T.C.

MARMARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS HUKUK ANAB L M DALI KAMU HUKUKU B L M DALI

1982 ANAYASASI ve S YAS PART LER KANUNUNA GRE PART DEMOKRAS

YKSEK L SANS TEZ

OZAN MUTLU Danman: DO. DR. SULTAN UZELTRK

stanbul, 2008

ii

GENEL B LG LER
sim ve Soyad Anabilim Dal Bilim Dal Tez Danman Tez Tr ve Tarihi Anahtar Kelimeler : Ozan MUTLU : Hukuk : Kamu Hukuku : Do. Dr. Sultan UZELTRK : Yksek Lisans 2008 : Siyasi Parti, Demokrasi

ZET
1982 ANAYASASI ve S YAS PART LER KANUNUNA GRE PART DEMOKRAS

Glhane

Hatt-

Hmayunu

ile

balayan

demokratikleme

srecinin bir trl niha noktaya varamamas Trk demokrasisinin en byk handikap olmutur. Ne var ki demokrasimizin bir trl istenen dzeye eriememesinin nedenleri zerinde yeterince durulmamtr. Elbette ki bu durumun birden fazla nedeni vardr. Ancak bunlarn en nemlilerinden biri siyasi partilerimizin parti ii demokrasiden yoksun olulardr. Parti ii demokrasi nemlidir nk balang noktasdr. Demokratiklemenin

bayran tutan siyasi partilerin nce kendi iinde bunu baarmalar gerekmektedir. Hem inandrclk noktasnda hem de demokrasi

reformlarnn hedefine ulamas bakmndan parti ii demokrasinin tesisi zorunluluktur. Bu alma ile yasal dzlemde parti ii demokrasinin nndeki engellerin nasl alabilecei irdelenirken, partilerimizin anti demokratik uygulamalarna deinilmitir. Parti ii demokrasi hibir partinin i ii deil, bilakis Trk demokrasisinin kanayan yarasdr.

iii

GENERAL KNOWLEDGE
Name and Surname Field Programme Supervisor Degree Awarded and Date Keywords : Ozan MUTLU : Law : Common Law :AssociateProfessor Sultan UZELTRK : Master 2008 : Political Party, Democracy

ABSTRACT
DEMOCRACY IN POLITICAL PARTIES ABOUT 1982 CONSTITUTION AND POLITICAL PARTIES LAW

Democratization duration which was started with Reforms Edict not arriving final position is the biggest handicap of Turkish democracy. But the reasons of our deficient democracy has not searched enoughly. Of course there is a lot of reasons of this situation of our democracy. But the most important reason is non democratic political

parties. Democracy in political parties is important because of being the start point. The political parties which are handing the flag of

democratization, must do this self within firstly. Basing democratization in political parties is an obligation for persuasiveness and aim of

democratization reforms. With this study we have searched how can we pass over the obstacle of democracy in political parties while telling the anti democratic action of our parties. Democracy in political parties is not a self business of any parties, rather is an open sore of Turkish democracy

iv

 NDEK LER
Sayfa No. KISALTMALAR G R . Birinci Blm S YAS PART LER HUKUKU I. S YAS PART KAVRAMI . A. reti . B. Mevzuat II. S YAS PART LER N TAR HES . III. S YAS PART LER HUKUKUNUN GEL M . IV. S YAS PART LER N KURULUU . V. PART YEL VI. PART TEK LATI A. Merkez Tekilat . 1. Byk Kongre .. a. Byk Kongrenin Oluumu . b. Byk Kongrenin Karar Alma Sreci . c. Byk Kongrenin Yetkileri 2. Genel Bakan . a. Seimi b. Yetkileri 3. Merkez Karar, Ynetim ve cra Organlar B. Yerel Tekilatlar 1. le Tekilat . 2. l Tekilat .. kinci Blm DEMOKRAS UYGULAMALARI 25 33 34 34 36 39 41 44 3 3 6 8 12 11 12 14 15 15 16 17 18 18 19 20 20 21 21 23 vii 1

PART

I. DELEGEL K S STEM . II. ADAYLIK S STEM . A. GENEL SE MLER .. 1. n Seim .. 2. Tekilat Yoklamas . 3. Merkez Yoklamas 4. Aday Tespit Yntemlerinin Deerlendirmesi B. MAHALL SE MLER

nc Blm PART D S PL N I. PART D S PL N KAVRAMI II. PART D S PL N N N TRK YE UYGULAMASI III. PART D S PL N HUKUKU .. A. Parti Tzklerinde Disiplin Su ve Cezalar .. 1. Adalet ve Kalknma Partisi (AK PART ) . 2. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 3. Milliyeti Hareket Partisi (MHP) . 4. Anavatan Partisi (ANAVATAN) . 5. Demokrat Parti (DP) B. Disiplin Kurullar . C. Disiplin Kurullarnn almas . 50 52 54 55 55 58 59 61 63 64 67

SONU 73 KAYNAKA 87

vi

KISALTMALAR

ABD a.g.m. AK PART ANAVATAN ASBF Bkz. c. CHP DP DSP DYP E. HYP HFM FM K. KHK MHP s. s. SHP SP SPK TBMM vb. YDK yy

Amerika Birleik Devletleri Ad geen makale Adalet ve Kalknma Partisi Anavatan Partisi Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Baknz Cilt Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti Demokratik Sol Parti Doru Yol Partisi Esas Halkn Ykselii Partisi stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas Karar Kanun Hkmnde Kararname Milliyeti Hareket Partisi Sayfa Sayl Sosyal Demokrat Halk Parti Saadet Partisi Siyasi Partiler Kanunu Trkiye Byk Millet Meclisi Ve benzeri Yksek Disiplin Kurulu Yzyl

vii

G R
Trk demokrasisi yarm asrdan biraz daha uzun bir sreden beri ok partili siyasi yaama sahiptir. Gerek anlamda iktidardaki tek partiye muhalif bir partinin siyasi yaamamzda yer almas beraberinde Trk demokrasisinde eitli tartmalar da gndeme getirmitir. Siyasi yaammz oulcu bir demokrasiye mi sahip olacaktr; yoksa iki kutuplu bir ekime iinde fikirlerin deil de kiilerin oyland yksek barajl seimlerle ounluku bir yapda m seyredecektir? kinci bir parti yeterli midir; yoksa baka siyasi aktrler de gerekli midir? Tm bu tartmalar 1950lilerden sonra da gnmze kadar eitli formlarda devam etti. Barajn yksekliinden zarar gren partiler Avrupa nsan Haklar Szlemesi etrafnda kar yol ararken; seim

sistemini avantaja evirmeyi baaran partiler istikrarn daim savunucular oldular. Herkes daha fazla demokrasi talep ederken, Trkiyenin

demokratiklemesinin nndeki engelin ne olduu zerinde fazla durulmad. Hlbuki herkes kendi evinin nn sprse idi tm lke bundan yararlanacakt. Demokrasi sevdallar kendi partilerinde buna gerek

grmediler. Parti ii demokrasi yarm yzyldan beri Trk demokrasisinin kanayan yaras oldu. Demokratik olmayan devlet siyaset siyasi Trkiyeyi partilerde

demokratikletiremedi.

Demokratik

olmayan

demokrasiyi hkim klamad. Bu ksr dng ierisinde kaybeden Trkiye oldu. te kanaatimce lkenin gelimesinin nndeki engelleri ok uzakta aramamak gerekir. Askeri darbe dneminin rn bir Anayasa ve onun uzants Siyasi Partiler Kanununun amac demokratik bir siyasi yaam kurma deil de denetim altnda evcilletirilmi bir siyaset yaratma abas olduu iin Trk siyasetinde istikrar ve demokrasi birbirine tercih edilmesi gereken kurumlar olarak alglanmaktadr. Yine o yzdendir ki; lider hegemonyas parti disiplininin doal bir sonucu sanlmaktadr.

Bu alma 21. yzyla byk umutlarla giren bir lkenin siyaset kurumlarnn neden hzla olan yozlamasna parti ii ve halkndan bir o kadar

uzaklamasna

anti-demokratik

uygulamalarn

kaynana inerek nedenleri ve sonularn irdelemeye abalayacak, parti ii demokrasinin yerlemesi iin neriler sunacaktr. nk parti ii demokrasi hibir siyasi partinin kendi i ii veya salt siyasi dengelerle zlemeyecek kadar basit ve nemsiz deildir. Bu nedenden dolay parti ii demokrasi pozitif hukuk dzeniyle korunmaldr. Bu korumay bugnk siyasal partiler hukukumuzun salamad aikrdr. te bu yzden bu konuda kkl

yapsal reformlara ihtiya duyulmaktadr. Ne var ki sadece hukuki dzenlemeler siyaset gibi dinamik bir kurum iinde tam olarak istenileni veremez. O yzdendir ki; son yz ylmzn byk ryas ada uygarlklar seviyesine ulama gayemizin rotas Avrupa Birlii yelik srecinde her zaman dile getirilen zihinsel ve kltrel devrim ile tamamlanmas gerekir. Ancak bu ekilde kt zerindeki hukuk hayata geebilir.

Birinci Blm S YAS PART LER HUKUKU

I. S YAS PART KAVRAMI
almamzn banda siyasi partinin tanmn yapmak evvela siyasi partiler hukukunu anlayabilmek iin nem arz etmektedir. Yalnz siyasi partiler hukukunu iyi irdeleyebilmek iin deil bundan baka siyasi partileri siyasetin dier benzer aktrlerinden ayrt etmek iin de siyasi parti kavramnn iini doldurmamz gerekmektedir. Bu noktadan itibaren reti ve mevzuat itibariyle siyasi partiyi tanmlamaya alacaz.

A) reti:
Siyaset ok aktrl bir tiyatro sahnesine benzetilebilir. Zira ada siyaset sadece siyasetilerin tekelinde deildir ya da en azndan olmamas gerekir. niversite rencisinden, sendikacsna; iftisinden, i adamna; gazetecisinden ev hanmna kadar toplumdaki herkes siyasetle az ya da ok ilgilidir. Bu kiilerin ya da bir bakalarnn siyasete katlm siyasetilerden farkldr. Siyasetiler iktidar ele geirmeyi hedeflerken, toplumun nitelenir.1 Bask gruplar benzeri birok siyasi aktr siyasete yn verme abas iindedir. Bu aba bazen iraddir, kimi zamansa gayri irad. Ancak her zaman siyasetin ba aktrleri siyasi partilerdir. Bu nedenden dolay siyasi partilerin tanm hayati bir nem arz etmektedir. Hatt zatnda retide var olan tanmlamalar da byk lde siyasi partilerin dier siyaset dier kesimlerinin amac temelde siyaseti kendi karlar

dorultusunda ekillendirmektir. Bu yaplanmalar bask gruplar olarak

aktrlerinden ayrmlarna dayanmaktadr. Fransz siyaset bilimci F. Goguel siyasi partiyi yelerinin dnce ve menfaatlerini gerekletirmek iin, iktidar ksmen ya da
1

Mnci Kapani, Politika Bilimine Giri, 14.Basm, Ankara: Bilgi 2002, s.192

tamamen elde etmek amac ile siyasi hayata katlan tekilatlanm bir grup olarak tanmlamaktadr.2 Bu tanmda siyasi partilerin dier siyasi

aktrlerden ayrk olarak iktidar elde etme amac n plandadr. Weiner ise siyasi partiyi merkezi ve yerel dzeyde kurulmu, siyasi iktidar elde etmeyi ve kullanmay amalayan ve bunun iin de halkn desteini salamaya alan srekli bir kurulu olarak tanmlamtr.3 Bu tanmda sreklilik, rgtlenme ve iktidar kullanma istei gibi ltler gze arpmaktadr. Benzer ltlerden yola kan Kapaninin tanm ise bir program etrafnda toplanm, siyasal iktidar elde etmek ya da paylamak amacn gden, srekli bir rgte sahip kurulular eklindedir.4 Bylece yukardaki ltlere Kapani programlamay da eklemi oluyor.5 zbuduna gre ise siyasi parti halkn desteini salamak suretiyle siyasal iktidarn denetimini ele geirmeye ve srdrmeye alan, srekli ve istikrarl bir rgte sahip olan siyasal topluluk veya kurulutur.6 Tunaya da siyasal partileri belli bir siyasal program zerinde birlemi kiilerin, bu program normal seim yoluyla gerekletirme amacn gderek, kurmu olduklar bir topluluk eklinde tanmlamtr.7 Klalya gre siyasi parti; bir program erevesinde siyasal kararlar etkilemek ve bu amala siyasal iktidar ele geirmek zere rgtlenmi kurululardr.8 Yukarda verilen rneklerden anlalaca zere reti bir siyasi aktrn hangi artlar tamas halinde siyasi parti olarak kabul edilmesi
Erdoan Tezi, Anayasa Hukuku, 2. Basm, stanbul: Beta, 1991, s.308. Tezi, s.308. 4 Kapani, s.160. 5 Ayn dorultuda; siyasi partinin iki ana unsuru olduunu belirtmeliyiz. Bunlardan birincisi insan, ikincisi de ideolojidir. yesi ve ideolojisi olmayan bir parti dnlemez. Suavi Tuncay, Parti i Demokrasi ve Trkiye Uygulamas, Yaymlanmam Doktora Tezi, zmir, 1996, s.12. 6 Mustafa Erdoan, Trkiyede Anayasalar ve Siyaset, 2.Basm, Ankara: Liberte, 1999 s.296; Ergun zbudun, Siyasi Partiler, 1.Basm, Ankara: Sevin, 1979, s.4. 7 Tark Zafer Tunaya, Siyasal Partiler, 1.Basm, stanbul: letiim, 2001, s.3. 8 Ahmet Taner Klal, Siyaset Bilimi, A.. Basn Yayn Yksekokulu Yaynlar No:9, Ankara, 1987, s.227.
3 2

gerektiinden hareketle siyasi partileri kavramsallatrmaya almtr. Buna gre kanaatimce bir siyasi oluumun parti saylabilmesi iin en nemli zellik iktidar meru yoldan elde etme amac olmaldr. O halde kamuoyunda lk Oca olarak bilinen ve aka bir siyasi ideolojinin temsilini gerekletiren rgtlenmeler ve benzerleri her ne kadar siyasetin aktif aktrlerinden olsalar da iktidar olma amalar olmad iin siyasi parti olarak nitelenemez. Bir dier kriter ise siyasi partinin srekli bir rgtlenmeye sahip olmas gerekliliidir. Bylece rgtsz olarak 550 kiinin bir araya gelmesi suretiyle bamsz milletvekili aday olarak iktidara talip olmalar onlar siyasi parti yapmayacaktr. Bunun iin tabandan tavana ve ulusal dzeyde rgtlenme gerekir. ktidar elde etme amac gden srekli bir rgtn siyasi parti saylabilmesi iin hareketlerinin bir program veya ideoloji etrafnda

gereklemesinin gnmz siyaset dnyasnda hakikaten gerekli olup olmad tartmaldr. zellikle souk savan sona ermesiyle beraber kutuplarn erimeye balad dnyada gelimeler siyasi yaam da etkilemi sa-sol ayrm giderek azalm hatta bugn kendini sol olarak nitelendiren partilerin solculuundan kukulanlr hale gelinmi, baz sa partiler sol partilerin gerekletiremedikleri almlar yapmaya balamtr. te yandan kendini merkez partisi9 olarak niteleyen oluumlar, siyasetin hangi tarafnda yer ald aka bilinmeyen partiler10 ortaya kmtr.

Siyaset her eyden evvel mevcut sorunlar zme yetisidir. Siyasetiler sorunlar kendi bak alarndan zmeye alrlar. Sisteme muhalefet etmeyen siyaset, siyaset deildir. nk herkes devletten memnun olsayd seimle iktidarn deimesine gerek kalmazd. Merkez partisi olduunu iddia edenler halka aslnda statkonun devamn vaat etmi olurlar ki; bu da sorunlarn devam ve zlemeyecei anlamna gelir. Byle bir siyaset ise halktan brakn oy almay, ciddiye bile alnmaz. Ayn dorultuda; Taha AKYOL, Milliyet, 27.06.2006 10 Gen Parti rneinde olduu gibi ok ksa srede kurulup hem sa hem de sol semeni ayn lde cezbedip heyecanlandran partilerin kendilerini sa ya da sol olarak nitelendirmekten zellikle kandklar grlmektedir.

Dier taraftan da ideolojisine kat ekilde sahip kan partiler zamanla dnm de yaamlardr.11 Gemite ki sylemlerini terk ederek yeni bir sayfa aan partilerin ideolojiden veya programdan yoksunluklarn sz konusu ederek, bu rgtlenmeleri siyasi parti saymamamz mmkn deildir. Gnmz siyaseti ideolojik deil pragmatisttir. Halk ynlar programa deil fiile oy vermektedir. deolojiler deil somut projeler

yarmaktadr. Vaat ettiklerini yapacana halk inandrma kabiliyeti olan lider, partisini iktidar yapabilmektedir. te bunun iindir ki; genel

bakanndan baka hibir kadrosu tannmayan, program ve ideolojisi belli olmayan birka aylk bir parti bile Trk siyasetinin en kkl ve temel fraksiyonlarnn temsili partilerden daha fazla oy alabilmitir.12 te yukarda aklanan nedenlerden dolay iktidar elde etme amac gden srekli bir rgtlenmenin siyasi parti saylabilmesi iin bir ideolojiye sahip olmas ya da belli program dahilinde hareket etmesi gerekli deildir. Bu dorultuda siyasi partiyi; devlet iktidarn meru yoldan ele geirmeyi temel ama edinen, ulusal dzeyde tabandan tavana srekli bir rgte sahip siyasi oluumlar olarak tanmlayabiliriz.

B) Mevzuat:
1982 Anayasas siyasi partileri 68. ve 69. maddelerde

dzenlemitir. Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrlma baln tayan 68. madde siyasi partilerin kurulu eklini, haklarndaki yasak fiilleri, kimlerin ye olabileceini ve partilere yaplacak mli yardmlar belirtmitir. Ancak ne anlan maddede ne de Siyasi Partilerin Uyacaklar Esaslar baln tayan 69. maddede siyasi partinin tanm yaplmamtr. Buna karlk 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunun 3. maddesinde siyasi parti tanmna yer verilmitir. Bu tanma gre siyasi partiler, Anayasa

Milli Gr gmleini zerlerinden kardklarn ilan ederek yola kan AK PART ynetiminin anlan deiimi gerekten gerekletirip gerekletirmediinde kuku olsa da; ideolojik bir dnm yaadklar kesindir. 12 3 Kasm 2002 Seimlerinde; Gen Parti:%7,26 SP:%2,49, MHP:%8,35 orannda oy almlardr. (Kaynak: www.ysk.gov.tr)

11

ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seimleri yoluyla, tzk ve programlarnda belirlenen grleri dorultusunda almalar ve ak propagandalar ile milli iradenin olumasn salayarak demokratik bir Devlet ve toplum dzeni iinde lkenin ada medeniyet seviyesine ulamas amacn gden ve lke apnda faaliyet gstermek zere

tekilatlanan tzelkiilie sahip kurululardr. Grld zere 2820 sayl kanunun siyasi parti tanm birinci blmde aktardmz retideki tanmlamalarla benzerlikler gstermektedir. Ayrt en nemli nokta ise ada medeniyet seviyesine ulama amacn gtme kriteridir. retide kanunun tanmndaki bu unsuru eletiren yazarlar mevcuttur. rnein Tanr; bu ifadenin hukuki bir kavram olmamas ve hukuk bilimi asndan pozitif bir ierikten yoksun oluu nedeniyle, siyasi parti olmann koulu olarak kabul edilemeyeceini belirtmitir.13 Kanaatimce de bu ifade iyi niyetli olsa da gereksizdir. 1980 darbesi ve devamndaki askeri rejimin karakteristii olarak mdahaleci yapya sahip 2820 sayl kanunla her alanda olduu gibi siyaset alannda da zararl akmlar uzak tutma abas sergilenmitir. Ne var ki gerek kanun gerekse de Anayasa siyasi partilerin uymalar gereken esaslar ayrntl olarak dzenlemi ve sert yaptrmlara da balamtr. rnein adalk yerine laiklik kartln kendine dstur edinen bir parti zaten Anayasa uyarnca kapatlacaktr. Hal byleyken ada medeniyet seviyesine ulama gayesine bir kez de tanmda yer vermekte hukuki bir yarar bulunmamaktadr. Kanundaki tanmda gze arpan bir dier husus ise retide oybirlii ile kabul edilen siyasi partilerin iktidar elde etme amalarna bir unsur olarak yer verilmemi olmasdr. Bu konuda baz yazarlar milli iradenin olumasn salama ifadesinin iktidar elde etme kriterini

13

Blent Tanr, Trkiyede Demokratikleme Perspektifleri, TS AD Raporu, 1997, s.30-31; Ayn yazara gre; siyasi partilerin ada medeniyet seviyesine ulama gayesi gtmelerini beklemek oulcu demokrasiye de ters der. Zira rejimin ngrd snrlar iinde ve demokrasiye aykr dmemek kaydyla bir parti muhafazakr politikalar da izleyebilir.

karlayacan belirtmilerdir.14 Hatta Tezi; kanunun kulland terimin salt iktidar ounluundan ziyade daha geni olarak muhalefeti de kapsamas asndan isabetli bulmutur.15 Kanaatimce siyasi partileri siyasetin dier aktrlerinden (bask gruplar vb.) ayrma da tanmlama en nemli argmandr.16 Tanmda kullanlan en nemli argmansa iktidar elde etme gayesidir. O halde kanuni tanmda bu unsurun yer almas yerinde olurdu. nk milli iradenin olumasna siyasi parti dndaki aktrler de mdahale etmeye almakta, kimi zaman da baarl olmaktadr. Bu ifade bylece ar ekilde

genilemektedir. Buna karn iktidar elde etme kavram muhalefeti de kapsamaktadr. Zira muhalefet partileri iktidar hedeflemedikleri iin iktidar ele geirememi deillerdir. geerlidir. ktidar ele geirme amac onlar iin de

II. S YAS PART LER N TAR HES :

Esasnda siyasi partilerin gemii insanlk tarihi asndan ok eskilere dayanmamaktadr. Zira demokrasi yerletike siyasi partiler ortaya kmtr. Monarik ynetimlerde siyasi parti ya da benzeri rgtlenmelere ihtiya olmad aikrdr. Elbette bu aklama siyasi partiyi yukarda tespit ettiimiz kriterlere gre tanmlamamz halinde geerli olacaktr. Aksi takdirde baz yazarlar gibi kendisini parti kabul eden her oluumu siyasi parti olarak ifade etmemiz halinde siyasi partilerin ilk ortaya klarn insanlk tarihinin ilk alarna kadar gtrmek mmkn olacaktr.17 Ne var ki; modern anlamdaki siyasi partiler halk ynlarna siyasi katlma imkan tannmasna kadar dolaysyla dinsel ya da mitolojik monarilerin yerini demokratik rejimlerin almas ile ortaya kmtr. Bu balamda 18.yy sonu ile 19. yy ba siyasi partilerin miladdr.
14

Tezi, s.308, Burhan Kuzu, 1961 ve 1982 Anayasalarnda ve Bunlara likin Siyasi Partiler Kanunlarnda Siyasi Parti Kavram, Kuruluu ve Kapatma Rejimi (Karlatrmal Bir nceleme), HFM c.52, stanbul, 1988, s.145-184. 15 Tezi, s.308-309. 16 ayn dorultuda; Tezi, s.308. 17 Murat Yank, Parti i Demokrasi, 1.Basm, stanbul: Beta, 2002, s.14.

Siyasi partilerin dou teorileri arasnda en mehur olan Duvergerin parlamento iinde ve parlamento dnda doan partiler eklinde yapt ayrmdr.18 Buna gre birinci gruptaki partiler ilk olarak parlamento ii yaplanmalar eklinde ortaya kar, daha sonra yerel seim

rgtlenmeleri tamamlandktan sonraki son aama; bu iki yaplanma arasndaki organik ban kurulmasdr. Bu son aama da gerekletikten sonra siyasi parti ortaya km olur. Buna karlk parlamento dnda doan partiler parlamentoda temsil edilebilme olana bulamam ve daha ok ortak amalar ve karlar erevesinde hareket eden ideolojik yaplanmalardr. rnein parlamento d ii hareketlerinin partilemesi sonucu ortaya parlamento d doan partilere tipik bir emsaldir.
19

ngiliz

i Partisi

Bu grupta yer alan

partilerin bir ksm dinsel motifli muhafazakr partiler olsalar da genel de sol eilimli olduklar gzlemlenmitir. Yine anlan nedenlerden dolay bu partilerin kat bir parti disiplinine sahip olduklar ve ideolojik

yaplanmalarnn gl olduunu syleyebiliriz. Duvergerin siyasi partilerin douunu aklayan bu teorisine karn baz yazarlar gnmzdeki partilerin bu teoriden farkl ekillerde ortaya kabildiklerini ileri srmlerdir.20 Buna gre modernleme, byk krizler (savalar, ekonomik buhranlar v.b.) ve partilerin kendi ilerinde blnmeleri ya da birlemeleri de gnmzde siyasi partilerin ortaya k yklerinden bazlardr. Kapani bu grlerini CHPnin Kurtulu Savann bir sonucu olduu ve CHPden ayrlan DPyi kant gstererek

desteklemektedir. Bu noktadan sonra Trkiye zeline baktmzda lkemizdeki ilk siyasi partilerin Merutiyetin ilanyla birlikte ortaya ktn grmekteyiz. 1909 ylnda Kanun-i Esaside yaplan deiiklikler ile siyasi partilerin

18 19 20

Maurice Duverger, Siyasal Partiler, ev.Ergun zbudun, 2.Basm, Ankara: Bilgi, 1974, s.15 Kapani, s.162. Kapani, s.163.

kurulmasna olanak tannmtr.21 ttihat ve Terakki bir cemiyet olarak bu deiiklikten nce de vard ve siyasal hayata yn veriyordu; ancak bylece pozitif hukuk tarafndan ilk kez siyasal rgtlenme zgrl kabul edilmi oldu. Bu zorunlu bir gelime idi; zira parlamenter siyasal yaamda siyasi partilerin varl bir elzemdir. Merutiyetin devam iin de ttihat ve Terakki Cemiyetinin iktidar denetlemek yerine bizzat ele almas gerekiyordu. Nitekim ttihat ve Terakki 1913 ylnda kendisini resmen siyasi frka ilan etti.22 Bylece Trk siyasi hayatnn ilk siyasi partisinin doumu

gereklemi oldu. ttihat ve Terakki Frkas Birinci Dnya Savann bitimine kadar lkeyi fiilen tek parti olarak ynetecekti. Monariden Merutiyete geiin dinamiklerinden olan Gen Osmanllar ayn zamanda siyasi cemiyetlerin ortaya kna da zemin hazrlamlardr. Her ne kadar Kanun-i Esasi iin Batnn dayatmas olarak baklsa da kart grteki yazarlar bunun byk lde i dinamiklerden kaynaklandn ileri srmektedirler.23 Bu srecin Gen Osmanllar gibi dar bir evrenin hareketi ile tetiklenmesi sadece Osmanlya zg deildir. Bu durum 19. yy devrim hareketlerinin temel karakteristiidir.24 Onun iindir ki; ortaya kan ilk parti geni bir kitle partisi olamam, dar kadrocu biraz da tepeden inme bir siyasi hareket olmutur. Bundan dolaydr ki; Osmanl iindeki tebaalar temsil edememi, zlmeyi engelleyememitir. stiklal Savandan sonra ise Milli Mcadele Dneminin ulusalc rgtlenmesi Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin devam saylabilecek olan Halk Frkas (ileride Cumhuriyet Halk Partisi adn alacakt.) Cumhuriyet dneminin ilk siyasi partisi olarak nitelenebilir.

21 22 23 24

Tanr, s.196. Tanr, s.202. lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, 25.Basm, stanbul: Alkm, 2006, s.263 Ortayl, s.268.

10

III. S YAS PART LER HUKUKUNUN GEL M

Trkiyede siyasal partiler hukukunun gemii ok eskilere dayanmamakla birlikte; ok partili siyasal yaama geile beraber geliimi hz kazanmtr. Zira 1961 Anayasas ncesinde bamsz bir siyasal partiler hukukundan bahsetmek olana yoktur.25 Bu dnemde siyasal partiler birer siyasi dernek statsnde idi ve dernekler hukukuna tabii idi. Siyasal partiler ilk olarak 1961 Anayasas ile dzenlenmitir. Yine 648 sayl Siyasal Partiler Kanunu ilk zel kanun olma vasfna haizdir. 1982 Anayasasnn kabul ile yeni bir kanunu 2820 sayl Siyasal Partiler Kanununu beraberinde getirmitir. 1999 ylnda 4445 sayl kanunla yaplan deiiklikler ile son halini alan kanun gnmzde siyasal partiler hukukunun en temel mevzuat olma zelliini korumaktadr.

IV. S YAS PART LER N KURULUU

Anayasamzn 68. maddesi siyasal partilerin nceden izin almakszn vatandalar tarafndan kurulabileceini belirtmektedir. Buradaki vatandalar deyiminden de anlalaca zere yabanc uyruklu kiilerin siyasi parti kurma hakk yoktur. 2820 sayl kanunun 5. ve 8. maddeleri de kurulu hkmlerini dzenlemektedir. Kuruluun nceden izin almadan gereklemesi

nedeniyledir ki; siyasal partileri kurulu belgelerini

ileri Bakanlna

vermekle kurulu tamamlanm olur ve parti tzel kiilik kazanm olur. Siyasal partiler ye olma yeterliliine sahip en az otuz Trk vatanda tarafndan kurulur. Her ne kadar 648 s. Kanun zamannda onbe olan saynn otuza karlmas retide eletirilmi ise de26; nitelikli bir siyasi hareketin rgtlenebilmesi iin zikredilen rakamlarn pek bir nemi olmasa gerek.

25 26

Yank, s.40. Yank, s.49.

11

Kurulu belgelerini alan

ileri Bakanl ilgili belgelerden

rnekleri Anayasa Mahkemesine ve Yargtay Cumhuriyet Basavclna gnderecektir. Zira Basavclkta her siyasi parti iin bir sicil dosyas tutulma zorunluluu da 2820 s. Kanunda yer almtr. Burada tartlmas gereken bir husus ise; kurulu yeterliliine sahip olmayan partiler hakknda Basavclka nasl bir ilem yaplmas gerekliliidir. Kanaatimce bu durumda kapatma davas almas mmkn deildir. Zira kapatma nedenleri 101. maddede snrl say ilkesi ile saylmtr. Ancak 104. madde gereince Basavclk tarafndan Anayasa Mahkemesine bavurulmas gerekmektedir. Bavuru zerine Yksek

Mahkeme ihlalin giderilmesi iin partiye ihtar karar verir. Bu safhada partinin kuruluundaki eksiklii gidermesi gerekmektedir. Aksi halde parti hakknda devlet yardmndan ksmen ya da tamamen yoksun braklmas istemiyle dava alabilir. Ne var ki; bu hkm elbette devlet yardm alan partiler asndan bir anlam ifade edecektir. Dier partiler asndan ihtarn gereinin yerine getirilmemesi halinde bavurulacak bir yaptrm

belirlenmemitir. Kanundaki bu boluun cezada yasallk ilkesi gereince yorum yoluyla doldurulmas mmkn olmadndan sratle yasama

tarafndan bu boluk doldurulmaldr. Kanaatimce bu durumdaki partiler iin seimlere katlmaktan men ya da yokluk (kurulmam saylma) gibi yaptrmlar dnlebilir.

II. PART YEL

18 yan dolduran, medeni ve siyasal haklar kullanma

ehliyetine sahip olan her vatanda bir siyasi partiye ye olabilir. Burada kanunun getirdii bir kstlama herkesin ancak tek bir partiye olabileceidir. Ancak byle bir kaytlama anayasada bulunmamaktadr. Bu adan 2820 s. Kanununun ilgili hkmnn anayasaya aykrlndan bahsetmek mmkn olsa bile siyaseten doru olan kanundaki dzenlemedir. Zira ok partili siyasal hayatta her parti seim ortaklklar, ittifaklar dnda birbiriyle rakiptir ve bir kiinin birden fazla partiye ayn anda ye olmas siyasi etik asndan doru deildir. Kald ki bu durum lkemizde parti ii demokrasinin

12

salanamamasnn en temel nedenlerinden biri olan mkerrer ya da hayali ye yazmlarn da beraberinde getirmektedir. Dolaysyla kanundaki bu dzenleme siyaseten yerinde ancak hukuken anayasaya aykr bir

dzenlemedir. Kanunun ak dzenlemesinden de anlalaca zere siyasi partilere ye olabilmek iin 18 yan doldurmak gerekmektedir. O halde kaza ya da kanuni rt saylan kimseler 18 yan doldurmadka ye olamazlar.27 Medeni haklar kullanma ehliyetinden anlalmas gereken faik ve mmeyyiz olmak gerekirken28; siyasi haklar kullanma ehliyeti yarg kararlar ile siyaset yapmaktan yasaklanmam olmay gerektirir.29 Bunun dnda kanun 11. maddede iki fkra ve alt bent olarak kimlerin ye olamayacaklarn saymtr. Bu kiiler arasnda eitli sulardan mahkm ve kamu hizmetinden yasakl olanlar olduu gibi; yarg mensuplar, memurlar, kamu grevlileri, askerler, yksekretim ncesi renciler de vardr.30 Esasen yukarda saylan kiiler arasndan yksekretim ncesi rencilerin byk ounluunun 18 yan altnda olduu gz nne alnrsa zaten ye olamayacaklar aktr. Bunun dnda yarg mensuplar ile asker kiilerin yeliklerinin yasaklanmas anlayla karlanrken, dier kamu grevlilerinin de yasaklanmas siyasal katlm etkisizletirmektedir. Bu tr bir yasak siyaseti kapal kaplar ardnda yrtmek anlamna gelir. Bunun yerine belli baz istisnai grevliler (denetim elemanlar, noterler, seim grevlileri, mlki idare amirleri vb.) dnda memurlarn da partilere ye olma imknn salanmas siyasal katlm glendirecek, parti ii

demokrasinin yerlemesine katkda bulunacaktr.

27 28

1995 ylndaki deiiklikten nce 21 idi. Kemal Ouzman, Nami Barlas; Medeni Hukuk, 14.Basm, stanbul: Arkan, 2007, s.37 29 Kapatlan Refah Partisinin genel bakan Prof. Dr. Necmettin Erbakan siyasi haklar kullanma ehliyetinden mahkeme kararlar ile geri brakld iin bugn herhangi bir partiye ye olamamaktadr. 30 Yksekretim elemanlar bu yasaklamann dndadr. Onlar hakknda Yksekretim Kanunu uygulanr. Buna gre ise ye olan retim elemanlar okullarnda ynetici olamazlar. Bu durum siyaset kurumuna bir gvensizlii ifade etmesi asndan dikkat ekicidir.

13

Hukukumuza gre yukardaki artlar tayan herkes her partiye ye olamayabilmektedir. Zira 12. madde siyasi partilere tzklerinde kanunlarda aranan artlardan bakaca yelie kabul artlar getirme hakkn vermektedir.31 Hatta ikinci fkra yelik taleplerini sebep gsterilmeden ret edilebileceini ngrmektedir. Buna karn gidilebilecek bir yarg yolu ise yoktur. Bu durum parti ii demokrasiyi en bandan etkisizletirmeye ynelik ok talihsiz bir dzenlemedir. Bylece partilere istemedikleri kiileri hibir sebep gstermeksizin ye yapmama hakk verilirken, bamsz yargya bavuru yolu da tkanmaktadr. Parti ii oksesliliin daha yelik srecinde engellenmesine ynelik bu dzenleme deitirilmeli en azndan disiplin cezalarnda olduu gibi mahkemeye bavuru yolu getirilmelidir.

VI. PART TEK LATI

Siyasi Partiler tekilat yaplar itibariyle Duvergerin kabul gren siyasi tipolojisine gre kadro partileri ve kitle partileri olarak ikili ekilde yaplandrlmaktadr.32 Bu ayrmda kadro partilerinde rgtlenme ats asndan daha gevek balantlar sz konusu iken, kitle partileri daha disiplinli bir yap sergiler ve hiyerari ierisinde hareket ederler. Bu noktadan baknca kadro partilerine en iyi rnek Amerikan siyasi partileridir.33 Amerikada siyasi partilerin seim dnemleri dnda tekilatlar arasndaki ba olduka zayftr. Ancak n seim zamannda tekilat almalar grlmektedir. Buna karlk Trkiyedeki partiler kitle partisi olma zellii gsterirler. Parti tekilatlar sadece seim dnemlerinde deil neredeyse iki seim arasndaki tm zaman diliminde alma halindedir. Hatta artk seimleri politika ve projelerin deil kap kap dolaan disiplinli parti neferlerinin kazandklar iddia edilmektedir.34 Parti tekilat yaps gnmzde byk nem tamaktadr. Onun iindir ki tekilata hkim olan politikaclarn parti iindeki arlklar ve
31

Keza feshedilen DYP tznde kamu yararna alan derneklerin merkez ynetim kurulu yelerinin ye olamayacaklarn hkme balamtr. www.dyp.org.tr 32 Duverger, s.105. 33 Kapani, s.170. 34 AK PART nin son iki seim zaferinin semenle birebir temas salanmasyla yakndan ilgili olduu dnlmektedir.

14

etkileri fazla olmaktadr. Siyasi Partiler Kanunumuz partilerin tekilat yapsn merkez ve tara tekilat eklinde iki bir yapda dzenlemitir.

A. Merkez Tekilat:
Siyasi Partiler Kanununa gre siyasi partilerin merkez tekilat byk kongre, genel bakanlk, merkez karar, yrtme, ynetim ve disiplin organlarndan olumaktadr. Kanun byk kongre ve genel bakan dndaki dier kurullarn oluumunu ve adlandrlmasn daha serbesti iinde

dzenlerken, anlan iki kurumu daha sk hkmlere balamtr. Buna karlk partilerin danma ve aratrma amal bakaca kurullar

oluturmasna da cevaz vermitir. Partinin ve merkez tekilatnn en yksek ve yetkili mercii byk kongredir.

1. Byk Kongre:
Byk Kongreyi lkenin ynetimini belirleyen genel seimlere benzetebiliriz. Byk Kongre sayesinde partinin ynetimi belirlenir. Parti genel bakan, partinin merkez karar ve ynetim kurullar byk kongrece seilir. Yine partinin tzk ve programnda deiiklik yapmak yetkisi de byk kongreye aittir. Sahip olduu yetkiler gz nne alndnda byk kongre parti ii dengelerin deiebildii, ynetime hkimiyetin saland ve en nemlisi tzk deiikliklerinin yaplabilerek bir nevi parti anayasasnn hkim grubun dnceleri dorultusunda ekillendirildii merciidir. Hal byle olunca byk kongrenin kimlerden oluaca, ne ekilde toplanaca, kararlarn nasl alaca parti ii demokrasi asndan hayati nem arz etmektedir. Partinin ynetiminin ve tznn belirlendii byk kongrenin oluumu ve karar alma sreci demokratik deilse parti ynetiminin demokratik olmasn beklemek hayalcilik olur. Bu nedenle byk kongrenin oluumunu ve karar alma srecini ayr balklar altnda incelemek gerekir.

15

a. Byk Kongrenin Oluumu:

Byk Kongre Siyasi Partiler Kanununa gre seilmi yeler ile tabii yelerden oluur. Tabii yeler parti genel bakan, merkez karar ve ynetim kurulu ile merkez disiplin kurulu yeleri ve partinin yesi olan bakanlar ve milletvekilleridir. Bu noktada zellikle bakanlarn tabii yeler arasnda saylmalar bizce isabetlidir. Zira bakanlk elbette tam tarafszlk gerektirmez ama parti faaliyetlerinden siyasal etik gereince bir nebze de olsa uzak durmay gerektirir. Bakanlarn delege seilebilmek iin yerel rgtlerde almalar hi de ho olmayacaktr. Ancak bunu milletvekillerine kadar geniletmek zaten aday listelerinde yer bulmalar genel bakann iki dudann arasnda olan milletvekillerinin ve dolaysyla genel bakann kongreye hkimiyetini dourur. Tabii yeler dnda seilerek yerel rgtlerce seilen kongre yelerine delege denmektedir. Bu nedenledir ki byk kongrenin oluumu nemli lde yerel kongrelerde belirlenmektedir. Onun iindir ki parti tekilatna ve haliyle yerel kongrelere hkim olan gruplar parti iinde sz sahibi olabilmektedir.35 Byk kongrenin kaderi en kk il ve ilelerde gerekletirilen yerel seimlerde belirlenmektedir. Yerel kongreler

tamamlandktan sonra byk kongreden ne tarz bir karar kabilecei byk oranda kestirilebilir hale gelmektedir. Gelinen noktada birok yazar parti ii demokrasinin en byk sorunu olarak delegelik sistemini grmektedir.36nk partiye hkim

olabilmek iin delegeye hkim olmak yeterlidir. Bunun nlenmesi iin bizce partilerde dorudan seim yntemi benimsenmelidir. Zira dorudan seim yntemiyle partinin gerek taban parti ynetiminin belirlenmesinde sz sahibi olabilecektir. Siyaseti meslek

edinenlerin deil gndelik uralar olan sradan insanlardan oluan yelerin dorudan genel bakan semede sz sahibi olmas farkl bir tabloyu ortaya
35

Erdoan Yldrm, Trkiyede Siyaset Sreci ve Profesyonel Siyasette Benliin Kurulmas SHP rnei, 1. Basm, Ankara: Ark, 1995, s.118. 36 Yank, s.150.

16

karabilir. nk gelinen noktada delegelik sistemi genel bakann etkisiyle seilen ve ona sonuna kadar bal olan delegeleri ortaya koymutur. Dorudan seim ynteminin nnde en byk engel fiziki imknszlklar olarak gsterilebilirse de kongrelerin tek bir gne sktrlarak deil de rnein bir haftaya yaylarak oy kullanlmasnn salanmasyla bunun almas mmkndr.

b. Byk Kongrenin Karar Alma Sreci:

Byk kongrenin toplant yeter says, ye tamsaysnn salt ounludur. Karar yeter says da parti tzklerinde daha byk bir oran gsterilmedii takdirde hazr bulunanlarn salt ounluudur. Parti tznde deiiklik yaplmasna ilikin ve parti

politikasn ilgilendiren konularn grlp karara balanabilmesi iin bunlarn genel bakan, merkez karar ve ynetim kurulu veya byk kongrenin en az yirmide biri tarafndan teklif edilmi olmas lazmdr. Byk kongre partinin en yetkili organ olmasna ramen parti ii hkimiyetini glendirmek isteyen genel bakanlar ve ynetimler byk kongrenin karar alma srecini ve hatta toplanma srecini her zaman zorlatrmann bir yolunu bulmulardr. Bu durumun en nemli destekisi yine ne yazk ki siyasi partiler kanunumuzdur. nk karar yeter saysnn parti tzyle daha yksek bir orana ekilmesine cevaz vererek,

olaanst toplant iin byk kongre yelerinin en az bete biri gibi yksek bir oran art koarak ynetimlerin elini glendirmiti.37

Olaanst kongrenin gndemi, isteyenlerce dzenlenir. Bu kongrelerde gndemden baka bir konu grlemez. Seim yaplmaz. Ancak olaanst kongreyi isteyenlerin says kongre yeleri tam saysnn salt ounluunu salyor ise, olaanst kongrenin gndemine, gven oylamas ve seim maddeleri konabilir. Bu takdirde seim yaplabilir. CHP tz 49. madde. Siyasi partiler kanunu zaten olaanst toplant iin 5te bir gibi yksek bir oran ngrm; partiler bununla da yetinmeyerek bizce yasaya aykr dzenlemelere gitmilerdir. Yasa olaanst kongrenin gndemiyle ilgili hibir kstlamaya gitmemitir. Toplanan olaanst kongrenin bizce yapamayaca bir grev yoktur. Olaan kongre hangi yetkilere sahipse ayn yetkileri kullanabilir. Seim iin 5te birden daha yksek bir oran aramak yasal dayanaktan yoksundur.

37

17

c. Byk Kongrenin Yetkileri:

Byk kongrenin yetkileri Parti genel bakann, partinin merkez karar ve ynetim kurulu ile merkez disiplin kurulu yelerini gizli oyla semek; partinin tzk ve programnda deiiklik yapmak; partinin gelirgider kesin hesabn kabul ve merkez karar ve ynetim kurulunu ibra etmek veya kesin hesab reddetmek; kanunlar, parti tzk ve parti program erevesinde toplumu ve Devleti ilgilendiren konularla kamu faaliyetleri ve parti politikas hakknda genel nitelikte olmak artyla temenni kararlar veya balayc kararlar almak; kanunun veya parti tznn gsterdii sair hususlar karara balamak; partinin kapanmasna veya baka bir partiyle birlemesine ve bylece hukuki varl sona erecek partinin mallarnn tasfiye veya intikal ekline dair kararlar vermek tir. Byk kongre ilk toplantsn yapncaya kadar, bu kongrenin yetkilerini kurucular kurulu kullanr.

2. Genel Bakan:
Genel bakan partiyi bizzat yneten ve ahsnda partiyi temsil eden kiidir. zellikle kitle partilerinde genel bakan ile parti zdeleir. Adeta genel bakan deyince parti, parti deyince genel bakan akla gelir. yle ki seimlerde partilerin deil de genel bakanlarn yartklarn, kaybedenin ve kazanann yine genel bakanlar olduunu ileri sren yazarlar olmutur. Hatta yle ki seim dnemlerinde hangi liderin karizmasnn daha gl olduu tartma konusu olmutur. Ancak buna ramen bir partide genel bakanlk yapm ya da genel bakanla aday olmu siyasetilerin

Genel Bakanln, Merkez Karar ve Ynetim Kurulunun veya Merkez Disiplin Kurulunun herhangi bir sebeple boalmas hali dnda seimin olaan st toplant sebebi olabilmesi iin Genel Bakann veya Byk Kongre delege tamsaysnn salt ounluunun yazl talebi gerekir. Ak Parti tz md 70. Olaanst toplantlarda seim yaplamaz. MHP tz md 56. Byk kongre delegelerince istenecek olaanst toplant gndeminde seimin yer alabilmesi iin, delege tam saysnn en az te ikisinin imzas noterlike onayl talebi gerekir. DP tz md 39.

18

baka partilerde siyaset hayatna devam ettikleri de grlmtr.38 Yinel bakanlk makam bir siyasi partinin lkeye verebileceklerini gstermesi asndan en arpc mesajdr.

a. Seimi:
Parti genel bakann byk kongre seer. Yaplan ilk iki turda ye tamsaysnn oyunu alan aday genel bakan seilir. Son turda ise oylarn ounu almak yeterli olacaktr. Oylamalar gizli yaplr. Ancak baz siyasi partiler kanunda ngrlmemesine ramen genel bakanla
39

aday

olmay

zorlatran

hkmleri

tzklerinde

barndrmaktadrlar.

Muhalif bir ismin parti genel bakanlna aday

olmasn neredeyse imknsz klan bu tarz dzenlemeler elbette parti ii demokrasi nnde birer engeldir. lgin olan partilerin ilk kurulduklarnda ve tzklerinin ilk halinde bu kstlamalara yer vermezken, daha sonra ortaya kan muhalif hareketleri engellemek iin tzk kurultaylarnda deiiklie gidilmi olmasdr. Ancak bunlarn daha da vahimi genel bakanla aday olanlarn byk kongrede fiilen engellenmeleridir.40
rnek; Yldrm Akbulut, smail Cem, Erkan Mumcu, lhan Kesici ve dierleri. Genel Bakanla aday olabilmek iin, ye tam saysnn en az yzde yirmisinin yazl nerisi gerekir. Bu neri noter, divan bakanl veya divan bakanlnn grevlendirecei yenin gzetiminde imzalanr. Ak Parti tz md 69. Genel Bakanla aday olabilmek iin, ye tam saysnn en az yzde yirmisinin yazl nerisi gerekir. Bu neri, huzurda bakanlk divannn grevlendirecei ye veya yelerin gzetiminde imzalanr. Bir delege, adaylardan sadece biri iin imza verir. (24 Ekim 2003 gnl Kurultay karar ile deiik) CHP tz md 55. Byk kongre ye tamsaysnn en az bete biri tarafndan hem de divan huzurunda imza vermek demek aslnda bir nevi ak nseim demektir. Bylece aday kendine oy verecekleri nceden aka imza attrmak suretiyle belli edecek ve gizli oylamann pek de bir anlam kalmayacaktr. Divann ve mevcut parti ynetimin gzleri nnde muhalif bir adayn adayl iin imza vermek demek, seilememe halinde siyasi kariyerin sonlanmas demektir. Bunun dier anlatm ise baka aday istemiyoruzdur.
39 40 38

Kurultay'da, genel bakanla adayln koyan DSP Aydn Milletvekili Sema Pikinst'e sz verilmemesi ve olunun parti grevlilerince tartaklanmas, kurultaya damgasn vurdu. DSP'nin 5. Olaan Byk Kurultay'nda genel bakanla aday olduunu aklayan Aydn Milletvekili Sema Pikinst, divannn konuma izni vermemesi zerine hkmet komiserine bavurdu. Hkmet komiserinin, bu konuda yetkinin divan bakanlnda olduunu belirtmesi zerine, Pikinst, Siyasi Partiler Yasas gereince konuma hakknn bulunduu konusunda srar etti. Bunun zerine hkmet komiseri, yasann ilgili maddesini inceleyerek yant

19

SPK genel bakann grev sresini en ok yl olarak belirlemi asgari bir sre ngrmemitir. Ancak mademki genel bakan byk kongre belirleyecektir asgari srenin olaan kongrenin en az toplanma sresi olan iki yl olduu kabul edilebilir.

b. Yetkileri:
Genel bakann en nemli grevi partiyi temsil yetkisidir. Ayn zamanda merkez karar ve ynetim kurulunun tabii bakandr. Bu haliyle parti ynetimin bandaki isimdir. Aslnda genel bakann grev ve yetkileri SPK da uzun uzadya ve ayrntl olarak saylmamtr. Daha ok bu konu parti tzkleri ile belirlenmitir. Bunun nedeni siyasi hayatn bir kiinin ynetiminde olmasnn nne geilmek istenmesidir. SPK bu dorultuda partinin ynetim yetkisini kurullara ve kongrelere vermitir. Genel bakann grevi hukuken bu kurullara bakanlk etmektir. Ancak fiiliyatta parti politikalarnn genel bakan tarafndan oluturulduu bilinen bir gerektir. Genel bakann en nemli yetkisi yazl olmayan bu kuraldr. Politikay genel bakan belirler ve partinin babakan aday genel bakandr.

3. Merkez Karar, Ynetim ve cra Organlar:

Genel bakan dnda parti ynetimini stlenen ve bu

dorultuda karar alma ve bu kararlar yrtme yetkisine sahip organlardr. Siyasi Partiler Kanununun 3705 sayl kanunla deiik 16. maddesinde

vereceklerini kaydetti. Hkmet komiseri, daha sonra Pikinst'n dilekesinin tutanaklara geirileceini ancak bu aamada kendilerinin yapacak bir eylerinin bulunmadn syledi. Sema Pikinst'n konuma talebi, daha sonra, delegelerin oyuna sunuldu. Oylama sonucunda Pikinst'n konuma talebi, bir delege dnda reddedildi. Pikinst, gazetecilere yapt aklamada, delegelerin konuma isteini geri evirmesine tepki gstererek, "Sz hakk oylanamaz, sz hakk demokrasinin kendisidir. Burada demokrasi oylanm ve kaybetmitir. Yzde 66's alk snrnda olan bir lkede kongre yerine mzik leni yapyorlar. Bunu kamuoyunun takdirine brakyorum" diye konutu. (Belgenet.com) http://www.belgenet.com/parti/dsp5kongre.html

20

dzenlenmitir. Bu organlarn isim ve yaplanmalar partiden partiye deiiklik gsterebilmektedir.41 Yine partilerin merkez yaplanmas iinde Parti Meclisi ad verilen yaplanmalar byk kongreden sonra en geni katlml ve parti iindeki deiik grleri en fazla yanstan oluumdur. Onun iindir ki bu organn olduu partilerde bu organn seimi ve ye belirlenmesi byk tartmalara sahne olmaktadr. Dier merkez ynetim kurulu organlar gibi byk kongrece belirlenmektedir. Ancak seimin yntemi deiiklik gstermektedir.42

B. Yerel Tekilatlar:
Siyasi Partiler Kanunu tabandan tavana bir rgtlenmeyi ngrmtr. Onun iindir ki; en alt dzeydeki tekilatn oluumu bir silsile halinde genel bakana kadar tm parti tekilatn etkilemektedir. Hal byle iken yerel tekilatlarda seimlerin ve ynetimin demokratik usullerle gerekletirilmesi parti ii demokrasi asndan byk nem tamaktadr. Genelde byk kongrenin hemen ncesinde gerekletirilen yerel kongreler byk kongrenin akbetini belirleyici birer ayak sesidir. Parti merkez ynetimlerinin byk bir nemle yerel kongreleri takip etmesi ve hatta anti demokratik mdahalelere gitmesi de bundan dolaydr. Tekilata hkim olan parti ii grup byk kongreye hkim olacaktr.

1. le Tekilat:
Siyasi Partiler Kanunun deiik 20. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre ile tekilat ile kongresi, ile bakan, ile ynetim kurulu ve belde tekilatlarndan meydana gelir. Bir ilede tekilat kurabilmek iin o
41

rnein CHPde Parti Meclisi varken Ak Partide bu kurulun grevini Merkez Karar Ynetim Kurulu yapmaktadr. MHPde ise dier partilerde olmayan Bakanlk Divan isimli bir merkez ynetim organ bulunmaktadr. 42 araf liste, tek liste gibi farkl yntemlerle yaplan seimde parti ii muhalefet elinden geldiince fazla adayn parti meclisine sokmaya almaktadr. Adaylarn delegeler tarafndan tek tek belirlenmesine ve istenmeyen adaylarn oy verilmeyerek isimlerinin izilebilmesine olanak salayan araf liste uygulamas en demokratik ve temsilde adaleti en ok salayan yntem olarak deerlendirilmektedir.

21

ileye ait beldelerin en az yarsnda ve eer belde tekilat veya daha az ise beldelerin an az birinde tekilat kurmu olmak gerekmektedir. Kanaatimce parti ii demokrasinin nndeki en byk engel olan rm delegelik sistemi ne yazk ki daha en alt dzey olan ile kongresinden tartrken balamaktadr. sisteminin Yukarda byk kongrenin zerinde oluumunu uzadya

delegelik

olumsuzluklar

uzun

durmu idik.43 Ayn benzer sorunlar ile kongresinin oluumunda da kendisini gstermektedir. O ilede ya da mahallede oturmayan hayali ye yazmlaryla delege seimlerine hile kartrmak gibi nice anti demokratik uygulamalar yerel kongrelerde sergilenmektedir.44 Hatrlanaca zere delege sisteminin olumsuzluklarn nlemek iin byk kongre iin dorudan seim nermitik. Siyasi Partiler

Kanununun byk kongre iin ngrm olduu delege bazl seim kt zerinde milyonlarla ifade edilen ancak aslnda gerek says ortalama on bin ile otuz bin arasnda deien oranlarda yeye sahip partiler iin anlalabilir olsa da; en azndan en kk tekilat birimi olan ile kongresinin o ileye kaytl btn yelerin katlmyla gereklemesi byk bir elzemdir. Yerel dzeyde gzden rak olan kongrelerin demokrasiden de rak olmamas iin kanunda gerekli deiiklik yaplp ile kongrelerinde delegelik sistemi mutlaka terk edilmelidir. Parti ii demokrasi iin atlacak balang adm bu olmadr. Yerel tekilatlarn en nemli sorunlarndan biri merkez ynetimi tarafndan grevden alnmalardr. leride parti ii disiplin bal altnda bu konuda ayrntl olarak durulacandan imdilik unlar sylemeyi yeterli buluyorum. Grevden alnmalarn mutlak suretle yarg denetiminden

gemesi ok nemlidir. Parti disiplininin salanmas iin gerekli ancak ok snrl baz durumlarda st ynetimin son are olarak yerel tekilatn tamamn veya bir ksmn grevden almas kabul edilebilir bir uygulamadr ancak bu konuda yarg denetiminin etkin bir ekilde salanmas kaydyla.
43 44

Bkz. Byk kongrenin oluumu s.16-17 Tuncay, s.163.

22

te yandan uygulamada bu grevden almalarn genelde byk kongre ncesinde yaanmas olduka dndrcdr. Aslnda bu tablonun tek bir nedeni var o da biraz nce dediimiz belirttiimiz zere; tekilata hkim olan parti ii grup byk kongreye de hkimdir anlay.

2. l Tekilat:
Partilerin il tekilat belde ve ile tekilatlarndan sonra yerel rgtlenmenin en st basaman tekil eder. l tekilatlar oluumu Siyasi Partiler Kanunun 19. maddesinde dzenlenmitir. l tekilat il kongresi, il bakan, il ynetim kurulu ve il disiplin kurulundan ibarettir. Bu

yaplanmann ile tekilatndan fark kanunun ile tekilat iin ihtiyari olarak ngrd ve kurulup kurulmama kararn partilere brakt disiplin kurulunun il tekilatlar iin zorunlu olmasdr. Eer ile tekilatlarnda disiplin kurulu kurulmam ise o ile ait ile tekilatlarn alakadar eden disiplin ilemlerinde yetki il disiplin kurulunun olacaktr. l ynetimini ve byk kongrede ili temsil edecek byk kongre delegelerini seecek olan il kongresi ile kongrelerince seilecek olan delegelerden oluur. Daha nce de belirttiimiz gibi arpk delegelik sisteminin bir silsile halinde aadan yukarya doru partinin tm tekilat yapsn etkiledii gerei il kongrelerinde de kendini her zaman hissetmitir. l tarafndan ynetimi tzkte belirtilen Ancak bu hallerde konuda merkez tzkte tekilat yaplacak

grevden

alnabilir.

dzenlemenin keyfilie yol amayacak mulk ifadeler barndrmayacak ekilde yaplmas gerekmektedir. Yine grevden almalarn mutlaka yarg denetimine ak olmas ve bu denetimin ok etkin ve sratle

sonulandrlmas gerekmektedir. Zira parti merkez ynetimi kendi yanda olmayan il ynetimlerini byk kongrenin hemen ncesinde oy

kullanmalarn engellemek amacyla grevden almaktadr.

23

Yerel tekilatlar bahsini kapamadan nce eklemek gerekir ki; siyasi partilerin belde alt mlki alanlarda rgtlenmesi yasaktr. Yani ky ya da mahalle tekilat kuramazlar.45

45

Kimi mellifler yasan aslnda siyasetin iinde olan geni halk ynlarnn siyasete katlmalarna byk bir darbe vurduunu, oulcu ve katlmc bir demokrasinin nn kestiini dnmektedirler. Onlara gre partilerin ky ve mahalle rgtleri bir yandan parti iradesinin aadan yukarya doru olumasna katkda bulunurken, dier yandan da birer demokrasi okulu grevi icra etmektedirler. Yank, s.128; Dou Perinek, Anayasa ve Partiler Rejimi, 1. Basm, stanbul: Kaynak, 1985, s.147.

24

kinci Blm PART DEMOKRAS UYGULAMALARI

I. DELEGEL K S STEM
Trk siyasi yaamnda parti ii demokrasinin salanamamasnn bir nedeni rgtn grne nem vermeden merkez yoklamas ile hazrlanan aday listeleri ise dieri de buna zemin hazrlayan delegelik sistemidir. yledir ki gelinen noktada delegelerini kendi seen yar kral genel bakanlar yine aday olduklar her kongrede kendilerine byk bir sadakatle bal delegeleri tarafndan seilerek gvenoylarn tazelemektedir. Artk kongreler partinin politik grnn oluturularak partiye yn verilen toplantlar olmaktan ziyade hizip tartmalar etrafnda ou zamanda kavga dv iinde geen iktidar tartmalarna sahne olmaktadr. Yrrlkteki mevzuatn demokratik bir ilev bile hakkyla bir uyguland takdirde de yasal dzlemin

salamayaca

akken

sulandrlmaya allmas delegelik sistemini btnyle iinden klamaz bir hale sokmaktadr.46 Delegelik sisteminin esas itibariyle gc demokrasinin altn kural olan seilmiliin meruiyetinden gelmektedir.47 Delege yerel

demokrasinin ve yerinden ynetimin en gzel temsilcilerinden biri olarak ortaya kmas gerekir gibi grlrken parti genel merkezlerinin ve elbette ki yar kral genel bakanlarn muhteem gc karsnda delegeler birer
46

Delegelik sistemi yrrlkteki mevzuata uygun ilese bile bu sistemin demokratik olduunu sylemek olanakl deildir. nk temsil sisteminden kaynaklana delegelik sistemi znde antidemokratik bir nitelik tamaktadr. Zira temsil sistemi de esasnda gerek demokrasiye aykr bir yntemdir. Yank, s.151. 47 Delege, mahallenin yolunu ve kaldrmn yaptran, suyunu getiren, eksiklerini gideren siyasi temsilci olarak grev yapard. Gl delege, mahallesindeki ocuklarn okul kaytlaryla ilgilenir, resmi kurumlar ya da belediyede sorunu olana parti kanalyla yardmc olurdu. Bu gc siyaset mekanizmasnn en nemli kural olan, seilmilikten alrd. nce sanda girer ve delege kard. yle olduu iin de siyaseten gl hale gelirdi. Zaten demokrasinin znde seilmilik var. Cumhuriyetin temelini kendi kendini ynetim oluturuyor. Bir partide siyaset yapmak isteyenler nce delege seilecekler ki, onlar da st ynetimleri ya da adaylar seecekler. Bu durum yani, gl delege ortaya karan parti ii demokrasi uygulamas 90`l yllarn balarna kadar devam etti. Ahmet Emin Ylmaz, Siyasetin tibar in nce Delegenin tibar, Olay Gazetesi

25

boyun een konumuna gelmitir. nk her delege bir siyasetidir ve her siyaseti gibi siyaseti memleket ynetiminde sz sahibi olmak iin

yapmaktadr. Hi

bir siyaseti yoktur

ki seimle

i bana gelmeyi

hedeflemesin. Yalnz bu hedefi gerekletirmek genel bakanlarn tek balarna hazrladklar aday listelerine bal ise gcnz yerel

demokrasinin dorudan seilmiliiyle de alsanz daralan emberi krp ve dier aday adaylar arasnda syrlmanz iin daha fazla balla ihtiya duyabilirsiniz. Onun iindir ki temsilcisi olarak gnderildiiniz yerel tekilatn byk kongrede sesi olmak yerine genel bakann sadk ordusunun bir neferi olmay tercih edebilirsiniz.48 Delegeleri belirleyen parti yelerinin kaytlar effaflk iinde ve gereklere uygun bir biimde tutulmas gerekirken hayali ye yazmlaryla her yz semenin ondrd bir partiye ye olmu durumdadr.31.01.2007 itibariyle partilerin ye saylar aadaki gibidir:49 PART ADI KISA ADI TOPLAM YE SAYISI DORUYOL PART S DYP 2.292.376 ADALET VE KALKINMA PART S AKPART 1.834.520 ANAVATAN PART S ANAVATAN 891.827 CUMHUR YET HALK PART S CHP 529.703 M LL YET HAREKET PART S MHP 307.747 DEMOKRAT K SOL PART DSP 192.454 GEN PART (YDP) GP 158.529

Siyasi partilerde dorudan etkili olma isteinin ne kt bir sre balad zellikle merkez san tabann oluturan kitle partilerinde, ynetime girebilmek ya da ynetim zerinde etkili olabilmek amacyla kiisel operasyonlar balatld. Gc hedefleyen arabasnn bagajnda ve antasnda partiye yelik formlaryla gezdi. Hem kendi mahallesinden, hem baka mahallerden tandk tanmadk herkesi ye yazd. O yelerle delege seimlerinin sonularn etkilemeyi hedefledi. Etkiledi de kendi mahallesindeki delege listesini oluturduu gibi, hedefledii mahallelerde de kimin delege olacana karar verdi. Bylece parti ynetiminin ya da ynetimi belirleyen parti glerinin karsna dikilip `Benim u kadar delegem var` deme ve pazarlk yapma hakkn ele geirdi. Ylmaz, a.g.m. 49 Kaynak: Ankara Haber Ajans 31.01.2007

48

26

HRR YET VE DE M PART S HRPART 153.576 SAADET PART S SAADET 121.559 PART S P 16.735

BYK B RL K PART S BBP 15.475 SOSYAL DEMOKRAT HALK PART S SHP 12.420 EMEK PART S EMEK 10.134 L BERAL DEMOKRAT PART LDP 6.338 BAIMSIZ TRK YE PART S BTP 4.391 ZGRLK VE DAYANIMA PRT. DP 3.435 ZGR TOPLUM PART S TP 2.307 TRK YE KOMN ST PART S TKP 1.915 M LLET PART S M LLET 1.726 BAIMSIZ CUMHUR YET PART S BCP 1.581 YURT PART S YP 1.461 CUMHUR YET DEMOKRAS PRT CDP 353 DEMOKRAT K TOPLUM PART S DTP 277 SOSYAL ST DEMOKRAS PART S SDP 193 TRK YE SOSYAL ST PRT TS P 99 ULUSAL B RL K PART S UBP 79 AYDINLIK TRK YE PART S ATP 75 EMEK HAREKET PART S EHP 75 HAK VE ZGRLKLER PART S HAK-PAR 75 SADUYU PART S SDP 63 DEVR MC SOSYAL ST PRT DS P 58 DEMOKRAT HALK PART S DHP 51

27

ADALET PART S AP 39 GNL B RL YE LLER PRT GBYP 38 M LL DEMOKRAT HALKIN PRT MDHP 32 AYYILDIZ PART S AYYILDIZ 31 B Z M PARTI B Z M PART 22 SON ARI PART S SP 21 BYK ADALET PART S BAP 19 L DER TRK YE PART S LTP 19 E TL K PART S EP 18 SOSYAL DEMOKRAT PART SDP 17 SOSYAL ST B RL K HAREKET SBH 8 KATILIMCI DEMOKRAS PART S KADEP 0 ADA TRK YE PART S ADA 0 GL TRK YE PART S GTP 0 GL PART S (TEST AMALIDIR) GLP 0 HALKIN YKSEL PART S HYP 0 KARDEL PART S KP 0

HALKIN KURTULU PART S KURTULU PART S 0 MDAFAA- HUKUK HAREKET PRT MHHP 0 TRK YE MDAFAA- HUKUK PRT TMHP 0 TOPLAM 6.561.886 Bu durum ortaya olduka garip tablolar ortaya karmaktadr ki; rnein bir yerde partinin ald oy says o yerdeki kaytl ye saysndan bile az olmaktadr.50
50 Bir partiye ye olan sandkta oyunu baka partiye verdii iin partinin ye says ile seimde ald oy arasnda mthi farklar ortaya kard Ylmaz, a.g.m.

28

Delegenin seecei yneticiler neredeyse profesyonel birer siyaseti olduklarndan delege seimlerinden evvel hangi mahallenin hangi delegeyi seeceini aslnda masa banda bizzat belirlemektedirler.51 Tabi bu masa banda belirlenen listelerin hayata geirilmesi iin ne gerekiyorsa o da yaplmaktadr. Hayali ye kaytlar, baka mahalleden aslen orda oturmayan ama nispeten gsz olunan mahalleye ye kaydrmas, ye listelerine itirazn fiilen ve yer yer cebren engellenmesi gibi baz teknikler artk parti ii mcadelenin olaan kurallarndan saylr hale gelmi her kongre dnemi ncesinde basna yansmtr.52 Delegelik sistemi aslnda ift bal bak gibidir. Yerel

ynetimlerde g sahibi olmak isteyenler ve seimlerde aday olmay hedefleyenler bilirler ki; delegelik seimlerinde sz sahibi olup ne kadar fazla kendi yanda delegeyi setirirse adaylar tek bana belirleyen merkez

51 52

Tuncay, s.162. rnein DYPnin 1991 Ekim seimlerinden nce yaplan delege seimlerinde Konak ilesinin ayn yntemi uygulad ekliyle zmir 1. Noteri mer Faruk Grdal tarafndan 85 mahallede bu tespitler yaplmtr. Dier partilerde de ayn anti demokratik uygulamalar grlmektedir. Tuncay, s.163 CHP'de bitmeyen kavga. Mersin'den sonra zmit ve Kthanede de sahte delegeler gndemde. 70 delege parti yesi olmad iddiasyla listeden karld. Kocaeli Seim Kurulu Bakanl, Kocaeli merkez ilede 70 delegenin parti yesi olmad gerekesiyle delege listesinden adlarnn karlmasna karar verirken stanbul Kthane'de ise 100' akn delegenin ilede kaytl olmad iddia edildi. Kocaeli Seim Kurulu Bakanl, merkez ilede yaplan delege seimlerinde, 70 delegenin parti yesi olmad gerekesiyle delege listesinden adlarnn karlmasna karar verdi. Kthane'de de 100' akn delegenin ilede kaytl olmad, muhtarlk kaytlaryla belgelenirken; CHP delegesi olarak oy kullanan aban Gvdere ve emsettin Acubucu'nun AKP, Dursun Gvdere'nin ise SP'li olduklar ileri srld. CHP ile kongrelerinde ''sahte ye, sandksz seim'' tartmalar sryor. Eski CHP Kocaeli Milletvekili Bekir Yurdagl 'n delege listelerinde parti yesi olmayan 70 kiinin delege olarak gsterildii ynndeki itiraz, Kocaeli Merkez le Seim Kurulu Bakanl tarafndan sonuca baland. Seim Kurulu Bakanl, Yurdagl'n itirazn kabul etti. Kurul, delege olan 70 kiinin delege listelerinden adlarnn karlmasn karara balad. leye kaytl olmayan yelerin delege seilmesinin yan sra, AKP ve SP yelerinin de delege olarak seimlere katld ne srld. aban Gvdere ve emsettin Acubucu'nun, AKP Kthane le rgt'ne ye olduklar, aban Gvdere'nin kardei Dursun Gvdere'nin de Kthane Saadet Partisi le Tekilat'nda ye kaytlarnn olduu iddia edildi. Cabbar Kement, Cennet Topuz, Mehmet Ali Yksel, 100' akn delegenin parti tzne aykr olarak delege seimlerine katld gerekesiyle Kthane le Seim Kurulu Bakanl'na itirazda bulundu. 100' akn yenin, iledeki muhtarlklardan alnan ''Yokluk Belgesi'' ile tze aykr bir ekilde delege olduu ortaya kt. Eski CHP Yksek Disiplin Kurulu yesi Cafer Dursun, delege seimlerinin naylon yeliklerle yapldn belirterek, ''Baykal ve arkadalar partiyi AKP ve SP yeleri ile dolduruyor'' dedi. CHP l Bakan inasi ktem 'in ''Seimlerden alnmzn akyla ktk'' aklamasn talihsiz bir aklama olarak niteleyen Dursun, ''Sandksz demokrasinin sorumlusu ktem istifa etmelidir'' dedi. www.habervitrini.com 30-06-2005

29

ynetime kar eli gl olacaktr.53 Delegeler de haliyle siyasetin doas gerei ileride parti ynetimde sz alacak olanlarn yannda yer almak ister. nk yola kldnda yol arkada olanlar yolun sonunda da bir takm kazanmlar elde etmeleri doaldr. Bunun iindir ki her delege doru ata oynamak ister.54 Kanaatimce delegelik sisteminin olumsuzluklarn ortadan

kaldrabilmek iin delegelik sistemini tmden kaldrmak gerekmektedir. Demokrasinin en dorusu

55

dorudan

demokrasi

ise

buna

parti

ii

demokrasiden balanabilir. artlar altnda fiili

Haliyle dorudan demokrasi bugnk pratik sebebiyle lke ynetiminde svirenin

56

imknszlk

uygulanamamaktadr. Gnmzde dorudan demokrasi sadece

bir kk da kantonunda ve drt yarm-kantonunda uygulanmaktadr.

Ancak bu vatanda saysnn daha dorusu ynetime katlacak yeterlilie sahip kii saysnn okluundan ileri gelmektedir. Elbette milyonlarca kiinin yaad bir lkede en basit yasama faaliyetin bile btn yurttalarn katlmn salanaca bir ulusal mecliste alnmas dnlemez. Hatta her yasama faaliyeti iin referanduma da gidilemez. Bu ynetimin hareket kabiliyetini kstlayaca gibi lkeyi anlamsz tartmalarn iine srkler. Kald ki bu tip bir ynetim tarz znde demokratik de deildir. Bu anlay ounluku bir yap sergilemektedir ki referandumda %51i bulan hakldr mant demokrasiye znde terstir. Aznlklarn bir gn ounluk olma haklarnn elinden alnd ynetimin demokratikliinden bahsedilemez.57
Belediye bakan adaylarnn kontrol ettii delege saylar havada uuuyor. Belediye bakan adaylarnn 30-80 arasnda delegeyi ynlendirdii dile getiriliyor. Bunun dnda daha kk 15-20 kiilik gruplarn da bulunduu ifade ediliyor. le bakanl iin ad geenler de bu gruplarn ve belediye bakan adaylarnn desteini salamaya alyor. Hakk Uyar, Radikal Gazetesi, 07.09.2003 54 Tuncay, s.165. 55 Dorudan hkmet (gouvernement direct) de denilen dorudan demokrasi (direct democracy, dmocratie directe), halkn egemenliini bizzat ve dorudan doruya kulland demokrasi tipidir. Dorudan demokraside devlet iin gerekli olan btn kararlar, yurttalar topluluu tarafndan aracsz ve temsilcisiz olarak bizzat alnrlar. Dorudan demokrasi, halkn halk tarafndan ynetilmesini ngrmektedir. diye tanmlayan Kemal Gzlere gre; Dolaysyla dorudan demokrasi sistemi, demokrasinin ideal anlamna en yakn olan sistemdir. Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Bursa: Ekin, 2004, s.112-126. 56 Bunlar Glaris Kantonu ile Aa ve Yukar Unterwald, ve D Appenzelldir. 57 Babakan Erdoan 'Referandum kltrne almalyz' diyor. CHP lideri Baykal ise bu trden plebisiter bir yaklamn demokrasiyi yozlatracan ve lkeyi diktatrle gtreceini sylyor. Bu konuda tarih Baykal' doruluyor. Bence Baykal eksik bile sylyor.
53

30

Btn bu yukarda sraladklarmz milyonlarca yurtta olan bir devlet iin geerli olabilir ama kanaatimce bir siyasi parti iin geerli deildir. Aada aklayacamz zere parti ii tekilatlanmann her dzeyinde btn yelerin katlm salanacak dorudan seim ynteminin belirlenmesinde bizce herhangi bir engel yoktur. Ama en azndan ile baznda delegenin delegeyi semesi usulnn terk edilmesi artk bir elzemdir. yeler says 400 gemeyecek delegeleri onlarda il delegelerini, onlar da genel merkez delegelerini semektedir ki, bu durumu da delegenin setii delegenin setii delege parti merkez ynetimini ve genel bakan belirlemektedir. Hal byle olunca da tabandan kopuk politbro anlaya sahip merkez ynetimleri partiye hkim olmaktadr. Dorudan demokrasinin uygulanmas nndeki en byk fiili imknszlk olan karar srecine fazla katlmn ile kongresi asndan sayca geerli olmadn dnmekle beraber byk kongrenin bile ayn usulle toplanabilecei kanaatindeyim. En basit rnekle aklamak gerekirse byk kongrelerin hafta sonu iki gne sktrlmas yerine byk kongreye katlma yeterliliine sahip ye saysna gre gnlere hatta haftalara yaylmas bu sre zarfnda byk kongrenin partinin yeni kararlar ald, vizyonunu ve grntsn yeniledii bir kampa dntrlmesi pek tabi mmkndr. Ancak elbette ki bunun iin ncelikle yasal zemin hazrlanmaldr.
58

Burada yenian teknik imknlarndan faydalanmak gerektii kanaatindeyim. Mesela internet parti ii dorudan demokrasiyi etkin klmann bir yolu olabilir59 nternet zerinden btn yelerin katlmnn

Demokrasi asndan sakncal kimi konular plebisitler yoluyla ounluklara yaptrmaya kalkmak bu lkeyi faizme gtrr: Ya slami faizme ya da seklerist faizme! Ama faizme! Haluk ahin, Referandum Kltr Faizme kar, Radikal Gazetesi, 04.10.2007 MHPnin her yl geleneksel olarak dzenledii Erciyes Kurultay benzeri oluumlar partinin ana karar alma organ olabilirler. Elbette bu durumun zorluu gerei devaml toplanabilmeleri mmkn olmasa da en azndan merkezi ynetimin seimi bu kurultaylarda yaplabilir. 59 nternet, Dorudan Demokrasiyi Mmkn Klabilir mi?- Acaba internet sayesinde, vatandalarn oylarn kullanabilmesi iin bir meydanda toplanmalarna veya sandk bana gitmelerine gerek kalmayacak mdr? Dier bir ifadeyle, internet, dorudan demokrasinin agorasnn, forumunun, yerini alabilecek midir? Ksacas internet demokrasisi, web demokrasisi veya online demokrasi mmkn mdr? Teknik olarak insanlarn oylarn internet araclyla kullanmas mmkn olabilir; ancak ortada bir sorun var: Bu usulde gizli oy ilkesinin salanmas mmkn deildir. Bununla birlikte internet etkili bir siyasal katlma
58

31

salanabilecei bir byk kongre fikri amz dnyasnda ok ar bir dnce olmasa gerek. Maddi balamda her gn milyarlarca dolarn internet zerinden tek bir tula hareket ettiini dndmzde bir partinin genel bakann internet zerinden semesinin ne gibi bir sakncas olabilir? Kanaatim o dur ki; yeterli teknik altyapnn gvenlik asndan salanmas durumunda byle bir seim geni halk kitlelerini siyasetin bizzat iine ekmekle kalmayacak, tabann hibir d etkilenme olmadan zgr

bireysel iradesini merkez ynetime yanstacaktr. Burada zerinde durulmas gereken bir dier nokta ise bence bireysel irade meselesidir. Delege savalarnn yaand ve g dengeleri arasnda ya muhalif hareketin peine ya da liderin peine taklmak zorunda olan delege bireysel kimliini ve dncelerini, zgn politik grlerini acaba seimlere yanstabilir mi? Bu soruya olumlu yant vermek olanaksz gibi grnyor. ki kutuptan birini semek zorunda kalan delege iin nc bir yolun olmay ayn zamanda siyasetin ksrlamasna yol amaktadr. Ksr ekimelerin iinde retken politikalardan uzaklaan tabann

temsilcileri adeta isimsiz birer nefer haline geliyorlar. Lidere sonsuz bir ballkla onun kongrede yapt konumann isimsiz kahramanlarndan sadece biri oluyorlar.
60

Grup psikolojisi iinde kaybolup giden kiiliklere politika ve kiilikli bir parti

sahip delegelerin zerinden kiilikli bir retilemeyecei aikrdr.

II. ADAYLIK S STEM

Yukarda uzun uzadya Trk siyasi partilerinin genel yapsn derinden etkileyen ve parti ii demokrasinin ilerliini krelten delegelik sisteminin belli bal karakteristik yapsndan bahsettik. Delegelik sisteminin olumsuzluklarn ortadan kaldrabilmek iin dorudan seim yntemini
aracdr. nternetin demokrasi zerinde yaygnlatrc ve gelitirici bir etkisi olabilir. Ancak bu anlamda internet ile demokrasi arasndaki ba, anayasa hukukunun deil, siyaset biliminin alanna girer. Siyaset bilimi asndan bu konu hakknda yaplan bir alma iin bkz. Serta Serdar, nternet Demokrasisi, Bilgi ve Toplum Dergisi, 2. Say, 1999, s.9-16.
60 Baykal konumasnn banda salondakilere Hepinizde Sevr'i yrtp atanlar, Lozan' yapanlar gryorum diye seslendi. Radikal Gazetesi, 20/11/2005

32

nermitik. Ancak urada yanlgya dlmemelidir ki; delegelik sisteminin tek bana dzeltilmesi parti ii demokrasiyi kendiliinden tesis etmeye yetmeyecektir. En az delegelik sistemi kadar problemli hatta belki de ondan daha fazla parti ii dengeleri etkileyen ve saf tutmay gerektiren bir dier kangrenli mesele de partilerin yerel ve genel seimlerde adaylarn belirleme yntemidir. Siyasi partileri bask gruplarndan ayran en nemli farkn siyasi partilerin iktidar ele geirme ve kullanma hedefleri olduunu sylemitik.61 Siyasi partiler elbette ki iktidar gsterecekleri adaylarn seilebilmesi halinde onlar eliyle kullanacaklardr. Bunun iindir ki seimlerde gsterilen adaylarn nasl belirlendii ve kimlerin aday gsterilecei nemlidir. Partide siyaset yapan yelerin nihai hedefi partinin iktidar kullanrken eli aya olmaktr. Yukarda akladmz nedenlerle adaylarn nasl tespit edildii nem kazanmaktadr. Eer genel merkezin tek bana inisiyatifi ile

belirleniyorsa parti ii demokrasiden bahsedilemez. Genel bakan aday listelerini iki saatlik bir almayla makam odasnda belirliyorsa o partide zgrlk var olmaz. Genel bakann tek bana belirleyecei milletvekilleri elbette btn yasama dnemi boyunca kendisinin emirleri dna

kmayacak, adeta birer nefer gibi verilen her grevi yerine getirip bir daha ki dnem yeniden seilmeyi garantilemek iin uraacaklardr. Onun iindir ki adaylk srecinin partilerde nasl yaand parti ii demokrasi adna olduka nemlidir.

A. Genel Seimler:
Yrrlkteki 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu siyasi partilerin genel seimlerde aday gstermelerini yedinci blmde siyasi partilerin seimlere katlmas ve adaylarn tespiti bal altnda dzenlemitir. Siyasi

61

Siyasal partilerin balca amac, daha nce de belirttiimiz gibi siyasal iktidar elde etmek ve onu kullanmaktr. Bask gruplar ise iktidar elde etme ve kullanma amac gtmez. Kapani, s.194.

33

partilerin yerel seimlerde aday gstermesinin usul ve esaslar siyasi partiler kanununun 52.maddesi gerei mahalli idareler kanunda dzenlenmitir. Parti adaylarnn tespiti baln tayan siyasi partiler

kanununun 37. maddesine gre siyasi partiler aday tespit usullerini tzklerinde belirleyebilirler. Dier bir ifadeyle siyasi partilere bu konuda geni bir yetki tannmtr. Bunun sonucunda siyasi partiler en yaygn ekilde n seim, aday yoklamas ve merkez yoklamas eklinde adaylarn belirlemektedirler. Yalnz bu usuller snrl say prensibi ile saylm deildir. Kanun dier usuller diyerek bu saydklarmz dnda da siyasi partilerce aday tespitinin tzklerinde cevaz verilmesi halinde mmkn olabileceini iaret etmitir. Merkez yoklamas dndaki aday tespit usulleri genel anlamda bir seimi gerekli kld iin Siyasi Partiler Kanununun 37/3. maddesi bu usuller bakmnda seim kurullarnn gzetiminde gerekleme art

aramaktadr.

1. n seim:
n seim usul siyasi partilerin aday tespiti yaparken

kullanabilecekleri en demokratik ve geni katlml usul olarak n plana kmaktadr. En genel anlatmyla nseim durumunda ilgili partiden o yerde aday gsterilmek isteyenler partinin seme yeterliliini tayan yelerince aralarnda bir n seim yaplarak kimlerin aday gsterilecei tespit edilir. Bu seimden kacak olan sonu herkes iin balaycdr. Artk o yerde partinin aday n seimin galibi olacaktr. n seim usul bizim parti ynetiminin belirlenirken

uygulanmasn istediimiz dorudan demokrasinin somut bir yansmasdr. Zira nseimde sadece delegeler deil o blgede tekilata kaytl tm yeler oy kullanabilirler. Burada getirilen tek kstlama oy kullanacak yenin en az bir yldr partiye ye olma zorunluluudur.62 Bundaki ama salt seim
62 nseimlerin yaplaca tarih itibariyle bir nceki yln son gnne kadar bu kanunun 10 uncu maddesine gre Cumhuriyet Basavclna bildirilen yeler n seimde oy kullanabilir.

34

dnemlerinde

seim

sonucunu

etkilemek

amacyla

naylon

ye

yazmlarnn nne gemektir. n seimler ile seim kurullarnn gzetimi altnda yaplr. le seim kurulu ise ile seim kurulu bakan ile drt yeden oluur. le seim kurulunun iki yesi daimi ye olan ve o ilede grev yapan devlet memurlarndan oluur. Dier iki ye ise o seimde aday aday olmayan dier parti yeleri arasndan seilir. Elbette ki geici yelerin yelikleri nseimle ve o partiyle snrl olacaktr. Oluturulacak sandk kurullarnca gizli oy ak tasnif ilkesine ve 42. maddede saylan koullar tayan seme yeterliliine sahip yelerin katlmyla nseim gerekletirilir. Ancak burada ilgin ve anlalmaz olan husus 43. maddedeki antidemokratik propaganda yasadr. Buna gre aday adaylar propaganda yapmak amac ile ak hava toplantlar, rf ve adete gre sohbet toplants saylanlar hari olmak zere kapal salon toplantlar tertipleyemezler. Ayrca yine propaganda amacyla duvar ilan, el ilan ve her nevi matbua, ses ve grnt bantlaryla propaganda yaplamaz. Siyasi partiler kanununda yer alan bu yasan mantkl bir aklamas

bulunmamaktadr. znde gayet demokratik bir aday tespit usul olan n seim usuln anti demokratik hale getiren bu yasan savunulur bir yan yoktur. Bu yasak dolaysyla profesyonel olmayan siyasetilerin n seimlerde kendilerini dier yelere anlatmalarnn ve tantmalarnn n kesilmektedir. Bunun sonucunda ise tekilata delege yaps itibariyle hkim eski kurt politikaclar n seimde aslnda yeni hibir ey sylemedikleri halde her defasnda yeler tarafnda itibar grmektedirler. te yandan sradan bir hayata sahip olup da n seime katlan aday adaylarnn tekilata kendilerini tantp yelerin tevecchlerini kazanma imkn

ellerinden alnmaktadr. Bu dzenleme eski usul siyasetin ve delegelik sisteminin kt alkanlklar bu yasak sayesinde devam etmektedir. n seim usulnn en zayf halkas olan propaganda yasann gerekesi olarak parti ii huzurun ve disiplinin bozulmas endiesini mazur grmek mmkn

2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu 42/4. maddesi. Burada bahsi geen Cumhuriyet Basavcl parti sicillerin tutulduu Yargtay Cumhuriyet Basavcldr.

35

deildir. Zira demokrasi huzura ya da parti disiplinine tercih edilebilir bir olgu deildir. Keza bu saydklarmz demokrasiyle eliir zelliklere sahip deildir. Propaganda yasann devam ya da bir nevi saylabilecek 43. madde 3. fkra aday adaylarnn vaatte dahi bulunmasn yasaklamtr.63 Son olarak bu bahsi kapatmadan evvel bir elikiden de bahsetmek gerekecektir; propaganda amal toplant yaplmasn yasaklayan kanun yasak zihniyetinde o kadar ileri gitmitir ki, yasaklad toplantlarda da dier adaylar eletirmeyi ayrca yasaklamtr. Bu durum olayn vahametini gzler nne sermesi asndan hayli dndrcdr. n seim sonucu tespit edilen aday adaylar Yksek Seim Kurulunca parti genel bakanlna bildirilir. 48. madde gereince genel merkezlerin bu sonuca herhangi bir mdahale haklar yoktur. Dier bir ifadeyle n seimden galip kan aday adaylar artk partinin o seimdeki aday olmulardr. Genel merkez ynetiminin bu sonuca aykr bir tutum izleyerek bakasn aday gstermesi mmkn deildir.

2. Tekilat Yoklamas:
Siyasi partilerin yaygn sklkla fiiliyatta kullandklar ve

tzklerince de dzenleme altna alnm olan bir dier aday belirleme usul ise tekilat yoklamas usuldr. Bu usul nseim yntemine gre

antidemokratik, ancak ilerde aklayacamz merkez yoklamas usulne gre ise daha demokratiktir.64 Demokratiktir nk netice itibariyle adaylar bir seim sonucu belirlenmektedir. Antidemokratiktir nk bu defa aday tespiti iin yaplan seimler snrl bir kitle tarafndan gerekletirilmektedir. Siyasal partiler tzklerinde bu aday belirleme yntemine kimlerin

katlabileceini nceden tespit ve ilan etmilerdir. Dier bir ifadeyle nseim ynteminde partiye kaytl olan tm yeler seime katlabiliyorken; tekilat
63

Aday adaylar, mensup olduklar partinin program, byk kongresinin ve yetkili merkez organlarnn kararlar ile partinin seim bildirisi dnda, milli, mahalli yahut mesleki apta herhangi bir vaade bulunamazlar ve Trkeden baka bir dil ve yaz kullanamazlar. Siyasi Partiler Kanunu 43/3. maddesi. Bu yalnzca parti ii demokrasiye aykr deil ayn zamanda uygulanmas mmkn olmayan anti demokratik ve anayasaya da aykr ifade zgrln kstlayc bir hkmdr. 64 Yank, s.147

36

yoklamasnda sisteminde sadece ilgili partinin tznde yazl yeler oy kullanabileceklerdir.65 Bu ekilde parti iinde adeta bir snflamaya gidilerek oy kullanmaya ehil bir kast oluturulmutur. Elbette bu yntem ile aday adaylar snrl bir kitle tarafndan belirlenmi olacaktr. Bu kitle de byk oranda partinin sekin ynetim kadrosu tarafndan oluturulmaktadr. Bu ekilde belirlenecek olan aday adaylar nseim yntemi gibi parti tabannn genel eilimini yanstmaktan uzak olacaktr. Tekilat yoklamasna katlabilecek kiiler zaten partinin arlkl olarak ynetici kitlesinden ya da ynetime yakn olan yelerden olutuu iin aday adaylarn aslnda yine genel merkez ynetimi belirlemi gibi olmaktadr. En azndan genel merkez ynetimine muhalif adaylarn tekilat yoklamasndan olumlu bir sonula kmas epey zor gzkmektedir. Uygulamada zaten yerel yneticiler gerek siyasi kariyerleri gerekse de politik durular itibariyle genel merkezden emir ve talimat almadan hibir i gerekletiremezken bamsz olarak bir aday tespiti yapmalar mmkn gzkmemektedir. Delege sistemindeki arpklk tekilat yoklamasnda da kendisini gstermektedir. Eer yerel bazda genel merkez ynetiminin destekledii adaylar tekilat yoklamasndan kamazlarsa o yerin ynetimi genel merkez tarafndan derhal grevden alnmaktadr. Adeta tekilat eilim konusunda yoklanmamakta; itaat etmeye zorlanmaktadr.

Her parti tekilat yoklamasna katlabilecek parti yelerini tzklerinde ayrntl ve tahdidi olarak belirtmitir.66 Bu konuda Siyasi

Yank, s.147. AK PART TZ md 124.2: Tekilat yoklamas semenleri: Yoklamann yaplaca seim evresinde oturmakta olan ve parti yelii devam eden : a) Parti Kurucular, b) Eski Bakan ve Milletvekilleri, c) Belediye, l ve le Eski Bakanlar, d) Yan Kurulu Eski l ve le Bakanlar ile e) lin Partili Bakan ve Milletvekilleri, f) lin Parti Tekilat Kademeleri Ynetim Kurullar Bakanlar ile Ynetim Kurullarnn Asl yeleri, g) l Disiplin Kurulu Bakan ile Asl yeleri, h) Partili Belediye Bakanlar ve Belediye Meclisi yeleri, ) Partili l Genel Meclisi yeleri, i) Parti Yan Kurulularnn l ve le Ynetim Kurullar Bakanlar ile Ynetim Kurullarnn Asl yeleri, j) Parti yelii devam eden Ky ve Mahalle Muhtarlar, k) le ve l Kongresi Asl Delegeleri, l) lin Byk Kongre Asl Delegeleri, m) Partinin tekilat yoklamas tarihinden en az bir yl nce belirlenmi ve grevi devam etmekte olan Mahalle ve Ky Temsilcileri ile, n) Ayrca Seim leri Ynetmeliinde tekilat yoklama semeni olarak belirtilenler.
66

65

37

Partiler Kanunumuzda ne yazk ki ak bir dzenleme bulunmamaktadr. En azndan belli bir yl kdemi getirtilerek eski yelerin hepsinin; ya da belli grevlerde bulunmu kiilerin zorunlu olarak tekilat yoklamasna katlmas usul kanunumuzda yer alm olsayd; partilerin tekilat yoklamalarna katlacaklar belirleme konusundaki snrsz takdir haklar biraz olsun denetlenebilirdi. Bu denetim partilerin politika kabiliyetlerini daraltc deil aksine geniletici ve katlm artrc olaca iin parti ii demokrasinin tesisine olduka fayda salard.

CHP TZ md 58 : b) Aday yoklamas partide belli grevlere seilmi olan delegelerin katlm ile yaplr. Aday yoklamasnda semen olacak parti grevlileri ve yeleri ynetmelikle belirlenir. (SPK.42/6) ADAY BEL RLEME YNETMEL Madde-62 TBMM yelii ve yerel ynetimler iin aday belirlemeye ilikin hususlar ayr ayr ynetmeliklerle dzenlenir. Grld gibi Cumhuriyet Halk Partisinin Tznde tekilat yoklamasna kimlerin katlabilecekleri ayrntl olarak belirlenmemi, bu husus ynetmeliklere braklmtr. Bu durum fevkalade sakncaldr zira ynetmelikler genel merkez ynetimi tarafndan kolaylkla hazrlanabilmekte, deitirilebilmektedir. Bylece her seim ncesi tekilat yoklamasna kimlerin katlacana karar verme yetkisi genel merkezde olmaktadr. Ancak tzk deiiklii iin kurultay gerektiinden tekilat yoklamasna kimlerin katlacann tzkte yer almas daha demokratik bir uygulama olacaktr. MHP TZ md 85: Tekilt yoklamas il bakan, il ynetim kurulu asil yeleri, il disiplin kurulu bakan ile o il evresindeki ile bakanlarndan oluan kurul tarafndan yetkili ile seim kurulunun gzetiminde gizli oy ak tasnif esasna gre yaplr. DP TZ md 78: Bu semenler unlardr: Seim evresinde oturan ve yelikleri devam eden, DP Kurucular, Eski Bakan ve Milletvekilleri, Eski ile ve il Bakanlar, Eski Belediye Bakanlar, evrenin partili bakan ve milletvekilleri, Parti ynetim kurulu bakanlar ve yeleri, Parti disiplin kurulu bakan ve yeleri, Belde bakan ve ynetim kurulu yeleri, Partili l Genel Meclis yeleri Partili Belediye bakanlar ve belediye meclis yeleri, Partili ky ve mahalle muhtarlar, Ky, mahalle ve beldelerin ile kongresi delegeleri, lelerin il kongresi delegeleri, llerin byk kongre delegeleri, Son milletvekili genel seiminde partinin ilede ald oydan 4000 oy dldkten sonra, kalan oyun her bir 75 oyu iin bir kii olmak zere, seilecek aday tespit delegeleri. SP TZ md 51: Aday yoklamasna; seim ve evrelerine giren il ve ilelerin seilmi kongre delegeleri, il ynetim ve disiplin kurulu bakan ve yeleri ile ile ynetim kurulu bakan ve yeleri, o ilin Milletvekilleri, partili belediye bakanlar, belediye ve il genel meclisi yeleri semen olarak katlrlar. HYP TZZ md 108: Tekilat yoklamas semenleri, yoklamann yaplaca seim evresinde oturmakta olan ve parti yelii devam eden u saylanlardr: Parti kurucular, eski bakan ve milletvekilleri, belediye, il ve ile eski bakanlar, yan kurulu eski il ve ile bakanlar, ilin partili bakan ve milletvekilleri, ilin parti tekilat kademeleri ynetim kurullar bakanlar ile Ynetim Kurullarnn asl yeleri, l Disiplin Kurulu bakan ile asl yeleri, partili belediye bakanlar ve Belediye Meclisi yeleri, partili l Genel Meclisi yeleri, yan kurulularn il ve ile bakanlar ile ynetim kurullarnn asl yeleri, parti yelii devam eden ky ve mahalle muhtarlar, ile ve il kongresi asl delegeleri, ilin Byk Kongre asl delegeleri, Partinin tekilat yoklamas tarihinden en az bir yl nce belirlenmi ve grevi devam etmekte olan mahalle ve ky temsilcileri ile Seim leri Ynetmeliinde tekilat yoklama semeni olarak belirtilenler.

38

Tekilat yoklamas seimleri de aynen nseim usulnde olduu gibi Siyasi Partiler Kanununda yazl usullere gre serbest, eit, gizli oy, ak tasnif ilkeleri erevesinde ve elbette l ve le Seim Kurullarnn gzetim ve denetimi altnda gerekletirilecektir.

3. Merkez Yoklamas:
Siyasi partilerimizce olduka yaygn olarak tercih edilen bir dier aday tespit yntemi ise merkez yoklamas ile aday tespitidir. Merkez yoklamas yntemi doktrinde parti seim evrelerine gre aday ve liste

sralamalarnn

dorudan

merkezi

tarafndan

yaplmas

eklinde

tanmlanmtr.67 Bu tanmdan da anlalaca zere merkez yoklamas usul aday tespit yntemleri ierisinde en antidemokratik ve parti ii demokrasiye en aykr yntemdir. Merkez yoklamas yntemi en genel anlatm itibariyle seimde kimlerin nereden aday gsterilecei kararnn herhangi bir seim ya da yoklama usul ile deil sadece genel merkez ynetiminin tek tarafl ve tek yanl iradesi ile karar verilmesi anlamna gelmektedir. Bu usul pratikte u ekilde ilemektedir: Aday olmak isteyen kiiler ykl balar yaparak adaylk bavurusunda bulunmakta, bunlar arasndan kimlerin aday

yaplacana ise genel bakan karar vermektedir. Burada genel bakan karar vermektedir tabirini bilerek ve kasten kullanm bulunuyoruz zira her ne kadar partiler tzklerinde merkez yoklamasna gre aday tespitinde genel merkezde yer alan baz kurul ve organlara genel bakan ile birlikte sz hakk vermi gibi grnse de pratik uygulamasnda bu kurullar genel bakana sonuna kadar bal ve ayn izgideki kiilerden olutuu iin aday belirlenme iini genel bakan neredeyse tek bana gerekletirmekte, tzklerde belirtilen kurullar bu srece hibir ekilde mdahil edilmemektedir.68

Yank, s.147. Her parti tznde merkez yoklamasnda hangi genel merkez organlarnn karar verici mercii olduunu farkl olarak belirlemitir:
68

67

39

Parti genel bakannn tercihine kar klamamasnn eitli sebepleri vardr. Evvela bu st kurullarda yer alan tm partililerin de adaylk beklentileri vardr.69 Bu beklentiye parti merkez ynetiminin ve genel bakann gl olma istei dorultusundaki oligarik tutumu da

eklenmelidir. Daha nce de belirttiimiz gibi parti ii demokrasi sadece partilerin i ii deildir. lke ynetimini ve rejimi derinden etkilemektedir. Merkez yoklamas ile belirlenen ve seilen adaylar genel bakana tam bir biat iinde parlamentodaki yerlerini almakta; buradaki grev srelerini genel bakann adeta birer glgesi eklinde ondan alacaklar
70

talimatlar

dorultusunda parmak kaldrp indirmekle geirmektedirler.

Merkez yoklamas ile parlamentoya giren adaylar bir sonraki seimde de ayn ekilde listede kendilerine yer bulmak abas iinde girmektedirler. Bu istein karlanabilmesi iin genel merkez ile yldznn
AK PART TZ 124 MD: Merkez yoklamas usul, tzn 123. maddesine gre aday adaylklar kabul edilenlerin, seim evrelerine gre aday ve liste sralamalarnn, dorudan Merkez Karar ve Ynetim Kurulu tarafndan yaplmasdr. CHP TZ 58 MD: Merkez yoklamasnda adaylar Parti Meclisi'nce saptanr. MHP TZ 84 MD: Bir seim evresinde parti tekilt bulunmamas, tek aday olmas, herhangi bir nedenle o seim evresinde n seim yaplmasnn mmkn olmadnn ile seim kurulu bakanlnca bildirilmesi veya yaplan n seimlerin yetkili seim kurulunca iptal edilmesi hllerinde ve Merkez Ynetim Kurulunun lzum grd sair hllerde, parti adaylarnn Merkez Ynetim Kurulunca tespit edilmesi, merkez yoklamas olarak ifade edilir. Merkez yoklamas yaplacak seim evreleri Merkez Ynetim Kurulunca tespit edilir. Merkez Ynetim Kurulu, btn seim evrelerinde merkez yoklamas karar alabilecei gibi, lzum grd seim evrelerinde de merkez yoklamasna karar verebilir. DP TZ 78 MD: Merkez yoklamas iki ayr usulde yaplabilir.1.Genel dare Kurulunca gizli oyla yaplan aday tespit ve sralamasdr. 2.Aday tespit karma komisyonunca yaplan aday tespit ve sralamasdr. Her milletvekili genel ve ara seimleri ncesinden aday tespitleri iin gerekli olan yasal sreler dikkate alnarak bir aday tespit karma komisyonu oluturulur. Aday tespit karma komisyonu: Parti yelii devam eden parti eski genel bakanlar, Tekilat ve seim ileri genel bakan yardmclaryla genel sekreterden oluan kiilik komisyonu kura ile tespit edecei Demokrat Parti meclis grubuna mensup genel idare kurulu yesi olmayan alt milletvekili, il bakan ve ile bakanndan oluur. Kontenjan adaylar Genel dare Kurulu tarafndan gizli oyla tespit edilir. 69 TUNCAY, s.181. 70 TUNCAY, s.182; 1983 seimlerinde ve 1987 seimlerinde Anavatan Partisinin de uygulad merkez yoklamas sonucu oluan parlamentoda, kanunlarn tartlmas bir yana; neredeyse KHKlerle lkenin ynetildiini, bu dnemde tek adam ynetiminin hkim rol oynadn grmekteyiz. Aday adaylarnn diyet borcu deyecei genel bakan karsnda hr iradelerini ortaya koyabilmeleri mmkn deildir. Oysa meclisler, toplumun ortak zelliklerini, meclis birleimi ile ortaya karabilmeli, hem kaliteli hem de toplumun btn tabakalarn yanstabilmelidir. Temsil parti genel bakanna yakn olmaktan, oligarik karar mekanizmasndan ve kar ilikilerine dayanan yani merkez yoklamasndan gememelidir.

40

bark olmas ve parti iinde muhalif bir ses olunmamas birinci nceliktir. Yasama dnemi iinde parti genel bakanna muhalif atlak seslerin bir sonraki seimde zerlerinin izileceine kesin gzyle baklmaktadr. Bu gemite byle olmutur; gelecekte de byle olacaktr.71 Son yllarda merkez yoklamas ile aday tespit yntemine en byk tepki bizzat semenden ve sokaktan gelmektedir. nk bunun zararn birinci elden semen ekmektedir. Blgesinde tannan, ulalabilir, sorunlar bilen, sorunlar iin projeler reten adaylar yerine; genel merkeze yakn ama blgeye uzak adaylarn listelerde kendilerine yer bulmasnn skntsn en ok o blgenin semeni ekmektedir. O nedenledir ki eskiden partilerin i ii olarak grld iin mdahale edilmeyen aday tespit yntemlerine artk sokaktaki vatandatan dahi tepki gelmektedir. Hatta semen bu usul nedeniyle tabann istemedii seme kiileri vekili olarak aday meclise

gndermektedir.

Zira

ans

olmad

adaylarn

semenin seme ans hi yoktur. Semen adaylar deil genel bakanlar ve partileri semektedir.

4. Aday Tespit Yntemlerinin Deerlendirmesi:

Siyasi Partiler Kanunun 37.maddesinde dzenlenen aday tespit yntemlerini genel bir bakla incelemi olduk. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere 37.madde aday tespit yntemleri snrl say ilkesi ile sralam deildir. Bylece siyasi partilerin yukarda sraladmz aday tespit yntemleri dnda kurallarn ve ieriini kendilerinin belirleyecei bir aday tespit yntemini kullanarak adaylarn belirlemeleri mmkndr. Ya da anlan yntemlerin bir arada uyguland karma bir yntem belirlemeleri de mmkndr. Keza bir ok parti seim zamannda ayn anda birden ok yntemi bir arada uygulamaktadr. Bir seim blgesinde nseim usuln uygularken dier seim blgelerinde merkez yoklamas usuln

uygulayabilmektedirler. Yahut karma bir yapda anket niteliinde bir tekilat

Parti iinde keskin klar ile tanna AK PART Balkesir Milletvekili Turhan MEZ ile Bursa Milletvekili Erturul Yalnbayr 2007 seimlerinde merkez yoklamas ile belirlenen aday listelerinde kendilerine yer bulamamlardr.

71

41

yoklamas yapp son szn yine genel merkez tarafndan sylendii bir usulle de adaylarn belirlendii olmaktadr. Elbette aday tespit yntemleri parti ii demokrasiyi dorudan etkilemektedir. En bata da sylediimiz gibi siyasi partilerin sivil toplum rgtlerinden ayrldklar en nemli nokta iktidar ele geirme amalardr. Siyasi partiler ete kemie brnen canl birer varlk olmadklarna gre bu amalarna seimle greve getirdikleri her bir partili vastas ile

ulaacaklardr. O halde siyasi partilerin seimlerde gsterecekleri adaylar sadece partiyi ilgilendirmektedir. Bilakis iktidara kimlerin sahip olacan, lkeyi kimlerin yneteceini gstermesi asndan olduka nem

tamaktadr. O nedenle her zaman sylediimiz gibi nasl ki parti ii demokrasi partilerin i ii deilse; aday tespit usulleri de ayn derecede salt i ileyile alakal bir alan deildir. Bizce devlet siyasi yaam dzenleyen kurallar koyarken partilerin aday tespit usullerini ayrntl bir biimde dzenlemelidir. Dzenlemelidir ki parti ii demokrasinin en krlgan

noktalarndan birinde demokrasi hkim klnabilsin. Elbette ki bu dzenleme aday tespit yntemlerinde demokratik usullerin kullanlmas, bu usullerin kullanlmasnn olmaldr. Siyasi yaamn bu denli ayrntl ve snrlayc olarak tevik edilmesi en azndan nnn almas eklinde

dzenlenmesi liberal devlet retisi asndan belki doru olmayabilir. Ancak buradaki dzenleme demokrat bir dzenleme olacaktr. Daha dorusu siyasi partilerin demokratiklemesini salayacak bir dzenlemeye ihtiya vardr. Byle bir yenilik parti ii demokrasinin tesisine sonsuz fayda salayacaktr. Kald ki bizim yrrlkteki Siyasi Partiler Kanunumuz ok da liberal bir hukuk retisini bnyesinde barndrmamaktadr. Ancak ne hikmetse aday tespit yntemleri hususunda olduka geni serbesti alan brakmas ve partilerin tercih edecekleri aday tespit yntemi konusunda hibir snrlamaya (demokrasiyi gelitirme asndan olumlu ya da olumsuz) gitmemesi olduka ilgin ve kayda deerdir.

42

Mteaddit defalar belirttiimiz zere en demokratik aday tespit yntemi n seim yntemidir. Bunun da nedeni adndan da anlalaca bir seime dayanmasdr. Buradan hareketle unu syleyebiliriz ki; yaplacak

n seim ne kadar geni katlml olursa parti ii demokrasiye faydas o kadar fazla olacaktr. zellikle ABDde uygulanan geni n seim dier bir ifadeyle semenlerin dorudan katld aday tespit yntemi Trkiyede pekl uygulanabilir. Hatta toplumun ada bir demokrasi dzeyine ulamasnda ve salkl bir siyasi yapya ulamada bir ara olan nseim anayasal hak olarak bireysel ve siyasal zgrlklerin arasnda yerini almaldr.
72

Ne var ki yukardaki aklamalarmzn tam aksi istikamette bugn siyasi partilerin ortaklaa zerlerinde anlatklar tek husus adaylarn merkez yoklamas yntemi ile tespit konusudur. Aslnda istisnai olarak ok snrl oranda tm adaylarn %10u- teknisyen, teknokrat, brokrat ya da bilim adam gibi aslen siyaset kkenli olmayan ancak partilere seimde oy kazandrabilecek ve lke asnda ynetime gelmesi halinde faydal olacak kiilerin n seimde tekilat siyasetilerin karsnda galip gelmeleri ihtimaline binaen uygulanmas gereken merkez yoklamas usul bir kural haline gelmitir. Son olarak incelediimiz bu aday tespit yntemlerinin siyasi partilerce genel seimlerde yani milletvekili seimlerinde kullanlacak usuller olduunu; mahalli idareler seimlerinde gsterecekleri adaylar hangi yntemlerle tespit edecekleri hususunun Siyasi Partiler Kanunumuzun 52.maddesinde dzenlendiini ve buna gre siyasi partilerin aday

gsterebilecekleri mahalli idareler seimlerinde adaylarn hangi usullerle tespit edeceklerinin ilgili kanun hkmleri ile dzenlendiini, Siyasi Partiler Kanununun bu konuda herhangi bir dzenleme getirmediini belirterek bu bahsi kapatalm ve mahalli idareler seimlerinde aday tespit yntemlerini incelemeye balayalm.

72

Tuncay, s.184.

43

B. Mahall Seimler:
Siyasi Partiler Kanunumuz siyasi partilerin genel seimler dier bir ifadeyle milletvekili seimlerindeki aday tespit usuln dzenlemi; mahalli idareler seimlerinde gsterebilecekleri adaylar hangi usullerle tespit edecekleri meselesini ise bu konudaki yaplacak olan zel

dzenlemeye brakmtr. Siyasi Partiler Kanunumuzun 52.maddesi u ekildedir: Siyasi partilerin, mahalli idareler seimleri iin aday

gsterebilecekleri hallerde, bu adaylarn nasl seilecekleri ve yoklamalarnn nasl yaplaca ilgili kanundaki esaslara gre belirlenir. Maddede bahsi geen ilgili kanun 2972 sayl Mahall dareler ile Mahalle Muhtarlklar ve htiyar Heyetleri Seimi Hakknda Kanundur. Bu

kanuna gre siyasi partiler il genel meclis yeliine, belediye bakanlna ve belediye meclis yeliklerine aday gsterebilirler. Ancak ky ve mahalle muhtarlklar ile ihtiyar heyetlerine aday gsteremezler. Mahall idareler seimlerinde siyasi partilerin gsterebilecekleri adaylarn tespit usul 2972 sayl kanunuz Seim ncesi leri-Adaylk

balkl 10. maddesinde dzenlenmi; bu madde de dzenlemeyi 2820 sayl Siyasi Partiler Kanuna atf yaparak salamtr: Mahall idareler seimlerinde aday tespiti 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunun 37.maddesindeki hkmlere gre yaplr. O halde anlan hkmden olarak siyasi partiler aynen genel seimlerde olduu gibi mahall idareler seimlerinde gsterecekleri adaylar da merkez yoklamas, n seim, tekilat yoklamas ya da dier usullerden biriyle tespit edeceklerdir. Kural byle olmakla beraber 2972 sayl kanun baz ynlerden 2820 sayl kanundan ayrlarak, zellikle n seim usulnn uygulanmasnda baz farkllklara gitmitir.

44

lk gze arpan farkllk belediye meclis yelikleri ile il genel meclis yelikleri iin o seim evresine ayrlm asl ye says kadar yedek aday gsterilme zorunluluudur. Zira byle bir uygulama milletvekili seimlerinde olmad iin herhangi bir nedenle bir milletvekillii

boaldnda o seim evresinde ara seime gidilmedike doldurulmas mmkn olmamakta, bylece yasama dnemi boyunca parlamentonun eksik almasna sebep olunduu gibi halk iradesinin parlamentoya tam manasyla yanstlmas mmkn olamamaktadr. Dier bir farkllk ise 2972 sayl kanun da aynen Siyasi Partiler Kanununda olduu gibi mahall idareler seimlerinde siyasi partilerin hangi usulle aday tespiti yapacaklar konusunda serbesti getirmi olsa da; n seim usulnn belirlenmesi halinde bu usuln uygulanmas ile ilgili kat kurallar getirmitir. Bunlardan en nemlisi kontenjan adayl konusunda getirilmi olan dzenlemedir. Bu konuda 2972 sayl kanundaki dzenleme yledir: Siyasi partiler, belediye meclisi ye says 9 ve 11 olan beldelerde bir, 15 olan beldelerde iki, 25 ve 31 olan beldelerde , 37 olan beldelerde drt, 45 olan beldelerde be, 55 olan beldelerde alt adet kontenjan aday gsterirler. Kontenjan aday adaylarn sralamasna dhil edilmeyerek aday listelerinde kontenjan aday olarak ayrca yazlr. Siyasi partiler kontenjan adaylarn merkez yoklamas ile tespit ederler. Ancak, merkez karar ve ynetim organlar bu yetkisini il veya ile ynetim kurullarna devredebilirler. Siyasi partiler kontenjan adaylarn bu Kanunun 12 nci maddesindeki aday listesinde yer vermek suretiyle ile seim kurullarna bildirirler. Kontenjan adaylar bu Kanunun 18 inci maddesinin (f) bendinin ikinci fkrasndaki aday listelerinde de yedek adaylardan sonra ayrca yazlr. Bu maddeden olarak siyasi partiler n seim usuln setikleri takdirde snrl bir ekilde kontenjan adayl imknn kullanabileceklerdir. Kontenjan adaylarnn says kanunla snrlanmtr. Kald ki kontenjan adayl belediye bakanl iin geerli olamayacaktr. Dier yandan

45

kontenjan adaylarnn yerel tekilat tarafndan da belirlenebilecei usul yerinden ynetimin temel ilkesine uygun ve parti ii yaplanmadaki hiyerarinin gcn azaltc bir etkiye sahip olmas bakmndan olduka demokratik bir uygulamadr. Burada eletirilebilecek olan nokta bu imkn ihtiyari olarak genel merkezin inisiyatifine brakmak yerine kontenjan adaylarnn belirlenmesinde genel merkez ile yerel tekilatn eit derecede sz sahibi olacann hkm altna alnmam olmasdr. Byle bir dzenleme parti ii demokrasinin tesisine olduka fayda salard. Bu bahsi kapatmadan evvel son olarak sylemek gerekir ki; 2972 sayl kanunun ayrntl dzenlemesi adaylk bavuru cretinde de kendini gstermitir. Kanununun 10. maddesinin son fkras mahall idareler seimlerinde siyasi partilerden aday olmak isteyen aday adaylarndan siyasi partilerin adaylk bavuru aidat alnabileceini hkme balamtr. Olumlu gelime bu bavuru aidatnn ihtiyari olmas ve azami snrnn belirlenmi olmasdr. Buna gre bavuru aidat en yksek devlet memurunun brt ayln geemeyecektir. Bavuru aidatna byle bir snrlama getirilmi olmas olumludur. Zira aksi takdirde siyaset ancak geliri yksek belli bir kesimce ya da bu kesimce desteklenen kiilerce yaplabilir bir ura haline gelebilir. Geri fiilen lkemizde byle olsa bile en azndan mevzuatmzn bunu engeller ynde hkmler barndrmas gereklidir.

46

nc Blm PART D S PL N
Siyasi partileri tekilat yaplarndaki balln gll

derecesi itibariyle kitle ve kadro partileri olarak snflandrmak mmkndr. Zira bir ksm partiler ki rnekleri daha ok Amerikan demokrasisinde grlmektedir; gevek tekilat yaps itibariyle sadece seim zamanlar esas faaliyetlerini gsterirler. Ancak dier tip partiler ise her zaman siyasette aktif bir aktr olarak rol almay srdrrler. te bu ikinci tip partilerde

tekilatlanma belli bir hiyerariye ve disipline dayanmaktadr. Bu da siyasi partilerde disiplin hukukunu dourmutur. Gnmzde parti disiplininin siyasi rejimlerin ileyii zerinde birinci derecede etkili bir e olduu gerei yadsnamaz.73Zira siyasi partiler hedeflerine ulamak iin rgtsel almaya ihtiya duymaktadrlar. te bu noktada rgtsel almay kontrol altnda tutacak olan parti disiplini olgusunun ne olup ne olmadnn snrlar iyi izilmelidir. ada siyasi partiler hukukunun ret etmedii ve kta Avrupas parti tiplerinde varln kabullendii parti disiplini ne yazk ki her zaman amaca zg kullanlmamakta, zaman zaman parti iinde bir bask arac ya da parti muhalefeti saf d etme arac olarak kullanlmaya allmaktadr.74

73 74

zbudun, s.2. Koalisyon hkmetinde MHP kanadndan Devlet Bakanl grevini yrten Sadi Somuncuolu, parti kararna karn cumhurbakan aday olmas nedeniyle bakanlktan azledildi. Cumhurbakanl adayl konusunda partisiyle ters den, bu nedenle MHP'li baz milletvekillerinin saldrsna da urayan Devlet Bakan Somuncuolu, partisinden gelen srarlara ramen MHP'den ve hkmetten istifa etmemekte direndi. Bunun zerine MHP Genel Bakan, Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Devlet Baheli, Babakan Ecevit'ten Somuncuolu'nun azledilmesini istedi. Ecevit de Baheli'nin istemini kabul ederek Somuncuolu'nun azline ilikin kararnameyi 8 Mays Pazartesi gn Cumhurbakan'nn onayna sundu. Cumhurbakan Sleyman Demirel, ayn gn kararnameyi imzalad. Kararnamede, "Devlet Bakan Aksaray Milletvekili Sadi Somuncuolu'nun Babakan'n nerisi zerine bakanlk grevinden alnmas, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas'nn 109. Maddesi gereince uygun grlmtr" denildi. Yeni atama yaplncaya kadar, grevinden alnan Devlet Bakan Sadi Somuncuolu'nun yerine Devlet Bakan Tunca Toskay'n veklet edecei akland. Bu arada, Somuncuolu'nun partiden de ihra edilmesi bekleniyor. Devlet Bakanl grevinden azledilen Sadi Somuncuolu, azil kararn "ellerinde yetki olduu iin byle bir ilemi yapabilirler ama asla hakl olamazlar. Hakl olan benim" eklinde deerlendirdi. Somuncuolu, "nk demokratik, hukuki ve ahlaki deerleri kararllkla

47

savundum" dedi. MHP Genel Bakan Yardmcs evket Blent Yahnici, Devlet Bakan Sadi Somuncuolu'nun grevinden alnmasn, "Bilinen ve beklenen bir hadiseydi. Normal prosedr ilemitir" diye deerlendirdi. MHP Bakanlk Divan toplants ardndan aklama yapan Yahnici, "Sayn Somuncuolu azledilmitir. imdilik bu konuda herhangi bir deerlendirmemiz yoktur. Bilinen ve beklenen bir hadiseydi. Normal prosedr ilemitir." dedi. Bir gazetecinin, "Grup Disiplin Kurulu toplanacakt" szleri zerine, Yahnici, "O alma grup lsnde yryor. Grubun almas belki Mterek Disiplin Kurulu'na gelir" diye konutu. MHP ile Sadi Somuncuolu arasndaki gerginlik, Somuncuolu'nun, Cumhurbakan adaylk bavurusu iin 25 Nisan gecesi geldii TBMM'de MHP'li baz milletvekilleri tarafndan "zor kullanlarak engellenmek istenmesi" zerine gndeme geldi. MHP Aksaray Milletvekili, Devlet Bakan Sadi Somuncuolu'nun adaylk bavurusu, bir grup MHP'li milletvekilince engellenmek istendi. Somuncuolu, saat 23.10'da, adaylk bavurusunu yapmak zere makam otomobiliyle TBMM'ye geldi. Genel Evrak ve Ariv Mdrl nnde bekleyen baz milletvekilleri, Somuncuolu'nun gelmesi zerine otomobilin etrafnda toplandlar. MHP'li evkat etin ile Orhan Bakolu, Somuncuolu'nun otomobiline binerek, bir sre kendisiyle konutular. Bu srada, MHP'li baz milletvekilleri de Somuncuolu'na tepki gsterdiler. Ordu Milletvekili Cemal Enginyurt'un, "Hem partiden hem de bakanlktan istifa et, yle aday ol. Trk milliyetilerini rezil ettin. Trke'e bile ihanet ettin. Biz seni yine de milletvekili yaptk" diye bard grld. Bakan'n koruma polislerinin kendisine mdahale etmeye kalkmas zerine, Enginyurt, polislere tokat att. kan kargaa srasnda baz basn mensuplarnn da fotoraf makineleri ve kameralar hasar grd. Somuncuolu, bir sre sonra makam otomobilinden indi ve bavuru dilekesini vermek istedi. Otomobilin etrafn saran MHP'li milletvekilleri Somuncuolu'na tepki gsterdiler. Sadi Somuncuolu, tepkilere ramen bavurusunu yapt. Bu arada, Devlet Bakan Sadi Somuncuolu ve korumalar, yaanan olayla ilgili olarak 4 milletvekilinden ikyeti oldu. Somuncuolu ve korumalar olaydan sonra Kavakldere Karakolu'na giderek, MHP Ordu Milletvekili Cemal Enginyurt, MHP Ankara Milletvekili efkat etin, MHP Yozgat milletvekili Ahmet Ersoy ve MHP stanbul Milletvekili Mustafa Verkaya hakknda ikyeti oldular. Polislerden biri 5, dieri 3 gn i gremez raporu ald. Somuncuolu, Cumhurbakan seiminde ilk turda 58, ikinci turda 32, nc ve son turda ise 43 oy almt. Devlet Bakan Sadi Somuncuolu, Cumhurbakanlna adaylk bavurusunda bulunmak zere Meclis'e gittii srada yaanan olaylarla ilgili olarak 26 Nisan'da bir aklama yapt. Somuncuolu, "Bir milletvekilinin tamamen demokratik kurallar ierisinde ve Anayasa erevesinde aday olma hakknn, Cumhuriyet tarihinde ilk defa eine rastlanmayacak bir zorbalk ve saldr ile boulmak istendiini" belirtti. Somuncuolu, "nceden planlanan, kaba kuvvetin ve tedhiin adna 'tre' diyenlerin sebep olduklar bu komplo ve irkin saldr, ahsmdan nce partime, TBMM'ye ve demokratik rejime yneliktir." dedi. Sadi Somuncuolu yazl aklamasnda, her parti grubundan cumhurbakan aday kt halde MHP'den hibir adayn kmamas nedeniyle cumhurbakanlna aday olmaya karar verdiini bildirdi. Somuncuolu, ayrca 5 partinin genel bakanlarnn bir aday zerinde anlamalarnn, o partilerden aday kmasna engel tekil etmediini belirtti. Btn bu nedenlerden dolay cumhurbakanl adaylna karar verdiini belirten Devlet Bakan Somuncuolu, bavurudan nce de MHP Genel bakan ile bir saatten fazla grtn aklayarak, unlar kaydetti: "Partiden ayrlarak Meclis'e giderken, grevli bir genel bakan yardmcs tarafndan Meclis'in kapsnda saatlerdir bekleyen bir gruba hareketimiz bildirilmitir. Grmeler ve konumalardan, hadisenin akam saatlerinden itibaren planland anlalmtr. Adaylk iin TBMM'ye gittiimizde, irkin bir saldr ile karlatk. Giri kapsnda, yedikleri veya itiklerinden etkilendikleri tahmin edilen bir grup nce yolumuz keserek, nce arabamzdan inmemize ve adaylk mracaatmz yapmamza engel olmaya almlardr." Saldrganlarn koruma grevlilerini tartaklayp, makam aracn yumruk ve tekmeler ile tahrip etmeye altn, galiz hakaretlerde bulunduunu anlatan Somuncuolu, Meclis gvenlik grevlileri ve korumalarn mdahalesi ile olayn boyutlarnn bymesine frsat verilmediini, ancak bu srada birka milletvekilinin silah ekerek ofr aratan indirdiini ifade etti. Btn bu saldr ve engellemelere karn mracaatn gerekletirildiini belirten Somuncuolu, yle devam etti: "Bir milletvekilinin tamamen demokratik kurallar ierisinde ve Anayasa erevesinde aday olma hakk, Cumhuriyet tarihinde ilk defa eine rastlanmayacak bir zorbalk ve saldr ile boulmak istenmitir. nceden planlanan, kaba kuvvetin ve tedhiin adna 'tre' diyenlerin sebep olduklar bu komplo ve irkin saldr, ahsmdan nce partime, TBMM'ye ve demokratik rejime yneliktir. Bu irkin grntlerin

48

Oysa birok yazarn da belirttii gibi parti disiplini bir ceza hukuk dal gibidir ve bunun da doal sonucu olarak pozitif hukuk normlar ile dzenlenmelidir. Partilerin parti ii disiplini salarken parti ii demokrasiyi katletmelerine imkn verilmemelidir. nk demokratik partiler yelerinden sadece belli siyasal kalplara uygu hareket etmelerini istemekle yetinmelidir. yelerine hibir sz hakk tanmayan, en kk gr ayrlna bile hogrszce yaklaan, mutlak bir itaat ve sadakat bekleyen ve buna en kk aykrlkta bile ar yaptrmlar uygulayan bir partide parti ii demokrasiden bahsedilemez.75

televizyon kanallarnda srekli yaynlanmas, MHP davasna ar bir darbe indirmitir. Ancak bir avu komplocunun bu saldrlar, derin ve saygn bir gemii olan MHP'yi asla sarsmayacaktr. Bu provokasyonun, parti boyutunu aan ynlerinin de olabilecei dnlmelidir." MHP Genel Bakan Yardmcs evket Blent Yahnici, beraberinde evkat etin, MHP Genel Sekreteri Abdurrahman Kk, TBMM dare Amiri stanbul Milletvekili Ahmet akar ve baz divan yeleri ile beraber 26 Nisan'da parti Genel Merkezi'nde dzenledii basn toplantsnda, MHP'li Devlet Bakan Sadi Somuncuolu'nun cumhurbakan adayln, "Bizce adaylk bavurusu tartmal olan Sayn Somuncuolu, partimizin ve milletvekillerimizin gsterdii bir aday olma durumunda deildir. Biz, kendisini sadece ve sadece bamsz bir milletvekilinin cumhurbakan aday olarak gryor ve deerlendiriyoruz." Sadi Somuncuolu olay dolaysyla (bir milletvekilinin cumhurbakanlna adaylk bavurusu hakk engelleniyor) ve (MHP antidemokratik bir parti) diye provokasyon yapldn belirterek, "Somuncuolu'nun birinci tur oylamada alaca oy says, provokasyon olaynn boyutunu belirleyecek ve bu oyunun aktrlerinin saysn ortaya koyacaktr." dedi. Be siyasi partinin uzlamas sonucu, uzlalan aday etrafnda btnlemeyi ve krize dnmeden cumhurbakann semeyi, siyasi ahlakn bir gerei olarak dndklerini syleyen Yahnici, bu anlayn btn milletvekillerince genel kabul grdn, hi bir MHP milletvekilin kiisel bavuruda bulunma yoluna gitmediini syledi. Yahnici, unlar kaydetti: "Hal byle iken bavuru sresinin son dakikalarnda Aksaray milletvekili ve Devlet Bakan Sayn Sadi Somuncuolu'nun anlamakta glk ekilen bu ani karar ve davran, btn Trk milliyetilii camiasn zmtr. Gecenin ge saatinde byk bir medya grubunun hazr bulunduu bir anda danmanlar, kardeleri ve korumalar ile birlikte provokatr bir gsteri yaparcasna TBMM'ye gelii ve karlat milletvekili arkadalar ile tahrik ykl tartmas, hibirimizin kabullenemeyecei irkin bir olayn ortaya kmasna sebep olmutur. Byle bir olayn (bir Sayn milletvekilinin adaylk iin bavuru hakknn engelleniyor) gibi gsterilmesi ve MHP'nin (antidemokratik bir parti) gibi takdim edilmesi, iin ayr ve ilgin bir ynndr. Bu yndeki gayret sahiplerinin kar karya bulunduumuz provokasyon olaynn bakaca aktrleri olduklarn dnyoruz." MHP Genel Bakan Yardmcs efkat etin ise, Somuncuolu'ndan istifasn talep ettiklerini bildirdi. etin, "Partimizin yetkili kurullar, tre d davran nedeniyle, kendisiyle ilgili gerekli almaya da balamtr" diye konutu. MHP Genel Bakan, Devlet bakan ve Babakan Yardmcs Devlet Baheli, 2 Mays 2000 tarihinde TBMM'de dzenledii basn toplantsnda, Devlet Bakan Sadi Somuncuolu'nun Cumhurbakanlna adaylk bavurusu srasnda kan olaylar ile seim srecinde gelinen son noktay deerlendirdi. Baheli, Meclis bahesinde vukuu bulan talihsiz hadisenin herkesi zdn bildirerek, En bata bakanlarmzn ve milletvekillerimizin Trk insann incitecek, meclisimizin ve partimizin itibarn olumsuz etkileyecek sz ve davranlardan her artta uzak durmalar zorunludur dedi. (www.belgenet.com) 8 Mays 2000 75 Yank, s.57.

49

Ne var ki gnmzde parti disiplini mulk ve her partide kendi anlay erevesinde ekillenen bir hal almtr. Partinin gelenei

gemiten gelen retisi, liderin siyasi harekete etkisi ve rol parti disiplinini ekillendiren olgular olarak karmza kmaktadr.76

I. PART D S PL N KAVRAMI
Parti disiplini doktrinde parti ynetiminin kararlarnn parti yelerince srekli olarak kabul edilmesi ve uygulanmas nedeniyle ortaya kan tutarllk ve parti ynetiminin elinde parti kararlarna uymayan yeleri itaate zorlayacak baz yntem ve yaptrmlarn bulunmas eklinde tanmlanmtr.77 Parti disiplinini parti ynetiminin parti yeleri ve rgt zerinde sahip olduu otorite olarak tanmlayan yazarlar da mevcuttur.78 Baz yazarlar ise parti disiplinini parti yelerinin partinin tzndeki ilkelere, parti ynetimince alnan kararlara ve partinin retisine uymalar eklinde tanmlamaktadr.79 Parti disiplininin doru bir tanmnn yaplabilmesi, bu tanma mteakip snrlarnn iyi izilebilmesi ve demokratik bir ekilde

dzenlemesinin yaplabilmesi iin hayatidir. yle ki siyasi partilerde parti

76

Babakan Yardmcs Devlet Baheli'ye kar karak MHP'nin ok nem verdii Trk Kurultay'nda liderliin Demirel'e kaptrlmasna neden olan MHP'li Devlet Bakan Abdlhaluk ay grevinden azledildi. MHP Lideri ve Babakan Yardmcs Devlet Baheli Trk Kurultay'nda liderlik rolnn 9. Cumhurbakan Sleyman Demirel'e kaptrlmasna neden olan Devlet Bakan Abdlhaluk ay' azlettirdi. Baheli'nin ekonomik kriz nedeniyle Bu yl yapmayalm diyerek denek vermedii 9'uncu Trk Kurultay'n Sleyman Demirel'in himayesinde dzenleyen ay, istifa et mesajlarna da kulak tkaynca, Baheli'nin isteiyle Babakan Ecevit tarafndan grevden alnd. Karar, dn Cumhurbakan Sezer de onaylad. Yerine Devlet Bakan Faruk Bal veklet edecei ay 57. Hkmet'te grevinden ayrlan 10. bakan oldu. Lidere itaatin mutlak olduu MHP-lkc gelenekte Baheli'ye bir anlamda isyan ederek MHP'nin siyasi rakipleriyle ibirliine giren ay'n azli, Bakent kulisleri iin srpriz olmad. ayn azli, MHP ile zdeleen Trk Kurultay'nda, eski Cumhurbakan Sleyman Demirel'in n plana kmasndan da, Baheli'nin byk rahatszlk duyarak, ay'n azli iin dmeye bast kaydedildi. Bu gelimelerin ardndan ay'n azli, Baheli, kendi bakan ay'n inad yznden Trk Kurultay'nda liderlii Demirel'e kaptrmasn hazmedemedi yorumlarna da neden oldu. (www.hurriyet.com.tr) 77 Yank, s.58. 78 lter Turan, Parti Disiplini, Kapsam, Tarihe, Tevik Eden Sebepler, FM c.28, 1968, s.69. 79 Arif Payaslolu, Siyasal Partiler, ASBF Yayn, Ankara, 1974, s.44.

50

disiplininin gereklilii kadar parti ii demokrasiye uygun oluu da nem arz etmektedir. Kanaatimce parti disiplini parti yelerinin partinin genel siyasi retisine, hareket tarzna uygun davranmalar, en azndan aykr hareket etmemeleri zorunluluunu bnyesinde barndrmaktadr. Zira kendi

ierisinde bir btn olarak hareket etmeyi beceremeyen partinin semenlere iktidara geldiinde vaatlerini gerekletirme ynnde ok da umut alamas beklenemez. nk iktidar denen mekanizma tek bir kiiden babakan ya da devlet bakan- ibaret deildir. Bunun yannda yasama, yrtme ve idare mekanizmalar rgtl ve uyumlu almaldr. Elbetteki siyasi kararlar iktidardaki siyasi partinin grn yanstacaktr ki; bu da doaldr. Ancak iktidar kullanan siyasi parti yelerinin disiplin iinde deil de ayr

dorultularda hareket etmeleri, iktidarn verimli kullanlmamas daha da nemlisi siyasi partinin semenlerine vaat ettiini yerine getirmemesi sonucunu dourur. Bu durum elbette ki o partinin gvenirliine glge drr. Siyasi yaamda gvenirliini kaybetmi bir siyasi partinin

semenlerden tevecch grmesi mmkn deildir. Kald ki grup disiplinini gerekletiremeyen partiler, iktidar sorumluluunu ve en az bunun kadar nemli olan muhalefet sorumluluunu da kaldramazlar.80 Kald ki semen de parti yelerinden parti disiplinine uygun hareket tarz beklemektedir. Zira gnmzdeki seim sistemlerinin de bir getirisi olarak semen adaya deil partiye ve parti programna oy vermektedir. Hatta birok semen oy vererek kendini temsil ettirdii aday tanmamaktadr. Parti programn uygulasn diye parlamentoya gnderdii parti yelerinin oy verdii program dorultusunda deil de baka bir siyasi gr ekseninde almalar, iktidar bu ynde kullanmalar semenlerin de houna gitmemektedir.81 Parti disiplininin gereklilii parlamenter sistemin yapsndan da kaynaklanmaktadr. yle ki iktidardaki siyasi parti yrtmeyi kendi ideolojisi
80 81

Tezi, s.83; Turan, s.97; zbudun, s.3. Tezi, s.85.

51

ynnde gerekletirebilmek iin yasamaya iddetle ihtiya duymaktadr. Yrtmenin karmak istedii yasalarn parlamentodan gememesi iktidarn kullanlmamas anlamna gelir. O yzdendir ki partiler disiplinli yaplar sayesinde ynetimlerinin istedii yasay parlamentodan karabilmektedir. Bu nedenle partilerin iktidarda kalmalar ve programlarn uygulayabilmeleri ancak parti disiplini ile mmkn olabilmektedir.82Kald ki parti yelerinin bireysel tercihlerinin deil de programn n plana karak ulusal temsilciliin gerekletirilebilmesi iin parlamenter rejimde parti disiplini vazgeilmez bir edir.83 Ancak yukardaki aklamalar karsnda parti disiplini kavramn parti ii demokrasi ilkesi ile birlikte okumak gerekmektedir.84 Parti disiplini anlan nedenlerle gereklidir ama amac dorultusunda kullanlmak artyla. Aksi takdirde parti ii muhalefetin sesini ksmak, rakipleri saf d etmek amacyla kullanlamaz. Kald ki parti disiplinin bile mdahale edemeyecei alanlar vardr ve olmaldr. Tpk siyasal partilerin meclisteki milletvekili

dokunulmazlnn kaldrlmas oylamalar iin grup karar alma yasanda olduu gibi. Bu alanlar ekirdek siyasal alanlardr ve bireysel siyasal yaamn zgrlk mecralardr. Parti disiplini bu alanlara mdahale edemez. Her ye bu konuda istedii gibi davranmakta zgrdr. Bu parti ii demokrasinin bir gereidir. Salt parti ii demokrasi deil anayasal demokrasi de bunu gerektirmektedir. Parti disiplini inkr edilemeyecek ve gerekli bir kurumdur; yeter ki snrlar iyi izilsin ve parti ii demokrasiye tercih edilmesin.

II. PART D S PL N N N TRK YE UYGULAMASI

Trkiyede siyasal arenada faaliyet gsteren partiler serbest deil disiplinli partilerdir. Bunda elbette ki parlamenter rejimin byk rol
82 83 84

Turan, s.113. Tezi, s.100-102. Parti disiplini kendi bana parti ii demokrasinin inkr demek deildir. Yank, s.60.

52

vardr.

Zira

parlamenter

rejimde

siyasal

partilerin

disiplinli

olmalar

iktidarlarn devam ettirebilmeleri asndan bir zorunluluktur. Hlbuki federal devlet sisteminde ya da bakanlk rejiminde partilerin siyasal yaama katlmlar neredeyse seim sreciyle snrldr.85 Kesin bir liderlik, otoriter bir ynetim bulunmamaktadr. Bu nedenledir ki zaman zaman

ABDde kongrede ounluk rakip partiye getiinde bakan istedii yasalar kongreden geirmekte zorlanmaktadr. Hatta kimi zaman kendi partisine mensup senatrlerle bile anlaamamaktadr. Hlbuki lkemiz uygulamasnda siyasi partilerin siyasal

yaamda rol ok byktr. yle ki bireyler deil siyasi partiler siyasete yn vermektedir. Bir nceki seimde ok az oy alm, parlamento d kalm bir partinin bile toplantlar, kongreleri ses getirebilmekte, genel bakannn lke meseleleri hakknda syleyecekleri merakla dinlenmektedir. Bu Trk siyasi partilerinin disiplinli partiler olmasnn doal bir sonucudur. Parti ii disiplinin salanabilmesi iin genel merkez ynetiminin belli argmanlara en sahip banda olmas ou gereklidir. zaman Kadro ve partilerinde ideolojik bu lider

argmanlarn

fantastik

gelmektedir.86 Bu lidere tekilatn ve partililerin gveni ve inanc tamdr. deolojik lider adeta partililerle beraber kader ortakl yapmtr. Liderin ortaya koyduu dava yelerce sahiplenilmitir. Her bir ye adeta birer dava adamdr. Parti ii disiplin uygulamasnn bu tr kendiliinden ve doal olandr. Herhangi bir d bask nedeniyle deil parti yeleri gerekten byle olmas gerektiine inandklar iin disipline uygun davranmaktadr. Bu tip liderliin mevcut olduu partiler ada demokrasilerde ve siyasal yaamn gelimesiyle azalmaktadr. Zira bu yap salkl deildir. lkeyi tek adam
Yank, s.62. lkemizde belli bal siyasi hareketlerde bu lider tipine sklkla rastlanmaktadr. Kendini milli gr olarak adlandran siyasi yapnn efsanevi lideri Necmettin Erbakan mr boyu siyasi yasakl ve olduka yal olmasna ramen bu grn temsilcisi Saadet Partisi zerinde her zaman etkilidir. Ne var ki Erbakann devirdalar ve en az onun kadar siyasi yaama damgasn vuran fantastik liderlerin birou siyaset dnyasnda gmlerdir. Merkez san kurucusu Adnan Menderes, lkc hareketin babuu Alparslan Trke, demokratik solcularn karaolan Blent Ecevit, liberalizmin Trkiyedeki kurucusu Turgut zal artk ideolojik liderleri olduu partilerin genel bakanlar olmasalar bile zerinde etki sahibi olmaya devam etmektedirler. Genel bakanlklar devam etseydi hi kuku yok ki partileri liderlerine tam bir itaat iinde olacakt.
86 85

53

ynetimine ya da oligarik bir yaplanmaya gtrme tehlikesi vardr. Bunun yerine kiilerin deil de fikirlerin ve programlarn n planda olduu siyasal partiler Avrupa demokrasisinde yerini almtr. Bunun doal sonucudur ki; seimde kaybeden lider parti iin ne kadar nemli olursa olsun, hatta partililer tarafndan ok fazla da sevilmesine ramen grevini bir daha dnmemek zere brakr. Ne var ki deien lider ve ynetim yaplanmas da parti ii disipline ihtiya duymaktadr. Bunu eski usulde olduu gibi liderin kendinden menkul karizmas ile artk salanamayacana gre snrlar iyi izilmi bir disiplin hukukuna ihtiya duyulmaktadr. Parti ii disiplin hukuku sayesinde parti yelerinden parti disiplinine aykr davranlar sergileyenler hakknda eitli yaptrmlarla otorite tesis edilebilsin. te bu ihtiya nedeniyledir ki; Siyasi Partiler Kanunumuz parti iinde eitli disiplin mekanizmalar

dzenlemitir.

III. PART

D S PL N HUKUKU

Siyasi Partiler Kanunumuz parti ii disiplini sekizinci blmde 53. madde ile 59. madde arasnda Disiplin leri bal altnda

dzenlemitir. Disiplin Sular ve Cezalar baln tayan 53. madde siyasi partilerin yelerine uygulayabilecekleri yaptrmlar snrl say ile

belirlemitir. Buna gre disiplin cezalar srasyla uyarma, knama, partiden veya gruptan geici veya kesin olarak karma cezalar ihlal edilen fiilin arlna gre uygulanacak olan yaptrm tr olarak belirlenmitir. Her ne kadar 53.madde balnda disiplin sular ibaresi bulunmas madde bnyesinde hangi eylemlerin disiplin suu olduunun kazuistik bir metodla sralanaca izlenimi verse de maddede bu hususa deinilmemitir. Bu alan her siyasi partinin kendi tznde

dzenlenmesine braklmtr. Buna gre her siyasi parti tznde hangi eylemlerin disiplin suu tekil edeceini hangi disiplin suu iin 53.maddede

54

yer alan yaptrmlardan hangisinin uygulanacan aklayc dzenlemelere yer vermek durumundadr. Tabi ki Siyasi Partiler Kanunun kazuistik bir metodla tek tek hangi eylemlerin disiplin suu tekil edeceini belirtmesi mmkn deildir. Byle bir dzenleme ok ayrntl ve gereksiz olaca gibi her eylemi karlamas da mmkn deildir. te yandan byle bir dzenleme

getirilmesinin ar mdahaleci olma tehlikesi de vardr. Ne var ki; bu alann dzenlemesinin salt parti tzklerine hibir kstas getirilmeden braklmas da kanaatimce doru deildir. En azndan tpk ceza hukukunda olduu gibi disiplin sular ve cezalar iin ada kriterler belirlenmi ve tzklerin buna uygunluu zorunlu tutulmu olsayd. Bu durum disiplin hukukunun

suiistimalinin nne geebilirdi.

A. Parti Tzklerinde Disiplin Su ve Cezalar:

Siyasal Partiler Kanunumuz disiplin su ve cezalarnn

dzenlenmesini her partinin kendi tzne brakt iin biz de lke ynetimine yn veren belli bal siyasal partilerin tzklerini incelemek suretiyle partilerce uygulanan disiplin cezalarnn orantl olup olmadklarn, hangi eylemin karlnn ne tr ceza olduunu ve neticesinde disiplin hukukunun parti ii demokrasiye etkisini irdelemeye alacaz. 1. Adalet ve Kalknma Partisi (AK PART ): Adalet ve Kalknma Partisi disiplin su ve cezalarn tznn 113. ile 117. maddeleri arasnda dzenlemi, ilgili maddeler 2002 ylnda (iki defa) ve 2006 ylnda toplam kez deiiklie uramtr. zellikle 2006 yl deiiklikleri olduka kapsaml olup yeni sular eklemitir. Hatrlanaca zere partinin 2006 ylnda tzk deiikliklerini gerekletirdii kurultay kamuoyunda hayli yank bulmu; yola ktnda ok demokratik bir tzk

55

olarak grlen parti tznn anti demokratik eklemelerle parti ii demokrasiyi yaralad iddia edilmiti.87
87

Madde 113 - Parti Disiplin Cezalar Parti disiplin kurullarnca yukarda yazl esas ve usule

gre verilebilecek disiplin cezalar unlardr: 113.1 - Uyarma 113.2 - Knama 113.3 - Partiden ve gruptan geici ihra 113.4 - Partiden ve gruptan kesin ihra Madde 114 - Uyarma Cezas ve Bu Cezay Gerektiren Haller Uyarma, partilinin yazl olarak dikkatinin ekilmesi olup; 114.1 - Yetkili organlarca davetli olduu toplantlara mazeret beyan etme gerei duymakszn katlmamak, 114.2 - Durumu msait olduu halde taahht ettii aidatn dememek veya ge demek, 114.3 - Tevdi edilmi grevin ifas konusunda lakayt davranlar sergilemek, Partilinin uyarma cezas ile cezalandrlmasn gerektiren eylemlerdir. (Yeni Bent : 11.11.2006- Madde 11) 114.4- Parti yneticileri ve yeleri hakknda basn yoluyla incitici beyanlarda bulunmak. Madde 115 - Knama Cezas ve Bu Cezay Gerektiren Haller Knama, partilinin 'kusur' bildirimi ieren yazl uyarlmas olup; 115.1 - Yetkili organlarca verilmi parti grevini kabul etmemek veya yapmamak, 115.2 - Parti iinde ve parti faaliyetlerinde kiisel kar gzetir tutumlar sergilemek, 115.3 - Parti aleyhine tazmini gerekli bir zarar domasa bile, tutulmas gereken defter ve kaytlar kanun, tzk ve ynetmelik hkmlerine uygun olarak tutmamak, 115.4 Kanuni sorumluluklar ile deme ve tazmin sorumluluu sakl kalmak kaydyla, partideki greviyle bal hizmet gerei kendisine teslim edilmi eya veya malzemenin, ihmal sonucu kaybna neden olmak, 115.5 - Bir yl iinde iki defa uyarma cezas gerektiren eylemlerinden tr uyarma cezas ile cezalandrlm olmak, Partilinin knama cezas ile cezalandrlmasn gerektiren eylemlerdir. Madde 116 - Partiden ve Gruptan Geici hra Cezas ve Bu Cezay Gerektiren Haller

Partiden ve gruptan geici ihra cezas, eylemin niteliine gre iki aydan az bir yldan fazla olmamak zere partilinin, parti ve grup almalarna katlmamas, partideki grevinin sona ermesi, parti yeliinin ceza sresince askya alnm olmas sonularn douran disiplin cezasdr. Geici ihra ceza sresi karar tarihinde balar, sresinin dolmas ile yeni bir karar ve ileme gerek olmadan kalkm saylr. Geici ihra karar, partilinin parti tzk ve programna, dier mevzuatna ve organlarn balayc kararlarna uyma ykmlln ortadan kaldrmaz. Parti ve gruptan geici ihra cezas verilmesini gerekli klan haller : 116.1 - Partinin ve parti organlarnn toplantlarnda sakl kalmas gereken konular ve kararlar, sebebi ne olursa olsun, aklamak, 116.2 - Seimlerde, partiden olur almadan bamsz aday olmak, dier partilerin veya bamsz adaylarn propagandalarn yapmak, yahut parti adaylar aleyhine almak, 116.3 - Parti yneticileri ve yeleri hakknda gerek d haber yaymak, iftira, karalama ve kk drc beyanlarda bulunmak, 116.4 - Partiyi ve parti almalarn alet ederek kar salamak, partili olmay nfuz sayarak ktye kullanmak, 116.5 - Kanuni sorumluluklar ile deme ve tazmin sorumluluu sakl kalmak kaydyla, partideki greviyle bal hizmet gerei kendisine teslim edilmi eya veya malzemeyi kastl olarak kaybetmek veya grevden ayrlma halinde teslim etmekten kanmak ve bu konuda

56

Grld gibi 2006 ylnda yaplan deiiklikle Uyarma, Geici hra ve Kesin incitici, kk hra gerektirir fiiller arasna parti yneticileri hakknda drc, karalayc beyanatlar verme de girmi

bulunmaktadr. Elbette tzkte yer alan bu eylemlerin nitelendirilmesi olduka zordur. Zira siyaset dnyasnda bir kii iin karalayc olan ifade dieri iin eletiri hakk kapsamnda kalabilir. Bu yzden bu tarz mulk ve disiplin uygulaycsna geni takdir yetkisi veren dzenlemeler olduka tehlikelidir. Bir parti yesinin basit bir eletirisi bile eletiriye tahammlsz

srarl davranmak, (Yeni Bent : 11.11.2006- Madde 12) 116.6 - Usulne uygun olarak alnm grup kararlarna uymamak, (eski bend nosu teselsl ettirilecek) 116.7 - Bir yl iinde iki defa knama cezas gerektiren eylemleri nedeniyle yetkili disiplin kurulunca cezalandrlm olmak, Eylemleri, partiden ve gruptan geici olarak ihra edilmeyi gerektiren disiplin sulardr. Madde 117 - Partiden ve Gruptan Kesin hra Cezas ve Bu Cezay Gerektiren Haller

Parti ve gruptan kesin ihra cezas, partilinin parti kaydnn ve parti ile olan tm ilikilerinin sona erdirilmesi sonucunu douran en ar disiplin cezasdr. Kiinin, TBMM Parti Grubu'ndan ihrac, partiden ihracn, partiden ihrac gruptan ihrac sonucunu douran ilemlerdir. Partiden kesin ihra kararlar kesinletikten sonra btn tekilata duyurulur ve ilgilinin kaytl olduu iledeki ktne ilenir. Parti ve gruptan kesin ihra cezas verilmesini gerekli klan haller: 117.1 - Partinin tzk ve programna, demokrasi, insan haklar ve hukukun evrensel temel kural ve normlarna aykr faaliyetlere katlmak, destek olmak yahut bizzat aykr eylem ve ilemlerde bulunmak, 117.2 - Milletin lkesi ve devletiyle olan birliine ve blnmez btnlne zarar verici faaliyetler iinde olmak, Trkiye Cumhuriyeti'nin temel niteliklerine ve Siyasi Partiler Kanunu'nun drdnc ksmnda yer alan esaslara aykr eylem veya ilemde bulunmak, 117.3 - Siyasi Partiler Kanunu'na gre parti yeliine engel bir fiilden dolay kesin mahkumiyetine ramen partiden istifa etmemekte direnmek, 117.4 - Yetki ve grevini ktye kullanarak partinin resmi kaytlar zerinde tahrifat yapmak veya belgeleri yok etmek, 117.5 - Parti mal ve parasn zimmetine geirmek, zel ilerinde kullanmak, (Deiik: 12.01.2002- Madde 23) 117.6 - Kongrelerde ve aday yoklamalarnda menfaat karl oylama sonularna tesir etmek, parti ii ve d seimlerde hile veya sahtecilik yapmak, (Deiik: 05.05.2002- Madde 9) 117.7 Parti Yneticileri, yeleri veya parti tzel kiilii hakknda basn yayn aralar ile kamuoyu nnde gerek d haber yaymak, iftira, hakaret, karalama veya kk drc beyanlarda bulunmak, (Deiik: 05.05.2002- Madde 9) 117.8- Geici ihra cezasyla cezalandrlm olmasna karn, ayn cezay gerektiren yeni bir fiil ilemi olmak, Eylem ve ilemleri, partiden ve gruptan kesin olarak ihra edilmeyi gerektiren disiplin sulardr. (Yeni Bent : 11.11.2006- Madde 13) 117.9- Parti yneticileri ve yelerine kar iddet uygulamak.

57

bir ynetim tarafndan disiplin suu olarak alglanabilir. Elbette bu durum parti ii demokrasiyi zedeleyecektir.

2. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP):

22 Temmuz 2007 seimlerinden ikinci olarak kan Cumhuriyet Halk Partisi ise disiplin sularn tznn 70.maddesinde belirlemitir. Maddenin alt bendlerinde ise hangi eyleme hangi cezann verilecei aka yazlmtr.88

PART SULARI Madde-70 (19.11.2005 tarihli kurultay karar ile deiik). Aada yazl olan tutum, davran ve eylemler ile bunlarn yaplmasn desteklemek, kolaylatrmak ve vmek parti suudur. A) Kesin karma Cezas Gerektiren Parti Sular: a) Programa ve Tzk kurallarna, kurultay ve yetkili organ kararlarna aykr davranmak, b) Partide aldklar grev ve sorumlulukla ve yelikle badamayan tutum ve davranlarda bulunmak, c) Parti kayt ve defterlerini saklamak, grevi devir srasnda bunlar teslim etmemek, d) Parti dorultusuna ve temel ilkelere aykr siyasal almalara ve eylemlere katkda bulunmak, e) Parti adaylarna kar veya baka parti adaylarndan yana ak veya gizli almak, f) Kurultay, kongre, grup ve meclis ilemlerinin, seim almalarnn yasa, tzk ve ynetmelik kurallarna uygun olmasn engellemek, bozmak, bozdurmak amac ile yetkili organlara ve kiilere kar Tze uygun itirazlar dnda her trl engelleyici davranta bulunmak, g) Partiye ye yazm ve temsille ilgili kurallar inemek, parti ii seimlere hile kartrmak, h) Parti almalarnda, zellikle kurultay ve kongrelerde yelere ve grevlilere eylemli saldrda bulunmak, almay engellemek veya nlemek. B) Geici karma Cezas Verilecek Parti Sular: a) Geree aykr olarak Partide kendisine belli grevler verilmi gibi davranmak ve almak, b) Parti iinde ayrlk gzetmek ve ayrmclk yapmak, c) Gizli yaplmas kararlatrlan toplantlardaki konumalar aklamak, d) Parti almalarnda yelere szl ya da eylemli saldrda bulunmak, Parti dzenini bozmak, almalar aksatmak, e) A bendinin (e), (f), (g) ve (h) alt bendlerinde belirtilen parti sularnn zel koullar nedeniyle hafif saylacak durumlarnda su saylan eylemi ileyenin etkin pimanlk gstermesi halinde grevli disiplin kurulunun takdiri ile geici karma cezas verilebilir. C) Knama Cezas Verilecek Parti Sular: a) Parti yararlarn zedeleyici yayn ve propaganda yapmak, b) Parti grevlilerini kltc szler sylemek, Parti almalarn zorlatrc eylem ve davranlarda bulunmak, c) Partili yeler ve yneticiler hakknda bilerek ve isteyerek asl olmayan sylentiler karmak, bunlar yaymak, d) Geerli zr olmakszn seimlerde oy kullanmamak, e) B bendinin (a), (b), (c) alt bendlerinde belirtilen parti sularnn zel koullar nedeniyle hafif saylacak durumlarnda ve parti suu saylan eylemi ileyenin etkin pimanlk gstermesi halinde grevli disiplin kurulunun karar ile knama cezas verilebilir. D) Uyarma Cezas Verilecek Parti Sular a) Partililerin kiilikleri ile uramak, parti yeleri hakknda kk drc szler sylemek, svmek, b) Parti binalarna ve mallarna zarar vermek, c) C bendinin (a) ve (b) alt bendlerinde belirtilen parti sularnn zel koullar nedeniyle hafif saylacak durumlarnda ve su saylacak eylemi ileyenin etkin pimanlk gstermesi halinde grevli disiplin kurulunun takdiri ile uyarma cezas verilebilir.

88

58

CHP tz de AK PART

gibi 2005 ylndaki kurultayda

kapsaml bir deiiklie uramtr. Bu deiiklikten disiplin sularn sayan 70. madde de nasibini almtr. Ne yazk ki siyasi partilerin ynetimleri parti iinde ortaya kan gr ayrlklarn ya da iktidar mcadelelerini hep sk bir disiplin uygulamas ile kontrol alma yoluna gitmilerdir. Byle

zamanlarda akla ilk gelen tzk kurultay toplayarak parti ynetimini eletiren ya da muhalefet eden yelerinin sesinin kslabilmesi iin disiplin hukukunu deitirerek sakncal yeleri cezalandrabilecek dzenlemeleri yapmaktr.89 Yalnz CHP tznde gze arpan sevindirici bir husus disiplin uygulayclarna disiplin suu ileyen yeler hakknda ilgili eylemin hafif olarak nitelenebilecei hallerde ve yenin de etkin pimanlk gsterdii durumlarda tzn ngrd cezay deil de bir alt cezay hkmedebilme konusunda verdii takdir yetkisidir. Disiplin hukukunun ktye kullanlma alkanl olduu siyaset dnyamzda bu maddelerin ne kadar uygulamas olur bilemeyiz ama en azndan disiplin uygulayclarna ynetimin basks altnda kalsalar bile demokrasiyi kurban etmemeleri bir ans tannm olmas takdire ayandr.

3. Milliyeti Hareket Partisi (MHP):

Milliyeti Hareket Partisi de dier iki saydmz partimiz gibi disiplin sularn ve gerektirdii cezalar tznde ayrntl olarak

sralamtr. MHP tznn Disiplin Cezasn Gerektiren Hller balkl 71.maddesinde Siyasi Partiler Kanununa paralel ekilde drt farkl cezay ngren eylemler sralanmtr.90
leride disiplin hukukunun parti ii uygulamalarn incelerken rneklerle zerinde duracaz ancak yeri gelmiken belirtmek gerekir ki; CHP tzndeki deiikliklerin hedefi 2005 ylnda parti ynetimine muhalefet ederek ilk kongrede adayln koyacan aklayan Mustafa Sargl idiyse; AK PART tzndeki deiiklilerin hedefinde partinin yaramaz ocuklar diye kamuoyunda tannan Turhan mez ve Erturul Yalnbayr vard. 90 D S PL N CEZALARINI GEREKT REN HLLER MADDE 71- Partili yenin kanun, Parti tzk ve programna uymayan olumsuz davranlarda bulunmas hlinde hakknda aadaki cezalar uygulanr. 1. Uyarma Cezasn Gerektiren Hller a. Yetkili organlarca davet edildii hlde toplantlara katlmamak. b. Parti ii birlik ve beraberlii zedeleyecek davranlarda bulunmak. c. Parti ii yazmalarda Tzk ve Ynetmelik'te ngrlen kademelere uymamak. d. Yetkili, Parti
89

59

Ne yazk ki disiplin sularnn tzkte dzenleme tekniindeki parti arasndaki benzerlik ierik itibariyle mulk ve parti iindeki eletiri ve muhalefeti kolaylkla susturabilecek nitelikteki su tanmlar konusunda da devam etmektedir. zellikle Milliyeti Hareket Partisinin tznn 71/2nci maddesinde dzenlenen knama cezasn gerektiren haller arasnda
organlarnca verilen grevleri mazeretleri olmakszn kabul etmemek veya zamannda yerine getirmeyerek ihmal etmek. 2. Knama Cezas Gerektiren Hller a. Kanunlara, parti tzk ve program ile ynetmelik hkmlerine ve partinin yetkili organlar tarafndan verilen kararlara sz, yaz ve sair ekillerde aleyhte bulunmak. b. Parti ierisinde huzursuzluk ve geimsizlik yaratmak. c. Partide tutulmas gereken defter ve kaytlar usulne uygun olarak tutmamak. d. Grevi ihmal veya savsamak. 3. Geici karma Cezasn Gerektiren Hller a. Milletvekili, il genel meclisi, belediye bakanl ve belediye meclisi seimleri iin yetkili organlarn onay olmakszn adayln koymak, dier partilerin veya bamsz adaylarn lehinde almak ve propagandalarn yapmak, ak veya gizli olarak Parti ve adaylarnn aleyhine almak. b. Kongrelerde yaplan seimlerde oy pusulalarnda tahrifatta bulunmak, sahtecilik yapmak, seimlere hile kartrmak ve bu gibi hareketlerin iinde bulunanlarla i birlii yapmak, yaplm olan seimlerin neticeleri ile ilgili phe yaratabilecek, gerek d szl veya yazl beyanda bulunmak ya da bu ekilde basn aklamalar yapmak. c. Partide dayanma ve i birliini bozacak, huzursuzluk yaratacak davranlar ile partinin programnda gsterilen yksek ahlk dncesiyle badamayan davranlarda bulunmak. d. Kanuni sorumluluklar sakl kalmak kaydyla Partideki grevi gerei kendisine teslim edilen eya ve malzemeyi kaybetmek, grevden ayrlma ve ayrma hlinde teslim etmemek veya teslim etmekten kanmak. e. Partinin her kademedeki yneticileri hakknda gerek d haber yaymak, iftira, karalama ve kk drc beyan ve davranlarda bulunmak. f. Partinin gizli karar ve yazmalarn her ne suretle olursa olsun aklamak, dar szdrmak. g. Yneticilik grevini ihmal ederek partiye zarar vermek. 4. Kesin karma Cezasn Gerektiren Hller a. Herhangi bir sebeple partili sfat ile yapt faaliyetlerden dolay hakknda yetkili kamu kurumlarnca takibat yaplarak sulu grlmek ve siyasi partiler kanununun ngrd ye olma niteliklerini kaybetmek. b. Siyasi Partiler Kanunu'nca yasaklanm konular ihmal etmek suretiyle parti hakknda kanuni takibata yol aacak davranlarda bulunmak. c. Partiyi ve parti yetkililerini gerek d iddia ve gerekelerle ikyet etmek ve parti yetkililerinin bilgisi olmadan parti adna resmi makamlarla muhatap olmak, yalan bilgi ve beyanda bulunmak, yetkisiz deme yaymlamak, partinin yetkili organlar nezdinde demokratik ve medeni ller erevesinde hlledilmesi gereken parti ii meseleleri, belli kademe ve silsile dzenini bozarak basn ve yayn organlarnda ak ekilde tartma ve polemik konusu yapmak. d. Partiyi ahsi menfaatlerine alet etmek. e. Partinin birlik ve beraberliini ciddi ekilde bozacak ve Genel Bakan, Genel Sekreter ve bunlardan sonra hiyeraride bulunan grevlilere ve parti organlarna kar ar disiplinsizlik tekil edecek ya da parti faaliyetlerini nemli surette aksatacak, partinin gelimesine mni olacak davranlarda ve faaliyetlerde bulunmak veya bakalarn byle davran ve faaliyetlere ikna ve tevik etmek. f. Parti evrak ve kaytlar zerinde tahrifat yapmak veya saklanmas gerekli belgeleri ortadan kaldrmak. Disiplin cezalarnn herhangi birisiyle cezalandrlan bir yenin ayn disiplin suunu tekrar ilemesi veya ayn cezaya konu farkl fiili ilemesi hlinde bir st disiplin cezas ile cezalandrlr. Disiplin cezalarnda herhangi bir ye hakknda takibat yapan disiplin kurulu, suun ileni tarz ve olayn mahiyetine gre sevk eden kurulca talep edilen cezadan ar olmamak kaydyla yukarda sz geen disiplin cezalarndan herhangi birini vermeyi karalatrabilir. Saylan hususlardan dolay disiplin suu ilediine dair bilgi, disiplin kuruluna sevk yetkisine sahip organlara ulat tarihten itibaren 6 ay iinde bu kurulca sevk ilemi yaplmazsa veya her hlde olaydan itibaren yl getikten sonra bu ye hakknda takibat zaman am dolaysyla ile yaplamaz.

60

yer alan parti iinde huzursuzluk ve geimsizlik yaratmak eylemi hukuki olmaktan olduka uzak sbjektif bir dzenlemedir. Brakn byk kongreyi herhangi bir yerel kurultayda bile genel merkeze muhalif bir aday kolayca bu maddeden sulanabilir ve cezalandrlabilir. Bu noktada tzklerin denetlenmesi mekanizmasnn ilerliini de tartmak gerekecektir. Bilindii gibi siyasi partilerin eylem ve ilemleri Yargtay Cumhuriyet Basavclnn Siyasi Partiler Brosu nezdinde tutulan sicilleri ile denetlenmektedir. Anayasaya ve kanunlara aykr tzk dzenlemeleri hakknda nce ilgili siyasi parti nezdinde dzeltilmesi iin uyarda bulunulmakta, buna ramen belirtilen husus dzeltilmezse Anayasa Mahkemesine yaptrm istemiyle bavurulmaktadr.
91

Bu mekanizmann birer hukuki i norm olan tzkleri

hukukun genel ilkeleri ve dzenlenme teknii bakmndan da denetlemesinin gerektii kanaatindeyim.

4. Anavatan Partisi (ANAVATAN):

Erkan MUMCUnun genel bakan seilmesiyle birlikte parti ii demokrasi konusunda iddial bir tzk hazrlayan Anavatan Partisinin tznn 74.maddesi disiplin cezas gerektiren eylemleri sralamtr.
91 92

92

Bkz. Ayrntl olarak; ileride inceleyeceiz. Disiplin cezasn gerektiren haller Madde 74- Disiplin cezasn gerektiren haller unlardr: 1. Uyarma cezasn gerektiren haller: a) Yetkili organlarca davet edildii halde toplantlara katlmamak, b) Partinin yetkili organlarnca verilen grevleri makul bir sebep gstermeksizin kabul etmemek, c) Hal ve hareketleriyle Partiyi kk drc durumlar yaratmak. 2. Knama cezasn gerektiren haller: a) Kanunlara, Partinin program, Tzk ve ynetmelik hkmlerine, Partinin yetkili organlar tarafndan verilen kararlara szle aykr tavr ve harekette bulunmak, konulan yasaklara uymamak, b) Oy pusulalarnda tahrifat yapmak veya her ne ekilde olursa olsun seimlere hile kartrmak, c) Partinin tesantn bozacak, partilileri birbirine drecek hareketlerde bulunmak, d) Kanuni sorumluluklar ve tanzim mkellefiyeti sakl kalmak art ile hizmetin devam sresince Partideki grevi gerei kendisine teslim edilen eya ve malzemeyi kaybetmek veya grevden ayrlma halinde teslim etmemek, e) Grevi gerei tutmas gereken defter ve kaytlar usulne uygun olarak tutmamak. 3. Geici ve kesin karma cezasn gerektiren haller: a) Her trl seimlerde, Parti karar olmadan bamsz adayln koymak, dier partilerin veya bamsz adaylarn lehinde almak ve propagandalarn yapmak veya ak ve gizli olarak Partinin adaylar aleyhine almak, b) Kanunlara, Partinin program, Tzk ve ynetmelik hkmlerine; Partinin yetkili organlar tarafndan verilen kararlara yaz ile muhalefet etmek bu yolda basna beyanatta bulunmak, c) Partinin gizli karar ve yazlarn her ne sebep olursa olsun aklamak, d) Partinin her kademedeki yneticileri ve yeleri hakknda gerek d haber yaymay itiyat edinmek, iftira, karalama ve kk drc beyan ve davranlarda bulunmak, e) Partiyi ahsi menfaatine alet etmek, Partinin nfuzunu ktye kullanmak, f) Parti Genel Bakan, MKYK ile MDK yeleri aleyhine aslsz haber ve dedikodular yaymak; Parti programnda gsterilen yksek ahlak idealleri ile badamayan tavr ve hareketlerde bulunmak, g) Yneticilik

61

Ne var ki daha nce AK PART , CHP ve MHP iin getirdiimiz eletirileri parti ii demokrasi konusunda iddial olan bu partimiz hakknda da getirmek mecburiyetindeyiz. Zira Yargtay Cumhuriyet Basavcl Siyasi Partiler Soruturma Brosunun ANAVATANA gnderdii 3.SP.2006/36 say ve 13.03.2006 tarihli yazsnda Anavatan Partisinin tznn 74/3nc maddesinin Siyasi Partiler Kanununa aykr olarak dzenlendii iddia etmektedir. lgili maddede disiplin sular saylarak bu sularn cezas olarak geici ve kesin karma cezalar ngrlmektedir. Ancak hangi eyleme geici karma cezas hangi eyleme kesin karma cezas verilecei belli deildir. Bu durum evrensel ceza hukuku ilkesi olan sularn ve cezalarn belirliliine aykr bir durumdur.93 Keza Anayasa Mahkemesi de daha evvel vermi olduu bir kararnda hangi eylemlerin disiplin suu oluturacann ve bunlarn

karlnda ne tr yaptrmlarn ngrleceinin siyasi partilerin tznde tereddde belirtmitir: () Siyasi Partiler Kanununun 53. maddesinin ikinci fkrasnn, Disiplin kurullarnn vermeye yetkili olduklar disiplin cezalar ile hangi halde
grevini ihmal ederek Partiyi zarara sokmak, h) Tzn 7 nci maddesine aykr hareketlerde bulunmay itiyat haline getirmek, i) Herhangi bir sebeple Partili sfat ile faaliyetlerinden dolay hakknda yetkili Devlet organlarnca takibat yaplarak sulu grlmek, j) Kanunun 102 nci maddesinin ikinci fkras gereince Cumhuriyet Basavcl tarafndan iten el ektirilmesi veya Partiden karlmas istemine sebep olacak davranlarda bulunmak, k) Kanunun koyduu yasaklar ihlal etmek sureti ile Parti hakknda kanuni takibata sebebiyet verebilecek davranlarda bulunmak, l) Yneticilik veya grevli olmak sfatn suiistimal ederek Partinin resmi kaytlarnda tahrifat yapmak veya belgeleri ortadan kaldrmak, m) Tzn 8 inci maddesine aykr harekette bulunmak, n) Siyasi Partiler Kanununun 11 inci maddesinde yazl sulardan herhangi biri nedeniyle mahkm olmak. Disiplin cezalarndan herhangi birisi ile tecziye edilen bir ye ayn disiplin suunu tekrar ilemesi halinde daha ar bir disiplin cezas ile tecziye olunur. 93 (..) Tzn bu maddesinde Geici veya Kesin karma Cezas Verilecek Parti Sular ayn alt balk altnda, her iki disiplin suu iin ayn eylemler ngrlmtr. Oysa su ve cezalarn ak, net ve yasall ilkesi gereince, hangi fiil iin hangi disiplin cezasnn uygulanacann, her bir ceza iin ayr ayr belirtilmesi gerekir. Parti tzndeki bu dzenleme, birden fazla disiplin suu iin ayn eylemleri ngrmekte bu temel ilkeyle elimektedir. nk tzn 74/3nc maddesi ondrt bentten (a-n bentleri) ibaret fiiller iin partiden geici veya kesin karma cezasnn verilmesini ngrmektedir.Dolaysyla bu dzenlemeler, ceza vermeye yetkili olanlara sbjektiflii ne karan, eitlik ilkesini bozucu, yasallk ilkesine tamamen aykr ve keyfilii gndeme sokan bir geni takdir alan yaratmaktadr.(..) Yargtay Cumhuriyet Basavcl Siyasi Partiler soruturma Brosunun Anavatan Partisi Genel Bakanlna yazd 3.SP.2006/136 sayl uyar yazsndan.

yer

brakmayacak

ekilde

ortaya

konulmas

gerektiini

62

ne

tr

disiplin

cezalar

verileceinin

parti

tznde

belli

edilmesi

zorunludur biimindeki emredici kuralna uyulmam ve tzn sz konusu maddesinde disiplin sular gsterildikten sonra bu parti sularnda herhangi biriyle ilgili olarak, suun lsne, partiye verdii zarar ve suta direnme unsuruna gre, en hafifinden en arna doru, sras ile aadaki cezalar verilir denilmekle yetinilmitir.() (Parti Tznn) 81.maddesinin Siyasi Partiler Kanununun 53.maddesinin ikinci fkrasna aykr olduuna ve aykrln giderilmesi iin Partiye ihtarda bulunulmasna, oybirliiyle() (E: 1985/2 ( htar stemi), K:1986/1, Karar Tarihi:28.02.1986) Anavatan Partisi Tznn yukarda deindiimiz maddesi ayn disiplin sular iin farkl cezalar ngrm durumdadr. Dier bir ifadeyle tzn ilgili maddesi ile ayn eylem bir defasnda geici karma ile cezalandrlabilirken bir dier zaman ise bu ceza kesin karma olabilir. Elbette bu durum ncelikle eitlik ilkesi ile de badamaktadr. Yargtay Cumhuriyet Basavclnca ad geen partiye

gnderdii uyar yazsnda da belirttii gibi her disiplin cezasnn ayr ayr, eit, objektif uygulamalardan uzaklalmayacak, keyfilie yol amayacak biimde ak ve tek tek gsterilerek dzenlenmesi zorunludur.

5. Demokrat Parti (DP):

Siyasi Partilerin tzklerindeki disiplin hkmlerini incelediimiz bu bahsi Demokrat Partinin tzne ksaca gz atarak kapatalm. 22 Temmuz 2007 seimlerinden ksa sre nce Anavatan Partisi ile birlemek iin adn ve tzn deitiren eski Doru Yol Partisi yeni Demokrat Partinin tznn ne yazk ki partinin geirmi olduu bu devinimden pek de nasbini almam olduunu gryoruz. Daha nceki drt parti iin yaptmz tespitler Demokrat Parti iin de geerlidir. Parti iinde ahsiyetle uramay alkanlk haline getirmek, Parti ahenk ve huzuru ile politikasn tahrip edici davranlarda bulunmak, gibi disiplin sular daha nce de

63

sylediimiz

evrensel

hukuk

ilkeleri

ile

badamayan

tzk

dzenlemeleridir.94

B. Disiplin Kurullar:
Siyasi Partilerde parti ii demokrasi adna byk nem tayan parti disiplini uygulamasn partinin eitli kademelerinde bulunan disiplin kurullar gerekletirmektedir. Eylemleri bakmndan demokrasiye uygun davranmalar beklenen disiplin kurullarnn oluumu da buna olanak verecek ekilde olmaldr. Keza 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunumuz buna dikkat
D S PL N SU VE CEZALARIMADDE 58- A) Disiplin cezalar uyarma, knama, Partiden veya gruptan geici veya kesin olarak karma cezalardr. Disiplin cezasn gerektiren fiiller: I) Uyarma Cezas: Parti yesinin veya kademe grevlilerinin yazl olarak dikkatlerinin ekilmesidir. u hallerde verilir. Parti ii birlik ve beraberlii zedeleyici tutum ve davranlara ynelmek, Parti kademelerinin uyum ve ibirliini sarsc davranlarda bulunmak, Parti ii yazmalarda kademelere uymamak. II) Knama Cezas: Bu ceza yenin tutum ve davranlarndan dolay ayplanmas olup u hallerde verilir: Parti iinde ahsiyetle uramay alkanlk haline getirmek, Parti organlarnn toplantlarnda sakl tutulmas gereken konular ve kararlar aklamak, Kanuna, ahlaka, mahalli rf ve adetlere, geleneklere uygun dmeyen davranlarda bulunmak, zel hayatnda parti yelii ile badamayacak ve partiye sz getirecek durumda olmak, Seim ve sandk kurullarndaki greve gitmemek, Hakl bir sebep ve mazereti olmad halde seimlerde oy hakkn kullanmamak. III) Geici karma Cezas: Bu ceza belli bir zaman iin uygulanr ve bu srenin sonunda yeni karara gerek kalmadan ortadan kalkar. Bu cezay alan parti yesi, almalarna katlamayaca parti organlarna hibir teklifte bulunamaz, kendisine hibir grev verilemez. Ancak, geici karma cezas alm olmak, yenin partinin tzk, program dier mevzuat ile organlarnn balayc kararlarna uymak zorunluluu ortadan kaldrmaz. Bir yenin TBMM Grubundan geici olarak karlmas hakknda verilen ceza, bu yenin ceza sresince gruptaki almalara katlmamasn gerektirir. Geici karma Cezas u Hallerde Verilir. Kanuna, partinin tzk ve program ile ynetmeliklerine, Merkez Karar Kurulu ve Genel dare Kurulu veya yetkili organlarnn kararlarna aykr sz, tutum ve davranlarda bulunmak, yaynlar yapmak, bu yoldaki yaynlar tevik ve tahrik etmek, Partiyi kiisel karlarna alet etmek, bu amala parti nfuzunu ktye kullanmak, Makul bir gereke olmakszn ye kayt taleplerini kabul edip neticelendirmemek, Kanuni sorumluluklar sakl kalmak ve deme tazmin sorumluluu sakl kalmak zere, hizmetin devam sresince ve grevin gerei olarak teslim ald evrak, eya ve malzemeyi saklamak, kaybna sebebiyet vermek, grevden ayrld halde teslim etmekten kanmak. IV- Kesin karma Cezas: Siyasi Partiler Kanununun 57. maddesi ile tzn 60. maddesi hkm sakl kalmak kaydyla onanp kesinleen karma cezalar uygulanr. Bu ceza, yenin partiyle iliiinin kesilmesidir, kesin karma cezas alan yenin durumu kaydnn bulunduu le ynetim kuruluna bildirilir ve kayd silinir. Bu ceza u hallerde verilir: Seimlerde Parti karar olmakszn bamsz adayln koymak veya bamsz adaylara oy vermek ve onlar lehine propaganda yapmak. Parti adaylar aleyhine ak ve kapal ekilde almak, Kongrelerde ve aday yoklamalarnda menfaat karlnda oylara tesir etmek, Oy pusulalarna tahrifat yapmak, Parti ahenk ve huzuru ile politikasn tahrip edici davranlarda bulunmak, st kademeleri tanmayc davranlarda bulunmak, Trkiye Byk Millet Meclisinde, balayc grup kararna aykr davranmak. V- Sularn Tekrar, zaman am: Bir yenin ayn suu tekrarlamasnda cezalar her defasnda arttrlarak verilir.
94

64

ederek disiplin kurullarnn kongrelerce seileceini hkm altna almtr. Siyasi Partiler Kanunumuzun Disiplin Kurullar yelerinin Seilmesi balkl 54.maddesi yledir: Siyasi Partilerin disiplin kurullarnn yeleri kongrelerce gizli oyla seilir. Trkiye Byk Millet Meclisi grubu disiplin kurulu yelerinin seimi, en az iki yl iin olmak zere, parti tznde gsterildii ekilde yaplr. Grld gibi Siyasi Partiler Kanunu partilerin hangi

kademelerde disiplin kurulu tekilatlandracaklarn snrlamamtr. Yerleik uygulamaya gre siyasi partilerde il disiplin kurulu, merkez (yksek) disiplin kurulu ve TBMM grubu disiplin kurulu bulunmaktadr.95 Az nce de belirttiimiz gibi bu konuda kanunumuz bir kesinlik ngrmedii iin bu kurullarn says partiden partiye deiiklik gsterebilir. oalabilir ya da azalabilir. rnein Ak Parti tznde bu saydmz kurullardan baka Mterek Disiplin Kurulu adnda bir baka disiplin kurulu daha tekilatlandrlmas ngrlmtr.96

95

AK PART TZ: Madde 103 - Parti Disiplin Kurullar Kanunlara, parti tzk, ynetmelik ve programna, parti yetkili makam ve organlarnn kararlarna aykr davranta bulunan partililer hakknda disiplin soruturmas yapmaya ve karar vermeye yetkili ve grevli parti disiplin kurullar unlardr: 103.1 - l Disiplin Kurullar 103.2 - Merkez Disiplin Kurulu 103.3 TBMM Parti Grup Disiplin Kurulu 103.4 - Mterek Disiplin Kurulu CHP TZ: Madde 69 - A) Yksek Disiplin Kurulu Kurultayca seilen (15) asl ve (8) yedek yeden oluur. B) l Disiplin Kurulu l kongresince seilen (9) asl ve (5) yedek yeden oluur. (19.11.2005 tarihli kurultay karar ile deiik). C) TBMM Grup Disiplin Kurulu Grup Genel kurulunca seilen ve saylar Grup Ynetmeliinde belirlenen yelerden oluur. Disiplin Kurulu yeliine aday olmak ve seilebilmek iin, disiplin cezas almam olmak gerekir. MHP TZ: Madde 66 - Trkiye Cumhuriyeti kanunlarna, Parti Tz'ne, ynetmeliklere ve partinin yetkili organlarnca alnan kararlara aykr hareket eden parti yeleri hakknda karar vermek ve Tzk'te gsterilen dier disiplin ilerini yapmak zere illerde il disiplin kurullar, Genel Merkez'de Merkez Disiplin Kurulu, TBMM Parti Grubu'nda ise Grup Disiplin Kurulu tekil olunur. 96 AK PART TZ Madde 110 - Mterek Disiplin Kurulunun Oluumu, Grev ve Yetkileri Mterek Disiplin Kurulu, Merkez Disiplin Kurulu ile TBMM Parti Grup Disiplin Kurulu'nun birlikte toplanmasndan oluan kuruldur. Merkez Disiplin Kurulu bakan, bakan vekili ve sekreteri, bu kurulun bakanlk divann oluturur. Kurul, TBMM Parti Grubu yelerinin partiden geici veya kesin ihralarn gerektiren eylemleri dolaysyla disiplin soruturmas yapar ve parti ii ilemler asndan kesin olarak karar verir. Merkez Disiplin Kurulu ile Grup Disiplin Kurulu'na ilikin alma usul ve esaslar, Mterek Disiplin Kurulu iin de geerlidir.

65

Esasen

disiplin

kurullarnn

oluumu

meselesi

parti

ii

demokrasi asndan fevkalade nem arz etmektedir. Zira disiplin kurullar parti disiplininin somut yansmas ve uygulama noktasdr. Hatrlanaca zere Parti disiplininin gereklilii ve ktye kullanma aklndan bahsetmitik97 Parti disiplini kavram zaten kendi kendine geliecek bir olgu da deildir. Parti disiplinini salamak ancak parti disiplinine aykr

davranacak yeler hakknda yaptrm uygulamakla mmkn olacaktr. Onun iindir ki disiplin kurullar parti ynetiminden bamsz ve demokratik bir ekilde olumak zorundadr. Bu adan Siyasi Partiler Kanunumuzun disiplin kurullarna ye seme grevini kongrelere vermesi (il disiplin kurulu iin il kongresi, merkez disiplin kurulu iin byk kongre) isabetlidir ancak yetersizdir. Zira kongrede de bu seimin nasl gerekleeceinin ve hangi demokratik esaslarla gvence altna alnacann aka belirlenmesi

gerekmektedir. Aksi takdirde kongreleri aklarken deindiimiz delege sisteminin arpklnn kurban olmak olduka olasdr. Demokratik esaslarla yaplmayan (araf listeler, blok seim vb.) seimler sonucunda genel bakann azndan her kan kelimeyi emir telakki edecek yelerin disiplin kurullarna seilmesi parti ii demokrasiye darbe vurmaz adeta yok eder. Zira disiplin kurullar parti disiplini asndan birer mahkeme konumundadr. Disiplin suu iledii ne srlen parti yesi hakknda o partideki siyasi yaamn olduka derinden etkileyecek olan kararlar disiplin kurullar tarafndan verilecektir. zellikle yukarda disiplin sular bahsinde

deindiimiz zere ok kolayca disiplin suu yaftas vurulabilecek ekilde ve mulk bir biimde hazrlanan disiplin sular karsnda hangi eylemin su tekil edip etmeyeceini tayin edecek olan disiplin kurullarnn oluumu

97

AKP, 22. Dnem Balkesir Milletvekili Turhan mezi kesin ihra talebiyle Merkez Disiplin Kuruluna sevketti. AKP Merkez Disiplin Kurulu Bakan Kastamonu Milletvekili Hakk Kyl imzasyla, Turhan meze gnderilen teblide yle denildi:Basn yayn aralar ile Parti yneticileri, yeleri veya tzel kiilii hakknda kamuoyu nnde gerek d haber yaymak, iftira atmak, hakaret, kk drc beyanlarda bulunmak suretiyle tzn 117/7. maddesine aykr davrandnz gerekesiyle partiden kesin olarak ihra edilmeniz talebiyle Merkez Disiplin Kuruluna sevk edilmi olduunuzdan, bu konudaki savunmanz 15 gn iinde Bakanlmza gndermenizi, aksi halde savunma yapmaktan vazgemi saylacanz hususu tebli olunur.25 ubat itibariyle gnderilen teblii Turhan meze nceki gn ulat. Son dnemde, 22 Temmuz seimlerinde kendisi gibi aday olmayan Abdullatif ener ile birlikte hareket eden Turhan mezin savunmasn istenilen sre ierisinde gnderecei renildi. (www.hurriyet.com.tr 28.02.2008)

66

mutlak suretle effaf ve demokratik olmaldr. Ne var ki kamuoyu tarafndan en umursanmayan seim disiplin kurullar hakknda yaplan olmaktadr. Ne parti taban, ne delegeler ne de medya parti kongrelerinde disiplin kurullarna aday olanlar ve seilenleri irdeleme, sorgulama gerei duymaz. Hlbuki bamsz disiplin kurulu olmayan bir partide parti ii demokrasiden sz edilemez. Bu kurullarnn noktada Trkiye Byk Millet Meclisi grubu disiplin parti

belirlenme

ynteminin

kanun

tarafndan

tamamen

tzklerine braklmas mthi bir hezeyann iaretidir. Bu sadece parti ii demokrasiyi ilgilendiren bir durum deildir. Partilerin TBMM disiplin

gruplarnn seim art dahi aranmadan her parti tarafndan kendine zg yntemlerle belirlenebilme serbestsi ne yazk ki bugn milletvekillerine yasama faaliyetlerine genel merkezin istei dorultusunda katlma

zorunluluunu dourmutur. Bu durum Trkiyeyi oligarik bir yaplanmaya kadar gtrmektedir.

C. Disiplin Kurullarnn almas:

Hangi kademedeki olursa olsun tm disiplin kurullarnn alma yntemi Siyasi Partiler Kanunumuzun Disiplin Kurullarnn almas balkl 55.maddesinde dzenlenmitir. Buna gre disiplin kurullar ye tamsaysnn en az te iki ounluuyla toplanacak ve hazr bulunanlarn salt ounluu ile karar alacaktr. Dier bir ifade ile toplant nisab ye tamsaysnn te ikisi iken karar nisab hazirun yelerin salt ounluudur. Ne var ki kanunumuz bu genel kurala nemli bir istisna getirmitir. Partiden kesin ihra cezasnn ye zerindeki etkisinin nemi ve arl nedeniyle bu cezann uygulanmas ynnde karar verilmesinin gerekli olduu durumlarda karar nisab toplantya katlanlarn deil tm yelerin salt ounluudur.

67

Kanaatimizce disiplin kurulunun gndemle ilgili kararlarn gizli almasnn kanunumuzda dzenlenmemi olmas bir eksikliktir. Bu itibarla gizli oyla alnacak olan kararlarda disiplin kurulu yelerinin daha zgr, cesur ve demokratik davranacaklarndan kuku yoktur. Bu ynde kanunda yaplacak bir dzenleme belki kk ama etkili bir adm olacaktr. Hakknda disiplin uygulamas talebiyle disiplin kuruluna sevk edilen partili disiplin kurulu nnde hakkndaki isnatlarla alakal olarak kendini savunma hakkna sahiptir. Bu savunma yazl olabilecei gibi szl olarak da yaplabilir. lgilinin kendisine hakkndaki isnadn bildirildii ve

savunmaya arld gnden itibaren 15 gn iinde gelip szl savunma vermek ya da savunmasn yazl olarak sunmak durumundadr. Aksi takdirde savunma yapmak hakkndan feragat etmi saylacaktr. Ancak kanaatimizce bu feragat kesin bir hak dmesine yol amamaldr. Eer ileride ilgili isterse ve disiplin kurulu da kabul ederse anlan sreden sonra dahi savunma yapmak mmkn olmaldr.

Siyasi Partiler Kanunumuzun 56.maddesi disiplin kurullarnda ele alnan disiplin ileri ile ilgili olarak grme ve karar alma yasan dzenlemektedir. Disiplin kurullarnca alnan kararlar hakknda partinin her kademesindeki kongrelerinde grme yaplamaz, karar alnmaz. Hakknda disiplin cezas uygulanan ye bu kararla ilgili olarak itiraz yoluna bavurabilir. Ancak disiplin cezalarna itiraz ancak yelikten geici veya kesin karma cezas ile alakal olarak sz konusu olabilir. Disiplin cezalarna itiraz dzenleyen 57.maddeye gre hakknda partiden veya gruptan kesin karma cezas verilen partili bu cezaya kar parti ii itiraz yollarn tkettikten sonra nihai karar veren merciin bulunduu yer asliye hukuk mahkemesine itiraz edebilir. Mahkeme itiraz zerine en ge otuz gn iinde karar verir. Mahkemenin bu karar kesindir, temyiz edilemez.
98

98

Her ne kadar Siyasi Partiler Kanunumuz bu kararlarn kesin olacan sylemi ise de da mahkemelerin bu kararlar temyiz edilmekte; Yargtay tarafndan da

uygulama

68

Mahkeme disiplin organlarnn alm olduu karar ncelikle grev ve yetki ynnden inceleyecektir. Bu balamda ilgiliyi disiplin kuruluna sevk eden organ veya merciin, karma cezasna hkmeden disiplin kurulunun yetkili ve grevli olup olmadna dikkat edecektir. Nihayet alnan kararn ncelikle anayasa ve yasal dzenlemelere daha sonra
grlmektedir: Yargtay Hukuk Genel Kurulu, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Bakan Deniz Baykala rakip olduunu aklamasyla birlikte yaanan olaylarn ardndan partiden ihra edilen ili Belediye Bakan Mustafa Sargln at davada kritik bir karara imza att. Genel Kurul, Sargl'n CHPden ihra edilmesine ilikin alnan kararn iptaline karar veren yerel mahkemenin kararn bozdu. CHP Yksek Disiplin Kurulunun 25 Mart 2005 tarihinde ald kararla partiden kesin ihra edilmesine karar verilen ili Belediye Bakan Mustafa Sargl, parti kararnn iptali istemiyle 24. Asliye Hukuk Mahkemesine dava at. Sargl, dava dilekesinde; ihra kararnn alnmas srecinde Merkez Ynetim Kurulu ve Yksek disiplin Kurulunun soruturma usullerine uymadklarn, belediye bakan olmas nedeniyle ancak Merkez Yrtme Kurulu karar tarafndan disipline sevk edilebileceini ve disipline sevk kararnn Merkez Ynetim Kurulunca verildiini belirtti. Savunma hakknn kstlandn da iddia eden Sargl, verilen kararn objektif olmadn, ihra kararn veren YDK yelerinin genel bakan tarafndan bizzat ve esas itibariyle ihra etmek zere seildiklerini ne srd. Ankara 24. Asliye Hukuk Mahkemesi, Sargln CHP genel bakanlna aday olacan aklamasnn ardndan soruturma komisyonu kurulduunu belirterek, Gerek kurultay aamasnda gerekse disiplin soruturmas srecinde demokratik kurallar gz ard edilmitir. Davann kabulne, daval CHP Yksek disiplin Kurulunun kararnn iptaline karar verilmitir dedi. Dosyann temyiz incelemesini yapan Yargtay 4. Hukuk Dairesi, yerel mahkemenin kararn bozarak u grleri dile getirdi: Siyasi Partiler Yasasndaki dzenlemeye gre; parti YDK kararlarna kar alan davalarda mahkemenin inceleme yetkisi, disipline sevk eden organn yetkili olmad, soruturmay yapan kurulun grevi bulunmad, soruturma aamalarnda yasa ve tzkte gsterilen biim ve usul kurallarna uyulmad iddialaryla snrl tutulmutur. Mahkemece, dava konusu kesin karma kararnn yasada akland gibi sadece biim ve usul kurallar ynnden incelenmesi gerekirken, yasal yetki snrlar alarak karar verilmi olmas doru deildir. Mahkemece yaplacak i, dava konusu edilen yelikten kesin karmaya ilikin YDK kararnn soruturulmas srasnda, yasa ve tzkte gsterilen sadece ekil ve usul kurallarna aykr davranlp davranlmadn incelemek ve sonucuna gre karar vermekten ibarettir. Bu nedenle, usul ve yasaya aykr olan kararn bozulmas gerekmitir.Yargtayn bozma kararna direnen mahkeme, Mahkeme, iin esasna girerek yarglama yapmak ve karar vermek yetkisine haizdir. 2820 sayl yasann 57. maddesine gre mahkeme tarafndan verilen karar kesindir. Mahkemece kararn yasalarn kendisine verdii grev dna klarak verilmi olmasnn kamu dzeni ile ilgisi bulunmas, kararn kesin olma vasfn ortadan kaldrmaz grn ifade etti. Yerel mahkemenin direnme kararnn ardndan dosya Yargtay Hukuk Genel Kurulu gndemine geldi. Hukuk Genel Kurulu, mahkemenin kararnn bozulmasna hkmetti. (ANKA haber ajans 12.12.2007)

69

da

parti

tz

ve

dier

parti

ii

dzenlemelere

uygunluunu

denetleyecektir. Asliye Hukuk mahkemesi tm bunlar yaparken basit muhakeme usuln uygulayacaktr. Esasen 57.madde olduka nemli ve uygulamas ok olan bir maddedir. Zira parti ii muhalefetin sesini ksmann en etkili yolu muhalifleri partiden uzaklatrmaktr. Elbette ki bu ynde alnan kararlar ou zaman haksz ve parti ii demokrasiye aykr olmaktadr. Bu nedenledir ki hakknda bu tarz bir yaptrm uygulanan parti yesi itiraz yoluna bavurmaktadr. 57. madde bu bakmdan parti ii demokrasinin parti disiplini uygulamasndaki tek diren noktasdr. Hukuka aykr olarak alnm olan kararlarn bamsz mahkemelerce incelenip denetlenmesi zaruridir. Ne var ki Yargtaymz anlan maddede ki denetimin ekil ve usul ynyle snrl olduunu bu bakmdan esasa ilikin bir inceleme yaplamayacan ileri srmektedir. Bu gre katlmak mmkn deildir. Elbette ki alnan disiplin kararlarnn ekil ve usul bakmnda yasalara ve parti ii dzenlemelere uygunluu

denetlenmelidir. Ancak anlan kararlar esasa ilikin olarak Anayasal ve yasal dzenlemelere de uygun olmak zorundadr. Zira hibir kurum ya da kuruluun yrrlkteki yasalara uymama lks yoktur. Hele demokratik hayatn vazgeilmez birer paras olan siyasi partilerin hi yoktur. Siyasi partiler zerinde bulunduklar kaygan zemin nedeniyledir ki attklar her admn hukuka uygun olmasna dikkat etmek zorundadrlar. Kald ki herkes iin balayc norm olan anayasa ve yasal dzenlemelere uyulmas iin bu zorunluluun dile getirilecei ikinci bir dzenlemeye ihtiya yoktur. Bu zorunluluk herkes ve her kurum iin hukukun doas gerei vardr. Bu balamda hukuka aykr her trl davran ve ilem Anayasaca yarg denetimi dna karlmadka mahkemeler nnde uyumazlk konusu yaplabilir, esastan grlp karara balanabilir. Bu demokratik hukuk devletinin kanlmaz bir gereidir.

te yandan 57.madde dzenlemesinde dikkat edilmesi gereken bir dier husus ise asliye hukuk mahkemesine bavurmazdan evvel parti ii itiraz mekanizmalarnn tketilmi olmas gerekmektedir. Aksi takdirde

70

mahkemeye yaplacak bavuru usul ynnden ret edilecektir. Burada parti ii itiraz mekanizmalarna sadece bavurmak yeterli deildir. Bavurularn sonucunun beklenerek alnan sonuca gre yargya bavurmak gerekmektedir.99 Bu balamda disiplin kararlarna kar gidilebilecek parti ii itiraz mekanizmalarna gz atmakta fayda bulunmaktadr. Parti ii itiraz mekanizmas siyasi partilerin tzklerinde

dzenlenmitir. rnein CHP tzne gre

l Disiplin Kurulunun alaca

kararlara kar Yksek Disiplin Kurulunda il ynetim kurulu veya ilgili tarafndan 10 gn iinde itiraz edilebilir. Ancak Yksek Disiplin Kurulunun ve Grup Disiplin Kurulunun verecei cezalar kesindir Bunlardan kesin veya geici karma cezas dnda olanlar iin mahkemeye bavurulabilirken dierleri iin itiraz olana bulunmamaktadr.100 MHP Tzne gre ise Merkez Disiplin Kurulu ile TBMM grup disiplin kurulu karalarna kar Merkez Disiplin Kurulu ile TBMM grup disiplin kurulunun bir araya gelmesinden oluan mterek disiplin kuruluna itiraz

Ankara 24. Asliye Hukuk Mahkemesi kararnda, avukat Mehmet Sava zda'n, MHP Merkez Ynetim Kurulunun mit zda'n kesin ihra istemi ile tedbirli olarak Disiplin Kurulu'na sevkine ilikin kararnn ihtiyati tedbir yolu ile durdurulmas iin 8 Kasm'da nbeti mahkemeye bavurduunu hatrlatt.Ayrca kararda, nbeti mahkemenin 10 Kasm 2006'da 2820 Sayl Siyasi Partiler Yasas'nn 53,57 ve 59. maddeleri ile parti tznn konuya ilikin hkmlerine gre parti ii itiraz ve bavuru yollarnn tketilmedii sebebiyle ngrlen sreler bakmndan mahkemeye bavurma srecine gelinmedii gerekesiyle bavurunun reddedildii kaydedildi.Ret kararna kar, mit zda'n avukat Mehmet Sava zda'n, itirazda bulunduu, MHP'nin avukat Hamit Kocabey'in de parti ii itiraz yollar tketilmedii gerekesiyle itirazn reddini talep ettii belirtildi.(www.yenitan.com 17.11.2006) 100 KARARLAR VE T RAZ Madde-72 Kendilerine gnderilen dosyalar il disiplin kurullar (2) ay, Yksek Disiplin Kurulu (4) ay iinde karara balarlar. (19.11.2005 tarihli kurultay karar ile deiik). Bu sre iinde sonulandrlmayan iler iin gerekesi gsterilerek Parti Meclisi'nden ek sre isteyebilirler. Verilecek ek sre bir aydan uzun olamaz. Yksek Disiplin Kurulu ve Grup Disiplin Kurulu karlar kesindir. l Disiplin Kurulu kararlarna kar il ynetim kurulu ve ilgilisi (10) gn iinde Yksek disiplin Kurulu'na gerekeli olarak itiraz edebilirler. Yksek Disiplin Kurulu erteleme karar vermemise, itiraz il disiplin kurulu kararnn uygulanmasna engel olamaz. Parti organlarnn kararlarna kar yasalara ve Tze uygun itiraz hakk snrlanamaz ve itiraz su saylmaz. (CHP TZ)

99

71

edilebilmektedir. Bu halde mterek disiplin kurulunun konu hakknda verecei karar kesindir.101

101

Mterek Disiplin Kurulu; Merkez Disiplin Kurulu ile TBMM Grup Disiplin Kurulunun bir araya gelmesiyle oluur. Merkez Disiplin Kurulu Bakan, Bakan vekili ve Sekreteri, Mterek Disiplin Kurulunun da bakanlk divann oluturur. Partili milletvekillerine ilikin olarak Grup Disiplin Kurulunun veya Merkez Disiplin Kurulunun vermi olduu karara ilgilinin itiraz hlinde, son ve kesin karar Mterek Disiplin Kurulu verir. (MHP TZ 68.madde)

72

SONU
Trkiyede demokratikleme hareketleri yeni dnemde

Tanzimat Fermanna dayanr. Dier ad ile Glhane Hatt- Hmayunu ile ama daha demokratik bir siyasi yaam idi. ktidarn saraydan uzaklatrlp meclis eliyle kullanlmas planlanmt. Trk demokrasi tarihinin balang noktas Tanzimat Fermann siyasetin ilk gruplamalar ve ttihat ve Terakki Cemiyetinin partileme sreci izledi. Trkiyedeki demokratikleme hareketleri 150 yl devirirken hala daha demokratikleme kavgas devam ediyor. Demokrasimizin

Kopenhag Kriterlerine uyum salamasnn yeterli olup olmad, Avrupa Birlii normlar ile salanan uyumun uygulamaya yansyp yansmayaca tartlyor. Trk demokrasisi 1839dan bu yana sanclarla byyor. Demokrasinin znde birey zgrl yatmaktadr. Bireysel zgrlk demokrasinin ilk artdr. Ait olduu toplumdan ya da gruptan kendini soyutlayamadan ykmllk ve sadakat hisseden bireylerin var olduu yap demokratik olamaz. yle bir yapda demokrasi yerine itaat ve ballk kltr yetiir. taat etmeyenler de aforoz edilir. Trkiyede demokratikleme hareketlerinin son on ylda Avrupa Birlii yelik srecinde kazand ivme ile reformlarn gerekletirilmesinde neden bu kadar ge kalnd tartladursun toplumsal hayattaki cemaat kltr siyasi yaama da oktan egemen olmutu. Yaps itibariyle

bireyciliin geri planda olduu toplumumuzda sadece dinsel gruplamalar deil sanat, spor, bilim, hukuk, brokrasi ve nihayet siyaset alannda da bir lider etrafnda hiyerarik cemaatleme o alanda var olmann en azndan gl olabilmenin ve tutunabilmenin altn kural haline geliyordu.

Sorgulamadan aratrmadan soru sormadan merak etmeden sadece bir lider ve oluum etrafnda toplanarak saf tutarak yaamda kendine yer edinmek bugn greceli baarya giden en kestirme ve kolay yoldur. Bu durumun siyasete etkisi Trk siyasetinin Avrupa siyasetini yaklak 50 yl geriden takip etmesi olmutur.

73

Bat dnyasnda

kinci Dnya Savandan sonra ideolojik

siyaset yerini proje ve program siyasetine ideolojik liderler de yerlerini yneten ve reten siyasetilere brakrken Trk siyaseti her ne kadar sa sol semen tabannda kaygan bir zeminde bulunsa da partiler bakmndan ideolojik kalplarn kramamtr. Belki de krmak istememitir. Zira bat tarz siyasete geildiinde ideolojik liderler baarszlklarda yerlerini

koruyamayacaktr. Avrupay yarm asr geriden takip eden siyasi partilerimizin Avrupa Birliine bir an evvel mevcudiyetimizle girme yolundaki birbirleriyle yarr derecedeki gayretleri kendi iinde bir tezat olutursa da 21. yzylda Trk siyasetinin daha da demokratiklemesinin nnn ak olduu yolunda umut vericidir. lgintir Kopenhag Kriterlerine uyum salayabilmek iin tek gecede onlarca kanunda deiiklikler yapabilen, 1982 Anayasasn

neredeyse yeni batan yazan, mevzuat tamam sra uygulamada diyerek toplum mhendisliine soyunan siyasi partilerimiz bu srete kendilerini ve Trk siyasetini ok yakndan etkileyen 12 Eyll askeri darbesi ve rejiminin gnmze yadigar brakt 2802 sayl Siyasi Partiler Kanunundaki parti ii demokrasiyi engelleyici hkmleri ayn evkle iyiletirme abas iine girmemilerdir. Devleti demokratikletirme amacyla hareket edenler nce kendilerini demokratikletirme gerei duymamlardr. 2002 ve 2003 ylnda partilerin kapatlmas ile ilgili hkmlerde yaplan geni kapsaml deiiklikler ne yazk ki siyasi partilerin i ileyilerini dzenleyen maddeler ynnden bir trl gerekletirilememitir. Parti ii demokrasiyi tesise yarayacak tekilatlanma ve yelik yaps, kongreler, parti ii seimler, parti adaylklar, disiplin ile ilgili iler hakkndaki hkmlerde geriden takip edilen Avrupa siyasi partilerine yaklaabilmek iin herhangi bir aba sarf edilmemitir. Elbette ki 2002 ve 2003 yllarnda parti kapatmay zorlatrc yndeki gerek Anayasal ve gerekse de yasal deiiklikler olduka yerinde ve

74

demokrasimiz asndan sevindiricidir. Zira ne yazk ki son on ylda Anayasa Mahkemesince kapatlan siyasi partilerle Trk siyaseti parti mezarlna dnm bulunmakta idi. Kapatlan partiye ait ayn mekann partililerce kurulan yeni parti tarafndan da sadece ayn renk ve benzer isim - amblem tayan yeni partiye ait tabelann aslmas suretiyle kullanlmaya devam edilmesi gibi traji-komik sonular douran ve kapatlan partileri daha da glendirerek siyasi yaamlarna devam etmelerinden baka bir ie

yaramayan siyasi parti kapatmalar bylelikle bir nebze olsun son bulmu oldu. Ancak siyasetin demokratiklemesi iin devletin siyasete mdahale etmemesi deil anti demokratik uygulamalara mdahale ederek dahil olmas gerekmektedir. Gelien neo liberal ekonomilerdeki mdahaleci sosyal devlet modeli siyasetin kendi i dinamiklerinde de anti demokratik uygulamalar nleyebilmek iin gereklidir. Zira balangta da dediimiz gibi parti ii demokrasi hibir partinin kendi i ii deildir. 12 Eyll askeri rejiminin izlerini aradan geen eyrek asrdan fazla bir sreye ramen silmek ne yazk ki pek mmkn olmad. 12 Eyll douran nedenler yeteri kadar irdelenemedii gibi cuntann icraatlar da cesurca tartlamad. Askeri rejimin yneticilerinin kararlarndan dolay yarglanmalarnn n hala daha tkal. Nitekim ilgili Anayasa deiikliini yapmak bir trl mmkn olamazken; yeni anayasa deiiklii almalar balam gzkyor. Askeri rejimin hediyesi bir hukuk dzeninden syrlmak iin ada demokratik ve sivil bir anayasa hakikaten elzem olarak gzkyor. Ne var ki taslak olduu iddias ile kamuoyunda tartlan yeni anayasa almasnda 1982 Anayasasndan farkl olarak parti ii demokrasiyi gvence altna alacak kayda deer bir gelime gzlemlenememitir. Yeni sivil anayasa deiiklii ile ilgili almalar srdrlrken altn izmek gereken husus anayasann askeri rejimin izlerini silip

silemeyecei olmaldr. 1982 anayasasnn tekrar ya da getirilerine yenilikler katmayan bir anayasa deiikliinin topluma faydas olmayacaktr. Bu balamda demokratiklemenin tam manasyla salanabilmesi iin yeni sivil anayasada parti ii demokrasiyi dzenleyici hkmlere mutlak suretle yer

75

verilmelidir. Zira siyasal partileri demokrat olmayan bir lkenin demokratik bir siyasetle ynetilebilmesi mmkn deildir. Demokratikleme siyasal partilerden balamaldr ki; demokratiklemenin bayran tayanlar bu noktada inandrclk bayran elden drmesinler. Ne var ki demokratikleme, sivilleme ya da normalleme sadece sivil anayasa deiiklii ile salanabilecek bir husus deildir. Az nce de sylediimiz gibi 12 Eyll askeri rejimi bize sadece 1982 Anayasasn miras brakmad. Anayasann yan sra askeri rejime zg bir hukuk dzeni ile ynetilme bunalm ile kar karya kalnd. Askeri rejimin kanunlarnn askeri rejimin anayasasna aykrlnn ileri srlmesi uzunca bir sre yasakt. Bu denli arpk bir hukuk dzeni de mutlaka sivil, ada ve yesi olduumuz Avrupa Birlii normlar ile uyumlu dzenlemelerle

deitirilmelidir. Bunlarn en banda 2802 sayl Siyasi Partiler Kanunumuz gelmektedir. 12 Eyll askeri rejiminin sorunlar ordu dndaki lkedeki hemen her kurumu ve kuruluu bask altna alarak zme eklindeki alm etkisini dnemin rn olan Siyasi Partiler Kanununda da gstermitir. Siyasi Partiler darbeden nce sahip olduklar birok zgrl anlan kanunla ne yazk ki kaybetmilerdir. Siyasi kongrelerinde neyi partilerden konuup nerelerde, nasl rgtleneceklerine, konuabilecekleri

konuamayacaklarna,

meseleleri nasl konuacaklarna, ne zaman ve ne ekilde propaganda yapacaklarna kadar her eyi en ayrntl ve -ak konumak gerekirse- anti demokratik bir ekilde bir ekilde belirleyen Siyasi Partiler Kanununun bu ynyle siyasi partileri devletin denetim ve gdm altnda uslandrma ve durultma abas iinde olduunu sylemek ok yanl deildir. Aslnda bunda da alacak bir yan da yoktur. Zira az evvel de belirttiimiz zere 12 Eyll askeri rejiminin olaylara ve kurumlara bak as bask altna alarak ynetmek eklindeydi. Siyaset kurumunun ve

siyasetinin toplumun gznden bu denli dmesi bir noktada 1980

76

darbesine dayanmaktadr. Zira darbeyle birlikte topluma verilen mesaj beceriksiz, kavgac, kt niyetli, dzenbaz, sahtekr ve hatta vatan haini siyasetilerin elinden ordunun ynetime el koymak suretiyle vatan ve devleti kurtard eklindeydi. Bu mesajla yola kan cunta yneticilerinin siyaset kurumuna bak as ok da farkl olmadndan bu durum icraatlarna ve dnemin kanunlama hareketlerine de yansm

bulunmaktadr. Bu dnemin kanunlama hareketlerinden sendikalar kanunu, eski dernekler kanunu, yksekretim kanunu, hkimler ve savclar kanunu ve daha birou toplumsal hayatta sakncal bulunan kurumlar dizginlemek ve denetim altna almak amacyla hazrlanmlardr. Ne var ki iin ilginci Siyasi Partiler Kanunu asndan siyasi partilerin siyasetteki rolleri konusunda olduka baskc ve sk dzenlemeci olan kanunun siyasi partilerin i ileyii konusunda ayn ayrntl

dzenlemeyi ierisinde barndrmam olmasdr. Tekilatlanma, seimlere katlma, kongreler, propaganda yntemleri konusunda ok ayrntl

hkmler barndran siyasi partiler kanununun parti ii demokrasiyi derinden etkileyen aday gsterme, parti ii seimler, disiplin ileri gibi konularda parti ynetimlerine geni hareket ve takdir alanlar brakmas olduka dikkat ekicidir. Esas itibariyle demokratik bir siyasi partiler hukuku partileri d faaliyetlerine mmkn olduu kadar az mdahale bulunan bir dzenlemeyi bnyesinde barndrmas gerekir. Zira demokratik siyasi hayatn vazgeilmez esi olan siyasi partilerin faaliyetlerinde zgr olmalar lazmdr. Onlarn bu noktada bask altna alnmalar demokrasiyi derinden zedelemektedir. Siyasi Partiler Kanunumuzun ne yazk ki bu noktada siyasal zgrlk alanlarn geniletici bir rol oynadndan bahsetmek mmkn deildir. Belde alt mlki idare birimlerinde tekilatlanma yasa getirmi olmas, aday adaylarna getirilen n seimlerde propaganda ve vaat kstlamas, 2002 ve 2003 deiikliklerinden nceki hali itibariyle parti

77

kapatma konusunda sahip olduu anti demokratik hkmleri ile siyasi partiler kanunumuzun siyasi partilerin faaliyet alanlarn olduka daralttn sylemeliyiz. Yukarda da deindiimiz gibi bu durum siyasi partiler

kanununun kayna olan 12 Eyll askeri rejiminin siyasi partilere ve siyasetilere duyduu gvensizlikten kaynaklanmaktadr. Ancak ayn kanun ne gariptir ki siyasi parti yneticilerine kar her alanda daha geni uygulama alan brakabilmektedir. Birok parti ii ynetim ilerinde parti

yneticilerine geni takdir marj braklm bulunmaktadr. Yine parti ii demokrasiyi ilgilendiren birok konunun dzenlenmesi tzklere braklm bulunmaktadr. Seimlerde hangi aday tespit usulnn uygulanaca, hangi eylemler iin ne tr disiplin sularnn uygulanaca gibi birok konu siyasi partilerin tzklerinde dzenlenmektedir. Siyasi partileri tek tipletirerek baskc bir anlayla kontrol altna almay hedefleyen siyasi partiler kanununun siyasi partilerin iinde huzur ve ahengi aradn sylemek zor deildir. Zira siyasi partilerin kendi iinde tek ses tek lider olduu mddete kontrol altnda tutulmasnn daha kolay olabilecei dnlmektedir. Hlbuki kendi ilerinde zgrlk barndrmayan siyasi partiler bakalarnn zgrlklerinin de gvencesi olamazlar. Sadece lideri basit bir gncel siyasi meselede eletirdi diye meclis grubundan ve partiden srekli uzaklatran milletvekillerinin olduu partilerde hibir milletvekili yasama almalarnda zgrce inand dorultuda oy kullanamayacaktr. Mecliste yaplan tm oylamalar malumun ilan ya da ikrarndan teye gitmeyecektir. Anayasal olarak hakk olduu halde boalan bir makama adayln koyduu gerekesiyle disiplin cezasyla cezalandrlmakla kalmayp arac ve korumalar parti ynetimine bal dier partililerce darp edilen bakanlarn olduu partilerin Trkiyeyi demokratikletirme yolundaki iddias inandrclktan uzak olacaktr.

78

Srf bir partili parti iinde uzun yllardan bu yana grev banda olan genel merkez ynetiminin gcn zayflatarak parti ii iktidar ele geirme ansna sahip olduu iin neredeyse kiiye zel tzk kongresi tertipleyerek tzn adaylkla ilgili maddesini adeta yeni batan yazmak suretiyle genel bakanla aday olmay iyiden iyiye zorlatran

uygulamalarn parti ii muhalefetin sesini ksamadnn grlmesi zerine muhalif isimleri disiplin kurullar marifetiyle partiden uzaklatrmann

yollarnn arand partilerde parti ii demokrasiden sz etmek mmkn olmayacaktr. Bu noktada demokratikleme ve Avrupa Birlii srecinde reform almalar iin projeler reten ve olduka hevesli grnen siyasi partilerimizin demokratik bir siyasi partiler hukuku ina etme ynnde ayn gayreti gstermedikleri anlalyor. 1991 ve 2002 ylnda yaplan deiikliklerle siyasi partilerin kapatlmasnn nne geilmek istendi. Zira entegrasyon gsterilmesi hedeflenen Avrupa Birlii hukukunda bu kadar ok ve kolay partilerin kapatlmas mmkn deildir. Demokratik bir siyasi hayat asndan olduka nem tayan bu admlarn atlmas elbette demokrasi iin sevindirici gelimelerdir. Ancak ayn gelimelerin siyasi partiler hukukumuzun parti ii demokrasiyi koruyucu ve kollayc hkmlerinde yaanmamas da bir o kadar znt vericidir. Bugn hemen her siyasi parti programnda sivil, ada ve demokratik bir anayasa hazrlama noktasnda hazrlklarda ve vaatlerde bulunurken; ayn partilerin siyasi partiler kanununun deitirilmesi, yeni bir siyasi partiler kanunu yaplmas, seim sisteminin daha demokratik bir yapya kavuturulmas, yksek oranl barajn temsilde adaleti salayabilecek bir dzenleme ile bertaraf edilmesi, yerel ynetimlerin daha etkin klnmak suretiyle yerinden demokrasinin hayata geirilebilmesi konularnda

hedeflerinin olmay manidardr.

79

Bu demokrasinin

noktadan tesisini

itibaren

siyasal iin

partilerimizde yaplmas

parti

ii

salayabilmek

neler

gerektiinin

zerinde durmakta fayda vardr. Kanaatim odur ki ncelikle parti ii demokrasinin gerekliliine inanarak ie balamakta fayda vardr. Zira bu inana sahip olmayan bir mantalite ile salt mevzuata dayal olarak bir alma yapmak siyasetilerimizi ideolojik katla sahip hiyerarik bir parti i ileyiine tam bir sadakatle bal olmalarn zorunlu klmaktan

kurtaramayacaktr. Bu nedenden dolaydr ki; parti ii demokrasiyi gelitirebilmek iin yaplacak almalarn Avrupa Birlii hukukuna uyum iin yaplan almalardan farkl olarak yapm olmak iin deil gerekten byle olmas gerektiine inanld iin gerekletirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde siyaset gibi dinamik ve kaygan bir zeminin salt mevzuata dair deiikliklerle dzenlenmesi mmkn gzkmemektedir. te yandan yaplacak deiikliklerin parti disiplini olgusunu da zedelememesi gerekir. Zira Trkiyedeki siyasi partiler disiplinli partilerdir ve kendi ilerinde siyaseten yek pare hareket etme mecburiyetindedir.

Amerikan siyasi partilerindeki gibi lidersiz, genel merkezden yerel dzeye tekilatlanmas bakmndan gevek yapda olmayan Trkiye partilerinin halk nezdinde inandrcln yitirmemesi ve lkeyi program dorultusunda ynetebilmesi iin parti disiplinine ihtiyalar vardr. Bu yzdendir ki parti ii demokrasi ile parti disiplini arasndaki ince izginin ok iyi izilmesi ve iki kurumun snrlarnn doru tespit edilmesi gerekmektedir. Siyasi partiler kanunumuzda ne gibi deiikliklerin yaplmas gerektiini, hangi maddelerin yeniden ne ekilde dzenlenirse daha iyi olacan yeniden tartmann gerei olmad kanaatindeyim. nk

yaplmas nerilen deiiklikleri her bir konunun iinde ilgili dzenlemeleri eletirirken gndeme getirmitik. Burada sylenenlere ilave edebileceimiz husus siyasi partiler kanununun topyekn deitirilmesinin daha faydal olaca eklindedir. Zira neredeyse zaman iinde deimemi maddesi bulunmayan siyasi partiler kanunumuzun daha sistematik, parti ii

80

demokrasiyi koruyucu, siyasal zgrlkleri geniletici bir izgide zellikle de sivil ve siyaseti bak asyla yeniden yazlmas faydal olacaktr. Ne acdr ki siyaseti dzenleyen kanun siyasetiler tarafndan deil de askerlerce yazlmtr. Bu cmledendir ki zellikle normalleme ve demokratikleme sreci yeni sivil anayasa ile birlikte ama onun yannda da sivil yasalarla salanmaldr. Siyasal partilerde parti ii demokrasinin salanabilmesi iin siyasetin daha geni halk kesimlerinin katlmna almas gerekmektedir. Tabir-i caizse siyaset profesyonel siyasetilerden arndrlmaldr. Ne kadar seim kaybederse kaybetsin koltuklarndan ayrlmayan liderler devrinden iktidar olamad takdirde partiyi iktidara tayabilecek yeni siyasetilere yerini brakabilecek yneticilerin mevcut olduu bir siyasal yaplanmaya doru yol alnmaldr. Bunun iin de az nce belirttiimiz gibi toplumun eitli katmanlarndan katlmlarnn farkl yaam tarzlarna sahip Bugn yurttalarn ne yazk ki siyasete siyaset

salanmas

gerekmektedir.

mteahhitlerin devletten daha kolay ihale alabilmek iin yaptklar ek bir ura haline gelmitir. Birok siyasi partinin zellikle yerel bazdaki ile tekilatlanmalarnda bu meslek grubundan siyasetilerin ynetici

konumunda olduklarn grmekteyiz. Elbette her gruptan olmas gerektii gibi meslei mteahhit olan siyasetilere de Trk siyasetinin ihtiyac vardr ancak bugn gelinen tablo sknt verici dzeydedir. Bu durum bir yandan da yolsuzluklarn nlenmesi noktasnda iktidarlarn ok baarl olamamasna yol amaktadr. nk seim zamannda kendisini destekleyen partili mteahhitlerin seimden sonra ibana gelen belediye bakanndan elbette bir takm beklentileri olacaktr. Doaldr ki ehrin kaldrmlar yenilenecek, belediyeye yeni bir hizmet binas yaplacak, en gsterili noktaya en fiyakalsndan fskiyeli bir havuz yaplacaktr. Siyaseti profilinin dengeli olarak dalm gstermemesinin bir nedeni de bugn Trkiyede siyasetin parayla yaplabilir hale gelmesidir. Trk toplumunun genel sosyolojik eilimi itibariyle gce tapar bir

81

pozisyonda bulunmas daha gsterili mitingler dzenleyen, daha byk kalabalklar toplayan, daha ok reklm veren, daha grkemli ilanlar bastran, daha ok eantiyon datan partiden yana oy kullanma eilimi olarak kendini gstermektedir. lkemizde daha yeni bir fenomen halinde yaanan ve

kanaatimce derinlemesine bir biimde sosyolojik analizi yaplmam olan Gen Parti rneinde bunu grmek mmkndr. Halkn sevdii ve belki daha nce hayatlarnda hibir zaman yakndan grme imknlar olmad sanatlarla balayan mitingin sonunda datlan dner ekmekler bir yl nce siyasette olmayan bir babakan adayna lke genelinde %7 oy getirmitir. Ayn aday ayn sylemlerle ikinci kez girdii seimde bu sefer %3 oy ancak alabilmitir. Bu denli yardan fazla oy kaybnn kanaatimce tek bir nedeni vardr; o da servet ve g kayb. Zira lkenin nde gelen i adamlarndan olan ve adeta bir medya imparatorluunu elinde barndran babakan aday geen zaman iinde servetini ve gcn kaybetmiti. Muhtemeldir ki 2002 seimlerinden dersler karan iktidar partisi 2007 seimlerinde kmr datarak gcn semene hissettirmek istemitir. Bu tabloyu daha derinden okuyacak olursak stanbul, Ankara ve zmir gibi metropollerin Bykehir belediye bakanlklarna aday olan siyasetilerin seim dnemi boyunca 5 yllk grev sresi iinde alabilecei toplam maatan kat be kat fazla harcama yaptklarn grmek mmkndr. Bu tablo siyasetin bugn ne amala yapldnn sorgulanmas gerektiini gstermektedir. Ne yazk ki bugn mesleki birikimini lke ynetiminde

kullanmak isteyen kendi halindeki bir profesrn, bir hkimin, doktorun, retmenin yukarda aklamaya altmz profesyonel siyasetilerin

arasndan syrlarak lke ynetiminde sz sahibi olma ans yok denecek kadar azdr. te yakndmz sonu da buradan ileri gelmektedir. Bir kapal camia haline dnen siyasi partilerin bu kabuklarndan bir an evvel syrlarak geni halk ynlarn iine alacak ekilde devinim gstermeleri mecburidir. Bu dnm salayamayan siyasi partilerin parti ii

82

demokrasiyi tesis edebilmelerine imkn yoktur. Siyasetin parayla deil projeyle ve fikirlerle yaplmasnn a oktan gelmi ve gemektedir. Tabii bunun baarlabilmesi iin siyasetin ncelikle liderlerden liderlerin arndrlmas her buhran gerekmektedir. dneminde Kerameti kendinden semenin doal menkul nne

yeniden

stlarak

srlmesi bugn merkez san kn getirmitir. Ne var ki siyasetin bugnk grntsnden ders alnmam olacak ki; merkez sa toparlama abas ad altnda eski tfek siyasetilerin verildii takdirde greve hazr olduklarna dair mesajlar her gn medyada yerini almaktadr. Hlbuki Avrupal adalar oktan emeklilik gnlerinin sakince tadn karmaya balam olan Trk siyasetinin doal nderleri ne kadar seim kaybetseler de partilerinin banda durmaya devam etmektedir. lgintir hastalk

diyebileceimiz bu durum sa siyasette olduu kadar belki de ondan daha ok sol siyasette grlmektedir. Zira son 30 yldr sol siyasi partilerinin liderlerinde kkl deiiklikler olmamasna ramen solun ok partili hayata geildiinden bu yana sadece iki kez sandktan birinci parti olarak km olmas hayret vericidir; zerinde derin analizleri gerekmektedir. in daha da ilginci baka liderleri seimi kaybettii halde koltuklarnda kalmakta srarla eletiren liderlerin kendi partilerinde alternatif dahi yaratamam olmalardr. ncelikle siyasi partilerin seim kaybedildii zaman istifa eden ve bunu bir ltuf olarak deil grev bilinciyle gerekletiren; bunun karlnda ilk kongrede yeniden seilmeyi beklemeyen genel bakanlarn ibana gelmeleri gerekmektedir. Elbette parti genel merkez ynetiminin buna gre ekillenmesi, gerektii takdirde liderin grevini brakmas iin lidere bask dahi kurabilmesi gerekmektedir. Tm bu saydklarmzn gerekletirilebilmesi yeniden ele

alnacak siyasi partiler yasasnda siyasi partilere ye olmay kolaylatrc hatta tevik edici hkmlere yer verilmesinin faydal olaca kanaatindeyim. Siyasi partilere ye olma yasaklarnn minimum seviyeye indirgenerek daha geni kitlelerin siyasete katlmlarnn salanmas; her birey siyasi partiler

83

dnda en azndan bir dernek ya da sivil toplum kuruluuna ye olma yolunda cesaretlendirilmesi lke sorunlar ile yakndan alakal yurttalarn sorunlarn zm yolunda gayret sarf etmelerine imkn verecektir. Hiyerarik bir yap dndan esas uralarndan ayrk olarak siyaseti gnlk ilerinin yannda yrtmeye alacak amatr siyasetiler ile tekilatlarn ba belki zayflayacak ama en azndan bugnk delege sisteminin arpkl bir nebze olsun giderilebilecektir. Siyaset genlere, kadnlara, rencilere, iftilere, emeklilere, ev hanmlarna ya da ksaca sradan insanlara ald lde normalleecek ve halkn beklentilerini karlar hale gelecektir. Bylece ksr atma ve tartmalardan uzaklalacak, asgari mterekler etrafnda buluulacak, kar atmalar siyaset dnyasndan uzak durmay baarabilecektir. Bu saydklarmzn gerekleebilmesi iin sadece siyasi partiler kanununda deiiklie gidilmesi gerekli ama yeterli deildir. Onun yannda seim kanunlarnn, anayasann da deimesi, katlmc, zgrlk bir siyaset anlayyla yeniden yazlmas gerekmektedir. Bunun iin seilme yann indirilmesi, gerekiyorsa kadnlara adaylklarda kota uygulamas getirilmesi gibi bir takm dzenlemeler getirilebilir. Tm bu bahsettiimiz meseleler siyasetin genel kangren yaps iinde birka kare fotoraf olarak parti ii demokrasi ile dorudan ilgili deilmi gibi gzkse de bilakis derinden etkileim iindedir. Zira znde demokratik olmayan bir siyasetin parti ii demokrasiyi gelitirmesi mmkn deildir. Katlmc ve zgrlk olmayan bir anayasa nda

gerekletirilecek siyasi faaliyetlerde siyasi partilerin parti ii demokrasi kriterlerine uymas beklenemez. Onun iindir ki; parti ii demokrasinin salt hukuksal dzenlemelerle deil anlay ve fikir noktasnda da uygulamaya yansmas gerektiini ifade ederken kast etmeye altmz nokta budur. Aksi takdirde yaplacak kanuni deiiklikler parti ii demokrasiyi tesise yetmeyecektir.

84

Demokrasinin vazgeilmez esi olan siyasi partilerde parti ii demokrasiyi yrrlkteki mevzuat bakmndan 1982 Anayasas ve 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu asndan incelemeye altk. almamzn kapsaman yrrlkte mevzuat ile snrl tutarak ba dndrc bir hzla deien kanunlarn etkisinde gncelliini yitirmesini engellemeye altk. zellikle yeni anayasa almalarnn hz kazand bugnlerde getirilecek deiikliklerin meselenin znn nne gememesi gerektii kanaatindeyim. Zira parti ii demokrasi daha nce de arz ettiimiz gibi salt hukuki alandaki dzenlemelerle nihayete ulatrlabilecek bir mesele deildir. Hatta siyasetin hibir konusu matematiksel formllerle dzenlenebilir deildir. Beeri ilikilerin olduka yaygn olarak etkileim iinde olduu politika alannn ceza hukuku, medeni hukuk gibi pozitif normlarla istisnaya mahal vermeyecek bir biimde dzenlenmesi mmkn deildir. Dahas buna gerek de yoktur. Siyaset bilimi kendi disiplinini kendi ierisinde barndran gncel bir daldr. Hukukla yakn ilgilidir ancak ayn ey demek deildir. te biz bu almamzda siyaset biliminin anayasa hukuku ile kesitii noktalarda ortak analizler yaparak ancak daha ok da yrrlkteki mevzuat asndan konuya yaklamaya gayret ettik. Bu cmleden olarak hukuki bir almann gerei en byk dayanak noktamz halen yrrlkte olan 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunumuz oldu. Kanunun uygulamas bakmndan siyasal partiler hukukunu ekillendiren Anayasa Mahkemesi kararlar, Yargtay Cumhuriyet Basavclnn gr ve uygulamalar ile dier yerel mahkeme kararlarndan faydalandk. Parti ii demokrasi kavramn gncel hukuk normlar ile incelemeye alrken popler uygulamalara yeri geldiince deinmeye gayret ettik. zellikle kamuoyunda sklkla tartlan disiplin uygulamalarna, partilerin kongre srelerine parti ii demokrasiye uygunluk penceresinden baktk.

85

Partilerin uygulamalarn irdelerken almamzn kapsam ve boyutu itibariyle tm partilere elbette deinme frsat bulamadk. Ancak lke gndeminde kendine yer bulabilen, iktidara gemite veya bugnde sahip olmu, ya da en azndan gelecekte iktidar aday olma iddias olan partileri incelemeye aldk. Bunun en byk kstasnn da elbette ki son seimlerde aldklar oylar ve mecliste temsil edilirlik oranlar olduunu syleyebiliriz. Son olarak da parti ii demokrasinin anayasa hukuku alanndaki doktrinsel boyutuyla nceki tartmalarn gncel olaylara uyarlama abas iine giritik. Bu noktada sadece hukuki grlerden deil siyasi fikir ve makalelerden de faydalandk. Netice itibariyle parti ii demokrasinin bir lkenin

demokratiklemesi iin ne kadar gerekli olduunu, demokratik siyasetin parti ii demokrasi tam manasyla gereklemeden mmkn olamayacan anlatmaya altk. Bu noktadan itibaren semenlere byk grevler dmektedir. ncelikle birer semen olarak parti ii demokrasiye saygl partilere tevecch gsterilmelidir. Zira siyasi partilerde ok partili demokrasilerde bir eyleri yapmaya iten yegne g seim kaybetme korkusudur. Daha sonra da siyasete semen olmann tesinde aktif katlarak kimi seeceklerini belirleme noktasnda da; dier bir ifadeyle iin

mutfanda da demokrasiye katk salamalar beklenmektedir. Bilinli semenlerin seici olduu siyaset demokratik olmaya; demokratik siyaset de parti ii demokrasiyi tesise mecburdur.

86

KAYNAKA

Kitaplar: Aldkat, Orhan. Anayasa Anayasas. stanbul: ..H.F., 1982 Hukukumuzun Gelimesi ve 1961

Aristotales, Politika (ev.Mete Tuncay), stanbul: Remzi, 1975 Duverger, Maurice. Siyasal Partiler. ev.Ergun zbudun. 2.Basm. Ankara: Bilgi, 1974 Erdoan, Mustafa. Ankara: Liberte, 1999 Trkiyede Anayasalar ve Siyaset. 2.Basm.

Erdoan, Mustafa. Anayasal Demokrasi. 6. Basm. stanbul: Siyasal Kitabevi, 2004 Gze, Ayferi. Siyasal Ynetimler ve Dnceler. stanbul:Beta, 1991 Gzler, Kemal. Anayasa Hukukuna Giri. Bursa: Ekin, 2004 Kabolu, brahim zden. Anayasa Yargs. Ankara: mge, 1994 Kabolu, brahim zden. zgrlkler Hukuku. stanbul:Afa, 1993 Kapani, Mnci. Politika Bilimine Giri. 14.Basm. Ankara: Bilgi, 2002 Kapani, Mnci. Kamu Hrriyetleri. 5.Basm. Ankara: A..H.F., 2002 Kongar, Emre. 12 Eyll Kltr, stanbul: Remzi Yaynevi, 1993 Ouzman, Kemal; stanbul:Arkan, 2007 Ortayl, Alkm, 2006 lber. Barlas, Nami. Medeni Hukuk. 14.Basm.

mparatorluun En Uzun Yzyl. 25.Basm.

stanbul:

den, Merih. Semenlerin Kii Tercihi Asndan Seim Sistemleri. Ankara: Yetkin, 2003 den Merih. Trk Anayasa Hukukunda Siyasi Partilerin Anayasaya Aykr Eylemleri Nedeniyle Kapatlmalar. 1. Basm. Ankara: Yetkin, 2003 zbudun, Ergun. Siyasi Partiler. 1.Basm. Ankara: Sevin, 1979

87

zbudun, Ergun. Bat Demokrasilerinde ve Trkiyede Parti Disiplini. Ankara: A..H.F. Yaynlar, 1968 Parla, Taha. Trkiyede Anayasalar. stanbul: letiim, 1991 Parla, Taha. Trkiyenin stanbul: letiim, 1993 Siyasal Rejimi 1980-1989. 2.Basm.

Payaslolu, Arif. Siyasal Partiler. ASBF Yayn. Ankara, 1974 Perinek, Dou. Anayasa ve Partiler Rejimi. 1. Basm. Kaynak, 1985 stanbul:

Salam, Fazl. Siyasal Partiler Hukukunun Gncel Sorunlar. stanbul: Beta, 1999 Sarca, Murat. stanbul:Gerek, 1987 100 Soruda Siyasi Dnce Tarihi. 5.Basm.

Sencer, Muzaffer. Trkiyede Siyasal Partilerin Sosyal Temelleri, 1.Basm, stanbul: May Yaynlar, 1985 Soysal, Mmtaz. 100 Soruda Anayasann Anlam, 1.Basm. stanbul: 1987 Tanilli, Server. Devlet ve Demokrasi Anayasa Hukukuna Giri. 3.Basm. stanbul: Say Kitap, 1982 Tezi, Erdoan. Anayasa Hukuku. 2. Basm. stanbul: Beta, 1991 Tezi, Erdoan. Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi ve Trkiyede Partiler), 1.Basm, stanbul: 1976 Tezi, Erdoan. Seim Sistemleri. stanbul: Filiz, 1967 Timur, Taner. Trkiyede ok Partili Hayata Gei. 1. Basm, stanbul: letiim Yaynlar, 1991 Tunaya, Tark Zafer. Siyasal Partiler. 1.Basm. 2001 Tunaya, Tark Zafer. Siyasal Kurumlar ve Aanayasa Hukuku. 5.Basm. stanbul: Ekin, 1982 Turan, lter. Siyasal Sistem ve Siyasal Davran. 2. Basm Yank, Murat. Parti i Demokrasi. 1.Basm. stanbul: Beta, 2002 stanbul: letiim,

88

Ycekk, Ahmet. Siyasetin Toplumsal Taban, A..S.B.F. Yaynlar. Ankara: 1987 Yldrm, Erdoan. Trkiyede Siyaset Sreci ve Profesyonel Siyasette Benliin Kurulmas SHP rnei. 1. Basm. Ankara: Ark, 1995 skl, Zafer. Siyaset ve Asker. stanbul: Afa, 1989

Yaymlanmam Tezler: Ertan, Emre. Trkiyede Temsil Anlay ve Milletvekillerinin Parti Deitirmesi, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, zmir:1996 en, Turgay. Parti Disiplini Asndan Siyasal Partilerin Parlamenter Rejime Etkisi, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul: 1995 Tuncay, Suavi. Parti i Demokrasi Yaymlanmam Doktora Tezi, zmir: 1996 ve Trkiye Uygulamas,

Makale ve Gazete Yazlar: ANKA haber ajans, 12.12.2007 Ankara Haber Ajans, 31.01.2007 Akyol, Taha. Objektif, Milliyet, 27.06.2006 Klal, Ahmet Taner. Siyaset Bilimi, A.. Basn Yayn Yksekokulu Yaynlar No:9, Ankara: 1987 Kuzu, Burhan. 1961 ve 1982 Anayasalarnda ve Bunlara likin Siyasi Partiler Kanunlarnda Siyasi Parti Kavram, Kuruluu ve Kapatma Rejimi (Karlatrmal Bir nceleme), HFM c.52, stanbul: 1988 Radikal Gazetesi, 20/11/2005 ahin, Haluk. Referandum Kltr Faizme kar, Radikal Gazetesi, 04.10.2007 Serdar, Serta. Say, 1999 nternet Demokrasisi, Bilgi ve Toplum Dergisi, 2.

Turan, lter. Parti Disiplini, Kapsam, Tarihe, Tevik Eden Sebepler, FM c.28, 1968

89

Uyar, Hakk. Radikal Gazetesi, 07.09.2003 Ylmaz, Ahmet Emin. Olay Gazetesi, 04.06.2005 Siyasetin tibar in nce Delegenin tibar,

nternet Siteleri ve Dier Yaynlar: Blent Tanr, Trkiyede Demokratikleme Perspektifleri, TS AD Raporu, 1997 Uluslaras Sempozyum: Siyasi Partiler ve Demokrasi. 26-27 Mays Ankara, 2. Basm: Ankara Barosu, 2005 http://www.belgenet.com/parti/dsp5kongre.html www.akparti.org.tr www.anavatan.org.tr www.belgenet.com 8 Mays 2000 www.chp.org.tr www.dp.org.tr www.dyp.org.tr www.habervitrini.com 30-06-2005 www.hurriyet.com.tr 28.02.2008 www.mhp.org.tr www.ysk.gov.tr

90