UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Glsen TUMLUER

MENTO KATKILI KUMLU ZEMNLERN MUKAVEMET

NAAT MHENDSL ANABLM DALI

ADANA, 2006

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

MENTO KATKILI KUMLU ZEMNLERN MUKAVEMET

Glsen TUMLUER YKSEK LSANS TEZ NAAT MHENDSL ANABLM DALI Bu tez / / 2006 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii/Oyokluu le Kabul Edilmitir.
mza:.................................... Prof. Dr. Mustafa LAMAN DANIMAN mza:............................................ Prof. Dr. M. Arslan TEKNSOY YE mza:............................... Prof. Dr. Hasan ETN YE

Bu tez Enstitmz naat Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr. Kod No:

Prof. Dr. Aziz ERTUN Enstit Mdr

mza ve Mhr Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

Z YKSEK LSANS TEZ

MENTO KATKILI KUMLU ZEMNLERN MUKAVEMET Glsen TUMLUER UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS NAAT MHENDSL ANABLM DALI Danman : Prof. Dr. Mustafa LAMAN Yl : 2006, Sayfa : 161 Jri : Prof. Dr. M. Arslan TEKNSOY : Prof. Dr. Hasan ETN Bu almada, eitli zemin slah yntemleri teorik ve deneysel olarak aratrlmtr. Ayrca, katk malzemeleri ile stabilizasyon zerine deneysel aratrmalar yaplmtr. Kum zeminlerin geoteknik zelliklerinin belli oranlarda kompoze imento ve demir art olan cruf katklar ile deiimi aratrlmtr. Problemli zeminlerin slah edilerek kullanm zellikle byk ehirlerde ve snrl arazilerde maliyet asndan nem kazanmaktadr. Ayrca cruf gibi atk malzemelerin geri dnml olarak kullanlmas evre ve ekonomi bakmndan byk neme sahiptir. Bu almada niform kum, cruf, kompoze portland imentosu kullanlm ve kompaksiyon, serbest basn deneyleri yaplmtr. Sonuta; kum zeminlerin imento kullanlarak slah edilebildii gibi imento ile ayn oranda cruf kullanm ile de mukavemet artnda sadece imento kullanlarak elde edilen mukavemete yakn sonular elde edilecei bulunmutur. Ayrca krn de mukavemet zerinde nemli etkisi olduu grlmtr. Anahtar Kelimeler: Cruf, imento, Kum, Serbest Basn Deneyi, Kompaksiyon.

ABSTRACT MSc THESIS

SHEAR STRENGTH OF SAND-MIXED WITH CEMENT Glsen TUMLUER DEPARTMENT OF CIVIL ENGINEERING INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF UKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Mustafa LAMAN Year : 2006, Page : 161 Jury : Prof. Dr. M. Arslan TEKNSOY : Prof. Dr. Hasan ETN In this study, various soil improvement techniques were investigated theoreticaly and experimantaly. In addition, experimental studies were performed on additional materials for stabilization. The effects of the composite portland cement and slag, used in specific proportions, on the geothecnical properties of sandy soils have been investigated. The improvement of the weak soil deposits has a major importance in the metropolis and limited areas because of the economic and environmental aspects. In the present study uniform sand soil, slag and composite portland cement were used and compaction test, unconfined compression tests were carried out. The consequence of this study following results have been obtained. The sandy soils can be stabilized using the cement. Also similar improvement can be achieved using the mix consisting of cement and slag in the same proportions. The cure is a very important factor affecting the strength of the stabilized soil. Key Words: Slag, Cement, Sand, Unconfined Compression Test, Compaction.

II

TEEKKR ncelikle, yksek lisans tez konusunun belirlenmesinde ve bu almay hazrlamam srasnda bana yardmc olan, her trl soruma cevap veren deerli danman hocam Prof. Dr. Mustafa LAMANa, deneysel almalarm srasnda bana verdii destek ve katkdan dolay deerli hocam Ar. Gr. Ahmet DEMRe ve tm blm hocalarma teekkrlerimi arz ederim. Ayrca, her zaman yanmda olan ve benden desteklerini esirgemeyen aileme de teekkr ederim.

III

NDEKLER Z ABSTRACT TEEKKR NDEKLER ZELGELER DZN EKLLER DZN SMGELER VE KISALTMALAR 1 GR 2 NCEK ALIMALAR 2.1 Mekanik Stabilizasyon 2.2 Tesviye 2.3 Zemin Deitirme 2.4 Suyun Uzaklatrlmas 2.5 Kompaksiyon (Sktrma) 2.5.1 Arazi Skma Kontrol 2.5.2 Kompaksiyon Makineleri 2.5.3 Kompaksiyonda Dikkat Edilecek Hususlar 2.5.4 Saha Glendirmesi 2.5.5 zel Kompaksiyon Teknikleri 2.5.5.1 Dinamik Kompaksiyon 2.5.5.2 Vibroflatasyon 2.5.5.3 Vibrokompaksiyon 2.5.5.4 Patlatmayla Sktrma 2.6 Enjeksiyon 2.7 Termal 2.8 Yer Alt Suyu Kontrol (Drenaj) 2.9 Geosentetikler ve Donatl Zemin 2.10 Ankrajlar 2.11 Diyafram Duvarlar

Sayfa I II III IV VII IX XI 1 4 13 13 14 15 15 17 19 20 22 23 23 26 28 31 33 35 35 38 40 40

IV

2.12 Katk Maddeleri Uygulamas 2.12.1 Stabilizr Seimi 2.12.2 Kirele Stabilizasyon 2.12.3 imento le Stabilizasyon 2.12.4 Bitml Stabilizasyon 2.12.5 Kire- Baca Kl Stabilizasyonu 2.12.6 Cruf Katks 2.12.7 Uucu Kl Katks 2.12.8 Eski Kamyon Lastii Katks 2.12.9 Uucu Kl ve imento Katks 2.12.10 Kire ve imento Katks 2.12.11 Deirmen Art Malzeme Katks 2.12.12 Reine le Stabilizasyon 2.12.13 Cruf, Bentonit, Kire Katks 2.12.14 Cruf, Uucu Kl ve Portland imentosu Katks 2.12.15 imento, Uucu Kl ve EER 2.12.16 Bentonit, Kire ve imento 2.12.17 Asfalt, Kire ve imento 2.12.18 Bentonit, Kil, Uucu Kl ve Silis Duman 2.12.19 Atk amur Katks 2.12.20 Granler Kauuk Katks 2.12.21 Uucu Pirin Kabuu ve Kire 2.12.22 Uucu Pirin Kabuu ve imento 2.12.23 Sodyum Silikat 2.12.24 Kloritler 2.12.25 Fosforik Asit 2.12.26 Dier Kimyasal Katklar 2.13 Kontrol 3 MATERYAL VE METOD 3.1 Zemin zellikleri

41 42 45 54 65 71 71 74 78 78 79 80 81 81 83 84 85 85 86 87 87 88 88 88 89 89 90 90 91 91

3.2 Yksek Frn Crufu zellikleri 3.3 imento zellikleri 3.4 Standart Proktor Deneyi 3.4.1 Deneyin Teorisi 3.4.2 Kullanlan Aletler 3.4.3 Deneyin Yapl 3.5 Numunelerin Hazrlanmas ve Bakm 3.6 Serbest Basn Deneyi 3.6.1 Deneyin Teorisi 3.6.2 Kullanlan Aletler 3.6.3 Deneyin Yapl 4 BULGULAR VE TARTIMA 4.1 Birinci Grup Deneyler 4.2 kinci Grup Deneyler 4.3 nc Grup Deneyler 5 SONULAR VE NERLER KAYNAKLAR ZGEM EKLER

92 92 93 93 95 95 97 98 98 101 102 103 104 109 115 123 125 130 131

VI

ZELGELER DZN izelge 2.1 Sabilizasyon Metodlar izelge 2.2 Zemin Cinsine Gre Stabilizasyon Metodu izelge 2.3 Uygulanabilir Stabilizasyon Teknikleri izelge 2.4 eitli Zemin Tipleri in n Katsays izelge 2.5 Stabilizr Seimi in Rehber izelge 2.6 Kire ve imento Stabilizasyonunda Durabilite Kriterleri izelge 2.7 Zemin Cinslerine Gre Yaklak Kire Miktar izelge 2.8 Zemin Tipleri in Tahmini imento Miktar izelge 2.9 Deiik Zemin Snflarna Gre imento htiyac izelge 2.10 imento Stabilizasyonunun Sktrlm Zemine Etkisi izelge 2.11 Bitmle Stabilize Edilecek Zeminlerde Tavsiye Edilen Gradasyon Limitleri izelge 2.12 Bitmle Stabilizasyonda Kullanlacak Asfalt Tipi izelge 3.1 Kum Zeminin Elek Analizi Sonular izelge 3.2 Yksek Frn Crufu ve imento Kimyasal Kompozisyonu (%) izelge 4.1 ekil 4.4e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.2 ekil 4.5e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.3 Birinci Grup Deneylerde Su Muhtevas Deerleri izelge 4.4 Birinci Grup Deneylerden Elde Edilen Gme Yk Deerleri izelge 4.5 ekil 4.6ya Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.6 ekil 4.10a Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.7 kinci Grup Deneylerde Su Muhtevas Deerleri izelge 4.8 kinci Grup Deneylerden Elde Edilen Gme Yk Deerleri izelge 4.9 ekil 4.11e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.11 ekil 4.13e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.12 ekil 4.14e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar izelge 4.13 ekil 4.15e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar 66 67 92 92 106 107 108 108 110 113 114 114 115 117 118 118 9 9 12 24 43 46 47 58 58 63

izelge 4.10 ekil 4.12ye Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar 116

izelge 4.14 ekil 4.16ya Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar 119

VII

izelge 4.15 nc Grup Deneyler in Su Muhtevas Deerleri izelge 4.16 nc Grup Deneylerden Elde Edilen Gme Yk Deerleri

121 122

VIII

EKLLER DZN ekil 2.1 Zemin Islah Yntemlerinin Snflandrlmas ekil 2.2 yiletirme Yntemlerinin Dane Boyutuna Gre Uygulanabilirlii ekil 2.3 Uygulanabilir Stabilizasyon Metodlar in Gradasyon ve Plastik zelliklerine Gre Zemin Snflandrmas ekil 2.5 Proktor nesi ve Kalibrasyon Erisi ekil 2.6 Test Sahas ekil 2.7 Dolgularda Serim ve Sktrma ekil 2.8 Dinamik Kompaksiyon ekil 2.9 Dinamik Kompaksiyon in Zemin Snflar ekil 2.10 Vibroflatasyon ile Gevek Granler Zeminlerin Kompaksiyonu ekil 2.11 Gradasyonun Vibroflatasyon zerindeki Etkisi ekil 2.12 Vibro-Kanat Yntemi ile Vibrokompaksiyon ekil 2.13 Vibrokompaksiyon Tekniinde Kullanlan Aparatlar ekil 2.14 Vibrokompaksiyon in Zemin Gradasyon Limitleri ekil 2.15 Zemin Gradasyon geni ekil 2.16 Kire eriinin eitli Zeminlerdeki Etkisi ekil 2.17 Ayn Kire eriindeki Farkl Zemin Cinslerinin Zamana Bal Mukavemet Art ekil 2.18 Kire Miktarnn PI Deerini Azaltma Etkisi ekil 2.19 Kire Katksnn Kil Dayanmn Arttrmas ekil 2.20 imento Stabilizasyon Mukavemeti le imento erii likisi ekil 2.21 imento Katk Yzdesinin Hesaplanmas ekil 2.22 Serbest Basn Deneyinden Sonra Numunelerin Grn ekil 2.23 Bitm Yzdesinin Tahmini ekil 3.1 Kompaksion Erisi ekil 3.2 Numunelerin Hazrlanma Aamalar ekil 3.3 Serbest Basn Deneyinde Krlma ve Gerilme Deformasyon ekil 3.4 Drenajsz Kayma Mukavemeti Zarf ve Mohr Dairesi 49 51 53 59 61 64 69 94 98 99 100 10 19 20 21 23 25 26 27 29 30 30 44 48 ekil 2.4 Zeminlerin Yerinde Younluunu lmek in Kullanlan Yntemler 18 5 8

IX

ekil 3.5 Serbest Basn Deneyinin Yapl ve Krlm Numuneler ekil 4.1 almada Kullanlan Kum Zeminin Proktor Deneyi Sonucunda Elde Edilen Grafik ekil 4.2 %4 imento Katksnda Gerilme Deformasyon likisi ekil 4.3 imento Miktar Artnn 7 Gnlk Numunelerde Mukavemet zerindeki Etkisi ekil 4.4 Ayn Gn erisinde Yaplan Ayn Yzdede imento eren Numune zerinde Yaplan Deneyler ekil 4.5 Ayn Yzdede Hazrlanan Numunelerin Zamanla Gerilme Art ekil 4.6 Birinci ve kinci Grup Deneylerin Karlatrlmas (Kr Faktr) ekil 4.7 7 Gn Sonunda Ayn Miktar imento ve imentolu Cruf lavesinin Karlatrlmas ekil 4.8 Sadece %7 imento in Gerilme Deformasyon Deiiklikleri ekil 4.9 %3,5imento %3,5 Cruf in Gerilme Deformasyon Deiiklikleri ekil 4.10 %7 Katk Malzemesi le Elde Edilen Grafik ekil 4.11 Farkl Oranlarda imento Katks ve Gerilme Deerleri ekil 4.12 Cruflu imento Katks ve Gerilme Deerleri ekil 4.13 lk 7 Gn in Ayn Miktarda Katk Malzemesinde Gerilme Deerleri ekil 4.14 Toplam 56 Gn in Ayn Miktarda Katk Malzemesinde Gerilme Deerleri ekil 4.15 Sadece imento in Zamanla Mukavemet Art ekil 4.16 Cruflu imento in Zamanla Mukavemet Art

102 103 104 105 106 107 109 110 111 111 113 115 116 117 117 118 119

ekil 4.17 Deneyin Tutarll in %5 imento Katks in Hazrlanan Grafik 120

SMGELER VE KISALTMALAR A A0 Ad a b b/c C c cu c/c CPT D

Dr :

: : : : : : : : : : : : : : : : :
:

Zemin iin deimez katsay Balangtaki en kesit alan En kesit alan 2mm elek zerinde kalan Zemin iin deimez katsay Bitm ierii, kuru zemin arlnn yzdesi olarak imento ierii Kohezyon Krlma anndaki kohezyon imento ierii, arlka yzde Koni penetrasyon deneyi Islah derinlii Sklk ap Boy deiimi Elastisite modl Deformasyon Boluk oran Kayma mukavemeti as Kuru birim hacim arlk Doal birim hacim arlk Dane birim hacim arlk Derinlik Tokmak d ykseklii Kompaksiyon derinlii Balangtaki ykseklik Krlma anndaki boy Ampirik katsay Likit limit

d H E e k n s h H hc H0 Hf k LL

: : : : : : : : : :

XI

N n OH P p PI PT qu R SN SPT

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

Her bir noktaya drlen tokmak says Ampirik katsay Ortadan yksee plastisiteli organik killer Basn Porozite Plastisite indeksi Turba Kayma direnci Etki yarap Uygunluk art Standart penetrasyon deneyi t0 gndeki serbest basn dayanm 28 gnlk serbest basn mukavemeti t gndeki serbest basn dayanm Zaman 28 gnlk kayma mukavemeti Kayma mukavemeti Uygulama enerjisi Hacim Poison oran Su Muhtevas Optimum su muhtevas Tokmak arl

t0 28 t
t

28
f UE V w wopt W

XII

1 GR

Glsen TUMLUER

1 GR Zeminlerin gerek zerlerine ina olunan yaplarn temelleri altnda tayc tabaka olarak, gerekse birok durumlarda inaat malzemesi olarak, btn inaat projelerinde karmza kt bilinmektedir. Deiik zeminler birbirinden farkl zelliklere sahiptir ve zeminin mhendislik zellikleri de zeminin cinsi yannda arazi koullarna bal olarak (sklk derecesi, su muhtevas, konsolidasyon basnc, ykleme ve drenaj koullar gibi) geni bir aralk iinde deiebilmektedir. Buna bal olarak, inaat sahasnda karlalan zeminler her zaman istenilen zelliklere sahip olmayabilirler. naat yerinin deitirilmesi veya istenilen zelliklere sahip olmayan zeminlerin atlarak yerine elverili zeminlerin kullanlmas ise, teknolojik ve ekonomik nedenlerle ou kere uygun zmler olarak kabul edilmemektedir. Bu gibi durumlarda, arazideki zemin tabakalarnn zelliklerinin iyiletirilmeye allmas ve/veya usulne uygun olarak yerletirilmi ve sktrlm toprak dolgular inas yoluna bavurulmaktadr. Zeminler zerlerine ina edilen yaplarn ve yol kaplamalarnn stabilitesi zerine oturduu zeminin ve/veya dolguda kullanlan zeminin zelliklerinden nemli lde etkilenir. Zira zeminler kaplamalarn temeli olduundan dolay kaplamann ve trafik yklerinin yaratt gerilmelere emniyetle kar koyabilmelidir. evre ve iklim koullarndan tr zemin zelliklerinin (rnein kabarma-bzlme, don kabarmas, oturma, su ieriinde deiiklikler, vb.) deimesi, tama gcnde azalmalar, ilave gerilmeler, vb. hususlarn olumamas veya oluursa da kaplamada olumsuz etkiler yaratmamas gerekir. Yol kaplamalarnn performans, mr ve bakm masraflar, vb. hususlar kaplamann tasarm, kullanlan malzemeler, yapm teknii gibi hususlara bal olduu kadar, zeminin stabilitesiyle de dorudan ilgilidir. na edilen yaplar ve yol kaplamalar iin uygun olmayan zeminler slah edilerek yeterince stabil bir hale dntrlmelidir. Zeminin bir takm olumsuz zelliklerinin uygun bir stabilizasyon teknii ile iyiletirilmesi mmkndr. Zemin slah yntemlerinin balca amalar;

1 GR

Glsen TUMLUER

Zayf bir zeminin tama kapasitesini arttrmak, Toplam oturmay azaltmak ve deformasyonu azaltmak Konsolidasyonu hzlandrmak, Geirimlilii azaltmak, Dolgu ve yarmalarn stabilitesini arttrmak, Zemini iksa duvar gibi altrmak, ksa duvarlarn desteklemek ve yaplarn yukar kalkmasn nlemek, Zeminin svlama potansiyelini azaltmak, Younluk artn salamak, Kayma mukavemetini arttrmak, Yeralt suyunun drene edilmesini kolaylatrmak ve boluk suyu basncn azaltmak, ime/kabarma ve don kabarmasnn etkilerini azaltmaktr. Zemin, toprak ve kaya olmak zere iki farkl malzemedir. Genel olarak kaya

zeminler, hafriyat glkleri ve kompaksiyon hari, problem dourmaz iken toprak zeminlerin potansiyel problemleri nedeniyle slah edilmeleri gerekebilir veya gerekebilecei hep gz nnde tutulmaldr. Bir yolda tatlarn konforlu ve emniyetli olarak hareket etmelerini salayan kaplamalar, (veya yol st yaps) ne kadar iyi tasarlanrsa ve ina edilirse edilsin, zerine oturduu dolgu ve yarma zeminlerin uygun olmamas halinde kaplamadan beklenen hizmetin gerek mr, gerekse performans olarak yeterli olamayaca gemi tecrbelerden bilinmektedir. Bu nedenle, zemini gerektiinde uygun bir ekilde slah etmek gerekmektedir. Bunun iin de zemin mekanii prensiplerinden yararlanlarak, yaplarda kullanlacak zeminin potansiyel problemlerini ve slah tekniklerini iyi bilmek gereklidir. Zeminlerin kullanm, iki ana grup altnda toplanabilir. Bunlardan birincisi zeminin st yapdan gelen ykleri tayan bir temel olarak kullanlmas, ikincisi ise, zeminin ahap, elik ya da beton gibi bir yap malzemesi olarak kullanlmasdr. Ancak, bazen zeminlerin kullanm amacna uygun zelliklerde olmad, rnein tama gcnn yetersiz olmas, oturma koulunu salamamas, yeterli geirimlilie

1 GR

Glsen TUMLUER

ya da geirimsizlie sahip olmamas gibi problemlerle karlalabilmektedir. Byle durumlarla karlald zaman, problemin zmnde kullanlabilecek, baz seenekler bulunmaktadr. Bu seenekler aada sralanmaktadr. 1. Kt zemini bir yntemle geerek temelleri salam tabakaya oturtmak, 2. Yap temellerini zayf zeminin tayabilecei zelliklerde yapmak, 3. Kt malzemeyi tamamen kaldrarak yerine stn nitelikli zemin doldurmak ya da zemini slah ettikten sonra tekrar yerletirmek, 4. Zeminin zelliklerini yerinde yaplan ilemlerle iyiletirmek. Stabilizasyon gerek anlamda yirminci yzyln bir mhendislik olaydr. zellikle son yllarda yeni yntemler nerilmi ve uygulanmtr. Bunun nedenlerini salam zemin blgelerinin giderek azalmas ve yetersiz temel ortamnn kullanlma zorunluluu; yaplarn giderek artan boyutlarnn getirdii byk gerilme limitleri olarak sralamak mmkndr. te yandan, bir lkede stabilizasyon teknolojisinin gelimesi de endstrinin geliimine paralel olmaktadr. Bu almada; eitli zemin slah yntemleri aratrlm ve katk malzemeleri ile stabilizasyon zerine deneysel almalar yaplmtr. Yaplan deneysel almalar, kum zeminlerin imento ve cruf kullanlarak slah edilmesi zerinedir.

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2 NCEK ALIMALAR Bu blmde daha nce kullanlan zemin slah yntemleri ve bu yntemlerle ilgili teorik ve deneysel almalar anlatlmtr. Olumsuz zemin koullarnn iyiletirilmesinde mekanik, hidrolik, fiziksel ve kimyasal iyiletirme ile balca drt tr iyiletirme yaplabilir. Bu yntemlerin uygulanmas ile kayma dayanmn artrmak ve nemli ykler altnda zemin davrann iyiletirmek, oturmay azaltmak, zeminden su sznts kayplarn azaltmak imkn oluur (Yldrm, 2002). Mekanik iyiletirme ksa sreli mekanik kuvvetlerin etkisi ile zemin younluunun artrlmasn amalamaktadr. rnein yzeydeki zemin tabakalarnn statik, titreimli veya darbeli silindir ya da titreimli tabakalarla sktrlmas, zeminlerin derinde titreimle sktrlmas mekanik iyiletirme yntemlerini oluturmaktadr. Patlatma ile sktrma, sktrma kazklar ile zeminin sktrlmas bu grup ierisinde saylabilir. Hidrolik iyiletirme drenler veya kuyular yardm ile boluk suyu basncnn drlerek kayma dayanmn arttrmay hedefleyen iyiletirme yntemleridir. Kaba daneli zeminlerde kuyu veya hendeklerden pompalama ile yeralt su seviyesinin indirilmesi, ince daneli zeminlerde dey drenlerin yardm ile de n ykleme yaplmas, elektriksel yklerle boluk suyunun uzaklatrlmas trnden iyiletirmeler bu grup altnda toplanabilir. Geosentetiklerin geleneksel tekniklere katks bu alanda byk olmutur. Diyafram duvarlar, palplan duvarlar ve geomembranlar, keson ve tnelde basnl hava kullanarak zemin suyunun uzaklatrlmas teknikleri bu grup ierisinde saylabilir. Fiziksel ve kimyasal iyiletirme yzeysel zemin tabakalarnda katklarn fiziksel olarak karm, katklarn derinlerde kolonlar tekil edecek ekilde kartrmak yolu ile yaplabilir. Doal zeminler, endstriyel atk rnleri veya atklar, birbiriyle veya zeminle reaksiyona giren imento ve kimyasal katk maddesini oluturur. Katk zemin boluklarna veya yap eleman ile zemin arasndaki bolua basnla verilirse bu uygulama enjeksiyon adn almaktadr. Istma ve dondurma yolu

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ile yaplan iyiletirmeler (ssal yntemler) ile son yllarda yurdumuzda geni uygulama alan bulan jet grout kolonu uygulamas bu grup ierisinde saylabilir. Ekleme ve snrlama ile iyiletirmede fiberler, eritler, donatlar ve hasrlarn zemine yerletirilmesi ile zemin ktlesi dayanm arttrlmaktadr. Benzer ekilde zemin ivileri ve ankraj yerletirilecek zeminin donatlandrlmas ekleme ile yaplan iyiletirme anlamndadr. Beton, elik veya dier retilmi elemanlarla zemini snrlandrarak durayl zemin yaplar elde etmek olana vardr. Yaayan (kafes) duvarlar, gabion elemanlar, geotekstili bohalama duvarlar, takolon ve geokolon tekili bu grup ierisinde saylabilir. Zemin iyiletirme yntemi seiminde istenilen iyiletirmenin nedeni ve hangi dereceye kadar yaplmak istenmesinin yan sra jeolojik yap, zemin tr, sznt koullar, maliyet, malzeme ve uygulama aralarnn elde edilebilirlii, sre, evre yaplarnda olas hasar, yer alt suyu kaynaklarnda olas kirlilik, iyiletirmede kullanlan malzeme dayankll, paslanma etkisi, iyiletirme ynteminin gvenirlii, iyiletirmenin denetimi gibi etkenler nemli rol oynamaktadr. Sz konusu iyiletirme yntemleri aadaki gibi snflandrabilir. yiletirme Yntemleri
Mekanik Titreimli Sktrma Darbeli Silindir Titreimli Tabla Derinde Titreim Statik Sktrma Sktrma Kazklar Patlatma Hidrolik n Ykleme Geosentetik Diyafram Duvar Palplan Duvar Geomembran Basnl Hava Pompalama Fiziksel ve Kimyasal Enjeksiyon Istma-Dondurma Jet Grout imento vb. Katk M. Ekleme ve Snrlama erit Donat Hasr Zemin ivisi Ankraj Kafes Duvar Gabion Eleman Bohalama Duvar Takolon Geokolon Fiber

ekil 2.1 Zemin Islah Yntemlerinin Snflandrlmas (Yldrm, 2002)

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Zemin slak olmak koulu ile iyiletirme yntemlerinden yalnzca dondurma yntemi, tm zemin cinsleri iin uygun olup dier tm yntemler zeminin kohezyonlu olup olmadna, suya doygun olup olmadna, normal ya da ar konsolide olduuna, zeminin zel bir yaps (rnein organik veya atk) bulunup bulunmadna gre bir yntem uygun olabilirken dieri uygun olmayabilir. zellikle uralan sorunun trnn (temel tama gc, yanal dayanm, dayanma yaps tekili, yumuak ve gevek zemin zeri dolgu, sznt vs.) bir yntemin uygunluunda ok nemli bir etken olduu bilinmektedir (Yldrm, 2002). Yani, her stabilizasyon yntemi zel koullarda geerlidir. Bu koullar yle zetlenebilir (nalp, 1983). 1. Ortamn tr: kil, organik, tortul vb. 2. Islah edilecek blgenin alan ve hacmi: ortamn geometrik zellikleri ve yap trne bal 3. Yapnn tr ve yklerin dalm 4. Zeminin zellikleri: kayma direnci, skabilirlik, geirimlik. 5. zin verilebilir toplam ve farkl oturmalar 6. Malzeme durumu: ta, kum, su, katk maddeleri 7. Teknisyen, vasfl ii, zel aletlerin varl 8. evre koullar: atklarn kullanm, erozyon, su kirlenme kstlamalar 9. Yerel deneyim ve birikimi 10. Ekonomik veriler (Mitchell, 1976). Stabilizasyon teknikleri ile zeminin hacimsel stabilitesi, mukavemeti, permeabilitesi (geirgenlik), skabilirlii, dayankll (durabilite) iyiletirilebilir. Zeminin su ieriindeki deiimleri ime ve bzlme gibi hacimsel deiiklere neden oluyorsa hacim deitirmenin miktarna bal olarak az veya ok problem var demektir. Bu problemin giderilmesi iin yaplan stabilizasyon yntemleri genellikle alternatif bir uygulamadr. Drenaj, ilave yk, seme malzeme ile geirimli tabaka inas, vb. tedbirler ile hacimsel deiim nlenmeye allmaldr. Ama bu tekniklerin her biri birer zemin stabilizasyon yntemi olarak saylabilir. rnein kimyasal katklar ile ime potansiyeli yksek bir killi zemini

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

daha youn ve suya duyarl daha az hale dntrmek veya zemini yzeyden belli bir ykseklikte kazp attktan sonra yerine dren kabiliyeti yksek bir seme malzemesi ile doldurup yaratlan ilave yk ile ime basnlarn azaltmak da birer stabilizasyon tekniidir. Zeminin mukavemeti genel olarak kompaksiyon ile arttrlr. Ancak nykleme (srarj), drenaj, dier bir zeminle kartrmak, kimyasal stabilizasyon (imento, kire, uucu kl, bitm veya kimyasal katklar) yntemleri ile zemin mukavemetinin iyiletirilmesi de mmkndr. Zemin mukavemeti ile ilgili sorunlara genellikle yksek oranda organik madde ieren zeminlerde karlalmaktadr. Zeminin permeabilite zelliinin deitirilmesinde en etkin metot kompaksiyon olmakla beraber kire, jips, uucu kl, puzolan, vb. maddelerin katks ile zemin danelerini birbirine skca balayarak imentolamas salanabilir. Bylece az veya ok permeabilite zelliklerinde iyileme salanabilir. Bitm ise granler zemin danelerinde balayclk grevi yapmakla beraber geirimsizlii de salamaktadr. Ancak bu amala kullanlacak stabilizrler zeminin cinsine bal olarak seilmelidir. Zeminin dier zelliklerinde olduu gibi kompaksiyon, skabilirlik zelliinin iyiletirilmesinde kullanlan etkin bir metottur. Kompaksiyon ile zeminin skabilirliinde nemli azalmalar yaratlr. Ancak skabilirlik zelliinin iyiletirilmesinde kompaksiyon tek bana yeterli deildir. rnein ar konsolide olabilen zeminlerde konsolidasyon teknikleri uygulanmaldr. Zeminlerin durabilite zellii yukardaki zelliklerden herhangi birinin olumsuz ynde deiimine kar gsterdii diren olarak tanmlanr. nk zeminin belli bir yksekliinde (genellikle 30-50 cmlik ksm) durabilite problemlerine maruzdur. Bu nedenle stabilizasyon ilemleri genellikle bu katmanda yaplr (Tun, 2002). Zeminlerin problem yaratan zellikleri tam olarak belirlendikten sonra hangi tip stabilizasyon metodunun uygulanmasna karar verilir. Bunun iin eskiden beri baaryla uygulanm olan klasik zemin stabilizasyon metotlar ile son yllarda gelimekte olan yeni zemin stabilizasyon metotlar gz nnde tutularak karar verilmelidir. Diyagramda (ek 2.2) iyiletirme yntemlerinin bazlarnn dane

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

boyutuna gre hangi trlerde daha baarl olabilecei gsterilmitir. Grld gibi ayrmda hakim kriter zeminin inceliidir. akl ve kumlar iin geerli bir tekniin ou ince daneli zeminlerde verimsiz kald grlmektedir. Bunun en nemli nedeni yzeysel kuvvetlerin hakim olduu killerde geirimliliin de dkl sonucu suyun farkl durumu olarak gsterilebilir (Tun, 2001-2002; nalp,1983).

ekil 2.2 yiletirme Yntemlerinin Dane Boyutuna Gre Uygulanabilirlii (Yldrm, 2002; nalp, 1983) izelge 2.1de grld gibi, deiik amalar iin zemin cinsine bal olarak deiik stabilizasyon metodlar uygulanmaktadr. Zeminin olumsuz zellikleri belirlendikten sonra uygun stabilizasyon metoduna karar verilir. Zemin stabilizasyonlar ile zeminin olumsuz zellikleri slah edildii gibi kaplama kalnlklarnda nemli azalmalar sz konusudur. Esasen esnek kaplamalarda kullanlan imento stabilizasyonu temeller veya bitml temeller granler temel malzemesinin imento veya bitmle stabilizasyonundan baka bir ey deildir.

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.1 Sabilizasyon Metodlar (Tun, 2001-2002) AMA STABLZASYON METODU Yk tama ve deformasyon nce granler Asfalt, imento, mekanik direncini arttrmak kartrma, kompaksiyon Kaba granler Asfalt, imento, mekanik kartrma, kompaksiyon Dk PI killer Kompaksiyon, imento, kire Yksek PI killer Kire Don duyarlln azaltmak nce granler imento, asfalt, uucu kl Dk PI killer imento, kire Su geirimsizlii Dk PI killer imento, asfalt, kire Kabarma-bzlme kontrolu (hacim Dk PI killer imento, kompaksiyon, stabilitesi) kire Yksek PI killer Kire Esneklii azaltmak Yksek PI killer Kire Elastik kil veya imento siltler izelge 2.2 Zemin Cinsine Gre Stabilizasyon Metodu (Tun, 2001-2002) Zemin bileii Organik madde Kum Tavsiye edilen Ama stabilizasyon Mekanik stabilizasyon Dier metodlar etkisizdir. Mekanik stabilizasyon nce ve plastik olmayan malzeme kartrlarak stabiliteyi arttrmak imento Mukavemeti arttrmak Asfalt Kohezyon salamak Mekanik veya kimyasal Zemin zelliklerini iyiletirmek stabilizasyon Kire veya kire-uucu kl karm Kum ile mekanik stab. imento Kire imento Kire Mukavemeti arttrmak Stabiliteyi arttrmak Ksa sreli mukavemeti artrmak lenebilirlik ve uzun sreli mukavemeti arttrmak Ksa sreli mukavemet art lenebilirlik ve uzun sreli mukavemeti arttrmak lenebilirlik ve ksa sreli mukavemeti arttrmak ZEMN CNS

Silt Killer; Alofenler Kaolin

llit

Montmorillenit Kire

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Stabilize edilecek zeminlerin gradasyonlar ile plastiklik zellikleri de stabilizasyon metodunun seiminde byk rol oynar. ekil 2.3te zeminin dane dalmna gre stabilizasyon ynnden kaba snflandrlmas grlmektedir.

ekil 2.3 Uygulanabilir Stabilizasyon Metodlar in Gradasyon ve Plastik zelliklerine Gre Zemin Snflandrmas (Tun, 2002) Burada; Alan I: Yksek plastisiteli ar killi zeminler. Snmemi (CaO) veya snm (Ca(OH)2) kirele stabilizasyon. Alan II: Orta derecede killi zeminler. Eer LL<40 ve PI<15 ise imento, PI<10 ise bitml ve Alan I snrna yakn ise snm kire ile stabilizasyon. Alan III: yi derecelenmi kumlu kil zeminler. imento veya bitmle kolaylkla stabilize edilebilir. Alan IV: yi derecelenmi kum-kil karm zeminler. Eer PI=412 ise hafif trafikli yol yzeyleri iin kompaksiyon ile ve PI=06 ise alt temel iin kompaksiyon ile stabilizasyon. Alan V: Granler zeminler. Eer PI=49 ise ar trafikli yol yzeyleri iin ve PI=06 ise alt temel iin kompaksiyon ile stabilizasyon.

10

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Alan VI: Granler zeminler. Eer minimum boyut No.4 ile No.40 arasnda ise yzey ak yani boluklu olacandan trafik ykleri altnda danelerin kopmas sz konusudur. Alan VII: Kaba karml granler zemin olduundan dolay sktrma ve yzey dzelmesi ok zordur. Zeminlerin slahnda farkl amalar iin farkl stabilizasyon teknikleri kullanlmaktadr. izelge 2.3te zemin slah metotlarnn farkl amalar iin kullanm zetlenmitir. Dolaysyla zemin cinsi, mevcut ekipman, deneyim, zemin slah seviyesi, vb. hususlar gz nnde tutularak stabilizasyon yntemi seilmelidir.

11

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.3 Uygulanabilir Stabilizasyon Teknikleri (Tun, 2002) Ama Tama gc Stabilizasyon Teknii Vibrokompaksiyon Ta kolon Dinamik kompaksiyon Patlatma Kire/imento kolonlar Enjeksiyon Kum/akl kompaksiyon kaz Drenaj Kire/imento/bitm stabilizasyonu Vibrokompaksiyon Dinamik kompaksiyon Patlatma Enjeksiyon Kire/imento kolon Kum/akl kolon Ta kolon nykleme Kum dren Enjeksiyon Ta kolon Kire/imento kolon Kum dren nykleme Kum/akl kompaksiyon kaz Payanda dolgusu Drenaj Enjeksiyon Zemin ivisi Ta kolon Kum/akl kolon

Ani oturma

Konsolidasyon

Konsolidasyon oturmasnn hzlandrlmas ev stabilitesi

12

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.1 Mekanik Stabilizasyon Mekanik stabilizasyon iki veya daha fazla farkl zeminin uygun oranlarda kartrlarak istenilen artlar salayan bir zemin haline dntrlmesidir. Bylece yk altnda kalc deformasyon yapmayan yani stabil bir zemin elde edilmi olunur (Tun, 2002). 2.2 Tesviye Konut inaat genellikle bakir arazide baladndan, inaat iinde ilk adm genellikle sahann tesviyesinin yaplmasdr. Tesviye kazma, doldurma veya bunlarn birleiminden oluan herhangi bir ilem olarak tanmlanr. Saha tesviyesinin nemli bir blm ou zaman dolgunun kompaksiyonunu kapsar. Kompaksiyon, mekanik yntemler ile bir dolgunun sktrlmas olarak tanmlanmaktadr. Zemini sk bir duruma getiren bu fiziksel ilem zeminin kayma direncini arttrrken, skabilirliini ve permeabilitesini azaltabilir. Deprem etkilerini azaltmada tesviye esnasnda yaplan aktivitelerin baz rnekleri aada verilmitir: ev stabilizasyonu: Buna rnekler; ev eiminin azaltlmas veya bir dolgu destek veya kesme kamas ina ederek evin emniyet faktrn arttrmaktr. Svlamaya yatkn zeminler: Svlamaya yatkn zeminlerin s ve yer alt su tablas da geici olarak drlebilirse, tesviye ileri esnasnda bu zeminler kaldrlarak yerine baka zemin konabilir. Dier seenek de, potansiyel olarak svlaabilir zemini kaldrmak, ymak ve gerekli ise kurumasn salamak daha sonra da yapsal dolgu olarak zemini yeniden sktrmaktr. Deprem kkenli oturma: Yzey yar ve kum kaynamalar gibi svlama kkenli yer hasar iin potansiyeli azaltmak amacyla dz yzeyli sahalarda kullanlan bir yaklam, sahaya bir dolgu tabakas ilave etmektir. Bu ilem, sahann tesviyesi srasnda yaplabilir. Bu

13

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

yntemin, yanal yaylma nedeniyle yapsal hasar ve yzey atlan nlenemeyecei iin, eimli yerlerde nispeten az fayda salayaca unutulmamaldr. Hacimsel oturma ve sallanma oturmas: Gevek zeminler ve plastik akmaya veya deformasyon yumuamasna duyarl zemin tipleri tesviye ileri esnasnda kaldrlabilir ve yerine baka zemin kullanlabilir. Dier tercih; zemini kaldrmak, ymak ve kurumasn salamak ve sonra da yapsal dolgu olarak zemini yeniden sktrmaktr. Tesviye esnasnda zemini kaldrmak ve tekrar sktrmak yerine dier bir yaklam olarak, yumuak killer ve organik zeminler iin ounlukla etkin bir iyiletirme yntemi olan n yklemeyi kullanmaktr. Bu ilem, zeminlerin skabilirliini azaltan ve kayma direncini arttran konsolidasyona yol amak amacyla, tesviye ileri esnasnda zeminleri geici olarak ilave yk ile yklemeden ibarettir. Deprem nedenli tama gc: Oturmadaki tercihlere benzer ekilde, tesviye ileri esnasnda zayf tayc zeminler syrlabilir ve deitirilebilir veya ilave yk ile yklenebilir. Drenaj ve kurutma sistemleri: Drenaj sistemleri tesviye ilemleri esnasnda denebilir (Kayabal, 2004). 2.3 Zemin Deitirme Temel olarak iki tip zemin deitirme yntemi vardr. Birinci yntem olarak sktrma ve deitirme daha yaygn kullanlmakta olup, tesviye ileri esnasnda skabilir zemin tabakasnn syrlmasndan ve yapsal dolgu ile deitirilmesinden ibarettir. Arzu edilmeyen veya zayf materyalin kazlmas ve daha iyi zemin ile deitirilmesi yoluyla herhangi bir zeminde, maliyetin belirleyici olduu yerde snrl derinlik ve alan 10mnin altnda olduu durumlarda uygulanr. kinci yntem ise, yerdeitirme yntemi olup sadece skabilir zemin tabakasnn altnda olduu durumda veya yeralt su tablas ekonomik olarak drlebilir olduu zaman

14

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

kullanldr. ok yumuak zeminlerde amur dalgalarndan ve dolgu altnda kaplanm skabilir zeminden dolay problem sz konusu olduunda, zayf zeminleri kaymaya zorlayacak ve daha kuvvetli dolgu ile yerdeitirecek ekilde ar yklenmesi ile yaplr (Kayabal, 2004). 2.4 Suyun Uzaklatrlmas Snrl drenaj olan skabilir normal konsolide killer zerine baraj, yol dolgusu ve yksek yap inaat byk konsolidasyon oturmalarna neden olacaksa, yapm sonras oturmalarn nemli bir ksm n ykleme ile gerekletirilebilir (Yldrm, 2002). Sahada altta skabilir kohezyonlu bir zemin tabakas bulunmas durumunda, bu saha zemin yzeyine yerletirilen bir dolgu tabakas ile yklenebilir. Drenaj yolunu ksaltmak ve konsolidasyon ilemini hzlandrmak iin, skabilir zemin tabakas iine dey drenler (fitil drenler veya kum drenler gibi) yerletirilebilir. Skabilir kohezyonlu zemin tabakas yeterli konsolidasyona sahip olduu zaman, dolgu ilave yk tabakas kaldrlr ve bina ina edilir. Yumuak, ince daneli zeminler ve hidrolik dolgularda suyun drenajn salamak amacyla hendek kazma yntemi uygulanr. Normal konsolide ince daneli zeminler, organik zeminler ve dolgularda zemin konsolidasyonuna imkan verecek ekilde inaat ncesi yk uygulamas amacyla nceden sktrma yntemi uygulanr. Ayn zamanda bu tip zeminlerde konsolidasyonu hzlandrmak iin drenaj yolunu ksaltmak amacyla dey drenlerle birlikte nceden sktrma da uygulanabilmektedir. Normal konsolide siltler ve siltli killerde elektrik akmnn suyun katoda akmasn salayaca elektro-osmos yntemi kullanlmaktadr (Kayabal, 2004). 2.5 Kompaksiyon (Sktrma) Kompaksiyon ve konsolidasyon arasndaki farkn ak olarak anlalmas gerekir. Konsolidasyon, devaml basn altnda kohezyonlu zeminin boluklarndaki

15

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

suyun azar azar dar atlmas ve hacimde bir azalma meydana gelmesidir. Oysa; kompaksiyon, yalnz havann dar atlmas ile zemin danelerinin birbirine yaklamasdr (Kumbasar, 1962). Kompaksiyon; zeminlerin dayanm, permeabilite (geirimlilik) ve oturmaya kar iyiletirilmesi veya erozyon olayna kar salamlatrlmas iin tabakalar halinde sktrlmas olarak tanmlanabilir (Aytekin, 2004). Kompaksiyon; zemin tabaka serilerek, silindirleme, vibrasyon (titreim) uygulama, tokmaklama gibi ilemlerle yaplmaktadr. Bu ilemlerle, zemin taneleri daha az boluklu yerleerek, zeminin boluk oran azaltlr. Yol, hava alan, toprak baraj, toprak dolgu inaatlarnda, zemin belli bir kalnlkta serilerek, belli bir su muhtevasnda, uygun bir sktrma arac ile sktrlr (Uzuner, 2000). Skmann kalitesi, rlatif kompaksiyon ile kontrol edilir. Kompaksiyonla genel olarak u yararlar salanr: 1. Zeminin tama gc arttrlr. 2. Zeminin geirimlilii azaltlr, zemine daha kararl bir yap kazandrlr. Bylece zeminin su alarak, hacim deiikliklerine uramas azaltlr. 3. Zemin sabit, hareketli, dinamik ykler altnda yapaca oturmalar azaltlr (Uzuner, 2000). Kompaksiyonu iyi yaplm zeminlerde u zellikler aranr: 1. Kendi arl ve uygulanan d ykler altnda yeterli dayanma sahip olmaldr. 2. Uygulanan yk altnda meydana gelen oturmalar izin verilebilir snrlar iinde olmaldr. 3. ime ve bzlme gibi hacim deiimi yapmamaldr. 4. Dayanm ve skabilirlik zelliklerini kullanm mr boyunca koruyabilmelidir. 5. Kullanm amacna uygun olan geirimlilik ve drenaj zelliklerine sahip olmaldr (Aytekin, 2004).

16

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.5.1 Arazi Skma Kontrol Toprak dolgu yaplacak proje artnamelerinde, dolguda kullanlacak zemin cinsi ve elde olunmas istenilen minimum sklk derecesi belirtilmelidir. Baz durumlarda sktrma su muhtevas da artnamede belirtilebilir (belli aralklar iinde). Arazide kompaksiyon ilemi srasnda artname kaytlarna uyulup uyulmad yerinde yaplacak lmlerle kontrol edilmelidir. Gerek artnamelerin hazrlanmasnda, gerekse arazi kontrol srasnda, sktrma ileminin esas amacnn zeminin belli mhendislik zelliklerini iyiletirmek olduunu akldan karmamak gerekir. Kompaksiyonun zeminin mhendislik zellikleri gz nne alnarak, istenilen zelliklerde yeterli iyiletirmenin salanp salanmadna dikkat edilmelidir. Bilinsizce hazrlanan artnameler ve uygulanan kompaksiyon ilemleri byk maliyetlere ramen istenilen amac gerekletirmekten uzak kalabilmektedir. Kompaksiyon artnamelerinde iki genel yaklamdan birini benimsemek mmkndr: Yntem belirten artnameler Sonucun kontroln isteyen artnameler

Skma kontrolnde deiik yntemler kullanlmaktadr. Bunlardan bir ksm kum konisi yntemi, balon yntemi, ya (su) yntemi ekipmanlar ekil 2.4te gsterilmektedir (zaydn, 2000).

17

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.4 Zeminlerin Yerinde Younluunu lmek in Kullanlan Yntemler (zaydn, 2000) Kum konisi ynteminde sktrlan zemin zerine ortas delik plaka konur ve deliin altndaki zemin kazlr. Kazlan zemin bir naylon torbaya konur ve rutubet kaybn nlemek zere az kapatlr. Kazlan ukurun zerine kum konisi konur ve vanas alarak ukurun iine standart kumun dolmas salanr. Sktrlan zeminde alan ukurun iine konan standart kumun arl tartlr ve younluu daha nceden belirlendii iin alan ukurun hacmi hesaplanabilir. ukurdan alnan zeminin kuru arl ve standart kum ile hacmi belirlenen zeminin kuru younluu hesaplanabilir. Bylece arazide sktrlan zeminin kuru younluu daha nceden ayn zemin zerinde belirlenen maksimum kuru younluu ile mukayese edilerek skma derecesi yzde cinsinden tayin edilir (Tun, 2002). Balon ve ya (su) ynteminde de ayn temel esastr. Sadece ukurun hacmini lmek iin kullanlan aletler deiiktir.

18

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Arazideki kompaksiyon, Proktor inesi ile de kontrol edilebilir. Bu aletin ucuna deiik u alanl ular taklabilir ve zemine batrmak iin uygulanan yk, bir yay vastasyla llr (ekil 2.5).

ekil 2.5 Proktor nesi ve Kalibrasyon Erisi Laboratuarda yaplan proktor (kompaksiyon) deneyleri srasnda, ine, kalpta sktrlm zemine belli miktarda sokularak, batma direnci llr. Bylece, su muhtevas-batma direnci ilikisi izilir (ekil 2.5, kalibrasyon erisi). Bu kalibrasyon ilikisi kullanlarak, arazide llen batma direncinden, arazideki su muhtevas kolayca belirlenir (Uzuner, 2000). Nkleer aletler yardm ile zeminin younluu ve su muhtevas (bir oyuk amadan) yerinde dorudan ok abuk bir ekilde yapldndan dolay gn getike inaatlarda yaygnlamaktadr. 2.5.2 Kompaksiyon Makineleri Dz ayakl silindirler, lastik tekerlekli silindirler, kei ayakl silindirler, titreimli silindirler, vibratrler, darbeli sktrma aralar, demir bandajl silindirler, pnmatik silindirler (zaydn, 2000; Evren, 1987). Zeminlerin kompaksiyonunda hangi tip silindirin kullanlaca; Zemin cinsi ve yol ekseni boyunca deiimi,

19

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Sktrma derecesi, in bykl ve eldeki silindir tipleri kapasitesi gibi artlara baldr.

2.5.3 Kompaksiyonda Dikkat Edilecek Hususlar Sktrlan tabaka kalnl arttka homojen bir skma elde etmek gletii gibi skma miktar da azalr. Bu nedenle zemin cinsi, silindir tipi ve kapasitesine bal olarak kaynaklarda (Tun, 2002) verilen pratik maksimum skm tabaka kalnlklar bir rehber olarak gz nne alnmaldr. Eldeki mevcut silindirlerin zemin cinsine gre nasl deerlendirilecei, tabaka kalnlklar, vb. hususlar bir deneme kesiminde test edildikten sonra belirlenmelidir. Bunun iin aadaki ekil 2.6da grld gibi bir test sahas hazrlanmaldr.

Film tabaka kalnl

Sabit tabaka kalnl

ekil 2.6 Test Sahas (Tun, 2001) Bu test sahas 3 eritli olmal ve 4, 6, 8 veya daha fazla pas saysnda deiik malzeme kalnlklar iin skma testleri yapldktan sonra skma- pas says erisi izilmelidir. Test sonucuna gre sktrlacak tabaka kalnl ve buna karlk gelen serim kalnl, silindir hz ve vibrasyon etki deerleri (frekans ve genlik) belirlenmelidir. Skma testleri orta erit de yaplmal ancak yan eritler iinde mukayese edilmelidir. Eer elde edilen skma yeterli deilse pas saysn arttrmak, silindir hzn drmek veya tabaka kalnln azaltmak iin, yeni bir deneme kesiminde, tekrar test yaparak nihai karar verilmelidir. Malzeme ocandaki su ierii ok yksek ise uygun bir drenaj teknii ile malzeme kurutulmaldr. Eer su ierii ok dk ise greyder veya dozerler ile

20

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

hendekler almal ve hendekler su ile doldurulmaldr. Daha sonra malzeme uygun kvama geldiinde yerinde greyder veya dozerle homojen olarak kartrlmal ve dolgu sahasna sevk edilmelidir. Malzeme iri boyutlu talar ihtiva ediyorsa ayklandktan sonra dolguda kullanlmaldr. Maksimum dane boyutu skm tabaka kalnlnn 2/3nden daha fazla olmamaldr. yi bir sktrma sabit bir kalnlkta serim yapld takdirde salanr. Malzemenin serimi skreyper ile yaplyorsa serim kalnl homojen olacak ekilde ayarlanmaldr. Dolgu malzemesi kamyonlar ile tanyorsa malzeme dolgu yerinde uygun aralk ve miktarlarda boaltlmal ve dozerler ile sabit kalnlkta serilip dzgn yzeyler elde edilecek ekilde tabakalar tekil edilmelidir.

ekil 2.7 Dolgularda Serim ve Sktrma (Tun, 2001) Dolgularda yaplacak kompaksiyon iin ekil 2.7de grld gibi dolgu sahasnn en dk kotundan balayarak yatay tabakalar halinde serim ve sktrma yaplmaldr. Arazinin tabi eimine paralel eimli tabakalar kesinlikle yaplmamaldr. Aksi takdirde yeterli ve homojen bir skma elde edilememektedir. Skma kontrol ile gerekli skma salanmamsa skmam tabaka ya kaldrlp atlmal ya da gevetilip tekrar sktrlmal ve sktrma kontrol tekrar yaplmaldr.

21

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.5.4 Saha Glendirmesi Sahadaki zemin glendirmede deiik yntemler kullanlmaktadr. Dinamik kompaksiyon yntemleri: rnek olarak ar tokmaklama yntemi, zemini titretirmek ve yzeye yakn granle zeminlerin younluunu arttrmak amacyla, byk bir arl zemin yzeyine defalarca kaldrp ve dren bir vinten oluur. Bu yntem ile zemin younluu 18m derinlie kadar arttrlabilse de, genellikle yaklak olarak 6 ile 9m derinliklerde etkilidir. Bu yntem ayrca arpma ukurlarnn doldurulmasn ve zemin yzeyinin tekrar dzletirilmesini gerektirir. Kompaksiyon kazklar: nceden dklm beton kazklar veya bir ucu kapal bo elik kazklar gibi byk yer deitirme kazklarn zemine akmak suretiyle zeminin younluu arttrlabilir. Zemin, hem zeminin gerek yer deitirmesi hem de akma ilemi esnasnda oluan yer titreimi ile sktrlr. Kazklar tipik olarak yerinde braklr. Bu ilem, bu yntemi dierlerinden daha pahal klmaktadr. Ayrca, kazklar arasndaki zeminin makul dzeyde skmasn salamak iin, kazklar nispeten yakn aklkl olmaldr. Patlatma: Derinlerdeki zeminin sktrlmas patlatma ile baarlabilir. Bu yntemin birbirine bitiik yaplarda hasar riski yksektir. Byle bir yntemin kullanm hakknda yerel kstlamalar olabilir. Titreimli sondalar ile kompaksiyon: Gevek kum kellerin younluunu arttrmada kullanlan bu yntemin, svlaabilir zeminler derinde olduu zaman, svlama tehlikesini azaltmada en gvenilir ve en kapsaml yntemlerden biri olduu dnlmektedir (Seed,1991; Kayabal, 2004). Dey akl drenler: Vibroflotasyon veya dier yntemler, sktrlm akl veya krma ta ile doldurulan silindirik dey bir delik yapmak iin kullanlr. Bu akl ve krma ta kolonlarn permeabiltesi ok yksek olup, evre zeminde deprem kkenli boluk suyu basnlarn hzlca snmleyebilirler. Bu yntem, kayma direnci kaybn azaltmada etkin olabilir fakat, sahadaki genel oturmay nlemez. Ayrca, bu yntem nispeten serbest drenajl

22

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

zeminlerde etkin olabilir. Ancak, anlaml boluk suyu basnc snmlemesi salamak iin, dey kolonlar yakn aralkl dizilmelidir. Boluk basnc art hznn dren kapasitesini amas durumunda, ksmi iyiletirme gereklemez (Seed,1991; Kayabal, 2004). 2.5.5 zel Kompaksiyon Teknikleri Kohezyonsuz zeminlerde derin kompaksiyonu iin birok kompaksiyon teknii gelitirilmitir. Bu kompaksiyon teknikleri dinamik kompaksiyon, vibroflatasyon, vibrokompaksiyon ve patlatmadr (Das, 2002; Tun, 2002). Bu tekniklerin seiminde sktrma derinlii ve derecesi, zeminin cinsi, gradasyonu, ince miktar, yer alt su seviyesi, zeminin doygunluk derecesi, mevcut ekipman, sre ve maliyet gibi unsurlar gz nnde tutulmaldr. Maliyet bakmndan bu teknikler sralanacak olursa ve en ekonomik olanndan balanrsa patlatma, vibrokompaksiyon, dinamik kompaksiyon, vibroflatasyon, ta akl veya kum kazklar olarak sralanmaktadr. Bunlarn greceli maliyetleri her bir m3 iin %100 ile %500 aralnda deimektedir. Patlatma teknii bile geleneksel kompaksiyon tekniinden birka kat daha fazladr ve bunun iin tekniin seimi iyi yaplmaldr. 2.5.5.1 Dinamik Kompaksiyon

ekil 2.8 Dinamik Kompaksiyon (Tun, 2002)

23

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Bu teknikte sktrma 5,5 ila 27,5ton arlndaki bir tokman 12 ila 30m ykseklikten slah edilecek zemin zerine defalarca drlmesiyle yaplmaktadr. Bu ilem bir veya daha fazla pasda tm alana belirli aralklarda dme yk tatbik edilmekte ve her pasdan sonra oluan ukurlar ya dozer ile dzeltilmekte ya da ukurlarn ileri granler malzeme ile doldurulmaktadr. Daha sonraki pasda tekrar sktrlp ileme devam edilmektedir. Kohezyonsuz zeminlerde uygulanabildii gibi kohezyonlu zeminlerde de iyi sonu verdii ileri srlmtr (Menard, 1977). Ancak kohezyonlu zeminlerde bu yntemin etkin olabilmesi iin zemin yapsn bozacak enerji, makul zamanda artan boluk suyu basnlar ve suyun hareketi iin atlak kanallarnn olumas gerekli grlmektedir (Das, 2002; Uzuner, 2000; Tun, 2002, nalp, 1983). Dinamik kompaksiyonda slah etki derinlii aadaki forml ile hesaplanr. D = n WH Burada; D : Islah derinlii (metre), W: Tokmak arl (ton), H: Tokmak d ykseklii (metre), n : Ampirik katsay Dinamik kompaksiyonun etki derinliini saptamak in gerekli n katsays izelge 2.4den bulunabilir. izelge 2.4 eitli Zemin Tipleri in n Katsays (Tun, 2002) (Uygulanan enerji 1 ila 3x106MJ/m2 arasnda ise) Zemin Cinsi Granler zemin (Geirgen zemin) Yar Geirgen zemin (PI<8 olan siltli zeminler) Geirimsiz zemin (PI>8 olan killi zemin) Doygunluk Derecesi Tavsiye Edilen n Yksek 0,5 Dk 0,5-0,6 Yksek 0,35-0,40 Dk Yksek Dk 0,40-0,50 Tavsiye edilmez 0,35-0,40 ve w/c<PL

(2.1)

24

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Leonards, Cutter ve Holtz (1980), n katsaysnn 1/2 olarak alnmasn nermilerdir. Ayrca ngiliz birim sistemi kullanlacaksa 0,61 olarak alnmaldr. Uygulama enerjisi Eitlik 2.2. ile hesaplanabilmektedir (Tun, 2002). UE = N.W.H.P/(Uygulama arl)2 Burada; UE : Uygulama enerjisi, (kg.m/m2 veya J/m2), N : Her bir noktaya drlen tokmak says, W : Tokmak arl (kg), H : D ykseklii (m), P : Pas says Genellikle 1 ila 3MJ/m2 ortalama uygulama enerjisi yeterlidir. Ayrca dinamik kompaksiyonda ekil 2.9da grlen zemin tipleri iin farkl sonular elde edilmektedir. (2.2)

ekil 2.9 Dinamik Kompaksiyon in Zemin Snflar (Tun, 2002)

25

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Blge 1deki zeminler doygunluk derecesi az ise, permeabilitesi yksek ise dinamik konsolidasyon iin en idealidir. Yani, dinamik konsolidasyon granler zeminler iin daha uygundur. Blge 3 killi zeminleri kapsad iin dinamik kompaksiyona uygun deildir. nk permeabiliteleri 10-8 ila 10-9m/snden daha az ise dinamik kompaksiyon srasnda ar bouk suyu basnlarnn snmesi mmkn olmaz. Blge 2 ise silt, killi silt ve kumlu siltleri kapsamaktadr. Bu blgede ok fazla pas says ve tokmak says gerekebilir. Bu srada boluk suyu basncnn snmesi salanmaldr. Bazen bu sre birka hafta olabilmektedir. 2.5.5.2 Vibroflatasyon Vibroflatasyon su tablas altndaki veya stndeki gevek kumlu veya kum oran ok yksek zeminlerde kullanlan bir yntemdir. 1930lu yllarda Almanyada gelitirilen bu teknik daha sonralar yaygnlamtr. Bu yntemde vibroflot denilen 2-4,5m uzunlukta, 0,3-0,45m apnda 3-8ton arlnda silindirik dev bir vibratr kullanlr. Vibratrn eksantrik arlnn dnmesi ile vibrasyon etkisi yaratlmakta ve ayrca su jeti ile zeminde dikey kuyular almaktadr. Daha sonra su jeti kapatlp bu kuyulara granler malzeme koyularak vibratrle aadan yukarya doru sktrlmaktadr. Bylece zeminde dey granler kolonlar veya kazklar yaplmaktadr. Bu yntemle hem gevek zemin sktrlmakta hem de dey kazklar oluturularak tama gc arttrlmaktadr.

ekil 2.10 Vibroflatasyon ile Gevek Granler Zeminlerin Kompaksiyonu (Tun, 2002)

26

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Vibroflatasyon yntemi de zemin cinsinden etkilenmektedir. ekil 2.11de deiik zemin tiplerinin vibroflatasyon zerindeki etkisi grlmektedir.

akl

Kaba Kum

yi Kum

Silt ve Kil

%Geen

Blge3

Blge1

Blge2

Tane Boyutu (mm) ekil 2.11 Gradasyonun Vibroflatasyon zerindeki Etkisi (Das, 2002) Blge 1, Vibroflatasyon iin en uygun gradasyonu ierir. Vibroflatasyon teknii ile kumlu zeminlerde en iyi sonular alnrken maksimum %20 ila %25 ince ieren kumlu zeminlere de uygulanabilmektedir. zellikle gevek kumlu zeminler zerinde yaplan yol dolgularnda, kpr-viyadk, vb. sanat yaplarnn temelinde ve svlama potansiyeli yksek yarma evlerinde etkin olarak kullanlmaktadr. Kil ierii %3 gememelidir. nk permeabilite 0,01m/sanden daha az olursa kompaksiyon etkin olmaz. Blge 2de vibroflatasyon iin uygun olmayan silt ve kil zeminler bulunmaktadr. Blge 3, akl iermektedir ve vibratrn zemin iinde ilerlemesi ok yava ve ekonomik olmayan bir deerde olacaktr. Brown (1977), geri dolgu malzemesinin uygunluk artn veren bir formlasyon nermitir.

SN =

(d 50 )2

(d 20 )2 +

(d 10 )

(2.3)
2

27

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Burada; d50, d20 ve d10 mm cinsinden %50, 20 ve 10 arlka geen dane boyutlardr. Eer 0<SN<10 ise ok iyi, 10<SN<20 ise iyi, 20<SN<30 ise vasat, 30<SN<50 ise kt ve SN>50 ise uygun deildir. Nalakan (2004), nemli bir mhendislik yaps temellerindeki zemin problemini ta kolon uygulamas ile zmtr. Ta kolonlar sayesinde zemin tama kapasitesi yaklak 3 kat arttrlm, oturmalar %50 orannda azaltlm ve ayrca oturmalarn sresini ksaltmtr. Temel sistemini radye temel olarak seilmesini salam ve gvenlik, zaman ekonomik adan byk yararlar salamtr. 2.5.5.3 Vibrokompaksiyon Vibrokompaksiyon teknii de granler zeminlerin derin derin kompaksiyonu iin kullanlmaktadr. Bu amala zemine penetre edilebilen vibratr ekileri kullanlmaktadr. Vibrokompaksiyon tekniinde en yaygn olarak Vibro-Kanat, Terraprope ve Franki Y-Prope tipleri kullanlmaktadr. Vibroflatasyonda yatay fakat vibrokompaksiyonda ise dikey vibrasyon uygulanarak granler zeminin derin kompaksiyonu yaplmaktadr. Ancak bu teknik vibroflatasyona nazaran 45 kat daha hzl olsa da elde edilen relatif younluklar daha dk ve yanal ynde sktrlan hacim daha azdr. Bu nedenle vibrokompaksiyonda 1 ila 2m aralklarla kompaksiyon yaplmaktadr. ekil 2.12de Vibro-Kanat yntemi ile granler zeminlerin kompaksiyonu grlmektedir. Vibro-Kanat aparat vibratrl darbe ile zemine istenilen derinlie kadar penetre edilir ve yava yava yukar doru ekilirken zemin de sktrlr.

28

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.12 Vibro-Kanat Yntemi ile Vibrokompaksiyon (Tun, 2002) Terraprobe ynteminde ekil 2.13.ada grlen aparat kullanlmaktadr. Belirli bir aptaki (genellikle 30-40cm veya 75cm) ular ak elik borular vibrasyonla zemine aklp kompaksiyon tamamlandktan sonra dar karlr. Borunun aklmasndan sonra oluan boluklara basnl kum pskrtlerek doldurulur. Franki Y-Probe ynteminde ise ekil 2.13.bde grlen aparat kullanlmaktadr. Bu aparat vibrasyonla zemine aklp kompaksiyon tamamlandktan sonra dar karlr.

29

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.13 Vibrokompaksiyon Tekniinde Kullanlan Aparatlar (Tun, 2002) Vibrokompaksiyon yntemi ile zeminlerin kompaksiyonunda zeminin maksimum dane boyutu ile gradasyonu en nemli hususlardr. Ayrca zemin ne kadar az ince (kil ve silt) ieriyorsa younluk art da o kadar fazla olmaktadr. Bu nedenle vibrokompaksiyon yntemi granler zeminlere uygulanmaktadr. ekil 2.14 bu yntem iin uygun zemin gradasyon araln gstermektedir.

ekil 2.14 Vibrokompaksiyon in Zemin Gradasyon Limitleri (Tun, 2002)

30

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Derin kompaksiyon yaplan zeminlerde skma kontrol iin herhangi bir yntem mevcut deildir. Bu nedenle zel kompaksiyon teknikleri ile derin kompaksiyon yaplan zeminlerde skma kontrol iin plaka ykleme CPT, SPT testleri yaplmaktadr. 2.5.5.4 Patlatmayla Sktrma Kstl patlayc arlklar kullanarak ardk patlamalarla zemin kitlesinin sktrlmas giderek rabet kazanan bir yntemdir. Eskiden bataklk zeminlerde yol dolgusu yaplmak istendiinde daneli zemin yzeye ylp patlama ile yanlara itilen batan yerini almas gzetilirdi. Ancak bu yntem yaygnlamamtr. Daha sonra gelitirilen yntemde ise; zemin iinde patlama ile oluan yksek hzl basn dalgalarnn kstl bir hacimde svlama sonucu birim hacim arl arttrmasdr. Basn dalgalar patlama odandan dar doru hzl snmlendiinden, bir noktada byk patlama yerine birok noktada kk atmlar tercih edilmelidir. Bu yntemin stn yan dierlerinde mmkn olmayan derinliklerde etkin olabilmesidir. Derinlii 40 metreyi bulan noktalarda 30kglk yklerle atm yaplmakta ve baarl sonular elde edilmektedir. Zemin yzeyinde patlamay izleyerek kraterlerin belirmesi sktrma etkisinin ani olduu kansn uyandrabilirse de baz kitlelerin svlamay izleyerek birka gnden birka haftaya varan srelerde direnlerini kazanabildikleri izlenmitir. Patlatma teknii ile hem OH ve PT grubu ok yumuak zeminlerin konsolidasyonu hem de granler zeminlerin derin kompaksiyonu yaplabilmektedir. Vibraflatasyon tekniine uygun granler zeminlerin yer alt su seviyesi altnda tam dogun olmas halinde patlama teknii ile kompaksiyonu srasnda hacimce %6 azal ve relatif younlukta ise %35 ila %85 art salanabilmektedir. Bunun iin sktrlmas istenilen zemin derinliinin %50 ila %75 derinliinde ve 3 ila 10 m aralklarla delikler alp iine 1 ila 12kg veya her bir m3 sktrlacak zemin iin 10 ila 30gr patlayc konulduktan sonra patlatlr. Patlaycnn etkisi ile zeminde kompaksiyon salanr. Bu teknik ile yaplan kompaksiyonun baars patlatma annda

31

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

patlatma annda oluan boluk suyunun basncna ve patlatma noktalarnn evresindeki zeminin boyutuna baldr. Ayrca kompaksiyon derecesi
3

W / R ile

belirlenir. Burada W, kg cinsinden patlayc miktar ve R, m cinsinden sktrlan zemin kesimidir. Eer
3

W / R <0,90,15 ise boluk suyu basncnda nemli bir art

olmamakta ve dolaysyla yeterli kompaksiyon olamamaktadr. Zaten belirli bir patlayc miktarnda sktrlabilecek zemin kitlesinin kresel yarap Eitlik 2.4 ile bulunabilmektedir. R=n W Burada; n : Gevek veya doygun ince kum iin 15 ila 25, doygun olmayan ve sk ince kum iin 7 ila 9, R : Etki yarap (m), W : Patlayc miktar (kg) (%60 dinamit ieren). Grld gibi granler zeminlerde patlatma ile kompaksiyonun baarl olabilmesi iin zeminin tam doygun olmas gerekmektedir. Eer zeminde ne kadar fazla hava veya gaz varsa kompaksiyon da o kadar yetersiz kalmaktadr. Patlatma tekniinde belli aralkta belli derinlikte zemin iine yerletirilen patlayc maddeler ok ksa aralklarla (1/10 ile birka saniye) patlatldnda daha iyi kompaksiyon elde edilebilmektedir. lk patlamada zeminin toplam oturma miktarnn %50si ile %60 elde edilirken daha sonraki patlatmalarda yaklak %20si elde edilebilmektedir. Bu metodun amac patlatma ile zeminde anlk (saniyenin onda biri kadar) ok basnlar yaratarak zeminin svlamas sonucu oturmalar salamaktr (Tun, 2002). Arazi deneylerinden elde edilen deneyimlerle kompaksiyon derinlii ve patlatma aralnn bulunmas iin u bantlar bulunmutur: hc = 1,2 1,5h (2.5)

(2.4)

D = kW

(2.6)

32

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Burada; hc kompaksiyon derinlii, h patlaycnn yerletirildii derinlik, D patlatma aral, k ise sk kumda 10-8, orta sklkta 6-5, gevek kumda ise 5ten kk deerler alan katsaydr. Arazi uygulamasnda nce bir boru akma, ykama ya da titreimle istenilen derinlie inilir. Sonra patlayc borunun dibine yerletirilerek delik doldurulur, srasna gre patlatma yapldktan sonra boru yeniden kullanlmak zere dar alnr. TNT, dinamit, ammonit gibi patlayclarn etkin olduu bir baka durum su altndaki gevek zeminin 1-3m zerinde yaplan atmlardr. 18m su altndaki akll kumda 2,5m yksekte 20kglk TNT atmnda yzeyin 25cm kertilebildii bildirilmitir (nalp, 1983). Lslerde uygulanan patlatma yntemi araziyi su ile kapladktan sonra 5kglk atmlar yapmaktr. Etkinin yerel olmas iin arsann kenarlarna birka metre derinlik ve 50cm eninde bir hendek kazld gibi, suyun derine etkiyebilmesi iin belirli noktalarda sondaj delikleri almaktadr (ENPC-LCPC, 1977). 2.6 Enjeksiyon Zemin tabakalarnn yerinde zelliklerini iyiletirmek iin kullanlan yntemlerden birisi olan enjeksiyon yntemi zemin iine sspansiyon veya zelti halinde baz maddelerin enjekte edilmesidir. Enjeksiyon srasnda zemin ierisine pskrtlen sspansiyonlar bentonit, imento, kire, asfalt, gibi su iinde dalm kat maddelerden olumaktadr. Baz durumlarda da kimyasal zeltiler zemine enjekte edilmektedir. Pskrtlen malzeme zemin ierisindeki boluklara yaylmakta ve daha sonra sertleerek zemin zelliklerini iyiletirmektedir (zaydn, 2000). Zemini glendirmede kullanlan deiik enjeksiyon yntemleri vardr. rnek olarak, zemini stabilize etmede; eklemleri, atlaklar veya yer alt boluklarn doldurmada erbet enjekte edilmektedir (Graf, 1969; Mitchell, 1970; Kayabal, 2004). Mevcut yaplarn tekrar terazilenmesinde bavurulan bir seenek, amur pompalayarak kaldrma ilemidir. Bu ilem su ve zemin-imento veya kire imento erbetinin basn uygulamak suretiyle beton demeyi arzu edilir pozisyona getirmek iin, deme altna pompaland bir ilem olarak tanmlanmtr (Brown, 1992;

33

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Kayabal, 2004). Saha iyiletirme kullanlan dier enjeksiyon yntemleri aadaki gibidir: Kompaksiyon enjeksiyonu: Yaygn olarak bavurulan bir zemin iyiletirme teknii; gevek zemini hem yerdeitiren hem de sktran, zemin iine ok kat kvaml bir enjeksiyon ktlesini basnla yerletirme ile yaplan kompaksiyon enjeksiyonudur (Brown ve Warner, 1973; Warner, 1978,1982; Kayabal, 2004). Kompaksiyon enjeksiyonunun kt sktrlm dolgu, alvyon ve skabilir veya kebilir zeminin skln arttrmada baarl olduunu daha kantlanmtr. az masrafl ve Kompaksiyon yapy temel enjeksiyonunun stnl,

aktivitesinden daha az rseleyicidir ve yapy tekrar dzeltmek iin kullanlabilir. Kompaksiyon enjeksiyonunun eksiklii udur: sonular analiz etmek gtr, evre basnc yokluu nedeniyle evlere yakn veya yzeye yakn zeminler iin genellikle etkisizdir, ve yer alt borularn enjeksiyon ile doldurma tehlikesi vardr (Brown ve Warner, 1973; Kayabal, 2004). Jet enjeksiyonu (kolon eklinde): Bu yntem, enjeksiyonla zemin kolonlar oluturmada kullanlr. Enjeksiyonla oluturulan kolonlar genellikle krlgan olup, yanal hareketlere direnci ok az veya sfrdr; bu nedenle de yanal zemin hareketleri ile krlabilirler (Seed, 1991; Kayabal, 2004). Jet Grouting yntemi ile yaplan zemin iyiletirmesi sonucunda yer alt kazlar, ayna gmesine ve evre desteklemesine kar ek destek gerektirmeden yeralt suyu seviyesi altnda dahi gerekletirilebilmektedir (ekerciolu, 1993). Derin kartrma: Stabilize edici malzeme ile zemini fiziksel olarak kartrmak iin jet veya burgular kullanlr. yiletirilmi ve daha direnli zon oluturmak iin, imal edilen kolonlarn st ste binmesi salanabilir (Kayabal, 2004). Ayrca tnel, galeri, denge bacas, aft gibi yaplarda gk boluklarn ve kaplama betonu ile temel kaya (veya beton ile elik kaplama) arasndaki boluklar

34

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

doldurmak amac ile yaplan enjeksiyon dolgu (kontak) enjeksiyonu ismini almaktadr. Amac deiik zamanlarda dklm iki beton arasndaki derzi tam olarak doldurmak olan enjeksiyon derz enjeksiyonu ismini almaktadr. Projede ngrlen bulonlarn montajndan hemen sonra yaplan enjeksiyon bulon enjeksiyonu ismini almaktadr. Tnel, galeri, denge bacas ve herhangi bir yapnn oturaca temel kayann salamlatrlmas ve atlaklar ile boluklarn doldurulmas amac ile yaplan enjeksiyon konsolidasyon enjeksiyonudur. Perde kuyularnn memba ve mansabnda en az birer sra halinde ve uygun grlen derinliklerde, kaz srasnda bozulan dolgu at zonunun enjeksiyonu kapak enjeksiyonudur. Baraj gvdesinin altnda ve eksende veya eksene yakn, baraj, gl suyunun szmasn nlemek ve baka yaplarda da suyun gelmesini nlemek veya szma boyunu uzatmak amac ile yaplan enjeksiyonlara da perde enjeksiyonu denilmektedir (ekerciolu, 1993). 2.7 Termal Kayma direncini iyiletirmek ve permeabiliteyi azaltmak amacyla yaplan termal iyiletirme yntemi, zemini starak veya dondurarak gerekletirilir. Bu tip zemin iyiletirme yntemleri genellikle ok pahal olduundan, kullanmlar da snrldr (Kayabal, 2004). 2.8 Yeralt Suyu Kontrol (Drenaj) Yeralt su tablas yeralt suyunun st yzeyidir. Yeralt suyunun yeri genellikle ak dey boru eklindeki piyezometrelerden belirlenir. Asl su tablas, yer alt suyunun ana gvdesinden alttaki suya doygun kaya veya zemin ile ayrlan, st zonda oluan su ile ilgilidir.

35

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Yeralt suyu inaat mhendislii problemlerinin tm eitlerini etkileyebilir. Geoteknik deprem mhendisliindeki yenilmelerin ou muhtemelen dier herhangi bir faktrden ziyade yeralt suyu ile ilgilidir. Ar doygunluk, szma basnlar, kaldrma kuvvetleri ve svlama nedeniyle kayma direnci kaybndan dolay, yeralt suyu yenilmelerine neden olabilir veya katkda bulunabilir. Kontrolsz doygunluk ve szmann yllk milyarlar tutarnda hasara neden olduu bilinmektedir. Yeralt suyunun neden olduu geoteknik ve temel problemleri aadaki gibidir (Cedergen, 1989; Kayabal, 2004): Baraj, sedde ve rezervuarlarda borulanma ev yenilmelerine ve heyelanlara neden olan veya katkda bulunan szma basnlar Temel veya temel zemininde yeralt suyunun varl nedeniyle yollarn bozulmas ve gmesi Askdaki yeralt suyunun neden olduu karayolu ve dier dolgu temel yenilmeleri Ar boluk suyu basncnn neden olduu toprak dolgu ve temel yenilmeleri Hidrostatik su basnlarnn neden olduu istinat duvar yenilmeleri Yeralt suyu basnlar ile kaldrlan kanal kaplamalar, rhtm ve bodrum veya dolusavak demeleri Yeralt su tablas altndaki gevek granle zeminin varlndan dolay, deprem oklarnn neden olduu zemin svlamas (Kayabal, 2004). Drenaj yaplar, yzeyalt veya zemin ve yzeysel sular kontrol altna aldndan dolay drenaj teknii, yzeyalt drenaj ve yzeysel drenaj (veya sadece drenaj) olmak zere ikiye ayrlr. Yzeyalt drenaj yaplar enine olarak yarmada ve dolguda kaba daneli dren iltesi ve dren borusu ile yatay olarak ise perfore dren borular kullanlarak yaplmaktayken boyuna yzeyalt drenaj yaplar ise, yol gvdesinden zemin suyunun dren hendekleri ile dren edilerek stabilitesinin arttrlmas yoluyla yaplmaktadr (Tun, 2001). Yzeysel drenaj ise yalardan tr yzeyde aka geen sularn kontrol altna alnmas olarak tanmlanmaktadr. Dren edilecek suyun debisine ve kullanm

36

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

yer ve amacna uygun olacak ekilde drenaj hendei (banket hendei, kafa hendei, topuk hendei, refj hendei), bordr hendei, dm oluu ve menfez eklinde uygulanmaktadr (Tun, 2001). Uygun drenaj tasarm ve drenaj tesislerinin inas ile bu yer alt suyu problemlerinin ounu azaltmak mmkndr. rnein, dolgu yerletirilecek kanyon ve kanallarda, kanyon dolguda yer alt suyunun oalmasn engellemek amacyla bir kanyon alt dren sistemi yerletirilmelidir. Drenaj sistemini oluturan bileenler; delikli boru (delikler borunun alt ksm zerinde), borunun etrafnda boluklu gradasyonlu akldan ve geofabrikten oluur. Geofabrik, boruyu ve akl sarmalamak suretiyle sistemin zemin partiklleri tarafndan tkanmasn nlemeye yarar. Ky gibi yksek derecede geirgen zemin ve byk bir su ktlesine komu sahalarda yer alt su seviyesini srekli drmek ounlukla ekonomik olmayabilir. Ancak, dier sahalarda deprem etkilerini azaltmada yer alt suyunu kontrol etmek mmkn olabilir. Yeralt su seviyesini drmede yaygn kullanlan bir yntem, emme pompalarla bir nokta kuyu sistemi dzenlemektir. Bu yntemin amac, bir evre kuyu sistemi kurarak yeralt su seviyesini drmektir. Bu yntemden ounlukla geici kazlarda yararlanlr. Ancak srekli bir yeralt suyu kontrol sistemi olarak da kullanlabilir. Nokta kuyular, alt u noktalarda deliklere sahip kk apl borulardr. Borulardan suyu kartmada pompa kullanlmaktadr. Bu ilem yeralt su seviyesini drr. Sahada yeralt su seviyesinin drlmesi ile ok yakn yaplarda oluabilecek hasar gz nnde bulundurmak nemlidir. rnein, yeralt su seviyesinin drlmesi, yumuak kil tabakalarnn konsolidasyonuna veya ahap kazn rmesine neden olabilir. Yeralt suyunun kontrolnde uygulanan dier bir sistemde drenaj kuyulardr. En basit pompalama ekipman ukur pompalamas yntemindedir. Temiz akllar ve iri kumlarda uygulanan bu yntem ak ve s kazlarda kullanlr. Bu yntemin uygulanmasyla ince daneler zeminden hzla uzaklatrlr. Formasyonlarda durayszla neden olur.

37

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ukur pompal nokta kuyu sistemi yer alt nakil hatlar kazlar da dahil olmak zere ak kazlarda kullanlr. Kumlu akllardan ince kumlara kadar olan zeminlerde hata belirli nlemlerle siltli kumlarda da uygulanabilir. Zemine yerletirilmesi abuk ve kolaydr. Emme yaklak 5,5m ile snrl olup daha byk derinliklerde ok aamal sistem gerekir. Dalg pompal derin kuyu yntemi su tayan formasyonlarda veya su tablas zerinde derin kazlarda kullanlmaktadr. akllardan siltli ince kumlarda ve su bulunduran kayalarda uygulanabilir. Dm derinliinde snrlama yoktur. Kuyular tm derinlikleri boyunca birka katmandan su alacak ekilde tasarlanabilir. Kuyular alma alanndan uzaa yerletirilebilir. evler zerinde yer alt suyunun etkilerini azaltmada kullanlabilen ok farkl inaat yntemleri vardr. evlerin inasnda gmme drenaj sistemleri dzenlenilebilir. Mevcut evlerde galeriler ve hendekler, boaltma kuyular veya yatay drenler gibi drenaj mekanizmalar dzenlenilebilir. Dier yaygn ev stabilizasyon yntemi, ev topuunda bir drenaj destei inasdr. En basit biimiyle, bir drenaj destei, bir evin topuunda yerletirilen iri akllar veya krma tatan oluabilir. Drenaj desteinin amac, ev topuunu dengede tutmak iin mmkn olduu kadar ar ve ayrca alttaki zeminde szmay engellemeyecek ekilde yksek geirgenlie sahip olmasdr (Kayabal, 2004). 2.9 Geosentetikler ve Donatl Zemin Geosentetikler plastik ve camynnden (sentetik hammaddelerden) imal edilen malzemelerdir. Bu rnler stabilizasyonda, zemin glendirmede (takviye, tama gcnn arttrlmas), erozyon kontrolnde, glendirilmi dolgu duvarlarnda, glendirilmi evlerde veya toprak setlerde, ayrmada, ak kanallarda ev kontrolnde, kpr ayaklarnda, yol temelleri, izolasyon, eimli arazideki hafif yaplarn gvenlii ve drenaj kontrolnde kullanlabilir. Geosentetikler geotekstil, geogrid, geonet ve geomembranlardan olumaktadr (Liu, 2004; Uzuner, 2000). Donat, elik ve alminyumdan yaplmaktadr. Donatl zemin (toprakarme); metal eritler, ubuklar, geotekstiller gibi malzemeler kullanlarak yaplmaktadr.

38

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Betonarmede olduu gibi, donat ile zemin arasnda srtnme gerilmeleri oluturularak zemin glendirilir (Uzuner, 2000). Kohezyonsuz zeminlerde donat kavram yer almaktadr. Salt yk tamayan donatlara geotekstil denilmektedir (ENPC-LCPC, 1977; Koerner ve Welsh, 1980; nalp, 1983). Geotekstillerin en nemli uygulamas hidrolik mhendisliindedir (Cedergren, 1977; nalp, 1983). Sfr geirimlilii yannda zamanla anp ilevini kaybetmemesi geotekstillerin nemini arttrmaktadr. Geotekstiller, tekstil veya dokuma kumalara benzemektedir. rgl (geirimli dokuma) ve rgsz (geirimsiz dokuma) tipleri vardr. rgl tipi yksek mukavemetlidir ve takviye, yk datma ve seperasyon yani, iki deiik zemin tabakasnn arasna yerletirilerek bu zemin tabakalarnn kendi zelliklerini kaybetmesini nleme grevi yapmaktadr. Bunun tipik bir rnei, geotekstilin iyi derecelenmi bir zemin tabakas ile dier zemin arasna yerletirilerek zeminin zelliklerinin deimesinin nlenmesidir. Glendirmede, kt zemin tabakasnn zerine yerletirilerek geotekstilin zerine iyi zemin tabakas oluturulabilmektedir. Filtrasyonda da kullanlabilen, zemin paralarnn geemeyecei kadar aklklara sahip olan geotekstiller de bulunmaktadr (Tun, 2001; Liu, 2004). Geogridler geosentetiklere benzer fakat daha geni aklklara sahiptir. Zayf zeminleri glendirmede asfalt zeminlerde, cadde ve park alanlarnda ina edilmektedir. ev glendirmede de kullanlan geogridler glendirme duvar grevi grmektedir (Liu, 2004). Geonetler de geotekstillere benzer fakat kesien nervrlere sahiptir. Ulam yollarnda drenaj amal veya toprak dolgularda ve istinat duvarlarnn arkasnda glendirme amal kullanlabilir. Geomembranlar ise sugeirmez ince plastik tabakalardan olumaktadrlar (Liu, 2004). Geokompozitler ise dier tiplerin birlikte kullanlabilmesi iin retilen malzemelerdir. Koerner (1990), geosentetikler hususunda geni kapsaml bir alma yapmtr ( Liu, 2004).

39

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.10 Ankrajlar Kazlarda, yzey kaplamasn tutmak zere; kaplama, aralklarla yerletirilen ankraj ubuklaryla zemine balanmaktadr. Bir ubuklu ankraj; 10-30 cm apnda burgularla, gerekirse kaplama borusu kullanlarak, zeminin delinmesi, deliin iine elik ubuklarn yerletirilmesi ve ubuk evresindeki boluun varsa kaplama borusu ekilerek enjeksiyonla doldurulmas ile oluturulmaktadr. Enjeksiyon aktif blge dndaki uzunlua uygulanr. Ankraj ubuklar, yzey kaplamasna tesbit edilir. Baz durumlarda, ubua n gerilme verilir. Ankraj ubuklar ekme kuvvetine urarken, bu; ankraj ubuu evresindeki srtnmelerle karlanr. Hesap ilkeleri vardr. Benzer ekilde, delik almakszn, zemine dorudan aklan ankraj ivileri de vardr (Uzuner, 2000). 2.11 Diyafram Duvarlar Temel ukurunun birok durumda, yanlarn kaplamak iin, palplan perdesi, kazkl perde duvar veya dier kaplama yntemleri yerine ina edilirler. Diyafram duvarlar; kaz makinelar ile alan, dar ve derin hendeklerin, kil veya betonla doldurulmas ile elde edilir. Hendek, belli uzunlukta, ksm ksm alrken, ileri kil (bentonit) amuru ile doldurulur. Kil amuru hendek yzlerine hidrostatik basn uygulayarak, i yzleri adeta svayarak hendein i yzlerini kaplamaya gerek kalmakszn tutar. Hendek aldktan sonra iine genelde ncelikle hazr donat yerletirildikten sonra beton yerletirilerek duvar tamamlanr. Daha sonra bir tarafnda kaz yaplabilir. Diyafram duvarlar bazen de geirimsiz bir engel oluturmak amacyla ina edilirler. Bu duvarlar bazen eik ankrajlarla zemine balanrlar ( Uzuner, 2000). Cruf katkl imento, boluk suyunda yer alan andrma etkisine kar byk bir dirence sahip olduundan, zel durumlarda tercih edilmektedir. Alternatif olarak imento arlnn yzdesi olarak (%10dan balayan oranda) uucu kl ilavesi de bu direnci arttrmaktadr (Tosun, 2004).

40

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.12 Katk Maddeleri Uygulamas Problemli bir zemin zerine yaplan herhangi bir yap deiik oturmalar gsterebilir, dk kayma gerilmelerine ve yksek skabilirliklere sahip olabilir. Genelde, temel yapsnn tipi zeminin karakteristik zelliklerine bal olarak deiir. Zayf bir zemine yksek bir bina yaplmas sz konusu olduu zaman, zeminin tama kapasitesinin arttrlmas gerekir. Bu tr durumlarda, zeminin tama kapasitesinin iyiletirilmesi zemin slah yntemleri ile salanabilir. Genel olarak, katk malzemeleri ile karm teknii kullanlarak yaplan stabilizasyon, zemine kolay uyum salamas ynnden zemin durumunu iyiletirmek iin byk etkiye sahiptir. Katk malzemesi olarak kire, imento, asfalt kullanlabildii gibi baz atk maddeler de kullanlabilir. Atk asfalt (RAP), beton inaat molozu, by-pass imento tozu (CBPD), bakr cruf, petrolle kirlenmi zemin (PCS), eski araba lastii, uucu kl gibi atk maddelerin kullanlmasyla evre korunmasna da katkda bulunulup maliyet asndan da kazan salanr. Bu maddelerin geri dnm pratik deildir ancak, zeminin slah iin kullanlabilir. evre kirlilii birok lkenin sorunudur. Atk malzemelerin bina ve yol yapmnda uygulanmas mmkndr. Literatrde atk malzemeler kullanlarak yaplan birok alma bulunmaktadr (Al-Amoudi, 1996; Al-Harty ve Taha, 2002; Al-Rawas,2002; Garg ve Thompson, 1996; Kontsa-Gdoutos, 2002; Lin ve Zhang, 1992; Meegoda ve Muller, 1993; Maher ve Popp, 1997; Taha, 2000; Taha, 2001; Taha, 2002). R. Taha, A. Al-Rawas, K. Al-Jabri, A. Al-Harthy, H. Hassan, S. AlOraimi (2003) yaptklar aratrmalar sonucu atk asfalt (reclaimed asphalt pavement (RAP) aggregate), beton inaat molozu, by-pass imento tozu(CBPD), bakr rengi cruf, petroll bozuk zemin (PCS), eski araba lastii, uucu kl gibi atk malzemelerin zemin katk malzemesi olarak kullanlp zeminin mhendislik zelliklerinin iyileebileceini grmlerdir. nsan tarih boyunca elindeki problemli malzemelere sihirli bir madde katarak sorunlarn zmeyi ekici bir yol olarak grmtr. Geoteknikte bir hint yandan fosforik asite, tuzdan melasa kadar her trl kimyasal bileim zeminlerin zelliklerini

41

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

iyiletirmek iin uygulanmtr. Kayma mukavemetini arttrmak, geirimlilik ve suya istei azaltmak, hacim deiimini en aza indirmek gibi amalarla yaplan almalarn her zaman bilimsel olduu sylenemez. Ayrca endstri yan rnleri ve atklarnn kullanlmas jeolojik ortamn kirlenmesine yol aabilmitir. Zamann kazandrd deneyim incelenen yzlerce maddeden sadece birkann srekli uygulama olana bulduunu gstermektedir. Bunlar etkinlikleri yannda, ucuzluk ve gereksinim duyulduunda kolayca bulunabilme zelliine gre imento, bitm, kire, fosforik asit, kalsiyum bileikleri, reine ve polimerler, son olarak da ok deerlikli iyon ieren maddelerdir. Katk maddeleri zemine laboratuarda ok yararl grnrken, arazi uygulamasnda etkin karm glkleri, yamur, scak gibi evre koullar nedeniyle bu olumlu durumu yitirebilirler. Bu nedenle, uygulayc tarafndan ncelik verilen bir yntem deildir. Katk maddeleri ile stabilizasyon ulam yaplarnda ncelikle kullanlmtr. Bunun yannda su yaplarnda da uygulama giderek artmaktadr. Bir dier ilgin uygulama hafif binalarn temellerinin sertletirilmesidir. Bylece yetersiz doal zemin kolaylkla kullanlabilmektedir (nalp, 1983). 2.12.1 Stabilizr Seimi Zeminlerin stabilizasyonunda stabilizr seimi iin, zemin cinsi,

stabilizasyonun amac (stabilite art, kaplama kalnlnn azalmas, vb.), zeminin hangi zelliinin iyiletirilmesi, maliyet ve elde edilme kolayl gibi hususlar daima gz nnde tutulmaldr. Aada zemin gradasyon geni (ekil 2.15) ve stabilizasyonda stabilizrn seimi iin rehber tablo (izelge 2.5) verilmektedir. Bu ikisinin beraber kullanm ile stabilizr seilir. Tabloda K--UK, kire-imento-uucu kl kombinasyonunu gstermektedir. izelgede ! iareti PI20-((50-no.200den geen %si)/4) olduunu gstermektedir.

42

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.5 Stabilizr Seimi in Rehber (Tun, 2002) Alan 1A 1B 1C Zemin snf SW SP SW SP SW-SC SM SC SM-SC GW GP 2B GW GP GW-GC GP-GC GM GC GM-GC 3 CH CL ML OL ML-CL Kire K--UK imento Kire nerilen stabilizr Asfalt imento K--UK Asfalt imento Kire Asfalt imento Kire K--UK Asfalt imento K--UK Asfalt imento Kire K--UK Asfalt PI<25 PI<10 PI<30 PI>12 PI<25 PI<10 ! Max %30 .. .. .. .. Kst No.200den Aklamalar Geen

PI<25 PI<10 PI<30 PI>12 PI<10 ! PI>12 PI<25

Max %30

2A

2C

PI>12 . PI<25 . LL<40, PI<20 PI>12

Sadece iyi gradasyonlu zemin No.4den geen a. min %45 .. Sadece iyi gradasyonlu zemin No.4den geen a. min %45 . .. Sadece iyi gradasyonlu zemin No.4den geen a. min %45 .. .. Organik ve kuvvetli asidik zeminler bu alana giriyorsa stabilizasyon iin uygun deildir.

43

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.15 Zemin Gradasyon geni (Tun, 2001) gen gradasyon monogram zeminin ufalanma karakteristii esas alnarak hazrlanmtr. Bilindii gibi killi zeminler zellikle kuru halde iken deiik boyutta ve ufalanmas g olan kat topaklar halinde bulunur. Zira killi zeminlerde kimyasal stabilizasyonun etkin olabilmesi iin zeminin paralanarak ufalanmas gerekir. Bylece kullanlacak stabilizr, zemin ile homojen bir karm yapabilecektir. ekildeki (ekil 2.15) monogram ile zeminin Alan No su tespit edilerek zeminin ufalanma karakteristii belirlenir. Zeminin bu karakteristii ile PI, LL, ve gradasyon zelliklerine bal olarak stabilizr seim rehberinden (izelge 2.5) en uygun stabilizr cinsi belirlenmelidir. rnein stabilize edilecek zeminin PI deeri 15, %67 akl, %26 kum ve %7 ince ihtiva ediyor ise monogramdan 2B alan bulunur. Tablodan bu alandaki zemin iin asfalt, imento, kire veya kire-imento-uucu kl kullanlmas gibi drt farkl stabilizr nerilmektedir. Ancak zeminin PI deeri 10dan byk olmasndan dolay asfalt stabilizasyonu ve No.4den geen ksm

44

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

(%26+%7=%33)<%45 olmas ise, imento stabilizasyonu iin uygun deildir. Dolaysyla bu zemin iin ya kire ya da kire-imento-uucu kl karmnn stabilizr olarak kullanlmas halinde tm artlar salayabilmektedir (Tun, 2001). 2.12.2 Kirele Stabilizasyon Kire bilinen en eski stabilizasyon malzemesidir. indeki uygulamalar yannda, Romallar tarafndan da yol yapmnda kullanlmtr. Roma yaknnda Pozzuolinide karlan volkanik kln kirele kartrldnda reaksiyona girerek byk dayanm kazand anlalmt. nce daneli zeminlere kire kartrlmas, zeminin plastisitesinin azalmasna, ayrca kil mineralleri ile kire arasnda ortaya kan pozzolanik reaksiyon sonucu meydana gelen bir eit imentolanma nedeni ile zeminin mukavemetinin artmasna yol amaktadr. Sz konusu kimyasal reaksiyonlar nemlilik ve s gibi evre koullarnn etkisi altnda zamana bal olarak gelitii iin zeminin mukavemeti de zamanla artmaktadr. Genel olarak, kire stabilizasyonu zeminin mukavemetinin ve ekil deitirme modlnn artmasn, kabarma potansiyelinin ve ime basnlarnn azalmasn ve evre koullar etkisi altnda zeminin zelliklerinin bozulmasnn daha snrl kalmasn yani dayankllnn artmasn salamaktadr. Ayrca plastisitenin azalmasna yol at iin arazi alma koullarnn iyilemesi sonucunu dourmaktadr. Kirele stabilizasyon daha yaygn olarak killi zeminlerden yaplan dolgularda zellikle yol inaatlarnda kullanlmaktadr (zaydn, 2000). Kire stabilizasyonu iin hidrate kire (snm kire, Ca(OH)2 yani kalsiyum hidroksit) kullanlmaktadr. Snmemi kire (CaO) ise yakc ve tehlikeli olmas nedeniyle ounlukla kullanlmamaktadr. Kirele stabilize edilmi zeminin 7-gnlk minimum serbest basn mukavemet deeri 17,5kg/cm2 olmal ve durabilitesi ise kire ve imento stabilizasyonunda durabilite kriterleri tablosuna (izelge 2.6) uymaldr. Bunun iin deiik kire oranlarnda numuneler hazrlanp kriterlere uyan en dk kire ierii deneme- yanlma ile saptanmaldr.

45

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.6 Kire ve imento Stabilizasyonunda Durabilite Kriterleri (Tun, 2002) Stabilize edilecek zemin cinsi 12 defa slatma-kurutma veya donmazlme periyodundan sonra numune arlnn kayp %si olarak, Max msaade edilir kayp 11-14 8-14 8-14 6-14 14 10 7

Granler, PI<10 Granler, PI>10 Silt Killer A-1,A-2-4,A-2-5,A-3 A-2-6,A-2-7,A-4,A-5 A-6,A-7

Kire suyla kartrldktan sonra elde edilen solsyonun PH deeri yaklak 12,4 civarndadr. Ayrca kire zeminle yapt reaksiyon sonunda zeminin PL ve LL deerini nemli lde azaltr. Dolaysyla kire miktar, PH ve plastisite gstergeleri ile saptanabilir. Bunun iin deiik kire ieriine sahip zemin karmlar hazrlanp her bir karmn PH deeri 1 saat sonra llr. Minimum kire ierii kire-zemin karmnn en byk PH deerine sahiptir. Bylece balang kire ierii saptanm olur. Ayrca zemin cinslerine gre yaklak kire miktar tablosu da rehber olarak kullanlabilir. Daha sonra balang kire ierii civarnda en az fakat ideal olarak be ayr kire ieriinde numuneler hazrlanmaldr. Hazrlanacak numuneler optimum su ieriinde artnamede belirtilen skma kriterlerine uygun olarak serbest basn mukavemeti ve izelge 2.6de belirtilen durabilite kriter testleri uygulanr. Kriteri salayan minimum kire ierii ile zemin stabilize edilmelidir. Zemin cinslerine gre yaklak kire miktar tablosundaki deerler kire miktarnn tayini iin yaplacak laboratuar almalarnda teste balang deerleri olarak alnabilir.

46

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.7 Zemin Cinslerine Gre Yaklak Kire Miktar (Tun, 2002) Zemin cinsi yi derecelenmi akl Kumlar Kumlu kil Siltli kil Plastik kil Yksek plastisiteli kil Organik zeminler Kuru zeminin arlka yzdesi olarak 3 Tavsiye edilmez 5 24 38 310 Tavsiye edilmez

Tabloda ngrlen durabilite kriterlerinden slatma-kurutma ve donmazlme testlerinin nasl yaplaca aada ksaca aklanmtr. zellikle donmazlme testi donma- zlme periyotlarnn ok sk grld blgeler iin uygulanmas gerekir. Dona maruz olmayan zeminler iin bu testin uygulanmas gerekmez. Her iki test iin belirlenen miktarda stabilizr (kire veya imento) ile kartrlan zemin numuneleri optimum su ieriinde artnamede belirtilen sktrma kriterine gre sktrlr ve 7 gn sreyle rutubet odasnda kr iin bekletildikten sonra aadaki testler uygulanr. Islatma-kurutma testi u ekilde yaplr: 7 gnlk krde bekletilen numune oda scaklndaki suya daldrlr ve 5 saat bekletildikten sonra karlr. Daha sonra 42 saat sreyle 71C frnda kurutulduktan sonra numunenin tm yzeyi tel fra ile fralanarak slanma- kuruma esnasnda geveyen malzemeler giderilir. Bu ilem 12 defa tekrarlandktan sonra numune 110C frnda sabit arla ulancaya kadar bekletilip tartlr ve test balangcna gre arlk kayb belirlenir. Donma-zlme testi u ekilde yaplr: 7 gnlk krde bekletilen numune -23Cdeki donma kabininde 24 saat bekletilip karlr. 21Clik sda %100 relatif rutubetli ortamda 23 saat bekletildikten sonra tel fra ile geveyen malzemeler giderilir. Bu ilem 12 defa tekrarlandktan sonra 110C frnda sabit arla ulaana kadar bekletilip tartlr ve arlk kayb belirlenir. Her iki test sonras arlk kayb

47

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

orijinal numune arlnn yzdesi olarak hesaplanmal ve kire ve imento stabilizasyonunda durabilite kriterleri tablosunda belirtilen deerlerden fazla olmamaldr. Plastik olmayan ve dk PI deerli zeminler iin tek bana kire kullanmak genellikle tatmin edici olmamaktadr. Bu durumda uucu kl ilave edilirse, zeminin kirele reaksiyonu mmkn olabilmektedir. Kaba gradasyonlu ve ok az ya da hi ince malzeme iermeyen zeminler iin kire-imento-uucu kl kombinasyonu genellikle daha iyi sonu vermektedir. Uucu kl imento gibi silis ve alminyum ieren puzolanik bir malzeme oluu nedeniyle kire ve su ile kartrldnda yksek basn mukavemetleri elde edilebilmektedir. Ayn ekilde tabii puzolanlar bu tip davran gsterdiinden dolay zeminin mukavemet art iin uygun stabilizrlerdir. Genel olarak, fazla organik olan zeminler ile hi kil ihtiva etmeyen zeminler iin kire stabilizasyonu etkili deildir. Fakat killi akll zeminlerde kire stabilizasyonunun etkisi olduka byktr. Hatta bu tip zeminler iin imento stabilizasyonuna nazaran daha byk mukavemetler elde edilebilmektedir. Ayrca killi zeminlerde su ierii srekli deiiyorsa kirele stabilize edilerek hacimsel deiimi stabil hale getirmek mmkndr. ekil 2.16da deiik tip zeminler iin kire miktar ile serbest basn mukavemeti arasndaki iliki grlmektedir (Tun, 2002).

ekil 2.16 Kire eriinin eitli Zeminlerdeki Etkisi (Tun, 2002)

48

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Kire stabilizasyonu killi zeminlerde daha etkin olmakla beraber kumlu killerde etkisi olduka azdr. Ayrca kire ierii %8den fazla ise mukavemet artna etkisi son derece az iken %8e kadar kire ieriindeki artlarda zemin mukavemetinin art daha fazla olmaktadr. zellikle zemindeki kil miktar arttka %10dan daha fazla kire ieriklerinde mukavemet art yok denecek kadar az olmaktadr. Grld zere, imento stabilizasyonunda olduu gibi kirele yaplan stabilizasyonlarda da mukavemet zamana bal olarak artar. ekil 2.17de grld gibi, ayn kire ieriine sahip farkl zeminlerdeki zamana bal mukavemet art farkldr. ekil 2.17deki mukavemet kire ierii tipik davran, ekil 2.20deki mukavemet art davranna benzemektedir. Yani kire stabilizasyonunun baarl olmas iin zeminin belli bir miktarda kil ihtiva etmesi gerekmektedir. Ancak zemin ne kadar ok organik madde ihtiva ediyorsa mukavemeti de o kadar az olaca unutulmamaldr. Zaten organik zeminlerin kimyasal stabilizasyon ile slah edilmeleri hemen hemen mmkn deildir.

ekil 2.17 Ayn Kire eriindeki Farkl Zemin Cinslerinin Zamana Bal Mukavemet Art (Tun 2002)

49

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Kire stabilizasyonu ile elde edilen faydalar ve ekonomik kazanlar genel olarak imento stabilizasyonuna nazaran elde edilen faydalardan daha fazladr. Bu nedenle ulam yaplarnda kire stabilizasyonu daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Zemine kire katldnda sodyum (Na+) ve hidrojen (H+) iyonlar ile kirecin kalsiyum (Ca+) iyonlar suyla reaksiyona girerek kil tanelerini birbirine balamakta, plastisitesini drmekte ve iebilen zeminlerde ime potansiyelini nemli lde azaltabilmektedir. Ayrca zemindeki SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 bileikleri kirecin kalsiyumu ile reaksiyona girerek kalsiyum silikat ve kalsiyum aluminant gibi mukavemetli rnler elde edilir. Bu rnler bilindii gibi Portland imentosunun suyla yapt reaksiyondan sonra meydana gelmektedir. Sonu olarak zemin-kire reaksiyonu sonunda hem imentolama hem de daha dk plastisiteli zemin elde edildiinden dolay istenilen stabilizasyon da salanm olmaktadr. Kire stabilizasyonunun en byk zellii zeminin PI deerini drmesidir. ekil 2.18de bu durum aka grlmektedir. rnein bir zeminin PI=39 ve No.40dan geen miktar %55 ise PI deerini %100den balayarak en yakn eriye paralel olarak ilerletip kesien noktadan dik yukar kldnda PI=32 okunur. Yani zemine arlka %5 kire ilave edilirse PI deeri 39dan 32ye dmektedir. Fakat %7 kire ilave edilecekse PI deerini %100den balatlrken, %7 erisine paralel olarak ilerletilip %55 yatay dorusu ile kestirilip dik klrsa PI=22 bulunur. Yani kire ierii arttka PI azalmaktadr.

50

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.18 Kire miktarnn PI deerini azaltma etkisi (TUN, 2001) Killerde grlen monovalan katyonlar divalan kalsiyum iyonlar ile yer deitirirler. Katyonlarn deiimleri iin yle bir sralama yaplabilir: Al3+>Ca2+>Mg2+>NH4+>K+>Na+>Li+ (2.7)

Bu serideki herhangi bir katyon onun sandaki iyonlar deitirebilir. rnein kalsiyum iyonlar kilde potasyum ve sodyum iyonlar yerine geebilir. Bylece kil danecikleri daha byk danecikler oluturur biimde birbirine kenetlenir. Sonuta likit limit azalr, plastik limit artar, plastisite indeksi azalr, ekil deitirme modl artar, ime-bzlme azalr, ekme mukavemeti artar, suya kar diren artar, geirimsizlik artar, ilenebilirlik artar ve mukavemet ve skabilirlikte iyileme grlr. Puzzolonik etkide ise zeminin silika ve alminas ile kire arasnda reaksiyon olarak balayc etki elde edilir ve etki uzun sre devam eder. Ca(OH)2+SiO2CSH (2.8)

51

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Kire katknn zellikle ilk %2-%3 miktarnn olduka fazla iyiletirme etkisi vardr. Kire ile iyiletirmenin organik killerde de baarl olduu, organik maddenin puzzolonik etkiyi bloke etmeyip zeminin temel zelliklerini deitirmede yardmc olduu, ilenebilirlii arttrd ve %2 katknn yeterli olduu (organik maddenin deiim kapasitesini salamakta) aratrmalarla belirlenmitir (Yldrm, 2002). Kil mineralleri ieren zeminlerin nemli bir blm %3-8 aras snm kire eklenmesine olumlu cevap verir. Suyun varlnda hidratl hidratl silis ieren kil mineralleri ve dier incelerle sert ve suda erimez bir kalsiyum silikat jeli oluturur. Kire kil mineralinin kristal kafesinden silisi skerek reaksiyona girer. Oluan jel kil topaklarn evreleyip boluklar tkar. Zaman getike jel tobermoit ve hillebrandit olarak adlandrlan hidratl silise dnr. Bu srada ortamda su azalrsa sre nlenecektir. Oluan reaksiyon NAS4+CH NH+CAS4H NH+C2SN Eitlik 2.9 ile gsterilirse burada N: Na2O, A: Al2O3, S: SiO2, H: su C ise CaOyu gstermektedir. Zamana ve ortam ssna bal olarak ise reaksiyon yle srer: Kil+KireCSH(jel) CSH(II) CSH(I) tobermorit (2.10) NS+ ayrma rn (2.9)

Kire stabilizasyonunda en zararl etken zeminde bulunabilecek organik malzemedir. Organik madde ve slfat iyonunun varl nceleri stabilizasyonun olumsuz etkilendiini belli etmemekte, ancak daha sonra kuruma-slanma olduunda zemin ufalanmaktadr. Zeminle kartrldnda kirecin ilk etkisi plastisiteyi drmektir. Ortamn PH s azaldndan yap floklanmakta, bylece ar killeri ilemek kolaylamaktadr. Kullanlan kirecin kimyasal zellii de nem tar. Dolomitik ve saf kalsiyum kirecin farkl zellikli killerde montmorillonit bata olmak zere deiik sonular vermektedir.

52

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Yaplan son aratrmalar kirele stabilizasyonun baarsn arttran en anlaml zelliin zeminde amorf durumda bulunan silisin miktar, ikinci zelliin ise alumina ierii olduunu gstermitir. ekil 2.19da Pazar ve aykara killerinin artan kire yzdeleri ve kr srelerine bal olarak dayanm kazanmas grlmektedir (Balta, 1982).

ekil 2.19 Kire Katksnn Kil Dayanmn Arttrmas (nalp, 1983) Laboratuar lmlerinde genel kan kayma direncinin serbest basn deneyi sonucu (qu) ile ifade edilebilecei merkezindedir(Mitchell, 1976). Buna gre yaklak bantlar Poisson oran =0,1olmak zere: Kayma direnci (kPa) s=(60+0,29qu)+ tan (25-35) Elastisite modl (3=100kPa) E = 70+(0,124qu) Brezilya atlama direnci t=0,13qu CBR 0,2-0,25qu fadeleriyle zetlenmitir. (2.11) (2.12) (2.13) (2.14)

53

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Kirele stabilize edilmi zeminlerin en nemli zelliklerinden biri otojen onarm mekanizmasdr. Bu terim, yenilmi bir balaycl malzemenin direncini zamana bal olarak kazanmas srecini anlatmaktadr. Kesin olmamakla birlikte bu onarmn, krlma ya da akmann ksa kr srelerinde daha etkin olduu ve artan rutubet, scaklk gibi evre koullarndan olumlu etkilendii bulunmutur. Bir byk projede zeminin hangi yzdede kirece gereksinimi olduunu saptamak iin en uygun yolun kk bir aratrma program uygulayarak %3-8 aras katk ve 7-14-28 gn bekletilme sreleri ile optimumun bulunmas olduu bilinmektedir. Ancak abuk yant istenen durumlarda her %10 kil ierii iin %1 kire uygulamas kural kullanlabilir. Bulunacak yzdenin 2sinde hazrlanan iki rnekten de optimum hakknda bilgi edinilebilir. Yine hzl kontrol iin zeminin PH deerini katltan 1 saat sonra 12,4e karacak kire yzdesi de st limit olarak tanmlanabilir (Grim, 1962; nalp, 1983). Kire katks kil ierii yksek zeminler iin en uygun malzeme olarak belirmitir. Ayrca oluan reaksiyon hznn yksek olmamas nedeniyle yapm srasnda sorunlar karmamas bir avantajdr. Yerinde yaplacak gecikmeli kompaksiyonun baz sakncalar ne srlmse de bu dier katk maddelerine oranla ihmal edilebilecek lektedir. Yeni yaplan aratrmalar kil ierii yksek olan zeminlerde jipsin de kire kadar faydal bir katk malzemesi olabileceini gstermektedir. 2.12.3 imento ile Stabilizasyon imento, ana hammaddeleri kalker, kil ve alta olan hidrolik bir balaycdr. imentonun bu yaptrma zelliini yerine getirebilmesi iin mutlaka suya ihtiya vardr. imento, su ile reaksiyona girerek sertleen bir balaycdr. Krlm kalker, kil ve gerekiyorsa demir cevheri ve / veya kum katlarak tlp toz haline getirilir. Bu malzeme 1400-1500C'de dner frnlarda piirilir. Meydana gelen rne "klinker" denir. Daha sonra klinkere bir miktar al ta eklenip (%4-5) orannda, ok ince toz halinde tlerek Portland imentosu elde edilir. Katkl imento retiminde; klinker ve al ta dnda, imento tipine gre tek veya

54

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

birka bir arada olmak zere tras, yksek frn crufu, uucu kl, silis duman vb. katlr. imento birok beton karmnda hacimce en kk yeri igal eden bileendir; ancak beton bileenleri iinde en nemlisidir. Beton retiminde kullanlacak imento TS EN 197-1e uygun olmaldr. TS EN 197-1 Standardna gre imento trleri ekler ksmnda izelgede sralanmtr. izelgede verilen imento trlerinin balcalarnn tanmlar ise u ekilde yaplmaktadr: CEM I Portland imentolar: Portland imentosu klinkerinin bir miktar al ta ile birlikte tlmesi sonucu elde edilen hidrolik balayclardr. CEM II : Ktlece, A tipleri iin en ok 20 ksm, B tipleri iin 35 ksm puzolanik madde ve portland imento klinkerinin, bir miktar al ta ile birlikte tlmesiyle elde edilen hidrolik balaycdr.Buradaki "puzolanik maddeler" deyimi, kendi balarna hidrolik balayc olmadklar halde, ince olarak tldklerinde rutubetli ortamda ve normal scaklkta kalsiyum hidroksit ile reaksiyona girerek balayc zelikte bileikler oluturan maddeleri ifade etmektedir.Yksek frn crufu, demir-elik retiminde yksek frnlarda oluan ve uygun ekilde aktifletirildiinde hidrolik zelikler gsteren ve ktlece en az 2/3 orannda cams cruf ihtiva eden suni bir puzolandr. Uucu kl ise, pulverize kmr yaklan frnlardan atlan baca gazndan, toz partikllerinin elektrostatik veya mekanik olarak ktrlmesiyle elde edilen suni bir puzolanik maddedir. Silika fume (silis duman) katks, yksek miktarda amorf silisyum dioksit ihtiva eden ok ince kresel partikllerden oluan suni bir puzolanik maddedir. Portland Kompoze imento: Portland kompoze imento, eitli oranlarda portland imentosu klinkeri ve katk maddelerinin, priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik balaycdr. CEM III Yksek Frn Cruflu imento: Yksek frn cruflu imento, % 36 ile %95 arasnda belirtilen oranlarda crufun ve portland imentosu klinkerinin , priz dzenleyici olarak kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik bir balaycdr.

55

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

CEM V Kompoze imento: Kompoze imento, eitli oranlarda portland imentosu klinkeri ve katk maddelerin priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik balaycdr. TS EN 197 standard ktktan sonra zel amal imento standard dndaki btn eski standartlar yrrlkten kaldrlmtr. Bu standart TS 21 Beyaz Portland imentosu, TS 22 Har imentosu ve TS 10157 Slfatlara Dayankl imento standartlardr. Yrrlkten kaldrlan genel amal imentolarn edeerleri yeni standardda kapsanmaktadr.

Slfatlara Dayankl imento: C3A miktar en ok %5 olan portland imentosu klinkerinin bir miktar alta ilavesi ile tlerek elde edilen hidrolik balaycdr.

Beyaz Portland imentosu: Bu imento gerekte bir portland imentosudur, gri renkli imentodan yalnzca renginin beyaz olmasyla fark eder. Bu tr imento esas olarak mimari amalarla kullanlr. En ok kullanlan imento tipleri Portland Kompoze imento, Katkl imento, Cruflu imento ve Slfata Dayankl imento'dur, bunun dnda zel amalar iin Beyaz Portland imentosu, ve dier baz tip imentolar kullanlmaktadr. Normal betonda agrega taneleri en salam unsur olduundan dier iki unsur (imento hamuru ve aderans) mukavemeti belirlemektedir. imento hamurunun mukavemeti nemli lde su/imento oranna da baldr. Fu ve ark. (2000) da yaptklar aratrmada klinker, cruf, uucu kl ve baz

aktivatrler ile yksek mukavemetli kompoze portland imentosu elde etmilerdir. imento kullanm ile zemin stabilizasyonu A.B.D.de eyalet karayollarnn 1920deki uygulamalarna kadar gitmektedir. Endstrisinin gelimesi nedeniyle de Trkiye koullarnda uygun bir yntem haline gelmitir. Artan trafik ykleri bata hava meydanlar olmak zere tm ulam yollarnda imento ile stabilize edilmi temel ve alt temel uygulamasn zorunlu hale getirmektedir. imento iinde mevcut silika stabilizasyon iin gerekli pozzolanik maddeyi oluturmaktadr. Dolaysyla iinde pozzolanik madde iermeyen yani kil mineralleri olmayan zeminler iin de etkili olmaktadr. Beton hazrlamada olduu gibi, imento zemin daneleri arasnda balayc bir ilev grmektedir. Betondan en nemli fark

56

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ok dk imento oranlar kullanlmasdr. Zemin- imento karm ok dk mukavemetli beton olarak dnlebilir. Zeminin mukavemetindeki artlar imento oranna bal olmakta ve zaman- mukavemet art ilikisi betondakine benzemektedir. imento stabilizasyonu uygulanan zeminlerin mukavemet ve dayanklln (nemlilik ve s deiimlerine direncini) deneysel olarak saptamak gerekmektedir (zaydn, 2000). Beton zellikleri nedeniyle imento-zemin ilikilerinin bir blm iyi bilinmektedir. Kilin varl katk maddesinin birincil reaksiyonlar dnda da sreler oluturmasn salamaktadr. Suyun varlnda kirete olduu gibi imento-zemin reaksiyonlar CSH rn vermektedir. imentonun iinde silis bol miktarda bulunduu iin kirete olduu gibi ortamn bu bileie gereksinmesi bulunmamaktadr. Dier reaksiyonlar kirece benzer. Betonda olduu gibi zellikle slfatl tuzlar ve organik malzeme zemin-kire karmnn dayanm kazanmasn geciktirmekte ve nlemektedir. Zemin mukavemeti ve durabilitesinin arttrlmas amacyla imento stabilizasyonu uygulanacaksa; No.200den geen ksm maksimum %25, serbest basn mukavemeti minimum 17,5kg/cm2 (7 gn ve CBR kalb ile) ve durabilitesi kire-imento stabilizasyonunda durabilite kriteri tablosunda belirtilen artlar salayan minimum imento miktar ile zemin stabilizasyonu yaplmaldr. Deiik zemin snfna gre imento ihtiyac tablosu ve zemin tipleri iin tahmini imento miktar tablosundan zemin tipine gre tahmini imento miktar seilerek bunun altnda ve stnde en az 3 ama ideal olarak 5 ayr imento ieriinde numune hazrlanr. Bu numuneler zerinde serbest basn dayanm ve durabilite testleri uygulanarak minimum imento miktarna karar verilir. Hazrlanacak numuneler optimum su ieriinde artnamede belirtilen skma kriterlerine uygun olarak sktrlp kr edildikten sonra test edilmelidir.

57

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.8 Zemin Tipleri in Tahmini imento Miktar (Tun, 2002) Zemin Cinsi (Tek veya Karm Olarak) GW,SW GP,GW-GC,GW-GM,SW-SC,SW-SM GC,GM,GP-GC,GP-GM,GM-GC, SC,SM,SP-SC,SP-SM,SM-SC,SP CL,ML,MH CH imento htiyac Arlka% (snr) 5 6 7 9 11 (3-8) (5-9) (7-11) (8-13) (9-15)

izelge 2.9 Deiik Zemin Snflarna Gre imento htiyac (Tun, 2002) AASHTO (Zemin Snf) A-1-a A-1-b A-2 A-3 A-4 A-5 A-6 A-7 Birletirilmi Zemin Snf GW,GP,GM,SW,SP,SM GM,GP,SM,SP GM,GC,SM,SC SP CL,ML ML,MH,CH CL,CH MH,CH Tipik imento erii (%Arlka) 5 6 7 9 10 10 12 13 imento htiyac Snrlar %Hacimce%Arlka 5-7 3-5 7-9 5-8 7-10 5-9 8-12 7-12 8-12 7-12 8-12 8-13 10-14 9-15 10-14 10-16

Zemin cinsine gre serbest basn mukavemeti-imento ierii arasndaki iliki ekil 2.20de grlmektedir. Buradan da grlecei gibi imento stabilizasyonu granler zeminlerde en iyi sonucu vermektedir. Ayrca bu tip zeminlerde imento stabilizasyonu ile mukavemet art imento miktar kadar zemin sktrma miktarna ve yeterli kr edilmesine bal olarak deiir. imento stabilizasyonu iin imento ihtiyac zemin cinsine ve slatma-kurutma ile donmazlme direncine bal olarak deiir. rnein iyi derecelenmi ve ince (silt ve kil) iermeyen bir zemin iin %5den daha az, az veya normal plastik zeminler iin yaklak %10 ve plastik killer iin %13den daha fazla imento ierii gerekebilir. Tablolarda bu deerler verilmektedir.

58

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.20 imento Stabilizasyon Mukavemeti le imento erii likisi (Tun, 2002) Zemin-imento karmnn su ihtiyac Standart Proctor testi ile belirlenir. imento stabilizasyonu iin su ihtiyac hem imentonun reaksiyonu hem de daneleri slatmak iin gerekli suyun toplamna eittir. imento ile stabilize edilmi zeminlerde betonlarda olduu gibi rtre atlaklar oluabilmektedir. Eer karm suyu ne kadar fazla olursa rtre atlaklar da o kadar fazla olmaktadr. Her ne kadar imento dozaj 80 ila 200kg/m3 gibi dk olsa da yine de rtre atlaklar olumakta ve zeminde klcal fisrlerin olumasna neden olmaktadr. Bunu azaltmak iin, karma suyu mmkn mertebe az tutulmal ve kr sresince zeminin rutubetli olmas salanmaldr. Ayrca imento miktar arttka rtre atlaklar attndan dolay minimum seviyede imento kullanlmasna allmaldr. imento ile stabilize edilen zeminlerde serbest basn mukavemeti ile kayma mukavemeti arasndaki iliki Saitoya gre aadaki gibi ifade edilmektedir.
2 28 = 0,53 + 0,37 28 0,0014 28

(2.15)

Burada;

28 : 28 gnlk kayma mukavemeti (direk kayma testi ile belirlenen), kg/cm2 28 : 28 gnlk serbest basn mukavemeti, kg/cm2 ( 28 60kg/cm2 ise)

59

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Mitchelle gre zemin-imento karmnn serbest basn dayanm aadaki formlle ifade edilmektedir.

t = t 0 + K log t / t 0
Burada;

(2.16)

t :t gndeki serbest basn dayanm, kPa t 0 : t0 gndeki serbest basn dayanm, kPa
K: Katsay, granler zeminler iin 480 c/c ve ince daneli zeminler iin 70 c/c c/c: imento ierii, arlka yzde (Tun, 2001). imento birincil reaksiyonlar sonucu zemin matrisinde gl balar oluturur. Bu reaksiyonun etkinliini azaltmamak iin laboratuar ve arazide alt saatten ge sktrma ilemlerinden kanlmaldr. Birincil reaksiyonda imentonun bilinen hidroliz ve hidratlanmas rol oynar. 2CaSiO+6H2OCa3Si2O7.3H2O+3Ca(OH)2 (2.17)

ekil 2.21de verilen grafik bir anlamda bu srecin hakim olduu malzemenin imento gereksinimini gstermektedir.

60

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

ekil 2.21 imento Katk Yzdesinin Hesaplanmas (nalp, 1983) imento ile stabilizasyonda, zemine kuru birim hacim arlnn %5- 15i kadar imento katlarak, kartrlarak, kompaksiyon uygulanr. Saf kohezyonlu ve organik zeminler dndaki zeminler, bu yntem iin uygundur. imento, daneler aras balar oluturur. Genellikle, portland imentosu kullanlr. Uygun imento miktar, serbest basn ve dier dayankllk deneyleri ile belirlenir. imento katlm, iyice kartrlm zemine, kompaksiyon uygulanr. Katlan su, imentonun sertlemesi iin de yeterli olmaldr. Zeminde ince ksm var ise, optimum su muhtevasndan biraz fazla olan su muhtevas ile allr. imento katlarak sktrlan zemin, aynen beton gibi, bir sre slatlr. imento ile birlikte, imento miktarn azaltmak vb. iin, bazen uucu kl gibi baka katk maddeleri de zemine ilave edilebilir (Uzuner, 2000). kincil reaksiyonlar kil minerali yaps ve ortamda mevcut amorf malzemedeki deiikliklerle yeni bir balayc olumasn salamaktadr. O halde, imentonun beton oluumundaki etkisinin zemin imento karmlarnda da etken olduunu dnmek hatal olacaktr. Kireteki simgeleri kullanarak imentoda C3S,

61

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

C2S, C3A veC4A (F=Fe2O3) bileikleri bulunduu bilindiine gre birincil reaksiyonu tekrar yazalm: C3S+ H2O C3S2Hx+ Ca(OH)2 (2.18)

Kalsiyum hidroksit kristalleerek hem iri daneleri hem de kil floklarn baladktan sonra ayrr: Ca(OH)2Ca+++ 2(OH)Ca+++2(OH)-+ S CSH + A CAH Ayn zamanda; Ca+++ NS (zemin silisi) CSH+ Na+ +NA (zemin alumini) CAH+ Na+ Reaksiyonlar hzlandrlmak isteniyorsa sodyum hidroksit ve sodyum metasilikat eklenmelidir. Zeminin zellikleri imento yzdesi ve kr sresine bal olarak iyilemektedir. Bunlar yannda direnime nemli katks olan etken kuru birim hacim arlktr. Serbest basn direnci qu=A eb (2.22) (2.21) (2.19) (2.20)

Biiminde logaritmik bir balantyla verilmitir. A ve b zemin iin deimez saylardr. Son yirmi yln deneyimleri imento ile stabilize edilmi iri ve ince daneli zeminlerde aadaki tabloda zetlenen zelliklerin olasln saptam bulunmaktadr. Burada da serbest basn direnci ana kriter olarak kullanlmaktadr. c imento ieriidir. imento katkl malzemelerde dayanmn serbest basn yannda ekme, tercihen Brezilya atlatma deneyiyle de ifade edilmesi anlaml olacaktr.

62

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.10 imento Stabilizasyonunun Sktrlm Zemine Etkisi (nalp, 1983)

ZELLK Birim hacim arlk(t/m3) Serbest basn direnci (kPa) Kr etkisi (t gnde) Kayma direnci (kN/m2) CBR Elastisite Modl (mPa) Poisson oran Geirimlilik k (cm/sn) R DANEL 1,6-2,2 500-1000 C qu= quo+ 500 C log(t/t0) c= 50+0,225qu+ tan450 0,0038(qu)1,45 7-35x103 0,1-0,2 <1x10-6 NCE DANEL 1,4-2,0 300-600 C qu= quo+ 70 C log(t/t0) c= 50+0,22qu+ tan400 0,0038(qu)1,45 0,7-7x106 0,15-0,35 <1x10-6

izelge

2.10da

verilen

deerler

laboratuarda

kontroll

koullarda

hazrlanm rnek zelliklerini yanstmaktadr. Ancak uygulamada, zellikle stabilize edilmi zeminin ekme ve eilmeye direnci olduka farkl kmaktadr. Bunun nedeni bzlme atlaklar olarak aklanmtr. Yol ve hava alan pistlerinde temel kalnl 20cmden kk olduunda nem kazanan bzlme atla sorunun statik sktrma ve yksek imento oranlaryla azalmaktadr. Ayrca bzlmeyi minimuma indirmek iin karmm kuru yapmak ve suyu yayma-yerletirme srasnda ekleyerek buharlamay nlemek gerekmektedir. Konu hakknda farkl bir gr, ortamda atlama nlenemeyeceine gre stabilize zeminin iri bloklara blnmesinin olumsuz bir sonu olmayacadr (nalp,1983). Arazi uygulamas iin balca yntem vardr. Bunlardan yerinde kartrma ynteminde hazrlanan tabaka zerine hesaplanan miktarda imento dzgn yaylarak, kartrlp sktrlr. Gezici santral ynteminde gezen bir sistem ile yzeyden alnan zemin, imento ve su katlarak, kartrlp tekrar yzeye braklr, yaylr ve sktrlr. Sabit santral ynteminde ise, zemin sabit bir santrale tanr, burada imento ve su katlr, kartrlr ve tekrar yerine tanr, yaylarak sktrlr (Uzuner, 2000). Haeri ve ark. (2005), Tahran alvyonlu zemini iin imento ile kumlu akl zeminlerin stabilizasyonu hakknda bir alma yapmlardr. Dane dalm, sklk ve imento muhtevas kontrol faktrleridir. Hazrlanan numuneler konsolidasyonlu drenajsz eksenli basn deneyi ile krlmtr. 100mm apnda ve 200mm yksekliinde hazrlanan numunelerin portland imentosu ierii %1.5, %3, %4.5,

63

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

%6 ve %9 olarak hazrlanmtr. ki farkl sklkta hazrlanan numuneler kompaksiyon testinden elde edilen optimum su muhtevasnda sktrlmtr. Numuneler 28 gn sonucunda deneye tabi tutulmutur. ekil 2.22den de anlalmaktadr ki, imentosuz zemin numunesinde plastik krlma, imentolu zeminde ise sert zeminlerde gzlenen diyagonel krlma meydana gelmitir.

ekil 2.22 Serbest Basn Deneyinden Sonra Numunelerin Grn (Haeri ve ark., 2005) imento muhtevas ve sklk arttka mukavemetin de artt grlmtr. Dk portland imentosu ieriinde kirele doal olarak imentolanm zemin ile portland imentosu ile imentolandrlm zemin arasnda fazla mukavemet fark grlmemi fakat oran arttka fark da artmtr. imento artka daha fazla dayanm grlmtr. Buna benzer bir alma da Asghari ve ark.(2003) tarafndan doal olarak kirele imentolanm ve imentolanmam olmak zere numunelerde Tahran alvyonlu zemininde yaplmtr. Drenajl ve drenajsz eksenli deneyler sonucunda ayn ekilde diyagonal ve plastik krlmalar ak ekilde grlmtr. Bahar ve ark.(2004), mekanik ve kimyasal olarak stabilizasyonu incelemiler ve mekanikte dinamik kompaksiyon ve vibrokompaksiyon yntemini, kimyasalda ise imento katksn aratrmlardr. Bunun iin laboratuarda model deneyler yapmlardr. Kompaksiyon deneyini dinamik olarak yapabilmek iin 12.5kglk tokmak kullanlm ve 820mm ykseklikten drmlerdir. %0, %4, %6, %8, %10, %12, %15 ve %20 oranlarnda kum zemine imento eklemilerdir. Baz numuneler

64

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

su iinde bekletilmitir ve 48 saat sonunda dinamik kompaksiyon yaplmasna ve yksek imento muhtevasna ramen dk dayanmlar elde edilmitir. Bu da gstermektedir ki binalarn su ile direk temasndan kanlmaldr. Deneyler optimum su muhtevasnda daha iyi sonular vermitir. Sonuta mekanik stabilizasyonla, kimyasal stabilizasyonun kombinasyonunun en uygun olduunu savunmulardr. Dinamik kompaksiyon daha uygun sonular vermitir.
2.12.4 Bitml Stabilizasyon

Kire ve imento stabilizasyonu pozzolanik reaksiyonlar sonucu zeminin mukavemetini arttrrken, asfalt stabilizasyonu zeminin suyun zararl etkilerinden korunmas ve daneleri birletirici ynde bir rol oynamaktadr. Daneler yzeyini kaplayan asfalt ince daneli zeminlerin sudan yumuamasn nleyici bir etki gsterirken iri danelerden oluan zeminlerin ise kohezyon kazanmasna yol amaktadr. Ayrca, danelerin birbirine yapmasn salayc etkisi sonucu su ve rzgar erozyonuna kar direnci artrmaktadr. Asfalt stabilizasyonunun da en yaygn olarak karayollarnda kullanld bilinmektedir (zaydn, 2000). Bitmle stabilize edilen ince daneli zeminler iin suya direnli ama yksek kohezyonlu ve kumlu zeminler iin daneler arasnda gl ba kuvveti olan stabil bir yap elde edilir. ki veya daha fazla zemin kartrlarak iyi bir gradasyon elde edilebilirse nispeten daha az miktarda asfalt katks ile su geirimsiz satabil zeminler elde edilebilir. Katbek (sv) asfaltn zemine pskrtlmesi ile geirimsiz ve durabil yzeyler elde edilebilmektedir. Eer ince daneli zemine kire katlrsa asfaltn zemine penetre etmesi ve homojen bir karm elde edilmesi de olduka kolaylamaktadr. Bitmle stabilizasyon iin zeminin izelge 2.11de verilen gradasyonu salamas gerekir. Aksi halde zemine baka bir uygun zemin kartrlarak istenilen gradasyon salanmaldr.

65

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.11 Bitmle Stabilize Edilecek Zeminlerde Tavsiye Edilen Gradasyon Limitleri (Tun, 2002) Elek Boyu 3" No.4 No.40 No.200 Yzde Geen 100 50 100 35 100 212(max30) Elek Boyu 1" No.4 No.200 Yzde Geen 100 50 100 5 12 Elek Boyu 1 1/2" 3/4" No.4 No.40 No.100 No.200 Yzde Geen 100 60 100 35 100 13 50 8 35 0 - 12

Zeminler ounlukla %30 ila %45 boluk oranna sahiptir. Bu boluklarn geirimsizliinin ve/veya younluunun arttrlmas amacyla dier kimyasal katklarn kullanlmas hem pratik hem de ekonomik olarak mmkn olmayabilir. Asfalt ile yaplan stabilizasyonda zeminlerin hem geirimsizlii hem de mukavemeti nemli lde arttrlabilmektedir. Bylece stabilize edilmi zeminler yol kaplamas altnda iyi bir alt temel grevi grebilmektedir. ncesi fazla olan zeminlerde geirimsizlii salamak amacyla %4 ila %7 arasnda asfalt katks yeterlidir. Ancak, No.200den geen ksm %12den nadiren %18den fazla olmamas ve PI<10 olmas gerekir. Kumlu zeminlerde %2 ila %4 asfalt katks yeterlidir. Ancak kumun tek boyutlu olmas halinde yeterli sonu alnamamaktadr. Bitm ile stabilizasyon iin en iyi sonu derecelenmi granler zeminlerde elde edilmekte ve %1 ila %3 asfalt katks ile geirimsiz zeminler elde edilebilmektedir. Bitmle stabilizasyonda kullanlacak asfaltn tipi izelge 2.12de verilmitir. Souk blgelerde mmknse katran deilse sya duyarll az olan asfalt kullanlmaldr. Genel olarak, dk sya sahip blgelerde viskozluu az olan asfalt daha uygun olmaktadr.

66

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

izelge 2.12 Bitmle Stabilizasyonda Kullanlacak Asfalt Tipi (Tun, 2002)

Zemin Tipi Ak Gradasyonlu Agrega yi Gradasyonlu Agrega (ok az filler ieren) Belli miktar ince ve filler ieren zemin Asfalt Tipi RC 250, 800, MC 3000, MS 2, CMS 2 RC 250, 800, MC 250, 800, SC 250, 800, MS 2, CMS 2, SS 1, CSS 1 MC 250, 800, SC 250, 800, SS 1, SS 1h, MS 2, CMS 2

Bitmle stabilizasyon, genellikle zemin zerine asfaltn pskrtlmesi veya yolda karmndan sonra hemen sktrlmas ile yaplr. Bu durumda, SC 70, 250 veya MC 70, 250 kullanlmaldr. Asfalt miktar, Marshall stabilitesi 250 kg olacak ekilde seilmelidir. Eer bu stabilite deeri elde edilemiyorsa gradasyon dzeltmesi yaplmal ve yine stabilite salanamyorsa kimyasal stabilizasyon metotlar denenmelidir. Genel olarak karmda filler (No.200) arttka bitm miktar da artacandan gradasyon dzeltmesinde bu husus gz nnde tutulmaldr. Kumlu zeminler veya kumun bol olarak bulunduu yerlerde bitmle stabilizasyon yapldnda mukavemetli ve dayankl zeminler elde edilebilmektedir. Hatta bu tip stabilizasyonlara sahip zeminler, kaplamada ideal alt temel tabakas olarak da kullanlabilmektedir. Bylece kaplama kalnlnn azalmasndan dolay daha ekonomik olabilmektedir. Bitmle stabilizasyon iin her trl kum kullanlabilir olmakla beraber iyi derecelenmi ve kil topaklar ile organik maddeler iermeyen kumlarda daha iyi sonular alnmaktadr. Eer balayc olarak asfalt imentosu kullanlacak ise kumun ve asfaltn stlmas gerektiinden dolay plentde scak karmn hazrlanmas ve yola serilmesi gerekir. Ancak sv asfaltn zemine dorudan pskrtlp yolda kartrldktan sonra sktrlmas ile mukavemet ynnden iyi sonular alnabilmektedir. Ancak her iki halde de No. 200den geen ksm %12den fazla ise balayc miktarn artracandan karmn ok rijit olmasna neden olmaktadr. Kohezyonlu zeminler optimum su ieriinde sktrldnda belirli bir mukavemet kazanr. Ancak bu mukavemet suya kar duyarldr. Zira yksek su ieriine maruz kaldnda zemin ime gsterebilir ve yumuama ile stabilitesi azalr. Bu nedenle, bitmle stabilize edilen zeminlerin daneleri asfalt filmi ile sarlr ve boluklarn bir ksm asfalt ile doldurularak su geirimsiz bir kitle saland gibi 67

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

asfaltn balayclk zelliinden dolay yksek kohezyonlu bir zemin elde edilebilir. Ancak asfalt imentosu kullanlrsa karma giren tm malzemenin (zemin ve asfalt) stlmas ve kartrlmas gerektiinden ve sv asfalt kullanlrsa sktrmadan sonra kesilme problemlerinin olmas nedeniyle kohezyonlu zeminler genellikle bu tip stabilizasyona uygun deildir. Fakat emlsiyon asfaltlarn kullanm ile bu problemlerin giderilmesi bir miktar mmkn olabilmektedir. Ancak bu uygulamada da emlsiyon asfaltn kesilmeden(yani su ile asfalt partikllerinin birbirlerinden ayrlmas) nce zeminle karm olmas gerekir. Kohezyonlu zeminlerde SS (Yava kesilen) tipi asfalt emlsiyonu kullanlmaldr. nk RS (hzl kesilen) ve MS (orta hzda kesilen) tipi asfalt emlsiyonlarnn zeminle kartrlma esnasnda erken kesilme nedeniyle homojen karm salanamamaktadr. Fakat zeminin ince miktar az ise MS tipi asfalt emlsiyonu kullanlabilir. Ayrca kolayca ufalanabilen ve asfaltla homojen bir ekilde karabilen zemin olmas halinde bitmle stabilizasyon baar olmaktadr. Bu nedenle, zeminin PI deeri 10dan az olmas ve zeminin No.200den geen ksmnn %12den az olmas art getirilmitir. Ayrca zeminin LL deerinin 40dan az olmas gerekmektedir. Her ne kadar bitm ierii arttka zeminin geirimsizlii artsada fazla miktarda bitm kullanlmas halinde uygulamada ilenebilirlik ve skma problemlerini dourmakta ve stabilizasyonun baarsz olmasna neden olmaktadr. Bitmle yaplan zemin stabilizasyonlarnda zeminin su ierii nemli rol oynar. nk bitmn zemin iinde homojen dalm, karm srasndaki suyun miktarna ve zemin slaklnn homojen olmasna baldr. Eer zeminin su ierii gereinden az ve homojen dalmam ise bitmle kartrldnda yeterli stabiliteyi gsterememektedir. Bu nedenle deneme yanlma ile test yaparak karm iin gerekli su ierii Marshall stabilitesi kriterine gre belirlenmelidir. Bitmle stabilizasyonlarda bitm ierii aadaki gibidir ; b c= Burada ; 0,02 + A + 0,07 * B + 0,17 * C + 0,20 * D (100 K ) (2.23)

68

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

b/c A B C D K

: Bitm ierii, kuru zemin arlnn yzdesi olarak : No.50 elek zerinde kalan ksmn yzdesi : No.50 elekten geen ve No.100 elek zerinde kalan ksmn yzdesi : No.100 elekten geen ve No.200 elek zerinde kalan ksmn yzdesi : No.200 elekten geen ksmn yzdesi : Katk (gazya, ya veya su) yzdesi Buna gre tahmin edilen bitm yzdesinin %0,5 ve %1 altnda ve stnde

olacak ekilde be ayr bitm zemin karm numunesi hazrlanp Marshall stabilitesi tespit edilir taban zemini iin minimum 250 kg ve alt temel olarak kullanlacaksa minimum 375 kg Marshall stabilitesinin salanmas gerekir. Bitm yzdesi forml ile tayin edilebildii gibi ekil 2.23ten de bulunabilir. Grld gibi zemindeki kum ve kil miktar arttka bitm yzdesi de artmaktadr.

ekil 2.23 Bitm Yzdesinin Tahmini (Tun, 2002)

Hemen tm yollarda, temel malzemesine uygulanan bitml stabilizasyon daneli malzemeye kohezyon verir. nce daneli zeminlere katldnda ise malzemenin suya kar istei azalmaktadr. Kire ve imentoya oranla pahal olduundan daha az uygulanr. Bitm zemine katbek, emlsiyon ya da kpk biiminde katlmaktadr. Olaan koullarda 76 mikrondan 10-50 arasnda, plastisite indisi 18den dk olan zeminler bu ynteme en iyi cevap verir. Bu ekilde daneler asfaltla rahata kaplanaca gibi bitm boluklar tkama ilevini de yerine getirmektedir.

69

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

Stabilizasyonun baarl olmas iin asfaltn tm zemini kaplamas gerekmemektedir. te yandan gereinden fazla bitm daneler aras balar ve kilitlenmeyi nleyerek malzemenin kayma direncini azaltmaktadr. En yksek kayma direnci ve birim hacim arlk, en dk su emme zelliini yanstan optimum zmn %20 hava boluu durumunda olduu bulunmusa da porozite ile bitm ierii arasnda gvenilir bir bant da oluturulmamtr. Sadece kum-emlsiyon karmlarnda asfalt gereksinmesi (%p) iin; p= 0,75 (0,05 a+ 0,1b 0,5c) (2.24)

Eitlik 2.24n gvenirlii gsterilmitir. Burada a: 2mm elek zerinde kalan, b: 2-0,074mm elekler arasndaki, c: ise 74 mikron elekten geen kum yzdesini gstermektedir. Bitml stabilizasyon serbest basn, CBR, Florida Tama ve koni stabilite deneylerinde deerlendirilir. Karmdan sonra kuru olarak denenen rnein serbest basncn 7 gn su altnda tutulannki ile oranlamak iyi bir lttr. En uygun katk yzdesi en kk oran, ya da minimum diren olarak saptanan 5,3kg/cm2yi veren olarak kabul edilir. Scakln direnci dorudan etkiledii hatrlanrsa bu deikenin de deneylere ierilmesi uygun olur. Florida tama deeri kum-emlsiyon karmlarnn tama gcn ler. Deneyde 10cm apl, 7.6cm ykseklikte silindirin iine sktrlan rnek yzeyine 6.45cm2 (1 in2) alanda uygulanan yk 4.2kg/cm2-dak hzla itilmektedir. Tama deeri rnek yzeyinde 19mmlik atlaklar belirmesi, ya da pistonun rnek iine 6mm girdii deer olarak belirlenir (nalp, 1983). Bitmle stabilizasyonda; asfalt, katran gibi maddeler kullanlr. Krma ta, akl, kum gibi taneli zeminler, scak sv bitml madde katlp kartrlarak, serilerek kompaksiyon uygulanr. Bitml maddelerin, taneler arasnda balayclk ile geirimsizlik salama ilevleri vardr. Bitm, asfalt vb. petrolden elde edilen siyah, yapkan, scakken sv olan rndr. Kullanlacak malzemenin, kil ve organik maddelerden arnm olmas gerekir. Bitml maddeler, miktar olarak, %5-10

70

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

orannda katlr. Bitml stabilizasyon, zellikle yollarda, yzey kaplamasnda kullanlr (Uzuner, 2000).
2.12.5 Kire- Baca Kl Stabilizasyonu

Uucu kl, silika, almina, deiik oksitler ve alkalilerden oluan bir faz olup fabrika atdr. Hidrate kire ile reaksiyona girerek imentolama etkisi gsterir. Bu nedenle kire- uucu kl karmlar yol alt temel ve temellerinde kullanlrlar. %1035 kl +%2-10 kire karmlar genelde uygun karmlardr (Yldrm, 2002). Kmrle alan termik santrallerin bacalarndan toplanan daneli malzeme olan baca kl veya uucu kl ad verilen malzeme kirele birlikte zemine kartrldklar zaman kire- baca kl ve kire- killi zemin arasnda pozzolanik reaksiyonlar meydana geldii gibi ayn zamanda baca kl iri daneler arasndaki boluklar dolduran bir ilev yerine getirmektedir. Bu nedenle, kire stabilizasyonu yalnz ince daneli zeminlerde etkili olurken, kire- baca kl karmlar iri daneli zeminlerin stabilizasyonunu da mmkn klmaktadr. Kire- baca kl stabilizasyonu zeminin basn ve ekme mukavemetinin ve dayankllnn artmasn salamaktadr. Karayolu mhendisliinde daha yaygn kullanlma alan bulmaktadr (zaydn, 2000).
2.12.6 Cruf Katks

Yksek

frn

cruflarnn

balayc

zelliklere

sahip

olduunun

belirlenmesiyle birlikte dnyada 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren bu malzemeyi ieren balayclarn ticari olarak retimine balanmtr. Yksek frn cruflarnn gerek portland imentosu hammaddesi gerekse mineral katk maddesi olarak kullanlmas, srasyla 1883 ve 1892 yllarna rastlamaktadr. Gnmzde dnyann birok lkesinde deiik isimlerle yksek frn crufu ieren imentolar retilmekte ve kullanlmaktadr (Tokyay, 2003). Avrupa imento standartlarnda (prEN 197-1) portland cruf imentosu genel ad altnda iki (II/A-S ve II/B-S), yksek frn crufu imentosu ad altnda ise

71

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

(III/A, III/B, III/C) olmak zere, %6dan %95e kadar deiik miktarlarda yksek frn crufu ieren, toplam be imento tanmlanmtr. lkemizde de C32.5, C42.5, SD32.5 ve SS32.5 adlar altnda %20den %65e kadar yksek frn crufu ieren imentolarla ilgili Trk Standartlar bulunmaktadr (Tokyay, 2003). Cruflar eitli metalurji tesislerinden elde edilen atk madde gruplarndan birisidir. Kimyasal kompozisyonlar ve zellikleri elde edildikleri sanayi kurulularnn rettii ana rn tipine ve retim yntemine bal olarak birbirinden ok farkllk gsterir. rnein yksek frn cruflarnn kendi bana balayc zellii olmasna karn nikel ve bakr cruflarnn yalnzca puzolanik zellikleri vardr. Puzolanik maddeler, kendi balarna hidrolik balayc olmadklar halde, ince olarak tldklerinde rutubetli ortamda ve normal scaklkta kalsiyum hidroksit ile reaksiyona girerek balayc zellikte bileikler oluturan maddelerdir. Tm cruflar arasnda en nemlisi ve en yaygn olarak kullanlan yksek frn cruflardr (YFC). Ham demir retiminde atk malzeme olarak elde edilen YFC yksek frnlarda, daha hafif olmasndan dolay, ham demirin stnde yer alr. Demir filizi gang, kok ve kiretann yanma sonras atklar YFCyi oluturur. YFCnin oluum scakl 1400-1600oCdir. YFC yava soutulduunda kristal bir yapya sahip olur. Bu haliyle bazalta benzer mekanik zelliklere sahiptir ve beton agregas olarak kullanlabilir. te yandan, hzl soutma uygulanmas sonucunda ise cams yapda cruf elde edilir. Bu tr cruflar granle yksek frn crufu olarak adlandrlrlar. GYFC bir miktar hidrolik zellie sahiptir. Erimi haldeki cruf yksek frndan ktnda hzl olarak soutulduu takdirde akkanlndaki azalma kristal yaplamay engeller ve cams yapda bir kat eriyik elde edilmesini salar. Bu yar kararl cams malzeme sodyum hidroksit veya kalsiyum hidroksit gibi aktivatrler kullanlarak ya da ince tlmek ve portland imentosunun hidratasyonuyla ortaya kan Ca(OH2)yi kullanmak suretiyle, hidrolik zellie sahip olur. Aktivasyon sonucunda, kalsiyum silikat hidratlar meydana gelir (Spellman,1982; Tokyay, 2003).

72

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

1862 ylnda Emil Largens yksek frn crufunun suyla granlasyonu sonucunda elde edilen malzemenin kirele kartrlmasyla balayc zellie sahip olduunu gzlemlemitir (Lea, 1970; Tokyay, 2003). Yksek frn crufu granlasyon ve peteleme yntemleri ile iki farkl ekilde ani olarak soutulmaktadr. Granlasyon yntemi iin fazla miktarda suya ihtiya olduu iin en iyi yntem olmasna ramen peteleme yntemi daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu yntemde nce su kullanlr ve daha sonra cruf havaya frlatlr (Regourd, 1986; Tokyay, 2003). Peteleme yntemiyle birka deiik boyda malzeme elde edilir. 4-15mm boyutunda olanlar ok gzenekli ve ksmen kristalli bir yapya sahip olduklar iin daha ok hafif beton agregas olarak kullanlmaktadr. 4mmden kk olanlar ise cams yapya sahiptirler ve imento retiminde katk maddesi olarak kullanlrlar. Genel olarak, crufun alkalinitesi ne kadar yksekse hidrolik zelliinin de o kadar iyi olduu kabul edilir. Cruflarn kimyasal kompozisyonlaryla hidrolik zellikleri arasndaki ilikiyi belirlemek iin ok sayda aratrmalar yaplm olmakla birlikte, kesin ve basit kurallar bulunmu deildir (Lea, 1970; Tokyay, 2003). Bir GYFCnin hidrolik zellii, belirli bir snrl deere kadar, CaO/SiO2 orannn artmasyla artar. Ancak, bu snr aldnda, dier bir deyile, CaO miktarnn ok yksek olmasyla granlasyon gletiinden hidrolik zellikte azalma grlr. Sabit bir CaO/SiO2 oran iin Al2O3 miktarnn artmas crufun aktivitesini arttrr. Cruf iindeki demir ve mangan oksitler dayanm zelliklerini olumsuz etkiler. %10a kadar MgO bulunmasnn kt bir etkisi bulunmaz. Ancak daha yksek MgO miktarlar zararl etkiler yaratabilir (Lea, 1970; Tokyay, 2003). GYFClerin kendi balarna suyla reaksiyonu, portland imentolarnn hidratasyonuyla karlatrldnda olduka yava geliir. Crufun hidratasyonu crufun su iinde ksmi olarak erimesiyle C-S-H, hidrate aluminatlar ve hidrate siliko aluminatlarn kelmesi olarak tanmlanabilir (Dron ve Brivot, 1980; Tokyay, 2003). Cruf hidratasyonunun balang aamasnda silikat iyonlar eriyie geer, daha sonra, ilk C-S-H kelmesinin ardndan, eriyiin kire konsantrasyonu artar ve son olarak da alumina konsantrasyonunda, hidrate aluminat kristallerinin oluumuna

73

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

kadar art grlr. YFC hamurlarndaki hidrate fazlarn belirlenmesine ynelik bir aratrmada CaO-SiO2-Al2O3-H2O drtl sisteminde C-S-H, C2ASH ve C4AH13-19 bileenlerinin olutuu belirlenmitir (Regourd, 1986; Tokyay, 2003). GYFCnin suyla kendi bana reaksiyonunun ok yava seyretmesi birok aratrmacy bu reaksiyonu hzlandracak aktivatrler konusunda almaya yneltmitir (Daimon, 1980; Tailling ve Brandster, 1989). Yaklak 60 yldan beri yaplan almalar (Freet, 1939; Purdon, 1940; Feron, 1946) sonucunda cruflarn kimyasal aktivasyonu iin kullanlan malzemeleri iki ana grupta toplamak mmkndr. Bunlardan biri alkalin aktivatrler (soda, kire, sodyum karbonat, soydum silikat vb.), dieri ise sfat aktivatrlerdir (al, anhidrit, fosfojips, vb.). her iki grup malzeme de cruflarn hidratasyon rnlerinin oluumunu hzlandrrlar (METSO, 1983). Yukarda belrtilen aktivatrlerin kullanm sonucunda elde edilen cruf hidratasyon rnleri C-S-H, C4AH19, C4ASH8(Ca(OH)2) aktivatr olarak kullanldnda meydana gelmez ve etringittir (Tokyay, 2003).
2.12.7 Uucu Kl Katks

ASTM C 618-01e gre uucu kl kimyasal ieriklerine gre C ve F snf olmak zere iki snfa ayrlmaktadr. Her iki gruba da girmeyen nc bir tr snflandrlamayan uucu kl eidi de bulunmaktadr. F tipi uucu kl, bitml kmrn yanmas ile elde edilir ve ok dk miktarda kire (CaO) iermektedir. Bu tr uucu kl silis ve alumina ierdiinden, imentolama zellii ok azdr. Ancak normal s derecesinde, nemin etkisi ve muhtemel kire ile reaksiyona girdiinde, imentolama meydana gelmektedir. C tipi uucu kl ise linyit veya kmrn yanmas ile elde edilir ve belirli oranda kire iermektedir. C tipi uucu kl kire ierdii iin reaksiyon hemen meydana gelmektedir buna karn F tipi uucu klde ise kire ok daha az olduu iin reaksiyonu balatabilmek iin dardan ortama kire ilave edilmesi arttr. Fergusonun (1993) almas da C tipi uucu kln ilave katk gerektirmeksizin iyi sonular verdiini gstermitir. Turner (1997)da uucu kl ile yaplan zemin iyiletirmesi ile mevcut zeminin mhendislik zelliklerinin iyiletirdiini gstermitir. Edil ve ark.(2002) de C tipi uucu kl ile yaplan yolalt

74

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

zemin iyiletirmesinin sradan zemin iyiletirme tekniklerine gre daha iyi sonular verdiini ve hatta daha iyi olduunu ifade etmilerdir (enol ve Edil, 2004). Zemin stabilizasyon teknii kayma mukavemeti dolaysyla, yk tama kapasitesinin arttrlmas, oturmalarn azaltlmas yoluyla zeminlerin slah, filtre, drenaj sistemi gibi eitli uygulamalarda kullanlmtr. Gark ve ark.(1991) yaptklar aratrmalarda kumlu zeminlere yatay tabakal uzayabilen malzemeler eklenmesi ile oluturduklar silindirik eksenli deney numunelerinde kumdaki kohezyon ve dayankllk art zerinde almlardr. Killi zeminlere geo-tekstil katksyla zemin davranndaki gelime zerine alan Krishnaswamy (1988) zeminin dayankllk orannn katk malzemesi ile artt sonucuna varmtr. Ramanatha Ayyar (1989) killi zeminlere hindistan cevizi lifi ekleyerek yapt almasnda kk hindistan cevizi liflerinin byklerine oranla imeye daha fazla dayankllk gsterdiini bulmutur. Mandal ve Vishwamohan (1989) deiik genileyen kile katk malzemesi olarak hindistan cevizi lifi ve hint keneviri lifini tabakalar halinde geotekstil gibi ekleyerek Kaliforniya tama oran deneyleri ile davrann aratrmtr. imdiye kadar dokunmu-dokunmam, geosentetik-geogrid gibi eitli ekillerde glendirme iin takviyeler aratrlmtr. Binquet ve Lee (1975) alminyum eritler kullanarak tama kapasitesinin artmas konusunda almlardr. Uucu kl, hindistan cevizi lifi, liflerden yaplm halat, bambu, tahta, palmiye yapra, Hindistan cevizi yapra, metal, naylon gibi malzemeler kullanlarak zeminin tama kapasitesi arttrlmtr. Bunlarn dnda J. Prabakar, Nitin Dendorkar ve R.K. Morchale (2003) uucu kln zemine katks ile mhendislik zelliklerinin iyiletirilmesi zerine almlardr. Zeminin c- artma davrann anlamak iin uucu kl kartrarak zemin zelliklerinin gelimesi amacyla deiik oranlarda uucu kl ilavesiyle bir seri deneyler yapmlardr. zgl arlk ve kompaksiyon davran, kayma mukavemeti ve deviator gerilme uucu kl eklenmemi ve %9dan %46ya kadar eklenmi her numune iin deneyler yaplmtr. Yani deiik zemine deiik oranlarda uucu kl ilavesiyle uucu kln zeminin kompaksiyon, kayma mukavemeti, CBR deerleri ve ime karakteristiklerine olan etkisini uucu kln kullanlln, zemin yapsndaki deiimi ve tama kapasitesindeki art deerlendirerek aratrmlardr. Deneyleri sonucunda zemine uucu kl katksyla

75

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

skabilirliin dk zgl birim arlk ve birim hacim arla gre azaldn bulmulardr. Skabilirlikteki azalma %15-20 arasndadr. Boluk oran ve porozite deerleri zemine uucu kl ilavesine gre deimektedir. %46 civarnda uucu kl ilavesiyle boluk oran %25 artmaktadr. Kesme gerilmesi kl-zemin karmna kl ilavesiyle nonlineer olarak artmaktadr. Yine kl ilavesiyle kohezyon artabilmektedir. ien zeminlerde kl ilavesinin artmasyla birlikte zeminin imesinde azalma tespit edilmitir. inde organik maddeler olan kum ve kil karmnn meydana getirdii gevek yapl topraa kl ilavesiyle maksimum kohezyon deeri 0.39kg/cm2 olurken killi zeminlerde 0.66kg/cm2 bulunmutur. Kl artyla kohezyon da lineer olarak artmaktadr. Sonuta uucu kl ilavesiyle tama kapasitesi artmaktadr (Prabakar ve ark., 2003). enol ve Edil (2004), olduka dk tama gc zelliine sahip yumuak ve ksmen organik malzeme ieren zeminlerin, yol inaatnda uucu kl kullanarak tama gcn arttrmak iin stabilizasyonun salanmasna ait aratrma sonularn incelemilerdir. Stabilize edilecek tabakann kalnln ve optimum zemin-uucu kl-su karmn belirlemek iin eitli oranlarda karmlar seilmitir. Bu karmlar laboratuar ortamnda hazrlandktan sonra CBR deneyine tabi tutulmulardr. Geoteknik mhendislii literatrndeki bilgilere ve standartlara bal kalarak, arazi artlarn temsilen laboratuar ortamnda mmkn olan karmlar hazrladktan sonra numuneler 2 saat bekletilmi ve daha sonra CBR numuneleri modifiye proktor kabnda hazrlanmtr. Suyun uucu kl ile muhtemel reaksiyonlar gz nne alnarak laboratuarda hazrlanan numuneler standartlara bal kalarak 7 gn nem odasnda saklanm ve bu sre sonunda CBR deneyleri yaplmtr. Sonu olarak iki tr zemin kullanlarak yaplan C tipi uucu kl stabilizasyonunun yumuak yol alt zemininin mhendislik zelliklerini byk lde iyiletirdii ve zemin mukavemetini arttrd saptanmtr. Laboratuarda elde edilen karm numunelerinin CBR sonular, orijinal numunelerinkinden en az on kat daha byk sonu vermitir. Bu sonu bir sonraki adm olan arazi almas iin nemli bir veriyi pratik kullanma hzla sunmutur. Uucu kl ile zemin stabilizasyonu, ok hassas bir alma gerektiren arazi almasdr. Bu nedenle zeminin su muhtevas inaat sresince ciddi bir ekilde gzlenmelidir. Zeminin karmndan sonra, 2 saatlik sre

76

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

uucu kln zemin suyu ile reaksiyona girip imentolamann balamas iin yeterli bir sredir. Kompaksiyon aamasnn gecikmesi halinde, uucu kl ile kartrlan zeminin mukavemeti beklenilen deerden daha dk olabilmektedir. Laboratuar deneyleri ile elde edilen su muhtevas deerine, arazi almas aamasnda kesinlikle bal kalnmaldr. Ayrca bu almada elde edilen dier nemli bir sonuta, laboratuar deneylerinden elde edilen ve zemin mukavemeti hakknda bilgi veren deerler, araziden elde edilen deerlerden her zaman daha byktr. Arazi deerleri laboratuar deerlerinden %9-6 kadar dktr. Bunun nedeni laboratuar ortamnda hazrlanan numunelerin ideal karm artlarn yanstmas ve arazi ortamna oranla daha homojen bir ekilde tekil edilmelerindendir. Bu sebeple laboratuar deerlerinden, arazi deerlerine gei yapmak gerektiinde bir gvenlik saysnn kullanlmas uygundur. oka ve Tokta (2002), dispersif bir zeminin C tipi uucu kl ile stabilizasyonunu aratrmlardr. Deiik oranlarda (%0, %3, %5, %7,%10 ve %13) C tipi uucu kl dispersif zemin numunesine katlarak uucu kl ilavesinin indeks, mukavemet ve konsolidasyon zelliklerine etkisine bakmlardr. Deney sonular uucu kl ilavesinin genellikle numunenin mukavemetini arttrdn ve skabilirliini azalttn gstermitir. Ayrca uucu kl ilavesi ile zemin dispersif durumdan dispersif olmayan duruma gemitir. Soma uucu klnn dk zgl arlndan dolay numunelerdeki uucu kl miktar arttka numunelerin zgl arl dmtr. Numunelerdeki uucu kl miktar arttka numunelerin skabilirlii azalmakta ve optimum su ierii artp maksimum kuru birim hacim arlk azalmtr. Numunenin iindeki uucu kl miktar %7ye arttka numunenin serbest basn dayanm artmakta, daha fazla uucu kl katks ise serbest basn dayanmnda de yol amaktadr. %13 uucu kl ilavesi ile numune dispersif durumdan dispersif olmayan duruma gemitir. Stabilize edilmi dispersif zeminleri toprak dolgu barajlarda ve seddelerde kullanabildiimizde hem muhtemel kil kaynaklarnn miktarn arttrabileceiz hem de termik santrallerin depolamak zorunda olduklar, bir atk malzeme olarak grlen uucu kl deerlendirilmi olacaktr. Uucu kln nakliye masraflarn da gz nne aldmzda, uucu kllerin

77

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

elde edildii termik santrallerin yaknnda grlen dispersif killerin stabilize edilmesinde kullanmnn mmkn olabilecei dnlmektedir. Dermatas ve Meng (2003), ar metalle kirlenmi zeminleri atk malzeme olan C snf uucu kl ile stabilizasyonunu salamlardr. Bylece evreye de katkda bulunmulardr. Kalinski ve Hippley (2005), yaptklar almalarnda optimum su muhtevas deerini %20-%30 deerleri arasnda bulmulardr. Bu da gstermektedir ki uucu kl katks ile optimum su muhtevas deeri daha byk olmaktadr.
2.12.8 Eski Kamyon Lastii Katks

Yoon ve ark. (2003) eski kamyon lastii kullanarak glendirilmi zeminin tama kapasitesi ve oturmas zerine bir alma yapmlardr. Atk lastiklerin kum zeminde kullanlmas yoluyla faydal olaca dnlerek laboratuarda plaka ykleme deneyleri yaplmtr. Bu deneyler glendirme etkilerini rlatif sklk, oturma derinlii, glendirme tabaka says, lastik tipi ve bykl gibi etkenler dnlerek yaplmtr. Sonuta eski lastiklerle glendirilmi gevek kum zeminin tama kapasitesinin 2 kat arttn ve oturmalarda da yaklak %70 oranlarnda azaldn bulmulardr. Ayrca sk kumlarn oturmas da %34 orannda azalmtr.
2.12.9 Uucu Kl ve imento Katks

Kaniraj ve Havanagi (1999) ise imento ile uucu kl stabilizasyonu hakknda bir alma yapmlardr. Bu almada Hindistan Delhideki Raghat uucu kl ve Almanya Bochum yaknlarndaki Baumineral uucu kl uygun zeminlerle kartrlmtr. Yamuna kumu ve silt, Rajghat uucu kl ile ve Rhine kumu Baumineral uucu klyle kartrlmtr. Zemin-uucu kl karmna %3-%9 oranlarnda deien imento eklenmitir. Silindirik numuneler optimum su muhtevas ve maksimum kuru birim hacim arlkta hazrlanp deney sresi boyunca kr edilmitir. Optimum su muhtevas ve maksimum kuru birim hacim arlklar kompaksiyon testi ile belirlenmitir. Kompaksiyon mukavemeti ve sekant modl

78

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

kr zamannn, uucu kl muhtevasnn, ve imento muhtevasnn fonksiyonu olarak bulunmutur. Sonular literatrde sunulanlarla karlatrlmtr. Sonuta serbest basn deeri ve sekant modlndeki artn hiperbolik olduu bulunmutur. Ayrca bu deerlerdeki artn katk malzemesi artna bal olduu ve imento art ile artt, fakat uucu kl artyla azald bulunmutur. imentonun klden daha fazla etkiye sahip olduu bilinmektedir. Su muhtevas, zemin-kl karmndaki imento miktarna ve kr zamanna gre deimektedir. Yani su muhtevas imento artyla azalmaktadr. imento miktarnn kr zamanndan daha fazla etkili olduu sylenilebilir. Kalinski ve Hippley (2005) ise portland imentosu ve uucu kle su muhtevas ve imento ieriinin etkisini aratrmlardr. Su muhtevasn bulmak iin Proktor ve modifiye Proktor deneyleri yaplm ve mukavemetini lmek iin de serbest basn deneyleri yaplmtr. Hazrlanan numuneler 30, 60 ve 90 gn boyunca kr edildikten sonra deneye tabi tutulmutur. Sonuta, F snf uucu kl ve portland imentosu ile kompaksiyon ile istenen sonular ortaya kmtr. Sonular gstermitir ki; imento ve kl ile stabilizasyon imento muhtevasndan ve su muhtevasndan etkilenmektedir ve ayrca kompaksiyon enerjisi de byk rol oynamaktadr. Bu parametrelerin bilinmesi ile serbest basn mukavemeti de CQA testi ile tahmin edilebilir duruma gelmitir. Optimum su muhtevas %20-30 iken serbest basn mukavemeti de 1,1-5,5kPa olmutur.
2.12.10 Kire ve imento Katks

Bu almann temel amac, stabilizasyon konusunda eitli kaynaklardan yararlanlarak hazrlanan bir sentez alma nda, Tde,(1996) kire ve imento katks ile zeminlerin stabilizasyonunu amacyla Dou Karadeniz blgesi zeminlerinden tanesini seerek zeminlerin fiziksel zellikleri rutin deneylerle, mineralojik zelliklerini de DTA (Differantial Thermal Analysis) ve XRD ( X n) deneyleri ile belirlemitir. Seilen zeminler deiik oranlarda imento ve kire katklaryla standart bir enerji ile sktrlm ve kayma direnci parametreleri elde

79

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

edilmitir. Katksz durumda ayn enerji ile sktrlan zeminin kayma direnci parametreleri belirlenerek elde edilen iyiletirmeler karlatrlmtr. Elde edilen sonular, kire ve imentonun zeminin stabilizasyonunda olumlu sonular verdiini zellikle % 5 ile % 15 arasndaki katk oranlarnn optimum katk maddesi ierdii ve katk orannn artnn her malzemede stabilizasyonu dorusal olarak arttrmadn gstermitir (Tde, 1996).
2.12.11 Deirmen Art Malzeme Katks

Arakl-Yanbolu ve Grbulak (Trabzon) dan klinker retimi iin Trabzon imento Fabrikasna getirilen kalker, tras ve kireta Trabzon imento fabrikasndaki n ilemlerden sonra deirmen art olarak adlandrlan ve fabrikann vardiya halinde almas sonucu gnde 6 ton miktarna ulaan atk madde ortaya kmaktadr. Deirmen art atklarnn yapsndaki imento tozlar nedeniyle, mekanik stabilizasyon uygulamalarnda, doal malzemeye gre zemin stabilizasyonunda daha etkili olabilecei dnlerek, deiik katk oranlarnda su ierii ayn olan numuneler hazrlanm ve sabit bir kompaksiyon enerjisi ile sktrlmtr. Elde edilen numuneler zerinde yaplan serbest basn ve permeabilite deneyleri ile dayanmlar ve geirimlilik katsaylar belirlenmitir. Bu zellikler katksz durumdaki zeminin ayn zellikleri ile karlatrlmtr. Zemin zelliklerinin amaca uygun hale getirilmesinde eitli katk maddelerinin kullanlmas ok eski yllara dayanmaktadr. lk uygulamalarda katk maddesi olarak bitki kkleri kullanlm, sonralar bu uygulama katk maddesi olarak deiik kimyasal maddelere kadar uzanmtr (Tde, 1996). Gnmzde katk malzemelerinin seiminde eitli atk maddelerinin deerlendirilmesi n plana kmtr. Bylece; zeminler istenen zelliklere sahip olurken, atk malzemeler de deerlendirilmi olmaktadr. Deirmen art malzemenin katk maddesi olarak kullanlmasyla retilen numunelerin serbest basn dayanmlar, %15 civarnda katk kullanlmas halinde, 3.12 kg/cm2 civarnda olmaktadr. Katk orannn arttrlmas halinde ise dayanmlar

80

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

azalmaktadr. Katksz durumda 2.75 kg/cm2 civarnda olan serbest basn dayanmndaki art yaklak %14 olmaktadr (%15 katkda). En yksek basn dayanm elde edilmek istendiinde zeminin geirimlilii % 122 kadar artmaktadr. Geirimliliin nemli olduu durumlarda deirmen art malzeme ile dayanm arttrrken bu husus gz nnde bulundurulmaldr. Ancak karayolu inasnda altyapnn drenaj da gerekli olduundan deirmen art malzeme ile oluturulacak yol altyaplarnda hem dayanm hem de geirimlilik art salandndan uygun bir katk maddesi olabilecei anlalmaktadr (Aytekin, 2002).
2.12.12 Reine ile Stabilizasyon

Zemin stabilizasyonunda bir nemli metot reine (resin) larn kullanlmasdr. Bunlar geirimsizlii salayan maddeler olup, vaksl (mumlu) katbek bitmnkine benzer bir etkiye haizdirler. Yaklak yzde bir miktarnda kirele kartrlarak, bir n muameleye tabi tutulur. Kullanlan reine zel olarak hazrlanm bir madde olup, gerekli miktar yalnz, yzde bir veya iki civarndadr. Bitm gibi reineler de kt derecelenmi ve kohezyonu yeterli olmayan zeminlerin stabilizasyona tabi tutulma olanaklarn arttrr. yi karm toz halinde veya orba kvamnda uygulanan reineler, zeminin boluklarnda ok ince suya mukavim tabakalar meydana getirecek ekilde yaylarak, kapiler ykselmeye kar su tutan bir mania meydana getirirler. Gerekli reine miktar 15 cm kalnlk ve 1 m2 saha dahilindeki zemin iin yalnz 2.20kg ila 5.40kgdr. Dier hibir stabilizrn bu kadar ufak miktarlar halinde kullanlmas durumunda etkili olmas mmkn deildir. phesiz, hazrlanm zemin optimum kompaksiyon meydana getirecek ekilde sktrlr (Kumbasar, 1962).
2.12.13 Cruf, Bentonit, Kire Katks

Kavak ve Bilgen (2005), Yksek Frn Crufunun (Y.F.C) yol alt yapsnda, zellikle killi zemini glendirme amac ile kullanlmas durumunu deerlendirmitir. Laboratuar koullarnda bentonit kili ile hazrlanan numunelere

81

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

deiik oranlarda Yksek Frn Crufu (Y.F.C) ve kire katlmak suretiyle, Y.F.C. nun kil zemin zerindeki etkileri incelenmitir. Serbest basn deneyleri iin arlka deiik oranlarda bentonit kire ve cruf kartrlarak ilk nce her bir karm iin optimum su muhtevas tespit edilmi ve bu su muhtevalarnda hazrlanan yeni karmlar, kompaksiyon aletinde yol yapm standartlara uygun olarak yani tabaka halinde her bir tabakaya 25 vuru olacak ekilde sktrlmtr.(Bentonite, 150 mikrondan elenen Yksek Frn Crufu (<150 m. Y.F.C) ile kire, arlka u oranlarda kartrlmtr. %2 cruf -%2 kire; %2 cruf -% 3 kire; %4 cruf -%4 kire; %4 cruf -%6 kire; %5 cruf -%5 kire; %5 cruf -%7,5 kire). Sktrlm karmlardan serbest basn deneyleri iin 38 mm. apnda, 76 mm. boyunda numuneler hazrlanmtr. Numuneler hazrlanrken hidrolik kartc kullanlmtr. Hazrlanan bu numunelerden bir ksm, hazrland gn ( 0 gnlk ) krlmtr. Her bir karm oran iin en az numune krlmtr. 7 ve 28 gn kr edilen numuneler de ayn ekilde hazrlanm ve desikatrlerde kr edilmitir. Yaplan alma sonucu; YFC nin, elenmeden imento katk malzemesi olarak kullanlan boyutta bentonite eklenmesinin, bentonit kilinin serbest basn deerlerinde nemli bir deiiklik meydana getirmedii grlmtr. Crufun elenerek belli bir boyutun altna indirilmesi ( < 150 m. ) ve deiik oranlarda kirele kartrlmas durumunda, bentonit kili ile reaksiyona girdii ak olarak anlalmaktadr. Kullanlan kire ve cruf miktar, literatr taramasnda incelenen almalardaki yzdeler baz alnarak belirlenmitir (Veith, 2000 ; Wild ve di., 1998; Kavak ve Bilgen, 2005 ). Proktor deneyleri sonu grafiklerinde, imento katk malzemesi olarak kullanlan boyuttaki crufun, arlka % 10 dan fazla oranlarda kullanlmasnn, bentonit kilinin optimum su muhtevasnda azalmaya ve kuru birim hacim arlklarnda arta neden olduu grlmektedir. Bunun yannda, 150 mikrondan elenmi crufun, kirele birlikte bentonite eklenmesi halinde ise, optimum su muhtevas deimemekte, kuru birim hacim arlklar azalmakta ve proktor erisi dzlemektedir. Bentonit kili % 5 cruf ve % 7,5 kire ile kartrldnda serbest basn deeri 28 gn sonunda yaklak 25 kat art gstererek, 273 kPa dan 6690 kPa

82

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

deerine ykselmitir. Krlma annda oluan birim deformasyonlar ise %1011 mertebelerinden, %1 mertebesine dmektedir. Bylelikle zemin rijit bir yapya dnmekte ve elastisite modl artmaktadr. Cruf ve kire karmlarnn deneylerde kullanlan oranlarda yol kesitlerine uygulanmas halinde, yolda oluabilecek deformasyonlar azalacak ve yol kesitleri klecektir. Bu da yol yapm maliyetlerinde azalma salayabilir. Bu konunun ayrntlar baka bir alma olarak ele alnacaktr. Bu alma, crufun tlp elenerek toz halinde yol kesitlerinde kullanlabileceini gstermektedir. Dk oranlarda kullanlan crufun, tlp elenerek toz halinde torbalanmas, rahatlkla tanabilme imkan salayacaktr. Bylelikle fabrikalar uzak yerlerde de ekonomik kullanm mmkn klabilir. Her bir ton elik retiminde ortaya kan 300 kilo crufun kullanm alanlarnn geniletilmesi, curuf at ynlarn azaltacaktr. Ayrca yol inaat sektrne ucuz bir hammadde salayacaktr. Bu almada, yksek plastisiteli saf bir kil olan bentonit kullanlmtr. Deiik kil cinsleri ve doal killer iin de buna benzer almalar yaplabilir (Kavak ve Bilgen, 2005).
2.12.14 Cruf, Uucu Kl ve Portland imentosu Katks

Eren ve Ylmaz (2004), yksek frn crufu veya uucu kln portland imentosu yerine ksmi ikamesinin, deiik scaklklarda kr edilen betonlarn dayanmlarna olan etkilerini aratrmlardr. alma srasnda be farkl karm kullanlmtr. Birinci karm kontrol karm olarak sadece Portland imentosu ve dierlerinde de %30 ve % 50 uucu kl ve cruf kullanlmtr. Btn karmlarda %33 ince agrega ile toplam agrega/balayc oran 6, su/balayc oran ise 0.55tir. Kartrma ilemi yaplmadan nce, tm malzemeler 6, 20, 35 ve 80Cde 24 saat muhafaza edilmilerdir. Numuneler 6, 20, 35 ve 80Cde kr tanklarnda muhafaza edilip 1, 3, 7, 28 ve 90 gnlk basn dayanmlar bulunmutur. almann sonucunda dk, normal ve yksek scaklkta uucu kl ve cruflu betonlarn Portland imentolu betonlara gre daha yava dayanm geliimi gsterdiini

83

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

aklamlardr. Ayrca almada, Portland imentolu betonlar en yksek dayanm deerini 7 gn ve sonrasnda 20C kr scaklnda gstermitir. 35Cde kr edilen uucu kl betonlar, 28 ve 90 gn sonunda dier scaklklara gre daha yksek dayanm kazanmlardr. Cruflu betonlar 28 gn kr sresinden sonra Portland imentolu betonlar ile ayn davran gstermilerdir. Ayn zamanda, cruflu betonlar en yksek dayanm deerini 20C kr scaklnda kazanmlardr. Crufun hidratasyonu Portland imentosuna gre daha yava olduundan, her iki imento tipinin karm dayanm geliimini geciktirecektir. Geciktirme derecesi, crufun ve portland imentosunun kimyasal kompozisyonlarna, cruf yzdesine, ortamn nem ve scaklna baldr. Roy ve Idornun (1982) almasnda crufimento harcnn, ilk yalardaki dayanm geliiminin Portland imentosu harcna gre daha az olduu bulunmutur. Hogan ve Meusel (1981) ise, cruf katkl imento harcnn buhar kr uygulandnda dayanm geliiminde art olduunu gzlemlemilerdir. Wimpenny ve dierleri (1989) 91 gn kr edilmi cruflu

betonlarn en yksek basn dayanmn 20Cde elde etmilerdir. Kr scaklnn 40Cye kadar artrlmas basn dayanmn ileriki yalarda drmtr. Al-Kaisi (1989), 20Cde kr edilen Portland imentosu ve cruflu beton dayanmlarnn 4060Cde kr edilen betonlara gre 28 gnden sonra daha fazla olduunu gstermitir. Pratas (1978) ise almasnda, biri Portland imentosu dieri ise %50 cruf kullanarak iki karm denemitir. Her iki karmda da ayn su/imento oran kullanlm olup, karmlar 5, 20 ve 30C suda kr edilmitir. Sonular irdelendiinde, 5Cde kr edilen cruflu betonun, Portland imentosu betonuna gre daha dk dayanm geliimi gsterdii fakat 30Cde bu durumun tam tersi olduu ortaya kmtr (Eren ve Ylmaz, 2004).
2.12.15 imento, Uucu Kl ve EER

Li (1988), zemin stabilizasyonunda imento, uucu kl ve EER kullanmn aratrmtr. EER Japonyadan getirtilen kimyasal bir karmdr ve Linin almasnda zemine sadece imento katks ilavesinden daha fazla mukavemet kazandrmak iin imento, uucu kl ve EER katksnn ok daha etkili olaca

84

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

vurgulanmaktadr. Bunun nedeni Ca(OH)2 ile uucu kldeki silika ve alumina ikincil bir reaksiyon gstermesidir. Ayn zamanda serbest basn dayanmnn kr zaman ile artt, kuru birim arln artmasyla artt ve kompaksiyon enerjisine bal olduu da belirtilmitir. rselenmi numunelerde yaplan deney sonular daha dk deerler vermektedir.
2.12.16 Bentonit, Kire ve imento

Svapullaiah ve ark. (2002), krmz toprak zemine %20 bentonit, %1 imento ve %1 kire katks zerinde almlardr. Kompaksiyon deneyinden elde edilen optimum su muhtevasna gre numuneler hazrlanmtr. Deiik katk oranlar ile hazrlanan numuneler 0, 7 ve 28 gn kr edilerek konsolidasyon, serbest basn deneyi gibi deneylere tabi tutulmutur. Deneyler sonucunda, zeminin kompaksiyon zelliklerinin deitii grlmtr. Optimum su muhtevasnda bir deiiklik olmazken kuru birim hacim arlk artmaktadr. Kire veya imento zeminin stabilitesini arttrmaktadr. Skabilirlii kire imentodan daha fazla arttrmaktadr. Bentonit, kire karm 7 gnden daha sonra dayanmn arttrrken; imento, bentonit karm 7 gn iinde dayanmn hzla kazanr.
2.12.17 Asfalt, Kire ve imento

Al ve Wahhab (1996), zemin stabilizasyonunda asfalt ile kireci ve imentoyu kartrarak suyun zemine verdii hasar nlemeye almlar ve %2 ila %4 orannda imento ve kire kullanlarak yaplan deney karlatrmalarnda imentonun kirece gre daha etkili olduunu belirtmilerdir. ki eit asfalt kullanmlardr ve emulsiyon tipi asfalt kullanldnda imentonun daha etkili olduu belirtilirken; katbek asfalt kullanldnda kire ve imentonun ayn etkiye sahip olduu grlmtr.

85

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.12.18 Bentonit, Kil, Uucu Kl ve Silis Duman

Tan ve ark. (2002) yaptklar almada 0.06-0.5 mm tane ap aralna sahip kum, deiik oranlardaki bentonit, kil, uucu kl ve silis duman ile stabilize edilerek kayma direnci ve kompaksiyon parametrelerinin deiimleri incelenmitir. Bentonit, kil, silis duman ve uucu kl parametre ve her parametre de seviyeli olarak seilmitir. Kompaksiyon deneyleri sonucunda karmlarn maksimum kuru birim hacim arlklar ve optimum su muhtevalar belirlenmitir. Optimum su muhtevalarnda kesme kutusu deneyleri yaplp kayma direnci parametreleri ve deiimleri incelenerek optimum karm oranlar belirlenmitir. Parametrelerin kohezyon ve isel srtnme as zerindeki etkilerini belirlemek iin varyans analizleri yaplmtr. Genel olarak, bentonitin kohezyon ve isel srtnme as zerinde en etkili malzeme olduu belirlenmitir. Son yllarda katk maddeleri ile stabilizasyon konusu eitli ynleri ile aratrlmaktadr. Magistris (1998) tarafndan yaplan almada dk bentonit oranlarnda siltli kumlarn fiziksel ve mekanik zellikleri aratrlmtr. Alawaji (1990), kum bentonit karmlarnn ime ve skma karakteristiklerini incelemitir. Seilen parametreler ve karm oranlarna gre yaplan laboratuar deney sonular kullanlarak Taguchi yntemi ile yaplan deerlendirmeler sonucunda; Deneylerde isel srtnme as zerinde; bentonitin % 26.6, silis dumannn % 13.8 ve uucu kln % 14.6 oranlarnda etkili olduu, kilin nemli bir etkisinin bulunmad belirlenmitir. sel srtnme as zerinde etkili olan faktrn yer ald ve % 10 bentonit, % 10 silis duman % 20 uucu kl ve % 60 kum kullanld bir karmda isel srtnme asnn malzemeler arasnda i etkileim olmamas durumunda max =34.3
o

olmas beklenilmektedir. Karmlarda % 5-10 arasnda

bentonit, % 0-10 arasnda silis duman kullanlmas ile isel srtnme as artmakta, daha yksek oranlarda ise dmektedir. % 0-10 arasnda olan kil isel srtnme asn arttrmaktadr. Kohezyon zerinde ise bentonitin % 58.6, kilin % 12, silis dumannn % 17 oranlarnda etkili olduu belirlenmitir. Buradan karmlarn kohezyonu zerinde en nemli etkiye sahip parametrenin bentonit olduu, uucu kln nemli bir etkisinin

86

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

olmad grlmektedir. Davranta etkili parametrenin alnd bir karmda % 20 bentonit, % 5 kil ve % 75 kum kullanlmas ve malzemeler arasnda i etkileim olmamas durumunda kohezyonun % 90 gven aralnda ortalama c=0.63 kg/cm2 olmas beklenilmektedir. % 10-20 arasnda bentonit, % 10-20 silis duman kullanlmas ile kohezyon artarken, uucu kln uucu kln % 10dan daha fazla olmas kohezyonu drmektedir (Tan ve ark.,2002).
2.12.19 Atk amur Katks

Angn (2005),Trabzon me Suyu Artma Tesisinde suyun artlma ilemi sonucunda atk olarak oluan amur katk maddesi olarak kullanlabilirliini aratrmtr. almada katk oranlar %7.5, %10, %12.5 ve %15 olarak belirlenmitir. Yaplan deneysel almalardan elde edilen sonulara gre atk amur ile stabilizasyon, kire ve imento kadar yksek iyiletirme sonular vermese de maliyetinin ok az olmasndan dolay kire ve imento gre kullanm tercih edilebilecek olan bir malzeme olabileceini gstermektedir. Deney sonularna gre katk malzemesinin ien zeminlerde daha etkin olduu ve optimum katk orannn %12.5 olduu gzlemlenmitir.
2.12.20 Granler Kauuk Katks

Ghazavi (2004), granler kauuk ile uniform kum zeminlerin stabilizasyonu konusunu almtr. Arlka %10, %15, %20, %50, %70 katk ilavesiyle hazrlanan karmlar kesme kutusu deneyine tabi tutulmutur. Ancak srtnme asnda nemli bir fark oluturulamamtr. Geoteknik projelerinde kullanlabilecek bir malzeme olup, evre kirliliini nlemek amacyla da kullanlabilir.

87

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.12.21 Uucu Pirin Kabuu ve Kire

Muntohar ve Hantoro (2000) tarafndan yaplan almada %2, %4, %6, %8, %10 ve %12 orannda kire ve %7.5, %10 ve %12.5 uucu pirin kabuu killi zemine ilave edilip numuneler hazrlanmtr. Kr edilen numunelere kvam limitleri, dane dalm, kompaksiyon, CBR, eksenli basn ve konsolidasyon deneyleri uygulanmtr. Deneyler sonunda zeminin fiziksel zelliklerinin iyiletii, zeminin su muhtevas yksek olduunda uucu pirin kabuunun daha iyi durumda olduu ve konsolidasyon oturmalarnn azald grlmtr. Ayrca, bu katk malzemesinin kullanmnn ekonomik adan da yarar salayaca aktr.
2.12.22 Uucu Pirin Kabuu ve imento

Benzer bir alma da rezidel zeminlerin stabilizasyonu iin yaplan deiik bir almadr. Basha ve ark. (2004), deiik oranlarda zemine ekleyerek hazrladklar numuneler zerinde kvam limit deneyleri, kompaksiyon deneyleri, CBR deneyleri ve serbest basn deneyleri gerekletirmilerdir. Uucu pirin kabuu (RHA) rezidel zeminin plastisitesini arttrmtr. %6 ila %8 imento ve %15 ila %20 RHA katks ile zemin mukavemetinde beklenilen sonular elde edilmitir.

2.12.23 Sodyum Silikat

Gnmzde zeminlerin stabilizasyonunda yksek PH deerinden tr zemin danelerinin yzeyinde imentolama reaksiyonu yaparak stabilitenin artmas iin kullanlmaktadr. Ancak dk aktiviteli killerde baarl iken yksek aktiviteli killerde pek etkili deildir.%2-%10 arasnda sodyum silikat %1 civarnda bentonit ile birlikte kartrldnda mukavemetin artmasna neden olmaktadr. Sodyum silikat ile kalsiyum klorit, sodyum aluminant, magnezyum karbonat v.b katklar birlikte kullanldnda hem mukavemet hem de durabilitenin artmasna neden olmaktadr.

88

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.12.24 Kloritler

Kalsiyum klorit(CaCl2)ve sodyum klorit(NaCl) gibi tuzlar yollarda toz kontrol, rutubetin salanmas, yzeyden kaba danelerin kopmasnn nlenmesi gibi amalarla kullanlmaktadr. Ayrca dier kloritler(rnein MgCl2) younluk ve stabilitenin artmasna neden olduu gibi zeminin PI ve LL deerinin dmesine neden olmaktadr. Zeminin permeabilitesini artrarak kapilarite duyarlln azaltmakta ve bylece don kabarmalarn da nlemektedir. Ancak suyla eriyerek zeminden uzaklamasnn nlenmesi olduka g olduundan dolay kullanm snrldr. Bilindii gibi zeminler byk oranda kalsiyum(Ca+2), magnezyum(Mg+2), sodyum(Na+), potasyum(K+) gibi katyonlardan ve slfat(SO4-2), klorit(Cl-), fosfat(PO4-3), nitrat(NO3-) anyonlardan oluur. zellikle iebilen zeminlerde tuzlarn katlmas ile iyon dengesi salandndan ime basnlar ve ime basnc deerleri de azaltlabilmektedir.

2.12.25 Fosforik Asit

Zemine fosforik asit(H3PO4) veya dier fosforik bileikler katldnda mukavemet art ve suya kar diren salanmaktadr. zellikle tabii evlerin ve dolgu evlerinin erozyona kar direnli olmasn salamaktadr. Otoyol gibi yksek standartl yollarda dolgu evlerinin yzeysel sularla erozyonu nlemek amacyla imlendirilmektedir. Bu imli sahalarn yapm ve bakm kurak iklime sahip blgelerde sorun olabilmektedir. Bu amala fosforik asit ile dolgu evlerinin stabil hale getirilmesinde olduka baarl sonular alnmtr. Fosforik asit kil mineralleri ile reaksiyona girerek imentolama olumakta ve %20-%50 kadar mukavemet art salanabilmektedir. Ancak zemin ok miktarda kalsiyum ieriyorsa fosforik asit etkin olmamaktadr.

89

2 NCEK ALIMALAR

Glsen TUMLUER

2.12.26 Dier Kimyasal Katklar

Zeminin zelliklerini iyiletirmek amacyla zemine katlan baz maddeler zeminin killi daneleri ile kimyasal reaksiyon yaparak zeminin imentolamasn salarlar. Bu amala kullanlan kimyasal katklar; fosforik asit, fosfat, kalsiyum slfat (jibs), sodyum hidroksit (kostik soda), alminyum tuzlar gibi inorganik maddeler ile polimerler gibi organik maddeler ve lifler olabilir. Bunlar zeminin asidik ve alkalinik zelliklerine bal olarak seilir ve belli oranlarda zemine katlarak daha stabil olmas salanr. Zemin stabilizasyonu iin kullanlacak olan kimyasal maddeler zemin cinsine ve arzulanan zelliklere gre seilip tespit edilerek kantlandktan sonra kullanlmaldr (Tun, 2002).

2.13 Kontrol

Zemin iyiletirilmesinde hangi yntem seilirse seilsin, son adm, konik penetrasyon deneyi (CPT) ve standart penetrasyon deneyi (SPT) gibi yntemler kullanlarak, sahada sonular kontrol etmek olmaldr. Zemin iyiletirme ilemi tatmin edici olmad zaman, istenilen zellikler elde edilinceye kadar ilem tekrar edilmelidir (Kayabal, 2004).

90

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

3 MATERYAL VE METOD Yaplan bu almada, kum zeminlerin katk malzemeleri ile slah aratrlmtr. Deneysel almada ukurova blgesi, Seyhan nehir yatandan getirilen kum numuneler, Adana imento Sanayi T.A.. Adana imento Fabrikasnda retilen CEM II / B-M 42.5R Portland Kompoze imento, skenderun Demir elik Fabrikasnn at olan ve OYSA skenderun imento Fabrikasnda belli bir incelik deerine kadar tlm yksek frn crufu kullanlmtr. Optimum su muhtevasn bulmak iin kum numune zerinde proktor deneyi yaplm ve daha sonra bulunan optimum su muhtevasnda ve deiik oranlarda katk malzemesi kullanlarak hazrlanan ve kre tabi tutulan numunelerin mukavemetini lmek iin serbest basn deneyleri yaplmtr. Hazrlanan numuneler 7, 14, 28 ve 56 gn boyunca kr edildikten sonra deneye tabi tutulmutur. Numunelerin bir ksm hazrlannn beinci gnnden, bir ksm da ilk gnnden itibaren kre tabi tutulmutur ve daha sonra deney sonular karlatrlmtr. Sonuta, kompoze imento ve yksek frn crufunun kum zeminin mukavemet zelliklerine olan etkisi deneysel olarak aratrlmtr. 3.1 Zemin zellikleri Deneysel almalarda, ukurova blgesi, Seyhan nehir yatandan getirilen kum numuneler kullanlmtr. Kum numuneler zerinde, zemini snflamaya ynelik ve mukavemet zelliklerini tespit etmek iin bir grup deneyler yaplmtr. Bu deney sonularna gre, kullanlan kumun zemin snf, kt derecelenmi ince ve temiz kum (SP) ve dane birim hacim arl s=2,68 g/cm3 olarak belirlenmitir (Yldz, 2002). Ayrca kuru birim hacim arl k=1,71 g/cm3 olacak ekilde hazrlanm kum numuneler zerinde, zeminin kayma mukavemet parametrelerini tespit etmek iin yaplan kesme kutusu ve drenajl eksenli basn deneyleri sonucunda, kayma mukavemet as, =41 ve kohezyon c=0x10-2 kg/cm2 olarak bulunmutur. Zeminin granlometrik dalmyla ilgili zellikler izelge 3.1de sunulmutur (Yldz, 2002).

91

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

izelge 3.1 Kum Zeminin Elek Analizi Sonular Granlometrik Parametreler Kaba Daneli Kum Yzdesi Orta Daneli Kum Yzdesi nce Daneli Kum Yzdesi Efektif Dane ap, D10 D30 D60 Zemin Snf 3.2 Yksek Frn Crufu zellikleri almada, skenderun Demir elik Fabrikasnn at olan ve OYSA skenderun imento Fabrikasnda belli bir incelik deerine kadar tlm yksek frn crufu kullanlmtr. Crufa ait kimyasal zellikler izelge 3.2de verilmektedir. Crufun baziklik katsays Kb = (CaO + MgO) / (SiO2 + Al2O3) = 0,84 olup, cruf zgl arl 2,81gr/cm3, Blaine zgl yzeyi ise 4250cm2/grdr. izelge 3.2 Yksek Frn Crufu ve imento Kimyasal Kompozisyonu (%) Oksit SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO SO3 K2O Na2O KK YFC 36,70 14,21 0,98 32,61 10,12 0,99 0,76 0,42 CEM II 25,70 6,95 4,07 53,33 3,87 1,90 1,21 0,48 1,10 3.3 imento zellikleri Deneysel almalarda, Adana imento Sanayi T.A.. Adana imento Fabrikasnda retilen CEM II / B-M 42.5R Portland Kompoze imento kullanlmtr. Kullanlan Portland kompoze imentoya ait kimyasal zellikler izelge 3.2de verilmektedir. Ayrca imento rneine ait analiz sonular ek ksmnda verilmitir. Portland kompoze imento, eitli oranlarda portland imentosu klinkeri ve katk maddelerinin, priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik balaycdr. CEM II; ktlece, A tipleri Birim % % % mm mm mm Deer 0,0 34 66 0,26 0,30 0,40 SP

92

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

iin en ok 20 ksm, B tipleri iin 35 ksm puzolanik madde ve portland imento klinkerinin, bir miktar al ta ile birlikte tlmesiyle elde edilen hidrolik balaycdr. Buradaki "puzolanik maddeler" deyimi, kendi balarna hidrolik balayc olmadklar halde, ince olarak tldklerinde rutubetli ortamda ve normal scaklkta kalsiyum hidroksit ile reaksiyona girerek balayc zelikte bileikler oluturan maddeleri ifade etmektedir. Yksek frn crufu, demir-elik retiminde yksek frnlarda oluan ve uygun ekilde aktifletirildiinde hidrolik zelikler gsteren ve ktlece en az 2/3 orannda cams cruf ihtiva eden suni bir puzolandr. Uucu kl ise, pulverize kmr yaklan frnlardan atlan baca gazndan, toz partikllerinin elektrostatik veya mekanik olarak ktrlmesiyle elde edilen suni bir puzolanik maddedir. Silika fume (silis duman) katks, yksek miktarda amorf silisyum dioksit ihtiva eden ok ince kresel partikllerden oluan suni bir puzolanik maddedir. 3.4 Standart Proktor Deneyi Deneyin amac; zeminde kuru birim hacim arlk su muhtevas bantsnn elde edilmesi ve ayrca an erisine benzer bu bantnn tepe noktasndaki maksimum kuru birim hacim arlk ile optimum su muhtevasnn belirlenmesidir. Deneyde yaklak 5kg kadar kum numune kullanlmtr. 3.4.1 Deneyin Teorisi Zemin kompaksiyonu, zemini mekanik aralarla zorlayarak boluklarndaki hava hacminin azaltlmas ile danelerin birbirlerine daha yakn olarak kmelenmesini salama ilemidir. Kompaksiyon ile zeminin mukavemeti artar, kompresibilitesi azalr. Arazide silindirler, vibratrler ve tokmaklar ile yaplan kompaksiyonda amacna uygun sonular elde edilmesi iin sktrlacak malzemenin kompaksiyon zelliklerinin laboratuar deneyleri ile tespit edilmesi gerekir (Kumbasar, 1999).

93

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

Kuru birim hacim arlk ne kadar bykse, o zemin o kadar iyi skm demektir. Sktrlm bir zemin iin ya ve kuru birim hacim arlklar yazlp birbirine blnrse, kompaksiyonun temel bants elde edilir.
W s * (1 + w) = V 1+ e

n =

(3.1)

k =

s
1+ e

(3.2)

n = 1+ w k k =
w=

(3.3)
100 * 100 + w

n
1+ w

(3.4)

Ww Ws

(3.5)

Deney sonucunda ekil 3.1deki gibi tipik bir erinin kmas beklenir:

k kmax

w wopt ekil 3.1 Kompaksion Erisi nk bir zemin, sabit bir kompaksiyon enerjisi ile deiik su muhtevalarnda artan su muhtevas ile kuru birim hacim arl nce artmakta, maksimum bir deere

94

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

ulatktan sonra da azalmaktadr. Bunun sebebi, nce zeminde yeterli su bulunmad iin, danelerin daha az boluklu yerlemek zere hareket etmeleri, daneler aras srtnme kuvvetinden dolay zordur. Zira su daneler aras bir tr yalanma etkisi yapmaktadr. En son blgede zeminde fazla su bulunduundan ve suyun da pratik olarak skmaz olmasndan dolay, gene zeminin boluk hacmi fazla azaltlamamaktadr. Ortadaki blgede ise, skma en yksek olmakta, kuru birim hacim arlk ise, maksimum deere ulamaktadr. Kuru birim hacim arlnn yani sktrmann en byk olduu durumdaki su muhtevasna optimum su muhtevas denilir. En iyi sktrma optimum su muhtevasnda elde edilir. 3.4.2 Kullanlan Aletler 1. Metal kalp (mold, standart Proktor kab): Hacmi 934,67cm3, arl 4730gr, silindir biiminde, kolayca karlabilen bir taban plakas ile 5cm yksekliinde yakas bulunan. 2. Terazi: 1gr hassasiyette 3. Palet ba 4. Metal tokmak: 50mm apnda dairesel bir taban olan, 2,5kg arlnda, 30,5cm yksekliinde, elle altrmaya elverili bir cihaz. 5. Geni kartrma tavas 6. 4 nolu elek ve tavas 7. Metal tepsi 8. Etv: Srekli 1050C-1100C scaklk salayabilen. 9. Makine ya: Tokman ucuna malzeme yapmasn engelleyecek 10. ok sayda standart numaral metal kap 3.4.3 Deneyin Yapl 1. Yaklak 5kg kadar numune su muhtevas yaklak olarak %1-%2 arasnda olacak ekilde su ile iyice kartrlmtr.

95

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

2. Kalp, taban plakas taklm olarak 1gr hassasiyetle 4287,5gr olarak tartlmtr. Kalp, sert zemine oturtulup, nemli zemin mmkn olduu kadar eit arlkta tabaka halinde, her birine 30,5cmlik serbest d yapan tokmakla 25 darbe uygulayarak, st ucuna yakas taklm kalbn iinde sktrlmtr. Darbeler her tabaka yzeyine eit aralklarda datlmaya allmtr. Bunun iin tokmak moldun ierisine deiik noktalara d yapacak ekilde drlmeye allmtr. Tokmak klavuzunun, tokman serbest dn engelleyecek biimde, zeminle tkanmasn engellemek iin ya kullanlmtr. 3. Her tabaka serilirken tabakalar aras kaynamay salamak iin, numune yzeyi izilmitir 3 tabaka halinde sktrma ilemi yaplmtr. 4. Kullanlan zemin miktar kalb dolduracak ekilde ve yaka karldktan sonra kesilip atlacak ksm 6mmyi amayacak ekilde ayarlanmtr. 5. Yaka kartlp, sktrlm zemin elik cetvelle kalbn st kenar seviyesinde dzeltilmitir. Kalp ve zemin 1gr hassasiyetle 5812,5gr olarak tartlmtr. 6. Sktrlm zemin kaptan karlrken iki adet numune su muhtevasnn llmesi iin alta ve ste yakn yerlerden alnarak 6 ve 29 nolu kaplara koyularak 59,433gr ve 66,956gr olarak tartlp etve koyulmutur. Daha sonra kuruyunca da tartlp 94,433gr ve 66,816gr bulunmutur. Bu iki ayr numune iin su muhtevas bulunarak ortalamas alnmtr. 7. Zeminin geriye kalan, deneyin banda hazrlanan numuneye eklenip su muhtevas her seferinde %1 artacak ekilde su eklenip iyice kartrlarak sktrma ilemi ve su muhtevasnn lm iin yaplan ilemler ayn ekilde optimum su muhtevas bulunacak ekilde tekrarlanmtr. 8. Deney, kullanlan su muhtevalar maksimum kuru birim hacim arl veren optimum su muhtevasn ieren aralkta yaplmtr. 9. Sonuta birim hacim arlk-su muhtevas grafii elde edilmitir ve bu grafik bulgular ve tartma ksmnda bulunmaktadr.

96

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

3.5 Numunelerin Hazrlanmas ve Bakm Numunelerin yerletirilmesi iin su borusundan hazrlanan kalplarn ap 36mmdir ve boyu apnn iki kat olacak ekilde 72mm olarak hazrlanmtr. Ayrca, bakm sresi sonunda numunelerin kalptan kolayca karlabilmesi iin kalplar dikey eksende kesilerek hazrlanmtr. Kalplar ierisine numune yerletirilmeden nce almamas iin kaln bant ile yaptrlmtr. ncelikle daras sfrlanan tepsi ierisine kum dklerek tartlmtr. Daha sonra kum iine belirlenen yzdede (arlka) katk malzemesi ilave edilerek kk yzdelerde alld iin hassas bir ekilde tartlmtr. Kum ve katk malzemesi topaklanma olmasna izin verilmeyerek homojen olacak bir ekilde zenle kartrlmtr (ekil 3.2.a). Yaklak 510 dakika sren bu kartrma aamasndan sonra belirlenen optimum su muhtevasna gre su ilave edildikten sonra da ayn ekilde kartrlan malzeme (ekil 3.2.b-c.), numune oluturulmaya hazr hale getirilmitir. Priz sresi geilmeden numuneler hazrlanmtr. Numuneler ayn proktor deneyinde olduu gibi eit enerji kullanlarak tabakalar halinde ve kk tahta bir tokmak kullanlarak sktrlmtr (ekil 3.2.d). Daha nceden; proktor deneyinden bulunan birim arlk deerine gre, hacmi de bilinen kalplara, formllerden elde edilen arlkta numune sktrmak iin, standart bir sktrma deeri aratrlm ve bu deer her tabaka iin 50 olarak belirlenmitir. Yani, her tabakaya 50 darbe vurularak numune 3 tabaka halinde kalba yerletirilmitir. Kalplar numunenin deney zaman geldiinde, kalptan kolay karlabilmesi iin yalanmtr. Numune yzeyinin dz bir yzey oluturmas iin palet kullanlmtr. Deiik yzdelerde hazrlanp sktrlan numunelerin kalplarnn zerine, numunelerin karmasn nlemek iin, yzdeleri belirten etiketler yaptrlmtr. ekil 3.2.ede numune kalb, tokmak, sktrlp etiketlenmi numune, krden sonra kalptan karlm numune ve serbest basn deneyinden sonraki krlm bir numune grlmektedir. ekil 3.2.fde ise numuneler hazrlandktan sonra kr ortamna konulmadan nceki halleri grlmektedir. Hazrlanan numuneler, slak bir bez altnda, bezin slakl sabit kalacak ekilde dzenli olarak slatlarak, naylon altnda suyun kurumasn nleyecek ekilde, kr

97

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

(bakm) uygulanmtr. Zaman gelen numuneler, serbest basn deneyine tabi tutulmutur.

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

(f)

ekil 3.2 Numunelerin Hazrlanma Aamalar 3.6 Serbest Basn Deneyi Deneyin amac; arazide bir yap temeli veya toprak dolgu altnda kalacak veya herhangi bir baka yklemeye maruz kalacak zemin tabakalarnn gerilme-ekil deitirme davranlarn ve kayma mukavemetlerini belirlemek iin, bu tabakalardan numune almak ve bunlar laboratuarda deneye tabii tutmaktr ve bunun iin birok deney yntemi gelitirilmitir. Serbest basn deneyi de bunlardan bir tanesidir. Sonuta serbest basn mukavemeti bulunmaktadr. 3.6.1 Deneyin Teorisi Serbest basn deneyinde silindirik bir zemin numunesi yalnzca eksenel dorultuda yklemeye tabii tutulmaktadr. Eksenel yk artlar altnda meydana gelen numunenin boy ksalmas, yani eksenel ekil deitirmesi (deformasyon), llmekte ve gerilme-ekil deitirme erileri elde edilmektedir. Eksenel gerilmenin en byk deeri (veya gme kabul edebilecek ekil deitirme seviyesine karlk gelen deeri) zeminin serbest basn mukavemeti (qu) deerini vermektedir.

98

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

Numunede oluan kayma dzleminin alt ve st ykleme balklar ile kesimemesi iin, boy uzunluu/ap orannn h/d 2 olarak seilmesi uygun olmaktadr. Serbest basn deneyi ancak herhangi bir yanal destek olmakszn kendi kendini dik olarak ayakta tutabilecek zelliklere sahip zeminler zerinde uygulanabilmektedir. Bu ynden kumlar zerinde uygulanmas mmkn deildir. Yalnzca killi zeminler iin kullanlan bir deney yntemi olmaktadr. Deney srasnda numunenin drenaj koullar kontrol edilemedii iin, hzl ykleme yaplarak, zeminin drenajsz kayma mukavemetinin elde edildii kabul edilmektedir. Eksenel yklemeden nce zemini konsolide etmek ve eksenel ykleme srasnda oluan boluk suyu basnlarn lmek mmkn olmamaktadr. Bu kstlayc ynlerine karn; serbest basn deneyi, killerin drenajsz kayma mukavemetini belirlemekte yaygn olarak kullanlan bir deney yntemi olmaktadr.
P P/A=

(3.6)

qu

= h/h

a) Gme

b) Gerilme Deformasyon

ekil 3.3 Serbest Basn Deneyinde Krlma ve Gerilme Deformasyon Bir serbest basn deneyinde gme anndaki gerilme durumunu gsteren Mohr dairesi ve drenajsz kayma mukavemeti zarf ekil 3.4te gsterilmektedir.

99

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

=0 mukavemet zarfi Cu 3=03=0

1 qu

qu (kayma mukavemeti)

ekil 3.4 Drenajsz Kayma Mukavemeti Zarf ve Mohr Dairesi Drenajsz kayma mukavemetinin, gme anndaki gerilme durumunu gsteren mohr dairesi izilerek,

f = cu = q u

1 2

(3.7)

olarak elde edilebilecei bu ekilden ak olarak grlmektedir. Fakat bu ekilde elde edilen kayma mukavemetinin, ancak zel arazi ykleme ve drenaj koullarnda geerli olaca unutulmamaldr (Laman ve Yldz, 1996). Krlma anndaki en byk yk (Pmax), zemin rneinin enkesit alanna blnerek, serbest basn mukavemeti qu bulunur.
Pmax Ad

qu = 1 =

(3.8)

Serbest basn deneyinde, ykleme, greli olarak hzldr ve deney koullar, drenajsz (zemin rneinden su kmaz.) olarak dnlr. Ksaca zemin rneinin hacmi deney sresince sabit kalr. Krlma srasnda, zemin rneinin en kesit alan, aadaki gibi hesaplanr. Bu arada hacim sabittir.

100

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

V = sabit = A0 * H 0 = Ad * H d

(3.9)

H f = H 0 H

(3.10)

Ad =

A0 H 1 H0

(3.11)

Burada A0, H0; srasyla, zemin rneinin balangtaki en kesit alan ve yksekliidirler.
3.6.2 Kullanlan Aletler

1. Etv 2. Numune kaplar 3. Terazi 4. Serbest basn test cihaz: Bu cihaz biri sabit, dieri dey ynde hareket ettirilebilen iki yuvarlak plakadan oluur. Dey yk, yk halkas vb. yk lme dzeni ile dey deformasyon biiminde uygulanr. 5. Yk halkas: Elastik, lineer davranan, yuvarlak bir elik halkadr. 6. Deformasyon saati: (Komparatr, boy ksalmas gstergesi ) tercihen 0,01 mm duyarlkl (nce kullanlan saatin kapasitesi 2kN ve k sabiti 0,13kg/div olduu ve kapasitesinin alaca dnld iin 4,5kN kapasiteli ve ykleme hz da 0,6mm/min olan saatle deitirilmitir). 7. Yeterli hassasiyette dk aralklardaki ykleme okumalarn alabilecek Ykleme Ringi veya hcresi 8. Kumpas: Verniyerli 9. elik kl testere: Numuneyi tralamak iin kullanlr. 10. Kronometre

101

3 MATERYAL VE METOD

Glsen TUMLUER

(a)

(b)

ekil 3.5 Serbest Basn Deneyinin Yapl ve Krlm Numuneler

3.6.3 Deneyin Yapl

1-Numune(36mm apnda ve 72mm yksekliinde) presin alt platformuna merkezlenerek oturtulduktan sonra st balk numunenin st yzeyine rahata ve tam deecek ekilde indirilmitir. Boy deiimini len saat alt ve st balklara yerletirilerek sfrlanmtr. 2-Ykleme numunede dakikada %0,5 2 orannda boy ksalmas oluturacak ekilde yaplmtr. Yk ve boy deitirme okumalar alnmtr. 3-Deneye numune zerinde kesilme meydana gelene kadar devam edilmitir. Mukavemeti ok yksek olan baz numunelerde gme patlama eklinde gzlenmitir. Krlma ekli ekil 3.5te gsterilmektedir. Numune tartlarak su muhtevasnn belirlenmesi iin etve konulmutur. Eitlik 3.5 yardmyla su muhtevalar bulunmutur ve krlm numunelere ait bulunan su muhtevalar izelge 4.3, izelge 4.7, izelge 4.15te verilmitir.

102

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

4 BULGULAR VE TARTIMA Deneysel almalarda kullanlacak olan kum zemin numunesi zerinde kompaksiyon (Proktor) deneyi yaplmtr. Kompaksiyon deneyi verileriyle oluturulan grafikten numunenin maksimum younlua sahip olduu yani, zeminin maksimum sktrlmas iin gerekli olan, optimum su muhtevas %5,81 ve buna karlk gelen maksimum birim hacim arlk 1,64gr/cm3 olarak elde edilmitir. Bu optimum su muhtevas deerine gre hazrlanan numuneler zerinde yaplan serbest basn deney sonular da bu blmde incelenecektir.

1,64

Kuru Birim Hacim A. (gr/cm )

1,63

1,62

1,61

1,60

1,59 4,00

4,50

5,00

5,50

6,00

6,50

7,00

7,50

Su erii (%)

ekil 4.1 almada Kullanlan Kum Zeminin Proktor Deneyi Sonucunda Elde Edilen Grafik Deneyler grup halinde yaplmtr. Birinci grup deneylerde katk malzemesi olarak sadece imento kullanlm ve numuneler beinci gnden itibaren kr uygulanmaya balanmtr. kinci ve nc grup deneylerde ise, imento ve cruf ilave edilerek elde edilen numuneler, ilk gnden itibaren kr uygulanmaya balanmtr.

103

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

4.1 Birinci Grup Deneyler

lk yaplan deneylerde kum zemine imentonun katks aratrlmtr. Numuneler %3, %4, %5, %6, %7 ve %8 imento katks ile hazrlanmtr. Deneylerden elde edilen grafiklerden grlmektedir ki imento katks ile dayanm zamanla artmaktadr. %4 imento katks ile hazrlanan numunelerin, deiik zamanlarda krlmas sonucu, elde edilen gerilme deformasyon grafii ekil 4.2de verilmektedir. Dier aratrlan % gruplarnda da ayn durum geerli olup; grafikleri Ek.3 ksmnda verilmitir. Grafikte ayn miktarda katk malzemesinin gerilme deformasyon grlmtr.
10,00 9,00 8,00 7,00

ilikileri

grlmektedir.

Gme

ykleri

net

olarak

grnen

grafiklerden, numunelerin 56 gn sonunda en fazla dayanma sahip olduklar

7gn 14gn 28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

ekil 4.2 %4 imento Katksnda Gerilme Deformasyon likisi

104

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

ekil 4.3teki grafikte de ayn gn ierisinde yaplan deneylerde imento miktar artnn mukavemeti nasl etkiledii grlmektedir. imento miktar arttka dayanm da artmaktadr. Yine dier zaman gruplar iin de ayn almalar yaplm olup Ek.3 ksmnda verilmitir.
16,00 14,00 12,00

Gerilme (kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

%3 im %4 im %5 im %6 im %7 im %8 im

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

ekil 4.3 imento Miktar Artnn 7 Gnlk Numunelerde Mukavemet zerindeki Etkisi

ekil 4.4deki grafikte ise; imento miktar ile gerilme arasnda yaklak dorusal bir iliki olduu grlmektedir. Eilim izgileri ayn gn ierisinde yaplan, ayn yzdede imento ieren, numuneler zerindeki deneyleri belirtmektedir. Ayrca ekil 4.4te verilen eilim fonksiyonlar ve korelasyon katsaylar Excel bilgisayar programnda hesaplanarak izelge 4.1de verilmitir.

105

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

20,00 18,00 16,00 14,00

7 gn 14 gn 28 gn 56 gn

Gerilme(kgf/cm )

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2 3 4 5 6 7 8 9

%imento

ekil 4.4 Ayn Gn erisinde Yaplan Ayn Yzdede imento eren Numune zerinde Yaplan Deneyler

izelge 4.1 ekil 4.4e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (imento)2+b (imento)+c 7 gn 14 gn 28 gn 56 gn a 0,000 0,000 0,000 0,000 b 2,313 2,178 2,474 2,979 c -5,467 -3,448 -4,074 -4,667 R2 0,929 0,910 0,925 0,913

ekil 4.5deki grafikte ise; gerilme zaman arasndaki iliki ikinci dereceden bir eri olduu grlmektedir. Genel olarak yedi gn ierisinde numunelerin hzla dayanm kazand ve 28 gnden sonra bu dayanm hzndaki art azalmaya balamtr. Eilim izgileri farkl imento oranlarnda yaplan deneylere ait gerilme zaman ilikililerine belirtmektedir. Ayrca ekil 4.4te verilen eilim fonksiyonlar ve korelasyon katsaylar Excel bilgisayar programnda hesaplanarak izelge 4.2de verilmitir.

106

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

20.00 18.00 16.00 14.00

Gerilme(kgf/cm )

12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 0 10 20 30 40 50 60

%3im %4im %5im %6im %7im %8im

Zaman(gn)

ekil 4.5 Ayn Yzdede Hazrlanan Numunelerin Zamanla Gerilme Art

izelge 4.2 ekil 4.5e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %3 imento %4 imento %5 imento %6 imento %7 imento %8 imento a -0,001 0,001 -0,027 0,005 0,007 -0,003 b 0,095 0,074 0,237 0,418 -0,306 0,282 c 1,997 3,374 4,616 3,673 13,857 11,605 R2 0,991 0,984 0,569 0,973 0,999 0,999

izelge 4.3de beinci gnden itibaren kr uygulanmaya balanm (1.grup) numunelerin 56 gn boyunca yaplan deneyler sonucunda hesaplanan su muhtevas deerleri grlmektedir. Grld zere, numunelerin su muhtevas deerleri ayn tutulmaya allm olup;%3-4 aralnda deerler almtr.

107

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

izelge 4.3 Birinci Grup Deneylerde Su Muhtevas Deerleri Zaman (%)imento w(%) %3 3,43 %4 3,70 %5 3,18 %6 3,69 %7 3,71 %8 3,36 %3 3,12 %4 3,44 %5 3,16 %6 3,45 %7 3,39 %8 3,73 %3 3,19 %4 3,31 %5 3,00 %6 3,21 %7 3,25 %8 3,34 %3 3,34 %4 3,94 %5 3,34 %6 3,66 %7 3,78 %8 3,99

7gn

14gn

28gn

56gn

izelge 4.4de ilk grupta yaplan deneylerden elde edilen gme yk deerleri izelge halinde verilmektedir. izelgeler kullanlarak hazrlanan grafikler Ek.3 ksmnda verilmitir.

izelge 4.4 Birinci Grup Deneylerden Elde Edilen Gme Yk Deerleri 1. Grup %3 imento %4 imento %5 imento %6 imento %7 imento %8 imento 7gn 2,57 3,69 5,06 6,71 12,11 13,38 Gerilme(kgf/cm2) 14gn 28gn 3,14 3,65 4,85 5,54 9,30 8,21 7,98 11,91 10,89 10,89 15,03 17,02

56gn 3,41 8,68 9,67 11,95 18,96 17,64

108

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

4.2 kinci Grup Deneyler

Bu gruptaki deneyler yine kum zemine %3, %5, %7 imento ve toplamda %3, %5, %7 yars imento yars cruf olacak ekilde katk malzemesi ilave edilmitir. Bu gruptaki numuneler ilk gnden itibaren kr uygulanmaya balanmtr. Bu gruptaki %3, %5, ve %7 imento katks olan numuneler ile yaplan deneylerin sonular ile, birinci gruptaki, yani beinci gnden itibaren kr edilmeye balanan numunelerle yaplan deneylerin sonular karlatrlmtr. Kr etkisi gzlemlenmitir. ekil 4.6da ilk gnden itibaren kr uygulanmaya balanan imento katkl numunelerdeki mukavemetin, beinci gnden itibaren, kr uygulanmaya balanan numunelerin mukavemetinden daha fazla olduu ve zamana bal dayanm artmnn daha yksek olduu ak bir ekilde grlmektedir Ayrca ekil 4.6da verilen eilim fonksiyonlar ve korelasyon katsaylar Excel bilgisayar programnda hesaplanarak izelge 4.5te verilmitir.

24.00 22.00 20.00 18.00

Gerilme(kgf/cm )

16.00 14.00 12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 0 10 20 30 40 50 60

%3-ilk grup %5-ilk grup %7-ilk grup %3ikinci grup %5ikinci grup %7ikinci grup

Zaman(gn)

ekil 4.6 Birinci ve kinci Grup Deneylerin Karlatrlmas (Kr Faktr)

109

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

izelge 4.5 ekil 4.6ya Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %3 im (ilk grup) %5 im (ilk grup) %7 im (ilk grup) %3 im (ikinci grup) %5 im (ikinci grup) %7 im (ikinci grup) a -0,001 -0,003 0,007 0,001 -0,002 -0,007 b 0,095 0,237 -0,306 0,061 0,297 0,636 c 1,997 4,616 13,857 2,299 4,614 8,697 R2 0,991 0,569 0,999 0,987 0,999 0,994

ekil 4.7de ayn miktarda katk malzemesi kullanlarak elde edilen gerilme deformasyon grafii verilmitir. Yedinci gnde yaplan bu deneylerde imento katkl numune dayanmnn nispeten daha fazla olduu grlmektedir.
14,00 12,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

ekil 4.7 7 Gn Sonunda Ayn Miktar imento ve imentolu Cruf lavesinin Karlatrlmas

ekil 4.8de %7 imento katksnn gerilme deformasyon deiiklikleri grlmektedir. Gme an da belirli olan grafikten anlald gibi numuneler 56 gn sonunda en fazla dayanma sahip olmutur. ekil 4.9da ise, cruf imento karm iin elde edilen deerler ile izilmitir. ki grafikte de katk malzemesi miktar %7dir.

110

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

25,00

7gn 14gn
20,00

28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

ekil 4.8 Sadece %7 imento in Gerilme Deformasyon Deiiklikleri

22,00 20,00 18,00

Gerilme(kgf/cm )

16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

7gn 14gn 28gn 56gn

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

ekil 4.9 %3,5imento %3,5 Cruf in Gerilme Deformasyon Deiiklikleri Ayrca bu grupta yaplan deneylerde, ayn miktarda katk malzemesi kullanlarak yaplan, deney sonular da (ekil 4.10daki gibi) karlatrlm olup birbirine yakn sonular verdii grlmtr. Yar cruf yar imento katks ile daha ekonomik almalar yaplabilecei aktr. Bu blmde sadece %7 katk iin

111

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

yaplan almaya yer verilmi olup; dierleri Ek.4 ksmnda verilmitir. Katk malzemesi ve zaman arttka mukavemet deerlerinin yaknlat grlmektedir. Eren ve Ylmaz (2004), yaptklar almada, yksek frn crufu veya uucu kln portland imentosu yerine bir miktar kullanlmasnn, deiik scaklklarda kr uygulanan betonlarn dayanmlarna olan etkilerini incelemiler ve cruf ieren betonlarn 100% Portland imentolu betonlara gre, ilk yalarda, daha yava dayanm kazandn gstermilerdir. Fakat daha ileriki yalarda (56 gn), cruflu karmlarn Portland imentolu karmlara yakn bir deer verdiini grmlerdir. Ancak kendi almalarnda, 20Cde kr uygulanan %50 cruflu karmn 90 gne kadar Portland imentolu karmn deerine yakn olmadn grmlerdir ve bu farkn, Wainwright ve Tolloczko (1986)nun daha yksek miktarda Portland imentosu (437 kg/m3) ve daha dk su/imento oran kullanm ile olutuunu aklamlardr. Ayn zamanda cruflu betonlarn 28 gn kr sresinden sonra, Portland imentolu betonlar ile, ayn davran gsterdiini ve cruflu betonlarn en yksek dayanm deerini 20C kr scaklnda kazandn gstermilerdir. Yaplan bu almada da daha dk dayanml bir imento kullanm ile cruflu karmn dayanmnn, Eren ve Ylmaz (2004)n almasnda olduu gibi imentolu karm deerine yaklamas beklenmektedir. Tokyay (2003) de ayn 28 gnlk dayanmn elde edildii, birbirine ok yakn inceliklerdeki bir portland imentosuyla %65 cruf ieren bir cruflu imento karlatrldnda, erken yalarda portland imentosunun, ge yalarda ise cruflu bir imentonun daha yksek dayanma sahip olduunu belirtmektedir.

112

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

25.00

im im-cur
20.00

Gerilme(kgf/cm )

15.00

10.00

5.00

0.00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

ekil 4.10 %7 Katk Malzemesi le Elde Edilen Grafik

izelge 4.6 ekil 4.10a Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf a -0,007 -0,006 b 0,636 0,575 c 8,697 5,776 R2 0,994 0,985

izelge 4.7de ilk gnden itibaren kr uygulanmaya balanm numunelerin 56 gn boyunca yaplan deneylerin sonucunda, hesaplanan su muhtevas deerleri grlmektedir. Grld zere numunelerin su muhtevas deerleri ayn tutulmaya allm olup; %4-5 aralnda deerler almtr.

113

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

izelge 4.7 kinci Grup Deneylerde Su Muhtevas Deerleri Zaman (%)Katk %3 %5 %7 7gn %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %3 %5 %7 14gn %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %3 %5 %7 28gn %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %3 %5 %7 56gn %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 w(%) 4,05 4,67 4,19 4,91 4,76 5,23 4,00 4,85 4,19 4,99 4,72 5,25 4,00 4,65 4,38 5,02 4,85 5,23 4,48 4,35 4,11 5,12 4,77 5,07

izelge 4.8de ikinci grupta yaplan deneylerde bulunan gerilme deerleri izelge halinde verilmektedir. izelgeler kullanlarak hazrlanan grafikler Ek.4 ksmnda verilmitir.

izelge 4.8 kinci Grup Deneylerden Elde Edilen Gme Yk Deerleri 2. Grup %3 imento %5 imento %7 imento %1,5 im-%1,5Cruf %2,5 im-%2,5Cruf %3,5 im-%3,5Cruf 7gn 2,58 6,69 12,54 2,29 4,14 9,05 Gerilme(kgf/cm2) 14gn 28gn 3,50 4,13 8,37 11,83 16,62 20,61 3,50 4,27 6,22 10,83 13,57 17,08

56gn 6,79 16,59 21,66 6,32 13,06 20,53

114

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

4.3 nc Grup Deneyler

nc grup almada ise; ikinci gruba ilave olarak %10 imento ve yars imento, yars cruf olmak zere %10 katk malzemesi olan deney numuneleri hazrlanm ve kontrol amal olarak da %5 imento ve ayn ekilde %5 katk malzemeli numuneler hazrlanp, deney zaman gelince krlmtr. Yani nc grup almalar aslnda ikinci grubun devam niteliinde yaplan almalar iermektedir. ekil 4.11 ve ekil 4.12de imento miktar ve gerilme deerleri verilmitir. Grld gibi; imento katkl ve imento cruf karm katkl numunelerin dayanm davran birbirine ok benzemektedir.

80,00 70,00

Gerilme(kgf/cm )

60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 2

7gn 14gn 28gn 56gn

10

11

%imento

ekil 4.11 Farkl Oranlarda imento Katks ve Gerilme Deerleri

izelge 4.9 ekil 4.11e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (imento)2+b (imento)+c 7 gn 14 gn 28 gn 56 gn a 0,204 0,825 0,575 1,308 b 0,451 -4,847 -1,493 -8,797 c -0,618 10,979 3,828 23,106 R2 1,000 0,998 0,998 0,980

115

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

70 60

Gerilme(kgf/cm )

50 40 30 20 10 0 1

7gn 14gn 28gn 56gn

%imento

ekil 4.12 Cruflu imento Katks ve Gerilme Deerleri

izelge 4.10 ekil 4.12ye Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (imento)2+b (imento)+c 7 gn 14 gn 28 gn 56 gn a 0,000 0,000 0,000 4,301 b 5,386 5,264 5,689 -13,812 c -7,765 -5,335 3,686 18,242 R2 0,937 0,980 0,993 0,993

ekil 4.13 ve ekil 4.14ten de grlmektedir ki; zaman getike cruf katkl olan numunelerin dayanm sadece imento katkl numunelerin dayanmna ok yaklamaktadr. Tokyay (2003), Eren ve Ylmaz (2004)da ayn ekilde zamanla cruf katksnn imento katks ile kazanlan dayanma yakn mukavemet deerleri kazanacan savunmulardr.

116

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

30.00 25.00

imento im-cruf

Gerilme(kgf/cm )

20.00 15.00 10.00 5.00 0.00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

%Katk

ekil 4.13 lk 7 Gn in Ayn Miktarda Katk Malzemesinde Gerilme Deerleri

izelge 4.11 ekil 4.13e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (katk)2+b (katk)+c imento imento-Cruf a 0,204 0,326 b 0,451 -1,592 c -0,618 4,086 R2 1,000 0,999

80.00 70.00

imento im-Cruf

Gerilme(kgf/cm )

60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

%Katk

ekil 4.14 Toplam 56 Gn in Ayn Miktarda Katk Malzemesinde Gerilme Deerleri

117

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

izelge 4.12 ekil 4.14e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (katk)2+b (katk)+c imento imento-Cruf a 1,378 1,075 b -8,797 -6,906 c 23,106 18,242 R2 0,980 0,993

ekil 4.15 ve ekil 4.16da ise; zamanla mukavemet art, deiik katk miktarlarna gre, nce sadece imento iin sonra imento ve cruf katks iin gsterilmitir.
80.00 70.00 60.00

%3 im %5 im %7 im %10im

Gerilme(kgf/cm )

50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

ekil 4.15 Sadece imento in Zamanla Mukavemet Art

izelge 4.13 ekil 4.15e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %3 imento %5 imento %7 imento %10 imento a 0,000 0,000 -0,007 -0,010 b 0,083 0,201 0,636 1,375 c 2,076 5,597 8,697 19,716 R2 0,984 0,991 0,994 0,886

118

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 0

Gerilme(kgf/cm )

%1,5 im-%1,5 cur %2,5 im-%2,5 cur %3,5 im-%3,5 cur %5-5im

10

20

30

40

50

60

Zaman(gn)

ekil 4.16 Cruflu imento in Zamanla Mukavemet Art

izelge 4.14 ekil 4.16ya Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %1,5 im-%1,5Cruf %2,5 im-%2,5Cruf %3,5 im-%3,5Cruf %5 im-%5 Cruf a 0,000 -0,005 -0,006 0,020 b 0,077 0,485 0,575 -0,555 c 2,081 0,752 5,776 24,125 R2 0,973 0,995 0,985 0,999

ekil 4.17de iki ayr zamanda yaplan deneyin sonularn karlatrmak iin yaplm olup, yaplan deneylerin gvenirliliini gstermektedir. Bu grafik, iki farkl zamanda hazrlanan numunelerin 56 gn sonunda krlmasyla hazrlanmtr. Sonular birbirine ok yakn kmtr ve bu da deneylerin tutarl olduunu gstermektedir. Bu karlatrmann sadece 2. ve 3. grup iin yaplmasnn sebebi numunelere ayn ekilde kr uygulanmasdr.

119

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

18,00 16,00

2.grup 3.grup

Gerilme(kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,002

0,004

0,006

0,008

0,010

0,012

0,014

Deformasyon

ekil 4.17 Deneyin Tutarll in %5 imento Katks in Hazrlanan Grafik

izelge 4.15de ikinci grubun devam niteliinde olan ve ilk gnden itibaren kr uygulanmasna balanm numunelerin 56 gn sonucunda hesaplanan su muhtevas deerleri grlmektedir. Grld zere numunelerin su muhtevas deerleri ayn tutulmaya allm olup; %4-5 aralnda deerler almtr.

120

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

izelge 4.15 nc Grup Deneyler in Su Muhtevas Deerleri Zaman (%)Katk %3 %5 %7 %10 %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %5-%5 %3 %5 %7 %10 %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %5-%5 %3 %5 %7 %10 %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %5%-5 %3 %5 %7 %10 %1,5-%1,5 %2,5-%2,5 %3,5-%3,5 %5-%5 w(%) 4,05 4,48 4,19 4,00 4,91 4,76 5,25 3,95 4,00 4,24 4,19 3,91 4,99 4,80 5,24 4,59 4,00 3,81 4,38 3,71 5,02 5,08 5,23 4,15 4,48 3,37 4,11 3,20 5,12 4,58 5,06 4,42

7gn

14gn

28gn

56gn

izelge 4.16da ise nc grupta yaplan deneylerde bulunan gerilme deerleri izelge halinde verilmektedir. izelgeler kullanlarak hazrlanan grafikler Ek.5 ksmnda verilmitir.

121

4 BULGULAR VE TARTIMA

Glsen TUMLUER

izelge 4.16 nc Grup Deneylerden Elde Edilen Gme Yk Deerleri 3. Grup %3 imento %5 imento %7 imento %10 imento %1,5 im-%1,5Cruf %2,5 im-%2,5Cruf %3,5 im-%3,5Cruf %5 im-%5Cruf 7gn 2,58 6,69 12,54 24,24 2,30 4,14 9,05 20,77 Gerilme(kgf/cm2) 14gn 28gn 3,50 4,13 8,37 11,83 16,62 20,61 45,16 46,56 3,50 4,27 6,22 10,83 13,57 17,08 21,17 24,19

56gn 6,79 16,59 21,66 66,86 6,32 13,06 20,53 57,17

122

5 SONULAR VE NERLER

Glsen TUMLUER

5 SONULAR VE NERLER Bu almada sunulan deneysel sonularn ve analizlerin deerlendirilmesi ile aadaki sonulara ulalmtr. 1. Deneysel almalarda kullanlan kumlar zerinde yaplan kompaksiyon deneyinde, optimum su muhtevas %5,81 ve buna karlk gelen maksimum birim hacim arlk 1,64gr/cm3 olarak elde edilmitir. 2. imento ve imento cruf karm oranlarnn artmasyla kum zeminde mukavemetin artt gzlenmitir. 3. Optimum su muhtevasnda ve ayn oranda katk malzemesi ile hazrlanan numuneler, deiik artlarda kr uygulandnda, ilk gnden itibaren kr uygulanan numunelerin beinci gnden itibaren kr uygulanan numunelere oranla, daha fazla mukavemet kazand grlmtr. 4. Katk malzemesinin art ile, serbest basn deneylerindeki gme, numunelerin aniden dalmas eklinde grlmeye balamtr. 5. Yaplan deneyler daha uzun sre zarfnda yaplacak olursa; cruf katks ile hazrlanan numunelerin dayanm, imento ile hazrlanan numunelerin dayanmna daha da yaklaacaktr. imento ile zemin slahnda imentoya cruf aktr. 6. Yedi gn sonunda numunelerin serbest basn mukavemetinde hzl bir art gzlenirken; 28 gn sonunda bu artn hznn azald grlmtr. 7. Her bir ton elik retiminde ortaya kan 300 kilo crufun kullanm alanlarnn geniletilmesi, cruf at ynlarn azaltacaktr. Ayrca; yol inaat sektrne, ucuz bir hammadde salayacaktr. 8. Hazrlanlan kalplara numunelerin eit enerjide sktrlmasna gayret edilmitir. Daha gereki sonulara ulamak iin, arazide sktrlm dolgudan, rselenmemi numune alnmas daha uygun olabilir. Ayn zamanda CBR kalplarndan da rselemeden numune rnekleri alnabilir. gibi atk malzemelerin ilavesiyle daha ekonomik zmler retilebilecei gibi, evre kirliliinin de nlenmesine yardmc olunaca

123

5 SONULAR VE NERLER

Glsen TUMLUER

9. Sabit bir imento orannda, deiik cruf katk oranlar ile numuneler hazrlanlrsa, cruf katksnn zemine olan katks daha rahat kyaslanabilecektir. 10. TS En 197-1de belirtilen daha dk dayanm snfna ait bir imento seimi ile deneyler yaplrsa; cruf katks ile kazanlan dayanmn, imento katks ile kazanlan dayanma daha yakn olduu daha ak bir ekilde grlebilir.

124

KAYNAKLAR AL-ABDUL WAHHAB, H. I., 1996. Improvement of Marl and Dune Sand for Highway Construction in Arid Areas, PII: SO360-1323(96)000674 ANGIN,Z., ANGIN, A., 2005. ien Killerin Geoteknik zelliklerinin yiletirilmesi, Geoteknik Sempozyumu, Adana. ASGHARI, E. , TOLL D. G., HAERI, S. M., 2003. Triaxial Behaviour of a Cemented Gravely Sand, Tehran Alluvium, Geotechnical and Geological Engineering 21: 128, 2003. # 2003 Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands. AYTEKN, M., 2004. Deneysel Zemin Mekanii. Teknik Yaynevi, Mhendislik & Mimarlk Yaynlar, Ankara. , 2002., Zeminlerin Deirmen Art Malzemeler ile Stabilizasyonu, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Dokuzuncu Ulusal Kongresi, Anadolu niversitesi, Eskiehir. BAHAR , R., BENAZZOUG , M. KENAI , S. , 2004. Performance of Compacted Cement-Stabilised Soil, Cement & Concrete Composites 26 (2004) 811820. BASHA,E.A., HASHIM, R., MAHMUD, H.B., MUNTOHAR, A.S.,2003. Stabilization of Residual Soil With Rice Husk Ash and Cement. BOWLES, J. E., 1992. Engineering Properties of Soils and Their Measurement, Engineering Computer Software, New York. BROWN, E., 1977.Vibroflatation Compaction of Cohesionless Soils. Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE, Vol.3. No.GT12, 1457-1451.
Civilturk.com

DAS, B. M., 2002. Principles of Geotechnical Engineering. Brooks/Cole Thomson Learning, California State University, Sacramento., 589p. DERMATAS, D., MENG, X., 2003. Utilization of Fly Ash for Stabilization/Solidification of Heavy Metal Contaminated Soils , W.M. Keck Geoenvironmental Laboratory, Center for Environmental Engineering, Stevens Institute of Technology, Hoboken, NJ 07030, USA.

125

ENPC-LCPC, 1977. International Conference on the Use of Fabrics in Geotechnics, Paris. EREN, . ve YILMAZ, Z., 2004. MO Teknik Dergi, 2004 3311-3322, Yaz 222, Deiik Scaklklarda Kr Edilen Salt Portland imentolu, Yksek Frn Crufu veya Uucu Kl Katkl Betonlarda Dayanm Geliimi.1 EVREN, G., 1987. Toprak leri. Teknik niversite Matbaas Gmsuyu, stanbul, 242s. FU, X., HOU, W., YANG, C., LI, D., WU, X., 2000, Studies on High- Srength Slag and Fly Ash Compound Cement, Cement and Concrete Research 30 (2000) 1239- 1243. GHAZAVI,M.,2004. Shear Strength Characteristics of Sand-Mixed With Granular Rubber, Geotechnical and Geological Engineering 22: 401416, 2004. # 2004 Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands. HAERI,S.M., HOSSEINI, S.M.,TOLL,D.G.,YASREBI,S.S.,2005. The Behaviour of an Artificially Cemented Sandy Gravel Geotechnical and Geological Engineering. KALINSKI, M.E. and HIPPLEY,2005. B.T., The Effect of Water Content and Cement Content on the Strenght of Portland Cement-Stabilized Compacted Fly Ash, Fuel84, 1812-1819. KANIRAJ, S.R. and HAVANAGI, V.G.,1999. Compressive Strength of Cement Stabilized Fly Ash-Soil Mixtures, Cement and Concrete Research 29,673 677. KAVAK,A. ve BLGEN,G., 2005. Yksek Frn Curufu ve Kirecin Katk Olarak Kil zerindeki Etkileri ve Yol Yapmnda Kullanmnn Aratrlmas, Geoteknik Sempozyumu, Adana. KAYABALI ,K. and MOLLAMAHMUTOLU, M., 2004. Geoteknik Mhendislii Elkitab, McGraw- Hill El Kitaplar, Robert W. Day. Gazi Kitabevi, Fersa Matbaas, 600s. KUMBASAR, V., 1999, Zemin Mekanii Problemleri, alayan Kitabevi, stanbul, 671s. , 1962. naat Mhendisliinde Zemin Mekanii, alayan

126

Kitabevi, stanbul. LAMAN, M. ve YILDIZ,A., 1996. AKDENZ ZEMN96, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Sergi ve Seminerleri. 28-30 Kasm 1996, Akdeniz niversitesi Atatrk Konferans Salonu, Antalya. LEONARDS, G. A., CUTTER, W. A., HOLTZ, R. D., 1980. Dynamic Compaction of Granuler Soils. Journal of the Geotechnical Engineering Division, ASCE, Vol.106, No. GT1, 35-44. LI, K., 1988, Use of Cement, Flyash and EER Admixture in Soil Stabilization. B.S.C.E., Tamkang University, A Thesis Submitted in partial FulFillment of he Requirements for the degree of master of science in civil engineering. LIU, C., Evet and J.B., 2004. Soils And Foundations, Sixth Edition, The University of North Carolina at Charlotte, Pearson Prentice Hall, 486p. M.E.B., 1992. Endstri Meslek Liseleri in Alt Yap Laboratuar, Milli Eitim Basmevi, stanbul. MENARD, L., 1977. The Dynamic Consolidation of Foundation Soils. Report by Tecniques Louis Menard, Paris. MITCHELL, J.K., 1976. Stabilisation of Soils for Foundations of Structures, Geot. Eng. Univ. California. MUNTOHAR, A.S. and HANTORO,G.,2000. Influence of Rice Husk Ash and Lime on Engineering Properties of a Clayey Subgrade, EJGE. NALAKAN, M. S., 2004. TMH, TS Problemli Zeminlerde Geoteknik zmler. Trkiye Mhendislik Haberleri, say: 430, 2004-2. NALP, A., 1983. naat Mhendislerine Geoteknik Bilgisi. Cilt II Karadeniz niversitesi Yayn No: 3, Trabzon, 1225s. ZAYDIN,K., 2000. Zemin Mekanii. Birsen Yaynevi Ltd. ti., stanbul, 261s. EKERCOLU, E.,1993. Yaplarn Projelendirilmesinde,Mhendislik Jeolojisi, TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Yaynlar:28, Ankara, 216sf. PRABAKAR, J. DENDORKAR, N. and MORCHHALE, R.K.,2003. Influence of Fly Ash on Strength Behavior of Typical Soils, Construction and Building Materials. SIVAPULLAIAH, P.V., KANTHA, H.L. and KIRAN, K.M., 2003. Geotechnical

127

Properties of Stabilised Indian Red Earth, Geotechnical and Geological Engineering 21: 399413, 2003. # 2003 Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherlands. ENOL, A., 2004. Uucu Kl ile Stabilize Edilen Yumuak Zeminlerin CBR Sonularnn Deerlendirilmesi. Zemin Mekanii ve Onuncu Ulusal Kongresi, stanbul Teknik niversitesi, stanbul. TAHA, R., AL-RAWAS, A., AL-JABR, K., AL-HARTHY, A., HASSAN, H. and AL-ORAM, S., 2004. An Overwiew of Waste Materials Recycling in the Sultanate of Oman, Resources Conservation and Recycling 41, 293306. TAN,., 2002. lave Malzemelerle Stabilize Edilmi Kumlarda Kayma Direnci Parametrelerinin Taguchi Yntemi ile Belirlenmesi. Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Dokuzuncu Ulusal Kongresi, Anadolu niversitesi, Eskiehir. TOKYAY, M., 2003. Cruflar ve Cruflu imentolar. TMB/AR-GE/Y97.2, TOSUN, H., 2004. Baraj Mhendisliinde Geoteknik- Geirimli Zeminler ve yiletirme Esaslar, TMH, Trkiye Mhendislik Haberleri, say: 430, 2004-2. ODT naat Mhendislii Blm). Ankara, 47s. TS 1900, naat Mhendisliinde Zemin Laboratuvar Deneyleri TUN, A., 2001. Yol Malzemeleri ve Uygulamalar. Atlas Yayn Datm, stanbul, 840s. , 2002. Yol Mhendisliinde Geoteknik ve Uygulamalar. Atlas Yayn Datm, stanbul, 912s. TDE, E., 1996. Zeminlerin Kire ve imento Katks ile zm. Karadeniz Teknik niversitesi, Yksek Lisans Tezi, 161s. WAINWRIGHT, P.J. and TOLLOCZKO, J.J.A., 1986. The Early and Later Age Properties of Temperature Cycled Slag/OPC Concretes, Second International Conference on The Use of Fly Ash, Silica Fume, Slag, and Natural Pozzolans in Concrete, April, Madrid, CANMET, Ottawa, 1293-1321. YILDIRIM, S., 2002. Zemin ncelemesi ve Temel Tasarm. Birsen Yaynevi, stanbul, 466s. YOON, Y.W., CHEON, S.H. and KANG, D.S., 2003. Bearing Capacity and

128

Settlement of Tire-Reinforced Sands, Geotextiles and Geomembranes. UZUNER, B., 2000. Temel Mhendisliine Giri. Derya Kitabevi, Trabzon, 205s. , 2000. zml Problemlerle Temel Zemin Mekanii. Teknik Yaynevi, Mhendislik & Mimarlk Yaynlar, Ankara., 376s. YENOBALI, A., 2003-4. Trkiye Mhendislik Haberleri. Yap Malzemeleri-I ,say :426, yl: 48. YILDIZ, A. A., 2002. Donatl Zemine Oturan Yzeysel Temellerin Analizi. Doktara Tezi, ukurova niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Adana.

129

ZGEM 1982 ylnda Adanada dodu. lk, orta ve lise renimini burada tamamlad. 1999 ylnda ukurova niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi naat Mhendisliini kazanan Glsen TUMLUER, 2003 ylnda mezun oldu. Ayn yl ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstitsnde yksek lisans almalarna naat Mhendislii Geoteknik Anabilim Dalnda balad. Halen yksek lisans almalarna devam etmektedir.

130

Ek.1 TS En 197-1 : 2000 Genel imentolar Grubundan 27 rn

ANA BLEENLER ( KTLECE % OLARAK ) rnlerden Ana 27'sinin Klinker Yksek frn Silis duman Doal kalsine Doal edilmi D
b

Puzzolan

Uucu Kl

Pimi ist

Kalker

Minr ilave

areti

Tipler

(Genel imento Tipleri) K Portland imento Portlandcuruflu imento Portland-silis dumanl imento Portlandpuzolanl

curufu S 6
_

silissi V -

kalkersi W T L LL -

bileen

P -

Q -

CEM I

CEM I CEM II/A-S CEM II/B-S CEM II/A-D

95-100 80-94 65-79 90-94

20 _

0-5 0-5 0-5 0-5

21-35 6

10 6
_

CEM II/A-P CEM II/B-P imento CEM II/A-Q CEM II/B-Q CEM Portland-uucu II/A-V CEM kll imento II/B-V CEM II CEM II/A-W CEM II/B-W PortlandCEM pimi II/A-T CEM II/B-T istli imento Portland Kalkerli imento CEM II/A-L CEM II/B-L CEM II/A-LL CEM II/B-LL CEM II/A-M CEM II/B-M CEM III/A CEM III/B CEM III/C CEM IV/A CEM IV/B CEM V/A CEM V/B

80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 35-64 20-34 5_9 65-89 45-64 40-64 20-38

20

6
_

20 6 _ 20 21-35 6
_

6
_

20 6
_

20 6
_

20 6
_

0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 20 0-5 0-5 0-5 0-5

21-35 -

21-35 -

21-35 20

21-35 -

21-35

21-35

Portlandkompoze imentoc Yksek frn CEM III CEM IV curuflu imento Puzolanik imento CEM V Kompoze imento

21-35 36-65 66-80 81-95 18-30 31-50 11 _ 35 36-55 18-30 31-50 -

0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5 0-5

131

Ek.2 Portland Kompoze imento Kimyasal Kompozisyonu (%)

ADANA MENTO SANAY T.A.. ADANA/TURKEY

QUALITY / ANALYSIS CERTIFICATE

Report No : Date of report: 13.03.2006

Numune - Sample: Composite Cement Standard : CEM II/B-M 42,5 R (EN 197-1:2000) hra edildii yer - Place of shipment : (Typical Analysis) hra tarihi - Date of shipment : January - 2006 Deneme tarihi - Date of test : KMYASAL Analiz Deneme Standardlar ANALZ FZKSEL DENEMELER Standardlar Sonular Standards Sonular Test CHEMICAL PHYSICAL REQUIREMENTS Standards % Test results results % REQUIREMENTS SiO2 znen-soluble Erimez kalnt Insoluble residue Al2O3 Fe2O3 CaO MgO SO3 Kzdrma Kayb Loss on ignition Na2O K2O Na20+0.658K2O Serbest CaO Free Lime Mineralojik bileim Mineralogical composition C3S C2S C3A C4AF 25,70 6,67 6,95 4,07 53,33 3,87 1,90 1,10 0,48 1,21 1,28 0,62 Gn Days 2 3 7 28 zgl arlk Specific gravity g/cm3 Donma Balang Sresi Intial Setting Son time hours (Vicat) Final Hacim Sabitlii Soundness (Le Chatelier) mm. zgl yzey ncelik-Fineness
Specific surface (Blaine) 2 cm /g

3,05 251 342 1 3720 0,0 1,6

0.090 mm elekte kalnt

Residue on 0.090 mm sieve %

0.045 mm elekte kalnt

Residue on 0.045 mm.sieve %

DAYANIM DENEMELER STRENGTH REQUIREMENTS TEST METOD EN 196-1 ISO 679 TS 24 Eilme dayanm Bending strength, N/mm2 Standard D.Sonu T.results Basn dayanm Compressive str, N/mm2 Standard D.Sonu T.results 22,8 33,5 44,7

LSF Cl-= 0,0148

Quality Control Chief

132

Ek.3 Birinci Grup Deneyler

4,00 3,50

7gn 14gn 28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%3 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

10,00 9,00 8,00

7gn 14gn 28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%4 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

12,00 10,00 8,00

7gn 14gn 28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%5 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi 133

Ek.3.1
14,00 12,00

Gerilme(kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

7gn 14gn 28gn 56gn

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%6 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

20,00 18,00 16,00

Gerilme(kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

7gn 14gn 28gn 56gn

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%7 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025

Gerilme(kgf/cm )

7gn 14gn 28gn 56gn

Deformasyon

%8 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

134

Ek.3.2
16,00 14,00

Gerilme (kgf/cm )

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

%3 im %4 im %5 im %6 im %7 im %8 im

0,005

0,010

Deformasyon

0,015

0,020

0,025

7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

16,00 14,00 12,00

Gerilme(kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

%3im %4im %5im %6im %7im %8im

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

18,00 16,00 14,00

%3im %4im %5im %6im %7im %8im

Gerilme(kgf/cm2)

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

135

Ek.3.3
20,00 18,00 16,00

Gerilme(kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0

%3im %4im %5im %6im %7im %8im

0,005

0,01

0,015

0,02

0,025

Deformasyon

56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

20,00 18,00 16,00

Gerilme(kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2

7 gn 14 gn 28 gn 56 gn

%imento

Birinci Grup Deneyde imento Katksnn Deiik Zamanlarda Gerilmeye Olan Etkisi Birinci Grup Deneyde imento Katksnn Deiik Zamanlarda Gerilmeye Olan Etkisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (imento)2+b (imento)+c 7 gn 14 gn 28 gn 56 gn a 0,000 0,000 0,000 0,000 b 2,313 2,178 2,474 2,979 c -5,467 -3,448 -4,074 -4,667 R2 0,929 0,910 0,925 0,913

136

Ek.3.4
20.00 18.00 16.00 14.00

Gerilme(kgf/cm )

12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 0 10 20 30 40 50 60

%3im %4im %5im %6im %7im %8im

Zaman(gn)

Birinci Grup Deneyde Deiik Zamanlarda imento Katksnn Gerilmeye Olan Etkisi Birinci Grup Deneyde Deiik Zamanlarda imento Katksnn Gerilmeye Olan Etkisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %3 imento %4 imento %5 imento %6 imento %7 imento %8 imento a -0,001 0,001 -0,027 0,005 0,007 -0,003 b 0,095 0,074 0,237 0,418 -0,306 0,282 c 1,997 3,374 4,616 3,673 13,857 11,605 R2 0,991 0,984 0,569 0,973 0,999 0,999

137

Ek.4 kinci Grup Deneyler

8,00 7,00

Gerilme(kgf/cm )

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

7gn 14gn 28gn 56gn

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

%3 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

18,00 16,00

Gerilme(kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

7gn 14gn 28gn 56gn

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

%5 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi

25,00

20,00

Gerilme(kgf/cm )

7gn 14gn 28gn 56gn

15,00

10,00

5,00

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%7 imento Katks in Gerilme Deformasyon likisi 138

Ek.4.1
7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

7gn 14gn 28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%1,5 imento, %1,5 Cruf Katks in Gerilme Deformasyon likisi

14,00

7gn
12,00

14gn 28gn 56gn

Gerilme(kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%2,5 imento, %2,5 Cruf Katks in Gerilme Deformasyon likisi

22,00 20,00 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

Gerilme(kgf/cm )

7gn 14gn 28gn 56gn

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%3,5 imento, %3,5 Cruf Katks in Gerilme Deformasyon likisi 139

Ek.4.2
14,00 12,00

Gerilme (kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

%3 im %5 im %7 im

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

18 16 14

Gerilme (kgf/cm )

%3 im %5 im %7 im

12 10 8 6 4 2 0 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

22,00 20,00 18,00

Gerilme (kgf/cm )

16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

%3 im %5 im %7 im

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

140

Ek.4.3
25,00 20,00

%3 im %5 im %7 im

Gerilme (kgf/cm2)

15,00 10,00 5,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

10,00

%1.5 im-%1.5 cur

9,00 8,00

%2.5 im-2.5 cur %3.5 im-%3.5 cur

Gerilme (kgf/cm )

7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0

0,005

0,01

0,015

0,02

Deformasyon

7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

16,00 14,00

Gerilme (kgf/cm )

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

%1.5 im-%1.5 cur %2.5 im-%2.5 cur %3.5 im-%3.5 cur

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

14 Gnlk Serbest Basn Deneyi 141

Ek.4.4

18,00 16,00 14,00

Gerilme (kgf/cm )

%1.5 im-%1.5 cur %2.5 im-%2.5 cur %3.5 im-%3.5 cur

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03

Deformasyon

28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

25,00

%1.5 im-%1.5 cur %2.5 im-%2.5 cur %3.5 im-%3.5 cur

20,00

Gerilme (kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

142

Ek.4.5
3,00

2,50

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

2,00

1,50

1,00

0,50

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

% 3 Katk Malzemesi in 7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

8,00 7,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

% 5 Katk Malzemesi in 7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

14,00 12,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

% 7 Katk Malzemesi in 7 Gnlk Serbest Basn Deneyi 143

Ek.4.6
4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 0,000

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

% 3 Katk Malzemesi in 14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

9,00 8,00

Gerilme (kgf/cm )

7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

im im-cruf

0,002

0,004

0,006

0,008

0,010

0,012

0,014

0,016

0,018

Deformasyon

% 5 Katk Malzemesi in 14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

18,00 16,00

Gerilme (kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

im im-cruf

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

% 7 Katk Malzemesi in 14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

144

Ek.4.7
4,50 4,00 3,50

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

% 3 Katk Malzemesi in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

% 5 Katk Malzemesi in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

25,00

20,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

% 7 Katk Malzemesi in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi 145

Ek.4.8
8,00 7,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

Deformasyon

% 3 Katk Malzemesi in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

18,00 16,00 14,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

% 5 Katk Malzemesi in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

25,00

20,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

% 7 Katk Malzemesi in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

146

Ek.4.9
25,00

20,00

%3 im %5 im %7 im

Gerilme(kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

Sadece imento Katks in Gerilme Zaman likisi Sadece imento Katks in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %3 imento %5 imento %7 imento a -0,001 -0,002 -0,007 b 0,061 0,297 0,636 c 2,299 4,614 8,698 R2 0,987 0,999 0,994

25,00 20,00

Gerilme(kgf/cm )

%1,5 im-%1,5 cur %2,5 im-%2,5 cur %3,5 im-%3,5 cur

15,00 10,00 5,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

Yar Cruf Yar imento Katks in Gerilme Zaman likisi

147

Ek.4.10

Yar Cruf Yar imento Katks in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %1,5 im-%1,5Cruf %2,5 im-%2,5Cruf %3,5 im-%3,5Cruf %5 im-%5 Cruf a 0,000 -0,005 -0,006 0,020 b 0,077 0,485 0,575 -0,555 c 2,081 0,752 5,776 24,125 R2 0,973 0,995 0,985 0,999

8,00 7,00

im im-cur

Gerilme(kgf/cm )

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

%3 Katk in Gerilme Zaman likisi %3 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf a 0,000 0,000 b 0,083 0,112 c 2,076 1,723 R2 0,984 0,981

148

Ek.4.11
18,00 16,00 14,00

im im-cur

Gerilme(kgf/cm )

12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

%5 Katk in Gerilme Zaman likisi %5 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf
25,00

a -0,002 -0,005

b 0,297 0,485

c 4,614 0,752

R2 0,999 0,995

20,00

im im-cur

Gerilme(kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

%7 Katk in Gerilme Zaman likisi %7 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf a b -0,007 -0,636 -0,006 0,575 149 c 8,697 5,776 R2 0,994 0,985

Ek.5 nc Grup Deneyler

30,00 25,00

Gerilme (kgf/cm )

%5 im %10 im

20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

25

%2,5 im-%2,5 cur %5 im-%5 cur

20

Gerilme (kgf/cm2)

15

10

0 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

0,030

Deformasyon (cm)

7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

7,00 6,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

0,030

0,035

Deformasyon

%5 Katk Malzemesi in 7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

150

Ek.5.1
30,00 25,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%10 Katk Malzemesi in 7 Gnlk Serbest Basn Deneyi

50,00 45,00 40,00 35,00

%5 im %10 im

Gerilme (kgf/cm )

30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

Sadece imento in14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

25,00

%2,5 im-%2,5 cur

20,00

%5 im-%5 cur

Gerilme (kgf/cm )

15,00

10,00

5,00

0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

Yar Cruf Yar imento in 14 Gnlk Serbest Basn Deneyi 151

Ek.5.2
10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

Deformasyon

%5 Katk Malzemesi in 14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

50,00 45,00 40,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025

Deformasyon

%10 Katk Malzemesi in 14 Gnlk Serbest Basn Deneyi

50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030 0,035

Gerilme (kgf/cm )

%5 im %10 im

Deformasyon

Sadece imento Katks in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

152

Ek.5.3
30 25

%2,5 im-%2,5 cur %5 im-%5 cur

Gerilme (kgf/cm )

20 15 10 5 0 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

0,030

Deformasyon

Yar Cruf Yar imento Katks in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

12,00 10,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%5 Katk Malzemesi in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

50,00 45,00 40,00

im im-cruf

Gerilme (kgf/cm )

35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030 0,035

Deformasyon

% 10 Katk Malzemesi in 28 Gnlk Serbest Basn Deneyi

153

Ek.5.4
80,00 70,00

Gerilme (kgf/cm2)

60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 0,000

%5 im %10 im

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

Sadece imento Katks in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

50,00 45,00 40,00

%2,5 im-%2,5 cur %5 im-%5 cur

Gerilme (kgf/cm )

35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030

Deformasyon

Yar Cruf Yar imento Katks in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

18,00 16,00

Gerilme (kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,000

im im-cruf

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

0,030

Deformasyon

%5 Katk Malzemesi in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

154

Ek.5.5
80,00 70,00

Gerilme (kgf/cm )

60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 0,000

im im-cruf

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

Deformasyon

%10 Katk Malzemesi in 56 Gnlk Serbest Basn Deneyi

30,00

imento
25,00

im-cruf

Gerilme(kgf/cm )

20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

%Katk

7 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisi (%3, %5, %7, %10) 7 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (katk)2+b (katk)+c imento imento-Cruf a 0,204 0,326 b 0,451 -1,592 c -0,618 4,086 R2 1,000 0,999

155

Ek.5.6
50,00 45,00 40,00

imento im-cruf

Gerilme(kgf/cm )

35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

%Katk

14 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisi 14 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (katk)2+b (katk)+c imento imento-Cruf
50 45 40

a 0,825 0,084

b -4,847 1,525

c 10,979 -2,272

R2 0,998 0,985

imento im-cruf

Gerilme(kgf/cm )

35 30 25 20 15 10 5 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

%Katk

28 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisi 28 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (katk)2+b (katk)+c imento imento-Cruf a b 0,575 -1,493 0,000 2,845 156 c 3,828 -3,686 R2 0,998 0,993

Ek.5.7
80,00 70,00

imento im-Cruf

Gerilme(kgf/cm )

60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

%Katk

56 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisi 56 Gn in Katk Malzemesi Gerilme likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (katk)2+b (katk)+c imento imento-Cruf
80,00 70,00

a 1,308 1,075

b -8,797 -6,906

c 23,106 18,242

R2 0,980 0,993

Gerilme(kgf/cm )

60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 2

7gn 14gn 28gn 56gn

10

11

%imento

Sadece imento Katks in Gerilme Deerleri (%3, %5, %7, %10) izelge 4.9 ekil 4.11e Ait Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (imento)2+b (imento)+c 7 gn 14 gn 28 gn 56 gn a 0,204 0,825 0,575 1,308 157 b 0,451 -4,847 -1,493 -8,797 c -0,618 10,979 3,828 23,106 R2 1 0,998 0,998 0,980

Ek.5.8
70,00 60,00

Gerilme(kgf/cm )

50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 1

7gn 14gn 28gn 56gn

%imento

Yar Cruf Yar imento in Gerilme Deerleri ( Toplam Katk %3, %5, %7, %10) Yar Cruf Yar imento in Gerilme Deerlerinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (imento)2+b (imento)+c 7 gn 14 gn 28 gn 56 gn
80.00 70.00 60.00

a 0,000 0,000 0,000 4,301

b 5,386 5,264 5,689 -13,812

c -7,765 -5,335 3,686 18,242

R2 0,937 0,980 0,993 0,993

%3 im %5 im %7 im %10im

Gerilme(kgf/cm )

50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

Sadece imento Katks in Gerilme Zaman likisi

158

Ek.5.9 Sadece imento Katks in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %3 imento %5 imento %7 imento %10 imento
70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

a 0,000 0,000 -0,007 -0,010

b 0,083 0,201 0,636 1,375

c 2,076 5,597 8,697 19,716

R2 0,984 0,991 0,994 0,886

Gerilme(kgf/cm )

%1,5 im-%1,5 cur %2,5 im-%2,5 cur %3,5 im-%3,5 cur %5-5im

Zaman(gn)

Yar Cruf Yar imento Katks in Gerilme Zaman likisi Yar Cruf Yar imento Katks in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c %1,5 im-%1,5Cruf %2,5 im-%2,5Cruf %3,5 im-%3,5Cruf %5 im-%5 Cruf a 0,000 -0,005 -0,006 0,020 b 0,077 0,485 0,575 -0,555 c 2,081 0,752 5,776 24,125 R2 0,973 0,995 0,985 0,999

159

Ek.5.10
8,00 7,00

im im-cur

Gerilme(kgf/cm )

6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

%3 Katk in Gerilme Zaman likisi %3 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf
18,00 16,00

a 0,000 0,000

b 0,083 0,974

c 2,076 2,081

R2 0,984 0,973

Gerilme(kgf/cm )

14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0

im im-cur

10

20

30

40

50

60

Zaman(gn)

%5 Katk in Gerilme Zaman likisi %5 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf a -0,002 -0,005 160 b 0,297 0,485 c 4,614 0,752 R2 0,999 0,995

Ek.5.11
25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

im im-cur

Gerilme(kgf/cm )

Zaman(gn)

%7 Katk in Gerilme Zaman likisi %7 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf
80,00 70,00 60,00

a -0,007 -0,006

b -0,636 0,575

c 8,697 5,776

R2 0,994 0,985

im im-cur

Gerilme(kgf/cm )

50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 0 10 20 30 40 50 60

Zaman(gn)

%10 Katk in Gerilme Zaman likisi %7 Katk in Gerilme Zaman likisinin Eilim Fonksiyonlar ve Korelasyon Katsaylar =a (t)2+b (t)+c imento imento-Cruf a 0,009 0,020 161 b 1,375 -0,555 c 19,716 24,125 R2 0,886 0,999