEZSEVER,1992, s. 62. 143 DERDMAN, s.174. 144 SNMEZ, 2005, s.127.

57

Durdurma yetkisinin kullanlabilmesi iin polisin tecrbesine ve iinde bulunulan durumdan edindii izlenime dayanan makul bir sebebin bulunmas gerekir. Sreklilik arz edecek, fiil durum ve keyfilik oluturacak ekilde durdurma ilemi yaplamaz. Polis, durdurduu kiiye durdurma sebebini bildirir ve durdurma sebebine ilikin sorular sorabilir; kimliini veya bulundurulmas gerekli dier belgelerin ibraz edilmesini isteyebilir. Durdurma sresi, durdurma sebebine esas tekil eden ilemin gerekletirilmesi iin zorunlu olan sreden fazla olamaz. Durdurma sebebinin ortadan kalkmas halinde kiilerin ve aralarn ayrlmalarna izin verilir. Polis, durdurduu kii zerinde veya aracnda silah veya tehlike oluturan dier bir eyann bulunduu hususunda yeterli phenin varl halinde, kendisine veya bakalarna zarar verilmesini nlemek amacna ynelik gerekli tedbirleri alabilir. Ancak bu amala kiinin zerindeki elbisenin karlmas veya aracn, dardan bakldnda ierisi grnmeyen blmlerinin almas istenemez. Bu Kanun ve dier kanunlarn verdii grevlerin yerine getirilmesi srasnda, polis tarafndan gerekli ilemler iin durdurulan kiiler ve aralarla ilgili hkmler sakldr. Polis, grevini yerine getirirken, kendisinin polis olduunu belirleyen belgeyi gsterdikten sonra, kiilere kimliini sorabilir. Bu kiilere kimliini ispatlamalar hususunda gerekli kolaylk gsterilir. Belgesinin bulunmamas, aklamada bulunmaktan kanmas veya geree aykr beyanda bulunmas dolaysyla ya da sair surette kimlii belirlenemeyen kii tutularak durumdan derhal Cumhuriyet savcs haberdar edilir. Bu kii, kimlii ak bir ekilde anlalncaya kadar gzaltna alnr ve gerekirse tutuklanr. Gzaltna ve tutuklamaya karar verme yetkisi ve usl bakmndan 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu hkmleri uygulanr. Kimliinin tespiti amacyla tutulan kiiye, kimlii tespit edildikten sonra ve talepte bulunmas halinde, bu amala tutulduuna ve tutulma sresine dair bir belge verilir. Kiinin kimliinin belirlenmesi durumunda, bu nedenle gzaltna alnma veya tutuklanma haline derhal son verilir.

58

Nfusa kaytl olmad iin kimlii tespit edilemeyen kiilerin nfusa kaytlarnn temini iin gerekli ilemler yapldktan sonra, 5 inci maddeye gre fotoraf ve parmak izi tespit edilerek kayda alnr. Kimlii tespit edilemeyen kiinin yabanc olduunun anlalmas halinde, 5682 sayl Pasaport Kanunu ve 5683 sayl Yabanclarn Trkiye'de kamet ve Seyahatleri Hakknda Kanun hkmlerine gre ilem yaplr. Kimlii tespit edilemeyen veya nfusa kaytl olmad anlalan ve nfus idarelerine gnderilmesi gerekenlerin parmak izi veya fotoraflar alndktan sonra kimliklerinin tespiti veya nfusa kaytlarnn temini iin tzkte gsterilen esas ve usullere gre ilem yaplr. ncelikle polis gerektiinde her zaman kiilerin kimliini sorabilir veya aratrabilir. Kiiler, kimlik sorulmas halinde kimliklerini polise gstermek zorundadr. Polis, 1774 sayl Kimlik Bildirme Kanunu ve bal Ynetmelik gereince kimliini bildirmek zorunda olanlarn (otel, motel, vs. yerlerde kalanlar) kaldklar yer yetkililerince tutulan kaytlarn da her zaman inceleyebilir. Polis, niformal deil ise, kimlik sormadan ve gereken incelemeyi yapmadan nce kendisinin polis olduunu ispatlayan belgeyi gstermelidir. Polisin ilk bata bunu yapmamas halinde, kimlii sorulan kii polisten kimliini gstermesini isteyebilir. Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasars Tasla 13.maddesinde durdurma ve 14. maddesinde de kimlik sorma bal altnda PVSK 4/A maddesinden farkl olarak durdurma ve kimlik sormay ayrm ve daha net ve salkl bir ayrma gitmitir.Bylece Durdurmay da bir yetki olarak dzenlemitir. 3. Kii ve Aralar Durdurma Bu dzenleme Anayasann 23. maddesinin de bir gerei olarak yaplmtr. Kiilerin ve aralarn durdurulmas iin gerektiinde zor kullanlmas kamu gvenlii ve dzeni asndan bir zorunluluktur. Bu bakmdan durdurulmas gereken aracn yaplan uyarya ramen durmayarak kamas hlinde, toplumun veya kiilerin tehlikeye dmesinin ya da su ilenmesinin nlenmesi amacyla durdurulmas iin, tehlikeyi bertaraf edecek nitelikte zor kullanlabilecektir. Genel kolluk grevlisi olarak polisin, yerine getirdii grevler erevesinde; bata su ve tehlikenin nlenmesi

59

olmak zere, kimlik sorma, arama, trafik kontrolleri, trafik cezas uygulamas ve Kabahatler Kanununa gre idari yaptrm uygulamas ve benzeri birok yetkisinin kullanmnn nceliini bu yetki oluturmaktadr145. ngiliz hukukunda da arama iin durdurma, kiinin veya aracnn zgrlnn belli sreyle kstlanmasn beraberinde getirir. Ara veya kiinin aramann icras iin durdurulduu yerden veya yaknndan baka yerlere gtrlmemesi esas olup, kanun koyucunun bu hususta, kii ve aralarn olay yerinden karakola gtrlmeleri sonucunu douran yakalama ilemini deil, sadece arama ilemini murat ettikleri anlalmaktadr146. Sululuk karsnda gvenliin salanmas, ancak vatandan zgrlk alanna kolluk mensuplarnn hukuki aralaryla mdahalesi sonucu mmkn olabilir. Bu tedbirler belirsizlikler nedeniyle hem masumluk karinesine, hem de maddi olarak masum ve eyleme katlmam olanlara ynelmektedir. Su ilemeyen veya ileme tehlikesi bulunmayan insanlara kolluun suun ilenmesi bahanesiyle de olsa-yerli yersiz mdahale etmesi, bu insanlarn zgrlklerini kstlad iin onlarn hayattan aldklar zevki de azaltr. Bu sebeple nleme faaliyetleri, kiilerin zel hayatlarna mdahale niteliinde veya onur krc olmamaldr. zerinde su phesi olmayanlarla, su ileme tehlikesini gsteren nemli belirtiler bulunmayanlarn srekli kimliklerinin sorulmas ve kimliini ispatlayamyor diye nleme yakalamasna tabi tutulmas hakl grlemez. Bu gibi tavrlar insan haklarn ihlal eder147. Durdurma kurumunun hukuki niteliini belirlerken durumu ikiye ayrmak mmkndr. Bir su ilenmesinden nce kullanlan yetki olduundan, nleme amal durdurmay bir nleme tedbiri olarak kabul etmek gerekir. Buna karlk bir suun ilenmi olabilecei phesi zerine bu suun aydnlatlabilmesi ve failinin yakalanabilmesi amacyla, yani adli amala yaplan durdurmay ise bir koruma tedbiri ola-

ZEYBEK, Cengiz, PVSK Deiiklikleri ve nleyici Polislik, Trk dare Dergisi, Haziran 2007, s. 3031.
146

145

ERYILMAZ, Mesud Bedri, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, Sekin Yaynevi, Ankara, s. 177. AVCI, Mustafa, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, nleme Amal zgrlk Kstlamas, EGM. Yayn, Ankara, s. 164.

147

60

rak nitelendirmek yerinde olacaktr.148 Kolluk grevlisinin dur emrine uyulmamas veya durdurulduktan sonra sorulan sorulara cevap verilmemesi yakalama yetkisini beraberinde getirmektedir149. Durdurma Yetkisinin kullanlabilmesi iin herhangi bir karara veya yazl emre ihtiya bulunmamaktadr. Polisin kendisine tannan bu yetkiyi 4/A maddesinin 2.fkras hkmnde ngrlm bulunan makul bir sebebin bulunmas n artnn ve yine 4/A maddesinin 1. fkras hkmnde belirlenen drt nedeninden birinin varl halinde kullanabilmesi bir kararn ve yazl emrin alnmasna, yani bir izne tabi tutulmamtr. Polis artlar olutuunda bu yetkisini kendiliinden kullanabilecek ve bylece grevini de yapabilecektir150. Durdurma ve aramalar kolluun takdir yetkisinin maksimim hissedildii alanlardr. Kolluk nazarnda bir suun nlenmesi, O suun failinin yakalanmasndan daha nemlidir. Byle olmasna ramen ngiltereden farkl olarak, Trkiyede halkn kendi blgesinde veya etrafnda hissettikleri eitli yasad oluumlar kendileri iin tehdit olutursa bile ihbar etmekten ekindikleri151 grlmektedir. Kolluk, kii ve aralar keyfilie varmadan, durdurma iin zorunlu olan sreden fazla olmakszn ve balangta durdurma sebebini bildirmekle ie balayacak, niformal bile olsa kimlii ile beraber kendisini tantp durdurulan kiilere sorular sorabilecektir. Ayrca Kolluk, kimliini sorduu her kiiye deil, yalnzca bu amala beklettii, tuttuu kiilere talebi olmas halinde bir belge tanzim edecektir152. Nitekim adli aramada da ayn durum sz konusudur. Esasen bu belge tanzimi konusu, arama ncesinde bilgi verme zorunluluunun, arama sonrasnda belge vermek eklinde bir uzantsdr. Aranlan yerin sahibi veya zilyedi yoksa, mmeyyiz hsm, temsilcisi, birlikte oturan kimse veya komusunun talebi olmas halinde sz edilen belge tanzim edilecektir153.Talep olmadnda aramay yapan memur ayrca bir belge
148

ERDA, Ali hsan, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Kolluun Durdurma Yetkisi ve Durdurma zerine Yaplabilecek lemler, EGM Yayn Ankara 2008, s. 39. ERYILMAZ, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, s. 213. ERDA, s. 40. ERYILMAZ, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, s. 239.

149 150 151 152

ERDA, s. 4142, ERYILMAZ, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, s.174. ZBEK, Veli zer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Sekin Yaynevi, Ankara 2006, s. 347348.

153

61

dzenlemez. Ancak Aramalar Ynetmeliinin 11. maddesi aramaya katlan ve hazr bulunanlara imzalatlarak, belgeden farkl olarak dzenlenen tutanan bir suretinin ilgiliye verilecei belirtilmektedir. Makul sebebin yerinde kmas durumunda ise; Polis bir kiiyi ve arac yakalama emri bulunan birisini tespit etmek amacyla durdurmu ve durdurduu kiinin bu aranan kii olduunu anlamtr. Bu durumda durdurulan kiinin ayrlmasna izin verilmeyecek ve bu kii hakknda durdurmann yapl sebebine uygun ilem yaplacaktr. Yani kii yakalanacak ve zerinde kendisine, uygulayc kolluk grevlilerine ve dier kiilere zarar verebilecek bir ey bulunabilecei phesiyle kontrol edilebilecektir.154 Nitekim sz konusu maddenin 6.fkra gerekesi de ayn istikamettedir. 6. fkra ile polisin, durdurduu kii zerinde veya aracnda silah veya tehlike oluturan dier bir eyann bulunduu hususunda yeterli phenin varl halinde, kendisine veya bakalarna zarar verilmesini nlemek amacna ynelik olarak gerekli tedbirleri alabilecei dzenlenmektedir. Bu kapsamda, durdurulan kii zerinde, giysilerinden herhangi birisi karlmakszn, elle, yzeysel olarak, yoklama biiminde bir kontrol yaplabilir. Yoklama ve svazlama, durdurma srasnda, polisin kontrol amal yapabilecei ilemlerdendir. Bu ilem, makul phenin kuvvetlendii durumlarda yerine getirilecek bir tedbirdir. Yoklama, grevli polis tarafndan el ile phelenilen kiinin stnn, mahremiyetine ve elbisesinin detaylarna vakf olunmayacak ve elbisesi karttrlmayacak ekilde farkl noktalarna dokunulmak suretiyle kontrol edilmesini ve su unsuru eyalarn bulunup bulunmadnn belirlenmesini ifade etmektedir. Svazlama ise yoklama ileminin, elin kiinin stnden kaldrlmakszn srekli bir ekilde gezdirilmesi suretiyle yerine getirilmesidir. 4. Durdurma zerine Yaplacak lemler Polisin, durdurduu kii zerinde veya aracnda silah veya tehlike oluturan dier bir eyann bulunduu hususunda yeterli phenin varl halinde, kendisine veya bakalarna zarar verilmesini nlemek amacna ynelik olarak gerekli tedbirleri alabilir. Ancak bu amala kiinin zerindeki elbisesinin karlmas veya aracn dardan bakldnda ierisi grnmeyen blmlerinin almas istenemez. Buradaki

154

ERDA, s. 4243.

62

sorun kendisine veya bakalarna zarar verilmesini nlemek amacna ynelik gerekli tedbirleri alabilir ibaresine ne anlam verileceidir. Bu erevede Polis acaba kendisine ve bakalarna zarar verilmesini nlemek amacna ynelik olarak arama yapabilir mi? Bu soruyu sz konusu dzenlemenin ikinci cmlesiyle birlikte deerlendirmek gerekir. Bu dzenlemeye gre yaplamayan kiinin zerindeki elbisenin karlmas veya aracn dardan bakldnda ierisi grnmeyen blmlerinin almasnn istenmesidir. O halde bunun dnda kalan aramalar yaplabilir denebilir. Ancak kanmzca sz konusu eylem aratrma faaliyeti niteliini amamal, arama boyutuna ulamamaldr. Aksi halde arama tedbirinin ayrca dzenlenmesinin ve bunun iin ayr bir hkm getirilmesinin anlam kalmamaktadr155. Kanun, durdurulan kiinin zerinin, yetkili mericin yazl emri olmadan, en azndan kabaca aranmasna msaade ederek, kollua ve bakalarna ynelik kiiden kaynaklanacak tehlikeyi nlemeye ynelik bir zm m sunmaktadr? Kanun koyucunun byle bir amacnn olduu ok net olarak anlalyor olsa da, bizce bu sorunun cevab hala hayrdr. nk aramay hem Anayasa, hem de nleme aramasnn dzenlendii PVSK md. 9 ve adli aramann dzenlendii CMK md.119 ar artlara balamtr. Bir nevi nleme amacyla balatlan durdurma ve kimlik sorma yetkisi, kiiye duyulan phe muvacehesinde adli nitelik kazanm olduundan, Durdurma yetkisinin kullanlmas srasnda polis, CMK 90/2. maddesine gre tutuklama karar veya yakalama emri dzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde saknca bulunan bir hlin varl durumunda; Cumhuriyet savcsna veya mirlerine derhl bavurma olana yoksa yakalama yetkisinin kullanlmas kapsamnda bu maddenin drdnc fkrasnda dzenlenen gerekli tedbirleri de alabilecektir156. Sz konusu 4.fkra ise Kolluk, yakaland srada kamasn, kendisine veya bakalarna zarar vermesini nleyecek tedbirleri aldktan sonra, yakalanan kiiye kanun haklarn derhal bildirir hkm gereince kabaca bir st aramas yapmaktr. Ayrca, ele geirdii tesadfi delilleri ise, CMK md. 138. istinaden, ncelikle koruma altna alacak, gecikmesinde saknca bulunmasndan dolay da koruma alt-

155 156

ZBEK, Veli zer, MUYEP Teblileri-II, nleme Aramas, EGM Yayn, Ankara,2008, s. 69. ZEYBEK, s. 32.

63

na ald bu delili C. savcsndan gelecek yazl emir veya Ona ulalamad durumlarda ise kolluk amirin yazl emri ile el koymaya dntrecektir. Delilin muhafaza altna alnabilmesi iin, nceden ngrlemeyen srpriz bir durum neticesinde tesadfen bir bulma sz konusu olmaldr. Arama emrinin snrlar ierisinde ve aramann konusu olan ey aranmakta iken, zel bir gayretle deil, plak gzle grlebilir nitelikte olan ve ayn zamanda bu fiil ile balants olmasa bile, dier bir suun ilendiini gsterir nitelikte bulunmaldr157. Grevin yerine getirilmesinde direnle karlalmas durumunda ise, zor veya silah kullanabilecektir. Zor, kiinin kendisine terettp eden belirli bir ykmlln gereklerine uygun davranmamas halinde, bu ykmlln gereklerine uygun davranmasn salamak amacyla ve ancak kanunla verilen yetkiye dayal olarak kullanlabilecektir158. Kanunun verdii yetki ise, Zor kullanlmasn gerektiren bir direni karsnda, bu direnii kracak lde, kademeli olarak artan nispette bedeni kuvvet, maddi g ve kanuni artlar gerekletiinde silah kullanlabilmesini ngrmektedir. Polis ncelikle, ilgililere direnmeye devam etmeleri halinde dorudan doruya zor kullanlacann ihtarn yapar veya direnmenin mahiyeti ve derecesi itibariyle ihtarsz da zor kullanabilir. Zor kullanmann derecesini ve aralarn ise, olay mahallindeki yetkili tayin eder. Yine durdurma kapsamnda kii zerinde silah veya tehlike oluturan dier bir eyann bulunduu hususunda phesi bulunan Polisin, artlarnn bulunmas halinde her eyden nce maddi ceza hukukumuz erevesinde ve Trk Ceza Kanununda dzenlenmi bulunan hukuka uygunluk nedenlerinden birisi olan meru savunmadan yararlanabilecei de gzden karlmamaldr159. Meru savunma ise, bir kimsenin kendisini veya bakasn hedef alan bir tecavz veya saldr karsnda, savunma amacna matuf olarak bu saldry defedecek lde kuvvet kullanmasn ifade eder. Saldrya maruz kalan tecavz defetmek amacyla hareket ettiinden, icra edilen savunma fiili, saldry defedecek lde olmas artyla hukuka uygun hale gelmektedir. Meru savunmada bulunan kiinin
157 158 159

ZBEK, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 354. ZGEN, zzet, Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler 2.Bask, Ankara 2007 s. 288. ERDA, s. 45.

64

artlarna uygun olarak gerekletirdii fiil, muaheze edilmesini, knanmasn, ayplanmasn gerektirmez; aksine meru savunmada bulunan kii ayn zamanda insanlarda hukuk bilincinin gelimesine katkda bulunmu olur160. B. POLSN PARMAK Z VE FOTORAF ALMA YETKS 1. Parmak zi Kavram Parmak izi parman en u boumundan trnak dibine kadar olan blgedeki ekillerin dokunduumuz yzeylerde kalan ekillerine denir. Parmak izlerinin deimez oluu, hibir parmak iznin bakasn parmak izine benzememesi tasnif edilebilir olmas nedeniyle gerek kimlik tespiti bakmndan nem kazanmtr. sim ve kimliklerini srekli deitiren sulularn gerek kimliklerinin tespiti ve adli sicillerinin tutulmas ileride herhangi bir sutan pheli ve sank olarak yakalanan kimselerin gerek kimliklerinin tespit edilmesi daha evvelce hangi sular ilediinin mahkemelerce tespit asndan baz kiilerin parmak izi alnmaktadr161. Parmak izi ve fotoraf alma yetkisi bir eit tanma ve bilgi edinme yolu ve Alman Polis Kanun Tasarsnda sylendii ekli ile162 ayn zamanda tekrar tanmaya yarayan bir yetkidir. PVSK gerekesinde adli tehis ve herhangi bir crmde suluyu tayin edebilmek iin bu yetkiye ihtiya olduu belirtilmektedir163. 2. Parmak zi ve Fotoraf Alma Yetkisi Olay yerinde bulunan iz ve delillerin polis asndan en nemlisi parmak izleridir. Parmak ularnn i yzeylerinde muntazam aralklarla dizilmi izgiler deiik desen meydana getirirler. Kabartma eklinde olan bu izgilere papil denir. Olayla ilgisi olan kiinin kimliini tespit ve olay aydnlatmak iin en emin yollardan birisidir
164

.Parmak izlerinin ne yanlmandan ne de yetersiz kalmalarndan

sz edilebilir165.

160 161

ZGEN, s. 368369. KARAGZ, Ahmet, Polis dari Kolluk Yetkileri, stanbul, 1990, s. 62. 162 EL, Kayhan-YENSEY, Feridun, Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Kanunlar, Beta Yay., stanbul, 1989, s.117. 163 ALKFOLU,Kemalettin-DOU,Engin, TCK, CMUK ve Polis Mevzuat, Sekin Yay., Ankara,1985, s. 1193- 1194. 164 AKBULUT, mer Faruk, Olay Yeri ncelemesi, Halkla likiler, Ynetimi Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar, EGM, Ankara, 2000, s. 218. 165 KSZ, Arif, Kiilerin Kimliini Tespit Etmekte Polise Yardmc Olan mza ve Parmak zninin Tetkiki ve Parmak zinin Tasnifi, Ankara, 1986, S.49.

65

PVSK 5 ve 4/A maddelerinde polisin parmak izi ve fotoraf alma yetkisi dzenlenmitir. Parmak izi yetkisinin kullanlmas yasal artlarn domasna baldr. Parmak izi ve fotoraf alma yetkisi, Any 19. madde kii hrriyeti ve gvenlii ile Any. 20. maddesi zel hayatn gizlilii Kanunlara ngrlen bir istisnasn oluturmaktadr. nk kii gvenlii, kendisini gvende hissetmesi ile ilgili olup, kapsam itibariyle genitir. Anayasa Mahkemesi 02.04.1965 tarihli e:138 ve k: 71 sayl kararnda166zel hayatn gizliliini yaama hrriyetinin bir paras olarak deerlendirilmitir. Ayrca kiinin fotoraf zerindeki hakk, zel hayat hakk ile ilgilidir 167. Parmak izinin, deimez-deitirilemez, benzemez-benzetilemez ve tasnif edilebilir zellikleri168 kiileri tanmada, olaylar aydnlatmada, dolaysyla sulular yakalamada nemli bir rol oynad bilinmektedir. Bu itibarla polise su ileyenler ile kendisi su konusu olabilecek yahut su ilemesi muhtemel ahslarn parmak izlerinin alnmas yetkisi verilmitir169 . PVSK 5.maddesin de: Polis; a) Gnll, b) Her eit silah ruhsat, src belgesi, pasaport veya pasaport yerine geen belge almak iin bavuruda bulunan, c) Bata polis olmak zere, genel veya zel kolluk grevlisi ya da zel gvenlik grevlisi olarak istihdam edilen, ) Trk vatandalna bavuruda bulunan, d) Snma talebinde bulunan veya gerekli grlmesi halinde, lkeye giri yapan sair yabanc, e) Gzaltna alnan, kiilerin parmak izini alr. Birinci fkraya gre alnan parmak izi, ait olduu kiinin kimlik bilgileri ile birlikte, ne zaman ve kim tarafndan alnd belirtilmek suretiyle, bu amaca zg sisteme kaydedilerek saklanr. Ancak, parmak izinin hangi sebeple alnd sisteme kaydedilmez.
166 167

ARMAAN, Servet, Temel Haklar ve devler, Faklteler Matbaas, stanbul, 1980, s. 10. ARASLI, Oya, zel Hayatn Gizlilii ve1961 Anayasasnda Dzenlenii, Ankara, 1982, s.51 vd. 168 YAAR, s. 174175. 169 YILMAZ, Tuncay, Gerekeli-Notlu ETK le PVSK, Evren Yay., Ankara,2000, s. 39.

66

Olay yerinden elde edilen ve kime ait olduu henz tespit edilemeyen parmak izleri, kime ait olduu tespit edilinceye kadar, ilgili soruturma dosya numaras ile birlikte sisteme kaydedilir. CMK 81.maddesi ile Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunun 21. maddesi hkmlerine gre alnan parmak izleri de bu sisteme kaydedilir. (a) bendi hari 1. fkra ile drdnc fkra kapsamna giren kiilerin ayrca fotoraflar alnarak, 2. fkrada belirlenen esaslara uygun olarak parmak izi ile birlikte sisteme kaydedilir. Bu sistemde yer alan bilgiler, kimlik tespiti, suun nlenmesi veya yrtlmekte olan soruturma ve kovuturma kapsamnda madd gerein ortaya karlmas amacyla mahkeme, hkim, C. Savcs ve kolluk tarafndan kullanlabilir. Kolluk birimleri, kimlik tespiti yapmak ya da olay yerinden alnan parmak izini karlatrmak amacyla dorudan bu sistemle balant kurabilir. Sistemde kaytl bilgilerin hangi kamu grevlisi tarafndan ve ne amala kullanldnn denetlenebilmesine imkn tanyan bir gvenlik sistemi kurulur. Sistemde yer alan kaytlar gizlidir; altnc ve yedinci fkralarda belirlenen amalar dnda kullanlamaz. Sisteme kaytl olan parmak izi ve fotoraflar, kiinin lmnden itibaren on yl ve her halde kayt tarihinden itibaren seksen yl getikten sonra sistemden silinir. Parmak izi ile fotoraflarn sistemde kaydedilmesi ve saklanmas ile bu kaytlardan yararlanmaya ilikin dier esas ve usller, ileri Bakanl tarafndan Adalet Bakanlnn gr alnarak karlacak ynetmelikle dzenlenir. PVSK madde 4/A da; Nfusa kaytl olmad iin kimlii tespit edilemeyen kiilerin nfusa kaytlarnn temini iin gerekli ilemler yapldktan sonra 5. maddeye gre fotoraf ve parmak izi tespit edilerek kayda alnr. Bu yetki hibir zaman iin suiistimal edilmemeli, gerektiinde sularn nlenmesi ve olaylarn aydnlatlmas amacyla kullanlmaldr. Parmak izi alnmas konusunda CMK 81. maddesinde bir takm snrlamalar getirmitir. 3. Fizik Kimliinin Tespiti Birey olarak bilinmeyen bir kiinin pheli ve sank sfatn almas mmkn deildir. Buna karlk birey olarak bilinmekle birlikte kimlik bilgileri bilinemeyen kiinin pheli ve sank sfatn almas mmkndr. Zira birey olarak bili-

67

nen fakat kimlii tespit edilemeyen kii hakknda tutuklama karar verilmesi170 ve kamu davas almas iin engel bir durum sz konusu deildir. Bu durumda CMK 81. maddesine gre fiziki kimliin tespiti yoluna gidilmesi mmkndr171. CMK 81. madde de Fizik Kimliin Tespiti bal ad altnda parmak izi ile ilgili hkmler dzenlenmitir. Madenin gerekesinde, bu hkmn, fiziki kimliin saptanmasna ilikin asesleri ve saptanacak hususlar gsterdii; fizik kimliin saptanmasnn, pheli ve sanklarn soruturma ve kovuturma makamlarnca tannmas amaland belirtilmektedir172. Bu madde de; st snr 2 yl veya daha fazla hapis cezasn gerektiren bir sutan dolay pheli veya sann, kimliinin tehisi iin gerekli olmas halinde, C. Savcsnn emriyle, fotoraf, beden lleri, parmak ve avu ii izi, bedeninde yer alm olup tehisini kolaylatracak dier zellikleri sesi ve grntleri kayda alnarak, soruturma ve kovuturma ilemlerine ilikin dosyaya konulur. Kovuturmaya yer olmad kararna itiraz sresinin dolmas, itirazn reddi, beraat veya ceza verilmesine yer olmad karar verilip kesinlemesi hllerinde C. Savcsnn huzurunda derhl yok edilir ve bu husus tutanaa geirilir eklinde belirtilir. Soruturma veya kovuturma aamasnda da hkim veya mahkeme kararyla fizik kimliinin tespitine ilikin ilemler yaptrlabilir. 4. pheli veya Sann Tehisi pheli veya sann tehisi, sank veya phelinin, suun tank veya maduru, benzer kiilerle bir grup yaplarak setirilmesi ilemidir. Yrrlkteki hkmlere gre polisin soruturma srasnda phelinin veya sann kendisinin veya fotoraflarnn, sutan zarar grene, madura veya bilgi ve grg sahibi kimselere gsterilerek tehis ettirilmesi yoluyla kimlii ve pheliyi tespit etmesi mmkndr. Danimarkadaki uygulamaya gre polis, bir

170

KUNTER, Nurullah-YENSEY, Feridun, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Arkan Basm, 2005,s. 244.. 171 TOROSLU, Nevzat-FEYZOLU, Metin, Ceza Muhakemesi Hukuku, Sava Yaynevi, Ankara,2006, s.125. 172 BAYYURT, Yldrm, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunu, Kartal Yay., Ankara, 2005, s. .211.

68

hkml veya kaan yakalanmas ya da phelinin suunu ispat asndan bunlarn fotoraflarn ilgililere gsterebilmektedir173. Karlatrlmal hukukta bu ilem daha ok polisin yetkisi addedilir. rnein, Danimarka CMK 81/2 ve devam eden maddelerinde tehisle ilgili grevlerin hepsi polise verilmitir. Hatta kaak bir sulunun eklinin dorudan kamuoyuna verebilecei bile, Danimarkada polise verilen ak bir yetki mahiyetindedir. Tehis iin, tehis edilecek olann rza gstermesi de tehis yetkisinin kullanlabilmesi sebepleri arasnda kabul edilmitir. Alman Ceza Muhakemesi kanununa gre yeniden tehis etmek amacyla bir kimsenin kimlik bilgilerini tespit iin o kiinin suu iledii konusunda kuvvetli phe bulunmaldr. Tanklar bakmndan da bu hkm geerlidir.174 5. Yetkinin Kullanlma Usul, Arivleme, Silme ve ahsi Verilerin Korunmas PVSK 5. maddesinin 2. ve devam eden fkralarna gre: Polise parmak izi alma yetkisi veren halleri ieren ve yukarda incelenen hkmler dorultusunda alnan parmak izi, ait olduu kiinin kimlik bilgileri ile birlikte, ne zaman ve kim tarafndan alnd belirtilmek suretiyle, bu amaca zg sisteme kaydedilerek saklanr. Ancak, parmak izinin hangi sebeple alnd sisteme kaydedilmez175. Bu sistemde yer alan bilgiler, kimlik tespiti, suun nlenmesi veya yrtlmekte olan soruturma ve kovuturma kapsamnda maddi gerein ortaya karlmas amacyla, mahkeme, hkim, C. Savcs ve kolluk tarafndan kullanlabilir. Kolluk birimleri, kimlik tespiti yapmak ya da olay yerinden alnan parmak ya da olay yerinden alnan parmak izini karlatrmak amacyla dorudan bu sistemle balant kurabilir. Bir lkede potansiyel sulu olarak deil ama sular ileyenlerin tekrarlayabilecekleri olaylarn veya faili mehul sularn daha kolay aydnlatlabilmesinde ok nemli bir yere sahip olan parmak izi ve fotoraf arivinin imha edilmesi, sularn takibi ve nlenmesinde byk olumsuzluklara sebep olacaktr. ok
173 174

DERDMAN, 2007, s. 181. KUNTER YENSEY, 2005, s. 336. 175 DERDMAN, 2007, s.166.

69

doru bir biimde, delilden sana gidilmesinin tavsiye edildii yerde parmak izlerine nem verilmesi gerektiinin alt da izilmektedir. Alman savclarnn yetkilerine ait dair ynetmelikte, pheli hakknda tm bilgilerin aratrlarak tamamlanm vaziyette incelemeye sunulmas gerektiinin alt izilmektedir. Bu nedenlerle parmak izi bilgilerinin imhas iin tespit olunan bu sreler yerinde olmutur. TCK 138. maddesinde de hukuka uygun olarak kaydedilmi olan kiisel verilerin kanunlarn belirledii srelerin gemi olmasna ramen, verileri sresi iinde yok etmekle grevli olanlarn, ykmllklerini yerine getirmemesi yaptrma balanm ve bamsz bir su olarak tanmlanmtr. AB mktesebatnda da, terrizm dhil cezai sularn nlenmesi, soruturulmas ve aydnlatlp cezalandrlabilmesi amacyla, veri koruma ereve karar bulunmaktadr. Avrupa konseyi, telekomnikasyon trafiinin servis salayclar tarafndan ilgili kurallarn oluturulmasna ilikin nlemlerin deerlendirilmesini kabul etmitir. Bu ereve kararda verilerin korunmas ok nemli yer tutmaktadr176. C. POLSN AILMASI ZNE BALI OLAN YERLER KONUSUNDA TAHKKAT VE FAALYETTEN MEN ETME YETKS 1. Umuma Ak stirahat ve Elence Yerleri Kavram Umuma ak istirahat ve elence yerleri tanm PVSK 7. maddesinde yaplmtr. Buna gre; Kiilerin tek veya toplu olarak elenmesi, dinlenmesi veya konaklamas iin alan otel, motel, pansiyon, kamping ve benzeri konaklama yerleri; gazino, pavyon, meyhane, bar, birahane, ikili lokanta, taverna ve benzeri ikili yerler; sinema, kahvehane ve kraathane; kumar ve kazan kast olmamak artyla ad ne olursa olsun bilgi ve maharet artrc veya zek gelitirici nitelikteki elektronik oyun alet ve makinelerinin, video ve televizyon oyunlarnn ierisinde bulunduu elektronik oyun yerleri; internet kefeler ve benzeri yerler umuma ak istirahat ve elence yeri saylr.

176

DERDMAN, 2007, s. 167.

70

Sabit veya seyyar olarak kullanan kara, deniz, hava ve her eit tama aralarnda, birinci fkrada belirtilen faaliyetlerin icras durumunda, bu yerler de umuma ak ve istirahat yerleri saylr177. 2. Umuma Ak ve stirahat Yerleri le lgili Genel Bilgiler Bu yetki esas olarak PVSK 7. maddesinde dzenlenmitir. Bu i yerlerinin faaliyet gsterecei alanlar belirlemeye veya mevcut umuma ak istirahat ve elence yerlerinin bu ama iin ayrlan yerlerde toplanmasna, belediye ve mcavir alan snrlar iinde belediyeler; bu alanlar dnda il zel idareleri yetkilidir. Umuma ak istirahat ve elence yerlerinin bulunaca alanlarn tespiti ve bu yerlerin ruhsatlandrlmasnda uygulanacak usul ve esaslar ileri Bakanl tarafndan karlan Yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelik ile dzenlenmitir. Bu i yerleri iin dzenlenen i yeri ama ve alma ruhsatlarnn bir rnei yetkili kolluk kuvvetine gnderilir. Bu i yerleri genel gvenlik ve asayi ynnden genel kolluk tarafndan denetlenir. Umuma ak istirahat ve elence yerlerinde genel asayi ve gvenlik ynnden yetkili kolluk kuvvetinin grnn alnm olmas, bu yerlerin patlayc, parlayc, yanc ve benzeri tehlikeli maddeler retilen, satlan, kullanlan, depolanan yerler ile gaz dolum tesislerine mevzuatn ngrd uzaklkta bulunmas, yangna kar gerekli nlemlerinin alndn gsteren itfaiye raporunun alnmas, ayrca umuma ak istirahat ve elence yerlerinden meyhane, bar, kahvehane, kraathane, elektronik oyun merkezi ile akta alkoll iki satlan iyerlerinin okul, yurt, mabet bina ve tesislerine mevzuatn ngrd uzaklkta bulunmas zorunludur. kili yer blgesi, mlki idare amirinin genel gvenlik ve asayi durumu hakkndaki gr dorultusunda belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde belediye meclisi, bu snrlar dnda il genel meclisi tarafndan tespit edilir. kili yer blgesi haricinde ikili yer alamaz. kili yer blgesi;

177

GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 8889.

71

a)Hkmet binalar, hapishane ve slah evleri; her trl mabet, dini kurum ve kurulular; sanat messeseleri, maden ocaklar, inaat yerleri; patlayc, parlayc, yanc ve benzeri tehlikeli maddeler retilen, satlan ve depolanan yerler ile gaz dolum tesisleri yaknnda, b)Konaklama yerleri hari olmak zere, oto yollar ve karayollarnn her iki tarafnda snr izgisine 200 metreden yakn mesafe iinde, c)Otogar ve otobs terminallerinde, d)Resmi ve zel okul binalar, ilk ve orta retim rgencilerinin barnd rgenci yurtlar ile anaokullarna 100 metreden yakn mesafe iinde, tespit edilmez. lkretim ve Eitim Kanunu ve zel retim Kurumlar Kanunu kapsamna girmeyen eitim retim kurum ve tesisleri ile renci yurtlar ve (a) bendinde belirtilen yerler iin mahalli artlar dikkate alnarak belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde belediye meclisi, bu snrlar dnda il genel meclisi tarafndan belirli bir mesafe, tayin ve tespit edilir. Kanuni istisnalar sakl kalmak zere; elence, oyun, iki ve benzeri amal umuma ak yerlerde 18 yandan kkler altrlamaz. Umuma ak istirahat ve elence yerlerinde altrlacak kiilerin yetkili idareye bildirilmesi arttr. Umuma ak istirahat ve elence yerlerinde genel kadn olarak tescil edilenler altrlamaz. Mteri ile beraber yiyip ierek mterinin elenmesini salayan konsomatrisler sadece pavyon ruhsatl yerlerde alabilir. Yabanclarn umuma ak istirahat ve elence yerlerinde almalar yabanclarla ilgili mevzuat hkmlerine tabidir. 3. Kolluk Denetimi Kolluun denetim yetkisi PVSK birok maddesinde dzenlenmitir. Bununla; Kanuna uygun hareket edilip edilmediini veya bir su ilenip ilenmediinin tespiti ou zaman denetim yetkisinin kullanlmas ile mmkn olur. Bu bakmdan PVSK ve yetki veren kanunlarn ayn zamanda bu hususlara ilikin denetim yapma yetkisini de verdiini kabul etmek gerekir178.

178

GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 88.

72

Kolluk, umuma ak istirahat ve elence yerlerini genel gvenlik ve asayi ynnden denetler. Denetimler srasnda tespit edilen mevzuata aykr hususlar, yetkili idarelere gerei yaplmak zere bildirilir. PVSK 8. maddesinde saylan hususlarn tespiti halinde belirtilen iyerleri 30 gn gememek zere, mahallin en byk mlki idare amiri tarafndan geici sreyle faaliyetten men edilir. PVSK 6. maddesinde belirtilen hususlarn tespiti halinde, yetkili idare tarafndan mezkr maddede belirtilen usule gre idar para cezas uygulanr. Kapatma tutananda kapatma nedeni, tarihi ve saati belirtilir ve hazr bulunanlar tarafndan imzalanr. yeri sahibi veya kanun temsilcisinin imzadan kanmas halinde, bu durum tutanakta belirtilir. Otel, motel, kamp ve benzeri her trl konaklama yeri ileticisi, bu yerlerde yatacak olan TC vatanda veya yabanc uyruklu kiilerin kimlik ve geli-gidi kaytlarn cretli veya cretsiz, gndz veya gece kalmalarna baklmakszn rneine ve usulne uygun ekilde, gn gnne tutmak ve kolluk denetimine hazr bulundurmak zorundadr. 4. Kapatma Kavram Ve Kapatma Yetkisinin Uygulanmas a. Kapatma Kavram Kolluun, kanunlara aykr dtn saptad bir umuma ak elence ve istirahat yerini, kanunlarda belirtilen hallerde, almalarn geici veya devaml sonlandrmak amacyla kapatmas demektir. Kapatma yetkisi, almann sonlandrlmas amac ile kullanlr179. Bir baka ifade ile Kapatma; umuma ak yerler ile faaliyetleri neticesinde umuma ak yer haline dnen tzel kiilie haiz kurum ve kurulularn lokal veya benzeri yerlerinin yasal olmayan faaliyetlerinden dolay belirli bir sre veya devaml olarak iletilmekten alkonulmalar veya icraatlarnn durdurulmasdr180. b.Kapatma Yetkisinin Uygulanmas Bu konu PVSK 7 ve 8. maddelerinde dzenlenmitir. Umuma ak istirahat ve elence yerlerinin ruhsat bal olduu kolluk kuvvetinin gr alndktan sonra belediye ve mcavir alan snrlar iinde bele179 180

DERDMAN, s. 256. YAAR, 2000, s. 204.

73

diyeler; bu alanlarn dnda il zel idareleri tarafndan verilir. Kolluk kuvveti grn yedi gn iinde verir. Ruhsat talepleri bir ay iinde sonulandrlr. zin alnmadan alan umuma ak istirahat ve elence yerleri kapatlr. Kapatma' kavram, mesken ile zel ve genel iyerlerinin daimi veya bir sre iin kullanlmaktan veya iletilmekten alkonulmas, faaliyetinin durdurulmas ve menedilmesi olarak tanmlanabilir181. PVSK 8. maddesinde Polise yeterli delil elde edilmesi halinde; Kumar oynanan umum ve umuma ak yerler ile her eit zel ve resmi kurum ve kurululara ait lokaller, mevzuata aykr bir ekilde uyuturucu madde imal edilen, satlan, kullanlan, bulundurulan yerler, mevzuata aykr faaliyet gsteren genelevler, birleme yerleri ve fuhu yaplan evler ve yerler, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, Anayasal dzenine, genel gvenlie ve genel ahlka zarar dokunacak oyun oynatlan, temsil verilen, film veya videobant gsterilen yerler ile internet zerinden yaplan yaynlara izin verilen yerler, Derneklere, sendikalara, loca ve kulplere, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ile benzeri kurum ve kurululara ait ve yalnz yelerinin yararlanmas iin alan lokallerden, birden fazla denetim sonunda ve yazl ihtara ramen, i ynetmeliine aykr faaliyet gstererek umuma ak yer durumuna geldii tespit edilenler, Mahallin en byk mlk amiri tarafndan 30 gn gememek zere geici sreyle faaliyetten men edilir. Burada yazl fiiller sebebiyle bir yl iinde defa faaliyetten men edilen iyerlerinde, bu fiiller tekrar ilendii takdirde, iyeri ama ve alma ruhsatlar, mahallin en byk mlk amirinin bildirimi zerine, belediye veya il zel idaresi tarafndan be i gn iinde iptal edilir.' PVSK 6. madde: Umuma ak istirahat ve elence yerlerinden; a)Faaliyetten geici olarak men edildii halde sresinden nce alan, b)Ak ve kapal bulunaca saatlere uymayan, c)Bu Kanunun 12. maddesinde belirtilen yasaklara uymad tespit edilen, d)Mevzuat hkmlerine aykr olarak iletilen,
181

SNMEZ, 2002, s. 258-AYDIN, 1996, s. 97-SNMEZ, 2005, s. 119.

74

 yerlerinin iletmecilerine idar para cezas verilir. Bu maddede ngrlen idar para cezalar, belediye snrlar iinde belediye encmeni, belediye snrlar dnda il daimi encmeni tarafndan verilir. Verilen idar para cezalarna dair kararlar ilgililere Tebligat Kanunu hkmlerine gre tebli edilir. Bu cezalara kar tebli tarihinden itibaren en ge yedi gn iinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilebilir. tiraz, idarece verilen cezann yerine getirilmesini durdurmaz. tiraz zerine verilen karar kesindir. tiraz, zaruret grlmeyen hallerde evrak zerinde inceleme yaplarak en ksa srede sonulandrlr, idar para cezalan mme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine gre tahsil olunur. Bu maddede belirtilen ayn fiillerin bir yl iinde tekrar halinde, en son uygulanan para cezas bir kat artrlarak uygulanr. D. POLSN MEN ETME (YASAKLAMA) YETKS 1. Men Etme Kavram Menetme; bir kiinin belirli davranlarda veya faaliyetlerde bulunmasna, ya da belirli davran veya faaliyetlerin devam etmesine izin verilmemesi olarak tarif edilebilir182. Ayrca; Yasalara aykr faaliyet gsteren yerler ili kiilerin faaliyetlerinin nlenmesi, devamna mani olunmas ve gerektiinde durdurulmas olarak ta tanmlanabilir183. Faaliyetten men veya almay durdurma halleri, bir i yerinin kapatmaktan daha az etkili ama kapatma yetkisi gibi sonu douran ilemler olabilir. Bu sebeple, rnein bir i yerinde bir cihazn almamas iin mhrlemek yetiyorsa, o i yerini kapatmadan, faaliyetten men etme de imkn dhilinde bulunmaktadr184. Polisin, kiinin bir davrann veya yaplan bir faaliyeti menetme yetkisi, konusuna gre eitlere ayrlr. PVSK, 11, 12, 14, 19 ve 21. maddelerin de dzenlenmitir.

182 183

SNMEZ, 2005, s. 125. YAAR, 2000, s. 276. 184 DERDMAN, s. 256.

75

2. Polisin Genel Ahlaka Aykrlk Nedeniyle Men Etme Yetkisi Polisin genel ahlaka aykrlk ile ilgili yetkisi PVSK 11. maddesinde dzenlenmitir. Bu maddenin tam metni yledir; Polis; a)Genel ahlak ve edep kurallarna aykr olarak; utan verici ve toplum dzeni bakmndan tasvip edilmeyen tavr ve davranlarda bulunanlar ile bu nitelikte sz, ark, mzik veya benzeri gsteri yapanlar, b)ocuklar, kz ve kadnlar ile gen erkeklere szle veya herhangi bir ekilde sarkntlk edenleri, kt alkanlklara ve her trl ahlakszla ynelten ve tevik edenleri, c)Genel ahlk ve edebe aykr mahiyette her trl sesli ve grntl eserleri, kaydedildii materyale baklmakszn reten ve satanlar, Herhangi bir mracaat veya ikayet olmasa bile engeller, davranlarnn devamn durdurarak yasaklar, pheliler hakknda tanzim olunacak evrak derhal, ikayete bal sular hakkndaki evrak da ikayet ve mracaat vuku bulduu takdirde adliyeye tevdi eder. Video ve ses bantlarn ticari maksatla dolduran gerek veya tzel kiiler, bu bantlarn birer adedini piyasaya karmadan nce mahallin en byk mlki amirine vermek zorundadrlar. Bu maddenin metninden karlacak sonuca gre, genel ahlaka aykrlk ile ilgili menetme yetkisi ksaca iki ekilde olur. Bunlar; a)Kiilere sarkntlk etmek gibi genel ahlaka aykr davranlarn ve bu davranlarda bulunanlarn men edilmesi, b)Genel ahlk ve edebe aykr mahiyette her trl sesli ve grntl eserleri, kaydedildii materyale baklmakszn reten ve satanlarn men edilmesi, yani bu faaliyetleri yapanlara izin verilmemesidir. 3. Polisin Kkler ile lgili Men Etme Yetkisi Bu yetki PVSK 12. maddesinde yle dzenlenmitir; Kanun istisnalar sakl kalmak zere, elence, oyun, iki ve benzeri amal umuma ak ve almas izne bal yerlerde 18 yandan kkler altrlamaz. Polis bar, pavyon, gazino, meyhane gibi ikili yerler ile kraathane ve oyun oynatlan benzeri yerlere yanlarnda veli ve vasileri olsa bile 18 yan doldurmam kklerin girmesini meneder.

76

Bu madde hkmlerine aykr hareket edenler hakknda PVSK 17, iyerleri hakknda da PVSK 8. maddeleri hkmlerine gre ilem yaplr. Buna gre, polisin kkler ile ilgili menetme yetkisinin de iki ekilde yapld anlalmaldr. a)Kanun istisnalar sakl kalmak zere, elence, oyun, iki ve benzeri amal umuma ak ve almas izne bal yerlerde 18 yandan kklerin altrlamamas. b)Polis bar, pavyon, gazino, meyhane gibi ikili yerler ile kraathane ve oyun oynatlan benzeri yerlere yanlarnda veli ve vasileri olsa bile 18 yan doldurmam kklerin girmesini meneder. 4. Polisin Grlty Men Etme Yetkisi Meskn mahalde, mesken dhil kapal ve ak yerlerde saat 24'ten sonra allmn dnda ve halkn huzur ve rahatn bozacak ekilde grlt yapanlar polis men eder. nceden izin alnan dn ve tren gibi faaliyetler bu kapsamn dndadr. Bununla ilgili PVSK 14. maddesi u hkm getirmitir: ehir ve kasabalarda gerek mesken iinde ve gerek dnda saat 24'ten sonra her ne suretle olursa olsun civar halknn rahat ve huzurunu bozacak surette grlt yapanlar polise men olunur. Zabtadan izin alnarak yaplacak dn, msamere ve balolar bu kayttan mstesnadr. 5. Polisin Trafikle lgili Men Etme Yetkisi Trafiin ak ve kontrol sistemi Karayollar Trafik Kanunu ile dzenlenmitir. Ancak, trafik gvenlii amacyla, PVSK 19. maddesi ile polise trafik kurallarna aykrl grlen ara ve srclerin almaktan men edilmesi yetkisi verilmitir. Sz konusu madde metni yledir: Polis; sokak, meydan ve umuma mahsus yerlerde intizam temin ve Trafik Ynetmelii'ndeki vasflara uygun olmayan nakil vastalarn iletmekten ve bu vastalar sarho olarak veya trafiin intizam ve selametini bozacak surette idare edenleri almaktan men eder. 6. Polisin Neriyat ile lgili Men Etme Yetkisi Polisin neriyat ile ilgili yetkisi, basl eserler ara olarak kullanlmak suretiyle halkn huzurunun bozulmasn ve dolandrlmasn nleme amaldr. PVSK 21. maddesi u ekilde dzenlenmitir:

77

Bir neir vastas iin abone yazmak veya bunlar iin yaz, resim, ilan gibi bir madde kabul etmek maksadyla Basn Kanununa gre alnm vesikas olmakszn idare evlerinin dnda dolaanlar veya dolatrlanlar, antajdan veya byle bir hareketle dolandrclktan maznun olarak takibat altnda bulunanlar polise bu yolda almaktan men edilir. Grld gibi, bu yetki erevesinde polis tarafndan men edilen kiiler iki grupta toplanmaktadr. a)Yetkili mercilerden habersiz olarak abone yapmak ve reklam almak gibi faaliyetlerde bulunanlar. b)Haberdar olsa bile, bu konuda dolandrclktan sank konumuna denler. 7. Polisin zin Alnmadan Yardm Toplamay Men Etme Yetkisi Yardm toplama usul ve artlar,2860 sayl kanunla bu kanunun uygulamasna dair ynetmelikte detayl olarak dzenlenmitir. Bu mevzuata aykr olarak yardm toplamak ayn zamanda bir sutur. Kanuna aykr yardm toplayanlar bu bakmdan hemen yasaklanr. Yardma el konarak tm soruturma dosyas ve eldeki veriler adliyeye intikal ettirilir. Derneklerin kabul ettikleri ba gibi gelirleri bundan ayr tutmak gerekmektedir. Keza, bir kiinin elden dier kiiye yardmda bulunmas halinde yardm toplama kanunu hkmleri uygulanmamaldr. Yardm Toplama Kanununa gre yardm toplamann sz konusu olabilmesi iin alan kampanyann kamu oyununa duyurulmas yeterli ve gereklidir185. 8. Polisin Kiileri Adresten Ayrlmay Men Etme Yetkisi PVSK ek 3. maddesinde dzenlenmitir Ek Madde 3 gre; Polis, aadaki hallerde gerekli grlen kiilerden; a)Devletin btnl, genel gvenlii ve Anayasa dzeni ile kaaklk ve uyuturucu maddelerle ilgili olarak yapt su soruturmalar srasnda ifadesine bavurulacak olanlara, b)Vatandalk durumu ile bu Kanunun 17. maddesinde belirtilen kimlik tespiti yaplncaya kadar, Tespit edilmi olan ikametgh veya i adreslerinden ay185

DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, III. Bask, Nobel Yaynclk, Ankara, 2007, s. 278.

78

rlmamalarn yazl olarak isteyebilir. Bunlarn, bulunabilecekleri yeni adreslerini bildirmeleri artyla o yerden ayrlmalarna mahallin en byk mlki amirinin yazl emriyle izin verilir186. E. POLSN KAPALI YERLERE GRME YETKS Polisin bu yetkisi PVSK 20. maddesinde dzenlenmitir. Bu maddeye gre; meskene, iyerlerine (Burada sz konusu olan zel iyerleridir. Umuma ak iyerleri bu konunun dndadr.) ve niversitelere girme yetkisi vardr. Bu yetki, polisin herkes gibi ve her zaman girip kabildii yerler deil, ancak izin dhilinde veya davet edilerek ya da belirli artlar gerekletiinde polisin girebildii yerlerle ilgilidir187. Polis, imdat istenmesi veya yangn, su baskn ve boulma gibi byk tehlikelerin haber verilmesi veya grlmesi halleri ile ar cezal bir suun ilenmesine veya yaplmakta devam olunmasna mani olmak iin konutlara, iyerlerine ve eklentilerine girebilir. (PVSK md 20/1) Kapal yer; st rtk yer demek deildir. Ne ile evrilmi olmas nemli deildir. ine girilmemesi iin etraf grnr biimde evrilmi olan inaat da kapal yer saylr188. Polis, her hangi bir sula ilgili olarak, sust halinde veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde CMK hkmlerine uygun olarak arama yapma yetkisine sahip bulunmaktadr. PVSK yukarya alnan (md 20/1) hkm ise arama ve adli nitelikli grevler dndaki dier hallerde de can ve mal gvenliini salayc mahiyeti ile bir boluk doldurucu zellik tamaktadr. Bylece, polise henz ilenebilecek ar cezal bir suun nlenmesi de dahil olmak zere imdat istenmesi, yangn gibi afetlerle ilgili olarak, adli veya idari nitelikli bir yetki verilmi olmaktadr. Polise verilen bu yetki her hangi bir hakim karar gibi prosedre ihtiya olmadan, acele hallerde dorudan kullanlacak bir yetkidir189. Bu durumda polis, rnein

186 187

SNMEZ, 2005, s. 128. SNMEZ, 2005, s. 279. 188 TADEMR, Kubilay-ZKEPR, Ramazan, Ceza Muhakemesi Kanunu erhi,3. Bask, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007, s. 433-KANTAR, Baha, Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul, 1946, s.108. 189 GLEN, Kadri, Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu, Ankara,1977, s. 436.

79

evinde kpek, ylan gibi hayvanlarn saldrsna urayp imdat isteyen kimselere de yardm edecektir190. Kamu dzeni ve kiilerin rz, can ve mal gvenliini salamakla grevli olan polisin, bu grevini yerine getirebilmesi iin, baz artlarn tahakkuku halinde evlere girebilme yetkisini tespit eden PVSK 20. maddesine fkralar sz geen maddesine gre, niversite zerkliinin, niversite binalarnda ve eklerinde sularn veya sulularn kovuturmasna engel tekil edecek ekilde tanmlanmas mmkn deildir191. Dier taraftan, niversite binalar ve ekleri iinde, kurumun imkanlar ile nlenmesi mmkn grlmeyen olaylarn cereyan ihtimali karsnda, ilgili kurumun yetkililerinin, polisin nleyici tedbirler almasn temin etmek zere yardm talep edebilecekleri ve idari makamlarca bu talebin derhal yerine getirilecei aka belirtilmek sureti ile uygulamada karlalan tereddtlerin ve bundan doan sakncalarn giderilmesi salanmaktadr192. 1. Konut ve yeri Kavram Gerek Yargtay Kararlarnda ve gerekse doktrinde eklenti ve mesken deyiminin tanmna veya bu deyimlerden ne anlalmas gerektiini belirleyici somut nitelikte kesin llere rastlanmamaktadr193.Bununla birlikte Yargtay, (4.C.29.4.1949 Tarihli 5260/6295 sayl bir kararnda apartman, koridor, asansr boluu, merdiven aral gibi yerlerin eklenti olmayacan belirttii halde sonradan verdii ( Y.C.G.K.27.1.1969 Tarihli ve 4542/31 sayl) dier kararnda ise bu gibi yerleri eklentiye dahil etmitir194. Konut terimi ise geni bir yorumla kiinin fiilen oturduu yerdir. Konut iin ev terimi kabul edilecek olursa bu neviden yerlerin anlalabilecei gibi, ikametgh olarak kabul edildiinde de bir otel odasnn konut olmayaca sonucu ortaya kar. Asl olan zel hayatn gizliliidir. Konutun devaml kullanlmas veya gece yatsna tahsis edilmi olmas hatta tanmaz bir mlk olmas da gerekmez. Bu tanmlamalarla
190 191

DERDMAN, s. 284. ARIKAN, Seyfettin, Emniyet Tekilat ve Hizmetleri, Polis Enstits Yksek renim 1981 1982 Ders Notlar, Ankara, s. 26. 192 YILMAZ, Yaar, s. 76. 193 DERDMAN s. 284- EREM, Faruk, Ceza Usul Hukuku, AHFY, Ankara,1978, s.279280. 194 DERDMAN, s. 284.-Bkz. DNMEZER, Sulhi, Trk Ceza Hukukunda zel Hkmler, Filiz Kitabevi, 1985, stanbul, s. 59.

80

apartman kat, ev, kulbe, adr, otel odas, yurt odas (kou), mobilyal bir oda, kaptan ve tayfalarn oturduklar kabinler, kayklar, mavnalar, tren kompartmanlar, treyler, karavan vb. konut hkmndedir. Bununla birlikte metruk ev, ya da kokaktaki araba ise konut saylmaz195. yerinin mesken saylp saylamayaca konusunda gr birlii yoktur. Alman hukukunda iyerlerinin de mesken gibi algland grlmektedir196. Hukuk sistemimizde ise, iyerlerinin mesken gibi dokunulmazlk kapsamnda bulunduuna dair hkm, gze arpmamaktadr. CMK 119. maddesinde yer alan C. Savcs hazr olmakszn konut, iyeri veya dier kapal yerlerde arama yapabilmek iin o yer ihtiyar heyetinden veya komularndan iki kii bulundurulur hkm, dolayl olarak, iyerinin mesken gibi anlamaya uygun grnmektedir197. 2. Konut ve yerlerine Girmenin artlar PVSK 20. maddesi ve dier mevzuat erevesinde, polisin konut ve i yerlerine girmesi iki trl sz konusu olabilir. a. Hakim Karar veya Emir ile Girme Burada da ikili bir ayrmn sz konusu olduu grlmektedir: Hakim karar ile ve emir ile konut veya iyerlerine girme yetkisi. a)Polisin arama ve yakalama yapmak iin bir konut veya iyerine girmek istemesi durumlarnda hkim karar gerekmektedir. Bu durumlarda genellikle aciliyet sz konusu deildir ve hkim den alnan arama veya yakalama tezkeresi gerekmektedir. Konutta yaplan aramann AHS 8. madde de belirtilen kiinin konutuna sayg gsterilmesi hakkn ihlali olmamas iin madde de belirtilen meruluk artlarn tamas gerekir. Meru artlar olumadan konutta arama yapmak 8. maddenin ihlali anlamn tar. Konuta mdahale asndan tipik rnei, arama oluturur. AHM, Belika hakknda 2003 ylnda vermi olduu Ernst ve Dierleri kararnda, konutlarda, iyerlerinde ve otolarda yaplan aramann sayg hak-

195 196

ZBEK, Veli zer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Sekin Yaynevi, Ankara 2006, s. 319. DERDMAN, s.285-ARASLI, s.131-YCE, s.77. 197 DERDMAN, s.285.

81

kna mdahale oluturduunu ve bunun iin de yasayla ngrlme ve hakl bir ama izleme koullarn olayda gereklemesi gerektiini vurgulamtr198. b)Acil durumlarda ise bir konut veya iyerine girmek iin hkim karar olmayabilir. Bu durumlarda C. Savcs veya en st polis yetkilisinin emri ile konut ve iyerlerine girilebilir. b. Dorudan Girme PVSK 20. maddesinin ilk fkrasnda belirtildii gibi, gecikmesinde saknca grlen durumlarda herhangi bir karar ve emir olmadan da polisin konut veya iyerlerine girmesi sz konusu olabilir. Polisin dorudan bir mesken veya iyerine girebildii durumlar balk altnda toplanabilir: a)Konut veya iyerlerinden imdat istenmesi Polis zellikle yaya veya motorlu devriye grevi yaparken imdat sesi duyabilir, bu durumda bir karar veya emir beklemeksizin imdat istenen yere girebilir. Zaten PVSK 1. maddesine gre polisin yardm grevi de sz konusudur. b)Yangn ve su baskm gibi acil ve tehlikeli durumlarn olmas: Bu durumlarda polis ierdekileri haberdar etmek ve gvenliklerini salamak amacyla tehlikeye maruz kalan yerlere dorudan girebilir. c)Ar cezal bir suun ilenmesi veya ilenmesi ihtimali Bu tr bir suun ilenmesine veya ileniyorsa devamna engel olmak iin polis, umuma ak yerler ile su ilendii, sulu veya sanklar ile su delillerinin sakland tahmin edilen yerlere ve su ile ilgili kii ve delilleri elde etmek amacyla gereken dier yerlere, bir karar veya emre gerek olmadan girebilir. 3. niversitelere Girmenin artlar Polisin baz yerlere girme yetkisi ile ilgili olan PVSK 20. maddesinin 2. fkras gereince polisin niversiteye girmesi de davet zerine ve davetsiz girme olmak zere iki ekilde deerlendirilebilir. a. Davet zerine Girme Normalde polis niversite ve eklerine ilgililerin daveti zerine girebilir. niversitenin kendi imknlar ile nlenemeyen bir olayn kmas veya kma ihti-

198

TEZCAN, Durmu, AHS Inda Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, Sekin Yay., Ankara, 2004, s. 402.

82

malinin olmas halinde Rektrn daveti zerine polis olaya mdahale etmek veya gereken tedbirleri almak zere girebilir. Acil durumlarda niversiteye bal birimlerin yetkililerinin daveti zerine de polis niversite ve eklerine girebilir. Bu, genellikle sz konusu faklte veya yksek okulun, niversitenin yerlekesi dnda veya baka bir ehirde olmas halinde sz konusu olur199. b. Davetsiz Olarak Girme Polis baz durumlarda davetsiz olarak niversiteye girebilir. rnein, su ve sulunun kovuturulmas amacyla polis her zaman niversite ve eklerine girebilir. Bu genellikle gecikmesinde veya aka yaplmasnda saknca grlen hallerde sz konusu olduu iin, bu durumlarda polis, gerekiyorsa ve mmknse, niversite yetkililerine haber verebilir. Ayn zamanda, kanun gereince, kovuturma srasnda niversite ve bal birimlerin ilgililerinin polise her trl yardm ve kolayl gstermesi gerekir. F. POLSN UYARIDA BULUNMA VE EMR VERME YETKS Bu yetkinin kayna PVSK 17. maddesidir. Bu maddeye gre; kolluun hukuka uygun olarak verdii emre itaatsizlik edenler ve ald nlemlere uymayanlar ile grevini yaparken kollua kar gelen veya grevinden al koymak maksadyla zorla kar koyan ve yakalandklar takdirde hareketlerine devam etmeleri kukusuz bulunan ahslar karakola gtrlp haklarnda dzenlenecek evrakla birlikte adliyeye sevk edilirler. Bu yetki daha ok idare ve kolluk makamlarnca konulan yasaklarn belirtilmesi veya hatrlatlmas iin bavurulur. Kaza olan bir yolun trafie kapatlmas veya yang olan bir sokaa giriin yasaklanmas, devlet byklerin korunmas kapsamnda bir alana giriin yasaklanmas gibi durumlar buna rnektir. Bu emirlere uymayanlar hakknda iki olaslk sz konusu olabilir. Bunlardan birincisi ykmll dzenleyen kanunda ykmlye uymamann yaptrmnn gsterilmi olmasdr. Bu durumda kolluk ile gili kanundaki yaptrmn uygulanmas dorultusunda ilem yapacaktr. Emre uymamann yaptrmnn gsteril-

199

YAAR, Ylmaz, s. 344.

83

medii yada yasak veya ykmlln yasaya uygun olarak idari makamlarca belirlendii durumlarda ise kabahatler kanunu uyarnca ilem yaplmaldr. G. POLSN NLEYC YAKALAMA YETKS 1. nleme Yakalamas Kavram nleme hapsi(nleme yakalamas), suun veya tehlikenin nlenmesi amacyla kii zgrlnn yetkililerce geici olarak kstlanmasdr. Yakalama, Gzaltna Alma ve fade Alma Ynetmelii md.4 te nleme yakalamas yle tanmlanmtr; Kamu gvenliine, kamu dzenine veya kiinin vcut veya hayatna ynelik var olan bir tehlikenin giderilmesi iin denetim altna alnmas gereken kiinin muhafaza altna alma ilemlerinden nce zgrlnn geici olarak ve fiilen kstlanarak denetim altna alnmasn ifade eder200. nleme yakalamas kiinin zgrlnn; kamu emniyetinin, kamu dzeninin gerei olarak veya kiinin hayatnn mevcut bir tehlikeden korunmas iin kolluk tarafndan kstlanmasdr. dari yakalama, kamu yararnn zorunlu kld hallerde ve kanunun aka dzenlendii durumlarda uygulanabilir201. Kolluk da nleyici grevi erevesinde kalmak zere toplumu tehdit eden tehlikelerden korumak amacyla bireylerin zgrln kstlayabilir. Ayrca, kiinin vcudu veya hayat bakmndan mevcut bir tehlikeden korunmas iin gerekli ise o kiinin zgrlnn kstlanmas mmkndr. Bu tr nleme yakalamas su ile ilgili deildir. Bu nedenle yakalama yerine muhafaza altna alma denilmesi daha uygundur202. 2. Kolluun Yakalama Yetkisi PSK 13 ve 17. maddelerinde, CMK belirtilen yakalama koullar gereklemeden de kollua yakalama yetkisi vermektedir. Kunter-Yenisey ve Yurtcana gre, PVSKda belirtilen durumlar su tekil ettiklerinden ve sust ve gecikmesinde tehlike durumu gz nnde tutulduunda bu dzenleme Anayasaya aykrlk oluturmamaktadr203.Gerektende Anayasa Mahkemesi bu dzenlemenin AnayaAVCI, Mustafa, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, nleme Amal zgrlk Kstlamalar, EGM Yayn Ankara, 2008, s. 5. 201 YENSEY, s. 174. 202 AHN, lyas, Trk Ceza Yarglamas Hukukunda Yakalama ve Gzaltna Alma, Ankara, 2003, s. 151. 203 KUNTER-Nurullah, YENSEY, Feridun, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, zet Kitap, Arkan Yaynlar, stanbul, 2005, s. 649.
200

84

saya aykr olmadna 26.11.1986 tarihli karar ile karar vermitir. Bu karara katlmakla birlikte Kunter- Yenisey ve Yurtcann bu madde de belirtilen eylemlerin hepsinin su tekil ettii nitelendirilmesine katlamyoruz. nk PVSK madde 13 de belirtilen eylemlerin tamam su oluturmamaktadr. Burada saylan eylemlerin bir ksm bizim idari yakalama adn verdiimiz nleyici kolluk yaptrmna konu oluturmaktadr. rnein kolluun akl hastalarn hastalk bulatrabilecek veya snr d edilecek kiileri yakalamas sutan kaynaklanan yakalama deil, idari yakalamadr204. Kolluk grevlilerinin kiiyi muhafaza veya gzaltna almas, ya kamu dzenini korumak veya kiilerin kendi emniyetlerini salamak amacyla yaplmaktadr( PVSK md. 13, 14, 17).Bunun dayana AHS md.5/1-cde su ilemesine mani olmak zarureti eklinde ifade edilmitir. rnein, alkol tutkunlarnn, serseri veya hastalk bulatrabilecek kiilerin snr d edileceklerin, kimliini ispat edemeyenlerin veya evlerinden kaan kklerin yakalanmas idari yakalamadr. Kolluk alkol tutkunlarn, serseri veya hastalk bulatrabilecek kiileri salk kuruluuna sevk eder; snr d edilecekleri lkelerine veya bir baka lkeye; kimliini ispat edemeyenleri nfus idarelerine kimlii veya adresiyle ilgili bilgi vermekten kananlar ve geree aykr beyanda bulunmas dolaysyla kimlii belirlenemeyenleri C. savclna, evlerinden kaak kkleri ise veli veya vasilerine gnderir205. Kiinin su ileyebileceinden bahisle onu engellemek amacyla gzaltna alnmas olarak tanmlanabilecek olan su ilemeyi nleme amacyla gzaltna alma, zerinde durulmas gereken bir konudur. AHS md.5/1-c de su ilemesine mani olmak zarureti olarak ifade edilen bu tr gzaltna alma Trk hukukunda dzenlenmemitir206. Yalnz Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasars Tasla 16. maddesinde Kontrol altna alma bal ad altnda 11 fkra eklinde detayl bir ekilde dzenlenmitir. Eer tasar kanunlar ise bu konudaki boluk ve de tartmalar sona erecektir.
204 205

GNDOAN-KO-ZBUDAK, s.147. GNDOAN-KO-ZBUDAK, s.148149. 206 AHN, . ,s. 152.

85

3. Kimliini spat Edemeyenlerin Gzaltna Alnmas dari Yakalama konusunda zellikle kolluun kimlik sorma yetkisi zerinde de durmak gerekir. Konu hem PVSK madde 4/A hem de Kabahatler Kanunun madde 40 dzenlenmitir. PVSK md. 4/A ya gre kolluk grevini yerine getirirken, kendisini kolluk olduunu belirleyen belgeyi gsterdikten sonra, kiilere kimliini sorabilir. Bu istem karsnda herkes nfus hviyet czdan, pasaport veya resmi bir belgeyi gstererek kimliini belirlemek zorundadr. Bu kiilere kimliini ispatlamalar hususunda gerekli kolaylk gsterilir. Belgesinin bulunmamas, aklama da bulunmaktan kanmas veya geree aykr beyanda bulunmas dolaysyla ya da sair surette kimlii belirlenemeyen kii tutularak durumdan derhal C. Savcs haberdar edilir. Bu kii, kimlii ak bir ekilde anlalncaya kadar gzaltna alnr ve gerekirse tutuklanr. Gzaltna ve tutuklamaya karar verme yetkisi ve usul bakmndan CMK hkmleri uygulanr. H. POLSN NLEME ARAMASI YETKS 1. nleme Aramas Kavram Genel manada arama ilemi ortada olmayan, sakl ve gizli olan nesneleri ortaya karma faaliyetidir. Be duyu organ ile aka tespit edilebilen eylere ulalmas ilemi arama kapsamna girmez207. Gzle grlen, koklanarak alglanan veya iitilerek varl anlalan delil veya emareler de arama kavramnn ierisine girmemektedir208. O halde polisin mesela, otomobilin arka koltuunda duran tabancay grerek arac durdurup tabancaya el koymas, drbn kullanmas, bahede bulunan kiilerin olduka uzak mesafeden zel teknik yntemlerle fotoraflarn ekilmesi arama olarak kabul edilmez209. nleme aramas su meydana gelmeden nce, suun meydana gelmesinin engellenmesi ve su ilenecek aletlerin elde edilmesi iin yaplan aramadr. Kamu

207 208

AFAK, Ali - BIAK, Vahit, Ceza Muhakemesi Hukuku, EGM Yayn, Ankara 2005, s.76. ZBEK, Veli zer, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, nleme Aramas, EGM Yayn Ankara 2008, s. 68. ZBEK, Veli zer, CMK zmir erhi, Yeni Ceza Muhakemesi Kanunun Anlam, Sekin Yaynevi, Ankara, 2005, s. 394.

209

86

dzenini koruma sebebiyle yaplan dier ilemler gibi bunda da ama, kolluun grevleri ile ilgili olarak sonuca ulaabilmek iin aratrma yapmasdr210. nleme aramalar iin geerli olan sebeplerden, kamu dzeninin esas itibariyle unsurunun bulunduu, bunlarn kamu gvenlii, kamu sal ve kamunun esenlii olmakla birlikte, baz durumlarda ahlaki saylmayabilecek bir tutum ve davrann, toplum dzenini d alemde hemen yada yakn gelecekte bozma tehlikesi ile kar karya bulunmas halinde darenin (kolluk) yasal yetkileri erevesinde bunu nleyebilecei, ayrca maddede geen genel ahlak balamnda ise Anayasa Mahkemesinin u tanm getirdii belirtilmektedir; genel ahlak deyimi belli bir zamanda bir toplumun byk ounluu tarafndan benimsenmi bulunan ahlak kurallaryla ilgili hareketleri gsteren ve kolayca anlalan bir anlam tamaktadr211. Adli aramadan farkl olarak nleme aramas bir koruma tedbiri deil, nleme tedbiridir. Esasen nleme ve koruma tedbirleri bir btn olarak tehlike tedbirleri eklinde anlr. Buna gre tehlikede zarar ihtimali olup, hukuk sz konusu tehlikeli halleri gz nnde bulundurarak gerekli arelere bavurur. Tehlike uzak ise nleme tedbiri, yakn ise koruma tedbirine bavurulmas gerektii sylenebilir. Ancak hangi tedbire bavurulmas gerektii konusundaki asl kriterin suun ilenmesi an olduu sylenmelidir. Henz su ilenmemi ise bavurulmas gerekli tedbirler nleyicidir212. nleme aramas su ilenmeden nce sz konusu olan bir arama olduundan, sua ilikin bir durum olan phe, burada sz konusu deildir. Bu nedenle, nleme aramas iin n art, aramann makul ve kabul edilebilir bir sebebinin varldr. Makul sebep, aramann yaplaca zaman, yer ve ilgili kiinin veya onunla birlikte olanlarn davran tutum ve biimleri, kolluk memurunun tandndan phe ettii eyann nitelii gibi sebepler gz nnde tutularak belirlenmektedir. Tehlike yukarda belirtildii gibi hayali, sbjektif deil somut olgulara balanmaldr. rnein her yl takvime balanm olan nemli gnlerde, olay oluyor eklinde bir yaklamdan ziyade, yaplan istihbar almalar, evre aratrmalar, halkn olaan olma210 211

AFAK-BIAK, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 148. ATAKAN, Arda, Kamu Dzeni Kavram, Marmara nv. .Hukuk Fak., Hukuk Aratrmalar Dergisi, Cilt 13, Say 1-2, 2007 s. 104. ZBEK, MUYEP Teblileri-II, nleme Aramas, s. 71.

212

87

yan seyahatleri veya nfus akmlar belgelerle ispatlanmaldr. Sularn ilenmesinin kuvvetle muhtemel olduu gereinden hareketle alnmas gereken tedbirler, yetkili merciye takdim edilmelidir. zetle, nleme aramalarnda makul sebep denilince, kamu dzeninin devam bakmndan, su ilenmesinin nlenmesi, tanmas veya bulundurulmas yasak olan her trl silh, patlayc madde veya eyann tespiti gerekir ki, aksi halde toplum asndan n alnamaz ya da telafisi g zararlarn ortaya kmas sz konusudur. 2. nleme Aramasnn Konusu Devletin mevcudiyetinde bulunan arama yetkisi iki trldr. Arama ya, nleme aramas eklinde, Anayasal hak ve zgrlklerin korunmas ve tehlikenin nlenmesi iin, veya adli arama eklinde, suun ilenmesinden sonra, suun ve failin ortaya karlmas iin yaplr. Arama nleme amacyla yapldnda tehlike yaratan bir eyann ele geirilmesi, ceza muhakemesi gayesiyle yapldnda ise saklanan sann ve delillerin elde edilmesi iin yaplr. Anayasamz su ilenmesinin nlenmesi iin konutta arama yaplmasna kural olarak izin vermise de, PVSK 9.maddesiyle dzenlenen nleme aramas, konuttan aka sz etmedii iin, yine anayasal bir hkm olan Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn yalnzca anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilir eklindeki 13.madde hkm gereince, konutta hkim karar da olsa nleme aramas yaplamayacaktr213. Bu dorultuda, nleme aramalar bakmndan, aramann konusuna tahdit getirilerek, kiilerin stleri, aralar ve eyasnn dahil olduu bir faaliyetin icrasna msaade edilmitir. Nitekim Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun (PVSK) 9/5. maddesi konuya bir defa daha aklk getirerek, Konutta, yerleim yerinde ve kamuya ak olmayan iyerlerinde ve eklentilerinde nleme aramas yaplamayacan hkme balamtr. 3. nleme Aramasnn Amac nleme aramasnn amac tehlike yaratan bir eyann ele geirilmesi dolaysyla kamu emniyetinin ve kamu dzeninin salanmasdr. rnein kolluk, gece vakti bir evin penceresinden duman tttn grdnde kapy zorlayarak ieri girebilir,
YENSEY, Feridun, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Arama, EGM Yayn Ankara 2008, s.50. .
213

88

sarho olarak yol kenarnda yatan bir kiinin zerini arayarak kimliini tespit etmeye alabilir214. nleme aramasnda ama; kamu dzeni, milli gvenlik, genel salk ve genel ahlak ile bakalarnn hak ve zgrlklerine ynelebilecek bir tehlikenin nlenmesidir. Fakat bu tehlikenin soyut deil, somut ve ngrlebilir olmas gerekir. Bu somut ve muhtemel tehlikenin yok edilmesi amacyla kiilerin zerinde eyasnda ve aralarnda, silah patlayc madde gibi su unsurlar ve kendisi su unsuru oluturmamakla birlikte, duruma gre su ilenmekte kullanlabilecek (pet ie, bozuk para, cep telefonu, radyo ve akmak gibi) eyann varl aratrlmaktadr.215 nleyici kolluun ve nleyici kolluk tedbirlerinin amac kamu dzeninin korunmasdr. Bu tedbirler nleyici niteliktedirler kamu dzenini korumakla ve onu tehdit eden tehlikeleri nlemekle grevli olan kolluk ilevi, bu dzeni koruyucu nlemleri nceden koymak, ilan etmek ve herkesin bunlara uymasn istemek yetkisini de iine alr. Bu nedenle dzenleyici ilemlerle konan kurallara aykr hareket hibir zarar dourmam olsa bile bir kolluk suu tekil eder nk bu kurallarn amac kamu dzeni in tehdit oluturan tehlikeleri gidermektir. Bu kurallara aykr hareketler her zaman iin kamu dzenine kar potansiyel bir tehlikedir216. Bu nedenle amac kamu dzeninin korunmas ve nitelii nleyicilik olan nleyici kolluk tedbirleri ve bu tedbirler uyulmamas halinde uygulanacak yaptrm gsteren ceza hkmleri herkes iin sz konusu olmaldr. nk nleyici kolluk nlemlerinin amac bakmndan kamu dzeninin bozulmu olmas, onu kimin bozduundan ok daha nemlidir. yle olduu iindir ki, rnein bir spor karlamasn izlemek iin stadyuma gelenlerin, bir toplant veya gsteri yryne katlanlar veya uaa binmek isteyenlerin zerlerinin aranmasnda sfatlar ne olursa olsun arama yaplacak kii bakmndan bir istisna sz konusu deildir. PVSK (bu gibi durumlar dzenleyen) 9. maddesi uygulanmasnda( Milet vekili, hakim savc, vali,

214 215

KUNTER-YENSEY, Muhakeme Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 670.

ERYILMAZ, Mesut Bedri, TCK-CMK-Kabahatler Kanunu. ve lgili Ynetmeliklerin Uygulamalarnn Deerlendirilmesi Semineri Teblileri,1011 ubat 2006 nleme Aramas ve Uygulamada Karlalan Problemler, EGM Yayn 2006, s.216 216 KIRATLI, Metin, Koruyucu dari Hizmetler Ankara, 1973, GZBYK, A.eref, Ynetim Hukuku, Ankara 1991.

89

kaymakamlar, avukat, asker kii gb.)ceza yarglamas bakmndan zellik arz eden kiiler iin bir muafiyet hkmne yer verilmemitir217. 4. nleme Aramasnn artlar a. Arama Karar ve Emri aa. Hkim Karar Adli aramada olduu gibi nleme aramasnda da karar vermek yetkisi Any. 20. maddesine istinaden kural olarak hkimindir. nleme aramas karar iin de, adli aramada olduu gibi kolluun bir talepte bulunmas gerekir. nleme aramalarnda, aramann yaplaca kanunda belirtilen umumi ve umuma ak yerlerde makul sebeplerin olutuunu ve mill gvenlik ve kamu dzeninin, genel salk ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve hrriyetlerinin korunmas, su ilenmesinin nlenmesi, tanmas veya bulundurulmas yasak olan her trl silh, patlayc madde veya eyann tespiti amacnn ortaya ktn ve tehlikenin olutuunu gsteren belirlemeler, kolluk tarafndan nceden tespit edilir ve aramann yaplmas nerilen yer ve zaman ile birlikte o yer mlk amirine, gerekeleri ile birlikte yazl olarak iletilir. nleme aramas talebinin hkime gelmesi zerine, hkim dosya zerinde yapaca inceleme sonucunda, makul sebep ve tehlikenin varl kanaatine varrsa arama karar verecek aksi durumlarda vermeyecektir. Ayrca, nleme aramas kararnda aramann sebebi, konusu ve kapsam, yaplaca yer, geerli olaca zaman sresi aka belirtilir Grld gibi Arama kararlar gecikmesinde saknca bulunan hal olmadnda Anayasann sistematii ierisinde sulh ceza hkimi tarafndan yazl olarak verilmektedir. nleme aramas idari bir ilem ise de, hkim karar ile yaplmas gerekir. Gecikmesinde saknca bulunan hallerde kollua arama emrini il snrlar iinde Vali ile snrlarnda ise kaymakam yazl olarak verir. Ancak dikkat edilmelidir ki, kolluk amirinin nleme aramas yapma emri verme yetkisi yoktur. Kolluk amirinin aleni

217

GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 1004.

90

yerlerde yaplacak adli aramalar iin yazl emir verme yetkisi ise 2005 ylnda 5353 sayl kanunla tannmtr218. Ancak, Hakimlerin, PVSK dzenleme yaplana kadar (2001-2002 aras) idari bir ilem olan nleme aramas ile kendi grevleri arasnda iliki kurmakta zorlandklar ve (hakl olarak) arama karar vermeye yanamadklar da bilinenler arasndadr219. ab. Mlki Amirin Emri Mlki amir, kolluk tarafndan kendisine nleme aramas yaplmas hususunda bir taleple bavuru olduunda, iki aamal bir deerlendirme yapacaktr. Birinci ihtimal, nleme aramas yaplmasn gerekli klan ve mill gvenlik ve kamu dzeninin, genel salk ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve hrriyetlerinin korunmas, su ilenmesinin nlenmesi, tanmas veya bulundurulmas yasak olan her trl silh, patlayc madde veya eyann tespiti amacnn ortaya ktn gsteren makul sebeplerin ve bunlar tehlike altna sokan bir durumun var olup olmadna ilikin bir deerlendirmedir. Mlki amir, byle bir tehlike ve bu tehlikeyi ortaya koyan makul sebeplerin olmad kanaatine varrsa, kolluka yaplan istemi reddedecektir. Bu durumda ikinci seenei deerlendirmeye gerek kalmaz. ayet mlki amir yukarda saylan muhtemel tehlikelerin somut olgularnn varlna dair ikna olur ise kendi imzasyla kolluun hazrlad talep yazsn Sulh ceza mahkemesine gndertecek ve arama karar alnmasn isteyecektir. kinci ihtimal, Yukarda saylan makul sebepleri kabul etmekle birlikte, gecikmesinde saknca bulunduundan bahisle mlki amirin, arama emrini bizzat yazl mahiyette kollua icras iin tevdi etmesidir. Hakime ulama ve oradan gelecek cevab beklemek olumsuz neticelere sebebiyet verebilecek ise, bu sefer mlki amir, yazl emir metodunu Anayasa ve PVSK balamnda devreye sokarak, balangta umulan tehlikelerin bertaraf edilmesini kolluktan isteyecektir.

218 219

YENSEY, MUYEP Teblileri-II, Arama, s. 51 ERYILMAZ, 1011 ubat 2006, nleme Aramas ve Uygulamada Karlalan Problemler, s. 215

91

b. Gecikmesinde Saknca Bulunan Hal nleme aramalar bakmndan gecikmesinde saknca bulunan halin tanm Ynetmeliin 4. maddesinde yaplmtr. Buna gre kavram; derhl ilem yaplmad takdirde, mill gvenlik ve kamu dzeninin, genel salk ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve hrriyetlerinin korunmasnn tehlikeye girmesi veya zarar grmesi, su ilenmesinin nlenememesi, tanmas veya bulundurulmas yasak olan her trl silh, patlayc madde veya eyann tespit edilememesi ihtimalnin ortaya kmas ve gerektiinde hkimden karar almak iin vakit bulunmamas hlini220 ifade etmektedir. Gecikmede tehlike tabiri, aslnda ok geni deildir. Tehlikenin yaknl ve konusu nem arz etmektedir. Genel olarak insan hak ve hrriyetlerini snrlayan koruma tedbirlerinin hakl grlebilmesi iin, (i) gecikmezlik, (ii) hakl grn ve (iii) orantllk artlarnn bir arada bulunmas gerekmektedir. Ayrca bu konuda kabilecek yetki uyumazlklarnda son karar veren yarglama mercilerine bavurma imkn da bulunmaldr221. te yandan, Adli aramann ceza muhakemesi bakmndan bir koruma tedbiri olmas sebebiyle, orantllk, grnte hakllk ve geici olma artlarn tamas gerekirken, nleme aramalarnn ise ceza muhakemesi iin bir koruma salamadklarndan bu koullar tamasna gerek olmad da belirtilmektedir222. PVSK 9/6. maddesinde hangi hallerin gecikmesinde saknca bulunan hal olduu tek tek saylmtr. Buna gre Spor karlamas, miting, konser, festival, toplant ve gsteri yrynn dzenlendii veya aniden topluluklarn olutuu haller bu kapsamdadr. Ancak bu son kanun deiiklii ile mlki amirin arama emri vermesinin yolunu geniletecek bu yeniliin dier kanunlar ile pek rtmedii de grlmektedir. Her ne kadar yaplmak istenen Hakim kararna daha az mracaat ile nleme aramalarn yapmak ise de; rnein 5149 sayl kanunun msabaka gvenlii balkl 6. maddesi ile ak bir ekilde elimektedir. Ancak unu belirtelim ki, kolluun gnn her saatinde ulamas 5542 sayl yasa gereince zorunlu olan mlki amirden izin alma ilemi daha kolay ve etkili olacaktr. Nitekim bahsi geen kanunun
220 221 222

Aramalar Ynetmelii md..4-Tanmlar. KUNTER-YENSEY, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 606607. GKCEN, Ahmet, MUYEP Teblileri-II, Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbiri Olarak Arama ve Elkoyma, EGM Yaynlar, Ankara,2008, s. 262.

92

11.maddesi u ekildedir; Vali, il snrlar iinde bulunan genel ve zel btn kolluk kuvvet ve tekilatnn amiridir. Su ilenmesini nlemek, kamu dzen ve gvenini korumak iin gereken tedbirleri alr. Bu maksatla Devletin genel ve zel kolluk kuvvetlerini istihdam eder, bu tekilat amir ve memurlar vali tarafndan verilen emirleri derhal yerine getirmekle ykmldr. Bu bakmdan yaplan bu dzenleme yerinde olmutur diyebiliriz. Ancak yeterli deildir. Zira yazl emir artnn getirilmesi uygulamada hukuk devleti ile badamayacak sonularn domasna sebep olacaktr. Canl bomba olan birinin st aramasnn yaplabilmesi iin yazl emir alnana kadar doacak sonularn vahameti veya yazl emir alnana kadar st aramas yaplamayan birinin aramaya gre daha ar bir koruma tedbiri olan yakalamaya maruz kalmas buna rnektir. Bu gibi durumlarda insan haklarnn korunmas amacyla yaplm olan bu deiiklikler tersine alarak insan haklarnn nnde engel oluturacaktr223. te yandan kolluun kendisine yetki verilmeden suun failini bulmas da mmkn deildir. Yetkisiz yapaca her ilem ise haksz bir fiil eliinde baka bir suu meydana getirecektir. Kullanlan bir yetki, neticede hak ve zgrlklere mdahale riskini de beraberinde tamaktadr224. c. Arama Talep Yazs ve Zaman Arama talep yazsnda, arama iin makul sebeplerin olutuunun gerekeleriyle birlikte gsterilmesi gerekir. Polis koullar olutuunda nleme aramas talep yazs- hazrlar. Makul sebeplerin olutuunu gerekesiyle birlikte gstererek mlki amire bavurur225. Arama kararnda veya emrinde; a) Aramann sebebi, b) Aramann konusu ve kapsam, c) Aramann yaplaca yer, ) Aramann yaplaca zaman ve geerli olaca sre belirtilir.( md. 9/2) Yetkili merci, kolluun talebini uygun bulursa, hkimden arama karar talep eder; ancak gecikmesinde saknca bulunan hllerde yazl arama emri verir. Hkim
223

ZTRK Bahri, 2001 Anayasa Deiikliklerinin Ceza Muhakemesine Etkileri, Terr, rgtl Sula Mcadele ve nsan Haklar konulu 16.Hukuk htisas Semineri, an Polis Dergisi, s. 13 ERYILMAZ, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, s. 22 YENSEY, MUYEP Teblileri-II, Arama, s. 51.

224 225

93

tarafndan verilen kararlar aleyhine, mlk mir tarafndan kanun yollarna bavurulabilir. Usulne uygun olarak verilmi arama karar veya emri zerine, yetkili mirin, aramann yaplmas iin kolluk memurlarna verecei szl emirler derhl yerine getirilir. Bu konudaki emirlerin yazl olarak verilmesi istenemez. Bu hllerde, emrin yerine getirilmesinden doabilecek sorumluluk, emri verene aittir. Uygulamada Polis ve Jandarmann sresiz veya bir ay sreyle genel arama kararlar istedii grlmektedir. Bu durum zel hayatn korunmas ilkesini ihlal eder. te yandan PVSKna gre her derecede eitim ve retim kurumlarnda idarecisinin talebi ile arma yaplmas hayli yerinde bir dzenlemedir. Zira anaokuluna baskn yaplmasnn kk yreklerde aaca yara dnldnde konunun nemi kendiliinden ortaya kmaktadr. nleme aramalarnda henz ortada ilenmi bir su yoktur. lenebilecei ngrlen bir suun nlenmesi sz konusu olmaktadr ki, zel hayatn en youn ekilde yaand yer olan konut ve iyerinin aranmas sk artlara tabi tutularak, konutta yerleim yerinde ve kamuya ak olmayan iyerlerinde ve eklentilerinde nleme aramas yaplamaz denmitir226. 5. nleme Aramas Yaplabilecek Yerler a. Kiilerin st ve Eyalarnn Aranmas Polisin nleme amacyla bir kiinin zerini arayabilmesi, kimliinin tespiti lazm gelen kiinin silah veya tehlikeli dier aletler ile patlayc maddeleri tayp tamadn belirlemek amacyla yaplmakla birlikte, aramay yapan grevlinin kendisinin veya nc kiilerin vcut ve hayatlarn tehlikeden korumak iinde gereklidir227. Kiilerin st ve eyalarnn aranmas aramalar ynetmeliinin 28.maddesinde detaylar ile dzenlenmitir. Buna gre; Aramann gerekletirilecei yerde, ncelikle kiilerin kamasn ve saldrmasn engelleyecek ekilde gerekli gvenlik tedbirleri alnr. Kolluk grevlileri, kolluk grevlisi olduunu ispatlayan kimliini gsterir. st aramas, kiinin cinsiyetinde bulunan grevli tarafndan yaplr. st ve eya aramas srasnda, yaplan aramann konusu olan eyann ne olduu veya aramann yaplmasna temel tekil eden sebepler ilgiliye aklanr. st
226

ZTRK, Bahri, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Yeni CMK da Savc-Kolluk likileri ve 2007 PVSK Deiiklikleri, s.331. KUNTER-YENSEY, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 671

227

94

aramas srasnda, kiinin beraberinde olan eya da, mmknse elektromanyetik cihazlarla, deilse be duyu organ araclyla aranr. Sahipsiz eya hakknda da ayn hkm uygulanr. Kii direndii takdirde st ve eya aramas orantl g kullanlarak gerekletirilir. st ve eya aramas, kiinin veya aracn ilk durdurulduu yerde veya o yerin yaknnda, mmkn olduu kadar bakalarnn gremeyecei tarzda yaplr. Baka yere gtrlerek arama yaplamaz. Gerektiinde kolluk aracndan veya yakndaki kapal bir yerden yararlanlabilir. st aramas srasnda, kiinin stnde veya eyasnda rastlanan zel kt ve zarflar, iinde msadereye tbi bir eya bulunmas ihtimali dnda almaz; aksa dahi yazl bilgiler okunamaz. Kiinin kanunlara gre izin verilmeyecek bir eyi tadna ilikin makul phenin bulunmas ve aramann amacna baka trl ulalamamas hlinde, Aramalar Ynetmelii 28. maddesine gre st aramas aada belirtilen ekilde giysiler kartlmak suretiyle yaplabilir: a)Arama yaplmadan nce, bu aramay yapmann neden gerekli grld ve nasl yaplaca, o birimde grevli en st kolluk miri tarafndan ilgiliye bildirilir. b)Arama, ayn cinsiyetten grevliler tarafndan yaplr; arama ilemi kimsenin grmemesini salayacak tedbirler alnarak gerekletirilir. c)Arama, kiinin utanma duygusunu en az ihll edecek bir ekilde yaplr; nce bedenin st ksmndaki giysiler karttrlr; bedenin alt ksmndaki giysiler, st ksmndaki giysiler giyildikten sonra karttrlr. Bu giysiler mutlaka aranr. d) Arama srasnda bedene dokunulmamas iin gerekli zen gsterilir. e) Arama, mmkn olduunca ksa bir sre iinde bitirilir. Yaplan aramann neticesinde bir sua ilikin iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kii yakalanr. Bu maddede yazl ilemler gece de yaplabilir. Kiinin giymekte olduu elbisesi iinde veya altnda, kiinin vcudu zerinde ve doal vcut boluklarnda tbbi aralar kullanlmakszn gzle veya elle yaplan delil olabilecek eya ve iz aratrmasna st aramas denir. Ancak doal vcut boluklarndan olan cinsel organlar ve anste yaplan aratrmay kanun muayene kapsamnda deerlendirdii iin, bu boluklar iinde saklanm olan delil olabilecek ey-

95

lerin aranmas ve ele geirilmesi, st aramas yoluyla deil, i beden muayenesi yoluyla gerekletirilebilir228. Kiinin zerindeki giysilerinin karlarak vcudu zerinde arama yaplmas, zel olarak dzenlenmitir. Ancak, bunun iin kanunlara gre izin verilmeyen bir eyin tandna ilikin makul phe olmal ve aramann amacna baka trl ulalamam olmaldr. Giysiler karldktan sonra cinsel blgede aka gzle grlebilir bir ekilde saklanm (rnein yaptrlm ekilde grnen uyuturucu madde) eyler ekilip alnabilir. Bundan daha ileriye giden mdahale st aramas kapsamnda olmad iin hekim tarafndan yaplmaldr229. Maddi bir varla sahip tanabilir ve delil olabilir nitelikteki her ey eya olarak aramann konusunu oluturabilir. Eyaya sahip olma bir hakka dayanmak zorunda olmakla birlikte bu hakkn niteliinin nemi yoktur. Hatta bir hrszn dahi eyas aranabilir. Bu bakmdan eyann mutlaka aranan kiinin mlkiyetinde olmas da gerekmez. Fiili bir kullanm yeterlidir. Eyann aranan kiinin zilyetliinde ve himayesinde bulunmas yeterlidir. Eer gerekirse eyann iinde bulunduu kilitli eyler alabilir. Eyaya rnek olarak o srada giymi olmad elbiseler sandklar, bavullar, antalar ve kutular verilebilir230. b. Aralarn Aranmas Aramalar Ynetmeliinin 29. maddesine gre; Aralarda aramann gerekletirilecei yerde, ncelikle kiilerin kamasn ve saldrmasn engelleyecek ekilde gerekli gvenlik tedbirleri alnr. Ara aramas srasnda, yaplan aramann konusu olan eyann ne olduu veya aramann yaplmasna temel tekil eden sebepler ilgiliye aklanr. Ara aramas, kiiye en az sknt verici ekilde ve makul olan en ksa srede yaplr. Ara aramas, aracn ilk durdurulduu yerde veya o yerin yaknnda, mmkn olduu kadar bakalarnn gremeyecei tarzda yaplr. Detayl inceleme yaplmas gereken hllerde, baka yere gtrlerek arama yaplabilir.
228

TURHAN, Faruk, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Adliye-Kolluk likileri, EGM Yayn Ankara, 2008, s. 306. TURHAN, s. 313 ZBEK, MUYEP Teblileri-II, nleme Aramas, s. 87.

229 230

96

Deniz artlar sebebiyle aramann denizde mmkn olmamas veya deniz aracnn ayrntl aranmasnn gerektii hllerde pheli deniz arac en yakn ve uygun limana ekilerek arama limanda yaplabilir. Ara aramas srasnda rastlanan zel kt ve zarflar, iinde msadereye tbi bir eya bulunmas ihtimali dnda almaz; alsa dahi yazl bilgiler okunamaz. Yaplan aramann neticesinde bir sua ilikin iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kii yakalanr. Bo aralarn aranmasnda, arama yapldn belirten bir not braklr. Bu notta, arama tutanann bir kopyasnn alnabilecei yer belirtilir. Bu maddede yazl ilemler gece de yaplabilir. c.Kamuya Ak yerlerinin Aranmas nleme aramasnn konusunu oluturan nc alanda kamuya kapal olmayan i yerleridir. Lokantalar, kahvehaneler, al veri merkezleri, umuma ak iyerleri ile Kaaklkla Mcadele Kanununda ngrlen sularn ilenmesinin nlenmesi amacyla, ticarethane, iyeri, elence ve benzeri yerler ile eklentileri de bu kapsamdadr. Ne var ki bakkal, manav kasap, zel yazhaneler gibi herkesin elini kolunu sallayarak rahata giremedii yerler ile yukarda zikrolunan kamuya ak iyerlerinin muhasebe ve ynetim odas gibi yerlerde aramann kapsam dndadr. ncelikle mevcut bir nleme aramas karar ile i yerine gelen kolluk, gerekli gvenlik nlemlerini alacak, mmknse o yere girme izni verme yetkisine sahip kiilerle iletiim kurulmasna alarak kolaylk gsterilmesini isteyecektir. Arama yaplacak olan yerin konut veya yerleim yeri olarak kullanlmad, bilakis i yeri olmas sebebiyle nceden bir bilgilendirmeye de gerek yoktur. Ancak arama karar gsterilecek ve arama karar veya emrinin ieriine gre de, orada bulunan kiiler aranabilecektir. Aramayla grevlendirilenler, aramaya kar klmas hlinde, durumun hakl kld lde g kullanarak direnci-mukavemeti ortadan kaldrabileceklerdir. Aranacak yerde bulunan kiilerin zel hayatlarna ve mallarna gerekli zen gsterilecektir. Arama srasnda rastlanan zel kt ve zarflar, iinde msadereye tbi bir eya bulunmas ihtimali dnda almayacak; alsa dahi yazl bilgiler okunmayacak, CMK Belge ve katlar inceleme yetkisi balkl 122.maddesi tatbik edilecektir.

97

zellikle konut ve iyerleri iin gerekli olan aramada ilem tan bulundurma zorunluluu, nleme aramasnn konusuna giren ve herkesin rahata elini kolunu sallayarak rahata girebildii yerler olarak tarif edilen, kamuya ak i yerleri iin cari deildir. Kiinin avukatnn aramada hazr bulunmasna da engel olunamaz. d. Spor Msabakalar ile lgili Aramalar PVSK 9.maddesinde halkn topluca bulunduu veya toplanabilecei yerlerde nleme aramalarnn yaplabilecei belirtildikten sonra, ayn maddenin 6.fkrasnda da bu kez, gecikmesinde saknca bulunan haller saylrken, spor msabakalarnn bu trden olduu belirtilerek nleme aramalarna konu olacana dair kukuya yer brakmamtr. Ayrca genel kural olarak Hkim karar ile seyircilerin aranmas ilemi de bu son kanun deiiklii ile ortadan kaldrlm ve spor msabakalar acele hallerden saylarak mlki amir yetkili klnmtr. 5149 sayl Kanunun msabaka gvenlii balkl 6. maddesinin 2. fkras u ekildedir. Msabakalarn yaplaca spor alanna, gvenlik glerince gerekletirilecek kontrolden sonra seyirci alnr. Spor alanlarnn evresinde, stadyum veya spor salonu girileri ile turnike girilerinde, msabakayla ilgili olarak hkim karar veya gecikmesinde saknca olan hallerde mlk amirin yazl izni ile genel gvenlik glerince veya genel gvenlik glerinin denetiminde, zel gvenlik glerince st aramas yaplr ve bu kanunun amacna aykr madde ve cisimlere el konulur. Aramalar Ynetmeliinin 23. maddesin de ise ...kanunun amacna aykr madde ve cisimler geici olarak koruma altna alnr denmektedir. Buna gre mlki amirin yazl emri zerine kolluk veya onun denetiminde zel gvenlik grevlilerince hem turnike girilerinde hem de spor alanlarnda aramalar icra edilirken, kanunun amacna aykr her trl cisminde stadyuma giriine mani olunup- iade edilmek zere geici olarak koruma altna alnmas sz konusu olacaktr. Burada bir sorun da zel gvenlik grevlilerinin detektrle mi, yoksa elle mi kontrol veya arama yapacaklardr. 5188 sayl zel Gvenlik Hizmetlerine Dair kanunun 7. maddesine gre bu mmkn grlmemektedir. Zira maddenin ilgili fkras bunu aka dzenlemi olup, 2559 veya 5149 sayl kanunlarda da el ile arama yaplacana dair bir dzenleme yoktur. zel Gvenlik Grevlilerinin bu konuyla ilgili Yetkisi b fkrasnda yazlanlar ile snrldr. Maddenin fkras da Toplant, konser,

98

spor msabakas, sahne gsterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve dn trenlerinde kimlik sorma, duyarl kapdan geirme, bu kiilerin stlerini detektrle arama, eyalar X-ray cihazndan veya benzeri gvenlik sistemlerinden geirme eklindedir. e.Derneklerde Yaplacak Aramalar Dernekler Kanununa gre dernek: Kazan paylama dnda, kanunlarla yasaklanmam belirli ve ortak bir amac gerekletirmek zere, en az yedi gerek veya tzel kiinin, bilgi ve almalarn srekli olarak birletirmek suretiyle oluturduklar tzel kiilie sahip kii topluluklarn ifade etmektedir. Her ne kadar, nleme aramasnn kapsamnn sayld PVSK 9. maddesinde, dernek ve eklentilerinde arama yaplaca belirtilmemi ise de, ilgili yasa su ilenmesinin nlenmesi amacyla ve usulne gre verilmi hkim karar ya da gecikmesinde saknca bulunan durumlarda mlk idare amirinin yazl emri ile dernek ve eklentilerinde arama yaplarak su eyasna el konulabileceini belirtilmektedir. Dernekler Kanunun Kolluk kuvvetlerinin yetkisi balkl 20. maddesine gre ise: Kamu dzeninin korunmas veya su ilenmesinin nlenmesi nedenlerinden birine bal olarak usulne gre verilmi hkim karar olmadka, yine bu nedenlere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan durumlarda mlk idare amirinin yazl emri bulunmadka, kolluk kuvvetleri, dernek ve eklentilerine giremez, arama yapamaz ve buradaki eyaya el koyamaz. Mlk idare amirinin karar 24 saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn el koymadan itibaren 48 saat iinde aklar; aksi halde, el koyma kendiliinden kalkar. Hkim karar, mlk idare amiri tarafndan dernek yneticilerine yazyla duyurulur. Burada dikkat edilmesi gereken husus, dernek ve eklentilerine girmenin dahi, amac arama olmasa bile karar veya emir zerine yaplabileceidir. 6. Karar Veya Emir Olmakszn Yaplacak nleme Aramalar Zabtaya, gecikmesinde saknca bulunan hallerde genel arama yapma yetkisi verilmitir. Polis gece vakti bir evde duman grrse, kapy zorlayarak ieriye girer devamnda ise, mevcut tehlikeyi nlemek adna gerekli tedbirleri alr. Yol kenarnda baygn bir vaziyette yatan kiinin zerini arayarak kimlik tespitinde bulunmaya alr. Bir kavga ihbar ile olay mahalline geldiinde, zerinde silah tad sylenen kiinin de stn arar. nleme amacna matuf bu rneklemeler, birer polis tedbirleri

99

olup, kamu emniyeti ve kamu dzenini tehlikeye sokan kii ve eyalar bularak, onlar koruma altna almak gayesini tamaktadr. Nitekim nleme aramas idari bir ilemdir231. Aramalar Ynetmeliinin 25.maddesinde Hkimden nleme aramas karar alnmas gerekmeyen hller bal altnda kolluk grevlilerinin dorudan arama yetkisini kullanabilecei durumlar 6 ayr bent de aklanmtr. zellikle (a) ve (b) bentlerinde saylan tesisler iin ve buraya gelenlerle ilgili olarak, kanunlarn tanmasn yasaklad bir eya veya msaderenin konusunu oluturan bir malvarl deerine rastlanmas ya da ahsn aranan kiilerden olduunun anlalmas durumunda, vakit geirmeden Cumhuriyet savcl ile irtibata geilecektir. Aksine durumlarda CMKnun ihbar ve ikayet balkl 158. maddesinin delaleti ile, kamu grevlisinin suu bildirmemesi (TCK 279) suu ilenmi olacaktr. Aada saylacak hallerde Hkimden arama karar, mlki amirden buna dair bir yazl emir alnmadan da kolluk mensuplar teknik cihazlarla veya el yardmyla arama yapabileceklerdir. a.Kamu Binalarnda Devlete kamu hizmetine zglenmi bina ve her trl tesislere giri ve kn belirli kurallara tbi tutulduu hllerde, sz konusu tesislere girenlerin stlerinin veya zerlerindeki eyann veya aralarnn aranmasnda karar veya emir gerekmemektedir. b.Hava Meydanlar, Limanlar ve Snr kaplarnda l daresi Kanununun Ek 1. maddesi kapsamnda bulunan, sivil hava meydanlarnda, limanlarda ve snr kaplarnda, binalarn, uaklarn, gemilerin ve her trl deniz ve kara tatlarnn, giren kan yolcularn X-ray cihazndan geirilerek, gerektiinde stnn ve eyasnn aranmas ile buralarda grevli kamu kurulular ve zel kurulular personelinin, stlerinin, aralarnn ve eyalarnn aranmasnda herhangi bir karar gerekmemektedir.

231

KUNTER-YENSEY, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.670

100

c.OHAL Blgesinde Olaanst Hl Kanununun 11. maddesi kapsamnda, kiilerin stnn, eyalarnn Olaanst Hl Valisinin emriyle aranmasnda da arama karar gerekmemektedir. Olaanst hal ilannda il valisinin deil, Blge Valisinin ev, iyeri ve eklentileri ile umuma ak olmayan mahallerde arama yaptrma yetkisi vardr. Bu aramalarda genel gvenlik ile kamu dzeninin korunmas amalanmaktadr. Sz konusu aramalar nleyici nitelikte olup, hangi tr tedbirlerin alnaca kanunun 9. ve 11. maddelerinde belirtilmektedir. d.Skynetim Zamannda Skynetim Kanununun 3. maddesi kapsamnda, konutlarn ve her trl dernek, siyas parti, sendika, kulp gibi teekkllere ait binalarn, iyerlerinin, zel ve tzel kiiliklere sahip messeseler ve bunlara ait eklentilerin ve her trl kapal ve ak yerlerin, mektup, telgraf ve sair gnderilerin ve kiilerin zerlerinin skynetim komutannn emriyle aranmasnda arama emri ya da karar gerekmez. e.Muhafaza Altna Alma Tedbirinde Kanunlarn, muhafaza altna alnmalarna olanak verdii kiilerin, st veya eyalarnn aranmasnda arama emri ya da karar gerekmez. zgrlklerin kstlanmas bakmndan muhafaza altna alma tedbiri, ilgilinin su ilemesini nlemek amacyla zorunluluk douran makul sebepler eliinde hukuka uygun olabilmekte, su phesi maddi olgulara dayanrken, keyfilikten uzak olmak da zorundadr. Kolluk kii zgrln snrlayan bir takm kurallar koyarak, bunlarn ihlalini su sayabilir. rnein tehlikeli kiilerin toplumdan tecrit edilmeleri tehlikenin sona ermesine kadar srebilir. Ancak bu sre gzalt sresinden daha uzun olamayacaktr. Dier bir ifadeyle nleme amal zgrlk kstlamas iin Hkimden karar almaya gerek yoktur. Ancak 24 saat gemi ve kstlama sebepleri henz sona ermemise, kontrol halinin devam iin Sulh Hkiminden karar almak gerekecektir232. Konunun biraz daha detaylarna inmek, mevcut mevzuat hkmlerine gre faydal olacaktr. Buna gre, muhafaza altna alnmak amacyla yakalanan kiilerin

232

AVCI, s. 171173.

101

kamasn, kendisine veya bakalarna zarar vermesini nlemek amacyla kaba st aramas yaplarak, silh ve bunun gibi unsurlardan arndrlmas, devamnda ise yakalama sebebi, yakalamaya itiraz etme hakk ve bu hakk nasl kullanlacann derhl bildirilmesi gerekmektedir. Bu kiilerden slah veya tedavi kurumuna gtrlmesi gerekenlerin ilgili kurumlarca teslim alnmalar salanr. Teslim alnmamas hlinde, durum bir tutanakla tespit edilir ve tutanan bir sureti mlk amire gnderilir. Adli yakalamann yannda, halkn can mal ve rzn muhafaza etmek gayesiyle su phesi altnda bulunmamalarna karn, tehlikeye maruz kalmalar veya tehlike yaratmalar nedeniyle kimi kiilerin geici olarak yakalanp, zgrlklerinin kstlanmas, kolluk tedbirlerinden olmakla birlikte, konunun ynetmelik haricinde kanuni bir dzenlemesi bulunmamaktadr233. f. Seim Gnlerinde; Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanun erevesinde grevli kolluun, ayn Kanunun 79. maddesindeki silh tama yasa kapsamnda, silh tadndan phelenilen kiilerin stlerinin ve eyalarnn aranmasnda, dorudan yetkili olduu belirtilmektedir. Bu tr aramalar seim gnlerine mnhasr olup, phe zerine kiide silah bulunup bulunmadn tespit gayesiyle ve seimlerin tarafszlna sz syletmemek adna yaptrlmaktadr. 7. nleme Aramalar Asndan zel Statl ahslar Adli arama asndan zel usule tabi kimselerden birisinin aranmas nleme aramas asndan istisna tekil etmez. Kolluk herkesi her zaman adli amal durdurma ve aramaya tabi tutamamaktadr. Hkim, savc ve avukatlarn durdurularak zerlerinin aranmas, ilenilen suun ar cezalk ve sust olmasna baldr. Durum Adalet Bakanlna bildirileceine gre, ilgilisi de kollua kimliini ibraz etmek zorundadr. Hkim, savc ve avukatlara tannan bu ayrcalk sadece adli amal durdurma ve aramalar iin geerli olup, nleme amal durdurma ve aramalar iin kanun bir istisna getirmemitir. Bu kiiler stada girerken, cezaevine konulurken, uaa binerken, gzalt birimine getirilirken aranmalar gereklidir. Sz konusu bu adli konulu

233

ODMAN, M. Tevfik, MUYEP teblileri 23-28 Ekim 2007, Yakalama, Muhafaza Altna Alma ve Gzaltna Alma, EGM Yayn Ankara 2008, s.159

102

ayrcalktan Cumhurbakan, diplomatik dokunulmazla sahip olanlar, yksek yarg organlar bakan ve yeleri ile noterler de bulunmaktadr234. Polis, tehlikenin nlenmesi veya bertaraf edilmesi amacyla gvenliini salad bina ve tesislere gelenlerin; herhangi bir emir veya karar olmasna baklmakszn, stn, aracn ve eyasn teknik cihazlarla, gerektiinde el ile kontrol etmeye ve aramaya yetkilidir. Bu yerlere girmek isteyenler kimliklerini sorulmakszn ibraz etmek zorundadrlar. Milletleraras anlamalar hkmleri sakldr. Sz konusu bu fkrann Adalet Komisyonunda kabul edildii ekliyle bina ve tesislere gelenlerin; unvan, sfat veya grevlerine, dier zel kanunlarla kendilerine tannan istisnalara ve herhangi bir emir veya karar olmasna baklmakszn eklinde duraksamadan arama yaplabilmesi amacn tayan unvan, sfat veya grevlerine, dier zel kanunlarla kendilerine tannan istisnalara ve szckleri, TBMM genel kurulunda verilen bir nerge sonucunda, baz sfat ve grevi bulunan kiilerle ilgili ayrcalklarn sakl tutulmas gerektiinden hareketle metinden kartlmtr. Bu gelime kanun koyucunun zel kanunlardaki kstlayc hkmlerin, genel kolluk tedbirleri srasnda da gz nnde bulundurulmasn, bylece korunmakta olan bina ve tesislere gelen milletvekili, hkim, savc ve avukatlarn arama ve kontrole tabi olmamasn ngrd belirtilmektedir235. Ancak yukardaki yaklama katlmamz mmkn deildir. Zira ihtisas komisyonunda kabul grm bilime uygun bir metnin, genel kurulda verilen nergeler dorultusunda deitirilmi olmas, siyasi olmaktan teye geemeyecektir. Su ilendikten sonra sz konusu olan ve nleyici aramaya gre daha ar bir tedbir olan adli arama asndan zel statleri bulunan ahslarn, nleyici arama asndan da aranamayacaklarn savunmak mmkndr. nk bir eyin ou iin geerli olann az iinde geerli olaca dnlebilir. Ancak yasal anlamda bakldnda, nleme aramalar asndan zel statl ahslarn istisnai bir durumda olduklar sylenemez. Herkes gibi bu ahslarda aranabilirler236.

234 235

ERYILMAZ, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, s.145, dip.249 GKCAN, Hasan Tahsin, MUYEP Teblileri-II, 23-28 Ekim 2007, Aramalar, EGM Yayn Ankara 2008, s.117-118 YENSEY Feridun, Ceza Hukukunun Gncel Kaynaklar, Avrupa Birlii Uyum Yasalar erevesinde Deien Yasalar ve Arama(Aksaray), Bahe ehir niversitesi Yaynlar, C III.4, s.19

236

103

I. POLSN ZOR VE SLAH KULLANMA YETKS Kolluun yapaca vazifeye gre kollua yasalarda eitli zor kullanma yetkileri tannmtr. Bunlar ikaz, kelepe takma, dorudan kuvvet kullanmak vb. Zor kullanmada bir bakma kuvvete kar koyma, meru mdafaa da bulunma durumlarna benzer bir hareket tarz sz konusudur. Zor kullanmada; zor kullanmaya mecbur kalnmal, zor kullanma tedbirleriyle olay arasnda bir denge olmal ve zor kullanma kanuna uygun olmaldr 237. Zor kullanma, direnme ve saldrmann mahiyetine ve derecesine gre san etkisiz hale getirecek ekilde kademeli olarak artan nispette bedeni kuvvet, maddi g ve yasal artlar gerekletiinde her eit silah kullanma yetkisidir238. Polis evik Kuvvet Ynetmeliinin 4.maddesine gre zor kullanma; kanunsuz toplu hareket haline gelen herhangi bir toplumsal olayn etkisiz hale getirilmesi veya nlenmesi veya datlmas iin toplu hareketin niteliine veya datma srasnda meydana gelen cebir ve iddet veya datlmas iin tehdit veya saldr veya direniin derecesine ve gereine gre kademeli ekilde artan lde bedeni kuvvet, maddi g ve silah kullanlmas halidir239. Polislik grevinin kendisi genelde zor kullanmaktan ibarettir. Yani kuvvete dayanan bir i veya meslektir. Polise zor kullanma yetkisinin verilmesi normaldir ve bu, baz temel haklarn teminat altna alnmas bakamndan nemlidir240. PVSK 16 maddesinde gre Polis, grevini yaparken direnile karlamas halinde, bu direnii krmak amacyla ve kracak lde zor kullanmaya yetkilidir. Dolaysyla polisin zor kullanma yetkisi, esas itibariyle geni bir ekilde, PVSK 16. maddesinde dzenlenmitir. Bu maddede hangi hallerde, kime kar, nasl ve ne tr zor kullanmaya bavurulabilecei ve bunu yaparken ne gibi kurallara dikkat edilmesi gerektii anlatlr. Aada da deinilecei gibi, dier yetkiler kullanld halde gereken grev yerine getirilemedii takdirde, grevden vazgeilemeyeceine gre, polis zor kullanma yoluna gider. Fakat yine de zor kullanma yetkisinin snrlar belirtilmitir.
237 238

AFAK-BIAK, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.34. SNMEZ, 2005, s.126. 239 YAAR, Ylmaz, Aklamal Polis Meslek Hukuku, Bakent Klie Mat., Ankara, 2003, s. 293. 240 AYDIN, s. 123.

104

Polis en ok toplumsal olaylarda zor kullanma yetkisini kullanmaktadr. Bu durumda kalan polis birimi de genellikle evik Kuvvettir. Dolaysyla bata evik Kuvvet olmak zere, polis zor kullanma yetkisinin kanuni ve hukuki snrlarn ve meru uygulama metotlarn ok iyi bilmelidir. Toplu kuvvet olarak mdahale edilen durumlarda, zor kullanmann derecesi ile kullanlacak ara ve gereler mdahale eden kuvvet amiri tarafndan tayin ve tespit edilir 241. Polisin herhangi bir olaya mdahale etmesi demek, kanunlar erevesinde hareket etmesi, kurallar ve talimatlar her durumda dikkate almas demektir. Kanun uygulama amalar iin kanun ihlal etmenin hakl gsterildii hibir durum yoktur. Polisin kuvvet kulland durumlarda gereklilik ve orantllk prensipleri ile uyum arttr. Zor ve kuvvet kullanma hem orantl hem de kesinlikle gerekenden fazla olmamaldr. Zor ve kuvvet kullanm, polisin sadece bir suu engellemek veya bir sulunun ya da phelinin kanuni yolarla yakalanmasna yardmc olmak amacyla kullanlabilir. Buna gre ateli silahlar phelinin silahl direncinin olduu ya da insanlarn hayatlarna kastettii durumlarda pheli ahsn kontrol altna almak iin daha az etkili yntemler olmad durumlar haricinde kullanlmamaldr242. 1. Polisin Zor Kullanabilecei Haller PVSK 16. maddesine gre, polisin zor kullanmaya bavurmak durumunda kald veya zor kullanabilecei haller drt balk altnda toplanabilir; a)Polisin verdii kanuni emir ve direktiflere uyulmamas, b)Polisin belirledii yasal kural ve tedbirlere uyulmamas, c)Polisin grev yapmasnn engellenmesi, d)Polise mukavemet edilmesi hallerinde. 2. Zor Kullanmada Genel Kurallar PVSK 16. maddesine gre polis zor kullanmaya bavurduu zaman, baz kurallara uymas veya baz artlarn varln aramas gerekir. Bunlar yle saylabilir: a)Polis istedii zaman ve ekilde zor kullanamaz. Dier bir ifade ile keyfi olarak zor kullanma yoluna gidilemez, gerekli artlarn olumas gerekir.
241 242

SNMEZ, 2005, s. 126. CRAWSHAW, s. 1213.

105

b)Gereken artlarn var olmas halinde polis zor kullanmaya karar verir. c)Zor kullanmay gerektiren hallerin ortaya kmasnda polisin kendisi bir sebep konumunda olmamaldr. d)Zor kullanma, kanunlara uygun olarak, bir grevin yerine getirilmesi amacyla olmaldr. Grev d, ahsi bir ama iin ve kanunsuz olmamaldr. e)Zor kullanmak iin mecbur kalnm olmaldr. Mecburiyet, olaya mdahale etmek, olaya karanlarn kamasn nlemek ve yakalamak, su delillerini elde etmek vs. iin, dier btn yetkilerin kullanldn, btn yollarn denendiini ve zor kullanmaktan baka bir arenin olmadn ifade eder. f)Zor kullanmann nitelii ve derecesi durumun iddeti ile orantl olmal ve karlalan direnme ya da saldrya gre deimelidir. Burada anlatlmak istenen meydana gelen olayn ve olay karanlarn bavurduu iddetin boyutlan dikkate alnarak bir zor kullanma yolunu semektir. g) Kullanlacak kuvvetin tr kademeli olarak artrlmaldr. Kuvvet sra ile bedeni g, maddi g, ara, gere ve silah kullanma eklinde olabilir. Dolaysyla duruma gre uygun iddette bir kuvvet tr tespit edilmelidir. Kolluk grevlileri gerek kendilerine yetki veren yasalar erevesinde, grevlerinin gerein olarak baz koullar olutuunda kiilere kar zor kullanabilirler. Kolluk grevlilerinden polis ve jandarma, hem adli hem de idari grevleri srasnda zor kullanabilirler. TCK 256. madde hkmyle, zor kullanma yetkisine sahip kamu grevlilerinin grevini yapt srada, kiilere kar grevinin gerektirdii lnn dnda kuvvet kullanmas hlinde, kasten yaralama suuna ilikin hkmler uygulanaca ngrlmtr. Bu dzenleme gereince, grevinin gerektirdii lnn dnda kuvvet kullanan kolluk grevlilerinin, TCK 86/3. maddesi uyarnca cezalandrlmas gerekecektir. G kullanma; kanuna gre yaplmas gerekli bir ilemin yerine getirilmesi srasnda, kolluk glerinin eya ve kiiler zerinde, belirlenen amala dengeli ve kanunlara uygun maddi ve manevi zor kullanmalardr. Zor kullanma ikaz, kelepe takma, barikat kurma, kuvvet kullanma, silah kullanma ekillerinde olabilmektedir.

106

G kullanma, belirtilen bu nlemlerin olayn iddeti ve durumuna gre, kullanlmasdr243. Kolluk grevlilerinin en ok zor kullanmak durumunda kald haller, toplumsal olaylardr. Toplumsal olaylar, polis ile vatandan en yakn ve scak bir ekilde temasa getii durumlardr. Toplumsal olaylar ayn zamanda, polisin g kullanmada arya kamas halinde, kt muamele suunun ortaya kmasna neden olur. Bu ve benzeri durumlarda zor kullanmak iin mecbur kalnmas halinde zor kullanmann nitelii ve derecesi, durumun iddeti ile orantl olmal ya da saldrya gre deimelidir. Bu balamda zor kullanma, kademeli bir g artn ortaya karr244. Bireylerin gereinden fazla bir gce maruz kalmama haklar vardr. Bu hakkn kayna, kii dokunulmazl ile maddi ve manevi varlnn korunmasn dzenleyen AHS 2. ve 3. maddeleri, Any. 17. maddesi ve zor kullanmay dzenleyen PVSK 16. maddeleridir. Bu dzenlemeler dikkate alndnda; kuvvete bavurmak iin sz konusu olayda kuvvet kullanma gerekli olmaldr. Amaca ulaldnda ise, kuvvet kullanm sona erdirilmelidir. Toplumsal olaylarda sklkla yapld gibi izinsiz gsteriye katlan ahs yakalandktan ve etkisiz hale getirildikten sonra, ahsa kar g kullanma ilemine devam etmenin hukuki bir dayana yoktur245 Yakalanacak olan ahs etkisiz hale getirmeye yetecek miktarn dnda kuvvet kullanlamaz. Dier bir ifadeyle, elde edilmek istenen amala kullanlan kuvvet arasnda bir oran bulunmaldr. Zor kullanma, direnme ve saldrnn mahiyetine ve derecesine gre etkisiz hale getirecek ekilde kademeli olarak artan nispette bedeni kuvvet, maddi g ve kanuni artlar gerekletiinde her eit silah kullanma yetkilerini ifade eder246. Zor kullanmann dier bir yn de saldryla orantl olmas, direni ya da saldrnn krlmas iin yeterli lde, orantl ve dengeli bir biimde kullanlmasdr. Grevin amacyla var olan koullar, uygulanacak zorun ekli, zor kullanmann derecesi arasnda bir denge olmaldr247. Yaplan alamalardan sonra, zor kullanma l243 YAAR, 244

Y. , s. 274. AYDIN, s. 123125. 245 ERYILMAZ, M. Bedri, Trk Hukukunda Polis- nsan Haklar likisi, 21. Yzylda Polis, EGM, Mat., Ankara, 2000, s. 151152. 246 EKERCOLU, Metin, Kolluun Yargsal Grevleri Hakknda Klavuz, Doruk Mat., Ankara, 1980, s. 291. 247 KO, Cihan, Kolluun Adli Grevleri, Kartal Yaynlar, Ankara, 2002, s. 422.

107

l, dengeli olmas halinde hukuka uygunluk gsterecektir. Polisin g kullanm srasnda, belirtilen ilkelere uymamas, insan haklar ihlali ve polisin cezai sorumluluunu ortaya karabilecektir. Kuvvet kullanmnda seilen metotta yakalanan ahsa ve etrafna en az zarar verilmesi amalanmaldr. Polis, kuvvet ve silah kullanmadan nce, gereksiz kuvvet ve silah kullanmay lzumsuz klacak ve nc ahslarn zarar grmesini engelleyici her trl tedbiri almaldr. Silah en son are olarak ve sadece yakalanacak olan ahs etkisiz hale getirmek amacyla kullanlmaldr. rnein, havaya veya kaan ahsn ayana ate edilerek istenilen amaca ulalacaksa, pheli veya sann hayati tehlike arz eden blgelerine ate alamaz. pheli veya sann kamasn engellemek iin ldrme amacyla ate alamaz. Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasars Tasla 47/1. maddesi Zararlarn giderilmesi bal ad altnda; Polisin zor veya silh kullanmas srasnda bu ilem nedeniyle veya bu srada yaptklar yardmlar nedeniyle iyi niyetli nc kiilerin urad zararlar, zarar grenin talebi ve varlan uzlama zerine ileri Bakanl tarafndan karlanr hkm, polisin zor kullanma srasndaki maddi durumunu dnmesini nleyip daha rahat mdahale etmesini ve verimini artrmay salama dnmtr. 3. Silah Kullanma Silah kullanma yetkisi bir anlamda zor kullanma yetkisinin en son ve en iddetli derecesi saylabilir. Silah kullanma yetkisi erevesinde silah denilince sadece tabanca anlalmamal, her trl patlayc ve ateleyici aletler de bu kapsamda saylr. Onun iin aada saylacak artlar ve kurallar bunlarn hepsi iin geerlidir248. Silah kullanma, kamu dzen ve gvenliinin bozulmamasnn ve bozulan dzenin tekrar dzeltilmesi iin polisin zor kullanarak yapaca ve fakat asesleri nceden belirtilmi tamamyla hukuki bir mdahaledir. Byle olmakla birlikte bu nlem, dzenin yerine getirilmesi iin en son bir are ve sonular itibariyle zorun snrlarn da aabilen bir nitelik tar249. Silah kullanma yetkisinin temel yasal dayana PVSK 16. maddesidir. Ancak bunun dnda, Kaaklkla Mcadele Kanunu 18. maddede, Asayie Mes248 249

AYDIN, s. 129. YAAR, Y. , s. 314.

108

sir Baz Sularn nlenmesi Hakknda Kanun, Terrle Mcadele Kanunu, Skynetim Kanunu 4. madde, OHAL Kanunu 23 madde ve Toplant ve Gsteri Yry Kanunu 24 madde ile de polise bu yetki verilmitir250. PVSK 16. maddesinin hkmlerinden karlabilecek u hallerde polis silah kullanabilir: a)Polis nefsini mdafaa etmek iin silah kullanabilir. Burada meru mdafaann artlarn ayrca belirtmekte yarar vardr. Meru mdafaa hali olduu gerekesiyle polisin silah kullanlabilmesi iin u artlarn varl gerekir: Polisin nefsine bir taarruz veya tecavz olmal, taarruz haksz olmal, mdafaa haksz mecburiyeti olmal, taarruz ile mdafaa ayn anda olmal, taarruz ile mdafaa eit iddette ve ayn artlarda olmal ve nihayet tecavz devamllk arz etmelidir. Meru mdafaann bir hukuka uygunluk sebebi olarak kabulndeki en nemli etken, savunmada zorunluluk bulunmas, baka ifadeyle, saldrya urayan kimsenin baka aresinin bulunmamas, saldrdan baka trl kurtulmasnn imknsz olmas olmasdr. Bu nedenledir ki mdafaa olmadan da, saldry def etme imkn varsa, meru mdafaa kabul edilemez251. b)Ayrca polis bakasnn da cann ve rzn korumak iin silah kullanma yetkisine sahiptir. c)Polis, ar cezalk bir sutan dolay gzetiminde bulunan ahslarn kamas halinde, durdurmak veya kamasn nlemek amacyla silah kullanabilir. d)Polisin koruduu kii, yer ve eyaya bir saldr olmas halinde, bunlar korumak veya bunlara yaplan saldry defetmek amacyla silah kullanlabilir. e)Ar cezay gerektiren bir sulunun bulunduu yer veya sust yaplan yerlerin aranmas esnasnda pheli bir kiinin kamas halinde bunu durdurmak amacyla silah kullanma yetkisi doar. f)Ar cezay gerektiren bir sulunun kamasn nlemek amacyla da silah kullanabilir. g)Polise saldrya elverili bir silah veya aletin teslimi istendiinde uyulmamas halinde de polis silah kullanabilir.

250 251

SNMEZ, Nevzat, Emniyet Tekilat ve Polis Meslek Hukuku, Sekin Yay., Ankara,2002, s. 274. HAKER, Hakan, Ceza Hukuku (Genel Hkmler), Sekin Yaynevi, Ankara, 2005, s. 141.

109

h)Grevli polise engel olunmas ve saldrlmas hali de silah kullanma yetkisini dourur. i)Son olarak, devletin otorite ve icraatna silahl olarak kar gelinmesi hallerinde silah kullanlabilir. Silah kullanma, polisin yasal yetkilerinden biri olmasna ramen, bu yetki kullanlrken bir takm hususlara dikkat edilmelidir. Polisin kamakta olan bir tutukluyu veya lke btnln tehdit eden siyasi ayaklanmay yetki mercilerin verdii izin dorultusunda bastrmaya almas soncu ortaya km lmler HEB 3. ve AHS 2. maddelerinde meru kabul edilmektedir. ldrme fiili szlemeye uygun olabilmesi iin meru mdafaa halinde olmas gerekir. ldrme ferdin gayri meru cebir ve iddete kar korunmasn salamak iin, zaruri olarak gerekletirilmi ise szlemeye aykrlk yoktur252. ncelikle silah kullanma son are olmaldr. Yani baka her trl yetki kullanlp, her yol ve yntem denenerek yetersiz kalnp silah kullanmaya mecbur olunmaldr. Ate etme ldrmek iin deil, yakalama ve kamay nlemeye yetecek derecede olmaldr. Ate etmeden nce mutlaka dur ihtar yaplmaldr. Namlu ile ate edilen kii arasnda nc bir ahs bulunmamaldr. Bu amala nc kiilere zarar vermemek iin, kalabalk yerlerde silah kullanmaktan kanlmaldr. Kullanlan silah ve aletler Emniyet Tekilat tarafndan polise kullanlmak zere verilen trden olmaldr. Bakatip silah kullananlar sorumluluktan kurtulamaz. Toplu olarak yaplan mdahalelerde toplu kuvvetin bandaki amirin emri olmadan kendiliinden ate edilmemelidir. Burada meru mdafaa gibi haller hari tutulmaldr.

252

BALAR, Kemal, nsan Haklar ve Kamu Hrriyetleri (2), EGM Polis Akademisi Bakanl, Ankara,2001, s. 35.

110

a.Asayie Messir Baz Fiillerin nlenmesi Hakknda Kanununa Gre Silah Kullanma Kanunun 1. maddesine gre; Polis ve jandarma, dier kanun ve tzklerde yazl yetkileri sakl kalmak zere, aada yazl hallerde de silah kullanmaya yetkilidirler; A)PVSK 16. maddesinde yazl hallerde, B)(A) bendindeki yetkiler sakl kalmak zere, arlatrlm mebbet ar hapis veya ar hapis cezasn gerektiren sulardan bir veya birkan ilemekten sank veya hkml olup da haklarnda tevkif veya yakalama mzekkeresi karlan ve silahl dolaarak emniyet ve asayii tek bana veya toplu olarak fiilen tehdit ve ihlal ettikleri anlalanlardan, teslim olmalar iin ileri Bakanlnca tespit edilen tarihte balamak zere 10 gnden az ve 30 gnden ok olmamak artyla verilecek mhlet ile ad, san ve eylemleri de belirtilerek sank veya hkmlnn dolat blgelerde mutat vastalarla ve uygun grlen yayn organlaryla radyo ve televizyon la da ilan edilenlerin belirtilen sre sonuna kadar adli makamlara, zabtaya veya herhangi bir resmi mercie teslim olmamalar hallerinde. Kanunun 2. maddesine gre de; Birinci maddenin (B) bendinde saylan hallerde: a)Sank veya hkmlnn teslim olmas iin yaplan (Teslim ol) ihtarndan sonra, b)Polis veya jandarmaya kar silah kullanmaya fil hal teebbs etmeleri halinde ise ihtara lzum olmakszn, Silah kullanlr. Msademe srasnda; sank veya hkmlye msademede veya kamada yardmc olanlar haklarnda da birinci fkra hkm uygulanr. Bu kanun hkmleri dairesinde silah kullanan polis veya jandarma hakknda hazrlk soruturmas Cumhuriyet Savclar veya yardmclar tarafndan bizzat yaplr. Dava aldnda sank durumadan vareste tutulabilir ve hakknda aa alma, iten el ektirme ilemi uygulanmaz.(Md 3) b. Kaaklkla Mcadele Kanununa Gre Silh Kullanma Yetkisi Gmrk blgesine Gmrk Kanunu gereince belirlenen kap ve yollardan baka yerlerden girmek, kmak veya gemek yasaktr.

111

Bu yerlerde rastlanacak kii ve her nevi tama aralar yetkili memurlar tarafndan durdurulur ve kiilerin eya, yk ve zerleri ile varsa tama aralar aranr. Dur uyarsna uymayan kiiler iin nce havaya ate edilmek suretiyle uyar yinelenir. Bu uyarya da uyulmaz ise grevli memurlar durmaya zorlayacak ekilde silh kullanmaya yetkilidir. Ancak, silhla karla yellenilmesi veya meru mdafaa durumuna dlmesi hallerinde yetkili memurlar dorudan hedefe ate edebilir. Memurlarn silh kullanmalarndan dolay haklarnda soruturma ve kovuturma almas halinde, bal bulunduu kurum tarafndan avukat salanr ve avukatlk creti kurumlarnca karlanr. Demiryolu aralarna ilikin ilemler istasyonlardaki beklemeleri srasnda uygulanr. Kaakl nleme, izleme ve soruturmakla ykml olanlar, gmrk blgesindeki her nevi deniz aralarna yanap yk ve belgelerini incelemeye yetkilidir. Grevlilerin yanamasna izin vermeyerek kaan veya kamaya teebbs eden her nevi deniz aralarna uluslararas deniz iaretlerine gre telsiz, flama, mors ve benzeri iaretlerle durmas ihtar olunur. Bu ihtara uymayan deniz aralarna uyar mahiyetinde ate edilir. Buna da uymayp kamaya devam ettii takdirde durmaya zorlayacak ekilde zerine ate edilir. J. BLG TOPLAMA VE STHBARAT YETKS 1. Bilgi Toplama stihbarat Kavramlar Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanununa gre polis, lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, Anayasa dzenine ve genel gvenliine dair nleyici ve koruyucu tedbirler almak, emniyet ve asayii salamak zere; lke seviyesinde istihbarat faaliyetlerinde bulunur, bu amala bilgi toplar, deerlendirir, yetkili mercilere veya makamlara kullanm alanna ulatrr253. Bilgi toplama ve istihbarat, esaslar Anayasada gsterilen devlet dzenine veya kiilerin gvenliine ynelik faaliyetlerin balamadan nce, hukuka uygun eitli yol ve imknlarla haber alnmasdr. PVSK Ek 7. maddesinde dzenlenmitir254.
253 254

ALI, Hasan Hseyin, Polisin Yetkileri, Adil Yaynevi, 3. Bask, Ankara, 2003, s.124. SNMEZ, 2005, s. 128.

112

a.Bilgi Toplama Kamu dzenini koruma ve kollama grevini zerine alm olan polis bu grevlerini etkin bir biimde yerine getirmek iin, bilgi toplamak, toplad bilgileri deerlendirmek, bundan kard sonulara gre planlama yapmak ve karar vermek durumundadr255. b.stihbarat stihbarat; Genel anlamda devletlerin ve zellikle de hasm ve hasm olmas muhtemel devletlerin gcne, etkinliklerine ve olas hareket tarzlarna ilikin haber alma, alnan haberlerin birletirilip deerlendirilmesidir. eitli imkn ve vastalarla herhangi bir konuda elde edilen haberlerin ayrlmas, birletirilmesi, karlatrlmas, deerlendirilmesi ve yorumlanmas suretiyle bunlardan bir sonuca varlmas, dman faaliyetlerine kar konulmas, ykc propagandalarn nlenmesi ve olumlu haberlerin yaplmas faaliyetidir. Hasmlarn niyetleri, planlar, kapasiteleri hakknda her trl imkan ve vastalarla haber derlenmesi ve belirli ilemlere tabi tutularak yorumlanmas suretiyle bir sonuca varlmasdr. Devlet gvenlii ile ilgili haberleri yurt iinden ve yurt dndan, grnmeden grebilmek, duyulmadan duyabilmek sureti ile toplayabilmek ve bunlardan faydalana bilmek sanatdr256. stihbarat; Genel anlamda devletlerin ve zelliklede hasm ve hasm olmas muhtemel devletlerin gcne, etkinliklerine ve olas hareket tarzlarna ilikin haber alma, alnan haberlerin birletirip deerlendirilmesi olarak tanmlanabilir.257. stihbarat gnlk dilde sadece bir haberi elde etme, duyma gibi anlam tamakla birlikte, teknik adan farkllk gsterir. Bu bakmdan istihbarat terimi, nakledilen, ileme tabi tutulmu, belirli metotlarla elde edilen haberlerle ve bu alanda gsterilen faaliyetler ve gayretlerdir. stihbarat ile haber alma arasnda bir iliki olduu gibi, istihbaratn espiyonaj faaliyeti dediimiz, gizli bilgi elde etme ile de ilikisi vardr. ok eitli kaynaklardan oluan ak bilgiler toplanr ve arkasndan bunlar ayrtrlr kaydedilir, kymetlendirilir ve bylece istihbarat haline dn255 256

ALDERSON, J.,nsan Haklar ve Polis, ev. hsan Kuntbay, TODAE Yay., Ankara, 1989, s. 48. TEZSEVER,1999, s. 99-DERDMAN,2007, s. 215. 257 YAAR, 2000, s. 338-SNMEZ, 2002, s. 277.

113

r. stihbaratta, ak bilgi toplamadan baka bir de espiyonaj dediimiz gizli bilgi toplama faaliyeti vardr. Bu faaliyet istihbaratn %10luk gibi bir ksmna tekabl eder 258. Polisin istihbarat hizmetlerini; ETK 9/E maddesi Siyasi polis devletin umumi emniyetine taalluk eden ilerle mkellef olan ksmdr ve yine PVSK 2/A maddesi Kanunlara, Tzklere, Ynetmeliklere, Hkmet emirlerine ve kamu dzenine uygun olmayan hareketlerin ilenmesinden nce bu kanun hkmleri dairesinde nn almak ve PVSK EK 7. maddeye gre Polis, devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlne, anayasa dzenine ve gvenlie dair nleyici ve koruyucu tedbirleri almak, emniyet ve asayii salamak zere; lke seviyesinde istihbarat faaliyetlerinde bulunur, bu amala bilgi toplar, deerlendirir, yetkili mercilere veya kullanm alanna ulatrr. Devletin dier istihbarat kurulularyla ibirlii yapar hkmlerine gre yerine getirir259. Olay olduktan sonra yaplan bilgi toplama faaliyeti istihbarat deil, soruturmadr. Madde metni zellikle, istihbarat faaliyetlerinin neleri ierdiini dzenlemektedir. Buna karlk bilgi toplama kaynaklarnn neler olduu, nasl elde edilecei, deerlendirme usulleri, kullanlmas polis teknik ve taktiklerine braklmtr. u husus unutulmamaldr ki istihbar bilgiler, su delili olarak kullanlmaz. Ancak, delile ulamada, suluyu bulmada ve tedbir alnmasnda yol gstericidir260. 2. Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Denetlenmesi CMK 135. madde de letiimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alnmas gre; 1)Bir su dolaysyla yaplan soruturma ve kovuturmada, su ilendiine ilikin kuvvetli phe sebeplerinin varl ve baka suretle delil elde edilmesi imknnn bulunmamas durumunda, hkim veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde C. Savcsnn kararyla pheli veya sann telekomnikasyon yoluyla iletiimi tespit edilebilir, dinlenebilir, kayda alnabilir ve sinyal bilgileri deerlendirilebilir. C. Savcs kararn derhl hkimin onayna sunar ve hkim, kararn en ge
258 259

TEZSEVER, 1999, s. 100-DERDMAN, 2007, s.215. DERDMAN, 2007, s. 215-YAAR, 2000, s. 339- SNMEZ, s. 277. 260 YAAR, s. 339-SNMEZ, s.278.

114

24 saat iinde verir. Srenin dolmas veya hkim tarafndan aksine karar verilmesi halinde tedbir Savc tarafndan derhl kaldrlr. 2)pheli veya sann tanklktan ekinebilecek kiilerle arasndaki iletiimi kayda alnamaz. Kayda alma gerekletikten sonra bu durumun anlalmas hlinde, alnan kaytlar derhl yok edilir. 3)Birinci fkra hkmne gre verilen kararda, yklenen suun tr, hakknda tedbir uygulanacak kiinin kimlii, iletiim aracnn tr, telefon numaras veya iletiim balantsn tespite imkn veren kodu, tedbirin tr, kapsam ve sresi belirtilir. Tedbir karan en ok ay iin verilebilir; bu sre, bir defa daha uzatlabilir. Ancak, rgtn faaliyeti erevesinde ilenen sularla ilgili olarak gerekli grlmesi halinde, hkim bir aydan fazla olmamak zere srenin mteaddit defalar uzatlmasna karar verebilir. 4)pheli veya sann yakalanabilmesi iin, mobil telefonun yeri, hkim veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde C. Savcsnn kararna istinaden tespit edilebilir. Bu hususa ilikin olarak verilen kararda, mobil telefon numaras ve tespit ileminin sresi belirtilir. Tespit ilemi en ok ay iin yaplabilir; bu sre, bir defa daha uzatlabilir. 5)Bu madde hkmlerine gre alnan karar ve yaplan ilemler, tedbir sresince gizli tutulur. 6)Bu madde kapsamnda dinleme, kayda alma ve sinyal bilgilerinin deerlendirilmesine ilikin hkmler ancak aada saylan sularla ilgili olarak uygulanabilir; a) Trk Ceza Kanununda yer alan; 1)Gmen kaakl ve insan ticareti (madde 79, 80), 2)Kasten ldrme (madde 81, 82, 83), 3)kence (madde 94, 95), 4)Cinsel saldr (madde 102/2/3/4/5/6), 5)ocuklarn cinsel istismar (madde 103), 6)Uyuturucu veya uyarc madde imal ve ticareti (madde 188), 7)Parada sahtecilik(madde 197), 8)Su ilemek amacyla rgt kurma (madde 220/1/3/4/5/6), 9)Fuhu (madde 227/1/2/4/5/6/7/8),

115

10)haleye fesat kartrma (madde 235), 11)Rvet (madde 252), 12)Sutan kaynaklanan malvarl deerlerini aklama (madde 282), 13)Silahl rgt (madde 314) veya bu rgtlere silah salama (madde 315), 14)Devlet Srlarna Kar Sular ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 336, 337) sular. b)Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakknda Kanunda tanmlanan silah kaakl(madde 12) sular. c)Bankalar Kanununun 22/3/4. maddesinde tanmlanan zimmet suu, d)Kaaklkla Mcadele Kanununda tanmlanan ve hapis cezasn gerektiren sular. e)Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 68 ve 74. maddelerinde tanmlanan sular. 7)Bu maddede belirlenen esas ve usuller dnda hi kimse, bir bakasnn telekomnikasyon yoluyla iletiimini dinleyemez ve kayda alamaz. Yeni yasa bakmndan iki farkl tedbir ayn madde de dzenlenmitir.Bu tedbirlerden birincisi pheli veya sann telekomnikasyon yoluyla iletiiminin tespit edilebilmesi ,dinlenmesi, kayda alnmas ve sinyal bilgilerinin deerlendirilmesidir.kinci tedbir ise pheli veya sann kullanmakta olduu mobil telefonun yerini tespit edilmesidir.Bu ikinci tedbirin yegane amac ise delil elde etmektir261. TCK 132. madde de Haberlemenin Gizliliini hll suu dzenlenmitir letiimin dinlenmesi ve tespiti konusuyla ilgili olarak srf istihbarat amal olarak yaplan iletiimin dinlenmesi ve tespiti bu sua konu olur mu? ayet, istihbarat, ilenmi bulunan suun aydnlatlmas iin yaplyorsa, sorun yoktur. Sorun, sadece istihbarat amal dinlemelerdedir. Buna ilikin bir kanun bulunmadndan, byle bir durumda yaplan iletiimin dinlenmesi ve tespit yeni TCK ya gre su tekil edebilecektir, denilmitir. Ayrca madde de, kiiler arasndaki haberleme ieriklerini hukuka aykr olarak ifa eden kimsenin, hapis cezas ile cezalandrlmas n-

261

ZBEK, Veli zer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Sekin Yaynevi, Ankara, 2006, s. 421.

116

grlmtr. Burada su tekil eden hareket, dinleme yapmak deil haberleme ieriini ifa etmektir262. Kiiler arasndaki alen olmayan konumalar, taraflardan herhangi birinin rzas olmakszn bir aletle dinleyen veya bunlar bir ses alma cihaz ile kaydeden kii, TCK 133. maddesindeki Kiiler Arasndaki Konumalarn Dinlenmesi ve Kayda Alnmas suunu ilemi olur. Bu madde ile kiiler arasnda aleni olmayan konumalarn bir aletle dinlenmesi veya bir ses alma cihaz ile kayda alnmas yaptrma balanmtr. Sz konusu suu, aleni olmayan konumann taraf olmayan kii ileyebilir. Suun oluabilmesi iin, konumann taraflarndan herhangi birinin rzasnn olmamas yeterli saylmaktadr. Burada dzenlenen suun oluabilmesi iin en az iki kii arasnda telefon gibi bir vasta kullanmakszn yaplan ve aleni olmayan bir konumann olmas gerekir. Suun tanmnda geen alet ibaresi ile kastedilen bcek olarak bilinen baz aletler veya gizli kamera gibi vastalardr. Madurun rzas, eylemi su olmaktan karr. Ayn ekilde CMK 140. maddesinde dzenlenen teknik aralarla izleme bu su bakmndan hukuka uygunluk sebebini oluturur. Ancak burada CMK su ilendikten sonra uygulanan bir kanun olduu unutulmamaldr263. 3. Gizli Soruturmac Grevlendirilmesi Gizli soruturmac kavram; Alman yasa koyucu tarafndan yaratlm bir kavramdr. Al. CMUK md. 110A/2 de gizli soruturmac, kendisine srekli olarak verilmi bulunan uydurma bir kimlik altnda soruturma yapan polis memuru olarak tanmlanmaktadr264.Trk hukukunda gizli soruturmac, gizli grevli gibi kavramlar kullanlmaktadr265. Gizli soruturmac iine girdii su rgtnden gerek kimliini gizlemeli ve bu rgt yelerinin gvenini kazanmaldr. Aksi halde rgt iine girebilmesi, yasann deyimiyle szabilmesi mmkn olmayacaktr. Bu nedenle, resmi grevli olan gizli soruturmac gerek kimliini saklayp, baka bir isim, grnt
ZTRK, Bahri-TEZCAN, Durmu - SIRMA, zge- SIRMALAR, Yasemin ve NC, zen, Yeni Trk Ceza Kanunun Getirdikleri, zel Hayata ve Adliyeye Kar Yeni Sular, Milliyet Gazetesi Eki, 29.05.2005, s.11. 263ZTRK-TEZCAN- SIRMA- SIRMALAR- NC, s.11. 264 ZBEK, Veli zer, Organize Sululukla Mcadelede Kullanlan Gizli Grevlinin Grevinin Gerektirdii Sular Bakmndan Cezalandrlabilirlii, Yetkin Yaynlar, Ankara, 2003,s.22. 265 TADEMR-ZKEPR, s. 531.
262

117

ve hatta hayat tarz ile su rgtnn iine girmelidir. Gizli soruturmac bylece, yanltc bir stat elde etmek suretiyle mmkn iine girdii ortamda resmi kimliini gizleyerek kendisinden beklenen grevleri yerine getirmeye alacaktr. Aklanan nedenlerle kanaatimizce gizli soruturmac isim, adres, meslek, vatandalk, kiisel durum vb. birok konuda uydurma bir stat ierisine sokulabilmelidir. Bu anlamda gizli soruturmac uydurma kimlii ile grevinin gerektirdii durumlar da bir takm hukuki ilemlerde yapabilmelidir( rnein, irket kurmak gibi )266. Soruturmac bir ajan kkrtc deildir. Bu nedenle rgt iinde her trl aratrmalar yapmak ve kantlar toplamak yetkisi tamakla beraber, onun dier failleri sua ynlendirmek yetkisi yoktur. Bununla beraber rnein uyuturucu imal rgt iinde kiiliinin belirlenmemesi iin imal eilimine katlmas mmkndr ve bu sutan sorumlu tutulmas mmkn deildir. Zira burada dier kiileri sua ynlendirmekte, sadece kantlarn olumasn ve bunlarn elde etmeye almaktadr. Bununla beraber soruturmac rgtn faaliyeti dnda kalan herhangi bir suu iledii takdirde sorumluluu ortaya kar267. Gizli soruturmacnn gvenirliini test etmek iin su iletmek istendiinde, eer bu suu ilemeden gizli grevlinin rgt iinde tutunmas mmkn olmayacaksa, soruturma faaliyetlerine son verip rgtten ekilmekten baka seenei bulunmamaktadr. Bununla beraber gizli soruturmac, grevlendirildii rgtn zaten ilemekte olduu sulardan sorumlu tutulmaz268. CMK 139. maddeye gre gizli soruturmac grevlendirilmesi; 1) Soruturma konusu suun ilendii hususunda kuvvetli phe sebeplerinin bulunmas ve baka surette delil elde edilememesi halinde, hkim veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde Cumhuriyet savcs karar ile kamu grevlileri gizli soruturmac olarak grevlendirilebilir.

AKYAZAN, Ahmet Emrah, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununda Yeni Messeseler; Gizli Soruturmac ve Teknik Aralarla zleme, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Ocak/ubat 2006, s.62. 267 DONAY, s.181182. 268 TADEMR-ZKEPR, s. 533-ZTRK, Bahri-ERDEM, Mustafa Ruhan,-SIRMA, zge SAYGILAR, Yasemin, Ceza Muhakemesi Hukuku Temel Kavramlar, 4. Bas, Turhan Kitabevi, Ankara,2006,s.497.

266

118

2) Soruturmacnn kimlii deitirilebilir. Bu kimlikle hukuk ilemler yaplabilir. Kimliin oluturulmas ve devam ettirilmesi iin zorunlu olmas durumunda gerekli belgeler hazrlanabilir, deitirilebilir ve kullanlabilir. 3) Soruturmac grevlendirilmesine ilikin karar ve dier belgeler ilgili Cumhuriyet Basavclnda muhafaza edilir. Soruturmacnn kimlii, grevinin sona ermesinden sonra da gizli tutulur. 4) Soruturmac, faaliyetlerini izlemekle grevlendirildii rgte ilikin her trl aratrmada bulunmak ve bu rgtn faaliyetleri erevesinde ilenen sularla ilgili delilleri toplamakla ykmldr. 5) Soruturmac, grevini yerine getirirken su ileyemez ve grevlendirildii rgtn ilemekte olduu sulardan sorumlu tutulamaz. 6) Soruturmac grevlendirilmesi suretiyle elde edilen kiisel bilgiler, grevlendirildii ceza soruturmas ve kovuturmas dnda kullanlamaz. 7) Bu madde hkmleri ancak aada saylan sularla ilgili olarak uygulanabilir: a) Trk Ceza Kanununda yer alan; 1) Uyuturucu veya uyarc madde imal ve ticareti (madde 188), 2) Su ilemek amacyla rgt kurma (2, 7 ve 8. fkralar hari, madde 220), 3) Silahl rgt (madde 314) veya bu rgtlere silah salama (madde 315). b) Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakknda Kanunda 12. maddesinde tanmlanan silah kaakl sular. c) Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 68 ve 74. maddelerinde tanmlanan sular. 23.03.2007 tarihli Polis Grev ve Yetkileri Kanunu Tasar Taslann 25. maddesinde; Dzenlenen bu kimlik, hukuki ilem tesisinde kullanlamaz. Kullanlma sresi dolan kimlik, hkim kararyla imha edilir diyerek CMK da kine yakn fakat ondan hukuki ilem tesisi edemez ve kullanm sresi dolan kimlik hakim kararyla imha edilir hkmyle farkl bir dzenlemeye gitmeyi ama etmitir.

119

4. Teknik Aralarla zleme Teknik ara; insann grme ve iitme duygusunun alglama yeteneinin snrlarn amaya yardm eden her trl teknik tertibat ifade eder 269. CMK 140. maddesine gre; 1) Aadaki sularn ilendii hususunda kuvvetli phe sebepleri bulunmas ve baka suretle delil elde edilememesi hlinde, pheli veya sann kamuya ak yerlerdeki faaliyetleri ve iyeri teknik aralarla izlenebilir, ses veya grnt kayd alnabilir; a) Trk Ceza Kanununda yer alan; 1) Gmen kaakl ve insan ticareti (madde 79, 80), 2) Kasten ldrme (madde 81, 82, 83), 3) Uyuturucu veya uyarc madde imal ve ticareti (madde 188), 4) Parada sahtecilik (madde 197), 5) Su ilemek amacyla rgt kurma (2,7ve 8. fkralar hari, madde 220), 6) Fuhu (madde 227, fkra 3), 7) haleye fesat kartrma (madde 235), 8) Rvet (madde 252), 9) Sutan kaynaklanan malvarl deerlerini aklama (madde 282), 10) Silahl rgt (madde 314) veya bu rgtlere silah salama (madde 315), 11) Devlet Srlarna Kar Sular ve Casusluk (madde 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335.336.337), Sular. b) Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler Hakknda Kanunda 12.maddesinde tanmlanan silah kaakl sular. c) Kaaklkla Mcadele Kanununda tanmlanan sular. d) Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 68 ve 74. maddelerinde tanmlanan sular. 2) Teknik aralarla izlemeye hkim, gecikmesinde saknca bulunan hallerde C. Savcs tarafndan karar verilir ve Savc tarafndan verilen kararlar 24 saat iinde hkim onayna sunulur.

269

TADEMR-ZKEPR, s. 536.

120

3) Teknik aralarla izleme karan en ok drt haftalk sre iin verilebilir. Bu sre gerektiinde birde faya mahsus olmak zere uzatlabilir. Ancak, rgtn faaliyeti erevesinde ilenen sularla ilgili olarak gerekli grlmesi halinde, hkim bir haftadan fazla olmamak zere srenin mteaddit defalar uzatlmasna karar verebilir. 4) Elde edilen deliller, yukarda saylan sularla ilgili soruturma ve kovuturma dnda kullanlamaz ve ceza kovuturmas bakmndan gerekli olmad takdirde C. Savcsnn gzetiminde derhl yok edilir. 5) Yukarda saylan bu hkmler, kiinin konutunda uygulanamaz. Tedbire ilikin kararn onaylanmamas durumunda tedbire kendiliinden son verilmesi gerekir. Bununla birlikte madde de bu konuda aklk yoktur. O ana kadar elde edilen kantlarn kullanlmayaca grndeyiz. Aksi fikirde olan yazarlarda vardr270. K. POLSN SORUTURMAYI KAPSAYAN LLER ARASI GREVLENDRME YETKS PVSK ek 5. maddesinde dzenlenmitir. Madde 5 gre: Genel gvenlik, kaaklk ve uyuturucu maddelerle ilgili nemli olaylar takip etmek, gerekiyorsa mdahale ederek soruturmasn yapmak zere; a)ileri Bakanlnca dorudan veya ilgili valinin talebi zerine merkez personelinden ekipler grevlendirilebilir. b)Yukardaki bent hkmne uygun olarak bir ilde soruturmas yaplan olayn aydnlatlmas, delillerin toplanmas, sanklarn yakalanmas, baka illerde de aratrma ve soruturma yaplmasn gerektiriyorsa iller arasnda ilgili valiliklerce ekipler grevlendirilebilir. Bu ekiplerin polis yetkilerini kullanmas, polis blgesi snrlar ile kaytl deildir. Bu ekipler grev yaptklar mahallin en byk mlki amirine bilgi vermek zorundadrlar. Grevin ifas srasnda mahallin en byk mlki amirine kar da sorumludurlar.

270

KUNTER, Nurullah -YENSEY, Feridun -NUHOLU, Aye, Muhakeme Hukuku Dal Olara Ceza Muhakemesi Hukuku, 14. Bas, Arkan, stanbul, 2006, s. 739.

121

Genel ve zel kolluk makam ve memurlar bu personele gereken her trl yardm yapmaya mecburdur271.

271

SNMEZ, s. 129.

122

NC KISIM POLSN ADL YETKLER A. POLSN ADL KOLLUK YETKS 1. Adl Kolluk Grevlileri Ceza Muhakemeleri Kanunu, ETK 8, 9 ve 12. maddeleri, Jandarma Tekilt, Grev ve Yetkileri Kanununun 7. maddesi, Gmrk Mstearlnn Tekilt ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin 8. maddesi, Sahil Gvenlik Komutanl Kanununun 4. maddesi ve Jandarma Tekilt Grev ve Yetkileri Ynetmeliinde belirtilen soruturma ilemlerini yapmak zere, tbi olduklar atama usulne gre grevlendirilen komutan, mir, memur ve dier grevlileri ifade eder272. lkemizde btn genel ve zel kolluun ynetimi tamamen idare rgtnn elinde olmakla beraber, kolluun btn amir ve memurlarnn C. Savcsnn yargyla ilgili emirlerini yerine getirmekle ykml olduklar CMK da ak bir ekilde belirtilmi, kolluun adli grev ve yetkileri de 2.6.2007 gn ve 5681 sayl kanunun 5. maddesiyle PVSK Ek 6. maddesi deitirilerek PVSK ile de yasal dayanaa kavuturulmutur273. Yasal dzenlemenin varlna ramen CMK ve Adli Kolluk Ynetmeliinin yrrle girmesine kadar lkemizde gerek genel kolluktan ayr olarak kurulmu ve adli grevler ifa eden, gerekse genel kolluun bnyesinde adli grevler ifa etmek zere ayrlm ve grevlileri belirlenmi adli kolluk anlamnda herhangi bir kolluk kuruluu mevcut deildi274. 2. Adl Kolluk Sorumlusu ileri Bakanlna bal Jandarma Genel Komutanl, EGM ve Sahil Gvenlik Komutanl ile Gmrk Mstearl tarafndan atamalarndaki usule gre grevli adl kolluun komutann/mirini ifade eder. Soruturma yapmak zere; a) EGM, asgar tam teekkll bir polis karakolu bulunan yerlerde,
272 273

SNMEZ, Polisin Grev ve Yetkileri, s. 61.- GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 350. GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 345. 274 GNDOAN-KO-ZBUDAK, s. 350-ZBUDAK, Cokun, Adli Kolluk, A.. Sosyal Bilimler Enstits, Kamu Hukuku Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1999. s.37.

123

b) Jandarma Genel Komutanlnca, asgar tam teekkll bir jandarma karakolu bulunan yerlerde, c) Sahil Gvenlik Komutanlnca, asgar sahil gvenlik bot komutanlklarnn bulunduu yerlerde, d) Gmrk Muhafaza Genel Mdrlnce, gmrk muhafaza mdrl ile mstakil blge ve ksm amirlikleri bulunan yerlerde, mevcut imknlar lsnde yeterince adl kolluk personeli grevlendirilir. 3. Adli Kollukla lgili Esaslar ve Adli Kolluun Yetkileri Adl kollukla ilgili esaslar Adl kollukla ilgili dzenleme ve uygulamalarda aadaki genel esaslara uyulur: a) C. Savclar, adl grevlere ilikin emir ve talimatlarn ncelikle adl kolluk sorumlularna veya adl kolluk grevi ifa eden dier birim mirlerine verir. b) Adl kolluk, bal bulunduu kolluk tekiltnn bir paras olup, ncelikli grevi, karlat suun ilenmesini nlemektir. c) C. Savclarnca, adl grevler ile ilgili emir ve talimatlar zorunluluk bulunmadka, kolluk birimlerinin aralarndaki iblm ile kolluk tekiltlarnn grev ve yetki alanlar gzetilerek verilir. d) Adl kolluk, adl grevlerin haricindeki hizmetlerde stlerinin emrindedir. e) Adl kolluk grevlilerine, adl grevi bulunmayan stleri tarafndan, yrtlen soruturma ile ilgili emir ve talimat verilemez. Ynetmeliin 7. maddesi hkmleri sakldr. f) Adl kolluk grevlileri, kadrolarnda yer aldklar birimlere mevzuatla verilmi ve adl grev kapsam dnda kalan dier grev ve hizmetleri de yerine getirirler. g) Adl kolluk grevlilerinin zlk haklar, bal olduklar tekilt tarafndan yrtlr. Grev ve yetkiler Soruturma ilemleri, C. Savcsnn emir ve talimatlar dorultusunda ncelikle adl kollua yaptrlr. Adl kolluk grevlileri C. Savcsnn adl grevlere ilikin emirlerini gecikmeksizin yerine getirir. Adl kolluk grevlileri, kendilerine yaplan bir sua ilikin ihbar veya ikyetleri; elkoyduklar olaylar, yakalanan kiiler ile uygulanan tedbirleri derhl C.

124

Savcsna bildirir ve C. Savcsnn emri dorultusunda iin aydnlatlmas iin gerekli soruturma ilemlerine balar. Bir lmn doal nedenlerden meydana gelmedii kukusunu douracak bir durumun varl veya lnn kimliinin belirlenememesi hlinde; kolluk grevlisi, durumu derhl C. Basavclna bildirmek ve C. Savcsnn emri dorultusunda soruturma ilemlerine balamak zorundadr. C. Savcs, adl kolluk grevlilerine emirleri yazl; acele hllerde, szl olarak verir. Szl emir, en ksa srede yazl hle dntrlerek mmkn olmas hlinde en seri iletiim vastasyla ilgili kollua bildirir; aksi hlde ilgili kolluk grevlilerince alnmasna hazr edilir. Ancak, kolluk grevlisi emrin yazl hle getirilmesini beklemeden szl emrin gereini yerine getirir. Sust hli ile gecikmesinde saknca bulunan hllerde, C. Savcsna eriilemiyorsa veya olay genilii itibaryla C. Savcsnn i gcn ayorsa, sulh ceza hkimi de btn soruturma ilemlerini yapabilir. Bu durumda adl kolluk grevlileri, sulh ceza hkimi tarafndan emredilen tedbirleri alr ve aratrmalar yerine getirir. Adl kolluk grevlileri, madd gerein aratrlmas ve adil bir yarglamann yaplabilmesi iin, C. Savcsnn emirleri dorultusunda phelinin lehine veya aleyhine olan tm delilleri, kanunda n grlen koullara uyarak toplamak, muhafaza altna almak ve bunlar bir fezleke ile C. Savcsna sunmakla ykmldr. Hukuka aykr delil elde edildiinin tespiti hlinde, fezlekede bu hususa da yer verilir. Adl kolluk grevlileri dier soruturma ilemlerini de ayn titizlikle yerine getirir. Olay yerinde grevine ait ilemlere balayan adl kolluk grevlisi, bunlarn yaplmasna engel olan veya yetkisi iinde ald tedbirlere aykr davranan kiileri, ilemler sonulanncaya kadar nce szl olarak ikz eder; uyulmamas hlinde zor kullanarak olay yerinden uzaklatrr. lgilinin srar hlinde yakalama ilemi uygulanr. Buradaki kolluun zor kullanma yetkisinin kapsam aklanmaya muhtatr. Kanmzca kolluun bu durumda zor kullanmas sadece yaplmas gereken ilemin yaplmasn salamay mmkn klacak tedbirlerin alnmas ile snrl olmaldr. Bu anlamada kiiye rnein kelepe taklabilir, engel olma ya da alnan ted-

125

birlere aykr davranma bir su boyutuna ulamad srece koruma tedbiri niteliinde gzalt ilemine bavurmamaldr. Nitekim CMK yanl anlamay ve uygulamay nlemek iin gerektiinde gzaltna alma yerine gerektiinde zor kullanarak bundan men eder ibaresine yer vermitir. Bununla paralel olarak hkmde, karl olan CMUK 157. maddesinde olduu gibi gzalt sresinin 24 saati gemeyeceine ilikin bir dzenlemeye yer verilmemitir. Kanmzca yeni dzenlemede aka yer almasa da zor kullanarak men kavram iine bir koruma tedbiri niteliine brnmekle birlikte zgrln snrlandrlmas da dahildir.Bu anlamda rnein ilemi yaplmasna direnen kii ekip otosunda gzaltnda tutulabilir.Buradaki tedbirler ilemin gerekletirdii yerle snrl olmaldr275. Dier kolluk birimlerinin adl kolluk grevi ise gerektiinde veya C. Savcsnn talebi hlinde, dier kolluk birimleri de adl kolluk grevini yerine getirmekle ykmldr. Bu durumda, kolluk grevlileri hakknda, adl grevleri dolaysyla CMK hkmleri uygulanr. Byle dzenleme uygun deildir. Zira adli kolluk zel bir bilgi, beceri ve ihtisas isteyen bir birimdir. Normal kolluk grevi yapandan, birden bire adli grev ifa etmesini istemek, olumlu bir sonu vermeyecektir276. B. POLSN ADL ARAMA YETKS 1. Arama Kavram Szlk anlam olarak aramak bir eyi bulmaya almak, aratrmak, yoklamak anlamna gelir. Arama ile ilgili hukuki dzenlemeler erevesinde doktrinde yle bir tanm yaplabilir: Arama kural olarak hkim, gecikmede saknca bulunmas halinde savc veya kolluk tarafndan yakalama ve/veya delil elde etme amacna ynelik olarak sank, pheli veya nc bir ahsn mesken ve sair yerlerinde, stnde veya eyasnda yaplan bir aratrma ilemidir277. Arama, gizli ya da sakl olan, ksacas elde edilmek istenen eya veya kiiyi bulmak iin yaplan faaliyettir. Aratrma veya arama iin vcudun muayene ettirilmesi ve olay yerinin incelenmesi de girer. Gerek vcudun gerekse olay yerinin; olayn daha iyi anlalabilmesi ve ortaya kmas iin, ortada olan bulgunun
275 276

ZBEK, s.721722. DONAY, Sheyl, Aklamal Ceza Muhakemesi Kanunu, Vedat Kitaplk, stanbul, 2005, s.222. 277 ZBEK, Veli zer, Koruma Tedbiri Olarak Arama, Sekin Yay., Ankara, 1999, s. 17.

126

aratrlmasdr278.rnein olay yerinde bulunan beden paras zerinde byle bir inceleme yaplabilecek, ancak bu inceleme yine madur, sank ve phelinin kimliinin bulunmas iin yaplabilecektir279. Arama; sann yakalanmas ve delillerin zaptn mmkn klan bir vasta olarak tanmlanmtr280. Arama sadece CM zg bir tedbir olmayp, sadece CMK da dzenlenmi deildir. CMH hkmleri bir su iledikten sonra balar. Buna karlk baz tedbirlere bavurulmak iin mutlaka bir suun ilenmesi gerekmez; hatta bir suun ilenmesini nlemek, ilendikten sonra adaleti salamak kadar nemlidir. Bu nedenle hukuk dzenleri nleyici nitelikte baz tedbirleri kabul etmek zorundadr. Bu tedbirleri uygulama grevi ise bizim hukukumuzda kollua verilmitir. te bu tedbirlerden birisi de arama tedbiridir. Bata PVSK olmak zere baz kanunlarda kollua arama tedbirine bavurabilme imkn verilmitir. Ancak buradaki arama bir su ilendikten sonra deil, henz bir su ilenmeden nce sz konusu olmaktadr. Bu ynyle bu tr aramaya nleyici ya da idari arama denir281. Bu durumda iki tr aramadan bahsedilebilir. Bunlardan 1. genel olarak CMK da dzenlenen ve su sonras arama tedbirini oluturan adli arama, 2. ise bata PVSK da dzenlenen ve su olumadan nce bir suun nlenmesi amacyla yaplan neyici veya idari aramadr. Genel olarak aramann 3 eidinden sz edilebilir: Konut, iyeri vb. yerlerde arama, stte arama ve eyada aramas. Aramann bir koruma tedbiri olarak baz zellikleri vardr: Arama, henz herhangi bir hkm yokken kiilerin baz temel hak ve zgrlklerini kstlar, arama, bir yaptrm olmayp geici bir koruma tedbiridir ve arama hkm vermeyi kolaylatran bir aratr 282. Polisin, PVSK 2. maddesine gre toplumu koruma ve tehlikeyi nleme ile ilgili olarak, sularn ilenmesini nleme grevi vardr. Su veya bir tehlikeyi n-

278

YCE, Turhan Tufan,, CMH Devleti Asesleri,Atatrk niversitesi Hukuk Fakltesi Yay., 1968, s. 77. 279 DONAY, s.91. 280 KANTAR, Baha, Ceza Muhakemesi, stanbul, 1946, s.106. 281 ZBEK, s. 1112. 282 ZBEK, s. 21.- KUNTER, s. 66-YCE, s. 77- DERDMAN, s. 7880.

127

lemeye hizmet eden tedbirlere "nleme tedbiri" denir. Tehlike yakn ise koruma tedbiri sz konusudur. Polisin gerek muhtemel sular nlemesi, gerekse sulular ve sular aratrma ve ortaya karmas asndan en nemli grevleri arasnda yer almas asndan polisin zerinde durmas gereken ve uygulamada dikkat etmesi gereken en nemli konulardan birisi aramadr. Arama, saklanan sann ve delillerin elde edilmesi iin bir kimsenin meskeninde ve eyasnda yaplan aratrma ilemidir283 . Polisin arama yetkisi, esas olarak CMK ve PVSK 9. maddesinde dzenlenmitir. Ayrca Adli ve nleme Aramalar Ynetmeliinde dzenlenmitir. 2. Arama Karar Yetkisi CMK 119 maddesinde aadaki ekilde dzenlenmitir. 1) Hkim karar zerine veya gecikmesinde saknca bulunan hllerde C. Savcsnn, C. Savcsna ulalamad hallerde ise kolluk amirinin yazl emri ile kolluk grevlileri arama yapabilirler. Ancak, konutta, iyerinde ve kamuya ak olmayan kapal alanlarda arama, hkim karar veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde C. Savcsnn yazl emri ile yaplabilir. Kolluk amirinin yazl emri ile yaplan arama sonular C. Basavclna derhal bildirilir. 2) Arama karar veya emrinde; a) Aramann nedenini oluturan fiil, b) Aranlacak kii, aramann yaplaca konut veya dier yerin adresi ya da eya, c) Karar veya emrin geerli olaca zaman sresi, Aka gsterilir. 3) Arama tutanana ilemi yapanlarn ak kimlikleri yazlr. 4) C. Savcs hazr olmakszn konut, iyeri veya dier kapal yerlerde arama yapabilmek iin o yer ihtiyar heyetinden veya komulardan iki kii bulundurulur. 5) Asker mahallerde yaplacak arama, C. Savcsnn istem ve katlmyla asker makamlar tarafndan yerine getirilir.

283

EKERCOLU, s. 267268 YENSEY, 1995, s. 1-KUNTER, s. 408-ALDERSON, s. 33.

128

Yukardaki kurallar erevesinde yakalanabilecei veya su delillerinin elde edilebilecei hususunda makul phe varsa; phelinin veya sann st, eyas, konutu, iyeri veya ona ait dier yerler aranabilir. Ayrca, 1) phelinin veya sann yakalanabilmesi veya su delillerinin elde edilebilmesi amacyla, dier bir kiinin de st, eyas, konutu, iyeri veya ona ait dier yerler aranabilir. 2) Bu hllerde aramann yaplmas, aranlan kiinin veya suun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduunun kabul edilebilmesine olanak salayan olaylarn varlna baldr. 3) Bu snrlama, phelinin veya sann bulunduu yerler ile, izlendii srada girdii yerler hakknda geerli deildir. Adl aramaya karar vermek yetkisi hkimindir. Kolluk, arama karar alnmasn talep ettii durumlarda, makul phe sebeplerini belirten ayrntl ve gerekeli bir rapor hazrlar ve C. Savcsna bavurur284. Hkim karar veya gecikmesinde saknca bulunan hllerde Cumhuriyet savcsnn, savcya ulalamad hllerde ise kolluk mirinin yazl emriyle arama yaplabilir. C. Savcsna ulalamayan hllerde kolluk mirinin yazl emriyle gerekletirilen arama ve elkoyma ilemi zerine; ilgili kolluk grevlilerince neden C. Savcsna ulalamad, C. Savcsnn hangi vastalarla arandn belirten ayrntl tutanak dzenlenerek ilgili soruturma evrakna eklenir. Kolluk amirlerince konutta, i yerinde ve kamuya ak olmayan kapal alanlarda arama karar verilemez. Saylan bu yerlerde arama ancak hkim karar veya gecikmesinde saknca bulunan hllerde C. Savcsnn yazl emriyle yaplabilir. Ancak Kaaklkla Mcadele Kanununda ngrlen sular bakmndan, zel konut ve eklentilerinde hkim karar olmadka arama yaplamaz. Kolluk mirinin yazl emriyle yaplan arama ve sonular C. Basavclna derhl bildirilir.

284

ERYILMAZ, Bedri, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, Sekin Yay., Ankara, 2003, s. 12.

129

Grld gibi adli aramalarda ilke olarak karar verme yetkisi hakime aittir. Gecikmesinde saknca bulunan hallerde C. Savcs arama konusunda yazl emir verebilir. Kolluk amirinin adli arama konusunda arama emri verebilmesi belli artlara tabi tutulmutur. ncelikle gecikmesinde saknca bulunan halde C. Savcsna ulalamamas gerekir. Ulalamamann gerekesi ve hangi vastalarla C. Savcsnn arand ayrntl olarak hazrlanan tutanakta belirtilecek ve soruturma dosyasna eklenecektir. Kolluk amiri gecikmesinde saknca bulunan halde C. Savcsna ulalamazsa bile konutta, iyerinde, kamuya ak olmayan kapal alanlarda arama karar veremeyecektir. C. Savcsna ulalamayan hllerde ise kolluk mirinin yazl emriyle konut, i yeri ve kamuya ak olmayan kapal alanlar dnda arama yaplabilir. Arama talep, karar veya emrinde; Aramann nedenini oluturan fiil ile Aranlacak kii ve aramann yaplaca konut veya dier yerin adresi ya da eya ile karar veya emrin geerli olaca zaman sresi ve aranlacak eyann elde edilmesi hlinde elkonulup konulmayaca aka gsterilir. C. Basavclklarnca, arama ile ilgili kararlar vermek zere, 24 saat sreyle nbeti C. Savcs grevlendirilir. Arama bir koruma tedbiri olduundan genel n artlar ve bu arada gecikmede tehlike art muhakkak aranacaktr. Adli aramann amac ya bir phelinin yakalanmasdr veya phe sebeplerini ele geirmek ve ileride dahil olmalar iin bunlara elkoymaktr285. Arama da ama, sulunun, su iz ve delillerinin elde edilmesidir. Arama ya genel emniyet ve asayiin korunmas amacyla da suun ilenmesinden sonra, su ve sulunun ortaya karlmas amacyla yaplr. Arama, anlam ve amac asndan farkl kategoriye ayrlabilir: a. Yapl Amacna Gre Arama Yapl amacna gre iki trl arama olduu sylenebilir. Birincisi, suu nlemek amacyla yaplan idari veya nleme amal arama; ikincisi ise su sonras bir ilem olan adli amal aramadr.

285

TADEMR-ZKEPR, s.106- KUNTER-YENSEY, s. 765.

130

aa. Adli Amal Arama Ceza muhakemesi amac ile yaplan adli arama, saklanan sann veya elde edilmemi olan delilin veya msadere edilecek bir eyenn ele geirilmesi iin, birkimsenin meskenin de, zerinde veya eyasnda yaplan aratrmadr. Baka bir ifadeyle, adli aramann amac phe altnda bulunan kimsenin yakalanmas, msadereye tabi eyann veya delillerin ortaya karlmasdr286. Adli arama temelde ve esas olarak tm ynleriyle CMK da dzenlenmitir. bb. nleme Amal Arama Su ilemeye alan kiilerin veya su ilemeye yarayan aralarn ele geirilip suun nlenmesi amacyla yaplan bir ilem olarak tanmlanabilir. Bu arama da mnferit olaylar ve kiiler iin olabilecei gibi genel aramalar eklinde de olabilir. nleme amal arama ise genel olarak bata PVSK 9. maddesinde dzenlenmitir. Polisin kamu dzenini salamak iin nleyici nitelikte yapm olduu idari kontroller ve aramalardr. nleme aramasnn amac genel olarak kamu gvenliini ve dzenini tehlikeye sokan kii ve eyalarn bulunmas ve bunlarn kontrol altna alnmasdr.Su ilenmesinden nce suu nlemek, mevcut dzeni korumak ve dzeni bozmaya ynelik giriimleri ve giriimcileri etkisiz hale getirmek ve eyay koruma altna almak amacyla nleme aramasna bavurulabilmektedir287. b.Aranan Yer Asndan Arama Adli veya nleme amal olsun, mnferit olaylar iin veya genel aramalarda olsun, polisin yapt arama, aranan yer asndan ikiye ayrlabilir; Mekn arama ve kiilerin aranmas. Mekn arama da konut, iyeri vs. gibi yerlerde yaplan aramadr. Kiilerin aramasnda ise genelde stleri, eyalar ve aralar aranr. Bunlar, yakalanan ve gzaltna alnanlar, yasal olarak zor alma tabi eyleri yannda bulunduranlar, belli bir ii ve ikametgh olmayanlar (serseriler), su ilemeye yarayan bir eyay zerinde bulunduranlar, uuru yerinde olmayanlardan kimlii tespit edilmesi gereken-

286

YENSEY, Feridun, nsan Haklar Asndan Arama, Elkoyma, Yakalama ve fade Alma,, zyurt Matbas, Ankara, 1995,s.26. 287 YENSEY, nsan Haklar Asndan Arama, Elkoyma, Yakalama ve fade Alma, s.14-15.

131

ler ve kimliini ispat edemeyenlerdir. Ancak PVSK 9. maddesindeki zel durumlarda, uygun yerde, uygun ekilde kiilerin bedeni aramas yaplabilir. c. Yetki Asndan Arama Normal durumlarda arama yetkisi hkimindir. Hkimden arama karar almak suretiyle arama yaplabilir. Mlki amir gecikmesinde saknca bulunan hllerde PVSK 9. maddesinde belirtilen, toplant ve gsteri yrylerinin yaplaca yerler, sendika ve meslek kurulularnn toplant yapaca yerler, stat, gar, hava liman gibi halkn toplu halde bulunduu yerler, eitim kurumlarnn ii ve evresi, sank ve sulularn konut ve iyerleri ile umumi ve umuma ak yerler ve tatlarda arama yapmak iin, yazl emir verebilir ve suun nlenmesi amacyla kiilerin stlerini, aralarn, zel ktlarn ve eyasn arar, su unsurlarna elkoyar ve evrak ile birlikte C. Savclna tevdi eder. CMK ile dier kanunlara gre ise su iz, eser, emare veya delillerinin tespiti veya faillerinin yakalanmas amacyla polis tarafndan yaplacak aramalar iin de usulne gre verilmi hkim karar veya bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hllerde, dier kanunlarda yetkili klnm merciin yazl emri bulunmaldr. 3. Aramada Genel Kurallar PVSK ve CMKnn ilgili maddelerinde bulunan hkmlerden hareketle, polisin arama yetkisini kullanaca zaman veya kullanrken bilmesi ve uymas gereken kurallar yle saylabilir: a) Arama iin somut bir olayn olmas ve aramaya ihtiya duyulmas gerekir. Dier bir ifade ile kesin olarak ortaya kmayan bir olay sebebiyle arama yaplamaz. b) Olay somut olarak ortaya km olsa dahi su ve sulunun elde edilmesi iin tm dier yollara bavurulmu ve aramaya kesinlikle ihtiya duyulmu olmaldr. c) Arama yetkisi normalde hkimindir, ama gecikmesinde saknca bulunan ivedi hllerde kanunun yetkilendirdii kii yazl emir verebilir, d) Aramann amacn tehlikeye sokan acil bir durum yoksa adl arama gndz yaplr.

132

Konutta, iyerinde veya dier kapal yerlerde adl arama gece yaplamaz. Ayrca bu yerlerde kolluk mirinin yazl emriyle de arama yaplamaz. Ancak; a) Sust hlinde, b) Gecikmesinde saknca bulunan hlde Gecikmesinde sakncal hal; derhal ilem yaplmad takdirde, suun delillerinin ortadan kaybolmas olaslnn ortaya kmas halini ifade eder288. c) Firar eden kii veya tutuklu veya hkmlnn tekrar yakalanmas hlinde, Burada dikkat edilmesi gereken nemli bir zellik vardr. Firar eden her phelinin konutunda arama yaplamaz. Bunun iin nceden yakalanm kiinin, yakalandktan sonra kam olmas gerekir. Yoksa yakalanm bir kiinin konutuna girebilmek iin sust hali veya gecikmesinde saknca bulunmas gerekir289. d) Geceleyin herkesin girip kabilecei PVSK 7. maddesinde saylan umuma ak istirahat ve elence yerlerinde, gece adli arama yaplabilir. nleme aramalar, denetimler ve kontroller her zaman yaplabilir. e) Aranacak yerlerin sahibi veya eyann zilyedi aramada hazr bulunabilir; kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayrt etme gcne sahip hsmlarndan biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kii veya komusu hazr bulundurulur. Bir aramadan sonra yaplmas gereken ilk ve en nemli ilem, yukarda saylan kurallara uygun olarak yaplan arama ilemini bir tutanakla tespit etmektir. Usulne uygun yaplan aramada; a) Yaplmakta olan soruturma veya kovuturmayla ilgisi olmakla birlikte, karar veya yazl emirde konu edilmeyen, b) Yaplmakta olan soruturma veya kovuturmayla ilgisi olmayan ancak, dier bir suun ilendii phesini uyandrabilecek, bir delil elde edilirse; bu delil koruma altna alnr ve durum C. Basavclna derhl bildirilerek elkoyma ilemini gerekletirmek iin C. Savcsndan yeni bir yazl emir istenir. C. SavcsYAAR, Osman, Uygulamal ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu, Sekin Yaynclk, Ankara, 2005, s.507. 289 DONAY, s.144.
288

133

na ulalamad hllerde ise kolluk mirinin yazl emriyle kolluk grevlileri elkoyma ilemini gerekletirebilir. Elkoyma; sbut vastalarndan olmak zere faydal grlen yahut msadereye tabi eyann koruma altna alnmasdr290. Bylece eya zerindeki zilyedin tasarruf yetkisi kaldrlp koruma altna alnmaktadr. Elkonulmas gereken eyann tanmaz mal olmas halinde bu husus tapu kaydna satlamaz, devredilemez erhi verilerek yerine getirilir. Ceza yarglamasnn amalarndan birisi, kovuturma sonunda eyann ya da kazancn sutan elde edildii kanaatine varlr ve eyann ya da kazancn msaderesine karar verilirse bu kararn uygulanmasna olanak salamaldr. Buda muhafaza atlana alnma ya da elkonulma suretiyle olmaktadr. Aksi halde eyann ya da kazancn karlmas sz konusu olabilir291. Muhafaza altna alma; ilgili, delil olabilecek eyay istek zerine kendiliinden verirse phe sebebi olacak eya, muhafaza altnda tutulur. Elkoyma ileminin konusunu tekil eden eya elinde bulunduran kii, istendii takdirde bunu gstermek ve teslim etmek mecburiyetindedir292.Zora dayanmamas nedeniyle elkoymadan farkldr. Eya nce bulundurandan istenecek rzas ile teslim etmezse elkoyma ilemi gerekletirilecektir293. Zoralm iin baslm eserin zor almna karar verilecek nshalarn hepsine elkoymak gerekir. Bu ekilde elkoymaya toplatma denir294. Hkim karar olmakszn elkoyma ilemi, 24 saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn elkoymadan itibaren 48 saat iinde aklar; akdi hlde elkoyma kendiliinden kalkar. Bu tr aramada, aramann amac ve konusu dnda ele geirilen ve haklarnda tutuklama veya yakalama karar bulunan kiiler, evrakyla birlikte C. Basavclna sevk edilir. Hakknda arama ilemi uygulanan kimsenin belge veya ktlarn inceleme yetkisi, C. Savcs ve hkime aittir.
EREM, Faruk, Ceza Yarglama Hukuku, 6.Bask, Ankara, s.488489 TADEMR-ZKEPR, s. 460. 292 KUNTER, Nurullah-YENSEY, Feridun, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Arkan, stanbul, 2005, s.795. 293 TADEMR-ZKEPR, s. 460. 294 KUNTER, Nurullah, Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Bask, Kazanc Yaynlar, stanbul, 1986, s. 675.
291 290

134

Kolluk, arama srasnda ele geen belge veya katlara, sula ilgisi olup olmadn tespit amacyla, incelemeksizin bakabilir. Sula ilgisi olabileceinden phelendii anda Kanunun ngrd ekilde incelenecek belge ve ktlar ambalajlayarak mhrler. Belge ve ktlarn zilyedi veya temsilcisi kendi mhrn de koyabilir veya imzasn atabilir. leride mhrn kaldrlmasna ve ktlarn incelenmesine karar verildiinde bu ilemin yaplmasnda hazr bulunmak zere, zilyedi veya temsilcisi ya da mdafii veya vekili arlr. nceleme sonucu soruturma veya kovuturma konusu sua ilikin olmad anlalan belge veya ktlar ilgilisine geri verilir. Elkonulan eyann sahibine iadesi, eyaya eski statsnn kazandrlmas anlamna gelir. Eya zerinde nc hak iddialar varsa bu durumda eya dorudan ilgilisine verilmez. Bu uyumazln hukuk mahkemesinde zme balanmasndan sonra hak sahibine verilmesi gerekir295. Any 20. maddesinde zel Hayatn Gizlilii ve Korunmas ana bal altnda ve 21. maddesinde Konut Dokunulmazl ile ilgili hkmler arasnda arama ile ilgili genel olarak anayasal kurallar yer almaktadr. Mill gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlkn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veya birkana bal olarak, usulne gre verilmi hkim karar olmadka, yine bu sebeplere bal olarak gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunla yetkili klnm merciin yazl emri bulunmadka, Any 20 maddede; kimsenin st, zel ktlar ve eyas ve Any 21. maddesinde de; kimsenin konutuna girilemez, arama yaplamaz ve buradaki eyaya elkonulamaz. Yetkili merciin karar 24t saat iinde grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn elkoymadan itibaren 48 saat iinde aklar; aksi halde, elkoyma kendiliinden kalkar. Any 20 ve 21. maddeleri incelendiinde arama ile ilgili genel olarak arama sebepleri ve aramaya kimlerin karar verebilecei hkm altna alnmtr. Buna gre, genel olarak arama sebepleri unlardr: Milli gvenlik, kamu dzeni, su iGKEN, Ahmet, Ceza Muhakemesi Kukunda Basit Elkoyma ve Postada Elkoyma, Ankara, 1994, s. 162.
295

135

lenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlakn korunmas, bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebeplerinden biri veya bir kana bal olarak arama yaplabilir. Adli arama esas olarak CMK dzenlenmi olup, su iz ve delerli ile sulularn yakalanmas amacyla yaplan bir arama faaliyetidir. CMK 117/1. maddesine gre pheli veya sann yakalanabilmesi veya su delillerinin elde edilebilmesi amacyla, dier bir kiinin de st, eyas, konutu, iyeri veya ona ait dier yerler aranabilir. Madde de belirtilen dier kiiler, pheli veya sank olmayan, sua itirak durumunda bulunmayan ve yataklk edenlerin dnda kalan kiilerdir. Baka bir anlatmla fail ile ilikisi olmayan kiilerdir296. CMK 120 madde de arama esnasnda kimlerin hazr bulunmas gerektii belirtilmitir. Buna gre; 1) Aranacak yerlerin sahibi veya eyann zilyedi aramada hazr bulunabilir; kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayrt etme gcne sahip hsmlarndan biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kii veya komusu hazr bulundurulur. 2) CMK 117. maddenin 1. fkrasnda gsterilen hllerde zilyet ve bulunmazsa yerine arlacak kiiye, aramaya balamadan nce aramann amac hakknda bilgi verilir. 3) Kiinin avukatnn aramada hazr bulunmasna engel olunamaz. CMK 121. madde de arama sonunda verilecek belgelerin neler olduu dzenlenmitir Bu maddeye gre; 1) Aramann sonunda hakknda arama ilemi uygulanan kimseye istemi zerine aramann CMK 116 ve CMK 117. maddelere gre yapldn ve CMK 116. maddede gsterilen durumda soruturma veya kovuturma konusu fiilin niteliini belirten bir belge ve istemi zerine elkonulan veya koruma altna alnan eyann listesini ieren bir defter ve eer pheyi hakl klan bir ey elde edilmemi ise bunu belirten bir belge verilir. 2) Birinci fkrada belirtilen belgelerde, hakknda arama ilemi uygulanan kimsenin, elkonulan eyann mlkiyetine ilikin gr ve iddialarna da yer verilir.

BAKICI, Sedat, Ceza Yarglamas ve Ceza Kanunu Genel Hkmler, Adalet Yaynevi, Ankara, 2008, s. 362.

296

136

3) Koruma altna alman veya elkonulan eyann tam bir defteri yaplr ve bu eya resm mhrle mhrlenir veya bir iaret konulur. Askeri mahallerde yaplacak arama, askeri yetkililer tarafndan gerekletirilecektir. Askeri mahal kavram Anayasada da kullanlmtr. CMK madde gerekelerinde hangi askeri mahal olduu belirtilmitir. Buna gre 211 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununun 12. maddesinde tarif edilen kta, taktik birlik, idari birlik, karargh ve askeri kurumlar ile ayn kanun 51. maddesinde aklanan kla ve benzeri yerler bu nitelikleri bakmndan askeri mahallerdir. Ayn kanun100. maddesinde askeri mahal olma durumlar uygulamada tereddtlerin olabilecei dnlen ordu evleri, askeri gazinolar ve kla gazinolarnn da askeri bina olup askeri mahal niteliine haiz olduu aklanmtr. te yandan 2692 sayl Sahi Gvenlik Komutanl Kanunun 21. Maddesinin son fkrasnda Sahil Gvenlik Komutanlna bal askeri mahaller aklanmtr297. Aramaya maruz kalan kiinin aramaya rza gstermesi durumunda hakim kararnn alnmasna gerek yoktur ve rza zerine yaplan arama sonucu elde edilen deliller hukuka aykr olmamaktadr. Hukuken geerli bir arama rzas verildii takdirde, polis arama karar olmadan ve su ilenmesi konusunda makul bir phe olmadan arama yetkisi kazanmaktadr. Burada nemli olan rzann serbest iradeye dayanmasdr. En nemli art, kiinin sahip olduu haklar bilmesi ve polisin arama isteini ret edebileceini bilmesidir298. C. POLSN ADL YAKALAMA YETKS Polisin yakalama yetkisinin temel dayana, Any 19. maddesi Kii Hrriyeti ve Gvenlii kenar balkl olmakla beraber, PVSK 13. ve 17 maddeleri ile CMK 9099 maddelerinde ve Yakalama, Gzaltna alma ve fade Alma Ynetmeliinde dzenlenmitir. 1. Yakalama Kavram Yakalama, hakknda henz tutuklama karar bulunmakszn su iledii phesi altnda bulunan kiinin zgrlnn yazl hukuktaki koullarla kolluk ve

OLAK, Haluk- TAKIN, Mustafa, Aklamal Karlatrmal-Uygulamal Ceza Muhakemesi Kanunu, Sekin Yaynevi, Ankara, 2005, s.385386. 298 KAYMAZ, Seydi, Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykr Deliler, Ankara, Sekin Yaynclk, 1997, s.145.

297

137

vatandalar tarafndan kstlanmas sonucunu douran bir ceza muhakemesi ilemidir299. Yakalama; Kamu gvenliine, kamu dzenine veya kiinin vcut veya hayatna ynelik var olan bir tehlikenin giderilmesi iin denetim altna alnmas gereken veya su iledii ynnde hakknda kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan kiinin gzaltna veya muhafaza altna alma ilemlerinden nce zgrlnn geici olarak ve fiilen kstlanarak denetim altna alnmasna denir300. Yakalama, kiilerin zgrlklerini kstlanmas ile ortaya kar. Yakalamann gereklemesi iin kiinin resmi kurulua, rnein polis karakoluna gtrlmesi zorunluluu yoktur. Yakalama, kii hrriyeti ve gvenliine getirilen hukuki bir istisna olup, HAD, 06.11.1980 tarihli (seri A, no.39, Guzzardi Davas) kararnda yakalamann hrriyeti snrlayc fonksiyonunu vurgulamtr301. Yakalama, bir kimsenin denetim ve gzaltna alnarak hrriyetlerinin geici olarak snrlandrlmasdr. Bir su ilemek phesi altndaki kiinin yarglama makam nne gtrlmek zere zgrlnn snrlandrlmasdr 302. Any.19. maddesine gre Yakalama, hkim karar olmadan zgrln kstlanmas sonucunu douran en ar koruma tedbiridir. Yakalanan kimsenin nezaret altnda bulundurulmasna gzaltna alma, gzetim altnda tutma veya gzlem altna alma denir. Tutuklamaya gre tutukluluk ne ise, yakalamaya gre de gzaltna alma odur. Ondan ayr bir tedbir olmayp onun devamdr 303. CMK gre yakalama ve gzaltna alma bir koruma tedbiri olarak deerlendirilmektedir. 2. Yakalama ve Yakalanan Kii Hakknda Yaplacak lemler CMK 90. maddeye gre;

299

TOROSLU, s. 21- ZTRK-ERDEM-ZBEK, s.637- KUNTER-YENSEY, s. 647,YURTCAN, s. 337, YENSEY, s. 174- CENTEL, s. 175. 300 GNDOAN- s..567. 301 ALDERSON,1989, s. 37-DERDMAN,2007, s. 349. 302 TOSUN, ztekin, Trk Su Muhakemesi Hukuku Dersleri, Cl. 1, Genel Ksm, 3. Bas., stanbul, 1985, s. 685.
303

TEZSEVER, s. 57-DERDMAN,2007, s. 349-AYDIN,1996,s. 107-SNMEZ,2005, s. 123.

138

1) Kiiye suu ilerken rastlanmas ve Sust bir fiilden dolay izlenen kiinin kamas olaslnn bulunmas veya hemen kimliini belirleme olanann bulunmamas hllerinde, herkes tarafndan geici olarak yakalama yaplabilir. zel kiiler faili yakalarken makul oran aan cebir kullanamaz, silah kullanamaz. Arama ve elkoyma ilemi de gerekletiremez304. 2) Kolluk grevlileri, tutuklama karar veya yakalama emri dzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde saknca bulunan hllerde; C. Savcsna veya mirlerine derhl bavurma olana bulunmad takdirde, yakalama yetkisine sahiptirler. 3) Soruturma ve kovuturmas ikyete bal olmakla birlikte, ocuklara, beden veya akl hastal, malllk veya gszlkleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara kar ilenen sust hallerinde kiinin yakalanmas ikyete bal deildir. 4) Kolluk, yakaland srada kamasn, kendisine veya bakalarna zarar vermesini nleyecek tedbirleri aldktan sonra, yakalanan kiiye kanun haklarn derhal bildirir. 5) Birinci fkraya gre yakalanp kollua teslim edilen veya 2. fkra uyarnca grevlilerce yakalanan kii ve olay hakknda C. Savcsna hemen bilgi verilerek, emri dorultusunda ilem yaplr. Bylece kolluun yakalamadan sonraki yetkileri ortadan kaldrlm olmaktadr. Bu nedenledir ki gzalt kararn da savc verecektir. Kolluun yakalama ve yakalama ilemi hakkndaki belgeleri dzenleme dnda bir ilevi kalmam olmaktadr. O halde yakalamadan sonra ayrca delil toplama yetkisi bulunmamaktadr. Bu durumda gerekiyorsa ayrca arama ya da elkoyma karar kartlmaldr305. 6) Yakalama emrine konu ilemin yerine getirilmesi nedeniyle yakalama emrinin karlma amacnn ortadan kalkmas durumunda mahkeme, hkim veya C. Savcs tarafndan yakalama emrinin derhl iadesi istenir.

KUNTER, Nurullah-YENSEY, Feridun, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 2005 Eki, Mays 2005, Arkan, s. 312. 305 ZBEK, Veli zer, CMK zmir erhi, Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu Anlam, Sekin Yaynevi, Ankara, 2005, s. 316.

304

139

3. Yakalama, Gzaltna Alma ve Muhafaza Altna Alma Yetkisi Yakalama, Gzaltna Alma ve Muhafaza Altna Alma Ynetmelii 5. maddesine gre Kolluk grevlileri; a) Gecikmesinde saknca bulunan ve C. Savcsna veya derhl mirlerine mracaat imkn olmayan hllerde; hakknda yakalama emri dzenlenmesi veya tutuklama karar verilmesi gereken kiileri ya da sust hlinde veya gecikmesinde saknca bulunan dier hllerde su ilendiine veya sua teebbs edildiine dair haklarnda kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan phelileri, b) Kolluk kuvvetinin kanun ve usul dairesinde verdii emre itaatsizlik edenleri ve ald tedbirlere uymayanlar, c) Grev yaparken mukavemette bulunan veya grevinden alkoymak maksadyla kolluk kuvvetine zorla kar koyan ve yakalanmadktan takdirde hareketlerine devam etmeleri ihtimali bulunan kiileri, d) Haklarnda yetkili mercilerce verilen yakalama emri, yakalama ve tutuklama karar bulunanlar ve ya kanunla istenilen bir mkellefiyeti yerine getirmedikleri iin yakalanmas gerekenleri, e) Uyuturucu ve uyarc maddeleri alan, satan, bulunduran veya kullananlar, f) Halkn rahatn bozacak veya rezalet karacak derecede sarho olanlar veya sarholuk hlinde bakalarna saldranlar, g) Halkn huzur ve sknunu bozanlardan, yaplan uyarlara ramen bu hareketlerine devam edenlerle, bakalarna saldrya yeltenenleri ve kavga edenleri, h) Bir kurumda tedavi, eitim ve slah iin kanunlarla belirtilen esaslara uygun olarak, alnan tedbirlerin yerine getirilmesi amacyla toplum iin tehlike tekil eden akl hastas, uyuturucu ve uyarc madde veya alkol tutkunu, serseri veya hastalk bulatrabilecek kiileri, ) Haklarnda mahkemece ocuk bakm ve yetitirme yurtlarna veya benzeri resm veya zel kurumlara yerletirilmesine veya yetkili merci nne karlmasna karar verilen ocuklar,

140

i) Usulne aykr ekilde lkeye girmek isteyen veya giren veya hakknda snr d etme veya geri verme karar alnan kiileri, yakalayabilir. Aada belirtilen hllerde, herkes tarafndan geici olarak yakalama yaplabilir: a) Kiiye suu ilerken rastlanmas, b) Sust bir fiilden dolay izlenen kiinin kamas ihtimalinin bulunmas veya hemen kimliini belirleme imknnn bulunmamas. Soruturma ve kovuturmas ikyete bal olmakla birlikte, beden veya akl hastal, malllk veya gszlkleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara kar ilenen sust hllerinde kiinin yakalanmas ikyete bal deildir. Soruturma ve kovuturmas ikyete bal olan su hakknda CMK 90. maddesinin 3. fkrasna gre ikyetten nce pheli yakalanm olursa ikyete yetkili olan kimseye ve bunlar birden fazla ise hi olmazsa birine yakalama bildirilir. Kiilere yakalandklar andan itibaren haklarnn anlatlmas veya retilmesine ramen ikrar veya dier bilgi verme halleri dorudan ceza sorumluluunu gerektirecektir306. Kolluk kuvveti tarafndan yaplan yakalama hlinde ilem, yakalanan kii ve uygulanan tedbirler derhl C. Savcsna bildirilir. Yakalamadan ve gzalt sresinin uzatlmasna ilikin emirden, yakalanann bir yaknma veya belirledii bir kiiye C. Savcsnn emriyle gecikmeksizin haber verilir. Yakalama ilemi bir tutanaa balanr. Bu tutanaa yakalanann, hangi su nedeniyle, hangi koullarda, hangi yer ve zamanda yakaland, yakalamay kimlerin yapt, hangi kolluk mensubunca tespit edildii, haklarnn tam olarak anlatld aka yazlr, bu tutanan bir sureti yakalanan kiiye verilir307. Bu kiiye ayrca haklarnn yazl olarak bildirildiini ve kendisi tarafndan da bu hususun anlaldn belirten bu Ynetmelie ekli "Yakalama ve Gzaltna Alma Tutana pheli ve Sank Haklar Formu" (EK-A) tanzim edilerek imzal bir rnei verilir.
306

SAVA, Vural-MOLLAMAHMUTOLU, Sadk, CMUK Yorumu, Sekin Yay., Ankara,1995, s. 698699. 307 YENSEY, nsan Haklar Asndan Arama, Elkoyma, Yakalama ve fade Alma, s. 104.

141

Su ilerken rastlanmas veya sust bir fiilden dolay izlenen kiinin kamas ihtimalinin bulunmas veya hemen kimliini belirleme imknnn bulunmamas nedeniyle bakalar tarafndan yakalanp kolluk grevlilerine teslim edilen veya bu hllerde kolluk grevlilerince yakalanan ya da haklarnda tutuklama karan veya yakalama emri dzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde saknca bulunan hllerde; C. Savcsna veya mirlerine derhl bavurma imkn bulunmamas sebebiyle kolluk grevlilerince yakalanan kii ve olay hakknda C. Savcsna hemen bilgi verilerek, emri dorultusunda ilem yaplr. C. Savcs tarafndan verilen szl emir, en ksa zamanda yazl hle dntrlerek mmkn olmas hlinde en seri iletiim vastasyla ilgili kollua bildirilir; aksi hlde ilgili kolluk grevlilerince alnmasna hazr edilir. Ancak, kolluk grevlisi emrin yazl hle getirilmesini beklemeden szl emrin gereini yerine getirir. Yakalanan kii, C. Savcsnn emri ile serbest braklmazsa, soruturmann tamamlanmas iin gzaltna alnr. Muhafaza altna alnmak amacyla yakalanan kiiler hakknda da bu maddenin ikinci fkras hkm uygulandktan sonra, yakalama sebebi, yakalamaya itiraz etme hakk ve bu hakk nasl kullanlaca derhl bildirilir. Bu kiilerden slah veya tedavi kurumuna gtrlmesi gerekenlerin ilgili kurumlarca teslim alnmalar salanr. Teslim alnmamas hlinde, durum bir tutanakla tespit edilir ve tutanan bir sureti mlk amire gnderilir. Bir su ileyen veya ilediinden phe edilen kiinin yakalanmasndan itibaren hkim nne karlncaya kadar alkonulmasna gzalt denir. Hemen kelimesi derhal anlamnda deildir. Deyimin somut olaydaki zelliklere gre deerlendirilmesi, gereksiz gecikmeye yer verilmemesi eklinde anlalmas dorudur. AHM vermi olduu 4 gnlk sreyi azami sre olarak kabul etmitir308. 4. Gzalt Sresi, Salverme ve Adl Mercilere Sevk CMK hkmlerine gre usulne uygun olarak yakalanan kii C. Savcs tarafndan braklmas emredilmezse, soruturmann tamamlanmas iin gzaltna alnr.

308

NAL, eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, TBMM Bas., Ankara, 2001, s. 151.

142

Gzalt sresi, yakalama yerine en yakn hkim veya mahkemeye gnderilmesi iin zorunlu sre hari, yakalama anndan itibaren 24 saati geemez. Yakalama yerine en yakn hkim veya mahkemeye gnderilme iin zorunlu sre 12 saatten fazla olamaz. CMK 250/1. maddesinde yer alan sulara bakmakla grevli olan ar ceza mahkemelerinin grev alanna giriyorsa bu sre 48 saattir. Toplu olarak ilenen sularda, delillerin toplanmasnda glk veya pheli saysnn okluu nedeniyle C. Savcs gzalt sresini her defasnda 1 gn gememek zere, 3 gn sreyle uzatlmasna yazl olarak emir verebilir. Gzalt sresinin uzatlmas emri, gzaltna almana derhl tebli edilir. Kimse, bu sreler getikten sonra hkim karar olmakszn hrriyetinden mahrum braklamaz. CMK 250/1 maddesinde yer alan sulara bakmakla grevli olan ar ceza mahkemelerinin grev alanna giren sulardan; Any. 120. maddesi gereince olaanst hl iln edilen blgelerde yakalanan kiiler hakknda, ayn kanununun 91/1-3. maddesinde 4 gn olarak belirlenen sre, C. Savcsnn talebi ve hkim karar ile 7 gne kadar uzatlabilir. Hkim karar vermeden nce yakalanan ve gzaltna alnan kiiyi dinler. CMK 250. maddesinde saylan sular bakmndan, geni yetkili Ar Ceza Mahkemesi veya bakan C. savcs mahkeme naibi veya istinabe olunan hakim kollua, soruturma ve kovuturma sebebiyle pheliyi, san, tan, bilirkiiyi ve sutan zarar gren ahs belirtilen gn, saat ve yerde hazr bulundurma emri verebilir.(CMK md. 251/6)Bu emir kollua yakalama yetkisi verir309. Yakalama, gzaltna alma ilemine veya gzalt sresinin uzatlmasna ilikin C. Savcsnn yazl emrine kar, yakalanan kii, mdafi veya kanun temsilcisi, ei ya da 1. veya 2. derecede kan hsm hemen serbest braklmasn salamak iin sulh ceza hkimine bavurabilir. Yakalanan kiinin dilekesi yetkili hkime en seri ekilde ulatrlr. Hkim veya mahkeme tarafndan verilen yakalama emri zerine soruturma veya kovuturma evresinde yakalanan kii, en ge 24 saat iinde yetkili hkim veya mahkeme nne karlamyorsa, ayn sre iinde en yakn sulh ceza hkimi

309

TADEMR-ZKEPR, s. 371-KUNTER-YENSEY(2005 Eki), s. 290.

143

nne karlr, serbest braklmad takdirde, yetkili hkim veya mahkemeye en ksa zamanda gnderilmek zere tutuklanr. Yakalanan kii, gzaltna alnmasn gerektirecek bir nedenin tespit edilememesi veya yakalama sebebinin ortadan kalkmas hlinde C. Savcsnn emri ile kolluk kuvvetince derhl salverilir. Yakalanan kii, hakknda slah veya tedavi tedbiri alnmas gereken kiilerden ise ilgili kuruma teslim edilir. Gzalt sreleri azam sreler olup, gzaltna alnan kiilerin ilemlerinin en ksa srede bitirilmesi esastr. Gzaltna alnanlar, ilemleri bitirildikten sonra gzalt sresinin dolmas beklenmeksizin kolluk kuvvetince ilgili C. Basavclna derhl sevk edilir. Yakalama, gzaltna alma ilemine veya gzalt sresinin uzatlmasna ilikin C. Savcsnn emrine kar, hkime yaplan bavuru zerine verilen serbest brakma karar derhl uygulanr. Emanete alnan ahs eya ve para eksiksiz olarak ilgilisine teslim edilerek ve girite tanzim edilen gvenlik aramas tutanana erh dlerek kendisine imzalatlr. Sevk veya serbest brakma ilemi ve sebebi, "Sevk/Serbest Brakma Tutana"na balanr, bunun bir sureti gzaltndan karlan kiiye verilir. Gzalt sresinin dolmas veya sulh ceza hkiminin karar zerine, gzaltna alnp da serbest braklan kii hakknda yakalamaya neden olan fiille ilgili yeni ve yeterli delil elde edilmedike ve C. Savcsnn karar olmadka bir daha ayn nedenle yakalama ilemi uygulanamaz. ocuklar bakmndan yakalama ve ifade alma yetkileri aadaki ekilde snrlandrlmtr: a) Fiili iledii zaman 12 yan doldurmam olanlar ile 15 yan doldurmam sar ve dilsizler; Su nedeni ile yakalanamaz ve hibir suretle su tespitinde kullanlamaz. Kimlik ve su tespiti amac ile yakalama yaplabilir. Kimlik tespitinden hemen sonra serbest braklr. Tespit edilen kimlik ve su, mahkeme bakan veya hkimi tarafndan tedbir karar alnmasna esas olmak zere derhl C. Basavclna bildirilir.

144

b) 12 yan doldurmu, ancak 18 yan doldurmam olanlar su sebebi ile yakalanabilirler. Bu ocuklar, yaknlar ile mdafilerine haber verilerek derhl C. Basavclna sevk edilirler; bunlarla ilgili soruturma C. Basavcs veya grevlendirecei C. Savcs tarafndan bizzat yaplr ve aadaki hkmlere gre yrtlr: 1) ocuun gzaltna alnd ana-baba veya vasisine bildirilir. 2) Kendi talebi olmasa bile mdafiden yararlandrlr, ana-baba veya vasisi mdafi seebilir. 3) Mdafi hazr bulundurulmak art ile pheli ocuun ifadesi alnr. 4) Kendisinin yararna aykr olduu saptanmad veya kanun bir engel bulunmad durumlarda ana-babas veya vasisi ifade alnrken hazr bulunabilir. 5) Yetikinlerden ayr yerlerde tutulur. 6) ocuk Mahkemelerinin Kuruluu, Grev ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunda yazl sular byklerle beraber ilendii takdirde soruturma evresinde ocuklarla ilgili evrak ayrlr, soruturmalar ayr yrtlr. 7) ocuklarn kimlikleri ve eylemleri mutlaka gizli tutulur. 8) Suun maduru ocuksa, bunlara kar ilenen sust hllerinde, kovuturulmas sutan zarar gren kimsenin ikyetine bal olan fiillerde phelinin yakalanmas ve soruturma yaplmas iin ikyet art aranmaz. 9) ocuklarla ilgili ilemler mmkn olduu lde sivil kyafetli grevliler tarafndan yerine getirilir. 10) ocuklara kelepe ve benzeri aletler taklamaz. Ancak, zorunlu hllerde ocuun kamasn, kendisinin veya bakalarnn hayat veya beden btnlkleri bakmndan doabilecek tehlikeleri nlemek iin kolluk tarafndan gerekli nlemler alnr. Bu su ile korunan hukuki deer kiilerin kendi arzusu ve iradesi erevesinde hareket edebilme hrriyetidir. Kiiler bir yerde kalma ve bir yere gitme konusunda tercihte bulunma serbestsine sahiptirler. Sz konusu su ilenmekle kiinin bir yerde kalma ve bir yere gitme hrriyeti ihlal edilmitir310.

310

ZGEN, zzet, Trk Ceza Kanunu Gazi erhi,Sekin Kit., Ankara,2005, s. 832.

145

TCK da kamu grevlilerinin kii hrriyetinden yoksun klmalar kamu grevinin salad nfusu ktye kullanmak suretiyle gerekletirmeleri durumu, suun nitelikli hali olarak kabul edilmitir311. D. POLSN FADE ALMAK N DAVET VE FADE ALMA YETKS 1. fade Alma Kavram Polis tarafndan tanklarn, madurlarn, sanklarn ve pheli ahslarn konuya uygun ekilde ifadelerinin alnmas ve dokmantasyonun uygulanabilirlii, hazrlk soruturmasnn ana unsurlarn tekil etmektedirler. Polisin bu yetkisi, CMK 145148. maddeleri, PVSK 15. ve 17. maddesinin ile Yakalama, Gzaltna Alma ve fade Alma Ynetmeliinde dzenlenmitir. PVSK 15. maddesinde Polis; yapt tahkikat esnasnda ifadelerine mracaat lazm gelen kimseleri arr ve kendilerine lzumlu olan eyleri sorar hkm yer almaktadr. PVSK 17. maddesin de Kanun ve usul dairesinde verdii emre itaatsizlik ve ittihaz eyledii tedbirlere riayetsizlik edenler; vazife yaparken polise mukavemette bulunan veya vazifesinden alkoymak maksad ile polise zorla kar koyan ve yakalanmadklar takdirde hareketlerinde devam etmeleri melhuz bulunana ahslar karakola gtrlp haklarnda tanzim olunacak evrakla beraber adliyeye verilirler diyerek ifade alnabilecek kiiler belirtilir. Karakola davet etme bir kiinin ifadesine bavurmak veya baka bir amala karakola gtrlmesi veya arlmas demektir. fade alma ise, phelinin kolluk grevlileri veya C. Savcs tarafndan soruturma konusu sula ilgili olarak dinlenmesine denir. Polisin ifade almas tank dinleme veya phelinin sorguya ekilmesi olarak kabul edilmemektedir. Sorgu ile ifade alma arasnda gzetildii ileri srlen bir ayrma gre; sorguda dinlenen kiinin devlet adna faaliyette bulunan kiini tarafndan kovuturma konusu oluturan fiil ve bununla ilgili, mahkeme asndan

311

ZCAN, rfan, Yeni TCK Gre Memur ve Dier Kamu Grevlerine likin Sular, Ankara, Ocak 2006, s. 1.

146

nemli saylacak durumlar hakknda, bilgi salama faaliyeti sz konusu olmaktadr312. Kolluk, bir suun ilenip ilenmediini renebilmek, soruturmaya balayabilmek ve basit bir phe zerine balatm olduu soruturmada kimin hangi muhakeme rolne sahip olacan belirleyebilmek iin temasa getii kiilere n bilgi almaya ynelik bir takm sorular yneltebilecektir. Kolluun eitli kiilere soru sormas, olayn bir resmini oluturmak istemesi durumunda henz bir ifade alma ilemi balamamtr313. Kolluun n bilgi alma faaliyetini pheli ortaya kt andan itibaren kesmesi ve ifade alma faaliyetine balamas gereklidir. Bu noktada ne zaman n bilgi alma faaliyetinden ifade alma faaliyetine geilecei byk nem tamaktadr. nk ifadesi alnacak olan kiiye haklarnn hatrlatlmas gerekmektedir. Bu yzde n dinleme, somut phenin henz hibir ilgiliye ynelmedii bir aamada meru olabilir. pheli ortaya ktktan sonra, kolluun n bilgi edinme faaliyeti kapsamnda kiileri dinlemesi mmkn deildir. nk byle bir dinleme teknik anlamda bir ifade alma olarak deerlendirilir ki buda hukuka aykrdr314. PVSK da yukarda zikredilen maddeleri gereince karakola davet edilecek ya da gtrlebilecek kiiler grupta toplanabilir. Bunlar; 1) Yaplan soruturma ile ilgili olarak ifadesine bavurulmas gerekenler, 2) Grev esnasnda polise mukavemet edenler ile grevini engelleyenler ve 3)Mahkemede hazr bulundurulmas gerekenlerdir. Bir olay ile ilgili olarak ifadesine bavurulabilecek kiiler de yasal olarak tanmlanm kiilerdir. Polisin, herhangi bir olay ile ilgili olarak ifadesini alabilecei kiiler alt grupta toplanabilir. Bunlar: a) Madurlar (sutan zarar grenler), b) Mtekiler (ikyetiler), c) Muhbirler (suu ihbar eden veya polise bildirenler), d) Tanklar (olaya ahit olup hakknda bilgisi olanlar),
BAL, Ramazan, Adli-dari Soruturma ve Resmi- Mesleki Yazma Kurallar, Adalet Yay., 2006, s. 257. 313 KOCA, Mahmut, Yakalama Gzaltna Alma ve fade Alma Ynetmelii Hakknda Genel Bir Deerlendirme, Atatrk niversitesi, Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi Clt. III S. 1, s. 62. 314 KOCA, s. 6364.
312

147

e) Sanklar ve f) Bilgisine bavurulmas gereken dier kiilerdir. CMK 145. maddeye gre fadesi alnacak veya sorgusu yaplacak kii davetiye ile arlr; arlma nedeni aka belirtilir; gelmezse zorla getirilecei yazlr. CMK 146 maddesinde pheli veya Sann Zorla Getirilmesi ile ilgili hkmler belirtilmitir. Bunlar; 1) Hakknda tutuklama karar verilmesi veya yakalama emri dzenlenmesi iin yeterli nedenler bulunan pheli veya sann zorla getirilmesine karar verilebilir. Zorla getirme karar, usulne uygun olarak davet edilen kiilerin her hangi geerli bir mazeret gstermeksizin gelmemeleri halinde zorla getirilme yetkisini veren kararadr. Baka bir ifade ile zorla getirme karar, gereinde zor kullanmaya yetki veren bir karara olup; davetiye ile arlp ta gelmeyen veya tutuklama karar karlmas iin yeterli nedenlerin varl halinde veya hakknda yetkili adli makamlarca karlan ve kollua bu kimseleri zorla getirme yetkisi ve grevi veren emir nitelii tar315. 2) Zorla getirme karar, pheli veya sann aka kim olduunu, kendisiyle ilgili suu, gerektiinde eklini ve zorla getirilmesi nedenlerini ierir. 3) Zorla getirme kararnn bir rnei pheli veya sana verilir. 4) Zorla getirme karar ile arlan pheli veya sank derhl, olanak bulunmadnda yol sresi hari en ge 24 saat iinde aran hkimin, mahkemenin veya zorla getirmeyi isteyen C. Savcsnn nne gtrlr ve sorguya ekilir veya ifadesi alnr. 5) Zorla getirme, bunun iin hakl grlecek bir zamanda balar ve hkim, mahkeme veya zorla getirmeyi isteyen C. Savcs tarafndan, sorguya ekilmenin veya ifade almann sonuna kadar devam eder. 6) Zorla getirme kararnn yerine getirilememesinin nedenleri, ky veya mahalle muhtar ile kolluk grevlisinin birlikte imzalayacaklar bir tutanakla saptanr.
315

TADEMR-ZKEPR, s. 567.-MALKO, smail-YKSELTEPE, Mert, Aklamalar ve Yorumlar Ceza Muhakemesi Kanunu, Malko Kitabevi, 2005, s. 412.

148

2. pheli ve Sank Kavram CMK pheli ve sank kavramlarn ceza muhakemesinin evrelerini esasa alarak tanmlamtr. Buna gre pheli; soruturma evresinde, su phesi altnda bulunan kiiyi; sank ise, kovuturmann balamasndan itibaren hkmn kesinlemesine kadar, su phesi altnda bulunan kiiyi ifade eder. Soruturma kanuna gre yetkili mercilerce su phesinin renilmesinden iddianamenin kabulne kadar geen evreyi; kovuturma ise iddianamenin kabul ile balayp, hkmn kesinlemesine kadar geen evreyi ifade etmektedir(CMK md. 2/1-a,b). Bu tanmlara gre, su phesinin renilmesi ve yetkili mercilerce soruturmaya balanlmasndan itibaren su phesi altndaki kii pheli sfatn almakla ve bu sfat iddianamenin mahkemece kabul edilmesi halinde sank sfatna dntrlmektedir. Sank sfat ise iddianamenin mahkemece kabul ile balayp CMK 223 maddesinde saylan hkmlerden birinin verilip bu hkm kesinlemesi ise ilgili kii artk hkml sfatna almaktadr316. 3. fade Almada Sorgu Usul ve Sorguda Yasak Usuller a. fade Almada Sorgu Usul Ceza muhakemesinin en nemli sjesi pheli ve sanktr. Zira olay hakknda dorudan doruya bilgisi olan pheli veya sann olaya ilikin aklamalar maddi gerein ortaya karlmas bakmndan en nemli beyan delilidir317. Olay en iyi bilen kii pheli veya sank olduundan aklamalar olduka nemlidir. Kovuturma evresinde sann doru syleyip sylemediini takdir yetkisi hakime aittir. Sann sorgusu srasndaki beyan, delil olarak deerlendirilir. San sorguya ekme yetkisi ise hakime aittir. Soruturma srasnda henz sank sfatn almadan phelinin savc veya kolluk tarafndan dinlenmesi sorgu deil, ifade almadr318.(CMK md. 2/g-h) CMK md.147 fade ve Sorgunun Tarz belirtilmitir. Bunlar;

316

PARLAR, Ali- HATPOLU, Muzaffer- YKSEL,Erol Gngr, Ceza Muhakemesi Hukukunda Deliller apraz Sorgu ve spat,Yayn Mat.,Ankara,2008,s. 57. 317 PARLAR- HATPOLU- YKSEL, s. 57. 318 TOROSLU, Nevzat, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara,199, s. 178179.

149

1) phelinin veya sann ifadesinin alnmasnda veya sorguya ekilmesinde aadaki hususlara uyulur319; a) pheli veya sann kimlii saptanr. pheli veya sank, CMK 147/1a maddesince kimliine ilikin sorulan doru olarak cevaplandrmakla ykmldr. Kimlii hakknda beyanda bulunmaktan kanmas veya geree aykr beyanda bulunmas Kabahatler Kanunun 40. maddesi uyarnca idari yaptrm gerekir. Bu durumda, pheli veya sann ahs olarak kim olduunun belirlenmesi bakmndan CMK 81. maddesinde belirtilen fiziki kimliin tespiti ile ilgili hkmlerden yaralanabilinir. Zira CMK 170/3-a bendine gre phelinin kimliinin iddianamede yer almas gerekmektedir. Bakasna ait kimlik bilgilerini vermesi unsurlarnn varl halinde TCK 268. maddesine uyan iftira suunu zel ileni biimini oluturur320. b) Kendisine yklenen su anlatlr. Hukukta bu hakka haklarn ve sulamay renme hakk denir. CMK 90/4, 147/1-b, 170/3-h, 176 ve 191/3-b maddeleri bu hakk aka dzenlemitir. pheli yakalandnda, sebebi ve hakknda ki iddialar derhal bildirilecektir(Yn 6/4. md.) c) Mdafi seme hakknn bulunduu ve onun hukuk yardmndan yararlanabilecei, mdafiin ifade veya sorgusunda hazr bulunabilecei, kendisine bildirilir. Mdafi seecek durumda olmad ve bir mdafi yardmndan faydalanmak istedii takdirde, kendisine baro tarafndan bir mdafi grevlendirilir. AHM kararlar gz nnde bulundurularak ceza hukuku erevesinde avukat temini hakknda AHM hassasiyetleri ne bakldnda; Kiinin avukat cretini deme gcnn olup olmad ve bunun belgelenmesi durumu hakimin takdirine braklmtr. AHM cretsiz avukat tayinin teorik ve hayali deil, gerek ve etkili olarak salanmasn aramaktadr321. Mdafi Seme Hakk; phelinin ve sann hem soruturmada ve hem de kovuturmann her safhasnda bir veya birden fazla mdafiinin yardmndan yaralanabilir, kanuni temsilcisi varsa, o da phelinin veya sann mdafiini seebilir. SoYAAR, Osman, Uygulamal ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu, Cem Web Ofset, Ankara, 2005, s. 562. 320 ZBEK, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 243244. 321 ALTINPARMAK, Cneyd, AHS ve Hukukumuz erevesinde Mdafilik Kurumumuz, stanbul Barosu Dergisi, C.80, S. 2006/1, s. 7980.
319

150

ruturma evresinde, yani yetkili mercice su phesinin renilmesinden iddianamenin kabulne kadar geen evrede, ifade almada en ok avukat hazr bulunabilir. Soruturmann ve kovuturmann evrelerinin her aamasnda mdafiin, pheli veya sankla grme, ifade alma ve sorgu sresince yannda olma ve hukuki yardmda bulunma hakk engelleneme, kstlanamaz(CMK 149. md). pheli ve sank ile mdafiin yapt grmeleri bakalarnn duyamayaca ortamlarda yapmalar salanr(CMK 154 md)322. d) Yakalanan kiinin yaknlarndan istediine yakaland derhl bildirilir. e) Yklenen su hakknda aklamada bulunmamasnn kanun hakk olduu sylenir. Susma Hakk da dediimiz bu hakknn pheli ve sana tanmasnn ana nedeni, nsanlk Onuruna Sayg lkesidir. Sana ve pheliye susma hakk veya ifade vermeme zgrlnn tannmasnn amac, ncelikle pheli ve sann kendisine ve yaknlarn ykmllk altna sokmadan yani sulamadan korumadr. Sann mahkemenin yryne, hzlandrmasna ve kendi mahkmiyetine aktif olarak katkda bulunma zorunluluu yoktur. Susma hakkn tamamen kullanabilecei gibi ksmen yani bir ksm sorulara cevap vermeme eklinde de kullanabilir. Sann susma hakkn kullanmas sululuunun kant saylmaz. Ancak sann grn, boy, jest, mimik gibi halleri maddi ispat vastas olabilir. Susma hakkn kullanmas pheli ve sana keif ve muayeneye tabi olmama izni vermez323. Ancak susma hakk isnat edilen su hakknda aklamada bulunmamay kapsamaktadr. Sorguya davet edilen ve ancak susma hakkn kullanan sann sorgusu yaplm saylr324. AHM, bir mahkmiyetinde sadece ve asl olarak sann susmasna dayandrlmas halinde susmasndan dolay sank aleyhinde sonular karmann susuzluk karinesini ve kendini sulamama hakkn ihlal ettiini belirtmitir325. Bu hak, insan haklarnn bir parasdr.

322 323

ALPER-HATPOLU-YKSEL, s. 59. DEMRBA, Timur, Sann Hazrlk Soruturmasnda fadesinin Alnmas, DEHF Yay. , zmir, 1996, s. 246. 324 MALKO, smail- YKSEKTEPE Mert, Aklamalar ve Yorumlarla 5271 sayl Yeni Ceza Muhakemesi, Kanunu, Malko Kitabevi Ankara,2005, s.147. 325 Wyngaert/Gane/Knhe/Mcauley, Adil Yarglanma Hakk, Uluslararas Af rgt Yayn, ev. TAMER, Ahmet Fadl/KAPLAN, Erol, s. 187188.

151

Sann susma hakkna sahip olmas ve kendi mahkmiyetine yardmc olmama hakknn varl AHM tarafndan da aklanmtr326. AHM 25.2.1993 tarihli Funke/Fransa kararnda, kaaklk suundan kovuturulan bir kiinin, gmrk mevzuat uyarnca yetkililere su kant niteliindeki baz belgeleri teslim etme zorunluluuna uymamas nedeniyle hapis cezasna aptrlmasn, Szlemenin 6/1 maddesi hkmnn ihlali olduu karar vermitir. Susma hakk ve kendi mahkmiyetine yardmc olmama hakk adil yarglanma ilkesi ierisinde kabul edilerek Szleme ile koruma altna alnmtr. Grld zere bu hak AHS 3. maddesinde hem de 6. maddesinde koruma altndadr327. CMK 147/1-e maddesi uyarnca, pheli ve sann ifadesini alan kolluk veya C. Savcs, sorgusunu yapan hkim, onun ne ile sulandn bildirdikten sonra, kendisine bu konuda aklamada bulunmamasnn kanuni hakk olduunu anlatacaktr. pheli ve sann yklenen suu iledii bakaca kantlarla ispat edilmedii srece susma hakkn kullanmas suu kabul ettii eklinde anlalamaz ve sann susma aleyhine delil olarak kullanamaz328. f) pheden kurtulmas iin somut delillerin toplanmasn isteyebilecei hatrlatlr ve kendisi aleyhine var olan phe nedenlerini ortadan kaldrmak ve lehine olan hususlar ileri srmek olana tannr. pheli ve sann savunma hakk Any. 36/1 ve AHS 6/3 maddeleri ile gvence altna alnmtr. g) fade verenin veya sorguya ekilenin kiisel ve ekonomik durumu hakknda bilgi alnr. h) fade ve sorgu ilemlerinin kaydnda, teknik imknlardan yararlanlr. CMK 147/1-h bendinde, ifade ve sorgu ilemlerinin kaydnda, teknik imknlardan yararlanr hkmne yer vermitir. Ancak bunun iin teknik alt yapnn oluturulmas gerekmektedir. fade ve sorgu ilemlerinin yetkisiz olarak kayda alnmas ( ses veya grnt kayd yaplmas) TCK 286. maddesinde Soruturma ve kovuturma ilemleri srasndaki ses veya grntleri yetkisiz olarak kayda alan veya nakleden kii veya kiilerin fiillerini su olarak tanmlamt. Hkim veya savc tara326 327

GLCKL/GZBYK, s. 293294. DNMEZ, B. Dermen, Ceza Muhakemesi Hukukunda apraz Sorgu, Sekin Yay., Ankara, 2007,s.54. 328 TURHAN, Faruk, Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yay., Ankara 2006, s.1006.

152

fndan uygun grlmesi durumunda, kayt alma ileminin yaplmasnn su oluturmayaca muhakkaktr. Bu nedenle, madde metninde bu kayt ve nakletme ilemlerinin yetkisiz olarak yaplmasnn, sz konusu suu oluturaca kabul edilmitir. Bu su tanmyla korunmak istenen hukuksal yarar, adliyenin ve kiilik haklarnn korunmas ve adli yarglamann salanmasdr329. ) fade veya sorgu bir tutanaa balanr. Bu tutanakta; fade alma veya sorguya ekme ileminin yapld yer ve tarih, ifade alma veya sorguya ekme srasnda hazr bulunan kiilerin isim ve sfatlar ile ifade veren veya sorguya ekilen kiinin ak kimlii, ifade almann veya sorgunun yaplmasnda yukardaki ilemlerin yerine getirilip getirilmedii, bu ilemler yerine getirilmemi ise nedenleri ile tutanak ieriinin ifade veren veya sorguya ekilen ile hazr olan mdafi tarafndan okunduu ve imzalarnn alnd ve imzadan ekinme hlinde bunun nedenleri yer alr. fade ya da sorgunun bir tutanakla saptanmas gerekir. CMK 169/2. maddesinde her soruturma ileminin tutanaa balanacan belirtmitir. Tutanaklar, yarglamann vazgeilmez paras konumundadr. fade ve sorgu ilemlerinin tutanakla saptanmas ileminde daktilo, steno, bilgisayar gibi teknik olanaklardan yararlanlr. Bunun nemli bir yarar vardr. Bu ekilde kayt altna alnan bir sorgu veya ifade hem pheli veya sana ileride iddialarn engelleyecek ve hem de buradaki ifadeleri ret etme olasl ortadan kalkacaktr330. b. fade Alma ve Sorguda Yasak Usuller CMK 148. maddesinde 5 fkra halinde dzenlenmitir. Aada srasyla incelenecektir. 1) phelinin ve sann beyan zgr iradesine dayanmaldr. Bunu engelleyici nitelikte kt davranma, ikence, il verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, baz aralar kullanma gibi bedensel veya ruhsal mdahaleler yaplamaz. Kt davranma; pheli veya sana bedensel ve ruhsal ac ektirilmesidir. Ama pheli veya sann serbest iradesini ve direnme gcn krmaktr331.
329 330

PARLAR/HATPOLU, Trk Ceza Kanunu Yorumu, Ankara,2007,Cl. 2, s.19181921 DONAY, s. 197. 331 KAYMAZ, s. 1997.

153

Kt davranmaya rnek olarak pheli veya sann tekmelenmesi, itilip kaklmas, sann ekilmesi, tokat atlmas gsterilebilir. Ancak kt davranlarn tek tek saylmas olanakl olmayp zgr iradeye etki yapan szl veya eylemsel olduu kukusuzdur332. kence, bir kimseye, kendisinden veya nc bir kiiden bilgi veya bir itiraf salamak, kendisinin veya nc bir kiinin iledii veya ilediinden kuku duyulan bir eylemden tr onu cezalandrmak, kendisine veya nc bir kiiye gzda vermek veya onlar zorlamak amacyla veya herhangi bir ayrmcla dayal bir nedenle, bir resmi grevli veya resmi sfatla davranan bir bakas tarafndan veya onun kkrtmas veya ak veya zmni onayyla, bilerek, maddi veya manevi ar ac vermek veya eziyette bulunmaktr333. rnein kiiyi aalayc szlere maruz braklmas manevi ikence ve srekli souk su altnda tutulmas da maddi ikence olarak kabul edilebilir334. la verme; ifadesi alnan ya da sorgulanan kiinin bedeni veya ruhi durumuna etki yapan ve serbest iradesini ortadan kaldrmay amalayan her trl maddedir335. Aldatma; Hileli yntemlerle kiinin iradesinin sakatlanmasdr. Aldatma bilinli bir yalan ifade eder. Dolaysyla pheli ya da sann yanlgsndan yararlanlabilir. Yine baz gereklerin saklanmas da aldatma olarak kabul edilemez. Buna karlk dier eriin suunu itiraf ettii, pheliyi olay yerinde grdn syleyen bir tann bulunduu gibi yalanlar aldatmadr. Ancak neyin aldatma olarak kabul edildiini belirlemek ok kolay deildir.Yine susarsa en ar ceza ile cezalandrlacan sylenmesi de aldatma saylmaldr336. Bunlarn yaplmas veya dikkat edilmemesi sonucu su oluur. Kanun koyucu da TCK 94. maddesi ikenceyi 95. maddesi ise, netice sebebiyle arlatrlm ikence suunu dzenlemitir. TCK da, ikence suunda sahiplere yer vermemitir. kence suu, zg bir su olup sadece kamu grevlileri tarafndan ilenebilir. Kamu

332

TADEMR-ZKEPR, s. 589. ZDEK, Yasemin, Avrupa nsan Haklar Hukuku ve Trkiye, TODAE Yay., Ankara, 2004, s. 160. 334 MALKO-YKSEKTEPE, s.430. 335 DEMRBA, s..285. 336 DEMRBA, s. 291.
333

154

grevlisi olmayan bir kiinin ikence suunun unsurlarn ieren davranlar gerekletirme ile 96. maddedeki eziyet suu oluur337. AHM, szlemenin 3. maddesindeki mutlak ikence yasa kuraln, kenceye Kar Birlemi Milletler Szlemesi olarak adlandrlan, ikence ve dier zalimce, insanlk d veya aalayc muamele veya cezaya kar Birlemi Milletler Szlemesinde yer alan kence, bir kimseye, kendisinden veya nc bir kiiden bilgi veya bir itiraf salamak, kendisinin veya nc bir kiinin iledii veya ilediinden kuku duyulan bir eylemden tr ona cezalandrmak, kendisine veya nc bir kiiye gzda vermek veya onlar zorlamak amacyla veya herhangi bir ayrmcla dayal bir nedenle, bir resmi grevli veya resmi sfatla davranan bir bakas tarafndan veya onun kkrtmas veya ak veya zmni onayyla, bilerek, maddi veya manevi ar ac vermek veya eziyet etmek tanm gz nnde bulundurarak yorumlamaktadr338. Yeni AHM Szleme 3. maddesini uygularken baz yeni ltlere bavurduu da gzlenmektedir. nemli bir yenilik, ikence kavramnn ieriini belirlemede Birlemi Milletler ve Dier nsanlk d ya da Onur Krc Muamele ve Cezaya Kar Szlemenin 1. maddesindeki ikence tanmnn esas alnmaya balamasdr. Mahkeme, kimi yeni kararlarnda bu tanmn unsurlarn dava konusu olaylara uygulamtr. Bu yaklamn Mahkeme itihadna getirdii en nemli sonu ise, itiraf ya da bilgi almak, cezalandrmak, gzda vermek ya da zorlamak amalaryla, devlet grevlilerince kasti olarak ilenen bulunmaktr eklindeki ve maddi ya da manevi ar ac veren ya da eziyette bulunan muamelelerin ikence olarak kabul edilmesidir339. fade alma ve sorguda yasak usuller, CMK 148 maddesinde rnekseme yolu ile gsterilmitir. Ancak, yasak usuller bu saylardan ibaret deildir.Zira 148/1.fkra . Bedensel veya ruhi mdahaleler yaplamaz. fadesiyle sz konusu dzenlemenin saylanlarla snrl olmad belirtilmitir. O halde, bu saylanlar dnda kalmakla birlikte, pheli ve sann zgr iradesine tesir eden dier yn337

YIRTIMCI, Kaan, Yeni TCK ile 765 Sayl TCK Karlatrlmal Olarak ncelenmesi, Hukuk Gndemi, Ankara, 2005, s. 18. 338 ZCAN, s. 1. 339 ZCAN, s. 1.

155

temlerde yasaktr. pheli a braklmas, sustuu srece gzetim altnda tutulacann sylenmesi rnek olarak gsterilebilir340. 2)Kanuna aykr bir yarar vaat edilemez. Yasak usullerden biride kanuna aykr bir yarar vaadinde bulunmaktr. Yararn kanuna aykr olmasndan maksat, vaat edilen hususun kanunen yasak veya vaatte bulunan tarafndan yerine getirilmesinin hukuken mmkn olmamasdr. Bir ifadenin verilmesinin veya ifadenin belirli bir ireciinin karl olarak menfaatlerin sz verilmesi halinde, kanuna aykr menfaat vaadi sz konusu olur.Ancak daha az ceza verilmesini veya cezadan bakl ngren hususlarda pheli veya sann aydnlatlmas ve bir itirafn cezay azaltc sonularna iaret edilmesinin bu kapsamda yasak ifade alma ve sorgu usul saylmamas gerekir. rnein pimanlk yasasndan yararlanma koullarnn hatrlatlmas gibi341. Buna karlk sann suunu itiraf etmesi halinde serbest braklaca vaadi, sorguyu yapann iktidarnda olsun olmasn kanuna aykrdr. Esasen sorguyu yapann gerekletirme iktidarnda olmad menfaat vaadinde bulunmas, rnein kolluk grevlisinin suunu itiraf etmesi halinde tutukluu kaldrma sz vermesi, kanuna aykr menfaat vaat etme kavram kapsamnda bir yasak sorgu saylabilecei gibi, ayn zamanda aldatma tekil eder ve dolaysyla bu ekilde alnan ifadeler hukuka aykr olur342. 3)Yasak usullerle elde edilen ifadeler rza ile verilmi olsa da delil olarak deerlendirilemez. CMK148/3. fkras yasak usullerle elde edilen ifadeler rza ile verilmi olsa da delil olarak deerlendirilemez eklinde, mutlak bir deerlendirme yasa getirmitir. Bu deerlendirme yasa, soruturma ve kovuturma makamlar( kolluk, C.Savcs, sulh hkimi ve mahkeme) tarafndan uygulanan veya sebebiyet verilen yasak yntemlere dayanan tm ifadeler iin geerlidir. Yasak sorgu yntemleri insan haysiyetini ihlal ettiimden yasa koyucu, rza ile verilmi olmas halinde bile bu yntemlerle alnan ifadelerin delil olarak deerlendirilemeyeceini ngrmtr. nk insanlk omuru vazgeilemez bir temel hak olduundan, in340 341

CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yay., stanbul, 2006, s. 226. AHN, Cumhur, Sann Kolluk Tarafndan Sorgulanmas, Ankara, 1994, s. 216. 342 CHAN, Erol, Ceza Muhakemesi Hukukunda kaz, htar, Hukuka Aykr Vaat ile Telkin Kavram, HFM, 1970, s.130131.

156

san olarak pheli veya sank, kendi onuruna sayg gsterilmemesi konusunda izin veremez343. 4)Mdafi hazr bulunmakszn kolluka alnan ifade, hakim veya mahkeme huzurunda pheli veya sank tarafndan dorulanmadka hkme esas alnamaz. Mdafi hazr bulunuyorsa kolluka onun varlnda alnan ifade hakim veya mahkeme huzurunda pheli tarafndan dorulmansa, inkar edilse dahi hkme esas alnabilir344. 5) phelinin ayn olayla ilgili olarak yeniden ifadesinin alnmas ihtiyac ortaya ktnda, bu ilem ancak C. Savcs tarafndan yaplabilir. Kanaatimizce yasa koyucu bu dzenleme ile pheliye savunma hakk bakmndan bir gvence getirilmi, soruturma evresinde ifade alma ileminin tmyle kolluun inisiyatifine braklmasnn dourabilecei sakncalarn nlenmesini amalamtr345. 4. pheli veya Sann Mdafi Seimi, Grevlendirilmesi, Grev ve Yetkileri a.pheli veya Sann Mdafi Seimi CMK 149. maddesin de 3 fkra halinde dzenlenmitir. 1)pheli veya sank, soruturma ve kovuturmann her aamasnda bir veya birden fazla mdafiin yardmndan yararlanabilir; kanun temsilcisi varsa, o da pheliye veya sana mdafi seebilir. 2) Soruturma evresinde, ifade almada en ok , kovuturma evresinde de saysz avukat hazr bulunabilir. 4) Soruturma ve kovuturma evrelerinin her aamasnda avukatn, pheli veya sankla grme, ifade alma veya sorgu sresince yannda olma ve hukuk yardmda bulunma hakk engellenemez, kstlanamaz. pheli veya sank, vekletname aranmakszn mdafii ile her zaman ve konuulanlar bakalarnn duyamayaca bir ortamda grebilir. Ve bu kiilerin mdafii ile yazmalar denetime tbi tutulamaz.

343 344

DEMRBA, s. 246. ZBEK, 2005, s. 657. 345 ALPER-HATPOLU-YKSEL, s. 74.

157

b. Mdafiin Grevlendirilmesi Ceza muhakemesinde bir insan hakk olan savunma hakknn tam olarak kullanlabilmesi iin mdafi gibi teknik hukuk bilgisi ile donatlm bir yardmcya ihtiya vardr. ddia, savunma ve yarglama faaliyetlerinden oluan ceza muhakemesinde iddia makamn C. savcl, yarglama makamn da hkimler temsil etmektedir. Her makamn temsilcileri de iyi hukuk bilgisine sahip kiilerden olumaktadr. Savunma makamnn teknik hukuk bilgisinden mahrum kiiler tarafndan temsil edilmesi doru olmayp, bu makamda ayn eitimi alm avukatlar tarafndan temsil edilmektedir346. CMK 150 maddesinde 3 fkra halinde dzenlenmitir. 1) pheli veya sank, mdafi seebilecek durumda olmadn beyan ederse, istemi hlinde bir mdafi grevlendirilir. 2) pheli veya sank 18 yan doldurmam ya da sar veya dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede mall olur ve bir mdafii de bulunmazsa istemi aranmakszn bir mdafi grevlendirilir. 3) st snn en az 5 yl hapis cezasn gerektiren sulardan dolay yaplan soruturma ve kovuturmada 2. fkra hkm uygulanr. CMK 150. madde hkmne gre grevlendirilen mdafi, durumada hazr bulunmaz veya vakitsiz olarak durumadan ekilir veya grevini yerine getirmekten kanrsa, hkim veya mahkeme derhl baka bir mdafi grevlendirilmesi iin gerekli ilemi yapar. Bu durumda mahkeme oturuma ara verebilecei gibi oturumun ertelenmesine de karar verebilir. Eer yeni mdafi savunmasn hazrlamak iin yeterli zaman olmadn aklarsa oturum ertelenir. CMK149150. maddelerine gre seilen veya grevlendirilen ve TCK 220 ve 314. maddelerinde saylan sular ile terr sularndan tutuklu ve hkml olanlarn mdafilik veya vekillik grevini stlenen avukat, hakknda bu fkrada saylan sular nedeniyle kovuturma almas halinde tutuklu veya hkmlnn mdafilik veya vekilliini stlenmekten yasaklanabilir. C. Savcsnn yasaklamaya ilikin talebi hakknda, mdafi veya vekil hakknda alan kovuturmann yapld mahkeme tarafndan gecikmeksizin karar
346

ZTRK, Bahri-ERDEM, Mustafa Ruhan-ZBEK, Veli zer, Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku, Sekin Yaynlar, Ankara, 2000, s.311.

158

verilir. Bu kararlara kar itiraz edilebilir, itiraz sonucunda yasaklama kararnn kaldrlmas halinde avukat grevini devam ettirir. Mdafilik grevinden yasaklama karar, kovuturma konusu sula snrl olmak zere, bir yl sre ile verilebilir. Ancak, kovuturmann nitelii itibariyle bu sreler alt aydan fazla olmamak zere en fazla iki defa uzatlabilir. Kovuturma sonunda mahkmiyet dnda bir karar verilmesi halinde, kesinlemesi beklenmeksizin yasaklama karar kendiliinden kalkar. Bu dzenleme sank iin nemli bir teminattr. Zira uygulamada soruturma aamasnda grevlendirilen mdafi deiik sebeplerle kovuturma aamasnda grev almak istememekte bu da savunma hakk iin ciddi bir tehlike oluturmaktadr. Bununla birlikte hkmn daha ok kovuturma evresine ynelik olduu sylenmeli ve fakat soruturma evresinde benzer bir durumla karlaldnda ne ekilde hareket edilecei konusunda yasada bir dzenleme bulunmamaktadr347. Grevden yasaklama karar, tutuklu veya hkml ile yeni bir mdafi grevlendirilmesi iin derhal ilgili baro bakanlna bildirilir. Mdafi veya vekil grevden yasaklanm bulunduu srece baka davalarla ilgili olsa bile mdafiliini veya vekilliini stlendii kiiyi ceza infaz kurumunda veya tutukevinde ziyaret edemez. c. Mdafiin Dosyay nceleme Yetkisi Mdafi yardmndan yararlanma hakknn kapsam iinde, dosyay inceleme ve rnek alma (CMK md.153), mahkemede hazr bulunma, mahkemede soru sorma, apraz sorguya katlma, san temsil ve nihayet denetim muhakemesine bavurma yetkilerinin girdii sylenebilir348. CMK 153 maddesinde mdafiinin dosya incelemesi hakk dzenlenmitir. Buna gre; Mdafi, soruturma ve kovuturma evrelerinde dosya ieriini inceleyebilir ve istedii belgelerin bir rneini harsz olarak alabilir.

347 348

ZBEK,2005, s. 667. ZBEK,2005, s.660.

159

Eer inceleme veya belgelerden rnek alma, soruturmann amacn tehlikeye drebilecek ise, C. Savcsnn istemi zerine, sulh ceza hkiminin kararyla bu yetkisi kstlanabilir. Soruturmann amac maddi gerein belirlenmesi, su ileyen kiinin cezalandrlmas ve su ilenmesi ile bozulan toplumsal barn yeniden tesisidir. Bu amacn tehlikeye dmesi ise dosyadaki bilgi ve belgeleri renen phelilerin yarg mercilerini yanltmalar, delil elde edilmesini nlemeleri, delilleri gizleme ve ya da deitirme yoluna bavurmalar gibi hallerdir. Bu nedenle soruturma aamasna mahsus olmak zere mdafi baz hallerde dosyay inceleme ve belge alma hakk bulunmamakla ya da snrl olarak kullanlabilmektedir349. zellikle baz tedbirlerden phelinin haberdar olmas bu tedbirin sonusuz kalmasna neden olacaktr. rnein iletiimin dinlenmesine karar verilen phelinin bu karardan haberdar olmamas gerekir. Yine teknik aralarla izleme ve gizli grevli atanmas hallerinde hakknda tedbir uygulanan kiilerin bilmemesi gerekir. renmeleri halinde davran ve konumalarn buna gre ayarlayacaklar ve belge alma hakk bulunmamakla ya da snrl olarak kullanlabilmektedir350. Yakalanan kiinin veya phelinin ifadesini ieren tutanak ile bilirkii raporlar ve ad geenlerin hazr bulunmaya yetkili olduklar dier adl ilemlere ilikin tutanaklar hakknda, ikinci fkra hkm uygulanmaz. Bu maddenin ierdii haklardan sutan zarar grenin vekili de yararlanr. Sann kanun temsilcisine duruma gn ve saati bildirilir ve durumaya kabul edilerek istemi zerine dinlenebilir. Sann ei hakknda da tebligat yaplmakszn birinci fkra hkm uygulanr. CMK 156 maddesinde mdafiin grevlendirilmesinde usul dzenlenmitir. CMK 150. madde de yazl olan hllerde, mdafi; fade in arma (Davet Etme) ve fade Alma Yetkisi Soruturma evresinde, ifadeyi alan merciin veya sorguyu yapan hkimin istemi zerine, Kovuturma evresinde de mahkemenin istemi zerine, Baro tarafndan grevlendirilir.

349

OLAK, Haluk - TAKIN, Mustafa, Aklamal-Karlatrmal-Uygulamal Ceza Muhakemesi Kanunu, Sekin Yaynevi, Ankara, s. 532. 350 OLAK - TAKIN, s. 532

160

Yukarda belirtilen hllerde mdafi soruturmann veya kovuturmann yapld yer barosunca grevlendirilir. pheli veya sann kendisinin sonradan mdafi semesi halinde, baro tarafndan grevlendirilen avukatn grevi sona erer. 5. Temel Hak ve Hrriyetler erevesinde fade Alma Sanklarn ve tanklarn ifadeleri esas itibariyle resmi bir meknda gerekletirilmelidir. Uygun tedbirler alnarak, rahatszlklar nlenmelidir. Bayanlarn ifadesi alnrken, ayet ifadeyi alan memur bir bayan deilse, ifade alma ilemi mutlaka iki memur tarafndan gerekletirilmelidir. fadesi alnacak ahsn, sank statsnde orada bulunmas, ifade alnma ileminden nce kendisine hak ve grevlerinin anlatlmasn gerektirmektedir. ayet sank kendisine hak ve grevlerinin anlatlmasndan sonra, ifade vermek istemediini aklyorsa ve vermemeye direnirse, ifadeyi alan memur kendisine ifade alma ileminin hedefini, konunun tm sulayc ve tm suu hafifletici aklamalarn su yzne karlmas olduunu ileri srerek, aklayabilir Sank, geree uygun ifade vermek ykmlln tamaz. Ama yalan syleme hakk da yoktur. Bu nedenle san doru sylemesine ilikin uyarmak merudur. ayet doruyu sylemezse veya elikilere srklenirse, kendisinin itiraf ettii takdirde ceza indiriminden faydalanabileceine dair dikkati ekilebilir. Hazrlk tahkikat yazl bir uygulamadr. Btn deliller, ilgili gzlemler ve alnan ifadeler dosyalandrlmaldr. Kaytlarn hazrlanmasndan sonra ifadesi alnan kiiye yazlanlar okumak veya ona okumasn isteyip istemedii sorulur. Her halkarda ifadesi alnan kiiye orijinal metin okuyabilmesi iin verilir. Yazlanlarn okunmas ve bu esnada ifadesi alnan kiiye gerekli dzeltmeleri ve deiiklikleri ahsen el yazs ile yapmasn talep etmek nemli ve esasl bir kontrol aracdr. fadesi alnan kii istedii deiiklikleri ahsen el yazs ile yazmal veya ayet uzun cmleler olacak ise ayr bir kda yazmaldr. Her dzeltme paraflanmaldr (ifadesi alnann imzas). Tank dava srasnda bir delil niteliindedir ve yaad veya alglad gerekler zerine ifade vermesi gerekmektedir. Tank olmak iin tek n koul soru sorulan kii olarak gerei bulmaya ynelik yardmc olmas ve kar tarafa kendini ifade edebilmesidir.

161

Tanklarn polise gelme ve ifade verme ykmllkleri yoktur. Mecbur olduklar tek ey, kimlik bilgilerini bildirmektir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, kiilerin akrabalarn sulayabilecek ifadeleri vermelerinin gerekmemesi ve yasalara gre de verme ykmllklerinin olmamasdr. Bu durumlarda da tanklarn (madur ayn zamanda tank olacaktr) ifadesinin alnmasnn kurallar geerlidir. zellikle bu kiilerin duygularna dikkat edilmelidir Mdafiin ceza muhakemesi usul asndan mvekkili ile ilikisinin hukuksal boyutunun bir baka yn de hukuksal olarak mvekkil vekil ilikisinin domu olduu zamandan itibaren tebligatlarn pheli mvekkilin kendisine ve vekili yani avukata yaplmas kabul edilmektedir351. Bu durumda, kanun hazrlk soruturmasnda vekletname aramadna ve bununla birlikte mdafi ile pheli arasndaki vekletnamesiz yetkilendirmeyi de yeterli grdne gre, poliste yaplan ilemlerde pheliye yaplacak tebligatn mdafiine de yaplmas kanaatimizce doru olandr352.

351 352

KUNTER YENSEY, s 424. DERDMAN, s. 211.

162

SONU Toplumumuzun en nemli gereksinimlerinin banda Gvenlik gelmektedir. Bu nedenle yaamn her alannda Polise ihtiya duyulmaktadr. Trk Polisi, Devletimizin ve Milletimizin blnmez btnl ile vatandan can, mal ve namusunu korumay kendisine vazife edinmi, Anayasa ve yasalardan ald yetkiler ile halkn destei ve sevgisini de yanna alarak, onu en iyi ve en doru ekilde kullanarak grevini baar ile yerine getirmeye almaktadr. Polisi daha da ileriye gtrmek, verimlilii artrmak, hizmet kalitesini en st dzeye karmak, baary ve mcadeleyi srekli klmak ve gelien su eitleri ile mcadelede devamlln salamak iin baarlarn artarak devam mecburiyeti vardr. Kamu kurulularnn tmnn kurulu amacnda halka hizmet yatar. Bir kamu kurumu olan Emniyet Tekilatnn da genel amac, kanunlarn kendisine verdii grevleri yerine getirerek, halkn gven, huzur ve mutluluu noktasnda halka hizmet etmektir. Kamu kurulularndaki halkla ilikiler almalarnda olduu gibi polis-halk ilikilerinde de kazan amac dnlmez. Polisin, toplumun desteini ve yardmn almas iin halka verdii hizmetin kalitesini artrmasn ve bunu yaparken de toplumla uyumlu ilikiler gelitirmesi gerekmektedir. Bu yzden Emniyet tekilatnn kendini her trl toplum kesimine tantmaya ve onlarla iletiim kurmaya ihtiyac vardr. Pilot illerde uygulanan Toplum Destekli Polisliin de amac budur ve de her ilde kurularak Avrupadaki gibi yaygnlatrlmas gerekmektedir. Meslein gerektirdii bilgi, beceri ve davranlar kazanamayan her polis, yapaca bireysel hatalarla polis tekilatna itibarn kaybettirecektir. Kamuoyu bireysel hatalar emniyet tekilatnn geneline mal edebilmektedir. Bu nedenle polis eitimlerinde her polise ayn davran kazandrma zorunluluu vardr. Polis eitimlerinin ihtiyaca uygun hale getirilmesi iin eitim uzmanlarndan yararlanlmas artk bir zorunluluk haline gelmitir. amz uzmanlk adr ve herkes her eyi bilmek zorunda deildir. Bunun iin polis eitim programlarnn hazrlanmasndan, kalitesinin llmesine kadar olan srete uzman grlerinden yararlanlmasna ihtiya vardr. Emniyet tekilatnn baarl hizmetler retebilmesi, personelin nitelikli eitim programlarndan yetimi olmalar ile doru orantl olacaktr. Bu durumun gereklemesinde, eitimlere sreklilik kazandrlmasnn nemli katklar olacaktr.

163

Bu balamda, Polis eitimine nem veren ileri Bakanl Polis Okullarn iki yla kartarak Polis Meslek Yksek Okuluna dntrmtr. Emniyet Genel Mdrl ve Anadolu niversitesi arasnda protokol yaplarak, n lisans program ile daha nceden lise mezunu olan polislerimiz yksek okul mezunu yaplarak personelin birinci dereceye kadar ykselmesi salanp, hem alrken hem de emekli olduktan sonra cretlerinde iyiletirmeler salanmaya allmaktadr. Bu yzden Emniyet Tekilat, bte, personel ve teknoloji ynnden srekli desteklenerek glendirilip; personelin mali ve sosyal haklarnda grevleri ile orantl iyiletirmeler ileri Bakanlnca temel hedefleri arasnda olmas gerekmektedir. nk polisin en nemli sorunlar alma koullar ve maa durumlardr. zellikle ek grevle ilgili sknt hat safhadadr. nk youn ve stresli ve riskli grev yapan polis bir de bunun zerine ek greve gidince sosyal ynn gelitirme veya yeterli dinlene bilme olana bulamamakta ve ailesine yeterli vakit ayramamaktadr. Bundan dolay polisin zerindeki fazla yk kaldrmak iin 5188 Sayl zel Gvenlik Grevlilerine Dair Kanunu iletilmeye ve alann geniletmeye gerek vardr. Bu kanun sayesinde istihdamda artacak ve birok kiiye yeni i imknlar doacaktr. Gnmzde insan haklar, hukukun stnl ve zgrlk kavramlar sk gndeme gelmekte ve medyada boy gstermektedir. Byle bir ortamda polisin almalarnda baarl olabilmesi iin, zellikle teknolojik imknlardan en st seviyede yararlanmas ve halk ile etkili bir iletiim kurmas gerekmektedir. Polis ne kadar teknik imknlarla donatlrsa donatlsn, halkn ibirlii olmadan yrtt faaliyetlerde baar yakalamas mmkn deildir. Polisin su sonras grevinden ziyade, su ncesi nleyici grevi daha nemlidir ve bu grevde halkla ilikilerin rol ok fazladr. Etkili bir polis hizmetinin birincil hedefi suun nlenmesi, ikincil hedefi ise, eer su ilenmi ise sulunun yakalanmas ve cezalandrlmasdr. Halkn huzurunun salanmas, can ve malnn korunmas, suun olmamas, polisin baarsn gsterir. Ancak, bu amalarn gereklemesi sanld gibi kolay olmamaktadr. Kamu dzeni koruma ve devamn salama grevi polise ok geni sorumluluklar yklemektedir. Polis, gerek kamu dzenin salanmas, gerekse bireylerin hak ve zgrlklerinin korunmas gibi ok nemli bir hizmeti sunmaktadr. Bu grevler topluma kesintisiz olarak sunulmak zorundadr.

164

Polis, btn faaliyetlerinde hukuka saygl davranmal ve hukuk dna kmamal ve bu konuda gereken tm nlemleri alp uygulayabilmelidir. Polis, kesinlikle hissi davranmamal kin, hrs ve intikama dayal giriimlere izin vermemeli ve arka kmamaldr. Polisin ncelii, demokrasi ve insan haklar olmal, hizmet eylem planlar bunlarn daha iyi ilemesine ve kullanmasna imkn verecek ekilde dzenlenmelidir. Demokrasiyi ve onun doal bir sonucu olan insann temel hak ve zgrlklerini gz ard ederek bunlar grmezlikten gelmek suretiyle sulara ve sululara ynelmek kabul edilemez. Demokratik hukuk devletinde kamu dzeni, devletin keyfi tasarruflarna deil, insan haklarndan yola kan bir hukuk anlayna sahiptir. Demokratik hukuk devletinde; kamu otoritesinin vatandaa uygulad kurallara btn kurumlar ve alanlaryla beraber ncelikle kendisinin uymas, vatandalar arasnda ideolojik ayrm yapmamas sz konusudur. Polis tedbir alrken kiilerin anayasa teminat altnda bulunan haklarn, yasa uygun olarak snrlandrabilir. Kolluun nleme yetkisinin amac ileriye yneliktir. Polisin nleme grevi; hkmet emirlerine, hukuk normlarna ve kamu dzenine uygun olmayan hareketlerin ilenmesinden nce nn almak eklinde tanmlanmtr. nleme grevi su ileninceye kadar olan safhalardan oluur. Polisin nleme grevlerinin bir ksm dorudan doruya konusu su tekil eden fiil ve hareketlere kar tedbirlerden oluurken, dier ksm ise, konusu su tekil etmedii halde, kamu dzenini ve asayii temine ynelik tedbirlerdir. Bu grevler srekli olabildikleri gibi, belli zamanlarda ifa edilen grevler de olabilirler. Su ilendikten sonra Polisin adli grevi balar. Ayn polis memuru su ilenmeden nce nleme greviyle hareket ettii halde, su ilendikten sonra yapt ilemlerde adli polis sfatyla hareket eder. Adli Polis, acele hallerde iin aydnlatlmas, sulularn aranmas ile grevli olup, acele hallerde kendiliinden, yani savc tarafndan grevlendirilmeden harekete geebilir. Su ile ilgili aratrmalar savc adna yaplr. Polis, grevli bulunduu mlki snrlar iinde, hizmet bran, yeri ve zamanna baklmakszn, bir sula karlatnda sua elkoymak, nlemek, pheli ahs ve su delillerini tespit, muhafaza ve yetkili zabtaya teslim etmekle grevli ve yetki-

165

lidir. Birde bir sua mdahale eden polise kar ilenen sular grevli memura kar ilenmi, mdahalede bulunan polisin iledii sular ise grevli memurun iledii su saylr. Polis sadece tehlikeyi nlemek bakmndan yeterli olan tedbirleri alabilir. Baka bir ifade ile kamu dzeninin korunmas iin yeterli olan tedbirler asndan yetkilidir. Zor kullanmadan amaca ulamak mmknse, daha hafif tedbirlerin uygulanmas gerekir. Trkiye, taraf olduu milletleraras szlemeler konusunda taahht altna girmitir. Trkiyenin yesi olduu Birlemi Milletler Genel Kurulunca 10 Aralk 1948 tarihinde ilan edilen nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, 4 Kasm 1950 tarihli nsan Haklar ve Ana Hrriyetleri Korumaya Dair Szleme, 10 ubat 1984 tarihli kenceye ve Dier Zalimane, Gayriinsan veya Kltc Muamele veya Cezaya Kar Birlemi Milletler Szlemesi ile 26 Kasm 1987 tarihli kencenin ve Gayriinsan ya da Kltc Ceza veya Muamelenin nlenmesine Dair Avrupa Szlemesini onaylamtr. Bu milletleraras ykmllklere paralel olarak Anayasada da bu szlemelerdeki hak ve zgrlklere paralel dzenlemeler yaparak, Trk Ceza Kanunun da bu zgrlk ve haklarn anayasada gvence altna alnmas dorultusunda ihlal edilmesini engellemek ve ihlal edenlerle ilgili ceza ngrerek kendi iinde iselletirmitir. Kolluk grevlileri kendilerine yetki veren yasalar erevesinde, grevlerinin gerei olarak baz koullar olutuunda kiilere kar zor kullanabilirler. Kolluk grevlileri hem adli hem de idari grevleri srasnda zor kullanma yaptnda, kiilere kar grevinin gerektirdii lnn dnda kuvvet kullanmas hlinde Trk Ceza Kanunu uyarnca su ilemi saylrlar. Trk Ceza Kanunu, kamu grevlileriyle ilgili sular konusunda baz sular sadece Kamu grevlilerinin ileyebilecei sular arasnda sayarken, baz sular da, kamu grevlisi olsun veya olmasn, herkes tarafndan ilenmesi mmkn olmasna karn, kamu grevlilerince ilenmesi halinde, suun nitelikli hale dneceini ngrmtr. Bunun yannda, kamu grevlilerince ilenen baz sularda, suun ileni biimi de, suun nitelikli hali olarak kabul sonucunu ortaya karmaktadr. Yasa bu hallerde, nitelikli hal kavramn kabul ederek, su iin ngrlen cezann arlat-

166

rlmasn ngrmtr. Bu yzden Hizmet i Eitimler de Hukuk bilgisinin artrlmas ve devamllnn salanmas ve Hukuk Fakltelerinden olmad yerlerde de Adliyeden yeterli derecede yararlanlmas gerekmektedir.

167

KAYNAKLAR AKBULUT, mer Faruk, Olay Yeri ncelemesi, Halkla likiler, Ynetimi Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar, EGM, Ankara, 2000. AKILLIOLU, Tekin, Genel Olarak nsan Haklar, nsan Haklar Uygulamalar, APK Dairesi Bakanl Yay. Ankara, 2000. AKYAZAN, Ahmet Emrah, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununda Yeni Messeseler; Gizli Soruturmac ve Teknik Aralarla zleme, Trkiye Barolar Birlii Dergisi,Ocak/ubat 2006. ALDERSON, J., nsan Haklar ve Polis, ev. hsan Kuntbay, TODAE Yay., Ankara, 1989. ALPER, Ali - HATPOLU, Muzaffer- YKSEL, Erol Gngr, Aklamal-tihatl Ceza Muhakemesi Hukukunda Deliller apraz Sorgu ve spat, Yay., Ankara, 2008. ALKFOLU, Kemalettin-DOU, Engin, TCK, CMUK ve Polis Mevzuat, Sekin Yay., Ankara,1985. ALYOT, Halim, Trkiye de Zabta Tarihi Geliimi ve Bugnk Durumu, Kanaat Basmevi, Ankara, 1947. ARASLI, Oya, zel Hayatn Gizlilii ve1961 Anayasasnda Dzenlenii, Ankara, 1982. ARIKAN, Seyfettin, Emniyet Tekilat ve Hizmetleri, Polis Enstits Yksek renim 19811982 Ders Notlar, Ankara. ARMAAN, Servet, Temel Haklar ve devler, Faklteler Mat., stanbul, 1980. ATAKAN, Arda, Kamu Dzeni Kavram, Marmara nv. .Hukuk Fak., Hukuk Aratrmalar Dergisi, Cilt 13, Say 1-2, 2007 AVCI, Mustafa, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, nleme Amal zgrlk Kstlamalar, EGM Yayn, Ankara, 2008 AYDIN, A. Hamdi, Polis Meslek Hukuku, Dou Mat., Ankara, 1996, AYHAN, Yaln, 2559 sayl Polis Vazife Salahiyet Kanunu Madde 1. Der Yay., stanbul, 1998. AYTA, nder-BLR, hsan, Polis Eitimi Dergisi, 155.Yl zel Says, Yl 6, S. 22, E.G.M. Basmevi, Ankara, 2000.

168

BAL, Ramazan, Adli-dari Soruturma ve Resmi-Mesleki Yazma Kurallar, Adalet Yay., Ankara, 2006. BAKICI, Sedat, Ceza Yarglamas ve Ceza Kanunu Genel Hkmler, Adalet Yaynevi, Ankara, 2008. BALAR, Kemal, nsan Haklar ve Kamu Hrriyetleri (2), EGM Polis Akademisi Bakanl, Ankara, 2001. BAYYURT, Yldrm, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanun, Kartal Yay., Ankara, 2005. BRNC, Ali, Trk Emniyet Tekilatndaki lkler, Polis Bilim Dergisi Cl.1, Ankara, 1999. CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yay., stanbul, 2006. CERRAH, brahim, Gvenlik Hizmetlerinde Profesyonellik ve Meslek Etii, Halkla likiler, Ynetimi Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar, EGM, Ankara, 2000. CHAN, Erol, Ceza Muhakemesi Hukukunda kaz, htar, Hukuka Aykr Vaat ile Telkin Kavram, HFM, 1970. COKUN, A. Vahap, nsan Haklar ve Kltrel Rlatvizim, http://www.dicle.edu.tr/dictur/suryayin/khuka/ihvr.htm,Er.Tar:04.12.2006. CRAWSHAW, Ralp, nsan Haklar ve Polis-Uygulamaya Ynelik retim in Kitap, Strazburg (Avrupa Konseyi), 1988. ALI, Hasan Hseyin, Polisin Yetkileri, Adil Yaynevi, III. Bask, Ankara, 2003. OLAK, Haluk-TAKIN, Mustafa, Aklamal KarlatrmalUygulamal Ceza Muhakemesi Kanunu, Sekin Yaynevi, Ankara, 2005. DAI, hsan, nsan Haklar zerine Baz Dnceler neriler, Siyasal/Kltrel Bir Bak, Hukukun stnl, Demokrasi, nsan Haklar; Sivil Toplum rgtleriyle Dzenlenen alma Toplants, Babakanlk Basmevi, Ankara,1999. DALI, Nihat - AKTRK, Beyhan, Hkmetler ve Programlar - 1, TBMM Yay., Ankara,1988, DEMRBA, Timur, Sann Hazrlk Soruturmasnda fadesinin Alnmas, DEHF Yay., zmir, 1996.

169

DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, Ar Ofset Matbaaclk, Tokat, 1997, DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2007. DONAY, Sheyl, Aklamal Ceza Muhakemesi Kanunu, Vedat Kitaplk, stanbul, 2005. DNMEZ, B. Dermen, Ceza Muhakemesi Hukukunda apraz Sorgu, Sekin Yay., Ankara, stanbul,1985. DURAN, Ltfi, dare Hukuku Ders Notlar, stanbul, 1982. DNDAR, A. Nihat, Aklamal-tihatl-rnek Uygulamal Emniyet Tekilat ve Hizmetleri, Yiit Ofset, Ankara, 1988. DNDAR, Nihat, Osmanl Ynetiminde 78, Cumhuriyet Dneminde 70 Yl Geride Brakan Bir Polis Tekilat, Trk dare Dergisi, Yl 55, 1993. DNDAR, Nihat, Aklamal-tihatl-rnek Uygulamalar Emniyet Tekilat ve Hizmetleri, 2. Bask, Yiit ofset, Ankara,1988. EGM Terrle Mcadele ve Harekt Dairesi Bakanl, nsan Haklar Eiticiler in Klavuz, Bakent Kle Matbaaclk, Ankara, 2007. EGM Terrle Mcadele ve Harekt Dairesi Bakanl, nsan Haklar Eiticiler in Klavuz, Bakent Kle Matbaaclk, Ankara, 2007. Emniyet Genel Mdrl almalar, E.G.M. Basmevi, Ankara,1990. Emniyet Genel Mdrl Eitim Dairesi Bakanl, Polis Okullar Ders Kitaplar, 1.Ankara, 1997, ERDOAN, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitapevi, Ankara, 2001. EREM, Faruk, Ceza Usul Hukuku, AHFY, Ankara,1978. EREM, Faruk, Ceza Yarglama Hukuku, AHFY, 65. Bask, Ankara,1986. ERYILMAZ, M. Bedri, Trk ve ngiliz Hukukunda ve Uygulamasnda Durdurma ve Arama, Sekin Yaynlar., Ankara, 2003. ERYILMAZ, M. Bedri, Trk Hukukunda Polis- nsan Haklar likisi, 21. Yzylda Polis, CERRAH, brahim E. Semiz. EGM, Matbaas, Ankara, 1998. 2007. DNMEZER, Sulhi, Trk Ceza Hukukunda zel Hkmler, Filiz Kitabevi,

170

ERYILMAZ, M. Bedri, Trk Hukukunda Polis- nsan Haklar likisi, 21. Yzylda Polis, EGM, Matbaas, Ankara, 2000. ERYILMAZ, Mesut Bedri, TCK-CMK-Kabahatler Kanunu. ve lgili Ynetmeliklerin Uygulamalarnn Deerlendirilmesi Semineri Teblileri,1011 ubat 2006 nleme Aramas ve Uygulamada Karlalan Problemler, EGM Yayn 2006, GELER, Aytekin, nleyici Polis, Sekin Yay., Ankara, 2003. GKCAN, Hasan Tahsin, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Aramalar, EGM Yayn, Ankara, 2008. GKEN, Ahmet, Ceza Muhakemesi Kukunda Basit Elkoyma ve Postada Elkoyma, Ankara, 1994. GKCEN, Ahmet, MUYEP Teblileri-II, Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbiri Olarak Arama ve Elkoyma, EGM Yaynlar, Ankara,2008. GLCKL, Feyyaz GZBYK, eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas, Turhan Yay., Ankara, 2002. GZLER, Kemal, dare Hukuku, Ekin Kitapevi Yay., C. II, Bursa, 2003. GZBYK, eref, Ynetim Hukuku, Sevin Matbaas, Ankara,1989. GZBYK, eref-DNER, Gven, dari Yarglama Usul, Ankara,1996. GLC(ev.),Tark Ziyad, Suun nlenmesinde Polisin Rol, EGM Strateji Gelitirme Daire Bakanl Yayn. EGM Basmevi, Ankara, 2006. GLEN, Kadri, Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu (PVSK), Ankara,1977. GLER, Ahmet lhan, Kolluk Tekilatnda Grev ve Yetki( Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul, 1992. GNDAY, Metin, dare Hukuku Dersleri, Ankara,1996. GNDOAN, Kadir-KO, Cihan-ZBUDAK, Cokun, Kolluun nleyici ve Adli Grevleri, Kartal Yaynevi, Ankara, 2007. HAKER, Hakan, Ceza Hukuku (Genel Hkmler), Sekin Yay., Ankara, 2005. EL, Kayhan-YENSEY, Feridun, Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Kanunlar, Beta Yay., stanbul, 1989. fade Alma Standartlarn Belirlenmesi in Gr ve Tavsiyeler Klavuzu. KABAOLU, brahim, zgrlkler Hukuku, AFA Yay. , stanbul, 1994.

171

KARAGZ, Ahmet, Polisin dari Kolluk Yetkileri, llk lkesi, stanbul, 1990. KANTAR, Baha, Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul, 1946. KARATEPE, kr, darenin Hukuku, Anadolu Matbaaclk, zmir, 1988. KAVGACI, Halil brahim, Demokratik Polislik, Temel Yaklamlar, Maset Matbaaclk, Ankara, 1997. KAYMAZ, Seydi, Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykr Deliller, Sekin Yaynclk, Ankara,1997. KIRATLI, Metin, Koruyucu dari Hizmetler, TODAE Yayn 135, Ankara, 1973. KOCA, Mahmut, Yakalama Gzaltna Alma ve fade Alma Ynetmelii Hakknda Genel Bir Deerlendirme, Atatrk niversitesi, Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi Clt. III S. 1 KO, Cihan, Kolluun Adli Grevleri, Kartal Yay., Ankara, 2002. KUNTER, Nurullah, Muhakeme Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul, 1985. KUNTER, Nurullah, Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Bask, Kazanc Yaynlar, stanbul, 1986. KUNTER, Nurullah-YENSEY, Feridun, Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku,2005 Eki, Arkan Yaynclk, stanbul, Mays 2005. KUNTER, Nurullah -YENSEY, Feridun -NUHOLU, Aye, Muhakeme Hukuku Dal Olara Ceza Muhakemesi Hukuku, 14. Bas, Arkan, stanbul, 2006. KUYAKSL, Ali, 155.Ylda Polis Tekilatnn Tarihesi, Kolluk Kavram ve Gnmzde Emniyet Tekilat, Polis Dergisi, 155.Yl zel Says, Ocak-ubatMart 2000,Yl 6, Sy. 22. MILL, John Stuart, Hrriyet stne (ev: M. O. Dostel, Sadeletiren: . aha), st.2003. ODMAN, M. Tevfik, MUYEP teblileri 2328 Ekim 2007, Yakalama, Muhafaza Altna Alma ve Gzaltna Alma, EGM Yayn, Ankara, 2008. ONAR, Sdk Sami, dare Hukukunun Umumi Esaslar(Cilt III), stanbul,1996.

172

OYTAN, Muammer, Trkiyede dari Yarg Denetimin Snrlar, TD, Ankara,1985. KSZ, Arif, Kiilerin Kimliini Tespit Etmekte Polise Yardmc Olan mza ve Parmak zninin Tetkiki ve Parmak zinin Tasnifi, Ankara,1986. ZBEK, Veli zer, Organize Sululukla Mcadelede Kullanlan Gizli Grevlinin Grevinin Gerektirdii Sular Bakmndan Cezalandrlabilirlii, Yetkin Yaynlar, Ankara, 2003. ZBEK, Veli zer, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, nleme Aramas, EGM Yayn, Ankara, 2008 ZBEK, Veli zer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 2006. ZBEK, Veli zer, Koruma Tedbiri Olarak Arama, Sekin Yay., Ankara, 1999. ZBEK, Veli zer, CMK zmir erhi, YCMK Anlam, Sekin Yaynevi, Ankara, 2005. ZBUDAK, Cokun, Adli Kolluk, A.. Sosyal Bilimler Enstits, Kamu Hukuku Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1999. ZCAN, rfan, Yeni TCK Gre Memur ve Dier Kamu Grevlerine likin Sular, Ankara, 2006. ZDEK, Yasemin, Avrupa nsan Haklar Hukuku ve Trkiye, TODAE Yay., Ankara, 2004. ZGEN, zzet, Trk Ceza Kanunu Gazi erhi, Sekin Kitabevi, Ankara, 2005. ZTRK, Bahri-TEZCAN, Durmu - SIRMA, zge- SAYGILAR, Yasemin ve NC, zen, Yeni Trk Ceza Kanunun Getirdikleri, zel Hayata ve Adliyeye Kar Yeni Sular, Miliyet Gazetesi Eki, 29.05.2005. ZTRK, Bahri-ERDEM, Mustafa Ruhan-ZBEK, Veli zer, Uygulamal Ceza Muhakemesi Hukuku, Sekin Yaynlar, Ankara, 2000. ZTRK, Bahri-ERDEM, Mustafa Ruhan,-SIRMA, zge -SAYGILAR, Yasemin, Ceza Muhakemesi Hukuku Temel Kavramlar, 4. Bas, Turhan Kitabevi, Ankara,2006. ZTRK, Bahri, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Yeni CMKda Savc-Kolluk likileri ve 2007 PVSK Deiiklikleri

173

ZTRK Bahri, 2001 Anayasa Deiikliklerinin Ceza Muhakemesine Etkileri, Terr, rgtl Sula Mcadele ve nsan Haklar konulu 16.Hukuk htisas Semineri, an Polis Dergisi PARLAR/HATPOLU, Trk Ceza Kanunu Yorumu, Ankara, ,C.2,2007. Polis Meslek Yksek Okullar Giri Ynetmelii Polis Yksek retim Kanunu REMZ, Fndkl, Gvenlik Hizmetlerinin Etkinlii Asndan Polis-Halk likilerinin Anlam ve nemi, 1. Polis-Halk birlii Sempozyumu, Ankara,1995. SAKAL, Emin, reten Emniyet Mdrleri Formasyon Eitim Program, E.G.M. Basmevi, Ankara, 2002. SEKN, Aytekin, evik Kuvvet Rehberi, Eksen Yay., stanbul, 1997. SOKULLU-Aknc, Fsun, Polis Toplumsal Bir Kurum Olarak Gelimesi Polis Alt-Kltr ve nsan Haklar, stanbul, 1990. SOYASLAN, Doan, Ceza Hukuku zel Hkmler, Geniletilmi II. Bask, Ankara, 1997. SNMEZ, Nevzat, Emniyet Tekilat Polis Meslek Hukuku, EGM Yay., Ankara, 2005. SNMEZ, Nevzat, Emniyet Tekilat ve Polis Meslek Hukuku, Sekin Yay., Ankara,2002. SNMEZ, Nevzat, Polisin Grev ve Yetkileri, EGM Yay., Ankara, 2005. AFAK, Ali - BIAK, Vahit, Ceza Muhakemesi Hukuku, EGM Yayn, Ankara, 2005. AFAK, Ali BIAK, Vahit, Ceza Muhakemesi Hukuku ve Polis, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi, Roma Yay.,Ankara, 2005. AFAK, Ali, Ceza Muhakemeleri Usul ve Polis, Liberta Yay., Ankara, 1989. AFAK, Ali, CMUH Ders Notlar, Ynetimi Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar, EGM- Eitim Dairesi Bakanl Eitim Serisi 2,Ankara 2000. AFAK, Ali, Hukuk ve Emniyet Terimleri Szl, Rehber Yay., Ankara, 1992. AHN, Cumhur, Sann Kolluk Tarafndan Sorgulanmas, Ankara, 1994.

174

AHN, lyas, TC Yarglamas Hukukunda Yakalama ve Gzaltna Alma, Ankara, 2003. AVA, Vural-MOLLAMAHMUTOLU, Sadk, CMUK Yorumu, Sekin Yay., Ankara, 1995. EKERCOLU, Metin, Kolluun Yargsal Grevleri Hakknda Klavuz, Doruk Matbaaclk, Ankara 1980. TARAKIOGLU, hsan, Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Fakltesi 20022003 Eitim-retim Dnemi Al Treni, lk Ders,07.10.2002. TADEMR, Kubilay-ZKEPR, Ramazan, Ceza Muhakemesi Kanunu erhi,3. Bask, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007. TEZCAN, Durmu, AHS Inda Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, Sekin Yay., Ankara, 2004. TEZSEVER, Serhat, Polisin Yetkileri, stanbul, 1993. TOKGZ, Mehmet, Polis Meslek Mevzuat Ders Notu, Polis Akademisi, Ankara, 1990. TOROSLU, Nevzat, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara,1999. TOSUN, ztekin, Trk Su Muhakemesi Hukuku Dersleri, stanbul, 1985. TURHAN, Faruk, Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yay., Ankara, 2006. TURHAN, Faruk, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Adliye-Kolluk likileri, EGM Yayn, Ankara, 2008. Trk Dil Kurumu Szl UNAT, F.Reit, Hicri Tarihleri Miladi Takvime evirme Klavuzu, Ankara, 1998. NAL, eref, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, TBMM Basmevi, Ankara, 2001. Vazife Malul ve ehit Aileleri Polis Dergisi, Yl 4, S. 15, Ankara, 2003. VURAL, Mehmet Zeki, Polisin Grev ve Yetkileri, stanbul, 1970. Wyngaert /Gane/Knhe/Mcauley, Adil Yarglanma Hakk, Uluslararas Af rgt Yay., ev. TAMER, Ahmet Fadl/KAPLAN, Erol. YALMAN, Sleyman, Hukuka Giri, Sayram Yay., Konya, 2005. YAAR, Osman, Uygulamal ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu, Cem Web Ofset, Ankara, 2005.

175

YAAR, Ylmaz, Aklamal Polis Meslek Hukuku, Bakent Klie Matbaaclk, Ankara, 1997. YAYLA, Yldzhan, dare Hukuku, Filiz Kitabevi, Ankara, 1985. YENSEY, Feridun, Polis Meslek Mevzuat, Ankara,1996. YENSEY, Feridun, Faili Tekrar Tanmaya Yarayan nleme ve Koruma Tedbirleri, Polis Grev, Yetki ve Sorumluluk Veren MUYEP Teblileri-II, Antalya, 2328 Ekim 2007. YENSEY, Feridun, Ceza Hukukunun Gncel Kaynaklar, Avrupa Birlii Uyum Yasalar erevesinde Deien Yasalar ve Arama, Baheehir niversitesi Yaynlar, C III YENSEY, Feridun, MUYEP Teblileri-II, 2328 Ekim 2007, Arama, EGM Yayn, Ankara, 2008. YENSEY, Feridun, nsan Haklar Asndan Arama, Elkoyma, Yakalama ve fade Alma,, zyurt Matbaas, Ankara, 1995. YILMAZ, Ejder, Hukuk Szl, Yetki Yay. Ankara, 2005. YILMAZ, Tuncay, Gerekeli-Notlu, ETK le PVSK, Evren Yay. Ankara, 2000. YILMAZ, Yaar, Aklamal Polis Meslek Hukuku, Bakent Klie Matbaaclk, Ankara, 2003. YIRTIMCI, Kaan, Yeni TCK ile 765 Sayl TCK Karlatrlmal Olarak ncelenmesi, Hukuk Gndemi, Ankara, 2005. YCE, Turhan Tufan, Ceza Muhakemesinde Hukuk Devleti Asesleri, Atatrk niversitesi Hukuk Fakltesi Yay.,1968.

176