Ursi 2010

TRKYE ULUSAL KOMTES
U UR RS SI I ( (I IN NT TE ER RN NA AT TI IO ON NA AL L U UN NI IO ON N o of f R RA AD DI IO O S SC CI IE EN NC CE E) )
T T R RK K Y YE E U UL LU US SA AL L K KO OM M T TE ES S

V V. . U UR RS SI I- -T T R RK K Y YE E 2 20 01 10 0 B B L L M MS SE EL L K KO ON NG GR RE ES S

U UL LU US SA AL L G GE EN NE EL L K KU UR RU UL L T TO OP PL LA AN NT TI IS SI I

2 25 5 - - 2 27 7 A A u us st to os s 2 20 01 10 0

O Or rt ta a D Do o u u T Te ek kn ni ik k n ni iv ve er rs si it te es si i
K Ku uz ze ey y K K b br r s s K Ka am mp pu us su u ( (O OD DT T - -K KK KK K) )
G G z ze el ly yu ur rt t, , K KK KT TC C
iii

N NS S Z Z

Uluslararas bir st Bilimsel kurulu olan ve Trkiye'de TBTAK tarafndan temsil edilen
URSI (UNION RADIO-SCIENTIFIQUE INTERNATIONALE), 5. URSI Ulusal Bilimsel
Kongresini dzenleme grevini Orta Dou Teknik niversitesi Kuzey Kbrs Kampusu
(ODT-KKK)ne vermitir. ODT-KKK Yerel Dzenleme Kurulu olarak, deerli bilim
insanlarn biraraya getiren ve ortak alma gruplarnn oluturulabilmesi iin zemin
hazrlayan URSI Ulusal Bilimsel Kongresini dzenlemekten byk mutluluk duymaktayz.

Kongre, ayn zamanda Uluslararas URSI'nin komisyon isimleri olan aadaki temel dallar
ve bunlara yakn dier konular kapsamaktadr:
(A) Elektromanyetik Metroloji (Electromagnetic Metrology)
(B) Alanlar ve Dalgalar (Fields and Waves)
(C) Sinyaller ve Haberleme Sistemleri (Signals and Systems)
(D) Elektronik ve Fotonik (Electronics and Photonics)
(E) Elektromanyetik Grlt ve Giriim (EM Noise and Interference)
(F) Dalga Yaylm ve Uzaktan Alglama (Wave Propagation and Remote Sensing)
(G) yonosferik Radyo Yaylm (Ionospheric Radio Propagation)
(H) Dalgalar ve Plazma (Waves and Plasmas)
(J) Radyo Astronomi (Radio Astronomy)
(K) Biyoloji ve Tpta Elektromanyetik (EM in Biology and Medicine)

Kongrenin program,16 farkl balk altnda 138 szl bildiriden olumaktadr. Bunlardan 8
tanesi yurtdndan/yurtiinden gelen aadaki davetli konumaclarca sunulmaktadr:
Prof. Dr. Raj Mittra, Penn State University, USA
Prof. Dr. Erdem Yazgan, Hacettepe nversitesi
Prof. Dr. Gnl Turhan Sayan, Orta Dou Teknik niversitesi
Prof. Dr. radi Aksun, Ko niversitesi
Prof. Dr. Levent Sevgi, Dou niversitesi
Prof. Dr. Mustafa Kuzuolu, Orta Dou Teknik niversitesi
Prof. Dr. Nesrin Seyhan, Gazi niversitesi
Prof. Dr. Yurdanur Tulunay, Orta Dou Teknik niversitesi

Ayrca, radyo bilimi konusunda lkemizde nemli hizmetlerde bulunan, deerli aratrma ve
eitim katklar olan hocalarmzdan Prof. Dr. Merih Bykdura ve Prof. Dr. Turhan iftiba
iin de iki zel oturum dzenlenmitir. Oturumlarn dzenlenmesinde emei geen herkese
teekkr ederiz.

iv

5. URSI-Trkiye'2010 Kongresi kapsamnda, yksek lisans ve doktora rencilerine ak bir
bildiri yarmas dzenlenmektedir. Bu yarmay destekleyen IEEE Trkiye ubesi (AP /
MTT / ED / EMC teknik kolu) ve URSIye teekkr ederiz.

Kongrenin gereklemesi iin emek harcayan ve desteklerini esirgemeyen bata ODT-KKK
Rektr Sayn Prof. Dr. Turgut Tmer olmak zere tm ODT-KKK ynetimine ve
personeline; URSI Trkiye Ynetim Kurulu bakan Sayn Prof. Dr. Hamit Serbest'e ve
ynetim kurulu yelerine; bildiri deerlendirme srecindeki katklar nedeniyle danma
kurulu yelerine; maddi/manevi destekleri iin Sayn Prof. Dr. Sddk Yarman ve Sayn Prof.
Dr. Levent Sevgiye, stanbul ve Dou niversitelerine, ve kongre kitabnn
hazrlanmasnda verdikleri teknik destek iin Ik niversitesi Bilgi lem Mdrl
personeline kranlarmz sunuyoruz.

Ayrca, kongreye saladklar maddi destekler iin IEEE Trkiye ubesine, Kuzey Kbrs
Turkcell, Savronik ve Aktif Neser/CST firmalarna teekkr ederiz.

Bilginin yannda dostluklarn da paylaldn dndmz, katlmnz ve katklarnz ile
zenginletiini dndmz 5. URSI-Trkiye 2010 Bilimsel Kongresinin baarl gemesini
diliyor ve sayglarmz sunuyoruz.

5. URSI-Trkiye 2010 Yerel Dzenleme Kurulu

Yrd. Do. Dr. zlem zgn

Yrd. Do. Dr. Tayfun Nesimolu

v

Ksa ad URSI olan Uluslararas Radyo Bilimcileri Birlii, elektromanyetik alan ve dalgalar
hakknda almalar yapan, radyo bilimi insanlarn biraraya getiren ve kar amac gtmeyen
bir sivil toplum kuruluudur.

URSInin misyonu, tm dnyada radyo biliminde alma, aratrma ve uygulamalar tevik
etmek ve koordine etmek olarak zetlenebilir. Uluslararas dzeyde radyo biliminin insanlk
yararna gelitirilmesini ve tevik edilmesini amalayan URSInin, radyo biliminin topluma,
zel ve kamu kurulularna tantm en nemli grevidir.

Bu nedenle kongre ve konferanslar URSInin en nemli faaliyetlerindendir. URSI Trkiye
Ulusal Komitesi olarak, bu misyonla uyumlu bir ekilde 2002 ylndan beri iki ylda bir URSI
Ulusal Kongresi dzenlemekteyiz. Her seferinde daha ok ilgi ve katlmc ile gerekleen bu
kongrenin 2010 ylnda ODT Kuzey Kbrs Kampusunde gereklemi olmasndan ayrca
mutluyuz. Gzel Kbrs'n bu gzel kurumunda biraraya gelmek radyo bilimcilerine mutluluk
ve heyecan vermektedir.

Kongre dzenlemenin ald vakit ve gayret gznne alndnda kurumlarmzn ve
hocalarmzn ne kadar byk bir fedakarlk yaptklarn anlayabiliriz. Bu balamda hem
ODT Kuzey Kbrs Kampusu ynetimine hem de organizasyonda yer alan tm personele
teekkr eder, radyo bilimcileri adna sayglarmz sunarz.

URSI Trkiye Ulusal Komitesi
vi

D D Z ZE EN NL LE EM ME E K KU UR RU UL LU U

Prof. Dr. Ayhan Altnta
Bilkent niversitesi (Bakan)

Prof. Dr. Birsen Saka
Hacettepe niversitesi

Prof. Dr. Erol Kocaolan
ODT-KKK Rektr Yardmcs (Onursal Bakan)

Prof. Dr. Levent Sevgi
Dou niversitesi

Do. Dr. zlem Aydn ivi
ODT

Yrd. Do. Dr. zlem zgn
ODT-KKK (Yerel Dzenleme Kurulu Bakan)

Prof. Dr. Sedef Kent
T

Prof. Dr. Sddk Yarman
stanbul niversitesi

Do. Dr. imek Demir
ODT

Yrd. Do. Dr. Tayfun Nesimolu
ODT-KKK

U UR RS SI I- -T T R RK K Y YE E Y Y N NE ET T M M
K KU UR RU UL LU U

Prof. Dr. Hamit Serbest
(ukurova niversitesi) (Bakan)

Prof. Dr. Ayhan Altnta
Bilkent niversitesi (Bakan Yrd.)

Prof. Dr. Birsen Saka
Hacettepe niversitesi (Sekreter)

Do. Dr. zlem Aydn ivi
ODT (ye)

Prof. Dr. Sedef Kent
T (ye)

U UR RS SI I- -T T R RK K Y YE E K KO OM M S SY YO ON N
B BA A K KA AN NL LA AR RI I

Prof. Dr. Erdem Yazgan (Komisyon A)
Prof. Dr. Ayhan Altnta (Komisyon B)
Prof. Dr. Erdal Panayrc (Komisyon C)
Do. Dr. imek Demir (Komisyon D)
Prof. Dr. Levent Grel (Komisyon E)
Prof. Dr. Orhan Arkan (Komisyon F)
Prof. Dr. Yurdanur Tulunay (Komisyon G)
Prof. Dr. Yahya Baykal (Komisyon H)
Do. Dr. brahim Kk (Komisyon J)
Prof. Dr. Y. Ziya der (Komisyon K)

vii

D DA AN NI I M MA A K KU UR RU UL LU U

A. Egemen Ylmaz (Ankara)
Abdullah ztoprak (DA)
Adnan Kksal (Hacettepe)
Ali Kara (Atlm)
Ali Muhtarolu (ODT-KKK)
Alinur Bykaksoy (GYTE)
Atila Ylmaz (Hacettepe)
Blent rencik (Tbitak-MAM)
Burak Alaam (ODT-KKK)
Burak Polat (Uluda)
Cneyt Gzeli (9 Eyll)
Erkan Afacan (Gazi)
Ekmel zbay (Bilkent)
Erhan nce (DA)
Feza Arkan (Hacettepe)
Filiz Gne (YT)
Gkhan Apaydn (Zirve)
Gnl Turhan Sayan (ODT)
Glbin Dural (ODT)
Gven nbilgin (19 Mays)
Haluk Klah (ODT)
Hasan Amca (DA)
Hasan Efeolu (Atatrk)
Hseyin Bilgekul (DA)
brahim Akduman (T)
Kerim Gney (Erciyes)
Levent Sevgi (Dou)
M. Erturul elebi (T)
M. radi Aksun (Ko)
Mithat demen (Yeditepe)
Muhammet Kksal (Fatih)
Murat Efe (Ankara)
Murat Eybolu (ODT)
Mustafa Ali (Erciyes)
Mustafa Kuzuolu (ODT)
Necmi Tapnar (Erciyes)
Nesrin Seyhan (Gazi)
Nevzat Gener (ODT)
Selim eker (Boazii)
Semih Bilgen (ODT)
Sevin Aydnlk Bechteler (IYTE)
ener Uysal (DA)
kr zen (Akdeniz)
Tayfun Akgl (T)
Tayfun Gnel (T)
Tuncay Birand (ODT)
Tuncay Ege (Gaziantep)
Yeim Yksel Zoral (9 Eyll)
Zafer nver (ODT)

viii

K Ko on ng gr re e P Pr ro og gr ra am m

1. GN
ARAMBA, 25 Austos 2010
8:00 16:00
KAYIT
8:30 9:00
AILI
BYK AMFI
9:00 10:00
AMFI 3

Davetli Konumac:
Prof. Dr. Levent Sevgi
AMFI 2

Davetli Konumac:
Prof. Dr. Yurdanur
Tulunay

SALON 3
Mikrodalga
Antenlerin
Benzetimi zel
Oturumu (1)

MA1, MA2, MA3
10:00 10:30
ay / Kahve Aras
10:30 12:30
AMFI 3
Prof. Dr. Merih
Bykdura zel
Oturumu

MB1, MB2, MB3, MB4,
MB5
AMFI 2
Mikrodalga / RF
Sistemleri (1)

MR1, MR2, MR3, MR4,
MR5
SALON 2
yonosferik Radyo
Yaylm / Radyo
Astronomi

IA1, IA2, IA3, IA4,
IA5
SALON 3
Mikrodalga
Antenlerin
Benzetimi zel
Oturumu (2)

MA4, MA5, MA6,
MA7, MA8, MA9
12:30 14:00
Yemek Aras
14:00 15:00
AMFI 3

Davetli Konumac:
Prof. Dr. Gnl Turhan
Sayan
AMFI 2

Davetli Konumac:
Prof. Dr. Erdem Yazgan
SALON 3
Radar Antenleri zel
Oturumu (1)

RA1, RA2, RA3
15:00 15:30
ay / Kahve Aras
15:30 17:50
AMFI 3
Alanlar ve Dalgalar (1)

AD1, AD2, AD3, AD4,
AD5, AD6, AD7
AMFI 2
Mikrodalga / RF
Sistemleri (2)

MR7, MR8, MR9, MR10,
MR11, MR12, MR13
SALON 2
Sinyaller ve
Haberleme
Sistemleri (1)

SH1, SH2, SH3, SH4,
SH5, SH6, SH7
SALON 3
Radar Antenleri zel
Oturumu (2)

RA4, RA5, RA6, RA7,
RA8, RA9
19:30 22:00

Al Kokteyli (Havuzba)

ix

2. GN
PEREMBE, 26 Austos 2010
8:00 16:00
KAYIT
9:00 - 10:00
BYK AMFI
Davetli Konumac: Prof. Dr. Raj Mittra
10:00 10:30
ay / Kahve Aras
10:30 12:30
AMFI 3
Prof. Dr. Turhan iftiba
zel Oturumu

TC1, TC2, TC3, TC4
AMFI 2
Anten Sistemleri (1)

AS1, AS2, AS3, AS4,
AS5, AS6
SALON 2
Alanlar ve Dalgalar
(2)

AD8, AD9, AD10,
AD11, AD12, AD13
SALON 3
Mikrodalga / RF
Sistemleri (3)

MR14, MR15, MR16,
MR17, MR18, MR19
12:30 14:00
Yemek Aras
14:00 15:00
AMFI 3

Davetli Konumac:
Prof. Dr. Mustafa Kuzuolu
AMFI 2

Davetli Konumac:
Prof. Dr. Nesrin Seyhan
SALON 3
Mikrodalga / RF
Sistemleri (4)

MR20, MR21, MR22
15:00 15:30
ay / Kahve Aras
15:30 17:50
AMFI 3
/ Metamalzemeler

AD14, AD15, AD16,
MM1, MM2, MM3, MM4
AMFI 2
Anten Sistemleri
(2)

AS7, AS8, AS9,
AS10, AS11, AS12,
AS13
SALON 2
Haberleme
Teknolojileri
zel Oturumu

HT1, HT2, HT3,
HT4, HT5, HT6,
MR6
SALON 3
Elektromanyetik
Metroloji

EM1, EM2, EM3,
EM4, EM5, EM6
SALON 4
Aktif Neser
CST
Workshop
18:00 22:00
Akam Yemei (Girne)

x

3. GN
CUMA, 27 Austos 2010
8:00 10:00
KAYIT
9:00 10:00
AMFI 3

Davetli Konumac:
Prof. Dr. radi Aksun
SALON 2
Optik Haberleme
zel Oturumu

OH1, OH2, OH3
SALON 3
Biyoloji ve Tpta
Elektromanyetik (1)

BT1, BT2, BT3
10:00 10:30
ay / Kahve Aras
10:30 12:10
AMFI 3
Dalga Yaylm ve Uzaktan
Alglama

DA1, DA2, DA3, DA4

AMFI 2
Doadan lham Alan
Yntemler zel
Oturumu

DI1, DI2, DI3, DI4
SALON 2
Sinyaller ve
Haberleme
Sistemleri (2)

SH8, SH9, SH10, SH11,
SH12
SALON 3
Biyoloji ve Tpta
Elektromanyetik (2)

BT4, BT5, BT6, BT7,
BT8
12:10 12:30
renci Bildirileri Yarmas dl Treni (AMFI 3)
12:30 14:00
Yemek Aras
14:00 22:00
Lefkoa-Girne Gezisi (istee bal, cretli)

AD Alanlar ve Dalgalar
AS Anten Sistemleri
BT Biyoloji ve Tpta Elektromanyetik
DA Dalga Yaylm ve Uzaktan Alglama
DI
Doadan lham Alan Yntemlerin Elektromanyetik ve Mikrodalga Problemlerindeki Uygulamalar zel
Oturumu
EM Elektromanyetik Metroloji
HT Yeni Nesil Haberleme Teknolojileri Uygulamalar zel Oturumu
IA yonosferik Radyo Yaylm / Radyo Astronomi
MA Mikrodalga Antenlerin Benzetim Programlaryla Analizi zel Oturumu
MB Prof. Dr. Merih Bykdura zel Oturumu
MM MetaMalzemeler
MR Mikrodalga / RF Sistemleri
OH Optik Haberleme zel Oturumu
RA Radar Antenleri Analiz Tasarm ve lm zel Oturumu
SH Sinyaller ve Haberleme Sistemleri
TC Prof. Dr. Turhan iftiba zel Oturumu
xi

1. GN ARAMBA, 25 Austos 2010 (SABAH)
8:00 16:00 KAYIT
8:30 9:00 AILI Byk Amfi
9:00 - 10:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Levent Sevgi, Dou niversitesi
Bilim ve Toplum: Bilim Okuryazarl ve Rakamlarla Konumak
Oturum Bakan: Gonca akr
AMF 3
9:00 - 10:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Yurdanur Tulunay, ODT
Yere Yakn Uzay Durumu Farkndal (SSA): Uzay Havas ve Radyo Bilimi
Oturum Bakan: Eti Mizrahi
AMF 2
9:00 10:00
Mikrodalga Antenlerin Benzetim Programlaryla Analizi zel Oturumu (1)
Oturum Bakan: . Taha meci
SALON 3

9:00 9:20 MA1
6.22 GHz'de Mikroerit Yama Anten Tasarm
Doan nal, Taha meci
9:20 9:40 MA2
Kuyruklu Dzlemsel Mikroerit Yama Anten
. Taha meci, Eyp Aslan, Onur Yldrm
9:40 10:00 MA3
Yksek Kazanl Alttan Beslemeli Mikroerit Yama Anten
Ahmet Aksoy, Pelin Akman, .Taha meci
10:00 - 10:30 ay / Kahve Aras
10:30 12:10
Prof. Dr. Merih Bykdura zel Oturumu
Oturum Bakanlar: Ayhan Altnta, zlem Aydn ivi
AMF 3

10:30 10:50 MB1
Merih Bykdurann Krnm Teorisine Katklarndan rnekler
Ayhan Altnta
10:50 11:10 MB2
Skalar Dalgalarn ki Sacdan Zaman Uzam Salm
S. Alp Azizoglu, S. Sencer Ko, O. Merih Bykdura
11:10 11:30 MB3
Yaknnda Sac Bulunan Byk Sonlu Dizi Antenlerden Sanmn
Etkin Analizi in Melez Krnm Teorisi - Ayrk Fourier Dnm
Momentler Yntemi
Ramazan Cetin, Ozlem Aydn Civi, Paolo Nepa
11:30 11:50 MB4
Ksa Atml Lazer Inlarnn Dorusal Olmayan Optik Ortamlarda
Yaylm: z odaklanm ve Plazma Oluumu
Burak Yedierler
11:50 12:10 MB5
Yapay Sinir Alar Kullanarak Hedef Yn Kestirimi
Selcuk Caylar, Glbin Dural, Kemal Leblebicioglu
10:30 12:30
Mikrodalga / RF Sistemleri (1)
Oturum Bakan: Filiz Gne
AMF 2

10:30 10:50 MR1
2-14 GHz Ultra Geni Bantl SiGe Dk Grltl Kuvvetlendirici
Osman Palamutuolu, Murat Knal
10:50 11:10 MR2
Boyutlu Helis TWT Modellemesi
Erdal Korkmaz, Isa Araz, Halil Dalg
11:10 11:30 MR3
Boyutlu Oyuk-Yark Kovuklu Magnetron Modellemesi
Halil Dalg, sa Araz, Erdal Korkmaz
11:30 11:50 MR4
Enkaz Altnda Canl Kalanlarn Tespiti in Yeni Bir RF Arama
Kurtarma Sistemi
Demet S. Armaan ahinkaya, Levent Hakk enyrek
11:50 12:10 MR5
Sonoboy Uygulamalar in ok Kanall VHF Verici Tasarm
Demet S. Armaan ahinkaya, Engin Kurt, Gkhan Blk
xii

1. GN ARAMBA, 25 Austos 2010 (SABAH)
10:30 12:10
yonosferik Radyo Yaylm / Radyo Astronomi
Oturum Bakan: Yurdanur Tulunay
SALON 2

10:30 10:50 IA1
Homojen Olmayan yonosferik Plazmada Bir Boyutlu WKB Yaklam
Ali Yeil, brahim nal, Zehra Ekici
10:50 11:10 IA2
Elektron Scaklnn yonosferik Plazmada lerleyen Kutuplanm
Dalgann Snmne Etkisi
brahim nal, Ali Yeil
11:10 11:30 IA3
Mu zerindeki Alt yonkrenin Gl HF Radyo Dalgalar
Vastasyla Istlmas
Ramazan Atc, Esat Gzel, Seluk Sar
11:30 11:50 IA4
onosferik Kritik Frekans foF2 Kestiriminde ARMA Modelleri ve
Geri Besleme Tekniinin Karlatrlmas
Eti Mizrahi, A.H.Bilge, Yurdanur Tulunay, B. Gler
11:50 12:10 IA5
Radyo Astronomide Veri Depolanmas ve Bu Konuda
Kullanlabilecek Yaplar
Mustafa Krad Yldz, Ferhat Fikri zeren
10:30 12:30
Mikrodalga Antenlerin Benzetim Programlaryla Analizi zel Oturumu (2)
Oturum Bakan: . Taha meci
SALON 3

10:30 10:50 MA4
Oyuklu Mikroerit Yama Anten
Fikriye ztrk, .Taha meci
10:50 11:10 MA5
Ima Genilii Artrlm Mikroerit Anten
Sedat entrk, Zafer Doan, Taha meci
11:10 11:30 MA6
3.42 GHzde Mikroerit Yama Anten Tasarm
zay olak, . Taha meci
11:30 11:50 MA7
Ek uzunluklu Mikroerit Yama Anten Tasarm
idem Bostanc , Kadir Sercan Bayram, Taha meci
11:50 12:10 MA8
Boyutlu Cisimlerin Radar Kesit Alannn Fizik Optik Tekniiyle
Analizi
E.Deniz Saydur, A.Yasin Erdoan, A.Oktay Ertay, Aktl Kavas
12:10 12:30 MA9
2.4 GHz de RFID Okuyucu Sistemi in Yama Anten Tasarm
Onur Yldrm, Ersin Erce, Aktl Kavas
12:30 - 14:00 Yemek Aras

xiii

1. GN ARAMBA, 25 Austos 2010 (LEDEN SONRA)
14:00 - 15:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Gnl Turhan Sayan, ODT
Rezonans Frekans Blgesinde llen Geni Bantl Elektromanyetik
Sanm Verilerinden Hedef Tanma Yntemleri
Oturum Bakan: Eren Sayan
AMF 3
14:00 - 15:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Erdem Yazgan, Hacettepe niversitesi
Farkl Kesit Geometrilerine Sahip letim Hatlar ve Uygulamalar
Oturum Bakan: Volkan Akan
AMF 2
14:00 15:00
Radar Antenleri Analiz Tasarm ve lm zel Oturumu (1)
Oturum Bakan: Bahattin Tretken
SALON 3

14:00 14:20 RA1
Yarkl Dalga Klavuzu Antenleri Tasarm ve Analiz Yntemleri
Bahattin Tretken, Koray Srmeli
14:20 14:40 RA2
Yanstc Antenler iin Tasarm ve lm Teknikleri
Bahattin Tretken, Erkul Baaran, Eyyup Grcan, Eren Akkaya
14:40 15:00 RA3
Radar Anten lmleri
TBTAK UEKAE Anten Test Ve Aratrma Merkezi Kabiliyetleri
Bahattin Tretken
15:00 - 15:30 ay / Kahve Aras
15:30 17:50
Oturum Bakan: Gnl Turhan Sayan
AMF 3

15:30 15:50 AD1
Kompleks Hedeflerin Seken In Yntemi ile Radar Kesit Alan
Analizi
Nilgn Altn, Erdem Yazgan
15:50 16:10 AD2
Dilim eklinde Kaypl Dielektrik Malzeme ile Yklenmi
Mikrodalga Frnn Mod Denkletirme Yntemiyle Analizi ve
Yk Yeri Optimizasyonu
Okan Sle, Sedef Kent, E. Fuad Kent
16:10 16:30 AD3
Anten Yerletirme Probleminin Tmel Optimizasyon Yntemleri ile
zmlenmesi
Mustafa Ural, Mustafa Kuzuolu
16:30 16:50 AD4
Dzlemsel Dielektrik Levha zerine Yerletirilmi kizkenar gen
eklindeki letken Elemanlarn Analizi
Ayegl Pekmezci, Tuncay Ege
16:50 17:10 AD5
ok lekli Elektromanyetik Problemlerin Etkin zm in
Gelitirilen Sonlu Elemanlar / Dipol Moment Yntemi
zlem zgn, Mustafa Kuzuolu, Raj Mittra
17:10 17:30 AD6
Yksek Frekans Radar Hedefleri iin Radar Salma Yzeyi (RSY)
Kestirimleri
Fatih ncl, Levent Sevgi
17:30 17:50 AD7
Alt Yzl Eleman Kalite ltleri zerine Bir nceleme ve
Karlatrma
Engin Yaln, A. Egemen Ylmaz, Mustafa Kuzuolu

xiv

15:30 17:50
Mikrodalga/RF Sistemleri (2)
Oturum Bakan: imek Demir
AMFI 2

15:30 15:50 MR7
RF MEMS Teknolojisi Tabanl 12 GHZ ve 26 GHZ alma
Frekanslarnda Tek Giri ift k Anahtar Yaplar
lker Comart, imek Demir, Tayfun Akn
15:50 16:10 MR8
Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemlerine Genel Bir Bak
Blm 1 : Btnsel Yaklam
Orkun Arolu, A. Egemen Ylmaz
16:10 16:30 MR9
Blm 2 : Mevcut Durum ve Gelecek ngrleri
16:30 16:50 MR10
n Kuvvetlendiricili UHF G Kuvvetlendiricisi Tasarm ve
Gereklenimi
E. Pnar Kesik, H. Hilye Canbey, Osman Ceylan, H. Blent Yac
16:50 17:10 MR11
Manyetik Rezonans Esasl Kablosuz Enerji letimi
Eren Diril, Ali zen, smail Kaya
17:10 17:30 MR12
Tek ve ift Kipli Mikroerit Rezonatr Szge Tasarm
Ahmet zdemir, Metehan Bulut, Birsen Saka
17:30 17:50 MR13
Bir Mikrodalga Transistorunun aret Parametrelerinin Bulank
Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A ile Modellenmesi
Yavuz Cengiz, Filiz Gne
15:30 17:50
Sinyaller ve Haberleme Sistemleri (1)
Oturum Bakan: Mehmet afak
SALON 2

15:30 15:50 SH1
3G ve 4G Mobil letiim Teknolojileri
Alper elik (Kuzey Kbrs Turkcell Radyo ebeke Blm Mdr)
(Davetli Konumac)
15:50 16:10 SH2
NSNR Tabanl Frsat Hzme Biimlendirme Plan ile Kablosuz
Alglayc Alarda Enerji Verimliliinin Artrlmas
Hakk Soy, zgr zdemir, Mehmet Bayrak
16:10 16:30 SH3
3. Nesil ebekelerde Ayn Hcrede ki Farkl Tayc Frekans
Kullanlmas
Sami elik, Yunus Emre Yrk, Murat Bitirgan, Bahadr Bayiit,
Seluk Helhel
16:30 16:50 SH4
A Geidinde Oluturulan Tekrarl Yer Belirleme Yntemi
Kubilay Demir, Arif Dolma, Mehmet Yakut
16:50 17:10 SH5
Artakalan Enerji Ve Trafik Younluu Dengelemeli Ynlendirme
Algoritmas
17:10 17:30 SH6
Web tabanl Saysal Haberleme Sistemi Eitim Sistemi
Gelitirilmesi
Cihangir Erdem, Mehmet Efe zbek, Ali Kara, Nergiz altay,
Elif Aydn
17:30 17:50 SH7
WLAN Kablosuz Yerel Alan Alarna Genel Bir Bak
zlem Cokun

xv

15:30 17:30
Radar Antenleri Analiz Tasarm ve lm zel Oturumu (2)
Oturum Bakan: Bahattin Tretken
SALON 3

15:30 15:50
RA4

Aktif Faz Dizili Anten Tasarmna Saysal Modelleme Tekniiyle
Yeniden Bak
15:50 16:10 RA5
Dar Kenar Eimsiz Yarkl Dalga Klavuzu Anten Dizisi
Doanay Doan, zlem Aydn ivi
16:10 16:30 RA6
Hacim Tarama Radarlar in Bir Yksek Kazanl Dizi Anten
Tasarm
Fikret Tokan, Filiz Gne, Bahattin Tretken, Koray Srmeli
16:30 16:50 RA7
Fazl Anten Dizilerinde Sadece Faz ile Sentezleme Problemine
Yeni Bir Bak
Erdin Eril
16:50 17:10 RA8
Dost Dman Tanma (IFF) Sistemleri in Yzey Uyumlu Dairesel
Dizi Anten Tasarm
Koray Srmeli, Umut Bulu, Bahattin Tretken
17:10 17:30 RA9
Mekanik Titreimlerin Anten Ima rnts zerine Etkilerinin
ncelenmesi
Cantrk Karadeniz, Bahattin Tretken
19:30 - 22:00 Al Kokteyli (Havuzba)
xvi

2. GN PEREMBE, 26 Austos 2010 (SABAH)
8:00 16:00 KAYIT
9:00 - 10:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Raj Mittra, Penn State University
Some Non-Traditional Approaches to Computational Electromagnetics
for Solving a Class of Real-World Antenna and Scattering Problems
Oturum Bakan: Mustafa Kuzuolu
Byk Amfi
10:00 - 10:30 ay / Kahve Aras
10:30 11:50
Prof. Dr. Turhan iftiba zel Oturumu
Oturum Bakan: Erdem Yazgan
AMF 3

10:30 10:50 TC1 Prof. Dr. Turhan iftiba Slayt gsterisi
10:50 11:10 TC2
Prof. Dr. Turhan iftiba Hocamzn EMO almalar
EMO Ankara ube Bk. Ramazan Pekta
11:10 11:30 TC3
Prof. Dr. Turhan iftiba Hocamzn Akademik almalar
Erdem Yazgan
11:30 11:50 TC4
Ameliyat Sonras Hastalar iin Biyoelektrik aretlerin letiminde
Radyo Frekans Modlasyon Tekniklerinin Karlatrlmas
Levent zparlak, Tuncay Bayrak, Onur Koak, Arif Koolu
10:30 12:30
Oturum Bakan: Glbin Dural
AMF 2

10:30 10:50 AS1
WiFi/WiMax Uygulamalar in ift-bant Yark-Halka Boluk
Monopole Anten Tasarm
S. Cumhur Baaran
10:50 11:10 AS2
nsansz Hava Aralar iin Telemetri Anten Sistemi
Mustafa Doan, Fatih stner
11:10 11:30 AS3
Aklk Kuplajl Mikroerit Yama Antenlerin MATLAB ile
Optimizasyonu
Mustafa Doan, Gll Kzlta endur
11:30 11:50 AS4
Halka-Yklemeli Mikroerit Dipol Anten Tasarm
Adnan Sonda, Mustafa H.B. Uar, Yunus E. Erdemli
11:50 12:10 AS5
evrimii RF Veri Toplama Sistemi iin UHF-RFID Okuyucu Anten
Tasarm
Mustafa H.B. Uar, Adnan Sonda, Yunus E. Erdemli
12:10 12:30 AS6
Hava Gzetleme Radarlar in Kosekant-Kare Ima Desenli
Parabolik Yanstc Anten Tasarm
Okan Yurduseven, Ozan Yurduseven, Ahmet Serdar Trk

xvii

2. GN PEREMBE, 26 Austos 2010 (SABAH)
10:30 12:30
Oturum Bakan: Levent Sevgi
SALON 2

10:30 10:50 AD8
2B E-Kutuplu Dalgalarn Mkemmel Elektriksel letken Bir Yzey
Kmesinden Krnmnn Analitik Reglerletirme Yntemi ile
ncelenmesi
Hseyin Yiit, Fatih Dikmen
10:50 11:10 AD9
Farkl Boyutlu Dikdrtgen Yama HIGP Yaplarn Yzey Dalga
Akmlar ve Dk Profilli Bow Tie Antenle Etkileimi
Enver zdemir, Emin nal
11:10 11:30 AD10
Sinzoidal Krkl Paralel Plakal Empedans Ykl Dalga Klavuzdan
TE Modunda Elektromanyetik Dalgalarn Inm
Ekin Aslan, Yakup Hame
11:30 11:50 AD11
Yeraltna Gml Dielektrik Cisimlere likin Ters Salma
Problemlerinin Analizi
Ula Adyan, Ali Yapar
11:50 12:10 AD12
N-Katmanl, Kaypl, Dispersif Dzlemsel Tabakalarn Elektriksel
zelliklerinin ve Kalnlklarnn Elektromagnetik Yntemle
Kestirilmesi
lhami nal, Cahit Canbay
12:10 12:30 AD13
Elektromanyetik Dalgalarn Mkemmel letken Bir Dzlemle Snrl
Yar Uzaya Yerletirilmi Dielektrik Cisimlerden Salmas
M. Gkhan anal, Ali Yapar
10:30 12:30
Mikrodalga / RF Sistemleri (3)
Oturum Bakan: zlem Aydn ivi
SALON 3

10:30 10:50 MR14
IEEE 802.11 b ve IEEE 802.15.4 ile Uyumlu ok ipli Entegre Bir
Alc Verici Sistem iin Adaptif LNA Tasarm
Mehmet Ali Belen, Adnan Kaya
10:50 11:10 MR15
retim Ve Montaj Teknikleri le Malzemelerin Tolerans
Deerlerinin Tekrarlanabilirlik zerindeki Etkileri
Eser Erkek, imek Demir
11:10 11:30 MR16
UHF Bandndaki Sinyallerin Geni Bantl Sistem ile Gcnn ve
Ynnn Belirlenmesi
Volkan Turgul, Meltem Dirim, Sukru B. Bilgin, Halil I. Gok,
Tayfun Nesimoglu
11:30 11:50 MR17
Yksek Verimlilik ve Dogrusallk Saglayan Frekans Ayarlanabilir
YkselteTasarmlar
Tayfun Nesimoglu
11:50 12:10 MR18
Lange Bala ve Radyal Saplama Kullanm le Geni Bant Faz
Kaydrc Tasarm
Gkhan Boyacolu, imek Demir
12:10 12:30 MR19
Ka-Frekans Band iin RF MEMS Paralel, Sal-Deeli Anahtar
ar etintepe, Ozan Doan Grbz, Kaan Topall,
Mehmet nl, imek Demir, Tayfun Akn
12:30 - 14:00 Yemek Aras

xviii

2. GN PEREMBE, 26 Austos 2010 (LEDEN SONRA)
14:00 - 15:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Mustafa Kuzuolu, ODT
Koordinat Dnm Altnda Maxwell Denklemlerinin ekil Deimezlii
ve Yeni Metamalzeme Tasarmlar
Oturum Bakan: zlem zgn
AMF 3
14:00 - 15:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. Nesrin Seyhan, Gazi niversitesi
Gazi Biyofizik Elektromanyetik Alan Aratrmalar ve GNRK lm ve
Danmanlk almalar
Oturum Bakan: Cahit Canbay
AMF 2
14:00 15:00
Mikrodalga/RF Sistemleri (4)
Oturum Bakan: Birsen Saka
SALON 3

14:00 14:20 MR20
kiz-Toroid Yapdaki Ferit Faz Kaydrclarda Yksek Dereceli
Modlarn Bastrlmas
Hakk lhan Altan, zlem Aydn ivi, imek Demir
14:20 14:40 MR21
VHF UHF aret Birletirici Tasarm ve Gereklenmesi
Ramiz Erdem Ayka, Osman Ceylan, H. Blent Yac
14:40 15:00 MR22
Gysel Eit G Blml Yollu FM Band G Blc Tasarm
Bilgin Kzlta, H.Hilye Canbey, Osman Ceylan, H. Blent Yac
15:00 - 15:30 ay / Kahve Aras
15:30 17:50
Alanlar ve Dalgalar (3) / Metamalzemeler
Oturum Bakan: Mustafa Kuzuolu
AMF 3

15:30 15:50 AD14
Radar Sourucu Malzeme Tasarm
Doanay Doan, M. Erim nal
15:50 16:10 AD15
Sourucu Malzeme ile Radar Kesit Alan Azaltm Ynteminin
Kanonik Geometri zerinde Dorulanmas
Doanay Doan, M. Erim nal, Alp Manyas, Levent Grel
16:10 16:30 AD16
Rzgar Trbinlerinin Zamana Bal Radar Kesit Alan Deiimi ve
Zaman-Frekans Analizi
Uur Saynak, Deniz Blkba, Alper olak, . Hakk Tayyar,
Caner zdemir
16:30 16:50 MM1
Dk Krlma Indisine Sahip Metamalzemeler ve Uygulama Alanlar
Cumali Sabah
16:50 17:10 MM2
Metamalzeme Kapl letken Silindirden Salan Alan En Aza ndiren
Parametrik Deerlerin Saysal Bir Yntem le Hesaplanmas
Eda Konakyeri, Ali Yapar
17:10 17:30 MM3
Metamateryal-Dolgulu Dalga Klavuzlar le Mod-Dntrc
Tasarm
Sibel imen, Gonca akr, Levent Sevgi
17:30 17:50 MM4
Dzlemsel ok-Katmanl Metameryal Tabakalar le Radar Yutucu
Tabaka Tasarm

xix

15:30 17:50
Oturum Bakan: Lale Alatan
AMF 2

15:30 15:50 AS7
Kablosuz Yerel A Uygulamalar in ift Bantl Mikroerit Yama
Anten Tasarm
Okan Mert Yceda, D. S. Armaan ahinkaya, Orhan Baykan
15:50 16:10 AS8
nsansz Hava Aralar iin 2.4 GHz Karesel Yark Mikroerit
Anten Dizisi ve Anten zleyici Tasarm
Turul Akgz, Farabi A. Tarhan, Onur Ylmaz, Osman Ceylan,
H. Blent Yac
16:10 16:30 AS9
Yapay Sinir Alar Kullanarak UHF Bandnda alan C ekilli
Kompakt Mikroerit Antenlerin Rezonans Frekansnn Belirlenmesi
Ahmet Kayaba, Ali Akdal, Mustafa Berkan Bier,
Abdurrahim Tokta
16:30 16:50 AS10
Dairesel Polarizasyonlu Frekans Deitirilebilir Konik Ima
rntsne Sahip Mikroerit Anten Tasarm ve Analizi
Volkan Akan, Erdem Yazgan
16:50 17:10 AS11
ift Frekansta alan Yeniden Yaplandrlabilir Ayrk Halka
Yanstc Dizi Anten Birim Eleman Tasarm
Caner Gl, zlem Aydn ivi, Julien Perruissau-Carrier
17:10 17:30 AS12
RF MEMS Anahtarl Ayarlanabilir Yanstc Dizi Anteni
mer Bayraktar, zlem Aydn ivi, Tayfun Akn
17:30 17:50 AS13
Mikroerit Hat ile Seri Beslenmi Yark Anten Dizilerinin Analizi ve
Tasarm
Mustafa ncebacak, Lale Alatan
15:30 17:30
Yeni Nesil Haberleme Teknolojileri Uygulamalar zel Oturumu
Oturum Bakan: Aktl Kavas
SALON 2

15:30 15:50 HT1
WiMAX Hcre Planlama
Kasm Gkbel, Aktl Kavas
15:50 16:10 HT2
IPTV Haberlemesinde VOIP Uygulamas
smail iman, Neem Keskin, Zeliha Apaydn Ve Taha meci
16:10 16:30 HT3
DVB-Tde OFDM Performans Analizi
K.Sercan Bayram, M. Ayyce Kzrak, A.Zafer Zeytinolu,
Taha meci
16:30 16:50 HT4
Sanal Stdyo Tasarm ve zleme Seti Kalibrasyon Hesaplamalar
Zeliha Merve encan, Derya Arcan, Taha meci
16:50 17:10 HT5
WLAN A Yapsnn OPNET Programyla Performans Analizi
Zafer Doan, Aktl Kavas
17:10 17:30 HT6
Yeni Nesil Haberleme Sistemlerinde Uyarlamal Modlasyon
Tekniklerinin Performans Analizi
smail iman, Aktl Kavas
17:30 17:50 MR6
Frekans Atlamal Uydu Modem
nder Tatar, Hseyin Erkut

xx

15:30 17:30
Elektromanyetik Metroloji
Oturum Bakan: Osman Palamutuolu
SALON 3

15:30 15:50 EM1
MIL-STD-461E Standard CE102 Gereksinimine Uyumlu
Elektromanyetik Girisim Szgeci Tasarm
Erkan nal, Birsen Saka, Isk adrc
15:50 16:10 EM2
EMC Problemlerinde Ekranlama Etkinliinin Hibrit MoM/FEM
Metodu le ncelenmesi
Sibel Yenikaya, Ali Oktay
16:10 16:30 EM3
Radyo Kanal Yaynm Verilerindeki Bant i Giriimin Ayrk
Dalgack Dnm Kullanlarak Bastrlmas
Seda stn Ercan, Gaye Yeim Taflan, Hlya Gkalp
16:30 16:50 EM4
Bifilar Tip Hesaplanabilir AC Direncin Modellenmesi ve
Gelitirilmesi
Mehmet nar, Arif Dolma, Yakup Glmez
16:50 17:10 EM5
Geni-Bantl Mikroerit Balun Tasarm
17:10 17:30 EM6
Dk Maliyetli Bir Dzlemsel Yakn Alan Anten lm
SistemininTasarlanmas ve Gereklenmesi
Yavuz ztrk, Fatih stner
15:30 17:30
Aktif Neser
CST Workshop
SALON 4
18:00 - 22:00 Akam Yemei (Girne)

xxi

3. GN CUMA, 27 Austos 2010 (SABAH)
8:00 10:00 KAYIT
9:00 - 10:00
Davetli Konumac: Prof. Dr. radi Aksun, Ko niversitesi
Kesikli Karmak majlar Yntemi ve Green Fonksiyonlari - Gncel
Gelimeler
Oturum Bakan: Lale Alatan
AMF 3
9:00 10:00
Optik Haberleme zel Oturumu
Oturum Bakan: N. zlem nverdi
SALON 2

9:00 9:20 OH1
SUO/RF Sistemlerin Uygulanabilirlii
Arif Dolma, Kutlu Karayahi
9:20 9:40 OH2
Optik Kuvvetlendiricilerin Karlatrmal Performans Analizi
Mehmet nal, Yusuf Hacsaliholu, N. zlem nverdi
9:40 10:00 OH3
Optik Haberleme Sistemlerinin Modellenmesi
N. zlem nverdi, N. Aydn nverdi
9:00 10:00
Biyoloji ve Tpta Elektromanyetik (1)
Oturum Bakan: Atila Ylmaz
SALON 3

9:00 9:20 BT1
Flash Kart Bellekli Holter Cihaz Tasarm ve n Tarama Amal
Uyku Apne Alglama Analizi
Tolga Dndar, Atila Ylmaz
9:20 9:40 BT2
Multiple Sclerosis (MS) hastalnn asl nedeni
Cahit Canbay
9:40 10:00 BT3
Dokunmasz Elektriksel Iletkenlik Grntlemesi iin Gereki
Kafa Modeli ile Duyarllk Matrisi Analizi
Reyhan Zengin, Nevzat G. Gener
10:00 - 10:30 ay / Kahve Aras
10:30 11:50
Dalga Yaylm ve Uzaktan Alglama
Oturum Bakan: Sedef Kent
AMF 3

10:30 10:50 DA1
Binalar Arasnda Dalga Yaylmnn ki Ynl Sonlu Elemanlar
Parabolik Denklem Yntemiyle Modellenmesi
Gkhan Apaydin, zlem zgn, Mustafa Kuzuolu, Levent Sevgi
10:50 11:10 DA2
Yer Dalga Yaylmnn Parabolik Denklem Yntemiyle Modellenmesi
ve Karma Yol Problemleri
11:10 11:30 DA3
Genelletirilmi Ters Yapay Aklk Radar (ISAR) le Hareketli Bir
Geminin Grntlenmesi
Murat nal, Sedef Kent, Mesut Kartal
11:30 11:50 DA4
E (Enerji Dengeleme) ve Kalman Filtresi Kullanarak Doppler
Merkez Frekansnn Kestirimi
Osman Karabayr, Sedef Kent, Mesut Kartal

xxii

3. GN CUMA, 27 Austos 2010 (SABAH)
10:30 11:50
Doadan lham Alan Yntemlerin Elektromanyetik ve Mikrodalga
Problemlerindeki Uygulamalar zel Oturumu
Oturum Bakanlar: Adnan Kksal, Asm Egemen Ylmaz
AMF 2

10:30 10:50 DI1
Genetik Algoritma ile Dorusal Anten Dizisi Tasarmnda ekicilik
Fonksiyonu Kullanmnn ncelenmesi
Fatih Yaman, Asm Egemen Ylmaz, Gerhard-Willhelm Weber
10:50 11:10 DI2
Dikdrtgen Mikro erit Yama Antenlerde Parack Sr
Optimizasyonu ile Kaotik Parack Sr Optimizasyonunun
Karlatrlmas
O. Tolga Altnz, A. Egemen Ylmaz
11:10 11:30 DI3
Mikrodalga FET Kk aret Modelinin Optimum Salma
Parametreleri iin Parack Sr Optimizasyonu Yntemi ile Elde
Edilmesi
Ufuk zkaya, Filiz Gne
11:30 11:50 DI4
Bir Mikrodalga Transistrn aret Grlt Parack Sr
Optimizasyon Temelli Yapay Sinir A Modeli
Saliha Satikbua, Ufuk zkaya, Filiz Gne
10:30 12:10
Sinyaller ve Haberleme Sistemleri (2)
Oturum Bakan: Mehmet afak
SALON 2

10:30 10:50 SH8
Parazit MIMO Sisteminin Baarm Analizi
mer Halilolu, Mehmet afak
10:50 11:10 SH9
IEEE 802.15.4 Tabanl Lokal Sensr Alarnn TCP/IP Tabanl
Alara Adapte Edilmesi in Kullanlan Tekniklerin Performans
Analizi
Ahmet zek, A.ada Sekin, Ceyhun Karpuz
11:10 11:30 SH10
WAN Sistemlerinde ZigBee-XMPP Etkileimi ve SCADA Uygulamas
11:30 11:50 SH11
VoIP Teknolojisinde Trafik Mhendislii Uygulamalar
Hasret Asl eker, N. zlem nverdi
11:50 12:10 SH12
MPLS Teknolojisinde Performans Analizi
Basri Tatar, N. zlem nverdi
10:30 12:10
Biyoloji ve Tpta Elektromanyetik (2)
Oturum Bakan: Nesrin Seyhan
SALON 3

10:30 10:50 BT4
Biometrik Veri Aktarm in Genel Sistem Tasarm
Bahattin Tretken, Fatma Zengin
10:50 11:10 BT5
Acil Mdahaleden Taburcu Edilinceye Kadar Hasta Takibinde RFID
Teknolojisinin Kullanlmas
Mustafa Al, Ali Eren
11:10 11:30 BT6
Mediasten Blgesine Uygulanan Radyoterapinin Otonom Sinir
Sistemi zerindeki Etkilerinin ncelenmesi
Metin Yldz, Aye Bekmezciolu, Gkhan zyiit
11:30 11:50 BT7
Teletp Sistemlerinin Teknolojik Geliimi
zlem Cokun
11:50 12:10 BT8
amur Miktarnn Azaltlmasnda Yeni Bir Teknoloji: Darbeli
Elektrik Alan Uygulamas
Gnl Turul emer, Emine Can, kr zen
12:10 12:30 renci Bildirileri Yarmas dl Treni (AMFI 3)
12:30 - 14:00 Yemek Aras
14:00 - 22:00 Lefkoa-Girne Gezisi (istee bal, cretli)

U UR RS SI I & & M MM MS S 2 20 01 10 0 S SO OS SY YA AL L P PR RO OG GR RA AM MI I

24 Austos 2010 Sal
10.00-17.00 Lefkoa Gezisi
Selimiye Cami
Byk Handa le Yemei
Bandabulya
Arasta Pazar

19.00-23.00 Hogeldin Sosyal Program
19.00-20.30 Kafetaryada Akam Yemei
20.30-21.00 Kampus Turu (Balang: Kafetarya)
21.00-23.00 Ak Amfi Tiyatroda Happy Hour
Slayt gsterisi
Piyano leni

25 Austos 2010 aramba
19.00-23.00 Al Kokteyli (Havuzba)

26 Austos 2010 Perembe
19.00-23.00 Konferans Yemei (Dome Otel, Girne)
Canl halk mzii
Kbrs halk danslar grubu
Dans/elence mzii

27 Austos 2010 Cuma
14.00 - 19.00 Gezi turlar
Tarihi yerlere gezi turu
Kumsal/deniz partisi

Bilgi iin kayt masas (ASTERYA) ile iletiime geiniz.
xxiii

Sponsorlar

TRKYE ULUSAL KOMTES

TRKYE UBES

ODT-KKK Haritas

5. URS Trkiye
Bilimsel Kongresi
xxv

B B L LD D R R L L S ST TE ES S

Davetli Konumaclar Sayfa
1
Prof. Dr. Raj Mittra, Penn State University
Some Non-Traditional Approaches to Computational Electromagnetics
for Solving a Class of Real-World Antenna and Scattering Problems
1
2
Prof. Dr. Erdem Yazgan, Hacettepe nversitesi
Farkl Kesit Geometrilerine Sahip letim Hatlar ve Uygulamalar

3
Prof. Dr. Gnl Turhan Sayan, Orta Dou Teknik niversitesi
Rezonans Frekans Blgesinde llen Geni Bantl Elektromanyetik Sanm Verilerinden
Hedef Tanma Yntemleri
3
4
Prof. Dr. radi Aksun (E. Pnar Karabulut, Alper T. Erdoan), Ko niversitesi
Kesikli Karmak majlar Yntemi ve Green Fonksiyonlari - Gncel Gelimeler
7
5
Prof. Dr. Levent Sevgi, Dou niversitesi
8
6
Prof. Dr. Mustafa Kuzuolu, Orta Dou Teknik niversitesi
Koordinat Dnm Altnda Maxwell Denklemlerinin ekil Deimezlii ve Yeni
Metamalzeme Tasarmlar
12
7
Prof. Dr. Nesrin Seyhan, Gazi niversitesi
Gazi Biyofizik Elektromanyetik Alan Aratrmalar ve GNRK lm ve Danmanlk
almalar
14
8
Prof. Dr. Yurdanur Tulunay, Orta Dou Teknik niversitesi
Yere Yakn Uzay Durumu Farkndal (SSA): Uzay Havas ve Radyo Bilimi
15

AD Alanlar ve Dalgalar Sayfa
1
Kompleks Hedeflerin Seken In Yntemi ile Radar Kesit Alan Analizi
Nilgn Altn, Erdem Yazgan
16
2
Dilim eklinde Kaypl Dielektrik Malzeme ile Yklenmi Mikrodalga Frnn Mod
Denkletirme Yntemiyle Analizi ve Yk Yeri Optimizasyonu
Okan Sle, Sedef Kent, E. Fuad Kent
20
3
Anten Yerletirme Probleminin Tmel Optimizasyon Yntemleri ile zmlenmesi
Mustafa Ural, Mustafa Kuzuolu
24
4
Dzlemsel Dielektrik Levha zerine Yerletirilmi kizkenar gen eklindeki letken
Elemanlarn Analizi
Ayegl Pekmezci, Tuncay Ege
34
5
ok lekli Elektromanyetik Problemlerin Etkin zm in Gelitirilen
Sonlu Elemanlar / Dipol Moment Yntemi
zlem zgn, Mustafa Kuzuolu, Raj Mittra
38
6
Yksek Frekans Radar Hedefleri iin Radar Salma Yzeyi (RSY) Kestirimleri
Fatih ncl, Levent Sevgi
42
7
Alt Yzl Eleman Kalite ltleri zerine Bir nceleme ve Karlatrma
Engin Yaln, A. Egemen Ylmaz, Mustafa Kuzuolu
46
8
2B E-Kutuplu Dalgalarn Mkemmel Elektriksel letken Bir Yzey Kmesinden Krnmnn
Analitik Reglerletirme Yntemi ile ncelenmesi
50
xxvi

AD Alanlar ve Dalgalar Sayfa
9
Farkl Boyutlu Dikdrtgen Yama HIGP Yaplarn Yzey Dalga Akmlar ve Dk Profilli Bow
Tie Antenle Etkileimi
54
10
Sinzoidal Krkl Paralel Plakal Empedans Ykl Dalga Klavuzdan TE Modunda
Elektromanyetik Dalgalarn Inm
58
11
Yeraltna Gml Dielektrik Cisimlere likin Ters Salma Problemlerinin Analizi
Ula Adyan, Ali Yapar
62
12
N-Katmanl, Kaypl, Dispersif Dzlemsel Tabakalarn Elektriksel zelliklerinin ve
Kalnlklarnn Elektromagnetik Yntemle Kestirilmesi
66
13
Elektromanyetik Dalgalarn Mkemmel letken Bir Dzlemle Snrl Yar Uzaya Yerletirilmi
Dielektrik Cisimlerden Salmas
70
14
74
15
Sourucu Malzeme ile Radar Kesit Alan Azaltm Ynteminin Kanonik Geometri zerinde
Dorulanmas
Doanay Doan, M. Erim nal, Alp Manyas, Levent Grel
78
16
Rzgar Trbinlerinin Zamana Bal Radar Kesit Alan Deiimi ve Zaman-Frekans Analizi
Uur Saynak, Deniz Blkba, Alper olak, . Hakk Tayyar, Caner zdemir
82

AS Anten Sistemleri Sayfa
1
WiFi/WiMax Uygulamalar in ift-bant Yark-Halka Boluk Monopole Anten Tasarm
S. Cumhur Baaran
86
2
90
3
Aklk Kuplajl Mikroerit Yama Antenlerin MATLAB ile Optimizasyonu
Mustafa Doan, Gll Kzlta endur
94
4
Halka-Yklemeli Mikroerit Dipol Anten Tasarm
Adnan Sonda, Mustafa H.B. Uar, Yunus E. Erdemli
101
5
evrimii RF Veri Toplama Sistemi iin UHF-RFID Okuyucu Anten Tasarm
105
6
Hava Gzetleme Radarlar in Kosekant-Kare Ima Desenli Parabolik Yanstc Anten
Tasarm
Okan Yurduseven, Ozan Yurduseven, Ahmet Serdar Trk
109
7
Kablosuz Yerel A Uygulamalar in ift Bantl Mikroerit Yama Anten Tasarm
113
8
nsansz Hava Aralar iin 2.4 GHz Karesel Yark Mikroerit Anten Dizisi ve Anten zleyici
Tasarm
Turul Akgz, Farabi A. Tarhan, Onur Ylmaz, Osman Ceylan, H. Blent Yac
116
9
Yapay Sinir Alar Kullanarak UHF Bandnda alan C ekilli Kompakt Mikroerit
Antenlerin Rezonans Frekansnn Belirlenmesi
Ahmet Kayaba, Ali Akdal, Mustafa Berkan Bier, Abdurrahim Tokta
120
xxvii

AS Anten Sistemleri Sayfa
10
Dairesel Polarizasyonlu Frekans Deitirilebilir Konik Ima rntsne Sahip Mikroerit
Anten Tasarm ve Analizi
Volkan Akan, Erdem Yazgan
124
11
ift Frekansta alan Yeniden Yaplandrlabilir Ayrk Halka Yanstc Dizi Anten Birim
Eleman Tasarm
Caner Gl, zlem Aydn ivi, Julien Perruissau-Carrier
128
12
RF MEMS Anahtarl Ayarlanabilir Yanstc Dizi Anteni
mer Bayraktar, zlem Aydn ivi, Tayfun Akn
132
13
Mikroerit Hat ile Seri Beslenmi Yark Anten Dizilerinin Analizi ve Tasarm
Mustafa ncebacak, Lale Alatan
136

BT Biyoloji ve Tpta Elektromanyetik Sayfa
1
Flash Kart Bellekli Holter Cihaz Tasarm ve n Tarama Amal Uyku Apne Alglama Analizi
Tolga Dndar, Atila Ylmaz
140
2
Multiple Sclerosis (MS) hastalnn asl nedeni
Cahit Canbay
144
3
Dokunmasz Elektriksel Iletkenlik Grntlemesi iin Gereki Kafa Modeli ile Duyarllk
Matrisi Analizi
148
4
Bahattin Tretken, Fatma Zengin
152
5
Acil Mdahaleden Taburcu Edilinceye Kadar Hasta Takibinde RFID Teknolojisinin
Kullanlmas
Mustafa Al, Ali Eren
155
6
Mediasten Blgesine Uygulanan Radyoterapinin Otonom Sinir Sistemi zerindeki Etkilerinin
ncelenmesi
Metin Yldz, Aye Bekmezciolu, Gkhan zyiit
159
7
zlem Cokun
163
8
amur Miktarnn Azaltlmasnda Yeni Bir Teknoloji: Darbeli Elektrik Alan Uygulamas
Gnl Turul emer, Emine Can, kr zen
167

DA Dalga Yaylm ve Uzaktan Alglama Sayfa
1
Binalar Arasnda Dalga Yaylmnn ki Ynl Sonlu Elemanlar Parabolik Denklem
Yntemiyle Modellenmesi
171
2
Yer Dalga Yaylmnn Parabolik Denklem Yntemiyle Modellenmesi ve Karma Yol
Problemleri
175
3
Genelletirilmi Ters Yapay Aklk Radar (ISAR) le Hareketli Bir Geminin Grntlenmesi
Murat nal, Sedef Kent, Mesut Kartal
179
4
E (Enerji Dengeleme) ve Kalman Filtresi Kullanarak Doppler Merkez Frekansnn Kestirimi
Osman Karabayr, Sedef Kent, Mesut Kartal
183
xxviii

DI
Doadan lham Alan Yntemlerin Elektromanyetik ve Mikrodalga Problemlerindeki
Uygulamalar zel Oturumu
Sayfa
1
Genetik Algoritma ile Dorusal Anten Dizisi Tasarmnda ekicilik Fonksiyonu Kullanmnn
ncelenmesi
Fatih Yaman, Asm Egemen Ylmaz, Gerhard-Willhelm Weber
187
2
Dikdrtgen Mikro erit Yama Antenlerde Parack Sr Optimizasyonu ile Kaotik Parack
Sr Optimizasyonunun Karlatrlmas
O. Tolga Altnz, A. Egemen Ylmaz
191
3
Mikrodalga FET Kk aret Modelinin Optimum Salma Parametreleri iin Parack
Sr Optimizasyonu Yntemi ile Elde Edilmesi
195
4
Bir Mikrodalga Transistrn aret Grlt Parack Sr Optimizasyon Temelli Yapay
Sinir A Modeli
199

EM Elektromanyetik Metroloji Sayfa
1
MIL-STD-461E Standard CE102 Gereksinimine Uyumlu Elektromanyetik Girisim Szgeci
Tasarm
Erkan nal, Birsen Saka, Isk adrc
203
2
EMC Problemlerinde Ekranlama Etkinliinin Hibrit MoM/FEM Metodu le ncelenmesi
Sibel Yenikaya, Ali Oktay
207
3
Radyo Kanal Yaynm Verilerindeki Bant i Giriimin Ayrk Dalgack Dnm Kullanlarak
Bastrlmas
Seda stn Ercan, Gaye Yeim Taflan, Hlya Gkalp
211
4
Bifilar Tip Hesaplanabilir AC Direncin Modellenmesi ve Gelitirilmesi
215
5
219
6
Dk Maliyetli Bir Dzlemsel Yakn Alan Anten lm SistemininTasarlanmas ve
Gereklenmesi
Yavuz ztrk, Fatih stner
223

HT Yeni Nesil Haberleme Teknolojileri Uygulamalar zel Oturumu Sayfa
1
WiMAX Hcre Planlama
Kasm Gkbel, Aktl Kavas
227
2
IPTV Haberlemesinde VOIP Uygulamas
smail iman, Neem Keskin, Zeliha Apaydn Ve Taha meci
231
3
K.Sercan Bayram, M. Ayyce Kzrak, A.Zafer Zeytinolu, Taha meci
235
4
Sanal Stdyo Tasarm ve zleme Seti Kalibrasyon Hesaplamalar
239
5
WLAN A Yapsnn OPNET Programyla Performans Analizi
Zafer Doan, Aktl Kavas
243
6
Yeni Nesil Haberleme Sistemlerinde Uyarlamal Modlasyon Tekniklerinin Performans
Analizi
smail iman, Aktl Kavas
247
xxix

IA yonosferik Radyo Yaylm / Radyo Astronomi Sayfa
1
Homojen Olmayan yonosferik Plazmada Bir Boyutlu WKB Yaklam
Ali Yeil, brahim nal, Zehra Ekici
251
2
Elektron Scaklnn yonosferik Plazmada lerleyen Kutuplanm Dalgann Snmne Etkisi
brahim nal, Ali Yeil
255
3
Mu zerindeki Alt yonkrenin Gl HF Radyo Dalgalar Vastasyla Istlmas
Ramazan Atc, Esat Gzel, Seluk Sar
259
4
onosferik Kritik Frekans foF2 Kestiriminde ARMA Modelleri ve Geri Besleme Tekniinin
Karlatrlmas
Eti Mizrahi, A.H.Bilge, Yurdanur Tulunay, B. Gler
263
5
Radyo Astronomide Veri Depolanmas ve Bu Konuda Kullanlabilecek Yaplar
Mustafa Krad Yldz, Ferhat Fikri zeren
267

MA Mikrodalga Antenlerin Benzetim Programlaryla Analizi zel Oturumu Sayfa
1
6.22 GHz'de Mikroerit Yama Anten Tasarm
Doan nal, Taha meci
271
2
Kuyruklu Dzlemsel Mikroerit Yama Anten
275
3
Ahmet Aksoy, Pelin Akman, .Taha meci
279
4
Fikriye ztrk, .Taha meci
283
5
Ima Genilii Artrlm Mikroerit Anten
Sedat entrk, Zafer Doan, Taha meci
287
6
zay olak, . Taha meci
290
7
294
8
Boyutlu Cisimlerin Radar Kesit Alannn Fizik Optik TekniiyleAnalizi
E.Deniz Saydur, A.Yasin Erdoan, A.Oktay Ertay, Aktl Kavas
297
9
Onur Yldrm, Ersin Erce, Aktl Kavas
301

MB Prof. Dr. Merih Bykdura zel Oturumu Sayfa
1
Prof. Dr. Merih Bykdurann Krnm Teorisine Katklarndan rnekler
Ayhan Altnta
305
2
S. Alp Azizoglu, S. Sencer Ko, O. Merih Bykdura
309
3
Yaknnda Sac Bulunan Byk Sonlu Dizi Antenlerden Sanmn Etkin Analizi in Melez
Krnm Teorisi - Ayrk Fourier Dnm Momentler Yntemi
Ramazan Cetin, Ozlem Aydn Civi, Paolo Nepa
313
xxx

MB Prof. Dr. Merih Bykdura zel Oturumu Sayfa
4
Ksa Atml Lazer Inlarnn Dorusal Olmayan Optik Ortamlarda Yaylm: z odaklanm ve
Plazma Oluumu
Burak Yedierler
317
5
Selcuk aylar, Glbin Dural, Kemal Leblebicioglu
321

MM MetaMalzemeler Sayfa
1
Cumali Sabah
325
2
Metamalzeme Kapl letken Silindirden Salan Alan En Aza ndiren Parametrik Deerlerin
Saysal Bir Yntem le Hesaplanmas
328
3
Metamateryal-Dolgulu Dalga Klavuzlar le Mod-Dntrc Tasarm
332
4
Dzlemsel ok-Katmanl Metameryal Tabakalar le Radar Yutucu Tabaka Tasarm
336

MR Mikrodalga / RF Sistemleri Sayfa
1
2-14 GHz Ultra Geni Bantl SiGe Dk Grltl Kuvvetlendirici
340
2
Erdal Korkmaz, Isa Araz, Halil Dalg
344
3
Halil Dalg, sa Araz, Erdal Korkmaz
348
4
Enkaz Altnda Canl Kalanlarn Tespiti in Yeni Bir RF Arama Kurtarma Sistemi
352
5
356
6
360
7
RF MEMS Teknolojisi Tabanl 12 GHZ ve 26 GHZ alma Frekanslarnda Tek Giri ift
k Anahtar Yaplar
lker Comart, imek Demir, Tayfun Akn
363
8
Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemlerine Genel Bir Bak Blm 1 : Btnsel Yaklam
367
9
Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemlerine Genel Bir Bak Blm 2 : Mevcut Durum ve
Gelecek ngrleri
371
10
n Kuvvetlendiricili UHF G Kuvvetlendiricisi Tasarm ve Gereklenimi
375
11
379
12
Ahmet zdemir, Metehan Bulut, Birsen Saka
383
xxxi

MR Mikrodalga / RF Sistemleri Sayfa
13
Bir Mikrodalga Transistorunun aret Parametrelerinin Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay
Sinir A ile Modellenmesi
Yavuz Cengiz, Filiz Gne
387
14
IEEE 802.11 b ve IEEE 802.15.4 ile Uyumlu ok ipli Entegre Bir Alc Verici Sistem iin
Adaptif LNA Tasarm
Mehmet Ali Belen, Adnan Kaya
391
15
retim Ve Montaj Teknikleri le Malzemelerin Tolerans Deerlerinin Tekrarlanabilirlik
zerindeki Etkileri
Eser Erkek, imek Demir
397
16
UHF Bandndaki Sinyallerin Geni Bantl Sistem ile Gcnn ve Ynnn Belirlenmesi
Volkan Turgul, Meltem Dirim, Sukru B. Bilgin, Halil I. Gok, Tayfun Nesimoglu
400
17
Yksek Verimlilik ve Dogrusallk Saglayan Frekans Ayarlanabilir YkselteTasarmlar
Tayfun Nesimoglu
404
18
Lange Bala ve Radyal Saplama Kullanm le Geni Bant Faz Kaydrc Tasarm
Gkhan Boyacolu, imek Demir
408
19
ar etintepe, Ozan Doan Grbz, Kaan Topall, Mehmet nl, imek Demir, Tayfun
Akn
412
20
kiz-Toroid Yapdaki Ferit Faz Kaydrclarda Yksek Dereceli Modlarn Bastrlmas
Hakk lhan Altan, zlem Aydn ivi, imek Demir
416
21
Ramiz Erdem Ayka, Osman Ceylan, H. Blent Yac
420
22
424

OH Optik Haberleme zel Oturumu Sayfa
1
Arif Dolma, Kutlu Karayahi
428
2
432
3
N. zlem nverdi, N. Aydn nverdi
436

RA Radar Antenleri Analiz Tasarm ve lm zel Oturumu Sayfa
1
440
2
Bahattin Tretken, Erkul Baaran, Eyyup Grcan, Eren Akkaya
444
3
Radar Anten lmleri
TBTAK UEKAE Anten Test Ve Aratrma Merkezi Kabiliyetleri
Bahattin Tretken
448
4
Aktif Faz Dizili Anten Tasarmna Saysal Modelleme Tekniiyle Yeniden Bak
452
xxxii

RA Radar Antenleri Analiz Tasarm ve lm zel Oturumu Sayfa
5
Doanay Doan, zlem Aydn ivi
456
6
Hacim Tarama Radarlar in Bir Yksek Kazanl Dizi Anten Tasarm
Fikret Tokan, Filiz Gne, Bahattin Tretken, Koray Srmeli
460
7
Fazl Anten Dizilerinde Sadece Faz ile Sentezleme Problemine Yeni Bir Bak
Erdin Eril
464
8
Dost Dman Tanma (IFF) Sistemleri in Yzey Uyumlu Dairesel Dizi Anten Tasarm
Koray Srmeli, Umut Bulu, Bahattin Tretken
469
9
Mekanik Titreimlerin Anten Ima rnts zerine Etkilerinin ncelenmesi
Cantrk Karadeniz, Bahattin Tretken
473

SH Sinyaller ve Haberleme Sistemleri Sayfa
1
3G ve 4G Mobil letiim Teknolojileri
Alper elik (Kuzey Kbrs Turkcell Radyo ebeke Blm Mdr) (Davetli Konumac)

2
NSNR Tabanl Frsat Hzme Biimlendirme Plan ile Kablosuz Alglayc Alarda Enerji
Verimliliinin Artrlmas
Hakk Soy, zgr zdemir, Mehmet Bayrak
478
3
3. Nesil ebekelerde Ayn Hcrede ki Farkl Tayc Frekans Kullanlmas
Sami elik, Yunus Emre Yrk, Murat Bitirgan, Bahadr Bayiit, Seluk Helhel
482
4
A Geidinde Oluturulan Tekrarl Yer Belirleme Yntemi
486
5
Artakalan Enerji Ve Trafik Younluu Dengelemeli Ynlendirme Algoritmas
490
6
Web Tabanl Saysal Haberleme Sistemi Eitim Sistemi Gelitirilmesi
Cihangir Erdem, Mehmet Efe zbek, Ali Kara, Nergiz altay, Elif Aydn
494
7
zlem Cokun
499
8
mer Halilolu, Mehmet afak
503
9
IEEE 802.15.4 Tabanl Lokal Sensr Alarnn TCP/IP Tabanl Alara Adapte Edilmesi in
Kullanlan Tekniklerin Performans Analizi
507
10
511
11
515
12
519

xxxiii

TC Prof. Dr. Turhan iftiba zel Oturumu Sayfa
1 Prof. Dr. Turhan iftiba Slayt Gsterisi
2
Prof. Dr. Turhan iftiba Hocamzn EMO almalar
EMO Ankara ube Bk. Ramazan Pekta

3
Prof. Dr. Turhan iftiba Hocamzn Akademik almalar
Erdem Yazgan

4
Ameliyat Sonras Hastalar iin Biyoelektrik aretlerin letiminde Radyo Frekans Modlasyon
Tekniklerinin Karlatrlmas
Levent zparlak, Tuncay Bayrak, Onur Koak, Arif Koolu
523

SOME NON-TRADITIONAL APPROACHES TO COMPUTATIONAL
ELECTROMAGNETICS FOR SOLVING A CLASS OF REAL-WORLD
ANTENNA AND SCATTERING PROBLEMS

Raj Mittra, EMC Lab, Penn State University
319 EE East, University Park, PA 16802
rajmittra@ieee.org

Computational Electromagnetics (CEM), though well-established, is an extremely active
field, as is evident from the number of recent publications and symposium presentations on
this topic. It should be noted, however, that the landscape of CEM applications is
continuously evolving, as relatively new areas such as nano-photonics and biological sensors
appear in the horizon. A quick survey of the literature reveals that in the recent past the
primary focus area in CEM has been the solution of Large Problems, typically involving
millions if not billions of unknowns. However, it has also been realized that many of the
algorithms developed for solving large problemssuch as the Fast Multipole Method
(FMM)are restricted in their application primarily to perfectly conducting (PEC) bodies,
since these algorithms are so-called kernel-dependent. Furthermore, a majority of these
algorithms utilize iterative methods to solve large problems, because the memory required to
store large matrices is well beyond the capability of most available computing platforms,
which, in turn, rules out the possibility of using direct solvers to tackle them. While the
iterative solvers work fine, and are numerically efficient for well-conditioned problems, they
run into difficulties when handling a matrix who condition number is high, unless a suitable
preconditioner can be found, which is not an easy task, especially when we are dealing with
resonant structures, or when we encounter the ill-conditioning problem that inevitably arises
at low frequencies. Even if the frequency is not low, the geometry of the problem may have
multiscale features, and this may have serious repercussions, insofar as the convergence
behavior of the iteration scheme is concerned. The presence of finite losses may further
exacerbate the problem, and unfortunately, no quick-fix is available to alleviate it.

The objective of this paper is to introduce several non-traditional MoM-type formulations
designed to alleviate the problems we often encounter in the conventional MoM approach,
when solving the new generation of CEM problems involving nano- or multi-scale or
geometries, and those involving arbitrary media such as plasmonics. The non-traditional
formulations include: (i) bypassing the use of conventional Greens functions for scattering
and radiation problems, and utilizing the newly developed Dipole Moment (DM) technique
instead; (ii) tackling the low frequency instability problem without using the loop-star basis
functions; (iii) employing an alternate formulation for the layered medium that does not
utilize the traditional Sommefeld integral approach; (iv) utilizing macro basis functions, also
referred to as the Characteristic Basis Functions (CBFs) that help reduce the size of large
matrices to the point where one can use direct methods to solve them, and handle multiple
right hand sides in an efficient way; (v) hybridizing the DM approach with traditional CEM
formulations to solve multiscale problems efficiently; and, (vi) introducing a new CEM
formulation in the frequency domain which is both matrix- as well as iteration-free, but which
generates the solution by using a recursive update algorithm instead, just as is done in the
FDTD leapfrog scheme.
DAVETL KONUMACILAR
V. URSI-Trkiye Bilimsel Kongresi, Orta Dou Teknik niversitesi - Kuzey Kbrs Kampusu, 25 - 27 Austos 2010 1
The paper will demonstrate that, when combined with the Characteristic Basis Function
Method (CBFM), the proposed algorithms open up new vistas in computational
electromagnetics, and enlarge the scope, as well as the range of application of the CEM
solvers, to a wide variety of practical and real-world problems.

Acknowledgement: The author is pleased to acknowledge his colleagues at the EMC Lab of
Penn State, the EM group at METU, as well as at the Universities of Pisa, Alcala, Ovieda, and
Eindhoven, who have been very helpful in the development of the DM- and CBF-based
methods mentioned herein.

BIOGRAPHY

Raj Mittra is Professor in the Electrical Engineering department of the Pennsylvania State
University. He is also the Director of the Electromagnetic Communication Laboratory, which
is affiliated with the Communication and Space Sciences Laboratory of the EE Department.
Prior to joining Penn State he was a Professor in Electrical and Computer Engineering at the
University of Illinois in Urbana Champaign. He is a Life Fellow of the IEEE, a Past-President
of AP-S, and he has served as the Editor of the Transactions of the Antennas and Propagation
Society. He won the Guggenheim Fellowship Award in 1965, the IEEE Centennial Medal in
1984, the IEEE Millennium medal in 2000, the IEEE/AP-S Distinguished Achievement
Award in 2002, the AP-S Chen-To Tai Distinguished Educator Award in 2004 and the IEEE
Electromagnetics Award in 2006. He has been a Visiting Professor at Oxford University,
Oxford, England and at the Technical University of Denmark, Lyngby, Denmark. He has also
served as the North American editor of the journal AE.

His professional interests include the areas of Communication Antenna Design, RF circuits,
computational electromagnetics, electromagnetic modeling and simulation of electronic
packages, EMC analysis, radar scattering, frequency selective surfaces, microwave and
millimeter wave integrated circuits, and satellite antennas.

He has published about 1000 journal and symposium papers and more than 40 books or book
chapters on various topics related to electromagnetics, antennas, microwaves and electronic
packaging. He also has three patents on communication antennas to his credit. He has
supervised over 100 Ph.D. theses, about 90 M.S. theses, and has mentored more than 50
postdocs and Visiting scholars. He has directed, as well as lectured in, numerous short courses
on Computational Electromagnetics, Electronic Packaging, Wireless antennas and
Metamaterials, both nationally and internationally.

DAVETL KONUMACILAR

Rezonans Frekans Blgesinde llen Geni Bantl
Elektromanyetik Sanm Verilerinden Hedef Tanma Yntemleri

Gnl Turhan-Sayan
Orta Dou Teknik niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
gtsayan@metu.edu.tr

zet: Bu bildiride, rezonans blgesinde elde edilmi, geni bantl ilenmemi elektromanyetik sanm
verilerinden hedefe ait belirleyici zniteliklerin kartlmasnda kullanlan gncel yntemler zetlenecektir.
Wigner, Gabor, Page dalmlar ve STFT (Short-Time Fourier Transform) gibi Zaman-Frekans Dnm
(ZFD) teknikleri ve PCA (Principal Components Analysis) iaret ileme yntemi gibi farkl yaklamlarn
elektromanyetik hedef tanma problemlerinin zmndeki katklar sunulacaktr.

1. Giri
Elektromanyetik sanm verilerinden hedef tespit ve tanma probleminin modellenmesinde ve zmnde
kullanlan yntemler, verilerin topland frekans blgesine gre temel farkllklar gsterir. rnein, X bantta
alan dar bantl bir doppler radarn lt geri sanm sinyalleri alglanan uan boyutlarndan ok daha
kk dalga boylarna karlk gelen frekanslarda ve ok dar bir bant zerinde elde edilirler. llebilen veriler
gr asndaki bir-iki derecelik deiimlere bile ok hassastr. Bu tr bir uygulamada, elektromanyetik
dalga/cisim etkileimine dayanan fizik tabanl modellerin hedef tanma problemlerinde kullanlmas yararl
sonular vermemekte, bunun yerine hedefin hz ve pozisyon bilgilerinin nem kazand dinamik modeller
kullanlarak radarla hedef tespit ve takip problemleri zlebilmektedir. te yandan, ok geni bantl bir radar
alglanmas planlanan cisimlerin boyutlar ile kyaslanabilir byklkteki dalga boylarna karlk gelen rezonans
frekans blgesinde lm yapyorsa, lt veriler hedef tanma amacyla kullanlabilir. Bu tr sinyallerin ge
zaman blgesindeki ksmlar alglanan hedefin karmak kutup frekanslarnda titreen ok sayda snml sins
dalgasnn dorusal bileiminden oluurlar. Gr asna hassasiyeti greceli olarak daha az olan bu tr
elektromanyetik sinyaller dorusal sistem modellemesi erevesinde incelenip eitli iaret ileme teknikleriyle
ilenebilir ve elde edilen hedef znitelikleri hedef tanyc tasarmnda kullanlabilir. Elde edilen hedef
zniteliklerinin yararl olabilmesi iin, znitelik bilgilerinin gr as ve polarizasyon gibi uyarm/alglama
parametrelerine ve ayrca grltye olan hassasiyetlerinin mmkn olabildiince azaltlmas gerekir.
zniteliklerin cinsi ve elde edilme yntemlerinin seiminde bu art gz nnde bulundurulmaldr.

Elektromanyetik dalgalarn sonlu boyutlardaki cisimlerle etkileiminin dorusal ve zamandaki telemelerden
bamsz (LTI:Linear Time Invariant) sistem modelleri yardm ile aklanabilecei 1960larn ortalarnda
balayan ve 1970lerde olgunlaan, aralarnda Baum tarafndan nerilen SEM (Singularity Expansion Method)
ynteminin de olduu, almalarla gsterilmitir [1]-[2]. Bu yaklamda, verilen bir cismin zaman uzaynda
tanml drt tepkesi, buna karlk gelen karmak frekans uzaynda tanml sistem fonksiyonu ve bu
fonksiyonun deerini sonsuza gtren karmak frekans deerleri (yani sistem kutuplar) tanmlanabilir. Bir
hedefe ait sistem kutuplar, o hedefin bykl, ekli ve temel elektriksel malzeme parametreleri (iletkenlik,
elektriksel ve manyetik geirgenlik) ile dorudan bantldr. Drt tepkesi ve sistem fonksiyonu, gr as ve
polarizasyon parametreleri ile nemli lde deiirken, sistem kutuplar bu tr parametrelerden tamamen
bamszdr. zet olarak, bir hedefe ait sistem kutuplarnn (dier adyla karmak doal rezonans frekanslarnn)
btnnn oluturduu kme benzersizdir ve, a/polarizasyon artlarndan etkilenmeksizin, o hedefi birebir
tarifler. Gerek uygulamalarda, veriler ancak sonlu bir frekans band zerinde toplanabilirler. Bu nedenle, hedef
sistem kutuplarnn sadece sonlu bir alt kmesi kullanlabilir. Sonu olarak, kullanlabilen frekans bant genilii
azaldka, farkl hedeflere ait sonlu kutup kmelerinin o hedefleri kesin olarak birbirinden ayrabilme gc de
azalr. Hem bir hedefi benzerlerinden ayrabilme kapasitesine sahip olmalar hem de a/polarizasyon
artlarndan bamsz olmalar nedeniyle, sistem kutuplar mkemmel hedef znitelikleri olarak dnlebilir.
Bu fikir 70li, 80li yllarda eitli hedef tanma problemlerinde kullanlm ancak, sanm verilerindeki sinyalin
grltye oran arttka, bu verilerden hesaplanan kutup deerlerindeki hatalarn da hzla artt grlmtr. Bu
DAVETL KONUMACILAR
nedenle, sonraki yllarda nerilen elektromanyetik hedef tanma yntemlerinin ou, hedef sistem kutuplarn
znitelik olarak dorudan kullanmak yerine hedeflerin doal drt tepkelerinden elde edilen ve kutup bilgileriyle
dolayl olarak balantl olan znitelik bilgilerini kullanmaya ynelmitir[3]-[6]. K-darbe ve E-darbe hedef
snflandrma yntemleri bu alandaki ilk rneklerdir ve arlkl olarak optimizasyon yntemlerinin
kullanlmasn gerektirirler [3]-[4]. Bu bildiride, hedef znitelik bilgilerinin karlmasnda, zaman-frekans
dnm teknikleri (TFR: Time-Frequency Representation techniques) ve esas bileenler analizi (PCA: Principal
Component Analysis) tekniklerinin kullanm zetlenecek; ve bu yntemlerin hedef tanma problemlerinin
zmnde salad faydalar bir hedef snflandrc tasarm rnei zerinde gsterilecektir.

2. Zaman-Frekans Dnm Tekniklerinin ve PCA Kaynatrma Ynteminin Hedef
Tanma Problemlerinde Kullanlmas

SEM teorisinde nerildii gibi [2], bir hedefin drt tepkesinin ge zaman blgesinde gzlenen doal ksm
hedefin kutup frekanslarnda titreen snml sinus dalgalarnn dorusal bileimi olarak modellenebilir:

=
+
N
n
n n
t
n late
t e b t h
n
1
) cos( ) ( ) (

(1)

Bu denklemde
n n n
j s + = hedefin karmak deerli doal rezons frekanslarn (kutup deerleri), ) (
n
b
deerleri gr asna baml genlik katsaylarn ve N deeri ise verilerin topland frekans bandnda etkili
olan toplam hedef kutup saysnn yarsn gsterir. Bu yapda bir sinyalden eitli zaman-frekans dnm
(ZFD) teknikleri [7] kullanarak hedef znitelik bilgileri karmak iin aadaki ana ilem basamaklar takip
edilmektedir.

Basamak 1: Verilen bir ) ( ) ( t h t x
late
= sinyaline seilen bir ZFD uygulanr:
i. Aada verilen Oto-Wigner dalmnn (WD) matematiksel tanmndan anlalaca gibi, WD
ikinci dereceden (quadratic) bir ZFD olup, orijinal sinyalin zaman (t) ve frekans (f) uzaylarndaki
kaymalarn korur.

+ =

d e t x t x f t W
f j
x
2
)
2
( )
2
( ) , (

(2)

ii. Page dalm (PD) da ikinci dereceden, zaman-frekans kaymalarn koruyan bir baka ZFDdir
ve aadaki gibi tanmlanr:
2
2
) ( ) , (

=
t
t f j
x
t d e t x
dt
d
f t PD

(3)

iii. Verilen x(t) sinyalinin Gabor alm (GA) dorusal (linear) bir ZFD olup, zaman-frekans
dzleminde kaydrlm Gaussian tipi baz fonksiyonlar g(t) cinsinden ifade edilir:

=
n m
t F m j
x
e T n t g m n G t x
) ( 2
) ( ) , ( ) (

(4)

Gabor katsaylarnn mutlak deerlerinin kareleri,
2
) , ( m n G
x
, ZFD kt matrisini olutururlar.
iv. Son olarak incelenecek ZFD, ok bilinen dorusal bir dnm olan pencerelenmi (STFT:
Short Time Fourier Transform) dnmdr ve yle tanmlanr:

=
t
t f j
x
t d e t t t x f t STFT

2 ) (
) ( ) ( ) , (
(5)

Bu denklemde, ) ( t t
seilen analiz penceresinin t t = annda merkezlenmi karmak

eleniidir. Bir sinyalin STFTsi, o sinyalin t t = civarndaki blgesel Fourier dnm olarak
tanmlanabilir.
2
) , ( f t STFT
X
dalm Spektrogram (spectrogram) (SP) olarak adlandrlr.

DAVETL KONUMACILAR
Bu drt ZFD ierisinde, WD ve PD marjinal zellikleri salar ve ait olduklar sinyalin toplam
enerjisinin iki boyutlu zaman-frekans uzayndaki dalm fonksiyonunu (yaklak biimde) verirler.

Basamak 2: Yukarda tanmlanan ZFDlerden herhangi birinin, verilen
0
T saniye uzunluundaki
zamanda snrl bir ) (t x sinyaline uygulanmasyla elde edilen dnm sonucuna ) , ( f t T
X
diyelim.
0
T zaman araln Q tane eit uzunluktaki (her biri Q T /
0 0
= uzunluunda) alt zaman dilimlerine
blelim. Sonra, her bir alt zaman aralnda, birbirinden
0
/ 1 T f = kadar uzaklktaki her bir
rnekleme frekansnda (
0
/ ) 1 ( T m f
m
= ) toplam sinyal enerjisine yaplan katklar aada
tanmlanan ekilde hesaplayalm [5]:

dt f t T f E
q
q
m x m q

=
0
0
) 1 (
) , ( ) ( for Q q , , 2 , 1 L =

(6)

Basamak 3: Sinyal enerjisinin q indeksli zaman aralndaki spektral dalm aadaki vektrle
ifade edilebilir, bu ifadede M zamandaki toplam rnek saysdr.

[ ] ) ( , ), ( ), (
2
2 1
M f E f E f E E
q q q q
K K =
(7)

Son olarak, hedef tepkesinin erken zaman blgesinden ve ayrca SNR grlt parametresinin fazla
dk olduu ok ge zaman blgesinden uzak kalacak ekilde seilen (

q ve
q +1 indekslerine
sahip) iki ardk optimal alt zaman aralnn belirlenmesiyle, verilen sanm sinyalinden M
uzunluundaki [ ]
1 +
=
q q
E E e znitelik vektrnn elde edilmesi tamamlanr. Yaplan aratrmalar,
yukarda tanmlar verilen drt deiik ZFD ierisinde WD ynteminin a/polarizasyon
bamszln azaltma konusunda en etkili seenek olduunu gstermitir.

Basamak 4: Hedef snflandrc, tannmas istenen P tane aday hedefin her biri iin K tane farkl
gr asnda toplanm sanm sinyali kullanlarak tasarlanyorsa, yukarda zetlenen ilemlerin
tekraryla PxK tane farkl znitelik vektr elde edilecektir. Her bir hedef iin karlan K znitelik
vektrnn uygun bir yntemle kaynatrlmas, her hedef iin tek bir kaynatrlm (fused)
znitelik vektr elde edilmesini mmkn klar. Bylece, hem hedeflere ait gereksiz yere
tekrarlanan znitelik bilgileri en aza indirilip, snflandrc veri tabannn boyutu kltlecek,
bylece snflandrma hz arttrlacaktr. Hem de, snflandrcnn a, polarizasyon ve grlt
hassasiyetleri azaltlabilecektir. Bunlarn sonucunda, snflandrcnn ulaaca doruluk oran da
doal olarak artacaktr. Esas bileenler analizi (PCA) ynteminin bu amala ok etkili bir ekilde
kullanlabilecei gsterilmitir [6].

Basamak 5: Her bir hedef iin WD ve PCA yntemiyle elde edilen M uzunluundaki znitelik
vektrlerinin bulunmas ile snflandrc tasarm tamamlanm olur. Gerek zamanl test
aamasnda ise, llen sanm sinyalinden WD yardmyla elde edilen znitelik vektr,
snflandrc veritabannda kaytl olan her bir hedefe ait kaynatrlm znitelik vektr ile
karlatrlr. Hesaplanan en byk benzeim katsays test edilmekte olan hedefin kimliinin
belirlenmesini salar. Kimlii bilinmeyen referans sinyallerinden, bilinmeyen saydaki hedef iin
snflandrc tasarlanmasn gerektiren problemlerde ise, yukardaki ilk basamakta anlatlan
yntemle birlikte z rgtlemeli harita (SOM: Self-Organizing Map) algoritmasnn kullanlmas
rgtlemesiz hedef kmeleri yaratarak hedef snflandrmada baarl sonular vermektedir,

3. Uygulama ve Sonu: WD ve PCA Yntemleri ile Yaltkan Krelerin Snflandrlmas

Bu uygulamada, hepsi 10 cm yarapnda, 6 5 , 4 , 3 ve
r
= deerlerine sahip drt adet (srasyla S1, S2, S3 ve S4
hedefleri) yaltkan kre kullanlmtr. Bu hedeflerin zamanda 1024 noktada rneklenmi, uzak alan sanm
drt tepkeleri 2 / = dzleminde, 13 farkl bi-statik a iin ( = 179, 165, 150, 135, 120, 105, 90, 75, 60, 45,
DAVETL KONUMACILAR
30, 15 and 5 derecelerde), [37.3 MHz-19.1 GHz] frekans band kullanlarak ve
0
T =26.8 ns zaman aral
zerinde hesaplanmtr. Q=16 ve 11 =
q seilerek, hedef znitelikleri [16.75, 20.10] ns optimal zaman

aralnda elde edilmitir. Snflandrc tasarm iin sadece 179, 135, 90, 45 ve 5 derecelerde, yani 4 hedef x 5
a = 20 referans sinyali kullanlm, geriye kalan 4 hedef x 8 a = 32 sinyal tasarlanan snflandrcnn
doruluk testleri iin ayrlmtr. rnek olarak, S3 hedefinin = 179 derecede hesaplanan znitelik vektrnn,
ayn hedef iin 13 ayr ada WD, PD, GA ve SP yntemleri kullanlarak hesaplanm znitelik vektrleri ile
benzeim katsaylar ekil 1de izilmi, WD ynteminin en iyi sonucu verdii gsterilmitir. Ayn ekilde,
znitelik karmadan dorudan sanm sinyalleri kullanldnda elde edilen benzeim katsaylar ise bu
verilerdeki gr as hassasiyetinden dolay ok dk kmtr. Ayn S3 hedefinin = 105 derecede
hesaplanan sanm sinyali ve znitelik vektrnn, drt hedefin hepsine ait olan 20 referans sinyaline,
bunlardan WD yardm ile karlan zniteliklere ve kaynatrlm zniteliklere gre hesaplanan benzeim
katsaylar da ekil 2de verilmitir. Referans olarak kaynatrlm znitelikler kullanldnda, snflandrma
baarsnn en iyi dzeye kt grlmtr. Sonu olarak, btn veritaban kullanlarak, grltsz ham
sanm verilerine gre yaplan snflandrmada 0 % ve WD kullanarak elde edilen zniteliklerle yaplan
snflandrmada 69 % doruluk oran elde edilirken, WD ve PCA birlikte kullanldnda doru snflandrma
oran 100 % bulunmutur [5]-[6].

ekil 1. S3 hedefinin
0
179 = sanm sinyali ve
znitelik vektrnn, ayn hedefin dier alarndaki
sinyal ve znitelik vektrlerine gre hesaplanm
benzeim katsaylar.
ekil 2. S3 hedefinin
0
105 = sanm sinyali ve
znitelik vektrnn, btn hedeflerin referans
alarndaki sanm sinyallerine, znitelik
vektrlerine ve kaynatrlm znitelik vektrlerine
gre hesaplanm benzeim katsaylar.
Kaynaklar
[1]. Kennaugh E.M. ve and Moffatt D.L., Transient and impulse response approximations, Proc. IEEE, 53(8),
s. 893901, 1965.
[2]. Baum C.E., Toward an engineering theory of electromagnetic scattering: The singularity and eigenmode
expansion methods in Uslenghi, P.L.E. (Ed.), Transient Electromagnetic Fields. Academic Press, 1978.
[3]. Kennaugh E.M., The K-pulse concept, IEEE Trans. Antennas Propagat., 29(2), s. 327331, 1981.
[4]. Turhan-Sayan G. ve Kuzuoglu M., Pole estimation for arbitrarily shaped dielectric targets by a genetic
algorithm-based resonance annihilation technique, IEE Electron. Lett., 37(6), s. 380381, 2001.
[5]. Turhan-Sayan G., Natural resonance-based feature extraction with reduced aspect sensitivity for
electromagnetic target classification, Pattern Recognition, 36(7), s. 14491466, 2003.
[6]. Turhan-Sayan G., Real time electromagnetic target classification using a novel feature extraction technique
with PCA-based fusion, IEEE Trans. Antennas Propag., 53(2), s. 766776, 2005.
[7]. Hlawatsch F. ve Boudreaux-Bartels G.F., "Linear and quadratic time-frequency signal representations,"
IEEE Signal Processing Mag., 9(2), s. 21-67, 1992.

DAVETL KONUMACILAR
Kesikli Karmak majlar Yntemi ve Green Fonksiyonlar - Gncel Gelimeler

E. Pnar Karabulut, Alper T. Erdoan, M. I. Aksun
Ko niversitesi, Elektrik-Elektronik Mh. Bl.
34450 Saryer, stanbul

Kesikli karmak majlar Yntemi (KKY) iin, ilk nerildiinden bu zamana kadar, bir ok
konuda iyiletirmeler nerilmi ve gelitirilmi olup bunlardan son iki tanesi unlardr: 1) her
trl yap iin hem yakn alan blgesinde hem de uzak alan blgesinde doru Green fonksiyonlar
reten bir algoritma gelitirildi; 2) yntemin kts olarak elde edilen sonulardaki hata
miktarnn verimli bir ekilde saptanmasn salayan bir yntem gelitirildi. KKY konusunda
son yllardaki en byk eletiri baz dzlemsel ve ok katmanl yaplarda 2-basamakl yaklam
modelinin, yzey dalgalar ayrca hesaplanmasna karn, uzak alan blgelerinde doru sonular
vermedii konusunda yaplmaktayd. Bu sorun uzak alan blgesinde Konik (Lateral) dalgalarn
baskn olduu durumlarda grldnden, zm de bu tip dalgalarn spektral uzayda karl
olan branch noktalarnn etkilerinin rneklemede dikkate alnmas ile giderildi. Yani 2-basamakl
yaklam modelini 3-basamakl olarak deitirerek, rneklemenin yapld doru paralarn
branch noktalarnn yaknndan geirmek, bu problemin zmn salad ve bylece 3-
basamakl yntem her trl dzlemsel yap ve her trl uzaklk iin verimli olarak alr hale
gelmi oldu. Ancak bu yntem elektromanyetik benzetim yazlm gelitirenler iin sonular
konusunda bir n bilgiye veya kuramsal bir hata snrna sahip olunmad iin gvenilmez
olarak dnlmeye devam etmekteydi. Bu problemi zor klan unsur, yaknlam probleminin
spektral uzayda zlmesi, ama gerel uzaydaki hatann kullanm asndan nemli olmasdr.
Bu problemin zm, gerel uzayda elde edilen Green fonksiyonun hata payn arlkl p-norm
ile tanmlayarak bunun spektral uzaydaki karlnn bulunmas ile elde edildi. Bu sunumda bu
iki iyiletirmenin detaylar tartlacak, ve KKYnin gelmi olduu konum belirlenecektir.
DAVETL KONUMACILAR

Levent Sevgi

Dou niversitesi
Elektronik-Haberleme Mhendislii Blm
Zeamet Sokak No 21, Acbadem Kadky / stanbul
lsevgi@dogus.edu.tr

zet: Milli Eitim Bakanlnn verdii gncel rakamlara gre Trkiyede 5 Milyon kii okur/yazar deil;
bunun yzde sekseni ise kadn. Ho, okur/yazar saylan nfusun ne kadar adn/soyadn yazmann tesine
geebilmi; bu ciddi bir tartma/aratrma konusu ancak bu yaznn konusu deil. Bilim okur/yazarl nedir,
okur/yazarl olduka dk bir toplumda bilim okur/yazarl konusu nasl ele alnabilir; bu da ayr bir konu.
Bilim okur/yazarl ne demek? Bilimde okur/yazarlk nasl alnabilir/verilebilir? Bir toplumun bilim
okur/yazarl dk ise bu ne anlama gelir, skntlar neler olur? Bu yazda bilim okur/yazarl konusu ele
alnm ve bu ve benzeri sorularn yantlar verilmeye allmtr. Yaz daha nce Trkiye Bilimler Akademisi
(TBA) Dergisi Gncede yaymlanan bir yaznn [1] geniletilmiidir.

1. Giri
Hemen her gn bugn yamur olasl dk, stanbul'da deprem olasl yksek benzeri tmceler kurarz.
Risk, olaslk ve ileriye doru ngrlerde az/ok, dk/yksek gibi bulank szckler kullanmak konuma
dilinde olaan. Ancak, rakam verildiinde durum farkldr. rnein, otuz yl ierisinde stanbul'da 7 ve daha
iddetli deprem riski % 60 dendiinde ne anlamal? Risk % 55 ya da % 65 olsayd ne anlama gelecekti? Ne
deiecekti? Bu rakama nasl ulald? Belli ki bir hesap yaplm; nedir bu hesap? Kamz telaffuz ettiimiz
rakamlarn ne anlama geldiini biliyoruz? Ne demek rakam vermek, rakamlarla konumak? Rakamlarla
konumak hesap yapmay, hesap yapma (matematiksel ya da deil) belli bir modeli, belli bir model ise kabulleri,
varsaymlar, ihmalleri, gzlemleri, deneyleri, yasalar gerektirir. Tm bunlarn toplumda alglanmasnn
temelinde ise bilimde okur/yazar olma yatar [1-6].

2. Neden Bilimsel Alt Yap Eitimi
nk gndelik yaantda hemen her trl konuma, haber, aklama ve yorum belli oranda bilimsel ve
teknolojik ierie sahip ve doru alglanabilmesi ve deerlendirilebilmesi iin bir birikim gerektirmekte. Bu ise
ancak ve ancak temel bilimsel altyap eitimi ile olas. Bunun salanabilmesi iin ise bireyin (yurttan) temel
eitimi sresince salk ve evre (fizik, kimya ve biyoloji) ekseninde enerji kaynaklar ve dnm,
elektromanyetik ma ile yaplabilenler (radyo, TV, radar, uydu, vb.), radyoaktivite, gne sistemi ve evren
konusunda mutlaka belli bir alt yap ile donatlmas zorunlu [1,2].

elikiler lkesi Trkiyede bir yandan yedi tepeli stanbulun gkdelenleri 250 m ykseklii zorlarken bir
yandan otobanlarnda sellerden onlarca kii yaamn yitirebiliyor. Kadn milletvekili saysnda % 9.1 oran ile 42
Avrupa lkesi arasnda sondan drdnc srada yer alabiliyor. Yolsuzluk endeksi sralamasnda 58., BM nsani
Geliim endeksi sralamasnda 79. srada! Avrupa Birliinde okunan kitap kii bana 6 iken bizde 6 ylda 1
kitap; oran 1/36! stanbul gece hayatnda bir gecede pe giden yiyecek orta renim rencilerinin bir haftalk
yiyeceine eit! Nfusun en zengin yzde 10u gelirin % 35ini, en fakir %10u ise %2sini ald. En
zengin/yoksul gelir fark 17 kat! Orta renim rencilerimiz ABde sonunculuktan kurtulamyor! Btn
bunlarn bilim okur/yazarl ile ilgisi var mdr [3]?

Alglama ve deerlendirebilme iin bireyin veri toplama, ilikilendirme, neden ve sonu ba kurabilme, yntem,
model, epidemiyoloji, risk (greceli risk, risk ynetimi ve iletiimi), gerek/yeter koullar, bilgiye dayal karar
mekanizmas ve en nemlisi bilimin snrlar gibi konular hakknda yeterli birikimle donatlmas gerekli. Bir
olayn bir dieriyle ilikili olmas onun nedeni ya da sonucu olaca anlamna gelmeyecei neden sonu ba
kurabilme yeteneiyle ilikili.
DAVETL KONUMACILAR
rnein, bilimde okur/yazar olma alt yaps olmadan, yurtta, Birlemi Milletler Geliim Program erevesinde
her yl sunduu nsani Geliim Endeksi sralamasnda neden Trkiyenin Azerbaycandan, Bulgaristandan geri
olduunu anlamada zorluk ekecektir. Geliimin sadece ve ncelikle gnlk ekonomik verilerle, gkdelenlerle,
borsadaki sramalarla ilgili olmadn, yaam sresinden, doumdaki yaam beklentisine, okullama oranndan
kz ocuklarnn okullama oranna, bilgiye eriim olanaklarndan kii bana den ulusal gelire dek ok sayda
parametre cinsinden oluturulan bir modele gre belirlendiini fark edemeyecektir [3].

Yine bu altyap olmadan, yurttan, rnein, Dnya Salk rgtnn kanserojen snflamalarnn neye gre
yapldn, olas (possible) kanserojen ile muhtemel (probable) kanserojen tanmlar arasndaki fark
anlayamayaca aktr. Byle olduu iindir ki, rgt'n eldeki aratrma verilerine dayanp kafein ve ELF
manyetik alanlar ayn (olas) kanserojen snfnda gstermesinden yola karak sadece Trkiyede deil, Avrupa
ve ABDde de medya Dnya Salk rgt salmz asndan cep telefonu kullanmay kahve imekle e
tutuyor diyebilmektedir.

Yine rnein, bu alt yap olmadan, yurtta (politikacsndan, askerine, akademisyeninden sanatsna,
tccarndan kasabna kadar herkes) TVlerde, radyolarda belli bir konuda ileriye dnk ngrlerde bulunan bir
kiinin gerek bir bilim insan m yoksa medya arlatan m olduunu fark edemeyecektir. Sezgilerden yola
kmayla, adeta vahiy gelmi gibi konumayla, kiinin sadece kendisinin yapabilecei ngrleri, belli
yntemleri uygulayp, ayn verileri elde ederek herkesin yapabilecei benzer bilimsel ngrden ayrt
edemeyecektir.

3. Bilim, Bilimsel Yaklam, Bilimsel Yntem
Bilim nemli; bunu her yerde kullanlmasndan anlamak zor deil! Bir eyin bana bilimsel n ekinin gelmesi
bilimden kredi, itibar kazanmaya ynelik. Nkleer, biyolojik, kimyasal silahlara, atom bombasna, teknolojik
kirlenmeye ramen bilim insanlarda, toplumlarda ok olumlu armlara neden olmakta. Bilime inanmak,
bilime gvenmek, eitimi, retimi, sal bilimsel yntemlerle ele almak hep bilim szcnn itibarndan
kaynaklanmakta. Nedir bilimi bu kadar ayrcalkl klan? Nedir bilim? Birisi kp bu sonu dorudur ya da
elde ettiin sonu yanltr derse anlyoruz. Ancak, bu sonu bilimseldir ya da deildir dendiinde ne
anlyoruz? Ne anlalmal [3-5]?

AnaBritanica bilimi "nesnel dnyaya ve bu dnyada var olan olgulara ilikin tarafsz gzlem ve sistematik
deneye dayal zihinsel etkinliklerin ortak ad" olarak tanmlamakta "btn bilimlerin amac genel dorularn ya
da temel yasalarn bilgisine ulamaktr" diye aklamakta. Bu ve benzeri tanmlarn neyin bilimsel olduunu /
olmadn aklamada ne denli doyurucu olduu tartma gtrr. Bilim ve onunla anlan teknoloji szcklerini
biraz aalm. Gerekte bilim bir eylem deildir, bir eylem olan aratrmann bir rndr; bir dier insan
etkinlii olan gelimenin bir rn olan teknoloji gibi. Bu yzden bilim ve teknoloji ile aratrma ve gelitirme
(ARGE) szckleri birlikte anlmakta. Bazen szckler yer deitirmekte. Bilim, bilgi birikimi (knowledge)
olarak da kullanlabilmekte, bazen de insan etkinlii olan aratrma ile edeer tutulmakta. Gelitirme ise
dorudan mhendislii ve teknolojiyi artrmakta ve problem zme olarak alglanmakta. Aratrma szc
son zamanlarda teorik, uygulamal, ynlendirilmi, askeri/sivil, hkmet/zel sektr destekli, gibi n ekler
almakta.

Ald n ekler ne olursa olsun ARGE kavramlarnn ve etkinliklerinin bir ok ortak yn bulunmakta; her ikisi
de bir yenilii, ilk defa yaplan bir eyi, bir konunun ilk defa anlalmasn artrmakta, gzlem ve deneylere
dayal yasalar, ve bu yasalara dayal ileriye doru ngrler ve kestirimler iermekte. ARGE kavramlarnn
nemli bir yn de her zaman beklenen sonucu/rn vermeyebilecei; bu nedenle risk ve belirsizlik iermekte.
stelik, bilim sanld gibi kukusuz ve kesin olmayp gerekleri olaslklarla verebilmekte.

4. Bilimsel Sre, Bilimsel Szge
Nesnel dnya ve bu dnyada var olan olgularla ilgili olan bilim, problemlerle balayp yasa hkmnde genel
zmlere ulamay ve oluturulacak modellerle ngr ve kestirim yapabilecek duruma gelmeyi hedefler [4,5].
Tarihsel geliim ierisinde probleme genelde yaklam sz konusu; dinsel, felsefi ve bilimsel. M.. III.
Yzylda Platon ile balayp, rencisi Aristoteles ile sren dnemlerde bilimi felsefe ve din ile birletirme
abalar meyvelerini verdi ve bilim sayesinde dini inanlar zenginleirken din de bilimin ann yceltti. Bilimsel
devrim ya da aydnlanma dnemi olarak adlandrlan XVII ve XVII. yzyllara dek din ve felsefe kalbnda
DAVETL KONUMACILAR
tutulan bilim, Galileo'lar, Newton'lar, Bernoulli'ler, Faraday'lar, Clasius'larla balayan ve yakn dnemde
Einstein'lar ve Feynman'larla sren dnemlerde din ve felsefeden ayr, bamsz ve zgn bir srece dnt.

Bilimsel alma ya da bilimsel sre problemin tanm ile balar. Problem, birikimlerden, bilgiden,
rastlantlardan, meraktan, gzleyerek, hayal ederek, uuk/aykr dnceler ne srerek tanmlanabilir. k
noktas ne olursa olsun ancak iyi tanmlanabilen problemlerde (bilimsel) zme ulamak olas. Bilimsel sre
genelde, youn gzlem, alglama, hkm verme, ayrntl deney ve testlerden ve bunlar arasndaki gel/gitlerden
ve yanlsamalardan sonra genel zme ular, yani yasalar. Bu srete nce samalklar, bariz hatalar olmak
zere, yanltmalar ayklanr, engeller saptanr ve uygulandka yetersizlikler ortaya konur. Bu srecin
toplumsallamas nce aratrma yazlar, toplantlar ve panellerle balayp, bilimsel kongrelere bildiri sunma,
ardndan uluslararas saygn dergilerde makale yaymlama ve sonuta kitap basmaya dek giden aamalarla olur.
Bylece, iyi tanmlanm bir problemin zm yntemi (modeli), yntemin doruluu, duyarll ve geerlilik
snrlar ortaya karlr. Zamanla, yasalarn aklayamad yeni problemlerle karlaldnda (yasalarn
yanlsamas durumunda) bilimde devrim niteliinde alt/st olular (krizler) yaanr; bu ise problemin yeniden
tanmna dek her eyin sil batan ele alnmasna yol aabilir.

5. Model, Simlasyon ve Modele Dayal ngr
Yasa ve yasalarla oluturulan modeller benzer problemlere, dier alanlara uygulanabilir. Modeller, koullar
deitike problemin zmnde ne gibi deiiklikler olabileceinin ngrlmesinde ve ileriye dnk
kestirimler yaplabilmesinde kullanlr. Modelin salaml ve dolaysyla kestirimlerin doruluu ve gvenirlii
bilim dallarnda ok farkldr. Baz bilim dallar salam modeller oluturmada ok ilerlemiken (rnein, fizik,
kimya) dierleri -problemlerin zorluklarndan tr- henz emekleme aamasnda olabilmekte. Newton
yasalaryla insanoluna aya gitme ans elde etti. Maxwell tarafndan 19. yzylda salam temellere oturtulan
elektromanyetik model ile bugn brakn dnya zerinde iki nokta arasndaki haberlemeyi gezegenler aras
haberleme yaplabilmesi noktasna gelindi. Sadece zerinizde tadnz elektronik cihazlar bir dnn. Artk
kimse elektronik gzetlemeyi, kumanday, gdml silahlar, vb. sorgulamyor (nk yaantmzn paras
olmu durumdalar). Ancak, rnein, jeofizikte ya da ekonomide durum farkl. Milyonlarca yllk gemii olan
Yerkre'nin - son birka yzyllk kaytlara bakarak - depremsellik ile ilgili yaplan ngrleri ne denli salam
temelli olabilir ki? Yarap 6800 km olan ve bunun byk bir ksm oynak mama olan Yerkre'nin zeminden
ancak 10-20 km derinliklere kadar yaplan (akustik, elektromanyetik, sismik benzeri) dinlemelerle bir model
oluturmak ne derece olas ve gerekidir? Bu yzden deil mi uzmanlarn kendi aralarnda bile hem fikir
olamayp tartmalar? Tbb ele alalm; ok karmak ve zamanla deien yapsal zellikleri olan canl dokularn
matematiksel modelini oluturma abalarnn zorluu (neredeyse olanakszl) deil midir bir hastalkla ilgili en
salkl sonular elde edilebilmesinde epidemiyolojiyi (geni hasta gruplaryla yaplan istatistiksel gzlemi)
neredeyse tek are olarak karmza karan?

Gnmzde modelleme ve simlasyon, endstriyel tasarmdan tbba, savunmadan eitime kadar her alanda
kullanlan ekonomik ve etkili bir ara. Eldeki hzl ve yksek kapasiteli bilgisayarlarla hemen her trl
problemin bilgisayar simlasyonlar gereklenebilmekte. stelik bir sistemin henz var olmamas, sistemle test
ve deneylerin pahal ya da tehlikeli olmas durumlarnda da simlasyondan baka are de yok.

Simlasyon, bir biimde, bir sistemin fiziksel davranlarnn bilgisayar yazlmlar (ve donanmlar) yardmyla
oluturulan basitletirilmi, daha kolay kontrol edilebilen modellerle elde edilmesi eklinde tanmlanmakta.
Model ise belli ilevleri gren birimlerin girii ve klar belirlenmi sistemler eklinde ele alnmas.
Simlasyonun (i) gerek dnya problemi, (ii) kavramsal model, ve (iii) bilgisayar program eklinde temel
esi sz konusu. Bir kavramsal modelin bir gerek dnya problemini temsil edip etmedii, bilgisayar
programnn modelden beklenen sonular verip vermedii -- doruluk, duyarllk ve hassasiyet nda -- model
dorulama ve test etme sreci sonucu anlalabilmekte. Modelin doruluu, gvenirlii ve geerlilik snrlarnn
bilinmesi yannda ayrklatrmann problemde yaratt deiimin anlalmas ve saysal hata ve yaknsama
koullarnn belirlenmesi de zorunlu.

Bilim ve teknolojinin toplumda doru alglanmasnda bilimde okur/yazar olabilmenin rol byk. Yeni teknoloji
rnlerinin kullanmnn yaygnlamasna paralel salk kayglar da artmakta ve yaygnlamaktadr. rnein,
cep telefonlar ve baz istasyonlar tartmalarnda odaklanan elektromanyetik kirlilik olgusu bilimsel
almalarda, sonularn yorumlanmas ve aklanmasnda ne kadar duyarl olunmas gerektiini gzler nne
DAVETL KONUMACILAR
sermekte. Etki ile zarar szcklerinin geliigzel kullanlmas ya da bir etki gzlenememesinden zarar yoktur
sonucunun karlmas byk toplumsal kargaaya ve yanllara yol aabilmekte.

6. Kritik Tepki Becerileri
Uzmanndan sokaktaki yurttaa kadar bilimde okur/yazar olmann temel gstergesi ne olacak? Birey
duyduklarndan, grdklerinden, kendisine aktarlanlardan ne anlam karacak? Sylenenleri nasl
yarglayabilecek? Doruyu yanltan, gerei hurafeden nasl ayrt edebilecek? te bu sorularn yantlar kritik
tepki becerisi kazandrabilmekte yatmakta.

Anlatm, bir konuda bir insann karsndakini fikirleri ve savlar ile deiik yntemler kullanarak adeta
bombardmana tutmasdr. Eitimin amac insanlar byle fikir ve savlar kritik bir tarzda dinlemeye, okumaya
hazrlamak, muhakeme ve ayrt etmeyi retmektir. te kritik tepki becerisi kazanabilmenin temel ilkeleri [2]:

Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmayn; savnz dayana olan varsaymlar aka belirterek ortaya atn.
Gerek ile fikri birbirine kartrmayn; fikri gerek gibi gstermeyin.
hrete prim vermeyin, otorite saymayn (rnein, tannm bir TV yldznn bir diyetin iyi olduunu
sylemesine kulak asmayn, uzman dinleyin).
nl doktorlar diyor ki, bilim gsteriyor ki benzeri bulank szler kullanmayn.
Kendi rettiiniz fikirlerin ve bilginin uuraltnzda arptlmalarna kar nlem aln.
Deneyden kaynaklanan bir delilde deneysel grup yannda kontrol grubunu da tartn.
Fikrinizi aklarken acayip lek birimli, leksiz veya lein bir ksm karlm grafikler sunmayn.
Ortalama sonular verirken, ortalama deer etrafndaki deiimlerden (sapmalardan) da sz edin ve
irdeleyin. Mutlak ve oransal verileri birbirine kartrmayn (rnein, stanbulda 2009a gre hrszlk
art % 20, oysa bu art Ankarada toplam 187 olay demeyin).
znrlk, doruluk, duyarllk gibi kavramlara nem verin, sonular insan yanltacak hassasiyetle
vermekten kann (rnein, 550 parlamenterden 213n % 38.72 olarak ifade etmeyin, ya da virglden
sonra iki hanenin anlaml olduu bir hesap sonucunu virglden sonra sekiz hane olarak vermeyin).
statistiksel bir yzde veya kesir verirken toplam rneklemin byklnden mutlaka sz edin.

7. Sonular
Sorunlarla dolu eitim sistemimizin yar-eitimli yurtta ve bilimden uzak ulus yetitirdiini artk kimse
yadsmyor (yar-eitimli yurtta eitimsiz yurttatan daha tehlikelidir). Yurttan bilim asndan cahil oluunun
neden nemli olduunun aklanmas yaamsal, zira bu yurtta ynetici ya da politikada nc olabilmekte, kamu
ynetiminde, medyada, camilerde ve kiliselerde, ou kez endstride ve hatta eitim sisteminde bile yer
alabilmekte. rnein, bir gazetede bir uzmanla yaplan bir syleide uzmann aklamalarndan ok sylei iin
gnderilen muhabirin bilimsel okur/yazarlk dzeyinin ve alglamasnn belirleyici olmas rktc deil mi?
Sylenenlerin kamuoyuna bu muhabirin penceresinden aktarlacann yarataca karmaa hemen her gn
yaanmyor mu? Problemin zm eitim aracl ile halkn bilimden haberdar edilmesinde, bilimsel
devrimden yararlanabilmenin n art halkn matematikte, bilimde ve teknolojide okur/yazar olmasnda -- herkes
iin bilimsel eitimde -- dmlenmekte. nemli olan, kendine sunulan, bilim alan da dahil, fikir ve savlar
phe ile karlayan, sorgulayan ve akl yoluyla yarglayabilen ve, en nemlisi, yaratc dncelerle problem
zebilen nesillerin yetitirilebilecei yeni bir eitim sisteminin tartlmas.

Kaynaklar
[1]. Sevgi, L., Rakamlarla konumak: Bilimde okur/yazarlk ve toplumsal alglama, Trkiye bilimler
Akademisi (TBA) Dergisi, GNCE, Ekim 2004.
[2]. Sevgi, L., nce, N., Bilimde Okur Yazarlk: Bilim, Teknoloji, Toplumsal Alglama ve Etik, Cumhuriyet
Bilim Teknik Dergisi, CBT 897, 29 Mays 2004.
[3]. Sevgi, L., nce, N., Trkiye'de Bilim ve Teknoloji Etkinlikleri ile Yayn Says ve nsani Geliim Dzeyi
Arasndaki likiler, Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, Say 879, 24 Ocak 2004.
[4]. Sevgi, L., Bilimsel Yntem, bilimsel szge zerine..., Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, 20 Nisan 2002.
[5]. Sevgi, L., On the science, scientific method and scientific filter..., IEEE Antennas and Propagation
Magazine, Nisan 2002.
[6]. Sevgi, L. Bilim bilim dedikleri, matematik, fizik ve dierleri, Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, 17 ubat
2001.

DAVETL KONUMACILAR
Koordinat Dnm Altnda Maxwell Denklemlerinin ekil Deimezlii
ve Yeni Metamalzeme Tasarmlar

Mustafa Kuzuolu
Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
ODT, 06531 Ankara
kuzuoglu@metu.edu.tr

Maxwell denklemlerinin koordinat dnmleri altnda deimezlii ilk kez H. Bateman
tarafndan 1910 ylnda gsterilmitir [1]. Bu kavrama gre, bir koordinat dnm
uyguland zaman Maxwell denklemleri ayn kalmaktadr; ancak bu dnmn etkisi
ortam parametrelerinin uygun ekilde yeniden tanmlanmasyla gsterilmektedir. Kuramsal
adan nemli bir sonu olmasna ramen, Maxwell denklemlerinin koordinat dnmleri
altnda deimezlii kavram yz yla yakn bir sre pratik uygulamalarda yer almamtr.

Batemann 1910 ylnda kantlad sonu, ilk kez 1994 ylnda J. P. Berenger tarafndan
gelitirilen TEK (Tamamen Elenmi Katman) yaklamnda yeniden ortaya kmtr [2].
TEK, dzlemsel dalgalar yanstmasz olarak souran yapay bir ortamdr. TEK yaklam
Zamanda-Sonlu-Farklar ve Sonlu Elemanlar yntemleri gibi saysal yaklamlarda zm
blgesini sonlandrmak amacyla kullanlmtr. Daha sonra TEK ortamnn uygun
tanmlanm elektrik ve manyetik geirgenlik tensrleriyle gsterilebilecei sonucuna
varlmtr [3]. TEK kuram asndan Bateman yaklamna en yakn sonu, TEK
ortamlarnn karmak deerli koordinat dnmleriyle tanmlanabileceine ynelik
almadr [4]. Bu almada, elde edilen TEK tasarmnn Maxwell denklemlerinin
koordinat dnmleri altnda deimezlii kavramnn bir sonucu olduunun farkna
varlmam, kullanlan yntem analitik uzanm kavramnn elektromanyetik alan
fonksiyonlarna uygulanmas eklinde yorumlanmtr.

Batemann sonucunun 2000li yllarda farkl bir alanda uygulanmasna yol aan dier bir
gelime, 1968 ylnda Veselago tarafndan nerilen (ve gnmzde Veselago ortam olarak
adlandrlan) negatif elektrik ve manyetik geirgenlik deerlerine sahip olan izotropik
ortamdr [5]. Veselago ortamnda dalga vektr k
r
ve Poynting vektr P
r
anti-paralel
olmakta ve negatif krlma olay gereklemektedir. Veselago ortam, ift negatif (NG)
ortam olarak da adlandrlmaktadr [6]. NG ortamlarn koordinat dnmleriyle elde
edilebilecei ve buna bal olarak Veselago ortamlarnn anizotropik genellemelerinin
mmkn olduu gsterilmitir [7].
0
= and
0
= nemli bir zel durumdur; zira bu
parametrelere sahip bir ortam mkemmel mercek olarak kullanlabilir [8].

Maxwell denklemlerinin koordinat dnmleri altnda deimezlii kavramnn en ilgin
uygulamalarndan biri grnmezlik pelerini olarak adlandrlan ve evresine uyguland
zaman bir cismi grnmez klabilme yeteneine sahip anizotropik elektrik ve manyetik
parametrelerle tanmlanan yapay ortamlardr [9]. Bu trden ortamlarla kaplanan bir cismi
grnmez klmann yansra, farkl bir cisim olarak yeniden ekillendirme uygulamalar
da gelitirilmitir [10].
DAVETL KONUMACILAR
Kaynaklar

[1] H. Bateman, The transformation of the electrodynamical equations, Proc. London Math.
Soc. 8, pp. 223-264.
[2] J.P. Berenger, A perfectly matched layer for the absorption of electromagnetic waves, J.
Comput. Physics, vol. 114, pp. 185-200, 1994.
[3] Z. S. Sacks, D. M. Kingsland, R. Lee, and J.-F. Lee, A perfectly matched anisotropic
absorber for use as an absorbing boundary condition, IEEE Transactions on Antennas
and Propagation, vol. 43, pp.1460-1463, 1995.
[4] W. C. Chew, J. M. Jin, and E. Michielssen, Complex coordinate stretching as a
generalized absorbing boundary condition, Microwave Opt. Tech. Lett., vol. 15, pp. 363-
369, 1997.
[5] V. G. Veselago, Electrodynamics of substances with simultaneously negative values of
and , Sov. Phys. Uspekhi, vol. 10, pp 509-514, Jan-Feb. 1968.
[6] R. W. Ziolkowski, and E. Heyman, Wave propagation in media having negative
permittivity and permeability, Phys. Rev. E, vol. 64, Art. No. 056625, Nov. 2001.
[7] M. Kuzuoglu, Analysis of perfectly matched double negative layers via complex
coordinate transformations, IEEE Trans. Antennas and Propagat., vol. 54, no 12, pp
3695-3699, 2006.
[8] J. B. Pendry, Negative refraction makes a perfect lens, Phys. Rev. Lett., vol. 85, pp.
3966-3969, Oct. 2000.
[9] J. B. Pendry, D. Schurig and D. R. Smith, Controlling electromagnetic fields, Science
vol. 312, pp.1780-1782, 2006.
[ [1 10 0] ] O O. Ozgun, and M. Kuzuoglu, Electromagnetic metamorphosis:
Reshaping scatterers via conformal anisotropic metamaterial coatings,
Microwave Opt. Technol. Lett., vol. 49, no. 10, pp. 2386-2392, 2007.

DAVETL KONUMACILAR

Gazi Biyofizik Elektromanyetik Alan Aratrmalar
ve
GNRK lm ve Danmanlk almalar

Nesrin SEYHAN

Gazi niversitesi Tp Fakltesi Biyofizik Anabilim Dal Bakan
Gazi Non-yonizan Radyasyondan Korunma Merkezi -GNRK- Mdr
Ankara, TRKYE
Tel + 90 312 202 69 54 ; Faks + 90 312 212 90 23
nesrin@gazi.edu.tr
www.gnrk.gazi.edu.tr - www.med.gazi.edu.tr

1989 ylnda kurulan Gazi niversitesi Tp Fakltesi Biyofizik Anabilim Dal Statik ve ELF (Olduka Dk
Frekansl Extremely Low Frequency) elektrik ( E ) ve manyetik ( B ) alanlar ile RF (Radyo Frekans Radio
Frequency) radyasyonun biyolojik etkilerini aratrmaktadr. Gazi Biyofizik, Dnya Salk rgt
Elektromanyetik Alanlar Uluslararas Danma Komitesi yelii (WHO EMF IAC World Health Organization
Electromagnetic Fields Project International Advisory Committee), Uluslararas Elektromanyetik Gvenlik
Komisyonu Bilimsel Sekreterya yelii (ICEMS International Commission for Electromagnetic Safety),
NATO RTO Tp Paneli Akademi temsilcilii, NATO ldrc Olmayan Silahlar alma Grubu yelii ve
NATO Elektromanyetik Alanlar Standardizasyonu alma grubu yelii grevleri ile 10 yldr EM alan
aratrmalarn uluslararas platformlarda srdrmektedir..

Gazi Biyofizikte in vivo almalarla statik ve ELF alanlarn; beyin, akcier, karacier, bbrek, dalak, testis
ve deri dokularnda oksidan seviyeleri ve antioksidan enzim aktiviteleri zerine etkileri incelenmitir. Statik ve
ELF E alanlarn etkisiyle doku oksidan seviyelerinde art, antioksidan enzim aktivitelerinde azalma tespit
edilmitir. Elektrik alanlarn organ fonksiyonlar zerindeki etkilerini incelemek amacyla kan lipidleri, kan
proteinleri ve enzim aktiviteleri ile serum biyokimyasal parametreleri analiz edilmi, kemik dokusunda
histopatalojik yap ve mekanik zellikler zerine etkili bulunmutur.50Hz frekansl Manyetik alanlarn dalak
hcrelerinde NK (Natural Killer) sitotoksik aktivitesinde azalmaya, kanda plazma elektrolit
konsantrasyonlarnda deiimlere; beyin elektrolit seviyelerinde arta neden olduu, epileptik ataklara etkili
olmad, alan iddeti ve uygulama sresine bal olarak deride kollajen sentezine etkili olduu saptanmtr., RF
alanlarn kan beyin bariyeri geirgenliini etkiledii, Cep telefonu dzeyindeki RF alanlarn yetikin, hamile ve
yeni doan beyin ve karacier dokularnda DNA baz modifikasyonuna, gz ve beyin dokusunda apoptosize
etkisi olduu saptanmtr. RF alanlarn karacier dokusunda oksidatif stres parametrelerini deitirdii ve
apoptosize etkisi ; tiroit bezinde ise hipotiroidi ve apoptosize etkisi olduu saptanmtr. Karacier, testis, akcier
ve kalp dokularnda, RF alanlarn oksijen ve nitrojen serbest radikal retimini arttrp, antioksidan dzeyini
azaltt ve oksidatif hasara neden olduu bulgulanmtr. Cep telefonu konuma modunda ve sadece baz
istasyonu balantsndayken radyasyon lmleri, Radyo ve TV vericilerinde RF alan hesaplama ve lm
almalar da yaplmtr. Cep telefonu maruziyetinden kaynakl kafa fantomunda oluan SAR deerlerinin
deiimi, Finite Difference Time Domain - FDTD metodu ile tespit edilmitir. RF maruziyet sistemlerine
ynelik modelleme almalar srdrlmektedir.

Biyofizik Anabilim Dal bnyesinde 22 Temmuz 2005 tarihinde kurulan Gazi Non-iyonizan Radyasyondan
Korunma Merkezinde (GNRK) ise ELF ve RF bandnda ve (0-60) GHz frekans aralnda evlerde ve
iyerlerinde, hastanelerde, havaalanlarnda, radarlar, trafolar, yksek gerilim hatlar yaknlarnda, baz
istasyonlar ve cep telefonlar bulunan ortamlarda Elektromanyetik Alan lmleri yaplmakta, lmler ulusal
ve uluslararas standartlarla karlatrlarak ve sonular salk etkileri asndan deerlendirilerek talep eden kii
ve kurumlara kapsaml rapor verilmektedir. GNRK elektromanyetik radyasyon ile ilgili kiisel ve kurumsal
danmanlk, elektromanyetik alanlarn insan sal ve evreye etkilerinin aratrlmas, elektromanyetik
radyasyonun salk etkileri ve lm konusunda sertifikal eitim verilmesi, halk ve alanlar
elektromanyetik radyasyondan korumaya ynelik danmanlk hizmeti vermekte,. Ulatrma, Enerji, evre,
Salk ve alma Bakanlklaryla non-iyonizan radyasyondan korunmaya ilikin gerekli protokolleri oluturmak
iin almalar yapmaktadr.

Gazi Biyofizik ve GNRK Merkezinin aratrma, lm ve danmanlk younluu, elektromanyetik kirlilik
bilincinin lkemizde ve tm dnyada artmas ile her geen gn hzla artmaktadr. Yeni teknolojik rnlerin
saylarnn hzla artmas, Gazi Biyofizik ve GNRK Merkezine elektromanyetik alanlardan korunmak, etkilerini
azaltmak ve duyarllk oluturmak konusunda yeni sorumluluklar getirmitir.
DAVETL KONUMACILAR
Yere Yakn Uzay Durumu Farkndal (SSA):
Uzay Havas ve Radyo Bilimi

Enhancing the Space Situational Awarness (SSA) of the Interaction of
Space Weather and Radio Science

Yurdanur Kabasakal Tulunay
ODT Havaclk ve Uzay Mhendislii Blm 06531 Ankara

Tel: 312 210 4286 Fax: 312 210 4250 ytulunay@ae.metu.edu.tr

Avrupa uzay dizgelerini, zellikle letim hizmetlerini, Uzay p ve Uzay Havasna kar korumak
iin, Yere Yakn Uzay Farkndal (SSA) Program, Avrupa Uzay Ajans (ESA) tarafndan
balatlmtr.

Uzay Havas, doal uzay evrelerinin fiziksel ve grngsel (phenomenological) durumudur. Buna
ilikin daln amalar, gzlemleme, izleme, zmleme ve benzekleme (modeling) yoluyla, gnein,
gezegenleraras ve gezegen ortamlarnn durumlarnn ve bu ortamlar etkileyen gne ve gne d
etkilerle srlen bozucularn anlalmalar ve kestirilmeleri; ayrca, uzay havasnn, biyoloji ve
teknoloji dizgeleri zerindeki etkilerinin ileriye ve o ana dnk kestirimlerinin yaplmasdr.
1

Gnmz teknolojileri ve bu arada radyo teknolojileri, Yere Yakn Uzay (YYU) etkilerine kar ok
duyarldr. rnein, Uzay Havasnn etkisini gsteren ve kayda gemi ilk radyo olaylarndan biri de
telsiz haberlemelerindeki kesintilerdir.

Marconinin 1901de gerekletirdii Atlantik ar telsiz haberlemesi deneyinin arkasndaki fizii
aklamak iin yaplan eitli almalar sonunda, iyonosfer 1920lerin banda kefedildi ve plazma
iinde elektromanyetik dalga yaylm yasalar kuruldu.

Radyo dalgasna dayal olan dizgelerde kullanlan frekans band snrldr. Bu nedenle bu bandn ok
verimli kullanlabilmesi byk nem tamaktadr. Son yllarn almalar gstermitir ki, verimli
kullanmda gz nne alnmas gereken nemli etkenlerden biri de Uzay Havasdr.

Bu konuma, radyo grngesinin zetlenmesi ile balayacak ve daha sonra, radyo bilimi ve uzaktan
haberleme konularna deinilecektir. URS Bilimsel Etkinlikleri, zellikle, G Komisyonu kapsamnda
zetlenip ulusal ve uluslararas bir blm almamz zetle sunulacaktr.

Gncel olan Yere Yakn Uzay Farkndal Uzay Havas ve Uzay p boyutlarnda, Avrupa
Uzay Politikasnn gelecek on yl zetlenecektir.

1
COST 724 final report: Developing the scientific basis for monitoring, modeling and predicting Space Weather,
edits: J. Lilensten, A. Belehaki, M. Messerotti, R. Vainio, J. Watermann, S. Poedts, COST Office, 2008 printed
in Luxembourg. (ngilizceden eviri)
DAVETL KONUMACILAR
Kompleks Hedeflerin Seken In Yntemi ile Radar Kesit Alan Analizi

Nilgn Altn, Erdem Yazgan*
TUSA-Trk Havaclk ve Uzay Sanayi A..
Aviyonik Sistemler Blm
Ankara
naltin@tai.com.tr

*Hacettepe niversitesi
Elektrik&Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
yazgan@hacettepe.edu.tr

zet: Bu almada, Seken In Yntemi (SIY) ile standart (kare plaka, silindir) ve karmak hedeflerin
monostatik Radar Kesit Alan (RKA) analiz edilmitir. Hedefler grafik programlar yardmyla herhangi bir
byklkteki gen plakalar halinde modellenmitir. allan frekansa gre hedefi kapsayan bir n penceresi
ile hedef aydnlatlmtr ve hedeflerle etkileimi hesaplamakta ve son olarak her nn salan alana katks
hesaplanmaktadr. SIY ile elde edilen sonular Fiziksel Optik (FO) yntemle elde edilen sonularla
karlatrlmtr.

1. Giri
Elektromanyetik salma problemleri savunma uygulamalarnda ok nemlidir. Radar Kesit Alan analizinde
bugne kadar yaplan literatr almalarnn byk ounluu uzak alan koullar gz nne alnarak
yaplmtr. Hedefe uzak alandan dzlemsel dalga geldii farz edilir ve hedeften salan alan hesaplanr ve
hedefin RKA deeri belirlenir. Byk hedeflerin RKAlarn hesaplayabilmek iin yksek frekans yntemlerinin
kullanlmas gereklidir. RKA hesaplama da kullanlan yksek frekans yntemlerinden biri de Seken In
Yntemi (SIY)dir [1,2]. oklu yansmalar nemli olduunda SIY ok doru sonular vermektedir.

SIY Geometrik Optik tabanl bir yntemdir. SIYda karmak ekilli hedefler grafik program yardmyla gen
plakalar halinde modellenmektedir. Hedefin gen plakalardan olumas SIY ile RKA analizinin
hzlandrlmasna yardm etmektedir.

Bu yntem ile analiz aamada gerekletirilmektedir. lk aamada, aydnlatma kaynann niteliklerine ve
sac cismin byklne gre hesaplama srasnda kullanlacak nlar belirlenir. Burada aydnlatma
kaynann dzlemsel mi yoksa noktasal bir kaynak m olduu, gelen dalgann hangi ynde ilerledii,
polarizasyon durumunun ne olduu, frekans deeri gibi parametreler belirleyici rol alrlar. kinci aamada, her
bir nn takibi yaplr ve cisim ile etkileimi hesaplanr. Bu aamann fiziksel temelleri, Snell kanunlarnn
uygulanmasna ve Fresnel yansma katsaylarnn hesaplanmasna dayanr. SIYda en ok hesaplama gc
gerektiren ksm bu aamadr. Fakat RKA yazlm iinde verimliliinin ok yksek olduu bilinen bir n-gen
kesiim algoritmas kullanlarak ikinci aamann ilem yk byk oranda azaltlabilir. nc aamada ise her
nn salan alana (ve dolaysyla RKA deerine) katks hesaplanmaktadr. Bu aamada da yine zgn olarak
gelitirilmi ve hata analizleri hem teorik hem de pratik olarak yaplm olan bir fiziksel optik integral yntemi
RKA yazlmnda kullanlmaktadr [2].

Bu almada Bilgisayar Destekli Tasarm modellerinden elde edilen Stereolithography (STL) format
kullanlmtr. Salan alan hesaplamak iin n-tp integrasyon ynteminde Huygens prensipleri
kullanlmtr. Hesaplamalar da uygulama olarak kare plaka ve F16nn gensel a modeli zerinde yaplmtr.

2. In Tp Integrasyon Yntemi
Seken In Yntemi denen yksek frekans metodu Ling, Chou ve Lee [1] tarafndan incelenmitir ve bu yntem
elektromanyetik salma ve anten ma problemlerine uygulanmtr. Seken In Ynteminde anahtar adm
ALANLAR VE DALGALAR (AD)

toplam aklk zerinde verilen alandan (E
ap
, H
ap
) salan ya da nan alan hesaplamaktr. Toplam aklk
zerinden dorudan doruya nmerik integral almak uygun deildir nk aklk yzeyindeki alanlar sadece
kesikli ve dank noktalarda bilinmektedir ve yksek salnmlara neden olurlar. Bu yzden SIYda n tp
integrasyonuna dayanan yntem kullanlmaktadr.

zmlenmesi gereken problem her bir n tpnde bilinen alandan salan uzak alan hesaplamaktr. Bu
konuda zm aadaki gibi salanmaktadr [2].

Salan alan k akln kesen btn n tplerinin herbirinden katklarn toplamdr. ekil 1de grld
gibi A noktasn kesen tipik bir n tp alnr. Uzak alan gzlemci noktasndaki (r, , ) katks E.1deki gibi
ifade edilmektedir.

ekil 1 k yzeyini kesen n tp. ekil 2 Huygens yzeyi

ekil 2de gsterildii gibi RKAs hesaplanacak hedefin Huygens yzeyiyle kapland varsaylr. Gelen
dzlemsel dalgay gsteren geometrik optik nlarn youn olduu zgara hedefe doru arpar. Yzeye arpan
nlar Huygens yzeyiyle kesiir kesimez salan alanlara nlarn katks n tp integrasyonuyla
hesaplanr. Huygens yzeyinden yansyan (krnan) nlarn teet vektr, genlii, polarizasyonu ve erilik
yarap Snells yasasna, yansma katsays Fresnels formulasyonlar kullanlarak gelen ndan
hesaplanmaktadr [5].

Huygens yzeyinde n tp izdm zerinden integral alnmaktadr. Uzak alanda 3-boyutlu alan aadaki
gibi ifade edilmektedir.

( ) ( ) +

kr A A
r
e
r E
jkr

, ,
r
(1)
Aklk zerindeki salan alan hesaplamak iin Huygens prensibinden yararlanlr. Huygens prensibine gre
gelen n yzey zerinde oklu yansdktan sonra yzeyden en son ayrlma noktasnda salan alan hesaplanr.

( ) ( )

tube
h ap e ap
r jk
y d x d n f r H Z f r E e
jk
A
A
2
0

(2)

E.2deki integral aadaki gibi yaklak olarak ifade edilmektedir [5].

( ) (
,
2
S e A
jk
B A
A
r k j
exit
r
r
)
B A

(3)

kan n tp kesit blgesi elektriksel olarak ok kktr.

( ) 0
exit
A (4)

Burada

( ) [ ]
( ) (
( )

+ + +
+
)
+ + =
1 2 3
3 1 2 2 3 1
2 1 3 3 2 3 1
sin cos cos cos
cos cos sin sin sin cos
sin cos sin cos
H H s
H H s H H s
f
E E s E s E s f B
h
e

(5)
( ) ( )
( )
( ) [ ]
2 1 3 3 2 3 1
1 2 3
3 1 2 2 3 1
sin cos sin cos
sin cos cos cos
cos cos sin sin sin cos
H H s H s H s f
E E s
E E s E E s
f B
h
e

+ + +
+ + +
=

(6)

( ) , S ekil fonksiyonu aadaki gibi ifade edilmektedir.

( )
( )

=
wavefront
B B
r jk
exit
dy dx e
A
S
B
1
,

(7)

kan n tp dairesel simetriye sahip olduu yaklamyla ekil fonksiyonu aadaki gibi ifade edilir.

( )
( )
u
u J
S
1
2
, =
(8)

Burada
B
ka u sin = ve
( )
2
a A
exit
=
dir. Bu fonksiyonun genellikle bir olaca varsaylr.

Yukarda verilen formlasyonlar kullanlarak kompleks hedeften salan alan hesaplanabilmektedir.

3. Nmerik Sonular
1m 1m kare plaka ekil 3de gsterildii gibi 322 adet gensel blgeden olumaktadr. 1 GHz frekans
deerinde kare plaka 4356 adet nla aydnlatlmaktadr.

-80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
,deg
R
K
A
,
d
B
s
m

kare plaka FO
kare plaka SIY

ekil 3 Kare plakann genlenmi modeli. ekil 4 1 GHz frekansnda dikey polarizasyonda
kare plakann RKA deiimi


ekil 4 1 GHz frekansnda farkl asna kar monostatik RKA deerini tanmlar. ekilden de grld gibi
RKA deeri dB metre kare (dBsm) cinsinden verilmektedir. RKA deeri SIY ile hesaplanmtr ve FO yntemle
karlatrlmtr. ekil 4te 1 GHz frekasnda dikey polarizasyon iin RKA sonular grlmektedir.

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-30
-20
-10
0
10
20
30
,deg
R
K
a
,
d
B
s
m

F16 FO
F16 SIY

ekil 4 F16n genlenmi modeli

ekil 5 2 GHz frekansnda dikey polarizasyonda
F16nn RKA deiimi

ekil 5de F16n genlenmi modeli grlmektedir ve F16 4092 adet gensel blgeden olumaktadr. 2 GHz
frekans deerinde n penceresi /10 aralklarla oluturulmutur ve F16 141778 adet nla aydnlatlmaktadr.
ekil 6da as (0- 90) arasnda 2 GHz deerinde dikey polarizasyonda monostatik RKA deerini tanmlar.
F16 RKA analizi SIY ve FO yntemle hesaplanmtr. ekil 6dan da grld gibi as 0 ve 90de
maksimum RKA deeri elde edildii grlmektedir.

4. Sonular
Bu almada, kompleks hedeflerin RKA analizi Seken In Yntemi (SIY) ile gerekletirilmitir ve Fiziksel
Optik (FO) yntemle karlatrlmtr. FO yntemde gz nne alnmayan glgeleme ve oklu yansma etkileri
SIYda ele alnmtr. Yksek frekanslarda ve dalgaboyuna gre byk hedeflerde SIY ok doru sonular
vermektedir.

Kaynaklar
[1]. Ling H., Chou R. ve Lee S.W., Shooting and Bouncing Rays: Calculating the RCS of an arbitrarily shaped
cavity, IEEE Trans. on Antennas and Propagat., vol.AP-37, No.2, s.194-205, 1989.
[2]. Lee S.W., Ling H. ve Chou R., Ray-Tube Integration in Shooting and Bouncing Ray Method, Microwave
and Optical Technology Letters, vol.1, No.8, October, s.286-289, 1988.
[3]. Ling H., Lee S.W. ve Chou R.C., High Frequency RCS of Open Cavities with Rectangular and Circular
Cross Section, IEEE Trans. AP-S, s.648-654, 1989.
[5]. Ling H. ve Bhalla R., Image-Domain Ray-Tube Integration Formula for the Shooting and Bouncing Ray
Technique, Air Force Wright Laboratory through NASA Grant NCC 3-273, July, 1993.
[6]. Marzougui A.M. ve Franke S.J., Scattering from Rough Surfaces Using the Shooting and Bouncing Ray
Technique and Comparison with the Method of Moments Solutions, IEEE, s.1540-1543, 1990.
[7]. Yu L.C. ve Lee S.W., Radar Cross Section Computation and Visualization by Shooting and Bouncing Ray
Technique, IEEE, s.1323-1326, 1992.
[8]. Altn N. ve Yazgan E., Radar Cross Section of a Cavity in a Finite Elliptic Cylinder, PIERS 2010 XiAn
Sempozyum, 2010.
[9]. Altn N. ve Yazgan E., Hava Arac Kokpit Ksmnn Radar Kesit Alan Analizi, Ulusal Havaclk ve Uzay
Konferans 2008 T, stanbul, 2008.

Dilim eklinde Kaypl Dielektrik Malzeme ile Yklenmi Mikrodalga
Frnn Mod Denkletirme Yntemiyle Analizi ve Yk Yeri Optimizasyonu

Okan Sle
(1)
, Sedef Kent
(2)
, E. Fuad Kent
(3)

(1)
Uluda niversitesi, Elektronik Mhendislii Blm, Grkle, Bursa, Trkiye
osule@uludag.edu.tr

(2)
stanbul Teknik niversitesi, Elektronik Mhendislii Blm, Maslak, stanbul, Trkiye
kents@itu.edu.tr

(3)
stanbul Teknik niversitesi, Makine Mhendislii Blm, Maslak, stanbul, Trkiye
kente@itu.edu.tr

zet: Dilim eklinde kaypl dielektrikle yklenmi, TE
10
dalgaklavuzu ile beslenen iki farkl boyuttaki
mikrodalga frn iin mod denkletirme yntemi kullanlarak analiz yaplmtr. Elde edilen sonularn
doruluu HFSS nmerik metodu ile elde edilen sonularla karlatrlarak verilmitir. Malzeme zerindeki
elektrik alann maksimize edilmesi iin yk yeri optimizasyonu yaplmtr. Yaplan optimizasyonun temeli s
11

yansma katsaysnn en dk olduu malzeme konumlarnn bulunmasna dayanmaktadr. ki farkl mikrodalga
frn iin besleme klavuzu rezonatrn tam merkezindeyken yansma katsays genlik deiimi malzemenin frn
iindeki farkl konumlarna gre bulunarak en dk olduu konumlar tespit edilmitir.

1. Giri
Mod denkletirme yntemi elektromanyetikle ilgili pek ok uygulamada yaygn olarak yer almaktadr. Homojen
olmayan ykl bir mikrodalga rezonatrndeki salma parametrelerinin bulunmasyla ilgili pek ok alma
yaplmtr. Yaplan almalarda frekansa bal olarak yansma katsays genlikleri ele alnan yaplar iin elde
edilmitir.

Mikrodalga rezonatrlerinde, ykn dielektrik sabiti, geometrisi, konumu, bykl besleme klavuzunun
rezonatr zerindeki konumu, rezonatrn boyutlar, alma frekans gibi pek ok parametreye bal olarak
deien salma parametrelerinin zellikle mikrodalga stma asndan optimizasyonuna ilikin literatrde
yeterli derecede alma yaplmamtr [1]. FDTD, FEM ve mod denkletirme yntemi gibi nmerik ve hibrit
metotlarla yaplan almalarda incelenen yaplardaki s
11
salma parametrelerinin deiimleri karlatrlmal
olarak sunulmutur [2,3].

Bu almada farkl olarak dilim eklindeki kaypl dielektrik malzeme ile ykl rezonatrde s
11
salma
parametrelerini etkileyen faktrlerden frekans, rezonatr boyutu ve besleme klavuzunun rezonatr zerindeki
konumu sabit tutularak malzemenin z dorultusu boyunca konumu deitirilerek s
11
salma parametreleri elde
edilmitir. Bylelikle rezonatr iindeki elektrik alan deiimi ve dolaysyla mikrodalga stmay dorudan
etkileyecek yansma katsaysnn dk olduu deerler tespit edilerek bir optimizasyon yaplmtr.

2. Teori
Rezonatr temel olarak besleme klavuzunu 1. blge (z<0), 0<z<l 2. blge, l<z<l+t 3. blge, l+t<z<l+t+d 4.
blge olmak zere 4 temel ksma ayrabiliriz.


ekil 1. Dilim eklinde dielektrik malzeme ile ykl rezonatr yaps

Temel eitlikler gz nne alnarak aklk zerinde 1. ve 2. blgenin birleim yerinde teetsel elektrik alan
bileenlerinin eitliinden ve ilgili snrlarda mod denkletirme eitlikleri kullanlarak aadaki denklem
yazlabilir [4].
z=0 dzlemi iin
I
t
II
t E E

=
) ( ) (
) (
* ) (
) (
) (
) (
,
) (
,
10 ,
II h
mn
l k j h
mn
II h
mn
h
mn
I h
mn t
h
mn
I h
mn t
mn
e e B e B e A e
II
mn
+

+ = + (1)
) ( ) (
) (
* ) (
) (
) (
) (
,
II e
mn
l k j e
mn
II e
mn
e
mn
I e
mn t
e
mn
e e B e B e A
II
mn
+ = (2)

(-) ile gsterilen 2. blgedeki yansma katsaylarnn bulunmasnda 3. ve 4. blgenin de etkilerini ieren
aadaki denklem kullanlabilir:

0
. =
+
mn mn
B B (3)

Aklk zerinde 0 = |
\
|

I
t
II
t H H z artn salamak zere (z=0 dzlemi)

) (
10 ) (
10
10
0 0
) ( ) ( 0 ) ( ) (
) (
) (
) ( ) ( 0 ) ( ) (
) (
) (
1
2
)
1 1
( .
1 1
)
1 1
( .
1 1
I h
I h
M
m
N
n
I e
mn
II e
mn
l jk
I e
mn
II e
mn
II e
mn
e
mn
I h
mn
II h
mn
l jk
I h
mn
II h
mn
II h
mn
h
mn
e
Z
Z Z
e
Z Z
e B
Z Z
e
Z Z
e B
II
mn
II
mn
=
(
(
(
(
(
|
|
\
|
+
|
\
|
|
|
\
|
+
|
\
|
= =
+

(4)

( )
( )
= =
+
= =
+
+ = +
+ = +
M
m
N
n
S
h
mn x mny mny
e
mn y mnx mnx
l jk e
mn
e
mn
M
m
N
n
S
h
mn x mny mny
h
mn y mnx mnx
l jk h
mn
h
mn
a
II
mn
a
II
mn
ds e u a e u a e B B
ds e u a e u a e B B
0 0
, ,
) ( ) (
0 0
, ,
) ( ) (
.
.
(5)

(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
+
+
=
(
(
(
+
+
mny
mnx
S S
e
mn x mny
e
mn y mnx
S
h
mn x mny
S
h
mn y mnx
l k i
l k i
e
mn
h
mn
a
a
ds e u ds e u
ds e u ds e u
e
e
B
B
a a
a a
II
mn
II
mn
.
. 1 0
0 . 1
, ,
, ,
1
* *
0
* *
0
) (
) (
(6)

a
b
d
t
l
c
1
v
1
dalgaklavuzu
B
A
1
2
3
4
Rezonatr
Dielektrik
malzeme
v
2
c
2

(
(
(
(
(
=
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
(
+
+
(
(
(
(
(
|
|
\
|
+
|
|
\
|
+
|
|
\
|
+
|
|
\
|
+
a
S
I h
y
sy
I h
a
S
I h
x
sx I h
mny
mnx
a
S
a
S
e
mn x mny
e
mn y mnx
a
S
h
mn x mny
a
S
h
mn y mnx
l
II
mn
k i
l
II
mn
k i
a
S
a
S
II e
mn
sy
I E
mn
II E
mn
d
II
mn
k j
I E
mn
II E
mn
II h
mn
sy
I h
mn
II h
mn
d
II
mn
k j
I h
mn
II h
mn
a
S
II e
mn
sx
I E
mn
II E
mn
l
II
mn
k j
I E
mn
II E
mn
a
S
II h
mn
sx
I h
mn
II h
mn
l
II
mn
k j
I h
mn
II h
mn
ds e w
Z
ds e w
Z
a
a
ds e u ds e u
ds e u ds e u
e
e
ds e w
Z Z
e
Z Z
ds e w
Z Z
e
Z Z
ds e w
Z Z
e
Z Z
ds e w
Z Z
e
Z Z
) (
10
) (
10
) (
10
) (
10
, ,
, ,
1
* *
0
* *
0
) (
) ( ) (
*
0
) ( ) (
) (
) ( ) (
*
0
) ( ) (
) (
) ( ) (
*
0
) ( ) (
) (
) ( ) (
*
0
) ( ) (
2
2
.
. 1 0
0 . 1
.
)
1 1
( .
1 1
)
1 1
( .
1 1
)
1 1
( .
1 1
)
1 1
( .
1 1
(7)

Yukardaki matris eitlii zlerek a
mnx
ve a
mny
katsaylar bulunabilir. Dalga klavuzunun x dorultusunda c
1
-c
2

ve y dorultusunda v
1
-v
2
arasnda yer almak zere baz ve arlk fonksiyonlar aadaki biimde verilebilir.

|
\
|
|
\
|
=
v
v y q
c
c x p
u
mnx
) (
cos
) (
sin
1 1

, |
\
|
|
\
|
=
v
v y t
c
c x s
w
sx
) (
sin
) (
cos
1 1

|
\
|
|
\
|
=
v
v y q
c
c x p
u
mny
) (
sin
) (
cos
1 1

, |
\
|
|
\
|
=
v
v y t
c
c x s
w
sy
) (
cos
) (
sin
1 1

(8)

3. Saysal Sonular
Nmerik sonular kk ve daha byk boyutlu iki farkl rezonatr iin elde edilmitir. lk olarak x, y ve z
dorultularndaki boyutlar srasyla 125 mm, 93 mm ve 117 mm olan bir rezonatr ve yk olarak 20 mm
kalnlnda dielektrik sabiti 2.5-0.1j olan kaypl bir malzeme kullanlarak yansma katsays deiimleri elde
edilmitir. alma frekans 2.45 GHztir.

ekil 2. Yansma katsays genliinin malzeme konumuyla 2.45 GHz frekansnda deiimi (kk boyutlu
rezonatr iin)

Yukardaki ekil incelendiinde dilim eklinde tm kesiti kaplayan ykn d=5mm ve d=80 mm olduu
konumlarda yansma katsays genliinin en dk, d=55 mm deerinde ise en yksek deerini ald
grlmektedir.

Boyutlar x, y, z ynnde srasyla 378 mm, 258 mm ve 352 mm olan ve x boyutu 86 mm ve y boyutu 43 mm
olan TE
10
dalgaklavuzu (klavuz rezonatrn tam merkezinde olmak zere) ile 2.45 GHz frekansnda uyarlm
Dalga klavuzu rezonatrn tam merkezinde olmak zere 2.45 GHz frekansnda dielektrik sabiti 2.5-0.1j olan 26
mm kalnlndaki malzemenin z dorultusu boyunca 80-230 mm aralndaki konumu 5er mm aralklarla
tabandan yukar doru deitirildii durumda yansma katsaysnn genlik deiimi izdirilmitir.

ekil 3. Yansma katsays genliinin malzeme konumuyla 2.45 GHz frekansnda deiimi (byk boyutlu
rezonatr iin)

ekilden grld zere d=115 mm yksekliinde yansma katsays genlii en dk deerini almaktadr.
Yansma katsays genliinin en dk olduu konum deerleri srasyla d=115 mm, d=145 mm ve d=210mm
olduu ekilden grlebilmektedir.
G verimliliini ifade eden aadaki denklemle gz nne alndnda verimin yansma katsays genliine
olan bamll daha iyi anlalabilir:

2
11
1 s = (9)

Yorumlar: Mod Denkletirme yntemiyle elde edilen sonular Ansoft HFSS program ile elde edilen sonularla
uyumludur. Kk boyutlu frn iin malzeme konumuna bal olarak yansma katsays genlik deiimi yar
lineer bir karakteristik gsterirken, byk boyutlu frn iin yansma katsays genlik deiimi iin herhangi bir
benzetim sz konusu olmamtr.
Sabit alma frekans ve besleme klavuzu konumu iin belirli bir rezonatrde bu makalede olduu gibi yk
konumuna gre optimizasyon yaplabilecei gibi, yine besleme klavuzu konumu sabit alnarak yk kalnl,
yk konumu sabit alnarak besleme klavuzu konumu ve benzeri optimizasyonlar da yapmak bu makalede
verilen yntemle yaplabilir.

Kaynaklar
[1]. Requena-Perez M. E., Pedreno-Molina J. L., Monzo-Cabrera J., Diaz-Morcillo A., Multimode cavity
efficiency optimizitation by optimum load location-experimental approach, IEEE Trans. on Microwave Theory
and Techn., 53, s. 2144-2120, 2005.
[2]. Zhao H. I., Turner I. W., An analysis of the finite-difference time-domain method for modelling the
microwave heating of dielectric materials within a three-dimensional cavity system, Journal of Microwave
Power and Electromagnetic Energy, 31, s. 199-214, 1996.
[3]. Dibben D. C., Metaxas A. C., Time domain finite element analysis of multimode microwave applicators
loaded with low and high loss materials, IEEE Microwave and Guided Letters, 32, s.945-948, 1996.
[4]. Terril N. D., Field Simulation for the Microwave Heating of Thin Ceramic Fibers. Ykseklisans tezi.
Virginia Pollytechnique Institute and State University, Blacksburg, Virginia, ABD, 1998.

Anten Yerletirme Probleminin Tmel Optimizasyon Yntemleri ile
zmlenmesi

Mustafa URAL, mustiural@yahoo.com (1) (2)

Mustafa KUZUOLU, kuzuoglu@metu.edu.tr (1)

(1)
ODT, 06531 Ankara

(2)
ASELSAN MGEO
ankr Yolu 7.km, 06750, Akyurt, Ankara

zet: Bu almada, uak platformuna yerletirilecek iki VHF telsizin antenlerinin birbirleri arasndaki
balamn en az (optimal) olduu anten yerleiminin tespit edilmesi amalanmtr. Bu optimal yerleimin
tespitinde, iki nemli tmel optimizasyon (global optimization) yntemi olan Genetik Algoritma Optimizasyonu
ve Parack Srs (Particle Swarm) Optimizasyonu kullanlmtr. Uak platformu, seilen platformun gerek
fiziksel zellikleri temel alnarak CST firmasna ait MWS (Microwave Studio) simlasyon aracnda
modellenmitir. Platforma ait antenler ise monopol olarak modele eklenmitir. Balamn en az olduu anten
yerleiminde, antenlerin uzak alan ma rntleri, kapsama ve ynllk deerleri asndan incelenmitir. En
nihayetinde, farkl optimizasyon yntemleri kullanlarak elde edilen sonular ve bu iki optimizasyon ynteminin
performanslar birbirleri ile karlatrlmtr.

1. Giri
Gnmz modern hava platformlarnda birok haberleme ve seyrsefer sistemi bulunmaktadr. Bu sistemler,
RF gnderme/alma zellikleri olan antenli sistemlerdir. RF gnderme/alma yaplar benzer olan bu sistemler
ayn anda alabilmekte ve sistemlerin alma frekans bantlar birbiri ile kesiebilmektedir. Bu durumda; ayn
platform zerinde bulunan antenli sistemler arasnda, antenler aras balamdan dolay elektromanyetik giriim
olmas muhtemeldir. Antenler aras balam, bu sistemlerin performanslarnn azalmasna ve hatta sistemlerin
hasar grmesine neden olabilir. Bu nedenle, uak platformlar tasarlanrken gzetilen faktrlerden biri de; ayn
platform zerinde bulunan, e zamanl alan ve alma frekans bantlar akan antenli sistemler arasnda en
az balam olacak ekilde, en uygun anten yerleiminin tespit edilmesidir.

Gnmzde, uak platformlarnda antenler aras balam seviyeleri bilgisayar ortamnda, eitli
elektromanyetik analiz yazlmlar kullanlarak kolayca hesaplanabilmektedir. Fakat bu yazlm aralarnn
kullanmlarnn kazandrd hesaplama kolaylna ramen, platformlarn her geen gn deien ve
karmaklaan geometrik yaplar, anten yerleiminin nceki tecrbelere gre veya deneme yanlma yolu ile
tespit edilmesini gletirmektedir. Bu nedenle; antenler aras balam en az olacak ekilde, en uygun (optimal)
anten yerleiminin tespit edilmesi hususu, bir tmel optimizasyon problemi olarak ele alnabilir ve en uygun
anten yerleimi, bu optimizasyon yntemleri kullanlarak, etkin bir ekilde tespit edilebilir.

Bu almada:
Uak platformuna yerletirilecek iki VHF antenin birbirleri arasndaki balam seviyesinin, antenlerin
alma frekans band boyunca alnan ortalamasnn en az olduu anten yerleimi, iki nemli tmel
optimizasyon yntemi olan Genetik Algoritma Optimizasyonu ve Parack Sr Optimizasyonu
kullanlarak tespit edilmi,
Tespit edilen en uygun anten yerleiminde, antenlerin uzak alan ma rntlerinin performanslar
incelenmi,

Farkl optimizasyon yntemleri kullanlarak elde edilen sonular ve bu iki optimizasyon ynteminin
performanslar birbirleri ile karlatrlmtr.

2. Genetik Algoritma ve Parack Srs Optimizasyonu
Genetik Algoritma ve Parack Srs Optimizasyon teknikleri, doadaki optimizasyon yntemlerini taklit eden
tmel optimizasyon teknikleridir. Bu teknikler poplasyon tabanl rastsal teknikler olup, tmel zme ulamak
iin, geleneksel optimizasyon tekniklerinde olduu gibi arama uzayndaki noktalarn trev bilgisine ihtiya
duymazlar. Bu teknikler optimizasyon ilemine arama uzaynda poplasyon reterek balarlar. Bylece arama
uzayndaki birok noktay ayn anda deerlendirmi olurlar. Daha sonra, poplasyonu oluturan bireylerin
uygunluk deerlerini (fitness value) gz nnde bulundurarak belirli kurallara gre yeni poplasyonlar retirler.
En nihayetinde, yeterli saydaki zyineleme (iteration) sonucunda tmel zme ulamaya alrlar.

Genetik Algoritma Optimizasyonu ilk olarak 1975 ylnda J. Holland tarafndan gelitirilmitir [1]. Bu
optimizasyon teknii Evrimsel Algoritmalarn bir alt kmesi olup, genetik biliminden ve doal seleksiyon
prensibinden esinlenerek trettii kurallarla tmel zme ulamaya alr [2]. Genetik Algoritma,
optimizasyon ilemine kromozom ad verilen bireylerden oluan ilk poplasyonu reterek balar. Bu bireyler
arama uzayndaki birbirinden bamsz zm noktalarn temsil etmektedir. Daha sonra, bireylerin uygunluk
deerlerini hesaplanlarak, en iyi sonu veren bireyler, bir sonraki poplasyonu oluturmak zere seilirler
(selection). Seilen bu bireylerden bazlar, bir sonraki poplasyona hibir deiiklie uramadan aktarlr. Bu
bireylere sekin (elite) birey denir. Seilen dier bireyler ise, aprazlama (crossover) ve mutasyon gibi genetik
ilemlerden geirilerek yeni bireyler oluturulur. Hollanda gre sekin bireylerden ve genetik ilemlerden
geirilerek oluturulan bireylerden meydana gelen her yeni poplasyon, bir nceki poplasyona gre daha iyi
sonu vermektedir [1]. Yeni poplasyonlar retme ilemi, istenen tmel zme ya da yeterli zyineleme
saysna ulalana kadar devam eder. Genetik Algoritma Optimizasyonu tekniinin ak semas ekil 1de
gsterilmitir.

ekil 1. Genetik Algoritma Optimizasyonu (solda) ve Parack Srs Optimizasyonu (sada) ak emalar

Parack Srs Optimizasyonu ilk olarak 1995 ylnda J. Kennedy ve R. C. Eberhart tarafndan; doadaki
srlerin davranlarndan esinlenilerek gelitirilmitir [3]. Bu teknik de Genetik Algoritma Optimizasyonunda
olduu gibi optimizasyon ilemine, parack ad verilen bireylerden oluan ilk poplasyonu reterek balar. Bu
paracklar, arama uzaynda belirli kurallara gre yer deitirerek hareket ederler. Bu paracklarn, her
zyineleme iin tanml bir hz ve konum vektr bulunmaktadr. Hareket halindeki her parack, kendisine ait
Balang
Paracklarn Uygunluk Deerlerinin Hesaplanmas
Durma Koulu
Saland m?
Biti
Balang Srsndeki Paracklarn Hz
Vektrlerinin ve Konumlarnn
Oluturulmas

Paraca ve Srye ait En yi Konum
Bilgilerine gre Paracklarn Hz
Vektrlerinin ve Konumlarnn
Gncellenmesi
Hayr
Evet
Paracklarn Uygunluk Deerlerinin Hesaplanmas

Balang
Bireylerin Uygunluk Deerlerinin Hesaplanmas
Durma Koulu
Saland m?
Biti
Balang Poplasyonunun Oluturulmas

Yeni Poplasyon iin Bireylerin Seilmesi
aprazlama
Mutasyon
Hayr
Evet
Bireylerin Uygunluk Deerlerinin Hesaplanmas

en yksek uygunluk deerini elde ettii konum vektrne ve poplasyondaki dier paracklardan en yksek
uygunluk deerine sahip olan paracn konum vektrne gre, her zyinelemede, kendi hz vektrn
gnceller. Daha sonra bu hz vektrne gre kendi konum vektrn gnceller. Bylelikle, konum vektrleri
her zyinelemede deien paracklar sr halinde tmel noktaya ulamaya alrlar. Paracklarn hz ve
konum vektrlerini gncelleme ilemi, istenen tmel zme ya da yeterli zyineleme saysna ulalana kadar
devam eder. Parack Srs Optimizasyonu tekniine ait ak semas ekil 1de gsterilmitir.

Her iki optimizasyon teknii de optimal anten tasarm gibi elektromanyetik problemlerin zmnde ska
kullanlmaktadr [4], [5]. Ayrca, bundan nceki almalarda, Genetik Algoritma Optimizasyonu kullanlarak,
Boeing 747-200 uanda VHF bandnda alan ve F-4 Phantom uanda VHF-UHF bandnda alan antenler
aras balamn en az olduu anten yerleimleri tespit edilmitir [6], [7]. Bunun yannda, Genetik Algoritma
Optimizasyonu, 1.5 GHzde alan bir antenin, gemi platformu zerinde en uygun uzak alan ma rntsn
verecek ekilde yerletirilmesi iin ve belirli bir alanda kablosuz haberleme iin kullanlan baz istasyonlarnn
yerleimi iin de kullanlmtr [8], [9].

3. Kullanlan Simlasyon Arac
Anten yerleiminin optimizasyonunda, Computer Simulation Technology CST firmasnn Microwave
Studio MWS adl rnnn Zaman Blgesi zcs (Time Domain Solver - Transient Solver)
kullanlmtr. Bu yazlmda, simlasyonu yaplacak platform ve antenler, gerek ebat ve elektriksel zellikleri
ile modellenebilmektedir. Bu yazlm, elektromanyetik problemlerin zmnde Finite Integration Technique -
FIT yntemini kullanmaktadr. Bu teknie gre, ele alnacak problem iin, problem uzay dikdrtgenler
prizmas eklindeki rg hcrelerine (meshcells) blnr [10]. Her hcre zerinde, zamana ve pozisyona bal
integral formundaki Maxwell denklemleri oluturulur. Tm problem uzay iin matris formunda yazlan
denklemler, snr koullarna bal olarak zlr. Bylece, denkleme ait bilinmeyen elektriksel ve manyetik
parametreler, tm problem uzaynda zlm olur. Bu bilgiler nda, antenler aras balam seviyeleri ve
antenlerin uzak alan ma rntleri hesaplanmaktadr. Bu teknik ile birlikte Zaman Blgesi zcs
kullanld iin, antenler aras balam sonular, tm alma frekans band iin tek bir simlasyonda elde
edilebilmektedir.

4. Uak ve Antenlerin Modellenmesi
Uak platformu, platform zerindeki antenler ve problem uzay aada anlatld ekilde modellenmitir:
Uak platformu, Trk Silahl Kuvvetleri envanterindeki F-4 uaklarnn ebatlar temel alnarak basit
geometrik yaplarla modellenmitir. Uan kanat akl 16 m, uzunluu 20 mdir (ekil 2).
Uan yzeyi ve antenler, Sonsuz Elektriksel letken (Perfect Electric Conductor PEC) olarak
modellenmitir.
Platform zerinde yerleimi tespit edilecek iki anten, 30-88 MHz VHF haberleme bandnda alan
4 / monopol anten olarak tasarlanmtr.
Anten boylar 1 metre, yaraplar ise 0.625 cmdir. Antenleri besleyen ayrk giriler (discrete port) ise
1,25 cm olup 50 empedansa sahiptir (ekil 2).
Problem uzay, bo uzay (free space) olarak (elektriksel iletkenlik, 0 = ; bal elektrik ve manyetik
geirgenlik, 1 = =
r r
) tanmlanm ve kenar uzunluklar en ksa 1,25 ve en uzun 30 cm olan,
dikdrtgenler prizmas eklindeki rg hcrelerine blnmtr.

ekil 2. Uak platformu ve anten modelleri
4. Arama Uzay ve Simlasyon Yntemi
Anten yerleim analizlerinde kartezyen koordinatlar (x,y,z) kullanlmtr. Buna gre, uak gvdesi ile arka
kanatklarn birletii dzlem x = 0 m dzlemi olarak kabul edilmektedir (ekil 3). VHF antenlerden bir tanesi
uak gvdesinin stne, dieri ise gvdenin altna, x-y dzlemine dik olacak ekilde, z ekseni dorultusunda
yerletirilmitir. VHF st anteni iin arama uzay, st gvdenin merkez izgisi boyunca x = 0 m noktasndan x =
9 m noktasna kadar tanmlanmtr. VHF alt anteni iin arama uzay ise, alt gvde merkez izgisi boyunca x = 7
m noktasndan x = 14,5 m noktasna kadar tanmlanmtr. Davidson ve Thieleye gre [11], uak gvdesi gibi
metalik ve silindirik yaplarda, antenler aras balam seviyesinin en dk olduu durum, her iki anten arasnda
180 derecelik asal ayrm olduu durumdur. Bu nedenle antenlere ait arama uzaylar, antenler arasnda 180
derecelik asal ayrm olacak ekilde, merkez izgiler zerinde tanmlanmtr. Ayrca bu durum platformun
simetri gereksinimi ile de uyumludur. ki anten iin tanmlanm arama uzaylar ekil 3te gsterilmitir. Alt
gvdede, x = 0 m ile x = 7 m noktalar aras arama uzayna dahil edilmemitir. Bunun sebebi, F-4 uaklarnda,
bu blgeye yakt tank ve mhimmat yerletirilmesidir.

ekil 3. VHF alt ve st antenlerine ait arama uzaylar

Antenlerin, her simlasyondaki yerleimlerinin koordinatlar, kullanlan optimizasyon yntemleri iin bir zm
olarak deerlendirilir. Yani, bu ikili yerleim koordinatlarnn her biri Genetik Algoritma Optimizasyonu iin bir
kromozom ve Parack Srs Optimizasyonu iin bir paracktr. Anten yerleimleri, kullanlan optimizasyon
tekniklerinin kurallarna gre, kendileri iin tanmlanm blgeler dahilinde deitirilmi ve antenlerin birbirleri
arasndaki balam seviyeleri, 30-88 MHz band aralnda hesaplanmtr. Daha sonra bu balamlarn, her
anten yerleimi iin, 30-88 MHz bandnda ortalamalar alnmtr. Bu ortalama deer, o yerleimin uygunluk
deeridir. ki optimizasyon ynteminde de, antenler arasndaki balamn alma bandndaki ortalamasnn en
dk olduu anten yerleimi bulunmaya allmtr.

ki VHF anteni arasndaki balam, yani frekansa bal S-parametresi deiimini gsteren rnek bir grafik
ekil 4te verilmitir. Bu rnek balamn 30-88 MHz bandnda hesaplanan ortalama deeri -44,6 dBdir.

ekil 4. ki VHF anteni arasndaki balam (frekansa bal S-Parametresi deiimi)
5. Genetik Algoritma Optimizasyonu ile En Uygun Anten Yerleiminin Tespit Edilmesi
Genetik Algoritma Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimlerinde, optimizasyon parametreleri
aada anlatld ekilde belirlenmitir:
Antenlerin x ekseni zerindeki konumlar deiken olarak tanmlanmtr. Deiken says 2dir.
Poplasyondaki kromozom says 40 olarak belirlenmitir.
lk poplasyon, dzgn rastsal dalm (uniform random distribution) ve Latin hiperkp dalm (Latin
hypercube distribution) teknikleri kullanlarak iki farkl ekilde retilmitir. Dzgn rastsal dalm
tekniinde, ilk poplasyon arama uzayna rastgele serpilmektedir. Bu teknikte arama uzayndaki her
nokta ayn seilme olaslna sahiptir. Latin hiperkp tekniinde ise arama uzay kbik paralara ayrlr
ve poplasyon bireyleri bulunduklar kbie ait eksenler zerinde baka bir birey olmayacak ekilde
rastgele yerletirilirler. Bu teknikte de, arama uzayndaki her kbik ayn seilme olaslna sahiptir. ki
boyutlu bir arama uzay iin bu iki tekniin poplasyon seimindeki farkllklarn gsteren bir rnek
ekil 5te verilmitir.

ekil 5. Dzgn rastsal dalm (solda) ve Latin hiperkp dalm teknikleri (sada)

Azami zyineleme says 30 olarak belirlenmitir.
Her zyinelemede, bir nceki poplasyondaki bireylerin yars (en iyi uygunluk deerine sahip ksm)
sekin bireyler olarak kabul edilmi ve bir sonraki poplasyona hibir deiiklie uramadan
aktarlmtr. Bylece 4030 = 1200 simlasyon yerine, (40/2)(30+1) = 620 simlasyon
koturulmutur.
aprazlama oran, simlasyon arac tarafndan belirlenmektedir.
ki farkl dalm teknii ile oluturulan her poplasyon iin, % 60, % 30 ve % 1 mutasyon oranlarna
sahip farkl algoritma koturulmutur. Bylece deiik optimizasyon parametrelerine sahip alt farkl
algoritma koturulmutur.

Genetik Algoritma Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimleri ve bu yerleimlerdeki ortalama
balam seviyeleri (uygunluk deerleri) Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1. Genetik Algoritma Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimleri

lk Poplasyon
iin Kullanlan
Dalm Teknii
Mutasyon
Oran
VHF st
Antenin
Konumu
VHF Alt
Antenin
Konumu
Antenler Aras
Ortalama Balam
Seviyeleri
Dzgn
Rastsal
Dalm
% 60 x = 0,48 m x = 8,28 m -44,6 dB
% 30 x = 0,86 m x = 7,93 m -44,5 dB
% 1 x = 0,93 m x = 9.92 m -44,1 dB
Latin
Hiperkp
Dalm
% 60 x = 0,86 m x = 7,88 m -45,0 dB
% 30 x = 0,86 m x = 7,87 m -44,9 dB
% 1 x = 1,07 m x = 7,68 m -43,9 dB

Tablo 1deki anten yerleimleri belirlenirken, her zyinelemede oluturulan poplasyondaki bireylere ait en
dk ve en yksek ortalama balam seviyeleri ile poplasyondaki tm bireylerin ortalama balam
seviyelerinin ortalamalar hesaplanmtr. Bu hesaplamalara ait grafikler ekil 6, 7 ve 8de verilmitir.
1
x
2
x
3
x

4
x
5
x

6
x

1
x
2
x
3
x

4
x
5
x

6
x

Genetik Algoritma Optimizasyonu
Dzgn Rastsal Dalm, Mutasyon Oran = % 60
-45
-43
-41
-39
-37
-35
-33
-31
-29
-27
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)
en dk poplasyon ortalamas en yksek

Latin Hiperkp Dalm, Mutasyon Oran = % 60
-46
-41
-36
-31
-26
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)

ekil 6. Dzgn rastsal dalm (solda) ve Latin hiperkp dalm (sada), Mutasyon Oranlar = % 60

-45
-43
-41
-39
-37
-35
-33
-31
-29
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)

-45.5
-40.5
-35.5
-30.5
-25.5
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)


-44.5
-42.5
-40.5
-38.5
-36.5
-34.5
-32.5
-30.5
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)

-45
-43
-41
-39
-37
-35
-33
-31
-29
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)

Tablo 1 ve ekil 6, 7 ve 8de grld zere:
Belirlenen tm anten yerleimlerinde elde edilen ortalama balam seviyeleri birbirine ok yakn
deerlerdir.
En dk ortalama balam seviyesi, ilk poplasyonun Latin hiperkp dalm yoluyla oluturulduu
ve % 60 mutasyon orannn kullanld durumda elde edilmitir.
Belirlenen anten yerleimleri arasnda en yksek ortalama balam seviyesi, ilk poplasyonun Latin
hiperkp dalm yoluyla oluturulduu ve % 1 mutasyon orannn kullanld durumda elde edilmitir.
Belirlenen tm anten yerleimlerinde, antenlerin yerleimleri birbirine yakn koordinatlara sahiptir.
En dk ortalama balam seviyesinin elde edildii anten yerleimi; VHF st anteninin x = 0,86 mde
ve VHF alt anteninin x = 7,88 mde bulunduu yerleimdir.
Alt farkl grafikte grld zere, her zyinelemede oluturulan poplasyondaki bireylere ait en
dk ve en yksek ortalama balam seviyeleri arasnda yksek fark vardr. Bu fark 20 dBye kadar
kmaktadr.
Ortalama balam seviyelerinin poplasyon bazndaki ortalamalarnn ve poplasyondaki en dk
ortalama balam seviyelerinin, zyineleme says artka azald grlmektedir. Bu durum her yeni
poplasyondaki bireylerin, bir nceki poplasyondaki bireylere gre daha iyi sonu verdiini
gstermektedir.
Ortalama balam seviyelerinin poplasyon bazndaki ortalamalarnn ve poplasyondaki en yksek
ortalama balam seviyelerinin tm zyinelemeler boyunca dalgaland grlmektedir. Yksek
mutasyon oranlarnn poplasyonda yaratt eitlilik, bireylerden mutasyona urayanlarn uygunluk
deerlerini her zyinelemede eitlendirerek bu dalgalanmaya neden olmaktadr. Bu dalgalanma
mutasyon oran azaldka azalmaktadr [12].

6. Parack Srs Optimizasyonu ile En Uygun Anten Yerleiminin Tespit Edilmesi
Parack Srs Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimlerinde, optimizasyon parametreleri
aada anlatld ekilde belirlenmitir:
Antenlerin x ekseni zerindeki konumlar deiken olarak tanmlanmtr. Deiken says 2dir.
Poplasyondaki parack says 40 olarak belirlenmitir.
lk poplasyon, dzgn rastsal dalm ve Latin hiperkp dalm teknikleri kullanlarak iki farkl
ekilde retilmitir (Blm 5 ve ekil 5).
Azami zyineleme says 30 olarak belirlenmitir.
4030 = 1200 simlasyon koturulmutur.
Paracklarn hz ve konum vektrleri dzgn rastsal saylar (uniform random number) ile
arlklandrlmtr.

Parack Srs Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimleri ve bu yerleimlerdeki ortalama
balam seviyeleri Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2. Parack Srs Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimleri

lk Poplasyon iin
Kullanlan Dalm Teknii
VHF st
Antenin
Konumu
VHF Alt
Antenin
Konumu
Antenler Aras
Ortalama Balam
Seviyeleri
Dzgn Rastsal Dalm x = 0,84 m x = 7,88 m -44,9 dB
Latin Hiperkp Dalm x = 0,81 m x = 7,93 m -44,8 dB

Tablo 2deki anten yerleimleri belirlenirken, her zyinelemede oluturulan poplasyondaki bireylere ait en
dk ve en yksek ortalama balam seviyeleri ile poplasyondaki tm bireylerin ortalama balam
seviyelerinin ortalamalar hesaplanmtr. Bu hesaplamalara ait grafikler ekil 9da verilmitir.
Parack Srs Optimizasyonu
Dzgn Rastsal Dalm
-45
-43
-41
-39
-37
-35
-33
-31
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)

Parack Srs Optimizasyonu
Latin Hiperkp Dalm
-45
-43
-41
-39
-37
-35
-33
-31
-29
-27
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
zyineleme
o
r
t
a
l
a
m
a

b
a
l
a
m

(
d
B
)

ekil 9. Dzgn rastsal dalm (solda) ve Latin hiperkp dalm (sada)

Tablo 2 ve ekil 9da grld zere:
Belirlenen iki anten yerleiminde de elde edilen ortalama balam seviyeleri birbirine ok yakn
deerlerdir.
En dk ortalama balam seviyesi, ilk poplasyonun dzgn rastsal dalm yoluyla oluturulduu
durumda elde edilmitir.
Belirlenen iki anten yerleiminde de, antenlerin yerleimleri birbirine ok yakn koordinatlara sahiptir.
En dk ortalama balam seviyesinin elde edildii anten yerleimi; VHF st anteninin x = 0,84 mde
ve VHF alt anteninin x = 7,88 mde bulunduu yerleimdir. Bu yerleim, Genetik Algoritma
Optimizasyonu kullanlarak belirlenen anten yerleimi ile olduka yakndr.
ki farkl grafikte grld zere, her zyinelemede oluturulan poplasyonlardaki bireylere ait en
dk ve en yksek ortalama balam seviyeleri arasnda yksek fark vardr.
Ortalama balam seviyelerinin poplasyon bazndaki ortalamalarnn ve poplasyondaki en dk
ortalama balam seviyelerinin, zyineleme says artka azald grlmektedir. Bu durum her yeni
poplasyondaki bireylerin, bir nceki poplasyondaki bireylere gre daha iyi sonu verdiini
gstermektedir.
Parack Srs Optimizasyonu tekniinde, bireyler mutasyona uramazlar. Bu yzden bu
optimizasyon tekniinde, poplasyondaki en yksek ortalama balam seviyelerinde tm
zyinelemeler boyunca grlen dalgalanma, Genetik Algoritma Optimizasyonu tekniinde grlen
dalgalanmaya gre daha azdr.

7. En Uygun Yerleimdeki Antenlerin Uzak Alan Ima rntleri Performanslarnn
Deerlendirilmesi
Uak zerinde, iki VHF anteni arasndaki en dk ortalama balam seviyesinin elde edildii en uygun anten
yerleimi, Genetik Algoritma Optimizasyonu kullanlarak elde edilmitir. Bu yerleim tespit edilirken, ilk
poplasyon Latin hiperkp dalm yoluyla oluturulmu ve % 60 mutasyon oran kullanlmtr. Bu durumdaki
anten yerleimi; VHF st anteninin x = 0,86 mde ve VHF alt anteninin x = 7,88 mde bulunduu yerleimdir. Bu
almada en son olarak, iki VHF anteninin bu yerleimdeki uzak alan ma rntleri, ynllk deerleri ve bu
ynllk deerlerine bal kapsama alanlar bakmndan incelenmitir. Her iki antenin uzak alan ma
rntleri; ayn bantta alan ve ayn elektriksel zelliklere sahip olan sonsuz toprak dzlemi zerindeki bir
monopol VHF antenin uzak alan ma rnts ile karlatrlmtr.

Sonsuz toprak dzlemi zerindeki monopol VHF anteninin 30 MHzdeki uzak alan ma rnts ve bu
rntye ait ynllk deerleri boyutlu ve iki boyutlu grafikler halinde ekil 10da gsterilmitir. Bu antene
ait uzak alan ma rntleri, 30 MHz ile 88 MHz arasnda, 30 MHzden balayarak 10ar MHzlik admlarda
incelenmitir. Bu inceleme sonucunda her frekans iin, Phi deerinin 0 ile 360 arasnda olduu ve Theta
deerinin 40 ile 90 arasnda olduu durumdaki ynllk deerlerinin % 100 orannda, 0 dBi deerinin
zerinde olduu grlmtr (ekil 10). Bu alann dnda kalan ksmlarda ynllk deeri 0 dBi deerinin
altndadr.

Bu nedenle, VHF st anteninin, Phi deerinin 0 ile 360 arasnda olduu ve Theta deerinin 40 ile 90 arasnda
olduu durumdaki uzak alan ma rntleri ve bu rntlere ait ynllk deerleri incelenmitir. Benzer
ekilde, VHF alt anteninin de, Phi deerinin 0 ile 360 arasnda olduu ve Theta deerinin 90 ile 140 arasnda
olduu durumdaki uzak alan ma rntleri ve bu rntlere ait ynllk deerleri incelenmitir.

Yaplan incelemeler sonucunda, belirlenen alar arasnda kalan ynllk deerlerinin en az % 50si 0 dBi
deerinin zerinde ise o antene ait uzak alan ma rntsnn yeterli kapsama alanna sahip olduu kabul
edilmitir. VHF st ve alt antenleri iin ma rntlerinin incelendii Theta ve Phi deerleri ekil 11de
gsterilmitir. Bu incelemelere ait sonular ise Tablo 3te verilmitir.

ekil 10. Sonsuz toprak dzlemi zerinde monopol VHF antenin uzak alan ma rnts (30 MHz)

ekil 11. VHF st ve alt antenleri iin ma rntlerinin incelendii Theta ve Phi deerleri (En sadaki rnek
ma rntleri 70 MHzde VHF st ve alt antenlerine aittir.)

Tablo 3te grld zere, analiz yaplan tm frekanslarda, yukarda belirtilen Theta ve Phi deerleri iin, her
iki antene ait ynllk deerlerinin % 50den fazlas 0 dBi deerinin zerindedir. Bu durum, her iki antenin en
uygun yerleim yerindeki uzak alan ma rntlerinin yeterli kapsama alanna sahip olduunu gstermektedir.
Tablo 3. VHF alt ve st antenleri iin ilgili Theta ve Phi alarndaki uzak alan ma rntleri incelemeleri

Anten Yerleimleri
Frekans
(MHz)
(Ynllk Deeri 0 dBi) / (Tm Ynllk Deerleri)

VHF st Anteni iin 40 < Theta < 90, 0 < Phi < 360
VHF Alt Anteni iin 90 < Theta < 140, 0 < Phi < 360
VHF st Anteni @ x = 0,86 m
30 % 66,6
40 % 72,7
50 % 72,9
60 % 78,6
70 % 78,6
80 % 84,0
VHF Alt Anteni @ x = 7,88 m
30 % 82,3
40 % 79,5
50 % 80,3
60 % 68,6
70 % 85,6
80 % 76,6

7. Sonular
Bu almada aadaki sonular elde edilmitir:
Uak platformuna yerletirilecek iki VHF antenin birbirleri arasndaki balam seviyesinin, antenlerin
alma frekans band boyunca alnan ortalamasnn en az olduu anten yerleimi, iki nemli tmel
optimizasyon yntemi olan Genetik Algoritma Optimizasyonu ve Parack Sr Optimizasyonu
kullanlarak tespit edilmitir.
Her iki optimizasyon yntemiyle de tespit edilen en uygun anten yerleimleri birbirine olduka
yakndr.
Tespit edilen en uygun anten yerleiminde, her iki antene ait uzak alan ma rntleri, yeterli kapsama
alanna sahiptir.

8. Referanslar
[1] Holland, J. H. Adaptation in Natural and Artificial Systems, University of Michigan Press, 1975
[2] Haupt, R. L. ve Haupt, S. E., Practical Genetic Algorithms, 2nd edition, Wiley & Sons, New Jersey, 2004
[3] Kennedy, J. ve Eberhart, R., "Particle Swarm Optimization", Proceedings of IEEE International Conference
on Neural Networks IV. s. 1942-1948, 1995
[4] Haupt, R.L., An Introduction to Genetic Algorithms for Electromagnetics, IEEE Antennas and Propagation
Magazine, Vol. 37, No. 2, Nisan 1995
[5] Nanbo J. ve Yahya R. S., Particle Swarm Optimization for Antenna Designs in Engineering
Electromagnetics, Hindawi Publishing Corporation, Journal of Artificial Evolution and Applications, 2008
[6] Koper E. M., Wood W. D. ve Schneider S. W., Aircraft Antenna Coupling Minimization Using Genetic
Algorithms and Approximations, IEEE Transactions on Aerospace and Electronic Systems, Vol. 40, no. 2,
Nisan 2004
[7] Aydemir M. E. ve Gnel T., Uak antenleri arasndaki kuplajn srekli parametreli Genetik Algoritma ile
optimizasyonu, tdergisi/d, Mhendislik, Cilt:5, Say:3, Ksm:1, 85-94, Haziran 2006
[8] Barney M. J., Knapil J. M., and Haupt R L., Determining an Optimal Antenna Placement using a Genetic
Algorithm
[9] Raisanen L. ve Whitaker R. M., Comparison and Evaluation of Multiple Objective Genetic Algorithms for
the Antenna Placement Problem, Springer-Netherlands, Mobile Networks and Applications 10, s.7988, 2005
[10] CST Studio Suite 2006, Advanced Topics Tutorial, Performance Improvements, 2005
[11] Davidson S. A. ve Thiele G. A., A Hybrid Method of Moments-GTD Technique for Computing
Electromagnetic Coupling Between Two Monopole Antennas on a Large Cylindrical Surface, IEEE
Transactions on Electromagnetic Compatibility, Say EMC-26, No. 2, Mays 1984
[12] Using the Genetic Algorithm, Mathworks MATLAB Help [online],
http://www.mathworks.com/access/helpdesk/help/toolbox/gads/f6010dfi3.html, en son eriim tarihi Temmuz
2010
Dzlemsel Dielektrik Levha zerine Yerletirilmi kizkenar gen
eklindeki letken Elemanlarn Analizi

Ayegl PEKMEZC, Tuncay EGE
Gaziantep niversitesi
Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm
Gaziantep
Tel:03423172131
Fax:03423601103
apekmezci@gantep.edu.tr, t_ege@gantep.edu.tr

zet: Bu almada ikizkenar gen eklindeki iletken elemanlardan oluan Frekans Seici Yzeylerin(FSY) TM
ve TE dalgalar iin salma zellikleri incelenmitir. kizkenar genlerden oluan FSYlerle ilgili gemite
herhangi bir alma bulunmadndan, gelitirilen algoritmann doruluu iin genlerin uygun kenarlar
kartlarak erit ve L-eklindeki elemanlardan meydana gelen FSYler kullanlmtr. Algoritmamzdan elde
ettiimiz sonular bu yaplarn literatrdeki deerleriyle karlatrlm ve sonularn ayn olduu grlmtr.
Elde edilen bu sonulara gre ikizkenar genlerden oluan FSYlerin de daha nceden allm olan dier
FSYler gibi bant durdurucu zellii olduu gzlemlenmitir. Ayrca bu almada kullanlan parametrelerin
bazlar deitirilerek, iletim ve yansma katsaylarnn frekansa gre deiimi zerindeki etkileri de
irdelenmitir.

1. Giri
Dielektrik tabaka zerine periyodik olarak yerletirilmi iletken elemanlardan oluan yzeyler Frekans Seici
Yzeyler (FSY) olarak adlandrlrlar. Bu yaplar belirli frekans aralnda enerjinin tamamn geirmesi veya
yanstmas nedeniyle bant geirici ya da durdurucu filtre zellii gsterirler.

Daha nceki almalarda; erit, kare, halka v.b yaplardan oluan FSYler birok aratrmac tarafndan
incelenmi olmasna ramen [13], ekenar gen eklindeki iletken elemanlardan oluan FSYler ilk defa [4]de
incelenmitir. Bu almada ise ikizkenar genlerden oluturulan yeni bir FSY incelenmitir. Yzey,
=0(=0) ve =45(=0)lik alarla gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar ile aydnlatlarak iletim ve
yansma katsaylarnn frekansa gre deiim grafii elde edilmi, kan sonular ekenar genlerden oluan
FSYlerle de karlatrlmtr.

2. Teori
gen eklindeki iletken elemanlar sonsuz dzlemsel yzey zerine ekil 1de gsterildii gibi periyodik olarak
yerletirilmi, dielektrik tabaka iinde ve dnda oluan elektromanyetik alanlar da aadaki denklemde verilen
Floquet modlar cinsinden yazlmtr.

Tpq
jK
mpq mpq
1
(x, y) e u
A

=
r
r r
r
(1)
burada
x y
A d d =
(dikdrtgen birim hcrenin alan)
x y
xa ya = +
r r r

Tpq x y x y x y xpq ypq
x y
K
2 p 2 q
(k )a (k )a k a k a
d d
= + = +

+ +
r
r r r r

Tpq
1pq
Tpq
K
u
K
=
r
r
r
, TM mod iin m=1
2pq z 1pq
u a u =
r r
, TE mod iin m=2
ve
p=q=0,1,2,3,
gen iletken
elemanlar

(a) (b)
ekil 1. Dielektrik tabaka zerine periyodik olarak yerletirilmi gen eklindeki iletken elemanlarn
a)stten grn, b)yandan grn

ekil2. Paral temel gen akm dalm

Snr artlar kullanlarak ve birim hcredeki iletken elemanlar zerinde gelen, yansyan ve salan elektrik
alanlarnn teetsel bileenleri sfra eitlenerek bilinmeyen akm younluu cinsinden bir integral denklem elde
edilmitir. Elde edilen bu integral denklem is Moment Metodu(MM) kullanlarak dzlemsel matris denklemine
dntrlmtr. Moment Metodu kullanlarak elde edilen matris denkleminin tersi alnp bilinmeyen akmn
katsaylar bulunmu ve bu katsaylar iletim ve yansma katsaylarnn hesaplanmasnda kullanlmtr[5]. letken
elemanlar zerinde indklenen bilinmeyen katsayl akmlar ise, st ste akan paral temel gen
fonksiyonlar eklinde ifade edilmitir[67]. Bu almada -ekseni dorultusunda uzanm iletken kol zerinden
geen herhangi bir J
n,k
akm ekil 2deki gibi gsterilerek kullanlan paral temel gen fonksiyonlar aadaki
gibi verilmitir.

n
n
k
k 1 k 1 k
n,k
k
k 1 k k 1
I
h h h
J ( , )
I
h h h

+ +
( )
=
( )
(2)
Burada
n
iletken kolun ayrld her bir parann geniliini, n (1,2,3) alt indisi genin hangi kolu olduunu ve
k alt indisi de akmn getii kol stndeki parann numarasn gstermektedir.

3. Saysal Sonular
Bu blmde, farkl alarla gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar iin ikizkenar genlerden oluan FSYlerin
iletim ve yansma katsaylarnn frekansa gre deiim grafikleri incelenmitir. Ayrca bu yeni yapnn dielektrik
sabiti deitii zaman gsterdii frekans tepkisi de gzlemlenmitir. Tm saysal deerlerin hesaplanmas
srasnda, ekil 3te verilen genin kenar uzunluklar ve kalnl srasyla L
1
=L
2
=9.4mm ve w=0.47mm,
kullanlan dielektrik tabakann kalnl t=5mm, dielektrik sabiti
r
=2.3 ve birim hcre uzunluu da d
x
=d
y
=10mm
olarak alnmtr.

ekil 3. Birim hcre ierisindeki gen iletken elemanlarn geometrik yaps
gen
iletken
elemanlar

ekil 5. kizkenar genlerden oluan FSYlerin =45 lik ayla gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar
iin yansma katsaylarnn dielektrik sabitine gre deiimi

ekil 4te ikizkenar genlerden oluan FSYlerin 0 ve 45lik ayla gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar ile
aydnlatlmas sonucu elde edilen iletim ve yansma katsaylarnn frekansa gre deiim grafikleri verilmitir.
ekil 4a ve 4cde yzeyin frekans tepkisinin, 0lik a ile gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar iin ayn olduu
gzlemlenmitir. ekil 4bde yzey 45lik ayla gelen TM dalgalar ile aydnlatldnda 4-16GHzlik frekans
aralnda 8.5GHz ve 14.75GHzte iki ayr rezonansn olutuu, ekil 4dde ise 45lik ayla gelen TE
dalgalarnn, TM dzlemsel dalgalara gre daha geni bir bant aralna sahip olduu ve 9.6GHzde tek bir
rezonansn olutuu grlmtr. Dielektrik sabitinin yansma katsays zerindeki etkisi ise 45lik ayla gelen
(a) (b)
(c) (d)
ekil 4. kizkenar genlerden oluan FSYlerin TM ve TE dzlemsel dalgalar iin iletim ve yansma
katsayslarnn frekansa gre deiimi
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
M

l
e
t
i
m

v
e

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y
[
m
a
g
]

R(=0)
T(=0)
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
E

l
e
t
i
m

v
e

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y
[
m
a
g
]

R(=45)
T(=45)
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
E

l
e
t
i
m

v
e

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y
[
m
a
g
]

R(=0)
T(=0)
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
E

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y

[
m
a
g
]

e
r
=2
e
r
=2.3
e
r
=2.6
4 6 8 10 12 14 16
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
M

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y

[
m
a
g
]

e
r
=2
e
r
=2.3
e
r
=2.6
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
M

l
e
t
i
m

v
e

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y
[
m
a
g
]

R(=45)
T(=45)
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
M

l
e
t
i
m

v
e

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y
[
m
a
g
]

R(=0)
T(=0)
4 6 8 10 12 14 16
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Frekans [GHz]
T
E

l
e
t
i
m

v
e

Y
a
n
s
m
a

K
a
t
s
a
y
[
m
a
g
]

R(=0)
T(=0)
TM ve TE dalgalar iin ekil 5te incelenmitir. Buna gre, dielektrik sabitini arttrdmz zaman her iki dalga
iin de rezonans frekansnn azald, yansyan dalgann bant aralnn ise artt aka gzlemlenmitir. ekil
6da ekenar genlerden oluan FSYlerin iletim ve yansma katsaylarnn frekansa gre deiim grafikleri
verilmi ve sonular ekil 4a-4cde verilen ikizkenar genlerden oluan FSYlerin iletim ve yansma katsaylar
ile karlatrlmtr. Ekenar genlerden oluan FSYlerin analizi esnasnda kullanlan parametreler ise
srasyla L
1
=L
2
=L
3
=9.4mm, w=0.47mm, t=5mm,
r
=2.3 ve d
x
=d
y
=10mm olarak alnmtr. Buna gre, =0lik
ayla gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar ile aydnlatlan ekenar genlerden olumu FSYlerde 4-16GHzlik
frekans aralnda tek bir rezonansn olutuu grlmtr.

ekil 6. Ekenar genlerden oluan FSYlerin 0lik ayla gelen TM ve TE dzlemsel dalgalar
iin yansma katsaylarnn frekansa gre deiimi

4. Sonu
Bu almada dielektrik sabiti 2.3 olan tabaka zerine periyodik olarak yerletirilmi ikizkenar gen eklindeki
iletken elemanlardan oluan FSYlerin yansma ve iletim katsaylar incelenmitir. Elde edilen sonular ekenar
genlerden oluan FSYler ile karlatrlm ve ikizkenar genlerden olumu FSYlerde ayn frekans
aralnda birden fazla rezonans meydana geldii grlmtr. Ayrca dielektrik sabitinin yansma katsays
zerindeki etkisi de irdelenmi ve nceki almalarda da olduu gibi, dielektrik sabiti arttka rezonans
frekansnn azald, yansyan dalgann bant aralnn ise artt grlmtr. Tm bu sonulara baktmzda
ikizkenar genlerden oluan FSYlerin de daha nceden allm olan dier FSYler gibi bant durdurucu
zellikteki filtreler gibi davrand gzlemlenmitir.

Kaynaklar
[1]. Munk B. A., Frequency Selective Surfaces: Theory and Design, Wiley Interscience, United States of
America, 2000.
[2] Ott R.H. , Kouyoumjian R.G. ve Peters J. , Scattering By a Two Dimensional Periodic Array of Narrow
Plates, Radio Sci. , 2, s.13471349, 1967.
[3] Blinnikova O.A. , Don N.G. ve Kirilenko A.A. Frequency Selective Surfaces with L-Shaped Apertures,
International conference on antenna theory and techniques, s.149151,2007.
[4] Pekmezci A., Analysis of thin triangular conducting elements printed on planar dielectric slabs, Yksek
Lisans tezi, University of Gaziantep, Gaziantep, Trkiye, 2010.
[5] Harrington, R.F., Matrix Methods for Field Problems, Proc. IEEE,55, 136-149,1967.
[6] Balanis C.A., Antenna Theory: Analysis And Design, John Wiley & Sons, Inc., United States of America,
1997.
[7] Harrington, R.F., Field Computation by Moment Methods, IEEE Press, , United States of America, 1993.
ok lekli Elektromanyetik Problemlerin Etkin zm in Gelitirilen
Sonlu Elemanlar / Dipol Moment Yntemi

zlem zgn
(1*)
, Mustafa Kuzuolu
(2)
, ve Raj Mittra
(3)

(1)
Orta Dou Teknik niversitesi Kuzey Kbrs Kampusu (ODT-KKK),
Elektrik-Elektronik Mh. Blm, Gzelyurt, Mersin 10
(2)
Orta Dou Teknik niversitesi (ODT), Elektrik-Elektronik Mh. Blm, 06531 Ankara
(3)
Pennsylvania State Univ., EMC Lab, Electrical Eng. East, University Park, PA 16802

ozozgun@metu.edu.tr, kuzuoglu@metu.edu.tr, mittra@engr.psu.edu

zet: Bu bildiride ok lekli elektromanyetik problemlerdeki zorluklar amak amacyla gelitirilen ve Sonlu
Elemanlar / Dipol Moment (SEDM) yntemi olarak adlandrlan yeni bir hibrit yaklam sunulmutur. Bu yntemin
temel avantaj, ok lekli problemlerin standart sonlu yntemlerle doru olarak zlebilmesi iin gerekli bir-
biimli olmayan alarn yerine daha az bilinmeyen ieren ve kolayca yaratlabilen bir-biimli alarn
kullanlabilmesidir. Bu sayede, matris sistemlerindeki ill-conditioning problemi de azaltlabilmektedir. SEDM
ynteminin iki farkl gereklenme ekli anlatldktan sonra, yntemin performans boyutlu salm problemleri
kapsamndaki saysal sonularla gsterilecektir.

1. Giri
ok lekli, yani dalga boyuna gre ok ince geometrik zellikleri ve ayrntlar olan elektromanyetik problemlerin
saysal olarak zlebilmesi iin, etkin ve doru benzetim tekniklerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Sonlu
Elemanlar Yntemi (SEY), bu tip problemleri zmlemekte kullanlan gl bir saysal yntemdir. Ancak, ok
lekli problemlerdeki ince/kk yaplarn yksek znrlkte modellenmesi ok miktarda bilinmeyen ieren
matris gerektirdii iin, bilgisayar hafza ihtiyacn byk lde arttrmakta ve bu nedenle bu tip problemlerin
zm gnmzde hala zorluk tamaktadr. rnein, byk lekli cisimlerin de var olduu homojen olmayan
ortam iine yerletirimi dalga-boyuna gre ok ince bir tel cismin yaratt etkinin [rnein, cep telefonu iindeki
ince tel antenin insan beynine etkisinin, byk platformlar iine yerletirilen kk antenlerin yaratt alann, veya
entegre devrelerdeki ince arabalant yaplarn etkilerinin] doru bir ekilde modellenebilmesi iin, tel cisim
evresindeki an eleman younluunun, dolaysyla bilinmeyen saysnn, yksek olmas gerekmektedir. Ayrca, bu
tip bir-biimli olmayan alarn yaratlmas ve matris sistemlerindeki ill-conditioning problemleri de zorluk tekil
etmektedir. ok lekli problemlerin zm iin gelitirilen farkl yaklamlar literatrde mevcuttur [1-8].

Bu bildiride, Sonlu Elemanlar / Dipol Moment (SEDM) yntemi olarak adlandrlan ve ok lekli problemlerdeki
zorluklar amak amacyla gelitirilmi yeni bir yaklam sunulmaktadr. Bu yaklamdaki temel fikir, ince/kk
yaplarn etrafndaki blgenin boaltlmas (bu blgedeki youn a elemanlarnn yok edilmesi) ve ince tel yapnn
biribiriyle rten kreler ve bu krelerin merkezindeki dipollerle ifade edilmesidir. Boaltlan blge dndaki
homojen olmayan blge standart SEY ile zlmektedir. Tel cismin dier blge ile olan balam, dipollerin
yaratt alanlar sayesinde salanmaktadr. Dipollere ait momentler, problemin bilinmeyenleri olarak ifade
edilmektedir. Bilinmeyen dipol momentleri, cismin zerinde veya iinde salanmas gereken snr koullar
sayesinde hesaplanmaktadr. SEDM yntemi, zyinelemeli veya zyinelemesiz olarak iki farkl yaklamla
gereklenebilmektedir. Yntemin detaylar ve boyutlu salm problemleri kapsamndaki saysal sonular aada
sunulmaktadr.

2. Sonlu Elemanlar / Dipol Moment (SEDM) Yntemi
SEDM yntemi, zyinelemeli veya zyinelemesiz eklinde iki farkl yaklamla gereklenebilmektedir. Her iki
yaklamda da ilk adm, ince/kk yaplar biribiriyle rten kreler ve bu krelerin merkezindeki x-y-z ynndeki
dipollerle modellemektir (bknz. ekil 1). Her iki yaklamn detaylar aada zetlenmitir.

2.1. zyinelemeli SEDM
Bu yntem, her bir iterasyonda (zyinelemede) alan deerlerinin iyiletirilmesi yaklamna dayanmaktadr ve bu
nedenle zyinelemeli olarak adlandrlmtr. Yntemi aklamak amacyla, bir hesaplama blgesi iinde bir
byk iletken cisim bir de ince iletken yap olduunu farzedelim. lk iterasyonda standart SEY, ince yap olmadan
zlmektedir. Bu zm srasnda, problemin orijinalinde var olan gelen dzlem dalga kullanlarak byk cisim
zerindeki snr koulu salanmaktadr (cisim iletken ise,
salan gelen
teet teet
E E = ). E zamanl olarak, ince yapnn yaratt
salan alan deeri dipole momentler kullanlarak byk cismin yokluunda hesaplanmaktadr. Bu alann nasl
hesaplandn u ekilde aklayalm: N adet kre ve 3N adet dipol olduunu farzedelim. Dipol momentler,
bilinmeyenler olarak alnmaktadr. p ynndeki n-inci dipoln momentini
n
p
Il ile, r ynndeki n-inci dipoln m-
inci krenin yzeyi zerinde yaratt salan alann p ynndeki bileenini
mn
pr
E ile, m-inci krenin yzeyi
zerindeki dzlem dalgann p ynndeki bileenini
mn
pr
E gsterelim. Cisim zerindeki snr koullarn salayacak
ekilde 3N3N boyutunda matris sistemi oluturulmaktadr. Bu matris sisteminin her bir satr aada ifade
edilmitir.

1 1 1 1 1 1 ( )
... ... ...
m mN N m mN N m mN N m gelen
px x px x py y py y pz z pz z p
E Il E Il E Il E Il E Il E Il E + + + + + + + + = (1)

Matris sistemi, bilinmeyen dipole momentler cinsinden zldkten sonra, tm blge iindeki salan alan deerleri,
dipol momentlerin yaratt alanlar hesaplanarak belirlenir. Daha sonra, ilk iki iterasyondaki alan deerleri toplanr.
Bu ekilde, k-inci iterasyonda benzer admlar izlenir. Ancak tek fark, orijinal dzlem dalga yerine (k-1)-inci
iterasyondaki salan alan deerleri snr koulunu salamak amacyla kullanlr. Her bir iterasyonda, her bir krenin
zerindeki alan deerleri, boaltlan blgenin snr zerindeki alan deerleri enterpole edilerek hesaplanr. Eer ince
yap dielektrik (
r
) ise, matris sistemi her bir kre iindeki polarizasyon akmlarn ( ( )
0
P E = ) eletirerek
aadaki gibi hesaplanr.

( )
( ) 1 1 1 1 1 1
0
1 .. .. ..
m gelen m mN N m mN N m mN N m
r p px x px x py y py y pz z pz z p
E E Il E Il E Il E Il E Il E Il F Il + + + + + + + + + =

(2)

Burada, F dzeltme faktr olarak adlandrlmtr ve kk dielektrik kreden olan analitik salan alan deerinin
[9] eletirme denklemine koyularak hesaplanmasyla belirlenmektedir: ( ) ( ) ( )
gelen salan
0
1
r
E E F Il + = . Bu
ekilde,
( )
3
3 / 4 F j a = olarak hesaplanr. Burada a krenin yarapdr. Bu yaklam zyinelemeli bir yaklam
olduu iin, salan alan deerleri her bir iterasyondaki alan deerleri toplanarak ve bir yaknsama kriteri
belirlenerek hesaplanmaktadr.

2.2. zyinelemesiz SEDM
Bu yaklam zyinelemesiz bir yaklamdr ve problemi tek bir matris sistemine indirgeyerek zmektedir. Bu
teknikte, ilk nce standart SEY matrisi kk/ince yapnn yokluunda oluturulmaktadr. Daha sonra, byk cisim
zerindeki snr koulunu salamak iin aadaki eitlik matris sistemine empoze edilir.

3
salan gelen
1
N
n n
n
E Il E E
=
+ =
(3)

Bu eitlikteki toplam ifadesi, bilinmeyen dipol momentler cinsinden ifade edilmi salan alan gstermektedir. Daha
sonra, iletken ince cismin zerindeki snr koulunu salayan aadaki 3N saydaki denklem, matris sistemine
empoze edilir.

3
salan gelen
1
N
n n
i i
n i
Il E u E E
=
+ =

(4)

Buradaki ikinci toplam terimi, boaltlan blge snr zerindeki enterpole edilmi alan deerlerini ifade etmektedir.
Eer ince cisim dielektrik ise, snr koulu denklemleri yerine, polarizasyon akm eletirme denklemleri matris
sistemine empoze edilir. Bu ekilde, (N
SEY
+ 3N) (N
SEY
+ 3N) boyutunda matris sistemi elde edilir. Sistemin
bilinmeyenleri; 3N adet dipol momentleri ve N
SEY
adet SEY blgesi iinde kalan alan deerleridir.

SEDM ynteminde krelerin aplar, ince yapnn kalnlna uygun olarak seilebilir. Kre saysn belirlemek iin
krelerin birbiriyle rtme miktar (R
o
) parametre olarak dnlebilir. zyinelemeli ve zyinelemesiz
yaklamlarn birbirine kar avantajlar/dezavantajlar u ekilde zetlenebilir: zmeyi hedeflediimiz
problemlerde genelde kk/ince yaplarn dier cisimlerle etkileimi az olduu iin, zyinelemeli yaklam birka
iterasyonda gvenilir sonular salamaktadr. Ayrca, zyinelemeli yaklam daha kk matrislerle ilgilendii iin
daha az bilgisayar hafzas gerektirmektedir. Bunun yannda, zyinelemesiz yaklam problemi tek bir matris
sistemine indirgedii iin, problemi iterasyon olmadan tek admda zebilmektedir.

ekil 1: Sonlu Elemanlar / Dipol Moment yntemi.

3. Saysal Sonular
Bu blmde, yntemlerin performansn gsteren 3 boyutlu salm problemleri ele alnmaktadr. lk rnekte, kenar
1 uzunluunda iletken kp ve uzunluu 1 ve kalnl /50 olan ince telden olan salm probleminin sonular
sunulmutur (dalgaboyu =1m). Cisimler arasndaki mesafe 0.2dr. nce tel, 164 adet birbiriyle rten krelerle
modellenmitir. Bistatik radar kesit alan (RKA) deerleri, standart SEY ve FEKO yazlmyla karlatrmal olarak
ekil 2de gsterilmektedir. kinci rnekte, kenar 0.5 uzunluunda iletken kp ve uzunluu 0.5 ve kalnl /50
olan ince dielektrik tel (
r
= 9) ele alnmtr. Cisimler arasndaki mesafe 0.25dr. Bistatik radar kesit alan (RKA)
deerleri benzer ekilde karlatrmal olarak ekil 3te gsterilmektedir.

Saysal deneylerden elde edilen sonular gstermitir ki, zyinelemeli SEDM birka iterasyonda gvenilir sonular
salamaktadr. Ayrca, hem zyinelemeli hem zyinelemesiz SEDMden elde edilen sonular, referans sonularna
yakn sonular salamaktadr.

ekil 2: letken kp ve ince telden salm problemi.

ekil 3: letken kp ve dielektrik ince telden salm problemi.

4. Sonular
ok lekli elektromanyetik problemleri etkin bir ekilde zmek amacyla gelitirilen Sonlu Elemanlar / Dipol
Moment (SEDM) yntemi sunulmutur. Yntemin iki farkl gereklenme ekli (zyinelemeli ve zyinelemesiz)
aklanm ve birbirleriyle karlatrlmtr. Yntemin performans 3 boyutlu salm problemleri ele alnarak
referans sonularyla karlatrlmtr.

Kaynaklar
[1] H. Wu, ve A.C. Cangellaris, Efficient Finite Element Electromagnetic Modeling of Thin Wires, 50(2), s. 350-
354, 2008.
[2] Z.-G. Qian, ve W.C. Chew, Fast Full-Wave Surface Integral Equation Solver for Multiscale Structure
Modeling, IEEE Trans. Antennas Propagat, 57, s. 3594-3601, 2009.
[3] A. Abakar, J.L. Coulomb, G. Meunier, F.-X. Zgainski, ve C. Guerin, 3-D Modeling of Thin Wire and Thin
Plate Using Finite Element Method and Electrical Circuit Equation, IEEE Trans. on Magnetics, 37, s. 3238-
3241, 2001.
[4] O. Ozgun, R. Mittra, ve M. Kuzuoglu, CBFEM-MPI: A Parallelized Version of Characteristic Basis Finite
Element Method for Extraction of 3D Interconnect Capacitances, IEEE Trans. on Advanced Pack., 32(1), s.
164-174, 2009.
[5] O. Ozgun, R. Mittra, ve M. Kuzuoglu, Parallelized Characteristic Basis Finite Element Method (CBFEM-MPI)
A Non-iterative Domain Decomposition Algorithm for Electromagnetic Scattering Problems, Journal of
Computational Physics, 228(6), s. 2225-2238, 2009.
[6] O. Ozgun, ve M. Kuzuoglu, Finite Element Analysis of Electromagnetic Wave Problems via Iterative Leap-
Field Domain Decomposition Method, Journal of Electromagnetic Waves and Applications, 22(2), s. 251-266,
2008.
[7] O. Ozgun, ve M. Kuzuoglu, Forward-Backward Domain Decomposition Method for Finite Element Solution
of Boundary Value Problems, Microwave and Optical Technology Letters, (49)10, s. 2582-2590, 2007.
[8] O. Ozgun, ve M. Kuzuoglu, Efficient Finite Element Solution of Low-Frequency Scattering Problems via
Anisotropic Metamaterial Layers, Microwave and Optical Technology Letters, 50(3), s. 639-646, 2008.
[9] R.F. Harrington, Time-Harmonic Electromagnetic Fields. McGraw-Hill, 1961.

YKSEK FREKANS RADAR HEDEFLER N RADAR SAILMA
YZEY (RSY) KESTRMLER

Fatih NCL*, Levent SEVG*

*Dou niversitesi
Elektronik Haberleme Mhendislii Blm
Acbadem, stanbul

Tel. No: +90-216-5445555/ 1290
foncul@dogus.edu.tr

ZET
Bu almada, yksek frekans (3-30 MHz) radarlarnn olas su-st ve hava hedefleri iin Radar Salma Yzeyi
(RSY) kestirimleri ele alnmtr [1]. Yksek frekans radarlar kylarda, geni blgelerde su-st ve hava
sahalar iin tmleik gzetleme sistemleri ierisinde yaygn kullanm alanlarna sahiptir. Yzey dalgal ve gk
dalgal olmak zere ikiye ayrlan bu tip radarlar, genelde ve srasyla 3-10 MHz ve 15-30 MHz frekans
blgelerini kullanrlar. Yksek teknoloji gerektirmeyen bu tip radarlarda grlt, giriim, deniz ve kara
kargaas yannda nemli bir sorun da radar hedeflerinin RSYnin doru kestirimidir. Bu frekans blgesinde
radar hedefleri rezonans blgesine denk dtnden optik blgedeki gibi para para ele alnp analitik
yaklamlarla modellenemez; hedefler bir btn olarak ele alnmak zorundadr; bu ise hemen hemen
olanakszdr [1]. Ancak, rezonans RSY blgesinde gl saysal teknikler kullanmak olasdr. Bu tekniklerin
banda, bir frekans domeni modeli olan Momentler Yntemi (Method of moments MoM) ve bir zaman domeni
modeli olan zamanda sonlu farklar yntemi (Finite-difference Time-Domain FDTD) gelir. Her iki yntemi
kullanarak yksek frekans radar hedeflerinin saysal RSY kestirimlerini otomatik yapacak bir paket
gelitirilmitir [2,3]. Bu almada, bu paket kullanlarak deiik radar hedeflerinin RSY kestirimleri
karlatrmal olarak sunulacaktr. Bu amala, uygulanan yntemlere gre uak ve gemi gibi boyutlu radar
hedeflerinin saysal modelleri oluturulmu, deien geometri ve boyutlara ilikin RSY davranlar
incelenmitir.

1.Giri
RSY kestirimi, radar problemlerinde tanmlanabilirlik, grnebilirlik ve grnmezlik gibi sorulara yant
verebilmek amacyla elektromanyetik (EM) kuramnn son yllarda hzla gelien alanlarnn banda gelmektedir.
Deneysel RSY kestiriminde altyap, laboratuar ve fiziki artlarn yeterlilii gibi birok etken rol oynamaktadr.
Cisimlerin morfolojik zelliklerinin byk oranda rol oynad RSY kestirimlerinin bilgisayar benzetim aralar
ile yaplmas zellikle maliyet gz nne alndnda ska bavurulan yntemlerden biridir. Rezonans RSY
blgesinde gl saysal teknikler kullanmak olasdr. Bu tekniklerin banda, bir frekans domeni modeli olan
Momentler Yntemi (Method of moments MoM) ve bir zaman domeni modeli olan zamanda sonlu farklar
yntemi (Finite-difference Time-Domain FDTD) gelir. Bu amala gelitirilmi frekans ve zaman domeni
metotlar ile alan ok sayda benzetim arac mevcuttur. Her iki yntemi kullanarak yksek frekans radar
hedeflerinin saysal RSY kestirimlerini otomatik yapacak bir paket gelitirilmitir [2,3].

Bu almada sz konusu paket kullanarak RYS benzetimleri ele alnmtr. Deiik uak ve gemi modelleri
oluturulmu, uak gvdesinin, kanatlarnn ve kuyruk kanadnn uzunluklar deitirilerek, geminin ise farkl
blgelerine referans birim kre konularak uygulanan yatay ve dey polarizasyondaki iarete karlk oluan
salmann yatayda ve deyde oluturduu alanlar zerinden RSY deiimleri gzlenmitir. kinci Blmde
benzetim aralar ile hazrlanm uak ve gemi modelleri ve benzetim sonularna, 3. Blmde ise yorumlar ve
dikkat ekici noktalara yer verilmitir.

2. Benzetim rnekleri
Zamanda sonlu farklar yntemini kullanan MGL-RCS [3] ile ncelikle RSY dnlen uak modelinin paket
iinde bulunan basit geometrik ekillerinden silindir, konik ve kp objelerini kullanarak, boyutlandrma evirme
ve yer deitirme teknikleriyle oluturulmas gerekletirilmitir. Oluturulan basit uak ve modllerin
uzunluklar ekil 1de gsterilmitir. Bu benzetimin amac uak boyutlarnn RSY ne etkisini grmektir. Bu
amaca uygun olarak ok detayl olmayan uak formu yeterli bilgiyi bize sunacaktr. kinci olarak yine ekil 1de
bu arala retilmi gemi modeli, boyutlar ve referans kre yerletirme pozisyonlar numaralandrlm olarak
grlmektedir.

ekil 1. RSY hedefi olarak kullanlan uak ve gemi modeli ve para uzunluklar

Zamanda sonlu farklar yntemi ile boyutlu cisimler, Yee hcresi ad verilen iinde kk, e kpler halinde
modellenmekte ve elektrik alann hcreler arasndaki etkileimi zlerek tm cisim zerindeki deiim
hesaplanabilmektedir. Ulalmak istenen frekans blgeleri iin birim Yee hcresi boyutunun drlmesi hcre
saysn arttrmakta bu da zlen denklem saysn stel olarak arttrmaktadr. Bu sebeple ilem karmakl
olumakta analiz ve zm sreleri ulalabilir bilgisayarlar da imknsz hale gelmektedir. Bu sebeple
boyutlardan bamsz olarak en uzun boy l ve (dalga boyu) veya frekans oranna dayal RSY daha bilgi verici
ve kullanldr. Analizler 0-3000 MHz frekans aralnda yaplmtr. Analizler, en kk ayrklam para
boyutunun /10dan byk olmama kriteri ile gerekletirilmitir. Uak modeli boyutu 0.01m olan X, Y, Z
dorultusunda srasyla 81,100, 33 hcre ile toplamda 8715 hcreden olumaktadr. Gemi modeli ise yine
srasyla 19, 101, 30 hcre ile toplamda 5785 hcre ile ayrklatrlmtr. Ayrklatrlm gemi ve uak
modelleri ekil 2 de grlmektedir.

ekil 2. Ayrklatrlm gemi ve uak modelleri

2.1 Uak Uygulamalar
Gvde boyu 0.8m ve 1.6m iin uan yandan uygulanan radar iaretine karlk yatay polarizasyondaki RSY
deiimi ekil 3(a) da gsterilmitir.

a) b)
ekil 3.Deiken gvde boyunun uak RSYe etkisi (l=10)
Grld zere ortalama RSY de iddet olarak kk bir art olmasna ramen, zellikle rezonans blgesinde
elde edilen maksimum ve minimum deerlere karlk den frekans deerleri farkllamtr. Bunun yan sra
ekil 3(b)de ayn durum iin n yzeyde boyutsal bir byme olmamasna ramen nden uygulanan yatay
iarete kar den yatayda RSY artmtr. Bunun sebebi olarak da uak gvdesinin uzamasyla rezonans
blgesinde uan blgesel olmak yerine bir btn olarak RSY etkisi gstermesi sylenebilir.

Deiken kanat boyunun etkisi ekil 4 de gsterilmitir. Kanat boyu deitirmeden ncelikle uan nden ve
arkadan RSY zelliklerine bakldnda, nden ve arkadan kesit alanlar ayn olmasna ramen, uan nnden
ve arkasndan yatayda gnderilen iarete karlk farkl RSY zellikleri elde edildii ekil 4(a) da
gsterilmektedir. nden uaa arpan iaret konik yzeyle etkilemekte arkadan gnderilen ise dzlemle
etkilemektedir. Bu sebeple arkadaki RSY daha kararl karakteristik verirken; ndeki konik ksm daha
deikendir. Artan kanat boyunun ise yandan ve yataydaki bir iarete kar verdii RSY ekil 4(b) de
gsterilmitir. Grld zere yzeysel alanda farkllk olmamasna ramen rezonans frekanslarnda blgesel
salmadan ok tm uaktan salan, RSY zerinde etkin durumdadr.

a)

c)

b)

d)
ekil 4.Deiken kanat boyunun uak RSYe etkisi (l=10)

Son olarak kanat uzunluunun art nde yatay gelen iaretin 2000MHz civarnda RSY ne yapt katk ekil
4(d) de grnmektedir. 0.8m kanat boyuyla bu frekansta uak RSY derken, kanat boyu 1.6 m ye ulatnda
bu etki ortadan kalkarak belki de saptanamayan uak grnr duruma gelebilmektedir.

Arka kuyruk kanad dey de baskn bileen bulunduracandan RSY iin analizin deyde uygulanan iaretle
yaplmas ve deyde salacak iaretin dikkate alnmas doru olacaktr. ekil 5 (a) da nden ve arkadan dey
uygulanm iaretin nden ve arkadan salan deyde iaret dikkate alnarak RSY analizi gsterilmektedir.

a)

b)
ekil 5.Deiken kuyruk kanat boyunun uak RSYe etkisi (l=10)
ekil 4(a) ile ekil 5(a) kyaslandnda yatayda etkili olan dzlem etkisi deyde kuyruun deyde etkisiyle
grlmemekte, RSY yine frekansa gre deiim gstermektedir, uak nden ve arkadan byk lde ayn RSY
karakteristii gstermitir. ekil 5(b)de ise kuyruk boyunun uzamas 1000MHz-2000Mhz aralnda nden
dey uygulanan iarete kar deyde RSY ni drrken, dier blgelerin hemen hemen tamamnda
ykseltmitir. Optik blgede ngrlebilen boyutlarn uzamasyla artacak RSY, rezonans blgesinde uak bir
btn olarak dnldnden bilinen ve beklenen bir ok zellie aykr hareket edebilmektedir. Arkadan
deyde uygulanan iaretin ise artan kuyruk kanat uzunluuyla deyde RSYni 500 -1000 MHz aral dnda
arttrd benzetim sonularna gre sylenebilir.

2.2 Gemi Uygulamalar
Uak modeliyle yaplan benzetimlerin benzerleri gemi modeli iin de yinelenmitir. Bunlara ait bir rnek ekil
6da gsterilmitir. RSY problemlerinde referans kre etkileimi nemli bir yer tutmaktadr. ekil 1de yaplan
benzetimler iin yerletirilen kre konumlar gsterilmitir. Kre etkisini gzlemlemek iin birok benzetim
uygulanmtr. ekil 6(a)da geminin n blmnde 1 konumuna yerletirilmi 0.1m apl krenin belirli
frekanslarda kre yerletirilmemi gemiye gre RSY kayplar oluturduu grlmektedir.

a)

b)

c)
ekil 6. Gemi modeline eklenen referans kre ile RSY etkileimi

Bu rnek rezonans frekanslarnda zerinde bulunduu cisimle etkilemeden her zaman yksek RSY elde
edilemeyeceini gsterir. ekil 6(b)de konumda sabit radar iaretinin, krenin gemi zerinde 3. konumda
oluturduu RSY etkisi kutupsal diyagram da gsterilmitir. ekil 6(b)de gemini yanndan yatayda uygulanan
iaretin kre yokken oluturduu RSY ne gre daha kararl olduu sylenebilir, krenin bulunmad durumda
geometri sebebiyle oluan giriim ve krnm etkilerinin nlendii grlebilir. ekil 6(c) de ise oluan RSY nin
1. konuma yerletirilen kre ile tmyle deitii grlebilir.

4. Sonu
Bu almada, uak ve gemi morfolojilerindeki deiikliklerin ve yaplarndaki geometrilerin RSY zerindeki
etkileri ile ilgili analizler ve saptamalar yaplmtr. Zamanda sonlu farklar (FDTD) yntemi kullanan
gelitirilmi ara yz yardmyla boyutlu nesneler oluturulmu ve RSY iin benzetim uygulanmtr. Zamanda
analiz yapan benzetim arac ile alarak, zamandan frekansa gemek suretiyle her frekansta RSY elde etmek
mmkn olmutur. Bylece hesaplama yknn nemli oranda azald grlmtr.

KAYNAKLAR
[1]. L. Sevgi, Target Reflectivity and RCS Interaction in Integrated Maritime Surveillance Systems Based on
Surface Wave HF Radar Radars, IEEE Antennas and Propagation Magazine, Vol.43, No.1, s.36-51, ubat
2001.
[2]. . Uluk, G. akr, M. akr, L. Sevgi, Radar Cross section (RCS) Modeling and Simulation: Part I
Definitions, Strategies, and Canonical Examples, IEEE Antennas and Propagation Magazine, Vol.50, No.1,
s.115-126, ubat 2008.
[3]. G. akr, M. akr, L. Sevgi, Radar Cross section (RCS) Modeling and Simulation: Part II A Novel
FDTD-Based RCS Prediction Virtual Tool, IEEE Antennas and Propagation Magazine, Vol. 50, No.2, s.81-94,
Nisan 2008.
Alt Yzl Eleman Kalite ltleri zerine Bir nceleme ve Karlatrma

Engin YALIN
1
, A. Egemen YILMAZ
1
, Mustafa KUZUOLU
2

1
Ankara niversitesi
Elektronik Mhendislii Blm, Ankara
eyalcin06@yahoo.com, aeyilmaz@eng.ankara.edu.tr,

2
Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, Ankara

zet: Bu almada, eitli aratrmaclar tarafndan, alt yzl bir elemann ideal bir alt yzl eleman olan
kpe ne kadar benzediine dair tanmlanan bir takm ltlerden her birinin, eleman zerindeki asal ve
ekilsel bozulma (distortion) etkilerine kar ne kadar hassas olduu, ltn eleman zerindeki ters evrilme
(inversion) durumunu tespit edip edemedii gibi hususlar irdelenmitir. alma kapsamnda be farkl kalite
lt, drt farkl analizde kullanlmtr. alma kapsamnda incelenen tm ltler iin elde edilen bulgular,
karlatrmal olarak sunulmutur.

1. Giri
Sonlu eleman ynteminde kullanlan a kalitesinin yksek olmas, elde edilen yaklak zmn yksek
dorulukta olmasnda nemli bir faktrdr. Dolaysyla retilen/kullanlacak olan an kalitesi, eleman ekli (iki
boyutta gen, drtgen, vb.; boyutta drt yzl, alt yzl, piramit, vb.) ve tipi (dm, kenar, facet ve hacim
elemanlar) her ne olursa olsun, bir takm ltler yardm ile hesaplanmaldr. A kalitesi, a oluturmakta olan
elemanlarn kalitelerine bal bir fonksiyon olarak ifade edilebilir. Bu nedenle literatrde, farkl eleman ekilleri
iin sz konusu elemann ideale ne kadar yakn olduuna dair bir takm ltlerin tanmland birok alma
bulunmaktadr. Sonlu elemanlar yntemi ile zlmek istenilen problemlerde en nemli hususlardan biri,
problem ilgi alan iin belirli mertebedeki boyutlara sahip elemanlar kullanlarak uygun bir an oluturulmasdr
(rnein elektromanyetik salma ve ma problemlerinde, eleman kenarlarnn yaklak olarak 0.1
mertebesinde olmas tercih edilmektedir). Alt yzl eleman, bu kstlar altnda boyutlu problemlerde
mmkn olan en az sayda bilinmeyene neden olmalar nedeniyle tercih edilmekte olan bir eleman eklidir.
Ancak verilen bir blge iin alt yzl eleman ann varl (bir baka deyile sadece alt yzl elemanlardan
oluan bir an oluturulup oluturulamayaca) hakknda belirli zel durumlar dnda topolojik olarak fikir
yrtlemiyor olmas veya alt yzl eleman ann elde edilse bile dzgn olmamas gibi hususlar, alt yzl
elemanlarn dezavantajlardr. zellikle a elde edilen durumlar iin sz konusu an kalitesinin llmesi, alt
yzl eleman alar iin yaygn bir ihtiyatr. Bu nedenle, eitli aratrmaclar tarafndan, alt yzl bir elemann
ideal bir alt yzl eleman olan kpe ne kadar benzediine dair bir takm ltler tanmlanmtr.

2. Kalite ltleri
Bu almada [1],[2],[3] ve [4]deki kalite ltleri temel alnarak kullanlmtr. Bu ltlerden birincisi [1]de
Knupp tarafndan tanmlanm olan durum says ltdr ve Denklem (1)deki gibi dzenlenmitir.

( )
=
k
k
f
3
1
3 / ) ( / 8 T (1)

Bu denklemdeki T matrisi bir alt yzl elemann dm noktalarnn koordinatlarndan olumu bir matris olup,
|T| ise Frobenius normu olmak kaydyla (T)=|T||T|
-1
olarak ifade edilmektedir. Bu fonksiyonun deer aralklar
0 ile 1 arasndadr. Yksek kaliteli bir eleman iin bu fonksiyon 1e yakn deerler almaktadr. Bu almada
dier kalite lt olarak Maeda vd. tarafndan [2]de tanmlanm olan ve Denklem (2)deki gibi dzenlenen
lt kullanlmtr.

=
=
6
1
max ,
min ,
2
6
1
j
j
j
l
l
f (2)
Denklem (2)deki l
j,min
ve l
j,max
deerleri, elemann jinci yzndeki en ksa ve en uzun kenarlarn uzunluklardr.
Bu fonksiyon da 0 ile 1 arasnda deer almakta olup, yksek kaliteli bir eleman iin fonksiyon 1e yakn deerler
almaktadr. Bu almada kullanlacak olan dier bir lt ise yine Maeda vd.nin dier bir almalarnda
tanmlam olduklar kalite ltdr [3]. Sz konusu lt, Denklem (3)teki hali ile dzenlenmitir.

max
3
3
l
V
f = (3)

Denklem (3)te yer alan l
max
deeri elemann en uzun kenarnn uzunluunu, V deeri ise elemann hacmini ifade
etmektedir. Bu fonksiyon da 0 ile 1 arasnda deer almakta olup, yksek kaliteli bir eleman iin fonksiyon 1e
yakn deerler almaktadr. Bu almada kullanlacak olan bir dier lt alt yzl elemann en ksa ve en uzun
diyagonal uzunluklar oranna dayanan kalite ltdr [4]. Sz konusu metrik Denklem (4)te grld
gibidir.

max ,
min ,
4
d
d
l
l
f = (4)

d,min
ve l
d,max
deerleri, srasyla elemann en ksa ve en uzun diyagonal (kegen)
uzunluklardr. Bu fonksiyon da 0 ile 1 arasnda deer almakta olup, yksek kaliteli bir eleman iin fonksiyon
1e yakn deerler almaktadr. Bu almada kullanlacak olan son lt ise alt yzl elemann en ksa kenar
uzunluu ile en uzun diyagonal uzunluunun oranna dayanan kalite ltdr [4]-[5]. Sz konusu metrik (5)
numaral denklemdeki hali ile dzenlenmitir.

max ,
min
5
3
d
l
l
f = (5)

min
, alt yzl elemann en ksa kenar uzunluunu; l
d,max
ise alt yzl elemann en uzun
diyagonal (kegen) uzunluunu gstermektedir. Bu fonksiyon da 0 ile 1 arasnda deer almakta olup, yksek
kaliteli bir eleman iin fonksiyon 1e yakn deerler almaktadr.

3. Deiik Alt Yzl Elemanlar zerine Kalite ltlerinin Uygulanmas
Bu blmde, ideal alt yzl eleman zerindeki baz kelerin koordinatlarnda deiiklikler yaplarak
elemann ekli bozulmu; Blm 2de belirtilen kalite ltlerinin bu bozulmalara bal olarak ald deerler
gzlemlenmitir. lk olarak ideal alt yzl eleman olan bir kp zerindeki x,y,z koordinat dzlemindeki, (1,1,1)
koordinatlarnn oluturduu ke zerindeki z-dorultusundaki deer, p gibi bir deiken kullanlarak
deitirilmi (ekil 1(a)) ve Blm 2de yer alan kalite ltlerinin, p deerine gre deiimleri ekil 1(b)deki
gibi elde edilmitir.

kinci analizde, ideal alt yzl elemann x,y,z koordinat dzlemindeki, (1,1,1) koordinatlarnn oluturduu ke
zerindeki x,y,z dorultusundaki deerlerin hepsi p gibi bir deiken kullanlarak deitirilmi (ekil-2(a)) ve
Blm 2de belirtilen kalite ltlerinin pye bal deiimleri elde edilmitir (ekil-2(b)).

nc analizde ise ideal alt yzl elemann x,y,z koordinat dzlemindeki, (1,1,0) koordinatlarnn oluturduu
ke zerindeki x ve y dorultusundaki deerleri; (0,1,0) koordinatlarnn oluturduu ke zerindeki y
dorultusundaki deeri; (1,1,1) koordinatlarnn oluturduu ke zerindeki x ve y deerleri; ve son olarak
(0,1,1) koordinatlarnn oluturduu ke zerindeki y dorultusundaki deeri p gibi bir deiken kullanlarak
deitirilmi (ekil-3(a)) ve Blm 2de belirtilen kalite ltlerinin pye bal olarak deiimleri hesaplanmtr
ekil-3(b).

Son analizde ise ideal alt yzl elemann x,y,z koordinat dzleminde yer alan (1,1,1) koordinatlarnn
oluturduu ke zerindeki z dorultusundaki deeri p
1
gibi bir deiken ile; (0,1,1) koordinatlarnn
oluturduu ke zerindeki z dorultusundaki deeri ise p
2
gibi bir deiken ile deitirilerek (ekil 4),
Blm-2de belirtilen kalite ltlerinden ilk analizde daha hassas sonular verdii gzlenen f
1
ve f
5
kalite
ltlerinin p
1
ve p
2
ye bal olarak deiimleri gzlemlenmitir (ekil 5(a)), (ekil 5(b)).
x

y
z
(1,0,0)
(1,0,1)
(1,1,0)
(0,0,0) (0,1,0)
(0,1,1) (0,0,1)
(1,1,p)
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
p
F

f1
f2
f3
f4
f5

(a) (b)
ekil 1. Analiz 1 in (a) deal Alt Yzl Eleman zerindeki Bozulma, (b) Bozulmaya Bal Olarak Kalite
ltlerinin Deiimi

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
p
F

f1
f2
f3
f4
f5

(a) (b)
ltlerinin Deiimi

4.Sonu
Bu alma kapsamnda 5 farkl kalite lt ile drt farkl analiz yaplmtr. Her bir analiz sonucunda be kalite
ltnn ke koordinatlarnda deitirilen p deerlerine bal olarak sonular elde edilmitir. Analizlerde alt
yzl elemann ters dnd (p deerinin negatif olduu) durumlarda kalite ltlerinin bu durumu
alglayamad tespit edilmi, bu nedenle analizlerde p deerleri iin pozitif deerler kullanlmtr. Drt analizin
de sonularna bakldnda Knupp tarafndan tanmlanan durum says (f
1
) lt ile [4]te tanmlanan stretch
kalite ltnn (f
5
) dierlerine gre daha hassas sonular verdii gzlemlenmitir. Zira eleman ekil
bozulmasnn en ar durumu olan p=0 durumunda dier ltler 0dan farkl deerler vermi, bu iki lt ise 0
ya da 0a ok yakn deerler vermitir. Gelecek almalarda, ltlerin farkl bozulma tiplerine gre
hassasiyetinin incelenmesi, sz konusu ltlerin karmaklk derecesi gibi zelliklerine gre de bir takm
incelemeler yaplmas hedeflenmektedir.

Kaynaklar
[1] Knupp, P., A Method for Hexahedral , Int. J. Num. Met. Eng., cilt 58, s. 319332, 2003.
[2] Maeda, T., vd., An Automatic Hexahedral , J. Mat. Proc. Tech., cilt 161, no. 1-2; s. 101106, 2005.
x
y
z
(1,0,0)
(1,0,1)
(1,1,0)
(0,0,0) (0,1,0)
(0,1,1) (0,0,1)
(p,p,p)
[3] Maeda T., vd., Automatic Hexahedral , IEEE Trans. Mag., cilt 4, no. 2, s. 973-976, 2004.
[4] Sandia National Labotartories, CUBIT 10.2 User Documentation, http://cubit.sandia.gov/help-
version10.2/cubithelp.htm, Son Gncelleme Tarihi: 11 Ekim 2006 (Son Eriim Tarihi: 30 Temmuz 2010).

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
p
F

f1
f2
f3
f4
f5

(a) (b)
ltlerinin Deiimi

ekil 4. Analiz 4 in deal Alt Yzl Eleman zerindeki Bozulma

0
0.5
1
1.5
2
0
0.5
1
1.5
2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
p1
p2
f
1

0
0.5
1
1.5
2
0
0.5
1
1.5
2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
p1
p2
f
5

(a) (b)
ekil 5. Analiz 4 in Bozulmaya Bal Olarak Kalite ltlerinin Deiimi (a) f
1
in, (b) f
5
in
x
y
z
(1,0,0)
(1,0,1)
(1,1,0)
(0,0,0) (0,1,0)
(0,1,p2) (0,0,1)
(1,1,p1)
x
y
z
(1,0,0)
(1,0,1)
(p,p,0)
(0,0,0)
(0,p,0)
(0,p,1)
(0,0,1)
(p,p,1)
2B E-Kutuplu Dalgalarn Mkemmel Elektriksel letken Bir Yzey
Kmesinden Krnmnn Analitik Reglerletirme Yntemi ile ncelenmesi

Gebze Yksek Teknoloji Enstits
Elektronik Mhendislii Blm
Kocaeli
hyigit@gyte.edu.tr, dikmen@gyte.edu.tr,

zet: Analitik Reglerletirme Yntemi, 2B E- Kutuplu dalgalarn, ak ve kapal mkemmel elektriksel iletken
yzeylerin oluturduu bir snr kmesinden krnmn incelemek iin uygulanmaktadr. Elektromagnetik snr deer
problemi, saysal kesme yntemi ile prensipte kesme yntemi ile istenilen hassaslkta zlebilecek olan ikinci
trden bir lineer denklem sistemine edeer biimde indirgenmektedir. Sz edilen sistemin ters almaya hassasiyeti,
yzey akm younluklar ve salan alan dalmna ilikin saysal sonular sunulmaktadr.

1. Giri
Analitik Reglerletirme Yntemi (ARY) olduka geni bir kanonik yzey kmesinden dalga krnmn incelemek
iin geerli matematiksel olarak gl bir yntemdir [1]. Birinci trden Fredholm integral denklemleri sz konusu
olduunda, ayrklatrldklarnda da birinci trden lineer denklem sistemlerine varlr ve bu tr denklemlerin
zmlerinin doruluklarnn salanmasnn ek gayret gerektirdii bilinmektedir [2]. Bu tr bir probleme ARY
yaklamyla I birim ve H, l
2
de bir kompakt operatr olmak zere, (I+H)x=b, x,bl
2
, biimindeki sonsuz ikinci
trden bir lineer denklem sistemine varlr. Bu tr sistemlerin kesilerek elde edilen zmleri, sadece kullanlan
bilgisayarn kapasite ve kullanm biimine bal olmak zere istenilen hassaslkta elde edilebilir. Sz konusu
operatrlerin terslerinin alnmaya dair hassaslklar dzgn snrldr, dolays ile tersleri mevcuttur ve ilikin sonsuz
lineer denklem sistemleri kesilerek zlmeye elverilidir. Bu biimde yaplandrlm ARY yaklam, deneysel
verilerin teyit edilmesi ve ilgili hatalarn kaynaklarnn analizi iin mkemmel bir aratr.

2. Problemin Formlasyonu
A. E-Kutuplu Dalga Krnmna Dair Snr Deer Problemi
Bu blmde 2B E-kutuplu dalgalarn birbirinden ayrk, ak ve/veya kapal erilerden oluturulabilecek olan
Mkemmel Elektriksel letken (ME) yzeylerden krnmna dair ARY zmn inceleyeceiz. zm, yzey
erileri hari her yerde homojen Helmholtz denklemini, yzey erileri zerinde Dirichlet snr koulunu, sonsuzda
Sommerfeld radyasyon koulunu ve ak erilerin ayrtlarnda Meixner ayrt koullarn salayacaktr. Toplam
yzey S=)S
j
, ( S
j
S
m
= , mj) ile gsterilir ve parametrik olarak, ak yzeyler iin S
j
={(x
j
(u),y
j
(u)):u[-1,1]} ve
kapal yzeyler iin S
j
={(x
j
(),y
j
()):[-,)} (j=1,2,,N) biiminde yazlr. Bylesine bir ME yzey bileimi
Sden salan alan S hari her yerde u
s
(q)=
S
J(p)G(q,p)dS qR
2
\S olarak ifade edilebilir. S zerinde Dirichlet
koulunun uygulanmas ile sa yan gelen E-kutuplu alan olan
S
J(p)G(q,p)dS=-u
i
(q) qS biimindeki birinci trden
bir integral denkleme varlr. Burada G(q,p), k bo uzay dalga says ve |q-p| p ve q noktalar arasndaki uzaklk
olmak zere, Helmholtz denklemi iin bo uzay 2B Green fonksiyonudur: G(q,p)=[-i/4]H
0
(1)
(k|q-p|). S zerindeki
akm younluu J(p) esasen S yzeyinin iki yanndaki salan alanlarn normal trevlerine dair srama miktardr.
Ak olan ksmlar ek olarak ayrtlarda Meixner ayrt koulunu salar ve her S
j
iin akm younluklar, d
1j
(p), d
2j
(p)
iki ayrta olan mesafeler ve w
j
(p) Hlder snfndan bir fonksiyon olmak zere J
j
(p)=[d
1j
(p)d
2j
(p)]
-1/2
w
j
(p) biiminde
yazlr. J(p), G(q,p) ve u
i
(q), p ve q noktalarnn zerlerinde bulunduklar yzeylere gre, ak yzeyler iin Fourier-
Chebyshev serilerine ve kapal yzeyler iin Fourier serilerine alr ve integral denklemde deerlendirilir. p ve q
noktalarnn ayn yzey zerinde bulunduklar durumu z-durum ve p ve q noktalarnn farkl yzeylerde
bulunduklar durumu da etkileim durumu olarak niteleyelim. p noktas q noktasna yaklarken etkileim
durumunda integral denklemin ekirdei sonsuz dzgnlkte bir fonksiyon iken, z-durum iin integral denklem
ekirdeinin logaritmik bir baskn tekillie sahip olduu iyi bilinmektedir. Sonraki alt blmde, S tek bir yzeyden
ibaret varsaylarak, bu trden problemler iin ARY uygulanacak olan kanonik integral denklem konu alnmaktadr.
Sonrasnda birden ok yzeyin oluturaca sistemi kurmak iin gereken adma iaret edilecektir.
B. Logaritmik Tekillikli Kanonik Denklem ve ARY prosedr
Bilinmeyen fonksiyonu z() olan u kanonik integral denklemi ele alalm:

( ) ( ) { } ( ) ( ) [ ] , , , ,
d
d
L z d b d d
+ =
, (1)

(1)deki tm dier fonksiyonlarn bilinmekte ve yeteri kadar dzgn fonksiyonlar olduunu varsayalm. zelde,
K(,) ilk trevleri srekli ve ikinci mertebeden tm ksmi trevleri de kareleri integre edilebilirdir. L(,), (1)deki
en baskn tekillik olan logaritmik bir fonksiyondur. [-d,d] aral yzey parametrik gsteriliine gre ya kapal yzey
iin [-,) ya da ak yzey iin [-1,1] olacaktr ve gerekesi de hemen aklamak gerekirse yledir. z() iin
aradmz zmler ya kapal yzey iin [-,) aralnda bir periyodik fonksiyon biiminde ya da ak yzey iin
w(), [-1,1] aralnda Hlder snfndan bir fonksiyon olmak zere, z()=(1-
2
)
-1/2
w() biimindedir. K(, ), z()
ve b() fonksiyonlarna ilikin yaplan bu varsaymlar ele alnan krnm problemi iin gayet doaldr.
Aadaki ilemlerde, kapal yzeyler iin stel fonksiyonlar cinsinden, ak yzeyler iin ise birinci trden
normalletirilmi Chebyshev polinomlar cinsinden ifade ederek kullandmz Kronecker delta
sn
tanmlar
yledir:

( ) ( ) { } ( ) ( ) ( )
1 2
1 ,
1
1 2
, ,
1

2 exp , 0, 1, 2, ...; , 0,1, 2, 3... ,
n s s n s n
i n s d n s T T d s n
= =

= =

(2)

L(,)ya dair seri almlar ak yzeyler (AY) iin [1]de ve kapal yzeyler (KY) iin [3]de bulunabilir:
(
0
=(ln2)
-1/2
,
n
=|n|
1/2
for n0)

( ) ( ) ( ) ( ) { } [ )
( ) ( ) ( ) [ ]
2
,
,
1
, 0
1
0
, 2 ln 2 sin 0.5 0.5 exp , , , KY

, ln , 1, 1 , AY
n n
n n n
n
L n in
L T T

=
=
= =
=
(3)

z(), b() ve K(,) fonksiyonlarnn zellikleri kapal yzeyler iin onlar Fourier serilerine amaya ve ak
yzeyler iin de Fourier-Chebyshev serilerine amaya elverilidir:

( ) ( ) [ ) ( ) ( ) [ ]
2
0
1 1
exp , , , KY; , 1,1 , AY

1
z
n n
n
b
n n n n
z z z
in T
b b b

= =
=

=
(
( ( (
(
(
( ( ( (

(4)
( ) ( ) { } [ ) ( ) ( ) ( ) [ ]
0 0

K , exp , , , KY; K , , , 1,1 , AY
s n
sn sn
s n
k i s n k T T
s n

= =

= =
= + =

(5)

Burada z
n
bilinmeyen katsaylar ve b
n
ile k
sn
ise b() ve K(, ) fonksiyonlarna dair srasyla Fourier ve Fourier-
Chebyshev katsaylardr. Ayrca, k
sn
katsaylar aadaki eitsizlii salar (yukardaki verilen referanslara bkz.):

( ) ( )
{ } { }
2 2
, ,
0, 0,
2
1 1
kapal kapal
s n
ak ak
sn
n s k

= =
+ + <

(6)

(4) ve (5) serilerini (1) denkleminde yerine yazarak, integrasyon ve toplam sralarn deitirdikten sonra, (2)deki
ortogonallik zelliklerinin uygulanmas ve bunun sonucunda (1) denkleminin sa ve sol yanlarnn Fourier veya
Fourier-Chebyshev katsaylarnn eitliinin dikkate alnmas ile,
n
=max(1,|n|
1/2
) ve
0
=(ln2)
-1/2
,
n
=|n|
1/2
n0,
olacak biimde,

{ }
,
0,
,0 ,0
,
0, 1, 2, ...
0,1, 2, ...
(1 2) , KY , KY
AY , AY
KY
;
AY
2
n
kapal
s
ak
n,-s s m
n ns n ns
ns
s
n
k
z b , ,
k
z

=
+
+ = = =

(7)

eitlii (1)e denk olarak elde edilir nk stel fonksiyon ve normalletirilmi birinci trden Chebyshev polinomlar
ilgili aralklarda tamdr. (7) birinci trden bir lineer denklem sistemidir. (7)ye uygun ARY uygulamas iin,
h
sn
=
n
sn
olacak biimde L, R, K, H (diag : kegen matris) matris operatrlerini, ve g
n
=
n
b
n
olacak biimde z, b,
y, g stun vektrlerini tanmlayalm:

{ }
,
0,
{ }
kapal
n
ak
n
L R diag

=
= = ,
{ }
,
,
0,
{ }
kapal
s n
ak
sn
K

=
= ,
{ }
,
,
0,
{ }
kapal
s n
ak
sn
H LKR h

=
= = (8)
{ }
,
0,
{ }
n kapal
n
ak
z z

=
= ,
{ }
,
0,
{ }
n kapal
n
ak
b b

=
= ,
1
,
0,
{ }
n
n
kapal
ak
R y z y

=
`
)
= = ,
{ }
,
0,
{ }
n kapal
n
ak
g Lb g

=
= = (9)

Yeni deikenleri y
n
=z
n
/
n
olarak tanmlar, ve (7)deki her ninci denklemi
n
ile arparsak, aadaki fonksiyonel
grnmdeki sonsuz lineer denklem sistemini elde ederiz:

2
( ) , , I H y g y g l + = (10)

(10) denkleminin ikinci trden bir denklem sistemi, yani Hnin , l
2
de kompakt bir operatr olduu ispat edilebilir.
Bu da (L,R) reglerletirici operatr iftini kurarak bataki iaret edilen problemin istediimiz zmne ulatmz
anlamna gelir: ikinci trden bir lineer denklem sistemi elde etmek zelde (6) ve (8) formlleri ile baklrsa

( )( )
{ } { }
2
, ,
0, 0,
1 1
ns
kapal kapal
n s
ak ak
h n s

= =
+ + <

(11)

olduu ve aka Hnin bir kompakt operatr olmakla kalmayp, katsaylarnn bu operatrn Hilbert-Schmidt
operatr olmasnn gerektirdiinden de hzl snd grlr. spat edilebilir ki [4] (1) ve (10) denklemleri bu iki
denklemin zmlerinin bire bir ilikisi anlamnda (uygun fonksiyonel uzaylarda) denktir. kinci trden bir lineer
denklem sistemi olan (10)a kesme prosedr uygulanmas ile her iki denklemin de zm- prensipte istenen
keyfi hassaslkta elde edilebilir.
C. Krnm Probleminin Kanonik Integral Denklem ile likilendirme Admlar
qp olurken ele alnan problemin Green fonksiyonu G(q,p)nin iyi bilindii zere Hankel fonksiyonuna dair klasik
seri almndan da hemen grlebilecek olan [5] (2)
-1
ln(k|q-p|) biiminde bir logaritmik tekillii vardr. Yzey
zerindeki noktalarn parametrik olarak q=(), p=() ,[-d,d] pozitif trevli dzgn parametrik fonksiyonu
aracl ile yazldn hatrlayalm. Bu durumda olurken lim[ ln( k|()-()| ) / L(,) ] limitinin var
olduunu gstermek kolaydr. Bu da, nceki alt blmdeki zellikteki kanonik integral denklemi oluturmak zere
anahtar terim olan L(,) yi G(q,p)ye bir kere ekleyip karmann yeterli olaca anlamna gelir.
nceden de belirtildii zere G(q,p) qp iken sonsuz dzgnlkte bir fonksiyondur. Bu, oklu yzey bileimi
halinde, etkileim terimlerini dikkate aldmzda da dorudur. Buna gre en sonunda elde edilen ikinci trden lineer
denklem sistemi u grnmde bulunur:

2
1
, , , 1, ...,
N
m
j jm m j
y H y g y g l j N
=
+ = =
(12)

H
jm
matrisleri z-terimler yani j=m iin nceki alt blmdeki algoritma ile hesaplanr iken, etkileim terimleri yani
jm de herhangi bir algoritma deiikliine gerek duymakszn hesaplanrlar nk ekirdekleri sonsuz dzgndr.
Etkileim terimlerini deerlendirirken geriye kalan ve dikkat edilmesi gereken tek nokta, bir ak ve bir kapal
yzeyin etkileimi halinde ne yaplacadr:

( ) ( ) [ ] [ ) 1, 1 ,
etkileim
0
K , , ,
in
sn
s n
k
s
T e

= =
=

(13)

Bilinmeyen stun vektrleri y
m
ve bilinen sa yan stun vektrleri g
j
her yzey iin bir nceki alt blmde
tanmlanan biimde oluturulurlar.

3. Saysal Sonular
Ak ve kapal yzeylerin oluturduu bir snr kmesine rnek olarak iki ak (erit ve eliptik yay), iki de kapal
(daire ve elips) snrdan oluan yatay eksen zerine dey eksene gre simetrik dizilmi 4 elemanl bir sac
mekanizmasn ele alyoruz. ekil 1 bu mekanizmadaki saclarn konumlar ve dzlemsel dalga ile
aydnlatldklarndaki yakn toplam alan gstermektedir. Saclar zerindeki akm younluklarnn ilgili eriler
zerinde alnan rnek noktalara gre dalm ve bu sonular elde ederken ARY ile varlan (10) biimindeki
sistemin sistem boyutu arttka snrl kalan ters almaya duyarllnn izimi ekil 2de verilmitir.
Saclar
(yatay eksen
zerinde
soldan saa)
Her sacnn yatay eksen
ile kesien
Kendi
boyutlar
Sonraki sac
ile arasndaki
uzaklk
erit 2 2
Elips 4 2
Daire 3 3
Eliptik Yay 4(dey
boyut)
-

0 100 200 300 400 500
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
kinci Trden Lineer Denklem Sisteminin Boyutu
T
e
r
s

A
l
m
a
y
a

D
u
y
a
r
l
k

(
C
o
n
d
i
t
i
o
n

N
u
m
b
e
r
)

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
Eri zerindeki rnek says
A
k
m

Y
o
u
n
l
u
u

erit
elips
daire
eliptik yay

ekil 1. lerleme yn n=(-1/2, -1/2) olan dzlemsel dalgann seilen sac mekanizmasndan salmas
sonucundaki yakn toplam alan dalm

ekil 2. ekil 1deki ak ve kapal saclarn zerlerindeki akm younluklar (sol) ve probleme ait ARY ile elde
edilen ikinci trden lineer denklem sisteminin sistem boyutu arttka snrl kalan ters almaya duyarll (sa)

4. Sonu
2B E-Kutuplu dalgalarn ak ve kapal yzeylerin oluturduu bir snr kmesinden salmas problemine ilikin
zm ARY aracl ile matematiksel olara gl bir biimde kurulmutur. Saysal sonular elde edilen
zmlerin fiziksel olarak gvenilir ve saysal olarak kararl ve etkin olduunu gstermitir.

Kaynaklar
[1] A. Ye. Poyedinchuk, Y. A. Tuchkin and V. P. Shestopalov, New numerical-analytical methods in diffraction
theory Mathematical and Computer Modeling Vol 32, 9, 1029-1046, Nov. 2000
[2] G.C. Hsiao, R.E. Kleinman Mathematical foundations for error estimation in numerical solutions of integral
equations in electromagnetics , IEEE Transactions on Antennas and Propagation,
Volume 45, Issue 3, March 1997 Page(s):316 328
[3] F. Dikmen, E. Karauha, Yu. A. Tuchkin, Scalar Wave Diffraction By A Perfectly Soft Infinitely Thin
Circular Ring Turkish Journal of Electrical Engineering and Computer Sciences, Vol 9, 2, 199-220, 2001.
[4] V. P. Shestopalov, Yu. A. Tuchkin, A. Ye. Poyednichuk, and Yu. K. Sirenko, Novel Methods for Solving
Direct and Inverse Problems of Diffraction Theory, vol 1: Analytical Regularization of Electromagnetic
Boundary Value Problems, Kharkov: Osnova, 1997 (in Russian).
[5] M. Abramowitz and I. A. Stegun, Handbook of Mathematical Functions. New York: Dover, 1972.
Farkl Boyutlu Dikdrtgen Yama HIGP Yaplarn Yzey Dalga Akmlar
ve Dk Profilli Bow Tie Antenle Etkileimi


Mustafa Kemal niversitesi
iceman1613@hotmail.com

zet:Geni bant dk profil antenlerin kazan ve bant genilii, antenler klasik platformlarn iletken
yzeylerine yerletirildiinde ciddi olarak bozulmaya urar.Bu bozulma ncelikle iletken yzeyden yansyan faz
d yansmalar ile antenin kendi radyasyonunun giriiminden kaynaklanmaktadr.Dk profilli anten
dizaynlarnda bant boluu elde etmek iin dikdrtgen yama elemanlardan oluan yksek empedansl ase
dzlemler (HIGP) dizayn edilmitir.HIGP yaplar farkl rezonans frekanslar gerekletirmek amac ile farkl
dikdrtgen yamadan oluturulmutur.1-20GHz frekanslar arasnda dikdrtgen boyutlar, ara boluklar ve kare
yama boyutlar deitirilerek yzey akm karakteristii karlmtr.ok skalal HIGP yaplarn 8 GHzde
alan bow tie antenin dn kayplar zerine etkileri, anten yn ve pozisyonuna bal olarak incelenmitir.

1. Giri
Son yllarda fotonik kristal [1], elektromanyetik bant boluu yaplar [2], yapay manyetik malzemeler ve ift
negatif metamalzemeler [3] gibi yapay elektromanyetik malzemeler zerine ok youn bir ilgi gzlenmektedir.
Bu yaplar genel olarak metal dzlemler ve yaltkan alt katmanlardan olumaktadr. Doada edeer zellikleri
bulunmayan metamalzemeler, mikrodalga ve optik alanlarnda ok geni uygulamalara sahiptir. Elektromanyetik
bant boluu yaplarn dalga klavuzlarna entegre edilmesi sonucunda dalga klavuzu ebatlarnn azaltlmas
salanm, bu yaplarn antenlere yakn yerletirilmesiyle istenmeyen yzey dalgalar basklanarak anten
performanslar gelitirilmitir [2-4]. Bu tip yaplar, dk profilli dipol ve bow tie antenlerde kazan artrmak
amacyla zemin dzlemi olarak kullanlmlardr [5].

Mkemmel elektrik iletken (PEC) yaplar pek ok anten sisteminde istenmeyen ynde radyasyonu engellemek,
anten kazancn artrmak ve bir takm nesneleri ma etkisinden korumak amac ile yanstc dzlem olarak
kullanlmaktadr. Anten ve yanstc dzlem arasndaki uzaklk genel olarak eyrek dalga boyu kadardr. Bu
snrn altnda iletken dzlem zerindeki yzey akmlar, anten akmlarn etkiler ve faz farkndan dolay
radyasyon etkinliini azaltr [4].

Yksek empedansl zemin dzlemi (HIGP), bant boluu olarak isimlendirilen belirli frekans aralnda yzey
dalgalarnn bastrlmas iin kullanlan metal tabakadan oluan periyodik rezonans yapdr. Bu bant boluunda
oluan rezonanstan dolay, yzey dalgalar bastrlr [5]. HIGP dizisindeki her bir birim eleman, kapasitif
yarklardan dolay komular ile daha az etkileim yapacak izole yayc zelliine sahiptir; bundan dolay birim
hcreler aras etkileim azalmtr. HIGP yapnn birim elemanlarnn iki boyutlu periyodik dzenlenmesi,
mkemmel manyetik iletken davrannn yan sra, geni frekans bant boluu blgesinde yzey dalgas
indirgenmesini de garanti eder [4]. HIGP yaplarn periyodik birim elemanlar olarak; gen, kare ve daire
eklinde farkl tipte yaplar kullanlmtr. Bu tip elemanlar ounlukla eit ebatl ve tek periyodik zellie
sahiptir.

Bu almada adet farkl boyutlu dikdrtgen birim elemanlardan oluan HIGP yaplarn optimizasyonu, sonlu
elemanlar metodu yardm ile geni bant boluu elde etmek amac ile gerekletirilmitir. ki e-eksenli kablo
ile beslenen yapnn zellikleri incelenmitir. almada farkl boyutlu dikdrtgen yamalarn kullanlmasnn
nedeni, dk profil antenlerin zelliklerini geniletmek amac ile yzey dalgalarnn bant boluk blgelerinin
daha fazla arttrlmasdr. Anten kazanc, antene ok yakn olarak yerletirilen HIGP yaplarn ayn fazda
yansma yapmasndan dolay artmaktadr. Bunun yannda HIGP yapnn bant boluunu koruyabilmek iin
rezonans bant genilii olabildiince byk olmaldr. Sonu olarak HIGP yap antenin giri empedansn
deitirdiinden, empedans bant geniliinin salanmas beklenmektedir [2].

2. oklu lek Yama HIGP Tasarm

(a) (b)

ekil 1. oklu lek Dikdrtgen Yama HIGP stten ve Yandan Grn.

a) k merkezde ak renkle gsterilmi karelerdir ve alt ksmdan e eksenli kablolar ile beslenmekte ve yama
anten grevi grmektedir. Kare etrafndaki sekiz dikdrtgenden ksa kenar wy olarak tanmlanm; en iteki
dnel dizi wy
1
, ortadaki wy
2
, en dtaki wy
3
dr. b) de e eksenli besleme kablolar grlmektedir. Yamalar
arasndaki boluk da g olarak tanmlanm olup tek deer atanmtr, yap zerindeki her g birbirine eittir.

Yamalar merkezden ince iletken bir ubuk vastas ile alttaki ase blme birletirilmekte ve bu yap sayesinde
yksek frekanslar iin rezonans devresi elde edilmektedir.

Elenmi yama antenler, e-eksenli kablolar ile beslenir; her bir HIGP sisteminin frekans bant boluklar da bu
iki e-eksenli kablonun iletim karakteristiine gre belirlenir. Birim hcre, 3 farkl dikdrtgen yamadan
olumaktadr. Ana ama, farkl boyutlu dikdrtgen yama elemanlar kullanarak her bir periyodik alt ksm iin
farkl bant boluklar elde etmektir. Bu almada kare yamann kenar uzunluu k dikdrtgen ekilli elemanlarn
ebatlar da x ve wy olarak belirlenmitir. Yama ve metal ase dzlemi arasndaki dielektrik ara yzey Rogers R/T
Duroid 5880 olarak seilmi ve btn bu yap radyasyon yzeyi olarak tanmlanmtr. Btn optimizasyonlarda
ara yzeyin kalnl 3,175mm ve metal kalnl da 0,035mm olarak sabitlenmitir. 3 farkl boyutlu dikdrtgen
yamadan oluan birim hcre anten yaknlarna yerletirilmi; bylece, farkl bant boluklarnda yzey
dalgalarnn azaltlmas hedeflenmitir.

3. Deiken Optimizasyonlar (wy, g, k)
Ansoft HFSS (High Frequency Structure Simulator) yap tasarm ve optimizasyon ilemleri iin kullanlmtr.
Deiken deerleri belirli aralkta deitirilerek optimizasyon yaplm ve en iyi sonucu verecek olan ebatlara
sahip yap elde edilmeye allmtr. Optimizasyon sonucu ebat uzunluklarnn dorudan dalga boyu dolayl
olarak da kullanlan frekansla ilikilidir.

(a) (b) (c)

ekil 2. a) wy (width-y) optimizasyonu: 1mm iin EBG gzlemlenmemitir. 3mm iin iki farkl blgede EBG
olumu, 2.5mm iin ise en geni ve net 2 EBG elde edilmitir.
b) g (gap) optimizasyonu: 0.5mm iin EBG olumutur, ancak net deildir. 0.4 mm iin iyi sonular alnmtr.
c) k optimizasyonu: 4mm iin iyi sonular elde edilmitir. k=4mm, g=0.4mm ve wy sabit deeri iin 2.5mm
optimizasyon sonucudur. (krmz en iyi mavi iyi ve yeil ile gsterilen grafik en kt EBG sonulardr.

Yap, wy ve g deerleri iin ayr ayr wy
1
, wy
2
, wy
3
ve g
1
, g
2
, g
3
eklinde deer verilebilecek ekilde
tasarlanmtr. ekil 2deki optimizasyon esnasnda wy deerleri birbirine eit ve 2.5mm olarak alnmtr. wy
deerleri deitirilerek farkl sonular aranmaya balandnda sras ile 2mm, 2.5mm, 7mm wy deerleri iin
ekil 3 de grld gibi farkl blgelerde 3 EBG elde edilmitir.

4. Dk Profil Anten Uygulamalar
HIGP yaplarn yzey dalga bant boluklar sadece iki anten arasndaki S deerini verdii iin dier blgelerdeki
yzey dalga bastrlmas iin bir fikir yrtlemez. Bu yzden, dk profil anten radyasyonunun artrlmasn
tam olarak garanti etmez. HIGP yaplarn anten radyasyonuna etkisi sadece HIGP yaplarn anten sisteminde
kullanlmas ile belirlenebilir. Anten sisteminin yansma kayb ve radyasyon rnts, btn bant boluu
frekans aralnda HIGP etkisini gsterir. alma frekans bandn elde edebilmek iin HIGP yapnn yzey
dalga bant boluunun frekans aral ile giri empedans elenmesinin ayn frekans aralna denk gelmesi
gerekmektedir. almann bu aamasnda, EBG yzey bow tie antene ok yakn yerletirilerek operasyonel
frekans band gzlenmitir. Burada, serbest uzayda 8 GHz frekansnda maksimum yayn yapan bow tie anten
kullanlmtr. HIGP etkisi, antenin yn ve konumu deitirilerek incelenmitir. Bow tie ynne bal farkl S
11

deerleri elde edilmesi, HIGP yapnn simetrik olmayan dikdrtgen yamalarndan kaynaklanmaktadr. Sonu
olarak bow tie antenin yaylm blgeleri HIGP yapnn EBG aralnda, dikdrtgen yama boyut ve saysna bal
olarak deimektedir.

ekil 3. farkl uzunluk kullanmndan dolay, farkl blgelerde olumu EBG yukarda grlmektedir.
Frekans aral 1-20 GHz aralnda deimektedir.

ekil 4. Bow Tie Antenin Yerleimi.

Anten yne baml dik ve yatay olarak, pozisyon olarak ekil 4 de grld durum; sa kare yama anten
zeri, orjinde bulunan sol kare yama anten zeri ve iki antene eit uzaklkta merkezde konulandrlmtr.Dik
yatay 2 ekilde, sol orta ve sa merkezlerde 3 farkl ekil iin toplam 6 farkl sonu elde edilmitir.

(a) (b)
ekil 5. a) Sa, orta ve sol konumlarda dik pozisyon verileri ve bow tie bo uzay. b) Sa, orta ve sol konumlarda
yatay pozisyon verileri ve bow tie bo uzay .

Bow tie bo uzay yaylmna bakldnda 8 GHz de 17 dB lik yaylm yapmaktadr. a) HIGP-Bow tie
elemesinde 17 GHz deki yaylm 20 GHz e kadar kmtr. b) 7.5 GHz de 25 dB ye varan yaylm elde
edilmitir.

5. Sonular
Bu almada farkl boyutlara sahip 3 tane dikdrtgen yamadan oluturulan HIGP yapnn arka dzlem olarak
kullanlmas durumunda ayn fazl yansma ve yzey dalgalar bastrlmas incelenmitir. Belli deerler iin
farkl EBG olumutur. Bow tie-HIGP sisteminin baz frekanslar iin anten yaylm deerini artrd ve farkl
frekanslarda da yaylma sebep olduu gzlenmitir. HIGP arka dzlem yap olarak geriye radyasyonu
engelledii gibi anten karakteristiinin olumlu ynde deimesine katk salayarak farkl frekanslardaki bu
yaylm zellii ile bow tie anten log periyodik anten yaylm sonucuna yakn deerler vermektedir.

Teekkr
Yazarlar, bu bildirinin kaleme alnmas esnasndaki katk ve yorumlarndan tr A. Egemen YILMAZa
teekkr bir bor bilirler.

Kaynaklar
[1] Joannopoulos, J. D., Meade, R. D. ve Winn, J. N., Photonic Crystals, Princeton, Princeton University, 1995.
[2] Rahmat-Samii, Y. ve Mosallaei, H., Electromagnetic band-gap structures: Classification, characterization
and applications, Proc. Inst. Elect. Eng. ICAP Symp, s. 560564, 2001.
[3] Sievenpiper, D. F., Zhang, L., Jimenez Broas, R. F., Alexopolous, N. G. ve Yablonovitch, E., High-
Impedance Electromagnetic Surfaces with a Forbidden Frequency Band, IEEE Transactions on Microwave
Theory and Techniques, cilt 47, say 11, 2059-2074, 1999.
[4] Yang, F. ve Rahmat-Samii, Y., Reflection phase characterization of the EBG ground plane for low profile
wire antenna applications, IEEE Transactions on Antennas and Propagation, cilt 51, say 10, 2691-2703,
2003.
[5] Cakiroglu, B., Collins, P. J., Havrilla, M. J., Sertel, K. ve Terzuoli, A. J., Multi-scale triangular patch high
mpedance ground plane to mprove the bandwidth of conformal bow-tie antennas, IEEE International
Symposium on Antennas and Propagation (IEEE-APS), 1-4, 2008.


Sinzoidal Krkl Paralel Plakal Empedans Ykl Dalga Klavuzdan TE
Modunda Elektromanyetik Dalgalarn Inm

Mustafa Kemal niversitesi,
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm,
31200, skenderun/HATAY
Tel:+90(326)6135600, Faks:+90(326)6135613
ekinaslan@mku.edu.tr, yhames@mku.edu.tr

zet: Dzlemsel elektromanyetik dalgalarn, dalga klavuzundan nm problemlerinin zmnde, klavuzun
fiziksel ve geometrik yaps nemli rol oynar. Normalde tek bana Wiener-Hopf teknii kullanlarak zlebilen
bu tip problemler, sinzoidal krklk olmas durumunda ortaya kan ekirdek fonksiyonunun zm iin snr
koullarna pertrbasyon seri almlar uygulanarak Wiener-Hopf eitlikleri elde edilmektedir. Bu almada,
yar-sonsuz, paralel plakal, sinzoidal krklkl, ii dielektrikle dolu ve yzey empedansna sahip bir dalga
klavuzundan E-polarizeli dzlemsel dalgann nm incelenmektedir. Geometrinin ierdii sinzoidal
krklktan gelen karmaklklar pertrbasyon metodu kullanlarak zlmektedir. Saysal analiz yntemleri
kullanlarak krklk parametrelerinin, yzey empedanslarnn ve plakalar aras mesafenin mod yaylmna
etkisi ortaya karlmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Wiener-Hopf teknii, dalga klavuzu, nm, sinzoidal krklk.

1.Giri
Paralel yarm dzlem dalga klavuzlarndan elektromanyetik nm problemlerinin zm, mhendislik ve
uygulamal matematik bakmndan nemli bir unsurdur. zellikle de dalga klavuzunun plakalarnn yapsnn
bozunuma uram olmas ve belirli bir empedansa sahip olmas durumunda snr koullar olduka karmak bir
hal alr. Bu trden problemler bina atlarn, deniz dalgasn, nano yaplar, vb. modelleme frsat verebilecektir.
Bu nedenle birok aratrmaya konu olmutur [1-3]. Tek bana Wiener-Hopf teknii kullanlarak zlebilen bu
tip problemler duvar bozunumunun gereklilik oluturduu pertrbasyon metodu yardmyla ancak
zlebilmektedir. Bu tr snr deer problemlerinde pertrbasyon seri almlar kullanlarak Wiener-Hopf
eitliklerinin zmleri elde edilmektedir [4-7].

Bu almada; duvarlar kalnlksz, farkl i ve d yzey empedanslarna sahip, sinzoidal krkl, paralel
plakal ve ii dielektrikle dolu dalga klavuzundan TE modunda yaylm ele alnmtr. Ama, bu dalga
klavuzundan salan alan tespit etmek ve klavuzun duvar bozunumu ile sahip olduu empedans zelliinin
etkisini aratrmaktr.
Analiz boyunca, plaka krkl genlii h in yaylan dalgann dalga boyuna kyasla ok kk olduu ve
asal frekans olmak zere zaman faktr
t i
e

olarak dikkate alnmaktadr.

2. Matematiksel Analiz
Dalga klavuzu, ekil 1'de grld gibi kalnlksz
1
S ve
2
S plakalarndan olumaktadr.

{ } ) , ( , sin ), 0 , ( ); , , (
1
+ + = = z mx h b y x z y x S (1a)
{ } ) , ( , sin ), 0 , ( ); , , (
2
+ + = = z mx h b y x z y x S (1b)

ekil1: Problemin Geometrisi

Serbest uzayn karakteristik empedans
0
Z olmak zere i yzeylerin empedans
0 2 2
Z Z = ve d yzeylerin
empedans
0 1 1
Z Z = olarak alnmaktadr. Burada
0
,
0
srasyla serbest uzayn dielektrik ve manyetik
geirgenlik sabitleridir. ok kk pozitif bir sanal ksmnn var olduu kabul edilen serbest uzayn dalga says
0 0 0
= k eklinde tanmlanr. ,
1
dielektrik dolgunun dielektrik geirgenlik sabiti olmak zere klavuz
iindeki dalga says
1 0 1
= k ile belirtilmektedir. Kaypsz durum ise, analiz sonunda 0 ) (
0
k m
yaplarak elde edilebilir. ) , ( y x u E
i i
z
= olmak zere, analiz asndan toplam alan aadaki gibi ifade etmek
uygundur:

(2)

Dalga klavuzu iinde, krkln etkisi ile toplam alan bileenleri iin yaklak snr koulu, Taylor serisinin de
yardmyla aadaki gibi ifade edilebilir [3]:

( ) 0 , 0 ) , ( sin ) , ( 1
2
1
2
< =
(
+
|
|
\
|
x h O b x u
y
mx h b x u
y ik
t t
m (3)

) , ( y x u
i
gelen dalga ifadesinin genel zmn; Helmholtz denkleminde deikenlere ayrma yntemini
kullanarak, Radyasyon koulu ile yaklak snr koullarn dikkate alarak, en dk mertebeli modun yayldn
varsayarak [4] ve
0
2
0
2
1 0 1
) ( = = k K alarak, aadaki gibi elde ederiz:

, ) ( cos ) ( ) ( sin ) (
2
) ( cos ) ( ) ( sin ) (
2
sin cos
0 1 0 1
1
2
0 1 0 1
0 1 0 1
1
2
0 1 0 1 0 0
1
2
0 0
)
`

)
`
+ + + + +
|
|
\
|
+ =
b m K m K
ik
b m K m K
i
h
b m K m K
ik
b m K m K
i
h
b
ik
b A

(4a)
( )
[ ] ( )
( )
( )
<
< < + +
>
=
b y y x u
b y b x H y x u x H y x u y x u
b y y x u
y x u
i t
), , (
, ) , ( ) , ( ) , (
), , (
) , (
3
2
2
1
2
1

( )
x i i i
z
e y A y x u E
0
0 0
sin ) , (

= = (4b)

Problemin zm iin gerekli sreklilik koullar aadaki gibidir:

, ), , 0 ( ) , 0 ( ) , 0 (
) 2 (
2
) 1 (
2
b y b y u y u y u
i
< < = + (5a)
b y b y u
x
y u
x
y u
x
i
< <
), , 0 ( ) , 0 ( ) , 0 (
) 2 (
2
) 1 (
2
(5b)
( ) ( ) , 0 , , ,
) 2 (
2 1
> = x b x u b x u (5c)
( ) ( ) , 0 , , ,
) 2 (
2 1
>
x b x u
y
b x u
y
(5d)
( ) ( ) , 0 , , ,
) 2 (
2 3
> = x b x u b x u (5e)
( ) ( ) . 0 , , ,
) 2 (
2 3
>
x b x u
y
b x u
y
(5f)

) , (
1
y x u ve ) , (
3
y x u fonksiyonlarnn x 'e gre Fourier dnmleri

dx e y x u y F
x i
o
) , ( ) , (
1
= , dx e y x u y H
x i
o
) , ( ) , (
3
= (6)

olmak zere ) , ( y F ve ) , ( y H ) , ( x aralnda Helmholtz eitliini salar.
2 2
0 0
) ( = k K ve ) ( A , ) ( B , ) ( C ile ) ( D bilinmeyen spektral katsaylar olmak zere

) )( (
0
) ( ) , ( ) , (
b y iK
e A y F y F

+
= +

,
) )( (
0
) ( ) , ( ) , (
b y iK
e D y H y H
+
+
= +

(7)

( )
( )
( ) [ ] ( ) [ ]
( )
( ) ( ) [ ] ( ) [ ]dt t y K t g t f
K
y K C y K B
dx e y x u y G
y
b
x i
o
+ + + =
=
+
) ( sin
1
cos ) ( sin ) (
, ) , (
0
0
0 0
2
2

(8)

yazlabilir. (7) ve (8) denklemleri birlikte kullanlp gerekli integraller alndktan sonra elde edilen ( ) t f ve
( ) t g nin edeeri olan
s
f ve
s
g sonsuz serileri de kullanlarak ) ( ) ( ) (
0 0
k m m k m < < bandnda
geerli olan iki adet modifiye Wiener-Hopf denklemi elde edilir. Elde edilen bu Wiener-Hopf denklemleri klasik
Wiener-Hopf yntemiyle kolaylkla zlr. ) , ( ), 0 , ( b b y x + aralnda
( )
) , (
1
2
y x u normal mod
serilerine alarak mod uydurma yntemiyle
o e
s
f
,
ve
o e
s
g
,
spektral katsaylar elde edilir.
b y < ve b y > de nan alan , srasyla ( ) y F , ve ( ) y H , 'nin ters Fourier dnm ile

( )
( )( )

d e e A y x u
x i b y iK
L

=
0
2
1
) , (
1
, (9)
( )
( )( )

d e e D y x u
x i b y iK
L
+
=
0
2
1
) , (
3
(10)

eklinde elde edilir. L integrasyon izgisi ) ( ) ( ) (
0 0
k m m k m < < bandnda reel ekseni boyunca
eksene paralel uzanmaktadr. (9) ve (10) denklemlerinde karmza kan asimptotik integraller semer noktas
yntemiyle zlmektedir.

3.Sonu
Bu almada en dk mertebeli moda sahip
z
E polarizeli dalgann; duvarlar sinzoidal krkl, kalnlksz,
empedans ykl, paralel plakal dalga klavuzundan nm ele alnm ve zlmtr. Problem nce ikinci
trden modifiye Wiener-Hopf denklemine dntrlp ardndan klasik Wiener-Hopf teknii ile zlmtr.
Yaplan analiz sonucunda yzey empedansnn nan alana etkisi birinci mertebeden trevler olarak karmza
kmakta iken, sinzoidal krkln etkisi bir mertebe daha trev oluturarak ikinci mertebeden trevler
eklinde karmza kmaktadr. Bu durum ekirdek fonksiyonunun olduka karmak hale getirmekte ve zm
zorlatrmaktadr. Bu yaklamla empedans ykl dalga klavuzunun yzeyindeki sinzoidal geometrik yaplarn
ikincil bir empedans etkisi gibi davrand sylenebilir.
Bu problemin zmnde snr koullar Taylor serisine alp yaklak snr koullar elde edilmi ve ilk iki
terimle yetinilmitir. Daha fazla terimin, daha yksek mertebeden trevleri karmza karabilecei aikar olup;
bu ileriki bir alma konusu olmaktadr. 0 h yaklakl yapldnda geometri sadece empedans ykl, ii
dielektrik dolu ve kalnlksz dalga klavuzu halini almakta ve bu yaklak durum Hame ve Tayyarn
geometrisinin kalnlkl almasnda b a durumuyla ayn olmaktadr [7]. Bu ise zmmzn dorulunu
kantlar.

Kaynaklar
[1].Chakrabarti, A. ve S. Dowerah, Traveling Waves in aPparalel Plate Waveguide with Periodic Wall
Perturbations, Can. J. Phys., 6: no. 3, s.271-284, 1984.
[2].Zheng J. P., Kobayashi K., Diffraction by a Semi-Infinitive Parallel-Plate Waveguide with Sinusoidal Wall
Corrugation: Combined Perturbation and Wiener-Hopf Analysis. Progress in Electromagnetics Research B, 13:
s.75-110, 2009.
[3].Zheng J.P., Kobayashi K., Combined Wiener-Hopf and Perturbation Analysis of the H-Polarized Plane Wave
Diffraction by a Semi-Infinitive Parallel Plate Waveguide with Sinusoidal Wall Corrugation, Progress in
Electromagnetics Research B, 13: s.203-236, 2009.
[4]. Aslan E. ve Hame Y., Sinzoidal Krkl, Yar-Sonsuz, Paralel Plakal, Empedans Ykl Dalga
Klavuzunda Yaylan En Dk Mertebeli Modun Analizi,Mhendislik ve Teknoloji Sempozyumu,2010
[5].Bykaksoy A., Birbir F., Radiation from an Impedance Loaded Parallel-Plate Waveguide, Turk J. Elec.
Engin., 8: s.81-91, 2000.
[6]. Bykaksoy A., Birbir F., Analysis of Impedance Loaded Parallel Plate Waveguide Radiator, Journal of
Elektromagnetic Waves and Appl., 12: s.1509-1526, 1998.
[7]. Hame Y., Tayyar .H., Radiation from Dielectric-Filled Thick-Wall Parallel-Plate Waveguide Junction
Loaded with a Dielectric Half-Plane", Electromagnetics, 25: no. 3, s.245-266, 2005.
YERALTINA GML DELEKTRK CSMLERE LKN TERS SAILMA
PROBLEMLERNN ANALZ

Ula ADIYAN*, Ali YAPAR**

*Dou niversitesi Elektronik Haberleme Mhendislii Blm
Acbadem, stanbul
uadiyan@dogus.edu.tr
**T Elektronik Haberleme Mhendislii Blm
Maslak, stanbul
yapara@itu.edu.tr

zet: Bu almada, yeraltna gml dielektrik cisimlerin grntlenmesi iin bilinen iki yntem deiik
kaynak ve lme konfigrasyonlar iin uygulanm, bunlara ilikin eitli karlatrmalar yaplmtr. Bu
amala tm uzay iki homojen yar sonsuz blge olarak dnlm; st ve alt yar uzayn zellikleri srasyla
hava ve toprak parametreleri esas alnarak seilmitir. Gml cisimler alt yar uzaya yerletirilmi izgisel
kaynaklar tarafndan aydnlatlm ve salan alann yine alt yar uzaydaki alclar yardmyla lld
varsaylmtr. Bu konfigrasyon zellikle petrol ve maden arama uygulamalarnda yaygn olarak kullanlmakta
olup, nispeten dk frekans blgelerinde yksek saylabilecek znrlkte sonulara ulamak mmkndr.

1. Giri
Ters salma problemleri, zellikle haberleme, radar uygulamalar, maden arama, jeolojik formasyon belirleme,
hasarsz test etme, tbbi grntleme ve dier uygulamalar dolaysyla elektromanyetik teorinin son yllarda
hzla gelien alanlarnn banda gelmektedir. Tm bu uygulamalar iin kullanlan alc, verici ve saclarn
fiziksel ve geometrik nitelikleri ile genel geometri her problem iin temelde birbirine benzese de; eldeki
problemin karakterine uygun yaplar semek zmde nemli bir rol oynamaktadr. Bununla beraber ters
salma problemlerinin zmnde kullanlan algoritmalarn seimi konusunda da benzer bir durum sz
konusudur. Bu balamda, bu algoritmalarn ve yaplarn belirli durumlar iin karlatrlmas da bu problemlerin
teorisine bir katk sunacaktr. Bu almada iki paral uzayda gml cisimlere ilikin iki boyutlu bir ters
problem iki yntemle (Born ve Newton Yntemleri) karlatrmal olarak analiz edilmitir ve belirli
parametrelerin geerlilik snrlar ve zme etkileri aratrlmtr. Bu almada ele alnacak konfigrasyonda
alc ve vericiler, jeoloji ve maden uygulamalar iin kullanlabilecek bir yapda, yani toprak altnda
dnlmtr. Problem, ekil 1de verilen geometri gz nnde bulundurularak iki paral uzayn Green
fonksiyonu yardmyla veri ve cisim eitliklerinden oluan bir integral denklem sistemine indirgenmitir. [1] de
bu integral denklem sisteminin zm homojen uzayn Green fonksiyonu kullanlarak iteratif bir yntemle

ekil 1 Problemin Geometrisi
gerekletirilmitir. Konuya yaplan bir dier katkda benzer bir geometri iin ters problem Born iteratif
algoritmasyla zlmtr [2]. [3] de ise bu kaynak ve gzlemci saylar ve yerleri deitirilerek probleme daha
farkl bir yaklam getirilmi ve ters problem iin olduka iyi sonular retilmitir.

2. Ters Problemin zm
ekil 1de verilen konfigrasyona ilikin ters salma probleminin zm aada verilen ve srasyla veri ve
cisim denklemleri olarak adlandrlan iki integral denklemden oluan sistemin zmnden ibarettir.
u
s
(x) = k
2
2
] 0(x; y)
:(y)u(y)Jy
(x) = u
(x) +k
2
2
] 0(x; y)
:(y)u(y)Jy B
2
: (x; y)
:(y) =
k
cb]
2
()
k
2
2
()
, x e (1)
u , x e (2)
Burada u
gelen dalga, u
s
salan alan, u toplam alan, salan alann lld noktalarn kmesi, cismin
bulunduu blge, k alt yar uzayn dalga says, cisim fonksiyonu, 0 ise iki paral uzayn Green
fonksiyonudur. : cisim fonksiyonunun bir ifadesi
-1
u
s
(x) = k
2
2
] 0(x; y)
R
:(y)u
(y)Jy
(y)
A: = u
s
= (oI +A
-
A)
-1
A
-
u
s
(: )o:
F(:
(0)
) +F
i
(:
(0)
)o:
(1)
= u
s
i
(:
(0)
)o:
(1)
k
2
2
] 0(x; y)
u
(0)
(y)o:
(1)
Jy
k
2
2
] 0(x; y)
u
(0)
(y)o:
(1)
Jy = u
s
(x) -F(:
(0)
)
: o: o:
(1)
= :
(0)
+o:
(1) (n)
= :
(n-1)
+o:
(n)
(3)
olarak verilebilir. Aada bilinen iki farkl yntemle problemin zm ksaca verilecektir.
i-) Born Yaklam: Ters problem zmnde bu tip konfigrasyonlar iin temel bir yaklam olan Born
yaklamnda, (1)de toplam alan yerine gelen alan kullanlr. Bylece (1) yerine yaklak olarak
(4)
yazlabilir. Bu yaklaklk alak frekans blgelerinde ve zayf saclar halinde belirli bir oranda doru sonular
retebilmektedir. Born yaklamnn (4) ile verilen ifadesinde
R
cismi bulmak amacyla taranan blgedir.
Salan alana ait lm deerlerini bildiimiz bu eitlikte tek bilinmeyen : cisim fonksiyonudur. Cisim
fonksiyonunu bu yolla bularak, cisme ait zellikleri elde etmek mmkndr. Yalnz cisim fonksiyonunu
bulurken, ters problemlerin doas gerei belirli bir reglarizasyon yaplmas gerekmektedir. Bu almada hem
Born hem de Newton yaklam iin Tikhonov reglarizasyon yntemi kullanlmtr. A (4) ile verilen integral
denklemin ayrklatrlmas ile elde edilen matris ve o reglarizasyonda kullanlan parametre olmak zere (4) n
operatr formda reglerize zm
: = (5)
eklinde yazlabilir.
ii-) Newton yntemi: teratif bir yntem olan Newton metodunda cisim fonksiyonuna bir balang deeri
(:
(0)
) atayarak cismin gerek grntsne adm adm yaklalmas hedeflenmektedir. F lineer olmayan, ve
aranan cismin bir fonksiyonu olan bir operatr, F
i (0) (1)
ise Frchet trevi olmak zere Newton yntemi
, F (6)
(7)
denklemleri ile zetlenebilir. (6)nn ilk ksmnda Newton ynteminin temel prensibi ve ikinci ksmnda Frchet
trevinin tanm verilmitir.
(0)
belirlendikten sonra (7) kullanlarak
(1)
bulunmutur.
(1)
bulunduktan
sonra bir sonraki adm iin yeni cisim fonksiyonunun deeri bulunur ve sonuta ilk ve n. iterasyon iin
:

, : (8)
yazlr. Born ynteminde olduu gibi Newton ynteminde de bahsedildii zere reglarizasyon yaplmtr. Bu
yaklamlara ilave olarak oklu kaynak yaps her iki yntem iin de denenmitir.
3. Saysal Uygulamalar
Bu blmde allan ters problemin doru, yeterli ve verimli olduu artlar analiz edilmeye allmtr. Bu
kapsamda, Born ve Newton yntemleri, tekli ve oklu kaynak yaplar, tek ve iki cisim durumlar
karlatrlrken, zmde sklkla karlalan bir sorun olan hesaplama yk problemine de yeni bir bak
getirilmeye allmtr. Uygulamalar Matlab program kullanlarak yaplmtr, bununla beraber problemlerdeki
integraller iin Matlab quad fonksiyonu kullanlmtr. lk uygulamalar iin, dikdrtgen kesitli, kenar
uzunluklar x 2 , bal dielektrik sabiti ve iletkenlii , o
m
2m m e
ob]
= 2.S
ob]
= Sx1u
-3
(
S
)
= S, o
2
= 1u
-3
(
m
olan bir cisim
seilmitir. Daha nceden de belirtildii gibi st yar uzay hava ve alt yar uzay toprak olarak seilmitir.
Topran bal dielektrik sabiti ve iletkenlii e
2

S
) ol
1u HEz, al
1u
(: (: ) =
(:)
(:) (:) (:)
(:) = 1.8
(:) = u.12 (:) = 1.6S
arak kabul edilmitir. Frekans =
c says 21, oklu kaynakta kaynak says 5 olarak ve bunlara bal olarak hcre kenarlar cisim
dalga boyunun 60ta biri olarak seilmitir. Reglarizasyondaki lekleme parametresi o =
-14
olarak
seilmitir. Newton yntemi iin iterasyon says 100, Rc
(0)
) = Im
(0)
2.5 olarak seilmitir.

(a) (b)

c) (d)

e) f)
ekil 2. a) Tek kaynakl yap b) ok kaynakl yap ve c) (a) yaps ve Born yntemi iinIm d) (a) yaps ve Newton
yntemi iin Im e) (b) yaps ve Born iin Im f) (b) yaps ve Newton iin Im
ekil 2.a ve bde zerinde allan konfigrasyonlar verilmitir. Tek kaynak yapsnda iteratif bir yntem olan
Newton yntemi Born yntemine gre ayn geometri iin daha iyi sonular retmitir (ekil 2.c ve 2.d). Yine
ekil 2.c ve 2.d ile 2.e ve 2.f yi kyaslayacak olursak oklu kaynak yaps znrlk bakmndan zm iin
ok nemli sonular retmitir. Newton oklu kaynak yaps Borndan farkl olarak cismin hangi cisim olduu
konusunda da nemli bir bilgi vermitir. rnein, gerek cisim iin Im deerine sahipken, Born oklu
kaynakta Im , Newton oklu kaynakta ise az bir hatayla Im olarak bulunmutur.

a) b)
ekil 3 a) ki farkl cismin olduu bir yap b) (a) yaps ve Newton iin Rc (:)
-u.27, byk c .6 dr. ek
iin bulunm

a) b) c)
ekil 4 nan blge z
2
kadar
p i
Hesaplama yk b ilir. ki paral uzayn
a, iki paral uzayda iki boyutlu gml dielektrik cisimlere ilikin kapsaml bir analiz yaplmtr.
aynaklar
., Takenakata, T., ve Tabuchi, Y., 1993: Electromagnetic Imaging Of Scattering Objects in Cross-
nstrained
ation of an Inexact-Newton method within
ekil 3.adaki kare kesitli cisimlerden kk olann bir kenar 1m byk olann 2m ve bu yapda karmaklk
arttndan tr hesaplama yk elverdii lde 15 kaynak 51 alc kullanlmtr. Kk cisim iin Rc(:) =
isim iin Rc(:) = u il 3.bden grlebilecei gibi bulunan deerler gerek deerlere
ok yakndr. Ancak bu sonu = Su HEz utur, dolaysyla frekansn arttrlmas gerekmitir.

a) ekil 2.bdeki yap iin yansma ihmal edildiine Im(:) b) ekil 2.bye gre cisim ve tara
yzeyden derindeyken c) ekil 4.bdeki ya in yansma ihmal edildiine Im(:)
akmndan probleme getirilen nemli bir yaklam ekil 4ten grleb
Green fonksiyonuna gre yaplan hesaplamalar, saysal integrasyon sebebiyle ok ciddi hesaplama ykleri
getirmitir. ekil 2.bdeki yap iin problem homojen uzayn Green fonksiyonuna gre zldnde ekil
4.adan da grlebilecei gibi cisim ayrt edilememitir. Ancak cisim yeterince derine gmlyken (ekil 4.b)
zayflamalardan tr Green fonksiyonu homojen uzaya gre hesaplanmtr. Bu sayede hesaplama yk nemli
oranda azalm ve znrl yksek sonular elde edilmitir (ekil 4.c).
4. Sonu
Bu almad
Newton yntemi, Born yntemine gre daha iyi sonular retmi; oklu kaynak yaps ok ciddi iyiletirmeler
getirmi, cisim says arttka znrlk iin frekansn belirli lde arttrlmas gerektii grlmtr. Son
olarak cisim yeterince derindeyse iki paral uzay yerine homojen uzayn Green fonksiyonu kullanlarak problem
zlm ve bu da hesaplama yknn nemli oranda azalmasna sebep olmutur.

K
[1] Tanaka, M
Borehole Measurements, IGARSS'93: Better Understanding Of Earth Environment, Vol. I-IV, s. 1900-1902.
[2] Chaturvedi, P., ve Plumb, R. G., 1995: Electromagnetic imaging of underground targets using co
optimization, IEEE Trans. Geosci. Remote Sensing, Vol. 33, s. 551 - 561.
[3] Bozza, G., Estatico, C., Pastorino, M., ve Randazzo., A., 2007: "Applic
the second-order Born approximation to buried objects", IEEE Geosci. Remote Sens. Lett., Vol. 4, s. 51.
N-Katmanl, Kaypl, Dispersif Dzlemsel Tabakalarn Elektriksel
zelliklerinin ve Kalnlklarnn Elektromagnetik Yntemle Kestirilmesi

Yeditepe niversitesi
stanbul
ilhamiunal@yeditepe.edu.tr, canbay@yeditepe.edu.tr

zet: Dzlemsel ekilde N-katmanl, kaypl, dispersif tabakalarn elektriksel ortam parametrelerinin (
N
,
N
,
N
)
ve kalnlklarnn (d
N
) elektromagnetik alanlarla kestirilmesi iin teorik bir hesaplama yntemi nerilmitir.
Farkl uygulama frekanslar ve geli alaryla gnderilen dzlemsel dalga ile uyarlan N-katmanl tabakalarda
aratrlan M saydaki bilinmeyen elektriksel ortam parametreleri ve kalnlk bilgileri, her bir yzey iin snr
koullar uygulanarak hesaplanan tm katmanlardan geri yansyan alann genlik ve faz deiimlerinin M+1
boyutlu uzayda analiz edilmesiyle ortaya karlmtr. ok olaslkl kan bilinmeyenlerin, farkl frekans ve
geli as uygulanarak adm adm gerek bilinmeyen deerlere yaknsatlmas salanm, sonular literatrdeki
dier yntemlerle kyaslanmtr. Geri yansyan alann faz deiimlerinin incelenmesinin, yaknsamada genlik
deiimlerinden daha fazla etkili olduu grlmtr. Ayrca incelenen dzlemsel katmanlarn says arttka,
yaknsama ve bilinmeyenleri hesaplama sresinin artt grlmtr. Son olarak nerilen yntemin, tabakal
ekilde olumu yer alt maden yataklarnn, petrol ve su kaynaklarnn yerinin ve zelliklerinin tespit edilmesi
gibi uygulamalarda da kullanlmas bakmndan nemi vurgulanm, ilgili benzetim sonular verilmitir.

1. Giri
Yer alt oluumlarnn yerinin saptanmas ve elektriksel zelliklerinin ortaya karlmasn amalayan bu
almada, N-katmanl, kaypl, dispersif dzlemsel tabakalarn elektriksel ortam parametrelerinin (
N
,
N
,
N
) ve
kalnlklarnn (d
N
) elektromagnetik alanlarla kestirilmesi iin teorik bir hesaplama yntemi nerilmitir.
almada rnek olarak incelenen en basit problemlerden birisi; yeryznn kumsal toprak katmannn altnda
ka metre derinliinde su bulunduudur. Bilinmeyen saysnn iki olduu bir baka rnek uygulama ise;
yeryznn kumsal toprak katmannn altnda ka metre derinliinde hangi oluumun bulunduudur. Bu rnek
uygulamalar ise M bilinmeyenli olarak geniletmek olanakldr. Bu almada, katmanlardan geri yansyan
alann teorik hesab yaplm, geri yansyan alann genlik ve faz deiimleri analiz edilerek, oklu katmanl
yeryz oluumlarnn elektriksel zellikleri ve derinlikleri kestirilmitir.

2. N-katmanl, Kaypl, Dispersif Tabakalardan Geri Yansyan Alann Hesab
ekil 1de her bir geni dzlemsel katmandaki TE modundaki elektrik alan ifadeleri aadaki gibi yazlp,
bilinmeyen R
0
, T
1
, R
1
, katsaylar her bir arakesit yzeyde teetsel bileenlerin sreklilii ve Snell bantlar
kullanlarak hesaplanmtr. zellikle R
0
yansma katsays llebilen bir byklk olduu iin, yansma
katsaysnn genlik ve faz deiimleri zerinde analizler yaplmtr.

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( )
0 0
cos sin cos sin
0 0
j k x y j k x y
z
E a e R e
+
= +
v
v
(1)

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( )
1 1 1 1 1 1
cos sin cos sin
1 1 1
t t t t
j k x y j k x y
z
E a T e R e
+
= +
v
v
(2)

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( )
2 2 2 2 2 2
cos sin cos sin
2 2 2
t t t t
j k x y j k x y
z
E a T e R e
+
= +
v
v
(3)
................................................................

( ) ( ) ( )
( )
cos sin
N tN tN
j k x y
N z N
E a T e

=
v
v
(4)


ekil 1. N-katmanl, kaypl dzlemsel katmanlarn ematik gsterimi.

R
0
yansma katsays iin, yukarda ifade edilen hesaplarla [1] ve [2] kaynaklarndaki hesaplamalar ve dzeltme
faktr hesaplamalar [1] ile karlatrmalar baar ile yaplmtr (ekil 2).

ekil 2. Yansma katsaysnn (R
0
) ilk katman derinliine (d
1
) gre karlatrmal genlik ve faz deiimleri.

3. Bir Bilinmeyenli Problem: Tabaka Kalnlnn Kestirilmesi
Ele alnan problem ekil 3(a)da gsterildii gibi; kumsal katman altnda yer alan suyun ka metre derinlikte
olduunun saptanmasna yneliktir.


ekil 3. (a) Bir bilinmeyenli problem ve (b) iki bilinmeyenli probleme ilikin ematik gsterimler.

N=2 olduu durumdaki yansma katsays bantsnn (R
0
) genlik ve faznn, bilinmeyen derinlik deikenine
(d
1
= 2.5 m.) gre grafikleri alndnda, sadece 4.5 m.lik bir derinlik tarandnda ve 100 MHzlik
elektromagnetik dalga dik olarak gnderildiinde, ekil 4de grld gibi ayn yansma genlik deerine ulaan
10 tane derinlik deikeni olasl ile karlalr (olas d
1
deerleri = 0.31481 m., 0.62693 m., 1.243 m., 1.576
m., 2.2037 m., 2.5 m., 3.124 m., 3.444 m., 4.06 m., 4.3889 m.).

ekil 4. 100 MHz uygulandnda, yansma katsaysnn (R
0
) genliinin d
1
deikenine gre grafii.

Yansma katsaysnn fazn incelersek ise (ekil 5), yine 100 MHz uygulama frekans iin ayn faz deerine
ulaan bu olaslklar 4e dmektedir (olas d
1
deerleri = 0.62693 m., 2.5 m., 3.444 m., 4.3889 m.).

ekil 5. 100 MHz uygulandnda, yansma katsaysnn (R
0
) faznn d
1
deikenine gre grafii.

Yansma katsaysnn faznn deiimleri incelenmeye devam edildii taktirde; 150 MHzlik elektromagnetik
dalga uygulanrsa derinlik deikeni olasl 3e (olas d
1
deerleri = 0.62693 m., 2.5 m., 4.3889 m.), 140 MHz
uygulanrsa ise 1e (olas d
1
deerleri = 2.5 m.) inmektedir; sonuta hepsinde ortak olan 2.5 m. derinlik
deerine frekans uygulanmas sonucunda ulalmtr.

4. ki Bilinmeyenli Problem: Tabaka Kalnlnn ve Dielektrik Katsaysnn Kestirilmesi
Ele alnan problem ekil 3(b)de gsterildii gibi; kumsal katman altnda yer alan zellikleri bilinmeyen suyun
(
r1
= 78.36 m.) bulunmasna, ve ka metre derinlikte (d
1
= 2.5 m.) olduunun saptanmasna yneliktir. 3.
blmde yapld gibi, bilinmeyen says iki olduundan dolay yansma katsaysnn (R
0
) genlik ve faz
grafikleri, hem derinlie hem de dielektrik katsaysna gre bu kez eksenli olarak incelenmitir. Faz
deiimlerinin analizlerinden daha hzl yaknsama grld iin sadece faz grafikleri analiz edilmitir.
90 derece geli asnda, 100 MHz elektromagnetik dalga uygulandnda, ayn yansma katsays faz
deerine ulaan 41 adet (d
1
,
r1
) ifti bulunmutur.
90 derece geli asnda, aama aama 140, 180 ve 205 MHz elektromagnetik dalga gnderildiinde,
yine ayn yansma katsays faz deerine ulaan 14 adet (d
1
,
r1
) ifti bulunmutur.
Bundan sonra, son uygulama frekans sabit tutulup (205 MHzde), keyfi olarak geli alar srasyla 60,
30, 20 ve 75 derece uygulanarak (d
1
,
r1
) iftlerinin saysnn 9a indii grlmtr. Bu iftler (d
1
= 2.5
m.,
r1
= 78.32-78.40) olarak bulunmutur.

5. M Bilinmeyenli Problemler in Hesaplama Ynteminin Genelletirilmesi
3. ve 4. blmlerde yaplan analizlerden grld zere iki bilinmeyenli durumda eksenli olarak analizler
yaplarak bilinmeyen deerlere yaklalmtr. M bilinmeyenli daha fazla bilinmeyenin olduu durumda ise
M+1 eksende analiz yaplmas gerekir, bilinmeyen deikenlerin doru sonuca yaknsama sresi uzayacaktr.

6. Sonu
Geri yansyan alann faz deiimlerinin incelenmesinin, yaknsamada genlik deiimlerinden daha fazla etkili
olduu grlmtr. Ayrca incelenen dzlemsel katmanlarn says arttka, doru sonuca yaknsama ve
bilinmeyenleri hesaplama sresinin artt grlmtr. Bu yntem geri yansyan alan iddetlerinin lm
doruluu ok yksek olduu srece verimli bir ekilde, ama yava olacak ekilde alacaktr. zellikle alak
frekanslarda dz arazilerde yer alt katmanlarnn (maden yata, su gibi) zelliklerinin incelenmesinde
kullanlmas daha uygun olacaktr. Farkl frekans uygulamalarnda
rN
dispersif ortamlar iin sabit
kalmayacaktr, ancak seilen uygulama frekanslar dar bant aralklarnda seilirse,
rN
deerlerinin hemen hemen
sabit kald gz nne alnabilir.

Kaynaklar
[1]. Wait J. R., Electromagnetic Waves in Stratified Media. Oxford University Press, A.B.D., 1996.
[2]. Cheng D. K., Field and Wave Electromagnetics. Addison-Wesley Publishing Company, Inc., 1989.
Elektromanyetik Dalgalarn Mkemmel letken Bir Dzlemle Snrl Yar
Uzaya Yerletirilmi Dielektrik Cisimlerden Salmas
stanbul Teknik niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm
Maslak, stanbul
sinkrotron@yahoo.com , yapara@itu.edu.tr
Tel: 0 212 285 3621
Fax: 0 212 285 3679

zet: Bu almada mkemmel iletken bir dzlemle snrl yar uzaya yerletirilmi genel halde homojen
olmayan bir dielektrik cisimden salma problemi ele alnmtr. Bu kapsamda nce ilgili konfigrasyona ilikin
diyadik green fonksiyonu grnt yntemiyle hesaplanm ve problem bir integral denklemin zmne
indirgenmitir. Daha sonra bu denklem momentler yntemi yardmyla zlerek cismin iindeki alan dalm
belirlenmitir. Problemde uyarc kaynak olarak dzlemsel dalgalar kullanlmtr. Frekans, geli as, sac
cismin elektromanyetik zellii vb. parametrelerin salan alan zerindeki etkisi detayl olarak incelenmi ve
kapsaml bir saysal analiz verilmitir.

1. Giri
Elektromanyetik salma problemleri askeri veya sivil hayatn pekok alannda dorudan uygulamaya sahip olup
genel elektromanyetik teori ierisinde nemli bir yer tutar. Tm haberleme sistemleri, radar , havaclk, uydu
haberlemesi, tbbi uygulamalar, savunma sanayi vb alanlarda elektromanyetik dalgalar kullanldndan bu
dalgalarn eitli cisimlerle etkileimlerini analitik veya saysal yntemlerle ortaya karmak iin srekli youn
abalar harcanmaktadr.
Matematiksel olarak bu problemler bir, iki ve boyutlu hallerde incelenebilir olmakla beraber uras aktr ki
gerek uygulamalarda genel halde salma problemleri ancak boyutlu halde incelenirse tam ve doru bir
analiz yaplm olur.
Sac cismi barndran uzayn yaps problem zerinde ok nemli bir etkiye sahiptir. Bu almada mkemmel
iletken (PEC) bir dzlemle snrlandrlm homojen bir ortamn iindeki, genel olarak homojen olmayan bir
dielektrik cisimden elektromanyetik dalgalarn salmas problemi ele alnmtr. zellikle belirli frekans
blgelerinde yeryz veya deniz yzeyi hem yaklak olarak dz hem de iletken olarak kabul edilebileceinden
ele alnan problem gerek uygulamalarda karlalabilecek trdendir.
Burada problem nce ortama ilikin diyadik green fonksiyonu yardmyla bir integral denklem eklinde formle
edilmi daha sonra da bu denklem momentler yntemi ile bir matris denklem sistemine indirgenerek
zlmtr. Ortamn green fonksiyonu bo uzay diyadik green fonksiyonundan yararlanarak grnt prensibi
ile analitik olarak yazlmtr. Green fonksiyonunun cismin iindeki kk hcreler zerindeki integralleri belirli
yaklaklklar altnda analitik olarak hesaplanmtr.Yntem eitli saysal uygulamalarla test edilmi ve baz
parametrelerin zme etkisi detayl olarak incelenmitir.

2. Genel Denklem ve Diyadik Green Fonksiyonu
Zamana ball
eklinde olan bir dzlemsel elektromanyetik dalga ile yukardan herhangi bir geli
asyla uyarlan ve manyetik geirgenlii bo uzaynkine eit olan dielektrik bir cisim sebebiyle oluacak toplam
alan u ekilde ifade edilebilir:

+ =
V
i
v d r E r v r r G k r E r E ) ( ) ( ) , ( ) ( ) (
2
0

(1)

Burada
toplam elektrik alan,
gelen dalgay,
diyadik green fonksiyonunu, v cisim fonksiyonunu, V

cismin hacmini,
cisim iindeki herhangi bir noktann koordinatlarn gsteren vektr ve de tm uzayda

herhangi bir noktay gsteren vektr temsil etmektedir.

Cisim fonksiyonu vnin ifadesi u ekildedir:

1
) (
) (
2
0
2
=
k
r k
r v

(2)
zerinde allan uzay, mkemmel iletken dzlemle snrlandrlm yarm uzay olduundan diyadik green
fonksiyonu
doal olarak bo uzaydakinden farkl bir yapya sahip olacaktr. Bunu elde etmek iin bo uzayn
green fonksiyonuna grnt ynteminin uygulanmas yeterlidir.

ekil 1: Problemin geometrisi ve PEC dzlemin etkisi

Dolaysyla zerinde allan diyadik green fonksiyonu u hali alr:

( ) ) ' , ( ) ' , (
1
) ' , (
2 1
2
0
r r g r r g
k
I r r G

+ =
(3)

Yukardaki (3) numaral denklemde,

g(r, r
) =

|
(4)
ile verilir.

3. Problemin Ayrklatrlmas
eitli almalar gstermitir ki (1) denklemi boyutlu diyadik green fonksiyonundaki tekillik
sebebiyle,
r r

durumunda klasik anlamda yaknsamycaktr ama belirli bir deeri vardr. Bunu hesaplamak
iin denklem nce:

) ( ) ( .
1
) ( ) ( ) , ( ) ( ) (
2
0
2
0
r v r E L
k
v d r E r v r r G k PV r E r E
V
i

)
`
+ =

(5)

eklinde yazlr. Burada | | | |
=
)
`
V V
V
V
v d Lim v d PV
0
'
ve L de hari tutulan hacim olan
V nn
ekline bal bir tensr olup, biz bu hacmi ok kk bir kre olarak aldmzdan
3
I
L =
olur [1].
Eer cismi, iinde elektrik alann sabit kabul edilebilecei N adet kk hcreye blersek, (5) denklemi bir seri
toplam halini alr.


) ( ) ( .
1
) , ( ) , (
2
0
2
0
1
0
2
0
r v r E L
k
v d r r G PV E v k v d r r G E v k E E
Hm
m m
N
m n
n
Hn
n n m i m

)
`
+
)
`
+ =

=

(6)

Bu eitlii N hcre iin tekrarladmzda elimize Ner adet vektrel bilinmeyeni olan N adet denklemden oluan
bir denklem sistemi kar ki boyutlu altmzdan dolay bu da 3Nx3Nlik bir matris demektir. Bu matrisin
elemanlarn hesaplarken karmza kan zorluk

Hn
v d r r G ) , (

integralinin hesaplanmasdr. Bu integrali
kbik bir hacim zerinde deil zerinde bulunduu kbik hcrenin hacmine eit hacimde bir kre zerinde
hesaplarz. Ortaya kacak m. vektrel denklem n. vektrel bilinmeyen iin 3x3lk
mn
G matrisinin elemanlar
hcrenin tekil olup olmamasna, yani n=m olup gzlem noktasnn hcrenin iinde bulunup bulunmamasna
baldr. Bu sebeple tekil ve tekil olmayan durumda kullanmak zere iki adet sabit Geometrik Faktr
tanmlyoruz. Burada a kbik hcrenin hacmine eit hacimdeki krenin yarap ve

| | 3 ) 2 2 (
3
1
0
0
2
0
1
=
a ik
e a ik
k
D
(7)

(
= ) cos(
) sin( 4
0
0
0
2
0
2
a k
a k
a k
k
a
D

(8)
olmak zere (7) deki sabit tekil hcre durumunda, (8) deki ise tekil olmayan hucre durumunda kullanlacaktr
[1].
Elimizdeki modelde iki cisim vardr: gerek cisim ve mkemmel iletken dzlemden kaynaklanan yansmayla
oluan sanal cisim. Tekil hcre durumu yalnzca gerek cisim iin olumaktadr. Dolaysyla tekil hcre
zerindeyken dahi yansmann katks tekil olmayan olarak alnr. Bu durumda p ve q birden e kadar
numaralar,
pq
kronecker deltas ve de x x =
1
, y x =
2
,
z x =
3
olmak zere, tekil hcre iin
mn
G
matrisinin elemanlar u hali alr:

(
(
|
|
.
|
\
|
+ = ) , (
1
1
2
2
2
0
2 1
2
0
r r g
k
D D v k G
q p
pq n
pq
mn

(9)
Dier hcreler iinse
mn
G matrisinin elemanlar u hali alr:

( )
(
(

|
|
.
|
\
|

+ = ) , ( ) , (
1
2 1
2
2
0
2
2
0
r r g r r g
k
D v k G
q p
pq n
pq
mn

(10)
4. Benzetim Sonular
Pek ok benzetim yaplm ve eitli parametrelerin salmaya etkisi izlenmi olmakla beraber burada sadece bir
adet benzetime yer verilmitir. Burda yer alan bilgisayar benzetimi sonucunda gelen dalgann sadece x bileeni
vardr. Dier bileenlerin de olmas veya olmamas hesaplama asndan birey deitirmeyecek olmakla beraber
tek bir bileenin salmas ve salrken dier bileenlere de sahip alanlar yaratmasnn nasl olutuunun
gzlenmesi daha faydaldr. Gelen dalgann geli as y ekseniyle yapt pozitif adr ve geli ynnn x
bileeni yoktur. Deerler, birim kbik hcrenin bir kenar: 0.025m,
=3, frekans: 600MHz, geli as =
4
,
cismin koordinatlar: x=2m, y=2m, z=1.2m olacak ekilde 0.2m yarapnda bir kre yerletirilmitir. ekil 2 de
eitli kesitlerde salan alann genliinin iki boyutlu deiimleri gsterilmektedir.

ekil 2: x, y ve z eksenleri boyunca alnan kesitlerde salan alan

5. Sonu ve Genel Deerlendirme
almada analitik denklemler elde edilip, bunlar bilgisayar aktarlp , simulasyon sonular elde edilmitir.
Sonular, elektrik alann teet bileenlerinin mkemmel iletken dzlem zerinde sfr kmas, simetrik
kaynaklarn simetrik sonular retmesi, tam tepeden gelen kaynan simetrik salmaya yol amas gibi fiziksel
ve mantksal beklentilere uymaktadr. Simulasyonlar sonucu genel olarak unlar gzlenmitir:
1)Frekans bydke salmann genliinin bymesi ve ynllnn artmas
2)Frekansa benzer ekilde,
de bydke genliin bymesi ancak ynllkte, hatta genel olarak salmann

eklinde bir deiiklik olmamas
3)ki boyutlu analizin aksine, tek bir bileene sahip bir dalga gnderildiinde salan alanda, her ne kadar
gnderilen bileen doal olarak baskn olsa da, dier bileenlerin de olumas
4) Cismin ekli deitirildii zaman yakn alanda deiiklik gzlenmesine ramen cisimden uzaklatka salan
alanlarn birbirine benzemeye balamas
alma boyunca karlalan en byk zorluk cisim boyutunu byttke veya hcre boyutunu klttke
hesaplama yknn ok byk bir sratle artmas olmutur. Bu ayn zamanda simulasyonda incelenen deerlerin
aralklarn kstlamaktadr nk hcre boyutu dalga boyunun on ile yirmide biri arasnda olmaldr. Bunun
stesinden gelmek iin fast multipole gibi yntemler kullanlabilir veya yeni saysal yntemler gelitirilebilir.
Ayrca bugn normal kullanclara da sunulan, ok ekirdekli ilemci teknolojilerinden ve ok yksek
matematiksel hesaplama gcne sahip grafik kartlarnn gcnden faydalanmay salayan GPGPU (General
Purpose computing on Graphic Processor Units) gibi teknolojilerden faydalanlabilir. almay gelitirmek iin
mkemmel iletken dzlemin bklmesi,
nin elektrik alana bal olmas veya anisotropik olmas gibi

eklemeler saylabilir.

Kaynaklar
[1] Gao, G., Torres-Verdin, C., and Habashy T. M. 2005. Analytical Techniques to Evaluate theIntegrals of
3D and 2D Spatial Dyadic Greens Functions, Progress In Electromagnetics Research, PIER
52, 4780



Radar, Elektronik Harp ve stihbarat Sistemleri Grubu, Anten Teknolojileri Mdrl, Aselsan A.., Ankara
doganay@aselsan.com.tr, inal@aselsan.com.tr

zet: Radar sourucu malzeme (RSM) tasarm srasnda kullanlan malzemelerin, elektromanyetik bnye
parametreleri farkl frekanslar iin lm yolu ile elde edilmektedir. Bnye parametreleri bilinen
malzemelerden oluturulan tek/ok katmanl yaplarn herhangi bir geli as ve geli polarizasyonu iin
malzeme yzeyinde oluan yansma katsaylar, geni bir frekans bandnda MATLABda hazrlanm bir
benzetim programyla hesaplanabilmektedir. stenilen yansma katsaylarn veren malzeme konfigrasyonu bu
benzetim program kullanlarak sentezlenebilmektedir. Sentezlenen RSM malzemeler retim sonrasnda,
gelitirilen specular yansma yay dzeneinde llerek dorulanmaktadr. Problemi tek boyutta modelleyen
benzetim program ile ede edilen teorik deerlerin yksek dorulua sahip olduu, lmler ile grlmtr.

1. Giri
Askeri platformlarn Radar Kesit Alan (RKA) deerlerinin azaltm ile platformlarn radar tespit menzilleri
drlmektedir. RKA azaltmnda kullanlan yntemlerden biri, platform yzeylerine RSM uygulamaktr. RSM
uygulamalar boya eklinde olabilecei gibi, platform yzeyinin eklini alabilen malzemelerin kaplamasyla ya
da yapsal elemanlara radar sourucu zellik kazandrlmasyla da yaplabilmektedir. Bu malzemeler tek
katmanl homojen dalml bir yapda olabilecei gibi st ste sralanm farkl katmanlardan da
oluabilmektedir. RSM gelitirme almalarnda, elektromanyetik adan iyi performans gsteren
malzemeler/yaplar gelitirmenin yan sra, malzemelerin uygulanaca platformun evresel artlarna
elektromanyetik performans bozulmas olumadan dayanmasn salamak gerekmektedir.

2. Malzeme Karakterizasyonu
Malzeme karakterizasyonu srasnda homojen malzemelerin karmak elektromanyetik bnye parametreleri
llmektedir. Homojen malzemelerin izotropik olduu durumda, malzemelerin makro lekteki
elektromanyetik zellikleri, her frekans iin iki karmak parametre ile ifade edilebilmektedir. Bunlar bilindii
gibi karmak elektriksel geirgenlik sabiti () ve karmak manyetik geirgenlik sabitidir (). Tasarlanan
RSMlerde kullanlan malzemeler, X ve Ku frekans bantlarnda, malzemenin eitli fiziksel ve elektriksel
zelliklerine gre deiik yntemler ile karakterize edilmektedir. Bu yntemler iletim hatt teorisi tabanl
olabildii gibi, dalga klavuzu kavitesi tabanl da olabilmektedir [1-4].

3. RSM Analiz Program
Genellikle, literatrde malzemelerin sadece dik geli alarndaki yansma katsays optimizasyonu yer
almaktadr. RSMlerin uygulandklar platform yzeylerine bal olarak sadece dik geli asndaki yansma
katsaylar deil, zellikle oklu yansmann hakim olduu yaplarda, farkl geli alarndaki ve
polarizasyonlarnda yansma katsay deerleri de nem kazanmaktadr. rnein, yzl ke yanstc,
aklnn tam kar tarafndan aydnlatldnda, tm yzeylerdeki yansmalarn yzey normallerine gre 54.7
dereceyle gerekletii; iki yzl ke yanstcda ise bu ann 45 derece olduu grlmektedir. Bu nedenlerden
tr RSM tasarmnda malzemelerin tm geli alarndaki ve polarizasyonlardaki performansnn analiz/test
edilebilmesi btnleyici ve gereki bir yaklam olarak deerlendirilmektedir. Bu amala, alt ksmnda
mkemmel elektrik iletkeni bulunan ok katmanl bir yapnn yansma katsaysn tek boyutlu bir problem olarak
ele alan bir benzetim program gelitirilmitir. Benzetim program herhangi bir geli asnda ve polarizasyonda,
ilgilenilen tm frekanslardaki yansma katsay deerini karmak olarak vermektedir. Tek boyutlu problemde,
literatrde mevcut olan, ok katmanl yaplarn farkl geli alar iin yanstclk ve geirgenliklerini veren
ilikiler kullanlmtr [5]. Benzetim program kullanlarak geni bantl radom tasarm da yaplmaktadr.

4. RSM Tasarm
RSM tasarm iin literatrde yazarlarn rastlad herhangi bir analitik sentez yntemi bulunmamaktadr.
Tasarmlar genelde deneme yanlma yntemiyle ya da literatrde ok sk rastland gibi doadan esinlenen en
iyiletirme algoritmalaryla yaplmaktadr. zellikle tek katmanl tasarmlarda, kaba kuvvet tekniiyle
ktphanede yer alan tm malzemeler iin farkl kalnlklar denenerek en iyi sonucu veren malzeme bulunmaya
allmaktadr. Ancak, katman says arttrldka, olas kombinasyon says stel olarak artaca iin kaba
kuvvete dayal optimizasyon gcn kaybetmekte; yerini genetik algoritma, parack sr optimizasyonu gibi
yntemlere brakmaktadr.
Bildiride sunulan yntem ile gelitirilen RSMlere ilk rnek tek katmanl bir malzemedir. Aselsan A..
tarafndan zgn olarak gelitirilen sz konusu RSM, reine ierisinde homojen dalm gsteren manyetik
dolgulu bir yapdadr. Reine ve dolgu malzemesinin doru karm orann ve kalnl belirlemek amac ile
farkl oranlarda karmlar rasgele kalnlklarda hazrlanm; elde edilen malzemelerin elektromanyetik bnye
parametreleri llmtr. Elde edilen malzeme parametreleri, gelitirilmi olan benzetim programnda girdi
olarak kullanlm: farkl kalnlklardaki yansma katsays deerleri, hesaplanmtr. Bu analizler sonrasnda
istenilen frekans bandnda her iki polarizasyon iin optimum yansnma katsays grafiini salayan rnek
seilerek hem karm oran, hem de RSM kalnl belirlenmitir. Belirlenen karm orannda ve kalnlkta RSM
retilmi ve yansma katsays deerleri llmtr..
kinci rnek RSM tasarm ise, katmanl bir yapdr. Katmanlar birbirlerinden ok farkl elektriksel zellie
sahip dolgu malzemelerinin reine ile kartrlmasyla elde edilmitir. Katman says fazla olmad iin, tasarm
kaba kuvvete dayal bir parametrik tarama ile gerekletirilmitir. lk aamada kaba znrlkl bir kalnlk
taramas yaplmtr. Elde edilen sonular dorultusunda daha dar bir aralkta hassas znrlkl bir tarama
yaplarak 8 18 GHz aralnda, birok geli asnda ve tm polarizasyonlarda yansma katsays -10 dBden
daha kk olan bir RSM sentezlenmitir. Tek katmanl malzemeden kat kaln olsa da, birim yzeye den
ktle olarak daha hafif bir malzeme elde edilmi ve ok katmanl yap sayesinde 1.5 oktav frekans bant genilii
salanmtr. Bant genili yansma katsaysnn tm geli alar ve polarizasyonlar iin -10 dBden kk
olduu frekans aral olarak tanmlanmtr (20log -10 dB).

5. lm Yntemi
Tasarlanan malzemelerin yanstclk lmleri iin, ekil 2de verilen Aselsan A..de tasarlanan specular
yansma yay dzenei kullanlmtr. Yay dzenekleri temel olarak, bir ember zerinde hareket eden iki
antenden ve emberin merkezinde malzemeyi tutan bir fikstrden olumaktadr. lm, devre analizr
yardmyla S
21
parametresinin lmne dayanmaktadr. Merkeze ncelikle bir metal plaka konulup S
21
deeri
kaydedilir. Daha sonra metalin zerine RSM konularak llen S
21
, metalin S
21
parametresiyle oranlanr. Bu
oran, RSMnin yansma katsaysn verir. Antenler farkl konumlara getirilerek ve polarizasyonlar deitirilerek
RSMler tm geli polarizasyonlar ve alar iin llebilmektedir. lmlerin evredeki dier objelerden en
az dzeyde etkilenmesi ve iki anten arasndaki ortak etkileimin bozucu etkisinin giderilmesi iin, zaman
filtrelemesi kullanlmaktadr [6,7].

ekil 2. Specular Yansma Yay Dzenei

6. Benzetim ve lm Sonular
Gelitirilen RSMlere rnek olarak verilen tek/ok katmanl yaplarn yansma katsaylar, yay dzeneinde
llmtr. ekil 3te tek katmanl manyetik RSMnin 8-18 GHz frekans aralnda yay dzeneindeki
yanstclk lm sonular ve gelitirilen benzetim program ile elde edilen yanstclk deerleri karlatrmal
olarak verilmitir.. ngrlen yanstclk deerleri ile retilen malzemenin yanstclk deerleri byk bir uyum
ierisinde olduu grlmtr. lm sonularnda bant ortasnda grlen sreksizliin nedeni malzeme
karakterizasyonu srasnda lmlerin iki farkl bantta yaplmasdr. lm sonularyla benzetim sonular
arasndaki kk farkllklarn nedeni byk ounlukla llen malzemenin boyutlarnn sonlu olmasna
balanmaktadr. Bu sonluluk, kenar etkilerinin devreye girmesine neden olmaktadr. Benzetim sonularnda ise
S21

TX RX
kenar etkileri hesaba katlmamaktadr. Dier nedenler arasnda, kullanlan zaman penceresinin bozucu etkileri ve
malzeme kalnlndaki retim toleranslar saylabilir.

8 10 12 14 16 18
-25
-20
-15
-10
-5
0
80 derece geli as
Frekans [GHz]
Y
a
n
s
k

[
d
B
]

8 10 12 14 16 18
-50
-40
-30
-20
-10
0
60 derece geli as
Frekans [GHz]
Y
a
n
s
k

[
d
B
]

ekil 3. Tek katmanl RSMnin 80 ve 60 derece geli alar iin yanstcl grlmektedir. Krmz eriler
paralel, mavi eriler dik polarizasyon, srekli eriler lm, kesikli eriler ise benzetim sonucudur.

Tasarlanan katmanl RSM retilmi; tek katman RSM ile benzer lmlere tabi tutulmutur. lm sonular
ekil 4te grlmektedir. lm sonular ile benzetim sonular arasndaki sapma, lm sonularnn
benzetimden daha iyi grnmesi ve erilerin genel deiimlerinin paralellik gstermesi, en az benzetim
sonularna denk bir baarm yakaland izlenimi uyandrmaktadr. Sapmann daha yksek olmasnn nedenleri
arasnda ise: katman saysnn daha fazla olmas nedeniyle retim toleranslarnn daha etkili olmas ve malzeme
karakterizasyonun srasnda oluan lm hatalarnn birikmesi olarak saylabilir.

8 10 12 14 16 18
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
Frekans [GHz]
Y
a
n
s
k

[
d
B
]
80 derece geli as

8 10 12 14 16 18
-40
-30
-20
-10
0
Frekans [GHz]
Y
a
n
s
k

[
d
B
]
60 derece geli as

ekil 4. 3 katmanl RSMnin 80 ve 60 derece geli alar iin yanstcl grlmektedir. Krmz eriler paralel,
mavi eriler dik polarizasyon, srekli eriler lm, kesikli eriler ise benzetim sonucudur.

7. Sonu
Malzeme karakterizasyonundan balamak zere, RSMlerin retilip llmesine kadar tmyle RSM tasarm
sreci ele alnmtr. ncelikle, retilen malzemelerin karakterizasyonu yaplm, uygun malzemeler belirlenmi,
gelitirilen analiz program yardmyla istenilen performans salayaca ngrlen RSMler sentezlenmitir.
Tasarlanan RSMler gereklenmi ve yansma katsays lmleri tasarlanan yay dzeneiyle yaplmtr. lm
sonularnn benzetim sonularyla paralellik gsterdii tespit edilmitir. Ele alnan RSM tasarm yntemi
kullanlarak gelitirilen RSM rnlere rnek olarak verilen tek/ katmanl iki farkl RSMin 8-18 GHz frekans
aralnda yansma katsay deerleri verilmitir. Gelitirilen RSMlerin kanonik geometriler zerine ve muhtelif
platformlara uygulandnda elde edilen RKA azaltmna ilikin almalar devam etmektedir [8].

8.Kaynaka
[1] W. B. Weir, Automatic Measurement of Complex Dielectric Constant and Permeability at Microwave
Frequencies, Proc. of the IEEE , Volume 62, Issue 1, s. 3336, 1974.
[2] M.J.Akthar, L.Feher ve M. Thumm, Measurement of Dielectric Constant and Loss Tangent of Epoxy Resins
Using a Waveguide Approach, IEEE AP-S Symposium, s. 3179-3182.
[3] D. L. Faircloth, S. M. Wentworth, M. E. Baginski ve S.M. Rao, A Novel Constitutive Parameter Extraction
Technique Using A Single Short Circuit Waveguide Measurement,IEEE AP-S Symposium, s. 3183-3186,
2006.
[4] Tongqing Wang, Ke Wu ve C. Akyel, A direct technique for determining complex permittivity of dielectric
material in a measurement cavity, Instrumentation and Measurement Technology Conference, 1995
[5] C.A. Balanis, Advanced Engineering Electromagnetics, John Wiley & Sons, 1989.
[6] R. T. Johnk ve A. Ondrejka, Electrical material properties from a free-space time-domain RF absorber
reflectivity measurement system, IEEE Symposium on Electromagnetic Compatibility, s. 537-542, 1997.
[7] R.T. Johnk, A. R. Ondrejka, S. Tofani, and M. Kanda, Time domain measurements of the electromagnetic
backscatter of pyramidal absorbers and metallic plates, IEEE Trans. Electromag. Compat., vol. 35, Nov. 1993
[8] D. Doan, M. E. nal, A. Manyas ve L. Grel, Sourucu Malzeme ile Radar Kesit Alan Azaltm
Ynteminin Kanonik Geometri zerinde Dorulanmas, URSI Trkiye Bilimsel Kongresi, 2010.
Sourucu Malzeme ile Radar Kesit Alan Azaltm Ynteminin
Kanonik Geometri zerinde Dorulanmas

Doanay Doan
(1)
, M. Erim nal
(1)
, Alp Manyas
(2)
, Levent Grel
(2)
(1) Radar, Elektronik Harp ve stihbarat Grup Bakanl, Aselsan A.., Ankara
e-posta: {doganay,inal}@aselsan.com.tr
(2) Biliimsel Elektromanyetik Aratrma Merkezi (BiLCEM), Ankara
e-posta: {alp,lgurel}@ee.bilkent.edu.tr

zet: oklu yansmalarn baskn olduu yaplarn radar kesit alanlar (RKA) ok seviyeli hzl okkutup
yntemiyle isabetli bir ekilde analiz edilebilmektedir. Analiz srasnda hesaplanan yzey akmlar kullanlarak
cisimlerin RKAya katks yksek ksmlar (salm merkezleri) bulunabilmektedir. RKA azaltm iin kullanlan
radar sourucu malzemelerin sadece RKA katks yksek yerlere uygulanmasyla platformun arlnn
azaltlmas hedeflenmitir. Yaplan uygulamayla elde edilen azaltlm RKA deerini, benzetim yoluyla elde
edilen akmlarla hesaplayabilmek iin oklu yansma etkilerini de hesaba katan bir yntem gelitirilmitir. RKA
azaltmnn ngrld miktarda yaplabildii, yntemin uyguland yzl ke yanstcnn (YKY)
lmleriyle dorulanmtr.

1. Giri
Askeri uygulamalarda, platformlarn radar kesit alanlarnn (RKA) azaltlmas byk nem tamaktadr.
Gnmzde bu amala kullanlabilecek deiik RKA azaltma yntemleri mevcuttur. Platform geometrisinin,
platformun RKAs dk olacak ekilde ekillendirilmesi, sklkla kullanlan bir yntemdir. Bir dier yntem
ise, mevcut platform yzeylerinin radar sourucu malzeme (RSM) ile kaplanarak RKA deerlerinin
drlmesidir. Bu yntem, zellikle tasarm aamasnda RKA azaltc ekillendirme yaplmam platformlar
iin tercih edilmektedir. Tm yapnn RSM ile kaplanmas RKA deerini azaltmakla birlikte platformun
arlnda olduka yksek bir arta yol aabilmektedir. Platform arl zellikle, hava platformlar iin byk
nem tamaktadr. Bu nedenle RSM kaplanan yzeylerin en aza indirilmesi byk nem tamaktadr. RSM
kaplanacak yzey alann azaltrken, ayn zamanda etkin bir RKA azaltm salayabilmek iin, platformun RKA
deerine olan katks en fazla olan yzeylerin belirlenip, uygulamann bu yzeylere yaplmas gerekmektedir. Bu
almada, RSM uygulanacak yzeylerin belirlenebilmesi iin uygulama yaplmam olan plak yapnn uzak
alandan aydnlatlmas durumu iin yzey akmlar hesaplanm ve bu yzey akmlar kullanlarak geri salm
RKA hesaplamas ve salm merkezleri analizi yaplmtr. Geri salma katks en fazla olan yzeyleree RSM
uygulamas yaplmtr. ekil 1de yanksz odada RKA lm srasnda RSM uygulanm ve uygulanmam
YKY grlmektedir. RSM uygulamas sonucunda beklenen RKA azaltm hesaplanm ve bu hesaplarn
geerlilii, RSM uygulanm yapnn RKA lm sonular kullanlarak deerlendirilmitir.

ekil 1. RSM uygulanmam ve blgesel olarak RSM kaplanm YKY.
2. RSM Uygulanacak Yzeylerin Belirlenmesi
Geometri zerinde RSM uygulanacak blgeler belirlenirken, YKY aklyla dik a oluturacak bir dzlemsel
dalga aydnlatmas iin farkl frekanslarda geometrinin elektromanyetik zmleri yaplarak yzeyler zerinde
indklenen akmlar hesaplanmtr. Bunun iin hedef yzeyi zerindeki elektromanyetik integral denklemleri
paralelletirilmi ok seviyeli hzl okkutup yntemi (SHY) ile hassas ve verimli olarak zlmtr [1-2].
Her frekansta ayr ayr hesaplanan akmlarn, yarap bir dalga boyu olan bir filtreden geirilmesinden sonra
geri salm RKA deerleri tekrar hesaplanm ve bu yntemle yzey zerindeki her bir noktann RKA
deerlerine olan katks saysal olarak bulunmutur (Bkz. ekil 2). Daha sonra, farkl frekanslar iin yzey
stndeki her bir noktada hesaplanan RKA deerine katk deerleri toplanm ve pek ok frekansta RKAya
katks belli bir deerin zerinde olan blgeler salm merkezleri olarak tanmlanmtr. Farkl frekanslardaki
salm merkezlerini oluturan yzeyler ekil 2de grld gibi birletirilerek RSM uygulanacak bileke
blge belirlenmitir. Her ne kadar, YKYnin alma prensibi ok genel olarak geometrik optie (GO) dayal
olsa da, GO yntemi optik frekanslarda doru sonular vermekte, mikrodalga frekanslarda ise yaklak sonular
veren bir yntem olarak kullanlmaktadr. YKYnin her noktasndaki akmlarn birbirleriyle etkileim iinde
bulunduklar dikkate alnarak, daha hassas sonular reten SHY hesaplamalar iin tercih edilmitir. ekil
2de de grld gibi, YKY yzeyinde RKAya katks olduka az olan blgelerin bulunduu tespit
edilmitir. Salm merkezleri analizi srasnda yzey akmlarnn SHY yerine oklu yansmal geometrik
optik ya da fiziksel optik gibi tekniklerle elde edildii durumda, ekil 2de verilen tm yzey ayn renk
olmaktadr (ekilde gsterilmemitir). Bu durumda, salm merkezilerinin blgesel olarak bulunmas mmkn
olmamaktadr. Bu nedenle, SHY ile elde edilen akmlarn kullanm, gereksiz yzeylerin RSM ile
kaplanmasn engellemektedir.

ekil 2. RSM uygulanmam trihedral reflektr salm merkezleri.

3. RSM Uygulanm Yap in RKA Analizi
YKY, temelde geometrik optik prensipleriyle alt iin, kaplama sonras oluacak RKA deerlerinin
ngrs iin oklu yansmay hesaba katan geometrik optik tabanl bir analiz yntemi kullanlmtr. Yntemin
uygulanabilmesi iin, RSMnin frekansa, geli asna ve geli polarizasyonuna bal yanstclk deerlerinin
bilinmesi gerekmektedir [3]. Uygulamada kullanlan RSM Aselsanda gelitirilmi olan tek katmanl homojen
bir malzemedir [5]. RSM uygulamas iin tek katmanl ve homojen bir malzeme kullanld iin, malzemenin
yanstclk deerleri malzemenin elektromanyetik bnye parametreleri ve uygulama kalnl kullanlarak elde
edilmitir. Bu parametrelerden hareketle, Snell yasalar ve dier geometrik optik ilikileri kullanlarak istenilen
yanstclk (veya snmleme) deerlerine ulalmaktadr [4].
YKY zerine gelen tm nlar, toplam yansmadan sonra, gelen na anti paralel bir ekilde yapy terk
etmektedir. Bu nedenle, yapnn zerine den elektromanyetik enerji aamada zayflatlmaktadr. ekil 3te,
yapnn zerine, akla dik ekilde gelen bir nn izleyebilecei yollar jenerik olarak gsterilmitir. Yap,
geometrik adan analiz edildiinde akla dik olarak gelen her nn tm yansmalarnda, yansma yzeyiyle
arasnda 35.3 derecelik bir a olduu grlmektedir. Bu nedenle, malzemenin sadece 35.3 derecedeki
yanstclk deerleri yeterli olmaktadr. Hesaplama iin bilinmesi gereken dier bir parametre ise, gelen nlarn
her yansmadan nce sahip olduklar dik ve paralel polarizasyon bileenleridir. RSM malzemelerin yanstclk
18 GHz 8 GHz 10 GHz 12 GHz 16 GHz

performanslar polarizasyona gre farkllk gstermektedir. Polarizasyon bileenlerinin bulunmas iin
YKYnin yzeyinin normal vektrleri bulunmu ve Snell yasalar kullanlarak gelen nlarn her yansma
aamasndaki yaylma vektrleri (k vektr) ile elektrik alan vektrlerinin yn bulunmutur. Bu vektrler
kullanlarak, her aamada nlarn sahip olaca paralel ve dik polarizasyon bileenleri ayrtrlmtr. Elde
edilen bu veriler kullanlarak, yap zerine gelen herhangi polarizasyondaki nn, yapy terk edene kadar ne
kadar snmlenmeye urayaca hesaplanmtr.
Gelen nlarn sahip olacaklar polarizasyonlarn ilk yansma ncesi YKYnin her yzeyi iin ayn olmamas,
toplam snmlemenin, nlarn yapya giri noktasna bal olmasna neden olmaktadr. Bu farkllk hesaba
katlm ve analizlerde yapnn farkl yzeylerine den nlarn farkl snmlenmeye uramas salanmtr.
Hesaplanan tm bu snmlenme deerleri, RSM uygulanm yapnn RKAs hesaplanrken akm zayflatma
miktar olarak kullanlmtr. ncelikle RSM uygulanmam yap iin SHY yntemiyle hesaplanan yzey
akmlar, RSM uygulamas yaplacak yzey alan blgelerinde, yapy terk eden nlarn urad snmlenme
miktar kadar zayflatlmtr. Elde edilen yeni akm dalmyla, geri salm RKA deerleri frekansa bal
olarak tekrar hesaplanmtr.

ekil 3: YKY zerine gelen nlarn l yansma sonucu izledii yollar.

4. RKA lm Sonular
ekil 1de grlen RSM uygulamas yaplmam YKYnin ve blgesel RSM uygulanm YKYnin yanksz
odada RKA lmleri 218 GHz frekans aralnda yaplmtr. Mutlak bir lme gerek duyulmad iin
lmler greli olarak yaplmtr. Bu amala, RSM uygulamas varlnda alnan sinyal seviyesi, RSM
uygulamasz yapnn varlnda alnan sinyal seviyesine oranlanmtr. Bylece, RSM kaplamann salad
RKA azaltm deerleri elde edilmitir. Ayn oranlama, hesaplanan akm deerleriyle elde edilen RKA deerleri
arasnda tekrarlanmtr. Hesaplanan ve llen RKA azaltm deerleri iki farkl RSM uygulama konfigrasyonu
iin ekil 4 ve ekil 5te grlmektedir. ekil 4teki deerler, YKYnn i yzeylerinin toplam alannn
%50sinin RSM ile kapland konfigrasyon iin olup, ekil 5teki deerler ise alann %70inin RSM ile
kapland konfigrasyon iindir. Kaplama alannn miktar salm merkezi etrafnda oluan yzey akmlarnn
blgesel RKA katk deerine bal olmaktadr. Kaplama alanlar belirlenirken akmlarn blgesel RKA katk
deerleri belli bir eik deere gre seilmektedir. lm sonularnda, 618 GHz frekans aralnda frekansa
bal olarak 7 dB ile 40 dB arasnda bir RKA azaltm saland grlmektedir. Benzetimle elde edilen sonular
ise, lm sonularyla olduka tutarldr ve bu durum, nerilen ynteme gven salamas asndan nemlidir.
Kaplama alan seiminin baarmn belirlemek amac ile YKY i yzeylerinin tm alan ayn RSM malzeme
ile kapland durum ile karlatrma yaplmtr. Kaplama alan yzdesi arttka, tm alan kaplanm yapnn
GO tekniiyle elde edilen teorik RKA azaltm deerlerine yaklald grafiklerde grlmektedir.

-40
-30
-20
-10
0
2 4 6 8 10 12 14 16 18
Frekans [GHz]
R
K
A

A
z
a
l
t

[
d
B
]

Dikey Pol. Benzetim
Yatay Pol. Benzetim
Dikey Pol. lm
Yata Pol. lm
Tam Kaplamal Teorik (GO)

ekil 4. Yzeylerin %50sine RSM uygulandnda elde edilen RKA azaltm benzetim ve lm deerleri.

-50
-40
-30
-20
-10
0
2 4 6 8 10 12 14 16 18
Frekans [GHz]
R
K
A

A
z
a
l
t

[
d
B
]
Dikey Pol. Benzetim
Yatay Pol. Benzetim
Dikey Pol. lm
Yatay Pol. lm
Tamamen Kapl Teorik (GO)

ekil 5. Yzeylerin %70ine RSM uygulandnda elde edilen RKA azaltm benzetim ve lm deerleri.

5. Sonu
RKA azaltm uygulamalarnda karlalan nemli problemlerden biri olan RSM uygulama yzeylerinin tespiti
iin, SHY yntemiyle yzey akmlarnn bulunmasna dayanan ve salm merkezi analizinden yola kan bir
yntem nerilmitir. Yntemin amac, RKA azaltm performansn bozmadan RSM uygulanacak yzey alann
en aza indirmektir. Gvenilirliin snanmas amacyla, oklu yansma mekanizmasna sahip bir yap olan YKY
yaps zerinde benzetimler, lmlerle dorulanmtr. Deneme sonucunda, benzetim sonularnn lm
sonularyla rtt ve cismin tamamn kaplamadan RKAsnn baarl bir ekilde drld
grlmektedir.
Mevcut durumda, almalar gerek askeri platformlar ve platformlarn paralar zerinde younlamaktadr.
Yntemin sadece dzlemsel yzeyleri olan cisimlerde deil, eimli yzeylere sahip cisimlerde de olumlu
sonular verdii gzlemlenmitir ve bu konu zerindeki almalar srdrlmektedir.

6. Kaynaka
[1] W. C. Chew, J.-M. Jin, E. Michielssen, ve J. Song, Fast and Efficient Algorithms in Computational
Electromagnetics, Boston, MA: Artech House, 2001.
[2] . Ergl ve L. Grel, Efficient parallelization of the multilevel fast multipole algorithm for the solution of
large-scale scattering problems, IEEE Trans. Antennas Propagat., vol. 56, no. 8, pp. 2335-2345, Aug.
2008.
[3] D. C. Jenn, Radar and Laser Cross Section Engineering, 2. Basm, Blm 5, sf. 221-249, AIAA Education
Series, 2005.
[4] C. A. Balanis, Advanced Engineering Electromagnetics, John Wiley & Sons, 1989.
[5] D. Doan ve M. E. nal, Radar Sourucu Malzeme Tasarm, URSI Trkiye Ulusal Kongresi, 2010.
Rzgar Trbinlerinin Zamana Bal Radar Kesit Alan Deiimi
ve Zaman-Frekans Analizi

Uur SAYNAK
(a)
, Deniz BLKBA
(a)
, Alper OLAK
(a)
,

. Hakk TAYYAR
(a),(b)
, Caner
ZDEMR
(a),(c)

(a)
TBTAK UEKAE, Biliim Teknolojileri Enstits, 41470, Gebze, Kocaeli,
deniz.bolukbas@bte.tubitak.gov.tr, ugur.saynak@bte.tubitak.gov.tr, alper.colak@bte.tubitak.gov.tr
(b)
Yard. Do. Dr. GYTE, Elektronik Mh Bl., Gebze, Kocaeli, tayyar@gyte.edu.tr
(c)
Prof. Dr. Mersin niversitesi, Elektrik-Elektronik Mh Bl., Mersin, cozdemir@mersin.edu.tr

zet: Yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan rzgr enerjisinin kullanmna dnyada olduu gibi lkemizde
de byk nem verilmektedir. Buna karn, rzgr trbinlerinin elektromanyetik yaylm yapan cihazlarda olumsuz
baz etkilerinin olduu aratrma raporlarnda yer almaktadr. zellikle radar ve muhabere sistemlerinde bu etkiler
sistemlerin performans bakmndan dikkate alnmal ve trbin yerleimlerinde baz kriterler uygulayabilmek
amacyla trbinlerin radar iaretlerine verdii tepki incelenmelidir. Bu bildiride, radarlarda Doppler etkisi
nedeniyle kargaa olumasna yol aan rzgr trbin kanatlarnn hzna ve oryantasyonuna gre zamana bal
RKA deiimleri incelenmitir. Trbin kanatlarndan geri salan elektromanyetik dalgann zaman-frekans analizi
gerekletirilmi ve zamana bal Doppler iareti incelenmitir.

1. Giri
Yenilenebilir enerji kayna; enerji kaynandan alnan enerjiye eit oranda veya kaynan tkenme hzndan daha
hzl kendini yenileyebilmesi ile tanmlanr. Dnyada srekli artan enerji tketimi nedeniyle fosil ve yenilenemez
enerji kaynaklar hzla tkenmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan rzgr enerjisi atmosferi kirletici
gaz salnmna neden olmad iin temiz bir enerji retim yntemidir. Kayna tkenmeyecek olan rzgr
enerjisinin kurulumu ve iletilmesi dier tesislere gre daha kolaydr, gvenlidir ve maliyeti dk olduu iin
Dnyada olduu gibi lkemizde de artan ilgi grmektedir. Birden fazla sayda kurulan rzgr trbinleri genellikle
rzgr iftlii ya da Rzgr Enerji Santralleri (RES) olarak adlandrlr.

RESlerin bulunduklar blgelerde, radar operatr ekranlarnda youn kargaa gzlenmesi, sabit yanl alarm
olasl (CFAR) algoritmalarna sahip radarlarda tespit kayplarnn olumas, fiziksel olarak byk olan bu
yaplarn arkasnda kr blge oluumu ve hareketli hedef olarak alglanmalar bu etkilerden bazlardr [1].
Radarlarda ve muhabere sistemlerinde benzer etkilerin nlenebilmesi iin ncelikle rzgar trbinlerinden (RT)
salan elektromanyetik dalgann zamana bal deiimi incelenmelidir. Radar uygulamalarnda hedeflerin
bykl, radar kesit alan (RKA) olarak adlandrlan sacnn yanstma zellii ile belirlenir. Sacnn zerine
gelen g younluu RKA kadar olan bir aklk tarafndan alnm ve sonra izotropik olarak alnan g yeniden
yaynlanm olarak varsaylr. Bir sacnn RKA deeri frekans, polarizasyon, alc ve verici konumu, sacnn
oryantasyonu ve sacnn fiziksel zelliklerine baldr. Bu bildiride, Blm 2de RTnin fiziksel zellikleri ile
frekansa bal RKA deiimi ile trbinin fiziksel paralarnn RKA deerine katks incelenmitir. Blm 3de
RTnin zamana RKA deiimi ile dner kanatlar nedeniyle oluan Doppler frekansnn zaman-frekans analizi yer
almaktadr. Blm 4 ise sonu blmdr.

2. RTlerin Zamana Bal Radar Kesit Alan Deiimi ve Zaman-Frekans Analizi

Dalga boyuna gre byk olan cisimlerin RKA deeri hesaplamalarnda ve bir cisimden salan elektromanyetik
alann bulunmasnda geometrik optik tabanl Seken In Yntemi SIY, yaygn olarak kullanlmaktadr. SIY
metodunda elektromanyetik dalgay temsil eden nlar vericiden hedef cisme doru gnderilir. Inlar cisim
zerinde sektike geometrik optik kurallarna gre takip edilir. Her sekmede na ait genlik ve faz bilgileri
gncellenir. Bir nn salan alana katksn bulmak iin nn cismi terk ettii noktada n-tp entegralleri
yaklak olarak Denklem (1) de verildii gibi hesaplanmaktadr.

E
po
S
(i, , ) =
jk
0
Z
4r
e
0
-jk
0
r
_ [k
`
s
k
`
s
}(i) e
jk
0
k
s
r
us
S
(1)

Burada k
0
bolukta dalga says, k
`
s
orijinden gzlem noktasna doru birim vektr, Z ortamn karakteristik
empedansdr. Yzey akm younluu J(i) forml, n yzey normali ve H
|
etkiyen manyetik alan olmak zere
Denklem (2) de verilmektedir.

] = ]
2n H
|
oyJnlk
u koronlk
(2)

In tp entegrasyonu tm nlar iin yaplp toplandnda toplam salan alan ifadesi elde edilmektedir. Radar
Kesit Alan, , yzeye etkiyen elektromanyetik alan iddeti F
|
ve yzeyden geri salan elektromanyetik alan iddeti
F
x
olmak zere Denklem (3)de verilen formlle hesaplanr.

= lim
-
4nr
2
|F
x
|
2
|F
|
|
2
(3)

TBTAK UEKAE BTE tarafndan gelitirilen RASES (Radar Signature Estimation Software) yazlm ile dalga
boyuna gre byk ve karmak yaplarn/hedeflerin radar kesit alan (RKA) deerleri hesaplanabilmekte ve
hedeflerin RKA deerine en yksek katky yapan salma analizleri tespit edilebilmektedir [2]. RASES yazlmnda
fiziksel optik metodu ile SIY metodu kullanlmaktadr. Bu metotlar seime bal olarak krnm katksn da
ierebilmektedir.

Kanat uzunluu 24 m ve kule ykseklii 60 m olan bir trbin modelinin frekansa ve yatay aya bal RKA deiimi
RASES yazlm ile hesaplanm ve RASES yazlmnn analiz ana ekran ile sonular ekil-1de sunulmutur.
Burada trbin mkemmel elektrik iletken (ME) olarak kabul edilmi ve dikey bak as =90 alnmtr. Analiz
frekanslar f=2 GHz ile f= 4 GHz olarak seilmitir. ekil-2de trbinin RKA deerinin yatay aya bal olarak ok
deiken olduu grlmektedir. Trbinlerin radara gre oryantasyonu rzgarn esme ynne gre, kanatlarn
gsterdii yzey ise rzgar hzna bal olarak deimektedir. Bu durum trbinin radarlarda oluturaca etkinin
anlk olarak deiebileceini gstermektedir [3].

ekil-1 RASES ana ekran ve trbin RKA deerinin frekansa ve yatay aya bal deiimi

Mkemmel elektrik iletken bir trbinin temel fiziksel paralar olan kule, nasel ve kanatlarn ayr ayr RKA deeri
hesaplanm ve sonular trbinin toplam RKA deeri ile karlatrlmtr. Dikey bak as =90 ve frekans f=2
GHz alnd durumda dikey-dikey (DD) polarizasyon iin hesaplanan RKA deerleri ekil-2de sunulmutur.
Trbinin toplam RKA deerine en yksek katknn kuleden geldii ekilde grlmektedir.

ekil-2 RTnin her bir parasnn RKA deerine katks
Gnmzde rzgr trbinlerinin dner kanatlar mkemmel elektrik iletken malzemeler yerine daha hafif olan fiber
glas malzemeden yaplmaktadr. Kule ise genellikle elik konstrksiyondur. Bu analizde kule ve naselden yansyan
elektromanyetik dalgalarn sinyal iddetini en aza indirebilmek iin kule ve nasel radar sourucu malzeme (RSM) ile
kaplanmtr. RSMnin bal dielektrik geirgenlii
r
=10.2-j3.8 ve bal manyetik permeabilitesi
r
=2.12-j1.5
olarak alnmtr. Fiber glas kanatl, kule ile naseli RSM kapl bir RT iin f= 2 GHzde ve dikey bak as =90
iin RKA deeri ortalama olarak RKA
DD
= 18.53 dBm
2
olarak hesaplanmtr. Ayn parametrelerle ME bir RTnin
ortalama RKA deeri RKA
DD
= 24.26 dBm
2
dir. ki trbinin yatay aya bal RKA deiimi DD polarizasyon iin
ekil-3de gsterilmektedir. RTnin radarlara ve muhabere sistemlerine olan olumsuz etkilerini azaltabilmek iin
RTnin yapld malzemenin daha az yanstcla sahip olmas yararl bir nlem olarak dnlebilir.

ekil-3 Mkemmel elektrik iletken RT ile fiber glas kanat ve RSM kapl kule ve nasele sahip olan
RTnin f=2 GHzde RKA analizi

3. Zaman-Frekans Analizi ile Doppler Frekansnn ncelenmesi
Rzgar iftliklerinden kaynaklanan kargaann radar tarafndan bastrlmasnda temel glk hareketli kanatlarn
hznn ve oryantasyonunun rzgarn hz ve yn ile ilikili olmas ve zamana bal deikenlik gstermesidir [4].
Rzgar trbinlerinin radarlarda meydana getirdii olumsuz etkileri azaltmak amacyla trbinlerin kanat hzlar ve
kanatlarn radara gre oryantasyonuna bal olarak radar kesit alan zamana bal deiimi incelenmitir.
Rzgar trbinlerinin RKA deeri rzgar ynne bal asal deiimin yan sra rzgar iddetine bal dn hzna
gre de deikenlik gstermektedir. Trbinin zamana bal RKA deiimini hesaplamak iin dn hzna gre
seilen zaman aralklarnda RASES yazlm ile hesaplanan RKA deerleri kullanlmtr. Rzgar trbininin
kanatlarn dn hzna bal olarak zamana bal RKA deerinin deiimi ekil-4de gsterilmitir. Burada yatay
bak as =90, dikey bak as =80 ve frekans f=3 GHz dir. ekil 4ada kanatlarn dn hz 30 devir/dk,
ekil 4bde ise dn hz 15 devir/dk olarak seilmitir.

ekil-4 Mkemmel elektrik iletken RTnin f=3 GHzde zamana bal RKA deiimi
a) Dn hz 30 devir/dk, b) Dn hz 15 devir/dk

Zamana bal RKA deerleri ile yaplan ikinci analiz Doppler frekansnn zamana gre deiimini gsteren
sinogramlardr. Zaman-frekans analizini gsteren sinogramlar zamana bal RKA deerlerine ksa sreli Fourier
dnm (Short Time Fourier Transform) uygulanarak elde edilmitir. ekil 5de yatay bak as =90, dikey
bak as =80 ve frekans f=3 GHz olarak alnmtr. ekil 5ada trbin kanat dn hz 30 devir/dk, ekil 5bde
ise dn hz 15 devir/dk olarak alnmtr. ekil 4 ve ekil 5 iin yaplan analizlerde toplam 12066 adet RKA
deeri hesaplanmtr.
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
R
K
A
(d
B
m
2
)
Sre (Sn)
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
R
K
A
(d
B
m
2
)
Sre (Sn)
ekil-6 Trbin kanatlarnn dnne bal Doppler frekansnn zamana bal deiimi
a) Dn hz 30 devir/dk, b) Dn hz 15 devir/dk

ekil 5 ve ekil 6da grld gibi doppler frekans dn hzna bal olarak artmakta ve kanat says ile orantl
sinusoidal davran gstermektedir. Fazla sayda trbinin bulunduu bir RES sahasnda her bir trbinden gelen
doppler kaymas ile toplam olarak RESden kaynaklanan salma karakteristii farkllk gsterebilir.

4. Sonular
iftliklerin corafi konumunun ve hem trbinlerin hem de konumland arazinin elektriksel zellikleri trbinlerin
saclk zelliini, dolaysyla radarlarn tespit performanslarn etkilemektedir. Tespit performanslarnn etki
dzeyi radarlarn ve muhabere sistemlerinin teknik zelliklerine de baldr. Bu etkilerin en aza indirilebilmesi iin
detayl teknik analizler yaplmaldr.

5. Kaynaklar
[1] James C. G. Matthews, Carlos Sarno, Richard Herring, Interaction between radar systems and wind farms
Antennas & Propagation Conference, Loughborough, UK, 17-18 March 2008
[2] Saynak, U., olak, A., Avcbas, Y., Blkbas, D., Tayyar, . H., zdemir, C. 2-D ISAR Imaging of Complex
Objects Using Shooting-Bouncing Ray (SBR) and Physical Theory of Diffraction (PTD) Techniques V. Intern.
Workshop on Electromagn. Wave Scattering, sayfa. 9.7-9.14, Antalya, 22-25 Ekim 2008,
[3] D. Bolukbas, U. Saynak, A. Colak, I. H. Tayyar, C. Ozdemir, Rzgar Trbinlerinin Radarlara Etkisinin
Analizi 2. Rzgar Enerji Sempozyumu, RGES 2009, Ondokuz Mays niversitesi, Samsun, 4-5 Haziran 2009.
[4] Kent, B.M. Hill, K.C. Buterbaugh, A. Zelinski, G. Hawley, R. Cravens, L. Tri-Van Vogel, C.
Coveyou, T. , Dynamic Radar Cross Section and Radar Doppler Measurements of Commercial General
Electric Windmill Power Turbines Part 1: Predicted and Measured Radar Signatures, Antennas and
Propagation Magazine, IEEE, Cilt. 50, 2008, No. 2, 211-219

Zaman (Sn)
D
o
p
l
e
r

F
r
e
k
a
n
s

(
H
z
)

0 0.5 1 1.5
-3000
-2000
-1000
0
1000
2000
3000
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
dBm
2
WiFi/WiMAX Uygulamalar in ift-Bant Yark-Halka Boluk
Monopole Anten Tasarm

S. Cumhur Baaran
Akdeniz niversitesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
Kampus, 07058 Antalya
E-mail:cbasaran@akdeniz.edu.tr,

zet: Bu bildiride, WiFi ve WiMAX uygulamalar iin edzlemsel dalga klavuzu beslemeli ve monopol
yapdaki yeni bir ift-bant mikroerit boluk anten tantlmaktadr. nerilen anten i-ie tasarmlanan yark-
halka boluklar ve bu boluklar arasna yerletirilen boluk elemanlarndan olumaktadr. Olduka kk yapl
ve dk maliyetli olan anten, alt ve st bantlarda srasyla %31.5 ve %9.4 gibi yksek bant genilikleri
salamaktadr. Ayrca, her bir frekans bandnda dzgn ma rnts ve yksek kazan performans
sergilemektedir. Fabrikasyonu gerekletirilmi olan prototip antenin lm sonular, Ansoft HFSS simlatr
ile elde edilmi benzetim sonularyla olduka uyumludur.

1. Giri

Kullancya hareket serbestlii salamalarnn yan sra, bilgiye her ynden ve hzl eriim olana sunan
kablosuz haberleme uygulamalar, kablosuz yerel alan alar (Wireless Local Area Network: WLAN)
araclyla gerekletirilmektedir. Yksek veri hz ve gvenli bilgi ak salamalarndan dolay kablosuz
balant (Wireless Fidelity: WiFi) ve geni menzilli kablosuz a (Worldwide Interoperability for Microwave
Access: WiMAX) protokolleri WLAN uygulamalarnda yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Bu uygulamalarda
kullanlan dizst bilgisayar, kk cep bilgisayar ve kablosuz modem gibi tanabilir cihazlarn olabildiince
kk boyutlarda ve deiik biimlerde retilmesi, sz konusu cihazlara adapte edilebilecek boyutlardaki
fonksiyonel antenlerin tasarmn zorunlu hale getirmitir. Ayrca, IEEE standartlar uyarnca eitli frekans
bantlarnda gerekleen kablosuz haberleme uygulamalarnn tek bir anten elemanyla salanabilmesi ilgili
antenin oklu-bant veya geni-bant performans gstermesi ile mmkn olabilmektedir. Kk hacimli olmalar,
retimlerinin kolay olmas ve geni-bant performans sergilemeleri sebebiyle, mikroerit monopol antenler
kablosuz haberleme uygulamalarnda zellikle tercih edilmektedirler [13]. Bununla birlikte her-yne ma
performans sergilemeleri nedeniyle monopol antenler, hava alanlar, oteller ve byk al-veri merkezleri gibi
kapal ortamlardaki uygulamalar iin olduka elverilidir.

Bu bildiride, yark-halka (YH) boluk elemanlarn temel alan yeni bir mikroerit monopol anten tasarm
tantlmaktadr. Metametaryal yaplarn temel yap ta zelliine sahip YH elemanlar, farkl elektromanyetik
filtre uygulamalarnda kullanlmlardr [46]. Ayrca, dairesel disk ve spiral yark-halka rezonatrleri UWB
anten tasarmnda kullanlmlardr [7]. Yakn gemite tamamladmz almalarmzda ise, dikdrtgen yark-
halka elemanlar ve bu elemanlar arasna yerletirilen metalik yklemeleri kullanarak WLAN uygulamalar iin
mikroerit anten tasarmlar gerekletirilmitir [8, 9]. lk kez bu almada, yark-halka eleman boluk anten
tasarmnda kullanlmakta ve nerilen WiFi/WiMAX monopol anten tasarm [8, 9]dan farkl olarak
edzlemsel dalga klavuzu (EDK) ile beslenmektedir. Anten prototipinin daha kolay retilebilmesi ve dier
besleme tekniklerinde gerekli olan delik ama ve lehimleme gibi ilemlerin gerekmemesi nedeniyle EDK
besleme teknii mikroerit anten tasarmlarnda n plana kmaktadr.

nerilen yark-halka boluk anten (YHBA), ekil 1de grld zere, ii-ie yerletirilmi adet YH
eklindeki boluk ve bu boluklar arasnda uygun pozisyonlara yerletirilmi olan drt adet boluk elemanndan
(s
1
s
4
) olumaktadr. Boyutlar olduka kk olan YHBA, 2.43.3 GHz ve 5.055.55 GHz frekans bantlarnda
iftbant performans salamaktadr. Ayrca sz konusu bantlarda olduka dzgn bir ma rnts sergileyen
antenin kazanc da olduka yksektir. YHSAnn saysal tasarm sonlu-eleman metodunu temel alan Ansoft
HFSS benzetim yazlm kullanlarak gerekletirilmitir. Prototipi de gereklenmi olan antenin lm sonular
benzetim sonularyla olduka uyum iindedir. Bildiride, YHSAnn tasarm aamalar ve elde edilen optimum
anten tasarm incelenmekte, benzetim ve lm sonular sunulmaktadr.
ANTEN SSTEMLER (AS)
2. Anten Tasarm
ekil 1de nerilen YHBAnn optimum anten parametrelerini ieren tasarm konfigrasyonu, ekil 2de ise
gereklenen prototipinin fotoraf yer almaktadr. Grld zere YHBA, h kalnlnda ve dielektrik sabiti
r

olan Roger RO3006 (tm) taban malzemesi zerindeki i-ie yerletirilmi adet yark-halka boluk ve bu
boluklar arasndaki uygun yerlere konumlandrlan drt adet (s
1
s
4
) boluk elemanndan olumaktadr. Anten, f
1
geniliindeki 50 EDK iletim hatt ile beslenmektedir. ekil 1de grld zere, k
1
, k
2
ve k
3
srasyla en
dtaki, ortadaki ve iteki boluk halkalarnn geniliklerini ifade etmekte ve k
1
, k
2
nin k
2
de k
3
n iki kat
byklndedir. Ayrca, boluk elemanlarnn her biri 11 mm
2
ve anten toprak dzlemi 3638 mm
2

boyutlarndadr. Tasarm Ansoft HFSS ile gereklenen antenin, optimize edilen dier parametrelerinin boyutlar:
W
1
=24, W
2
=15, k
1
=2, k
2
=1, k
3
=0.5, g
1
=g
2
=2, f
1
=4, f
2
=0.5, h=0.64 (hepsi mm),
r
=6.15.

ekil 1. YHSA tasarm. ekil 2. EDK-beslemeli YHSA prototipi.

Tasarm ve optimizasyonu HFSS ile elde edilen YHSAnn bir adet prototipi de gereklenmi ve ilgili S-
parametre lmleri gerekletirilmitir. Prototip anten, ekil 2 de grld gibi SMA konektrn canl ucu
mikroerit hatta, dier iki ucunun toprak dzlemine balanmasyla beslenmektedir. ekil 3de benzetim teknii
ile ve prototip antenin llmesiyle elde edilen geri-dn kayb karakteristikleri verilmektedir. Grld
zere, ikinci bantta oluan kk bir frekans kaymas dnda benzetim ve lm sonular olduka uyum
iindedir. 10 dB geri-dn kayb kriteri baz alnarak lm sonular incelendiinde, nerilen anten, 2.85 ve 5.3
GHz merkezli, srasyla %31.5 ve %9.4 bant geniliklerinde ift-bant bir performans sergilemekte, bu zelliiyle
IEEE standartlar uyarnca WiFi uygulamalar iin tahsis edilmi olan 2.42.48 GHz/5.155.35 GHz ve WiMax
uygulamalar iin tahsis edilmi olan 2.52.69 GHz/2.72.9 GHz frekans bantlarn btnyle kapsamaktadr.

L
1
Toprak
dzlemi
EDK
besleme
h
r
L
2
W
1
W
2
f
1
f
2
g
1
g
2
k
1
k
2
k
3
s
1
s
2
s
3
s
4
x
z
x
y
L
1
Toprak
dzlemi
EDK
besleme
h
r
L
2
W
1
W
2
f
1
f
2
g
1
g
2
k
1
k
2
k
3
s
1
s
2
s
3
s
4
x
z
x
z
x
y
x
y
ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 3. YHSAnn geri dn kayb (S
11
) karakteristii.

nerilen antenin ilgili rezonans frekanslarndaki (f=2.44 GHz, f=2.6 GHz, f=2.8 GHz ve f=5.25 GHz) ma
rntleri ekil 4de verilmektedir. Grld gibi, YHSAnn 5.25 GHz deki E/H dzlem ma rntleri
yaklak her-yne karakteristik sergilerken, dier frekanslarda H-dzlem rnts her-yne, E-dzlem rnts
ise ynl karakteristik gstermektedir.

ekil 4. YHSAnn uygulama frekanslarndaki ma rntleri.
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
(a) f=2.44 GHz
(c) f=2.8 GHz
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-30
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-30
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-30
(b) f=2.6 GHz
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
(d) f=5.25 GHz
E-dzlemi (=90
o
)
H-dzlemi (=0
o
)
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
-16
-8
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
(a) f=2.44 GHz
(c) f=2.8 GHz
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-30
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-30
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-30
(b) f=2.6 GHz
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
=0
o
30
o
60
o
90
o
120
o
150
o
180
o
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
-20
-10
0dB
(d) f=5.25 GHz
E-dzlemi (=90
o
)
H-dzlemi (=0
o
)
E-dzlemi (=90
o
)
H-dzlemi (=0
o
)
2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6
-40
-30
-20
-10
0
frekans, GHz
S
1
1
,

d
B
lm
benzetim
2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6
-40
-30
-20
-10
0
frekans, GHz
S
1
1
,

d
B
lm
benzetim
lm
benzetim
ANTEN SSTEMLER (AS)
YHSAnn frekansa bal olarak hesaplanan ynlendirme kazan karakteristikleri ekil 5de verilmektedir.
Grld zere, hesaplanan anten kazanlar alt bantta (2.12.9 GHz) 56 dBi seviyeleri arasndayken, st
bantta (5.15.4 GHz) 6 dBi civarndadr.

(a) 2.12.9 GHz band (b) 5.15.4 GHz band
ekil 5. YHSAnn ynlendirme kazan karakteristii.

3. Sonular
Bildiride, yark-halka boluk elemanlarn temel alan yeni bir ift-bant monopol anten tantlmtr. EDK-
beslemeli anten olduka kk boyutlarda olup, dk maliyet ve kolay retilebilme avantajlarna sahiptir.
nerilen anten, alt bantta (2.43.3GHz) 900 MHz ve st bantta (5.055.55 GHz) 500 MHz gibi geni bant
performans sergilemekte ve bu zelliiyle WiFi ve WiMAX uygulamalar iin tahsis edilmi olan frekans
bantlarn byk oranda kapsamaktadr. Ayrca, sz konusu frekans bantlarnda dzgn bir ma rntsne
sahip olan antenin, hesaplanan ynlendirme kazanc 6 dBi seviyelerindedir. Saysal tasarm HFSS ile
gerekletirilen antenin, benzetim ve lm sonular olduka uyumludur.

Kaynaklar
[1]. Wong K.-L., Planar antennas for wireless communications. John Wiley & Sons, New Jersey, 2003.
[2]. Pan C.-Y., Horng T.-S., Chen W.-S. ve Huang C.-H., Dual Wideband printed monopole antenna for
WLAN/WiMAX applications, IEEE Antennas and Wireless Propagation Lett. 6, s.149151, 2007.
[3]. Kshetrimayum R. S., Printed monopole antenna for multiband applications, Int. J. Microwave Opt. Tech.,
3(4), s.474480, 2008.
[4]. Pendry J. B., Holden A. J., Robins D. J. ve Stewart W. J., Magnetism from conductors and enhance
nonlinear phenomena, IEEE Trans. Microwave Theory Tech., 47(11), s. 20752084, 1999.
[5]. Erdemli Y. E. ve Sondas A., Dual-polarized frequency-tunable composite left-handed slab, J.
Electromagn. Waves and Appl., 19(14), s.19071918, 2005.
[6]. Cenk C., Sondas A. ve Erdemli Y. E., Tunable split ring resonator microstrip filter design, in Proc.
Mediterranean Microwave Symposium, 1921 Eyll 2006, Genova, talya.
[7]. Si L.-M., Sun H.-J., Yuan Y. ve Lv X., CPW-fed compact planar UWB antenna with circular disk and
spiral split-ring resonators, PIERS Proc., s. 502505, 2327 Mart 2009, Beijing, in.
[8]. Basaran S. C. ve Erdemli Y. E., Dual-band split-ring antenna design for WLAN applications, Turkish J.
Elec. Engin. Comp. Sci., 16(1), s.7986, 2008.
[9] Basaran S. C. ve Erdemli Y. E., A dual-band split-ring monopole antenna design for WLAN applications,
Microwave Opt. Tech. Lett., 51(11), s. 26852688, 2009.

5.1 5.2 5.3 5.4
1
2
3
4
5
6
7
frekans, GHz
k
a
z
a
n
,

d
B
i
5.1 5.2 5.3 5.4
1
2
3
4
5
6
7
frekans, GHz
k
a
z
a
n
,

d
B
i
2.1 2.3 2.5 2.7 2.9
1
2
3
4
5
6
7
frekans, GHz
k
a
z
a
n
,

d
B
i
2.1 2.3 2.5 2.7 2.9
1
2
3
4
5
6
7
frekans, GHz
k
a
z
a
n
,

d
B
i
ANTEN SSTEMLER (AS)

TBTAK - UEKAE
Gebze, Kocaeli
mdogan@uekae.tubitak.gov.tr, fatih.ustuner@uekae.tubitak.gov.tr

*Sabanc niversitesi, Elektrik Elektronik Mhendislii Blm
Tuzla, stanbul

zet: Bu makalede insansz hava aralar iin retilen ve yuvarlanma dzleminde 360
0
lik bir ma gerekletiren,
dk duraan dalga oranna ve yksek kazanca sahip bir telemetri anten sistemi sunulmutur. Sunulan telemetri
anten sistemi drt adet telemetri anteninden ve antenleri e faz ve genlikte besleyecek olan tek giri drt k portu
olan RF g blcden olumaktadr. Tasarlanan antenler yksek kazanl ve dk duraan dalga oranl olup,
may gerekletiren yama antenin beslenmesi dorudan deil aklk kuplaj teknii ile dolayl olarak
gerekletirilmektedir. Yuvarlanma dzlemindeki 360
0
lik tam asal kapsama ise 4 adet e telemetri anteninin
dairesel dizi anten konfigrasyonunda kullanlmasyla gerekletirilmitir. Tek giri ve drt k portu olan RF g
blc ardk Wilkinson g blclerinin kullanlmasyla elde edilmi ve tm k portlarnda e sinyal genlii ve
faz elde edilmitir.

1. Giri

Telemetri sistemleri uzaktan veri lme, toplama ve toplanan verilerin deerlendirilmesi ilemlerini gerekletirir.
Sistemde veri aktarm kablosuz iletiim temellerine dayanr. Telemetri sistemleri tarm, savunma, tp gibi birok
alanda yaygn ekilde kullanlrlar. Genellikle otomobil, uak ve fze gibi hareketli nesneler zerinde kullanlrlar.
Hava aralarnda kullanlan telemetri sistemleri daha ok scaklk, basn, titreim ve ivmelenme gibi
parametrelerdeki deiimleri uzaktan izleme amal kullanlrlar. Bir telemetri sistemi tam olarak sensrler,
deitirici, sinyal ileme sistemleri, RF devre ve vericiden oluur [1].
Telemetri verici sistemi temel olarak telemetri anten(leri) ve RF sinyal besleme sisteminden oluur. nsansz hava
arac gibi ok hzl hareket edip kendi ekseni etrafnda ok hzl dnebilen aralarda, yuvarlanma dzlemindeki tam
asal kapsama veri aktarmnn sreklilii iin olduka nemlidir. Bu nedenle tasarlanan telemetri anten sistemi drt
adet antenin dairesel dizi eklinde yaplandrlmasyla (ekil 1) ile oluturulmutur. Bu antenleri e faz ve genlikte
beslenmesi de olduka nemlidir. Bu nedenle de bir giri terminali ve drt k terminali olan RF besleyici sistem
tasarlanmtr. Antenler ve RF besleme sistemi 0.8mm kalnlnda ROGERs 4003C malzemesi kullanlarak
tasarlanm ve retilmitir. Dk dielektrik kayb nedeni ile tercih edilen malzeme ayn zamanda mekanik olarak
salaml ve hafiflii ile de dikkat ekmektedir. Bu makalede tasarlanan ve retilen antenlerin duraan dalga oran
(VSWR), kazan bilgileri, yar g hzme genilii, apraz kutuplanma oran ve n-arka ma oran verilecektir.
Ayrca RF besleme sisteminin de VSWR, araya girme kayb, portlar aras yaltm deerleri ve faz bilgileri detayl
ekilde incelenecektir.

ekil 1. Dairesel Dizi Yaplandrlmasyla Yuvarlanma Dzleminde Tam Kapsama Oluturma
ANTEN SSTEMLER (AS)
2. Telemetri Anteni

ekil 2. Telemetri Anten Alt Grnm (sol), Yan Grnm (sa)

Tasarlanan ve retilen antenler ilk defa 1980lerin ortalarnda Pozar [2] tarafndan bulunmu zel yapda bir
mikroerit yama antendir. Yama anten direkt olarak mikroerit hattan gelen sinyali almak yerine aklktan kuplaj
yolu ile dolayl olarak beslenir. Bu sayede klasik yama antenlerin dar bant ve dk kazan dezavantajlarnn nne
geilir. Antenlerin tasarmnda HFSS benzetim program kullanlmtr. Antenlerin ileri dzey optimizasyonunda ise
HFSS ve onu kontrol edip veri ileme grevini gerekletiren MATLAB Optimizasyon Ara Kutusu kullanlmtr.
Antenlerin tasarmnda dielektrik malzeme olarak hafiflii, dayankll ve zelliklede yksek frekanslarda az kayba
sahip olmas nedeniyle ROGERs 4003C malzemesi tercih edilmitir. Anten sinyal besleme hattn ve may
gerekletiren yama anteni kapsayan iki ayr katmandan olumaktadr. Sinyal besleme hatt yama antene toprak
dzlem zerindeki aklktan kuple olmaktadr. Yama antenin dielektrik malzemesi hava iken, st ksmdaki
ROGERs 4003c maddesi radom malzemesi gibi davranmaktadr. En dk duraan dalga oran ve yksek kazan
gsteren antenin geometrik boyutlar ekil 2de verilmitir. Yar-g hzme genilii, apraz kutuplanma oran ve
n arka ma oranlar llm ve Tablo 1de verilmitir.
Anten tasarmnda baz alnan kriterler, duraan dalga orannn (VSWR) alma bandnda 1.5tan kk olmas ve
anten kazancnn da 8 dBiden byk olmasdr. retilen antenler TBTAK UEKAEde bulunan yansmasz oda
ierisinde Agilent E8362B Precision Network Analizr ile gerekletirilen lm neticelerine gre antenler 2.3 GHz
merkez frekansnda alan ve 200 MHz bant genilii (VSWR < 1.5) olan 8 dBiden yksek kazanca sahip bir
antenlerdir. lm sonular ile benzetim sonular ekil 3te grld gibi birbiriyle rtmektedir.

2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
Frekans (GHz)
V
S
W
R

Benzetim VSWR
llen VSWR
2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Frekans (GHz)
K
a
z
a
n

(
d
B
i
)

lm
Benzetim

ekil 3. Benzetim ve lm Neticelerinin Karlatrlmas; VSWR (sol), Kazan (Sa)

Tablo 1. llen HPBW, CPR ve FBR Deerleri
Yar G Hzme Genilii (HPBW)(
0
) 60
0

apraz Kutuplanma Oran (CPR) (dB) 25 dB
n Arka Ima Oran (FBR) (dB) 25 dB
ANTEN SSTEMLER (AS)
3. RF G Blc
Tasarlanan telemetri sisteminde yuvarlanma ekseninde drt anten dairesel dizi konfigrasyonunda
yerletirilmilerdir. Tam kapsamann gereklemesi iin her bir antenin e faz ve genlikte olmas gerekmektedir.
Tm antenleri e faz ve genlikte besleyebilmek iin adet Wilkinson G [3] blc kullanlarak bir giri ve drt
k terminali olan bir RF g blc tasarlanm ve retilmitir (ekil 4). RG g blc de antende olduu gibi
ROGERs 4003C dielektrik malzemesi zerine baslmtr. eyrek dalga blgeleri ke etkilerini azaltmak iin ve
yerden kazanmak iin dairesel yapda retilmitir ve 70.7 empedansa sahiptir. Benzetim ve lm neticelerine
gre g blcnn giri terminalinde VSWR deeri 2.2 2.4 GHz bandnda dier tm terminaller 50 ile
sonlandrldnda ekil 5te grld gibi 1.25in altnda kmtr. k terminalleri arasndaki izolasyonu
artrmak iin 100 direnler kullanlmtr ve llen port izolasyon deerleri ekil 6da grld gibi tm bantta
25 dBden fazladr ve merkez frekansnda ise 30 dB deerini amaktadr. Giri k terminalleri arasnda araya
girme kayb benzetim sonularna gre 0.25 dByi amazken (bknz ekil 7), ekil 8de verilen lm sonularnda
da en fazla 0.4 dB kayp gzkmektedir.

ekil 4. Telemetri Sistemi RF G Blc Yaps
2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
Frekans (GHz)
V
S
W
R

VSWR (lm)
VSWR (Simlasyon)
2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
Frekans (GHz)
P
o
r
t

I
z
o
l
a
s
y
o
n
u

(
d
B
)

S
23
S
45

ekil 5. Benzetim ve lm VSWR Deerleri ekil 6. llen Port zolasyon Deerleri

2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
-6.25
-6.2
-6.15
-6.1
-6.05
-6
FREKANS (GHz)
A
R
A
Y
A

G
I
R
M
E

K
A
Y
B
I

(
d
B
)

S
21
S
31
S
41
S
51
2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
-6.5
-6.45
-6.4
-6.35
-6.3
-6.25
-6.2
-6.15
-6.1
-6.05
-6
FREKANS (GHz)
A
R
A
Y
A

G
I
R
M
E

K
A
Y
B
I
(
d
B
)

S
21
S
31
S
41
S
51

ekil 7. Araya Girme Kayb Benzetim Sonular ekil 8. Araya Girme Kayb lm Sonular

ANTEN SSTEMLER (AS)
RF g blc zerindeki dier nemli bir parametre ise uygulanan sinyalin k terminallerindeki faz deerleridir.
Yuvarlanma eksenindeki tam kapsama iin e fazn nemi byktr. k terminallerinde llen faz deerleri ilgili
alma bandnda Tablo 2de verilmitir. Terminaller arasndaki faz farklar kabul edilebilir derecede kktr.

Tablo 2. RF G Blc k Terminallerinde llen Faz Farklar
FAZ (
o
)
2.2 GHz 2.3 GHz 2.4 GHz
S
21
-78.005 -98.538 -118.97
S
31
-76.372 -96.738 -117.14
S
41
-77.625 -98.040 -118.45
S
51
-77.556 -98.042 -118.44

4. Telemetri Anten Sistemi
Bu makale kapsamnda telemetri anten sistemi antenler, onlar besleyen RF g blcden ve dk kaypl RF
kablolardan olumaktadr. Sistemin her bir paras ayr ayr detayl ekilde bir nceki blmlerde incelenmitir. Bu
blmde sistem boyutunda alma performans incelenmitir. Bu inceleme gerekletirilirken antenler RF kablolar
ile RF g blcye balanm ve RF g blcnn giri terminalinde VSWR deeri 2.2 2.4 GHz bandnda ekil
9daki gibi llmtr. lm sonucu ise ekil 10da verildii gibi en fazla 1.75 olmaktadr ve sistemsel bazda
VSWR deeri 2nin altnda kalmaktadr.

2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5
FREKANS (GHz)
V
S
W
R

ekil 9. Telemetri Anten Sistemi VSWR lm
Dzenei
ekil 10. Telemetri Anten Sistemi VSWR
Deerleri

5. Sonu
Bu makalede tam bir telemetri anten sistemi hem sistemsel hem de para para analiz edilmi ve incelenmitir.
Telemetri antenleri ve RF g blcs lm neticelerine gre olduka iyi bir performans gsterirken, btnsel
olarak da olduka iyi performans gstermitir. Sistem elektriksel olarak iyi performans gsterse de mekanik olarak
insansz hava aralarnda kullanm iin daha da gelitirilmelidir ve salaml artrlmaldr. retim srasnda
tekrarlanabilirlik oran daha artrlmaldr, nk anten yaps baz parametrelere kar olduka hassas bir yap arz
etmektedir. Bununla birlikte RF g blc araya girme kayb zerinde gerekletirilen lm ve analizlerde 2. ve 5.
terminallerin araya girme kayb 3. ve 4. k terminallerine gre 0.1 0.2 dB daha fazla olduu grlmekte ve bu
da genlik fark oluturmaktadr. Bu genlik farkn daha azaltmak iin ek almalar gerekmektedir.

Kaynaklar
[1]. Carden, F., R.P. Jedlicka, R. Henry, Telemetry Systems Engineering, Artech House Inc, Norwood, MA 2002
[2]. Pozar, D.M., A Microstrip Antenna Aperture Coupled to a Microstrip Line , Electronics Letters, Cilt 21,
sayfa. 49-50, Ocak 17, 1985
[3]. Pozar, D.M., Microwave Engineering 3
rd
ed, John Wiley & Sons Inc, 2005
ANTEN SSTEMLER (AS)
Aklk Kuplajl Mikroerit Yama Antenlerin MATLAB ile Optimizasyonu

Mustafa Doan , Gll Kzlta endur
TBTAK - UEKAE
Gebze, Kocaeli
mdogan@uekae.tubitak.gov.tr

*Sabanc niversitesi
Elektrik Elektronik Mhendislii Blm, Mekatronik Mhendislii Blm
stanbul
mustafadogan@su.sabanciuniv.edu.tr, gkiziltas@sabanciuniv.edu.tr

zet: Aklk kuplajl mikroerit yama antenler yksek kazan ve geni alma band performans gsterebilen zel bir
mikroerit yama anten tipidir. Bu yama antenlerin dier genel yama antenlerden fark ise asl may yapan yama antenin
besleme eklidir. Bu antenlerde uygulanan sinyal may yapan yama antene, mikroerit hatta ait olan toprak dzlem
zerindeki aklktan kuplaj yolu ile iletilmektedir. Birbiri zerine istif edilmi en az iki katmandan oluan bu antenlerin
tasarm olduka fazla olan tasarm deiken ve parametreleri nedeniyle zor ve zaman alan bir sretir. Bu makalede
insansz hava aralarnda kullanlmak zere retilecek olan telemetri anteninin maksimum kazan ve minimum VSWR elde
edebilecek ekilde optimizasyonu anlatlacaktr. Optimizasyon piyasada var olan yksek frekansl analiz aralarnn
optimizasyon zellikleri kullanlmadan MATLAB zerinden gerekletirilmitir.

1. Giri
Mikroerit yama antenler ilk olarak Deschamps [1] tarafndan dile getirilen ve gnmzde yaygn ekilde kullanlan bir
anten eididir. Dk profilli ve uyumlu yapsyla kablosuz haberlemede, hava sanayinde, aralarda ve byk antenlerin
kullanmnn uygun olmad birok alanda yaygn ekilde kullanlmaktadr. Mikroerit antenlerin birok avantajnn
yannda az kazanl olmas ve olduka dar empedans bant genilii gibi dezavantajlar vardr. Pozar [2] [3], 80li yllarda
zel bir teknikle bu dezavantajlarn da stesinden gelmi ve 45 dBi kazan artm gerekletirirken empedans bant
geniliini %5 - %50 orannda geniletebilmitir. Bu zel yapya da aklk kuplajl mikroerit yama anten (ACMPA) adn
vermitir. ok katmanl zel bir yapya sahip bu antenin performans birok deikene ve parametreye baldr. Bu nedenle
de en yksek kazanl, en geni empedans bandnda sahip ve bununla birlikte en dk VSWR deerine sahip bir antenin
tasarm olduka zordur. Bu amala planl bir optimizasyon srecine gerek duyulmaktadr.
u an piyasada var olan birok anten benzetim programnn (CST MWS, HFSS, ADS etc.) kendi ilerinde optimizasyon
iin gerekli aralar mevcuttur. Bu aralar balang aamasndaki bir anten tasarmcs iin birok kolaylklar salamaktadr
ve genel fikir edinilmesine yardmc olmaktadr. Getirdii kolaylklarn yannda da tasarmcya fazla kontrol hakk
vermemesi, tasarmcnn optimizasyon sresince herhangi bir kontrolnn olmamas, bazen optimizasyonlarn gereinden
fazla uzun zaman alabilmesi ve optimizasyon aralarnn nerede durmas gerektiini kestirememesi gibi nedenlerle ileri
dzey tasarmclar da tatmin edememektedir. Bu nedenle optimizasyonu daha hzl, kontroln daha ok tasarmcnn elinde
olduu bir optimizasyon aracna ihtiya duyulmutur. Bu makalenin konusu olan optimizasyon teknii, u an piyasada var
ANTEN SSTEMLER (AS)
olan benzetim programlarnn Script dilleri araclyla MATLAB platformu zerinden kontrol ve bu programlardan kt
olarak alnan verilerin MATLAB optimizasyon kitinde ilenmesi ile gerekletirilmitir.
Optimizasyona balamadan nce antenin tasarm deikenleri, parametreleri, antenden beklenen performans kstlar ve
optimizasyon hedef deerleri aka snflandrlmtr. Optimizasyonda en temel admlardan birisi tasarm deikenlerinin
saysn mmkn olduunca azaltmak ve sreci daha hzl hale getirmektir. Bu makalede kullanlan optimizasyon
yazlmnn performans deiik tasarm deiken deerleri iin ayr ayr imcelenmitir ve daha sonra elde edilen optimum
deerler iin duyarllk analizleri gerekletirilerek anten performansnn optimum deerlerde kararll incelenmitir.

2. Anten Optimizasyon Kurgusu
Bu makalede mmkn olan en yksek kazanl ve en dk VSWR deerli anteni, kazan tm alma bandnda 8 dBidan
kk ve VSWR 1.5den byk olmayacak ekilde verilen maksimum ebatlar da amayacak ekilde (100mm x 100mm x
25mm) tasarlamak amalanmtr. Antenin karmak yaps zel bir optimizasyon sreci gerektirmektedir. Optimizasyon
srecindeki ilk adm olan problemin ksaca ve ak ekilde belirtilmesinden sonraki ikinci adm olan optimizasyonda
kullanlacak deikenlerin, parametrelerin belirlenmesidir. Bir ACMPA performansn
ekil 1. Metal Kavite ine Gmlm ki
Katmanl ACMPA Genel Yaps
ekil 2. Optimizasyondan nceki VSWR grafii ve
VSWR kst deeri
2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
1
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2
FREKANS (GHz)
V
S
W
R

VSWR (Optimum)
VSWR (KISIT)

2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Frekans(GHz)
K
a
z
a
n

(
d
B
i
)

ilk anten kazanci
optimum kazan
Kazan (KISIT)

ekil 3. Optimizasyondan sonraki VSWR deeri ve
VSWR kst grafii
ekil 4. Optimizasyondan nce ve Sonra Anten
Kazan Deiimi

de grld gibi mikroerit hattn aklktan sonraki ksmnn uzunluu, yama antenin en ve uzunluu, akln en ve
uzunluu, akln yama antene gre bal konumu, kuplajn gerekletii akln ekli, kullanlan dielektrik
malzemelerin zellikleri, katmanlarn toprak dzleme gre ykseklii, antenin gml olduu kavitenin zellikleri gibi
birok deiken etkileyebilmektedir. Optimizasyonda deikenlerin says arttka problemin zm zorlamakta ve daha
uzun sre almaktadr, bu nedenle de baz deikenleri sabitleyip, parametre olarak kullanp saysn azaltmak gerekmektedir.
Antenin retiminde kullanlacak malzeme ROGERs 4003C seilerek bal dielektrik sabitini (
r
=3.38), substrat kalnl
(0.81 mm), substrat zerindeki bakr kaplamann kalnl (17 m), dielektrik kayp miktar (0.0027) sabitlenmi oldu.
Toplam ykseklik en fazla 25mm olabilecei iin n benzetim almalar srasnda yanstc ykseklii 8mm, yama antenin
toprak dzlemden ykseklii de 13.2mm seilerek sabitlenmitir. Mikroerit hattn kalnl da 50 empedans iin 1.78mm
olmutur. Akln eninin makul snrlar iinde etkisinin ihmal edilebilecek kadar az olmas nedeniyle 2mm olarak
sabitlenmitir.
ANTEN SSTEMLER (AS)
Tm deerlendirmelerden sonra antenin performans zerinde byk etkisi olan drt deiken optimizasyonun temelini
oluturmaktadr. Fazla reaktans deerini ayarlamakta olan mikroerit hattn uzants olan stub uzunluu (L
s
), may
gerekletiren yama antenin rezonans frekansn etkileyen uzunluu (L
p
) ve rezonans rezistansn etkileyen eni (W
p
) ve son
olarak da uygulanan sinyalin yamaya kuplaj seviyesini etkileyen aklk uzunluu (L
a
) deikenleri optimizasyonun temelini
oluturmaktadr. Yama antenin, W
p
, eni arttka rezonans rezistans azalr, L
a
arttka uygulanan sinyal daha ok yama
antene kuplaj olmakta ve bylece rezonans rezistans artmaktadr. Tm bu deikenlerin st snrn antenin gmld
kavitenin boyutlar belirlemektedir.
Optimizasyondaki dier aama ise kstlamalarn ve hedef fonksiyonlarn belirlenmesidir. Problem tanmna gre antenin
kazanc alma bandnda 8 dBiden byk (1) ve VSWR deeri de 1.5dan kk (2) olmaldr. Bunlar optimizasyonun
kstlamalardr ve hedef fonksiyon bu limitleri baz alarak kazanc maksimum yapp VSWR deerini de minimum
yapmaldr. oklu hedef fonksiyonlarnn optimizasyonu daha karmak olmas nedeniyle hedef fonksiyonu tek hedefe
odaklamak gerekmitir. Anten kazanc n almalarda genelde kabul edilebilir deerler olduu iin ve VSWR deerleri ok
byk deerlere kabildii iin hedef fonksiyon VSWR deerini minimum edebilmek iin uyarlanmtr (3). Denklem (1),
(2) ve (3)te x
r
deikenleri ieren vektr, p
r
parametreleri ieren vektr,
i
f simlasyon frekanslar ve
i
ise arlk
katsaylardr.
GHz 4 . 2 GHz 2 . 2 ki yle 0 0 . 8 ) , , ( Kazan +
i i i
f f f p x
r r
(1)
GHz 4 . 2 GHz 2 . 2 ki yle 0 5 . 1 ) , , ( VSWR
i i i
f f f p x
r r
(2)
{ } { } 1 ve ) 1 ) , , x ( ( min ) p , x ( min
2
9
1

= =
=
= i
i
i
i
i i
f p VSWR J
r r r r
(3)
Optimizasyonlarda piyasada var olan dier yksek frekans benzetim programlarnn optimizasyon aralar kutular yerine
MATLAB programnn optimizasyon ara kutusu kullanlmtr. lk olarak MATLAB script kodlar kullanarak HFSS
programn altrmakta ve daha sonra HFSSin verdii ktlar geri ararak kendi ara kutusunda ilemektedir. Bu
ilemleri gerekletirirken de yukarda verilen formller zerinde gradyant tabanl hesaplamalar gerekletirip birok
fonksiyon hesaplama ve yinelemeden sonra sonlandrmaktadr. Bu sreci kullanc adm adm kontrol ve takip
edebilmektedir. Ek olarak MATLAB girilen kriterler salanana kadar devam etmektedir.

3. Optimizasyon Sonular
Optimizasyon sresince birok deneyim ve gelime oldu. Arlk katsaylarnn nemi ve etkisi ok detayl incelendi. lk
denemede arlk katsays merkez frekansta en fazla ve kenar frekanslara doru azalmaktayd. Bu durumda merkez frekans
ve yakn komuluunda VSWR deeri olduka derken kenar frekanslara doru 1.5 deerine yaklamakta ve amaktadr.
Daha sonra tm bantta VSWR deeri 1.5 altnda olmas gerektii iin katsaylar kademeli olarak birbirine yaklatrlm ve
en sonunda da tm katsaylar eitlenmitir. Bu srete de VSWR deeri tm bantta 1.5 deerinin altna ekilirken hedef
fonksiyon daha kk deerler elde edebilmitir.
Tm deneme ve gelimelerden sonra elde edilen son optimizasyon aracna deikenler iin alt ve st limiti mmkn
olduunca birbirinden uzaklatrm, arlk katsaylarn eitlemi ve deikenlerin balang deerleri her ne olursa olsun
yine hzl ekilde doru deerlere yaklaabilen bir ara olmutur. Son almada elde edilen kazan ve VSWR deerleri
optimizasyondan nce ve sonra karlatrlmtr ve ekil 2, Error! Reference source not found. ve Error! Reference
source not found.te verilmitir. rnein son denemede deikenlerin alt limit deer vektr
ANTEN SSTEMLER (AS)
[ ] [ ] 2 2 2 1 : =
p p a s lb
W L L L x
r
ve st limit vektr [ ] 90 90 90 45 =
ub
x
r
olarak olabilecek en
dk ve yksek deerler seilmitir. Deikenlerin balang deerleri ise [ ] 70 70 80 30
0
= x
r
olarak seilmitir.
Hedef fonksiyonun balang deeri J
0
(x
0
,p) = 105.67 ve maksimum kst am miktar 12.70 iken optimizasyondan sonra
J
opt
(x
opt
,p) = 0.096 ve maksimum kst am 0.0132 olarak gereklemitir. Bunlar ise 27 yineleme ve 218 fonksiyon
hesaplamadan sonra gerekletirmitir. Optimum anten performansn salayan deiken vektr ise
[ ] 4580 . 78 4162 . 40 4904 . 73 6322 . 19 =
opt
x
r
olarak elde edilmitir.
4. Duyarllk Analizleri
Optimizasyondaki bir sonraki adm tasarmn elde edilen optimum deiken deerlerinde gerekleebilecek kk
deiimlere kar duyarlldr. retim srasnda gelebilecek kk farkllklarn etkisi bylece daha iyi grlebilecektir. Bu
amala 2.3 GHz frekansnda optimum deiken deerleri %10 deitirilerek antenin VSWR ve kazan deiimleri
incelenmitir ve ekil 5den ekil 12ye kadar olan grafiklerde verilmitir. Tm grafiklerde grld gibi anten VSWR
ve kazan deerlerinin deime hz optimum deerlerde sfra yaklamaktadr, bu da tasarlanan antenin optimum
deerlerde deikenlerde olabilecek hafif deiimlere ok da duyarl olmad manasna gelmektedir.

2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
2
4
6
8
10
12
14
16
FREKANS (GHz)
V
S
W
R

VSWR (BA$LANGI)
VSWR (KISIT)

ekil 1. Metal Kavite ine Gmlm ki Katmanl
ACMPA Genel Yaps
ekil 2. Optimizasyondan nceki VSWR grafii ve
VSWR kst deeri
2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
1
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2
FREKANS (GHz)
V
S
W
R

VSWR (Optimum)
VSWR (KISIT)

2.2 2.22 2.24 2.26 2.28 2.3 2.32 2.34 2.36 2.38 2.4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Frekans(GHz)
K
a
z
a
n

(
d
B
i
)

ilk anten kazanci
optimum kazan
Kazan (KISIT)

ANTEN SSTEMLER (AS)
ekil 3. Optimizasyondan sonraki VSWR deeri ve
VSWR kst grafii
ekil 4. Optimizasyondan nce ve Sonra Anten
Kazan Deiimi

36 37 38 39 40 41 42 43 44
1.115
1.12
1.125
1.13
1.135
1.14
1.145
1.15
L
p
V
S
W
R
36 37 38 39 40 41 42 43 44
8.654
8.656
8.658
8.66
8.662
8.664
8.666
8.668
L
p
G
a
i
n

(
d
B
i
)

ekil 5. VSWR Deerinin Yama Uzunluuna Kar
Duyarll (f = 2.3 GHz)
ekil 6. Anten Kazan Deerinin Yama Uzunluuna
Kar Duyarll (f = 2.3 GHz)
17.5 18 18.5 19 19.5 20 20.5 21 21.5
1.115
1.12
1.125
1.13
1.135
1.14
1.145
1.15
L
s
V
S
W
R
17.5 18 18.5 19 19.5 20 20.5 21 21.5
8.656
8.658
8.66
8.662
8.664
8.666
8.668
8.67
L
s
G
a
i
n

(
d
B
i
)

ekil 7. VSWR Deerinin Stub Uzunluuna Kar
ekil 8. Anten Kazan Deerinin Stub Uzunluuna
66 68 70 72 74 76 78 80 82
1.04
1.06
1.08
1.1
1.12
1.14
1.16
1.18
1.2
L
a
V
S
W
R
66 68 70 72 74 76 78 80 82
8.664
8.6645
8.665
8.6655
8.666
8.6665
8.667
8.6675
8.668
L
a
G
a
i
n

(
d
B
i
)
ekil 9. VSWR Deerinin Aklk Uzunluuna Kar
ekil 10. Anten Kazan Deerinin Aklk
Uzunluuna Kar Duyarll (f = 2.3 GHz)
ANTEN SSTEMLER (AS)

72 74 76 78 80 82 84 86 88
1.09
1.1
1.11
1.12
1.13
1.14
1.15
1.16
1.17
W
p
V
S
W
R

72 74 76 78 80 82 84 86 88
8.635
8.64
8.645
8.65
8.655
8.66
8.665
8.67
8.675
8.68
W
p
G
a
i
n

(
d
B
i
)

ekil 11. VSWR Deerinin Yama En Uzunluuna
ekil 12. Anten Kazan Deerinin Yama
EnUzunluuna Kar Duyarll (f = 2.3 GHz)
ANTEN SSTEMLER (AS)
5. Sonu
Bu makalede istekleri belli olan bir ACMPAnn optimizasyon sreci adm adm tm detaylaryla incelenmitir.
Optimizasyon sreci birka deneme, yanlmadan sonra olgunlatrlm ve daha genel durumlar iin daha hzl ve
daha doru alr hale getirilmitir. Bu srete arlk katsaylarnn ve deikenlerin alt-st limit deerlerinin
nemi aka ortaya kmtr. Daha ak ve mantkl kst ve hedef fonksiyonlarnn optimizasyon srecini olumlu
etkiledii gzlemlenmitir. Hedeflendii gibi piyasada var olan yksek frekans EM benzetim programlarnn
optimizasyon aralarndan daha hzl ve kullanc kontrol olan bir optimizasyon arac elde edilmitir. Elde edilen
optimum deerlerde yaplan hassasiyet analizlerine gre tasarlanan anten optimum deerlerde oluabilecek
deiimlere kar ok duyarl deildir ve tasarm dengeli bir tasarm olarak deerlendirilebilir.

Kaynaklar
[1]. Deschamps, G.A., Microstrip Microwave Antennas, Proc. 3rd USAF Symposium on Antennas, 1953
[2]. Pozar, D.M, A review of Aperture Coupled Microstrip Antennas: History, Operation, Development and
Applications, Mays 1996
[3]. Pozar, D.M., A Microstrip Antenna Aperture Coupled to a Microstrip Line,Electronics Letters, Cilt 21, sayfa
49-50, Ocak 17, 1985
ANTEN SSTEMLER (AS)
Halka-Yklemeli Mikroerit Dipol Anten Tasarmlar

Adnan Sonda, Mustafa H. B. Uar, Yunus E. Erdemli
Kocaeli niversitesi
Elektronik-Bilgisayar Eitimi Blm
Kocaeli
{asondas, mhbucar, yunusee}@kocaeli.edu.tr

zet: Bildiride, yeni halka-yklemeli mikroerit dipol anten tasarmlar tantlmaktadr. nerilen tasarmlar
3 GHz ve 5.5 GHz bantlarnda ift-bant veya anahtar ayarlamal tek-bant performans gstermektedir.
Tasarmlar ilgili bantlarda en az %15lik frekans bant-geniliine sahiptir. Bildiride, nerilen anten
tasarmlarnn CST Microwave Studio benzetim program ile gerekletirilmi saysal analiz sonularna yer
verilmektedir.

1. Giri

Mikroerit dipol anten elemanlar, kk boyutlar, kolay fabrikasyonlar, dk maliyetleri ve hafif olma
zellikleriyle mikrodalga haberleme uygulamalarnda tercih edilmektedirler [14]. Bask-devre dipol, yama ve
aklk anten elemanlar, zellikle ok elemanl dizi anten tasarmlarnn temel yap ta olarak
kullanlmaktadrlar. Bu almada, elektronik anahtarlamal bir anten dizisinin birim eleman olmas ngrlen,
yeni halka-yklemeli dipol anten tasarmlar tantlmaktadr.

nerilen tasarmlardan biri 3 GHz ve 5.5 GHz bantlarnda ift-bant baarm salarken, dieri ilgili bantlarda
anahtar ayarlamal tek-bant baarm sergilemektedir. nerilen anten tasarmlar, sonlu integral metodunu temel
alan CST Microwave Studio benzetim program araclyla gerekletirilmi olup, bildiride ilgili saysal analiz
sonular sunulmaktadr.

2. ift-Bant MDA Tasarm

nerilen ift-bant mikroerit dipol anten (MDA) konfigrasyonu ve ilgili tasarm parametreleri ekil 1de
verilmektedir. Grld zere, bu tasarmda iki adet ift-halka eleman dipol elemannn besleme konumuna
asimetrik olarak ve ayn dzlemde olacak ekilde yerletirilmitir. Dipol eleman ile halka elemanlar arasndaki
mesafe 0.3 mm olup dipol eleman toprak dzleminden anten dzlemine uzanan ve giri empedans 50 olan bir
mikroerit balun yaps ile beslenmektedir. lgili tasarm benzetim programnda modellenirken, metalik yaplar
iin bakr malzemesi (=5.810
7
S/m) kullanlm ve bu yaplar Rogers RT/duroid 5880 (
r
=2.2) dielektrik
malzemesi zerine yerletirilmitir.

L
1
W
1
L
2
W
2
K
1
K
2
T
1
T
2
h
2
h
1
Toprak
r
balun yaps
S
L
1
W
1
L
2
W
2
K
1
K
2
T
1
T
2
h
2
h
1
Toprak
r
balun yaps
S

ekil 1. ift-bant MDA konfigrasyonu; W
1
=36, L
1
=66, W
2
=3.5, L
2
=23.21, K
1
=15.75, K
2
=12.4, T
1
=10.5,
T
2
=7.4, S=12.6, h
1
=17.3, h
2
=0.79 (mm),
r
=2.2.
ANTEN SSTEMLER (AS)
Pratik uygulamada, dipol eleman dorudan koaksiyel besleme eleman ile beslendiinde, koaksiyel yap
zerinde dengesiz akm dalm olumakta ve sonucunda toprak hatt zerinde oluan istenmeyen sznt akm,
bata empedans uyumsuzluu olmak zere anten performansn olumsuz etkilemektedir [5]. Bu problemi
giderebilmek iin, nerilen anten konfigrasyonu ile uyumlu bir balun/besleme tasarm [6] gerekletirilmi
olup ilgili tasarm parametreleri ekil 2de verilmektedir.

ekil 3te, halka-yklemeli MDA tasarmnn geri-dn kayb (S
11
) karakteristii verilmitir. Grld zere,
nerilen tasarm 3 GHz bandnda %19 ve 5.5 GHz bandnda ise %15 olmak zere ift-bant performans
sergilemektedir. Bu tasarmda, alt-frekans band esas itibariyle dipol elemannn uzunluuna bal iken,
st-frekans band dtaki halka elemanlarnn boyutlarna bal olarak optimize edilmitir. halkalar ise
st-frekans bandnn frekans ayar iin kullanlmtr.

ekil 4te ise, halka yklemeli MDA tasarmnn 3 GHz ve 5.5 GHz frekanslarndaki broadside ma rntleri
grlmektedir. lgili frekans bantlarnda, en yksek arka-hzme seviyesi 15 dB ve ynlendirme kazanc ise
7.4 dBi seviyelerinde olup hesaplanan ma verimlilii %90 zerinde gereklemektedir.

r
=2.2
2.2 mm
1 mm
h=0.79 mm
r
=2.2
2.2 mm
1 mm
h=0.79 mm

-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
2 3 4 5 6 7
Frekans (GHz)
S
1
1
(
d
B
)
%19 %15
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
2 3 4 5 6 7
Frekans (GHz)
S
1
1
(
d
B
)
%19 %15
Toprak
Dzlemi
20 mm
Koaksiyel
Besleme
1
8

m
m
Toprak
Dzlemi
20 mm
Koaksiyel
Besleme
1
8

m
m

ekil 2. Mikroerit balun yaps. ekil 3. ift-bant MDA tasarmnn S
11
performans.

-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
3.0 GHz 5.5 GHz
E-dzlemi
H-dzlemi
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
3.0 GHz 5.5 GHz
E-dzlemi
H-dzlemi
E-dzlemi
H-dzlemi

ekil 4. ift-bant MDA tasarmna ait ma rntleri.
ANTEN SSTEMLER (AS)
2. Anahtarlamal MDA Tasarm

nerilen anahtarlamal MDA konfigrasyonu ekil 5te verilmektedir. Grld zere bu tasarmda, bklm
dipol elemannn besleme konumuna asimetrik olacak ekilde iki adet halka eleman yerletirilmitir. Bklm
dipol, kavite iinde toprak dzleminden anten dzlemine uzanan, giri empedans 50 olan mikroerit balun
yaps ile beslenmektedir. Dipol elemanna paralel uzanan erit yklemelerin (L
3
) halkalara balantlar ise iki
adet a/kapa anahtar ile salanmaktadr. Pratik uygulamada PIN diyot elemanlarnn yer alaca bu anahtar
konumlarnda, simlasyonlarda 11 mm
2
boyutlarnda metalik paralar ile modelleme gerekletirilmitir.
Anahtarlarn kapal durumunda, erit yklemelerin halkalarla balants salanmakta (metalik para var; ksa
devre) ve anten 3.0 GHz bandnda; anahtarlarn ak durumunda ise, erit yklemelerin halkalarla balants
kesilmekte (metalik para yok; ak devre) ve anten 5.5 GHz bandnda performans gstermektedir (ekil 6).
3 GHz ve 5.5 GHz bantlarnda srasyla %17 ve %15lik frekans bant-geniliine sahip olan anahtarlamal MDA
tasarm, ilgili bantlarda broadside ma performans (ekil 7) gstermektedir ve ynlendirme kazan deerleri
yaklak olarak 6.9 dBi seviyelerindedir.

Toprak
r
h
2
h
1
L
1
L
2
K
1
K
2
W
g
L
3
anahtar
anahtar
Balun yaps
Toprak
r
h
2
h
1
L
1
L
2
K
1
K
2
W
g
L
3
anahtar
anahtar
Balun yaps

ekil 5. Anahtarlamal MDA konfigrasyonu: L
1
=22.11, L
2
=16.2, L
3
=15,W=3.5, K
1
=17, K
2
=12.4, g=5.5,
h
1
=17.3, h
2
=0.79 (hepsi mm), anahtar (11 mm
2
),
r
=2.2.

-30
-20
-10
0
Frekans(GHz)
S
1
1
(
d
B
)
Metalik Para
Var
Yok
%17 %15
2 3 4 5 6

ekil 6. Anahtarlamal MDA tasarmnn S
11
karakteristikleri.

ANTEN SSTEMLER (AS)
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
Anahtarlar Kapal
3.0 GHz
Anahtarlar Ak
5.5 GHz
E-dzlemi
H-dzlemi
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
-40
-20
0 dB
30
o
60
o
90
o
90
o
60
o
30
o
=0
o
180
o
120
o
150
o
150
o
120
o
Anahtarlar Kapal
3.0 GHz
Anahtarlar Ak
5.5 GHz
E-dzlemi
H-dzlemi
E-dzlemi
H-dzlemi

ekil 7. Anahtarlamal MDA tasarmna ait ma rntleri.

4. Sonular
Bildiride, 3 GHz ve 5.5 GHz bantlarnda, ift-bant veya anahtar ayarlamal tek-bant performans gsteren
halka-yklemeli mikroerit dipol anten tasarmlar tantlmtr. nerilen tasarmlar ilgili bantlarda en az %15lik
frekans bant-geniliine ve yaklak 7 dBi ynlendirme kazancna sahiptir. Bildiride, nerilen anten
tasarmlarnn, CST Microwave Studio program ile elde edilmi saysal analiz sonular sunulmutur. Pratik
uygulamada, nerilen metalik yklemeler yerine, dk kaypl ve yzey-uyumlu a/kapa anahtarlarn
kullanmyla dinamik olarak frekans ayarlamas ngrlmektedir. Konferansta, tasarmlarn lm sonularna
da yer verilecektir.

Teekkr
Bu alma, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (Proje No: 107E198) ve Kocaeli niversitesi
Bilimsel Aratrmalar Birimi (Proje No: 2010/35) tarafndan desteklenmektedir

Kaynaklar
[1]. Qu X., Zhong S.S., Zhang Y.M., Wang W., Design of an S/X dual-band dual-polarised microstrip antenna
array for SAR applications, IET Microwaves, Antennas & Propagation, 1(2), s.513-517, 2007.
[2]. Rmili H., Floch J. M., Besnier P., Drissi M., A dualband printed dipole antenna for IMT2000 and
5GHz WLAN applications, Proceedings of the 9th European Conference on Wireless Technology, 2006,
Manchester, UK, s.4-7.
[3]. Herraiz-Martinez F. J., Garcia-Munoz L. E., Segovia-Vargas D., Gonzalez-Ovejero D., Craeye C., Arrays
of dual-band printed dipoles loaded with metamaterial particles, 3
rd
European Conference on Antennas and
Propagation (EuCAP), 2009, s.3818-3822.
[4]. Floc'h J.-M., Rmili H., Design of multiband printed dipole antennas using parasitic elements, Microwave
Opt. Technol. Lett., 48(8), s.1639-1645, 2006.
[5]. Sondas A., Ucar M. H. B., Erdemli Y. E., Tunable loop-loaded printed dipole antenna design, IEEE Int.
Symp. Antennas and Propagat., Toronto, Kanada, 11-17 Temmuz 2010.
[6]. Tengfei X., Shiwen Y., Zaiping N., Design of a tapered balun for broadband arrays with closely spaced
elements, IEEE Antennas and Wireless Propagation Letters, 8, s.1291-1294, 2009.
ANTEN SSTEMLER (AS)
evrimii RF Veri Toplama Sistemi iin
UHFRFID Okuyucu Anten Tasarm

Mustafa H. B. Uar, Adnan Sonda, Yunus E. Erdemli
Kocaeli niversitesi
Elektronik ve Bilgisayar Eitimi Blm
Umuttepe, 41380 Kocaeli
{mhbucar, asondas, yunusee}@kocaeli.edu.tr

zet: Bu almada, zel bir akll raf sistemi iin UHF bandnda alan yeni bir mikroerit RFID anten
tasarm sunulmaktadr. Bildiride, nerilen anten tasarmna ait ma rnts, kazan ve eksenel oran
benzetim sonular ve geri-dn kayb analiz ve lm sonular sunulmaktadr. nerilen tasarm
829897 MHz bandnda ortalama 8.5 dB kazan deerine sahip olup yaklak olarak dairesel polarizasyon
performans sergilemektedir.

1. Giri
Radyo frekans tanmlama (RFID), radyo frekanslaryla (RF) nesneleri, zerlerindeki bilgi saklama kapasitesine
sahip RFID etiketlerle kablosuz ortamda tanmlamay ve takip etmeyi salayan kablosuz haberleme
teknolojisidir [1]. Bu teknoloji, son yllardaki bilimsel gelimeler dorultusunda, kurulum maliyetlerinin
dmesiyle ticari amal (ynetim ve kontrol sistemleri, veri toplama amal kimliklendirme, envanter saym ve
akll raf sistemi v.b.) birok uygulamann ilgi oda haline gelmitir [13].
RFID sistemlerinin en nemli ksmn oluturan anten elemanlarnn seimi ve tasarmnda, okumann uygun bir
ekilde gereklemesini salayacak, eksenel oran (AR), ma huzmesinin n-arka oran (front-to-back ratio),
kenar kulakk seviyeleri (SLL), ynlendirme ve kazan n plana kan tasarm parametreleridir. RFID
uygulamalarnda, dairesel polarizasyona sahip anten elemanlarnn kullanlmas ngrlmektedir. Bu tercihin
temel sebebi, herhangi bir dorultuda yerletirilmi etiket ile okuyucu arasndaki haberlemenin gvenirliliini
salamaktr. Bu almada, Trkiyede RFID uygulamalar iin tahsis edilen UHF frekans bandnda
(865.6867.6 MHz) zel bir akll raf sistemi iin gelitirilen yeni bir RFID anten tasarm sunulmaktadr.

2.RFID Anten Tasarm
nerilen RFID okuyucu anten tasarm ve ilgili parametreleri ekil 1de verilmitir. Grld zere, RFID
anten toprak dzleminden h=10 mm mesafesine yerletirilmi FR-4 dielektrik altyapl R=16.9 cm apl dairesel
yama elemanndan olumaktadr. Mevcut fabrikasyon olanaklar erevesinde, dairesel geometri yaklak olarak
on alt kenarl okgen bir geometri ile modellenmitir. Tek bir noktadan koaksiyel iletim hatt ile beslenen
dairesel yama, y ekseni ile =32
o
lik aya sahip LW boyutlarnda simetrik iki adet girintiye sahiptir.
Besleme noktas ve ilgili girintilerin konumu ve boyutlar, zellikle dairesel polarizasyon (eksenel oran) ve
alma frekans bandnn (S
11
karakteristii) gereklenmesinde nemli rol oynayan temel tasarm
parametreleridir [4].

ekil 2de, fabrikasyonu gerekletirilmi RFID okuyucu anten ve ilgili S
11
benzetim ve lm karakteristikleri
verilmitir. lm ve benzetim sonularnn olduka uyumlu olduu ve gereklenen antenin 829897 MHz
frekans aralnda %8lik bir bant genilii sergiledii grlmektedir. ekil 3te ise, RFID antenin 866 MHz ve
867 MHz frekanslarndaki broadside ma diyagramlar verilmektedir. Grld zere, nerilen tasarm, E ve
H dzlemlerinde olduka benzer ma karakteristiine sahip olup ilgili frekans bandnda ortalama ynlendirme
kazanc 9 dBi ve n-arka hzme oran yaklak 14 dB seviyelerindedir. Ayrca, hesaplanan anten verimlilii
%95tir.

ekil 4te, nerilen tasarma ait eksenel oran ve IEEE kazanc (ynlendirme kazanc verimlilik) benzetim
karakteristikleri verilmektedir. Grld zere, ngrlen RFID frekans bandnda (865.6867.6 MHz) AR
deerleri 5 dB seviyelerindedir. RFID uygulamalarnda temel kriter olarak, dairesel polarizasyon iin maksimum
ANTEN SSTEMLER (AS)
AR deerinin 3 dB olmas ngrlmektedir. Ancak, bu almada nerilen tasarmn salad 5 dB eksenel oran
deerinin, uygulamada kullanlacak akll raf sistemi iin yeterli performans gsterebildii tespit edilmitir.
Ayrca, analiz sonularna gre, nerilen RFID antenin ilgili bantta yaklak 8.5 dB kazan salayaca
ngrlmektedir.

R
e
r
W
L
Koaksiyel
Besleme
h
Toprak
Dzlemi
W
L
t
W
1
L
1

ekil 1. UHFRFID okuyucu anten konfigrasyonu; tasarm parametreleri: W=203, L=264, W
1
=L
1
=174,
R= 169, h=10, L=22, W=26, t=1.57 (mm), =32
o
, e
r
=4.2.

CST
lm
700 750 800 850 900 950 1000
-50
-40
-30
-20
-10
0
829 MHz 897 MHz
866 MHz
Frekans (MHz)
S
1
1
(
d
B
)

ekil 2. RFID okuyucu anten prototipi ve ilgili geri-dn kayb lm/benzetim sonular.
ANTEN SSTEMLER (AS)
866 MHz
867 MHz

ekil 3. UHFRFID anten tasarmna ait ma rnts benzetim sonular.

830 840 850 860 870 880 890 900
0
4
8
12
16
20
(
d
B
)
Frekans(MHz)
Eksenel Oran
Kazan

ekil 4. Eksenel oran ve anten kazanc benzetim sonular.
ANTEN SSTEMLER (AS)
4. Sonular
Bildiride, evrimii RF veri toplama sistemi iin yeni bir UHF-RFID okuyucu anten tasarm sunulmutur. Bu
almada, nerilen anten tasarmna ait ma rnts, kazan ve eksenel oran benzetim sonular ile
geri-dn kayb analiz ve lm sonularna yer verilmitir. nerilen RFID anten, 829897 MHz bandnda
ortalama 8.5 dB kazan deerine sahip olup yaklak olarak dairesel polarizasyon baarm gstermektedir.

Teekkr
Bu alma, TBTAK/TEYDEB Proje No: 7081049 kapsamnda, STS Emniyet ve Biliim Sistemleri A..
(stanbul) ile ibirlii iinde gerekletirilmitir.

Kaynaklar
[1]. Lehpamer H., RFID Design Principles, Artech House, Inc., Norwood, A.B.D., 2008.
[2]. Xiao Y., Yu S., Wu K., Ni Q., Janecek C., Nordstad J., Radio frequency identification:
Technologies, applications, and research issues, Wireless Communications & Mobile Computing,
7(4), s.457-472, Mays 2007.
[3]. Chen Z., Qing X., Chung H., A universal UHF RFID reader antenna, IEEE Transactions on
Microwave Theory and Techniques, 57(5),s.1275-1282, Mays 2009.
[4]. Kumar G., Ray K. P., Broadband Microstrip Antennas, Artech House, Inc., Norwood, A.B.D.,
2003.
ANTEN SSTEMLER (AS)
HAVA GZETLEME RADARLARI N KOSEKANT-KARE IIMA
DESENL PARABOLK YANSITICI ANTEN TASARIMI

Okan Yurduseven
1
, Ozan Yurduseven
2
, Ahmet Serdar Trk
3

1
Marmara niversitesi
Gztepe / stanbul
oyurduseven@marmara.edu.tr

1,2,3
Yldz Teknik niversitesi
Beikta / stanbul
asturk@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada farkl geometrik yapya sahip parabolik yanstc antenler kullanlarak simetrik ve kosekant-
kare formunda uzak alan ma desenleri elde edilmitir. Sonlu kalnlkl, parabolik ekle sahip mkemmel
iletken silindirik yanstcdan salan E-polarizeli dalgann zm iin analitik reglarizasyon metodu (ARM)
kullanlmtr. Balang snr deer problemi, kesme saysna bal olarak istenilen dorulukta zm garanti
eden ikinci dereceden sonsuz cebirsel sisteme indirgenmitir. Parabolik yanstc, anten akln etkin olarak
aydnlatacak ekilde tasarlanm bir horn anten ile beslenmitir. Yanstcnn alt ksm bir miktar kesilip ie
doru bkm ve elde edilen uzak alan ma desenleri analiz edilmitir.

1. Giri
Parabolik yanstc antenler mikrodalga radar, g iletimi, uydu ve noktadan noktaya haberleme sistemlerinde
yaygn olarak kullanlan en popler anten trlerinden birisidir [1-3]. Dalgaboyu ile kyaslandnda genellikle
geni fiziksel boyutlara sahiptirler. Bu yzden geometrik optik (GO), fiziksel optik (FO), aklk integrasyonu
(AI) ve krnmn geometrik teorisi (KGT) gibi yksek frekans elektromagnetik dalga salm teknikleri uzak
alan anten karakteristiklerinin belirlenmesinde sklkla kullanlmaktadr [4]. Bu yntemler n optii ve analitik
yaklamlara dayanmaktadr. Bunula birlikte moment metodu (MoM), sonlu elemanlar metodu (SEM), sonlu
fark metodu (SFM) gibi baz direkt nmerik teknikler zellikle kanonik olmayan yaplara uygulanabilirler [5].
Ancak baz durumlarda aklk geometrisinin karmakl hesapsal kararszlklardan dolay nmerik
yaknsamaya ilikin problemleri beraberinde getirir. Bu problem, krnm snr deer problemini (SDP) birinci
trden cebrik sisteme indirgeyen direkt nmerik metodlarn doasna ilikindir. Tipik bir birinci trden cebrik
denklem sistemi ounlukla tekil bir ekirdee ve karasz nmerik ilemlere sebep olabilen ok byk bir durum
saysna sahiptir. Bu yzden kesme saysnn artrlmas ile hesapsal hatann minimizasyonu garanti
edilememektedir [6-7]. stelik bu trden denklem sistemlerine dayal olan nmerik kodlar genellikle uzun
hesaplama srelerine ve gl konfigrasyonlara ihtiya duyarlar.
Bu alma simetrik ve kosekant-kare ma deseni elde edebilmek amac ile parabolik reflektr anten tasarm ve
analizine ilikindir. Bu kapsamda yanstc antenin alt ksm bir miktar kesilmi ve kalan para farkl alarla
ieri bklerek, ma karakteristiklerindeki deiimler parametrik olarak analiz edilmitir. Gvenilir, hzl ve
doru sonular elde edebilmek amacyla, keyfi ekilli, dzgn yapl ve mkemmel iletken silindirik engellerden
oluan E-polarizeli salan alan probleminin 2-boyutlu zm iin analitik reglarizasyon metodu (ARM)
kullanlmtr. ARM orijinal SDPyi aadaki gibi ikinci trden cebirsel sisteme indirgemektedir:

2
( ) , , I H x b x b l + = (1)

ANTEN SSTEMLER (AS)
Burada I ve H, toplanabilir dizilerin uzay olan
2
l uzayndaki zde ve kompakt operatrlerdir [8]. Bu yzden
orijinal SDPnin istenilen dorulukta zmne imkan salayacak keyfi byklkteki indirgenmi martislerin
zm ileminin nmerik kararll garanti edilmektedir [9].

2. ARM Formlasyonu
Sonsuz uzun, dzgn, boyuna homojen ve mkemmel iletken silindirik bir engelden skaler krnm problemi, E-
polarizeli gelen dalga iin Dirichlet snr kouluna karlk dmektedir. Bu engelin XOY dzlemi kesitinin S
kapal konturu ile evrildii dnldnde, gelen ve salan skaler dalga fonksiyonlar ( ( )
i
u p ve ( )
s
u p )
(2) numaral eitlikte verilen Helmhotz denklemini, (3) numaral eitlikte verilen Dirichlet snr koulunu ve
ayrca bununla beraber Sommerfeld ma koulunu salamaldr.

2 2
( ) ( ) 0, \
s
k u p p R S + = (2)

( ) ( )
( ) ( ) ( ),
s s i
u p u p u p p S
+
= = (3)

Burada S, 2-boyutlu
2
R uzayndaki D domeninin dzgn konturudur.
( )
( )
s
u p
+
ve
( )
( )
s
u p
, sras ile
( )
s
u p nin S konturunun ierisindeki ve darsndaki limit deerleridir. Greens forml ve (3) numaral eitlik
ile verilen snr koulunun kullanlmas sonucu SDPnin zm, (4) numaral eitlikte verilmitir.

(1)
0
[ ( | |) ( )] ( ), ,
4
i
p
S
i
H k q p Z p dl u q q p S =
(4)

Burada,
( ) ( )
( ) ( )
( ) ,
s s
u p u p
Z p p S
n n
+

=

; n ise S konturu zerinde seilen p noktasnn dar yndeki
birim normalidir. ( ) Z p bilinmeyen fonksiyonu (4) numaral eitliin zlmesi ile elde edilir ve [ , ]
aralndaki noktalar ile S konturunu dzgn bir ekilde parametrize eden ( ) ( ( ), ( )) x y = fonksiyonu
kullanlarak parametrizasyon ilemi gerekletirilir. (4) numaral eitlikteki birinci trden integral denklem
gsterimi edeer olarak ( ) parametrizasyonu cinsinden u ekilde yazlabilir:

1
ln | 2sin | ( , ) ( ) ( ), [ , ]
2 2
D
K Z d g

+ =

(5)

Burada ( )
D
Z bilinmeyen fonksiyon ve ( ) g ise bilinen bir fonksiyon olmak zere;

( ) ( ) ( ( )), ( ) ( ( )); [ , ]
i
D
Z I Z g u = = (6)

1
' 2 2 1
2
( ) ([ ( )] [ '( )] ) 0, ( ), ( ) ( ) I x y x y C Q

= + > (7)

eklindedir. ( , ) K fonksiyonu, (5) numaral eitliin ana tekilliini temsil eden,
ln | 2sin |
2

paras ile
kyaslandnda Greens fonksiyonunun daha dzgn olan blmdr [9]. (5) numaral eitlik
, ,
,
s m m m
k z g
katsaylar ile Fourier serisine alr ve aadaki ekilde ikinci dereceden lineer cebirsel denklem sistemi elde
edilir:

, , 1, 2,... s m s m
s
m
z k z g s

=
+ = =
(8)

ANTEN SSTEMLER (AS)
Burada;

1
1
2
,
, ,0 ,0
1
2 [ ], , 2 , max(1,| | ), 0, 1, 2
2
n s m
s m s m s m n n s s n
k k z z g g n n

= + = = = = (9)

eklindedir ve
,0 s
Kronecker delta fonksiyonu olarak tanmlanmaktadr. Son olarak
2
q R iin salan alan
( )
s
u q , (5) numaral eitliin integral denklem gsterimi ile istenilen dorulukta elde edilir.

3. Geometrik Tasarm ve Nmerik Sonular
ekil 1de, al olarak gelen dalgann sonsuz uzun dairesel silindir zerinde endkledii akm younluunun
dalm fonksiyonu iin yaplan analitik zm ile ARMden elde edilen sonu kyaslanarak yaplan
verifikasyon grlmektedir [10]. Yanstc anteni beslemek amac ile kullanlan, 3 kanat uzunluuna sahip horn
antenin yakn alan analizi ekil 2de grlmektedir.

ekil 1. ARM hesaplamalar ile analitik ekil 2. Besleme horn anteninin yakn alan analizi
sonucun karlatrlmas

Parabolik yanstc antenin ve besleme anteninin 2-boyutlu konfigrasyonu ekil 3te grlmektedir. simetrik
ma deseni elde edebilmek amacyla kesikli izgi ile gsterilen parabolik yanstc anten kulanlmtr.
Kosekant kare ma deseni elde edebilmek amacyla yanstc antenin alt ksm bir miktar kesilmi, sras ile 5,
10, 15 ve 20 derece ieri bklmtr. Elde edilen sonular ekil 4te gsterilmektedir.

ekil 3. Parabolik yanstc ve besleme horn anteninin XOY-dzlemi kesit geometrisi.
ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 4. Uzak alan simetrik ve kosekant-kare ma paternleri.

4. Sonular

Bu almada farkl geometriler kullanlarak elde edilen simetrik ve kosekant-kare ma desenli parabolik
yanstc antenlerin ma karakteristikleri incelenmitir. Sonlu kalnlkl metal yanstc yzeyinden salan E-
polarizeli elektromagnetik dalgann 2-boyutlu analizi iin doru ve kararl bir analitik-nmerik teknik olan ARM
kullanlmtr. Bu almann esas amac hava gzetleme radarlarnn gkyzn tarama performansnn
artrlmas ve yakn mesafelerden radara doru daha dik alarla gelen uaklarn etkin bir ekilde alglanmasn
salamaktr. Algoritma ilk olarak, hesaplama hatalarnn test edilebilmesi amacyla analitik zmler ile
karlatrlmtr. Yanstcnn alt ksmnn bir miktar kesilip, ieri bklmesinin uzak alan ma paterni zerine
olan etkileri gsterilmitir.

Kaynaklar
[1]. Skolnik, M.I: Radar Handbook., McGraw-Hill, 1970.
[2]. Uno T., Adachi S., Optimization of Aperture Illumination for Radio Wave Power Transmission., IEEE
Trans. Antennas and Propagation, 32(6) , s.628-632, 1984
[3]. Hagen J. B., Backscatter Gain of Aperture Antennas, Radio Science 31 (1996), s.693-699.
[4]. Suedan G. A., Jull E. V., Beam Diffraction by Planar and Parabolic Reflectors., IEEE Trans. Antennas and
Propagation 39(4) , s.521-527, 1991.
[5]. Umashankar K., Taflove A., Computational Electromagnetics., Artech House, 1993.
[6]. Wilkinson J. H., The Algebraic Eigenvalue Problem., Clarendon Press, Oxford, 1965.
[7]. Fletcher C. A. J., Computational Galerkin Method., Springer-Verlag, Berlin, 1984.
[8]. Y. A Tuchkin., Wave Scattering by an Open Cylindrical Screen of Arbitrary Profile with Dirichlet
Boundary Value Condition., Soviet Physics Doclady 30, s.1027-1030, 1985.
[9]. Y. A. Tuchkin, E. Karacuha, A. S. Turk, Analytical Regularization Method for E-polarized Electromagnetic
Wave Diffraction by Arbitrary Shaped Cylindrical Obstacles, Proc. 7
th
Int. Conference on Mathematical
Methods in Electromagnetic Theory (MMET 1998), s.733-735, IEEE press, Kharkov-Ukrayna, 1998.
[10]. A. S. Turk, Analysis of Aperture Illumination and Edge Rolling Effects for Parabolic Reflector Antenna
Design, International Journal of Electronics and Communications (AEE), 60, s.257-266, 2006.
ANTEN SSTEMLER (AS)
Kablosuz Yerel A Uygulamalar in
ift Bantl Mikroerit Yama Anten Tasarm

TBTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits
Gebze, Kocaeli
okanmert.yucedag@bte.tubitak.gov.tr, demet.sahinkaya@bte.tubitak.gov.tr,
orhan.baykan@bte.tubitak.gov.tr

zet: Bu almada, 2.4 GHz ve 5.3 GHz frekanslar civarnda alan, yakn mesafe kablosuz haberleme
uygulamalar iin tasarlanm yeni bir mikroerit yama anten tantlmaktadr.

1. Giri
Kablosuz haberleme teknolojisi gnlk yaantmzda vazgeilmez bir yer edinmitir. Bu teknolojinin
nemli bileenlerinden biri de kk, maliyeti dk, uluslararas standartlara uygun birden fazla
frekansta ya da geni bantta alabilen antenlerdir. Bu tr antenlere rnek olarak fraktal antenler[1,2],
slot antenler[3], dzlemsel monopol antenler[4] ve ters F antenler[5] verilebilir.

2. Mikroerit Yama Antenler
Mikroerit anten kavram 1953 ylnda Descamp tarafndan ortaya atlm[6], pratik uygulamalar ise
Munson[7] ve Howell[8] tarafndan 1970lerde gelitirilebilmitir. Kolay retimleri, maliyetlerinin dk
olmas ve kk fiziksel boyutlar, kablosuz haberleme, hava aralar, uydu ve fzelere ynelik
uygulamalarda tercih edilmelerine neden olmutur[9]. Bununla beraber dar bantl ve dk kazanl
olmalar bu anten trnn dezavantaj olarak saylabilir.

Mikroerit yama antenler temel olarak bir dielektrik zemin zerine yerletirilmi yan iyi iletken bir
yama ile dielektrik zeminin dier tarafndaki toprak zeminden olumaktadr. Iyan iyi iletken yama,
drtgen, dairesel, fraktal gibi farkl ekiller alabilmektedir. Temel mikroerit anten tasarmnda yapnn
genilii (W), uzunluu(L) ve kalnl(h) ile zeminin dielektrik sabiti(
r
) anten verimliliini etkileyen
nemli deikenlerdir ve
0
rezonans frekansndaki dalga boyu olmak zere, bu deikenler iin aadaki
eitlikler geerlidir[10]:

0
1
2
2
r
W

=
+
(1)

0
2
2
e
L

L = (2)

( )
( )
0.3 0.264
0.412
0.258 0.8
e
e
W
t
L t
W
t
+ +
=
+

(3)

1 1
2
2 1 12
r r
e
t
W

+
= +
+
(4)

3. Mikroerit Yama Antenin Tasarm ve Gerekletirimi
Bu almada sunulan antenin tasarmnda ncelikle antenin alma frekanslar ve retilecei malzeme
gz nne alnmtr. retilecek olan antenin rezonans frekanslarnn 2.4 GHz ile 5.3 GHz civarnda
olmas amalanmtr. Bu frekanslarn seiminde IEEE 802.11 b/g ve IEEE 802.15.4-2006 ile IEEE
802.11a standartlarnn kapsad frekans aralklar dikkate alnmtr. Malzeme olarak ise ucuz ve temini
kolay bir malzeme olan FR-4 seilmitir. retilen anten standart bir SMA konektr ile mikroerit hat
ANTEN SSTEMLER (AS)
zerinden beslenmitir. Bask devre teknii ile retilen bu mikroerit yama antenin boyutlar ve retilen
anten ekil 1de grlmektedir.

ekil 1. nerilen antenin boyutlar ve retilen anten

4. lm ve Nmerik Sonular
Bu almada sunulan antenin benzetimlerinde yksek gvenilirlikteki[11] CST Microwave Studio
programndan faydalanlmtr. Yaplan benzetimlerde zemini oluturan FR-4 malzemesinin bal
dielektrik sabiti
r
=4.4 ve kalnl, retimde kullanlan plaka kalnl olan 1.6 mm alnmtr.
Benzetimler sonucunda antenin S
11
deerleri ve hedeflenen frekanslardaki ma rntleri elde
edilmitir. Hewlett Packard 8719D network analizr ile yaplan S
11
lm sonucu ile benzetim
sonucunun karlatrmas ekil 2de ve Tablo 1de verilmitir. Ayrca benzetim sonucu olarak 2.4 GHz
ve 5.3 GHz frekanslarnda elde edilen, antenin ynlendiricilik kazan rntleri de ekil 3de
grlmektedir. Benzetimlerde anten, yan ksmna ait yzey normali +z eksenine paralel olacak ekilde,
xy-dzlemine yerletirilmitir.

ekil 2. Antenin S
11
deerlerinin benzetim ve lm sonular

Tablo 1. Antenin -10 dB S
11
ve rezonans frekans deerleri

S
11
< -10 dB Rezonas Frekans
Benzetim 2.38-2.42 GHz 5.20-5.30 GHz 2.40 GHz, 5.25 GHz
lm 2.40-2.46 GHz 5.30-5.40 GHz 2.43 GHz, 5.35 GHz
ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 3. Antenin (a) 0 = ve (b) 90 = deki ynlendiricilik kazanc rntleri

5. Sonu ve Yorumlar
Bu almada, 2.4 GHz ve 5.3 GHz frekanslar civarnda alan yeni bir mikroerit yama anten
sunulmutur. nerilen antenin S
11
deerlerine ait benzetim ve lm sonular karlatrlm ve tutarl
olduklar grlmtr. Buna dayanarak sz konusu antene ait ynlendiricilik kazanc deerleri
hesaplanmtr. Yukarda verilen sonulara gre nerilen antenin 2.4 GHz ve 5.3 GHz frekanslar
civarnda geni band gerektirmeyen, yakn mesafe kablosuz haberleme uygulamalar iin uygun bir aday
olduu grlmektedir. Gelecekte, bu almada sunulan antenin kazancn arttrmaya ve alma frekans
bantlarn geniletmeye ynelik almalarn yaplmas planlanmaktadr.

6. Kaynaklar
[1] M. Sindou, G. Ablart, C. Sourdois, Multiband and wideband properties of printed fractal branched
antennas,, Electronic Letters, 4

ubat 1999, cilt 35, no. 3, s. 181-182.

[2] A. Azari, J. Rowhani, Ultra wide band fractal microstrip antenna design, Progress in
Electromagnetic Research C, cilt. 2, 7-12, 2008.

[3] D. Llorens, P. Otero, C. Camacho-Penalosa, Dual-band, single CPW port, planar slot antenna, IEEE
Transactions on Antennas and Propagation, cilt. 51, no. 1, Ocak 2003, s. 137-139.

[4] E. Lee, P. Hall, ve P. Gardner, Novel compact wideband or multi-band planar monopol antenna,
IEEE Antenna and Propagation Symposium, 2000, s. 624-627.

[5] Y. Guo, M. Chia, Z. Chen, Miniature built-in multiband antennas for mobile handsets, IEEE
Transactions on Antenna and Propagation, cilt. 52, no.8, Austos 2004, s. 1936-1944.

[6] Deschamps, G. A., Microstrip Microwave Antennas, Proc. USAF 3. Anten Sempozyumu, 1953.

[7] Muson, R. E., Single Slot Cavity Antennas Assembly, U.S. Patent No. 3713162, Ocak 23, 1973.

[8] Howell, J. Q., Microstrip Antennas, IEEE Trans. Antennas Propagation, cilt. AP-23, Ocak 1975, s.
90-93.

[9] Balanis, C. A., Antenna Theory, Analysis and Design, s. 722, 2. Bas., Wiley.

[10] K. Hirasawa, Analysis, Design and Measurement of Small and Low-Profile Antennas, Norwood,
MA: Artech House, blm. 4, 1991.

[11] C. Kamtongdee, N. Wongkasem, A novel design of compact 2.4 GHz microstrip antennas, IEEE
ECTI-CON 2009
ANTEN SSTEMLER (AS)
nsansz Hava Aralar iin 2.4 GHz Karesel Yark Mikroerit Anten
Dizisi ve Anten zleyici Tasarm

Turul Akgz, Farabi A. Tarhan, Onur Ylmaz, Osman Ceylan, H. Blent Yac
stanbul
acikgozt@itu.edu.tr, tarhanf@itu.edu.tr, yilmazonur2@itu.edu.tr ceylanos@itu.edu.tr, bulent.yagci@itu.edu.tr

zet: Bu almada 2.4 GHzde alan karesel yarkl mikroerit yama anten kullanlarak, anten dizisinin tasarm ve
tasarlanan anten kullanlarak insansz hava tatlarndan video iareti aktarm anlatlmaktadr. Mikroerit antenler
boyutlarnn kkl ve dk maliyetleri nedeniyle RF uygulamalarnda tercih edilen yaplardr. Anten dizisi
ncelikle Ansoft HFSS kullanlarak bilgisayar ortamnda tasarlanmtr. Anten 1.6 mm kalnlnda FR4 (
r
= 4.4 )
taban zerine yaplmtr. Anten izleyicisi ise 2 adet servo motor ve mikrodenetleyici kullanlarak tasarlanmtr.
1.Giri
Teknolojinin gelimesi ile birlikte, bilginin bir noktadan dier bir noktaya hatasz ve hzl bir ekilde iletilmesi byk
bir nem kazanmtr. Bilginin doru iletilmesinin yannda, bilgi iletiminin maliyeti de byk nem tamaktadr.
Btn bu ihtiyalar dorultusunda 1970lerin ilk yllarnda mikroerit antenlerin kullanm yaygnlamtr. Mikroerit
antenler; boyutlar ve tasarm maliyetleri ynnden pozitif, band genilikleri ve kazanlar asndan negatif zelliklere
sahiptirler. Kazan ve band geniliini arttrmak amac ile anten dizileri kullanlmaya balanmtr [1].
nsansz hava aralar ile fotoraf ve video ekimi yaplarak gerek savunma gerekse ticari uygulamalarda kullanl
veriler elde edilmektedir. Baz uygulamalarda canl olarak izleme yaplmas gerektiinden dolay video aktarm canl
olarak yaplr. Bu durumda hava aracna hafif antenler koymak gerekmektedir. Genelde kazanc dk olan bu
antenlerden veri alabilmek iin hava aracna dorultulmu bir anten ile ok yksek kazanl bir anten kullanmadan yer
istasyonu hazrlanabilir. Ancak hava arac hareketli olduu iin yer istasyonundaki alcya bal antenin hava aracn
izlemesi gerekebilir. Hareketli bir izleme sistemi iin hafif ve yksek kazanl antenler tercih edilir. Bu alma
kapsamnda bu nedenle mikroerit dizi anten tasarm yaplmtr. Hareketli yapnn kontrol de mikrodenetleyici
kontroll motorlar ile salanmtr.
Mikroerit yama antenler 1970 sonrasnda poplerlemesine ramen, ilk yama anten fikri Deschamps tarafndan 1953
ylnda ortaya atlmtr [2]. 1953 ylnda Deschamps tarafndan fikrin ortaya atlmasna karn 1955 ylnda Fransada
Gutton ve Bassinot, mikroerit yama antenin patentini almlardr [3] [4]. Mikroerit yama antenler, kk ve hafif
yaplar olduu iin giderek yaygnlamaktadr. Bunun yannda kullanlan taban ve antenin ma yapt malzemelerin
maliyetleri ok fazla olmamas dolaysyla i/maliyet asndan iyi sonular vermektedir. Mikroerit antenlerin
boyutlar ile oynanlarak byk bir frekans aralnda kullanlabilmektedir, bu da mikroerit yama antenlerin kullanm
alanlarn arttrtmaktadr.
Taban
d
W
L
Yama
Besleme hatt

d c
W
L

ekil 2. Mikroerit yama anten [1] ekil 3. Karesel Yark Mikroerit Anten [1]
Mikroerit yama antenler ma yaptklar frekanslarna ve W (en), L (boy) uzunluklarna gre deitirebilmektedir.
ANTEN SSTEMLER (AS)
(1)
bulunmas, sonrasnda,
(2)
ifadesi salanrsa, L
eff
ifadesi bulunabilir.
(3)
Yaanan kayplardan dolay L deeri az da olsa deiiklie urayacaktr.
(4)
(5)
L deeri yukarda bulunan ifade yardm ile bulunur [4]. Alt tabakann zerindeki iletken yapnn boyutunun
deitirilmesi ile allan frekans deitirilebilmektedir [6].
2.1. Karesel Yark Mikroerit Anten
Karesel mikroerit antenler L (boy) ve W (en) uzunluklarnn birbirlerine eit seilmesiyle oluturulmaktadr. Karesel
antene yark yaplmas ile dairesel polarize antenler oluturulabilmektedir. [1]
c = L/(2.72)= W/(2.72) (6)
d = c/10 (7)
Verilen c ve d uzunluklar ekil 3 teki gibi yaklak olarak hesaplanabilir [1].
2.2. Karesel Yark Mikroerit Anten Tasarm
Verilen hesaplardan yola karak yaplan hesaplarda, FR-4 tabakasnn kalnl t= 1.6 mm, dielektrik sabiti
r
= 4.4, temel
yama boyutlar 27.5 mm x 27.5 mm olarak alnmtr. Bu hesaplar yapldktan sonra yark uzunluklarnn bulunmas
gerekmektedir. Yark uzunluklarnn teorik hesaplamasndan sonra simlasyon yaplarak yaklak olarak c = 10.1 mm,
d= 1 mm olarak bulunmutur. Anten sonrasnda yaplacak anten dizisine uyum salamas iin anten empedans 100
olarak tasarlanmtr.
Geri dn kayb iin beklenilen deer -10 dB alt olarak kabul edilmektedir. Bu karesel antenin 2.39-2.51 GHz
arasnda iyi sonu verdii yaplan lmler sonucunda grlmtr. Belirtilen bu aralk serbest bant olup kablosuz
iletiim iin lisanssz olarak kullanlmaktadr. Mikroerit antenler iin sadece geri dn kaybn hesaplamak yeterli
deildir, ayn zamanda kazan deerini de en iyi dzeye getirmemiz gerekmektedir. Benzetimi yaplan bu anten iin
kazan hesab yapldnda, benzetim ve lm deerleri yaklak olarak birbirine eit ve 1.2 dB olarak elde edilmitir.
3. Anten Dizisi
Mikroerit antenler yaps gerei byk band geniliklerine ve kazanca sahip deildir[1]. Bu eksiklii gidermek iin
birden ok antenin bulunduu ve bir arada alt yaplar tasarlanr ve bu yaplara anten dizileri denir. Tek olarak
tasarlanan antenler empedans uyumlar dikkate alnarak dizi haline getirilirse, ma yaptklar frekans deimez fakat
kazanlar artar. ekil 4de gsterildii gibi empedans uyumu yaplmas gerekmektedir. 2.2 de gsterilen karesel yark
mikroerit anten 100 olarak tasarlandndan, beslemesi ile empedans uyumu yaplmas gerekmemektedir. D
1
ve D
2

uzunluklar ile de istenilen kazan deerleri ayarlanabilmektedir (9) [4]. A = D
1
*D
2
olmaktadr.
(9)
Kazan ifadesinde grlen ifadesi zayflamay belirtmektedir. Zayflama deeri; tabann kalnl, allan frekans,
besleme hattnn empedans ve uzunluk deeri ile deimektedir [4]. Tabann yaps ve boyutlar deitirilerek kazan
deeri ile oynanabilir. Besleme hattnn geniliine w , taban yksekliine h denilirse; mikroerit dizinin st ve alt
taraflarndan en az 4*h lk boluk ve yan taraflarndan da en az 5*w lk boluk brakmak gerekmektedir [8].
Tasarlanan anten dizisi, dizinin ortasndan 50 deeri ile beslenmitir [8].
ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 4. Anten dizisinde empedans uyumu [7]

ekil 6. Gereklenen anten dizisi geri dn kayb ekil 7. Anten Dizisi llen Kutupsal Alan izimi

lmler sonucu kazan 5.5 dBi olarak elde edilmitir ve benzetim deeri olan 5.55 dBia ok yakndr. llen
kutupsal ma ise ekil 7 de grlmektedir ve benzetimler ile rtmektedir.
3.Anten zleyicisi
Tasarladmz yksek kazanl mikroerit antenin dinamik ortamda insansz hava aracndan srekli veri alabilmesi iin
ynnn hava aracna evirmesi gerekmektedir. Bu ii anten izleyiciler yklenir.
Hava aracndaki video vericisi, kameradan ald iaretleri 2.4Ghz frekansnda ortama yayar (ekil 8). Yer
istasyonundaki mikroerit anten ise ald iaretleri video alc modle iletir. Video alcs da elde ettii grntleri USB
arabirimi eviricisine gnderir. Kullanc yer istasyonu bilgisayarndaki yazlm araclyla hava aracndaki Anten
izleyicisi ynn, hava aracndan gelen Telemetrik veriler ierisindeki anlk konum bilgisi ve yer istasyonunun konum
bilgisinden yararlanarak saptar (ekil 10). Bu iki konum bilgisi yer istasyonu bilgisayarnda pan ve tilt alarna
dntrlr. Bu alar RS232 arabirimi zerinden anten takipisine gnderilir. Anten takipisi bu a bilgilerini ilgili
servo kontrol iaretlerine gndererek mikroerit antenin srekli olarak hava aracna ynlenmesini salar (ekil 11).
Hava aracnn koordinatlar , , h; Antenin bulunduu koordinatlar p, m, l; Koordinat dzlemindeki uzaklklar x,y;
Ku uuu uzaklk d; olmak zere anten izleyicinin alar u ekilde hesaplanr;grnty srekli olarak takip eder
(ekil 9).
x = |-p|*111 (10)
y = cos(|p|/2*/180) * 6378 * 2 */360*|-m| (11)
d = (12)
Tilt = atan((h-l)/d)*180/ (13)
Kartezyen koordinatn 1. Blgesi iin Pan as ise;
Pan = atan((-m) / (-p)*180/) (14)
ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 8. Kamera ve Video Verici ekil 9. Yer stasyonu

Video Alcs
Mikroerit
Anten
2.4Ghz
Telemetrik
Data
Xbee 900Mhz
Bilgisayar
Video USB
evirici
Anten
zleyici

Video Verici
2.4Ghz
Telemetrik Data
Verici
900Mhz
Kamera GPS

ekil 10. Hava Arac Ak emas ekil 11. Yer stasyonu Ak emas

5. Sonular
Bu almada 2.4 GHz frekansnda kablosuz iletiimde kullanlmak amac ile karesel yark mikroerit anten ve bu
antenden oluturulan anten dizisi tasarlanmtr. Mikroerit antenlerde taban trnn ve anten boyutlarnn
deitirilmesi gibi parametre deiiklikleri ile alma frekans, band genilii ve kazanc deitirilebilir. Bylelikle
istenilen boyutlarda ve frekansta alan mikroerit antenler elde edilebilir. Yark antende uyguland gibi, karesel bir
antenden belli uzunlukta ve 45
o
eksenli para karldnda karesel anten dairesel polarize olmaktadr. Polarizasyon
ilemi besleme ve elektromekanik ilemlerin yannda, yama anten zerinde deiiklikler yaplarak da elde edilebildii
grlmektedir. nsansz hava izlemlerinde kullanlan ve piyasada satlmakta olan antenlerden daha yksek kazanca
sahip anten ok daha dk maliyete tasarlanmtr. Sistemin mekanik ve mekanii yneten elektronik ksm da
yaplm olup baar ile altrlmtr.
leride daha byk antenler ve bu antenleri kontrol edecek mekanik yaplarn hazrlanmas ile ok daha uzun
mesafelerden veri aktarm baar ile yaplmas planlanmaktadr. Ayrca izleme ileminin iaret gcnden faydalanlarak
da yaplmas planlanmaktadr.
6. Kaynaka
[1] C.A. Balanis, Antenna Theory,Analysis and Design, 2nd ed.,Wiley, New York, 1997, p. 1,722,725,769,771,773
[2] G. A. Deschamps, Microstrip Microwave Antennas, presented at 3rd USAR Symposium on Antennas, 1953
[3] H. Gutton and G. Baissinot, Flat Aerial for Ultra High Frequencies, French Patent No. 703113, 1995.
[4] A.Yldrm, H.B.Yac, S. Paker, 2.4 GHzde Yksek Kazanl Mikroerit Yama Anten Tasarm ve
Gerekletirimi, http://www.emo.org.tr/ekler/f9f313a22b388dc_ek.pdf
[5] R. Garg, P. Bhartia, Microstrip Antenna Design Handbook, Artech House, Norwood , 2001, p.21,496
[6] G. Gauthier, A. Courtay, G. Rebeiz, Microstrip Antennas on Synthesized Low Dielectric-Constant Substrates,
IEEE TRANSACTIONS ON ANTENNAS AND PROPAGATION, VOL. 45, NO. 8, AUGUST 1997
[7] O. Ceylan, H. B. Yac , Anten Dizisi, 90 Hibrit Badatrc Tasarm ve Gereklemesi,,Yksek Lisans Tezi,
2009
[8] www.ansoft.com Users guide Examples Version 9, 2003
ANTEN SSTEMLER (AS)

YAPAY SNR ALARI KULLANARAK UHF BANDINDA ALIAN
C EKLL KOMPAKT MKROERT ANTENLERN REZONANS
FREKANSININ BELRLENMES

Ahmet Kayaba, Ali Akdal
*
, Mustafa Berkan Bier
*
, Abdurrahim Tokta
*
Seluk niversitesi
Silifke-Taucu MYO, Elektronik Teknoloji Program
Mersin,
ahmetkayabasi@selcuk.edu.tr

*
Mersin niversitesi
Mersin
akdagli@mersin.edu.tr, mbbicer@mersin.edu.tr, atoktas@mersin.edu.tr

zet: C ekilli kompakt mikroerit antenlerin (CKMA) rezonans frekans, yapay sinir alarna (YSA) dayanan
bir yntem ile hesaplanmtr. UHF bandnda alan, fiziksel ve elektriksel parametreleri farkl 144 adet
CKMAnn simlasyonu FDTD (Finite Difference Time Domain) yntemini kullanan XFDTD elek tromanyetik
simlasyon program ile yaplarak her bir anten iin f
r
rezonans frekans deerleri elde edilmitir. Simlasyon
verileri, CKMAlarn rezonans frekansn belirlemek amacyla YSA yaplarndan ok katmanl alglayclarn
(KA) eitilmesinde ve test edilmesinde kullanlmtr. Sunulan almada, 144 antenin 129u KA ann
eitimi, 15 anten ise test iin kullanlmtr. KA ile belirlenen ortalama yzde hata deerleri eitim verileri iin
%0.95 iken test verileri iin %0.98 olarak elde edilmitir. Bu sonular KAya dayanan YSAnn, CKMAlarn
rezonans frekansnn belirlenmesinde baarl bir ekilde kullanlabileceini gstermektedir.

1. Giri
Mikroerit antenler (MA), eitli avantajlarndan dolay modlatrler, deiken zayflatclar, anahtarlar,
osilatrler, kuvvetlendiriciler, kartrclar, faz kaydrclar gibi yar iletken mikrodalga devre elemanlaryla ayn
dielektrik katman paylaabilirler ve bylece tanabilir cihazlarn boyutlarn bytmeden entegre devre yaplara
uyum salayabilirler. MA iin literatrde sunulan almalarn ou dikdrtgen, gen ve daire geometrileri
zerinde younlamtr [1]-[3] . zellikle kiisel iletiim sistemleri (PCS), mobil uydu iletiimi (MSC),
kablosuz yerel alar (WLAN) ve dier birok kltlm (minyatrize) iletiim sistemleri kk boyutlu
antenlere ihtiya duymaktadr. UHF bandnda, bilinen MAlarn boyutlar nispeten byktr. Bundan dolay
bilinen MA konfigrasyonlar bu frekanslar iin modifiye edilmelidir. Bu amala kompakt MAlar (KMA)
nerilmitir [4]-[10]. KMAlar, bilinen geometrilere sahip MAlarn iletken ksmnda modifikasyon yapmak
suretiyle (H, C ve E vb. eklinde) meydana gelmektedir. C ekilli KMA (CKMA), boyutu dikdrtgen MAnn
boyutunun yaklak yars kadar olduu iin tercih edilebilir. Bilinen geometrik ekillere sahip MAlarn,
transmisyon hatt modeli ve boluk (cavity) modeli gibi teorik yntemler ile analitik zm mmkndr. Buna
karn, KMAlarn ekillerinin dzgn olmamasndan dolay buna benzer yntemlerle analizi mmkn deildir.
Genellikle, KMAlarn analizinde FDTD (Finite Difference Time Domain) ve moment metodu gibi nmerik
hesaplama yntemleriyle alan elektromanyetik simlasyon programlar kullanlmaktadr.
MAlar dar band geniliine sahip olduu ve sadece rezonans frekans civarnda alt iin rezonans
frekansnn belirlenmesi byk bir nem kazanmaktadr. MAlarn rezonans frekansnn hesaplanmas,
kenarlardaki saaklanmalardan dolay kompleks bir problemdir. Literatrde deiik konfigrasyonlara sahip
KMAlarn rezonans frekanslarnn belirlenmesinde farkl doruluk ve basitlie sahip birka metot sunulmutur
[4]-[9] . MAlarn elektronik iletiim pazarnda kullanmnn artmas, performans analizinin yaplmasnda daha
basit metotlarn kullanlmasn tevik etmitir. Bundan dolay, tasarmclar ok fazla bilgi ve zaman
gerektirmeyen basit yaklamlar istemektedirler. Bu almada, CKMAlarn rezonans frekansnn
belirlenmesinde yapay sinir alarna (YSA) dayanan bir yntem nerilmitir. YSAlar, probleme zel basit
yaplar, renme ve genelleme yapabilme kabiliyetleri, hzl hesaplama, lineer olmayan farkl problemlere kolay
zmler sunabilmelerinden dolay birok mhendislik probleminin zmnn yan sra, son yllarda birok
mikrodalga ve elektromanyetik problemlerin zmnde de ska kullanlmaktadr [10]-[12].
ANTEN SSTEMLER (AS)
MAlarn rezonans frekansnn hesaplanmas ile ilgili olarak literatrde eitli almalar sunulmutur [1]-[8]. Bu
almalarda bilinen geometrik ekillere sahip MAlarn rezonans frekans transmisyon hatt modeli ve boluk
(cavity) modeli kullanlarak teorik olarak zlebilmektedir. KMAlarn da teorik olarak rezonans frekansnn
belirlenmesi iin nmerik hesaplama yntemleri kullanan simlasyon programlarnn sonular veya deneysel
sonular optimize edilerek eitli yaklamlar nerilmitir [5]. nerilen yaklamlarda, dikdrtgen MAlar iin
literatrde yaygn olarak kullanlan etkin dielektrik sabiti ve iletken boyundaki uzamay hesaplayan ifadeler de
kullanlmaktadr [5]. Bu yntemin kullanlmas formllerin saysn artrmakta ve hesaplama sresini
uzatmaktadr. Sunulan almada, ok katmanl alglayclara (KA) dayanan YSA ile herhangi bir bilgi ya da
formlasyon kullanlmakszn UHF bandnda alan bir CKMAnn rezonans frekans, iyi bir yaklaklkla
belirlenebilmektedir.

2. C-ekilli Kompakt Mikroerit Anten
CKMA, ekil 1de grld gibi boyutlar (L x W) olan dikdrtgen MAnn ma yapmayan herhangi bir
kenarnda (l x w) boyutlarnda bir boluk almasyla elde edilmektedir. Dikdrtgen MAda alan bu boluun
etkisiyle etkin rezonans uzunluu artmakta, bylece rezonans frekansnda azalma meydana gelmektedir. Bu
sayede anten boyutlar kltlerek istenilen rezonans frekans elde edilebilmektedir. Bir CKMAda iletkene
alan boluun boyutlarnn artmasyla, etkin rezonans uzunluu ve yzey akmlar artmaktadr [4].

r
A
l
t
t
a
h
s
W
l
w
Besleme noktas
letken
yama
Koaksiyel
besleme
Toprak
dzlemi
L

ekil 1. CKMA Geometrisi

3. C-ekilli Kompakt Mikroerit Anten Rezonans Frekansnn YSA ile Hesaplanmas
YSA, biyolojik sinir sisteminin alma prensibi temel alnarak gelitirilmitir [9]-[12]. YSA, nronlarn
birbirleri ile eitli ekillerde balanmasndan oluur ve genellikle katmanlar eklinde dzenlenir. YSA'larn
birok yaps mevcuttur. Bu yaplardan ok katmanl alglayc (KA), mhendislik problemlerinde baarl ve
yaygn bir ekilde kullanlmaktadr ve sunulan almada da KAya dayanan YSA tercih edilmitir.
CKMAlarn simlasyonlar FDTD (Finite Difference Time Domain) yntemini kullanan XFDTD
elektromanyetik simlasyon program ile yaplmtr [13]. UHF bandnda alan, fiziksel (h, dielektrik tabann
yksekliini belirtmek zere, L, W, l, w ve h) ve elektriksel parametreleri (
r
) farkl 144 adet CKMAnn
simlasyonu yaplarak her bir anten iin rezonans frekans (f
r
) deerleri elde edilmitir. KA anda, anten
parametreleri giri olarak, elde edilen rezonans frekans (f
r
) deeri k olarak aa sunulmutur. Rezonans
frekansn hesaplamak iin kullanlan YSA modeli ekil 2de gsterilmitir.
.
.
.
f
r
L
W
l
w
h
r

ekil 2. Rezonans frekansn hesaplamak iin kullanlan YSA modeli
ANTEN SSTEMLER (AS)
Simlasyonu yaplan 144 antenin rezonans frekans deerlerinin 129u KA ann eitiminde, zm uzayn
temsil edecek ekilde seilen 15 simlasyon verisi ise test iin kullanlmtr. Levenberg-Marguardt algoritmas
ile eitilen KA a iin epok says 300, minimum gradyent 10
-10
, deeri 0.0001, deerindeki art 4,
deerindeki d 0.1, maksimum deeri 10
10
olarak seilmitir. Simulasyon sonularndan elde edilen
rezonans frekans deerleri ile KA ann hesaplad rezonans frekans s onular ekil 3te gsterilmitir.
ekil 3te grld gibi simlasyon ile KA sonular olduka iyi bir uyum ierisindedir. 129 adet eitim
verisi iin ortalama yzde hata deeri % 0.95 olarak elde edilmitir. KAnn baarsn gstermek iin, test
verileri kullanlarak simlasyon sonularndan elde edilen rezonans frekans deerleri kullanlarak YSAnn
hesaplad rezonans frekans sonular Tablo 1de verilmitir. Test sonular ile simlasyon sonularnn iyi bir
uyum ierisinde olduu ekil 4te grlmektedir. 15 test verisi iin ortalama yzde hata deeri % 0.98 olarak
elde edilmitir. Bu sonular, KAya dayanan YSAnn UHF bandnda alan CMKAlarn rezonans
frekansnn belirlenmesinde baarl bir ekilde kullanlabileceini gstermektedir. Bu sayede eitilen an
girilerine farkl anten parametreleri girilerek rezonans frekans deeri hesaplanabilir.

Tablo 1. Test verileri iin elde edilen rezonans frekanslar

Yama boyutlar (cm)

Rezonans frekanslar (GHz)

Yzde hata (%)
L W l w h
r
Simlasyon YSA
3 2 1.5 0.7 0.16 2.33 2.654 2.658

0.165
3 2 0.7 1.5 0.16 4.28 1.380 1.364

1.195
3 2 2 0.7 0.16 4.28 2.017 2.007

0.495
3 2 1.2 1.5 0.16 9.8 0.902 0.892

1.142
3 2 2 1.5 0.16 9.8 0.956 0.927

3.002
6 4 3 2 0.3 2.33 1.164 1.181

1.426
6 4 2 0.9 0.3 4.28 1.081 1.076

0.416
6 4 4 2 0.3 4.28 0.887 0.877

1.138
6 4 3 0.9 0.3 9.8 0.721 0.726

0.679
6 4 4 3 0.3 9.8 0.471 0.472

0.233
9 6 2 1.3 0.6 2.33 0.970 0.967

0.299
9 6 4 3 0.6 2.33 0.776 0.786

1.250
9 6 2 4 0.6 4.28 0.527 0.537

1.840
9 6 6 4 0.6 4.28 0.527 0.520

1.347
9 6 6 1.3 0.6 9.8 0.499 0.499 0.040
Ortalama yzde hata 0.98

Anten Numaras
20 40 60 80 100 120
f
r

(
G
H
z
)
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
Simlasyon
YSA

ekil 3. Eitim verileri iin simlasyon ile YSA sonularnn karlatrlmas
ANTEN SSTEMLER (AS)
Anten Numaras
2 4 6 8 10 12 14
f
r

(
G
H
z
)
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
Simlasyon
YSA

ekil 4. Test verileri iin simlasyon ile YSA sonularnn karlatrlmas

5. Sonu
Bu almada, CKMAlarn rezonans frekansnn belirlenmesinde YSAya dayanan bir KA modeli nerilmitir.
144 adet CKMAnn simlasyonu yaplarak her bir anten iin rezonans frekans deerleri elde edilmitir. Eitim
ve test verileri iin KA iin hesaplanan deerler, simlasyon sonular ile iyi bir uyum ierisinde olduu
grlmtr. 129 eitim verisi iin ortalama yzde hata deeri %0.95, 15 test verisi iin ortalama yzde hata
deeri ise %0.98 olarak elde edilmitir. Bu sonular, KAya dayanan YSAnn UHF bandnda alan
CMKAlarn rezonans frekansnn belirlenmesinde baarl bir ekilde kullanlabileceini gstermektedir.

Kaynaklar
[1]. Howell J.Q., Microstrip antennas, IEEE Trans Antennas Propagatation Magazine, AP-23, s. 9093, 1975.
[2]. Kumar G. ve Ray K.P., Broadband Microstrip Antennas, USA, Artech House, 2003.
[3]. Garg R., Bhartia P., Bahl I. ve Ittipiboon A., Microstrip Antenna Design Handbook, Londra, Artech House,
2001.
[4]. Deshmukh A.A. ve Kumar G., Formulation of resonant frequency for compact rectangular microstrip
antennas, Microwave and Optical Technology Letters, cilt 49, s. 498501, 2007.
[5]. Ermis S., Determining the resonant frequency equation of c-shaped compact microstrip antenna by using
differential evolution algorithm, Yksek Lisans Tezi, Mersin niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Mersin,
Trkiye, 2009.
[6]. Paulson M., Kundukulam S.O., Aanandan C.K. ve Mohanan P., Resonance frequencies of compact
microstrip antenna, Electronics Letters, cilt 37, s. 11511153, 2001.
[7]. Paulson M., Kundukulam S.O., Aanandan C.K. ve Mohanan P., Resonance frequencies of compact
microstrip antenna, Electronics Letters, cilt 37, s. 11511153, 2001.
[8]. Bhunia S., Sarkar D. ve Biswas S., Reduced size small dual and multi-frequency microstrip antennas,
Microwave and Optical Technology Letters, cilt 50, s. 961965, 2008.
[9]. Sheta A.F., Mohra A. ve Mahmoud S.F., Multi-band operation of a compact H-shaped microstrip antenna,
Microwave and Optical Technology Letters, cilt 35, s. 363367, 2002.
[10]. Sagiroglu S. ve Guney K., Calculation of Resonant Frequency for an Equilateral Triangular Microstrip
Antenna with the Use of Artificial Neural Networks, Microwave and Optical Technology Letters, cilt. 14, s. 89-
93, 1997.
[11]. Christodoulou C.G. ve Georgiopoulos M., Application of Neural Networks in Electromagnetics, Artech
House, MA, 2001.
[12]. Guney K. ve Sarikaya N., A hybrid method based on combining artificial neural network and fuzzy
inference system for simultaneous computation of resonant frequencies of rectangular, circular, and triangular
microstrip antennas, IEEE Trans Antennas Propagation Magazine, AP55, s. 659668, 2007.
[13]. XFdtd, Remcom Inc., State College, PA, versiyon 6.0, 2008.
ANTEN SSTEMLER (AS)
Dairesel Polarizasyonlu Frekans Deitirilebilir Konik Ima rntsne
Sahip Mikroerit Anten Tasarm ve Analizi

Volkan AKAN
1
, Erdem YAZGAN
2

1
TBTAK UZAY, letiim Sistemleri Grubu,
ODT, Ankara,
volkan.akan@uzay.tubitak.gov.tr
2
Hacettepe niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Blm,
Beytepe, Ankara,
yazgan@hacettepe.edu.tr

zet: zellikle LEO (Low Earth Orbit) uydu haberlemesi iin dairesel polarizasyonlu antenler tercih
edilmektedir. Bunun nedeni uydunun srekli hareket halinde olmas ve polarizasyon uyumsuzluk kaybnn dikkate
alnma zorunluluudur. Ayrca uydu zerinde kstl alan ve hacim bulunmasndan dolay da antenin mmkn olan
en kk boyutlarda ve arlkta olmas gerekmektedir. Son olarak uydunun kstl g btesi dnldnde
antenin pasif ve konik bir ma rntsne sahip olmas elektromanyetik enerjinin dk ykselme alarna
ynlendirilmesi iin olduka nemlidir. Bu almada zellikle LEO uydularnda kullanlmak zere iki noktadan
prob beslemeli dairesel polarizasyonlu ve frekans deitirilebilir konik ma rntsne sahip mikroerit anten
analiz ve tasarm almalar sunulmaktadr.

1. Giri
Mikroerit yaplarn anten olarak kullanlmas ilk olarak Deschamps [1] tarafndan ortaya atlmtr. Yapnn
uygulanmas ise Gutton ve Baissinot [2] tarafndan gerekletirilmitir. Malzeme retimindeki hzl gelimeler
sayesinde de bu antenlere olan ilgi de artmtr. lk pratik uygulama 1970 lerde Munson [3] ve Howell [4] tarafndan
yaplmtr.zellikle mikroerit antenlerin bant genilii olduka dk ve kalite faktr olduka yksektir. Yaplan
tasarmlarda zellikle taban malzemesinin (dielektrik) tek biimli olmamas, retim hatalar vb. durumlardan dolay
rezonans frekansnn kaymas olasdr ve uygulamada ok karlalan bir sorundur. Bu nedenle bu antenlerin
retiminden sonra alma frekansna ekilmesi iin kolay ayar yaplabilir olmas uygulama kolayl salamaktadr.
Bu amala genel literatrde ayarlama eritleri kullanlan mikroerit anten yaplar zerine almalar yaplmtr.
Drtgensel mikroerit anten iin Plesis [5] ve Pozar [6] tarafndan uygulamal almalar gerekletirilmitir.
nerilen bu yaplar ekil 1de grlmektedir.

Dairesel mikroerit antenler iinse bu yap frekans ayarlanabilirlii ve ift frekans da alma amacyla Ray ve
Kumar [7] tarafndan yaplmtr. ekil 2de nerilen ayarlanabilir dairesel mikroerit anten yaplar grlmektedir.
ekil 1 Ayarlama eritleri ile nerilen drtgensel mikroerit anten yaplar [5, 6].

ekil 2 Ayarlanabilir dairesel mikroerit anten yaplar [7].

ANTEN SSTEMLER (AS)
2. Dairesel Polarizasyonlu Frekans Deitirilebilir Konik Ima rntsne Sahip
Mikroerit Anten iin nerilen Yap
Koaksiyel prob besleme ile dairesel kutuplanmal dairesel yapdaki mikroerit antenlerin analiz almalar konik
ma rnts salamak iin Huang [8] tarafndan literatre sunulmutur. Bu alma sonunda elde edilen yaplar
dairesel mikroerit antenin aralarnda 90ar derece faz fark bulunan 4 problu besleme ile yaplan TM
11
, TM
21
, TM
31

ve TM
41
modlarnn uyarlmasna dayanmaktadr. Bu uyarmlar aadaki ekilde grlmektedir. ok problu
besleme tekniklerinde karlalan en byk sorun uygulama zorluudur. zellikle frekans ykseldiinde antenin
ap klmekte ve besleme noktalarnn pozisyonlar birbirlerine ok yaklamaktadr ki baz durumlarda uygulama
yaplamaz hale gelmektedir. Bu nedenle genel literatrde tek problu almalar da yaplmtr. Tek problu besleme
ile pertrbasyon teknii kullanlarak dairesel kutuplanm drtgen mikroerit anten almas ilk olarak Haneishi [9]
ve dierleri tarafndan yaplmtr.

ekil 4 de grld zere antenin simetrik olarak karlkl olan ularna pertrbasyon entikleri-eritleri
yerletirilerek ortogonal ynlerde akm dalmlar yaratlarak dairesel kutuplanm ma oluturulmas salanmtr
[10].

Ayrca dairesel mikroerit anten iin konik ma rntl tek prob beslemeli dairesel kutuplanm yap iin de
literatrde almalar mevcuttur [11]. nerilen bu yap ekil 5de gsterilmektedir.

ekil 3 Konik ma rnts ve dairesel polarizasyon iin elde edilen yaplarn 4-problu beslemeleri ve bu beslemeler arasndaki
fiziksel a deerleri [8].

ekil 4 Tek noktadan prob beslemeli dairesel polarizasyondaki 45
0
al entik ve erit yerletirilmi dairesel mikroerit antenler [10].

ekil 5 Tek prob beslemeli dairesel polarizasyon ve konik ma rnts iin nerilen dairesel mikroerit anten yaps [11].

ANTEN SSTEMLER (AS)
Yine bu yapda da dairesel polarizasyon iin entikler kullanlm konik ma rnts iinse sadece TM
21
uyarm
iin besleme noktasnn yeri deitirilmitir. Bu almada ise [7]de kullanlan yaplara benzer olarak frekans ayar
saplamalar TM
21
modunda uyarlm dairesel mikroerit antene uygulanmaktadr. Fakat antenin her iki prob giriine
aralarnda 90
0
faz fark bulunan sinyal uygulanmaktadr. ekil6da elektriksel zellikleri
r
=2.45, tan=0.0016 olan
PCB zerine yaplm ayarlanabilir frekansl LHCP dairesel mikroerit antenin benzetimi iin yaplan modellemesi
grlmektedir. ekil 7'de ise bu antenin retilmi prototipi grlmektedir.

Buradan grld zere x ve y eksenine 45
0
lik a yapan bir dier eksen zerine iki prob TM
21
modunda
birbirlerine ortogonal alan yaratacak ekilde yerletirilmilerdir. Problardan biri dierine gre 90
0
lik faz fark ile
beslenmektedir. Bylece antenin dairesel polarizasyonda ma yapmas salanmaktadr. Her iki prob ekseninde
bulunan ayar saplamalar frekans kaymalarn tolere etmek iin ya da antenin alma frekansn deitirmek iin
kullanlabilir. ekil 8de bu antenin benzetim sonucu elde edilen LHC polarizasyonunda 3-boyutlu ynll
grlmektedir.

Beklenildii zere dairesel polarizasyonlu konik ma rnts ekil 8deki gibi elde edilmektedir. Antenin ma
rnts dorulamas iin deneysel test almalar devam etmektedir. ekil 9'da her iki besleme noktas iin
benzetimle elde edilen S11; ekil 10 da ise yine benzetimle elde edilen S21 parametreleri farkl saplama boylar iin
grlmektedir. Belirtilen fiziksel parametrelerle S11 ve S21 -15dB'nin altnda kalmas hedeflendiinde antenin
alma frekans 2165MHz ile 2255MHz aralnda deitirilebilmektedir.

ekil 6 h=1.575mm, r=2.45, tan=0.0016, TM21,
f =2.229GHz, w=10mm, l1= l2=2.44mm, parametrelerine sahip
ayarlanabilir frekansl LHCP dairesel mikroerit anten.

ekil 8 h=1.575mm, r=2.45, tan=0.0016, TM21, w=10mm, l1= l2=2.4mm, parametrelerine sahip ayarlanabilir frekansl LHCP
dairesel mikroerit antenin f =2.229GHz iin boyutlu ynllnn ma rnts.

ekil 7 h=1.575mm, r=2.45, tan=0.004, TM21,
f =2.229GHz, w=10mm, l1= l2=2.4mm, parametrelerine sahip
ayarlanabilir frekansl LHCP dairesel mikroerit antenin
retilmi prototipi.

w

l

ANTEN SSTEMLER (AS)

3. Sonu
Mikroerit antenler askeri ve sivil haberleme sistemlerinde sklkla kullanlmaktadr. Bu kullanm alanlarndan bir
tanesi de uydu haberlemesidir. zellikle LEO uydu haberlemesi iin boyutlar, kullanlan malzemelerin uzaya
uygunluu, arl ve maliyeti gz nne alndnda kolaylkla tercih edilmektedirler. imdiye kadar koaksiyel
prob besleme ile dairesel kutuplanmal dairesel yapdaki mikroerit antenlerin analiz almalar konik ma
rnts salamak iin Huang [8] tarafndan, tek problu besleme ile pertrbasyon teknii kullanlarak dairesel
kutuplanm drtgen mikroerit anten almas ise Haneishi [9] literatre sunulmutur. Bu makalede ise zellikle
LEO uydularnda kullanlmak zere iki noktadan prob beslemeli dairesel polarizasyonlu ve frekans deitirilebilir
konik ma rntsne sahip mikroerit anten analiz ve tasarm almalar sunulmaktadr. Elektriksel zellikleri
yukarda belirtilen PCB zerine yaplan modellemede her iki prob ekseninde yerletirilen saplamalar sayesinde
antenin alma frekans deitirilebilmektedir.

Kaynaklar
[1] Deschamps, G. A., Microstrip Microwave Antennas, Proc. 3rd USAF Symposium on Antennas, 1953.
[2] Gutton, H., and G. Baissinot, Flat Aerial for Ultra High Frequencies, French Patent No. 70313, 1955.
[3] Munson, R. E., Single Slot Cavity Antennas Assembly, U.S. Patent No. 3713162, January 23, 1973.
[4] Howell, J. Q., Microstrip Antennas, IEEE Trans. Antennas Propagation, Vol. AP-23, January 1975, pp. 90
93.
[5] Plesis, M., Cloete, J., Tuning Stubs for Microstrip-Patch Antennas, IEEE Antennas and Propagation
Magazine, Vol. 36, No. 6, December 1994.
[6] Pozar, D.M., Trimming Stubs For Microstrip Feed Networks and Patch Antennas, IEEE Antennas and
Propagation Society Newsletter, December 1987, pp.26-28.
[7] Ray, K.P., Kumar, G., Tuneable and Dual-Band Circular Microstrip Antenna with Stubs, IEEE Transactions
on Antennas And Propagat., Vol. 48, No. 7, July 2000, pp.1036-1039.
[8] Huang, J., Circularly Polarized Conical Patterns from Circular Microstrip Antennas, IEEE Trans. Antennas
Propagat., vol. AP-32, No.9, pp.991-994, Sept.1984.
[9] Haneishi, M., Yoshida, S., A Design Method of Circularly Polarized Rectangular Microstrip Antenna by One-
Point Feed, Electronics and Communications in Japan, Vol. 64-B, No.4, 1981.
[10] Haneishi, M., Nambara, T., Yoshida, S., Study on Ellipticity Properties of Single-Feed-Type Circularly
Polarized Microstrip Antennas, Electronics Letters, Mar. 4, 1982, vol. 18, No. 5, pp. 191-193.
[11] Nakano, H.; Vichien, K.; Sugiura, T.; Yamauchi, J., Singly-fed patch antenna radiating a circularly polarised
conical beam, Electronics Letters, Vol. 26, Issue 10, May 1990, pp.638 640.
ekil 9Yukarda zellikleri verilen anten iin farkl saplama uzunluklar (l+l3) iin rezonans frekansn her iki port iin deiimi .

ekil 10Yukarda zellikleri verilen anten iin farkl saplama uzunluklar (l+l3) iin S21'in deiimi .

ANTEN SSTEMLER (AS)
ift Frekansta alan Yeniden Yaplandrlabilir Ayrk Halka
Yanstc Dizi Anten Birim Hcre Tasarm

Caner Gl
1
, Julien Perruissau-Carrier
2
, zlem Aydn ivi
1

1
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm,
Ankara
cguclu@metu.edu.tr, ozlem@metu.edu.tr,

2
Centre Tecnolgic de Telecomunicacions de Catalunya (CTTC), Barselona, spanya
julien.perruisseau@cttc.cat

zet: Bu almada K ve Ka bantlarnda bamsz alabilen, RF MEMS anahtarlarla yeniden yaplandrlabilir
zellik kazandrlm, ayrk halka elemanl yanstc dizi anten birim hcresi tasarlanmtr. Tasarlanan birim hcre,
dairesel polarizasyonlu dalgalarn polarizasyon ynlerini koruyarak yanstmakta ve faz kontroln salamaktadr.
Ayr halka eleman, iletken tabaka ile sonlandrlm 0.5mm kuvartz taban zerinde RF MEMS anahtarlarla birlikte
retilecektir. ift frekansl dizi i ie gemi farkl boyutlarda iki ayrk-halka dizisi eklinde tasarlanmtr.

1. Giri
Bu almada, dairesel polarizasyonda ift frekansta alan, yeniden yaplandrlabilir yanstc dizi anten iin birim
eleman tasarm yaplmtr. Yeniden yaplandrma, RF MEMS anahtarlarn birim eleman tasarmyla
btnletirilmesi ile salanmtr. Yanstc dizi antenler, yanstc antenlerin ve dizi antenlerin avantajlarn bir araya
getirerek, dk maliyet ve yksek performans salamaktadr. Yeniden yaplandrlabilir uygulamalarda ise, oklu
bant uygulamalar, rnt ekillendirme ve elektronik tarama yetenekleri kazanrlar. Bu nitelikleri gerekleyebilmek
bakmndan seilen yanstc elemandan elde edilen faz erisinin, dorusal ve 360 kapsaml olmas nemlidir [1].
Dorusal polarizasyonlu yanstc dizi antenlerde elemann fazn kontrol etmek iin, eleman bykln
deitirmek, kapasitif ykleme, kntlar ekleyerek faz denetleme gibi birok yntem vardr [2], [3]. Dairesel
polarizasyonlu yanstc dizi antenlerde ise, bu geometri deitirme yntemlerine ek olarak farkl fiziksel alarda
konumlandrlm zde elemanlar da kullanlabilir [4]. Birim elemandan yansyan dalgann, gelen dalgayla ayn
ynde dairesel polarizasyona sahip bileeni, elemann fiziksel dn asyla doru orantl bir faz kaymasna urar.

Bu almada, yanstc dizi birim eleman olarak, arka taraf iletken kapl kuvartz taban malzemesi zerine baslm
ayrk halka kullanlmtr. Ayrk halka belli frekans aralklarnda, yzeye dik gelen dairesel polarizasyonlu dalgalar,
dn ynlerini koruyarak yanstma niteliine sahiptir. Ayrca, ayrk halka, geometrisi bakmndan farkl boyutlarda
biraraya getirilerek oklu frekans uygulamalarnda kullanlmaya uygundur. Ayrk halkann simetrik geometrisi, RF
MEMS anahtar ile anahtarlanarak fiziksel dn salayacak biimde ayrn asal konumunu deitirmeye
elverilidir.

ekil 2te grld gibi 3 ift karlkl anahtar yoluyla, her seferinde aklklar olutumak zere karlkl iki
anahtar ak ve dierleri kapal olmak zere 3 farkl asal konumda ayrk halka oluturulabilmektedir. Bu
almada, iki farkl frekansta alan ayrk halka dizilerinin birbirinin iine geecek ekilde ekil 4'te grld
gibi yerletirildii, dairesel polarizasyonlu, ift frekansta alan yeniden yaplandrlabilir yanstc dizi anten iin
birim eleman tasarm ve elektromanyetik benzetimi yaplmtr

2. Teori ve Tasarm lkeleri
Dairesel polarizasyonlu dalgalarn faznn, yanstc elemann fiziksel asna bamllnn matematiksel ifadesine
erimek tasarmn temel ilkelerini belirlemek asndan nemlidir. Hedeflenen ifadenin tretilmesi iin gerekli
tanmlarn yaplmas yanstc elemann ilevsel niteliklerini belirlemek kadar, dairesel polarizasyonlu dalgalarn
ifadelerinin anlamlanmasn salayacaktr. Bu matematiksel ilemlerin ayrntlar [4]ve [5]'te verilmitir.

Dairesel polarizayonlu dalgann, ayrk halka birim hcresinden yansmasnn, halkadaki ayrn dn asyla olan
ilikisini incelerken ekil 1deki sl ve ssz koordinat sistemleri arasnda ileri ve geri dnmler yaparak temel
ifadeye eriebiliriz.

ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 1. Yanstc elemanla birlikte

ekil 1-(b)deki birim hcreye, denklem (1)deki gibi bir dairesel polarizasyonlu dalga
dalgann ifadesi denklem (2)deki gibi olacaktr:

0.5

Denklem (1) ve (2)'den yola karak, yansyan dalga
olutuu grlr. Yansyan dalgann iindeki e
faz kazand, buna karlk yansyan dalgann apraz polarizasyonlu bile
grlmektedir. Ayrca dikkat edilmesi gereken ba
katknn, polarizasyonun sa veya sol dairesel
durulmas gereken nemli bir nokta da bu faz katksnn
seviyesinden bamsz oluudur.

Bu bilgiler nda elimizdeki yanstc eleman
yansma esnasnda apraz polarizasyonu kabul edilebilir llerde bastrmasdr. Bu al
elemann dairesel polarizasyonlu aydnlatma altndaki bir yanstc dizi anten elemannda
kontrol prensiplerini uygulamaya uygun olmas gerekmektedir.

3. Yanstc Birim Eleman Olarak Ayrk
Ayrk-halka bu alma kapsamnda yanstc dizi anten birim eleman olarak seilmi
zerinde kuvartz tabanda tasarlanan ayrk halka eleman, zerin
dalgay e polarizasyonlu olarak yanst
yalnzca ayrn konumunu deitirerek kolayca
dairesel polarizasyonlu dalgalarn faz kontrol e

ekil 2. Benzetimi gerekletirilen tek frekanstaki
Ansoft HFSS mikrodalga benzetimi kullanlarak tasarlanan rnek ayrk
frekans tepkisi elde edilmitir. ekil 3
bastrmtr. Bu frekansta, ayrk halka yaps
elde edilmitir ve apraz polarizasyon tm alar iin iyi bastrlm
RFMEMS
Anahtarlar
ayrk-halka
(metalizasyon)
(a) (b)
Yanstc elemanla birlikte dnen sl koordinat sistemi ve temel koordinat sistemi.
denklem (1)deki gibi bir dairesel polarizasyonlu dalga gnderidi
dalgann ifadesi denklem (2)deki gibi olacaktr:
0.5

en yola karak, yansyan dalgada e polarizasyonlu ve apraz polarizasyonlu iki bile
Yansyan dalgann iindeki e polarizasyonlu bileenin fiziksel dn asyla do
lk yansyan dalgann apraz polarizasyonlu bileeninde byle bir de
. Ayrca dikkat edilmesi gereken baka bir nokta, e polarizasyonlu yansyan bile
veya sol dairesel polarizasyona gre iaret deitirmi olmasdr.
ta da bu faz katksnn frekanstan ve e polarizasyonlu dalgann yansma
nda elimizdeki yanstc eleman hakknda salamamz gereken bir ko
yansma esnasnda apraz polarizasyonu kabul edilebilir llerde bastrmasdr. Bu al
elemann dairesel polarizasyonlu aydnlatma altndaki bir yanstc dizi anten elemannda
kontrol prensiplerini uygulamaya uygun olmas gerekmektedir.
3. Yanstc Birim Eleman Olarak Ayrk-halka
ma kapsamnda yanstc dizi anten birim eleman olarak seilmitir
nan ayrk halka eleman, zerine dik olarak den dairesel polarizasyonlu bir
polarizasyonlu olarak yanstabilir. Yapnn simetrik olmas nedeniyle, fiziksel dn
tirerek kolayca halledilir. zerindeki ayrn asal konumunun de
dairesel polarizasyonlu dalgalarn faz kontrol edilir.

tirilen tek frekanstaki ayrk-halkal birim hcre ve RF MEMS anahtarlar.

Ansoft HFSS mikrodalga benzetimi kullanlarak tasarlanan rnek ayrk-halka birim elemann faz kontrol e
3-a'da grld zere, tasarlanm eleman 27.15GHz'de apraz polarizasyonu
tr. Bu frekansta, ayrk halka yaps fiziksel olarak evrildiinde dorusal ve 360 kapsaml bir faz e
tir ve apraz polarizasyon tm alar iin iyi bastrlmtr (ekil 3 (b) ve (c)).
arkas iletkenkapl
kuvartz(
r
=3.78) taban
i yarap 1mm
d yarap 1.2mm
aklk 0.2mm
taban kalnl 0.5mm
hcre ayrt 4.3mm

dnen sl koordinat sistemi ve temel koordinat sistemi.
gnderidiimizde, yansyan
(1)

(2)
polarizasyonlu ve apraz polarizasyonlu iki bileen
asyla doru orantl bir
eninde byle bir deiikliin bulunmad
polarizasyonlu yansyan bileenin fazndaki
olmasdr. Son olarak zerinde
polarizasyonlu dalgann yansma
koul, alma frekansnda
yansma esnasnda apraz polarizasyonu kabul edilebilir llerde bastrmasdr. Bu almada seilen birim
elemann dairesel polarizasyonlu aydnlatma altndaki bir yanstc dizi anten elemannda fiziksel dnle faz
ma kapsamnda yanstc dizi anten birim eleman olarak seilmitir, nk toprak dzlem
en dairesel polarizasyonlu bir
fiziksel dn etkisini uygulamak
n asal konumunun deimesi sonucu

l birim hcre ve RF MEMS anahtarlar.
halka birim elemann faz kontrol erisi ve
eleman 27.15GHz'de apraz polarizasyonu
ve 360 kapsaml bir faz erisi
ANTEN SSTEMLER (AS)
26 26.5 27 27.5 28
-40
-20
0

Cross-Pol.
Co-Pol.

(a)
ekil 3. Tek ayrk-halkadan oluan yanstc dizi elemann karakteristi
alar iin yansyan e
Elemannn yeniden yaplandrlabilir hale getirilmesi, zerinde koyulan RF MEMS anahtar iftleriyle
gerekletirilmitir (ekil 2). Toplam 6 adet olmak zere, 60 fiziksel a aral
zerinde karlkl olarak eletirilmesi ile 3 anahtar ifti olu
uyarlmam olduunda ayrk-halka yaps elde edilir. B
iftleri, 120'lik faz znrl salar.

3- ift Frekansta alan Birim Hcre
ift frekansta alan bir hcre oluturmak iin
tabana yerletirmek gereklidir. Alternatifler, bu halkalar e
ieren birim hcre dizilerini keli/merkezli i ie geirmektir.
elemann iki frekansta bamsz faz kontrol yetene
halkalarn, elenim bakmndan byk dezavantaja oldu
hali tercih edilmitir. Sonuta, tasarlanan birim eleman K ve Ka bantlarnda faz kontrol yetene

ekil 4. ift frekansta al
EM benzetimler, Ansoft HFSS yazlmnda periyodik snr ko
yaplmtr. Beklendii gibi ODT RF MEMS grubunun geli
btnletirildiinde frekans tepkisinde kayma olmakla beraber bu beklenen ve telafi edilebilecek bir durumdur.
ekil 5'te grld zere 24.4GHz ve 35GHz olmak zere, K ve Ka bantlarnda apraz polarizasyon bastrlm

Byk ayrk-halka dk bantta ve kk ayrk
kontrolnde grevli ayrk-halka dndrld
6'da aka grld gibi, tasarlanan yanstc dizi anten birim hcresi K ve Ka bantlarnda i
yerine getirmektedir, faz erisi dorusal
edilebilir derecede dk seviyelerdedir.
apraz

[
d
B
]

E-pol.

Frekans[GHz]

f
a
z
(
)

[
d
e
r
e
c
e
]

28

0 50 100 150
-180
-90
0
90
180
0 50
-40
-20
0

(b)
an yanstc dizi elemann karakteristii, (a) frekans tepkisi, (b) faz e
alar iin yansyan e ve apraz polarizasyon seviyeleri.

ndrlabilir hale getirilmesi, zerinde koyulan RF MEMS anahtar iftleriyle
. Toplam 6 adet olmak zere, 60 fiziksel a aralyla yerletirilen anahtarlarn, halka
tirilmesi ile 3 anahtar ifti oluturulur. Bu iftlerden 2 tanesi uy
halka yaps elde edilir. Bylece 60 fiziksel arayla yerle
lar.
an Birim Hcre
turmak iin iki ayr boyutta ayrk-halka tasarlamak ve bunlar bir arada kuvartz
tirmek gereklidir. Alternatifler, bu halkalar e merkezli olarak yerletirmek ya da iki ayr boyutta halk
merkezli i ie geirmektir. Ama oluturulan ift frekansl bu yeni birim
msz faz kontrol yeteneine sahip olmasdr. Bu ynde yaplan tasarmlar e
lenim bakmndan byk dezavantaja olduunu ortaya karmtr ve tasarm
Sonuta, tasarlanan birim eleman K ve Ka bantlarnda faz kontrol yetene
ift frekansta alan, yanstc birim eleman yaps.

HFSS yazlmnda periyodik snr koullar ve sonsuz dzlemsel dizi kabul kullanlarak
i gibi ODT RF MEMS grubunun gelitirdii RF MEMS anahtar ayrk halkayla
inde frekans tepkisinde kayma olmakla beraber bu beklenen ve telafi edilebilecek bir durumdur.
zere 24.4GHz ve 35GHz olmak zere, K ve Ka bantlarnda apraz polarizasyon bastrlm
k bantta ve kk ayrk-halka da yksek bantta faz kontrol etmektedir.
halka dndrld ve dieri statik tutulduu durumlarda benzetimler yaplm
gibi, tasarlanan yanstc dizi anten birim hcresi K ve Ka bantlarnda i
rusal ve 360 kapsaml, apraz polarizasyon ise tm asal konumlar iin
k seviyelerdedir.
f
a
z
(
)

[
d
e
r
e
c
e
]

[derece]

[
d
B
]

50 100 150 180

Cross-Pol
Co-Pol.
(c)
i, (a) frekans tepkisi, (b) faz erisi, (c) farkl
ndrlabilir hale getirilmesi, zerinde koyulan RF MEMS anahtar iftleriyle
yla yerletirilen anahtarlarn, halka
turulur. Bu iftlerden 2 tanesi uyarlm, 1 tanesi
ylece 60 fiziksel arayla yerlemi RF MEMS anahtar
halka tasarlamak ve bunlar bir arada kuvartz
tirmek ya da iki ayr boyutta halka
turulan ift frekansl bu yeni birim
ine sahip olmasdr. Bu ynde yaplan tasarmlar e merkezli
tr ve tasarmn ekil 4'te gsterilen
Sonuta, tasarlanan birim eleman K ve Ka bantlarnda faz kontrol yeteneine sahiptir.

ullar ve sonsuz dzlemsel dizi kabul kullanlarak
i RF MEMS anahtar ayrk halkayla
inde frekans tepkisinde kayma olmakla beraber bu beklenen ve telafi edilebilecek bir durumdur.
zere 24.4GHz ve 35GHz olmak zere, K ve Ka bantlarnda apraz polarizasyon bastrlmtr.
mektedir. lgili bantlarda, faz
u durumlarda benzetimler yaplmtr. ekil
gibi, tasarlanan yanstc dizi anten birim hcresi K ve Ka bantlarnda ilevini beklendii gibi
apraz polarizasyon ise tm asal konumlar iin kabul
apraz.
E-pol.

[derece]

ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 5. ift frekansta alan birim hcrenin frekans tepkisi (RF MEMS anahtarlar benzetime dahilken ve dahil
deilken).

ekil 6. ift frekansta alan birim hcrenin (a) K bantnda, (b) Ka bantnda apraz polarizasyon bastrma ve faz
erisi.

3. Sonu
0.5mm kuvartz taban zerinde, K ve Ka bantlarnda dairesel polarizasyonlu dalgalarn fazn kontrol edebilen
yanstc dizi anten birim hcresi tasarlanmtr. Birim hcre yanstc dizi antenlerin temel beklentilerini
karlayacak faz aralna ve dorusalla sahiptir. Kullanlan anahtar teknolojisi ODT RF MEMS grubu
tarafndan gelitirilmitir ve tasarm ODT RFMEMS retim sreci kullanlarak ODT MEMS Merkezinde
retilecektir .

Teekkr
Bu alma TBTAK-EEEAG-107E090 ve COST-IC0603-ASSIST tarafndan ksmen desteklenmitir.

Kaynaklar
[1] Pozar, D.M.; Targonski, S.D.; Syrigos, H.D., "Design of millimeter wave microstrip reflectarrays," Antennas
and Propagation, IEEE Transactions on , vol.45, no.2, pp.287-296, ubat 1997
[2] Javor, R.D.; Xiao-Dong Wu; Kai Chang, "Beam steering of a microstrip flat reflectarray antenna," Antennas
and Propagation Society International Symposium, 1994. AP-S. Digest , vol.2, no., pp.956-959 vol.2, 20-24
Haziran 1994
[3] Pozar, D.M.; Metzler, T.A., "Analysis of a reflectarray antenna using microstrip patches of variable size,"
Electronics Letters , vol.29, no.8, pp.657-658, 15 Nisan1993
[4] Huang, J.; Pogorzelski, R.J., "A Ka-band microstrip reflectarray with elements having variable rotation angles,"
Antennas and Propagation, IEEE Transactions on , vol.46, no.5, pp.650-656, Mays 1998
[5] Han, C.; Rodenbeck, C.; Huang, J.; Kai Chang, "A C/ka dual frequency dual Layer circularly polarized
reflectarray antenna with microstrip ring elements," Antennas and Propagation, IEEE Transactions on , say.52,
no.11, pp. 2871-2876,Kasm 2004

[
d
B
]

[
d
B
]

f
a
z
(
)

[
d
e
r
e
c
e
]

f
a
z
(
)

[
d
e
r
e
c
e
]

[derece]
(a)
[derece]
(b)

[
d
B
]

ANTEN SSTEMLER (AS)
RF MEMS ANAHTARLI AYARLANABLR YANSITICI DZ ANTEN

mer Bayraktar, zlem Aydn ivi ve Tayfun Akn
Ankara
bomer@metu.edu.tr, ozlem@metu.edu.tr, tayfuna@metu.edu.tr,

zet: Bu bildiride huzme yn RF MEMS anahtarlar ile ayarlanabilen, 10x10 elemanl dzlemsel yanstc dizi
anteni sunulmutur. Dizi eleman olarak yark balaml mikroerit yama anteni kullanlmtr. Dizideki yark
balaml mikroerit yama antenin iletim hatlarnda bulunan RF MEMS anahtarlar ile iletim hatlarnn boylar
deitirilerek elektromanyetik dalgann yansma faz ayarlanm ve ana huzmenin ynnn deitirilmesi
amalanmtr. 26.5 GHzde tasarlanan yanstc dizi anteninde toplam 90 tane RF MEMS anahtar
bulunmaktadr. ODT-MEMS tesislerinde gelitirilen yzey mikro ileme ve pul balama retim sreleri ile
yanstc dizi anteni, RF MEMS anahtarlar ile tek para olarak retilmektedir. Benzetimler ile ana huzmenin
istenildii gibi yaklak 40ye dndrld gsterilmitir.

1. Giri
Yanstc dizi anteni kaynak anten tarafndan aydnlatlr ve zerine gelen elektromanyetik dalgann yansma faz
her bir dizi elemannda ayr ayr ayarlanarak ana huzmenin yn belirlenir [1]. anak antenlerle
karlatrldnda, anak antenlerin kresel yapsna gre mikroerit yanstc dizi anteni dz ve basit bir yapya
sahiptir ve para para retilerek istenilen geometrik yzeye kolayca monte edilebilir. Ayrca yanstc dizi
antenlerinde uygun tasarm ile zel ekillendirilmi ana huzme nmlar elde edilebilir [2]. Geni bantl dizi
elemanlar kullanlarak geni bantta alan yanstc yzeyler oluturulabilir [3]. Yanstc dizi anten yapsnda,
dizi anten elemanlarna ayarlanabilirlik zellii katlarak elektronik tarama yaplabilir. Elektronik tarama
yapabilen faz dizili antenlere gre yanstc dizi antenleri, mikroerit besleme a iermemesi ve beslemenin
uzaydan yaplmas sebebi ile daha az kayba sahiptir.

Literatrde ayarlanabilir dielektrik malzeme, pin diyot ve MEMS anahtar yaplar kullanan ayarlanabilir yanstc
dizi antenleri sunulmutur [4]-[6]. RF MEMS ieren rnekler sadece birim eleman olarak retilmi veya
incelenmitir. Bu bildiride RF MEMS anahtarlar ile tek para retilmi yanstc dizi anteni sunulmutur. Daha
nce sunulan almaya [7] gre bu bildiride daha fazla eleman saysna sahip bir dizi anlatlmtr.

2. Yanstc Dizi Anteni Tasarm
Yanstc dizi anteninin yaps ekil 1de gsterildii gibidir. Dizi eleman olarak ekil 2 (a)da belirtilen yark
balaml mikroerit yama anten (YBMYA) kullanlmtr. Huni antenden yaylan elektromanyetik dalga, dizi
yzeydeki yark balaml mikroerit yama antenlere gelir. Toprak dzlemindeki yark sayesinde iletim hattna
balanr. letim hattnn ucu ak devre olmas sebebi ile elektromanyetik dalga geri yansyarak tekrar antene
balanr ve uzaya yaylr. Elektromanyetik dalgann mikroerit iletim hattnda ald mesafe, dizi elemanndan
ayrlrken ald faz kayma miktarn belirler. Dizi elemanlarndan yasma sonucu oluan ana huzmenin belirli bir
yne ynlendirilmesi iin, her bir dizi elemannda gerekleen faz kayma miktarnn belirlenmesi gerekmektedir.
Faz kayma miktarlar denklem 1 yardm ile bulunur.

( ) N r r R k
i i i
2 .
0
= + +
r
(1)

Denklem 1de k
0
elektromanyetik dalgann uzayda yaylm sabiti, R
i
kaynak anten ile i inci dizi eleman
arasndaki mesafe, r
i
referans koordinat sistemi ile i inci dizi eleman arasndaki vektrsel mesafe, r kresel
koordinat sisteminde ifade edilen yarapsal birim vektr,
i
elektromanyetik dalgann i inci dizi elemanndaki
faz kayma miktar ve N tam saydr. Dizide toplam 100 eleman vardr. Her bir eleman iin, ana huzmeyi xz-
dzleminde kresel koordinatlarda =0 ye ynlendirmek iin
i1
deerleri hesaplanr. Ardndan yine xz-
dzleminde ana huzmeyi =40 ye ynlendirmek iin
i2
deerleri bulunur. Sradaki adm
i1
ve

i2
deerlerine
ANTEN SSTEMLER (AS)
karlk gelen, yark balaml mikroerit yama antenindeki iletim hatt uzunluklarn bulmaktr. Bu uzunluk
deerleri bulunduunda RF MEMS anahtarlar yardm ile iletim hattnn boyu iki uzunluk deeri arasnda
deitirilerek ana huzme 0 ve 40ye ynlendirilebilir duruma gelir.

x
y
z
E Faz
Dzlemi
r
i

YBMYA
elemanlar
Huni
Anten
R
i

ekil 1. Yanstc dizi anteni yaps.
2.1 Dizi Eleman Tasarm
Yanstc diz anteninde kullanlan ekil 2de gsterilen yark balaml mikroerit yama anteni iki adet 500 m
kalnlndaki cam (
r
=4.6, tan=0.005) tabakalardan oluur. Cam tabakalardan birinin zerinde bulunan
L
p
=W
p
=2.03mm boyutlarna sahip yama anten, toprak dzlemine alm L
a
=1.55mm W
a
=0.3mm boyutlarndaki
yark sayesinde dier cam pul zerinde bulunan, RF MEMS anahtar ieren W
m
=0.4mm geniliindeki iletim
hattna balanr. Ls=1.1mm uzunluunda ucu ak devre ktk ile anten uzaya uyumlandrlmtr. Yark
balaml mikroerit yama anten HFSS yardm ile periyodik snr koullar kullanlarak sonsuz dizi haline
getirilmitir. Bylece dizi elemanlar arasndaki balamlar, benzetimlerde hesaba katlmtr. Sonsuz dizi,
26.5GHzde y ynnde dorusal polarm dzlem dalgas ile uyarlmtr. Yansyan elektromanyetik dalgann
faz deerleri L uzunluuna bal olarak hesaplanm ve ekil 2 (b)de gsterilen faz tasarm grafii elde
edilmitir. Faz tasarm grafii, ideal iletim hatt iin hesaplanan faz grafiine olduka yakndr. ekil 2 (b)de
deien L deerleri iin hesaplanan geri dn kayb grafiinde en fazla kayp L=3.1mm iin 3.63 dB olup bu
kayp, dielektrik kayb, iletken kayplar ve geri nm kayplarndan olumaktadr.

W
m

y
x
z
W
p

L
p

L
a

Ls
W
a

2.63 mm
L
L = -0.2 mm
L = 0 mm
L
i1
Li3
L2
RF MEMS
Anahtar
Ak devre
iletim hatt
Faz Kaydrc Ksm
0/2 = 5.66 mm
0
/
2

=

5
.
6
6

m
m

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
-500
-450
-400
-350
-300
-250
-200
-150
-100
-50
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
-500
-450
-400
-350
-300
-250
-200
-150
-100
-50
0

-6
-5
-4
-3
-2
-1
0

Y
a
n
s
m
a

F
a
z

(
d
e
r
e
c
e
)

L (mm)
S
1
1

(
d
B
)

Ideal faz grafii
Faz tasarm grafii
Geri dn kayb

(a) (b)
ekil 2. (a) Ayarlanabilir yanstc dizi anteninde kullanlan, yark balaml mikroerit yama anteni. (b) 26.5
GHzde faz tasarm grafiinin ideal faz grafii ile karlatrlmas ve geri dn kayb.
Ana huzmeyi 0 ve 40 ye dndrmek iin hesaplanm
i1
ve

i2
deerleri, faz tasarm grafii kullanlarak
ekil 2 (a)da belirtilen L
i1
ve L
i1
+L
2
+L
i3
iletim hatt uzunluklar bulunmutur. letim hatlarnn arasna
yerletirilen RF MEMS anahtar ile iletim hattnn uzunluu, L
i1
ve L
i1
+L
2
+L
i3
arasnda deitirilerek ana
huzmenin ynnn 0 ve 40 arasnda deitirilmesi amalanmtr.
ANTEN SSTEMLER (AS)
2.2 Seri RF MEMS Anahtar Tasarm
Yanstc dizi anteninde kullanlan seri RF MEMS anahtar ekil 3 (a)da gsterildii gibi cam katmana apa
noktalarndan sabitlenmi bir kpr yapsdr. Kpr yukar konumunda iken kanatlar iletim hatlarna temas
etmemekte ve iki iletim hatt birbirinden elektriksel olarak yaltlmaktadr. Kprnn altnda bulunan uyarm
tabakas ile kpr arasna uygulanan DC gerilim ile kpr aa konuma getirildiinde, kanat noktalar iki iletim
hattna da deerek elektriksel iletkenlik salanr. Kprnn yukar konumu iin kanatlar ile iletim hatlar
arasnda kalan boluk 2 m olarak tasarlanmtr. ekil 3 (b)de gsterilen benzetim sonularnda 20-30 GHz
bandnda yaltm 10 dBden fazla, araya girme kayb 0.5 dBden azdr. RF MEMS anahtarlara DC gerilim,
uyarm hatlar ile salanr. RF performansn etkilenmemesi asndan, RF MEMS anahtar yaknnda Si-Cr
katmanndan oluan, dk direnli uyarm tabakas kullanlmtr. Gerilim kaybn nlemek amac ile Si-Cr
hatlara DC gerilim, iletkenlii iyi olan altn (Au) hatlar ile salanmtr.

L2=0.15mm
Wm=0.4mm
apa
apa
Kpr
letim Hatt1
letim Hatt2
Kanat
50m
50m
40m
30m
0.3mm
0.1mm 0.1mm
Uyarm tabakas
ve dielektrik

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
-15
-10
-5
0
-2
-1.5
-1
-0.5
0

Frekans (GHz)
Y
a
l
m

(
d
B
)

A
r
a
y
a

G
i
r
m
e

K
a
y
b
(
d
B
)

(a)

(b)

ekil 3. Seri RF MEMS anahtarn (a) stten grnts (b) EM benzetim sonular.

3. retim ve Benzetim Sonular
Yanstc dizi anteninde kullanlan seri RF MEMS anahtarlar, ODT-MEMS tesislerinde gelitirilen,
ODT RF MEMS yzey mikro ileme [8] retim sreci kullanlarak retilmitir. retilen RF MEMS anahtarn
mikroskop ve SEM grntleri ekil 4te gsterilmitir. Ayarlanabilir yanstc dizi anteni, ODT RF MEMS
yzey mikro ileme retim srecine, gelitirilen pul balama retim sreci eklenerek retilmektedir.

ekil 4. RF MEMS anahtarn mikroskop ve SEM grntleri.

Tasarlanan yanstc dizi anteni 26.5 GHzde elektriksel olarak byk bir yapdr. Bu sebepten dolay dizinin
benzetimleri, HFSSde yapnn paralara ayrlmasyla yaplmtr. Ayrca dizi ierisinde bulunan RF MEMS
anahtar yaplar ile dizi boyutlar arasndaki byk oransal fark benzetimleri zorlatrmaktadr. Bu sebeple RF
MEMS anahtarlarn yukar durumu seri sa ve aa durumu seri endktr olarak modellenip benzetimler
yaplmtr. Yanstc dizi anteninin benzetimleri ekil 5te sunulmutur. ekil 5 (a)da dizi ierisindeki RF
MEMS anahtarlar uygun pozisyona getirilerek ana huzme yancada (xz-dzleminde) =0 ye ynlendirilmi,
ekil 5 (b)de RF MEMS anahtarlarn pozisyonlar deitirilerek yancada (xz-dzleminde) ana huzmenin =40
ye ynlenmesi salanmtr. Anten kazanc 11.9 dB ve verimlilii 0.25 olarak hesaplanmtr. Kayplarn ou
tama kayplarnda kaynaklanmaktadr. Yanstc dizi anteninin tama kayb 6.51 dB olarak hesaplanm olup bu
kayp uygun kaynak anten tasarm ile drlebilir.
ANTEN SSTEMLER (AS)
0
90 90
180
-10
-20
-30

0
90 90
180
-10
-20
-30

(a)

(b)

ekil 5. 26.5 GHz de H-dzleminde elde edilen nm rnts benzetim sonular: (a) RF MEMS anahtarlar
yardm ile huzme =0 ynnde (b) RF MEMS anahtarlar yardm ile huzme =40 ynnde.
3. Sonu
Bu almada seri RF MEMS anahtarlar kullanlarak, yark balaml mikroerit yama antenlerden oluan, tek
para, 10x10 elemanl dzlemsel bir yanstc dizi anteni tasarlanmtr. HFSS ile yaplan benzetimler sonucunda,
ana huzmenin ynnn 0 ve 40 arasnda deitirilebilecei gsterilmitir.

Bilgilendirme
Bu alma, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK-EEEAG-104E041), Devlet
Planlama Tekilat (DPT) ve Avrupa Birlii 6. ereve Program kapsamnda AMICOM (Advanced MEMS For
RF and Millimeter Wave Communications) Mkemmeliyet A tarafndan desteklenmitir.

Kaynaklar
[1]. D.M. Pozar, S.D. Targonski ve H.D. Syrigos, Design of Millimeter Wave Microstrip Reflectarrays, IEEE
Transactions on Antennas and Propagation, vol. 45, no. 2, s. 287-296, ubat 1997.
[2]. J. A. Encinar ve J. A. Zornoza, Three-Layer Printed Reflectarrays for Contoured Beam Space
Applications, IEEE Transactions on Antennas and Propagation, vol. 52, no. 5, s. 1138-1148, Mays 2004.
[3]. J. A. Encinar ve J. A. Zornoza, Broadband Design of Three-Layer Printed Reflectarrays, IEEE Trans. on
Antennas and Propag., vol 51, s. 1662-1664, Temmuz 2003.
[4]. T. Metzler ve D. Schaubert, Scattering from a Stub Loaded Microstrip Antenna, Antennas and
Propagation Society International Symposium, AP-S. Digest, Haziran 1989, s. 446 - 449,.
[5]. F. Venneri, L. Boccia, G. Angiulli, G. Amendola ve G. Di Massa, Analysis and Design of Passive and
Active Microstrip Reflectarrays, Int. Journal of RF and Microwave Computer-Aided Eng., vol. 13, s. 370-377,
2003.
[6]. J. Perruisseau-Carrier ve A. K. Skrivervik, Monolithic MEMS-based reflectarray cell digitally
reconfigurable over a 360 phase range, IEEE Antennas and Wireless Propagation Letters, vol. 7, s. 138141,
2008.
[7]. . Bayraktar,K. Topalli,M. nl, I.Istanbulluoglu, E. U. Temoin, H. I. Atasoy, S. Demir, . Aydin ivi, S.
Ko ve T.Akin, RF MEMS Teknolojisi ile Yansitici Dizi Anteni Tasarimi, National URSI Symposium Turkey,
6-8 Eyll 2006, Hacettepe, Ankara, Trkiye, s. 438-440.
[8]. Kagan Topalli, Ozlem Aydin Civi, Simsek Demir, Sencer Koc ve Tayfun Akin, A Monolithic Phased Array
using 3-bit Distributed RF MEMS Phase Shifters, IEEE Transactions on Microwave Theory and Techniques,
vol.56, no.2, s. 270-277, ubat 2008.
ANTEN SSTEMLER (AS)

Mikroerit Hat ile Seri Beslenmi Yark Anten Dizilerinin Analizi ve
Tasarm

Mustafa ncebacak
1
, Lale Alatan
2
1
ASELSAN
Mehmet Akif Ersoy Mahallesi 296. Cadde No: 16
06370 Ankara
mincebacak@aselsan.com.tr

2
06531 Ankara
lalatan@metu.edu.tr

zet: Mikroerit hat ile seri beslenmi yark anten dizilerinin, hedeflenen bir ma rntsn salayacak
ekilde tasarlanmasnda kullanlabilecek bir analiz yntemi gelitirilmitir. Gelitirilen yntem, dizi elemanlar
arasndaki etkileimi gznne almas nedeni ile tamdalga analiz yntemleri kadar doru sonular vermektedir.
te yandan, edeer devre modelleri kullanmas nedeni ile hesaplama sreleri asndan tamdalga analiz
yntemlerine nazaran ok daha verimli almaktadr.

1. Giri
Seri beslenmi anten dizileri, elemanlar aras faz farknn frekansla deimesinden dolay dar bantl yaplar
olmalarna ramen, besleme devresinin kaplad fiziksel alann kk olmas nedeni ile bir ok uygulamada
tercih edilmektedir. Seri beslenmi dizi rneklerine en ok dalgaklavuzu ile beslenmi yark anten dizilerinde
rastlanmaktadr. retim kolayl, maliyeti ve alc/verici devreleri ile kolay entegre edilebilmeleri nedeni ile
mikroerit hat ile beslenmi yark anten dizilerinin ok yksek g seviyeleri gerektirmeyen uygulamarda
dalgaklavuzu ile beslenmi dizilere cazip bir alternatif oluturabilecei dnlmektedir. Bu almada, ekil
1de gsterildii gibi mikroerit hat ile seri beslenmi yark antenlerin doru ve verimli bir ekilde analizinin
yaplmasna olanak salayan bir yntem gelitirilmitir.

ekil 1. Mikroerit hat ile seri beslenmi yark anten dizisi
Yark anten dizilerinde, yarklarn merkezinin mikroerit hata olan uzakl (x
off
) ve yarklarn uzunluu (l)
besleme katsaylarnn bykln belirlemekte, besleme katsaylar arasndaki faz fark ise yarklar aras
uzaklk (d) ile salanmaktadr. Bu dizilerin analizi iin literatrde iki yntem nerilmitir. [1]de nerilen yntem
elemanlar aras etkileimi de ieren bir tamdalga analiz metodudur. Bu nedenle sonular ok doru ve
gvenilirdir. Ancak x
off
ve l parametrelerinin farkl deerleri iin Momentlar Metodu sonucunda elde edilen
matris denkleminin tekrar zlmesi gerekmektedir. Dolaysyla, istenen besleme katsaylarn salayacak l ve
x
off
deerlerinin optimize edildii tasarm problemlerinde, bu yntemin uygulanmas tercih edilmemektedir.
[2]de sunulan yntemde ise elemanlar aras etkileim analizlere katlmam, her bir yark anten x
off
ve l
deerlerine bal olarak seri bir empedans ile modellenmi ve iletim hatt denklemleri kullanlmtr. Bu yntem
basitlii nedeni ile tasarm problemlerinde rahatlkla kullanlabilmekte ancak tasarm sonucunda elde edilen yap
Yark anten
Mikroerit hat
y
x
x
off

ANTEN SSTEMLER (AS)
tam dalga yntemleri ile analiz edildiinde, yan hzme seviyesi gibi baz tasarm hedeflerinin tam olarak
salanamad gzlenmektedir. Bu uyumsuzluun elemanlar aras etkileimin analizlerde gzard edilmesine
bal olutuu dnlmtr. Bu almada, dalgaklavuzu ile beslenmi yark anten dizileri iin nerilmi olan
[3], yark antenleri, yarklar aras etkileimi de ekleyerek aktif empedanslar cinsinden modelleyen yntem,
mikroerit hat ile beslenmi yark anten dizilerine uyarlanmtr. Bidirinin ikinci blmnde, nerilen analiz
yntemi zetlenmekte, nc blmnde, nerilen yntemle elde edilen sonular, Zeland firmas tarafndan
gelitirilen tamdalga analiz yazlm IE3D ile elde edilen simlasyon sonular ile karlatrlmakta ve son
blmnde sonular tartlmaktadr.

2. nerilen Analiz Yntemi
Mikroerit hat ile beslenen yark antenler seri empedans olarak modellenebilmektedir. Yarklarn z
empedanslar x
off
ve l deerleri ile belirlenmektedir. Yarklarn rezonans uzunluklarnn ve rezonans direnlerinin
x
off
deerine gre deiimlerini gsteren IE3D simlasyon sonular ekil 2de sunulmaktadr. ekil 3den de
gzlenebilecei gibi farkl x
off
deerleri iin rezonans empedansna normalize edilmi yarklarn z
empedanslarnn yark uzunluuna gre deiimleri rezonans uzunlua normalize edilerek izildiinde ok
byk x
off
deerleri dndaki tm x
off
deerleri iin grafikler ok yakn kmaktadr. Bylelikle ekil 3deki
grafie interpolasyon yaplarak herhangi bir x
off
ve l deeri iin yarklarn z empedanslar kolaylkla
hesaplanabilmektedir.

ekil 2 Rezonans uzunluun ve rezonans direncin x
off
deerine gre deiimi

ekil 3 Farkl x
off
deerleri iin yark z empedansnn normalize yark uzunluuna gre deiimi
Yarklarn z empedans deerleri kullanlarak yark anten dizileri ekil 4deki gibi edeer devre ile
modellenebilmektedir.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
17.8
18
18.2
18.4
18.6
18.8
19
19.2
19.4
19.6
19.8
offset (mm)
r
e
s
o
n
a
n
t

l
e
n
g
t
h

(
m
m
)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
2
4
6
8
10
12
14
16
offset (mm)
n
o
r
m
a
l
i
z
e
d

r
e
s
o
n
a
n
t

r
e
s
i
s
t
a
n
c
e

0.9 0.925 0.95 0.975 1 1.025 1.05 1.075 1.1
-0.6
-0.4
-0.2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
l/l
r
Z
/
R
r

0 mm
2 mm
4 mm
6 mm
8 mm
10 mm
ANTEN SSTEMLER (AS)

ekil 4 Yark anten dizisinin yark z empedanslar cinsinden edeer devresi
z empedans deerleri tek bir izole yark iin hesaplanmaktadr. Dizi ierisindeki bir yarn empedans ise dizi
elemanlar arasndaki etkileim nedeni ile z empedanstan farkllamaktadr. Dizi ortamndaki yarn empedans
aktif empedans (Z
a
) olarak tanmlanmakta ve [3]dekine benzer bir ekilde aadaki denklemlerle ifade
edilmektedir.

N
m
mn s
n
s
m
n
offn n n
offn n n
a
n
p
V
V
K
Z Z
x l f
x l f
Z
Z
1
2
0
2
2
0
/
) , (
) , (

ds y x h y x e x l f
y
s
a
x offn n n
a
) , ( ) , (
2
1
) , (

0 0 0 0 0
) , ( ) , ; , ( ) , ( dsds y x e y x y x G y x e p
a
x
HM
yy
S S
a
x mn
a a

Burada
0
havann dalga empedans, Z
0
mikroerit hattn karakteristik empedans, Z
n
n numaral yarn z
empedans,
n numaral yarn voltaj, h

y
mikroerit hattn oluturduu manyetik alann y bileeni,
yark
zerinde varsaylan elektrik alan dalm ve
bir tarafnda dielektrik tabaka olan mkemmel iletken

zerindeki manyetik akmn oluturduu manyetik alann Green fonksiyonudur.
mn
p terimi yarklar aras
etkileimi ifade eden reaksiyon integralidir.
ve h
y
nin hesaplanmas iin frekans uzayndaki Green
fonksiyonlardan pozisyon uzayndaki Green fonksiyonlara dnm gerekmektedir. Bu ilemin kolay
yaplabilmesi iin [4]de nerilen yntem uygulanarak pozisyon uzayndaki Green fonksiyonlar kompleks
eksponansiyaller cinsinden ifade edilmitir. ncelenen rnek iin
ve h
y
nin x ynndeki deiimi ekil 5de
gsterilmektedir.
mn
p ve
n
f ifadelerindeki integraller nmerik olarak hesaplanmtr.

ekil 5
ve h
y
nin x ynndeki deiimi

3. Analiz Sonular
Hesaplanan aktif empedans deerlerinin doruluunu test etmek amac ile 30 mil kalnlnda, 3.55 dielektrik
sabiti olan dielektrik malzeme zerindeki iki elemanl yark anten dizisi incelenmitir. 50luk mikroerit hattn
genilii 1.741cm olarak hesaplanmtr. 1cm geniliindeki yark antenler incelenmi ve x
off
=5cm iin izole
yarn 6 GHzdeki rezonans uzunluu 19 cm, rezonans direnci ise 370 olarak hesaplanmtr. Ayn
parametrelere sahip iki yark, yarklar arasndaki mesafeyi 7cmden 20cmye kadar arttrarak IE3D ile
-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1/W

normalized h
y
e
x
a
microstripline
ANTEN SSTEMLER (AS)
incelenmitir. Bu almada nerilen yntemle hesaplanan aktif empedans deerleri IE3D simulasyon sonular
ile karlatrmal olarak ekil 6da sunulmaktadr. Grafikler incelendiinde yarklar aras mesafe arttka aktif
empedansn reel ksmnn rezonans dirence yaknsad, imajiner ksmnn ise beklendii gibi sfra yaknsad
grlmektedir. Ayrca simlasyon sonular ile nerilen analiz yntemiyle hesaplanan sonularn byklk
asndan uyum iinde olduklar ancak mesafeye bal deiimde ufak bir kayma olduu gzlenmektedir. Bu
kaymann nedeni aratrlmakta ve sonularn baka bir yntemle dorulanabilmesine ynelik olarak anten
retim ve lm almalar devam etmektedir.

(a)

(b)
ekil 6 ki elemanl yark anten dizisindeki bir elemann aktif empedans deerinin elemanlar aras uzakla bal
deiimi (a) Reel ksm (b) majiner ksm

4. Sonu
Mikroerit hat ile beslenmi yark anten dizilerinde, elemanlar arasndaki etkileimi kapsayan aktif empedans
deerlerinin hesaplanmasna ynelik ilemsel olarak verimli bir yntem nerilmitir. Aktif empedans deerleri
ile yark voltajlar arasnda
n
s
n offn n n
a
n
I V x l f K Z Z ) , (
1 0
eklinde bir bant vardr (I
n
mikroerit hat mod
akmlar). Bu bant ve iletim hatt denklemleri kullanlarak x
off
ve l deerleri verilen bir dizinin yark voltajlar,
dolaysyla dizinin ma rnts, hesaplanabilmektedir. Bu analiz yntemi optimizasyon algoritmalar ile
birletirilerek istenen ma rntlerini salayacak x
off
ve l deerleri bulunarak yark anten dizileri
tasarlanacaktr.

5. Kaynaklar

[1] Pozar, D., A reciprocity method of analysis for printed slot and slot-coupled microstrip antennas, IEEE
Transactions on Antennas and Propagation, cilt 34, no. 12, s. 1439-1446, Aralk 1986.
[2] Tulintseff A.N., Series-fed-type linear arrays of dipole and slot elements transversely coupled to a
microstrip line, Proceedings of the IEEE Antennas and Propagation Society Int. Symp., cilt 1, s. 128131,
Haziran 1993.
[3] Elliott, R.S., Antenna Theory and Design, IEEE Press and John Wiley & Sons Inc., NJ, USA, 2003.
[4] Aksun, M.I., A robust approach for the derivation of closed-form Greens functions, IEEE Transactions
on Microwave Theory and Techniques, cilt 44, no. 5, s. 651-658, Mays 1996.
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 20 20
320
340
360
380
400
420
440
d(cm)
R
e
a
l [
Z
a
]

(
O
h
m
)

calculation
simulation
R
r
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
-60
-40
-20
0
20
40
60
d(cm)
I
m
a
g
[
Z
a
]

(
O
h
m
)

calculation
simulation
ANTEN SSTEMLER (AS)
FLASH KART BELLEKL HOLTER CHAZI TASARIMI VE
N TARAMA AMALI UYKU APNE ALGILAMA ANALZ

Tolga DNDAR, Atila YILMAZ*
Aselsan A
MGEO Grubu
Ankara
tdundar@mgeo.aselsan.com.tr

Hacettepe niversitesi*
Ankara
ayilmaz@hacettepe.edu.tr

zet: Uyku Apne Sendromu (UAS) kalpdamar rahatszlklar ve yaam kalitesi iin nemli bir risk tekil eden
uyku hastal tr olarak bilinmekte ve genellikle pahal, hastann geceyi hastanede geirmek zorunda kald
polisomnografi yntemi ile tans konulmaktadr. Bu almann amac polisomnografik kaydn tamamnn ya da
bir ksmnn ev ortamnda yaplabilir olduu tanabilir bir sistem ile maliyeti drebilmek ve daha geni bir
hasta grubuna n tan koyabilmektir. UAS n tansna ynelik olarak EKG, solunum abas, oronazal hava ak
ve oksijen doyumu sinyallerini ayn anda yksek kapasiteli saysal bellek zerine kaydetmek amacyla bir
Tanabilir Kayt Cihaz tasarm gerekletirilmitir. alma kapsamnda Yapay Sinir Alar (YSA) yntemi
kullanlarak apne sezimine ynelik yordamlar gelitirilmitir. YSA modeli olarak Datlm Zaman Gecikmeli
Sinir A modeli kullanlm ve girdi olarak kalp atm hz deiimi bilgisinden, kandaki oksijen doyum
oranndan ve oronazal hava ak miktarndan yararlanlmtr.

1. Giri
Uykuda tekrarlayan st solunum yolu tkanmalar ile karakterize ve sklkla oksijen doyumunda azalmayla
birlikte grlen bir sendrom olarak tanmlanan Uyku Apne Sendromu (UAS) tans genellikle hastann geceyi
uyku laboratuarnda geirmesi ile elde edilen polisomnografi kaytlar ile konulmaktadr[1]. Ancak
Polisomnografi hem pahal hem de her hastaya kolayca uygulanamayan bir yntemdir. Bu nedenle almann
hedefi uyku testlerinin ev rahatlnda, kolay ve daha ucuza yaplabilmesi amacyla fizyolojik sinyallerin
tanabilir cihazlara uzun sre kaydedilerek hastaln tehisine ynelik kolaylk salamaktr. Tanabilir cihazlar
kstl kanal saylarna ramen uyku apne tansnda polisomnograflar kadar etkin olarak kullanlmas
amalandnda, hangi kanallarn mutlaka gerekli olduu da ayrca bir tartma konusudur. Bu tartma
dorultusunda, American Academy of Sleep Medicine (AASM ) uyku gzlemi iin kullanlan ekipmanlar kanal
saylarna gre drt dzeyde snflandrmtr[2]. almamzda, UAS hastalnn n tansna ynelik olarak
EKG, solunum abas, oronazal hava ak ve oksijen doyumu sinyallerini ayn anda yksek kapasiteli saysal
bellek zerine kaydetmek amacyla III. Dzey Tanabilir Bir Holter Kayt Cihaz tasarm gerekletirilmitir.
Tasarlanan holter kayt cihaz ile analog manyetik sistemlerde bulunan grltlerin nne gemek ve
bilgisayarlar zerinde ayrca ekipmanlara ihtiya duyulmadan analiz yapabilmek amacyla saysallatrlan
fizyolojik sinyallerin, gnmzde yaygn bir ekilde kullanlan FAT32 (File Allocation Table) dosya sistemine
uygun ekilde kaydedilmesiyle byk donanmlara gerek olmadan dk maliyete esnek bir yapda veri kaydna,
transferine ve gzlemlenmesine olanak salanmaktadr. Bu sayede gnmz bilgisayarlar zerinde standart
olarak bulunan kart okuyucular ile daha geni bir hasta grubuna n tan koyulabilmesi, laboratuvar sralar
yknn azaltlabilmesi ve maliyetin drebilmesi hedeflenmektedir. Uyku apnesini EKG , EEG, oksijen
doyumu veya hava ak verileri zerinden sinyal ileme yntemleri ile alglama abas birok almada yer
almaktadr [3,4]. Bu almada ise UAS n tans amal, insan beyninin bilgi ileme teknolojisinden esinlenerek
gelitirilmi bir yaklam olan Yapay Sinir Alar (YSA) yntemi kullanlarak apne sezim yordamlar
gelitirilmitir. almamzda YSA modeli olarak zaman gecikmeli a yaplarndan biri olan datlm zaman
gecikmeli ileri beslemeli sinir a (ZGSA) modeli tercih edilmitir. A girii olarak kayt edilen kanallardan
tretilmi zellikler seilmi ve apne anlarn dinamik bir yapda belirlemek zere tasarlanmtr. lk blmde
donanm tasarmnn temel unsurlar anlatlrken, takip eden blmlerde donanm yazlm ve sezim yazlm
safhasndaki almalar verilmitir. Son ksmda ise tm genel sistem zellikleri, avantajlar ile birlikte uyku
apnesi almalarndaki kullanmndan bahsedilmitir.
BYOLOJ VE TIPTA ELEKTROMANYETK (BT)
2. Elektronik Donanm Tasarm
Elektronik donanm sayesinde genlii ykseltilip szgeten geirilen solunum abas, oronazal hava ak ve
EKG sinyali ile oksijen doyum miktarnn saptanmasnda kullanlacak olan frekans bilgisi saysallatrlmak
zere mikrodenetleyiciye verilmektedir. Mikrodenetleyici seilen referans gerilimlerine gre veriyi
saysallatrarak FAT32 formatna uygun bir biimde yksek kapasiteli anlk bellek birimine SPI (Serial
Peripherial Interface) zerinden gndermektedir. Ayrca yazlmn gelitirilmesi srasnda mikrodenetleyicinin
dahili RS-232 seri kanal klar gerilim dntrc araclyla bilgisayara balanarak test ve bakm amal
veri transferi yaplabilmektedir. Bu alma ile gerekletirilen tanabilir kayt cihaznn Tasarm Blok emas
ekil 1de verilmektedir.

ekil 1. Tasarm Blok emas

Tasarlanan cihazda saysala evrilecek 4 adet analog giri bulunmaktadr; ancak kullanlan PIC18F4520
mikrodenetleyicisinin zellii sayesinde analog giri says 13e kadar karlabilmektedir. Bylelikle yeni
fizyolojik sinyallerin eklenebilmesine da olanak salanmaktadr. Srasyla gs zerindeki hareketi alglayan
BIOPAC SSL5 duyarga ile elde edilen solunum abas sinyali ykseltilerek birinci kanaldan, az ve burunda
yer alan iki adet scaklla bal olarak direnci deien yariletken devre elemanlar olan termistrler araclyla
elde edilen oronazal hava ak sinyali ykseltilerek ikinci kanaldan, sa ve sol el bileine taklan iki adet alma
ile, referans amal abdomen blgeye yerletirilen bir adet alma ile elde edilen EKG sinyali n ykselteten ve
bant geiren szgeten geirilip ykseltilerek nc kanaldan, parmaa taklan k iddetini frekansa evirici
programlanabilir TAOS TSL230R optik duyargadan elde edilen n krnm bilgisi ise oksijen doyum orannn
hesaplanmasnda kullanlmak zere drdnc kanaldan mikrodenetleyiciye iletilmektedir. Bu almada n-
ykselte (fark ykselteci) olarak Analog Devices rn olan AD621 entegresi kullanlmtr. Fark ykselteleri
tipik olarak da 90 dB den daha byk bir ortak iareti bastrma oranna (CMRR) sahip olmakla birlikte sinyaller
10 ila 10000 arasnda bir kazan ile ykseltilebilmektedir. EKG sinyalinin szlmesinde 0.5 Hz kesim
frekansna sahip drdnc dereceden Butterworth yksek geirgen szge ile 100 Hz kesim frekansna sahip
ikinci dereceden Butterworth alak geiren szge kullanlm ve szge devrelerinde National Semiconductor
rn olan LM324 opamp entegresi tercih edilmitir [5].

3. Donanm Yazlm Tasarm
Bu almada gerekletirilen donanm yazlm, analog EKG, solunum abas ve oronazal hava ak
sinyallerinin saysala evrilmesi, oksijen doyumu seviyesinin hesaplanmas, saysallatrlan ve hesaplanan
verilerin SPI zerinden MMC kartna FAT32 sistemine uygun bir ekilde kaydedilmesi olmak zere 4 temel
ilevi yerine getirmektedir. Analog saysal evirim modl, analog giri sinyallerinin gerek zamanl olarak 10
bitlik yksek znrlkte saysallatrlmas ve bu saysal verilerin mikrodenetleyici zerinde bulunan geici
hafza zerine kaydedilmesi ilemlerini gerekletirmesi iin gelitirilmi yazlm modldr. MMC haberleme
arayz modl, donanm birimlerinin ilklendirme ayarlarn yaparak kullanma hazrlama ve MMC zerine SPI
veriyolu zerinden veri yazma ve silme ilemlerini gerekletirmektedir. FAT32 dosya ynetim sistemi modl,
tanabilir kart bellek zerine kaydedilen verilerin FAT32 dosya sistemi ile kayt edilmesini salamaktadr.
Oksijen doyumu hesaplama modl, parmak ucuna yerletirilen iki farkl dalga boyuna sahip olan krmz ve
kzltesi LEDlerin salam olduu n, parmak ucundaki sourulma miktarna gre deiim gsteren
sinyalin frekans deerlerinin karlatrlmas ile oksijen doyum miktarnn hesaplanmas ilevini
gerekletirmektedir [6, 7].

4. Apne Sezim Yazlm
Gelitirilen apne sezim algoritmasnda, kalp ritim dzeninin deimesi, oksijen doyum seviyesinin azalmas ve
hava aknn kesilmesi temel alnmtr. Apne sezim yazlm sinyal ileme katman, yapay sinir alar katman
ve son ilem kliniksel dorulama katman olmak zere ana katmandan olumaktadr. Sinyal ileme
katmannda yapay sinir alarna girdi olarak verilecek sinyallerin hazrlanmas ilemi gereklemektedir. QRS
sezim algoritmas ile EKG sinyalinden R-R aralklar hesaplanarak kalp hz deikenlii, oronazal hava ak
sinyalinden ortalama hava ak ile standart sapmas ve oksijen doyumu seviyesinin normalize edilmesiyle
desatrasyon bilgisi karlmaktadr. Yapay sinir alar katmannda, birden ok girdinin nron szgeten
geirilebilir olmas ve zamana gre deiken sinyallerin girdi olarak verilebilmesi sebebiyle zaman gecikmeli
alardan datlm zaman gecikmeli ileri beslemeli sinir a (ZGSA) modeli tercih edilmitir. Son ilem
katmannda kliniksel apne tanmlamalar gz nnde bulundurularak yapay sinir alar kndaki apne anlar
dorulanmaktadr [8]. Yapay sinir a modelinde renme, test ve dorulama amal olmak zere, Hacettepe
niversitesi Tp Fakltesi Gs Hastalklar Anabilim Dal Uyku Laboratuarlar nda lmleri yaplan ayr
apne hastasndan alnan polisomnografik veri ynlar kullanlmtr. Veri ynlar uzman doktor tarafndan
incelenmi ve manuel olarak apne anlar skorlanmtr. Sistemin performans lmnde, uzman doktor tespitleri
altn standart olarak kabul edilmitir. ekil 2de UAS hastann apne anlarnn sezilmesinde izlenen ilem
admlar zetlenmitir.

ekil 2. Apne Sezim Aamalar ve Apne Anlar

Apne sezim algoritmasnda, karar verme aamasnda, bulunan optimum eik deeri tercih edildiinde duyarllk
0.98, zgllk 0.96 ve genel doruluk 0.96 olarak hesaplanmtr. Apne sezim algoritmasnda hangi sinyalin
belirleyici rol oynadn ve sonuca ne oranda etki ettiini grebilmek iin test amal kullanlacak veri
ynndan alnan hava ak, oksijen doyumu ve EKG sinyalleri ayr ayr yapay sinir alarna girdi olarak
verilmi ve izelge 1deki sonular elde edilmitir. Sonu olarak tm sinyallerin bir arada deerlendirilmesi ile,
apne sezim baar yzdesinin arttrld ve oluabilecek grltden kaynakl bozulmalar ile veri kayplarnn da
nne geildii grlmtr [9].

izelge 1. Fizyolojik Sinyallerin Sonuca Etkisi
Fizyolojik Sinyal zgllk Duyarllk Eik Deeri
Hava Ak %85 %73 >0.45
SpO
2
%81 %81 >0.51
EKG %78 %68 >0.57

5. Sonular ve Deerlendirme
UAS n tansna ynelik olarak EKG, solunum abas, oronazal hava ak ve oksijen doyumu sinyallerini ayn
anda yksek kapasiteli saysal bellek zerine kaydetmek amacyla III. Dzey Tanabilir Holter Kayt Cihaz
tasarm gerekletirilmitir. Uzun sreli saysal kayt, ayarlanabilir Analog/Saysal dntrc znrl (8-
10 bit), deiebilen rnekleme hz (100-1000 rn/ sn), kk boyutlar ve hafif arlk saysal tanabilir
kaydedicilerin temel avantajlar arasnda yer almaktadr. Cihaz ayrca dk g tketimi yan sra herhangi bir
hareket eden mekanik aksama sahip olmamasndan tr uyku esnasnda sessiz alabilmektedir. Bylelikle
hastanelerdeki uyku testleri ncesi ok daha elverili ortamda n tetkik imkan salanabilecektir. ekil 2de
holter cihaz ile FAT32 formatna uygun olarak MMC ye kaydedilen fizyolojik sinyaller gsterilmektedir.

ekil 2. III. Dzey Tanabilir Holter Kayt Cihaz ve Kaydedilen Sinyaller

Sonu olarak apne sezim yazlmnda elde edilen baar orannn, kayt esnasnda oluabilecek grltden
kaynakl veri kayplarna kar alnabilecek iyiletirme almalar ile korunabilecei gzlenmitir. Ayrca
kaydedilen verilerin ezamanl olarak grntlenmesi ile hayati sorunlarn kullancya bildirebilmesi ve
tanabilir kayt cihazna balanacak ayr bir zamanlayc ile gerek zamann veri olarak kaydedilmesi fizyolojik
deerlendirme aamasnda faydal bir bilgi olacaktr.

Teekkr
Bu alma Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan SANTEZ Projesi olarak desteklenmektedir. Katklarndan
dolay Hacettepe niversitesi Gs Hastalklar ABD retim yesi Do Dr A.Uur Demire teekkr ederiz.

Kaynaklar
[1]. American Sleep Disorders Association. Practice parameters for the indications for polysomnography and
related procedures: ASDA Standards of Practice Committee. Sleep ; 20: 406- 22, 1997
[2]. Flemons W, Littner M, Rowley JA, Gay P,et al.Home Diagnosis of Sleep Apnea: A Systematic Review of
the Literature CHEST; 124: 1543-79, 2003
[3] Penzel, T., McNames, J., De Chazal, P., Systematic Comparison Of Different Algorithms For Apnea
Detection Based On Electrocardiogram Recordings, Med. Biol. Eng. Comput., 40, 402-407, 2002
[4] Levy, P., Pepin J.L., Accuracy of Oximetry For Detection of Respiratory Disturbances in Sleep Apnea
Syndrome, Chest 109: 395-399, 1996
[5] Karadeniz ., Uyku Apne Analizi in Flash Multimediacard Bellekli Holter Cihaz Tasarm, Hacettepe
niversitesi Yksek Lisans Tez almas, 2007
[6] Townsend, N., Pulse Oximetry, Medical Electronics Michaelmas Term, 2001
[7] Bachiochi, J., TSL230R-Based Pulse Oximeter, Circuit Cellar, Issue 173, 2004
[8] J.Y. Tian, J. Q. Liu, Apnea Detection Based on Time Delay Neural Network, Engineering in Medicine and
Biology 27th Annual Conference Shangai, in, 1-4, 2005
[9] Dndar T., Uyku Apne in n Tan Amal nc Dzey Holter Cihaz Tasarm ve Sinir Alar Tabanl
Uyku Apne Sezimi, Hacettepe niversitesi Yksek Lisans Tez almas, 2010
Multiple Sclerosis (MS) Hastalnn Asl Nedeni

Cahit Canbay
Yeditepe niversitesi
stanbul
canbay@yeditepe.edu.tr

zet: Multiple sclerosis (MS), imdiye kadar asl nedeni bilinmeyen, sinir sistemindeki sinirlerin zerindeki
miyelin tabakasndaki temel proteinin, ocukluktan balayarak yirmili yalarda etkisini gsteren ekilde, yok
olarak, ounlukla beynin beyaz madde blgesinde toplanmas, MR teknikler ile anlalan, nadiren grlen bir
hastalktr. Literatrde MSin nedenini genetik, baklk sistemi ve baz evresel faktrler asndan aratran
ok sayda alma olmasna karn, bu almalarn hibirisinde, bu gne kadar kesin kantlar bulunamamtr.
Ancak, bu almada iddia ve ispat ediyorum ki, MS hastalnn asl nedeni dielektroforetik kuvvettir ve bu
hastalk, hastaln tarihsel srecinin incelenmesine gerek olmakszn, insanlk tarihi kadar eski, ve giderek de
kontrol edilemeyen elektromagnetik kaynaklarn artmasna bal olarak artmas gerekir.

1. Giri
Bu almada Clausius-Mossoti denklemi ve ortamlarn dispersif zellikleri kullanlarak, temel proteinin (Myelin
Basic Protein, MBP) beyindeki beyaz ve gri maddenin bulunmu olduu blgede toplanmasna, dielektroforetik
kuvvetin neden olduu gsterilmitir [1]. Bulunan sonularn doruluu, literatrde yaplan deneysel
almalarla [2] ve insan vcudu zerinde elektromagnetik alan dalm zerine yaplan saysal alma [3]
sonular arasndaki kyaslamalarla, aklanmtr. Tm bunlarla da yetilinilmeyerek, Dnya Salk
rgtnn(WHO), MS hastalnn yeryzndeki raslanma skl zerine hazrlam olduu, 2008 yl raporu
[4], keryonik haritalar [5] bir arada incelenerek, ileri srm olduum iddialarn doruluu desteklenmitir.
Yorumlar, doal olarak elektromagnetik gerekler ve olaylar asndan irdelenerek gerekletirilmitir.
almada, tp uzmanlarnn MS hastalnn tehis tedavi ve izlenmesi konularndaki belirlemi olduu
gerekler anlamlandrlmtr. Literatrde MSin nedenini genetik, baklk sistemi ve baz evresel faktrler
asndan aratran ok sayda alma olmasna karn, bu almalarn hibirisinde, benim akladm kadar
kesin kantlar bulunamamtr [1], [6], [7].

2. Yntem
Sinir lifini kaplayan myelin tabakas, elektriksel iaretin iletilmesi asndan, izoleli elektrik kablolarnn plastik
kaplamasnn ilevini grr. Ayn kablolarda olduu gibi myelin kaplama, sinir liflerinin ksa devre olmasn
nler ve elektriksel iaretin yaylmasn kolaylatrr. Myelin tabakasnn zarar grmesi iaretlerin karmasna,
sinir lifi her nereye gidiyorsa, o blgeye ilikin fonksiyon bozukluklarna neden olur. Beyin sinir liflerinin youn
olarak bulunduu beyaz ve gri madde ve sanki radyal dorultularda, kabaca atar ve toplar damarlardan oluur.
Myelin (Myelin Basic Protein, MBP) % 80 ya oranyla bir ya kresi gibi modellenebilir [8]. Burada ilk
yaplacak, acaba elektrik alan nedeniyle oluan kuvvet, yaklak kreye benzeyen bu proteine etki ederek, ba
kuvvetini yenip MBPi liften ayrabilir mi? sorusuna yant vermektir. Beyaz ve gri madde iinde bulunan sinir
lifi zerindeki MBPye etkiyen dielektroforetik kuvvet, ClasiusMossoti denklemi [1] yardmyla bulunabilir.
Modellenen ortamlarn ortam parametrelerinin dispersif zellikleri de gznne alnarak dielektroforetik
kuvvetin parack yarapna oranyla (F/r
p
), frekans arasndaki deiim 10-10
5
Hz ve 10
5
-10
11
Hz frekans
blgeleri iin izildiinde ekil 1-2 bulunur [1]. Ayrca da ifade etmek gerekir ki, yaplan laboratuvar
almalarnda ve aratrmalarda protein paracklarn (MBP partikl ktlesi m
p
=18.5 kDa, yarap r
p
=1.525
nm) sinir lifinden ayrabilmek iin gerekli kuvvet F/r
p
=0.05 mN/m, olarak bulunmutur. Bunun anlam ise
kayna ne olursa olsun bir elektrik alandan dolay oluan dielektroforetik kuvvet, proteini sinir lifinden
ayrmaya meyillendirir, elektrik alan iddeti ba kuvvetini yenecek deerde ise ayrabilir. Bu, MS hastal iin
gerekli ilk kouldur. nsan vcudu srekli elektrik alanla ayn koullarda olmayaca iin, etkiyen kuvvetler
dengesi durumuna bal olarak elektrik alan, alann kutuplama dorultusu, iddeti, frekans, etkime sresi ve
ortam parametreleriyle deiecektir.


ekil 1. Beyaz ve gri madde iindeki MBP zerine etkiyen dielektroforetik kuvvetin frekansla (10
0
-10
5
Hz)
deiimi.

ekil 2. Beyaz ve gri madde iindeki MBP zerine etkiyen dielektroforetik kuvvetin frekansla (10
5
-10
11
Hz)
deiimi.

3. Elektromagnetik Alann Kayna
Sinir lifini kaplayan myelin tabakasnn zamanla yer deitirerek bir yerlerde toplanmasna, yani MSe neden
olan asl etmenin dielektroforetik alanlar olduunu gsterdikten sonra, bu alanlar yaratacak kaynaklarn
beklenen MS etkisi yaratma olasl hangi koullar ve llerde var olduunu belirlemek gerekecekti. MS
hastalnn tarihsel geliimini merak etmedim, etmek de istemedim. nk MSin tarihsel geliimi konusunda
bilgiyi kendim karmak istedim. Hesap sonularnn doruluu konusunda gvenim tamd. Ancak pheci
yaklamla doal ve yapay kaynaklarn zellikleri, MSin asl nedeninin dielektroforetik kuvvet olduu
gereiyle paralellik gsterecek mi? Bu gne kadar MS belirti ve bulgular konusunda yaplan aratrmalar ile
benim bulgularm uyumlu mu? Sorular tek tek yantlanmtr. Genelde insan vcudu temel alnarak incelenmesi
koulunda, elektromagnetik alanlarn kaynaklarn isel ve dsal kaynaklar olarak, dsal kaynaklar ise doal ve
yapay kaynaklar olarak ayrabiliriz. sel kaynaklar insann yedii, itii, dnd, fkelendii, vcut yaps,
genetik durumu vb. durumlarla ilgili olarak oluan elektromagnetik alanlardr. Doal kaynaklarn banda ise
iinde yaadmz dnyann elektrosferi, magnetosferi ve onlar deitiren gne rzgarlar, dnya d
cisimlerin etkileri ve atmosferik etkiler diye zetlenebilir. Atmosfer iinde olan yldrm, imek, bulutlarn
durumu, yeryz ve yeraltnn elektriksel ortam parametreleri, toporafyas vb. olaylar sonucu, elektrosferde
Schumann Rezonans frekanslarnda oluan elektrik alan dalmnn incelenmesi gerekir. Burada nemli olan,
hangi nedenle olursa olsun, yaanlan yerdeki elektrik alan iddeti ve frekansdr. ddiama paralel ikinci bulgu
myelini ayrc kuvvetin dnya zerindeki Schumann Rezonans frekanslarnda (7.8, 14, 20, 26, 33, 39, ve 45 Hz)
oluan elektrik alan dalm ile ok ilintili olmasyd. Yani, MS hastal insan var olduundan beri olmalyd.
Sonradan incelediim, MSin tarihi konusunda, bir Alman aratrmacnn almasna gre [9] MS olarak
bilinmese de, ayn belirtileri gsteren olaylarla insanlar karlam, ve yapay kaynaklarn artmasyla da,
hastala yakalananlarn says giderek art gstermitir [4]. Yapay kaynaklar ise yaklak iki yzyldr
gndemde olan, yksek gerilim hattndan cep telefonlarna kadar saysz her trl insan yaps elektromagnetik
alan kaynaklardr.

ddiam dorulayan, nc bulgu, Dnya Salk rgtnn (WHO) 2008 raporuna gre hazrlad MS
dalm haritas (ekil 3) ile yllk yldrm saylarnn dalmlarn veren keryonik haritann (ekil 4)
karlatrlmas sonucu bulunan bilgidir. Buna gre yllk bulutlu gn says yksek, yllk yldrm says ok
dk olan yerler MS hastal asndan riskli yerlerdir. Faroe ve Orkney adalar iyi birer rnektir ve buralarda
sadece yln 5, 6 gn gnelidir ve yllk yldrm says 1-5 arasndadr, MS hastalnn en yksek oranda
rastlanld yerlerdir. Tersine bulutsuz gn says yksek olan yerler ile bulutlu olmakla birlikte yldrm says
yksek olan yerler MS asnda risk tamayan yerlerdir. Afrikann byk bir kesimi, Gney Amerikann
byk bir kesimi, ve Asyann gneyi buna rnektir. Bu olguyu ksaca yumuak atn tekmesi pekdir zdeyii
ile ya da ok fazla tepki vermeyen toplumlar veya insanlar problemlidir diye anlamlandrabiliriz. Yani her
nerede ve alanda olursa olsun gerilimi azaltmann yollarn aramalyz.

ekil 3. Dnyadaki MS hastalnn dalm [4].

Hi aratrma yapmakszn MS haritasnda (ekil 3) bilgi alnamayan beyaz gzken ou yerlerin de risk
tamayan yerler olarak gsterilmesi gerekir. ddiam dorulayan, drdnc bulgu ise, bir elektrik alan iinde
ayakta duran bir insan vcudunda oluan elektrik alan izgileri (E) veya akm younluklarnn (J) davran ve
MS belirtileri arasndaki paralelliktir. MBPlerin sinir lifinden ayrlp beyaz madde iinde toplanmas
dielektroforetik kuvvet sayesinde gerekleir. Elektrik alan gradyentinin maksimum olduu yerler, beyinde sinir
lif younluunun yksek olduu beyincik, beyin ve beynin grme merkezi blgeleridir ve dolays ile buralara
ilikin ikayetler ortaya kacaktr.


ekil 4. Keryonik Harita [5].

4. Sonu
Bu gne kadar MS(Multiple Sclerosis) hastalnn nedeni zerine ok sayda genetik, baklk sistemi, alnan
gdalar, vitaminler ve evresel faktrler tabanl almalar yaplm, ancak net bir bilgiye ulalamamtr. Bu
alma MS hastalnn asl nedeninin dielektroforetik kuvvet olduunu, gerekelerini aklayarak, insanlk
tarihi kadar da eski bir hastalk olduunu, hastaln tarihsel srecini incelemeksizin, ortaya koyan ilk almadr.
Dier aratrmaclar tarafndan genetik, baklk, vitamin ilikisi, vb alardan bulunan aratrma bulgular asl
elektromagnetik olaylarn zaman iinde yava yava etkisinin, ya da dier etkenlerin ksmi bir sonucudur.

Kaynaklar
[1]. Canbay C., The Essential Environmental Cause of Multiple Sclerosis Disease, Progress in
Electromagnetics Research, 101, s.375-391, 2010.
[2]. Kaune W. T. ve Forsythe W. C., Current densities measured in human models exposed to 60 Hz electric
fields, Bioelectromagnetics, 6(1), s.13-32, 1985.
[3]. Chen K. M., Chuang H. R., ve Lin C. J., Quantification of interaction between ELF-LF electric fields and
human bodies, IEEE Trans. Biomed. Eng., 33(8), s.746-756, 1986.
[4]. MS Atlas, WHO, 2008.
[5]. Substations Committee of the IEEE Power Engineering Society, IEEE guide for direct lightning stroke
shielding of substations, IEEE Std 998-1996, i-163, 1996.
[6]. Ramagopalan S. V., Mc Mahon R. Dyment D. A., Sadovnick A. D., Ebers G. C., ve Wittkowski K. M., An
extension to a statistical approach for family based association studies provides insights into genetic risk factors
for multiple sclerosis in the HLA-DRBI gene," BMC Med. Genet., 10(10), 2009.
[7]. Doerksen S. E., Motl R. W., ve Mc Auley E.,Environmental correlates of physical activity in multiple
sclerosis: A cross-sectional study," Inter. J. Behav. Nutr. Physic. Act., 4(49), 2007.
[8]. Hu Y., Doudevski I., Wood D., Moscarello M., Husted C., Genain C., Zasadzinski J. A., ve Israelachvili J.,
Synergistic interactions of lipids and myelin basic protein, Proc. Natl. Acad. Sci., 101(37), s. 13466-13471,
2004.
[9]. History of MS. http://www.ms-in-europe.com/news/

Dokunmasz Elektriksel letkenlik Grntlemesi iin
Gereki Kafa Modeli ile Duyarllk Matrisi Analizi

Ankara
reyhan@eee.metu.edu.tr, ngencer@metu.edu.tr,

zet: Bu almada, gereki kafa modelinde dokunmasz yolla elektriksel iletkenlik grntlemesi iin duyarllk
matrisi analizi yapld. Gereki kafa modeli olutururken laboratuarmzda T1 arlkl Manyetik Rezonans (MR)
kafa grntlerinden blntlenmi kafa dokular kullanld. Kafa dokular bilgilerini kullanarak ANSYS yazlm ile
her bir katmannda 64x64 hacimsel eleman bulunan 72 katmanlk bir model oluturuldu. Oluturulan gereki kafa
modeli, kafa derisi, kafatas, beyaz madde, gri madde ve beyin svsndan olumaktadr. Akm kayna olarak 50 kHz
frekansnda her birisinin iinden 1A sinusoidal akm geen 7x7 rgsnde bobinler seildi. Alc ve verici bobinler
srasyla kafann 1 cm ve 2 cm yukarsna yerletirildi. Duyarllk matrisi, karlkllk teoremi kullanlarak elde
edildi. Gereki kafa modelinde elde edilen duyarllk dalmlar, btn alc-verici bobinler iin grntlendi.
Gereki kafa modelinde iletkenlik deeri en yksek olan beyin svsnda duyarlln yksek olduu gzlendi.
Duyarllk matrisi, dokunmasz yolla elektriksel iletkenlik grntlemesi iin geri atma algoritmalarnda
kullanlabilir.

1. Giri

Dokunmasz yntemle dokularn iletkenlik grntlemesi indklenen akmlarn yaratt manyetik alanlarn
llmesine dayanr [2]. Jeofiziksel tarama amal kullanlan [1] bu yntemin tbbi grntlemede kullanlmas
ynnde fizibilite almalar tamamlanmtr [3]. Bu yntemde bilinen bir iletkenlik dalm iin manyetik
alanlarn zlmesi ileri problem olarak adlandrlr. leri problemin dorusallatrlmas sonucu ortaya kan katsay
matrisine duyarllk matrisi denilir. Bir nceki almamzda [4] homojen iletken bir hacim ve belirli bir alc-verici
bobin dzeni iin duyarllk matrisi karlkllk teoremi kullanarak hesaplanmtr. Bu almada, yine ayn yntem
kullanlacak, ancak gereki bir kafa modeli iin duyarllk matrisi hesaplanacaktr. E-eksenli bobin iftleri iin
duyarllk dalmlar gsterilecektir.

2. Gereki Kafa Modeli

T1 arlkl Manyetik Rezonans (MR) grntlerinden yararlanarak insan kafasna ait doku bilgisi elde edilmitir.
Kafa dokularnn grnt ileme teknikleri ile bltlenmesi sonucu 72 katmandan oluan bir gereki kafa modeli
oluturulmutur [5]. Her bir katmannda 64 x 64 eleman bulunan gereki kafa modeli ANSYS yazlm ile hacimsel
olarak modellenmitir. Kafa modeli, kafa derisi, kafatas, beyin svs, beyaz ve gri maddeden olumaktadr. Beyin
dokularnn 50 kHz frekansndaki iletkenlik deerleri [6-8] Tablo.1de verilmitir.leri problem zmnde, akm
kayna olarak 50 kHz frekansnda her birinin ierisinden 1A sinuzoidal akm geen ve yaraplar 1 cm olan 7x7-
bobin sistemi kullanlmtr. Bobin sistemi, alc ve verici bobinlerde olumaktadr. Alc ve verici bobinler srasyla
gereki kafa modelinin 1 cm ve 2 cm yukarsna yerletirilmitir (ekil.1).

Doku letkenlik (S/m)
Kafa derisi 0.2900
Kafatas 0.0206
Beyin Svs 2.0000
Gri madde 0.1275
Beyaz madde 0.0776

Tablo.1.50 kHz frekansnda beyin dokularnn iletkenlik deerleri.

ekil.1. Herbir katman 64x64 elemandan oluan 72 katman gereki kafa modeli ve 7x7- bobin sitemi

3.Duyarllk Matrisi Analizi

Bir nceki almamzda [4] olduu gibi bu almada da duyarllk matrisi karlkllk teoremi ile hesaplanmtr.
Duyarllk matrisi aadaki denklem kullanlarak hesaplanr [9]:

i i
T R
i
i
=
J J
S
(1)
burada
Ti
J ve
Ri
J inc hacim elemannda verici ve alc bobinler tarafndan indklenen burga (eddy) akmlarn,
i
ayn hacim elemannn iletkenlik deerini,
i
S ise alc bobin lmnn inc elemandaki iletkenlik deiimine
olan duyarlln gsterir. Duyarllk matrisinin boyutlar (lm says grntlenecek eleman says) kadardr.
lmleri elde etmek iin 49 verici bobinden biri akm indklemek iin enerjilenir ve bu ilem btn verici bobinler
iin tekrarlanr. Toplamda 2401 (=49x49) lm elde edilir. Gereki kafa modeli her bir katmannda 64x64 eleman
olan 72 katmandan olutuu iin toplam eleman says 294912 (=72x64x64)dir. Duyarlk matrisi de 2401x294912
boyutundadr.

ekil.2. E-eksenli iki bobin ve gereki kafa modeli
x ekseni (mm)
y

e
k
s
e
n
i

(
m
m
)
iletkenlik dagilimi 69 nci katman

20 40 60 80 100 120 140 160 180
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1
2
3
4
5
6
7
x 10
-5

(a)
x ekseni (mm)
y

e
k
s
e
n
i

(
m
m
)
duyarlilik dagilimi 69 nci katman

20 40 60 80 100 120 140 160 180
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0
1
2
3
4
5
6
7
8
x 10
-12

(b)
x ekseni (mm)
y

e
k
s
e
n
i

(
m
m
)

20 40 60 80 100 120 140 160 180
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0
2
4
6
8
10
12
x 10
-5

(c)
x ekseni (mm)
y

e
k
s
e
n
i

(
m
m
)

20 40 60 80 100 120 140 160 180
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1
2
3
4
5
6
7
8
9
x 10
-12

(d)
x ekseni (mm)
y

e
k
s
e
n
i

(
m
m
)

20 40 60 80 100 120 140 160 180
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
1.6
1.8
x 10
-3

(e)
x ekseni (mm)
y

e
k
s
e
n
i

(
m
m
)

20 40 60 80 100 120 140 160 180
20
40
60
80
100
120
140
160
180
2
4
6
8
10
12
14
x 10
-12

(f)

ekil.3.(a) ve (b) 69. katmandaki iletkenlik ve duyarllk dalmlar, (c) ve (d) 68. katmandaki iletkenlik ve
duyarllk dalmlar, (e) ve (f) 67. katmandaki iletkenlik ve duyarllk dalmlar.

Denklem (1) yardmyla hesaplanan duyarllk matrisine ait duyarllk rnts seilmi e eksenli (co-axial) iki
bobin dzeni (ekil.2) iin ekil.3te verilmitir.

Tablo.2de gereki-kafa modelindeki 67., 68. ve 69. katmanlarda grlen dokular ve bu katmalarda oluan en
yksek duyarllk deerleri verilmitir.

Tablo.2. E eksenli bobinler iin dokularda oluan katmanlardaki dokular ve en yksek duyarllk deeri.

5. Tartma

Gereki kafa modeli ANSYS yazlm ile oluturularak belli bir bobin dzeni iin duyarllk matrisi analizi yapld.
Duyarllk matrisi, karlkllk teoremi ile oluturuldu. Btn bobin dzenleri iin duyarllk dalm grntleri
elde edildi. Bu almada yalnz eeksenli iki bobin (ekil.2) iin duyarllk dalm verildi. Duyarllk dalm
dokularn iletkenlik deerine ve bobinlerden uzaklna bal olarak deiir. letkenlii yksek olan dokuda daha
fazla duyarllk oluur ancak bobinlerden uzaklatka da duyarllk deeri klr. letkenlik deeri en yksek olan
beyin svs ilk olarak 67. katmanda grld iin en yksek duyarllk da bu katmanda olutu (Tablo.2). Duyarllk
matrisi, dokunmasz yolla elektriksel iletkenlik grntlemesi iin geriatma algortimalarnda kullanlabilir. Bundan
sonraki almalarmzda, verici/alc olarak kullanlan bobin rgs 128 kanall EEG elektrot dzeninde
yerletirilecek ve grntleme performansn belirlemeye ynelik benzetim almalar yaplacaktr.

6. Teekkr

Bildiri yazarlarndan Reyhan Zengin, retim yesi Yetitirme Program kapsamnda Seluk niversitesi adna
Orta Dou Teknik niversitesinde doktora yapmaktadr. Seluk niversitesine katklarndan dolay teekkr
ederiz.

Kaynaklar

[1]. Wait J. R., "Geo-Electromagnetism, " Academic Press, New York, 1982.
[2]. Tarjan P. P., Electrodeless measurements of the effective resistivity of the human torso and head by magnetic
induction, IEEE Trans. Biomed. Eng. ,BME-15,1968.
[3]. Gencer N. G., Tek M. N., Imaging Tissue Conductivity via Contactless Measurements: A Feasibility Study,,
Elektrik, 6 (3), TBTAK, 1998.
[4]. Zengin R., Gencer N. G. , Duyarllk Matrisi Analizi ve Dokunmasz Elektriksel letkenlik Grntlemesi,
BIYOMUT 2010, Nisan, Antalya, 2010.
[5]. Ahi S. T., "Developing Realistic Head Models for the Forward Problem of EEG," Yksek Lisans Tezi, Orta
Dou Teknik niversitesi, Ankara,2007
[6]. Gabriel S., Lau R. W., Gabriel C., Dielectric properties of biological tissues,1. Literature survey, Phys. Med.
Biol., 41, 1996.
[7]. Gabriel C., Gabriel S., Corthout E., Dielectric properties of biological tissues,2. Measurements, Phys. Med.
Biol., 41, 1996.
[8]. Gabriel S., Lau R. W., Gabriel C., Dielectric properties of biological tissues,III. Parametric models for the
dielectric spectrum of tissues, , Phys. Med. Biol.,vol. 41, 1996.
[9]. Geselowitz D., An application of electrocardiographic lead theory to impedance plethymosgraphy, IEEE
Trans. Biomed. Eng., 18, s. 38-41, 1971.

Katman Doku isimleri En yksek duyarllk
deeri (x10
-12
)
69. katman Kafa derisi 8.29
68. katman Kafa derisi, kafatas 9.79
67. katman kafa derisi, kafatas, beyin svs 15.75

Bahattin TRETKEN
1
, Fatma ZENGN
2

1
TBTAK-Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits (UEKAE)
Anten Test ve Aratrma Merkezi
2

Fizik Blm
bahattin@uekae.tubitak.gov.tr, f.zengin@gyte.edu.tr

zet: Salk sektrndeki gelimelerle birlikte hastaya ilikin deiik parametrelerin takibi modern yntemlerin
uygulanmas asndan nemlidir. Teknolojinin beraberinde getirmi olduu akll ev sistemleriyle hastann kalp
ritimleri, kandaki eker oran, vcut scakl gibi fizyolojik parametrelerin izlenmesi mmkn olabilmektedir. Bu
teknoloji hastann yaam kalitesinin arttrlmasnda bir umut kayna olarak grlmektedir. Akll ev sistemleri iin
gerekli olan network teknolojisiyle telemetri iletiiminde e zamanl bilgi salanabildii iin kullanlacak olan
sensrler ve ekit(implant) antenler zerine yaplan almalara olan ilgi gn getike artmaktadr. Bu almada sz
konusu isterler iin bir sistem ve ekit anten tasarm yaplm retilip parametreleri llmtr.

1. Giri
Artan dnya nfusuyla birlikte salk sektrnde karlalan skntlar pek ok lkenin sorunu haline gelmitir.
Yaplan aratrmalara gre 2025 dnya nfusunun 761 milyonu 65 ya zerinde olaca tahmin edilmektedir. Bu ise
yalnzlaan yal poplasyonda Alzheimer, solunum ve kalp yetmezlii gibi kronik hastalarn salk bakmn daha
da zorlatrmaktadr [1]. Haberleme sistemlerindeki gelimelerle uzaktan salk izleme sistemleri bu tr durumlarda
kiilere daha iyi imkanlar sunarak yaam kalitesini artrmaktadr. Gelien akll ev sistemleriyle hastann uzaktan
izlenmesi, belli salk parametrelerinin ilgili kiilerce takibi daha da kolaylamaktadr.
Gnmzde RF ve biosensr teknolojisi birletirilip sensrler vcut iinde srekli izlenmesi gereken fizyolojik
parametreleri lerek dtaki bir alcya iletilebilmektedir. Bu durum cihazlar aras iletiimi salayacak antene
nemli bir rol kazandrmaktadr [2]. Medikal uygulamalardaki gelimelerle birlikte uzaktan salk takibi ile tbbi
verilerin her yerden srekli izlenmesi ve bu veri bilgilerine her yerden ulalabilmesi hedeflenmektedir.
Sz konusu sistemlerde tansiyon, nabz dzeni, vcut ss, solunum hz, kandaki eker ve oksijen miktar gibi
salk parametrelerinin lm yannda baz sinir ve kas sinyallerinin kaydedilmesi ve yutulabilen kapsller ile
gastrointestinal grntleme gibi ilemler gerekletirilebilir. imdiye kadar yaplan almalarda sz konusu
sistemler iin kullancya farkl trde sensr cihazlar sunulmutur. Bu cihazlar hasta tarafndan giyilebilir,
endoskopik grntleme iin yutulabilir veya vcut iine implant edilebilir [3,4,5,6,7].
Teknolojideki gelimelerle kiiler hastane dnda, ev, ofis veya farkl ortamlarda izlenerek olas acil durumlarda
ilgili kii ya da kurumlar uyarlabilmektedir. Hastann uzaktan izlenmesine imkan salayan byle bir sistemle farkl
yollarla iletiim salanarak vakit kayb olmakszn mdahale mmkn olur. Kullanlacak uygun sensr alarla akll
ev sistemleri telemetri iletiimde e zamanl bilgi salayabildii iin elde edilen parametreler RF kablosuz sensr
modlden e zamanl olarak grntlenebilir. Genelde sistem maliyetinin az olmas iin RF iletiim tercih edilir [8].
Bu ise finansal adan zorlayc ve kstl bakm kaynaklar olan hastaneler iin evden izleme sistemlerini daha cazip
klmaktadr.
Bu almada akll ev sistemlerinin sunaca faydalardan yararlanarak hastay daha bamsz klacak ve yaamn
kolaylatracak ekilde bir sistem tasarm yaplmtr.

2. Genel Sistem Tasarm Yntemi
Telekomnikasyon teknolojisi kullanarak hastalara uzaktan tehis konulup tedavi uygulama yntemleri teletpta
nemli bir yere sahiptir. Kablosuz elektronikleri ieren ekit edilebilir cihazlar yksek hzl veri transferi ve alglama
uygulamalarnda uzaktan kontrol salad iin tehis ve tedavi cihazlarndaki kullanm artmaktadr. Bu da teletp
gittike popler hale getirmektedir.
Bu alma ieriinde genel tasarm yntemi, vcut ii implant, vcut dnda ilgili yerlerde bulunan sensrler ve
elde edilen verileri ileyen merkez birim olmak zere uygulamadan olumaktadr. Veri iletimi implantta
bulunacak olan zel bir anten vastasyla gnderilmektedir. Gelen verilerin toplanmas ve iletilmesinde akll ev
teknolojisinden faydalanarak verilerin merkez birime iletilmesi ve belli kriterlere gre deerlendirme yapldktan
sonra ilgili kiilere (doktor, hasta bakc, acil yardm vs.) uyar mesaj gnderilebilecektir. Bu tr uygulamalar iin
sensrler RF hattyla merkez birime e zamanl veri iletebilme zelliine sahip olmaldr. Ayrca sensrlerin veri
sinyalleri ile birlikte yer ve zaman bilgisini de iermesiyle geriye ynelik bir takip ve deerlendirmede yaplabilir.
Dnyada bir ok kiinin karlat kardiovaskler hastalklarn neden olduu gizli kalp rahatszl, aritmi gibi
kronik durumlar ve ya ilerlemesiyle ortaya kan idraktaki kavramsal anlay azalmasnn neden olduu Alzheimer
hastal akll ev sistemleri sayesinde dzenli olarak kontrol edilebilmektedir. alma kapsamnda nerilen sistem
ekil 1 de grlmektedir.

ekil 1. Sistemin genel ileyii

Akll evde bulunacak herbir sensr farkl veri almlar iin tasarlanmtr. Kullanlacak farkl sensrler yardmyla
akll ev sistemleri hastann fiziksel aktivitelerini kaydederek hasta yaam tarzn belirleyecektir. Dolaysyla hasta
uzaktan gzlemlenebildii iin hastann gnlk/haftalk.. deerlendirilmesi yaplabilir. Bunun iin hastaya sistem
zerinden bir takm sorular sorularak gelen yantlara gre mdahale edilip baz uygulamalar yaptrlabilir. Ayrca
evde bulunacak olan gvenlik kameralaryla hastaya dair herhangi bir acil durumda hasta uzaktan grntlenerek
takip edilebilecektir. Tabi burada hastay uzaktan geliigzel grntlemek sz konusu deildir. Bu tr
grntlemeler bir takm kronik durumlarda belli eik seviyelerinin ald zaman hastann doktora veya ilgili
kiilere verecei yetki ile gerekleecektir. Bu sistemlerin hastay eve baml klaca dnlmemelidir. Hastann
evde olmad durumlarda zerinde bulunduraca zel bir PDA ile veri iletimi gerekletirilebilir.
Evde bulunan sensrlerin eit durumda olan iki veya daha fazla hastann verilerini kartrmas gibi bir olaslk
yoktur. nk sistemde hasta zerinde bulunan ve belli bir takm ifreler ieren kimlik tanmlama bulunmaktadr.
Sistemdeki sensrlerin almas bu kimlik numaralarnn tanmlanmasyla balayacaktr.
Elde edilen verilerin merkez birime iletilmesinde kablosuz iletiim sistemlerinin en yenisi olan 3G teknolojisinden
faydalanarak grntl ve online/e zamanl bilgi iletimi salanabilecektir. Veri ileyen merkez birim ise hasta
verilerini sensr tipini ve hasta kimlik bilgisini ieren mesajlar alarak deerlendirecektir. Dolaysyla veri iletimi
kriptolojik olarak salanp nc bir ahs tarafndan mdahale edilmesi olas deildir. Farkl hastalar iin farkl
kimlik bigileri yklenerek bir sistemden birok hasta izlenebilecektir.

2.1. Ekit Anten Tasarm
Genel sistem tasarmnda kullanlacak sensrlerle kiiye ait EKG, nabz, kandaki gaz parametreleri, tansiyon, kann
PH deeri, kandaki eker oran, solunum hz, aritmi gibi parametreler llebilecektir. Kiilere ait hayati nem
tayan bu verilerin elde edilerek baka merkezlere gnderilmesi ve kullanlmas iin belli birimlerce kabul edilmi
RF band aralklar mevcuttur. rnein, kablosuz iletiim iin Federal Haberleme Komisyonu tarafndan tbbi
implant haberlemede 402 MHz-405 MHz MICS band, bilimsel ve tbbi haberleme iin 2.4 GHz-2.48 GHz ISM
band, tbbi telemetri iin 608 MHz-614 MHz, 1395 MHz-1400 MHz, 1427 MHz-1432 MHz frekans aralklar
belirlenmitir. Dolaysyla tbbi veri iletiminde kullanlacak olan antenin bant aral nem tamaktadr. Bu
almada ayn zamanda sz konusu isterler iin geni bantl ekit anten tasarm yaplp antene ilikin parametreler
incelenmitir. Tasarlanan ekit anten ekil 2 de gsterilmitir.


ekil 2. Ekit anten

Anten tasarm srecinde antenin alaca ilgili frekans aral, vcut iinde bulanaca ortamn zellikleri ve
yerletirilecei konum gz nne alnarak modelleme yaplmtr. nsan vcudu farkl zelliklere sahip ortamlardan
olumaktadr. lem frekansna bal olarak insan vcudu g sourulmas, frekans ve radyasyon etkisiyle byk
kayplara neden olabilir. Bunlar dokularn karakteristik zelliklerine bal olarak deiir. Dolaysyla bir ekit antenin
vcutla biyouyumluluk salamas ve vcut iinde gereksiz ma yapmamas gerekir. Bunun iin tasarlanan anten
uygun bir kavite ierisine yerletirilerek gereksiz ma nlenmitir. Antene dair lm sonular srasyla anten
ma diyagram ve anten geri dn kayb olarak ekil 3 te verilmitir.

ekil 3. Anten lm sonular

3. Sonular ve Tartma
Sonu olarak medikal hedeflere ynelik kullanlabilecek bir genel sistem tasarm yaplmtr. Bu alma ile
hedeflenen hasta zerinden alnan fizyolojik sinyallerin RF kablosuz iletiimi ile izlenmesidir. alma kapsamnda
fizyolojik grnt sistemleri, fiziksel aktivite izleme ve kablosuz iletiimlerden bahsedilmitir. mplanttaki veri
iletimini salayacak olan ekit antenin frekans aral tm uygulamalarda kullanlabilmesi iin geni tutulmutur.
Ayrca veri iletiminde sisteme belli eik deerlerinin tanmlanmasyla gereksiz ve yersiz bilgi iletiminin nne
geilmesi hedeflenmitir. Tamamlanan sembolik ve saysal almalarla bylesi bir sistemin gerekletirilmesine
ynelik laboratuar almalarna balanmtr.

4. Kaynaklar
[1]. P.E Ross, Maniging Care Through the Air IEEE Spectrum, 2004, s 14-19.
[2]. F.Zengin, B.Turetken, E.Akkaya, S.E.San, Ultra Wideband Antenna Design For Implant Applications,
Biomedical Engineering Meeting (BIYOMUT), 2010 15th National, Antalya, TURKEY.
[3]. Shnayder V., Chen B., Lorinez K., Fulford-Jones, T.R.F., Welsh M. Sensor Networks for Medical Care,
Harvard University Technical Report TR-08-05, 2005.
[4]. Dishman E., Inventing Wellness System for Aging in Place IEEE Computer, vol. 37, no.5, 2004.
[5]. Aslanta V., Kurban R., Caglkantar, A., A Low Cost Wireless Healthcare Monitoring System and
Communication to a Clinical Alarm Station 5th International Conference on Electrical and Electronics
Engineering, Bursa, TURKEY, 2006.
[6]. Laerhoven, K.V., Lo B.P., Ng, J.W., Thiemjarus S., King R., et.al., Medical Healthcare Monitoring With
Wearable and Implantable Sensors, 6. International Conference on Ubiquitous Computing, Tokyo, Japan.
[7]. Thomas F. Budinger, Biomonitoring With Wireless Communications, Annu. Rev. Biomed. Eng., 2003.
[8]. zdemir S., Remote Health Monitoring Using Wireless Body Area Networks, Teknoloji, vol.11, no. 3,
s.167-175, 2008.
Acil Mdahaleden Taburcu Edilinceye Kadar
Hasta Takibinde RFID Teknolojisinin Kullanlmas

Ali EREN, Mustafa ALI
Erciyes niversitesi
Kayseri
aeren38@gmail.com, malci@erciyes.edu.tr ,

zet: Hastalarn; ambulansta balayan, hastanede devam eden srete takip edilmesi doru tedavinin uygulanmas
asndan nemlidir. Baz lkelerde yanl tbbi uygulamalar sonucunda lmlerin yksek olmas, doru takip
sisteminin oluturulmasn gerekli klmaktadr. RFID sistemleri; hastanelerde ila ve cihazlarn ynetiminde, tbbi
mdahalelerin izlenmesinde kullanlmaktadr. Bu almada RFID sistemleri hakknda bilgi verilmekte nerilen
uygulama anlatlmaktadr. Bu sistemle internet zerinden hasta verilerinin uzman doktorlarla paylalmas
salanabilmektedir. Veritabann kullanarak snflandrma algoritmalar retilip, hastalar durumlarna gre
birbirinden ayrmakta kullanmak mmkndr. Salk Bakanl tarafndan oluturulacak ulusal veritabanyla salk
kurulularnn hizmet kalite seviyeleri belirlenebilecektir. Salk kurulular bu verileri kullanarak hastalarnn
memnuniyetlerini salayacak, hizmet sunum paydalarnn yetkinliklerini artrabileceklerdir.

1. Giri
Hastalara verilen salk hizmetinin kalitesinin artrlmasnda hastane ncesi ve hastane ierisinde geen srete
hastann izlenmesi ve durumunun tanmlanmas nem arzetmektedir. Hizmet kalitesinin iyiletirilmesi iin
hastalarn ve hastalara bireysel olarak hizmet verenlerin birbirlerinden ayrtrlmas gerekmektedir. Tanmlama ve
ayrtrma ile hasta ve hastaya mdahale eden salk ekibinin izlenmesi, yaplan mdahalelerin doruluu ve ekibin
yetkinliinin analiz edilmesini salayacaktr. Trkiyede ambulansta alan salk teknisyenlerinin ounluu
hastann tanmlanmasndan ziyade hastaya mdahale edilmesi ve salk hizmetinin verilmesine odaklanmaktadr.
Bazen hastayla ilgili formlarn doldurulmasnn gereksiz ve zaman kaybettiren ilemler olduu dnlmektedir.
Hastalar izlenebilmektedir ama verilen salk hizmetlerinin izlenme zincirinde baz belirsizlikler oluabilmektedir.
ayet salk hizmeti zincirinde yetkin olmayan bir mdahale varsa, bu mdahalenin kaynan bulmak, iyiletirmek
ve tekrarn nlemek mmkn olmamaktadr.

Baz almalarda [1-3], yanl ila kullanmnn her yl hastaneye yatanlarn A.B.D.de %2,9 ile %3,7sinde,
ngiltere ve Avusturalyada %10 ile %16snda olduu ortaya konulmaktadr. A.B.D.de nlenmesi muhtemel olan
tbbi hatalardan dolay hastanede len insanlarn saysnn yllk olarak 44.000 ila 98.000 kii civarnda olduu
sanlmaktadr. A.B.D.de tbbi hatalardan dolay len insanlarn says; otomobil kazalar, kanser, AIDS v.b.
sebeplerden lenlerin saysndan fazladr. Tbbi hatalarn toplam maliyetinin 17 milyar USD ile 29 milyar USD
arasnda olduu tahmin edilmektedir.

Kaushal ve arkadalar[3]; tbbi hatalar; ilalarn tavsiyesi, yazm, hazrlanmas, verilmesi ve izlenmesi
aamalarnda oluan hatalar olarak tasnif etmektedir. Bu aamalarda grlen baz hatalar aada zetlenmitir:
Hastaya yanl ilacn verilmesi.
Hastaya yanl veya uygun olmayan tedavinin uygulanmas.
Hastaya doru tedavinin uygulanmas srasnda ilalarn yanl etiketlenmesi, bileklik isimlerinin kartrlmas,
kan ve doku numunelerinin yanl iaretlenmesi veya beslenme tabaklarnn yanl verilmesi.
Hastaya yanl tehis konulmas.
Yanl hastann ameliyat odasna getirilmesi.
Yanl tahlil sonular ve tbbi dokmantasyondan dolay ameliyatn iptal edilmesi.

Yanl ila kullanmann muhtemel bir sonucu da ilalara bal olarak gelien advers olaylardr. laca bal olarak
gelien advers olay (AO); yanl ila kullanma sonucunda yaplan tbbi mdahaleler ile oluan negatif etkileri ifade
etmektedir. AOlar sonucunda hastalarn hastanede yat sreleri uzamakta, hastalar iin ekstra masraflar olumakta
ve lm vakalar grlebilmektedir.

Hastanelerde sunulacak salk hizmetlerinin kaliteli ve srdrlebilir olmas iin; hastann, acil mdahale ile
balayan hastane ierisindeki tedavi ilemleriyle sren tedavi srecinin salkl bir ekilde izlenmesi nemlidir.
zleme iin deiik sistemler kullanlabilir. nemli olan kullanlan sistemin kolay kullanlabilir, uzun mrl,
ekonomik ve gvenli olmasdr. Takip sisteminin oluturulmas; fiziksel boyutlar, kullanm mr, kullanm ortamna
dayanklk, hizmet tanmndaki detaylarn izlenmesi, gvenilirlik (kopyalanma), gncelleme, izlenebilirlik, okuma,
yeniden kullanlabilirlik, maliyet ve uygulama kolayl asndan incelendiinde barkod etiketlerin maliyet
asndan uygun, uygulama asndan skntl olduu grlmektedir. Azalan maliyet ve uygulama kolayl radyo
frekans ile kimliklendirme yapan (RFID) rnleri ne karmaktadr [4]. Standart barkod uygulamas ile RFID
transponder (veri gnderici) uygulamasnn kyaslamas Tablo-1de yaplmtr.

RFID sistemlerde veri aktarmnn manyetik alan ile gerekletirilmesi hastalar asndan hareket serbestlii
salamaktadr. Bu almada RFID teknolojisinin acil mdahale sonrasnda hastann taburcu olmasna kadar hastane
ierisindeki ilemlerde kullanlmasnn salayabilecei faydalar ortaya konulmaya allmtr.

Tablo-1 Standart Barkod ile RFID uygulamasnn kyaslanmas

Standart Barkod RFID
Fiziksel boyut Genitir, eni ve boyunun oran
okunabilmesi iin korunmal
Transponderin okunabilmesi iin ebat
kstlamas yoktur.
Kullanm mr Ksadr. Uzundur.
Kullanm ortamna
dayanm
Kullanm ortamnda abuk
ypranr.
Her trl ortamda kullanlabilir
Hizmet tanmndaki
detaylarn izlenmesi
Barkod boyutlar artaca iin
zordur.
Transponder ierisindeki bellek yeni
tanmlar iin yeterlidir.
Gvenilirlik (kopyalanma) Rahatlkla kopyalanp
oaltlabilir.
Kopyalanmas zordur.
Gncelleme Bask yapldktan sonra
gncellenemez.
Gncellenebilir.
zlenebilirlik Sadece parti baznda rn
izlemeye uygundur.
Parti ierisindeki rnlerin herbiri
ayr ayr izlenebilir..
Okuma Okunabilmesi gr asna
baldr.
Transponder deiken mesafelerden
okunabilir.
Maliyet ok ucuz Her geen gn ucuzluyor
Yeniden kullanlabilirlik Kullanlamaz Kullanlabilir

2. RFID Sistemleri
Bir RFID sistemi; etiket, okuyucu, haberleme yazlm, veri taban v.b. birimlerden olumaktadr [5]. RFID
sistemlerinin ana elemanlar etiketler (transponder da denilmektedir) ile okuyucu devrelerdir. Kullanlaca
uygulama yerine ve transponderin tipine gre ya transponderin kendi ierisindeki sabit veri yada kaydedilmi zel
veriler kullanlmaktadr. RFID okuyucunun balatm olduu okuma talebine cevap olarak yaylan kodlanm veri
olarak kullanlmaktadr. Btn bu ilemler temassz olarak elektromanyetik alanlar kullanlarak
gerekletirilmektedir.

Gnmzde RFID transponderler, personel takip sistemlerinde (PDKS), temassz deme sistemlerinde, aralarda
ateleme sistemlerinde, rnlerin izlenmesinde, zel cihazlarn takibinde, hayvanlarn soy gemileri ve
hastalklarnn takibinde ve acil mdahale merkezlerinde hastalarn takibinde kullanlmaktadr [5-9].

2.1. RFID Okuyucu
Okuyucu devre; transponderlerin etkinletirilmesi, transponderlerin enerjilerini elde edecekleri manyetik alann
oluturulmas, transponderlere gnderilecek sinyallerin kodlanmas ve transponderlerden gelen sinyallerin
kodlarnn zlmesi gibi deiik ilevleri gerekletirmektedir. Okuyucunun gerekletirecei ilev; okuyucu
zerindeki yazlm ile seilmektedir. Ayrca okuyucu zerindeki yazlm ile okuyucu tarafndan ayn anda birden
fazla RFID transponderin okunmas nlenmektedir. Baz uygulamalarda ise okuyucu devre transponder ierisindeki
veri ile etkinleen bir anahtarlama eleman olarak kullanlmaktadr.

Okuyucu ile transponder arasndaki iletiim sreci; okuyucudan yaylan srekli radyo frekansnda (RF) sins dalga
taycl sinyal ile balamaktadr. Transponder okuyucunun oluturduu RF manyetik alan ierisine girdiinde
almas iin gerekli olan enerjiyi bu manyetik alandan almaktadr. Transponder; almas iin gerekli olan yeterli
enerji seviyesini elde ettiinde, tayc RF sins dalgay, depolad veri ile modle ederek yaymaktadr. Okuyucu
devre yaylan modleli sinyali alglayarak kodlanm sinyalden, transponder tarafndan gnderilen veriyi kod
zerek elde etmekte ve merkezi bilgisayara aktarmaktadr.

2.2. RFID Transponder
Bir RFID transponderi ierdii veriyi yayabilmek iin enerjiye gereksinim duyar. htiya duyulan enerji ya bir
bataryadan yada okuyucunun retmi olduu manyetik alandan indklenme yoluyla temin edilir. Transponderler
enerjilendirilme ekillerine gre; aktif, pasif ve yar-pasif diye gruplandrlabilirler. Enerjilendirme ilemini batarya
ile gerekletiren transponderlere aktif transponderler denilmektedir. Batarya kullanmndan dolay transponderin
boyutlar bymekte ve kullanm mr ise bataryann mr ile snrl kalmaktadr. Pasif transponderlerde ise
enerjilendirme ilemi okuyucunun retmi olduu manyetik alandan indklenme yoluyla elde edilmektedir. Pasif
transponderlerin boyutlar kktr, hafiftirler, kullanm mrleri uzundur ve maliyetleri dktr. Pasif
transponderlerin okuma mesafesi dktr ve yksek gl bir okuyucuya gereksinimleri vardr. Performanslar
elektromanyetik grltye sahip ortamlarda dktr. Bu cihazlar ile ilgili olarak alma frekanslar, modlasyon
ve kodlama yntemleri, akmama rutinleri ve iletiim protokollerini tanmlayan temassz arabalant standartlar
(ISO14443, ISO15693, ISO 18092, ETSI EN 302 208-1/2) hazrlanmtr [9].

2.3. alma Frekans Aral
RFID alma frekanslarnn tahsisleri lkelerin kendi kanun ve dzenlemelerine gre yaplmaktadr. ISO ve benzeri
kurulularn uyumlulatrma abalarna ramen RFID uygulamalar iin uluslararas bazda tahsis edilen frekanslarda
farkllklar bulunmaktadr. rnein UHF olarak Avrupada 868 MHz kullanlrken Amerikada 915 MHz
kullanlmaktadr. Hali hazrda RFID uygulamalarnda kresel bazda uyumlu olarak kullanlabilecek ok az frekans
deeri bulunmaktadr. RFID uygulamalarnda ortak olarak kullanlan frekans aral Tablo-2de zetlenmitir.

Genel olarak dk frekansl pasif transponderler; yaklak olarak 30 cm etkin okunma mesafesine, yksek frekansl
pasif transponderler; yaklak olarak 1 m. civarnda okunma mesafesine ve UHF pasif transponderler ise; 3 ile 5 m.
arasnda okunma mesafesine sahiptirler. Aktif transponderlerde okuma mesafesi uzundur. Bir aktif transponder
kullanlarak 100 m. mesafeye kadar okuma ilemi gerekletirilebilmektedir [10-13].

Tablo 2.RFID iin kullanlan frekans bantlar ve uygulama alanlar
Frekans bantlar zellikler Uygulama alanlar
Dk 100500 kHz Ksa ve orta okunma mesafesi,
ucuz, dk okuma hz
Eriim kontrol, hayvan tanmlama, ara
immobilizer sistemleri
Orta 1015 MHz Ksa ve orta okunma mesafesi,
ucuz, orta okuma hz
Eriim kontrol, PDKS, akll kart,
ktphane uygulamalar
Yksek 850950 MHz, 2.4
5.8 GHz
Uzun okunma ve grme a
mesafesi, pahal, yksek okuma
hz
Rayl sistem arac izleme, gei creti
deme, palet, konteyner ve ara takibi

3. Yntem
Tam donanml bir ambulansa kablosuz internete balanabilen bir tablet PC veya dizst bilgisayar yerletirilerek
acil EKG ve hastaba monitr verilerinin hastaneye aktarlmas salanmaktadr. Ambulansta mdahale edilen
hastann bileine RFID transponder taklmaktadr. Acil mdahale ekibi ve hastane ierisindeki birimlerde de
okuyucular bulunmaktadr. Herbir okuyucu; koduna gre ekiplere zimmetlenmektedir. Zimmetlenen cihaz kodlar
hastane vardiya listesi ile eletirilmektedir. Hastaya balanan RFID etiketinin okunmasyla birlikte okuyucu kodu
ile hastann tanmlayc kodu ambulastan internet zerinden, hastane ierisinde ise yerel a zerinden bir sunucuya
aktarlmaktadr. Okuyucudan alnan veri format rnei ekil-1de grlmektedir. Hastanedeki veritaban zerinde
salk teknisyeni veya hemireler tarafndan hasta ile ilgili bilgiler; hastann kendisi veya yaknlar ile
doldurulmaktadr. Hastaya uygulanan snflama algoritmalarna verilen cevaplar ve hastaya yaplan tbbi
uygulamalar veritabannda kaydedilmektedir. RFID transponderler gvenlik asndan sadece hasta tanmnda
kullanlmaktadr, zerlerine hastayla ilgili herhangi bir bilgi kayd yaplmamaktadr. Hastann taburcu olmas
aamasnda ise; RFID transponderler hastann daha sonralar hastaneye yapaca ziyaretler dnlerek o hasta iin
ayrt edilip baka bir hasta iin kullanlmayabilir.

ekil-1 RFID okuyucudan alnan veri format

4. Sonular
RFID sistemleri; hastann izlenmesi, hzl ve doru tanmlanmas, hastann hastaneden en iyi salk hizmetini
almasn, tehis ve tedaviye balanmas srasnda oluan zaman kayplarnn en aza indirgenmesini ve yanl tbbi
uygulamalara maruz kalmasn engellemektedir.

RFID teknolojisi; salk hizmetlerinin kalitesinin artrlmas, nfusun giderek yalanmas nedeniyle tbbi destek ve
izlemede kullanlan tbbi cihazlarn takibi, uzman personel sknts, yanl ila uygulamalar sonucu gelien advers
olaylardan kaynaklanan tbbi hatalarn azaltlabilmesi iin teletp hizmetlerinde kullanlmaya balanmtr. Salk
hizmeti veren kurulularda RFIDnin kullanm; izleme, tanmlama ve yetkilendirme, otomatik veri toplama ve
aktarm ile alglama olmak zere drt snfta toplanabilir [11]. RFID transponderler hem hastalar hem de salk
hizmeti veren personel tarafndan kullanlabilmektedir. Drt snftaki uygulamalarn hepsinde RFID transponderler,
hastalara doktorlar ve hemireler tarafndan uygulanan tedavilerin ve hastaya ayrlan zamann llmesi ve analiz
edilmesi iin kullanlmaktadr [6,12-14]. Veritabannda hastaya yaplan mdahaleler ve yapanlarn kaytlar
tutulmaktadr. Veri toplama ve veri madencilii analiz tekniklerini kullanarak, salk kurulular kendi
personellerinin performanslarn, bilgi seviyelerini lebilmekte ve bylece personellerinin yetkinlik seviyesini ve
kurulularnn hizmet kalitesini artrmakta, buna gre iyiletirme frsatn yakalayabilmektedirler. Ayrca
veritabanndaki verileri kullanarak tehis algoritmalar retmek ve bunlar hastalar ayrt etmede ve snflamada
kullanmak da mmkndr.

Jerry H. Gurwitz ve arkadalarnn yapm olduu bir almada [15], yanl ila kullanmna bal gelien advers
olaylardan %27,6snn nlenebilecek tarzda olduu belirtilmektedir. Salkl alan bir tanmlama dzeni ile en
azndan advers olaylarn oran drlebilir. Bylece hastalarn salk kuruluuna olan gvenini ve hastann salk
kuruluundan memnuniyeti salanabilir.

Hasta bilgilerinin internet ortamnda eriilecek bir sunucuda tutulmas eriim ilemlerini kolaylatrmaktadr. Krsal
kesimlerde ve kk ehirlerde bulunan hastanelerde toplanan veriler; daha iyi salk hizmeti verebilmek iin bu
yerleim yerlerinden uzaktaki konusunda uzman olan doktorlar, teknisyenler ve hemireler ile paylalabilir, onlarn
grleri alnarak hastalara mdahaleler yaplabilir. Bu yntem ile kk yerleim yerlerindeki yetersiz salk
kurulularnn bilgi ihtiyac karlanabilir.

Kaynaklar
[1]. King W.J., Paice N., Rangrej J., Forestell G.J., Swartz R., The Effect of Computerized Physician Order Entry
on Medication Errors and Adverse Drug Events in Pediatric Inpatients, Pediatrics, 112 (3), Eyll 2003, s.506-
509.
[2]. Lai C. L., Chien S. W., Chang L. H., Chen S. C., Fang K., Enhancing Medication Safety and Healthcare for
Inpatients Using RFID, PICMET 2007 Proceedings, Portland, Oregon USA, 5-9 Austos 2007, s.2783-2790.
[3]. Kaushal R., Bates D. W., Landrigan C., McKenna K. J., Margaret D., Clapp M. D., Federico F., ve Goldmann
D. A., Medication errors and adverse drug events in pediatric inpatients, Journal of the American Medical
Association, 285, 2001, s. 2114-2120.
[4]. http://www.ids-healthcare.com/Common/Paper/Paper_165/RFIDvsBARCODES.pdf
[5]. Wang S. W., Chen W. H., Ong C. S., Liu L., Chuang Y. W., RFID applications in hospitals: a case study on a
demonstration RFID project in a Taiwan hospital, Proceedings of the 39th Hawaii International Conference on
System Sciences, 4-7 Ocak 2006, s.1-10.
[6]. Xiao Y., Shen X., Sun B., Cai L., Security and Privacy in RFID and Applications in Telemedicine, IEEE
Communications Magazine, Nisan 2006, s. 64-72.
[7]. Hancke G. P., Kuhn M. G., An RFID Distance Bounding Protocol, Proceedings of the First International
Conference on Security and Privacy for Emerging Areas in Communications Networks, Atina, Yunanistan, 5
9 Eyll 2005, s. 67-73.
[8]. Li C. J., Liu L., Chen S. Z., Wu C.C., Huang C. H., Chen X. M., Mobile Healthcare Service System Using
RFID, Proceedings of the 2004 IEEE International Conference on Networking, Sensing & Control Taipei,
Tayvan, 21-23 Mart 2004, s. 1014-1019.
[9]. Roberts C. M., Radio frequency identification (RFID), Computers & Security, 25, s. 18 26, 2006.
[10]. Aksoy O., Telemedicine Patient Identification with RFID; An Embedded Approach, Yksek Lisans Tezi,
Rochester Institute of Technology, Kate Gleason College of Engineering, Rochester, A.B.D., Temmuz 2009.
[11]. Vilamovska A. M., Hatziandreu E., Schindler H. R., Constantijn van Oranje-Nassau, Han de Vries, Joachim
Krapels, Study on the requirements and options for RFID application in healthcare Identifying areas for Radio
Frequency Identification deployment in healthcare delivery: A review of relevant literature, RAND
Corporation, ngiltere, 2009.
[12]. Turcu C., Turcu C., Popa V., an RFID and Agent Technologies Based System For the Identification and
Monitoring of Patients, 8th International Conference on Development and Application Systems, Suceava,
Romanya, 25 27 Mays 2006, s.234-241.
[13]. Catarinucci L., Cappelli M., Colella R. ve Tarricone L., A Novel Low-Cost Multisensortag For RFID
Applications in Healthcare, Microwave and Optical Technology Letters, 50 (11), Kasm 2008, s.2877-2880.
[14]. Huang S. R., Horng G. W. ve Jong G. J., Intelligent Hospital Space Platform Combined with RFID and
Wireless Sensor Network, International Conference on Intelligent Information Hiding and Multimedia Signal
Processing, 15 17 Austos 2008, Harbin, in, s.1001-1004.
[15]. Gurwitz J. H., Field t. S., Harrold L. R., Rothschild J., Debellis K., Seger A. C., Cadoret C., Fish L. S., Garber
L., Kelleher M., Bates D. W., Incidence and Preventability of Adverse Drug Events Among Older Persons in
the Ambulatory Setting, JAMA, 5 Mart 2003- 289 (9), s.1107-1116.
MEDASTEN BLGESNE UYGULANAN RADYOTERAPNN
OTONOM SNR SSTEM ZERNDEK
ETKLERNN NCELENMES

Metin YILDIZ*, Aye BEKMEZCOLU*, Gkhan ZYT**

*Bakent niversitesi,
Mhendislik Fak., Biyomedikal Mhendislii Blm,
Ankara
myildiz@baskent.edu.tr, ayse.bekmezcioglu@meditel.com.tr,

**Hacettepe niversitesi,
Tp Fak., Radyasyon Onkolojisi A.D.,
Ankara
gozyigit@hacettepe.edu.tr

zet: Kalbin radyoterapi srasnda nlama alannda kalmas uzun dnemde kalp rahatszlklar sebebi ile
lmlere yol aabilmektedir. Bu almada; otonom sinir sisteminin(OSS) kalbi de iine alan mediasten
blgesine uygulanan radyoterapiden etkilenip etkilenmedii OSSnin giriimsiz bir gstergesi olarak kabul
edilen Kalp Hz Deikenlii(KHD) analizleri vastasyla incelenmitir. 12 gnllnn ilk ve 15. radyoterapi
seanslarna ait tedavi ncesi verilerin istatistiksel karlatrlmas sonucu, 15. fraksiyondan nce ortRRnin
dt, LF/HF orannn ise anlaml miktarda ykseldii, tedavi sonrasnda RR aralklarnn standart sapmas
ile tm KHD g spektrumu parametrelerinin anlaml dzeyde dt grlmtr. Buna gre; mediasten
blgesine uygulanan radyoterapinin, alnan radyasyon dozuna bal olarak OSS aktivitelerinde deiimlere
sebep olabilecei sonucuna varlmtr.

1. Giri
yonize radyasyonun insan sal zerine etkileri ile ilgili pek ok alma bulunmaktadr. Bunlar
incelendiinde genel olarak iyonize radyasyonun, kan ve lenf sistemi, gastrointestinal sistem, deri, gz, merkezi
sinir sistemi ile kalbe olan etkileri zerinde durulduu grlr[1,2].

Kalbin radyoterapi srasnda nlama alannda kalmas sonucu kardiyak yaplarda nemli bozukluklar
geliebilmekte ve bu durum uzun dnemde (10-20 yl) kalp rahatszlklar sebebi ile lmlere yol amaktadr[3].
Kra, 2007 radyoterapinin uzun dnemde kalpte meydana getirdii yapsal ve ilevsel deiiklikleri; perikardit,
endokardiyal fibrozis, iskemiye bal olmayan miyokardiyal fibrozis, koroner arterlerde tkanma, byk
damarlarda hasar, ileti sistemi hasarlar, ventrikl yetersizlii, kardiyak ritim bozukluu eklinde saymtr[3].

Tamamen istemsiz olarak kaslp geveyen kalbin almas otonom sinir sistemi (OSS) tarafndan
dzenlenmektedir. Kalp atm hz ve kalp kaslma gc OSS nin sempatik ve parasempatik dallar tarafndan
kontrol edilir. Kalp Hz Deikenlii (KHD) spektral analizleri OSSnin giriimsiz bir gstergesi olarak kabul
edilmektedir[4]. KHD G Spektral Younluunun (GSY) LF (0.04-0.15 Hz arasndaki) bileenin gcnn
sempatik ve parasempatik, HF (0.15- 0.4 Hz) bileeninin gcnn ise parasempatik aktivite ile ilikili olduu
kabul edilmektedir. LF/HF oran simpato-vagal denge olarak isimlendirilmekte ve sempatik ve parasempatik
aktivitelerin birbirine gre durumu hakknda greceli olarak bir bilgi salamaktadr [4]. Literatrde kanser
hastalar zerinde yaplan sadece birka KHD almasna rastlanmaktadr. Bunlardan bazlarnda kanser
tedavisinde kullanlan kardiyotoksik veya nrotoksik kemoterapi ilalarnn OSS aktivitelerinde deiimler
oluturduu belirtilmitir[5,6]. Dierlerinde ise; kanser hastalarnn genellikle kemoterapi ve radyoterapiyi
birlikte almalar dolays ile OSSde grlen deiimlerin kemo ve radyoterapinin birlikte etkisi olduu
belirtilmitir [7,8,9].
Bundan nce hi bir almada, kalbin direkt olarak iyonize radyasyona maruz kald kanser hastalar zerinde
bir KHD analizi almas yaplmamtr. Bu almann amac, kalp atm hz ve kalbin kaslma gcn kontrol
eden sinir sistemi dal olan OSS aktivitelerinin kalbi de iine alan mediasten blgesine uygulanan radyoterapi
srasnda alnan radyasyon dozuna bal olarak deiip deimediini incelemektir.

2. Yntem
Bu amala; kalbin ksmen alan ierisine alnd 12 kanser hastasndan ilk radyoterapi fraksiyonundan hemen
nce ve sonra, 15. radyoterapi fraksiyonundan hemen nce ve sonra olmak zere, KHD sinyallerini elde etmek
iin 5er dakikalk elektrokardiogram (EKG) kaytlar alnmtr. almaya ya ortalamalar 52.910.4, kilo
ortalamalar 68.212.6 olan 12 (5 kadn 7 erkek) hasta katlmtr. Bu aratrma Hacettepe niversitesi Etik
Kurulu tarafndan bilimsel etik asndan onaylanm, gnll olan denekler deney hakknda bilgilendirilerek
yazl onaylar alnmtr.

almada tmrn 3 boyutlu olarak grntlenmesine ve 6 MVluk foton enerjisi ile nlanmasna imkan veren
dorusal hzlandrc (Elekta Synergy Platform) cihaz kullanlmtr. Deneklere her bir seansta 180-200 cGy
radyasyon uygulanarak yaklak olarak hepsinin eit miktar radyasyona maruz kalmalar salanmtr. EKG
kaytlar yaplmadan nce, denekler 5 dakika dinlendirilmi, kaytlar denekler a karnna iken ve yatar
pozisyonda alnmtr. Kaytlar iin MP30 (BIOPAC Systems, Inc., Goleta, CA) fizyolojik veri toplama sistemi
kullanlmtr. Gnlllerin EKGleri kaydedilirken, tek kullanmlk gm-gm klorr elektrotlar kullanlm
ve DI EKG derivasyonu kaydedilmitir. EKG sinyalleri 1 KHz ile rneklenerek 10 bit znrlkle bilgisayara
aktarlmtr.

KHD sinyallerinin elde edilmesi iin Menrad, 1981 tarafndan gelitirilen QRS tespit algoritmas kullanlmtr
[10]. QRS komplekslerindeki R dalgalarnn zamanlar bulunup farklar alnarak KHD sinyalleri elde edilmitir.
Analizler iin 120 saniye civarndaki uzunluklardaki duraan KHD sinyalleri seilmitir. KHD sinyalleri 2 Hz ile
yeniden rneklenmi, g spektral younluklar (GSY) bulunmadan nce sinyallerin ortalamas atlmtr. KHD
sinyallerinin GSYsi bulunurken, AR (Auto Regresive) parametrelerine dayanan Yule Walker Metodu
kullanlmtr. AR model derecesi 18 olarak seilmitir.

Karlatrmalar iin Task Force,1996 tarafndan nerilen KHD analizi parametrelerinden; ortalama RR aralklar
(ortRR), RR aralklarnn standart sapmas (stdRR), g spektral younluu zerindeki LF ve HF blgelerinin
gleri, LF/HF oran parametreleri hesaplanmtr. Anderson Darling normalite testi uygulanarak verilerin
normal dalma uyduu grldkten sonra, ilk ve 15. radyoterapi fraksiyonlar ncesinde ve sonrasnda alnan
kaytlardan hesaplanan KHD parametreleri eletirilmi student t-test kullanlarak karlatrlmtr. P<0.05
deerleri ilgilenilen parametrenin anlaml ekilde deitii eklinde yorumlanmtr.

3. Deney Sonular
ekil1de deneklerden birine ait ilk radyoterapi fraksiyonu ncesi ve sonrasna ait KHD sinyalleri karlatrma
yapabilmek iin yan yana gsterilmitir. ekle gre; ortRR ve stdRR nin bariz ekilde azald sylenebilir. Bu
KHD sinyallerinin GSYleri ise ekil2de grlmektedir. Buna gre; KHD sinyalinin LF ve HF glerinde bir
azalma grlmektedir. ekil3 ve 4te ise ilk ve 15. radyoterapi fraksiyonu sonrasndaki KHD ve KHD GSYleri
grlmektedir. Radyoterapi uygulanmasndan sonra da ncesindekine benzer KHD ve KHD GSYsi deiimleri
gze arpmaktadr.

Grafikler zerinde grlen bu deiimlerin, tm denekler iin istatistiksel olarak anlaml dzeyde olup
olmadn grmek iin tm deneklere ait hesaplanan KHD parametrelerinin ortalama ve standart sapmalar
tablo1de verilmitir. Tabloya gre, ilk ve 15. radyoterapi ncesine ait KHD parametrelerinin karlatrlmas
sonucu, stdRRnin anlaml dzeyde (P=0.01) dt, LF/HF orannn ise anlaml miktarda ykseldii (P=0.03)
grlmektedir. ilk ve 15. Radyoterapi seanslar sonrasnda ise stdRR (P=0.01) ile LF (P=0.03) ve HF (0.02)
glerinde anlaml dler gzlenmitir.

4. Tartma ve Sonu
lk ve 15. radyoterapi ncesi ve sonrasnda KHDnin zaman ve fekans dzlemi parametrelerinden bazlarnda
anlaml deiimler gzlenmitir. Bu deiimler ANS aktivitelerinde azalmaya iaret eden trdeki deiimlerdir.
60 80 100 120 140 160
500
600
700
800
900
1000
1100
Ilk Tedavi ncesi KHD
zaman (sn)
R
R

a
r
a
l
k
l
a
r

(
m
s
n
)
60 80 100 120 140 160
500
600
700
800
900
1000
1100
Onbeinci Tedavi ncesi KHD
zaman (sn)
R
R

a
r
a
l
k
l
a
r

(
m
s
n
)
ekil1. Deneklerden birine ait ilk ve 15. radyoterapi uygulamas ncesindeki KHD sinyalleri

0 0.1 0.2 0.3 0.4
0
0.005
0.01
0.015
0.02
lk Tedavi ncesi KHDnin GSYsi
frekans (Hz)
G
S
Y
(
m
s
2
/
H
z
)
0 0.1 0.2 0.3 0.4
0
0.005
0.01
0.015
0.02
Onbesinci Tedavi ncesi KHDnin GSYsi
frekans (Hz)
G
S
Y
(
m
s
2
/
H
z
)

ekil2. Ayn denee ait KHD sinyallerinin g spektral younluklar

420 440 460 480 500 520 540
500
600
700
800
900
1000
1100
Onbeinci Tedavi Sonras KHD
zaman (sn)
R
R

a
r
a
l
k
la
r

(
m
s
n
)
650 700 750
500
600
700
800
900
1000
1100
lk Tedavi Sonras KHD
zaman (sn)
R
R

a
r
a
l
k
la
r

(
m
s
n
)

ekil 3. Ayn denee ait ilk ve 15. radyoterapi uygulamas sonrasndaki KHD sinyalleri

0 0.1 0.2 0.3 0.4
0
0.002
0.004
0.006
0.008
0.01
0.012
0.014
0.016
0.018
0.02
Onbesinci Tedavi Sonras KHDnin GSYsi
frekans (Hz)
G
S
Y
(
m
s
2
/
H
z
)
0 0.1 0.2 0.3 0.4
0
0.002
0.004
0.006
0.008
0.01
0.012
0.014
0.016
0.018
0.02
lk Tedavi Sonras KHDnin GSYsi
frekans (Hz)
G
S
Y
(
m
s
2
/
H
z
)

ekil 4. Ayn denee ait KHD sinyallerinin g spektral younluklar

Tablo1. lk ve 15. radyoterapi seanslar ncesi ve sonrasna ait KHD parametreleri (RTs: RadyoTerapi seans)
N = 12 1. RTs ncesi 15. RTs ncesi 1. RTs Sonras 15. RTs Sonras
ortRR (ms)
773,17121,74 720,00106,34 ( * ) 750,75101,92 722,50105,51
stdRR (ms)
18,3311,91 13,754,59 23,6714,47 12,675,19 (
&&
)
LF (ms
2
)
176,06236,27 59,7138,17 241,60285,03 52,4942,82 (
&
)
HF (ms
2
)
167,31247,62 39,7149,82 124,40134,09 37,1138,23 (
&
)
LF/HF
1,450,83 2,311,13 ( * ) 2,081,12 2,121,33
1. ve 15. radyoterapi ncesi verilerin karlatrlmas *P<0.05,
1. ve 15 radyoterapi sonras verilerin karlatrlmas
&
P<0.05,
&&
P<0.01
R
R

a
r
a
l
k
l
a
r

(
m
s
n
)

R
R

a
r
a
l
k
l
a
r

(
m
s
n
)

R
R

a
r
a
l
k
l
a
r

(
m
s
n
)

R
R

a
r
a
l
k
l
a
r

(
m
s
n
)

G
S
Y

(
s
n
2
/
H
z
)

G
S
Y

(
s
n
2
/
H
z
)

G
S
Y

(
s
n
2
2
/
H
z
)

G
S
Y

(
s
n
2
/
H
z
)

Bu almada, literatrde ilk defa olarak, kalbinde radyoterapi alannda kald hastalar zerinde alld iin
sonularmzn tam olarak karlatrlabilecei bir alma yoktur. Fakat kemoradyoterapinin KHD zerindeki
etkilerini inceleyen birka alma bulunmaktadr. Bunlardan Hirvonen ve ark., 1989, Meinardi ve ark., 2001,
Watanuki ve ark., 2007 nn almalarnda kemoradyoterapi sonrasnda kalp atm hznda art, Ekholm ve ark.,
1999, ise d grlmtr. Bu almada da, alnan radyasyon dozuna bal olarak ortRR aralklarnda d,
yani kalp atm hznda bir art grlmtr. KHD g spektrumunun OSSnin parasempatik bileeninden
etkilenen HF gcnde grdmz azalma, Hirvonen ve ark., 1989, Watanuki ve ark., 2007 tarafndan da
grlmtr. LF/HF orannda ilk tedaviye gre 15.tedavi ncesi grdmz art, tedavi sonras verileri iin
grlmemitir. Ekholm ve ark., 1999, ve Watanuki ve ark., 2007, tedavi sonrasnda LF/HF orannda azalma
grmlerdir. Sonularmzn literatrdeki almalarn baz sonular ile uyuup bazlar ile uyumamasnn
nedeni, bu almada dierlerinden farkl olarak kalbin de radyasyona maruz kalmas olabilir.

KHD verilerini elde ettiimiz kaytlarn tedaviden hemen nce ve sonra alnm olmalar deneklerin tedavinin
oluturduu strese maruz kalmasna yol amtr. lk tedavi ncesi ve sonras verilere bakldnda stresin KHD
GSY si zerine olan etkisini gsterir ekilde LF/HF orannda sempatik aktivitenin artn gsteren bir deiim
grlmektedir. 15. Tedavi ncesi ve sonras veriler arasnda ise byle bir deiim grlmemitir. Bu durum
tedavi seanslar tekrarlandka hastalarn duruma almasndan kaynaklanm olabilir. Fakat bu durum tedavi
ncesi ve sonras verilerin birbiri ile karlatrmalarnn sonularn etkileyecek nitelikte deildir. lk tedavi
ncesi ile sonras arasnda LF, HF parametrelerinde ortalama olarak %30 lar civarndaki deiimlere karn ve
15. tedavi ncesi ve sonras verileri iin %10 lar civarnda kalmtr. Fakat hem ilk ve 15. tedavi ncesi, hem de
sonras verilerdeki LF, HF deiimleri %350-%400 ler civarndadr. Bu durum bu deiimlerin tedavinin
oluturduu ksa sreli stres kaynakl olmadn gstermektedir.

LF/HF oran dndaki KHD GSY parametrelerinde ilk ve 15. tedavi ncesinde grlen d eiliminin 15.
tedavi ncesi ile sonras arasnda da devam ettii dikkate alnrsa; mediasten blgesine uygulanan
radyoterapinin, alnan radyasyon dozuna bal olarak OSS dallarnn aktivitelerinde deiimlere sebep
olabilecei sylenebilir. Bundan sonraki almalarda; KHD parametrelerinde grlen deiimlerin arlkl
olarak kemoterapi mi? yoksa radyo terapi mi? kaynakl olduu aratrlabilir.

5. Teekkr
Bu alma Mediasten blgesne uygulanan radyoterapinin otonom sinir sistemi zerindeki etkilerinin
incelenmesi ismi ve BA09-01 proje nosu ile Bakent niversitesi tarafndan Bilimsel Aratrma Projesi olarak
desteklenmitir.

6. Kaynaklar
[1]. Kaya, A.,yonize Radyasyonun Biyolojik Etkileri, Dicle . (Jour.Of Med. School), c:29, s:3, 2002.
[2]. Seyrek, E. Radyoizotoplarn retimi ve Radyoterapide Kullanlmas, Lisans Tezi, Gazi niversitesi, 2007.
[3]. Kra, S., Radyasyon Ve Kalp, Anadolu Kardiyoloji Dergisi, s.276-282, say:1, 2001.
[4]. Task Force., Heart rate variability: Standards of measurements, physiological interpretation, and clinical
use, Task Force of ESC/NASPE.Circulation, 93, 1043-1065, 1996.
[5]. Ekholm E.M.K., Salminen E.K., Huikuri H.V., et al: Impairment of heart rate variability during paclitaxel
therapy, American Cancer Society, vol. 88, s. 2149-2153, 2000.
[6]. Meinardi M.T., Van Veldhuisen D.J., Gietema J.A., Dolsma W.V., Boomsma F., Van den Berg M.P.,
Volkers C., Haaksma J., De Vries E.G.E., Sleijfer D.Th., Van der Graaf W.T.A., Prospective Evaluation Of
Early Cardiac Damage Induced By Epirubicin-Containing Adjuvant Chemotherapy And Locoregional
Radiotherapy In Breast Cancer Patients, J Clin Oncol 19:2746-2753, 2001.
[7]. Hirvonen H.E., Salmi T.T., Heinonen E., et al: Vincristine Treatment Of Acute Lymphoblastic Leukemia
Induces Transient Autonomic Cardioneuropathy, Cancer 64:801-805, 1989.
[8]. Gambardella A., Pesce L., Barbieri M., Lombardi G., Gambardella L., Varncchio M., Metabolic changes in
elderly mainourished cancer patients after propranolol administration combined with intralipid infusion, Annals
Of Oncology, vol. 9, s. 31, 1998.
[9]. Watanuki K., Evaluation Of Autonomic Dysfunction Associated With Chemoradiotherapy For Oral
Cancer: Analysis Of Heart Rate Variability, AAOMS, 2007.
[10]. Freisen. G. M., Jannett T. C, Jadallah M. A, Yates S. L, Quint S. R. and Nagle H. T., A Comparison of The
Noise Sensitivy of Nine QRS Dedection Algorithms. IEEE Trans. Bio. Med. Eng, 37:85-98, 1990.

zlem Cokun
Biyomedikal Cihaz Teknolojisi Blm
Sleyman Demirel niversitesi
oulukut@mmf.sdu.edu.tr

zet: Bu almada, teletp genel hatlaryla incelenmi ve balca uygulama alanlarna, kullanlan yntemlere
deinilmitir. Teletp, iletiim aralar kullanlarak uzaktaki bir hasta ile hekim arasndaki iletiimi ifade
etmektedir. Teletp ve telesalk sistemlerinin en genel hedefi, yaygn, ucuz ve kaliteli salk hizmeti
salanmasdr. Teletpn tarihi telefonun icat edildii yllara kadar uzanmaktadr. Teletp sistemlerinin geliimi,
iletiim teknolojilerin geliimi ile paralel bir ekilde olmaktadr. Gnmzde internet gibi tm dnyay kapsayan
iletiim a ve gelien web teknolojileri sayesinde, salk bilgi sistemleri ve teletp sistemleri web zerine
tanmaktadr. Internet in yaygnl ve ucuzluu nedeni ile salk hizmetleri daha byk kitlelere
ulatrlabilmektedir. Pek ok niversite ve eitli kurulular, teletp sistemleri hakknda almalar
yapmaktadr. Bu almalar genellikle hkmetler tarafndan byk lde desteklenmekte ve teletp
sistemlerinin gelitirilmesi tavsiye edilmektedir.

Anahtar Kelimeler Teletp, telesalk

1.Giri

Kelime anlamyla teletp uzaktan-tp ve terim anlamyla ise tbbi bilginin teknolojik imkanlarla uzaktaki bir
hastann yardmna ulatrlmas olarak tanmlanabilir. Teletpn genel amac modern bilgi ve haberleme
teknolojilerini kullanarak yeterli bilgi ve eitimin bulunmad uzaktaki bir noktaya uzman bazl bir salk
destei tamaktr. Teletp kavram ilk olarak 30 yl kadar nce gnmzde de kullanlmakta olan PSTN hatlar
zerinden kullanm eklinde ortaya atlmtr. Teletp uygulamalarnda canllarn hareketlerini snrlamadan
doal yaam alanlarnda izlenebilmesine olanak salad iin kablosuz biyotelemetri sistemleri daha ok tercih
edilmektedirler [1]. Teletp, elektronik bilgi ve haberleme teknolojilerinin salk hizmeti salamak ve destek
sistem olarak kullanlmasdr. Hastaneler bir ksm salk hizmetini bu yolla vermektedirler. Ayrca hava yollar
irketleri de uu srasnda yolcularn ve personelin olas salk sorunlar iin teletp uygulamalarndan
yararlanmaktadrlar. Teletpn baaryla uyguland bir baka yer de hapishanelerdir. Tutuklularn salk
durumlar teletp yardm ile srekli olarak denetlenebilmektedir [2].

zellikle son birka on ylda gzlenmekte olan yal nfustaki art ve bu yal nfusun beraberinde getirdii
salk giderleri zerindeki basks uzmanlar zme zorlamtr Srekli hastanede tutulacak kronik(kalp,
diyabet, astm vs.) hastalarn yallar gibi maiyetleri yukar ekecei aikrdr. Bu guruptaki hastalarn kendi
yaam alanlarnda yaam kalitelerine mdahale olmakszn hastane imkanlar ile gzetlenip mdahale
edilebilmesi her iki taraf iin de avantajlar salayaca dnlmektedir. Operasyon ncesi ve operasyon sonras
hasta gzetimi hem hasta gvenlii hem de hastaln seyri ile ilgili bilgi toplama imkan sunabiliyor olmas bu
sistemlere olan talebi arttraca dnlmektedir. Acil durum olarak bilinen ambulans uygulamalarnda kritik
mdahale srecinde n bilgilendirme byk neme sahiptir. Temel canllk bilgilerinin servis ncesi ulatrlmas
ve gerekli uzman ve ortamn vaktinde hazrlamaya olacak potansiyel katk bu sistemleri vazgeilmez olaca
dnlmektedir [3].

Teletp, balca ksmda ele alnabilir.

Tbbi karar destei: Merkezden uzakta bulunan salk personeline gerekli olan tm bilgilerin salanmasdr. Bu
sayede hekimler online veri tabanlarn tarayabilmekte ve sorunun zm iin ihtiya duyduklar bilgi ve
belgelere ulaabilmektedir.

Uzaktan alglama: Teletpn bu yn, asl amacn en eski tarafdr. EKG, kan basnc, ultrason, hasta grntleri,
rntgen filmleri, deri yzeyinin grntleri gibi bilgilerin merkeze iletilmesinin salanmasdr.

birlii anlamas:Bir hekimin uzaktaki bir hekimin hastas iin, iletilen verileri deerlendirerek gr
bildirmesidir.

2.Teletpn Tarihesi

lk olarak 1960 ylnda NASA tarafndan kullanlmaya balanmtr. Ancak, gnmzde gerek klinik gerek
maddi gerekse teknik nedenlerle gereken geliimi gsterememitir. Teletp, tbbi konsltasyon, tan, tbbi ve
hasta eitimi, cerrahi ilemler gibi deiik ynleri vardr. Teletp ilk defa 1959 ylnda Nebrska niversitesi'nde
Psikiyatri Blmnde grntl telekomnikasyon yardmyla kullanlmtr. 1968 ylnda Massachusetts
Hastanesi ile Boston Havaalan arasnda kurulan video balants sayesinde havaalannda srekli hekim
bulunmas ihtiyacn ortadan kaldrmtr. Bu srada kardiyoloji, dermatoloji ve radyoloji takipleri baaryla
uygulanmtr. 1968 ylnda INTERACT programyla Vermont niversitesi krsal alanlarda teletp kullanlarak
uzman doktorlardan konsltasyon ve eitim saland. 1974 ylnda NASA tarafndan tele tan denenmitir. 1989
ylnda uluslararas teletp yardmyla konsltasyon uygulanmtr. 1994 ylnda NASA, WHO, Dnya Bankas
gibi kurulular Byk Salk An kurmak iin bir araya gelmilerdir. Amerika'da askeri ve sivil olarak teletp
iin ayrlan bte 240 milyon dolar olarak bildirilmitir [4].

3.Balca Kullanm Alanlar

Uzaktan hasta takibi. Hastaya ait veriler uzak mesafeye iletilmek amacyla eitli elektronik cihazlarla alnr ve
deerlendirilmek zere izleme merkezine gnderilir. rnein, uzaydaki astronotlarn kalp at hzlar, kandaki
oksijen, karbondioksit miktar gibi veriler eitli yntemlerle dnyadan izlenebilmektedir. Yine teletp ile salk
merkezlerine uzak yerlerde alanlarn ya da hastane dndaki hastalarn tbbi verileri uzaktan takip
edilebilmektedir.

Hastaln tan ve tedavisi. Hastaln tansnn konmasnda zorlanld durumlarda, hastaya ait bilgi ve yaplan
tetkikler, biliim ve iletiim aralar araclyla baka merkezlere gnderilir. Uzakta bulunan uzmanlar veya
merkezler araclyla tehis konulabilir ve tedavi dzenlenebilir.

Tbbi eitim ve aratrma. Veritabanlarna eriim ve zel seminerler ile tp merkezlerine uzakta bulunan salk
personeli ve hastalar iin srekli bir eitim ve aratrma olana salanr [5].

4. Teletp eitleri

Teletp yntemleri daha ok radyoloji, kardiyoloji, dermotoloji, psikiyatri alanlarnda ve acil tp, video konferans
iin kullanlmaktadr. Teletbbn bu alanlar iin uygulamalar zel isimler alrlar. Teleradyoloji, telekardiyoloji,
telepsikiyatri, telecerrahi, telepatoloji rnek olarak verilebilir. Teleradyoloji hastalara ait radyolojik grntlerin
baka bir merkeze gnderilerek, kar taraftan gr alnmas eklinde uygulanr. Gnderilecek olan bilgi
bilgisayarl tomografi (CT), manyetik rezonans filmleri (MRI) olabilir. Geni bant teknolojisi gerektirir. (128
kps-1,5 Mbs). Ayrca daha ok hastane ierisinde kullanlan CS (resim arivleme ve iletiim sistemi) sistemi de
teleradyoloji uygulamas olarak grlebilir. Bu sistem yerel a (LAN) kullanr. Resimler arivlenir ve veri taban
sayesinde kullanclar bu resimler ulaabilir. Teleradyoloji bir ok lkede teletbbn en yaygn kullanm eklidir
[6]. Telekardiyoloji, EKG sinyalleri yada kalp at sesleri gibi tbbi bilgilerin uzak merkeze aktarlmas eklinde
uygulanr. Uzmanlar arasnda video konferans ve hasta doktor arasnda grnt ses aktarm uzun yllardan bu
yana kullanlmaktadr. Telecerrahi. Telecerrahi uzaktan ameliyat eklinde kullanlmaktadr. Cerrah uzaktan
kontrol ettii bir robot yoluyla hastaya temas etmeden ameliyat gerekletirebilmektedir [7]. Telepatoloji, teletp
yntemleri ile patolojistler, uzak bir merkezdeki mikroskobu kontrol edebilirler. Ya da eitli patolojik slaytlarn
baka bir merkeze gnderilip gr alnmas eklinde uygulanr [8].

5. Uzaktan Tbbi Grntleme ve Hasta Takip Sistemleri

Teletp konusundaki almalar yeni deildir, literatrde gemi 30-40 ylda yaynlanm makalelere rastlamak
mmkndr. Uygulamalara ise ilk defa 1960l yllarda Kuzey Amerikann hekim bulunmayan, uzak krsal
yerleim yerlerinde yaayanlara birinci basamak salk hizmeti vermek amacyla balanlmtr. Bu yerleim
yerleriyle, tp merkezleri arasnda kurulan zel hatlar sayesinde, patoloji rnekleri incelenebilmi, rntgen
filmleri deerlendirilebilmi hatta akcier konsltasyonu yaplabilmitir. Bir baka uygulamada ise, mays
1999da bir grup doktor ve dac Everest trmannda, tadklar alglayclar ve vericiler sayesinde yksekliin,
souun ve yorgunluun etkilerini annda aadaki doktorlara iletmiler ve trman daha gvenli hale
gelmitir.


Amerika ve in arasnda gerekletirilen bir alma da, Sun Micro Systems Inc. tarafndan gelitirilen bir sistem
ile, inli hastalarn hastalklar Amerikada bulunan uzman hekimler tarafndan tehis edilebilmekte ve indeki
doktorlarn tedaviye bu tehislerin altnda devam etmesi salanabilmektedir. ABDde Medical College of
Georgia, hastalarn lokal teletp ana entegre ederek, hekimlerin hastalarn on-line ziyaret edebilmelerini ve
gnn her saatinde teledanmanlk yapabilmelerini salamtr. Genellikle yatalaklardan oluan hastalar,
etkileimli video ile klinie baldr ve elektronik steteskop yada nabz ler gibi zel aletler hastann salk
durumunu klinie ulatrmaktadr. Elektronik kamera ve mikrofon ile sonular on-line olarak hekime iletilmekte,
hekimde hastaya talimatlar verebilmekte yada bir reete gnderebilmektedir [9].

6. Teletpta Kullanlan Teknolojiler

Standart Telefon A (POTS). En basit ve yaygn olarak kullanlan yntem standart telefon adr. Bir eit devre
anahtarlamal yntemdir. Kullanlan devre, sadece grme yapld zaman iki nokta arasnda kurulur, grme
bittii zaman iptal edilir. Normal telefon hatlar ile verimli bir ekilde canl grnt ve ses aktarmak zordur.
Kk apl sakla-gnder projelerinde kullanlmas daha uygundur [11].

ISDN (Integrated services digital network). Video konferans iin standart olarak kullanlan bu yntem 128 Kbps
hznda bilgi iletimi salar. Video konferans sistemi video monitr, video kamera, mikrofon, hoparlr ve
kodlayc-kod zcden (CODEC) oluur. Kapasitenin ve resim kalitesinin yksek olmas iin bana geniliinin
byk olmas gerekir. ISDN hatlar mevcut telefon a yaps zerinden ses, data ve video bilgilerinin tanmas
iin tasarmlanmtr. Salanan bant genilii bir ok medikal cihazn da kullanmna izin verir. rnein telefon
hatt zerinden doktorlar elektronik steteskopla elde edilen sesleri dinleyebilirler yada otoskop vastasyla
hastalarn kulak, burun, boaz i yaplarn inceleyebilirler [10].

Kiralk Hat (Leased Line). Hzl, kaliteli ve 24 saat kesintisiz internet balants salar. Kiralk hat kullanc
sistemine ekilen zel bir hat zerinden alr. Hat srekli aktiftir, balant kopmas, balant salayamama gibi
sorunlar yaanmaz. letim iin TDM veya DXX iletiim teknolojilerini kullanlmaktadr. 64 kbps 2Mbps
hzlarnda iletiim yaplabilir. ehir iinde kullanm daha uygundur [7].

Frame Relay. Bir eit kiralk hattr ve verilerin ok yksek hzlarda iletilmesini salar. Hz 1,5-2 Mbps
seviyelerine kabilir. Veriler frame ad verilen paketler eklinde aktarlrlar. Hata kontrol sadece verinin
iletildii noktada yapld iin hz yksektir. Maliyetin yksek olmas sebebiyle daha ok ehirler arasnda
kullanlr [10].

XDSL (Djital Subscriber Line). Gelimi modlasyon teknikleri kullanr. Son yllarda ortaya km, yksek bant
genilii, yksek hzda ses ve grnt iletimi salayan yeni bir teknolojidir. Lokal santraller ile kullanclar
arasnda telefon grmelerinde kullanlan 2 telli hatt kullanr. Bant genilii 1,2 MHze kadar kmaktadr.
ADSL, RADSL, HDSL (Yksek Data Gnderen Saysal Abone Hatt), SDSL ve VDSL ( ok Yksek Hzl Data
gnderen saysal Abone Hatt) eitleri vardr. Data sktrlarak gnderilir ve veri iletim hz 52 Mbps
seviyesine kadar ulaabilir [12].

Kablo TV. Kablo TV, kullanclara geni bant ve hzl internet eriimi, data aktarm, TV, radyo yayn gibi
hizmetler salar. eitli ortamlardan gelen veriler, TV, radyo sinyalleri birletirilip paketler halinde fiber optik
yada koaksiyel kablo zerinden kullancya iletilir. 64 kbps alm,16 kbps iletim ve bunun katlar eklinde hzlara
ulamak mmkndr [10].

Uydu eriimi. zellikle uzak lkeler ve ktalar aras yaplan teletp uygulamalarnda kullanlr. 9,6 Kbps 622
Mbps hzlarda iletiim yaplabilir. Dk hzlar iin VSAT, noktadan noktaya yksek hzl balantlar iin ise
SCPC teknolojisi kullanlmaktadr [11].

GSM (Global System for Mobile Communication). 890-915MHz aras alr. 9,6 kbit/s iletiim hzlarna
ulalabilir. En popler saysal sistemdir. Ses kalitesi analog sistemlere gre daha iyidir. Konuma ifrelenir,
abonenin gvenlii salanr. PSTN, ISDN, GPRS gibi varolan dier sistemlerle uyumlu bir biimde alr. GSM
zellikle hastalarn evden takibinde verilerin merkeze aktarlmas iin kullanlmaktadr [13].

GPRS (General Packet Radio Service ). GSM ebekeleri zerinden 171,2 kbps hzlarda veri iletilebilmesini
salar. Mobil cihaz kullanclarna kesintisiz internet balants sunar. Ayn hattn birden ok kullanc tarafndan
paylalabilmesini salayan paket anahtarlama yntemini kullanmaktadr. Srekli balant vardr fakat
gerekleen veri miktar zerinden cret denir [13].

Bluetooth. 2,4 GHz-2,48 GHz frekans bandn kullanarak ses ve veri iletimi salar. Bu bant Amerika'da ISM
(endstriyel, bilimsel ve medikal) bant olarak adlandrlmaktadr. Bandn kullanm lisanssz olup 721 Kbps
hzna ulaabilir. Destekledii mesafe yaklak 10 metredir fakat opsiyon olarak bu uzaklk 100 metreye kadar
kabilmektedir. RF (Radyo Frekans) k gc nominal 0dBm (1 mW), opsiyon olarak da 20dBm (100 mW)
olarak belirlenmitir [14].

802.11/802.11b/802.11a. Kablosuz iletiim standartlardr. 802.11, 2,4 GHz bandnda FHSS (Frequency
Hopping Spread Spectrum) tekniini kullanr ve 2 Mbps hzna ulalabilir. 802.11b ise yine 2,4 GHz frekans
bandnda DSSS (Direct Squence Spread Spectrum) modlasyon teknii ile 11 Mbps hzlarna kabilir. 802.11a
ise 5 GHz bandnda alr ve 54 Gbps hzlarna ular. OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplexing)
tekniini kullanr [15].

7.Sonular

Kablosuz teknolojinin yakn gelecekte tm yerleim birimlerinde kullanlmaya aday bir teknolojisi olaca
dnlrse, hem hastalarn gezginlii hem de doktorlarn gezginlii salanacaktr. Bir hasta dnyann farkl
yerlerinden farkl bir ok doktor tarafndan gzlenebilecek ve tehis konulabilecektir. Bu sistemin
kullanlmasyla, kablosuz sistemin elektromanyetik kirliliine ilave bir elektromanyetik kirlilik olmadan
biyotelemetrik lmler gerekletirilebilecektir. Sistem hem fiziksel boyutlar kk olduu iin hastay ok az
rahatsz edecek hem de maliyeti dk olduu iin hasta ve hastaneye az mali klfet getirecektir. letim ilemi
sistemden bamsz bir ekilde gitgide gelien bir teknoloji olduundan sistemin kullanlabilirlii zamanla
nemli oranda artacaktr. Ayn ekilde, TCP/IP ve internet uyumlu cihazlarn artmasyla alc noktalarda ok
daha pratik zmler retilebilecei dnlmektedir. Tm bu avantajlarnn yan sra sistemin baz
dezavantajlar ve kstlar bulunmaktadr. Sistemin elektromanyetik kirlilie neden olmas kanlmazdr. Bu
elektromanyetik kirliliin hem evreye hem de hastann kendisine kesin kantlanmam olmasna ramen zarar
verecei dnlmektedir. Sistemin elektronik devre elemanlarnn elektrik alan, manyetik alan, s, nem gibi
fiziksel artlardan etkilenmesi sistemin kstlarndandr. Ayrca verici zerindeki yazlmlara virsler ve
hackerlerin zarar vermesi mmkndr.

Kaynaklar

[1].Garshnek V. and Burkle F. M., Applications of Telecommunications to Disaster Medicine, Journal of the
American Medical Informatics Association, Vol:6, No:1, 26-37, Jan / Feb 1999.
[2].Ylmaz E., Uzayda Olsanz da Salnz Denetim Altnda, Bilim Teknik Dergisi, No:376, 50-53, Mart 1999.
[3].M.D. Melnyk, J.M. Silberman, A Wireless Electrocardiogram System, Yksek Lisans Tezi, Cornell
University, May 2004
[4]. Craig, J., Patterson, V., Introduction to the practice of telemedicine. Journal of Telemedicine and Telecare,
say 11, sayfa 3-11, 2005.
[5].Filho P.B., Azevedo F.M., Proposal of a Telemetry System for Bioelectrical Signals Monitoring, Valncia,
Espanha, , 140-143, 27-28 November 1997.
[6].Aas, M. H,Organizational cooperation in teleradiology. Journal of Telemedicine and Telecare, say 11,
sayfa 45-51, 2005
[7].http://www.acponline.org/journals/impact/winter2002.htm
[8].http://www.telepathology.com/
[9].Bilgel, N, Internet ve tp, S.37, 1997, stanbul
[10].http://www.telekom.gov.tr
[11].http://www.telekom.gov.tr
[12].http://inet-tr.org.tr/inetconf7/bildiriler/88.doc
[13].http://www.gsmworld.com/
[14].http://e-dergi.emo.org.tr/index.php
[15].http://cisn.odtu.edu.tr/2002-6/ieee.php
amur Miktarnn Azaltlmasnda Yeni Bir Teknoloji: Darbeli Elektrik
Alan Uygulamas

Gnl Turul emer
1
, Emine Can
1
, kr zen
2

1
Akdeniz niversitesi
evre Mhendislii Blm
Antalya
gicemer@akdeniz.edu.tr, eminecan@akdeniz.edu.tr,

2
Akdeniz niversitesi
Antalya
sukruozen@akdeniz.edu.tr

zet: Atksu artma ilemleri sonucu oluan atk amurun bertaraf, yksek hacim ve dk kat madde ierii
nedenleriyle sorun olmaktadr. Bertaraf g olan bu amurun rtlmesi ve suyunun alnmas temel
problemdir ve bu sorunlarn zm iin mekanik, sl, kimyasal ve biyolojik yntemler aratrlarak yeni
teknolojiler retilmitir. Yukarda sz edilen tm yntemler, biyolojik ayrma ilemi iin bir n ilem nitelii
tamakta ve amur kat maddesindeki hcre bileenlerini ve dier organik maddeleri serbest brakarak ayrma
hz ve derecesinde bir art salamaktadrlar. Bu yntemlerle gerekleen ilemler sonucu havalandrma
havuzlarnda daha iyi ayrma verimi, kuru kat ieriinde art, ikin amurun engellenmesi, susuzlatrma iin
polimer ve flokulant kullanmnn azaltlmas saland dnlmektedir. Bu almada, sabit aralklarla artma
amuruna elektriksel yk veren Darbeli Elektrik Alan (DEA) yntemi uygulanarak amurun flok yapsnn
mekanik bozunmasnn salanmas amalanmtr. Darbeli Elektrik Alan ynteminin amur flok yapsnn
bozulmas ve kuru maddesinin azaltlmas zerine etkileri aratrlmtr.

1. Giri
Atksu artm sonucu oluan sv ya da yar kat halde, kokulu; uygulanan artma ilemine bal olarak arlka
%0.25 ile %12 kat madde ieren atklar artma amuru olarak isimlendirilir. [1]
Atksu artma ilemleri sonucu oluan atk amurun yksek hacim ve dk kat madde ierii nedenleriyle
bertaraf sorun olmaktadr. Gnmzde amur iin en yaygn kullanlan bertaraf yntemi bu amurlarn kat atk
deponi alanlarnda ayrlan zel bir blgede depolanmasdr. Fakat yksek alan gereksinimi nedeniyle amur
hacminin azaltlmas gerekmektedir. Bu amala amur kurutma yataklar, amur lagnleri, amurun araziye
yaylmas gibi yksek alan gereksinimi olan yntemlerin yan sra kimyasal madde ve enerji girdisiyle yksek
maliyetli olan belt filtreler, santrifjler, vakum filtreler ve filtre presler kullanlmaktadr. Bu geleneksel
yntemlerin dezavantajlar nedeniyle amur hacminin azaltlmasnda kullanlabilecek yeni yntemler
aratrlmaktadr.Bu yntemlerden bazlar Hidrostatik Yksek Basn, Mikrodalga, Ultrases, Plazma ve Darbeli
Elektrik Alandr.

DEA yntemi iki elektrot arasna yerletirilmi materyale yksek younluklu elektrik darbeleri gnderilmesi ile
uygulanr. Bu yntemde uygulanan elektrik alan kuvveti, muamele sresi, spesifik enerji, darbe geometrisi,
muamele scakl, ortam faktrleri, iletkenlik ve uygulanan materyalin zellii elektrik alann etkisini arttran
yada azaltan nemli parametrelerdir.
Bu yntem zellikle gda sektrnde mikroorganizmalarn inaktivasyonunda kullanlan sl olmayan bir ilemdir.
Atksuda ve artma amurunda ise inaktivasyon ve amur hacmine etkilerini inceleyen az sayda alma
mevcuttur. Bu konuda yaplan almalarda DEA nn anaerobik rme tanknda bekleme sresini ve rtc
hacmini azaltt, amur flok yapsn bozduu ve mikrobiyal hcre duvarlarn tahrip ettii grlmtr. [2]
Bunun yan sra filamentli bakterilerin flok yapsnda bozulmalara, ken amur hacminin azalmasna, organik
maddelerin bozunmasna ve gaz retiminin artmasna neden olduu grlmtr. [3] Ayrca DEA uygulamasnn
suda partikl miktarn artt saptanm [4] ve flok yapsn paralayarak znebilir kimyasal oksijen
ihtiyac/toplam kimyasal oksijen ihtiyac orannda 4,5 kat ve hcre d polimer miktarnda 6,5 kat art olduu
belirlenmitir. [5]
Bu almada Lara evsel atksu artma tesisi dengeleme havuzundan alnan amur numunelerini farkl iddetlerde
DEA uygulanm ve DEA nn amurun fiziksel zelliklerine (pH, scaklk, iletkenlik), Askda Kat Madde
(AKM), Kimyasal Oksijen htiyac (KO) ve Kat Madde (KM) ieriine etkisi incelenmitir.

2. Materyal ve Metot

2.1. Materyal
Bu almada evsel atksularn biyolojik olarak artlmas sonucu oluan amur rnekleri kullanld. amur
numuneleri Lara Atksu Artma Tesisi dengeleme havuzundan alnarak souk zincirde (4 C de) laboratuara
getirildi. amur zellikleri zamana bal deiim gsterdii iin tm analizler ayn gn ierisinde tamamland.

2.1.1. Lara Atksu Artma Tesisi

Lara evsel atksu artma tesisi Antalya Su ve Atksu daresi (ASAT) Genel Mdrl tarafndan Antalyann
dou blmnde 350.000 nfusa edeer biyolojik artm yapacak ekilde iletmeye alnmtr. Artma tesisinde
Tam Nitrifikasyon ve Deninitrifikasyon ile biyolojik ve kimyasal olarak Fosfor gideriminin saland
Bardenpho prosesi uygulanmaktadr. Artlm atksular dezenfeksiyon sonras derin deniz dearj ile bertaraf
edilmektedir. [6]

2.2. Metod

almada, amur rneklerinin susuzlatrlmas, amurun kat madde ieriinin arttrlmas ve amur hacminin
azaltlmas amacyla rneklere 3,76,3 kV/cm elektrik alan iddetinde, 1000Hz frekans ve 1dk sre ile DEA
uygulanmtr.
Uygulama ncesi ve sonrasnda rneklerde Askda Kat Madde (AKM), Kat Madde (KM), Kimyasal Oksijen
htiyac (KO) ve amur Hacim ndeksi (H) analizleri Standart Metota gre [7] ve KM ierii Kocasoy
1994e gre [8] yaplmtr.
Bunun yan sra laboratuarda muamele ncesi ve sonras rneklerin iletkenlii (iletkenlik ler ile), scakll
(termometre ile) ve pH (pH metre ile) llmtr.

2.3 DEA DZENE
almada gerekli olan darbeli elektrik alan (DEA) elde edebilmek iin gerilimi 20kV, frekans 5kHz, akm
10mA maksimum deerlerine kadar ayarl olarak kabilen bir kaynak tasarm yaplmtr.(Kaynak tasarm,
imalat ve testleri Akdeniz niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii blm laboratuarnda
gerekletirilmitir). Deneysel amal gereklenen kaynaktan yukarda verilen maksimum deerlere kadar
ykselebilen kare darbe elde edilmitir. Deneylerde paralel plaka elektrot sistemi kullanlarak deneyler iin
planlanan elektrik alan iddetleri elde edilmi ve numunelere uygulanmtr. Paralel plaka olarak 2mm
kalnlnda 23x13 cm boyutlarnda bakr levhalar kullanlmtr. Paralel levhalar, homojen elektrik alan elde
edebilmek iin bir toprak zemin zerine birilerine d mesafesinde yerletirilmitir. Plakalar aa ayak zerine
tespit edilip birbirlerine paralel yerletirilmitir. Ara mesafe, uygulanacak elektrik alan iddetine bal olarak
ayarlanabilmektedir. Elektrik alan dalmnda bozucu etkilerin olumamas amacyla besleme kablolar
plakalarn orta noktalarna balanmtr. Plakalar arasnda oluan elektrik alan deeri uygulanan gerilim ve
plakalar aras mesafeye bal olarak deiim gsterir.

d V E /
[1]

Burada; V plakaya (+) uygulanan gerilim deeri (kV) ve d (m) plakalar aras mesafedir.

3. Bulgular ve Tartma
Artma amuru rneklerine 3.8-6.3 kV/cm elektrik alan iddeti uygulanarak amurun fiziksel zelliklerinde
deiimler incelenmi ve tesisin dengeleme (son keltim havuzundan) alnan rneklerin baz fiziksel zellikleri
Tablo 1de zetlenmitir. Biyolojik artma tesislerinin son keltim havuzlarnda beklenen kat madde ierii %
14 arasnda deimekte olup dengeleme havuzundaki ham amur rneinde %3.6 deeri bu aralk iinde
bulunmaktadr.

Tablo1. Ham amurun zellikleri
Scaklk
(C)
letkenlik
(S/cm)
pH H
(ml/L)
AKM
(mg/L)
KM
(%)
KO
(mg/L)
27,4 2087 7,07 925 13183 3,6 6223

letkenlik ve pH deerlerinde nemli bir farkllk gzlenmemi olup sadece 4.3 kV/cm uygulama sonras tm
parametrelerde bir art bulundu. Bu art, hcrenin transmembran potansiyelini etkiledii ve oluan porlarn geri
dnmsz hale geldiini gstermektedir. letkenlik ve pHda ykselme mikroorganizma inaktivasyonunu da
artna neden olmaktadr. Ayrca, hcre paralanmasn etkileyen koullardan biri olan darbe skl artarsa
suyun elektrik yk deiecei iin inaktivasyon ya da hcre paralanmas da artacaktr. Hcre dengeleimi
(homeostazi) bozulurken, dk pHl hcre ortamlarnda sitoplazma kt ynde etkilenecektir.[9]

Biyolojik amurlarn susuzlatrlmasn floklarn partikl boyut dalm, bal su ierii, viskosite, yap ve
kompozisyonu ile hcre d polimerik maddeler gibi pek ok faktr etkilemektedir [10]. amur floklarnn su
tutma kapasitesi hcre d polimer ieriklerine baldr. Bu nedenle amur susuzlatrmasnda nemli bir
faktrdr.

Tablo2. amur rneklerinde muamele sonras analiz sonular
Uygulama
No
Elektrik Alan
iddeti
(kV/cm)
Scaklk
(C)
letkenlik
(S/cm)
pH AKM
(mg/L)
KM
(%)
KO
(mg/L)
0 Ham amur 27,4 2087 7,07 13183 3,6 6223
1 3,7 26,5 2148 7,02 13735 4,5 9056
2 4,3 26,3 2778 7,12 14313 5,8 9445
3 5,0 25,3 2090 7,06 13898 7,7 7001
4 6,3 25,2 2067 7,08 12668 8,6 6556

ekil 1a. DEA uygulamas sonucunda AKM ekil 1b. DEA uygulamas sonucunda KO
miktarnda deiim miktarnda deiim

ekil 1c. DEA uygulamas sonucunda KM miktarnda deiim

amur floklarnn ve hcre d polimerlerin krlmas, floklar iinde bulunan suyun sv ortama gemesiyle kat
madde ieriinin artmas ve hacminin azalmas beklenmektedir. Hcrenin paralanmas ve hcre ieriinin
amur matriksine gemesi iin elektrik alan uyguland ve amur numunelerinde farkl elektrik alan iddeti
uygulama sonras analiz sonular Tablo 2de zetlenmitir. Uygulanan elektrik alan iddetindeki artna paralel
olarak amurun kat madde miktarnda nemli oranda bir artna neden olmutur(ekil 1c). Artma amurlarnn
kat madde ierii ile amur hacmi arasnda ters orantl iliki bulunmaktadr. Ancak, KO ve AKMda 4.7
kV/cm E.A iddetine kadar bir art gzlenmi, 5.0 ve 6.3 kV/cm E.A iddetinden sonra azalma eilimi ekil 1a
ve 1bde grlmektedir. DEA uygulama sonras hemen analiz yapldndan kimyasal reaksiyonlarn
gerekleme sresinin ok ksa olmas KO deerlerinin gereki aklamamaktadr. Uygulama sonras bekleme
sresi eklenmesi gerektii kanaati olumutur.

Tpfln[11] doktora almasnda, Loeffler vd, PEF-artlm amur biyolojik aktivitesinde azalma ve su
fraksiyonunda organik madde art olduunu gsterdi. 26 kV/cm ve 800 kJ/kg uygulama sonras, amur
szntsnde KOnn % 25in zerinde arttn ve 40Cnin zerinde scaklk artna izin verildii zaman
enerji gereksinimi azaldn belirtmilerdir. Bir baka denemelerinde 1,5 kV/cm muamele ve 360 kJ/l lk enerji
girdisi sonras, % 15 kadar KO olutuu rapor edilmitir. Anaerobik paralanma srasnda ise, uucu ask kat
madde (VSS) ve gaz retiminde sl artma iin 445 kJ/lnin aksine 150 kJ/l DEA enerji girdisiyle %8 ve %19
verim salanabilecei bulunmutur. Termal artm iin% 50 enerji ihtiyacnn aralnda en fazla s geri
kazanm dikkate alndnda yaklak 225 kJ/kg indirilecektir. Yine ayn aratrclar, DEA uygulamas sonras
organik madde salnm susuzlatrmada olduu gibi paralamada iyiletirme salayacan belirlemek iin
Fransada (Ondeo, Evry), bir waster su fabrikasnda 2 aylk alan testler srasnda 1000 kJ / kg enerji girii ve
15 kV/cm, 35Cde DEA uygulayarak fazla amurdaki toplam kat maddenin %45 art ve uucu kat maddenin
de %53n zerinde arta neden olduunu belirlemilerdir. Ayn zamanda suyun metal ieriklerinde art
gzlemilerdir. Bulgularmza gre artma amurunun toplam kat madde ieriinde % 55 orannda bir art
olduu hesaplanmtr.

4. Sonu
Mekanik kopma, ozon uygulamas, termal ya da ultrases uygulamalar gibi yaygn paralama tekniklerinin
aksine DEA uygulamalarnn temel avantaj ksa proses sresidir ve hcre membranlarnn geirgenliinin
dorudan ve etkin olduu kantlanmtr. lkemizde artma amurlarnn byk ounluu arazide
depolanmaktadr. Arazide depolama kullanm kolayl nedeniyle tercih edilmekle birlikte son yllarda amur
miktarndaki art arazide depolama seeneini snrlamaktadr. DEA yntemi kullanlarak amur kuru
maddesinde yaklak %55 art amur hacminin de bu oranda azalmasna neden olacak ve daha fazla depolama
imknn salayacaktr. Kaynak tasarm, imalat ve testleri Akdeniz niversitesi Elektrik-Elektronik
Mhendislii blm laboratuarnda gerekletirilen cihazn pilot uygulama iin gelitirilmesi ile dier
geleneksel yntemlere gre ve lkemiz kaynaklarnn deerlendirilmesi asndan nemli avantajlar
salayacana inanlmaktadr.

5. Kaynaklar

[1]. Filibeli A., Artma amurlarnn lenmesi, Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Yaynlar No:
255, 2002.
[2]. Mller J., Winter A., ve Strnkmann G., Investigation and assessment of sludge pretreatment processes,
Water Science and Technology, 49 (10), s.97-104, 2004.
[3]. Kopplow O., Barjenbruch M., ve Heinz V., Sludge pre-treatment with pulsed electric fields, Water
Science and Technology, 49 (10), s.123-129, 2004.
[4]. Koners U., Schmidt W., Lffler M., Schwartz F., Heinz V., ve Knorr D., Impact of pulsed electric feld
(PEF) applcaton on partcle sze of actvated wastewater treatment sludge, PARTEC, 2007.
[5]. Choi H., Jeong S., ve Chung Y., Enhanced anaerobic gas production of waste activated sludge pretreated by
pulse power technique, Bioresource Technology 97, s.198-203, 2005.
[6]. http://www.asat.gov.tr/?page=pages&PID=302 Eriim tarihi:14.07.2010, Saat:11:25
[7]. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, APHA, AWWA, WEF 19. Ed.
Washington, DC, 2005.
[8]. Kocasoy G., Atksu Artma amuru ve Kat Atk ve Kompost rneklerinin Analiz Yntemleri, Boazii
niversitesi evre Bilimleri Enstits, stanbul, 1994.
[9]. [Barbosa-canovas, G.V., Tapia, M.S., Cano, M.P. Novel Food Processing Technologies. 2005. CRC PRESS]
[10]. Fleming,H.C., Wingender, J. Relevance of microbial extracelluler polymeric substance (EPSs)- Part I:
Structral and Ecological Aspects Water Science and Technology, 43(6):1-8, 2001.
[11]. Tpfl, S. Pulsed Electric Fields(PEF) for permeabilization of cell membranes and in food-and processing-
aplications, process and eqipment design and cost analysis. Doktora tezi, Berlin Teknik niversitesi, Berlin.


Binalar Arasnda Dalga Yaylmnn ki Ynl Sonlu Elemanlar Parabolik
Denklem Yntemiyle Modellenmesi

Gkhan Apaydin
1*
, zlem zgn
2
, Mustafa Kuzuolu
3
, Levent Sevgi
4

1
Zirve niversitesi
Gaziantep, Tel: +903422116793, Fax: +903422116677
gokhan.apaydin@zirve.edu.tr

2
Orta Dou Teknik niversitesi Kuzey Kbrs Kampusu
Gzelyurt, Mersin 10
ozozgun@metu.edu.tr

3
06531 Ankara

4
Dou niversitesi
stanbul
lsevgi@dogus.edu.tr

zet: Kent ii GSM antenlerin binalar arasndaki dalga yaylmlar, sonlu elemanlar yaklam kullanlarak
parabolik denklem yntemiyle modellenmitir. Genel olarak uzak mesafelerde kolay ve hzl zm salamas
asndan Fourier dnm kullanan adm adm parabolik denklem modeli tek ynde ilerleyen dalgalar iin
yaygn kullanlmtr. ehir iinde ise binalar arasnda dalga yaylm problemlerinde (binalara ve yere gre)
uygun snr koullarn etkin biimde kullanan sonlu elemanlar yntemi daha elverili grlmektedir. zellikle
geriye dnen dalgalarn etkisinin de nemli olduu bu problemlerde iki ynl parabolik denklem modeli ile
sonlu elemanlar yaklam kullanmak daha avantajldr. Bu almada yntem anlatlm ve sonular
gsterilmitir. Sunumda yntem analitik zm teknikleri ile karlatrlacak, iki ynl parabolik denklem sonlu
elemanlar yntemi kullanmann olumlu/olumsuz taraflar tartlacaktr.

1. Giri
Kablosuz iletiim sistemlerinin ehir ii yaam alanlarmz ierisinde yaygn olarak kullanlmas elektromanyetik
(EM) dalga yaylmnn yaantmzdaki rolnn artmasna sebep olmutur. lkemizde binalar arasndaki EM
dalga yaylmlarnn saysal yntemler ile incelenmesi zerine model gelitirmek evremizdeki EM alan
seviyelerinin hzl tespiti asndan nem tekil etmektedir. Bu ekilde pahal ve zaman alc uzun lmeler
yerine ksa srede az lme yaparak ehir ii EM dalga yaylmlar tespit edilebilir. rnein, bir cadde boyunca
bir binann atsna veya yksek bir direin tepesine yerletirilen bir antenin kapsama alan bulunabilmektedir
veya sokak aralarndaki EM dalga yaylm problemlerinin zmnde kullanlan yeni modeller
gelitirilmektedir. ekil 1de iki boyutlu kartezyen koordinatlarda troposferdeki atmosferik deiimleri
modelleyen yerleim blgesi iinde oluturulan EM dalga yaylm problemi grlmektedir. Bugn gelinen
noktada uygun koullar altnda bu tip iki boyutlu problemlerin saysal yntem ile modellenmesinde adm-adm
parabolik dalga denklemi yntemi kullanlabilir. ekil 2de ise geometrik optik n ve krnm teorisi
yaklamlarnn karma kullanmna ait analitik modelin uygulanmas resmedilmitir. ekilden de grlecei
zere, kent ii ve binalar aras dalga yaylmnn modellenmesinde oklu krnm modeli karlatrmalar ve
model kalibrasyonu iin kullanlabilecektir.

DALGA YAYILIMI VE UZAKTAN ALGILAMA (DA)

ekil 1. Yerleim blgesi iinde iki boyutlu EM dalga yaylm problemi: geometrik optik n iin bileenler
(1) dorudan dalga, (2) yansyan dalga, (3) krnm dalga.

Daha nceki almalarda [1-4] genel olarak uzak mesafelerde kolay ve hzl zm salamak asndan Fourier
dnm kullanan adm adm parabolik denklem zm tek ynde ilerleyen dalgalar iin uygun bir
yntemdir. ehir iinde evresel koul etkileri arttka binalar etrafnda EM dalga yaylm problemlerinde
(binalara ve yere gre) gerekli snr koullarnn uygulanmas nem kazanmaktadr. Bu nedenle geriye dnen
dalgalarn etkisini de hesaba katan iki ynl parabolik denklem ile sonlu elemanlar yntemi [5-9] kullanmann
avantajlar vardr. Bu almada iki ynl parabolik denklem ile sonlu elemanlar yntemi anlatldktan sonra
analitik zm teknikleri (ekil 2) [10-12] ile elde edilmi sonularla karlatrlacak ve iki ynl parabolik
denklem sonlu elemanlar yntemi kullanmann olumlu/olumsuz taraflar tartlacaktr.

ekil 2. (a) Yzey snrlarnn farkl polarizasyonlar iin modellenmesi (b) Geometrik optik ve krnm teorisine
gre baz direk, yansyan ve krnm yapan bileenler.

2. ki Ynl Sonlu Elemanlar temelli Parabolik Denklem Yntemi
Parabolik denklem, iletim ynne yakn alarda ilerleyen ve ayn ynde yava deiim gsteren EM dalga
yaylmlar iin skalar Helmholtz dalga denkleminin zmn verebilmektedir [1-2]. EM dalga yaylm
problemlerinde yatay dzlemde asal simetri olduu varsaylarak,
0
k boluktaki dalga saysn, n(x,z) ortam
krlma indisini, ) , ( z x u yatay/dey polarizasyon iin elektrik/manyetik alan gstermek zere mesafe ile hzl
deien faz terimini ayrarak ( ) , (
~
) exp( ) , (
0
z x u x ik z x u = ) iki boyutlu (x yatay uzaklk, z ykseklik) parabolik
dalga denklemi

( ) 0 ) , (
~
1 ) , ( 2
2 2
0 0
2
2
2
2
=
z x u z x n k
x
ik
z x
(1)

eklinde gsterilir. Ortam krlma indisinin mesafeden bamsz olduu durumlarda,
( )
2 / 1 2 / 1 2 2 2 2
0
) 1 ( ) ( / q z n z k Q + = + =

, ) 1 ) ( ( /
2 2 2 2
0
+ =

z n z k q olmak zere ileriye ve geriye giden
dalgalar ayrlarak
0 ) , (
~
) 1 ( ) 1 (
0 0
=
+ +
z x u Q ik
x
Q ik
x
(2)

birinci ksm ileriye giden dalgalar, ikinci ksm geriye giden dalgalar belirtir. 1 << q olmak zere
2 / 1 ) 1 (
2 / 1
q q + + , ) 25 . 0 1 /( ) 75 . 0 1 ( ) 1 (
2 / 1
q q q + + + gibi kk yaklamlar kullanlarak tek ynde ilerleyen
dalga

0 ) , (
~
3
2
2
2 1
2
3
0
=
z x u A
z
A
x
A
x z
A (3)

eklinde gsterilir. Sonlu elemanlar ynteminin (3)de verilmi olan tek ynde ilerleyen dalga iin elde edilen
parabolik denklem ile zlmesindeki genel fikir ksaca, dey profilin kk paralara ayrlmas (elemanlar) ve
z=0 ve z=Z
max
iin snr koullarna uygun ekilde matrislerin elde edilmesidir [6-9].

( ){ } ( ){ } { } 0 /
3 2 1 0
= + + +
e
j
e
mj
e
mj
e
j
e
mj
e
mj
c M A K A z c M A K A matris gsterimi yardm ile her e eleman iin
e
z
1
ve
e
z
2
dm noktalar arasnda d dereceli B temel fonksiyonlar ile
=
e
e
z
z
e
j
e
m e
mj
dz
z
B
z
B
K
2
1
,
=
e
e
z
z
e
j
e
m
e
mj
dz B B M
2
1

kullanlarak
e
j
c katsaylarndan elde edilen dey alan adm adm yatay profilde Crank-Nicholson yntemi ile
ilerletilerek salanm olur (
e
n dey profildeki eleman says olmak zere e=1..n
e
, j=1..d, m=1..d) [6-9].

Dalga yaylm problemlerinde snr koullar artlarnn salanmasnda 60-100 MHzden yksek frekanslar iin
yzey snrlar mkemmel iletken kabul edilebilir. Bu ekilde ekil 2ada gsterildii gibi yatay polarizasyon
iin yer yzeyinde alann sfr olmas, dey polarizasyon iin yer yzeyinde alann yzeye gre trevinin sfr
olmas salanr. Bina yzeyinde ise her zaman sfr olmas gerekir.

3. Saysal Sonular
Bu blmde binalar arasnda EM dalga yaylm iki ynl parabolik denklem ile sonlu elemanlar yntemi
kullanlarak gsterilecektir. Birinci uygulamada; 25 m yksekliinde 100 MHz frekansl kaynak, standart
atmosfer ortamda (ykseklie bal krlma indis eimi 118 N/km), 30 m/90 m/200 m mesafede 20 m/30 m/40 m
genilikli 9 m/15 m/12 m ykseklikli bina kullanlmtr (Referans [6]-ekil 7).

ekil 3. Binalar arasnda EM dalga yaylm faktrnn parabolik denklem ile sonlu elemanlar yntemi
kullanlarak gsterilmesi: (a) mesafe-ykseklie bal tek ynl yaylm, (b) mesafe-ykseklie bal iki ynl
yaylm, (c) 150 m mesafede ykseklie bal yaylm faktr.

kinci uygulamada; 50 m yksekliinde 3 GHz frekansl kaynak, bolukta (n(z)=1), 1000 m/1500 m mesafede
200 m/500 m genilikli 50 m/100 m ykseklikli iki bina kullanlmtr (Referans [12]-ekil 9).

ekil 4. Binalar arasnda EM dalga yaylm faktrnn parabolik denklem ile sonlu elemanlar yntemi
kullanlarak gsterilmesi: (a) mesafe-ykseklie bal tek ynl yaylm, (b) mesafe-ykseklie bal iki ynl
yaylm, (c) 1.4 km mesafede ykseklie bal yaylm faktr.

4. Sonular
Bu almada sonlu elemanlar temelli parabolik dalga denklemi modeli kullanlarak kent ii binalar arasnda EM
dalga yaylm modellenmitir. Yntemin olumlu/olumsuz ynleri rneklerle ele alnm ve tartlmtr.

Kaynaklar
[1]. Levy M. F., Parabolic Equation Methods for Electromagnetic Wave Propagation. The Institution of
Electrical Engineers, London, U.K, 2000.
[2]. Sevgi L., Complex Electromagnetic Problems and Numerical Simulation Approaches. IEEE Press/Wiley,
Piscataway, NJ, 2003.
[3]. Zaporozhets A. A. ve Levy M. F., Modelling of radiowave propagation in urban environment with
parabolic equation method, Electronics Letters, 32(17), s. 1615-1616, 1996.
[4]. Sevgi L., Uluisik C. ve Akleman F., A Matlab-based two-dimensional parabolic equation radiowave
propagation package, IEEE Antennas Propag. Mag., 47(4), s. 164-175, 2005.
[5]. Ozgun O., Recursive two-way parabolic equation approach for modeling terrain effects in tropospheric
propagation, IEEE Trans. Antennas Propag., 57(9), s. 2706-2714, 2009.
[6]. Arshad K., Katsriku F. A. ve Lasebae A., An investigation of tropospheric wave propagation over irregular
terrain and urban streets using finite elements, Proc. 6
th
WSEAS Conf. on Telecommunications and Informatics,
Mart 2007, Dallas, TX.
[7]. Apaydin G. ve Sevgi L., FEM-based surface wave multi-mixed-path propagator and path loss predictions,
IEEE Antennas Wireless Propag. Lett., 8, s. 1010-1013, 2009.
[8]. Apaydin G. ve Sevgi L., Numerical investigations of and path loss predictions for surface wave propagation
over sea paths including hilly island transitions, IEEE Trans. Antennas Propag., 58(4), s. 1302-1314, 2010.
[9]. Apaydin G. ve Sevgi L., The split step Fourier and finite element based parabolic equation propagation
prediction tools: canonical tests, systematic comparisons, and calibration, IEEE Antennas Propag. Mag., 52(3),
2010.
[10]. Neve M. J. ve Rowe G. B., Mobile radio propagation prediction in irregular cellular topographies using
ray methods, IEEE Proc. Microwaves, Antennas and Propagation, 142(6), s. 447-451, 2002.
[11]. Ufimtsev P. Y., Theory of Edge Diffraction in Electromagnetics. Tech Science Press, Encino, California,
2003.
[12]. Sevgi L., A ray-shooting visualization Matlab package for 2d ground-wave propagation simulations,
IEEE Antennas Propag. Mag., 46(4), s. 140-145, 2004.
Yer Dalga Yaylmnn Parabolik Denklem Yntemiyle Modellenmesi
ve Karma Yol Problemleri

Gkhan Apaydin
1*
, zlem zgn
2
, Mustafa Kuzuolu
3
, Levent Sevgi
4

1
Zirve niversitesi
Gaziantep, Tel: +903422116793, Fax: +903422116677
gokhan.apaydin@zirve.edu.tr

2
Orta Dou Teknik niversitesi Kuzey Kbrs Kampusu
Gzelyurt, Mersin 10
ozozgun@metu.edu.tr

3
06531 Ankara

4
Dou niversitesi
stanbul
lsevgi@dogus.edu.tr

zet: Yer dalga yaylm ve orta/yksek frekans bantlarnda (300 kHz 30 MHz) ve yzey empedans koulunun
nemli olduu karma yol problemleri ele alnmtr. nceleri, hesaplamalar sadece homojen atmosfer ve kresel
yeryz koullar altnda ve mod-n yntemleriyle yaplabilmekteydi. Bilgisayar teknolojilerindeki gelimelere
paralel gl yazlmlarn ortaya kmasyla homojen olmayan atmosfer zellikleri, kaynak yeri ve frekans,
yzeydeki empedans farkllklar (deniz, kara gibi deiimler), yeryz ykselti farkllklar (tepeler, vadiler gibi
deiimler) modellenebilir olmutur. Parabolik denklem yntemi bu amala yaygn kullanlan bir yntemdir. Bu
yntem kullanlarak ve sonlu elemanlar ve Fourier dnml adm adm yaklamlaryla gelitirilen
yazlmlar kullanlarak karma yol problemleri zlm ve sonular karlatrmal olarak tartlmtr.

1. Giri
Yeryznde iki nokta arasnda kablosuz haberleme linkinin gereklenmesinde elektromanyetik (EM) dalgalar
kullanlr. Bu dalgalar; yer ve gk dalgalar olmak zere iki ekilde yaylrlar. Yer dalgalar; yzey dalgalar,
yerden yansyan dalgalar ve direk dalgalardan oluur. Bu dalgalar genelde troposferdeki hava deiimlerinden
etkilenir. Gk dalgalar ise iyonosfer tabakasndan yansyarak gelen dalgalardr. Yer ve gk dalgalar farkl
frekanslarda farkl zellikler gsterir. rnein, 300kHz-3MHz band aralndaki orta frekansl gk dalgalar,
iyonosfer tabakasndaki deimelerden dolay gndz yer dalgalarna gre zayf kalabilmektedir. Bu yzden gk
dalgalar geceleri yer dalgalarnn ulaamad uzak mesafelere iletiim salayabilir. 3-30MHz band aralndaki
yksek frekansl dalgalar, yer dalgalar ile birlikte iyonosfer tabakasndan yansyarak uzak mesafelere gk
dalgalar ile de iletim yapabilir. Daha yksek frekanslarda iyonosfer tabakas effaf davrandndan sadece yer
dalgalar ile iletiim daha uygun olabilmektedir.

Yer dalgalar, yeryzne paralel ve yzey erisini takip ederek ilerleyen dalgalardr. Uzun dalga boyuna sahip
dalgalarn zayflamasnn daha az olmas, ayrca orta ve yksek frekanslarda yzeyin mkemmel iletken
yaklamndan kp yzey kayplarnn dikkate alnmas dalga menzil hesaplamalar ynnden nemlidir. Bu
yzden orta ve yksek frekans kullanan haberleme sistemlerinde yzeyle ilgili parametreler nem kazanr.
rnein; yer yzeyi olarak kuru toprak yerine yzey iletkenlii fazla nemli toprak veya deniz seildii zaman
yol kayb daha az olup daha uzak mesafelerle iletiim salanm olacaktr. Ek olarak frekansn ve kaynak
yksekliinin artmas yol kaybn daha fazla olmasna sebep olacaktr.

Yzey dalga yaynmlar, orta ve yksek frekansl kablosuz haberleme ve iletiim sistemlerinde nemli bir yere
sahiptir. Bu yzden farkl kaypl yzey parametreleri, deien atmosfer zellikleri, yzey ykseltileri
farkllklar gibi etkilerin yol kayplar hesaplamalarnda analitik ve nmerik yntemler kullanlarak ayrntl bir
ekilde incelenmesi gerekir. Analitik yntemler kullanlarak sadece belirli yol kayp problemlerine zm
salanabilir. Bu yzden uygulamada nmerik yntemlerin kullanlmasnn avantajlar mevcuttur.

Bu almada; orta ve yksek frekans bandlarnda, yzeydeki empedans koullarnn nem kazand uzak
mesafe haberleme sistemleri iin yer dalgalar yaylmlar incelenecektir. Daha nceki almalarda yer
dalgalar yol kayb hesaplamalar, genel olarak dey polarizasyon ile homojen atmosfer iin kresel dnya
dikkate alnarak n-mod yntemi kullanlarak karlmtr [1-9]. Homojen olmayan atmosfer zelliklerine,
kaynan frekansna, yzeydeki empedans farkllklarna (deniz, kara gibi deiimler), kaynak yksekliine,
yeryzndeki ykselti farkllklarna (tepeler, vadiler gibi deiimler) bal olarak grlen yer dalgalar
yaylmlar yol kayplarnda farkllklar oluturmaktadr. Bu deikenlere bal oluan farkllklar sonlu
elemanlar ve Fourier dnm kullanan adm adm parabolik denklem zmleri [10-12] yaplarak
karlatrmal olarak gsterilecek ve sonular tartlacaktr.

ekil 1de ele alnan yzey dalga iletimi ve karma yol problemi resmedilmitir. Bir uzak mesafe deniz
haberleme ya da tmleik deniz/okyanus gzetleme sistemine ait olabilecek bu senaryoda verici sahilde karada
olabilecei gibi, deniz zerinde bir su-st platformunda da olabilir. Propagasyon yolu deniz/okyanus zerinde
dey polarizasyonlu EM dalgalar yksek iletkenlik nedeniyle az kaypla yzlerce km mesafelere eriebilir.
Ancak, propagasyon yolunda kara/ada olmas yol kayplarn ciddi biimde etkiler [3,4]. Deniz-kara geiinde
dk iletkenlik nedeniyle EM dalgalarda (iaret seviyesinde) ani kmeler yaanr; ardndan kara-deniz
geiinde ise iaret aniden ykselir. lk defa Millington tarafndan gzlenen ve gerek deneysel gerekse
simlasyonlarla onaylanan bu etki karma-yol problemi olarak bilinmektedir [1-9].

ekil 1. ki boyutlu dalga yaylmn etkileyen faktrler: kaynak frekans, kaynak ykseklii, yzey
iletkenlii, ortam krlma indisi, yzey ekli etkileri.

2. Parabolik Denklem Yntemi ile Modelleme
EM dalga yaylmlar iin yatay dzlemde asal simetri olduu varsaylarak skalar Helmholtz dalga denkleminin
zmnden iki boyutlu (x yatay uzaklk, z ykseklik) parabolik dalga denklemi elde edilir (ekil 1) [1].
0
k
boluktaki dalga saysn, ) , ( z x n ortam krlma indisini, ) , ( z x elektrik/manyetik alan gstermek zere
mesafe ile hzl deien faz terimini ayrarak ( ) , ( ) exp( ) , (
0
z x u x ik z x = ) iletim ynne yakn alarda ilerleyen
ve ayn ynde yava deiim gsteren standard parabolik denklem [1]

( ) 0 ) , ( 1 ) , ( 2
2 2
0 0
2
2
=
z x u z x n k
x
ik
z
(1)

eklinde elde edilir. Sonlu elemanlar yntemi kullanlarak tek ynde ilerleyen dalga zmnde genel fikir
ksaca, dey alan profilinin kk paralara ayrlmas (elemanlar) ve z=0 ve z=Z
max
iin snr koullarna uygun
ekilde matrislerin elde edilmesidir [10-12].

( ){ } ( ){ } { } 0 ) 1 ( / 2
2 2
0 0
= + +
e
j
e
mj
e
mj
e
j
e
mj
c M n k K z c M ik matris gsterimi yardm ile her e eleman iin
e
z
1
ve
e
z
2

dm noktalar arasnda d dereceli B temel fonksiyonlar ile
=
e
e
z
z
e
j
e
m e
mj
dz
z
B
z
B
K
2
1
,
=
e
e
z
z
e
j
e
m
e
mj
dz B B M
2
1

kullanlarak
e
j
c katsaylarndan elde edilen dey alan adm adm yatay profilde Crank-Nicholson yntemi ile
ilerletililir (
e
n dey profildeki eleman says olmak zere e=1..n
e
, j=1..d, m=1..d). Ortam krlma indisi etkisi
her elemann orta noktasndaki deer kullanlarak salanr. Snr koul ilemleri iin, ncelikle yzey ykselti
farkllklar koordinat dnm kullanlarak dz yzey haline getirilir. Daha sonra yzey empedans koulu
etkisi her admda ilk dme eklenerek adm adm ilerleme yaplr [10-12].

3. Saysal Sonular
Gerek Fourier adm adm gerekse sonlu-elemanlar yaklamlar kullanlarak gelitirilen parabolik denklem
modellerinin MatLab tabanl bilgisayar kodlar hazrlanm ve deiik problemler zerinde denenmitir [6-12].
Bu blmde karma yol problemine ait tipik senaryolar ve sonular sunulmutur. ekil 2de 45km uzunluklu bir
propagasyon senaryosu grlmektedir. Yol zerinde ve vericiden 10km tede keyfi yaratlm tepelere sahip
dzgn olmayan 25km uzunluklu bir ada bulunmaktadr. Her iki yaklamla modellenen karma yol problemine
ait iaret seviyesinin uzaklk ve ykseklikle deiimi ekilde gsterilmitir. Yzey dalgalarn ilerleyii, yeryz
erisellii nedeniyle dalga enerjisinin bir ksmnn yzeyden kopuu, deniz-kara geiindeki ani iaret
deiimleri ve yansmalar/krnmlar aka gzlenmektedir [12].

ekil 2. ki nokta arasnda haberlemede ada evresinde mesafe ve ykseklie bal alan deiimi (f=15 MHz).

Bu senaryoya ait mesafeyle yol kayb deiimlerine ait iki rnek ise ekil 3te gsterilmitir. ekillerde nokta
nokta gsterilen deiimler ada ykseklii olmadan hesap yapan Millington modeline aittir. Bylece ada
ykseltilerinin katklar aka fark edilmektedir. ekil 3ada ada iletkenliinin deiiminin etkisi verilmitir.
ekil 3bde ise frekans deiiminin yol kayplarna etkilerine ait bir rnek yer almaktadr.

4. Sonular
zellikle uzun ve orta dalga frekanslar (300 kHz 30 MHz aras) yzey dalga iletimi ile uzak mesafe
deniz/okyanus haberlemesinde kullanlr. Bu sistemlerde nemli bir problem deniz-kara-deniz geilerinde
yaanr. lk defa Millington tarafndan ortaya karlan bu etki uzun yllar analitik/saysal (teorik) ve uygulamal
(l yoluyla) irdelenmitir. Bu almada yer dalgalar yaylm ve karma-yol problemi sonlu elemanlar yntemi
ile parabolik dalga denklemi kullanlarak modellenmitir ve yol kayplarn etkileyen parametreler karlatrmal
olarak gsterilmitir.


ekil 3. ki nokta arasnda haberlemede ada etkisi: mesafeye bal yol kayb deiimi (a) kara iletkenlikleri
etkisi:
g
=0.01S/m ve
g
=0.002S/m, (b) frekans etkisi: 2MHz, 5MHz, 15MHz,
(mavi izgi: sonlu elemanlar, krmz kesik izgili: adm adm Fourier).

Kaynaklar
[1]. Sevgi L., Complex Electromagnetic Problems and Numerical Simulation Approaches. IEEE Press/Wiley,
[2]. Wait J. R. ve Walters L. C., Curves for ground wave propagation over mixed land and sea paths, IEEE
Trans. Antennas Propag., 11(1), s. 38-45, 1963.
[3]. ITU-R, Recommendations, P-368-7, Groundwave propagation curves for frequencies between 10 kHz and
30 MHz, International Telecommunications Union, 1992.
[4]. Millington G. Groundwave propagation over an inhomogeneous smooth earth, Proceedings of the IEE
(UK), Part III, 96(39), s. 53-64, 1949.
[5]. Marcus S. W., A hybrid (finite difference surface Greens function) method for computing transmission
losses in an inhomogeneous atmosphere over irregular terrain, IEEE Trans. Antennas Propag., (40)12, s. 1451-
1458, 1992.
[6]. Sevgi L., Uluisik C. ve Akleman F., A Matlab-based two-dimensional parabolic equation radiowave
propagation package, IEEE Antennas Propag. Mag., 47(4), s. 164-175, 2005.
[7]. Sevgi L., A mixed-path groundwave field-strength prediction virtual tool for digital radio broadcast systems
in medium and short wave bands, IEEE Antennas Propag. Mag., 48(4), s. 19-27, 2006.
[8]. Kawano T., Goto K. ve Ishihara T., Ground wave propagation in an inhomogeneous atmosphere over
mixed-paths, IEICE Trans. Electron., E90-C(2), s. 288-294, 2007.
[9]. Sevgi L., Groundwave modeling and simulation strategies and path loss prediction virtual tools, IEEE
Trans. Antennas Propag., 55(6), s. 1591-1598, 2007.
[10]. Apaydin G. ve Sevgi L., FEM-based surface wave multi-mixed-path propagator and path loss
predictions, IEEE Antennas Wireless Propag. Lett., 8, s. 1010-1013, 2009.
[11]. Apaydin G. ve Sevgi L., Numerical investigations of and path loss predictions for surface wave
propagation over sea paths including hilly island transitions, IEEE Trans. Antennas Propag., 58(4), s. 1302-
1314, 2010.
[12]. Apaydin G. ve Sevgi L., The split step Fourier and finite element based parabolic equation propagation
prediction tools: canonical tests, systematic comparisons, and calibration, IEEE Antennas Propag. Mag., 52(3),
2010.

GENELLETRLM TERS YAPAY AIKLIK RADARI (ISAR)
LE HAREKETL BR GEMNN GRNTLENMES

MURAT NAL, Prof. Dr. SEDEF KENT*, Yrd. Do. Dr. MESUT KARTAL*
Nortel Neta Telekomnikasyon
stanbul
muratunal@hotmail.com.tr

*stanbul Teknik niversitesi
stanbul
kents@itu.edu.tr, kartalme@itu.edu.tr,

zet: almamzda denizde dz hareket eden bir geminin grntlenmesine ait almalar ve kendi merkezi
etrafnda dnme hareketi yapan bir hedefin grntlenmesine ait almalardan yararlanlarak denizde hareket
eden bir geminin grntlenmesi amalanmaktadr. SAR tayan bir uakla denizdeki bir geminin tespitine
ynelik simlasyon almas yaplmtr. Hem gemi hem radar hareketli olduu iin genelletirilmi ISAR
almas olmaktadr. Buradaki ISAR radar Doppler bilgisi kullanmaktadr. Doppler bilgisi elde edebilmek iin
Fourier dnmlerinden yararlanlmtr. Fourier dnmyle Doppler bilgisi elde ederken Doppler frekans
zamana gore deiiyor ise Doppler spektrum tam doru elde edilmez ve bulank hedef grnts oluur.

1. Giri
Menzil Doppler teknii iki boyutlu ISAR grnt elde etmek iin kullanlan bir yntemdir [1]. Menzil Doppler
tekniinin iyi sonu vermesi iin Doppler frekansnn zamana gre sabit olmas gerekir [2]. Bu kosul dz hareket
eden hedefler iin geerli olsa da manevra yapan hedefler iin geerli deildir. Fourier dnm ile menzil
Doppler bilgisi elde edildii zaman ve eer Doppler frekans da zamana gre sabit deilse elde edilecek radar
grnts bulank olur [3]. Bunu nlemek iin grnty elde etmeden nce zel yntemler uygulanr. Hareket
telafisi admlarndan menzil izleme bu yntemlerden biridir. Menzil izleme yntemi kullanlmadan grnt elde
edildii zaman grnt kalitesi dmektedir.
Bu alsmada, denizde dz hareket eden bir geminin grntlenmesiyle ilgili almalardan ve manevra yapan
bir hedefin grntlenmesi ile ilgili almalardan yararlanlarak denizde manevra yaparak hareket eden bir
geminin ISAR grntsnn elde edilmesi amalanmstr.
Blm 2 de genellestirilmis ISAR geometrisi anlatlmaktadr.
Blm 3 te hareket eden bir hedefin ISAR grntsnn elde edilmesi anlatlmaktadr. Geminin manevra
bilgileri anlatlmtr.
Son olarak blm 4 te de geminin grntlenmesi amacyla yaplan MATLAB alsmasna yer verilmitir.

2. Genelletirilmi ISAR Geometrisi
Sentetik dizi radar hem SAR hem de ISAR kapsar [6]. ISAR sistemlerde hedef hareketli radar sabitken
genelletirilmi ISAR geometrisinde hem radar hem hedef hareketlidir [1, 2]. Genelletirilmi ISAR sistemler
her hava koulunda iyi sonu verdii iin zellikle denizdeki hedef gemileri belirlemede kullanlr [7, 8]. ekil
2.1de ematize edildii gibi bir SAR tayan uak ile geminin hareketleri Oxyz referans koordinat sisteminde
tanmlanmtr [1, 2]. Bu sistemde
a
O
noktas merkezli bir uak bulunmakta ve
S
O

noktas merkezli gemiyi
tespit etmeye almaktadr. Gemi OsXYZ koordinat sistemine yerletirilmitir.
x O
a
dorusu geminin ktle
merkezinden gemektedir. Uan ktle merkezi koordinatlar
) , , (
a a a a
z y x O
koordinatlardr.
) 0 , , (
a a a
y x O

koordinatlar ise uak koordinatlarnn Oxy dzlemine izdmdr.


ekil 2.1: Genelletirilmi ISAR senaryosu

Burada Vax, Vay ve Vaz geminin hiz bileenleridir.
Bu sistemde cos
,
cos

ve cos uan hznn kosins ynleridir. p darbe says olmak uzere
p
T darbe
yansma periyodudur.
0 a
x ,
0 a
y ve
0 a
z

SAR tayc uan ilk koordinatlardr.
Burada geminin lineer vektrel hz bileenleri sistemde
xs
V
ve ys
V

dir.
z

geminin ktle merkezinin dikey yer deitirmesinin asal hzdr. Bu hz deniz dalgalar tarafndan
oluturulur.
s
a

geminin vektrel hz ile Ox ekseni arasndaki adr.
s
V

ise gemi hz vektrnn genliidir.

3. Hareket Eden Hedefin ISAR ile Grntlenmesi
Hareket eden bir hedefin radarla grntlenmesine ait geometri aadaki ekildeki gibi gsterilebilir:


Sekil 3.1 : Hareket eden hedefin radarla grntlenme geometrisi

Burada t=0 annda radardan hedefin geometrik merkezine olan uzaklk R0 olmak zere radardan (x0,y0)
sacsna olan uzaklk r0 olarak gsteriliyor. Sacdan hedefin merkezine olan uzaklk d0dir.
0
balang
rotasyon asdr.

hedefin asal dnme orandr (asal hz). ) , (
0 0
y x

sacnn yansma katsaysdr. fx ve
fy frekans bileenleri olmak zere radar alcsndaki iaret u ekilde gsterilir.

{ }

= dxdy t yf t xf j y x c t fR j f S
y x t
)) ( ) ( ( 2 exp ) , ( ) / ) ( 4 exp( ) (
(3.1 (3.1 (3.1 (3.1) )) )

4. Hareketli Hedefi ISAR ile Tespit Etme Yazlm
Aada 15 sacdan olusan bir geminin grntlenmesi grlmektedir:

Sekil 4.1 : 15 sacdan olusan bir gemi

Aada bu geminin grntlenmesi gsterilmektedir:


Sekil 4.2 : Geminin grntlenmesi

Kaynaklar
[1] Lazarov Andon, Chavdar Minchev, 2005. ISAR imaging of the ship target at sea. The 24.th Digital Avionics
Systems Conference, Ekim 30
[2] Lazarov Andon, Chavdar Minchev, 2007. SAR ship target imaging by induced complementary movement.
IEEE, s. 441 - 446
[3] Chen C. Victor, Qian Shie, 1998. Joint time-frequency transform for radar range Doppler imaging. IEEE,
Transactions on AES, volume: 34, no: 2, s. 486 - 498.
[4] Musman S., Kerr D., Bachmann C., 1996. Automatic recognition of ISAR ship images. IEEE, Transactions
on AES, volume: 32, no: 4, s. 1392 - 1404.
[5] Jun Peng, Dan Liu, Guang-ming Wang, Haotian Yuan, 2007. Reconstruction of ISAR imaging using time
frequency distribution series method. IEEE, s. 351 - 354
[6] Wehner, D. R., 1994. High resolution radar. Boston: Artech House, 2. bask.
[7] Lacomme P., J-P. Hardange, J-C. Marchias, E. Normant, 2001. Air spaceborn radar systems. New York:
William Andrew Publishing.
[8] Maki A., Fukui K., Kawawada Y., Kiya M., 2002. Automatic ship identification in ISAR imagery: an online
system using CMSM. Proceedings of the 2002 IEEE Radar Conference, Picataway, NJ, s. 206 - 211.

E (Enerji Dengeleme) ve Kalman Filtresi Kullanarak
Doppler Merkez Frekansnn Kestirimi

Osman KARABAYIR, Sedef KENT, Mesut KARTAL
Telekomnikasyon Mhendislii Blm
Maslak, stanbul
okarabayir_61@yahoo.com, kents@itu.edu.tr, kartalme@itu.edu.tr

zet: Yapay Aklk Radar (Synthetic Aperture Radar, SAR) yksek znrle sahip bir aktif mikrodalga
grntleme sistemidir. Bu radarlarda yksek znrln salanabilmesi, radara dnen iaretin merkez
frekansnn doru olarak hesaplanabilmesine baldr. Radara dnen iaretin frekans, radarn bulunduu
platformun hareketi nedeniyle belli bir Doppler kaymasna uramaktadr. Doppler merkez frekansnn hesabna
ynelik arivlerde ok sayda yntem bulunmaktadr ve en yaygn olarak kullanlan Enerji Dengeleme
yntemidir. Bu yntem, radara dnen iaretin spektrumunda anlk tepe deerleri bulunmas durumunda hatal
sonular verebilmektedir. Enerji Dengeleme yntemindeki problem, Kalman filtresi kullanlarak giderilmitir.
Bu makalede, Enerji Dengeleme yntemi ve Kalman filtresinin birlikte kullanld yeni Doppler merkez frekans
kestirim yntemi tantlmaktadr.

1. Giri
lenmi bir SAR grntsnn kalitesi, nlandrlan hedeflerden yansyan iaretlerin beklenen faz
gemilerinin doru bir ekilde kestirilmesine ok baldr [1]. Kestirimde yaplacak hatalar, apraz menzil
ilemesinde kullanlacak uyumlu filtrenin hatal bir ekilde tasarlanmasna, filtrenin yanl tasarm ise grnt
kalitesinin dmesine sebep olacaktr. Daha ak bir ifade ile, yanl filtre tasarm, SNR orannn dmesine,
apraz menzil belirsizlik orannn artmasna ve piksel konumunun deimesine sebep olcaktr. Genel olarak,
spesifik SAR grnt kalite gereksinimleri iin, Doppler merkez frekansnn yeterli derecede doru bir ekilde
kestirilmesi gerekmektedir.
Doppler merkez frekansnn kestirimine ynelik ok sayda yntem ve algoritma gelitirilmitir. Bu yntemlerin
birbirlerine gre maliyet, uygulanabilirlik ve karmaklk gibi durumlar ynnden bir takm avantaj ve
dezavantajlar bulunmaktadr. En yaygn kullanlan yntem Enerji Dengeleme yntemidir.
1.1 E Algoritmas (Energy Balancing)
E Algoritmas, Curlander (1982), Li (1985) ve Madsen (1986) tarafndan tanmlanan, yaygn olarak bilinen bir
frekans domeni yaklamdr [2]. Bu algoritma, apraz menzil ynnde en temel SAR zelliini kullanr.
Algoritmaya gre, anten hzmesinin merkezindeki frekans Doppler frekansdr ve bu frekans, frekans
domeninde anten apraz menzil (azimut) paterninin maksimum gcyle orantldr. Frekans domeninde, gcn
maksimum olduu noktadaki frekans Doppler frekansdr [3].
Maksimum gce baml olan frekans belirleyebilmek iin, belli r uzaklndaki (slant range) ayrk apraz-
menzil iareti olan A
r
, Ayrik Fourier Transformu ile frekans domenine dntrlr ve spektrumun
periodogram hesap edilir. Bu noktada, toplamsal periodogramn, yava bir ekilde deien anten patern
fonksiyonunun hedeften yansyan yksek frekanstaki bilgi iaretiyle arpmsal bir ekilde st ste geldiini
dnebiliriz. Bu sebepten dolay, Madsen in yaklamna gre, elde edilen son iaret alak geiren filtreden
geirilerek yksek frekansl bilgi bileenleri iaretten ayrlr. Bylece, geriye sadece yava deien anten patern
fonksiyonu kalr.
2. Enerji Dengeleme Yntemi ve Kalman Filtresi Kullanlarak Doppler Frekansnn
Kestirimi
E algoritmas teorik ve uygulama asndan basittir ve geni bir uygulama alan bulur. Yntem, genel olarak ie
yarar ancak yntemle ilgili dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta bulunmaktadr. Grlt veya baka bir
sebeple apraz menzil iaretinin g spektrumunda Doppler merkez frekansnn bulunduu noktalar dnda
yksek genlikli tepeler bulunmas durumunda en yksek tepenin bulunduu frekans Doppler merkez frekans
olarak deerlendirilebilir.

ekil 1 : apraz menzil iareti g spektrumu
Bu durum ekil 1 de rneklendirilmitir. ekle gre, gerek Doppler merkez frekans A noktasndaki frekans
iken, B noktasnda grlen yksek genlikli tepe nedeniyle E yntemine gre Doppler merkez frekans B
noktas olarak alglanacaktr.
Literatrde, yukarda aklanan duruma ynelik almalar yaplmtr. Yaplan bir almada, E yntemi
uygulamas ncesinde belli bir eik deerinin zerindeki tepe genlikleri ncelikle yok edilmekte, ardndan da
yntem uygulanmaktadr [4]. Yaplan bu ilem bahsedilen problemi giderebilmektedir ancak kullanlacak eik
deerinin seimi ok kolay deildir ve yanl eik deeri seimi Doppler merkez frekansnn yanl hesabna,
dolaysyla SAR verisinin yanl ilenmesine sebep olacaktr.
Bu almada, E ynteminde bulunan probleme farkl bir adan yaklalmaktadr. Doppler frekans dndaki
frekanslardaki tepelerin etkisini azaltmak zere Kalman filtresinin zel bir kullanm yani Kalman Parametre
Kestiricisi kullanlmtr.
2.1 Kalman Filtresi
Hedef izleme filtresi olarak son zamanlarda Kalman filtresi ve onun trevleri yaygn olarak kullanlmaktadr.
Filtre, adn bu filtreyi bulan Rudolf E. Kalman dan almtr. Kalman filtresinin trevlerini; Standart Kalman
filtresi, Geniletilmi Kalman filtresi ve Uyarlanm Kalman filtresi olarak sralayabiliriz [5].
A(k), B(k) ve C(k) deerleri Kalman filtresini oluturan ara bloklarn impuls cevaplar, z(k) gzlem uzay, x(k)
kestirilen parametre uzay, w(k) lm grlt uzay ve v(k) sre grlt uzayn temsil ettii durumda temel
Kalman eitliklerini (2.1) deki yazabiliriz:
+ =
=
+ = +
) ( ) ( ) (
) ( ) ( ) (
) ( ) ( ) ( ) ( ) 1 (
k v k y k z
k x k C k y
k w k B k x k A k x

(2.1)
Bu almada, Kalman filtresinin ortalama kestirim hatasn minimize eden parametre kestirme zelliini
inceleyeceiz.
2.2 Kalman Parametre Kestirici
(2.2) deki gzlem eitliine sahip rasgele parametresi olsun.
) ( ) ( ) ( k v k C k z + = k = 1, 2, (2.2)
parametresinin lineer ortalama karesel kestirimini hesaplamann iki yolu vardr. Bunlardan birisi, parametrenin
btn gzlem uzaynn elimizde olmasn gerektirir, btn gzlem uzayn kullanarak nn gerek deerini
hesap eder. Bu ynteme Batch Processing denir [6]. Rasgele parametreyi kestirmenin bir dier yolu da
Kalman modelini kullanmaktr. Bu yntemde, btn gzlem uzaynn elimizde olmas gerekmemektedir.
Gzlem yapldka sonular rekrsif olarak hesap edilmektedir.
Kalman filtresinin parametre kestirim zellii kullanlrken A(k) = I ve B(k) = 0 kabul edilebilir. Ayrca,
yukardaki kabuller dorultusunda Kalman modelinin kestirim eitlikleri de basitlemektedir. Sonu olarak,
parametre kestirici modelin Kalman kazan, parametre kovaryans ve parametre kestirim eitlikleri (2.3) deki
gibi olur:
( )
( )
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) [ ]
+ =
= +
+
=
= =
= =
1 1
0
1 / 1 / 1
1 1 /
1 /
1 0 / 1
0
k k k
k z k K
k k V k K k k V
k k V
k k V
k K
V V

) ) )
)
)

(2.3)
Yukardaki eitlikler yardmyla rasgele bir parametrenin gzlem uzay kullanlarak parametrenin gerek deeri
kestirilebilmektedir. Eitliklerde K deeri Kalman kazan katsaysn, V ise parametrenin kovaryans vektrn
temsil etmektedir. Kalman kazan katsays, K, kestirim deerini kontrol etmektedir, bu sayede, parametrenin bir
sonraki admdaki kestirim deeri bir nceki kestirim deerine yakn olmaktadr. Bylece, Kalman modelinin
uyguland sistemde, kestirilen parametrenin gzlem uzaynda beklenen deere ok uzak deerler olduu
durumda, Kalman kazan deeri devreye girer ve kestirim sonucunu yine beklenen deerler snrna eker. Bu
durumu bir rnekle aklayalm. Parametremizin gerek deerinin 140 olduunu varsayalm. Gzlem uzaymz
da Z(k) = [140, 130, 160] olsun. Bu gzlem uzaynn ilk iki elemann Kalman parametre kestiriciye girdi olarak
verirsek sonuta parametremizin kestirilmi deerini 135 buluruz. Grld gibi sonucu gerek deere yakn
olarak hesaplad. Bir sonraki adm olarak nc girdiyi de kestiriciye uygularsak nc adm sonunda
parametrenin kestirim sonucu 143 olur, yine gerek deere yakn sonu elde ettik. Burada gzlem uzaynda
bulunan 160 deeri grlt sebebiyle gzlenen anlk tepe genlik deerleridir. Kestirim filtresi uygulanmadan
gzlem uzayndan rnekleme yaplsayd 160 deeri sebebiyle yanl hesaplamalar yaplacakt.
2.3 Yeni Doppler Kestirim Yntemi ve Yntemin Ak Diyagram
E algoritmasnda, belli bir menzil aralnda apraz menzil izgisi boyunca g spektrumu hesaplanp bu
spektrumlar toplanmaktayd. Sonuta elde edilen spektrumda maksimum genliin olduu frekans Doppler
merkez frekans olarak tayin edilmekteydi. Yeni yntemde ise toplam menzil aral belli sayda eit arala
blnmektedir. Herbir menzil aral iin apraz menzil izgisi boyunca g spektrumu hesaplanr. Herbir
menzil aral iin elde edilen g spektrumlarnn maksimum noktalar ile menzil aralklarnn lokal Doppler
merkez frekanslar hesap edilir. Son admda ise, elde edilen lokal Doppler frekanslarn Kalman parametre
kestiriciye gzlem uzay olarak vererek gerek Doppler merkez frekans hesap edilmi olur.
Menzil aralklarnda elde edilen lokal Doppler merkez frekanslar birbirlerine yakn deerlerdedir veya yakn
deerlerde olmalar beklenir. Kalman parametre kestiricinin hesaplad gerek Doppler frekans lokal Doppler
frekanslarnn maksimumu ile minimumu arasnda bir deer alr.
Yeni yntemin ak diyagram ekil 2 te verilmitir.

ekil 2 : Doppler merkez frekans kestirim metodu ak diyagram

3. KAYNAKLAR

[1] Giorgio F., Riccardo L., 1999. Synthetic Aperture Radar Processing, sayfa 30-70.
[2] Madsen, S.N., 1986. Speckle Theory Modelling, analysis, and applications related to Synthetic Aperture
Radar data, Ph.D. thesis.
[3] Siewerth, J., 1989. Theory and Quantitative Comparison of Doppler Centroid Estimation Methods, German
Aerospace Research Establishment, volume: 4, sayfa: 2576 2578, West Germany.
[4] Wei Song, Fang Zhihong, Wang Hongyuan, 2004. An Improved Method of Doppler Centroid Estimation in
SAR.
[5] Greg Welch, Gary Bishop, 2006. An Introduction to the Kalman Filter, Department of Computer Science
University of North Carolina at Chapel Hill.
[6] Chun-Zhi JIN, Li-Juan JIA, Zi-Jiang YANG and Kiyoshi WADA., 2002. Parameter estimation of
autoregressive proesses by solving eigenvalue problem, volume: 3, sayfa: 1265 - 1268.
Toplam Menzil Aral Eit Paralara
Ayrlr
Her bir Menzil Aral iin Lokal
Doppler Merkezi Hesaplanr
Lokal Doppler Frekanslar Kalman
Parametre Kestiriciye Geilir
Gerek Doppler Frekans Hesaplanr
RAW SAR Datas Oluturulur
Genetik Algoritma ile Dorusal Anten Dizisi Tasarmnda
ekicilik Fonksiyonu Kullanmnn ncelenmesi

Fatih Yaman
1
, Asm Egemen Ylmaz
2
, Gerhard Wilhelm Weber
3

1,2
Ankara niversitesi
Ankara
fyaman@eng.ankara.edu.tr, aeyilmaz@eng.ankara.edu.tr,

3
Uygulamal Matematik Enstits
Ankara
gweber@metu.edu.tr

zet: Bu almada, istenilen bir ma rntsn salayacak dizi yapsnn bulunmasnda, genetik algoritma
ve ekicilik fonksiyonlarnn birlikte kullanm analiz edilmitir. Bu amala, elemanlar eit uyarm genliine
sahip ve ardk elemanlar arasndaki faz fark sabit olan bir dorusal dipol anten dizisi model olarak
alnmtr. Klasik genetik algoritmadaki yntem olan, poplasyondaki bireylerin ceza ve uygunluk deerlerinden
yararlanlarak bireylerin bir sonraki nesle aktarlma olaslklarnn hesaplanmas yerine, bireylerin
olaslklarnn bulunmasnda ekicilik fonksiyon deerleri kullanlmtr. Model olarak alnan anten dizisi iin,
ekicilik fonksiyonlarnn genetik algoritma srecine baar ile dhil edilebilecei grlmtr.

1. Giri
Evrim teorisindeki en iyi olan bireyin hayatta kalma ve genlerini sonraki nesillere aktarma olaslnn daha fazla
olmas esasna dayanan genetik algoritmalar, ayrk problemlerin zmnde etkin olarak kullanlmaktadr. Bu
anlamda, elektromanyetik kuramndaki belirli problemlere de baar ile uygulanmaktadr.

Elektromanyetiin popler konularndan birisi olan anten dizileri, tek anten ile elde edilemeyen bir ma
rntsnn salanmasnda kullanlan yaplardr. Anten dizilerinde dizi elemanlarnn elektriksel zellikleri ve
geometrik yerleimleri nem kazanmaktadr. Genel olarak, anten dizilerinin istenilen dorultuda dar bir ana
hzme ile dk seviyeli yan hzmelerden oluan bir rntye sahip olmas istenir. Anten dizileri dorusal,
dzlemsel veya dairesel yapda olabilmektedir.

2. Genetik Algoritmalar
Genetik algoritmalar (GA) ilk defa 1975 ylnda Holland tarafndan ortaya konulmutur [1]. Bu yntemin yaygn
olarak kullanlmaya balanmas ise Goldbergin almasnn ardndan gereklemitir [2]. Genetik algoritma,
karmak fonksiyonlarn global optimum (maksimum veya minimum) noktalarnn bulunmas iin gerekli
zm salayan bir yntemdir [3]. En iyinin yaamas ve zayf olann elenmesi kuralna bal olarak, algoritma
srekli iyileen zmler retmekte, kt olan zmler ise algoritmann sreci gereince elenmektedir [1-3].
Sonraki nesillerde srekli benzer bireylerin ortaya kmasn nlemek maksadyla rulet ark (seim) ve
aprazlama ilemi sonras oluturulan ara poplasyon, mutasyon ilemine tabi tutulmaktadr [3]. stenilen
sonlandrma kriterine ulaldnda, elde edilen son poplasyondaki en iyi birey zm olarak alnarak algoritma
sonlandrlmaktadr.

3. ekicilik Fonksiyonlar
ekicilik fonksiyonlar, ok cevapl optimizasyon problemlerinde cevaplarn e zamanl olarak optimize
edilmesi amacyla kullanlan zel fonksiyonlardr. Bu fonksiyonlar yoluyla ok cevapl bir problem,
matematiksel dnmler kullanlarak tek cevapl bir probleme dntrlmektedir. ekicilik fonksiyonlar ilk
olarak Harrington tarafndan gelitirilmi [4], daha sonra Derringer ve Suich tarafndan trevlenemeyen noktalar
ieren farkl bir versiyonu nerilmitir [5]. En yaygn kullanlan ok cevapl optimizasyon tekniklerinden biridir.

DOADAN LHAM ALAN YNTEMLER ZEL OTURUMU
Tek tarafl ve ift tarafl olmak zere iki farkl ekicilik fonksiyonu yaklam vardr. Tek tarafl bireysel
ekicilik fonksiyonunda, cevap deikeninin alabilecei en kk veya en byk deer belirlenirken, ift tarafl
bireysel ekicilik fonksiyonunda cevap deikeninin alabilecei en kk ve en byk deerler birlikte belirlenir
[6-7]. Bu almada kullanlan tek tarafl bireysel ekicilik fonksiyonu, Denklem (1)de verildii gibidir.

< <
=
max
max min
min max
min
min
0
1
1
y y
y y y
y y
y y
y y
d
i
i
r
i
i
i
(1)

Burada y
i
cevap deikenini, y
min
kabul edilebilir en kk cevab, y
max
ise kabul edilebilir en byk cevab ifade
etmektedir.

ekicilik deeri 0 d
i
1 aralndadr. Cevabn ekicilii arttnda, karlk geldii d
i
bireysel ekicilik deeri
de artmaktadr. Daha sonra zm kmesindeki bireysel ekicilik deerleri, Denklem (2)de verilen geometrik
ortalama yntemi ile birletirilmektedir [6-8].

( )
n
n
d d d D
/ 1
2 1
....... = (2)

4. Dorusal Anten Dizileri
Anten dizileri, farkl veya benzer antenlerin deiik ekillerde birletirilmesiyle oluturulmu anten sistemleridir.
Anten dizileri, tek bir anten ile yeterli olarak salanamayan dk yan kulakk seviyesi, dar ana hzme, yksek
ynelme (directivity) yetenei gibi zellikleri salamak amac ile kullanlmaktadr [9-10]. Diziler, eitli
geometrik ekillerde konumlandrlabilir. Dizi elemanlarnn bir doru zerinde konumlandrlmalar durumunda
ise dizi dorusal anten dizisi olarak adlandrlr. Dizideki her bir anten elemannn uzak alandaki elektrik alan
deeri,

DF
eleman tek toplam
=
_
E E (3)
eklinde tanmlanr [9]. Burada DF, Dizi Faktrdr. N elemanl bir anten dizisinin Dizi Faktr,
= k d cos + olmak zere,
)
2
1
sin(
)
2
sin(
1
N
N
DF =
(4)
eklinde tanmlanabilir [9]. Burada k = 2 / , d ardk iki dizi eleman arasndaki mesafe ve ardk iki dizi
eleman arasndaki faz farkdr.
5. Yntem, Bulgular ve Sonu
Anten dizilerinde olmas istenen en nemli zelliklerden birisi, ynelme yeteneini belirleyen dk Yar G
Bant Genilii (Half Power Beam Width-HPBW) ile dk Yan Hzme Seviyesine (Side Lobe Level-SLL) ayn
anda sahip olmasdr. Ancak uygulamada sz konusu iki zellik birbiri ile eliir. HPBW deeri azaltlmak
istendiinde SLL deeri ykselir veya SLL deeri azaltlmak istendiinde ana hzmenin ynelme (HPBW)
deeri azalr. Bu sorunun zm, iki istein ayn anda optimizasyonunu gerektirmektedir.

Bu almada, st limitleri belirlenen HPBW ve SLL deerlerinin altnda bir rntye sahip ma rntsnn,
genetik algoritma ve ekicilik fonksiyonlar kullanlarak elde edilmesi hedeflenmitir. Bu amala, alma
frekans 300 MHz olan, edeer dipol elemanlardan oluan ve ardk elemanlar arasndaki faz fark eit (-/2)
olan bir dorusal anten dizisi model olarak alnmtr. Bunun iin ncelikle ana hzmesi sfr derece ynnde
olacak ekilde, HPBW deeri 46 ve ortalama SLL deeri 0.1 (normalize edilmi g seviyesi) olan bir ma
rnts, istenen rnt olarak tanmlanmtr. Daha sonra genetik algoritma kullanlarak bu deerlerden daha
dk HPBW ve SLL deerlerine sahip rnt elde edilmeye allmtr. Denklem (1)de verilen ekicilik
fonksiyonunda HPBW iin; r=1, y
min
=0 ve y
max
=46 olarak, SLL iin r=1, y
min
=0 ve y
max
=0.1 olarak alnmtr.

st snrlar belirlenen HPBW ve SLL deerlerine sahip ma rntsn genetik algoritma ile elde etmek
zere; her biri 40 elemandan oluan 80 bireye sahip bir balang poplasyonu, ikili say sisteminde ve rasgele
olacak ekilde oluturulmutur. Poplasyondaki her birey, anten dizisini temsil etmektedir. Bireydeki 1
rakamlar dizideki aktif (yaymda olan) elemanlar, 0 rakamlar ise pasif elemanlar gstermektedir.
almada; iterasyon says 50, aprazlama oran 0.2, mutasyon oran 0.1 olarak seilmitir. Ayrca genetik
algoritmalarn doas gerei bulunan ans faktrnn sonuca olan etkisini en aza indirmek iin, algoritma
birbirinden bamsz olarak 100 defa altrlmtr. almada elde edilen ve aada sunulan sonular,
bamsz denemelerin ortalamas olan deerlerdir.

Klasik genetik algoritma srecinde, seim (seleksiyon) ilemine esas olmak zere, nce poplasyondaki
bireylerin istenen deere gre ceza ve uygunluk deerleri, daha sonra da uygunluk deerleri kullanlarak
olaslklar hesaplanmaktadr. Bireylerin olaslk deerleri, sonraki nesillere aktarlma ihtimalini belirlemektedir.
Bylece iterasyon says arttka, daha iyi bireylerden oluan nesiller elde edilmektedir.

Bu almada ise, klasik genetik algoritmadan farkl olarak poplasyondaki bireylerin uygunluk deerlerinin
hesaplanmas yerine, Denklem (1) kullanlarak bireylerin ekicilik deerleri hesaplanmtr. Bulunan ekicilik
deerleri kullanlarak her bir bireyin olaslk deeri bulunmu ve sonraki nesillere seim ilemi, bu olaslk
deerleri yoluyla yaplmtr. Elde edilen sonular incelendiinde; iterasyon says ilerledike (yeni nesiller elde
edildike) poplasyon bireylerinin ortalama ekicilik deerlerinin ekil 1de verildii gibi artt grlmektedir.
Dolays ile ekicilik fonksiyonlarndan beklenildii ekilde sonraki nesillerde bireylerin salad zm
kaliteleri ykselmektedir. ekicilik deerlerinin ykselmesine bal olarak bireylerden elde edilen rntnn
HPBW ve SLL deerleri de iterasyona bal olarak ekil 2 ve ekil 3de verildii gibi azalmaktadr. terasyon
sonunda en fazla 46 olmas istenen HPBW deeri 32, en fazla 0.1 olmas istenen SLL deeri ise 0.04 olarak
elde edilebilmitir. stenen rnt g grafii ile ekicilik fonksiyonlar ve genetik algoritma ile elde edilen
rnt g grafikleri karlatrlmak maksadyla ekil 4de verilmitir. ekil 4deki grafikten de grld gibi,
ekicilik fonksiyonlar genetik algoritma srecine dahil edilebilmekte ve ok amal optimizasyon
problemlerinde olduka baarl sonular vermektedir.

Yaplan almada kullanlan algoritma MATLAB 7.3.0 platformunda gelitirilmitir ancak MATLABn
Genetik Algoritma Ara Kutusu (GA Toolbox) kullanlmamtr. Mteakip almalarda, anten dizisi tasarmnda
karlalan farkl optimizasyon sorunlarnn zm ve farkl dizi parametrelerinin sentez edilmesi, ekicilik
fonksiyon tanmlarnn elde edilen sonularn kalitesi zerindeki etkisinin incelenmesi hedeflenmitir.

Teekkr
Yazarlar, ekicilik fonksiyonlarnn kullanm ve formlasyonundaki deerli katklarndan tr Sn. Baak
Akteke-ztrk'e teekkr bir bor bilir.

0 10 20 30 40 50
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
terasyon says
O
r
t
a
l
a
m
a

e
k
i
c
i
l
i
k

d
e
e
r
i

ekil 1. Ortalama ekicilik deerleri.
0 10 20 30 40 50
32
34
36
38
40
42
44
terasyon says
H
P
B
W

(
d
e
r
e
c
e
)

0 10 20 30 40 50
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
0.14
0.16
0.18
0.2
terasyon says
S
L
L

d
e
e
r
i

ekil 2. Ortalama HPBW deerleri. ekil 3. Ortalama SLL deerleri.

-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
rnt as (derece)
n
t

(
d
B
)

stenen rnt
GA ile elde edilen rnt

ekil 4. stenen ve GA ile elde edilen rnt gleri.

Kaynaklar
[1]. Holland, J., Adaptation in Natural and Artificial Systems, University of Michigan Press, Ann Arbor, 1975.
[2]. Goldberg, D.E., Genetic Algorithms in Search Optimization and Machine Learning, AddisonWesley
Longman, 1989.
[3]. Michalewicz, Z., Genetic Algorithms+Data Structures= Evolution Programs, Springer-Verlag, Berlin, 1992.
[4]. Harrington, E.C., The Desirability Function, Industrial Quality Control, 21, 494-498, 1965.
[5]. Derringer, G., Suich, R., Simultaneous Optimization of Several Response Variables, Journal of Quality
Technology, 12, 214-219, 1980.
[6]. zler, C., ekicilik (Desirability) Fonksiyonlar zerine Bir nceleme, D.E....B.F. Dergisi, Cilt:14,
Say:2, sayfa:111-121, zmir, 1999.
[7]. Akteke ztrk, B., Kksal, G. ve Weber, G.W., ekicilik Fonksiyonlarnn Bileke Fonksiyonlar Olarak
zmlenmesi, Yneylem Aratrmas ve Endstri Mhendislii 29. Ulusal Kongresi, Ankara, Haziran 2009.
[8]. Castillo, E.D., Montgomery, D.C., McCarville, D.R., Modified Desirability Functions For Multiple
Response Optimization, Journal of Quality Technology, cilt:28, say:3, Temmuz 1996.
[9]. Balanis, C.A., Antenna Theory Analysis and Design, John Wiley&Inderscience Publication, New Jersey,
2005.
[10]. Visser, H.J., Array and Phased Array Antenna Basics, John Wiley & Sons Publication, 2005.
Dikdrtgen Mikro erit Yama Antenlerde Parack Sr Optimizasyonu ile
Kaotik Parack Sr Optimizasyonunun Karlatrlmas

O. Tolga Altnz, A. Egemen Ylmaz*
Bala Meslek Yksekokulu Elektronik Teknolojisi Program, Bala/Ankara
taltinoz@hacettepe.edu.tr
*Ankara niversitesi
Elektronik Mhendislii Blm, Ankara
aeyilmaz@eng.ankara.edu.tr

zet: Bu almada, geleneksel Parack Sr Optimizasyonu (PSO) ile Kaotik Parack Sr Optimizasyonu
(KPSO) karlatrlmaktadr. PSO ve KPSO, yaknsama hz ve lokal optimal zme dme problemlerine gre
birbirlerinden ayrlmaktadr. Kaotik haritalarn zm uzayndaki kaotik arama zelliinin PSO algoritmalarna
eklenmesiyle elde edilen KPSO algoritmasnn PSO algoritmasna gre stn ve zayf ynleri, dikdrtgen mikro
erit yama anten probleminde elde edilen sonular zerinden karlatrlmaktadr. Karlatrma ilemi, dikdrtgen
eklindeki mikro erit yama anten iin optimal uzunluk ve genilik deerlerini bulma problemi ile
gerekletirilmektedir. Problemin girdileri yzey dielektrik katsays, yzey kalnl ve istenilen rezonant frekans,
ktlar ise optimal uzunluk ve genilik deerleridir. eitli anten konfigrasyonlar iin KPSO ile elde edilen
sonularn, deneysel olarak elde edilmi sonulara ve PSO ve GA ile elde edilmi sonulara olduka yakn olduu
gzlemlenmitir.

1. Giri
Mikro erit yama anten, basit ve hafif bir yap olmas ve dk maliyeti nedeni ile endstri uygulamalarndan
gndelik hayattaki kablosuz uygulamalara kadar geni bir yelpazede geleneksel mikrodalga antenlere gre daha
fazla tercih edilmektedir. Dielektrik yzey kalnl ok kk olan antenler iin farkl matematiksel yntemler
gelitirilmi olup, sz konusu yntemler rezonant frekans veya anten boyutlarnn belirlenmesinde kullanlmaktadr.
Ancak literatrdeki birok formlasyon, dielektrik kalnlnn artmas durumunda gerek karmaklamas, gerekse
doruluunu yitirmesi nedeniyle kullanlamamaktadr.

Bu almada, geleneksel yntemlerden farkl olarak doadan-esinlenen optimizasyon algoritmalarndan olan Kaotik
Parack Sr Optimizasyonu dikdrtgen mikro erit yama antenin optimal uzunluk ve genilik deerlerinin
belirlenmesi amacyla kullanlmaktadr. Basit matematiksel eitlikler kullanmas nedeniyle uygulanmas olduka
kolay olan PSO algoritmasnda, dier optimizasyon algoritmalarnda da olduu gibi belirli problemlerde lokal
optimuma taklma ve yaknsayamama problemleri yaanmaktadr. Bu nedenle, PSO algoritmasnn performansnn
iyiletirilmesine ynelik almalar ve neriler devam etmektedir. Son yllarda, bu yntemler arasndan en dikkat
ekenlerden biri de Kaotik PSO (KPSO) formlasyonu olmutur. Bu formlasyon uyarnca, zm uzayndaki
global optimum noktas, kaotik arama algoritmas ile bulunmaya allmaktadr. Bu almada, geleneksel PSO ve
KPSO algoritmalarnn performanslar, dikdrtgen mikro erit yama anten probleminde karlatrlmaktadr.

2. Geleneksel Parack Sr Optimizasyonu
Parack Sr Optimizasyonu (PSO) yntemi, ilk olarak Eberhart ve Kennedy tarafndan 1995 ylnda ortaya
atlmtr [1]. PSO, hayvan (balk, ku, bcek, vs.) srlerinin davran zerine gelitirilmitir. Genel olarak, sz
konusu srnn besin kayna ararken ortaya koyduu davran zerine kurulu olan bu yntem; 1) her bir bireyin
kendi hatralarnda yer etmi olan iyi konuma gitme eilimi olarak tanmlanabilecek bilisel (cognitive) davran
biimi, 2) her bir bireyin iyi konumlarda bulunan dier bireyleri takip etme eilimi olarak tanmlanabilecek sosyal
(social) davran biimi, 3) her bir bireyin rastgele olarak arama yapma eilimi olarak tanmlanabilecek keifsel
(exploratory) davran biimleri arasnda bir denge olduu varsaymna dayanmaktadr [2]. Srnn bu davran
formle edilerek optimizasyon problemlerinin zmnde kullanlmaktadr. Buna gre d-boyutlu bir fonksiyonun
optimumu bulunurken, her bir parack d-boyutlu birer vektr olan rastgele balang konumu ve hz ile arama
ilemine balamaktadr [1-3].

PSO ynteminde paracklar, sr iinde optimuma en yakn olan paraca doru hareketlenmektedir. Bu nedenle
parack konum bilgilerinin sr iinde paylalmas gerekmektedir. Bu almada, her bir paracn dier tm
paracklarn konumunu bildii ve bylelikle konum bilgisinin paracklar arasnda dei toku yapld
varsaylmaktadr. En iyi konumda bulunan parack konum bilgisinin tm paracklar arasnda paylalmas
esnasnda, sz konusu parack gbest olarak adlandrlmaktadr. Dier konum bilgisi paylam ynteminde ise
paylam yalnzca paracklarn komular ile yerel (local) bazda gereklemektedir. Bu ekilde konum bilgisini
paylama durumunda ise yerel olarak en iyi durumda bulunan parack lbest olarak adlandrlr. Bu iki paylam
biimi arasndaki en byk fark, yerel optimumun bulunmasnda yaanmaktadr. lbestli formlasyonda, yerel
optimuma dme durumu gbestli formlasyona gre daha az gzlenirken, gbest formlasyonu ise daha hzl
yaknsamaktadr [2-3]. Bu almada, lbestli formlasyona kyasla daha hzl yaknsad iin gbest yaklam
kullanlmtr. Denklem (1) ve (2) PSO algoritmasnda kullanlan hz (v) ve konum (x) gncelleme formllerini
vermektedir. Bu formllerde kullanlan i parac ve d zm uzay boyutunu ifade eder. Bilisel ve sosyal sabitleri
olarak adlandrlan c
1
, c
2
katsaylar ve rand() dzgn dalma sahip [0,1] aralndaki rastgele saylar ifade
etmektedir. Her bir paracn kendi hatralarndaki en iyi konumu p
id
ve optimuma en yakn olan paracn
konumu ise p
gd
olarak kullanlmtr.

( ) ( )
id gd id id id id
x p rand c x p rand c v v + + = * () * * () *
2 1
(1)

t v x x
id id id
A + = . (2)

3. Kaotik Parack Sr Optimizasyonu
Literatrde yaplan yeni almalar ile, PSO formlasyonu gelitirilmektedir [4-8]. nerilen bu yeni formlasyonlar,
srnn yaknsama hz ve elde edilen optimum deerindeki hatay iyiletirmeyi hedeflemektedir. Baz yeni
formlasyonlarda, srnn optimuma ularken d-boyutundaki uzayda tarad blge deitirilmektedir. Sr arama
yaparken bulunduu uzayda her defasnda ancak belirli bir alan taramaktadr. PSO formlasyonunda yaplacak bir
iyiletirme, srnn balangta mmkn olan en geni alan taramas ve optimuma yaklatka taranacak alann
daraltlmas garanti edilerek salanmaktadr [2,6]. Sr, balangta mmkn olan en byk alan taramakta; sr
iindeki paracklardan herhangi biri dierlerine gre optimuma daha yakn olacandan, sr o paraca doru
hareketlenmektedir. Optimum deere yaklatka taranan alann daraltlmas performans arttrmaktadr [4,5].

Bu tarama ileminde kaotik haritalarn kullanlmas, KPSO algoritmasnn esasn oluturmaktadr. Srnn lokal
optimumda takld durumda, belirli rastgelelikte geni bir alann taranmas balamakta ve daha optimal bir zm
elde edilmesi durumunda sr balang koullar ile zm bulmaya devam etmektedir. Ayn durumun tekrar
yaanmas durumunda, taranan alann boyutu kltlmektedir. Bu sayede, hzl yaknsama elde edilmektedir.
Burada yaplan rastgele tarama ilemi, kaotik haritalar kullanlarak gerekletirilmektedir. En sk kullanlan kaotik
harita, lojistik haritadr [9]. Denklem (3)-(6)da, sras ile lojistik harita denklemi, parack konum haritalama, ters
haritalama ve tarama alan genilii eitlikleri verilmitir. Denklem (3)de lojistik harita denklemi verilmektedir. lk
defa 1940 ylnda rastgele say retilmesi iin tanmlanan bu denklemde pozitif katsayy ifade etmekte ve ekil
3de gsterildii gibi 4 deerini almaktadr. x
0, i=0
balang deerini verir ve PSO uygulamasnda bu balang
deeri parack konumu olarak seilir.

( )
i i i
x x x =
+
1
1
(3)

ekil 1. Lojistik Haritann atallanma Grafii

Parack konum haritalama tekniinde, parack konumlar [0,1] arasna haritalanmaktadr. Bylelikle, parack
konumlar kaotik haritann balang deerini ifade edebilecek [0,1] aralna normalize edilir. Koatik harita
sonucunda yeni elde edilen deer, ters haritalama ile tekrar konum deerine dntrlmektedir. Algoritmann
sonunda ise performansn artrlmas ve ayn blgelerin tekrar aranmasnn nlenmesi amacyla, taranan alan her
defasnda azaltlmaktadr. Denklem (4)-(6) arasnda verilen formllerde Xmin, Xmax sras ile zm uzaynn
snrlarn vermekte ve x
g
, r ise pozitif bir sabit olarak her bir admda zm uzayn daraltmak iin kullanlmaktadr.
KPSOnun szde kodu, ekil 2de verilmitir.

min max
min
X X
X x
cx
i
=
(4)

( ) min max min X X cx X x
i
+ =
(5)

( ) ( )
( ) ( ) min max max, min max
min max min, max min
X X r xg X X
X X r xg X X
+ + =
=
(6)

Kaotik Parack Sr Optimizasyon Algoritmas

Rastgele Hz ve Konum Bilgisinin Atanmas
Do
For i = 1 to sr_boyutu
Fit = Denklem 10 ile verilen fonksiyon sonucu
If fit < en iyi deer
Parack inin en iyi konumu = inin konumu
En iyi deer = fit
end if
end for
en iyi deeri ve ona karlk gelen paracn bulunmas
For i = 1 to sr boyutu
Hz gncelle (Denklem 1)
Konumu gncelle (Denklem 2)
end for
En yksek hz snrnn kontrol

For k = 0 to herhangi bir say (Bu almada 20 alnmtr)
Parack konumlarnn haritalanmas (Denklem 4)
Logistic harita kullanlarak yeni konumu tespiti
(Denklem 3)
Ters haritalama (Denklem 5)
If yeni konum fonksiyon sonucu < eski konum fonksiyon
sonucu
Konum = Yeni Konum
Break
End if
Tarama alannn azaltlmas (Denklem 6)
end for
end for
while maksimum iterasyon

ekil 2. Kaotik Parack Sr Optimizasyonu Szde Kodu

4. Problem Tanm

ekil 3. Dikdrtgen Mikro erit Yama Anten

Dikdrtgen mikro erit yama anten, ekil 3te grlmektedir. Kara [10], [11], dikdrtgen mikro erit yama antenin
rezonant frekans ile boyutlar arasndaki ilikiye dair Denklem (7)de grlen formlasyonu elde etmitir.

( ) ) ( 2
0
W W L
c
f
e
r
c A +
=
(7)

Burada c
0
elektromanyetik dalgalarn uzaydaki hz olan k hzn, c
e
(W) ise efektif dielektrik katsaysn
vermektedir. c
e
(W)nin genel ifadesi ise u ekildedir:

ab
r r
e
W
|
|
.
|
\
|
+
+
+
=
c c
c
10
1 2
1
2
1
) (
(8)

Karann almasnda ([10) ab = 0.5 olarak tanmlanmakta ve AW u ekilde verilmektedir:

( )( )
( )( ) 813 . 0 / 258 . 0 ) (
264 . 0 / 3 . 0 ) (
412 . 0
+
+ +
= A
h W W
h W W
h W
e
e
c
c
(9)

Kaotik Parack Sr Optimizasyonu iin gerekli olan maliyet fonksiyonu, yukardaki formlasyon uyarnca
oluturulmutur.
W h
L


hesaplanan r istenen r
f f F
_ _
= (10)

5. Benzetim almas
Bu almada, [12]de verilen deneysel sonular temel alnm olup; [13] ve [14]de Genetik Algoritma ve Parack
Sr Optimizasyon ile elde edilen sonular, bu alma kapsamnda gerekletirilmi olan KPSO algoritmas
sonular ile karlatrlmtr. Uygulanan PSO ve KPSO algoritmasnda, sr boyutu 20, iterasyon says da 50
olarak seilmitir. Tablo 1de KPSO sonular, literatrdeki GA ve PSO sonular ile karlatrlmtr. Elde edilen
sonular literatrdeki dier deerler ile uyumlu olup, KPSOnun uygulanabilir bir yntem olduunu gstermektedir.

Tablo 1. eitli problemler iin GA, PSO ve KPSO ile elde edilen sonular.
Girdiler
ktlar(PSO)
[14]
ktlar(GA)
[13]
ktlar
(KPSO)
Ant.No fr
(GHz)
r h
(mm)
L
(mm)
W
(mm)
L
(mm)
W
(mm)
L
(mm)
W
(mm)
1 6.2 2.55 2 14.294 8.978 14.382 8.975 14.387 8.828
2 8.45 2.22 0.17 11.844 9.412 11.867 9.456 11.852 9.785
3 7.74 2.22 0.17 12.888 19.314 12.9 19.337 12.896 19.098
4 3.97 2.22 0.79 25.104 13.023 25.306 13.007 25.284 13.019
5 5.06 2.33 1.57 18.603 18.442 18.6 18.4 18.64 16.673
6 5.6 2.55 1.63 16.178 13.44 16.070 13.34 16.089 13.135
7 4.805 2.33 1.57 19.612 21.703 19.573 21.696 19.585 21.481

Tablo 2 ise KPSO, PSO ve deneysel sonularla karlatrlmtr. KPSO algoritmasnn PSOya kyasla deneysel
sonulara ok daha yakn deerler rettii grlmtr.

Tablo 2. eitli problemler iin PSO ve KPSO ile elde edilen sonularn
deneysel olarak elde edilen sonular ile karlatrlmas.
Girdiler
Deneysel Sonular
[10,15]
ktlar
(PSO)
ktlar
(KPSO)
Ant.No fr (GHz) r h (mm) L (mm) W (mm) L (mm) W (mm) L (mm) W (mm)
1 5.06 2.33 1.57 18.6 17.2 18.603 18.442 18.64 16.673
2 5.27 2.5 3 16.3 15.3 16.603 11.426 16.332 15.579
3 5.9 2.2 3 16 7 15.459 11.25 15.874 6.99
4 7.05 2.55 2.42 12 11.2 12.013 15.339 12.188 11.672

6. Sonu
Bu almada dikdrtgen mikro erit yama antenler iin genilik ve ykseklik bilgileri KPSO kullanlarak elde
edilmi, elde edilen sonular literatrdeki almalarda PSO ve GA ile elde edilen deerler ile karlatrlmtr.
Tablo 2den grlebilecei gibi, KPSO ynteminde sonucunda elde edilen deerlerin deneysel sonulara daha yakn
kt grlmtr. Ancak bu yntem daha fazla hesaplama gc gerektirdii iin, fazla hesaplama zamanna
ihtiya duyulmutur.

Kaynaklar
[1]. Kennedy, J., Eberhart. R., Particle Swarm Optimization, IEEE Int.Conf. Neur. NWs, p. 1942-1948, 1995.
[2]. Eberhart, R., Kennedy, J., A New Optimizer Using Particle ...., 6th Int. Symp. Mic. Mach. Hum. Sci., p. 39-43, 1995.
[3]. Kennedy, J., Eberhart, R. C., A Discrete Binary Version of the ...., IEEE Int. Conf. Sys. Man & Cyb., p. 4104-4108, 1997.
[4]. Shi, Y., Eberhart, R., A Modified Particle Swarm Optimizer, IEEE Cong. Evol. Comp., p. 69-73, 1998.
[5]. Shi, Y., Eberhart, R., Empirical Study of Particle Swarm Optimization, IEEE Cong. Evol. Comp., p. 1945-1950, 1999.
[6]. Clerc, M., The Swarm and The Queen: Towards a Deterministic and ..., IEEE Cong. Evol. Comp., p 1951-1957, 1999.
[7]. Clerc, M., J. Kennedy, J., The Particle Swarm Explosion, ..., IEEE Trans. Evol. Comp., Vol. 6, No. 1, p. 58-73, 2002.
[8]. Eberhart, R., Shi, Y., Comparing Inertia Weights and Constriction Factors ..., IEEE Cong. Evol. Comp., p. 84-88, 2000.
[9]. Park J.B., vd., An improved particle swarm optimization for ..., IEEE Trans. Pow. Sys., Vol. 25, No. 1, p. 156-166, 2010.
[10].Kara M., The resonant frequency of rectengular microstrip..., Mic. Opt. Technol. Lett., Vol. 11, p. 55-59, 1996.
[11].Kara M., Formulas for the computation of the physical properties ..., Mic. Opt. Technol. Lett.,, Vol. 12, p. 234-239, 1996.
[12].Weile D.S., Michielssen E., Genetic algorithm optimization ..., IEEE Trans. Ant. Prop., Vol. 45, p. 343-353, 1997.
[13].Pattnaik S.S., vd., Calculation of optimized parameters of , Mic. Opt. Technol. Lett.,, Vol. 37, p. 431-433, 2003.
[14].Yilmaz A.E., Kuzuoglu M., Calculation of optimized , Mic. Opt. Technol. Lett.,, Vol. 49, No. 12, p. 2905-2907, 2007.
[15]. Chintakindi V.S., vd., Parameters calculations of rectangular microstrip , IEEE Int. Conf. App. Elect., p.1-4, 2007.
Mikrodalga FET Kk aret Modelinin Optimum Salma
Parametreleri iin Parack Sr Optimizasyonu Yntemi ile Elde Edilmesi

Yldz Teknik niversitesi Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm
34349 Beikta /stanbul
uozkaya@yildiz.edu.tr, gunes@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada, mikrodalga FETinin iyi bir kk-iaret davran iin, gnmz teknolojisi limitleri
iinde kalarak bir model oluturulmutur. Bu model oluumu, bir kstlandrlm optimizasyon problemi olarak
ifade edilmi ve gradyant ihtiyac olmayan bir gncel yntem olan Parack Srs algoritmas ile model
elemanlar tespit edilmitir. Uygulama rnei, literatrdeki mevcut almalar ile karlatrlm ve elde edilen
FET modellerinin performans ve kuvvetlendirici devrelerinde kullanmlar asndan daha stn olduu
onaylanmtr.

1. Giri
Bu almada, gnmz teknolojisinde elde edilebilecek iyi bir kk- iaret davranna sahip bir FET
modeli aratrlmaktadr. Bu amala, problem kstl bir optimizasyon problemi olarak ifade edilerek, gradyanta
ihtiya duyulmayan Parack Srs algoritmas ile model elemanlar tespit edilmitir. Keza, literatrde,
almamzda ele alnan amalar ksmen de olsa, karlamak zere FET modelleri zerinde allmtr[1], [2],
[3]. [2]de gradyanta ihtiya duyulmayan evrimsel algoritmalar kullanlmtr. almamzda, gerek ama ve
gerekse algoritma olarak [2]de icra edilerek, nerdiimiz model performans ile karlatrlmtr.
Gelecek blmde, bir kk- iaret davran ile model elemanlar arasndaki ilikiler verilmitir. 3. blmde ise,
Parack Srs algoritmas ana hatlar ile tantlm, 4 blmde uygulama yaplm ve oluturulan modelin
performans verilerek literatr ile karlatrma yaplmtr. Son blm ise sonuca ayrlmtr.

2. FET Model Elemanlar & Performans Parametreleri
FET devre modeli ekil 1de grlmektedir. FET modeli z (g
m
, C
gs
, R
i
, C
ds
, R
ds
, C
gd
) ve parazitik (R
g
, R
d
, R
s
,
L
g
, L
d
, L
s
) parametreler iermektedir.

ekil 1. FET Devre Modeli
ekil 1 deki FET modeli iin, parazitik endktanslar ihmal edilerek salma parametreleri model elemanlar
cinsinden aada verildii gibi ifade edilebilir [1,2]:
3
11 3
1 2 ( )10
( )
1 2 ( )10
gse ie o
gse ie o
j fC R R
S f
j fC R R
+
=
+ +
(1)
3
12 3 2 3
2 10
( )
1 (2 10 ) 2 (2 ) 10
o gd
o gd gsw gd gsw o
j fR C
S f
fR C C j f C C R

=
+ +
(2)
21 3 3
2
( )
(1 2 10 ) (1 2 10 )
dso m
io gse dso dse
R g
S f
j fR C j fR C

=
+ +
(3)


3
22 3 3 2
(1 4 10 )
( )
1 2 ( 2 )10 (2 10 )
gd o dsh
gdh dsh o gdh dsh o
j fC R R
S f
j fC R R fC R R

+
=
+ +
(4)

Burada referans empedans R
o
= 50, f alma frekans ve dier parametreler de aada tanmlanmtr [1,2]:

/( )
dso o dse o dse
R R R R R = + , (1 )
dsh d s ds m s
R R R R g R = + + + (5)
1
ds
gdh gd o m
gd
C
C C R g
C
| |
= + +
|
|
\
,
1
1
o
gsw o gd m gs ds
ds ds
R
C R C g C C
R R
| | | |
= + + + +
| |
\ \
(6)
(1 )
gse gs gd a
C C C g = + , ( 1) /
dse ds gd a a
C C C g g = + (7)
ie i s g
R R R R = + + , (1 )
a d s m ds
r R R g R = + + (8)
o dse
a m
o dse
R R
g g
R R
=
+
,
o ds
dse
a o
R R
R
r R
+
=
+
(9)

,
S L
kaynak ve yk sonlandrmalarna sahip bir transistorun transdser g kazanc:
( ) ( )
2 2 2
21
2 2
22
1 1
1 1
L S
L
T
AS
L in S
S
P
G
P
S

=

(10)
eklinde ifade edilebilir [4]. Girii ve k referans empedans olan 50 ile sonlandrlm olduu durumda
(10)daki g kazanc:

2
21
( ) | ( ) |
T
G f S f = (11)

haline indirgenir.

3.Parack Sr Optimizasyonu

Parack Sr Optimizasyonu (PSO), 1995 ylnda J. Kennedy ve R.C. Eberhart tarafndan ku srlerinin
davranlarndan esinlenilerek gelitirilmi poplsyon tabanl stokastik bir optimizasyon tekniidir [5]. Ku
srlerinin davranlar hakknda yaplan birok aratrmann sonucu olarak ortaya kmtr. D boyutlu bir
optimizasyon problemi iin n adet parack kullanlmas durumunda paracklarn konumlar:

11 12 1
21 22 2
1 2
...
...
... ... ... ...
...
D
D
n n nD
n D
x x x
x x x
X
x x x
(
(
(
=
(
(
(

(12)
matrisi ile ifade edilir ve burada i. paracn konumu
[ ]
1 2
, ,.....,
i i i iD
x x x x =
olarak ifade edilmektedir. nceki
en iyi uygunluk deerini veren i. paracn konumu [ ]
iD i i i
p p p pbest ,......, ,
2 1
= olarak ifade edilir.
[ ]
1 2
, ,......,
D
gbest g g g = (Global en iyi)ise her iterasyonda tm paracklar iin en iyi pozisyon (zm)dur.
Ayrca i. paracn hz da
[ ]
1 2
, ,.....,
i i i iD
v v v v =
olarak ifade edilir. Paracklarn bireysel performanslar ve
global en iyi tayin edilmesinden sonra, paracklarn hzlar ve konumlar aadaki denklemlere gre
gncellenmektedir [5].
1
1 1 2 2
( ) ( )
k k k k k k
im im im im m im
v wv c r p x c r g x
+
= + + (13)
1 1 k k k
im im im
x x v
+ +
= + (14)
Burada 1,..., m D = ve
k
im
x paracn m. boyuttaki pozisyonu,
k
im
v paracn m. boyuttaki hz,
k
im
p salanan
en iyi parack pozisyonu (pbest),
k
m
g salanan en iyi sr pozisyonu (gbest), c
1
ve c
2
renme katsaylar, r
1
ve
r
2
(0-1) aralnda rasgele saylar ve w srnn atalet deeridir.
4. Uygulama
Tek ve ok hedefli optimizasyon ileminde dokuz adet FET model eleman (g
m
, C
gs
, R
i
, C
ds
, R
ds
, C
gd
, R
g
, R
d
, R
s
)
optimizasyon deikenidir ve her biri aadaki sras ile tek ve ok hedefli maliyet fonksiyonlar kullanan
parack srs algoritmas ile tayin edilmektedir:

1
1
( )
n
T i
i
MF G f
=
=
(15.1) 11 12 22
2
1
( ) ( ) ( )
( )
n
i i i
i T i
S f S f S f
MF
G f
=

=
(15.2)

Burada n nceden belirlenen frekans bandndaki frekans rnekleme endeksidir. (15.1) deki maliyet fonksiyonunu
minimize etmek tespit edilen bir alma frekans band boyunca g kazancn maksimize etmeye denktir. (15.2)
deki maliyet fonksiyonunun minimize edilebilmesi iin payn minimize olurken paydann da maksimize olmas
ile mmkn olacaktr, sonuta giri ve k yansma ve geri besleme kayplar azalrken g kazanc deeri
artacaktr. Optimizasyon srecinde frekans band 1520 GHz aral olarak belirlendi. Ayrca bilinmeyen 9
bileenin arama uzaynda alacaklar minimum ve maksimum deerleri de gnmz yar-iletken teknolojisine
gre tespit edildi. Her iki optimizasyon ilemi iin 20 parack kullanld ve maksimum iterasyon says ise 50
olarak belirlendi. Her iki uygulama iin renme katsaylar 2, atalet (w) deeri 0.9 olarak alnd ve w her
iterasyonda lineer olarak azaltld.
(15.1), (15.2) deki maliyet fonksiyonlarna PSO algoritmasnn uygulanmas sonucu elde edilen FET model
eleman deerleri Tablo 1de ve PSO yaknsama erileri srasyla ekil 2de verilmektedir.

Tablo.1 Elde edilen FET model eleman deerleri
FET Model
Elemanlar
PSO
Sonucu
MF-I
PSO
Sonucu
MF-II
Deer
Aralklar
g
m
(S) 0.08 0.08 0.04 0.08
C
gs
(pF) 0.1 0.279 0.1 0.6
R
i
() 3.1056 5.997 2 6
C
ds
(pF) 0.0237 0.076 0.02 0.08
R
ds
() 594.4867 200.424 200 600
C
gd
(pF) 0.01 0.01 0.01 0.02
R
g
() 0.7858 0.932 0.1 1
R
d
() 0.2775 0.142 0.1 1
R
s
() 0.7206 0.102 0.1 1

ekil 2. PSO yaknsama erileri (a) MF
1
, (b) MF
2

Literatr almalarnda [2] sadece tek bir hedef kazan maksimizasyonu (15.1) ieren maliyet fonksiyonu
SPGA(Srekli Parametreli Genetik Algoritma), BHY(Bulank Hibrid Yaklam), GA (Genetik Algoritma) ve
SHY(Srekli Hibrid Yaklam) algoritmalar kullanlarak FET modelleri tretilmitir. Bu modellerin salma
parametre performanslar da almada oluturulan model performans ile karlatrmak amac ile ekil 3 ve 4e
ilave edilmitir.


ekil 3. Literatr [2]deki FET modeli ve nerilen FET modellerinin kk iaret davranlar

ekil 4. Literatr [2] deki FET modeli ve nerilen FET modellerinin Transdser G Kazanc
5. Sonular
Elde edilen sonular incelendiinde tek hedefli optimizasyon (MF
1
) sonucu oluturulan FET modeli, alma
band boyunca dierlerine gre en byk g kazanc temin ederken, en yksek yansma ve ters iletim
kayplarna sahip olduu da grlmektedir. Bu durum, almadaki ok hedefli optimizasyonu (MF
2
)zaruri
klmaktadr. Bylece MF
2
ile elde edilen FET model en dk yansma ve ters iletim kayplar olmas yan sra
rakiplerinden daha yksek g kazanc da temin etmektedir. Bu ayn zamanda PSO algoritmasnn stn arama
performansnn bir baars olarak da ele alnmaldr.

Kaynaklar
[1] C. Paoloni, A simplified procedure to calculate the power gain definitions of FETs, IEEE Transactions on
Microwave Theory and Techniques, Vol. 48, No. 3, s. 470-474, March 2000.
[2]T. Gunel, A continuous hybrid approach to the FET modeling for the maximum transducer power gain,
Microwave and Optical Technology Letters, Vol. 35, No. 5, s. 348-351, December 2002.
[3]T. Gunel, A continuous hybrid approach to the noise modeling of FETs, Microwave and Optical
Technology Letters, Vol. 38, No. 1, s. 56-60, July 2003.
[4] Gunes F, Cetiner BA , Smith chart formulation of performance characterization for a microwave transistor,
IEE Proceedings-Circuits Devices And Systems Vol.145 Issue: 6, s.419-428 , 1998.
[5]J. Kennedy, R. C. Eberhart, Particle swarm optimization, Proceedings of IEEE Conf. Neural Networks IV,
Bir Mikrodalga Transistrn aret Grlt
Parack Sr Optimizasyon Temelli Yapay Sinir A Modeli

Yldz Teknik niversitesi, Elektronik ve Haberleme Mh. Bl.
Beikta 34349 stanbul/Trkiye
s.satikbuga@hotmail.com, uozkaya@yildiz.edu.tr, gunes@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada, bir mikrodalga transistrn kk iaret ve grlt davranlarnn bir parack sr
optimizasyonu temelli yapay sinir a modeli sunulmutur ve klasik yapay sinir a modeli ile karlatrlmtr.
Genellikle Yapay sinir a modellerinin eitiminde kullanlan geri yaylm algoritmasnn yerine, bu almada
stn arama performans nedeniyle parack sr optimizasyonu yntemi kullanlmtr. Bu alma parack
sr optimizasyon temelli bir yapay sinir a modelleme yaklamnn doruluk ve verimlilik alarndan
baarl olduunu gstermitir.

1. Giri
Bir mikrodalga transistrn bir kutuplama noktasndaki kk iaret ve grlt davran alma band
genilii boyunca salma parametreleri (S
11
, S
12
, S
21
, S
22
) ve grlt parametreleri (F
opt
,
opt
, R
N
) ile ifade edilir.
Salma ve grlt parametreleri transistrn z zelliklerine ve frekansa bamldrlar. Salma parametreleri
transistrn iaret g kazancn ve empedans uyumsuzluu kayplarn ifade etmekte kullanlrken, grlt
faktr transistrn girii ve k arasndaki iaret grlt oranndaki bozulmay ifade etmektedir. Mikrodalga
frekans blgesinde pasif elemanlarn davranlarnn dahi daha karmak hale geldii dnlrse, yar-iletken
aktif eleman davranlar, ancak geni parametre kmeleri ieren ve karmak ilikilere sahip yksek dereceli
lineer olmayan elemanlar ieren modeller ile karakterize edilebilirler ve bu nedenle gl modelleme
tekniklerine ihtiya duyulmaktadr.
Bir mikrodalga transistr iin salma ve grlt davranlar ile kutuplama koullar (V
DS
, I
DS
) ve frekans f
arasndaki yksek dereceli lineer olmayan ilikiler, literatrde iaret grlt davranlarnn (V
DS
, I
DS
) ve fe
ball yapay sinir alar, destek vektr makineleri, bulank mantk, ANFIS gibi yapay zek yntemleri ile
modellenmektedir. Yapay sinir a modeli genellikle bir ileri beslemeli a yaps eidi olan ok katmanl
alglayclardan oluturulmakta ve bu a eitiminde de yaygn olarak geri yaylm algoritmas kullanlmaktadr.
Eitim aamasnda, a klarn hedef k deerlerine yaknlatrmak ve eitim hatasn talep edilen seviyeye
ekmek amacyla arlklar her admda hata fonksiyonunun a parametrelerine gre gradyantna bal olarak
deitirilmektedirler. Ancak, gradyant temelli algoritmalarn balang koullarna ball ve yerel
minimumlara yakalanma riski yksek olmas nedeniyle, geri yaylm algoritmasna alternatif olarak eitim
aamasnda genetik algoritma[1], karnca kolonisi optimizasyonu[2], yapay ar algoritmas[3], yapay baklk
sistemi [4]ve parack sr optimizasyonu[5] gibi global optimizasyon yntemleri kullanlmaktadr.

2.Parack Sr Optimizasyonu

Parack Sr Optimizasyonu (PSO), 1995 ylnda J. Kennedy ve R.C. Eberhart tarafndan ku srlerinin
davranlarndan esinlenilerek gelitirilmi poplsyon tabanl stokastik bir optimizasyon tekniidir [6]. Ku
srlerinin davranlar hakknda yaplan birok aratrmann sonucu olarak ortaya kmtr. D boyutlu bir
optimizasyon problemi iin n adet parack kullanlmas durumunda paracklarn konumlar:

11 12 1
21 22 2
1 2
...
...
... ... ... ...
...
D
D
n n nD
n D
x x x
x x x
X
x x x

=

(1)
matrisi ile ifade edilir ve burada i. paracn konumu
[ ]
1 2
, ,.....,
i i i iD
x x x x =
olarak ifade edilmektedir. nceki en
iyi uygunluk deerini veren i. paracn konumu [ ]
iD i i i
p p p pbest ,......, ,
2 1
= olarak ifade edilir.
[ ]
1 2
, ,......,
D
gbest g g g = (global en iyi) ise her iterasyonda tm paracklar iin en iyi pozisyon (zm)dur.
Ayrca i. paracn hz da
[ ]
1 2
, ,.....,
i i i iD
v v v v =
olarak ifade edilir. Paracklarn bireysel performanslar ve
global en iyi pozisyonun tayin edilmesinden sonra, paracklarn hzlar ve konumlar aadaki denklemlere
gre gncellenmektedir [6].
1
1 1 2 2
( ) ( )
k k k k k k
im im im im m im
v wv c r p x c r g x
+
= + + (2)
1 1 k k k
im im im
x x v
+ +
= + (3)
Burada 1,..., m D = ve
k
im
x paracn m. boyuttaki pozisyonu,
k
im
v paracn m. boyuttaki hz,
k
im
p salanan
en iyi parack pozisyonu (pbest),
k
m
g salanan en iyi sr pozisyonu (gbest), c
1
ve c
2
renme katsaylar, r
1
ve
r
2
(0-1) aralnda rasgele saylar ve w srnn atalet deeridir.

3. Bir Mikrodalga Transistrn PSO Temelli Yapay Sinir A Modeli

Bir mikrodalga transistrn (V
DS
, I
DS
) kutuplama koullarnda ve f alma frekansndaki kk iaret (S-) ve
grlt (N-) davran ekil 1deki gibi kara kutu ile temsil edilebilir. Burada; f, V
DS
ve I
DS
giri uzay
deikenleri olup kk iaret ve grlt davrann tanmlayan on iki adet fonksiyon ise k uzayn
oluturmaktadr. Giri ve k uzay arasndaki ilikilendirme ise PSO temelli sinir a ile gerekletirilmektedir.

ekil 1. Bir Mikrodalga Transistrn aret Grlt PSO temelli Yapay Sinir A modeli

Aktif bir mikrodalga cihazn belirli bir kutuplama noktasndaki kk iaret ve grlt performans frekans
domeninde salma (S) ve grlt (N) parametreler fazrler ile ifade edilebilmektedir ve buna gre bir alma
band boyunca llm salma ve grlt verisi aadaki ekilde gibi ifade edilebilir:

(1) (1)
1
( 2 ) ( 2 )
2
( ) ( )
:
:
. . .
:
N N
N
f S N
f S N
f S N

(4)

Burada, (S
(1)
, N
(1)
),.., (S
(N)
,N
(N)
) , f
1
,f
N
rnek alma frekanslarndaki salma ve grlt fazr iftleridir:

( ) ( ) ( ) ( )
( )
11 11 12 12 21 21 22 22
t
N N N N
N N N N N
S S S S S

=

(5)

( ) ( ) ( ) ( ) ( )
t
N N N N N
opt opt opt N
N F R
=

(6)
aret grlt modelinin oluturulmasnda (4) (6) biimindeki llm veriler mikrodalga transistrn
PSO temelli sinir ann eitilmesinde ve test edilmesinde kullanlarak, model oluturulmaktadr. Gelecek
blmde bu veri tabannn nasl kullanld ayrntl olarak anlatlacaktr.

4. Uygulama

PSO temelli yapay sinir a ile modellenecek mikrodalga transistr olarak ATF-551M4 seilmitir ve V
DS
= 2,
2.7, 3V ve I
DS
= 10, 15, 20 mA olmak zere 9 farkl kutuplama koulu iin 0.5 10 GHz frekans bandnda 13
ayrk frekans iin salma ve grlt parametreleri retici Veri Sayfalarnda verilmitir [7]. almamzda
V
DS
= 2, 3V ve I
DS
= 10, 15, 20 mA olmak zere 6 farkl kutuplama koulunda llm 78 adet salma ve
grlt verisi PSO temelli sinir a modelinin eitimi iin kullanlrken, V
DS
= 2.7 ve I
DS
= 10, 15, 20 mA olmak
zere 3 farkl kutuplama koulunda llm olan 39 adet veri ise test ilemi iin kullanlmtr.
ekil 1de grld zere mikrodalga transistrn PSO temelli yapay sinir a modeli 3 girie (f, V
DS
ve I
DS
) ve
salma grlt parametrelerinin hepsini ierecek ekilde 12 ka sahiptir. Bu nedenle, iaret grlt
modelinin oluturulabilmesi amacyla nerilen PSO temelli yapay sinir a yaps, ekil 2de grld zere 12
adet 3 girili, 2 nrondan oluan tek gizli katmanl ve tek kl (3x2x1) ok katmanl alglaycdan oluturuldu.
Bu alarn her birinin eitimi iin geri yaylm algoritmas yerine PSO algoritmas kullanld. Bylece alarn her
biri 11 adet parametre ile tanmlanabilmi ve gizli katmanda veri deer aralna bal olarak hiperbolik tanjant
sigmoid veya log-sigmoid, k katmannda ise lineer aktivasyon fonksiyonlar kullanlmtr. Alarn
eitimi aamasnda kullanlan PSO algoritmasnda her bir a iin 20 parack yeterli bulundu ve bu paracklarn
konum ve hzlar (0-1) aralnda rasgele atand. Maksimum iterasyon says 2000 olarak belirlendi. renme
katsaylar (c
1
,c
2
) 2 ve srnn atalet deeri 0.25 olarak belirlendi. Minimum eitme hatas 10
-6
olarak belirlendi.
Srde en dk ortalama karesel hataya sahip olan parack konumu gbest olarak tanmland. Maliyet
fonksiyonu ise aadaki biimde ortalama karesel hata olarak tanmland:

2
1
1
[ ( ) ( )]
Q
k
Maliyet Fonksiyonu Hedef k YSA k
Q
=
=
(7)

ekil 2. PSO temelli yapay sinir a modeli iin kullanlan yapay sinir a yaps

Burada Q eitim ve test iin kullanlan veri saysdr. Optimizasyon sreci eitim hatas istenen deere
dnceye dek veya maksimum iterasyon saysna ulancaya dek devam ettirildi ve optimizasyon ilemi
sonunda elde edilen arlk deerleri iin test verisi de aa uygulanarak eitim ve test hatalar elde edildi. Ayn
a yapsn kullanarak klasik yapay sinir a modeli de elde edildi ve bu aamada geri yaylm algoritmas
kullanld. PSO temelli sinir a modeli ve yapay sinir a modelinin eitim ve test performanslar Tablo 1de
verilmitir.

Tablo 1. aret Grlt PSO Sinir A ve Yapay Sinir A Modelleri Eitim ve Test Performanslar

Eitim Hatas Test Hatas
Yapay Sinir A Modeli PSO Sinir A Modeli Yapay Sinir A Modeli PSO Sinir A Modeli
|S
11
| 4.13E-04 2.95E-05 4.05E-04 2.92E-05
11
8.59E-04 3.58E-04 8.56E-04 3.48E-04
|S
12
| 8.68E-04 5.17E-04 7.45E-04 5.43E-04
12
2.52E-04 2.88E-05 1.98E-04 2.21E-05
|S
21
| 3.79E-04 1.25E-04 6.32E-04 1.12E-04
21
8.27E-04 6.00E-05 7.79E-04 5.92E-05
|S
22
| 9.03E-05 7.42E-05 6.9E-05 5.52E-05
22
9.59E-05 7.82E-05 1.86E-04 1.74E-04
F
opt
8.81E-04 3.17E-04 1.28E-03 4.75E-04
|
opt
| 2.99E-03 3.80E-04 3.09E-03 3.55E-04
opt
4.03E-04 1.73E-04 3.94E-04 1.76E-04
R
N
6.15E-05 2.57E-05 5.24E-05 2.50E-05

5. Sonular

Bu almada, mikrodalga transistrn kk iaret ve grlt davran iin ok katmanl yapay sinir a
kullanlmtr. Parack sr optimizasyonu yntemi, yapay sinir ann eitimi aamasnda minimum eitim
hatasn salayan optimum arlklarn elde edilmesi amacyla sinir ann eitilmesinde kullanlmtr. Elde
edilen sonular geri yaylm algoritmas ile elde edilen sonular ile karlatrlarak, parack sr optimizasyonu
ile eitilen yapay sinir ann eitim ve test performans incelenmitir. Gerekletirilen deerlendirmeler
sonucunda, parack sr optimizasyonu ile eitilen yapay sinir ann daha baarl modelleme yeteneine sahip
olduu tespit edilmitir.

Kaynaklar
[1] P. Ramasubramanian, A. Kannan, A genetic-algorithm based neural network short-term forecasting
framework for database intrusion prediction system, International Journal of Soft Comp. (2006), s. 699714.
[2] W. Gao, Evolutionary Neural Network Based on New Ant Colony Algorithm, Proceedings of
Computational Intelligence and Design (ISCID 2008), s. 318-321
[3] D.Karaboga, C.Ozturk, Neural Networks Training by Artificial Bee Colony Algorithm on Pattern
Classification, Neural Network World, 19 (3), 279-292, 2009.
[4] . Polat, Y. Cengiz; F. Ycel, Robust Function Approximation based on optimized RBFNN by Artifical
Immune Systems, Expert Systems with Applicationsde baslmak zere kabul edilmitir.
[5] J.R. Zhang, J. Zhang, T.M. Lok, M.R. Lyu, A hybrid particle swarm optimization-back-propagation
algorithm for feedforward neural network training, Appl. Math. Comput. 185 (2007), pp. 10261037.
[6] J. Kennedy, R. C. Eberhart, Particle swarm optimization, Proceedings of IEEE Conf. Neural Networks IV,
[7] Agilent ATF-551M4 Low Noise Enhancement Mode Pseudomorphic HEMT in a Miniature Leadless
Package Data Sheet, http://www.chipcatalog.com/Agilent/ATF-551M4.htm adresinde.
MIL-STD-461E Standard CE102 Gereksinimine Uyumlu
Elektromanyetik Giriim Szgeci Tasarm

Erkan nal*, Birsen Saka**

ve Ik adrc**

*ASELSAN A., Ankara
eonal@mgeo.aselsan.com.tr

**Hacettepe niversitesi
birsen@hacettepe.edu.tr, cadirci@ee.hacettepe.edu.tr

zet: Askeri cihazlarda, cihazn ortamdaki dier cihazlarla olan etkileimini azaltmak iin elektromanyetik
giriim szgeleri kullanlmaktadr. Cihaz ierisinde yksek g gereksinimlerini salamak amacyla kullanlan
anahtarlamal g kaynaklar, gerilim ve akm deerlerindeki hzl deiim sebebiyle, iletkenlik yoluyla oluan
elektromanyetik giriim kaynaklarnn banda gelmektedir. Bu almada, askeri bir ara ierisinde kullanlan
g evirgecinin MIL-STD-461E standard CE102 gereksinimine uyumlu hale getirilmesi amacyla
elektromanyetik giriim szgeci tasarlanmas ve uygulanmas amalanmtr.

1 GR
Elektromanyetik giriim (EMG), yaylm yoluna gre, ma yoluyla yaylm ve iletkenlik yoluyla yaylm olmak
zere iki deiik ekilde olumaktadr. Ima yoluyla oluan EMG, genellikle 30MHz ile 1GHz frekans band
aralnda olup, sistemin elektronik devrelerinden veya kablolarndan yaylan elektromanyetik dalgalar olarak
tanmlanmaktadr. Bu tip bir grlt, grlt kaynann metal bir kutu ile ekranlanmas sonucunda etkin bir
biimde bastrlmaktadr. letkenlik yoluyla oluan EMG ise, genellikle 10kHz ile 30MHz frekans band
aralnda olup, AA veya DA g hatlarndan sisteme yaylmaktadr. letkenlik yoluyla oluan EMGnin ortak
mod ve fark modu olmak zere iki ana bileeni vardr. Bu tip bir grlt, LC tip szgeler kullanlarak
bastrlmaktadr [1,2].

EMG szge tipleri, bastrlmas gereken elektromanyetik grlt seviyesine, grlt kayna empedansna ve
grltden etkilenen cihaz empedansna gre deiiklik gstermektedir. Literatrde yaplan almalar
incelendiinde, yk empedans deiiminin szge performansn etkiledii aka grlmektedir [3,4]. Yk veya
kaynak empedansndaki art fark modu araya girme kaybn arttrrken, ortak mod araya girme kaybn
azaltmaktadr [4]. Gerekli bastrma gcne sahip EMG szge tasarm, ortak mod ve fark modu grlt
seviyelerinin bilinmesiyle kolaylamaktadr. Yaplan birok almada ortak mod ve fark modu grlt
seviyelerinin bilinmesinin nemi uygulamal olarak belirtilmektedir [5-7]. Szge elemanlarnn belirlenmesinde
grlty ayrma metodu byk kolaylk salamaktadr [8]. Yaplan almalar incelendiinde grlt
bileenlerini ayrmak iin genellikle grlt ayrc (noise separator) ad verilen cihazlarn kullanld
grlmektedir. Ayrca, grlt bileenleri akm probu kullanlarak da belirlenebilmektedir [7,9]. Bu alma
kapsamnda, askeri aralarda kullanlan anahtarlamal g kaynaklarnn ortak mod ve fark modu grlt
bileenleri akm probu ile ayr ayr belirlenerek, MIL-STD-461E standard CE102 gereksinimine uygun bir EMG
szgeci tasarlanm ve gerekletirilmitir.
2 CE102 GEREKSNM EMG LMLER
CE102 testinin amac, test altndaki cihazn g giri hatlarndaki iletkenlik yollu yaynmn 10kHz-10MHz
frekans aralnda llmesidir. EMG szgeci tasarlanacak g kartnn art hat ve eksi hat zerinde sebep
olduu iletkenlik yoluyla oluan grlt lm sonular ekil 1de gsterilmitir. lmler CE102
gereksiniminde verilen test dzenei ile yaplmtr [10].

CE102 gereksiniminde belirtilen lm metodu kullanlarak elde edilen grlt ortak mod ve fark modu grlt
bilgilerini iermektedir. Optimum bir szge tasarm iin EMG grltsnn ortak mod ve fark modu
bileenleri belirlenmelidir. Grlty ayrma metodu ile sorunlu frekanslardaki grlt modu ve seviyesi
belirlenmekte, szge elemanlarnn seimi bilinli bir ekilde yaplabilmektedir [6].
ELEKTROMANYETK METROLOJ (EM)

ekil 1 Art ve Eksi Hat Grlt lm (CE102 Gereksinimi)

Akm probu metodu kullanlarak kablo zerinden alnan akm lmleri iletkenlik yoluyla oluan EMG
grltsnn ortak mod ve fark modu bileenlerini vermektedir. Akm probu ile alnan lmlerde kablo zerine
dorudan bir balant yaplmad iin lm alma ilemi kolaylamaktadr. Ref. [9]da verilen rnek dzenekler
kullanlarak test altndaki cihazn g kablosu zerinde, iletkenlik yoluyla oluturduu ortak mod ve fark modu
grlt deerleri llebilmektedir. Akm probu kullanlarak elde edilen ortak mod ve fark modu akm lmleri
ise ekil 2de gsterilmitir. Bu lmlerden ortak mod EMG grltsnn baskn olduu sonucuna varlmtr.

ekil 2 llen Ortak Mod ve Fark Modu Akm (Akm Probu)
3 EMG SZGE TASARIMI
Szge tasarmnda belirlenecek ilk parametre szgecin kesim frekansdr. Bu alma kapsamnda, kesim
frekansnn belirlenmesinde izlenen yol Bode izim yntemidir. Bu yntemde gerekli araya girme kayb grafii
kullanlmaktadr. Gerekli araya girme kayb grafii, lmlerden elde edilen ortak mod ve fark modu akm
deerlerinden CE102 gereksiniminde belirtilen snr deerinin karlmasyla elde edilmektedir. dealde, araya
girme kayb grafiinin ilk tepe deerine teet, eimi szgete kullanlacak eleman says ile belirlenen bir doru
izilmektedir. Dorunun frekans eksenini kestii nokta szgecin kesim frekansn gstermektedir [9]. Bu alma
kapsamnda L tipi szge kullanld iin dorunun eimi 40dB/onkat olarak alnmtr. Ayrca araya girme
kayb grafiinin ilk tepe deerinin zerine bir miktar gvenlik pay eklenmitir. ekil 3de grlecei zere,
ortak mod szgecin kesim frekans 68kHz, fark modu szgecin kesim frekans ise 620kHz olarak bulunmutur.

ekil 3 Ortak Mod ve Fark Modu Gerekli Araya Girme Kayb
Belirlenen kesim frekanslar kullanlarak ortak mod szge elemanlar L
C
=12H, C
Y
=0.2F olarak, fark modu
szge elemanlar L
d
=3.3H ve C
X
=10nF olarak bulunmaktadr [11]. Elde edilen szge eleman deerleri ve
tasarlanan EMG szge blou ise ekil 4de gsterilmitir. Grlt kaynann dk empedans gstermesi
nedeniyle indktrler g kart tarafna yerletirilmitir.

ekil 4 Tasarlanan EMG Szge Blou
ekil 5de tasarm gerekletirilen EMG szge grlmektedir. Szge topraklamas ortak mod grltnn
bastrlmas iin dikkat edilmesi gereken unsurlarn banda gelmektedir. Alminyum kutu ierisine
yerletirilmi szge toprak yzeyine olduka geni bir yzeyden temas etmektedir. Szge toprak balantlar
dzgei beslemeli kapasitrler (feedthrough capacitor) zerinden alminyum kutuya, kutu zerinden topraa
doru yaplmtr.

ekil 5 Tasarlanan EMG Szge
4 SZGELEME SONRASI GRLT LMLER
Szgeleme sonras akm probu metodu kullanlarak alnan fark modu grlt lm ve ortak mod grlt
lm ekil 6da verilmitir. Ortak mod grlt lmnde belirlenen akm snr sadece 40kHzde almtr.
Bu frekans deerindeki grltnn kayna sistemi besleyen g kaynadr. Akm snr CE102 gereksiniminde
verilen gerilim snrndan, sabit deer kabul edilen 50luk (34dB) Hat Empedans Dengeleme Devresi (HEDD)
empedans karlarak elde edilmitir. 40kHz frekans deerinde kullanlan HEDD empedans 50 deerinden
kktr. Dolaysyla CE102 gereksiniminin belirttii gerilim lmlerinde 40kHz frekansndaki grlt
seviyesi snr erisinin altnda kalacaktr. ekil 7de CE102, iletkenlik yoluyla yaynm, gereksiniminde
belirtilen art hat ve eksi hat grlt lmleri gsterilmitir. lmlerden de grlecei zere grlt seviyeleri
snr erisinin olduka altndadr.
5 SONU
Bu alma kapsamnda askeri bir arata kullanlan g evirgecinin MIL-STD-461E standard CE102, iletkenlik
yoluyla yaylm, gereksinimine uygun hale getirilmesi amacyla EMG szgeci tasarm gerekletirilmitir.
CE102, iletkenlik yoluyla yaylm, gereksiniminde belirtilen lm metodu kullanlarak toplam iletkenlik
yoluyla oluan grlt dBV cinsinden elde edilmektedir. Bu alma kapsamnda EMG szgeci tasarmnda,
akm probu kullanlarak elde edilen fark modu ve ortak mod akm grlt bilgileri kullanlmtr. Bu yntem ile
iletkenlik yoluyla oluan elektromanyetik giriim grltsnn bileenleri ayrlm, szge elemanlar amacna
uygun olarak belirlenmitir. Tasarlanan EMG szge grlt bastrm asndan amacna ulamtr. Szgesiz
alnan lmlerde, grlt seviyesi snr erisinin zerine kmaktayken, szgeli sistemin grlt seviyesi snr
erisinin olduka altnda kalmaktadr.

ekil 6 EMG Szgeleme Sonras Fark Modu ve Ortak Modu Akm Grlts (Akm Probu)

ekil 7 EMG Szgeleme Sonras Art Hat Grlts (CE102 Gereksinimi)

KAYNAKLAR
[1] ASTEC Application Notes, Doc No:1821, REV. 03, December 11,1998
[2] Chen, W., Feng, L., Qian, Z., Wu, X., A novel common-mode conducted EMI filter for boost PFC
converter, Applied Power Electronics Conference and Exposition, 2005. APEC 2005. Twentieth Annual
IEEE
[3] Dhar, V.K., Performance evaluation of power line filter A case study, Electromagnetic Interference
and Compatibility '99. Proceedings of the International Conference on
[4] Garry, B. Nelson, R., Effect of impedance and frequency variation on insertion loss for a typical power
line filter, Electromagnetic Compatibility, 1998. 1998 IEEE International Symposium on
[5] Martin, T.A. Paul, C.R., Design of a power supply filter for avionics displays: a case study,
Electromagnetic Compatibility, 2001. EMC. 2001 IEEE International Symposium on
[6] Serrao, V. Lidozzi, A. Solero, L. Di Napoli, A., Common and differential mode EMI filters for power
electronics, Power Electronics, Electrical Drives, Automation and Motion, 2008. SPEEDAM 2008.
International Symposium on
[7] Khun, C. Khan-ngern, W. Kando, M., Passive EMI Filter Performance Improvements with Common
Mode Voltage Cancellation Technique for PWM Inverter, Power Electronics and Drive Systems, 2007.
PEDS '07. 7th International Conference on
[8] Guo, T., Chen, D. Y., Lee, F. C., Diagnosis of Power Supply Conducted EMI Using a Noise Separator,
Applied Power Electronics Conference and Exposition, 1995. APEC '95. Conference Proceedings
1995., Tenth Annual
[9] adrc, I., Saka, B., Eritiren, Y., Practical EMI-filter-design procedure for high-power high-frequency
SMPS according to MIL-STD-461, Electric Power Applications, IEE Proceedings, 2005
[10] Department of defense interface standard, requirements for the control of electromagnetic interference
characteristics of subsystems and equipment, MIL-STD-461E 20 AUGUST 1999.
[11] nal, E., Paralel Bal DA/DA eviriciler in CE102 Gereksinimine Uyumlu Elektromanyetik Giriim
Szgeci Tasarm, 2010

EMC PROBLEMLERNDE EKRANLAMA ETKNLNiN HBRT
MOM/FEM METODU LE NCELENMES

Sibel YENKAYA, Ali OKTAY
Uluda niversitesi
Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Elektronik Mhendislii Blm
Mikrodalga Aratrma Grubu, 16059 Bursa / TRKYE
sguler@uludag.edu.tr, aoktay@uludag.edu.tr

zet: Bu yazda, akla sahip bir rezonatrn ekranlama etkinliini (SE) bulmak iin moment metodu(MoM)
ile vektor sonlu elemanlar metodunu (FEM) birletiren hibrit bir formlasyon sunuldu. Rezonatrn ierisindeki
elektromanyetik alanlar sonlu elemanlar yntemi ile hesapland ve aklktaki snr koulundan elde edilen
integral denklem moment yntemi ile zld. Hibrit yntem yksz durumdaki bir rezonatre uyguland.
Sonular literatrdeki sonularla karlatrld ve aralarnda uyum olduu grlmtr. Daha sonra farkl
aklk konfigrasyonlar iin ekranlama etkinlii incelendi.

1. Giri
Elektronik cihazlar elektromanyetik ortamda bulunan etkilerden korunmak iin, metalik koruyucu ekran iine
yerletirilmektedir. Doal olarak, bu koruyucularn, cihazn evreyle balantsna izin verecek ekilde
zerlerinde bir takm delik veya yarklar bulundurmaya ihtiyalar vardr. Bu dorultuda dzenlenen koruyucu
kutunun ierisinde oluabilecek giriimi saptayabilmek iin elektromanyetik etkilerin hesaplanmas
gerekmektedir. Bu aklklardan ieriye ya da darya olan ma bir EMC problemidir. Genel olarak EMC nin
kapsam, ortamda bulunan olas bozucu sinyallere kar elektronik devre ve sistemlerin tepkilerini veya bu devre
ve sistemlerin ortamda oluturabilecei yaylmlarn zararn en dk seviyeye indirebilecek tasarmlar
gerekleyebilmektir. Ekranlama etkinlii, cihazlarn elektromanyetik uyumluluunu yanstan nemli bir
parametredir. Ekran varken gzlemlenen alanlarn ekran yokken ayn noktada gzlemlenen alanlara oran
trnden tanmlanr ve dB olarak ifade edilir [1]. Fiziksel yap basit olduu srece analitik yntemler
kullanlabilmekte, ancak fiziksel yap karmak hale geldike EMC problemlerini zmede bu yntemlerin
uygulanabilirlii zorlamaktadr. Bu noktada EMC analizlerini gerekletirebilmek ve istenen bilgileri
ngrebilmek amacyla saysal yntemlerin kullanlmas gndeme gelmitir. Bilgisayar ve yazlm
sektrlerindeki hzl ilerleme, EMC problemlerinin saysal yntemlerle modellenerek zmlenebilmesine
olanak vermitir. Analitik olarak zmlenmesi zor olan karmak yapdaki elektromanyetik problemlerin,
bilgisayar ortamnda zmlenebilmesi iin kullanlabilecek birok yntem vardr.
Bo bir rezanatrn ekranlama etkinliini hesaplayan analitik formlasyon Robinson ve ark.[2] tarafndan
sunulmutur. Ancak bu formlasyon sadece dikdrtgen kutulara uygulanabilirdir ve kutunun temel moduyla
snrldr. Karmak kutu konfigrasyonlar iin, ekranlama etkinliini analitik olarak bulmak olduka zordur.
Bundan dolay nmerik metotlarn kullanm sz konusudur. Li ve ark. [3] tarafndan ekranlama kutularndaki
aklk ve yarklardan elektromanyetik ma hem deneysel olarak hemde FDTD tekniini kullanlarak
bulunmutur. [4] te kutularn ekranlama etkinlii deneysel olarak ve moment metoduna dayanan
elektromanyetik bir simulator vastasyla numerik olarak elde edilmitir. Zaman domeni sonlu eleman teknii
kullanarak aklkl yksz bir kutu almas Benhassine ve ark. [5] tarafndan aratrlmtr. Deshpande
duvarlarnda aklk bulunan dikdrtgen kutunun SE hesaplamas problemini formule etmilerdir. Bu
formlasyonda, aklklar edeer manyetik akm kaynaklar olarak deitirmiler ve bu kaynaklar tarafndan
yan alanlar cavity Green fonksiyonlar ile ifade etmilerdir[6]. Rajamani and Bunting [7], sadece dikdrtgen
aklkl dikdrtgen rezonatrlerin ekranlama etkinliini hesaplayan Modal/MoM hibrit yntemini aklkl bo
bir rezonator zerinde sunmulardr.
Burada sunulan formlasyonda, ekranlama etkinliini bulmak iin frekans domeninde MoM/FEM uygulanmtr.
Sunulan formlasyon bo bir rezonatrn ekranlama etkinliini hesaplamak iin kullanlmtr. Elde edilen
sonular Robinson ve ark. [2] tarafndan sunulan analitik formlasyon ile karlatrlmtr.

2. Problemin Formlasyonu
Rezonatrn aklk bulunan yzeyi sonsuz geni mkemmel iletken yer dzlemi olarak alndnda, bu problem,
Schelkunoff edeerlik prensibine gre iki blgeye ayrlabilir. Birinci blge rezonatrn i hacmi ve ikinci blge
ise yer dzlemiyle snrlandrlm serbest yar uzaydr. Rezonatrn i blgesinde sonlu eleman formlasyonu,

elektrik alan tanmlayan frekansa baml vektr dalga denklemine Galerkin prosedrnn uygulanmasyla
balar. Problem domeni drtyzl elemanlarla ayrklatrlmtr. Ayrklatrlan domende elektrik alan,

N
n n
n=1
E= w e

(1)
eklinde ifade edilir. Burada,
n
e eleman kenaryla ilikili bilinmeyen katsays,
n
w
at fonksiyonu ve N
serbestlik derecesidir. Ayrklatrmadan sonra, dalga denklemi aadaki matris denkleme dnr:

{ }
2
0 1 0 2
[S]+ j [T ]- [T ] e=b (2)
Burada [S], [T
1
] ve[T
2
] sonlu eleman matrisleridir. Bu Eleman matrislerinin ak ifadesi u ekildedir.

e
ij i j
V
[S] = w w dV V V
}

(3a)

e
1 ij i j
V
[T ] = w w dV o
}

(3b)

e
2 ij 0 r i j
V
[T ] = w w dV
}

(3c)

i 0 i
S
b =j w nH dS (
}

(3d)
burada, Ve drtyzl elemann hacmidir. Burada b vektr, mkemmel iletkenin duvarlarnda sfra eittir ve
aklk zerinde ise sfrdan farkl bir deere sahiptir.
Edeer alan teoremine gore, mkemmel iletken levha zerine alm bir yark manyetik akm dalmna
edeerdir. Aklktan hem serbest uzaya hem de rezonator ierisine olan EM ma, bu manyetik akm
kaynann yapt maya edeerdir. Aklk zerindeki teetsel manyetik alan, snr koullarnn
uygulanmasyla bulunur. Aklkta teetsel manyetik alan srekli olmaldr. Buna gre aklk zerindeki snr
koulu
inc ext int
nH +nH =nH
(4)

eklinde ifade edilir. Aklk yzeyi zerindeki bilinmeyen teetsel manyetik alan,

Ns
n n
n=1
nH= J f

(5)
eklinde ifade edilerek (3d) eitliinde yerine konulur. Burada
n
f
, n. anm fonksiyonu ve
n
J bu anm
fonksiyonunun bilinmeyen genliidir. Bu aklk zerinde anm fonksiyonlar ile sonlu elemanlar ynteminin
at fonksiyonu arasnda
n n
f n w

= (6)
ilikisi vardr. (4)deki eitlik Galerkin yntemine gre seilecek test fonksiyonu ile i arpma tabi tutularak
elde edilen integral denklem aadaki matris forma dnr:

{ } { }
inc ext int
s
h + Y e = Y J ( ( (

(7)
burada { } e aklktaki bilinmeyen elektrik alan genlii vektrdr. | |
g
h , | |
ext
Y ve | |
int
Y ise aklktaki
manyetik alanlarn i arpma tabi tutulmasyla elde edilen matrislerdir. Sonuta, aklktaki bilinmeyen elektrik
alana bal integral denklem moment yntemi ile matris denkleme dntrld. Bu matris denklem (2)
eitliinin sa tarafna yerletirilir. (5) eitlii (3d) eitliinde yerine konulursa

a
Ns
j i j
j=1
S
b= j J w f dS
}

(8)
elde edilir. b vektr } ]{ [ J B b = olarak yeniden yazlrsa (2) eitliindeki frekans domeni sonlu elemanlar matrisi
2
0 1 0 2
([S]+ j [T ]- [T ]) {e}=[B]{J} (9)
halini alr. (9) eitliinin sa tarafndaki matrisleri toplayp (A) matrisi olacak ekilde yeniden dzenlenirse
| |{ } | |{ } J B e A = (10)
elde edilir. [A] ve [B] matris elemanlar i ve snr kenarlar olarak paralandktan sonra ve mkemmel iletken
duvarlar zerinde elektrik alann teetsel bileeninin sfr olduu gz nne alnarak (10) eitlii

)
`
=
)
`
s ss s
i
ss si
is ii
J B e
e
A A
A A 0
0
0 0

(11)
eklinde ak olarak ifade edilir. Burada i ve s, srasyla, sonlu eleman hacminin i ve snr kenarlar
gstermektedir. (7) denklemi ayn gsterimi kullanlarak yeniden dzenlenirse

| | | | | | | |
)
`
+
)
`
=
)
`

g
s
ext
s
h Y e Y Y J
1
int
1
int
0 0
0
0 0 0

(12)
elde edilir. Bu eitlik (11) eitliinde yerine konulursa;

)
`
'
=
)
`
'
ss s
i
ss si
is ii
B e
e
A A
A A 0

(13)
elde edilir.
3. Nmerik Sonular
Bu blmde, nceki blmde tanmlanm olan hibrit MoM/FEM kullanlarak elde edilen baz nmerik sonular
sunulmutur. Rezonatrn duvarlarnn ince ve mkemmel iletken olduu farz edilmitir. Rezanatrn aklk
bulunan yzeyine akla dik y polarizasyonlu bir dzlemsel dalga drlmtr. Akla sahip rezonatrn
geometrisi, ekil 1de gsterilmitir.
x
z
L
w
A
B
C
y
Aklk
Rezonatr
H
inc
E
inc
k
y
0
x
0

0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Frekans (GHz)
E
k
r
a
n
l
a
m
a

e
t
k
i
n
l
i
i

(
d
B
)
Robinson ve ark.[2]
Hibrit MoM/FEM

ekil 1a) Aklkl dikdrtgen rezonatrn geometrisi 1b) rezonatrn merkezindeki ekranlama etkinlii iin
simlasyon sonular (10x0.5cm)
Metodun etkinliini gstermek iin, aklkl bo bir rezonatr kullanlmtr. Rezonatrn boyutlar A=30cm,
B=12cm ve C=30cm olarak seilmitir. L=10cm uzunluunda ve w=0.5cm geniliinde olan aklk, z=0
dzleminde aklk merkezi x
0
=15cm ve y
0
=6cm olacak sekilde konumlandrlmtr. Rezonatr x ynnde 7 y
ynnde 3 ve z ynnde 6 hcreye blnmtr. Her hcre de be adet drt yzl elemana blnerek
modellenmitir. Rezonatrdeki bilinmeyen says 1015 dir. Sunulan MoM/FEM hibrit metodu ile rezonatrn
iindeki elektrik alan dalm hesaplanmtr. Ekranlama etkinliinin frekansla deiimi elde edilmi ve bu
deiim Robinson vd.(1998)in elde ettii sonularla karlatrlmtr (ekil 2). Burada sunulan yntemden elde
edilen sonularla Robinson ve ark. [2]nn elde ettii sonularn uyumlu olduu grlmtr. ekilden yaklak
700MHz civarnda bir ukur grlmektedir. Bu ukur, rezonatrn TE
101
moduyla ilikili rezonas frekansdr.
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Frekans (GHz)
E
k
r
a
n
l
a
m
a
e
t
k
i
n
l
i
i
(
d
B
)
20x0.5 cm
10x0.5 cm

10x2 cm
10x1 cm
10x0.5 cm
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Frekans (GHz)
E
k
r
a
n
l
a
m
a
e
t
k
i
n
l
i
i
(
d
B
)

ekil 3a) Aklk uzunluunun b) geniliinin ekranlama etkinliine etkisi
Aklk boyunun ekranlama etkinlii zerine etkisini gstermek iin, w=0.5cm olan genilik sabit tutularak,
boyu L=10cm ve 20cm olacak ekilde seilmitir. Akln merkezi rezonatr duvarnn ortasna gelecek ekilde

konumlandrlmtr. 10cm uzunluundaki akln rezonans 1.5GHz ve 20cm uzunluundaki akln
rezonans 750MHz dir. 30x12x30cm lik bo bir rezonatrn rezonans frekans ise yaklak olarak 707MHz dir.
ekil 3a da grlecei gibi 20x0.5cm lik aklktaki ukur, aklk rezonans ile rezonatrn rezonansnn
etkileimden dolay olumutur. 10x0.5cmlik aklk iin bu durum gzlenememitir. nk bu akln
rezonans, rezonatrn rezonans frekansndan olduka uzaktadr. Akln boyunun artmasyla, ekranlama
etkinliinin azald grlmtr. Aklk geniliinin ekranlama etkinliine etkisi ekil 3bte verilmitir.
Akln geniliinin artmas ile ekranlama etkinlii ok az deimektedir. Bunda da uygulanan dzlemsel
dalgann polarizasyonu etkilidir. zellikle rezonans frekans civarnda ayn ekranlama etkinlii deerine
sahiptirler. Bu frekanstan uzaklatka ekranlama etkinlii artmaktadr.
0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Frekans (GHz)
E
k
r
a
n
l
a
m
a

E
t
k
i
n
l
i
g
i
(
d
B
)
y
0
=3cm
y
0
=4cm
y
0
=8cm
y
0
=9cm

0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
Frekans (GHz)
E
k
r
a
n
l
a
m
a

E
t
k
i
n
l
i
g
i
(
d
B
)
x
0
=9cm
x
0
=13cm
x
0
=17cm
x
0
=21cm

ekil 4. Aklk yerinin deitirilmesi ( a) x
0
=15cm ve b) y
0
=6cm )
Akln x eksenindeki konumu sabit tutulup (x
0
=15cm), y eksenindeki konumu deitirilerek ekranlama
etkinlii hesaplanmtr. ekil 4ada ekranlama etkinlii rezonans frekansna kadar yaklak ayn kalm,
rezonans frekansndan sonra ok az deiim gstermitir. Aklk konumu merkezden uzaklatka, ekranlama
etkinliinin azald grlmtr. Bir sonraki durumda ise, akln y eksenindeki konumu sabit tutularak
(y
0
=6cm), x eksenindeki konum deiiminin ekranlama etkinliine etkisi ekil 4bde gsterilmitir. Ekranlama
etkinlii rezonans frekansna kadar yaklak ayn kalm, rezonans frekansndan sonra ok az deiim
gstermitir. Akln, merkezden uzaklatka rezonans frekans civarnda ekranlama etkinliinde azalma
meydana gelmitir.

4. Sonu
zerinde aklk bulunan belli bir rezonatrn iindeki elektrik alan dalm hibrit MoM/FEM yntemi ile
hesaplanarak rezonatrn ekranlama etkinlii deerinin frekansla deiimi elde edilmi ve literatrdeki
sonularla karlatrlmtr. EMC sistem tasarm ve optimizasyonu iin akln boyutu ile ekranlama
etkinliinin deiimi izlenmitir. Akln geniliinin deiimi, ekranlama etkinliinin frekansla deiimini
ok fazla etkilememitir. Fakat akln boyundaki deiimin ekranlama etkinlii zerindeki etkisi daha fazla
olmutur. zellikle akln rezonans frekansnn da iin iine girmesiyle ekranlama etkinlii azalmtr.
Rezonatr ierisinde korunacak olan bir devrenin alma frekans gznne alnarak rezonatrn aklk
boyutunun belirlenmesiyle EMC sisteminin tasarm ve optimizasyonu mmkn olacaktr.

5. Kaynaklar
[1].Thomas, D.W.P. vd. 1999. Characterisation of the shielding effectiveness of loaded equipment enclosures. IEE EMC
York 99 Conference Publication No. 464, s. 89-94.
[2]Robinson, M.P. vd. 1998. Analytical formulation for he shielding effectiveness of enclosures with apertures. IEEE
Transactions on EMC, Vol. 40, No.3, s. 240-247.
[3]. Li, M. vd. 2000. EMI from enclosure modes of shielding enclosures FDTD modelling and measurements .IEEE
Transactions on Electromagnetic Compatibility, Vol. 42, No. 1, s. 29-37.
[4]. Olysager, F. vd. 1999. Numerical and experimental study of the shielding effectiveness of a metallic enclosure. IEEE
Electromagnetic Compatibility, Vol. 41, No. 3, s. 202-213.
[5]. Benhassine, S., L. Pichon ve W. Tabbara. 2002. An efficient finite-element time domain method for the analysis of the
coupling between wave and shielded enclosure. IEEE Transactions on Magnetics, Vol. 38, No. 2, s. 709-712.
[6]. Deshpande, M.D. 2000. Electromagnetic Field Penetration Studies. NASA/CR-2000-210297.
[7]. Rajamani, V. ve C. F. Bunting.2005. Validation of Modal/MoM in shielding effectiveness studies of rectangular
enclosures with apertures. IEEE. 2005 IEEE International symposium on EMC.

Radyo Kanal Yaynm Verilerindeki Bant i Giriimin
Ayrk Dalgack Dnm Kullanlarak Bastrlmas

Seda STN ERCAN
1
, Gaye Yeim TAFLAN
2
, Hlya GKALP
3

Ondokuz Mays niversitesi
Samsun

1
sedau@omu.edu.tr,
2
gtaflan@omu.edu.tr,
3
hgokalp@omu.edu.tr

zet: Bant ii giriim yank profillerinde grlt tabann ykselterek sinyal gc/grlt gc orann(SGO)
drr. Bu almada bant ii giriimin grld verileri temizlemek iin doppler dzleminde Ayrk
Dalgack Dnm (veya Dalgack Paket Analizi) kullanld. Elde edilen veriler Daubechies, Coiflets, Symlet
ve Biorthogonal dalgack eitleri kullanlarak, ayrk dalgack dnm ile 4. dereceden alak ve yksek
frekans bileenlerine ayrld. Verinin ortalama yank profili elde edilerek sonular incelendiinde coif3 dalgack
eidi kullanlarak 4. seviyeye kadar yaplan ilemler sonucunda 3. seviyenin, sinyali grltden arndrmada en
etkili yol olduu gzlendi. Elde edilen sonularda, doppler kaymasnn olmad frekans bileenlerini
bastrmann ortalama yank profilinde grlt tabann 10 dB kadar aa ekebildii grld.

1. Giri
Bu almann amac srekli dalga frekans modlasyonu ile elde edilen radyo kanal yaynm verilerindeki [1]
bant ii giriimin bastrlmasdr. [2]deki almada, bu verilerin bant ii giriiminin yank profilinde grlt
tabann ykselttii belirtilmitir ayrca grlt tabanndaki bu ykselmenin giriim yapan sinyalin gc arttka
artt ifade edilmitir. Sinyal ilemede kullanlan RF bant geniliinin azalmas durumunda ise bant ii giriimin
etkisinin artt ve bu zelliin srekli dalga frekans modlasyonunu kullanan sistemlere zg olduu
belirtilmitir. [3]deki almada ise, bant ii giriimin sinyal tayfnda, tm frekans tayfnn grlt tabann
ykselttii gsterilmitir. Sinyal grlt orann (SGO) artrmak iin ya sinyal seviyesinin krplmas gerektii ya
da giriimin olmad taramalarn tercih edilmesi gerektii belirtilmitir. Bant ii giriimin grld verileri
grltden arndrmak iin Ayrk Dalgack Dnm kullanldnda db10 ve db7 dalgack eitlerinin, dier
dalgack trlerine (Daubechies, Coiflets, Symlets ve Biorthogonal) gre sinyali grltden arndrmada daha
etkili olduu tespit edilmitir [4]. Bu almada ise ayrk dalgack dnm ve dalgack paket analizi
kullanlarak bant ii giriimin ortalama yank profiline etkisinin azaltld gsterilmektedir.

2. Ayrk Dalgack Dnm
Dalgack dnm bir sinyal ileme tekniidir. Dalgack, blmleme tekniklerine dayanan sinyal ilemeden
tretilmitir. Dalgack dnmnn temelindeki fikir; sinyali ayr ayr analiz etmektir. Bir sinyalin bu ekilde
analiz edilmesi ile o sinyaldeki frekans bileenleri daha ayrntl bir ekilde incelenebilir. ekil 1de grld
gibi [5] f sinyali alak ve yksek frekans bileenlerine ayrtrlarak yaklak (A) ve ayrnt (D) sinyalleri oluur.

ekil 1. f sinyalinin 1. dereceden ayrk dalgack dnm ile ayrtrlmas

yksek geiren alak geiren
filtreler
f

f (t)=A
1
+D
1
=A
2
+D
2
+D
1
=A
3
+D
3
+D
2
+D
1

ekil 2. f(t) sinyalinin ayrtrlma aac.
ekil 2de sinyalin ayrk dalgack dnm kullanlarak 3. seviye ayrtrlmas ile elde edilen yaklam (A
1,
A
2,

A
3
) ve ayrnt (D
1
, D
2,
D
3
) deerleri verilmitir. Yaklam deerleri sinyalin alak frekansl bileenlerini, ayrnt
deerleri ise sinyalin yksek frekansl bileenlerini gstermektedir. Bu ayrtrma sayesinde sinyalin istenilen
frekans aral elde edilir ve bu arala ilem yaplabilir.

3. Verilerin ncelenmesi
1920-1980 MHz aralnda olan verilerin 1946-1951 MHz aralnda bant ii giriim grlmtr. Bant ii
giriimin olmad ve bant ii giriimin olduu rnek aralklarnn biimi srasyla ekil 3.a ve 3.bde verilmitir.
ekil 3.b den de grlecei gibi sinslerin toplam biiminde olmas gereken sinyalin yaps, giriimin etkisiyle
bozulmutur.
50 100 150 200 250 300 350 400
-50
0
50
rnek sayisi
g
e
n
l
i
k

50 100 150 200 250 300 350 400
-50
0
50
rnek sayisi
g
e
n
l
i
k

girisimsiz sinyal
girisimli sinyal

ekil 3. a. Giriimin olmad veri aral
b. Giriimin olduu veri aral

Radyo kanal verilerine aadaki ilemler uygulanmtr:
1. FFT yntemini kullanarak Doppler tayfn belirleme.
2. Doppler tayfn kullanarak belirlenen ayrtrma seviyesinde, coif3 dalgac ile ayrk dalgack
dnm uygulama.
3. Sinyali tekrar oluturma.
4. Yeniden oluturulan sinyalin yank profilini hesaplama ve izdirme.
5. Ham veri (bant ii giriimin olduu veri) iin olan yank profilini izdirme ve yeni oluturulanla
karlatrma.
f(t)
A
1
D
1
D
2
A
2
A
3
D
3
4. Giriimi Yok Etme
Bu almada bant ii giriimin grld verileri giriimden arndrmak iin Ayrk dalgack dnm
kullanld. Veriler Daubechies, Coiflets, Symlet ve Biorthogonal dalgack eitleri kullanlarak, ayrk dalgack
dnm ile 4. dereceden alak ve yksek frekans bileenlerine ayrld. Coif3 dalgack eidinin dier dalgack
eitlerine gre sinyali giriimden arndrmada daha etkili olduu grlmtr. 4. seviyeye kadar yaplan
ayrtrmada 3. seviyenin sinyali giriimden arndrmada en etkili yol olduu gzlendi. ekil 4de seilen ham
veri ve bu veriye dalgack dnm uygulandndaki ortalama doppler tayflar izdirilmitir. Bu grafiklerden
anlald gibi verinin sadece 0 Hz bileeni olduu iin, alc sabit durumdadr ve doppler kaymas yoktur.

ekil 4. Doppler tayf

Giriimli sinyalin ve sinyale ayrk dalgack dnm uygulandnda elde edilen zaman dzlemi verileri ekil
5.a ve 5.bde grlmektedir. Bu grafiklerden de giriimin olduu 2200-2615 rnek aralndaki 415 tane rnein
genlik seviyesinin, ayrk dalgack dnm uygulandnda olduka dt ve sinyalin yapsnn sins
biimine benzedii grlmtr.
50 100 150 200 250 300 350 400
-50
0
50
rnek sayisi
g
e
n
l
i
k

wavelet
50 100 150 200 250 300 350 400
-50
0
50
rnek sayisi
g
e
n
l
i
k

ham veri

ekil 5. a. Giriimli sinyalin zaman dzlemindeki gsterilimi
b. Giriimli sinyale ayrk dalgack dnm uygulandnda elde edilen verinin zaman
dzlemindeki gsterilimi

-1 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0 0. 0. 0. 0. 1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-5
0

ham veri
wavelet

Burada kullanlan giriimli sinyalin ve sinyale ayrk dalgack dnm uygulandnda elde edilen yank
profilleri ekil 6da grlmektedir. Buradan da anlald gibi giriimin etkisi olan grlt tabanndaki
ykselme 10 dB azalmtr ve 12.5s-14.16 s aralndaki zayf yanklarn alglanmas salanmtr.

ekil 6. Ortalama yank profili

5. Sonular
Coif3 dalgac kullanlarak doppler dzleminde ayrk dalgack dnm uygulanan verilerin, ham verilere
gre zaman dzleminde genlik seviyesinin azald ve sins biimine benzedii gsterilmitir. Bu etki yank
profilinde grlt tabannn 10 dB azalmasn ve ge gelen zayf yanklarn alglanmasn salamtr.

6. Kaynaklar
[1]. Gokalp H., Characterisation of UMTS FDD Channels, Doktora Tezi, University of Manchester Institute of
Science and Technology, ngiltere, 2001.
[2]. Shearman E.D.R., Unsal R.R., Compatibility of high frequency radar remote sensing with communication.
Proc. of the international conf. on Radio spectrum conservation techniques ,IEE, 1980.
[3]. Salous S., Gokalp H., Medium- and large-scale characterization of UMTS-allocated frequency division
duplex channels, IEEE Transactions on Vehicular Technology, Vol. 56, No. 5, s: 2831-2843, 2007.
[4]. stn S., Gkalp H., Radyo kanal yaynm verilerindeki bant ii giriimin ayrk dalgack dnm
kullanlarak bastrlmas, III. letiim Teknolojileri Ulusal Sempozyumu, Adana, Sempozyum bildiri kitab
(Editrler: T. zkul, M. Mak, U. elik, . Mert) s:133-136, 18-19 Ekim 2007.
[5]. Matlab / Toolbox / Wavelet

0 8.33 16.66 25 33.33 41.67
-
-
-
-
-
-
-
-
-
0

wavelet
girisimli
bal yank gecikmesi (s)

g

Bifilar Tip Hesaplanabilir AC Direncin Modellenmesi ve Gelitirilmesi
TBTAK Ulusal Metrolji Enstits
Gebze-Kocaeli
mehmet.cinar@ume.tubitak.gov.tr, yakup.gulmez@ume.tubitak.gov.tr
Kocaeli niveristesi
Kocaeli
adolma@kocaeli.edu.tr
zet: Ulusal metroloji enstitleri 1990 ylndan itibaren Quantum Hall diren standardn birinci seviye DC
diren standard olarak kullanmaya balamlardr. TBTAK UMEde de 2000 ylndan itibaren Quantum Hall
diren standard kullanlmaktadr. Diren standartlarnn DC akmdaki deerleri, AC akmda ortaya kan
kapasitif, indktif ve dier etkilerden dolay AC akmdaki deerleri ile farkllk gsterir. AC akmdaki deerleri
belirlemek iin DC-AC frekans bamll bilinen referans direnlere ihtiya duyulmaktadr. Bu direnler
Hesaplanabilir AC Diren Standard olarak adlandrlr ve DC-AC frekans bamllklar geometrik boyutlar
yardmyla hesaplanabilir. Bu makalede DC-10 kHz aralnda 0.01 ppm (milyonda bir) seviyesinde bifilar tip
hesaplanabilir AC direncin matematiksel modellenmesi, gelitirilmesi aamasnda ortaya kan problemler,
zm yollar ve lm teknikleri ile ilgili konular zerinde durulacaktr.
1.Giri: DC Diren standartlarnn lm izlenebilirlii TBTAK UMEde 2000 ylnda bugne Quantum-
Hall diren standard ile salanmaktadr. Laboratuvarda bulunan ulusal DC diren standartlar direkt veya
endirekt olarak Quantum-Hall sistemi ile birincil seviyede (lm belirsizlii 10
-8
) dzenli olarak llmektedir.
kincil seviyede (lm belirsizlii 10
-6
) lmler ise MI6010B otomatik akm karlatrmal diren lm
kprs ile gerekletirilmektedir.[6]
DC diren standartlar fiziksel yaplar gerei metrolojik olarak AC diren standard olarak kullanm uygun
deildir. Bu nedenle frekans bamll en az olacak ekilde DC-AC diren standartlarnn gelitirilmesi
gerekmektedir. Bilimsel almalar neticesinde ppmler (milyonda bir) seviyesinde kararlla sahip koaksiyel tip
hesaplanabilir AC diren standartlar tasarlanmaya balanmtr. Diren deerine bal olarak boyutlarn ve
scaklk bamllnn artmas nedeniyle daha sonraki yllarda bifilar, quadrifilar ve octofilar tipte tasarmlar
gelitirilmitir. Tm tasarmlarda iletim teli olarak Ni-Cr alaml isaohm, nikrothalvb diren telleri kullanlr.
Bu diren telleri yksek zgl dirence sahiptir, non-manyetiktir ve scaklk bamllklar dktr.
Hesaplanabilir AC diren standartlarnn gelitirilmesi iin ncelikle matematiksel modellemenin yaplmas
gerekmektedir. Matematiksel modelleme ile iletim hatlar teorilerinden elde edilen matematiksel eitliklerin,
bilgisayar yazlm (MATLAB) ile hesaplanmas sonucu direncin geometrik boyutlar belirlenir. Daha sonra
matematiksel modelde elde edilen boyutlar kullanlarak direncin retimi gerekletirilir. Direncin retimi
tamamlandktan sonra hassas lm sistemleri kullanlarak direncin gerekten matematiksel modelde elde edilen
boyutlara uygun ekilde retilip, retilmediinin testleri yaplr. Direncin tm testleri bittikten sonra DC akm
uygulanarak kararllnn belirlenmesi gerekmektedir. Bunun iin otomatik akm karlatrmal DC diren
kprs kullanlr. DC akm uygulanarak yaplan lmler sonucunda yllk kayma deeri 10 ppm veya daha
dk kararllkta elde edilir. Daha sonra matematiksel simlasyonda elde edilen frekans bamll
deerlerinin dorulanmas amacyla, hesaplanabilir AC direncin zaman sabiti llr. Zaman sabitinin
belirlenmesi iin AC kprler kullanlmaktadr.[2] Hesaplanabilir AC diren standartlar empedans
lmlerinde, malzeme analizlerinde, empedans spektroskobisinde kullanlan pek ok cihazn AC diren
ksmnn kalibrasyonlarnn gerekletirilmesinde ve DC diren biriminden kapasitans biriminin birincil seviyede
elde edilmesi aamasnda transfer standard olarak kullanlmaktadr.
2. Matematiksel Modelleme: Hesaplanabilir direncin tasarmnda ilk olarak matematiksel modelleme
gerekletirilir. Bu almada bifilar tip hesaplanabilir diren gelitirmek istiyoruz. O zaman bifilar tip iletim
hattnn edeer devresinin belirlenmesi gerekir [3] [4] [5]. ekil 2.1de bifilar iletim hattna ait klasik edeer
devre gsterilmitir.
0
= Topraa giden uzunluk birimi bana kayp iletkenlik
deeri
1 = Topraa kar uzunluk birimi bana kayp iletkenlik
deeri
C0 = Topraa kar uzunluk birimi bana kapasitans deeri
C1 = Teller aras uzunluk birimi bana kapasitans deeri
m = Uzunluk birimi bana kar indktans deeri
r = Uzunluk birimi bana DC akm diren deeri
l = ift iletkenin uzunluu
= Uzunluk birimi bana kendi indktans

ekil 2.1 ift hattn iletim eleman

ekil 2.2.de bifilar tip bir iletim hattnn ekranlanmas ile
oluan kapasitans, indktans ve direnler grlmektedir.
ekil 2.2de 67 ile gsterilen blm ift hatt
belirtmektedir (ekil 2.1). Dier direnler, kapasitanslar, ve
indktanslar hesaplanabilir dirence giden hatlardan
hesaplanr. Bifilar tip hesaplanabilir AC dirente teller aras
kapasitans, manyetik-elektrik ekran ile tel arasndaki
kapasitans, telin kendi indktans, teller arasnda oluan
indktans deerleri (mutual indktans), topraa kaak
iletkenlik ve kapasitans, teller arasndaki kaak iletkenlik ve
kapasitans, deri etkisi, akma akm kayplar (eddy-current)
vb. etkilerinden toplam hata deeri elde edilir.

ekil 2.2 Bifilar drt terminal direncin bir
metal gvde iinde edeer devresi
Toplam hata deerinin en kk ekilde belirlenmesi ile optimum parametre deerleri elde edilir. Bunun iin her
bir hata deeri ncelikle kendi ierisinde deerlendirilir. Deerlendirme iin matematiksel eitliklerin sonular,
parametrelerin (tablo 1) deerlerindeki deiimlere gre MATLAB program ile izilir. Bu izimlerden
faydalanarak optimum parametre deerleri elde edilir. Bir rnekle ifade edecek olursak, yksek frekanslarda
akm iletken telin d ksmndan gemek isteyecei iin (deri etkisi=skin effect) diren telinin kesitinde bir
deiim olur [3]. Kesitte meydana gelen ve frekansa bal bu durum bir hataya neden olur. Bu hata aadaki
matematiksel ifade ile belirlenir.
(1)

Bu matematiksel ifade ilikili olduu parametrelere bal olarak MATLAB programnda izilir. (rnek ekil 2.3)

ekil 2.3. Deri etkisinin frekansa bal deiimi
(rnek veriler ile hazrlanmtr.)

L letkenin boyu
A Teller arasndaki mesafe
r
0
Diren telinin yarap
R Ekrann yarap
D Ekran kalnl

Ekran malzemesinin zgl direnci
y Silikon yan dielektrik katsays

letkenin manyetik geirgenlii
W asal frekans
Tablo 1. Parametreler
Hz
Bu izimler incelenerek deri etkisinden gelen deerler belirlenir ve dier hata bileenlerine gre durumu
deerlendirilir. Eer deri etkisinden gelen hata dier etkilere gre daha basknsa bu durumda deri etkisinden
gelen hatann en az olmas iin ilikili olduu parametreler optimum deerlerde elde edilir. Ayn ilemler dier
hata etkileri iin (rnein dirente teller aras kapasitans, manyetik-elektrik ekran ile tel arasndaki kapasitans,
telin kendi indktans, vb..) gerekletirilir. Son olarak toplam hata deeri elde edilir. Elde edilen toplam hata
deeri grafiksel olarak MATLAB program ile grntlenir. Grafik deerlendirilerek toplam hata ifadesi gzden
geirilir. Matematiksel modelleme sonucunda toplam hata deerleri 10
-7
10
-8
seviyelerinde elde edilir. Bu
sonulara gre elde edilen parametre deerleri ile direncin geometrik boyutlar belirlenmi olur ve direncin
mekanik tasarmna geilir.

3.Hesaplanabilir AC Direncin Gelitirilmesi: Matematiksel modelde elde edilen geometrik boyut
deerleri kullanlarak direncin retimi gerekletirilir. Direncin retimi tamamlandktan sonra hassas lm
sistemleri kullanlarak direncin gerekten matematiksel modelde elde edilen boyutlara uygun bir ekilde elde
edilip edilmediinin kontrol yaplr. Daha sonra direncin DC kararllnn belirlenmesi gerekmektedir.
lmler iin otomatik akm karlatrmal DC diren kprs kullanlr. Elde edilen lm verilerden direncin
yllk kaymas tespit edilir. Direncin yllk kaymas bu lmlerde ok yksek kacaktr. Bunun birka nedeni
vardr. En nemlisi diren telinin molekler yapsndan kaynaklanmaktadr. Molekler yapdan kaynaklanan
kaymann oklama ile zmlenmesi gerekir. oklama sreci diren telinin alam yapsna gre deimektedir.
Bunun iin en uygun prosedrn tespit edilmesi gerekir. oklama ilemine sl ilem de denir. Genellikle bu
konuda bir ar-ge almas yaplmayacak ise retici verileri deerlendirilerek belirlenmi olan sre diren teline
uygulanr. Diren telindeki kaymann ikinci nedeni kontak noktalarndaki, ayn veya farkl malzemelerin
birletirilmeleri srasnda ortaya kan problemlerdir[1] [2], Kontak noktalarndaki birletirme iin kalay lehim,
gm lehim, elektron kayna, nokta kayna, galvanizleme vb. teknikler denenmektedir. Bu deneylerde en
uygun sre elde edilemeye allmaktadr. Sre tamamlandktan sonra mikroskop ile fotograflanarak (ekil
3.2), kontak noktalar incelenmeli birletirme ileminin salkl bir ekilde gerekletirilip gerekletirilmedii
belirlenmelidir. Dier bir etki ise iletim hatt olarak kullanlan diren telinin mekaniksel gerginliinin
ayarlamasdr. Mekaniksel gerginliin ayarlanmamas diren deerinde kararszla neden olabilmektedir. Bu
nedenle mekaniksel gerginliin ayarlanmas iin eitli sistemler tasarlanmaktadr (ekil 3.1)
Yukarda bahsedilen etkilerden gelen hatalarn en dk
seviyede elde edilmesinden sonra otomatik diren lm
kprs ile lmler tekrar alnmaldr. Yaplan lmler
sonucu yllk kayma ve ksa dnem kararllk deerleri
incelenir ve diren deerinin yllk kaymas 10 ppm veya
daha dk elde edilmesi durumunda retim sreci
sonlandrlr. Ancak yllk kaymann beklenen seviyelerde
elde edilememesi durumunda oklama sreci ve kontak
noktalarndan gelen etkiler deerlendirilerek yeni bir sre
belirlenmelidir. Diren lmlerinde ayn veya farkl
malzemeler ile elde edilen kontaklardaki farkl sl genleme
sonucu lm problemi meydana gelir. Bu probleme EMK
(Elektro-Motor Kuvvet) problemi ad verilmektedir. EMK
problemi direncin deerinin yanl belirlenmesine neden
olur. Bu etkiden kurtulmak iin lm sisteminden dirence
uygulanan akmn ynnn srekli deitirilmesi
gerekmektedir.

ekil 3.1 Mekanik tasarm [4]
EMK etkisinin yok edilmesinin matematiksel
ifadesi aadaki gibidir.
V
M+
= V
EMF
+ I
S
Rs (2)
V
M-
= V
EMF
- I
S
Rs (3)
V
M
= (V
M

+
+ V
M
- ) / 2 = I
S
Rs (4)
Bu durumda llen diren, Rs= V
M
/ I
S
(5)

ekil 3.2 20 mikrometre (apl tel ) ile 100
mikrometre apl telin () nokta kayna ile
birletirilmesi [1]

4. lmlerde kullanlan balant teknikleri:
4.1 Drt Ulu lm Teknii
DC diren deeri genellikle multimetre veya dier hassas diren ler cihazlar ile iki ulu olarak llmektedir.
ki ulu yaplan lmlerde dirence uygulanan akm kablolar ile alglama kablolarnn ayn olmas sebebiyle
metrolojik dzeyde doru lmler gerekletirilemez. Drt ulu lm tekniinde ise, dirence uygulanan akm
kablolar ile alglama kablolar ayrlmaktadr (ekil 4.1). Bu sayede daha dk akm deerlerinde (tipik olarak
pA veya daha az) alglama gerekletirilerek daha doru lmler yaplabilir.[6]

V
M =
Multimetreden okunan

gerilim deeri
V
R =
Direncin zerine den gerilim (R)
Alglama akm nemsenmeyeceinden dolay,
V
M
= V
R

ve llen diren, V
M
/ I = V
R
/ I (6)

ekil 4.1 Drt ulu diren lm yntemi
4.2 Drt Terminal + Balant Ekranlar
Doru akmda drt ulu balant ekli kullanlrken AC akmda bu lm sisteminin ekranlanmas gereklidir.
Ekranlama AC lmlerin elektromanyetik grltden etkilenmemesi iin gereklidir.
(a) Balant emas (b) lm Devresi Gsterimi (a) Balant ekli (b) Devre gsterimi
ekil 4.2 Drt. ulu balant ekil 4.3. Drt u ift balant
Ekranlama ekil 4.2'deki gibi yaplrsa devredeki ortak indktans problemi ortadan kaldrlm olmaz. Bu
durumda tm ekranlarn ekil 4.3'deki gibi drt u ift balant eklinde yaplmas gerekir. ekil 4.3teki gibi bir
balant sonucunda deiken akmda lm sisteminin tm d grltlerden yaltlmas ve dk empedans
deerlerinin yksek hassasiyetle llebilmesi salanm olur. lm frekans ykseldike kullanlan kablo
uzunluuna dikkat edilmesi gerekir. Kablo uzunluuna karar vermek iin aadaki denklem kullanlr. [6]
f l 15 (7)

f: lm frekans (MHz)
l: kablo uzunluu (m)
rnein 1 mlik kablo kullanlyorsa lme frekans en fazla 15 MHze kadar olabilir.

5. Sonu: Bifilar tip hesaplanabilir AC direncin gelitirilmesi ile AC diren lmlerinin ulusal izlenebilirlik
aral geniletilebilecek ve ileriki yllarda yaplacak yksek frekans empedans lmleri ile ilgili uluslararas
projelere katk salanacaktr.
6. Kaynaklar:
[1] Kucera J, Vollmer E, Schurr J and Bohacek J 2009 Calculable resistors of coaxial design Meas.Sc.Technol.
20(2009) 095104(6s.)
[2] Randolph E. Elmquist Calculable Resistors IEEE Trans. Instrum. Meas. vol. 49, no. 2, nisan 2000.
[3] Koller H.:Prazisionswiderstande mit berechenbarem Frequenzeinflub Elektrie 29 (1975), s.612-615.
[4] D.L Gibbings A design for resistors of calculable AC/DC resistance ratioIEEE,vol.110, no2, s.335-347
[5] Yu.P.Semyenov Bifilar AC-DC Resistor Using a Microwire IEEE vol.46, no.2, nisan 1997
[6] TBTAK UME DC ve AC Diren Lab. Eitim Dkmanlar

Mustafa H. B. Uar, Adnan Sonda, Yunus E. Erdemli
Kocaeli niversitesi
Elektronik ve Bilgisayar Eitimi Blm
Umuttepe, 41380 Kocaeli
{mhbucar, asondas, yunusee}@kocaeli.edu.tr

zet: Bildiride, mikroerit dipol anten uygulamalar iin gelitirilmi geni bantl yeni bir balun tasarm
sunulmaktadr. nerilen balun yaps, gensel toprak tabanl dielektrik katman zerine yerletirilmi, yklemeli
ve konik kesimli canl iletim hattndan olumakta ve 26 GHz frekans bandnda VSWR < 1.3 performans
sergilemektedir. Bildiride, nerilen balun ve ilgili dipol anten/balun tasarmlarna ait saysal analiz ve lm
sonular sunulmaktadr.

1. Giri
Balun (balanced-to-unbalanced) yaplar, mikrodalga sistemlerinde, RF sinyalin bir noktadan (canl u) dier bir
noktaya (toprak) aknda oluabilecek dengesiz akm szntlarn azaltmak veya ortadan kaldrmak amacyla
kullanlan bir eit elektriksel dntrcdr [1]. Balun elemanlar, zellikle koaksiyel beslemeli dipol
antenlerde, istenmeyen akm szntlarnn ve empedans uyumsuzluunun giderilmesi iin kullanlmaktadrlar
[2].

Bu almada, genel geometrisi ekil 1de verilen ift-bant (3.0/5.5 GHz) zel bir mikroerit dipol anten (MDA)
yaps [3] iin geni bantl yeni bir balun tasarm nerilmektedir. ekil 1de koaksiyel beslemeli MDA
konfigrasyonu ve bu anten tasarmna ait geri-dn kayb performans verilmektedir. Grld zere, halka
yklemeli bir dipol eleman, kavite iinde toprak dzleminden anten dzlemine uzanan 50 Ohmluk koaksiyel
bir iletim hatt ile beslenmektedir. Simlasyonlarda, koaksiyel besleme yaps birebir fiziksel yapya uyumlu bir
ekilde modellenmi olmasna ramen, S
11
lm ve simlasyon sonularnda belirgin frekans kaymalar ve
seviye farkllklar grlmektedir. Gzlenen farkllklarn temel sebebinin; fiziksel gereklemede koaksiyel
besleme yaps zerindeki dengesiz (unbalanced) akm dalm olduu dnlmektedir. Bu olumsuz etkinin
giderilmesi amacyla MDA tasarmna uyumlu yeni bir balun/besleme yapsna ihtiya grlmtr. Bildiride,
saysal tasarm CST Microwave Studio benzetim program ile gerekletirilmi, yeni bir mikroerit balun ve
ilgili dipol anten/balun konfigrasyonlarna ait saysal analiz ve lm sonular sunulmaktadr.

2 3 4 5 6 7
-30
-20
-10
0
Frekans (GHz)
S
1
1
(
d
B
)
Simlasyon
lm
W
L
L
1
L
2
e
r
W
1

ekil 1. Koaksiyel beslemeli MDA tasarm ve ilgili geri-dn kayb performans;
W=36, L=66, W
1
=12.4, L
1
=22, L
2
=13, h= 17 (mm), e
r
=2.2.
2. Mikroerit Balun Tasarm
nerilen balun tasarm, literatrde nerilen bir balun yapsnn [2], ilgili MDA konfigrasyonuna
uyarlanmasyla elde edilmitir. ekil 2de grld zere, gelitirilen balun tasarm, gensel yapdaki toprak
tabanl dielektrik altta (Rogers RT/duroid 5880) zerine yerletirilmi, konik kesimli (tapered) canl iletim hatt
ve bu iletim hatt dorultusunda, ilgili konumlara yerletirilen biri dikdrtgen ve dieri gen geometriye sahip
metalik yklemelerden olumaktadr. Balun yapsnn dipol besleme aralna uyumlu balantsn salamak
amacyla konik kesimli iletim hattnn kullanm tercih edilmitir. Saysal modellemede, iletim hatlar,
yklemeler ve toprak dzlemi iin 0.05 mm kalnlnda kaypl (=5.810
7
S/m) bakr malzemesi
kullanlmtr. Hedeflenen geni-bantl VSWR < 1.5 performansnn elde edilmesinde, ilgili metalik
yklemelerin konumlar ve boyutlar nemli rol oynamaktadr. Tasarm parametreleri, 26 GHz frekans
bandnda, CST programnn otomatik optimizasyon algoritmas ile en iyiletirilmitir.

Yklemeler
e
r
w
1
w
2
Toprak Dzlemi
t
w
3
w
4
l
1
l
2
l
3

ekil 2. nerilen balun konfigrasyonu; tasarm parametreleri: l
1
=18.275, l
2
=3.4, l
3
=1, w
1
=2.2, w
2
=1, w
3
=4,
w
4
=3.5, t=0.79 (mm), e
r
=2.2.

ekil 3te, yklemeli ve yklemesiz u-uca eklenmi balun tasarmlar ve ekil 4te ilgili VSWR benzetim ve
lm sonular verilmektedir. Grld zere, yklemesiz balun yaps 26 GHz bandnda VSWR < 2
baarm sergilerken, yklemelerin katksyla bu performans VSWR < 1.3 olarak iyiletirilmitir. Ayrca, VSWR
lm deerlerinin ilgili bantta inili kl bir deiim gsterdii, ilgili simlasyon sonularnn bu deiim
karakteristiinin ortalamas eklinde bir profil sergiledii gzlenmektedir. Sonu olarak, bu yeni balun
tasarmyla ilgili MDA tasarmnda uygulanabilecek dk kaypl ve dengeli bir besleme yaps salanabilecei
ngrlmektedir.

e
r
e
r
Yklemeli
Yklemesiz
Port-1
Port-2
Port-1
Port-2

ekil 3. U-uca balanm balun konfigrasyonlar.
2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
5

Yklemesiz
yklemeler
lm
Simlasyon
Yklemeli
lm
Simlasyon
V
S
W
R
Frekans (GHz)

ekil 4. Balun tasarmlarnn VSWR benzetim ve lm sonular.

nerilen yeni balun yapsnn anten tasarmna entegrasyonu ile tekrar optimize edilen ift-bant MDA/balun
konfigrasyonu ve bu tasarma ait geri-dn kayb lm ve simlasyon sonular ekil 5te verilmitir. nceki
MDA/koaksiyel yapsyla karlatrldnda (ekil 1), dipol elemannn uzunluunda, ift-halka elemanlarnn
boyutlarnda ve besleme noktasna gre konumlarnda deiiklikler mevcuttur. Grld zere, MDA/balun
tasarmna ait lm ve simlasyon sonular olduka uyumlu bir karakteristik sergilemektedir. Gereklenen
anten tasarm 3.0 GHz ve 5.5 GHz bantlarnda, %13erlik ift-bant performans gstermektedir. Sonu olarak;
MDA/koaksiyel tasarmndaki dengesiz (unbalanced) besleme yaps, nerilen yeni balun yaps ile iyiletirilmi
ve bylece amalanan ift-bant anten performans gerekletirilmitir.

2 3 4 5 6 7
-30
-20
-10
0
Frekans (GHz)
S
1
1
(
d
B
)
Simlasyon
lm
W
L
L
1
L
2
e
r
W
1

ekil 4. Balun/dipol tasarm ve ilgili geri-dn kayb performans; mikroerit dipol anten parametreleri:
W=36, L=66, W
1
=12.4, L
1
=21.16, L
2
=15.28, h= 17.5 (mm), e
r
=2.2.

4. Sonular
Bildiride, zel bir mikroerit dipol anten tasarm iin gelitirilmi geni bantl yeni bir balun tasarm
sunulmutur. Metalik yklemeli konik kesimli canl bir iletim hattna sahip nerilen balun yaps, 3:1 bant
geniliinde VSWR < 1.3 performans sergilemektedir. Bildiride, nerilen balun ve dipol/balun tasarmlarna ait
saysal analiz ve lm sonular sunulmu, yeni balun tasarmyla ilgili anten performansnn iyiletii
gzlenmitir.

Teekkr
Bu alma, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) tarafndan desteklenmektedir
(Proje No: 107E198).

Kaynaklar
[1]. Balanis C. A., Antenna Theory, Wiley & Sons Inc., Hoboken, NY, 2005.
[2]. Xia T., Yang S., Nie Z., Design of a tapered balun for broadband arrays with closely spaced elements,
IEEE Antennas and Wireless Propagation Letters, vol. 8, Nov. 2009, s. 1291-1294.
[3]. Sondas A., Ucar M. H. B., Erdemli Y. E., Tunable loop-loaded printed dipole antenna design, IEEE Int.
Symp. Antennas and Propagat., Toronto, Kanada, 11-17 Temmuz 2010.
Dk Maliyetli Bir Dzlemsel Yakn Alan Anten lm Sisteminin
Tasarlanmas ve Gereklenmesi

Yavuz ztrk
1,2
, Fatih stner
1

yavuz.ozturk@uekae.tubitak.gov.tr, fatih.ustuner@uekae.tubitak.gov.tr,

1
TBTAK UEKAE
Gebze/Kocaeli
2
Fizik Blm, Gebze/Kocaeli

zet: Anten karakterizasyonunda ma rntsnn tayini nemli yer tutar. Ima rnts bir uzak alan
parametresidir ve lmnn dalga katarlarnn efazda ilerledii mesafede gerekletirilmesi gerekir. Bu mesafe
eynl antenler iin laboratuar ortamnda elde edilebilir olmakla beraber yksek kazanl ynl antenlerde elde
edilebilir olmaktan giderek uzaklamaktadr. Laboratuar ortamnda bu tr bir yksek kazanl antenin ancak yakn
alannda lm gerekletirilebilir. Dier taraftan, yakn alan lm sistemlerinin tasarm ve gereklenmesi, uzak
alan lm sistemlerine kyasla daha fazla mhendislik gerektirdiinden maliyetleri olduka yksektir. Dk
maliyetli, idame ettirilebilir ve yerli bir sistemin elde edilmesine ynelik olarak, TBTAK UEKAE Elektromanyetik
Uyumluluk (EMC) blmnde bir mhendislik almas yrtlm ve bir dzlemsel yakn alan lm sistemi
gelitirilmitir. Gelitirilen sistemle lm gerekletirilen bir radyolink anteninin yakn alan lm sonular ve
hesaplanan uzak alan sonular verilmitir.

1. Giri

Ima rnts ve anten kazanc gibi pekok anten parametresinin lm, anten masnn kararl hale geldii uzak
alanda - yani kaynan Franhaufer blgesinde - anlaml hale gelmektedir. nk bu blgede dalga katarlar efaza
kavumakta, dier bir deyile dalga ilerleme yn dalga katarlarna dik duruma gelmektedir [1]. Oysa yksek
kazanl ynl antenler iin, uzak alan mesafesi laboratuar ortamnda elde edilebilir olmaktan kmaktadr. rnein,
10 GHzde yayn yapan 38 dBlik kazanca sahip 1 metre apnda bir reflektr antenin uzak alan mesafesi, klasik
2
2
z denkleminden hareketle, 67 metredir. Klasik yntemlerle bu trden yksek kazanl bir antenin lmnn
gerekletirilmesi iin, byk boyutlara sahip ak saha test alanlar (ASTA) gerekmektedir. Bu tip bir altyapnn
oluturulmas olduka klfetli olduu gibi pekok dezavantajlar da beraberinde getirmektedir. zellikle ak saha
test alanlarnda olmas muhtemel, yerden veya evredeki dier unsurlardan yansmalar lmn salkl
gerekletirilmesine nemli bir engel tekil etmektedir. Ayrca, ak sahada yaplan lmler meteorolojik artlara
dorudan bal olmakta ve hava muhalefeti nedeniyle lm yaplabilecek zaman sresi kstlanmaktadr. Ayrca
yamur, kar, don, rutubet gibi unsurlarn test altyapsnda zaman ierisinde oluturacaklar tahribatn giderilmesi
mecburiyeti de altyapnn idamesini zorlatrmaktadr. Ak saha testlerinin personel asndan da olduka zahmetli
olduu bilinen bir husustur. Malzeme/personelin nakli ve lm dzeneinin kurulumu test sresini belirleyen asl
unsurlar haline gelmektedir.

Yakn alan lm, ynl antenlerin laboratuar ortamnda llebilmesini mmkn klmaktadr. Yakn alan lm
teknikleri hassas mekanik altyapya ve yakn alan lm verisinin uzak alan verisine evrilmesi iin matematiksel
dnme ihtiya duyarlar. Bununla birlikte lm mesafesini, lm yaplan frekans dalgaboyunun birka kat
mertebesine drrler. lmlerde salad hassasiyet ve tekrarlanabilirlik, testlerin hzlca gerekletirilebilmesi
ile salad zaman tasarrufu, personel ihtiyacn minimize etmesi, personel intikali ve ara-gere nakli gibi
zorluklar ortadan kaldrmas, kapal ortamda testlerin kesintisiz ve gvenli olarak yrtlebilmesi gibi
avantajlarndan dolay yakn alan lm, ak saha testlerine tercih edilebilmektedir[2]. Dier taraftan, yakn alan
lm sistemlerinin tasarm ve gereklenmesi, uzak alan lm sistemlerine oranla daha fazla mhendislik
gerektirdiinden anahtar teslim sistemler olduka yksek konumda fiyatlandrlmaktadr.

Dk maliyetli, idame ettirilebilir ve yerli bir sistemin elde edilmesine ynelik olarak, TBTAK UEKAE
Elektromanyetik Uyumluluk (EMC) blmnde bir mhendislik almas yrtlm ve bir dzlemsel yakn alan
lm sistemi gelitirilmitir (ekil 1a). Sistemin mekanik altyapsn oluturan X-Y tarayc, genel amal dorusal
hareketli mekanik elemanlar kullanlarak tasarlanmtr. lm probu olarak ak ulu dikdrtgen kesitli
dalgaklavuzu kullanlm, probun iki farkl polarizasyona dnmesini salayacak hassas dner motor da sisteme
eklenmitir. Standart dalga klavuzu frekans aralklar baz alnarak, farkl frekans bantlarnda lm yaplmasna
olanak salayacak ekilde problarn tasarm gerekletirilmitir. 2 m x 2 m boyutlarnda bir kare X-Y dzleminde
her iki ynde ve her iki polarizasyonda her yarm dalgaboyu mesafede (2) bir lm alnmas gerektiinden;
motorlar, kontrol birimleri ve bilgisayardan oluan bir otomasyon altyaps gelitirilmitir. X-Y taraycnn tarama
esnasnda Z ynnde sebep olduu istemsiz hareketlerin lm boyutsal metrolojik aralar kullanlarak TBTAK
UME tarafndan gerekletirilmitir. Yaplan dzlemsellik lmlerinde, 2 x 2 mlik lm dzleminde Z-ynnde
gerekleen hatann 1.0 mm ile snrl kald grlmtr. Yakn alan lmleri iin vektr network analizr
kullanlm, network analizrn mekanik tarayc ile egdm ve lm sresinin ksaltlmas iin gerekli
almalar yaplmtr. Yakn alan verisinin toplanmas iin, test anteni/probu olarak kullanlan ak ulu dalga
klavuzu ile ma rnts - llen antenin arasndaki araya giri kaybnn (S21 parametresi) genlik ve faz verileri
- X-Y dzleminde her yarm dalgaboyu (2) mesafede kaydedilmitir. Toplanan veriler 2-boyutlu Fourier
dnmnden geirilerek uzak alan verileri elde edilmitir. Test anteni/probunun ma rntsnn lme
etkisinin giderilmesine ynelik uzak alan verileri zerinde prob telafisi gerekletirilmitir (ekil 1b).

(a) (b)
ekil 1 (a) Yakn Alan lm Sistemi, (b) Yakn Alan Uzak Alan Dnm Algoritmas

2. Yakn Alan lm Teorisi

erisinde kaynak olmayan, lineer, homojen, izotropik bir ortamda elektrik ve manyetik alanlar iin Helmholtz dalga
denklemlerini srasyla aadaki gibi yazabiliriz:

V
2
E +k
2
E = u, V
2
H+ k
2
H = u (1)

Burada k dalga says olarak bilinir ve bir vektrel byklk olup harmonik dalgann propagasyon ynn verir. k
sabit olduundan ky oluturan komponentlerden k
z
, dier komponentler k
x
ve k
y
cinsinden yazlabilir.

h = a
x
k
x
+ a
+a
z
k
z
, h h = k
2
= k
x
2
+k
2
+k
z
2
= [
2n
x
2
(2)
k
z
= _
_k
2
-k
x
2
-k
j
2
k
x
2
+k
j
2
< k
2

-]_k
x
2
+k
j
2
-k
2
k
x
2
+k
j
2
>k
2
(3)

Herhangi bir monokromatik dalga ayn frekansa sahip deiik ynlere yaylan farkl genlikli dzlem dalgalarn bir
sperpozisyonu olarak tanmlanabilir: E =
1
4n
2
A(k
x
, k
)c
-]hr
Jk
x
Jk
-
, buradan hareketle Enin bileeni
aadaki ekilde yazlabilir:

E
x,,z
(x, y, z) =
1
4n
2
A
x,,z
(k
x
, k
)c
-]k
z
z
c
-](k
x
x+k
j
)
Jk
x
Jk
-
(4)

Herhangi bir k
x
, k
y
ve k
z
iin sadece A(k)nn iki bileeni bamsz seilebilir, dolaysyla yukarda denklemle
verilen yapy z = z
o
mesafede yer alan bir xy dzleminde aadaki gibi ifade edebiliriz:

E
x,
(x, y, z = z
o
) =
1
4n
2
|A
x,
(k
x
, k
)c
-]k
z
z
c
]c
-](k
x
x+k
j
)
Jk
x
Jk
-
(5)

Bu denklemler aslnda 2-boyutlu Fourier dnmleridir. Ynl antenlerde elektrik alan antenin evresindeki belirli
bir yzeyde youn olduundan dolay Fourier dnmnn alnaca snrlar daha belirgin hale getirebilir:

A
x,
(k
x
, k
) c
](k
z
d)
E
x,
(x, y, z = J)c
](k
x
x+k
j
)
Jx Jy
+u2
-u2
+b2
-b2
(6)
Dzlem dalga almnn amac sperpozisyonu oluturan dzlem dalgalarn yaylma ynlerini ve genliklerini
belirlemektir. z = z
o
dzlemi zerinde llen elektrik alann teet bileenleri bize bu imkn salamaktadr. Genlik
fonksiyonu A, elektrik alann dalga says spektrumu veya dzlem dalga spektrumu olarak adlandrlr. Sonlu snrlar
ierisindeki integralin doru sonu vermesi lm yaplan antenin ynlenmi bir anten olmasna ve arka ve yan lob
seviyesinin yeterince dk olmasna baldr.

Burada uzaysal domen (k
x
k

domeni) ile asal domen (0 domen) arasndaki gei k
x
= k sin0 cos ,
k
= k sin0 sin, k
z
= k cos 0 bantlar zerinden yaplr. Buradan hareketle antenin uzak alan rnts
dzlem dalga spektrum fonksiyonu A cinsinden aadaki gibi hesaplanr:

E
0
(r, 0, ) ]
k c
-]kr
2n
(A
x
cos + A
sin) (7)
E
q
(r, 0, ) ]
k c
-]kr
2n
cos 0 (A
x
sin + A
cos ) (8)

Burada 0 = sin
-1
|k
x
2
+k
2
k ] ve = tan
-1
(k
k
x
) olmaktadr[2][3].

Dzlemsel tarama tekniinde bir prob anten, test edilen antenin nnde bir dzlem zerinde hareket ettirilerek
antenden yaylan iaret genlik ve faz olarak kaydedilir (ekil 1b). Probun uzaydaki pozisyonu x, y, z
o
koordinatlar
ile test altndaki antene kyasla verilir. Tarama esnasnda z
o
sabit tutulurken x ve y koordinatlar deitirilerek tm
yzeyin taramas gerekletirilir. Anten prob mesafesi (z
o
) iin lm yaplan dalgaboyunun 3 ila 10 kat bir deer
seilir (S-1u). 3 katn altna test altndaki antenin reaktif enerji blgesine girmemek iin inilmez. 10 katn
stndeyse tarama alan gereksiz yere daraltlm olur. lmlerin alnd noktalar lm yaplan x-y dzlemi
zerinde x ve y aralkl bir dikdrtgen zgara olutururlar. Nyquist rnekleme kriterini salamak iin dzlem
zerinde lm alnan noktalar arasndaki uzakln en fazla x = y = 2 kadar olmas gerekmektedir.
rnekleme aralnn bundan daha kk olmasnn mahsuru olmamakla birlikte bunun uzak alandaki znrln
artrlmasna da katks yoktur. Uzak alandaki znrln artrlmas, yakn alan verisinin d kenarlarna suni
sfrlar eklenmesiyle olur. Bylece rnekleme aral azaltlmakszn rnekleme noktas says arttrlm olur.
rnekleme aral sabit kaldndan, dalga says limitleri de sabit kalr. lave gelen dalga says spektrum
noktalarnn hepsi orijinal dalga says limitleri iindedir ve hesaplanan uzak alan rntsnn znrln
arttrr[3].

Uzak alan seviyesinin hesaplanabilmesi iin, yakn alann hem yatay hem de dikey ynde bileenlerinin llmesi
gerekmektedir. lmlerde alma olarak kullanlan ak uclu dikdrtgen dalga klavuzu, yalnzca tek
polarizasyonda lm alabilmektedir. Her iki polarizasyonun da llebilmesi iin sisteme probu 90 derece hassas
bir ekilde dndrecek bir nc motor eklenmitir. Bylece her lm iin btn yzey birbirine dik iki
polarizasyon (x- y) iin olmak zere, toplamda iki kez taranm olur. Tarama alannn genilii, dzlem merkezine
uzak blgelerde alnan iaretler en yksek iaretin 45 dB altnda kalacak ekilde ayarlanmaldr. Bu alann lm
sonularna zarar vermeyecek ekilde kk tutulmas zamandan tasarruf salamaktadr. llen yakn alan verisi 2-
boyutlu Fourier dnm kullanlarak k-uzayndaki dzlem dalga spektrumuna dntrlr. Test edilen antenin
dzlem dalga spektrumu probun asal cevab nedeniyle bozulmaya urar. Bu bozulmann giderilmesi iin test
edilen antene ait dzlem dalga spektrumu probun dzlem dalga spektrumuna oranlanr (blnr). Bu ilem prob
dzeltmesi olarak bilinir. Dzeltilmi dzlem dalga k
x
k
domeninden asal domene evrim denklemleri

kullanlarak (Denklem 7-8) uzak alan rnts bulunur[3].

3. lm Sonular

TBTAK UEKAE EMC Laboratuarnda gerekletirilen sistem kullanlarak bir radyolink anteninin lm 8 GHz
merkez frekansnda gerekletirilmitir. Yakn alan lm sonular ekil 2de verilmitir. Uzak alan dnm
gerekletirildikten sonra k
x
k
domeninde elde edilen uzak alan sonucu ise ekil 3te verilmitir.

ekil 2, Yakn Alan lm Sonucu

ekil 3, Uzak Alan Sonucu
Daha sonra ana dzlemlerde (H ve E dzlemleri) antenin uzak alan rnts hesaplanmtr. Radyolink anteninin
yakn alan lmyle elde edilen ve hesaplanan ma rntsnn, antenin reticisi firma tarafndan verilen rnt
zarf ile rtt gzlenmitir (ekil 4).

ekil 4, lm sonularnn retici firma verileriyle karlatrlmas (sol:H-dzlemi , sa:E-dzlemi).

4. Sonu

Dk maliyetli ve idame ettirilebilir bir sistemin elde edilmesine ynelik olarak, TBTAK UEKAE
Elektromanyetik Uyumluluk (EMC) blmnde bir mhendislik almas yaplm ve bir dzlemsel yakn alan
lm sistemi gelitirilmitir. Gelitirilen sistem temel olarak hassas dorusal harekete sahip bir mekanik altyapdan
ve lm verisini almaya ve ilemeye ynelik bir otomasyon/sinyal ileme yazlmndan olumaktadr. Sistemin
dk maliyetli gerekletirilmesinde en byk katk, mekanik altyapnn endstride yaygn olarak kullanlan
dorusal hareket elemanlarnn kullanlarak gerekletirilmesi ve yakn alan lm teorisinin dorudan pratie
aktarlmas ile ortaya kmtr. Bu ekilde anahtar teslim muadili sistemlere kyasla maliyet onda birine
drlmtr. TBTAK UEKAE EMC laboratuar olarak daha byk boyutlarda ve daha yksek frekanslarda (<
40 GHz) lm yapabilecek bir sistem zerinde almalarmz devam etmektedir.

Kaynaklar

[1]. Y. Rahmat-Samii, L.I. Williams ve R.G. Yoccarino, The UCLA Bi-polar Planar-Near-Field Antenna
Measurement and Diagnostics Range, IEEE Antennas & Propagation Magazine, Vol. 37, No. 6, Aralk 1995.
[2]. Yaghjian, A.D.: An Overview of Near-Field Antenna Measurements, IEEE Transactions on Antenna and
Propagation Vol. AP-34, 1 Ocak 1986.
[3] S. Gregson, J. McCormick ve C. Parini, Principles of Planar Near-Field Antenna Measurements, IET
Electromagnetic Waves Series 53.

Teekkr

Destek ve yardmlarndan tr TBTAK UME Boyutsal Laboratuar alanlarna, hususiyle Okhan Ganiolu ve
Orhan Yaman beylere en iten teekkrlerimizi sunarz.


WiMAX Hcre Planlama

Kasm GKBEL, Aktl KAVAS
stanbul
kgokbel@gmail.com, aktul.kavas@gmail.com,

zet: WiMAX (Worldwide Interoperability Microwave Access), 802.16x ve ETSI HiperMAN standartlarna
dayandrlan, geni bantta telsiz eriimi salama ihtiyacna cevap vermek zere tasarlanm teknolojidir. Krsal
blgelerde, sabit geni bant olanaklarn sunmann g olduu yerlerde ya da ehir yaamnda servis veren
irketlerin kendi blgesel ebekeleri arasnda hzl ve gvenilir haberleme altyaps oluturmasn salar.
Bu almada IEEE 802.16 standartlarnda haberleme iin deiik arazi yaplarnda yol kayp hesaplar, link
btesi ve link btesine bal olarak hcre yarap hesaplamalar yaplmtr.

1. Geni Bant Telsiz Eriim(WiMAX)
Geni bant telsiz haberleme teknolojileri bilginin geni kullanc kitlelerine her yerden, her zaman, dk
maliyetle erimesini salamaktadr. Bylece bilgi, veri, ses ve video servisleri olarak yksek haberleme
hzlarnda kullancya ular.
WiMAX (Worldwide Interoperability Microwave Access) dnya genelinde sistemlerin birbiriyle uyumlu halde
alarak mikrodalga eriim salayabilmesi amacyla gelitirilen sistemdir. Krsal blgelerde, sabit geni bant
olanaklarn sunmann g olduu yerlerde, yada ehir yaamnda servis veren irketlerin kendi blgesel
ebekeleri arasnda hzl ve gvenilir haberleme altyaps oluturmasn salar. Bir baka deyile WiMAX,
Metropol A temeli zerine kurulmu teknolojidir.
IEEE 802.16 standard ve uygulanan teknoloji WiMAX ile yksek veri iletim hzlarnda byk kapsama
alanlarnda ok sayda kullancya hizmet verilmesi hedeflenmektedir. Bylece mevcut DSL (saysal abone hatt),
kablo ve Wi-Fi teknolojilerine alternatif olarak krsal alanlarda kapsamann oluturulamad ve /veya zayf
olduu blgeler ile gelimekte olan blgelere yksek hzlarda telsiz haberleme imkn salanacaktr. Mevcut
telsiz teknolojilerle WiMAX teknolojisinin rekabeti gerek yksek hzlarda haberleme ve haberleme
menzilinin bymesi olarak gzkmektedir.[1]
Teknolojilerin gelimesi ile WLAN (Telsiz Yerel Alar), WiMAX (Mikrodalga Eriim in Dnya apnda alla-
bilirlik) ve HSPA (Yksek Hzl Paket Eriim) teknolojileri gnlk hayatmza girmektedir. Bylece IP tabanl yeni
teknolojiler sabit, gezgin ve gebe ortamlarda yksek hzda ses, video ve veri trafiini yksek kapasite ve dk
maliyetle sunmaktadr.[2]

2. Geni Bant Telsiz Eriim(WiMAX) Standartlar
WiMAX dorudan gr hatt (NLOS) ierisinde bulunmayan alc verici arasnda byk miktarlarda veriyi
byk mesafelere ileten telsiz geni bantl haberleme standardnda alan sistemdir. Sz konusu sistem
standartlar:
802.16 a- 2-11 GHz frekans araln kullanan, sabit bilgisayarlar arasnda telsiz internet eriimini salayan
standart olarak gelitirilmitir. Haberleme iin alc verici sistemler arasnda dorudan gr (LOS) koullarna
gerek duymaz. Sz konusu standart 2.5 GHz, 3.5 GHz ve 5.8 GHz frekanslarnn kullanlmas ile 50km
uzaklklarda bile 70Mb/s bant geniliinde internet eriimine olanak tanmaktadr
802.16 b- Kullanlan spektrum artrlarak 5-6 GHz frekans bandna karlmtr. Servis Kalitesi (QoS) destei
salanmtr.
802.16 c- 10-66 GHz frekans aralnda alan WiMAX standarddr.
802.16 d (802.16-2004)-2003 ylnda hazrlanan bu standart 802.16 a standardnn eksik zelliklerini
tamamlamak zere gelitirilmitir. Bu standartla alc-verici haberlemesi iin dorudan gr hattnn gerektii
ve gerekmedii koullarda haberleme mmkn olmaktadr. Standart OFDM oullama tekniini
kullanmaktadr.
YEN NESL HABERLEME TEKNOLOJLER ZEL OTURUMU (HT)
802.16 e- Hareketli sistemler arasnda haberlemenin srekliliinin salanabilmesi iin hzl aktarma teknikleri
bu standartla salanmtr. alma frekans aral 2.3GHz ve 2.5GHzdir. Bu standartla hareket halinde otobs,
tren vb koullarda dizst bilgisayarlar ve PDA (kiisel asistanlar) ile internet eriimi hedeflenmektedir. [3],[4]
Bu almada 802.16 a, 802.16 b ve 802.16 e standartlarnda alan sistem iin hcre planlamas hesaplamalar
gerekletirilmitir.
Yol kayp deerleri, baz istasyonu anten ykseklii ve ortam parametrelerine gre hesaplanmtr. Hesaplamalar
standartlarn ngrd 2.5, 3.5 ve 5GHz frekanslarnda yaplmtr.
Haberlemede kullanlan modlasyon ve kodlama trleri parametre alnarak hcre yarapnn baz istasyonu
anten yksekliine gre deiimleri elde edilmitir.[5],[6]

3. Sabit ve Mobil WiMAX iin Hcre Planlama Benzetimi
Haberleme sistemlerinde hcre yarap ve alc duyarlln hesaplamak iin yol kayp deerleri kullanlr. Bu
deer baz istasyonu anten ykseklii ve hcre yarap belirlenmesinde de ana faktrdr.
Hcresel telsiz haberleme sistemlerinde dorudan gr hattnda yer alan (LOS) veya yer almayan (NLOS) alc
verici iin yol kayp hesaplamalarnda COST-231 HATA ve SUI Erceg modelleri kullanlmaktadr.[5],[6]
Sz konusu hesaplamalarda ehir ii ve ehir d alanlarla arazi tipi seimi ve dorulama faktr kullanlarak
hcre yaraplar hesaplanmtr.
Yksek aa younluuna sahip dalk alan (Marmara, Ege ve Kuzey Anadolu Blgesi) A tipi arazi, yksek
aa younluuna sahip dzlk veya dk aa younluuna sahip dalk alan (Dou ve Gney dou Anadolu
Blgesi) B tipi arazi, dk aa younluuna sahip dzlk alan (Orta Anadolu Blgesi) C tipi arazi modelleri
incelenmitir.
Hesaplamalarda kullanlan model parametreleri Tablo 1 ve sistem alma parametreleri de Tablo 2 de
verilmektedir.

Model Parametreleri A Tipi Arazi B Tipi Arazi C Tipi Arazi
a 4.6 4.0 3.6
b ( )
0.0075 0.0065 0.005
c ( )
12.6 17.1 20
Tablo 1. Farkl arazi tipleri iin model parametreleri

Verici Gc P
T
30 dBm
(QPSK 1/2)
-96 dBm
Verici Kayb L
T
0.5 dB
(QPSK 3/4)
-94 dBm
Verici Anten Kazanc G
T
16 dBi
(16-QAM 1/2)
-90 dBm
Alc Anten Kazanc G
R
18 dBi
(16-QAM 3/4)
-87 dBm
Alc Kayb L
R
0.6 dB
(64-QAM 2/3)
-82 dBm
(BPSK 1/2)

-99 dBm
(64-QAM 3/4)
-80 dBm

Tablo 2. Sistem alma parametreleri

Cost 231 ve SUI Erceg modelleri ve tablolarda verilen parametreler ve deerler kullanlarak 2.5, 3.5 ve 5GHz
iin yol kayp deerlerinin hcre yarapna gre deiimi ekil 1 de verilmektedir.
BPSK ve 64 QAM modlasyonlar kullanlarak hcre yarapnn farkl frekans, farkl arazi tipi ve baz
istasyonu verici anten yksekliine gre deiimi ekil 2 ve 3 de verilmektedir.
2.5, 3.5 ve 5GHz frekanslarnda B tipi arazi iin hcre yarapnn farkl modlasyon trlerine ve baz istasyonu
anten yksekliine gre deiimi ekil 4 de verilmektedir.
3.5 GHzde A ve C tipi arazi iin hcre yarapnn farkl modlasyon trlerine ve baz istasyonu anten
yksekliine gre deiimi ekil 5 de verilmektedir.


ekil 1. COST-231 ve Erceg modelleri kullanlarak yol kaybnn farkl frekans ve hcre yarapna gre deiimi.

ekil 2. BPSK 1/2 modlasyona sahip sistemin hcre yarapnn farkl frekans, farkl arazi tipi ve baz istasyonu
verici anten yksekliine gre deiimi.

ekil 3. 64-QAM 3/4 modlasyona sahip sistemin hcre yarapnn farkl frekans, farkl arazi tipi ve baz
istasyonu verici anten yksekliine gre deiimi.

ekil 4. B tipi arazi iin hcre yarapnn farkl modlasyon trlerine, farkl frekanslara ve baz istasyonu anten
yksekliine gre deiimi.

ekil 5. 3.5 GHzde A ve C tipi arazi iin hcre yarapnn farkl modlasyon trlerine ve baz istasyonu anten
yksekliine gre deiimi.
4. Sonu
Bu almada IEEE 802.16 standartlarnda haberleme iin deiik arazi yaplarnda yol kayp hesaplar, link
btesi ve link btesine bal olarak hcre yarap hesaplamalar yaplmtr.
Yaplan benzetimler sonucunda baz istasyonundan eit uzaklklarda COST-231 Hata modelinde SUI Erceg
Modeline oranla daha fazla yol kayb hesaplanmtr. SUI Erceg Modelinde ise A tipi arazide en yksek yol
kayb elde edilmitir..
Hcre yarap hesaplarnda baz istasyonu verici anten yksekliinin hcre yarapna olan etkisi incelendiinde
ayn anten yksekliinde 64-QAM 3/4 sistemlerin en dk hcre yarapna BPSK 1/2 sistemlerin ise en
yksek hcre apna sahip olduu gzlemlenmitir.

Kaynaklar
[1] Kavas A.,Geni Bantta Telsiz Eriim: Wimax TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Dergisi SAYI: 429
sayfa,61-63, 27 KASIM 2006.
[2] Kavas A.,WLAN, WiMAX ve UMTS Teknolojilerinin Karlatrmal Analizi TMMOB Elektrik
Mhendisleri Odas Dergisi SAYI: 432 sayfa,12-17, 27 ARALIK 2007.
[3]. Andrews J.G., GhoshA., Rias M.,Fundamentals of WiMAX: Understanding Broadband Wireless
Networking Prentice Hall, Mart 2007.
[4]. Ergen M.,Mobile Broadband - Including WiMAX and LTE, Springer, ubat, 2009.
[5]. Afric,W.; Matosic N.; Vakante D. WiMAX on 3.5 GHz Cell Size Calculation 48th International
Symposium ELMAR-2006, 07-09 June 2006, Zadar, Croatia
[6]. Mar J., Ko C., Li C., Chen S Cell Plannng and Channel Throughput of Moble Wimax at 2.5 GHz Journal
of the Chinese Institute of Engineers, Vol. 32, No. 5, pp. 585-597 (2009)

IPTV HABERLEMESNDE VoIP UYGULAMASI
smail MAN
1
, Neem KESKN
1
, Zeliha APAYDIN
1
ve Taha MEC
1
1
Hali niversitesi, Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, stanbul
ismailsisman@halic.edu.tr, nesem_keskin@hotmail.com, zeliha1886@hotmail.com, tahaimeci@halic.edu.tr

zet: letiim alannda gerekleen hzl gelimeler sonucu, kitlelere ulamak iin kullanlan geleneksel
yntemler yerine, geniband IP ebekesi zerinden, yksek kaliteli, grnt ierii dahil pek ok hizmetin
kullanc odakl olduu, IPTV ad verilen teknoloji kullanlmaya balanmtr. Bu teknoloji, ses iletiminin veri
paketleri halinde IP zerinden gnderilmesine olanak salamtr. IPTV teknolojisindeki l uygulamadan biri
olan VoIP sistemi ele alnmtr. VoIP kullancya daha ucuz ve kullanl bir hizmet sunan ses iletim
teknolojisidir. IP anda yol alan bir ses paketinin maruz kalaca etkenler eitli tekniklerle en aza
indirilebilir. Belirtilen teknikler uygulamann gerektirdii koullara ve ortam parametrelerine uygun olarak
seildiinde ses iletiiminde hizmet kalitesini arttracaktr. Yaplan bu almada, OPNET modelleme program
kullanlarak, VoIP yapsnn belirli yk seviyesine gre utan uca gecikmesi ve alc trafii incelenmitir.

1. Giri
nternet protokol zerinden sesin tanmas, son yllarda hzla yaygnlamtr. zellikle ekonomik adan
eitli avantajlara sahip olan bu sistem, var olan internet altyapsn kullanmas, katma deerli servisler
verilebilmesi ve ek maliyet getirmemesi asndan irketler iin ok cazip bir ortam oluturmaktadr [1]. VoIP,
gerek zamanl paket iletimini gerektiren bir sistemdir. Bu sistemde, rneksel ses sinyalleri, saysal hale
dntrldkten sonra IP paketleri haline getirilerek saysal veri a zerinden gnderilir. IP alar, her bir
paket iin ynlendirme protokollerinin de yardmyla kaynaktan hedefe doru en uygun yolun bulunmasn
salar. Bununla birlikte, belirli bir noktadan yola kan ses paketleri farkl yollar ve ynlendiriciler zerinden
getii iin, hedef noktaya gecikmeli ular ya da yol zerindeki hat problemlerinden dolay hi ulaamaz. Kayp
ses paketlerinin alc tarafndan tekrar istenmesi sz konusu olmad iin hedef noktaya farkl zamanlarda
ulaan ses paketlerinin sraya sokulmas, birletirilmesi ve tekrar analog ses sinyaline dntrlmesi gerekir [4].

VoIP sistemi kullanlrken iyi bir hizmet kalitesi salamak iin veri a zerinden dzensiz olarak gelen bu ses
paketlerinin dzenli hale getirilmesi, grlt ve gecikmelerden dolay oluan yanklardan arndrlmas ve temiz
ses sinyaline dntrlmesi garanti edilmelidir. Bu da dier internet trafikleri gibi verinin kaybna,
gecikmesine ve engellemelere ak olmas demektir. VoIP sistem unsurlar; kullanlan protokoller, VoIP
cihazlar, yazlmlar gibi farkl parametrelerden oluur. iletiim altyapsnda yer alan VoIP cihazlar, noktalar
aras ses iletiminde kullanlmaktadr. Kullancnn iletiimde kalabilmesi iin bir aa balanmas, internete
eriebilmesi gerekir. Bununla birlikte bir arayz kullanmal, baz durumlarda ifreleme ilemleri yaplmal,
duruma uygun protokol seilmelidir [2].

2. VoIP Protokol Mimarisi Ve Standartalar

VoIP protokol mimarisi, ITU-T nerilerinde H.323 nerilerinin emsiyesi altnda tanmlanmaktadr. H.323
standartlar, IP zerinden yaplan gerek zamanl (real time) oklu ortam (multimedia) iletiimle ilgili veri
sktrma (data compression) ve ar denetimi (call control) protokollerini tanmlar. H.323 protokol
mimarisinde, sesin IP paketleri haline getirilmesi ile ilgili blm LAN tabanl bir VoIP uygulamas iin ekil.1
de TCP/IP dayanak modeli ile karlatrlmal olarak gsterilmitir. Analog sesin saysala dntrlmesi ve
sktrlmas ile ilgili ITU-T standartlar aada verilmitir. Her standartn yannda iletim hz, kanal gecikmesi
hari utan uca gecikme ve ses kalitesi belirtilmitir [5].
G.711 PCM (Pulse Code Modulation): 48, 56, 64 kbps; gecikme << 1 ms; ses kalitesi ok iyi.
G.723.1 MPE/ACELP (Multi-Pulse Excitation Algebraic Codebook Excited Lineer Prediction): 5.3, 6.3 kbps;
gecikme 67-97 ms; ses kalitesi: 6.3 kbps iin iyi, 5.3 kbps iin orta.
G.726 ADPCM (Adaptive Differential PCM): 16, 24 32, 40 kbps; gecikme 60 ms; ses kalitesi 40 kpbs iin iyi,
24 kpbs iin orta.
G.727 AEDPCM (Adaptive Embedded Differential PCM): 16, 24 32, 40 kbps; gecikme 60 ms; ses kalitesi 40
kpbs iin iyi, 24 kpbs iin orta.
G.728 LD-CELP (Low Delay Codebook Excited Lineer Prediction): 16 kbps; gecikme << 2 ms; ses kalitesi iyi.
G.729A CS-ACELP (Conjugate Structure- ACELP Ek A: Karmakl azaltlm algoritma): 8 kbps;
gecikme 25-35 ms; ses kalitesi iyi.

ekil 1. VoIP Protokol Kmesi ve TCP/IP Dayanak Modeli

RTP (Real-time Transport Protocol), gerek zamanl ses, video ya da simlasyon verilerinin utan ucu
tanmasn salayan protokoldr. RTP, kaynak ayrm (resource reservation) yapmaz. RTCP (RTP Control
Protocol), RTP protokol ile birlikte alr ve oturumda yer alan tm kullanclara periyodik olarak kontrol
paketleri gndererek alma kalitesi (reception quality) ile ilgili bilgi salar. Eer skklk olumaya balamsa,
uygulama veri hzn azaltabilir. Gerek zamanl ses ve video iletiiminde, var noktasna eriemeyen kayp
paketlerin tekrar gnderilmesi sorun yarataca iin kayp paketlerin tekrar gnderilmedii bir tama katman
protokol seilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, gerek zamanl ses ve video uygulamalarnda TCP
(Transmission Control Protocol) yerine UDP (User Datagram Protocol) seilmektedir [5,6].

3. OPNET
Gnmzde, bilgisayar alarnn alanlar tm dnyaya hzla yaylmaktadr. OPNET iinde bulundurduu a
benzetmeleri ile model tasarlayabilir, benzetebilir, analiz edebilir, alternatif yollar dnebilir, sistem iin makul
maliyeti hesaplayabilirsiniz. OPNET program ile alar bilgisayar ortamnda birebir ekilde oluturabilir ve
program zerinde benzetimlerini yapabilirsiniz. Veri mesaj aklar, paket kayplar, kontrol ve ynlendirme
mesaj aklar, balant hatalar, bit hatalar gibi saysz birok hatay grnr klmakta farkl a ve protokol
davranlarn gstermek iin en az maliyette etkin bir zm yolu sunmaktadr. OPNET in ana amac olarak
girdi ve kt ele alndnda maliyete kar sistemin performans ve kullanlabilirlii st seviyede tutmaya
almaktadr. ekil. 2de grld zere tanmlanan projelerin ierdikleri bilgiler eklendikten sonra benzetim
yaplarak sonular analiz edilmektedir.

ekil 2. Opnet slem Aks

OPNET modelleme program kullanlarak, birok akademik alma yaplmtr. zellikle yurtd makale
yaynnda OPNET simlasyonlar kullanlmtr. Bunun yannda birok tez almas OPNET temeline
dayandrlarak gerekletirilmitir
4. Benzetim Sonular

OPNET 14.0 modelleme sistemi simlasyonunda kullanlan parametreler ;
250x250 m ofis seilmitir.
Network Topolojisi: Ethernet
CODEC olarak G.711, 6 adet switch, 5 adet Application server, 1 adet router, 4 ethernet LAN,
23 full duplex links kullanlmtr.

ekil 3. VoIP Senaryosu

ekil 4. Sesli aramann medium load (orta yk) iin utan uca gecikmesi.

OPNET 14.0 da yaplan simlasyon almasnda yk durumu gz nne alnarak sonulandrlmtr. ekil. 4
e gre Y pozisyonunda 0.5 referans deeri alnarak utan uca gecikme sresi llmtr. Referans deerine
gre utan uca gecikme sresi 0.14195 saniye olarak llmtr.

ekil 5. Medium load alc trafii (packet/sec)

ekil 5e gre medium load iin gnderilen ve alc trafii, referans deeri 0.5 iin utan uca gecikme sresine olan
0.14195 saniyeye karlk gelen paket say 400 packet/sec olarak llmtr.

5. SONU

Tablo 1. Medium load iin Simlasyon sonular

Yk Utan uca gecikme sresi (sec) Alc trafii (packet/sec)
Medium load 0.14195 400

Yaplan almadaki temel ama, internet protokol zerinden ses hizmeti performans analizi elde etmek ve bir
a zerinden salanabilecek ortalama ar saysn tahmin etmektir. nternet protokol, kurumsal bir a
zerinden ses performansn analiz etmek amacyla alnmtr. Oluturulan network anda medium load iin
gnderilen ve alc trafii, utan uca gecikme performans analizleri sonulandrlmtr.
Internet protokol zerinden ses performansn etkileyen eitli faktrler tartlmtr. A tarafndan desteklenen
ar saysnn analitik olarak hesaplanmas gerekletirilmitir. Ykteki trafik analizi hesaplamalarnda OPNET
modelleme simlasyon aralar kullanlmtr.
Ses bilgisini saysal hale getirmek iin G.711 CODEC i kullanlmtr. Kalite faktrn etkileyen ses trafii ve
utan uca gecikme sonular bulunarak simlasyon grafikleri karlatrlmtr.

6. Kaynaklar
[1] Held G., Understanding IPTV, CRC Press, s.1-3, 2006
[2] Baharlooei Z., ve Hasemi M., A Low Cost VoIP Architecture For Private Network, International
Conference on Future Networks, 2009
[3] nternet: http//www.opnet.com/university_program/partic ipant_spotlight/universities.html,2009
[4] Pandey S., Secure Localization and Node Placement Strategies for Wireless Networks. Doctor of Philosophy
Thesis, Auburn University, 2007
[5] ITU-T Recommendation G.711. Pulse Code Modulation (PCM) of Voice Frequencies,1993
[6] Koram. M and Tobag . F. Analysis of Delay and Delay jitter of voice Traffic in the internet comput. Netw.
Mag. Pp. 711-726. 2002

K. Sercan Bayram, M. Ayyce Kzrak, A. Zafer Zeytinolu, . Taha meci
Hali niversitesi
stanbul
sercanbayram@halic.edu.tr, ayyucekizrak@halic.edu.tr, azzeytinoglu@hotmail.com,
tahaimeci@halic.edu.tr

zet: Gnmzde kullanlan at antenleri analog yaynlar almaktadr. Analog yaynn dezavantaj bir frekansta
sadece bir televizyon kanalnn yayn yapmasdr. DVB-T (Saysal karasal TV yayn) grnt ve ses kalitesi analog
yayna kyasla yksektir. DVB-T sayesinde tek frekansta drt farkl kanaln yayn mmkndr. Kanallarn girimi
ve glgelenme DVB-T sayesinde sona ermitir. DVB-Tyle interaktif hizmetleri kullanma imkn da getirilmektedir.
Anahtar zellii, saysal iaretlerin iletiminde COFDM (Kodlu dik frekans blmeli oullama)in kullanlmasdr.
Karlalan problemler oklu yol etkisi, kanallar aras giriimdir. Bunu engellemek iin COFDM seilmitir. Bu
almada, MATLAB kullanlarak, OFDMin DVB-T sisteminde alma performans incelenmitir. Performans
artrmaya ynelik DVB-T iin belirtilen frekanslar zerinde OFDM tayc saylar ve frekans karlatrmalar
yaplarak optimum sistemin tasarlanmas hedeflenmi ve benzetimleri gerekletirilmitir.

1. Giri
Saysal teknoloji, temel bant verimlilii, esneklik ve RF baarm gibi konularda byk stnlklere sahiptir. Bu
nedenden tr, televizyon iaretlerinin saysal olarak iletilmesi yaynclar iin olduka cazip bir seenek haline
gelmitir. Bu gelimelerin altnda televizyon yaynlar saysal teknolojiye dnmtr. Saysal yaynn
iletildii bant genilii ierisinde birden fazla program yaynlanabilmekte ve daha iyi grnt kalitesine sahip
olabilmektedir.
zel ok taycl modlasyon yntemi olan COFDM (Coded Orthogonal Frequency Division Multiplexing) ile
DVBnin yollar 1990larn ortasnda, iaret ileme teknolojisinde yaanan byk gelimeler sayesinde kesiti ve
ortaya karasal ortamlarda, saysal televizyon yaynlarnn verimli bir ekilde iletimi iin kullanlabilecek bir sistem
kt.

Bu almada, MATLAB kullanlarak, OFDMin DVB-T sisteminde alma performans incelenmitir. Performans
artrmaya ynelik DVB-T iin belirtilen frekanslar zerinde OFDM tayc saylar ve frekans karlatrmalar
yaplarak optimum sistemin tasarlanmas hedeflenmi ve benzetimleri gerekletirilmitir.

2. OFDM (Ortogonal Frekans Blmeli ollama)
Frekans Blmeli oullama (FDM), frekans seimli kanallarda sinyal iletimi iin yaygn ekilde kullanlan bir
tekniktir. Temel olarak bu teknikte, kanal band genilii belli sayda alt bandlara blnerek, her bir alt-tayc iin
tahsis edilmi frekanslarda dk hzlardaki tayclarn oullanmas salanr. Alc tarafta sinyalleri birbirinden
ayrmak iin tayc frekans boluklarnn birbiri zerine binmemesi gerekmektedir. Bu zorunluluk, frekans
spektrumundan tam olarak verim alnmasn engellemektedir. Band geniliinden daha fazla yararlanma ihtiyacyla
birlikte, bu probleme kar dikgen frekans blmeli oullama teknii (OFDM) nerilmitir.

ekil 1. OFDM Alc - Verici Blok Diyagram

ekil 1de de grld gibi OFDMde ters hzl fourier dnm (IFFT) algoritmas gerel rnek vektrlerine
uygulanr. Koruma aral vektrn bana vektr sonu bileenleri tekrarlanarak girilir. areti pencereleme
fonksiyonu band geniliini snrlamak iin gereklidir. En ok kullanlan artan kosins fonksiyonudur.

Daha sonra iaret kanaldan geirilir kanala eklenecek gauss grltl ve c(t) lineer frekans cevapl olarak
modellenir. Alcda iaret tekrar vektrler eklinde dzenlenir ve koruma aral iaretten karlr. Kompleks vektr
sembollerini yeniden elde etmek iin hzl fourier dnm(FFT) uygulanr.

2.1. Saysal Grntnn letilmesi
Standart PAL kalitesinde bir grnt iin 13MHz civarnda rnekleme hzlar ve renkli resim iin rnek bana 23
bitlik kodlama gerekir. Bu durumda PCM olarak kodlanan bir grntnn iletilmesi iin gerekli veri hz basit bir
hesapla bulunabilir.

R
n
= 13*24 = 312Mb/s

Grld gibi standart bir resim iin bile veri hz saniyede 300MBnin zerine kmaktadr. Yksek znrlkl
televizyon sistemlerinde(HDTV) is veri hz 1GB/s den fazla olacaktr. Bu kadar yksek bir veri hznda TV
iaretlerinin iletilmesi ve saklanmas pratik olarak uygulanabilir deildir. Bu durumda yaplacak tek i saysallam
iaretin zel tekliklerle sktrlarak veri hznn makul seviyelere ekilmesidir. Saysal TV iin 3-8MB/s, HDTV
iin 18-20MB/s gibi makul hzlara inebilmek iin 100:1, 50:1 gibi oranlarda bir sktrmaya gerek vardr.

Elde edilen kodlanm saysal iaretin kablo veya uzaydan iletilmesi iin bir saysal modlasyon ilemine tabi
tutulmas gerekir. Bu i iin her tr saysal modlasyon sistemi kullanlabilir olsa da saysal TV yayn iin aadaki
modlasyonlar standart kabul edilmitir.[1,2]

DVB-T: Yerel yaynlar iin COFDM (Kodlu Dikgen Frekans Blmeli oullama)
DVB-S: Uydu yaynlar iin QPSK (Dikgen Faz telemeli Anahtarlama)
DVB-C: Kablo yaynlar iin QAM (Dikgen Genlik Modlasyonu)

ekil 2. Saysal TV iaretlerinin paketlenerek yaynlanmas

3. DVB (DIGITAL VIDEO BROADCASTING) PROJES
Avrupada gelimi ve yksek tanml(highdefinition) televizyonun kkleri oullanm analog bileen
(multiplexed analog component- MAC) donanmnn gelitirilmesiyle ilgili almalarn balad, 1980lerin bana
kadar uzanmaktadr. EU95 ve D-MAC/D2-MAC sistemlerinin gelitirilmesi iin ok byk bir aba harcand
halde, pazarn durumu ve saysal iaret ilemede gerekleen hzl gelimeler Euraka program, yerini tamamyla
saysal yntemler zerine kurulu bir televizyon sistemi gelitirmek amacyla balatlan DVB projesine brakt.[3]

DVB, saysal yayncl dnya apnda standart hale getirmek iin alan ok sayda firma ve kurumun ortaklaa
kurduu Avrupa kkenli bir kurumdur. DVB projesinde, EU95 projesinde kazanlm olan aratrma sonular ve
bilgi birikimi kullanlm, bunun yannda analog tabanl donanm kullanmndan tamamyla vazgeilmitir.

Deiik ortamlarda saysal grnt iareti iletimi iin hazrlanan DVB standartlarnn temel ilkesi birlikte
alabilirlik tir. Sistemler, mmkn olduunca, ortak bloklar kullanlarak tasarlanmakta ve sistemler aras uyum
artmaktadr. Tm artnamelerde, ses ve grnt iaretlerinin kodlanmas iin MPEG2 seilmitir. aretlerin
kodlanmasyla birlikte, oullama, modlasyon, kanal kodlayc, ifreleme, veri iletimi, etkileimli servisler gibi pek
ok nokta standartlarnda belirlenmitir.

3.1. DVB-T Saysal Karasal Yayn
DVB-T iin en kark DVB iletim sistemi denilebilir. Sistemin anahtar zellii, saysal iaretlerin iletiminde
COFDMin kullanlmasdr. Standart oluturulurken, ilgili artnamede zellikle iletimin ne ekilde olaca ve iletilen
iaretin nasl oluturulmas gerektii zerinde durulmu, iletilen servis says ve servislerin kalitesi konusunda bir
snrlama, l getirilmemitir.[4]

3.1.1 DVB-T Temel Sistem Yaps
Temel bant televizyon iaretlerini, karasal karakteristiklere uygun hale getirmede kullanlabilecek, DVB tarafndan
nerilen sistemin blok diyagram ekil 4deki gibidir.

ekil 3. DVB-T temel sistem yaps

Sistem, COFDM iletiminde kullanlacak olan tayc says kullanc(operatr) tarafndan seilebilecek ekilde
gelitirilmitir. Bu amala saysal karasal yayn iin iki iletim modu nerilmitir:
2K modu: Tek vericinin yer ald uygulamalarda ve snrl verici gcnn sz konusu olduu kk tek
frekansl ebekelerde kullanmak iin uygundur. letimde 1705 adet tayc kullanlmaktadr.
8K modu: letimde 6817 adet tayc kullanlmaktadr. Tayc aral kk olduu iin 224 snye varan
koruma aralklarn desteklemektedir. Bu zelliinden tr, tek vericinin yer ald uygulamalarda, kk ve
zellikle byk tek frekansl ebekelerde kullanmak iin uygundur.[5,6]

Sistem, farkl modlasyon ekillerinin (QPSK, 16-QAM, 64-QAM) ve i kod oranlarnn kullanlmasna izin
vermektedir. Bu zellik sayesinde frekans planlamasnda esneklik salanm ve deiken kanal artlarnda mmkn
olabilecek en fazla bit iletim hzna ulamas hedeflenmitir.

Sistem ayrca, iki seviyeli hiyerarik kanal kodlama ve modlasyonuna izin vermektedir. Hiyerarik iletim
durumunda ekil 3de gsterilen sistem blok diyagramnda, kesikli izgi ile izilmi bloklar da sisteme dahil
edilmektedir.

4. BENZETMLER
OFDM modlasyon teknii ounlukla kablosuz iletiim iin tercih edilmektedir. Bu teknik radyo kanal
bozunmalarna kar yeterli dayankllkla yksek veri hzlarn salayabilmektedir. Ama DVB-T sistemi
standartlarnda OFDM iareti retilmesi ve aln benzetimler yardm ile gstererek iaretin eitli admlardaki
durumunu ortaya koymaktr. Ayrca OFDMin DVB-T sisteminde alma performansn gstermek amacyla
iletilen iaretin SNR-SER performans grafii elde edilmitir.


ekil 4. OFDM Spektrumu
ekil 5. DVB-Tde OFDM Performans Analizi iin
SER-SNR Grafii

ekil 6. DVB-Tde OFDM Performans Analiz Sonucu.

5. BENZETM SONULARI
Benzetim sonucunda elde edilen 801.11n tabanl OFDM spekrum iletimi ekil4de gsterildii gibidir. SER-SNR
(sembol hata oran/iaret grlt oran) uygulama sonular ekil 5de gsterilmitir. SNR=8 dBden sonraki
deerler iin benzetim SER sonular sfr deerine ulamtr. Bu durumun nedeni benzetimde giri verisi olarak bir
OFDM erevesi kullanlm olmasdr. Eer daha fazla giri verisi kullanlrsa SER-SNR grafiinde 8dB sonrasnn
durumu daha net olarak grlebilir. Uygulanan eiti OFDM erevelerine gore elde edilen SER-SNR sonular
ekil 6da verilmitir. Bylece OFDM erevesini eitli frekans aralklarnda hata oranlar karlatrlm ve
performans analizi gerekletirilmitir.

KAYNAKLAR
[1] Van Kliniken N., Renirie W. (2000) Receiving DVB-T: Technical Challenge.Proceedings of the International
Broadcasting Convention, Amsterdam.
[2] Reimers U.(2005) The Family of International Standards for Digital Video BroadcastingBerlin,Germany
[3] Yaln A.(2001) DVB-T Modellemesi ve Simlasyonu, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik
niversitesi,stanbul
[4] Sensoy A.(2007) DVB-T Sisteminde OFDM Performans Analizi, Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik
niversitesi, stanbul.
[5]Bayram K.S.(2009) IEEE 802.11n/g Standartlarnda alan Sistemlerde OFDM Modulasyon nceleme ve
Analizi,Lisans Tezi,Hali niversitesi,stanbul.
[6]Dikici S.(2009) DVB-T Uygulamalar OFDM Frekans Kayma Etkisi Analizi,Lisans Tezi,Hali
niversitesi,stanbul.

Sanal Stdyo Tasarm ve zleme Seti Kalibrasyon Hsesaplamalar

Hali niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii
stanbul
z.m.sencan@hotmail.com, aricanderya@hotmail.com, timeci@halic.edu.tr

zet: Bir stdyoda birden ok programn ucuz ve hzl ekilde hazrlanp kullanlabilmesi iin sanal stdyo
uygulamas tercih edilir. Stdyoda gerek dekor kullanldnda, bu dekorun kaldrlmas ve bunun yerine yeni
dekorun kurulmas saatler srer, fakat sanal stdyo ile bu dekor deitirme sresi sadece 1 dakika srer.
Kameradan bamsz olan grafii ( Boyutlu Model Stdyo) kamera hareketlerine bal olarak gerek zamanl
hareket ettirmek iin Tracking sistem kullanlr. Tracking yntemden oluur. Bunlar Camtrack, DVP ve
Mekanik Sensr yntemleridir. Stdyoda tracking sistemde kullanlan kamera pozisyonlarn doru ekilde
bulabilmek iin stdyo alannda baz referans noktalar alnr. Bu ekilde kalibrasyon hesaplamalar yaplarak
sanal stdyo oluturulur.

1. Boyutlu Modelleme
Chroma keyer (rnek rengi yok eden cihaz ), ana renklerden mavi ya da yeil renkte homojen bir ekilde ekil
1deki gibi stdyo oluturur (greenbox). Belirlenen renk chroma keyer cihaznda rnek renk (sample colour)
olarak ayarlanr. Bu ekilde chroma keyer cihaz giriine giren videodaki bu renkleri yok sayar. Bunun yerine
(back ground) arka plan resmini koyar bu ekilde grafik oluur.

ekil 1: Greenbox

FG (n ileme) stdyo kamera k iken (video sinyal) BG (arka plan) sadece bir resimdir. Dosya sunucundan
(file server) kontrol bilgisayar araclyla HDVG (yksek znrlkl video grafik)ye yklenir. Burada
sinyale dntrlr.
Bundan sonraki adm chroma keyer cihaz ile elde ettiimiz BG ve FG senkron ekilde hareket ettirmektir.
Yani kamerann pan, tilt, focus, zoom (sa-sol, yukar-aa, netlik ve yaknlatrma) hareketlerinde BGyi sanki
gerek stdyoymu gibi hareket ettirmektir. Bunun iin tracking set yntemini kullanrz.
3 boyutlu modelleme iin; 3DMAX veya MAYA programlarndan biri tercih edilir. Ama tasarlanan grafiin
(sanal stdyonun) olabildiince geree yakn olmasn salamaktr. Sanal stdyoda kullanlacak grafik objeleri
gerek objelerle orantl olmaldr. Bunun iin stdyonun lleri dikkate alnarak tasarm yaplr. Render,
sahneye eklenen objelerin konum, renk, boyut, animasyon ve kullanlabilecek her trl zellii veriden grsel
grafie dntrme ilemidir. ekil 2de gsterilmitir.

ekil 2: Sanal stdyo ile grafiin birletirilip program knn elde edilmesi.

boyutlu tasarm; 3D MAX ve MAYAya gre daha snrl olduu iin sahnenin tasarm iin gerekli
tm zellikleri salayamayabilir. Bu nedenle sahne 3D MAX veya MAYAdan export boyutlu designera
import etme ilemi yaplr. Import ettiimiz sahnede gerekli dzenlemeler yaplr ve boyutlu model file server
da G:/projects adresine kaydedilir. Bu adres nemlidir nk bu grafii kullanacak olan dier bilgisayarlar
dorudan bu adrese gider, gerekli sahneyi burada ararlar. Eer burada yoksa ekrana grafii veremez ekran siyah
olur.
Maestro + Page editor; boyutlu tasarmdan kaydedilen modelin zerinde yayna verilmeden nce
deitirilebilecek ksmlarn belirlemek iin veya bir veri tabanndan bilgi ekmek iin kullanlr. Yayn
srasnda yanllkla yayna istenmeyen sahne veya bilgi gnderilmesini nlemek iin kstlamalar da buradan
yaplr.

2. Trackingset (zleme Seti)
Grafiin gerek kamera hareketine gre hareket ettirilmesidir. Burada FG (keylenecek grnt), stdyo
kamerasnn grntsdr. Kamerann sa-sol, aa-yukar, zoom in-zoom out, focus ayarlarna gre dorudan
deiir. Fakat BG kameradan bamsz bir grntdr. Dolaysyla kamera hareketlerine gre hareket etmez.
Burada eitli tracking yntemleri kullanlarak BGde kamera hareketlerine gre hareket eder hale getirilir.
Yaplan bu ileme Tracking denir yani izleme. ekil 3de grld gibi bu birliktelii salamak iin camtrack,
DVP, sensr modu yntemleri kullanlr. [1]

ekil 3: Trackingsetin oluumu

2.1. zleme sistemi (Camtrack); Stdyoda kzl tesi k (led l birimi) kullanarak stdyo kamera
hareketlerini izlemek iin gl bir izleme sistemidir. Stdyo kameralarna bal LED lerin hareketini izlemek
iin iki izleme kameralarndan oluur ve Camtrack iin tasarlanm bilgisayar zerindeki LED leri grntler.
Stdyo alannda sistem iin doru olarak ledi bulabilmek iin tracking kameralarn hazrlanm olmas
gereklidir, stdyonun birok noktasnda seilmi ve dikkatlice lmlendirilmi (harici kalibrasyon) olmaldr.
Yani, stdyo kameralarnn X, Y, Z konumunu belirler ve tracking sete gnderir. Pan, tilt, focus ve zoom
bilgilerini gridden alr. Gridi grerek kamera hareketli ekilde kullanlr. [2]

2.2. Saysal Resim leyici (DVP); X, Y, Z konum bilgisini camtrackten alr. Gridi barkot eklinde alglayan
ve pan, tilt, focus ve zoom hareketlerini ayarlayarak bir data oluturup HDVG ye gnderen bilgisayardr. Bilgiyi
gridden alr. HDVG, gerek zamanl grafik oluturmak iin digital video oluturma platformundaki yeni
standartlardr. Alnan tracking datalar ve chroma keyerdan gelen grafik datalar ile HDVG de birletirilir.
HDVG knda gerekli geciktirme ilemleri yaplarak yayna verilir. Bu ak ekil 4de gsterilmitir. Tracking
data ve grafik data alnp ilenmesi zaman aldndan grnt 3 veya 4 kare geciktirilir. X, Y, Z konumu sabit
tutulur. Hareketli kullanlamaz, sabit kullanlmaldr. Konum verilerini Gridden aldmz iin DVPnin salkl
data retebilmesi iin kamerann Gridin en az %15ini grmesi gerekir. Grid dnda sa-sol, aa-yukar,
fokus ve zoom alglayamayacandan BG ve FG uyumsuzluklar meydana gelir. Stdyoya harici yeil bir obje
koyarsak DVP bu obje ile stdyo grnts arasndaki renk geiinden de data retir ki grid gibi alglar. Bu da
bozucu bir datadr. Gridin ok uzakta olmas ince grid izgilerini alglayamayp bozuk bir kod oluturacandan
kamerann gride olan mesafesi nemlidir.

ekil 4: Kameradan gelen verinin sisteme gnderilmesi

2.3. Mekanik sensr; XYZ koordinat deerlerini IR (kzl tesi) kameralar araclyla Camtrackten alr.
FOV (Field Of View) hareketleri dediimiz sa-sol, aa-yukar, zoom in-out, focus sfr-sonsuz deerlerini de
mekanik aralar araclyla aldndan Grid ball yoktur. Bu sayede kameralarn gridi grmesinin mmkn
olmad kamera planlarnda bu sensr mod kullanlr. Bylece grid bamll olan Camtrack ve DVP mod
yntemlerinin snrl kald durumlara zm getirilmi olur. Bu yntemin dezavantaj ise XYZ boyutta
hareketli olarak kullanlamaz. Kamerann konumu deitirildiinde Trackingset arayznden manual olarak
yeniden konum bilgisi alnr. Tm sensr modlu sistemler bir Alc Arayz kullanr. Burada da arayz olarak
ASB (Ses Alglama Kutusu) kullanrz. Bu arayz ilevler; deiik sensrlerden veri toplar ve tracking sistemine
gnderir, sensrden gelen elektirsel verileri bilgisayarn okuyabilecei ekilde kodlar ve bu datay hangi
bilgisayar kullanacaksa o bilgisayara ynlendirir. [3]

3. Tracking Kamera Harici Kalibrasyon:
Stdyoda tracking sistemde kullanlan ledlerin yerlerini doru ekilde bulabilmek iin stdyo alannda baz
referans noktalar alnr. Bu prosedr harici kamerann kalibrasyonunu refere etmek iindir. Eer bir tracking
kamerann pozisyonu ya da oryantasyonu (ynlendirmesi) deitirilirse harici kalibrasyon tekrardan yaplr.
Stdyo alannn belirlenmesi kalibrasyon srecinin ilk admdr. Sistem iin salanan referans noktalar ayn
alanda fiziksel olarak llm 4 noktadan oluur. Alan belirlenmesi iin; Stdyonun zemininde kalibrasyon
noktalar ve referans noktalar iaretlenir, stdyo zeminindeki kalibrasyon noktalar ve kalibrasyon noktalar
olarak seilen 4 nokta iin kesin koordinatlar camtrack sistem tarafndan hesaplanr.
aretlenen noktalar referans noktalar 2 grup olarak iaretlenmelidir.
Stdyo zemin kalibrasyon noktalar; stdyo zemininde seilen 4 nokta farkl yerlerde (rastgele) olmaldr.
Referans noktalar; stdyo panelinin yani gridin kesinde 3 nokta seilir. Bunlar stdyonun eksenini belirler.
aretlenen referans noktalarnn pozisyonlar ve stdyonun zemin noktalar ok dikkatli bir ekilde seilmeli ve
tabloya kaydedilmelidir. lmlerin hassasiyeti btn optimum sonular iin 1mm olmaldr. Stdyo alanndaki
ledin 3 boyutlu pozisyonunun kesin olarak hesaplanabilmesi iin bu ksmda kalibrasyon btn verilerinin
kalibrasyon dosyasnda olmas gerekir. Bu admda stdyo alan dnda kullanlabilecek 2 nokta darda
pozisyonlandrlr. Bu noktalar harici noktalar olarak refere edilmitir. [2]

.
Tablo 1: Sanal stdyonun kalibrasyon noktalar [4].

Bu kalibrasyon analizi sonucunda Greenboxdaki referans noktalar ile grafiin referans noktalar Tablo 1de
grld gibi st ste getirilerek istenen grnt elde edilir.

4. Sonular
Bu almada sanal stdyo tasarm iin gerekli olan iki ana balk incelenmitir. Bunlar boyutlu modelleme
ile oluturulan grafik ksm ve ilgili hesaplamalarn yapld izleme setidir. zleme setini oluturan ve stdyo
kullanmnn ihtiyalarna gre manuel olarak ayarlanabilen izleme seti eitleri incelenmitir. zleme seti
eittir; izleme sistemi, saysal resim ileyici ve mekanik sensr. ncelikle, stdyoda deimeyecek bir nokta
referans olarak alnr. Sanal stdyoda grafik ile gerek objeleri (sunucu,masa gibi) daha gereki gstermek iin
seilen referans noktasnn X,Y,Z koordinlarnn (0,0,0) olmas gereklidir. Grafik ksmnda da sanal stdyoya
benzer bir stdyo tasarlanr ve referans noktalar ayn seilir. Referans noktalarn birletirdikten sonra
stdyodaki kamera hareketleri belirlenir. Kameralarn gr asnda olmak artyla zemin zerinde rastgele
noktalar seilip stdyo leklendirmesi yaplr. Bundan sonraki aama olarak, kalibrasyon hesaplamalar iin
zgn algoritma gelitirilmesi dnlmektedir [5].

5. Kaynaklar
[1] Nitsan Rachman October 2006, An ntroduction to TrackingSet.
[2] Camtrack User Guide Version 1.0
[3] Nitsan Rachman 2006, Tracking Systems Overview
[4] TRT stanbul Televizyonu Sanal Stdyosu, 2009.
[5] 3-D Virtual Studio for Natural nter-Acting, IEEE Transactions on Systems, man and cybernetics-Part
A:Systems and Humans, Vol 36, No: 4, July 2006.

WLAN A YAPISININ OPNET PROGRAMIYLA PERFORMANS
ANALZ

Zafer DOAN, Aktl KAVAS
2

Hali niversitesi
stanbul
doganzafer@gmail.com

2
stanbul
aktul.kavas@gmail.com

zet: Dizst bilgisayarlarn ve kiisel dijital asistanlarn (PDA) yaygnlamas, kullanclarn belirli bir noktaya
bal kalmadan bilgiye daha kolay ve hzl ulamak istemeleri, kablosuz haberleme konusundaki talebi
artrmaktadr.Kablosuz haberleme hareketlilik (mobilite) zelliinin yan sra kiiselletirme, yerelletirme ve
dorudan balantlar iin olanak salamaktadr.
Kablosuz yerel alarn kullanlmas ile hzl ve sorunsuz olarak mevcut kablolu yerel alarn kapsamas
geniletilebilmekte, yeni ofisler veya geici kapsama alanlar oluturarak hareketli kullanclar iin kolayca a
eriimi salanmaktadr.
Bu almada IEEE 802.11 g standardnda 30mx30m lik bina ii kapsamasnda alan kablosuz yerel a
uygulamasnn OPNET program ile benzetimi yaplm, kullanclarn eriim noktas konumlarna gre deiik
senaryo ve uygulamalarla kablosuz a yaps oluturulmu, farkl verici gleri ve alc duyarllklarna bal
olarak paket gecikmeleri, net veri hz, her bir mobil kullanc ve eriim noktasna ilikin tanan yk deerleri
incelenmi ve performans analizi yaplmtr.

1.Giri
Bilgisayar alar, kullanclara bilgisayarlar aras bilgi paylam yapabilecekleri bir ortam sunmaktadr. Ada
bulunan ve paylama alm kaynaklar (evre birimleri, dosyalar vb) adaki tm bilgisayarlar tarafndan konumdan
ve zamandan bamsz olarak kullanlabilmektedir.
Gelien teknoloji ile birlikte, kullanclarn konuma bal olmadan kaynak paylam, internet eriimi gibi
servislerden yararlanma ihtiyacn artrmtr.
Kablosuz yerel alar geleneksel a teknolojilerinin btn zelliklerini salamakla birlikte bu hizmeti telsiz olarak
kablolara gerek duymadan verir. IEEE(Elektrik-Elektronik Mhendisleri Enstits) 1997 ylnda kablosuz alar iin
802.11 standardn onaylamtr. Bugn 802.11 standard bina ii ve bina d haberlemede bir noktadan ok
noktaya veya bir noktadan bir noktaya haberleme iin kullanlmaktadr.[1]-[2]
Kablosuz yerel alar 2.4GHz ve 5GHz frekans bantlarnda 30 metre uzakla kadar 54Mbps veri iletim hznda
alrlar. Sz konusu alar yerel kullanm amacyla gelitirilmi olduklarndan 25-100 metre haberleme mesafesine
sahiptirler. Gnmzde en fazla kullanlan standartlar 802.11a, 802.11b ve 802.11g standartlardr.
Bu almada kablosuz a standartlarnn farkl uygulamalarda gsterdikleri performanslar incelenerek ihtiyaca
uygun haberleme parametrelerinin analizi yaplmtr.

2. OPNET Modeler Program
OPNET Modeler, kablolu ve kablosuz alarn modellenerek benzetimlerinin yaplmasna olanak salayan
programdr. Programla, srayla an modellenmesi, veri toplama, benzetimin yaplmas ve benzetim sonularnn
analiz edilmesi ilemleri yaplabilmektedir.
OPNET Modeler program, deiik a protokollerinin ve deiik (3Com, Cisco, Bays Network gibi) firmalarn
retmi olduklar eitli rnlerin (anahtar ve ynlendirici gibi) modellerinin bulunduu geni bir ktphaneye
sahiptir. Programn en byk avantajlarndan biri de kullanclarn yeni protokol ve rnlerin modellerini
oluturarak analiz yapabilmesidir.
OPNET Modeler program ile sistemin modellenmesi, sre(proses), dm ve proje editrleri kullanm ile
gereklemekte olup, sz konusu editrler arasnda hiyerarik yap mevcuttur.
A modelinde bulunan her bir nesne dm editr iinde tasarlanan modllerden olumaktadr. Dm editr
iinde bulunan modllerde ise sre editr ierisinde a elemanlarnn davranlarn dzenleyen gei
diyagramlar ve Proto C kodlar bulunmaktadr.
Proje editr, a modellerinin gelitirildii, alt alar, balant hatlar, dmler ve corafik ierik tanmlamalarndan
oluan editrdr. Bu editr temel benzetim ve analiz yeteneklerini ierir.

Proje editr modellemenin en st katmann olutururken, sre editr ise en alt katmann oluturmaktadr.
A yaps, dm ve sre modelleri bir proje dosyasna dahil olan senaryolar halinde oluturulmaktadr. Tasarm
tamamlandnda analiz edilmesi istenen istatistikler belirlenerek altrlr. Program dahilindeki analiz arac
sayesinde elde edilen veriler, istenen grafik trnde grntlenebilmektedir. Birden fazla senaryoya ait verilerin
ayn grafik zerinde gsterilerek karlatrlmas da mmkndr [3],[4].

3. WLAN A YAPISININ OPNET PROGRAMIYLA PERFORMANS ANALZ

ekil 1 Uygulama 1 ekil 2 Uygulama 2 ekil 3 Uygulama 3

ekil 1 de grld zere uygulama 1de 30mx30mlik bina ii alanda bir sabit, be kullanc alma sayfasna
apraz olarak dizilmitir. Genel grnm ayar yapldktan sonra toplamda bu alt kullancnn alt yapsal olarak
birleimi Uygulama tanmlar ve Profil tanmlarnn yaplandrlmas sayesinde gerekletirilmitir. ekil 4de
grld zere tanmlanan uygulamann tekrarlanabilme sreleri ile ilgili yaplandrmalar sz konusudur. Yeniden
tekrarlanabilme sabit say alnmtr.

ekil 4 Profil Tanmlamalar ekil 5 Uygulama 1de Kullanc deerleri

ekil 5de grlen Uygulama 1deki kullanclarn tm IEEEnin 802.11g standardnda haberlemektedir. Veri hz
54 Mbps, bant aral 22MHz, minimum frekans 2.401 MHz seilmitir. Bu deerler IEEE 802.11 g standartnn
zellikleridir.[2] letim gc 0.1 watt, alc duyarll -85 dBm, paket dalma eik deerleri 1024 byte olacak
ekilde pratikte kullanlan deerler olarak atanmtr.
letim gc ve alc duyarll dnda ekil 5 de Uygulama 1 iin atanan tm deerler; ekil 2 ve ekil 3 de verilen
benzetimler iin ayn kabul edilmitir. ekil 2 de alma sayfasna + semboln andran ekilde dizilen 8 hareketli
1 sabit kullanc ve ekil 3de alma sayfasna rastgele dizilmi 10 hareketli ve 1 sabit kullancl uygulama
gerekletirilmitir. letim gc, alc duyarll deiimlerinin yan sra artan kullanclarla WLAN andaki paket
gecikmeleri, net veri hz, her bir mobil kullanc ve eriim noktasna ilikin tanan yk deerleri incelenmitir.
Tablo 1 de IEEE 802.11 g standard iin OPNET programnda kullanlan kanal parametreleri verilmektedir.
Bant Genilii
(Mhz)
Minimum Frekans
(Mhz)
letim Gc
(Watt)
A (dBm)
Uygulama 1 22 2401 0.100 -85
Uygulama 2 22 2401 0.100 -60
Uygulama 3 22 2401 0.100 -60
Tablo 1 Kanal parametreleri
4 . Sonu
Sinyalin alc duyarll, kullanc saysnn artrm ve yer deiimi sonucunda elde edilen sonular Tablo 2 de
sunulmutur. Sonular incelendiinde; Uygulama 1in dier uygulamalara gre alc duyarllnn yksek olmas
ve kullanc saysnn azl nedeniyle gecikme sresinin daha ksa olduunu gstermektedir. Sinyali glendirip
uygulamaya hareketli kullanclar ekledike; an gecikme sresinin, yknn, yeniden yollama giriim sklnn ve
net veri hznn artt grlmektedir. Buna paralel olarak sabit kullancnn gecikme sresinin, yknn, veri
dnn, net veri hznn artt sonucuna da ulalmaktadr. Uygulama 1de sabit kullanc veri d yokken
dier iki uygulamada bu d hzla artmaktadr,bununla birlikte uygulama 1 deki kullanclarn ykleri net 1.400
kbit\sn iken ,uygulama 2 ve uygulama 3 deki veri dleri olduu iin kullanclarn ykleri zamana bal
deikenlik gstermektedir. Aa eklenecek her kullanc, kullanc bana den yk drdnden dolay,
eklenen her kullanc sebebiyle balant sorunlar yaanmaya balamaktadr. Hareketli kullanclarn yklerindeki
dzensizlikler net veri hzn drmekte, veri kaybn arttrmaktadr. Uygulamadaki kullanclar arttrldnda
adaki btn kullanclarn her birinin ve devrenin gecikme sreleri de artmaktadr.

Uygulama 1 Uygulama 2 Uygulama 3
A Gecikme (Sn) 0.020 0.037 0.053
Yk (bit\sn) 14.000.000 22 400 000 28.000.000
Yeniden Yollama Giriimi
(sn)
0.040 0.048 0.050 0.060 0.10 0.11
Net Veri Hz (bit\sn) 14.000.000 20.200.000 20.000.000

Gezgin Veri D Hepsi 0 Hepsi 0 Hepsi 0
Gecikme (sn) (1) 0.080
(2) 0.050
(3) 0.050
(4) 0.020
(5) 0.040

(1) 0.100
(2) 0.070
(3) 0.120
(4) 0.045
(5) 0.060
(6) 0.050
(7) 0.030
(8) 0.100

(1) 0.20
(2) 0.10
(3) 0.20
(4) 0.20
(5) 0.20
(6) 0.20
(7) 0.20
(8) 0.10
(9) 0.20
(10) 0.15
Yk (bit\sn) 5 kullanc aktif 8 kullanc aktif 10 kullanc aktif
Net Veri Hz (kbit\sn) 5x1400 Deiken Deiken

Sabit Gecikme (sn) 0.0083 0.011 0.018
Yk (bit\sn) 7 000 000 11 200 000 14 000 000
Veri D 0 2.200.000 seviyelerinde 8.000.000 seviyelerinde
Net Veri Hz (bit\sn) 7 000 000 11 200 000
seviyelerinde

14 000 000
seviyelerinde

Tablo 2 Benzetim sonular


Uygulama 1de sabit kullancn net veri hz



ekil 6 Sabit Kullancnn net veri hz

5.Kaynaklar
[1] Fatih Alagz, (2005), Mobil Alar ve Veri Eriim Stratejileri, Yksek Lisans Tezi , Kahramanmara St
mam niversitesi
[2] http://www.ieee802.org/11/
[3] Tommy Svensson,Alex Popescu, (2003), OPNET Modeler Development of laboratory exercises based on
OPNET Modeler,Laboratuar Ders Notu, Blekinge Instiute of Technology
[4] OPNET Modeler 14.0 Educational Software

YEN NESL HABERLEME SSTEMLERNDE UYARLAMALI
MODLASYON TEKNKLERNN PERFORMANS ANALZ
smail MAN
1
, Aktl KAVAS
2
1
Hali niversitesi, Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm,
stanbul
ismailsisman@halic.edu.tr

2
Yldz Teknik niversitesi, Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm
stanbul,

zet: Gelien teknoloji ile birlikte uyarlamal modlasyon teknii, iletiim sistemlerinde yksek veri iletim
hznn elde edilmesine olanak veren ana etkenlerden biri olmutur. Bu almada yeni nesil haberleme
sistemlerinde ok taycl modlasyon tr olan 16 QAM ve QPSK modlasyonlar veri hz, bit hata oran ve
sembol hata oran asndan incelenmitir. Ancak uyarlamal kodlama ve modlasyon kullanan sistemlerde
kapasite, trafiin hangi modlasyon ile kapsandna bal olarak deiiklik gstermektedir. Bu nedenle trafik
talebinin daha yksek olduu blgeler, daha yksek veri hz salayacak modlasyonla kapsanmaldr. Sz
konusu 16QAM ve QPSK modlasyonlar iin gereken 13.5dB ve 9.5 dBlik Eb/No oran BER 10
-5
iin
hesaplanmtr. Veri hz asndan elde edilen deerlerle trafiin youn olduu blgelerde 16QAM modlasyonu
ile daha yksek veri hz elde edilmitir.

1. Giri
Uyarlamal modlasyon teknii, yeni nesil iletiim sistemlerinde yksek veri iletim hzlarnn elde edilmesine
olanak salar. Yeni nesil iletiim teknikleri olan WLAN (IEEE 802.11), WCDMA ,WiMAX (IEEE 802.16) ve
LTE (Uzun Vadeli Dnm) standartlarnda uygulama alan bulur. Uyarlamal modlasyon teknii, 3GPP
organizasyonu tarafndan almalar devam eden yeni nesil haberleme teknii olan uzun vadeli dnm (Long
Term Evolution (LTE)) standartnda da yer almaktadr.
Telsiz mobil haberleme sisteminde yer alan snmlemeli kanallarda yksek spektral verimlilik alnmasn
salayan uyarlamal modlasyon teknii yntemi ardk erevelerde kanaln durumuna gre farkl modlasyon
yntemlerinin kullanlmasn amalamaktadr. Alcda toplanan kanal bilgisine gre kanala uygun modlasyon
ve kodlama yntemi seilir ve bu bilgi geri besleme kanal yardm ile vericiye iletilir. Bu ilem kanaln deiim
hz dorultusunda gnderilen her ereve iin tekrarlanr.
nc ve drdnc nesil haberleme sistemlerinde uyarlamal modlasyon iin kullanlan deiik modlasyon
teknikleri olmas nedeniyle bu sistemlerin ebeke planlamas ikinci nesil GSM sistemlerinden daha yksek
karmakla sahiptir. Yeni nesil haberleme sistemleri ile yksek veri hzlarnda haberlemeye olan talebin
artmas sonucu sz konusu sistemlerde birden fazla modlasyon tekniinin kullanlmasn gerektirir. zellikle
QAM modlasyonlarna arlk verilen bu sistemlerde en yksek hzda veri aktarm bu modlasyonla
gerekletirilir. Bu seim her kullancnn baz istasyonunun kapasitesinden kullanaca miktar dorudan
etkilemektedir [4][2].
Hcresel haberleme teknii kullanan yeni nesil sistemlerde giriim, veri iletim hzn dorudan etkilediinden
minimize edilmesi gerekmektedir. Giriim etkisi abonenin baz istasyonuna olan uzakl ile ters orantldr. Daha
yksek bit/sembol oran ile haberleen abone ayn veri iin haberleme kanaln dk hzda kullanan abonelere
gre daha az sre igal edecektir.

2. QAM ve QPSK Modlasyon Teknikleri
2.1 Drdn Faz Kaydrmal Anahtarlama (QPSK)
QPSK (Drdn faz kaydrmal anahtarlama), sabit genlikte tayclar ile 4-PSK , veya 4-QAM olarak
gerekletirilebilmektedir. QPSK sisteminde drt adet tayc kullanldndan ikili iletime gre saysal bilgi
iaretinin bitleri ikierli olarak gruplandrlm ekilde iletilmektedir. Bu nedenle her sembol iin iletilen iki adet
bitten biri kosins taycsnn dieri ise sins taycsnn modlasyonunda kullanlabilmektedir. QPSK
iletiminde drt adet tayc kullanld iin sembol hata olasl BPSK iletiminin bit hata olaslndan byk
olmaktadr. Fakat e-fazl I kanal ve dik-fazl Q kanal birbirinden bamsz olduu iin QPSK bit hata olasl
BPSK bit hata olaslna eit bulunmaktadr. QPSK iletim bant genilii ise BPSK iletim bant geniliinin
yarsna eit olduundan, ayn hata olasl altnda QPSK daha verimli bir iletim salamaktadr [1].

2.2 Dikgen Genlik Modlasyonu (QAM)
Taycnn faz ile genliinin beraber modle edildii haberleme sistemlerine genlik faz anahtarlamal
sistemler denilmektedir. letim iin eitli tayc fazlarna ek olarak birden fazla genlik deerininde
kullanlmas sayesinde tayc says arttrlarak fazr uzaynn daha etkili bir biimde kullanlmas mmkn
olmaktadr. Bu sayede iletim iin gerekli bant genilii drlmekte ve snrl bir haberleme kayna olan
frekans spektrumunun daha verimli kullanlmas salanmaktadr [1].
Genlik faz anahtarlama modlasyonunda hem farkl genlik hem de farkl fazlarda tayc iletimi mmkn
olduundan, tayclar yldz kmesi diyagramna daha zgr biimde yerletirilebilmektedir. Kullanlan genlik
seviyesi ve her genlik seviyesine yerletirilen tayc saysna gre tayclar farkl ekillerde yerletirile
bileceinden her genlik seviyesinde ka tayc bulunduu parantez ierisinde veya dorudan sistem
adlandrlrken belirtilmektedir. rnein 16 adet taycdan 8 adedi bir genlik seviyesinde dier sekizi dier
genlik seviyesinde yerletirilmise sistem16 APK (Genlik Faz Anahtarlamas) veya 8-8 APK olarak
adlandrlabilmektedir. Tayclar belirli bir genlik seviyesinde tipik olarak eit faz farklar ile
yerletirilmektedir, fakat iki ardk genlik seviyesindeki tayclar arasnda faz fark yaratlarak grltden daha
az etkilenmesi salanabilmektedir [3].

2.3 OPSK ve 16QAM Veri Hzna Gre Karlatrlmas
Gnderilen bir sembol bir bitlik bir periyot iinde tayc sinyalinin durumu (genlii, frekans, faz veya
bunlarn bir kombinasyonu) ile ifade edilir. Saysal yaynlarnda ortak kullanlan bir modlasyon ekli PSK (Faz
Kaydrmal Anahtarlama) dr. BPSK ( kili Faz Kaydrmal Anahtarlama) da, fazn (0 ve 180 derece) olmak zere
her biri bir biti (1 veya 0) ifade eden iki konumu olur. QPSK (Drdn Faz Kaydrmal Anahtarlama) da ise, (0,
90, 180, ve 270 derece) olmak zere drt faz konumu vardr. Bunlarn her biri iki bitten oluan bir sembol (00,
01, 11, veya 10) ifade eder. 8 PSKda ise her sembol iin 3 bitten oluan 8 faz konumu (45 derece) vardr. Ayn
ekilde 16PSKda 16 faz konumu (22.5 derece) vardr. 16 QAM da ise her biri sembol bana 4 bitlik kombine
edilmi 16 genlik ve faz konumu bulunur.
Yaynn igal ettii bant genilii, kullanlan sembol hz ve band genilii genileme faktr ile doru
orantldr. Haberlemede bant genilii genileme faktr semboller aras giriimin giderilmesi iin kullanlan
temelbant darbe ekillendirme devresinin ekline gre deiir ve pratikte kullanlan k deeri 1.25 dir. Bu
durumda bant genilii

B = k Rs (1)

Sembol hz, kodlanm bit hz Rcnin her sembol bana den bir m saysna blnmesi ile elde edilir.

Rs = Rc/m (2)
Kodlanm bit hz ise informasyon bit hz Rb nin kod hz r deerine blnmesiyle elde edilir. Kod hz r ise
informasyon bit hznn toplam bit hzna orandr. rnin deeri 1 den kktr. r = alndnda, toplam
kodlanm bit hz informasyon biti hznn iki katdr, ve her informasyon bitine karlk fazladan bit olur. Yani
Rc = Rb/r (3)
Bu eitlikleri birlikte kullanarak bilinen bir informasyon bit hz Rb, iin bant genilii B ;
B = k Rs = k Rc/m = k Rb/(m r) (4)
olarak bulunur. Buradan informasyon bit hz;
Rb = (m r) B/k (5)
elde edilir.
3. Benzetim Sonular
QPSK (m = 2) durumda informasyon bit hz belirli bir bant genilii iin BPSK (m = 1) nn iki kat olmaktadr.
QPSK belirli bir bit hz iin BPSK ile ayn miktar gce ihtiya duymaktadr. O yzden yars kadar bant
geniliine gerek duymas nedeniyle QPSK tercih edilen modlasyon eklidir. 8 PSK (m = 3) ile ise informasyon
bit hz BPSKnn 3 kat, ve QPSK nn 3/2 katdr. Yani 8PSK kullanldnda, QPSKdan %50 daha byk bir
bit hz elde edilir. Ancak 8PSK, hem BPSK hem de QPSKdan iki kat daha fazla gce ihtiya duymaktadr.

Parametre Kullanlan deer
Kod Oran 1/2, 3/4
Sistem Bant Genilii 5MHz
QAM Seviye Says 16
Tayc Frekans 3.5 GHz
erceve Boyutu 5ms

Tablo 1. Benzetimde kullanlan deerler
Modlasyon kod oran 1/2 ve 3/4 olarak alndnda veri iletim hzmz 16QAM modlasyon iin QPSK
modlasyonunun 2 kat olmaktadr.

1 2 3 4 5
x 10
6
0
2
4
6
8
x 10
6
frekans Hz
v
e
r
i

h

b
i
t
/
s
16QAM ve QPSK 1/2 veri hz

Rb1=16QAM 1/2 mod.
Rb3=QPSK 1/2 mod.

ekil 1. 16QAM ve QPSK karlatrlmas (modlasyon kod oran 1/2 ve 3/4).
4. Sonu
Yeni nesil haberleme sistemlerinin veri hz, kod oran, ereve boyutu, sistem bant genilii ile orantl olarak
artmaktadr.

Modlasyon-Kod oran Veri Hz(Mbps)
QPSK-1/2 4
QPSK-3/4 6
16QAM-1/2 8
16QAM-3/4 12
Tablo 2. Modlasyon kod oranna gre veri deerleri

1 2 3 4 5
x 10
6
0
2
4
6
8
10
12
x 10
6
frekans Hz
v
e
r
i

h

b
i
t
/
s
16QAM ve QPSK 3/4 veri hz

Rb2=16QAM 3/4 mod.
Rb4=QPSK 3/4 mod.
Tablo 2ye gre 16 QAM 3/4 kodlama ile 12 Mbps , QPSK 3/4 kodlama ile 6 Mbps veri hz elde edilmitir. 16
QAM 3/4 uyarlamal modlasyonu ile QPSK 3/4 uyarlamal modlasyonuna gre daha yksek veri hz elde
edilir. 16 QAM modlasyonun QPSK modlasyonuna gre %50 daha fazla g gereksinimine ihtiya duymas
16 QAM modlasyonunun dezavantajdr. Bu nedenle tm sistemde kullanlmamakta ancak yksek veri hz
talepleri bu modlasyon ile karlanmaktadr.
16 QAM 1/2 kodlama ile 8 Mbps, QPSK 1/2 kodlama ile 4 Mbps veri hz elde edilmitir. 16 QAM 1/2
uyarlamal modlasyonu QPSK 1/2 uyarlamal modlasyonundan veri hz bakmndan daha yksektir. Fakat
16 QAMn dezavantajlar nedeniyle tm sistemde kullanlmamakta ancak yksek veri hz talepleri bu
modlasyon ile karlanr. 16 QAM modlasyonun QPSK modlasyonuna gre %50 daha fazla g
gereksinimine ihtiya duymas 16 QAM modlasyonunun dezavantajdr.
Uyarlamal modlasyon tekniinin kullanlmas ile veri hznn nasl deiebilecei gsterilmitir. Yaplan
benzetim almalar gstermitir ki daha youn trafik ihtiyac olan alanlar , daha yksek veri hzl haberlemeye
olanak salayan modlasyonlarla kapsand taktirde kullanm oran deerlerinde iyilemeler salanabilecektir.
5. Kaynaklar
[1]. Adnan Zafar and S. Zaineb Farooq, Implementation and Analysis of QPSK and 16QAM Modulator and
Demodulator,Proceedings of ICAST, vol.2, sayfa.64-68, 2008
[2]. Gne Karabulut Kurt Tolga Kurt, Uyarlamal Modlasyon Kullanan Sistemlerde Kapasite Optimizasyonu,
Sempozyum IEEE 2009, vol 45, syf 908-911
[3]. Bernard Sklar, Digital Communication: Fundamentals and Applications, Prentice Hall, Englewood
Cliffs,1988. USA
[4]. L-N Lee, A. Shenoy, and M. K. Eng, Digital Signal Processor Based programmable BPSK/QPSK/offset
QPSK Modems, COMSAT Technical Review, vol. 19, No.2 Gz 989, pp. 196-233


HOMOJEN OLMAYAN YONOSFERK PLAZMADA
BR BOYUTLU WKB YAKLAIMI

Ali YEL*, brahim NAL** & Zehra EKC*

*Frat niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm, 23169 Elaz, TRKYE
**nn niversitesi, Eitim Fakltesi, Fen Bilgisi retmenlii Blm, 44280 Malatya, TRKYE
ayesil@firat.edu.tr, iunal@inonu.edu.tr & zehraekici@firat.edu.tr

zet: WKB yaklam,yksek frekansl elektromanyetik dalga yaylmnda, fiziksel problemleri zmek iin
nemli metotlardan biridir. Bu almada, z ynnde ilerleyen ve y ynnde lineer kutuplanm bir
elektromanyetik dalga iin WKB yaklamn arpmasz kabul edilen iyonosferik plazmaya uygulayarak
elektromanyetik dalgann E
y
bileeninin saysal deerleri mevsimsel ve ykseklie gre incelendi. Sonular,
dalgann alan iddetinin iyonosferin elektron younluu ile uyum ierisinde olduunu gstermektedir.

1. Giri
WKB (Wentzel-Kramers-Brillouin) metodu birok fiziksel problemlerin zmlerini elde etmek iin
gl yaklamlardan biridir. Genellikle bu metot, elektromanyetik dalga frekansnn yksek olduu dalga
yaylm problemlerine ya da ortamn krlma indisinin (n) ok yava deitii durumlarda uygulanr. WKB
zmleri, genelde dzensiz dalga denklemlerinin zmlerinde uygulanr ve ortam boyunca ilerleyen dalga
boyunun yava deitiini gsterir [1-5].
Bu almada, z ynnde ilerleyen ve y ynnde lineer kutuplanm bir elektromanyetik dalga iin
WKB yaklamn arpmasz kabul edilen iyonosferik plazmaya uygulayarak dalgann E
y
bileeninin saysal
deerlerini elde edilerek mevsimsel ve ykseklie gre deiimleri incelenecektir.

2. Souk Plazmann Krlma ndisi
yonosferik plazmann elektrik iletkenlii ve krlma indisi elektronun arpma frekansna ve dalga
frekansna baldr. arpma frekans , dalgann yansma ve krlma artlarn deitirmektedir. Plazmada
termik hareketlerin gz nne alnmad souk plazma iin ktlesi m ve hz V olan bir elektronun zerine etki
eden kuvvet,

[ ] V B V E
V
+ = m e
dt
d
m (1)

eklinde tanmlanr. Burada dalga frekans olmak zere hz, elektrik(E) ve manyetik alann (B) zamanla
t i
e

eklinde deitii gz nne alnarak J akm younluu,

( )
B J E J
=
i m
e
0
(2)

olarak elde edilir. N elektron younluu olmak zere buradaki

( ) i m Ne
2
0
= boyuna iletkenliktir. Yerin
manyetik alan ise x-dou, y-kuzey z-yukar yn, I manyetik dip ve d deklinasyon as olmak zere
z BSinI y BCosICosd x BCosISind + = B eklinde tanmlanr ve E J = olduu gz nne alnrsa iletkenlik
tensr,

=
zz zy zx
yz yy yx
xz xy xx

(3)

olarak elde edilir. Ortamn krlma indisini elde etmek iin Maxwell denklemleri,
YONOSFERK RADYO YAYILIMI/RADYO ASTRONOM (IA)
B E i = ve E E B
0 0
i = (4)

eklinde yazlr ve buradan,
( ) E E n n E
+ =

i
I n
0
~
2
(5)

ifadesi elde edilir.
~
I birim matristir. Manyetik alann geometrisi ve (3) bants kullanlarak bu ifade,

0
E
E
E

i
1

i

i
1 n

i

i
1 n
z
y
x
zz
0
zy
0
zx
0
yz
0
yy
0
2
yx
0
xz
0
xy
0
xx
0
2
=

(6)

eklinde bir matrise dnr. Bu matris dalgann ilerlemesiyle ilgili bilgileri iermektedir. Bunun zm
krlma indisini verir. Dalga z dorultusunda ilerlediinden, dalgann ilerlemesine Yerin manyetik alannn
dey bileeni etki eder. Bu artlarda (6) bantsndaki katsay determinantnn zmnden iki dalga elde
edilir. Bunlar,

a) U
2 2
p
= ve b)
( )
( ) ( )
2 2 2 2
2
k
Z Yz 1
X
iZ
Z Yz 1
Yz 1 X
1 n
+
+
+
=
m m
m
(7)

eklinde ifade edilir. (a) plazma titreimini (b) ise saa (-) ve sola (+) kutuplanm iki dalgay belirtir.
p

plazma titreim frekans ve
c
ise elektron siklotron frekans olmak zere buradaki ( ) 1 n 1 U
2
= ,
2 2
p
X = , Y
c
= , Z = dr. Ayn zamanda Yerin manyetik alannn B
y
bileeni, y dorultusunda
da iki dalga meydana getirir. Bunlar ordinari ve extraordinari dalgadr. Ordinari dalga ise,

2 2
2
o
Z 1
X
iZ
Z 1
X
1 n
+
+
+
= (8)

olarak elde edilir. Bu dalga Yerin manyetik alanna bal deildir.

3. WKB (Wentzel-Kramers-Brillouin) Metodu
Manyetik alann olmad iyonosferik plazmada z-ekseni boyunca yaylan dzlem bir elektromanyetik
dalgay gz nne alalm. Yaylan dalga ortamn krlma indisinin bir fonksiyonudur [2]. Dalga normalinin (k)
sabit kald ve dalgann kutuplanma ynnn deimedii kabul edilir [4]. Bylece, y ynnde izgisel
kutuplanm dalga,

) i ( exp (z) E t) (z, E
y y
t ve ) i ( exp (z) B t) (z, B
x x
t (9)

olarak tanmlanr. Bu dalgalarn E ve B alanlar iin Maxwell denklemleri zldnde, E
y
(z) ve B
x
(z) iin,

0 E n k
dz
E d
y
2 2
0
2
y
2
= + ve
y
2 2
0 x
E
c
n ik
dz
dB
= (10)

denklemleri elde edilir. Burada, k
0
=/c bolukta dalga saysdr. Gerek dalga says k=k
0
n dir. Homojen bir
plazmada n sabittir ve (10) denkleminde E
y
iin verilen ifadenin zm aadaki gibidir.

(z) i
y
e A E = (11)

Burada A bir sabittir ve n k
0
= dir. Bu denklem sabit genlikli ve sabit fazl bir denklemin zmn gsterir.
Genel olarak, eer n=n(z) ise, (10) denklemlerinin zm (11) denklemindeki zme benzemez.
Ancak n(z)nin ok yava deien bir limitinde zm beklenir. n(z) yi gerekten ok yava deien bir
fonksiyon varsayalm ve dalga zm iin (10) denkleminde E
y
iin verilen ifade (11) denkleminde yerine
yazldnda,

2
2
2 2
0
2
dz
d
i n k
dz
d
+ =
(12)

elde edilir. Bu dorusal olmayan diferansiyel denklemdir ve zmek genelde zordur. Ancak, nin sabit olduu
kabul edilirse, o zaman d
2
/dz
2
=0 olur ve n(z)nin ok yava deitiini kabul etmek mantkldr. Bylece,

n k
dz
d
0
(13)

olur. Bu yaklama gre,

dz
dn
k
dz
d
0
2
2

(14)

dir. Bir baka deyile (dn/dz)/(k
0
n
2
)1 art olduu srece dorudur.
zm iin ikinci yaklam ise (14) denkleminin (12) eitliinde yerine yazlmasyla elde edilebilir.
Buna gre,

2
1
2
0
0
2
1
0
2 2
0
dz
dn
n k
i
1 n k
dz
dn
ik n k
dz
d
(15)

olur ve bu denklem binom serisi cinsinden alrsa,

dz
dn
2n
i
n k
dz
d
0
+
(16)
ekline dnr. Buradan ,

+ =

2
1
z
0
n ilog ndz k m (17)

olarak bulunur. ifadesi, denklem (11) ve (17) de yerine yazlrsa, E
y
iin

z
0
2
1
y
ndz ik exp n A E (18)
bulunur [2-5].

4. Nmerik Analiz ve Tartma
Bu almada, (8) denklemiyle verilen z-ynnde ilerleyen ve y- ynnde izgisel kutuplanm ordinari
dalgann Z=0 alnarak
= =
2
2
p
2
o
1 X 1 n elde edilen [6,7] krlma indisine bal olarak elektrik alannn

(denklem 18) nmerik hesaplamalar yaplmtr. Hesaplamalar, =38.37x10
6
rad/sn (yaklak 6,1MHz) dalga
iin, Gnein aktif olmad gnlerde (R=10) ve Elaz koordinatlar iin IRI program kullanlarak yaplmtr.
Yaz (21 Haziran) ve k (21 Aralk) iin yerel zaman saat 12.00 ve saat 24.00 iin yaplan hesaplamalar ekil 1
ve ekil 2 de verilmitir.

Dardan iyonosferik plazmaya gnderilen bir dalgann davrann plazma titreim frekans ve ortamn
krlma indisi ve bundan dolay da elektron younluu belirler. Her iki ekilden de, iyonosferik plazmann
titreim frekansnn ve ordinari dalgann krlma indisinin dorudan elektron younluuna bal olduu grlr.
Yani elektron younluunun maksimum olduu (N
m
F2) noktalarda plazma titreim frekans maksimumdur.
Elektron younluunun maksimum olduu yksekliklerde E
y
maksimum olmakta ve dalga genlii plazma
titreim frekans ile rezonans yapmaktadr. Dardan gnderilen dalga frekans herhangi bir ykseklikte titreim
frekansna eit olduunda krlma indisi sfr olur ve dalga o noktadan yansr. Plazma titreim frekansnn ve
dolaysyla krlma indisinin belirleyicisi elektron younluu olduundan, dalgann genlik deiimi ile elektron
younluu arasnda dorusal bir iliki vardr.

Kaynaklar
[1]. Rishbeth H., A review of ionospheric F region theory, Proceedings of the IEEE, 55, s.16-35, 1967.
[2]. Rawer K., Wave Propagation in the Ionosphere. Kluwer Academic Publishers, London, 1993.
[3]. Budden K. G., The Propagation of Radio Waves. Cambridge University Press, Melbourne-Sydney, 1985.
[4]. Fitzpatrick R., The Physics of Plasmas. The University of Texas at Austin Lectures, 2008.
[5]. nan U. S. ve nan A. S., Electromagnetic Waves. Prentice Hall Inc., New Jersey, 2000.
[6]. Hunsucker, R. D. ve Hargreaves, J. K., The High-Latitude Ionosphere and its Effects on Radio Propagation.
Cambridge University Press, 2003.
[7]. Aydodu M., Yeil A. ve Gzel E., The group refractive indices of HF waves in the ionosphere and
departure from the magnitude without collisions, J. of Atmos. and Solar Terr. Phys., 66, s.343-348, 2004.
120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380 400
-1.5
-1.0
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
Saat 24
Haz. 21
Ykseklik (Km)
(
E
y
/
A
)

(
E
y
/
A
)
Ykseklik (Km)
120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
Saat 12
Haz. 21

ekil 1. 21 Haziran saat 12.00YZ ve saat 24.00YZ iin Elektrik alan (E
y
/A)iddetinin ykseklikle deiimleri.

120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 360 380 400
-1.5
-1.0
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
Saat 24
Ara. 21
Ykseklik (Km)
(
E
y
/
A
)

(
E
y
/
A
)
Ykseklik (Km)
120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
Saat 12
Ara. 21

ekil 2. 21 Aralk saat 12.00YZ ve saat 24.00YZ iin Elektrik alan (E
y
/A)iddetinin ykseklikle deiimleri.

ELEKTRON SICAKLIININ YONOSFERK PLAZMADA
LERLEYEN KUTUPLANMI DALGANIN SNMNE ETKS

brahim NAL* & Ali YEL**

*nn niversitesi, Eitim Fakltesi, Fen Bilgisi retmenlii Blm, 44280 Malatya, TRKYE
**Frat niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm, 23169 Elaz, TRKYE
iunal@inonu.edu.tr & ayesil@firat.edu.tr

zet: yonosfer, atmosferin radyo dalgalarn yanstabilen zel bir blgesidir. Bu dalgalarn iyonosferik
plazma ierisindeki davranlar haberleme asndan son derece nemlidir. Bu almada radyo dalgalarnn
iyonosferik plazmadaki snmne elektron scaklnn etkisi aratrld. Manyetik alann z ynnde kabul
edildii ( ) z B B = ve radyo dalgasnn dikey ilerlemesi yani manyetik alana paralel ilerlemesi durumunda oluan
kutuplanm radyo dalgas iin, dalgann dalm bants ve snm katsays elektron scaklnn olduu ve
olmad durumda analitik olarak elde edildi. Analitik olarak elde edilen sonulardan dikey ilerleyen
kutuplanm radyo dalgasna elektron scaklnn etki etmedii grld.

1. Giri
yonosferik plazmann radyo dalgalarn yanstabilen, krabilen ve zayflatan bir ortam olduu ok iyi
bilinmektedir. yonosferde ilerleyen radyo dalgalar, elektron younluunun deiimlerinden etkilenir ve bu
deiimler radyo dalgalarnn davrann belirler [1]. Bu etkilenme sonucunda dalga yansr, krlr ve sourulur.
Bir radyo dalgasnn sourulmas aratrldnda ncelikle ortamn iletkenliinin bilinmesi gereklidir. Daha
sonra bu iletkenlik ifadesi kullanlarak dalgann krlma indisi elde edilmelidir ve krlma indisinden hareketle
sourulma katsays ve miktar hesaplanmaldr.
Bu almada iyonosferik plazma ierisinde dikey ilerleyen radyo dalgasnn snmne iyonosferik
plazma ierisindeki elektron scaklnn etkisi analitik olarak aratrld. Dolaysyla ncelikle ksmi basn
deiimi sonucunda oluan termik hareketlerin ihmal edildii ( ) 0 P = souk plazma iin ve termik hareketlerin
ihmal edilmedii ( ) 0 P scak plazma iin iletkenlik ifadeleri elde edildi. Krlma indisi ve snm katsaylar
tanmlanarak scak plazmadaki elektron scaklnn snme katks tartld.

2. yonosferik Plazmann Elektriksel letkenlii
2.1. Souk plazmann elektriksel iletkenlii
Elektronun ktlesi iyonun ktlesine gre ok kk olduundan (m
e
<<m
i
) bir kuvvetin etkisi altndaki
elektron hareketi, iyonun hareketinden ok daha byk olacaktr. Bu nedenle bu almada sadece elektronun
hareketi gz nne alnacaktr [2]. Paracklarn sl hareketlerinin ihmal edilmesiyle souk plazma yaklamnn
yapld[3], arpmann (
e
) gz nne alnd, elektrik ve manyetik alan iindeki bir elektronun zerine etki
eden kuvvet aadaki ifadeyle verilir.

( )
e e e e e
e
e
m q
dt
d
m V B V E
V
+ = (1)

Burada dalga frekans olmak zere, hz (V
e
), elektrik (E) ve manyetik alann (B) zamanla
t i
e
eklinde
deitii gz nne alndnda bu ifade,

( )
e e e
e
e

m
e
i V B V E V + + = (2)

eklini alr. Seilen kartezyen koordinat sisteminde x-ekseni corafik douyu, y-ekseni corafik kuzeyi ve z-
ekseni ise dey dorultuda yukar yn gstersin. Buna gre dalgann elektrik alan
z y x
E z + E y + E x = E ve
elektronun hz
z y x
V z V y V x + + = V olur. J akm younluunun
e e
eN V J = olduu gz nne alnp, Yerin
manyetik alannn z + ynnde olduu kabul edilirse, genelletirilmi Ohm kanunu [ ] [ ] [ ] ( ) E J = dikkate
alnarak (2) denkleminden,

(
(
(
=
0
1 2
2 1
0 0
0 -
0
(3)

elde edilir. Plazma titreim frekans
0 e
e
2
2
pe
m
N e
= ve elektron siklotron frekans
e
ce
m
B e
= olmak zere,
iletkenlik tensrnn bileenleri
( )
( ) [ ]
2
e
2
ce
e
2
pe 0
1
i
i
= ,
( ) [ ]
2
e
2
ce
ce
2
pe 0
2
i

+
= ve
( ) i

e
2
pe 0
0
= dir.

2.2. Scak plazmann elektriksel iletkenlii
Elektron scaklnn etkisi (1) ifadesi ile verilen Langevin denklemine P basn deiim terimini
ilave ederek gz nne alnabilir. Buna gre,

( )
N
P
m -e
dt
d
m
e e e e
e
e

+ = V B V E
V
(4)

olarak yazlr. (4) denklemindeki P basnc izotermal veya adyabatik olarak deiebilir. Burada basncn
adyabatik deiimi gz nne alnacaktr.

0 0
N
N
P
P
|
|
\
|
=
|
|
\
|

0
0
N
N
P P
|
|
\
|
= ,
e B
T Nk P = (5)

e
T elektron scakl ve
B
k Boltzmann sabitidir. Bu durumda (4) denklemi,

( )
0
e B e e e e
e
e
N
T k m + -e =
dt
d
m

V B V E
V
(6)
eklinde olur.
0 ) (N div
dt
dN
e
= + V (7)

sreklilik ifadesi ve divV gz nne alnp gerekli matematiksek ilemler yapldnda (6) denklemi,

( ) B V E V kk V V
r k r k
+ = +

e
e
t) i(
e
e
e B
e e
t) i(
e
m
e
i e
m
T k
i e (8)

ekline dnr. Bu ifadedeki
2
e
e B
a
m
T k
= olarak alnp elektron ses hz olarak tanmlanr ve
e
t) i(
e
e V V
r k
=

olduu gz nne alnrsa bu denklem,

( ) ( ) B V E V
kk
+ =
(
(
+
e
e
e
2
~ m
e
i
a
i I (9)

ekline dnr. Burada
~
I birim tensrdr. Daha nce belirtildii gibi akm younluu cinsinden gerekli
ilemler yapldnda ve k dalga vektr ekil 1de gsterildii gibi kCos z kSin y + = k olarak alndnda
iletkenlik tensr aadaki gibi elde edilir.
( )
( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( )
(
(
(
(
(
(
(
(
(
|
|
\
|
+
+
+
|
|
\
|
+
|
|
\
|
+
|
|
\
|
+

|
|
\
|
+
=
i
Sin k a
i iA
Cos Sin k a
iA
i
Cos Sin k a
A
Cos Sin k a
iA
Cos k a
i iA
i
Cos k a
1 A
i
Cos Sin k a
A
i
Cos k a
1 A
k a
i iA
2
ce
2 2 2 2 2 2 2
ce
2 2 2 2 2
e
2 2 2
ce
2 2
ce
2 2 2
ce
2 2
e
(10)

Burada, ( )
( )
( )
1
2 2 2 2
ce 2
ce
2 2
2 2
pe 0
i
Cos k a
k a i
i A
(
(
+
+
+
+ = dr.

ekil 1. k dalga vektrnn dorultusu.

3. Kutuplanm Dalgann Krlma ndisi
Plazmann krlma indisi elektromanyetik dalgann davrann belirleyen Maxwell denklemleri
kullanlarak ifade edilen dalgann ayrlm bantsndan elde edilir. Maxwell denklemleri,

t
=
B
E ve
t

0 0 0
+ =
E
J B (11)

dir. E ifadesinin rotasyoneli alnp bu ifade B ierisinde yerine yazlrsa,

E E
(
+ =

i
I
0
~
0 0
2
(12)

elde edilir. Buradaki elektrik alan konuma gre
r k i
e eklinde deitiinden k i = olarak alnabilir. Bu
durumda yukardaki denklem,

( ) E E k k - E
(
+ =

i
I
c
k
0
~
2
2
2
(13)

eklinde yazlr. Bu ifade elektromanyetik dalgann ayrlm bants olarak bilinir. Krlma indisinin
( ) z kc = n olduu gz nne alnp, (3) denklemiyle verilen iletkenlik ifadesi bu denklemde yerine yazlrsa,
aadaki gibi matris formda bir ifade elde edilir.

0
E
E
E
M 0 0
0 M M
0 M M
z
y
x
zz
yy yx
xy xx
=
(
(
(
(
(
(
(14)

Bu matrisin bileenleri

i
1 n M M
0
yy xx
1 2
= = ,

i
M M
0
yx xy
2
= = ve

i
1 M
0
0
zz
= eklindedir.
Bu matris iin katsaylar determinant sfra eitlenirse,
0
i
1 n
i
1 n
i
1
0 0 0 0 0
0

2 1 2 2 1 2
=
|
|
\
|
+
|
|
\
|

|
|
\
|
(15)

bants elde edilir [4]. Buradan saa ve sola kutuplanm iki dalga elde edilir. n
2
, reel ve sanal ksmlarna
ayrlm olarak saa ve sola kutuplanm dalga iin srasyla,

iB A n
2
1
+ = ve iF E n
2
2
+ = (16)

eklinde elde edilir. Buradaki A, B, E ve F katsaylar aadaki gibidir.

( ) ( )
( )
(
(
+ +
+ +
+ =
2 2
2
2 2 2
2 2 2 2
2
e e ce
e e ce ce
pe
4
2
1 A

( ) ( )
( )
(
(
+ +
+ + +
=
2 2
2
2 2 2
2 2 2
2
e e ce
e ce e ce e
pe
4
2
B

( ) ( )
( )
(
(
+ +
+
+ =
2 2
2
2 2 2
2 2 2 2
2
e e ce
e e ce ce
pe
4
2
1 E

( ) ( )
( )
(
(
+ +
+ +
=
2 2
2
2 2 2
2 2 2
2
e e ce
e ce e ce e
pe
4
2
F

4. yonosferik Plazmada lerleyen Radyo Dalgasnn Snm Katsays
Krlma indisi reel ve sanal ksmna ayrlm olarak i n + = eklinde ifade edilirse, yukarda elde
edilen denklemlerden hareketle rnein saa kutuplu dalga iin,

( ) B A i n
2 2
+ = + = (17)

bants yazlabilir. Bu ifadeden ve deerleri aadaki gibi bulunur.

( )
(
+ + = A B A
2
1
2
1
2 2 2
( )
(
+ = A B A
2
1
2
1
2 2 2
(18)

Burada dalgann ilerleyen ksmn ise snme urayan ksmn temsil etmektedir ve rnein sola kutuplanm
dalga iin snm katsays,

( )
2
1
2
1
A B A
c 2
D
2 2
(
+ = (19)
eklinde elde edilir.

5. Sonu ve Tartma
Bu almada iyonosferik plazmada manyetik alan boyunca (k//B) ilerleyen dalga iin srasyla
iletkenlikler, krlma indisi ve snm katsays elde edildi. Snm katsaysnn krlma indisine, krlma indisinin
ise ortamn iletkenliine bal olduu net bir ekilde grlmektedir. Yaplan analitik almada elektron
scaklna bal olarak elde edilen iletkenlikler incelendiinde ve dalga vektr manyetik alan boyunca
( z k = k veya =0) tanmlandnda, (10) denklemiyle verilen ifadesi, tensrn
33
(plazma titreimine etki
eden) bileeni hari, (3) denklemiyle verilen ifadesine dnmektedir. Sonu olarak kutuplanm dalgann
1

ve
2
iletkenliklerine bal olduu iin manyetik alan boyunca ilerleyen kutuplanm dalgaya elektron
scaklnn etkisinin olmad grlmektedir. Bir baka deyile, souk ve scak plazmadaki kutuplanm
dalgann karakteristii ayndr.

Kaynaklar
[1]. Zernov, N. N. ve Lundborg, B., The influence of ionospheric electron density fluctuations on HF pulse
propagation, Journal of Atmospheric and Terrestrial Physics, 57(1), s.65-73, 1995.
[2]. nan, U. S. and nan, A. S., Electromagnetic Waves. Prentice Hall Inc., New Jersey, 2000.
[3]. Dendy, R. O., Plasma Dynamics. Clarendon Press, Oxford, 1990.
[4]. nal ., zcan O. ve Canylmaz M., onospheric absorption of HF radio wave in vertical propgation,
ranian Journal of Science & Technology-Transaction A, 31 (A4), s.413-419, 2007.
MU ZERNDEK ALT YONKRENN GL HF RADYO
DALGALARI VASITASIYLA ISITILMASI

Ramazan Atc, Esat Gzel*, Seluk Sar
Mu Alparslan niversitesi
Fen Edebiyat Fakltesi Fizik Blm
Mu
r.atici@alparslan.edu.tr, s.sagir@alparslan.edu.tr
*Frat niversitesi
Fen Fakltesi Fizik Blm
Elaz
eguzel@firat.edu.tr

zet: Yksek frekansl (HF) radyo dalgalar iyonkre modifikasyon deneylerinde kullanldklar gibi
alt iyonkrenin scaklk lmlerinde de kullanlabilirler. Gl HF radyo dalgalar iyonkre ierisinden
geerken iyonkreyi oluturan tabakalarda emilir. Bu emilimin en fazla olduu tabaka iyonkrenin D-blgesidir.
Emilim neticesinde alt iyonkre snr ve radyo dalgalar tarafndan hzlandrlm elektronlar ile ntr bileenler
arasnda arpmalar meydana gelir. HF radyo dalgasnn D-blgesinde emilimi ile meydana gelen snma ok
ksa srer ve bu snma emilim katsaysnn hesaplanmas vastasyla bulunur. Bu almada hesaplamalar 60 ile
120 km arasndaki ykseklik blgesi iin, zellikle anormalliklerin olduu gnler, bir de yaz ve k aylar iin
hesaplanmtr.

1. Giri

Yksek gl vericilerin yaynlad HF radyo dalgalarnn meydana getirdii yapay elektron snmasnn
eitli atmosferik olaylar zerinde etkiye sahip olduu baz aratrmaclar tarafndan allmtr[1-5]. Bu yapay
snmann alt iyonkrede meydana getirdii tedirginlikler elektronlarn kinetik enerjilerinde arta sebep olur.
Ayn zamanda, radyo dalgasnn emilimi neticesinde meydana gelen snma etkisi, ntr paracklar ve radyo
dalga tarafndan hzlandrlm elektronlar arasnda arpmalara neden olur. Bu koullarda radyo dalga
enerjisinin bir ksm elektronlarn termal enerjisine aktarlr. Genel olarak iyonkre ierisinde ilerleyen yksek
gl bir radyo dalgasnn enerjisi sya ve elektromanyetik grltye dnr ve bunlar emilim terimi ile
ilikilidir. arpmalar neticesinde yaylan radyo dalgasndan enerji emilir ve sonuta sinyalin gc azalr.
Isnma etkisi genellikle D-blgesinde daha fazla iken bu blgenin yukarsnda zayflamaktadr.
ok sayda aratrmac iyonkre elektron gaznn yapay olarak stlmas ile ilgili teorik analizler yapmtr
[6-11]. Teorik hesaplamalar temel olarak elektron gaznn ideal gaz yaklam kullanlarak yaplmtr. Bu
aratrmaclardan bazlar iyonkrede HF stmasnn sebep olduu manyetik karkllar incelerken, bazlar da
yapay elektron snmas ve elektron younluunda yerel bir deimenin etkilerini aratrmlardr. Bu almada
HF radyo dalgasnn alt iyonkreyi yerel olarak stmasn, ideal gaz yaklamn kullanarak zellikle
anormalliin olduu gnler iin inceledik.

2. Teorik Isnma Modeli

Yksek frekansl (HF) radyo dalgas iyonkre arasndan yayldnda enerji ak younluunun ykseklik ile
deiimi,

(1)

eitlii ile tanmlanr. Burada , HF dalga emilim katsays ve I (z) enerji aksdr. Enerji aks,

(2)
ile verilir. Burada ykseklik, vericinin gc ve ise kazancdr. arpm etkin ma gc olarak bilinir
ve ile gsterilir. Krlma indisi vastasyla bulunan emilim katsays,

(3)

eklinde tanmlanr. Burada srasyla radyo dalgasnn asal frekans ve n bolukta yaylma hzdr.
Krlma indisi , Appleton-Hartree teorisinden bulunur ve bu nicelik elektron younluuna, dalga frekans ve
moduna, elektronlarn ntr bileenler ile arpma frekansna ve Dnyann manyetik alan ve dalgann yaylm
dorultusu ile ilikili aya baldr. Krlma indisi, iyonkre plazmasndaki elektron-ntr arpmalar kompleks
bir say ile gsterilebilir, in sanal ksm dalgann snmn tanmlar. Snmn fiziksel yorumu dalga
enerjisinin bir ksmnn plazma iinde emilmi olmasdr. Bu enerji gerekte elektronlar ve ntronlar arasnda
blnmtr, fakat byk ktle farkndan dolay elektronlar pratik olarak enerjinin tmn alr. Krlma
indisinin sanal ksm saa kutuplanm dalga iin Aydodu vd. (2004) den,
elektron scaklna bal olan
elektron-ntr arpma frekans Rodriquez(1994)den ve hesaplamalarda kullanlan ntr bileenler ve ntr

elektron scakl MSISE-90 (Mass Spectrometer Incoherent Scatter) modelinden alnmtr [12-14]. Termal
iletkenlik ve plazma tamas ihmal edildiinde elektron enerji denge eitlii,

(4)

eklinde verilir. Burada
, Boltzman sabitini, elektron younluunu ve arpmalardan kaynaklanan

elektron enerji kayp orann gsterir. Herhangi bir ykseklikte, elektron scaklk art her ikisi de elektron
scaklna bal olan, enerji girii ve kayb arasndaki bir dengeden bulunur. Bylece yerel olarak snm
elektron scakl,

(5)

ifadesi ile elde edilir. (1)-(5) denklem sistemi plazma frekansnn rezonansa urad blgeye kadar iyonkre
plazmasndan bir radyo dalgasnn geiini tanmlar. Bu denklem sistemi Rietvield vd. (1986) tarafndan
tanmlanm yntem kullanlarak saysal olarak zlmtr. iin ifadeler Stubbe ve Varnumdan alnmtr
[15]. Alt iyonkrede elektron younluunun deiimi,

(6)

ile verilmektedir. Burada
elektron younluk deiimlerinin lek ykseklii ve
referans yksekliidir.

3. Sonular ve Tartma

yonkrenin yapay olarak stlmas blm 2de verilen yntem ile zellikle anormalliin olduu gnler iin
hesaplanm ve sonular ekil 1 de gsterilmitir. ekil 1in sol st kesinde gece ve gndzn eit olduu
gnler iin elektron scaklndaki art gsterilmitir. Elde edilen sonular birbirine olduka yakn kmtr. Bu
da bu gnlerdeki scaklk deiimin fazla olmadn gsterir. ekil 1in sa st kesinde ise en uzun gndzn
ve gecenin yaand gnler iin elde edilen deerler gsterilmektedir. zellikle 80 kmye kadar 21 Aralk
deerlerinin 21 Haziran deerlerinden byk olduu grlmektedir. Bu da k anormalliinden dolay bu
gnlerde scaklk deiiminin beklenenin aksine gerekletiini gsterir. Yaz ve k deerleri iin yaplan
hesaplamalar ekil 1in alt ksmnda gsterilmitir.


ekil 1. Denklem (6) ile verilen elektron younluu deerleri iin elektron scaklk artnn anormalliin olduu
gnler ve yaz-k aylar iin hesaplanm deerleri. lek ykseklii
, dalgann frekans ve olarak alnmtr. MSIS deerleri 2008 yl 39.29 K enlemi ile
41.06 D boylamlar arasnda saat 12 UT iin alnmtr.

ekilde de grld zere zellikle 80 kmye kadar kn elektron scaklndaki art yaz mevsimindekinden
daha byktr. Tm bu gnlerde elde edilen deerler iin en byk elektron scaklk art iyonkrenin D-
blgesinde meydana gelmitir. Istc dalgann alt iyonkrede emildii ve elektron scaklnn da 80 km ye
kadar tedirginletii grlmektedir. Elde edilen bu sonular en byk emilimin D-blgesinde meydana geldiini
gsteren nceki almalar ile uyum ierisindedir [8,16].
Kaynaklar
[1]. Rietveld, M. T., Kohl, H., ve Kopka, H., Introduction to ionospheric heating at Troms 1. Experimental
overview, J. Atmos. Terr. Phys., 55, 577599, 1993.
[2]. Jones, T. B., Robinson, T. R., Stubbe, P., ve Kopka, H., EISCAT observations of the heated ionosphere, J.
Atmos. Terr. Phys., 48, 10271035, 1986.
[3]. Kosch, M. J., Rietveld, M. T., Hagfors, T., ve Leyser, T. B., High latitude HF-induced airglow displaced
equatorwards of the pump beam, Geophys. Res. Lett., 27, 28172820, 2000.
[4]. Chilson, P. B., Belova, E., Rietveld, M. T., Kirkwood, S., ve Hoppe, U.-P., First artificially induced
modulation of PMSE using the EISCAT heating facility, Geophys. Res. Lett., 27, 38013804, 2000.
[5]. Belova, E., Chilson, P. B., Kirkwood, S., ve Rietveld, M. T., The response time of PMSE to ionospheric
heating, J. Geophys. Res.,108, 8446, 2003.
[6]. Stubbe, P ve Kopka, H., Modulation of the Polar Electrojet by Poverful HF Waves, J. Geophys. Res., 82,
2319, 1977.
60
80
100
120
1500 2000 2500
Te (K)
h

(
k
m
)
21 Haziran
21 Aralik
60
80
100
120
1500 2000 2500
Te (K)
h

(
k
m
)
Yaz
Kis
60
80
100
120
1500 2000 2500
Te (K)
h

(
k
m
)
21 Mart
23 Eyll
[7]. Rietveld, M.T., Kopka, H., ve Stubbe, P., D-region characteristics deduced from pulsed ionospheric heating
under auroral electrojet conditions, J. Atmos. Terr. Phys., 45, 311-326, 1986.
[8]. Belova, E. G., Pashin, A. B., and Lyatsky, W. B., Passage of powerful HF radio wave through the
ionosphere as a function of initial electron density profiles, J. Atmos. Terr. Phys., 57, 265272, 1995.
[9]. Kero, A., Bosinger, T., Pollari, P., Turunen, E., and Rietveld, M., First EISCAT measurements of electron-
gas temperature in the artificially heated D-region ionosphere, Ann. Geophys., 18, 12101215, 2000.
[10]. Kolesnikova, E., Robinson, T. R., Davies, J. A. , Wright, D. M. ve Lester, M., Excitation of Alfven waves
by modulated HF heating of the ionosphere, with application to FAST observations, Ann. Geophys., 20, 57-67,
2002.
[11]. Kassa, M., Havnes, O., Belova, ve E., The effect of electron bite-outs on artificial electron heating and the
PMSE overshoot, Ann. Geophy., 23, 36333643, 2005.
[12]. Aydodu, M., Yeil, A., ve Gzel, E., The Group Refractive Indices Of HF Waves In The Ionosphere And
Departure From The Magnitude Wifhout Collisions, J. Atmos. Terr. Phys., 66, 343-348, 2004.
[13]. Rodriguez, J. V., Modification of the Earths Ionosphere By Very-Low-Frequency Transmitters. Doktora
tezi, University of Stanford, Department of Electrical Engineering, Stanford, ABD, 1994.
[14]. Hedin, A. E.: Extension of the MSIS thermosphere model into the middle and lower atmosphere, J.
Geophys. Res., 96, 11591172, 1991.
[15]. Stubbe, P., ve Varnum, S., Electron Energy Transfer Rates in the Ionosphere, Planet. Space Sci., 20, 1121-
1126, 1972.
[16]. Unal, I., Ozcan, O., ve Canylmaz, M., Ionospheric Absorption Of HF Radio Wave In Vertical Propagation,
Iranian Journal of Science &Technology, 31, 413, 2007.
YONOSFERK KRTK FREKANS foF2 KESTRMNDE ARMA
MODELLER VE GER BESLEME TEKNNN
KARILATIRILMASI
*E. Mizrahi, **A.H. Bilge, ***Y. Tulunay, *B.Gler
*stanbul Teknik niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi Matematik Blm
Maslak, stanbul
mizrahi1@itu.edu.tr, burak.guler.itu@gmail.com
**Kadir Has niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Enformasyon Teknolojileri Blm
Cibali, stanbul
ayse.bilge@khas.edu.tr
***Orta Dou Teknik niversitesi, Havaclk ve Uzay Fakltesi
Ankara
ytulunay@metu.edu.tr

zet: yonosferik kritik frekansn modelleme ve kestiriminde geri besleme teknikleri E. Mizrahi, A.H. Bilge, Y.
Tulunay,(2002). Statistical properties of the deviations of foF2 from monthly medians ve A.H. Bilge, E.
Mizrahi, Y. Tulunay,(2002). Variation of the feedback coefficient with R12 and the geographic latitude in 1 -h
ahead forecast of foF2 makalelerinde incelenmi ve tatmin edici sonular elde edilmitir. Son zamanlarda
otoregresif modeller kestirim iin yaygn olarak kullanlmaya balamtr. almamzda ekonomi alannda
yaygn olarak kullanlan yazlmlar foF2 verisine uygulanm ve geri besleme sonular ile karlatrlmtr.
1.Giri
yonosferik kritik frekanslarn modellenmesi konusunda literatrde eitli almalar yaplm ve gerek
zamanda ileyen sistemler gelitirilmitir [4]-[5]. yonosferik kritik frekanslarda gne lekeleri dngsnden,
mevsimsellikten ve gnlk deiimden kaynaklanan periyodik bileenlerin olduu bilinmektedir. Bunlarn
dnda kalan deiimler ise stokastik bir sre olarak dnlmektedir. Daha nceki almalarmzda periyodik
deiimler iin eitli modeller gelitirilmi, veri ve model arasndaki sapmalarn istatistik zellikleri
modellenmitir [1]. Bu almada zel olarak pozitif ve negatif sapmalarn farkl istatistie sahip olduu
gzlenmitir. Daha sonra yaplan bir almada ise, sapmalarn kestirimi iin geri besleme tekniini kullanan bir
model gelitirilmitir.[2]-[3]. yonosferik kritik frekans verisindeki modelden sapmalarda tamamen rasgele olan
deiimlerin yan sra jeomanyetik aktivite ve gne lekelerinden de kaynaklanan deiimler olduu
bilinmektedir. Bu deiimler birka saat veya bir iki gn srmektedir. Dolaysyla bu tr deiimlerin tamamen
rasgele deiimler olarak modellenmesi ok uygun deildir. Bu yap ise ekonometrik veri analizindeki
volatilite kavramn artrmaktadr.
Ekonometrik veri analizinde, ncelikle verideki deterministik deiimler modellenmekte, kalan terimi duraan
bir stokastik sre haline getirilmektedir[6]. Daha sonra duraan hale getirilmi veriye otoregresif (AR) veya
hareketli ortalama (MA) modeller veya her ikisi (ARMA) en kk kareler yntemi ile uygulanmaktadr. Bu
aamada, verideki korelasyonlarn giderilmi olmas beklenmektedir. Eer ARMA modeli baarl ise, modelin
kalan teriminde korelasyonlar gven snrlar iinde olacaktr. Bu ise kalan teriminin bir stokastik sre olarak
korelasyonu olmad anlamna gelir, ancak kalan terimi beyaz grlt olmayabilir. Gzlemlenmi olan bir
veri rneinin beyaz grlt olup olmadn hesap yntemleri ile anlamak mmkn deildir. Eer veri beyaz
grlt ise, sadece kendisi deil, karesi kb, mutlak deeri vb. veriden hesaplanacak tm serilerin de
korelasyonu olmayacaktr. Ekonometri literatrnde, serinin kendisinin ve karesinin korelasyonunun olmamas,
beyaz grlt olduu ynnde kuvvetli bir delil olarak kabul edilmektedir. almamzda kullandmz e-views
program da bu varsaymlara gre almaktadr. Kalan terimi beyaz grlt deilse, kalan teriminin varyans
zaman ierisinde deimektedir. Varyans iin yaplan otoregresif bir modelin de kullanld teknik
ARCH/GARCH (Autoregressive Conditional heteroscedasticity, Generalized ARCH) modeller olarak
adlandrlmaktadr. Bu teknikle volatilite iin model oluturulmaktadr.
almamzda, Avrupada, alak, orta ve yksek enlem aral olarak tanmlayacamz, srasyla, 42.7-40.8,
45.5-51.5, ve 60.0-64.6 kuzey enlemlerinden ikier ehir seerek toplam 6 ehrin 1981-1992 yllar arasndaki
saatlik iyonosferik kritik frekans foF2 verisi birer yllk rnekler iin incelenmitir. Her rnek iin trigonometrik
modlasyonlu deterministik modeller gelitirilmi, fark terimine ise sras ile AR ve GARCH modelleri
uygulanm, sonuta kalan terimi beyaz grltye indirgenmitir.
2. Veri
yonosferik kritik frekans foF2 verisinin, gerek R
12
gne lekelerinden, gerek enlem farkllklarndan etkilendii
bilinmektedir[1]. almamzda kullandmz veri seiminde bunlara dikkat ettik. Enlem farkllklarn
incelemek iin, yksek kuzey enlem olarak 64,6 Lycksele ile 59.8 Uppsala, orta kuzey enlem olarak 55.5
Moskova ile 50.1 Dourbes ve alak kuzey enlem olarak 41.8 Roma ile 42.7 Sofya ehirlerinin saatlik iyonosferik
kritik frekans verisini kullandk. R
12
gne lekelerinin etkisini incelemek iin, 1981, 1990 yksek R
12
, ve 1984,
1985, 1986 dk R
12
yllarn ieren 1981-1992 yl araln setik.
3. Deterministik Model
Bir yl sreli gzlemlenmi saatlik foF2 verisinde bariz bir trend yoktur. Gne lekelerinden kaynaklanan
deiim lineer bir model olarak hesaba katlmtr. Veride 24 saatlik deiimin genliinin k aylarnda daha
yksek olduu gzlenmektedir. Bu deiimi modellemek iin 24 saat ve 365 gn periodlu sinusoidal deiimler
ve bunlarn harmonikleri kullanlmtr. K aylarnda artan genlii modellemek iin ise, 24 saatlik deiimler
365 gn sreli deiimlerle arplarak modle edilmitir. Deterministik modelde 67 fonksiyon kullanlmtr.
rnek olarak Roma ehrinin 1990 yl saatlik iyonosferik kritik frekans verisi (ekil1), ve deterministik
deiimlerin trigonometrik modlasyonlar uygulanarak modellenmesi (ekil2), aada verilmitir. Hata %8,5
civarndadr.

20
40
60
80
100
120
140
160
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
M
H
z
Saat
ROMA 1990

Modelin korelogramna bakldnda; 1, 2, 22,24,26 kademelerinde korelasyonlar grlmtr. Kalan terimin
korelasyonlarn yok etmek iin AR modeli uygulanarak ekil 3 elde edilmitir.
ekil 1: Roma 1990 iyonosferik kritik frekans verisi
-60
-40
-20
0
20
40
60
0
40
80
120
160
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Kalan Terimi
Gerek Veri
Model
Saat
ROMA 1990
ekil 2: Roma 1990 iyonosferik kritik frekans verisi modeli
ekil 2: Roma 1990 iyonosferik kritik frekans verisi modeli
-40
-20
0
20
40
60
80
0
40
80
120
160
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Kalan Terimi
Gerek Veri
Model
M
H
z
Saat
ROME 1990(AR)

Elde edilen modelde kalan terimin korelasyonunun olmamas beyaz grlt olmasn garantilemedii
bilinmektedir. Bu nedenle kalan terimin karesinin korelasyonuna baklarak (ekil 4) beyaz grlt olmad
saptanm ve GARCH modeli uygulanmtr (ekil5). Son olarak elde edilen modelin kalan teriminin
korelasyonunun olmadn ve beyaz grlt olduu gzlemlenmitir (ekil6).
-60
-40
-20
0
20
40
60
80
0
40
80
120
160
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Kalan Terimi
Gerek Veri
Model
M
H
z
Saat
ROMA 1990 (GARCH)

ekil 3: Roma 1990 AR modeli
ekil 4: Roma 1990 AR model kalan terimi karesi korelogram

ekil 5: Roma 1990 GARCH modeli

ekil 6: Roma 1990 Garch modeli korelogram

4. AR Model
Deterministik model yapldktan sonra modelden sapmalarn otokorelasyon ve ksmi otokorelasyonlar
hesaplanmtr. Otokorelasyonda gven snrlar dnda kalan kaymalar MA modelinin, ksmi otokorelasyanda
gven snrlar dnda kalan kaymalar ise AR modelin mertebesini vermektedir. foF2 verisinin modelden
sapmalarnda genelde AR(1)-Ar(5) ve AR(22)-AR(25) modeller kullanlmtr. Bu modeller kalan teriminde
korelasyonlar baar ile yok etmitir ancak kalan teriminin karesinde korelasyonlar mevcuttur. Bu ise GARCH
modellerin gerekli olduunu gstermektedir.
5. GARCH Model
foF2 verisinin modelden sapmalarna AR model uygulandktan sonra kalan teriminin karesi iin genel olarak
ksmi otokorelasyonda 1-3. kaymalarda korelasyonlar grlmektedir. Bu durum finansal zaman serileri ile
benzerlik gstermekte ve GARCH modelinin gerekli olduunu gstermektedir. foF2 verisi iin korelogramlar
ARCH(1) modelinin yeterli olacan gstermektedir. almamzda e-views programnn standart olarak
kulland GARCH(1,1) modeli normal dalml grlt varsaym altnda altrlm ve baarl sonular elde
edilmitir.
6. Sonu
foF2 verisi finansal zaman serilerine benzerlik gstermektedir. Yksek, orta ve alak kuzey enlemlerinden
setiimiz 6 ehirin 1981-1992 yllar arasndaki iyonosferik kritik frekans verisine uygulanan AR ve GARCH
modelleri sonucunda elde edilen modellerde de daha nceki almamzda [1] saptanan bamllklar
gzlenmitir. Elde ettiimiz modellerde, yaz aylar ile k aylar arasnda farkllk, R
12
nin yksek olduu
rnein 1981 yl ile R
12
nin alak olduu rnein 1985 yl arasnda farkllk gzlenmitir. Geri besleme teknii
ile elde edilen modellerde hata %6-%12 arasnda gzlenirken[2], AR ve GARCH modelleri uygulandnda elde
edilen hata %7-%12 arasndadr. Bu sonular, elde edilen modellerin anlaml olduunu aklamaktadr. Sonu
olarak AR ve GARCH modellerinin Geri Besleme tekniine bir alternatif olduu sylenebilir.
Kaynaklar
[1] Mizrahi E., Bilge A.H., Tulunay Y., Statistical Properties of the deviations of foF2 from monthly medians,
Annals of Geophysics. 45 N.1, 131-143, 2002.
[2] Mizrahi E., Bilge A.H., Tulunay Y., Variation of the feedback coefficient with R12 and the geographic
latitude in 1-h ahead forecast of foF2, Annals of Geophysics 45 N.1, 87-95, 2002.
[3] Bilge A.H., Tulunay Y., A novel on-line method for single station prediction and forecasting of the
ionospheric critical frequency foF2 1-hour ahead, Geoph. Res. Let. Vol.27, pp.1383-1386, 2000.
[4] Baykal .A., A model study of ionospheric critical frequencies for telecommunication purposes, Y. Lisans
Tezi, Orta Dou Teknik niversitesi, Ankara, 1998.
[5] Bilge, A.H., Tulunay, Semi empirical single station modeling of foF2 variations: spectral analysis, Poster
sunumu, 23. Avrupa Jeofizik Topluluu Genel Kongresi, Nice, Fransa, 1998.
[6] Tsay, R.S., Analysis of Financial Time Series, John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, 2005.

Radyo Astronomide Veri Depolanmas ve Bu Konuda Kullanlabilecek
Yaplar

Mustafa Krad YILDIZ, Ferhat Fikri ZEREN
Erciyes niversitesi
Astronomi ve Uzay Bilimleri Blm
Kayseri
mkyildiz@erciyes.edu.tr, ozeren@erciyes.edu.tr,

zet: Radyo nmn yldzlar aras ortamdan ve dnya atmosferinden belirli frekans aralnda etkilenmemesi
ve gnn her saati radyo teleskoplarla alglanabilmesi, bize ok byk miktarlarda veri salanmaktadr. Bu
verilerin analiz edilerek yorumlanmas byk bir zaman ve aba gerektirdii gibi, verilerin ilk bata nasl ve
hangi yapda kaydedildii ok byk nem tar. Bu almada Radyo astronomide kullanlan bilimsel veri
yaplar veri depolamann nemi ve depolama iin kullanlabilecek yaplar anlatlacaktr.
Anahtar Kelimeler: Radyo veri, Bilimsel Veri Format, Veri Depolama

Abstract: Radio radiation, isnt affected interstellar medium and the earths atmosphere between particular
frequencies, can be detected with radio telescopes at any time of day which provides very large amounts of data
to us. Interpreting the analysed data not only requires a huge time and effort but also very important how it is
stored in the very beginning. In this study, we will describe scientific data structure used in radio astronomy, the
importance of data storage and structures can be used for storing.
Keywords: Radio Data, Scientific Data Format, Data Storage

1. Giri

Radyo astronomi, ikinci dnya sava srasnda ngilizlerin, Alman uaklarn grebilmek iin radar gelitirmesi
ve bu radarlar ile alnan baz sinyallerin netletirilmesi amacyla balamtr. Radyo astronomi adndanda
anlalaca gibi, elektro - manyetik (EM) spektrumun radyo olarak isimlendirilen blgesini incelemektedir.
EM spektrumun radyo blgesinde gzlem yapabilmek iin kullanlan radyo teleskoplarn radarlardan fark
herhangi bir vericisinin olmamasdr. Radyo teleskoplar, uzaydaki radyo kaynaklarnn saldklar nm
toplayc anten yardmyla alclarna iletir llmesini ve deerlendirilmesini salarlar. Tarihte ilk kullanlan
radyo anten, astronomik radyo kaynaklarn tanmlamak iin 1931 ylnda Karl G. Jansky tarafndan yaplm ve
bylece resmi olarak bilimsel radyo astronomi balamtr. [1]

Radyo nm galaksileraras ve yldzlararas ortamdan sourulmadan geebildiinden, radyo astronomi, optik
astronomiye gre snk kaynaklarn gzlenmesine daha fazla olanak verir. Radyo nmn toplamak ve bu
nm kaydetmek iin radyo teleskoplara ihtiya vardr.[2]

2. Veri Depolama

Veri, hayatmzn her annda, biz farknda olsakta olmasakta bizimle olan bir kavramdr. Bir verinin bilgisayar
ortamnda veya baka ortamlarda bulunmas nemli deildir. Verinin birok tanm vardr bunlardan bazlar:
Veri, bir sorunun yantn bulabilmek iin balangta verilen bilgidir; bir problemi zerken zihnimizde
kurduumuz nasl zebilirim? sorusuna kendi zihnimizde verdiimiz ilk yant; herhangi bir tartmada
aklmza gelen farkl dncelerin temeli veya herhangi bir aratrmann hareket noktasdr. Veriler, herhangi bir
problemin zmlenmesi iin kendinden yararlanlan dayanaklardr. Alnan verilerin anlaml hale getirilebilmesi
iin bu verilerin saklanmas yani depolamas gerekmektedir.

Tm bilimsel disiplinlerde veri depolamadaki zorluklardan birisi: veri yapsnda ok deiken formatlar
oluturulmas ve bu formatlarn gn getike ok hzl bir ekilde artmaya balamasdr. Bizim iin radyo
teleskoplardan gelen verilerin bilgisayar ortamnda gzlem sonras kullanlabilmesi iin gerekli yapda
depolanmas ok nemlidir. Ancak buradaki zorluk gzlem sresince verilerin ok hzl bir ekilde artmas ve bu
alnan verilerin gvenli bir ekilde kaydedilmesi, depolanmas ve yedeklenmesidir. Bir dier temel zorlukta,
farkl gzlemevlerinde retilen verilerin farkl formatlarda olmasdr.
3. Veri Depolama iin kullanlan yaplardan biri: FITS

New Mexicodaki Very Large Array (VLA) ve Hollanda, Westerborkdaki Westerbork Synthesis radyo
teleskobu (WSRT), 1970lerin sonunda radyo gkyznn yksek znrlkl resimlerini retmeye
balamlardr. Bu iki enstit birbirleriyle ortaklaa alma yapmak iin farkl frekanslarda gzlem yapma ve
sonrasnda bunlar karlatrma karar almlardr. Alnan verilerin birletirilmesiyle tayfsal index haritalar
oluturmulardr. Bu tr i birlikleri sadece radyo astronomi alannda deil CCD (Charge Couple Device)nin
kefedilmesiyle optik astronomi alannda da hzl bir ekilde yaygnlamaya balamtr.

Farkl iki sistemden alnan verilerin paylalmas olduka ar ilemler gerektiren zamanlarda. Tm bu ilemler
yerine kesin bir veri yaps retilmek istenmi, ibirlii iindeki enstitlerin dijital grnt iletiminde tek dei-
toku standart biimi oluturulmutur. Bylece tm enstitler sadece iki programa ihtiya duymulardr:
birincisi, enstitnn kendi formatndan iletim formatna dntrmek iin ve dieride, iletim formatndan
enstitnn kendi formatna dntrmek iin. Flexible Image Transport System (FITS) byle bir transfer
ihtiyacn karlamak iin oluturuldu. Bu sistem 1982 ylnda Uluslararas Astronomi Birlii tarafndan standart
dosya sistemi olarak kabul edilmitir. [3]

FITSin temel birimi, bir takm zel kayt ile istee gre sonulanan balk satrlarndan (Header Data Units
HDUs) oluur. Her HDUnun ilk paras ASCII kart grntlerinin ierildii ba ksmdr. Bu ierik anahtar
kelimelerden oluur (keyword) yani deer tablolar ierir ki bu tablolar verinin boyutunu, trn ve takip edilen
veri yapsn tanmlar. Bu yap, oluturucunun nemli grd veri grubu hakknda her trl bilgiyi ierebilir;
rnein, dosyann veya verinin tarihi hakknda bilgi, veri tanmlamasnda fiziksel oluumlar ya da veriyi
toplamak iin kullanlan materyaller hakknda bilgi ierebilir. Hem headern hemde verinin mantksal kayt
botular 23040 bittir, bu da 2880 byte ya da 36 header kart grntsne eittir. HDUlar zel kaytlar tarafndan
takip edilebilir; sadece bu zel kaytlarda baz snrlamalar vardr ki bunlar, standart 23040 bit mantksal kayt
boyutu olmas gibi kurallardr. Bir FITS dosyas, dosyann mantksal bitmiyle (END) sonlandrlmtr.

Orjinal formdaki bir FITS dosyas sadece bir tek HDU dan meydana gelir. Bu HDUda header(balk) ve bir dizi
veriden oluur ki bir dijital grnt ieriyormu gibi saylr. Basite bir HDU yaps, temel FITS olarak bilinir.
Eksenlerin uzunluu, says ve deerlerin veri tr olan veri dizisi anahtar kelimeler ile tanmlanr. FITSin
orjinal kullanm, dijital grntlerin transferi iin veri matrislerine dntrlmesidir. Buna ramen temel
FITSin veri matirisi, sadece basit bir resim iin deil ok-boyutlu dizilerin bir ounun transfer edilmesinde
kullanlabilir. Bir FITS dosyasnn ilk HDUsu primary (birincil) HDU olarak isimlendirilir ki bu yap
herhangi bir veri ierme gereklilii olmasada, basit FITS eklinde olmaldr.

Standart veri format iki tr tablo ierir: ASCII kaytlarla tablolar ve kili say sistemi (binary) kayt tablolar,
ayrca birincil HDUnun iindeki veri tipinin aynsn ierecek kadar genilemesine izin veren ok boyutlu
genilemi bir dizin format da vardr.

sminin ierisinde grnt transferi olmasna ramen FITS, resim transferi iin basite dizayn edilmi bir
grafik format deildir; veriyi zmek iin paketler halindeki FITS verilerini grntye dahil etmez.
Kullancalar, FITS dosyasndan verinin grntlenmesi veya okunmas iin farkl yazlmlar kullanmak ya da
gelitirmek zorundadrlar. Bu geni kullanmdan dolay FITS tm temel astronomik grntleme paketleri
tarafndan desteklenir. Veri yaps, formatn nemli bir parasdr ve kullanclar iin ulalabilir durumdadr. Bu
zellikleriyle FITS, birok dier veri standartlarndan ayrlr. Bu sistemler aslnda etiketleme ya da nitelendirme
sistemleridir.

Bylelikle, FITS oluturucularn isteklerine gre ayarlanabilir. Yani bir gzlemevinde yaplan aratrmalarda
kayt altna alnmas gereken zellikleri FITS dosyasnn iine koyabilir, istemediklerinizi kartabilirsiniz.
rnein gzlem sransnda havann nem miktar sizin iin nemli ise bunu sandart dosyaya koyabilir, rzgar
oran nemsiz ise bunu bu FITS dosyasna koymayabilirsiniz. [4]

4. rnek FITS

00000000011111111112222222222333333333344444444445555555555666666666
12345678901234567890123456789012345678901234567890123456789012345678
SIMPLE = T /
BITPIX = 16 /
NAXIS = 4 /
NAXIS1 = 2048 /
NAXIS2 = 1024 /
NAXIS3 = 1 /
NAXIS4 = 1 /
EXTEND = T / TABLES FOLLOWING MAIN IMAGE
BLOCKED = T / FILE MAY BE BLOCKED
OBJECT = '3C405 ' / SOURCE NAME
TELESCOP= ' ' /
INSTRUME= ' ' /
OBSERVER= 'PERL ' /
DATE-OBS= '27/10/82' /OBSERVATION START DATE DD/MM/YY
DATE-MAP= '14/07/83' /DATE OF LAST PROCESSING DD/MM/YY
BSCALE = 7.04625720812E-05 /REAL = FITS_VALUE * BSCALE + BZERO
BZERO = 2.18688869476E+00 /
BUNIT = 'JY/BEAM ' /UNITS OF FLUX
EPOCH = 1.950000000E+03 /EPOCH OF RA DEC
DATAMAX = 4.495524406E+00 /MAX PIXEL VALUE
DATAMIN = -1.217470840E-01 /MIN PIXEL VALUE
CTYPE1 = 'RA---SIN' /
CRVAL1 = 2.99435165226E+02 /
CDELT1 = -4.166666986E-05 /
CRPIX1 = 1.024000000E+03 /
CROTA1 = 0.000000000E+00 /
CTYPE2 = 'DEC--SIN' /
CRVAL2 = 4.05961940065E+01 /
CDELT2 = 4.166666986E-05 /
CRPIX2 = 5.130000000E+02 /
CROTA2 = 0.000000000E+00 /
CTYPE3 = 'FREQ ' /
CRVAL3 = 4.86635000000E+09 /
CDELT3 = 1.250000000E+07 /
CRPIX3 = 1.000000000E+00 /
CROTA3 = 0.000000000E+00 /
CTYPE4 = 'STOKES ' /
CRVAL4 = 1.00000000000E+00 /
CDELT4 = 1.000000000E+00 /
CRPIX4 = 1.000000000E+00 /
CROTA4 = 0.000000000E+00 /
HISTORY UVLOD /DATA BASE CREATED BY USER 76 AT 14-JUL-1983`10:17:08
HISTORY UVLOD OUTNAME='CYGA ' OUTCLASS='XY '
HISTORY UVLOD OUTSEQ= 1 OUTDISK= 3
ORIGIN = 'AIPSNRAO VLA VAX3 ' /
DATE = '19/08/83' / FILE WRITTEN ON DD/MM/YY
HISTORY AIPS IMNAME='CYGA ' IMCLASS='IMAP ' IMSEQ= 1 /
HISTORY AIPS USERNO= 76 /
END

Burada, VLA (Very Large Array) sisteminden alnm bir FITS dosyas bulunmaktadr. Bu dosyann ilk satr
kullancnn stun numaralarn ayrt edebilmesi iin verilmitir. FITS dosyasnn bir paras deildir. [5]

Bu balk, Perl adndaki bir gzlemciye atanarak (anahtar kelime: OBSERVER), 27 Ekim 1982 (anahtar
kelime: DATE-OBS) tarhinde gzlenen 3C405 (anahtar kelime: OBJECT) cisminin bir grntsn
aklamaktadr. Veri Matrisi drt eksene sahiptir: sa aklk, dik aklk, frekans ve polarizasyon (anahtar
kelimeler: NAXISn ve CTYPEn). Buradaki matris sadece bir frekans ve polarizasyon iin grnt iermektedir.
Tanjant dzl iin gk kresinden sins yanstmas kullanlr. Koordinatlar 1950 (anahtar kelime olarak
EPOCH yerine EQUINOX tercih edilmi) ekinoksuna aittir. Sa aklk derece biriminde, nokta (pixel) 1den
nokta 2048e kadar tahmini olarak 299.47779 dereceden 299.3925 dereceye kadar yaylm, nokta 1024 deki
deer ise 299.435165226dr (anahtar kelimeler: CRVAL1, CDELT1, CRPIX1). Dik aklk derece biriminde,
yaklak olarak 40.57486dan 40.61848e kadar uzanr, pixel 513de ki deeri 40.5961940065dir (anahtar
kelimeler: CRVAL2, CDELT2, CRPIX2). lmler 4866.35 MHz (CRVAL3)frekansnda yaplmtr. Burada,
sadece bir nokta olduundan CDELT3 nemli bir yap deildir. Deerler 16-bit tamsay formatnda (anahtar
kelime: BITPIX) depolanr. Matrisdeki deerler flux biriminden birim huzmeye (beam) karlk gelen Janskys
(anahtar kelime: BUNIT) birimine dntrlr. Bu ilem 7.04625720812 (anahtar kelime: BSCALE) ile
arplarak ve 2.18688869476 ifadesi (anahtar kelime: BZERO) eklenerek, veri matris dizisinin, -0.121747084
(fiziksel deer) ya da -32764 (dosyadaki) deerleri yerine, 4.495524406 (fiziksel) ya da 32764 (dosyadaki)
Janskys deerleri gelir. EXTEND anahtar kelimesi T deerine sahiptir. Bu temel FITS yaps tablolarn sonlarna
eklenen yorumlar ile daha net anlalr hale gelebilir. En sonda ise deitirilmi ya da gmlm olarak ifade
edilen anahtar kelimeler vardr ki bunlar sadece AIPS program ile anlaml bir haldedirler.

5. Tartma

Sonu olarak, uluslararas ortamda kabul edilmi bu sistem ile farkl enstitlerin ibirlii saland gibi verilerin
depolanmas ve uzun sre salkl bir ekilde saklanmasda gerekletirilmitir. Teknik destei halen NASA
tarafndan yaplan bu sistem her geen zamanda biraz daha gelitirilmektedir. Radyo ve optik astronomi alanlar
iin retilen bu sistem zamanla tm astronomi alanlarnda kullanlmaya balanm ve gnmzde veri iletiimi
ve bilgisayar biliimi alanlar gibi astronomi dnda bir ok alanda arlkla kullanlmaya balanmtr.
lkemizde de bu sistemin ncelikle gzlem evlerimizde sonrasnda ise dier bilimsel kurulularda kullanlmas
gerekmektedir.

6. Kaynaklar

[1].John D. Kraus, Radio Astronomy, ISBN: 1-882484-00-2, 1986, Ohio, s. 1- 4.
[2].AKYOL, ., Radyo Astronomi ve Uzay Aratrmalar, Seluk niversitesi Yayn, 1988, Konya.
[3].http://fits.gsfc.nasa.gov/iaufwg/iaufwg.html
[4].Hanisch, R. J., et al., Definition of the Flexible Image Transport System (FITS), A&A, 376, 359-380, 2001.
[5].http://archive.stsci.edu/fits/users_guide/node2.html

Doan NAL
1
Taha MEC
1
1
Hali niversitesi
stanbul
doganonal47@gmail.com, tahaimeci@halic.edu.tr

zet:
Bu almada, 6.22 GHz frekansta alan mikroerit anten tasarm amalanmtr. Mikroerit antenlerin ucuz
retim maliyeti ve dk profildeki zellikleri, bir ok aratrmacy bu antenlerin performanslarn farkl yollarla
aratrmalar iin cazip klmtr. Burada Agilent FoamClad dielektrik malzemesi kullanlarak anten zerinde pek
ok benzetim yaplmtr. Benzetim teknikleri, kullanlan dielektrik malzeme zellikleri ve sonular burada
tartlmtr. Yaplan analizler Sonnet 12.56 [1] simlasyon programyla yaplmtr.

1. Giri
Gnmzn modern haberleme endstrisinde, haberleme balantlarnn en nemli bileenlerini antenler
oluturmaktalar. Wi-Fi ve Wi-Max gibi yeni teknolojiler de mikroerit yama antenleri stn olan ynlerinden dolay
ou kez tercih etmekteler. Ayrca, mikroerit antenlerin askeri uaklarda, fze, roket ve uydu teknolojilerinde de
kullanld bilinir [2]. Mikroerit antenler, dzlemsel yapda dizi anten uygulamalarnn gerektii durumlar iin
minimum boyutlar ile tercih sebebi olmaktadr. Mikroerit dizi antenlerde besleme sistemlerindeki dielektrik ve
iletkenlik kayplar nedeniyle verimlilik dmektedir. Verimlilii dren baka bir neden de besleme sistemindeki
istenmeyen kayplardr. Bu almada yaklak 10 dB civarnda kazanlar elde edilmitir. Ancak rezonans frekans
benzetim yaptmz antene gre azalmtr [3]. Anten zerinde eitli benzetimler yaplmtr. Bunlar arasnda
dielektrik malzeme, antenin ekli ve boyutlar, dielektrik malzemenin kalnl, havann kalnl gibi yaplan
benzetimlerle antenimizin tasarm en uygun hale getirilmitir. Antenimizin alt ksmna yakn olan dikdrtgen
yarklar antenimizin st ksmna doru getirdiimizde daha iyi sonular elde etmemize sebep oldu. Ayrca bu
dikdrtgen yarklarn yan taraflarnn bo braklmas daha da iyi sonular almamz salad.

2. Mikroerit Antenler
Mikroerit antenler, iki yz bakr kapl dielektrik malzemenin st yz zerine bask devre teknikleri kullanlarak
gerekletirilmektedir. Mikroerit anten seiminin yaplmasnn sebebi hafif, kk hacimli ve dzlemsel yapda,
ma veriminin yksek, geri masnn dk olmas, reflektr kullanlmasna gerek olmamas, dk
maliyetleriyle seri retime elverili olmas, beslemelerdeki ve geometrideki kk deiimlerle dorusal ve dairesel
polarizasyon yaplabilmesi ve modler tasarma elverili olmasdr. Mikroerit antenlerin en nemli
problemlerinden birisi beslemesidir. Mikroerit antenler sinyal uyumazl olduu zaman ma yapt iin besleme
noktasndaki ma minimuma indirilmelidir [4]. ekil 2.1deki geleneksel mikroerit yama anteni temel olarak
dielektrik zemin zerindeki yan metal yama ile dier tarafdaki toprak zemin dzleminden olumaktadr. Metal
genelde bakr veya gm olan iletken malzemeden yaplabilmektedir.

ekil 2.1 Geleneksel mikroerit anten yaps
3. Denklemler
Mikroerit dikdrtgen yama antenler genellikle sanal empedansn yok etmek ve rezonans frekanslarnda almak
iin tasarlanrlar. Bu tip antenlerin almasnda nemli rol oynayan kenar alanlar antene ek bir uzunluk getirirler.
MKRODALGA ANTENLERN BENZETM ZEL OTURUMU (MA)
Uzunluun miktar dielektrik materyale, kalnlna ve yama antenin geniliine baldr. En ok kullanlan
formllerden biri udur [5];
L 0.49(
d
)/(
r
) (1)
d
: dielektrik iindeki dalgaboyu,
r
: dielektrik katsays

4. Anten Tasarm ve Parametreleri
Bu almann amac 6.22 GHz frekansta rezonansa gelen mikroerit anten tasarmn yapmaktr. Burada dielektrik
sabiti 1.25, kalnl 3.5 mm ve kayp tanjant 0.003 (Agilent FoamClad) olarak seilmitir. Antenin analizi, S11
parametresi, empedans zellikleri, ma diyagram, akm dalm gibi sonular burada sunulacaktr. ekil 4.1de
antenin iki boyutlu ekli, ekil 4.2de antenin boyutlu ekli verilmitir.

ekil 4.1 Antenin stten grn ekil 4.2 Antenin boyutlu ekli

Yaplan lmlerde elde edilen kazancn antenin boyutlaryla deitii gzlemlenip elde edilen kazanca gre
deneme yanlma yoluyla en uygun boyutlarn bu ekilde olduu belirlenmitir. Antenin sonnet simlasyon
programyla yaplan analizi ve grafikleri aada verilmitir. ekil 4.3te antenin S11 parametresinin deiimi
verilmitir.

ekil 4.3 S11 parametresi

Grld gibi rezonans frekans 6.22 GHz olarak bulunmutur. Kayp ise -24.01 dB kt. Bu rezonans frekansa
karlk gelen empedans zelliklerinin uygun olduu grld. Gerel direncimizin 6.22 GHzteki deeri 56.7
olarak bulunmutur. Gerel direncin deerinin zellikle dielektrik malzemeye ve antenin ekline bal olarak
deitii gzlemlenmitir. ekil 4.4de giri empedansnn rezonans frekansnda yani 6.22 GHzteki sanal ksm
verilmitir.

ekil 4.4 Giri empedansnn sanal ksm

Bu deerin 0.5342 yani sfra ok yakn bir deer olduu grlyor. Zaten amacmz giri empedansn sanal
ksmn yok etmektir. ekil 4.5de 6.22 GHzde ma diyagram verilmitir.

ekil 4.5 Ima diyagram

Ima diyagramna baktmzda toplam kazancn 8.971 dB kadar olduu grlyor. Kazanc artrmak iin dielektrik
sabitini azalttk. Kazancn artmas sadece dielektrik sabitinin azalmasyla olmad antenimizin ekli ve boyutlarda
kazanc etkiledi. ekil 4.6da antenin 6.22 GHzteki akm dalm verilmitir. Rezonans frekansnda yani 6.22
GHzde akm dalmnn girite, antenin kenarlarnda ve orta ksmda daralan yerlerde younlat grlmtr.


ekil 4.6 Anten zerindeki akm dalm

5. Sonu
almann ana amac 6.22 GHz frekans bandnda alan mikroerit anten tasarmdr. Uak Radar, Mikrodalga
linkleri, Kara-mobil haberleme, uydu haberlemesinde ve benzeri ihtiyalar dorultusunda burada tasarlanan
yksek frekanstaki (6.22 GHz) anten kullanlabilir. Burada elde edilen sonularn elektromanyetik simlasyon
program desteiyle yaplan grafiklerle analiz edilerek tatminkar kt grlmtr. Bundan sonraki adm olarak
dielektrik malzemenin tedarik edilip (u ana kadar Trkiyede bulunamamdr) retim yaplarak lm sonular
eklemek dnlmektedir.

Kaynaklar
[1] www.sonnetsoftware.com (versiyon: 12.56)
[2] Yldrm A., Yac H.B, Paker S., 2.4 GHzde Yksek Kazanl Mikroerit Yama Anten Tasarm ve
Gerekletirimi
[3] Safran M..,AYDIN E., Pek Geni Bant Anten Tasarm ve malat
[4] Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi Cilt:7 Say:3 s. 37-46 Ekim 2005
[5] meci T., Defterli S., Keleri krplm Mikroerit Yama Anten
KUYRUKLU DZLEMSEL MKROERT YAMA ANTEN

Hali niversitesi
STANBUL
tahaimeci@halic.edu.tr , eyupaslan6808@gmail.com , onur1727@hotmail.com

zet: Gelien kablosuz haberleme sistemlerinde, mikroerit antenler kolaylkla kullanlabilir yaps
milimetreler mertebesindeki boyutlar gibi avantajlar sayesinde mikrodalga antenleri iinde bal bana bir
konu biimine gelmitir. Bu almada, 1.68 GHz frekansnda alacak anten tasarm yaplmas amalanm ve
kullanlan dielektrik malzemenin kalnl ve sabitinin deiimiyle oluan kazan deiiklikleri incelenmitir.
Yaplan zgn anten tasarm almas ve bilgisayar benzetim sonular sunulmutur. Elektromanyetik benzetim
program olarak Sonnet Yazlm [1] kullanlmtr.

1. Giri
1990l yllarn bandan beri RF ve mikrodalga teknolojilerinde kaydedilen nemli gelimeler, bu teknolojilerin
kullanm alanlarnn artmasn salamtr. zellikle kablosuz ve gezgin haberleme sistemlerinin kiisel ve
kurumsal kullanmnn yaygnlamas, RF teknolojilerinin kullanmn arttrmaktadr [2]. Birok etkileyici
zelliinden dolay yama antenler, istenilen zellikleri salayabilmekte ve gnmz ve gelecek teknolojilerin
nemli bir paras haline gelmektedir.

2. Yama Anten Tasarm ve Yaps
Keleri krplm sol el polarizasyonlu yama anten tasarmnda, literatrde en sk rastlanlan ekillerden birisi
seilmitir[3]. alma boyunca referans olarak seilen bu antende tablo 1de grld gibi dielektrik sabiti ve
dielektrik kalnl deitirilerek bu etmenlerin anten parametrelerine olan etkisi gzlemlenmitir. Tablo
hazrlanrken dielektrik kalnl sabit tutulup dielektrik sabiti deitirilerek kan sonular karlatrlmtr.
Ardndan dielektrik sabiti sabit tutulup dielektrik kalnl deitirilerek kan sonular karlatrlmtr. Bu
sonular gz nne alnarak 1.68 GHz frekansnda rezonansa gelen yama anten tasarm yapmak amalanmtr.
Tasarmmzda kullanlan dielektrik malzeme Duppont FEPdir ve dielektrik malzemenin kalnl 3,1 mmdir.
ekil 1de 150x120 mmlik alan ierisinde 60 mm x 60 mm boyutlarnda gerekletirilen tasarm grlmektedir.
ekil 2de tasarmzn boyutlu hali grlmektedir.

Tablo 1: Dielektrik sabitlerinin ve kalnlklarnn deiimlerine gre anten kazanlar

ekil 1: Tasarlanan anten ekil 2: Antenin 3 boyutlu grnm

3.Formlasyon
Mikroerit dikdrtgen yama antenler genellikle sanal empedansn yok etmek iin rezonans frekanslarnda
almak iin tasarlanrlar. Bu tip antenlerin almasnda nemli rol oynayan kenar alanlar antene ek bir
uzunluk getirirler. Uzunluun miktar dielektrik materyale, kalnlna ve yama antenin geniliine baldr. En
yaygn kullanlan formller u ekildedir[4].

0, 49
d
L
r
(1)
d
= Dielektrik iindeki dalga boyu
r
= Dielektrik katsays
Empedans bant genilii;
l
f = 1.65 GHz
u
f = 1.72 GHz
( ) % 4.16
f f
u
l
BW BantGenilii
f
c
= = (2)

4. Simlasyon Sonular
Rezonans frekans = 1.68 GHz
S11 = -35.99 dB
Empedans bant genilii = %4.16
Anten empedans:
Im(Zin) = 0,1 ohm
Re(Zin) = 50.73 ohm
Kazan = 6.16 dB (LHP = 5.8 dB RHP = -4.7 dB )

Mikroerit yama anten tasarmnn kullanlan elektromanyetik simlasyon programnda analizi sonucu aadaki
ekiller ve sonular elde edildi. Antenin S11 parametresi ekil 3de grld gibidir.


ekil 3: S11 parametresinin 1.58 GHz ve 1.78 GHz frekanslar arasnda deiimi

Sol el ve sa el dairesel polarizasyon iin elektrik alan ma diyagram ekil 4deki gibidir.

ekil 4: Sol el (5.8 dB) ve sag el (-4.7 dB)

Mikroerit yama anten zerindeki akm dalmnn simle edilmi hali ekil 5de grld gibidir. Antendeki
akm iddeti younluu antenin kelerinde azalmakta ortasnda artmaktadr. Antenin kuyruk ksmnda ise ok
yksek seviyeye kmaktadr. Antenin kuyruk ksm ve kesik keleri antenin sa el veya sol el polarizasyon
olmasn ve kazancn belirliyor. ekil 6da toplam kazancn yzeysel gsterimi sunulmutur.

ekil 5: Yama anten zerindeki akm dalm ekil 6: Toplam kazancn yzeysel gsterimi

5.Sonular
Mikroerit yama anten tasarmndaki ama; 1.68 GHz frekansnda rezonansa gelen, dairesel polarizasyonlu bir
anten tasarlamak ve benzeri ihtiyalar iin tasarm yntemleri gelitirip, sonular gzlemlemekti. ekiller
ksmnda grld gibi anten farkl analizler yaplarak incelemitir. Bunlar; yansma, kutupsal sa-sol el
polarizasyon analizi, akm younluk yaylm ve kazan yzeysel gsterimidir. Elde edilen sonularn tatminkr
olduu sunulan sonular ve grafiklerle belirtilmitir. Tasarladmz anten rnek olarak Iridium satellite LLC
telefonlarnn uydularla haberlemesinde ve ticari mikrodalga monolitik tmleik devrelerde (MMIC) yar-optik
ykselte dizileri oluturmak iin kazan blok katnda kullanlabilir. Uygun bir dielektrik malzeme
bulunduunda retim yaplp lm sonularnn eklenmesi hedeflenmektedir.

Teekkr
Bildirinin oluturulmas iin nem tayan elektromanyetik simlasyon program iin ksa srede lisans onay
veren Sonnetsoftware firmasndan Greg Altona teekkrlerimizi sunarz.

Kaynaklar
[1] www.sonnetsoftware.com versiyon 12.56
[2] meci . T. , Defterli S. , Keleri Krplm Mikroerit Yama Anten, Hali niversitesi, Elektronik ve
Haberleeme Mhendislii Blm.
[3] Kuzu L., Alkan E. , Microwave Planar Antenna Design, Syracuse University, 2002.
[4] R. E. Munson, Conformal Microstrip Antennas and Microstrip Phased Arrays, IEEE Trans.
Antennas&Propagation, Vol. AP-22, pp. 74-78, Jan. 1974.

Ahmet Aksoy Pelin Akman .Taha meci
Hali niversitesi
stanbul
ametaksoy@gmail.com pelinnakmann@gmail.com tahaimeci@halic.edu.tr

zet: Bu almada daha nce gerekletirilen geni bant mikroerit yama antenin incelenmesi sonucunda L-
prop eklinde (alttan beslemeli), hava kaplamal dielektrikli ve yuval yapl mikroerit yama anten tasarm
eldesi ile yksek kazan amalanmtr[1]. almadaki teknikler, kullanlan dielektrik malzeme zellii ve
sonular bu bildiride anlatlmtr. Ayn zamanda bildiride dar bantl yksek kazanl mikroerit anten
tasarmnn saysal analiz sonular sunulmaktadr. Yaptmz antenin tasarm ve analizleri Sonnet 12.56
yazlm araclyla gerekletirilmitir[2].

1. Giri
almann amac 1.555 GHz frekansnda rezonansa gelen ve yksek kazan elde edilen anten tasarlamaktr.
ekil 1de grlen 100mm x 100mmlik alan ierisinde 51mm x 91mm boyutlarnda gerekletirilen yksek
kazanl alttan beslemeli antenin 1.555 GHz frekansnda rezonansa geldii grlmektedir. Antenin boyutlu
gsterimi ekil 2de grlmektedir. Mikroerit yapy oluturan anten tasarmnda toprak en alt tarafta, onun
zerinde hava, bir st tabakada dielektrik malzeme, onun zerinde ise mikroerit yama anten bulunmaktadr.

2. Anten Tasarm
Mikroerit yama anten tasarm ile ilgili daha nce yaplan bir almada, E tipi anten geometrisi kullanlarak
yansma (S11) -10 dB, kazan ise yaklak 9 dB olarak elde edilmitir[1]. almamzda E tipi geometri
tamamen deitirilerek ekil 1 deki gibi bir geometri tasarlanmtr. lk denemede portun yerini Tablo 1de
belirtildii gibi belirledik ve bu durumda yansma yeterince kk deerde elde edilemedi (-3.43 dB). Kazan
ise 3.02 dB olduundan portun yeri deitirilerek tekrar simle edilmitir. Dielektrik katman olarak en alttaki
toprak zerinde 16mm hava sonra dielektrik, onun zerinde de tasarlanan anten bulunmaktadr.
Deneme 2de portun yeri Tablo 2deki gibi deitirildiinde yansmann azald; -10 dBye yaklat ve
kazancn da ok yksek deerlere karak 14 dB civarna ulat grlmektedir. Daha sonra deneme 4teki
tasarmda, yansmann dk deerlerde olduu, fakat kazancn dt grlmektedir. Bu denemede yaklak
300 MHzlik bir geni bant elde edilmitir.
Denemelere kazanc arttrmak iin dielektrik malzemenin kalnln arttrlarak devam edilmitir. Deneme 5te
dielektrik malzemenin kalnl 1.57mmden 8mmye kartlm ve portun yeri de tasarmdaki son halini
almtr. Burada grlyor ki dielektrik malzemenin kalnlnn arttrlmas, kazancn 18 dB gibi ok yksek bir
deere ulamasn salamaktadr. Ancak dielektrik malzemenin 8mm kalnlnn ok fazla olmas mikroerit
anten tasarmlarnda tercih edilen bir durum deildir. Bundan dolay dielektrik malzeme kalnl 3mm olarak
tercih edilmi ve tasarm ekil 1de grld gibi son halini almtr.
Dielektrik katman iin 3mm kalnlnda Rogers RT5880 malzemesi kullanlmtr. Antenimiz L prob alttan
beslemeli bir tasarm olduundan, (tm denemelerde ve tasarmmzda) dielektrik malzemenin alt ksmnda; yani
en alttaki toprak zerinde 16.5mmlik hava, zerinde dielektrik tabaka, dielektrik zerinde tasarlanan anten, en
stte ise 100mmlik hava bulunmaktadr.
Aadaki Tablo 1de antende kullandmz dielektrik malzemeler ve rakamsal deerleri grlmektedir.

Tablo 1. Dielektrik katmanlar

Aada verilen Tablo 2de yaplan denemelerin sonular grlmektedir.

Tablo 2. Yaplan deneme sonular

ekil 1. Mikroerit yama antenin stten grnm ekil 2. Mikroerit yama antenin boyutlu grnm

Antenin S11 parametresinin 1 GHz ile 2 GHz frekanslar arasndaki deiimi ekil 3te grlmektedir. Giri
empedansnn gerek ksmnn yaklak 58 ohm olduu ekil 4te, sanal ksmnn yaklak sfr olduu ise ekil
5te grlmektedir. ekil 4 ve 5te bu deerlerin net grlmesi iin eriler bytlerek verilmitir.

ekil 3. S11 parametrelerinin 1 GHz ile 2 GHz frekanslar arasndaki deiimi

ekil 4. Giri empedansnn gerek ksm ekil 5. Giri empedansnn sanal ksm

Anteninin kazancnn E
ve E
gsterimi ekil 6da grlmektedir.


ekil 6. Ima diyagramnn Theta-Phi gsterimi

ekil 7de 1.555 GHzdeki mikroerit yama anten zerindeki akm dalm simle edilmi halde grlyor.
Inm diyagramnn yzeysel gsterimi de ekil 8de grlmektedir.

ekil 7. Anten zerindeki akm diyagram ekil 8. Ima diyagramnn yzeysel gsterimi

4. Sonu
Bildiride alttan beslemeli mikroerit yama anten tantlmaktadr. nerilen anten E tipi anten geometrisinin
oluklandrlm hali olup katmandan olumaktadr. Kullanlan dielektrik malzeme ayn olmasna ramen elde
edilen simlasyon sonular, referans alnan almann sonularna oranla ok daha iyi durumdadr. Ayrca
ma diyagramna bakldnda, belirlenen rezonans frekansnda anten kazancnn yksek performansta (15 dB)
olduu grlmektedir. Hedefimiz; uygun dielektrik malzeme bulunursa, anteni retime geirmek ve lm
sonularn eklemektir.

Kaynaka
[1] European Journal of Scientific Research ISSN 1450-216X Vol.27 No.2 (2009), sayfa 174-180.
[2] www.sonnetsoftware.com, Versiyon 12.56

Fikriye ZTRK, .Taha MEC
Hali niversitesi
stanbul
fikriyeozturkk@gmail.com tahaimeci@halic.edu.tr

zet: 3G frekans aralnda alacak ekilde tasarlanm oyuklu anten projesini [1] baz alarak oyuk saylarnn
ve geniliklerinin deitirilmesiyle en iyi sonucu elde edecek ekilde mikroerit yama anten tasarm bildiride
akland.

1. Giri
3G mobil telekomnikasyon sistemleri iin spektrum, ilk olarak 1992 ylnda gerekletirilen Dnya Ynetimsel
Telsiz Konferans tarafndan belirlenmitir. Buna gre, 3G mobil telekomnikasyon iin 1885-2025 MHz ile 2110-
2200 MHz frekans bantlarnn ayrlmasna karar verilmitir. Bu erevede, 2000 ylnda yaplan Dnya Telsiz
Konferans ile, 3G uygulamalar iin ilave frekans bandnn daha tahsis edilmesi uygun grlmtr. Bu bantlar,
806-960 MHz, 1710-1885 MHz ve 2500-2690 MHz olarak belirlenmitir. WRC-2000de, szkonusu bantlarn
halihazrda youn olarak kullanlmakta olduu A.B.D.nin nerileri de dikkate alnarak, tespit edilen spektrumun 3G
haricindeki dier uygulamalar iin de kullanlabilmesinin n almtr.UMTS Forum tarafndan yaplan tahminlere
gre, 2005 yl itibariyle, 155 MHzlik bir bandn btn olarak 3G uygulamalar iin tahsis edilmesi gerekmektedir.
Szkonusu Forumca yaplan pazar aratrmalarna gre de, 2010 yl itibariyle 3G hizmetlerinin verilebilmesi iin
fazladan bir 185 MHzlik frekans band daha gerekecei tahmin edilmektedir [2]. Simlasyon sonular sonnet
yazlm programyla yaplmtr [3].

2.Mikroerit Yama Anten Tasarm Ve Yaps
1754milx1230mil diktrtgenin st kenarlarna oyuklar yaplarak en iyi sonu elde edilene kadar tasarm yapld.
Antenin iki boyutlu stten grnm ekil-1 ve boyutlu grnm ekil-2 de grlmektedir. ncelikle sk ve
ince oyuklar yaplarak bir anten tasarm yapld ve bunun besleme ksmnn boyutu deitirildi, en iyi boyut elde
edildi, ayn zamanda dielektrik sabiti de deitirilerek denemelere devam edildi. Bunlarn sonular Tablo-1 de
verilmitir. Simlasyonda dikkat edilen noktalar S11in ok dk, kazancn ok byk olmas ayn zamanda da
giri empedansnn reel ksmnn (50-200) , sanal ksmnn da (0) civarnda olmasdr. Bu dorultuda ekil-1
deki dielektrik katsays 3, dielektrik kalnl 62 mil olan anten tasarland.

ekil-1: Mikroerit Antenin stten Grnm ekil-2:Mikroerit Antenin 3 Boyutlu Grnm

Frekanz[GHz] S11[dB] Giri empedansnn
reel ksm [dB]
Kazan
Sk oyuklu anten 1.92 -15 68.28 4.74
ekil-1 deki anten 2.057 -18.45 60.74 4.9

Tablo-1: Denenen degiik tasarml antenlerin performans karlatrmas


Antenin 1.9GHz-2.2GHz aras analizinde S11 parametresi ekil-3 deki gibi 2.057 GHzde (-18.45dB) dir.

ekil-3:S11 Parametresi

10 dB Bant geniliini hesaplayacak olursak:
u
f =2.071 GHz
l
f =2.029 GHz
( )
f f
u
l
B W B a n t G e n i l i i
f
c
= = % 2.042 (1)

Antenin giri empedansnn gerel ksm ekil-4 de grld zere 2.057 GHzde 60.74 dur.

ekil-4:Giri Empedansnn Gerel Ksm

Antenin sanal ksm beklendii gibi sfr civarnda kmtr, ekil-5de de grld gibi 2.057 GHzde -7.8 dur.


ekil-5:Giri Empedansnn Sanal Ksm

Antenin rezonans frekans olan 2.057 GHzdeki kazanc ise 4.9 dBdir, ekil-6 daki diyagramda grlmektedir.

ekil-6: Toplam Elektrik Alan Kazanc

ekil-7: Mikroerit Antenin Akm Dalm

4. Sonu
3G frekans aralnda almas amalanan anten tasarmmz simlasyon sonular ve grafikleriyle anlatlmtr.
Frekans 2.057 GHz olan antenin retim srasnda frekansnn azalarak 2.025GHz ya da artarak 2.1GHze
kabilecei gz nne alnarak tasarlanmtr ve retilmesi planlanmaktadr.

5. Kaynaklar
[1]. Performance Comparison Of Corrugated Rectangular Patch Structure To Regular Patch Antennas, Syracuse
University Eecs Department, Ertan Zencir, Denchai Worasawate, A.Burak Olcen.
[2]. 3G Mobil Telekomnikasyon Sistemleri, www.tk.gov.tr/yayin/raporlar/543.html
[3] www.sonnetsoftware.com versiyon 12.56

IIMA GENL ARTIRILMI MKROERT ANTEN

Sedat ENTRK, Zafer DOAN, Taha MEC
Hali niversitesi
Elektronik Haberleme Mhendislii Blm
stanbul
senturk.sedat@hotmail.com, doganzafer@gmail.com , tahaimeci@halic.edu.tr

zet: Son yllarda haberleme sistemlerinde birden ok frekans bandnda alacak haberleme u birimlerine
ihtiya duyulmaktadr. Bu almada 5.864 GHz frekans bandnda alacak sistemlere ait u birim eleman olarak
mikroerit anten tasarm yaplmtr. Birok avantaj olan mikroerit antenler kolay retilebilir olmas ve birok
alanda kullanlabilir olmasyla kullanm oran hzla artan bir anten eidi olmutur. Tasarm admlar detayl
olarak verilmi olup, Sonnet yazlm program yardmyla elde edilen grafikler sonu blmnde sunulmutur.

1.Giri
Geni bir frekans aralnda kullanlan mikroerit antenler, dier anten eitlerine gre bir ok stn zelliklere
sahiptir. Hafiflii, kk hacimli olmas, Dk retim maliyeti olmas, kullanl olmasnn yan sra dk salma
ara kesiti ve bileik sistemlerde kullanlmas nde gelen zellikleridir. Mikroerit antenin yapsna genel olarak
bakldnda bir toprak dzlemi zerinde ayn taban alanna sahip bir yaltkandan olan altta ve onun zerinde
bulunan ma alanndan meydana gelir [1]. Tablo 1de deiik ekillerdeki dzlemsel mikroerit yama antenlerin
elekriksel zelliklerinin karlatrlmas yer almaktadr [2].

Tasarladmz mikroerit yama anten 5.864 Ghz de almaktadr. 5.864 Ghz ISM frekans aral ierisinde yer
almaktadr. ISM band ; endstriyel, bilimsel ve tbb sektrler ile ilgili uygulamalarn olduu frekans alandr. ISM
band lisans gerektirmeyen bandlarla ayn frekans bandnda alan farkl uygulamalarda farkl amalarla kullanlan
ok sayda cihaz ve ekipman bulunmaktadr [3]. ISM bandnda; DECT telefon, bluetooth, WLAN ve IEE802.11
uygulamalar en bilinenlerdir. Trkiyede ISM bandnn kullanm Telekomnikasyon Kurulu tarafndan Ksa
Mesafe Telsiz Cihazlar Ynetmeliiyle dzenlemekte ve ISM bandlar asndan Avrupada kullanlan band ve
standartlar uygulanmaktadr [3].

Tablo 1. Deiik yapdaki mikroerit yama antenlerin elektriksel zellikleri

2. Anten Yaps
rnek aldmz antenin geometrisi ve alma amac deitirilmi aadaki sonular elde edilmitir [5]. Anten
yapsnda yaptmz a deiimlerinde elde ettiimiz sonulara gre; mikroerit yama antenin as; efektif nm
akl ile ters orantl olarak deimektedir. Bir mikroerit antende merkez yamann iki radyatrle yapt a
arttrldnda kazan artmakta, ayn a azaltldnda ise kazan azalmaktadr. Ay arttrrken anten ma alan
bymektedir (utan atelemeli). Yaplan alma sonucunda kazan deerini drmeden optimum bir alanda
alan anten tasarlanmtr. Portun bal olduu ana besleme hatt; yamann ortasndan geip sonuna kadar
ulamakta ve yama ile birlememektedir.
almann amac 5.864 GHz frekansl anten tasarlamak ve tasarm yntemleri gelitirmektir. Bilgisayar benzetim
ortamnda yaplandrlmas ve tasarm gerekletirilen yama anten iin Sonnet [4] elektromanyetik yazlm
program kullanlmtr. ekil 1de grld zere 100mm x 100mm lik alan ierisinde 64.6mm x 67.6mm x
2.54mm boyutlarnda gerekletirilen tasarm iin elde edilen giri yansma deeri, antenin 5.864 Ghz frekans
bandnda rezonansa geldiini gstermektedir. ekil1 de grld zere anten simetrik yapdadr. boyutlu
grnm ise ekil 2de grlmektedir. Yama anten malzemesi olarak 2.54 mm kalnlnda Rogers RO4003C
kullanlmtr. Malzemenin dielektrik katsays ise 3.55 dir.

ekil 1. Yama anten stten grnm ekil 2. Yama anten boyutlu grnm

3. Analiz
ekil 3de grld zere antenimizin benzetim sonucunda 5.864 GHz deki S11 parametresi -19.12 dB elde
edilmitir.

ekil 3. Antenin S11 parametresi.


ekil 4. Giri empedansnn gerek ksm ekil 5. Giri empedansnn sanal ksm

ekil 4 ve ekil 5de antenin benzetim sonularna gore; 5.864 GHzde giri empedans gerek deeri 47.2 ve
giri empedans sanal deeri ise 10.45 bulunmutur.

ekil 6. Ima diyagramnn kutupsal gsterimi ekil 7. Yama anten zerindeki akm dalm

ekil 6da antenimiz 5.864 GHz frekas deerinde; = 50 derecedeyken 8.08 dB maksimum anten kazancna
ulalmaktadr. ekil 7de ise yama antenin zerindeki akm dalm grlmektedir.

4 . Sonu
Yksek frekans deerindeki devrede; a deerlerini referans alarak elde edilen devrede bir ok deneme sonucunda
merkez yamann iki yardmc radyatr ile yapt a deeri arttrldnda kapsama alan ve kazan artmakta, a
deeri azaldnda ise kazan ve kapsama alan azalmaktadr. A arttrldnda S11 parametresi azalmaktadr. Ters
orantyla alan bu iki parametre iin optimum devre uzunluklar ve alar salanmtr. Sonular tatminkar olup
anten tasarm iin dielektirik malzeme araymz srmekte, bulduumuz zaman anteni retip lm sonucunu
eklemek amacndayz.

5.Kaynaklar
[1]. Erdem Yazgan, Mikroerit Antenler, Hacettepe niversitesi; Ankara, Trkiye.
[2]. Taha meci ve Serhat Defterli, Keleri krplm mikroerit yama anten,Hali niversitesi ,stanbul ,2009
[3]. brahim Uurlu , RF Modl, Ankara,
www.ume.tubitak.gov.tr/meeting/emd/sunular/UDEA_RFModul_IUgurlu.pdf
[4] Sonnet Software , versiyon 12.56 , www.sonnetsofware.com
[5] Zhi Ning Chen ve Wee Kian Toh, A microstrip patch antenna with broadened beamwidth, Institute for
Infocomm Research, Singapore, 2007

3,42 GHzde Mikroerit Yama Anten Tasarm
zay OLAK . Taha MEC
Hali niversitesi
stanbul
ozaycolak@gmail.com tahaimeci@halic.edu.tr

zet: Gnmzde kablosuz ve mobil haberlemedeki gelimelerle birlikte mikro yapdaki sistemlerin ve
uygulamalarn nemi giderek artmakta ve nem kazanmaktadr. eitli yaplardaki mikroerit antenlerin
tasarmlarda seilmesinin balca sebepleri; elektromanyetik simlasyon programlaryla incelenebilmesi, kk
boyutlu olmalar, yksek performans gstermeleri, retimlerinin kolay ve ucuz olmasdr. Bu almada
herhangi bir belirli yntem ya da teknik formller hesaplaryla yaplmayp 3.42 Ghz de hedeflenen deerlere
ulalmtr. Tasarm admlarnn detaylar verilmi olup, elde edilen sonular 4.blmde sunulmutur.

1-Giri
Bu tasarm almasnda, asl amacm WLAN ve kablosuz haberleme iin kullanlan 2,4 ve 5,2 GHz
frekanslarnda alan bir mikroerit anten tasarm yapabilmekti. Bunun zerine mikroerit antenlerle ilgili
makaleler ve uygulamalar incelenmitir [1] - [3]. Baz denemeler yaparak belirli yaplarn ayn frekans
blgelerinde yaklak olarak ayn sonular verdii gzlemlenmitir. Anten tasarmn nasl yapmak iin karar
verirken PC zerindeki kablosuz balant sembol eklinde bir tasarm yaplmas uygun grlmtr. Tasarma
balamadan nce baz hedefler belirleyerek almalara balanld. ncelikli hedefler ise S11[dB] yansmasnda
incelenecek frekanslarn deeri en az -10dBlik bir yansma ve nm diyagramnda simetrik bir yapda olmas
hedeflenildi. Mikroerit anten tasarm yaparken dikkat edilen birka nemli nokta da; izim alannn boyutlar,
antenin boyutlar, izim alanndaki hcre boyutlar, antenin dielektrik katsays deerleri ve port balant
noktasdr. Bu deerler antenin simlasyonunun yaplmasnda etki eden en nemli faktrlerdir.

2-Anten tasarm
Mikroerit anteni tasarlamaya balarken nce antenin stten grnm olan ekil-3.1 A-katman izildi. Bu
yapy 1 ile 6 GHZ arasnda simle ederek sonular incelendi. Sonular hedeflenen deerlerin ok ok altnda ve
net bir frekans deerleri yoktu (S11[dB]= -0.31). Daha sonra ekil-1deki B-katman eklenerek simlasyon
yapld. Sonular yine de hedeflere ok uzakt (S11[dB]= -0.735). Anten boyutunu, hcre boyutunu, izim alan
boyutunu, port yerinin dzenini ve kullanlacak dielektrik katsaysnn deerlerini deitirerek incelemelere
devam edildi ama sonularda fazla bir deiiklik gzlemlenemedi. Daha sonra C-katman eklendi. Bu seferki
sonularda belirli frekanslarda deiim vard. 3.428 ve 4.885 GHz frekans noktalarnda deiimler grld.
Bulunan bu frekans noktalar zerine younlaarak incelemeler yapld. Ve sonu olarak 3.428 GHZ frekansnn
tasarm iin uygun olduuna karar verildi.

3-Anten Tasarm ltleri
Anten tasarmnda elektromanyetik simlasyon program olarak Sonnet Software [4] kullanlmtr. Antende
kullanlan lt birimleri milimetre(mm) ve frekans deerleri (Ghz) olarak tanmlanmtr. Anten tasarm 25x25
mm alan ierisine 19x19 mmlik bir boyutta izilmi olup sten grn aada ekil-3.1de gsterilmitir.
Tasarmn 3-Boyutlu grnm ekil-3.2de verilmitir.

ekil-3.1 Tasarmn stten Grn ekil-3.2 Tasarmn 3-Boyutlu Grnm
Antende kullanlan dielektrik katman iin 2mm kalnlnda Rogers RT58880 ( =2,2)malzemesi kullanlmtr.
Besleme yntemi olarak ise yandan hat besleme kullanlmtr.

4-Simlasyon Sonular
Elektromanyetik simlasyon programnda analiz sonucu aadaki ekiller ve sonular elde edilmitir. S11
Parametresinin 3.428 GHzdeki yansma deeri ekil4.1 de grld gibi S11[dB] = -32.42 (dB) dir.

ekil-4.1 Antenin S11 Parametresi

Zin Gerel grafiini incelediimizde 3.428 GHzde Zin Gerel deeri 48.07 dur.

ekil-4.2 Antenin Zin Gerel Grafii

nceleme sonucu Zin sanal grafikte ekil-4.3 grld gibi Zin= - 1.366 dur.


ekil-4.3 Antenin Zin Sanal Grafii
Kutupsal nm grafiinin incelenmesi sonucu 10.073 dB kazan elde edilmitir.

ekil-4.4 Ima Diyagramnn Kutupsal Grafii

ekil-4.5da da tasarmn 3.428 GHzdeki yzeysel grnm yer almaktadr.

ekil-4.5 Ima Diyagramnn Yzeysel Grafii

ekil-4.6da ise 3.428 GHz frekansnda tasarmn akm dalm grlmektedir.

ekil-4.6 Anten zerindeki Akm Dalm Grafii

5-Sonu
Sonu olarak ekil-2 yapdaki tasarm yaparak ncelikle 1 ile 6 Ghz frekanslar arasnda simlasyon ettikten
sonra bulunan 3.428 ve 4.885 GHZ frekans deerlerinden 3.428 Ghz frekans uygulama noktas seilerek bu
frekansta 3 ile 4 Ghz arasnda simlasyonu yaplp hedeflenen deerlerden daha iyi bir sonuca ulalmtr.
3.428 Ghz frekansnda S11deeri -32.42dB bulunmu olup nm diyagram da hedeflendii gibi simetrik ve iyi
bir kazan oran (10.07 dB) elde edilmitir. Yaplan anten tasarmnn alma alanlar ise; genellikle 3.4-3.6
GHz frekans aras dnya genelinde WIMAX (Worldwide Interoperability For Microwave Access) uygulamalar
iin kullanlmaktadr [5].

6-Kaynaka
[1] . Taha meci, K. Sercan Bayram, 10 dB Hibrit erithatt Kuplr, Hali niversitesi, Elektronik ve
Haberleme Mhendislii Blm, 3.HABTEKUS-Haberleme Teknolojileri ve Uygulamalar Sempozyumu,
sayfa 113-116, 2009.
[2] . Taha meci, Serhat Defterli, Keleri Krplm Mikroerit Yama Anten Tasarm, Hali niversitesi,
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm,3.HABTEKUS-Haberleme Teknolojileri ve Uygulamalar
Sempozyumu, sayfa 117-120, 2009
[3] S. Cumhur Baaran, Fatih stner, Yunus E. Erdemli, WLAN Uygulamalar iin ift-Bant Yark-Halka
Anten Tasarm, Elektronik ve Bilgisayar Eitimi Blm, Kocaeli niversitesi, 4. URSI-Trkiye Bilimsel
Kongresi ve Ulusal Genel Kurul Toplants, Sayfa 200-203, 2008
[4] Sonnet Software High Frequency Electromagnetic Software v12.56 www.sonnetsoftware.com
[5] Jale Kknsal, Yahya Baykal Kablosuz Haberleme Teknolojisi Wimaxde Dnyadaki Durum,
Telekomnikasyon Kurumu, Spektrum zleme ve Denetleme Dairesi Bakanl, ve Elektronik ve Haberleme
Mhendislii Blm, ankaya niversitesi, 3. URSI-Trkiye Bilimsel Kongresi ve Ulusal Genel Kurul
Toplants, Sayfa 577-579, 2006



Hali niversitesi
stanbul
cigdem.bostanci@hotmail.com , sercanbayram@halic.edu.tr, tahaimeci@halic.edu.tr

zet
Mikroerit antenlerin uzay aralar, uaklar ,radarlar, uydu haberlemesi, gdml mermi gibi birok askeri
alanda kolaylkla kullanlabilir yaps, bask devre teknoloji ile retilmesi gibi kolay retim teknii,ucuz retim
maliyeti ve dk profildeki zellikleri bu antenlerin performanslarnn eitli yollarla denenmesine uygun
klmtr. Bu almada, 2.886 GHz frekansnda alan ek uzunluklu mikroerit yama antenin tasarm
sunulmaktadr. alma, boyutlu anten modeli ve benzetiminin Sonnet [1] simlasyon programndan elde
edilen sonular ve alma grafiklerini iermektedir. Mikroerit antenlerin birok zellii, istenilen
performansn elde edilmesini salamakta, bu nedenle Wi-Fi ve Wi-Max gibi yeni teknolojilerde zellikle tercih
edilmektedir[2].

1. Giri
Birok teknolojide kullanlan mikroerit yama antenler ok sayda avantaja ve bunun yannda baz dezavantajlara
da sahiptirler. Hafif ve kk hacimli olmalar, dk retim maliyetleri, dzlemsel biimlerinin kullanll,
dk salma ara kesitine sahip olmalar, boluk destei gerektirmemeleri, besleme konumundaki ufak
deiikliklerle dorusal ve dairesel kutuplanm ma yapabilmeleri, osilatr, ykselte, modlatr, faz
deitiricileri gibi cihazlarla bileik sistemler oluturmaya elverili olmas mikroerit antenlerin balca
avantajlarndandr. Ayrca mikroerit antenlerin ok ince yapda olmas uzay aralarnn aerodinamik yapsnda
deiiklik yapmakszn yerletirilmesine imkan salar. Bunun yannda mikroerit antenlerin baz dezavantajlar
da vardr. Dar band genilii, dk g kapasitesi, besleyici ve ma eleman arasndaki yaltmn zayf olmas
mikroerit antenlerin dezavantajlarndandr [3].

2. Anten Tasarm ltleri
almann amac 2.886 GHz frekansnda rezonansa gelen bir anten tasarlamaktr. Tasarmda dielektrik katman
iin 2 mm kalnlnda Rogers RT5880 malzemesi kullanlmtr. 80x80 mm alan ierisine izilen mikroerit
yama antenin stten grnm ekil 1de, 3 boyutlu grnm ise ekil 2de gsterilmitir.

ekil 1: Tasarmn stten Grnm ekil 2: Tasarmn 3 Boyutlu Grnm


3. Tasarmn Gerekletirilmesi ve Analiz Sonular
almaya baladmzda antenin yama ksmna sadece 1 tane para ekledik, ve simlasyon sonularn
aldmzda 2dBlik bir kazan elde ettik. Daha sonra 2. kat olarak bir para daha ekledik ve kazan deerinin
3.5 dBye ykseldiini gzlemledik. nc adm olarak 3. kat da ekledik kazan deeri 5.567 dBlik bir
deere ulatn grdk. Bir sonraki adm olarak, kazancn ykselmesi ve daha iyi sonu elde etmek iin 4. kat
ekledik fakat kazancn 4.3dBye dtn gzlemledik. Bu denemeler sonucu en iyi sonular elde ettiimiz 3
katl yama anten tasarmn gerekletirdik. Tasarm, elektromanyetik simlasyon program Sonnetde analiz
edilerek aadaki sonu ve grafikler elde edilmitir. Antenin S11 parametresinin deiim grafii ekil 3deki
gibidir. 2.886 GHz frekansndaki S11 deeri -15.027 dB olarak gzlemlenmitir.

ekil 3: Antenin S11 Parametresinin Frekansla Deiimi

2.886 GHz deerindeki rezonans frekansnda giri empedansnn gerel deeri 51.91 olarak elde edilip ekil
4de gsterilmitir. Sanal deeri ise 9 dur.

ekil 4: Giri empedansnn gerel ksm

Antenin alma frekansndaki toplam elektrik alan kutupsal ma diyagram (geni kenar ma) ekil 5teki
gibidir. Kazancn hemen hepsi theta polarizasyonlu olup E
= 5.567 dB kazan elde edildii grlmektedir.


ekil 5: Ima Diyagramnn Kutupsal Gsterimi

ekil 6da antenin akm dalm grafii grlmektedir. Akm younluunun genel olarak kenar ksmlarda
artt ve yamann ortasnda younlat grlmektedir.

ekil 6: Anten zerindeki Akm Dalm

4. Sonu
Bu almada geleneksel mikroerit kare yama antenin besleme kenar dndaki kenarlarna ek metaller
ekleyerek zgn bir tasarm elde edildi. Bulunan sonular tatminkar olup simlasyon sonular grafiklerle
desteklenip sunulmutur. leriki aamada antenin retimi yaplp lm sonularnn eklenmesi hedeflenmektedir.

5.Kaynaklar
[1] www.sonnetsoftware.com (versiyon: 12.56)
[2] C.A. Balanis Antenna Theory Analysis and Design, 2nd ed.Wiley, New York, 1997, p.164.
[3] Yazgan E., Hacettepe niversitesi Elektrik Mhendislii, Mikroerit Antenler.
[4] R. E. Munson, Conformal Microstrip Antennas and Microstrip Phased Arrays, IEEE Trans.
Antennas&Propagation, Vol. AP-22, pp. 74-78, Jan,1974.
Boyutlu Cisimlerin Radar Kesit Alannn
Fizik Optik Tekniiyle Analizi

A.Yasin Erdoan, E.Deniz Saydur, A.Oktay Ertay, Aktl Kavas

stanbul
erdogan.a4464@dzkk.tsk.tr, ezgi_deniz_s@hotmail.com,
aoertay@gmail.com , aktul.kavas@gmail.com

zet: Radar, gnmzde askeri ve sivil uygulamalarda hedeflerin tespiti, takibi ve grntlenmesi
maksatlaryla kullanlmaktadr.
Hedefin tespiti, takibi, kimliklendirme maksatl grntsnn elde edilmesi gibi amalarda radar kesit alan
(RKA) nem arz etmektedir. RKA, bir cismin veya hedefin radar ekranndaki grnrlk miktar veya radar
sinyallerini radara geri yanstma miktar olarak tanmlanr.[1]-[2].
Bu almada CADFEKO ve Ship EDF yazlm aralar kullanlarak, kre, kesik prizma, kesik koni, dairesel
silindir, eliptik silindir, kesik koni ulu silindir(KKU silindir), geometrilerine sahip 3 boyutlu cisimlerin RKA
kestirimleri Fizik Optik yntemiyle hesaplanmtr.[3]-[4].

1. GR
Radarlar, hedefin yanstclk zelliinden faydalanan elektromanyetik sensrlerdir. Hedefin yanstcl Radar
kesit alan(RKA) parametresiyle ifade edilir. RKA, bir nesnenin kendisi zerine ynlendirilen radar sinyalini
radarn alcs ynnde yanstmasnn bir ls olarak tanmlanr. RKA deeri radar sinyalini yanstan nesnenin
boyut, ekil, malzeme ve yansmaya neden olan yzey yapsndan etkilenir ve frekans, polarizasyon ve nesneye
bak asyla deiim gsterir. [1]-[2].
RKA bilgisi, elektronik taarruz, gdml mermiye kar savunma, radara yakalanmayan platform tasarm, tehdit
deerlendirme gibi askeri alanlarn yannda yzey alt grntleme, deniz akntlar, hasar kontrol, ters yapay
aklkl radar grnts oluturma gibi alanlarda kullanlmaktadr.
RKA bilgisini elde etmek iin gnmzde farkl yntem kullanlmaktadr. Yntemlerden birincisi hedefin
saha testleri ile RKAnn llmesi olup doru fakat, pahal bir yntemdir. kincisi hedefin kltlm bir
maketinin yaplarak laboratuar ortamnda lmlerin gerekletirilmesidir. Bu yntem saha testlerine gre daha
ucuz olmakla beraber yaplacak maketin, hedefin yanstclk zelliklerine sahip olmasnn salanmas uzmanlk
gerektirmektedir. nc ve en ucuz yntem ise benzetim programlaryla RKA kestirimidir.
RKA frekans blgeleri, yanstc cismin boyutlar ile gelen elektromanyetik dalgann frekans arasndaki orana
gre e ayrlr. Bunlar Rayleigh blgesi, Rezonans blgesi ve Optik blge olarak isimlendirilmektedirler [5].
Dalga boyunun, cismin boyutlarna gre ok byk olduu ( >> l , en az on kat), blgeye Rayleigh blgesi,
dalga boyunun cismin boyutlarna yakn olduu blgeye Rezonans blgesi ( l) ve cismin boyutlarnn dalga
boyuna gre ok byk olduu ( l ,en az on kat) blgeye de Optik blge ad verilmektedir.
Uak, gemi, gdml mermi gibi platformlar bir ok kre, silindir, dz plaka ve keli yanstcdan oluan
kompleks cisimlerdir. Platformlarn RKA deerlerinin hesaplanmas g olduundan RKA deerleri saha
lmleri ile ya da RKA kestirim yazlmlar kullanlarak tespit edilmektedir.

2. RKA KESTRM
Benzetim yntemiyle RKA kestirimleri 1960l yllarn sonlarnda Harringtonn [6] Maxwell denklemlerinin
integral formlasyonunun Momentler metodu ile zlmesini anlatt kitab ile hz kazanmtr.
RKA kestiriminde geometrik optik (Geometrik Optics-GO), fizik optik (Physic Optics-PO), geometrik krnm
teorisi (Geometric Theory of Diffraction -GTD), fiziki krnm teorisi (Physical Theory of Diffraction-PTD) gibi
yksek frekans asimptotik (High Frequency Asymptotic -HFA) teknikleri PO frekans blgesinde baaryla
kullanlrlar.[5] Moment metodu (Method of Moments-MoM), hzl ok-kutup metodu (Fast Multipole Method-
FMM), sonlu-fark zaman domeni (Finite Differantial Time Domain-FDTD) ve yaynm yolu matrisi
(Transmission Line Matrix-TLM) gibi nmerik teknikler rezonans frekans blgesinde kullanlabilirler.
Bu almada yaplan uzak alan RKA kestirimleri PO metodu kullanlarak hesaplanmtr. PO metodunda,
RKAs hesaplanmak istenen cismin maya maruz kalan blgesinde oluan akm iddeti, gelen dalgann
manyetik alan iddeti ile doru orantldr. Cismin grnmeyen blgelerinde ise akm sfr olarak alnmaktadr.
Bu ekilde bulunan akm, daha sonra cisim tarafndan yanstlan enerji miktarn hesaplamada kullanlmaktadr.
Fizik optik yntemi bir yksek frekans zm olup, boyutlar dalga boyunun on kat ve zeri cisimlerin RKA
hesaplamalarnda kullanlr. Fizik optik yaklam, grlmeyen blgelerde akm sfr kabul ettii iin geni
alarda ve grnmeyen blgedeki hesaplamalar hatal olmaktadr. Ayrca yzey akmlarnn ihmal edilmi
olmas da hatay arttrmaktadr.[1]-[8]-[9].

3. RKA Benzetimleri
Benzetimlerde monostatik RKA lm yntemi esas alnmtr. ncelenen cismin zerine 2 derecelik aralklarla
360 derecelik yaynm yaplm ve ayn adan dnler alnmtr.
Monostatik benzetim iin aadaki kabuller yaplmtr.
- Hesaplamalarda cismin n ve arka ortamlar iin serbest uzay seilmitir.
- zm yntemi olarak Fizik Optik (PO-Physical Optics) metodu kullanlmtr.
- Tm cisimler iin RKA hesaplamalar mkemmel iletken ve dielektrik durumu iin yaplmtr.
Dielektrik durum iin tm benzetimlerde aadaki parametreler kullanlmtr;
7, tan 20.03, 0.001
r
d
- Cisimlerin RKA deerleri L,S,C (1-2, 2-4, 4-8) frekans bantlarnda incelenmitir.
- Kompleks cisimlerin RKA deerleri bak asna gre farkllk gsterdiinden, llen RKA deerleri,
polar koordinatlarda, sunulmutur.
almalarda ncelikle, FEKO ve Ship EDF programlar ile 1-2 GHz frekanslarnda mkemmel iletken silindir,
kre, kesik koni ulu silindir, kesik koni, kesik prizma ve eliptik silindir cicimlerinin RKA deerleri
hesaplanmtr. Her iki programla yaplan benzetim sonular dBm
2
olarak Tablo 1 de verilmitir.
Benzetimler ayn cisimlerin yukarda zellikleri verilen dielektrik malzeme ile kaplanmalar durumunda FEKO
program ile hesaplanarak RKAlarndaki deiimler Tablo 2 de verilmitir.
Mkemmel iletken kesik koni, dairesel silindir ve KKU silindire ait cisim boyutlar ve incelendikleri frekanslar
belirtilerek RKA deiimleri ekil 1,2,3 de kutupsal koordinatlarda gsterilmitir.
4. SONULAR
4.1 FEKO, ShipEDF karlatrmas
Tablo-1de verilen cisimlerin L bandndaki RKA deerleri FEKO ve Ship EDF programlar kullanlarak
karlatrlm, her iki programdan da elde edilen sonular birbirine ok yakn kmtr.1,2 GHz optik blgenin
alt snr olmas nedeniyle seilmitir.

1GHz 2GHz
Silindir
CADFEKO 14.464 17.575
ShipEDF 14.063 17.366
Kre
CADFEKO 2.16 1.803
ShipEDF 2.138 1.477
KKU
Silindir
CADFEKO 16.973 19.88
ShipEDF 16.588 19.919
Kesik
Koni
CADFEKO 3.76 9.61
ShipEDF 3.549 9.64
Kesik
Prizma
CADFEKO 21.72 27.67
ShipEDF 21.45 27.47
Eliptik
Silindir
CADFEKO 35.18 41.43
ShipEDF 34.911 40.932

Tablo 1 FEKO ve ShipEDF RKA Kestirimi Karlatrmalar

4.2 PEC Durumu iin RKA kestirimi
Aada srasyla, kesik koni, dairesel silindir, kesik koni ulu silindir ekilleri ve 1-2 GHz ile 4-6-8 GHz i
ieren grafikler yer almaktadr. FEKOda elde edilen PEC durumuna gre RKA kestirimi izilmitir.
.
ekil 1. PEC Kesik Koni RKA Kestirimi. Kesik koninin ykseklii H=0.3m st yarap Rt=0.08m ve alt
yarap Rb=0.203m olarak seilmitir.Srasyla 4,6,8 GHz frekanslar iin karlatrmal izim en sada yer
almaktadr.

ekil 2 PEC Silindir RKA Kestirimi. Silindirde R= 0.2m ve H=2.5m olarak seilmitir. Srasyla 4,6,8 GHz
frekanslar iin yer alan sonular en sada yer almaktadr.

ekil 3. PEC Kesik Koni Ulu Silindir RKA Kestirimi. Kesik Koni Ulu Silindir alt kesim yarap Rb=0.203m,
st kesim yarap Rt=0.08m,toplam ykseklik H=3.64m olarak seilmitir. Srasyla 4,6,8 GHz frekanslar iin
izilen en sadaki izimde dier deerlerde deiiklilik yaplmam olup Rt=0.04 seilmitir.
Benzetim hesaplamalarnda tm geometriler iin =0 ve =0360 dzlem dalga uyarm yaplmtr.
ekil 1 de kesik koni RKA s alt tabanda, yanal yzeylerde ve st tabanda, ekil 2 de yer alan silindir RKA s
st ve alt tabanda ve yanal yzeylerde, ekil 3 de yer alan KKU silindir RKA s = 90 ve 270, = 180ve 0
derecelerde maksimum deer gstermektedir.
Frekans deerleri arttka maksimum RKA deerlerinde art gzlenmekte, yan kulakk oluumu artmakta buna
karlk yan kulakk genlikleri azalmaktadr.

4.3 PEC, Dielektrik Durum RKA Karlatrmas
Tablo-1de dielektrik malzemenin RKAy ne kadar azaltt PEC durumu ile karlatrlarak verilmektedir.
ShipEDF ve CADFEKO programlarndan elde edilen sonular ok yakn olduundan, bu tablodaki deerler
sadece CADFEKO program kullanlarak elde edilmitir.

1GHz 2GHz 4GHz 6GHz 8GHz
Dairesel
Silindir
PEC 14.464 17.575 20.169 21.98 23.21
DIEL 9.81 15.1 18.81 20.97 22.28
Kre
PEC 2.16 1.803 1.953 1.88 1.872
DIEL -2.447 -0.687 -2.66 -2.6 -2.68
KKU
Silindir
PEC 16.973 19.88 22.82 24.5 25.8
DIEL 12.54 17.67 21.49 23.44 24.5
Kesik
Koni
PEC 3.76 9.61 15.69 19.20 21.69
DIEL -0.675 7.28 14.31 18.22 20.75

Tablo 2 PEC ve Dielektrik duruma gre RKA karlatrmas

Kaynaklar
[1] Skolnik, M. I., Radar Handbook, McGraw Hill, NY, 1990
[2] Eugene F. Knott, Radar Cross Section Measurements, Van Nostrand Reinhold, New York, 1992.
[3]. www.feko.info
[4]. http://www.idscompany.it/page.php?f=176&id_div=2
[5] Knot, E. F., Shaeffer, J. F., Tuley, M. T., Radar Cross Section, Artech House, Norwood, MA, 1985.
[6] Harrington, R.F., Field Computation by Moment Methods, Macmillan, New York, 1968.
[7] http://web.nps.navy.mil/~jenn.
[8]. C A. Balanis,, Advanced Engineering Electromagnetics, John Wiley & Sons Inc. ISBN 0-471-62194-3,
1989.
[9]. Ertay,A.O., Temel Cisimlerin Radar Hedef Kesitlerinin ncelenmesi , Lisans Bitirme Tezi, Yldz Teknik
niversitesi,s.33-63 Ocak 2010.
[10]. B.R. Mahafza,.ve A. Z. Elsherbeni, MATLAB Simulations for Radar System Design, Chapman &
Hall/CRC, ISBN 1-58488-392-8, 2004.

Onur Yldrm, Ersin Erce, Aktl Kavas*
Hali niversitesi
stanbul
onurl727@hotmail.com, ersinerce@gmail.com,

*Yldz Teknik niversitesi
stanbul

zet: Radyo frekans tanmlama (RFID) sistemleri radyo frekanslarn kullanarak duraan yada hareket halinde
bulunan canllar ve nesneleri tekil veya oul halde tanmlamakta kullanlmaktadr. RFID sistemleri ilk olarak 1940
l yllarn balarnda ngilterede dost ve dman uaklarnn tanmlanmasnda kullanlmtr.[1]
RFID sistemleri tedarik zincirinde, lojistik uygulamalarnda, envanter tutulmasnda, perakende satta, deme
sistemlerinde, otoyol ve VIP geilerinde, eriim kontrolnde, salk verilerinin depolanmasnda ve canllarn
izlenmesinde yaygn olarak uygulama alan bulmaktadr
Bu almada radyo frekans kimlik tanma sistemleri okuyucu birimi iin mikroerit yama anten tasarm
parametreleri incelenmi, 2.4 GHz frekans bandnda anten hesaplamalar ve optimizasyonu yaplmtr.[2][3].
Anten tasarmnda dielektrik sabiti ve dielektrik kalnlk deitirilerek anten parametreleri zerindeki etkileri
incelenmi ve hesaplanan teorik deerler anten benzetim program ile de gereklenmitir.[4]

1. Giri
Radyo frekans tanmlama sistemleri, tanmlama uygulamasn radyo dalgalarn kullanarak gerekletirdiinden alc
ve verici arasnda dorudan temas ve dorudan gr artna gerek duymamaktadr
Radyo frekans kimlik tanmlama (RFID) sistemlerinin uygulama alanlarna rnek olarak: rn datm zinciri
uygulamalar, retim, envanter muhasebesi ve kontrol, hastane, hasta tanmlama, tedavi ve tbbi kaytlarn kontrol,
ktphane, mze, sanat galerisinde rn tanmlama, kontrol ve gvenlik uygulamalar, otomotiv endstrisinde rn
zellikleri ve bakm bilgi kaytlarnn takibinde, akll kart uygulamalarnda, rn satn alma, seyahat kartlar
uygulamalar, polis ve emniyet uygulamalar(delillerin ve delil noktalarnn kaytlar), tamaclkta (konteyner ve
bagaj bilgileri takibinde), deerli rn retimi ve deerli rn izlenmesinde, kamu tamacl, spor karlamalar,
kayak pist kullanm gibi bilet gerektiren uygulamalar, karayollar gei cretleri toplanmas, gda ve ila sanayinde
zellikleri son kullanm tarihlerinin izlenmesi ve sahte ilalarn takibinde, ila tanmlamada, hayvanlarn kimlik ve
a bilgilerinin izlenmesi ve pasaport uygulamalar verilebilir. [1][4][5]
Radyo frekans tanmlama sistemleri, radyo frekans ile yaplan sorgular almaya ve cevaplamaya olanak tanyan
etiket (transponder), okuyucu (alc verici) ve alnan bilgilerin depoland veri tabanndan olumaktadr. [3][6]
Etiket, okuyucu tarafndan gnderilen elektromanyetik alana girdiinde aktif olur. Aktif olan etiket, sadece
kendisine ait olan programlanm kimlik bilgisini okuyucuya gnderir. Okuyucu, alc anteni yoluyla etiketin
gndermi olduu bilgiyi alr, haberleme iin gelitirilmi yazlm kullanarak bilgiyi ilenmek ve depolanmak
zere gerekli veri tabanna iletir.

ekil 1. RFID sistem bileenleri

RFID sistemleri uygulamann gerekletii anda veriyi elde etme, gelen verileri dorulayabilme, bilgi sistemine
herhangi bir gecikme olmadan srekli veri gnderme zelliklerine sahip olduklarndan geleneksel bilgi toplama
sistemlerine gre tercih edilmektedir.

Mikroerit yama antenler uak, uzay mekii, uydu ve fze uygulamalar gibi, boyut, arlk, performans, montaj
kolayl asndan kstlayc uygulamalarda, mobil radyo ve kablosuz haberleme gibi, kk profilli antenlere
gereksinim duyulan uygulamalarda kullanlmaktadr. Kk profilli, dzlemsel ve dzlemsel olmayan yzeylere
uyumlu basit yaplar, modern baskl devre teknolojisi ile ucuza retilebilmeleri, sert yzeylere monte edildiklerinde
mekanik anlamda salamlklar en nemli avantajlardr. Basit yaplar, dielektrik profil tabaka zerine eitli
geometri ve konfigrasyonlarda ma amal yaptrlan yama ve alt yzeyine yaptrlan topraklama yamasndan
ibarettir. (ekil 1) Yamann beslemesi, genellikle genilii yamann geniliine kyasla olduka dar olan iletken
mikroerit hat ile ya da yamann uygun bir noktasndan uygulanan prob vastasyla yaplr. (ekil-2)
Bunun yannda, balca dezavantajlar; dar bant genilii, dk verimlilik , dk kazan , besleme ve eklem
ksmlarndaki istenmeyen malar, dk g ileme kapasitesi , yzey dalgalar uyarmdr.
Bu almada, temel mikroerit yama anten tasarmnda Hammerstad ve Jensen formlasyonlar kullanlmtr.[7]-
[8] ncelikle, kullanlacak dielektrik profilin tr (dielektrik sabiti), ykseklii ve alma frekans belirlenerek,
temel mikroerit yama formlasyonlar ile dikdrtgen yamann boyutlar (uzunluu ve genilii) hesaplanmtr.
Konvansiyonel mikroerit yama antenin 2,4 GHz frekans bandnda rezonansa gelmesi amalanmtr. Mikroerit
hattn genilii, mikroerit hattn karakteristik empedansn tayin edecek ekilde belirlenmitir. Mikroerit hattn
empedans uygunlatrma forml gerei, rezonans frekansnda antenin giri empendansn hattn karakteristik
empedansna dntrerek, hattan antene doru verimli g transferi yaplmasn salanmtr. Konvansiyonel yama
anten tasarmnda, yamann boyu rezonans frekansn, genilii ise rezonans giri empendasn dorudan etkiler.
Yamann uzunluu rezonans frekansnn dalga boyu ile doru orantl, genilii ise rezonans giri empedans deeri
ile ters orantldr. Kullanlan dilelektrik profilin dielektrik sabiti ve ykseklii de anten boyutlarn etkileyen
faktrlerdir. Tasarmda optimum ykseklikte, yaygn kullanlan Likit Kristal Polimer dielektrik profil tercih
edilmitir.

ekil 1 Mikroerit Yama Antenin Yaps ekil 2 Mikroerit Beslemeli Dikdrtgensel Yama Anten

Teorik olarak hesaplanan anten tasarm deerleri, FEKO programna[9] aktarlarak yaplan benzetimlerde nce
dielektrik taban ykseklii sabit (1.524mm) alnarak 4 farkl malzeme seilerek
r
deerleri deitirilmi ekil 3-4;
daha sonra en yksek kazancn elde edildii Rogers TMM3
r
= 3.27 malzemesi seilerek dielektrik taban
ykseklikleri h=1.1-1.27-1.524-1.6 olarak deitirilmi ve her iki koul iin de anten kazanlar ve yansma
katsys incelenmi ve sonular ekil 5-6 da ve Tablo 1ve Tablo 2 de verilmitir.

Feko Sonular
mm @ 2.45GHz
retici rn Kodu r tan Kalnlk W L Wm Lm Wf Lf dB
Rogers TMM3 3.27 2.00E-03 1.524 41.87 32.86 0.7244 19.93 3.611 18.99 5.34
Arlon 25N 3.38 2.50E-03 1.524 41.34 32.33 0.687 19.68 3.529 18.73 5.18
Rogers RO4003C 3.55 2.40E-03 1.524 40.56 31.56 0.6327 19.32 3.409 18.35 5.21
Rogers RO4350B 3.66 3.40E-03 1.524 40.08 31.09 0.5998 19.09 3.336 18.11 4.95

Tablo 1 Deiik
r
deerleri iin hesaplanan anten parametreleri ve kazanlar


Feko Sonular
mm @ 2.45GHz
retici rn Kodu r tan Kalnlk W L Wm Lm Wf Lf dB
Rogers TMM3 3.27 2.00E-03 1.1 41.87 33.03 0.5 19.95 2.606 18.99 5.23
Rogers TMM3 3.27 2.00E-03 1.27 41.87 32.97 0.588 19.94 3.01 18.99 5.27
Rogers TMM3 3.27 2.00E-03 1.524 41.87 32.86 0.7244 19.93 3.611 18.99 5.34
Rogers TMM3 3.27 2.00E-03 1.6 41.87 32.83 0.767 19.92 3.79 18.99 5.38

Tablo 2 Deiik h

deerleri iin hesaplanan anten parametreleri ve kazanlar

ekil 3
r
(3.27-3.38-3.55-3.66) nin deiimine bal olarak 2.45 GHz de kazancn kartezyen ve kutupsal
koordinatlarda deiimi

ekil 4
r
(3.27-3.38-3.55-3.66) nin deiimine bal olarak 2.45 GHz de s
11
parametresinin deiimi

ekil 5 h(1.1-1.27-1.524.1.6) nin deiimine bal olarak 2.45 GHz de kazancn deiimi


ekil 6 h(1.1-1.27-1.524.1.6) nin deiimine bal olarak 2.45 GHz de s
11
parametresinin deiimi

3. SONULAR
almann ana amac 2.4Ghz de RFID okuyucu sistemleri iin yksek kazanl mikroerit yama anten tasarmdr.
Hesaplanan teorik anten parametreleri ile FEKO benzetim programyla elde edilen sonular birbirlerine ok yakn
elde edilmitir.
Benzetimler sonucu elde edilen en yksek kazan deeri Rogers TMM3 rn kodlu
r
=3.27 olan h=1.524mm
kalnlnda dielektrik tabana sahip yama anten iin 5.34 dB olarak elde edilmitir. 2.4GHz rezonans frekansnda
elde edilen geri dn kayb ise -27 dB dir.
Dielektrik malzeme kalnlklar deitirildiinde en yksek kazan h= 1.6mm ve
r
=3.27 alndnda 5.38dB olarak
elde edilmitir. Bu durumda elde edilen geri dn kayb ise -23 dB dir.
Mikroerit yama antenin dielektrik sabitini deitirerek yama boyutlarn kltmek dolaysyla anten boyutlarn
da kltmek mmkn olmaktadr. Yama boyutlarndaki deiimler antenin farkl frekans aralklarnda almasn
mmkn klmaktadr.

KAYNAKLAR
[1] Aktl Kavas Radyo Frekans Tanmlama Sistemleri Elektrik Mhendislii Dergisi (EMO) Say 430, sayfa:74-
80, Nisan 2007
[2] Bhuptani, Manish, RFID Field Guide: Deploying Radio Frequency Identification Systems
[3] Finkenzeller, Klaus, RFID Handbook: Fundamentals and Applications in Contactless Smart Cards and
Identification 2nd Edition (Hardcover)
[4] Glover, Bill, RFID Essentials (Theory in Practice (O'Reilly))
[5] Harper, Jim, RFID Tags and Privacy", Competitive Enterprise Institute, No. 89, Washington 2004,
[6] Shepard, Steven, RFID (McGraw-Hill Networking Professional)
[7] ]. Volakis J., Antenna Engineering Handbook, McGraw Hill, Amerika Birleik Devletleri, Haziran 2007
[8] Huang Y., Boyle K.,Antennas: From Theory to Practice , John Wiley and Sons Ltd , Singapur, Ekim 2008
[9] http://www.feko.info

Prof.Dr. Merih Bykdurann Krnm Teorisine Katklarndan rnekler

Ayhan Altnta
Bilkent niversitesi
Bilkent 06800 Ankara
altintas@bilkent.edu.tr

zet: Prof.Dr. Osman Merih Bykdurann yksek frekans tekniklerine yapm olduu katklardan bahsedilecek ve
rnek olarak UTD (Krnmn dzgn geometric teorisi)nin daha yksek dereceli terimlerini iine alan
Geniletilmi UTD zm nerisi detayl bir biimde anlatlacaktr.

1. Giri
Prof.Dr. Merih Bykdura, elektromanyetik alannda lkemizde yetimi nemli bilim insanlarndandr. 1979
ylnda ODT Elektrik Mhendislii blmnden lisans, sonra Ohio State niversitesinden 1981 ylnda yksek
lisans ve 1984 ylnda da doktora derecelerini alm, 1984-1986 yllarnda Ohio State niversitesi ElectroScience
laboratuvarnda kdemli aratrmac olarak altktan sonra ODTye dnm ve 2005 ylna kadar Elektrik-
Elektronik Mhendislii Blmnde retim yelii yapmtr. Maalesef bir beyin kanamas sonucunda 2005
ylnda rahatszlanm ve 2007 ylnda vefat etmitir. Kendisinin zellikle doktora almalarnda ele alm olduu
elektromanyetik problemler ve nerdii zmlerden bahsedilecektir.

2. Prof. Dr. Bykdurann ele ald krnm problemleri
Prof.Dr. Bykdurann doktora tezi esas olarak iki blmden olumaktadr. Birinci blm bir kenar yaps iin
Green fonksiyonun kresel koordinatlarda oluturulmas ve daha sonra bu Green fonksiyonu kullanlarak kenara
oturtulmu bir kreden sanmn bulunmasdr. Ayn Green fonkisyonu ile T-matris ynteminin badatrlmas ile
kenarda kre yerine genel bir sandrc da konulabilmekte ve birden ok sandrcnn bulundurulmas da
zlebilmektedir.

kinci blm ise Prof. Bykdurann doktora tez danman olan Prof. Kouyoumjianin Prof. Pathak ile beraber
gelitirdikleri UTDnin geniletilmesi hakkndadr. Prof. Bykdurann nerdii Geniletilmi UTD kavram ile 3
boyutta kenara yakn blgelerde bulunan alc ve vericiler arasnda elektromanyetik iliki daha doru
yazlabilmektedir. Prof. Bykdura nn bu almas daha detayl anlatlacaktr.

3. Kenar iin Diyadik Green Fonksiyonunun Kresel Koordinatlarda Bulunmas ve
Uygulamalar
J.B. Keller [1] ve Kouyoumjian-Pathak [2] tarafndan ekil 1. de grlen sonsuz uzunluktaki bir kenar yaps iin iki
boyutlu bir Green fonksiyonu kullanlarak krnm problemi zlm ve bu zme asimtotik yaklam yaplarak
GTD (Krnmn Geometrik Teorisi) ve UTD yntemleri nerilmitir. Elde edilen UTD difraksiyon katsaylar iki
boyutta doru sonular vermektedir, 3 boyutlu yaplara ise ekildeki as kullanlarak uygulanmas nerilmitir.
Bu neri 3 boyutlu problemin 2 boyuta indirgenmesi rnek alnarak ve alann sreklilii varsaymyla yaplm, ama
matematiksel olarak tretilmemitir. Bugn bu yntem krnm hesaplamalarnda younlukla kullanlmaktadr.
Ancak asnn kk olduu durumlarda yani kenar boyunca ilerleyen dalgalar bu yntemle doru olarak
yazabilmek gtr. Bu amala Prof. Bykdura doktora tezinde kresel vektr dalga fonksiyonlar kullanarak 3
boyutta Green fonksiyonunu ifade etmitir. Bu ifade [4] nolu kaynakta 51 nolu denklemde verilmitir. Bu ifadenin
kaynak noktasndaki tekillii de ieren tam bir zm olduuna dikkat ekilmelidir.

Bu Green fonksiyonu kullanarak kenara yakn bir yerde bulunan ok kk bir dipoln oluturduu elektrik alanlar
bulunmu ve eigenfonksiyon yntemi zmleri ile karlatrlm ve tam bir uyum elde edilmitir. boyutta elde
edilen Green fonksiyonunun nemli bir sonucu paraksiyal blge dediimiz alc ve vericinin kenar boyuca uzand
durumlarda elektrik alan analitik olarak ifade etmeye olanak salamasdr. Green fonksiyon ifadesinde kaynak
orijine ok yakn, gzlem ise kenar boyunca uzakta olursa silindirik koordinatlarda

E(R) b K
z
c
r
t
1-
c
r
e
-jko z
t
t sin
c
r
z
c m +
t
z cos
c
r
z
c m ; E

PROF. DR. MERH BYKDURA ZEL OTURUMU (MB)
eklinde yazlabilir. Burada K bir sabit katsay, kenar as da 2- olarak tanmlanmtr. Kenar asnn 180
dereceden dk olduu durumlarda ( 2 ) kenara yakn anten veya sandrclar arasnda kuvvetli bir
balam olduu grlmektedir. Kenar dalgas diyebileceimiz bu dalgalar bir yar dzlem iin ( =2)

E(R) b K
z t
e
-jkoz
t
t sin
2
z
c m +
t
zcos
2
z
c m ; E

olarak yazlabilir.

R
R
r
r
2
x
z
y

ekil 1. Yayn yapan kaynak yannda kenar geometrisi

4. Geniletilmi UTD
Eer gelen dzlem dalgann elektrik alan
'
'
o
i i
o
E E
=
ise, z- bileeni
'
sin
'
o
i i
z
o
E E
=
olarak yazlabilir. Snr koullarndan sanan alann z bileeni

E
z
d
=- E
bo
'
i
(0) D
s
s
e
-jks
sin b
o

eklinde ifade edilebilir ve
'
o o
= alnmaldr. z-ynnde geometride bir deiim olmadndan, Maxwell
denklemleri dier alan bileenlerinin

E
t
d
=- jk
z
k
2
- k
z
2
d
t
E
z
d
+ j~n
o
k
2
- k
z
2
t
z #
d
t
H
z
d

olarak yazlmasna olanak salar. Burada
H
z
d
bulunmadndan sadece birinci terim kullanlacaktr. ekil 2den

s
s
x
y
z
Q
E

ekil 2. Gelen dzlem dalga iin kenar geometrisi

kz =- kcos b
o
olduu grlebilir.

Yukardaki
E
z
d
ifadesini denkleme koyarak

E
z
d
= E
bo
'
(0)
jkt
cot b
o
2z
2D
s
s
e
-jks

E
t
d
=
jk sin
2
b
o
cos b
o
2t
2E
z
d
.

Trev ilemlerini dikkatlice yaparak

E
z
d
=- E
bo
'
i
(0) D
s
s
e
-jks
sin b
o

E
t
d
=- E
bo
'
i
(0)
s
e
-jks
jk
cot b
o
sin b
o
1
2s
2D
s
-
2s sin b
o
D
s
- jk sinb
o
D
s
; E

E
bo
d
= E
bo
'
i
(0)
s
e
-jks
jk
cot b
o
2s
2
-
jk
1
; E
D
s

olarak bulunur. Benzer bir yaklam
E
i
b E
z
'
i t
z
'
(
H
i
b Y
o
E
z
'
i t
b
o
'
) polarizasyonu iin de
uygulanabilir ve sonular matris olarak

E
bo
d
E
z
d
E
s
d
> H =
-D
s + D
1
D
3
D
5
D
2
-D
h + D
4
D
6
> H
E
bo
'
i
E
z
'
i
= G
s
e
-jks

eklinde zetlenebilir. Burada
D
s
ve
D
h
UTD difraksiyon katsaylar, ve
D
1
,
D
2
,
D
3
,
D
4
,
D
5
ve
D
6
da yksek mertebeden terimlerdir. Bu sayede UTDnin kaynak veya gzlem noktasna daha yakn blgelerde
de geerli olmasna imkan salanmtr. Dikkat edilecek nemli bir nokta da yukardaki sonucun yar dzleme gelen
bir dzlem dalga iin tam sonu olduudur.

5. Sonu
2007 ylnda kaybettiimiz Prof. Dr. Merih Bykdurann elektromanyetikte yksek frekans tekniine yapm
olduu katklardan rnekler verilmi ve katklarn nemi anlatlmtr. Elektromanyetik literatrnde nemli yeri
olan bu katklar yapan Prof. Dr. Merih Bykduray gen yata kaybetmenin acsn yaamaktayz. Umarz
gelecekte onun katklarn daha ileri gtrecek gen nesiller yetiir.

Kaynaklar
[1]. Keller J.B., Geometrical Theory of Diffraction , J. Opt. Soc. Am., vol.52, pp.116-130, 1962.
[2]. Kouyoumjian, R.G., ve Pathak P.H., A Uniform Geometrical Theory of Diffraction for and Edge in a Perfectly
Conduction Surface, Proceedings IEEE, vol.62, pp. 1448-1461, 1974.
[3]. Buyukdura O.M., Radiation from Sources and Scatterers near the Edge of a Perfectly Conducting Wedge,
PhD dissertation, Ohio State University, Columbus, OH, 1984.
[4]. Buyukdura O.M., Goad S.D. ve Kouyoumjian R.G., A Spherical Wave Representation of the Dyadic Greens
Function for a Wedge, IEEE Trans. on Antennas and Propagation, Vol.44, no.1, s.12-22, 1996.
[5]. Buyukdura O.M., GTD Solution with Higher Order Terms to the Diffraction by an Edge: Towards a Uniform
Solution, IEE Proc.-Microw. Antennas Propag. vol.143, no.1, s. 43-50, February 1996.


S. Alp Azizolu*, S. Sencer Ko, O. Merih Bykdura
Ankara
skoc@metu.edu.tr

*Aselsan A.
HBT Elektronik Tasarm Direktrl
Ankara
sazizoglu@aselsan.com.tr

zet: Skalar dalgalarn, T-matrisi bilinen iki sacdan, bolukta zaman uzam salm, T-matris metodunun
zaman uzamnda formle edilmesiyle bulunmutur. T-matrisi kegen olmayan, geliigzel ekilli bir sacy
benzetimlemek iin merkezi koordinat orijininden kaydrlm bir kre kullanlm ve T-matris entrilerini
doldurmak iin gerekli yzey entegralleri nmerik olarak hesaplanmtr.

1. Giri
Skalar dalgalarn geliigzel ekilli, yumuak (Dirichlet snr koulu), bir tek sacdan, bolukta zaman uzam
salm [1]de verilmitir. Birden fazla sacdan salm problemlerinin zmnde gerekli olan teleme
adisyon teoremleri (translational addition theorems) bir koordinat sistemindeki dalga fonksiyonlarn, teleme
ile elde edilen baka bir koordinat sistemindeki dalga fonksiyonlar cinsinden ifade eder. Zaman uzam skalar
kresel dalga fonksiyonlar iin teleme adisyon teoremlerinin ve skalar dalgalarn iki kreden, bolukta zaman
uzam salmnn formlasyonu ve nmerik zellikleri [2]de verilmitir. Bu makalede, geliigzel ekilli bir
sacnn izole-sac zaman uzam T-matrisi ve zaman uzam birden fazla sacdan salm iin formle edilmi
balaml denklemler kullanlarak skalar dalgalarn iki sacdan, bolukta salm formle edilmitir.
Formlasyonu test etmek iin nmerik bir rnek verilmitir. Zaman uzam salm, literatrde iyi bilinen frekans
uzam iki kreden salm ifadelerinin ters Fourier dnmleri ile nmerik olarak test edilmi ve sonular
deerlendirilmitir.

Problemin formlasyonu ve zm 2. blmde verilmi, bulunan ifadeler 3. blmde nmerik olarak test
edilmitir. Gzlem noktasnn 0 merkezli ilk koordinat sistemindeki kresel koordinatlar ) , , ( R , 0 merkezli
ikinci koordinat sistemindeki kresel koordinatlar ise ) , , ( R dr. kinci koordinat sisteminin merkezi, 0 ,
birinci koordinat sisteminin merkezi 0 ya gre ) , , (
0 0 0
R koordinatldr. Dalgalarn boluktaki yaylma hz
c ile gsterilmitir.

2. Formlasyon ve zm
Gelen bir skalar dalgann varlnda geliigzel ekilli iki sac ve koordinat sistemleri ekil 1de gsterilmitir.
) , (
) 1 (
t
nm
R ve ) , (
) 4 (
t
nm
R srasyla duran ve da doru yaylan dalga fonksiyonlarn gsterir, [2]. Gelen alan,
duran dalga fonksiyonlar cinsinden yazlabilir,

= =
=
0
) 1 (
) , ( ) ( ) , (
n
n
n m
nm
i
nm
i
t t f t R R . (1)

) (t f
i
nm
, bilinen bir gelen alan iin veya bilinen bir kaynak iin bilinmektedir. Birinci ve ikinci saclardan
salan dalgalar,
1 s
ve
2 s
, da doru yaylan dalga fonksiyonlar cinsinden her bir sacnn kendi koordinat
sisteminde aadaki gibi yazlabilir,


= =
=
0
1
) 4 ( 1
1
1
) , ( ) ( ) , (
n
n
n m
nm
s
nm
s
t t f t R R , (2)

= =
=
0
2
) 4 ( 2
2
2
) , ( ) ( ) , (
n
n
n m
nm
s
nm
s
t t f t R R . (3)

Toplam salan alan ise bunlarn toplamdr,

) , ( ) , ( ) , (
2
2
1
1
t t t
s s s
R R R + = . (4)

ekil 1. Gelen bir skalar dalgann varlnda geliigzel ekilli iki sac ve koordinat sistemleri.

ki kreden zaman uzam salm iin formle edilmi balaml denklemler, [2]de verilmitir,

( ) ( ) ,
20
2 12
10
1
1
21 2 12 1
i s
f f + = (5)

( ) ( ) .
10
1 21
20
2
2
12 1 21 2
i s
f f + = (6)

Bu denklemler T-matrisi kegen olmayan, geliigzel ekilli iki sacdan salm iin de kullanlabilir. (5) ve
(6) ifadelerinde , entrilerinde ) (t olan kegen bir matris, i her bir sacnn izole-sac zaman uzam T-
matrisi,
i
f ,
1 s
f , ve
2 s
f , entrilerinde srasyla ) (t f
i
nm
, ) (
1
t f
s
nm
, ve ) (
2
t f
s
nm
ieren stun vektrleri; ve
10
,
20
, 12 ,
ve 21 entrilerinde srasyla ( ) t n m n m ; , ,
10
, ( ) t n m n m ; , ,
20
, ( ) t n m n m ; , ,
12
, ve ( ) t n m n m ; , ,
21
ieren
matrislerdir. Zaman uzam teleme katlanma fonksiyonlar ( ) t n m n m ; , , ve ( ) t n m n m ; , , , [2]de verilmitir.
Bilinen bir gelen alan iin, her bir geliigzel ekilli sacnn izole-sac zaman uzam T-matrisi biliniyorsa,
salan alan katlanma fonksiyon vektrleri,
1 s
f ve
2 s
f , (5) ve (6) denklemlerinin direkt ters katlanma (direct
deconvolution) yntemi, [2], ile zlr. Bulunan salan alan katlanma fonksiyonlarnn (2) (4) ifadelerinde
kullanlmasyla iki sacdan salan toplam salan alan bulunur. Geliigzel ekilli bir sacnn izole-sac
zaman uzam T-matrisi, T-matris metodunun zaman uzamnda formle edilmesiyle bulunabilir, [1]. lk nce,
aadaki yzey entegralleri hesaplanarak, ) (t Q matrisi doldurulur,

. ) , ( , ) , ( ,
1
) (
,
s d t
c
R
S
n
t
c
R
O
c
t Q
S
nm n nm

)
`
\
|

\
|

=

(7)
1. sac

2. sac

i
x
0
y
z
0
k
1
x
1
0
1
y
1
z
2
x
2
0
2
y
2
z
Daha sonra, direkt ters katlanma ile zlr,

) ( ) ( ) ( t t t Q = . (8)

Aadaki yzey entegrallerinin hesaplanmasyla, ) (t
e
Q matrisi doldurulur,

. ) , ( , ) , ( ,
1
) (
,
s d t
c
R
S
n
t
c
R
S
c
t Q
S
nm n
e
nm

)
`
\
|

\
|

=

(9)
) (t
e
Q ve nin matris katlanmas ile izole-sac zaman uzam T-matrisi bulunur,

) ( ) ( ) ( t t t
e
Q T = . (10)

(7) ve (9) ifadelerinde ) , (
nm
Tesseral harmonikler, [2], ) , (
nm
ise ) , (
nm
nin karmak eleniidir.
n f ] [ , f skalar fonksiyonunun n boyunca ynl trevini ifade eder ve aadaki gibi tanmlanr,

( ) n =

. f
n
f
. (11)

, gradyan operatrn gsterir ve n sacdan dar ynde dik birim vektrdr.
n
S ve
n
O , [2]de
tanmland gibi srasyla duran dalga ve dar doru yaylan dalgalar temsil eder.

3. Nmerik Sonular ve Deerlendirme
Bolukta, z + ekseninden ( 0 = ) gelen bir dzlem dalgann geliigzel ekilli iki sacdan salmn ele
alalm. T-matrisi kegen olmayan, geliigzel ekilli saclar benzetimlemek iin her birinin merkezi kendi
koordinat orijininden kaydrlm kreler kullanlabilir, ekil 2.

ekil 2. Koordinat orijininden kaydrlm bir kre.

Gelen dalga, sresi yaklak 17 2 ns olan Gaussian sinyal biimli olsun. Bu gelen dalga iin (1)deki katlanma
fonksiyonu aadaki gibidir,

2 2
65 . 5
0
) 1 2 ( ) 1 (
2
1
) (
t n i
n
e n t f

+ = . (12)

Birinci sac, koordinat orijininden
1
z + ekseninde ( ) 4 a kadar kaydrlm, 25 . 0 = a m yarapl bir kre
olsun ve birinci koordinat sisteminin merkezi
1
0 , 0 'ya gre ) 2 , 2 , 3 ( koordinatl olsun. kinci sac ise
koordinat orijininden
2
z + ekseninde ( ) 4 b kadar kaydrlm, 25 . 0 = b m yarapl bir kre olsun ve ikinci
koordinat sisteminin merkezi
2
0 , 0 ya gre ) 2 , 2 , 3 ( seilmitir. Toplam salan alan bulmak iin, 2.
Blmde aklanan formlasyon kullanlmtr. ekil 3de, 0 ya gre ) 2 , 2 , 10 ( gzlem noktasnda,
uyar dalga biiminin tepe deerine normalize edilmi salan alan iin iki zm zamana kar izilmitir. Dz
a
}d
x
i
0
y
z
izgi, anlatlan zaman uzam formlasyonu kullanlarak; x iaretleri ise merkezi koordinat orijinine oturan
krelerin kullanld iyi bilinen frekans uzam zmnn ters Fourier dnmnn FFT yntemiyle
alnmasyla bulunmutur. x iaretli zmde saclarn koordinat merkezleri telenmi,
10 , o
R ve
12 , o
R nceki
zme gre deitirilerek iki kreden salm problemi haline getirilmitir. Her iki zmde de almlarda
sadece 2 terim dahil edilmitir. Nmerik deneylerde, saclarn boyutlar ve aralarndaki uzaklk gelen dalgann
sinyal biimindeki en yksek frekans bileenindeki dalga boyuna gre kk olduunda, zm hzlca
yaknsamaktadr. Geliigzel ekilli iki sacdan salm zm iki kreden salm formlasyonunu
kullanmaktadr. Ancak, saclarn T-matrisleri kegen deildir ve T-matrisleri elde etmek iin ) (t Q ve ) (t
e
Q
matrislerinin entrileri yzey entegrallerinin nmerik hesaplanmas ile bulunmu, (7)-(10), ve daha sonra
katlanma ve direct ters katlanma ilemleri yaplmtr. Byk matris boyutlarnn neden olaca nmerik
hatalardan kurtulmak iin verilen rnekte krelerin yaraplar ve merkezlerinden olan telenmeleri gelen
dalgann sinyal biimindeki en yksek frekans bileenindeki dalga boyuna gre kk tutulmutur.
0 10 20 30 40 50 60 70 80
0.04
0.035
0.03
0.025
0.02
0.015
0.01
0.005
0
0.005
t (ns)

s

(

R
,

t
)

hesaplanan
referans

ekil 3. Gaussian darbe dalga biimli, z + ekseninden gelen bir dzlem dalgann yaratt, 0 ya gre
) 2 , 2 , 10 ( gzlem noktasnda, iki sacdan salan toplam salan alan-zaman kar.

Zaman uzam zmnde karlalan nmerik hatalarn balca nedenleri, kullanlan direkt ters katlanma
algoritmas, ok fazla saydaki katlanma ve ters katlanma ilemi ve teleme adisyon teoremlerinin nmerik
zellikleridir. Elektriksel olarak kk olan saclarda olduu gibi, eer alan seri almlarnda kullanlan terim
says dk tutulabilirse (ilgili denklemlerde matris boyutlarnn kk olmas) formlasyon iin ksa hesaplama
zamannda yeterli sonular alnabilir. Seri almlarda daha fazla terimin dahil edilmesi gereken elektriksel
olarak daha byk saclarda etkin ve doruluu yksek zaman uzam nmerik algoritmalar kullanmak gerekir.
Direkt ters katlanmaya alternatif olarak sistem tanmlama teknikleri kullanmak, katlanma entegrallerini
Gausssian entegrali yntemi ile almak, doruluu daha yksek sonulara ulamak iin kullanlabilir.

Zaman uzam yaklam, frekans uzam yntemine hesaplama asndan bir stnlk salamamaktadr, bu
nedenle frekans uzamna alternatif olarak sunulmamaktadr. Ancak, verilen formlasyon salm probleminin
zmne deiik bir bak as sunmaktadr. Zaman uzam formlasyonunun, dalga yaylmn ve salm
mekanizmasn fiziksel olarak daha iyi aklad ve problemin zmnde ngr salad dnlmektedir.
Ayn zamanda, bu alma, time gating ve zaman uzam modelleme gibi zaman uzam uygulamalarnda yararl
olabilir. Bu nedenlerden, almann nemi, birden fazla sacdan salmn zaman uzam formlasyonunun ve
uygulamasnn literatre kazandrlmasdr.

Kaynaklar
[1] S. S. Koc, O. A. Civi, ve O. M. Buyukdura, An application of the T-matrix method to time-domain
scattering, Proc. IEEE Int. Antennas and Propagation Symp. and URSI Radio Science Meeting, 2001, MA,
s.336.
[2] S. A. Azizoglu, S. S. Koc, ve O. M. Buyukdura, Time domain scattering of scalar waves by two spheres in
free-space, SIAM J. Appl. Math., 70, s.694-709, 2009.
Yaknnda Sac Bulunan Byk Sonlu Dizi Antenlerden Sanmn Etkin
Analizi in Melez Krnm Teorisi - Ayrk Fourier Dnm -Momentler
Yntemi

Ramazan etin
(1)
, zlem Aydn ivi
(1)
, Paulo Nepa
(2)

(1)
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm
Ankara, Trkiye
rcetin@metu.edu.tr, ozlem@metu.edu.tr,

(2)
Pisa niversitesi, Enformatik Mhendislii Blm, Pisa, talya
paolo.nepa@iet.unipi.it

zet: Bu almada yaknnda sac bulunan byk sonlu dizi antenlerin sanmn etkin analizi iin melez bir
yntem nerilmitir. Yntem Ayrk Fourier Dnm (DFT) ve UTD Krnm Teorisinin, Momentler Yntemi
(MoM) formlasyonunda birletirilmesine dayanmaktadr.

1. Giri
Binlerce elemandan oluan elektriksel boyutu ok byk periyodik anten yaplarnn analiz ve sentezi gtr.
Elektriksel boyutlarn byk olmas problemdeki bilinmeyen saysnn ok artmas ile sonulanmaktadr. Bu nedenle
ya problem zlememekte ya da ok fazla hesaplama zaman ve hafza gerektirmektedir. Periyodik yaplarn
analizinde karlalan bir dier nemli problem ise sz konusu yapnn yaknnda bulunan platform, anten direi vb.
dier yaplardr. Periyodik yaplar olan frekans seici yzey (FSS) ya da radomlarn yaknnda bulunan antenler, ya
da EBG (Elektromagnetic band gap), meta malzeme vb. yaplarn zerinde yer alan antenlerin ma/sanm
problemleri ile periyodik anten dizilerinin yaknnda bulunan sac yaplarn analizi bu kapsamda ele alnabilir. Bu
almada, bu tr problemlerin etkin zm iin melez bir yntem gelitirilmesi amalanmtr. Melez bir yntem
kullanlmasnn nedeni, saysal yntemlerle analitik yntemleri birletirip daha ksa zamanda doruluu yksek
hesaplama yapabilen bir yntem gelitirmektir.
Byk anten dizilerinin yaknnda bulunan nesnelerden elektromanyetik dalga sanm analizini yapabilmek iin
gelitirilen melez yntem, byk anten dizilerinin n teknikleriyle yaplan analizinin, dizi akm dalmnn Ayrk
Fourier Dnmyle birlikte kullanmna dayanmaktadr. Benzeri almalar literatrde, [1,3] elektriksel olarak
byk anten dizilerinin analizi iin bulunmaktadr. Bu almada ise literatrdeki almalarn sonular, yaknnda
sac nesne bulunan anten dizilerini de kapsayacak ekilde geniletilmitir. Anten dizileri zerindeki gereki akm
dalmnn Ayrk Fourier Dnm alndnda birka baskn katsay dndaki katsaylarn ok kk olduu
bilinmektedir, [2]. Anten dizisinin alan hesabnda, akmlarn Fourier dnm yapldktan sonra elde edilen
ifadede, her bir nemli DFT katsays iin alanlar, birbiimli (uniform) beslenmi dizilerin yaratt alanlar olarak
dnlebilir, [2]. Dolaysyla her bir DFT katsays iin asimptotik UTD (Uniform Theory of Diffraction) analizi
yaplrsa diziden ma/sanm alanlar kolayca birka terimle ifade edilebilecek ekilde hesaplanabilir. Bu
zellikler, yaknnda sac bulunan byk anten dizilerinin MoM formlasyonunda kullanlarak daha hzl
hesaplama yapabilen bir yntem elde edilir.

2. Dizinin Yksek Frekans Yntemi ile Analizi
Elektriksel olarak byk dizilerde ma/sanm alanlar asimptotik UTD analizi kullanarak kolayca birka terimle
ifade edilebilecek ekilde hesaplanabilmektedir, [1,3]. Diziden yan ya da sanan alanlar, UTD analizi sonucu,
sonlandrlm Floquet dalgalar ve kenarlardan krnan Floquet dalgalar cinsinden denklem (1)deki gibi ifade
edilebilir. Bylece alanlar hzl bir ekilde hesaplanabilir.

(1)

3. Ayrk Fourier Dnm Temelli Yaklam
Anten dizileri zerindeki gereki akm dalmnn Ayrk Fourier Dnm alndnda birka baskn katsay
dndaki katsaylarn ok kk olduu bilinmektedir, [2]. Anten dizisinin alan hesabnda akmlarn Fourier
dnm yapldktan sonra elde edilen ifadede 2N+1 elemanl dizi iin, Denklem 2teki ifade Denklem 3e
yerletirildiinde - her bir nemli DFT katsays iin alanlarn, birbiimli beslenmi ve belirli bir faz kaymasna
sahip dizilerin yaratt alanlar olarak dnlebilecei Denklem 4te grlmektedir.


(2)

(3)

(4)

Tm DFT terimleri kullanldnda (4)deki toplam, denklem (3)deki ifade ile tamamen ayn sonucu verecektir. Bu
ifade de
larn pek ou sfra ok yakndr, bu nedenle alan bulmak iin birka terimin toplanmas yeterli olur.
teki toplamda gsterilen alan ise, 2N+1 elemanl, her elemann stnde ayn akm olan dizinin alandr. Burada,
her bir dizi farkl yne bakacak ekilde dorusal olarak fazlanmtr. nceki blmde anlatld gibi, birbiimli
akm dalmna sahip dizinin alanlar, UTD n analizi ile, baskn Floquet alan ve kenarlardan krnan Floquet
nlar eklinde birka terimle ifade edilir. Bylece (4)deki ifade daha hzl ve yksek dorulukla hesaplanr.

4. DFT-UTD-MoM Algoritmas
Byk dizilerden yan/sanan alan ifadesinin, birka baskn DFT katsays kullanlarak yksek dorulukla elde
edilebileceine ve ayn ekilde yine dizi antenin alan ifadesi iin UTD analizi kullanldnda bir ka nemli terimle
alanlarn hesaplanabileceine nceki blmlerde deyinilmiti. Bu iki yntem saysal bir yntem olan MoM ile
birletirilerek yaknnda sac yap bulunan byk anten dizilerinin analizinde kullanlmak zere bir melez yntem
nerilmektedir. nerilen formlasyonun admlar u ekilde zetlenebilir:
1. Dizi elemanlar zerinde toplam elektrik alann teet bileenini sfr yaparak bir entegral denklemi elde
edilir. Burada bilinmeyen, dizi zerindeki akm dalmdr. Kernel olarak ise sonsuz uzunlukta ubuk
akmn mkemmel iletken silindir varlndaki alan ifadesi kullanlr. Dizi elemanlar zerindeki akmlarn,
temel fonksiyonlar cinsinden alm yaplr. Elde edilen denklem Galerkin metoduyla dizi zerinde test
edilerek, bilinen MoM matris denklemi elde edilir. Buraya kadar yaplan ilemler geleneksel yntemin
admlardr.
2. Daha sonra bilinmeyen akm katsaylar, DFT ifadesiyle yer deitirilir. Bylece daha nceki blmlerde
akland gibi en genel durumda birbiimli akm dalmna sahip olmayan alan ifadesi bir biimli akm
dalmna sahip alan ifadeleri cinsinden yazlr.
3. Matris elemanlarnn hesapland integraller, birbiimli ardk faz verilmi dizilerin alan ifadelerini ierir.
Burada dizi alann ifade eden 2N+1 uzunluundaki toplamlar UTD analizinden elde edilen bileenin
toplam eklinde yazlr: baskn Floquet moda karlk gelen dzlemsel dalga, dizinin sonlarndan krnan
iki silindirik dalga. Bu dalgann mkemmel iletkenden sanmas da bilinen ifadelerle hesaplanabilir,
[4]. Bu durumda empedans matrisi aadaki ekilde ifade edilebilir:

(5)

: Balam empedans matris elemanlar DFT dnm matrisi ile arplm durumda, 2 boyultu serbest uzay
Green fonksiyonu kullanlarak elde edilir, daha sonra UTD analizinde elde edilen nemli terimle (Baskn Floquet,
iki kenardan krnan Floquetler) ifade edilir.
: Balam empedans matris elemanlar, mkemmel iletken sacdan akm ubuu salmas ve dzlemsel
dalga salmas durumlarnn Green fonksiyonu kullanlr (UTD analizinde elde edilen baskn Floquet dzlemsel
dalgasnn ve kenarlardan krnan silindirik dalgann sanmlarna karlk gelir)
(
): Anten dizisi zerindeki akm dalm vektr

(
): Beslemede kullanlan voltaj dalm vektr

MoM formlasyonunda bilinmeyen akm katsaylar yerine DFT katsaylar bilinmeyen olarak kullanlnca, yalnzca
nemli DFT katsaylar bilinmeyen olarak alnarak MoM matrisinin boyutlar kltlebilir. Burada %30-40
civarnda DFT katsays bilinmeyen olarak kullanlarak doruluu yksek zmler elde edilebilir. sternirse
denklem (5)de bilinmeyen says nemli DFT katsaylarn kapsayacak ekilde azaltlabilir.

5. Problem Geometrisi ve Saysal Sonular
nerilen yntem, ncelikle iki boyutlu bir probleme uygulanmtr. Yaknnda sonsuz uzunlukta mkemmel iletken
(PEC) silindir olan sonsuz uzunluktaki akm elemanlarndan oluan dorusal diziden ma probleminin geometrisi
ekil 1de grld gibidir. Kanonik problemin analizi Momentler Yntemi kullanlarak yaplm, dizi zerindeki
akm dalm hesaplanmtr, hesaplamalar TM (Transverse Magnetic) polarizasyon varsaymyla yaplmtr.

ncelikle, MoM algoritmasnda DFT temelli yaklam kullanlmtr. MoM formlasyonunda, anten dizisi
zerindeki bilinmeyen akm katsaylar DFT karl ile deitirilmi, az saydaki nemli DFT katsaylar
formlasyonda bilinmeyen olarak alnmtr. Bu yntemle elde edilen zm, geleneksel MoM ile elde edilmi
referans zm ile karlatrlmtr.

(a) (c)

(b) (d)
ekil 2: Yakn alannda mkemmel iletken silindir bulunan 21 elemanl -35dB SLLTaylor dalm ile beslenmi
anten dizisi ve 51 elemanl birbiimli dalmla beslenmi anten dizisinin akm dalmlar ve DFTleri, d
y
=0.5,
a=0.5, x
0
=2, y
0
=0 a) 21 elemanl anten dizisi zerindeki akm dalmnn DFTsi b) 21 elemanl anten dizisi
zerindeki akm dalm c) 51 elemanl anten dizisi zerindeki akm dalmnn DFTsi d) 51 elemanl anten dizisi
zerindeki akm dalm
ekil 2de de gsterildii gibi algoritmann DFT ksm, farkl sayda elemana sahip anten dizileri iin denenmitir.
ki farkl besleme tipi iin, Taylor ve birbiimli olmak zere, Momentler Yntemi kullanlarak anten dizisi
zerindeki akm dalmlar hesaplanmtr. (a) ve (c)de grld gibi pratik akm dalmlar iin ilgili DFT
0 5 10 15 20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
k (anten dizisi DFT numaras)
|
B
k
|

referans
3 DFT(merkez)
7 DFT
15 DFT
0 10 20 30 40 50
0
100
200
300
400
500
600
700
k (anten dizisi DFT numaras)
|
B
k
|

referans
1 DFT(merkez)
11 DFT
31 DFT
0 5 10 15 20
0
2
4
6
8
10
12
14
n (anten dizisi eleman numaras)
|
I
n
|

referans
3 DFT(merkez)
7 DFT
15 DFT
0 10 20 30 40 50
10
10.5
11
11.5
12
12.5
13
13.5
n (anten dizisi eleman numaras)
|
I
n
|

referans
1 DFT(merkez)
11 DFT
31 DFT
a

PEC
Silindir
Sac

x0 Dorusal
Anten
Dizisi

N
x
y
y0

-N

r
dy
ekil 1: Yakn alannda PEC sac bulunan sonsuz uzunluktaki
akm ubuklarndan oluan 2N+1 elemanl anten
katsaylarndan sadece birka baskndr. Bu baskn deerler kullanlarak elde edilen MoM formlasyonu sonucu
yeniden yaplandrlan akm dalmlar (b) ve (d)de gsterildii gibidir. Sadece merkezdeki baskn deerler
alnarak elde edilen akm dalmnn referans akm dalmnn genel motifinin ortalamasn takip ettii
grlmektedir. Kullanlan DFT katsaylar artrldnda hesaplanan akm dalmnn, referans akm dalmnn
genel motifini olduka iyi takip ettii gzlenmektedir.

6. Sonu
Bu almada yakn alannda sac yaplar olan elektriksel olarak byk anten dizilerinden ma/sanm
problemleri iin etkin bir melez yntem nerilmitir. Melez yntem, UTD metoduyla, MoM ve birbiimli olmayan
akm dalmlarnn etkin bir ekilde ele alnmas iin DFT ynteminin birleimidir. Melez bir yntem
kullanlmasnn nedeni, saysal yntemlerle analitik yntemleri birletirip daha ksa zamanda doruluu yksek
hesaplama yapabilen bir yntem gelitirmektir. Genel algoritmada kullanlan DFT yaklamyla ilgili baz
hesaplamalar yaplm ve bu yntemin MoM koduyla btnletirilebilecei gsterilmitir.

Teekkr
Bu alma, CNR (talya) - TBTAK (proje no:107E293) ikili anlamas erevesinde ksmen desteklenmitir.

Kaynaklar
[1] . Aydin Civi, P.H.Pathak, H.-T.Chou ve P.Nepa, A hybrid uniform theory of diffraction-Moment method for
efficient analysis of electromagnetic radiation/scattering from large finite planar arrays.Radio Science, c. 35, no. 2,
s. 607-620, Mar.-Nis. 2000.
[2]. H.-T. Chou, H.-K. Ho, P. H. Pathak, P. Nepa ve O. A. Civi, Efficient hybrid discrete Fourier transform moment
method for fast analysis of large rectangular arrays", IEE Proc. Microwave Antennas Propagat., c. 149, No. 1 s. 1-6,
ubat 2002.
[3]. L. Carin ve L. B. Felsen, Time harmonic and transient scattering by finite periodic flat strip arrays: hybrid
(Ray)-(Floquet mode)-(MoM) algorithm and its interpretation, IEEE Trans. Antennas and Propagat., c.41, no.4,
s.412-421, Nisan 1993.
[4] C.A. Balanis, Advanced Engineering Electromagnetics, John Wiley & Sons, New York, 1989.

Ksa Atml Lazer Isnlarnn Do grusal Olmayan Optik Ortamlarda Yaylm:
z odaklanm ve Plazma Olusumu
Burak Yedierler
Orta Do gu Teknik niversitesi,
Fizik Blm ve Uygulamal Matematik Enstits
Inn Bulvar 06531 Ankara, Trkiye.

e-mail: buraky@metu.edu.tr
Tel: + 90 312 210 5047
Fax: +90 312 210 5099
ZET: Bu al smada, Maxwell denklemlerinden tretilen homojen olmayan dalga denkleminden hareketle lazer
elektrik alannn zarf fonksiyonunun sagladg genel boyutlu yaylm denkleminden ba slayarak, zellikle yerkre
atmosferinde hareket eden bir lazer snnn z odaklanmas ve bunun sonucu olarak ortaya kabilecek ziksel olmayan
sn k snn optiksel alan iyonizasyonu ve plazma olu sumu ile durdurulmas mekanizmalar teorik bir model olarak
sunulmaktadr.
I. G
IR
I S
Ksa atml lazer snlarnn do grusal olmayan optik ortamlarda yaylm ve bu yaylm le ginde ortaya kan de gisik
ziksel etkilerin incelenmesi temel problemi son bir ka onyldr arastrclar cezbeden bir konu olarak karsmza
kmaktadr [1, 2].
Bu alsmada, Maxwell denklemlerinden tretilen homojen olmayan dalga denkleminden hareketle lazer elektrik
alannn zarf fonksiyonunun sa glad g genel boyutlu yaylm denkleminden baslayarak, zellikle yerkre atmos-
ferinde hareket eden bir lazer snnn z odaklanmas ve bunun sonucu olarak ortaya kabilecek ziksel olmayan sn
ksnn optiksel alan iyonizasyonu ve plazma olusumu ile durdurulmas mekanizmalar teorik bir model olarak
sunulmaktadr.
alsma su sekilde organize edilmistir: Birinci ksmda ksa atml (< 1 ps) ve yksek gl bir lazer snnn yerkre
atmosferinde boyutlu zamana ba gl genel yaylm denklemi karlms ve bu denklemde snn etkilendi gi ziksel
olaylar aklanmstr.

Ikinci ksmda dsk siddetli yaylm blgesinde (D SYB) lazer snnn enerjisinin korunarak
z odaklanm incelenmistir. nc ksmda ise z odaklanm sonucu yerkre atmosferinde optik alan iyonizasyonu
ile plazma olusumu ve olusan plazmann lazer sn enerjisini so gurmasyla sn ksnn ortadan kalkmas ziksel
proseslerinin yer ald g yksek siddet yaylm blgesi (Y SYB) incelenmistir.
II. GENEL BOYUTLU ZAMANA BA
GLI DO
GRUSAL OLMAYAN PROPAGASYON DENKLEMI

Ksa atml bir lazer snnn atmosferde yaylm problemi genellikle lazer snnn elektrik alannn saglad g Maxwell
denklemlerinden tertilen homojen olmayan dalga denklemi ile ifade edilir. Burada homojenli gi ortadan kaldran
ziksel etkiler do gal olarak optik ortamiin polarizasyon alan ve plazma akm yo gunlu gudur. Bu durumda yaylm
ortamn yerkre atmosferi olarak dsnd gmzde dalga denklemini
+

2
z
2

1
c
2
2
t
2
E(r, z, t) =
4
c
2
2
P(r, z, t)
t
2

J
p
(r, z, t)
t
(1)
olarak yazabiliriz. Denklemde,
2
yaylm ynne dik bilsenlere gre Laplas operatr ve srasyla E(r, z, t), P(r, z, t)
ve J
p
(r, z, t) lazer elektrik alan, polarizasyon alan ve plazma akm yo gunlu gudur. Denklemde do grusall g bozan
ksm tabiatiyle polarizaston alan ve plazma akm yo gunlu gundan kaynaklanmaktadr. Fiziksel etkileri daha net ve
tek tek aklayabilmek amacyla (1) asa gdaki gibi ifade edildi ginde [2],
+

2
z
2

1
c
2
2
t
2
E(r, z, t) = S
L
(r, z, t) +S
NL
(r, z, t) (2)
S
L
(r, z, t) ve S
NL
(r, z, t) fonksiyonlar do grusal ve do grusal olmayan kaynak terimlerini gsterirler. Bu durumda
do grusal kaynaklar, krnm, da glm ve grup hz dispersiyonu (GHD) etkileri [3] olacakken do grusal olmayan kay-
naklar ise ba gl elektron etkileri, Raman etkisi, plazma olusumu, plazma uyarlma alan etkisi, rlativistik etkiler ile
1
iyonizasyon etkisi olarak tanmlanabilirler. Bu durumda do grusal polarizasyona sahip z-ynnde hareket eden lazer
snnn elektrik alann
E(r, z, t) =
(r, z, t)
2
e
i(k0z0t)
be
x
+ c.c (3)
k
0
dalga numaras ve
0
tasyc frekans cinsinden ifade etti gimizde, do grusal ve do grusal olmayan kaynak terimleride
S
L
(r, z, t) =
S
L
(r, z, t)
2
e
i(k
0
z
0
t)
be
x
+ c.c (4)
S
NL
(r, z, t) =
S
NL
(r, z, t)
2
e
i(k0z0t)
be
x
+ c.c (5)
seklinde davranacaklardr. Buna gre tm bu ziksel olgular hesaba katt gmzda genel yaylm denklemi
h
+ 2ik
0

z
k
0
2

2
t
2

2
p
c
2
1 i
e
+

2
0
n
2
0
n
2
4c
||
2
i
(r, z, t)
=
h
q
2
4m
2
c
4
2
p
2
0
||
2
+

2
p
c
2

e
e

8ik
0
U
ion
||
2

e
t

4
2
0
c
2

L
Q(t)
i
(r, z, t)
(6)
olarak bulunur [24]. Bu terimler srasyla, dik bilesenlere gre Laplas operatr, normal krnm terimi, GHD
etkisini,
p
= 4e
2
0
/m
e
, elektron plazma frekans ve
e
elektron arpsma frekans olmak zere drdnc terim
plazma etkisini ifade ederken, besinci terim ise ba gl elektronlarn polarizasyon etkisini ifade eder. Bir alt satrda
devam eden denklemde, sa g taraftaki ilk terim rlativistik etkiyi, ikinci terim plazma uyarlma alan katksn, nc
erim optik alan iyonizasyonunu ve son terim de Rama etkisini tanmlar. Son terimde yer alan Q(t) fonksiyonu do gal
olarak yaylmn gereklesti gi optik ortam iin hesaplanmas gereken Raman salnm fonksiyonudur.
III. D SK SIDDET YAYILIM BLGESI VE Z ODAKLANIM
Yerkre atmosferi gibi do grusal olmayan optik ortamlarn karkteristik zelliklerinden biriside Kerr indeksine ba gl
olarak tanmlanan do grusal olmayan kritik g P
NL
=
2
0
/2n
0
n
2
tr. Bu ifadede
0
lazer sn dalga boyunu
betimlerken srasyla n
0
ve n
2
optik ortamn do grusal ve Kerr krclk indekslerdir. Orijinal gc bu kritik g
de gerinden daha yksek olan ksa atml lazer snlar z odaklanm ziksel etkisiyle uzay ve zamanda (bir baska
deyisle radyal ve boylamsal ynlerde) daralmaya maruz kalrlar. Bu daralma sresince lazer snnn etkiledi gi alanda
bir klme meydana gelece ginden lazer sn siddeti artar. Bu sn siddeti ortamn optik alan iyonizasyonu iin gerekli
olan kritik bykl ge ulast gnda iyonizasyon ile birlikte lazer sn salr [1, 2, 4, 5]. Bu senaryodan alaslaca g zere
D SYB optik alan iyonizasyonu ile plazma olusumu baslayana dek olan rejimdir.
D SYBnde yaylan lazer sn iin yukarda genel hali verilen dalga denklemi (6) bu rejimde henz iyonizasyon snrna
ulaslma gndan ve plazma yaratlmad gndan tr, normal dispersiyon ile GHD ve ayn zamanda ba gl elektronlarn
etkileri hesaba katlarak do grusal polarizasyonda bir lazer atm iin asa gdaki formda yazlr:
1
r

r
+ 2ik
0
z
k
0
2
+
cn
0
2P
NL
||
2
= 0. (7)
(7) yazlrken silindirik simetri kabullenilmis ve ayn zamanda denklem lazer snnn referans sisteminde (z, t)
(z, t = t z/v
G
) transformasyonu kullanlarak tretilmistir. Transformasyonda v
G
grup hzn temsil etmektedir.
(7) gibi do grusal olmayan Schrdinger denklemi tipi denklemlerin zm iin literatrde yer alan numerik analiz
[68], bilinen bir zmn direkt denkleme konulmas [2], paraksiyal sn yaklasm [9, 10] ya da kaynak ba gml
alm (KBA) [11] metodlarnn yerine bu alsmada varyasyonel analiz (de gisim analizi) [12] yntemi kullanlmstr.
Yntem, herhangi bir lazer zarf fonksiyonu iin dalga denklemini sa glayan bir Lagrange yo gunlu gu bulunarak, genel
bir e grilik (curvture) ve cvldasm (chirping) fonksiyonlar ieren Gausyan zarf fonksiyonu iin Lagrange fonksiyonu
hesaplanarak, lazer sn parametrelerinin hesaplanmas olarak anlatlabilinir [13, 14].
Bu durumda D SYBnde yaylan bir lazer sn iin Lagrange yo gunlu gu
L = r
2
+ ik
0
r
k
0
2
r
cn
0
r
4P
NL
||
4
(8)
2
olarak hesapland gnda (8) in zarf fonksiyonuna gre varyasyonu (7)nin kompleks konjugesini verirken, zarf fonksiy-
onunun kompleks konjugesine gre alnacak varyasyon (7) nin kendisini verecektir. Bu Lagrange yo gunlu guna genel
Gausyan zm,
(r, z, ) = B (z) exp
i (z)
(1 + i(z)) r
2
R
2
(z)

(1 + i(z)) t
2
T
2
(z)
(9)
koydu gumuzda Lagrange fonksiyonunu L =
R
0
Ldrdt operasyonuyla
L =
2k
0
B
2
R
2
T
8
"
1 +
2
k
0
R
2
+

R
dR
dz

1
2
d
dz

1 +
2
2
2T
2
+

2T
dT
dz

1
4
d
dz

cn
0
B
2
16k
0
P
NL
+
d
dz
#
(10)
olarak hesaplarz. Bu hesaplamalarda B(z) zarf fonksiyonunun bykl g, (z) faz, (z) ve (z) e grilik ve cvldasm
fonksiyonlaryken, R(z) ve T(z) benek yarap ve atm uzunlu gudur. Varyasyonel analiz sonucunda bu blge ierisinde
lazer parametreleri iin
d
dz
=
1
k
0
R
2
+

2
T
2
+
cn
0
B
2
16k
0
P
NL
, (11)
d
2
R
dz
2
=
4
k
2
0
R
3
1
P
P
NL
, (12)
d
2
T
dz
2

4
2
2
T
3

2
cn
0
B
2
4k
0
TP
NL
= 0, (13)
denklemleri bulunur. Bu denklemler hem enerjinin hemde gcn korundu gu bu blgede
R(z) = R
0
"
1

0
z
Z
R
P
P
NL
1
z
Z
R
2
#
1/2
(14)
T(z) = T
0
"
1 +
0
z
Z
T
2
+
z
Z
T
2
#
1/2
(15)
zmlerini verirler. Sekil 1 de gsterilen bu benek ap ve atm uzunlu gu fonksiyonlarnn ayn noktaya odaklanmasn
sa glamak hem uzun mesafe yaylm hemde uzaktan alglama problemlerinin temel prensibidir.
Sekil1:
0
= 0 olan kolimate bir lazer sn iin P/P
NL
= 1.5 iken benek ap ve atm uzunlugu odaklanmlar.
3
IV. YKSEK SIDDET YAYILIM BLGESI VE PLAZMA OLU SUMU
Yukarda verilen senaryoda lazer sn siddeti kritik siddeti ast gnda ortmda optik alan iyonizasyonu ve buna b gl-
plazma olusumu baslayacaktr. Bu iki ziksel etki lazer snnn enerjisinin ortama aktarlarak artk enerjinin korun-
mad g bir yaylm rejiminde problemi ele alma zorunululu gunu do gurur. Bu durumda lazer snnn sa glamas gereken
dalga denklemi
"
+ 2ik
0

z
k
0
2

2
t
2

2
p
c
2
1 i
+

2
0
n
2
0
n
2
4c
||
2
+
8ik
0
U
ion
||
2
e
t
#
(r, z, t) = 0 (16)
olarak bulunur. Bu tr snml denklemler iin varyasyonel analiz yntemleri Cerda ve Akzbek [15, 16] tarafndan
ortaya atlan ve Kantorowicz metodunun br uygulamas olarak anlatlabilen snml varyasyonel analiz yntemidir.
Bu ynteme gre, daha nceden hesaplanan korunumlu blge Lagrange fonksiyonu kullanlarak
L
=

L
= Q (17)
ba gnts ile enerjinin aktarm terimleri
Q = i
2
p
0
c
2
+
8ik
0
U
ion
||
2
e
t
. (18)
olarak tanmlanr. Lazer sn parametreleri ise,
d
dz
"
L
dbi
dz
L
b
i
= 2 Re
Z
Q
b
i
dr, (b
i
= , , B, R, T) (19)
islemi ile hesaplanr.
[1] A. Couairon ve A. Mysyrowicz, "Femtosecond lamentation in transparent media", Phys. Reports 441, s. 47-189, 2007.
[2] P. Sprangle, J. R. Penano ve B. Hazi, "Propagation of intense short laser pulses in the atmosphere", Phys. Rev. E 66, s.
046418, 2002.
[3] G. P. Agrawal, "Nonlinear Fiberoptics" 2nd Ed. Academic, San Diego 1995.
[4] E. Esarey, P. Sprangle, J. Krall ve A. Ting, "Self focusing and guiding of short laser pulses in ionizing gases and plasmas",
IEEE J. Quantum Electron. 33 (11), s. 1879-1914, 1997.
[5] L. Berge, "Wave collapse in physics: principles and applications to light and plasma waves", Phys. Reports 303, s. 259-370,
1998.
[6] J. R. Penano et. al., "Propagation of ultrshort intense laser pulses in air", Phys. Plasmas 11 (5), s. 2865-2874, 2004.
[7] N. Akzbek et. al.,"White light continuum generation and lamentation during the propagation of ultra short laser pulses
in air", Optics Commun. 191, s. 353-362, 2001
[8] G. Fibich et. al., "Self focusing distance of very high power laser pulses" Optics Express 13 (15), s. 5897, 2005.
[9] T. Lehner ve N. Auby, "Stabilization of the Kerr eect by self induced ionization: formation of optical light spatially
localized structures", Phys. Rev. E 61 (2), s. 1996, 2000.
[10] J. Schwarz ve J. C. Diels, "Analytical solution for uv laments", Phys. Rev. A 65, s.013806, 2001.
[11] P. Sprangle, A. Ting ve C. M. Tang, "Analysis of radiation focusing and steering in the free electron laser by use of a
source dependent expansion technique",Phys. Rev. A 36 (6), s. 2773, 1987.
[12] D. Anderson, "Variational approach to nonlinear pulse propagation in optical bers", Phys. Rev. A 27 (6), s. 3135, 1983.
[13] B. Yedierler, "Remote ionization by a short pulse laser beam propagating in the atmosphere", Phys. Plasmas 15, s.073107,
2008.
[14] B. Yedierler, "Nonlinear longitudinal compression of short laser pulses in the atmosphere", Phys. Plasmas 16, s. 053104,
2009.
[15] S. C. Cerda, S. B. Cavalcanti and J. M. Hickmann, "A variational approach of nonlinear dissipative pulse propagation",
Eur. Phys. J. D 1, s. 313, 1998.
[16] N. Akzbek, C. M. Bowden, A. Talebpour and S. L. Chin, "Femtosecond pulse propagation in air: a variational analysis",
Phys. Rev. E 61, s. 4540, 2000.
4

Seluk aylar*, Glbin Dural, Kemal Leblebiciolu
Ortadou Teknik niversitesi
Ankara
gulbin@metu.edu.tr, kleb@metu.edu.tr

* 3nc HBM K.l
Etimesgut
Ankara
s_caylar@hvkk.tsk.tr

zet: Bu almada gerek zamanl oklu hedef takibi problemi iin yapay sinir a kullanan yeni bir algoritma
gelitirilmitir. Yapay sinir ana dayal oklu hedef izleme, (GY-H) algoritmas blmden, kestirim, konumsal
szgeleme ve yn bulma katlarndan olumaktadr. Algoritmann performans, bilgisayar benzetimleri ile dzgn
dorusal anten dizini, alt elemanl dzgn bir dairesel dipol anten dizini ve on iki elemanl dzgn bir silindirik
mikroerit-yama anten dizini iin ayr ayr incelenmitir. Benzetim sonular daha nce gelitirilen algoritmalar ve
literatrde yer alan geleneksel yntemler ile karlatrlmtr. Gelitirilen algoritmann gerek zamanl hedef
izleme problemine doru ve etkin zm salad gzlemlenmitir.
1. Giri
Son yllarda hesaplama verimliliinin artmasna paralel olarak yapay sinir a algoritmalarnn hem hedef izleme
hemde hedef yn kestirim problemlerinde ska kullanldn grmekteyiz. Yapay sinir a oklu hedef izleme
algoritmas (Y-H) hedef ynn kestirim ve izleme amacyla gelitirilmitir[1]. GY-H Algoritmas ise Y-H
Algoritmasnn performansn gelitirmitir [2].

Gelitirilmi yapay sinir ana dayal oklu hedef izleme(GY-H) algoritmas kestirim, konumsal szgeleme ve
yn bulma katlar olmak zere blmden olumaktadr. nerilen sistemin ana katks, ortamda bir birinden
ilintisiz birden fazla hedef olmas durumunda her bir sektr dier sektrlerden yaltmak amacyla ilave edilen
konumsal (uzaysal) szgeleme katdr.

GY-H algoritmas, hedefler farkl asal blgelerde yer alsa bile hedefi bile bulabilmektedir. Ayrca hedef says
anten dizini elaman saysn gemesi durumunda bile algoritma hedefleri doru olarak bulabilmektedir. Anten
dizininde meydana gelecek giriimler GY-H algoritmasnn performansn etkilememektedir.

GY-H algoritmas, ynl anten yaylm karakteristii kullanlarak bir silindir yap zerine yerletirilmi
(sikindirik) mikroerit-yama anten dizini iin daha fazla iyiletirilmitir. Yeni algoritma silindirik mikroerit-yama
dizini ile GY-H(SGY-H) algoritmas olarak isimlendirilmitir. SGY-H, GY-H gibi blmden
olumaktya olup kestirim blm GY-H ile tamamen ayndr. Konumsal szgeleme ve yn bulma katlar ise
ynl antenin avantajlarn kullanarak sade bir yapda nerilmitir.

Algoritmann performans, bilgisayar benzetimleri ile dzgn dorusal anten dizini[2], alt elemanl dzgn bir
dairesel dipol anten dizini[3] ve on iki elemanl dzgn bir silindirik mikroerit-yama anten dizini[4] iin ayr-ayr
incelenmitir. Benzetim sonular daha nce gelitirilen algoritmalar ve literatrde yer alan geleneksel yntemler ile
karlatrlmtr. nerilen algoritmann daha nce gelitirilen algoritmalar iyiletirdii gzlemlenmitir. Anten
dizininde oluacak giriimler, algoritmann kestirim doruluunu drmemektedir. On iki elemanl dzgn
silindirik bir yama anten dizinine SGY-H algoritmasna baaryla uygulanmtr. Uygulama yalnzca tm yatay
ay kestirmekle kalmayp, ayn zamanda kestirim doruluunu ve hz iyiletirirken yapay sinir a boyutunu
kltmektedir. SGY-H algoritmasnn gerek zamanl hedef izleme problemine doru ve etkin zm salad
gzlemlenmitir.

2. Yapay Sinir A Tabanl Yn Kestirim Problemi
Problem M adet anten elamanlarnn bir doru boyunca eit aralklarla d mesafede ekil-1de olduu gibi
yerletirildii durumda K adet hedefin (K bilinmiyor ve Mden byk olabilir) ynlerinin (
i
,
K i ,..., 2 , 1 =
)
bulunmasna dayanmaktadr. Anten elamanlarnn dzgn noktasal kaynaklar olduu kabul edilmektedir.
Her bir anten elamanndaki sinyal,
M i t n e t S t X
i
K
m
k i j
m i
m
,..., 2 , 1 ) ( ) ( ) (
1
) 1 (
= + =

=

(1)
olarak ifade edilmitir ve bu ifadede
) (t n
i
, i-ninci anten elamanndaki grlty,
) sin(
0
m m
c
d
k =

, d, anten
elamanlar arasndaki mesafeyi, c k hzn,
0
sinyalin asal merkez frekansn gstermektedir.

ekil 1. Anten dizini yaps.
Matris formunda antenler zerindeki toplam sinyal;
) ( ) ( ) ( t N t AS t X + = , [ ]
T
M
t X t X t X t X ) ( ... ) ( ) ( ) (
2 1
= ,
[ ]
T
M
t n t n t n t N ) ( ... ) ( ) ( ) (
2 1
=
,
[ ]
T
K
t S t S t S t S ) ( ... ) ( ) ( ) (
2 1
= (2)
olarak ifade edilmektedir. A matrisinin her bir elaman
m
k i j
im
e A
) 1 (
=
olarak tanmlanm, her bir anten elaman
tarafndan alnan grlt sinyalleri
{ } M i t n
i
: 1 , ) ( =
istatistiksel olarak bir birinden bamsz sfr genlikte ve
2

varyansna sahip beyaz grlt olarak kabul edilmitir. Alnan sinyallerin korelasyon matrisi,
{ }
{ } { }
H H H
H
t N t N E A t S t S AE
t X t X E R
) ( ) ( ) ( ) (
) ( ) (
+ =
=
(3)
olup H matrisin elenik devriini (conjugate tranpoze) gstermektedir.

Problem,
M K
C R G :
,hedeflerin geli alar dzleminden,
[ ] { }
T
K
,..., ,
2 1
,anten elaman ktlar dzlemine
[ ] { }
T
M
t X t X t X ) ( ),..., ( ), (
2 1
adreslenmesidir. Ters adreslemeyi gerekletirmek iin
K M
R C F :
, bir ok katl
yapay sinir a yaps kurulmutur. GY-H mimarisi ekil-2de verilmitir. Yn kestirim algoritmalarnda genelde
direk anten ktlar ) (t X yerine korelasyon matrisi kullanlmaktadr. Daha nce yaplan bir almada [1]
korelasyon matrisinin st gen ksm kullanlrken bu almada hedeflerin bir birinden bamsz olmalar
durumunda sadece bir satrnn kullanlmas yeterli olmaktadr [2]. Bu durumda yapay sinir a mimarisi daha ak
olaca iin algoritmann hz artmaktadr. Buna gre;
[ ]
13 12 11
33 32 31
23 22 21
13 12 11
R R R b
R R R
R R R
R R R
R =
=
,
b
b
Z =
(4)
Yapay sinir a giri vektr gerek ve imajineri deerleri ayr ayr ierdii iin M 2 boyutunda olmaktadr. Eer
korelasyon matrisinin st gen blm kullanlsayd ayn vektrn boyutu ) 1 ( + M M olacakt.
Yn bulma katnda ilgilenilen asal sektr p adet alt sektre blnmekte ve ncelikle hangi alt sektrlerde hedef
yada hedefler bulunduu tespit edilmektedir. Konumsal (uzaysal) szgeleme katnda ise her bir sektr iin dier
sektrlerin etkileri szgelenip sadece o sektre ait bilgiler karlmaktadr. Yn bulma kestirim katnda ise iinde
hedef olan alt sektrlerde hedeflerin konumlar belirlenmektedir.

Dairesel anten dizini uygulamas [3]de, 12-elemanl silindirik mikroerit-yama anten dizini uygulamas [4]de
verilmektedir. ekil-2de verilen genel mimari zerine uygulamalar ieren dairesel yapda antenlerin bir birlerini
etkilemelerinin algoritma zerindeki etkisi incelenmi algoritma zerinde her hangi bir etkisinin olmad
belirlenmitir. 12-elemanl silindirik mikroerit-yama anten dizini uygulamas ise yl antenlerin varl nedeniyle
algoritmay sadeletirirken yatayda 360 derecenin tamam 12 adet mikroerit-yama anten diziniyle kapsanmtr.

ekil 2. Gelitirilmi Yapay Sinir Ana Dayal oklu Hedef zleme Algoritmas Mimarisi.
3. Benzetim Sonular
GY-H algoritmasnn performans bir ok farkl durum iin ekil-3 ve 4de verilmitir. Bunun iin 1-30 derece
arasndaki asal sector 10 dereceden oluan 3 alt sektre ayrlm, her bir alt sector iin a hassesiyeti 1 derece
alnmtr. lk iki rnek iin GY-H algoritmas 3 hedef olma durumu iin 3 elamanl dzgn dorusal anten dizini
iin eitilmitir. 3 farkl yn bulma kat alt sektrlerde sadece hedef olup olmadn belirlemek iin eitilmitir. 3
farkl uzaysal szgeleme a dier alt sektrdeki hedefleri etkilerini szmek iin eitilmitir. Son olarak 3 ayr
kestirim a alt sektrlerdeki hedeflerin tam yerlerini belirlemek iin eitilmitir.

ekil 3. elamanl dorusal anten dizini iin 3fFarkl sektrde hedefin bulunmas (1, 15 ve 24 derecede).
Hedefler eit gte sinyal seviyeleri grltden 5 dB daha yksek.

ekil 4. elamanl dorusal anten dizini iin 4 farkl hedefin bir sektrde bulunmas durumu (21, 24, 27 ve 29.
dereceler). Hedefler eit gte sinyal seviyeleri grltden 5 dB daha yksek.
GY-H algoritmas 12-elemanl silindirik mikroerit-yama dizinine baar ile uygulanmtr. Yapt
sadeletirmeden dolay SGY-H olarak isimlendirilen uygulama yatay dzlemdeki her ada yer alacak hedefi
karklk olmadan kolayca tespit edebilecei benzetim sonular ile desteklenmitir.

ki farkl sektrde yer alan iki hedefin bulunmasna ynelik benzetim sonular ekil-5(a)da verilmi olup hedefler
5 ve 164 derecelerde yer almaktadr. Grlt sinyal seviyesi oran 30 dB olarak alnmtr. Bu rnekte sadece birinci
sektrdeki hedef bulunmutur. Dieri iinde sonu benzer olaca iin bulunmamtr. Ayn asal sektrde yer alan
iki farkl hedefin 30 dB grlt-sinyal seviyesi iin benzetim sonular ekil-5(b)de verilmi olup hedefler 348 ve 3
derecede bulunmaktadr. Ddaki dairede gerek hedefler, iteki dairede kestirim tahmini yaplan hedefler
gsterilmitir.

ekil 5. ki hedefin iki farkl sektrde bulunmas (solda), ayn sektrde iki hedefin bulunmas (sada).

4. Sonu
Bu almada, daha once gelitirilen bir algoritmaya dayanan, gerek zamanl oklu hedef takibi problemi iin yapay
sinir a kullanan yeni bir algoritma nerilmitir. nerilen, gelitirilmi yapay sinir ana dayal oklu hedef
izleme(GY-H) algoritmas blmden, kestirim, konumsal szgeleme ve yn bulma katlarndan olumaktadr.
GY-H algoritmas, hedefler birden ok asal blgede olsa bile bulabilmektedir. Ayrca hedef says anten dizini
elaman saysn gemesi durumunda bile algoritma hedefleri doru olarak bulabilmektedir. Anten dizininde
meydana gelecek giriimler GY-H algoritmasnn performansn etkilememektedir.

Algoritmann performans, bilgisayar benzetimleri ile dzgn dorusal anten dizini, alt elemanl dzgn bir dairesel
dipole anten dizini ve on iki elemanl dzgn bir silindirik microstrip patch anten dizini iin ayr ayr incelenmitir.
Benzetim sonular daha nce gelitirilen algoritmalar ve literatrde yer alan geleneksel yntemler ile
karlatrlmtr. nerilen algoritmann daha nce gelitirilen algoritmalar iyiletirdii gzlemlenmitir. Anten
dizininde oluacak giriimler, algoritmann kestirim doruluunu drmemektedir. On iki elemanl dzgn
silindirik bir patch anten dizinine SGY-H algoritmasna baaryla uygulanmtr. Uygulama yanlzca tm yatay
ay kestirmekle kalmayp, ayn zamanda kestirim doruluunu ve hz iyiletirirken yapay sinir a boyutunu
kltmektedir. SGY-H algoritmasnn gerek zamanl hedef izleme problemine doru ve etkin zm salad
gzlemlenmitir.

Kaynaklar
[1]. El Zooghby, A.H., Christodoulou, C.G., Georgiopoulos, M., A neural network-based smart antenna for
multiple source tracking, IEEE Transactions on Antennas and Propagation, cilt 48, s. 768 - 776, May 2000.
[2]. aylar, S., K. Leblebiciolu, and G. Dural, A New Neural Network Approach to the Target Tracking Problem
with Smart Structure, Radio Sci., 41, RS5004, doi:10.1029/2005RS003301, 3 October 2006.
[3]. Caylar, S.; Leblebicioglu, K.; Dural, G.; Modified neural multiple source tracking algorithm in the presence of
mutual coupling, Antennas and Propagation Society International Symposium, 2007 IEEE, Digital Object
Identifier: 10.1109/ APS.2007.4395696, 2007, s. 1124-1127.
[4]. Caylar, S.; Dural, G.; Leblebicioglu, K.; Neural network method for direction of arrival estimation with
uniform cylindrical microstrip patch array, Microwaves, Antennas & Propagation, IET, cilt 4 , say 2, Digital
Object Identifier: 10.1049/iet-map.2008.0215, 2010 , s. 153-161.

Cumali Sabah
Physikalisches Institut
Johann Wolfgang Goethe University
D-60438 Frankfurt am Main, Germany
Sabah@Physik.uni-frankfurt.de

zet: Bu makalede, metal zgara eklindeki periodik yaplardan oluan dk indisli metamalzemeler ile ilgili
aratrma sunulmutur. Bu yaplar uygun frekans aralnda, Drude modeli gibi davran
sergileyebilmektedirler. alma frekans yapnn plazma frekansndan daha byk olarak dzenlenirse nerilen
zgaralarn bal krlma indisi havann bal krlma indisinden daha kk olabilir. Byle bir yap blounun
iinde ktan daha hzl olan grup hz olasl zerinde durabiliriz. Bahsedilen yapnn filtre olarak
kullanldnda, elektromanyetik dalga iin telaffuz edilebilir bir lde gei bantlarna sahip olduunu
syleyebiliriz. Bu bantlar, metal zgara ve oyuklarn llerine gre belirlenebilmektedir. Ayrca, nerilen
metamalzemeler yksek verimli antenler, kaplamalar, filtreler, ve ok katmanl sistemler elde etmek iin
kullanlabilirler.

1. Giri
Son yllarda, doada bulunmayan ve kendine zg fiziksel zelliklerinden dolay metamalzemeler ile ilgili
yaplan almalar, elektromanyetik ve fizik zerine aratrmalar yapan bilim adam ve akademisyenlerin byk
bir ilgi oda olmutur. zellikle solak ve/veya negatif krlma indisli metamalzemeler ve bunlarn uygulamalar
bilim ve teknoloji topluluklar iin ok popler konular olarak literatrde yerlerini almlardr. Dier taraftan,
zellikle elektromanyetik dalgann kontrol amacn tayan almalar iin dk krlma indisli
metamalzemeler ve bunlarn oluturduu yaplar, solak metamalzemeler gibi literatrde popler olmasa da, son
gnlerde aratrmaclarn ilgisini olduka ekmektedirler [1-4]. Bahsedilen dk krlma indisli
metamalzemelerin en basit rnekleri zel olarak uyarlanm oyuk (yada boluk) dizilerinden oluan metal
levhalardr. Ayrca, metal zgara eklindeki periodik yaplar da bu tr metamalzemelere rnek olarak
verilebilirler. nce film metamalzemelerin aksine, mekanik olarak kendine zg zelliklere sahip olan bu
yaplarn baka bir alt yzeye ihtiyalar yoktur. Dolaysyla, tasarm yntemlerinde ek bir kolaylk salayacak
olan bu zellikler, bir ok uygulamada kullanlabilirler.

Bu makalede, metal zgara eklindeki periodik yaplardan oluan dk indisli metamalzemeler ile ilgili
aratrma sunulmutur. Yapnn simulasyonu uygun dalga klavuzu iine yerletirilerek yaplm ve krlma indisi
S-parametreleri yardm ile hesaplanmtr. Elde edilen sonulara gre, bu yaplar uygun frekans aralnda
Drude modeli gibi davran sergileyebilmektedirler. Ayrca, alma frekans yapnn plazma frekansndan biraz
daha byk olarak dzenlenirse nerilen periodik metal zgaralarn bal krlma indisleri havann bal krlma
indisinden (1.0) daha kk olabilir. Byle bir yap blounun iinde ktan daha hzl olan grup hz olasl
zerinde durabiliriz. Buna ilaveten, bahsedilen yapnn filtre olarak kullanldnda, elektromanyetik dalga iin
telaffuz edilebilir bir lde gei bantlarna sahip olduunu sylemek gerekir. Bu gei bantlar, metal zgara ve
oyuklarn llerine gre belirlenebilmektedir. Bylelikle, istenilen artlara uygun filtreler tasarlamak
mmkndr. Bu da, bu tr yaplarn salad dier bir avantajdr. Bunlara ilaveten, bu yaplar optik cihazlar ve
lens sistemlerinde, krnm snr amak iin kullanlabilirler. Bunlardan baka, nerilen metamalzemeler yksek
verimli antenler, kaplamalar, filtreler, ve ok katmanl sistemler elde etmek ve retmek iin
kullanlabileceklerdir.

METAMALZEMELER (MM)
2. Deneysel Sonular
Bu blmde, rg eklinde tasarlanm elik zgara yaplardan oluan tek ve ok katmanl metamazemeler
deneysel olarak incelenmitir. Periyodik metalik rg tel ya da zgara yaplar, boyutlar dalga boyu ile
karlatrldnda daha kk olacak ekilde ayarlandnda, dk plazma frekansna sahip homojen bir ortam
gibi davran gsterirler [5, 6]. Bu da, bu yaplarn aadaki gibi verilen bir plazma frekansna (fp) sahip
olduklar anlamna gelir:

) / ( 2
2

2
2
r a ln a
c
f
o
p
= (1)

Burada, c
o
boluktaki k hzn, r periodik tellerden oluan yapnn yarapn ve a ise yapnn periodik sabitini
gstermektedir. Eer alma frekans, plazma frekansnn biraz zerinde olduunda, metal zgara eklindeki
periodik metamalzemelerin iletim katsaylar ilgili frekans blgesinde gei band davran gsterecektir. Tablo
1, boyutlar farkl olan drt fp ile drt metamalzeme yapnn hesaplanan plazma frekansn (fp) gstermektedir.

Deneysel alma, THz spektroskopi deney seti ile gerekletirilmitir. ekil 1, Tablo 1de belirtilen yap
rneklerinden oluan tek katmanl metamalzemeler iin iletim spektrumunu (solda verilen grafik) ve grup
gecikmesini (sada verilen grafik) gstermektedir. Beklendii gibi, yksek iletim band hesaplanan plazma
frekansnn zerinde elde edilmitir. Bu frekansn altnda ise iletim bloke olmaktadr. letlen dalga iin, ilk gei
bandnn bant aralnn Referans 3te incelenen yaplarn bant aralndan daha olduu gzlenmitir. Ayrca,
yapnn plazma frekans arttnda, iletilen dalgann temel gei band genileyerek yksek frekanslara doru
kaymaktadr. Dolaysyla, elde edilen bu sonulara gre, tel yarap ve periodik sabit birbirinden bamsz
olarak seildiinde, istenilen frekans band iin iletilen dalgann bant genilii ve yeri kontrol edilebilir. Bylece
daha randmanl yaplar ve bu yaplardan oluan yksek verimli donanmlar elde edilebilir. Bunlara ilaveten,
incelenen btn yaplar iin spektrum boyunca pozitif ve negatif grup gecikmeleri gzlenmitir. Grup gecikmesi
grafiinden, n boluktaki hzndan daha hzl olan faz ve grup hz ile ilikili olan negatif grup gecikmelerini,
iletilen dalgann gei bantlar dnda grmek mmkndr. Bu da bize, dalgann k hzndan daha hzl hareket
edebilecei kompakt yaplar tasarlamamz iin olanak salamaktadr.

20 100 200 300 400 500 600 700
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Frekans (GHz)
i
l
e
t
i
m

20 100 200 300 400 500 600 700
-20
-15
-10
-5
0
5
10
Frekans (GHz)
g
r
u
p

g
e
c
i
k
m
e
s
i

(
p
s
)

ekil 1. Farkl boyutlardaki tek katmanl metamalzemlerin iletim spektrumu ve grup gecikmesi. (Bo kare
belirteci tayan eri yap-A, dolu kare yap-B, bo daire yap-C ve dolu daire yap-Dyi gstermektedir.)

Tablo 1: Farkl boyuttaki metamalzeme yaplar ve hesaplanan plazma frekanslar
yap periodik sabit a (mm) tel yarap r (mm) plazma frekans fp (GHz)
A 1.63 0.315 57.23
B 1.30 0.250 71.65
C 1.03 0.200 90.69
D 0.65 0.125 143.30

METAMALZEMELER (MM)
Son olarak, ok katmanl zgara eklinde olan metamalzemenin (A yaps iin) deneysel alma verilmitir.
Deney iin, aralarnda 1,6 mmlik mesafe olan tek, ift ve katmandan oluan yaplarn frekansa bal
deiimleri aratrlmtr. ekil 2 yaplan deneyin sonularn gstermektedir. Soldaki grafikten grld
zere, plazma frekansnn altnda iletim ok dk olmaktadr. Bu frekansn zerinde ise, temel gei bandndan
baka ondan daha kk yan bantlarn bulunduu gzlenmitir. letim katman says arttka azalmaktadr.
Dolaysyla, katman says ile iletiminin bykl ters orantldr denilebilir. Sadaki grafik grup gecikmesini
gstermektedir. Ik hzndan daha yava olan yaylm belirten pozitif grup gecikmesi iletilen dalgann gei
bantlarnn olduu frekans aralklarnda olumaktadr. Bununla beraber, k hzndan daha hzl olan yaylm
belirten negatif grup gecikmesi iletilen dalgann gei bantlarnn kenarlarnda ve zayflama blgelerinde
olumaktadr. Ayrca, katman says arttka pozitif ve negatif grup gecikmelerinin mutlak deeri artmaktadr.

20 100 200 300 400 500
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Frekans (GHz)
i
l
e
t
i
m

(
t
r
a
n
s
m
i
s
y
o
n
)
metamalzeme-A
tek
ift
20 100 200 300 400 500

-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
Frekans (GHz)
g
r
u
p

g
e
c
i
k
m
e
s
i

(
p
s
)
metamalzeme-A
tek
ift

ekil 2. ok katmanl metamalzeme-A iin iletim spektrumu ve grup gecikmesi.

3. Sonular
Bu almada, zgara eklindeki metamalzemlerin aratrmas ve bununla ilgili olarak elde edilen k hz ile
balantl sonular irdelenmitir. Sonu olarak, k hzndan daha hzl olma durumu, grup gecikmesi oran,
iletim bantlarnn yeri ve geniliinin kontrol asndan arzu edilen performans, zgara eklindeki
metamalzemlerin tasarm ve yeniden dzenlenmesi ile kolaylkla elde edilebilir. Bu tr yaplar, hali hazrda ticari
olarak mevcut olmakla beraber, her trl pratik uygulamalar iin kolayca tasarlanp imal edilebilirler. Ayrca,
mevcut cihazlarn kalitesini artrmak amacyla optik cihazlar, antenler, kaplamalar, filtreler ve ok katmanl
yaplar gibi sistemlerde kullanlabilirler.

Kaynaklar
[1]. Alu A., Engheta N., Erentok A., ve Ziolkowski R. W., Single-negative, double-negative, and low-index
metamaterials and their electromagnetic applications, IEEE Antennas and Propagation Magazine, 49, s. 23-
36, 2007.
[2]. Milonni P. W., Fast light, slow light and left-handed light, Taylor and Francis, New York, 2005.
[3]. Cao H. ve Nahata A., Resonantly enhanced transmission of terahertz radiation through a periodic array of
subwavelength apertures, Optics Express, 12, s. 1004-1010, 2004.
[4]. Wynne K., Causality and the nature of information, Optics Communications, 209, s. 85-100, 2002.
[5]. Pendry J. B., Holden A. J., Robbins D. J., ve J.Stewart W., Low frequency plasmons in thin-wire
structures, Journal of Physics: Condensed Matter, 10, s. 4785-4809, 1998.
[6]. Felbacq D. ve Bouchitte G., Homogenization of a set of parallel fibres, Waves in Random and Complex
Media, 7, s. 245-256, 1997.
METAMALZEMELER (MM)
Metamalzeme Kapl letken Silindirden Salan Alan En Aza ndiren
Parametrik Deerlerin Saysal Bir Yntem le Hesaplanmas

stanbul
edakonakyeri@yahoo.com, yapara@itu.edu.tr

zet: Bu almada metamalzeme kapl mkemmel iletken bir silindirden salan alan en aza indirecek
parametrik deerlerin hassas bir ekilde elde edilebilmesi iin matematiksel bir yntem nerilmitir. Bu amala,
salma geniliinin bal dielektrik sabiti ve yaraplar oranna gre ayr ayr trevi alnarak minimum
noktalar elde edilmitir. Trev ilemi sonucu oluan dorusal olmayan sistemi dorusal yaklam ile zmek
iin Newton yntemi kullanlm ve minimum noktalarn elde edebilmek iin iteratif bir yntem uygulanmtr.

1. Giri
lk olarak Veselago [1] tarafndan teorik bazda ortaya atlan metamalzemeler genel olarak negatif dielektrik
sabiti () ve negatif manyetik geirgenlie () sahip, doada bulunmayan yaplar olarak bilinir. Ziolkowski ve
Heyman [2], negatif dielektrik sabiti ve manyetik geirgenlie sahip ortamlardaki dalga yaylmn incelemi ve
devamnda bu malzemelerle kapl cisimlere gnderilen elektromanyetik dalgalarn analizleri zerine almalar
yaplmtr [3-5].

Bu almada negatif dielektrik sabiti () ve negatif manyetik geirgenlie () sahip metamalzeme kapl
mkemmel iletken silindirden salan alan incelenmitir. Bu yap iin kaplama malzemesinin cismin
merkezinden olan yarapnn cismin yarapna oran ve kaplama malzemesinin bal dielektrik sabitinin salan
alan zerindeki etkisi gzlemlenmi ve bu parametrelerin salan alan minimum yapacak deerleri belirli bir
aralkta belirlenmitir. Elde edilen veriler dahilinde metamalzeme kapl mkemmel iletken silindirden salan
alan en aza indirecek olan bu parametreleri belirleyebilmek iin daha etkili bir yntem olan iteratif Newton
yntemi kullanlmtr. Aranlan minimum noktalarnn belirlenebilmesi iin salma geniliinin trevinden
faydalanlmtr. Elde edilen denklem sistemi dorusal olmadndan sistem Newton anlamnda lineerletirilerek
zlmtr.

2. Metamalzeme Kapl Mkemmel letken Cisimden Salma
ekil 1de mkemmel iletken bir silindir, ve parametrelerine sahip bir metamalzeme kaplama ile
kaplanmtr. Tek katmanl bu yap ortam parametreleri
0
ve
0
olan bir homojen uzay ierisinde olup TM
polarize bir dzlem dalga ile aydnlatlmtr.

ekil 1. Metamalzeme kapl mkemmel iletken cisim.
METAMALZEMELER (MM)
Cisim sonsuz uzun ve x
3
eksenine paralel olduundan toplam elektrik alan vektr x
3
eksenine paralel olur.
Silindirik koordinatlarda (0, 2 ) olmak zere gelen dalgaya ilikin elektrik alan vektrnn
(0, 0, ( , ))
i i
E u =
r
eklinde ifade edilmesinden dolay toplam elektrik alan vektr (0, 0, ( , )) E u =
r

eklinde gsterilebilir. Bylelikle problem sadece skaler alanlar yardmyla formle edilebilir.
0 0 0
k =
d
ortamn dalga says,
0
ise gelen dalgann geli as olmak zere

0
( )
0
( , ) ( ) ( )
in i n
n
n
u i J k e

=
=
(1)

gelen alan ifade eder. Toplam alan ifadesi,
s
u salan alan olmak zere
i s
u u u = + eklinde yazlabilir. Uzayn
farkl ortamlar iin toplam alanlar srasyla,

0
( ) (1)
0 0
( , ) ( ) ( ) ( ) ,
in I n
n n n
n
u i J k C H k e b

=
= + >

(2)

0
( ) (1)
( , ) ( ) ( ) ,
in II
n n n n
n
u B J k A H k e a b

=
= + < <

(3)

olarak verilir. A
n
, B
n
ve C
n
bilinmeyen katsaylardr. Snr koullarndan dolay elektrik alann teet bileeni C
kaplama yzeyi zerinde srekli iken D iletken cisim yzeyi zerinde sfr ve manyetik alann teet bileeni C
yzeyi zerinde srekli olur. Bu durumda, bir denklem sistemi ortaya kar ve bu sistemin zm A
n
, B
n
ve C
n

katsaylarn verir. Bu sayede uzayn her blgesi iin toplam alan hesaplanabilir. Metamalzeme kapl mkemmel
iletken cisimden salan alan ifadesi,

0
( ) (1)
0
( , ) ( ) ,
in s
n n
n
u C H k e b

=
= >
(4)

eklindedir. Bu ifadeye ilikin uzak alan salma genilii ise Hankel fonksiyonunda byk argman yaklam
kullanlarak

0
2
( )
0
2
in
n
n
C e

=
=

(5)

eklinde ifade edilir [4].

3. Newton Ynteminin Uygulanmas
Metamalzeme kapl mkemmel iletken silindirden salan alan minimum yapacak parametrik deerler (5)teki
eitliin birinci dereceden trevini sfr yapan noktalardr. Kaplama malzemesinin bal dielektrik sabiti (
r
) ve
yaraplar oran (h=b/a) olarak seilen minimum noktalarnn hesaplanabilmesi iin (5)in bu parametrelere gre
trevi alnmaldr. Minimumlar oluturacak olan parametreler (5)teki C
n
katsaysnn parametreleri olduundan,

( , ) 0
n
r
n
r
C
G h
= =
ve
( , ) 0
n
r
n
C
V h
h
= =
(6)

eklinde iki ayr ifade yazlabilir. C
n
katsays
r
ve hye gre dorusal olmayan bir fonksiyon olduundan trev
ifadeleri ( , )
r
G h ve ( , )
r
V h eklinde dorusal olmayan iki operatr ile tanmlanabilir ve Newton yntemi
kullanlarak (6)daki iki eitlik dorusal sisteme evrilebilir. Sonuta, seilen herhangi bir balang deeri ikilisi
(
r
, h) iin,

METAMALZEMELER (MM)
( , ) ( , ) ( , ) 0
r
r r r h r
G h G h G h h
+ + = (7)

( , ) ( , ) ( , ) 0
r
r r r h r
V h V h V h h
+ + = (8)

elde edilir. Burada, ( , )
r
r
G h
ve ( , )
r
r
V h
bal dielektrik sabitine gre, ( , )

h r
G h ve ( , )
h r
V h ise
yaraplar oranna gre ( , )
r
G h ve ( , )
r
V h operatrlerinin trevlerini ifade etmektedir. (7) ve (8)
denklemlerinde
r
ve h deerlerinin hesaplanmas sonucunda
r
+
r
ve h+h eklinde yeni birer bal
dielektrik sabiti ve yaraplar oran elde edilir ve bu ilem iteratif olarak devam ettirilir. Newton ynteminin
oluturduu iteratif yap,

1 1
( , ) ( , ) ( , ) 0
r
i i i i i i i i
r r r h r
G h G h G h h

+ +
+ + = (9)

1 1
( , ) ( , ) ( , ) 0
r
i i i i i i i i
r r r h r
V h V h V h h

+ +
+ + = (10)

eklinde ifade edilir. Bu iterasyonlar,
r
i+1
=
r
i
+
r
i+1
ve h
i+1
= h
i
+ h
i+1
yaknsama dizilerini elde etmek
amacyla yaplmaktadr. (9) ve (10)daki iki denklemin ortak zmleri sonucunda elde edilen
r
ve h
deerleri iin nceden seilen bir eik deerinin altna inildiinde iterasyona son verilir.

4. Saysal Sonular
ekil 2de mkemmel iletken bir silindirin dielektrik/metamalzeme ile kaplanmas sonucu cisme gnderilen
alann salma davran farkl parametrik deerler iin gzlemlenmitir. ekil 2(a) ve ekil 2(b)de DPS
(Double Positive-ift Pozitif) dielektrik kaplama, DNG (Double Negative-ift Negatif) metamalzeme kaplama
durumunu ifade etmek iin kullanlmtr [6].

ekil 2. Dielektik/metamalzeme kapl cismin salma genilii (a=0.05m, f=1GHz, N=20,
r
=1/-1,
0
0 = ). (a)
Farkl kalnlktaki metamalzeme kaplamalarn etkisi (
r
=9.8/-9.8); (b) Kaplamalarn farkl
r
deerlerinin etkisi.

ekil 2(a)da grld zere dielektrik kaplama malzemesi mutlak deeri ayn olan parametrelere sahip
metamalzeme ile deitirildiinde salan alan bir miktar zayflamaktadr. Elde edilen bu sonu Li ve Shen [4]in
elde ettii sonular ile tutarldr. Bu rnek iin metamalzeme kaplamann kalnl bir miktar azaltldnda
salan alann zayflad grlmektedir. ekil 2(b)de ise kaplama malzemesi kalnl sabit tutularak kaplama
malzemesinin farkl
r
ve
r
deerleri iin salma geniliinin analizi yaplm ve her iki durum iin de dielektik
kaplama mutlak deer olarak ayn
r
ve
r
deerlerine sahip metamalzeme ile deitirildiinde salan alann bir
miktar azald gzlemlenmitir.
METAMALZEMELER (MM)
Buradan yola klarak ayn boyuttaki metamalzeme kapl mkemmel iletken silindirden salan alan
r
ve h
deerlerinin ezamanl deiimi gzlemlenmi ve baz deerlerde salan alann sfra ok yaklat
grlmtr.
r
=-1 iin 6 0
r
< ve 1.3 5.3 h < aralklarnda yaplan analiz sonucunda
r
=-3.66 ve h=1.5
deerlerinde normalize salma genilii rnekleme aral iindeki deerlerle kyaslandnda en dk deerini
ald grlmtr. Ayn deerlerdeki yapya
r
=-2.9 ve h=2 balang koullar iin iteratif Newton yntemi
uygulanmtr. Tablo 1de grlen sonular, iterasyon says arttka elde edilen deerlerin belirli bir aralkta
yaplan analizde elde edilen deerlere (
r
=-3.66, h=1.5) yaknsadn gstermektedir.

Tablo 1.
r
=-2.9 ve h=2 balang koullar iin iterasyon sonular.
terasyon adm
r
h
25 -3.0685 1.7693
50 -3.1630 1.6814
100 -3.3046 1.6072
150 -3.4128 1.5657
200 -3.5016 1.5367
250 -3.5763 1.5147
293 -3.6313 1.5000

teratif zm iin N=20, 30, 40 iin tekrarlanm ve sonular deimemitir. Tablo 2de farkl balang
koullar iin iterasyonda farkllamalar ortaya kt grlmektedir.

Tablo 2. Farkl balang koullar iin iterasyon sonular.
terasyon adm
(i+1)
r
0
h
0

r
i+1
h
i+1

247 -2.8 2 -3.51 1.52
243 -2.9 2 -3.56 1.52
229 -2.9 1.8 -3.5 1.52
225 -3 1.8 -3.55 1.52
228 -3 1.9 -3.56 1.52

5. Sonular
Bu almada negatif dielektrik sabiti ve negatif manyetik geirgenlie sahip metamalzeme kapl mkemmel
iletken silindirin normalize salma geniliini en aza indirecek olan bal dielektrik sabiti ve yaraplar orannn
tespiti iin iteratif Newton yntemi nerilmitir. teratif yntem sonucu elde edilen veriler ile belirli bir aralkta
yaplan analizde elde edilen veriler karlatrldnda yntemin kabul edilebilir sonular rettii grlmtr.
Saysal sonular iteratif Newton ynteminin balang koullarna olduka bal olduunu ortaya koymaktadr.
Sonu olarak, metamalzeme kapl mkemmel iletken bir silindirden salan alan minimuma indirecek
parametrik deerlerin belirlenebilmesi iin iteratif Newton ynteminin alternatif bir yntem olabilecei
grlmtr. terasyon saysn belirleyen sonlandrc kriter ne kadar hassas seilirse iterasyon sonucu gerek
sonuca o kadar yaknsayacaktr.

Kaynaklar
[1]. Veselago, V. G., The electrodynamics of substances with simultaneously negative values of and ,
Soviet Physics Uspekhi, 10(4), s.509-514, 1968.
[2]. Ziolkowski, R. W., ve Heyman, E., Wave propagation in media having negative permittivity and
permeability, Physical Review, 64(5), s.056625/1-15, 2001.
[3]. Ahmed, S., ve Naqvi, Q. A., Electromagnetic scattering from a perfect electromagnetic conductor circular
cylinder coated with a metamaterial having negative permittivity and/or permeability, Optics Communications,
281, s.5664-5670, 2008.
[4]. Li, C., ve Shen Z., Electromagnetic scattering by a conducting cylinder coated with metamaterials. Progress
In Electromagnetics Research, 42(4), s.91-105, 2003.
[5]. Mushref, M. A., Closed solution to electromagnetic scattering of a plane wave by an eccentric cylinder
coated with metamaterials, Optics Communications, 270, s.441-446, 2006.
[6]. Irc, E., ve Ertrk, V. B., Achieving transparency and maximizing scattering with metamaterial-coated
conducting cylinders, Physical Review, 76(5), s.056603/1-15, 2007.
METAMALZEMELER (MM)
METAMATERYAL-DOLGULU DALGA KILAVUZLARI LE MOD-
DNTRC TASARIMI

Sibel MEN
1
, Gonca AKIR
1
, Levent SEVG
2
1
Kocaeli niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, Kocaeli/TURKYE
1
sibelgunduz@kocaeli.edu.tr,
1
gonca@kocaeli.edu.tr

2
Dou niversitesi
Zeamet Sok. No.21, Acbadem/Kadky, stanbul, Turkey
2
lsevgi@dogus.edu.tr

zet: Bu almada, konik-eklemli dalga klavuzu yaplarna alternatif oluturacak metamateryal(MTM)-
dolgulu dalga klavuzu mod-dntrc yaplar ele alnmtr. Simetrik ve asimetrik genileyen dalga klavuzu
paralarndan oluan yaplarda yaylmas istenilen tek modun olumasn salayacak MTM-tabakalar
tasarlanmtr. Bu amala kullanlmak zere zaman domeni yntemi olan FDTD (Finite Difference Time
Domain) tabanl MTM-3D simlatr gelitirilmitir.

1. Giri
Dalga klavuzunun enine alan dalmn deitirerek oluturulan yaplar mod-dntrcleri, mikrodalga
hornlar, lineer olmayan konik-eklemli yaplar olmak zere birok alanda kullanlmaktadr. Konik-eklemli,
dikdrtgen kesitli dalga klavuzlar uzun iletim hatl [1-2] ve/veya yksek gl mikrodalga sistemlerinde tercih
edilmektedir. Literatrde konik-eklemli, dikdrtgen kesitli dalga klavuzlu yaplarla ilgili analitik [3-4] ve saysal
[5] analiz ieren almalar mevcuttur. Konik-eklemli, dikdrtgen kesitli klavuzlar sayesinde deiik kesit
alanlarna sahip bir dalga klavuzu iletim hatt sisteminde istenmeyen modlar, hat boyunca ilerlemesi istenen ana
tek moda dntrlebilir.

Bu almada, farkl boyutlara sahip dalga klavuzu yaplarn birletirme amacyla kullanlan konik-eklemli,
dikdrtgen kesitli yaplara alternatif olarak kullanlabilecek MTM dolgulu dalga klavuzu tasarm yaplmtr.
Analizler iin, gelitirdiimiz FDTD tabanl MTM-3D adl program kullanlmtr. Daha nce MTM-3D
program kullanlarak, MTM dolgulu dalga klavuzu yaplarnda, filtreleme ve mod bastrmaya ynelik
tasarmlar gereklenmitir [6]. almada kullanlan MTM-3D grsel arac, iki boyutlu MTM-FDTD [7] ve
SLAB-FDTD [8-10] temel alnarak, -boyutlu uzayda almak zere tasarlanm ve kullanm kolayl
salamak iin yeni grsel yetenekler eklenmitir. Dalga klavuzu bo iken, simetrik ve asimetrik yaplar
kullanlarak daha geni kesitli klavuzda oluan tek ve ift modlarn varl gsterilmi, sonrasnda ise MTM
yaplar kullanlarak yapda sadece TE
10
modunun yaylmas salanmtr.

2.MTM Tabakalar ile Dalga Klavuzu Mod-Dntrc
Bu almada, konik yaplara alternatif olarak nerilen yap, ekil 1bde yer almaktadr. Yapda kullanlan
MTM tabakas Lorentz malzeme modeline uygun olarak seilmitir. Lorentz modeline gre Maxwell
denklemleri u ekilde yazlabilir:

[ ] ) ( E ) ( ) ( E ) ( ) ( D
e 0
+ = =

(1)

[ ] ) ( H ) ( ) ( H ) ( ) ( B
m 0
+ = =

. (2)

Elektriksel geirgenlik (
e
) ve manyetik geirgenlik (
m
) ise denklem (3)deki gibi tanmlanr. Denklemde yer
alan b
k
elektriksel veya manyetik geirgenlii tanmlamasna bal olarak
k
veya
k
y temsil eden sabittir.
k
;
rezonans frekansn,
k
snmleme katsaysn,
k
ise geri dnme kuvvetini tanmlayan parametrelerdir.
METAMALZEMELER (MM)

+
=
k
2
k
2
k
k k
k
m , e
2 i
b
(3)

ekil 1ada a
1
ve a
2
kesitli dalga klavuzu yaplarn birletiren L uzunluklu konik dalga klavuzu verilmitir.
ekil 1b de L uzunluklu konik dalga klavuzu yerine tasarlanan simetrik, 1cde ise asimetrik yerlemi
klavuz yaplarn arasna yerletirilen MTM yaps yer almaktadr. MTM-3D simlatr kullanlarak ekil
1bdeki yap, a
1
kesitli klavuzdan TE
10
modu ile uyarlmtr. Tek mod ile uyarlan bir yap yalnzca tek saydaki
modlara kuple olabilir, yani kesit alan simetrik genileyen bir dikdrtgen dalga klavuzunda TE
10
yalnzca m= 1,
3, 5 olmak zere TE
m0
moduna dnebilir. Buna gre ilk istenmeyen mod TE
30
modudur [11].

ekil 1: (a) Farkl kesitlerdeki dalga klavuzlarn birletiren konik dalga klavuzu (b) Konik dalga klavuzuna
alternatif MTM yaps, (c) Asimetrik dalga klavuzunda MTM yaps.
ekil 1bde yer alan yapnn a
1
kesiti 2.16 cm, a
2
kesiti 4.30 cm olup ykseklii yani b kesiti ise 1.00 cm dir.
MTM-3D simlatrnde a
1
kesitli klavuzdan TE
10
modu 7.5 GHz- 2.5GHz band geniliinde bir kaynak ile
uyarlmtr. Tablo 1de a
1
, a
2
, a
3
, kesitli dalga klavuzlarnda TE
m0
modlar ve frekanslar yer almaktadr. Tablo
1den de grld zere uygulanan bu kaynan band a
2
kesitli dalga klavuzunda modun da uyarlmasn
salamaktadr.

Tablo 1: a
1
, a
2
, a
3
, kesitli dalga klavuzlarnda yaylan modlar ve kesim frekanslar.
Mod Kesim Frekans [GHz]
TE
m0

a
1
kesitli dalga klavuzu a
2
kesitli dalga klavuzu a
3
kesitli dalga klavuzu
TE10 6.94 3.48 4.50
TE20 13.88 6.97 9.00
TE30 20.82 10.44 13.50
TE40 27.76 13.92 18.00

lk olarak ekil 1bde yer alan yapnn analizi ii boken yaplmtr. TE
10
modu ile a
1
kesitinden uyarldnda,
a
1
kesitinde tek modun, a
2
kesitinde ise modun da yayld gzlenmitir (Bkz. ekil 2a).

ekil 2: MTM-3D simlatrnde (a) ii bo (b) MTM dolgulu dalga klavuzu iinde alan dalmlar.
(a) (b)
METAMALZEMELER (MM)
Konik dalga klavuzu yaplar, bu tip kesit deiiminin yer ald klavuz yaplarnda yalnzca TE
10
modunun
yaylmasn salamaktadr. Bu almada nerilen MTM yaps konik dalga klavuzu yaps gibi almaktadr.
ekil 1ada gsterildii gibi MTM tabakas geni kesitli yani a
2
kesitli klavuz parasna enine kesiti tmden
kaplayacak ekilde yerletirilmitir. Tabakann kalnl cm 833 . 0 d = olarak alnm olup malzeme zellikleri
Lorentz malzeme modeline uygun olarak seilmitir. MTM tabakasnn elektriksel ve manyetik geirgenlik
zellikleri
=1,
=1,
k
=2,
k
=2, elektriksel geirgenlik iin
k
=1, manyetik geirgenlik iin
k
=1,

elektriksel
geirgenliinin rezonans frekans 9.87 GHz, manyetik geirgenliin rezonans frekans ise 22.60 GHz olarak
seilmitir. Kullanlan bu MTM tabakas yardm ile sadece TE
10
modunun yaylmas salanmtr (ekil 2b).
Elektrik alann y-eksenine gre davrann gzlemlemek amacyla, MTM-3Dde a
1
kesitli ve a
2
kesitli klavuz
paralarnda y-ekseni boyunca E
x
bileeni bilgileri depolanmtr. Depolanan bu bilgiler yardmyla hem zaman
hem de frekans dzlemindeki ekil 3de yer alan grafikler elde edilmitir. ekil 3a da bo dalga klavuzu, ekil
3bde ise MTM dolgulu dalga klavuzunda elde edilen grafikler yer almaktadr. Grafiklerden grld zere
klavuz bo iken ilk mod yaylrken, MTM tabakas ile doldurulduunda klavuz boyunca sadece bir modun
yayld gzlenmektedir.

ekil 3: E
x
bileeninin zaman ve frekans domenindeki davran (a) Bo, (b) MTM dolgulu dalga klavuzu.

Bu almada bir baka rnek olarak geni kesitte ift modun uyarlmasn salamak amacyla asimetrik
sreksizlik yaps kullanlmtr. Bylece TE
10
modu ile uyarlan yap, geni kesitin boyutuna uygun olarak TE
20
,
TE
40
gibi ift modlara kuple olduu gzlenmitir. ekil 1cde yer alan asimetrik yapnn a
1
kesiti, 2.16cm, a
3

kesiti 3.33 cm olup ykseklii yani b kesiti ise 1.00 cm dir. ekil 4ada asimetrik bo dalga klavuzunun MTM-
3D simlatrnde elde edilen analiz grnts yer almaktadr. Grld zere yapnn ii bo iken dalga
klavuzunda TE
20
modunun da yayld grlmektedir. TE
20
modu yerine TE
10
modunun yaylmasn salamak
amacyla ekil 1cde gsterildii gibi yerletirilen MTM tabakasnn kalnl cm 833 . 0 d = olarak alnmtr.
Kullanlan MTM tabakasnn elektriksel ve manyetik geirgenlik zellikleri
=1,
=1,
k
=1,
k
=1, manyetik ve
elektriksel geirgenlik iin
k
=1,

elektriksel geirgenliinin rezonans frekans 8.50 GHz, manyetik geirgenliin
rezonans frekans ise 9.00 GHz olarak seilmitir.

ekil 4: MTM-3D simlatr k: (a) i bo, (b) MTM dolgulu dalga klavuzu iinde alan dalmlar.

Kullanlan bu MTM tabakas yardm ile sadece TE
10
modun yaylmas salanmtr (ekil 4b). ekil 5ada bo
dalga klavuzu, ekil 5bde ise MTM dolgulu dalga klavuzunda elektrik alannn konuma gre elde edilen
a b
METAMALZEMELER (MM)
grafikler yer almaktadr. Grafiklerden grld zere klavuz bo iken ilk iki mod yaylrken, MTM tabakas ile
doldurulduunda sadece bir modun klavuz boyunca yayld gzlenmektedir.

ekil 5: E
x
bileenin zaman ve frekans domenindeki davranlar (a) Bo, (b) MTM dolgulu asimetrik dalga
klavuzu.

3. Sonular
Bu almada, konik dalga klavuzlarna alternatif, daha kk boyutlu MTM dolgulu dalga klavuzu mod
dntrc yaplar tasarlanmtr. TE
10
modu ile uyarlan simetrik ve asimetrik genileyen dalga klavuzu hat
paralar boyunca ayn modun yaylmasn salayacak tasarmlar yaplm ve FDTD tabanl MTM-3D
simlatr yardmyla yaplan analizlerle tasarm neticesinde klavuzda yaylan modlar gzlenmitir. MTM
dolgulu mod dntrcler konik-eklemli dalga klavuzlarna gre yap boyutlar olarak daha avantajl
olmalarna karn imalat ve g kayplar alarndan dezavantajldrlar.

Kaynaklar
[1]. Y. S. Bae, C. H. Paek , M. J. Rhee et al. Design of 5.0-GHz KSTAR lower-hybrid coupler, Fusion
Engineering and Design, 65, 4, 569-576, 2003.
[2]. F. Mirizzi , P. Bibet, S. Kuzikov , et al., Overview of the ITER-FEAT LH system, Fusion Engineering
and Design, 66-68, 22nd Symposium on Fusion Technology. 525-529, 2003.
[3]. L. Solymar, Spurious mode generation in nonuniform waveguides, IEEE Transactions on Microwave
Theory and Tech., 7, 3, 379-383, 1959.
[4]. R. C. Johnson Design of Linear Double Tapers in Rectangular Waveguides, IEEE Transactions on
Microwave Theory and Tech., 7, 3, 374-378, 1959.
[5]. H. Flugel, E. Kuhn, Computer-Aided Analysis and Design of Circular Waveguide Tapers, IEEE
Transactions on Microwave Theory and Tech., 36 2, 332-336, 1988.
[6]. S. imen, G. akr, L. Sevgi, Filter Design and Mode Suppression inside a Metamaterial-Filled
Rectangular Waveguides, Microwave and Optical Technology Letter, 52, 1659-1663, 2010.
[7]. M. akr, G. akr, L. Sevgi, A Two-dimensional FDTD-based Virtual Metamaterial - Wave Interaction
Visualization Tool, IEEE Antennas and Propagation Magazine, 50, 3, 66-175, 2008.
[8]. S. imen, G. akr, L. Sevgi, Metamaterial Slabs and Realisation Of All-Type Filter Characteristics:
Numerical & Analytical Investigations, Microwave and Optical Technology Letter, 51,4, 894 899, 2009.
[9]. S. Gndz, M. akr, G. akr, L. Sevgi, Metamaterials and FDTD-based Numerical modeling Studies,
ELECO 2007, 5th International Conference on Electrical and Electronics Engineering, Aralk 5-9, 2007,
Bursa, TRKYE.
[10]. S. imen, G. akr, L. Sevgi, Analytical & Numerical Calculations of S-Parameters in Multilayer DPS-
DNG Junctions, EMC Zurich 2009, 20th International Zurich Symposium on Electromagnetic
Compatibility,113-116, Ocak 12-16, 2009, svire.
[11]. F. Sporleder, H. G. Unger., Waveguides Tapers, Transitions and Couplers, IEEE Electromagnetic Waves
Series, Peter Peregrinus Ltd., London, 1979.

METAMALZEMELER (MM)
DZLEMSEL OK-KATMANLI METAMATERYAL TABAKALARI
LE RADAR YUTUCU TABAKA TASARIMI

Sibel MEN
1
, Gonca AKIR
1
, Levent SEVG
2
1
Kocaeli niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, Kocaeli/TURKYE
1
sibelgunduz@kocaeli.edu.tr,
1
gonca@kocaeli.edu.tr

2
Dou niversitesi
Zeamet Sok. No.21, Acbadem/Kadky, stanbul, Turkey
2
lsevgi@dogus.edu.tr

zet: Bu almada, X-band frekanslarnda kullanlmak zere dzlemsel ok-katmanl metamateryal (MTM)
tabakalarndan oluan radar yutucu tabaka (RYT) tasarm yer almaktadr. Tasarmda ilk olarak metal plaka
zerine kaplanan tek katl MTM tabakasnda malzeme parametrelerinin yutuculuk zerindeki etkisi aratrlm,
ardndan ok katmanl yaplar ele alnmtr. almada analizler iin grubumuzca tasarlanan MTM-3D
simlatr ve hazr program paketlerinden biri olan CST MICROWAVE STUDIO
(CST MWS) kullanlmtr.

1. Giri
Kapland nesnenin radar grnrlln azaltmak iin kullanlan yaplar Radar Yutucu Tabaka (RYT) olarak
isimlendirilirler. Gnmzde RYTler radar uygulamalar yannda yansmasz oda tasarm, elektronik
devrelerde elektromanyetik giriimi azaltma gibi ok deiik amalarla kullanlmaktadrlar. lk gereklenen
RYTler Salisburry Ekran [1] ve Dallenbach [2] tabakalar gibi, dar bir frekans bandnda dk radar kesit alan
(RKA) salamaktaydlar. Ardndan geni frekans bandlar iin Jaumannn yutucular tasarlanmtr [3]. stenen
frekans aralnda maksimum yutuculuu salayabilmek iin farkl tasarmlar yer almakta ve gerek bant
geniliini arttrma gerekse yansmay minimize etme almalar halen srdrlmektedir. Gnmzde kompozit
malzemeler [4-5] yannda kaypl dielektrik ve manyetik malzemeli tabakalar kullanarak RYT tasarmlarna
rastlanmaktadr [6]. Metamateryal (MTM) tabakalar kullanarak RYT tasarmlar da sz konusudur [7].

Bu almada, grnmezlik teknolojilerin kullanld platformlarda kullanlmak zere, dk RKA deerine
sahip X-bandnda (8-12 GHz) alan RYT tasarm yer almaktadr. Tasarmda dzlemsel ok-katmanl MTM
kullanlarak geni frekans bandnda yutuculuk salanmtr. Analizlerde, gelitirilen FDTD tabanl MTM-3D
adl program kullanlmtr. MTM-3D program kullanlarak MTM dolgulu dalga klavuzu yaplarnda filtre ve
mod bastrmaya ynelik tasarmlar gereklenmitir [8]. almada kullanlan MTM-3D grsel arac iki boyutlu
olan MTM-FDTD [9] ve SLAB-FDTD [10,12] temel alnarak, bu programlardan farkl olarak -boyutlu uzayda
almak zere tasarlanmtr. Dzlemsel MTM tabakalarn analizini gerekleyebilmek iin MTM-3D
programna periyodik snr koullar eklenmitir. Bylelikle dzlem dalgann normale dik olarak yapya giriim
yapt dzlemsel ok-katmanl MTM yaplarn analizi yaplabilmi, X-bandnda yutuculuk salayan RYT
tasarm gereklenebilmitir.

2.Dzlemsel ok-Katmanl MTM Tabakalar ile RYT
ok-katmanl ortamlarn analizi iin farkl yntemler sz konusudur [13]. Bu yntemlerden biri tanmlanan ok-
katmanl ortamlarda dzlem dalga davranndan yansma ve iletim karakteristiinin karmdr [14]. Bu
yntemde ekil 1de yer alan ortam kullanlr. ekilden de grld zere her bir blgedeki ortam
parametreleri
m
ve
m
olarak adlandrlr. Dzlem dalga 0. blgeden katmanl ortama giri yapar. Bu gibi ok-
katmanl ortamda, her bir katmanda birden fazla yansma ve iletim meydana gelir. Toplam yansma katsay, (1)
denklemi ile tanmlanabilir:
METAMALZEMELER (MM)

( ) | |
( )
( )
( ) | |
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( ) 1 n nx
n nx
n x 1 n nx
n 1 n
2 x 2
2 x 1 x 2
2 1
1 x 1
1 x 0 x 1
1 0
d k 2 i
nt
d k 2 i
n 1 n
d k k 2 i
2
n 1 n
n 1 n
d k 2 i
d k 2 i
12
d k k 2 i 2
12
12
d k 2 i
d k 2 i
01
d k k 2 i 2
01
01
d k 2 i
e R
e R / 1
e R / 1 1
R
e
. . .
e R / 1
e R / 1 1
R
e
e R / 1
e R / 1 1
R
e
R
+
+
(
\
|
+ +
+
+ +
+ =
+ +
. (1)

Denklemde yer alan her hangi bir blgedeki
( ) 1 m m
R
+
ve
) 1 m ( m +
,

( )
( )
( ) 1 m m
1 m m
1 l m
m
m
R
+
+
+
+

=
,
( )
( ) m 1 m
1 m m
) 1 m ( m
k
k
+
+
+

=
(2)

eklinde yazlr. RYT tasarmnda deiik tiplerde malzeme ve MTMler kullanlabilir. Kullanlan malzemeler
kaypl veya kaypsz olabildii gibi frekansla deien datc malzemeler de olabilir. Bu almada, RYT
tasarm iin frekansa gre deien datc malzemeler iin MTM yaplar kullanlmtr. Elektriksel ve
manyetik geirgenlikleri frekansa gre deien MTM yaplar, frekans ve boyut gibi parametrelerde kontrol
olana salad iin RYT tasarmlarnda tercih edilmektedirler. Tasarmda MTM tabakalar iin Lorentz
malzeme modeli seilmitir. Lorentz modeline gre Maxwell denklemleri u ekilde yazlabilir:

| | ) ( E ) ( ) ( E ) ( ) ( D
e 0
+ = =

(3)

| | ) ( H ) ( ) ( H ) ( ) ( B
m 0
+ = =

. (4)

Elektriksel geirgenlik (
e
) ve manyetik geirgenlik (
m
) ise

|
|
\
|
|
|
\
|
+
=
k
2
k
2
k
k k
k
m , e
2 i
b
(5)
olarak tanmlanr. Denklemde yer alan b
k
elektriksel veya manyetik geirgenlii tanmlamasna bal olarak
k

veya
k
y temsil eden sabittir;
k,
rezonans frekansn,
k
snmleme katsaysn,
k
ise geri dnme kuvvetini
tanmlayan parametrelerdir. ekil 1de tasarmda kullanlan ok-katmanl MTM tabaka yerleimi yer almaktadr.
Tabakalar, metal plaka (PEC, Perfectly Electric Conductor) zerini kaplayacak ekilde yerletirilmitir.
Uygulanan TE tipi dzlem dalga, normal ile 0 yaparak tabakalara giri yapmas salanmtr. Bu almada
RYT tasarm kriterleri olarak, 8-12 GHz frekans bandnda, 20dB yutuculuk salamas hedeflenmitir. Bu
kriterleri salayan yapnn elde edimi iin Lorentz modeli ile tanmlanan MTM tabakalarnn parametrelerinin
etkilerinin iyi aratrlmas gerekmektedir. Bu amala, metal plaka zeri tek-katl dzlemsel bir MTM tabakas
ile kaplanarak MTM-3D programnda modellenmitir. MTM-1 tabakasnn elektriksel ve manyetik zellikleri
Tablo 1de yer almaktadr.

Tablo1: MTM-1Tabakasnn elektriksel zellikleri.

1 1
k
/
k
0.27 0.27
k
(GHz) 2.42 2.22
k
(rad/s) 5.4 x 10
10
5.5 x 10
10

k
1 1

Bu zelliklere sahip bir MTM tabakasnn elektriksel ve manyetik geirgenlii frekansa gre deiimi ekil
2bde yer ald gibidir. Datc ortamda malzeme kalnlnn etkisini incelemek amacyla ayn parametrelere
sahip malzeme d=5mm, 10 mm ve 20 mm kalnlklar ile analiz edilmitir. MTM-3D simlatrnde modellenen
bu yapnn yansma katsays grafii ekil 2ade yer ald gibidir. ekilden de grld zere malzeme
kalnln arttrmak, yutuculuk seviyesini deitirmez iken, frekans bandn arttrd gzlenmektedir.
METAMALZEMELER (MM)

ekil 1. Dzlemsel ok-katmanl MTM yapnn MTM-3D simlatr ile modellenmesi.

ekil 2: Farkl kalnlklarda MTM-1 tabakasnn (a) S11 ve (b) Elektriksel/manyetik geirgenlikleri.

Lorentz modeli ile tanmlanan MTM tabakasnda
k
deerindeki deiim RYT tabakasnn yutuculuk salad
frekans araln deitirir. Modelde yer alan dier parametreler olan
k
,
k
veya
k
etkisini incelemek amacyla
MTM-3Dde bir dizi analiz yaplmtr. ekil 3ada
ve
;1,
k
veya
k
; 0.27, elektriksel

ke
; 5.410
10
,
manyetik

km
; 5.510
10
,

k
; 1 parametre deerlerinde ve d=5mm kalnlndaki MTM-1 tabakasnda,
k
nin farkl
deerleri iin yaplan analiz sonular yer almaktadr. Grld zere,
k
nin artan deerleri ile yutuculuk band
genilemektedir. ekil 3bde ise
ve
; 1,
k
; 2 GHz, elektriksel

ke
; 5.410
10
, manyetik

km
; 5.510
10
,

k
;1
parametre deerlerinde ve d=5mm kalnlndaki MTM-1 tabakasnda,
k
ve
k
nn farkl deerleri iin yaplan
analiz sonular yer almaktadr. ekilden de grld zere
k
veya
k
nn belli bir deerden daha fazla artmas
yutuculuk seviyesini bozmaktadr.

ekil 3: (a)
k
nin farkl deerleri (b)
k
ve
k
nin farkl deerleri ile elde edilen yansma katsays.

Tasarmn ana hedefleri X-bandnda alan RYT elde edilmesi olduundan ekil 1deki dzenee 3 farkl
frekans bandnda yutuculuk salayan MTM tabakas yerletirilmitir. Her bir tabakann ekil 2a, ekil 3a ve
3bde yaplan analizler ardndan parametre deerleri
k
; 5 GHz,
k
veya
k
; 0.27,
k
;1, d kalnl ise 5mm
olarak seilmitir. Birinci MTM tabakasnn rezonans deerleri
ke
; 5.410
10
,
km
; 5.510
10
, ikincisinin
deerleri
ke
; 5.910
10
,
km
; 6.010
10
, nc MTM tabakasnn rezonans deeri ise
ke
; 6.910
10
,
km
; 7.010
10

olarak alnmtr. Toplam RYT kalnl 15 mm dir. Metal plaka zeri 3-katmanl dzlemsel MTM tabakalar
(a) (b)
(a) (b)
METAMALZEMELER (MM)
kaplanarak MTM-3Dde modellenip analiz edilmitir. Ayn yapnn analizi CST MWS ile tekrarlanmtr. Her
iki program ile elde edilen sonular ekil 4de yer almaktadr. Grld zere, hedeflenen tasarm kriterlerine
katmanl MTM yaplar kullanlarak ulalabilmektedir.

ekil 4: 3-katmanl MTM tabakas ile elde edilen RYT.

3. Sonular
Bu almada, X-bandnda kullanlmak zere dzlemsel ok-katmanl MTM - RYT tasarlanmtr. Bu amala
yansma grafikleri elde edilmi, malzeme parametrelerin yutuculuk zerindeki etkisi aratrlmtr. Ardndan,
grnmezlik teknolojileri kapsamnda, yine X-bandnda alan 3-katmanl MTM - RYT tasarlanmtr.
Tasarmlarda MTM-3D simlatr ve ticari CST MWS program kullanlmtr.

Kaynaklar
[1]. W. W. Salisbury, Absorbed body of electronic waves,U.S. Patent No. 2, 599, 944, Haziran 10, 1952.
[2]. Dallenbach, W.; Kleinsteuber, W., Reflection and Absorption of Decimeter-Waves by Plane Dielectric
Layers. Hochfreq. u Elektroak, 51, 152-156, 1938.
[3]. K.J.Vinoy and R.M. Jha, Radar Absorbing Materials: From Theory to design and characterization,
Kluwer Academic Publishers, Norwell, Masschusetts, 1996.
[4]. W. Lee, J.-W. Lee, C.-G. Kim, Characteristics of an electromagnetic wave absorbing composite structure
with a conducting polymer electromagnetic bandgap (EBG) in the X-band, Composites Science and
Technology, 68, 24852489, 2008.
[5]. P. C. Kim, D. G. Lee, Composite sandwich constructions for absorbing the electromagnetic waves,
Composites Science and Technology, 87,161-167, 2009.
[6]. I. Nicolaescu, Radar absorbing materials used for target camouflage, Journal Of Optoelectroncs And
Advanced Materals,8, 1, 333-338, 2006.
[7]. K.J.Vinoy and R.M. Jha, Radar Absorbing Materials : From Theory to design and characterization,
Kluwer Academic Publishers, Norwell, Masschusetts, 1996.
[8]. S. imen, G. akr, L. Sevgi, Filter Design and Mode Suppression inside a Metamaterial-Filled
Rectangular Waveguides, Microwave and Optical Technology Letter, 52, 1659-1663, 2010.
[9]. M. akr, G. akr, L. Sevgi,A Two-dimensional FDTD-based Virtual Metamaterial - Wave Interaction
Visualization Tool, IEEE Antennas and Propagation Magazine, 50, 3, 166-175, 2008.
[10]. S. MEN, G. AKIR, L. SEVGI, Metamaterial Slabs and Realisation Of All-Type Filter Characteristics:
Numerical & Analytical Investigations, Microwave and Optical Technology Letter, 51, 4, 894 899,
2009.
[11]. S. Gndz, M. akr, G. akr, L. Sevgi, Metamaterials and FDTD-based Numerical modeling Studies,
ELECO 2007, 5th International Conference on Electrical and Electronics Engineering, Aralk 5-9, 2007,
Bursa, TRKYE.
[12]. S. imen, G. akr, L. Sevgi, Analytical & Numerical Calculations of S-Parameters in Multilayer DPS-
DNG Junctions, EMC Zurich 2009, 20th International Zurich Symposium on Electromagnetic
Compatibility, pp.113-116, Ocak 12-16, 2009, svire.
[13]. M. Ghaffari-Miab, A. Farmahini-Farahani, R. Faraji-Dana, C. Lucas, An efficient hybid swarm
intelligence-gradient optimization method for complex time Greens functions of multilayer media,
Progress In Electromagnetics Research, PIER 77, 181-92,2007.
[14]. J. A. Kong, Electromagnetic wave interaction with stratified negative isotropic media, Progress In
Electromagnetics Research, PIER 35, 1-52, 2002.
METAMALZEMELER (MM)
2-14 GHz ULTRA-GEN BANTLI SiGe DK GRLTL
KUVVETLENDRC

stanbul
opal@itu.edu.tr, kinalim@itu.edu.tr

ZET: 2-14 GHz sklk aralnda alan ok geni bantl kattan oluan SiGe ift-kutuplu transistorlu
dk-grltl kuvvetlendirici(DGK), AMS 0.35 BiCMOS retim koullar kullanlarak tasarlanmtr.
CADENCE Spectra benzetim sonular, bant boyunca dzgn 33 dB kazancn 14 dB den daha byk Geri-
Dn kayplaryla elde edilebildiini gstermitir. Elde edilen davran sonular kaynakalarda yer alan
benzer dier DGK ile karlatrlm ve daha geni bir bant boyunca dzgn kazancn istenilen Grlt
Says ve Geri-Dn Kayplar snrlarnn altnda elde edilebildii gsterilmitir.

1. Tantm
Ultra-Geni Band (UWB) son yllarda yaygnlaan bir telsiz iletiim teknolojisi olup, ok geni bir sklk band
iinde tanan ok fazla saydaki verinin ksa uzaklklara dk g harcanarak tanabilmesine olanak
tanmaktadr. Bunun tesinde, az karmakl, dk maliyeti, oklu-yol karmlarndan fazla etkilenmemesi ve
de ok iyi zaman domeni znrllne sahip oluu da nemli birer stnlktr. UWB deiik telsiz
uygulama alanlarnda kullanlmaktadr. Plastik mayn detektrleri ve dier farkl askeri amal dizge
uygulamalar yannda, duyarga devrelerinde, baz tbbi uygulamalarnda, RFID , konum belirleme ve dier farkl
sivil amal kullanc uygulamalar birer kullanm rnekleri olarak saylabilir[1].

FCC, UWB uygulamalarnn serbeste kullanmn 2002 ylnda serbest brakm ve 3.1-10.6 GHz sklk
aralnda kullanlabilecek g snrlarn belirleyen rapor yaynlamtr[2]. UWB dizgelerinin tasarmnda iki
farkl yaklam bulunmaktadr. Dorudan-ardl (DS) UWB de, 3.1-10.6 GHz aral iki alt banda ayrlmaktadr.
Alt bant 3.1-4.85 GHz aralna yerletirilmekte ve bunun deitirilemeyecei belirtilmektedir. st-bant ise 6.2-
9.7 GHz arasnda yer almas nerilmektedir[3]. oklu bantl(MB)-OFDM UWB nerisinde ise, UWB be alt-
banda blnmekte ve bu alt bantlar da kendi aralarnda her biri 584 MHz olan 14 ayr alt banda
blnmektedir[4]. Bir UWB alc dizgesi iinde DGK en nemli bek olup, Geni-bantl empedans uyumu,
dzgn kazan deiimi ve de dk grlt-says istemlerini ayni anda salamas gerekmektedir. Bunun
tesinde, tm alm band boyunca anten ve n-seici szge ile uyum salayabilmesi iin DGKnn giri geri-
dn kaybnn 14 dB den byk olmas zorunludur.

CMOS ve SiGe HBTs kullanlarak farkl yaplarda gereklenen uygulamalar kaynakalarda yer almaktadr.
Bunlar genel olarak LC-empedans uyduruculu [5], geri-beslemeli [6], dalm parametreli[7] ve Darlington tr
[8] kuvvetlendiricileri, denemi farkl yaplardr. Dalm parametreli kuvvetlendirici yaplar en-geni bandl
alm salamakla birlikte, geni TD kaplama alan ve fazla g tketimi bu tr devrelerin nemli birer
sakncasdr. Geri-besleme yaplar kullanlarak gereklenen CMOS devrelerle, geni bir sklk aralnda
yksek kazan ve dk Grlt-Says deerleri elde edilebilmektedir. SiGe HBT ler kullanlarak benzer
zellikler daha geni bir bant boyunca elde edilebilmektedir. Darlington transistor ifti kullanlarak gereklenen
devreler kullanlarak yksek kazanlar elde edilebilmekte ancak, geri-besleme kullanlarak davranta bir
iyiletirilme salanabilse de, giri empedans uyumunu ok geni bir band boyunca salayabilmek
zorlamaktadr. Ayrca, bu tr devrelerin fazla g tketimleri de dier bir sakncadr [8].

Bu almada etkin eleman olarak SiGe BiCMOS seilmitir. SiGe ift kutuplu tranzistorlar yaplarnda baz
blgesinin daraltlmas ve buraya yaplan belirli oranl Ge katklanm sonucunda, elemann kazan-bant
geniliinde nemli artmlar elde edilmitir. Bu elemanlarn yksek kesim skllar, yksek gvenilirlikleri ve de
gereklenimlerinde bilinen Silisyum ilem teknolojilerinin kullanlmas sonucunda oluan dk maliyetleri
nedeniyle, bu elemanlarn iletiim elektronii iin gerekli TD yaplarnda kulanmlarn dier seeneklere
gre(GaAs ve Heterojunction Tranzistrler) daha fazla ekici klmaktadr [9].

MKRODALGA/RF SSTEMLER (MR)
Bu almada gereklenen -katdan oluan DGK yaps, OB l bir n-kat ve ikinci kat olarak kullanlan OKl
devre tarafndan srlen kompanzasyon elemanlar ierecek ekilde gerilimden-paralel geri besleme uygulanm
Cascode devreden olumaktadr. Devre, 30 dB lik dzgn kazanc 14 DB den byk Geri-Dn kayb ile 14
GHz lik sklk aralnda verebilmektedir.

2. Devrenin Analizi
Geni bir band boyunca empedans uyumunu dzgn bir kazan karakteristii ile salayabilmesi, OB l devrelerin
OE l devrelere gre nemli stnldr[10]. Ayni zamanda, OB li devreler dorusallk asndan da OE l
devrelere gre daha iyi bir davran gstermektedir [11].

OB l devrenin giri empedans tranzistorun gei-iletkenliine bal olup, geni bir sklk aralnda 1/g
m

deerinden fazla bir deiim gstermez. Ancak, baz-emetr kapasitesi nedeniyle empedansn sklk artka
reaktif bileeni nemli olmaya balar. Empedans uyumunu salayabilmek iin, bu kapasiteyle rezonansa gelen
bir LC devresi eklenebilir. Bu yntem dar bir bant aralnda etkili olmakla birlikte, geni bantl uygulamalarda
yetersiz kalr. Giri empedans deiiiminde rezonans sklklarnn saylar artrlarak nemli gelime
salanabilmektedir[12]. Bu almada nerilen yntemle, fazladan bir rezonans daha oluturularak alma sklk
aral, bugne dein gereklenen devrelere gre daha fazla geniletilmitir.

nerilen UWB-DGK devresi ekil-1 de gsterilmitir.

ekil-1. ardl bal katdan oluan UWB-DGK

Giriten grlen empedans (L
2
/ C
2
) rezonasta iken (1) bantsyla verilebilir. Burada; g
m1
ve Z
L
tranzistorun
gei-iletkenlii ve toplam kollektr yk empedansn, R
0
da kollektr-emetr arasndaki toplam direnci
gstermektedir.
1
1
1 0
Z
L
Z
in
g R
m
= +

(1)
Giri uyumu iin Z
in
= 50 salanmaldr. Dolaysyla, seilen g
m1
deerine bal olarak, Z
L
/R
0
oran bu istemi
salayacak ekilde seilmelidir. rnein, Z
L
= R
0
durumunda, g
m1
=40mS olarak seilmelidir.

Z
L
=R
0
eitliinin tm sklk aral boyunca fazla deimemesinin salanmas zorunludur. Devredeki elemanlar
nedeniyle oluacak farklar, uygun olarak seilen sklk deerlerinde rezonanslar oluturularak giderilmitir.
Devrenin benzetimi srasnda, devrenin band geniliini en byk yapacak en uygun rezonans sklk deerlerinin
1GHz, 5GHz ve 10GHz olduu belirlenmitir. L
2
ve C
2
nin deerleri orta sklk (5 GHz) da rezonans
salayacak ekilde seilmitir. Alt sklklarda giri empedans endktif olup, bu reaktif bileen girie eklenen
(L
1
/C
1
) st-geiren L tr empedans uydurucu yaps kullanlarak 1GHz yeni bir rezonans yaratlmtr. Bu yap
ayni zamanda devrenin alt kesim skln da belirlemektedir ve st sklklarda etkisizdir. kinci katn giri
empedansnda st sklklarda oluan reaktif bileen, 10 GHz de rezonans salayan (Lc
1
/C
3
) empedans uydurucu
devre yardmyla gerel empedansa dntrlmtr. Bu devre alt sklklarda etkisizdir. Elemanlarn en uygun
deerleri, ikinci katn giri empedansnn sz konusu sklktaki deerleri belirlendikten sonra analitik
hesaplamalar ile bulunmutur.
Hesaplamalar ve seri parametrik analiz ktlar neticesinde elde edilen eleman deerleri gereklemeye
uygundur. Buna gre, L
d
ve R
d
srasyla 8nH ve 425dur. L
1
25nH, L
2
28nH ve L
c1
8nHdir. L
3
4nH,

L
4
12nH ve
L
c2
2.2nHdir. L
5
ve

L
6
ise 28nH ve 20nHdir.

ekil-2 de ilk katn giri geri-dn kaybnn deiimi gsterilmitir. 400 MHz-14 GHz sklk aralnda en kt
deeri 14 dB dir. Girite empedans uyumunun salanmasna karn, ilk katn kazanc ekil-3 de grlebilecei
gibi sklk artka dm gstermektedir. yi tasarlanm geni-bandl Cascode devre kat kullanlarak yksek
sklklardaki bu kazan dm giderilmitir. Cascode devrenin alt sklklarda dkce olan kazanc, L
3
, L
4
, L
5
,
L
6
ve L
c2
endktanslar kullanlarak yksek sklklarda den ilk kat kazancn giderecek ekilde artrlarak
toplam kazan deiiminin dzgn olmas salanmtr.

3. Benzetim Sonular
Devre 3.3 V g kayna iin Cadence Spectre using AMS0.35 ilem parametreleri kullanlarak tasarlanmtr .
ekil-2 de geri-dn kaybnn ve ekil-3 de kazann deiimi iin benzetim sonular gsterilmitir. Geri-
dn kayb 400MHz - 14GHz aralnda 14 dB den byk ve kazan da 1.5-15 GHz aralnda yaklak 33 dB
dir. Birinci kat devrenin Grlt Saysn belirleyen kat olup, 3GH-10 GHz aralnda 3.6dB~4.3dB arasnda
deimektedir. kinci katn etkisiyle grlt saysnn band boyunca ald en byk deer 6 dB nin altnda
bulunmutur. Kaynaktan ekilen toplam akm 7.8mA olup, devrenin toplam g kullanm 29 mW dr.

ekil-2. lk katn giri geri-dn kaybnn deiimi

ekil-3. lk katn kazancnn deiimi.


ekil-4.Devrenin toplam kazancnn deiimi

Tablo 1. Kaynakalarda yer alan farkl kuvvetlendirici zelliklerinin karlatrm izelgesi
Kaynaka [5] [12] [13] [6] [7] Bu
alma
S
11
<-9.9dB <-10dB <-5dB <-7.2dB <-7dB <-14dB
Gain 9.3dB 16dB 10dB 20.3dB 13dB 32dB
BW 2.3 -
9.2GHz
3 -11GHz 3-10GHz 0.1-
13.6GHz
3.1-
10.6GHz
1.2GHz -
15GHz
P
DC
9mW 9.54mW NA 26mW 13.5mW 29mW
NF <8.5dB <4dB <2.5dB <3.1dB <7.2dB <6.5dB
lem 0.18m
CMOS
0.18m
CMOS
InAlAs/
InGaAs
HEMTs
0.18 m
SiGe
BiCMOS
0.35 m
SiGe
BiCMOS
0.35 m
SiGe
BiCMOS

4. Sonular
UWB uygulamalar iin Geni-bantl SiGe DGK nerilmi , devrenin analizi ve benzetimi yaplmtr. nerilen
yap, geni bir bant boyunca yksek deerli dzgn bir kazan ve de dk bir giri geri-dn kayb deiimi
gstermektedir. Devrenin Grlt Says, benzerleriyle yakn deerlerde olup, g kayb benzerlerine gre biraz
daha yksektir. Ancak, 0.35 m yerine 0.18 m SiGe BiCMOS ileminin kullanlmas durumunda bu deerin
decei aktr.

KAYNAKA
[1] Nikookar H., ve Prasad, R. 2009. Introduction to Ultra Wideband for Wireless Communications, Springer.
[2] FCC 02-48, 2002. First report and order, Federal Communications Commission, Washington.
[3] DS-UWB Physical Layer Submission to 802.15 Task Group 3a, [evrimii].
Eriim: http://www.ieee802.org/15/pub/04/15-04-0137-01-003a-merger2-proposal-ds-uwb-update.doc
[4] Multi-Band OFDM Physical Layer Proposal for IEEE 802.15 Task Group 3a, [evrimii].
Eriim: http://www.ieee802.org/15/pub/2003/Jul03/03268r2P802-15_TG3a-Multi-band-CFP-Document.pdf
[5] Bevilacqua, A., ve Niknejad, M., 2004. An Ultrawideband CMOS Low-noise Amplifier for 3.1-10.6 GHz Wireless
Receivers, IEEE Journal of Solid State Circuits, Vol. 39, s.2259-2268.
[6] Lu, Y. ve dierleri, 2006. A 1.8-3.1 dB Noie Figure (3-10GHz) SiGe HBT for UWB Applications, 2006 Radio
Frequency Integrated Circuits (RFIC) Symposium, IEEE, USA, 11-13 June, 4 s.
[7] Tsai, M.-D., Lin., K.-Y., ve Wang, H., 2005. A 5.4-mW LNA Using 0.35-pm SiGe BiCMOS Technology for 3.1-10.6-
GHz UWB Wireless Receivers, Radio Frequency Integrated Circuits Symposium 2005, IEEE, USA, 12-14 June, s. 335-
338.
[8] Pei, S. ve dierleri, 2008. An Ultra-Wideband Darlington Low Noise Amplifier Design Based on SiGe HBT, ICMMT
2008, IEEE, USA, 21-24 April, s. 1372-1375.
[9] Cressler, J. D., 2008. Silicon Heterostructure Devices, CRC Press.
[10] Ma, Z., ve dierleri, 2006. An omni-directional comparison between common-emitter and common-base SiGe HBTs,
8
th
International Conference on Solid-State and Integrated Circuit Technology, IEEE, China, 23-26 October, s.166-169.
[11] Qin. G., ve dierleri, 2006. SiGe HBT Linearity Comparison between CE and CB Configurations, 3
rd
International
SiGe Technology and Device Meeting, IEEE, USA, 15-17 May, pp.1-2.
[12] Shim, Y., ve Kim, C. W., 2007. Design of Full Band UWB Common-Gate LNA, IEEE Microwave and Wireless Comp.
Let., 17, s. 721

Erdal Korkmaz
1,2
, sa Araz
1
, Halil Dalg
1

1
TBTAK
Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits, Gebze
araz@uekae.tbitak.gov.tr, halildalgic@uekae.tbitak.gov.tr

2
Fatih niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, stanbul
ekorkmaz@fatih.edu.tr

zet: TWT tasarmnda kazan ve bant geniliini etkileyen en nemli etken helis iletim hattnn bozulma
zelliidir. Bant aralndaki frekansn deimesiyle dalgann faz hz deimekte ve elektron dalga etkileimi
etkilenmektedir. Bozulma ve empedans karakteristii kullanlarak hz modlasyonu ve elektron dalga etkileimi
tahmin edilebilir. Bu makale bir helis yava dalga yapsn boyutlu elektromanyetik benzetim program CST
kullanarak incelemektedir.

1. Giri
Mikrodalga vakum tp g ykselteleri cihazlar (TWT, klystron, magnetron, v.s.) haberlemede zellikle radar ve
uydu iletiiminde yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu cihazlar arasnda hareketli dalga tp (Traveling Wave Tube,
TWT) yksek verimlilii ve geni bant zellikleri ile ska tercih edilmektedir [1]. TWT genel olarak hareketli
elektron huzmesi ile hareketli elektromanyetik dalgann akll bir ekilde etkileiminden mikrodalga sinyalin
glendirilmesi prensibine dayanr. Elektron-dalga etkileiminin olabilmesi iin dalga hznn elektron hz civarna
indirgenmesi gerekmektedir. Pratik uygulamalarda elektron huzmesinin hz k hznn yaklak onda biri civarnda
olduundan RF dalgann elektron huzme ekseni boyunca olan faz hzn elektron hz civarna indirgemek iin yava
dalga yaplar kullanlr. Bu yaplar temelde iki trldr. Helis ve birletirilmi-boluk yava dalga yaplar olarak
bilinmektedir. Helis yaplar geni bant uygulamalarda tercih edilirken dieri ise yksek g uygulamalarnda tercih
edilmektedir.

Helisin giri terminaline RF bir dalga uygulandnda, dalgann polaritesi her yarm dalga boyunda bir iaret
deitirir. Dalgann hz helis zerinde ilerlerken, eksen ynnde elektron hzna indirgenmektedir. Helis zerinde
byk ounlukla elektrik alann eksen ynndeki bileenleri mevcuttur. Elektron huzmesi helisin ierisine enjekte
edildiinde, elektronlar negatif ykl olduundan, elektrik alann polaritesinin pozitif olduu blgede elektronlar
eksen ynnde hzlandrmakta, negatif olduu blgede ise yavalatarak hz modlasyonuna sebep olmaktadr. Bu
hz modlasyonu helis yap ierisinde ilerleyen elektron huzmesinin akm ve younluunun deimesine neden
olmaktadr. Deien huzme akm yava dalga yaps zerinde bir akm (dolaysyla elektrik alan) indklemektedir.
Bu alan helis giriine verilen RF alanla birleerek glenmektedir. Devrede uyarlan alan kmelenmenin olduu
yerlerde yavalamakta ve elektronlara etki etmekte, bylece daha fazla alan devrede indklenerek glenme devam
etmektedir. Belirli bir zaman sonra kmelenmedeki elektronlar enerjilerini devreye (yava dalga yaps, helis)
verdiinden hzlar azalacak ve yava dalga yapsndaki eksensel hzdan uzaklaarak etkileimi azaltacaktr. Bu
noktadan nce RF dalgas k kapsndan kartlmaldr.

TWTde en nemli iki parametre kazan ve bant geniliidir. Hz modlasyonunu etkileyen en nemli etken ise
iletim hattnn dispersiyon zelliidir. Frekansn deimesiyle dalgann faz hz deimekte ve elektron dalga
etkileimini azalmaktadr. Helis TWTlerde dispersiyon zellii greceli olarak az olduu iin daha geni bant
aral vardr [2].

Mikrodalga vakum tp g ykselte cihazlarn hzl ve verimli tasarmlar modelleme ve benzetim yntemlerinin
hassasiyetine ihtiya duymaktadr [3, 4]. Bu tr cihazlarn mikrodalga frekanslarda analiz ve davranlarnn doru
tahmini Maxwell denklemlerinin farkl malzemelerde ve devrelerde tamamen zlmesine baldr. Bilgisayar
teknolojisinin gelimesiyle paralel gnmzde gelitirilmi ve ticari olarak satlan boyutlu benzetim programlar
Maxwell denklemlerinin herhangi bir geometride ve materyalde bilinen snr koullar kullanlarak zmn
sunmaktadr. Bu programlar yardmyla karmak yava dalga yaplar modellenebilir ve gerekli parametreler
hesaplanarak TWTnin performans tasarm aamasnda sorgulanabilir. Son zamanlarda ise Maxwell denklemlerine
ilaveten uzay yk etkisini de dahil ederek elektron huzmesi dalga etkileimi modellenebilmektedir.

Bu almada bir helis TWTnin periyodik bir sarmlk dilimi boyutlu modellenerek yava dalga yapsnn
dispersiyon zellii ve etkileim empedans CST Microwave Studio ve Particle Studio kullanlarak incelenmektedir.
2. Helis Yava Dalga Yapsnn Analizi
Helis TWTnin CSTde tasarlanm genel grnm ekil 1de gsterilmitir. Helisi tutan adet dikdrtgen
eklinde seramik destek ubuu 120
aralklarla yerletirilmitir. Bu almada destek ubuklarnn dielektrik sabiti

6.5 olarak seilmitir.

ekil 1. Helis TWTnin genel grnm.

Frekans-faz bozulma karakteristii periyodik helis devrenin bir sarmlk kesilmi devre ksmndaki rezonans
frekanslarnn hesaplanmasyla elde edilir [5]. Buradaki rezonanslar duraan dalgalara tekabl eder ve bylece devre
boyunca yarm dalga boyunun (ya da faz fark) tam katsaylar olur. Yava dalga yapsnn bir sarmlk dilimi ekil
2de gsterilmitir.

ekil 2. Yava dalga yapsnn tek sarm modeli.

Snr koullar x-y-ynnde elektrik-elektrik z-ynnde ise periyodik olarak seilmitir. Snrlar mkemmel iletken
olduundan faz nin tam katsaylar olarak deiir. Eksensel faz sabiti ve n. harmonik arasndaki balant
n
Np
, (1)
bozulma denklemi ile ifade edilir. Burada p sarm aral, N sarm saysdr. Elektron kmesinin hz ile dalgann
eksensel faz hznn senkronizasyonu temel RF uzay harmonii iin arzulandndan iin denklem 1
kullanlarak etkileim empedans bulunur. TWT devreleri iin kazancn hesaplanmasnda etkileim empedans
kullanlmaktadr.
, (2)
burada eksensel ortalama elektrik alan, P ise zaman ortalama RF g akdr.
, (3)
burada w birim uzunluk bana depolanan zaman ortalama elektromanyetik g, ise grup hzdr.

1 n
2
2
2
z
E
K
P
z
E
g
P wv
g
v
3. Sonular
Bozulma ve empedans karakteristiklerinin benzetimi cold test olarak (elektron yok iken) CST eigenmode solver
kullanlarak 0-10 GHz aralnda yapld. stenilen grafiklerin elde edilebilmesi iin CST ierisinde kullancya
imkan veren visual basic tabanl yazlmn eklenmesi gerekmektedir. Devrenin bozunma karakteristii ekil 3,
etkileim empedans ise ekil 4de verilmitir. Eksen ynndeki elektrik alann genlii ekil 5, zaman ortalama RF
g ak ise ekil 6da gsterilmitir. Ik hzna gre normalize edilmi faz hz ekil 7, grup hz ise ekil 8de
gsterilmitir. Cold test sonular teorik hesaplamalar ile uyum iinde olduu ve bilimsel makalelerde yaynlanan
sonular ile rtt gzlemlenmitir [2,5].

ekil 3. Dispersiyon karakteristii.

ekil 4. Etkileim empedans (Pierce empedans).

ekil 5. Devrenin eksen ynndeki elektrik alann genlii.

ekil 6. Zaman ortalama RF g ak.

ekil 7.Ik hzna gre normalize edilmi faz hz.

ekil 8.Ik hzna gre normalize edilmi grup hz.

4. Bilgilendirmeler
Bu alma TBTAK UEKAE bnyesi altnda kurulumuna balanan Katot ve Mikrodalga Vakum Tp Aratrma
Merkezi (KAMTAM) altyap projesi kapsamnda gerekletirilmitir. leride benzetimi gerekletirilen helis TWT
retimi gerekletirilecek ve deneysel sonular benzetim sonular ile karlatrlarak tasarm sonular
dorulanacaktr. Ayrca, yazarlar CST benzetim programnn kullanm iin verilen lisans desteinden dolay
zellikle CST Trkiye temsilcisi Aktif Neer Elektronik ve Makine Ltd. irketi adna Neslihan Yasava
teekkrlerini sunmaktadrlar.

Kaynaklar
[1]. Gilmour Jr. A. S., Principles of Traveling Wave Tube, Artech House, Boston, London, 1994.
[2]. Kory C. L., ve Dayton J. A., Accurate cold-test model of helical TWT slow wave circuits, IEEE
Transaction on Electron devices, 45(4), 966971, Nisan 1998.
[3]. Kory C.L., ve Wilson J. D., Three-Dimensional Simulation of Traveling-Wave Tube Cold-Test Characteristics
Using MAFIA, NASA TP3513, Eyll 1995.
[4]. Kory C.L., ve Wilson J. D., Novel High-Gain, Improved Bandwidth, Finned-Ladder V-Band Traveling-Wave
Tube Slow-Wave Circuit Design, IEEE Trans. on Electron Devices, vol. 42, 9, 16861692, Eyll 1995.
[5]. Aloisio M. and Waller P., Analysis of helical Slow-wave structures for Space TWTs using 3-D
Electromagnetic simulators , IEEE Transaction on Electron devices 52(5), 749754, Mays 2005.
Halil Alptu DALGI
1
, sa ARAZ
1
, Erdal KORKMAZ
1,2

1
TBTAK
Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits, Gebze
halildalgic@uekae.tubitak.gov.tr, araz@uekae.tubitak.gov.tr

2
Fatih niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, stanbul
ekorkmaz@fatih.edu.tr
zet: Gnmzde ticari benzetim programlar ve bu programlarn kullanld alanlar hzla art
gstermektedir. Mikrodalga vakum tp g ykseltelerinin benzetimi de son zamanlarda ilgi ve nem kazanan
alanlardan biridir. Bu tr cihazlarn yapsal bakmdan karmak olmalar, mikrodalga frekanslarda analizini
gletirmektedir. Bu nedenle tasarm aamasnda benzetim yaplmas bir zorunluluk haline gelmitir.
Magnetron, mikrodalga vakum tp g ykseltelerinden biri olup yksek gl radar uygulamalarnda,
savunma sanayinde, endstride yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu almada CST Microwave Studio ticari
yazlm kullanlarak Oyuk-Yark kovuk yapl bir magnetron modellenmitir. Bu modelde anot ile katot
arasna uygulanan sabit gerilim ve uygulanan sabit manyetik alan altnda magnetronun alma frekans ve
kovuklardan elde edilen RF sinyalin genlii incelenmitir.
1.Giri
Magnetron 1913 ylnda Arthur Hull tarafndan kefedilmi ve ilk raporlar 1921 ylnda yaynlanmtr [1]. Bu
ilk magnetron silindirik anot yapda olduundan verimlilii ve g kapasitesi ok dktr. 1935de Postumous
ok blmeli anot yapl magnetronu kefederek yksek verimli magnetron elde etmitir. 1940l yllara
gelindiinde 6 adet kovuk bulunduran anot yapl magnetronlar gelitirilmitir. kinci dnya sava yllarnda
rezonatr yaplar zerine aratrmalar hz kazanmtr. Aratrmalarn sonucunda ringli ve ringsiz olmak zere
iki tip rezonatr yaps ne kmaktadr.
Magnetronun tarihsel geliimi incelendiinde teorik geliimden ok deneysel geliim etkili olduu
grlmektedir. Basit bir fiziksel teorisi bulunan bu yaplar deneysel srete beklenmeyen sonular verebilmekte
ve hesaplamalarla birebir rtmeyebilmektedir. Bu bakmdan deneysel tecrbeler magnetron yapmnda nemli
bir rol oynamaktadr.
Magnetron ve dier mikrodalga vakum tp kaynaklarn retimi iin ileri teknolojiye sahip bir altyap ve deneyim
gerekmektedir. nk retimi maliyetli ve bir o kadar da baarlmas zor bir itir. Bu nedenle bilgisayar
ortamnda tasarlanp modellenmesi ve simle edilmesi maliyet kaybnn nlenmesi ve zaman kazanlmas
asndan bir mecburiyet olarak karmza kmaktadr. Bu ihtiyacn olumasnn sonucunda hazr kod retici
firmalar mikrodalga vakum tp g ykselteleri iin zel hazr programlar retmilerdir. Bunlardan en
baarllar CST Microwave Studio, MAGIC3D, ICEPIC, CHRISTINE3D, GATOR2D gibi benzetim
programlardr. Bu programlarn ortak noktalar PIC (Particle in Cell) diye adlandrlan ve Yee [2] hcresinin
iinde hareket eden ykl paracn hareketi zerine kurulu saysal zmleme yntemini kullanmalardr. PIC
metodu iki denklem sisteminin zaman uzaynda birlikte zmlenmesi temeline dayanmaktadr. Lorentz kuvveti
ile Maxwell denklemleri PIC tarafndan elektron hareketinin modellenmesinde kullanlan iki denklem sistemidir.
Magnetronun temel alma prensibi, katottan kan elektronlarn anot blok zerinde dolaan RF sinyalle
etkileime girerek kendi enerjilerini RF sinyale aktarmalar eklinde zetlenebilir. Katottan termiyonik
mekanizma ile koparlan elektronlar, dardan uygulanan manyetik alan ve buna dik olarak uygulanan elektrik
alan etkisi altnda katottan anoda doru dngsel hareket ederek ilerlemektedir. Katot etrafnda dnen bu
elektron bulutlar anot yap zerinde geni frekans bandnda bir grlt sinyali oluturur. Bu grlt sinyali
elektronlar anot epere yaklatklarnda elektronlar etkiler ve elektronun hareketini kontrol etmeye balar.
Elektronlar RF sinyalinin etkisi altna girince, anot yap zerinde akan geni bantl grlt akm bir sre sonra
grlt sinyali olmaktan karak frekans belirli bir RF sinyale dnr. Genlik bakmndan artan bu RF sinyal
anot yap zerindeki kovuklarn herhangi birinden bir dalga klavuzu yardmyla kt olarak dar alnr.[3]
.
2. Modelleme ve Benzetim
Bu almada magnetron modellemesi ve benzetimi, CST Microwave Studio ticari yazlmnn yeni gelitirmi
olduu Particle Studio [4] blm kullanlarak yaplmtr (Bkz. ekil 1). Particle Studio blmnn altnda
Eigenmode Solver, Tracking solver ve PIC solver olmak zere 3 farkl zm blm bulunmaktadr. Bu zm
blmlerinin her birinde magnetronun farkl blmleri incelenebilmektedir [5]. Bulunan sonular CST zm
blmleri iinde tutarl olduu gibi teorik hesaplamalar ile rtmektedir.
2.1 Eigenmode Solver (z deer zmleyici)

Eigenmode solver CST Microwave Studio programnda magnetronun alt modun belirlenmesinde
kullanlmaktadr. Eigenmode Solver da oyuk-yark magnetronunun anot ile katot arasnda kalan vakumlu alan
(cold test, elektron sistemde yok iken) incelenmi ve kovuklar aras 180 faz fark olan pi modu ve bu moda
karlk gelen frekans deeri gzlenmitir (Bkz. ekil 2.1). ekilde renk leiyle genlikleri simgelenen elektrik
alan oklarnn, her kovuk aznda birbirlerine doru ynelmeleri kovuklar arasnda 180 faz farknn olutuunu
gstermektedir. Magnetronun en verimli alma modu, (pi) modu olarak adlandrlan bu modda
gereklemektedir. Bu almada pi modunu oluturan kovuk yaps tasarlanmtr. Eigenmode solver benzetim
ktlar kullanlarak teorik hesaplamalarn doruluu gzlenmi ve oyuk-yark magnetronunda pi modunun
olutuu frekans deeri belirlenmitir.

ekil 1. Oyuk-yark kovuklu magnetron modeli ekil 2.1 (pi) modunun grnm ve frekans deeri

2.2 Tracking Solver (z-takip zmleyici)

Magnetronda, RF dalgann genliinin artmasna neden olan temel faktr, elektronlarn uygulanan gerilim fark
ve manyetik alan altndaki davranlardr. Tracking solver elektronlarn elektrik ve magnetik alan altndaki
davranlarn zaman uzaynda incelenmesini temel almaktadr. Elektron hareketleri gz nnde bulundurularak
uygulanmas gereken manyetik alan ve yine uygulanmas gereken gerilim deeri tespit edilir. Bu almada
(Bkz.ekil 2.2a, 2.2b, 2.2c) oyuk-yark kovuklu magnetronun elektron hareketi, sabit gerilim fark altnda farkl
manyetik alanlar uygulanarak gzlenmitir (ekillerdeki renk lei elektronlarn enerjilerini temsil etmektedir).
Teorik hesaplamalar ile bulunan manyetik alan deerleri (denklem 1) ve buna bal gerilim deerleri CST
programnn Tracking Solver benzetimi kullanlarak bulunan deerleri ile rtt gzlenmitir.

(1)


ekil 2.2 a. Dk manyetik alan altnda elektron hareketi ekil 2.2 b. deal manyetik alan altnda elektron hareketi

ekil 2.2 c. Yksek manyetik alan altnda elektron hareketi

2.3 PIC Solver (Hcre i Parack zmleyici)

PIC solver, magnetronun alma frekansnn ve kovuklardan elde edilen RF sinyaldeki genlik artnn, oyuun
iine koyulacak bir prob yardmyla gzlemlenebildii zm blmdr. Bu almada tasarlanan oyuk-yark
kovuklu magnetronun alma frekans (Bkz. ekil 2.3 a) PIC Solver kullanlarak gzlenmitir. Bu frekans
deeri tasarlanan kovuk yaplarna ilikin teorik hesaplamalar ile rtmektedir. Ayrca CST zm
blmlerinden biri olan Eigenmode Solver kullanlarak oluturulan rezonans frekans (cold test sonucu) da PIC
zmnde (hot test) elde edilen rezonans frekansyla rtmektedir. Bu almann doruluunu cold test
sonucu ile hot test sonucunun rtmesi de gstermektedir.

ekil 2.3 a Magnetron alma frekansna gre RF sinyalin genlii
3. Sonu

CST Microwave Studio ticari yazlm kullanlarak oyuk-yark kovuk yapl magnetron benzetimi
gerekletirilmitir. Yaplan bu alma sonunda PIC, Eigenmode, Tracking zm blmleri ile yaplan
magnetron benzetiminin teorik hesaplamalar ile uyumlu olduu ve cold test sonucu ile hot test sonucunun bir
birini dorulad gzlenmitir. 2009 ylnda TBTAK UEKAE bnyesi altnda kurulumuna balanan
KAMTAM (Katot ve Mikrodalga Vakum Tp Aratrma Merkezi) altyaps kapsamnda, benzetimi
gerekletirilen oyuk-yark kovuk yapl magnetron retimi gerekletirilecek ve deneysel sonular benzetim
sonular ile karlatrlarak tasarm sonular dorulanacaktr.

Kaynaklar

[1] Hull, A. W. The Effect of A Uniform Magnetic Field on the Motion of Electrons Between Coaxial
Cylinders Phys. Rev., 18, sayfa.31-57, 1921.
[2]S.K. Yee Numerical solution of initial boundary value problems involving Maxwells equations IEEE
Trans. on Antennas and Propagation, AP-14, 302-307 (1966)
[3] G. B. Collins, Microwave Magnetron. New York, NY: McGraw-Hill, 1948.
[4] CST Particle Studio. CST Studio Suite 2006. Computer Simulation Technology, CST GmbH, Darmstadt,
Germany
[5] Zhu, Z. ve dierleri Application of CAD Simulation Technology in Microwave Tube Research and
Fabrication, Vacuum Electronics Conference, 2006, sayfa 117-118


Enkaz Altnda Canl Kalanlarn Tespiti in
Yeni Bir RF Arama Kurtarma Sistemi

Gebze, Kocaeli
Tel: +90 262 675 3048/ 3013
Faks: +90 262 646 3187
demet.sahinkaya@bte.tubitak.gov.tr, levent.senyurek@bte.tubitak.gov.tr

zet: Bu almada, enkaz altnda kalanlar tespit etmek amacyla kullanlabilecek ve taycsnn kiisel
bilgileri ve salk durumunu da verebilen giyilebilir bir RF alc/verici (transceiver) ve konum belirleyici bir RF
arama cihazndan oluan arama kurtarma sistemi tasarlanmtr. Kocaeli niversitesi Arslanbey Kampsnde
bulunan enkaz ortamnda, tasarlanan sistem ile yaplan lmlerde, klasik arama kurtarma sistemlerine gre
ok daha ksa srede ve enkaz yzeyinde yaklak 1 metre znrlkte konum tespiti salanabildii
gsterilmitir.

1. Giri
Dnyada her yl binlerce insan depremler nedeniyle hayatn kaybetmektedir. Deprem sonras arama kurtarma
almalarnn temel amac enkaz altnda kalan canllarn yerlerini ksa srede, yksek baarmla tespit etmektir.
Bu amala kamera, radar, akustik/sismik alglayclar gibi eitli cihazlar arama kurtarma operasyonlarnda
kullanlmaktadr. Pahal ve karmak olan bu klasik sistemlerin ou ses ve hareketle iaret veren canl bedenleri
alglamaya altklar iin kargaa ve evresel grltler dolaysyla tespit ve konum belirleme performanslar
ok dktr. Ayrca, ak alan, deniz ve ormanlk arazilerde kullanlan GPS temelli konum bulma sistemlerinin
enkaz ierisinde kalan insanlar alglamas mmkn deildir.

Kaynak yer tespiti problemi literatrde genel olarak homojen ve kaypsz kabul edilebilecek ak hava, bina ii,
tnel gibi ortamlarda bulunan vericilerin yer tespiti iin ele alnmtr. Enkaz ortamnda, ak havada konum ve
yn tespitinde kullanlan faz karlatrmas, faz deerleri kargaa ve okyollu yaylm nedeniyle farkl yollarda
farkl ve rastsal deiiklie urayaca iin uygulanamaz. Benzer ekilde, rnein GPS konumlandrmada
kullanlan ve sinyalin alcdan vericiye ulama hz zerinden konum tespiti gerekletiren yntemler, sinyal
hznn ortamda, farkl ve rastsal deiimi nedeniyle yeterli dorulukta sonu vermeyecektir. Ayrca, enkaz
ortam gibi kaynak ve verici arasndaki mesafenin grece az olduu durumlarda sinyallerin yol alma srelerini
karlatrmak ok yksek hassasiyet gerektirmektedir. Genlik zerinden genleme yntemiyle kaynak konum
tespiti de kanallardaki rastsal genlik kayplar nedeniyle doru zm retemez.

Bu almada; hedef birim olarak adlandrlan, kiisel bilgiler ile salk durumunu verebilen giyilebilir bir RF
alc/verici (transceiver) ve arama birimi olarak adlandrlan hareketli bir konum belirleyici RF cihazdan oluan
arama kurtarma sistemi nerilmektedir. Sistem, arama yaplan alanda ok sayda farkl noktadan elde edilen
sinyal iddeti verilerinin ilenmesi yoluyla yer tespitine ynelik olarak gelitirilmitir.

2. Sistem Tasarm
Enkaz ortam incelendiinde kum, demir ubuklar, beton, tula, vb. ieren yaylm zayflamas yksek rastsal
inhomojen ve kaypl bir ortam olduu grlr. Sistem tasarm esnasnda hedef ve tarama modlleri arasndaki
iletiimin salanmas ve enkaz ierisindeki hedef modln konumunun tam olarak tespiti iin ortamda
elektromanyetik yaylmn incelenmesi gerekmitir. Yaplan literatr incelemesinde bu tr ortamlarn gerei
yanstacak ekilde analitik ve nmerik olarak modellenmesi ve yaklak ifadelerin karlmasnn olduka g
olduu tespit edilmitir. Sistem alma frekansn belirlemek ve enkaz ierisindeki elektromanyetik yaylm
deneysel olarak incelemek amacyla Kocaeli niversitesi Arslanbey Kampsnde bulunan enkaz ortamnda
lmler yaplmtr. Yaplan lmlere dayanarak ve yeterli k gc ve bo frekans bandnn belirlenmesi
iin Telekomunikasyon Kurulu ile yaplan grmeler sonucunda sistemin alma frekans 40.675 MHz olarak
belirlenmitir.

ekil 1, nerilen arama kurtarma sistemini oluturan temel bileenleri gstermektedir. Hedef birim, arama
biriminin bir alt bileeni olan tetikleme modl tarafndan tetiklenerek dier bir alt bileen olan alglama modl
araclyla konum tespiti yaplabilmektedir.

Hedef birim, 40.675 MHz frekansnda alan giyilebilir kolye biiminde- bir RF alc-verici olarak retilmitir.
Enerji tasarrufu amacyla sadece periyodik olarak alr duruma gemekte ve alr duruma getiinde pasif
halde kalarak dinleme yapmaktadr. Belirtilen frekanstaki tetikleme sinyallerine duyarl olan hedef birim,
tetiklenir tetiklenmez kendi ID verisini, arama kurtarma iin gerekli dier verilerle beraber (sensrlerle llen
tayc canllk verisi, pil durumu vb.) gndermektedir. Kablosuz iletiimin salanabilmesi iin on-off keying
(OOK) veri modulasyonu ve oklu iletiime imkan veren rastsal beklemeli zamansal ayrtrma teknii (TDMA)
kullanlmtr. Hedef birim verici k gc 100 mW, alglanabilir minimum sinyal ise -100 dBm olarak
tasarlanmtr. alma frekans dk VHF bandnda olduu iin uzun dalga boyu nedeniyle gerekli anten
boyutu da bymektedir- alc ve verici anten olarak esnek PCB zerine loop anten tasarm gerekletirilmitir.

Yer tespitini salayan arama birimi; tetikleme sinyallerini enkaz iine gnderebilecek zelliklere sahip tanabilir
bir tetikleme aygt, cevap sinyallerini ve sinyal iddetlerini alglama kapasitesine sahip tanabilir bir alglayc
aygt ve kamera ile dizst bilgisayardan oluan bir kontrol biriminden oluturulmutur. Kontrol birimi
alglaycdan alnan sinyalleri ileyip farkl kaynaklardan ve farkl noktalardan alnan verileri ve sinyal
iddetlerini ayrtrarak kamera grnts zerinde her verici iin sinyal iddet haritalarn oluturabilmektedir.
Bu sinyal iddeti haritalar, operatrlerin yksek znrlkl konum kestirimi yapmasna olanak salamaktadr.

Tetikleme ve alglama aygtlar iin eliptik polarizasyon ve enkaz iinde ynsz kapsama alan salayan sarmal
antenler tasarlanmtr. Tetikleme aygt ile belirli ve snrl bir sre boyunca enkazn ilgilenilen alanna 5 W
iddetinde tetikleme sinyali gnderilmektedir. Alglaycnn alglama duyarll ise -110 dBm civarndadr.
Alglaycdan alnan RF sinyaller saysal sinyale dntrlmekte, szgeleme ve dinamik eikleme teknikleri
gibi saysal sinyal ileme teknikleri kullanlarak demodle edilmektedir.

(a)

(b) (c)
ekil 1. Sistem bileenleri (a) Hedef Birim, (b) Alglama Modl, (c) Tetikleme Modl.

Enkaz ierisinde hedef birim hareketsizdir ve arama aygtnn kaynak evresinde geni hareket alan
bulunmaktadr. Yer tespiti yaplana kadar saysz noktadan lm alnabilir. Arama grevlerinde zaman
snrlamas olmakla beraber belirtilen lmler otomatik sistemlerle gerekletirilecei iin uygulamann ihtiya
duyduu hz salanabilmektedir. Bu almada nerilen yaklam ve sistem, arama yaplan alanda ok sayda
farkl noktadan elde edilen sinyal iddeti verilerinin ilenmesi yoluyla yer tespitine ynelik olarak gelitirilmitir.
Sinyal iddeti verileri, arama kurtarma operatrlerine kolaylk salamak amacyla arama yaplan ortam
imgeleyen kamera grnts veya bir harita zerinde sinyal iddetine gre deien renk kodlaryla
grselletirilmektedir. Hedefler birbirinden ayrtrlarak her farkl hedef birim iin sinyal iddeti haritalar bu
grntler zerinde kullancya yanstlabilmektedir.

Kamera enkaz zerinde incelenen blgeyi grecek ekilde yerletirildikten sonra, alglama modl enkaz
yzeyinde dolatrlr ve noktasal olarak tetikleme ve sinyal dinleme gerekletirilir. Kontrol bilgisayar
tetikleme ve alglanan sinyallerin okunmas iin sensr-tetikleme modl ile Bluetooth kablosuz haberleme
teknolojisi ile iletiim kurmaktadr. Ancak, saha artlar gerektirdiinde RS-232 kablolu balant da
salanabilmektedir. Kamera olarak, d ortamda grnt alma yeteneine sahip bir Web kameras koruma
klfnn iine yerletirilerek kullanlmtr. Kamerann yksek znrle sahip olmas uygulama asndan
gerekli deildir. Bu yzden mmkn olduunca ucuz bir zm tercih edilmitir. Kamerann kontrol bilgisayar
ile balants USB port zerinden kablolu olarak gerekletirilmitir.

Enkaz iinde gml durumda bulunan giyilebilir alc-vericiler tetikleme modl tarafndan tetiklenir
tetiklenmez belirli bir sre boyunca ve tekrarl bir cevap sinyali gnderirler. Cevap sinyali modle edilmi olarak
(OOK) hedefin ID verisini iermektedir. Alglama modl her noktada alglad sinyalleri kontrol bilgisayarna
gnderir ve buradaki uygulama program o noktadan dinlenen sinyallerin ierdii ID verisini ve her ID verisiyle
ilikili sinyal iddetlerini hesaplar. Rastsal TDMA oklu eriim tekniiyle farkl kaynaklardan gnderilen
verilerinin karmas nlenir.

Uygulama yazlm kamera grntsne de erierek enkaz grntsn kameraya yanstmaktadr ve her alc-
verici iin enkaz yzeyinde farkl noktalardan elde edilen sinyal iddetleri, sinyal iddetine gre belirlenen renk
koduyla kullancya kamera grnts zerinde gsterilir. Bu ekilde her hedef birim iin oluturulan ve
kaydedilen sinyal iddet haritalar kullancya hedef konumunu yksek dorulukla tahmin etmesi iin karar
destei salar. Belli bir adan elde edilen kamera grntsnn yeterli olmamas durumunda kamerann
tanmasyla ok sayda farkl adan alnan grntler zerinde sinyal iddet haritalar oluturulabilir.
Tecrbesiz kullanclar iin sinyal iddet haritalar filtreleme ve normalizasyon gibi temel grnt ileme
teknikleriyle ilenerek alc-verici konumunu iaret eden global tepe noktalar otomatik olarak hesaplanabilir
ve/veya ilenmi verilerin kullancya yanstlmasyla karar destei artrlabilir. (Enkaz yzeyinin de iki boyutlu
olmas iki boyutlu harita verisi zerinde kestirim yapabilmeyi salamaktadr.)

3. Saha Denemeleri ve lm Sonular
Sistem test ve lmleri Kocaeli niversitesi Arslanbey Kampsnde bulunan enkaz ortamnda yaplmtr.
Saha deneylerinde, hedef birimler enkaz iinde farkl derinlikte noktalara gizlenmitir. ekil 2de grld gibi
kamera enkazda her defasnda ilgilenilen noktay grntleyecek ekilde yerletirildikten sonra tetikleme ve
alglayc birimler enkaz zerinde dolatrlarak tetikleme ve dinleme yaplmtr.

Alglayc
Arama
Bilgisayar
Arama
Kameras

Tetikleyici
Enkaz
Arama
Birimi

Hedef
Birim

ekil 2. Enkaz ortam lm gsterimi.
Tetikleyici tarafndan gnderilen sinyal RF alc/verici tarafndan alglandnda, taycnn salk durumu
belirlenerek zerindeki ID numaras ile birlikte birka kez alglaycya gnderilmektedir.

Bu ekilde farkl alardan ve enkazn tmnden grnt ve sinyal lmleri alnmtr. Enkaz yzeyinin farkl
noktalarndan alglanan sinyaller ilenerek, tespit edilen her kaynak iin dinleme yaplan her noktadan alnan
sinyal iddetleri renk kodlaryla kamera grnts zerine iaretlenmitir. Greceli olarak yksek ve dk
sinyal iddetleri, krmz ve mavi arasnda sinyal iddeti azaldka scak renklerden souk renklere gei
yaplacak ekilde gkkuandaki farkl renklerle kodlanmtr.

Her kaynak iin bu ekilde oluturulan renkli sinyal iddet haritalar incelenerek kaynaklarn enkaz yzeyinde en
yakn olduklar noktalarn (uygun olabilecek tnel ama alanlarnn) en fazla 1 metre hata pay ile tespit
edilebildii grlmtr (ekil 3). Enkazdaki tm kaynaklar eksiksiz olarak konumlandrldklar gibi olmayan
bir kaynak tespiti (false alarm) de gereklememitir.

Sinyal iddet haritalar incelenerek, tecrbesiz operatrlere normalizasyon ve filtreleme gibi grnt ileme
teknikleriyle konum tespiti konusunda karar destei salanabilecei de grlmtr. Konum tespiti, her kaynak
iin ortalama yarm saat srmtr ve artan operatr tecrbesi ve kaynak younluu ile bu sre daha da
azaltlabilir.

ekil 3. Enkaz ortamnda yaplan lmlere bir rnek.

4. Sonu
Bu almada enkaz altnda canl kalanlarn tespiti iin, arama yaplan alanda ok sayda farkl noktadan elde
edilen sinyal iddeti verilerinin ilenmesi yoluyla yer tespitine ynelik bir RF sistem gelitirilmitir. Kocaeli
niversitesi Arslanbey Kampsnde bulunan enkaz ortamnda yaplan lmler, kullanclarn klasik arama
kurtarma sistemlerine gre ok daha ksa srede ve enkaz yzeyinde yaklak 1 metre znrlkle gk
altnda kalan kiilerin konum tespitini salayabildiklerini gsterilmitir.

Kaynaklar
[1]. Albert Ko ve Henry Y. K., Robot Assisted Emergency Search and Rescue System With a Wireless Sensor
Network, International Journal of Advanced Science and Technology, Vol. 3, February, 2009 s.69-78.
[2]. Stephen E.Lipsky, Microwave Passive Direction Finding, John Wiley & Sons, 1987


Gebze, Kocaeli
Tel: +90 262 675 3048
Faks: +90 262 646 3187
demet.sahinkaya@bte.tubitak.gov.tr, engin.kurt@bte.tubitak.gov.tr, gokhan.boluk@bte.tubitak.gov.tr

zet: Sonoboylar denizaltlarn yerinin, rotasnn ve hznn tespit edilmesi amacyla su altna yaylan pervane
ve makine kaynakl sesleri ya da sonar sinyallerini alglayan ve bu bilgiyi su-st yada hava platformlarna RF
yoluyla ileten aygtlardr. Bu almada sonoboyun ynl ve tm ynl akustik sensrlerden ald sinyallerin
modle edilerek platforma iletilmesine kadar olan PLLli modlatr, RF g kuvvetlendirici ve VHF antenden
oluan RF verici birim tasarm ele alnmaktadr.

1. Giri
Gnmzde sonoboylar denizalt savunmasnda ve sualt akustik aratrmalarda kullanlan nemli sistemlerden
biridir. Sonoboy, denizin altndaki her trl doal ya da yapay akustik sinyalleri alglayp toplayan ve bu
sinyalleri su yzeyinde bulunan RF vericisi ile VHF bandnda FM modlasyonu kullanarak su-st platforma
(Gemi, uak gibi) gnderen bir aygttr. Tasarlanan sonoboy vericisi, standart sonoboy frekans band olan 136 -
173.5 MHz aralnda 99 farkl kanaldan birinden yayn yapmaktadr ve bu nceden seilebilmektedir.

Verici tasarmnda farkl kanal seimi, faz kilitlemeli dng (PLL) yaps ile gerekletirilmitir. Literatrde PLL
yap ile frekans sentezleme yntemleri konusunda birok alma yer almaktadr. PLL tasarm ile FM
modlasyonlu k retmek iin fakl tekniklerin kullanm mmkndr [1-2]. Bu alma kapsamnda FM
modlasyon PLLin dng ierisinde yaplmaktadr. Seilen kanal frekans LDMOS transistor kullanlarak
1Watt k gc elde edilmekte ve amandra ierisinde katlanarak muhafaza edilebilen zel bir dipol anten
kullanlarak ortama ma gerekletirilmektedir.

Bu alma, TBTAK TARAL-1007 tarafndan desteklenen Milli Sonoboy Projesi kapsamnda
gerekletirilmitir.

2. Sonoboy Tanm
Sonoboy gemiden yada uaktan denize atlarak kullanlmaktadr. Deniz suyu ile aktive olan pili sayesinde denize
girdii andan itibaren su iindeki ve su yzeyindeki bileenleri alarak ortama konulanmakta ve deniz altndaki
akustik sinyalleri toplayarak VHF vericisi ile RF sinyale dntrerek ortama maktadr. Sonoboy elektronik
ve mekanik birok bileene sahiptir. Elektronik ksmn grevi, sualt ses sinyallerini alglayp bu bilgileri sust
platformada bulunan VHF alc ve sinyal ileme biriminin zebilecei ekilde modlasyonlu RF sinyale
dntrmektir.

OULLAYICI
FM
MODULATOR
RF
KUVVETLENDRC
AMANDIRA/
ANTEN
MKRODENETLEYC BATARYA
AKUSTK
ALGILAYICI
GSTERGE/
TUTAKIMI
PUSULA

ekil 1. Sonoboy elektronik sistemi
Mekanik ksmn temel grevleri ise elektronik ksm her trl d etkenlerden korumak, sualt akustik sinyallerin
salkl bir ekilde toplanmas iin sualtndaki elektronik bileenin sabit bir derinlikte ve mmkn olduunca az
salnml kalmasn salamak ve amandra yardm ile su yzeyindeki elektronik bileenlerin denize batmasn
engelleyerek sustnde kalmasn ve bu sayede verimli bir RF yayn yaplmasna yardmc olmaktr.

Bir sonoboyun elektronik sistemi, alt ve st elektronik olmak zere iki adet alt sistemden oluur. ekil 1de sol
taraftaki bloklar alt elektronii ve sa taraftaki bloklar st elektronii temsil etmektedir. Deniz suyu ile aktive
olan batarya her iki alt sistemi de besler. Alt elektronik, akustik alglayclar sayesinde denizin altndaki akustik
sinyallerini toplar ve bu sinyalleri modle ederek sonoboy standardndaki temel band iaretine (ekil 2)
dntrr ve st elektronie kablo vastasyla gnderir. st elektronik ise akustik sensr vastasyla toplanan ve
alt elektronikte modle edilen sualt ortamna ait akustik bilgileri ieren temel bant iaretini FM modle eder, RF
g kuvvetleridici ile kuvvetlendirir ve anten vastasyla sust/hava platformlarna iletir. Sonoboy vericisindeki
136-173.5 MHz bandndaki 99 ayr kanaldaki VHF sinyalin sentezlenmesi ve FM modlasyonu, faz kilitlemeli
dng (PLL) yaps ile gereklenmitir. Bu kanallarn her hangi biri sonoboy denize atlmadan nce kullanc
tarafndan seilebilmektedir.

5-2400 2400-5 5-2400
Ynsz (omni)
Frekans
Pilot
Faz
Pilot
Frekans 5 2.4khz 7.5khz 15khz
Genlik
Ynl

ekil 2. Sonoboy alt elektronik frekans spektrumu

3. PLL Tasarm
Sonoboy vericisinin blok diagram ekil 3te verilmektedir. PLL de referans frekans, kararl bir kristal osilatr
ile elde edilmektedir. Referans frekans, sabit blme oranna sahip (1/R) bir frekans blc eleman kullanarak
daha dk frekansl bir karlatrma frekans retilmektedir. Bu karlatrma frekans faz detektrnn
girilerinden birine uygulanr. Faz detektrnn dier bir giriine ise k frekansnn programlanabilir frekans
blc (ya da programlanabilir sayc) tarafndan 1/N orannda blnmesiyle oluan frekans uygulanr. Faz
detektrnn knda ise karlatrlan bu iki iaretin arasndaki faz hatasyla orantl bir deere sahip DC
iaret oluur. Daha sonra bu oluan DC iaret evrim szgecinden (alak geiren szge) getikten sonra DC
kontrol gerilimi olarak VCOnun giriine uygulanr. VCO, bir gerilim frekans eviricisidir. Giriine uygulanan
bu DC gerilim ile orantl knda bir frekans retir. VCO knda oluan bu iaret ka iletilir ve bir ksm
da geri besleme ile frekans blc zerinden tekrar faz dedektrne uygulanr. PLL kilitlenene kadar bu dng
devam eder. Dng sonucunda PLL kilitlendiinde VCO kndaki iaretin frekans u ekilde olur:

fxtal
R
N
fo (1)

Burada N ve R deerleri tam saydr. ekil 3de grld zere evrim szgeci ile VCO arasna alt
elektronikten gelen iaret integral alcdan geirilerek uygulanmtr. Bylece VCO knda VHF bandnda
seilen kanal frekansnda yayn yapan FM modleli bir iaret oluur. evrim szgecinin st kesim frekans
modle eden iaretin bandndan (alt elektronik iareti) byk olacak ekilde 20 KHz olarak tasarlanmtr.
Tasarm esnasnda sonoboy sinyal alc/sinyal ileme birimine ve NATO standardna uygun olarak FM
deviasyonu (sapma) en fazla 105KHz olacak ekilde alt elektronik sinyalinin genlii ayarlanmaktadr.

PLL tasarmnda Motorola firmasnn saysal olarak programlanabilen MC145170-2 entegresi ve VCO olarak
Crystek firmasna ait CVC033CL-0125-0200 rn kullanlmtr. evrim szgeci olarak OPAMP ile aktif alak
geiren szge tasarm yaplmtr.

evrim
Szgeci
Anten
Frekans
Blc
(1/R)
Referans
Kristal
Osilatr
( fxtal)
fcomp
Karlatrma
Frekans
Faz Detektr
fo/N
fo FM
modlasyonlu
isaret
Programlanabilir
Sayc (1/N)
Alt Elektronikten
gelen isaret
ntegral Alc
n
Kuvvetlendirici
RF G
Kuvvetlendirici
Mikrodenetleyici
Toplayc
Gerilim
Kontroll
Osilatr
(VCO)

ekil 3. Sonoboy vericisi

Programlanabilir sayc (1/N) ve frekans blc (1/R) mikrodenetleyici birimi tarafndan kontrol edilmektedir.
136-173.5 MHz iletim frekans band, kanallar aras 375KHz olacak ekilde 99 kanala bltlenmitir. Tasarm,
kanallarn birbirine karmasn nlemek amac ile her bir kanal arasnda 125 KHz gvenlik frekans band
braklarak gerekletirilmitir. Kanal numaralar ve ilikili frekans bantlar NATO bnyesinde belirlenmi
standart deerler olarak uygulanmtr [3]. PLL devresinin kilitlenecei frekans belirleyen veriler, sonoboy st
elektronik biriminde yer alan kullanc arayzndeki tu takm ve ledler vastasyla seilerek sisteme kaydedilir.

Sonoboy verici devresinde PLL, MSP430 serisi bir mikrodenetleyici kullanlmtr. Sonoboy denize atlmadan
nce kullancnn girdii kanaln VHF frekans PLL devresi zerindeki programlanabilir sayc (N ve R)
tarafndan ayarlanmaktadr. Mikrodenetleyici bu PLL devresine SPI arayz ile balanmtr. SPI arayznde bir
adet ortak saat (SCK), veri alma (SDI), veri gnderme (SDO) ve her slave aygtn bir seme hatt (CE) bulunur.
Kullancnn setii kanala gre (1-99) PLL, o kanal frekans iin daha nceden hesaplanm olan gerekli N ve R
deerini alr.

0 15 30 45 60 -15 -30 -45 -60 0 15 30 45 60 -15 -30 -45 -60

(a) (b)

ekil 4. VHF sonoboy vericide retilen sinyal 32. kanal, f0=136MHz (a) Modlasyonsuz tayc iaret, (b) FM
modleli iaret (lm esnasnda spektrum analizr penceresi 150 Khz seilmitir).

4. RF G Kuvvetlendiricisi
RF kuvvetlendirici standart sonoboy bandndaki (136 - 173.5 MHz) RF sinyali, k en az 1W olacak ekilde
kuvvetlendirir. Bu kuvvetlendirici seilirken verimi gz nnde tutulmutur. nk sonoboy bataryadan
beslenen bir sistemdir. RF g kuvvetlendirici tasarmnda Freescale firmasnn MW6S004NT1 kodlu 1-2000
MHz Lateral N-Channel RF Power MOSFET rn kullanlmtr. Yaplan lmler sonucunda tasarlanan
LDMOSlu RF kuvvetlendirici sonoboyun alma frekans aralnda (136 MHz-173.5 MHz) en az 18dB g
kazanc vermitir. VCO kndaki sinyalin seviyesi LDMOSlu kuvvetlendiriyi srecek kadar yksek olmad
iin n kuvvetlendirici olarak Minicircuits firmasnn ERA-5+ kodlu Monolithic Amplifier rn kullanlmtr.
n kuvvetlendirici ve RF g kuvvetlendirici ile birlikte toplam kazanc sonoboy bandnda 30dB ve k gc
band boyunca en az 1W olan RF g kuvvetlendirici tasarlanmtr.

5. Anten Tasarm
Sonoboy haberlemesi iin kullanlacak anten, sonoboyun evresinde ynsz bir paterne sahip olmaldr. Bunun
iin /4 dalga boyu dipol anten tasarm gerekletirilmitir. Dipol anten HFSS elektromanyetik hesaplama
program kullanlarak simle edilmitir. ekil 5(a)da simlasyon sonucu elde edilen 3 boyutlu ma paterni
verilmektedir. Burada anten sonsuz iletken malzeme, radyasyon ortam ise hava olarak seilmitir. Grld
zere, dipol anten ynsz ma gerekletirmektedir. ekil 5(b)de ise simlasyonu yaplan 48.5 cm
uzunluundaki dipole antene ait S11 yansma katsays grlmektedir. Beklendii zere yansma katsays
dipoln boyuna bal olarak 136 173.5 MHz frekans bandnda kabul edilebilir seviyededir. Dipol antenin
giriinde g kuvvetlendiricisinin k ile empedans uyumlandrma devresi tasarlanm ve uygulanmtr.
Ayrca uygulanan zel anten retim teknii ile sonoboyun alma sresi sonunda amandrasnn havasn
boaltarak VHF yaynn sona erdirilmesi salanmaktadr.

(a) (b)
ekil 5. a) Dipol anten ma paterni ve b) S11 yansma katsays; HFSS simlasyonu.

6. Sonu ve Deerlendirme
Bu almada sualt savunmasnda ayrcalkl yeri bulunan sonoboylarn iletiimini salayan VHF vericisine ait
tasarm bilgileri verilmektedir. Su altndaki alglayclardan gelen verilerin su zerindeki platforma 136-
173.5MHz frekans bandnda seilebilen kanalda iletiminin mmkn olduu gsterilmitir. Daha sonraki bir
alma, bo iletiim kanalnn otomatik olarak tespiti ve gerekli durumlarda iletim kanalnn deitirilmesi
olarak ngrlmektedir.

Kaynaklar
[1]. Dean Banerjee, PLL Performance, Simulation and Design,4th Edition, 2006.
[2]. David Rosemarin, Wide bandwidth frequency modulation of phase lock loops, www.rfdesign.com,
February 2000.
[3]. NATO Air-ASW Buoys Interoperability Specification, 30 June, 2006.

C Tech Biliim Tek. San. ve Tic A..
TBTAK TEKSEB C-210
Gebze, Kocaeli
onder.tatar@ctech.com.tr, hhuseyin.erkut@ctech.com.tr
Tel: (262) 644-9048 - Faks: (262) 644-9047

zet: Bu bildiride, L bantta 500 MHzlik bir bant iinde saniyede 1200 szde-rastgele frekans atlamas
gerekletiren ve 2.048 Mbps hza kadar destekleyen bir uydu modem uygulamas tarif edilmitir. Modem daha
yksek hzlarda frekans atlama ve veri aktarmn destekledii halde bu uygulamada NATO SATCOM
standartlarndan gelen parametreler kullanlmtr.

1. Giri
Corafi olarak geni bir alana yaylm, sabit olmayan konumlara sahip haberleme birimleri arasndaki iletiim iin
uydu haberlemesi uygun bir zm salamaktadr. Savunma amal haberleme sistemleri iin bylesi bir uydu
haberleme a sz konusu olduunda iletimin devamll kritik hale gelmektedir.

Uydu haberlemesi, doas gerei jammer cihazlar gibi bozucu etkilere kar ak bulunmaktadr. Bu tr bozuculara
kar alnan nlemlerden birisi, iletim srasnda farkl frekanslarn kullanlmasdr. Kullanlacak sonraki frekanslar
tahmin edebilen akll jammer cihazlarna kar olarak bu frekanslarn szde-rastgele seilmesi ve frekans
atlamalarnn geni bir bant iinde ve yeterli sklkta yaplmas iletimin devamlln salamak zere alnmas
gereken dier nlemlerdir [1][2].

Frekans atlamasnn her iki u birim tarafndan uyumlu bir biimde yaplabilmesine olanak salayan yap 2.
blmde aklanmaktadr. Hatalara kar koruma fonksiyonlar ve modemde kullanlan modlasyon tipleri 3. ve 4.
blmlerde; donanmsal olarak frekans atlamasn mmkn klan arafrekans blou da 5. blmde aklanmaktadr.

2. Frekans Atlama ve Senkronizasyon
Frekans atlamal modemde, frekanslarn szde-rastgele seiminin, her iki ubirim tarafndan kullanlan kriptorafik
algoritmalar sayesinde salanmas mmkndr. Buradaki asl zorluk, her iki utaki modemin ayn anda ayn
frekanslar kullanmasn garanti etmek iin iki birim arasnda kurulmas gerekli olan zaman senkronizasyonudur. Bu
zorluk, her bir modemin, senkronizasyona adanm bir link kullanarak, merkezdeki bir kontrolc modemle
zamanlamasn ayarlamas salanarak almtr.

Szde-rastgele frekanslar kullanarak haberlemeyle ilgili dier bir zorluk, birden fazla modemin haberleirken
birbirlerinden farkl frekanslar kullanacann garanti edilmesidir. Bu nedenle szde-rastgele frekans seimlerinin,
her bir atlamada, tm ada kullanlacak frekanslarn ortogonallii salanacak ekilde yaplmas gereklidir. Bu
ihtiya, a zerindeki tm haberleme linkleri gz nnde bulundurularak bir bant yerleim plannn nceden
yaplm olmasn gerekli klar. Her bir haberleme birimi bu bant yerleim plann kullanarak, algoritmada
hesaplanan bir sonraki atlamada kullanaca frekans deerini dier iletiim linkleriyle ortogonal olacak ekilde
hesaplar. Kullanlacak frekanslar gibi atlamalarda trafik verisinin mi yoksa senkronizasyon verisinin mi iletilecei
de yine szde-rastgele olarak belirlenir.

Senkronizasyonun kurulmas amacyla aa girmeye alan bir modem, ncelikli olarak kendi zaman referans
uyarnca kontrolc modem tarafndan gnderilen senkronizasyon mesajlarn alglamaya alr [3]. Bu mesajlar,
alglamay kolaylamak zere sabit bir gml referans paterni iermektedir. Modemde bu paterni saptamak
amacyla, frekans hatalarna daha dayankl olan bir farksal korelatr (differential correlator) kullanlmtr.
Senkronizasyon paterninin belirli bir sre saptanamamas zerine, modem kendi zaman referansnda dzeltme
yaparak yeniden senkronizasyon paternini bekler. Senkronizasyon paterni yakananncaya kadar yaplan bu
dzeltmeler, balangta girilmi olan zaman referansnn doruluuna bal olarak 30 dakikaya kadar
srebilmektedir.

Senkronizasyon mesajnn yakalanp ieriinin okunmasndan sonra, zamanlama, frekans ve gte ince ayar yapmak
zere modem, kontrolc modeme bir referans paterni gnderir. Referans paternini alan kontrolc modem, referans
paterninden hesaplad zaman, frekans ve g dzeltmelerini ilgili modeme gnderir. Dzeltme bilgilerini alan
modem gerekli dzeltmeleri yaparak yeniden referans paternini yollar. Bu ekilde yaplan dzeltmeler sonucunda
zaman ve frekans dzeltmesi yeterince iyiletirilen modeme aa girme izni verilir. Haberleme izini alan modem,
nceden tanmlanm link uyarnca kar modemle iletiime balar. Modemde frekans atlama parametrelerinin
hesaplamalar ve senkronizasyonun st seviye protokol DSP ilemcisi iinde gereklenmi bulunmaktadr.

3. Serpitirme ve Hata Dzeltme
Frekans atlamal modemin temel zellii, jammer tr bozucu etkilerin varlnda da veri iletimini devam
ettirmesidir. letilen veri, bu trden bozucu etkiler nedeniyle oluacak hatalara kar, bir dizi hata dzeltme
algoritmas ve serpitiriciler (interleaver) yoluyla korunmaktadr. Hata dzeltme algoritmalar iin d kodlama
olarak Reed-Solomon algoritmas, i kodlama olarak Viterbi algoritmas kullanlmtr. Trafik verileri evriim
kodlayc knda 1/2 orannda kodlanrken, senkronizasyon verileri henz zaman ve frekans dzeltmeleri tam
olarak yaplmadan iletilmek durumunda olduundan dzeltme baarmn artrmak zere 1/4 orannda
kodlanmaktadrlar.

Her iki kodlama kts da burst hatalarna kar Forney tipi serpitirici ile kartrlmaktadr. Reed-Solomon
kodlayc kndaki veri, baytlar halinde eitli atlamalar iine datlarak verinin hem zaman hem de frekans
olarak serpitirilmesi gerekletirilmektedir. Evriim kodlayc kndaki veri de bit baznda atlamalar arasnda
datlarak ikinci bir serpitirme uygulanr. Bu ekilde bit baznda da hem zaman hem frekans olarak serpitirme
uygulanmaktadr. Son olarak, atlama iindeki bit dizisine de serpitirme uygulanarak atlama iinde de oluabilecek
burst hatalarn Viterbi kod zcs tarafndan dzeltilme performans arttrlmtr.

Modem gereklemesinde dk hzlarda iletimi yaplan kontrol verilerinin kodlanmas ve serpitirilme ilemleri
DSP ilemcisi iinde yaplrken, yksek hzdaki trafik verisinin kodlanmas ve serpitirilmesi ise FPGA tmdevresi
iinde gerekletirilmitir.

4. Modlasyon
Modemde, verinin iletiminde dorusal olmayan bozucu etkilere kar daha dayankl olan faz-kaymal anahtarlama
(PSK) modlasyonlar tercih edilmitir. Senkronizasyon verileri henz frekans ve zaman dzeltmeleri yaplmadan
nce gnderilip alndndan bu atlamalarda, hataya kar daha direnli olmas asndan kaydrlm (shifted) BPSK
modlasyonu kullanlmtr. Senkronizasyon mesajlari, BSPK sembolleri olarak kodlandktan sonra, rpc
(scrambler) knda modlasyonun tepe-faktrn (peak factor) azaltmak amacyla kaydrlm BPSK
sembollerine dntrlmektedir. Zaman ve frekans dzeltmelerinin ardndan gnderilip alnacak olan trafik
verilerinin iletiminde ise QPSK modlasyonu tercih edilmitir. Trafik iletimi srasnda gnderilen sembol dizisi
iine, yerleri szde-rastgele olarak deien referans sembolleri de eklenmekte; bu ekilde frekans ve faz dzeltmeleri
uyumu olarak yaplabilmektedir. Sembollerin darbe ekillendirmeleri iin ise 1/3 roll-off faktrl root-raised-cosine
filtreler kullanlmtr [4].

Trafik ve senkronizasyon verilerinin uygun modlasyondaki sembollere dntrlmesi; bunlara uygulanan darbe
ekillendirme sonras temel bant iaretin elde edilmesi yine FPGA tmdevresi iinde yaplmtr. Daha sonra bir
saylsal modlatrde elde edilen 40 MHz arafrekans iareti frekans atlamas yaplmak zere analog olarak alan
arafrekans blouna gderilmektedir.

5. Frekans Atlamal Arafrekans Blou
RF bloundaki PLLler her atlamada farkl bir frekansta almak durumunda olduundan atlamalar arasndaki
frekans geileri frekans atlamal modem tasarmnda nemli bir zorluktur. Hzl frekans gei ihtiyacn salamak
zere RF blounda, birbirine zde paralel PLL bloklar kullanlmak zorunda kalnm; bylece bir atlama iinde
iletim yaplrken dier bloktaki PLLleri sonraki atlama frekansna ayarlamak mmkn olmutur. Bir anahtar
yardmyla uygun PLL k kartrclara (mixer) ynlendirilerek frekans atlamas gerekletirilmektedir. Frekans
atlamal IF katnn blok diyagram ekil 1de grlmektedir. Saysal modlatrden gelen f
0
frekansndaki IF iareti
f
1
frekansndaki iaretle arpldktan sonra f
0
+ f
1
lik bir bant geiren filtreden geirilerek iaret spektrumu f
0
+ f
1

frekansna kaydrlm olur. Bu iaret, f
2
ile f
3
frekanslar arasnda programlanabilen ikinci PLL kat tarafndan
yeniden kaydrlarak iaretin, istenilen 9501450 MHz band arasnda istenilen frekansa oturtulmas
salanmaktadr. Kullanlan bu yntemde f
1
, f
2
ve f
3
frekanslar, oluan yan bant iaretlerinin kartrc kna
konulan 9501450 MHzlik filtrenin kesim frekansnn ok tesinde kalarak yeteri kadar iyi bastrlmas garanti
altna alnacak ekilde seilmektedir.


ekil 1: IF Blou

6. Performans
Modemin BER performans lmleri bir uydu kanal simlatr ve bir grlt reteci yardmyla
gerekletirilmitir. 9501450 MHz aralnda saniyede 1200 frekans atlamas altnda ve 2048 Kbps veri hznda
iletim durumunda llen BER deerlerinin Eb/No parametresine gre deiimi Tablo 1'de gsterilmitir.

Tablo 1: BER performans tablosu.
Eb/No (dB) BER
5,1 1x10
-5

5,6 1x10
-6

6,7 1x10
-7

7,4 1x10
-8

9 1x 10
-10

7. Sonu
Bu almada, L bantta 500 MHzlik bir bant iinde frekans atlamal ve 2.048 Mbps hza kadar destekleyen bir uydu
modem uygulamas; karlalan zorluklar ve bunlarn almas yntemleri tarif edilmi ve elde edilen performans
deerleri verilmitir.

Kaynaklar
[1]. E. Felstead, Follower jammer considerations for frequency hopped spread spectrum Military Communications
Conference, 1998. MILCOM 98. Proceedings., IEEE, 2:474-478 vol.2, Oct 1998.
[2]. Simone, L. Salerno, N. Maffe, Frequency-Hopping Techniques for Secure Satellite TT&C: System Analysis
& Trade-Offs, Satellite and Space Communications, 2006 International Workshop on 14-15 Sept., s13 17, 2006
[3]. H. Meyr, Moeneclaey M., Fechtel S. A., Digital Communication Receivers, John Wiley & Sons, Inc., 1998,
ABD.
[4]. Moreira, J. C., Parrel, F. G., Essentials of Error-Control Coding, John Wiley & Sons, Ltd., West Sussex,
Ingiltere, 2006.
RF MEMS Teknolojisi Tabanl 12 GHz
Tek Giri

lker Comart
Elektronik
zet: Bu bildiride, 12 GHz ve 26 GHz
giri ift k anahtar yaplarnn ret
nerilen anahtar yapsnda giri kapsn
balantyla ikiye ayrlmtr. T-ba
sal temasl paralel tek giri tek k
Tasarlanan yaplar kuvars pul zerinde retilmi
lm sonular tasarm aamasnda
lmlerle kullanlan devre modeli benzetimlerinin uyumlu olduklar grlm

1. Giri
RF MEMS anahtarlar saladklar d
FET anahtarlardan ok daha iyi sonular vermektedirler
faz kaydrclar ve anahtarlama a
teknolojisinin yap ta olarak kabul edilen tek giri
yaplarna gereksinim duyulmaktadr.
olan ve ayn devre yaplandrmasna sahip olan iki adet tek giri
almadaki tek giri ift k anahtar
dk araya girme kayb ve iki k kaps
retilen tek giri ift k MEMS anahtarla
EDK ke bir adet EDK T-balant, iki adet MYM (metal
retimi tamamlanm tek giri tek k
anahtarn mikroskop altnda ekilmi
anahtar yaps da ayn devre yaplandrmasna sahiptir)
adet tek giri ift k MEMS anahtar
sunulmutur.

ekil 1. 26 GHz alma frekans iin tasarlanan tek giri
Teknolojisi Tabanl 12 GHz ve 26 GHz alma Frekanslarnda
Tek Giri ift k Anahtar Yaplar
lker Comart, imek Demir ve Tayfun Akn
Ankara
e129178@metu.edu.tr

12 GHz ve 26 GHz alma frekanslar iin tasarlanan, RF MEMS
nn retim aamalar, tasarm aamalar ve lm sonular sunulmaktadr.
giri kapsn takip eden EDK (Edzlemsel Dalga Klavuzu) hat
balantnn k kaplarndan elektriksel olarak eyrek dalga boy
tek k anahtarlarla, iki hat arasndaki seicilik
pul zerinde retilmitir. retilmi yaplarn RF lmleri gerekle
amasndaki devre modeli benzetim sonularyla kyaslanmtr. Bu kyaslamalarda
benzetimlerinin uyumlu olduklar grlmtr.
ladklar dk araya girme kayb ve yksek yaltmla, edeer kullanm olan
anahtarlardan ok daha iyi sonular vermektedirler [1]. Bu nedenle de zellikle telekomnikasyon
lar ve anahtarlama alarnda kullanm alan bulmaktadrlar [2]. Bu a
olarak kabul edilen tek giri tek k anahtarlarn yan sra, tek giri
yaplarna gereksinim duyulmaktadr. Bu bildiride sunulan almada, alma frekanslar 12 GHz ve 26 GHz
asna sahip olan iki adet tek giri ift k anahtar yaps zerinde durulmu
anahtar yaplar, MEMS teknolojisinin sunduu en nemli iki ba
a girme kayb ve iki k kaps arasndaki yksek elektriksel yaltm ltlerini
MEMS anahtarlar yap ta olarak iki adet tek giri tek k MEMS anahtar, iki adet
lant, iki adet MYM (metal-yaltkan-metal) sa ve EDK hatlardan olu
tek k MEMS anahtar yaplarndan 26 GHz alma frekansna sahip olan
kilmi bir fotoraf ekil 1de sunulmutur (12 GHz al
s da ayn devre yaplandrmasna sahiptir). Yaplan bu almada, retimi ba
MEMS anahtar yapsnn retim aamalar, tasarm aamalar ve lm sonular sras ile

ma frekans iin tasarlanan tek giri ift k MEMS anahtar yapsnn stten grn
ma Frekanslarnda
RF MEMS teknolojisi tabanl, tek
amalar ve lm sonular sunulmaktadr.
sel Dalga Klavuzu) hat, bir EDK T-
eyrek dalga boyu uzaklktaki
iki hat arasndaki seicilik olana salanmtr.
mleri gerekletirilmi ve
kyaslanmtr. Bu kyaslamalarda,
er kullanm olan PIN ve
telekomnikasyon alannda,
. Bu anlamda RF MEMS
anahtarlarn yan sra, tek giri ve ok kl anahtar
ma frekanslar 12 GHz ve 26 GHz
anahtar yaps zerinde durulmutur.
u en nemli iki baarm olan,
aki yksek elektriksel yaltm ltlerini baaryla salamtr.
MEMS anahtar, iki adet
a ve EDK hatlardan olumaktadr.
ma frekansna sahip olan
(12 GHz alma frekansndaki
mada, retimi baaryla tamamlanan iki
amalar ve lm sonular sras ile
MEMS anahtar yapsnn stten grn
2. retim
Tek giri ift k anahtarlarn retiminde ODT RF MEMS aratrma grubu tarafndan gelitirilen, yzeysel
mikroileme tabanl 7 maskeli standart RF MEMS retim sreci dngs kullanlmtr. Tasarlanan yaplar 500
m kalnlktaki kuvars pullar zerinde retilmitir. lk olarak pul zerine, MEMS kprlerin elektriksel olarak
uyarlabilmeleri iin kullanlan 0.2 m kalnlndaki SiCr tozutma yntemi ile serilmi ve doru akm gerilim
hatlar oluturulmutur. kinci olarak EDK yaplarn sinyal ve toprak hatlarn oluturmak iin Ti/Au (30 nm / 1
m) tabakalar pullar zerine tozutma yntemi ile kaplanmtr. Bu aamadan sonra Si
x
N
y
tabakas PECVD
(Plasma Enhanced Chemical Vapor Deposition) yntemi ile kaplanmtr. Yaltkan bir malzeme olan Si
x
N
y
,
MEMS anahtarlarn aa durumunda, kprler ile EDK sinyal hatlarnn ksa devre yapmasn engellemek iin
kullanlmtr. Ardndan polyimide feda katman serilmi ve zerine ikinci Ti/Au (30 nm / 1.2 m) tabakas
tozutma yntemi ile kaplanmtr. Bu aamadan sonra MEMS kprlerin mekanik dayanklln artrmak iin
kprlerin apa noktalarna altn elektro kaplama yntemi ile 6 m kalnlnda altn kaplanmtr. Son olarak
feda katman kaldrlarak kprler serbest braklmtr.

3. Tasarm
almaya ilk olarak tek giri ift k anahtar yaplarnn da temelini oluturan tek giri tek k anahtar
yaplarnn tasarm ile balamtr. Tasarm sonular Ansoft HFSS 11 program kullanlarak elektromanyetik
benzetimler sonucunda elde edilmitir ve bu sonular nda Microwave Office programnda devre modelleri
oluturulmutur. 26 GHz alma frekans iin tasarlanm tek giri tek k anahtar yapsnda yukar durumda
geri dn kayb btn bant genelinde 10 dBden daha iyi ve aa durumda yaltm 26 GHz etrafnda yaklak 7
GHzlik bantta (23-30 GHz) 20 dBden daha iyidir. Araya girme kayb alma frekans etrafnda 4 dBden daha
dktr. Ayn ekilde 12 GHz alma frekans iin tasarlanm tek giri tek k anahtar yapsnda yukar
durumda geri dn kayb bandn sonlarna kadar 10 dBnin altndadr. Aa durumda yaltm yaklak 10 GHz
- 15 GHz bandnda 20 dBden iyidir ve araya girme kayb alma frekans civarnda yaklak 2 dBdir. Araya
girme kayplarnn beklenen deerlerden yksek olmas benzetimlerde MEMS anahtarlara eklenen uzun EDK
hatlardan kaynaklanmaktadr. Elektromanyetik benzetimlerden elde edilen tek giri tek k anahtar
performanslar ekil 2 ve ekil 3te srasyla 26 GHz ve 12 GHz tasarmlar iin sunulmutur. Ayn zamanda bu
grafiklerde EM model ve devre modellerinden elde edilen sonularn uyumluluu grlmektedir. Tek giri ift
k yaplarnn tasarm aamalar tek giri tek k anahtarlar iin oluturulan devre modelleri kullanlarak
tamamlanmtr.

15 20 25 30 35
-40
-30
-20
-10
0
-4
-3
-2
-1
0

|
S
1
1
|
,
d
B

Frekans (GHz)
|
S
2
1
|
,
d
B

15 20 25 30 35
-4
-3
-2
-1
0
-60
-45
-30
-15
0

|
S
1
1
|
,
d
B

Frekans (GHz)
|
S
2
1
|
,
d
B

(a) (b)
ekil 2. 26 GHz alma frekansnda tasarlanan tek giri tek k anahtar yapsnn elektromanyetik ve devre
modellerinden elde edilen sonular ve bu sonularn uyumluluu, a) yukar durum, b) aa durum

0 5 10 15 20
-40
-30
-20
-10
0
-8
-6
-4
-2
0

|
S
1
1
|
,
d
B

Frekans (GHz)
|
S
2
1
|
,
d
B

0 5 10 15 20
-40
-30
-20
-10
0
-60
-45
-30
-15
0

|
S
1
1
|
,
d
B

Frekans (GHz)
|
S
2
1
|
,
d
B

(a) (b)
ekil 3. 12 GHz alma frekansnda tasarlanan tek giri tek k anahtar yapsnn elektromanyetik ve devre
modellerinden elde edilen sonular ve bu sonularn uyumluluu, a) yukar durum, b) aa durum

Tek giri tek k anahtarlarn elektrostatik olarak uyarlabilmeleri iin doru akm gerilim hatlar
oluturulmutur. Tek giri ift k anahtar yaplar, tek giri tek k anahtarlarn yan sra EDK T-balant ve
EDK-ke yaplarna da ihtiya duymaktadr. Bu yaplar tek giri ift k anahtar yaplarnn baarmlarn en
az dzeyde etkileyecek ekilde tasarlanmtr. Bu yaplarn tasarmlarnda ana elektromanyetik EDK modun
yannda yan modlarn olumasn engellemek iin, EDK toprak hatlar MEMS kprler ile birbirine
balanmtr. Bu balant kprlerinin elektrostatik olarak kmelerinin engellenmesi iin, tek giri tek k
anahtarlar ve EDK keler arasna metal-yaltkan-metal salar yerletirilmitir. T-balantnn k kaplar ile
tek giri tek k anahtarlar arasndaki hatlar, elektriksel boylar alma frekansnda eyrek dalga boyu olacak
ekilde ayarlanmtr. Bylece tek giri tek k anahtarlarn aa durumunda elde edilen elektromanyetik ksa
devrenin, T-balant zerine ak devre olarak tanmas amalanmtr. Ayr ayr tasarlanan yaplar devre
modelleri zerinden birletirilerek tek giri ift k anahtar yaplarnn benzetim sonularna ulalmtr.
Devre modelleri zerinden tasarm yaplrken btn kaplar 50 ile sonlandrlmtr. Buna ek olarak k
kaplarnn her ikisinden de e zamanl iletim yaplmad kabul edilmi ve tasarm bu artlarda
gerekletirilmitir. Devre modelinden elde edilen benzetim sonular bu artlarda alnmtr. Bu sonular ekil
4 ve ekil 5te, 26 GHz ve 12 GHz iin srasyla verilmitir.

15 20 25 30 35
-50
-40
-30
-20
-10
0
-5
-4
-3
-2
-1
0

|
S
2
1
|
,
d
B

Frekans (GHz)
|
S
3
1
|
,
d
B

0 5 10 15 20
-50
-40
-30
-20
-10
0
-25
-20
-15
-10
-5
0

|
S
2
1
|
,
d
B

Frekans (GHz)
|
S
3
1
|
,
d
B

ekil 4. 26 GHz alma frekansnda tasarlanan tek
giri ift k anahtar yapsnn devre modelinden elde
edilen S-parametreleri (2 ve 3 k kaplardr ve
iletim 3. kapdan yaplmaktadr)
ekil 5. 12 GHz alma frekansnda tasarlanan tek
giri ift k anahtar yapsnn devre modelinden elde
edilen S-parametreleri (2 ve 3 k kaplardr ve
iletim 3. kapdan yaplmaktadr)

4. lm Sonular
retimleri tamamlanan SPDT anahtar yaplarn elektromanyetik lmleri, ODT Elektrik ve Elektronik
Mhendislii Blm Mikrodalga ve Milimetre Dalga lm Laboratuarlarnda gerekletirilmitir. lmler
srasnda mekanik problemler sebebi ile k kaplarna e zamanl RF sondalar indirilemedii iin, lmler
kaplardan birisi ak devre durumundayken yaplabilmitir. Bu nedenle k kaplarndan geri yansmalar
olmu ve bu yansmalar performans kt ynde etkilemitir. Elde edilen sonular bu yzden daha nce verilen
tasarm sonularna benzememektedir. Ayrca k kaplarn biri devreden karld iin tek giri ift k
anahtar yaps iki kaplym gibi lmler yaplmtr. Bununla birlikte devre modelleri zerinde gerekli
deiiklikler yaplnca, lm sonularnn devre modelinden elde edilen sonularla uyumlu olduklar
gzlemlenmitir. Hem 26 GHz alma frekansl tek giri ift k MEMS anahtar hem de 12 GHz alma
frekansl tek giri ift k anahtar yaps 15 V doru akm potansiyel fark ile uyarlmtr. Elde edilen sonular
ekil 6 ve ekil 7de, 26 GHz ve 12 GHz tek giri ift k anahtarlar iin srasyla sunulmutur.

0 10 20 30 40
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0

|
S
1
1
|
,

d
B

Frekans (GHz)
lm
Devre modeli

0 10 20 30 40
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0

|
S
2
1
|
,

d
B

Frekans (GHz)
lm
Devre modeli

(a) (b)
ekil 6. 26 GHzte tasarlanan tek giri ift k anahtar yapsnn lm sonular ve bu sonularn devre modeli
ile uyumluluklar, a) |
|, b) |
|

0 5 10 15 20
-40
-30
-20
-10
0

|
S
1
1
|
,

d
B

Frekans (GHz)
lm
Devre modeli

0 5 10 15 20
-30
-20
-10
0
10

|
S
2
1
|
,

d
B

Frekans (GHz)
lm
Devre modeli

(a) (b)
ekil 7. 12 GHzte tasarlanan tek giri ift k anahtar yapsnn lm sonular ve bu sonularn devre modeli
ile uyumluluklar, a) |
|, b) |
|

5. Sonu
Bu bildiride RF MEMS teknolojisi tabanl 26 GHz ve 12 GHz alma frekanslar iin tasarlanm iki adet tek
giri ift k anahtar yaps anlatlmtr. Anahtar yaplar tasarmlarnn ardndan ODT RF MEMS standart
RF MEMS retim sreci dngsyle retilmitir. retilen yaplarn RF lmleri tamamlanm ve tasarm
aamasnda hedeflenen baarmlara ulald gsterilmitir.

Kaynaklar
[1] G. M. Rebeiz and J. B. Muldavin, RF MEMS switches and switch circuits, IEEE Microwave Mag., vol. 2,
pp. 5971, Dec. 2001.
[2] S. DiNardo, P. Farinelli, F. Giacomozzi, G. Mannocchi, R. Marcelli, B. Margesin, P. Mezzanotte, V.
Mulloni, P. Russer, R. Sorrentino, F. Vitulli and L. Vietzorreck, Broadband RF-MEMS Based SPDT,
European Microwave Integrated Circuits Conference, 2006. The 1st , December 2006, pp. 501-504.


Blm 1 : Btnsel Yaklam

Orkun AIROLU
MSB ARGE ve Teknj.D Bk.l
Ankara
oagiroglu@msb.gov.tr

A. Egemen YILMAZ
Ankara niversitesi Elektronik Mhendislii Blm
Ankara

zet: Olduka yakn gemie kadar bilimkurgu yaptlarn vazgeilmez esi olarak karmza kan, gnderdii
n sayesinde hedef alnan nesneyi yakan veya bir anda yok eden silah sistemleri artk hayal olmaktan km,
teknolojik adan gelimi lkelerin ulusal savunmasnda nemli bir unsur haline gelmitir.

Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemleri (Directed Energy Weapons-DEW)nin askeri neminin anlalmas ile
birlikte, birok lke tarafndan, sz konusu sistemlerin gelitirilmesi ve denenmesi konusunda aratrmalar
balatlmtr. Son yllarda yrtlen bilimsel almalar sayesinde, gnmzde, zellikle Yksek Enerjili Lazer
(High Energy Laser-HEL) ve Yksek Gl Mikrodalga (High Power Microwave-HPM) olarak bilinen
teknolojilerin kullanld silah sistem prototipleri gelitirilmi, hatta belirli g seviyelerinde sistemler
retilerek eitli ordularn envanterinde yerini almtr.

Bu bildiride, bata Yksek Enerjili Lazer ve Yksek Gl Mikrodalga Sistemler olmak zere Ynlendirilmi
Enerjili Silah Sistemlerinin eitleri, ksa tarihsel geliimi, klasik silah sistemleri ile karlatrlmas,
uygulamalar ve gelecekteki muhtemel ilerlemeler ele alnmaktadr. Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemleri
kavram olarak aklanmakta, muhtemel kullanm alanlar incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ynlendirilmi Enerji, Lazer, Mikrodalga, Srekli Dalga, Darbe.

1. Giri

Ynlendirilmi Enerjili Silahlar, en basit ifadeyle, byk miktardaki depolanm enerjinin, kastl olarak hasar
oluturmak maksadyla, silahtan hedefe gnderilmesi ilkesine dayanr [1]. Sz konusu silahlarn klasik
(konvansiyonel) silahlar ile arasndaki temel fark, oluturduu etkinin hedefe k hznda iletilmesidir.
Ynlendirilmi enerjili silahlarn kullanm esnasnda hedef seiminin hassas ekilde yaplabilmesi ve klasik
mhimmatlardaki patlama etkisinin bulunmamas, yakn evredeki dier unsurlara gerekmedike zarar
vermemek asndan nemli bir avantaj salamaktadr [2].

Ynlendirilmi Enerjili Silahlar kategorisi olarak literatrde; Yksek Enerjili Lazer, Yksek Gl Mikrodalga,
n parackl (particle beam) ve Lazer Plasma Kanal (Laser Induced Plasma Channel-LIPC) (elektrolazer
olarak da bilinir) gibi farkl teknolojiler bir arada anlmakla birlikte, esasen yaygn kabule gre Yksek Enerjili
Lazer ve Yksek Gl Mikrodalga Sistemler ynlendirilmi enerjili silahlar olarak deerlendirilmektedir [1].
Bu nedenle kalan blmlerde Yksek Enerjili Lazer ve Yksek Gl Mikrodalgadan bahsedilecektir.

Bu bildirinin amac Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn nemini ortaya koymak olduu kadar, kullanma ynelik
temel esaslar ve kstlar da incelemektir. Bu yzden, Yksek Enerjili Lazer ve Yksek Gl Mikrodalga
sistemlerin karlatrmasnn yan sra, sistemleri etkileyen unsurlar ve hedefle olan etkileime de yer verilmitir.


2. nceleme

Aslnda ynlendirilmi enerji teknolojisi ok yeni deildir. lk ciddi lazer almalar 1960l yllarda balam ve
eitli uygulamalarda denenmitir. Benzer ekilde mikrodalga fizii ve atomik enerji zerine aratrmalar
1930lara dayanmaktadr. Ancak yeni olan ey, son zamanlarda olduka gelime kaydeden destekleyici
teknolojilerin yardmyla, laboratuar ortamnda elde edilen g ve enerji seviyelerinin sistemlere uygulanarak
araziye tanmasdr [3].

Bu makalede Yksek Enerjili Lazer ve Yksek Gl Mikrodalga olmak zere iki tip ynlendirilmi enerji ele
alnmaktadr. Lazer hasar vermek yada imha etmek maksadyla hedef zerine hassas bir ekilde odaklanm
enerji n gnderirken, mikrodalga hedefin tamam zerinde fiziksel olarak hasar oluturmamakta, bunun yerine
daha ziyade hedef alnan sistemdeki elektronik devre elemanlarnn bozulmasna yol amaktadr.

Her iki teknolojinin birbirine gre avantajl ve stn olduu durumlar mevcuttur. Mikrodalga silahlar, lazer
silahlarda olduu gibi kk bir alana odaklanamazlar; buna karn lazere gre bulut ve sisli ortamlarda daha
etkin olmakta, sourma ve salma durumlarnda enerji kayb daha az olmaktadr.

Mikrodalga silah, hedefin tamam zerinde yksek seviyede elektrik alan meydana getirirken, lazer silah tipik
olarak enerjinin hassas ekilde seilen nispeten kk hedef alanna aktarmn gerekletirmektedir [4]. Yksek
Gl Mikrodalga ve Yksek Enerjili Lazer Silahlarnn genel bir karlatrlmas Tablo-1de verilmitir.

Tablo 1: Yksek Gl Mikrodalga ve Yksek Enerjili Lazer Silahlarnn Karlatrlmas [5].

Yksek Gl Mikrodalga Silah Yksek Enerjili Lazer Silah
Genellikle hedefi ieriden darya doru etkiler.
Mekanizma bir elektronik tahrip veya bozulma
eklindedir.
Genellikle hedefi dardan ieriye doru etkiler.
Mekanizma tipik bir yapsal tahribattr.
Dalga boyu 0.1 cmden 3 mye kadardr. Gzle
grlemez.
Dalga boyu 0.27 dan 5 a kadardr. Sadece
kzltesinde grlebilir.
Nispeten hava koullarna duyarszdr. Bulutlar ve
toz ana faktrler deildir.
Bulutlar, toz ve molekler emilmeye evresel olarak
duyarldr.
Genellikle geni aklkl, metal antenli ve yer
dzlemlidir. Nispeten dayankldr.
Nispeten dar aklklara, cam aynalara, kaplamalara
ve verici temizleyicilere ihtiya duyulmaktadr. Optik
yzeyler hasara daha fazla maruz kalr.
Nispeten geni hzme asna sahiptir. Hedefi tipik
olarak radyasyonla vurur. Birden fazla hedefi e
zamanl olarak etkileme imkan vardr.
Ar dar hzmeye sahiptir. Kk lazer noktasn
kullanarak tek hedefe saldrabilir. Hassas hedef
izleme ihtiyac vardr. Bir anda bir hedefle
angajmana girme ile snrldr.
Her iki yaklam da aadaki karakteristikleri paylar:
- Ykc g k hznda ilerler.
- Srasyla performans dm, bozulma, hasar ve tahripe kadar kademeli etkiler yaratabilirler.

Ynlendirilmi Enerjili Silahlar hedefe sadece enerji gnderdikleri iin, dier konvansiyonel silahlarda olduu
gibi mhimmatn depolama, nakliye ve ykleme sorunlar bulunmamaktadr, dier bir deyile ihtiya duyulan
tek ey g kaynann altrlmasdr. Ancak sz konusu sistemlerin kullanm konusunda en nemli faktr,
yeniden atelemeye hazr hale gelmesi iin kaynan arj edilme kapasitesi ve soutulma ihtiyalar ile snrl
olmasdr [4].

Yksek enerji gereksinimi, Ynlendirilmi Enerjili Silahlar konusundaki nemli bir problem oluturmaktadr.
Mevcut depolama, dnm ve enerjiyi ynlendirme metotlar uygun yapda el tipi silahlarn retimi konusunda
yetersiz kalmaktadr. Ayrca mevcut sistemler yeterli verime sahip olmamakla birlikte, ortaya kan enerjinin
nemli bir ksm s olarak harcanmakta, snmadan dolay oluabilecek hasarlara kar da olduka hacimli
soutma ekipmanlarna ihtiya duyulmaktadr. Bu olumsuz etkilerden kurtulmak ve sistemleri daha verimli hale
getirmek maksadyla, yksek sda alabilen yar-iletkenler ve daha elverili elektrik retim ve depolama
almalar srdrlmektedir.

Yksek Gl Mikrodalga Sistemi ile hedef arasndaki etkileim ekil 1de grlmektedir. Burada
ynlendirilmi enerji ksm iki blmden olumaktadr: enerjiyi darbeli nm dalgaformunda oluturan darbeli
g ksm ve enerjiyi hedefe doru ynlendiren anten.

ekil 1 : Ynlendirilmi Enerji Sisteminden Hedefe Enerji Transfer Fonksiyonu [6]

Ynlendirilmi Enerjili Silah olarak elektronik hedeflere kar kullanlan Yksek Gl Mikrodalga Sistemler
genellikle, Narrow Band-High Power Microwave olarak bilinen, 200 MHz ile 10 GHz aralnda frekansa ve 1
GWdan yksek g deerlerine sahip olan sistemlerdir [7]. Benzer ekilde biyolojik hedeflere kar kullanlan
sistemler ise 30 GHz ile 100 GHz frekans aralna ve 1 MWdan dk g deerlerine sahiptir.

Lazer silahlar ise genelikle kullanlan lazer kaynaa (kimyasal, kat hal, FEL vs) gre deikenlik gstermekle
birlikte, genel olarak 10 kW ve daha yksek gce sahip lazerler Yksek Enerjili Lazer olarak adlandrlmaktadr.
Bu gce sahip lazer silahlar fze sistemleri gibi olduka karmak yapdaki hedefleri tahrip veya imha etmek
maksadyla gelitirilmitir. Bunun yansra daha dk gteki lazerler ise sensrleri kr etmek amacyla ya da
biyolojik hedeflere kar kullanlmaktadr.

Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn kullanm konusunda zlmesi gereken birok problem mevcut olup,
bunlardan biri de evresel artlardr. Atmosfer etkileri, zellikle lazer silahlarnn performansn nemli lde
etkileyen bir takm snrlamalara sebep olmaktadr. rnein, optik trblans, bulutlar, toz, sis gibi nedenler
hedefe ulaan enerjinin azalmasna yol aar. Krnmdaki dalgalanma indeksi ile karakterize edilen optik
trblans, parldama, ayrma ve genilemeye neden olur. te yandan bulut, toz, sis ve aerosol dalma ve
sourma konusunda kritik rol oynar [8]. Toz paracklar buharlar, oluan plasma lokal trblans iddetlendirir
ve enerjiyi hzmeden sourur. Bu durum etkin menzilin azalmasna yol aarken, ayn zamanda hedefin kzltesi
yansmalarna baml olan izleme/takip fonksiyonu ile giriime neden olur [9]. Atmosferik krnmn etkilerine
kar ksmi zm olarak adaptif optik sistemler kullanlmaktadr.

Btn bu etkileri ayn anda deerlendirmek olduka karmakla neden olmakta ve bu durum da sz konusu
sistemlerinin askeri maksatl kullanmdaki etkinlii asndan birok lm ve hesaplamann gerekliliine yol
amaktadr. Bu gereklilikten dolay, atmosfer etkilerinin nceden kestirmek suretiyle sistemlerin optimal
kullanmn mmkn klmaya ynelik eitli simlasyonlar gelitirilmitir [8].

Ynlendirilmi Enerjili Silah sistemlerinin etkinliinin doru bir ekilde analiz edilebilmesi iin, gnderilen
nmn hedef ile etkileimi konusunun da olduka iyi incelenmesi zorunludur. Bu maksatla eitli modelleme
ve simlasyon ilemleri gerekletirilmekte ve birok destekleyici teknolojiden istifade edilmektedir .

Ynlendirilmi enerjili silah sistemlerinin baarl olabilmesi iin ncelikle baz esaslarn gz nnde
bulundurulmas gerekmektedir. Bunlarn banda hedefin tanmlanmas veya hedef hakknda yeterli bilgi
edinilmesi gelmektedir. Hedef belirlendikten sonra yaplmas gereken ilemler; sistem hazr olana kadar hedefin
takibi ve ateleme ncesinde nn hedef dorultusuna (tercihen zayf olduu nokta veya blgeye)
ynlendirilmesi, gerekirse atmosferik etkilere gre ayarlama yaplmas, nn hedefe doru atelenmesi, hedefte

oluturulan etkinin tespit ve analiz edilmesi eklinde zetlenebilir. Bu ilemlerden bazlar iin (rnein hedefi
yakalama, iaretleme ve takip) destekleyici teknolojiler kullanlmaktadr [6].

3. Sonu

Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn gelecein sava ortamlar iin nemli bir oyuncu ve de ticari malzeme olaca
aktr. Gnmzde, gelimi ve gelimekte olan birok lkede konu ile ilgili dorudan almalar yrten kamu
kurum/kurulular ve ticari irketler bulunmaktadr.

Bugne kadar ABD, Rusya, Ukrayna, Almanya, ngiltere, Fransa, talya, Polonya, Japonya gibi lkeler
Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemleri konusunda 1970li yllardan itibaren somut bilimsel almalar
yrtrken, zellikle son yllarda srail, in, Gney Kore, ran, Hindistan, ek Cumhuriyeti, Belika,
Danimarka, Kanada ve svete de aratrmalar yrtld bilinmektedir.

Yaratt etkiler bakmndan Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn kullanm konusunda birtakm uluslararas hukuki
snrlamalar mevcuttur. zellikle insangzn kr eden nitelikteki lazerler ve kullanld anda yaratan
mikrodalga sistemlerin (direkt ldrc olmamakla birlikte uzun dnemde maruz brakld insan zerinde
lmlere yol amaktadr) etkileri konusunda kamuoyu tarafndan paylalan ortak ekinceler vardr.

Dier taraftan, Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn (zellikle lazerin) patlama etkisi yaratmamasndan dolay,
hedefin etrafna zarar vermeden sadece hedefi tahrip etmesi nedeniyle aslnda konvensiyonel silahlara gre daha
insancl olduu fikri de ilgin bir tartma konusu olarak devam etmektedir.

Ynlendirilmi enerjili kaynaklarn k glerindeki arta paralel olarak, sz konusu sistemleri iin sava
alannda arzu edilen potansiyel etkiler de artmaktadr. Yakn gelecekte, daha yksek gce sahip lazer ve
mikrodalga silahlarn farkl platform tiplerine yerletirilerek yzlerce kilometre mesafelerden tehlike yaratmas
beklenmektedir. Bu gelimeler bizi, ynlendirilmi enerjili silahlardan korunma ile endiemizin lazerin kr etme
etkisinden ok daha fazlasna ynlendirmektedir [3].

Kaynaklar

[1]. Kopp C., Directed Energy Weapons, Defence Today, Defence Capabilities Magazine, Mays 2006,
A.B.D., s.56-59.
[2]. Hackett Kirk E., Directed Energy Applications for High Power Vacuum Electronics, Directed Energy
Directorate, Air Force Research Laboratory, A.B.D., 2006.
[3]. Geis John P., Directed Energy Weapons On The Battlefield: A New Vision For 2025, Center for Strategy
and Technology, Air University, A.B.D., 2003.
[4]. Narcisse De Leon C., Fiorino S. T., Bartell R. J., Optimizing The Effectiveness Of Directed Energy
Weapons With Specialized Weather Support, Air & Space Power Journal, 2009.
[5]. McCarthy William J., Directed Energy and Fleet Defence, Center for Strategy and Technology, Air
University, A.B.D., 2000.
[6]. Military Critical Technologies List, Section 6: Directed Energy Systems Technology, Department of
Defense, A.B.D., 2009. http://www.dtic.mil/mctl/MCTL/Sec06MCTLg.pdf
[7]. Developing Science and Technologies List, Section 6: Directed and Kinetic Energy Technology,
Department of Defense, A.B.D., 2002, http://www.dtic.mil/mctl/DSTL/DSTLSec06g.pdf
[8]. Adair S., Fairley G., Seeley G., The Directed Energy Environmental Simulation Tool:Features and
Philosophy, Massachusetts, A.B.D.
[9]. Kopp C., Directed Energy Weapons, Defence Today, Defence Capabilities Magazine, Temmuz/Austos
2006, A.B.D., s.47-49.


Blm 2 : Mevcut Durum ve Gelecek ngrleri

Orkun AIROLU
MSB ARGE ve Teknj.D Bk.l
Ankara
oagiroglu@msb.gov.tr

A. Egemen YILMAZ
Ankara niversitesi Elektronik Mhendislii Blm
Ankara

zet: Ynlendirilmi Enerjili Silahlar dnldnde pek ok insann aklna n kllarnn ve n gnderen
dier fantastik silahlarn kullanld bilimkurgu yaptlar gelir. Ne var ki pek az insann bildii zere aslnda
bunlar gnmzde gereklemi ve bazlar sava alanlar veya benzer ortamlarda denenmi durumdadr.

zellikle son yllarda yrtlen aratrmalar, gelecein savunma stratejilerini deitirmesi beklenen, hareketli
platformlara monteli, daha gl ve daha etkili Yksek Enerjili Lazer (High Energy Laser-HEL) ve Yksek
Gl Mikrodalga (High Power Microwave-HPM) silahlarn gelitirilmesi ynnde devam etmektedir.

Bu bildiride, Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn balcalar olan Yksek Gl Mikrodalga Sistemler ve Yksek
Enerjili Lazer Sistemlerinin ksa tarihsel geliimi, mevcut durum ve uygulamalar ile gelecek ngrleri ele
alnmakta, muhtemel kullanm alanlar incelenmektedir.

1. Giri

Ynlendirilmi Enerjili Silahlar, hasar oluturmak maksadyla eitli zellik ve formlardaki radyasyonun hedef
alnan sisteme k hznda gnderilmesi ilkesine gre alr. Gerekte kullanlan kaynak zelliklerine gre farkl
isimlerde Ynlendirilmi Enerjili Silahlar bulunmakla birlikte, uzak mesafeden hasar oluturma kabiliyetleri
nedeniyle yaygn olarak bilinenler Yksek Enerjili Lazer ve Yksek Gl Mikrodalgadr.

Bu bildirinin temel amac, Yksek Gl Mikrodalga ve Yksek Enerjili Lazer sistemlerin ayr ayr incelenmesi,
mevcut durum ve uygulama rneklerinin ele alnmas ve sistemlerle ilgili gelecek ngrlerinin ortaya konmaya
allmasdr. Bu nedenle Yksek Gl Mikrodalga ve Yksek Enerjili Lazer silahlar ile ilgili inceleme
sonular srasyla verilmi, sistemlerin muhtemel gelecei ve ngrler ele alnmtr.

2. Yksek Gl Mikrodalga Silahlar

Yksek Gl Mikrodalga Silahlar, genel anlamda, yksek gl mikrodalga enerjisinin direkt olarak belirli bir
askeri hedefe ya da askeri operasyonlar destekleyici nitelikteki sivil hedeflere ynlendirilmesi yada endirekt
olarak mhimmat veya fzeye entegre edilerek havada patlatlmas suretiyle elektronik hedeflerin geici veya
kalc olarak etkisiz hale getirilmesi amacn tamaktadr [1]. Ayrca, belirli niteliklere sahip mikrodalga enerjisi
kullanlarak ldrc olmayan ancak insanlar etkisiz veya ilevsiz hale getiren sistemler de mevcuttur [1][2].

Direkt ve endirekt sistemlerin uygulamas konusundaki en nemli fark kaynak ile hedef arasndaki mesafedir.
Genel uygulamada sabit bir tesise veya byk aralara kurulan direkt sistemler ile hedef arasndaki mesafe 3 km
civarnda olabilirken, mhimmat veya fze sayesinde hedefin yaknna tanabilen kaynaklar hedeften yaklak
100 m uzaklkta etkili olabilmektedir. Direk ve endirekt uygulamaya ilikin gsterim ekil 1de sunulmaktadr.


ekil 1 : Direkt ve Endirekt Mikrodalga Uygulamalar Gsterimi

Yksek Gl Mikrodalga Sistemler ile hedefin etkileimi ve ilevsiz braklma koullar baz parametrelere
bamldr. Bu parametreler, hedefin maruz kald ortalama mikrodalga gc ve frekans, hedefe olan mesafe,
hedef yzeyinde oluan elektrik alan iddeti ve hedefin elektromanyetik korunma dzeyleridir. Gnmzde,
elektronik hedeflere kar kullanlan sistemler genellikle, Narrow Band-High Power Microwave olarak bilinen
ve 200 MHz ile 10 GHz frekans aralna, 1 GWdan yksek g deerlerine sahip olanlardr. Benzer ekilde
biyolojik hedeflere kar kullanlan sistemler ise 30 GHz ile 100 GHz frekans aralndadr.

Yksek gl mikrodalga retmek iin, kaynak aracl ile elektrona kazandrlm kinetik enerjiyi mikrodalga
enerjisine eviren vakum tp teknolojisi kullanlr [3][4]. Ayrca, hedef zerinde yksek gl bir mikrodalga
enerjisi oluturabilmek iin enerjinin ynlendirilmesi gerekmektedir. Bunun iin, seilen dalga boyuna uygun
antenler ve hareket mekanizmalar kullanlr. Bu ok ksa ve yksek gl mikrodalga enerjisi ile oluan elektrik
alan, elektronik cihazlar zerinde yksek bir potansiyel farknn olumasna ve arzalanmalarna yol aar. Belirli
g ve dalga boyuna sahip mikrodalga, insanlar zerinde kullanldklarnda ise, ac veren deri yanmas ve beden
ssnn ykselmesi gibi etkiler yaratmakta, yakn mesafeden uygulandnda ise lmcl olabilmektedir [5].
Yksek Gl Mikrodalga Sistemlere ilikin temel blok diyagram ekil 2de verilmitir.

ekil 2. Yksek Gl Mikrodalga Sistem Blok Diyagram [5]

Bu sistemler srekli dalga (CW) veya birim saniyede belirli sayda tekrarlanan atmlar reten (Rep-Rate)
sistemler olmak zere iki ana balkta toplanmaktadr [6]. CW sistemler daha ok hedefin snarak eritilmesi
veya imha edilmesi, Rep-Rate sistemler ise yksek gl elektrik potansiyel oku sayesinde elektronik
sistemlerin geici veya kalc olarak ilevsiz hale getirilmesi iin kullanlr. stelik bu etki, hedef olarak seilen
elektronik sistemin o an iin tamamen kapal durumda olmas halinde bile salanabilmektedir [7].

Yksek gl mikrodalgann hedef ile etkileiminde en nemli blgeler, hedeflerin korunma sistemlerinin en
zayf noktas olan operatr eriim panel kapak ve kanallardr. Bu blgelerde zamanla oksitlenme vb.
nedenlerden dolay Faraday Kafesi zellii bozulmakta ve oluan aralktan EMI/RFI koruma engeli
alabilmektedir. Bu konuda yaplan lmlerin sonular, mikrodalga silahlarn g ve frekans zellikleri ile
askeri ortamda alan elektronik sistemlerin korunma dzeylerinin tasarmlanmas asndan nemlidir.


3. Yksek Enerjili Lazer Silahlar

Lazerin temelleri 1916da Albert Einsteinn uyarlm may kefetmesi ile atlmtr. lk ciddi almalar
1961de A.B.Dde Theodore H. Maiman tarafndan gerekletirilmi ve bu sayede lazerler teknolojideki yerini
almtr. Lazerler, 1970lerden itibaren endstride eitli uygulamalarda kullanlmaya balanmtr. Sonraki
gelimeler lazerlerin yapabilecekleri konusunda aratrmalarn balatlmasna yol am ve neticede lazerlerin
askeri adan olduka nemli rol stlenebilecei anlalmtr [8]. Savunma alanndaki araylar sonucunda
lazerlerin Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemleri iin kaynak olarak kullanlabilecei ortaya kmtr.

Gnmzde 10 kW ve st gce sahip lazerler yksek gl lazer olarak adlandrlmakta olup, uydu ve fze
sistemleri gibi karmak yapdaki hedefleri tahrip veya imha etmek iin gelitirilmitir. Bunun yansra daha
dk gteki lazerler ise sensrleri kr etmek amacyla ya da biyolojik hedeflere kar kullanlmaktadr [1].

Lazer kaynaklarnn etkin ve verimli silahlar haline getirilebilmesi iin birtakm destekleyici teknolojilere ihtiya
duyulmaktadr. Lazer silahnn konfigrasyonu, altsistem olarak gruplanm birok elemandan oluan olduka
karmak yapdadr. Lazer silah sisteminin iletiminde iki blm nemlidir. Bunlardan birincisi, lazer kaynak,
ikincisi ise yakalama, iaretleme ve izleme konularndaki destekleyici teknolojilerdir. Etkin bir lazer sistemi iin,
bunlarn dnda iki nemli husus daha gz nnde bulundurulmaldr: 1) n-hedef etkileiminin incelenmesi,
2) modelleme ve simlasyon. Lazer sisteminin altsistem ve destekleyici teknolojiler ile balantl
konfigrasyonu ekil 3de sunulmutur.

ekil 3 : Lazer Sisteminin Altsistem ve Destekleyici Teknolojiler le Balantl Konfigrasyonu [1]

Yksek Enerjili Lazerlerde kullanlan lazer kaynaklar pompalama dzeneklerine gre, kimyasal, elektrik ve
optik olmak zere aada belirtildii ekilde grupta toplanmakta ve kullanm amacna bal olarak,
deikenlik gstermektedir. Bu lazerlerin kullanm hedefin imhasndan balayp antisensr ve antipersonel
uygulamalara kadar uzanmaktadr.

Kimyasal Lazerler [COIL (chemical oxygen iodine laser), HF/DF (hydrogen fluoride/deuterium fluoride)]
Elektrik Lazerler [FEL (free electron laser), E-OIL (electric oxygen iodine laser), Lazer Diyodlar]
Optik Pompalanm Lazerler [Kat Hal (Solid State) Lazer, Fiber Lazer, Hava Lazeri, Ultra Ksa Darbe Lazeri]

Lazer silahlar, ok sayda hedefin bulunduu ortamlarda ve ani hareket eden hedeflere kar kullanlmak
amacyla tasarmlanmtr. Bu aamada hedefin hzl bir ekilde ayrt edilmesi ve tanmlanmas olduka nem arz
etmekte olup; bu konuda eitli yazlm teknikleri gelitirilmeye devam etmekte, paralelinde hzl tepki
gsterebilen (tepki sresi ksa) donanm birimleri zerinde almalar srdrlmektedir.

Yksek Enerjili Lazer kullanlarak, ykc miktardaki enerjinin hedefe k hznda gnderilmesi, zellikle
balistik fze savunmas asndan olduka nemlidir. Ancak bununla birlikte, konvensiyonel silahlarda hedef
tam olarak vurulamasa bile yaknnda oluacak patlama etkisi yeterli olabilirken, lazer silahlarnda n
hzmesinin hedefi mutlaka vurmas gerekmektedir ki, uzak menzilde hedefi takip etmek ve hedefe kilitlenmek
kullanlan birok destekleyici teknolojiye ramen halen nemli bir sorundur [9].


4. Ynlendirilmi Enerjili Silah Sistemlerinin Gelecei

Ynlendirilmi Enerjili Silah sistemlerinin olgunlamas, ticari olarak sunulabilecek uygulama rneklerinin
olgunlamasna baldr. Gnmzde birok firma tarafndan retilen yksek gteki lazer ve mikrodalga
kaynaklar ticari rn olarak satlmaktadr. Bu ticari pazarn hacmi her geen gn artmakta olup, gelecekte sz
konusu sistemlerin kullanld savunma maksatl askeri uygulamalarn da yaygnlamas beklenmektedir.

zellikle askeri amal kullanm iin, byk boyutlu sabit sistemler yerine, kompakt ve tanabilir sistemler
nem kazanmaktadr. Bu nedenle aratrmalar gc artrmak ve hacmi azaltmak ynnde ilerlemektedir. Arlk
ve hacmi etkileyen balca etken kaynak ve dier sistem elemanlar olmakla birlikte, yksek gteki mann
salanmas iin tasarlanan antenler de bu konuda nemli bir kst oluturmaktadr [4]. Bu nedenle, sadece kaynak
ve dier donanmlar deil, anten tasarm ve performans konusunda da iyiletirme almalar srdrlmektedir.

Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn gelecein savunma sistemleri iin esas tekil etmesi muhtemeldir. Bir taraftan
fze ve benzeri sistemlere kar lazer silahlar ile savunma gerekletirilirken, dier taraftan yksek gl
mikrodalga ile dmann haberleme sistemleri etkisiz hale getirilebilecektir.

5. Sonu

Konunun askeri ve kritik nemi, gelimi ordular tarafndan aratrlmalar balatlmasna ve bir ok lkede
sadece bu alanda almalar yrten kurum/kurulular ile tesislerin gelitirilmesine neden olmutur. Bu
almalar neticesinde prototip sistemler retilmi ve snrl kullanmlar iin baz ordularn envanterine girmitir.
Gelimelere paralel olarak, korunma teknolojileri konusundaki almalar da nemli bir ivme ile artmtr.
almalar, bir yandan daha etkili silah sistemi oluturmak, dier yandan da oluturulan etkiden korunma
yntemlerini aratrmak eklinde srmektedir. Buna paralel olarak, sistemlerin etkinlii, kullanlan kaynaklar,
mikroelektronik ve yariletken teknolojilerindeki gelimeler dorultusunda gn getike artmakta olup, mevcut
gelimeler gelecekte bu sistemlerin sava ortamnda nemli bir rol stlenebileceini aka gstermektedir.

Askeri uzmanlar tarafndan gelecein sava teknolojisi olarak gsterilmekle birlikte, henz sava alanndaki
etkileri konusunda yeterli somut veri olumadndan, Ynlendirilmi Enerjili Silahlarn nemi yeterince
anlalabilmi deildir. Bununla birlikte bu alandaki teknolojik gelimeler o kadar hzl yaanmaktadr ki, sz
konusu sistemlerin gelecekte yarataca etkileri imdiden kestirmek olduka zordur [10].

Kaynaklar

[1]. Military Critical Technologies List, Section 6: Directed Energy Systems Technology, Department of
Defense, A.B.D., 2009. http://www.dtic.mil/mctl/MCTL/Sec06MCTLg.pdf
[2]. D.V.Giri, High-Power Electromagnetic Radiators-Nonlethal Weapons And Other Applications, Harvard
University Press, A.B.D., 2004.
[3]. Gapanov-Grekov A.V. ve Granatstein V.L., Applications of High Power Microwaves, Artech House,
ngiltere, 1994.
[4]. Benford J., Swegle J.A. ve Schamiloglu E., High-Power Microwaves (Second Edition), Taylor & Francis.,
A.B.D., 2007.
[5]. Wilson C., High Altitude Electromagnetic Pulse (HEMP) and High Power Microwave (HPM)
Devices:Threat Assessments, Congressional Research Service (CRS) Rep., A.B.D., 2008.
[6]. Developing Science and Technologies List, Section 6: Directed and Kinetic Energy Technology,
Department of Defense, A.B.D., 2002, http://www.dtic.mil/mctl/DSTL/DSTLSec06g.pdf
[7]. Walling E.M., High Power Microwaves-Strategic and Operational Implications for Warfare, Center for
Strategy and Technology, Air University, A.B.D., 2000.
[8]. Kochems A. ve Gudgel A., The Viability of Directed-Energy Weapons, The Heritage Foundation,
A.B.D., 2006.
[9]. M.Mowthorpe, The Revolution in Military Affairs and Directed Energy Weapons, Air & Space Power
Chronicles, 08 March 2002, A.B.D.
[10]. Hackett Kirk E., Directed Energy Applications for High Power Vacuum Electronics, Directed Energy
Directorate, Air Force Research Laboratory, A.B.D., 2006.
n Kuvvetlendiricili UHF G Kuvvetlendiricisi Tasarm ve Gereklenimi

stanbul
kesik@itu.edu.tr, canbeyh@itu.edu.tr, ceylanos@itu.edu.tr, bulent.yagci@itu.edu.tr

zet: Bu almada 500MHz - 900MHz aralnda alan n kuvetlendiricili g kuvvetlendiricisi tasarlanm ve
gereklenmitir. Tasarm ve benzetimler AWR DE (AWR Design Environment) yazlmnda yaplmtr. Tasarmda
transistorlarn kararllk analizinin yaplm, en verimli g aktarmnn salanabilmesi iin gerekli katlarda
mikroerit hatlarla empedans uydurumu ve transistorlar iin uygun kutuplama devrelerinin tasarm yaplmtr.
Taban malzemesi olarak 1.6mm kalnlnda FR4 (
r
=4.4) kullanlmtr.

1. Giri
G kuvvetlendiricisinin ilevi giriine gelen iaretin gcn arttrarak ka vermektir. Bir g kuvvetlendiricisini
dierlerinden ayran nitelikler verim, kazan, bant genilii, maksimum k gc, dorusallk olarak belirtilebilir.
Bir RF sistem devre katlarndan oluur, her bir katn giriine gelen g seviyesinin o devreyi srebilmek iin yeterli
seviyede olmas gerekir. Bu koulun salanmad durumlarda bu devrelerin giriine bir g kuvvetlendiricisi
balanarak iaretin seviyesi ykseltilir yani bir aktif elemanla istenilen kazan elde edilemedii zaman birden fazla
aktif eleman kaskat balanlarak kullanlabilir [1]. Bu almada da istenilen g kazancn elde edebilmek iin iki
transistor kaskat balanarak bir n kuvvetlendiricili g kuvvetlendiricisi tasarlanmtr. 200mW k c verebilen
23dB kazanl A snf bir kuvetlendirici tasarlanmtr. A snf g kuvvetlendiricilerinde kutuplama noktas
deiken yk-iaret dorusunun ortasnda seilir ki, yke aktarlan g en yksek olsun [2]. Skunet halinde akm
akttndan dk verimli olsa da, A snf kuvvetlendiriciler giri iaretini bozmadan ka aktarma zelliine
sahip olduklar iin verimin nemli olmad kk iaret seviyelerinde tercih edilirler.
Devre kolay retilebilir olmas, daha az sayda bileen iermesi ve empedans uyumlama ileminin daha kolay
yaplabilmesi asndan mikroerit hatlar kullanlarak gereklenmitir. Kullanlan FR4 tabann taban kalnl
1.6mm, bakr kalnl 35um, dielektrik sabiti 4.4, kayp eimi 0.02 civarndadr.

2. Tasarm ve retim Sreci
ki katl g kuvvetlendiricisinin ilk kat iin BFR91A, k kat iin ise BFG135 transistorlar seilmitir. Bu
transistorlar iin belirlediimiz alma noktalarnda reticileri tarafndan verilen S parametreleri ve giri k
empedanslar kullanlarak AWRde aktif elemanlarn kararllk incelemeleri yaplmtr. Bir g kuvvetlendiricisinin
ilev gsterecei frekans bandnda kararl olmas gerekir, aksi takdirde kuvvetlendirici osilasyona girebilir.
Kuvvetlendiricinin tasarm planlanm, blok emas karlmtr (ekil 1). Daha sonra en yksek g aktarm iin
giri, k ve ara kat empedans uydurumlar mikroerit hatlarla FR4 taban zerinde 500MHz-900MHz alma
band iin yaplmtr. Empedans uydurum ilemi 50 iin ve kompanze edilmi uydurum devreleri yaklam ile
yaplmtr. Giri (ekil 2), ara kat (ekil 3) ve k (ekil 4) devre emalar hazrlanmtr. Tasarlanan devrenin
serimi ekil 4te grlebilir. Empedans uydurum ileminden sonra transistorlarn A snfnda almasn salayacak
olan kutuplama devreleri tasarlanp, katlarn arasnda DC yaltm oluturmas iin byk deerli bir kapasite
kullanlmtr. A snf almann tercih edilmesinin sebebi, dk verim alnmasna ramen giri iaretinin ka
bozulmadan aktarlabilmesini salamasdr [2]. Kutuplamada ilk katta kullanlan BFR91A iin V
CE
=10V ve
I
C
=10mA, k katnda kullanlan BFG135 ise V
CE
=10V ve I
C
=100mA alma noktas seilmitir. ekil 5te
grlen devrenin serimi retildikten sonra ayrk elemanlar da zerine lehimlenerek tasarm ve retim sreci
sonlandrlmtr. Devrenin son hali ekil 6dadr.
Ara Kat
Empedans
Uydurucu
Giri Kat
Empedans
Uydurucu
k Kat
Empedans
Uydurucu
50
50
BFR91A BFG135

ekil 1 Devrenin blok emas

ekil 2 Devrenin giri kat

ekil 3 Devrenin ara kat

ekil 4 Devrenin k kat

ekil 5 Devrenin serimi ekil 6 Devrenin son hali

3. lmler
HP 4396B network analizryle yaplan S parametreleri lmnde empedans uyumunun yeterli olduu ve
kuvvetlendiricinin yeterince dorusal olduu gzlemlenmitir. Agilent E4403B spektrum analizryle yaplan
lmde 200 mW civarnda k gc elde edildii grlmtr. k katndaki transistor 10V gerilimle beslenip
100mA akm ektiine gre 1W civarnda bir DC g tketimi vardr. Bu durumda kuvvetlendiricinin verimi;
Verim

%20
500-900 MHz aralndaki 1.60 dBm giri gc verilerek yaplan spektrum incelemesi ekil 7de grlebilir. Kablo
kayb 0.3 dB olarak llmtr, yani gerek k deerleri ekil 7da grlen deerlerden 0.3er dB daha yksektir.
Daha sonra frekans bandnda 4 frekans iin; giri gc -55 dBm den 3dBme kadar arttrlarak k gleri
kaydedilmitir (ekil 8). Kuvvetlendiricinin dorusal olduu bu grafikten de grlebilir. Bu verilere baklarak
kuvvetlendiricide 1 dB bastrmann giri gcnn 2 dBm, k gcnn de 22 dBm civarnda olduu noktada
gerekletii grlmtr.

ekil 7 Spektrum incelemesi

ekil 8 eitli frekanslarda giri-k g karakteristii

4. Sonu
Hedeflenen 500 MHz-900 MHz frekans aralnda dorusal bir kazan karakteristii gsteren g kuvvetlendiricisi
tasarlarm tamamlanm, lm sonularnn beklenen deerlerle rtt grlmtr. A snfnda alan g
kuvvetlendiricilerinde teoride elde edilebilecek maksimum verim %50dir. Bu almada verim yaklak %20 olarak
hesaplanmtr.

Kaynaklar
[1]. Ludwig, R. ve Bretchko, P., RF Circuit Design. Prentice-Hall, Inc., United States of America, 2000.
[2]. Trkz, M.S., Elektronik. Birsen Yaynevi, stanbul, 2006.

Karadeniz Teknik niversitesi DSP Lab.
Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm, Trabzon
eren.drl@hotmail.com, {aliozen, ikaya}@ktu.edu.tr

zet: Bu bildiride, kaynak [1, 2]den esinlenerek kablosuz olarak elektrik enerjisini iletebilen bir sistemin
laboratuar ortamnda tasarm ve deneysel almas gerekletirilmektedir. Kurulan sistemin baarmn
deerlendirmek iin ilk olarak, kaynak ile alc arasndaki mesafenin deiimine kar alcda elde edilen
gerilim, ikinci olarak da frekansn deiimine kar sistemin elde edilen transfer fonksiyonu, |V
k
/V
giri
|, baarm
kriterleri olarak incelenmektedir. Yaplan deneysel almalarda elde edilen sonularn son derece tatmin edici
olduu gzlenmektedir.
1. Giri
Kablosuz enerji iletimi ilk defa Nicola Tesla tarafndan 1800lerin sonunda ortaya atlm ve bunu Colorado
Nehrindeki mehur deneyinde ampulleri kablosuz olarak yakarak gerekletirmitir [3]. Tesla'nn bu deneyi
gerekten ok etkileyicidir ancak kablosuz elektrik aktarm iin pratik bir yntem deildir. Bu yzden bilim
adamlar uzun mesafelerde kablosuz enerji aktarm iin birok yntem gelitirmiler ve bu konu zerinde
almaya devam etmektedirler. Bunlardan bazlar sadece teori veya prototip aamasnda kalm, bazlar ise
kullanma geebilmitir.
Kablosuz enerji iletiminin, gml hesaplama, alglayc alar ve mikro robot gibi eitli alanlarda
gelimelere imkn verecei dnlmektedir. Bu bildiride yaplan alma ile, kaynak bobininden tekli ve oklu
alc bobinlerine kablosuz enerji iletimi iin manyetik rezonans esasl potansiyel bir uygulama
gerekletirilmektedir. Ayrca, kaynak bobininden daha kk boyutlarda hem tek alcl hem de ok alcl
bobinlere kablosuz enerji iletimi uygulamas deneysel olarak yaplmaktadr.
Endktif kuplaj kablosuz enerji iletiminin eski ve iyi anlalm bir yntemidir. Kaynak, ikinci bobine gerilim
endkleyen sinzoidal olarak deien manyetik alan oluturan birinci bobini srer ve bylece yke enerjiyi
iletir. Bu dzenek, primer ve sekonder sarglar arasndaki blge hava olduunda da alan yksek geirgenlikli
ekirdei evreleyen manyetik alann olduu transformatrde enerji iletiminden sorumludur. Yksek
geirgenlikli ekirdekler olmakszn endktif kuplaj RF-ID etiketlerine ve tbbi cihazlara g salamak iin
kullanlr [4-6]. Alc tarafta cihaz tarafndan alnan gerilimi arttran yaygn bir teknik alma frekansnda
rezonans devresini biimlendirmek iin ikinci sargya paralel kapasite eklemektir [4, 5]. [2, 7] nolu kaynaktaki
alma, hem primer hem de sekonderde rezonans kullanldnda, ok kk bir kaypla enerjinin iletilebildiini
ve yke kaynak gcnn % 40 - % 50sinin aktarlabildiini gstermektedir. Rezonans bobinleri arasndaki
etkileimin kuplaj mod analizi [2, 7] ve [8]de verilmektedir.
Bu almada iki uygulama yaplmaktadr:
1. Kaynak bobini ile ayn boyutlarda hem tek alcl hem de ok alcl bobinlere kablosuz enerji iletimi
uygulamas gerekletirilmektedir.
2. Kaynak bobininden daha kk boyutlarda hem tek alcl hem de ok alcl bobinlere kablosuz enerji
iletimi uygulamas yaplmaktadr. Ayrca, tekli ya da oklu alc rezonans kuplaj sistemlerinin basit
devre tanmlarn kullanarak modellenebildii gsterilmektedir. Model, btn bobinler arasndaki ortak
kuplaj dikkate almaktadr.
Bu almadan beklentimiz, rezonans kuplaj dzeneini oklu gezgin alclara geniletmektir. Byle
sistemler iin balca problem kaynak bobinine gre alclar bir dierine doru hareket ettikleri zaman alclarn
terminalinde kullanlan kapasiteleri ayarlamaktr.
2. Kablosuz Enerji letim Sisteminin Deneysel alma Dzenei
Kablosuz enerji iletim sistemi iki paradan olumaktadr. Birinci paras vericidir. Bakr telden oluturulmu
olan verici, enerji kaynana balanr. Verici etrafa elektromanyetik dalgalarla enerji yaymak yerine
menzilindeki alan radyoaktif olmayan manyetik bir alanla doldurur. Bu manyetik alan MHzler frekansndadr
ve alcyla verici arasnda g aktarmna arac olur. Alc ise bu aktarm mmkn klmak iin tasarlanm, bakr
telden oluan ve vericinin frekansna duyarl bir mekanizmadr [2, 7, 9].
ekil 1deki ematik diyagram tek kaynak ve tek alcl bir sisteme ilikindir. Sarmlar arasndaki L
1
ve L
2
deitirilerek empedans eletirmesi yaplr. L deeri de rezonatrler arasndaki mesafedir. Rezonatrleri farkl
mesafelerde yerletirerek her mesafe ve llen gerilim iin empedans eletirmesi yaplabilir [2, 7]. Tek alcl
sisteme benzer olarak, tek kaynak ve birden fazla alcdan oluan sistem de tasarlanabilir.

ekil 1. Tek kaynak ve tek alcl kablosuz enerji iletim sisteminin emas.
Kuplaj mod teorisi, ekil 1deki rnekte olduu gibi herhangi bir sayda birbirleriyle etkileen rezonatrn
davranlarn analiz eden bir metottur [2, 7]. Her bir rezonatrn ifadesi, mutlak deerinin karesi rezonatrde
depolanan toplam enerjiye eit olmas iin leklenen karmak genlikle tanmlanr. Ayrca her bir rezonatrn
enerjinin yaylmasn belirleyen sanal ksml bir rezonans frekansna sahip olmas salanr [2, 7].
ninci rezonatrn karmak genliine diyelim. Bu genliin trevinin eitlii yle ifade edilebilir: ) (t a
n
) ( ) ( ) ( t F t a K i t a
dt
d
n
m
m nm n
+ =

(1)
Burada, , her bir rezonatre uygulanan harici bir kuvvettir. matrisi, kegeni boyunca ) (t F
n nm
K
n n nn
i K = formunda rezonans frekanslarn ieren bir matristir. Kegen dndaki terimleri,
rezonatrler arasndaki gei veya kuplaj terimlerini ifade eder.
nm
K
Src bir kaynaktan pasif bir kaynaa transfer edilen gcn verimi u ekilde tanmlanr [2, 7]:

2 2
2
] / 1 [ ) /( ] / 1 [
) /( ) / (
D W D S D W
D S D W
+ + +

=

(2)
burada, , kuplaj katsaysn, , kaynan zgn zayflama katsaysn (omik kayplardan, madan vb.
sebeplerden kaynakl), alcnn zgn zayflama katsaysn,
S
W
, alcnn ykten dolay oluan zgn
zayflama katsaysn (kablosuz olarak altrlan nesne) gstermektedir.
Her iki rezonatrn ayn rezonans frekansna sahip olduu kabul edilir. Bu durumda en iyi enerji iletimi
verimlilii ) /( 1
2
D S D W
+ = olduu zaman salanr. En etkin verim sadece kuplaj parametresi Gye
bal bir fonksiyondur.

2
2
2
1 2 2
1
G
G
G
+
+ = (3)
Burada,
D S
G / ile verilir.
Bu yaklamla, Gnin iletilen gcn dalm gce orann belirten bir katsay olduu sylenebilir. Bu
teoreme bal olarak, tek kaynakl ve iki alcl bir sistem dzenei de kuruldu ve lmler yapld. Tek kaynak
ve iki alcl bir sistemin verimi iin Andre Kurs tarafndan karlan forml aadaki gibi verilebilir [2, 7].

2
2
2
1 2
2
1
2
2 1
2
2
2
1
2
2
2
1 2
2
1
2
2 1
) 1 )( 1 ( ) 1 )( 1 ( ) 1 ( ) 1 (
) 1 ( ) 1 (
G x x G x x x x
G x x G x x
+ + + + + + + +
+ + +
= (4)
Burada, ve srasyla kaynak ve alclar arasndaki gl kuplaj parametrelerini, ve ise her bir
alcnn gibi ksmi yklenmesini gstermektedir.
1
G
2
G
1
x
2
x
D W
/

2
2
2
1 2 1
1 G G x x + + = = olduu zaman verim en yksek deerini alr [2, 7].
3. Yaplan almalar

ekil 2. Tasarlanan kablosuz enerji iletimi deneysel alma dzenei.
Tasarlanan kablosuz enerji iletim sisteminin deneysel alma dzenei ekil 2de gsterilmektedir. Osilatr
sarmnn ap 50 cm, sarm says 1 olarak seildi. Kaynak sarmnn ap 50 cm, sarm says 10 olarak seildi.
Alc sarmnn ap 50 cm, sarm says 10 olarak seildi. Yk sarmnn ap 50 cm, sarm says da 5 sarm
olarak seildi. Sarmlar strafordan yaplm X eklinin etrafna dairesel olarak 2.5 mm
2
kesitli bakr tel ile sarld.
Kaynak ve alc rezonatrlerine 470 pFlk kapasiteler baland ve osilatrden frekans ayar yaplarak rezonans
frekans 4.9 MHz. olarak bulundu.
5 10 15 20 25 30
-20
-15
-10
-5
0
5
0
10
20
30
40
Uzaklk (cm)

G
e
r
i
l
i
m
i

(
V
o
l
t
)

ekil 3. Kablosuz enerji iletim mesafesine kar elde
edilen k gerilimi.
4 4.4 4.8 5.2 5.6
Frekans (MHz.)
|
V
/
V
g
i
r
i
|

(
d
B
)

ekil 4. Frekansn deiimine kar sistemin verimi.
Kurulan sistemle mesafeye kar elde edilen k geriliminin deiimi ekil 3te gsterilmektedir. ekilden
de grld gibi aradaki mesafe arttka k gerilimi azalmaktadr. Ancak aradaki mesafe 20 cm olduunda
bile %50den fazla enerji iletimi yaplabilmektedir.
Frekans deiimine kar sistemin elde edilen transfer fonksiyonu, |V
k
/V
giri
|, baarmn gsteren ekil 4
incelendiinde, rezonans frekans etrafnda maksimum verimliliin elde edildii gzlenmektedir.
Yk sarmnn ap 40 cm ve sarm says da 5 olarak seildiinde elde edilen k gerilimi-uzaklk ve
transfer fonksiyonu-frekans baarmlar ekil 5 ve 6da gsterilmektedir.
5 10 15 20 25 30
0
5
10
15
20
Uzaklk (cm)

G
e
r
i
l
i
m
i

(
V
o
l
t
)

ekil 5. Kablosuz enerji iletim mesafesine kar elde
edilen k gerilimi.
3.6 4 4.4 4.8 5.2 5.6 6 6.4
-20
-15
-10
-5
0
5
10
Frekans (MHz.)
|
V
/
V
g
i
r
i
|

(
d
B
)

ekil 6. Frekansn deiimine kar sistemin verimi.
ekil 5 ve 6daki sonular incelendiinde, elde edilen baarmlarn ekil 3 ve 4te elde edilen sonulara
benzer olduu grlmektedir
4. Sonular
Bu almada, laboratuar ortamnda kablosuz elektrik enerjisi iletimine ilikin deneysel almalar yaplm ve
tatmin edici sonular elde edilmitir. almamzn bir sonraki aamasnda ama, kk tanabilir elektronik
cihazlarla btnletirilebilmesi iin bobinlerin boyutlarn kltmek olacaktr. Bu baarlabilirse o zaman yakn
gelecekte cep telefonu ve diz st bilgisayarlar gibi elektronik cihazlar kablosuz olarak arj edilebilecektir.
Kaynaklar
[1] B. L. Cannon, J. F. Hoburg, D. D. Stancil and S. C. Goldstein, Magnetic Resonant Coupling as a Potential
Means for Wireless Power Transfer to Multiple Small Receivers, IEEE Transactions on Power Electronics,
Vol. 24, No. 7, 2009.
[2] R. A. Moffatt, Wireless Transfer of Electric Power, Massachusetts Institute of Technology, 2009.
[3] N. Tesla, Apparatus for transmitting electrical energy, US Patent number 1.119.732, December 1914.
[4] K. Finkenzeller, RF-ID Handbook: Fundamentals and Applications in Contactless Smart Cards and
Identification, 2nd ed. New York: Wiley, 2003.
[5] G. Wang, W. Liu, M. Sivaprakasam, M. Humayun, and J. Weiland, Power supply topologies for biphasic
stimulation in inductively powered implants, in Proc. IEEE Int. Symp. Circuits Syst. (ISCAS, 2005), vol. 3,
no. 12, pp. 27432746.
[6] B. Jiang, J. R. Smith, M. Philipose, S. Roy, K. Sundara-Rajan, and A. V. Mamishev, Energy scavenging for
inductively coupled passive RFID systems, IEEE Trans. Instrum. Meas., vol. 56, no. 1, pp. 118125, Feb.
2007.
[7] A. Kurs, A. Karalis, R.Moffatt, J. D. Joannopoulos, P. Fisher, and M. Soljacic, Wireless power transfer via
strongly coupled magnetic resonances, Science, vol. 317, pp. 8386, Jul. 6, 2007.
[8] A. Karalis, J. D. Joannopoulos, and M. Soljacic, Efficient wireless nonradiative mid-range energy transfer,
Ann. Phys., vol. 323, no. 1, pp. 3448, Jan. 2008.
[9] J. S. Shipley, Incorporating Wireless Power Transfer in an Led Lighting Application, Ms.C thesis, School of
Technology Brigham Young University, 2006.


Ahmet ZDEMR*, Metehan BULUT, Birsen SAKA

*Meteksan Savunma Sanayii A..
Bilkent, Ankara
aozdemir@meteksansavunma.com.tr

Beytepe, Ankara
metehan@hacettepe.edu.tr , birsen@hacettepe.edu.tr

zet: Bu almada tek ve ift kipli bant geiren mikroerit rezonatr szgeler tasarlanp, retilmitir. lk
ksmda 6nc mertebeden, merkez frekans 1.104 GHz, grece bant genilii 0.07, geirme bandnn hemen
yannda birer iletim sfr olan seicilii yksek bir szge karakteristii mikroerit tek kip kare rezonatrlerle
gereklenmitir. Tasarm IE3D elektromanyetik benzetim program araclyla yaplm, benzetim ve lm
sonular kuramsal deerlerle karlatrlmtr. kinci ksmda ise ift kipli bant geiren mikroerit rezonatr
szgeler tasarlanp, retilmitir. Dk iletim kaypl, uygun boyutlu, kare ve ember yapda ift kip szgeler
tasarlanm, lm sonular verilmitir. Dar bantl zellik gsteren kare ve ember yapl ift kip rezonatr
szgelerin geometrileri toplu eleman devre modeliyle elde edilmitir. Sonnet elektromanyetik benzetim
program araclyla da retim ncesi son halleri oluturulmutur.

1. Giri
RF ve mikrodalga frekans blgelerinde sivil ve askeri birok uygulamada szgeler temel devre
bileenlerindendir. zellikle uydu ve gezgin iletiim alanlarndaki gelimeler kk boyutlu, hafif ve yksek
baarml bant geiren szgelere duyulan ihtiyac artrmtr [1]. Szge tasarmnda retim maliyetinin dk
ve boyutlarn kk olmas istenildiinde mikroerit yaplar tercih edilmektedir. Yksek frekanslarda (rnein
C-band) mikroerit szge yaplar doal olarak kk olduklar iin sklkla kullanlmaktadr. Daha dk
frekans blgesinde (rnein L ve S bandnda) mikroerit szge yaplarnn boyutlarnn grece byk olmalar,
bu yaplarn kltlmesini zorunlu klmaktadr. Bu frekans blgelerinde szge boyutlarnn kk olmasn
salayan bkml rezonans yaplar tercih edilmektedir [2,3]. Szge yaplarnn kltlmesi iin kullanlan
yntemlerin en baarl olanlarndan birisi de ift kip bkml rezonans yaplardr [4]. ift kipli bir szge, tek
simetrik bir yapnn destekledii birbirine dik iki dejenere rezonant kipinin etkileimi sonucu oluur. Bu
etkileim yapnn simetrisini bozacak biimde eklenen ya da karlan bir yama ile salanabilmektedir.
Yamann boyutu birbirine dik bu dejenere kipler arasndaki balamn miktarn, dolaysyla szgecin
bant geniliini belirler [5].
Bu almada tek ve ift kipli bant geiren mikroerit szgeler kare ve yar-ember biiminde rezonatr yaplar
kullanlarak tasarlanm ve retilmitir.

2. Tek Kipli Rezonatr Szge Tasarm
Sonlu frekanslarda bir ift iletim sfr olan Nyinci mertebeden bir szgecin aktarm ilevi
( )
( ) O +
= O
2 2
2
21
1
1
N
F
S
biiminde ifade edilebilir. Burada O , kesim frekans 1 = O

c
olan alak geiren
prototip szgecin radyan frekans deikenidir. ( ) O
N
F ise Nyinci mertebeden szge ilevi olarak adlandrlr
ve ( ) ( ) ( )
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
O + O
+ O O
+
|
|
.
|
\
|
O O
O O
+ O = O

a
a
a
a
N
N F
1
cosh
1
cosh cosh 2 cosh
1 1 1
biimindedir [6].
a
O = O , ( ) 1 ) O
a

iletim sfrlarnn olduu frekans noktalardr. ekil 1de bu tip 6nc mertebeden bir szgecin mikroerit tek kipli
kare rezonatrlerle gerekletirimi grlmektedir [6].

ekil 1. Tek kipli rezonatr szgecin serimi

ekil 1deki yapda 2 ve 5 numaral rezonatrler arasnda elektrik balam, 3 ve 4 numaral rezonatrler
arasnda ise manyetik balam vardr. Zt fazl bu balamlar yapnn sonlu frekanslarda bir ift iletim sfr
oluturmasn salamaktadr.
Tasarlanan szgecin balang tasarm ltleri olarak merkez frekans 1.104 GHz, grece bant genilii 0.07 ve
geirme band minimum yansma kayb 20 dB seildi. N ve
a
O deerleri, 03 . 1 s f ve 18 . 1 > f GHz frekans
blgesinde s
2
21
S -40 dB koulunu salayacak biimde N=6 ve 5 . 1 = O
a
olarak alnd. Szgecin retiminde
Rogers firmasnn dielektrik sabiti 3.38, kalnl 1.524 mm olan RO4003C plakas kullanlmtr. Szge
seriminde rezonatrler aras uzaklklar ve giri-k besleme hatlarnn yerleri tasarm ltlerine karlk gelen
bant geiren szge parametrelerini (rezonatrler aras balam katsaylar, giri ve k rezonatrlerinin d
kalite faktr) verecek biimde IE3D elektromanyetik benzetim program araclyla hesaplanmtr:
12
s =0.7
mm,
23
s =1.8 mm,
34
s =1.8 mm,
25
s =3.6 mm ve t=7.9 mm [7].

ekil 2. retilen tek kipli rezonatr szgecin lm sonular

ekil 2de szgecin lm sonular grlmektedir. Tasarlanan tek kipli rezonatr szgece ilikin kuramsal
deerler ile benzetim ve lm sonular Tablo 1de karlatrlmtr. Benzetim IE3D programyla dielektrik ve
metal kayplar dahil edilerek yaplmtr.

Kuramsal Benzetim lm
Merkez Frekans 1.104 GHz 1.115 GHz 1.098 GHz
letim Sfrlar 1.0477 ve 1.1637 GHz 1.05 ve 1.173 GHz 1.016 ve 1.174 GHz
letim Kayb 0 dB 1.5 dB 2.188 dB
Yansma Kayb 20 dB 10.4 dB 9.37 dB
Tablo 1. Tasarlanan tek kipli rezonatr szgece ilikin kuramsal deerler ile benzetim ve lm sonular
3. ift Kipli Rezonatr Szge Tasarm
ift kipli bir rezonatr tek bana ikinci mertebeden bir szge karakteristii gsterir. ekil 3te
3000
0
= f MHzde tasarlanan ift kipli rezonatr szgecin serimi ve toplu eleman devre modeli verilmitir.
Tasarmnda szgecin balang boyutlar ekil 3teki toplu eleman devre modeli kullanlarak elde
edilmitir [8,9]. Sonnet [10] elektromanyetik benzetim program ile de szgecin son hali oluturulmutur.

ekil 3. ift kipli rezonatr szge serimi ve toplu eleman devre modeli
ekil 4 ve ekil 5te kare ve ember yapl ift kip rezonatr szgelere ait benzetim ve lm sonular
yer almaktadr. retilen kare yapl szgecin merkez frekans 3015 MHz olarak llmtr. Yansma
kayb 25.48 dBdir. letim sfrlarnn biri 2485 MHzde -51.11 dB, dieri 3663 MHzde -30.53 dB olarak
llmtr. letim kayb 0.59 dB, bant genilii ise 310 MHzdir.

ekil 4. Kare yapl ift kip bant geiren szgecin benzetim ve lm sonular ile szge serimi
(Arlon DiClad880, 2.2
r
= , kalnlk=0.762, =5.08, k1=0.25, k2=0.25, g=0.25, L=19.1, L1=5.08, L2=3.2,
L3=4.3, w1=0.35, w2=0.96, w3=2.3, SW=0.25, SL=0.91, pW=1.57, pL=3.2, tm uzunluklar mm)


ekil 5. ember yapl ift kip bant geiren szgecin benzetim ve lm sonular ile szgecin serimi
(Arlon DiClad880, 2.2
r
= , kalnlk=0.762, L1=2.54, L2=3.04, L3=4.47, k1=0.5, k2=1.17, g=0.25,
w1=0.3, w2=0.55, w3=2.33, k3=0.45, k4=1.06, r=3.8, L=11.9, tm uzunluklar mm)

ember yapl ift kipli rezonatr szgecin merkez frekans ise 3070 MHz olarak llmtr. Szgecin
yansma kayb 18.5 dB olup, iletim kayb 0.93 dBdir. letim sfrlar ise 2709 MHzde -50.51 dB ve 3620
MHzde 56.9 dBdir. Yapnn bant genilii 200 MHz olarak llmtr. ekil 6da retimleri
gerekletirilen ember ve kare yapl ift kipli szgeler grlmektedir.

ekil 6. ember ve kare yapl ift kipli rezonatr szgelerin fotoraf
4. Sonularn rdelenmesi
Bu almada tasarlanan tek ve ift kipli szgelerin hesaplanan ve llen deerleri birbirlerine yakn
bulunmutur. Tasarlanan szge yaplar beklendii gibi dar bantl ve seicilii yksektir. Szgelerin serimi
LPKF Promat S62 bask devre makinesiyle plakann zeri kaznarak oluturulmutur. retilen ift kipli
szgelerin iletim kayb 1dBnin altnda elde edilmitir. Tek kipli yapnn boyutu 15x10 cm, ift kipli kare ve
ember yapl szgelerin boyutu ise sras ile 4.2x4.2 cm ve 4.1x4.1 cmdir.
Kaynaklar
[1] Hong J.-S., Lancaster M. J., Recent Advances in Microstrip Filters for Communications and Other
Applications, Advances in Passive Microwave Components (Digest No.: 1997/154) IEE Colloquium on, 1997
[2] Cristal E. G. ve Frankel S., Hairpin-line and hybrid hairpin-line/half-wave parallel coupled-line filters, IEEE
Trans. Microwave Theory Tech., vol. 20, sa. 1098-1107, Kasm 1972.
[3] Hong J.-S., Lancaster M. J., Couplings of microstrip square open-loop resonators for cross-coupled planar
microwave filters, IEEE Trans. Microwave Theory Tech., vol. 44, no. 12, 2099-2109, 1996
[4] Grr A., Miniature dual-mode microstrip filters, IEEE Microwave and Wireless Components Letters,
vol. 17, no.1 Ocak 2007
[5] Chen C. H., Lin Y. F. ve Chen H. M., Miniaturized dual-mode bandpass filter using meander square
ring resonator, IEEE Conf. On Electronic Devices and Solid State Circuits, sa. 777-780, Aralk 2008
[6] Hong J.-S., Lancaster M. J., Design of highly selective microstrip bandpass filters with a single pair of
attenuation poles at finite frequencies, IEEE Trans. Microwave Theory Tech., vol. 48, no. 7, 1098-1107,2000
[7] Bulut M., Seicilii Yksek Bant Geiren Mikroerit Filtre Tasarm, Yksek Lisans Tezi, Hacettepe
niversitesi Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, 2009
[8] Chang K., Hsieh L. H., Microwave Ring Circuits and Related Structures, John Wiley&Sons. Inc., N.Y., 2004.
[9] zdemir A., ift Mod Bant Geiren Rezonatr Filtre Tasarm, Yksek Lisans Tezi, Hacettepe
niversitesi Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, 2010
[10] Sonnet 12.56, Sonnet Software Inc.

Bir Mikrodalga Transistorunun aret Parametrelerinin
Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A ile Modellenmesi

Yavuz Cengiz
1
Filiz Gne
2

1
Isparta
2
Beikta, stanbul

ycengiz@mmf.sdu.edu.tr gunes@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada bir Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A (BMTAYSA), bir mikrodalga
transistrnn alma koullarna (VDS, IDS, f) bal olarak iaret parametrelerinin belirlenmesi amacyla
kara kutu modellemesi olarak kullanlmtr. Seilen bir transistor iin BMTAYSAnin interpolasyon ve
ektrapolasyon performans klasik Yapay Sinir Alar (YSA) ile karlatrma almas yaplm ve burada
ekstrapole edilmi salma parametreleri sonular verilmitir. alma, BMTAYSA nin klasik YSAya oranla
ok daha baarl sonular elde edildiini gstermitir. Bylece, BMTAYSA baarl bir eleman modelleme
yntemi olarak nerilmektedir.

1. Giri
Bu almada bir mikrodalga transistor iin Kara-Kutu Modellemesi olarak mikrodalga dnyasnda gitgide
yaygn hale gelen Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A (BMTAYSA) kullanlmtr [1, 2, 3, 4].
Kara Kutu modelinde giri deikenleri olarak, kutuplama koullar VDS, IDS ve alma frekans f; k
deikenleri ise salma parametreleri [S] olarak belirlenmitir. Bir mikrodalga transistoru iin Salma
parametreleri [S], belirli bir Konfigrasyon Tipi (CT)nde, VDS , IDS kutuplama koulunda, -domeninde her
biri birer fazr olarak ifade edilebilir:

(
=
(
) (
21
) (
22
) (
21
) (
21
) (
12
) (
12
) (
11
) (
11
) ( k
k
S
k
k
S
k
k
S
k
k
S
k
S
(1)
Soft modelleme ynteminde veri iftleri, eitim ve test veri iftleri olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr.
ncelikle eitim veri iftleri ile eitilen Kara Kutu modelin, doruluu test veri iftleri ile kontrol edilmektedir.
Bu almada, eitim ve test veri iftleri modeli oluturulacak transistrn retici veri yapraklarndan alnmtr.
Bylece, sonuta bu verilerin haiz olduu giri-k ilikilerini, transistorun btn bir alma domenine
uygulayan bir uzman bilgi kapasitesine sahip, Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A tipinde bir
regresr oluturularak bir model ortaya karlmtr.

2. Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A
BMTAYSA, renme ve adaptasyonu kolaylatran adaptif sistemler erevesinde ele alnan bir bulank Sugeno
modelidir [5, 6]. Bu yntem gnmzde, karmak ve nonlineer giri - k ilikilere sahip mikrodalga
elemanlarn modellenmesinde baar ile kullanlmaktadr [3,4]. Bu almada birinci dereceden Sugeno Bulank
modelini uygulayan, bir Bulank Mantk Temelli Adaptif Yapay Sinir A bir mikrodalga transistoru kk-
iaret salma parametrelerinin kutuplama koullar VDS, IDS ve alma frekans f ballnn
modellemesinde kullanlmtr. ekil 1de BMTAYSA y aklayan iki kurall 5 katmanl basit bir yap
verilmektedir. Bu yapdaki kare kutular adaptif dmleri; daireler ise sabit dmleri gstermektedir. Bahsi
geen BMTAYSA yaps, birinci derece Sugeno modeline dayanan iki adet eer-ise bulank kural ile
almaktadr:
Kural 1: Eer x=A
1
ve y=B
1
, ise z
1
=p
1
x+ q
1
y+ r
1
, (2)
Kural 2: Eer x=A
2
ve y=B
2
, ise z
2
=p
2
x+ q
2
y+ r
2
, (3)
Burada x ve y giriler, A
i
ve B
i
bulank kmeler, z
i
ise bulank kurallar tarafndan belirlenen bulank blgenin
klardr; p
i
, q
i
, ve r
i
eitim srecinde belirlenen tasarm parametreleridir [5, 6, 7]. lk katmandaki tm
dmler adaptif dmlerdir. Bu katmann dmleri aadaki fonksiyonu gereklerler:

2
1
1
( ), 1, 2
( ), 3, 4
ii
i
i A
i B
O x i
O y i
= =
= =
(4)
Burada
) (x
Ai
ve
) (
2
y
i
B
herhangi bir bulank yelik fonksiyonudur.

kinci katman sabit dmlerden olumaktadr. Bu katmandaki her bir dm ait olduu kuraln ateleme
seviyesini belirler. kinci katmann k aadaki forml ile hesaplanr:

2 , 1 ), ( ). (
2
= = = i y x w O
i i
B A i i

(5)
nc katmandaki dmler de ikinci katmanda olduu gibi sabit dmlerdir. Bu dmler bir nceki
katmanda belirlenen ateleme seviyelerini normalize ederler:
2 , 1 ,
2 1
3
=
+
= = i
w w
w
w O
i
i i
(6)
i
w , ateleme seviyelerinin normalize edilmi deeridir. Drdnc katmanda kullanlan dmler ilk
katmandakine benzer olarak adaptif dmlerdir. Bu katmandaki herbir dmn k normalize edilmi
ateleme seviyelerinin basit bir toplamdr ve birinci dereceden bir polinomdur (birinci dereceden Sugeno model
kullanld iin). Drdnc katmanda kullanlan herbir dm aadaki fonksiyona (7) sahiptir:

2 , 1 ), (
4
= + + = = i r y q x p w z w O
i i i i i i i
(7)
burada
i
w , 3. katmann k ve {p
i
, q
i
, r
i
} ise parametre setleridir. Bu katmandaki parametrelere k
parametreleri (consequent parameters) denir. Beinci katmanda bulunan tek dm, k bilgisi oluturmak iin
tm giri sinyallerinin topland dmdr ve (8) nolu denklem ile ifade edilir:

=
=
+
|
\
|
= =
2
1 2 1
2
1 5
i
i
i i
i i i
w w
z w
z w O
(8)
ekil 1den de grld gibi bir BMTAYSA modelinde iki adet adaptif katman vardr. Bunlar, birinci ve
drdnc katmanlardr. Birinci katmanda adet {a
i
, b
i
, c
i
} giri yelik fonksiyonlar ile ilgili adet
deitirilebilir parametre bulunmaktadr. Bu parametreler, yelik fonksiyonu parametreleri (premise parameters)
olarak adlandrlr. Drdnc katmanda ise birinci dereceden polinom ile ilgili adet {p
i
, q
i
, r
i
} parametresi
vardr. Bu parametreler, k parametreleri (consequent parameters) olarak isimlendirilir [7]. Bulank Mantk
Temelli Adaptif Yapay Sinir A (BMTAYSA)ini oluturmak, temel olarak bulank sistem parametrelerini
({a
i
, b
i
, c
i
} ve {p
i
, q
i
, r
i
}) belirlemektir. Bu parametreler, giri ve k veri setleri ile ilem yapan bir renme
algoritmasnn uygulanmas ile elde edilir. a
i
, b
i
ve c
i
yelik fonksiyonu parametreleri (premise parameters)
belirlendiinde BMTAYSAnin k aadaki ekilde (9) oluur:

2
2 1
2
1
2 1
1
z
w w
w
z
w w
w
f
+
+
+
=
(9)
Bulank eer-ise kurallar (9) nolu denklemde yerine yazlrsa k fonksiyonu aadaki ekilde dzenlenebilir:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1
r w q y w p x w r w q y w p x w f + + + + + = (10)
Bu denklem (10), k parametrelerinin (p
1
, q
1
, r
1
, p
2
, q
2
, ve r
2
.) dorusal bir birleimidir.

1
w 1
w
1 1
z w
2 2
z w
2
w
2
w

ekil 1. Basit bir BMTAYSA Yaps
BMTAYSA parametrelerini belirlemek iin en kk kareler yntemi ve en dik ini yntemlerinin beraberce
kullanld bir hibrid algoritma kullanlmtr. Bu hibrid algoritma, ileri ynl ve geri ynl eitimin beraberce
kullanld bir yntemdir. En kk kareler yntemi (ileri yn), sabit yelik fonksiyonu parametrelerine karlk
k parametrelerini optimize etmektedir. k parametreleri belirlendikten hemen sonra geri ynl eitim
balar. En dik ini algoritmas (geri yn) girie ait bulank kurallar ile ilgili optimum yelik fonksiyonu
parametrelerini belirlemede kullanlmaktadr. BMTAYSAnin k, ileri ynde belirlenen k parametreleri
tarafndan hesaplanr. Modelin k hatas, standart bir geri yaylm algoritmas yardmyla k
parametrelerinin en uygun deerinin belirlenmesinde kullanlr. Kullanlan bu hibrid algoritmann
BMTAYSAnin eitiminde olduka baarl sonular verdii ispatlanmtr [5, 6, 7].

3. Bir Mikrodalga Transistorun Kk aret BMTAYSA Modeli
almada ATF-551M4 mikrodalga transistorunun kk-iaret performans, belli bir konfigrasyonda (CT)
kutuplama koulu (V
DS
, I
DS
) ve operasyon frekans f civarndaki BMTAYSA kara kutu modeli oluturulmu, bu
modelin performans rakibi Yapay Sinir A modeli ile karlatrlmtr.

ATF-551M4 transistorunun retici firma katalounda [8] verilen 0.5-18GHz frekans aralnda V
DS
=2, 2.7, 3 V
ve I
DS
=10, 15, ve 20 mA kutuplama koullar iin verilen S-parametreleri kullanlmtr. retici katalounda
0.5-18GHz frekans aral iin her bir kutuplama kouluna karlk toplam 24 adet S parametre deeri verilmitir.
Bu almada hem BMTAYSA hem de YSA modellerinin ekstrapolasyon baarsn gzlemleyebilmek amacyla
V
DS
=2, 2.7 V olmak zere iki farkl gerilimde I
DS
=10, 15 ve 20 mA farkl akm deeri iin toplam 144 adet S
veri ifti ile eitilmi, V
DS
=3 V ve I
DS
=10, 15 ve 20 mA kutuplama koullarndaki 72 adet S parametresi test
edilmitir. almada, AMD Athlon 6 4x2 Dual Core CPU, 2.21 GHz Processor, 2 GB RAM zelliklerine
sahip bir bilgisayar ile modellemeler gerekletirilmitir. Her iki modellemenin baars tm alma frekans
band boyunca V
DS
=3V, I
DS
=10, 15 ve 20 mA deerleri iin ekil 2a, 2b, 2c ve 2dde verilmitir. Model
mimarisinde toplam 64 bulank kural kullanlmtr. Mikrodalga transistorunun klasik YSA modeli olarak bir
adet gizli katmana sahip ok katmanl alglayc a yaps kullanlmtr. Bu a, snml en kk kareler
(Levenberg-Marquardt) geri yaylm algoritmas ile eitilmitir. YSA yaps 3 adet giri sinir hcresi, 8 adet gizli
katman sinir hcresi ve 1 adet te k sinir hcresinden oluturulmu; renme oran 0.9 olarak belirlenmi ve
500 iterasyonda eitim gerekletirilmitir. Aktivasyon fonksiyonu olarak gizli katmanda logaritmik sigmoid,
k katmannda ise lineer transfer fonksiyonu kullanlmtr. Mikrodalga transistorunun BMTAYSA modelinin
eitilmesi iin 1000 iterasyon belirlenmitir. Herbir giri deikeni iin 4 adet yelik fonksiyonu kullanlm;
buna gre 64 (4x4x4=64) adet bulank kural ile eitim gerekletirilmitir. Genelletirilmi an ekilli yelik
fonksiyonlarn 3 adet deikeni olmasndan dolay transistorun BMTAYSA modelinde toplam 292 adet
parametre hesaplanmtr. Bunlardan (4+4+4)x3=36 tanesi yelik fonksiyonu (premise) parametresi, 4x64 = 256
tanesi de k (consequent) parametresidir.

BMTAYSA ve YSA modellerinin hedef verisine gre baarlarn karlatrmak amacyla aadaki hata analiz
forml (11) kullanlmtr [4]:
=
n
k
k
hesap ij
k
tah ij
k
hesap ij
S
S
S S
n
E
ij
1
) (
min) ( ) ( 1
(11)
Burada S
ij
iaret parametreleri, n ise tm kutuplama koullar iin kullanlan toplam frekans saysdr. Toplam
ortalama hata deeri, sinyal hatalarnn ortalamalarndan aadaki forml (12) yardmyla karlmtr:
=
=
4
1
) (
4
1
i
iaret i T
E E
(12)
BMTAYSA ve YSA modelleri iin (11) ve (12)de verilen formller ile tanmlanan performans analiz sonular
Tablo 1de verilmitir. Tablo 1den de grld zere BMTAYSAnin modelleme baarsnn bu tarz sistem
modellemesinde olduka yaygn olarak kullanlan YSA modeline oranla ok daha iyi olduu grlmektedir.
Tablo 1. ATF551M4 transistorunun Hata Analizi
ATF551M4 YSA BMTAYSA
ES
11
0,4849 0,0055
ES
21
0,1506 0,0097
ES
12
0,4754 0,1486
ES
22
0,5335 0,0416
ES
T
0,4111 0,0514

ekil 2. (a) S
11
Mag parametre-frekans deiimi: V
DS
= 3 V, I
DS
=10 mA. (b) S
12
Mag parametre-frekans
deiimi: V
DS
= 3 V, I
DS
=20 mA. (c) S
21
A parametre-frekans deiimi: V
DS
=3 V, I
DS
=20 mA. (d) S
11
A
parametre-frekans deiimi: V
DS
=3V, I
DS
=10mA.

4. Sonu

Bu almada Uygulamal Sinir Bulank karsama Sistemi (BMTAYSA) bir mikrodalga transistorunun kk
iaret kara-kutu modellemesinde kullanlm ve modelleme sonular klasik Yapay Sinir A (YSA) modeli ile
karlatrlmtr. Bu tip eleman modelleme problemlerinde yaygn kullanlan geri yaylml, gradyant temelli
klasik YSA lara gre BMTAYSAnin modelleme baarsnn ok daha iyi olduu gzlemlenmitir.

5. Kaynaklar

[1] V. Miraftab, R. R. Mansour, Computer-aided Tuning of Microwave Filters Using Fuzzy Logic, IEEE Trans.
Microwave Theory Tech., December 2002.
[2] V. Miraftab, R. R. Mansour, EM-Based Design Tools For Microwave Circuits Using Fuzzy Logic Techniques, IEEE
MTT-S Digest, pp. 169-172, 2003.
[3] Yldz, C., Gney, K., Trkmen, M., Kaya, S., Analysis of Conductor-Backed Coplanar Waveguides Using Adaptive-
Network-Based Fuzzy Inference System Models, Microwave and Optical Technology Letters, Vol. 51, No. 2, February
2009.
[4] Trkmen, M., Yldz, C., Gney, K. and Kaya, S.,"Adaptive-Network-Based Fuzzy Inference System Models for
Computing The Characteristic Impedances of Air-Suspended Trapezoidal and Rectangular-Shaped Microshield Lines",
Microwave and Optical Technology Letters, 52, 20-24, 2010
[5] J.-S. R. Jang, ANFIS: Adaptive-Network-Based Fuzzy Inference System, IEEE Trans Syst Man Cybernetics, 23 (1993),
665_685.
[6] J.-S. R. Jang, Self-Learning Fuzzy Controllers Based on Temporal Backpropagation, IEEE Trans Neural Networks 3
(1992), 714_723.
[7] beyli, E.D., Teaching Application of MATLAB Fuzzy Logic Toolbox to Modeling Coplanar Waveguides, Computer
Applications in Engineering Education , 2007.
[8] Agilent ATF-551M4 Low Noise Enhancement Mode Pseudomorphic HEMT in a Miniature Leadless Package Data Sheet,
Available at: http://www.chipcatalog.com/Agilent/ATF-551M4.htm.

(a)

(b)

(d)

(c)
IEEE 802.11 b ve IEEE 802.15.4 ile Uyumlu ok ipli
Entegre Bir Alc Verici Sistem iin Adaptif LNA Tasarm

Mehmat Ali BELEN Adnan KAYA
Sleyman Demirel niversitasi
ISPARTA
mehmetbelen@stud.sdu.edu.tr, adnan@mmf.sdu.edu.tr

zet: Bu almann amac IEEE 802.11 b ve IEEE802.15.4 standard ile uyumlu, yksek performansl, dk
maliyetli, geni bantl, dk grltl kuvvetlendirici (LNA) analizi ve tasarm yaplmtr. 2.4 GHz ISM bandnda
kablosuz haberleme iin BFP640 SiGe transitrl LNA tasarm yaplarak sistem iindeki performans
incelenmitir. almada BFP640 yksek kazan ve yksek kesim voltajna olanak salad iin seilmitir.
Tasarmda Advancing the Wireless Revoluation Microwave Office program kullanlmtr. Devrede taban
malzemesi olarak FR4 cam elyaf kullanlmtr. Sistem 3.3 V besleme gerilimi ile dk grltl ve yksek kazanl
bir sistem elde edilmitir. Sonuta ISM band alc verici sistemler iin tatmin edici seviyede iyi sonular elde
edilmitir.

1. Giri
Son yllarda daha hzl veri transferi yapmak amac ile birok modlasyon tipi gelitirilmi ve deiik
kablolu/kablosuz protokoller oluturulmutur. Cep telefonu sistemlerinin yaygnlamas ile dikkat ekmeye balayan
kablosuz haberleme sistemleri, daha hzl veri alveriine olanak salayan yaplar ile yeni oluturulan protokoller
ierisinde kullanm en hzl artan sistemler olmulardr. Kablosuz sistemler; zellikle ksa mesafe veri iletiim
sistemleri ierisinde, en az kablolu olanlar kadar hzl ve gvenilir olmaktadrlar. Kablosuz yerel alan a (WLAN)
sistemleri [1], btnlemi devre teknolojileri ile retilebilmekte ve bylelikle dk maliyetli sistemler
oluturulabilmektedir. Ksa mesafe, hzl veri alveriine uygun kablosuz haberleme protokol olan IEEE
802.11b/g, 2,42,5 GHz bandnda almakta ve geni bir kullanm alanna sahip olmaktadr. rnein ok Geni
Bantl (UWBWiMAX) haberleme sistemleri [2], ihtiyalara cevap olabilecek dzeyde kapasiteye sahiptir ve
gelecein nemli haberleme sistemleri olmaya aday protokollerdir. [3]. Kablosuz Alglayc Alar (Wireless
Sensor Network, WSN) kavram ilk kez 1980lerin balarnda karmza kmtr. Mikro elektro-mekanik (MEMS)
sistemlerdeki gelimeler ve kablosuz haberleme sistemlerindeki ilerlemelerle birlikte 1990l yllarda nemli bir
aratrma alan haline gelmeye balamtr. lk zamanlarda askeri alanda kullanlan kablosuz alglayc (sensr)
alar; zamanla maliyetlerinin dmesi ile ok yaygn olarak kullanlmaya balanmtr [4]. Alglayc alar, nem,
scaklk, basn, ses, k ve hareketlilik gibi durumsal deiiklikleri takip edebilecek yapdaki termik, sismik,
manyetik ve grsel gibi bir ok farkl tipte alglayc ierebilir. Bu alarn uygulama alanlar askeri, evre, salk, ev
ve dier ticari alanlar olmak zere snflandrlabilir. Askeri alanda, zellikle sava alanlarnda mevcut donanm
bilgisine ulamak, dman askerinin hareketlerini izlemek ve sava hasar ile ilgili bilgi toplamak iin, evresel
uygulamalarda hayvanlarn hareketlerini izlemek, kimyasal ve biyolojik tespitlerde bulunmak, orman yangnlarn ve
sel felaketlerini tespit etmek iin, salk uygulamalarnda ise hasta takibi iin kullanlabilir [5].
Tm bu sistemlerdeki RF n u front end modller, saysal temel band sistem ve anten arasndaki her ey olarak
tanmlanabilir. Alc iin bu ara blge; filtreler, dk grltl ykselteler ve aa dntren kartrclar ierir.
Bu katlar antenden alnan modle edilmi iareti ileyerek temel bant da analog saysal iaret (ADC) evirici ye
uygun bir giri iaretine evirirler. RF n arka u modller, alcnn RF temel bant blmleri olarak adlandrlr
[6],[7]. Alc tasarmnda ncelikle duyarllk ve seicilik parametreleri gz nne alnmaldr. Verici durumunda
yksek g ykselteleri kullanlarak sinyaller ilendiinden lineer olmama durumu ncelikle dnlmelidir. Bu
farklara ramen alc ve vericide lokal osilatr gibi ortak elemanlar mevcuttur. Analogdan saysala hzl geile
beraber n arka u fonksiyonlar gerekli performans, maliyet, boyut ve g tketimi faktrleride dikkate alnarak
yorumlanmaldr. n u arka modller, birka btnlemi devreden (IC) olumaktadr. Bu btnlemi devreler
geleneksel silikon CMOS ve gelimi silikon germanyum (SiGe) teknolojileri kullanlarak gerekletirilmektedirler.
ok ipli modller kartrc, demodlasyon, ykseltme, filtreleme ve dedeksiyon gibi sinyal isleme olaylarnda
byk bir fonksiyonellik salarlar. Bu nedenle ok ipli n u modller, zellikle son yllarda RF alc verici
tasarmna olan eilimin artmas ile nem kazanmtr. nk sistem btnleme seviyesindeki srekli artan art
nedeniyle, tek yonga iinde daha fazla fonksiyona ihtiya duyulmaktadr ve bu karmakl arttrmakta ve
performans drmektedir. Alc verici sistemlere olan bu eilimin srekli artmas nedeniyle; zellikle tketiciler,
dk maliyetli, dk g tketimin sahip (mobil ve tanabilir rnler), kk boyutlar istemektedirler [7]. Bu
teknolojilerde sistem entegrasyonundan bamsz olarak sinyal filtreleme, dedeksiyon, ykseltme ve demodlasyon
gibi birok RF yap deimeden kalmaktadr. Daha spesifik olarak modle edilmi bu RF taycl sinyalleri almak
iin belli bir bant da antenlerde tasarlanmaldr. Antenden alnp RF n u modllere aktarlan sinyaller, bu
devrelerden sonra analog temel band sinyal formunda saysal dnyaya dnm iin analog saysal dntrclerin
nnde hazr durumdadrlar. ncelikle saysal ortamda bilgi, saysallatrlm taycl dalga formlarndan tekrar
alr ve uygun ses, video veya datalar oluturulur. Entegre modllere gelmeden nce, RF n u fonksiyonel
bloklarn her biri ayr ayr tasarlanr. Bu u anlama gelmektedir, RF filtreler, dedektrler, kartrc demodlator ve
ykselteler ayr komponentlerdir. Daha da nemlisi fiziksel olarak bamsz olan bu bloklar bir araya getirilmek
zorundadrlar. ekil-1de tasarlanan RF alc-verici sistem diyagram gsterilmektedir.
LO
335MHz
LNA
BPF
Anten
PA
n ykselte
BPF
T/R Switch
T
/
R

S
w
i
t
c
h
BPF
T/R Switch
IF Ykselte
BPF
IF Ykselte
A/D
D/A
IF 55MHz
Sentezleyici
2.12-2.19GHz
T/R Anahtar T/R Anahtar
T
/
R

A
n
a
h
t
a
r

Sekil 1: Saysal Haberlesme Sistemleri iin 2.4 GHz RF Alc-Verici Blok Diyagram

Sistemdeki LNA kuvvetlendiricileri, kablosuz haberleme sistemleri ierisinde verici ksmnda yer alan nemli bir
blok olmakl1a beraber, yksek g seviyelerinin gereksiniminden dolay entegre devre teknolojisi ile retimi en zor
olan alc-verici bloudur. LNA kuvvetlendirici bloklarnn, dier sistem bloklar ile (mikser, filtre, anten, vb) bir
araya getirilmesi ise, ayn krmk zerinde yaplamamas durumunda maliyeti arttrmakta fakat daha iyi performans
sunmaktadr. LNA kuvvetlendiricilerinin krmk zerinde yaplamamasnn en nemli nedenlerinden birisi, entegre
devre teknolojileri ile retilen transistrlerin belverme gerilimlerinin dk olmas ve gereksinim duyulan yksek
akm deerlerinin, devre tarafndan srlememesidir. Ayrca yksek g retebilecek transistrlerin ft deerleri,
daha dk olmakta ve bu da alma frekansmz snrlamaktadr.
2. RF Ykselte Tasarm Parametreleri
Ykselteci tasarlarken kk sinyal ykselteci iin veri sayfasnda bulanabilecek S-parametreleri kullanabilir.
Yksek sinyal ykselteleri iin bu geerli deildir. Burada sadece kk sinyal ykseltelerine bakp IP2 /IP3
parametreleri belirlenebilir [6],[7],[8].

aret Grlt Oran: Elektronik sistemlerin performansn deerlendirmek iin kullanlr.
Grlt Faktr: Ykseltecin grlt oran, genelde dB ile belirtilir, rnein NF=3dB.
Grlt ekli: Grlt faktrnn dB dnmdr.
IP
2
/IP
3
: 2ci ve 3c mertebeden kesime noktalar
Dorusallk: Ykseltecin sinyali glendirdii oran (dB)

Yksek frekans ykselteleri genelde bir veya birden fazla transistor basamandan oluur. Bu transistrler belirli
noktaya kadar lineer olarak alrlar. Lineer olarak alt alan baz akm ve kollektr/emiter voltajna baldr.
baz akm ykseltelerde ok byk rol oynamaktadr, nk bu akm ykseltelerin grlt orann etkiler.
Transistrlerin lineer olmadn ve ykseltecin giriinde yksek genlikli sinyallerin olduunu kabul edelim. Bu
durumda ykselteteki transistrler, giriteki sinyallerin ekillerini bozacaktr ve baka sinyaller retecektir. Bu
olaya IMD (Inter Modulation Distortion) ad verilir. IMD olayn belirleyebilmek iin IP
2
(Intercept Point) ve IP
3

parametrelerini lmemiz gereklidir. Giri sinyali ykseldike ykseltecin iinde oluan harmonik sinyaller de (2ci
ve 3c mertebeli) ykselir. Giri 1 dB ile ykselirse 3c mertebeli harmonik 3dB ile ykselmektedir. Belirli bir
noktada giri sinyali ve harmonik sinyal bir birine eit olacaktr. Bu noktaya IP3 noktas ad verilmektedir. Bu
durumda giri sinyali ykseltecinin iinde oluan harmonik sinyal tarafndan bastrlacaktr. Bu noktaya ulamadan
nce k sinyali giri sinyalini takip etmeyi brakp deer kaybedecektir. ktaki deer kayb 1dBye ulat
noktaya CP 1dB (1 dB Compression Point) noktas denilmektedir. IP
2
ve IP
3
deerleri, ykseltecin yksek genlikli
sinyallerle baa kp kamadn gstermektedir. Bir alcnn giri katnda bulunan ykselte iin bu deerler ok
nemlidir. Ksa dalgada bazen sinyaller ok yksek olabilmektedir. Byle bir durumda giri ykselteci boulup ve
sinyal eklini bozup harmonikler oluturursa, o zaman ykseltecin ne kadar kaliteli olduu anlalabilmektedir [8].
Bu almada tm bu performans parametreleri asndan baarl bir ykselte yaplmas amalanmtr.
3. Dk Grltl Ykselte (LNA) Tasarm ve lm Sonular
RF devre tasarm ve simlasyonu iin endstride eitli yazlm paketleri bulunmaktadr. Bu almada, Moment
Metodu kullanan Advancing the Wireless Revoluation Microwave Office program, tasarm ileminde daha fazla
esneklik salad iin seilmitir. Bu almada 2,42.47 GHz (WLAN) frekanslarnda alan, dk grltl bir
ykseltecin analizi ve tasarm yaplmtr. LNA iin 2.4 GHz ISM bandnda kablosuz haberleme iin BFP640 SiGe
transitrl LNA tasarm yaplmtr. BFP640 transistrn sememizin nedeni yksek kazan ve yksek kesim
voltajna olanak salamasdr.

Uyumlandrma
Kat
Directional
Coupler
Giri k

(a)

(b)

(c)

(d)
ekil 2: (a) 2.4 GHz ISM Band iin Uyumlandrma Katl LNA Tasarm (b) Sistem Kazanc ile Geri dnm
Kayb ( c) Sistem Grlt ekliyle Geri dn Kayb (d) Varikap diyotun farkl gerilim deerlerindeki Sistem Geri
dn Kayb

Gereklenen devre ekil 2(a) da gsterilmektedir. RF alc-verici sistemlerinde nemli bir yere sahip olan dk
grlt ykselteleri, alcdaki ilk kazan katdr. Dk grlt ykseltelerinin ald sinyal ok zayftr, mikro
voltlar mertebesindedir [9]. Bu nedenle Sistemimizde gerekli rnekleri almak amacyla LNA tasarmna directional
coupler eklenmitir. Bu eklemenin sebebi varikap diyotun sistemimiz zerindeki etkisinin incelenmesi ve
sistemimiz iin uygun gerilim deerlerinin bulunmasdr. Uygulamann bu aamaya gelene kadar ki blmnde;
LNA altrldnda varikap diyota farkl gerilimler uygulanmaktadr. Varikap diyot gerilim kontroll kapasitrdr
ve biliyoruz ki dielektrik genilii artarsa kapasitorde kapasitans azalr ve dilelektrik genilii azalrsa kapasitorde
kapasitans deeri artar. Biz bu etkiyi varikap diyotta bir avantaj olarak kullanabiliriz. Ters kutuplamann artmas
varaktrde depletion blgesinin kalnln artrr ve bu blge dielektrie benzetilirse diyot kapasitans azalr.
Genelde voltaj kontroll osilator de kullanlr. Varikap diyotun bu zellikleri kullanlarak ekil 3(b)de gsterildii
gibi Varikap diyota farkl gerilim deerleri uygulandnda LNA knda geri dn kaybnda deiim
gzlenmitir. Ayrca ekil 2(b)de rettirilen devrenin ISM frekans bandnda simule edilen transducer kazan deeri
14.39dB gsterilmektedir.

(a)
2.68GHz
S11=-42.85dB
Vvar= 1V
2.67GHz
S11=-53.78dB
Vvar= 0V
2.7GHz
S11=-59.07dB
Vvar= 2V
2.68GHz
S11=-55.07dB
Vvar= 0.5V
TBTAK 107-E200

(b)

ekil 3:(a)LNA Return Loss ve Conversion Loss lm (b) Varikap Diyotun Farkl Besleme Gerilim Deerleri iin
Geri Dn Kayb lmleri

Tablo 1: 2.4 GHz ISM Band LNA Tasarm Performans Sonular

BFP640 (Sim.) BFP640 (lm)
Vdd 3.3V 3.3V
Operating frequency [GHz] 2.4 2.67
-3 dB Bandwidth (
21
S
) 14.29dB ~13
Frekans Aral(
11
10 S dB <
) 2215-2530 2400-2750
Noise Figure (dB) 0.9189 ----
Gain (dB) 14.29 13
Input Return Loss (dB) -53.49 -53.78
Output Return Loss (dB) -15 -10
S
11
deep point 2.4GHz 2.67
OIP3 max(dBm) 38 36
~3% added EVM(dBm) 19 17
Power Consumption 17.4mW ~18mW
Current Consumption 14.61mA ~16mA
Kararllk (K) 1.028 1<
Die Size (mm) 61x28 61x28
Komponent says 12 12

Tablo 1den grld gibi bu almada, IEEE 802.11b ve IEEE 802.15.4 standard ile uyumlu, yksek
performansl, dk maliyetli, alc-verici sisteminin alt nitelerinden LNA tasarm zerinde allmtr. Alc-
verici sisteminin paralar olan, zgn Dk gl kuvvetlendirici (LNA) iin 13dB kazan elde edilmitir.

4. Tasarlanan LNAnn Alc-Verici Sistemdeki Yeri

Alc-verici sistem gerektii gibi tasarlanmamasna ramen, sadece dier kablosuz cihazlarla RF arayz
oluturabilir. Alc-Verici tasarmna balamadan nce dikkat edilmesi gereken nemli parametreler vardr bunlar;
harmonikler, sahte klar, genibant ve grlt, frekans ve genlik kararllklar, tepe ve ortalama, duyarllk, OIP3,
EVM, PAE k gleridir.

RF alc-verici sistemlerinde nemli bir yere sahip olan dk grlt ykselteleri, alcdaki ilk kazan katdr.
Dk grlt ykseltelerinin ald sinyal ok zayftr, mikrovoltlar mertebesindedir. Kazanlar genellikle orta
derecelidir (10-20 dB) ve grlt ekilleri imkn dhilinde olabildiince dk olmaldr (<3 dB). Dk grlt
ykseltelerinde dorusallk ise nemli bir sorundur. Vericinin IF band geniliini drd iin nRF nLO
mikser arpmlarndan dolay oluan gl sahte frekanslar istenmez.

( ) ( ) 171 10log
SPUR
P dBm NF BW = + + (1)
Alc hassasl ise sistem performansn yakndan etkileyen temel zelliktir. Temelde grlt tarafndan
snrlandrlr. Pek ok durumda ortam grlts termal grltden fazladr. Grltler ayr ayr ele alnp ve hepsi
birletirilerek giriteki edeer grlt faktr elde edilir. Bu da toplam alc hassasiyetinin hesaplanmasnda
kullanlr. Alc hassasiyeti aadaki gibi hesaplanabilir;

0
T G
S
e F kTB R
N
| |
=
|
\ .
(2)

Tasarlanan LNA kullanlarak yaplan bir n u modl performans sonular Tablo 1 de gsterilmektedir. lmlerde
Rodhe & Schwarz FSH6 spectrum analizr (10kHz-6GHz) kullanlmtr. ekil 4 de Elde edilen lmlerde alc
verci antenin giriinde 2.41GHz de -53.78dB lik bir sinyal llmtr Antenden sonraki band geiren filtremizde
antendan alnan sinyal szlerek darlatrlmtr bu katta filtre knda sinyalimiz -50.95dB elde edilmitir. LNA
katnn knda sinyalimiz ykseltilerek -42.25dB olarak llmtr. Buda dk grltl ykseltecimizin
ykseltme iini baaryla yaptn gstermektedir.

Anten
2.41GHz -53.78dB
LNA
2.41GHz -42.25dB
Filtre
2.41GHz -50.95dB

ekil 4: 2.4GHz Sistem lm

Tablo2 de, IEEE 802.15.4 ve IEEE802.11b standard ile tasarladmz Alc-Verici sistemin zellikleri
karlatrlarak uyumlu, yksek performansl, dk maliyetli, geni bantl Dk Grltl Kuvvetlendirici (LNA)
rettirilmi ve lm sonular verilmitir. IEEE 802.15.4 ve IEEE 802.11 b standartlar altnda spesifik
uygulamalarda kullanlmaya uygun rettirilen devrenin kazanc 13 dB, grlt faktr 1 in dB altnda olarak
llmtr. Devrenin 1 dB skma noktas simulasyonlar ile 3 dBm olarak elde edilmi olup, devre 3.3 V
uygulandnda 17.4 mW g harcamaktadr. Tasarlanan LNA yaps 61x28 mm2 lik alan kaplamaktadr.

Tablo 2: 2.4 GHz ISM Band Sistem Performans Sonular

PARAMETER COND. TYP MAX 802.15.4 Std. 802.11 b Std.
RF Frequency Range GHz ---- ---- 2.47 2.410-2483 2.412-2.484
Conversion Gain dB ---- 15 ---- ----
Input Return Loss dB 2.4 to 2.47
GHz
< 15 15 ---- ----
Output Return Loss dB 2.4 to 2.47
GHz
< 15 15 ---- ----
Rx-to-antenna Isolation ---- ---- 45 ---- ----
Noise Figure dB ---- 9 6 +25 8.3
Receiver Sensitivity dBm BER -102 ---- -85 -92
EVM Pin=-50dBm% 384kbps
/4
DQSPK
1 ----- 35<
ACP dBc
(adjacent channel power)
2.4 Ghz
Channel
bandwith=
1.5 MHz
-36 ---- 0 >35
Power dBm 1 dB
compressi
on point
-6 -32.4 -12
NF/Sensitivity dB/dBm +25/-85 8.3/-76
LO-Phase Noise dBc/Hz --- --- ---- -87 ----
High power-added
efficiency/Low operating
current
---- 25 --- ---- ~26%/240
mA @ POUT
= 23.5 dBm
for 802.11b
BW --- 20 --- 2 22

Tasarlandmz n u modl kullanlarak bilimsel aratrmalarda ve ticari rn uygulamalarnda kullanlmak zere
deiik uygulamalara entegre edilebilecektir. Sistemimiz uzaktan grntleme, kontrol ve alglama alar
uygulamalarnn gereksinimlerini karlayabilecek ekilde tasarlanmtr. zellikle bina ii ortamlar iin kablosuz
haberleme sistemleri yaygn bir teknoloji haline gelmitir. Teknolojik ynden sk sk batarya deiimi pratik
olmadndan olduka dk g tketimine gerek duyulmaktadr. Alc-verici cihazmz dk g ve dk
maliyet ilkesi zerine tasarlanmtr. Sonu olarak IEEE 802.15.4 (ZigBee) standard ve IEEE 802.11 standardyla
uyumlu sistemlerde bir alternatif olarak ortaya atlmam tam tersine dier sistemlerin yetersiz kald noktalar
gidermek ve kullanm mesafesini artrmak iin tasarlanmtr. ZigBee standardnn getirdii dk g ve nispeten
daha uzak mesafe eriimi, kablosuz ses uygulamalar iin olduka cazip bir seenektir. Ancak, grltye kar daha
dayankl olmas nedeniyle bina ii haberlemesi ve endstriyel kontroln birletii alan ZigBeenin en nemli
uygulama alan olaca grlmektedir. Deiik kanallarda elde edilen baarm erileri kodlama teknikleri
kullanlarak, kodlama kazancndan faydalanmak suretiyle daha iyi sonular elde edilebilir. Sistemimiz ZigBee nin
bu zellikleri birletirilerek yksek verim gerektiren uygulamalarn vazgeilmez bir paras olabilecektir.

Teekkr
Bu alma TBTAK tarafndan 107E200 nolu KARYER PROJES kapsamnda desteklenmektedir.

5. Sonular

Makalede, IEEE 802.11b ve IEEE 802.15.4 standard ile uyumlu, alc verici sisteminin alt bloklarndan biri olan,
dk grlt ykseltici (LNA) rettirilmi ve lm sonular verilmitir. BFP640 SiGe transitrl LNA tasarm
yaplmtr. BFP640 sememizin nedeni yksek kazan ve yksek kesim voltajna olanak salamasdr. Dk
grltl ykselte tasarm ve simlasyonu iin eitli yazlm paketleri kullanlmaktadr. Bu tasarmda 2400
2483,5 MHz frekanslarnda, Applied Wave Researchs Microwave Office program kullanlmtr. Devrede taban
malzemesi olarak FR4 cam elyaf kullanlmtr. Devre 4 V besleme gerilimi ile almaktadr. Kazan ve S
parametreleri deerlerinde balangtaki hedeflere ulalmtr. IEEE 802.15.4 ve 802.11b standartlar uygun
tasarlanan devrenin kazanc ~13 dB, grlt faktr 1 dB olarak llmtr. Devrenin 1 dB skma noktas
simulasyonlar ile 3 dBm olarak elde edilmi olup, devre 3.3 V uygulandnda 17.4 mW g harcamaktadr.
Tasarlanan LNA yaps 61x28 mm2 lik alan kaplamaktadr.
Sonular bize kontroll sistemde boyutlar uygun seilmi bir ykseltecin 2 GHz ile 2.5 GHz arasnda verimli bir
ekilde kullanlabileceini gstermektedir.

6. Kaynaka
[1] Ulrich L. Rohde, John Wiley&Sons, Rf/Microwave Circuit Design For Wireless Applications, Inc.,2000
[2] David M. Pozar, John Wiley&Wiley, Microwave Engineering, 1998.
[3] W. Kluge, L. Dathe, R. Jaehne, S. Ehrenreich, and D.Eggert, A 2.4GHz CMOS transceiver for 802.11b
wireless LANs, in IEEE ISSCC Dig. Tech. Papers, 2003, pp. 360361.
[4] Akyildiz, I. F., Su, W., Sankarasubramaniam, Y., Cayirci, E., Wireless Sensor Networks-A Survey,
Elsevier Computer Networks, Vol. 38, 393-422, Mart 2002.
[5] Alaybeyolu, A., Kantarc, A., Erciyes, K., Telsiz Duyarga Alarnda Hedef zleme Senaryolar,
Akademik Biliim 2009 konferans, Bildiri No: 69, Harran niversitesi, anlurfa, 11 - 13 ubat 2009.
[6] Doddamani, N.D.; Harishchandra; Nandi, A.V. Design of SPDT Switch, 6 Bit Digital Attenuator, 6 Bit
Digital Phase Shifter for L-Band T/R Module using 0.7 uM GaAs MMIC Technology, International Conference on
Signal Processing, Communications and Networking, 2007. ICSCN '07. pp.302 307, 2007.
[7] Esame, O., Kaynak, M., Kavlak, C., Bozkurt, A., Tekin, I., Grbz, Y., IEEE 802.11a Standard Uyumlu,
RF Alc-Verici Alt-Blok Devrelerinin Gereklenmesi, URSI, Hacettepe niversitesi, 2006.
[8] Stece, C., RF Power Amplifiers for Wireless Communications, Artech House, 1999.
[9] Kaya Adnan, Kahriman Mesud , Mikrodalga Alc Sistemler iin PIC kontroll Aktif LNA TasarmIEEE
17.Sinyal leme ve letiim Uygulamalar Kurultay, 2009
RETM VE MONTAJ TEKNKLER LE MALZEMELERN
TOLERANS DEERLERNN TEKRARLANABLRLK ZERNDEK
ETKLER

Erkek E.
1
, Demir .
2
,

1 ASELSAN, Radar Elektronik Harp ve stihbarat Sistemleri Grubu, Ankara
2 Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Bl. Ankara
eerkek@aselsan.com.tr, simsek@metu.edu.tr

zet: Ayrntlar [1]de anlatlan ticari olarak bulunabilen bileenler ile S-bant hibrit 4 bit faz kaydrc tasarm
ve retiminde yzeye monte sa ve irgiteler ile MMIC tek kutuplu ift yollu (SPDT) anahtarlar kullanlmtr.
Bu almada, [1]de kullanlan malzemelerin bask devre desenine monte aamasnda, teoride
deerlendirilemeyen ancak pratikte anlalan retim tekniklerinin ve malzeme tolerans deerlerinin, lmlere
ve seri retim iin nemli olan tekrarlanabilirlie etkisi sunulacaktr.

2-4 GHz hibrit 4 bit faz kaydrc yapm aamasnda nce bitler tek tek tasarlanm ve llm ardndan yaplan
deerlendirmeler ve elde edilen bilgi birikimi sonucunda 4 bit bask devre deseni tasarlanm, retilmi ve
llmtr. Kullanlan yzeye monte irgite ve salarn tolerans deerlerinin tasarma etkisini grmek zere
Monte Carlo analizi yaplmtr. Aadaki ekillerde rnek olarak 180 bit devresine uygulanan bu analizin
sonular grlmektedir. Analize, devredeki RF hatlarn elektromanyetik benzetim sonular, MMIC anahtarlarn
lm sonular ile irgite ve salarn toleranslar eklenmi dorusal deerleri dahil edilmitir. Kullanlan
salarn toleranslar 0.1 pF ile 0.25 pF arasnda deiirken, irgitelerin toleranslar %5 nH ile
deimektedir.

ekil 1'de 180 bitinin faz tepkisinin, ekil 2de ise giri-k geriye dn kayplarnn Monte Carlo analizi
sonucunda ortaya kan deiimi grlmektedir. Bu analiz boyunca faz kaymasnn 180 olmas salanmaya
allrken, geriye dn kayplarnn ise -10 dBnin altnda kalmasna uralmtr. Grafiklerde de grld
gibi, dk tolerans deerli malzemeler seilmi olmasna ramen faz deerleri ve geriye dn kayplar
olduka deiken olabilmektedir.

2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-180
-160
-140
-200
-120
freq, GHz
P
h
a
s
e
S
h
i
f
t
_
M
o
n
t
e
C
a
r
l
o
A
n
a
l
y
s
i
s

ekil 1. Monte Carlo analizi sonucunda orataya kan 180 biti faz karakteristii grafii.

2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-50
-40
-30
-20
-10
-60
0
freq, GHz
d
B
(
S
(
1
,
1
)
)

2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-40
-30
-20
-10
-50
0
freq, GHz
d
B
(
S
(
2
,
2
)
)

ekil 2. Monte Carlo analizi sonucunda orataya kan 180 biti giri ve k geriye dn kayb grafii.

Tekrarlanabilirlii engelleyen bu tarz dzensizliklerle referans almada [1] sklkla karlalmtr. Bunlardan
biri de yzeye monte malzemelerin bask devre desenine montaj srasnda lehim veya epoksi kullanlmas
arasndaki farklardr. 80de 1,5 saat krlenerek malzemelerin karta yapmasn salayan epoksi s ile birlikte
katlaarak elektriksel iletkenliini arttrr.

lk retilen devrelerde MMIC anahtarlar, DC kaynak filtreleme ip salar ve atlama pedleri epoksi
kullanlarak yaptrlrken, yzeye monte malzemelerin montajnda lehim kullanlmtr. Ayn kitlerden ayn
malzemeler alnarak yaplan devrelerin lmleri sonucunda farkllklar grlmesi, tolerans deerlerinin yansra
retim ve montaj tekniklerinin de tekrarlanabilirlii etkilediini gstermitir. Bunun sonucunda tm malzemeler
bask devre desenine, taban balant alanlarna uygun olarak srlen iletken epoksi ile yaptrlmtr. ekil 3te
karlatrma amacyla ayn malzemeler ve ayn retim teknii kullanlarak retilen iki 180 bit devresinin
fotoraflar grlmektedir. ekil 4 ve 5de ise bu iki devre iin yaplan lmlerin sonularnn karlatrmas
sunulmutur.

ekil 3. Karlatrlan iki 180 bit devresi.

2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-180
-170
-160
-150
-140
-190
-130
freq, GHz
P
h
a
s
e
R
e
s
p
o
n
s
e
_
F
i
r
s
t
P
C
B
P
h
a
s
e
R
e
s
p
o
n
s
e
_
S
e
c
o
n
d
P
C
B
PhaseResponse_FirstPCB
PhaseResponse_SecondPCB

ekil 4. ki 180 bit devresinin faz tepkileri.
2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-25
-20
-15
-10
-30
-5
freq, GHz
I
n
p
u
t
R
e
t
u
r
n
L
o
s
s
_
F
i
r
s
t
P
C
B
I
n
p
u
t
R
e
t
u
r
n
L
o
s
s
_
S
e
c
o
n
d
P
C
B
InputReturnLoss_FirstPCB
InputReturnLoss_SecondPCB
2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-30
-20
-10
-40
0
freq, GHz
O
u
t
p
u
t
R
e
t
u
r
n
L
o
s
s
_
F
i
r
s
t
P
C
B
O
u
t
p
u
t
R
e
t
u
r
n
L
o
s
s
_
S
e
c
o
n
d
P
C
B
OutputReturnLoss_FirstPCB
OutputReturnLoss_SecondPCB
2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0 1.8 4.2
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-16
-2
freq, GHz
I
n
s
e
r
t
i
o
n
L
o
s
s
_
F
i
r
s
t
P
C
B
I
n
s
e
r
t
i
o
n
L
o
s
s
_
S
e
c
o
n
d
P
C
B
InsertionLoss_FirstPCB
InsertionLoss_SecondPCB

ekil 5. ki 180 bit devresinin geriye dn ve araya giri kayplar.

Grafiklerden de anlalaca gibi, bu iki devre, faz tepkileri ile geriye dn ve araya giri kayplarnda kk
farkllklar olmasna ramen birbirine olduka benzemektedir. Bu farkllklar, yzeye monte malzemelerin bask
devre desenine lehim kullanlarak montaj sonucunda retilen devrelerin lm sonularndaki farkllklarn
yannda kritik olmaktan uzaktr. Karlatrma sonular, malzemelerdeki tolerans deerlerinin varlna ramen
retim sonucunda tekrarlanabilen rnlerin ortaya karlabileceini gstermektedir.

Kaynaklar
[1] E. Erkek, S-Band Hybrid 4 Bit Phase Shifter Using COTS Components, Master Tezi, ODT Elektrik-
Elektronik Mhendislii Blm, Ankara, Trkiye, 2009.
UHF Bandndaki Sinyallerin Geni Bantl Sistem ile Gcnn ve Ynnn
Belirlenmesi
Volkan Turgul, Meltem Dirim, Sukru B. Bilgin, Halil I. Gok, Tayfun Nesimoglu
Orta Dou Teknik niversitesi, Kuzey Kbrs Kamps
Elektronik-Elektronik Mhendislii Program, KKTC
e143418@metu.edu.tr, ntayfun@metu.edu.tr

zet:UHF bandnda en gl sinyalin gcn ve ynn belirlemeyi amalayan bir RF alc sistemi tasarlanmtr.
Sistem, bulunduu ortam ilk once 360
o
tarayarak her ynden gelen sinyallerin gcn ve ynn bir hafzaya
yazdrmaktadr. Daha sonra bunlar arasnda bir karlatrma yaparak, en gl olan sinyele kilitlenip, bir ekran
zerinde bu sinyalin gcn ve ynn belirtmektedir.

1. Giri
Radyo frekans uygulamalarnda istenen sinyalin seviyesi istenmeyen ve kartrc etkiye sahip olan sinyallerin
seviyesinden dk olabilir. Bu istenmeyen sinyaller bastrlmad srece alc katndaki dorusal olmayan devre
elemanlarn doyurabilir ve istenilen sinyalin bozulmasna sebep olabilir. Bu durum istenilen sinyalin alnmasn
zorlarabilir hatta ar durumlarda imkansz klabilir. RADAR uygulamalarnda ve kablosuz iletiim alarnda bu
istenmeyen bir durumdur. Bu nedenle, belli bir kartrc sinyalin ynn ve gcn tespit edebilecek bir
mekanizmaya ihtiya duyulmaktadr [1]-[3]. Elde edilen bilgi istenmeyen sinyali bastrmak ya da RADAR
cihazlarnn, cep telefonlarnn, baz istanyonlarnn, kartrclarn ynn bulmak iin de kullanlabilir. Sistemin
prototip retimi, test kolayl asndan alt UHF band (450-900 MHz) iin tasarlanmtr. Sistemin blok emas ve
resmi ekil 1de gsterilmitir; sistem temel olarak bir Log-Periodic Dipole Array (LPDA) anten, ynl balatrc,
bant-geiren filtre, ykselte, RF dedektr ve mikrokontrolrden olumaktadr. Bu paralarn tasarm detaylar ve
llm sonular aadaki blmlerde aklanmtr.

ekil 1: Sistemin blok emas ve resmi.

2. Log-Periyodik Ynl Anten
UHF bandndaki sinyalin alnabilmesi iin bu bantda alan bir LPDA anten tasarlanmtr. LPDA ynl anten
topolojisindedir. Boyutlar, alma frekansna ve iki dier nemli paremetri olan lekleme faktr () ve aralk
faktrne () baldr. Bu uygulamada 7 dBi kazan elde edebilmek iin lekleme ve aralk faktrleri srasyla 0.82
ve 0.148 olarak seilmitir [4]-[5]. Forml (1) kullanlarak ve en dk alma frekansnn
1
f =450 MHz olduu
baz alnarak antenin en uzun elemannn boyu 33.3 cm olarak hesaplanmtr. Forml (2), (3) ve (4) kullanlarak da
LPDA antenin eleman uzunluklar ve aralklar hesaplanmtr. Antenin eleman saysn bulmak iin ncelikle forml
(6) ve (7) kullanlarak aktif blge band geniliinin (
ar
B ) ve yap band geniliinin (
s
B ) deerleri en yksek
alma frekansnn deeri olan
2
f =900 MHz baz alnarak bulunmutur. Daha sonra forml (8) de
s
B

ve deerleri
yerine koyulmu ve antenin eleman says 8 olarak hesaplanmtr.

1
8
1
10 3
2
1
f
L

=

(1)
=
1
4
2
2 1
2 1
L L
R R (5)

i i
L L =
+

1

(2)
+ =
1
4
) 1 ( 7 . 7 1 . 1
2
ar
B

(6)

i i
R R =
+

1

(3)
ar s
B
f
f
B =
1
2

(7)

1
1
. 2

=
i
i i
L
R R

(4)
1
log
log
1
s
B
N + =

(8)
TABLO I:ANTEN PARAMETRELER
Kazan 7.0 dBi
lekleme Faktr() 0.82
Aralk Faktr () 0.148
En Uzun Eleman Boyu 33.3 cm
Toplam Boom Uzunluu 42.2 cm
Eleman ap 3 mm
Boom ap 5.5 mm
Boom Aral 5 mm
Yap Malzemesi pirin

ekil 2: Antenin FEKOdaki grnts(sol-st), prototipin grnts(sol-alt), 550MHzdeki ma rnts (sa)
Antenin hesaplanan parametreleri Tablo I de verilmitir. Anten bir elektromanyetik simlasyon program olan
FEKO da tasarlanm ve simlasyonu gerekletirilmitir. Antenin alc siteminde kullanlmak zere bir step motor
zerine monte edilebilmesi ve step motor zerinde rahata dndrlebilmesi asndan antenin fiziksel boyutlar ve
arl byk nem tamaktadr. Bu durum gz nne alnarak mmkn olan en kk anteni yapabilmek iin
antenin kazanc bozulmayacak ekilde eleman says 6ya indirilmitir. FEKO da tasarlanm anten boyutlar, ina
edilmi prototipi, antenin kazanc ve ma rnts ekil 2 de gsterilmitir. Tasarm srecinde kazan 7 dBi olarak
seilmitir ancak simlasyon sonularnda anten kazancnn yaklak 7.6 dBi olabileceini gsterilmitir.
3. Ynl Balatrc
Antenin k bir ynl balatrcya baldr. Yksek balam katsayl ve dk kaypl bir balatrcnn
kullanlmas sistemin alnan sinyalin stnde en az etkiyi yaparak bu sinyalin bir ksmnn ayrlmasn salar. Bu
nedenle 20dB balam katsayl ADC-20-4 (Mini-circuits) ynl balatrcs kullanlmtr[6]. Bu sayede alnan
sinyalin sadece %1lik blm g lm devresi iin kullanlmaktadr.

4. Bant-Geiren Filtre
Ayrlan sinyal istenmeyen sinyalleri bastrmak zere bir bant-geiren filtreden geirilmitir. Bu filtre Agilent ADS
program kullanlarak tasarlanmtr ve 4. Derece Chebychev topolojisine sahiptir. Filtrenin prototipi yksek kalite
faktrne sahip Murata paralar kullanlarak yaplmtr[7]. Grubumuzun bir network analizr olmamasndan
dolay filtre bir spektrum analizr ve sinyal jeneratr yardmyla test edilmitir. Filtrenin giriine sinyal
jeneratrnden 0-6 GHz aras srekli taranan 0 dBm sabit gte bir sinyal uygulanmtr. Filtrenin kndaki
spektrum analizr maksimum tutma zellii kullanlarak ekil 3te grnen karakteristik elde edilmitir.

ekil 3: Filtrenin emas (sol), Spektrum analizrnde elde edilen sonu (sa)

5. Ykselte
Ynl balatrc ile ayrlan sinyal RF dedektr tarafndan alglanabilmesi iin 20dBlik kazanc olan bi ykselte
tarafndan tekrar ykseltimitir. Ykselte tasarm Agilent ADS programnda yaplm olup, Agilent irketinin
MSA serisi MMIC yonga ykselteleri kullanlarak prototipi kurulmutur [8]. Ykselte 12 voltluk bir doru akm
g kaynandan 45 mA ekmektedir. Ykselte emas ekil 4te gsterilmitir.

ekil 4: Ykselte emas

6. RF Dedektr
Ykseltecin k LT5537 (Linear Technology) RF dedektrne balanmtr [9]. RF dedektr giri sinyalinin
gcne doru orantl olarak kta bir DC voltaj retmektedir ve -80dBmden balayarak +15dBme kadar g
lm yapabilmektedir. Bu DC voltaj rneklenmek zere bir mikrokontrolre uygulanmtr. Giri ve k
karakteristii ekil 5te verilmitir.

ekil 5: RF dedektrnn k karakteristii

7. Baskl Devre-Kart Tasarm
Sistemdeki RF devreleri ift tarafl FR4 plaket zerine kurulmutur. Plaketin dielektrik sabiti () 5.4, kalnl 1.6
mm, zerindeki bakr plaka kalnl 35 mdir ve alt taraf tamamen toprak dzlemi olarak kullanlmtr. Btn
devreler 50 karakteristik empedans baz alnarak kurulmutur. Devre yolu genilii 550MHz baz alnarak ADS
programnda 2.57mm olarak bulunmu ve sonra en fazla g transferi (S21) ve en az yansma (S11) iin optimize
edilmitir.

8. Mikrokontrolr
Step motor ve LCD kontrol, alnan verilerin toplanmas ve karlatrlmas PIC16F877 (Microchip) mikrokontrolr
tarafndan gerekletirilmitir. RF dedektr tarafndan uygulanan DC voltaj mikrokontrolr tarafndan alnmakta ve
iinde bulunan Analog-Dijital dntrc yardmyla binary (ikili) deerlere evrilmektedir. Mikrokontrolr, step
motoroun her 7.5 derecelik admnda bir alnan verileri hafzasna kaydetmektedir. Bir tur tamamlandktan sonra bu
veriler karlatrlarak en gl sinyalin gc ve yn bulunur ve anten bu konuma evrilir. Bu sinyalin gc ve
yn bir LCD ekran zerine yazdrlr.

9. Sonu
Butn bu ilemlerin sonunda UHF bandndaki sinyalin gcn ve ynn tespit eden bir sistem tasarland ve
baaryla test edildi. Sistem, anten tipi veya parametreleri ve seilen filtre band deitirilerek dier frekans
bantlarnndaki RF sinyallerin gcn ve ynn tespit etmek iin de kullanlabilir. Ayn zamanda bu sistem
RADARlardan, cep telefonlarndan, baz istasyonlarndan, gizli vericilerden, kartrclardan gelen sinyallerin tespiti
ve parazit sndrme teknii iin de yardmc olarak kullanlabilir.

Kaynaklar
[1] T. Nesimoglu, Z. Charalampopoulos M. A. Beach, Interference Suppression in Radio Receivers by using
Frequency Retranslation, IEEE Wireless and Microwave Technology Conference, Florida, ABD, Nisan 2009.
[2] B. J. Harker, Z.Dobrosavljevic, E. P. Craney, C. M. Tubb, G. L. Harris, Dynamic range improvements and
measurements in radar systems, IET Radar, Sonar & Navigation, Volume 1, Issue 6, Dec. 2007 s.398-406.
[3] H. Chao-Hsing, S.Wen-Jye, Adaptive pattern nulling design of linear array antenna by phase-only perturbations
using memetic algorithms, Communications in Numerical Methods in Engineering, John Wiley & Sons, 18 Haziran
2007.
[4] L.B. Cebik: Log Periodic Arrays. In The ARRL Antenna Book. The American Radio Relay League, Inc.
Newington, CT 06111-1494.
[5] F. Hutira, J. Bezek, V. Bilik,Design and investigation of a log-periodic antenna for DCS, PCS and UMTS
mobile communications band, STEAM Lab, Department of Radioelectronics, FEI STU, Bratislava, Slovakya.
[6] Mini-Circuits, Directional Couplers ADC-20-4 datasheet
[7] Murata Manufacturing Co., Ltd, Chip Monolithic Ceramic Capacitors datasheet, Murata Manufacturing Co., Ltd,
Chip Inductors (Chip Coils) datasheet
[8] Avago Technologies, Gain Blocks, MSA-0886 datasheet
[9] Linear Technology, RF Log Detectors, LT5537 datasheet
Yksek Verimlilik ve Dorusallk Salayan Frekans Ayarlanabilir Ykselte
Tasarmlar

Tayfun Nesimolu
Orta Dou Teknik niversitesi, Kuzey Kbrs Kampusu, Kalkanl, Gzelyurt, KKTC,
Tel: 0392 661 2935, Email: ntayfun@metu.edu.tr

zet: Yazlm ile tanml radyo fikri akademinin, endstrinin ve savunma sanayinin son yllarda ilgisini eken
nemli aratrma konularndan biridir. Bunu gerekletirebilmek yksek radyo frekansnda alan alc/verici n-u
paralarnn (ykselte, filtre ve anten) programlanabilir ve ayarlanabilir olmasn gerektirir. Bu almada load-
pull teknikleri kullanlarak yar-iletken devre elemanlar ile tmletirilmi eleme devreleri ile ayarlanabilir bir
ykselte tasarlanmtr. 1.8 GHz de %45 verimlilik salayarak, 1.74-2.36 GHz aras ayarlanabilen (%34
ayarlanabilirlik) bir ykseltecin gerekletirilebilecei gsterilmitir.

1. Giri:
Yazlm ile Tanml Radyo (YTR) teknolojisinin amac herhangi bir donanm deiikliine gidilmeden yeniden
yaplandrlabilen ve eitli iletiim standartlarnda kullanlabilen radyolar gerekletirmektir. Bunu yksek
frekanslarda gerekletirebilmek radyo frekansnda (RF) alan n-u paralarn programlanabilir ve ayarlanabilir
olmasn gerektirir. YTRlarn altrabilmesi ngrlen iletiim sistemleri unlardr: GSM, DCS1800, PCS1900,
UMTS, Bluetooth ve WLAN standartlar. Klasik tekniklerle tasarlanan geni bantl ykselteler btn bu frekans
geniliinde (0.9-5 GHz) yksek verimlilikle alamazlar. Bundan dolay mevcut ok-kipli (multimode) mobil
telefonlar her iletiim sistemi iin ayr bir ykselte kullanrlar ve baz cihazlarda kullanlan paralel bal
ykseltelerin says 6ya kadar kabilir. Bu ykselte yaplar mobil telefonun maliyetini, bykln ve arln
artrr ayrca pil mrn ksaltabilir. Bunlarn yannda klasik, yani ayarlanamaz bir ykselte yaps kullanmak,
ileride piyasaya srlebilecek iletiim sistemleri ile radyonun kullanlmasn imknsz klar. Bu nedenlerden dolay
dar bantl, ancak alma frekans ayarlanabilir ykselteler YTR fikrinin gerekletirilebilmesi ve genel olarak
iletiim teknolojisi iin nemli kazanmlar salayabilir.

Literatrde yaymlanm olan ayarlanabilir ykselteler ounlukla 10-40 GHz frekanslar arasndaki uygulamalar
iin tasarlanmlardr ve frekans ayarlar genellikle 1-2 GHz den daha fazla deildir, yani %5. Bunlar mevcut sivil ve
askeri iletiim standartlarnn alma frekanslar gz nnde bulundurulduunda kullanl olabilecek tasarmlar
deillerdir. Mesela [1] de gsterilen ykselte GaAs ayarlanr salar kullanarak 13 GHz den 15 GHze kadar
alma frekansn ayarlayabildi (%14), ancak bu iletiim sistemleri (sivil ve askeri) iin kullanl deil. Ayrca
ykseltecin verimlilii konusunda bir bilgi verilmedi. [2] de gsterilen ykselte Al-GaInAs/InP ayarlanabilir
salar kullanarak 38 GHz den 42.5 GHze kadar alma frekansn ayarlayabildi (%11), ancak alma frekans
ayarlanrken ykselte kazanc 15 dB den fazla bir deiim gsterdi. Bu da verimliliin alma frekanslar arasnda
byk farkllk gsterdiinin iaretidir. Herhalde bundan dolaydr ki, bu ykseltecin verimlilii [2] de belirtilmedi.
Literatrde saylar fazla olmamakla beraber RF-MEMS anahtarlar kullanlarak tasarlanan ayarlanabilir ykselteler
mevcuttur. Ancak bu tasarmlar paralel bal birok ykselte ve her ykselte iin ayr eleme devreleri kullanm
ve RF-MEMS anahtar mekanizmalar ile bunlar arasnda bir seim yaparak alma frekansn ayarlayabilmitir [3].
Bu tasarmlar srekli bir frekans ayarlamasndan uzak olup alma frekansn sadece nceden belirlenmi frekans
bantlar arasnda sekerek salayabildiler. Bu tasarmlarn alabilecekleri frekans bantlar ykselte saysyla doru
orantldr. Ayrca bu tasarmlar ayarlanabilirlii bir ykseltele deil, paralel bal birok ykselte, eleme devresi
ve anahtar mekanizmas kullanarak saladklarndan aslnda ok kark sistemler olup, bu almada baarlmak
istenen ucuz, basit ve hafif ayarlanabilir ykselteler elde etme amacndan uzak zmlerdirler. Bunlarn yannda,
YTR fikrinin gerekletirilebilmesi iin ihtiya olan geni bantl ykselteler deil, ayarlanabilir ykseltelerdir [7].
Dar bantl, fakat frekans ayarlanabilir ykselteler sadece istenilen frekanslarda istenilen zaman kazan
salayacandan istenmeyen frekanslar ykseltmeyeceklerdir. Bir vericide kullanldnda vericinin harmonik
grlt seviyesini drecek ve farkl iletiim standartlarnda alan dier sistemlere giriimde bulunmasn
engelleyecektir. Bir alcnn RF n ucundaki filtreleme ve dorusallk gereksinimlerini yumuatacak ve radyonun
dk seviyedeki istenilen sinyalleri yakalayabilmesine yardmc olacaktr. Bir radar da kullanldnda byk bir
hedefin yannda kk bir hedefin de tespit edilebilmesini kolaylatracaktr, jamming (kartrc) sinyallerin
olumsuz etkilerini azaltacaktr. Hem askeri hem de sivil sektrde alan RF mhendislerini alma frekans
istenilen ekilde ayarlanabilen ykselteler tasarlama konusuna nem vermek durumundadr. Bu almann hedefi
ayarlanabilirlii verimlilikten dn vermeden bugne kadar elde edilenden daha yksek bir ayarlanabilirlik
baarabilmektir.

2. Ayarlanabilir Ykselte Tasarm
Bu almada Advanced Design System (ADS) simlasyon ortamnda GaAs hyper-abrupt ayarlanr yzey montaj
teknolojisi (YMT) salar (SMV-1245, Skyworks) ve pasif devre elemanlar kullanarak ayarlanabilir eleme
devreleri GML-1000 bask-devre kart zerinde source/load-pull (ekil 1) teknikleriyle tasarlanmtr. Daha sonra
GaAs MESFET (MWT-871PH, MicroWave Technology, Inc.) transistorlar kullanarak tasarlanan bir ykseltele bu
uyumlama devreleri tmletirip ayarlanabilir bir ykselte ortaya karmtr (ekil 2).

ekil 1. Analiz edilmi yar-iletken YMT elemanlar kullanan anti-seri/anti-paralel ayarlanabilir eleme devresi.
Ykseltecin hem girilerinde hem de klarndaki eleme devreleri ayarlanabilir olarak tasarlanmtr.

ekil 2. Tasarlanan ayarlanabilir ykseltecin GML-1000 bask-devre kart zerinde aktif ve pasif YMT devre
elamanlar ile birlikte grnm.

Tasarmda ayarlanr salarn (SMV-1245), transistorun (MWT-871HP), bask-devre kartnn (GML-1000), dier
salarn (GQM-1885, Murata) ve endiktrlerin (LQW-18A, Murata) retici firmalar tarafndan salanan lmlere
dayal ADS modelleri kullanlmtr. Eleme devreleri ADS ortamnda Gradient Optimizer algoritmas kullanlarak
tasarlanmtr. Tasarlanan ykselte 1.74-2.36 GHz arasnda 620 MHz, yani %35.63 ayarlanabilirlik salamtr
(ekil 3) ki bu imdiye kadar literatrde rastlanan ayarlanabilir ykseltelerin salad %5-10 frekans
ayarlanabilirliinin ok stndedir. Bu ayarlanabilir ykseltecin frekans kesintisiz olarak 1.74-2.36 GHz arasnda
istenilen herhangi bir frekansa ayarlanabilmektedir. Ayarlanabilir ykselte 1.8 GHz de 250 mW k gcnde, %42
verimlilik (power added efficiency (PAE)) salarken, klasik tekniklerle tasarlanan bir ykselte en fazla %36
verimlilik verebilmitir (ekil 4). Ayarlanabilir ykseltecin dorusall da, ayarlanamaz ve standart eleme devreleri
kullanan ayarlanabilir ykseltelerinkiyle karslatrlmtr. ekil 5 da grlebilecei gibi 3. intermodulasyon (IM3)
deerleri ayarlanamaz bir ykseltecinkilere gre sadece yksek doyuma ulama blgesinde biraz daha yksektir.
Dier blgelerde ayarlanabilir ykselte, ayarlanamayan ykselteten daha dk IM3 vermitir. Bu sonular, giri
ve klarda sadece ikier ayarlanabilir sa kullanlarak baarlmtr. Bu almada, sonularn abuk elde
edilebilmesi ve devrelerin abuk denenebilmesi asndan sadece bir transistor kullanlarak allmtr.

ekil 3. YMT salar kullanlarak source ve load-pull teknikleriyle tasarlanan ayarlanabilir ykseltecin alma
frekanslar arasndaki ayarlanma performansn gsteren S-parametreleri.

ekil 4. YMT salar kullanlarak source ve load-pull teknikleriyle tasarlanan ayarlanabilir ykseltecin ve klasik
tekniklerle tasarlanan ayarlanabilir ykseltecin verimlilik (PAE) performanslarnn karlatrmas.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16
V
e
r
i
m
l
i
l
i
k
(
%
)
Giri sinyal gc (dBm)
Klasik teknikler
nerilen teknikler
3. Sonu
Bu almada SMT yar-iletken devre elemanlar ile tmletirilmi eleme devreleri ile ADS simlasyon ortamnda
load-pull teknikleri kullanlarak ayarlanabilir bir ykselte tasarlamtr. 1.8 GHz de %45 verimlilik salayarak 1.74-
2.36 GHz aras ayarlanabilen (%34 ayarlanabilirlik) bir ykseltecin gerekletirilebilecei gsterilmitir. Bu
literatrde rastlanan dier ayarlanabilir ykseltelerin salayabildiinden ok daha yksek bir ayarlanabilirlik ve
verimliliktir. IM3 grlt seviyesi, ayarlanamaz bir ykselte ile karlatrldnda, sadece doyum gcnn zerine
kldnda ayarlanamaz bir ykseltecinkinden daha yksektir. Bu ykselte, DCS1800, PCS1900, DECT, UMTS,
Bluetooth ve baz WLAN standartlarnda kullanl olabilir ve YTR fikrinin gerekletirilebilmesine yardmc
olabilir.

Sekil 5. Ayarlanabilir ykselte tasarmlarnn dorusallk (IM3) karakteristiklerinin ayarlanamaz bir
ykseltecinkiyle kyaslanmas.

Kaynaklar:
[1] Uchida, H.; Ogura, K.; Konishi, Y.; Makino, S.; A frequency-tunable amplifier with a simple tunable
admittance inverter, 2005 European Microwave Conference, Volume 1, 4-6 Ekim 2005, Sayfa:4.
[2] Miras, A.; Legros, E.; High-gain frequency-tunable low-noise amplifiers for 38-42.5-GHz band applications,
Microwave and Guided Wave Letters, IEEE [see also IEEE Microwave and Wireless Components Letters],
Volume 7, Issue 9, Eyll 1997, Sayfa: 305 307.
[3] Fukuda, A.; Okazaki, H.; Narahashi, S.; Hirota, T.; Yamao, Y, A 900/1500/2000-MHz triple-band
reconfigurable power amplifier employing RF-MEMS switches, Microwave Symposium Digest, 2005 IEEE
MTT-S International, 12-17 Haziran 2005, Sayfa: 4.
[4] Dongjiang Qiao; Molfino, R.; Lardizabal, S.M.; Pillans, B.; Asbeck, P.M.; Jerinic, G.; An intelligently
controlled RF power amplifier with a reconfigurable MEMS-varactor tuner, Microwave Theory and
Techniques, IEEE Transactions on, Volume 53, Issue 3, Part 2, Mart 2005, Sayfa: 1089 1095.
[5] Liao, C.-F.; Liu, S.-I.; A Broadband Noise-Canceling CMOS LNA for 3.110.6-GHz UWB Receivers, IEEE
Journal of Solid-State Circuits, Volume 42, Issue 2, ubat 2007, Sayfa: 329 339.
[6] A. Ismail and A. A. Abidi, 3-10-GHz Low-Noise Amplifier With Wideband LC-Ladder Matching Network,
IEEE Journal of Solid-State Circuits, vol. 39, no. 12, Aralk 2004, Sayfa: 2269-2277.
[7] Carey-Smith, B. E., Warr, P. A., Rogers, P. R., Beach, M. A., and Hilton, G. S. 2005. Flexible frequency
discrimination subsystems for reconfigurable radio front ends. EURASIP J. Wirel. Commun. Netw. 2005, 3
Austos, Sayfa: 354-363. DOI= http://dx.doi.org/10.1155/WCN.2005.354
-60
-55
-50
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16
I
M
3

(
d
B
m
)
Giri sinyal gc(dBm)
Klasik ykselte
Ayarlanabilir ykselte, anti-seri/anti-paralel

Lange Bala ve Radyal Saplama Kullanm le
Geni Bant Faz Kaydrc Tasarm

Gkhan Boyacolu
1
, imek Demir
2

1
ASELSAN, Radar Elektronik Harp ve stihbarat Sistemleri Grubu
Ankara
gboyaci@aselsan.com.tr

2
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Blm
Ankara
simsek@metu.edu.tr

zet: Bu almada istenilen faz kaydrma deerinin 7-14 GHz frekans band boyunca deiim gstermedii
gerek faz kaydrc devreleri tasarlanm, retilmi ve lm sonular benzetim sonular ile karlatrlmtr.
Faz kaydrc devrelerin tasarmnda radyal saplama iftleri, Lange balacn kaplarna yanstc yk olarak
balanmtr. Radyal saplama iftleri arasndaki anahtarlamay salamak iin Lange balacn kaplar ile
radyal saplamalar arasnda PIN diyotlar kullanlmtr. Bu yolla alma frekans aral 7-14 GHz olan ve
11.25, 22.5, 45 ve 90 faz kaydrma deerlerini srasyla 2.1, 3.2, 5.5, ve 13 faz hatalar ile salayan faz
kaydrma devreleri bask devre teknikleri kullanlarak retilmitir.

1. Giri
Elektronik olarak kontrol edilen mikrodalga faz kaydrclar, iletiim ve radar uygulamalarnda, mikrodalga
lm sistemlerinde, ve bir ok farkl endstriyel uygulamada sklkla kullanlan mikrodalga devre
elemanlarndan bir tanesidir. Faz kaydrclar kullanm alanlarna ve istenilen alma gereksinimlerine gre
birok farkl ekilde snflandrlabilir. Bunlardan biri de gerek zaman geciktirici ve gerek faz kaydrclardr.
Bu alma kapsamnda, istenilen faz fark deerinin ilgili frekans band boyunca sabit kald gerek faz
kaydrc devreleri tasarlanmtr. Bunun yannda geni bant alma aral elektronik harp uygulamalarnda
nemli bir lttr. Bu yzden mikrodalga faz kaydrclarn geni bant performans da nemlidir.
Geni bant faz kaydrc devrelerin tasarmlar iin literatrde birok farkl teknik bulunmaktadr. Bu
tekniklerden biri de, direkt ve bal kaps ayn deerde iki ayr kapasitif yk ile sonlandrlm 3dB, 90 hibrit
balacn kullanld faz kaydrc devresidir [1]. ekil 1de bu devre yaps gsterilmitir.

ekil 1. Kapasitif Yanstc Ykl Hibrit Bal Faz Kaydrc

Bu almada ekil 1de gsterilen 3dB, 90 hibrit yerine Lange bala kullanlmtr. Lange balacn giri
kapsndan uygulanan iaret, direkt kap ve bal kapda bulunan ayn deerdeki kapasitif yklerden yansyarak
izole ve giri kaplarna geri dner. zole kapya gelen iaretler ayn byklk ve fazda olduklar iin toplanrken;
giri kapsna gelen iaretler ayn byklk ve 180faz farkl olduklar iin birbirlerini iptal ederler. Tipik faz
kaydrcda C1 ve C2 olmak zere iki farkl sa ifti kullanlr. Giri iaretinin greceli faz deiimi, bu iki
sacn birbirleri arasnda anahtarlanmas ile elde edilir. stenilen faz farkn salayacak ekilde tasarlanan C1 ve
C2 salar arasnda anahtarlama yaplarak faz fark deeri elde edilir. Bu almada C1 ve C2 olarak belirtilen
salar radyal saplama kullanm ile gereklenmitir. Lange balacn direkt ve bal kaplar radyal saplamalar
ile sonlandrlmtr. Burada radyal saplamalarn kullanlma sebebi, geni bantta olduka sabit bir yansma
katsaylarna sabit olmalardr. Bylece iki saplama arasndaki faz farknn sabit kalmas amalanmaktadr.
Yukarda da bahsedildii zere faz farknn elde edilmesi iin radyal saplamalar arasnda anahtarlamaya ihtiya
vardr. Bu almada dk araya giri kaybna sahip olmas nedeniyle anahtarlama eleman olarak PIN diyot
seilmitir. Akm kontroll yar iletken bir devre eleman olan PIN diyotlar, RF ve mikrodalga frekanslarnda
sklkla kullanlrlar. Bu alma kapsamnda oluturulan faz kaydrc devresinin ematik gsterimi ekil 2de
verilmitir.

ekil 2. Hibrit Bal Faz Kaydrc Devre emas

2. Geni Bant Faz Kaydrc Tasarm ve retimi
ekil 2de gsterilen devrede Lange bala ve radyal saplamalar, dielektrik sabiti 9.8 ve kalnl 0.635 mm olan
Rogers TMM10i malzemesi zerine mikroerit yapda tasarlanmtr. Bask devre teknii ve lazer kazma cihaz
kullanarak retim yapabilmek ve tasarm parametrelerini salamas asndan Rogers TMM10i malzemesi
seilmitir. Malzeme zerindeki bakr kalnl 35 mdir.

Tasarmn en nemli ksm Lange balacn istenilen frekans bandnda beklenen ekilde almasdr. Bu nedenle,
faz kaydrc tasarmnda ncelikle bala tasarm yaplmtr. Radyal saplamalarn serimde daha rahat
yerletirilebilmesi iin tasarmda direkt ve bal kaplarn ayn tarafta olmad unfolded Lange bala yaps
kullanlmtr. Merkez frekans 12 GHz olarak seilen Lange balacn dorusal tasarm ve benzetimi ADS2008
programnda, boyutlu elektromanyetik benzetimi ise CST programnda yaplmtr. Tasarm sonrasnda Lange
balacn hat kalnl 76 m, hatlar arasndaki boluk 55 m ve hatlarn uzunluu 2845 m olarak elde
edilmitir. Bu deerler ile unfolded Lange bala bask devre teknii ile lazer kart kazma cihaznda retilmitir.
Balacn altn tel balantlar 25 m apl altn teller kullanlarak yaplmtr. retim sonras yaplan lm
sonucuna bakldnda balacn 6-15 GHz frekans bandnda alt grlmtr. Hatlar arasndaki boluk
deerinin ok dk olmas lazer cihaz ile olan retimi zorlatrm daha geni bantl tasarlanan balacn bant
geniliini daraltmtr. Tasarmlarda Lange balacn lm sonucu kullanlmtr.

Tasarmn bir sonraki aamasnda balacn kaplar ve radyal saplamalar arasna balanan ve saplama iftleri
arasndaki anahtarlamay salayan PIN diyotun modellenmitir. Tasarmlarda dk araya giri kaybna ve hzl
anahtarlama zellii nedeniyle Avago firmasndan temin edilen HPND-4038 Beam Lead PIN diyotlar
kullanlmtr. PIN diyot, TMM10i malzemesi zerine tasarlanan iki 50 iletim hatt arasna seri olarak monte
edilmi ve gerekli besleme devreleri oluturularak ak ve kapal konum iin 4-20 GHz frekans bandnda
llmtr. lm sonular ADS programnda oluturulan edeer devre ile karlatrlmtr. PIN diyotun
ak konumu iin seri diren ve bobin deeri srasyla 1.5 ve 0.16 nH olarak elde edilmitir. Diyotun kapal
konumu iin ise seri sa deeri 0.085 pF olmutur. Elde edilen bu deerler faz kaydrc tasarmnda
kullanlmtr.

Lange balacn lm sonucu ve PIN diyotun devre modeli parametrelerinin elde edilmesi sonrasnda; istenilen
faz fark deerini salayacak radyal saplamalarn boyutlar tasarlanmtr. Bunun iin ADS programnda
oluturulan devre emas ekil 3te gsterilmitir. Benzetimler srasnda 6-15 GHz frekans bandnda ilgili faz
deeri iin en az faz hatas ve geriye dn kayplar gz nne alnmtr. Radyal saplamalarn boyutlar ADS
programnda ayarlama ve eniyileme ilemleri yaplarak elde edilmitir. 11.25, 22.5, 45 ve 90 faz farklarn
salayan radyal saplamalarn boyut bilgileri izelge 1de verilmitir. izelgede radyal saplamann giri genilii
G, boyu B ve as A olarak verilmitir.

ekil 3. ADS Programnda Oluturulan Devre emas

izelge 1. Radyal Saplama Boyut Bilgileri
Radyal Saplama 1 Radyal Saplama 2
G(m) B(m) A() G(m) B(m) A()
11.25 228 965 100 292 914 85
22.5 228 990 105 330 863 80
45 203 1041 115 381 737 75
90 127 1295 125 406 660 60

Radyal saplama boyut bilgilerinin de elde edilmesi sonrasnda faz kaydrc devreler daha nce de bahsedildii
zere bask devre teknii ile Rogers TMM10i malzemesi zerine ayr ayr retilmitir. retimi yaplan 22.5 faz
kaydrc devresi ekil 4te gsterilmektedir. Lange bala ve radyal saplamalar lazer kazma cihaz ile
oluturulmutur. PIN diyotlar Lange balacn direkt ve bal kaplar ile radyal saplamalar arasna gm
dolgulu iletken epoksi kullanlarak monte edilmitir.

ekil 4. retilmi 22.5 Faz Kaydrc Devresi
3. retim ve Benzetim Sonularnn Karlatrlmas
retimi ve benzetimi yaplan faz kaydrc devrelerin faz kaydrma deerleri ekil 5te karlatrlmtr.

ekil 5. Faz Kaydrc Devrelerin retim ve Benzetim Sonularnn
Karlatrlmas: (a) 11.25. (b) 22.5. (c) 45. (d) 90.

retim ve benzetim sonular karlatrldnda 7-14 GHz frekans band boyunca sonularn birbiri ile
rtt grlmektedir. PIN diyotlarn besleme devrelerinden gelen parazitik etkiler ile retimden kaynaklanan
hatalar 6-15 GHz olarak tasarlanan faz kaydrc devrelerin frekans bandn daraltmtr. 7-14 GHz frekans band
iin en fazla faz hatalar 11.25, 22.5, 45 ve 90 faz kaydrclar iin srasyla 2.1, 3.2, 5.5, ve 13 llmtr.
Bununla birlikte, faz kaydrc devrelerin 7-14 GHz frekans band iin en fazla araya giri kayplar 11.25,
22.5, 45 ve 90 faz kaydrclar iin srasyla 2.2, 2.1, 2.1, ve 2.3 dB olmutur. Ayrca faz kaydrc devrelerin,
giri ve k geriye dn kayplar tm durumlar iin -10 dBden daha dk olarak elde edilmitir.

3. Sonu
Tasarmlarn gzden geirilerek sonraki retimler iin iyiletirilecei gz nne alndnda; radyal saplamalarn
Lange balacn yanstc yk olarak kullanlmas ile elde edilen faz kaydrc devrelerin geni bant faz kaydrc
devre tasarmlarnda kullanlabilecei grlmektedir.

Kaynaklar
[1] Hyukjin Kwon, Hongwook Lim, and Bongkoo Kang, Design of 6-18 GHz Wideband Phase Shifters Using
Radial Stubs, IEEE Microwave and Wireless Components Letters, Vol. 17, No. 3, pp. 205-207, March 2007.
075


1
ar etintepe,
1
Ozan Doan Grbz,
2
Kaan Topall,
3
Mehmet nl,
1
imek Demir,
1
Tayfun Akn

1
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, Ankara, Trkiye
Tel: (312) 210 4526, Faks: (312) 210 2304
E-posta: cetintepe@mems.eee.metu.edu.tr, gurbuz@mems.eee.metu.edu.tr

2
Ohio State University, ElectroScience Laboratory, Columbus, Ohio, Amerika Birleik Devletleri

3
Utah State University, RF Micro-Nano Research Group, Logan, Utah, Amerika Birleik Devletleri

zet: Bu bildiride, baarm Ka-bandnda eniyilenmi bir anahtar aygtnn RF MEMS teknolojisi kullanlarak
tasarm, retimi ve lm sonular sunulmaktadr. Edzlemsel dalgaklavuzu altyapsna sahip anahtar,
paralel ve sal-deeli bir yaplanma kullanlarak mekanik ve elektromanyetik sahalarnda birlikte
tasarlanmtr. ODT MEMS Merkezi Tesislerinde retimi tamamlanan anahtar rnekleri, 1-40 GHz frekans
aralnda yukar konumda -16.4 dBden iyi dn kayb ve 0.27 dBden dk araya girme kayb sergilerken;
aa konumda 20-25 V uyarm altnda 35 GHz merkezli ve 39 dBye varan yaltm salamtr. Kalk ve ini
geilerinin 5.2 ve 6.8 sde gerekletii gzlemlenen anahtarlarn, elektriksel baarmda hissedilir bir kayp
olmakszn 2.25 milyar dngden fazla alabildii gsterilmitir.

1. Giri
RF MEMS (Radyo Frekans Mikro-Elektro-Mekanik Sistemler) teknolojisi; sahip olduu dk kayp, yksek
yaltm, yksek dorusallk ve sfra yakn besleme gc gibi stnlkleriyle gnmzde FET ve PIN diyot gibi
yar-iletken rakipleri karsnda gzde konuma ykselen bir teknoloji haline gelmitir [1]. lgili teknolojinin
ortaya kmasn takiben ayarlanabilirlik ve yeniden yaplandrlabilme kavramlar yeni bir soluk kazanm; bu
snfta yer alan faz kaydrc, empedans ayarlayc, szge ve anten gibi birok yap RF MEMSin imkan
tanyan farkyla yksek baarmla gereklenebilir klnmtr [2]-[3]. RF MEMS anahtar, bahsi geen iki
zellii ilgili yaplara kazandran temel yaptadr ve bu sebeple RF MEMS zerine olan aratrmalarn nemli
bir ounluu; gerek elektriksel ve mekanik adan baarl, gerekse de dayankl ve gvenilir anahtar aygtlar
ortaya koymaya odaklanmtr. Bu aratrmalar neticesinde, niversite laboratuvarlar ve ticarilemi merkezler
tarafndan literatrde ne kan; 10-40 GHz bandnda 0.1-0.5 dBden dk araya girme kaypl, -20 dBden iyi
dn kaypl, 15-20 dBden yksek yaltml, 5-20 s gei zamanl, 30-90 V uyarm genliinde 200 milyar
dngden fazla alan eitli yaplarda anahtarlar gelitirilmitir [4]-[6]. Benzer aratrmalar lkemizde de
yrtlm ve yerli imkanlarla retilen RF MEMS anahtarlar bildirilmitir [7]-[8].

Bu bildiride sunulan alma, deinilen yerli srece bir katk salamakla kalmayp; ierdii elektromanyetik ve
mekanik tasarm yntemi ve milimetrik-dalga, anahtarlama zaman, mr testleri sonularyla da daha kapsaml
bir aratrma tekil etmektedir. Bildirinin takip eden ksmlarnda, ilgili anahtarn Ka frekans band iin tasarm
ile retim aamalar detaylandrlm, lm sonular incelenmi ve karlan sonular irdelenmitir.

2. Tasarm
ekil 1.(a)da resmedilen ve ekil 1.(b)de devre modeli nerilen paralel, sal-deeli RF MEMS anahtar
yaplanmas, esasen bir edzlemsel dalgaklavuzu (EDK) hattn hareketli bir MEMS kpryle sal olarak
yklenmesi prensibine gre almaktadr: Toprak dzlemlerine bal MEMS kprnn yukar konumunda,
dk deerdeki kpr sas (C
by
) RF iaretin kk bir kaypla ka ulamasn salarken; aa konumda
oluan metal-yaltkan-metal sa ilgili sa deerini ciddi olarak ykseltmekte ve bylelikle RF iaret sanal
olarak topraklanmaktadr. Aa konumdaki kpr sasyla (C
ba
) kprnn yapsndan kaynaklanan ve toprak
dzlemlerine alan oyuklarla artrlabilen kpr irgiteci (L
b
), arzu edilen bir frekansta seri-nlama meydana
getirerek ilgili frekans etrafndaki yaltm kpr direncinin (R
b
) elverdiince iyiletirebilmektedir. lgili oyuklar
ayn zamanda kpr civarndaki iletim hatlarn da etkilemekte ve bu etki, oyuk blgesindeki yksek empedansl
EDK hattn modelleyen L
r
ve sreksizlik sas C
d
ile aklanabilmektedir. Kpr blgesi dnda kalan G/W/G
075

(a)

(b)
ekil 1. Tasarm aamasnda ele alnan anahtar yaplanmas: (a) Serim ve boyut deikenleri. (b) Devre modeli.

aralkl EDK hat ve lm amal eklenen EDK geiler iletim hatt modelleriyle temsil edilmektedir.

Anahtar aygt iin tasarm kstas olarak alnan 1.8 m kpr ykseklii (H
brd
), 0.3 m Si
3
N
4
yaltm katman
kalnl (t
di
), 500 m kalnlnda kuvars taban ve 1.0 m altn metal katman (t
cpw
= t
brd
) dnda kalan ve ekil
1.(a)da belirtilen boyut deikenleri; elektromanyetik, devresel ve mekanik zmlemelerin dngl bir
biimde birlikte uygulanmasyla belirlenmitir [9]: (i) Yukar konum iin Ka frekans bandnda dn kaybn
iyiletirecek EDK hat boyutlar (G/W/G) ve kpr eni (W
brd
), yklenmi hat yaklam tabanl parametrik bir
tarama araclyla elde edilmeye allm, (ii) bulunan ilk deerler ile aa konum yaltm nlamasn 35
GHze (yaklak bant merkezi) tayacak oyuk boyutlar, elektromanyetik (EM) benzetim sonularna dorusal
denklem zmleri uygulamak sureti ile sadece iki denemede belirlenmi, (iii) ilk ve ikinci basamak
zmlemelerinin kabul edilebilir bir zm oluturmasn takiben yapnn mekanik zellikleri incelenmi ve
tasarm ltlerini aan besleme gerilimleri bulunmas halinde baa dnlmtr. Tasarm sresince benimsenen
ksmi sal-dee yaklamyla, anahtar aygtnn aa konumu iin bir yandan (nlama frekansnda)
ayarlanabilirlik kazandrlrken, te yandan uygulanmas gereken besleme gerilim seviyesi drlmtr.

3. retim
Tasarm ltlerini salad benzetimlerce onaylanan anahtar aygtlar; ODT MEMS Merkezi Tesislerinde,
ODT RF MEMS Aratrma Grubu tarafndan gelitirilen yzey ileme sreci ile retilmitir [9]: 500 m
kalnlnda kuvars taban (
r
=3.8) zerine, 0.9 m altn temel metal katman (=3x10
7
S/m), 0.3 m Si
3
N
4

yaltm katman (
r,di
=7.0) ve 1.8 m ykseltide 1.1 m altn yap katman (
0
30 MPa) kullanlmtr. retimi
tamamlanm bir anahtar rneinin mikroskop altnda ekilen fotoraf ve optik profilmetre ile oluturulan
boyutlu grnm ekil 2de verilmektedir.

4. lm Sonular
retimi tamamlanan RF MEMS anahtar rnekleri, ODT Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
Milimetre-dalga Laboratuvarnda milimetrik-dalga, anahtarlama zaman ve mr snama testlerinden
geirilmitir. Milimetrik-dalga testi kapsamnda Agilent E8361A Vektr A Analizr ile Cascade Summit 9000
Manuel Prob stasyonu birlikte kullanlm ve lm ncesinde 1-40 GHz aralnda yaplan SOLT llleme
075

(a) (b)
ekil 2. retimi tamamlanm bir anahtar rneinin (a) mikroskop altnda ekilmi fotoraf, (b) optik
profilmetre ile oluturulan boyutlu grnm.

ile referans dzlemleri EDK prob ularna tanmtr. Anahtarlar aa konuma geirmek iin uygulanacak
besleme gerilimi, dzenekteki bias-T zerinden verilmi ve bu amala deitirilebilir genlikte ift-kutuplu kare
dalga biimi kullanlmtr. lgili test srasnda tipik bir rnekten alnan S-parametreleri ekil 3te
gsterilmektedir.

Snanan anahtar rnei, ekil 3.(a)dan gzlemlenebilecei gibi yukar konumda 1-40 GHz frekans aralnda
-18.6 dBden iyi dn kayb ve 0.27 dBden dk araya girme kayb sergilemektedir. 22 V gerilim genliiyle
aa konuma geebildii tespit edilen rnein yaltm merkezi 25 V gerilimde yaklak 35 GHze tanmaktadr.
Yine ayn gerilimde, yaltm seviyesi 35 GHzte 39 dB olarak okunmakta ve 29.7-40.0 GHz arasnda 20 dBden
yksek bulunmaktadr. Bunlara ek olarak, ekil 3.(b)de ksmi sal-dee yaklamnn getirdii ayarlanabilirlik
dorulanabilmekte ve her iki grafiin stne izdirilen tasarm devre modeli yantndan, tasarm-retim-lm
dngsndeki uyum anlalabilmektedir.

Anahtarlama zaman ve mr snama testleri iin kullanlan lm dzenei, bir ncekinden farkl olarak zaman
deerlendirmesi yapabilmek iin bir g dedektrnden faydalanmaktadr. Ortam koullarn kontroll olarak
ayarlayabilmek iin Suss PMV200 Vakum Prob stasyonunun kullanld ilgili lmlerde; HP 8350B RF
kaynaktan salanan RF iaret, uygulanan besleme dalga biimine gre anahtar tarafndan kiplenmekte ve oluan
kiplenmi dalga biimi DC bileeni szldkten sonra Krytar 202A dedektr zerinden Agilent DSO6102A
osiloskop ile gzlemlenmektedir. Ortamn N
2
gazyla 1 atm basnta tutulduu deneylerde elde edilen
anahtarlama zaman ve mr snama testi sonular srasyla ekil 4 ve ekil 5te sunulmaktadr. ekil 4teki
verilerden, uyarm balangc-yatma gei ltne gre ini/k geilerinin 6.80/5.16 sde gerekletii
fark edilmektedir. ekil 5te verilen zamana bal dedektr k gerilim fark grafii, anahtarn yukar ve aa
konumlarndaki olas baarm gerilemesi hakknda fikir vermektedir ve ilgili erinin sabit bir davran
sergilemesi anahtarn elektriksel baarmnda hissedilir bir deiim olmakszn 2.25 milyar dngden fazla
alabildiini dorulanmaktadr. Belirtilmelidir ki; bildirilen mr testi sonucu lm zaman kstlamalaryla
snrldr ve snanan anahtar rnei test sonrasnda da ayn baarmla almaya devam etmektedir.

(a) (b)
ekil 3. retilmi anahtar rneklerinin tipik S-parametre lm sonular: (a) Yukar-konum. (b) Aa-konum.
Karlatrma amacyla tasarm srecinde oluturulan devre modeli yant grafiklere eklenmitir.
075

(a) (b)
ekil 4. Anahtarlama zaman test sonular: (a) ni (yukar-aa konum) geii. (b) Kalk (aa-yukar
konum) geii.

ekil 5. mr snama testi sonular (1 kHz dng frekans ile).

4. Sonu
Bu bildiride, baarm Ka-band iin eniyilenmi bir RF MEMS paralel, sal-deeli anahtar yaplanmasnn
tasarm, retimi ve lm sonular detaylandrlmtr. Yaplan milimetrik-dalga lmlerde anahtar
rneklerinin tasarmla uyumlu olarak 1-40 GHz bandnda -16.4 dBden iyi dn kayb, 0.27 dBden dk
araya girme kayb, 25 V uyarm genlii altnda 35 GHzte 39 dBye varan yaltm sergiledii grlmtr.
Anahtarlama zaman testlerinde konum geilerinin 7 sden dk olduu gzlemlenmi ve retilen
anahtarlarn mrlerinin 2.25 milyar dngden fazla olduu onaylanmtr.

Kaynaka

[1] G. Rebeiz, K. Entesari, I. Reines, S. Park, M. El-tanani, A. Grichener, A. Brown, Tuning in to RF MEMS, IEEE
Microwave Magazine, cilt.10, no.6, s.55-72, Kasm 2009.
[2] S. Lucyszyn, Review of radio frequency microelectromechanical systems technology, IEE Proceedings -Science,
Measurement and Technology, cilt.151, no.2, s. 93-103, 3 Mart 2004.
[3] J.J. Yao, RF MEMS From a Device Perspective, J. Micromech. Microeng., cilt. 10, no. 4, pp. R9-R38, 2000.
[4] http://www.radantmems.com/radantmems/switchperformance.html, Son ziyaret tarihi: 30.07.2010.
[5] J. Muldavin, C.O. Bozler, S. Rabe, P.W. Wyatt, C.L. Keast, Wafer-Scale Packaged RF Microelectromechanical
Switches, IEEE Transactions on Microwave Theory and Techniques, cilt.56, no.2, s.522-529, ubat 2008.
[6] C.L. Goldsmith, D.I. Forehand, Z. Peng, J.C.M. Hwang, I.L. Ebel, High-Cycle Life Testing of RF MEMS Switches,
Microwave Symposium, IEEE/MTT-S International 2007, s.1805-1808, 3-8 Haziran 2007.
[7] K. Topall, M. nl, H.. Atasoy, . Demir, .A. ivi, T. Akn, Empirical Formulation of Bridge Inductance in
Inductively Tuned RF MEMS Shunt Switches, Progress In Electromagnetics Research, PIER97, s. 343356, 2009.
[8] H. I. Atasoy, K. Topall, M. nl, . stanbulluolu, E. U. Temoin, . Bayraktar, . Demir, .A. ivi, S. Ko, T. Akin,
RF MEMS Teknolojisi ile Kapasitif ve Metal-Metal Balantl Paralel Anahtar Yaplar, URSI Ulusal Konferans
2006, Hacettepe niversitesi, Ankara, Trkiye, 6-8 Eyll 2006, s. 410-412.
[9] . etintepe, Development of MEMS Technology based Microwave and Millimeter-wave Components, M.Sc. tezi,
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Bl., ubat 2010.
kiz-Toroid Yapdaki Ferit Faz Kaydrclarda Yksek Dereceli
Modlarn Bastrlmas
Hakk lhan Altan, zlem Aydn ivi* , imek Demir*
Radar, Elektronik Harp ve stihbarat Teknolojileri Grubu, ASELSAN
Ankara
hialtan@aselsan.com.tr

*Orta Dou Teknik niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
ozlem@metu.edu.tr \ simsek@metu.edu.tr

zet: Bu almada, ikiz-toroid ferit faz kaydrc yapsnda, yksek dereceli dalga klavuzu modlarnn faz
kaydrcnn performansna etkileri incelenmi ve bu modlarn bastrlma yntemleri aratrlmtr.
Gelitirilen bu yntemler kullanlarak yksek gl ve dk araya girme kaybna sahip bir ikiz-toroid faz
kaydrc tasarm yaplmtr.

1. Giri
Ferit faz kaydrclar bata faz dizili radar sistemleri olmak zere, yksek g ve gvenilirlik
gerektiren uygulamalarda kullanlmaktadr. Son 50 yl ierisinde farkl yap ve zelliklere sahip
birok ferit faz kaydrc tasarm ortaya kmtr. Ferit faz kaydrclarn ortak alma prensibi
permeabiliteye bal olan yaylm katsaysnn uygulanan DC manyetik alana gre deimesidir.
Karlksz faz kaydrma karakteristiine sahip olan ikiz-toroid ferit faz kaydrcnn araya girme
kayplar 1dBden azdr ve uygun empedans uyumlama teknikleri kullanarak %30 alma bant
genilii elde edilebilir. Dier ferit faz kaydrclara gre dk olan anahtarlama sresi (<5us)
sayesinde hzl faz taramas yaplmas mmkn olmaktadr. ekil 1de ikiz-toroid ferit faz
kaydrcnn fiziksel yaps gsterilmitir. Faz kaydrmay salayan temel eleman arasnda
dielektrik malzeme bulunan iki adet dikdrtgensel ferit toroid yapdr. Ferit malzemelerin
manyetizasyonu toroid boluktaki telden geirilen akm sayesinde salanr. Faz kaymas miktar
uygulanan akmn ynne ve seviyesine gre deimektedir. Ferit malzemelerin histerezis
zelliine sahip olmas ve toroid yapnn kapal bir manyetik devre oluturmas sayesinde
uygulanan akm kesildiinde manyetizasyon seviyesi yksek miktarda kalr. Bu nedenle ikiz-
toroid ferit faz kaydrc faz durumunu korumak iin srekli akm gerektirmez. Sadece faz
deiimleri srasnda ksa srelerde akm uygulanmas yeterlidir. kiz-toroid ferit faz kaydrcnn
empedans uyumlamas ok blml dielektrik transformatrler kullanlarak yaplr. Bant genilii
kullanlan blm saysna bal olarak deimektedir.


ekil 1 kiz-toroid ferit faz kaydrc

2. kiz-Toroid Yapnn Optimize Edilmesi
Yapnn ortasndaki dielektrik malzeme elektromanyetik alann dalga klavuzu ortasnda
younlamasn salayarak ferit-mikrodalga alan etkileimini arttrr ve buna bal olarak birim
uzunluktaki yapdan elde edilebilecek faz kaymas miktar artar. Bu sayede toplam 360 faz
kaymas salamak iin kullanlacak yapnn boyu ksalacak ve toplam araya girme kayb
azalacaktr. Kullanlan malzemenin dielektrik sabitinin artmas faz kaymas miktarn arttrrken
dalga klavuzu ierisinde istenmeyen dalga klavuzu modlarnn da olumasna neden olur. Yksek
dereceli modlarn kesim frekans, alma bandnda veya altndaysa bu modlar temel alma
modu olan TE
10
moduyla etkileime girer ve araya girme kaybnda ani dlere neden olur [1].
Bu kayplarn seviyeleri yap iindeki dzensizliklere ve empedans uyulmamada kullanlan
dielektrik malzemelere baldr. Bu nedenler yaplar yksek mekanik hassasiyette retilmelidir.
ekil 2de ikiz-toroid ferit faz kaydrcnn kesiti ve nemli boyutlar gsterilmitir. Toroid duvar
genilikleri (w
2
, w
4
, w
5
) mekanik retim kolayl ve manyetik ak srekliliini salamak iin eit
olmaldr. Baz nemli yapsal parametrelerin elektriksel performansa etkileri elektromanyetik
benzetimler yaplarak bulunmu ve Tablo 1de listelenmitir. Dielektrik malzemenin dielektrik
sabitinin (
rd
) artmas birim uzunluktan elde edilen maksimum faz kaymas miktarn (/cm)
arttrd grlmektedir. Ancak dielektrik sabitinin artmasna bal olarak istenmeyen LSE
11
ve
LSM
11
modlarnn kesim frekanslar ve faz kaydrcnn kaldrabilecei g seviyesi dmektedir.
Kesim frekanslar %10 alma band ierisinde veya altnda olan durumlar krmz yazyla
belirtilmitir. Ayrca g kaldrma kapasiteleri minimum g kaldrma durumuna gre normalize
edilmitir. Ferit ykl dalga klavuzu ykseklii azaltlarak LSE
11
ve LSM
11
modlarnn kesim
frekanslar yukarya tanabilmektedir. Ancak buna bal olarak faz kaydrma ve RF g kaldrma
kapasiteleri azalmaktadr. Dielektrik malzeme geniliinin (w
1
) azaltlmas yksek dereceli
modlarn kesim frekanslarnn artmasn salarken, g kaldrma kapasitesinin azalmasna neden
olmaktadr.
Empedans uyumlama
elemanlar
Dalga klavuzu
Anahtarlama teli
kiz-toroid yap
w
2

w
2

w
1

w
3
w
3

w
4
w
4

h b
rd

rf

rf

w
5

w
5

ekil 2 kiz-toroid yapnn kesiti ve boyular

Tablo 1 kiz-toroid ferit faz kaydrc parametric EM benzetim sonular
Deitirilen parameter
(Sabit parametreler)
Parametre
Deeri
/cm
LSE
11
Kesim
Frekans
LSM
11
Kesim
Frekans
G kaldrma
kapasitesi
(/cm) (f/f
0
) (f/f
0
) (P/Pmin)

rd
(b=0.127
0
,
rf
=15
w1=0.044
0,

w2=w4=w5=0.032
0
)

18 41.6 1.17 1.28 1.656
25 53.5 1.06 1.23 1.460
36 68.7 0.94 1.16 1.274
50 81.5 0.82 1.11 1.079

b
(
rd
=36,
rf
=15, w1= 0.044
0,
w2=w4=w5=0.032
0
)
0.095
0
60.4 1.15 1.32 1.000
0.107
0
64.3 1.05 1.24 1.084
0.127
0
68.7 0.94 1.16 1.274
0.158
0
73.7 0.80 1.07 1.600

w
1

(
rd
=36,
rf
=15, b=0.127
0,
w2=w4=w5=0.032
0
)
0.025
0
70.8 1.04 1.31 1.084
0.032
0
72.4 1.00 1.25 1.121
0.038
0
71.4 0.96 1.21 1.222
0.044
0
68.7 0.94 1.16 1.274
0.050
0
65.0 0.91 1.12 1.357

Ferit malzeme
Dielektrik
x
y
Bu nedenle faz kaydrcnn dk RF glere maruz kalaca durumlarda (<1KW) aradaki
dielektrik malzemenin dielektrik sabiti mmkn olduu kadar yksek seilip dalga klavuzu
ykseklii azaltlarak yksek dereceli modlarn bant dna karlmas ve birim uzunluktan
yksek miktarda faz kaymas elde edilmesi mmkn olacaktr. Yksek g gerektiren
uygulamalarda (>1KW) bunun tam tersi gerekecektir.

2. Tasarm Sonular
Tasarlanan ikiz-toroid yapdaki ferit faz kaydrcnn lm sonular ekil 3te gsterilmitir.
Araya girme kaybnn ortalama deeri 0.75dB, tepe deeri ise 1.25dB olarak llmtr. EM
benzetimler sonucunda araya girme kaybnn en yksek deeri ald 3 noktann 0.92f
0
kesim
frekansna sahip yksek dereceli LSE
11
modundan kaynakland grlmtr. Empedans
uyumlama iin kullanlan dielektrik malzemelerin dielektrik sabitinin yksek seildii durumlarda
bu blgelerdeki tepe kayp seviyelerinin 3 dBye kadar artt gzlenmitir. Ayrca anahtarlama
tellerinin dalga klavuzu dna kt deliklerin iletken epoksi malzeme ile kapatlmas da tepe
kayp deerlerini 0.3 dB civarnda iyiletirmitir. Tek-toroid ferit faz kaydrc yapsnda
kullanlan dielektrik zerine dklen rezistif malzeme ile yksek dereceli modlarn bastrlmas
ynteminin [2] ikiz-toroid yap iin pratikte uygulanmasnn olduka zor olduu grlmtr.
-4.0
-3.5
-3.0
-2.5
-2.0
-1.5
-1.0
-0.5
0.0
8 8.5 9 9.5 10 10.5 11
Frekans (f / f
0
)
S
2
1
(
d
B
)

ekil 3 Farkl faz durumlar iin ikiz-toroid ferit faz kaydrcnn S
21
lm sonular
KAYNAKLAR
[1] G. N. Tsandoulas, D. H. Temme and F. G. Willwerth, Longitudinal section mode analysis of dielectrically
loaded rectangular waveguides with application to phase shifter design, IEEE Trans. Microw. Theory Tech.,
1970, 18, pp. 8895
[2] L. Stark, C. V. Bell, R, A. Notvest, R. E. Griswold, D. A. Charl-ton, and R. W. Howard,
Microwave components for wide-band phased arrays, Proc. IEEE, vol. 56, pp. 1908-1923,
November 1968.
0.85f
0
0.90f
0
0.95f
0
f
0
1.05f
0
1.10f
0
1.15f
0

LSE11

R. Erdem Ayka, Osman Ceylan, H. Blent Yac
stanbul
aykacr@itu.edu.tr, ceylanos@itu.edu.tr, bulent.yagci@itu.edu.tr

zet: Bu almada Chebyshev tipi alak geiren ve yksek geiren szgelerle VHF UHF iaret birletirici tasarm
ve ayrk elemanlarla gereklenmesi yaplmtr. aret birletiriciler farkl frekanslarda alan iki yapy ortak bir
terminal ile birletiren yaplarldr [1]. VHF iaretleri semek iin kesim frekans 170 MHz olan 5. dereceden bir
chebyshev alt geiren filtre, UHF iaretleri semek iin kesim frekans 310MHz olan 5. dereceden st geiren szge
kullanlmtr. Gei band dalgalanmalar 0.5 db seilmitir. Devre ayrk elemanlarla gereklenmitir. Bu nedenle ince
ayar yaplmas daha kolay olmutur.

1.Giri
RF teknolojileri gnmz elektronik rnlerinin byk bir ounluunda kendine yer edinmi, gelecekte hayatmzn
vazgeilmez bir paras olacan gstermitir. Bu almada bu RF teknolojilerin bir paras olan RF szgeler
incelenip istenilen trde en uygun olan szge eidi belirlenmeye allmtr. Projenin konusu olan VHF UHF iaret
birletiricisi tasarmlar iin nce Butterworth ve Chebyshev alt, st ve band geiren szge trleri incelenip rnek
tasarmlar yaplmaya allmtr. Ardndan ayrk elemanlarla ve mikroerit hatlarla bu tasarmlar tekrar yaplp
projenin gereklenebilmesi iin en uygun olan filtre belirlenmeye allmtr.
aret birletiriciler seilen giri porttundaki frekanslar k portuna iletmeli, giri portlar arasnda iletim olmamaldr.
Bunun iin giri portlarnn k empedanslar birbirine uyumlu hale getirilerek portlar aras iletim engellenip sadece
k portuna iletim gereklemelidir. Bu iki szge ortak terminal ile birletirilerek yksek geiren szge iin k
empedans sonsuz, alt geiren szge iin ise sfr olmutur. aret birletiricilerde frekanslarn szgelenmesi iin
genellikle alt geiren ve st geiren szgelerler kullanlr. Bu almada da bu yola bavurulmutur.
Kullanlan devre elemanlarnn kolay bulunmas ve karmak olmad iin ayrk elemanlarla tasarm yaplmas uygun
grlmtr. Bu sayede devre gereklenmesi kolay hale getirilmitir.
2. Szgeler, eitleri ve yaklam modelleri
Szgeler belirli frekanslarda alan yada belirli frekanslar engelleyen, amaca gre belirli bant genilikleri bulunan
yaplardr. deal bir szgete gei bandnda ekleme kaybnn olmamas, snmleme bandnda snmlemenin sonsuz
olmas, gei bandnda lineer faz cevabnn olmas ve giri ve knn elenmi olmas arzu edilir. Fakat byle bir
szge gerekletirmek mmkn deildir [2].
Genel olarak szgeler alt geiren, st geiren ve band geiren szgeler olarak gruplandrlabilir. Alt geiren szgeler
belirtilen kesim frekansndan dk olan frekanslar geiren, kesim frekansndan yksek olan snmlendiren
szgelerdir. Buna karlk st geiren szgeler ise alak geiren szgelerin alma prensibinin tam tersi alrlar.
Band geiren szgeler ise istenilen band aralndaki frekanslar geirip dier frekanslar engelleyen szge trdr.
Band geiren szgeler alt ve st geiren szgelerin birleimi gibi dnlebilir.
3. aret Birletiriciler (Diplekser)
aret birletiriciler farkl frekanslarda alan iki szgeci tek port ile sonlandran yaplardr. oklayclarn en basit
haldeki eklidir. Burda ama szgelerden gelen iaretlerden birini geirip dierini engellemektir. rnein, farkl
frekans bandlarnda yayn yapan iki radyo, iaret birletirici yardmyla ortak bir antene balanabilirler.[1] aret
birletiriciler etkileimleri dikkate alnm birbirini tamamlayan iki paralel szgecin bir T eklinde balanmas eklinde
oluturulur. Bu filtrelerden biri st geiren szge dieri alt geiren szgedir. Bu iki szgecin de belli kesim frekanslar
vardr ve bu kesim frekanslarnn alt geiren szge iin altnda kalan frekanslar, st geiren szge iin stnde kalan
frekanslar T balantsnn dier tarafna iletilir. Birletirici tasarlanrken bu iki szgecin k empedanslarnn birbirine
elenmesi gerekmektedir. Szgelerin giri empedanslar da birbiriyle uyumlu olmaldr. Bu almada 75 olarak
belirlenmitir. ekil 1de birletirici blok diyagram, ekil 2de birletirici prototip devresi verilmitir.
1.Giri Portu
2.Giri Portu
Ortak k
Portu
Alt Geiren
Filtre Ksm
st Geiren
Filtre Ksm
T Balant
Ksm
C1
L1 L2
L1
C2 C1
C1
L1
L1
C1
1.Giri
Portu
2.Giri
Portu
k
Portu

ekil 1: aret birletirici blok diyagram ekil 2: aret birletirici rnek devresi

aret birletiriciler genellikle haberleme sistemlerinde kullanlrlar. Nadiren radar sistemlerinde de kullanlabilirler.
rnein genibandl ok fonksiyonlu radar sistemlerinde alnan sinyallerin frekansa bal farkl hatlara ynlendirme
ilemlerinde kullanldklar grlmtr. Bir baka kullanm alan da ses sistemleridir.

4. VHF UHF iaret birletirici
Proje kapsamnda yaplmas amalanan devre VHF UHF iaret birletiricisi tasarmdr. lk nce alt ve st geiren
szgelerle tasarm yaplmtr. Giri k empedanslar 75, alt geiren szge iin kesim frekans MHz
ve MHzde dB bastrma olacak ekilde, st geiren szge iin kesim frekans MHz ve
MHzde dB bastrma olacak ekilde tasarm parametreleri belirlenmitir. Bu parametreler
dorultusunda szge dereceleri olarak belirlenmi ve AWR szge sentez sihirbaz yardmyla alt ve st geiren
szgeler ayr ayr tasarlanp tek port ile sonlandrlarak ekil 3deki iaret birletirici devresi oluturulmutur. Eleman
deerleri istenen frekans aralklarna gre akortlandktan sonra nH, nH, nH,
pF, pF, pF olarak bulunmutur. ekil 4 de devrenin frekans cevab gsterilmitir.

ekil 3: VHF UHF iaret birletirici devre emas

Devre gerekletirirken endktanslarn haval bobin sarlarak yaplmasna karar verildi. Buna gre ap mm tel
ile, ap mm olan bobinler sarlarak Q metre ile endktans deerleri saland. Delikli bord zerine elemanlar
lehimlendikten sonra 2 adet kaln toprak hatt oluturuldu. Toprak hattna ve devre kutusuna 4 adet delik ald. Bu
sayede hem kart sabitlendi hem de topraklama devre kutusundan salanabildi. 3 adet 75 konnekr devreye
lehimlenerek lmler yapld. Bobin uzunluklarnda yaplan dzeltmelerden sonra Rohde& Schwarz FSH8 Spectrum
L0=130
C1=4
L3=30
C0=15
L1=180
C2=3
PORT
P=1
Z=75 Ohm
PORT
P=3
Z=75 Ohm
PORT
P=2
Z=75 Ohm
IND
ID=L3
L=L0 nH
CAP
ID=C2
C=C0 pF
IND
ID=L5
L=L3 nH
IND
ID=L1
L=L0 nH
IND
ID=L4
L=L3 nH
IND
ID=L2
L=L1 nH
CAP
ID=C1
C=C0 pF
CAP
ID=C4
C=C2 pF
CAP
ID=C5
C=C1 pF
CAP
ID=C3
C=C1 pF
Analyzer 100kHZ-8GHz yardmyla ekil 5, ekil 6, ekil 7 deki frekans cevaplar elde edildi. ekil 8de devrenin
fotoraf gsterilmitir.

ekil 4: VHF UHF iaret birletirici frekans cevab

.

ekil 5: aret birletiricinin 1. giri portu k portu frekans cevab

ekil 6: aret birletiricinin 2. giri portu k portu frekans cevab

ekil 7: aret birletiricinin 1. giri portu 2. giri portu frekans cevab

ekil 8. aret birletirici gereklenen devre

6. Sonular
VHF UHF iaret birletirici 5. Dereceden alt geiren ve st geiren chebyshev szgeler ortak portta sonlandrlarak
tasarlanmtr. Gereklenen devrede yaplan lmlerde VHF girii 170 MHz de kesime girmi ve 310 MHzde -40 dB
altnda bir bastrma gereklemi, UHF girii ise 310 MHzde kesime girmi 170 MHzde -40 dB altnda bir bastrma
gereklemitir. Ayrk eleman kullanm devrenin ucuz ve kolay gereklenmesini salam, haval bobin sarlarak
endktanslarn gereklenmesi devreye dardan mdahele edilmesini kolaylatrmtr.

7. Kaynaka
[1] Joseph F. White, High Frequency Techniques - An Introduction to RF and Microwave Engineering , John Wiley &
Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, p.364, 2004.
[2] Dr. Haim Matzner, Shimshon Levy, Harel Moalem, Microwave Laboratory Manual, Ocak 2006.

stanbul
kiziltasb@itu.edu.tr, canbeyh@itu.edu.tr, ceylanos@itu.edu.tr, bulent.yagci@itu.edu.tr

zet: Bu almada yksek g FM alc/vericiler iin Gysel tipi eit g blml yollu g blc tasarm
anlatlmtr. Benzetimler AWR DE (AWR Design Environment) yazlmnda yaplmtr. FR4 taban zerine yaplan
alma ile ok yollu g blclerin taban mazlemeleri zerine yaplarak daha dk maliyetli olarak
gereklenmesi salanmtr. almada, g birletirici olarak da kullanlabilecek bir Gysel g blc %7 iletim
kaybyla gereklenmitir.

1. Giri
RF ve mikrodalga uygulamalarnn bir ksmnda yksek gler altnda alabilecek devre katlarna ihtiya
duyulmaktadr. rnein FM radyo vericileri geni bir alana kaliteli yayn yapabilmek iin yksek k gcne sahip
olmaldr. Bu ekilde yksek glerde yaplan uygulamalarda kullanlan g blc ve birletirici elemanlar da bu
glerde ilev gsterecek durumda olmaldr. Kullanlacak uygulamann ihtiyacna gre seilebilecek onlarca g
blc ve birletirici tr mevcuttur. Yksek g uygulamalarnda genellikle Wilkinson ve Gysel g blcler
kullanlmaktadr. Ancak Gysel g blcnn harici yaltm direnleri, g tutma sasn ok ykseltir [1]. Gysel g
blclerin Wilkinson g blclere gre bant genilii daha dktr ancak 5-10 kW seviyelerindeki yksek gler
iin Gysel g blc kullanlmas daha uygundur. Bant geniliini arttrmak iin ok katl tasarm yaps
kullanlabilir.[2]. Ulrich H. Gysel 1975te daha sonra kendi adyla anlacak yeni g blcnn faydalarn; harici
yaltm ykleri sayesinde yksek g uygulamalarna izin vermesi, kolayca gereklenebilir geometri (tasarm
kolayl) ve k kaplarndaki dengesizliklerin gzlenme kolayl olarak tantmtr.
Devre kolay retilebilir olmas, daha az sayda bileen iermesi ve empedans uyumlama ileminin daha kolay
yaplabilmesi asndan mikroerit hatlar kullanlarak gereklenmitir. Kullanlan FR4 tabann taban kalnl 1.6mm,
bakr kalnl 35um, dielektrik sabiti 4.4, kayp eimi 0.02 civarndadr.

2. Tasarm ve retim Sreci
Tasarm srecinin balangcnda devre geometrisine karar verilmi, etkin g blm iin embersel tasarm yaps
seilmitir[3]. Ayrca k says n>2 devrelerde kolay tasarm iin boyutlu iki katl bir tasarm yaplmasna karar
verilmitir. Ekleme kayb (EK) dB cinsinden (1)deki denkleme gore hesaplanr.

EK= 10 log (1/n) (dB) (1)

Bu denkleme gre e blme ilevinde S
12
=S
13
=S
14
=10 log 0.33=-4.77 dB beklenir. Kaplardan yansmann olmamas
asndan tasarmda; S
11
parametresinin -10 dBden, S
22
parametresinin -15 dBden dk tutulmas amalanmtr.
88-108 MHz frekans aralnda mikroerit hattn uzunluu fazla olacandan kaplanacak alan azaltmak amacyla
m=0.6 bklme katsaysna sahip iletim hatlar kullanld. boyutlu devre yaps da ekil 1den grlebilir.
MWOda tasarlanan devrenin emas ekil 2dedir.

ekil 1 ki katl devrenin boyutlu modeli

ekil 2 Devre emas

AWR MWO[4] ortamnda tasarlanan devrenin benzetimi sonucunda EK=-4.96 dB olarak elde edilmitir. Benzetim
sonucunda S parametrelerinin grafiine (ekil 3) baklarak kaplardaki yansmalarn yeterince dk ve klar aras
yaltmn yeterince yksek olduu grldkten sonra devre retilmitir. (ekil 4, ekil 5)

ekil 3 Benzetim sonucu S parametreleri

ekil 4 Devrenin st kat ekil 5 Derenin alt kat

3. lmler
retilen devre Devre Rohde& Schwarz FSH8 Spectrum Analyzer 100kHZ-8GHz modeliyle llm ve istenen
baarm ltlerini salamtr (ekil 6,7,8,9,10).
.

ekil 6 lm dzenei

ekil 7 S
11
ekil 8 S
12

ekil 9 S
21
ekil 10 S
22

4. Sonu
88-108 MHz FM bandnda %93 g aktarm zelliklerine sahip esit g blml yollu, bir Gysel g blc
retilmitir. Bu devre iki ayr PCB de tasarlanarak daha az maliyetle gereklenmitir. Blc katl PCB ile
tasarlandnda daha iyi bir performans salanabilir, ayrca Wilkinson tipi blclerde ortaya kan gerekleme
zorluu ortadan kaldrarak, ikiden fazla yollu g blclerin retimi kolaylaacaktr. Yksek glerde ok daha az
yansma olaca iin daha dk kayp ile g blme ilemi gerekletirilebilecektir.

Kaynaklar
[1] Gysel U. H., A new N-way power divider/combiner suitable for high-power application, IEEE MTT-S Int.
MW. Symp. May 1975, vol.75, pp. 116118
[2] Oraizi H., and Shari A. R., Optimum design of a wideband two-way gysel power divider with source to load
impedance matching, IEEE Trans. Microw. Theory Tech., Sep.2009, vol.57, no.9, pp. 2238-2248
[3] Jain A., Sharma D. K.,Gupta A. K., Hannurkar P. R., High-power, low-loss, radial RF power
dividers/combiners, APAC 2007, pp.520-522
[4] Advencing the Wireless Revolution, Microwave Office Design Environment, AWR Corporation, ver. 2008, Los
Angeles, 2008


Arif Dolma
1
, Kutlu Karayahi
2
1
Kocaeli niversitesi
Kocaeli

2
Okan niversitesi
stanbul
kutlu.karayahsi@okan.edu.tr

zet: Bu almann giri blmnde ncelikle serbest uzay optik SUO (FSO/Free Space Optic) sistemlerin
alma mantna deinilmitir. Ardndan bu sistemlerin hangi sebeplerle RF (Radyo Frekans/Radio
Frequency) ile alan bir sistemle hibrid olarak kullanlma zorunluluklarnn doduu anlatlmtr.SUO/RF
sisteminin deiik hava artlar altndaki performanslar deerlendirildikten sonra SUO/RF hibrid sistemlerinin
kullanld rnek uygulamalara deinilmitir. Sonu blmnde SUO/RF hibrit sistemlerinin kullanm alanlar
deerlendirilmi, uygulanabilirlik, verimlilik, maliyet ve performans gibi ynlerden tartlm, SUO/RF
sistemlerin gelecei konusunda ngrlerde bulunulmutur.

1. Giri
Serbest uzay optik sistemleri, iki nokta arasnda haberleme amacyla optik balant kurulmasyla oluur. Tabii
bu balantnn kurulabilmesi iin verici antende n alcya odaklayacak bir lens dzenei ve alcy takip etmek
zere mekanik bir dzenek, alc antende ise n toplamak zere bir lens dzenei bulunmaldr. ekil 1 de bir
serbest uzay optik haberleme sisteminin temel alma prensibi gsterilmitir.

ekil 1. Serbest uzay optik haberleme sistemi

Bu haberleme ilemi iin genellikle lazer kullanlmasna ramen ksa mesafelerde LED kullanmak
mmkndr. Kzltesi haberleme sistemleri (IrDA- Infrared Data Association) buna bir rnek olarak gsterilebilir.
Serbest uzay optik haberleme sistemlerinin baz kullanm alanlar aada verilmitir:

Bir telekomnikasyon hattnn ilk ya da son ksmnda kullanlabilir.
Binalar arasnda bir LAN (Local Area Network/ Yerel Alan A) balants olarak kullanlabilir.
Yaylan k kullanarak bir oda ierisinde LAN olarak balants olarak kullanlabilir.
Uzay aralar arasnda haberleme amacyla kullanlabilir.

SUO sistemlerinin kullanm ciddi avantajlar salamaktadr. Bunlarn balcalar aada sralanmtr.

Herhangi bir devlet kuruluu tarafndan lisans dzenlemesi olmad iin tasarmclara esneklik salar.
850 nm. den 1500 nm. ye kadar olan dalga boylarnda alan serbest uzay optik sistemleri evreyi
radyo frekansnda elektromanyetik enerji yaylmyla kirletmez.
Serbest uzay optik sistemleri iletim aklnda bile gze kar gvenlidir. Btn serbest uzay optik
sistemleri gz gvenlii iin uluslar aras dzenlemelere uygun seviyede optik g iletir.
Sadece bir ka miliradyanlk dar bir n asna sahip olduklar iin serbest uzay optik haberleme
sistemlerini kartrmak veya engellemek olduka zordur.
Serbest uzay optik sistemlerinin bant genilii alc ve vericiyle snrldr. Ayn alcy ve vericiyi
yksek hzl fiber sistemler olarak kullanarak serbest uzay optik haberleme sistemini modern geni
bantl fiber alarn bir bileeni haline getirmek mmkndr.
OPTK HABERLEME ZEL OTURUMU (OH)
2. Serbest Uzay Optik Sistemlerinin Radyo Frekans Sistemleriyle Birlikte Kullanlma
Nedenleri
Boluk ortamnda serbest uzay optik haberleme sistemlerini snrlayan tek faktrn nn raksamas olmasna
karn yeryz ortamnda atmasferik kayplarn yan sra yamur ve sis gibi meteorolojik olaylarn sebep olduu
kayplar da sz konusudur. ekil 2 de 1550 nm. dalga boyunda hava artlarna gre kayplarn deiimi
gsterilmitir.[1]

ekil 2. 1550 nm.da grnrle gre kayplarn deiimi[1]

Uygulamada sklkla 850 nm. ve 1550 nm. dalga boylar kullanlmaktadr. Grlecei zere serbest uzay optik
sistemleri nemli avantajlara sahip olmalarnn yansra atmosferik etkenler karsnda olduka hassastrlar. Bu
durumda optik sistemle yaplan haberlemenin srekli ve gvenilir olabilmesini salayabilmek iin serbest uzay
optik haberleme sistemini bir RF haberleme sistemiyle yedeklemek uygun bir zm olacaktr. ekil 3te bu
ekilde oluturulmu bir serbest uzay optik/RF hibrit sisteminin emas, ekil 4 te ise bu tip bir SUO/RF alc-
verici anteni grlmektedir.

ekil 3. SUO/RF haberleme sistemi emas

ekil 4. SUO/RF alc-verici anteni

3. SUO/RF Sistemlerinin Kullanld Uygulamalar
Radyo balantlarna ve fiber optik yaplara etkin bir alternatif olan optik kablosuz haberleme sistemleri, ksa
mesafelerde (1 km. den az mesafeler) ehir blgelerinde noktadan-noktaya ya da noktadan-noktalara balant
kurmak iin kullanlabilir. SUO balantlar, binalar aras balant kurmak ya da kopan kablolu balantlarn
hzl bir ekilde yerini almak zere kullanlabilirler. Ayrca mobil SUO sistemlerini, rnein, afet ynetimi iin
farkl noktalar arasnda hzl balant kurmak iin kullanmak mmkndr. Sabit noktalar arasnda SUO
balantlar iin farkl mimariler kullanmak mmkndr. Aadaki blmlerde bu mimariler zerinde
durulmutur.

3.1. Halka Mimarisi
ekil 5 te halka mimarisini temsil eden ekil grlmektedir. Binalar arasndaki mesafe maksimum 500 m. dir.
Her bir binann zerinde en az iki Optik Alc/Verici bulunmaktadr. rnein bina1 ve bina 2 arasndaki
balantnn kopmas durumunda bina 1 den bina 2 ye aktarlan veri, srasyla bina 6, bina 5, bina 4 ve bina 3
zerinden bina 2 ye aktarlabilir. Dolaysyla hatalara kar dolayl bir korunma salanm olur. Eer alc ve
verici arasnda gr yoksa, alcyla verici arasnda Optik Tekrarlayc kullanlmas gerekir.


ekil 5. Halka Mimarisi[2]
3.2. Yldz Mimarisi
Balantlar bir yldzn kollarna benzemektedir. Bu mimari ile kurulmu SUO alarnn ap 300 m. kadardr.
ekil 6 daki emada bir Optik oklunokta Birimi (Optical Multipoint Unit/OMU) ortaya yerletirilmi ve be
kullanc da optik alc-vericileri sayesinde OMU ile kalc olarak balant kurmulardr. Her biri kullanclara
dorultulmu be noktadan-noktaya balant birimi ile oluturulabilen OMU, switchlerle balanlmak istenen
aa baldr. Bu mimarinin getirdii avantaj, herhangi iki SUO birimi arasnda daha ksa balantlar
kullanmasdr. OMU bir optik tekrarlayc gibi davranmaktadr. Yldz mimarisinin sahip olduu en nemli
dezavantaj OMU nun hata yapmas durumunda btn balantlarn kopmasdr. Sistemin gvenilirliini
arttrmak iin fazladan bir OMU kullanlabilir.

ekil 6. Yldz Mimarisi[2]
3.3. Karma Mimari
Yksek gvenilirlik iin optimum zm karma mimaridir[2]. Karma mimari, yukarda ad geen mimarilerin
avantajlarn birletirir. Farkl balant eitleri gerekletirmeyi mmkn klar. ekil 7 de Halka ve Yldz
mimarilerinin karm olan Karma mimarinin emas grlmektedir. Bu yapda kullanclar hem merkezdeki
OMU ile hem de en yakndaki komularyla balant halindedirler. Bu durum iki kullanc arasnda ya da OMU
da balant hatas olmas durumunda her zaman balant iin bir alternatif olmasn salar.

ekil 7. Karma Mimari[2]

3.4. Mobil SUO/RF Alar
SUO/RF haberleme sistemleri yukarda da belirtildii zere hareketli unsurlar kullanlarak da oluturulabilirler.
rnein mobil robot takmlar oluturarak bu robotlarn birbirleriyle SUO/RF balantlar kurarak hareketli akll
alar oluturmak mmkndr.[3]

Byle sistemler rnein kapal alanlarda, SUO sisteminin alc-vericilerinin birbirlerinin gr alan ierisinde
olmamas durumunda iletiimin devam ettirilebilmesi iin kullanlabilir.[4] ekil 8 de byle bir sistemin emas
grlmektedir.

ekil 8. Mobil SUO/RF A[4]

ekil 8de Notebook 1, mobil robotlardan biriyle radyo balants kurmu durumdadr. Notebook 2 ise dier
robotla radyo balants halindedir. Robotlar ise kendi aralarnda optik yntemle haberlemektedirler.

4. Sonu
Serbest uzay optik haberleme sistemleri, yksek bant genilikleri, gvenlikleri ve esneklikleri yksek potansiyel
ieren sistemlerdir. Ele alnan problemlerin zlmesi konusunda geleneksel zmlere oranla ok daha dk
maliyetli ve uygulanmas kolay alternatifler sunarlar. rnein kurulacak olan bir balantnn yeraltndan
geirilecek bir fiber optik hat araclyla kurulmas srasnda hem yksek maliyetli ekipman ve malzeme
kullanlacak hem de ehir blgelerinde kaz almas yapmak karkla neden olacaktr. Oysa ayn balanty
serbest uzay optik haberleme sistemleriyle kurmak hem ok daha ucuza malolacak, hem ok daha abuk
gerekleecek hem de arzalar tamir etmek ok daha kolay olacaktr.

Bununla birlikte, serbest uzay optik sistemleri atmosferik olaylara kar ciddi bir hassasiyet gstermektedirler.
Bu durumda serbest uzay optik sistemlerini radyo sinyali ile alan sistemlerle yedekleyerek, serbest uzay
optik/radyo frekans hibrit sistemleri oluturmak hatalara kar ok daha yksek koruma salayacaktr. Tabii bu
durumda serbest uzay optik haberlemesinden radyo frekansna ve radyo frekansndan serbest uzay optik
haberlemesine geiler, kesintiler ve gecikmeler zlmesi gereken bir problem olarak ortaya kacaktr. [5]

SUO/RF sistemleri, askeri uygulamalardan uzay aratmalarna kadar geni kullanm alanlarnda basit zmler
sunan, potansiyeli yksek bir teknolojidir. Yaplmakta olan bilimsel almalar da bu teknolojinin henz
kullanlmad pek ok alanda nemli kolaylklar salayacan gstermektedir.

5. Kaynaklar
[1]. Akbulut A., Efe M., Ceylan A. M., Ari F., Telatar Z., Ilk H. G., ve Tuga S., "An Experimental Hybrid
FSO/RF Communication System", Proceeding (393) Communication Systems and Networks, 2003.
[2]. Leitgeb E., Gebhart M., Bimbacher U., Muhammad S. ve S., Chlestil C., Applications of Free Space
Optics for Broadband Access Springer Boston 2006
[3]. Derenick J., Thorne C., ve Spletzer J. Hybrid Free-Space Optics/Radio Frequency (FSO/RF) Networks for
Mobile Robot Teams Springer Netherlands 2005
[4]. Derenick J., Thorne C., ve Spletzer J., On the Deployment of a Hybrid Free-space Optic/Radio Frequency
(FSO/RF) Mobile Ad-hoc Network IEEE/RSJ International ...portal.acm.org/citation.cfm?id=1720324.1720342
[5]. Nichols R. A., Hammons J A. R., Tebben J. D., ve Dwivedi. A., Delay Tolerant Networking for Free-
Space Optical Communication Systems IEEE Sarnoff Symposium 2007
[6]. www. freespaceoptic.com



stanbul
mtunal@gmail.com, yusufhacisalihoglu@gmail.com, unverdi@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada, optik haberleme sistemlerinde yer alan optik kuvvetlendiricilerin nemi aklanm ve
snflandrmas yaplmtr. Gnmzde en ok kullanlan optik kuvvetlendirici olan yariletken optik
kuvvetlendirici, erbiyum katkl fiber kuvvetlendirici ve Raman kuvvetlendiricinin giriine ayn sinyal
uygulanarak k sinyalinin frekans bileenleri incelenmi ve kazan, dalgaboyuna bal olarak analiz
edilmitir. Optik kazancn deiimini etkileyen faktrler irdelenmi ve OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile her
birinin etkileri belirlenmitir. ayr kuvvetlendirici iin elde edilen sonulara gre karlatrmal olarak
performans analizi yaplmtr.

1. Giri
Fiber optik haberleme sisteminin iletim mesafesi, fiber kayplarna gre deiir. Ktalararas iletiimde bu
kayplar karlamak iin optoelektronik tekrarlayclar kullanlmakla birlikte bu tip cihazlar, ou sistem iin
olduka karmak ve pahaldr. Kayp ynetimine alternatif bir yaklam, optik sinyali, elektriksel ortama
aktarmadan dorudan kuvvetlendiren optik kuvvetlendiricilerin kullanmdr. Optik kuvvetlendiriciler,
yariletken lazerler, erbiyum katkl fiber kuvvetlendiriciler (EDFA, Erbium Doped Fiber Amplifier) ve Raman
kuvvetlendiriciler olarak snflandrlr. Optik kuvvetlendiricilerde temel parametre, optik kazantr ve bu
kazan, younluk evrimini balatmak iin kuvvetlendiricinin optik ya da elektriksel olarak pompalanmasyla
salanr. Optik kazan, gelen sinyalin frekansna ve kuvvetlendiricinin iinde yer alan herhangi bir noktadaki
yerel n younluuna baldr. Frekans ve younluk parametreleri de kuvvetlendirici ortam ve malzemesi ile
dorudan ilgilidir [1].

Bu almada, optik kuvvetlendirici trleri ele alnm ve bunlarn optik kazanlar irdelenmitir. Optik kazanc
etkileyen dalgaboyu, fiber uzunluu ve injeksiyon akm gibi nemli parametrelere gre deiim grafikleri elde
edilmitir. Optik kuvvetlendiricilerin saladklar performansa gre karlatrmal analiz sonucu aklanmtr.

2. Optik Kuvvetlendiricilerin Snflandrlmas ve Temel zellikleri
alma mant lazer diyotlar ile ayn teknolojiye dayal olan yariletken optik kuvvetlendirici, eik noktasnn
altnda alan bir InGaAsP lazer olarak dnlebilir. Yariletken optik kuvvetlendiricinin fark, O bandndaki
1280 nmden U bandndaki 1650 nmye kadar uzanan dalgaboyundaki tm fiberlerde alabilir olmasdr.
Yariletken optik kuvvetlendiriciler, daha hzl kazan cevab (1-100 ps) ile anahtarlama ve sinyal ileme
sistemlerinde dier optik kuvvetlendiricilere oranla stnlk salamaktadr. Optik kazancn kararsz bir salnm
yapmas nedeniyle yariletken optik kuvvetlendiriciler dalgaboyu blmeli oullama (WDM, Wavelength
Division Multiplexing) sistemlerinde tercih edilmemektedir [2,3].

EDFAlar, kullanm hzla yaygnlaan optik kuvvetlendiricilerdir. Erbiyum atomlarnn kazan katsays, 1530-
1560 nm blgesindeki C bandnda yksek olduu iin EDFAnn alma blgesi, bu bant ile snrlanmtr. Bu
bandn dna kld zaman erbiyum kazanc hzl bir ekilde der. Bununla birlikte, son yllarda EDFA
tasarmndaki gelimeler ve alma dalgaboyunda yksek gl pompa lazerlerinin kullanm ile EDFA alma
blgesi, 1560-1625 nm blgesindeki L bandna kadar uzanr. L bandnda EDFAnn Raman kuvvetlendirici ile
birlikte kullanm, 1531-1616 nm blgesindeki kazanc artrr ve 3 dB kazan-bant geniliini 75 nmye karr.
Yariletken optik kuvvetlendiricilerde, elektronlar, harici akm injeksiyonu ile uyarlarak yksek enerji
seviyesine geerken, optik fiber kuvvetlendiriciler ise bunun iin optik pompalamay kullanrlar. C bandndaki
bir EDFA, optik olarak 980 nm veya 1480 nm dalgaboyunda alan pompa lazeri ile pompalanr [4].
EDFAda tasarm, zel bir optik fiber ile salanr; buna karlk Raman kuvvetlendiricide, kuvvetlendirme
ortam olarak iletim fiberinin kendisi kullanlr. Raman kuvvetlendirici, uyarlm Raman salmas ad verilen
etkiye dayal olarak alr. Bylece bir Raman kuvvetlendiricide, herhangi bir dalgaboyundaki pompalama
sonucunda sz konusu olan pompa dalgaboyundan yaklak olarak 80-100 nm kadar daha byk olan bir
dalgaboyunda sinyal kazanc salanr. C band ve L bandndaki sinyallerin Raman kuvvetlendirmesi iin 1400-
1500 nm blgesindeki yksek k gcne sahip pompa lazerleri gereklidir [2,5].

3. Uygulama
Bu blmde, ilk olarak OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile ekil 1(a)da yer alan ve besleme kayna olarak
srekli iaretli (CW, Continuous Wave) lazer dizisinin kullanld dzenek hazrlanmtr. 0.1 THzlik frekans
deiimi ile 192-194 THz arasnda alan ve her kanal 0 dBm gcnde olan 21 kanall lazer dizisinden ideal
oullayc yardmyla alnan sinyal, yariletken optik kuvvetlendiricinin giriine uygulanmtr. Giri sinyalinin
dalgaboyu, 1545.3-1561.4 nm arasndadr. Yariletken optik kuvvetlendiricinin injeksiyon akm 0.15 Adir.

(b)
(a) (c)
ekil 1. Optik kuvvetlendirici dzenekleri: a) Yariletken optik kuvvetlendirici dzenei, b) EDFA, c) Raman.

ekil 2de grld gibi, yariletken optik kuvvetlendiricinin en yksek kazanc, 1.55-1.56 m dalgaboyu
blgesinde elde edilmitir. Dual port WDM analyzer ile 21 farkl dalgaboyu iin dzenein kazan deerleri
izlenmitir. Optik kazancn dalgaboyuna gre deiiminin dier kuvvetlendiricilerle karlatrmal olarak
verildii ekil 8de grld gibi, yariletken optik kuvvetlendirici iin en yksek kazan, 9.3 dB olarak 192
THzde (1561.42 nm) elde edilmitir. Yariletken optik kuvvetlendiricide kazan, fiziksel yapsnn dnda
injeksiyon akmna baldr. ekil 1(a)daki dzenek iin, yariletken optik kuvvetlendiricinin injeksiyon akm
0.05-0.95 A arasnda deitirilerek 192 THz frekansndaki optik kazan aratrlmtr. ekil 3te grld gibi,
optik kazancn, yariletken optik kuvvetlendiricinin injeksiyon akm ile doru orantl olarak deitii
belirlenmitir.

Blmn ikinci aamasnda, optik kuvvetlendirici olarak ekil 1(b)de bulunan EDFA kullanlmtr. Katkl
fiberin uyarlmasn salayan 20 dBm gcndeki pompa lazeri, 980 nm dalgaboyunda almaktadr. Fiberin
boyunun 5 m olmas durumunda, optik k gcnn frekans bileenlerinin yer ald ekil 4te, optik kazancn,
1.55-1.56 m dalgaboyu arasnda saland grlmtr. Yariletken optik kuvvetlendirici ile
karlatrldnda, kazancn daha dar bir frekans bandnda saland ve ayn zamanda EDFAnn knda,
maksimum deeri -70 dBm olan grlt seviyesinin de olutuu gzlenmitir. ekil 8de EDFAnn optik
kazancnn sinyalin dalgaboyuna gre deiimi, dier kuvvetlendiricilerle birlikte verilmi ve maksimum
kazancn, 192 THzde (1561.42 nm) saland izlenmitir. ekil 5te EDFAnn optik kazancnn fiberin
uzunluuna gre deiimi izilerek EDFAnn uzunluunun da optik kazanc deitiren bir etmen olduu
gsterilmitir [6].
Blmn nc aamasnda, ekil 1(c)de grld gibi, Raman kuvvetlendiricinin giriine yine nceki
kuvvetlendiricilerde kullanlan 21 kanall optik giri sinyali uygulanmtr. Raman kuvvetlendiricinin pompa
lazeri, her biri 100 mW gcne sahip olan 1405-1457.5 nm dalgaboyu arasndaki 8 farkl optik sinyalden
olumaktadr. Kuvvetlendirici uzunluu ise 10 kmdir. ekil 6daki k sinyali incelendiinde, kazan bant
geniliinin daha geni bir alana yayld, grlt seviyesinin maksimum deerinin ise -70 dBm civarnda
olduu grlmektedir. Optik kazancn dalgaboyuna gre deiimi, ekil 8de dier kuvvetlendiricilerle birlikte
verilmitir. Raman kuvvetlendirici iin uzunluk deiimine gre 192 THzdeki optik kazancn deiimi ise ekil
7de bulunmaktadr.

ekil 2. Yariletken optik kuvvetlendiricinin k
sinyalinin dalgaboyu bileenleri.

ekil 3. Yariletken optik kuvvetlendiricide kazancn
injeksiyon akmna gre deiimi.

ekil 4. EDFA k gcnn dalgaboyu bileenleri.

ekil 5. EDFA optik kazancnn fiberin uzunluuna
gre deiimi.

ekil 6. Raman kuvvetlendirici k sinyalinin
dalgaboyu bileenleri.

ekil 7. Raman kuvvetlendirici uzunluunun
deiiminin optik kazanca etkisi.

ekil 8. Optik kuvvetlendiricilerin kazanlarnn dalgaboyuna gre deiimleri.

4. Sonular
Bu almada, optik haberleme sistemlerinde sklkla kullanlan optik kuvvetlendiriciler incelenmitir.
OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile ayr optik kuvvetlendirici dzenei kurulmu ve kazan analizi
yaplmtr. Yariletken optik kuvvetlendiricide, kazan bant geniliinin, dier kuvvetlendiricilere gre daha dar
olduu, dier bir ifadeyle, yariletken optik kuvvetlendiricide, optik kazancn dalgaboyuna gre deiiminin
dzgn bir salnm yapmad grlm ve bu durumun, yariletken optik kuvvetlendiricilerin, WDM
sistemlerinde tercih edilmemelerinin nedeni olduu aklanmtr. Yariletken optik kuvvetlendiricide injeksiyon
akm deiiminin, kazanc doru orantl olarak deitirdii grlmtr. Dier bir optik kuvvetlendirici tr
olan EDFAda ise, uygulanan optik sinyal iin, dalgaboyunun artmasnn, optik kazancn artmasn salad
belirlenmitir. Ayn zamanda yariletken optik kuvvetlendiricide nemsenmeyecek lde kk olan grlt
faktrnn, EDFA dzeneinde, -70 dBme ulat gzlenmitir. Ayrca fiberin uzunluunun artmasnn da,
EDFAnn kazancn artran bir etken olduu vurgulanmtr.

almada, son olarak Raman kuvvetlendirici irdelenmi ve bu kuvvetlendiricide de EDFAdaki gibi -70 dBm
maksimum grlt seviyesi olumutur. Uygulanan optik sinyalin dalgaboyunun artmas durumunda, optik
kazancn, EDFAda artarken, Raman kuvvetlendiricide azald izlenmitir. Fiber uzunluunun ise, EDFAda
olduu gibi, Raman kuvvetlendiricide de optik kazanc artran bir etmen olduu grlm ve EDFAda metre
boyutunda olan fiber uzunluunun, Raman kuvvetlendiricide kilometre boyutuna ulat belirlenmitir.

almada, WDM sistemlerinde, EDFA ve Raman kuvvetlendiricinin kullanlmasnn, yariletken optik
kuvvetlendiriciye gre daha iyi bir performans gsterdii anlalmtr. EDFA ile Raman kuvvetlendiriciyi ayran
iki parametreden birinin dalgaboyu olduu ve alma dalgaboyuna gre optik kuvvetlendirici trnn
belirlenmesi gerektii, dier parametrenin ise, kuvvetlendiricinin fiber uzunluu olduu sonucuna varlmtr.

Kaynaklar
[1]. Agrawal G. P., Fiber-Optic Communication Systems, Wiley Interscience, New York, 2002.
[2]. Keiser G., Optical Communication Essentials, McGraw-Hill Companies, 2004.
[3]. Temiz M., Impacts on the Confinement Factor of the Propagation Constants of Optical Fields in the Some
Semiconductor Devices, Laser Physics, 12(7), 989-1006, 2002.
[4]. Altner B. ve nverdi N. ., Erbiyum Katkl Fiber Kuvvetlendirici iin Kompleks Etkilerin Modellenmesi
ve Optimizasyonu, IV. letiim Teknolojileri Ulusal Sempozyumu (TUSEM 2009), Adana, 181-186, 15-16
Ekim 2009.
[5]. Duvarc ., Optik Kuvvetlendiricilerin Analizi ve Uygulamalar, Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi,
Elektrik-Elektronik Fakltesi, Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, stanbul, 2010.
[6]. Aka G. E., Arsan B., Koyuncu O. ve nverdi N. ., Erbium Katkl Fiber Kuvvetlendiricilerde
Performans Analizi, IEEE 17. Sinyal leme ve letiim Uygulamalar Kurultay (SU 2009), Antalya, 09-11
Nisan 2009.


N. zlem nverdi, N. Aydn nverdi*
stanbul
unverdi@yildiz.edu.tr

*stanbul Teknik niversitesi
Makina Mhendislii Blm
stanbul
unverdi@itu.edu.tr

zet: Bu almada, dalgaboyu blmeli oullayc, optik izolatr, erbiyum katkl fiber kuvvetlendirici (EDFA,
Erbium Doped Fiber Amplifier) ve optik dorultu kuplrnn kullanld bir optik haberleme sistemi
modellenmitir. Devre elemanlarnn karakteristik zellikleri aklanmtr. Optik haberleme sisteminin
tasarm srasnda gerekli olan parametreler gz nnde tutularak OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile k
gc deerlendirilmitir.

1. Giri
zellikle kaybnn azl ve band geniliinin byklne bal olarak kanal kapasitesinin byk olmas
nedeniyle iletiim teknolojileri arasnda tercih edilen optik haberleme sistemleri, her geen gn hzla
yaygnlamaktadr. Performans yksek olan optik haberleme sistemlerinde, iletim ortam olarak optik fiberler
kullanlmaktadr [1,2].

Optik haberleme sistemlerinde, dalgaboyu blmeli oullama (WDM, Wavelength Division Multiplexing)
mekanizmas kullanlarak optik fiber zerinden ift ynl iletiim yaplr ve veri kapasitesinin artmas
hedeflenir. Var olan sistemlerle uyumlu alan optik haberleme sistemlerinde, optik modlatr, optik izolatr,
optik kuvvetlendirici, optik dorultu kuplr, optik fiber sensr, optik sirklatr, optik reflektr, optik
zayflatc, optik filtre ve optik dedektr gibi devre elemanlar kullanlarak sistemin performansnn artmas
salanr [3,4]. Bu almada, OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile modellenen optik haberleme sisteminde, sz
konusu edilen optik devre elemanlarndan optik kuvvetlendirici olarak erbiyum katkl fiber kuvvetlendirici yer
alm ve knda optik dorultu kuplr kullanlarak sistem analiz edilmitir.

2. Erbiyum Katkl Fiber Kuvvetlendirici
Dalgaboyu blmeli oullamadan yararlanlan uzak mesafe optik haberleme sistemlerinde optik
kuvvetlendiriciler kullanlarak bir taraftan grlt optimizasyonu ile verimli bir optik iletiim yaplrken, dier
taraftan da maliyetin azalmas salanr. Bu nedenle optik kuvvetlendiriciler, uzak mesafe optik haberleme
sistemlerinde sklkla kullanlr. Optik kuvvetlendiriciler, erbiyum katkl fiber kuvvetlendirici, Raman
kuvvetlendirici ve yariletken optik kuvvetlendirici olarak snflandrlr.

Erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricide, erbiyum iyonlarnn yeterli seviyede pompalanmas gerekir. Kk
boyutlu ve yksek verimli olan ve 980 nm ile 1480 nmde alan lazer diyotlar kullanlarak pompalama yaplr.

Erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricinin alma prensibi, seviyeli atomik model ile aklanr. Kuvvetlendirici
verimli ise ikinci seviye uzun mrldr. kinci seviye, kuvvetlendirme geiinin st seviyesi, birinci seviye ise
alt seviyesidir. Kuvvetlendirme ileminin balayabilmesi iin birinci ve ikinci seviye arasnda younluk evirtimi
olmaldr. Younluk evirtimi iin toplam erbiyum younluunun en az yarsnn ikinci seviyeye uyarlmas
gerekir [5].

3. Optik Dorultu Kuplr
Optik dorultu kuplrnde, iki tane paralel, iki tane bklm veya biri dz, dieri ise bklm olan optik fiber
yer alr. Optik fiberlerin eksenleri arasndaki uzakln, alma dalgaboyuna gre ok kk olmas nedeniyle
evanescent alanlarn karlkl olarak etkileimi sz konusudur. Optik fiberler arasndaki karlkl kuplaj, Kuple
Mod Teorisi ve Pertrbasyon Teorisi nda incelenir. Optik fiberlerden birisindeki modun propagasyon
sabitinin, kuple konumdaki dier optik fiberde yer alan ayn veya farkl propagasyon sabitine sahip olan modun
etkisiyle deiimi analiz edilir.

Optik dorultu kuplr, bir kapsndan lazer veya LED ile beslenen ve dier kapsndan veri iletimi salanan
drt kapl bir devre elemandr. k kaplarndan alnan iaretler, sistemdeki devre elemanlarnn giri
kaplarna uygulanr. Sistemin kullanm amacna gre, uygun sonlandrma eleman kullanlarak kapya gelen
elektromagnetik dalgann absorbe edilmesi veya kullanlan sonlandrma elemannn empedansna bal olarak
verinin tamamnn ya da bir ksmnn yansmas salanr [1,2].

4. Optik Haberleme Sistemi
Bu blmde, optik haberleme sisteminin karakteristik zellikleri, OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile
incelenmitir [6]. ekil 1de yer alan srekli iaretli (CW, Continuous Wave) lazer dizisinin kullanld dzenek
hazrlanm ve 0.1 THzlik frekans deiimi ile 193.1-193.8 THz aralnda alan ve her kanal 0 dBm gcnde
olan 8 kanall lazer dizisinden ideal oullayc yardmyla alnan iaret, ideal izolatr ile 5 m uzunluundaki
erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricinin giriine uygulanmtr. Erbiyum katkl fiber kuvvetlendirici, gc 100
mW olan ve 980 nmde alan pompa lazer ile beslenmitir. Srekli iaretli lazerin birinci kanalndaki gcn
dalgaboyuna gre deiimi, ekil 2de grlmektedir.

ekil 1. Modellenen optik haberleme sistemi.

ekil 2. Srekli iaretli lazer dizisinin gcnn ekil 3. Dalgaboyu blmeli oullaycnn gcnn
dalgaboyuna gre deiimi. dalgaboyuna gre deiimi.

ekil 4. Dalgaboyu blmeli oullaycnn gcnn ekil 5. Erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricinin
zaman domenindeki deiimi. gcnn dalgaboyuna gre deiimi.

ekil 6. Optik fiberin gcnn dalgaboyuna gre ekil 7. Optik dorultu kuplrnn birinci k
deiimi. kapsndaki gcn dalgaboyuna gre deiimi.
Dalgaboyu blmeli oullaycnn kndaki gcn, dalgaboyuna gre deiimi ekil 3te ve gcn nsler
mertebesindeki zaman iinde azaldn gsteren deiimi ise ekil 4te verilmitir. ekil 5de erbiyum katkl
fiber kuvvetlendiricideki, ekil 6da ideal izolatrden sonra kullanlan ve 0.2 dB/kmlik kayb olan 50 km
uzunluundaki optik fiberdeki ve ekil 7de kuplaj katsays 0.5 olan optik dorultu kuplrnn birinci k
kapsndaki gcn dalgaboyuna gre deiimlerinde, gcn ve grltnn azald grlmektedir. Optik
dorultu kuplrnn ikinci k kapsndaki gcn, ekil 7 ile benzer zellik gsterdii belirlenmitir. ekil 5,
ekil 6 ve ekil 7ye gre, 1.55 m dalgaboyunda, grltnn maksimum deeri, erbiyum katkl fiber
kuvvetlendiricinin k kapsnda -62 dBm, optik fiberden sonra -72 dBm ve optik dorultu kuplrnn birinci
k kapsnda ise -76 dBmdir.

k gcnn, dalga blmeli oullaycda 9.021 dBm iken, erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricide 18.172
dBm, optik fiberde 8.172 dBm ve optik dorultu kuplrnn her iki k kapsnda 5.161 dBm olduu
belirlenmitir.

193.1 THz alma frekansnda, erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricinin kazancnn, fiberin uzunluuna gre
deiiminin grld ekil 8den fiberin uzunluunun artmasnn, kazancn artmasn salad, ancak optik
fiber uzunluunun 5 mden byk olmas durumunda, ayn hzl etkiyi gstermedii anlalmtr. ekil 9da yer
alan optik dorultu kuplrnn k kaplarnda gzlenen g deerlerinin kuplaj katsaysna gre deiimleri
ile kuplrn alma mekanizmasnn bir gstergesi olarak birinci k kapsndaki gcn azalrken, ikinci k
kapsndaki gcn artt grlmtr.

ekil 8. Erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricinin ekil 9. Optik dorultu kuplrnn gcnn
kazancnn fiberin uzunluuna gre deiimi. kuplaj katsaysna gre deiimi.

5. Sonular
Bu almada, OptiSystem 7.0 simlatr yazlm ile dalgaboyu blmeli oullayc, optik izolatr, erbiyum
katkl fiber kuvvetlendirici ve optik dorultu kuplrnn kullanld bir optik haberleme sistemi modellenerek
devre elemanlarnn karakteristik zellikleri gzlenmitir. Erbiyum katkl fiber kuvvetlendiricinin optik
kazancnn fiber uzunluuna gre artt, ancak optik fiber uzunluunun 5 mden byk olmas durumunda,
kazantaki hzl deiimin etkisinin azald grlmtr. Optik dorultu kuplrnn k kaplarnda gzlenen
g deerlerinin kuplaj katsaysna gre deiimlerinde, kuplrn alma mekanizmasn destekleyecek ekilde,
birinci k kapsndaki gcn azalrken, ikinci k kapsndaki gcn artt belirlenmitir.

Kaynaklar
[1]. Snyder A. W. ve Love J. D., Optical Waveguide Theory, J.W. Arrowsmith Ltd., Bristol, Great Britain, 1983.
[2]. nverdi N. ., Dz ve Bklm Optik Dalga Klavuzlarnn Karlkl Kuplajna Klavuzlanm Modlarn
Evanescent Alanlarnn ve Szntl Modlarn Etkisi, Doktora Tezi, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, stanbul, 1998.
[3]. Senior J. M., Optical Fiber Communications, Prentice Hall, Cambridge, 1992.
[4]. Sadiku M. N. O., Optical and Wireless Communications, CRC Press, New York, 2002.
[5]. Altner B. ve nverdi N. ., Modelling - Simulation and Gain Flattening Improvements for an Erbium
Doped Fiber Amplifier, International Symposium on Optomechatronic Technologies (ISOT 2009), Istanbul,
Turkey, September 21-23, 2009.
[6]. OptiSystem Component Library, Optiwave, 2008.

Bahattin TRETKEN, Koray SRMEL
TBTAK-UEKAE
Gebze-Kocaeli
bahattin@uekae.tubitak.gov.tr, koraysurmeli@uekae.tubitak.gov.tr,
T: +90 262 648 1232, +90 262 648 1991 F:+90 262 648 1100

zet: Yarkl dalga klavuzu antenleri dk yan kulakklara sahip olma, geometrik basitlik, gvenilirlik, dk
arlk ve retim kolayl gibi zelliklerinden dolay Sahil Gvenlik Radarlar, Seyir Radarlar ve zleme
radarlar gibi bir ok radar ve haberleme uygulamalarnda olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu
almada yarkl dalga klavuzu antenleri tasarm ve analiz yntemleri hakknda bilgi verilecek ve rnek
uygulamalarla yaplm almalar anlatlacaktr.

1. Giri
Dalga klavuzlarnn geni ya da dar yzeylerinde yarklar aarak oluturulan anten dizileri radar
uygulamalarnda sklkla kullanlmaktadr. Dorusal (yatay ya da dikey) polarizasyon gerektiren uygulamalarda
geni yzeydeki yarklar kenara paralel (Error! Reference source not found.a), dar yzeydekiler ise apraz
(Error! Reference source not found.b) olarak yerletirilmektedir. Uzunlamasna yerletirilen yarklarn dalga
klavuzunun merkezine olan uzaklklar deitike yarn besleme katsaysnn bykl deimektedir.
apraz yarklarda ise yarn as besleme katsaysnn bykln belirlemektedir. Geni yzeyde oluturulan
diziler ile dikey, dar yzeyde oluturulan diziler ile yatay polarizasyon elde edilmektedir [1].
Dalga klavuzunun geni yzeyine alan yarklarla oluturulan diziler dalga klavuzunun nasl sonlandrldna
bal olarak iki ana gruba ayrlmaktadr. Dalga klavuzu ksa devre ile sonlandrldnda duran dalga anten
dizisi, uyumlu empedans ile sonlandrldnda ise yryen dalga anten dizisi olumaktadr [2].

b
a
2l
n

x
n

w Dikey
Polarizasyon
Yatay
Polarizasyon
(a)
(b)
Alan izgileri
(c)
b
a
2w

ekil 1. Dalga Klavuzunun Dar ve Geni Yzeyine Alm Yarklar.
2. Duran Dalga Yarkl Dalga Klavuzu Antenleri
Dalga klavuzu ksa devre ile sonlandrldnda ierisinde duran dalga olumaktadr. Dizi elemanlar arasndaki
uzaklk dalga boyunun yars kadardr. Bu uzaklktan dolay oluan 180 lik faz fark, ardk elemanlarn dalga
klavuzunun merkezine gre ters ynde yerletirilmesinden dolay oluan 180 lik faz farkn sfrlamakta ve
elemanlar ayn fazda beslenmektedir. Dolaysyla ana hzme, dizi ekseninden lldnde 90 de
olumaktadr.

3. Yryen Dalga Yarkl Dalga Klavuzu Antenleri
Yarkl dalga klavuzunun bir kenar uyumlu yk ile sonlandrlp dier kenarndan beslendiinde, yryen dalga
olumaktadr. Yryen dalga dizilerinde yarklar ya dalga klavuzunun hep ayn yarsnda olacak biimde ya da -
duran dalga dizilerinde olduu gibi - ardk iki yark dalga klavuzunun farkl yarlarnda yer alacak biimde
yerletirilmektedir. Ana hzme, dizi ekseninden lldnde, ilk durumda, elemanlar arasndaki uzaklktan
bamsz olarak
RADAR ANTENLER ZEL OTURUMU (RA)

0
arccos( / ) k = (1)
ikinci durumda ise, yarklarn aralarndaki uzakla ek olarak, konumlarndan dolay oluan 180lik faz fark
nedeniyle

0
arccos
k kd

=

(2)

alarnda olumaktadr. ( ve k, srasyla, dalga klavuzunun iindeki ve dndaki yaylm sabitlerini; d ise, dizi
elemanlar arasndaki uzakl gstermektedir.)

3.1.Yryen Dalga Yarkl Dalga Klavuzu Dizi Tasarm
Dizi tasarmnn ilk aamas olarak, eleman saysnn (n), elemanlar aras uzakln (d) ve elemanlarn besleme
katsaylarnn (
s
V ) belirlenmesi gerekmektedir. Belirlenen besleme katsaylarn salayacak biimde her bir
yarn uzunluunun ve merkeze olan uzaklnn hesaplanmas gerekmektedir. Bunun iin ilk olarak yarklarn
tek bana karakterizasyonlarnn yaplmas gerekmektedir. Bu amala, tek bir yarn uzunluuna (l) ve dalga
klavuzunun merkezine olan uzaklna (x) bal olarak z admitansnn (
n
Y ) hesaplanmas gerekmektedir.
Bylece tasarm erileri elde edilir.

a
n
Y
2
a
Y
1
a
Y
e
Y

ekil 2. Yarkl Dalga Klavuzu Dizi Antenlerinin zmlenmesinde Kullanlan Edeer Devre.
Yarkl dalga klavuzu dizileri Error! Reference source not found.de gsterilen edeer devre kullanlarak
zmlenmektedir. Sonlandrma admitans olan
e
Y , yryen dalga dizileri iin dalga klavuzu admitansna eittir
(
0
G ).
a
n
Y her bir yarn hem izole durumdaki z admitansn hem de dier yarklarla etkileiminden dolay
oluan ortak admitansn ieren aktif admitans deeridir ve

cos cos
sin
sin
n n x
n
n
l kl x
f
kl a

=
2
2
0 1
sin
/ sin
s n
a b n m m
n nn n nm
s
n m n n
K f V kl
Z Z Z Z
Y G V kl
=
= + = +

(3)
olmak zere,

2
2
0
a
n n
a
n
Y K f
G Z
= (4)

bantsyla hesaplanr.
2
K dalga klavuzunun boyutlarna ve frekansa bal bir deer,
s
V her bir yark iin
nceden belirlenmi besleme katsaysdr.
Yryen dalga dizilerinin tasarmnda kullanlan temel denklem aadaki biimde ifade edilmektedir:

0 1 0 1
1 1 1 0
/ / /
sin sin cos ( / ) sin
a a s s
n n n n
n n n n n
Y G Y G V V
f kl f kl d j Y G d

=
+
(5)

Error! Reference source not found. ve Error! Reference source not found. denklemleri incelendiinde,
yarklarn besleme katsaylar ile aktif admitans deerlerinin birbirlerini karlkl olarak etkiledikleri
grlmektedir. Bu nedenle, yarklarn l ve x (uzunluk ve merkezden olan uzaklk) deerlerinin hesaplanmasnda
iteratif bir yntem kullanlmtr.
4.Dar Duvar Yarkl Dalga Klavuzu Antenleri
Dalga klavuzunun dar yzeyindeki yarklar yzey akmlarn kesintiye uratmak ve bylece mann olumasn
salamak iin belirli bir eim asna sahiptirler. Ayn zamanda yarklar rezonans uzunluuna ulaabilmek iin
dalga klavuzunun geni duvarlarnn ierisinde bir derinlie sahiptir. Kenar duvara alan yarklardan olan ma
eim as ayarlanarak kontrol edilmektedir.
Dar yzeye alm yarklardan oluan duran dalga beslemeli bir dorusal dizi iin eer dizi yeteri kadar byk
ise, her bir yarn aktif admitans yark, zde ekilde beslenen yarklardan oluan bir sonsuz dizi ierisinde yer
aldnda bulunan aktif admitans deeri ile ayndr. Bylece yarklarn aktif admitanslar deneysel olarak
bulunabilmektedir.
lk olarak eit boyda ve zt (pozitif ve negatif) eim alarna sahip aralarndaki mesafe 2
g
h olan N adet
yarktan oluan bir dorusal dizi oluturulur. Dizide son yarktan 4
g
h sonra bir ksa devre sonlandrma yer
almaktadr. Beslemeye en yakn olan yark iletken bir bant ile kaplandktan sonra dizinin normalize edilmi giri
admitans llr. Daha sonra iletken bant kaldrlr ve lm tekrarlanr. ki lm arasndaki fark merkez
yarn aktif admitans deeridir.
Alternatif olarak N yarktan oluan bir dizi iin u varsaym yaplabilir,

( )
0 0
,
1
a
in
Y Y
G N G
=
l
(6)

Yarklarn rezonans uzunluklar ve rezonans endktas deeri ise,

( )
( )
2
0
0
, /
, /
a res
s
res n n
n
s a res
m res m m
G G
V
V G G

=

l
l
(7)

forml ile hesaplanr.
Eer aklk dalm biliniyorsa (7) numaral denklem kullanlarak btn yarklarn a ve uzunluk deerleri
belirlenebilir. Tek bir zm bulabilmek iin giri admitansnn belirlenmesi gereklidir. Bu deer,

( )
1
,
1
a res
N
res n n
o n
G
G
=
=
l
(8)

biimindedir.
(7) ve (8) numaral denklemler ile tam bir tasarm gerekletirilebilir.

5.Dar Duvar ve Geni Duvar Yarkl Dalgaklavuzu Tasarm rnekleri
Bu almada dalgaklavuzunun dar duvarna alm olan ve 36 adet yarktan oluan bir dizi anten tasarm
gerekletirilmitir. Tasarlanan dizi anten 10.7 GHz frekansnda almaktadr. Yan kulakk seviyelerini
bastrabilmek amacyla Taylor dalm kullanlmtr. Dizinin ma diyagram ekil 3te verilmitir.
Dalgaklavuzunun geni yzeyine alm olan yarklardan oluan bir dizi tasarm gerekletirilmitir. Bu dizi
52 adet elemandan olumaktadr. Dizinin elemanlar aras mesafe 3 cm olarak seilmi ve 1,5lik hzme
genilii elde edilmitir. Yan kulakk seviyeleri Taylor dalmm kullanlarak -30 dB seviyelerine ekilmitir.
Dizinin ma diyagram ekil 4te gsterilmektedir.


ekil 3. Dar Kenar Yarkl Dalgaklavuzu Anteni Ima Diyagram.

-10
[
d
B
]

WASPNET
Tasarm Yazlm
0
-20
-30
-40
-50
-60
-70
-80
15 30 45 0 60 75 90 105 120 135 150 165 180
[derece]

ekil 3. Geni Kenar Yarkl Dalgaklavuzu Anteni ma Diyagram.
Kaynaklar
[1] B. Tretken, L. Alatan, F. Yayl, Radar Antenleri-I: Yarkl Dalgaklavuzu Antenleri TBTAK UEKAE
Dergisi, Cilt 1 Say 1, Eyll 2009.
[2] R.S. Elliott, Antenna Theory and Design. New York: IEEE Press, 2003.
Bahattin TRETKEN, Erkul Baaran, M. Eyyp GRCAN, Eren AKKAYA
TBTAK-UEKAE
Gebze-Kocaeli
bahattin@uekae.tubitak.gov.tr, erkul@uekae.tubitak.gov.tr , eyyupgurcan@uekae.tubitak.gov.tr,
erenakkaya@uekae.tubitak.gov.tr
T: +90 262 648 1232, +90 262 648 1663, +90 262 648 1996, +90 262 648 1995 F:+90 262 648 1100
zet: Yanstc antenler, dk maliyet ve yksek kazanlarndan dolay haberleme, mikrodalga, radar ve
radyoastronomide olduka youn kullanm alanna sahiptir. Bu tip antenlerin analiz ve tasarmnda genellikle
yksek frekans teknikleri olan n temelli geometrik optik ve dalga temelli fizik optik kullanlmaktadr.
Bu almada, yanstc antenlerin eitleri incelenmi ve tasarmnda dikkat edilmesi gereken hususlara
deinilmitir. Yanstc anten analiz probleminin zmnde kullanlan yksek frekans teknikleri, bu tekniklerin
baarsz olduu noktalar ve bu noktalardaki dzeltme tekniklerinin anlatm gerekletirilmitir. X bandnda
alan merkez beslemeli yanstc modeli oluturularak anlatlan yksek frekans teknikleriyle gerekletirilen
analiz sonular karlatrmal olarak verilmitir.
1.Giri
Bir yanstc anten temel olarak, elektromanyetik (EM) enerjiyi yayan bir besleme birimi ve bu enerjiyi daha
byk bir akla tayan bir veya birka yanstc yzeyden oluur. Yanstc antenin basit ya da ofset,
Cassegrain, Gregorian ve oklu yanstclar gibi birok eidi vardr. Genel olarak ma diyagram, yanstc ve
besleme tipine gre gruba ayrlr.
Ima diyagramna gre yanstc antenler; kalem hzme, oklu kalem hzme, ekillendirilmi hzme,
polarizasyona duyarl hzme olmak zere snflandrlabilir. Kalem hzme yanstclar, radar uygulamalarnda ve
noktadan noktaya mikrodalga haberlemesinde geni bir biimde kullanlr. Radar, uzay aralar ve uydu
yaynlarnda kullanlan yanstclarn ekillendirilmi hzmelere sahip olmas istenir. Gkbilimciler, EM
dalgalara ait kaynaklarn polarizasyon karakteristikleri ile ilgilendiklerinden polarizasyon ayrt edici yanstc
antenlere ihtiya duyarlar. [1]
Yanstc antenler, yanstc yzeyin ekline ve yanstc yzey saysna gre eitli snflara ayrlr. Yanstc
yzey bir paraboloidin kesitinden oluuyorsa parabolik yanstc, birden fazla yanstc yzey kullanlyorsa (ana
ve yardmclar olmak zere) oklu yanstc diye adlandrlr. iftli yanstclarda yardmc yanstc bir
hiperboloidden kesilerek oluturulmu ise Cassegrain, elipsoidden oluturulmu ise Gregorian yanstc adn
alr. yanstcl sistemlere ise Nasmyth sistemleri ad verilir. Hzme taramada ve oklu hzme sistemlerinde
antenin akl besleme sistemi tarafndan perdelenebilir. Kazantaki dmenin yan sra yan kulakk dzeyleri
de kabul edilemez derecede yksek deerlere kabilir. Bunu nlemek amacyla ofset besleme yntemi
gelitirilmitir. [1]
Yanstc anten beslemesi olarak, genellikle dalga klavuzu ve huni anten (dikdrtgen, dairesel, trtkl, konik
vb.) tercih edilmekle birlikte, EM dalgalar yanstc yzeye ynlendirebilecek herhangi bir anten de
kullanlabilir. Tek mod besleme, karma mod besleme olarak snflara ayrlabilir.
2.Tasarm Kriterleri
Radar uygulamalarnda kullanlan yanstc antenler hem alc hem verici olarak kullanlabildiinden,
yanstcy besleyen sistem olduka nem kazanmaktadr. Besleme sistemi; verici konumdayken yksek verime
ve olduka dk apraz polarizasyona; alc konumda ise, yanstc tarafndan alnan ve odak noktasna
gnderilen EM dalgalarn tamamn alacak kazanca ve hzme geniliine sahip olmaldr. Besleme tasarmnda
dikkat edilmesi gereken nemli noktalar u ekilde sralanabilir:
Yanstc yzeyin tamamnn beslemeden kan dalgalarla aydnlatlmas.
Yanstc kenarlardan en az tama (spillover) olacak biimde besleme yeri ve eklinin belirlenmesi.
Dk apraz polarizasyonun salanmas.
Dk yan kulakk dzeylerinin salanmas.
Beslemenin en az perdeleme yapacak biimde konumlandrlmas.
Kalem hzme elde etmek amacyla gelitirilmi tek beslemeli 4 temel yanstc anten yaps mevcuttur.
Bunlar merkezi tek beslemeli antenler, ift yanstcl antenler ve bu yaplarn ofset edeerleridir. Bu yaplarn
her birinin kendine zg stnlkleri mevcuttur. [1] Kalem hzme yaplarnn kullanld yanstc anten
tasarmlarnda
yksek verimlilik,
dk apraz polarizasyon,
dk yan kulakk dzeyi,
besleme iin dk duran dalga oran
gereksinimleri dikkate alnmaldr.
Basit tek beslemeli, tek yanstcl antenlerde yap, dalga boyuna gre ok kk olmad srece, yanstc
yzey olarak parabolik yzey kullanlmaldr. Bu ekilden uzaklalrsa aklkta basit bir besleme ile
dzeltilemeyecek faz hatalar oluur. Dolaysyla nden beslemeli yksek verimli anten retimi, byk lde
besleme tasarmna baldr. Bununla birlikte, ift yanstcl antenler daha fazla esneklik sunmaktadr.
Yan kulakk dzeyi, genel hzme ekli zerinde ok etkili olup yksekliklerinin snrlandrlmas gerekir.
Eksenel simetrik sistemlerde yakn yan kulakklarn olumasnn nedeni, ana yanstc aklnn merkezindeki
engellemeler ve yanstc kenarlarndaki aydnlatma genliidir. Engellemenin artmas verimlilii drd iin
merkezi engeli olabildiince kk tutmak yararldr. ift yanstcl sistemler yaps gerei, verimlilik ve yan
kulakk dzeyleri arasnda denge kurulmas iin gerekli tasarm esneklii stnlne sahiptir.
Antenin arka yzndeki ma, yani ana yanstcy geen tamalar ortam aydnlatr. Bu arka malar, en
geni grlt kaynadr. Dk duran dalga oran, dk grltl sistemler iin nemli bir gereksinimdir.
Yansma katsaylarndaki gereksinimleri karlamak iin besleme dikkatli bir biimde tasarlanmaldr.
3.Yanstc Anten Tasarmnda Kullanlan Yksek Frekans Teknikleri
Elektromanyetik modelleme tekniklerinde ve tekniklerin en nemli snrlayc etkeni olan bilgisayar
teknolojisindeki hzl geliime ramen yanstc anten tasarmna ynelik yksek dorulukta hzl sonu veren
analitik veya saysal tek bir yntem mevcut deildir. Yanstc anten tasarmnda gelitirilen yntemler, analitik
ve saysal tekniklerin melez kullanm zerine younlamtr. zmleme iin gelitirilmi yntemlerin banda
hzl yaklak zmler veren yksek frekans teknikleri gelmektedir. [2]-[3] Bunlar Snell yasasna dayanan GO
ve GKT, yzey akmlarnn toplamna bal olarak alan hesaplamas salayan FO ve FKT ve aklk alanlar
kullanlarak alanlarn hesaplanmasna dayanan aklk alan yntemidir. Yksek frekans tekniklerinin yanstc
anten tasarmndaki tercih nceliini, anten parametrelerinin antenin kullanld uygulamadaki nemi
belirlemektedir. ekil 1de hangi anten parametresi iin hangi yntemin yksek dorulukta zm verdii
grlmektedir.
ekil 1 Yanstclar iin krnm zm teknikleri
Geometrik Optik; n yansma ve krlmasnda geerli olan optik kurallarnn ok yksek frekansl
dalgann yansma, krlma ve krnmnda geerli olduu varsaymna dayanmaktadr. GOda alanlar blgesel
olarak dzlem dalga gibi davranr ve glge snrlarnda sreksizdir. Glge blgesinde alan bulunmad
varsaylmaktadr. GOnun en byk ihmalini bu durum tekil etmektedir. Geometrik Optiin ihmallerinden
kaynaklanan hatalarn giderilmesi amacyla Keller 1953 ylnda GKT yntemini ortaya koymutur.
Fiziksel Optik, ok yksek frekansl dalgalarn sac yzeylerden yansma veya krlmasna ilikin
zmlemelerde kullanlan dalga temelli bir tekniktir. Salad zm teknii admdan olumaktadr: Birinci
adm gelen alann sac cisim zerinde oluturduu akmlarn hesaplanmas, ikinci adm, bu akmlar tarafndan
nan alann hesaplanmas, nc adm ise toplam alann hesaplanmasdr. FO alanlarnn doruluunun
artrlabilmesi iin zellikle krnm etkisinin nemli olduu ksmlardaki akmlarn doruluunun artrlmas
gerekmektedir. Ufimtsev yzey kenarlarnda aydnlanma ve glge blgelerinin snrlarndaki yzey akmlarnn
sreksizlii gibi krnm etkilerini hesaba katan dzeltmeleri iererek yzey akmlarn hesaplam ve bylece
FKT yntemini FOnun bir uzants olarak gelitirmitir.
4.rnek Uygulama
alma kapsamnda X bandnda alan, nden eksenel beslemeli, piramit huni ile aydnlatlm bir
parabolik yanstcnn tasarm yaplmtr. Anten isterleri olarak en fazla 3.5 yar g hzme geniliine sahip,
yan kulakk dzeyleri 20 dBden dk ve hzla azalan bir ma diyagram istenmektedir. Antenin tasarm
aadaki kazan formlleri kullanlarak yaplmtr. [4]
2
4 A D
G

(1)
26000
E H
G

(2)
Formllerde grlen G kazan, A antenin aklk alan, dalgaboyu, anten verimlilii, D parabolik
yanstcnn ap,
E
ve
H
dey ve yatay dzlem hzme genilikleridir.
Antenin tasarm modeli ekil 2de gsterilmitir. Yanstc antenin beslemesi olan piramit huninin aklk
boyutlar, 0,702x0,939 dalgaboyu; yanstcnn ap 19,82 dalga boyu ve odak uzakl 7,533 dalga boyudur.
Yaplan tasarm fiziksel optik yntemi ve ok-dzeyli Hzl ok-kutup (H) yntemi (multi-level fast
multipole method, MLFMM) ile zmlenmitir. Yanstc antenin yar g hzme genilii 3,5, en yksek yan
kulakk dzeyi 28.6 dB, kazanc ise 32,8 dBdir. Bu deerlere gre tasarlanan anten bir eit kalem hzmeli
yanstc antendir. Elde edilen ma diyagramlar ekil 3de karlatrmal olarak verilmitir. H yntemi,
akm tabanl tam dalga zmne dayandndan fizik optik tekniine gre doruluu daha fazladr. [5-6]
5.Sonu
Bu almada yanstc antenlerin eitleri incelenerek tasarmda dikkat edilmesi gereken hususlara
deinilmitir. Yanstc anten tasarmnda kullanlan yksek frekans tekniklerinden bahsedilerek kalem hzmeli
yanstc anten iin rnek bir tasarm yaplm ve zmleme sonular verilmitir.
Kaynaklar
[1] P. J. B. Clarricoats ve G. T. Poulton, High-efficiency microwave reflector antennas a review, Proc.
IEEE, vol. 65, no. 10, sayfa 14701504, Kasm 1977.
[2] G. Franceschetti ve A. Mohsen, Recent developments in the analysis of reflector antennas. A review, IEE
Proceedings of Microwaves, Antennas and Propagation, vol. 133, issue 1, sayfa. 65 - 76, ubat 1986.
[3] G. Ahmad ve S. A. Mohsin, High frequency techniques for reflector antenna analysis, Third International
Conference on Electrical Engineering, ICEE '09, sayfa. 1 - 6, 9-11 April 2009.
[4] Warren L. Stutzman, Estimating Directivity and Gain of Antennas, IEEE Antennas and Propagation
Magazine, vol. 40, no. 4, Austos 1998.
[5] B. TRETKEN, E. BAARAN, M. E. GRCAN, E.AKKAYA, F. YAYIL, Radar Antenleri-2: Yanstc
Antenler, UEKAE dergisi, Say:02, Ocak-Nisan, 2010.
[6] B. TRETKEN, E. BAARAN, E. AKKAYA Radar Antenleri-3: Yanstc Anten Analizinde Yksek
Frekans Teknikleri, UEKAE dergisi, Say:03, Mays-Eyll, 2010.
ekil 2. Tasarm modeli
ekil 3. Yanstc anten ma diyagram

Radar Anten lmleri
TBTAK UEKAE ANTEN TEST VE ARATIRMA MERKEZ KABLYETLER

Bahattin TRETKEN
TBTAK-UEKAE Gebze-Kocaeli
bahattin@uekae.tubitak.gov.tr
T: +90 262 648 1232 F: F:+90 262 648 1100

zet: kinci dnya sava yllarnda anten karakteristiklerini karmak amacyla deiik yntemler
gelitirilmitir. Temel yntemlerle, anten ma diyagram, giri empedans, kazan ve ynlendiricilik gibi
paremetreler llebilmi ve telekominikasyon ve radar uygulamalarnda kullanlmaya balanmtr. 1960
yllarda ise anten lmlerine zel yeni sistem ve cihazlar gelitirilmeye balanmtr. Bu sistemler genel olarak,
anten lm ortamlar, pozisyonerler, patern kaydediciler, iaret reteleri, anten lm satndartlar, otomotik
kontrol sistemleri, 2D-3D patern dnm yapan hzl hesaplayclar..vb dir. Antenlerin lld yerlere
anten lm (antenna ranges) alan denir. Bunlar ikiye ayrlr. Kapal ortamlar (i, tam yansmasz odalar )
veya ak (d, ak saha test alanlar) ortamlar. Anten rnt lmleri, uzak alan ve yakn alan olmak zere
ikiye ayrlr. Yakn alan lmleri, antenin yakn alannda llen genlik, faz ve polarizasyon verisinin analitik
teknikler kullanlarak uzak alan verisine evrilmesi ile olur. Bu lmler iyi tanmlanm bir yzeyde (dzlemsel,
silindirik, kresel, elliptik silindir, koni,..vb), belirli admlarla elektrik alann teetsel bileenin genlik ve faznn
llmesidir. Bu veri dzlemsel, silindirik veya kresel yzeyin asal spekturumunun hesaplanmasnda
kullanlr bu ise antenin yan asal dalm ile uyumlandrlr. Buna modal alm ad verilir.Uzak alan
lmleri ise antenin uzak alan snrnn saland bir mesafede genlik paterninin karlmas iidir. Ayrca
yaklak uniform dzlemsel dalgalarn elde edildii Toplu Menzil lm alanlar (Compact Antenna Test Range)
antenlerin patternlerin lld dier bir ortamdr. Her iki ortamda herhangi bir dnm szkonusu deildir.
Bu almada anten parametreleri zerine yaplan lm yntemleri, hesaplama teknikleri, kullanm yerleri,
hata bteleri verilecektir. Ayrca TBTAK UEKAE de kurulmas devam eden Anten Test ve Aratrma Merkezi
(ATAM) kabiliyetleri anlatlacaktr.

1. Giri
E, elektrik alan, H, magnetik alan gstermek zere, bir antenden yan alan komleks poyting vektr ExH
*
ile
ifade edilir ve bu ifade antenin yaknnda imajiner (sanal) bir deere sahiptir ve antenden uzaklatka hzl bir
ekilde azalr [1]. Bu durum anten etrafnda 3 deiik alan blgesinin olumasna sebeb olur. Reaktif yakn alan,
Poynting vektrnn reaktif (ma yapmayan) olduu blge olup, kaynan hemen yaknnda balar ve

/2 ye
kadar devam eder. Burada alann btn komponentleri 1/r den olduka hzl olarak azalr. Reaktif yakn alann
hemen tesinde yan yakn alan balar ve D antenin en byk boyutu olmak zere 2D
2
/ ya kadar devam
eder. Bu blge ise kendi iinde iki ana blgeye ayrlrki birisi D
2
/4 ya kadar olan blge olup burada alan
bileenleri 1/r den olduka hzla azalr ve r ye olduka bamldr. Dier blge ise D
2
/4<r<2D
2
/ arasnda
olan blgedir, alan bileenleri 1/r orannda azalr ve r ye baldr.Burada ma rnts, antenin aklndaki
alan dalmnn Fourier dnm ile bulunur. Faz hatas 22.5
0
olup r olduka sfr deerini alr. Bu blge
Fresnel blgesi diye adlandrlr. Iyan yakn alann hemen tesinde uzak alan balar (ekil 1.)Burada
Poynting vektr gerel (real) bir deer alr ve iki komponenti bulunur. Alan 1/r ile azalr ve ma rnts r
den bamszdr. Bu blgedeki yan alan da 22.5
0
den daha az bir hatayla anten aklndaki alan dalmnn
Fourier dnmyle hesaplanr.

Yakn Alan
Iyan Yakn Alan
Iyan Uzak Alan
/
2

2
D
2
/

v
e
y
a

1
0

ekil 1. Ima blgeleri ekil 2. Anten Parametreleri

2. Anten Parametreleri ve lmler
Bir antenin hangi parametrelerini leriz? Bir antende, giri portu, (geriye dn kayb, vSWR, S parametreleri ),
ma rnts, (ana, yan ve arka kulakklar, sfr noktalar, fark rnts, hzme ekli, hzme genilii,
verimlilik, ynlendiricilik/kazan, ana hzme bak yn) ve polarizasyon (lineer,dairesel ve apraz/ayn) olmak
zere ana lm gerekletirilir (ekil 2.) Polarizasyon, elektirk alan vektrnn izdii eriyi ifade eder.
Polarizasyon lineer, dairesel ve eliptik olmak zere e ayrlr. Giri empedans, antenin giri terminalindeki
gerilim ile akm arasndaki oran belirler, ve eer antende iyi uyumlandrma szkonusu deilse, duran dalgalar
oluacaktr. Ynlendiricilik, bir antenin belirli bir yndeki ma iddetinin, izotropik bir kaynan ayn ma
gc iin oluturduu ma iddetine oran olarak tanmlanr. Kazan ise en genel anlamda verimlilikle
ynlendiriciliin arpmna eittir. Ima rnts bir antenin uzaysal koordinatlarda (,) ma zelliklerini
gsterir. Anten grlt scakl, istenilen frekanstaki anten tarafndan alnan grlt gcn tanmlayan bir
ldr.Anten grlt gc, genel olarak KTaB ifade edilir, burada K Boltzman sabitini, Ta anten grlt
scakln B ise sistemin band genilii gsterir. G kazanc, T alc sistemin Kelvin biriminden grlt gcn
gstermek zere G/T oran da nemli bir parametre olarak karmza kar ve anten tarafndan alnan iaret
grlt oranyla orantl bir deerdir.

3. Anten lmleri
Antenlerin lld yerlere anten lm (antenna ranges) alan denir. Bunlar ikiye ayrlr. Kapal ortamlar (i,
tam yansmasz odalar ) veya ak (d, ak saha test alanlar) ortamlar. Anten rnt lmleri, uzak alan ve
yakn alan olmak zere ikiye ayrlr [2]. Yakn alan lmleri, antenin yakn alannda llen genlik, faz ve
polarizasyon verisinin analitik teknikler kullanlarak uzak alan verisine evrilmesi ile olur. Bu lmler iyi
tanmlanm bir yzeyde (dzlemsel, silindirik, kresel, elliptik silindir, koni,..vb), belirli admlarla elektrik
alann teetsel bileenin genlik ve faznn llmesidir. Bu veri dzlemsel, silindirik veya kresel yzeyin asal
spekturumunun hesaplanmasnda kullanlr bu ise antenin yan asal dalm ile uyumlandrlr. Buna modal
alm ad verilir. Uzak alan lmleri ise antenin uzak alan snrnn saland bir mesafede genlik paterninin
karlmas iidir. Ayrca yaklak uniform dzlemsel dalgalarn elde edildii Toplu Menzil lm alanlar
(Compact Antenna Test Range) antenlerin patternlerin lld dier bir ortamdr (ekil 3.) Her iki ortamda
herhangi bir dnm szkonusu deildir.

ekil 3. Anten lm Sahalar (d saha, yer ortam, yansmasz toplu menzil alan ve yakn alan lm sistemi

A) Ima rnts lmleri- Yakn Alan ve Uzak Alan lmleri
a) Dzlemsel Yakn Alan lm Sistemi:
En yaygn olarak kullanlan bu yntemde test altndaki anten verici olarak kullanlr.Yaklak 3 uzaklkta ki
dzlemsel aklkta alc prob 0.25 aralklarla, tarama alann tamamn tarayarak her admdaki genlik ve faz
bilgisini alcya ulatrr. Bu ilem her iki polarizasyon iin tekrar edilir. Alnan bu deerlerden asal spektrum
verisi elde edilir.

O: AUT koordinat sistemi
O:Prob koordinat sistemini
S
0
: AUT Port
S
0
: Prob Portu
a
0 :
Kompleks genlik (AUT portuna gelen)
b
0 :
Kompleks genlik (AUT portundan giden)
a
0
: Kompleks genlik (Prob portuna gelen)

b
0
: Kompleks genlik (Prob portuna gelen)

a(K): Kompleks genlik (AUT kenar aklktan gelen)
b(K): Kompleks genlik (AUT kenar aklktan giden)
a
(K): Kompleks genlik (Prob kenar aklktan gelen)

b
(K): Kompleks genlik (Prob kenar aklktan giden)

F : Empedans uyuymsuzluu faktr
10 t
r
(K):AUT dzlemsel veri fonksiyonu
'
02 ( ) s K
uur
uur
: Prob dzlemsel dalga al fonksiyonu
( )
x y
i k x k y
i d
e e
+
: Prob dntrme faktrleri dzlemde
ekil 4. Dzlemsel Salma Matrisi Gsterimi

Sonra probdan kaynaklanan hatalarn giderilmesi iin prop calibrasyon verisi ile birletirilir ve elde edilen yeni
spektrum verisinin Fourier dnm alnarak uzak alan ifadesi elde edilir. Dzlemsel yakn alan hesaplamalar
ilk defa David Kerns tarafndan ortaya konulan Salma matris teorisi (Scattering Matrix Theory) kullanlarak
yaplmaktadr. Bu teoriye gre anten (antenna under test -AUT) ve prob verici, alc ve sac
zellikleri salma matrisi ile tanmlanabilir [3] (ekil 4) . oklu yansmalarn ihmal edildii dzlemsel iletim
eitlii;
( )
' '
10 02
0 0
( , , ) ' ( ). ( )
x y
i k x k y
i d
x y
b x y d F a t K s K e e dk dk
+
=
uur
r uur uur
(1)
dir. Bu eitlie prob ma rnts ve polarizasyonundan kaynaklanan dzeltme faktrlerinin eklenmesi
gerekmektedir. Prob dorulamas; prob polarizasyonu probun ana demetine etkisi olduka az olup, yakn alan
lm verisine katksda azdr.

b) Silindirik ve Kresel Yakn Alan lm Sistemi
Anten ve prob arasndaki kuplaj, silindirik ve kresel modlarda anten mas ile prob karlk katsaylar arpm
ile elde edilebilir. Bu analitik karm Yaghjian ve J.Hansen tarafndan yaynlanan kitaplarda detayl olarak
mevcuttur. Genel olarak silindirik ve kresel uzak alan ifadeleri srasyla,

Im
2
( , , ) sin ( ) [ ( cos )]
ikr
m
m
m
ke
r i T k e
r
E (2)
Im
1
( , , ) ( ) [ ( ) ( )]
ikr n
n E M
nm nm nm nm
n m n
ike
r i T M T N e
r
= =
= +

E (3)
Burada;
2
1 Im
0 0
0
1
( ) ( , ) ( , , )
2
i z
m m t
T H E z e e d dz

=

(4)

Silindirik ve kresel lm sisteminde prob veri noktalar lineer koordinatlarda /2 den , asal koordinatlarda
ise R anten ap olmak zere /[2(R+)] dan az olmaldr.

c) lm Hatalar
Prob konumlandrma, prob yeri, prob vibrasyonu analiz yoluyla tesbit edilen hatalar olup yan kulakklara etki
ederler. AUT ve prob hizalama, anten ana hzmesinin doruluuna etki eder ve analiz yoluyla tesbit edilen dier
bir hatadr. Prob kazancndaki hata, llen antenin kazancndaki hataya, prob hzme doruluu, prob rnts,
probe sacl yan loblara etki eden hatalardandr. Odann sacl, sznt, scaklk, dinamik aralk, faz ve
genlik hatalar lm yoluyla belirlenen hatalardr. Bunlardan bir ou yan lob seviyeslerine etki etmektedir.
Dier hatalar ksmna ise, empedans uyumsuzluu, prob ve AUT oklu yansmalar, ortam scaklk, nem ve st
ste binmi zgara kulakklar dan kaynaklanan hatalardr.

d) Uzak Alan lmleri
Uzak alan lmleri, AUT nin uzak alannda gerekletirilir. Bir antenin uzak alan en genel ifadesiyle D
antenin en geni boyutu olmak zere 2D
2
/ da oluur. Ancak hesaplamalar ve deneyler gstermitirki bu mesafe
uzadka dzlemsel dalgadaki faz hatas decek ve antenin ana lobuna yakn sfr noktalar ve yan loblar daha
belirginleecektir. Ancak pratikte bu kadar mesafelerde lm yapmak pek mmkn deildir. Uzak alan
lmleri vadi eklindeki iki tepeye yerletirilmi kuleler yardmyla yaplr. Verici tarafta, verici anten ve
kaynak, alc tarafta ise alc anten, alc, pozisyon kontroluru, kaydedici ve her iki taraf senkronize eden uzaktan
kontrol birimi mevcuttur. Alc hassaiyetine gre gbtesi yaplmaldr. rnein -60dB yan kulakk seviyesi ,
0dBm ma gcne karn, -100dBm hassasiyete sahip bir alc ve 38dB anten kazancna sahip bir antenle
izlenebilir. Uzak alan lm hatalar: -niform olmayan genlik ve faz -yansmalar -Cihaz doruluu-dier (test
anteni sapmas, giriim, kaynak polarizasyonu,..vb) Bu hatalarn sebep olduu sonular ekil 5de gsterilmitir.
Polarizasyon lmleri iin, drt deiik yntem mevcuttur. Bunlar; polarizasyon rnt metodu, kaynak dng
methodu, oklu genlik bileeni metodu ve faz genlik metodu (ekil6).

B) Kazan lmleri:
Anten kazan lmleri iin ANSI C.63.5 standartnda belirlenen yntemler ve alternatif bir takm metodlar
mevcuttur . Bunlar genelde Friis iletim formlne dayanan yntemler olup, referans anten metodu, iki anten
metodu ve anten metodu diye ayrlr. anten metodunda referans bir sahada, antenlerin ikier ikier
eletirilerek ayr saha zayflatma deerleri elde edilir ve bu deerlerden 3 ayr eitlikte bilinmeyen kazan
ifadeleri bulunur. Kazan lmleri antenlerin azimut ve elevasyon yarm g hzme genilikleri llerek
analitik olarak ynlendiricilik kazanc elde edilebilir. Bu eitlikler; 0
4
( ) ( ) 20log( ) 10log( )
A dB B dB AB
r
P r
G G
P
+ =
,
0
4
( ) ( ) 20log( ) 10log( )
A dB C dB AC
r
P r
G G
P
+ =
, 0
4
( ) ( ) 20log( ) 10log( )
B dB C dB BC
r
P r
G G
P
+ =
, eklindedir.
4.Anten Test ve Aratrma Merkezi (ATAM)
TBTAK-UEKAE kendi bnyesindeki projelere, gerekse lkemizin eitli kurum ve kurulularnda, zel
sektrde ihtiya duyulan anten ihtiyalarna tasarm ve lm seviyesinde hizmet vermektedir. Bu alanda
kazand tecrbe ve bilgi birikimi sayesinde ok yakn gelecekte lkemizin zorunlu ihtiyac olan akredite hassas
bir Anten Test ve lm Laboratuvarnn oluturulmasn kanlmaz grm ve bundan yola klarak
TBTAK UEKAEnin bnyesinde yer almas nerilen Anten Test ve Aratrma Merkezi (ATAM), altyap
proje tasars hazrlanm ve DPT den proje destei salanmtr. Proje tasars oluturulurken yalnzca kurum ii
ihtiyalar deil, lkemizde benzer faaliyetlere de belirli standartlarla uyumlu hizmet ve destek vermek hedefi gz
nnde bulundurulmutur. ATAM kompleksinde yer almas planlanan 3 ana blm; Dzlemsel Yakn Alan
(Near Field Antenna Measurement) lm, Kresel Yakn Alan (Spherical Near Field Antenna Measurement),
Uzak Alan lm (Far Field Antenna Measurement) ve Toplu Menzil lm (Compact Range)
laboratuarlardr. Ayrca burada tasarm ve gelitirme grubunun da yer alaca blmler ve bir adet de
Elektromekanik Laboratuar olacaktr (Tablo 1).

Tablo 1. ATAM Altyaps Teknik zellikleri
5.Sonu:
Bu almada anten parametreleri zerine yaplan lm yntemleri, hesaplama teknikleri, kullanm yerleri, hata
bteleri ksaca verilmitir.
Kaynaklar
[1] C. A. Balanis, Antenna Theory Analysis and Design, 2th ed. New York: John Wiley & Sons, INC. 1982.
[2] G. E. Evans, Antenna Measurement Techniques, Boston: Artech House, 1990.
[3] NSI Eitim notlar, Nearfield System Inc, Torrance , CA, 2009

ekil 5. Tipik saha hatalar

ekil 6. X bandnda gerekletirilen polarizr lm
sonular (Lineerden dairesele evirici)

Dzlemsel ve Silindirik Yakn
Alan lm Sistemi
Kresel Yakn Alan lm
Sistemi
Toplu Menzil lm Sistemi
Oda boyutlar (LxWxH) 14.56 x 18.56 x 13.04 metre 7.1x4.7x3.3 metre 14.56 x 18.56 x 13.04 metre
Max AUT 6 x 6 x 6 metre , 3000 kg 1.4 metre, 75 kg 3.66 x 2.44 x 3.66 metre
(HxVxD), 750 kg
Tarama dzlem
genilii
9.1 x 9.1 metre Full spherical --
Frekans aral 0.75 40 GHz 0.8 20 GHz -0.8 40 GHz
Verici anten genlik dalmndan
evresel yansmalar
A
l

l
i
n
e
e
r
s
i
z
l
i
i

S
r
l

s
a
h
a

u
z
u
n
l
u
u

Aktif Faz Dizili Anten Tasarmna Saysal Modelleme Tekniiyle
Yeniden Bak

Bahattin TRETKEN, Koray SRMEL
TBTAK-UEKAE
Gebze-Kocaeli
bahattin@uekae.tubitak.gov.tr, koraysurmeli@uekae.tubitak.gov.tr,
T: +90 262 648 1232, +90 262 648 1991 F:+90 262 648 1100

zet: Mikrodalga ve yazlm tekniklerindeki gelimelerle birlikte radar uygulamalarnda kullanlan antenlerden
ok daha farkl grevler istemek olaan hale gelmitir. yleki klasik radarlar tehditlere kar etkisiz duruma
dmtr. Bundan dolay ok fonksiyonlu ve oklu grev ifa eden akll sistemlere gereksinim kanlmaz
olmutur. Bylelikle modern radarlar ok amal ilevleri yerine getirmek iin aktif faz dizili yaplar kullanmaya
balamtr.
Bu almada ok amal faz dizili radarlar iin anten tasarmlar hakknda bilgi verilecek ve rnek bir
uygulama zerinden tasarm teknikleri incelenecektir.

1. Giri
Faz dizili antenler istenilen bir hzme yapsn oluturabilmek amacyla diziyi oluturan elemanlarn her birinin
besleme genlik ve faz deerlerinin ayr ayr kontrol edilebildii bir dizi yapsdr. Hzmenin pozisyonu diziyi
oluturan elemanlarn besleme faz deerlerinin ayarlanmas ile elektronik olarak kontrol edilir. Bylece ana
hzme anteni fiziksel olarak hareket ettirilmeden ynlendirilebilir.
Faz dizili antenler ekil 1de gsterildii gibi pasif ve aktif olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Pasif diziler
merkezi bir verici ve alc birimi kullanrlar. Hzme tarama (beam scanning) yapabilmek iin gerek duyulan faz
kaymasn salamak amacyla eleman baznda faz kaydrclar kullanlr ancak bu faz kaydrclar ile genellikle
genlik kontrol salanmaz. Pasif diziler elektronik olarak tarama yapan dizi antenlerin en dk maliyetli
olandr. nk bileenlerinin says ve maliyetleri dktr. Eer ok dk yan kulakk seviyeleri isteniyorsa,
uygun genlik arlklandrlmasnn kullanld ayr bir alc besleme ann kullanlmas gerekmektedir [1].
Aktif dizilerde eleman bana bir verici/alc birimi kullanlarak genlik ve faz kontrol salanmaktadr. Pasif
dizilerde kullanlan merkezi verici birimi her bir verici/alc birimi ierisinde kullanlan ayr g
kuvvetlendiricilerle yer deitirmitir. Aktif dizilerde kullanlan verici/alc birimleri hem alc durumda hem de
verici durumda tamamen esnek genlik ve faz kontrol salar. Aktif diziler tasarm esnekliine ve sistemin hacim
ve arlk deerlerinin en dk seviyeye indirilebilme yeteneklerine sahiptir.
Faz dizilerde temel dizi yaps mevcuttur. Bu yaplar tula, kiremit ve tepsi olarak isimlendirilmektedir. Tula
(brick) eklindeki dizilerde alc verici birimleri tulaya benzeyen bir dikdrtgen yapsna sahiptir. Tula yaps
dk maliyetli olarak retilmektedir. Yap ierisinde kullanlan elemanlar ise geni bantl tasarlanabilmektedir.
Tepsi (tray) eklindeki dizi yaps temel olarak tula yapsna benzerdir. Ancak tepsi yapsnda her bir alt dizi
kendi g kaynan ve hzme tarama kontrol birimini iermektedir. Kiremit (tile) mimarisinde alc verici
birimleri dikdrtgen kiremit biimindedir ve akla paralel ekilde soutma birimi zerine monte edilirler.
Kiremit mimarisi dizi arln nemli lde azaltr.

2. Elektronik Hzme Tarama
Hzme tarama faz dizili antenlerin en nemli zelliklerinden biridir. Diziyi oluturan antenlere faz kaydrclar
ile uygun faz farklar ekleyerek hzme belirli bir aya ynlendirilebilir. Hzme tarama durumunda dorusal bir
dizi iin dizi faktr,

( )
0
1
0
( )

=
=
N
jn
n
n
A a e (1)

biimini alr.
Burada
0
eklenen faz faktrdr ve ana hzmenin pozisyonunu istenilen aya ynlendirir.
Eer antenler x eksenine yerletirilmi iseler;
(2)
0 0 0
sin cos kd =

(a) (b)

ekil 1. Temel faz dizi mimarileri. (a) Dorusal pasif dizi (b) Aktif dizi.
Eer antenler y eksenine yerletirilmi iseler;

0 0 0
sin sin kd = (3)
Eer antenler z eksenine yerletirilmi iseler;

0 0
cos kd = (4)
olacaktr [2].

3. Yan Kulakk Bastrma (sidelobe suppression)
Faz dizili antenler iin bir dier nemli konu ise yan kulakk seviyelerini bastrmaktr. Yan kulakk
seviyelerini bastrabilmek iin anten elemanlarnn genlik dalmlarnn deitirilmesi gerekmektedir. Bu
amala Taylor, Dolph-Chebysev, Binom, Bayliss vb. gibi dizi sentez teknikleri kullanlmaktadr. Bu tekniklerde
ilk olarak izgisel bir kaynak iin ma diyagramnn fonksiyonu elde edilir. Daha sonra bu ma diyagram
fonksiyonu Fourier serilerine alarak Fourier katsaylar hesaplanr. Hesaplanan bu katsaylar kullanlarak da
aklk fonksiyonu elde edilir.

4. Izgara Kulakklar (grating lobes)
Faz dizili antenlerde elemanlar alt dizilere blmek maliyeti azaltmakta ve dizi yaplarna esneklik katmaktadr.
Bu ekilde saysal hzme ekillendirme yaplar ile oklu demet (multibeam) oluturma nispeten kolaylar.
Ancak alt dizilere blme ilemi zgara kulakklar gibi zorluklar da beraberinde getirmektedir. Bir dizi
ierisinde elemanlar aras mesafe dalga boyu ile karlatrldnda yeteri kadar byk ise bu durumda ma
rnts ierisinde zgara kulakk dediimiz ikinci bir ana hzme oluur. Dizi faktrnde ssel ksm 2 nin
kat olduunda zgara kulakklar oluacaktr. rnein x eksenine dizilmi bir dizi iin dey dzlemde zgara
kulakklar

( )
0
sin sin 2
1, 2, 3,...
kd kd p
p
=
=
(5)
alarnda oluur [3].
Bir dizi herhangi bir aya ynlendiinde zgara kulakklarn grnr blge ierisinde yer almamasn
salayacak bir kriter sz konusudur. Bu kriter,
Besleme A
Yksek G
Verici
Besleyici
Alc
Koruma
LNA
&
Alc
Besleme A
Besleyici Alc
HP
LNA
Faz
Kaydrc
Snrlayc

0
1
1 sin
d

+
(6)
biimindedir.
Faz dizili antenlerde bu zgara kulakklar bastrmak amacyla rtmeli (overlapped) veya dzensiz (irregular)
alt dizi teknikleri kullanlmaktadr.
rtmeli alt dizilerde her bir ma eleman ok sayda alt diziye balanr. Bu nedenle her bir anten elemannn
knn bir ok kere blnmesi ve tekrar birletirilmesi gerekmektedir. rtmeli alt dizi tekniinde
sentezlenen ma rnts, alt dizi ma rnts ile dizi faktrnn arpmndan elde edilebilir. Yass biimli
bir alt dizi ma rnts gerekletirebilmek iin sinx/x biiminde bir altdizi arlklandrmas gerekmektedir.
Dzensiz alt dizi tekniinin gereklenmesi nispeten daha kolaydr. Ancak e aralkl bir dizinin dzensiz ve
bitiik alt dizilere nasl blnecei konusunda kesin kurallar yoktur. Dzensiz alt dizi olutururken akln
tamamen dolmas gereklidir. Ayn zamanda alt dizilerin ka elemandan oluacann da belirlenmesi
gerekmektedir.
Son zamanlarda gerekletirilen uygulamalarda alt dizilerin periyodik veya keyfi bir ekilde dndrlm
biimleri kullanlmtr. Elde edilen sonular alt diziler dndrldnde dizi faktrndeki yan kulakk
seviyelerinin azaltlabildiini gstermitir.
Keyfi veya periyodik olarak dndrlen alt diziler olaslksal yntemlerle (beklendik deer ve varyans
deerlerinin hesaplanmasyla) analiz edilmektedir.

5. Tasarm rnekleri
Bu almada faz dizili anten rnei olarak 4*4lk bir kare yama anten dizisi ile 4*4lk bir vivaldi dizisi
tasarmlar gerekletirilmitir. Gerekletirilen diziler ekil 2de gsterilmektedir.

ekil 2. Faz Dizili Antenler.

Dzlemsel kare yama anten dizisi iin elektronik hzme tarama ve yan kulakk bastrma almalar
gerekletirilmitir. XY dzleminde yer alan dzlemsel dizi iin (2) ve (3) numaral eitlikler kullanlarak ana
hzme 20 derece dndrlmtr. Elde edilen ma diyagram ekil 3te gsterilmektedir. Hzme tarama
yapldnda ana hzmenin yarm g genilii artmaktadr ve bu deer,

( )
3 3 0
/ cos ynlendirmeninolmaddurum (7)
ifadesi ile elde edilir.

ekil 3 Dzlemsel Kare Yama Anten Ima Diyagramlar.

Dzlemsel kare yama anten dizisi iin yan kulakk bastrma almas gerekletirilmitir. Bu amala Dolph-
Chebysev dizi besleme teknii kullanlmtr. Elde edilen ma diyagram ekil 4te gsterilmitir.

ekil 4. Dzlemsel Kare Yama Antenin Yan Kulakk Bastrma Durumunda Elde Edilen Ima Diyagram.

Kaynaklar
[1] J. D. Parker and D. C. Zimmermann, Phased arrayspart I: theory and architectures, IEEE Trans.
Microwave Theory Tech., vol. 50, no. 3, pp. 678687, Mar. 2002.
[2] S. J. Orfanidis, Electromagnetic Waves and Antennas. ECE Dept., Rutgers University, 2008:
http://www.ece.rutgers.edu/~orfanidi/ewa/.
[3] R. J. Mailloux, Phased Array Antenna Handbook, 2nd ed. Boston: Artech House, 2005.

Doanay Doan
(1,2)
, zlem Aydn ivi
(2)
(1) Radar, Elektronik Harp ve stihbarat Sistemleri Grubu, Aselsan A.., Ankara
doganay@aselsan.com.tr
(2) Elektrik Elektronik Mh. Blm, Orta Dou Teknik niversitesi, Ankara
ozlem@metu.edu.tr

zet- Radar uygulamalarnda ska kullanlan dar kenar yarkl anten dizilerinde kullanlmak zere, dk
apraz polarizasyonlu, eimsiz bir yark nerilmitir. nerilen yark tipi, benzerlerine gre daha kolay
retilebilmektedir. Yarklarn, benzerlerinin yerine kullanlabilecei tezi, tasarlanan dzlemsel bir anten
dizisinin elektromanyetik benzetimleriyle desteklenmitir.

1. Giri
Radarlarda dalga klavuzu anten kullanm olduka kkl ve oturmu bir gemie sahiptir. Bu durumun nedenleri
arasnda, yksek gle yayn yapabilmeleri, retim kolayl, evresel artlara dayankl olmalar, elektronik
taramaya elverili olmalar ve hassas yan huzme kontrol olanaklar saylabilir. Olduka fazla kullanm alan
bulunan eimli dar kenar yarklarnn stnl, dk elemanlar aras mesafeye izin vermesi ve buna bal
olarak yksek elektronik tarama kabiliyeti salamasdr. Ayrca, ift polarizasyonlu dalga klavuzu antenlerde,
geni kenarlar yarkl antenlerle bir arada kullanlmaktadrlar [1],[2]. Buna karn, herhangi bir nlem
alnmazsa, yarklarn eimli olmas nedeniyle ana huzme dnda ciddi apraz polarizasyon huzmelerinin
olumas kanlmazdr [3]. apraz polarizasyon huzmelerini yok etmek ya da zayflatmak iin temelde iki
yntem vardr: yarklar zgaralar arasna yerletirmek ya da dalga klavuzlar arasna boma kanallar amak [4].
Bu yntemlerden zgara yerletirmek tam bir zm sunarken, anten arln olduka arttrmakta ve mekanik
olarak zorlayc bir tasarma yneltmektedir. Ayrca, ift polarizasyon uygulamalarnda, dier polarizasyonun
yarklar nedeniyle zgara kullanlamamaktadr. Boma kanallar ise, dar bantl ve sadece tek tarama asnda
kabul edilebilir performans sunan bir zmdr. apraz yarklarn yerine kullanlabilecek bir dier yark tipi ise,
dalga klavuzu ierisinden uyarlan eimsiz yarklardr. Literatrde bu tr yark kullanmna rastlanmaktadr
fakat nerilen uyarm tekniklerinin, dalga klavuzunun retimi sonrasnda, dalga klavuzunun i ksmna bir
takm yaplar eklemeyi gerektirmesi nedeniyle hassas retim asndan zorlayc ve maliyetli olduu
grlmektedir [5-7]. Bu almada, apraz polarizasyon sorununu ortadan kaldrmak iin eimli yarklarn yerine
kullanlmak zere dalga klavuzu dar kenarna alm, retimi kolay, dk apraz polarizasyonlu eimsiz bir
yark anten tipi nerilmektedir.

ekil 1. Eimsiz Dar Kenar Yark Anten Geometrisi

2. Yark Geometrisi
Anten geometrisi incelendiinde, dalga klavuzu ierisinde iki adet uyarcnn bulunduu ve bu uyarclarn tam
ortasnda anten yarnn bulunduu grlmektedir. ekil 1de grlen uyarclarn ykseklikleri (h parametresi)
byk lde yarklarn uyarm genliini kontrol ederken, yark derinlii (d parametresi) ise yarn ma fazn
kontrol etmektedir. Uyarclar, dalga klavuzu geni kenarna ve st taraftaki dar kenara bitiiktir. Bu sayede,
anten, tek bir alminyum bloktan yekpare bir ekilde, uyarclaryla birlikte alt ksmndan ilenebilmektedir.
lem tamamlandktan sonra alt ksm vidalanarak ya da sert lehimleme teknikleriyle kapak olarak monte
edilmektedir. Antenin yekpare olmas, sonradan para yerletirilen antenlerde meydana gelen pozisyonlama
hatalarnn ve dier retim zorluklarnn nne gemektedir.

3. Yark Karakterizasyonu
Tasarlanacak olan anten dizisi 20 x 10 elemanl, 30 dB yan huzme seviyeli Taylor dalmna sahip dzlemsel
bir dizidir. Bu boyutlardaki bir dizi iin, sonsuz dizi tabanl bir modellemenin isabetli sonular vermesi
beklenmektedir. Sonsuz dizi yaklamnda, zerinde tek bir anten yar olan dalga klavuzu parasnn birim
hcre olarak kabul edilip farkl yark parametreleri iin periyodik snr koullar (PSK) kullanlarak
modellenmesi gerekmektedir. Kullanlan geometrik model ekil 2de grlmektedir. Dalga klavuzunun etrafn
eviren hava kutusunun boyutlar, her iki eksende de elemanlar aras mesafeler kadardr. Alt ve st snr
yzeyleri haricinde, dier drt snr yzeyinden karlkl olanlar PSK olarak tanmlanmtr. PSK tanm gerei,
bu yzeyler zerinde karlkl noktalardaki elektrik ve manyetik alan genlikleri birbirleriyle ayn olup aralarnda
sadece faz fark olabilmektedir. Bu ekilde yaplan PSK tanmlar, PSK tarafndan evrelenmi hcrenin, iki
eksen dorultusunda kendisini srekli tekrar etmesini temsil etmektedir. Baka bir deyile, sonsuz byklkte
dzlemsel bir yarkl anten dizisi modellenmi olmaktadr. Ayrca, bu dizi ierisindeki tm yarklarn uyarm
genlikleri eittir. Uyarm fazlar ise, PSK tarafndan tanmlanm faz farklar dorultusunda ilerleyen faz eklinde
olumaktadr. Birim hcrenin alt yzeyi mkemmel elektrik iletkeni (ME) olarak tanmlanmtr ve antenin
kapak ksmn temsil etmektedir. st yzeyine ise Floquet Portu tanmlanmtr. Floquet Portu, iki eksende
periyodik olan birim hcreler iin en iyi emici snr kouludur; nk zerine gelen dalgann tamamn
emmektedir ve kesinlikle yansmaya neden olmamaktadr. Modellenen dalga klavuzu parasnn iki ucuna ise
dalga klavuzu portu tanmlanmaktadr. Bu portlardan biri anteni uyarmak iin kullanlrken, dieri yark
tarafndan nmam enerjinin emilmesini salamaktadr.

ekil 2. Yark karakterizasyon geometrisi

ekil 2deki modelle benzetim yapldnda, sonsuz dizi ierisindeki yarkl dalga klavuzu parasnn aktif S
parametreleri elde edilir. izilmemi olan anten elemanlarnn uyarm fazlar, PSK tanmlanrken kullanlan faz
farklaryla ilikili olduu iin, aktif parametreler PSK tanmlarna gre deiiklik gstermektedir. lerleyen dalga
tipi yarkl dalga klavuzu anten dizilerinde (YDKAD), dalga klavuzu boyunca elemandan elemana bir faz fark
olumaktadr ve bu faz fark dalga klavuzu kesitine, frekansa ve yarklar aras mesafeye baldr. Dalga klavuzu
boyunca periyodiklii salayan snr koullar iin bu faz fark kullanlmaldr. Dier eksendeki faz fark ise,
dzlemsel dizi ile yaplacak olan elektronik taramaya baldr. ou dizinin elektronik tarama yaplmam
durumunda en iyi performansla almas beklendii iin, bu faz farknn 0 derece olmas tercih edilir.
Benzetimler sonucunda, yarklarn S parametrelerinin, dier yark tiplerinde kullanlan nt admitans modeliyle
byk lde uyumlu olduu grlmektedir. zellikle uyarm genlii arttka, modelin daha geerli olduu
grlmektedir. Fakat, tasarlanacak olan anten ilerleyen dalga tipinde olduu iin Dionun yaklam
kullanlabilmekte [8] ve nt admitans modelinin geerli olmasnn ya da olmamasnn bir nemi kalmamaktadr.
Bu yaklamda nemli olan, yarn d gcn, kar porta ulaan gce orandr ve aslnda nt modeldeki
kondktans parametresine denk gelmektedir. Bu parametreyi P
r
olarak tanmlarsak:
2
21
2
11
2
21
1
S
S S
P
r
(1)
(1)de, pay normalize edilmi nan g miktarn verirken payda, kar porta giden normalize edilmi g
miktarn vermektedir. Farkl uyarc ykseklikleri ve farkl yark derinlikleri iin benzetimler yaplarak P
r

hesaplanr ve bylece yarklar karakterize edilmi olunur. P
r
deerleri incelendiinde grlmektedir ki, herhangi
bir uyarc ykseklii iin, belli bir yark derinliinde P
r
en yksek deerine ulamaktadr. Bu durum yark iin
rezonansa tekabl etmektedir.
Rezonanstaki farkl P
r
deerlerine sahip yarklar incelendiinde, ma fazlarnn ok yakn olduu
grlmektedir. Taylor dalm e fazl bir dalm olduu iin, dizide kullanlacak yarklarn da e fazl olmas
gerekmektedir. Dizinin frekans bant geniliini de en yksek deere ekebilmek iin, tm yarklarn rezonant
olmas uygun olmaktadr. Yani, rezonant yarklarn kullanm hem e faz artn, hem de en geni frekans bandn
ayn anda sunmaktadr. Bu nedenle, karakterizasyonda younlalan nokta, farkl uyarc ykseklikleri iin
rezonans koulunu salayan yark derinliklerini bulmaktr.

4. Dizi Anten Tasarm ve Benzetimleri
Tasarlanan anten 10 sra dalga klavuzundan olumakta ve her dalga klavuzu srasnda 20 yark eleman
bulundurmaktadr. Antenin her iki ana dzlemde de 30 dB yan huzme seviyesi olmas beklenmektedir. Ayrca,
antenin ykseli dzleminde +/- 35 derece elektronik tarama yapabilmesi beklenmektedir. Tasarm iin uygun
dalga klavuzu kesiti, yarklar aras ve dalga klavuzu sralar aras mesafeler belirlenmitir. Ayrca, yarktan
yara deimeyen parametreler olan yark kalnl, yark uyarc mesafesi, uyarc derinlii, uyarc kalnl
gibi parametreler, antenin bant geniliini en iyiletirecek ekilde belirlenmitir. Bu parametreler kullanlarak
gerekli yark karakterizasyonu yaplmtr. 20 eleman iin =4 ve 30 dB yan huzme seviyesi olan Taylor
dalm hedeflenmitir ve sonlandrc ykte harcanan gcn merkez frekansta %5 olmas istenmitir. Bu
isterleri salayacak P
r
deerleri 20 yark iin Dion yntemiyle hesaplanmtr. 10 sral diziyi oluturmadan nce,
ilk aamada tek sra antenin, tek eksende PSK kullanlarak benzetimi yaplmtr. Bu ilk benzetimde, ilk yan
huzmeler iin hedeflenen yan huzme seviyesinin tutturulamad, hedefin 3-4 dB zerinde kalnd grlmtr.
Bunun nedeni, modellemenin sonsuz dizi yaklamn kullanmas; fakat tasarlanan dizinin 20 elemandan
olumasdr. Ayrca, sonsuz dizide tm elemanlar e genlikle uyarlrken, tasarlanan dizi de Taylor dalm
kullanlmtr. Bu nedenle istenilen genlik ve faz dalm tam olarak elde edilememitir.
Sonsuz dizi yaklamndan kaynakl aklk dalm hatalarn dzeltmek iin, benzetimle tm yap iin elde
edilen elektrik alan verisinden hareketle, yarklarn orta ksmndaki voltajlar fazlaryla birlikte hesaplanmtr.
Bu voltajlar kullanlarak oluturulan dizi faktr, benzetim sonucunda elde edilen ma rntsne olduka
benzemektedir. Bu voltajlarn, istenilen voltajlardan sapma miktarlar baz alnarak yarklar zerinde kk
deiiklikler yaplm ve anten iin tekrar benzetim yaplmtr. Bu ilem 3 kere st ste tekrarlanarak
nihayetinde istenilen yan huzme seviyesine ulalmtr. Elde edilen anten sras oklanarak 10 sral dzlemsel
dizinin benzetimi yaplmtr. Elde edilen yanca ve ykseli ma rntleri srasyla ekil 3 ve ekil 4te
grlmektedir. Ykseli dzleminde istenen 35 derecelik taramann sorunsuz ekilde yaplabildii ve 30 dBlik
yan huzme isterinin saland grlmektedir.
Antenin ma rntsnn %6lk bir frekans bandnda kabul edilebilir kabul edilir yan huzme seviyelerine
sahip olduu grlmtr. Bu bant iinde bant ularna yaklatka ilk yan huzme seviyesi 27 dB yaknlarna
gelmekte fakat dier yan huzmeler 30 dBnin altnda kalmaktadr. Ayrca ayn frekans bandnda, ykte harcanan
g %5 ile %10 arasnda deimektedir.
-80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
Yanca As [derece]
N
o
r
m
a
l
i
z
e

Y
n
l
k

[
d
B
]

ekil 3. Tasarlanan dizinin benzetimle edilen yanca ma rnts
-100 -80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80 100
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
Ykseli As [derece]
N
o
r
m
a
l
i
z
e

Y
n
l
k

[
d
B
]

ekil 4. Tasarlarnan dizinin benzetimle elde edilen ykseli ma rnts

5. Sonu
Dar kenar yarkl dalga klavuzu antenlerdeki apraz polarizasyon problemini gidermek iin, eimsiz yark
yapsnda olmasna ramen retimi nispeten kolay bir anten eleman sunulmutur. Anten elemann dizi ierisinde
kullanm iin periyodik snr koullar araclyla isabetli bir ekilde modellenebildii gsterilmitir. Verilen
yaklamla modellenen yarklar kullanlarak dzlemsel bir dizi tasarlanm ve benzetimi yaplmtr. Sonsuz dizi
modelinden kaynakl kk boyuttaki anten akl dalm hatalar tespit edilmi ve bu hatalar gidermek
amacyla yarklar zerinde gerekli ince ayarlar yaplmtr. Bu ayarlamalar sonrasnda hedeflenen yan huzme
seviyesine sahip rntnn oluturulabildii grlmtr.
u andaki almalar antenin tasarlanan antenin retilmesi ve llmesi ynndedir. retimden istenilen
sonular alnrsa, ayn anten elemanlar kullanlarak ift polarizasyonlu bir anten tasarlanacak ve retilecektir.

6. Kaynaka
[1] A. G. Demeryd ve A. Lagerstedt: "Novel slotted waveguide antenna with polarimetric capabilities," IEEE
Geoscience and Remote Sensing Symposium, Volume 3, s. 2054-2056, 1995.
[2] L. Josefsson ve C. G. M. vant Klooster: "Dual Polarized Slotted Waveguide SAR Antenna," IEEE Antennas
and Propagation Society International Symposium, Volume 1, s. 625-628, 1992.
[3]L.A. Kurtz ve J.S. Yee: "Second-Order Beams of Two-Dimensional Slot Arrays, IRE Transactions on
Antennas and Propagation, Volume 5, Issue 4, s. 356-362, 1957
[4] D. C. Chang, C. I. Hung, C. C. Lin, J. IK Lin, E. T. Ho, ve T. M. Lee: "Suppression of Second Order Beam
for Traveling Wave Slot Arrays," Microwave Conference Proceedings, Volume 1, s. 93-96, 1993
[5] W. Wang; J. Jin, J-G. Lu ve S-S. Zhong: "Waveguide slotted antenna array with broadband, dual-polarization
and low cross-polarization for X-band SAR applications," IEEE International Radar Conference, s. 653-656,
2005.
[6] S. Hashemi-Yeganeh ve R.S. Elliott: "Analysis of Untilted Edge Slots Excited by Tilted Wires," IEEE Trans.
on Antennas Propag., Volume 38, Issue 11, s. 1737-1745, 1990.
[7] D. Dudley, Jr.: An iris-excited slot radiator in the narrow wall of rectangular waveguide," IRE Trans. On
Antennas Propag, Volume 9, Issue 4, s. 361-364, 1961.
[8] A. Dion: "Nonresonant Slotted Arrays," IRE Trans. on Antennas Propag, Volume 6, Issue 4, s. 360-365,
1958.
HACIM TARAMA RADARLARI N BR YKSEK KAZANLI DZ
ANTEN TASARIMI

Fikret TOKAN
1
, Filiz GNE
2
, Bahattin TRETKEN
3
, Koray SRMEL
4
1,2
Yldz Teknik niversitesi, Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm,
Beikta- stanbul, Turkey, 0212 383 70 70 -
1
2497,
2
2480
3,4
TBTAK, UEKAE, 41470, Gebze, 0262 6481232

1
ftokan@yildiz.edu.tr,
2
gunes @yildiz.edu.tr,
3
bahattin@uekae.tubitak.gov.tr,
4
koraysurmeli@uekae.tubitak.gov.tr

zet: Bu almada hacim taramal radarlarda kullanlmak zere 0
o
= temel dzleminde,
0 60
o o
blgesini tarayabilen, bir dikdrtgen dzlemsel dizi anten sentezi yaplmtr. Bu sentez ileminde,
nce tarama dzlemindeki problem blgeye gre belirlenmi , 1,......6
i
i = alarna ynlendirilmi, yaklak
10 , 1,....6
o
i
i = = ana huzme geniliklerine sahip, her biri 20 elemandan oluturulmu, 6 lineer- alt dizi anten
ma paternleri bireysel olarak oluturulmu ve son aamada sperpoze edilmitir. Elemanter anten tipi olarak
yarm-dalga dipol seilmitir. Ayrca, her bir eleman besleme genlii de genetik algoritma ile optimize edilerek,
ana hzme karekteristii dzgnletirilmitir. Tasarm yaplan bu hacm taramal dikdrtgen dzlemsel dizi
anten ma paterni tam-dalga benzetim program olan CST (bilgisayar benzetim teknolojisi) ile de
dorulanmtr.

1. Ama
Bu almada ama 0
o
= temel dzleminde 0 60
o o
blgesini tarayabilen, bir dikdrtgen dizi anten tasarm
yapmaktr. Literatrde ma paterninin btn bir grnr blgede dalm verildii durumlarda, yaygn olarak
Fourier transformasyonu [1] ya da Woodward-Lawson [2-3] analitik metotlar uygulanmaktadr. almamzda,
bir dar ana huzme ve dk yan lop tasarm metodu olan Dolph- Chebyshev analitik metodu kullanlarak, her
biri, toplamda problem blgesini tarayabilecek ekilde belirlenmi , 1,......6
i
i = dorultularna ynlendirilmi,
yaklak 10 , 1,....6
o
i
i = = ana huzme geniliine sahip 20 elemanl, lineer 6 altdizi anten sentezi yaplmtr.
Son aamada sentezlenen bu 6 ma paterni sperpoze edilerek, hacm taramal dikdrtgen dzlemsel dizi
antenin toplam ma karekteristii elde edilmitir. Gelecek blmde, nerilen sentez metodu analitik olarak
verilecektir.

2. Metot
Bilindii gibi, elemanlar identik ve aralarndaki ortak kuplaj etkisinin ihmal edilebildii durumda, bir boyutlu
geometriye sahip bir dizi antenin toplam paterni, dizi faktr ve eleman ma paterni eklinde faktrize
edilebilir ve dizi faktr ifadesi ( , ) AF aadaki ekilde verilebilir [4]:

,
( . )
1 1
( , )
y x
mn mn
N N
j kr r
mn
m n
AF A e

= =
=
r
(1.1)

Burada
mn
A ve r
r
, mn. elemann sras ile besleme genlii ve orijini referans alan pozisyon vektrdr:

mn mn mn mn
r x x y y z z = + +
r
(1.2)
(1.1) deki
r de orijinden gzlem noktasna ynlendirilmi birim vektrdr ve ift toplam da zellikle,
dikdrtgen dzlemler gibi satr ve stun kullanan geometriler iin kullanldr. (1.1), (1.2) genel formllerinin
xy-dzleminde yer alan faz dizilerine uygulanmas aadaki gibidir:


m
1 1
( , )
y x
mn mn
N N
j j
n
m n
AF A e e

= =
=
(2.1)
Burada,

[ ]
. sin cos sin sin
mn mn mn mn
k r r k x y = +
r
(2.2)

[ ] sin cos sin sin
mn mn o o mn o o
k x y = + (2.3)

(2.2)de
mn
, mn. elemannn uyarm faz asdr ve ana ma ,
o o
dorultusuna

ynlendirilecek biimde (2.3)
ile formle edilmitir. Bizim ele aldmz dizi anten geometrimiz, ekil 1de verilen dikdrtgen zgarada
dzenlenmi bir dzlem dizi antendir. Buna gre, dzlem dizi anten x-ekseni boyunca niform, d
x
(=/2) aral
ile orijine gre simetrik olarak dizilmi, her biri y-eksenine paralel oriyentasyona sahip, simetrik d
y
(=/2)
uzunluuna sahip ift sayda yarm dalga dipollerinden (N
x
=20) olumu, N
y
=6 lineer alt-diziden olumutur.
(2.1)deki dizi faktr fonksiyonu, ekil 1de verilen simetrik dikdrtgen dzlemsel dizi anten iin aadaki
gibi ifade edilebilir:

6 10
m
1 1
2 1
( ) 2 cos[( )( sin )]
2
n x mx
m n
n
AF A kd
= =
(3)

Burada, mn. elemannn uyarm faz as
mn
, m. lineer altdizinin ana huzme dorultusu
mo
cinsinden ifade
edilerek aadaki forma dnr:

6 10
m 0
1 1
2 1
( ) 2 cos[( ) (sin sin )]
2
n x m
m n
n
AF A k d
= =
(4)

Bylece (4)e gre, nerilen sentez ilemi dikdrtgen dzlem dizi anteninin, her bir lineer alt-dizisinin ana
mas , 1,.....6
mo
m = a ynlendirilecek ekilde tasarlanmasndan ibaret olacaktr. Bu almada lineer alt-
dizilerin tasarm metodu olarak, Dolph-Chebyshev metodu seilmitir. lave olarak, elde edilen Dolph-
Chebyshev akm genlik dalmlar, dzlem dizi antenin toplam ma karakteristiinin ana huzme blgesi
dzletirilecek biimde, Genetik algoritma ile optimize edilmitir. Ayrca sentezlenen dzlem dizi antenin
CST ile Tam Dalga simulasyonu yaplp, metodun geerlilii gsterilmitir.

3. Genetik Optimizasyonu
Bu almada, dzlemsel dizi anten paterninin 0
o
= dzleminin 0 60
o o
blgesindeki ana ma
karekteristiini dzgnletirmek ve anten ynlendirici kazancn artrabilmek amac ile elemanter antenlerin
Dolph-Chebyshev katsaylar genetik algoritma kullanlarak optimize edilmitir. Bu ama aadaki fonksiyon
biiminde ifade edilmitir:

1
20log ( ) * ( )
u
l
Ama AF s SLL dB
(5.1)

, ( ) 25
0,
MSLL eer Max SLL dB
SLL
dier durumlarda

=
(5.2)

Burada s>>1,
l u
ve , sras ile ana huzme ile taranmas hedeflenen blgenin alt ve st snrlarn temsil
etmektedir ve
u l
eklinde tanmlanabilir. (5.1) ile verilen ama fonksiyonundaki ilk terim ma
karakteristii ana huzme ortalamasnn maksimizasyonu, ikinci terim ise maksimum yan lob seviyesi
(MSLL)nin tespit edilen deerin zerine kmasn engellemek iin kullanlmtr.

ekil 1. Dzlemsel yarm-dalga dipol anten dizisi.

4. Uygulama rnei ve Sonu
Bu 6 adet alt-dizinin her birinin ma paterni yaklak olarak
o
10 lik ana huzme geniliine sahip olacak ekilde
20 adet antenden oluturulmutur. xy-dzlemindeki dzlemsel diziyi oluturan elemanlar (-40) dB SLL
oluturacak ekilde Dolph-Chebyshev genlik dalm bulunmu ve genetik algoritma ile optimize edilmitir
(Tablo 1). Her bir dizi elemannn uyarma faz as da (2.3) eitlii kullanlarak, ait olduklar alt dizilerin ana
hzmeleri srasyla
o
5 ,
o
15 ,
o
25 ,
o
35 ,
o
45 ve
o
55 dorultularna ynlendirilecek ekilde hesaplanmtr
(Tablo 2).

Genetik optimizasyon ileminden sonra her bir alt-dizinin oluturduu ma paterni ekil 2(a)da, dzlemsel
diziye ait toplam ma paterni ise ekil 2(b)de verilmitir. ekil 2(a) incelendiinde alt-dizilerin oluturduu
ma paternlerin MSLL yaklak olarak -11 dB iken, bu ma paternlerin fazrel toplamlaryla elde edilen ekil
2(b)deki toplam ma paterninin MSLL -25 dB deerine sahiptir. Toplam ma paterninin kaplad hacmin ise
amalanan hedefe olduka yakn olduu grlmektedir. Bunun yannda CST benzetim sonularna bakldnda
MYLSnin beklenildii gibi -25 dB olduu ekil 2(b)de grlmektedir. Alt-dizileri oluturan antenlerin
optimizasyon ilemi sonrasndaki genlik deerleri Tablo 1de verilmitir.

Sonu olarak, bu almada 0
o
= ve
l u
blgesini tarayabilecek bir dzlemsel dizi anten tasarm,
toplam ma karakteristii, lineer alt-dizi ma zellikleri cinsinden kontrol edilerek ve Dar Ana Huzme ve
Dk Yan Lop Seviye metodu ile baar ile yaplmtr.

-80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80
-20
-15
-10
-5
0
(derece)
N
o
r
m
a
l
i
z
e

E
d
i
l
m
i

K
a
z
a
n

(
d
B
)

maks=5
o
maks=15
o
maks=25
o
maks=35
o
maks=45
o
maks=55
o

(a)
-80 -60 -40 -20 0 20 40 60 80
-50
-40
-30
-20
-10
0
(derece)
N
o
r
m
a
l
i
z
e

E
d
i
l
m
i

K
a
z
a
n

(
d
B
)

Patern arpm
CST benzetimi

(b)
ekil 2. 0
o
= temel dzleminde, 0 60
o o
blgesini tarayan dzlem dizi antenin (a) Her bir lineer
alt-dizisinin (b) Alt-dizilerin toplamnn oluturduu ma paternleri

Tablo 1. Dzlemsel diziyi oluturan her bir alt-dizide bulunan antenlerin konumlar ve optimizasyon sonras
besleme genlik deerleri.
Her bir
Alt-dizi
) A ( A
n
1 0.8689 0.7155 0.6769 0.1149 0.3885 0.2277 0.4446 0.1088 0.1755

Tablo 2. Dzlemsel dizileri oluturan her bir alt-dizide bulunan antenlerin besleme faz deerleri.
Her bir
antenin
besleme
faz
(
) n (
)
o
maks
5 =
-7.84 -23.53 -39.22 -54.9 -70.59 -86.28 -101.97 -117.66 -133.34 -149.03
o
maks
15 =
-23.29 -69.88 -116.46 -163.05 -209.64 -256.23 -302.81 -349.4 -35.99 -82.58
o
maks
25 =
-38.03 -114.1 -190.17 -266.24 -342.32 -58.39 -134.36 -190.53 -286.6 -2.671
o
maks
35 =
-51.62 -154.86 -258.1 -1.35 -104.59 -201.84 -311.08 -54.32 -127.57 -260.81
o
maks
45 =
-63.63 -190.91 -318.19 -95.47 -212.75 -340.03 -107.31 -234.59 -1.915 -119.2
o
maks
55 =
-73.72 -221.17 -8.61 -156.06 -303.51 -90.96 -238.4 -25.9 -173.3 -320.7

4. Kaynaklar
[1]. Booker H.G. ve Clemmow P.C., The concept of an angular spectrum of plane waves, and its relation to
that of polar diagram and aperture distribution, Proc. IEE Radio Section, 97, s.11-17, 1950.
[2]. Woodward P. M., A method for calculating the field over a plane aperture required to produce a given polar
diagram, J. IEE, 93, s.1554-1558, 1946.
[3]. Woodward P. M. ve Lawson J.D., The theoretical precision with which an arbitrary radiation pattern may
be obtained from a source of finite size, J. IEE, 95(37), s. 363-370, 1948.
[4]. Stutzman W.L., ve Thiele G.A., Antenna Theory and Design, John Wiley & Sons, 1998.

Fazl Anten Dizilerinde Sadece Faz ile Sentezleme Problemine Yeni Bir
Bak

Erdin Eril
ASELSAN
Radar ve Elektronik Harp ve stihbarat Sistemleri Grubu
Anten Teknolojileri Mdrl
Ankara
eercil@aselsan.com.tr
Tlf: 0312 592 3556

zet: Bu almada sadece faz ile sentez iin yeni bir yntem nerilmektedir. nerilen yntemde, anten dizisinin
aya bal olarak yaratt g dalm sins ve kosins fonksiyonlar cinsinden ifade edilmektedir. Ardndan
bu fonksiyonlarn [- ] aralndaki dikliinden istifade edilerek istenen g dalm ve eleman fazlarna bal
bir denklem seti elde edilmektedir. Elde edilen denklem seti eleman fazlarna dorudan deil, eleman fazlar
arasndaki farklarn sinslerine ve kosinslerine bal olan (dorusal olmayan) bir denklemlerden olumaktadr.
Tam zm olmayan bu denklem setinin kk bulma algoritmalar ile yaklak olarak zlmesi anten
elemanlarna uygulanmas gereken faz katsaylar bulunmu olmaktadr.

I. GR:
Dizi anten ma rnt sentezi iin literatrde birok alma mevcuttur([1-4]). almalarn byk
ounluunda eleman uyarm katsaylarnn genlii ve faz serbest olmakta ve genellikle eleman says arttka
istenen ma rntsne olduka yakn rntler elde edilebilmektedir. Ancak baz radar ve uydu
uygulamalarnda; kimi zaman anten besleme devresinde genlik kontrol yapabilen bir elemann yokluu
sebebiyle, kimi zaman da (gnderme durumunda) anten k gcn drmemek amacyla, istenen ma
rnts, eleman katsaylarnn sadece fazn deitirerek elde edilmeye allmaktadr. Bu problemin zm
iin kullanlan en popler yaklamlardan birisi genetik algoritma kullanmaktr.

Sadece faz ile sentez ise iki farkl ekilde anlalabilmektedir. Birincisi anten eleman genliklerinin tamamnn
ayn olmas durumunda sentezleme (w
n
=1 koulu altnda
n
lerin bulunmas

), dieri ise verilen bir genlik
dalm varlnda (w
n
=w
0
(n) koulu altnda
n
lerin bulunmas) sentezleme yntemidir. Radar uygulamalarnda
tipik olarak dk yan huzme elde edebilmek iin snmlemeli genlik dalm kullanlmaktadr. Eer anten
elemanlarna uygulanan genlik dalm deitirilemiyor ise, radar operasyonel olarak farkl huzme tiplerine
ihtiya duyduunda sadece faz ile sentez yapmak zorunlu olmaktadr.

Sadece faz ile sentez probleminin zm iin literatrde farkl yntemler gelitirilmitir. ([5-8]). nerilen
yntemlerin hemen hemen tamamnda bir optimizasyon algoritmas kullanlmakta ve probleme zg olarak
tanmlanan bir bedel fonksiyonu minimize edilmeye allmaktadr. Bu almadaki yaklam ise problemin
dorudan zmn hedeflemektedir. Bu yaklam ile yukarda bahsedilen iki farkl tip problemin zm iin
tek bir yntem ortaya konmaktadr. Makalenin 2. ksmnda bir boyutlu bir diziden yaylan gcn aya bal
ifadesi elde edilmekte ve bu ifadenin eleman uyarm fazlar ile olan ilikisi karlmaktadr. 3. ksmda ise
metodun dorulama yntemi ve baz deneysel huzme ekillerinin nerilen metod ile sentezlenmesi ile ortaya
kan sonular sunulmaktadr.

II.DZ ANTEN N YAYILAN G FADES

Makale boyunca dizi elemanlarnn izotropik elemanlar olduu varsaylacak ve dolaysyla dizi faktrnn anten
ma rntsne eit olduu dnlecektir. Bir boyutlu izgisel bir dizi iin dizi faktr u ekilde yazlabilir.

= =
N
n
d jnk j
n
o n
e e w DF DF
1
sin
) ( ) , (

(1)

(1)de, w
n
eleman uyarm katsaylarnn genliini,
n
eleman uyarm katsaylarnn fazn, k
o
dalga saysn, d
elemanlar aras mesafeyi, ise dizi ana ekseni ile yaplan ay gstermektedir. (1), Euler dnm ile (2)deki
hali alr.

( ) ( ) [ ]
=
+ =
N
n
o n o n n
d nk j d nk w DF
1
sin sin sin cos ) (

(2)
lerideki ifadeleri basitletirmek iin (3)teki dnmleri yapmakta fayda vardr:
n n
n n
o
s n
c n
d k
=
=
=
) sin(
) cos(
sin

(3)

Dizi faktrnn genliinin karesi alnrsa, antenden yaylan g ile orantl bir nicelik bulunacaktr:

2
2 2 1 1
2
2 2 1 1
2
1
2
1
2
1
2
) .... ( ) .... (
) (
N N N N
N
n
n n
N
n
n n
N
n
n n n n
s w s w s w c w c w c w
s w c w s jw c w DF
+ + + + + =
+ = + =

= = =

(4)

Bu ifade incelendiinde kendi kendisi ile arplan terimlerden birer tane, apraz terimlerden ise ikier tane
olduu grlr. (4) zerinde biraz maniplasyon yapldnda (5)teki denklie ulalr.

[ ] [ ]

=
= + =
+ + + =
N
n
N
n
N
n m
m n m n m n n n n
s s c c w w s c w DF
1
1
1 1
2 2 2
2
2 ) (

(5)

(6)daki ilikiden dolay (7)deki duruma gelinir.

1
2 2
= +
n n
s c
(6)

[ ]

=
= + =
+ + =
N
n
N
n
N
n m
m n m n m n n
s s c c w w w DF
1
1
1 1
2
2
2 ) (

(7)

(8)deki trigonometrik iliki sayesinde g ifadesi (9)daki son halini alr.

[ ]

) ( cos
) sin( ) sin( ) cos( ) cos(
m n
m n m n s s c c
m n
m n m n m n m n
+ =
+ = +

(8)

[ ]

=
= + =
+ + =
N
n
N
n
N
n m
m n m n n
m n w w w DF
1
1
1 1
2
2
) ( cos 2 ) (

(9)

(9)daki ifadenin sonlu bir Fourier Kosins Serisi olduu grlmektedir. Ancak, (9)da bilinmeyenler sadece
n
lerdir. w
n
ler belli olan uyarm genlik katsaylardr. Tm eleman genliklerinin 1 olarak alnmas durumunda
(9), (10)daki zel duruma dnmektedir.

[ ]
= =
+ + =
1
1
2
) ( cos 2 ) (
N
n
N
n m
m n
m n N DF

(10)

Bu aamadan sonra yaplmas gereken, istenen dizi faktrn F(), Fourier Kosins Serisi Katsaylarnn
bulunmasna benzer bir ilemdir. Ancak eleman uyarm genlik katsaylar serbest olmad iin istenen dizi
faktr, F()nin leklendirilmesi gereklidir. Bunun iin serideki DC terimden faydalanlr. (9)daki ifadenin
sa taraf [-,] arasnda entegre edildiinde harmonik terimlerin bu aralktaki entegrali 0 olduu iin (12)deki
ilikiye varlr. Bylece F()nin leklendirme katsays, , bulunmu olur.

[ ]

d kF
w
w d F
d m n w w w d F
N
n
n
N
n
n
N
n
N
n
N
n m
m n m n n
=
=
= + =
=
=
)
`
+ + =
2
1
2
1
2
2
1
1
1 1
2
2
) (
2

2 ) (
) ( cos 2 ) (

(11)

(12)

n
lerin bulunabilmesi iin (13) ve (14)teki ilikilerden faydalanlr:

[ ]
[ ]
N p
d p m n w w d p F
d p m n w w d p F
N
n
N
n m
m n m n
N
n
N
n m
m n m n
.. 2 , 1
) sin( ) ( cos 2 ) sin( ) (
) cos( ) ( cos 2 ) cos( ) (
1
1 1
2
1
1 1
2
=
)
`
+ =
)
`
+ =
= + =
= + =

(13)

(14)

Trigonometrik denkliklerden faydalanldnda, (13) ve (14), (15) ve (16)daki forma gelir.

[ ] [ ]
[ ] [ ]
= + =
= + =
)
`
+ + +
=
)
`
+ + + +
=

d
p m n p m n
w w d p F
d
p m n p m n
w w d p F
m n m n
N
n
N
n m
m n
m n m n
N
n
N
n m
m n
2
) ( sin ) ( sin
2 ) sin( ) (
2
) ( cos ) ( cos
2 ) cos( ) (
1
1 1
2
1
1 1
2

(15)

(16)

Entegrallerin alnd aralk sins ve kosins fonksiyonlarnn tam bir periyodu olduundan (17) ve (18)
denklemlerine ulalr.
|
|
\
| +
=
|
|
\
| +
=

= + =
= + =
2
) sin( 4 ) sin( ) (
2
) cos( 4 ) cos( ) (
, ,
1
1 1
2
, ,
1
1 1
2
p m n k m n
m n
N
n
N
n m
m n
p m n k m n
m n
N
n
N
n m
m n
w w d p F
w w d p F

(17)

(18)
(18) ve (19)da , Kronecker Delta fonksiyonunu temsil etmektedir. Toplam sembol iindeki seri iin m>n
olduundan, Kronecker Delta fonksiyonlarndan sadece
n-m,-p
etkin olacak ve denklemler aadaki gibi
olacaktr.
( )
( )
p m n m n
N
n
N
n m
m n
p m n m n
N
n
N
n m
m n
w w d p F
w w d p F

= + =
= + =
=
=

,
1
1 1
2
,
1
1 1
2
) sin( 2 ) sin( ) (
) cos( 2 ) cos( ) (

(19)

(20)
Bu denklemler aka yazlacak olursa,

1 1 1
2 2 2 4 2 4 2 3 1 3 1
1 1 1 3 2 3 2 2 1 2 1
1 1 1
2 2 2 4 2 4 2 3 1 3 1
1 1 1 3 2 3 2 2 1 2 1
) sin( .
.
.
.
) sin( . . ) sin( ) sin(
) sin( . . . ) sin( ) sin(
) cos( .
.
.
.
) cos( . . ) cos( ) cos(
) cos( . . . ) cos( ) cos(

=
=
=
=
=
=
N N N
N N N N
N N N N
N N N
N N N N
N N N N
g w w
g w w w w w w
g w w w w w w
f w w
f w w w w w w
f w w w w w w

(21)

(21)de yer alan f
p
ve g
p
yledir:

d p F g
d p F f
p
p
) sin( ) (
) cos( ) (
2
2
=
=

(22)

III. DORULAMA VE SENTEZ ALIMALARI

Keyfi olarak seilen bir ma rnts iin (21)deki denklem setinin zm yoktur, ancak kk bulma
algoritmalar ile yaklak zmler bulunabilmektedir. alma kk bulma algoritmalar zerinde
odaklanmadndan denklemin zm MATLABda yer alan fsolve fonksiyonu araclyla yaplmtr.
Yntemin dorulamas, sadece faz ile elde edilmi bir ma rntsnn girdi olarak alnp bata verilen faz
katsaylarnn aynen elde edilmesi ile yaplmtr.

III.A E GENLKLERLE YAPILAN SENTEZ

Aadaki grafikte, almada elde edilen sonulardan bir rnek gsterilmektedir. Bu rnekte eleman uyarm
genlikleri sabittir. Elemanlar aras mesafenin 0.625 olduu 23 elemanl bir anten dizisi iin 4 derece ile 55
derece arasnda alarn kosekantnn karesi ile orantl bir ma rnts hedeflenmi ve ekil 1de gsterilen
ma rnts sadece faz ile sentezlenmitir.
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
-90 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
A (derece)
N
o
r
m
a
l
i
z
e

n
t

(
d
B
)
Sentezlenen rnt
stenen rnt

ekil 1: 23 elemanl dizi iin elde edilen ma rnts

Elde edilen rntnn istenen ma rntsne yeterince benzemedii dnlebilir, ancak sentezin sadece faz
ile yapld gz nnde tutulduunda elde edilen sonucun tatmin edici olduu deerlendirilmektedir.,

III.B VERLEN BR GENLK DAILIMI VARLIINDA YAPILAN SENTEZ

Dier bir rnekte ise Taylor dalml bir dizide ikinci bir ma rnts istendii varsaylm ve bu rntnn
mevcut genlik dalm altnda sentezlenmesine allmtr. Dizi eleman says 15, elemanlar aras mesafe 0.56
olarak alnmtr. kinci bir ma rnts olarak sabit genlikli ve yan loblar olmayan bir huzme hedeflenmi ve
ekil 2de gsterilen ma rnts (2. rnt) elde edilmitir.
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
-90 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
A (derece)
N
o
r
m
a
l
i
z
e

n
t

(
d
B
)
Sentezlenen rnt
stenen rnt

ekil 2: Taylor dalml (=5, YHS=30 dB) dizi elemanlarnn farkl bir faz dalm ile beslenmesi sonucu
elde edilen rnt (2. rnt)

Fikir vermesi asndan bu rnty ortaya karan eleman uyarm fazlar Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1: 2. rnt iin eleman uyarm fazlar
Eleman No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Faz (derece) 0.0 -8.9-121.4-156.8-172.6143.6 93.6 82.7 93.6 143.6-172.6-156.8 -121.4 -8.9 0.0

IV. KAYNAKLAR:
[1]: Woff, I., Determination of the Radiatng System Which Will Produce a Specified Directional Characteristic,
I.R.E.-U.R.S.I., Washington,D. C., Mays 1936.
[2]: Hansen, R., C., Array Pattern Control and Synthesis, Proceedngs of the IEEE, Bl. 80, no. 1, Ocak 1992.
[3]: Mailloux, R., J., Phased Array Antenna Handbook, Bl.3, sf. 109-157, Artech House, Norwood,
Massachussets, ABD.
[4]: Bucci, O., M., Fransescetti, G., Mazzarella, G., Panariello, G., A General Projecton Approach to Array
Synthesis, Antennas & Propagation Symposium, 1989.
[5]: Chakraborty, A., Das, B., N., Gitindra, S., S., Determination of Phase Functions for a Desired One-
Dimensional Pattern, IEEE Transactions on Antennas and Propagation,Bl. ap-29, no. 3, Mays 1981.
[6]: Brown, G., Kerce, C., Mitchell, M., Extreme Beam Broadening Using Phase Only Pattern Synthesis, IEEE,
2006.
[7]: Kautz, G., Phase-Only Shaped Beam Synthesis via Technique of Approximated Beam Addition, IEEE
Transactions on Antennas and Propagation, Bl. 47, no. 5, Mays 1999.
[8]: Bucci, O., M., Mazzarella, G., Panariello, G., Reconfigurable Arrays by Phase-Only Control, IEEE
Transactions on Antennas and Propagation, Bl. 39, no. 7, Haziran 1991.

Dost Dman Tanma (IFF) Sistemleri in Yzey Uyumlu Dairesel Dizi
Anten Tasarm

Koray SRMEL, Umut BULU, Bahattin TRETKEN

TBTAK, UEKAE, 41470, Gebze, Kocaeli
T: +90 262 648 1232, +90 262 648 1991 F:+90 262 648 1100

koraysurmeli@uekae.tubitak.gov.tr, umutbulus@uekae.tubitak.gov.tr, bahattin@uekae.tubitak.gov.tr

zet: Elektronik harp teknolojisindeki gelimeler, dost-dman tanma (identification friend or foe, iff)
sistemlerinin kullanlmasn kanlmaz klmtr. Klasik radarlar hava aralarnn yer/konum bilgilerini tespit
edebilmekte, tespit edilen hava aracnn dost veya dman olup olmadn bilememektedir. Bu ise, teknolojik harp
konseptinin byk bir an tekil etmektedir. Bunun stesinden gelmek amacyla zerine gelen kodlu sinyale
belirli bir kodla cevaplayan sistemler tasarlanm ve bunlar ikincil radar dediimiz iff radarlarnn gelitirilmesini
salamtr. Bu amala 36 adet anten elemanndan oluan dairesel dizi anten tasarm yaplm, toplam ve fark
ma diyagramlarnda yan kulakk seviyeleri bastrma teknikleri uygulanmtr. Ayrca Taylor ve Bayliss
dalm kullanarak hzme ekillendirme yaplm ve sonular grafik halinde verilmitir.

1. Giri
Dost dman tanma sistemleri elektronik harp alannda son derece byk neme sahip olan sistemlerdir.
Hedeflerin yksek dorulukta tespit edilmesi amacyla yaygn bir biimde kullanlmaktadrlar. IFF sisteminde yer
istasyonu ve hava platformu arasndaki kod alveriini salayan ve hava platformunun yerininin doru tespit
edilmesinde en byk nemi olan sistem eleman antenlerdir. IFF antenleri, belirli frekansta alan zel
tasarlanm, toplam ve fark ma diyagram retebilen, dk yan kulakk seviyesine sahip dner/sabit
antenlerdir. Dner antenler belirli bir hzla hedef zerinden geerek sorgulama yapar. Sabit antenler ise mekanik
olarak sabit ancak elektronik olarak ana hzmenin dndrld faz taramal antenlerdir. zellike son zamanlarda
deniz platformlarnda entegre anten direi uygulamalar (radar kesit alan azaltm, frekans seici yzey kullanarak
elektronik bastrmaya kar dayankllnn artrlmas, yzeye uyumlu sabit antenlerin kullanlmas amacyla)
balam ve platformlarda bulunan radar antenleri bu direk ierisinde toplanmtr. Bu durum yapya uygun sabit
ancak elektronik tarama yapan antenlerin tasarmn zorunlu klmtr. Bu tr platformlarda genellikle silindirik
dizi anten yaplar kullanlmaktadr. Anten gereksinimleri genelde radar antenleri ile benzerdir. Ancak oklu yol
(multipath) ve yan kulakklardan dolay oluan yanl hedeflerin bastrlmas nem arz etmektedir[1].
Silindirik diziler dairesel dizilerin st ste yerletirilmesi ile elde edilmektedirler. Silindirik diziler ile yatay
dzlemde 360
o
lik tarama gerekletirilmektedir. Bir silindirik dizinin dizi faktr,

( ) sin cos cos
1 1
n
N M
jka jmkd
n m
n m
AF a e a e

= =
=

(1)

biiminde ifade edilir[2]. Burada N dairesel dizideki eleman saysn, M silindirik dizide yer alan dairesel dizi
saysn, a dairesel dizinin yarapn, d dairesel diziler arasndaki mesafeyi,
n
a ile
m
a ilgili elemanlarn besleme
genlik katsaylarn gstermektedir.
n
ise dairesel dizideki n. elemann xy dzlemindeki asal pozisyonunu
gstermektedir ve u ekilde ifade edilir.

2
n
n
N

=

(2)

IFF antenlerinde dey ma rnts ve yatay ma rnts ayr ayr tasarlanmaktadr. Bununla birlikte bir de
kontrol ma rnts tasarm gerekletirilmelidir.

2. Yatay Ima rnts Tasarm
Yatay dzlemde hedefin doru bir ekilde belirlenmesi ve yanl hedeflerin en aza indirilmesi byk neme
sahiptir. Yatay dzlemde hzme genilii 2 4
o
olan ve dk yan kulakk seviyesine sahip ma rntleri
istenmektedir.
Hedeflerin ok daha doru bir ekilde tespit edilebilmesi iin fark ma rntleri kullanlmaktadr. Bu durumda
yatay dzlemde toplam ve fark ma rnts olmak zere iki adet ma rnts vardr. Toplam ma rnts
bir hedefi belirlemek iin yararldr. Ancak hzme hedefin konumunu belirlemek iin ok genitir. Hedef toplam
ma rnts ile aydnlatlr. Hedef yeteri kadar yakn olduunda alc durumda fark ma rnts kullanlarak
hedefin ma rntsnn iki ana hzmesi ierisinde tutulmas salanr. Hedef iki ana hzme arasndaki sfr
noktasnda olmad zaman radar alcsi ile bir geri dn sinyali tespit edilir. Bu sinyal hzmenin eimi ile
orantldr ve hzmenin pozisyonuna son derece duyarldr. Bylece hedefin asal pozisyonu doru bir ekilde
belirlenebilir.
Toplam ma rntlerinde Taylor, Dolph Chebysev vb. gibi besleme yaplar kullanarak -25, -30 dB deerine
sahip yan kulakk seviyeleri elde edilmektedir. Dizinin iki yarsnn zt fazla beslenmesi ile elde edilen fark ma
rntlerinde ise yan kulakk seviyelerini bastrabilmek amacyla Bayliss dalm kullanlmaktadr.

3. Dey Ima rnts Tasarm
Dey dzlemde oklu yol etkilerinin bastrlmas ok nemlidir. Bu nedenle dey ma rntsnn bir sektr
hzme veya kosekant ma rnts biiminde olmas nerilmektedir. Dey ma rnts en fazla 40
o
hzme
geniliine sahip olacak ekilde tasarlanr. oklu yol etkilerinin belirlenmesi iin ufuk noktasnda dey ma
rntsnn eimine baklr. Bu deer dB/derece cinsinden ifade edilir ve ufuk kesim oran olarak bilinir. Bir ok
uygulama iin ufuk kesim orannn 2-4 dB/derece deerinde olmas yeterlidir.

4. Kontrol Ima rnts Tasarm
IFF sistemlerinde yan kulakklardan gelen sinyallere yant verilmesini engellemek amacyla kontrol ma
rntleri oluturulmaktadr. Kontrol ma rntsnn kazanc toplam ma rntsnn kazancndan kk,
yan kulakk seviyelerinden ise daha byktr. Bu nedenle eer toplam ma rntsnn kazanc kontrol ma
rntsnn kazancndan bykse yant verilir. Toplam ve kontrol ma rntleri ayn aklktan elde edilirlerse
ortak bir faz merkezini paylarlar. Bu durum dey dzlemde toplam/kontrol orannn tm alar iin ayn
kalmasnn salar. Kontrol ma rntleri ekilde oluturulabilirler.
Ynsz (Omnidirectional) Ima rnts: Bu ma rnts genellikle ayr bir anten kullanlarak oluturulur.
Basit bir yapya sahiptir. Kritik uygulamalarda kullanlmazlar. Dey dzlemde kontrol ma rnts toplam
ma rnts ile uyumlu olacak ekilde tasarlanr.
Fark Ima rnts: Toplam aydnlatmasnn merkezinde ani faz deiimleri ile elde edilen fark ma
rnts kontrol ma rnts olarak kullanlr. Snrl kapsama salamaktadr.
entik (Notch) Ima rnts: Dizi uygulamalar iin en iyi kontrol ma rnt yapsdr. Ima rnts,
entii retmek iin dizinin merkezi stnlarndan birinin toplam patern ile zt fazda beslenmesi ile elde edilir. Bu
yaklamda arka kulakk masn engellemek iin genellikle yardmc bir anten sisteme eklenmektedir.

5. Yagi Anten Dizisinde Yatay Ima rnts almas
Bu almada 36 elemandan meydana gelen dairesel anten dizisi tasarlanmtr. Dizi eleman olarak yagi anten
seilmitir. Sadece yatay dzlemde hzme ekillendirme yaplm olup toplam ve fark ma rntleri elde
edilmitir. Tasarlanan dairesel dizinin yarap 69.72 santimetredir. Bir anda 36 elemann 16s beslenmektedir.
Klasik toplam ma rntlerinde yan kulakk seviyeleri istenilen deerlerin zerinde olduundan ma rnts
sentezleme tekniklerinden Taylor besleme dalm kullanlmtr. IFF dizilerinde yan kulakk seviyelerinin -20
dB civarnda olmas istenmektedir [3]. Tasarlanan dizide ilk yan kulakk seviyesi ise ekil 1de de gsterildii
gibi -27 dB seviyesindedir.

ekil 1. 36 Elemanl Yagi Dairesel Dizinin E genlik ve Taylor Besleme Durumlarnda Elde Edilen Toplam Ima
Diyagramlar.

Klasik fark ma rntleri iin yan kulakk seviyeleri tipik olarak -13 dB olup, IFF sistemleri iin bu deer
kabul edilemez seviyededir[4]. Bunun iin Bayliss besleme yntemi kullanlmtr. Bu yntemle yan kulakk
seviyeleri -23 dB seviyesine ekilmitir. Fark ma rntlerinde ortadaki dip deer ile eim, hedefin hangi
dorulukta bulunabileceini belirler. Elde edilen fark ma rntleri ekil 2de gsterilmitir.

ekil 2. 36 Elemanl Yagi Dairesel Dizinin E genlik ve Bayliss Besleme Durumlarnda Elde Edilen Fark Ima
Diyagramlar.

Kaynaklar
[1] J. L. Volakis (ed.), Antenna Engineering Handbook, 4th ed. New York: McGraw-Hill, 2007.
[2] C. A. Balanis, Antenna Theory Analysis and Design, 2th ed. New York: John Wiley & Sons, INC. 1982.
[3] E. T. Bayliss, Design of monopulse antenna difference patterns with low side lobes, Bell Syst. Tech. J., vol.
47, pp. 623650, May-June 1968.

Mekanik Titreimlerin Anten Ima rnts zerine Etkilerinin ncelenmesi

Cantrk KARADENZ,

Bahattin TRETKEN

TBTAK-UEKAE, Gebze-Kocaeli
Tel: 90 262 6481237
Faks: 90 262 6481100

canturkk@uekae.tubitak.gov.tr, bahattin@uekae.tubitak.gov.tr

zet
Hava, deniz ve kara platformlarna entegre edilmi antenler, deiken aerodinamik yklere ve
platformun hareketinden kaynaklanan titreimlere maruz kalmaktadr. Bu durum anten
yzeylerinin deformasyonuna, dizi anten elemanlarnn pozisyonlarnn ve ynlerinin
deimesine neden olmakta, bu ise dizi elemanlarnn genlik ve faz deiimlerini beraberinde
getirmektedir[1]. Bu almada L bandnda alan mikroerit dizi anten tasarm yaplm,
dizi antenin titreimden kaynaklanan ma rntlerindeki bozulmalar yapay uyarlamal
hzme ekillendirme metodu (Adaptive Synthetic Beamforming) ile dzeltilmitir. Ayn
zamanda anten dizisine ait saysal ma rntleri FDTD kullanlarak elde edilmitir.

1.0 GR
Dizi antenin titreime maruz kalmas antenin ma rntsne (ana hzme ynnn ve
eklinin deimesi, yan kulakk seviyelerinin artmas,..vb) olumsuz etki etmektedir. Bu
etkiler SAR(Synthetic Aperture Radar) antenleri, MIT(Moving Target Indication) antenleri ve
yn bulma (Direction Finding) antenleri iin ok nemli deiiklere neden olabilir. yle ki;
bir hava savunma aracna konulanm tarama radar veya kanat altna konulanm yapay
aklk radarnn SAR(Synthetic Aperture Radar) anten ma rntlerinde, uan
hareketinden kaynaklanan kaymalar yanl hedef alglamasna veya yanl veri alnmasna
sebep olabilmektedir[1]. Bu amala titreimden kaynaklanan genlik ve faz deiimlerini
alglamak ve otomatik olarak dzeltim yapmak olduka nemli, gerekli ve kritik bir sretir.
Bu almada L bandnda alan sekiz elemanl mikroerit dizi anteni tasarlanmtr (ekil 1).
Antenin deformasyona uram ve uramam durumlardaki gelen elektromagnetik dalgann
geli as kestirimleri MUSIC algoritmas ile yaplm ve geli asnn deitii
gzlemlenmitir. Geli asndaki deiimlerin dzeltimi yapay uyarlamal hzme
ekillendirme (Adaptive Synthetic Beamforming) yntemi kullanlarak yaplmtr.

ekil 1: Mikroerit anten dizisi

2.0 ANTEN TASARIMI
Dikdrgen mikroerit anten dizisinin geometrik konfigrasyonu ekil 2de gsterilmitir.
Mikroerit anten dizisi sekiz elemanldr ve dizi elemanlar arasndaki uzaklk kaynan
dalgaboyunun yars olacak ekilde seilmitir.

ekil 2: Titreime maruz kalm mikroerit anten dizisi pozisyonlar
Tasarlanan mikroerit dizi anten iin ekil 2de gsterilen anten pozisyonlar seilmitir.
Anten dizisi kaynaa gre 0 ve 30 olacak ekilde yerletirilmi ve anten dizisinin ma
rntlerinin simlasyonlar CST Studio Suite program ile yaplmtr ve ma rntleri
ekil 3te verilmitir.

ekil 3.a: 0(Pos 1) ekil 3.b: 30(Pos 2) ekil 3.c : -30(Pos 3)
ekil 3: Ima rntleri

3.0 LM DZENE
lm dzenei ekil 4te gsterilmitir. AD8302 (RF/IF Gain and Phase Detector)
uygulama kart gelen iki sinyalin faz ve genlik farklarn lebilmektedir[2]. Mikroerit dizi
antenin birinci eleman referans anten olarak alnmtr ve AD8302 uygulama kartnn birinci
giriine balanmtr. Uygulama kartn ikinci giriine ise mikroerit dizi antenin dier yedi
elemanlar srayla balanarak referans antene gre faz ve genlik farklar llmtr. Alnan
faz ve genlik farklaryla Matlab ortamnda anten dizisinin her eleman iin gelen sinyaller
oluturulmu ve MUSIC algoritmas[3] kullanlarak geli as kestirimleri yaplmtr.


ekil 4: lm dzenei
4.0 DZELTME TEKNKLER VE LM SONULARI
Anten dizisi kaynak antene gre 30 ayla (Pos 1) yerletirilmitir(ekil 6.a). Dizi antenin
referans anteni ile dier yedi eleman arasndaki faz&genlik farklar AD8302 uygulama
kartyla llmtr. Alnan veriler kullanlarak matlab program yardmyla geli as
kestirimi yaplmtr(ekil 6.b). Ayn dzenekte mikroerit anten dizisi ekil 5te gsterildii
gibi sa ucundan iki farkl ekilde bklerek yeniden geli as kestirimleri yaplmtr. Pos
2de geli as 41(ekil 7.b), Pos 3te 18(ekil 9.b) olarak hesaplanmtr. Mikroerit dizi
antenin bklmesiyle geli alarnn deitii gzlemlenmitir. Pos 2 ve Pos 3teki geli
alar yapay uyarlamal hzme ekillendirme metodu[1] kullanlarak Pos 1deki geli as
olan 30 tekrar elde edilmeye allmtr. Bu metotta dizi anten elemanlarnn
pozisyonlarndaki deiimler gz nne alnarak dzeltim yaplmaktadr. lave olarak
AD8302 uygulama kartyla bklm pozisyonlardaki ve Pos 1de llen faz farklar
kullanlarak ikinci bir dzeltim yaplmtr.

ekil 5: Anten dizisi pozisyonlar

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
X: 30
Y: 14.52
teta
d
B

ekil 6.a: Anten dizisi 30 (Pos 1) ekil 6.b: 30 iin geli as kestirimi

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-20
-18
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
X: 41
Y: -4.985
teta
d
B

ekil 7.a: Bklm anten dizisi(Pos 2) ekil 7.b: Bklm anten iin geli as
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
X: 30
Y: 11.48
teta
d
B
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-20
-18
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
X: 30
Y: -3.831
teta
d
B

ekil 8.a: Yapay uyarlamal hzme ekil 8.b: llen faz farklaryla dzeltim
ekillendirme dzeltimi


0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-20
-18
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
X: 18
Y: -2.593
teta
d
B

ekil 9.a: Bklm anten dizisi(Pos 3) ekil 9.b: Bklm anten iin geli as
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-18
-17
-16
-15
-14
-13
-12
-11
-10
X: 31
Y: -10.42
teta
d
B

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
-20
-15
-10
-5
0
5
10
X: 30
Y: 6.346
teta
d
B

ekil 10.a: Yapay uyarlamal hzme ekil 10.b: llen faz farklaryla dzeltim
ekillendirme dzeltimi
5.0 SONU
Bu almada, kaynaa gre 30 a ile yerletirilmi mikroerit anten dizisi iin geli as
kestirimi 30 olarak yaplmtr. Daha sonra dizi anten deformasyona uratlarak geli alar
tekrar hesaplandnda 41 ve 18 olduu grlmtr. Yapay uyarlamal hzme
ekillendirme metodu ile geli as kestirimleri 41 iin 30, 18 iin 31 olarak
dzeltilmitir. lave olarak AD8302 uygulama kart ile alnan faz farklar kullanlarak ikinci
bir dzeltim ile 41 ve 18 iin geli as 30 olarak dzeltilmitir.
REFERANSLAR
[1] H. Schippers, J. H. van Tongeren and G. Vos, Development of smart antennas on
vibrating structures of aerospace platforms of Conformal Antennas on Aircraft Structures,
Paper presented at NATO AVT Specialists Meeting, Paper Nr. 20, 2- 5 October 2006,
Vilnius, Lithuania
[2] AD8302( LF-2. GHz RF/IF Gain and Phase Detector, www.analog.com)
[3] Schmidt, R.O., Multiple Emitter Location and Signal Parameter, IEEE Trans. On
Antennas and Propagation, VOL. AP-34, NO. 3,MARCH 1986
NSNR Tabanl Frsat Hzme Biimlendirme Plan ile
Kablosuz Alglayc Alarda Enerji Verimliliinin Artrlmas

Hakk Soy*, zgr zdemir**, Mehmet Bayrak***
*Karamanolu Mehmetbey niversitesi
Meslek Yksekokulu
Karaman
hakkisoy@kmu.edu.tr,

**Fatih niversitesi
Elektrik - Elektronik Mhendislii Blm
stanbul
oozdemir@fatih.edu.tr,

***Karabk niversitesi
Elektrik - Elektronik Mhendislii Blm
Karabk
mbayrak@karabuk.edu.tr

zet: Bu almada hcresel mimarili kablosuz alglayc alarda alnan hatal paket saysnn azaltlmas ile enerji
verimliliinin artrlmasna ynelik yeni bir kanal eriim plan gelitirilmitir. nerilen plan ile dmlerin
kablosuz haberleme kanal zerinde normalletirilmi sinyal grlt oran (NSNR) deerleri temel alnarak
nceden hesaplanan eik seviyesine gre ok kullanc eitlemesinden faydalanlmtr. zerinde allan sistem
modeli, oklu antenler ile donatlm bir merkezi dm ile tek antenli alglayc dmlerden meydana gelmektedir.
Sistemin yava snmlemeli kanal zerinde alt kabul edilerek frsat hzme biimlendirme plan yardmyla
dmlerin llen NSNR deerlerinin eik seviyesinin zerine kmas durumunda paket gndermelerine izin
verilmitir. Gerekletirilen sistemin baarm Rayleigh snlmeli kanal zerinde Monte Carlo simlasyonu ile test
edilmi, sonuta nerilen alma plan ile belirgin bir performans art saland grlmtr.

1. Giri
Kablosuz alarda, sistem iindeki kullanclarn kanal durumlarnn farkllndan yararlanlarak kanal eriimlerinin
dzenlenmesi ok kullanc eitlemesi (MultiUser Diversity, MUD) olarak isimlendirilir [1]. MUD teknii
genellikle baz istasyonu (Base Station, BS) zerinde grev yapan bir zaman planlama algoritmas yardmyla ortam
eriim kontrol (Medium Access Control, MAC) katmannda gerekletirilir. Tm kullanclarn kanal durumlar BS
tarafndan izlenerek sadece en iyi kanal durumuna sahip kullancya kanal eriim ncelii verilir. Bu ekilde sistem
kaynaklar kanal durum bilgisi (Channel State Information, CSI) iin belirlenen metrik deerinin bir fonksiyonu
eklinde kullanclar arasnda dinamik olarak paylatrlr.
Haberleme zaman leinin kanal dalgalanmalarndan ok byk olduu hzl snmlemeli ergodik kanallarda, BS
kullanclarn CSI deerlerini kullanarak kanal durumu iyi olan kullanclara daha fazla, kt olan kullanclara ise
daha az g ayrarak sistemin toplam haberleme kapasitesini ykseltebilir. Bu ekilde tasarlanm bir frsat
haberleme sistemi ile zellikle kullanclarn dk sinyal grlt oran (SNR) deerine sahip olduu
uygulamalarda nemli kazanlar salar [2]. Yava snmlemeli kanallarda ise ok kullanc eitlemesinden
faydalanmak iin ise BSde oklu antenler kullanlarak frsat hzme biimlendirme (Opportunistic Beamforming,
OB) plan ile kanal zerinde yapay dalgalanmalar oluturulur. Bylece sistem iindeki aktif kullanclardan birinin
dierlerine gre daha iyi kanal artlarna sahip olma olasl artrlr. OB plan sistem iinde yeteri kadar ok sayda
kullanc bulunmas durumunda uygulanrsa, BSde mkemmel CSI ile gerekletirilen gerek hzme biimlendirme
plan uygulanmas durumunda elde edilen sistem performansna eriilebilir [3].
ok kullancl kablosuz alarn pratik uygulamalarda kullanmnn son yllarda giderek yaygnlamas ile zellikle
sinyal ileme tekniinin geliimine bal olarak yeni kablosuz a protokolleri ve alma algoritmalarnn
gelitirilmesi konularnda birok aratrma yaplmtr [4-5]. Bu bildiride kablosuz alglayc alar (KAA) iin
alglayc dmlerden (AD) merkezi dme (MD) gnderilen paket trafiinin dzenlenmesinde MUD teknii ve
OB plannn kullanlmasyla yeni bir MAC protokol nerilmitir. Gelitirilen protokolde temel ama ADlerin
sadece kanal durumlar iyi olduunda paket gndermesi ve gnderilen paketlerin MDde hatasz alnmasdr. Sistem
performansnn maksimum olabilmesi ancak ADler iin iletim kriterinin optimize edilmesi ile mmkndr. Bylece
yeniden paket gnderilmesine gerek kalmadan sistem performans artrrken, ADlerin enerji tketimi azaltlabilir.

2. Sistem Modeli
zerinde allan sistem modeli M adet antene sahip bir MD ve her biri tek antenli K adet ADden meydana gelen
hcresel mimarili bir KAA olarak seilmi ve bu model ekil 1de gsterilmitir. alma sahas zerinde rastgele
SNYALLER VE HABERLEME SSTEMLER (SH)
datlm, alma sreleri pil kapasitesine gre deien ADler ortamdan aldklar fiziksel byklkleri daha fazla
sinyal ileme yeteneine ve snrsz g tketimine sahip MDye iletirler. Rayleigh snmlemeli kanal iin kanal
matrisi h
k
= [h
k,1
h
k,M
]
T
olarak tanmlanm olup, k = 1K iin kanal matrisinin elemanlarnn birbirinden
bamsz ve ayn dalm ile ortalamas sfr, varyans bir olan kompleks Gaussian tipinde katsaylar h
k,i
~ CN (0, 1)
olduu kabul edilmitir. Ayrca haberleme kanalnda toplamsal beyaz Gauss grlts (AWGN) olduu
varsaylrsa z
k
grlt vektr sfr ortalama ve birim varyansa (
2
= 1) sahiptir.

ekil 1. zerinde allan hcresel mimarili KAA sistem modeli.

nerilen sistem alma plan downlink ve uplink olmak zere iki ksmda incelenmitir. Downlink ksmnda MD
zerinde bulunan oklu antenlere karlk gelecek rastgele kompleks katsaylar retilerek, w = [w
1
w
M
]
T
eklinde
hzme biimlendirme vektr oluturulur. Herhangi bir ADden bamsz olarak oluturulan wnn dalm h
k
nn
normalize edilmi durumdaki dalm ile belirlenmitir. Oluturulan her hzme ile ADler zerinde yeni bir pilot
sinyal yaynlanr. Sistem iinde yeterince fazla sayda AD olduu dnlrse bunlardan birinin kanal durumunun
oluturulan hzmenin katsaylar ile eletii dnlebilir. Kanal durumu eleen ve hzmenin altnda kalan AD,
sistem iindeki dier tm ADlere gre gnderilen pilot sinyali daha yksek sinyal seviyesinde alr. MD tarafndan
s
enerjisi ile periyodik olarak yaynlanan pilot sinyal x olmak zere herhangi bir n zaman diliminde k numaral AD
tarafndan alnan sinyal y aadaki gibi ifade edilebilir:

y
k
(n)

=
s
(w
H
(n)

h
k
) x(n) + z
k
(n)

(1)

(1) ile verilen ifadeden grlecei gibi ADlerin gzlemlenen kanal durumlar (w
H
(n)h
k
) olmakla birlikte, MD
tarafndan wnn rastgele deitirilmesi durumunda ADlerin anlk kanal durumlar da srekli deimektedir.

Uplink ksmnda, ideal artlarda uygun kanal durumuna sahip yalnz bir k dm bulunup, o anda sahip olduu veri
paketini MDye gnderir. Kanal kartlk prensibine gre ayn karakteristiklere sahip olduu varsaylan uplink ve
downlink kanallar zerinde ADlerden gnderilen paketlerin MDde hatasz alnd dnlebilir. Kanal durumlar
kt olan dier ADler oluturulacak yeni hzmeler ile yksek sinyal seviyesine ulancaya kadar paket
gnderimlerini bekletirler. nerilen sistem modelinde ayn zaman diliminde sadece bir adet AD tarafndan
gnderilen paketlerin MD tarafndan hatasz olarak alnd, birden fazla AD tarafndan ayn zaman diliminde e
zamanl olarak gnderilen paketlerin arpma (collision) ile sonuland ve baarsz olduu kabul edilmitir.
arpma meydana geldiinde ADlerin hem enerji harcad hem de gnderilen paketlerin MDde
deerlendirilemedii dnlrse, sistem haberleme kapasitesinin ykseltilmesi ve enerji verimliliinin artrlmas
ancak ADler iin paket gnderim kararlarnn verilmesinde optimum iletim kriterinin belirlenmesi ile mmkndr.

nerilen MAC protokolnde, zaman planlamas yaplrken kanal haberleme kapasitesinin artrlmasn ve servis
kalitesinin ykseltilmesini salamak zere sistem kaynaklarnn ADler arasnda paylam plan belirlenmitir. MUD
tekniinden faydalanlan frsat haberleme sistemlerinde hesaplama kolaylndan dolay genellikle metrik deer
olarak anlk SNR deeri kullanlarak zaman plan oluturulmaktadr. Bu almada, [6] ile gerekletirilen almaya
gre belirlenen performans hedeflerinin daha da gelitirilmesi amacyla zaman planlamas yaplrken ADlerin kanal
durumlarnn belirlenmesinde metrik deer olarak NSNR kullanlmas tercih edilmitir. Sistem iindeki herhangi bir
k dm iin alnan pilot sinyalin
k
NSNR deeri 0 ile 1 arasnda reel say olarak aadaki gibi hesaplanr:
k
H
k
H
k k
H s
k
n n
n
h h
w h w ) ( ) (
) (
2
h
=

Zaman planlamasnn etkin biimde yaplabilmesi tm ADlerin anlk CSI deerlerinin MDde bilinmesine baldr.
MUD teknii uygulanan geleneksel kablosuz alardan farkl olarak KAAda ADlerden MDye periyodik CSI geri
beslemesi ar enerji tketimine neden olacandan uygun deildir. Bu sebepten ADlerin iletim kararlarnn [6] ile
gsterildii gibi nceden belirlenen bir eik seviyesi deerine gre belirlendii MAC protokolnn kullanlmas
dnlebilir. nerilen alma plan ile MDde CSI geri beslemesi olmakszn, ADlerin NSNR deerlerinin sistem
parametrelerine gre belirlenen optimum eik seviyesi ile karlatrld ve bu deerden yksek NSNR deerine
sahip ADlerin paket iletimi gerekletirdii TDMA odakl frsat zaman planlamas gerekletirilmitir.
(2)

Sistem iindeki ADlerin belirlenen eik seviyesinin zerinde olup paket gnderme olaslklarnn incelenmesinde
aada srasyla verilen NSNR ifadesinin olaslk younluk fonksiyonu (p.d.f.) ve kmlatif dalm fonksiyonu
(c.d.f.) ifadelerinden faydalanlmtr [7]:

(3)

(4)

3. Eik Seviyesinin Belirlenmesi
Bu blmde MD tarafndan hatasz olarak alnan paket saysnn maksimum yaplmasn salayacak ekilde
optimum eik seviyesi deerinin bulunmas incelenmitir. Belirlenen eik seviyesi deeri optimum deerden dk
olursa birden fazla sayda AD iletim kriterini salayarak paket gnderir ve arpma olay meydana gelir. Buna
karlk eik seviyesi optimum deerden yksek olursa ADlerden hi biri iletim kriterini salayamaz ve paket
iletimi olmaz. Problemin zmn basitletirmek zere nce M = 2 antenli bir MD ve K adet ADden oluan bir
KAA modeli dnlmtr. Verilen p.d.f. ifadesine gre herhangi bir k dmnn eik seviyesinden yksek
NSNR deerine sahip olma olasl ekil 2de gsterildii gibi (1 ) olup, eik seviyesinden dk NSNR
deerine sahip olmas durumunda ise olaslk olarak hesaplanabilir.

ekil 2. M = 2 iin p.d.f. ifadesinin grafiksel gsterimi.

K adet ADden sadece birinin NSNR deerinin belirlenen eik seviyesinin zerinde ve dier ADlerin altnda olma
olasln P olarak ifade edersek bu olaslk,

(5)

eitliinden hesaplanabilir. Genel olarak M antenli bir MD ve K adet ADden oluan bir KAA dnldnde
herhangi bir k dmnn eik seviyesinden yksek NSNR deerine sahip olma olasl,
(6)

eklinde ifade edilebilir. Bu durumda sadece bir ADnin eik seviyesinin stnde dierlerinin altnda olma olasl,

(7)

olarak bulunur ve bu olaslk ifadesini maksimum yapan optimum eik seviyesi deeri aadaki gibi bulunmutur:

(8)

nerilen alma plan kullanlarak M = 10 ve K = 100 parametrelerine sahip bir KAA iin sistem performans test
edilmitir. Monte Carlo simlasyonlar 1000 deneme ile gerekletirilmi olup her bir deneme iin 100 defa birbiri
ardna iterasyon gerekletirilmitir. Her deneme sresince ADlerin kanal durumlar sabit tutulurken hzme
biimlendirme matrisi rastgele deitirilerek farkl ADlerin birim enerji (
s
= 1) ile kanala eriimine imkn
salanmtr. Her iterasyonda ADler, yaynlanan pilot sinyal zerinde NSNR deerlerini hesaplayarak bu deerleri
nceden belirlenmi optimum eik seviyesi ile karlatrrlar. NSNR deeri belirlenen eik seviyesinden yksek
olan AD iletim kriterini salayarak o an sahip olduu paketi MDye gnderir. Birden fazla ADnin ayn iterasyonda
paket gndermesi durumunda arpma (collision) meydana gelir ve paketler MDde baarl olarak alnamaz.

=

diger
M
h f
K
M
k
k k h
k k
0
1 0 ) 1 )( 1 (
) / (
2
/

>

<
=

1 1
1 0 ) 1 ( 1
0 0
) / (
1
/
k
k
M
k
k
k k h
h F
k k
) 1 ( ) 1 (
1
) 1 ( 1
=
|
|
.
|
\
|
=
K K
K
K
P
1 1
/
) 1 ( ] ) 1 ( 1 [ 1 ) / ( 1 ) ( 1 ) (

= = = < = >
M M
k h k k
h F P P
k k

1 1 1
] ) 1 ( 1 [ ) 1 (

=
K M M
K P
1
1
)
1
( 1

=
M
K

Ayn iterasyonda kanala erien ve paket gnderen AD saysnn tekrarlanma yzdesi [6] iin ekil 3.ada
gsterilmitir. ekil 3.bde gsterilen bu almada nerilen plan ile karlatrldnda ayn iterasyonda sadece bir
AD tarafndan paket gnderilme yzdesi %32den %37ye ykseltilirken, birden fazla ADnin paket gnderme
yzdesi %47den %26ya drlm ve bylece arpma miktar azaltlmtr. nerilen alma plan ile ayn
iterasyonda paket gndermeyen ADlerin saysnn %20den %37ye ykseldii grlse de paket gnderilmemesi
enerji tketimi gerektirmediinden bu durum paket gnderilip arpma meydana gelmesine tercih edilebilir. Ayn
ADnin kanala eritii iterasyon saysnn tekrarlanma yzdesi [6] iin ekil 4.ada gsterilmitir. ekil 4.bde bu
almada nerilen plan ile karlatrldnda kanala hi eriim salamayan AD says %51den %37ye
drlm ve bylece sistem iinde kanal durumlar kt olan ADlerin paket gnderme olasl ykseltilmitir.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0.5
AD says
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0.5
AD says

ekil 3. Ayn iterasyonda kanala erien AD saysnn tekrarlanma yzdesi.
(a) Coronel ve ark. tarafndan nerilen MAC protokol (b) nerilen MAC protokol
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0.5
0.55
letim Says
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0.5
letim says

ekil 4. Ayn ADnin kanala eritii iterasyon saysnn tekrarlanma yzdesi.
(a) Coronel ve ark. tarafndan nerilen MAC protokol (b) nerilen MAC protokol

5. Sonu
Elde edilen sonular nerilen alma plan ile salanan MAC protokol kullanldnda hatasz alnan paket
saysnn artmasyla sistem haberleme kapasitesinin gelitirildiini gstermektedir. Bununla birlikte ile oluan
arpmalar nedeniyle yeniden paket gnderiminden kaynaklanan ekstra enerji tketiminin drld ve bylece
dnlen KAA modelinde enerji verimliliinin artrld gerekletirilen simlasyonlarla ispatlanmtr. Son olarak
hi paket gndermeyen ADlerin says azaltlarak KAAnn adil eriim (fairness) ve gecikme (delay) parametreleri
iyiletirilmitir.

Kaynaklar
[1] Knopp R. ve Humblet P.A., Information capacity and power control in single-cell multiuser communications,
Proceedings of the IEEE International Conference on Communications, 1, s.331-334, 1995.
[2] Viswanath P., Opportunistic Communication: A System View, Space-Time Wireless Systems: From Array
Processing to MIMO Systems, Cambridge University Press, 2005.
[3] Viswanath P., Tse D. ve Laroia R., Opportunistic Beamforming Using Dumb Antennas, IEEE Transactions on
Information Theory, 48(6), s.1277-1294, 2002.
[4] Qin X. ve Berry R., Exploiting multiuser diversity for medium access control in wireless networks,
Proceedings of the IEEE INFOCOM, 2, s.10841094, 2003.
[5] Ashraf M., Jayasuriya A. ve Perreau S., Channel MAC Protocol for Opportunistic Communication in Ad Hoc
Wireless Networks, EURASIP Journal on Advances in Signal Processing, 2009.
[6] Coronel P., Furrer S. ve Schott W., An Opportunistic Energy-Efficient Medium Access Scheme for Wireless
Sensor Networks, Proceedings of the IEEE International Conference on Communications, 2, s.1082-1086, 2005.
[7] Sharma N. ve Ozarow L., A study of opportunism for multiple-antenna systems, IEEE Transactions on
Information Theory, 51(5), s.18041814, 2005.
(a) (b)
(a) (b)

3. Nesil ebekelerde Ayn Hcrede ki Farkl Tayc Frekans
Kullanlmas

Sami ELK
1
, Yunus Emre YRK
2
, Murat BTRGAN
3
, Bahadr BAYT
4
, Seluk HELHEL
5

1
Turkcell letiim Hizmetleri A.., Antalya
sami.celik@turkcell.com.tr

2
Turkcell letiim Hizmetleri A.., Antalya.
yunus.yoruk@turkcell.com.tr

3
Turkcell letiim Hizmetleri A.., Antalya
murat.bitirgan@turkcell.com.tr

4
Akdeniz niversitesi, Finike M.Y.O., Antalya.
bahadirbasyigit@akdeniz.edu.tr

5
Akdeniz niversitesi
Mhendislik Fakltesi, Elektrik Elektronik Mhendislii, Antalya
selcukhelhel@akdeniz.edu.tr

zet: 2. Nesil cep telefonu ebekelerinde ayn hcrede mmkn olduunca az frekans kullanlarak kirlenme
en aza indirilmeye allmtr. 3G ebekeler ile beraber ayn frekans zerinden geni bant hizmetler
verilmeye balanmtr. Bu teknolojinin temelinde birbirine dik (ortogonal) kodlar kullanlarak ayn frekans
kullanmann getirdii kirlenmeyi engelleme vardr. Bu yeni teknoloji ile birok hizmet ayn anda verilmeye
alld iin tek frekans yeterli gelmemeye balamtr. Burada Turkcell letiim Hizmetleri A. Antalya
blgenin ayn sektrde birbirini tamamen kapsayan iki tayc frekans kullanmas almas anlatlacaktr.
Yksek hzl data servisleri ile dier servislerin, ayn yne bakan hcredeki farkl frekanslardan verilmesi
sonucu performans istatistiklerinde iyileme amalanmtr.

1.UMTSe GR :

UMTS sistemi nc nesil radyo haberleme sistemlerinden biridir. UMTS ebekesinde radyo eriim
teknii olarak, WCDMA (Code Divison Multiple Access Kod Blmeli oklu Eriim) kullanlmaktadr.
Bunun artnamesi 3GPPde (3rd Generation Partnership Project - 3. Nesil Ortaklk Projesi) oluturulmutur.
3GPPnin amac UMTS mobil telefon standartlarnn gelitirilmesi ve gelitirilmi kullanc tecrbelerini
gelecek nesil geni bant iin basitletirilmi teknoloji ile salamaktr. UMTS sistemlerinde, FDD (Frequency
Division Duplexing Frekans Blmeli iftleme) ve TDD (Time Division Duplexing - Zaman Blmeli
iftleme) teknikleri kullanlmaktadr. Avrupadaki UMTS sistemi iin frekans bantlar; 1885 2025 ve 2110
2200 MHz olarak belirlenmitir.[1] Avrupada ve Asyann byk bir ksmnda IMT-2000 frekans
bantlar;2x60 MHz (1920 1980 MHz ve 2110 2170 MHz) WCDMA FDD iin kullanlr.Sekil.1 de
gsterilmitir. [2]

Sekil1. 3Gde kullanlan frekans band

3G de 1 tayc frekans genilii= 5 MHzdir. Buna gore;

Toplam FDD tayc frekans says: 60/5=12 adet
Toplam TDD tayc frekans says: 20+15/5=7 adettir.

Sekil2. Trkiyede kulanma alan 3G lisanslar

Sekil.2deki lisanslarn operator bazl dalm syle olmutur:

Turkcell A lisans, Vodafone B lisans, Avea C lisans

2.UMTSde Tayc Frekans Kavram
3. Nesil ebekelerde ykseltici cihazlarn ck gc genel olarak 60 Watt olarak retilmekte ve
kullanlmaktadr. Bu g tek bir frekans bandnda kullanlabilir ya da farkl frekanslar zerinde
paylatrlabilir. Her iki durumunun avantajlar ve dezavantajlar vardr. Her operatr, ihtiyalar
dorultusunda kendisi iin uygun olan kullanabilir. [1]
lk 3. nesil ebekeler Trkiyede servis vermeye az sayda istasyon ile baladlar. Daha geni alanlara az
sayda istasyon ile servis vermek iin yksek k glerine ihtiya duydular. 3. nesil sinyalin, 2. nesil olana
gre ok daha abuk snmlendii dnldnde bu hi de kolay olmad ve hzla istasyon saylarn
artrma yoluna gittiler. Dier yandan insanlarn yeni teknolojiye almas ve daha fazla kullanmaya balamas
ile kapasite sorunlar ba gsterdi. Bu gibi sorunlarn stesinden gelmek iin iki tayc frekansl yapya
geildi.
2.1 Tek Tayc Frekans Kullanm
60 Watt gcn tek tayc ferekans ile kullanlmas durumunda (ekil.3) 6 Watt servis sinyali iin, 6 Watt
sinyalleme iin ve kalan 48 Watt trafik iin kullanlr.

ekil 3: 60 Watt tek tayc frekans g dalm[1]
60 Watt gc sadece bir tayc frekans ile kullanmak kapsama asndan fayda salamakla birlikte kapasite
ve kalite asndan dezavantajlar beraberinde getirir. Kapsamada, daha fazla k gc daha fazla yere
sinyal ulatrma anlamna gelmektedir. Uplink tarafnda kullanclarn cihazlarndan kaynaklanan bir
snrlama olmad srece ok daha uzak mesafelere servis verme imkan oluur. Ayrca sinyal seviyesinin
iyiletirilmesinin sonucu olarak aboneler tarafndan Her yerden ekiyor algs oluur. Ama bunun yannda
daha uzak abonelere servis verildii iin ortamdaki kirlilii artrr. Yani daha uzak ve fazla aboneye servis
verilmesi sonucu uplink tarafndaki enterferans artar. Ortamdaki sinyal kirliliinin artmas kalitede
ktlemesine sebep olur. Bunlardan dolay hzlarda d, kullanclarn balantsnn kopmas ve hatal
veride art oluacaktr. Daha geni servis sahas daha fazla g ve kod tketimi anlamna gelir ki bu da
kapasiteyi olumsuz etkiler. [3]
2.2 ki Tayc Frekans Kullanm
60 Watt iki farkl tayc frekans iin kullanldnda ise (ekil.4) toplam g 30ar Watt olarak ikiye
blnr. 3 Watt servis sinyali iin, 3 Watt sinyalleme iin ve kalan 24 Watt trafik iin kullanlr.

ekil 4: 30 Watt iki tayc frekans iin g dalm[1]
Downlink ynnde en nemli kaynaklar g ve koddur. Bu kaynaklar yeterli olduu srece kapasite
ihtiyalar karlanabilir. Kullanc saysndaki art iin kapasiteyi arttrmann yolu yeni bir tayc frekans
kullanlmasdr. Bunun iin yeni bir 60 Watt ykseltici ekipman ilavesi yaplmas gerekir ki bu da ekstra
maliyet demektir. Bunun yannda daha fazla alan igal edilmesi grnt kirliliine ve kiralama giderlerinde
arta sebep olur. Ayrca geni alanlara servis verilmeye devam edilecei iin kalite figrlerinde nemli bir
iyileme de salanamaz. Baka bir alternatif olarak 30Watt bir tayc frekans iin ve 30 Watt dier tayc
frekans iin kullanlabilir.Yani elimizdeki 60 Wattlk ykselticiyi iki eit gce ayrarak kullanmak anlamna
gelir. Mevcut donanm yapsn deitirmeye de gerek yoktur ve dolaysyla ekstra maliyet de getirmez. Daha
az g ile sinyal gnderilecei iin kapsama alannda daralma meydana gelecektir. Bu yzden 2. nesil
ebekelere gre daha sk istasyon kurulumu gereklidir. Bu noktada belirtmek gerekir ki istasyon bana den
uplink enterferans azalaca iin kalitede iyileme gzlenir. Ayrca downlink ynnde abonelerin
kullanabilecei g ve kod daha fazladr. Dolaysyla daha yksek hzlara ulama imkan oluur. [4]

3. Yaplan Test almalarnn Sonular ve neriler
Seilen pilot blge iin ayn istasyonda ilk once tek tayc frekans ile daha sonra iki tayc frekans ile test
yaplm ve test sonular karlatrlmtr. Aaidaki ekil.5 veekil.6 da bu iki farkl durum iin sinyal
seviyesi dalm (RSCP) gsterilmitir.

Sekil.5 Tek tayc frekans (60 Watt) iin Sinyal seviyesi dalm(RSCP)

Sekil.6 ki tayc frekans (2x30 Watt) iin Sinyal seviyesi dalm(RSCP)

Yukardaki ktlardan da grld gibi tek tayc (60 Watt) sinyal seviyesi kapsamas dierine gore
oldukca fazladr. Bu durum kapsama alan asndan olumlu olmasna ramen , uzaklara servis verilmesinden
dolay uzun dnemde 3Gde nemli kalite problemlerine yol amaktadr.
UMTS operatrleri ilk 3G kurulum aamasnda tek taycnn kapsama avantajndan yararlanmay tercih
edebilirler.
Ancak 3G ebekesi bykdke uzaklara servis vermek, dier 3G hcreler ile giriimlere neden olaca iin
istenmeyen bir durumdur ve ebeke performans istatisliklerini olumsuz etkileyecektir.
Sonu olarak ortamdaki enterferansa ok hassas bir yapda bulunan 3G ebekesinde , iki tayc (2x30Watt)
frekans kullanlmas tavsiye edilmektedir.
Kaynaklar

[1].Harri Holma, Antti Toskala WCDMA forUMTS: HSPA Evolution and LTE, Wiley, 2007
[2].UMTS Fundamentals For Engineers, Qualcomm University, 2009
[3]. UMTS Networks: Architecture, Mobility and Services, Heikki Kaaranen , Ari Ahtiainen , Lauri Laitinen ,
Siamk Naghian , Valtteri Niemi ,2001
[4]. 3G Evolution, Second Edition: HSPA and LTE for Mobile Broadband , Erik Dahlman , Stefan Parkvall ,
Johan Skold , Per Beming ,2008


A GEDNDE OLUTURULAN TEKRARLI YER BELRLEME
YNTEM

Kubilay DEMR
1
Arif DOLMA
2
Mehmet YAKUT
3

1,2,3
Kocaeli niversitesi Fen bilimleri Enstits
Elektronik Haberleme Program,
Umuttepe Kocaeli
kubidem@gmail.com
1
2
myakut@kocaeli.edu.tr
3

zet: Bu aratrmann konusu gnmzde nemi artan kablosuz alglayc alarnda rastgele datlan
duyargalarn yerlerinin tespiti problemidir. Kablosuz duyarga alarn da duyargalarn yerlerinin sanal veya
gerek olarak tespit edilmesi askeri veya gvenlik uygulamalarnda kullanld gibi, Geographic Routing [1]
algoritmalar iin de kullanlr. Bu almada konumu bilinen ve sabit olan duyargalar bulunmamaktadr
Anchor Free Localization (AFL)[2] . Her duyarga belli sre aralklarnda komularndan ald sinyal gcn
ve IDlerini kendi IDsi ile beraber Flooding Routing yntemi ile a geidine ulatrr. Gelitirilmi olan
algoritma ile doruluu nemli oranda geree yakn a topolojisini a geidinde de elde ederiz.

1. Giri:
Gerek konumu veya belli bir noktaya gre konumu bilinen dmler olmadan Anchor Free an topolojini
oluturan algoritmalar, hatalarn katlanarak ilerlemesinden dolay, hataya Anchor apa barndran yer
belirleme algoritmalarna gre daha aktr. Fakat baz uygulamalarda konumlar belirli dm bulundurmayan
Anchor Free bir topoloji kanlmazdr. rnek vermek gerekirse: kimyasal, radyoaktif ve biyolojik saldrlarn
erken tespiti ve izlenmesi, dmann yerinin tespiti ve izlenmesi, doal hayatn izlenmesi...
Bu almada tm duyargalar belli sre alklarnda komularndan ald sinyal gcn ve IDlerini kendi IDsi
ile beraber akn ynlendirme olarak Flooding routing yntemi ile a geidine ulatrr. A geidi enerjisini
snrsz bir g kaynandan ald veya dier dmlere gre g bakmndan daha zengin farz edildi. Konum
tespiti algoritmas a geidinde yapld iin dmlerin konum belirlemek iin harcad tm enerji Flooding
routing olarak datalarn aktarlmas srasnda harcad enerji olmaktadr.
Dier bilinen Anchor-free localization algoritmalarnda genel olarak algoritma, dmlerin her birinde
altrlr. Bu algoritmalar dmler zerinde yrtlrken dmlerin kstl olan enerjisi tkenir, tm
dmlerdeki bu enerji tketimi an mrn azaltr. Kablolu alarn aksine, dzensiz oluumlu alardaki
bileenler pille alan cihazlardr ve genellikle bu pillerin yeniden doldurulmas sz konusu deildir.
Dolaysyla enerjinin etkin kullanm, kablosuz alglayc alarda en nemli konulardan biri haline gelmitir. Bir
dm tm an topoloji bilgisine sahip deildir, A geidi ise tm an topolojisine sahiptir bu nedenle
tekrarl bir algoritma kurarak doru topolojiye daha yakn bir sonu verebilir. Dmlerde bu tip bir ilemi
yapmak ok fazla g tketimi demektir.
2. Konu ile ilgili mevcut almalar
Dank yer tespiti probleminin drt farkl yoldan zmn algoritmalar literatrde aadaki gibi karakterize
edilmitir.
2.1. Anchor-based algoritmalar
Anchor-based algoritmalar da minimum sayda konumu belirli dm bulunduu varsaylr ki bu dmler
elle ya da dier baz mekanizmalarla belirlenir. Kabul edilebilir pozisyon hatalar iin ok sayda Anchor
dm gereklidir.
2.2. Anchor-free algoritmalar
Anchor-free algoritmalar farkl olarak; hibir dm nceden yaplandrlm pozisyona sahip olmadndan,
dm koordinatlarn saptamay denemek iin yerel mesafe bilgisini kullanr. Tabii ki, bu tr bir koordinat
sistemi benzersiz olamaz ve dier bir kresel koordinat uzayna sonsuz yolla gml olabilir, kresel
dntrmeye, rotasyona ve muhtemelen evrilmeye maruz kalm olabilir.
2.3. Artl algoritmalar
Bu algoritmalar genellikle atanm koordinatl ya da drt dml ekirdek ile balar. Daha sonra bunlar,
nceki dmlerin daha nceden llm mesafelerini kullanarak, tekrar tekrar uygun dmleri eklerler. Bu
koordinat hesaplamalar, her iki basit trigonometrik denkleme ya da baz yerel optimizasyon projesine dayanr.
2.4. E zamanl algoritmalar
Bu algoritmalarda btn dmler, kendi koordinat bilgilerini paralel olarak hesaplar ve rafine ederler. Bu
algoritmalardan bazlar; llm mesafe ile gncel koordinat tahminlerine dayanan hesaplanm mesafe
arasndaki fark azaltmak iin tekrarl optimizasyon kullanrlar.
3. A geidinde oluturulan tekrarl yer belirleme algoritmas
Bu almada konumu belirli Anchor dmler bulunmad iin bulduumuz konumlar x,y uzaynda olacaktr
Virtual Coordinates[1]. Bu almada sinyalin bolukta iletildiini kabul edildi. RSSI bilgileri d: km f: Mhz
olmak zere (1) forml ile uzaklk birimine dntrld.
FSPL(dB)=20Log
10
(Birim/1000) +20 Log
10
(f)+ 32.45 (1)

Takn ynlendirme yntemi ile a geidine ulatrlan komuluk ve RSSI bilgileri bir diziye yerletirilir
(Benzetim iin nesnel tabanl C# dili kullanlmtr). Sonra tm dmlerin konum bilgileri rastgele olarak
oluturulur.
Algoritma u ekilde alr: rastgele bir dmn konumu doru kabul edilerek ilk nce o dmn bir
komusu orantl bir ekilde doru mesafeye getirilerek koordinatlar bulunur. nc kenar Circle
Intersection ynteminden faydalanlarak koordinatlarn tespit ederiz. Fakat burada iki seenek vardr, sanal
dzlemde konum tespiti yaptmz iin herhangi birine karar verilir. Dier dmler kendisi ile komu olan ve
konumu belirlenmi olan iki dm ile kesiimleri bulunur. Bu kesiim dier bir nc konumu tespit edilmi
dmle uzakl kyaslanarak doru olan seilmi olur. ekil 3. de C
1
,C
2
,C
3
konumlar bilinen dmler P
1
ve
P
2
konumu bilinmeyen dmn muhtemel konumlardr. Burada P
1
ve P
2
Pythagorean Theorem yardm ile
bulunur. C
3
ile P arasndaki gerek uzaklk bilindii iin P
1
ve P
2
arasnda doru olan seilir. altrdmz bu
algoritma tm adaki dmlerin iin bir kez altrlr. Fakat baz dmler ilk seferde adet konumu
belirlenmi komuya sahip olmayabilir. Bu nedenle bu algoritma konumlar belirlenemeyen dmler iin tekrar
tekrar altrlr Iterative Localization.

ekil 3. ember Kesiimi Circle Intersection yntemi ile konumu bilinmeyen dmn yerinin
belirlenmesi.
Bu aamada balang dm rast gele seildii iin bu dm an ounluu ile olan balants kesik veya
dar bir boazda geiyor olabilir. Bu da hesaplamann tamamnn hatal olmas gibi bir sonu dourur. Bu sorunu
amak iin algoritma sonunda konumu belirlenen dmlerin saysn toplam dm says ile kyasland ve
birbirine belli bir oranda birbirine yakn deil ise algoritmann belli bir sayda tekrarlanmas salanmtr.
4. Simlasyon ve deerlendirme
4.1. Simlasyon parametreleri
Bu almamzda simlasyon iin Matlab veya OPNET gibi bir simulasyon ortam kullanlmad. Bu simlatrler
yerine C# ile David J. Stein[4] tarafndan gelitirilmi Wireless Sensor Network Simulator simlatr
kullanlmtr. Ak kaynak kod olarak sunulmu bu simlatrn kodlar kendi algoritmamza uyarlanmtr.
Aadaki benzetim grntlerinde soldaki alan rastgele retilen topolojiyi, sa taraf da ki alan ise RSSI ve
komuluk bilgilerinde gre bizim tekrar oluturduumuz topolojiyi gsterir. Bu simlatr dmleri rastgele
datm Random Deploy yapt iin bu almada dzgn dalmllar (Well-Defined Topology)[5]
kullanlmtr. Bu almada 70 adet rastgele datlm dmle allmtr. Bu dmlerin maksimum
balant kurabilme mesafesi 130 m olarak kabul edilmitir. Bu dmler arasndaki uzaklklara Gauss dalml
hata eklenmitir. Burada ortalama mean = 0 standart sapma
1, 0,2 ve 0,05 olarak alnm ve bu

durumlara gre sonular kyaslanmtr.
4.2. Doruluk
Standart sapma olarak =0,05 olarak alndnda;
Standart sapmann =0,05 olduu durumda dmlerin pozisyonlar arasnda ortalama 3,2 birimlik bir fark
vardr.(ekil 4.) Bu deer doru bir topoloji elde ettiimiz gsterir.
Standart sapmay =0,2 olarak deitirirsek;
Standart sapmann =0,2 olduu durumda dmlerin pozisyonlar arasnda ortalama 13.95 birimlik bir fark
vardr.(ekil 5.) zellikle ekilde de gsterildii birka tanesi gsterildii gibi hesaplamann balad tarafn
tam tersine gelen taraftaki dmlerin konularnda byk oranda hatalar bulunmaktadr.
Standart sapmay =1 olarak deitirirsek;
Standart sapmann =1 olduu durumda dmlerin pozisyonlar arasnda ortalama 33.74 birimlik bir fark
vardr.(ekil 6.) Bu durumda ekilde de gsterildii bazlarnn gsterildii gibi hesaplamann balad tarafn
tam tersine gelen taraftaki dmlerin konularnda bu sefer ok daha byk hata olumutur.

ekil 4. Standart sapmann= 0,05 olduu durum da sol tarafta gerek topoloji sa tarafta oluturulan topoloji
gzkmektedir.

ekil 5. Standart sapmann = 0,2 olduu durum da sol tarafta gerek topoloji sa tarafta oluturulan topoloji
gzkmektedir.

ekil 6. Standart sapmann

=1 olduu durum da sol tarafta gerek topoloji sa tarafta oluturulan topoloji
gzkmektedir.

5. Sonu
Bu almada dmler arasndaki sinyal gc bilgisini mesafeye evirerek, bu bilgiler ile a geidinde
topolojinin karlmas hedeflenmitir. Mesafe bilgilerine Gauss dalml hata eklenerek topolojideki hatalar
kyaslanmtr. farkl standart sapma

deerleri sras ile 0.05, 0,2 ve 1 olarak alnmtr. Standart sapma
=1 deerine ulatnda topolojinin bir ksmn yerlerinin tamamen bozulduu gzkyor. Dmler arasndaki
mesafenin 130 m olduu kablosuz ada =

0.05 iin 3,2 m hata doruya yakn =1 iin 33.74 yksek bir hata
orandr. Bu hata oran bir Geographic Routing uygulamasnda kullanlabilecei gibi bir askeri dman
kuvvetleri tespit uygulamasnda kullanlamayabilir. Gelitirilen bu algoritma gelitirmeye ak bir algoritmadr.
ABC[6] ve Savarese[7] algoritmalar gibi dm zerinde konum tespiti yapmak yerine enerjisi snrsz a
geinde konum tespiti yaplmaktadr. Bu durum dmlerin enerjisine olumlu etkidii gibi tm a bilgisine
sahip olunduu iin daha doru sonular alnmaktadr.

6. Referanslar
1. LEONG B., New Techniques for Geographic Routing Computer Science and Artificial Intelligence
Laboratory Technical Report MIT-CSAIL-TR-2006-044 Haziran 14, 2006
2. SARFRAZ N., Anchor Free Localization for Ad-hoc Wireless sensor Networks, B.Sc., University of
Engineering & Technology, Lahore. 2002
3. DAVD J. S., Wireless Sensor Network Simulator
2006 http://www.djstein.com/projects/Wireless duyargaNetworkSimulator.html (01.07.2010)
4. AVN, C. , Fast and efficient restricted delaunay triangulation in random geometricgraphs, Workshop
on Combinatorial and Alg. Aspects of Networking, Canada, 13-14 Agustos 2005.
5. SAVARESE, C., RABAEY, J., VE BEUTEL, J. Locationingin Distributed Ad-Hoc Wireless sensor
Networks, In Proc. Of ICASSP sayfa. 20372040, (Salt Lake City, UT, Mays 2001),
6. SAVARESE, C., RABAEY, J., VE LANGENDOEN, K. Robust Positioning Algorithms for
Distributed Ad-Hoc Wireless sensor Networks In USENIX Annual Technical Conference, General
Track sayfa. 317327, (Monterey, CA, Haziran 2002)


ARTAKALAN ENERJ VE TRAFK YOUNLUU DENGELEMEL
YNLENDRME ALGORTMASI

Kubilay DEMR
1
Arif DOLMA
2
Mehmet YAKUT
3

1,2,3
Kocaeli niversitesi Fen bilimleri Enstits
Elektronik Haberleme Program,
Umuttepe Kocaeli
kubidem@gmail.com
1
2
myakut@kocaeli.edu.tr
3

zet
Kablosuz alglayclarn boyutlarnn kk ve olmas ayrca enerjilerinin yenilenememesi, enerjiyi enerji
tketimini en nemli problem yapmaktadr. Ancak, duyarda ile a geidi arasnda veri aknn salanmas iin
kullanlan yntemler enerji tketimini arttrp azaltmakta byk rol oynamaktadr. Bu yntemler arasnda,
corafi yer bilgisine dayanarak ynlendirme yapan protokoller, dierlerine gre daha yksek baarma ve
performans deerlerine sahiptir. Bu almada duyargalarn konumlar bilindii farz edilmi ve en yakn
dme aktarlma ile veri a geitlerine ulatrlmtr. Ayrca baz dmler zerinde oluan younluk ve enerji
tketimi gelitirilen bir algoritma ile datlmtr. Bu almann bir dier fark ise bu ynlendirme
algoritmalarnn bir a geidinde yaplyor olmasdr.
Anahtar Kelimeler: Kablosuz(telsiz) alglayc alar, Sensor alar, letiim, Yol atama, Ynlendirme.
1. Giri
Kablosuz duyarga alarnda enerjinin kstl olmas ve genel olarak dmlere tekrar enerji yklenememesi
nedeni ile an mr nemli bir problemdir. An mrn uzatmak iin literatrde ok sayda alma
yaplmtr. Bu aratrma an mrn uzatmak iin kullanlan yntemlerden olan corafi yer bilgisi tabanl
enerji etkin ynlendirme Energy Aware Routing protokolleri zerine olacaktr. Enerji etkin yaplanma
donanm zerinde, uygulama yazlm zerinde, network protokol ve ynlendirme Routing zerinde
yaplabilir. Energy Aware Routing protokolleri iinde, corafi yer bilgisine dayanarak ynlendirme yapan
protokoller, dierlerine gre daha yksek baarma ve performans deerlerine sahiptir.
2. lgili almalar
Energy Aware Routing: Hedef balatml reaktif protokol olan EAR in [4] amac, an mrn uzatmaktr.
Ayrca, bu protokol ynlendirilmi yaylma Directed Diffusion benzerdir, farkl olarak yksek oranlarda tek
bir optimum yol oluturmak yerine yol takm oluturmaktadr.
Geographic and Energy Aware Routing (GEAR): Data sorgular ounlukla corafi zellikler ierdiinden
dolay Yu ve dierleri [1], sorgular uygun blgelere datrken corafi bilgilerin de kullanmn tarttlar.
GEAR olarak adlandrlan protokol, bir paketi hedef blgeye doru ynlendirmek iin, enerji duyal ve corafi
olarak bilgilendirilen sezgisel heuristics komu seimi kullanr. Anahtar fikir, veriyi gnderecei komusunu
bulmak iin gnderilen datay Interest btn aa gndermektense, daha ok kesin bir blgeyi gzeterek
ynlendirilen difzyondaki Interest saysn kstlamaktr.
3. Artakalan enerji ve trafik younluu dengelemeli ynlendirme algoritmas
Bu almada, kablosuz duyarga ve tasarsz alar iin yeni ve zgn artakalan enerji ve trafik younluu
dengelemeli bir ynlendirme algoritmas nerilmektedir. Bu algoritmann dier ynlendirme algoritmalarndan
fark kritik yol analizi yapp veri trafii younluunu datarak, trafik younluu olan alandan a geidine daha
uzun sre veri ulamasn salamaktr. Bylelikle a mrn artrmaktadr. ekil 1 de taral blge iinde bulunan
dmler a geididirler.
ekil 1 de 46 numaral dm iin a geidine (taral blge iinde bulunan tm dmler a geididirler) en
yakn dm konum bilgilerinden faydalanarak 62 numaral dm olarak belirlenir (en yakn komu a
geidine 62-74 yeil izgi ile belirtilmitir, yeil izgiler mevcut bir balanty gstermez, mesafeyi gstermek
iindir. 46 numaral dmn dier komularndan baz istasyonuna daha yakn olduunu gstermek iindir) ve o
dm gncel balant (Gncel balantlar o an oluan paketleri gnderecei dm ifade eder ve krmz
izgiler ile gsterildi, 46-62 arasndaki krmz izgi gibi) olarak atanr. Ayn ilem 62 numaral dm iinde
yaplr ve a geidine en yakn komusu 67 numaral dm olarak belirlenir (yeil izgi (67-74) ile de en yakn
olduu grlmektedir). 62-67 arasnda ki balant gncel balant olarak atanr (krmzizgi ile gsterildi).
Younluk dengelemesi, dmlerin veri yollayaca muhtemel yollar a gzl ynlendirme esas alnarak tespit
edilir, bu tespit etme esnasnda, yol zerindeki tm dmlerin younluk katsay deeri bir artrlr. Trafik
younluu Toplam dm\Critical Path gibi bir deeri geen dmlerin gncel balantl komusu tekrar
hesaplanr. Ve younluk katsaylar tekrar hesaplanr. Burada veri trafii younluu olmas muhtemel yol says,
a geidine komuluu olan ve ortalamann zerinde komusu bulunan dmlerin says olarak tespit edildi ve
bu deer Critical Path olarak isimlendirildi. Eer bir dmn komularndan younluu Toplam
dm\Critical Path deerinden dk olan dm kalmam ise dmlerin kalan enerjileri kontrol edilip
enerjisi fazla olan dm seilerek kritik dmlerin mr artrlmtr. ekil 2. de 28 numaral dmn a
geidine an yakn komusu yeil izgi(43-69 arasndaki izgi) ile de gsterildii zere 43 numaral dmdr.
Fakat krmz izgi(28-39) yan gncel balant 39 numaral dme dorudur. nk younluk katsaylar
Toplam dm\Critical Path orann gemi bu dmlerden 43 numaral dmn enerjisi 39a gre daha
azdr bu nedenle algoritma gncel balanty 39 numaral dmle yapmtr. Ayn durum 39 ve 45 iinde
geerlidir. 51 numaral dm ise bir a geidi ile balants olduu iin gncel balantsn direkt a geidi ile
yapmtr.

ekil 1. A geidine en yakn dmn belirlenmesi ve gncel balantnn belirlenmesi

ekil 2. Kalan enerjiye gre gncel balantnn belirlenmesi.
3.1. Simlasyon Parametreleri
Bu almada C# yazlm dili ile David J. Stein, Esq.[1] tarafndan gelitirilmi Wireless Sensor Network
Simulator benzetimi kullanlmtr. Ak kaynak kod olarak sunulmu bu benzetimin kodlarna bu almada
gelitirilmi Artakalan enerji ve trafik younluu dengelemeli ynlendirme algoritmas kodlar entegre
edilmitir. Daha sonra Chang ve Tassiulas tarafndan algoritmas oluturulmu Maximum Risudial Energy Path
Algorithm(MREP) algoritmas [3] ile ilk len dm ve a geitine ulaan paket says andan kyaslanmtr.
Bu almada benzetimi yaplan sava alannda ki dman hedefler rast gele ynlerde hareket edecek ekilde ve
alanda bir anda adet olacak ekilde oluturulmutur. 520x520 metrelik bir alannda 480x520 metrelik bir
sava sahasnda benzetim yaplmtr.
3.2. Simlasyon sonular
Chang ve Tassiulas tarafndan gelitirilmi Maximum Residual Energy Path algoritmas ile yaplm
almann sonularn aadaki ift tarafl ekran grntlerinde sol tarafta grntlenmektedir. Bu almann
sonucu olan Artakalan Enerji ve trafik younluu Dengelemeli ynlendirme algoritmasnn sonular ise sa
taraftadr. Algoritmalar e zamanl olarak yrtlmektedir. Dmlerin konumlar alan zerinde birbirinin ayn
olarak alnmtr ve dman kuvvetlerin hareketleri de birebir ayn olarak ayarlanmtr. nk iki algoritmann
uyguland ortamlar birebir alnmas karlatrma iin bize tam doru sonular verecektir.
Giri deerimiz olan dman kuvvetlerinin konumlar rast gele retildii iin ekil-3 deki a zerinde ilk len
dm kyaslamas ard ardna 10 defa yaplmtr. Bu kyaslamalar sonucu da elde ettiimiz ilk dmn lm
sreleri ekil-3 de grafik halinde verilmitir. Alt ksmnda da ortalamalar gsterilmektedir. Ortalama ilk dm
lm sreleri: MREP: 486 birim ( Her iki algoritman ayn anda yrtlmektedir. Ve dmlerin durumlar ayn
zaman aralklar ile sorgulanmaktadr. MREP algoritmasnn ilk dmnn lm 466nc sorgulamada
olmutur.) AEYD:990 birim. Ortalamalardan da anlalaca gibi iki katndan daha fazla oranla gelitirilen
algoritmann ilk dmn lm sresini artrd gzlenmektedir. ekil-4 de ki grnt, son ilk len dm
kyaslama testin grntsdr. Bu grntden de anlalaca gibi AEYD tarafnda ilk dm ldnde MREP
tarafnda dmlerin %50 sinden fazlas lm durumdadr. lk test trmzde a mrnn artnda %100 den
daha fazla art salanmtr.
ekil-5 de benzetim baladktan 61 saniye sonraki an mrn gstermektedir. Grld gibi MREP tarafnda
canl dm says %45,3 oranlarnda iken AEYD tarafnda canl dm says %92 oranndadr. Ayrca MREP
tarafndaki dmlerin ancak %9,3i a geitleri ile iletiime geebilmektedir. Ayrca a mrnn ltlerinden
biri de dmlerin merkeze ne kadar sre veri aktarabildiidir. Bu lt biz bu benzetimde benzetim sresi
boyunca an a geidine ne kadar veri paketi gnderdiine bakarak tespit ettik. ekil-5 deki veri paketi
ulatrma says Recd Packets: MREP:121 adet, AEYD:551 adet
Tm dmler ld anda a geidine ulam paket says ise: MREP:189 adet, AEYD:948 adettir.

ekil-3. lk len dm testleri grafii(stteki sonu grafii mavi alttaki)

ekil-4. lk len dm testi (Ekran fotoraf)

ekil-5. 61.saniyedeki a mr testi(Ekran fotoraf)
4. Sonu
Bu almada a geitlerine yakn blgelerde zerinden youn veri trafii geen dmlerin mrn uzatmak
iin bir algoritma nerildi. A geitlerine yakn dmlerin mrn uzatmak otomatik olarak a mrn
uzatmaktadr. Dolays ile bu alma ana amacmz kstl enerjiye sahip kablosuz ann mrn uzatmaktr. Bu
ynde daha nce Jae-Hwan Chang, Leandros Tassiulas[3] tarafndan gelitirilmi ve David J. Stein [2] tarafndan
benzetimi oluturulmu Maximum Residual Energy Path algoritmas ile bizim almamz kyaslanmtr. Test
sonularmzda bu alma sonucunda oluturulan algoritma ile a mrnde sre olarak %100 den daha fazla bir
iyileme, paket ulatrma says bakmndan ise drt kat bir iyiletirme gzlemlenmitir. Bu almann zaaf ise
konum bilgisinin doruluuna olan ar bamlldr.
5. Referanslar
1. Y. Yu, ve D. Estrin,Geographical and Energy Aware Routing: A Recursive Data Dissemination
Protocol for WSN Computer Science Department Technical Report, Mays 2001.
2. David J. Stein Wireless Sensor Network simulator http://www.djstein.com
/projects/WirelessSensorNetworkSimulator. html(24.03.2010)
3. Jae-Hwan Chang ve Leandros Tassiulas Maximum lifetime in Wireless Sensor Networks Routing
Transactions on Networking (TON)Sayfa:609 - 619, Austos 2004
4. R. C. Shah ve J. Rabaey, Energy Aware Routing for Low Energy Ad Hoc Sensor Networks", IEEE
WCNC 2002
Web tabanl Saysal Haberleme Sistemi Eitim Sistemi Gelitirilmesi

Cihangir Erdem
1
, Mehmet Efe zbek
1
, Ali Kara
1,3
, Nergiz altay
2
, Elif Aydn
1
(1)

(2)
Yazlm Mhendislii Blm
Atlm niversitesi
ncek, Ankara

(3)
Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits (UEKAE), G222 Birimi
Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu(TBTAK)
Kavakldere, Ankara
{cerdem, meozbek, akara, nergiz, eaydin}@atilim.edu.tr

ZET
Bu alma kapsamnda gelitirilen sisteme kullanc analog bir ses/mesaj sinyali girebilmekte, bu sinyal
saysallatrlmakta, seilen bir modlasyon emas ile modle edip grltl ortamdan geirilmekte, ardndan
alc tarafndan zmlenerek kullancya tekrar sunulmaktadr. Bu srete, farkl modlasyon tiplerinin beyaz
Gauss grlts altnda performans analizinden, farkl bloklarn ve grafik ktlarnn sunumuna kadar eitim
amal farkl birok grsel sonu kullancya sunulabilmektedir. Bu ekilde kullancnn, analog giri sinyalinin
saysallatrma sreci, temel bant ve kaydrmal anahtarlama modlasyon tipleri, beyaz Gauss grlts etkisi,
bit hata oranlarnn karlmas ve uyumlu filtre tasarm gibi birok farkl aama zerinde grsel, etkileimli bir
ekilde yer ve zamandan bamsz olarak almas mmkn olmaktadr.
ANAHTAR KELMELER
Sanal Laboratuar, Elektronik Mhendislii Eitimi, Web tabanl Saysal Haberleme Sistemi.
1. GR
Mhendislik eitiminde uygulamal ve teorik bilgilerin bantl olarak sunulmas, daha etkin bir renme
salanmas iin nemli bir unsurdur. Baarl bir mhendislik eitimi ancak teorik ve uygulama/laboratuar
bileenlerini en uygun oranlarda btnletiren bir eitim program ile mmkn olabilir. Literatrde, uzaktan
teorik eitim kapsamnda birok uygulama bulunmasna ramen, laboratuar uygulamalar iin genellikle yz
yze eitim yaklamlarnn tercih edildii grlmektedir. Ancak Bilgi ve letiim Teknolojilerinde yaanlan
gelimeler, uzaktan eitimin yeni bir aamas olarak dnlebilecek, uzaktan laboratuar (remote lab.) ve sanal
laboratuar (virtual lab.) sistemleri ile mevcut eitim ortamlarnn desteklenmesini mmkn klmtr. Uzaktan
laboratuarlarda, kullanc internet araclyla gerek deneyler gerekletirebilmekte, sanal laboratuvarlarda ise
benzetimler yapabilmektedir. Bu iki yaklamn avantajl ve dezavantajlar ve literatrdeki rnekleri yazarlarn
nceki almalarnda geni bir ekilde tartlmaktadr [1-13].
Bu bildiride, sanal ortamda saysal haberleme eitimi vermek amacyla gelitirilen bir web uygulamas
tantlmakta, uygulamann tasarmnda kullanlan teknoloji ve yaklamlar anlatlmaktadr. kinci blmde
saysal haberleme sisteminin temel bloklarndan bahsedilmi nc blmde ise sanal eitim uygulamasnn
yaps, alma prensibi anlatlm ve sistemin performans ktlar sunulmutur.
2. SAYISAL HABERLEME SSTEM
Saysal haberleme sistemleri gnmzde poplerliini gittike artrmaktadr. rencilerin saysal haberleme
sistemleri altyapsn daha iyi anlayabilmeleri ve yorumlayabilmelerinde laboratuar imkanlarnn nemli bir yeri
vardr. Ancak gerekli haberleme cihazlarna sahip laboratuarlar yksek maliyetleri sebebiyle her niversitede
kurulamamaktadr. Uzaktan laboratuarlar bu an kapatlmasn amalanmaktadr.
Tipik bir saysal haberleme sisteminin blok diyagram ekil 1 de grlmektedir. Saysal bir haberleme
sisteminde ilk aama bilgi kaynandan gelen analog iaretin rneklenmesidir. Shannon ve Nyquist Teoremleri
snrl bandl bir analog iaretin bozulamadan tekrar elde edilebilmesi iin rnekleme ileminin hangi frekansta
yaplmas gerektiini sylemektedir. rneklerin genlik deerleri kuantalama ilemi ile sonlu saydaki seviyelere
dntrlr. Bu dnm alcda elde edilecek iarete kuantalama grlts olarak yansmaktadr. aretin
kanalda maruz kalaca grltye baklnn daha fazla olabilmesi iin kuantalanm seviyelerin bir kod
kmesi ile ifade edilmeleri daha uygun olmaktadr. Bu ilem Darbe Kod Modlasyonu olarak adlandrlmaktadr.
Giriteki analog iaretin bir bit dizisi olarak kodlanmasyla iaret saysal forma dntrlm olmaktadr. Kod
kmesi kanaldan iletilmeden nce iindeki bitler sembol ad verilen gruplara ayrlr. Sembol bana den bit
says (bps-bit per symbol) uygun ekilde belirlendikten sonra her sembol bir elektriksel dalga formu ile temsil
edilir. Bu ileme temel band modlasyonu ad verilmektedir. Temel-band iareti alak frekansl olduu iin,
band- geiren karakteristie sahip bir kanaldan iletilmesi mmkn deildir. Uygulamada da kullanlan antenlerin
boylar temel band spektrumundaki iaretleri iletmeye uygun olmamaktadr. Bu zorluklar alabilmesi iin temel
band iareti yksek frekansl bir tayc ile modle edilir. Modleli iaretin alcya ulamadan nce getii
ortama kanal ad verilmektedir. Alcda bit dizisinin tekrar elde edilmesi iin, sistemin tasarm aamasnda
seilen dalga formlar ile uyumlu bir filtre kullanlr. Bit dizisi bata kuantalama iin seilmi olan dzene uygun
olacak ekilde elektriksel seviyelere dntrlr. Elde edilen ayrk iaret, uygulamaya gre, analoga da
dntrlebilir.

ekil 1. Saysal Haberleme Temel Blok Diyagram
3. SSTEM YAPISI

3.1.WEB TABANLI SAYISAL HABERLEME SSTEM
Bu almada gelitirilen Web tabanl Saysal Haberleme Eitimi Sisteminde (SHES) bir saysal haberleme
sisteminin temel bloklarnn bilgisayar yazlm ile benzetimi yaplmtr. SHESnin temel yaps ekil 2de
gsterilmitir. Kullanc tarafndan kaydedilen ses, analog giri iareti olarak kullanlmaktadr. SHES,
rnekleme, kuantalama, darbe kod modlasyonu / demodlasyonu, temel band modlasyonu / demodlasyonu,
saysal modlasyon / demodlasyon, iletim kanal, uyumlu filtre ve bit hata oran analizr gibi tm temel
bloklarn ktlarn kullancya sunmaktr.
ekil 3 de grlen arayzn grntlenmesi iin kullancnn bilgisayarnda Flash player bulunmas yeterlidir.
MP3 ya da WAV formatndaki ses iaretlerini kabul edebilen SHES ses sunucuya ykleyip ardndan kullancnn
bu giri iaretine temel band, genlik kaydrmal anahtarlama, frekans kaydrmal anahtarlama, faz kaydrmal
anahtarlama modlasyon trlerinden birini ve sisteme kanalda uygulanacak grltnn seviyesini semesini
beklemektedir. Bu parametre girilerinden sonra kullancya kanaldan etkilenip, demodle edilip tekrar elde
edilen ses iaretini kendi bilgisayarna ykleyip dinleme olana verilmektedir. Demodle edilmi sesin SHES
tarafndan tekrar kullancya sunulmas ile deiik grlt ve modlasyon seeneklerinin giri sinyali zerindeki
etkisinin daha iyi anlalmas ve rencilerin bu konulardaki yorum yeteneklerinin gelimesi salanmaktadr.
Kullanc, bit hata oran grafii vastas ile setii parametreler iin sistemin nasl bir performans gsterdiini
gzleyebilmektedir. Btn grafiklerin tek bir ekranda sunulmasyla da giri iaretinin hangi aamalardan getii
ve her bloun knda ne tr bir formda bulunduunu takip edebilmektedir. Saysal haberleme sisteminin
modellenmesinde sistem ilemsel altyapsnn hazrlanmasnda Matlab, oklu kullancya hizmet verebilmek iin
.NET (Visual Studio) ve kullanc arayzlerinin oluturulmas amacyla da Flash(Flex) teknolojileri
kullanlmtr.
Format
Temel Band
Modlasyonu
Saysal
Modlasyon
Beyaz Gauss Grlts
(Kanal)

Demodlasyon/
rnekleme
Alglama Format
Giri
k

ekil 2 SHES Yaps
Matematiksel hesaplar matris arpmlar yoluyla hzl bir ekilde gerekletirmesi nedeniyle tercih edilen matlab
ortam yardmyla hazrlanan saysal haberleme sisteminin oklu kullancya hizmet verebilmesi iin gerekli
ktphanelerin bir web servis haline dntrlmesi gerekmektedir. Bu ktphaneler matlab m fonksiyonlar
eklinde kodlanm saysal haberleme sisteminin matlabdan bamsz ekilde kullanlmasn salamaktadr.
Web Servis, uzak istemcilerin bavuruda bulunduu eitli ilevsel metod armlarn bardndrdan, ok ynl
ve merkeziletirilmi bir nitedir. Web servisleri datk nesne modellerinden farkl klan sahip olduu alt yap
sistemi sayesinde, platform bamsz uygulanabilirlikleridir.

ekil 3. SHES Kullanc Arayz
SHES nin ilemsel ykn web servisler vastasyla srdrld ksm sunucu zerinde almaktadr. Bu
yzden istemci bilgisayarnn tm bu saysal haberleme sistemi benzetimindeki youn ilemlerini yapmak
zorunda kalmamakta ve buna bal olarakta yksek donanm zelliklerine sahip olmas gerekmemektedir.
SHESnin kullanc arayznde saysal haberleme sisteminin alt bloklarnn her birinin ve tm sistemin bit hata
oran analizlerinden elde edilen bilgiler ve grafiklerin grsel bir arayz eklinde kullanclara sunulmasnda
kullanc tarafl programlama kullanlmtr. Arayz tasarmndada gerek yagnl gerekse grsel manada daha
iyi bir deneyim sunabilen flash platformu ve bu platformda yazlm gelitirme ortam olarakda apraz platform
tabanl zengin internet uygulamalar gelitime destei veren Flex framework tercih edilmitir.
SHES de temel band ve saysal modlasyon trlerinin retilmesinde sinsoidlerin rnekleme orann (rnek/bit-
bir bit yerine yerletirilecek olan sinsoidin ka bitten oluaca) bit hata oran grafiklerinin elde edilmesinde
nem tekil etmektedir. ekil 4 te farkl modlasyon trleri iin bit hata oran analizleri yer almaktadr.
Kullanc balangta setii farkl grlt ve rnekleme oran seenekleriyle SHES iin elde ettii bit hata oran
grafiklerini, teoride olmas gereken grafiklerle de karlatrabilmektedir.
stemci
Flash
Uygulamas

Sunucu .NET
LMS
(Dorulama)
Ykleme
leyicisi
Handler

Web Servis
Kullanc
Dosyalar
Handler

ndirme
leyicisi


ekil 4.a) Frekans Kaydrmal Anahtarlama Bit Hata Oran Grafii
b)Genlik Kaydrmal Anahtarlama Bit Hata Oran Grafii
3.2. SANAL MODLN ERRL SSTEM LE ENTEGRASYONU
Sistem ERRL(European Remote Radio Laboratory) zerinde aktif olarak alan uzaktan haberleme
deneyleri grubuna dahil edilmitir. Kullanc LMS (Learning Menagement System) vastasyla deneylere bir
kimlik dorulamasnn ardndan ular. Kullanc ilgili deneye ulamadan nce saysal haberleme ile ilgili
teorik, deney modlnn kullanm ile bilgilere ular. Kullancya zel olarak deney modlne eriiminin
ardndan otomatik olarak tanmlayc isimle retilen bir klasrde kullanc ile ilgili bilgiler saklanmaktadr. Bu
bilgiler nda LMS yardmyla da retim grevlisine rencinin ne zaman hangi deneyi yapt, ne tr
sonular elde ettii gibi kayt defteri girdileri ile performans analizleri yapabilme imkan tannmaktadr.
4. SONU
Lisans yada master dnemindeki saysal haberleme temelli derslerde kullanlmas olmas amacyla web
tabanl interaktif bir sistem tasarlanmtr. Bu sistemle rencilere saysal haberleme konusunda yardmc
olunmas amalanmtr.
KAYNAKA
1. E. Aydin, N. E. Cagiltay, A New RF and Microwave Engineering Course Enriched With Advanced
Technologies, Computer Applications in Engineering Education, (to appear).
2. Kara, A., Aydin, E., Ozbek. M.E., and Cagiltay, N., Design and Development of a Remote and Virtual
Environment for Experimental Training in Electrical and Electronics Engineering, IEEE 9
th
Int. Conf. On
Information Technology Based Higher Education and Training (ITHET 2010), 194-200, Cappadocia, 2010.
3. Ozbek. M.E., Atas, M., and Kara, A., Software Technologies, Architectures and Interoperability in Remote
Laboratories, IEEE 9
th
Int. Conf. On Information Technology Based Higher Education and Training
(ITHET 2010), 402-406, Cappadocia, 2010.
4. Cagiltay, N., Aydin, E., ve Kara, A., Principles for the Design of a Remote Laboratory: A Case Study on
ERRL, IEEE Engineering Education 2010 The Future of Global Learning in Engineering Education,
IEEE EDUCON 2010, Madrid, Spain, Nisan 2010.
5. altay, N.E., E.U. Aydn, R. ktem, A. Kara, M. Alexandru ve B. Reiner, Requirements on Remote RF
Laboratory Applications: An Educators Perspective, IEEE Trans. on Education, 52, 75-81, 2009.
6. Aydin, C. C ., Trkmen, G., Ozyurt,E., Aydin, E., Cagiltay, N., Ozbek, M. E., Kara, A., Uzaktan
Laboratuvar Uygulamalari ERRL: Elektronik Alaninda Radyo Haberlemesi zerine Bir alima, 2nd
International Future-Learning Conference On Innovations in Learning for the Future 2008 : e-Learning,
Turkish Informatics Foundation Distance Learning Platform (UzEP),stanbul, Trkiye, Mart 2008.
7. Kara, A., Kara, A.G. ,Aydin, C.C., Aydin, E., Cagiltay, N.E. What Do Remote Laboratory Applications
Promise for Engineering Students: A Case Study of ERRL Project, Biliim Teknolojileri Inda Egitim
Konferans, bildiri kitapigi, sayfa 41-45, Ankara, Trkiye, Kasim 2008.
8. Aydn, C.C., G. Trkmen, E. zyurt, E.U. Aydn, N.E. altay, M.E. zbek, N.C. Alparslan, ve A. Kara,
Distance laboratory applications ERRL: A study on radio communication in electronic field, 11th
International Conf. on Optimization of Electrical and Electronic Equipment, Brasov, Romania, 157-162,
IEEE, 2008.
9. N. C. Alparslan, N.E. Cagiltay, M. Ozen and E.U. Aydin, TOJET "Teaching Usage of Equipments in a
Remote Laboratory, TOJET, Vol.7, Issue 1, 2008.
10. altay, N., E.U. Aydn ve A. Kara, Remote RF Laboratory Requirements: Engineers and Technicians
Perspective, Turkish Online Journal of Distance Education (TOJDE), 8, 80-95, 2007.
11. Kara, A., E.U. Aydn,R. ktem, N. altay, A Remote Laboratory for Training in Radio Communications:
ERRL, IEEE 18th International Symposium on Personal, Indoor and Mobile Radio
Communications(PIMRC), Athens, 1-4, IEEE, 2007.
12. zen, M., E.U. Aydn ve A.Kara, Pilot Remote Experiment in the ERRL: Measurement of Scattering
Parameters, IEEE 18th International Symposium on Personal, Indoor and Mobile Radio
13. Kolberg S., Courivaud D., Ozbek M.E. , "LMS and Interactivity - Technical Issues for Remote
Laboratories", IEEE 18th International Symposium on Personal, Indoor and Mobile Radio
14. Sklar B. Digital Communications, 2.Bask, Prentice Hall, 2001



zlem Cokun
Biyomedikal Cihaz Teknolojisi Blm
oulukut@mmf.sdu.edu.tr

zet:

Kablosuz Yerel Alan Alar (Wireless Local Area Networks, WLAN), iki ynl geni bant veri iletiimi salayan,
iletim ortam olarak fiber optik veya bakr kablo yerine telsiz frekans (Radio Frequency, RF) veya kzltesi
nlar kullanan ve salon, bina veya kampus gibi snrl bir alanda alan iletiim alardr. Kurulum kolayl
ve hareket serbestlii gibi nemli avantajlar salayan WLAN sistemleri kablolu alarn yerini alabilmekte hatta
bu alara gre daha fazla fonksiyonlar ierebilmektedir. WLAN sistemleri i adamlar, yneticiler, alanlar,
kk iletmeler, orta lekli iletmeler ve bireysel kullanclar gibi byk bir kesime internet ve yesi olduklar
kurumsal aa mobil olarak balanma imkan salamaktadr. Ayrca, WLAN sistemleri kullanclara mekandan
bamsz olarak kolay bir kablosuz a kurulumu ve geni bant veri iletimi imkan sunmaktadr. Kablolu
LANlarn tm zelliklerine sahip olan WLAN sistemleri bu alarn devam ya da alternatifi olarak
kullanlmaktadrlar.

Anahtar KelimelerWLAN, RF, A mimarisi

1.Giri
WLAN sistemleri balangta mevcut kablolu alarn (LAN) tamamlaycs olarak tasarlanmlardr. Ancak son
yllarda yaanan teknolojik gelimeler WLAN sistemlerinin kablolu alarn yerini alabileceini gstermitir.
Ayrca mevcut alarn genileme ihtiyacn karlamak zere de WLAN sistemleri yaygn olarak
kullanlmaktadr. WLAN sistemleri baarl performanslar ve dk maliyetleri ile hem i evrelerinde hem de
bireysel kullanclar arasnda yaygn olarak kullanlmaktadrlar. WLAN kullancs pahal bir kablolama alt
yaps yerine znde kk bir radyo vericisi olan eriim noktas (Acces Point, AP) ile iletiim ortam
salayabilmekte ve yerel alan a oluturabilmektedir [1,2,3].
Temel olarak WLAN sistemi iki ana unsurdan olumaktadr. Birincisi AP, ikincisi ise kablosuz cihazlardr.
Ancak cihazdan-cihaza alma modelinde APye ihtiya duyulmaz. Bu durumda kablosuz a kartna sahip
bilgisayarlar kendi aralarnda ilave bir cihaz veya kabloya ihtiya olmadan bir a oluturabilirler. Kablosuz
cihazlar genellikle bir dizst bilgisayar, kiisel bilgisayar (PC), cep bilgisayar (PDA1), veya kablosuz a
nitesi (NIC2) ile donatlm benzeri bir cihaz olabilir. NICler RF veya kzltesi kullanarak takl bulunduu
cihaz ile AP arasndaki balanty salar. APler ihtiyaca gre bir eve, i yerine, toplant salonuna veya bir
binaya kurulabilir. Halka ak kullanm salamak zere ise ehir merkezlerine, byk alveri merkezlerine,
hava alan, tren istasyonu, otobs terminali veya restoran gibi kamuya ak alanlara AP kurulabilir. Bu durumda
APnin oluturduu kablosuz internet balants salanan fiziksel alan eriim alan olarak adlandrlmaktadr.
Kablosuz cihazlarda bulunan NICler otomatik frekans tarama zelliine sahip olduklarndan kendilerine ulaan
WLAN sinyalini alglayabilirler. NIC tarafndan doru frekans kanal bulunduktan sonra AP ile kablosuz
cihazlar arasnda balant kurulumu balatlr.
WLAN sistemleri aslnda tamamen kablosuz deildir. nk sistemde bulunan APnin geni bant eriim hizmeti
veren DSL, fiber optik veya benzeri bir kablolu altyap zerinden ebekeye balanmas gerekebilir. Bu nedenle
WLAN sistemleri ile tamamen kablosuz olmaktan ziyade kablolama ihtiyac en az dzeye indirilmi olmaktadr.
Bu adan baknca WLAN sistemlerinin art geni bant eriim hizmetinin artna baldr.
Ya da WLAN sistemlerinin art geni bant eriim hizmetinin yaygnlamasn desteklemektedir [4]. Ancak
cihazdan-cihaza kullanmda herhangi bir kablolamaya ihtiya olmadndan tam bir kablosuz a kurulumu
gereklemektedir. Benzer ekilde ebekeye eriim hizmetinin kablo yerine sabit telsiz eriim (FWA) veya uydu
terminali ile salanmas durumunda da tam bir kablosuz a kurulumu gereklemektedir.

2. WLAN Sistemlerinin alma Prensipleri
WLAN sistemleri havada yaylan elektromanyetik dalgalarla bir noktadan baka bir noktaya fiziksel balant
olmakszn bilgi iletiimini salar. Tipik bir kablosuz yerel a konfigrasyonunda, AP olarak isimlendirilen hem
alc hem verici konumundaki cihaz kablolu aa balanr ve kablolu a omurgas ile kablosuz cihazlar arasnda
veri alverii ilemini gerekletirir. Bir AP kullanlan ortama bal olarak dahili uygulamalarda 25-100 metre,
harici kullanmda ise 200 metreye kadar yarapl bir alan kapsayabilir [5,6].
WLAN sistemlerinde kullanlan yksek frekansl RF sinyali (2.4 GHz ve 5 GHz) temel zellii nedeniyle kat
cisimlere nfuz edebilir ve geebilir. Bu zellik gr hattnn salanamad bina ii kullanmlarda byk bir
avantaj yaratr. Ancak kat cisimler kullanlan maddeye bal olarak sinyal zayflamasna neden olurlar. Bu da
sonuta eriim mesafesini ksaltr. Lisansz kullanmlar iin k gc dzenlemeler ile snrlandrlm
(genellikle 100 mW) olduundan mesafe artrm iin g ykseltilmesi sz konusu deildir. Bu nedenle iyi bir
kapsama alan iin fiziksel ortam iyi ett edilmeli ve AP montaj yerleri iyi seilmelidir. AP veya kullanlyorsa
APye bal harici anten, genelde yksek bir noktaya montaj edilir. Bu sadece kapsama alann geniletmek iin
gereklidir. Eer yeterli kapsama alan salanyor ise APler istenilen her noktaya konulabilir. Kullanclar ise
kablosuz eriim zelliine sahip cihazlar ile aa balanabilirler. Bu zellii bulunmayan bilgisayarlar iin
hariten taklan kablosuz a adaptrleriyle, dizst bilgisayarda PCMCIA kartlarla, masast bilgisayarlarda ise
ISA/PCI kartlarla kablosuz eriim gerekletirilir [7].
4. WLAN Sistemlerinin Mimari Yaps
Bilgisayarlarn birbirleri ile iletiiminin hangi hiyerarik dzende olduu mimari yap topoloji olarak ifade
edilmektedir. WLAN sistemlerinde cihazdan-cihaza ve altyap olmak zere 2 eit mimari yap kullanlmaktadr
[8, 9]. WLAN sistemlerinde kullanlan mimari yaplar ve temel zellikleri aada verilmitir.
Cihazdan Cihaza alma Modeli
Cihazdan-cihaza alma modeli; iki ya da daha ok kablosuz iletiim zelliine sahip bilgisayarn, bir sunucu
(server) kavram olmadan birbirine baland a yaplardr. Bu tr alarda bulunan bilgisayarlarn sahip
olduklar program, veri, dosya gibi tm kaynaklarn adaki dier bilgisayarlar tarafndan kullanlabilir [9].
Bu model prensip olarak daha hzl kurulabilen ve kablo veya AP gibi herhangi bir altyap gereksinimi olmayan
en basit a kurulum yntemidir. stemci veya sunucu olmasna baklmakszn ada yer alan tm bilgisayarlarda
sadece kablosuz alma zelliinin olmas yeterlidir. Cihazdan-cihaza alma modelinde kablolu bir a
balants bulunmaz [9].
Dolaysyla internet veya intranet balants sz konusu deildir. Cihazdan-cihaza alma modelinde a iindeki
btn bilgisayarlar eit dzeydedir. Yani istemci-sunucu ayrm olmayp tm bilgisayarlar ayn ncelie sahiptir.
Adaki her kullanc dier kullancnn kaynaklarna kolaylkla eriebilir ve kullanabilir. Bu mimari yap ok
yaygn kullanlmamakla birlikte geici ve hzl bir a ihtiyac duyulan grup almalarnda ve toplantlarda
kullanlmaktadr. Cihazdan-cihaza alma modeli ekil 1de grlmektedir.

ekil 1. Cihazdan-cihaza alma modeli

Altyap alma Modeli
WLAN sistemlerinin temel ve en yaygn kullanm ekli olan altyap alma modeli; kablolu aa bal bir AP ve
istenilen sayda kablosuz eriim zelliine sahip cihazdan oluur [2,5,9]. Kablolu ada ihtiyaca gre genellikle
bir geni bant internet eriimi ve sunucu bilgisayar bulunabilir. Bu durumda ada bulunan tm bilgisayarlar AP
vastasyla kablosuz olarak mevcut kablolu aa ve internete balanabilirler. Ev ve kk iyeri uygulamalar iin
temel altyap alma modeli yeterli ve uygundur. Bu tr alma modelinde paylalan btn kaynaklar
sunucuda yer alr ve ilemler sunucu araclyla yrtlr.
Sunucu ilemleri hzl bir ekilde yaparak sonular istemciye yollar. Bylece ilem hz ve kapasitesi artrlm
olur. Aksi durumda ise her bir bilgisayarn kendi programlar ile verileri ilemesi gerekecektir. Bu durumda ise
ilem hz i istasyonunun performansna bal olacaktr. Altyap alma modelinde geni bant internet eriimi
genellikle kablolu sistemler ile salanmakla birlikte kablosuz olarak da salanmas mmkndr. Kablolu eriim
olarak ADSL, fiber optik, Kablo TV ebekesi; kablosuz eriim olarak ise FWA kullanlmaktadr. Temel altyap
alma modeli ekil 2de gsterilmitir.

ekil 2. WLAN altyap alma modeli
WLAN altyap alma modelinde kullanc saysnn veya iletiim mesafesinin artrlmas gereken durumlarda
sisteme yeni APler ilave edilebilir. rnein bir toplant salonundaki youn kullanm karlamak zere ikinci
veya nc AP sisteme ilave edilebilir. Kullanm alann geniletilmesi ise hcre sistemine gre deiik
noktalara APlerin kurulmas ile gerekletirilir. APlerin saysnn ve montaj yerlerinin tespiti istenilen veri
iletiim hz, kullanc says, iletiim alannn boyutu ve benzeri kriterlere bal olarak belirlenir. Eriim Alan
veya P-WLAN uygulamalarnda sisteme eriimin kontrol edilmesi ve cretlendirme ileminin yaplabilmesi iin
ilave cihazlar ve yazlmlar gerekmektedir.
5. Sonular
WLAN sistemleri geni bant veri iletiimi salayan, iletim ortam olarak RF veya kzltesi nlar kullanan ve
bir salon, bir bina veya kampus gibi snrl bir alanda alan iletiim alardr. WLAN sistemleri en basit
tanmyla bir a yaps eklinde cihazlar arasnda kablosuz geni bant veri iletimi salayan bir teknolojidir.
Kablosuz iletiim alar hizmet verdikleri fiziksel alanlara gre gruplandrld takdirde; kiisel alanda WPAN
(Bluetooth), yerel (lokal) alanda WLAN (Wi-Fi, IEEE 802.11x, HiperLAN), metropol alanda WMAN
(WMAX, IEEE 802.16x, HiperMAN) ve geni alanda WWAN (GSM, GPRS, CDMA ve 3G) sistemleri yer
almaktadr.
WLAN sistemleri yerel alanda kullanlmak zere tasarlanm bir teknoloji olmakla birlikte k glerinin
artrlmas veya kazanl ve ynl antenler kullanlmak suretiyle daha geni alanlarda almas teknik olarak
mmkndr. Ancak bu tr kullanmlar yasal olarak mmkn olmad gibi teknik olarak da WLAN sistemi
olarak adlandrlamazlar. nk WLAN sistemlerinde esas olan yerel alanda kullanlmalardr. Yerel alan dna
taan uygulamalarn sabit telsiz eriim veya WMAN sistemleri iinde deerlendirilmesi gerekmektedir.
WLAN sistemleri ilk olarak 1990l yllarda iyerlerinde kullanlmaya balamtr. lk yllarda, dk veri
hzlar, yksek maliyetler, donanm uyumsuzluu gibi sorunlar yaanmtr. Ancak 2000li yllardan itibaren
IEEE 802.11 standardyla birlikte bu sorunlar alm ve tm dnyada WLAN sistemleri hzla yaygnlamtr.
Trkiyede de gelimeler bu paralelde olup, WLAN sistemlerinin kullanm giderek artmaktadr. WLAN
sistemlerinin zellikle kablolu alt yap ihtiyacn ortadan kaldrmas veya mevcut kablolu adaki genileme
ihtiyacn karlamas nemlidir. Bu zellik irketler ve bireyler iin hareketli ve kolay bir a kurulumu ve
kullanm salamaktadr. Ayrca eriim alanlar ile halka ak yerlerde verilen kablosuz internet hizmeti ise her
yerden ve her zaman bilgiye eriim imkan salamaktadr. WLAN sistemlerinde teknoloji olarak dank
spektrum teknii kullanlmaktadr. Dank spektrum tekniinde nokta frekans tahsisi yerine bant tahsisi
yaplarak kt kaynak olan frekans spektrumu daha verimli kullanlmaktadr. WLAN sistemlerinde mimari yap
olarak cihazdan cihaza ve altyap olmak zere 2 eit alma modeli kullanlmaktadr. Cihazdancihaza modeli
snrl zelliklere sahip olup; alma guruplar veya toplantlarda kullanlmaktadr. Altyap alma modeli ise,
WLAN sistemlerinin tm zelliklerini tayarak kablosuz a ihtiyac duyulan her yerde kullanlmaktadr.
WLAN sistemleri kullanclara mobil iletiim, hzl ve kolay kurulum, iletme esneklii, geniletilebilirlik ve
dk iletme gideri gibi bir ok avantaj salamaktadr. Ayrca Eriim Alanlar vastasyla kamuya ak alanlarda
sunulan kablosuz internet hizmeti de (WLAN) olduka nemlidir. WLAN sistemlerinin baz dezavantajlar da
bulunmaktadr. Bunlar gvenlik, giriim, mesafe, dolam ve mobil cihaz kstlar olarak sralanabilir. Bu
dezavantajlar yaplan dzenlemeler ve yeni teknolojiler kullanlarak almaya allmaktadr. zellikle gvenlik
en nemli sorun olarak grlmekte ve zlmesi iin sektrde faaliyet gsteren firmalar ve uluslararas
kurulular tarafndan youn almalar yaplmaktadr. Bunlardan en nemlisi IEEEde srdrlen IEEE 802.11i
standart almalardr.
WLAN sistemlerinin kullanm durumuna bakldnda ise ilk olarak salk, eitim, retim ve perakendecilik
alanlarnda iletiim ihtiyalarnn kablosuz olarak karlanmas amacyla kullanld grlmektedir. Salanan
baar ile birlikte artk evlerde, iyerlerinde ve kamuya ak alanlarda ksaca her yerde WLAN sistemleri
kullanlmaktadr. zellikle halkn kullanmna ynelik olarak hava alanlar, tren istasyonlar, otobs terminalleri,
byk alveri merkezleri ve ehir merkezleri gibi alanlarda Eriim Alanlar vastasyla sunulan kablosuz
internet hizmeti (WLAN) olduka ilgi grmektedir. Bilgi toplumu olma yolundaki abalar desteklemek, Avrupa
ile Trkiye arasndaki saysal uurumu azaltmak, bilgiye her yerden ve her zaman ulama imkan salamak zere
WLAN sistemlerinin kurulmasna ve hizmet vermesine imkan tanyacak dzenleme nerilmitir. WLAN
sistemlerinin kiilere bilgiye ulama adna daha fazla imkan salayc, kurumlara ise daha verimli ve etkin
alma ortam yarataca phesizdir.
Kaynaklar
[1].Geier, J., 2002, Wireless LANs, Wireless System Entegration, Second edition, Chapter 6, Indiana, ABD, s.1,
5, 7-10, 13.
[2].Intel Com, Exploring WLAN Solutions, What is Wireless LAN Networking?
http://www.intel.com/business/bss/infrastructure/wireless/solutions/index.htm
[3].Ramadin, D., K., Overview of Wireless Broadband Technologies, Intel Corporation.
[4].KLING A., CORANTE Com, 23 January 2003, Tech News Filtered daily,The bottom line: the economics of
IT, When Will Wireless be Ready?, More on Local Telephone "Competition".
[5].Netsis Com, Kablosuz Teknoloji (Wireless Technology), Fonksiyonellik, Detay bilgi
http://www.netsis.com.tr/goksel/Wireless/Wt.HTM
[6].CWT Center for Wireless Telecommunications, Wireless Frequently Asked Questions, What are the ISM
bands? http://www.cwt.vt.edu/faq/default.htm
[7].ITU, International Telecommunication Union, Edition of 2001, Radio Regulations, CHAPTER II
Frequencies, ARTICLE 5, Frequency allocations, p.72-80.
[8].INTERMEC Technologies Corporation, 1998, Guide to Wireless LAN Technologies, USA, s., 2-17.
[9].Intel, Intel Com, IEEE 802.11b High Rate Wireless Local Area Networks, Wireless Technology Today,
What is Wireless Networking?s., 2-7.
[10].Lawson S., 08/01/2002, WLAN use growing fast, researchers say,
http://www.nwfusion.com/news/2002/0801wlan.html
[11].Ziakas, D., May 2003, Hotspot in a Box Creating publicly available WLANs, What is a Hotspot, Hotspot
Architectures.
[12].Singer M., 9 july 2002, Cisco Mobile Office Takes Off Overseas,
http://siliconvalley.internet.com/news/article.php/1382751.


mer HALLOLU, Mehmet AFAK
Elektronik ve Elektronik Mhendislii Blm, Ankara
omer.haliloglu@hacettepe.edu.tr, msafak@hacettepe.edu.tr

zet
Bu bildiride ok girili ok kl (MIMO) bir sistemde vericideki antenlerden sadece bir tanesinin beslenip
dierlerinin parazit olarak kullanlmas durumundaki bit hata olasl (BHO) baarm incelenmitir. Bylece,
verici antenlerden sadece birisini beslemek iin kullanlan verici gc, geleneksel MIMO sistemlerine gre,
daha etkin kullanlmtr. Parazit antenlere balanan reaktif empedanslarn sistem baarmna etkisi incelenmi
ve elde edilen sonular geleneksel MIMO sistemlerinin baarmlar ile karlatrlmtr.

1. Giri

Alc ve vericide birden fazla antenin kullanld MIMO sistemleri sunduklar eitleme, dizi ve oullama
kazanc ile iletiim sistemlerinin baarmn byk lde artrma potansiyeline sahiptirler. Geleneksel MIMO
sistemlerinde, verici gc antenler arasnda paylatrlarak, ayn zamanda ayn yada farkl semboller
gnderilebilir. Vericiden gnderilen nlar alcya birden fazla ve farkl yollarla ulatklarndan nemli bir
eitleme kazanc elde edilir. Ancak, verici gcnn antenler arasnda paylatrlmas nedeniyle, verici anten
saysnn artmas durumunda, sistem baarmndaki art yavalamaktadr.
Parazit MIMO sistemlerinde vericideki antenlerden sadece bir tanesi beslenir. Beslenen aktif antenin yaknna
yerletirilen parazit antenler, aktif antenden yaylan dalgalarn indkledii akmlar sayesinde ikincil antenler
olarak aktif antenle ayn sembol gndermekte kullanlrlar [1], [2]. Toplam verici gc P, n tane verici antene
sahip geleneksel bir MIMO sisteminde, kanal durum bilgisinin bilinmedii durumda, antenlere eit olarak P/n
eklinde datlrken, nerilen sistemde P toplam gc ile sadece aktif anten beslenmektedir. Etrafndaki parazit
antenler, beslenmemelerine karn, indklenmeleri sonucunda aktif antenle ayn sinyali nlarlar. Bu durumda,
alcya ulaan n says (eitleme kazanc) ve alcdaki SNR (dizi kazanc) artar. Parazit antenlere balanan
reaktif empedanslarn deerlerine gre dizi kazanc ve ma rnts deitirilebilir [2]. Parazit antenlerin aktif
antenin daha yaknna yerletirilmeleri nedeniyle, bu sistemin fiziksel boyutlar geleneksel MIMOya gre daha
kktr. te yandan, sadece aktif antenin beslenmesi parazit MIMO sistemi iin nemli bir stnlktr.

2. Kuramsal Altyap

ekil 1de grld gibi bir aktif anten ve bu antenin etrafna yerletirilen parazit iki yarm dalga dipol anten
ile bir anten dizisi oluturulmutur. Bunlardan ortada bulunan aktif anten k gc P olan verici tarafndan
beslenerek ikili evre kaydrmal kipleme (BPSK) ile iletiim salanmaktadr. Aktif antenden nlanan dalgalar
parazit antenler zerinde endkledikleri akmlarla onlarn ikincil kaynak (anten) olarak malarn salarlar.
Parazit antenlerin ularna Z
L1
ve Z
L2
ykleri balandnda, ortada bulunan 0. (aktif) anten ile 1. ve 2. parazit
antenlerin ularndaki gerilimler aadaki gibi yazlabilir [2]:

ekil 1 Bir aktif ve iki parazit antenden oluan verici anten dizisi
0 0 00 1 01 2 01
1 1 1 0 01 1 11 2 12
2 2 2 0 01 1 12 2 11
L
L
V I Z I Z I Z
I Z V I Z I Z I Z
I Z V I Z I Z I Z
= + +
= = + +
= = + +

(1)

Burada, karlkllk teoremi nedeniyle Z
ij
=Z
ji
ve Z
01
=Z
02
olarak alnmtr. z (Z
ii
) ve ortak empedans (Z
mn
)
deerleri aadaki formller kullanlarak bulunabilir [3]:
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
1
C ln C ( ) sin S 2 2S
2
1 2
cos C ln 2 C 2 2C
2
ii
kl i kl kl i kl i kl
Z
kl kl i kl i kl

+ + (

=
`

+ + + (

)

(2)

[ ] [ ]
1 2 1 2
2 C ( ) C ( ) C ( ) 2 S ( ) S ( ) S ( )
4 4
mn
Z i kd i i i kd i i

=

(3)
Burada, =120 , C=0.5772 ise Euler sabitini, k=2/ yaylm sabitini, d komu iki anten arasndaki uzakl,
ve l dipol antenlerin uzunluunu gstermektedir. Ci ve Si, srasyla kosins ve sins integrallerini
gstermektedirler:
0
cos sin
C ( ) S ( )
x x
t t
i x dt i x dt
t t
= =

(4)
2 2 2 2
1 2
( ), ( ) k d l l k d l l = + + = +

(5)
Eitlik (1)deki son iki formlden akmlarn oran olarak tanmlanan
01
ve
02
aadaki gibi bulunur [1]:
( )
( ) ( )
12 01 01 11 2 1
01 2
0 11 1 11 2 12
L
L L
Z Z Z Z jX
I
I Z jX Z jX Z
+
= =
+ +
(6)
( )
( )( )
12 01 01 11 1 2
02 2
0 11 1 11 2 12
L
L L
Z Z Z Z jX
I
I Z jX Z jX Z
+
= =
+ +

(7)
Eitlik (1)deki ilk forml kullanlarak aktif antenin giri empedans Z
0
,
01
ve
02
cinsinden kolayca bulunabilir:
0
0 00 01 01 02 02
0
V
Z Z Z Z
I
= = + + (8)

3. Sistem Modeli

3.1 3 3 Huzme Oluturucu-BOB MIMO

Referans olarak ncelikle 33 huzme oluturucu bir MIMO sistemi dnlsn. Bu sistemde herhangi bir
sembol s, P Wattlk verici k gcnn bykl birim deere eit olan w
t
=[w
0
w
1
w
2
]
T
arlk vektr ile
verici anten arasnda arlklandrlarak ayn anda gnderilmektedir. Alc tarafndan alnan sinyal vektr
y=[y
0
y
1
y
2
]
T
aadaki gibi yazlabilir:
P s = +
t
y Hw n

(9)
Burada, 33 boyutlu kanal matrisi Hnin elemanlar Rayleigh snmlemeli bir kanalda sfr ortalamal ve
deikesi birim deere eit olan karmak Gauss tr rassal deikenlerden oluur. Alc antenler tarafndan
alnan grlt vektr n=[n
0
n
1
n
2
]
T
ise ortalamas sfr ve deiintisi N
0
olan karmak bamsz Gauss tr
grlt bileenlere sahiptir.
Bu 33lk MIMO sisteminde, y vektr ile belirlenen ve alc anten tarafndan alnan sinyaller byl
oranl birletirme (BOB) yntemi ile birletirilir. Bylece alnan r sinyali ve sinyal grlt oran (SNR), ,
aadaki gibi yazlabilir:
H H H
r P s = +
r r t r
= w y w Hw w n (10)
=
r t
w Hw (11)
H H H H
r P s = +
t t t
w H Hw w H n

(12)
H H
=
t t
w H Hw (13)
Burada
0 b
E N = ortalama SNR olarak tanmlanmtr. Hzme oluturucu-BOB MIMO sisteminde, verici
arlklandrma vektr w
t
, H
H
H Wishart matrisinin en byk zvektr olarak seildiinde SNR byl
deerine ular [4]:
0
=
(14)
Burada, 33 H
H
H Wishart matrisinin en byk zdeerini gsteren ve rassal bir deiken olan
0
n olaslk
younluk ilevi aada verilmitir [4]:
( ) ( ) ( )
0
2 3 4 2 2 3 4 3
1 1
12 24 24 8 12 12 6 2 3
4 2

= + + + + + +
x x x
f x e x x x x e x x x x e
(15)

3.2 3 3 Parazit-BOB MIMO

Verici antenlerden ikisi parazit olarak altnda, arlklandrma vektr anten akmlar tarafndan
belirlenir:
[ ] [ ]
T T
0 1 2 01 02
1 w w w = =
t
w (16)
I
1
ve I
2
akmlar endklenme sonucu olutuundan, w
t
nin byklnn birim deere ve dolasyla verici
gcnn Pye eit olma kst ortadan kalkmtr. Buna karlk, w
t
, (2)-(8) nedeniyle, antenler arasndaki
uzaklklar tarafndan belirlenir. Bu durumda, tekil deer ayrtrmas kullanlarak, ilintisiz bir MIMO kanal iin,
ktaki SNR H
H
H Wishart matrisinin zdeerleri cinsinden aadaki gibi yazlabilir:
2
2
0
i i
i
w
=
=

(17)
Burada, 33 H
H
H Wishart matrisinin zdeerlerinin ortak olaslk younluk ilevi aada verilmitir [5]:
( ) ( ) ( ) ( )
0 1 2
2 2 2
0 1 2 0 1 1 2 2 0
1
f , ,
4
e

=

(18)

3.3 Verici Anten Semeli (VAS) 3 3 MIMO Sistemi

Eer vericideki n=3 antenden alcda en yksek SNR oluturacak olan bir tanesi seilip alcdaki m=3 antenin
k BOB ile birletirildiinde SNRn olaslk younluk ilevi (21)de verilmitir [6]:
( )
( )
( )
1
1
1
0
exp
1 1
1
! 1 !
n
k m
m
k
f n e
k m

=
(
| | | |
= (
| |
( \ \

(19)
4. Sistem Baarm

Bu blmde, parazit MIMO sisteminin BHO baarm, huzme oluturucu 33 MIMO ve iletimin verici
antenden en yksek kanal kazancna sahip olan antenin seilmesi ile gerekletirildii 33 MIMO sistemlerinin
baarmlar ile karlatrlmtr. Antenlerin uzunluklar 0.5 olarak alnmtr. Birbirlerine komu antenler aras
uzaklk 0.6 olarak alndndan, antenler arasndaki ilinti katsays, antenlerin birbirlerinden ilintisiz olduu
varsaymn geerli klacak mertebede dktr (<0.35). Parazit elemanlara balanan ykler, BHOn minimum
ve verici MIMO anten sisteminin kazancn alc anten ynnde maksimum yapacak ekilde seilmitir.
Evre uyumlu ikili evre kaydrmal kipleme iin ortalama BHO aadaki gibi yazlabilir:
( )
( )
0
2
b
P Q f d
(20)
( ) ( )
2
Q exp
1
2
2
x
x dt t
(21)
ekil 2de grld gibi, gz nne alnan sistemler arasnda, verici antenlerden alcda maksimum SNR
oluturann seildii geleneksel 33 MIMO sistemi en kt baarma sahiptir. Vericide her antenin de
kullanld durumda sistem baarmnn iyiletii grlmektedir. Ancak bildiride nerilen parazit MIMO sistemi
ile baarmn daha da artrlabildii, parazit antenlere balanan eitli yk deerleri iin ekil 2den
gzlemlenebilir. En yksek baarm, simetrik ykler iin optimum deer olan jX
L1
=jX
L2
=j44.5 vermektedir.
Bu durumda, parazit MIMO sistemi, 10
-6
BHO iin, VAS-MIMO sistemine gre yaklak 2 dB daha dk
SNRa ihtiya duyarken, maksimum zdeeri kullanan MIMO sistemine gre 0.3 dB daha kazanldr.
Antenlerin birbirlerinden ilintisiz olduklar varsaylan ekil 2den BHOnun SNR ile azalma hznn (eitlilik
derecesi) her sistemde de ayn olduu kolayca gzlenebilir.

5. Kaynaklar

[1] O. N. Alrabadi, C. B. Papadias, A. Kalis, N. Marchetti, ve R. Prasad, MIMO transmission and reception
techniques using three-element ESPAR antennas, IEEE Communications Letters, vol.13, no.4, s.236-238,
Nisan 2009.
[2] L. Petit, L. Dussopt, ve J.-M. Laheurte, MEMS-Switched Parasitic-Antenna Array for Radiation Pattern
Diversity, IEEE Trans. Antennas and Propagation, vol.54, no.9, s.2624-2631, Eyll 2006.
[3] C. A. Balanis, Antenna Theory: Analysis and Design, 2. Basm, s.410-418.
[4] P. A. Dighe, R. K. Mallik.ve S. S. Jamuar, Analysis of transmit-receive diversity in Rayleigh fading, IEEE
Trans. Commun., vol. 51, no.4, s. 694-703 Nisan 2003.
[5] P. Xia, J. Oh ve C. Ngo, Diversity analysis of transmit beamforming and its application in IEEE 802.11n
systems, IEEE Trans. Vehicular Technology, vol.57, no.4, s. 2638-2642, Temmuz 2008.
[6] Z. Chen, J. Yuan ve B. Vucetic, Analysis of transmit antenna selection/MRC in Rayleigh fading channels,
IEEE Trans. Vehicular Technology, vol.54, no.4, s. 1312-1321, Temmuz 2005.

0 2 4 6 8 10
1 10
8
1 10
7
1 10
6
1 10
5
1 10
4
1 10
3
1 10
2
3x3 MIMO (VAS-Tx, BOB-Rx)

3x3 MIMO (maksimum zdeger)
jXL1=XL2= j0
jXL1=jXL2= -j44.5
jXL1= -j4.5K , jXL2= -j42.6
SNR (dB)
B
H
O

ekil 2 Geleneksel MIMO ve nerilen parazit MIMO sistemi iin BHOnun SNR ile deiimi.
IEEE 802.15.4 TABANLI LOKAL SENSR ALARININ TCP/IP
TABANLI ALARA ADAPTE EDLMES N KULLANILAN
TEKNKLERN PERFORMANS ANALZ

Ahmet zek A.ada Sekin* Ceyhun Karpuz
Pamukkale niversitesi
Elektrik Elektronik Mhendislii Blm
Denizli
ozek@pau.edu.tr
ckarpuz@pau.edu.tr
*Uak niversitesi
Bilgisayar ve retim Teknolojileri Blm
Uak
cagdas.seckin@usak.edu.tr

zet: Bu almada, IEEE 802.15.4 standardnda alan kablosuz sensr alarnn TCP/IP tabanl alarla
alabilmesi iin kullanlan teknikler analiz edilmitir. zellikle iki a arasndaki veri bykl, veri aktarm
oran ve band genilii karakteristiklerinin uyumlandrlmas asndan nerilmi teknikler ve bu tekniklerin
avantaj ve dezavantajlar incelenmitir. Otomasyon problemlerinde performansa dayal tercih edilecek teknikler
haknda neriler sunulmutur.

1. Giri
Kablosuz sensr alar (WSN-wireless sensor networks), fiziksel veya evresel koullar izlemek iin ok sayda
sensr dmnn alt, IEEE 802.15.4 standardna gre kablosuz olarak haberlemenin yapld alardr.
Kablosuz sensr alar dier kablosuz teknolojilerden ayran karakteristikleri dk g sarfiyat (aylar/yllar
mertebesinde pi mr), dk maliyet, adaki dm saysnn fazla olabilmesi, basitlik, gvenli ve dk veri
oranl kablosuz haberleme salamasdr [1]. Kablosuz sensr alar askeri, endstriyel, medikal, tarm gibi pek
ok yerde kullanlmaktadr [2]. Bu yazda bu kadar geni kullanm alan olan kablosuz sensr alarnn TCP/IP
tabanl alarla haberleip menzilinin (kapsamnn) daha da genilemesi, uzaktan kontrol edilebilmelerinin
kolaylatrlmasn amalayan yntemlerin ve tekniklerin bir derlemesi yaplacaktr. Yazda srasyla IEEE
802.15.4 tabanl alar ve zellikleri, alar aras haberlemede karlalan sorunlar ve kullanlan teknikler
aklanm ve son olarak tm tekniklerin performans asndan karlatrmas yaplmtr.

2. IEEE 802.15.4 Tabanl Alar ve zellikleri
IEEE 802.15.4 standardn temel alan Kablosuz Sensr Alar genel olarak Uygulama, A, MAC ve Fiziksel
katman olmak zere drt katmandan oluur . IEEE 802.15.4 standard en altta yer alan Fiziksel (PHY- physical
layer) ve Ortam Eriim Denetimi (MAC medium access control) katmanlarnn zelliklerini tanmlamaktadr
[1][3].
Fiziksel Katman veri aktarm ileminin gerekletii katmandr . Fiziksel katman ynetim arayz sayesinde her
katmann ynetim fonksiyonlarna eriebilir ve ilikili PANa (kiisel alan a) veri taban bilgisi salar. Fiziksel
katman fiziksel RF alc-vericiyi ynetir ve kanal seimi- enerji ve sinyal ynetimi fonksiyonlarn yerine getirir.
Dnya genelinde 2400-2483.5 MHz band aralnda 16 kanal kapasiteli ve 250kbps hznda servis
salanmaktadr. Buna ek olarak baz lkeler de kendileri iin farkl bantlarda almaktadr (Avrupa 868-868.6
MHz, Kuzey Amerika 902-928 MHz). Trkesi Ortam Eriim Denetimi (MAC) Katman olan bu katmanda
MAC erevelerinin fiziksel katman kullanarak hedefe ulamas salanr. A iaretlemesi (Beaconning),
ereve dorulamas, dmlerin aa katlmas ve baz gvenlik ilemleri bu katmanda yaplmaktadr.A
katmannn ana ilevleri MAC alt katmann doru kullanmak ve stteki uygulama katmanna uygun bir arayz
salamak, aa katlma ve ynlendirme ilemlerini yerine getirmektir. Ayrca adaki komularn ve an kefi, a
zelliklerinin alnmas bu katmanda yaplmaktadr .Uygulama katman en stte yer alan katmandr. Uygulama
katman kullancnn srekli etkileim halinde olduu ve uygulamalarn alt katmandr [1][3][4].
IEEE 802.15.4 standard Tam ilevli aygt (FFD- full function device) ve snrlandrlm-indirgenmi ilevli
aygt (RFD-reduced function devices) olmak zere iki a cihaz tipi tanmlamaktadr. Tam ilevli aygt PAN ada
ynetici (coordinator) olabildii gibi sradan bir dmde olabilir. Bu aygt dier herhangi bir cihazla
haberleebilir ve mesajlar yayabilir. Snrlandrlm/indrigenmi ilevli aygtlar genellikle basit aygtlardr.
Mtevaz kaynak ve haberleme gereksinimleri vardr ve sadece FFD cihazlarla haberleebilirler. Bu cihazlardan
oluan alar peer-to-peer veya star topolojiyle alabilirler ve hepsinde en az bir adet FFD cihaz bulunur [1][5].
Kablosuz alarda kullanlan topolojiye bal olarak cihazlara farkl grevler dmektedir bu grevleri ksaca
aklayacak olursak: Koordinatr; Tm PAN ann ynetim ilemlerini yerine getiren FFD cihazdr . Aa yeni
dm katlmas, PAN a bilgilerinin oluturulmas, a ifreleme gibi ilemler buradan ynetilir [5]. Son cihaz:
Alglama ileminin yapld an en u ksmlarndaki cihazlardr. Ynlendirici: Dmler arasnda mesaj
tama ve mesaj ynlendirme ilemlerini yerine getiren cihazlardr [1].

ekil-1 Dm Durumlar
Bir Kablosuz Sensr A dm ekil-1de grld zere bekleme, uyku, alcverici ve yaplandrma olamak
zere drt durumda bulunur . Bekleme durumu aygtn veri alp gndermedii veya aygt zerinde yaplandrma
yaplmadan bekledii durumdur. Alc-verici durumu aygtn veri alp-gnderdii durumdur. Yaplandrma
durumu aygtn eitli zelliklerinin a veya direk aygt zerinden programland durumdur. Uyku durumu
kullanc tanml olmak zere aygtn tanmlanan periyot veya tetikleme ile baz donanm birimlerini g
tasarrufu haline geirmesi durumudur [1][6].

ekil-2 MAC ve Fiziksel Katmanlarda ereve yaplar
Kablosuz sensr alarnda cihazlara 64 bit veya 16 bit uzunluunda adresleme kullanlmaktadr [5,7]. Cihazlarn
adreslemesi iin her birine fabrikada retimi olarak verilmi 64 bit esiz seri numara vardr ve bu seri numara 64
bit adres olarak kullanlr . Bunun yannda rer kullanc kendi PAN adreslerini atamak istiyorsa bunun iin 16
bitlik deitirilebilir adreslemeyi kullanr [1][5][7].
ereveler veri iletiminin temel birimidir ve veri, bildirim, iaret ve MAC komut erevesi olmak zere drt
ereve eidi vardr. Bunlarn haricinde sadece koordinatr tarafndan retilen sper ereve bulunmaktadr bu
ereve a yaplandrlmas iin kullanlmaktadr. Maximum 127 byte uzunluunda olabilen veri erevelerinin
MAC katman ve Fiziksel katmanlarda durumu ekil-2 de gsterilmitir [1][5].

3. Alar Aras Haberlemede Karlalan Sorunlar ve Kullanlan Teknikler
TCP/IP internet zerinden bilgisayarlarn haberlemesi iin gelitirilmi bir protokoldr ve bilgisayarlarn
internete nasl balanacaklarn ve nasl veri haberlemesi yapacaklarn belirler.TCP/IP bu gn sadece
bilgisayarlar iin deil mobil cihazlar ve dier elektronik cihazlar iinde kullanlmaktadr [8].
TCP/IP tabanl alarla 802.15.4 tabanl alar aras haberlemede iki an ilk karlatklar nokta fiziksel
katmandr eer burada birbirine uyum salarllarsa yukardaki katmanlar alt katmandan gelen veriyi rahata
ileyebilir [9]. Fakat fiziksel katmanda alnan veri paketleri iin TCP/IP tabanl alarda IPv4 standartlarnda en
az 576 bytelk IPv6 stadartlarnda 1280 bytelk veri paketleri kullanlmaktadr ancak bu veri birimleri en fazla
127 bytelk veri paketlerinden ok byktr [1][5][9][10]. Ek olarak st katmanlar her ne kadar veriyi rahat
olarak ileyecek ekilde alabilecek olsa da farkl protokollerin enkapslasyon sreleri farkldr ve pakete
ekledikleri balklar nemlidir. Pakete eklenen adres balnda TCP/IP tabanl alarda 32 bitlik IP adresleri
kullanlmaktadr. Ancak bu adresleme yaps hali hazrda yetersiz olduu iin 128 bitlik IPv6 adreslemeye
geilecektir [9]. Buna karn 802.15.4 tabanl alarda seime bal olarak 64 veya 16 bitlik adresleme
kullanlmaktadr [1][7]. TCP/IP tabanl alarda veri hz teknolojiden teknolojiye deimekle beraber genelde
Mbps seviyesindedir [8]. Buna karlk 802.15.4 tabanl alarda bu hz maksimum 250 kbpsdir [5]. Hz fark ve
sebebiyle internetten kablosuz sensr ana doru ar ykleme yapldnda veri kayplarna ortaya kar ve
ciddi bir gvenlik zaafiyeti dourur.
Alc-verici
Bekleme Uyku Yaplandrma
ereve Kontrol 2
oktet
Veri para
numaras 1 oktet
Adres bilgisi 4-
20 oktet
Veri paras
n-oktet
ereve
salamas 2 oktet
Balang paras
4 oktet
ereve balama
belirteci 1 oktet
ereve uzunluu
1 oktet
MAC protokol veri birimi
2+1+(4-20)+n+2 oktet
Fiziksel Katman
MAC Katman
TCP/IP tabanl alarla 802.15.4 tabanl alarn birbirine uyumlandrlmas iin en alt katmanlarndan itibaren
biribirine paralel almalar gerekmektedir. Ancak TCP/IP ve 802.15.4 tabanl alarn temel ve standartlam
zellikleri deitirilemezdir. Bu sebepten dolay bu standartlar birbirine uyumlandrcak arayzler olmaldr.
Dmn kendi kendine belirtilen ileri yapmas maliyetin artmasna, gecikmelere ve donanmn her adan
hantallamasna sebep olduundan ageitleri alar aras arayzlerde kullanlr[9].
OSI
Modeli
TCP/IP ZigBee/
802.15.4
ZigBee zerine
IP
Yerletirilme
6LoWPAN IP-Net
Uygulama Uygulama Uygulama Uygulama Uygulama ZigBee
Uygulama
zel
Uygulamalar Sunum letim
Oturum letim
letim
A A A IP UDP IP ZigBee A IP
ZigBee A Uyumlandrma
Veri Hatt Hat 802.15.4 MAC
Fiziksel 802.15.4 Fiziksel
ekil-3 Alar aras haberleme iin kullanlan tekniklerin katmanlar

3.1. ZigBee zerine IP Ynn Yerletirilmesi
Bu teknik ekil-3de grld gibi IP ynnn Zigbee a katmannn zerine yerletirerek dorusal olarak
altrmas temeline dayanr. Tm dmlere birer IP adresi verilir . A geidinde 802.3 andan veri gelirse
zigbee ana encapsule edilir zigbee a katmannda ve 802.15.4e gnderilir . Tersi ynde gelen veri ise
zlerek IP aa gnderilir[11][12]. Zigbee de asenkron haberleme olduu iin bu haberlemede sadece UDP
haberleme gerekleir. Yani giden verinin ulap ulamad kontrol edilmez. Burada UDP kullanlmasnn
sebebi paket bykl problemidir. 802.15.4 tabanl dmlerin en byk veri birimi 127 byte uzunluundadr.
Bu uzunluktan 23 byte byklnde MAC bal 2 byte byklnde ereve salama toplam (FCS) ve 8
byte byklnde a bal karldnda bu deer 94 byte deerine der. Ayrca gvenlik mekanizmas
eklenmek istendiinde (AES) geriye sadece 81 byte kalr [12]. Bu lek ne IPv4n 576 byte uzunlundaki
paketlerini ne de 1280 byte uzunluundaki IPv6 paketlerini karlar [10][12].

3.2. 6LoWPAN
IETF tarafndan gelitirilmi olan 6LoWPAN ekil-3de de gsterildii gibi 802.15.4 MAC katmannn zerine
bir uyumlandrma katman oluturularak IPv6 veri paketleri desteklenir. Bu uyumlandrma katman paket
blmeyi stlenir ve IPv6 paketlerini 802.15.4 ereveleri halinde databilir [12][13]. Uyumlandrma katman
ZigBee NWK katmannn yerine getii iin ZigBeenin ynlendirme yaplar, adres atamas ve veri gnderim
mekanizmas yeniden yaplandrlmaldr [12].

3.3. IP-NET
Bu zmde ekil-3te gsterildii gibi 802.15.4 katmanlarndan sonra iki yn yaps birlikte kullanlmtr. Bir
bakma 6LoWPAN ve ZigBee zerine IPnin karmdr. Ancak veri bu zmde katmanlardan ayn anda
sadece bir tanesini semek mecburiyetinde olduundan 6LoWPAN ve ZigBee zerine IPv6 zmlerinin tm
dezavantajlarn beraberinde getirmektedir [12].

3.4. 802.3 ve 802.15.4 Dmleri Arasnda Tercme
Bu teknikte kablosuz sensr ayla IP tabanl a arasnda bir ageidi bulunmaktadr [14]. A geidi kablosuz
sensr anda yer alan dmlere IP adresi, IP tabanl ada bulunan kullanclarda kablosuz sensr a adresi
salamaktadr . Herhangi bir adan paket geldiinde bu paketleri kendi iinde paket evrimine dntrp dier
adaki adrese yollamaktadr [14]. rnein bir adan dierine alar aras haberleme yaplmak istedendiinde
srasyla aadaki olaylar gereklemektedir:
1- Adaki cihazlar kendilerini ageidine kaydettirir.
2- Ageidi kaydedilen cihazlara kendilerinde olmayan adres bilgilerini (kablosuz sensr a dmne IP
adresi, IP anda dme Kablosuz sensr a adresi) atar.
3- Herhangi bir adaki dm dier adaki dme paket gndermek istediinde sanki kendi andaym gibi
kar dmn kendi andaki adresine veriyi gnderir. A geidi bu veriyi alr adres zmleme ilemini
gerekletirir ve gelen verirnin kar adaki adres karln bulup hedefe gnderir.
Bu teknikte a geidi NAT olarak alr ve kablosuz sensr ann koordinatr durumundadr[12][14].
Kulanclar ageidinin adres bilgilerini daha nceden tanmlamaldr. Bu yntemde utan uca gvenlik ve servis
kefi otomatik olarak salanamamaktadr [12]. Servis kefi olmamas sebebiyle apraz haberleme (iki kablosuz
sensr ann IP a zerinden haberlemesi) yaplamamaktadr [12].

3.5. Sunucu Tabanl Alar Aras Haberleme
Bu uygulama internet, ynetim ve sensr a olmak zere ksmdan oluur. nternet andan sensr ana
balanmak isteyen kullanc nce firewall (szge) ile karlar ve erim yetkisi varm baklr. Sonra kullanc
ynetim ana ular. Ynetim anda ynetim istasyonu ve web sunucusu bulunmaktadr. Kullanc burada web
sunucusuna balanr ve kablosuz sensr ana eriebilir. Ynetim anda ynetim istasyonu kablosuz sensr
an, eriim ifrelerini ve verileri kontrol eder. Ynetim a bir a geidiyle sensr ana balanr. Dmlere
tek tek IP adresi atanmamtr. Ynetim istasyonu ve web server ile bu aa hkmedilir. Gvenlik bakmndan
gldr [15]. Fakat iki a arasnda teferruat fazla olduundan zaman gecikmesi fazladr. Daha ok bir web
sayfas gibi davranr. Otomatik olarak servis kefi olmad iin n tanmlama yaplmadan apraz haberleme
yaplamaz.

4. Sonu
Alar aras haberleme teknikleri incelendiinde temel sorunlarn gecikme, veri paketleme, adresleme olduu
grlmektedir. Bu tekniklerden en az gecikme iin kolay/ksa algoritmalar kullanlmal ve iki a arasnda
olabildiince az cihaz kullanlmaldr. Ynlendirme algoritmalar ksa (az yorucu) tutulmal ve veri en ksa
yoldan hedefe yollanmaldr. Kablosuz alarda gvenlik sorunlar zaten olduundan yukardaki faktrleri daha
az etkileyecek bir metot yoksa hlihazrda tasarlanm olan (AES-128) gvenlik yntemlerinden
uzaklalmamal. Her dme dier adaki dme ulalabilecek bir adresleme getirilmeli. Servis kefi heriki
ada da yaplabilmeli. Broadcast, multicast ve anycast ilemleri band genilii fark ve dmlerin uyku durumu
dolaysyla koordinatrdeki bellei ksa srede doldurabilir ve veri kaybna yol aabilir. Tm sistemlere
bakldnda tek tek dmlere eriim amalanmtr ancak hibirinde ar yayn mesaj yapldnda uyku
durumunda olan dmlerin mesaj kaybna uramamas iin bir yntem bulunamamtr. Bu sebeple mesajlarn
koordinatre gre ok daha byk bellek kapasitesine sahip olan ageidinde, dm durumlarna gre
depolanmas ve gnderilmesi salanmaldr.

5. Kaynaklar
[1] Gislason D., ZigBee Wireless Networking, Newnes, Austos 2008.
[2] Mainwaring A., Polastre J., Szewczyk R., Culler D., ve Anderson J. Wireless sensor networks for habitat
monitoring Wireless Sensor Networks and Applications WSNA 2002, Eyll 2002, Atlanta, ABD.
[3] Akyildiz I.F., Su W., Sankarasubramaniam Y., ve Cayirci E., "Wireless sensor networks: a survey," Elservier
Computer Networks, Cilt: 38, No: 4, s393-422, Mart 2002.
[4] Farahani S., ZigBee Wireless Networks and Transceivers, Newnes, 2008.
[5] Labiod H., Wi-Fi, Bluetooth, Zigbee and WiMax , Springer, Haziran 2007.
[6] Viswanathan A., Boult T.E., Power conservation in ZigBee networks using temporal control, 2nd
International Symposium on Wireless Pervasive Computing ISWPC07, ubat 2007, San Juan Porto Riko.
[7] Safaric, S., Malaric, K.,"ZigBee wireless standard", 48th International Symposium ELMAR-2006 , Haziran
2006, Zadar Hrvatistan, s.259-262.
[8] Miller M., Troubleshooting TCP/IP ,Hungry Minds, Temmuz 1999.
[9] Eady F., Networking and Internetworking with Microcontrollers, Newnes, ubat 2004
[10] Wang X.K.Q, Discovering IPv6 network topology, IEEE International Symposium on Communication
and Information Technolohy ISCIT05, Ekim 2005, Pekin, in H.C. Cilt:2 s.1322-1325.
[11] Karayannis G., IPv6 over IEEE 802.15.4, IETF 61st meeting presentation, Kasm 2004.
[12] Wang R.C., Chang R.S., ve Chao H.C., Internetworking between ZigBee/802.15.4 and IPv6/802.3
Network, IPv607, Austos 2007, Kyoto Japonya.
[13] Luo X.M.W., The Analysis of 6LoWPAN Technology, Pacific-Asia Workshop on Computational
Intelligence and Industrial Application PACIIA08, Aralk 2008, Wuhan in H.C.
[14] Sakane, S., Ishii, Y., Toba, K., Kamada, K., ve Okabe N.A. Translation method between 802.15.4 nodes
and IPv6 nodesIn Proceeding of the International Symposium on Applications and the Internet Workshops
SAINT 2006, Ocak 2006, Phoenix-Arizona ABD, s34-37.
[15] Le-Trung Q., Eliassen F. Engelstad P.E., ve Skeie T., Internetworking Wireless Sensor Networks with
the Internet , SWISNET project, Yksek Lisans tezi Ref. no. 2009.Spring.Master.01

Ahmet zek A.ada Sekin* Ceyhun Karpuz
Pamukkale niversitesi
Knkl/Denizli
0-258-2963195
ozek@pau.edu.tr
0-258-2963198
ckarpuz@pau.edu.tr
*Uak niversitesi
Bilgisayar ve retim Teknolojileri Eitimi Blm
Uak
0-544-3130714
cagdas.seckin@usak.edu.tr

zet: ZigBee, kk boyutlarda veri alveriini gerekletiren, iletim hz yava, maliyeti dk,
uygulanabilirlii, geniletilmesi kolay ve az g tketen bir kablosuz sensr a teknolojisidir. XMPP, XML
tabanl internet ortamnda iki ucun yksek performansl (neredeyse e zamanl) karlkl veri aktarmn
salayan bir protokol olup, esnek SCADA uygulamalarnda tercih edilebilir. Bu almada, sensr a
yaplarnda a ynetim ve u birim veri alverilerinde XMPP destekli kontrol yazlm ile WAN
btnletirme gerekletirilmitir. Oluturulan sistemde performans analizi yaplarak, etkin kullanm yaps
ortaya konulmutur.

1. Giri
ZigBee, Kablosuz kiisel alan alarnda kk boyutlu ve dk g harcayan IEEE 802.15.4 tabanl
radyolarn haberlemesinde kullanlan st katmanlar tanmlayan kablosuz mesh a standarddr [1][2].
ZigBeeyi dier kablosuz kiisel alan a teknolojilerinden ayran karakterisikleri dk veri hz, uzun
batarya mr, gvenli haberleme, ucuzluk ve basitliktir [3]. ZigBee gnmzde zellikle kontrol ve izleme
tekniklerinin kullanld askeri, salk, kiisel ve ticari uygulamalarda yani hemen hemen her yerde
gereksinim duyulmaktadr[1][4].
Son yllarda ZigBee teknolojinin kullanmnn yaygnlamasyla ZigBee ile yaplan uygulamalarn izleme ve
ynetme ilemlerinin internet ile uzaktan yaplmas ihtiyac domutur. Alar aras haberleme kabaca, farkl
alar birbirine balaybilmek iin leklenebilir a altyaps sunmak ve istemciler arasnda paket transferi
yapabilmek olarak tanmlanmtr. Alar aras haberlemede adresleme yaplar, band genilii/gecikme,
paket byklkleri, kayp oranlar, paket ynledirmesi problemleri ilk gze arpan problemlerdir. Bunlarn
haricinde alar aras haberleme esnasnda iki an farkl gvenlik protokolleri uygulamas sonucu gvenlik
zafiyetleri de ortaya kmaktadr [5].Gnmzde alar aras haberleme 6LoWPAN, IP-NET veya sunucu
tabanl alar aras haberleme gibi zmlerle halledilmektedir. Ancak eriim kolayl, gvenlik, hareketlilik
ve maliyet gibi zelliklere nem veren ayrca zellikle gerek zamanl etkileim gerektiren uygulamalarda
bu zmler yetersiz kalmaktadr [6].
almamzda ZigBee teknolojili alara eriimi kolaylatrmak iin anlk mesajlama teknolojileri arasnda
ne kan XMPP teknolojisi kullanlarak bir uygulama yaplmtr. Yazda nce XMPPnin alar aras
haberlemede neden tercih edildii anlatlacak. Daha sonra sistem hakknda bilgi verilecek ve son olarak
XMPP ile ZigBee etkileimi sonucu hakknda bilgi verilip hedeflenen almalar anlatlacaktr.

2. XMPP
Geniletilebilir mesajlama ve durum protokol (XMPP), anlk mesajlama, durum bilgisi, oklu sohbet, ses
ve grnt aktarm, ierik yaynlama ve XML verisini ynlendirme iin kullanlan kk yazlml
teknolojiler btndr [7]. XMPP protokolnn temel zellikleri yledir:
Ak ve zgrdr dolaysyla maliyetler dktr kolayca anlalabilirdir.
stemciler, sunucular, bileenler ve kod ktphaneleri iin birden fazla uygulama mevcuttur.
XMPP ann mimarisi e-posta mimarisine ok benzer, herhangi bir kii bir XMPP sunucu iletebilir
veya mevcut olan google talk veya jabber gibi sunucular cretsiz kullanlr.
Herhangi bir XMPP sunucu, XMPP andan tamamen izole edilebilir ve sadece yerel bir a
ierisinde kullanlabilir, ve ekirdek XMPP spesifikasyonlarnda yer verilen SASL (kimlik
dorulama gvenlik katman) ve TLS (iletim katman gvenlik protokol) ile gl ve salam bir
gvenlik sunar.
XMPP geniletilebilirdir. XML'den faydallarak ekirdek protokol zerine kendi fonksiyonlarmz
ina edebiliriz dolaysyla esnektir.
Bir gruba veya tek hedefe mesaj yollanabilir durumlar renilebilir. Yani
Broadcast/anycast/multicastm yapmaya elverilidir.
XMPP sunucusuna balanlabilen herhangi bir yerden sisteme eriim salanabilir ve XMPP
sunucusu tek veya birbirine bal makinelerden oluabilir dolaysyla hareketlidir.
XMPP'n sunduu bu altyap sayesinde mesajlamann tesinde, a ynetmek, dosya ve ierik paylamak,
uzaktaki sistemlerin durumunu grntlemek, oyun oynamak evinizdeki elektronik cihazlar kontrol etmek,
kendi rettiiniz robot, model araba vb cihazlar kumanda etmek iin kullanma uygundur[10][11].

ekil-1 A Yaps

ekil-2 Snf emas

3. Sisteme Genel Bak ve Deneysel SCADA Uygulamas
Sistem temel olarak a geidi, XMPP sunucusu ve n adet (n teoride en fazla 65000) dmden meydana
gelmektedir. Ageidi ZigBee ayla internet an birletirecek arayz salar. Ageidi seri porttan
baland ZigBee aygt ile UPnP (tak altr) eklinde almaktadr [12]. XMPP sunucu sistemi MAC OS,
MS Windows, Linux, Solaris veya dier Java 5 destekli Unix iletim sistemlerinde alabilir [13][14].
Ageidi gelen verilerin paketleme ilemlerini ve ZigBee ann adres zmleme ilemlerini yerine
getirmektedir. Dmler ZigBee adreslemesi veya istee bal olarak atanacak olan ayra (ID) ile
tanmlanabilir yani standartlardan bamszdr dolaysyla hertr adresleme yaplabilir. Gelen veriler a
geidinin koordinatre bal olmas durumda adaki istenen verileri seenee bal olarak veri tabannda
saklanr. Ayrca istenen kullancya veya kullanc kmesine veri XMPP teknolojisi sayesinde srekli
gnderilir[8].
ekil-1de grld zere a geidinin ardnda yer alan NAT (A adres dntrme) TCP/IP andaki bir
bilgisayarn A geidi ile baka bir aa karken adres uzayndaki bir IP ile yeniden haritalandrma yaparak
IP paket balndaki a adres bilgisini deitirme srecini stlenmektedir. A geidi ve NAT ayr
makinelere kurulabilecei gibi ayn makinede olabilir. XMPP sunucusu XMPP servisini salamakla
ykmldr. XMPP sunucuya eriilebilen herhangi bir noktadan sisteme erimek mmkndr [8][14].
Sistem iin Google talk gibi herkese ak XMPP sunucular kullanlabilecei gibi Openfire gibi kendi
yaplandrabileceimiz sunucularda kullanlabilir[8][10][13][14]. Sistemimizde maliyet ve i ykn
XMPP Snf ZigBee Snf Ageidi Snf
Seri Balant
Veri gnder/al
Veri
taban
Sunucu
balant
ayarlar
Dm adresleme
Seri port
denetlemesi
Soket
denetlemesi
Sunucu
bilgilerini alma
Gvenlik
Dm
Yaplandrma
XMPP veri gnder/al
XMPP GUI
ZigBee GUI
XMPP Sunucusu
NAT
NTERNET
XMPP-ZigBee A
geidi
ZigBee Dm
stemci
ZigBee Dm
stemci
azaltmak iin Google Talk sunucusundan faydalanlmtr. XMPP teknolojisi istemci/sunucu tabanldr.
Kullanclar sunucu sayesinde birbirine ve sisteme baldr. stemciler haberlemek istediinde XMPP
sunucusuna balanr ve XMPP mesajlarn buradan gnderir. XMPP istemcileri JID (Jabber ayrac) ile
birbirinden ayrlr. Bu protokolde tm haberlemeler XML protokol kullanlarak kodlanr ve ierik her
platformda anlalabilir hale gelir [8]. ok kullancl sohbet zellii ayn mesaj seili kullanc veya
kullanclara gnderme imkan sunar[8][14].

ekil- 3 A Geidi Arayz (Solda) ve XMPP Arayz (Sada)

Program ekil-2 de grld gibi ana snftan oluur. lki XMPP balantsn salayan XMPP snfdr.
Programda XMPP balant snf iin Java iin hazrlanm olan Smack API gibi ktphanelerden
faydalanlr. Burada XMPP sunucusunun adresi ve port numaralar kullanlarak XMPP sunucusuna balant
salanr ve ZigBee ana ister sohbet penceresinden ntanml komutlar gnderip ister programmzn
uygulamaya ynelik deiiklikleri kapsayacak ekilde deitirilerek kullanlabilecek olan arayzyle kontrol
salanr. kinci snf ZigBee ayla balanty salayan ZigBee snfdr. Bu snfta ZigBee a balants
gerekletirilir. ZigBee andan gelen veriler ve XMPP sunucusundan gelen veriler bu snfta zmlenir.
ZigBee dmlerinin sinyal gleri ve pil mrleri burada okunur. Dmlerin uzaktan yaplandrlmas bu
snfta yaplr. nc snf ise ageidi snfdr. Bu snfta daha ok ikinci snfa bal olarak ageidine
ynelik grsel eleri ve a geidinin yaplandrma ksm bulunmaktadr.
Gerekletirilen SCADA uygulamasnda, sensr amz zerinden lm noktas olarak belirlenen
dmlerden scaklk, batarya mr, iletiim sinyal seviyesi gibi parametrelerin okunmas ve
deerlendirilerek u birimlere ihtiya duyulan sinyallerin gnderilmesi temin edilmitir. Dmler bir zigbee
modl, mikrodenetleyici ve deney dzeneinden (scaklk sensr, led, buton) oluur.

ekil-5 ZigBee A (Solda) ve Dm (Sada) Arayzleri

Proje altrldnda karmza ilk gelen ekil-3te grlen ageidi snfnn grafik kullanc arayzdr.
Burada gerekli seri port balant ayarlar girilip balant salandktan sonra ZigBee a ayarlar yapmaya veya
a dmlerini gzleme ilemlerine yerel yaplandrma ve ekil-5teki ZigBee A ve dm pencerelrrinden
geilebilir. ZigBee a penceresine gelindiinde adaki istenilen dm hakknda bilgi alnabilir ve o dme
istenilen mesaj yazlabilir. ekil-3te grlen XMPP GUIsinden XMPP ayarlar yaplr ve sistemin
hesabndan istenen kullancyla sohbet yaplabilir gelen giden veriler gzlenebilir.

4. Sonu ve Gelecekteki almalar
Bu almada, ZigBee ve internet alar arasnda haberleme iin yeniliki bir mimari olan XMPP
protokolnn ZigBee ayla etkileimi gerekletirilmitir. Yazlan program, amalar bakmndan deney
amal bir yazlm olup daha ok sistem performansn deerlendirme ynnde sonular elde edebilmek
amacyla normal kullanm yannda ve XMPP protokolnn kullanlabilirliini ortaya koymak amalanmtr.
Program ageidi, XMPP ve ZigBee olmak zere snftan olumutur. Bunlar ksaca srasyla ageidinin
ynetimi, XMPP balant ayarlar ve ZigBee a balants ve yaplandrmasndan sorumludur.
ZigBee ile XMPP etkileimi sonucunda dier sunucu tabanl uygulamalara gre kullanm ve sisteme eriimi
herhangi bir sohbet program kadar kolay, herkes tarafndan kolayca kurulup ynetilebilen, ak olmas
sebebiyle esnek ve gelitirilebilir, sunuculara eriilebilen her platformda alan, istenen dm veya dm
grubuna ayn mesaj gnderme imkan sunan, XMPP sunucusuna balanld anda tm sistem durumun
alnabildii, veri taban sayesinde iki a arasndaki hz fark veya ZigBee dmlerin uyumas sebebiyle
ortaya kabilecek olan veri kayplarnn nne geilebilen, dier sunucu bazl uygulamalara gre hzl ve
gvenilir, grnt ve ses iletiminide destekledii iin uygulama gelitirmeye uygun bir sistem ortaya
kmtr.
Bu almamz u anda deneme amal olduundan kk hatalar iermektedir ayrca paket program halinde
bulunduundan programn bakalar tarafndan kullanlmas iin snf yaplarnn incelenmesi gerekmektedir.
Sonraki admmzda almamz herkesin kullanabilmesi iin genel amal bir ktphane formatna
evirmeyi hedefliyoruz.

5. Kaynaklar
[1]Akyildiz I. F., ve Kasimoglu I. H., "Wireless sensor and actor networks: research challenges", Ad hoc
Networks, Elsevier, Cilt:2, s. 351-367, 2004.
[2] Gislason D., ZigBee Wireless Networking, Newnes, Austos 2008.
[3] Labiod H., Wi-Fi, Bluetooth, Zigbee and WiMax , Springer, Haziran 2007.
[4] Akyildiz I.F., Su W., Sankarasubramaniam Y., ve Cayirci E., "Wireless sensor networks: a survey,"
Elsevier Computer Networks, Cilt: 38, No: 4, s393-422, Mart 2002.
[5] Comer D.E. Internetworking with TCP/IP, Prentice Hall, Cilt: 1, Haziran 2005.
[6] Wang R.C., Chang R.S., ve Chao H.C., Internetworking between ZigBee/802.15.4 and IPv6/802.3
Network, IPv607, Austos 2007, Kyoto Japonya.
[7] Hornsby A., Belimpasakis P., ve Defee I., XMPP-based wirelss sensor network and its integration into
the extended home environment, IEEE 13th international symposium on Consumer Electronics ISCE09,
Mays 2009, s.794-797, Kyoto Japonya.
[8] Saint-Andre P., XMPP: The Definitive Guide: Building Real-Time Applications with Jabber
Technologies, OReilly Media, Nisan 2009.
[9] Saint-Andre P., XMPP: lessons learned from ten years of XML messaging, IEEE Communications
Magazine, Cilt: 47, s.92-96, Nisan 2009.
[10] Pastrone C., Spirito M.A., Tomasi R.,ve Rizzo F., A jabber-based management framework for
heterogeneous sensor network applications, International Journal of Software Engineering and Its
Applications, Cilt. 2 No. 3, Temmuz 2008.
[11] Borders K., Falk L., ve Parkash Atul., OpenFire: Using deception to reduce network attacks, Security
and Privacy in Communications Networks and the Workshops SecureComm 2007, Eyll 2007, Nice Fransa.
[12] Kim S.H., Kang J.S., Park H.S., Kim D., ve Kim Y.J., UPnP-ZigBee internetworking architecture
mirroring a multi-hop ZigBee network topology, IEEE Transactions on Consumer Electronics, Cilt. 55, No.
3, s.1286 1294, Austos 2009.
[13] Hornsby A., Walsh R., From instant messaging to cloud computing, an XMPP review, IEEE 14th
Symposium on Consumer Electronics ISCE, Haziran 2010, Braunschweig Almanya, s1-6 .
[14] Sharma M., Openfire Administration: A practical step-by-step guide to rolling out a secure Instant
Messaging service over your network, Packt Publishing, Austos 2008.


stanbul
hasret.asli@yahoo.com, unverdi@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada, VoIP (Voice over Internet Protocol, nternet Protokol zerinden Ses Aktarm) teknolojisi
incelenmi ve veri trafii deerlendirilmitir. DorukNetteki veri transferi analiz edilerek ses paketleri,
Wireshark program ile dinlenmitir. Ses iletimi srasnda meydana gelen ve VoIP teknolojisinin temel sorunu
olan paket kayplar irdelenmitir. Trafik analizleri yaplarak paket kayplarnn ve gecikmelerinin trafie bal
olarak deiimi gzlenmitir. Grmelerin, veri trafiinin az olduu zaman dilimlerinde yaplmas ve ok
youn olan hatlar yerine younluu az olan hatlarn kullanlmas nerilmitir.

1. Giri
nternet Protokol (IP, Internet Protocol) zerinden sesin kodlanarak gnderilmesi ve zellikle yksek bit
hzlarnn kullanlmas, adaki veri trafiini artrr. Ayn ada trafiin fazla olmas durumunda, ses verilerinin
iletimi iin a katmannda IP zerinde paket tabanl olarak alan ve veri paketlerinin, gnderilen noktaya
iletimini garanti etmeyen UDP (User Datagram Protocol, Kullanc Veri Blou letiim Kurallar) kullanm
nedeniyle paket kayplar olabilir [1-4]. Bu almada, VoIP teknolojisinin temel sorunu olan paket kayplarnn
ve gecikme nedeniyle meydana gelen ses kalitesinin dklnn engellenmesi aratrlmtr. Uygulama
aamasnda, DorukNetin kurulmu olan a zerinden stanbul ubesi ile Antalya ubesi arasnda gnn farkl
saatlerinde ve haftann farkl gnlerinde grmeler yaplm ve a younluunun paket ak zerindeki etkisi
Wireshark program ile analiz edilmitir. Elde edilen sonular deerlendirilerek yorumlanmtr.

2. DorukNet A zerinden Yaplan VoIP Grmelerinin Analizi
Bu almada, G.711 sktrma algoritmas kullanlan DorukNet anda gnn fakl zamannda ses paketleri
incelenmitir. Saat 10.00da yaplan grmenin Wireshark program ile yakalanan ses paketleri, ekil 1de

ekil 1. Saat 10.00da yaplan grmenin Wireshark program ile analizi.
grlmektedir. Wireshark program zerinden ulalan ve SIP (Session Initiation Protocol, Oturum Balatma
Protokol) protokolnn temel alma prensibini gsteren ekil 2de, uygulamann saniyeler bazndaki oluumu
gzlenmitir. Bir sonraki aamada, ekil 3te grld gibi, ses paketleri, Wireshark program ile dinlenmi ve
paketlerle ilgili istatistiksel sonular elde edilmitir. 212.58.13.26:8596 IP numaral bilgisayardan
82.151.154.242.19010 IP numaral bilgisayar ynnde yaplan grmenin btn ses paketleri kayp ve gecikme
olmadan iletilmi ve 82.151.154.242.19010 IP numaral bilgisayardan 212.58.13.26:8596 IP numaral bilgisayar
ynnde yaplan grme de kayp olmadan gerekletirilmitir [4].

ekil 2. SIP protokolnn temel alma prensibi. ekil 3. Ses paketlerinin Wireshark program ile dinlenmesi.

ekil 4te, Saat 15.00de yaplan grmenin Wireshark program ile yakalanan ses paketleri izlenmektedir.
Paket kayb sorununa zm olarak kullanlan G.711 sktrma algoritmasnn alma yaps, ekil 5de yer
almaktadr. ekil 6da grld gibi, ses paketleri Wireshark program ile dinlenmi ve paketlerle ilgili
istatistiksel sonulara ulalmtr.

ekil 4. Saat 15.00de yaplan grmenin ses paketleri (traceleri).

ekil 5. G.711in alma yaps. ekil 6. Ses paketlerinin Wireshark program ile dinlenmesi.

Analizde, 212.58.13.26:8596 IP numaral bilgisayardan 82.151.154.242.19010 IP numaral bilgisayar ynnde
yaplan grmenin ses paketleri, % 1.4 kayp ve % 0.5 gecikme ile iletilmi ve 82.151.154.242.19010 IP
numaral bilgisayardan 212.58.13.26:8596 IP numaral bilgisayar ynnde yaplan grme ise % 0.5 kayp ve
% 0.5 gecikme ile gerekletirilmitir. Saat 17.00de yaplan grmenin Wireshark program ile yakalanan ses
paketlerinin analizi, ekil 7de verilmitir.

ekil 7. Saat 17.00de yaplan grmenin ses paketleri (traceleri).

Bir sonraki aamada, ekil 8de grld gibi, ses paketleri Wireshark program ile dinlenmi ve paketlerle
ilgili istatistiksel sonular elde edilmitir. 212.58.13.26:8596 IP numaral bilgisayardan 82.151.154.242.19010 IP
numaral bilgisayar ynnde yaplan grmenin tm ses paketleri, kayp ve gecikme olmadan iletilmi ve
82.151.154.242.19010 IP numaral bilgisayardan 212.58.13.26:8596 IP numaral bilgisayar ynnde yaplan
grme de kayp ve gecikme olmadan yaplmtr.

ekil 8. Ses paketlerinin Wireshark program ile dinlenmesi.

ekil 9(a)da, DorukNetin veri grafiinin, Saat 9.00 - 12.00 arasnda ykseldii ve Saat 14.00 - 16.00 arasnda
ise gn iindeki en yksek seviyesine ulat gzlenmektedir. Bu sonular, gnn deiik saatlerinde yaplan
Wireshark analizleri ile karlatrldnda, Saat 10.00da ve Saat 15.00de paket kayplar ve gecikmeler
olurken, Saat 17.00de paket kayplarna ve gecikmelere rastlanlmamtr.

(a) (b)
ekil 9. DorukNetin paket trafiinin, (a) gnn saatlerine, (b) haftann gnlerine bal olarak deiimi.

almada, DorukNetin kurumsal paket trafiinin haftann gnlerine bal olarak deiiminin, ekil 9(b)de
grld gibi olduu belirlenmi ve trafiin youn olduu saatlerde, paket kayplarnn artmasna karn
trafiin youn olmad saatlerde, paketlerin kayp olmadan iletildii anlalmtr.

3. Sonular
Bu almada, gnn farkl saatlerinde ve haftann farkl gnlerindeki ses paketlerinin ak, Wireshark program
ile izlenmi ve trafik younluuna bal olarak ses paketlerinin iletim srasnda kaybolduu ve geciktii,
dolaysyla ses kalitesinin dt, hem gzlemsel, hem de ses paketlerini dinleme yoluyla tespit edilmitir. Elde
edilen istatistiksel veriler dorultusunda, IP zerinden yaplan ses iletiminde, trafiin youn olduu zamanlarn
belirlenerek bu zamanlarda trafiin youn olduu veri iletim hattnn deitirilmesi ve ses paketlerinin duruma
uygun olarak farkl a geitleri (gateway) ve ynlendiriciler (router) kullanlarak iletilmesi gerektii sonucuna
varlmtr.

Teekkr
Bu almann hazrlanmasnda verdii laboratuvar desteinden dolay DorukNete (Doruk letiim ve
Otomasyon Sanayi ve Ticaret A..) teekkrlerimizi sunarz.

Kaynaklar
[1]. Ohrtman F., Softswitch : Architecture for VoIP, McGraw - Hill, New York. 2003.
[2]. Wallingford T., Switching to VoIP, OReilly, Sebastopol, CA, 2005.
[3]. Park P., Voice over IP Security, Cisco Press, Indianapolis, Ind., 2009.
[4]. eker H. A., VoIP Teknolojisinde Ses Kalitesi Analizi ve Uygulamalar, Lisans Tezi, Yldz Teknik
niversitesi, Elektrik-Elektronik Fakltesi, Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, stanbul, 2010.


stanbul
basri_tatar@yahoo.com, unverdi@yildiz.edu.tr

zet: Bu almada, aktif olarak alan bir MPLS (Multiprotocol Label Switching, ok Protokoll Etiket
Anahtarlama) a zerinde servis kalitesi parametrelerinin performans zerindeki etkileri analiz edilmitir.
MPLS a zerinde servis kalitesi tanm yaplmam olan devreler ile konfigrasyonlarla nceliklendirilmi olan
devreler, gecikme ve jitter deerleri asndan karlatrlm ve elde edilen sonular yorumlanmtr.

1. Giri
Teknolojinin hzla gelimesi ile birlikte iletiim uygulamalar yaygnlamaktadr. Kullanclarn ses, veri ve
grntl haberleme gibi oklu ortam uygulamalarna olan taleplerinin artmas, kullanc tarafndaki ve servis
salayc tarafndaki a kaynaklarnn verimli kullanlmasn gndeme getirmitir. Servis salayc tarafnda
klasik TDM (Time Division Multiplexing, Zaman Blmeli oullama) tabanl alarn atanm hat kullanm,
kaynaklarn kstl olmas ve maliyetin ykseklii nedeniyle yerini sanal alara brakmaya balamtr. Servis
salayc tarafnda ATM (Asynchronous Transfer Mode, Ezamansz Aktarm Modu) ve kullanc tarafnda IP
(Internet Protocol, nternet Protokol) kullanm, paket dnmleri nedeniyle performans kaybna neden
olmutur. ATM teknolojisinin hzl etiketleme zellii sayesinde IP teknolojisinin leklenebilirliini alan yeni
bir teknoloji, IETFde (Internet Engineering Task Force, nternet Mhendislii Grev Gc) oluturulan bir grup
tarafndan standardize edilmi ve MPLS olarak adlandrlmtr.

IP ynlendirme ilemi, yaygn olarak kullanlmas ve maliyet asndan uygun zm olmasna karn, servis
salayc tarafndaki uzun ynlendirme tablolarna bal olarak ilem sresinin uzun srmesi nedeniyle IP
teknolojisinin geliiminde bir darboaz oluturmutur. Ynlendirme kapasitesinin artrlabilmesi iin daha kk
tablolarn kullanld etiket anahtarlama teknolojisi ATM gelitirilmitir. Bununla birlikte, IP teknolojisine gre
daha hzl iletim salayan ATM teknolojisi, kompleks protokol yaps ve ATM port maliyetlerinin yksek olmas
nedeniyle yaygnlaamamtr. Geleneksel IP teknolojisinin kolay uygulanabilirlii ve maliyetinin uygunluu ve
ATM teknolojisinin hzl ve gvenilir bir zm olmas, reticileri, iki iletiim teknolojisini birletirebilecek
olan bir zm zerinde araya ynlendirmi ve almalarn sonunda MPLS teknolojisi gelitirilmitir [1].

2. MPLS Teknolojisinde A Yaps
Veri balant katman ve a katman arasnda alan bir protokol olan MPLS, balant servislerine IP katman
salarken veri balant katmanndan servis alr. MPLS teknolojisinde paketler, IP yerine etiket aracl ile
iletilir. Etiket, ksa ve sabit uzunlukta kurulan balanty ifade eden numaradr. Kkeni IP olan ve oklu protokol
ve servislerini sunarken veri iletimi iin gvenlii de salayan MPLS, servis protokol veya uygulama protokol
yerine tnelleme protokol olarak da isimlendirilebilir.

ekil 1. MPLS Etiket Anahtarl Yol.
MPLS a yapsnn temel ta Etiket Anahtar Ynlediricisidir (LSR, Label Switch Router). Birden fazla
LSRnin birlemesiyle bir MPLS omurgas oluur. Bu omurgann kullanc tarafna bakan ynlendiricisine Etiket
Kenar Ynlendiricisi (LER, Label Edge Router) denir. MPLS ana gelen bir IP paketi, girite LER tarafndan
analiz edilerek uygun etiketle iaretlenir. Bundan sonra paket iletimi etiket aracl ile yaplr ve MPLS andan
ktaki LER tarafnda etiket silinir. IP paketlerinin MPLS anda kaynaktan hedefe kadar izledii yol Etiket
Anahtarl Yoldur (LSP, Label Switched Path). ekil 1de yer alan LSPnin balang dmne ingress, k
dmne ise egress ad verilir. LSP ingress ve egress ynlendirici arasndaki ynlendiriciler transit
ynlendiricilerdir [2].

3. MPLS Teknolojisi in Servis Kalitesi (QoS, Quality of Service)
Geleneksel alar, trafik farkllna gre tasarlanmad iin btn trafik, ayn koullar altnda iletime tabi
tutulur. Snrsz bant geniliine sahip a ortamlarnda byle bir durum, sorun oluturmad halde snrl bant
geniliine sahip olan a ortamlarnda, uygulamalarn altrlabilmesi iin gnderilecek verinin zellii dikkate
alnarak belirlenen servis kalitesi paremetrelerine gre iletilmesi gerekir. Veri iletim servisinin kalitesini
belirleyen birok paremetre vardr. Bu almada temel unsur incelenmitir: Kullanlabilirlik oran (avalibility
ratio), WAN (Wide Area Network, Geni Alan A) zerinde aktif olarak alan bir devrenin kullanld
srenin, sistemin aktif olduu sreye oran olarak belirlenir. Gidi dn gecikmesi (round trip delay), verinin,
kaynak adresten hedef adrese ulama ve geri dnme sresidir. deal koullar dnda her veri iletiminde dalgann
yaylmndan kaynaklanan bir gecikme meydana gelir. Jitter ise, IP paketlerinin kaynaa var sreleri arasndaki
fark olarak tanmlanr.

MPLS balk yapsnda servis snf tanmlamas iin expansion ad altnda bit bulunur. 2lik sistemde, bitle
oluturulabilecek olan sekiz kombinasyon, sekiz farkl servis snf tanmlanabileceini gsterir. Matematiksel
olarak sekiz farkl servis snf tanmlanabilir ve kullanc tarafna servis edilen farkl servis tipi sz konusu
olur. Bunlar, gerek zamanl veri olan ve video konferans ve video ieriinin aktarlmas gibi uygulamalar iin
tercih edilen servis snf, kritik veri olarak adlandrlan ve genellikle kullancnn ses ve i uygulamalar iin
tercih ettii servis snf ve standart veri denilen en iyi aba ilkesine (best effort, BE) gre iletilen servis snfdr.

4. MPLS Omurgasnda Farkl Servis Snflarna Ait Parametrelerin Karlatrlmas
Bu almada, ekil 2de grlen ve aktif olarak alan MPLS omurgasnda, farkl PElere (Provider Edge,
Servis Salayc Taraf) bal olarak alan iki lokasyon arasnda bir devre tanmlanmtr. ekil 2deki CE1 ve
CE2, Mteri Tarafn (Customer Edge) gstermektedir. Bu devre zerinde servis kalitesi uygulanm ve
kaynaktan servis tipine gre iaretli olarak kan paketin hedefe varncaya kadar urad gecikme, jitter ve
kullanlabilirlik oranlar karlatrlmtr.

ekil 2. Test ortamnn modeli.

4.1 Test Ortamnda Servislerin Tanmlanmas
Testte, VPN (Virtual Private Network, Sanal zel A) teknolojisi kullanlmtr. lk olarak Lokasyon 1den
Lokasyon 2ye BE servis snfnda alacak olan devre tanmlanmtr. Test sresi boyunca trafiin, PE1
ynlendiricisinden PE2 ynlendiricisine teslim edilinceye kadar urad gecikme, jitter ve kullanlabilirlik oran
deerleri gzlenmitir. BE trafiinin tanaca epipe konfigrasyonu aada yer almaktadr:

A:00_test_1# configure service epipe 12345
*A:00_test_1>config>service>epipe# info
----------------------------------------------
description "epipe-12345|kron_ipsla|Br1"
sap 9/1/5:310 create
description "epipe-12345|kron_ipsla|Br1"
collect-stats
exit
spoke-sdp 1001:12345 create
collect-stats
exit
no shutdown

*A:35_test_1# configure service epipe 5412
*A:35_test_1>config>service>epipe# info
----------------------------------------------
description "epipe-12345|kron_ipsla-Br2"
sap 6/2/20:310 create description "epipe-85412|kron_ipsla-Br2"
collect-stats
exit
spoke-sdp 1002:12345 create
exit
no shutdown

Testin ikinci aamasnda, ekil 2de gsterilen Lokasyon 1 ile Lokasyon 2 arasnda VPN oluturulmutur. Devre
zerinde iki farkl servis tipinde trafik gnderilmi ve veri paketlerinin kaynaktan hedefe doru aknda oluan
gecikme, jitter ve kullanlabilirlik oran deerleri izlenmitir. 1, yksek ncelikli servis snfn, 2 ise, dk
ncelikli servis snfn gstermek zere iki farkl servis tipinin tanaca VPN konfigrasyonu aada
verilmitir:

*A:00_test_1>config>service# vprn 12345
*A:00_test_1>config>service>vprn# info
----------------------------------------------
description "vprn-12345|test_1|KronIPSLA"
autonomous-system 12345
route-distinguisher 1000:12345
auto-bind ldp
vrf-target target:1000:12345
interface "vprn-12345|test_1|KronIPSLA" create
address 50.0.0.5/30
dhcp
shutdown
proxy-server
no shutdown
exit
no option
exit
description "vprn-2345|test_1|KronIPSLA|9/1/5"
collect-stats
exit
exit
no shutdown

*A:35_test_2# configure service vprn 65314
*A:35_test_2>config>service>vprn# info
----------------------------------------------
autonomous-system 12345
route-distinguisher 1000:12345
auto-bind ldp
vrf-target target:1000:12345
interface "vprn-12345|test_2|KronIPSLA" create
address 50.0.0.9/30
dhcp
shutdown
proxy-server
no shutdown
exit
no option
exit
description "vprn-12345|test_2|KronIPSLA|6/2/20"
collect-stats
exit
exit
no shutdown

4.2 llen Deerler
Birinci test srasnda gzlenen deerler, Tablo 1de, ikinci test srasnda izlenen deerler ise Tablo 2de yer
almaktadr.

Tablo 1. BE test lm sonular.

Test Servis Snf Kullanlabilirlik Oran (%) Ortalama Gecikme (sn) Ortalama Jitter (sn)
Test 1 BE 98,84201 4,2340696 0,036324

Tablo 2. Servis kalitesi uygulanm test lm sonular.

Test Servis Snf Kullanlabilirlik Oran (%) Ortalama Gecikme (sn) Ortalama Jitter (sn)
Test 2 1 99,91088 4,1361745 0,012794
Test 2 2 99,91030 4,1595961 0,019002

Tablo 1de, hibir nceliklendirme yaplmam olan servis snfnn deerleri grlmektedir. Tablo 2de, 1,
birinci ncelikli servis tipini, 2 ise ikinci ncelikli servis tipini gstermektedir. Deerler karlatrldnda, en
yksek kullanlabilirlik orannn, en ncelikli servis tipi olan 1de, en dk kullanlabilirlik orannn ise en iyi
aba ilkesine sahip servis snfnda olduu grlmtr. En uzun gecikme ve jitter sresinin, en iyi aba ilkesine
dayanan trafikte, en ksa gecikme ve jitter sresinin ise en ncelikli servis tipinde olduu belirlenmitir.

5. Sonular
Gnmzde iletiim ihtiyacnn artmas ve kaynaklarn snrl olmas nedeniyle nceliklendirme
mekanizmalarnn kulanlmas gerekmektedir. oklu ortam uygulamalarnn salkl bir ekilde iletilebilmesi iin
farkl gecikme, jitter ve kullanlabilirlik oranna ihtiya duyulmaktadr.

Yaplan test almas ile servis snf uygulamasnn olduu alarda stn servis snfna sahip olan paketlerin,
daha az gecikme, daha dk jitter ve daha yksek kullanlabilirlik orannda iletildii grlmtr.
Kullanclarn, veri, ses ve video iin ayn a kullandklar gz nnde bulundurularak servis salayc tarafnda
MPLS gibi servis kalitesi uygulamas gerekletirebilen alarn kullanlmasnn, uygulamalarn gerekletirme
baarmn artraca sonucuna varlmtr.

Kaynaklar
[1]. Hellberg C., Greene D. ve Boyes T., Broadband Network Architectures Designing and Deploying Triple
Play Services, Pearson Education, Inc., 2007.
[2]. Rosen E., Viswanathan A. ve Callon, R., RFC 3031-Multiprotocol Label Switching Architecture, IETF,
2001.
Ameliyat Sonras Yrtlen Hastalarn Biyoelektrik aretlerinin letiminde
Radyo Frekans Modlasyon Tekniklerinin Karlatrlmas

Levent zparlak
1
, Tuncay Bayrak
2
, Onur Koak
2-3
, Arif Koolu
3-4

1
Bakent niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm, Ankara
ozparlak@baskent.edu.tr,

2
Bakent niversitesi Biyomedikal Mhendislii Blm, Ankara
tbayrak@baskent.edu.tr, okocak@baskent.edu.tr,

3
Elektrik Mhendisleri Odas Ankara ubesi Biyomedikal Mhendislii Meslek Dal Komisyonu
onurkocak@gmail.com,

4
Bakent niversitesi Teknik Bilimler Meslek Yksek Okulu Biyomedikal Cihaz Teknolojisi Program, Ankara
arif@baskent.edu.tr

zet: Ameliyat sonrasnda hastalarn, anestezinin etkisinin ortadan kaldrlmas ve yaamsal fizyolojik deerlerine
tekrar sahip olmas amacyla bir sre yrtlmeleri gerekmektedir. Bu sre iinde hastann fizyolojik
deerlerindeki ani deiimler saln olumsuz ynde etkileyebilmektedir. Hastalarn byle bir olumsuz durumla
karlamamalar ve gnlk yaamlarna geri dnebilmeleri iin elektrofizyolojik deerlerinin gerek zamanl takibi
nem arz etmektedir. Elektrofizyolojik sinyallerin kablosuz iletimi iin, alma dhilinde kullanlacak olan sistem
Radyo Frekans (RF) iletiim tekniidir. Bu teknik ierisinde yer alan saysal modlasyon tiplerinden en verimli
ekilde kullanlacak olann seilmesi genel amaca ynelik nemli bir yaklamdr. Bu almada, eitli saysal
modlasyon yntemleri (rn. FKA(Faz Kaydrmal Anahtarlama), SKA(Sklk Kaydrmal Anahtarlama))
kullanlarak baz elektrofizyolojik sinyallerin (rn. EKG, Nabz, vb.) gnderilmesine ynelik olarak, her bir yntem
iin gerekli hata analizlerinin yaplmas amalanmaktadr.

1. Giri
Ameliyat sonras srecin sorunsuz tamamlanmas ameliyat baar sreci ierisinde deerlendirilmekte olup hasta,
doktor ve hastane asndan olduka nemlidir. Ameliyat sonras hastada herhangi bir komplikasyon olumamas iin
hastann fizyolojik deerlerinin belli standartlara gre takibi salk grevlileri tarafndan gerekletirilmektedir.

Ameliyat sonras hastalarn, anestezinin etkisinin ortadan kaldrlmas ve yaamsal fizyolojik deerlerine tekrar sahip
olmas amacyla, youn bakm srecinden hemen sonra, bir sreliine yrtlmeleri gerekmektedir. Ameliyat sonras
meydana gelebilecek en byk problemlerden biri de hastann narkoz etkisinden kabilmesi iin gerekletirilen
yrtlme ileminde fizyolojik deerlerde meydana gelen ani deiimlerin grevli salk personeli veya refakati
kimseler tarafndan gerek zamanl olarak gzlenememesidir. Hastalarn byle bir olumsuz durumla
karlamamalar ve gnlk yaamlarna geri dnebilmeleri iin elektrofizyolojik deerlerinin gerek zamanl takibi
ve gerektiinde doru zamanlamayla mdahale edilmesi nem arz etmektedir [1].

Gurubumuzca daha nce gerekletirilen almalarda hasta zerinden alnan fizyolojik sinyallerin Radyo Frekans
(RF) kablosuz iletiim teknikleri ile izlenmesi gerekletirilmitir [2]. Daha sonra gerekletirilen almalarda ise
fizyolojik sinyallerin hasta zerinden yrme safhasnda alnp, hasta gzlem odasna aktarldktan sonra uygun ara
yz program ile grntlenip kaydedilmesi ve fizyolojik risk durumunda sesli sinyal vererek refakatiyi uyarmas
eklindedir[2].

Bu almada Elektrofizyolojik sinyallerin kablosuz iletimi iin, alma dhilinde kullanlacak olan sistem Radyo
Frekans (RF) iletiim tekniidir. Bu teknik ierisinde yer alan saysal modlasyon tiplerinden en verimli ekilde
PROF. DR. TURHAN FTBAI ZEL OTURUMU (TC)
kullanlacak olann seilmesi genel amaca ynelik nemli bir yaklamdr. Bu almada, eitli saysal modlasyon
yntemleri (rn. FKA, SKA) kullanlarak baz elektrofizyolojik sinyallerin (rn. EKG, Nabz, vb.) gnderilmesine
ynelik olarak, her bir yntem iin gerekli hata analizlerinin yaplmas amalanmaktadr. Bu almada, bir hasta
zerinden birden fazla verinin gnderilmesi senaryosu zerinde durulacaktr. Analizlerin yaplmas aamasnda
National Instruments (NI) firmas tarafndan retilmi ve RF aratrmalar iin tasarlanm bir PXI sistemi
kullanlacaktr. Kullanlan PXI sistemi bir adet Kasa (PXI-1042 Chasis), bir adet alt rnekleyici (PXI-5600
Downconverter), bir adet st rnekleyici (PXI-5610 Upconverter), bir adet saysallatrc (PXI-5142 Digitizer), bir
adet dahili sinyal ileme (PXI-5441 AWG OSP) ve bir adet dahili bilgisayar modlnden olumaktadr. PXI sistemi
zel ve karmak lm simlasyonlarnda kullanlmaktadr [3].

2. Yaplan almalar
Tasarlanan sistem, biyoelektrik sinyallerin toplanaca fizyolojik sinyal alma modl, veri al verii ve
saysallatrma amacyla kullanlan PXI sistemi ve LabView tabanl kullanc arayznden olumaktadr. Tasarlanp
gelitirilen sistemin blok emas ekil 1de grlmektedir.

PXI 1042 nite
PXI 5600 Alt rnk.
Hastadan alnan Ykseltme ve PXI 5610 st rnk. Saysal Modlasyon
EKG ve Nabz Filtreleme PXI 5142 Saysal. Teknikleri ile letilmi
Sinyali lemi PXI 5441 Sinyal l. Biyoelektrik Sinyal

ekil 1. Tasarlanan Sistemin Blok emas

2.1. EKG Alma Sistemi
alma kapsamnda EKG ve nabz sinyalleri hasta zerinden alnan fizyolojik sinyallerdir. EKG sinyalinin vcut
yzeyinden alnabilmesi iin enstrmantasyon ykselteci tasarmna gidilmitir. EKG sinyali 1mV gibi olduka
dk bir genlie sahiptir. Bu yzden EKG sinyalini vcuttan alma esnasnda zel jel elektrotlar ile teflon kabloya
sahip problar kullanlmtr. Tasarlanan EKG sistemi 3 kanalldr. Gerekletirilen eitli tasarmlar sonucunda
kazanc ayarlanabilir olan 0.5 Hz 150 Hz aras bir bant geiren bir filtre kullanlarak temel problemler ortadan
kaldrlmaya allmtr[4]. Gerekletirilen EKG devresi ekil 2.ada grlmektedir.

2.2. Nabz Alma Sistemi
Bilindii zere nabz sinyali 1 ile 2 Hz arasnda deimektedir. Nabz sinyalini alabilmek iin k kayna olarak
kullanlan bir krmz led ve kar tarafnda alglayc olarak bir fotodirenten oluan bir prob dzenei kullanlmtr.
Parmak probundan alnan mili volt seviyelerindeki nabz sinyali ncelikle zerinde rahat ilem yapabilecek genlik
seviyelerine ykseltilmitir. Ardndan yksek frekansl grltlerden arndrlm bir nabz sinyali elde etmek iin
gerekli filtreleme ilemleri yaplmtr. Bunun iin de kazanc 100 olan 10 Hzlik bir alak geiren filtre devresi
tasarlanmtr[5]. ekil 2.bde gerekletirilen nabz ler devresi ve parmak probu konumlanmas grlmektedir.

ekil 2.a. EKG Sinyali Alma Devresi ekil 2.b. Nabz Sinyali alma Devresi ve Parmak Probu
2.3. NI- PXI Sistemi le Saysal Modlasyon eitlerinin Uygulanmas
Nabz ve EKG alma devrelerinden elde edilen biyoelektrik sinyaller NI-PXI sisteminin PXI5142 saysallatrc
modl ile 1kHz rnekleme frekans ve 10bit znrlkte rneklenmektedir[6]. Saysallatrc kndan elde
edilen sinyaller zaman blmeli oklama ilemi ile bir araya getirilmi ve her bir rnek bitlerine ayrlmtr. Daha
sonra bu bit dizisi bloklara ayrlp, her bir blok senkronizasyon bitleriyle bir araya getirilerek modle edilmi ve 433
MHz tayc frekansyla RF sinyal jeneratrne (PXI5441 OSP modl ve PXI5610 RF st rnekleyicisi)
gnderilmitir. E zamanl olarak alan PXI RF sinyal yakalayc (PXI5600 RF alt rnekleyici ve PXI5142
saysallatrc), gnderilen sinyali yakalayarak senkronizasyon bitlerinden ayrmakta ve demodle etmektedir[7]
[8]. Daha sonra elde edilen bit dizileri 10 bitlik saysal deerlere dntrlmekte ve arayz araclyla
gzlemlenmektedir. Kullanlan PXI sistemi ve modllere ait grnt ekil 3de grlmektedir. Modle edilen
sinyalleri yollama aamasnda sinyal kaybn azaltmak amacyla darbe ekillendirici szgeler (Ykseltilmi Kosins
ve Gauss) kullanlmtr. Modlasyon tr olarak Faz Kaydrmal Anahtarlama (FKA) ve Sklk Kaydrmal
Anahtarlama (SKA) seilmitir.

ekil 3. NI-PXI 1042 ve almada Kullanlan Modller

3. Sonu ve Tartma
Bu almada biyoelektrik sinyallerin kablosuz iletimi aamasnda en uygun modlasyon tekniinin belirlenmesi iin
bir n alma yaplmtr. almann yaplmas aamasnda yeni bir teknoloji olan bir PXI sistemi, Labview ve
Labview iin Modlasyon Ara Kiti (Modulation Toolkit) kullanlmtr. Gelitirilen sistemin kullanc arayz ekil
4.ada verilmitir. ekil 4.bde ise en kt durum olan darbe ekillendirici szgecin kullanlmad 4-FKA iin elde
edilen grafik sonular verilmitir.

ekil 4.a LabView Kullanc Arayz Penceresi ekil 4.b Elde edilen sinyal ktlar
Bu almada kullanlan yntemlerin baars bit hata oran (BHO) kullanlarak llmtr. Alc ve verici modller
arasnda dorudan bir kablo araclyla balant kurulduu iin modle edilen sinyale Beyaz Gauss Grlts
eklenmi ve grltnn miktar arttrlarak her durum iin BHO llmtr.

ekil 5.ada 4-FKA, 8-FKA, 16-FKA ve 4-SKA iin BHO verilmitir. ekil 5.bde ise 4-FKA iin teorik, darbe
ekillendirici szgecin olmamas, gauss ve ykseltilmi kosins filtrelerin kullanlmas durumunda BHO oranlar
verilmitir. Grlebilecei gibi PXI modllerinin kendilerinden doan bit hata oranlar 16-FKAda en az olurken, 4-
FKA iin en iyi szgecin ykseltilmi kosins (YK) olduu da sylenebilir.

0 2 4 6 8 10 12
10
-10
10
-8
10
-6
10
-4
10
-2
10
0
E
b
/N
0
B
i
t

H
a
t
a

O
r
a
n
i

(
d
B
)

4-FKA Teori
8-FKA Teori
16-FKA Teori
4-FKA PXI
8-FKA PXI
16-FKA PXI
4-SKA
4-SKA PXI
0 2 4 6 8 10 12
10
-10
10
-8
10
-6
10
-4
10
-2
10
0
E
b
/N
0
B
i
t

H
a
t
a

O
r
a
n
i

(
d
B
)

4-FKA Teori
4-FKA PXI
4-FKA PXI Gauss
4-FKA PXI Ykseltilmis Kosins

ekil 5.a. eitli modlasyonlar iin BHO ekil 5.b. 4-FKA iin teorik, szgesiz,
Gauss ve YK szgeli BHOlar

Teekkr
almamzda kullandmz NI PXI cihaz ve modllerini temin eden,
Elektrik Elektronik Yksek Mhendisi Ar. Gr. Evren Ferhat Emekdaa teekkrlerimizi sunarz.

4. Kaynaklar
[1]Schwiebert, L., Gupta, S.K.S. ve Weinmann, J., Research challenges in wireless networks of biomedical sensors,
Proceedings of The 7th An. Int. Conf. on Mobile Computing and Networking, s.151-165, July 2001, Rome, Italy.
[2]Bayrak T., Baheci S., zparlak L., Koak O., Koolu A., Ameliyat Sonras Hasta zerinden Alnan
Biyoelektrik Sinyallerin Radyo Frekans (RF) Haberleme Sinyali le Tanmas iin Sistem Tasarm, EEBB
Mhendislii 13. Ulusal Kongresi, pp 349 353, 23 26 Aralk 2009, ODT, Ankara
[3] Granieri M.N., Pragastis P., Mahal C., RF/MW Down Converter Development in a PXI Form Factor, IEEE,2007
[4] Gler ., Biyomedikal Enstrmantasyon Ders Notlar, Gazi niversitesi, 2009.
[5] Bronzino J.D., The Biomedical Engineering HandBook, Second Edition, CRC Press, LLC, 2000.
[6] Stasonis B., A New Architecture for Many Testing Requirements, IEEE Comp. Soc., Proc. of the Int. Test Conf.
2003 (ITC03).
[7] Alexander Q., Xiao Y., ve Hu F., Telemedicine for pervasive healthcare, in Mobile Telemedicine: A Computing
and Networking Perspective, Auerbach Publications, Taylor & Francis,, NY, USA, 2008.
[8] Granieri M.N., Pragastis P., Mahal C.,A Flexible Family of PXI RF/MW Down Converter Modules, IEEE
Autoteskon,8-11 September 2008, S.Lake, USA.
527

Y YA AZ ZA AR R N ND DE EK KS S
Akgz T., 116
Adyan U., 62
Arolu O., 367
Akan V., 124
Akdal A., 120
Akn T., 132, 412
Akkaya E., 444
Akman P., 279
Aksoy A., 279
Aksun M.I., 7
Alatan L., 136
Al M., 155
Altan H.., 416
Altn N., 16
Altnz O.T., 191
Altnta A., 305
Apaydn Z., 231
Apaydin G., 171, 175
Araz ., 344, 348
Arcan D., 239
Aslan E., 275
Aslan E., 58
Atc R., 259
Aydn E., 494
Ayka R.E., 420
Azizoglu S.A., 309
Baaran E., 444
Baaran S.C., 86
Bayiit B., 482
Baykan O., 113
Bayrak M., 478
Bayrak T., 523
Bayraktar ., 132
Bayram K.S., 235, 294
Bekmezciolu A., 159
Belen M.A., 391
Bier M.B., 120
Bilge A.H., 263
Bilgin .B., 400
Bitirgan M., 482
Bostanc ., 294
Boyacolu G., 408
Blk G., 356
Blkba D., 82
Bulu U., 469
Bulut M., 383
Bykdura O.M., 309
Can E., 167
Canbay C., 66, 144
Canbey H.H., 375, 424
Cengiz Y., 387
Ceylan O., 116, 375, 420, 424
Comart ., 363
Cokun ., 163, 499
adrc I., 203
altay N., 494
akr G., 332, 336
aylar S., 321
elik S., 482
etin R., 313
etintepe ., 412
nar M., 215
imen S., 332, 336
ivi .A., 128, 132, 313, 416, 456
olak A., 82
olak ., 290
Dalg H., 344, 348
Demir K., 486, 490
Demir ., 363, 397, 408, 412, 416,
Dikmen F., 50
Diril E., 379
Dirim M., 400
Doan D., 74, 78, 456
Doan M., 90, 94
Doan Z., 243, 287
Dolma A., 215, 428, 486, 490
Dural G., 321
Dndar T., 140
Ege T., 34
Ekici Z., 251
Ercan S.., 211
Erce E., 301
Eril E., 464
Erdem C., 494
Erdemli Y.E., 101, 105, 219
Erdoan A.T., 13
Erdoan A.Y., 7
Eren A., 155
Erkek E., 397
Erkut H., 360
Ertay A.O., 297
Gener N.G., 148
Gk H.., 400
Gkalp H., 211
Gkbel K., 227
Gl C., 128
Gler B., 263
Glmez Y., 215
Gne F., 195, 199, 387, 460
Grbz O.D., 412
Grcan M.E., 444
Grel L., 78
Gzel E., 259
Hacsaliholu Y., 432
Halilolu ., 503
Hame Y., 58
Helhel S., 482
emer G.T., 167
meci T., 231, 235, 239, 271, 275, 279, 283, 287, 290, 294
nal M.E., 74, 78
ncebacak M., 136
Kara A., 494
Karabayr O., 183
Karabulut E.P., 7
Karadeniz C., 473
Karayahi K., 428
528

Karpuz C., 507
Kartal M., 179, 193
Kavas A., 227, 243, 247, 297, 301
Kaya A., 391
Kaya ., 379
Kayaba A., 120
Kent E.F., 20
Kent S., 20, 179, 183
Kesik E.P., 375
Keskin N., 231
Knal M., 340
Kzlta B., 424
Kzrak M.A., 235
Ko S.S., 309
Koak O., 523
Koolu A., 523
Konakyeri E., 328
Korkmaz E., 344, 348
Kurt E., 356
Kuzuolu M., 12, 24, 38, 46, 171, 175
Leblebiciolu K., 321
Manyas A., 78
Mittra R., 1, 38
Mizrahi E., 263
Nepa P., 313
Nesimolu T., 400, 404
Oktay A., 207
nal D., 271
nal E., 203
ncl F., 42
zbek M.E., 494
zdemir A., 383
zdemir C., 82
zdemir E., 54
zdemir ., 478
zek A., 507
zen A., 379
zen ., 167
zeren F.F., 267
zgn ., 38, 171, 175
zkaya U., 195, 199
zparlak L., 523
ztrk F., 283
ztrk Y., 23
zyiit G., 159
Palamutuolu O., 340
Pekmezci A., 34
Perruissau-Carrier J., 128
Sabah C., 325
Sar S., 259
Saka B., 203, 383
Satikbua S., 199
Saydur E.D., 297
Saynak U., 82
Sekin A.., 507
Sevgi L., 8, 42, 171, 175, 332, 336
Seyhan N., 14
Sonda A., 101, 105, 219
Soy H., 478
Sle O., 20
Srmeli K., 440, 452, 460, 469
afak M., 503
ahinkaya D.S.A., 113, 352, 356
anal M.G., 70
eker H.A., 515
encan Z.M., 239
endur G.K., 94
entrk S., 287
enyrek L.H., 352
iman ., 231, 247
Taflan G.Y., 211
Tarhan F.A., 116
Tatar B., 519
Tatar ., 360
Tayyar .H., 82
Tokan F., 460
Tokta A., 120
Topall K., 412
Tulunay Y., 15, 263
Turgul V., 400
Turhan-Sayan G., 3
Tretken B., 152, 440, 444, 448, 452, 460, 469, 473
Trk A.S., 109
Uar M.H.B., 101, 105, 219
Ural M., 24
nal E., 54
nal ., 66
nal ., 251, 255
nal M., 179
nal M., 432
nl M., 412
nverdi N.A., 436
nverdi N.., 432, 436, 515, 519
stner F., 90, 223
Weber G.W., 187
Yac H.B., 116, 375, 420, 424
Yakut M., 486, 490
Yaln E., 46
Yaman F., 187
Yapar A., 62, 70, 328
Yazgan E., 16, 124
Yedierler B., 317
Yenikaya S., 207
Yeil A., 251,255
Yldrm O., 275, 301
Yldz M., 159
Yldz M.K., 267
Ylmaz A., 140
Ylmaz A.E., 46, 187, 191, 367, 371
Ylmaz O., 116
Yiit H., 50
Yrk Y.E., 482
Yurduseven O., 109
Yceda O.M., 113
Zengin F., 152
Zengin R., 148
Zeytinolu A.Z., 235

Ursi 2010

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ursi 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRKYE ULUSAL KOMTES

seilen analiz penceresinin t t = annda merkezlenmi karmak

dalm Spektrogram (spectrogram) (SP) olarak adlandrlr.

q seilerek, hedef znitelikleri [16.75, 20.10] ns optimal zaman

exp , , , KY; , 1,1 , AY

toplam elektrik alan,

diyadik green fonksiyonunu, v cisim fonksiyonunu, V

cisim iindeki herhangi bir noktann koordinatlarn gsteren vektr ve de tm uzayda

=3, frekans: 600MHz, geli as =

de bydke genliin bymesi ancak ynllkte, hatta genel olarak salmann

nin elektrik alana bal olmas veya anisotropik olmas gibi

n numaral yarn voltaj, h

bir tarafnda dielektrik tabaka olan mkemmel iletken

domeninden asal domene evrim denklemleri

1 X 1 n elde edilen [6,7] krlma indisine bal olarak elektrik alannn

elektron scaklna bal olan

elektron-ntr arpma frekans Rodriquez(1994)den ve hesaplamalarda kullanlan ntr bileenler ve ntr

, Boltzman sabitini, elektron younluunu ve arpmalardan kaynaklanan

elektron younluk deiimlerinin lek ykseklii ve

gsterimi ekil 6da grlmektedir.

= 5.567 dB kazan elde edildii grlmektedir.

): Anten dizisi zerindeki akm dalm vektr

): Beslemede kullanlan voltaj dalm vektr

Inn Bulvar 06531 Ankara, Trkiye.

GRUSAL OLMAYAN PROPAGASYON DENKLEMI

20 100 200 300 400 500

bal dielektrik sabitine gre, ( , )

(CST MWS) kullanlmtr.

aralklarla yerletirilmitir. Bu almada destek ubuklarnn dielektrik sabiti

biiminde ifade edilebilir. Burada O , kesim frekans 1 = O

herhangi bir bulank yelik fonksiyonudur.

: Kompleks genlik (Prob portuna gelen)

: Kompleks genlik (Prob portuna gelen)

(K): Kompleks genlik (Prob kenar aklktan gelen)

(K): Kompleks genlik (Prob kenar aklktan giden)

SNYALLER VE HABERLEME SSTEMLER (SH)

1, 0,2 ve 0,05 olarak alnm ve bu

3x3 MIMO (VAS-Tx, BOB-Rx)

You might also like