ETMDE PROGRAM

GELTRME
Prof. Dr. zcan DEMREL

10. Bask

Prof. Dr. zcan Demirel

ETMDE PROGRAM GELTRME
ISBN: 975-6802-05-7

2007, Pegem A Yaynclk

Bu kitabn basm, yayn ve sat haklar,
Pegem A Yaynclk Eitim Danmanlk Hizmetleri Tic.
Ltd. ti.ne aittir. Anlan kuruluun izni alnmadan
kitabn tm ya da blmleri, kapak tasarm mekanik,
elektronik, fotokopi, manyetik, kayt ya da baka
yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz. Bu
kitap T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.
Okuyucularmzn bandrol olmayan kitaplar hakknda
yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yaynlar
satn almamasn diliyoruz.

1. Bask: 1997
10. Bask: Austos 2007

Kapak Tasarm: zulfin.eua

Yayn Ynetmeni: Grsel Avc
Bask: Baran Ofset

Pegem A Yaynclk
Eitim Danmanlk Hizmetleri Tic. Ltd. ti.
Adakale Sokak 4/1 Yeniehir ANKARA
Tel: (312) 430 67 50 430 67 51
Belge: (312) 431 37 38
nternet: www.pegema.com.tr
e-posta: pegema@pegema.com.tr

ii

Prof. Dr. zcan DEMREL

zcan DEMREL, 26.5.1943 ylnda AdapazarSapanca'da domu, 1960'da Arifiye lkretmen
okulundan mezun olmu ve bir retim yl Anadolu'nun
bir kynde ilkokul retmenlii yapmtr. 1964 ylnda
Gazi Eitim Enstits ngilizce blmn bitirmi ve on yl
sreyle orta dereceli okullarda ngilizce retmenlii ve
mdr yardmcl grevi yapmtr. 1974 ylnda
Hacettepe niversitesi'ne ngilizce retim grevlisi olarak
girmi ve ayn niversitenin Mezuniyet Sonras Eitimi Fakltesi'nde eitim
alannda lisans almas yapm, 1975 ylnda Bilim Uzmanl, 1979'da da Ankara
niversitesi Eitim Fakltesinden Doktora derecesi almtr.
Hacettepe niversitesi'nde 1983'de doentlik, 1989'da da profesrlk unvann
alan zcan Demirel, halen ayn niversitenin Eitim Fakltesinde retim yesi ve
Eitim Programlar ve retim Anabilim Dal Bakandr.
ngiltere ve Amerika Birleik Devletleri'nde yabanc dil renimi ve program
gelitirme konularnda bilimsel alma ve incelemeler yapan zcan Demirel'in
yaynlanm 80e yakn makale ve bildirisi ile on kitab bulunmaktadr. Ayrca on
kitabn da ortak yazarlarndandr.
Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme (2001), Eitim Szl
(2001), Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat (2000), Trke Program ve
retimi (1994), Genel retim Yntemleri (1993), ELT Methodology (1992),
Karlatrmal Eitim (1991), Sing in English (1988), Yabanc Dil retimi (1987)
ve Discovering Reading (1987) Demirel'in belli bal mesleki eserleridir. retim
Teknolojileri ve Materyal Gelitirme (2001), retmenlik Mesleine Giri (2001),
retim lke ve Yntemleri (1999), Developing Test Techniques (1998),
Developing Reading Skills (1998), Eitim Terimleri (1987) , Proficiency in English
(1986-1993), Tests for Proficiency in English (1985-1993), English for Hotels and
Tourism, Book I (1984) ve English-Turkish Dictionary (1981) ortak yazarl
yaynlardr.
zcan Demirel, evli olup iki ocuk babasdr. Trk Eitim Dernei (TED), Trkngiliz Kltr Dernei (TBA), The World Council for Curriculum and Instruction
(WCCI), Association of Supervision and Curriculum Development (ASCD),
Comparative and International Education Society (CIES), Association for Teacher
Education in Europe (ATEE) ve The Balkan Society for Pedagogy and Education
(BASOPED) gibi mesleki kurulularn yesidir. 1992-1997 yllar arasnda YK
Dnya Bankas Projesinde retmen yetitirme konusunda; 1996-1997 yllar
arasnda Milli Eitim Bakanl Dnya Bankas Projesinde program gelitirme
uzman, Ekim 2000-ubat 2003 tarihleri arasnda Avrupa Birlii MEDA Temel
Eitime Destek Projesinde proje bakan olarak alm ve 1997 ylndan beri de
Avrupa Konseyi, Yaayan Diller Projesinde Trkiye Koordinatr olarak
almaktadr.

iii

Eim Nursele ve
ocuklarm Hakana ve Okana

iv

NSZ
Bu yapt, eitim programlar ve retim alanndaki, Eitimde Program
Gelitirme dersine ilikin yeni yaklam ve gelimeleri tantmak amacyla
hazrlanmtr.
Program gelitirme almalarnn niversiteler dnda zellikle Milli Eitim
Bakanl iinde giderek artan bir ivme kazanmas ve Dnya Bankas projeleri
kapsamnda yaplan almalarla younluk kazanmas, eitimde program gelitirme
bilim dalna ve bu daldaki yetimi olan uzmanlara ilgi ve gereksinimi arttrc
zellik tamaktadr. Program gelitirme almalarnn bilimsel temele
dayandrlmas ve ada ynelimlerin bu almalar iinde yer almas, bylesi bir
almann ortaya kmasna temel bir neden oluturmutur.
Eitimde Program Gelitirme konulu bu almay ortaya koyarken kuram ile
uygulama arasnda bir kpr kurulmas dncesinden yola klmtr. Bu
balamda, bu yaptn hem kuramsal hem de uygulamal alma yapmak isteyenler
iin bir kaynak oluturmas dnlmtr.
Bu yapt 8 blmden olumaktadr. I. Blmde program gelitirme alanndaki temel
kavramlar ele alnp aklanm; II. Blmde program gelitirmenin kuramsal
temellerinden tarihi, felsefi, psikolojik ve toplumsal temelleri zerinde durulmu;
III. Blmde program tasarm ve modelleri tantlm; IV. Blmde program
gelitirme almalarnn planlanmas aamalar ve zellikle de ihtiya
deerlendirme teknikleri ele alnmtr. Buraya kadar olan blmler iinde program
gelitirmenin birinci aamas olarak kabul edilen planlama zerinde durulmutur.
kinci aama olarak kabul edilen gelitirme blm V. Blmde program tasars
hazrlama bal ile yer alm; bunu VI. Blmde programn denenmesi ve
deerlendirilmesi blm izlemitir.
Program Gelitirmenin son aamas olarak kabul edilen yaygnlatrma aamas ve
VII. Blmde programa sreklilik kazandrlmas VIII. Blmde de program
gelitirme alanndaki yeni ynelimler zerinde durulmutur.
Ekler blmnde, rnek program almasna yer verilmitir.
Bu kitabn ortaya kmasnda etkileim iinde bulunduum meslektalarma, yksek
lisans ve doktora rencilerime sonsuz teekkr ederim. Bu almann az da olsa
program gelitirme alanna katk getirmesi yazar mutlu klacaktr.
Ankara

Prof. Dr. zcan DEMREL

Austos 2007

vi

NDEKLER
sayfa no
nsz .......................................................................................................................v
indekiler ............................................................................................................ vii
izelgeler Listesi................................................................................................. xiii
ekiller Listesi..................................................................................................... xiii

1. BLM
PROGRAM GELTRMEDE TEMEL KAVRAMLAR
Eitim Program..................................................................................................... 1
Program Gelitirme ............................................................................................... 4
Eitim Program, retim Program ve Ders Program..................................... 5
Eitim Program ve retim................................................................................. 6
rtk Program....................................................................................................... 6
Tartma Sorular ................................................................................................... 7
Kaynaklar ............................................................................................................... 8

2. BLM
PROGRAM GELTRMENN KURAMSAL TEMELLER
Program Gelitirmenin Tarihi Temelleri............................................................. 9
Yurt Dnda Program Gelitirmenin Tarihsel Geliimi ............................. 10
Trkiyede Program Gelitirmenin Tarihsel Geliimi ................................. 13
Program Gelitirmenin Felsefi Temelleri.......................................................... 17
Balca Felsefeler ............................................................................................ 19
Eitim Felsefeleri ........................................................................................... 21
Program Gelitirmenin Psikolojik Temelleri .................................................... 27
Davran Kuramlar ...................................................................................... 28
Balamclk-Bitiiklik Kuram................................................................ 28
Klasik Koullama ....................................................................................... 28
Edimsel Koullama.................................................................................... 29
Programl renme................................................................................... 30
Davranlk ve Eitim Programlar ........................................................ 30
Bilisel Alan Kuramclar ............................................................................... 31
Guilfordun Zihinsel Becerileri Snflamas ............................................ 35
Bili Alan Kuramlar ve Eitim Programlar ........................................... 35

vii

Hmanistik Psikoloji ...................................................................................... 37

Gestalt Kuram........................................................................................... 37
Maslowun htiya Kuram........................................................................ 38
Rogersin Terpatik renme Kuram.................................................... 39
Hmanistik Psikoloji ve Eitim Program ............................................... 39
Program Gelitirmenin Toplumsal Temelleri ................................................... 40
Okul-Toplum likilerinin Dzenlenmesi..................................................... 41
Eitimde Deiikliklerin Planlanmas........................................................... 45
Tartma Sorular ................................................................................................. 45
Kaynaklar ............................................................................................................. 46

3. BLM
ETM PROGRAMI TASARIMI VE MODELLER
Eitim Program Tasarm................................................................................... 47
Program Tasarm Yaklamlar .................................................................... 48
Konu Merkezli Program Tasarmlar....................................................... 48
renen Merkezli Tasarmlar .................................................................. 49
Sorun Merkezli Tasarmlar ....................................................................... 50
Eitimde Program Gelitirme Modelleri........................................................... 53
ABDde Yaygn Olan Eitim Program Modelleri ....................................... 53
Avrupada Yaygn Olan Eitim Program Modelleri.................................... 57
Trkiyede Yaygn Olan Eitim Program Modelleri ................................... 58
Tartma Sorular ................................................................................................. 64
Kaynaklar ............................................................................................................. 64

4. BLM
PROGRAM GELTRMENN PLANLANMASI
Program Gelitirme alma Gruplarnn Oluturulmas ................................ 67
Program Karar ve Koordinasyon Grubu ....................................................... 68
Program alma Grubu ................................................................................. 69
Program Danma Grubu................................................................................ 70
Program Gelitirme alma Plan..................................................................... 71
htiya Saptama.................................................................................................... 74
htiya Saptamada Temel Sorunlar............................................................... 75
rnek Olay...................................................................................................... 76
htiya Tanm ................................................................................................. 78

viii

htiya Deerlendirmenin Ortaya k....................................................... 80

htiya Deerlendirme Sreci........................................................................ 81
htiya Belirleme Deerlendirme Teknikleri .................................................... 86
Anket Gelitirme-Delphi Teknii ................................................................. 86
Delphi Teknii Uygulamalar........................................................................ 89
Progel (Dacum) Teknii ................................................................................ 90
Gzlem ............................................................................................................ 97
Meslek () Analizi ......................................................................................... 98
lme Aralar-Testler ................................................................................ 100
Grme-Grup Toplantlar ........................................................................ 100
Kaynak Tarama............................................................................................. 101
Tartma Sorular ............................................................................................... 103
Kaynaklar ........................................................................................................... 103

5. BLM
PROGRAM TASARISI HAZIRLAMA
Hedef .................................................................................................................. 105
Hedeflerin Aamal Snflandrlmas.......................................................... 107
Hedeflerin Nitelikleri ................................................................................... 109
Hedef Yazma lkeleri ................................................................................... 110
Hedeflerin Davranlara Dntrlmesi .................................................. 111
Hedef-Davranlar Yazma lkeleri............................................................. 112
Hedef ve Davran Yazmada Farkl Yaklamlar ...................................... 117
erik .................................................................................................................. 120
eriin Seimi.............................................................................................. 120
eriin Dzenlenmesi................................................................................. 121
eriin rgtlenmesinde/Dzenlenmesinde Kullanlan Stratejiler ....... 125
Dorusal Programlama Yaklam .............................................................. 127
Sarmal Programlama Yaklam.................................................................. 127
Modler Programlama Yaklam ............................................................... 127
Piramitsel ve ekirdek Programlama Yaklam ....................................... 128
Konu A-Proje Merkezli Program Yaklam........................................... 129
Sorgulama Merkezli Programlama Yaklam ........................................... 129
Hedef-erik izelgesi (Belirtke Tablosu) ...................................................... 131
nite Analizi ................................................................................................. 132
Hedef-erik ve Zamanlama........................................................................ 134
Eitim Durumlarnn Dzenlenmesi................................................................ 135
renme Yaantlar .................................................................................... 135
renme Stilleri............................................................................................ 137

ix

renme Stratejileri..................................................................................... 139

Anlamlandrma Stratejisi ............................................................................. 140
rgtlenme Stratejisi ................................................................................... 141
Tekrar Stratejisi ............................................................................................ 141
renme Modelleri ...................................................................................... 142
retme Durumlar...................................................................................... 148
Eitim Durumunun zellikleri ................................................................... 149
retme Stratejileri...................................................................................... 151
retme Yntemleri .................................................................................... 151
retme Teknikleri ...................................................................................... 153
Eitim Durumlarnn Deikenleri ............................................................. 153
Alternatif Eitim Durumu ................................................................................ 155
Snama Durumu................................................................................................. 155
Bilisel Alanla lgili Snama Durumlar ........................................................ 157
Duyusal Alanla lgili Snama Durumlar..................................................... 163
Devinisel Alanla lgili Snama Durumlar................................................... 166
Tartma Sorular ............................................................................................... 167
Kaynaklar ........................................................................................................... 168

6. BLM
PROGRAMLARIN DENENMES VE DEERLENDRLMES
Programn Denenmesinde zlenecek Aamalar.............................................. 171
Programn Alanda Denenmesi (Alan Testi) ................................................... 175
Program Deerlendirmenin Anlam ................................................................ 176
Deerlendirme eitleri.................................................................................... 177
Tanlayc Deerlendirme (Diagnostic Evaluation)................................... 178
Biimlendirici Deerlendirme (Formative Evaluation) ............................ 178
Dzey Belirleyici Deerlendirme (Summative Evaluaiton)...................... 178
Program Deerlendirmesine likin Yaklamlar ........................................... 179
Hedefe Dayal Deerlendirme Modeli ....................................................... 179
Metfessel-Michael Deerlendirme Modeli ................................................ 180
Provusun Farklar Yaklam ile Deerlendirme Modeli .......................... 181
Stakein Uygunluk-Olaslk Modeli............................................................. 182
Stufflebeamin Balam, Girdi-Sre ve rn Modeli ............................... 183
Stufflebeam Toplam Deerlendirme Modeli ............................................. 184
Eisnerin Eitsel Eletiri Deerlendirme Modeli....................................... 185
Stakenin htiyaca Cevap Verici Program Deerlendirme Modeli........... 185
Demirelin Analitik Program Deerlendirme Modeli ............................... 187
Program Deerlendirmede Temel lemler .................................................... 188
Anlamn Kesinletirilmesi............................................................................ 189

Amacn Belirlenmesi .................................................................................... 190

Anahtar Taraflarn Belirlenmesi................................................................. 190
Olanaklarn ve Engellerin Belirlenmesi...................................................... 190
Yant Aranacak Sorularn Belirlenmesi...................................................... 191
Tasarnn Kesinletirilmesi........................................................................... 191
Verilerin Toplanmas ................................................................................... 192
Verilerin zmlenmesi .............................................................................. 192
Sonularn Yorumu ve Raporlanmas......................................................... 192
Tartma Sorular ............................................................................................... 193
Kaynaklar ........................................................................................................... 193

7. BLM
PROGRAMA SREKLLK KAZANDIRILMASI
Ar-Ge Yaklam (Programn Dzeltilmesi ve Gelitirilmesi)....................... 195
Program Gelitirme Uzman ve retmenin Program Gelitirme Srecindeki
Grev ve Sorumluluklar................................................................................... 196
Program Gelitirme Uzman ve retmenin Ulusal Dzeydeki Grev ve
Sorumluluklar .............................................................................................. 196
Program Gelitirme Uzman ve retmenin Okul Dzeyindeki Grev ve
Sorumluluklar .............................................................................................. 197
Program Gelitirme Srecini Engelleyen Etmenler ve zm nerileri..... 199
Program Gelitirme almalarnda Karlalan Glkler..................... 199
Tartma Sorular ............................................................................................... 203
Kaynaklar ........................................................................................................... 203

8. BLM
PROGRAM GELTRMEDE YEN YNELMLER
oklu Zeka Kuram........................................................................................... 206
oklu Zeka Kuram ve Program Gelitirme .............................................. 208
oklu Zeka Kuramnda lme ve Deerlendirme.................................... 212
Etkin renme .................................................................................................. 213
Etkin renmede renci Etkinlikleri ...................................................... 214
Etkin renme ve Program Gelitirme...................................................... 215
birliine Dayal renme............................................................................... 217
Yaam Boyu renme ...................................................................................... 221
Program Gelitirme Sreci .......................................................................... 225

xi

retim Stratejisi.......................................................................................... 225

Deerlendirme .............................................................................................. 225
Yaratc Dnme.............................................................................................. 225
Eletirel Dnme ............................................................................................. 226
Eletirel Dnme Becerileri ...................................................................... 227
Eletirel Dnme Becerisine Gre Hazrlanm rnek Ders Plan....... 229
Yanstc Dnme ............................................................................................ 232
Yaplandrmaclk .............................................................................................. 233
Proje Tabanl renme..................................................................................... 237
Beyin Temelli renme .................................................................................... 240
Beynin Yaps ve renme.......................................................................... 240
Beyin Temelli renme .............................................................................. 241
Basamakl retim Program ........................................................................... 243
Kuantum renme............................................................................................ 247
Tartma Sorular ............................................................................................... 253
Kaynaklar ........................................................................................................... 254

EKLER
Ek.1. Sosyal Bilimler in Taslak Eitim Program......................................... 361
Ek 2. Fen Bilimleri in Taslak Eitim Program............................................ 275
Ek 3. oklu Zeka Kuramna Dayal Okulncesi Matematik
Ders Program........................................................................................... 305
Ek 4. Yaplandrmaclk Yaklamna Dayal nsan Haklar
ve Vatandalk Eitimi Ders Program ................................................... 315
Ek 5. Beyin Temelli renme Yaklamna Dayal ngilizce rnek
Ders Plan................................................................................................ 325
Ek 6. Basamakl retim Program Uygulamasna likin rnek Ders
Program................................................................................................. 327
Ek 7. 2004 lkretim Programlar Kazanm ve Etkinlik rnekleri.............. 339
Ek 8. retim Programlarn Deerlendirme ltleri ................................. 353
Ek 9. Bilisel Davranlar, Duyusal zelikler ev Devinisel Beceriler
Eylemsiler Listesi..................................................................................... 355
TERMLER SZL ................................................................................. 359
AD BULDURUSU........................................................................................... 365
KONU BULDURUSU..................................................................................... 367

xii

ZELGELER LSTES
sayfa no
izelge 1. Eitim Programlarn Etkileyen Eitim Felsefeleri......................... 26
izelge 2. Bilisel Alan Hedeflerini Davrana Dntrmede Kullanlan
Eylemsiler (Fiilimsiler)....................................................................... 113
izelge 3. Duyusal Alan Hedeflerini Davrana (zelie) Dntrmede
Kullanlan Eylemsiler ......................................................................... 114
izelge 4. Devinisel Alan Hedeflerini Davrana (Beceriye) Dntrmede
Kullanlan Eylemsiler ........................................................................ 114
izelge 5. rnek Belirtke Tablosu ................................................................... 131
izelge 6. rnek nite Analiz Tablosu........................................................... 133
izelge 7. 2. Snf Hayat Bilgisi niteleri ve Sreleri ..................................... 134
izelge 8. Hedef, Yaklam-Yntem ve Teknik likisi.................................. 151
izelge 9. oklu Zeka Kuramnda Deerlendirme Teknikleri ..................... 212

EKLLER LSTES
sayfa no
ekil 1. Program Tasarm Yaklamlar ............................................................ 52
ekil 2. Program Gelitirmede Taba Modeli..................................................... 53
ekil 3. Program Gelitirmede Tyler Modeli .................................................... 54
ekil 4. Taba-Tylerin Program Gelitirme Modeli .......................................... 55
ekil 5. Sistem Yaklamna Gre Program Gelitirme Modeli ...................... 56
ekil 6. Program Gelitirme Modellerinin Karlatrlmas ............................ 57
ekil 7. MEB Program Gelitirme Modeli ........................................................ 59
ekil 8. MEB Yeni Program Gelitirme Modeli ............................................... 63
ekil 9. Program Gelitirmede Demirel Modeli ........................................... 65
ekil 10. lem-Zaman izelgesi ........................................................................ 71
ekil 11. Pert-lem A....................................................................................... 72
ekil 12. Program Gelitirme Ak emas ........................................................ 73
ekil 13. renme Stratejileri .......................................................................... 140
ekil 14. Programn Denenmesi Aamalar..................................................... 172
ekil 15. oklu Zeka Kuramnda Planlama Sorunlar ................................... 210
ekil 16. Basamakl retim Programnn Dzeyleri.................................... 243

xiii

PROGRAM GELTRMEDE
TEMEL KAVRAMLAR

1.

BLM

Bu blmde, eitim program ve eitimde

program
gelitirme
kavramlar
zerinde
aklamalar yaplm ve yeni bir tanma gidilmitir.

ETM PROGRAMI
Eitim program kavramnn kullanlmasnn, M. . birinci yzyla kadar
uzand belirtilmektedir. Julius Ceaser ve askerleri, Roma'da yar
arabalarnn, zerinde yart oval biimdeki kou pistini Latince curriculum
(ngilizce track: kou yolu) olarak kullanmlar ve bu kavram, kou pisti olarak
bilinen somut bir kavramdan, bugn ders program anlamnda kullanlan soyut
bir kavrama doru geii salamtr. Bu srete, eitim program (curriculum)
"izlenen yol" anlamnda eitimde de
E
kullanlmaya balanmtr (Oliva, 1988:

konular listesidir.
4). Bu nedenle, kelimenin etimolojik

ders ierikleridir.
yapsndan hareket eden kimi eitimci
T
almalarn programlanmasdr.

yazar ve dnrler "izlence szcn

retim materyalleri listesidir.
M
kullanmay yelemektedirler. Eitim
derslerin sralanmasdr.
program iin kimi dnrler de bu
hedef davranlar grubudur.
P
kavram iin yetitirmekten yola karak
okul iinde ve dnda retilen
R
her eydir.
yetiek
szcn
kullanmay
O
okul personeli tarafndan planlanan
G
benimsemi, ama daha ok eitim
her eydir.
R
program kavram gnmze kadar
A
kullanlagelmitir. Ancak, eitimde
M
program kavram, pek ok dnr ve
I
eitim bilimcisi tarafndan farkl
ekillerde tanmlanmtr.

PROGRAM GELTRMEDE
KURAMSAL TEMELLER

2.

BLM

Bu
blmde
program
gelitirme
almalarnn dayand kuramsal temeller
srasyla tarihi, felsefi, psikolojik ve toplumsal
temeller olarak ele alnp incelenmitir.

PROGRAM GELTRMENN TARHSEL TEMELLER

Program gelitirme alannn bir bilim olarak ortaya knn tarihsel
perspektif iinde ele alnmas, dayand temellerin tarihsel kklerini
sergilemesi asndan nemli grlmektedir. Program gelitirme kavram ve
srecinin bu zaman ak ierisinde nereden nereye geldiini grmek, bu
alanda hizmet verenleri ve hizmet verenlerin dncelerini ortaya koymak
asndan da tarihi temeller, byk nem tamaktadr.
Program gelitirme almalarn planlama ve tasarm dzenleme
aamalarnda, bundan nceki program gelitirme anlaylar ve modelleri,
esin kayna olabilir. Ayn ekilde program gelitirme srecinin her
aamasndaki deime ve gelimeler iin de ayn incelemeler yaplabilir.
Gemi deneyim ve anlaylar, yeni ve gelecee dnk almalar iin
nemli olduu gibi, tarihsel geliim sreci iinde program gelitirmenin
geirdii evreleri tanmak, gelecekte yaplacak zgn almalara temel
oluturur. Bu adan bakldnda program gelitirmenin tarihi temelleri,
yurt dnda ve Trkiye'de gsterdii gelimeler dorultusunda gemiten
gnmze kadar incelenmeye allmtr.

ETM PROGRAMI
TASARIMI VE MODELLER

3.

BLM

ETM PROGRAMI TASARIMI

Eitim program tasarm, bir programn hangi gelerden oluacann
ortaya karlmas srecidir. Program tasarm, endstriyel tasarm kavramnda
da olduu gibi retimin dzenlenmesini anlaml bir btnlk iinde ele almay
amalar.
Bir eitim program planlanrken ie ncelikle programn nasl olacan
tasarlamakla balanmaldr. Bu ayn ekilde bir mimarn bir yapy tasarlamas
ve plan izmesi srecine benzer. Program gelitirme uzman da program
gelitirme almalarna balamadan nce bu program tasarmn ortaya
koymaldr.
Program tasarmlar bir eitim programn oluturan temel gelerden
olumakta ve bu geler arasndaki ilikiler asndan farkllklar ortaya
koymakla farkl tasarmlar ortaya kmaktadr. Bir programn temel geleri,
hedef, ierik (konu alan), renme yaantlar ve deerlendirmedir.
Eitim program tasarmlar bu gelere farkl arlklar verilerek oluur.
Bylece tasarmc kendine zg tasarmn ortaya koyar. Genelde bu geler
iinde en ok ierik boyutuna arlk verildii grlmektedir. Kimileri de
renme yaantlarna ya da deerlendirme boyutuna arlk vermektedir.
rnein sre deerlendirme arlkl bir program tasarmnda, renme
yaantlarn dzenleme daha ok arlk kazanmakta; rn deerlendirme arlkl
programda ise lme teknikleri daha ok n plana kmaktadr.
Program tasarm yaplrken program gelitirme grubu ve grevli uzmanlarn
felsefi grleri ile toplumun baat felsefi grleri hedeflerin seiminde etkili
olmaktadr. Bu felsefi gr ayn zamanda ierik seiminde, renme retme
srelerinin dzenlenmesinde ve gelitirilen programn baarsnn nasl

PROGRAM
GELTRMENN
PLANLANMASI

4.

BLM

Bu
blmde
program
gelitirmenin
planlanmas iin yaplacak ilemlerden alma
gruplarnn oluturulmas, alma plannn
hazrlanmas ve ihtiya saptama ilemlerinde
ihtiya analizi ve deerlendirme teknikleri
zerinde durulmutur.

PROGRAM GELTRME ALIMA GRUPLARININ

OLUTURULMASI
Program gelitirme almalarnn aratrma ve gelitirmeye dnk
olarak ynlendirilmesi gerekir. zellikle gnmzde bilim, teknoloji ve
iletiim alanlarndaki ba dndrc gelimeler, program gelitirme
almalarnn srekli olmasn, aratrma ve gelitirme almalarnn
kesintisiz yaplmasn gerekli klmaktadr. Bu srete, pek ok soruya cevap
aranmaktadr. Ancak, hi kimseden, bu sorunlarn tmne, tek bana cevap
vermesi beklenemez. Bu nedenle program gelitirme almalarnn bir
komisyon aracl ile yrtlmesinde yarar grlmektedir.
Program gelitirme alma gruplarnn oluumunda programn felsefi ve
politik temelini oluturacak bir karar organnn bulunmas ve bu grubun
programn genel stratejisini belirlemesi beklenebilir. Dier bir alma
grubu program gelitirme almalarn yrtecek kiilerden olumaldr. Bu
grup, programn hazrlanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesi
almalarnda srekli grev yapan alma grubu olmaldr. nc grup
ise, bu alma grubuna ihtiya duyulduunda zaman zaman danman
olarak arlacak uzmanlardan olumaldr.

PROGRAM TASARISI
HAZIRLAMA

5.

BLM

Bu blmde, bir eitim program tasars hazrlarken programn geleri olan hedef, ierik, eitim ve snama durumlarnn nasl hazrlanmas gerektii zerinde durulmutur.

HEDEF
Eitim, uygulamal bir bilim alandr. Bu nedenle eitim problemlerine
masa banda ve kat zerinde deil, problemin kaynanda, okulda ya da
eitim sisteminin btnnde zm aramak gerekir. Eitim sisteminde ortaya kan problemlerin zm, bir lkede izlenen Milli Eitim Politikasna, okuldaki rencinin davrana dntrmesi sz konusu olan programlarn gelitirilmesine bal bulunmaktadr (Var 1976:4). Eitimde program
gelitirme sreci, program geleri olan hedef, ierik, renme-retme sreci ve deerlendirme boyutlar arasndaki dinamik ilikiler btndr.
Program elerinden hedef boyutu ile ilgili hazrlklar yaparken ie bireyleri niin eitiyoruz? sorusuna yant aramakla balanr.
Planl eitim etkinlikleri iin ayrlan zamann snrl olmas nedeniyle
eitimle kazandrlmas mmkn zelikler arasnda en nemli saylanlar
belirlenerek uygun nlemlerle renciye kazandrlmaya allmaldr. Eitimde hedefler, retimi ynlendirmesi, retme-renme ileminin yaplmasn ortaya koymas ve lmelere klavuzluk etmesi asndan gerekli grlmektedir. Hedefler, renciye kazandrlmak zere seilen istendik zeliklerdir. Dier bir anlatmla yetitirilecek insanda bulunmas uygun grlen, eitim yoluyla kazandrlabilir istendik zeliklerdir. Bu zelikler; bilgiler, yetenekler, beceriler, tutumlar, ilgiler, alkanlklar...vb. olabilir. Hedef
kavram daha ayrntl olarak ifade edilirse; planlanm ve dzenlenmi
yaantlar yoluyla kazandrlmas kararlatrlan, davran deiiklii ya da

PROGRAMIN DENENMES
ve DEERLENDRLMES

6.

BLM

Bu blmde hazrlanan program taslann

denenmesi aamasnda nasl bir yol izlenecei,
programlarn deerlendirilmesinde yaklam ve
modeller ile program deerlendirmenin temel
ilemleri zerinde durulmaktadr.

PROGRAMLARIN DENENMESNDE
ZLENECEK AAMALAR
Programn uygulanmas, deiimi uygulamaya koyma srecidir.
Deiim, yeni bilgilerin ortaya kmasyla olur; ancak yeni bilgilerin mevcut
olmas deiim iin yeterli olmayabilir. nemli olan deiime gerek
duyulmasdr. Program deiiklii de bir gerek olarak ortaya kmal ve yeni
hazrlanan program denenmek zere uygulama srecine programda gerekli
dzeltmelerin yaplmasna olanak salamaldr. Deneme sonularndan
yararl bilgiler edinilmesi iin program uygulamasnn, 1) deneyimli ve
baarl retmenlerle, 2) n koul bilgi ve becerilere sahip rencilerle ve
3) uygun renme ortamlarnda yaplmas nemli grlmektedir.
Bir programn uygulanmas deiik aamalardan gelierek gerekleir.
Nasl planlanm olduuna baklmakszn, bir programn baarl bir ekilde
yrtlmesi, program aamalarnn ve geliiminin ana hatlarnn ortaya
konulmasyla olur. Bunlar iinden programlarn denenmesi ve
deerlendirilmesi de bu ana hatlarn son halkasn oluturur.

PROGRAMA SREKLLK
KAZANDIRILMASI

7.

BLM

Bu blmde yeni hazrlanan programn uygulanp

lke genelinde yaygnlamas iin neler yaplmas
gerektii, karlalan sorunlar ve zm nerileri
zerinde durulmutur.

AR-GE YAKLAIMI
(Programn Dzeltilmesi ve Gelitirilmesi)
Program deerlendirme sonularna gre programa sreklilik
kazandrlmas asndan atlmas gereken ilk adm; aratrma gelitirme
(AR-GE) almalarna balamaktr. Bunun dier ad programn
dzeltilmesi ve gelitirilmesidir.
Bu balamda sz edilmesi gereken temel durum program gelitirmeye
ilikin devam eden problemlerden haberdar olunup olunmaddr. Sz
edilen problemlerin zmne ilikin her tr alma programnn
dzeltilmesi ve gelitirilmesi iin bir admdr. Programlarn
deerlendirilmesi sonucu ortaya kan problemler aadaki gibi
sralanabilir:
1.

Gelitirilen programlar bireylere temel becerileri kazandrmada

yeterli midir?

2.

Programn hizmet ettii dnlen bireylerin tm yeterlikleri ve

bireysel farkllklar gz nne alnmakta mdr?

3.

Programlarn gelitirilmesine ve uygulanmasna ilikin tm

engeller ortadan kaldrlm durumda mdr?

Yukarda sralanan; programlarn deerlendirilmesi sonucu ortaya

kan problemlerin zm yollar iin de unlar nerilebilir:
1.

retmenlerin program gelitirmedeki grev ve sorumluluklar

analiz edilerek bu sreteki etkinlikleri arttrlabilir,

PROGRAM GELTRMEDE
YEN YNELMLER

8.

BLM

Bu blmde, program gelitirme alannda son

yllardaki yeni ynelimler ve eilimler konusunda bilgi
verilmeye allmtr.
Bilginin hzla oald ve yenilendii dnyamzda
program gelitirme alannda da yeni dnceler ortaya
atlmakta; bunlara uygun yeni eilimler ve ynelimler kuramdan
uygulamaya doru yansmaya almaktadr. Program uygulamalarna bu
yeniliklerin yansmas, yeni dncelerin ortaya atlmas kadar hzl ve etkili
olmamaktadr. Szgelimi oklu zeka kuram uygulamada yaygnlamadan
yeni bir kuram ya da eitim dncesi ortaya atlmakta ve gncel olarak
eitim kamuoyunda yerini almaya almaktadr. uras da bir gerek ki en
son gelimeler ve dnceler, daha nce dnlm, gndeme getirilmeye
allm eski dncelerin ada bir yorumu ya da yeniden yaplanmas
olarak karmza kt gr de yaygn kabul grmektedir.
Bu belirlemeler altnda, UNESCO, ister okul ortamnda olsun,
ister okul d renme ortamlarnda olsun eitimde nicelikten ok
nitelikten sz etmek gerektiinde aadaki temel kavramlar gndeme
getirmekte ve bu kavramlarn eitimde program gelitirme almalarn
dorudan etkilediini vurgulamaktadr.
Bunlardan program gelitirme ile ilgili olanlar:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

oklu zeka kuram,

Etkin renme,
birliine dayal renme,
Yaamboyu renme,
Yaratc dnme,
Eletirel dnme,

ekler 257

EKLER

EK 1. SOSYAL BLMLER N TASLAK ETM PROGRAMI

EK 2. FEN BLMLER N TASLAK ETM PROGRAMI
EK 3. OKLU ZEKA KURAMINA DAYALI OKULNCES
MATEMATK DERS PROGRAMI
EK 4. YAPILANDIRMACILIK YAKLAIMINA DAYALI NSAN
HAKLARI VE VATANDALIK ETM DERS PROGRAMI
EK 5. BEYN TEMELL RENME YAKLAIMINA DAYALI
NGLZCE RNEK DERS PLANI
EK 6. BASAMAKLI RETM PROGRAMI UYGULAMASINA
LKN RNEK DERS PROGRAMI
EK 7. RETM PROGRAMLARINI DEERLENDRME
LE
EK 8. RETM PROGRAMLARINI DEERLENDRME
LE
EK 9. BLSEL DAVRANILAR, DUYUSAL ZELLKLER VE
DEVNSEL BECERLER EYLEMSLER LSTES

terimler szl 359

TERMLER SZL
Akademik Benlik Tasarm (academic self-concept): Kiinin hangi zel ya
da genel alana kabiliyeti olduunun farknda olmas.
Ak emas (flow chart): Bir takm ilem ve kararlarn, szck ve sembollerin yardm ile grafik haline getirilerek sunulmas.
Alkanlk (habit): Dzenli ve srekli olarak kendini gsteren, renilerek
edinilmi yaln davranlar.
Anlaml renme (meaningful learning): Bir konuyu, btn ayrntlarn
gz nnde bulundurmadan, nitelik ve anlamlarn kavrayacak ekilde renme.
Basamakl retim Program (layered curriculum): Bireysel farkllklar
dikkate alarak retme-renme srecinin basamakl gereklemesini temele alan program yaklam.
Belirtke Tablosu (table of specification):Bir eitim programnda yer alan
hedef ve davranlarla program ieriini iki boyutlu bir matriks zerinde gsteren izelge. Belirtke tablosunu hazrlarken st tarafta yer
alan yatay boyuta hedefler ve bu hedefleri gerekletirici davranlar,
dikey boyuta da ierik yazlr.
Biimlendirici Deerlendirme (formative evaluation): Bir programa giren
rencilerin retme-renme srecinde hedef davranlar ne denli
kazanp kazanmadn ortaya karan, renme glklerini belirleyen ve tam renmenin gereklemesine katk salayan deerlendirme tr (tan, kontrol ve dzeltme amal deerlendirme).
Bilisel Alan (cognative domain): Zihinsel renmelerin ounlukta olduu
ve zihinsel yetilerin gelitirildii alan.
Bilisel Giri Davranlar (cognitive entry behaviours): renilecek niteler iin gerekli olduu dnlen n renmeler.
Bilisel renme (cognitive learning): Alg ve dncelerin yeniden dzenlenmesine dayal olarak gerekleen renme.
Bulu Yoluyla renme (discovery learning): renme malzemesi son ekli
ile sunulmadan, malzemenin halihazrdaki bilgiler kullanlarak kefedilmesi sreci.
oklu Zeka Kuram (the theory of multiple intelligences): Bilisel bilim,
geliimsel psikoloji ve nrobilimden yararlanarak her bireyin zeka

365

AD BULDURUSU
A____________________________

Armstrong 260,264,298

B_________________________________
Beyer 109,298
Bilen 210
Bloom
116,164,175,202,203,225,239,
249
Bobbit 70,106
Brooks 288,289,298

C________________________________
Campell 266,298
Caswell 2,3,9
Chandler 202,225
Charters 70,106
Christison 271,298

________________________________
Demirel 118,121,122,123,201,209,225,
241,249,258,262,287,291,298,
299
Doan 4,9,137,162,176,225
Doll 2,9

E_________________________________
Elmore 258
Erden 98,100,106,225,249,274,299
Ergr 196,225
Ertrk
3,4,9,75,77,102,106,167,167,
190,207,208,225,241,249

_________________________________
Finch 162,238
Fidan 201,204,205,225

G________________________________

Gage 202,225
Gagne
3,9,92,93,96,106,198,203,208,
226

Gardner 260,261,262,264,265,266,299
Glaser 106,205
Good 2,9,77,106
Goodlad 106
Grobman 165,225
Grounland 167,174,189,225
Gnce 106,112,142,179,253,259

H________________________________
Harmon 268,299
Helmer 145,162
Holt 9,106,117,123

J_________________________________
Johnson 3,9,249,271

________________________________
Katims 198,225
Klein 269,299
Kolb 195,196,226
Krathwohl 226

M________________________________
Mager 226
Maslow 98,99,106

________________________________
Norris 280,299

________________________________
Ouzkan 209,226
Oliva 1,9,113,114,123,243,247
Oliver 3,9
Ornstein
70,75,106,109,123,238,243,
245,247,248,249

________________________________
zelik 226

367

KONU BULDURUSU
A_____________________________

ABDde Yaygn Olan Eitim Program

Modelleri 113

B_____________________________

Balca Felsefeler 78,

Belirtke Tablosu 189
Basamakl retim Program 243,247,
253,255

_____________________________

oklu Zeka Kuram 259,260,262,263,

264,265,266,297,298,299
oklu Zeka Kuram ve Program
Gelitirme 262
oklu Zeka Kuramnda lme ve
Deerlendirme 266

_____________________________
Davran Kuramlar 86,87,90,96
Davranlk ve Eitim Programlar 89
Deerlendirme 5,6,71,72,73,74,86,90,
93,102,107,108,116,117,118,121,
126,128,130,131,135,137,139,
140,141,143,144,145,147,148,
149,153,154,158,160,161,163,
165,166,1741,204,2174,232,235,2
40,243,244,246,247,248,249
Devinisel Alan 165,167,168,173,175,
213,214, 23
Duyusal Alan 165,166,172,208,220

E_____________________________

Edimsel Koullama 88,90,201

Eitim Durumlarnn
Dzenlenmesi
86,83,169,94, 208,209
Eitim Durumunun zellikleri 207
Eitim Felsefeleri 78,80,84,85
Eitim Program Tasarm 107
Eitimde Deiikliklerin Planlanmas
105
Eletirel Dnme 9596,156,259,280,
281,283,284,297,264

Eletirel Dnme Becerileri 156,281,

283,284
Etkin renme 206,259,267,268,269,
270,298
Etkin renme ve Program Gelitirme
269

G_____________________________
Gestalt Kuram 97
Grme Teknikleri 159
Gzlem 112,138,145,151,156,152,
169,194,195,196

H_____________________________

Hedef 2,3,5,6,70,71,76,77,86,89,90,92,
95,98,99,101,102,103,105,107,
109,118,119,127,129,130,133,
135,135,139,140,141,143,163,
164,165,167,168,171,172,175,
186,190,191,194,196,198,203,
205,207,209,212,213,224,240,
241
Hedef Yazma lkeleri 168
Hedefe Dayal Deerlendirme
Modeli 241
Hedef-erik izelgesi (Belirtke
Tablosu) 189,190
Hedeflerin Nitelikleri 167,168
Hmanistik Psikoloji 97,100,110

_____________________________
erik 2,3,4,5,6,95,107,116,118,121,
142,159,163,168,178,179,180,
81,182,183,184,190,224,293,294
htiya Deerlendirme Sreci
137,140,141,144
htiya Saptama 126,133,135,162
htiya Tanm 137
birliine Dayal renme 111,200,
59,71,72,274,75,288,292