T.C.

SAKARYA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

YALIN RETM VE LASTK SEKTRNDE BR UYGULAMA

YKSEK LSANS TEZ

End.Mh. Murat Salih DEMRKIR

Enstit Anabilim Dal Tez Danman

: :

ENDSTR MHENDSL Prof. Dr. Orhan TORKUL

Haziran 2008

NSZ

lkemizin ve dnyann iinde bulunduu ekonomik koullar nedeniyle verimlilik artna bugn her zamankinden daha fazla ihtiya vardr. nk, ekonomideki iyilemenin salanmas ve bu iyilemenin topluma yansmas, d ticaret ann azaltlmas ve isizlik orannn drlmesi gibi nemli faktrlerin baarlmasnda verimlilik ok nemli bir role sahiptir. Gnmz rekabet ortamnda verimlilik artnn salanmas, yeni makineler satn alma veya mevcut igcn ii almyla arttrma gibi rn maliyetini arttran yntemlerle deil, mevcut retim ve ynetim sistemine bir takm verimlilik yntemlerinin uygulanmas ile mmkndr. McKinsey Global Institute tarafndan 2002 ylnda hazrlanan Trkiye, Verimlilik ve Byme Atlmnn Gerekletirilmesi adl raporda bu gerek yle vurgulanmtr; Faaliyetlerin daha iyi planlanmamas ve organize edilmemesi, bugn modern kesimin mevcut ve potansiyel igc verimlilik seviyeleri arasndaki toplam farkn yzde 64n oluturmaktadr, bu nedenle de en nemli verimlilik artrma alandr. Bu almada yaln retim ve yaln retim teknikleri aratrlm ve yaln retim uygulamas ile verimlilik art salanabilecei gsterilmitir. Yaln retim tm dnya lkeleri tarafndan son yllarda yaygn olarak kullanm alan buldu. Bu nedenle yaln retimin nasl uygulanmas gerektii ve uygulanrken nasl bir sistemin takip edilmesi gerektii aratrld. Yaln retimin bu denli uygulama alan bulmas ve uygulanmas kresellemenin sert rekabet koullarna uyumlu yapda olmasndan kaynaklanmtr. Yaln ile verimlilii artrmak milli gelirin hzl bymesi, yeni i kaplarnn almas ve ihracat artarken, ithalatn azalmas anlamna gelmektedir. Tez almam srasnda yardm ve desteini esirgemeyen ve yardmlaryla beni ynlendiren tez danmanm Sayn Prof. Dr. Orhan TORKUL Hocama ve yardmlarndan dolay Aratrma Grevlisi Endstri Yksek Mhendisi hsan Hakan SELVye teekkr ederim.

ii

NDEKLER

NSZ.............................................................................................................. NDEKLER ................................................................................................ SMGELER VE KISALTMALAR LSTES.................................................... EKLLER LSTES ....................................................................................... TABLOLAR LSTES....................................................................................... ZET................................................................................................................. SUMMARY...................................................................................................... BLM 1. GR................................................................................................................. BLM 2. YALIN RETM............................................................................................... 2.1. Yaln retimin Tarihsel Geliimi..................................................... 2.2. Yaln retimin Literatr Aratrmas............................................... 2.3. Yaln retimin zellikleri........................................................ 2.4. Yaln retimin Tanm..................................................................... 2.4.1. Deer............................................ 2.4.2. sraf.......................... 2.4.3. Yaln retimde temel yedi israf............................................... 2.4.4. Deer ve israfa yaln retimin yaklam................................. 2.5. Yaln retim Uygulama Nedenleri... 2.5.1. Yaln retim tercihi stoksuz alma 2.6. Yaln Dnceye Gei..................................................................... 2.6.1. Yaln dncenin ana prensipleri......................................... 2.6.1.1. rn baznda deerin tanmlanmas...........................

ii iii Vi Vii Viii iX X

2 2 4 6 7 8 9 9 11 12 13 15 16 17

iii

2.6.1.2. rn baznda deer ak yollarnn tanmlanmas................ 2.6.1.3. Deer aknn kesintisizce salanmas................................ 2.6.1.4. Mterilerin reticiden deeri ekmeleri salanmas........... 2.6.1.5. Mkemmellie doru yol alnmas....... 2.7. Yaln retimde Deer Ak Haritalama....................................... 2.7.1. Deer ak haritas oluturma............................................. 2.7.2. Deer ak haritalamann amac.............................................. BLM 3. YALIN RETM TEKNKLER.. 3.1. Tam Zamannda retim................................................................ 3.1.1. Tam zamannda retimin temelleri...................................... 3.1.2. Tam zamannda retimin zellikleri........................................ 3.1.3. Tam zamannda retim yaklamlar........................................ 3.1.4. Tam zamannda retim yaklamnn ana unsurlar............. 3.1.5. Tam zamannda retim yaklamnn hedefleri....................... 3.1.6. Tam zamannda retimin avantajlar ve yararlar.................... 3.2. Kanban.......................................................... 3.2.1. ekme sistemi.................................................................. 3.2.1.1. ekme sistemi avantajlar........................................... 3.2.2. Kanban sisteminin uygulanmas.......................................... 3.2.3. Kanban sisteminin bileenleri.................. 3.2.4. Kanban temel alma prensipleri 3.2.5. Kanban kart eitleri 3.2.6. Kanban nerelerde uygulanabilir............................................... 3.2.7. Kanban nerelerde uygun deildir......................................... 3.2.8. Kanbann avantajlar.................................... 3.3. Bir Dakikada Kalp Deiimi (SMED)............................................. 3.3.1. SMEDi uygulayabilmek iin baz teknikler........................... 3.3.2. Temel SMED uygulama ekli.............................................. 3.3.3. SMED uygulama admlar........................................................ 3.3.4. SMEDin yararlar................................................... 3.4. Poka-Yoke.................................................... iv

18 18 18 19 19 21 27

28 28 29 29 30 30 31 31 32 33 34 35 36 37 38 39 39 40 40 41 43 44 47 48

3.4.1. Poka-Yoke tekniinin temel felsefesi...................................... 3.4.2. Yaln retimde poka-yoke yntemleri..................................... 3.5. 5S..................................................................................................... 3.5.1. 5S admlar............................................................................... 3.5.2. 5Sin yararlar.......................................................................... 3.6. Toplam Verimli Bakm (TVB)........................................................ 3.6.1. Yaln retimde TVBnin nemi............................................... 3.6.2. Toplam verimli bakmn anlam... 3.6.3. Ekipman verimliliini etkileyen alt byk kayp................... 3.6.4. TVB admlar........................... 3.6.5. TVBnin hedefleri ve yararlar.................................... 3.7. Kaizen................................. 3.7.1. Kaizenin drt temel yaklam................................................ 3.7.2. Yaln retimde kaizen.............................................................. 3.7.3. Kaizen sreci............................................................................ 3.7.4. Ynetimde kaizen.................................................................... 3.7.5. Kaizenin yararlar................................................................... BLM 4. YALIN RETM UYGULAMASI................................................................... BLM 5. SONULAR VE NERLER........................................................................... KAYNAKLAR.. EKLER.. ZGEM...

50 51 52 52 54 55 55 56 57 57 60 61 62 62 64 65 65

67

81 85 90 94

SMGELER VE KISALTMALAR LSTES

FPS TPS TZ IMVP SMED TVB VSM APICS DOE CIS WIP CT CO Set-Up Time PPM PC FIFO

: Ford retim Sistemi (Ford Production System) : Toyota retim Sistemi (Toyota Production System) : Tam Zamannda retim : International Motor Vehicle Project : Bir Dakikada Kalp Deiimi (Single Minutes Exchange of Die) : Toplam Verimli Bakm (Total Productive Maintenance) : Deer Ak Haritas (Value Stream Map) : The American Production and Inventory Control Society : Design of Experience : Srekli Geliim Sistemleri (Continuous Improvement Systems) : Proses i Stok (Work In Process) : evrim Zaman (Cycle Time) : Deiim Zaman (Change Over Time) : Hazrlk Zaman : Milyonda Hata (Parts Per Million) : Kiisel Bilgisayar (Personel Computer) : lk Giren lk kar (First In Frst Out)

vi

EKLLER LSTES

ekil 2.1. ekil 2.2. ekil 2.3. ekil 3.1. ekil 3.2. ekil 3.3. ekil 3.4. ekil 3.5. ekil 3.6. ekil 4.1. ekil 4.2. ekil 4.3. ekil 4.4. ekil 4.5. ekil 5.1.

VSM ekilleri. ................................... imdiki Durum Deer Ak Haritas.............. Gelecek Durum Deer Ak Haritas..... Kanban Temel alma Prensibi............................................... Spagetti Diyagram......................................................... 5S Admlar.................................................... Kaizen emsiyesi....................................... yiletirmede Kaizen Yaklam..................................................... Kaizen Sreci................................................................................. Yaln retim Uygulama Aamalar................................................ Yaln Ekibi..................................................................................... Belt Paketi Oluturma Admlar ve Kullanlan Makine Saylar.... imdiki Durum VSMi................................................................... Kesme ve Blme Makineleri yiletirmesi..................................... Uygulama Sonras Deer Ak Haritas.........................................

22 24 27 38 42 52 62 63 64 67 68 69 71 72 81

vii

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1. Tablo 3.1. Tablo 4.1. Tablo 4.2. Tablo 4.3.

Gelecek Durum Sorular................................................. SMED Kademeleri................. rn Makine Rotalama Matrisi.................. Kod Dnm Aamalar......................................................... yiletirmeler Sonras Kod Dnm Sresi..........................

26 44 70 75 77

viii

ZET

Anahtar kelimeler: Yaln, Yaln retim, Yaln Dnce, Kanban, SMED, 5S, Toplam Verimli Bakm, Kaizen, Poka-Yoke Bugn yaanan problemlerin temel nedeni "Kitle retimi"dir. Makineler ve aralar kitle retimde byk hacimli retim yapmak zere tasarlanmlardr. Bu nedenle mteri taleplerindeki deimelere uyumlu deildir. Kitle retimin aksine deeri mterinin sesine gre tanmlayan ve mterinin sesini her prosese yanstan yaln retim mteri taleplerini karlayacak esneklie sahiptir. Bu alma mevcut retim anlay ierisinde darboaz kabul edilen bir lastik prosesine uygulanan yaln retim teknikleriyle salanan gelimeleri ve geliimleri gerekletirmek iin yaplan almalar anlatmaktadr. almann amac yaln retimin ve tekniklerinin tanmlarn vermek daha sonra lastik sektrnde seilen bir proseste yaln retim uygulamasnn baarl olabilmesi iin izlenmesi gereken yaln retim admlarn ve kullanlmas gereken yaln retim tekniklerini gstermektir. almann ilk blmnde yaln tarihi, yaln kavramlar ve tanmlar, yaln dnce, yaln retim teknikleri farkl bak alaryla tanmlanm ve aklanmtr. Uygulama almas ieren drdnc blm daha nceki blmlerde aklanm olan tm teorik bilgilerin bir Lastik malat Fabrikasnda uygulanmasdr. Ve almann son blm yaln uygulamasnn sonularn gstermektedir. Yaln retim tekniklerinin uygulanmasyla incelenen proseste 14,27 gn 0,0363 saat olan toplam retim zaman 2,26 gn 0,0357 saate drlmtr.

ix

LEAN MANUFACTURING AND AN IMPLEMENTATION AT SECTOR OF TIRE

SUMMARY

Key Words: Lean, Lean Manufacturing, Lean Thinking, Kanban, SMED, 5S, Total Productive Maintenance, Kaizen, Poka-Yoke The root cause of problems that were encountered today is mass production. Machinery and equipments are designed to produce high volumes in mass production. That is why it is not available for variation of customer demands. Contrary to mass production, lean manufacturing has great flexibility to meet the customers needs, especially reflecting customer voice on the process and describing its value as what the customer deserve. This study shows that obtained improvements through applied lean manufacturing techniques to an accepted bottleneck tire process in current manufacturing system and studies to perform the improvements. Aim of the study is to give definitions of lean manufacturing and its techniques after to show that need to be followed lean manufacturing steps to achieve lean manufacturing implementation and lean manufacturing techniques that must be used at a process which was chosen in tire manufacturing. In first three section of this study, lean history, lean concepts and definitions, lean thinking, lean manufacturing techniques were defined and explained in terms of different aspects. In the fourth section which includes the application study, the application of all the theoretical knowledges that are explaned in the previous sections in a Tire Manufacturing Plant. And last section of the study shows conclusion of lean implementation. Total lead time was decreased from 14,27 days 0,0363 hours to 2,26 days 0,0357 hours for the process was observed during this study by implementing of lean manufacturing techniques.

BLM 1. GR

Gnmzn rekabet koullarnda firmalarn pazardaki yerlerini koruyabilmeleri ve bymeleri iin giderek kiisellemekte olan mteri taleplerine bal olarak ok eitli rnleri en ksa teslim zamannda, mkemmel bir kalitede ve dk fiyatta retebilmeleri gereklidir. Giderek ksalan rn mrleri ok hzl deiimlerle kk miktarlarda retim yaparak taleplere cevap vermeyi gerektirmektedir. Kalitenin artk milyonda hata dzeyiyle llmesi kalitede sfr hata dzeyini yakalamay zorunlu klmaktadr. Gnmz teknoloji koullarnda snr tanmayan rekabet ortamndaki fiyat dleri maliyet unsuruna odaklanmay zorunlu hale getirmitir. Tm bu zorlu faktrler ve kresel etkileime kar ayakta kalabilmek ve ileriye gidebilmek iin Yaln retim nce ierisinde bulunulan mevcut sistemin tm aksaklklarn ve sorunlarn ortaya kartan daha sonrada gelecek iin daha iyi, mkemmeli kovalayan ve hi durmadan srekli geliim yolunu izleyen retim tekniklerini, ynetim dncesini, yaln prensiplerini ve ilkelerini iermektedir. Yaln retim tm dnyada irketler tarafndan uygulanan, alma ortamnda gerekli ve retken olmayan grevleri, aktiviteleri ve davranar azaltmay amalayan prosesler, teknikler, stratejiler ve giriimlerdir. Bu alma da retim sistemlerinden olan Yaln retim tanm, ilkeleri, dnce ve kullanlan yaln teknikleri ile ele alnm, lastik sektrnde seilen belirli bir proses iin klasik retimden yaln retime gei boyunca karlalan durumlar, gei aamalar ve geildiinde mevcut duruma gre yaln ile elde edilen kazan gsterilmitir.

BLM 2. YALIN RETM

2.1. Yaln retimin Tarihsel Geliimi Bugn yaln retim diye adlandrlan retim ve ynetim sisteminin temel ilkeleri, ilk kez 1950lerde Toyoda ailesinin bireylerinden mhendis Eiji Toyoda ve beraber alt deha, mhendis Taiichi Ohnonun nclnde, Japon Toyota firmasnda atlmtr. Bu ikili Eiji Toyodann 1950de Ford firmasn incelemek zere Amerikaya yapt gezisinde edindii bilgilerin de nda Fordun yzyln balarndan itibaren nclk ettii kitle retim sisteminin Japonya iin hi de uygun olmadna karar vermilerdir ve bu karar yepyeni bir retim ve ynetim anlaynn ilk admlarnn atlmasna yol amtr [1]. Toyota motor irketi, Japonyada 1937 ylnda Toyoda ailesi tarafndan kurulmutur. Bu irket 1950 ylnda gen bir mhendis olan Eiji Toyodann Fordun Detroitteki Rouge otomobil fabrikasn inceleyene kadar pek bir varlk gsterememitir. Eiji gayet kabiliyetli ve hrsl bir mhendistir. Rougeun her yerini dikkatlice inceledikten sonra tm ayrntlar bir retim dahisi olan Taiichi Ohno ile grm ve seri retimin Japonyada asla baarya ulaamayacana kanaat getirmilerdir [2]. kilinin saptamalar yledir; Kitle retiminde, her retim faktr ya da unsuru olabildiince ok sayda kullanlp, retim pek ok gereksizlik ya da israf iermektedir. srafn kayna, sistemin ar bir i blmne dayanmas yani gerek makinalar gerek de iilerin, ou kez sadece tek bir rn iin tek bir operasyon gerekletirecek ekilde organize edilmeleri, literatrdeki deyimiyle, tek bir ie/operasyona adanm olmalardr. Hatta, makinalar zellikle bu tr bir adanmlk salayacak ekilde tasarlanmlardr. retim organizasyonuna bu ekilde yaklalmas, bir yandan retim faktrlerinin gereksiz yere kitlesel boyutta kullanlmalarna yol amakta ok byk fabrika mekanlarnda, binlerce ii ve pahal

makina, ayn ilemi aylarca, hatta yllarca srdrebilmektedirler. te yandan da, retime ar bir hiyerari getirip, retimde esneklie set ekmektedir. Toyota dehalar, sistemin btnn incelemeleri sonucu u yargya varrlar: Kitle retim sistemi, esneklikten yoksundur, kat bir hiyerariye dayanmaktadr ve kitlesellik israf iermektedir. Ancak ne var ki, tm bunlar 1950ler Amerikasnda bir sorun oluturmamaktadr. Amerika, 1950lerde, farkllamam ama geni, yani kstl tipte aracn ok sayda satlabilecei, ounluunu elinde harcayacak paras olan orta snfn oluturduu henz doymam bir pazardr. irketlerde zaman iinde byk sermayeler birikmitir ve rekabet dktr. Otomobil piyasasnda sadece firma ekimektedir. Dolaysyla, kitlesellik ve israf, irketlerce bir sorun olarak alglanmad gibi, tersine ar i blmne ve her eyin bonkrce kullanlmasna dayal bu sistemde, retim adetleri olabilecek en yksek dzeyde tutulabildii ve pahal makineler uzun vadede tam kapasite kullanlabildii srece lek ekonomilerine ulalmakta, yani birim maliyetler ok dk tutulabilip, karlar azami dzeye kabilmektedir [1]. 1950lerin Amerikas ve Japonyas ok farkl yaplar sergilemektedir. Toyoda ve Ohnonun seri retim sistemine eletirici bir gzle yaklamasnn en byk nedeni de 2.Dnya Sava sonras Japonyann iinde bulunduu durumdur. 1950lerde Japonyann iinde bulnduu durum ise yle zetlenebilir; Yerli Pazar olduka kktr fakat pazarn kk olmasna karn tek tip deil farkl tip aralara ihtiya vardr. Kii bana den milli gelir olduka dktr ve sermaye birikimi yetersizdir. Savatan zarar gren Japon ekonomisi sermaye ve dvize atr ve bu da en son bat retim teknolojisinin byk apta satn alnmasn imkansz klmaktadr. Toyota ve dier firmalarn ksa zamanda rendikleri gibi yerel Japon igc artk deiken bir maliyet yada deitirilebilir para muamelesi grmeye hevesli deildir. Daha da fazlas Amerikan igali ile devreye giren yeni i kanunu iilerin daha iyi i koullar iin pazarlk edebilme konumlarn olduka kuvvetlendirmitir. Ynetimin ii karmas kesinlikle yasaklanmtr ve tm alanlar temsil eden irket sendikalarnn pazarlk gleri ykselmitir. irket sendikalar mavi ve beyaz yaka iileri arasndaki fark ortadan kaldrarak glerini herkesi temsil etmek iin kullanmlar ve irketin karndan bir pay temel crete ek olarak ikramiye demesi

eklinde garantiye almlardr [3]. Japonyada rekabet Amerikaya gre ok daha yksektir (1950lerde Japonyada ayn pazar diliminde rekabet eden toplam 12 otomobil reticisi bulunuyordu). Bu koullarda Japon reticileri iin adanm ii ve makinalar topluluu ile kstl tipte aratan ylda milyonlarca retmek gndem d kalmaktadr. Tam tersine 1950ler Japonyasnda reticilerin gndeminde olan ayn anda farkl tip aralar hem de her birinden ok dk sayda retip yine de rekabet ve halkn gelir dzeyi dolaysyla dk maliyet tutturma zorunluluudur. retim adetlerindeki snrllk ve sermaye birikiminin yetersiz oluu dolaysyla ok daha az saydaki retim faktrn esnek ve etkin kullanmann yollarn bulmaktr. retimi, maliyeti artrc tm etkenlerden, tm gereksizliklerden arndrmaktr. te tm bu koullar ve zorunluluklardr ki bata Toyotann dehalar Toyoda ve fakat zellikle Ohnonun nclnde, adm adm ilerlenilerek, retim gn ve gn adeta bir mikroskop altna yatrlp, titizlikle incelenerek ve gelitirilerek, bugn yaln retim diye tanmladmz sistemin ortaya kmas ve ksa srede tm Japon ekonomisine yaylmas sonucunu vermitir [1]. 2.2. Yaln retimin Literatr Aratrmas Henry Ford 1927de bugn ve gelecek iin kendi retim felsefesini oluturdu ve Ford retim Sistemi ad altnda bir devrimi temel prensipleriyle kurdu. 1937de Toyoda (daha sonraki adyla Toyota) Motor irketi Japonya Koromada kuruldu. Toyoda kuzenler Kiichiro ve Eidji, Taichi Ohno ile birlikte FPS (Ford retim Sistemi) zerinde alarak TPS (toyota retim sistemi) ni oluturdular. TPSnin anahtar fonksyonu ise TZ (tam zamannda retim) idi. 1978de Taichi Ohno Toyota Production System i Japonca yaynlad. Ohnoya gre TPS nin ncelikli tek amac maliyetleri drmekti, yani israflar ortadan kaldrmak , buda ancak miktarn kontrol edilmesi, kalite gvencesi ve insan haklarna saygyla baarlabilirdi. Ohno sadece ihtiya duyulan eitleri ihtiya duyulan zamanda ve ihtiya duyulan miktarda retilmesini neriyordu. 1973de Kuzey Amerikay vuran petrol krizi Japon imalat ve ynetiminde yaplan uygulamalarda byk bir ilgi meydana getirdi ve bu olaylar

Japonyada imalat ve ynetimle ilgili yazlan ok sayda makale ve kitaplar izledi. 1977de ilk akademik makale Sugimori Et Al tarafndan yaynland. Makaleler Kanban ve tam zamannda retime odaklanmt. retim dzeltme ve seviye arttrma ilk olarak yazld. 1984 Toyota motor irketi ve General Motors Californiyada ortak bir giriimde bulundular. 1980lerin ortas Yasuhiro Modenin Toyota retim Sistemleri (1983) dahil olmak zere Taichi Ohnonun Toyota retim Sistemleri (1988) gibi kayda deer kitaplar ingilizce olarak yaynland [4]. Toyota Motor Company 1980li yllarn basnda piyasaya srdg 3,5 milyon otomobille dnya reticileri arasnda bir anda ikinci sraya yerlemitir. Bu ayn zamanda Japon otomobil endstrisinin Amerikan otomobil endstrisini getii tarihi andr. Amerikann toplam 8 milyon adet otomobiline karlk Japon otomobil endstrisi 11 milyonu bulan olaanst bir performans sergiliyordu ve bu baarya en byk katky salayan irket Toyota Motor Company idi [5]. Yaln retim, ABDdeki Massachusetts Institute of Technogy University bnyesinde dnya otomotiv sanayi zerine almalar yapan International Motor Vehicle Project (IMVP)de arastrmac olan John Krafcik tarafndan ortaya atlm bir terim olarak karmza kmaktadr [6]. Bu terimin dnya apnda geerlilik kazanmas James P. Womack, Daniel T. Jones ve Daniel Roosun Dnyay Deitiren Makine isimli kitabnn 1990da piyasaya kmasyla mmkn olmutur. Yazarlar dnyann yaln retimi deneme konusunda istekli olduunu kitab tantm seyahatleri srasnda grmler ancak yaln retimi nasl yaparz, sorusu ile karlamlardr [7]. 1990 ortalarnda tam zamannda retim, toplam kalite ynetimi l deerleri ile ilgili makaleler yaynland. 1994 de Yaln dnce Womack ve Jones tarafndan yaynland. Kitap yaln felsefesini geniletiyordu ve yaln irket seviyesinde prensipler oluturacak ekilde ynlendiriyordu. ok sayda kitap ve makaleler danmanlar ve destekleyiciler tarafndan yazld ve birka tane akademik kavram oluturuldu. 2006 da Toyota Motor irketi Kuzey Amerikada 1 numaral otomobil imalats haline geldi [4].

2.3. Yaln retimin zellikleri Endstri tarihinin ilk yllarndan beri firmalar rekabet halindedirler ve satlarn arttrabilmek iin kresel bir yar iersindedirler. Firmalardaki yneticiler rn ve hizmetlerin retiminin ve datmnn en hzl ve en ekonomik yollarn aramaktadrlar. Kresel rekabetteki bask doudan dnyaya yaylrken retim firmalarnn ayakta kalmas retim maliyetlerinin azaltlabilmesine, rnlerin srekli gelitirilebilmesine ve sosyo-teknolojik gelimelerdeki deiimlere ayak uydurabilme becerisine baldr. Bu nedenle randmanl, verimli ve kusursuz olabilmenin anahtar yaln retimdir [8]. Yaln retim, yaln organizasyon ve yaln ynetim kavramlar son yllarda ska kullanlmaktadr. Genel olarak bir mekanizmann yada dzenin yaln olmas onun hantal olmadn ifade eder. Yaln bir dzen sadece ilevsel olmak iin ihtiya duyduu unsurlara sahip olan, hantalla ve yavala neden olan unsur ve ilevlerden arndrlm, gereksiz yk/klfet tamayan, gereksiz enerji ve zaman harcamayan bir dzendir. Bir dzenin yaln olmas onun basitletirilmi olmas anlamna gelmez. Ekonomik, teknik veya rgtsel boyutlar ile inceltilmi bir dzen olduuna iaret eder. Byle bir dzenin organizasyonunda yada ynetiminde hiyerarik rgt yapsda ister istemez sorgulanr ve mercek altna alnr. Yaln bir dzen fazla ilerden, i aamalarndan ve ilemlerden arndrld veya daha hzl hareket kabiliyeti kazand, gereksiz kaynak, hareket ve zaman israflarna yol amad iinde nispeten daha dk maliyetle ileyen bir dzendir. retim dzeninin yaln olmas, bu dzenin gereksiz yklerden arndrlm olmasn; retim faktrleri, hareket ve zaman israflarnn en dk seviyeye indirilmi olmasn ifade eder [9]. Yaln retim yalndr nk seri retimle kyaslandnda hereyin daha azn kullanr. ( Fabrikadaki insan gcnn yarsn, imalat alannn yarsn, ara-gere yatrmnn yarsn, yeni bir rnn yar zamanda gelitirilmesi iin gereken mhendislik saatlerinin yarsn vb. ). Ayrca yerinde ihtiya duyulan stoklarn

yarsndan ok daha aznn bulundurulmasn gerektirir, ok daha az bozuk mal kar ve daha fazla ve gittike de artan eitlilikte rnler retir [10]. Yaln retim, mal akn hzlandrabilmek iin ara stoklar sfrlamay hedefler. htiya domadan hibir zaman retim yaplmaz. Gerektiinde iilerin yapt retimi ve makine kapasitesi kullanm oranlarnda fedakarlk eder [11]. Yaln retimde ilk defada doru sonu elde etmek iin bir alt yap oluturulur. Bu amala gelitirilmi ve operatrler tarafndan dahi kolay uygulanabilir istatistiksel problem zme teknikleriyle olaylarn oluumu tesadflerden kurtarlp, tahmin edilebilir ekillere getirilir [12]. Yaln retim daha fazla profesyonel yeteneklerin renilmesini ve bunlarn kat bir hiyerariden ziyade oluturucu bir takm atmosferi iinde uygulanmasn gerektirir [13]. Yaln retimde dorudan isilikler asgariye indirilir. Esasen sabit giderlerin tm kalemleriyle mcadele edilir. rnein, ok ynl eitim verilen iiler her ii yapabilir duruma getirilir. Bylece sre gerei almayan makinalarn iileri dier faal makinalara kaydrlabilir veya ayn iiler makina bakm-parti deiimi gibi ilerde de grevlendirilebilirler [14]. 2.4. Yaln retimin Tanm Yaln retimin basit ve detayl bir ekilde ne anlama geldiini anlayabilmek iin yaln retim tanmlar ve bu tanmlarda geen baz temel yaln kavramlar bilmek gerekir. Yaln retim; yapsnda hibir gereksiz unsur tamayan ve hata, maliyet, stok iilik, gelitirme sreci, retim alan, fire, mteri memnuniyetsizlii gibi unsurlarn, en aza indirgendii retim sistemidir [15]. Yaln retim ok basit bir tanmlamayla daha az zamanda, daha az stok miktarlar, daha az bo alan ve sermaye kullanm ile daha fazla retim yapma esasna dayanmaktadr. Yaln retim sistemine, tam zamannda retimi de ieren kapsaml

bir retim sistemi gzyle baklmaktadr. Daha geni bir ifade ile yaln retim en az kaynak kullanmyla, en ksa zamanda, en ucuz ve hatasz retimi mteri talebine bire bir cevap verecek ekilde en az israfla ve nihayet tm retim faktrlerini en esnek ekilde kullanp potansiyellerin tmnden yararlanmak olarak tanmlanabilmektedir. Mutlak kabul grm tm kural ve ilkeleri sorgulayan, hibir yerleik kany mutlak grmeyen pheci bir yaklamn, ya da felsefenin rn olarak domu ve gelimitir [1]. Yaln retimin ana stratejisi hz arttrp, ak sresini azaltarak kalite, maliyet, teslimat performansn ayn anda iyiletirmektir. Yaln retim, mteri ihtiyalar dorultusunda, malzeme veya bilgiyi dntren veya ekillendiren ve katma deer oluturan faaliyet ile zaman ve kaynak kullanan, ancak rn stne mteri ihtiyalar dorultusunda deer ilave etmeyen ve katma deer oluturmayan faaliyeti ayrt etmeye yarar. Sfr hatal, tam zamannda, kk partiler halinde, yksek eitlilikte retim yaplmas ngrlr [16]. Srdrlebilir rekabet ortamnda var olabilmek iin irketlerin zellikle kalite, maliyet ve sevkiyatlarn iyiletirmesi gerekmektedir. Yaln dncenin temel amac, israflardan arndrlm mkemmel proseslerin etkinlik ve verimlilik analizlerini yaparak, maliyetleri azaltmak ve sonuta mteriye mkemmel deerler sunmaktr. Bu tanmlar anlayabilmek iin bilinmesi gereken iki nemli temel kavram deer ve israftr. 2.4.1. Deer Burada deer mteriye sunulan fayda olup; htiyalar karlayacak zelliklere sahip Tercih edilen zamanda ve yerde bulunabilen Mterinin bedelini demeye istekli olduu rn veya hizmettir

2.4.2. sraf sraf deer oluturmakszn maliyete eklenen her eydir ve genel olarak hangi retim sistemi ierisinde olursa olsun israf [17] ; Hatal retim, dzeltme, tamir, kontrol Ar retim(stoklar), gereksiz iler, beklemeler ve hareketler Gereksiz tamalar, aktarmalar, tasnif Ham madde, mamul, yar mamul stoklar Uzun mesafeler, gereksiz yrme ve hareketler Gerekenden fazla ileme, gereksiz prosesler htiyatan nce, ihtiyatan fazla retim alanlarn yeteneklerinden yararlanmamak Reaktif kalite kontrol etkinlikleri israftr nk rn kontrol edildii iin deil, kaliteli olduu iin deer kazanr Stoklu almak israftr nk rnn bekletilmesi genelde katma deer getirmez, fiyatn artrmaz Tamalar israftr nk rnn retim sreci iinde tanmasnn rn deeri zerinde hibir etkisi yoktur Beklemeler israftr nk kalp deitirme,ayar zamanlar, arzalar ve dier nedenlerden kaynaklanan beklemeler, ayn sre iinde katma deeri olan etkinliklerin yaplmasn engeller Fazla retim israftr nk atl stok olumasna neden olur

2.4.3. Yaln retimde temel yedi israf Japoncada muda israf demektir, zellikle hibir deer oluturmayan kaynaklar tketen faaliyetleri gsterir. Yeniden ilemeyi gerektiren hatal rnler, talep edilmeden retilen ve sonuta stoklarda biriken retim, gerekten gerekli olmayan sre aamalar, alanlarn ve rnlerin zorunlu olmad halde bir yerden baka bir yere nakledilmesi nceki aamalarda zamannda tamamlanmayan iler nedeniyle sonraki aamalarda bo bekleyen alanlar ve mterinin beklentilerini karlamayan rn ve hizmetler [18].

10

malat sistemlerinde yedi adet temel israf vardr. Bunlar ilk olarak Taichi Ohno (1998) tarafndan Toyotada tanmlanm ve P.J Womack ve D.T Jones (1996) ile de ilk kez bir kitapta yaynlanmtr. Temel yedi israf yle tanmlanmtr [19] : 1- Fazla retim olur. 2- Bekleme : Bazen kuyruktan dolay meydana gelir bazende yaplmas gereken retimin yaplmamas gereken bir retimin bitmesini beklemesinden kaynaklanr. Yaplmamas gereken retimin yaplmas hem rne bir deer eklemez hemde fazla retimle sonulanr. 3- Tama : Proses ii envanterin bir operasyondan dierine tanmas gibi gereksiz malzeme hareketleridir. 4- Fazla lem : Tamir, tekrar ileme, fazla retimden veya hatal retimden dolay meydana gelen depolama hareketleri. 5- Envanter oluur. 6- Hareket 7- Hatalar : Verimsiz bir yerleime dayal olarak alanlar tarafndan yaplan : stenilen artlar veya mteri isteklerini karlayamayan ve bu fazla hareketlerdir. Bu hareketler zaman alr ve hibir katk deeri yoktur. yzden mteri tatminsizliine yol aan bitmi rn veya hizmetin yaplmas. sraflarn Nedenleri ise yle sralanabilir [17] : Yetersiz alma metodlar Uzun hazrlk zamanlar Yetersiz prosesler Eitim eksiklii Yetersiz bakm Uzun mesafeler : Mevcut mteri isteklerini yerine getirmek iin gerekli olmayan her envanter. Envanter hammadde, proses ii envanter ve bitmi rn envanterinden : Operasyonlarn durmas gerektiinde devam etmesinden

kaynaklanr. Sonuta fazla retim, erken retim ve yksek envanter olmasna sebep

11

Lider eksiklii

rn veya hizmet retiminde israfn ortadan kaldrlmas, mteri memnuniyetini ve karll arttrrken maliyetleri azaltlr. 2.4.4. Deer ve israfa yaln retimin yaklam Yaln retim; Deer ile israf ayrmak Deer oluturmayan ileri yapmamak, bunlara ayrlan sreyi azaltmak Ak sresini ksaltmaya odaklanmak Kk partiler halinde retmek, model dn kayplarn azaltmak Farkl rnlerin ak yollarn ayrmak rnleri bir ilemden dierine bekletmeden aktmak, makineleri yaknlatrmak i ilk defada hatasz yapmak alanlarn ok ynl becerilerini gelitirmek Problemlerin kk nedenini ortadan kaldrmak Uygun tekniklerden yararlanmak, gibi unsurlar bnyesinde barndrr

sraflar yok ederek ak sresi azaltldnda; Teslim sresi ksalr Para dn hz artar Stoklar azalr Kaynak kullanm etkinlii artar Maliyetler der letme sermayesi ihtiyac azalr Kalitenin izlenebilirlii artar Tahmin yerine kesin siparie retim mmkndr Demode olma riski yoktur, atl stok olumaz

12

btn bu iletmede kar salayacak faaliyetler salanm olur. 2.5. Yaln retimin Uygulama Nedenleri Gnmzn kresel rekabet ortamnda iletmeler giderek daha talepkar olan alclara hizmet vermektedir. Mterileri ister bireysel tketici isterse bir baka retici/satc firma olsun, iletmeler varlklarn srdrebilmek iin mterilerinin iyi kalite, dk fiyat ve ksa teslim sresi beklentilerini hzla karlayabilmek, daha fazla eit rnden daha kk miktarlarda verilen ve anlk olarak deitirilen siparilere uyum salamak zorundadr. Gelinen noktada belirli birka tip rn ile pazardaki deiik ihtiyalar karlayabilmek de mmkn deildir. Sat alannn geniletilmesi adna giderek kiiye zel rnlerin oluturulmas ve bunun hzla ve dk maliyetle yaplabilmesi gereklidir. rn mr ksalmaktadr ve tamamlandnda hl talep edilen bir rne yatrm yapm olmak iin rn gelitirme sresinin ksaltlmas zorunludur. Yaln retim i yapma eklimizdeki problemleri ortaya kararak ve daha etkin alma yollarn gstererek hem kurulular hem de lke iin rekabet avantaj salar [20]. Yaln retimin neden farkl ve stn olduu zerinde biraz durmak gerekir. Yaln retimle ilgili tm almalara baktmzda, hemen herkesin yaln retimin sanayi rgtlenmesine yepyeni bir soluk getirdii, hatta dnyann en iyi uygulamas olarak kabul edilmesi gerektii dorultusunda hemfikir olduklarn grmek mmkndr. Ne var ki, yaln retim en iyi uygulama olarak kabul edilirken, birok kez dar anlamyla retim olayna kazandrd teknikler n plana karlmakta, sistem sadece bir teknikler btnym gibi sunulmaktadr. Hi kukusuz, yaln retimi yaln retim yapan en nemli etkenlerden biri, retim olayna kazandrd zgn tekniklerdir. Ancak nl Japon uzmanlar Shingo ve Mondenin de vurguladklar gibi, yaln retimin gz ard edilemeyecek kadar nemli bir baka boyutu daha vardr ki, sistemin temel dayana aslnda bu boyutunda gizlidir. O da, yaln retimin, iinde yer alan her kesimi, aktr, ya da taraf ayn anda memnun etmesi, kitle retiminin tersine, herkesin kazanmasn salayabilecek gl bir potansiyele sahip olmasdr.

13

lk kez yaln retimde yzyllara dayanan bu eilimin tersine evrilmesine ve sadece bir kesimin deil, herkesin kazanmasna katkda bulunacak bir potansiyel saptanyor. Bu potansiyel sanayi rgtlenmesine ve toplumsal yaama yepyeni bir ierik kazandrabilecek gte bir potansiyeldir, mutlaka tm boyutlaryla kefedilmeyi ve daha da glendirilmeyi hak etmektedir. nl uzman Shingo da yaln retimi retime devrimci bir yeni felsefeyle yaklamak olarak tanmlarken sistemin bata alanlar olmak zere herkesin kazanmas ynndeki bu gl potansiyelini kastetmektedir. Yaln retimin kendisine ait nemli zellikleri bu zgn boyutunda sakldr [6]. 2.5.1. Yaln retimin tercihi stoksuz alma Yaln retim teknikleri itibari ile en ok gze arpan ve neredeyse yaln retim ile eletirilen TZ gerektende yaln retim iin en temel uygulanmas gereken bir tekniktir. TZ dolaysyla yaln retim yn retimin aksine stoksuz alma prensibine dayanr. te bu adan neden yaln retim dendiinde uygulama teknikleri asndan ilk akla gelen ve verilecek en nemli cevaplardan biri stoksuz almadr. retimi aksatmamann iki yolu vardr [17] ; 1) Stoklu almak: Ancak bu durumda aada belirtilen problemlerle

karlalabilir. Stok maliyetleri rn maliyetlerine yansr Beklemeler ( katma deer getirmeyen etkinlik ) artar Deiikliklerinin ynetimi zorlar Dengesiz i ykleri oluur Mterinin istedii esneklie,maliyetlerden veya rekabet gcnden taviz verilmedike ulalamaz Yksek stoklar gerek problemleri saklar ve genelde zmleri iin gayret sarfedilmez Ynetim tm zamann gndelik ve acil durumlarla uramakla geirir

14

Mteri isteklerinin ok deiken olduu ortamlarda,ani talep deiikliklerine hzl bir ekilde yant vermek zorlar

2) Stoklar azaltmak: Bu amala ak deer analizi, KANBAN (transfer stoklarn azaltmak), SMED (uzun ayar ve kalp deitirme srelerini dzenlemek), TVB (sk tezgah arzalarna zm getirmek) vb. ynetim teknikleri uygulanr. Stoksuz almann yararlar aadaki gibi sralanabilir [21] ; 1) Stok, her eyden nce zamanndan nce ve gerekenden fazla retmek demektir. Gerekenden nce ve fazla retmek, gerektiinden fazla igc, ekipman, mekan ve enerji kullanlmas anlamna gelir. 2) nl uzman Shigeo Shingonun konuya yaklam ise ok daha ilgintir. Shingonun bak asyla, stok, retim srecinin tm iinde bir beklemeyi ifade eder. Gerek ilenmekte olan paralarn, gerek fabrika ii atlyelerden ya da yan sanayiden gelmi bitmi paralarn, gerek de nihai rnn stoklanmas demek, bir yerde hibir ilem grmeden beklemeleri demektir. Oysa, retimin hangi aamasnda olursa olsun, bekleme, rne hibir deer katmayan, stelik retkenlii drc, maliyetleri artrc, retim srelerini uzatc bir faktrdr, bir israftr. 3) Stoun en byk zararlarndan biri de, sermaye dnm hzn ve dolaysyla karll drmesidir. Bir firma, bugn yapt bir yatrm ne kadar ksa srede geri alabilirse, karll o kadar ykselir, nk yatrm retken bir ekilde kullanm demektir. 4) Stoun bir baka olumsuz yan etkisi de frsat maliyetleri ile ilgilidir. Bir firma stoa yatrd nakiti, rnein bankaya yada retken bir baka giriime yatrm olsa, kendine faiz ya da kar eklinde bir getiri salayabilecektir. Ayn nakiti stoa yatrmakla, bu frsattan yoksun kalmaktadr. 5) Stok, gerek nihai rn, gerek bitmi paralar, gerek de ilenmekte olan paralarda hata/skarta orann ve olasln da artrr. Dolaysyla stok, hatasz retimi

15

kstlayc, hatasz retime ulama abalarn snrlayc, bir baka deyile, retime geveklik getiren bir mekanizmadr. 6) Stok, mteri talebinin deikenliini takip etme, mteri talebine annda yant verme olanan da nler, nk talep ne olursa olsun, stoktaki rnn kullanlmas, satlmasn, daha dorusu mteriye empoze edilmesini gerekli klar. 7) Stok, mteri talebine yant verme hzn da drr. 8) Ve nihayet irketlerin stoklu almalarnn, zellikle enflasyonist ortamlarda ekonomilerdeki dalgalanmay kamlayc bir zellii de vardr. Bu tr ortamlarda stok artmasnn bir nedeni de, firmalarn ileride fiyatlarn artaca eklindeki speklatif beklentileridir. Oysa, arz talep yasasna gre, rnler stokta tutulup, pazara sunulmadnda fiyatlar giderek artmakta ve bir noktada fiyat art talebi frenleyip, drmektedir. Bu durumda firmalar, retimi durdurup, stoklarn eritmeye alrlar. Stoksuz alma, ekonomilerdeki bu dalgalanmalar da dizginleyici istikrar tevik edici bir zellik tar ve bundan da sonu olarak, sadece halk deil, firmalarn kendileri de kazanl karlar. 2.6. Yaln Dnceye Gei Yaln Dncenin amac, yaln bir retim sistemine, yaln bir irkete, yaln bir deer zincirine ulamaktr. Ynetimin ilgi merkezini deitirerek, deerin israftan ayrt edilmesini salamak, organizasyonlar-teknolojiler-sabit kymetler yerine kaynaklar rne ve rn etkileyecek almalara odaklamak, israflardan arnarak zenginlii yakalamaktr [22]. Yaln retim zellii, yksek rekabete sahip pazar rnlerinde mteri isteklerine hzl cevap verebilmedir. Yaln retim uygulamas adaptasyon kabiliyeti, kltrel deime, blgesel deime ve karaktersitik deiiklikler gerektirmektedir. nsan teknoloji ve organizasyon karakteristiklerini ve bunlarn ilikileri olan etkileimleri dikkatlice analiz etmek iin btn sitemi kapsayacak sistematik bir yaklama ihtiya

16

vardr. Yalna gei yaplrken unutulmamas gereken nemli bir nokta sistematik bir yaklam izlenmesidir. Endstriyel imalatlar yaln filozofisini adapte etmek iin uramaktalar fakat bunu baarmak hite kolay deildir. Toyotann bir ok gzlemi sistemin para para anlalmasyla n plana kmakta ve uygulamaya teebbs edildiindede sistemin baz paralarnn darda kalmasndan dolay baarszlklarn meydana geldiidir. Yaln retim sadece baz teknikler ve prensipler deil retime yeni bir baktr. Bundan dolay insanlarn alma metodlarn deitirmek ok uzun zaman alabilir. nk bu deiiklik alma kltrnde de deiiklikler meydana getirebilecektir. Yaln retim her ne kadar prensip, kural, alet ve teknikler toplam olsada sadece bunlarla ilgili projelerde kstl kalmamaldr. Gerek bir yaln retime gei sadece projeler deil renme ve tecrbe ister. retim teorisi olarak yaln retim u ortak faaliyeti gerekletirmek olarak dnlebilir [23] : 1- Ynetim dzeyinde retim sisteminin dizayn edilmesi 2- stenilen hedefleri yakalamak iin retim sisteminin kontrol edilmesi. 3- retim sisteminin gelitirilmesine liderlik etmek 2.6.1. Yaln dncenin ana prensipleri Yaln Ynetimin 5 temel ana prensibi vardr [7] : Deerin tanmlanmas Deer akmnn saptanmas Deer aknn salanmas ekme sisteminin salanmas Mkemmellik

17

2.6.1.1. rn baznda deerin tanmlanmas Deer : Mterinin ihtiyalarn belli zaman ve yerde belli bir fiyattan karlayan rn veya hizmettir. rn zerine dorudan katk yapan, rne mterinin bedelini demeye hazr olduu zellik ve nitelik katan faaliyetlerdir. Yanl rn/hizmet retmek kadar zamanndan nce doru rn/ hizmet retilmesi de israftr. Bu tanm erevesinde deerin tanmlanmas iin aadaki yntem uygulanmaldr [18] ; Belli bir mteri grubu belirlenir Bu mterilerle ilikiye geilir Mterinin rnde olmasn istedii zellikler belirlenir Mevcut retim kaynaklar engel olarak grlmez rnle ilgilenecek zel ekipler oluturulur rne ait birim maliyet belirlenir

rn baznda deer, mteri tanmlarna uygun bir ekilde retici tarafndan oluturulan, mterinin gereksinimlerini belli bir zaman diliminde, belli bir fiyattan karlayan, belli zelliklere sahip rn ya da hizmettir [24]. Deeri retici oluturur. Mteri asndan reticilerin varolu nedeni budur. Ancak klasik kitle retimi organizasyonlarnda reticiler deeri doru tanmlayamamaktadrlar. Mevcut yaklamlara gre yalnlama eiliminde olan

organizasyonlar bu tip bir iyileme ivmesinin yeterli olmadn fark etmilerdir. Daha ileriye uzanan bir sramay baarabilmek iin, kavramdan piyasaya, sipariten teslimata, hammaddeden mterinin elindeki rne kadar uzanan deer akna bir kanal oluturabilmek zere firmalarn, fonksiyonlarn ve kariyerlerin rolleri hakknda tamamen yeni bir dnce biimine ihtiya vardr [25]. Yaln retim bak asna gre deer kavram yalnzca mteriler tarafndan tanmlanabilir ve rnn fiyat ve dier zellikleri bakmndan mterinin ihtiyalarna cevap verip verememesinin lsdr [7]. Deeri mteri belirler ve en bata belirlenen bu deere gre yaln retim imalatn tm proseslerinde ekillenir, dolaysyla mterinin sesini retimin her aamasnda grmek mmkndr.

18

2.6.1.2. rn baznda deer ak yollarnn tanmlanmas Deer Ak: Yaln retim, sisteme bir btn olarak bakar. Sistemde deer oluturmayan (israf ) srelerin ortadan kaldrlmas esastr [22]. rn baznda deer ak yollarnn tanmlanmas iin yntem aadaki admlardan olumaktadr [18] : Deer ak yollarnn haritalandrlmas Ak yolu zerindeki israflarn tespit edilmesi sraflarn ortadan kaldrlmas

2.6.1.3. Deer aknn kesintisizce salanmas Srekli Ak: Bir rnden fazla retmek yerine; talep edildii kadar ve talep edilen zamanda retmek. rnn ekillenmesinde mterinin nerilerini dikkate almak. Yntem : Ak salanan rn stne odaklanlr. Ak engelleyen i tanmlar, prosedrler, talimatlar, fonksiyonlar ve departmanlarn getirdii engeller elimine edilir. zgn i sistemlerini kurarak ak yollarnda israflarn (duru, geri dn, hurda vb) olumasn engellenir 2.6.1.4. Mterilerin reticiden deeri ekmelerinin salanmas ekme: retim mteri talep etmeden balamaz, rn talep edildii zaman retilir. Bunun sonucunda fazla retim israfnn nne geilmi olur. Deer, mterinin istedii zamanda, istedii rnler iin ve talep ettii hzda retilmeli ve akmaldr. Bu durumda talep edilmeyen mal retilmez, deer zinciri zerinde istenmeyen stoklar olumaz, atl stok, dizayn deiiklii nedeniyle rnn yeniden ileme tabi tutulmas veya atlmas gibi problemlerle karlalmaz.

19

2.6.1.5. Mkemmellie doru yol alnmas Mkemmellik: Sistem, stok yapmadndan her defasnda retilen rnlerde srekli iyiletirme yaplabilir. Bylece rn ylmadan hatalar dzeltilip iyiletirmeye gidildiinden israf nlenir [22]. yiletirmeyi gerekletirenlere sistem annda geri bildirim salayabilmektedir. Mkemmellie ulamak imkanszdr. Ancak bu yolda gsterilecek abalar daha iyiye ulamak iin gereklidir. Mkemmellik hayal edilmelidir nk bu yolla nelerin yaplabileceini rahata grebilmek ve normal koullarda elde edilebileceklerden ok daha fazlasn baarmak mmkn olabilecektir. letmeler mkemmellik araylarn srdrrken gerekli olacak rn tasarmlar ile iletme teknolojilerini zihinlerinde canlandracaklardr. Hzl geliimin nndeki en nemli engellerden birisi mevcut sre teknolojilerinin yaln iletmenin gereksinimleri iin uygun olmaydr. rnlerin daha esnek bir biimde ufak partiler halinde ve ak iinde retilmelerinin aka bilinmesi zgn tasarmlar ve ekipmanlar gelitirenler bir yn verecektir [26]. 2.7. Yaln retimde Deer Ak Haritalama Yaln Deer Ak Metodolojisi, bu yntem Toyota retim sistemi alanlar tarafndan yaln retim sisteminin yerletirilmesi iin uygulama planlar olutururken mevcut ve gelecek veya ideal durumun resmedilmesi iin kullanlmtr. Toyotada ilk balarda deer ak deiimi ok az biliniyor olmasna ramen dikkat ak dzenlemek israf yok etmek ve deer katmak zerine odaklanlmt. Deer ak bak as byk resimle almaktr, sadece prosesler deil btn gelitirmektir, sadece paralar optimize etmek deildir. Eer gerek anlamyla btne bakmak gerekirse en bandan balayp mteriye kadar olan yolda rnn deer akn birok firma ve tesiste izlemek gerekecektir. Ancak tm ak haritalamak balang iin ok fazla olacaktr. ncelikle fabrikadaki blmden blme retim ak fabrikann mterilerine sevkiyat ve tedarik edilen paralarn sevkiyat dahil olacak ekilde incelenmelidir.

20

Bylelikle gelecek durumla ilgili bir vizyon tasarlanabilir ve doru ekilde uygulanmaya balanabilir. Deer ak haritalama rn deer ak yolunda ilerlerken malzemenin ve bilginin akn grmek ve anlamak iin bir aratr. Deer ak haritalama ile ifade edilmek istenen bastie udur; Bir rnn retim rotasn mteriden tedarikiye takip edilir ve dikkatlice malzeme ve bilgi akndaki her proses izilir. Daha sonra anahtar birka soru sorulup deerin nasl akmas gerektiini gsteren bir gelecek durum izilir. Bunu tekrar tekrar yapmak deeri grmenin ve israf kaynan bulmann bilinen en basit ve en kolay yoludur [27]. Deer ak her rn iin esas olan ana aklar boyunca bir rn meydana getirmek iin ihtiya duyulan katma deer oluturan ve oluturmayan faaliyetlerin btndr. VSM (Value Stream Map) bir yaln retim konseptidir ve btn alanlara israflarn nerelerde meydana geldiini grebilme ve gelecek durum iin bu israflarn azaltlmas iin gelitirmeler yaplmasn salar. VSM sipariten sevkiyata kadar olan hizmet ve retime ait btn deer katan ve deer katmayan faaliyetlerin bir kmesidir. VSM btn retim prosesini grebilmeyi salayan bilgi ve malzeme akn temsil eden israf ve israfn kaynaklarn tanmlayarak retim proseslerini gelitirmeyi salayan bir gelitirme tekniidir [28]. Bununla birlikte VSM bir kalem kat metodu olduundan kendi modelleme gcyle snrldr. Ayrca VSM statik bir ara olduundan sistemdeki dinamik davranlarn takibini salayamaz ve tanmsz ve kompleks durumlarda ele almaz. nk VSM hazrlanrken hazrlanmaya balad andaki retimin adeta bir resmi ekilerek o anda ierisinde bulunulan mevcut durum yanstlr. Bundan baka deiikliklerin ve gelimelerin etkisini grebilmek iin en azndan birka ay sren devaml takipler yaplmaldr. te yandan VSM modelleme dili kullan kolayl asndan korunmak istenir ve VSMin baars mevcut durumdan yaln duruma geerken meydana gelen btn gelimeleri adm adm gsterebilmektir [29].

21

2.7.1. Deer ak haritas oluturma VSM iin ilk adm gelitirme iin hedef olarak bir rn veya rn ailesinin seilmesidir. kinci adm ise o anda yaplan ilerin nasl yapldn fotoraflayan bir imdiki durum haritas izilmesidir. Bu gerekte proses devam ederken yaplr ve sistemin analiz edilip zayf noktalarnn grlmesini salar. nc adm ise gelecek durumla ilgili sistemde ve mevcut durumda var olan ve btn zayflklarn ortadan kaldrlmasyla elde edilecek olan haritann izilmesidir. Gelecek durum haritasn izebilmek bir dizi verimlilikle ilgili sorularn cevaplanmas ve yaln aralarnn teknik konularda kullanlmas ile mmkndr. Bu harita bylelikle sistemde yaplmas gereken zorunlu deiiklikler iin bir temel oluturacaktr [30]. VSM oluturulurken ncelikle ekil 2.1de gsterilen n tanmlama safhas olarak belirtilen ekiller kullanlr. Bu ekiller ile retim kalem kat metodu kullanlarak izilmi olur. retimdeki malzeme, bilgi ve proses ak bu ekillerden herbiri ile ifade edilir. Elektronik veya bilgisayar gibi otomatik bir yol ile prosesler arasnda bilgi ak salanmas ile i emirleri gibi kat zerinden prosesler aras haberlemenin salanmas gibi ince ayrntlar bile bu izilen VSM zerinde grlebilir. Ayrca kullanlan bu evrensel ekiller yolu ile tm alanlarn haritaya baktnda ayn eyleri anlamas salanmtr. VSMin bu zellii zellikle uluslararas firma alanlar iin ortak bir dil kullanmada ok faydal olmaktadr. VSM zerinde seilen rn ailesi ile ilgili tm proses admlar izildikten sonra prosesin tmnde zayf olan noktalar grlebilir. zellikle prosesler aras envanterin grlebilmesi de ne tr iyiletirmelere gidilebilecei hakknda bilgi vermektedir. Bu yzden VSM iin veri toplama aamasnda elde edilen bilgilerin doruluu ve hangi zaman aralnda alnm olduklar ok nemlidir. rnein iki proses arasnda envanterin eitli malzeme eksiklerinden dolay ok dk veya ok yksek olduu bir zamanda yaplan envanter saym gerei yanstmayacaktr. Dolaysyla gelecee ynelik yaplan tm hazrlklar yanl olacaktr. VSM bir defalna yaplan ve yapld anda izilip ortaya konulan bir tekniktir. Bu tr detaylarla VSM hesaplarnda gsterilen hassasiyet gelecek iin yaplan iyiletirme ve yaln faaliyetlerinin doruluu ile paralel bir ilerleme gsterecektir.

22

ekil 2.1. VSM ekilleri

VSM bilgi ve malzemenin nasl ilem grmesi gerektiini gstermek suretiyle yaln retimin uygulanmasn salayacak bir proje tedarik eder. VSM iki ksma blnmtr; Byk resim haritas ve Detayl haritalama. Herhangibir prosesin z iin detayl haritalamasna balamadan nce btn prosesi kapsayan anahtar

23

zellikleri gzden geirmek yararldr. Bu gzden geirim aadakileri tamamlamak iin yardmc olacaktr: Ak grebilme srafn nerede meydana geldiini bulma Yaln retim prensiplerini birletirme Kimin uygulama takmnda olacana karar verme Bilgi ve fiziksel ak arasndaki ilikileri gsterme

Ak grebilmek organizasyon iinde bilgi ve rn aklarnn nerede, ne zaman ve nasl olduunu anlamay salar. Bir retim prosesinin genel grnn karabilmek iin byk harita metodu kullanlr. ekil 2.2 bir transfer hattnn imdiki durumunu belirten byk haritalamann rneidir ve ayn zamanda byk haritalamadaki be temel aamay zetlemektedir. Mteri ihtiyalarn tanmla Bilgi akn haritala Fiziksel ak haritala Fiziksel ve bilgi akn birletir Haritay deer katan zaman ve toplam retim zamann gsterecek ekilde tamamla

24

ekil 2.2. imdiki Durum Deer Ak Haritas

Harita yukardakilerin toplam retim zaman, deer katan zaman vs.. haritann alt ksmna ekleyerek tamamlanr. rn ailesi, mteri talebi, retilecek paralar, paketleme ihtiyalar ve tutulan mteri stouna dair bilgiler mteri ihtiyalar blmnde toplanr. Bilgi ak blm mteri tahminleri ve bu bilginin organizasyon iersinde nasl ilenecei bilgilerini toplar. Fiziksel aklar i prosesler, gelen hammaddeler ve bileenlerle ilgilidir. Talepteki, sevkiyat says, sevkiyat miktar, paketleme, retim zamanlar gelen hammadde bilgisi iin toplanr. proses, organizasyon iersindeki anahtar admlar, her admn zamanlar, her proses iin makine duru zamanlar, envanter stok noktalar, kontroller, geri dnmler, evrim zamanlar, hazrlk zamanlar, ii saylar ve her gnk operasyon saylarna dair bilgileri kullanr. Fiziksel ve bilgi akn birletirme, kullanlan izelgeleme bilgisi, i talimatlar ve problem meydana geldiinde ne yaplaca ile ilgilenir. Haritay tamamlamak iin haritann sonuna retim zamanlarn ve deer katma zamanlarn gsteren bir zaman hatt eklenmitir.

25

Byk harita tamamlandktan sonara detayl haritalama yaplr. Detayl VSMin paras olarak yedi standart ara aada tanmlanmtr. Bu aralar sistemdeki herhangi bir israf tanmlama amal olarak konulmutur. VSM ileminde bir sonraki adm gelecek durumu iin harita dzenlemektir. Bu ekil 2.3te gsterilmitir. Gelecek durumu ile ilgili VSM haritasnn yapsn oluturmak iin cevaplanmas gereken sekiz soru tablo 2.1de listelenmitir. lk be soru gelecek durumu haritasnn yaps iin temel oluturan konularla ilgilidir. Sonraki iki soru teknik uygulama detaylaryla ilgilenir (heijunka gibi). Bunlar rn yaps, sipari ama zaman gibi haritalanmayan detaylarn tanmlanmasna yardmc olurlar. Son olarak son soru imdiki durum haritasndan gelecek durum haritasna aktarlmas gereken faaliyetlerle ilgilidir [31]. Detayl VSM Yedi Standart Arac : Proses aktivite haritalama: Prosesleri operasyonlar, tamalar, kontroller, gecikme, depolama ve iletiimlerin meydana geldii yerler olarak snflandrr. Gereksiz faaliyetleri elemeyi, faaliyetleri birletirmeyi ve basitletirmeyi, israf nlemek iin operasyonlar tekrar sraya koymay amalar. (bekleme, tama, uygun olmayan proses, gereksiz hareket, gereksiz envanter) Tedarik Zinciri Cevap Matrisi: Envanter seviyelerini ve kritik retim zaman kstlarn tanmlamak ve deerlendirmektir. (bekleme, gereksiz envanter, fazla retim) rn eitliliini kanalize etmek: Grsel haritalama teknii imalat prosesindeki her aamada bulunan deiken saysn izme tekniidir. Tedarik zincirinin nasl ilediini anlamamza ve karmak yapdaki ilerin belirlenmesi ilerini anlamamz salar. Tampon stoklarn mteri ihtiyalar nceliine gre nerelerde tutulabileceinin, envanter azaltmalarnn nerelerde hedeflenebileceinin ve rn proseslerinin nerelerde deitirilebileceinin tanmnn yaplmasna yardmc olur. (uygun olmayan proses, gereksiz envanter)

26

Kalite filtresi haritalama: Kalite problemlerinin nerelerde olduunu tanmlar. Hatalar rn, hizmet veya i skarta olarak snflandrr. Her hata tedarik zinciri boyunca haritalanr. ve d kalite seviyelerini oluturur. Talep bymesi haritalama: Zamana kar miktarn grafii. Gereksiz envanter, fazla retim, bekleme grafikte gsterilebilir. Karar noktalar analizi: Deer aknn hangi noktada ekmeden itmeye gideceini belirler. Karar noktasnn deitirilmesi takdirinde deer ak operasyonlarnda ne gibi senaryo deiikliklerinin meydana gelebileceini grmemizi salar. Fiziksel yap haritalama: Deer akna genel bir bak yaplmasn salar.

Endstrinin genel grnmnn tanmlanmasna, operasyonlarn nasl olduuna ve yeterince dikkat edilmeyen fakat dikkat edilmesi gereken blgelere odaklanmaya yardm eder.
Tablo 2.1. Gelecek Durum Sorular [32].

Gelecek durum sorular: Temel Sorular 1. Takt time nadir? 2. retim sper marketlere mi yaplacak yoksa dorudan sevkiyata m gidecek? 3. Srekli ak prosesleri nerelerde kullanlabilir? 4. Deer ak iersinde ekme sistemi sper marketine ihtiya var m? 5. retimi izelgelemek iin retim zincirindeki hangi tek nokta kullanlacak? Heijunka Sorular 6. Kark retimin seviyesi nasl belirlenecek? 7. Hangi ilerde srekli artrmalar yaplmal? Kaizen Sorular 8. Hangi proses iyiletirmeleri gerekli?

27

ekil 2.3. Gelecek Durum Deer Ak Haritas

2.7.2 Deer ak haritalamann amac Deer ak haritalamasnn amac, ksa srede gerekletirilecek olan gelecek durum deer aknn uygulanmas ile israf kaynaklarn ortaya karmak ve onlar ortadan kaldrmaktr. Ama her prosesin mterisine srekli ak veya ekme sistemi ile baland ve her prosesin yalnzca mterisinin ihtiyac olan eyi ihtiyac olduunda retmeye alt bir retim zinciri oluturmaktr [27].

BLM 3. YALIN RETM TEKNKLER

Yaln retimin temel yedi adet teknii incelenecektir. 1. TZ 2. KANBAN 3. SMED 4. POKA YOKE 5. 5S 6. TVB 7. KAIZEN 3.1. TZ (Tam Zamannda retim) The American Production and Inventory Control Society (APICS) TZi yle tanmlyor; Geni anlamda bir imalat irketinde mkemmeli baarmak iin srekli olarak israflarn elimine edilmesine dayanan bir yaklam. Bu tanmda israf rne hibir deer katmayan her eydir. Daha dar kapsamdaki tanmylada TZ gerekli olan malzemenin gerekli olan zamanda gerekli olan yerlere tanmasdr. ve d mterilerin istedikleri miktardaki talebi talep edildii anda retmek iin Kanban retim sistemi TZ iin en uygunudur [33]. TZin bir zellii de kulland kanaban sistemi ile retim kontrolnn yannda verimlilii gelitirici olmasdr. Bylece ana retim programlar kesinlik kazanr, retim sreci basitleir, paralarn ak dzgnleir, kalite artar ve hazrlk sreleri der [34]. retim ve ynetimde yeterince iyi, kabul edilebilir ve optimum gibi statik kavramlar yerine sfr hata, srekli iyiletirme ve mkemmellik araylarn esas alan, pazar

29

koullarna

uyumlu

tasarm,

alanlarn

katlm,

tam

zamannda

retim

uygulamalarn ierir [35]. TZ retim yapabilmek iin bir sr ileminde ayn zamanda yaplmas gerekir, bu ilemler ; kademeli ana izelgeleme, kk parti retimi, hazrlk zaman drme, ok becerili iilik, TZ saha yerleimi , mkemmel kalite, tedariki ilikileri gibi. Mkemmel TZ sistemi organizasyon, insan kaynaklar ynetimi, kalite ynetimi, bilgi sistemleri, teknoloji gelitirme ve imalat stratejileriyle ok iyi ilikilerde olmaldr [36]. 3.1.1. Tam zamannda retimin temelleri rnleri ekonomik retime ynelik olarak tasarlamak iin temin edilebilen retim aralar ve sreleri gz nnde bulundurulmaldr. malat akn kolaylatrmak ve iyeri dzenlemesi yapmak iin, iyeri dzenlemede malzeme hareketlerini en aza indirecek veya ortadan kaldracak deiiklikler yaplr. alanlarn katlmn salayacak programlar oluturulur. Doru veriyi elde etmeye ynelik almalar yaplr. ok fazla kopyalanm rapor zamanla gncelliini yitireceinden ve karar verme aamasnda geersiz hale geleceginden kat alsmas azaltlr. Iskarta azaltlr. Btn alanlarda srekli gelime salanmaya allr. htiyatan fazla stou da ortadan kaldrmak gerekir [35]. 3.1.2. Tam zamannda retimin zellikleri Tam zamannda retimin zellikleri yle sralanabilir [37] : Operasyon srasna gre dizilmi makinalar Kk ve ucuz tehizat Tek para ak retimi ok ynl i gc Kolay devreye alna bilen/kartlabilen operasyonlar U tipi hcresel yerleim planlar Takt zamanna gre tempolandrlm retim Tanml standart operasyonlar

30

3.1.3. Tam zamannda retim yaklamlar TZ, baarl olabilmesi iin, ayr yaklam olarak ele alnmaldr. TZde kanban teknii, retimin balamasn ve paralarn doru miktarda, doru zamanda, doru yerde olmasnn da yardm ile malzeme aklarn kontrol eder. Kanban uygulamasnn mmkn olmasn salamak iin, ncelikle yaplmas gereken rn ve retim proseslerine ynelik teknikler dizisinin uygulanmasdr. Teknikler, kanban sistemini ve TZ retiminin kullanmn tesis etmek iin, retim sisteminin tasarmn, pazarlama konularnn belirlenmesini, satlar, rn tasarmn, proses mhendisliini, kalite mhendisliini, tesis yerleimini ve retim ynetimini kapsar. nc ve en temel aama ise, ortaya konulan TZ retim sisteminin tasarm ve planlamas ile TZnn gerekletirilmesiyle ilgili retim felsefesidir. Bu en nemli faktr olmasna karn, en az anlalan faktr olarak karmza kmaktadr. TZ felsefesi, uygulamaya geirildiinde kanban sisteminin kullanmn tesis eden ve TZ sisteminin temelini oluturan temel retim stratejilerinin bir kmesidir. 3.1.4. Tam zamannda retim yaklamnn ana unsurlar TZ felsefenin rn ve retim sistemlerinin tasarm iin temel unsurlar aadaki gibi belirlenebilir. Pazar talebine gre uygun rn tasarmn gerekletirmek; bunun sonucunda da rn hayat evrimlerini byk lde ksaltmak ve rn tasarm aamasnda kabilecek retim hatalarn nceden grebilmek. nemli retim hedefleri dorultusunda rn ailelerini belirlemek ve retim sistemlerini, sz konusu rn ailelerinin aklarn kolaylatracak ekilde tasarlamak. Hammadde ve dier paralarn tam zamannda teslim alnabilmesi amacyla, uygun tedarikilerle ilikileri gelitirmek [38].

31

3.1.5. Tam zamannda retim yaklamnn hedefleri sraf ortadan kaldrmak; mteriye hizmet veya rne dorudan deer eklemeyen tm faaliyetleri en az dzeye indirmek anlamndadr. Her trl israfn kayna ise stoklardr. Bu balamda retimin her aamasndaki stoklar (hammadde, ara mamul, mal stoklar) ile kalitesizlik en temel israf unsurlar olarak azaltlmaldr [39]. TZ felsefesini dier klasik sistemlerden ayran farkl ve yeni olan taraf bu felsefenin retim ortamndaki problemleri kapatmak ve olumsuzluklar azaltmaya almak yerine problemlerin temeline inerek zmlemek iin srekli aba harcamasdr [40]. TZ Hedefleri aadaki gibi sralanabilir [38] : 1. Sfr Hata 2. Sfr Stok 3. Sfr Hazrlk Zaman 4. Sfr Temin Zaman 5. Sfr Tama 3.1.6. Tam zamannda retimin avantajlar ve yararlar lk akla gelen ve hemen saylabilecek yararlar; Parti retim miktarlarnn drlmesi, dk envanter, gelitirilmi kalite, az israf ve tekrar ilem, gelimi motive, artan verimlilik, artan esneklik, tesis yerleiminde daha az alan ihtiyac, azaltlm imalat maliyeti, ksa retim zaman ve gelimi problem zme teknikleri olarak gsterilebilir. Tesisde daha az alan ihtiyac; Makine fonksyonundan ziyade proses akna gre dzenlenmi hcre imalatlar ile donanm ara ve gerler. oklu ilemlere gre yerleim deiiklikleri. kontrol aralarnn tam kapasite kullanm gibi avantajlar salar.

32

Gelitirilmi kalite ; Poka-Yoke gibi tekniklerin kullanlmas. Operatrlerin ii yaptklar srada %100 kontrolden geirerek yapmalar. Paray yapan operatr parann kalitesinden sorumludur. Hatay bulmak iin harcanan zamann en aza indirilmesi. Hatann tanmlanmasndan ziyade hatann nedeninin bulunmas ve ortadan kaldrlmas gibi kalite ynnden faydalar vardr ve ayrca kabul edilebilir hata dzeyi her zaman sfr kabul edilir [41]. 3.2. Kanban Tam Zamannda retimin gereklerinden birincisi i merkezlerinin ne zaman ve ne miktarda para retecekleri konusunda bilgi salanmasdr. Geleneksel retim sistemlerinde bu gereksinim, hazrlanm i emirlerinin tm i merkezlerine gnderilmesi yolu ile karlanr. tme retim Kontrol Sistemi her i merkezinin bir sonraki ilemin paray ele alp almayacan dnmeksizin paralar sonraki i merkezine gndermesi mantna dayanr. Bu da genellikle stok birimlerine neden olmaktadr [42]. Buna karn 1953 ylnda Taichi Ohno tarafndan Toyota Motor irketinde ekme retim Kontrol Sistemi, uygulanmaya balamtr. Taichi Ohno, Amerikadaki spermarketlerdeki malzeme akndan esinlenerek bu sistemi gelitirmitir [43]. Kanbanda retimin son aamadaki miktar tarafndan balatlr ve her ara aamalarda bir sonraki sitem bir nceki sistemin mterisidir. Bylelikle sistem kendi kendini kontrol eden bir mekanizma olarak mdahele gerektirmeden alan bir evrim haline gelir [44]. Tabi burada unutulmamas gereken taleplerdeki dalgalanmalarn veya ani deiikliklerin sistemde mdahele gerektirdiidir. retimdeki iyiletime pazardan balar. Kanban uygulamasndaki anahtar

faktrlerden biri retime mterinin sesini yerletirmektir. Bylece mterinin sesi son olarak oluacak rn tanmlam olacaktr. Bitmi rn stounu ortadan kaldrmak iin imalat oran pazardaki talep oranna eit olmaldr ve yar mamul stounu ortadan kaldrmak iinde mterinin sesini imalattaki her yere eit olarak datmak gerekir.

33

Buna karlk kanbann baz firmalar iin sknt meydana getiri durumlarda vardr. Mesela teslim etme zaman retim zamanndan daha uzun olan firmalar ve ayrca mteri talepleri anlamalar imzalandktan sonra bile sklkla deiebilen firmalar iin bu durum geerlidir [45]. 3.2.1. ekme sistemi Tam zamannda retim sadece belirli paralarn gerekli olduu miktarlarda ve gerektii zaman retilmesi olarak tanmlanmaktadr. retimi tam zamannda gerekletirmenin n koulu ise tm srelere ne zaman ve ne miktarlarda retim yapacaklarn zamannda bildiren bir bilgi sisteminin kurulmasdr. TZ ortamnda bu ilevi gerekletiren sistem kanban sistemidir. Kanban sistemi TZ ortamnda malzeme hareketlerinin kontrol ve bu balamda retim etkinliklerinin planlanmas amacyla kullanlabilen yeni bir retim kontrol yaklamdr. retim kontrol sistemleri eken sistemler ve iten sistemler olarak iki grupta snflandrlabilir. Klasik sistemler iten sistemlerdir; retim ve envanter kontrol tahmin edilen talep deerlerine dayanr. Bu deerlere gre retim izelgesi saptanr. Zaman iinde bu izelge dikkate alnarak retim yapld iin iten sistemler, ou kez izelgeye dayal sistemler olarak adlandrlr. malatlarn ou talep tahminlerine dayanarak retim izelgelerini hazrlamaktadrlar. Bu i emirlerine gre iler atlyeye verilir, iler ncelik srasna gre i merkezlerinde ilenir. Paralar imal edilir ve gerekli olduu bir sonraki atlyeye veya stoa gnderilir. Bylece malzemeler izelgeye gre retim boyunca itilirler. Bu ortamda retim sreleri daima bir sonraki srecin ihtiyacn karlayacak ekilde retim yaparlar. Ancak bu durumda retim srelerinin birinde oluan bir sorunda yada talepteki dalgalanmalardan kaynaklanan deiikliklere hzla uyum salamak kolay deildir, retim hznn deiiklikler dorultusunda uyarlanabilmesi izelgelerin revize edilerek ilgili birimlere yeniden gnderilmesini gerektirir. Bu tr dzenlemeler olduka ok zaman almalarndan dolay iten klasik sistemlerde retimin srdrlebilmesi iin yksek ara stoklarla almak kanlmaz olmaktadr. ekme sisteminde ise sonraki proses bir nceki prosesin deposundan , sadece kullanld hz, miktar ve zamanda paralar talep eder ve eker. Bu nedenle ekme sistemleri olarak adlandrlrlar. Tam zamannda retim sistemleri ekme sistemleridir. ekme sistemlerinde , retim izelgesi sadece son

34

retim izelgesine gnderilir. Hangi rnn ne zaman ve ne miktarda retileceinin sadece son sre tarafndan bilinmesi, bu srecin nceki srelerden sadece kendi kendisine gereken paralar ekmesini salayacaktr. Dier taraftan bir sonraki srecin para ekimi olmadan bir nceki proseste retim yaplmayacak, sonu olarak her proses kendisinden sonra gelen proseslerin taleplerini karlamak zere tam zamannda retim yapacaktr. Sonraki retim srelerini nceki srelerden sadece gerekli zaman ve gerekli miktarlarda para ekmesi sreler arasnda oluan ara stoklarn ve ara stok dzeyinde oluan dalgalanmalarn minimize edilmesini salayacaktr. ekme sistemlerinde, merkezi planlama sistemlerindeki, tm srelere retim izelgesi gnderilmesi uygulamas yerine izelgelerin sadece son retim srecine gnderilmesi ve son sreten geriye doru izelgeleme kanbanlar aracl ile yerine getirilmesi pazar koullarndaki deimelerin annda ve kolaylkla retim sistemine yanstlmasn salayacaktr. eken sistem olarak tanmlanan tam zamannda retim sistemlerinde kullanlan retim kontrol arac kanban sistemidir. Bu ortamda son retim aamas dndaki srelere retim izelgesi gnderilmemekte son aama dndaki dier retim aamalarna izelge bilgileri kanban araclyla iletilmektedir. Bu sistemde hangi paradan ne kadar retilecei kanban ad verilen kartlar zerinde belirtilmitir [46]. 3.2.1.1 ekme sistemi avantajlar ekme, sonraki aamalarda yer alan mteri istemeden, nceki aamalarda hibir ekilde rn veya hizmet retilmemesidir. ekme dncesinin mantn iyi anlayabilmek iin, belli bir rn iin yaplan mteri talebinden balayarak, rnn mteriye ulamasna kadar geen tm aamalar geriye doru incelemek gerekmektedir. Seri retimde, departmanlar iinde byk partiler halinde gerekletirilen retimden, rn ekipleri ve ak sistemine geildiinde, bu geiin gzle grlr ilk etkisi, toplam gei sresindeki kmsenemeyecek orandaki azalmadr. Bu azalma, kavramdan fiil gereklemeye, sattan teslimata ve hammaddeden mteriye uzanan toplam gei srelerinde gerekletirilmitir. Ak ilkesi uygulamaya konunca, tasarm iin yllarca aba harcanmas gereken rnler,

35

birka ay gibi ksa bir srede gelitirilebilmekte, gnlerce sren sipari alma ilemleri birka saatte bitirilebilmekte, fiziksel tamamlanma sresi ise hafta veya aydan, dakika veya gne inebilmektedir. Bir ii bitirme zaman, rn gelitirme srecinde yzde elli, sipari ilemlerinde yzde yetmi be ve fiziksel retimde yzde doksan oranlarnda azaltlmtr. Ayrca, yaln sistemler, retimdeki tm rnleri her trl kombinasyonda reterek, talepteki deimelere annda uyum salayabilmektedir. Bu sistemde, sat tahminleri ilemi tm ile bir yana braklp, sadece mterinin istedii eylerin retimine arlk verilmektedir. Mterinin istedii eyler, istedii anda tasarlanmakta, izelgeleme ve imal edilme ilemleri ok hzl bir biimde gerekletirilmektedir. Mteriye istemedii rnlerin itilmesi yerine, mteri istediinde rnn ekilmesi esas alnmaktadr. Mterilerin, beklentilerinin tam olarak karlanacandan emin olmalar, reticilerin de, kimse istemedii iin stoklarda kalm rnlerini elden karmak iin indirim kampanyalar yapmaktan vazgemeleri durumunda, talep ok daha istikrarl bir yapya kavuacaktr [47]. ekme sistemleri proses ii stoun istenmeyen birikimini, yani ilerin gereksiz yere balatlmasn, problemler ve hatalar kmadan nce ok sayda hatal parann ortaya kmasn engelleyen yntemlere sahiptir. Oysa itme sistemlerinde, retim hz ve stok dzeyini tm durumlar iin incelemek ve takip etmek zor olduundan, sreler arasnda emniyet stoklan tutulmakta ve retim izelgesi bu stoklar da ierecek ekilde hazrlanmaktadr. Baka bir deyile meydana kacak hatal veya eksik paralan karlamak amac ile emniyet stoklarnn tutulmasna raz olunmaktadr. 3.2.2. Kanban sisteminin uygulanmas Kanban sistemi, bir dizi kartla sreler aras bilgi akn salayan bir sistem olarak yorumlanrsa, birok iletme mevcut koullarda bir kanban sistemine sahip olduunu iddia edecektir. Bugn pek ok iletmede, sreler arasnda bilgi al verii ile buna bal olarak malzeme al veriini salamak amacyla malzeme ile birlikte hareket eden bir kart sistemi zaten vardr. Ancak, bu uygulamalar kanban sistemi olarak nitelemek olanakszdr. nk bu sistemler iten kontrol sistemleri erevesinde

36

kullanlmaktadr. Oysa kanban sisteminin ayrt edici zellii, ekme sistemi ortamnda kullanlyor olmasdr. Bu durumda, kanban sisteminin tam zamannda retim sisteminden bamsz olarak pek bir anlam ifade etmedii ve ancak eken sistemler iin bir kontrol arac olduu sylenebilir. TZ uygulamalarnda, kanban sistemine gei aamal olarak gerekletirilmesi gereken bir projedir. ncelikle retim hatt zerinde baz srelerde ve ortakl okkritiklii az olan paralar baznda kanban uygulamalarnn balatlmas gereklidir. Ancak kanban uygulamasna gemeden evvel baz almalar yaparak alt yapnn hazrlanmas baar iin n kouldur. Bu anlamda yrtlmesi gerekli almalar aada verilmitir [46] : Yan sanayi ile karlkl gven ve ibirliine dayanan ilikiler erevesinde retim planlama sisteminin kurulmas ve retim hznn zaman boyutunda retim n srelerinin ksaltlmas Tezgah hazrlk ilemlerinin ve buna bal olarak tezgah hazrlama zamanlarnn ksaltlmas retim ilemlerinin standardizasyonu Srelere ilikin yerleim planlarnn hazrlanmas TZ sistemini dier geleneksel yaklamlardan ayran srekli gelime esine ilikin gerekli alt yapnn hazrlanmas Toplam kalite ynetimi ilkeleri dorultusunda, gvence arlkl, sfr hata hedefli ve tm alanlarn sorumluluunda bir kalite sisteminin kurulmas TZ sisteminin rgt yapsna uyarlanmas sonucu gelitirilen ilevsel ynetim modeli ile ilgili almalarn yaplmas 3.2.3. Kanban sisteminin bileenleri Bir Kanban Sistemi oluturabilmek ve evrimini salayabilemk iin gerekli olan en temel bileenler yledir;

satn alma sisteminin yeniden dzenlenmesi dengelenmesi

37

Kanban Kartlar Kanban Toplama Kutular Water-Spider (Malzeme ve kart tayan elemanlar) Spermarket (Mazleme Stok Deposu) Hei-Junka Kutusu (retim Planlama arac)

3.2.4. Kanban temel alma prensipleri Kanban kart evrimini salayabilmek ve ekme sistemine gre retim yapabilmek iin admlar [48] ; 1. Adm: Son montaj hattnda imalat atlyesinden gelen paralarn iinde bulunduu paletlerin her birinin zerinde, parann ne olduunu, hangi rn modeline ait olduunu, palet kapasitesini ve paletlerin hangi atyeden geldiini belirten bir ekme kanban kart bulunmaktadr. Paralar paletlerden alnp rne, monte edildike ve her bir palet boaldka, zerindeki ekme kanbanlar karlp bir ekme kanban kutusuna yerletirilir. 2. Adm: Bu kutudaki ekme kanbanlar nceden belirlenmi bir sayya ulanca, nceden belirlenmi bir zamanda, montaj hattndaki bir ii boalms paletlerle birikmi kanbanlar alp, bir forkliftle imalat atyesine gider. 3. Adm: Bu atyede ilk i olarak getirdii bo paletleri belli bir yere brakr. Daha sonra o atyede yine belli bir yerde hazr beklemekte olan ilenmi para paletlerine ynelir. Burada elindeki kanban says kadar paleti alr ve forklifte yerletirir. 4. Adm: Bu arada, ald her bir para paletin zerinde yine parann ne olduunu, hangi rn modeline ait olduunu, hangi ilem srecinden getiini, palet kapasitesini belirten bir retim kanban bulunmaktadr. Paletleri forklifte yerletirirken retim kanbanlarn karr, ve her birinin yerine beraberinde getirdii ve o retim kanbanna karlk gelen bir ekme kanban ilitirir. Elindeki ekme kanbanlarnn tm bitene kadar bu ilemi srdrr. 5. Adm: Paletlerden kard retim kanbanlarn imalat atlyesinde bekleyen bir retim kanban kutusuna yerletirir. Sonu olarak ektii para paleti kadar retim kanban bu kutuya konmu olur.

38

6. Adm: Dolu para paletlerini alp tekrar montaj hattna dner ve bu durumda montaj hattnda 1. admdaki devir yeniden balam olur. 7. Adm: malat atlyesinde ise retim kanbanlar kutularda belli bir sayya ulanca ya da nceden belirlenmi bir zamanda bu atlyedeki bir ii retim kanbanlarn alr ve o atlyede o an birikmi retim kanbanlar kadar ve deiik rnlere ait olabilecek bu kanbanlarn kutudaki sralamasna da aynen uyularak tekrar retime geilir.

ekil 3.1. Kanban Temel alima Prensibi

3.2.5. Kanban kart eitleri Kanban Kartlann genel olarak ierdii bilgiler yledir: Para/Malzeme numaras Tanm, resim veya rnek Para/malzemenin temin edildii tezgah/proses Tayc/kasa/palat kapasitesi Kanban kart says Teslim zaman zel talimatlar

Temelde retim ve ekme kanban olmak zere iki eit kanban vardr.

39

retim Kanban : retim Kanban (yn halinde retim yapmayan prosesler iin) : Prosesde hangi rnden ne kadar retilecek sorusuna cevap verir. Prosese retime ge emrini verir. Sinyal Kanban (yn halinde retim yapan prosesler iin) : Parti retimin yaplmas gereken yerlerde, uzun set-up larn sz konusu olduu yerlerde kullanlr. ekme Kanban : Prosesler Aras ekme Kanban : Mteri prosesin tedariki prosesten ekecei rnn cinsi ve miktar belirlenir. Tedariki Kanban : Yan sanayiden para veya hammadde ekii iin kullanlr.Parann tedarikiden ekilebilmesi iin gerekli btn bilgileri ierir. 3.2.6. Kanban nerelerde uygulanabilir Akn salanamad ve parti halinde retimin gerekli olduu yerlerde, evrim srelerinin ok farkl olduu Farkl rn guruplarna dnlerle hizmet veren D tedarikide gerekletirilen ok uzun ak sresine sahip veya gvenilirlii ok dk

olan proseslerde uygundur. 3.2.7. Kanban nerelerde uygun deildir Kanban sisteminde spermarkette her tip rnden belli miktarda stok gerekir. Baz durumlarda bunu gerekletirmek uygun deildir; ok eitlilikte, zel paralarn retiminde Paralarn raf mrlerinin ksa olduu durumlarda Para maliyetlerinin yksek olduu yerlerde

40

3.2.8. Kanbann avantajlar Kanbann avantajlar yle sralanabilir [49] : Bilgi ak ve rn birlikte ele alnr Ayr bir stok ynetimi gerektirmez Grsel kontrole imkan salar Fabrika retim operasyonlar ve ara stoklar birlikte ynetilir Hzl ve doru bilgi ak salanr Deiimlere hzl cevap verebilmeyi salar Fazla retimi engeller sraflarn en aza indirilmesini salar Sorumluluu alan operatrlere verir

3.3. Bir Dakikada Kalp Deiimi (SMED) Stoklu almay savunan kiilerin ortaya koyduklar en byk mazeret, kalp deitirme ve ayar srelerinin olduka uzun olmas olarak gsterilmektedir. nk kalp deitirme ve ayar sreleri uzadka stok miktarnn arttrlmas gerekir ki makineden alnan verim yksek, birim para bana maliyet dk olsun. Pek ok iletmede ayar sreleri deimez bir veri olarak alglanr ve tm ayarlamalarn bazen yarm gn srmesi bu konunun yaln retim nndeki en byk engellerden birinin olduunun en byk kantdr. nk ayar sresi ne kadar uzun ise stok miktar da o kadar fazla olmak durumundadr. Dolaysyla yaln retimi verimli bir ekilde uygulayabilmek iin ncelikle kalp deitirme srelerinin ve ayar srelerinin sratle minimize edilmesi gerekmektedir. Hedef hep en mkemmele ulamak olduu iin bu sistemin ad bir dakikada kalp deitirmedir. ngilizce karl Single Minute Exchange of Dies olarak gemektedir (SMED). Japon uzmanlar makinann cinsi ne olursa olsun baz ilkeleri uygulayamak suretiyle bir dakika hedefinin her artta salanabileceini ortaya koymaktadrlar [50]. Hazrlk srelerinin ksaltlmas, hzl takm ve tertibat degitirmeyi gerektirir. Bunun sonucunda, imalat temin sresi ksalr ve daha az envanter, daha az stok alan ve

41

envanterde tutulan rn iin daha az depolama mr gibi faydalar salanr. Hazrlk srelerinin ksaltlmas ayrca, kk partiler halinde alsmay da gerektirir. Bylece talep degisimlerine kar esneklik salanr. Hazrlk srelerinin ksaltlmasyla, sre ii stoklar ile bunlar iin gerekli alan ihtiyac azalr ve buna bal olan retim hatalar en aza indirgenir [35]. Deiim zamanlarnn azaltlmasnda alma ekibinin de bilmesi gereken nemli noktalar vardr, deiim zamanlarnda salanacak kazan, ii saysn azaltmak yada daha yksek miktarda retime ulamak iin deil, kazanlan zamanla daha fazla sayda deiim gerekletirerek retim parti byklnn azaltlmasdr [51]. Bir dakikada kalp deiimi, bir partinin son parasnn retimi ile, bir sonraki partinin ilk hatasz parasnn retimi arasnda geen sredir. SMED para, alet, edevatn toparlanmas, paralarn deitirilmesi, yerletirme, ayarlama unsurlarndan oluur. SMEDin ksaltlmas model deiikliklerini en az zamanda gerekletirilmesini salayan TZ retimin gereklemesinde byk katks olan bir yaln retim tekniidir. SMED sreleri daha sk model dn, daha ufak parti byklkleri, daha ksa gei sreleri, retim ii daha az stok, yksek rekabet gc gibi nedenlerle ksaltlr [37]. 3.3.1. SMEDi uygulayabilmek iin baz teknikler Fabrikalarda, SMED yaklam ile ilk almalara balandnda mevcut durumun gzden geirilmesi ve iyice etd edilmesi gerekmektedir. SMEDin ilk kademesi olan i ve d setuplarn birbirinden ayrlabilmesi iin kullanlan baz teknikler yledir; Yerleim Dzeninin Hazrlanmas : Gelitirme demektir. almas zerinde allacak makina, kalp/techizat park,

forklift/caraskal gzergahlarn gsteren lekli, basit bir yerleim plannn izilmesi

42

Spagetti Diyagram : SMED almas balangcnda yaplarak el altnda bulundurulmas gereken dier bir diyagram da spagetti diyagramdr. zerinde allan makinann stten grnne ve yakn evresine odaklanm bir lay-out iziminde makinada deiimi gerekletiren operatrn gidip gelmeleri diyagram zerine ilenir. in bitiminde ok fazla grlecek gidip gelmeler diyagrama bir spagetti taba grnts verecektir. Sonradan yaplacak iyiletirme faaliyetlerinde byk ounluu israf olan bu gidip gelmelerden kurtulunur.

ekil 3.2. Spagetti diyagram

Setup iin lazm olan ara gerelerin uygun yerlerde bulundurulmas ile operatr hareketlerindeki spagetti grnts ortadan kaldrlabilir. Ara Gerelerin Setup ncesi Hazr Edilmesi : Set-up iyiletirilmesi iin bir deiim sreci izlenildiinde, operatrlerin nemli bir sreyi setup ierisinde gerekli aletleri bulmak iin kaybettikleri farkedilecektir.

43

Ayrca setup sonrasnda baz tersliklerin de oluabileceini, rnein, yalama olmu bir hortum kelepesinin yenisini bulabilmek iin ambara yaplan kk turlarn ok allm vakalar olduu bilinir. Setup srasnda kullanlacak tm takmlar bir pano zerine glgeleri iaretlenerek aslabilir. Glgelerinin iaretlenmesi ile takmlardan birinin eksiklii kolayca farkedilir. Setup iin gerekli ara ve gereler tespit edildikten sonra bunlarn bir kontrol listesine yazlmas dnlebilir [52]. 3.3.2. Temel SMED uygulama ekli Hazrlk zaman iin gerekli verileri kaydetmek ve analiz etmek iin sistematik bir yaklam kullanlmaktadr. Tm hazrlk ilemleri video kaydna alnmakta ve sonra tek tek operasyonlara ayrlmakta ve her operasyon analiz edilmektedir. Operasyonlar elimine etmek veya birletirmek veya operasyonlar dsal zamana transfer etmek amac ile zmler aratrlmaktadr. Bu aratrma srasnda, hazrlk ekip yeleri, makina operatrleri, makina atlye nezaretileri ve dier katlmclardan gelen fikirler, tartlmakta, eletirilmekte, deerlendirilmekte, test edilmekte, deitirilmekte ve sonuta kabul veya reddedilmektedir. Ayn zamanda, zm maliyetleri tahmini zaman drme ile karlatrlr ve deerlendirme yaplr. Bu zaman azaltmalar ve gelecekteki sonular tahmin etmekte basit PC tabanl aralar kullanlabilmektedir. Bu sonular kullanlarak, her hazrlk almas; ynetimin takip etmesi ve zmn her zaman geerli olabilmesi iin ksa bir rapor eklinde zetlenmektedir. Daha sonra geerli zmler, uygulanmakta ve sonulanan iyiletirmeler llmekte ve gerektiinde her zm iin deiiklikler yaplmaktadr [53]. 3.3.3. SMED uygulama admlar SMED teknii ok basit temellere dayanmaktadr. Shingo, ncelikle kalp deiimi operasyonlarn isel ve dsal operasyonlar olarak ikiye ayrmtr [54] ;

44

1- sel Operasyonlar, ancak makine dururken yaplabilecek operasyonlardr. Kalbn makineye balanmas, sklmesi gibi aamalar. 2- Dsal Operasyonlar, yaplmas iin makinenin durmas art olmayan operasyonlardr. Eski kalbn gtrlmesi, yeni kalbn getirilmesi buna verilebilecek rneklerdendir. Smedin kademelerine btn olarak gz atacak olursak;
Tablo 3.1. Smed kademeleri

SMED ncesi ve d birbirinden ayrdedilebilmitir.

1. Kademe

2. Kademe

3. Kademe btn tek alnarak operasyonlar tek ele iyiletirilir.

setup ve d setup ve d setupa Setupn birbirinden ayrlr. dntrlr.

SMED yaklam genel olarak nemli bir yatrm gerektirmeksizin, sadece probleme (abuk model deitirmeme) bak tarzmz deitirerek elde edilebilecek byk bir gelimedir. Yine de 1. ve 2. Kademelerde hemen hemen hibir yatrm gerekemezken, 3. Kademede baz zel techizat ve aralarn satn alnmas gndeme gelebilir. ve D Setupn Birbirinden Ayrlmas, Setupn D Setupa Dntrlmesi;

45

setup yle tanmlanabilir: Eski kalb skmek ve yerine yenisini takarak retime balamak ki, bu sre ierisinde makinann durdurulmas, retime ara verilmesi kanlmazdr. D setup ise: Makina alrken, retime devam edilirken de yaplabilecek faaliyetlerdir. (balanacak kalbn getirilmesi, sklen kalbn temizlenmesi, bakm ve raftaki yerine tanmas). 1. Kademe Setupn D Setuptan Ayrlmas SMEDin birinci kademesinde i ve d setuplar birbirinden ayrlmaktadr. Daha sonra d setupa ait ilerin setup ncesi bitirilmi olmasn salanr. nemli bir harcama gerektirmeyecek birinci kademede youn gzlemlerle ie balanr. Burada nl Taiichi Ohnonun szn hatrlamakta fayda vardr.Standartlarn olmad yerde gelime olmaz. O halde, ne kadar kt olursa olsun, kalp deitirme sreci izlenmeli ve bir kalp deitirme talimat hazrlanmaldr. Setup srasnda ihtiya duyulabilecek tm ara, gereler ve malzemenin bir listesi yaplmaldr. Makina zerinde balanacak techizat ile ilgili her trl verinin; Techizatn ismi, numaras, zellikleri, zerindeki kesiciler, zmbalar ve dier paralarn tam listesi, Basn, scaklk ve dier ayar parametreleri, Boyutlara ile merkezlemeye ilikin l ve referanslarn tespit edilip kayt altna alnmas faydal olacaktr. setup d setuptan ayrdedebilmek iin setup alt admlara ayrlarak incelenmelidir. En nce akla gelebilecek metod, elde kronometre ile youn i analizi yapmaktr. Genellikle, ii ok iyi bilen bir usta veya operatrn sorgulanmas nemli ipular verir. Yaplan gzlem ve sorgulamalardan sonra, elde edilen verilerin daha anlalr olmas ve kolaylkla analiz edilebilmelerini salayabilmek iin;

46

Elde edilen ve grsel hale getirilen veriler, balangta yazlm olan talimat gz nne alnarak, setup grevlilerinin de hazr bulunduu bir oturumda incelenir. Bu aamada, beyin frtnas gibi problem zme tekniklerinin kullanlmas tavsiye edilecek bir unsurdur. Her bir setup operasyon admnn zerinden gidilerek, bu admn d setup m, yoksa i setup m olduu konusunda karar verilmelidir. ve d setup ayrm yapldnda, yeni bir kalp balama operasyonunda d setup ilemlerinin setup ncesi, makina alrken yaplmas yoluna gidilir. Setup sresi ve operasyon admlar yeniden llerek raporlanr. Yeni uygulamann eskisine nazaran daha avantajl olduuna karar verildiinde, setup talimat revize edilerek durum standartlatrlr. 2. Kademe Setupn D Setupa Dntrlmesi setup d setupa dntrebilmek iin setup alt admlarnn ilevlerine baklmas gereklidir. Sonra, i setup bileenlerini d setupa kaydrabilmenin yollar bulunabilir. Dnm iin, balanacak ekipmann alma rejimine hazrlanmas, standartlatrma ve ara fikstrlerin kullanlmas gibi tekniklere bavurulacaktr. - Ekipmann nceden alma Rejimine Getirilmesi Eskiden i setup srasnda gerekletirilen, balanacak ekipmann salkl koullarda dardan getirilmesi dnlmelidir. - Fonksiyonel Standardizasyon retilen para ekline veya byklne baklmakszn btn kalplarn d eklinin ve byklnn ayn olmas durumunda setup ok kolaylaacaktr. Fakat bu zm, baz kalplarn gereinden byk ve pahal olmalar sonucunu dourur. Byle bir yaklam israftr. Halbuki, sadece fonksiyonel l ve zelliklerin aynlatrlmas daha dk maliyetle mmkndr.

47

3. Kademe SMEDi ve D Set-upa Ayr Ayr Uygulamak SMEDin birinci kademesinde i ve d set-uplar birbirinden ayrld. Daha sonra mmkn olduunca i set-up faaliyetlerinden bir ksmn d set-upa kaydrarak makinenn retim yapmad sre ksaltld. Nadirende olsa ikinci kademe sonunda SMED hedefine ulaabilir. Fakat genelde nc kademeyede bavurulmas gerekir. Bu aamada i set-up faaliyetlerinin ksaltlmas yollar aranr bylece bulunan yollarla d set-up faaliyetleride ksaltlm olacaktr. Bu aamada kullanlabilecek baz teknikler yledir [52] ; Renk faktrnn kullanlmas Paralel operasyonlar Balantlarla ilgili almalar Ayar ileminin ortadan kaldrlmas Kalplarda askeri mtereklerin tespiti Mekanizasyon ve otomasyon

3.3.4. SMEDin yararlar Hazrlk zamanlarnn ksaltlmas aadaki maddelerde belirtilen tm ileri dorudan etkileyecektir. 1. Stoksuz alma mmkn hale gelir. Bylece [52-53] ; Sermayenin devir hz artar Kapal alan kazanc salanr Stoktaki rnleri tama klfeti kalkar Hatal stok ihtimali azalr Stoktaki rnlerin bozulmas nlenir Kark retim mmkn olur

2. Makina evrim zamanlar iyileir, retim kapasitesi artar 3. Setup hatalar ortadan kalkar 4. rn kalitesi iyileir

48

5. Setup srasnda i gvenlii daha kolay salanabilir 6. Kesici takmlarn planlanmas ve datm kolaylar 7. Toplam setup sresi ksalr 8. SMED ok dk bir maliyetle salanabilir 9. iler artk setup yapmaktan kanmazlar 10. zel yetenee ve deneyime ihtiya kalmaz. Herkes setup yapabilir 11. retim gei sresi ksalr 12. Mteri taleplerindeki ani deiikliklere uyumda esneklik ve hz salanr 13. Gzden kaan aksaklklar ortadan kalkar 14. mkansz mmkn hale gelir 15. retim sistemlerinin etkinliini ve esnekliini artrlmas 16. Yeni tutumlar ve yeni kltrlerin adm adm iletilmesi 17. srafn ortadan kaldrlmas 18. retim sistemlerinin etkinliini ve esnekliini artrlmas SMED ile deiim srelerinden kazan salanrken alma etkinlii de artar. SMED sistemini adapte eden reticiler retim konseptinde ki deiim ve stoklarn elimine edilmesi ile temel stratejik avantaj salayacaklardr [54]. 3.4. Poka-Yoke Yaln retime geebilmek iin olmazsa olmaz en temel koullardan biri retimde kalitedir. Yaln retime gre alyor olsun ya da olmasn birok firmann gndeminin birinci maddesini genellikle kalite konusu oluturur. Ancak, yaln retimi benimsemi firmalarla konvansiyonel yaklam benimsemi firmalar arasnda hedefler ve kullanlan yntemler asndan o denli byk farklar vardr ki, kalite kavram ou firma sz konusu olduunda adeta anlamn yitirmektedir. Gerekten de, konvansiyonel anlaya gre alan birok firmada %1-5 aras skarta oran normal karlanrken, yaln retimde rn kalitesi iin saptanan asgari hedef ppm (parts per million) noktasna gelinmesi, yani skarta orannn yzdeler (%), bindeler, hatta on binlerle deil, milyonlarla ifade edilecek dzeye indirilmesidir. Hatta ppm bile yeterli deildir, nihai hedef sfr hata (zero-defect) noktasna gelinmesidir.

49

Ppmin nemi aklanrsa, her eyden nce, yaln retim yaklamnda, retimde kalitesizliin bir maliyeti, daha dorusu, maliyetleri vardr. Birincisi, eer bir firma rnlerinin tmnn istenilen kalitede retildiini garanti edemiyorsa, srekli kalite kontrol faaliyeti iinde bulunmak zorunda kalr, oysa kalite kontrol aslnda rne hibir deer katmayan, tersine birok elemann deerli zamann alarak igc maliyetini artran bir faktrdr. kincisi, kalitesiz retim, baz rnlerin hatal kmalar dolaysyla tekrar elden geirilmelerini yani onarlmalarn gerektirir. Oysa onarm, igc ve amortisman maliyetini gereksiz yere artran bir dier faktrdr. ncs, kalitesiz retim, retilen pek ok rnn/parann tamamyla skarta edilmesi anlamna gelir. Yani, o rnlerin/paralarn retilmeleri ile tmyle bouna igc ve makina zaman harcanm demektir ki bu durumun maliyete etkisi gl olacaktr. Drdncs ise kalitesinden %100 emin olunmayan rnlerin mteriye ulamas durumunda, kullanm srasnda kmas kuvvetle muhtemel arzalanmalar, yine gereksiz bir yn masraf stlenilmesi anlamna gelecektir. yleyse, tm bu maliyetleri stlenmek yerine, %100 hatasz rn retebilecek dzeye gelmek ok daha mantkldr. Olayn bu boyutunu yadsmak pek de mmkn deil. Ancak, yaln retimde kalitenin en az ppm dzeyine kartlmasnn, kalitesizlik maliyetinin nne gemek kadar nemli dier bir boyutu daha vardr ki ou kez gzden kaar. O da ppmin stoksuz retime geebilmenin de olmazsa olmaz n koulu olduudur. Stoksuz TZ retimde ideal, ilenmekte olan rn stounun (W1P), firmann tm retim srelerinde sfrlanmas, bitmi rn stounun ise, ancak birka saat sonra yaplacak sevkiyat karlayacak dzeyde tutulmasdr. Kanban SMED ve TVB gibi tm TZ uygulamalarnn ana amac stoksuz retim salamaktr. Eer bylesi bir TZ retim sistemine geilecekse, ilk yaplmas gereken, kalite dzeyini radikal olarak ykseltmektir. nk skarta dzeyi yksekse, ve retim stoksuzluk ilkesine gre yrtlmek isteniyorsa, hemen her srete kabilecek skarta, retimin tamamen durmas anlamna gelecektir. nk yerine yenisini takviye iin yedek stok bulunmamaktadr. te yaln retimde ppm ve giderek sfr-hata dzeyinde kalite tutturma zorunluluunun zaman zaman gzden kamasna karn ana nedenlerden

50

biri de budur. Kaliteyi bu denli kontrol altnda tutmann en basit ve balang teknii olarak Poka-Yoke gsterilebilir [21]. 3.4.1. Poka Yoke tekniinin temel felsefesi Pokayoke Japoncada hata yaltm anlamna gelmektedir. Dier bir ifadesi otonomasyon olan poka-yokenin temel ilkesi hatay zerinden sre getikten sonra saptamak yerine, kaynanda ve annda saptayp nleyerek, hibir hatal parann/rnn retilmemesini salamaktr. Pokayokenin uygulamaya geirilmesi son derece basittir. Tm yaplan, makinalara hatal bir ilemi/durumu annda otomatik olarak saptayan ve bu durumda makinay/ilemi yine otomatik olarak durduran cihazlar yerletirmektir. Makina durduktan sonra bir zil alar yada sar k yanar, bylece makinann kendisi, alan kiilere bir aksama olduunu annda bildirir. Bu noktada yaplan, ii ve mhendislere birlikte alarak hatann nedenini saptamalar ve yine hemen gerekli dzeltmeleri yapmalardr. Bylece hatal parann bir sonraki srece gemesi % 100nlendii gibi, hata nedeni de ortadan kaldrlarak bir daha tekrar etmemesi salanm olur [50-12]. Pokayoke tekniinin temel felsefesinde, hata kaynaklarnn aslnda yanlglardan ve yanllardan ileri geldii yaklam savunulmaktadr. Bu teknikte her trl hataya neden olabilecek sistem elemanlarnn etkisiz braklarak, rnde herhangi bir hata oluumunun engellenmesine bal olarak delicesine gvenirlilik salanmaktadr. Pokayoke, retim srecinde olan her trl hatann eksiksiz belirlenmesini takiben uygulanmaktadr ve bu teknik ncelikle prosesteki insan hatalarnn ortaya karlp yok edilmesi iin tasarlanm bir tekniktir. Bu tekniin gerektirdii anlay erevesinde hatalar kaynanda nlenmeye allmaktadr. Buna ynelik olarak ncelikle problemin olumas engellenmeli, problem olumusa daha byk kayplara neden olmadan ilemin durdurulmas gerekmektedir [55].

51

3.4.2. Yaln retimde poka-yoke yntemleri Poka-Yokenin yaln retimde uygulanan temel yntemi vardr [1]. 1. Temas Yntemi: Makinalara yerletirilen elektronik gzler ve limit anahtarlaryla rnn herhangi bir ilem aamasnda gereken ekil ve boyutlar alp almadnn, ya da ilem ncesi makina iinde gereken pozisyonu alp almadnn saptanmasdr. Makinalarn otonomasyonu ile anlalan esas olarak budur. 2. Toplam ilem Yntemi: Herhangi bir ilemin tm aamalarnn birbiri ardsra gerektii ekilde tamamlanmasn garanti etmesinde kullanlr. rnein, diyelim bir montaj ileminde monte edilecek tm paralar yanyana paletlerde durmaktadrlar. Bu paletlerin her birinin zerine bir elektronik gz yerletirilmitir. Eer ii herhangi bir paletten gerekli paray almay unutup da bir sonraki palete geerse, bir nceki palet zerindeki elektronik gz almayacak, ve hemen ilemi durdurucu cihaz devreye girip uyarc zil alacaktr. 3. Ek lem Yntemi: Ek ilem yntemi zellikle deiik rnlerin ok kk birimler halinde birbiri ardsra imal edilmeleri durumunda olabilecek ii hatalarnn nlenmesinde kullanlr. Diyelim bir koltuk montaj hattnda koltuklara metal paralar monte edilecektir. Montaja gelecek her para zerinde bir kart ilitirilmi durumdadr ve kartn belli bir yerinde de minik birer alminyum levha bulunmaktadr. Koltuk geldiinde ii kart koltuktan karp iinde alglayc bulunan bir kutuya sokar. Alglayc kart iindeki alminyum levhann kart zerindeki yerini saptar ve buna gre o koltuk iin gerekli paralar hangi kutuda duruyorsa o kutunun kapa otomatik olarak alr. Bu ynteme ek ilem yntemi, denilmesinin sebebi ise iinin rnn bizzat retilmesi iin aslnda gerekmeyen ek bir hareket yapmasdr (kart alp kutuya sokmas gibi).

52

3.5. 5S Japoncada Seiri (snflandrma), Seiton (dzen), Seison (temizlik), Seiketsu (standartlama) ve Shitsuke (disiplin) kelimelerinin ba harflerinden oluan ve i yerinde temizlik ve dzenin salanmas faaliyetlerini kapsayan bir tekniktir [42]. 3.5.1. 5S admlar

ekil 3.3. 5S Admlar [56].

5S tekniinin admlar yledir: 1. Snflandrma (Sort) Proseste ihtiya olanla olmayan tm nesnelerin ayrlmasdr. Malzemeler kullanm sklklar ve kullanm yerlerine gre tasnif edilirler. Tasnif ilemi yaplrken aadaki sorular sorularak ayklama yaplmaldr. alma sahanzda danklk oluturan gereksiz bir eya var m? Olduu gibi braklan kablo, boru gibi gereksiz malzemeler var m? Zemin de duran el aleti ve tehizat var m? Tm malzemeler snflandrld m? Depoland m? Etiketlendi mi?

53

Tm el aletleri, ekipmanlar, l aletleri, malzeme ve evrak snflandrlp

kendi yerlerine konulmumu? Tm bu sorulara yant aldktan sonra el aletleri, ekipmanlar, malzeme ve evrak kullanm ncelik ve sklna gre snflandrlabilir. Ancak bir ok zaman gerekli gereksiz ayrmnda karklk yaanmakta, bu ayrm tam olarak yaplamamaktadr. Burada tavsiye edilen pheye dlmesi durumunda gereksizler ksmna ayrlmasdr [57]. 2. Dzenlilik (Set in Order) htiya duyulan ara ve gerelerin kolayca kullanmn salayacak ekilde yerletirilmesi ve arandnda kolayca bulunacak biimde etiketlenmesi anlamna gelir. Dzenlilik, retim faaliyetlerinde ve bro ilerinde hareket kayb, aramadan kaynaklanan kayplar, malzeme saysnn fazlalndan kaynaklanan kayplar gibi birok kayb nlemektedir. 3. Temizlik (Shine) Yerlerin temizlenmesi, makine aksamnn silinmesi ve genel anlamyla fabrika alanndaki her eyin temiz tutulmas anlamna gelir. Temizlik iyerinde kir, toz, pas ve atklarn ylmasn nlemenin yollarn bularak, igcnden tasarrufu da kapsar. Fabrikalarda ve brolarda temizlik, ayn zamanda alanlardaki stres ve gerginlii azaltr. Temizlik faaliyetlerinin gnlk bazda yaplmas gerekir. letme temizlik alanlarna ayrlr ve her alan iin kiiler grevlendirilir. Hangi alanlarn hangi gnlerde, gnn hangi saatlerinde, kimin sorumluluunda temizleneceini gsteren izelgeler hazrlanr. Temizlik ayn zamanda orada alanlarn sorumluluundadr. 4. Standartlatrma (Standardize) Standartlatrma fonksiyonu, snflandrma, dzenlilik ve temizlik salandnda ortaya kan durumdur. Standartlatrmadaki ama, snflandrma, dzenlilik ve temizlik uygulamas ile elde edilen kazanlarda bir gerileme olmasn engellemek

54

zere bu aamay alkanlk ekline dntrerek uygulamalarn korunmasn salamaktr. Aksi halde, ksa srede uygulama ncesine dnlr [58]. letme ierisnde kullanlan alet ve ekipmanlarn temiz ve bakml olabilmelerini salamak amacna ynelik standartlar iermektedir. Ancak temiz alet ve ekipmanlar uzun sre ve iyi alr. Bylece daha uzun sreli ve dzenli alan makinalarla hata oran ve tamir nedeniyle kaybedilen zaman ve emek en aza indirilmi olur [59]. 5. Disiplin (Sustain) 5S'deki disiplin, uyar ve cezalardan farkl olarak, doru prosedrlerin srekli olarak korunmasnn bir davran biimi ekline dntrlmesi anlamna gelir. nceki aamalarn kalcl disiplin ile salanr. Disiplin llebilir ve uygulanabilir bir teknik olmaktan ziyade, alanlarn davran biimleri ile kantlanan bir olgudur [58]. 3.5.2. 5Sin yararlar Endstriyel dzen temizliin faydalarndan bazlar u ekilde aklanabilir; Hatalarn daha abuk ve kolay fark edilmesi sayesinde kalitenin iyiletirilmesi, israflarn yok edilmesi sayesinde maliyetlerin drlmesi, teslimatlarn tam zamannda gerekletirilmesi, i kazalarnn ve meslek hastalklarnn azalmas, takm ara ve gerlerinin yerleiminin dzenlenmesi sayesinde hazrlk srelerinin ksaltlmas [57]. retim aknda [60] ; Gereksiz malzemelerin ortadan kaldrlmas ve ihtiya duyulan malzemelerin uygun yerlerde bulunmasndan dolay bunlarn aratrlp bulunma zamanlarnda azalmann salanmas nceden tahmin edilemeyen durularn azalmasn salar Kirlenmeden dolay rn zerinde oluabilecek kalitesizlikleri nler Temizlenme ile hatal rn says azalr

55

Organize olmu bir i merkezi salar Daha gvenli bir i merkezi demektir

3.6. Toplam Verimli Bakm (TVB) Toplam retken bakm en basit tanmyla alet, ekipman ve makinalarn en verimli ekilde kullanlmasn amalayan ve bunu salamak iin ortaya konulan abalarn btndr [12]. Bir dier anlam ise ekipmann almadan beklemesine neden olan btn etkenlerin kontrol altna alnmasdr. Baka bir anlam ise, ekipmann verimini artrma almalarna, firmada grev yapan genel mdrden hat isilerine kadar tm personelin katlmasdr [61]. Toplam retken Bakm, ekipmanlarn/makinalarn gvenirliliinin salanmas konusunda igrenlerin katlmnn nemini vurgulayan, fiziksel varlklarn ynetimini kapsayan bir yaklamdr [62]. TVB en yaln ifadeyle, bir fabrikada kullanlan ekipmann verimliliini ya da etkinliini artrmak ve olas makina hatalarndan kaynaklanacak skartalar nlemek amacyla gerekletirilen tm almalar kapsayan bir terimdir. TVBin, geni anlamda Design of Experience (DOE) ve poka-yokeye destek veren yardmc bir kalite teknii olduu da sylenebilir [21]. 3.6.1. Yaln retimde TVBnin nemi Klasik retim sistemlerinde, makinalar nnde ilenmek zere bekleyen paralar kuyruklar olutururlar. Bunlarn retim ilemi tamamlanana kadar da retimin srdrlmesi gerekir. Bu durum nleyici bakmn zamannda yaplmasn engeller ve dolaysyla arzalarn ortaya kma olasln ykseltir. Klasik retim sistemlerinde nleyici bakma yer verilir, ancak arzalar karsnda tamir yntemi daha fazla nem tar. Oysa yaln retim sisteminde nleyici bakm ok daha nemlidir. nk yaln

56

retim sistemi, ekme sistemi esasna gre alr. Bu durumda, arza yapan bir makina nndeki tm makinalarn durmasna neden olur. Dolaysyla tm retim sistemi durur. Ayrca yaln retim sisteminde retim aralar daha kararl retim hzlarnda altrlmakta, ar ykleme yaplmamaktadr. Bu durum makinelerin arza yapma olaslklarn drr. Toplam nleyici bakm, alan katlmn gerektirir. Buna gre her alan makinelerin birer koruyucusu olmaldr. Toplam nleyici bakm sonucunda, arza says, arzalardan dogan zaman kayplar ve makinelerin almama oranlar azalr. Makine ve donanmn etkin olarak kullanm salanr. retim sisteminin retkenlii artar. Bir yaln retim sisteminde basit ayarlamalar, yalama, ya dzeylerinin denetlenmesi, makinelerin temizlenmesi gibi bakm faaliyetleri alanlar tarafndan yaplr. Basit tamirler ve yedek para degiiklikleri gibi bakm faaliyetleri belli programlar dahilinde bakm ekibi tarafndan yerine getirilir. Ayrca uygun bir zamana programlanarak etkileri minimize edilen geni kapsaml ve makinelerin durmasna neden olan bakm faaliyetleri gerekletirilir [63]. Bir rnden dierine hzla geebilmeyi salayan, ufak partiler halinde retimi gerekletiren teknikler kullanlmasna ve hzl hazrlk ilemlerine ramen, bir rnden dierine gei ilemi retim zamannda bir kayba yol ayorsa, ya da, herhangi bir makina, retim dndaki makinalarla uyumlu bir hzla almyorsa, israf devam etmektedir. Sadece bir rnden dierine geiteki hazrlk ilemlerini ksaltmak zere, bireysel veya grup tasarmlarna ynelmek yeterli deildir. Akda nihai ama; retim srecinin tmnde duraklamalarn ve beklemelerin yok edilmesidir [64]. 3.6.2. Toplam verimli bakmn anlam Toplam Verimli Bakmdaki toplam kelimesinin 3 anlam vardr. Bunlar Toplam Verimli Bakmn nemli zelliklerini de anlatr [21].

57

1. 2.

Toplam verimlilik, Toplam Verimli Bakmn ekonomik yeterliliini veya Toplam Bakm Sistemi, nleyici Bakm, Bakm nlenmesi ve Dorulayc

karlln takip etme anlamndadr. Bakm ayrca koruyucu bakm ierir. 3. Btn alanlarn toplam itiraki makinistler tarafndan kk grup aktiviteleri olarak kendi kendine yaplan bakm ierir. 3.6.3. Ekipman verimliliini etkileyen alt byk kayp Ekipman verimliliini etkileyen 6 byk kayp vardr. TVB aada sralanan alt engeli kaldrmay amalar [65]. 1- Ekipman arzas: Beklenmeyen arzalar durulara neden olur. 2- Deime ve ayarlar: Makinede farkl bir retim programna geilirken, rnein kalp gibi aletlerin deitirilmesi ve yeniden yaplan ayarlama srasnda retim durular meydana gelir. 3- Boluklar ve kk durular: Yanl ikazlanan bir fotoselin neden olabilecei kk durular. 4- Dk hz: Makine retim hznn tasarm hzndan daha dk olmas retim kayplarna neden olur. 5- retim hatalar: Makine ayarlarndaki bozukluklar retim hatalarna ve bu rnler iin yaplan ilave dzeltme faaliyetlerine neden olur. 6- Dk verim: Makineyi devreye alma srasnda denge konumuna gelene dek imal edilen paralar standart ddr. 3.6.4. TVB admlar TVB uygulamasnn yedi adm; 1. lk makine temizliini ve muayenesini yap 2. Makine kusurlarn ve szntlar belirle ve etiketle 3. Operatr ve Bakm PMleri olutur 4. Operatrlere doru PM (Koruyucu Bakm) tekniklerini ret

58

5. Bakm Personeline doru PM tekniklerini ret 6. 5S Mntka Temizlii ve Organizasyonu uygula 7. OEE'yi izle ve ibirliini tevik et. Adm-1 lk Makine Muayenesi : Bu admn amac ; Gerekli onarmlar belirlemek ve kusurlar etiketlemektir. Uygulamas ise; Makineyi boydan boya temizlemek, (tm ekip yeleri yapacak). Gerekli tm onarmlar etiketlemek ve bir proje defterine kaydetmektir. Adm-2 Makine Kusurlarn ve Kaaklar Onar : Bu admn amac; Adm 1'de bulunan problemleri onarmaktr. Dikkat Edilecekler ise; Fiili onarmlarn ekip yeleri tarafndan yaplmas gerektii ve retim efinin makinenin kullanlabilir olmasn salamasdr. Adm-3 Operatr PM'leri ve Bakm PMlerini olutur : Bu admn amac; Gerekli nleyici bakm kontrol listelerinin ilan edilmesini salamaktr. Dikkat Edilecekler ise; PMleri gelitirecek TVB Proje Ekibinin, Grevleri kimin yapacann ve Grevlerin sklnn belirlenmesidir. (yani, gnlk, haftalk, vs.). Adm-4 Operatr tarafndan Yaplacak PM Etkinliini Belirle : Bu admn amac; Erken problemleri saptamak, servis araln belirlemek ve 5S prosedrnn izlenmesini salamaktr.

59

Dikkat Edilecekler ise; Operatrler ngrlen tm PM'ler konusunda eitilmelidir. Operatr PMleri belgelendii ekilde uygulamaktan sorumludur. retim efi PMlerin etkinliini salayacaktr. Adm-5 Bakm Personeli Tarafndan Yaplan PM Faaliyeti : Bu admn amac; Makina bozulmasn nlemek, bozulmadan nce onarmaktr. Dikkat Edilecekler ise; PMler Bakm ve retim tarafndan birlikte planlanr. retim efi PMlerin etkinliini salayacaktr. Adm-6 5S Mntka Temizlii ve Organizasyonu uygula : Bu admn amac; Srekli temizlik ve organizasyon salamaktr. Uygulama ise; Snflandr; Eski ve bozuk donanm uzaklatrmak. Dzene Koy; Herey belli bir yerde bulunsun. Parlat; Tepeden aaya temizlik yap. Standartlatr; Zaman ver ve skl koru. Srdr ; Uzun dnem iyileme yap faaliyetlerinden oluur. Adm-7 OEE'yi (Genel Ekipman Etkinlii) izle ve ibirliini tevik et : Bu admn amac; Makina performansn ve bakm ve retim arasndaki ibirliini srekli gzden geirmek ve iyiletirmektir. Dikkat Edilecekler ise; Dzenli programlanm TVB gzden geirmelerini yapmak, Devam eden faaliyetlerin ilerlemesini izlemek, Gelecekteki iyiletirme alanlarn belirlemek ve

60

Gerektiinde dzeltici faaliyet balatmaktr [66]. 3.6.5. TVBnin hedefleri ve yararlar Ksa ekipman arzalar; retim n zamann artrabilir, ortalama makina kullanm zamann drebilir ve operatrn bo zaman geirmesine neden olabilir. nemli bir makina arzas; dier ynlere doru ak olan prosesleri durdurabilir ve sevkiyatn gecikmesine ve sonuta gecikme maliyetine neden olabilir. Bunlara ek olarak yetersiz bakm yaplan ekipman sadece yetersiz kalitede paralar retebilir. Bu tip verimlilik d durumlardan kaabilmek iin makina arza orann drecek yeni bakm stratejileri uygulanmaldr. Bu amala Toplam Bakm kavram ortaya kmtr. Toplam Bakmn amalar yle sralanabilir [35] : 1. Takm, donanm ve ekipman etkinliini gelitirmek. 2. Ekipmann yaayabilmesi iin retken Bakm sistemini kurmak. 3. Toplam retken bakmn yrtlmesine firma iindeki btn departmanlarn katlmasn salamak. 4. st ynetimden iilere kadar btn alanlarn aktif olarak katlmn salamak 5. zerk kk gurup gelitirme faaliyetleri gibi motivasyon ynetimine ynelik Toplam retken Bakm almalarn desteklemek. Toplam Verimli Bakm kk grup aktiviteleri olarak btn alanlar tarafndan uygulanan verimi devam ettirmektir. Toplam Verimli Bakm retimdeki yeni yndr. Bu dnemde, robotlar robot retirken ve 24 saatlik otomatik retim gerei varken, insansz fabrika gereki bir ihtimaldir. Kalite kontrol tartrken, insanlarn ou kalitenin ynteme dayandn sylerdi. imdi robotlama ve otomasyonla birlikte kalitenin, tehizata bal olduunu sylemek daha uygun olur. retkenlik, maliyet, envanter, gvenlik, salk ve imalat (ayn zamanda kalite) tehizata baldr. Yaln retim ilkelerine gre alan bir fabrikaya gidildiinde fabrikann hemen her yerinde grme duyusu harekete geer. Her yerde klar makine yada hat yan panolarda sergilenmi yazlar tutanaklar grafikler grlr. Fabrikada tm nemli

61

operasyonlar ve elde edilen baarlar belgelenip sergilenmitir. TVB iinde ayn olay grlr. Sistem gerek ekipman gerek alanlara ilikin temel performans indikatrleri ve zaman iinde kaydedilen gelimelerin sadece bilgisayarda kalmamas ayn zamanda grsel olarak sergilenmesi esasna dayanr. Yaln retimin temel ilkesi hibir hatay unutmama tm hatalar nemseyip zm getirme ve akabinde baarlar nemseyip dllendirmedir. TVB iin grsellik salamann farkl metodlar vardr. Genelde TVB uygulanan blgelere,makinalara yakn yerlere koyulan panolar yardmyla TVBe grsellik katlr [1]. 3.7. Kaizen Kaizen, hibir ilemin/srecin nihai halini almad, daha da mkemmeline ulaabilecei, kuru havludan bile su karlabilir anlaynn hakim olduu bir yaklamdr [50]. Japoncada kai deiim; zen ise iyi, daha iyi anlamna gelmektedir. Kaizen de bu yoldan hareketle daha iyiye ulama, gelime ya da genel kulanm anlamyla srekli gelime demektir. Bu szck Japonyada srekli gelimeden ok, srekli gelime istei eklinde kullanlr. nk Kaizen sadece iletmelerde kullanlmas gererken bir sistem olarak deil, ayn zamanda bir yaam biimi olarak dnlmektedir. Evde, iyerlerinde, okulda ve hastanede, ksaca her yerde ve her zaman uygulanabilir [67]. Kaizen iyiletirme demektir. Bir Japon felsefesidir ve yaam tarznn srekli iyilemesi gerektiini syler. letmeler asndan tanmlayacak olursak Kaizen, yneticilerden isilere kadar herkesi ieren bir srekli iyiletirmedir. Japonlara zg ynetim uygulamalarnn znde Kaizen vardr. Kaizen felsefesine gre, iletmenin herhangi bir biriminde herhangi bir gelimenin olmad tek bir gn bile geirilmemelidir. Kaizen, artk dnya apnda tannan Japonlara zg ok sayda uygulamay bir araya getiren emsiye kavramdr [68].

62

ekil 3.4. Kaizen emsiyesi [69].

3.7.1. Kaizenin drt temel yaklam -Birincisi, alanlar zerine odaklanr. retim srecindeki alanlar, yaptklar ii daha verimli ve etkili ekilde yapacaklar metodlar bulmalar iin tevik edilirler. -kincisi, ekipman gelitirmeleri zerine odaklanr. Buna gre iyeri dzenlemeleri, ekipmann kalitesinin ykseltilmesi almalar yaplr. -ncs, retim iin gerekli olan sre ve prosedrler zerine odaklanr. Eitimi ve gelimeyi kstlayan politikalar uygulanmaz. -Drdncs, ilk kademenin bileimidir. Bu kademe, nceki kademelerde elde edilen sonular maksimum deere ulatnda devreye girer ve yenilikler zerine odaklanr [70]. 3.7.2. Yaln retimde kaizen Stokla beslenmeyen bu anlamda son derece hassas olan yaln retim bugn ulat en iyi uygulama konumuna kar asla gelinmi noktayla yetinen, duraan bir sistem deildir. Tersine daha da yetkinletirilmesi olabilecek tm zaman kayplarnn ve israfn adm adm saptanp gerekli nlemlerin alnmas sistemin devam ve hassaslnn azaltlmas iin nkouldur. te bu yzden yaln retimi bnyesine alm firmalarda her an her aamada retimin daha da iyiletirilmesine ynelik

63

srekli ve dzenli almalar yaplr, sistemin btnne yaylm bu dinamik iyiletirme anlayda kaizen ile olur [1]. Kaizen geri beslemeye dayanan dzeltici bir faaliyettir. Kademeli, srekli deiim, kk yatrmlar, ak paylalr. Bilgi ve uzun vadeli etkiler sonucu, Kaizen daha iyiye doru deiim anlamna gelir. Kaizen ilk aamada mevcut durumun daha iyiye doru deitirilmesi iin alr. Bunun iin ncelikle kk (bireysel) ve orta boy (kk gruplar) deiiklikleri ngrr. Ardndan byk deiiklikler (bulular) gelir. Kaizen takm almasnda almalar iin en uygun seilmi olan takm liderleri ve takm elemanlar mevcuttur [17].

ekil 3.5. yiletirmede Kaizen Yaklam

Japonlar Kaizeni batnn gelitirme anlaynn alternatifi olarak deil, tamamlaycs olarak kullanmlardr. ada bir ynetim tarz olan Toplam Kalite Ynetiminde kaizen felsefesi ve yenilik yaklam bir arada ele alnmakta ve deerlendirilmektedir. ekil 3.5te grld gibi bu ikili deerlendirme ve uygulama irketlerin youn rekabet ortamnda kk admlarla ilerlemelerini

64

salarken, Ar-Ge sonucu salanan gelimeler de iletmelerin hzl rekabet stnl elde etmelerini salayacaktr [69]. 3.7.3. Kaizen sreci

4. Harekete 1.Planla Ge 3.Denetle 2.Yap

ekil 3.6. Kaizen sreci

Kaizen sreci drt admdan olumaktadr; 1. Planla: Maliyet asndan etkili olduu srece, ekipman gelitirerek, sorunlarn tekrarn nleyin. abalar baarsz olduunda, problemleri bir bakta tespit edebilecek, grsel kontroller oluturulmaldr. Eer her iki uygulama da olumsuz olursa, insan mdahaleleriyle sorunlarn tekrar nlenmelidir. alma standartlar, prosedrler ve kontrol formlaryla takip edilmesi gereken kurallar hazrlanmaldr. Planlama, 5N-1K olarak adlandrlmakta ve NE, NN, NASIL, NE ZAMAN, NEREDE, KM sorularna cevap arand taktirde bu sre tamamlanmaktadr. 2. Uygula: Ayn problemlerin tekrarn nlemek iin; kurallar uygulayn ve takip edilmesi gerekir. Eer yaplan abalar yeterli deilse, kontrole geri dnlmelidir. Hedeflenen kriterler yerine gelene kadar, ayn PUK dngsn tekrarlanacaktr. 3. Kontrol Et: Statler btnyle incelenmeli ve sorunlar aa karlmaldr. Plann uygulamaya konmadan nceki durumu ile uygulama sonrasndaki durum karlatrlr.

65

4. nlem Al: Sorunlar zmek iin kar nlemler alnmaldr. Sorunlarn zm yollar saptanarak dngnn ilk aamasna gei salanr. 3.7.4. Ynetimde kaizen Kaizen stratejisinin ynetim kademelerine uygulan tarz aadaki gibi olmaldr; st ynetim: Kaizen stratejisini kavramal, uygulanmas iin rehber ve destek olmal; sistem ve yaplar oluturarak, stratejisinin amalarn belirlemelidir. Orta kademe yneticiler: st ynetim tarafndan belirlenen Kaizen amalarnn gereklemesi ynnde sorun zme konusunda bilgi ve becerilerini arttrc almalar yapmaldr. Alt kademe yneticiler: Bunlar, i grenlerle orta ynetim arasnda iletiimi gelitirmeli grenler: ve srekli gelimenin temini iin kalite emberleri oluturulmaldr. Kk grup toplantlar sayesinde Kaizen stratejisine programlarna aktif biimde katlarak bilgi ve becerilerini artrmaldrlar. Kaizen iletmede yer alan herkesin katlmn gerektiren srekli bir proses olduu iin hiyerarideki herkesin faaliyeti srasnda kaizen ile i iedir. 3.7.5. Kaizenin yararlar Kaizenin yararlar u ekilde sralanabilir; Kuruluun tm faaliyetlerinde canllk oluturur Topluluun ayn ama ve hedef dorultusunda almas salanr Etkileim iinde olan blmlerin ortak sorunlar en ksa ve kalc biimde zmlenir alanlarn bilgi ve beceri dzeyi ykselir, motivasyon artar Verimlilik ve dier temel rekabet unsurlar daha iyi bir gelime gsterir

66

Bu gelime ile salanan olanaklar da, bata o kuruluu oluturan alanlar olmak zere, mteriler ve rettii katma deer ile oluturduu ilendirme hacmi yoluyla tm topluma fayda salar [69].

BLM 4. YALIN RETM UYGULAMASI

Firma Hakknda Ksa Bilgi : Firma 100 yl akn bir sredir lastik reten ve dnyadaki en byk lastik reticelerinden biridir. Firma Fabrikas 333 dnm zerinde kurulu 88.5 dnm kapal sahaya yerlemitir. 1963 ylndan beri Trkiyede faaliyetini srdrmektedir. Uygulamann yapld firma binek, hafif ticari ve zirai aralar, kamyon/otobs ve i makinalar iin bias (konvansiyonel) lastik retmektedir. retilen lastiklerin %60n yurt dna ihra etmektedir. Firmada 650 mavi yakal, 60 beyaz yakal olmak zere toplam 710 kii almaktadr. Yaln retim Tekniklerinin Uygulanmas : Yaln retimin bir fabrikada uygulanabilmesi iin zellikle bir yaln retim uygulama takvim ve programnn belirlenmesi ve bu suretle izlenecek yolun izilmesi gerekir. Yaln retimi neden uygulama gerei duyulduu ve uygulamann getirilerini hesap etmek ok nemlidir. Bunu yapabilmek iin de birinci aamada yaln retim tekniklerinden hangilerinin sahip olunan retim modeline uygun olduunu semek ikinci aamada ise gelecekte hem mevcut durumun korunmas hem de daha iyiye gidebilmek iin gerekli olan teknikler seilmelidir. Tekniklerin birbirleriyle olan ilikileri asndan uygulan sralar nemlidir. Uygulamada grld ki; eer SMED almasndan nce Kanban uygulamasna geilirse yaln retimden istenilen fayda salanamad gibi fazla i yklerine de neden olunabilir. O yzden bir sonraki tekniin uygulanabilmesi iin gerekli olan tekniin tam olarak uygulanldndan emin olunmaldr. Bylece bir sonraki adma geilebilir ve devam edilebilir. Yaln retim Uygulamasnda izlenen yol ekil 4.1de gsterilmitir.

68

ekil 4.1. Yaln retim Uygulama Aamalar

Yaln Ekibinin Kurulmas : Uzun yllar ayn retim sistemiyle alm bir fabrikada yeni bir retim sistemine gei elbette ki hem yneticilerin bir ksm hem de alanlar asndan zor olacaktr. Bu yzden ou fabrikann yeni bir projeye geite uygulad, proje kapsamndaki grev ve ilerin belirlenip fabrika organizasyonu ierisinde mevcut olan ilgili departmanlarn yneticilerine ve alanlarna paylatrlmas ve bundan verimli bir sonu beklenmesi yaln retime gei iin yanl olacaktr. Hem yaln retime geiteki kararlln gsterilmesi hem de zel olarak grevin belirli bir departmana ait olmas asndan btn bu gei dnemindeki ileri yapacak ve gei yapldktan sonra sistemi takip edecek bir blmn fabrika organizasyonu iersinde yer almas gerekir. Anlatlacak uygulama kapsamnda bahsedilen departman CIS (continuous improvement system) departmandr.

69

CIS ekibi endstri mhendisi bir ynetici ve ekipte yer alan drt mhendisten kuruldu. lk aama olarak bu departmana katlan drt mhendisin yaln retim ve teknikleri asndan eitimleri tamamland. Bu mhendislerin seiminde dikkat edilmesi gereken nokta yaln retim tekniklerinin ieriine ve sahip olunan retim prosesine bal olarak ilgili mhendislik blmlerinden olmalardr. Uygulamadaki CIS departman iin seilen drt mhendisin dalm iki endstri mhendisi, bir makine mhendisi ve bir kimya mhendisi olarak yapld. Lastik prosesi ve yaln retim teknikleri gz nnde bulundurulduunda endstri ile ilgili olarak zaman etd, i etd almalarnn yannda SMED gibi kalp deiimlerinde makine ile ilgili teknikler ve proses kalite kontrol iin kimya bilgileri gerektiren i blmleri vardr. Bu tek merkezli almadan sonra elbetteki yaln uygulamalar boyunca dier departmanlarla birlikte alld.

CIS Yneticisi

Yaln Endstri Mhendisi

Yaln Endstri Mhendisi

Yaln Makine Mhendisi

Yaln Kimya Mhendisi

ekil 4.2. Yaln Ekibi

Yaln bir felsefedir ve yaln dier retim sistemlerinden ayran en nemli zellik ve baarl olmasndaki sebep ierisinde barndrd insan faktrdr. alanlarn her aamada grevlerini yerine getirirken her trl israftan kanmalar ve yaln dnce ile hareket etmeleri gerekmektedir. Bu bilin yaln retimde hiyerarik bir dzen ierisinde yukardan gelen bir bask yolu ile deil, alan herkesin yaln alma tarz olarak benimsemesini salayacak eitimlerle ve kazan paylam ile elde edilir. Firmada yaln eitimleri hem mavi yaka hemde beyaz yaka herkese verilmitir. Ayrca yaln uygulamalarn destekleyici her trl promosyon uygulamasna da gidilmitir.

70

Uygulamann Yaplaca Model Blgenin Seilmesi : zellikle yeni bir sistem uygulanrken, eski sisteme gre yeni sistemin getirilerinin daha ok grebilecei ve daha verimli sonular alnabilecek bir yerin seilmesi ve bu yer ile uygulamaya balanmas daha iyi olacaktr. Bunun nedeni hem ynetime hem imalat sahasnda alan iilere yeni sistemin balangcn kabul etmeleri iin iyi bir sebep gsterebilmektir. Bylelikle yeni sisteme kar oluacak direncin krlmas mmkndr. Bu seim, yeni uygulanmaya balanacak bir sistemin ilk aamas iin gz nnde bulundurulacak bir kriterdir. Dier bir kriter ise fabrikada en ok WIP (Work In Process), envanterin bulunduu, makine hazrlk zamanlarnn makine retim kt seviyesini drd veya darboaz saylabilecek bir blge seilerek yaln retim uygulamalar ile bunlarn giderilmesidir. Bu yzden balangta fabrikada darboaz olan ve envanterin fazla olduu bir blge seilerek uygulamaya baland. Seilen blge birbirini izleyen drt proses admn ieren ve toplam 10 makineden oluan bir blgedir. Lastik imalatnda kullanlan belt paketinin hazrlanmas aamasdr. Birinci admda elik teller kaplama makinesinde belirli kalnlklarda hamurla kaplanr, ikinci admda hamur kapl bu teller kesim makinesinde istenilen a ve genilikte kesilir, nc admda kesilen bu hamur kapl teller blme makinesinde edilir. ikiye blnr, drdnc admda ise ikiye blnen malzeme st ste koyulmak suretiyle montaj makinelerinde birletirilerek belt elde

ekil 4.3. Belt Paketi oluturma admlar ve kullanlan makine saylar

71

Deer Ak Haritasnn izilmesi : Deer Ak haritalama blmnde bahsedildii gibi ncelikle varolan retim

sistemi ile neler yapldn, nerelerde sorun olduunu, rne deer katan ve deer katmayan faaliyetleri grmek iin mevcut deer ak haritas izildi. VSM sipariten sevkiyata kadar olan btn hizmet ve retimle ilgili olarak hazrland. Ancak burada uygulama rnei olarak yaln retime balang olarak seilen blgeye ait VSM ksm oluturulacak ve incelenecektir.
Tablo 4.1. rn Makine Rotalama Matrisi

Proses iin farkl rn bulunmaktadr (P1,P2,P3) ve bu farkl rnn izledii rota ayndr (Tablo 4.1). alma sreleri vardiyal olup gnde vardiyadr ve bir vardiya 480 dakikadr. Prosesin ilk adm kaplamadr. Kaplanacak tel ve hamur dardan haftalk yklemelerle gelmektedir. Bu ilk admda bir yar mamln elde edilmesi iin gerekli evrim sresi 0,12 dakikadr. Gerekli set-up says 2 ve set-up iin gerekli sre 50 dakikadr. Kaplama adm iin uptime oran ise %90dr. kinci adm, gelen kapl malzemenin kesilerek istenilen llere getirilmesi aamasdr. Bu aamada elde edilecek bir adet yar mamul iin gerekli olan evrim sresi 0,025 dakikadr. Makinenin uptime oran % 90, set-up sresi ise bir koddan dier koda dn iin (P1den P2ye) 30 dkdr. Bu proseste ilem gren malzeme envanter dolaysyla ancak 1,59 gn sonra dier prosese geebilmektedir. nc adm ise belirli bir uzunluk lsne getirilmi rnn ikiye blnmesi aamasdr. Bu aamada bir adet yar mamul iin evrim sresi 0,033 daikadr, uptime oran % 90, set-up sresi ise 6 dkdr. Buradan kan rn 2,09 gn sonra drdnc proses adm olan montaj blmne gitmektedir. Montaj aamasnda bir belt paketi iin gerekli evrim sresi 2 dakikadr., uptime oran % 95, set-up sresi 20 dkdr. Bu uygulama alanmzn son aamasdr. Buradan kan rn 0,52 gn sonra bir sonraki proses

72

admna gemektedir. ekil 4.4teki imdiki durum VSMinden grld gibi bir rnn zerine deer katan faaliyet 0,0363 saat alrken, toplam retim zaman 14,27 gn 0,0363 saattir. Bylelikle seilen uygulama alannda mevcut durum ortaya karlm oldu. Bu ekil ve rakamlar zetlenecek olursa kaplama ileminden kp kesme ilemine giren bir yar maml son proses adm montaj aamasndan ktnda toplam 14,27 gn 0,0363 saat geiyor, oysa buna karlk bu yar maml retim admlarnda toplam 0,0363 saatte retilebiliyor. Mteri ancak bu rn zerine katma deer katan 0,0363 saatlik ilem iin cret demeye hazrdr. Burada uygulanacak Lean teknikleri ile nasl bir kazan salanaca ve hangi tekniklerin uygulanaca gelecek durum VSMinde ortaya karlacaktr.

ekil 4.4. imdiki Durum VSMi

Mevcut durumun ileriye gtrlebilmesi iin kanban sisteminin kurulmasna karar verildi. Bylece ok fazla olan ara rn envanter miktarlarnn azaltlmas planland. Kanban uygulanabilmesi iin daha kk partiler halinde daha fazla kod deiimi ile almak gerektiinden dolay kod dnm srelerinin azaltlmas gerekti. Kod

73

dnm srelerinin azaltlabilmesi iin SMED almalarnn yaplmasna karar verildi. SMED almalarnnda ncesinde mevcut makinelerde hem SMEDe hemde retime yardmc olabilmesi iin 5S almalar yapld. Yaplacak almalar dorultusunda oluturulacak gelecek VSM haritas belirlendi. Mevcut durumda kesme ve blme ilemleri iki ayr makinede yaplyordu ve bunun sonucu olarak iki makine arasnda malzemelerin spoolarda bekletilmesi suretiyle israf olarak spool kullanlmas, iki makine arasndaki dolu ve bo spool hareketi ile yaplan fazla tama ve en nemliside malzemenin ikinci bir makineye taklp tekrar ilem grmesi yani ikiye blnmesiyle kaybedilen zaman yaln retimin tam tersi istenmeyen, israf kabul edilen ilemlerdi. Yaln dnce mant ile kesme ve blme makineleri birletirildi ve kesme maiknesinde kesilen malzemeler kesme makinesinin sonuna entegre edilen blme makinesi sayesinde kesildikten hemen sonra blnmeye baland. Bylece fazla tama, gereksiz ilem ve ara envanterden tamamen kurtulunmu oldu.

Kesme ve Blme Makineleri Ayr

Kesme ve Blme Makinesi Birleik

ekil 4.5. Kesme ve Blme Makineleri yiletirmesi

74

5S Uygulamas : 5S uygulamas seilen prosesteki makinelerin tmnde gerekletirildi. nce 5S ile balanmasndaki neden, mevcut sistemin karklk ve dzensizliinden kurtulmak ve bu sayede i gvenliini, verimlilii, kaliteyi ve makine performansn arttrmakt. 5S ile bir sonraki adm olan SMED almas iin de hazr bir ortam oluturulmu oldu. imdi prosesin ilk adm olan kesme iin uygulanan 5S incelenecektir. 1. Admda Organize Olma : Bu kural uygulayarak makinede retim yapabilmek iin gerekli tm ara-gere gereksiz ara-gereten aykland. Gerekli olan ar-gerecin; cetvel, erit, makas, bak, tornavida, kapak... gibi listesi kartld. Bunun dndaki tm ara ve gere retim sahasndan kaldrld. Ayrca tm ara gere, zellikle malzeme tamak iin kullanlan spoollardan hasar grm olanlar tamir edildi. 2. Admda Dzenlilik : Kullanlan makas, bak, cetvel gibi malzemelerin retim ve set-up esnasnda nerelerde ve ne zaman kullanldklar gz nne alnarak makine etrafna yaplan uygun yerlere yerletirildi. Makineden km yar mamuln stok alannda tutulmas aamasnda raylarn zerlerine etiket koyularak hem operatrn arad malzemeyi kolayca ve vakit kaybetmeden bulmas hem de izlenebilirlik saland. Burada dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta retime direkt olarak katks olmayan ve retim srecinde yer almayan fakat operatr tarafndan alma saatleri ierisinde yaplmas gereken form doldurma, izelgeyi takip etme, i emri katlarn deitirme, gibi ara gerecin yerinin de retimi aksatmayacak ve vakit kaybettirmeyecek ekilde belirlenmesidir. 3. Admda Temizlik : Yaplmas gereken gnlk temizlik sklklar ve yerleri belirlendi. rnein makinenin yalanan bak ksmndaki yadan dolay oluan kirlilik makinenin durmasna neden olabilir. Bu problem sadece temizlik nlemi alnarak zlm oldu. Temizlik grevleri gnlk, haftalk, aylk olarak belirlendi. 4. Admda Standartlatrma : Uygulanan bu adma ne kadar riayet edildii denetlemeler ile kontrol edildi. Ve kan yeni ihtiyalarda bu eksiklikler kurulmu olan tertip dzeni bozmadan hemen bir yer bulunarak dzenli kalnmas salanmtr. Ayrca daha nce ilk admda kaldrlan gereksiz malzeme ve aletlerin tekrar alma sahasna geri dnmesi dzenli takipler ile nlendi. Bu aamada artk

75

temizlii yapan operatrlerin bu ileri yaptklar ekstra bir i deilde ilerinin bir paras olarak gryor olmalar gerekir. 5. Admda Disiplin : Dzen ne ekilde olursa olsun srekli allan bir ortamda daima bozulmaya msaittir. Bu yzden kurulmu bir sistemin bozulmasnn nne geebilmek iin daima takip ve kontrol gereklidir. Buda ancak alanlarda bu davranlar bir alkanlk haline getirmek ve disiplinle mmkndr. Bu aama iin alt izili olarak vurgulanacak kelime takiptir. Bu alma sonunda tespit edilen ok nemli bir nokta var. 5S uygulamas ile eer prosesin evrim zaman sadece makine evrim zamanna bal deilse yani evrim sresi (C/T) = makine zaman + operatr zaman eklinde ise 5S uygulamas ile mevcut evrim zamannzda da bir iyiletirme yapmak mmkndr. Bunun aklamas u ekilde yaplabilir operatr retim iin gerek duyduu malzemeleri daha abuk bulabiliyor veya retim sreci iersinde kabullenmek zorunda olduunuz durulara (downtime) mdahele, zamannda ve daha kolay yaplarak toplam evrim zaman iyiletirilmi oluyor. Nitekim 5S uygulamasndan sonra evrim srelerinde iyileme grld. Bu ileriki blmde yer alan gelecek durum ak haritasnda (VSM) grlecektir. SMED Uygulamas : Kesme makinesinde VSMde de grld gibi bir changeover iin gerekli olan setup sresi 30 dkdr. ncelikle belirtilmeli ki SMED almasnda yukardaki blmlerde grlm olan yaln retimin ilkelerinden i etdnn nemi ve uygulanmas ok nemlidir. Neyin nerede hangi sra ile kim tarafndan, ne kadar srede yapldn en ince ayrntsna kadar kartmak SMED almasnn balangc ve temel datas olarak kabul edilebilir. Yaplan SMED almasn admlar : 1-) Bir rnn bitiinden kalite onayl dier ilk rne geene kadar makinede yaplan hazrlklarn tespit edilmesi ve bu hazrlk faaliyetlerine i etd almasnn uygulanmas birinci admda yaplmas gereken ilk itir. Kesme makinesinde set-up

76

gerektiren ve bir vardiyada yaplmas gereken farkl adet rn eidi bulunmaktadr. Bu da bir vardiyada 3 x 30 = 90 dakika. retimin durduu anlamna gelir. Set-up operasyonlarnn sreleri ve admlar tablo 4.2deki gibi kartlmtr. Mevcut duruma ait olan admlar ve sreler kartldktan sonra hangilerinin i set-up hangilerinin d set-up olduuna karar verildi. ve d set-uplar belirlenirken dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta makinede alan operatr dahil olmak zere makineyle ilgili alanlarla birlikte hareket edilmesidir. Hangi set-uplarn makine alyorken yaplabilecei hangilerinde ise makinenin tamamen durmas gerektii i ve d set-up ayrm yaplarak tablo 4.2deki gibi belirlendi.
Tablo 4.2. Kod Dnm Aamalar

Sra 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Toplam Sra 2. 3. 4. 5. 8. 10. Toplam

Operasyon Kesilecek malzemeyi makineye taklacak duruma getir. Kesilmi malzemeyi kartmak iin vidalar sk. Kesilecek malzemeyi makineye tak. Malzeme makineye takldktan sonra vidalar sk. Eski bak takmn kart. Eski bak takmn yerine gtr. Yeni bak takmn getir. Yeni bak takmn tak. Ba yala. Malzeme kesim llerini ayarla,deneme kesimi yap.

Sre 10 dk 2,5 dk 3 dk 2,5 dk 3 dk 0,75 dk 0,75 dk 3 dk 1 dk 3,5 dk 30 dk

Set-up Kesilmi malzemeyi kartmak iin vidalar sk. Kesilecek malzemeyi makineye tak. Malzeme makineye takldktan sonra vidalar sk. Eski bak takmn kart. Yeni bak takmn tak. Malzeme kesim llerini ayarla.

Sre 2,5 dk 3 dk 2,5 dk 3 dk 3 dk 3,5 dk 17,5 dk

77

Tablo 4.2. Devam

Sra 1. 6. 7. 9. Toplam

D Set-up Kesilecek malzemeyi makineye taklacak duruma getir. Eski bak takmn yerine gtr. Yeni bak takmn getir. Ba yala.

Sre 10 dk 0,75 dk 0,75 dk 1 dk 12,5 dk

lk aamada d set-up lar yedek istasyon kurulumu, otomatik yalama sistemi kurulumu gibi para harcanarak yaplan gelitirmeler ve 5S uygulamalar ile toplam set-up sresinden tamamen elenerek set-up sresi 17,5 dakikaya indirldi. 2-) kinci admda i set-up sreleri boyunca makine retim yapmad iin bu srelerin daha da ksaltlmas iin almalar yapld. Vida yerine a-kapa aparatlar takld, bak takmnn taklp kartlmasnda sabit oturmal sistemler yapld, kesim llerinin ayarlanmasnda metre okuma ve lye getirme ilemleri kolaylatrld. SMEDin bu son admndan sonra i set-up sresi 9 dakikaya drld.(tablo 4.3) Bu da vardiyada 3x9 = 27 dakikalk toplam set-up sresi anlamna gelir.
Tablo 4.3. yiletirmeler Sonras Kod Dnm Sresi

Sra 2. 3. 4. 5. 8. 10. Toplam

Set-up Kesilmi malzemeyi kartmak iin kapa a. Kesilecek malzemeyi makineye tak. Malzeme makineye takldktan sonra kapa kapat. Eski bak takmn kart. Yeni bak takmn tak. Malzeme kesim llerini ayarla.

Sre 0,5 dk 3 dk 0,5 dk 1,5 dk 1,5 dk 2 dk 9 dk

78

Ayrca kesme makinesi ile blme makinesini birletirmek suretiyle kesilen malzeme ayn makinede direkt blnd iin ara rnn bekletilmesi zaman kayb elimine edilmi oldu. Kanban Uygulamas : Yaln retimin ve zellikle JIT sisteminin en nemli zellii istenilen rnn istenilen yerde ve gerekli olduu zamanda mevcut olmasdr. Bu fiziksel rn aknn salanabilmesi iin elbette sitemi takip edilebilir klacak ve sistemin akn salayacak bir kontrol gerekir. Bu kontrol kart sistemi ile ok basit bir ekilde salanabilecei gibi elektronik kanban denilen bir sistemle bilgisayar ortamnda da salanabilir. Uygulamadaki tercih hei-junka box diye adlandrlan kanban arabalar ve kanban kartlarndan oluan basit bir sistem oldu. Bu sistemi kurabilmek iin gerekli olan hesaplamalar; sistem iersinde bulunacak kart says, kod dnm saylarmz, ncelik kurallar ve operasyon kontrolleridir. Hesaplar yaplan bu sistemin birde atlye ortamnda maximum verimlilikle kullanlmas iin gereken yerletirme dzeni vardr. Bunlar kanban arabalarnn ekli, raf says, konulaca yerlerin belirlenmesi, kartlarn aknn ne ekilde yaplaca olarak sralanabilir. Bunlarn nasl hesaplandklar ve uygulandklar aadaki balklar altnda gsterilmitir. Atlye Ortamnda Fiziksel Kanban Yerleimi : Kanban arabalarnn ekli mevcut bulunan deiik malzeme eidine bal olarak dikey blme ayrld daha sonra bu malzeme eitlerinden elde edilecek ka fakl kod says varsa buda yatay olarak her karta bir raf gelecek ekilde blnd. Operatrlerin kartlar yerletirirken ve alrken zaman kaybetmelerini nlemek iin arabann zerine kartlarn kodlarn gsteren balklar koyuldu. Bu kanban arabalarnn koyulaca yer ise malzemenin retim balangc olan i istasyonlarnn yanna ve rnlerin makineden ktklar olarak belirlendi. Arabalarn buraya koyulmasndaki sebepler u ekilde sralanabilir ;

79

rnn gidecei i istasyonlar says 7 iken rnn elde edildii rtetim i istasyonu saysnn 1 olmas. rnn gidecei i istasyonlarndaki yer problemi. Bu kartlarn takibinin retim i istasyonundaki operatrler tarafndan yaplacak olmas. rn kesim nceliinin belirlenebilmesi iin retim i istasyonunda bulunan operatrn kanban arabalarnn zerindeki kart durumunu grmesinin gerekmesi. nk kanban grsel kontrole dayal bir sistem olarak iler.

Kartlarn fiziksel olarak ne ekilde ileyecei ise sadece retim kanban kullanlmasndan dolay malzemeyi tayan spoollarn zerine yaptrlmas yoluyla yapld. Bu sayede ekstra bir kanban kart tayc kiiye gerek kalmad. Kesim aamasnda bulunan malzemenin spoolarna kanban retim kart operatr tarafndan taklr ve sistem FIFO mantyla sper marketler araclyla iler. Montaj aamasnda kullanlan malzemenin kanban kart bo spoolla birlikte tekrar kesim makinesi nnde bulunan spermarkete gelir ve zerindeki kart hei-junka kanban kutusuna koyulur. Kanban Sistemi : Bu aamada kanban says, kanban kart bykl ve sistem iinde bulunacak maksimum stok seviyesi hesaplanacaktr. Kanban Says: Sistem iersinde bulunacak toplam kart saysn gsterir. retim kanban says ve ekme kanban says olarak iki farkl kanban iin hesaplanr. Ancak uygulamada sadece retim kanban kullanld iin retim kanban says hesapland. Bu hesaplamaya gemeden nce unu belirtmek gerekir, kanban uygulamasna gemeden nce yaplm olmas gereken SMED ve 5S uygulamalar yapld. nk kanban gerek anlamda kullanmak ve kanban sisteminden verim alabilmek iin setuplar ksaltlm ve proses aras mesafeler azaltlm olmaldr. Kanban says hesaplanrken gz ard edilmemesi gereken dier nemli bir konu ise kanban sisteminde bir sonraki prosese giden rnn hatasz gitmesidir. Buda proses hata kontrolnn yerinde yaplmas ve hatal rnn bir sonraki prosese geirilmemesi

80

anlamna gelir. nk bir sonraki prosese geen hatal rn bu proseste olmas gereken zamanda olmas gerektii kadar olan rnn iinde bulunacandan dolay prosesin durmasna neden olacaktr. Kanban evrimi = Kanban Toplama Kutusunda Bekleme Sresi + retim Kanban Kutusuna Transfer Sresi + retim Kanban Kutusunda Bekleme Sresi + Parti evrim Sresi (hazrlk+retim+bekleme) + Spermarkete transfer sresi + Sper Markette Bekleme Sresi Para Says = Ortalama Gnlk Talep * Kanban evrimi * (1+ Gvenlik Katsays) Ortalama Gnlk Talep = Ayl Talep / Aylk gn Says Gvenlik Katsays (Talep deikenlii iin kullanlr) <=0,1 Kanban Says = Para Says / Kasa Tayc Kapasitesi Kanban says ksrl ktnda tam sayya tamamlanmaldr nk her kasa iin bir kanban kart kullanlr. Kanban saylar yukardaki formle gre her rn iin hesapland.

BLM 5. SONU VE NERLER

Yaln teknikleri sonras durum;

ekil 5.1. Uygulama Sonras Deer Ak Haritas

Mevcut sistemde uygulanan yaln tekniklerinden sonra elde edilen yeni deer ak ekil 5.1de grlebilir. Gelecek durum deer ak haritas, mevcut durum deer ak haritas kartldktan sonra gelecekteki durumu grebilmek amacyla yaplabilir. Bunun nedeni uygulamalar sonunda ne gibi kazanlarn retim sisteminin hangi aamalarnda elde edilebileceini nceden grmektir. Yukardaki gelecek durum deer ak haritas ise yaln teknikleri uygulandktan sonra elde edilmi gerek deerlerdir. Ksacas yaln retim sonucunda elde edilmesi beklenen, tahmini deerler deil, uygulama sonucunda elde edilen, gerek deerleri yanstmaktadr.

82

Uygulanan yaln teknikleri daha nceki blmlerde nasl yapldklaryla ilgili olarak detayl bir ekilde verilmitir. evrim srelerinden sadece kesme ilemi 0,025 dakikadan 0,022 dakikaya drlmtr. Bununda deer katan zamana etkisi vardr. Bu kk deerli geliim aslnda 5S metodlaryla evrim srelerinin de iyiletirilebileceini gstermektedir. Toplam retim zaman 14,27 gn 0,0363 saatten 2,26 gn 0,0357 saate drlmtr. Proseste grld gibi mteri aslnda sadece rn zerine deer katan ilemler iin cret vermektedir yani 0,0363 saatlik katma deer zaman. Geriye kalan zaman ise rn zerinde hibir katma deer etkisi olmad halde rnn firmay katlanmak zorunda brakt ilemlerdir. te uygulama sonucunda bu ilemler yaln retim teknikleri ve dncesiyle rn zerine harhangibir deer katmayan ve israf saylan faaliyetlerin bir ksmnn elenmesi bir ksmnn drlmesi yoluyla 12,01 gnlk bir kazan salanmtr. SMED sonucunda set-uplardaki ksa dnm sreleri ve kanban sistemi WIP miktarlarnda drmtr. Kanban sistemi olarak kanban uygulama admnda verilen izelgelemeye gre geriye doru gidilerek bir ekme sistemi uygulanmaktadr. retim kanban kartlar retim istasyonlarnda retim emri verirken, retilen rnn kullanld istasyonlardan retim istasyonuna geri dnmek suretiyle sistemi evirmektedir. letmelerin envanter bulundurmak istememelerinin en nemli sebeplerinden biride elde bulundurulan envanterin burada bekleyen para demek olmasdr. Bunun anlam iletmede duran bu envanter para olarak firmann elinde olsa bu parayla yaplabilecek yeni yatrmlar, yeni gelimelerden mahrum kalmaktr. Ayrca daha hzl kod deiim sreleriyle retilen eit saysnn artrlabilmesi mmkndr. Bylece giderek mteri siparilerine odakl neredeyse bireysel taleplere gre deien retimlere imkan salamaktadr. Bu ynyle firmada yaplan uygulama gz nne alnrsa sadece belirli bir proseste yaplan bu gelitirme ile firmann kendi ierisindeki her prosesi i mteri olarak alglarsak mterinin daha hzl rn daha az bekleyerek alyor olduunu grebiliriz. Daha az envanter sayesinde fabrikada oluan alan boluklarda yeni yatrmlar iin her zaman yneticilerin dikkatini ekecektir.

83

Uygulama yaplan firma ok kompleks ve byk apta bir firma olduundan hammadde almndan nihai rne kadar olan btn aamalarda yaln retim teknikleri, yaln dnce ve yaln ynetim uygulandnda sonular ok byk kazanlar getirecektir. Yaln retim sadece retim teknikleri deil yaln dnce ve yaln ynetim gerektiren bir felsefedir. Bu yzden uygulama srasnda grlen direnlerin pozitif kazan ve katlma dntrlebilmesi iin kazan paylam, promosyon, performansa dayal cret demesi gibi bir takm tevik edici ve yalnnda yapsnda barndrd sistemlerin uygulanmas uygun olacaktr. Yaln retim tekniklerinden olan toplam verimli bakmn gereklerinden biride verimli ekipman tasarmdr. Uygulama yaplan alanda makineler yllar nce retilmi ve o gnn artlar iin tasarlanm olduundan mevcut makine yaplarnn deitirilmesi mmkn olmamtr. Ancak yalnn uygulanaca dier alanlarda zellikle verimli ekipman tasarmnn daha balangta dnlerek makine aparatlarnn henz dizayn aamasnda esnek bir yapda oluturulmalar ve uygulanacak olan tekniklere gre tasarlanmalar ok byk kazan salayacaktr. Gnmzde firmalar artk mteri odakl almak zorundadrlar. Mteri odakl almak ise retilen rnn btn zellikleriyle mterinin isteklerine uymas ile olur. Bunu salayabilmek iinde hem retim prosesinin bandan sonuna kadar her aamada hem rnn sahip olduu zellikler hem de mteriye istedii zamanda hizmet verebilmek adna rnn retim sresi tamamen mterinin isteklerine gre belirlenmelidir ve bu mterinin istekleri haricinde rn iin yaplan her trl ilem karlk bulamayaca iin gereksiz ve fazlalktr. nk mteri ancak karln demeye hazr olduu faaliyetler iin para der. Bu faaliyetler de rne deer katan ekillendiren ilemlerdir. Bu yzden yaln retim balangcndan sonuna kadar srekli her admna mterinin isteklerini koymaktadr. Balangcndan sonuna kadar btn akn grlebilmesini salar ve bu sayede mterinin karln demeye raz olmad gereksiz ilemler tespit edilip aktan kartlabilir. Bunu yapabilmek iinde yaln teknikleri kullanlr. Bu yzden yaln uygulamak isteyen firmalarn ncelikle hangi pazara ynelik alacaklarn belirlemeleri daha sonra mterilerinin kim olduklarn ve net olarak isteklerini tanmlamalar gerekir. Daha sonra uygulayacaklar yaln tekniklerini de yalnn sahip olduu tekniklerin tm deil

84

kendi sahip olduklar ilemler ve artlar erevesinde kendilerine uygun olanlardan semelidirler. Aksi taktirde yaln retimle gereksiz ilemlerden kurtulmak yerine ilave ilemlere sahip olabilirler buda fazladan i yapmak anlamna gelir. Yaln uygulayacak firmalarn ayrca yalnn temel ta ve felsefesi olan yaln dnce ve yaln organizasyon ats altndaki insan faktrn asla gz ard etmemelidirler. Son yllarda lastik sektrne yeni lastik firmalar girmitir. Bu sektrde yer almak ve pazarda sahip olunan pay bytmek isteyen lastik reticilerinin muhakkak mterinin istedii her rn salayabilmeleri gerekir. Aksi taktirde elde bulundurulan snrl eitlilikle pazarda bymek imkanszdr. Daha fazla eitte ve kk miktarlarda retim yapabilmek ve bu rnleri mteriye mterinin istedii zamanda ulatrabilmek iin lastik sektrnn de yaln retime ihtiyac vardr. Trkiyede lastik sektr ok kuvvetli bir Lastik- sendikasna sahiptir. Bu yzden retimde yaplabilecek iyiletirmelerle elde edilecek kazanlarn ncelikle sendika tarafndan kabul edilmesi gerekir. Bu da yaln retimin yaln organizasyon anlayna uymayan bir durumdur. ncelikle sendikayla olan ilikilerin tekrar dzenlenmesi gerekir. Lastik bileenlerini imal eden makineler ok byk hacimli makinelerdir ve bu makinelerde farkl bir rne gemek ok zaman almaktadr. Tamamen kitle retime uyumlu bu makinelerin yaln retime uygun hale getirilmeleri ile yalna balanabilir.

KAYNAKLAR

[1]

OKUR, S., A., 2000li Yllarda Sanayi in Yaplanma Modeli Yaln retim, sf. 31-35, Kasm 2005. WOMACK, J.,P., DANIEL, J.,T., From Lean Production to the Lean Enterprise, pp. 82, 1994. CESUR, N., Yaln retim Arkasndaki Nedenler, Verimlilik Dergisi, sf. 51, 1997. SHAH, R., PETER, T.,W., Defining and developing measures of lean production, pp. 3, 20 january 2007. OHNO, T., Toyota Ruhu - Toyota retim Sisteminin Douu ve Evrimi (eviri Canan Feyyat), Scala Yaynclk, sf. 15, 1996. WOMACK, P.,J., DANIEL, J.,T., ROSS, D., Dnyay Deitiren Makine (eviri Otomotiv Sanayi Dernei), sf. 13, 1990. WOMACK, P.,J., DANIEL, JT., Yaln Dnce, Sistem Yaynclk, sf. 3, 1998. CHUAH, K.,H., LEE, S.,S., Lean Manufacturing, pp. 1, 1999. CORSTEN, H., WILL, T., Reflection On Competitive Strategy and Impact On Production Concepts, Management International Review, Vol.33, pp. 315-334, Haziran 1993. HOGG, T.,M., Lean Manufacturing, Human System Management, December, pp. 36, 1993. AHLSTROM, P., Sequences in the implementation of lean production, European Management Journal, Vol.16, Issue.3, pp. 327, Haziran 1998. ASKIN, R.,G.,GOLDBERG, J.,B., Design and Analysis of Lean Production Systems, John Wiley and Sons Publishing, New York, pp. 112, 2001. HOLBCHE, L., Motivating People In Lean Organizations, Publisher; Butterworth&Heinemann, pp. 3, 1998.

[2]

[3] [4] [5] [6]

[7] [8] [9]

[10] [11] [12]

[13]

86

[14] [15] [16]

BRAIDEN, B.,W., MORRISON, K.,R., Lean Manufacturing optimization of automotive motor compartment system, Computers and Industrial Engineering, Vol.31, Issue.1-2, pp. 99-102, Kasm 1996. WOMACK, P.,J., DANIEL J.,T., ROSS, D., Dnyay Deitiren Makine, eviri Osman KABAK, Panel Matbaaclk, stanbul, sf. 16, 1990. TKC, M., AKSOY, A., DERN, N., Toplam Kalite Ynetiminin radikal unsurlarndan birisi olarak yaln ynetim, Lean management as one of the radical components of total quality management, sf. 3, 2006. ZKAN, M.,Yaln retim zerine 1, Ekim 2004. www.danismend.com WOMACK, P.,J., DANIEL, J.,T., Lean Thinking, Banish Waste and Create Wealth in Your Corpotation Simon and Schuster, pp. 11, 1996. HICKS, B.,J., Lean information management understanding and eliminating waste, pp. 4-5, 2007. www.yalinenstitu.org.tr/neden_yalin_yaklasim.asp, 2007. KAAN, E.Y., Yaln retim ve Baz Yaln retim Teknikleri SMED TVB Tek Para Ak Kalite emberleri, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, sf. 32-34, 2000. ZKAN, M., Yaln Dnceye Giri, Ekim 2004. www.danismend.com HOUSHMAND, M., JAMSHIDNEZHAD B., An extended model of design process of lean production systems by means of process variables, pp. 3, 4 haziran 2005. MEYERS, F.,E., STEWART, J.,R., Motion and Time Study for Lean Manufacturing, New York; John Wiley and Sons, pp. 214, 2002. MASHFORD, K, Next Generation Manufacturing, IEE Manufacturing Engineer Journal, 30-34, Aralk/Ocak, pp. 86, 2003/2004. COLE, R.,E., From Continuous Improvement to Continuous Innovation, ASQ Quality Management Journall, Volume8, Issue4, pp. 15, 2001. ROTHER, M., SHOOK, J., Learning to see The Lean Enterprise Institute, Massachusetts, pp. 16, 1999. ZKAN, K., BRGN, S., KILIOULLARI, P., AKMAN, G., Responding to customer requirements with values stream mapping, an automotive industry application, pp. 2, 2005.

[17] [18] [19] [20] [21]

[22] [23]

[24] [25] [26] [27] [28]

87

[29]

LIAN, Y.,H., LANDEGHEM, H.,V., Analysing the effects of lean manufacturing using a value stream mapping-based on simulation generator, pp. 2, 2005. ABDULMALEK, F.,A., RAJGOPAL, J., Analyzing the benefits of lean manufacturing and value stream mapping via simulation, A process sector case study, pp. 3, September 2006. www.yalinenstit.org.tr, 2007. WILLIAM, G.,S., MCDONALD, T.,N., AKEN, E.,M.,V., Equipment replacement decisions and lean manufacturing, Grado Department of Industrial and Systems Engineering, Virginia Polytechnic Institute and State University, Blacksburg, VA, pp. 5, USA 2002. CHAN F.,T.,S., Effects of Kanban size on Just-in-Time Manufacturing Systems, pp. 1, 15 November 1999. SCHORR, J., WALLACE, T., JIT in Production High Performance Purchasing Manufacturing Resource Planning for the Purchasing Profession, pp. 8, 1986. EMRE, A., Tam Zamannda retim Sisteminin lkemizdeki Uygulamalar ve Sorunlar, Ankara, MPM Yaynlar, sf. 5, 1995. MATSUI, Y., An Empirical Analysis of Just-In-Time Production in Japenese Manufacturing Companies, pp. 1, 20 December 2006. ZKAN, M.,Yaln retim zerine 2, Ekim 2004. www.danismend.com BROWNE, J.,B., HARJEN, J., SHIVNAN, J., Production Management Systems: A CIM Perspective, Addison Wesley Publishing Co, pp. 218 1998. KARLSOON, C., AHLSTROM, P., Assesing Changes Towards Lean Production, International Journal of Operations & Production Managment, Volume: 16, Number: 2, pp. 26, 1996. ACAR, N., Tam Zamannda retim, MPM Yaynlar ikinci basm Ankara, sf. 3-5, 1995. MCLACHLIN, R., Management Initiatives and Just-In-Time Manufacturing, February, pp. 17, 1997. Monden, Y., Toyota Production System, An Integrated Approach to JustIn-Time, Engineeering Management Pres, Georgia, USA, pp. 28, 1993.

[30]

[31] [32]

[33] [34]

[35] [36] [37] [38]

[39]

[40] [41] [42]

88

[43] [44]

Ohno, T., Toyota Production System Beyond Large-Scale Production, Productivity Pres, Cambridge, Massachusetts, pp, 2, 1988. WANG, S., SARKER, B.,R., Optimal Models for a multi stage supply chain system controlled by kanban under just-in-time philosophy, Department of Industrial and Engineering Technology, Southeast Missouri State University, USA, pp. 3, 21 December 2004. BAMBER, L., DALE, B.,G., Lean production, A study of application in a traditional manufacturing enviorenment, pp. 2-3, 2000. KURT, G., Atlye Tipi izelgelemesinin Pozitif Gecikme Performans lt Altnda ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi, sf. 45-48, 1998. David, J.,L.,U., Kanban, Just-In-Time At TOYOTA, Management Begins At The Workplace, Productivitiy Pres, Tokyo, pp. 138, 1985. Monden, Y., Toyota Production System: Practical Aproach to Production Managment, Industial Enginnering and Managment Pres, Norcross, Georgia, pp. 13-21, 1983. The Lean Enterprise Institute, Brookline, Massachusetts, USA www.lean.org , 1999 Okur, S.,A., Yaln retim, Ynetim Dizisi 1, stanbul, Sz Yayn, sf. 109, 1997. HAY, E.,J., Tam Zamannda Ynetim, Trkmen Kitabevi, stanbul, sf. 51, 2009. Yaln Enstit Dernei GEMBA Mhendislik Ynetim Danmanl, Eitim Notlar, 2007. STEUDEL, H.,J., DESRUELLE, P., How To Become a Mean, Lean, World-Class Competior, New York, pp. 164, 1991. SHINGO, S., A Revulation In Manufacturing, The SMED System, Productivity Press, Portland, pp. 122, 1988. TAPTIK, Y., KELE, ., Kalite Sava, stanbul, Kalder Yaynlar, sf. 156, 1998. www.epa.gov/lean/thinking/fives.htm, 2008. Hirano H. 5 Pillars of the Visual Workplace , Productivity pres, Portland Oregon, pp. 35, 1990.

[45] [46]

[47] [48]

[49] [50] [51] [52] [53] [54] [55] [56] [57]

89

[58] [59] [60] [61]

ZKAN, M., 5S, www.danismend.com KOBAYASHI, I., 20 Keys to workplace improvement Productivity press, Oregon, pp. 291, 1995. Goodyear Lastikleri T.A.. Eitim Notlar, 2008. YINGLING, J.,C., DETTY, R., SOTTILE J., Lean Manufacturing Principles and Their Applicability to the Mining Industry, Mineral Resources Engineering Journal, Vol.9, No.2, 215-238, Imperial College Press, pp. 218, 2000. CAMPBELL, J.,D., Strategies for Excellence in Maintenance Management, Productivity Pres, Portland Oregon, pp. 126-131, 1995. RETEN, S., retim lemler Ynetimi, Planlama, Denetim Kararlar, Karar Modelleri ve iyiletirme Yaklamlar, Gazi niversitesi Yayn, Ankara, sf. 240, 1998. MATHER, H., Competitive Manufacturing, Prentice-Hall, New York, pp. 135, 1991. NAKAJIMA, S., Introduction to TPM, Productivity Press, pp. 25, 1988. George Group Consulting,L.P, Eitim Notlar, 2006. ZELKEL, H., Japon Ynetim Sistemleri, stanbul, SzYaynclk, sf. 99, 1997. IMAI, M., Kaizen, Japonyann Rekabetteki Barsnn Anahtar, pp. 5, 1994. www.onlinekalite.com/htmdosyalar/kaizen.htm, 2007. ZALP, ., OKTAL, ., ULUKAN, C., letmelerde Srekli Kalite Gelitirme abalar, A..A..F Dergisi, cilt: 14, say: 3, Sf. 29, 1997.

[62] [63]

[64] [65] [66] [67] [68] [69] [70]

EKLER

Mevcut Deer Ak Haritas in Hesaplama yntemi : Kaplama 1 lastik 120 dk 120 dk 1 dk = = = = 1 metre 1000 metre 1000 lastik 8,3 lastik

C/T = 0,12 dk C/O = 50 dk C/O frekans = 2 Uptime = %90 1 vardiya = 420 dk Envanter = 70.000 lastik alma zaman = 0,9 x 420 = 378 dk Set-up = 2x 50 = 100 dk Net alma zaman = 378 100 = 278 dk 278 dk = 2.317 lastik/vardiya 70.000 / (2.317*3) = 10,07 gn bekleme sresi Kesme 1 lastik 25 dk 25 dk 1 dk = = = = 1 metre 1000 metre 1000 lastik 40 lastik

C/T = 0,025 dk C/O = 30 dk C/O frekans = 3 Uptime = %90 1 Vardiya = 420 dk Envanter = 55.000 lastik alma zaman = 0,9 x 420 = 378 dk Set-up = 3x 30 = 90 dk

91

Net alma zaman = 378 90 = 288 dk 288 dk = 11.520 lastik/vardiya 55.000 / (11.520*3) = 1,591 gn bekleme sresi Blme 1 lastik 25 dk 25 dk 1 dk = 1 metre = 750 metre = 750 lastik = 30 lastik

C/T = 0,033 dk C/O = 6 dk C/O frekans = 10 Uptime = %90 1 Vardiya = 420 dk Envanter = 60.000 lastik alma zaman = 0,9 x 420 = 378 dk Set-up = 6 x 10 = 60 dk Net alma zaman = 378 60 = 318 dk 318 dk 9540 lastik/vardiya 60.000 / (9540*3) = 2,096 gn bekleme sresi Birletirme 2 dk = 1 lastik C/T = 2 dk C/O = 20 dk C/O Frekans = 1 Uptime = %95 1 Vardiya = 420 dk Envanter = 300 lastik alma zaman = 0,95 x 420 = 399 dk Set-up zaman = 1 x 20 = 20 dk Net alma zaman = 399 20 = 379 dk 379 dk = 189.5 lastik 300/ (189,5*3) = 0,52 gn bekleme sresi Uygulama Sonras Deer Ak Haritas in Hesaplama Yntemi : Kaplama 1 lastik = 1 metre 120 dk = 1000 metre 120 dk = 1000 lastik 1 dk = 8,3 lastik

92

C/T = 0,12 dk C/O = 10 dk C/O frekans = 2 Uptime = %90 1 shift = 420 dk Envanter = 15.000 lastik alma zaman = 0,9 x 420 = 378 dk Set-up = 2x 10 = 20 dk Net alma zaman = 378 20 = 358 dk 358 dk = 2.984 lastik/vardiya 15.000 / (2.984*3) = 1,67 gn bekleme sresi Kesme ve Blme 1 lastik = 22 dk = 22 dk = 1 dk = 1 metre 1000 metre 1000 lastik 45,45 lastik

C/T = 0,022 dk C/O = 9 dk C/O frekans = 3 Uptime = %90 1 shift = 420 dk Envanter = 15.954 lastik ( Bu ksmda 1 vardiyalk stokla gittiimizi varsayyoruz) alma zaman = 0,9 x 420 = 378 dk Set-up = 3x 9 = 27 dk Net alma zaman = 378 90 = 351 dk 288 dk = 15.954 lastik/vardiya 15.954 / (15.954*3) = 0,33 gn bekleme sresi Birletirme 2 dk = 1 lastik C/T = 2 dk C/O = 10 dk C/O Frekans = 1 Uptime = %95 1 vardiya = 420 dk Envanter = 150 lastik alma zaman = 0,95 x 420 = 399 dk Set-up zaman = 1 x 10 = 10 dk

93

Net alma zaman = 399 10 = 389 dk 389 dk = 194,5 lastik/vardiya Bekleme sresi = 389/(194,5*3) = 0,26 gn

94

ZGEM

Murat Salih DEMRKIR 18.02.1981 de Sakaryada dodu. lk eitimini Adapazar Kurtulu lkokulu, orta eitimini Adapazar Ozanlar Lisesi, lise eitimini Adapazar Atatrk Sper Lisesinde tamamlad. 2000 ylnda Sakarya niversitesi, Endstri Mhendislii blmne girdi. 2004 ylnda Sakarya niversitesinden mezun oldu. 2005 ylnda Arma Filitre fabrikasnda retim planlama mhendisi olarak alt. 2006 ylnda Goodyear Adapazar Fabrikasnda Endstri Mhendisi olarak almaya balad ve u anda ayn yerde endstri mhendisi olarak grev yapmaktadr.